Hayal Perdesi Sayi 15

VZYON
Mart-Nisan 2010 - HAYAL PERDES 1

HAYALVZYON
PERDES
Sinema Dergisi inden Sinema Geen Hayat
Say: 15, Mart-Nisan 2010
zerinde durduu gereklik zeminini, zama-
Yayn Danman
hsan Kabil
nn ve meknn atlaklarndan szarak ge-
niletir, derinletirir Uluay. Yolculuu hep
Yayn Ynetmeni
Aye Pay kendinedir. Belki bu yzden Uluayn film-
Yayn Ynetmeni Yard. lerinden ne zaman bahsetmeye kalksanz
Betl Demirel bir g sizi hayat hikyesine, Ahmet Uluay
Mcahid Eker Filmine eker. nk o, hayatnn znesi
Yayn Ekibi olmay baaran nadir insanlardandr, nk
Murat Pay hayat, her zaman filmlerden daha arpcdr.
Mustafa Emin Bykcokun
Tuba Deniz, Esra Bulut Bir referans niteliindeki Mikrokozmosda
Hilal Turan, Cihat Arn Sinema: Ahmet Uluay balkl dosyamz
Grsel Ynetmen zengin bir ierie sahip. Cahit Koytakn
Erol Polat Uluaya ithaf ettii iiri, Hilal Turann
Grak Uluayn sinemas zerinden yerlilik mese-
Recep nder
lesi deinisi ve ynetmenin hibir yerde ya-
Web Sorumlusu ynlanmam bir syleisi bunlardan birka.
brahim Erba
Cihat Arnn Ahmet Uluay sinemas ze-
Katkda Bulunanlar
rinden tartmaya at sinemada gereklik
Ahmet Terziolu, Bar Saydam, Cahit
Koytak, Celil Civan, Dervi Zaim, Enes zel, meselesi de bir blmyle perspektif sayfa-
Faysal Soysal, Fuat Er, Gkhan Yorgancgil, larmzda. Arnn sonraki saylarmzda sr-
Hanife Gm, Hasanali Yldrm, Kamil Ko, drecei makalesi Uluay dosyamz kapat-
Mehmet Ufuk, Meryem Kse, Mustafa Preeva, madmzn da bir nianesi.
Naz Emel Ko, Salih Pulcu, mit Aksoy, Yeim
Ustaolu, Zahit Atam, Z. Merve Uygun. Getiimiz gnlerde Semih Kaplanolunun
Trkiyeye Altn Ayy getirmesi herkesi birleti-
ren bir sevin kayna oldu. Festival Gnln
Baln Berlinale macerasn festival izlenimleriy-
SAM le birlikte aktaran Mustafa Emin Bykcokun
Sanat Aratrmalar Merkezi
ile jrisinde bulunduu 28. Fecr Film Festivali
Adres: Vefa Cad., No: 35, 34134, deerlendirmesiyle hsan Kabil doldurdu.
Vefa/stanbul Yine hacimli bir sayyla sizlerle buluan Hayal
Tel: +90 212 528 22 22 Perdesi, yakn gndeme getirdii yorumlarla
Faks: +90 212 513 32 20 kaytsz kalnamayacak bir abay okurlaryla
E-Posta: hayalperdesi@hayalperdesi.net paylayor.
www.hayalperdesi.net
Aye Pay
2 HAYAL PERDES - Mart-Nisan 2010
VZYON
60.Uluslararas
Berlin Film Festivali
Bal, Semih Kaplanolu, 2010 En yi Film dl

SAYI VZYON
VZYON ELETR
15indekiler
32 06
DOSYA
GNDEM
Mikrokozmosda Sinema: 7 Mart 2010 gn gerekle-
AHMET ULUAY en 82. Oscar dl Treni,
30 Kasm 2009da aramzdan ayrlan Ahmet Ulu- En yi Film seilen Kathryn
ay, sinema serveni, ksa filmleri, Karpuz Kabu- Bigelowun lmcl Tuzak
undan Gemiler Yapmak filmi, Trk sinemasndaki filmi ve dl alan dier
yeri zerine derinlikli yazlar ve kendisiyle 2002de filmler Celil Civan tarafndan
yaptmz syleisiyle dosya sayfalarnda. Gndemde kritik ediliyor.
01 HAYAL PERDESNDEN 44 Peliklle Aynlaan Bir Hayat:

GNDEM
Ahmet Uluay/Murat Pay
06 Oscar Reel Politik Kazand/Celil Civan 50 Bir Yerli Sinemac: Ahmet Uluay
Hilal Turan
VZYON
56 Ksa Filmleri Ekseninde Uluayn Sihirli
12 Orada Bir Diyar Var Uzakta: Alice Harikalar Lmbas: Sinema/Aye Pay
Diyarnda/Enes zel
62 Yalnz ocuklar, Krk Hayaller
18 Zengin Ama Yoksun: Yeralt Peygamberi Celil Civan
Fuat Er
68 Bir Ahmet Uluay Hikyesi
21 ok Tandk, ok Sradan: Zindan Adas hsan Kabil, Salih Pulcu,
Ahmet Terziolu Yeim Ustaolu
28 Ak Dersinden Snav Var/Naz Emel Ko 74 Ahmet Uluay Grler
DOSYA Dervi Zaim, Zahit Atam,
Kamil Ko, Mustafa Preeva
32 Mikrokozmosda Sinema: AHMET ULUAY
Sylei:
34 iir & Sinema/Cahit Koytak
76 AHMET ULUAY: Kendimi Zamansal
36 Bir Kelolan Masal/Hasanali Yldrm ve Meknsal Gurbette Hissediyorum
VZYON ELETR
VZYON
96 102 130
1 YNETMEN 3 FLM FESTVAL GNL Ak Alan
Wim Wenders Fecr-Berlinale Eric Rohmer
Genellikle varolusal zemin ze- Mustafa Emin Bykcokun 11 Ocak 2010da vefat
rine ykselen temalar ileyen 62. Uluslararas Berlin Film eden Fransz Yeni Dal-
Wenders Palermoda Yzleme, Festivali notlarn, hsan Kabil ga geleneinin zgn
Arzunun Kanatlar ve Bolluk lkesi ise 28. Uluslararas Fecr Film ynetmenlerinden Eric
filmleri ile 1 Ynetmen 3 Film Festivali izlenimlerini Festival Rohmer Ak Alanda.
sayfalarmzda. Gnlnde paylayor.
PERSPEKTF ESKMEYEN FLMLER

88 Mcid-i Perde de Bir Zll-i Hayldir imdi 124 (Gayr- Resmi) Tarihten Bir Film:
Ahmet Uluayn Hayalet Perdesi I Byk Diktatr/Betl Demirel
Cihat Arn
1 YNETMEN 3 FLM AIK ALAN
96 Metafizik lemin Snrlarnda: 130 Yeni Dalga inde Bir Moraliste:
Wim Wenders/Tuba Deniz Eric Rohmer/Bar Saydam
FESTVAL GNL BEYAZ AYARI
102 28. Uluslararas Fecr Film Festivali 136 Nefese Yamuk Bakmak/Mehmet Ufuk
hsan Kabil
106 Berlinale Notlar NEDEN FLM SEYREDYORUZ?
Mustafa Emin Bykcokun 142 Yaamak Film cab/Gkhan Yorgancgil
KISA-CA
KTAPLIK
110 FAYSAL SOYSAL: Ksa Film: Tek Atmlk
Kurunla Hedefi On kiden Vurmak Film Eletirisi Alannda Yeni ve Farkl Bir Dil:
146 Ynetmen Sinemas/Hanife Gm
BELGESEL ODASI
HAYAL POSTASI
118 Aptallk a: Bu a Burada Bitmez!
Mcahid Eker 150 mit Aksoy, Z. Merve Uygun, Meryem Kse
GNDEM
OSkAR
AR
REEL POLTk
kAZAND
Beyazperdedeki II. Dnya Savana
zg temsilleri tersine eviren Soy-
suzlar etesi, sinemasal adan en
kayda deer filmken Oscara yak-
lamas mmkn grnmyordu.
Zira Tarantinonun bu postmodern
parodisi, dl komitesinin politik
hassasiyetlerine fazlasyla uzak bir
arlk tayordu.
CELL CVAN
7
Mart 2010 gecesi dzenlenen 82.
Oscar dl Treninde En yi Film
dln Kathryn Bigelowun
lmcl Tuzak (The Hurt Locker,
2008) isimli filmi kazand. James Cameron
imzal Avatar (2009), gie baars ve tek-
nolojik yenilikleriyle bu dln en nemli
adayyd. Fakat beklenen olmad ve film
dlle yetinmek durumunda kald. Ayn
dalda yaran Soysuzlar etesi (Inglorious
Basterds, 2009), adaylar iinde sinemasal
adan en kayda deer film olmasna ra-

GNDEM
lmcl Tuzak, Kathryn Bigelow, 2008
men dl almas mmkn grnmyordu. ei anlattklarn sylyordu. Perdede gr-

Zira film, dl komitesinin politik hassasi- dklerimiz, filmden nce bir gerekti ve
yetlerine fazlasyla uzak bir arl temsil biz bir zamanlar yaanm bir travmay sey-
ediyordu. Komitenin Yahudi soykrmyla rettiimizi dnyorduk. Oysa Tarantino,
ilgili filmlere gsterdii zen dnlrse daha al sekansnda, Yahudileri saklayan
Quentin Tarantinonun parodik fantezisinin Fransz kyls ile Yahudi avcs Nazi su-
komitenin liberal hogrsn szlatacak, baynn karlamasn western motifleriyle
dahas kanatacak nitelikler tad aikr. anlatarak gerek ve travmatik bir hadiseyi,
Komite soykrm travmasn perdede gr- hadiseyle alkasz bir janrn iine sokuyor
mekten hibir zaman sklmad; bundan ve geree parodik bir nitelik kazandryor.
sonra da sklacak gibi grnmyor. Bu Bu trleraras geiler ve alayc yap, film
travmay yok sayan, stelik travmann ak- boyunca devam ediyor. Allagelen II. Dn-
n tersine eviren bir fanteziye scak bak- ya Sava filmlerinin aksine, grdklerimiz
mas pek de mmkn deil. ne kadar gerek olursa olsun ncelikle bir
film seyrettiimiz anlamna geliyor bu. s-
Parodik Fantezi: Soysuzlar etesi telik filmde Adolf Hitlerin sava balama-
Soysuzlar etesi, bugne kadar perdede dan Yahudilerce ldrlmesi travmann var
grdmz II. Dnya Savana zg tem- olmasn en batan ortadan kaldrd gibi
silleri tersine evirirken bu tr filmlerin ima gerek travmay da bir fanteziye dnt-
ettii gereki izginin de snrlarn ayor. rp filmin gerekle ilikisini tmyle askya
Zira savan travmasn anlatmaya alan bu alyor. Tarantinonun filmi, Oscar aday ol-
filmler, dolayl ya da dolaysz bize bir ger- makla ironik bir salnm sergiliyor: II. Dnya

GNDEM
Soysuzlar etesi, Quentin Tarantino, 2009
Savan anlatmasyla Oscara yaklarken Liberal Fantezi: Avatar

soykrm es gemesiyle heykelcikten uzak- Tarantinonun postmodern parodisi ya-
layor. nnda, En yi Film kategorisinin en gl
Komitenin travmaya duyarl kalbi, aday Avatar, topik ve liberal bir iyi niyeti,
Tarantinonun postmodern alaycl kar- hatta naiflii sergiliyor. Yeralt zenginlikle-
snda krlgand. Ama ayn komite En yi Yar- rini smrmek iin yabanc diyarlar igal
dmc Oyuncu Oscarn, Nazi subayn can- eden Amerikallarla bu topraklarn yerli
landran Christoph Waltza vermekten de sahipleri arasndaki atmay alegorik bir
geri durmad. Waltz, oyunculuuyla dl dille anlatan film, daha ok isyann nderli-
sonuna kadar hak ediyor phesiz, ama ko- ine dnk yaklamyla eletirildi. Pandora
mitenin bu dl vermesinde politik tutu- isimli, handiyse cennet gibi bir gezegende
munu gsteren bir yan da yok deil. Film, yaayan mavi derili Navilerin arasna casus-
Yahudi soykrmn pek hafife alyor ama luk yapmak iin giren Amerikan askeri Jake
Waltz tam da tasavvur ettiimiz bir Naziyi Sully, Navileri tandka onlardan biri olu-
oynuyor: Kurnaz, entelektel ve eytani! yor ve acmasz maden irketine kar Navi-
lerin isyanna nderlik ediyor. Film, yerlile-

GNDEM
Avatar, James Cameron, 2009
rin ancak Batl beyaz adamn nderliinde Fazlasyla naif ve topyac bir libe-
isyan edebileceini ima etmesiyle rk ve ral fanteziyi dile getiren Avatar, Ba-
oryantalist bir yaklam ieriyor. Bir sy- tl nderi kullanarak Bat kart bir
leisinde Teknolojiyi kullanarak teknoloji film yapma paradoksuyla yerlilerin
kart bir film yaptk. diyen Cameronn ancak Batl beyaz adamn nder-
filmindeki politik tutum da benzer bir pa- liinde isyan edebilecei imasna
radoksu tayor: Batl nderi kullanarak odaklanyor ve rk, oryantalist bir
Bat kart bir film yapmak. Ancak bu yaklama varyor.
tema, sadece Cameronn oryantalist viz-
yonunun sakatlna deil filmde alegorik
bir dille anlatlan kurtulu hareketlerinin zemin kaybediyor. nk ne yerliler do-
ksr dngsne de atf yapyor: Yirminci kunulmam bir doal cennette yayorlar,
yzyln ou kurtulu hareketinde yerlilere ne de Batl kurtarclardan medet umacak
Batllar veya Batl dncelere sahip yer- kadar saflar. Buna ramen Avatarn politik
liler liderlik ettiler. Cameronn Avatar faz- sylemini deitirebilecek imknn, filmin
lasyla naif ve topyac bir liberal fanteziyi son sekansnda ortaya kt sylenebi-
dile getiriyor: Cennette yaayan yerliler ve lir. Zira filmin sonunda Jake Sully beyaz
onlar kurtaran beyaz adam. Bu fanteziyle Amerikal bedenini kaybedip tmyle bir
birlikte filmin gereklikle kurduu iliki de Navi olarak gzlerini ayor. Dolaysyla

GNDEM
Seyircinin vicdann rahatlatacak Fanteziye Kar lmcl Tuzakn

anarist ve anti-militarist bir fantezi- Reel Politii
yi tmyle ortadan kaldrp seyirciyi En yi Film dln kazanan lmcl Tu-
dpedz gerekle kar karya b- zak da phesiz oryantalist bir bak as
rakan lmcl Tuzak, perdeye libe- tayor. Ama filmin Avatar gibi kurtarclk
ral fantezinin gizledii muhafazakr misyonuyla hareket ettiini sylemek zor.
Amerikan reel politiinden baka Doru, filmin kahramanlar, masum o-
bir ey tayamyor. cuklar ve kandrlm Irakllar terristler-
den kurtardklarn dnyorlar (ok ta-
filmin politik yaklamnda bir deiiklik ndk ifadeler deil mi?). Bu adan filmin
olup olmayaca, yerli-yabanc ilikisi, hatta de Irak igal eden Amerikann, igalin
melezlik meselesine deinip deinmeyece- gerekesi olarak ne srd politik yak-
i devam filminde belirginleecek. Ancak lam gsterdii ak. Ama filmin gerek-
bu son sekansn topik devrimcilii bile ilii dolaysyla bu gerekenin stndeki
filmin naif fantezisini kurtarmaya yetmiyor. topik ve iyi niyetli yaldz, film ilerledike
Cameronun kurtarc fanteziye olan inanc yava yava ortadan kalkyor. lmcl Tu-
gerei grmesini engelliyor. zak, anarizmden arndrlm bir Full Metal
Jacket (1987) ile anti-militarizmi sklm

GNDEM
bir Mfreze (Platoon, 1986) arasnda gidip

geliyor. Szkonusu iki film, gerei anla-
trken altmetinleriyle bir fantezi rerek
gerei rtyordu. Oysa lmcl Tuzak
seyircinin vicdann rahatlatacak anarist
ve anti-militarist bir fanteziyi tmyle
ortadan kaldrp seyirciyi dpedz ger-
ekle kar karya brakyor. Bylelikle
seyirci perdede liberal fantezinin gizledii
muhafazakr Amerikan reel politiinden
baka bir ey gremiyor. ye karar veriyor. Savatan dnen askerin
Filmde, bomba uzman William Jamesn travmasn grmeyi uman seyirci, bir kez
lmden korkmadan iini yapmas, anti- daha vicdann rahatlatmay baaramyor.
militarist imalar tayan bir nihilizmden James, evindeki sorunlara ramen tekrar
ok teknokratik bir yaklamn iaretisi: Iraka, baka bir ifadeyle iinin bana
Pragmatizm felsefesinin kurucusuyla ayn dnyor. Filmin sonundaki bu ifte dn,
ad tayan James, igalin gerekesini, Amerikann igale dnk politikasna da
Amerikann neden orada olduunu, niin atf yapmyor mu? Obama seilince btn
yerlileri kurtarmas gerektiini sorgu- dnya igalin biteceini ve askerlerin geri
lamyor. Tam tersine, btn dnyann bir dneceini hayal ediyordu ama olmad.
yalan olduunu bildii igal gerekesine Beklentiye ve evdeki sorunlara (Jamesin
(masum Irakllar kurtarmak) tm kalbiyle Amerikaya dnne) ramen Amerika
inanyor ve faydal olmak iin iini olabil- (Jamesin Iraka geri dnyle) igale
diince iyi bir ekilde yapyor. Ynetmen devam ediyor. Obamann estirdii topik
Bigelow da bunun byle olduuna ina- lafazanlk ne derse desin muhafazakr ve
nyor olmal ki dl konumasnda yle pragmatist reel politik ilemeye devam
diyor: Askerler bizim iin varlar, bizim iin ediyor ve teknokrat Amerika, geri ekilmek
oradalar ve sa salim dnerler umarm. yerine bugn Afganistana takviye asker
Jamesin iinden baka bir ey yapamayan ymay tasarlyor. Liberaller fantezinin
bir teknokrat olduunu filmin son daki- krlyle gerei grmezden gelirken si-
kalarnda daha iyi gryoruz. Amerikaya yaseti dlayan teknokrasi, mevcut tek reel
dnen bomba uzman, bir sre ailesiyle politika olarak iktidarn daha da glendi-
vakit geirdikten sonra tekrar Iraka gitme- riyor.

ORADA BR
DYAR VAR UZAKTA
G
ENES ZEL
illes Deleuze Lewis
Dnyalar yan yana getirmesi, i ie Carrollda her ey korkun
geirmesi, tersyz etmesiyle Tim bir savala balar der ve
Burton filmleri, pek ok deiik tarz- devam eder Bu, bedenle-
da okunabilecei gibi Alisin mace- rin eylem ve tutku alandr.1 Kk Alisin
ralarnn birer eitlemesi olarak da yksnde her ey birbirine karr, beden-
dnlebilir. Bu adan son filmini, ler ve eyler i ie geer. Yzeyler alr,
ilham kaynana dorudan temas derinlikler kefedilir. ay partileri, kroket
etme abas olarak da grebiliriz. msabakalar bir lgnlk iinde karnaval
1 Gilles Deleuze, Kritik ve Klinik, eviren: nci Uysal,

Norgunk Yaynevi, 2007, s.32.
12 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

VZYON
tam da Tim Burtona gredir. Hatta fazla ile-

ri gitmeyi gze alarak, Tim Burtonn bug-
ne dek Alis eitlemelerinden baka bir ey
ekmediini bile iddia edebiliriz. O zaman
Alis Harikalar Diyarnda hakknda konu-
madan nce Burton filmlerine dnp bak-
makta fayda var. Tim Burtonn karakteristik
zellii, dnyalar yan yana getirmesi, i ie
geirmesi, tersyz etmesidir. Anlatm meto-
nimiktir, metaforik deil. Onun filmlerinde
dnyalar yan yana alr, yzeyin yanna yer-
leen yzey gibi, bir katmann zerine sar-
lan baka bir katman gibi. Bir dnya baka
bir dnyay dourur, onu yanna yerletirir.
Bir ey kendisinden bakas deildir, ynet-
hlini alr. Bir urup iilir ve bedenler byr, men bir el gsterecekse ancak yanndakini
bir turta yenir ve bedenler klr. Balar gsterir. Olaylar saf kendilikler olarak patlar.
kesilir, kediler geride en son bir glmse- Bylece olaylar ve eyler kopyalanarak, bir-
me brakarak kaybolur; tavann peinden birlerini dourarak oalr ve yan yana yer-
iine girilen delik yeralt dnyasna alr. leir. Alisin tavan deliinin az, Edwardn
Bir masal mdr bu? Evet, bir masaldr ama yaad atoya giden patika-yol, ikolata
Svankmajerin uyarlamasnn banda Alisin fabrikasnn byk ve grkemli giri kaps,
dile getirdii gibi Bu belki ocuklara gre Beetle Juicede evli iftin zerinden getii
bir masaldr ama belki de deildir. ocuk- kpr, l boluklarna ve llerin bekleme
lara gre midir, yoksa deil midir? Biz bu salonlarna alan kaplar Her biri dnya-
masala, tekerlemelere, kelime oyunlarna lar arasnda uzanr, dnyalar birbirine ba-
glmeli miyiz yoksa btn bu korkunluklar, lar. Ve snrlar her zaman ihll edilir. Oradan
sapklklar ve takntl karakterler arasnda veya buradan birisi tavan deliinden ieri
rkmeli miyiz? Fazla m basit bu yk yoksa yuvarlanr, yabanc olduu topraklara giri
fazla m karanlk?2 Aslnda Alisin yks yapar; kendiyle birlikte tad dnyasn
kendine yabanc yzeyleri amak iin ya-
2 Mehmet Aar, 5 Mart 2010 tarihli Habertrk
Gazetesinde yer alan Alis Grmeyeli ok basit, ocuklar iinse karanlk bir yk bu. diye
Deimi balkl yazsnda Ama bykler iin tanmlyor filmi.
Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 13

Pek ok anlat yapsndan izler ta- kaarken cinayetle damgalar kendini, Todd
yan film bu yaplarn hepsinin ise ileri doru saldrrken ehri kana bular.
etrafn ve iini oymay ve trleri Ama frlatlmlklar, yabanclklar baki kalr.
birbiriyle diyalojik bir ilikiye bel- Bu karlamalarn, srtmelerin kard
li oranda sokmay baarabiliyor. kvlcmlar ortaya olaylar olarak salr. Olay
Ama Burtonn kendine has karna- rgs deil de, olaylar... Ne Todd, ne Alis,
val duygusu grsellikte devam edip ne de Edward kendi edimlerinin hkimleri
g kazanrken dramatik yap tara- deildir. Neredeyse filmler iinde kendi
fndan zayflatlyor. kaderlerini yaamaya yazgllardr. ntikam
arzusu ne kadar fazla olursa olsun, merak
yar, dnyalar birbirine kartrr. Bu adan ne kadar byk olursa olsun, hayal gc ne
Burtonn karakterleri frlatlmtr; tpk kadar engin olursa olsun karlamalara yn
Todd gibi, tpk Charlie gibi, Alis ve Edward veremezler; sebep ve sonu yoktur, sadece
gibi. Kimi frlatld dnya tarafndan igal karlamalar ve karlamalarn atelendirdi-
edilir, kimi frlatld dnyay igal etmek i saf olaylar vardr. Sonunda Todd sadece
iin tutku gsterir. Edward, gerisingeri intikam hline, Alis sadece merak ve hayret

VZYON
hline, Edward da sadece hayal gc hline

brnr.
Peki sadece dnyalar m i ie geer? Be-
denler ve meknlar da bu karmaayla dam-
galanmaz m? Burton filmlerinde mekanik
ve organik eyler de yan yana ve i ie
geirilir. Edwardn gvdesini tamamlayan
makaslar, iinde ikolata nehirleri akan fab-
rika, Sweeney Toddun kolunun bir uzants
hline gelen ustura, iinden kan akan ark-
lar Bunlarn hepsi canavarla karlamak
iin Alise ihtiya duyan klc akla getirir
veya Alisi byltp klten yiyecekleri.
Bedenlerin geni etki alan ve byk etki- konusu olmayan bir kehanet, filmin olayla-
lenme gc. Dnyayla snrl bir alanda ve rn btnleyecek bir kazk olarak merkeze
honutsuzlukla karlaan deil de byk aklyor. Zaten Burton, film hakknda yap-
bir tutkuyla etkileyen ve byk bir alkla t bir aklamada kitapta ortaya dalm
etki alan bedenler, oyuncul iletiim. olaylar filmde toparlamaya altklarn
belirtiyor. Bence Burtonn hem filmde hem
Tekrarlarsak Burtonn filmleri, pek ok dede filmografisi iinde oklukuluunu kay-
iik tarzda okunabilecei gibi Alisin ma-
bettii yer de buras.
ceralarnn birer eitlemesi olarak da d-
nlebilir. Bu adan son filmini, ilham kay- Kitapta ve Burtonn dier filmlerinde gr-
nana dorudan temas etme abas olarak dmz metonimik anlatm ve hetero-
da grebiliriz. Peki Burtonn uyarlamasnn seslilik bu filmde ortadan kalkmyor ama
temiz bir uyarlama olduu sylenebilir mi, g kaybederek kyor karmza. Mono-
aksayan ynleri yok mu? Aslnda pek ok lojik tr kalplarnn snrlar esniyor; bir
aksayan yn var. lk olarak Burtonn filmi ocuk filmi, bir korku filmi, bir komedi fil-
aslna sadk kalnarak yaplm bir uyarlama mi, fantastik bir film, epik bir kahramanlk
deil. Alis bym ve on dokuz yana gel- yks, naif bir byme hikyesi Filmde
mi. Ve evlenme teklifi ald bir davet sra- btn bu anlat yaplarndan izler grmek
snda beyaz tavann peine yeniden ta- mmkn. Film bu yaplarn hepsinin etra-
klyor; bu sefer yeralt dnyasnda onu bir fn ve iini oymay ve bu trleri birbiriyle
diyalojik bir ilikiye belli oranda sokmay
grev bekliyor. Yani orijinal hikyede sz-

VZYON
Alisin yeralt dnyasnda fethetti- su filmle bize ulaamyor.3 Bunun sebebi

i btn yzeyler, btn bilgelikler, ise bence ykye yaplan byk haksz-
gerek hayatta kolonyalist bir te- lk: Alisin maceralarn paranteze almak
ebbs kz bana gerekletirme- ve onlar epik bir kahramanlk ve onunla
si iin onu cesaretlendirmekten baka paralel giden bir ocukluktan yetikinlie
bir ie yaramyor. Ve film Avrupa- gei yksnn uydusu hline getirmek.
merkezci, beyaz-yetikin-erkek bak- Yeraltndaki maceralarn kendi iindeki
yla nihayete erdiriliyor. ak nasl olursa olsun onlar paranteze
alp metaforikletirmek, onlar bir kendini
baarabiliyor. Ama Burtonn kendine has deneme, gerek hayatta karlalan g-
karnaval duygusu grsellikte devam edip lklere kar bir g toplama sreci hline
g kazanrken dramatik yap tarafndan getirmek. Yani faydac akl, rndan k-
zayflatlyor; nk ne yazk ki kitapta m, kaynayan ve akld bir dnyay bile
bizi kuvvetle arpan tersyz edilmi bir
3 Mikhail Bakhtin, Karnavaldan Romana Edebiyat
yaam, dnyann tersine evrildii duygu- Felsefesinden Dil Felsefesine Seme Yazlar, eviren:
Sibel Irzk, Ayrnt Yaynevi, 2001, s. 238.

VZYON
ehliletiriyor, kendine doru ekip kendi

iinde eritiyor. Btn o anlamszlklarn
ocuksu ve vahi parlts da filme ya hi
yansmyor ya da arzi birer unsur olarak
yerleiyor; kitaptaki merkezi nemlerini
yitiriyor. Sonuta Alisin yeralt dnyasn-
da fethettii btn yzeyler, onun gerek
hayatta kolonyalist bir teebbs kz
bana gerekletirmesi iin ona cesaret
vermekten baka bir ie yaramyor. Btn
bilgelikler (trtln bilgece kelebee d-
nmesi, apkacnn oklukuluk vaazlar
vs.), btn maceralar onun hayal gcn
gelitiriyor ve onu ticaret yaplan coraf-
yalar ine dek geniletme konusunda
yreklendiriyor.
Filmde her ey, bizi byk bir hayal krk-
lna uratarak, Avrupa-merkezci, beyaz-
yetikin-erkek bakyla nihayete erdirili-
yor. Ha Harikalar Diyar, ha in. Bu bak
ALS HARKALAR DYARINDA
asndan -ki hkim bak kesinlikle bu-
dur- ikisi de ayn derecede otantik ve bizi Orjinal Ad: Alice in Wonderland
dntrmesine msaade etmeyeceimiz, Ynetmen: Tim Burton
sadece kendi konumumuzu onaylamak iin Senaryo: Linda Woolverton, Lewis Carroll
kullanabileceimiz basit birer vasta. (Kitap)
Oyuncular: Mia Wasikowska, Johnny Deep,
Helena Bonham Carter, Alan Rickman
Mzik: Danny Elfman
ABD, 2010, ngilizce, 108 dk.
disney.go.com/disneypictures/aliceinwon-
derland
Vizyon Tarihi: 05.03.2010

ZENGN AMA YOKSUN:
YERALTI PEYGAMBER
Y
eralt Peygamberi (Un prophte,
FUAT ER
2009) ilk kez Cannesda adndan
sz ettirmi ve dllendirilmiti.
Bir filmin hem !f hem Oscarda, hem
Fransann mehur, dnyannsa
Cannes hem Cesarda beenilme-
ok tanmad ynetmen Jacques Audiard
si zerinde durulacak bir konu.
ve filmi sadece Cannesda dllendirilmekle
Anaakmn temel konvansiyonla- kalmad; Fransann prestijli sinema dlleri
rna bavururken zengin altmetin- Cesarda En yi Ynetmen, En yi Film ve En
leriyle de arthouseu selmlayan yi Senaryo dhil dokuz dlle talandrld.
Audiard, Yeralt Peygamberiyle !fde merak uyandran film, Sight&Soundun
popler film-sanat filmi ayrmn 2009 ylndaki filmlerle ilgili soruturma-
tartmaya ayor. snda bir numarada yer alrken yabanc film
dalnda 2010 Oscar adayyd.

VZYON
Bir filmin hem !f hem Oscarda, hem Can-

nes hem Cesarda beenilmesi zerinde
durulacak bir konu deil mi? Bu ynyle
Yeralt Peygamberi kanlmaz olarak po-
pler film-sanat filmi ayrmn tartmaya
ayor. Audiardn nceki filmlerine bakld-
nda da grlen bir nitelik bu. Ynetme-
nin Read My Lips (Sur mes lvres, 2001) ve
The Beat That My Heart Skipped (De battre
mon coeur sest arrt, 2005) filmleri de
hem anaakmn temel konvansiyonlarna
bavuruyor hem de zengin altmetinleriyle
arthouseu selmlyordu. rnein The Beat
That My Heart Skipped hem Berlinde hem Yoksunluun kendisi Audiardn te-
de Cesarda dllendirildi. Bu durumu mel meselelerinden biri. Bu noksan-
Audiard da yadsmyor. Sinemann popler lk topyekn bir kaybn deil daha
formuna sanat sinemasnn unsurlarnn ok bir kstlamann altn iziyor.
dhil edilmesiyle ortaya kan filmin daha Filmin bizzat hapishanede gemesi
geni bir kitleye hitap edilebileceini sade, Malikin bir operasyon srasn-
vunuyor. Yeralt Peygamberi bu kaygnn en da yaad geici ses kayb da bu
nemli gstergesi olmasnn yannda byle kstlamann gstergesi.
bir abann da en baarl misallerinden.
Film gemii hakknda hemen hemen hi-
Audiardn temel meselelerinden birini
bir ey bilmediimiz Malik El Djebenann
oluturuyor. Read My Lipste artl tahliye
cezaevindeki hikyesine odaklanyor.
edilen bir mahkmla ksmi iitme engelli
Malikin sadece gemii deil, tek bir akra-
kadn arasndaki ilikiye odaklanan filmin
bas veya tand da yoktur. Okuryazarl
temel izlei kadnn iitme kaybdr. p-
yoktur. Kimlii yoktur. Film boyunca adm
hesiz toplumsal, ekonomik ve kltrel
adm bu bo levha durumundan mapus-
farkllklara da temas eder film, ama dil,
hane tedrisat araclyla bir kimlik inas
iitme (iletiim) yoksunluu (yer yer kslan
srecine ahit oluruz.
sesler) zerine kuruludur. Ne var ki bu nok-
Audiardn sinemasn okumak adna sanlk topyekn bir kayba da iaret etmez;
Malikin yoksunluu zerinde durmak- daha ok bir kstlamann altn izer. Yeralt
ta fayda var. Zira yoksunluun kendisi Peygamberinde Malikin bir operasyon

VZYON
Filminin amacn rol modeli olma-

yan insanlar iin, ikon veya imaj ya-
ratma eklinde tanmlayan Audiard,
Fransadaki Mslmanlar iin bir
suluyu rol model seiyor. Kirli iliki-
ler, cinayetler, uyuturucu alar iin-
den kurgulad imajla Fransadaki
gmenlere yerin buras diyor.
srasnda yaad geici ses kayb da bu-

nun rnei. Ama bu kez daha ok, grme
zerindeki bir engel filmin dokusuna iliyor.
Filmin jeneriinde balayan bu kstlanm
grnt vurgusu sk sk karmza kyor.
Bunlar bir yana filmin bizzat hapishane- iareti olarak karmzda duruyor. Aslnda
de gemesi de szkonusu kstlamann sadece bu da deil. Gmenleri konu alan
gstergesi. Read My Lipste kadnn tam bir film yapyorsanz, hele bunu Fransada
iitememesi kadar mahkmun tam da- yapyorsanz bu iki tr kaygdan doar:
rda/zgr olamamas da ayn vurguyu Birisi yzn tekine dnmek, onunla
kuvvetlendiriyor. Ayrca The Beat That My yzlemek, onu tanmak isterken dieri ya
Heart Skippeddeki emlknn durumunu -m gibi yapar ya da tekine baktaki
da hesaba dhil edebiliriz. Filmdeki bir sr egemen sylemi gnceller. Audiardn filmi-
dalavereyle yryen emlk ii ile sanat ara- ne bakarsak ilk bakta ve filmin genelinde,
snda kalan karakterin aradal, kstlamay birinci trden, szlerinin dz anlamna ve
tekrar n plna karyor. Audiardn ticari filmin detaylarna sarkarsak ikinci trden
filmler ile sanat filmleri arasnda kalan dili bir kaygnn szkonusu olduu sylenebilir.
de bu kstlamaya girer mi? Tam da burada Elbette filmin toplumsal bir sz olmad
Audiardn hem genel kitleye hem de sa- ifadesi Yeralt Peygamberinin incelikle doku-
nata gz krpan bataki niyetinin bir nebze nan toplumsal ynn, sorunlar yanstan
pragmatizm ierdiini ne srmek yersiz dilin zenli niteliklerini grmezden gelme-
olmasa gerek. Zira ynetmenin filmin, ken- mize sebep oluyor. Oysa film muadilleri-
disinin toplum hakkndaki grlerine dair nin aksine hem Mslmanlara ve slma
syleyecek hibir eyi olmadn, tamamen bakarken hem de Fransadaki gmenleri
kurgu olduunu sylemesi nemli bir soru hikyesine tarken zenli bir dil kullanyor.

VZYON
Ne var ki filmin karmak ve srkleyici yaps

ile tatminkr katharsisi baz eylerin zerini
rtyor. Esasnda Audiardn filmin amacn
rol modeli olmayan insanlar (Fransadaki
Araplar) iin, ikon veya imaj yaratma eklin-
de tanmlamas birok eyi batan aa vu-
ruyor. Fransadaki Mslmanlar iin biilen YERALTI PEYGAMBER
rol model -film bunu sorgulamaya ok imkn Orijinal Ad: Un prophte
tanmasa da- bir sulu. Kirli ilikiler, cinayet-
Ynetmen: Jacques Audiard
ler, uyuturucu alar iinden kurgulanan bir
imaj: Malikin nihayet ulat kimlik bundan Senaryo: Thomas Bidegain,
ibaret. Audiard bir ekilde Fransadaki g- Jacques Audiard
menlere yerin buras diyor. Oyuncular: Tahar Rahim, Niels Arestrup,
Temsil tartmalarn (Audiardn szlerini) Adel Bencherif, Hichem Yacoubi, Reda
bir tarafa braktmzda phesiz Yeralt Kateb, Jean-PhilippeRicci
Peygamberi arpc bir eser. Karmak ve Mzik: Alexandre Desplat
srkleyici yaps, beklenmeyen iddet g-
Fransa/talya, 2009, 155 dk.
rntleri, fantastik unsurlar, farkl trleri
de inceden inceye selmlayan ok kat- www.un-prophete-lefilm.com
manl gndermeleriyle... Vizyon Tarihi: Bilinmiyor

VZYON
Scorsesen filmografisine
eklenen Kstebek haricin-
deki son filmler iin ok
olumlu fikirler ortaya atmak
pek olas deil, ama Zindan
Adas iin Scorsesen ge
dnemine ait rnlerden
bile olduka ayrks bir ka-
lite izgisi tutturmu demek
ok yanl olmayacaktr.
AHMET TERZOLU
OK TANIDIK, OK SIRADAN:

VZYON
M
artin Scorsesen Leo- menlerin sinemalarnda ierik ve sylem
nardo Dicaprio ile son asndan ilgin yol ayrmlar gze arp-
bulumas Zindan Adas maya balad. nce Woody Allen -kitapl-
(Shutter Island, 2010), nn 1970ler rafndan ekip kard Kim
bir edebiyat uyarlamas. Dennis Lehanein Kiminle Nerede (Whatever Works, 2009)yi
ayn adl oksatar romanndan uyarlanan bir kenara koyacak olursak- Dostoyevskivari
film, romann kiisel akbetine benzer bir anlatlarla insann karanlk ynlerini ngilte-
ticari baar potansiyeli tayor. zellikle re hudutlar ierisinde ele almaya balad.
Gizemli Nehir (Mystic River, 2003) adl a-
lmann da Lehanein kaleminden ktn
dnecek olursak bu potansiyelin ze-
rinde durmakta fayda var. Nitekim Zindan
Adas kendisine dair gie beklentilerini,
sregelen Scorsese-Dicaprio ortaklklar
arasndan syrlarak, Amerikada vizyona
girdii ilk haftadan itibaren boa karma-
yacak bir grnt izdi bile. Ancak filmin
nicelik ynnden yakalamas muhtemel
baarlar bir yana brakp ierisinde sine-
masal nitelik asndan bir eyler aramaya
baladmzda, Lehanein dnem rahiyas Zindan Adas, seyircisinin belleine g-
tayan gerilim dolu oksatar sayfalarnn, venmediinin emaresi olarak yorumlana-
Scorsesea pek de yardmc olduunu sy-
bilecek flashbackleriyle, hem anlatnn
lemek mmkn gzkmyor.
dilini ekonomik olmaktan karm, hem
Scorsesen filmografisine eklenen Ks- de hibir eksiltiye yer vermemesiyle ka-
tebek (The Departed, 2006) haricindeki libresini standart bir Holivud filmininkiy-
son filmler iin ok olumlu fikirler ortaya le ayn dzeye indirgemi.
atmak ya da okumalar yapmak da zaten
pek olas deil, ama Zindan Adas iin Sonra Konuma (Conversation, 1974) gibi
Scorsesen ge dnemine ait rnler- pahada kk ama biem ve ierik asn-
den bile olduka ayrks bir kalite izgisi dan byk anlatlaryla nemli bir auteur
tutturmu demek ok yanl olmayacaktr. olduunu asla unutturmayan Francis Ford
Modernist sinemann son kalelerinin yava Coppola, teolojik yanlar ar basan, sine-
yava dmesiyle birlikte nemli ynet- mann anlat snrlarn zorlayan hikyeler

VZYON
anlatmaya koyuldu. Amerikan sinemasnn Zindan Adas, klieler asndan

harika ocuklar ge dnem slplaryla bonkr davranmak hususunda pek
pek de i ac bir tablo oluturmazlar- de tereddt sahibi bir film deil. Fil-
ken bu ynelime Scorsese da uzun yllar min gstergeler dnyasnn bizleri
kendisine yr olmayan Oscara gz krpan ynelttii kaynaklarn klieler, zel-
hikyeleriyle hzla ayak uydurdu. Bugn ar- likle de tr klieleri olmas, Scorsese
tk Scorsesedan Saatler Sonra (After Hours, sinemasna kar izleyicinin almla-
1985) gibi kvrak bir kara komedi beklemek, ma itahn byk lde baltalyor.
gereinden fazla iyimser olmakla eanlaml.
Scorsesen filmografisinden sz eder- Scorsese sinemasnn kymeti bilinmemi
ken pek de esamesi okunmayan Saatler parlak rnlerinden biri olmas dikkat
Sonradan sz etmemizin en nemli nede- ekici. nk bu, Scorsesen on drt yl
ni, Scorsesen alldk sinemasal tutumu- sonra, yine Scorsesevari denemeyecek bir
nun dna kt az sayda filmi arasnda kara komedi rnei olan Yaamn Kysn-
yer alyor olmasdr. Bir kara komedinin da (Bringing Out the Dead, 1999) gibi bir

VZYON
filmle kendi yaratt trn darsnda da ncelikle filmin ilk gze arpan klieleri
muvaffak olabildiini bizlere yeniden gs- arasnda yan karakterleri canlandracak
termesi bakmndan ok ama ok kymetli. oyuncu tercihleri gze arpyor. Max von
Velhasl Scorsese suun, karanlk ilikilerin Sydow (Jeremiah Naehring)u kanc kez
ve yalnzca New Yorkun olmad filmler- gn grm ama ktcl bir ruh barndr-
de de birka kez baarl olabilmiti. Lkin dna dair pheleri de uydusu gibi etra-
Dicaprionun barolnde yer ald son fnda tayan bir karakteri canlandrrken
filmler gz nnde bulundurulmadka pek gryoruz? Bahis (Intacto, 2001), Aznlk
de Scorsesea ait olduu ynnde nveler Raporu (Minority Report, 2002) gibi ilk
tamayan Zindan Adas, ne ait olduu tr anda akla gelen rnekleri bir rpda say-
ne de Scorsese asndan olumlu szler mamz, bahsi geen filmlere duyduumuz
etmeye ne yazk ki imkn vermiyor. hayranlktan kaynaklanmyor olsa gerek.
Ya da Jackie Earle Haley (George Noyce)i
Trsel Klie Varyasyonlar ve Elias Koteas (Andrew Laeddis) Zindan
Zindan Adasnn Scorsese filmografisinde Adasnda tekinsiz karakterler olarak yine
igal ettii yer zerine tefekkre dald- yeniden izlemek zorunda kalmamz, aca-
mz takdirde, hem kendi amzdan hem ba bundan sonra yaayacamz benzer
de Scorsese asndan pek de ehemmiyet zoraki karlamalarn bir habercisi mi?
tekil eden bir ura ve netice ile yz yze Ben Kingsley (Dr. John Cawley)e bir jesti
gelmeyiz. Scorsesen sinemasnn bir ge bile yeni bir varyasyon barndrmayan bir
dnem slbu ierisine girdiini dnmek stereotip olarak daha ne kadar tahamml
belki bizi biraz rahatlatabilirdi, ama Zindan etmek zorundayz? yi ama Mark Ruffalo
Adasnn gstergeler dnyasnn bizleri y- (Chuck Aule)yu silik ikinci adam olarak
nelttii kaynaklarn klieler, zellikle de tr grmekten sklanlar yok mu aranzda?
klieleri olmas, Scorsese sinemasna kar Hi kukusuz, Zindan Adasnn saydmz
izleyicinin almlama itahn byk lde kusurlarnn sorumlusu bu tecrbeli oyun-
baltalyor. Roger Ebert gibi nemli eletir- cular deil. Scorsese gibi bir ismin ken-
menlerin Zindan Adasnda bir atmosfer filmi disi adna netice nasl olursa olsun, farkl
bulmas/grmesi yeterli olmaktan ziyade, bir tr denemesi ierisine girerken, daha
Roger Ebertin Scorsese referans dolaysy- evvel onlarca kez izlediimiz karakterlere
la ar bir almlama itahn filmi izlemeden sadece kimlik bilgileri deitirilmi olarak
evvel sinema salonuna beraberinde getirmi oyuncu kadrosunda yer vermi olmas ka-
olduunu akllara getiriyor. Sinefilinin bu bahatin kime ait olduunu bariz biimde
tarz kt yanlar da olabiliyor bazen. ortaya koymaya yetiyor.

VZYON
nnde bir tr uyar gibi, film boyunca izle-

yiciyi rahat brakmyor; sahnelerin nemini
veya sunaca tehlikeleri adeta bir ret-
men edasyla izleyiciye dayatyor ve oran-
tsz vurgular yaparak film ile izleyici ara-
sna sentetiklik miktar tutturulamam bir
mesafe koyuyor. Burada malum mesafenin
yabanclatrc bir e olarak olumlu bir
yn tadn syleyecek olanlar elbette
kacaktr. Ancak Scorsesenin sinemasnn
zellikle Paul Schraderden yoksun ksm-
na birazck aina olan biri iin bile bu yo-
rum, en ufak bir inandrclk tamaz.
Dokunakl film mziini bir kenara brakp,
en az filmin mzikleri kadar anlatnn elini
ak etmekte itahl anlatm tutumuyla
szmz srdrelim. Scorsesen film
boyunca ina ettii, filmin tepe noktas
ve uyarland metnin de ciddiye ald
tek husus olan yanlsamann bozulmas
srecine, elini ak etmekten ekinmeyen
Israrc Klieler anlatm biimiyle katkda bulunduunu
138 dakikalk Zindan Adas, klieler asn- sylemek zor. Finalinde hibir eyin g-
dan bonkr davranmak hususunda pek de rnd gibi olmad gereiyle bizleri
tereddt sahibi bir film deil, o nedenle yz yze brakmak niyetinde olan Zindan
devam edebiliriz. Zindan Adas ait oldu- Adas, seyircisinin belleine gvenmedi-
u trn hakkn vermek istedike daha inin emaresi olarak yorumlanabilecek
da fazla klielere sarlm bir film. Yaplan flashbackleriyle, hem anlatnn dilini
yorumlar arasnda filmin en fazla vgye ekonomik olmaktan karm hem de hi-
mazhar bulunan ynlerinden olan film bir eksiltiye yer vermemesiyle kalibresini
mziklerinin, Ebertin dilinden drme- standart bir Holivud filmininkiyle ayn d-
dii atmosfer filmi ruhunu beslediini zeye indirgemi. Zaten Scorsese, Zindan
sylemek pek de kolay deil rnein. Zira Adasna dair entelektel beklentilerimizi
mzik, adeta ne hissetmemiz gerektii y- bir kenara brakmamz gerektii yolunda

VZYON
izleyicilerini, doktor Naehringin travmann

etimolojisi hakkndaki sylevini Danielsin
aceleci rnga darbesiyle sonlandrma-
syla adeta uyaryor. Bu yzden Teddy
Daniels (Leonardo DiCaprio)in travma-
tik gemiine ilk biimini veren II. Dnya
Sava flashbacklerini, Zindan Adasnn
standartlarn ablon bir Holivud filmi
standartlarna indirgeyen son fra darbe-
leri olarak -Scorsesenin simgesel uyarsn
aklmzdan karmadan- kabul edebiliriz.
zleyiciye hibir sz hakk vermeyen, y-
netmeni dolaysyla kimi izleyicide sinefili
kkenli sinemasal beklentiler oluturan Zin-
dan Adas, kendi anlat problemlerine bile
zm bulamamken, ondan daha fazlasn
beklemek ok da doru saylmaz. Zindan
Adas, nesnel bir bak asyla ele alnd
takdirde neredeyse hibir ey vadetmeyen ZNDAN ADASI
bir Holivud filmi; bir Scorsese filmi deil.
Filmin Orijinal Ad: Shutter Island
Ama Roger Ebert gibi ynetmen odakl
okumadan ok, ynetmen odakl hayranlk- Ynetmen: Martin Scorsese
lar ekseninde gelien bir sinema algs iin Senaryo: Laeta Kalogridis,
Zindan Adas bir Scorsese filmi, bir atmos- Dennis Lehane (Roman)
fer filmi, bir tr filmi, bir oyunculuk leni Oyuncular: Leonardo DiCaprio, Mark
ve oyuncakl finallere sahip filmler silsile- Ruffalo, Ben Kingsley, Michelle Williams,
sinin artc rneklerinden biri Teddy Max von Sydow, Jackie Earle Haley, Emily
Daniels gibi kendimize yanlsamalardan Mortimer
ibaret bir dnya kurmakta zgrz. Doktor
Mzik Spervizr: Robbie Robertson
Cawleyin bile bu tuhaf almlayc rahatsz-
lna bir zm bulamadn dnd- ABD, 2010, 138 dk.
mzde bundan sonra da bu konuda elimiz- www.shutterisland.com
den bir ey gelecek gibi gzkmyor. Vizyon Tarihi: 12 Mart 2010

AK DERSNDEN
SINAV VAR
Y
netmenliini Lone
NAZ EMEL KO
Scherfgin yapt Ak Der-
Ak Dersi, gen bir kz merkeze ala- si (An Education, 2009),
rak kk lekli bir insan hikyesi 1960larn Londrasnda
anlatyor. Ancak film bununla yetin- geen, aka ve hayata dair samimi bir film.
miyor; beraberinde bir dneme, bir Gazeteci Lynn Barbern yazd bir bi-
topluma, o toplumun dzenine, ei- yografiden uyarlanan senaryo, hemen her
tim sisteminin hayatla uyumazl- gen kzn bandan gemesi mmkn bir
na dair de pek ok sz sylyor. ak macerasn gereki bir dille anlatyor.
Filmin kahraman Jenny, Oxforda gitmeye
aday, baarl bir lise rencisidir. Babas-
nn kontrolnde devam eden, niversiteye
hazrlanmaya odakl hayatndan son derece

VZYON
sklmtr. Bir an nce niversiteye gidip Oxforda gitmeye aday bir lise ren-
daha zgr bir hayat yaamak, istedii cisi olan Jennynin kendisinden ya-
arklar dinlemek, istedii gibi giyinmek a byk Davidle tanmas, hayatn
trnden arzular vardr. Jennynin kendisin- bir anda renklendirir. Jenny bir rya-
den yaa byk Davidle tanmas, haya- nn ortasndadr artk. Ancak rya-
tn bir anda renklendirir. Arzulad konser- dan uyanmak onun iin hi de kolay
lere gitmesi, merak ettii ehirleri grmesi olmayacaktr.
iin yol almtr artk. David sempatik
tavrlar sayesinde ksa srede Jennynin kendisini entelektel adan gelitirip bir
ailesinin de gvenini kazanmay baarr. yandan hayatn tadn karaca bir ya-
Bylelikle Jenny kendini bir ryann ortasn- am kurmay umuyor gelecekten. Yaad
da bulur. Ancak ryadan uyanmak onun iin akla birlikte oradan oraya savrulmas,
hi de kolay olmayacaktr. karakterin kendisiyle elimesinden deil,
Ak Dersi, gen bir kz merkeze alarak ald eitim ile yaad hayatn uyu-
kk lekli bir insan hikyesi anlatyor. mazlndan kaynaklanyor. Jennynin okul
Ancak film sadece bununla yetinmiyor; mdryle tartrken retmek yetmez;
beraberinde bir dneme, bir topluma ve neden yaptmz da sylemelisiniz. diye
o toplumun dzenine dair de pek ok sz isyan etmesi de bu uyumazla iaret edi-
sylyor. Filmin banda yer alan okulla yor. Bu nedenle eitim sistemi, Jennynin
ilgili sekans, filmin anlatmak istediine, hayallerinin nnde ask suratl bir otorite,
eitim sisteminin hayatla uyumazl me- bir engel gibi grnyor. stne bir de
sajna bir giri niteliinde. Devam sekans- on alt yandaki her gen kz uurabile-
larnda ise okula ya da eitim sistemine cek tarzda bir akla karlanca, Jennynin
dair sylenenler, filmin altmetnine incelik- ayaklar tamamyla yerden kesiliyor ve
le yediriliyor. hayallerini gerekletirmenin tek yolunun
Filmin esas kz Jenny davranlar, hisset- bu ilikiden getiini zannetmeye balyor.
tikleri ve hayalleriyle o dnemde yaamas Gen kz gelecekte bekleyen hayata dair
muhtemel bir liseli kz. Arkadalarndan iki yol var nnde. lkini, yani eitimi
fark, vasatn zerinde bir zekya sahip seerse okul mdiresi ya da retmeni
olmas ve yaad hayatta bir takm de- Bayan Stubbs gibi meslek sahibi bir kadn
iiklikler yapma arzusu. Jenny hayata olacak. nk o dnemde eitimli kadn-
geiremeyecei trden byk hayaller larn sosyal hizmetler ya da retmenlik
kuran uar bir gen kz deil; bir yandan gibi alanlarn dnda almas pek de

VZYON
Okulda grd dersler Jennyye gi- Ak Dersinin hafiften feminist bir bak
decei yolda k tutmazken hayattan tadn sylemek bilmiyorum abartl bir
ald ders, ona hangi yolu seece- yorum olur mu? Filmdeki iki nemli erkek
ini ve aslnda kim olmak istediini karakterin, yani David ve babann, kadn-
gsterir: Deer verdii kitaplar ve larn srtn yaslayamayacaklar trden
resimlerle kendi dnyasn kurmu, seilmesi biraz da bunun tezahr gibi.
zgr bir kadn. Birbirine tamamyla zt grnen bu iki ka-
rakterin para konusunda konuurken ayn
benzetmeyi yapmas al birini vur tekine
mmkn deil. Filmde de dillendirilen bu dedirtiyor. ki karakter de dierinin varl-
seenek, Jenny iin son derece skc bir na anlam kazandrrken Jennynin gelecei
hayat anlamna geliyor. kinci yol olarak iin kendine doru yol izmek zorunda
bir erkee yaslanmay tercih ettiinde ise oluunu kanlmaz klyor. Filmin, feminist
ya annesi gibi ya da aptal sarn Helen perspektif tad iddias abartl olacaksa
gibi olacaktr. Babasnn davranlarn bile, kadnn 60lardaki konumuna dair bir
hesaba kattmzda annesi gibi olmak eyler sylemek istedii muhakkak.
Jenny iin hi de cazip bir seenek deil-
ken Davidle tanmasyla birlikte Jenny, Jennynin ailesiyle ilikisindeki durumun
dnmeksizin ikinci yolda bulur kendini. ne olursa olsun gerilime dnmemesi
Davidin arkada Helen gibi gz kama- ahlki duruuyla takdiri hak eden filmin
trc bir kadna dnmek ve bir yandan olumlu yanlarndan. Mahremiyetin ko-
da istediklerine kolaylkla sahip olaca runmasna gsterdii zenle de belli bir
bir hayat yaamak onu adeta byler. dzey tutturarak niteliini arttran Ak
Ancak dnyadan bihaber hli ve oku- Dersi, ou ak filminde olduu gibi ka-
mak szcnden sadece dergi okumay dn erkek ilikisindeki mahremiyeti alenen
anlayan aptal karakteriyle Helen aslnda ihll etmiyor. Jenny ve David ilikisinin
Jennynin idol deildir. Okulda grd mahrem ksmnn sze dklmesi ise gen
dersler Jennyye gidecei yolda k tut- kzn yaayaca yaknlamay bymenin
mazken hayattan ald ders, ona hangi bir paras olarak grdn anlatma
yolu seeceini gsterir. retmeni Ba- amacyla arya kamadan kullanlyor.
yan Stubbs ziyaret ettiinde aslnda kim Ak Dersinde karakterler, olaylar ve
olmak istediini anlar Jenny: Deer ver- meknlar son derece gereki bir slpla,
dii kitaplar ve resimlerle kendi dnyasn abartya kamadan anlatlyor. Hikye
kurmu zgr bir kadn insann znde tad baz zelliklerden

VZYON
hareketle kurguland iin o dneme ve

kltre ne kadar uzak olursanz olun sey-
rettiiniz ey size hi de yabanc gelmiyor.
Yaanan olay gen bir kz derinden etki-
leyen, tm hayat boyunca unutamayaca
trden olsa da, filmde yer alan atma un-
suru daima belli bir dozda tutulduundan
konu asla trajediye kaymyor. Film boyunca
karakterlerin yaad her trl duygu se-
yirciye samimi bir ekilde yansyor.
Filmin abartsz, yaln anlatm oyunculuk-
lara da tesir etmi. Oyuncularn tamam
canlandrd karaktere baaryla hayat
vermi. zellikle Jenny karakterini canlan-
dran Carey Mulligan, karakterin deiimi-
ni ve gelgitlerini yanstma noktasnda son
derece baarl bir performans sergiliyor.
Ak Dersi bir efekt, animasyon ya da
kurgu mucizesi olmad hlde akllarda AK DERS
yer edecek bir film. Dnem filmi olmas
da ona ayr bir tat katyor. Her ne kadar Orijinal Ad: An Education
60larn Londrasn yalnzca filmlerden ve Ynetmen: Lone Scherfig
kitaplardan tansak da film, iyi bir sanat Senaryo: Nick Hornby, Lynn Barber
ynetmenlii almas izlenimi brakyor. (biyografi)
Anlatmak istediinin dna kmayan se-
Oyuncular: Carey Mulligan,
naryosu ve abartya kamadan konuyu en
Olivia Williams,Alfred Molina,
doru ekilde yanstan ynetmenlii ile
Peter Sarsgaard, Rosamund Pike,
benzerleri arasnda ayr bir yerde duruyor.
Dominic Cooper, Emma Thompson
Ak Dersi, sinemasal bir ova dnmeyen
mtevaz anlatmyla damaklarda ho bir Mzik: Paul Englishby
tat brakan ve yllar sonra da dnp sey- ngiltere, 2009, 95 dk.
redilebilecek bir film; hayata ve aka dair
www.sonyclassics.com/aneducation
yaln bir hikye
Vizyon Tarihi: 19.02.2010

VZYON
MKROKOZMOSDA SNEMA:
AHMET ULUAY
Mevcuda aldrmayp dlerinin peine denlerin Bir
varm bir yokmula balayan masallarna benziyor Ah-
met Uluayn sinema maceras. Hayata ve sinema yap-
maya dair genel kanaatleri tersyz eden abasyla sine-
mann her eyden evvel bir yrek ii olduunu gsterdi
o. Masal gibi hayatn, masal gibi filmlerle anlatt. Kendi-
sinden daha nice seyri gzel filmler izlemeyi umarken ar-
dnda ksa filmleri ile ilk ve tek uzun metraj filmi Karpuz
Kabuundan Gemiler Yapmak gibi ho sadlar brakarak
aramzdan ayrld. Dosyamzda Ahmet Uluayn sinema-
sn, filmlerinde kulland motifleri, kendi yaad dn-
yay zgn ve sahici bir slpla anlatma biimini ve Trk
sinemasnda brakt izi tartmaya atk. Ayrca dosya
blmne eklediimiz perspektif kemizde Uluayn
sinemann doas ve gereklikle ilikisine dair sonraki
saylarmzda srdreceimiz bir yaz dizisine yer verdik.

VZYON
DOSYA
R&SNEMA
CAHT KOYTAK 34
BR KELOLAN MASALI
HASANAL YILDIRIM 36
PELKLLE AYNILAAN BR HAYAT:
AHMET ULUAY 44
MURAT PAY
BR YERL SNEMACI: AHMET ULUAY

HLAL TURAN 50
KISA FLMLER EKSENNDE
ULUAYIN SHRL LMBASI: SNEMA 56
AYE PAY
YALNIZ OCUKLAR, KIRIK HAYALLER

CELL CVAN 62
BR AHMET ULUAY HKYES
HSAN KABL, SALH PULCU, YEM USTAOLU 68
AHMET ULUAY GRLER
DERV ZAM, ZAHT ATAM, 74
KAML KO, MUSTAFA PREAVA

DOSYA: AHMET ULUAY
iir&Sinema
Byk Sinemaya, Byk Festivale
arlan dostuma, Ahmet Uluaya
nce iir vard, szn Simurgu, Zmrdankas iir
Sonra, bu Zmrdankann bir gn, ar can skntsndan,
Kendini unutup bir bakas olas tuttu.
Ve Struthio camelus! diye mrldand,
Bu, deve kuu demekti. Bak bu iyi!
Bari deve kuu olaym bu sefer! dedi kendi kendine.
Ve gzlerini yumdu, telere dalp gitti.

Sonra silkindi, imdi ve buraya, deve kuu olup geldi.
Deve kuu gibi bouk, hazin tmesini,
Steplerde rzgrlardan ve trenlerden,
Zihinlerde kavramlardan, kuramlardan hzl komasn,
Ve sahnelerden mr gibi geip gitmesini renmiti;
Bir de, kendi ruhunda olup bitenleri grmek iin,

Ban kuma sokup, dnya yklacak olsa aldrmamasn
Hani nerdeyse renecek ey kalmamt geriye.
Sklmaya balad, bilgiden de, bilginin verdii
Kibirli gvenden de. Geriye ne kald? diye sordu,
Bounalk! dedi, her oyunun nnde, ardnda bounalk!
Acaba, bir de kartal oynamay m denesem? dedi,

nce kartal, sonra ahin, sonra bayku olmay denedi,
Sonra mart, sonra turna, sonra veyik
rili ufakl btn kular oldu, btn kanatllar
Oldu ve oldu ve oldu ve oldu
Ola ola, bu oyunu srdrse, oluun kendisi olacakt.

DOSYA: AHMET ULUAY
nk kat kat btn gkleri dnd dolat,

Renk renk btn postlar giydi kard,
Btn uularn, btn tlerin, btn kendinden
Geilerin, kendinden kalarn tadna bakt.
Ve sonunda yoruldu, skld, usand, doal olarak.
Dnd, dnd ve Yalnlk, dedi, akn yalnlk!
Canm iine atmak iin bana gereken bu!

Siyahla beyazn, geceyle gndzn yalnl!
Barnda her trden, her boyda derinlii saklayan
Katksz, koulsuz yalnlk! Yaln yalnlk yani!
Byle dedi ve onca isim arasnda, tuttu bu sefer
Pica pica! ismi dkld dudaklarndan.
Bu, alacakarga demekti. Gerein ssn, bezeini,

Varoluun vaat ettii cokuyu, erinci, atei,
Bu, incik boncuk dkn, bu, elmas hrsz,
Kendisi ve uzun kuyruu siyah, bar kar gibi beyaz
Alacakargada buldu. Bulmakla kalmad,
Akla karann bu saf tonunda, bu kor atete,
biraz da oyun icab, yanp kl oldu.
Ve Tanr kendi ruhundan frnce de, kl savruldu,

Zmrdankadan Alacakargaya, halden hale,
Dondan dona giren iirin kllerinden
Sinematografi dodu, Sinema Kuu!
Tanrsal sinema sanat, Simurgun Dn ya da.
Gerek ve rya ve sinema Ruhun hayat
tek bir dnyada.
Cahit Koytak/21 Kasm 2009

DOSYA: AHMET ULUAY
DOSYA
BR KELOLAN
MASALI
HASANAL YILDIRIM
Hep kendi hikyesini, ocukluunun tutkularn, umut-
larn, ky yaantsn ve o yaantya smayan birinin d
krklklarn; kimileyin bir tek mum nn, kimileyin gaz
lmbasnn duvarda oluturduu glgelerin dilini kul-
lanarak anlatr durur Uluay.

DOSYA: AHMET ULUAY
Karpuz Kabuundan Gemiler Yapmak filminin setinden, 2004
B
eethoven bir yerli kabilesinde
Uluayn gnlnde yatan aslan bellidir: bir
dosayd yine Beethoven olur
muydu? Sanat-yetenek-ortam film ekmek. Fakat Ktahyann Tavanl il-
gibi birbiriyle etkileim iinde olan esinin Tepecik kynde yaayan bir ocua
eler hakknda sorulan bu soruya verilen gre byle bir istek d bile saylmaz; dpe-
nl bir karlk, yetersizliini d nedenlere
dz lgnlk!
balayanlar zecek trden: Beethoven bir
yerli kabilesinde dnyaya gelseydi belki yine
Beethoven olmayacakt ama kukusuz kabi- Bir sinemac Uluay. Anadolunun cra bir
lesinin en iyi tamtamcs olacakt. kynde yaayan ama oradan dnyaya
te tam da bu anlan hle uyan biri Ahmet farkl bakmasn becerebilen, baktklarn ve
Uluay. Fakat dorusu bu durumu tam bir grdklerini an en etkileyici aracyla an-
uyum saymak da hakszlk olur, nk Uluay, latan, anlattklaryla da dnyaya bak iin
kabilesinin en iyi tamtamcs olmaktan ok o gne dein hi bilinmedik kimi anlam ve
daha ileriye gemi bir sanat. Bu benzetmeyi anlatm pencereleri aan bir ksa film sa-
kendisine uyarlayacak olursak, Beethovenla nats. Daha kk bir ocukken kynde
ayn kulvar paylaan biri Uluay. grd sinemadan bylenen ve by-

DOSYA: AHMET ULUAY
bir drtgende insanlar saa sola kou-

turur, birbirleriyle konuur, barr arr,
kavga ederler. Iklar yandnda bitmitir
bu hayat; duvar eskisi gibi beyaz ve can-
szdr ama henz nc snftaki kk
Ahmetin dnyasnda anlatm olanaksz
etkilerde bulunur bu cansz duvarda can-
landrlanlar. Ky okulunun duvarnda
canlanan ey, geriye yepyeni bir eyler b-
rakmtr. Resimleri ok seven, resim izen,
hatta zaman zaman grd resimleri zih-
ninde hareket ettiren kk Ahmet, ger-
Minyatr Cosmosda Rya, Ahmet Uluay, 1995 ekten de bir biimiyle resimlerin hareket
ettirildiini grnce dnyas altst olur.
ynce de bu bylendiini kullanarak ba- Eve gelince ailesine, arkadalarna habire
kalarn byleyen bir ada Kelolan. hareket eden resimleri anlatr durur.
Kendisi de kabulleniyor Kelolanln: Artk istei bellidir: resimleri hareket etti-
Ben bir Kelolanm. Bilirsiniz, Kelolan ren bir makineye sahip olmak. Ky art-
banda kalan tek tel satan baka yer- larnda bu istein gereklemesinin ola-
yznde hibir eyi bulunmadna aldr- sl herkesin mlumu. Ama ylmaz kk
makszn gider padiahn kzna k olur. Ahmet. Kafa dengi bir arkadayla birlikte
Bu aklevvel olunun akld hareketini uzun uzun kafa patlatrlar byle bir maki-
gren anac kzar Kelolana. O baldr neyi yapmaya. nanlmas zor ama istekle-
plaklyla padiahn kzna k olmasn rini gerekletirirler de. Yllar sren al-
kafasna kakar habire. Ama ylmaz Kelo- malarn ardndan, daha sonradan makine
lan. Sonunda muradna erer ve padiahn mhendisi olacak arkada smail Mutlu
kzyla evlenir. te ben de ilk grte k ile bir makine yaparlar. Btnyle sadan
oldum padiahn kzna ve grdnz soldan derledikleri farkl aletlerin para-
gibi onunla da evlendim. laryla yaptklar bu ahap makine ile as-
lnda farknda olmadan, 70lerde sinemay
Oyunca Glgeler Olan ocuk yeniden icat ederler. Sinema salonlarnn
Gerekten de ancak masallara zg bir yaknndaki plklerden bulduklar film
durumdur yaanan. Bir gn kye gelen bir paracklarn derleyip toparlayarak ky-
adam, ky okulunun btn rencilerini llere film gsterimleri yapmaya balar-
bir odaya doldurur. Iklar kapattrr ve lar. ocuklarn bu tuhaf yaramazlndan
az nce bembeyaz olan cansz duvarda kyller de ok etkilenir. Artk oyuncaklar
bambaka bir hayat canlandrr. Duvardaki bellidir bu ocuklarn.

DOSYA: TRK SNEMASININ 2009 VZYONU
Ahmet Uluay, Ktahya-Tavanl

Bir de glgeler... Geceleyin gaz lmbasnn
zayf altnda namaz klan dedesinin Ky artlarnda, derme atma aletlerle ku-
duvara vuran glgesini izler. O glgelerde rulan bir sinema dnyas... Ve bu inanlmaz
oluanlar baka eylerle harmanlayarak ye-
niden yaratr zihninde. Ya da k gecesinde, ilkel artlarla yeni bir dnya yaratmak...
bir elinde bastonu br elinde kandili olan te bu hakllkla Uluay, Sinemay Edison
yal bir ninenin yava admlarla ilerlerken ile Lumiere Kardeler bulmasayd mutlaka
duvarda bklm bklm olan, mthi bir smaille biz bulurduk. diyebiliyor.
biim bozumuna uram glgesi... te
bu glgeler dnyasnda byr Uluay. O
gnlerde neler toplamsam, neleri gr-
msem imdi de onlar gsteriyorum. makinistin elinde olduunu sanan ocuun
gznde by bozulur. nk asl kahra-
Kuyudan kan ynetmen mann makinist olmadn fark etmitir.
Henz on drt yandayken izledii Me- Bylelikle makinist olmay dleyen Ulu-
tin Erksann Kuyu (1968) adl filminden ay, ynetmen olgusunun farkna varr ve
sonra, o gne dein sinema bysnn asl maharetin film gstermek deil film

DOSYA: AHMET ULUAY
ekmek olduunu kavrar. Artk gnlnde Anlattm senin hikyen

yatan aslan bellidir: bir film ekmek. Fakat Yl 93. Bir Alamanc, smaille Ahmet ikili-
Ktahyann Tavanl ilesinin Tepecik k- sine taksitle bir kamera satar. Ama ne ka-
ynde yaayan bir ocua gre byle bir mera! Kayt zellii bile olmayan, 220 volt
istek d bile saylmaz; dpedz lgnlk! elektriin olmad yerde almayan, ancak
Bu uurda birok baka eyden de mah- mzelerde grlebilecek trden bir video
rum kalr. rnein eitim. lkokulda ok kamera. Ne ki onlarn umurunda m aletin
baarl bir renci olmasna karn hayat- ilkellii; film ekmeyi deneyebileceklerdir ya.
n sinema tutkusu ynlendirdii iin ortao- yle de yaparlar. Pratik zeklarn kullanarak
kulu yarm brakmak durumunda kalr. her sorunu bir biimde zerler. rnein
Artk kaderi, tpk kendi kendine sinema bir akden yararlanarak, elektrik akmn
makinesi yaparcasna, kendi kendini ye- 220 volta eviren bir alet yaparlar ve d
titirmektir. yle de yapar. Yutarcasna ekimleri gerekletirirler. Hibir kaydrma
okur: bata dnya klsikleri olmak zere hareketinin yaplamad, daha dorusu hi
iir, hikye, resim ve sinema, okumalarnda kprdatlamayan kamerayla baz ekimleri
bakeyi tutar. yapabilirler ama yakn ekimleri gerekle-
tirecek enstrmanlar bir ky yerinde nasl
br yandan, bugn bile alamadn bulunsun? Fakat ylmazlar. ki cam parasn
kabul ettii ve bir plstik zenginlik ba- alrlar. Arasn biraz boluk brakacak bi-
yapt dedii, hem Metin Erksan sinema- imde birbirlerine yaptrrlar. Yanlarn da
snn hem de Trk sinemasnn en byk bir alminyum parasyla glendirirler. Bu
filmi sayd Kuyuya dalar. Onu etkileyen iki cam parasndan oluan aletin mercek
kimi karelerin resmini izer gece gndz. grevini grebilmesi iin de iini suyla dol-
Oradaki grselliin izini srer. Zamanla dururlar ve kimi ekimleri bu makine yard-
resim merak depreir. Hareketli resimden myla gerekletirirler. Tabii ki bu makine di-
olaan resme ynelir ve kimi nl tablolar ki makinesinin motoruyla almakta. Sonra
yeniden izer. bu akl almaz makineye ses kayt nitelii de
Bu arada ailesi bu yapp ettiklerine ya- ekleyen smail, bu projesiyle TBTAK Lise-
saklar koyar. yle ya, bir ky ocuunun leraras Proje Yarmasnda birincilik kazanr.
haddine mi bu tr eyler! Ama o bir Ke- Bylelikle ayn yl ilk ksa film kar ortaya:
lolandr ve padiahn kzna k olmutur Optik Dler. Filmde iki ocuk vardr. Kyl-
bir kere. Zaman zaman ailesinin istekleri drler. Fantastik bir yerdir kyleri. Geceleri in
baskn kar, zaman zaman kendisinin. cin top oynar kyn sokaklarnda, perilerle
Hatta gerektiinde kalem kt daha rahat eytanlar el ele vererek i ice yaarlar bura-
saklanabiliyor diye yazmaya kayar. iirler, larda. Karanlkta yaayan bu yaratklara aldr-
hikyeler yazar; vakti erdiinde bunlar mayan iki kafadar, tpk onlar gibi karanlkta
dergilerde yaymlar da. yaayan bir baka eye can verirler; kendi

DOSYA: AHMET ULUAY
kylerinde, kendilerinin yaptklar film gs-

terme makinesiyle kyllere film gsterirler
ve sinema dlerini birbirleriyle paylarlar.
Sinemay biz icat ederdik
Sonraki filmlerinde de deimez bu: daima
kendi ocukluunu anlatr Uluay. Onun
iin yedi yana kadarki hayatn bir mr
anlatsa yine de bitiremez. Sahiden de bu-
gne kadar ektii 11 ksa filmin tmnde
hep kendi hikyesini, ocukluunun tutku-
larn, umutlarn, ky yaantsn ve o ya-
antya smayan birinin d krklklarn;
k-glge ztlklarna sklkla bavurarak,
kimileyin bir tek mum nn, kimileyin Karpuz Kabuundan Gemiler Yapmak,
gaz lmbasnn duvarda oluturduu Ahmet Uluay, 2004
glgelerin dilini kullanarak anlatr durur.
Fakat bilinmedik, duyulmadk, grlmedik
hikyelerdir bunlar. lerinde cinlerle peri- Bir film karesi imgesini canlandryorum
ler at koturur, bir yumurtadan civciv deil gzmde. Karsna da insanlar koyuyorum.
kocaman bir gz kar, suya yansyan s- Benim filmimi izleyen bu insanlarn yzlerini
t aalarna, yryemeyen bir ocuun hayal ediyorum. Nasl bir yz istiyorsam, fil-
atamad admlarnn yanks karr.
mimi de ona gre ekiyorum.
Ky artlarnda, derme atma aletlerle ku-
rulan bir sinema dnyas... Ve bu inanlmaz
ilkel artlarla yeni bir dnya yaratmak... yon harikalar. Brakn teknik olana,
te bu hakllkla Uluay, Sinemay Edison animasyonun nasl yaplacana dair
ile Lumiere Kardeler bulmasayd mutlaka hibir eitim almam bir insan nci De-
smaille biz bulurduk. diyebiliyor. niz Dibindedeki canlandrmalar nasl
becerir? Bunu da ocukluuyla aklyor
Film ekerken bir entelektel olduunu Uluay. O dnemlerde izledii Godzilla
btnyle unutarak ie balyor. Bir evci- tr bol efektli filmlerde sinema hilelerinin
lik oyununu andryor onun film setinde nasl yapld zerinde yllarca dnr
yaananlar. ocuklarn grlt patrtsna ve kendince zmler gelitirir. te bu -
karan makine sesleri ve bu artlarda zmler, bir de olanakszlklarla i ie gein-
oyun oynarcasna kotarlan filmler... ce insan arpan o allmadk animasyon
Uluayn filmlerini baka ksa filmlerden grntleri kar ortaya.
ayran bir yn de barndrdklar animas-

DOSYA: AHMET ULUAY
Nasl alyor Uluay? Bir film karesi dildii, minik bir ky odasnda ne tr bir
imgesini canlandryorum gzmde. Kar- seslendirme stdyosunun kurulduu,
sna da insanlar koyuyorum. Benim fil- eletirmenin ne tr keiflerle gerekleti-
mimi izleyen bu insanlarn yzlerini hayal rildii, filmlerde oynayan tm oyuncularn
ediyorum. Nasl bir yz istiyorsam, filmimi profesyonel oyuncu deil Uluayn ak-
de ona gre ekiyorum. Sahiden de yle rabalar, arkadalarnn ocuklar olduu
oluyor. Buna ses efektleri de dahil. Ses renilince kimse kulaklarna inanamaz. O
efektlerini de kendisi retiyor, hem de da hangi artlarda ve ne tarz film ektiini
yine ayn akl almaz yntemlerle. anlatan bir belgesel yapar.
Kuzey Masal ektii her film dl kazanr. Bugne de-

in pek ok dl alr filmleri. Bunlarn ara-
Uluayn hikyesinin hangi evrede bir Ke- snda Antalya Film Festivali Byk dl
lolan masalna dneceini kestirmek de vardr. Fakat geen zamanla gnlnn
zor. En beklenmedik anlarda, hi umulma- aslan da deiir: uzun metrajl bir film.
dk gelimeler yaanr bu masallarda ama Bunu gerekletirmesi iin gerekli olan da
tuhaf bir biimde inandrcdrlar da. bellidir: yapmcnn bile ilgisini ekecek
Yine ocukluk... Kyn berberinin grsellikte arpc hikyelerden oluan ve
dkknnda, belki de bir Alamancnn ben yeniyim diye haykran ksa filmler.
gnderdii bir kart vardr. Kart, bir neh- Kelolann bu ryas da gerekleir. Ya-
rin kysna kurulmu bir Alman Ortaa pmcsnn, hem kendi filmini ek hem de
kentini grntlemekte. Kk Ahmetin ortaya genel izleyicinin de ba kurabile-
takntlarndan biri de dedesiyle gittii cei neeli bir film ksn beklentisini cid-
berber dkknnda, aynann kenarna ili- diye alr; kyndeki odasna kapanr, bir
tirilmi bu kentin resmine uzun uzun bak- buuk yl alr ve sonuta ortaya her iki
mak ve dlere dalmak. Gn geldiinde taraf da memnun edecek bir senaryo -
bu kentle ilgili bir hikye de yazar. Sonra kar. Kendi sanatndan taviz vermeyen ama
bunu film hline getirmenin yollarn arar. muhatabn da gzeten bir rn...
Alman Kltr Merkezinin de katklaryla
Uluay bu projesini, yani gnlnde yllardr
d bile denmeyecek bir ocukluk fante- tad uzun metraj dn nihayet gerek-
zisi daha gerekleir ve o Alman kentine letirir: Karpuz Kabuundan Gemiler Yapmak.
bir arkadayla giderek on sekiz gn iinde Ne kamerann karsnda poz verir gibi duran
Kuzey Masaln senaryolatrr. profesyonel oyuncular vardr bu filmde ne de
Festivallere katlr filmler, televizyonlarda birbirine Trk filmlerindeki gibi k olan iki
gsterilir. Gsterildii her yerde izleyeni gen. Yine bir Kelolan masal ektiini sy-
dehete drr. Hele deme efektr- ler Uluay. inde yine cinlerle perilerin cirit
lere ta kartan animasyonlarn hangi att, kendi ocukluunun dleriyle dolu,
artlarda ekildii, seslerin nasl kayde- bozkrda geen srad bir ak hikyesi...

Karpuz Kabuundan Gemiler Yapmak, Ahmet Uluay, 2004
Oyuncular da kendisine uygundur bu duunuz tesis yok abi yollu mazeretlerin

filmin. Bir tren yolculuunda grd bir de ne denli kof olduunu belgeleyen bir
gen kza Ben bir ynetmenim ve filmim- performans. nk Uluay, tm mtevaz
de seni oynatmak istiyorum. der. ren- kiiliine karn bugne dein insanlk tari-
cilii, ailesinin kar k derken, iletiim hinde ok az yaplan bir ii yapm: felein
okuyan bu rencinin hocalar araya girer grnr plnda kendisine bitii kaderin
ve yalnzca Trk filmlerinde grnen bir grnmez blmne var gcyle yklen-
durum, gerekten de yaanr bu Kelolan mi ve elde ettikleriyle grnr plnda var
masalnda. Erkek oyuncu da yle... Bir gn olmas muhtemel olmayan baarlara imza
sokakta yrrken grd birine yine ayn atm biri.
teklifi getirir ve bylelikle o gne dein
yalnzca vesikalk fotoraf iin kamera kar-
sna geen insanlar barol oyuncusu olur. Not: Bu yaz Hasanali Yldrmn 26 Nisan 2002
tarihli Gerek Hayat dergisindeki portre alma-
Ahmet Uluayn hikyesi yalnzca inanlmaz snn tekrar gzden geirilmi hlidir. [Hasanali
bir baar hikyesi deil, ayn zamanda bu- Yldrm, Bir Kelolan Masal, Gerek Hayat, Say:
gne dein Yeilam emektarlarndan, ba- 2002-17 (79), s. 28-29.]
arszlklarnn gerekesi olarak sk sk duy-

DOSYA: AHMET ULUAY
DOSYA
peliklle
aynlaan
bir hayat:
ahmet uluay
MURAT PAY
Biraz huysuz oka azimli gzel bir adamd Ahmet Aabey.
Geriye seyri gzel ibretlik bir hikye brakt. Film gibi bir
hayat yaad. Yaad hayat olduu gibi filme aktard;
nefesi, mr yettii kadar.

DOSYA: AHMET ULUAY
Karpuz Kabuundan Gemiler Yapmak filminin setinden, 2004
T
avanl kasabasnn Tepecik kyne
doru yol alyorduk. Ahmet Aa- ocuk dnyasnn naif taraflarn, insann i
beyin yaad film dnyasna leminin derinliklerini, tarann perdede pek
sokuluvermitik yavaa. Adres de gzkmeyen akn hllerini, gerein kat-
sorduumuz insanlarn filmindeki oyuncular manl yapsn olduka sahici metafizik a-
olduunu anlamamz ok ge olmad. Ha, rmlara sahip grsel efektler ve gerekst
Ahmet mi? diye balayan, en nihayetinde
atmosferler eliinde son derece tabii olarak
Beyaz izgiyi takip edin, sizi ona gtrr.
diye devam eden replikler, sinematografiye perdeye aktard Ahmet Aabey ve ekibi.
ilikin btn zelliklerle birebir rtyor
ve Ahmet Aabeyin film dnyasndaki merak dik. Konutuka fark ettik ki Ahmet Aabey,
unsurunun taycln stleniyordu. samimi, iindeki heyecan kar tarafa hemen
Ahmet Aabey mehur apkas, rahat tavr hissettiren, ince ve derin kavrayyla ar-
ve btn ksa filmlerinin izlerini tayan yz tan ve btn bunlar kapsayacak ekilde
kvrmlar ile karmza kverdi. ay eliin- yaad hayatn znesi olan bir insand.
de koyu bir muhabbete daldk. Filmlerden Etrafyla, insanlarla, tabiatla tpk ocuklar
konutuk heyecanlandk, hayattan konutuk gibi dolaysz iliki kurabilen bir yetenee
hznlendik, gelecekten konutuk mitlen- sahipti. Sanat kimliinin izlerini buralarda

DOSYA: AHMET ULUAY
sndaki ince izginin farknda olmanz sa-

lyordu. Tabi btn bunlarn olabildiince
doal seyretmesi, hi de rahatsz edici bir
kurgusallk tamamas olduka etkileyiciydi.
Kendisinin anlatt bir hatra, sinemayla
kurduu ilikinin mahiyetini anlamamza
imkn verebilir. Antonioni: Adn o gn
iin bilmedii ve yllar sonra ayn filmi tek-
rar grdnde hatrlayaca bir isimdir
bu. Ky kahvesinde, TRTde ynetmenin
Blow Up filmine rastlamtr. Birden ilgisini
eker. Fakat bu hi de kahvehanede insan-
Optik Dler, Ahmet Uluay, 1993
larn seyredecei trden bir film deildir.
Rica, minnet kahvehane sahibini ikna eder
Hayata farkl bir gzellik katan btn istisna- ve seyre balar. zellikle gerekte tenis
lar gibi Ahmet Aabey de genel yarglar al- oynamayan ama oynuyormu gibi hareket
tst etmiti. lk ksa filmi Optik Dler ile si- eden insanlarn bulunduu sahnesiyle film
kendisini olduka etkiler. Zihnine den
nema dnyasnda yaratt ok etkisinin art
imgeler sarsc bir etki brakr zerinde.
bir sarsnty takip edecek ciddi dalgann ilk Hareketi yakalayan film eritleri bu sahne
iareti olduu ok gemeden fark edildi. araclyla ona gz krpm ve Ahmet Aa-
bey bunu hemen fark etmitir. Sonrasnda
da takip etmek mmknd. evresiyle ge- kahvehanedekilerin btn itirazlarna ra-
litirdii zel iletiim biimi ise dikkatlerden men filmi sonuna kadar seyredecektir.
kamyordu. Kyda kede duran teferruat- Elbette Ahmet Aabeyin kendi filmindeki
lar fark ediyor ve birden hayatn iine boca barol oyunculuu dardan grnd
ediverip yaanlr klabiliyordu. Bir filmden kadar kolay bir sre deil. Glgeler, klar,
bahsetmeye grn, aniden btn dikkati karanlklar ve hikyelerle geen, zengin ha-
tek bir noktaya toplanyor, sanki hayatnn yal dnyasnn nvelerinin atld ocukluk
en nemli ve ciddi meselesi hakknda konu- evresinden sonra resim, iir ve edebiyatla
uyormu gibi bir tavr taknyordu: iinde ciddi bir ekilde ilgilenir. lk romann 1976
bulunduu n film eridine aktaryormu ylnda, yirmi iki yanda yazar. Geimini
gibi bir ciddiyet Filmle ilgili anlatt b- salamak iinse hamallk ve kamyon ofr-
tn mevzular sahneler hlinde gznzn l dhil birok ite alr. Her ne kadar
nne getiriyor, ite o an hayatla film ara- bunlar arzu ettii iler olmasa da yapmak is-

DOSYA: AHMET ULUAY
tedikleri dorultusunda sabrla kk adm-

lar atar; bir anlamda heybesini doldurur.
Sinemayla ciddi temas ilk ksa filmi Op-
tik Dler ile 1993 ylnda gerekleir. Bu
ksa filmle sinema dnyasna yle bir giri
yapar ki seyircilerde kk bir ok etki-
si brakr. Aslnda ok etkisinin art bir
sarsnty takip edecek ciddi dalgann ilk
iareti olduu ok gemeden fark edile-
cektir. Ya otuz dokuzdur. Film ekme ya
olarak dnlrse olduka ge kalnm-
tr; hele hele ksa film aamasndaysanz. nci Deniz Dibinde, Ahmet Uluay, 1996
Tabii bu genel bir yarg. Hayata farkl bir
gzellik katan btn istisnalar gibi Ahmet niyetini tar. Bunun iin kafasnda dolaan
Aabey de genel yarglar altst edecektir. onlarca projeden birisini, Kuzey Masaln
ok nemli iki yol arkada smail Mutlu hazrlar. Projeyle bir senaryo yarmasna
ve erif Akarsuyla 2000 ylna kadar, bk- katlr ve dl alr. Ne var ki filmi ekecek
madan, azimle yedi ksa, iki belgesel film yeterli maddi kayna bulamaz. Sonra-
eker. Tepecik Ky Arkada Sinema Gru- snda ryasn grd projeleri hayata
bu adn verdikleri ekiple ocuk dnyasnn geirmek adna birok kurum ve kiiyle
naif taraflarn, insann i leminin derin- grt, ciddi bir ypranma sreci ya-
liklerini, tarann perdede pek de gzk- ad bir dneme ahit olunur: Filmlerinin
meyen akn hllerini, gerein katmanl takdir edildii, ulusal ve uluslararas are-
yapsn olduka sahici metafizik arm- nada baarlarn ortaya kt, fakat uzun
lara sahip grsel efektler ve gerekst metraj film iin bir trl gerekli destein
atmosferler eliinde son derece tabii bulunamad bir dnem. Mesleki ehliye-
olarak perdeye aktarrlar. Onlarca festival te dair rdn ispatlayan ama bir trl
daveti ve aldklar dllerle bu abalar mesleini icra edemeyen Ahmet Aabey
karlksz kalmayacaktr. iin olduka hazin bir eliki ortaya kar.
Tam da film ekmekten baka yapacak bir
On yalarnda grd ve k olduu eyinin olmadn idrak ettii, kendisine
sinema makinesini neredeyse yapacak ka- bir baka varlk alann uygun grmedii
dar sinema tekniini kefeden, film dilinin ve zgven kazand bir zaman diliminde
kvrmlarnda dolaacak rahatlkta pratik yalnzlar. Nitekim beynindeki tmr bu
yapan Ahmet Aabey iyice tecrbe kazan- dnemde kendini iyice gstermeye balar.
mtr. Artk ksa metraj filmlerini uzatmak

Tarihler 2001i gsterir. Umduu yerler- hastal ilerler. Bundan sonraki sre belli
den destek bulamamtr. Fakat ak bir oranlarda hznle i ie seyreder. Pojeleri
kap kefedecek ve ilk filmi iin kamerasna iin maddi kaynak bulmas kolaylarken
nihayet motor diyebilecektir. Masals ni- salk artlar gittike ktleir. Yine de
teliklere sahip Karpuz Kabuundan Gemiler film deyince, pelikl deyince (ki ok sevdi-
Yapmak filmi bu ekilde tamamlanr. Ryas i kedisinin ad Pelikldr) kan kaynayan
gecikmeli de olsa gerekleir. Ardndan birisinin pes edeceini dnmemek ge-
ulusal ve uluslararas alanda kazand on- rekir. Ahmet Aabey 2007 ylnda ektii
larca dl Ahmet Aabeyin hem sinema Kaza ksa filmiyle ksaclar lemine bir se-
camiasnda hem de seyirci nezdinde itiba- lam daha gndermeyi ihmal etmez.
rn ve tannrln arttrr. Bu durumu ise kinci uzun metraj proje olarak Bozkrda
yle yorumlayacaktr: Bir insan bir eyi Deniz Kabuu filmi iin kollar svar. Se-
gerekten ister ve arzu ederse Allah o kii- naryo hazrdr. Yapmc bulur, hatta Kltr
ye istediini verir. Ahmet Aabey, azminin Bakanlndan destek alr. Fakat btn bu
neticesini alm, bunun yannda ektii gelimelere paralel hastal ilerler. yle ki
btn zorluklar bir anlamda unutmutur. Ahmet Aabey bir mddet sonra tekerlekli
lk uzun metraj filminin ardndan rahat- sandalye kullanmak durumunda kalr. Yine
szl ciddileir. Hayallerin gerekletii, de ekimler balad iin bir ekilde, btn
ilerin grece yolunda gittii bir dnemde gcn kullanarak sete tekerlekli sandal-

DOSYA: AHMET ULUAY
yeyle gitmesi gerekse de filmi bitirmeye Hastaneler, doktorlar, gelenler, gidenler

alr. Gayretleri neticesi filmin k ekimleri Bu srete belki de en ac olann ei Aye
biter ve bahar ekimleri kalr. Geri ekim- Abla aktarr: Ahmeti salndayken
leri ok beenmez; sal frsat verdii ilk herkes arar, sorar; Ahmet Bey, Ynetmen
anda tekrar ekmeyi kafasna koyar. Zaman Ahmet, Ahmet Aabey diye etrafnda do-
ilerler, hastal arlar ve yataa der. lanrd. Ama hastalandktan sonra kimsenin
Bunun zerine ekimler askya alnr. Artk arad sorduu yok.
kendi ihtiyalarn gideremeyecek hldedir. Ahmet Aabey, 2009 ylnn Kasm aynda
Ne ekimlerin tekrarn yapacak gc ne de elli be yanda vefat etti. Kynde en-
kalann bitirecek derman vardr. Fakat Ah- der grlen bir kalabalk eliinde cenaze
met Aabey imknszlklar iinde almaya merasimi gerekleti.. Kyn orta yeri bu
alt iin durumunu ok da kt grmez. sefer film iin deil onun cenazesi iin in-
Yatalak hldeyken bile filmini bitirmekten sanlarla dolup tat.
bahseder. Hatta ne zaman filmi hakknda
konusa gzlerindeki fer mthi bir patla- Biraz huysuz oka azimli gzel bir adamd
ma yapar ve etrafa byk bir enerji yaylr. Ahmet Aabey. Geriye seyri gzel ibretlik
Hasta yatanda dile getirdii u replik etki- bir hikye brakt. Film gibi bir hayat yaa-
leyicidir: Hele bir ayaklarm tutsa, hele bir d. Yaad hayat olduu gibi filme aktar-
ayaklarm tutsa Hemen ekivercem filmi. d. Tabii nefesi, mr yettii kadar. Geriye
birok ksa ve belgesel filmle birlikte bir
2009 sonbaharnda Ahmet Aabeyi zi- uzun metraj alma, az bitmi ou kalm
yaret etmek iin bir kere daha Ktahyaya bir proje (Bozkrda Deniz Kabuu), onlarca
gitmitik. Kendisiyle yarm kalan filmi hikye ve gerekletirilecek film brakt.
(Bozkrda Deniz Kabuu) hakknda konu-
uyorduk. Hastalk sebebiyle kelimeleri Bize her trl maddi imknszlklara kar-
olduka zorlanarak karyordu. Bir sra n hikye ve dert olduu mddete film
Ahmet Aabeyin ei Aye Abla sz ald ve yaplabileceini, sinemann teknoloji deil
filmin btn repliklerini ezbere bildiini de yrek ii olduunu gsteren Ahmet
syledi. Tabii biz ardk ve sebebini sor- Aabeyin gk kubbede brakt sada,
duk. Meer Ahmet Aabey filmin sahne- unutulmamay hak ediyor. Resim yaparken
lerini yazarken gecenin bir yarsnda aile srekli kmldatmay dnd nesneler
fertlerini uyandrp aklna gelen sahneyi artk kmldamtr. Oysa asl kmldatt
anlatyormu. O kadar heyecanl anlat- btn sinemaclarn iindeki heyecan ve
yormu ki aile fertleri dinlemek zorunda sinema akdr.
kalyormu. Aye Abla da bu vesileyle rep-
liklerin ounu dinleye dinleye ezberlemi.

DOSYA: AHMET ULUAY
DOSYA
BR YERL
SNEMACI:
AHMET ULUAY
HLAL TURAN
Sinemann gereklikle kurduu ilikiyi tersyz eden Ulu-
ay, yerel unsurlardan doal biimde beslendii film-
leriyle sinemann ontolojik temelleri zerine dnen
evrensel rnler ortaya koyar.

Ahmet Uluayn Ksa Film Setinden Bir Grnt
yle bir slup bulalm ki, dnyann Rus Antn yklrken grntledii bel-
neresinde seyredilirse seyredilsin, gesel, sinemamzn ilk filmi olarak kabul
Bu bir Trk filmidir denebilsin. edilir. Hlbuki bundan nce 1911de Sul-
Ltfi mer Akad tan Reatn Rumeli seyahatini Selanikten
stemediiniz ne kadar ocuk varsa Manastra kadar eken, Makedon Manaki
tarada yaamaktadr. Kardelerin filmi vardr. Ama bu ilk film
Murat Uyurkulak kabul edilmez, zira onlar Trkiye vatan-
da deil, Osmanl tebaasdr. Aslnda
T
bu ilk film tartmalar, nihayetinde Peki
rkiye sinemasnda otantisite nedir bir filmi Trk filmi yapan? sorusunda
problemi, sinemann balangc- dmleniyor. Bu soru, sancl bir biimde
na kadar gider. Sinemamzn ilk imparatorluktan ulus-devlete dnen lke-
filmi konusundaki tartmalar, as- mizde, gecikmi modernlik deneyiminin ve
lnda problemin temellerine k tutacak ni- Dou-Bat blnmesinin ulusal benlikte a-
teliktedir. Fuat Uzknayn 14 Kasm 1914te, t yaraya edeer derinlikte ve etrefil bir
Osmanl mparatorluunun Birinci Dnya soru. Sinemamzdaki yerlilik tartmalarnn
Savana girdii gnlerde, Ayastefanostaki nemli lde Batllama hareketleriyle

DOSYA: AHMET ULUAY
gerek anlamda asla sinema yapamaya-

camz dndler. Trkiye Sinemasnn
imknszlna inandlar. Onlara gre dra-
matizasyondan yoksun geleneksel sanatla-
rmz, bir sinemamzn olamaynn yegne
nedeniydi. Halit Refi ekseninde gelien
Ulusal Sinema dncesi ise bir sinemam-
zn, daha da nemlisi bir dnce gelene-
imizin olmayndan tr Batnn bizde
yaratt kltrel erozyonu suluyor, ancak
kendi geleneklerimizden, tarihimizden bes-
lenirsek zgn bir sinema yapabileceimizi
sylyordu. Ancak tarihi tmyle Batllama
kartlyla ele alan Ulusal Sinemann da-
Ahmet Uluayn Karpuz Kabuundan Gemi- yand dnemin sol dncesinin Asya Tipi
ler Yapmak filmi, tarann bir kimlik siya- retim Tarz eklinde Douyu indirgeme-
setinin yahut ideolojinin merkezinde deil, ci zmlere bavurmasnda olduu gibi,
olduu gibi ele alnd, bizim tarada gr- Refiin Haremde Drt Kadn (1965)ndaki
dmzn deil, tarann bize gsterdikleri- tarih algs da Batl gzden harem tasviriyle
bir tr self-orientalism ile sonulanyordu.
nin dile geldii bir yer olarak karmza kar.
Zira ideolojik bir dile yaslanan Bat kartl,
ironik bir ekilde kendini teki yapan bir
st-anlatmn dilini kullanr hle getiriyor,
birlikte balayan ontolojik ve epistemolojik
daha da ilginci gelenek ve tarihle ba kur-
koputan beslendiini syleyebiliriz. Batl-
mamz gerektii iddiasndakiler ne gelenei
lama hareketleriyle birlikte lkede bakas
ne de tarihi tanyorlard. Aslnda Ylmaz G-
olma arzusu ile kendi kalma araylar yan
ney nclndeki Devrimci Sinema ve Ycel
yana ilerledi. Bu mcadele, baka kltrel
akmaklnn ban ektii Milli Sinema da
alanlarda olduu gibi sinema alannda da
tartmay farkl yerlerden yrtmekle birlik-
dnce retimini zgnlk tartmalar-
te ayn referans noktasndan besleniyordu:
na hapsetti. Bu tartmalarn sinema alann-
Bat kartl. Gelenein kaybnn getirdii
da zerinde yrd ana hat ise gelenek
melankoli, salkl bir matem sreci yaan-
ve tarihle kurulan iliki oldu.
madndan Batya kar katksz bir hnca
Sinema yazar Nijat zn ve Sinema- dnyordu. Btn konumlar Batya gre
tekiler bizim maalesef Batdaki gibi bir belirlenince sinema da yerlilikten ok mil-
trajedi geleneimiz olmadn, dolaysyla lilik emberine hapsoluyordu.

DOSYA: AHMET ULUAY
Yerlilik ile Yerellik Arasnda

Kukusuz yerellik, yerlilikle eanlaml
deildir. Ama Trkiye zelinde aralarn-
daki mesafenin olduka ksa olduunu
sylemek yanl olmaz. Ahmet Turan Al-
kan, yerlilii toplumun yabanclamaya
kar gsterdii refleks olarak tanmlar
ve her refleks gibi savunma ihtiyacndan
doduunu syler. Bu anlamda tara da
Trkiyedeki tektipletirici modernizme
kar bir savunma hatt olarak ne kar.
erif Mardin, Trk modernlemesi zerine nci Deniz Dibinde, Ahmet Uluay, 1996
yapt tahlillerde, Cumhuriyetle birlik-
te evre ve merkez arasnda bir tezatlk Sinemada yerlici iddialara sahip ancak me-
ve ekime olutuunu tespit eder. Zira tafizikle ba koparan pozitivist yaklamla-
Trkiyede tepeden inmeci bir biimde
ra kkl bir cevaptr Uluay sinemas. Eer
yrtlen Batllama, Cumhuriyet politi-
kalarnn daha kolay ulaabildii ehir aha- Trkiye sinemasnda bir zgnlkten sz
lisiyle snrl kalr ve taraya tmyle nfuz edilecekse ie nce ona bir isim vererek ba-
edemez. Bu da aslnda taray grnr lar Uluay: Gmldak.
olmad yllarda bile canl, dinamik tutar.
Ancak Trkiye dnce hayatna damga- sa da zgn baz filmleriyle ondan syrlan
sn vuran, yerlilik iddiasndaki iki ideolojik Metin Erksanda ise tara, bilhassa Susuz
izgi de (milliyetilik ve sosyalizm) ironik Yaz (1964) ve Ylanlarn c (1962)nde
bir biimde taray, ekillendirilmesi gere- toplumcu gereki, Kuyu (1968) filminde
ken geri kalm bir unsur olarak grm- Freudyen zmlemelerin eliinde ne-
tr. Bu durum ideolojik sinemann zirvede redeyse yar barbar karakterlerle temsil
olduu 1970li yllarda krsala dair sz edilir. Bu srete Trkiye sinemasnda eko-
syleyen filmlerde kendini ciddi biimde nomik ilikiler, mlkiyet sorunu ya da kaba
aikr eder. Tara, Ylmaz Gneyin Dev- bir Dou-Bat atmasnn savunma hat-
rimci Sinemasnda snfsal adan, Halit tndan baka bir ey deildir tara. 1980
Refiin Ulusal Sinemasnda tarihsel a- sonras depolitizasyon sreci taraya ide-
dan uyandrlmas, titretilip kendine ge- olojik yaklaan filmleri tedavlden kaldrr.
tirilmesi gerekli bir ktle olarak ortaya - Ancak bu sefer de Hilmi Ziya lkenin
kar. Ulusal Sinema dncesine paralel kal- Trk dncesini etkileyen iki akmdan biri

DOSYA: AHMET ULUAY
Uluayn hayat da, filmleri de asln-

da Trkiye tarasnn inat hikyesidir. Ve
Trkiyede yerli bir sinemadan bahsedile-
cekse, Uluayn miras bize ie byk id-
dialardan deil sahicilikten balamamz
gerektiini tlemektedir.
olarak sosyalizmle birlikte zikrettii varo-

luuluk tara sinemasn sarar. Nuri Bilge
Ceylann Kasaba (1997), Mays Sknts
(1999), Uzak (2002) filmleri bunun r-
nekleri olarak gsterilebilir. Reha Erdemin
Be Vakit (2006) filmi ise be vakit ezana
gre kurgulad ky hayatn, klsik Bat
mzii eliinde Freudyen zmlemelerle
sunarken, Tanpnarn Debussey dinler-
ken Mahur Besteyi yaamak ifadesiyle
zetlenebilecek bir izofrenik sinema dili
oluturur. Aslnda Trkiye dnce haya-
tndaki ontolojik evsizlik durumu, bizi
yerli bir sinemadan olduu kadar, ta-
rann sadece tara olarak grld bir
sinemadan da mahrum brakr.
sinemada zgn bir anlatm iin nemli
Hakiki Tara: Karpuz Kabuundan
bir imkndr. Ahmet Uluayn, aslnda ksa
Gemiler Yapmak
filmlerinin uzun versiyonu olarak nitelendi-
Tm skntlarna ramen Trkiye sinema- rebileceimiz Karpuz Kabuundan Gemiler
snda son dnemde zgn bir sinema dili Yapmak (2004) filmi, tarann bir kimlik
gelitirebilmi ynetmenlerin tara kkenli siyasetinin yahut ideolojinin merkezinde
olmas tesadf olmasa gerektir. Bir direni deil, olduu gibi ele alnd, bizim ta-
hatt olarak tara, pastoral grnm ve rada grdmzn deil, tarann bize
duraan bir zaman tecrbesiyle harman- gsterdiklerinin dile geldii bir yer olarak
lanan bir mistisizme alan atmosferiyle karmza kar. Taraya ait yerel deerler,

DOSYA: AHMET ULUAY
allageldii zere egzotik ve seyirlik bir manlaan gereklik, k ve glgenin yard-

ilev tayarak deil yaayan dinamik un- myla temsili dzeyde bir anlam kazanr.
surlar olarak yer alr Uluay sinemasnda. Klsik dramatik yapdan beslendii filmin-
Cinleri, bycleri, yatrlar, hatta nefes de trajediye dmeden derdini anlatmay
alan lleriyle birlikte tara, tm metafi- baaran Uluay, Ulusal Sinema dncesi-
zik evreniyle karmzdadr. stelik de tm nin trajik deil epik sinema fikrini doal
bu unsurlar bir geri kalmlk almeti bir biimde pratie dntrr. Sinemaya
olarak arz endam etmez. Bu anlamda ve kar cinse duyulan akn nne kan
dier yerlici iddialara sahip, ancak metafi- tm engeller, filmi bir trajediye dntr-
zikle ba koparan pozitivist yaklamlara mez. Her iki konuda da hayallerin suya
kkl bir cevaptr Uluay sinemas. Eer dt zirve annda bile kahramanlar
Trkiye sinemasnda bir zgnlkten sz umutsuzlua teslim olmak yerine paalar
edilecekse ie nce ona bir isim vererek svayp derme atma projeksiyonlaryla
balar Uluay: Gmldak. duvara yansttklar umudun maviliine
Uluayn sadece bir kyl sinemac doru hayallere dalmay tercih eder.
olarak tanmlanmas elbette onun yapt Elbette Uluayn taras, saf bir romantiz-
sinemay kltmek anlamna gelecek- min mekn deildir. Kasabada kmsenir
tir. Sinemann gereklikle kurduu ilikiyi kyl ocuklar. Birini sevdii kz, dierini
tersyz eden Uluay, yerel unsurlardan ise berber ustas aalar kyl olduklar
doal biimde beslendii filmleriyle si- iin. Dolaysyla tara hi de pembe ha-
nemann ontolojik temelleri zerine d- yaller lkesi deildir Uluayn sinemasn-
nen evrensel rnler ortaya koymutur. da. Aksine yoksunluklarn, bitmek bilmez
Hayal ile gerei ustaca i ie geirdii engellerin addr. Ancak tm bu engelle-
Karpuz Kabuundan Gemiler Yapmakta, re ramen bir imknszlk anlats deil,
kyn orta yerinde sinema yapma ya da srekli bir var kalma, direnme abas
Uluayca sylersek filmleri gmldatma olarak belirir tara. Uluayn hayat da,
sevdasna dm iki kyl gencin tm a- filmleri de aslnda Trkiye tarasnn inat
balarnn yakld ekmek frnn bir cadlar, hikyesidir. Ve Trkiyede yerli bir sinema-
bycler mekn gibi tasvir eder Uluay. dan bahsedilecekse, Uluayn miras bize
Deli karakterinin saniyede 24 kere krp- ie byk iddialardan deil sahicilikten
trd gzlerinden, saniyede 24 kare akan balamamz gerektiini tlemektedir.
hayat izlettirir bize. pe giden filmlerin
kapya takld ve kendi kendine gmlda-
maya balad filmde, hayat biraz sinema
olur. Film, hayat ve dler arasnda kat-

DOSYA: AHMET ULUAY
DOSYA
Ksa Filmleri Ekseninde
ULUAYIN SHRL
LMBASI: SNEMA
AYE PAY
Ahmet Uluay sinemas, birbiri iine geen ereveler,
birbiri iine alan glgeler, klar, eyalar, nesneler-
le yeryz ve gkyz, buras ve oras arasnda gidip ge-
lir. Gerekin stnde deil bizzat iindedir; onun iin-
de oalr, onun iinde geniler

DOSYA: AHMET ULUAY
A
Leyla, biz byle nasl ocuklarz hmet Uluayn masallar, ef-
Hep ateler oynarz, atele oynarz saneleri, ryalar, sevdalar,
Gurbet, hasret, uzaklar zaman, mekn, hasl hayat,
varl tekzip ederek bala-
Kzgn ller, kum frtnalar
yan hikyesi Optik Dlerde kilitlenir.
Atetendir oyuncaklarmz Kilitlidir nk ifadan mnezzehtir; e-
Leyla, biz byle nasl ocuklarz yann kat yzne balananlarn, kaba
() gereklie lesiye tutkunlarn, grnenin
Bak asrlardr yanl anlatlm Leyla ile tesinde bir baka grnenin varlna
Mecnun inanmayanlarn aamayaca, kaldrama-
Yanl yorumlanm hikayemiz yaca bir kilitle kyasya baldr. Belki
bu yzden gerekliin katlktan syrld
Kar leke gtrmez
yar karanlkta bir kuyu imgesiyle balar
Tekzip ederiz Optik Dler Camsabn iine dt
()1 ahmerana, sevgiliye, lem iinde leme
alan bal kuyusu mudur bu yoksa Yusufu
1. Ahmet Uluay, Leylaya Mektuplar (1), kindiya- mirc ettiren kuyu mudur? Hsn
zlar, Aralk 90, say 100.
Akn Mecnunu Akn sevgilinin yoluna

DOSYA: AHMET ULUAY
Meknn ve Zamann
Alaaddin misli lmbasn (kamerasn) srlaya atlaklarndan Szmak
srlaya kt yolculuunda Uluay, seyircisini zerinde hareket ettii zeminin, meknn
zamann, meknn atlaklarndan gerekliin ve zamann atlaklarndan szarak gerek-
katre katre alna, metafizik bir leme, zihnin- lii katmanlatrr Optik Dler. Kuyudan
kyn maketine, Recepin penceresinden
deki minyatr evrene, bildiim her eyi unuta-
(projeksiyon cihazyla) yanstt glge-
rak sinema yapyorum diyerek her ykten arn- lere, filmlere, dlere; dedenin film kare-
drp berraklatrd kendine davet eder. sini bastonuyla yoklamas gibi ok basit
temsillerle gerekliin katmanlamasna;
der dmez ilk admda iine dt ninenin yar karanlkta brakt glgesiyle
kuyudur belki de. Ademin ba aa d- biimlenen korkunun harflerle kavram-
t dnya kuyusu mudur yoksa? Belki de sal dzlemde alma uramasna dek
[Kuyu (1968)daki] Osmann kr tutku- Recepin yetikinliinden ocukluuna,
sunun onu iine drd kuyudur. Belki korkularna, hayallerine gider gelir kame-
hibiri deildir, belki hepsidir. te tam ra. ok basit bir gstergeden, bir duvar
da bu imknlln, soru stne sorunun, takviminden hareketle kt bu zaman-
cevap stne cevabn, belirsizliin, biline- lararas yolculukta gecenin iine szan iki
meyenin, kaybn ve gaybn hikyesidir ocuk (Recep ve Bekir) vardklar yerde
Uluaynki; yani bir kendilik hikyesi dkkn dolusu saatle karlaacaktr. Saat
Camsabn, Yusuf un, Akn, Ademin, mekanizmasna odaklanan baklar bu d-
Osmannki gibi Optik Dlerin kahraman zenek zerinde alan tamirciyle zaman
Recepin de yolculuu kuyuda balar. Ka- zerindeki yk, vurgu yerinden oynayacak
mera yanna ald kuyuyla minyatrden ve Recepin yreinin derinliklerine bir
bir leme dalar. Kuyunun srr alr yava zaman genilemesi yaanacaktr.
yava; sakladklar, srlar, mitleri, dle- Optik Dlerde balayan hikye, nci Deniz
ri, korkular, bellaryla Recepin tutkusu, Dibinde filmiyle biraz daha spesifikleir.
bir baka kuyuya, perdeye der bu Bir geceden dlere, glgelerden cinler
kez. Hikye yeniden balar; hikye iinde lemine, grnmeyenler lemine geilir.
hikye, zaman iinde zaman, mekn iinde Leblebi kutusunun paketini amasyla kar-
mekn akp gider. Belki de kuyuya den, lat Dalinin Bellein Azmi (Eriyen Sa-
hikyenin kimin zihninde oynadn ayrt atler) almasndan bir baka bellee yol
edemeyen [perdenin (gereklii, zaman alnr. zerinde durduu zemini, gereklii,
ve mekn delen yarn) karsndaki] se- mekn, zaman delen dler, gerekst
yircidir. bir dnyaya alr, balanr. Ynetmen kol-
tuundaki Uluay, nce makete uygulad

DOSYA: AHMET ULUAY
Uzak htimal, Mahmut Fazl Cokun, 2009 (film seti)nci Deniz Dibinde, Ahmet Uluay, 1996
resimdeki unsurlardan birine hareket atfe- nu kran yumurtann gzleri, ilerinde mum
decek, ardndan Dalinin tablosunu tekzip yanan, alp kapanan midyeler, yine kuyu,
edecek ve Optik Dlerde grdmz krk ve aa gibi pek ok unsurla gere-
saatleri burada durduracaktr. Bylece bir in katmanl yz alm ve krk gzlkleri
bakma Optik Dlerdeki yetikin Recepin evreleyen toz tabakasyla bak, netliini
ocukluk dlerinden, ocuk Recepin d yitirmitir. Bylelikle belki de tanmlayc
evrenine geilecektir. baktaki yanlsama sorgulanmtr. Mum
Sinematografinin tablasnn kenar sslerinden ilhamla bi-
Snrlarn Zorlamak im kazanan cinleri, saat sarkac gibi basit
gstergelerden dervilerin hularn, ya-
nci Deniz Dibinde filminde dervilerin ve
nlarn, i ritimlerini imleyen mum alevine,
mum alevinin sabitlenmesinin ardndan
atmosferi yanstan mziklerden alevleri mu-
mum damlalaryla durdurulan saat mekaniz-
azzam bir ekilde kontrol altnda tutabilme
mas, zamann durduunu, bellein ve hayal
maharetine kadar nci Deniz Dibinde filmiyle
gcnn ilediini imleyecektir bir bakma.
sinematografinin snrlar zorlanacaktr.
Mum damlalarnn husule getirdii l,
develeriyle, ykyle grnenden grnme- Yznn yars, aynadaki yansmasyla/krl-
yene, fizik lemden metafizik leme kan masyla birletirilerek btnlenen bir ocuk
yolun habercisidir; eyann kat yznde grntsyle alan Minyatr Cosmosda
yaamak zor diyenlerin, gerekin tek ta- Ryada, sinemalarm vard/kimselerin sa-
nml yzne katlanamayanlarn bulutuu, hip olmad szleri eliinde gaz lmbas
soluk ald bir yer, ardna dtkleri bir nda pelikldeki kareleri izleyen ocukla
kervandr. Etrafa salm gzlkler, kabuu- hayal dnyasna atfta bulunulur. Ardndan

DOSYA: AHMET ULUAY
Katre Katre Alan Gereklik

nci Deniz Dibindedeki ocuun san e- Ahmet Uluay sinemas, birbiri iine geen
kitiren cin sahnesinde olduu gibi grnen- ereveler, birbiri iine alan glgeler, k-
le grnmeyen, fizik lemle metafizik lem lar, eyalar, nesnelerle yeryz ve gkyz,
smsk tutunur birbirine; yine ayn filmin buras ve oras arasnda gidip gelir. Filmlerde
tekrarlayan unsurlar metinleraras bir okuma-
rya sahnesinde yaratlan imgelerin bir zin-
y art koar. Sinemas, gerekin stnde
cirle topraa tutunmas, balanmas gibi. deil tpk bir nokta gibi bizzat iindedir;
onun iinde oalr, onun iinde geniler
kulukadaki bir tavuk grntsyle baka nci Deniz Dibindedeki ocuun san eki-
bir leme, baka bir zenginlie varlr. Baz tiren cin sahnesinde olduu gibi grnenle
kltrlerce define motifi olarak kullanlan grnmeyen, fizik lemle metafizik lem sm-
tavuk imgesi yerini doum, yaam, bereket, sk tutunur birbirine; yine ayn filmin rya
byme, dirilme, yeni balang, devamllk sahnesinde yaratlan imgelerin bir zincirle
gibi pek ok simgesel anlam tayan yumur- topraa tutunmas, balanmas gibi. Eyay-
taya brakr. Kabuunu kran kpr kpr yu- la, kla, glgeyle, dleriyle oynad gibi
murtalar izleyen baka bir ocuk ve duvar- kavramlarla da oynar Uluay. lm yaamn
da boyunu aan kocaman glgesi, vizrden zdd deildir mesel, bu yzden l nefes
bakann yumurtalar olduu yanlsamas, alr. lm yaamdr, bilgeliktir, bir baka
yumurtalarn yar karanlk bir ortamda y- lemin varlna delildir, gaybtr, uzaklktr.
rmesi ve film alrken grdmz ocu- Uluay hakikate alan bir dnyay anlatr. Bu
un mikro lekli bu lemi izlemesi, kabu- yzden ocukluunu, korkularn, dlerini,
unu kran yumurtalarn baka bir kabuun cinlerini kovmaz hayatndan; onlarla bir ara-
iinde bir baka lemi izlemesi gibi pek ok da, bir baka yerin zlemiyle yaar.
unsurla ryann imknlarn kucaklar. Uluay sinemasn en iyi tanmlayan ey,
Bir kadna musallat olan kt ruhlarn, ey- gariplik, gurbette olutur. Dolaysyla
tann, duayla kovulmasn anlatan Exorcise o da, karakterleri de gariptir, yerlidir,
(eytan Kovma) ise Uluayn yaratc de- ama bir baka yerli. Eyann kat, souk
hasnn en iyi rneklerindendir. Tamamiyle yz, kat bir gerekilik dncesi onun
metafizik bir eylemi fizik lemin snrlarnda dnyasnn dndadr, uzanda deil. Zira
ustalkla gezinerek anlatan, somut biim- uzak kavram da onda katre katre alan
lere soyut ifadeler kazandran, yeryznn anlamyla zleme, sevgiliye, dlere, o-
malzemesiyle adeta gklerin dilinde ko- cuklua varr. Uluay, zamann, meknn
nuan film, tek bana ayr bir yaz konusu atlaklarndan hep baka bir diyara, baka
olmay hak eder. Bu yzden Exorcisea a- bir dnyaya, baka bir leme szar; gayba,
lan sz burada noktalamak evldr. sonsuzlua

DOSYA: AHMET ULUAY
Uluayn Leylas: Sinema

Uluay, iinde bulunduu zamann,
meknn kaydndan, bedenin tasarru-
fundan kurtularak bast- zaman, tayy-
mekn hikmetiyle mekn aar, zaman
geniletir. Alaaddin misli lmbasn (ka-
merasn) srlaya srlaya kt yolcu-
luunda Uluay, seyircisini gerekliin
katre katre alna, metafizik bir leme,
zihnindeki minyatr evrene, bildiim her
eyi unutarak sinema yapyorum diyerek Minyatr Cosmosda Rya, Ahmet Uluay, 1995
her ykten arndrp berraklatrd ken-
dine davet eder. O hep ayn yerde durmu
Uluayn daha ilk filminde kilitledii ve di-
ama durduu yerdeki atlaklardan szm,
zamanda ve meknda seyyar vasfyla hare- er filmlerinde yava yava at hikyesini,
ket kazanmtr. Filmlerindeki tren imgesi, derdini mir mal eklinde nitelendirmek
umuttur, zlemdir, uzaklarn addr; oysa ok da yanl olmasa gerek. Zira gemiin
hibir zaman binilmez o trene, nk git- anlat kalplarn, bugnn, an malzeme-
mek istenilen yer durulan yerdir, durduu siyle yeniden ina etmesi, iinde yaad
yerdir; yani Uluayn yolculuu hep ken-
gelenein masallar, efsaneleriyle ayn dili
dinedir.
paylamas bunun bir gstergesi.
Ahmet Uluayn daha ilk filminde kilitle-
dii ve dier filmlerinde yava yava at
murta kabuuna den grntdeki kedi-
hikyesini, derdini mir mal eklinde
yi grdklerinde yanlarna gelecei kor-
nitelendirmek ok da yanl olmasa gerek.
kusuyla irkilip kamaya alan yumurtalar,
Zira Leylaya Mektuplar iirinde Leyla ile
biraz da Lumire Kardelerin (1895te
Mecnun hikyesini tekzip ettii gibi ge-
Grand Cafde) dzenledikleri ilk film
miin anlat kalplarn da tekzip ederek
gsterimlerinde perdedeki trenin zerle-
bugnn, an malzemesiyle yeniden
rine geldii korkusuyla kaan insanlara
ina etmesi, iinde yaad gelenein
benzer. Bu durumda denebilir ki Uluay,
masallar, efsaneleriyle ayn dili payla-
sinema makinesini yeniden icat ettii gibi
mas bunun bir gstergesi. Uluay, Leylas
sinema tarihini de tekzip eder ve yeniden
sinemay, zamanda ve meknda seyyar
yazar.
kamerasyla adeta yeniden icat eder. Bu
yzden Minyatr Cosmosda Ryada yu-

DOSYA: AHMET ULUAY
DOSYA
YALNIZ OCUKLAR,
KIRIK HAYALLER
Ahmet Uluayn Ksa Filmlerinde
Anne, Baba, ocuk Motifleri
CELL CVAN
Ahmet Uluayn ksa filmlerinde anne, baba, ergen ve
kk ocuk motifleri aralarnda gstergebilimsel
ve psikanalitik bir iliki iinde hareket eder: Ergen, an-
neyle arasna mesafe koyarken baba, ergenin tam tersi
zelliklere sahiptir. Ergen, erkek hayal dnyasn, sine-
may ve zgrl simgelerken baba d dnyay, ger-
eklii ve otoriteyi temsil eder.

DOSYA: AHMET ULUAY
A
hmet Uluayn Optik Dler, Kol- tirme zelliine de sahiptir. Ergen erkek
tuk Deneklerinden Kanat Yapmak, ocuk bu drt filmin en nemli motifidir.
Minyatr Cosmosda Rya ve nci Dier filmlerde anne ve baba grlmezken
Deniz Dibinde isimli ksa filmlerin- Optik Dlerde ebeveyn sadece iki sahne-
de anne, baba ve ocuk motifleri ne - de karmza kar: lk sahnede baba izgi-
kar. Estetikte motif, ana konudan (tema) roman okuyan olu Recepe sert davranr;
farkl olarak ikinci bir konuyu oluturan, hayvanlarla uramak yerine sinema gibi
ama ayn zamanda ana konuyla karmak bo ilerle uramas onu kzdrr. nk
bir sanatsal btn oluturan e olarak babasna gre Hayatta en hakiki mrit
tanmlanr (Alper eker, Aramzdaki Muh- (film deil) topraktr. Topraa, dnyaya,
bir: Dil, Ay Kitaplar). Motif, eserde baka bir szle gereke bal baba, sine-
ana konuya katlr; onu eitlendirdii gibi ma ve hayal dnyasn seven erkek ocu-
farkl estetik katmanlar birletirme, geli- un zdd bir karakter tar.

DOSYA: AHMET ULUAY
ergenlie zg yas durumunu (anneden

kopuu) da hatrlatr. Anne karanln or-
tasnda len babayla kalr; oluna bakmak
yerine kocasna gzya dker. ocuk
sadece babann deil anneyle arasndaki
mesafenin de yasn tutar: Baba lm,
anne geride kalm, ocuk ailesinden kop-
mu, narsist kudret gitmitir.
Optik Dlerde aileden kopan Recep,
bu kopuun yerine ortak paylamlar, ya-
kn dostluklar koymaktan da geri durmaz.
lkgenlik andaki ocuklar ailelerinin
dnda yeni bir dnyaya alr; Recepin
Optik Dler, Ahmet Uluay, 1993 Bekirle kurduu yakn iliki de bunu gs-
terir. Sinema sevdas, bu iki erkek ocuk
arasnda kan bandan te bir d bana
Optik Dlerde olumlu gsterilen tek yetikin,
atf yapar. Bu d ortakl, gerek dnyay
ocuklarla birlikte film seyreden dededir. o- -anne ve babann dnyasn- darda tutar.
cuk algsnda yallarn konumunun anne ba- Optik Dlerde olumlu gsterilen tek yeti-
badan farkl olduu dnlrse doaldr bu. kin, ocuklarla birlikte film seyreden dede-
Dede, yetikinlerden ok ocuklara yakndr. dir. ocuk algsnda yallarn konumunun
anne, babadan farkl olduu dnlrse
doaldr bu. Dede, yetikinlerden ok o-
Optik Dlerde anne lmle birlikte cuklara yakndr. Derme atma perdedeki
grlr; karanlk bir odada bir cesedin grntye merakla dokunmas, dedeyi bu
banda alar. Bu sahne gerek midir d hareketine glen ocuklardan bile daha faz-
mdr? Dse ocuun arzularna uygun- la ocuklatrr.
dur: Baba lr, ocuk zgrleir. Sahne Optik Dlerin yetim ocuu Recep,
gerekse bu kez ynetmenin dyle kar- Koltuk Deneklerinden Kanat Yapmakta k-
larz: Uluay film yapar, baba lr. o- szdr artk. Hikyede ne anne ne de baba
cuun babann lmnden sonra dklen grnr. Filmin isminin im ettii gibi ergenin
gzyalar stbenin sansrnden baka kolu, kanad krlmtr. Filmdeki tek yetikin
bir ey deildir: ocuk bu d ancak ba- doktor da anne baba imgeleri gibi gerein
basnn lmne alayarak grebilir. Gz- hatrlatcsdr. Gerek dnyann temsilcisi
ya lm telfi eder. Buradaki alama, doktor, ban iki yana sallayarak ocuun

DOSYA: AHMET ULUAY
kurduu dlere ramen iyileemeyeceini

ima eder ve olunun adam olamayacan
dnen babann ba sallamasn hatrlatr.
Optik Dlerdeki gibi yine bir yetikin ocu-
u incitir: Doktor buradaki baba kadar kat
olmasa da pansuman yaparken ocuun ca-
nn yakar. Takm elbisesi ve siyah antasyla
otoriter bir figr izen doktor, dlerde yaa-
yan ocukla tezattr.
Koltuk Deneklerinden Kanat Yapmaktaki
ocuun sadece anne babas deil yakn
arkada, dostu da yoktur. Akranlar sa-
dece doktorun kontrole geldii sahnede nci Deniz Dibinde, Ahmet Uluay, 1996
grnr; ocua destek olmak yerine ya-
tan etrafnda oturarak korku ve kaygyla babas ieride de olsa) gk grltsn
doktoru seyrederler. Gerein otoritesi duyduunda yalnz yatmak zorundadr.
karsnda sus pus olmulardr. Arkadalar ocuk sadece bahede oynayan iki k-
ocuun acsna derman olmaz. Tersine k ocukla iletiim kurar. Onlarla ilikisi
her bir ocukla birlikte gerein acs daha de byklerinki kadar imknsz ve acma-
da artar, kahramanmzn yalnzl oalr. szdr; pencereye tklad hlde uzun bir
Bu yalnzlk ve gerek, ocuun dle- sre onu grmeyip oyunlarn srdrmeleri,
rine de yansr. Elinde ne yarm yamalak grdklerinde ise ocuklara zg zalim bir
pelikller ne de izgiromanlar vardr. Ka- umursamazlkla el sallayp ellerindeki oyun-
abilecei bir hayal dnyasndan yoksun cak bebei tekmelemeye balamalar gibi.
kendi sakatlnn kbuslarna batm bir Bebek tekmelenirken pencereden bakan
hldedir. izdii tren resmi, salam ayak- ocuun da can yanar. Kk ocuklar
larla yryebilecei tren raylarn ima etti- balayan yamurla birlikte ortadan kaybo-
i gibi yalnzlktan kurtuluu da ifade eder. lunca yatanda ac eken ocuk sokaktaki
Tren, yaad tara kadar ocukluktan bebek gibi yalnz ve aresiz kalakalr.
ka da temsil eder. Ama Uluay, yaratt Zalim ocuk motifi Minyatr Cosmosda
karanlk atmosferle ocuun hayallerinden Rya adl filmde bir daha karmza kar. Bu
ok gerek karsndaki aresizliine vurgu filmde elindeki krk dkk nesnelerle hayal
yapar. Anne babann yokluunun gerek dnyasn kuran ocuk, bu kez yalnz da
olup olmamas bu filmde de mhim de- olsa mutludur. Ne can skc anne baba var-
ildir. Artk ergenlie giren ocuk, (anne dr, ne de ekilmesi gereken bir ac. Bir n-

DOSYA: AHMET ULUAY
Koltuk Deneklerinden Kanat Yapmaktaki

Koltuk Deneklerinden Kanat Yapmakta tek acmasz ocuk geri gelmitir; dahas bu kez
yetikin doktor da anne baba imgeleri gibi ocuun gereine deil hayal dnyasna,
gerein hatrlatcsdr. Doktor, ban iki en kendine has parasna, bilindna ayak-
yana sallayarak ocuun kurduu dlere laryla basarak. Bu kk ocuun kaytsz
zalimlii nereden gelir? Ergenin yerine ika-
ramen iyileemeyeceini ima eder ve olu-
me edildiini dnd kardei midir bu?
nun adam olamayacan dnen babann Anne babasndan kopmasna ramen hl
ba sallamasn hatrlatr. onlara geri dnmek mi ister? Bir zamanlar
kendisinin bulunduu o narsistik dnyaya
ceki filmde sakatlkla simgelenen eksiklik, konuvermi kardeini, kendi hazlarn engel-
burada hayal dnyasn zenginletiren bir leyen bir dman gibi grp kskanyor ola-
unsurdur. Elinde yeterli malzeme olmasa da bilir mi? Yoksa hayallerini engelleyen baka
gerekle hayalin i ie getii bir dnyay bir zihinsel katmann bir simgesi midir bu
(sinemay) kurma imknn elde etmitir. kk ocuk: Gerein otoritesini, sansr
stelik bu eksiklik onun hayalgcn daha ve sululuk duygusunu ifade eden stbene
da zenginletirir, zira elinde gerekten karlk drty, arzu ve mutlak hazz elde
baka bir ey yoktur. Bu yzden ona d- etmeyi amalayan Altbenin mi temsilidir?
en, bu gerei gerekd klmak, gerei Ergen, gereklik ilkesiyle haz ilkesi arasnda
de evirmektir. Sinemay yasaklayan f- kalan Benden bakas deil midir yoksa?
keli bir baba da olmadna gre ocuk d- Anne baba imgeleriyle birlikte dnld-
n kurmakta sonuna kadar zgrdr. nde kk ocuk motifi, bu sorularn her
birine cevap nitelii tar. Baka bir dzlem-
Filmin son sekansna kadar ocuun ha-
de ergenin ikili yalnzln pekitirir: Talat
yalini gerekletirdii grlr. Yumurtalar
Parmann dedii gibi ergen ne erikin ne
gzlerini aar, saa sola bakmaya alr.
de ocuktur. Dolaysyla ergenlikte erikin-
Doaya bakp onu doadna karmakla
ler kadar ocuklar da engel olarak grlr.
kalmaz ocuk, doa da gzlerini ap ona
stelik bu ocukluk, ergenin kurtulduunu
bakar. Yalnzlk ve gerek ortadan kaybo-
dnd maziyi hatrlatr. Anne babann
lurken ocuk da doadna kar. Ergen,
dnyasndan kopmas onu kederlendirse de
kendi hayal dnyasna gmlm bir hlde,
ergen zgrln tadn almtr bir kere.
o dnyann hkimi olarak, narsistik bir haz-
ocukluk geri dnlmez bir yerde kalmtr.
zn iinde devinir. Doa ona, o doaya ba-
Anne babann ona hl ocuk muamelesi
kar. Bachelardn dedii gibi kendi narsistik
yapmas geri dnmek isteyecei bir dten
hazzn evrensel bir narsizme aktarr; ta ki
ok onun yeni dnyasn ykabilecek bir
kk bir ocuk yumurtalar ezene kadar.
ktle benzer.

DOSYA: AHMET ULUAY
Anne, baba, ocuk motifleri balamn-

da nci Deniz Dibindenin drdnc film
olmas tesadf mdr? Ergenliin anne,
baba, kardele skntl ilikilerini anlatan
filmin tamamlanamayan arzusu bu
filmde gerekleir: Filmde uyuyan (d
gren) bir erkek ocukla ablas vardr.
Abladan rendiimize gre anne baba-
lar lmtr. Abla bunu ilgin bir sahne-
de syler: Uyuyan ocuu kk, hayali
bir yaratk rahatsz eder. ocuk uyanr
ve yarat grr. Ablas korkmamasn,
bu yaramaz ama zararsz yaratn anne
babalar ldkten sonra ortaya ktn Koltuk Deneklerinden Kanat Yapmak, Ahmet Uluay, 1994
anlatr. Batan beri szn ettiimiz aile
ilikileri yerine oturmu gibidir bu film- yip gider ve varlkla hakikatin gz krpt
de: Anne baba lm ama ocuun kolu sre ortaya kar. Ergenin kendi gzelli-
kanad krlmamtr, zira yannda ablas ine dnk narsistik sevgisi evrensel g-
vardr. Bu kk yaratk (karde) yaramaz zellikle temas kurar.
olmasna yaramazdr ama acmasz de- Ahmet Uluayn drt ksa filmi ekse-
ildir. Dahas bu karde, anne baba l- ninde ele aldmz anne, baba, ergen ve
dkten sonra ortaya kt iin ocuun kk ocuk motifleri aralarnda gster-
narsistik benliini yaralayacak durumda gebilimsel ve psikanalitik bir iliki iinde
deildir. Bu karde ocuun dlerini en- hareket eder: Ergen, anneyle arasna
gellemek yerine ocuun hayal dnyasn mesafe koyarken baba, ergenin tam ter-
zenginletiren bir ilev kazanr. Abla, anne si zelliklere sahiptir. Ergen, erkek hayal
babayla karde arasnda bir yerde konum- dnyasn, sinemay ve zgrl sim-
lanarak ocuun rahata hayal dnyasn- gelerken baba d dnyay, gereklii ve
da yaamasna imkn salar ve gerekle otoriteyi temsil eder. Gereklikten ziyade
ilikisini yumuatr. Bir anlamda stbenin bilind bir katman im eden kk o-
basncyla Altbenin arlklar arasnda cuk, baba gibi olumsuz niteliklere sahiptir.
hrpalanan Benin gvenliini salar. By- Yetikin dnyas, stbeni iaret ederken
lesi bir gvenle birlikte ocuun dlerin- kk ocuk Altbeni gsterir. Her ikisinin
de zamanla kinat birlikte dnme imkn ortak yanysa Bene, ocua acmasz dav-
yakalar. Saatlerin gereki mekanizmalar ranmalardr.
zerine damlayan mumlarla saatler eri-

DOSYA: AHMET ULUAY
DOSYA
BR AHMET ULUAY
HKYES
6 Mart 2010DA Bilim ve Sanat Vakfnda DZENLEDMZ
Ahmet Uluay programI, formel bir yap tamasn, tp-
k onun hayat gibi, kendiliinden, doalama olsun
dedik. Uluayn ksalar zerinden filmlerindeki yara-
tcln, kendiliindenliin, imgelemin, d gcnn,
k-glge oyunlarnn, zenginliin peine dmken
dndk dolatk Ahmet Uluayda bulduk kendimizi.
mknszlk denen eyi hayatndan karan, dlerinin,
ocukluunun, korkularnn, zlemlerinin peinden
korkusuzca giden bir adamn inat hikyesinde; yani ha-
yatn kendisinde... Bu informel programn zetlerini de
dosyamz kapsamnda sizlerle paylamak istedik.

DOSYA: AHMET ULUAY
Fotoraf: MUSTAFA GAYIR

Bir Ahmet Uluay Hikyesi, Bilim ve Sanat Vakf, 2010
GEREK HAYATIN BR TR YENDEN YARATIMI,

BR TEMAALAR BTN, BR TEFEKKR DNYASI...
eyi kendiliindenci bir tavr iinde veri-
yor. Optik Dlerde Ahmetin ocukluuna
sonra da onun ve sinemayla ilgilenen dier
ekip arkadalar erif Akarsu ile smail
Mutlunun yetikinlik dnemlerine gidi-
yoruz. ocukluunda zihninde farkl bir
HSAN KABL
dnyada yayor Ahmet. Geceler onun iin
O
ok nemli. Gecelerin o karanlk ahvalinde
ptik Dler bir sevdann baka bir dnya canlanyor zihninde; gl-
rn aslnda, Ahmetin gelerin oynamasyla bir hayal lemi kuru-
daha sonraki sinema ura- luyor. Sokakta ellerinde fenerlerle geen
snn da mikrokozmik hli... kadnlar duvarlara yansyan glgeleriyle
ok gzel sembolik anlatmlarla bize her ocuklarn zihninde bambaka bir yere

DOSYA: AHMET ULUAY
dyor, muazzam bir byye kaplyorlar.

Ahmet dnyaya, eyaya neredeyse bir ob- Bu ilk filmlerinde ok byk bir ynet-
jektiften, bir vizrden bakyor gibi. Sinema menlik potansiyeli gryoruz; uzun metraj
o kadar kendi hayatyla zdelemi bir du- yapmaya bir adm kalm neredeyse.
rumda ki tamamen onunla hemhl olmu. Optik Dlerde yazlan metin de ok ede-
bi. Grntnn yannda filmin metinsel
Zengin bir grsel ve imgesel anlatm var;
bir zmlemesini de yapmak gerekiyor
katmanlar mevcut anlatmnda. Bu da bizi aslnda. Kurguya baknca, devamllk her
daha akn bir boyuta davet ediyor; metafi- ynyle var. yklemeler birbirini ok
zik olan hatrlatyor. mantkl bir ekilde takip ediyor. Mzik
yine ok byk bir anlam tayor filmin
btnnde. Hem grntler dnyasn ta-
oturuyorlar. Filmde de getii gibi mistik ve mamlyor hem ok karakteristik bir zellik
fantastik bir dnya kuruluyor kafalarnda. tayor hem de filmin psikolojik duygusu-
Ahmet ve arkadalar hakikaten her eyi nu besliyor.
manuel yapyorlar. Bir ahap projeksiyon Ahmet dnyaya, eyaya neredeyse bir ob-
makinesi veya yine elle yaplm bir kurgu jektiften, bir vizrden bakyor gibi. Sinema
masas Bu filmi ve ilk dnem filmlerini o kadar kendi hayatyla zdelemi ve
Betamaks bir kamerayla eker Ahmet. Bun- ona yedirilmi bir durumda ki tamamen
dan dolay da ortaya kan grnt ok onunla hemhl olmu. Film, Onat Kutlarn
eskicil bir duygu uyandryor zihninizde. Sinema bir enliktir. deyiini hatrlatan
Bir yerde ynetmenin abasn da aan bir mzikaliteyle bitiyor. Grsel, imgesel
veya onu tamamlayan bir grsellik meyda- dnyayla gerek dnya i ie geiyor ve
na gelmi perdede; her grnt imgelerle Ahmet btn bunlar nce zihni bir kur-
dolu. Muhayyilenin diliyle dolu ocuklarn guya tbi tutuyor. Zengin bir grsel ve
yaptklar o gsterimler, kendilerinin biraz imgesel anlatm var; katmanlar mevcut
daha yetikin hllerinde yaptklar gste- anlatmnda. Bu da dolaysyla bizi daha
rimlerle de zdeleiyor aslnda. akn bir boyuta davet ediyor; metafizik
O zamanki sinema salonunda oynayan olan hatrlatyor. Filmde ak bazen yava-
krklklar, kesik peliklleri vs. topluyor, on- lyor gibi ama orada bile bir felsefi nerme
lar birletirip gsterim yapyorlar. 16 mm. sunabiliyor bize.
projeksiyon makineleriyle kylerine gelen Film neredeyse sessize yakn. Bu hliyle
gezici gsterim ekiplerinin etkisinde kal- Ahmet diyor ki Ben grntyle anlatmak
yorlar. Bu gsterimler byk bir dnya su- istiyorum muradm. Benim iin aslolan o..
nuyor onlara, oradan da ilerine bir sevda Bir temaalar btn, bir tefekkr dnya-

DOSYA: AHMET ULUAY
s, bir aknlk ve hayret makam. ylesi gcn anlatyor. yi bir okuma yapt-
bir ey Gerek hayatn bir tr yeniden nzda bir ocuun d gcnn ne kadar
yaratm ya da benzeimi, gerek tesi bir gl olabileceini, nasl alabileceini,
anlatm, bir sunum. nasl rya grebileceini, kendi dlerini
besleyen eleri, Dalinin srreel bir res-
EHLLEM CNLER, mini grp uykuya yattnda dier e-
lerle onu yeniden btnletirerek, ben-
KORKULARI, D GC, zeterek bir araya nasl getirilebileceini
IIK-GLGE OYUNLARI gryorsunuz.
VE RTM DUYGUSUYLA Bir yandan da mthi bir ritim duygusu
NANILMAZ BR vardr bu filmin iinde. Zaman imgesi olan
sarka, bir kyde bir ocuun tank ola-
YARATICILIK... bilecei, iinde yaayabilecei eyleri alp
ok metafizik bir boyuta tar. Dsel bir
yaratm ok mthi bir ekilde kullanabil-
mitir.
Ahmetin d gc farkl alrd: saatin
zaman durdurmas, balmumlar Bir
bakarsnz o mumlar, deve, insan gibi bir
takm baka figrlere dnr. Bir gl-
YEM USTAOLU ge grr ve onu deitiriverirdi. Ik ve
B
glgeyle nasl bir ba kurduunu zaten
en nci Deniz Dibinde filmiyle ta- ta Optik Dlerde de anlatyor. nanl-
ntm Ahmetle. Filmin Ankarada maz oynard kla, glgeyle. Korkuyu o
dl ald yl jrisindeydim. na- yzden ok iyi kulland ve onu ok iyi bir
nlmaz sevmitim grdmde. ekilde sradanlatrabildii iin de ok iyi
Hemen arkadan da Ahmet geldi ve benim- bir mizah unsuru katabildi filmlerine. Ama
le tanmak istedi. O gnden beri de ok baz takntlar vard. ahmeran mesel ilk
yakn dost olarak kaldk son anna kadar. filminden beri kulland bir e. Kafasn
En gzel filmlerinden biridir nci Deniz Di- koyduunda dler grd yastk ta-
binde; ehlilemi cinleriyle, korkularyla, knts belki... Optik Dlerde babasnn
d gcyle, k-glge oyunlaryla, ritim gelip ocua kzd sahnedeki yastkta,
duygusuyla inanlmaz bir yaratclk, mt- nci Deniz Dibindede de ablann iledii
hi bir grsel len sergiledii filmlerinden rtde gryoruz hep ahmeran. Onun
biri Bu film bir geceyi, bir ocuun d byle takntlar oktu: Gzler, yumurtalar,

DOSYA: AHMET ULUAY
c olmann ya da air olmann insann do-

Kendi d gcdr, kendi ocukluudur b- asnda, merebinde olduuna inanrm.
tn filmlerinde anlatt. Bymeyi, byme- Birok eyi retirler size ama hakikaten
doanzda, merebinizde varsa ancak bu
nin korkusunu, kendi hayal gcn, kynde
kadar yetkin bir sanat olabilirsiniz. Onun
yaad btn o karanl, annesinden, tey- en gzel rneidir Ahmet.
zesinden dinlediklerini anlatr hep. Ama onla-
r da her trl yoksunlua ramen olaanst BZM OK ALITIIMIZ
bir yaratclkla nasl yaptn dnrsnz. BR ZHN YAPISI DEL;
KORKUSUZ BR ZHN...
mumlar, balmumlar, saat, sarkalar, ritim,
rzgr, doa Yani etrafna, doaya ba-
kard. Ama ieriye daha ok bakard. Me-
tafizik bir bak as vard.
Ahmet btn yaptklaryla sinemas en
ak olan, belki de d gc en kuvvet-
li sinemaclarmzdan biriydi. Kynden
kmad hibir zaman. Ama kendini geli-
tirmiti inanlmaz bir ekilde. Kendi d SALH PULCU
A
gcdr, kendi ocukluudur btn film-
lerinde anlatt. Bymeyi, bymenin hmeti tanmadan nce onun
korkusunu, kendi hayal gcn, kynde tm filmlerini seyredip sonra bu
yaad btn o karanl, annesinden, filmler iin ne diyorsunuz de-
teyzesinden dinlediklerini anlatr hep. seydiniz akas unu derdim:
Kendi bymesidir grdnz her ey. Bu kadar teknolojik imkn verilse bunlar
Onun sinemasn oluturur btn bu e- ben de ekerim. Ama yle deilmi. hsan
ler. Ama onlar da her trl yoksunlua bana Ahmet Uluay diye bir ynetmen
ramen olaanst bir yaratclkla nasl var, filmleri dl alyor. Minyatr Cosmosda
yaptn dnrsnz. Mesel bu film- Rya diye bir filmi var, onu izle. dedii
deki cini alp yataa yerletirebilmesi gibi. zaman kyl birisi ne ekebilir diye ak-
Birok sinemacnn daha iyi tekniklere sa- as hi de kale almadm. Filmi seyretmek
hipken yapamayaca, hepimizi inanlmaz iin de hibir yere gitmedim. Fakat bir gn
bir ekilde aknla drebilecek bir televizyonda bir ksa film kuanda sey-
realizasyon szkonusudur. Ben bir sinema- rettim. Ertesi gn hsanla Ktahyaya git-
tik. Orada da nci Deniz Dibindeyi gsterdi

DOSYA: AHMET ULUAY
bize Ahmet. Zannediyorsunuz ki hakikaten

ok byk teknolojik imknlarla ekiyor Ahmet hakikaten sanat olarak domu.
filmlerini. Hayr. Mesel ky sahnelerini nk hem resim yapm hem roman yazm
maketlerle ekiyor. Niye maketlerle eki-
hem iir yazm. Ama asl mahareti ynetmen-
yor? Kurguyu yle yapmak isteyebilir ama
bir sebebi de kameras elektrikle alyor, lik; bir ynetmenlik kumayla gelmi. Ahmet
elektrik kablosu ne kadar uzanabilirse an- oturduu yerden (kynde) kurgu nasl yap-
cak o kadar uzaklaabiliyor kyden. Onun lr, bir filmde bu trkler, bu geiler nasl ya-
iin kyn dna kp ky ekmesinin plr, btn bunlar bir ekilde kefetmi.
imkn yok. Ancak kyn maketini yaparak
kubak grntsn alabiliyor. nci Deniz
Dibinde filmindeki o duman sahnelerini
kefede buluyorlar; ayn o filmdeki gibi...
nasl yaptn Ahmete sordum. Bir jelatin
Ben kendi icatlar o makineyi grnce Peki
kad iine drt be arkada birden sigara
bu mercei nasl yaptn? diye sordum. ki
iip fledik, kameray da yan tuttuk. dedi.
alminyum plk arasna cam yaptryorlar,
Mumlar hareket ettirmesi de ilgintir:
onun iine rngayla su enjekte ediyorlar
Mumlarn dizili olduu tablaya kameray da
ve bir mercekleri oluyor. Hep unu syle-
balyor ve ikisini birlikte hareket ettirince
riz: Biraz imknm olsa, biraz param olsa,
mumlar sabitmi de alevleri hareket edi-
biri biraz elimden tutsa, bir eitim grsem,
yormu gibi grnyor.
roman yazma, senaryo yazma tekniini
Ahmet hakikaten sanat olarak domu. bir yerlerde rensem, bir eitim alsam
nk hem resim yapm hem roman yaz- aslnda acayip eyler yaparm. Ahmet r-
m hem iir yazm. Ama asl mahareti y- neinde unu gryoruz ki btn bunlara
netmenlik; bir ynetmenlik kumayla gel- hi gerek yok. Ahmet kamyon ofrl
mi. Ahmet oturduu yerden (kynde) yapyordu. En son gittiimizde kamyonunu
kurgu nasl yaplr, bir filmde bu trkler, bu sattt iin kyndeki kooperatifte ha-
geiler nasl yaplr, btn bunlar bir e- mallk yapyordu. Kalbinizde bir ii yapma
kilde kefetmi. Bu iin okulunda okuyan niyetiniz varsa onu yapyorsunuz. Ahmet
insanlar byk ihtimalle bunlar fark etme- hibir ekilde, hibir zaman param yok,
den okuldan mezun oluyor. imknm yok demezdi. Yapamamazlk onun
Optik Dlerde grdnz o projeksiyon kafasnda yok bir kere; her eyi yapabilir.
cihaz mesel. Kendilerinin yapt gerek Bizim ok altmz bir zihin yaps deildi
bir projeksiyon cihaz o. Hakikaten film- onunki; korkusuz bir zihin... Neyi yapmak
leri onda seyrediyorlar kyde. Filmlerinin gerekiyorsa onu yapyordu. Byle gzel bir
eritten nasl ses kartacan da kefede hatra brakarak gitti.

DOSYA: AHMET ULUAY
DERV ZAM MUSTAFA PREEVA

Sinemada bir damar olacakt. Sade ve derin bir usta
Kendi evresine yaslanarak sinema yapmak Bizim Kyde Bayram Sabah filminin ekimlerini
isteyen insanlarn ounlukla balad ve izliyorduk Ahmetle. Bir camiden yava yava
durduu nokta Yeni Gereki gelenektir. kan adamlar, kar altnda dzenli bir srayla
Ahmette de buradan izler grnse de o birbiriyle tokalap selmlayorlard tek tek.
farkl bir estetikle ve gelenekle balan- Elleri, elleri dedi Ahmet, Btn olay eller-
t kurmaya alarak film yapyordu. Yeni de.. Doruydu. Yl boyunca birbirini grme-
Gereki gelenek ierisinde kalmayp bunu yen, belki de birbiriyle konumayan kiiler by-
zenginletirmeye almas Ahmetin ayrt lece elleriyle temas kuruyordu. O anda, yanm-
edici taraflarndan biriydi. Filmlerindeki da sade ve derin bir usta olduunu anladm.
rayihay da, malzemesini direkt kendi ya-
Karpuz Kabuundan Gemiler Yapmak filmi-
amndan alm olmasna borluydu za-
nin ince kurgusunu da bana devretmiti.
ten; adeta sinein yan kararak kendi
Yine parasz prodksiyon, yine gnll
imknlaryla sinema yapmas bir yana Trk
ekip Ardndan ameliyat geirdi ve kur-
sinemas zerinde yapmaya alt en
guya gelemedi. Ahmetin yakalamak iste-
nemli eydir bu. Ama ne yazk ki bunu
dii anlar ve sylemek istedii cmleleri
devam ettiremedi; sinemada bir damar
revize etmek vicdannza kalyordu. Bu film
olma ihtimali gerekleemedi. lk filmle kal-
beni tekrar sigaraya balatt.
m olmas bizim amzdan bir talihsizlik.
Glerdik, bazen de kimi sahnelerde, alan-
mayacak yerlerde bile kendi kendimizi ala-
trdk. Ahmetle ayn frekansla nefes alp ver-
diimiz ite o gnler kald iimde. yle bir
adamd rahmetli Usta, kalbinize dokununca
kendini hissettirebiliyordu.

DOSYA: AHMET ULUAY
KAML KO ZAHT ATAM

Sinemayla ekillenen, sinemay Dn gerekletirmek iin
ekillendiren bir hayat... dsel zmler buldu.
Dnya sinema tarihinde, sinema ile ekillenir- Uluay yalnzca kyden gelip film eken biri
ken sinemay ekillendiren ynetmen says deildi. Onun, bir kylnn yan sra ente-
ok azdr, bizim sinema tarihimizde ise yok- lektel araytaki bir insann grsel dnyasn
tur. Ahmet Uluay bir istisnayd. O sinemann yanstan sinemas, yalnzca naif zellikleri ile
yapsn zm ve sinemayla sahici bir iliki deil ayn zamanda itenlii ve ocukluun
gelitirebilmiti. Son dnemde ne kan dnyasna dair derin gzlemleriyle ayrks ve
sinemaclarmz zerindeki etkisi, gelecein gzlemci bir karaktere de sahipti. nanlmaz
sinemaclarnda daha bariz bir ekilde gr- olanakszlklar iinde yapt sinemas ile si-
lecektir. Ahmet Uluay bu kadar deerli ya- nema tarihimizde ok farkl bir yere sahipti.
pan ey tm insanlarda potansiyel olarak var Bilhassa aksz video kamerayla yarattklar
olan, ancak yaadmz yzylda geer ake Optik Dler filmi, bana Lumiere Kardelerin
olmayan sahiciliktir. Kitle iletiim teorilerin- bile olanaklarndan daha kstl imknlarla e-
de ok bilinen Marshall McLuhana ait Ara kilmi gibi gelir ve yaratc zeknn olanaklar-
mesajdr. szn tersinden okutabilen bir nn ne kadar zorlanabileceine mkemmel bir
sanatdr Ahmet Uluay. O kendi mesajn rnek oluturur. Bir anlamda htiya kefin
araca mahkm etmemi, derdini anlatabilmek anasdr. diyen Engelsi dorulayan, dn
iin tm imknlarn zorlayarak aracn snrla- gerekletirmek iin dsel zmler bulan,
rn geniletmitir. samimi ve belki de gerekten krdaki insann
ne kadar yk biriktirebileceinin kant bir
insand Uluay. Bir yandan kibir, te yandan
sekincilik kokan Trkiye sinemasnda, sami-
miyetin ve ahlkn, gerekten amatr ruhla
sevgi ve yaratcln bileimlerinden birisiydi.

DOSYA: AHMET ULUAY
DOSYA
KENDM ZAMANSAL
VE MEKNSAL
GURBETTE
HSSEDYORUM
Kasm 2009da aramzdan ayrlan Ahmet Uluay ile 2002nin
bir ubat gnnde Bilim ve Sanat Vakfnda bu syleiyi
gerekletirdiimizde Karpuz Kabuundan Gemiler Yap-
mak filmini, YAN ilk uzun metrajn henz ekmiti. O zama-
na dek sadece kendi kynde ve sinema camiasnda kk
bir grup tarafndan, sinemay kendi tasarlad aletler-
le yeniden icat eden garip adam olarak biliniyordu. Her
ne kadar o yllarda elinde sadece ksa filmleri olsa da
zihninde oktan uzun metraj filmlerini ekmiti Uluay.
Sinema zerine ise syleyecei ok sz vard.
FOTORAF: TUBA DENZ

DOSYA: AHMET ULUAY
Ahmet Uluay, stanbul, 2005
Filmlerinizi izlediimizde bir dnya

grdk aslnda. Hakikaten hepsini bir Ben bir sinema makinesi yaptm hayatmda.
bir irdelemeye kalktmzda burada O makinenin nasl altn, filmin yapsn,
saatler geirmek dahi mmkn. Sz nasl pozlandn, objektifi, ok iyi bili-
uzatmayp sormak istiyorum. Ahmet rim. Ama hi kimse beni o ekilde altna
Uluayn sinema, hayat ve grsellikle inandramaz sinemann. O alet, projeksiyon,
ilikisi nedir?
benim gzmde Alaaddinin Sihirli Lmbas
O kadar ey oldu ki Yani bir derdim var- olmaktan bir adm teye geemedi hl.
d anlatmaya altm kamerayla, sonu-
ta bunlar kt ortaya.
dille yazlm bu filmlerde mevcut. lk
Daha ilk filmde bir kendilik ya da ken-
filmlere baktmzda, otobiyografik un-
diliindenlik durumu var. Hem hayata
surlar gryoruz. Optik Dlerde, bir
yaklamnz hem sinemayla olan ilinti-
ky ortamnda, ok kk yataki o-
niz, belki hayatn grsel yeniden ifade-
cuklarn kendi i dnyalarnn itilimleri
lendirilii ve bunun yine sinemasal bir

DOSYA: AHMET ULUAY
gerei o grnt denen esiz, benzersiz

dnyayla adeta sihirli, esrarengiz bir
lemle ilintiye girmelerine tank oluyo-
ruz. Hem hayatlarn o erevede an-
lamlandrmaya alyorlar hem de onun
byl dnyasnda aslnda bir keif yol-
culuuna kyorlar. Filmde nemli olan
o ocuksuluun sinemayla ilikisi, grsel
olanla hayatn belki birbirine yedirilii,
hayatn bir yerde grntlemeyle ya da
imgelemeyle yeniden yazlm gibi, yani
bir metne dnm szkonusu.
Sinemay, daha dorusu sinema makinesi-
ni ilk tandmda kk bir ocuktum. Ya
nc ya da drdnc snfa gidiyordum. O
bana Alaaddinin Sihirli Lmbas gibi gelmiti.
Sizi sinema yapmaya iten neydi? Zama-

n kontrol edebilme isteinizi sinemay-
la gerekletiriyorsunuz sanki.
Hayr, hayr. Hibir ey unu unu yapaym
da u anlam ksn diye deil. Ben sadece i-
gdlerimle, ok sezgisel sinema yapyorum.
Yani ben bildiim her eyi unutarak sinema
yapyorum. Ama zaman deyince, fni olmak,
yani bir eyin akp gitmesi ve bir daha geriye
dndrlememesi bana inanlmaz ac veriyor.
nci Deniz Dibinde filminizde mumlar-

dan damlayan taneciklerle zamann,
saat mekanizmasnn durdurulmas ok
rktcyd.
te zaman imgelesin, zamann durmasn
imgelesin diye yapmadm onlar. Yalnzca
benim igdlerim dedi ki: Ya bunu ek!
Daha sonra baz ynetmenlerin sylei- Ahmet Uluay, stanbul, 2005

DOSYA: AHMET ULUAY
lerini okuduumda benim gibi dndk-

lerini grnce ok sevindim; yalnz olma- Ben sadece igdlerimle, ok sezgisel si-
dm grdm. Aslnda beni sinema yap- nema yapyorum. Yani ben bildiim her eyi
maya iten temel neden u: u n bir daha unutarak sinema yapyorum. Ama zaman
geri dndremeyeceiz, geip gidecek. Bu
deyince, fni olmak, yani bir eyin akp git-
benim iin inanlmaz bir kayp. Fakat insan
olarak o kadar aciziz ki Her ey gidiyor mesi ve bir daha geriye dndrlememesi
ve geriye dnmyor. Birtakm sevdiklerimiz bana inanlmaz ac veriyor.
lyor, zaman akyor, dnya akyor ve hi-
bir ey geriye dnmyor. Acaba onlar bir ok beendiimden. Aslnda uzun metraj-
ekilde byle konserve yapabilir miyiz? larmn eskizlerini yaptm bu ksa filmlerde.
Ben ocukluuna alayan birisiyim hl. O sepetin iindeki yumurtalar, uzun met-
Kendimi hem zamansal hem de meknsal rajmda kullanmay dnyorum. Malze-
gurbette hissediyorum. ocukluum gitti ve me bulamadmdan filan deil. O benim
geriye dnmyor. Bir ekilde onu zapt ede- iin hayatmda ok znel bir ey. Yani ha-
bilir miyim? O her an iin benim cebimde yatma mikro bakmay ok seviyorum. Her
kalabilir mi? Ve istediim zaman ona dne- eyin mikroda gizli olduuna inanyorum.
bilir miyim? Yani fnilik insan olarak kaderi- Bakp da yumurtaya can veren Allah derler
miz. Fniyiz biz, leceiz bir gn ve her ey ya. Cansz gibi grnen yumurtann yirmi
yok olacak. Mutlak anlamda yok olmayacak bir gn sonra bir canlya dnebilmesi
tabii, o yok olmadan sz etmiyorum. Bunun Bu beni ok heyecanlandryor. Zaten o-
bir daha geri dnmemesi, elimizden akp cukken hep byle tavuklar, civcivlerle falan
gitmesi, oradaki acziyetimiz. Belki beni si- urardm.
nema yapmaya iten temel neden bu.
Cinler, glgeler de hep tekrarlayan un-
Yani sinemayla gemie tekrar dnmek surlardan.
gibi bir abanz m var ya da en azndan Onlar benim korkularm. Cinler, glgeler,
onu grntlemek? korkularm benim. Onlar filmlerimden kov-
Elbette gemie dnmek mmkn deil; bu bir sam hayatmdan kovamyorum. Hayata yle
avuntu. Nasl gemie dnebiliriz ki? Mm- bakyorum. Yani bu da bir ekilde acziyet.
kn deil. Orann bir kokusu, scakl vard.
Tarkovski de hayatn iinde tekrarn
Baz filmlerdeki malzemeler, dier film- nemli olduunu vurgular. Filmleriniz-
lerde tekrar kullanlyor. Mesel yu- de kullandnz zel efekt gibi grnen
murtalar Bu malzeme yokluundan btn o bulularn hepsi el yordamyla
m yoksa ok beendiinizden mi? yaplan almalar. Yani hibir labora-

DOSYA: AHMET ULUAY
Ahmet Uluay, stanbul, 2005
cukluumda. On -on drt yalarmda

Binlerce kii sinemalara kosun benim filmi-
ok doru bir ekilde onlar zmledii-
mi seyretmek iin. Ama ben o filmi yapar- mi gryorum imdi. Kendinize bir hedef
ken kendi sinema anlaymdan zerre kadar koyduunuzda mutlaka oraya gidecek bir
dn vermeyeyim. Yani seyirci avlamak ad- yol vardr. Mesel bizim alma yerimiz
na bayalamayan bir sinemann ne zarar kck bir oda, tozlu bir yer. erisi Dis-
neyland gibi, her istediinizin bulunabil-
olabilir ki? Varsn kazansn tabii.
dii bir yer. Ve benim ok yetenekli bir ar-
kadam var, her eyi yapabilen inanlmaz
tuvar ya da bilgisayar uygulamas yok. ellere sahip.
Sizinki adeta bir organik sinema. Ta-
mamen tabii bir ortamda gelien ve var Yurt dnda da gsterimleri oldu
olan malzemeden retilen bir sinema. herhlde ksa filmlerinizin deil mi?
Ikla, glgeyle, grntyle oynamay ok Filmlerimi yurt dna gnderdim; hepsi
seviyorum; hamur gibiler benim elimde. de format dklnden gsterim ans
Godzillalar, King Konglar vard benim o- bulamad. ekimleri Betamax bir videoyla,

DOSYA: AHMET ULUAY
dnyann en kt kamerasyla (o kame- Sinema bir anlamda boa grelerinin

ray bugn yarn elektronik mzelerinde yapld bir arena. Girdiiniz alan ile
grebilirsiniz) yaptk. Arkasnda videoyu sizin tavrnz birbirine ok uzak gibi g-
tayorduk; 220 volt olmayan yerde al- rnyor.
myordu. Bunun iin otomobil aksnden Kendi kendime ok sordum: Yav ne iim
220 reten bir alet yaptk. Mutlaka her var benim burada? Gidip orada sakince
filmimde teknik bir kusur kt. En son yaamak, baka bir i semek varken. Za-
filmde de hiiii diye bir ses vard. Kamera ten benim hayatm hep tezatlarla dolu;
bir arza yapt ve motor sesi girdi batan siyah beyaz, siyah beyaz, siyah beyaz
sona kadar. eytan parman soktu.
Cinler, periler, eytanlarla aslnda kor-
Filmlerinizde i dnyanz, algnz ne kularm, eytanlarm, cinlerimi pa-
kyor, toplumsal boyutta bir mesaj ketliyorum, gibi bir ey sylyorsunuz.
vereyim, insanlar bunu anlasn gibi bir Zaten bundan baka bir ey de deil
kaygnz yok. Bu tavr sizde bir evre mi, yaananlar m diyorsunuz?
kimlik mi? Yoksa bu zaten kendi bana
Bu tr hikyelerle bydm ben. yle bir
bir mesaj m?
ky Gne battktan sonra o sokaktan
Ben buradaym, kamera burada. Ben ol- geme derlerdi. Ama geersin oradan. Bu
duum yerdeyim. Oradaki her unsur, her kant gibi bir ey. Bir yerinizde bir yara
seim ok bilinli yaplm deil. O, ben kar, hem kanr hem acr. Hem korkarsnz
olduum iin yle. Acaba soruya yant hem o hikyeleri seversiniz. Herhlde byle
oldu mu bu? bir ey olsa gerek. Devaml anlatrlard. Ya
Ben karanla yazlm bir mektup olarak vallahi grdm. uradan geti, u tarafa
gryorum filmlerimi. Yani birilerinin yre- doru kotu, gitti., Yav ne grdn?, ey-
inde yanssn bulur. Bence btn seme- tan grdm. derlerdi. Byle acayip bir
resi de budur sanat yapmann, o emei, o dnyayd bu. Sinemann ta kendisi.
ileyi ekmenin. Bir sokak vard bizim kymzde. Kimse
Filmlerinizde anlatmak istediiniz te- oradan asla gece geemezdi. Dnsenize
mel mesele ne? byle bir dnya nsanlar grnmeyen
bir eye inanyorlar. Ama artk insanlar
Bethoovena sormular: Sen bu parada inanmyor. Cin de olsa, Allah da olsa, me-
neyi anlatmak istedin? alm, bunu lek de olsa eskiden insanlarn inandklar
demi. Tabii ki filmlerimde bir ey anlat- bir ey vard. imdi byle bir dnya gitti,
mak istiyorum. Bir derdim var ve bunu ke- kayboldu. nsan bunun zlemini ekmez
keleye kekeleye de olsa anlatyorum. mi? Ben ekiyorum. Gayba, grnmeyene

DOSYA: AHMET ULUAY
inanmak. Necip Fazln bir sz vard: Bir zetlerle yle anlatacam ki binlerce kii
kumarbaz, bir marangozdan daha fazla sinemaya koacak. Kendi kendime dedim
Allaha inanr. nk o grnmeyene g- ki: Ben bunu istiyorum ite. Binlerce kii
venmitir. Grnmeyen, grnenden ok sinemalara kosun benim filmimi seyret-
daha ilgi ekici ya da bana yle geliyor. mek iin. Ama ben o filmi yaparken kendi
sinema anlaymdan zerre kadar dn
Kendinize zg bir dnya yaratmak vermeyeyim. Son yaptm uzun metrajda
iin sinema bir ara oluyor. Dediiniz yapmcm Ezel Akay bana dedi ki Biraz
gibi mesel grnenle, somut olanla, elenceli olsun film. Tamam m? Neeli
var olanla yetinmeyip bir gayp aray- bir ey olsun. yle yle yap, ama kendi
na girmek sineman yap gene. Yav nasl olur, nasl
O dnyayla zaten sinema birbirine ok olur? Bir senteze vardm ve ok gzel bir
benziyor. Orada da glgeler Ben bir ey ortaya ktna inanyorum. Ha tabii,
sinema makinesi yaptm hayatmda. Si- buna on bin kii gitmeyecek. nk ben
nemann, o makinenin nasl altn orada Okan Baylgeni oynatmadm ya
ok iyi bilirim. Filmin yapsn, nasl poz- da Mehmet Ali Erbil orada srtmyor. Ama
landn iyi bilirim; objektifi, , unu sadece yz elli, iki yz kiinin seyrettii
bunu bilirim. Ama hi kimse beni o ekilde cep sinemalarnda oynayan filmler kadar
altna inandramaz. Sinema makinesi da kendi iine dnk deil. Yani seyirci av-
denilen o alet, projeksiyon, benim gzm- lamak adna bayalamayan bir sinemann
de Alaaddinin Sihirli Lmbas olmaktan bir ne zarar olabilir ki? Varsn kazansn tabii.
adm teye geemedi. Ben hl byl
Filmleriniz ran sinemasn akllara ge-
bir eymi gibi bakyorum. O dnyayla da
tiriyor. ran sinemasn takip ediyor
sinemay ayramyorum birbirinden. Tabi
musunuz?
dier tarafta onun bir ara olduunu da
biliyorum ve bir ara olarak kullanyorum lk iki filmimi ektiim zaman Nuri Bilge
onu. Yani kendisiyle kendisini anlatyorum Ceylanla tantm. ok sevmiti filmlerimi.
sinemann. ran sinemasn o gsterdi bana. Ben o gne
kadar ran sinemasn grmemitim. nk
Yapmak istediiniz sinemay nasl ta- benim memleketimde sinema yoktu geen
nmlarsnz? yla kadar; bir yl oldu sinema geleli. Televiz-
Geenlerde Yavuz Turgulla yaplm bir yonda falan da grmedim ya. ran sinemasn
syleiyi okudum, diyor ki: Herkes sanat bana Bilge tantt. Evinde CDlerden, kasetler-
sinemas yapmak istiyor. Birisi gelip de den seyrettirdi. Ve ok sevdim. Bana benze-
demiyor ki, ben ite ykm eitli lez- yen insanlar da varm diye ok mutlu oldum.

DOSYA: AHMET ULUAY
Ben ocukluuna alayan birisiyim

hl. Kendimi hem zamansal hem de
meknsal gurbette hissediyorum. o-
cukluum gitti ve geriye dnmyor.
Bunun bir daha geri dnmemesi, eli-
mizden akp gitmesi, oradaki acziyeti-
miz. Belki beni sinema yapmaya iten
temel neden bu.
Ksa metraj filmlerinizde fazla diyalog

yoktu. Karpuz Kabuundan Gemiler
Yapmak adl uzun metrajl filminizin
fark ne olacak?
Sabahtan beri grsellik, k, glge diyen
bir adamm. Tabii ki grsellie dayal ola-
cak. nsanlar ok az konuur. Uzun metraj-
da ksalardan biraz daha fazla diyalog var,
daha fazla gndz var. Iklar atk. Biraz
kasabada, bir blm de kyde geiyor.
Kyde insanlar az konuuyorlar. Bu bilinli
bir seim deil, byle.
Filmde yine ocuklar olacak m?

Ben filmleri yaparken, ya ite unun bir
nedeni var, bunu ben anlataym gibi belirli
bir tabana oturtmuyorum. Syle kalbim.
Kulama ne fsldyorsun? Onu ekiyo-
rum. Aslnda ok basit bir ey. Srekli
iimdeki ocuun sesini dinliyorum. Son
filmde profesyonel bir ekiple altm
hlde -yirmi be kiilik kalabalk bir ekip-
hl orada biz, kk anlamazlklar olsa
da evcilik oynar gibiydik. Ahmet Uluay, stanbul, 2005

DOSYA: AHMET ULUAY
ocuklarn olduu yerde zaten bir eyler

oluyor; kular filan uuuyor, ne bileyim
iekler ayor. ocuklarla bir baka dnya
oluyor. ocuksuz da bir film ekmeyi asla
dnmyorum. Yani gene byle sezgisel
gidiyor. ok bilinli bir seim yok aslnda.
O orada zaten, benim kafama ilk dodu-
unda da o orada oluyor.
leriye dnk projeleriniz arasnda bu

kstlanm, zor artlar altndaki aba-
nza dair bir film yapmak var m?
Var, var. Bozkrda Deniz Kabuu diye bir fil-
mim var.
Biraz bahseder misiniz?

Kynden hi dar kmam bir oban
ocuk, 14-15 yalarnda. Ky merkez, evre
dalar ufuk, snr... Dnya onun iin o kadar.
Bu dalarn arkasnda ne var hi grmemi.
Daryla tek ba, oradan geen bir para
demiryolu. Tren geliyor, grnyor ve kay-
boluyor; birka dakikalk... Bir gn tren iki
dakikack Yav eyi anlatyorum ben ama
ya Hata yapyorum aslnda.
Sinopsis hlinde, sktrarak anlatn

isterseniz.
Bir gn tren iki dakikack arza yapyor. Ahmet Uluay, stanbul, 2005
Bakyor orada kentsoylu kk bir kz var,
kendi yalarnda. Tren yava yava yr- sinopsisi bu. Tabii gene cinler, eytanlar,
mekte. Kz, ocua bir ey vermek iin karanlk sokaklar, glgeler var.
ceplerini kartryor; beyaz bir mendil Hangi lkelerin sinemalarn seyredi-
veriveriyor ocua. ocuk hayatnda bir yorsunuz ya da hangi ynetmenleri be-
kere grd bu kza k oluyor. Filmin eniyorsunuz?

DOSYA: AHMET ULUAY
Ben karanla yazlm bir mektup olarak g-

ryorum filmlerimi. Yani birilerinin yreinde
yanssn bulur. Bence btn semeresi de budur
sanat yapmann, o emei, o ileyi ekmenin.
Gerekiliini, Fransz Yeni Dalgay, Rus

Sinemasn ok seviyorum.
Peki Trk sinemasnn gelecei hakkn-

da ne dnyorsunuz?
ki ya da kii srtna ald Trk sinemas-
n gtryor. Metin Erksan, Ltfi Akad
Yani bu isimler dnda, Ylmaz Gney d-
nda hangi isim aklmza geliyor? Var m
Trker nanolu ekolnden bir bayapt
diyebileceimiz? Tabii bayapt Trk sine-
masnda ya bir ya iki kar. Yavuz Turgulu
ok seviyorum. Ama Zeki Demirkubuz,
Nuri Bilge Ceylan ve belki bir iki arkada
daha onunla beraber Trk sinemasn
gtrr. Onlar grdm ya, artk gzm
arkada kalmaz. Trk sinemas iyi bir yere
gidiyor.
Sinema dnda herhangi bir iiniz var m?

Ben kymde Tarmsal Kalkndrma
Kooperatifinde iiydim, oradan emekli
oldum. Sinemayla geiniyor muyum? Bu-
ok intizaml seyretmiyorum. Okumalarm
gne kadar filmlerden aldm dllerle
da yle. Dzgnden kastm da u: Dos-
geindim. Bu komik ama byle oldu. Za-
toyevski klliyatn bitireyim, vay ondan
ten minimal bir hayatm var. Bundan sonra
sonra Hemingwaye geeyim yok. Yani
ne olur bilmiyorum.
elime geince ya da okumam gerektiine
inandm eyleri okuyorum. talyan Yeni

DOSYA: AHMET ULUAY
AHMET ULUAY BELGESEL FLM
FLMOGRAF Bizim Kyde Bayram Sabah

(1998)
UZUN METRAJ FLM Bizim Kyn Orta Yeri Sinema
(1995)
Karpuz Kabuundan Gemiler
22. FSAK Ksa Film, Video ve Belgesel Yar-
Yapmak (2004)
mas, Ahmet Uluay zel Gsterimi, 2001
34. Uluslararas Rotterdam Film Festivali,
7. Ankara Uluslararas Film Festivali, Birincilik
2005
dl, 1995
16. Ankara Uluslararas Film Festivali,
7. Ankara Uluslararas Film Festivali, Kltr
Umut Veren Sanat (Boncuk Ylmaz),
Bakanl Onur dl, 1995
Umut Veren Yeni Erkek Oyuncu (smail
Hakk Taslak, Kadir Kaymaz) En yi Kurgu KISA FLM
(Mustafa Preeva), 2005
1. Karadeniz Film Festivali, En yi Ynetmen, Kaza (2007)
En yi Debut Film, 2005 18. Ankara Uluslararas Film Festivali, Ulusal
37. Sinema Yazarlar Dernei, Trk Sinemas Ksa ve Canlandrma Film Yarmas, Kurma-
dlleri, En yi Film, En yi Ynetmen, En yi ca Dal, 2007
Senaryo, 2004
45. Uluslararas Selanik Film Festivali, zel Exorcise (2000)
Mansiyon dl, 2004 2. Akbank Ksa Film Festivali, zel Blm,
23. Uluslararas stanbul Film Festival, En yi 2005
Film, 2004 1. AFM Uluslararas Bamsz Filmler Festiva-
26. Montpellier Akdeniz Filmleri Festivali, En li, 2002
yi Film, Altn Antigone dl, 2004 9. Londra Trk Filmleri Festivali, 2001
52. Uluslararas San Sebastian Film Festivali, 13. Ankara Uluslararas Film Festivali, Seici-
Jri zel dl, 2004 ler Kurulu zel dl, 2001

DOSYA: AHMET ULUAY
22. FSAK Ksa Film, Video ve Belgesel Yar- Minyatr Cosmosda Rya (1995)
mas, Ahmet Uluay zel Gsterimi, 2001 2. Akbank Ksa Film Festivali, zel Blm,
3. Cine5 Ksa Film Yarmas, En yi Film 2005
dl, 2000 22. FSAK Ksa Film, Video ve Belgesel Yar-
mas, Ahmet Uluay zel Gsterimi, 2001
Uzun Metrajn Resmi (1999) 2. Cine5 Ksa Film Yarmas, Jri zel d-
1. AFSGD Ankara Kltrleraras Amatr Film l, 1999
Festivali, 2005 17. FSAK Ulusal Ksa Film ve Belgesel Yar-
2. Cine5 Ksa Film Yarmas, nclk mas, Animasyon Baar dl, 1996
dl, 1999 Karadeniz Film Festivali Tm Filmler zel
dl, 1996
Epilectic Film (1998) 7. Ankara Uluslararas Film Festivali, Jri zel
10. Ankara Uluslararas Film Festivali, Birinci- dl, 1995
lik dl, 1998
20. FSAK Ulusal Ksa Film ve Belgesel Yar-
Koltuk Deneklerinden Kanat
mas, 1998 Yapmak (1994)
2. Akbank Ksa Film Festivali, zel Blm,
nci Deniz Dibinde (1996) 2005
2. Akbank Ksa Film Festivali, zel Blm, 22. FSAK Ksa Film, Video ve Belgesel Yar-
2005 mas, Ahmet Uluay zel Gsterimi, 2001
stanbul Uluslararas Ksa Film Gnleri, FSAK 16. Uluslararas Ksa Film Gnleri zel
nclk dl, 2001 dl, 1995
22. FSAK Ksa Film, Video ve Belgesel Yar- 6. Ankara Uluslararas Film Festivali, kincilik
mas, Ahmet Uluay zel Gsterimi, 2001 dl, 1994
2. Antalya Uluslararas Ksa Film Festivali,
Altn Portakal Uluslararas Jri zel dl, Optik Dler (1993)
1996 6. Ankara Uluslararas Film Festivali, ni-
18. FSAK Ulusal Ksa Film ve Belgesel Yar- versite Sinema Kulpleri Birlii zel dl,
mas, nclk dl, 1996 1994

PERSPEKTF
Ahmet Uluay, filmlerinde eitli ve-

silelerle bizatihi film ortamnn art-
lar ve sinemann hayaletleri zerine
dnmeyi dener; kendi kendisi ze-
rine dnen (self-reflexive) filmler
-1- reterek sinemann hayaletli doa-

sn soruturur.
MCD- PERDE DE BR ZLL- HAYLDR MD
AHMET ULUAYN
HAYALET PERDES
gre biimlenen bu sorunun kendisi, orta-
CHAT ARN
ya koyduu atall yolun her iki istikameti-
Sinema ve Gereklik nin de naifliini gizlemek iin zt olarak ko-
numlandrlan ayna/hayal perdesi ikiliinin
Sinema, dnya-gerekliini (Bazin, Kra- taraflar arasnda imzalanm rtk bir mu-
cauer, Walton) yahut bilindn (Metz, kaveledir. Sinemann dnya-gerekliini/
Baudry, Mulvey) aksettiren bir ayna, i/ bilindn/muhayyileyi aksettiren bir
d gereklie alan bir pencere midir ayna yahut hayal perdesi olduu eklindeki
yoksa alg yanlsamas ile ileyen ve ger- nermelerden biri dierine stn deil-
ekliin zddn gsteren bir sath (Arnhe- dir, nk ikisi de indirgemeci bir ekilde
im) ya da kurmaca olaylarn sergilendii sinemay kapal bir evrene hapsetmeye
gerekd bir hayal perdesi mi (Morin)? abalamakta ama kanlmaz olarak srekli
Gerek/gerek-d atmasn peinen baarsz olmaktadr. Sinema tarihi her iki
kabullenerek ortaya konulan bu soru, Der- teorik yaklam da istikrarszlatracak
ridac anlamyla var-olma metafizii (la rneklerle doludur. Ksacas her iki istika-
mtaphysique de la prsence) zerinde te- metin uzand yer de kmaz sokaktr;
mellenen bir sorudur ve muhatabn daha bir perde gazelinde veciz bir ekilde ifade
en bata atall bir yol ayrmna srkler. edildii gibi:
Klsik mantn ya/ya da dikotomisine

PERSPEKTF
Tem-y hayl erbbna zge temdr

Marif ehline maln olur srr- muammdr
Ne anlar chil ndn srr- muammdan
Bakar zhir gz ile sanki mirat- mcelldr1
Ahmet Uluayn Koltuk Deneklerinden Ka-
nat Yapmak adl ksa filminde sklkla grd-
mz suda dalgalanan yahut alkalanan
akislerin de ima ettii gibi, film parlak bir
ayna [mirat- mcell] deildir. Fakat daha
ziyade realist teorilerin sinemann aksettir- Karpuz Kabuundan Gemiler Yapmak, Ahmet Uluay, 2004
diini iddia ettii gereklii yerinden-eden
bir alkalanma yahut istikrar ortadan kald- gz iareti yaptmzda, onlar da bize el
ran bir trblanstr. Sinema perdesi, Bazin sallayp tebessm edebilir, cevap verebilirdi.
ve takipilerinin iddiasnn aksine, var-olan Oysa film ortamndaki teki ile karlama,
dnyaya alan bir pencere de deildir. Ni- fiziki mesafelerle aklanamayacak trden,
tekim Uluayn filminde koltuk denekleri simetrik olmayan bir karlamadr ve onda
olmakszn yryemeyen ocuun, yatana gz temas yahut diyalog kurabilmek asla
uzanarak hemen yanbandaki pencere- mmkn deildir. Optik Dler ve Karpuz
den darya bakmas, dnyay bir pencere Kabuundan Gemiler Yapmak adl filmlerde
arkasndan seyretmesi, sinemann bir pen- Recep ile Mehmetin ky ocuklarna yapt-
cere olduu iddiasnn altn oyan bir jesttir. film gsterimine gelen dede, film devam
Bu sahnede ocuk, yatandan dorularak ederken bir ara yerinden kalkarak perdeye
baheyi seyrederken bir ara pencerenin ca- bastonuyla vurur, grdklerinin gerek olup
mn tklar, bahedeki iki kk ocua el olmadn anlamaya alr. Hlbuki perde-
sallar, mimikler yapar, tebessm eder, trl de beliren kiiler onun bu hitabna herhangi
oyunlar eder. Onlar da kendilerini seyreden bir cevap vermezler. Seyirci ocuklarsa arka-
ocua bakar, onun bu oyununa karlk dan Dede, otur! Ali Dede, otur! Glge o,
verir, glckler eliinde el sallarlar. Eer dede, glge! diye barrlar.2
sinema dnyaya alan bir pencere olsayd,
grdmz kiilere el salladmzda, ka 2. Koltuk Deneklerinden Kanat Yapmaktaki bir dier jest
de pencerenin dier tarafnda kald varsaylan seyircinin,
pencerede grd karakterlerle zdelemesi mesele-
1. Karagz Perde Gazelleri, Hazrlayan: nver Oral, (Ankara: sine dairdir. Ayn sahnede bahedeki kk kzla olan, el-
T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, 1996), s. 159-160 (LIX lerindeki bez bebei tekmelemeye baladklarnda, ktrm
numaral perde gazelinin 1-2 numaral beyitleri). Makale ocuun baca dayanlmaz bir ekilde acr ve zavall
ierisinde bu esere yaplacak bundan sonraki atflarda KPG ocukaz feryat etmeye balar. Bu tuhaf nedensellik
ksaltmas kullanlarak gazel numaras Roma rakamlaryla, de neyin nesidir? Bedenime ait olmayan yapnt nesnelere
beyit numaralar ise Arap rakamlaryla gsterilecektir. yahut baka bedenlere edilen kt muamele ve eziyet,

PERSPEKTF
nasl istikrarszlatrdn, sarstn, darma-

dan ettiini soruturmak. Bu soruturma,
var-olma/yok-olma ikiliine dayal film on-
tolojisinin kavramsal erevelerini yerinden-
eden ak-ulu bir sretir ki, ztlklara ve
eitliklere dayal aynlk mantnn ya/ya
da kalb ile deil, bambaka bir diffrance
mantnn yahut supplement mantnn
ztla yahut eitlie dayal olmayan ne/ne
de kaytszl ile iler. Fakat tam bu nok-
tada dikkat edilmesi gereken bir husus var:
Bu, bir film teorisi kartl (anti-theory) de-
ildir vefakat teori-dlktr (a-theory).
kmldak yahut Sinemann
Minyatr Cosmosda Rya, Ahmet Uluay, 1995 Hayaletleri
Film ortam, ne var-olma (prsence) ne de
Filmin Diffrance Mant yok-olma (absence) zerinde ykselir; ne
Film ortamnn (le mdium filmique), kendisini gerekliin zn yanstr ne de gerekd-
aklamak iin gelitirilen teorik erevelerin l. Belki onu bir tem-y haylet yahut
snrlarn andran bulutlu doas, analitik da hayaletli tabakalarn st ste birikmesi3
modeller ierisinde retilecek herhangi bir olarak dnmek daha isabetli olacaktr.
tanmla snrlandrlabilir olmadn, dolay- O hlde sinema, hem birden fazla hayale-
syla film zerine totalitlerin zincirlerinden tin akkan lvlar gibi durmadan tabakalar
bamsz bir ekilde dnebilmek iin ra- hlinde st ste ylmasyla oluan bir
dikal bir deiiklik yaplmas gerektiini bir spektral dnyay mmkn klan artlarn
srr- muamm gibi kulamza fsldar. Peki oluturulmas faaliyetidir hem de bu art-
nedir o radikal deiiklik? Film ortamn dn- lar meydana getiren unsurlar ve ilikisellikler
ya aynas/hayal perdesi gibi metaforlara ve zerine gelitirilen filmsel topolojidir. Perde
var-olma metafiziine dayal teoriler vas- ise iindeki llerin kmldaylarn sey-
tasyla anlamaya ve aklamaya almaktan redebilmemizi salayan effaf bir tabuttur.
vazgeip, bizatihi film ortamnn ele avuca Derridann Ghost Dance (1983, yn. Ken
smayan glerinin metafizik kurgularmz McMullen) adl filmde iddia ettii gibi, eer
benim bedenime ac verebilir mi? Bylece Uluay, filmin 3. Jacques Derrida, Specters of Marx: The State of the Debt,
bu sahnesinde seyircinin perdede grd karakterler ile the Work of Mourning and the New International, ev. Peggy
zdelemesi mevzuunu da bir parodiye dntrr. Kamuf, (London: Routledge, 2006), s. 159.

PERSPEKTF
sinema, hayaletlerin sanat, ifritlerin sava-

t bir harp meydan, ... yahut hayaletlerin
geri gelmesine izin veren bir sanat ise o
zaman film ortam zerine dnebilmek iin
klsik film teorilerinin gereklik/hayal, ger-
eklik/yanlsama vb. atallar etrafnda ret-
tii kavramsal ereveler son derece yavan
ve yetersiz kalyor.4 Bahsi geen bu atal,
Derridann eletirdii, Bat dnce gele- Karpuz Kabuundan Gemiler Yapmak, Ahmet Uluay, 2004
neine sinmi olan var-olma metafiziinin
bir uzantsndan baka bir ey deildir. Bu perdenin ta kendisini mi ima etmektedir?
durumda filmin hayaletsi doasnn soru- Kar kaldrmda oturan Karpuzcu Kemal bu
turulmas iin ontoloji dnda yeni bir alan na ahit olur ve biraz da rker. Fakat film
belirmektedir: hantologie, yani hayaletbilim.5 anlatsnn devamnda bu acayip durumun
Ahmet Uluay, filmlerinde eitli vesilelerle zerine gidilmez ve kamera yumuak bir
bizatihi film ortamnn artlar ve sinemann geile karpuzcunun tezghna doru, yani
hayaletleri zerine dnmeyi dener; ken- gndelik hayatn iine ynelir. Filmin henz
di kendisi zerine dnen (self-reflexive) al sahnesinin, herhangi bir yere balan-
filmler reterek sinemann hayaletli doa- makszn lm ve hortlama zerine olmas,
sn soruturur. Mesel Karpuz Kabuundan sinemann lleri hareketlendiren zelliini
Gemiler Yapmak uzun sren bir bo tabut ima eden bir jesttir. Nitekim ynetmenin,
sahnesiyle alr. Daha sonra bir cenaze sinemann llerin geri gelmesine davetiye
getirilip tabutun iine konulur. Tabutun kardn ima eden bu jesti ileriki sahne-
ba ucunda nce kk bir ocuk ellerini lerden birinde Deli mer ve Recep arasnda
ge kaldrarak dua eder, ardndan gen geen bir konumada tekrar belirir:
bir adam uzun mddet melerek alar. Deli mer: Gmldakta oynayanlar bunlar m?
Derken mevta anszn hafife kmldamaya Recep: H.
balar. Yoksa zeri ak braklan bu tabut,
Deli mer: Nasl canlanyor resimler?
4. Film ortamnn hayaletsi doas hakknda daha ayrntl Recep: Biz canlandrrz.
bir tartma iin bk. Jacques Derrida ve Bernard Stiegler,
Echographies of Television: Filmed Interviews, ev. Jennifer Ba- Deli mer: (Elindeki fotoraf gstererek)
jorek, (Cambridge: Polity, 2007); zellikle 113-134 numaral Bu da canlanr m?
sayfa aralndaki Spectrographies balkl blm.
5. Hantologie yahut hayaletbilim kavram, ne var ne de Recep: Kim bu len, gvur deli?
yok olan eyleri tarif etmek iin Derrida tarafndan icat
edilmi olup, yazar tarafndan ilk defa Spectres de Marx Deli mer: Nianlm.
(1993) adl kitabnda kullanlmtr.

PERSPEKTF
Sinemann bedensiz hayaleti, per-

denin dna taarak dnya-iinde-
var-olan bedenleri ekitirir. nci
Deniz Dibindedeki bu deneysellik,
Heideggerin In-der-Welt-sein ve
Merleau-Pontynin tre au mondeunu,
yani dnya-iinde-var-olma kavra-
mn sorunsallatrd iin fenome-
nolojik adan sarscdr.
Gece olur, yamur yaar, hava sour ama ne
Recep: Kim len senin nianln? gelen vardr ne de giden. Deli mer, bekle-
mekten yorgun, mitsiz bir ses tonuyla sev-
Deli mer: ld. diceinin hayaletine seslenir: Geleceksen
Recep: Canlandrrz. Senin u pilli gel gali. Ah bi hasta olursam! Harmanln
elektrik var. Sen onu bize ver, biz senin ni- yannda buluurduk seninle lmeden nce.
anln canlandrrz. Olur da gelecek olursa, soukta bou bo-
Deli mer: Mezardan kar m? una beklemesin benim Nuriyem dedim.
Nihayet gn doar, ama etrafta gelen giden
Recep: Mezarlktan kar m hi? Mezar- kimse yoktur. Deli mer, nce karsndaki
lktakini ne yapacaksn? Resim canlanr, duvarda asl duran sinema perdesini kald-
yetmez mi? rp arkasna bakar. Ardndan perdenin asl
Mehmet: Yaa len ortak! Bir tanedir bizim olduu duvara trmanp acaba sevgilisi ora-
ortak ya. da m diye duvarn arkasna bakmay dener,
Deli mer: Hadi canlansn. ama bu defa duvarn ardndaki bahede
duran kpein havlamasyla heyecanlanp
Recep: Len imdi canlanr m hi yahu? korkudan dengesini kaybeder ve yere der.
Gndz vakti sinema seyredilir mi? Gece Bunun zerine fkelenerek nce duvardaki
karanlkta gelcen, nianln buraya gelcek kattan perdeyi yrtarak paralar, ardndan
ite. Tamam m? da tahtadan yaplma projeksiyon cihazn
Bir sonraki sahnede Deli mer yalnz ba- duvara frlatp krar. Film eritlerini yerlerde
nadr ve karsnda duran sinema perdesine srkleyip kopartr, her eyi tarumar eder.
doru bakarak mteveffa sevgilisinin haya- Sonra da oray terk eder ve sevdiceinin
letiyle konumaya balar: Ben seni burada hayaleti kendisine gelmedii iin o sevdice-
bekliyorum sad. Hibir yere ayrlmam. inin mezarnn bana gider.

PERSPEKTF
Uluayn film anlatlarnda da sklkla ha- tkta dolar. Hatta odada uyuyan ocuun
yaletlere ima vardr. Hatta bir kza musallat san eker. Bir baka deyile, sinemann
olan cinleri, hayaletleri ve eytani gleri bedensiz hayaleti, perdenin dna taarak
kovmay konu edinen Exorcise adl filminde dnya-iinde-var-olan bedenleri ekiti-
olduu gibi, bazen bu bir ima olmann tesi- rir. nci Deniz Dibindedeki bu deneysellik,
ne geerek btn bir filme de nfuz edebilir. Heideggerin In-der-Welt-sein ve Merleau-
nci Deniz Dibinde filminde bir akam vakti Pontynin tre au mondeunu, yani dnya-
lo n altnda nak ileyen kz, aynada iinde-var-olma kavramn sorunsallatrd
ve duvarda oynayan ltl glgeye dil - iin fenomenolojik adan sarscdr. Dnya-
kartr, onunla akalar. Iltl glge, btn iinde-var-olma, sadece baka bedenler
bir oday gezer, snr tanmaz, hibir ereve eyalar arasnda olmak mdr yoksa bu,
veye hapsolmaz.6 Aynada, duvarda, yas- hayaletler-arasnda-var-olmay da kapsayan
bir varolu mudur? Derridann Heidegger
6. Uluayn ereveleri sorunsallatrma ve hayaletsi eletirisi byk lde bununla ilikilidir.
glerle ieri/dar ayrmn andrma giriimleri, nci Deniz
Dibindedeki bu kk hayaletin mekndaki gezintileriyle
snrl kalmaz. Kamera, dnya iinde konumlanm bir beden sallatrlmtr. yle ki adamn bir gzne olan yaknlmz,
gibidir. Bu yzden dnyaya hibir yerden bakabilmesi mm- sanki adamn kendisine olan yaknlmzdan fazladr. Btn
kn deildir; muhakkak ki deiken ve hareketli de olsa bir bunlarn yan sra, Karpuz Kabuundan Gemiler Yapmakta
yerde konumlanarak bakar. ereve iinde ereve amak Toms Milin, Gian Maria Volont, William Berger gibi ak-
yahut blnm ekran ise kamera denilen prothtique trlerin oynad bir talyan filmi olan Faccia a faccia (1967,
bedenin konumlanmln sorunsallatrr. Karpuz Kabu- yn. Sergio Sollima) filminin kasabadaki sinema salonunun
undan Gemiler Yapmakta bu andrma faaliyetinin birok perdesinde oynarkenki hlini bir mddet seyrederiz. Optik
rneiyle karlarz. Mesel Recepin yolda yrrken, sa- Dlerde ise kh Ingmar Bergmann The Touch (1970) adl
larn taramak iin satn ald aynadan kendi arkasnda akp filminin, kh Charlie Chaplinden bir sessiz filmin grnt-
giden olaylara bakmas, ne doru giderken arkasndakileri leri yansr perde iindeki perdeye. Bunlar da yine ereve
seyretmesi bize ereve iinde ereve tekniiyle seyretti- iinde erevedir, hayalet ire hayalettir. ereve-iinde-
rilir. Kamera denilen prothtique beden, ayn anda hem bir ereve, hakikat/temsil ikiliini kran bir yaylmdr; birbirine
eylere yaklayor hem de bir eylerden uzaklayordur. Bu alan kkensizlemi temsiller okluudur, i ie ve yan
yaklama-uzaklama, ezamanl olarak ayn karede gsterilir. yana birbirine alan kaplardr, birbirine uzanan koridor-
Hareket hlindeki bir ereve iinde hareket hlindeki bir lardr. Her ereve, bir dtaki erevenin iinde alm bir
baka ereve, mekn iinde atlaklar aabilmeyi mmkn gediktir, meknsal ve zamansal bir yrtlmadr. Bu yzden
klar. Bir baka sahnede eski bir sinema dergisi grnr; ereve-iinde-ereve, ekilen her hudut izgisini bulandran
sonra anlarz ki dergiyi Recep okumaktadr. Recep, dergide ve andran bir stratejidir. Recep, dnyay parmaklaryla
grd siyah beyaz bir fotorafta parmaklaryla bir ere- ereve iine alan ocuun fotorafn kendi parmaklaryla
ve yapan ocuun resmine dikkatlice bakar ve nce bu fo- yeni bir ereve iine almakta ve kamerann erevesinin
toraf parmayla ereveler, daha sonra etrafndaki dn- nihai snrn derin yarklar ve saysz uurumlar reterek
yaya bu parmak erevesi iinden bakmay dener. Karpuz andrmaktadr. erevelemeyi bir uuruma dntrmek,
srkleyen ocuklar ereveleyerek takip eder. Bir baka ieri/dar ikilemini krmaya ynelik bir stratejidir. Grnen
sahnede, kasabann fotorafs, atlyesinde bytele film ereveleri sonsuzca aynalamak, grnmeyen ereveleri
eritlerini incelemektedir. Grnen manzara tuhaftr, nk andrmak iin retilmi bir stratejidir. ereve, ieriye mi
seyirciler olarak bizim grdmz, fotorafnn suratn- aittir yoksa darya m? O, ne ieriye ne de darya aittir;
daki bir gzn gerek boyutunu aacak kadar devasa bir ama ayn zamanda hem ieriye hem de darya aittir. O zt-
ekilde dier kk gzn yannda duruyor oluudur. Bura- lklar kendinde cem etmek cihetinden bir nevi pharmakon
da da yine mesafe ve yaknlk (proximity) kavramlar sorun- gibidir; hem dert hem derman, hem zehir hem il.

PERSPEKTF
O, Spectres de Marxn al cmlelerinde, madn sorar. Recep ise mumlar dalgnlkla

lm Daseinlarn hayaletsi varoluu ile bir yakmay unuttuunu ama hemen yakacan
arada yaamay renmekten bahseder: syler. Annesi bu durumdan rahatsz olarak
te hantoloji ve etiin birbirine dokunduu sylenmeye balar: Resimlerle oynamay
an!7 nci Deniz Dibinde filmindeki bu hayalet unutmuyon emme. Bizim u dar dnyada bi
de neyin nesidir peki? Derridann deyiiyle Kay Dedemiz var. Kalkp urdan mum
lm Anne yahut Babann ruhu mudur yakacaksn. Yapacan i bu. Gmldakla da
yoksa bu gelen? Filmde hayaletin musallat urap durma, evin bereketini karma!
olduu ocuk aniden uyanr ve bu hayaletin Hatta evde olunun film rulolarn buldu-
dourduu unheimlich (tekinsiz) durumdan unda onlar lnetli birer by muskas gibi
korkarak ablasna seslenir. Ablas ise ona telkki ettii iin olsa gerek, frna yakmaya
yle der: Korkma, korkma! Korkacak bir gtrr. Oluna musallat olan sinemann
ey yok. Sen grmedin ama anamz baba- hayaletlerinin ve ifritlerin kt glerine
mz ldnden beri u dolapta yaamakta. kar bir baka hayaletten (Kay Dede)
Geceleyin bizden nce kp byle yaramaz- medet umarak, film eritlerini srkleye
lklar yapyor ara sra. Hadi, uyu artk. Biraz srkleye yrd yolda da yine kendi
akac ama zararsz bir varlktr o. kendine sylenir: Gmldak oynatacakm
Bu tuhaf glgeler ve hayaletler, sadece nci da! Ne zor imi bu yetim bytmek? Allah
Deniz Dibindedeki ocuu korkutmaz. Kar- kimsenin bana vermesin. Nereden sardrd
puz Kabuundan Gemiler Yapmakta Recepin bu eytan icadna bilmem ki? Cinler asl-
annesi de korkar glgelerden ve sinemann yor, biliyorum ben. Hibir ey yapamazlar.
hayaletlerinden. Bir gece Recep evde iki Gay Dedenin trbesi var benim evimde.
elini gaz lmbasnn nnde tavan ekline Aslsnlar bakalm. Tpk annesi gibi, ama
sokup oynatr ve duvardaki yansmalar- bu defa tam aksi bir amala, yani sinema-
n seyrederek kendi kendine elenir.8 Bu nn hayaletlerini armak iin, Recep de
srada merdivenden kan annesi duvar- daha byk bir hayalet olan Kay Dededen
da oynayan glgeleri grnce korkup bir yardm ister: Dede! Yardm et de u bi-
besmele eker ve Recepe seslenerek Kay zim filmler gmldasn gali. Asl babam asl,
Dedenin trbesindeki mumlar yakp yak- Mehmetle anamz alad. Aslnda saniyede
24 kareyi tutturuyoruz emme, gine de bizim
7. Ayrca kar. Jacques Derrida, Of Spirit: Heidegger and the filmler oynamyor. Hatta bazen daha da
Question, ev. Geoffrey Bennington ve Rachel Bowlby, (Chi- tell vaziyette trbeye gelir ve Dedenin
cago; Londra: The University of Chicago Press, 1989), s. 24.
8. Bir perde gazelinde, yeryzne yansyan gne nlarnn sandukasn tklayarak ona seslenir: Dede
hareketleri glge oyununa benzetilir: Benzetmek in lemi orada msn? Dede! ler yolunda deil, ha-
bir zll-i hayle/Syende gne glgede dvr ile oynar (Dn- berin olsun. diye balayp nce maukunu
yay bir hayalin glgesine, yani bir hayalete benzetmek iin/
Gne glgede duvar ile oynar), (KPG, XXVIII. 3). (Nihali) Dedesine ikayet eder sonra yle

PERSPEKTF
devam eder: Sinema meselesini soracak

olursan, hi sorma! Onun yznden ba-
mza gelmedik kalmad. Aslnda saniyede
24 kareyi tutturuyoruz ama yine de bizim
resimlerin gmldad yok. Sen de yardm
etmezsen dede, hlimiz duman vallahi. -
ler yolunda gittiinde de iyilerin yardmcs
olan bu yce Hayalete bir teekkr ziyareti
yapmay ihmal etmez: Dede, hey, dede! Re-
simler gmldad. Vallahi, bi grsen! Meer
su bizdeymi. Saniyede 24 kare olsun diye
boyuna aslp duruyormuuz. ln nnden
kesik kesik geecekmi filmler. Sa ol benim
Kay Dedem. Sen yardm etmezsen bu i ol- Karpuz Kabuundan Gemiler Yapmak, Ahmet Uluay, 2004
maz demedim mi ben?9
lerin art arda srayarak gemesi gibi grn-
Sinemann hayaletleri zaman zaman Deli meye balar. Bu srada merdivenden inen bir
mere de musallat olur. O da saniyede 24 kyl klnda karmza Ahmet Uluay kar
kare kaydrma kuralna gre elleriyle grn- ve Deli meri azarlar: Hey hoop! Naber
meyen bir film eridini srklyormu gibi lan, zrdeli? Niy o yle, yeni mi kt bu det,
tuhaf hareketler yaparak akmakta olan ha- gznn nnde frldak gibi? Allah beln
yat bir filme dntrr. O anda algs buna versin senin! Tvbe tvbe! Deli merin
gre deiir ve hayat gzne kesintili imge- algs sinema tarafndan yeniden biimlendi-
rilmitir; bylece imgeler birbirine karmaya
9. Beyaz uzun entari eklindeki gecelii iindeki Recepin,
balar: hasr kfesini tayan adam, demir
elinde bir kandille Dedenin mumlarn yakmak iin mer- kovayla su tayan kadn, at arabas sren
divenden kt sahneler, Karpuz Kabuundan Gemiler adam, sokakta kotura kotura giden velet,
Yapmaktakinin aksine Optik Dlerde kasvetli bir ekilde
yer alr. Bir defasnda Recep yukar kp odann kapsn a- kineyen atlar... Ve nihayet mer, bir sara
tnda, lo oda ierisinde beyaz kefene sarlm bir cenaze nbeti geirerek yere ylr.
banda alayan bir nine bulur. ocuk, kefenli cenazeye dik-
katle bakar. Beyaz kefen, kandillerin yla karanlk odada
sanki bir sinema perdesi gibi parlamaktadr. Kefen ve sinema
perdesi: her ikisi de ardnda lleri saklayan beyaz birer bez Not: Makalenin devamn Hayal Perdesinin
parasdr. Sonradan bir de bakarz ki Recep uyanr; meer gelecek saysnda okuyabilirsiniz.
grdkleri bir ryadan ibarettir. Ama rya ve lm de bir-
biriyle balantldr. Hayat rya ire rya, eya hayalet ire
hayalettir. Bir baka deyile nsanlar uykudadr, lnce uya-
nrlar.. Recep, uyandktan sonra afan henz skmedii
karanlk bir havada mezarla gider ve ay nn beyazlyla
birer sinema perdesi gibi parldayan mezar talarna bakar.

VZYON
1 YONETMEN 3 FILM
WIM WENDERS
METAFZK LEMN
SINIRLARINDA: WIM WENDERS
TUBA DENZ
yrtarak teleri grmeye imkn tanyan
Wenders, gndelik hayatn zerimize temalardr bunlar. Kiiyi dorusal zamann
dna tayarak varolusal sorulara zemin
rtt perdeyi aralayarak, hatta yrta- hazrlayan anlar.
rak teleri grmeye imkn tanyan yol, Tarkovski Mhrlenmi Zamanda Sanatn
mzik, rya, lm gibi temalarn peine amac, daha ok, insan lme hazrlamak,
der; dorusal zamann dnda varolu- onu i dnyasnn en gizli kesinden vur-
sal sorulara zemin hazrlayan anlarn maktr. der. lm ile irtibatlandrlamayan
bir sanat eseri mmkn mdr? Genelleye-
W
im Wendersin filmografisine cek olursak lm ile ilikilendirilmediinde
baktmzda uzun bir liste hayatn iindeki herhangi bir eylemin ne
kar karmza. Ksa filmlerle anlam kalr? Zira Tarkovskiden asrlar nce
balayan, belgesel ve uzun Sokrates de evresine toplad mritlerine
metrajlarla devam eden bu filmlerde zaman Felsefe lm tercih etmektir. dememi
zaman farkl tarzlara meyletse de genel miydi? Esasnda hayat, lm zerinden
meseleleri pek deimez ynetmenin. Yol, okunduu takdirde anlaml. Hayat sorgula-
mzik, rya, lm gibi, gndelik hayatn maya yatkn ynetmenimiz Wim Wenders de
zerimize rtt perdeyi aralayarak, hatta bu sebeple olsa gerek filmlerinde sk sk u-

VZYON
Wenders Palermoda
ruyor lm durana. Fakat Yzlemede lm sor- d dnya gibi kendini de
son filmi Palermoda Yzleme bir nesne gibi hissetmekte
(Palermo Shooting, 2008)
gularken bir fotorafy adeta. atafatl hayatndan
tamamen lm zerine bir kendine ara klar. Finn kamak ve mmknse her
tefekkr hli. hayata deklanryle eyi deitirmek iin iinde
ok atarak heybesini fo- ciddi bir arzu duymakta; bir
lm: En Souk Fotoraf i bahanesiyle Palermoya
Wendersin filmin barol
toraflarla doldururken demir atmasnn sebebi bu
iin bir fotorafy tercih ilk defa lmle karla- ka. Burada Dsserldorfun
etmesi anlaml. Zira fotora- r ve gayri ihtiyari fo- aksine scak tonlar karlyor
fn yazgsnda icadndan bu torafn ektii lmle izleyiciyi. Palermoda ha-
yana lmle birlikte anlmak yata dokunabildii oranda
var. Balzac fotorafn ektir-
kovalamacas balar. lm ile hesaplamas da
mek istemezdi insan eksiltir artyor Finnin. Karsna
kaygsyla. Aslnda bu gr kan gzel Flavia da yllar-
Balzac ile snrlandrlamaya- dr lmn resmi zerinde
cak kadar yaygnd ilk dnemlerde. Andre almakta. Onun zerine younlat eskiz
Bazin ise fotoraf iin mumyalanm zaman Finnin ve esasnda btn lmllerin tasviri:
tanmn dile getirmiti. Susan Sontag dek- Palermoda Ecelin Zaferi.
lanre basmak ile silah ekmek arasnda
iliki kuruyordu ki filmin orijinal ad Palermo Hayat: Byk mehul
Shooting sanyorum bu grten mlhem. Modern hayat lmle saklamba oynama-
Wenders de lm sorgularken bir foto- y neriyor. Onu ne kadar grmezden gelir
rafy kendine ara klyor; Finn hayata dek- kaarsan o kadar mutlusun. Hlbuki ne kadar
lanryle ok atarak heybesine fotoraflar yok saylsa da Ciorann dedii gibi lm
doldururken ilk defa lmle karlayor ve fazla kesindir, btn sebepler onun tarafnda
onun da fotorafn gayri ihtiyari ekiyor. bulunur.. Peki ya hayat? Cioran ekler: H-
Bu sahneden itibaren lmle kovalamaca kmsz srlar biriktire biriktire, anlamszl
balyor. tekeline ala ala, hayat lmden fazla rknt
verir: Byk Mehul odur. Wenders de me-
Filmde Wenders hayat ile lm bir nevi fo- huln iinde bocalarken, kaytsz kalamad
toraf zerinden tartyor. Finnin ektii di- bu kesinliin zerine gidiyor; onun mevzuu
jital fotoraflarn renkleri gibi hayatn renkle- lmn tesi deil bizatihi lmn kendisi.
riyle de oynanm sanki. Dsseldorfta mavi Finnin iinde bulunduu duygu durumu en
souk tonlar suni bir k altnda yansyor ok baarl rya sahneleriyle izleyiciye akta-
perdeye. Ynetmen, kulland kamera ala- rlyor. Bolukta savrulurken zamana tutunma
ryla da buradaki hayatn sahtelii fikrini bes- abas, lm annesini srtnda tamas, elinin
liyor. Finn fotoraf ekerken nesneletirdii

VZYON 1 YONETMEN 3 FILM
fotoraf makinesinin iinden gemesi gereklik paralellik kuruluyor lm meleinin szlerinde
zerine sorgulamalarnn altn iziyor. Filmin ve fotoraf zerinden modern insann soyun-
girizghnda Finnin dile getirdii ocukken duu yaratclk eletiriliyor.
zaman ve mekn alglamamza dair dnce-
leri de ryalarda grntye tercme ediliyor. Hayata/Topraa/Arzuya zlem
Ahmet Hamdi Tanpnardan uyarlayacak olur- Hayatndan pek de memnun olmayan bir ba-
sak Finnin kendi varlnn karanlklarnda ka melek Arzunun Kanatlar (Der Himmel ber
ryalarnn srr gizli. Ryalarn zebildiimiz Berlin, 1987) filminde kar karmza. Melek
nispette onun gizli dnyasn anlayabiliyoruz. Damiel sonsuz, ruhani varlndan sklmtr ve
sesi de bize yardmc oluyor bu keifte. Uy- zerinde bedeninin arln hissetmek isti-
kuyu kk lme benzetmesi, yarn lecek- yordur: Snrszlktan kurtularak topraa ba-
mi gibi yaamaktan dem vurmas, lm bir
lanmak Bir rivayete gre insan kelimesinin
geit olarak tanmlamas baz ayet ve hadisleri
kk nisyandan yani unutmaktan gelir. Da-
akla getiriyor. Son sahnede Finn ile lm kar
miel de unutarak bedenle snrlandrlmann
karya geliyor: Btn kalarn, korkularn
anlamszlnn yze arpt bu dakikalarda hayalini kurmaktadr; hudutlar izilmi zgr-
bir nevi lm ile uzlama, kabullenme var. l- lnn tadn karmak lk sahnede yksek
mn rktc yz konutuka aydnlanyor. bir yerden ehri izlediini grrz melein;
Finn lm anlad lde korkularndan da btn sesleri duymakta, btn yzleri gr-
syrlyor. Hlinden pek de memnun olmayan mekte, tm zihinlerde dolamakta ve insanla-
lmle aralarnda dertleme diyebileceimiz rn yalnzlklarna, hznlerine ahit olmaktadr.
diyaloglar geiyor. Bu esnada fotoraf ile lm Onu ise yalnzca ocuklar grmektedir.
zerine ilgin szler sarf ediliyor. Dijital tekno-
Wendersin ocukluu kutsayan bir taraf var.
loji ile yaadmz hayatn sunilii arasnda bir
Ona gre ocuklarn dnyay kavrama gc
ok daha berrak ve gl. Sadece somut ger-
eklii deil lm dahi yetikinlerden daha
iyi anladklarna ve metafizik sorular yalnzca
ocuklarn sorduuna inanmakta. Tpk filmin
banda dillendirildii gibi: Niye ben benim
de sen deilim? Neden buradaym da orada
deilim? Zaman ne zaman balad?
Zaman ve lm temalarna sk rastlanr
Wenders filmlerinde. Zaten zaman zerine
dnmek ile lm zerine kafa yormak
arasnda fark var mdr? Zamann bittii
noktada m balar lm? Ya da tam tersi
Palermoda Yzleme, Wim Wenders, 2008 Melek Damiel de bir nevi lm temsil

VZYON
Arzunun Kanatlar, Wim Wenders, 1987
eder filmde. Sonsuzluun iinden hayata melekler de dhil. Onlarn bu yalnzlklarn, fil-
akmak en byk arzusudur. Renkleri kul- mografisindeki genel tercihi gibi, geni a e-
lanma hususunda mahir ynetmenimiz, kimlerle grselletiriyor ynetmen. Meknlarn
tonlamalarndan bihaber olduumuz mele- iinde kayboluyor karakterler; devasa yollarn,
in lemini siyah beyaz yanstr perdeye. tenha sokaklarn, apartmanlarn rktcl
Onun hayata en esasl temaslarnda renk- altnda eziliyor. Ruh hllerini ifadelendirir-
lenir grnt. Nihayetinde hayatn iine ken en temel yardmcs mzik, bir karakter
ekilmesiyle siyah beyazdan syrlacaktr gibi filmlerinde arz- endam ediyor. Arzunun
Damiel. Kamera, meleklerin baklarnda, Kanatlarnda grdmz her mekn, insan ya
ruhani bir temas gibi ehrin zerinde do- da melek gibi mzik de ac ekiyor, kvranyor.
lar. Gemite melek olan nl bir aktr,
yal bir ykc ve sirkte alan trapezci zleyicisini metafizik lemin snrlarnda
kadnn hikyesi ne kar. Damielin hayata bir ileri bir geri tayarak manevi sorgu-
dhil olma arzusunun kayna, sirkte al- lamalarna ortak eden Arzunun Kanatlar,
an kadna duyduu aktr. dingin ve beraberinde i kvranlar ta-
Arzunun Kanatlar ar ilerleyen, dingin ve be- yan bir film; insan olmak, acziyet, ak,
raberinde i kvranlar tayan bir film. Btn lm, zaman zerine grsel bir iir.
karakterler yalnz ve hayattan sklm, buna

VZYON 1 YONETMEN 3 FILM
Arzunun Kanatlar, Wim Wenders, 1987
Filmde melekler insanlarn zihninde, sokak- hayret etmeyi rendiinde insan oluyor
larda gezinirken bir nevi ehrin hafzasnda Damiel. Hayret makamna ermesiyle hibir
da yol alyor. Bir ofr, yllar ncesine, Nazi melein sahip olmad bilgiye de ulayor.
Almanyasnn sokaklarna sryor arabasn. Arzunun Kanatlar, insan olmak, acziyet, ak,
Bugnn skclnn, hznnn, aclarnn lm, zaman zerine grsel bir iir. Her ne ka-
sebepleri dnde aranyor. Buna paralel hayat dar Wenders yine metafizik lemin snrlarnda
basitletiren bir alg ortaya koyuyor Wenders. bir ileri bir geri gidip gelse de izleyiciyi mane-
Meleklerin dnyaya ilk gelilerini hatrladklar vi sorgulamalarnn iine ekmeyi baaryor.
sahneden reniyoruz ki yeryzne inen iki
ayakl suretlerin ilk kard nida ah, oh ya Kendi lkemde ama Yabanc
da of. Belli ki insanolunun hayat servenini Wendersin en politik filmim dedii Bolluk
hl bu nidalara skm bir izgiye indirgiyor. lkesi (Land of Plenty, 2004), ele aldmz
Gemiin imdiden, senin benden pek de bir dier iki rnekten daha farkl bir noktada
farkn yok. Fakat bu skclna ramen yaa- duruyor. Bir zamanlar ynetmenimizin de
mann keyifli bir taraf var; insanlarn arasna uykularn karan Amerikan ryasnn nasl
karmak, uzun bir gnden sonra eve gelip ke- ii bo bir imaj olduunu gzler nne seri-
diyi beslemek, gazeteden parmaklarn boyan- yor. Filmde Amerikann ltl reklm pano-
mas gibi basit detaylarda gizli bu. Bu kk larnn glgesinde kalan yoksul kenar ma-
anlarn her birine, en ok da kadn ve erkee hallelerine zum yaplyor. Tel Avivden gelen

VZYON
Amerikan ryasnn ii
misyoner bir babann kz hlidir. Zira kendi evinde
bo bir imaj olduunu ser-
Lanann amac, yllar nce evinde hissetmemek bu-
annesinin yazd mek- gileyen Bolluk lkesinde gnk ahlkn bir paras-
tuplar daysna iletmektir. de karakterlerin kendini ve dr: eyler karsndaki bu
Amerikaya dndnde gerei fark edileri yol ze- sevgiden yoksun ilgisizlik,
bir yardm evinde al- zorunlu olarak baka in-
reyken gerekleir. Wenders
maya balar Lana. Buraya sanlara ve kiinin kendine
snanlarn simalarnda iinden yol geen filmleri dner. Neden mi? n-
Amerikann hastalkl hli sever. Zira yol bir kanal aar k yanl yaam doru
vardr. Days Paul Spencer teleri grebilmek iin; yaanamaz. Wendersin
ise Vietnamda Amerika zerinde durduu da
lm grebilmek iin
uruna savam, kendini Amerikadaki bu doru
lkesine adam bir va- yaanmayan hayattr.
tanperverdir; btn gn Bolluk lkesinde de dier
sokaklarda, kendi tasarm birok filminde olduu
olan gzetleme aracyla gibi karakterlerin kendini
gezerek lkesine zarar ve- ve gerei fark edileri
rebilecek phelileri rapor yol zereyken gerekleir.
eder. Onunki tam manasy- Wenders iinden yol ge-
la Arap avdr. lkeyi par- en filmleri sever. Bir yere
alamak isteyenlere kar varmak ya da bir yerden
tek bana savamaktadr! kmak deil, yol zere ol-
Paul day, zellikle 11 maktr onun temel mesele-
Eyllden sonra gn yz- si. Kaotik ehir hayatndan
ne kan Amerikan parano- uzak, meknn, kimliin
yasnn cisimlemi hlidir. hatta zamann anlamsz
Amerikada kendi l- klnd bu ince erit ze-
kesine yabanclam iki rinde dnmek de, pay-
karakterdir Lana ve Paul lamak da daha kolaydr.
Spencer. Biri lkesini Zaman, mekn, yalnzl,
ar kutsayarak dieri ise mzii hatta lm en ok
ondan uzaklaarak mesafe yol zerinde anlatr, anlar.
almtr vatanna. Lana bu Yol da ryalar, mzik gibi
Bolluk lkesi, Wim Wenders, 2004
ruh hlini Kendi lkemde gndelik hayatn iinde bir
ama ok yabanc hisse- kanal aar teleri gre-
diyorum. szleriyle dillendirir. Adornoya bilmek iin; lm grebilmek iin
kulak verecek olursak bu ok sradan bir ruh

FESTVAL GNL
Fecr Film Festivali bu yl lke iin-

den ve dndan belli bir muhalefetle
karlat. Abbas Kiyarstemi, Dar-
yu Mihrcui, Ken Loach, Theo Ange-
lopoulos gibi yerli ve yabanc byk
ynetmenler ve ran sinemasnn en
byk oyuncularndan zzetullah n-
tizami gibi isimler festivali protesto
ederek katlmad.
28. ULUSLARARASI
FECR FLM FESTVAL
HSAN KABL kiyle de karlama imkn buldu. Festivalin
i
yannda dzenlenen ve bu yl 13ncs
randa her yl dzenlenen ve bu yl
yaplan Film Markette de deiik lke-
Hakikat ve Adalet Aray-Manevi
lerden gelen irket ve kurulular, ran
Sinema blmnde jri yesi olarak
sinemasnn yapmlarn kendi lkelerine
bulunduum Uluslararas Fecr Film
kazandrmak ve kendi rnlerini bu lkeye
Festivalinin 28incisi 25 Ocak-4 ubat ta-
pazarlamak zere temaslarda bulundu.
rihleri arasnda rann bakenti Tahranda
Marketin bir dier nemli zellii, ran
gerekletirildi. Farkl kategorilerde pek
sinemasnn rettii en son filmleri yaban-
ok filmin yart festivalde ran seyircisi,
c lkelerden gelen konuklara zel market
dnya sinemasndan yaplm bir sekinin
gsterimleri olarak sunmasyd.
yan sra rann yerli filmlerinden bir se-

FESTVAL GNL
Festival bu yl lke iinden ve dndan nettii Zara (2009) gsterildi. Ekonomik

belli bir muhalefetle karlat. Son se- birlii Tekilatna Bal lkeler Sinemas
imlerden sonra ortaya kan tartma- blmnde Uzak htimalin yan sra Mu-
larda reformist hareketi savunan kimi rat Payn Sinein Ryas (2009) ile Faysal
ynetmen ve oyuncular festivalin deiik Soysaln Saat Ka? (2008) ve Kayp Za-
faaliyetlerine katlmay reddetti. Abbas man Dleri (2007) adl ksa filmleri de
Kiyarstemi, Daryu Mihrcui, Ken Loach, gsterime sunuldu.
Theo Angelopoulos gibi yerli ve yabanc
Festivalin uluslararas yarmal blmleri
byk ynetmenler ve ran sinemasnn
deiik temalar ele alan konseptleriyle il-
en byk oyuncularndan zzetullah nti-
gin bir eitlilik arz ediyordu. Btn lke
zami gibi isimler festivali protesto ederek
sinemalarna ak olmas ynyle ne kan
katlmad. Bu ynyle festivalin nceki yl-
Uluslararas Yarma, Asya Sinemas ve Ma-
lara gre daha snk kald sylenebilir.
nevi Sinema yarmalar; Peygamberlerin
Ancak bu ylki en byk deiiklik, nceki
Yolu-nanlararas dl, Seyirci dl ve
festivallerde ehrin merkezindeki sinema
salonlarnda gerekleen gsterimlerin ve her biri para dll olan Mustafa Akad
marketin artk bir festival saray olarak d- Altn Sancak dl; Ekonomik birlii Te-
nlebilecek olan Milad Kulesi eteklerine kilat (ECO) lkeleri Trkuaz Yolu dl
tanmasyd. Dnyann en uzun drdnc ve Asya Parlamenterler Asemblesi Altn Si-
gkdeleni olan Milad Kulesinin eteindeki murg dl sinemaya gnl verenleri ta-
festival saray, film gsterimlerine, eitli landran giriimler olarak dikkat ekti.
sergilere, deiik oturum ve basn toplan- Yarma dlleri ve
tlarna ev sahiplii yapt.
zel Gsterimler
Fecrde Trk Filmleri Uluslararas Yarma blmnde, Rusyadan
Trkiyenin festivaldeki varl farkl biim- Karen ahnazarovun, ehovdan esinlene-
lerdeydi. Uluslararas Yarma Jrisinde rek bir akl hastanesinin kouunda geen
stanbul Film Festivali eski yneticisi Hl- olaylardan hareketle bir 20. yzyl port-
ya Uansu bulunuyordu. Mahmut Fazl resi izdii 6 Numaral Kou (Palata N6,
Cokunun Uzak htimal (2009) ve Cemal 2009) isimli almas En yi Film seilerek
ann Ac (2009) filmleri, festivalin Ulus- Kristal Simurg kazand. Ayn blmde, bir
lararas Yarma blmnde yer alan Trk spermarkette geen olaylar anlatt fil-
filmleriydi. Manevi Sinema blmnde ise mi Gigante (2009) ile Arjantinli Adrin
svire, Avusturya, Hollanda ve Trkiye Biniez En yi Ynetmen; randan brahim
ortak yapm Ayten Mutlu Sarayn y- Hatemikiyann bir istihbarat grevlisiyle

FESTVAL GNL
ektii dikenli tellerin evlenmek zere olan

gen bir ifti ayrmasn anlatt le Vakti
(Qiyami roz, 2009) filmine gitti. Bu blm-
de En yi Senaryo dln, ailesinin red-
dettii nianlsnn peine den bir kadn
taksi ofrnn arayn resmeden inli
Cao Baopingin Ak ve lm Denklemi (Li
Mi de caixiang, 2008), Jri zel dln
ise Kazakistandan Ardak Amirkulovun
Cengiz Aytmatovun nl eserinden ayn
adla uyarlad Elveda Glsar (Proshchai,
6 Numaral Kou, Karen ahnazarov, 2009 Gulsary!, 2008) adl filmi ald.
Festivalin Uluslararas Yarma b- Jri yesi olduum Hakikat ve Adalet
lmnde, Rusyadan Karen ahnaza- Aray-Manevi Sinema blmnde gzleri
rovun, ehovdan esinlenerek bir grmeyen ve muazzam bir yoksunluk iin-
akl hastanesinin kouunda geen de yaayan bir din adamnn halis niyet-
leriyle kerametini dile getiren Finlandiyal
olaylardan hareketle bir 20. yzyl
Klaus Hrnn Peder Yakupa Mektuplar
portresi izdii 6 Numaral Kou (Postia pappi Jaakobille, 2009) adl al-
isimli almas En yi Film seilerek mas En yi Film seildi. Blmn En yi
Kristal Simurg kazand. Ynetmen dln nceki kariyerinde sol
eilimli filmleriyle tandmz Alman kadn
ynetmen Margarethe von Trotta, 12. yz-
olaylara karan bir adamn kznn duygusal
ylda yaam bir Benedicten rahibesi olan
ilikisine odakland Mor Renkte (Be Rang-E
Hildegard von Bingenin hayatn grsel-
Arqavan, 2008) filmi En yi Senaryo; Bulgar
letirdii filmi Grnt (Vision - Aus dem Leben
ynetmen Stephan Komandarevin, geirdii
der Hildegard von Bingen, 2009) ile kazand. En
kazadan sonra adn bile hatrlayamayan bir
yi Senaryo dlne Finli Miika Soininin,
gencin hikyesini anlatt Dnya Byk ve
yal bir adamn lme giden yalnzln,
Selamet Kebanda Gizleniyor (Svetat e gol- Batda sevgisizlik ve yabanclama teme-
yam i spasenie debne otvsyakade, 2008) adl linde ileyen son derece yaln anlatmyla
almas da Jri zel dln kazand. Thomas (2008) adl almas lyk grl-
Asya Sinemas blmnde, En yi Film d. Jri zel dln ise kredi kartlaryla
ve En yi Ynetmen Kristal Simurglar evrilmi modern hayat reddeden ve met-
Tacikistandan Nasr Saidovun, askerlerin ropoldeki bir kprnn ayann oturtul-

FESTVAL GNL
Fecrde Ekonomik birlii Teki-

latna bal lkeleri temsilen veri-
len Trkuaz Yolu dln Mahmut
Fazl Cokunun Uzak htimal filmi
kazand. Festivalde Trkiyeden Mu-
rat Payn Sinein Ryas ile Faysal
Soysaln Saat Ka? ve Kayp Zaman
Dleri adl ksa filmleri de gsteri-
me sunuldu.
Meryem (Maryam al-Muqaddasah, 2000)

filmiyle tandmz ehriyar Behraninin
ok zel efektlerle bezeli byk bteli
Uzak htimal, Mahmut Fazl Cokun, 2009
almas Hz. Sleymann Mlk (Molke
Soleiman, 2009) ald.
duu bir adaya snan bir gen ile kendi Festival seyircilerinin katlmyla gerek-
odasnda tecrit edilmi bir ekilde yaayan leen En yi Seyirci dl ise daha nce
bir kzn tutkulu ilikisini ileyen Koreli irfani filmlerle dikkat eken Mteba
Hae-jun Leenin Aydaki Kazazede (Kimssi Raienin Onuncu Gnn Akam (Asre Roze
pyoryugi, 2009) filmi ald. Ashab- Kehf di- Dahom, 2009) adl almasna gitti. Film
zisiyle tandmz Farajullah Salahurun markette sunulan ran filmleri gsterimle-
bu kez Hz. Yusufun hayatn perdeye ak- rinde ok parlak rneklerle karlamasak
tard diziden retilen Hz. Yusuf (Yousef-e da ran sinemasnn emin admlarla yoluna
piambar, 2009) filmi zel Mansiyon ald. devam ettiini syleyebiliriz. Markette,
Muhsin Damadinin Ernest Ailesi (Khane-
Uzak htimal de dl Ald vadeye Ernest, 2009), Bican Mirbagrinin
Ekonomik birlii Tekilatna bal lkele- nc Kat (Tabagheye Sevom, 2009),
ri temsilen verilen 5 bin euroluk Trkuaz brahim Furuzein Mezar Ta (Hamoon-o-
Yolu dln Trkiyeden Mahmut Fazl Darya, 2009) ve bir ocuk filmi olarak da
Cokunun Uzak htimali kazand. nan Ali ah Hateminin rdeklerin Uuu (Par-
ve mit temasyla slmn ihtiamn res- vaze Morghabiha, 2009) grdklerim ara-
meden yapmlara verilen 8 bin euroluk snda ne kan almalar oldu.
Mustafa Akad Altn Sancak dln, Hz.

FESTVAL GNL
BERLNALE
NOTLARI
MUSTAFA EMN BYKCOKUN
60. Uluslararas Berlin Film Festivali,

11-21 ubat 2010
Dnyann en prestijli iki film festiva-

linden biri olan Uluslararas Berlin
Film Festivali bu yl 60nc yan kut-
lad. 300 bini bulan izleyici saysyla
B al filmiyle Berlinale ma-
ceramz bundan yakla-
k alt ay evvel, Dou
Karadenizin dalarnda
balad. Mtevazi bir ekiple, ar fiziki ve
corafi koullar altnda sren yedi haftalk
ekimlerin akabinde adeta oya gibi ile-
nen bir post-prodksiyon srecindeyken
festivalin seici kurulunun hibir ilem gr-
rekor kran festivalde Trkiye, 46 yl memi, stelik sesleri dahi eklenmemi bir
aradan sonra (Susuz Yazn ardndan) kaba kurguyu seyredip hi tartmadan bizi
Semih Kaplanolunun Balyla Altn sekiye dhil etmesiyle bu macerann mutlu
Ayy kucaklad. Panoramada Reha sona evrileceine inanmaya baladk. ubat
Erdemin Kosmosu, Forumda ise Tay- ay gelip attnda, Berlinin -12lere va-
ran ayaznda, kar ve buzla kapl Potsdamer
fun Pirselimolunun Pusu yer ald.
Platzdan filmin galasnn yaplaca Berli-

FESTVAL GNL
Bal, Semih Kaplanolu, 2010
nale Palasta doru bata ka ilerlemeye a- rlebilir olmaktan karmaktayd. Ne var ki

lrken macerann bir ryadan ibaret olup sonu umduumuz gibi olmad; 20 ubat
olmad hl bir muamma idi. Ne zaman akam sahnede tek ay kaldnda artk i
ki 20 ubat akam geldi ve Altn Ayckla ciddiye binmiti. Sonra ise olanlar oldu ve
tanma imkn bulduk, ite o zaman hayal Bal Altn Ayyla kucaklat.
hakikat oldu ve Bal (2010) hafzalarmza Kk Bir Berlinale Sekisi
unutulmaz bir ekilde kaznverdi.
11-21 ubat 2010 aralnda gerekle-
Filmin basn gsteriminin akabinde olu- tirilen Berlinale olduka byk ve ciddi bir
an ilgi, market gsterimlerindeki izdiham, festival. Festival yneticileri yaptklar ii
sata kan biletlerin iki saat ierisinde t- fazlasyla ciddiye alyorlar. Yalnz onlar de-
kenmesi, seyretme imkn bulduumuz ya- il festivalin var oluundaki en temel faktr
rma filmleri arasnda yle pek de fazla ne olan seyircisi de paras olduu deneyimin
kan filmin olmay bizi ufak apl tahmin- son derece farknda. Ortaya kan etkinli-
ler yapmaya tevik ettiyse de adeta kapal in baars da biraz bu ciddiyetle alkal.
bir kutu olan jri ve tabii Werner Herzogun Drt ana blmde 300den fazla filmin
delimen karakteri bu ans oyununu ng- gsterildii festival 300 bini aan seyirci

FESTVAL GNL
ihll etmekten kanmyor. Trkiyede ilahi-

yat evrelerince pek de uzak olunmayan bir
tartmann srail versiyonu olan bu belgesel,
karlatrmal bir gelenek tartmas iin de
verimli olabilecek bir alma.
2006da Berlinalede En yi Film daln-
da Altn Ay alan Esmann Srr (Grbavica,
2005) filmiyle tandmz Bosnal ynet-
men Jasmila Zbanic, Na Putu (2010) adn
tayan son almasyla festivalin Yarma
Semih Kaplanolu, Berlin, 2010
blmndeydi. Ne yazk ki film, havayollarn-
da alan gen bir iftin hayatlarna slmn
saysyla bir rekoru da elinde bulunduruyor. girmesiyle ayrlan yollarn anlatrken post-
Ayrca sadece seyirciye ynelik bu halk 11 Eyll klielerini yahut Trkiyedeki tipik
tavryla deil, dnyann sayl film market- laisizm tartmalarn en oryantalist hliyle
lerinden olan EFM ile profesyonellere de yeniden retmenin tesine geemiyor.
ciddi bir network ve pazar alan ayor. Tek Karakterlerin dnmnn karikatrvari
rakibi Cannesla karlatrldnda daha tasvirlerle geitirildii film, sava srasnda
toplumcu ve demokratik bir yapya sahip slm corafyasnn drt bir yanndan ge-
olan Berlinale, zellikle gen ynetmenler len mcahidlerin katklaryla bamszlna
iin kefedilmeye msait bir altyap sunarak kavuan Bosnann nasl bir hafza kaybna
Cinelink gibi fonlarla bu yapmlar bizzat urayarak bu deerlere adeta dman hle
destekliyor ve sekilerinde yer veriyor. gelmeye baladnn trajik bir rnei. s-
Festivalin Forum blmnde Anat Yuta telik bunun kendi corafyasnn hakikatine
Zuria imzasyla izlediimiz Soreret (2009) yabanc, dn bir slamofobi sylemiyle
belgeseli, Kudste Ortodoks Yahudi Cema- gereklemesi, Bosnadaki entelektellerin
ati Hasidiklerin eriat gereince kadnlarn ve sanatlarn yaad kimlik ve aidiyet kri-
otobslerde erkeklerden ayr oturmas mev- zinin ac bir rneini oluturuyor.
zuunu, Kuds Belediyesinin bu eriata gre Yine festivalin yarma blmnde kar-
dzenledii belediye otobslerinin arka mza kan Shahada (2010), Afgan asll Al-
plnnda, cemaatlerinde skntlar yaayan iki man ynetmen Burhan Kurbaninin anaakm
Yahudi kadnn hikyesi zerinden anlatyor. tonda anlatt bir gmen filmi. Filmde kr-
Olduka rahatsz edici bir sinematografiye taj yaptrdktan sonra bunalma giren Mer-
sahip filmde ynetmen, kamerasn otobste yem, bir yandan inanc hakknda sorgulama-
yolculuk eden kadnlarn burnunun dibine lara giriip radikalleirken bir yandan da ev-
sokarak filmsel znelerinin mahremiyetlerini resinde grd eksik Mslmanlara sava

FESTVAL GNL
aar. Bunlarn banda da kk bir mescid-

de imam olan babas gelir. Meryem, tipik bir
radikal sylemle bu bidatlara kar mcade-
leye giriirken ayn mescidin cemaatinden
gen delikanl Samir ise k olduu Danielle
iman arasnda gidip gelir. Gen Mslman
bireylerin modern toplumda yaadklar iki-
lemlere odaklanan film, senaryosundaki bo-
luklara ve sinematografik skntlarna ramen
ciddi bir tartmay beraberinde getirerek
zerine konuulmay hak ediyor.
ranl ynetmen Rafi Pittsin Yarma b- Pus, Tayfun Pirselimolu, 2009
lmnde izlediimiz Shekarchi (2010) filmi
olduka minimalize bir slba sahip. Film, sarkmalara karn seyircisini iine eken at-
hapisten ktktan sonra bir fabrikada gece mosferi, yoksul ve yoksun karakterlerinin en
bekilii yaparak yaamn srdrrken ufak bir umuttan yoksun karanlk dnyalar-
reform yanllaryla polis arasnda kan bir na tuttuu aynasyla neoliberal kapitalizmin
atmada karsnn vurulup ocuununsa tahribatna dikkat ekerek farkl bir memle-
kaybolmasyla hayat altst olan bir ada- ket tasvirini perdeye yanstyor.
mn hikyesini anlatyor. Olaydan sonra Koktebele Yolculuk (Koktebel, 2003) adl
gnlerce ocuunu arayan adam, sonunda filmiyle dikkatleri zerinde toplayan Rus
tm bunlarn msebbibi olarak grd ynetmen Alexei Popogrebsky, Kak ya provel
polisleri tfeiyle avlamaya balyor. Ol- etim letom (2010) adn tayan son al-
duka zgn bir atmosfere sahip film, po- masyla Yarma blmndeydi. Film, Kuzey
litik arka plnna karn son derece mesa- Kutbunda bir meteoroloji istasyonunda a-
feli bir dil ve sinematografi tutturarak zorlu lan iki adamn insanst hikyesine odak-
bir iin stesinden gelmeyi baaryor. lanyor. stasyonda alan gen stajyer, bir
Tayfun Pirselimolunun Forum b- gn merkezden gelen mesaj tecrbeli mete-
lmnde yaran son filmi Pus (2009), orolog meslektana iletmez. Bylece aman-
stanbulun hi grnmeyen varolarnda sz artlarda insan doasna dair amansz
geen bir hikyeye odaklanyor. Ynetmen bir sava balar. Etkileyici oyunculuklaryla
adeta belgeselvari bir slpla karsn l- dikkat eken filmin bu zellii jrinin de g-
drmek iin kiralk katil tutan bir adamn znden kamam olacak ki filmin iki barol
karanlk portresini iziyor. Rza ile balayan oyuncusu Grigori Dobrygin ve Sergei Pus-
lemenin ikinci filmi Pus, kurgusundaki kimi kepalis En yi Erkek Oyuncu dalnda Gm
Aynn sahibi oldular.

KISA-CA: FAYSAL SOYSAL
FAYSAL SOYSAL
Faysal Soysal, stanbul, 2010

Ksa Film:
Tek Atmlk
Kurunla
Hedefi
On kiden
Vurmak
K
Dijital kamera icat oldu, mertlik bo-
Sylei: Betl Demirel
Fotoraf: Cemil Akgl
zuldu. Kimilerince daha demokratik
tanmlanan bu ortam ben tketim
sa film, bal bana bir alan
olmasna ramen Trkiyede
kirlilii olarak adlandryorum. e ya-
hlen amatr bir saha ek- ramaz, ne olduklar belli olmayan ksa
linde alglanyor. Ne zaman filmlerle ksa filmin ruhu tketiliyor.
profesyonel bir i olarak kabul grecei-
ni kestirmekse zor. Alann kendi iindeki
imknszlklarna karn, bu ie daha ba-
tan ciddiyetle yaklaan, zveri ve abayla
profesyonel yapmlara imza atan ksa film Soysal, iirsel sinema slbuna bal kala-
ynetmenlerine rastlamak da mmkn. u rak teorik ve pratik almalarn bir arada
sralar uzun metraj filminin ekim hazrl yrtmekte. Faysal Soysalla ksa filmin
iindeki Faysal Soysal da bu isimlerden biri. doasna, Trkiyedeki ksa film algsna,
Modern Trk iiri (Van Yznc Yl niver- ksa film yapmclnn zorluklarna ve ala-
sitesi) ve minimalist sinema ekseninde Nuri nn problemlerine dair pek ok ey konu-
Bilge Ceylan ve Abbas Kiyarstemi kar- tuk. yi bir ksa filmci rnei olarak Faysal
latrmalar (Tahran Sanat niversitesi) gibi Soysaln tecrbeleri, iin henz bandaki-
konulara eildii yksek lisans tezleriyle ler iin bir yol haritas niteliinde

Birok usta ynetmen piyasann bask- veni var. Ksa film, uzun metraj iin do-
sndan kurtulup sinemann byl dn- ru bir balang noktas saylabilir mi?
yasnda yeniden soluk almak iin zaman Byle snflandrmalara karym. Godard,
zaman ksa film yapar. nk bu ser- Angelopoulos, Wenders, Antonioni gibi
daha birok usta, bir sre sonra piyasann,
vende ynetmene kendi hayal dnya-
endstrinin, popler kltr ve sradan se-
sndan ve ryalarndan klavuz yoktur. yircinin basksndan kurtulup sinemann
byl dnyasnda yeniden soluk almak
iin zaman zaman ksa film yapar.
Sizce ksa film nedir? Ksa filmin kendine has bir dili var. Bu
Ksa film! Trkede gzel bir karlk dilin olumasnda srenin dnda temel
bulmular. Zamanla dorusal bir ba var unsurlar nelerdir?
ksa filmin. Ama sadece bu kadar deil. Bir kere ok byk bir iddia ile yoldas-
Doru karlatrmalar olmasa da ksa filmi
nzdr. Tabi lkemizde ok fazla parlak ksa
ykye, uzun metraj romana benzeten-
film rnei olmad iin bu sylediimi
ler var. Benim iinse tek atmlk kurunu
kalm kahramann, hedefi on ikiden vur- rtmeniz kolay. Dijital kamera icat oldu,
mak iin ya da hayatn kurtarmak iin mertlik bozuldu. Kimilerince daha demok-
kullanaca son ans. yi bir ksa filmci, ratik tanmlanan bu ortam ben tketim
filminin sinema-TV pazarnda yapaca kirlilii olarak adlandryorum. e yaramaz,
satla, seyircilerin yani tribndekilerin ne olduklar belli olmayan ksa filmlerle
says ile ilgilenmez; hatta bazen bunlar ksa filmin ruhu tketiliyor. Nasl ki halkn
hie sayarak balar servenine. Serven ve piyasann rabeti ile kt iirler ald
diyorum nk bu yolda ona kendi hayal ban gitti, nne gelen air oldu bir za-
dnyasndan ve ryalarndan baka hibir manlar, imdi de herkes ynetmen. Ksa
klavuz, akademik formasyon, ynetmenin filmin onu talep edecek, belli bir sinema
el kitab hizmet etmez. O, kalbinin aklna kltrne, sanat anlayna ve felsefe biri-
ve zeksna elme akt bir anda soluk kimine sahip bir seyirci kitlesi yok. Hliyle
bulur ve yaama atlr. Bu ne kadar uzun
ksa film kimsenin ilgisini ekmiyor. Halkn
soluklu ise ortaya kan film de o kadar
ilgisini ekmeyen ey piyasann ve kapita-
gelenekleri ve tabular sarsarak yeni bir
biim ortaya koyma iddiasna sahip olur. lizmin de ilgisini ekmez; ok srmez, ya
bu kskata can verir ya da bir takm poli-
Son dnemde ilk filmini eken ynet- tik dnce ve eylemlere angaje olur.
menlerin ounun sk bir ksa film ser-

Uluayn daha ilk ksa filminde z-

gn bir anlaty ve biimi ortaya -
karmasna imkn veren sebepler
phesiz onun yaad hayatta giz-
lidir. Sinema maceras tam anlamyla
mucizev bir aba olan Ahmet Uluay,
bizzat tecrbe ettiklerini kmldayan
resimler zerinden, deta sinemay
yeniden kurarak anlatr.
Kayp Zaman Dleri filminin setinden, 2007
Sizce zm ne olabilir? iin de bunun olmamas iin bir engel yok.

Sinema sanatna, iir sanatna, resim sa- O zaman da bu filmi kime gstereceiz
natna hsl para ile karln en az bu- sorusu ortaya kar. Ciddi bir soru; sinema
labildiiniz sanatlara, inanyorsanz tabii, halka inmeli mi sorusu ile badak...
ok ciddi ekilde devlet desteini sala-
Ksa filmler genelde btesiz retiliyor.
mak. Ha deyince olacak iler deil elbette Bu nitelii etkileyen bir ey mi yoksa
bunlar... yaratcl tetikleyen bir unsur mu?
Ksa filmlerinizde zellikle 35 mm. ekti- nsanlarn alglamad bir ey var. Ksa
iniz Kayp Zaman Dlerinde sinema ve filmde para ile llemeyen deerler har-
iiri mezceden bir yaklam szkonusu. canyor: Sevgi, zveri, ahlk, inan, ak
Bu zellikle ksa filmin kendine has nite- Cepte kalan harlk, sigara paras, arkada-
liklerinin imkn tand bir durum mu? nzn fedakrl sonucu verdii kameras,
Tabii ki ksa film, dier sinema trlerine komunuzun yardm etme isteiyle oyun-
gre buna daha fazla imkn tanr. Ama culuk yapmas, bakkaln, bfecinin destek
imkn ve iyi niyet varsa uzun metraj filmler olarak verdii ay, tost... Bunlar byk

Ksa filmlerin bir ekilde seyircisine,

taliplisine ulamas gerekiyor. Yine
de hlen biletlerin sata sunulduu
bir ksa film festivalinin olmamas bu
ie ne kadar ehemmiyet verdiimizin
gstergesi.
bteler... Benim nazarmda para ile satn

alnamayacak hizmetler bunlar... Bu anlam-
da ksa filmi halka inmi sayyorum.
Peki sizce ksa film amatr olarak icra

edildii srece zgr bir alan m?
Profesyonel olduu vakit bence daha
zgr Sonuta vizyona girmeyecek,
ekimleri bir ya da iki ay bulmayacak, krk
eleman almayacak. Dnmek ve yap-
mak istediklerini gerekletirmek iin daha
fazla imkn var. Ama ortaya kan rnn
zelliklerine bakldnda da buna para
yatracak ya da destek verecek kurumlarn
says bir elin parmaklarn gemiyor.
Trkiyede iyi ksa filmler yaplyor mu?

Ben randa yksek lisans yaptm; oku-
lumdaki filmlerle karlatrdmda bu-
radaki filmler zayf. Yine de baz festival-
lerde iyi filmlere denk gelmedim dersem
yalan olur.
Trkiyede yaplan filmlerin ou diji-

Faysal Soysal, stanbul, 2010 tal, oysa Avrupada ve dier lkelerde

Kayp Zaman Dleri, Faysal Soysal, 2007
16 mm. ve 35 mm. ksa filmlerin ekil- Siz kendi ksa filmlerinizi nasl finanse
diini, bir ekilde destek bulduklarn ettiniz? Btelendirmeyi nasl yapyor-
biliyoruz. Trkiyede nitelikli ksa filmle- sunuz, yapm srecini nasl yrtyorsu-
rin retilmiyor olmasnn balca sebebi nuz?
imknszlklar mdr? Bunun altnda ya- ncelikle malzemeyi okuldan saladm.
tan baka sebepler var m?
Ekip de arkadalardan oluuyordu. Bata
Tabii ki o lkelerin imknlar daha iyi... Bu ciddi bir bte yoktu. Laboratuvar ve ne-
onlarn verdikleri ehemmiyet ve anlayla gatif asl mesele. Bu ikisi iin zm bulu-
dorudan orantl. nsanlar ne zaman ki nursa set masraflar iin bir desteki bul-
160 metrekare ev yerine 100 metrekare mak biraz daha kolaylayor. Olmad, bor
evde oturmay; n yemek yerine iki ediniyorsunuz. ok kr bugne kadar
n sade yemei; az kyafet giymeyi vs. ilerim yolunda gitti. Bulduum parann
tercih eder ve bu fazlalklar ile sanata, kl- artt dahi oldu; ekibe dattm en sonun-
tre, dnceye, hsl insana vakit ayrr- da. Ya da laboratuvarla anlatmz gibi
larsa imkn tabii ki byr ve geliir. ekiple de dl alma artyla anlayor ve
film dl aldnda ekibe paylatryorum.

Annem Olduum Gn filminin setinden, 2006
Dnyadaki anlamyla ksa filmin ger- Ksa film yaparak hayat kazanlabilir mi?
ek anlamyla yaplyor olmas iin sizce Profesyonel bir ksa filmci olabilir mi,
hangi artlarn olumas gerekiyor? yoksa ksa film hep amatr bir alan ola-
ncelikle bir okulun olmas gerekir. Ama rak kalmaya mahkm mu Trkiyede?
Ksa film Trkiyede ne zaman bir sek-
bunun ad asla iletiim fakltesi olmamal.
tr hline gelir?
Sanat, iletiim imknlarnn ie yaramad-
yerde doar. nsanlar baka insanlara te bu tamamyla iktisat kurallarna bal.
kendi sesleri ile ulamak iin yeni yollar, Talep olursa bu syledikleriniz mmkn
biimler, zler yaratma, bulma, gelitirme olur. Festivaller, yer yer baz medya kuru-
mecburiyetinde ve aresizliinde kalr. Sa- lular, baz faklteler bu alan destekliyor
nat o zaman geliir. Tabii ki ok ciddi bir gzkyor. Ama esas itibariyle Trk si-
sermaye desteine de ihtiya var. Bu da nemasnn gelimesini isteyen bir Kltr
iin tarih boyunca zlemeyen handikap. Bakanl varsa bu alan zellikle destekle-
Ama skntsz, acsz, aksz yerden sanat meli. Bunun bir i alan gibi yaylmas iin
domaz zaten. sektrde alan kalifiye insanlarn says

artmal; bu da i olanann artmasyla

doru orantl. Maalesef bizim lkemizde
bu boluu diziler dolduruyor. Bunun art-
lar sinema ile karlatrldnda her ey
birbirine giriyor.
Ksa film festivalleri ile ilgili ne dn-

yorsunuz? Her yerden bir festival, yar-
ma haberi geliyor? Ksa filmciler dller
alp duruyor? Bu, bir baar kstas mdr?
Baar kstas deil elbette. Ancak ksa
filmlerin sonuta bir ekilde seyircisine, Faysal Soysal, stanbul, 2010
taliplisine ulamas gerekiyor. Yine de hlen
biletlerin sata sunulduu bir ksa film fes-
Faysal Soysal Filmografi
tivalinin olmamas bu ie ne kadar ehemmi-
yet verdiimizin gstergesi bence. thaca (2008, Trkiye-US, Kurmaca,
16mm., 7)
Ksa filmcilere nerileriniz var m?
Mizansen (2008, Trkiye-US, Kurmaca, 16
Nerden, nasl balamallar?
mm., 3)
Geici mehurluklar, ok sayda film yapma
Saat Ka? (2008, Trkiye-US, Kurmaca,
seanslarndan kurtulup hayat bir film gibi
DV, 15)
okuyabilir, anlamaya alabiliriz. Herkes
kendini iyi tanr, yolunu kendi izer; bunun stanbul (2008, Trkiye-US, Kurmaca,
bedelini de kendisi der. 16 mm., 5)
Kayp Zaman Dleri (2007, Trkiye-ran,
Kurmaca, 35 mm., 15)
Annem Olduum Gn (2006, Trkiye,
Kurmaca, DV, 11)
Ihtaki (2005, Trkiye, Kurmaca, 16 mm., 7)
Yasak Rya (2005, Trkiye, Kurmaca,
DV, 5)

VZYON ELETR
BU A Aptallk a, dnyann farkl

corafyalarndan toparlad
para para gerekliklerden
hareketle seyircisini, varl
BURADA ve kayna konusunda bir net-

liin olmad kresel snma
tezine ikna etmeye alan bir
belgesel.
BTMEZ!MCAHD EKER

BELGESEL ODASI
B
elgesel, kurmacaya girmeden salt Aptallk ann doa olaylarn tek
gerei sunduu iddiasyla dier si- bir tez (kresel snma) zerinden
nema trlerinden ayr bir yerde ko-
aklamasyla ortaya kan sknt,
numlanr. Ancak her ne kadar amac
bu tezini desteklemek amacyla yer
gerein bilgisini olduu gibi vermek olsa da
bunu tam anlamyla baaramaz. nk gerek verdii gerek paralarnn hakiki
hangi arala olursa olsun daha kayt altna al- balamlarndan koparlm olmasyla
nrken tahrifata urar. Genel olarak sinemann daha da katlanyor.
gerekle kurduu iliki tartma konusuyken
belgesel trnn anlatmak istedii temaya mas ok da rahatsz edici deildir, nk bu
hizmet edecek ekilde toparlad bilgileri/ bir kurmacadr, bir yeniden retimdir. Oysa
grntleri, belli bir tercihe gre sralamaya szkonusu belgeselse verilen her bilginin
tbi tutmasyla aslnda bir kurmaca olmaktan gsterilen her grntnn gerek olduuna
kurtulamadn sylemek ok da zor olmasa inanmanz beklenir.
gerek. Bir sinema filminde gerein kurgulan-

BELGESEL ODASI
Aptallk a (Age of Stupid, 2008), dn- Evrenin on milyar yl nce yaad d-

yann farkl corafyalarndan toparlad nlen patlama grntsyle balayan
para para gerekliklerden hareketle belgesel, o patlamann ardndan gerek-
seyircisini, varl ve kayna konusunda letii sanlan oluum srelerini hzl bir
bir netliin olmad kresel snma tezi- ekilde gsterdikten sonra gnmz de
ne ikna etmeye alan bir belgesel. Bir geerek 2055 ylna varyor. Her biri dn-
tr olarak belgeselin gerekle ilikisinin yann farkl yerlerinden olmak zere sular
sorunsall ortada duruyorken, Aptallk iinde bir lunapark, artk kurak bir l g-
ann kurmaca ve canlandrma ele- rnm alm bir kayak merkezi, kum te-
riyle bezenmesi, gerekle arasndaki maka- peleri iinde bir ehir ve hi hayat belirtisi
sn daha da almasna sebep oluyor. Ay- kalmam sokaklaryla dnya, bu yllarda
rca filmin -gemiten ya da gnmzden adeta bir tufan yaam gibi grnyor.
deil- uzak bir gelecekten, 2055 ylndan, Bu tufann ortasnda Norvein kuzeyin-
sesleniyor olmas da gerekle arasndaki de adna Kresel Ariv denilen muazzam
mesafeyi daha da katlyor. yapda, her lkeden sanat yaptlar, ift-

BELGESEL ODASI
ler hlinde dondurulmu hayvanlar, veri nsanln ahlki sorunlarn kresel

tabanlarna kaydedilmi kitaplar, filmler, snma zemini zerinden tartmak bir
bilimsel raporlar depolanmtr. Bu hliyle anlamda gerek tehlikenin zerini rt-
Nuhun Gemisini andran bu Kresel Ariv mektir. Dnya dner, dengesini bulur.
iinde bir adam, istedii grntleri seip
Aslolan kresel snma ya da souma
izleyebildii bir ekran nnde oturarak
ile ilikilendirmeden insanln bizzat
dnyann nasl bu duruma geldiini anlat-
maya balar. 2055 yl itibariyle tecrbe ahlki sorunlarna younlamaktr.
edilen koullarn aslnda
insanlarn 2015e kadarki
davranlarnn sonucunda
ortaya ktn belirtip un-
lar syler: Kendimizi kur-
tarabilirdik, ama yapmadk.
Felket filmlerinin ynetme-
ni Roland Emmerichin Maya
kehanetine gre dnyann
sonu olan tarihten ilhamla
ektii 2012 (2009) filminin
Bizi uyarmlard! slogann
anmsatan bu szler, Aptallk
ann dnya iin ngr- nabilecei iddiasna yaslanan filme gre
d yeni fantastik sonu ifade ediyor. 2055 ylnda dnyann sonunu getirecek
nsanolunun alar boyunca bir ekilde vaka, artan yalar, yksek scaklklar ve
bulmaya urat kyamet gn tahminle- buzul erimeleriyle geliyorum diyen kresel
rine bu filmle beraber bir yenisi daha ekle- snmadr. Yaanan doa olaylarnn sebebi
niyor ve bu defa 2055 yl iaret ediliyor. konusunda birbirinden farkl grler var
Aptallk a, gemite, u anda ve ileride olmasna ramen bu belgeselde btn ge-
olmu ve olacak her olayn kanlmaz e- limeler kresel snma ile ilikilendirilerek
kilde kendinden nceki olaylarn sonucu aklanyor. Karl Popper bir bilginin yanl-
olduunu iddia eden belirlenimci dnceyi lanabilir olmas durumunda bilimsel olabi-
kendine temel alyor. Doada gerekleen leceini, yanllanamazlk iddiasndaki her
her hareketliliin hakiki anlamyla akla- bilginin ise efsane olacan syler. Buradan

BELGESEL ODASI
hareketle Aptallk ann iklim deiiklik- ya da bir uak yolculuu yapldnda kredi
leri konusunda dier btn aklayc yakla- kartna benzer bir elektronik kartta var olan
mlar (mesel bir grup bilimadam kresel gaz salnm kredisinden bir miktar dlme-
snma yerine kresel souma derken dier si anlamna geliyor. Yani gaz salnmn kont-
bir grup da bu tr iklimsel deiimlerin rol altna alndnda dnyann en nemli
doal olduunu syler) es geerek kresel sorununu zm ve gelecek alar sorun-
snma argmann merkeze almasnn ve bir suz bir ekilde karlam olacaz!
didaktizm iinde anlatsn srdrmesinin, Sanayi odakl lkelerin ihtiya duyduklar
onu hem bilimsellikten hem de gereki ol- enerji iin, topraklarnda bu enerjiyi barn-
maktan uzaklatrd sylenebilir. dran lkeleri tabiri caizse iliklerine kadar
Her eyi istatistie dkmeye odakl ras- smrdkten ve bu smrmeyi onlara his-
yonel zihin -her ne kadar film bu yapdan settirmemek iin o lkeleri trl oyunlarla i
farkl bir ey sylyormu gibi grnse de- atmalara ve yoksullua mahkm ettikten
burada da karmza kyor. Filmin kresel sonra bir kenara ekilip doaya ve insan
snmay ve onun sebep olaca dnlen haklarna gzelleme yapmalarn andryor
felketleri nlemek iin nerdii yntem ise Aptallk a. Bir nevi gnah kartma. Bu
olduka naif: Karbon paylam. Bu da enerji yaklam filmde otuz yl boyunca petrol
harcayan herhangi bir cihaz kullanldnda irketinde alp emekli olduktan sonra do-

BELGESEL ODASI
ann keyfini srmeye abalayan bir adamn

kendini evreci ve doasever olarak tanmla-
mas zerinden de gzlenebilir. Ayrca filmde
Hindistann artan uak saysnn kresel
snmann bir sebebi olarak gsterilmesi
de ayet kresel snma denen vaka varsa
bunun msebbibi konusunda bir anlamda
hedef artmaktan baka bir ey deil gibi
grnyor. Kald ki Aptallk a ve genel
olarak kresel snma iddialar tamamlanm,
dengelenmi, nihai hline ulam bir dnya
tasavvurundan hareket ettii iin yaanan
deiimleri srekliliin bir paras deil de
dnyann dengesini bulmu ideal formundan
bir uzaklama ve bir felket olarak yorum-
luyor. Oysa filmde de bir ekilde deinilen
ama -hem filmin iddiasn hem de genel ola-
rak kresel snma iddialarn zayflatm ola-
candan belki- es geilen gl bir argman
olan dnyann oluumunun devam ettii
yaklam gzard ediliyor. yle ya tahminen mas, ar tketim, teknoloji-insan ilikisi,
on milyar yl nce bir patlama ile oluma- lkelerin igal edilmesi, insanlarn mlteci
ya balayan evren, bunca zamandr farkl e- hayat yaamalar, farkl ekillerde sren
killer alm, depremlerden sellere kadar farkl smrge dzenleri gibi hususlar, kresel
doa olaylarna maruz kalm, farkl iklimler snma ya da iklim deiiklii evresinde
yaamsa bu oluum srecinin bittiini neye deil de aslnda insanln bizatihi ahlki
dayanarak iddia edebiliyoruz? sorunlar olmalar sebebiyle tartlmaldr.
Aptallk ann doa olaylarn tek bir tez Oysa bu konular kresel snma zemini
(kresel snma) zerinden aklamasyla zerinden tartmak bir anlamda gerek
ortaya kan sknt, bu tezini desteklemek tehlikenin zerini rtmektir. Dnya dner,
amacyla yer verdii gerek paralarnn dengesini bulur. Aslolan kresel snma ya
hakiki balamlarndan koparlm olmasyla da souma ile ilikilendirmeden insanln
daha da katlanyor. yle ki filmde dile geti- bizzat ahlki sorunlarna younlamaktr.
rilen doal kaynaklarn ftursuzca kullanl-

(GAYRRESM) TARHTEN BR FLM:
BYK DKTATR
S
BETL DEMREL inema ilk dnemlerinde dn-
celerin, eilimlerin ya da tezlerin
aktarld, paylald bir pltform
Byk Diktatrde filmin iki ana ka- olarak grlmez. Ynetmenler de
rakterinden Hinkel ismiyle bilinen, gerek anlamda ne bir sanat ne de bir
ama Hitlerden bakas olamayaca- dnr olarak kabul edilmez. Buna ramen
da kesin olan Byk Diktatr ka- sinema gayriresmi bir tarihin olumasna
rakteri, Bazine gre Hitlerin ideal hizmet eder. Zamanla hem kendi dneminin
hem de ileriki dnemlerin bilinlenmesine
katarsisidir. Hinkel, varl elinden
yardmc olduu lde tarihte bir aktr
alnm ve zne indirgenmi Hitlerdir. olarak kabul grmeye balar. Henz sine-
Hinkel bir eit Hitler kuklasdr. mann durduu yer, toplumsal, siyasal ve ta-
rihsel bir meruiyet kazanmadan ok nce
baz ynetmenler, bu genel kany krc ni-
telikte filmler retirler. Eletirel dncesini
mizahi bir slpla aktaran Charlie Chaplin

de kendi dnemine dair syle-
yecek sz olan sinemaclarn
banda gelir. Sinema tarihinin
en byk ustalar arasna yer-
leen Chaplinin, tm zamanlar
boyunca bilinen ve sevilen bir
komedyen olmasnn altnda
kendini yaad toplum dze-
ninden zerk klma abas yatar.
II. Dnya Savann balad
yllarda ABDnin henz savaa
girmedii, Hitlerin igal ettii
blgelerde yaptklarnn daha
tam olarak aa kmad
bir dnemde ektii ilk sesli Komedi Efsanesinde
filmi Byk Diktatr (The Great Dictator, Sonun Balangc
1940)le Chaplin, gayriresmi tarihte zel Chaplin, Asri Zamanlar (Modern Zamanlar,
bir yer edinir. Byk Diktatr, isimlerin farkl 1936) ve daha sonra Byk Diktatr ile
ama zihniyetlerin ayn olduu kurmaca bir ocukluktan erginlie geerken toplumda-
diktatrlkte faist rzgrlar estiren Hinkel ki gereklerin bilincine varr ve efsaneden
(Adenoid Hynkel) ile ona ikizi kadar ben- tarih alanna iner. Sesli filmle birlikte eleti-
zeyen son derece saf karakterli bir Yahudi rilerine daha dolaysz bir biim kazandran
berberin kesien hayat hikyelerini anlatr. Chaplin, dnya gr karmaklatka,
Benzerlikleri, paralel giden olaylar sonu- diyalektik yap belirginletike ister iste-
cunda askerlerin Yahudi berberi Hinkel, mez seyirciyle arasna mesafe koyar; bu da
Hinkeli ise Yahudi berber zannetmelerine komedi efsanesinde sonun balangc olur.
sebep olur ve byk bir karklk yaanr. Film ilk ortaya ktnda nce Almanyada
Hitler iin benim kt bir taklidim diyen boykot edilen Chaplin, Alman piyasasn
Chaplin, byk biimini alan tarihin bu en yitirmek istemeyen Amerikan irketlerinin
byk faist aktrnden intikamn, diktatr eitli basklarndan ve tarafszlk politikas
Hinkel ahsnda onu karikatrize ederek alr. gden evrelerin hcumlarndan kurtula-
Chaplinin bu tavrndan Napoloni karakte- maz. En sonunda Amerikan Aleyhtar Faali-
riyle temsil edilen Mussolini de nasibini alr. yetler Komisyonuna hesap vermeye ar-
Her ikisinin ahsnda faizm, inanlmaz bir lr, ama bu da onu durdurmaz. Almanlarn
mizah gcyle yerden yere vurulur. Sovyet Rusyaya saldrmasn izleyen gn-

ESKMEYEN FLMLER
Chaplin henz Yahudi soykrm ayyu- Bu filmden sonra bir milletvekili ona yne-
ka kmadan yapt bu filmiyle, yine lik tepkisini genliin bu dk filmlerle
her filminde olduu gibi konuyu ve etkilenmesini nlemek amacyla ynet-
menin srlmesini istemeye kadar gtrr
karakterleri, insani ve evrensel boyuta
ve Chaplin bir kez daha ayn aratrma ko-
tayarak herhangi bir zamanda her- misyonunun nne karlr.
hangi bir lkede herhangi bir diktat- Chaplinin her dnem iin toplumsal me-
rn ve ezilen halkn hikyesini anlatr. selelere kafa yorduu bilinen bir husustur.
Ancak sinema serveninin son dnemlerin-
deki farkllk, siyas grlerini filmlerinde
daha dolaysz yanstmaya balamasna
balanmaktadr. Mesel arlo Polis (Easy
Street, 1917) ya da Altna Hcum (The Gold
Rush, 1925) dorudan bir mesaj verme
kaygs tamad filmlerindendir. Hlbuki
Byk Diktatr, Asri Zamanlar ve Msy Ver-
doux gibi filmlerinde ahsi gr ve duruu-
nun varl aka gzkmektedir. zellikle
Byk Diktatrde Chaplin, antisemitizm
ve faizm gibi konulara el atar; Yahudi ber-
berin Hinkel olarak yapt konumasnda
yaklamn netlikle yanstan Chaplin, Nazi-
leri beyinleri ve kalpleri makineden yapl-
ma makine insanlar olarak tanmlar.
Evrensel Bir nsan mgesi
lerde San Fransiscoda konuurak istilya Doum gnn soran bir gazeteciye
urayan lkeye yardm iin bir komitenin Hitlerden drt gn nce. diye cevap ver-
kurulmasn nerir. 1942 yaznda kamu- mesi ve filmlerinin, yaratt tiplerin analiz
oyuna yapt bir aklamada Avrupada edilmesiyle Chaplinin Yahudilii, sylenti-
ikinci bir cephenin almasn ister. Bunun nin tesine tansa da net bir ekilde Yahu-
zerine basn yine hcuma geer. Msy di bir karakteri canlandrd tek filmi Byk
Verdoux (Monsieur Verdoux, 1947) filmin- Diktatrdr. Geleneksel Yahudi tiyatrosu-
den sonra yapt bir basn toplantsndan nun kahramanlar, temalar, havas ve oyunu
anlalr ki zerine giydirilen politik kimlik ile arlonun mimii, fiziksel ve toplumsal
sanat kimliinin oktan nne gemitir. dnyas arasndaki benzerlik insan ister

ESKMEYEN FLMLER
istemez Chaplini btnyle Yahudi kltr Geleneksel Yahudi tiyatrosunun kahraman-

geleneinin tam ortasna yerletirmeye lar, temalar, havas ve oyunu ile arlonun
yneltir. Dier taraftan arlonun iinde mimii, fiziksel ve toplumsal dnyas ara-
bulunduu evre itibariyle yaplan ben-
sndaki benzerlik insan ister istemez
zetmeler de ilgintir. Byk Diktatrn iki
ana karakterinden biri olan Yahudi berber, Chaplini btnyle Yahudi kltr gelene-
gettoda oturmaktadr. Bu filmdeki evler, inin tam ortasna yerletirmeye yneltir.
yollar, insanlar ve hayatlar, Chaplinin tm
filmlerinde benzer ekilde grebileceimiz
unsurlardr. Aslnda bunlar bir gmen ma-
hallesinin tasviridir. Bu adan bakldnda
Chaplin, filmlerinde canlandrd karakter-
leriyle herhangi bir zamann, lkenin ya da
rkn yoksuludur, dlanm insandr de-
nebilir. Her ne kadar psikolojisi, ahlk an-
lay ve mizah yaklamyla Yahudi klt-
rnn bir temsili gibi alglanacak zellikleri
kendinde barndrsa da tm maharetiyle
onu evrensel bir potada eriterek herkesin
kendini tanyp bulabilecei bir insan imge-
si meydana getirmeyi baarr.
Parisli Kadn (A Woman of Paris, 1923)dan
balayarak herkesin tand ve sevdii Hitlerin Hinkel ahsnda Yok Oluu
arloyu yeniden avucunun iine alan Chap- Byk Diktatrde filmin iki ana karakterin-
lin, kahramanna yepyeni bir varolu biimi den Hinkel ismiyle bilinen, ama Hitlerden
vermitir. Luigi Chiarini, Chaplin ve arlo ili- bakas olamayaca da kesin olan Byk
kilerinin geliiminde evre tanmlar: Balan- Diktatr karakteri, Bazine gre Hitlerin
gtan arlo Gmen (The Immigrant, 1917)e ideal katarsisidir. Hinkel, varl elinden
kadar geen ilk dnemde yaratc, karaktere alnm ve zne indirgenmi Hitlerdir.
hayat verir; Bir Kpek Hayat (A Dogs Life, Hinkel bir eit Hitler kuklasdr. Chap-
1918)ndan Asri Zamanlar aralndaki ikinci lin fiziksel zellikleri, psikolojik haletiyle
dnemde kahramanyla zdeleir; Byk grdmz Hitleri, varoluun tm kant-
Diktatrle balayan nc dnemde ise lanmasndan yoksun ve anlamsz bir figr
kahraman, yaratcsndan ayrlr ve kiilii ile hline getirir. Anlalmaz bir Almanca ile
onu ezecek denli nem ve arlk kazanr. yapt konumalaryla Hitleri, Hinkel ah-

ESKMEYEN FLMLER
snda gln duruma drerek yok et- iinde bir diktatr olabileceini gsterir-
mek yerine, karsna kendisine kar hibir ken insanda sakl olan eytani arzular da
tarihi, psikolojik ykmllk tamadmz temsil eder: arlo -yani insan- hem kur-
yeni bir diktatr kartarak yok etmeye gi- ban, hem de katildir.
riir. Hitleri yok etmek, ne acma ne fke
Filozof Bir Mim Oyuncusu:
ne de korku uyandrmadan sadece byle
Chaplin
bir ahsa kar iimizde uyanan duygunun
anlamszlamasyla gerekleir. Hinkel, Jean Louis Barrault, Chaplini filozof mim
Hitlerin yok oluudur. oyuncusu olarak tanmlar. arlonun (yine
geleneksel Yahudi tiyatrosuna dayanan)
Ayn zamanda Chaplin bu filmde Yahudi
mim oyunu (pandomim), hareketsizlikle
berber-Hinkel iftinin ikisini de kendi can-
bile derdini anlatabilmesini salayan mu-
landrarak insann iinde bir arada yaayan
azzam bir teknik zerine kuruludur. Byk
iyi ve kty simgeler. Hinkel, herkesin

ESKMEYEN FLMLER
Diktatrdeki Yahudi berber, evinin yann ve evrensel boyuta tayarak herhangi bir
izlerken seyirci onu arkadan grr; mutlak zamanda herhangi bir lkede herhangi bir
bir hareketsizlik iindedir. Bu arkas dnk diktatrn ve ezilen halkn hikyesini anlat-
duruta Chaplin mim oyununun en yksek m, bir boyutuyla insann iindeki mazlum
noktas olan hareketsizlie ulamtr. Ayn ve zalim taraflar Hinkel ve Yahudi berber
Chaplin, Yahudi berber karakterinin mzik karakterleri araclyla gstermitir. Son-
eliinde yapt sakal tran akldan silin- radan tarihin kara sayfalarnda anlacak bu
meyecek bir ekilde canlandrr. Hinkelin dnemi, baarl bir ngryle ve gayrires-
dnya ile birlikte dans ettii unutulmaz mi bir tarihi edasyla hicvedip zihinlerde
sahnede ise sadece hareketle diktatrn alaa ederek vermeyi baaran Chaplin,
tm psikolojisini yanstmay baarr. kendisini komedyenliin tesine tayan
Bu filme kadar sessiz film yapmaya devam filmlerinden biri olan Byk Diktatrle tari-
eden ve ses kullanmna direnen Chaplin, he gemitir. Tm bunlardan sonra sinema-
burada da sanki szden vazgeilebilecei- nn seyrini grebilmek asndan bu filme
ni gstermek ister. Birok sahnede hare- dair bir not dmek gerekmektedir. Byk
ketin dilini kullanr. zellikle Hitlerin faist Diktatrn, 1997 ylnda ABD Kongre
sylemleri szkonusu olduunda szlerini Ktphanesi tarafndan kltrel, tarihi ve
alaya alarak birok jest ve mimikle anlatm estetik olarak nemli filmler arasna sei-
anlalmaz bir dile dntrr. lerek ABD Ulusal Film Arivinde muhafaza
Sesin ve szn gcn sadece filmin son edilmesine karar verilmitir.
sahnesinde, Yahudi berberin Hinkel ola- Kaynaka:
rak yapt konumasnda kullanr. Yahudi 1- Andre Bazin, Eric Rohmer, Charlie
berber o ana kadar olup bitenler hakknda Chaplin, ev. lkay Kurdak, Afa Yaynla-
bir fikri yok gibi duran, akn, beceriksiz r, 1989.
ve konumay yapacak cesareti bile ta-
2- Marcel Martin, Charlie Chaplin ar-
mayan bir karakterken mikrofonun bana
lo, ev. Timuin Yekta, Bilgi Yaynevi,
getiinde deiir. Filmin tm mesajn
1972.
ieren umut dolu konumasn yapar:
Chaplin, Yahudi berberin ahsnda artk 3- Marc Ferro, Sinema ve Tarih, ev. Tur-
konumaya balamtr. han Ilgaz, Hlya Tufan, Kesit Yaynclk,
1995.
Kltrel, Tarihi ve Estetik
Olarak nemli Bir Film
Chaplin henz Yahudi soykrm ayyuka k-
madan yapt bu filmiyle, yine her filminde
olduu gibi konuyu ve karakterleri, insani

AIK ALAN
Yeni Dalga
ynetmenlerinin en ge
tannan Eric Rohmer,
yaln anlatm diliyle
ne kar. Yalnl u
noktaya tad son
yllarnda ise gemile
bugn arasnda
kurduu yanlsamayla
seyircileri gerekliin
paradoksal dnyasna
yaknlatrr.
Eric
YEN DALGA NDE
Rohmer
BR MORALISTE :

AIK ALAN
de auteur kuramn filmleriyle uygulamaya

BARI SAYDAM
geen ynetmenler arasnda en ge tan-
nandr. lk filmleriyle Claude Chabrol, Ala-
talyan Yeni Gerekilii ya da daha

in Resnais, Franois Truffaut ve Jean-Luc
yakn dnemde ortaya kan Dog-
Godard hatr saylr bir baar yakalasa
ma gibi belli bal kurallar btnne
da Rohmer, ancak Ahlki ykler seri-
sahip akmlara nazaran Fransz Yeni
sinin drdnc filmi Koleksiyoncu Kz (La
Dalgasn aklamak olduka zordur. Fran-
Collectionneuse, 1967) ile dikkatleri eker.
sz Yeni Dalgasnn beslendii kaynaklarn
Rohmeri akm iindeki dier ynetmen-
eitlilii, akm belli bir tanm iine alma-
lerden ayran en belirgin zellii, yalnl-
mz gletirse de kukusuz bunu zorla-
dr. Sinemann bir sanat olduuna inanan
tran balca unsur deildir. Klsik anlat
ve filmlerinde frsat bulduka hikyelerini
geleneinin artk ilemediini ve yeni bir
sanatn dier dallaryla destekleyen ve
anlatm ekli yaratmak gerektiini fark
etkilendikleri isimleri antrma yntemiyle
eden bir grup eletirmenin/ynetmenin
seyircilere hatrlatan Yeni Dalga ynet-
balatt akm, her eyden nce yaratc-
menlerinin aksine Rohmer, Aslan Burcu
larnn her biri tarafndan farkl yorumlanr;
(Le Signe du Lion, 1959) adndaki ilk uzun
bu yzden genel bir tanm iine alnamaz.
metraj almasyla yaln bir dil tuttura-
Klsik anlatnn en nemli kurallarndan
rak farklln gsterir. Aslan Burcu bir
sreklilii bozup film ile seyirci arasnda
dnemin, bir meknn ve belirli bir insan
bir estetik mesafe brakarak izleyicinin bir
grubunun filmidir. Hollandal bir kemanc
kurmacayla kar karya kaldn hatrla-
Pierre Wesselrin bir ay boyunca Pariste
tan Yeni Dalga filmleri, bu belirgin zel-
kendisine kalan miras almay bekler. Oysa
liklerine ramen kendi aralarnda farkllk
Rohmer, Wesselrinin bekleyiinden ok
gsterir. Andre Bazinin filmlerin ynet-
yln o dneminde Pariste nasl yaand-
menlerin kiisel bak alarn yanstmalar
yla ilgilenir ve kameras Paristeki gnlk
gerektii dncesinden yola klr ve
yaamn ayrntlarn natralist bir ekilde
her bir ynetmen akma farkl bir yorum
beyazperdeye tar.
getirir. Franois Truffautun Bazinden
ilhamla gelitirdii auteur kuram ise Yeni Rohmeri dier Yeni Dalga ynetmenle-
Dalgann tanmlayc zellii hline gelir. rinden ayran bir dier zellik de onun
sinemasal gelenekten ok edebiyattan
Eric Rohmer, Yeni Dalga akm iinde her
beslenmesidir. Rohmer iin nemli olan
biri kendi ynnde ilerleyen ve ksa sre-
hikyedeki olay rgs deil, karakterlerin

AIK ALAN
olaylar sorgulama sreleridir; baka-

rakterin sesinden yaanan olaylarn bir
deerlendirmesi yaplr ve izleyici de bu
srece ortak edilir. Rohmerin sinemasnda
anlat, karakterlerin isel sorgulama s-
releri zerine kurulur. Alt filmlik Ahlki
ykler serisi bu adan nemlidir.
Serinin ilk iki filmi Monceau Frncs
(La Boulangre de Monceau, 1963) ve
Suzannen Kariyeri (La Carrire de Suzanne,
1963) 16 mm. ekilmi orta metraj film-
lerdir. Yeni Dalgann pek ok filminde de
grlebilecei gibi hikyeler kadn-erkek
ilikisi zerinden anlatlarak farkl alm-
lar kazanr. Filmlerde bir erkek bir kadna
ilgi duyar, araya baka bir kadn girer ama
sonra yeniden ilk kadna dnlr. Bu sre
kadn-erkek arasndaki fiziksel yaknlama- Kolleksiyoncu Kz, Eric Rohmer, 1967
dan ok tercihler zerine fikir yrtmenin
zorunluluunu ortaya karr. Erkek ka- bir frnc dkknndaki kzla yaknlaan
rakter bir kadn dierine yelerken, bu- gen adamn keyifli hikyesine ortak olu-
rada tercih etme/etmeme durumu tercih ruz. Bu kzla yaknlaan gen adam, ksa
edilenin kim olduundan daha nemlidir. sre sonra arad kadnn aslnda frnc-
Rohmer, kadn-erkek arasndaki ekim alann karsndaki apartmanda oturduunu
nndan ve yaknlamadan doan gerilimi renir ve tercihini yapar. Klsik bir Yeni
anlatmak yerine, bylesi bir durumdaki Dalga filmi gibi balayan hikye, bylelikle
karakterin isel dnyasn grnr klabil- yava yava seyirciyi sorumluluklar pay-
menin yollarn arar. lamaya ve Ahlki yklere dhil olmaya
arr. Suzannen Kariyerindeyse iki erkek
Ahlki ykler Serisi ve arasnda kalan bir kadn vardr. Byk olan
Kadn-Erkek likileri erkek, kadn kendisine k eder ama bir
Monceau Frncsnda, her gn yolda kar- sre sonra ondan sklr ve brakr. Sonra
lat bir kz bulmaya alan ama kade- da kz, dier erkekle birlikte olmaya balar,
rinin de ynlendirmesiyle kefettii ufak ama o erkek de baka bir kzdan holanr.

AIK ALAN
Ahlki ykler serisinin drdn-

c filmi Koleksiyoncu Kz ile dikkat-
leri eken Rohmer, anlatsn karak-
terlerin isel sorgulama sreleri
zerine kurar. Duygu ve dnceler
zerine fikir yrtmek, somutlaan
arzulardan daha nemlidir karak-
terleri iin.
bir yola bavurduunu dnen bakarak-

ter, zaman getike ona daha ok tutulur.
Ayn mekn paylaan bir kadn ve iki erkei
anlatan Maudda Geen Gecem, serinin b-
tn karakteristiini ortaya kardndan
Ahlki yklerin en dikkat ekenidir. Bu
filmlerin hemen hepsi kartezyen felsefe
temelinde birletiinden, hem bu felsefe-
yi hem Pascal hem de serinin ismini en
Serinin ilk iki filmindeki erkek karakter- iyi ifade eden Maudda Geen Gecem olur.
ler henz tam olgunlamamtr; onlarn Akln snrlarnn olduunu ve baz eyle-
hikyeleri seriye bir giri nitelii tar. Seri rin ancak gnlle kavranacan belirten
ilerledike karakterler olgunlar ve tart- Pascaln felsefesinin Marksist ve Katolik
lan konular derinlemeye balar. yorumlarnn yapld filmde Pascaln
Serinin nc filmi Maudda Geen Ge- moraliste yan da ortaya konur. Trkeye
cem (Ma Nuit Chez Maud, 1969) ola- ahlk eklinde evrilen moraliste, Eric
cakken barol iin dnlen Jean-Louis Rohmerden alntlayacak olursak insa-
Trintignantn uygun olmamas nedeniyle nn iinde olup bitenin tanmlanmasyla
ekimler ileri bir tarihe ertelenir. Bu sre ilgilenen kiidir; dnceler ve duygularla
zarfnda ynetmen Koleksiyoncu Kz filmini ilgilenir1 Bu tanm aslnda serinin baln
eker; burada da yine iki erkein arasnda ve seri iindeki filmleri aklamakla birlikte
kalan bir kz vardr. Kz herkesle birlikte ol- yaznn banda deindiimiz ynetmenin
masna ramen srarla bakarakteri redde-
der. Kzn kendisini kskandrmak iin byle 1 James Monaco, Yeni Dalga, eviren: Er-
tan Ylmaz, +1 Kitap, 2006, s. 278.

AIK ALAN
karakterlerinin isel dnyalarnda olup

bitenleri tanmlamaya alr ve onlarn
yaptklarndan ya da yapmadklarndan ok
duygu ve dnce dnyalaryla ilgilenir.
Eric Rohmerin bu abasnn en belirginle-
tii filmlerden biri de serinin beinci filmi
Clairein Dizi (Le Genou de Claire, 1970)
olur. Nianl bir adamn yaz tatilinde ta-
nt iki gen kzla yaknlama srecine
odaklanan film, bir yandan Rohmerin er-
kek karakterlerinin neden srarla bir kadnn
Clairein Dizi, Eric Rohmer, 1970
peinden gittiini ve onu taknt hline ge-
tirdiini aklar, dier yandan da geip gi-
Trkeye ahlk eklinde evden genlie yaplm kederli ama zarif bir
rilen moraliste, Rohmerden alnt- at nitelii tar. ki kardeten kk olan
larsak insann iinde olup bitenin bakaraktere ilgi duyar, ama bakarakter
tanmlanmasyla ilgilenen kiidir; kendisine mesafeli yaklaan dier kz ta-
dnceler ve duygularla ilgilenir. knt hline getirir. Koleksiyoncu Kzda ol-
duu gibi Clairein Dizinde de bakarakter
Bu tanm aslnda ynetmenin kii-
holand kzn kendisiyle arasna koyduu
selletirdii sinema slbunun da mesafenin nedenleri zerine dnr ve
ifadesidir. bunu can skntsn gidermek iin balatt
bir tr oyuna dntrr. Karakterler iin
kiiselletirdii sinema slbunu da ifade bir tercih yapmak, bir karar vermek ya da
eder. Rohmer karakterleri, srekli iinde duygularn basite ifade etmek nemsizdir.
bulunduklar durumu anlamlandrmaya Aslnda onlar tutkulu ve takntl yapan, bir
alrak kendilerine bir ekilde buradan karar vermeme ve bir tercihte bulunmama
bir paye kartrlar. Btn bunlar esasn- istekleridir. Soyut olan duygu ve dn-
da nemsizdir. Temel mesele karakterlerin celer zerine fikir yrtmek, her zaman
davranlarn sorgulama sreleridir; yani Rohmer karakterleri iin somutlaan arzu-
bir anlamda ynetmenin de ifade ettii gibi lardan nemlidir. rnein Clairein Dizinde
davranlarndan ziyade davranlaryla bakarakter uzun uzun pln yaptktan
ilgili dndkleridir. Bu temel yap zeri- sonra arzusunu nihayete erdirme frsat
ne filmlerini kuran Rohmer de bu anlamda yakaladnda geri adam atar. Onun arzu-
Pascal gibi bir moralistedir: Filmlerinde lar soyutken ve belirsizken anlamldr. Bu,

AIK ALAN
btn serinin genel bir zelliidir. leden

Sonra Ak (Lamour laprs-midi, 1972) adn
tayan serinin son filminde ise bu zelliin
filmin finaliyle birlikte ortadan kalktn
grrz. Ama seri zaten kendini bitirmitir.
Rohmer serisini batan sona ustaca hesap-
layarak bir geliimin ve sistemler btnn
de fotorafn eker.
Yeni Bir Dil Aray ve

Gerekliin Yanstlmas
Ahlki ykler serisinden sonra Hein- leden Sonra Ak, Eric Rohmer, 1972
rich von Kleistin hikyesinden uyarlad
O Markizi (Die Marquise von O, 1976) ve 2007 yapm Les Amours dAstre et de
ve Chretien de Troyesin kitabndan uyar- Cladonu da bu grubun iine dahil edebili-
lad Perceval le Gallois (1978) ile farkl riz) yeni bir anlatm ekli gelitirmenin yol-
bir anlatm tarz deneyen ynetmen, bu larn arar. Dnemin sanatlar tarafndan
almalarndan sonra Komediler ve Ata- yaplm gravrlerin canlanarak yapay de-
szleri balyla yine alt filmlik bir seri korlara dnt Leydi ve Dkte, Rohmer
eker. Ahlki yklerin daha neeli ver- biraz da Yeni Dalga ruhundan gelen isyanla
siyonlar gibi ilerleyen bu seri, bir anlamda gerekliin yanstlmas zerine kafa yorar
Rohmerin arada ektii iki filmden son- ve farkl anlatm yollar dener. Perceval le
ra yeniden ilk zamanlarna dn iareti Galloisle ilk tohumlarn att gerekliin
olarak da yorumlanr. Bunlarn ardndan farkl bir ekilde yanstlma gereine duy-
mevsimlere blerek anlatt drt filmlik bir duu inancn daha da ileri gtrr.
seriye daha imza atan ynetmen, 2000li Her zaman yaln bir dili tercih eden Roh-
yllara gelindiinde Grace Elliotn anla- mer, son yllarnda bu yalnl daha da u
rndan yola karak devrim zamanndan bir bir noktaya tar ve (zellikle de Astre ile
kesitin sunulduu Leydi ve Dk (Langlaise et Seladonun Aklar filminde ak ettii) ge-
le Duc, 2001) filmini eker. Fransz Devrimi mile bugn arasnda kurduu yanlsamay-
srasnda Pariste mahsur kalan skoyal la seyircileri gerekliin paradoksal dnya-
aristokrat Grace Elliotn hikyesi zerin- sna yaknlatrr. Bylece ilk filmlerinden
den devrim yllarna farkl bir bak atan beri Yeni Dalga iinde farkl bir yerde dur-
ynetmen, bir yandan da Perceval le Gal- sa da ruh ve kavray olarak Yeni Dalgadan
lois gibi (hatta 2003 yapm Triple Agent hi kopmadn bizlere gsterir.

BEYAZ AYARI
E
YAMUK BAKMAK
MEHMET UFUK
Nefesin bu kadar hararetle Bir sinek bir kartal

tartlmasn shhat almeti Sallad vurdu yere
olarak grmek gerekir. Film Yalan deil gerektir
hakknda yaplan bunca kav- Ben de grdm tozunu
ga kyamet, bunca patrt k-
trtnn sonu nereye varacak
diye endie eden taraflara
filmden bir replii hatrlata-
ym: Bitmeyen sava yoktur.

BEYAZ AYARI
N
efes (2009) filminde tra olan tbbi mdahale, kontroln kaybetmi bir
Yzba ban yana evirince komutan, neye nasl mdahale edeceini
nndeki aynaya Atatrkn kestiremeyen mrettebat. Ama asl sertlik,
duvardaki resmi yansr. Ayna- kapanamayacak bir farka iaret eden kar-
da tekrar yzbay grnce vauvv der latrmadadr. Zorlu bir kamp dnemi
seyirci demek ki her Trk askeri ulu nde- geirdik, lkemi en iyi ekilde temsil etmek
rin ta kendisi. Ayn sahnede kap vurulur, istiyorum. Okulumu bitirdikten sonra oyun-
emireri Yzbann illarn getirir. llar cu olmak istiyorum. diyen Trkiye Krali-
niin aldn filmin sonlarna doru akla- esinin sesi televizyondan zar zor duyulur.
yacaktr. Yzba; ocuu olmamakta bu Biri sessiz ama ziyadesiyle sesli, dieri sesli
yzden ii acmaktadr. Tam bir fenafil- ama ziyadesiyle sessiz iki kadn ve apak bir
kemal hli. Bir vauvv demek daha der kyaslama. Kafas yamuk alan, dolaysyla
seyirciye. Ama yamuk bakanlar soyu devam yamuk bakan birisinin, temsil kabiliyeti yk-
etmeyecek bir model karsnda olduklarn sek olan model hangisi diye sorulan soruya
grrler. Bir anlayn, bir tavrn srdrle- verecei cevap ok net olacaktr.
bilirlii mmkn gzkmemektedir. Mukte- rgt lideri Doktor intikam ateiyle sak-
dir sanlan artk muktedir deildir. land yerden km, karakola saldrmtr.
Pusuya drlen rgt mensubu kadn ey- Doktor kran krana yaplan bir arpmann so-
lemcinin kann durdurmaya alma sahnesi nunda ortadan kaldrlacak ve Yzbann can
sert bir sahne: Can ekien bir kadn, zorlu pahasna kurduu tuzaktan kurtulamayacaktr.

BEYAZ AYARI
m diyenler Krt emirerinin ayakta

lmesinden ve lrken Anne beni
affet! demesinden onlarca okuma
yapabilirler.
Trkiye Cumhuriyetinin yurt-
talaryz. Byle bir konuyu filme
alma eyleminin girebilecei bi-
imler hakknda baya fikrimiz
var. Bunun nasl lsz bir hakl
gsterme, ululama, ajitasyon
yaratma vesilesine dntrlebi-
leceini saysz rnekleriyle biliyo-
ruz. Nefesin bu rneklerle ilgisi
yok. Filme o rneklerden bir tane
daha grmek niyetiyle gidenler
byk bir hayal krklna uram
olmal. yleleri, sonuna kadar
dayanabildilerse, konu hakknda
Dklen onca kann, ekilen acla- zihinlerinde birikmi eylerden epey farkl bir
rn ortaya kard keskin taraflar izlenimle km da olabilirler.
nasl memnun edecek, keskin bek- Yaznn bandaki iktibas Yunus Emreden,
lentileri nasl karlayacak, sonunda yukarda alnt da Murat Belgenin 23 ubat
2010 tarihli Taraftaki kesinden. Grm
nasl bir zm sunacaksnz? Zor
olduunuz gibi elma ile armutu toplam
gzkse de bunun da birka ynte- oldum. Hlbuki yine Trkiye Cumhuriyeti
mi var ki ynetmen hepsini deniyor. yurttalar olarak bizlere ilkokulda elma ile
armutun toplanmayacan retmemiler
Orhann intikam alnmtr. Bu adan operas- miydi? retmilerdi. O rendiimizle
yon baarl bile saylabilir. Ama teslim olun, de kalakaldk zaten. O basit ve gerekli giri
silahlarnz brakn arsn srekli yapan taraf, bilgisi orta, lise, niversitede de nedense
stn bir ate gcyle saldran taraf, karabasan deimeden kald. Elma elma aacnda kala-
gibi karakolun stne ken taraf seyircinin cak, armut armutluunu bilecek. Erik daln-
alkn olmad taraftr. stne stlk lmeden dan erik, zm salkmndan zm yenecek.
nce Doktor da Bulann intikamn almtr. Ya- Aksini iddia edip yamuk yapan, yamuk
muk bakmaya bile gerek olmayan bir sahne ile bakan hizaya getirilecek. Byle yetitirildik,
kar karyayzdr. Ama ille de yamuk bakaca- byle belletildik. Byle belletenlerin, iin-

BEYAZ AYARI
den gemekte olduumuz sancl sreteki

Ne oluyoruz, nereye gidiyoruz! aknlk-
larn normal karlamak gerek. ktm erik
dalna, anda yedim zm yaklamnn
sadece meczuplardan kaynaklanabileceine
inanp ona gre vaziyet aladuran yksek
dzey brokratlarn A, bak erik! dzeyinde
yaptklar okumalara ahit olunca insann
Habermastan, Weberden yaplan alnt-
lardan kukuya desi geliyor. ok kr ki
memleketteki yurttalar, dne nazaran hem
daldaki erikleri hem zmleri grmeye, hem
de elmalarla armutlarn bir sepette olmasn
niceliksel bir yanllk olarak grmektense
niteliksel bir zenginlik olarak deerlendir-
meye daha yatkn. vizyona giren filmin hem militarist, hem
Her ne kadar filmin sonundaki atma Trk, hem Krt, hem Ergenekoncu
sahnesi ilgili sitelerde, izleyiciler arasnda sulamalarna maruz kald gz nne
hlen devam etmekte ve neredeyse kan alndnda kesin inanl taraftarlar mem-
gvdeyi gtrmekteyse de ayn yakc nun edemedii ortada.
probleme el atan Yaz Tura (2003)nn ba- Keskin taraflarn olutuu, her iki taraftan
na gelen suskunlukla karlatrldnda da binlerce ana kuzusunun kaybedildii bir
Nefesin bu kadar hararetle tartlmasn atma zerine bir ilk film ekmek nereden
shhat almeti olarak grmek gerekir. Film baklrsa baklsn cesaret isteyen bir giriim.
hakknda yaplan bunca kavga kyamet, Hem dna klmas neredeyse yasaklanm
bunca patrt ktrtnn sonu nereye resmi parametreleri hem resmi paramet-
varacak diye endie eden taraflara film- relerin tamamn mahkm eden gayriresmi
den bir replii hatrlataym: Merak etme. parametreleri gz nnde bulunduracak
Bitmeyen sava yoktur. atmay har- hem de anlatmay murad ettiiniz hikyenizi
landrr mym bilmiyorum ama ne biim perdeye tayacaksnz. Peki bunu nasl
bir cesaretse kzlca kyametin koptuu bu baaracaksnz? Bunun bir formln aan
er meydanna yaln kl atlmakta bir beis Irmak Ulak (2007)ta Cem Ylmaz ise Arog
grmyorum. Yzbann da ngrd (2008)da baarl bir ekilde denedi. Bu
gibi yazy okuyup bitirince Biliyorum forml hikyenin tarih dna tanmasyd.
beni yarglayacaksnz, olsun!. ok kri- Bilinmeyen bir zamanda, bilinmeyen bir
tik bir zamanlamayla hassas bir srete meknda geen bildik hikye. Nefes ise daha

BEYAZ AYARI
Filmin militarist olduu deerlen-

dirmesine en ok katk yapan Sen
uyursan herkes lr! konumasnn
sonunda Yzbann verdii sz
hatrlayannz var m? Sizin ceset-
lerinizi, sizin cenazelerinizi aile-
nize gndermeyeceim. lmenizi
yasaklyorum. Anlald m asker?
Anlalan anlalmam komutanm.
zorlusuna soyunuyor. Bildik en acl, en kanl,

sonunun nasl bitecei en mehul hikyeyi
bilindik bir zaman diliminde, 1993 ylnda
bir karakol basknn merkeze alarak anlatma- var. Doru. O bayrakta bizim de kanmz
y seiyor. Peki, dklen onca kann, ekilen olduunu siz unuttunuz komutan. Bu da
aclarn sebep olduu keskin taraflar nasl doru. Seyircinin Hakikaten her ikisi de
memnun edecek, keskin beklentileri nasl doru yargs. O da doru.
karlayacak, sonunda nasl bir zm suna- kinci forml gstergelerin ak ulu kullanl-
caksnz? Zor gzkse de bunun da birka mas formldr. Bst, bayrak, mar, tablo,
yntemi var ki ynetmen hepsini deniyor. kar, zirve, glge, asker, terrist gibi gste-
Birinci forml Nasreddin Hocann hepiniz renler birebir iaret ettikleri anlamlardan
haklsnz formldr. Hocann komik bir bazen daha ouna, bazen de tam kartna
adam olduunu dnenler glmseyebi- tekabl eder.
lir. Ama gerein ok katmanllna iaret, Bst itina ile temizlenir; grev gerei, sayg
anlamn tketilemez olduunun hatrlatl- gerei, sevgi gerei Bst temizlenince
mas, bak alarnn farkl olabileceinin bahar gelecektir, gelir. Bst temizlenmeye
kabul, erik dalnda zm yenebilecei muhtatr; buz kesmi donakalmtr, yalnz-
tecrbesinin aktarm hem Batda hem de dr, yklacaktr, yklr.
Douda kadim dnemlerden beri glm- Bayrak anl hilldir, alsancaktr; bembeyaz
senegelen ariflerce sklkla hatrlatlmtr. bulutlar altnda zgrce dalgalanr, gndere
Filmde her iki gr asnn aktarlmasn- ekilir, selm durulur. Bayrak paralanm,
da sklkla kullanlan bu yntem, zellikle lime lime, delik deik olmutur, skklerinin
Yzba ile Doktorun telefon konumala- dikilmesine muhtatr, Bir Krt ezgisinin e-
rnda barizdir: Bu bayrakta hepimizin kan liinde gnderden indirilir yine ayn ezgi e-

BEYAZ AYARI
Baksrt bir konunun ilendii fil-

min kimsenin beklentilerini kar-
layamayacan, ne ele ne gne ya-
ranamayacan bilen, maynl bir
arazide yol aldnn ve bu maynl
araziye ramen tehlikeli gnder-
melerde bulunan ynetmenin btn
tedbirleri almas en doal hakk.
tehlikeli gndermelerde bulunan ynetme-

nin btn tedbirleri almas en doal hakk.
Resmi grlerini aklayan kamu grevlile-
liinde gndere ekilir. Doktorun deyiiyle rinden ald vgye baklrsa atmadan
dalarnn rzgrna bile dayanamamtr. sa kurtulan erin bst temizleme ritelini
Tablo bir rya, bir topyadr. ok uzak yerine getiren avu olmas tedbiri ie ya-
olmayan bir gemite ceddin dedenin fetih ram grnyor. A, bak erik! seviyesinde
srasndaki ahlann resmeder. Tablo bir okuma yapanlarn ilk gsterdiinden baka
kbustur, karabasandr. Snrlarn dna ta- bir ey gremeyeceklerine dair tahmininde
may brak, snrlarn iini muhafaza edeme- de hakl olduunu dnyorum.
me kaygsnn gsterenine dnmtr. Bu yaz da grnd zere her trl den-
ncs nesnellik formldr. Buna tah- geleri gzeten bir deerlendirme oldu.
terevalli, yani denge forml de denilebilir. Yanl bir okuma olup olmadn ynetme-
Ac sylyor, ama doru sylyor. tutumu nin kendisine sormadan renmemize imkn
yaralanabilecek vicdanlar sakinletirmeye yok, ama ynetmenin bu filmi, Bulann
yarar. Anlatmn bir tarafa fazlaca yasland heykelini karakola dikeceim szn veren
dnldnde dier tarafa arlk veri- Doktorun szn tutup tutmadn grebi-
lerek dengenin gzetilmesi abasdr. Bu len gzler iin ektiini dnyorum. Filmin
ocuklar asla kvrmazlar. cmlesinin he- militarist olduu deerlendirmesine en ok
men ardndan kvrak bir dans figr yapan katk yapan Sen uyursan herkes lr!
Mehmetik grnts gelir. Baksrt bir konumasnn sonunda Yzbann verdii
konunun ilendii filmin kimsenin beklen- sz hatrlayannz var m? Sizin cesetlerini-
tilerini karlayamayacan, ne ele ne gne zi, sizin cenazelerinizi ailenize gndermeye-
yaranamayacan bilen, maynl bir arazide ceim. lmenizi yasaklyorum. Anlald m
yol aldnn ve bu maynl araziye ramen asker? Anlalan anlalmam komutanm.

NEDEN FLM SEYREDYORUZ?
GKHAN
YORGANCIGL
HAYAT FLMLERDEK
GB DEL;
OK DAHA ZOR
H

Hayat ve sinema ilikisi sanld- ayat filmlerdeki gibi deil
ndan ok daha gl. Sinema Hayat ok daha zor. ifade-
hayata dair bir eyler syleme- sinin bir filmden alnm bir
replik olduunu sylersek
ye alyor, hayat da sinemann
ortaya kan durum bize sinemayla ilgili
hammaddesi grevini gryor
sylenebilecek eylerden nemli bir ksm-
ve daha sonra tekrar hayata d- n veriyor. Biraz aklayalm: Bir sinema fil-
np sinemasal gzlerle bakyo- mi izliyorsunuz. Film boyunca bir ocuun
ruz belki. bymesine, okul yllarnda arkadalaryla
olan ocuka duygularna, savatan hi
dnmeyen babasnn yokluunda yetikin

Cennet Sinemas, Giuseppe Tornatorre, 1988
bir insan hline gelmesine, ilk defa k paradoksal durum sayesinde anlyorsunuz
olmasna, hayata dair tutkularnn yanna ki hayat ve sinema ilikisi sanldndan
bir de ileride meslek hline gelecek baka ok daha gl. Sinema hayata dair bir
bir tutkunun, sinema tutkusunun oluma- eyler sylemeye alyor, hayat da sine-
sna tanklk ediyorsunuz. zlediiniz film mann hammaddesi grevini gryor ve
size hayat ile sinemay kyaslatyor srarla: daha sonra tekrar hayata dnp sinemasal
Hayat m nce gelir sinema m? diye so- gzlerle bakyoruz belki. rnein filmler-
rabiliyorsunuz. Ve filmin dramatik dnm deki FBI ajanlar m gereklerine benziyor
noktalarndan birinde ana karakterlerden yoksa gerek FBI ajanlar m kendilerini
biri dierine dnyor ve yle diyor: Ha- filmlerdekilere benzetmeye alyor?
yat filmlerdeki gibi deil... Hayat ok daha imdi geriye doru ekilip neden sinemay
zor. Siz de ister istemez Gerekten yle sevdiimize bakalm, neden film izlediimi-
mi? diye soruyorsunuz. Bir filmin iinden, zi anlamaya alalm.
film gibi olmay reddeden yani hayat m Sinema zerine dnmek, insana dair
sinema m sorusu karsnda hayat tercih nemli baz gerekleri kefetmemize ya-
eden bir cmle duymak sizi artyor. Bu rayabilir. Aristo Poetikasnda sinema ve

bir simlasyonu olarak insan tarafndan

yaratlyor ve hayat yaratan gc taklit
eden sanat, oynad tanrsal rolle ken-
di evrenini yaratarak ona ekil veriyordu.
Aristonun mimesis teorisi Rnesans sa-
natlar tarafndan ylesine benimsenir ki,
Floransadaki resim atlyeleri adeta tabiat
ve anatomi aratrmalarnn yapld labo-
ratuvarlar hline gelir.2 te yandan taklit
ve benzetmeci sanatlar zerindeki ilk ele-
tiriler, Aristodan da nce Platon tarafndan
gerekletirir ve gerei taklit ederek sim-
lasyonlar yaratan benzetmeci sanatlarla
alay edecek derecede eyler syler: Aristo
aslnda tmdengelim yntemiyle akl y-
rtmt; Antik Yunan tiyatrosuna ya da
Cennet Sinemas, Giuseppe Tornatorre, 1988 heykeltralarn eserlerine bakarak geriye
dnk bir aklama abas iindeydi. Orta-
benzeri sahne sanatlarn gerekleyen te- da bir olgu olarak sanat vard ve bunu ak-
mel eylemlerin taklit kavram zerine ina lamak gerekiyordu. Yani sanatsal faaliyetler
edildiini iddia ediyor ve diyor ki: O halde Aristonun mimesis teorisi kurulduktan
epos, tragedya, komedya, dithrambos iiri, sonra ortaya kmad elbette.
kitara sanatlarnn byk bir ksm, btn Bir sahne ve zerinde ...m gibi yapan,
bunlar genel olarak taklittir. () Genel anlatlan hikyenin gerekliine ait ama
olarak taklit ya ritm ya sz ya da harmoni gerek olmayan karakterler... Seyirci ta-
araclyla gerekletirilir.1 Aristonun rafnda ise gerek insanlar; gerek olma-
uzun zaman nce ortaya att fikirler, ok dn bildikleri simlasyonlar bir d gz
yaygn bir ekilde kabul grd ve Bat dn- olarak izlerken bir d gz olmann verdi-
yasn derinden etkiledi. Btn bir sanat i gvenli ve bir eit voyeurist (dikizci)
felsefesi taklit yani mimesis kavram zerine haz duygusu iindeler. Aristonun buldu-
ina edildi. in asl uydu: Sahne, hayatn u zm yani taklide indirgenmi sanat
1 Aristoteles, Poetika, eviren: smail Tu- 2 Beir Ayvazolu, slm Estetii ve nsan,
nal, Remzi Kitabevi, 2009, s.11-13. a Yaynlar,1989, s. 27.

felsefesi, sanaty ister istemez Tanr ile dan gzetlemek iin mi? Sanal katarsisler
rekabete srkledi (en azndan bir ksm yaama gds, bir eit rntgencilik dr-
sanaty). nk taklit fiili, iinde reka- tsnden daha gl ve insan doasna
bet duygusunu da tayabiliyor. Sanat daha yapk olsa gerek. te yandan Ho-
Tanrya inansa da inanmasa da ondan meros, lyadasn yazarken Yunan kavimle-
daha iyisini yaratmak gibi bir aba iin- rinin Troyaya kar zaferini destanlatrma
de mi olmal? grevini stne alsa da Troyay ylesine
Peki seyirci yani bir sanat eserinin mu- tasvir eder ki onun Anadolulu kimliiyle
hatab, mimetik bir eserle karlatnda kendisine taraf olarak Troyay setiini
gerekten de Tanrnn yarattklaryla ve aslnda iin iin Troya propagandas
yaran bir eye mi bakmaktadr? slm yaptn iddia edenler hi de az deildir.3
medeniyetinin tasvire, dolaysyla Tanryla lyaday okurken ilk sayfalardan itibaren
rekabet hissine izin vermemesinin altnda taraf tutmaya mecbur braklrsnz. Savaan
yatan sebepler ok ak. Peki ama mimetik iki taraf yle tasvir edilir ki okuyucunun
bir sanat olarak tanmlanan klsik drama- (seyircinin) bu savata safn semesi bir
nn kendisine hedef kitle seerken inan zorunlulua dnr. O hlde seyircinin
ayrm yapmamasna ne demeli? Aristoyu motivasyonu olarak az nce saydmz iki
sorgulamakla ie balanabilir, tpk tarih duruma bir ncsn ilve edebilir miyiz:
boyunca yapld gibi. Yeryznde, yani yeryznn bir yansmas
olan sahnedeki adaleti tesis etmek. Adalet
Sanatnn niyetini sorgulamak da belki gl bir temadr ve klsik dramann seyirci
baz konularda farkl tanmlamalar yap- tarafndaki en temel motivasyonlarndan
mayla sonulanabilir. Michelangelonun biridir. Sahnede olup biten sanal kaosu
Musa heykelini yontarkenki niyeti sade- sanal da olsa kozmosa dntrmek, belki
ce Michelangeloyu mu ilgilendirir? te de yeryzndeki kaosu kozmosa dn-
yandan seyirci, kendisini sahnede hayal trme yolunda bize, insanoluna rehberlik
edip, zdeleme dediimiz eylemi ger- yapabilir, ne dersiniz? Fakat en baa dnp
ekletirirken nasl bir niyet tar? Neden Alfredonun gen Totoya syledii eyi
kendimizi gerek olmayan bir dnyada bir tam burada tekrar etmek yerinde olacak:
bakas olarak hayal etmekten holanalm? Hayat filmlerdeki gibi deil... Hayat ok
Basite sahnedeki gerek olmayan katar- daha zor.
sis bize sahte bir arnma yaatt iin mi?
Yoksa sadece bakalarnn hayatlarn ya
3 Halikarnas Balks, Hey Koca Yurt, Bilgi
da baka gerekleri zarar grme riski olma-
Yaynevi, 2001, s. 328.

KTAPLIK
Film Eletirisi Alannda

Yeni ve Farkl Bir Dil:
YNETMEN
SNEMAS
Kre Yaynlar da hsan Kabil editrlnde balatt Hayal Perdesi Ki-
tapl adn tayan sinema dizisinin ilk almalaryla sinema yayncl
kervanna katld. Dizinin ilk kitaplar yeni kuak ynetmenlerden Dervi
Zaim, Nuri Bilge Ceylan ve Zeki Demirkubuza odaklanyor. eitli yayn
organlarnda almalarn srdren gen yazarlar bir araya getiren kitap-
lar, nitelikli eletiri alanndaki snkl canlandran nemli abalardan.

KTAPLIK
Ynetmen Sinemas:
Dervi Zaim
Gerek ile fantastik dnya arasnda gezine-
HANFE GM rek iktidar ilikilerinin politik angajmanlarla
S
binbir surete brnebilen tekil suretsizliini
on yllarda Trk sinemasndaki farkl biimsel estetik slplarla dile getir-
hareketlilik, sinema yazn ve ya- meye alan Dervi Zaim, kitapta sinema
ynclnda da kendini gsteriyor. dili, kurgu, estetik, gerekilik gibi unsurlara
Kre Yaynlar da hsan Kabil edi- yaklamyla filmleri zelinde enine boyuna
trlnde balatt Hayal Perdesi Kitapl tartlyor. Tavus kuuyla surlarn arasnda
adn tayan sinema dizisinin ilk almalary- gezinen Mahsuna (Tabutta Rvaata, 1996)
la sinema yayncl kervanna katlanlardan. mahzun savruk bir meczup gibi yaklama-
Aye Payn hazrlad Ynetmen Sinemas mza izin vermeyen muhalif anlatsyla Zaim,
serisinin ilk kitab yeni kuak ynetmen- Celil Civann yazsna, Mahsuna beslenilen
lerden Dervi Zaim, Nuri Bilge Ceylan ve yapmack vicdan bir azaba dntrerek
Zeki Demirkubuza odaklanyor. eitli yayn tekinin kabul grrln imleyiiyle konu
organlarnda almalarn srdren gen ya- oluyor. mit Aksoy, Filler ve imen (2001)
zarlar bir araya getiren kitaplar, nitelikli ele- zelinde ynetmenin seksen yllk Trkiye
tiri alanndaki snkl canlandran nemli Cumhuriyetinin ilikiler arkeolojisini kazrken
abalardan. Dervi Zaimin sinemasnda bi- hakikat silsilelerini, zerinde younlamadan
imle kurduu ilikinin zn hatrlatrcasna bir resmigeit treni gibi gstermesini eleti-
karakterlerin gznde ynetmenlerin bakn riyor. amur (2003) ekseninde Zaimin me-
imleyen kapak tasarm, kitaptaki yazlarn taforlar dnyasn kurgu kuramndan hareket-
da hangi balamda yazldna dair ipular le zmleyen Aye Pay, montajn eretileme
sunuyor. Serinin cep kitaplar eklinde ha- gcnn -kimi zaman- kurduu kapal anlat-
zrlanmas vapurda okunabilirliini arttrsa mn handikaplarna deinirken, ynetmenin
da filmlerin disiplinleraras incelenmesi be akademik bakn seyrelttiinde i dnyasn
dakikada Beikta yolculuunuzun meakkatli daha berrak yanstacann altn iziyor. Fuat
gemesine sebebiyet verebiliyor. Er, ynetmenin Cenneti Beklerken (2006) ve

KTAPLIK
Nokta (2008) filmlerinde biimsel kaygnn yapyor: Zira Demirkubuzun kahramanlar

ar bastn, toplumsal meseleler ve kl- Dostoyevskinin kahramanlar gibi sonunda
trel/sanatsal kodlar arasndaki dengenin herhangi bir dinsel, tinsel aydnlanmaya, epi-
tersine dndn, ynetmenin geleneksel faniye kavumazlar; dpedz yenilirler. Ger-
sanatlardaki araynn tekiyle imknsz te- ek ve Konsept Arasnda: tiraf ve Yazg ba-
masa bir ar eklinde okunabileceini ifade lkl makalesinde Aye Pay, Demirkubuzun
ediyor. Tuba Denizin gerekletirdii kap- anlatmndaki gstermeci ve yer yer arabesk
saml syleide Zaim, sinemasnda estetik bi- tavrn gerein btncl anlamn zedeleye
im kurma yolunda geleneksel slm sanatla- bileceini ileri sryor. Betl Demirel, bulank
rn aratrma srelerinden nihilizmin kasvetli bir anlatya yaslanan Bekleme Odasn hii-
bulutunun sanatsal retimdeki tahakkmne liin narsistik bir yorumu eklinde tanmlyor.
kadar pek ok soruya yant veriyor. Fuat Er, Fernando Pessoa eliinde Masumi-
yet (1997) ve Kader (2006) filmlerinde i-
lenen ak temasnn otopsisinden felsefi ak
ile fiziki akn birbirine kangren (!) dm-
leniinin tespitiyle kitabn en dikkat ekici
almasna imza atyor. Bar Saydam, Ks-
kanmak (2009) filmindeki tutkuyla kanan
ktcl birikintinin yzeye irkinlik olarak
ifasn varoluu parametrelerle okuyor. Ki-
tap, Aye Pay ve Ebru Afatn Demirkubuz ile
Ynetmen Sinemas:
gerekletirdikleri, sinema dili, imknlar ve
Zeki Demirkubuz
imknszlklar ve ktlk ekseninde dnen
Filmografisinde ktln eskizlerini izen, hacimli bir syleiyle son buluyor.
en baya hikyeden grkemli kaybedileri,
arabesk ve kitsch etrafnda rd melodra-
mnn iinde hileen karakterlerin savrulula-
rn, cereyanda kalan kap arpmalarna ben-
zer bir kendilikte tasvir eden Zeki Demirku-
buz, nerdeyse ilk kez bu derece ayrntl ve
eletirel bir okumaya tbi tutuluyor. Kitapta
mit Aksoy, Heideggerden hareketle C Blok
(1994) filmindeki can skntsn felsefi bir Ynetmen Sinemas:
dzlemde hilikle bantl olarak ele alyor. Nuri Bilge Ceylan
nc Sayfa: Yenilerek Direnmek adl a- Fotorafn ikin doasndan hareketle bel-
lmasnda Celil Civan Samuel Becketta atf geselci erevelemelerle anlatya yerleen

KTAPLIK
imgelem dnyas ve tabiatn asli bir karakter Dervi Zaim, Zeki Demirkubuz ve Nuri
olarak ilendii Nuri Bilge Ceylan sinemas, Bilge Ceylan zerine imdiye kadar ya-
tara-kent ikilisinin imknl birlikteliinin tas- plm en kapsaml almayla kitapl-
virinde gzlemlenen aray diliyle Dervi
mzda yer almay hak eden Ynetmen
Zaimin salt biimde denediini hikyelemede
de dener. Hilal Turan, zellikle Kasaba Sinemas serisi Ahmet Uluay ve Semih
(1997) ve Mays Sknts (1999) zerinden Kaplanolu kitaplaryla devam edecek.
Ceylann filmografisindeki taray, ocuklua
dair anlarn ve dlerin temize ekildii bir Hayal Perdesi Sinema Topluluu, sinemann
zaman-mekn olarak yorumlarken, tara ile hem pratik hem teorik alanndaki gayretle-
evi zdetirmeye tbi tutuyor. Ceylann film- riyle dikkat ekiyor. Ders notlarn birletire-
lerindeki aidiyetsizliin getirdii boluu ta- rek baladklar sinema fanzini yolculuklarn
nmlamaya koyulan Esra Bulut, tara-kent iki- e-dergi formuna evirerek profesyonel bir
lisindeki yabanclamay, birbirinin belleksizi mecraa kayan ve Kre Yaynlar bnyesinde
bireylerin yitirdii deerlerin uzakln Uzak balattklar Hayal Perdesi Kitapl dizisiyle
(2002) filmi uzamnda hesaplamaya alyor. teorik alandaki almalarn perinleyen
Aye Pay, din ile sanat arasnda kurduu kar- ekip, ksa film almalarn da srdryor.
tlamal bantdan hareketle klimler (2006) Bu ynyle acaba Hayal Perdesi ekibi, film
ile filmografisinde bir krlma yaayan Nuri retim srecine film kritik sreciyle balayan
Bilge Ceylan sinemasn nceki filmlerinde Cahiers du Cinmann Nouvella Vogue (Yeni
de deindii aidiyetsizlik temas, kadn-erkek Dalga) kartmas gibi bir akmn domasna
ilikileri balamnda vicdan ve samimiyetin nclk edebilir mi diye bir soru akla geliyor.
snanyla birlikte deerlendirmeye tbi tu- Fransz Yeni Dalga Sinemasnn beslendii
tuyor. Fuat Er fotorafik dzlem zerinden teorik birikim ve yapskmc tavrn eletir-
Maymun (2008) filminin cehennem tasvirine menlik ile sanat yapt ve retimi arasndaki
yaklaan ktln mesafesizliine, klostro- yaknlamann Godardn deyiiyle birbirini
fobik melodramlaan anlatm yapsna tutu- besleyen sreleri barndrdndan sz et-
narak deinmeye alyor. mek mmknse bu mit veren sorumuzun
cevabn da zamana brakmak gerekecek.
Teorinin Pratikle Bulumas ya da
Film eletirisi alannda yeni ve farkl bir dil
Yeni Dalga kartmas
tutturan Hayal Perdesi ekibi, Dervi Zaim, Zeki
2003 ylndan bu yana hsan Kabil modera-
Demirkubuz ve Nuri Bilge Ceylan zerine
trlnde dzenledikleri film okumalar, se-
imdiye kadar yaplm en kapsaml almayla
minerler, sanat okumalar, senaryo-ksa film
kitaplmzda yer almay hak eden Ynetmen
almalar ve Mecid Mecidi, Aida Begic gibi
Sinemas serisini Ahmet Uluay ve Semih Kap-
ynetmenlerle gerekletirdikleri atlyelerle
lanolu kitaplaryla devam ettirecek.

HAYAL POSTASI OKUYUCU FLM YORUMLARI
ANT-MLTARST
GRNML
MLTARZM:
NEFES
ZERNE
TEZLER
diye bir cmle kt azndan. Okuma yaz-
MT AKSOY
ma bilmeyen annemin bunu da yle imdi
T
demek istediimi daha iyi anlatmak iin
rkiye garip bir lke, lkede
bir deyim kullanaym gibi bir dnceyle
yaayanlar da. Kimin neye, nasl
yapmadn bilmem sylememe gerek var
bir tepki vereceini kestirmeniz
m? Tpk annem gibi, bu topraklardaki
bazen iyiden iyiye gleiyor.
insanlar da bazen olur olmaz eylere, bek-
Bunu anlamak iin kendi adma ok uzak-
lediimin dnda baz tepkiler veriyorlar;
lara gitmeme gerek yok aslnda; anneme
bilmiyorum bunu hayra m yoksa erre mi
bakmam yeterli. Birka gn nce bana
yormak gerekiyor?
ve benim zerimden dnyaya kzd,
sinirlendii bir anda, birden Kocam beni Btn bunlar sz Nefes (2009) filmine
saken sever, komum beni tokken getirmek iin sylyorum aslnda. Nefes

yorum@hayalperdesi.net HAYAL POSTASI
zerine yaplan okuma biimlerine bakt- Nefese gsterilen iki farkl milliyeti tepki,
mzda filmi izleyen ortalama seyircinin bana Can Dndarn Mustafa filmine gste-
iki cihette toplandn gryoruz: zleyi- rilen tepkileri hatrlatt. Can Dndarn hafif
cilerden bir ksm filme kaba milliyeti janr liberal-ar Kemalist dili, Atatrkn manevi
iinden bakp verken, dier ksm yine ahsna ynelik bir hakaret gibi alglanm-
milliyeti bir refleksle ama bu kez ters bir t. Bunun temel sebebiyse -o klie ifadeyi
okuma yaparak anti-militarist buluyor; kullanacak olursam- Atatrk zaaflaryla
hatta ii daha da ileri gtrerek filmi Krt birlikte, bir insan olarak anlatmasyd.
milliyetiliiyle suluyor. Kendi adma ilk Kemalizmin glmseyen yz Dndarn by-
elden o bildik basit okuma zerinden de- le bir eletiriye uramas karsnda duydu-
erlendiriyordum filmi. Buna gre, film um aknl Nefes zerine yaplan yorumla-
(ok basit olarak) bir klieyi, yani dada r okuduumda da benzer ekilde hissettim.
olup bitenleri askerlerin gznden anla- Nefes, merkezine da ald oranda me-
tyordu. Filmdeki gerek sknt da ite tam seleyi bir anlamda pornografikletirerek
buradayd: hlihazrdaki meselenin yalnz- anlatyor; bunu da phesiz gayet bilinli
ca dadaki bir durum olarak anlatlma- bir ekilde yapyor. Bizi dorudan doru-
snda. Baka bir ifadeyle, film u mehur ya kaynaa gtrmek isteyen film, Bakn,
Krt sorununu, atmann kaynanda evresinde dnenip durduunuz meselenin
aramaktayd ve bu yzden kendisine mer- kayna buras! demeye alyor ve bunu
kez olarak da almaktayd.

aranmal. atmalar, kanlar, mermiler ve di-

erleri, asl ve gizli kurgusal iddeti grme-
mizi engelleyen bir tr korumadr esasnda.
Hl byle iken Nefese ynelik izleyici ele-
tirilerini nereye koymak gerekiyor? Baka
bir ifadeyle, film gerekten kimin tarafn
tutuyor? Baz izleyicilerin Krt milliyeti-
liine dair bir takm nveler bulmas ol-
duka nemli bir data aslnda. Zira, tpk
Dndarn Atatrk belgeselinde olduu
gibi, oluturulmaya allan atmosferin
insani -ya da daha siyasal bir jargonla li-
(belli bir anlamda) beceriyor da. Bylesi beral- dilinin grmezlikten gelindii bir
bir kurgunun kendisini pornografik olarak durumla kar karyayz. Her iki yapm da,
deerlendirmek, meselenin da (yani hlihazrdaki siyasal atmosfer iinde daha
hlihazrda orada var olan atma) ile ilgili anlalr, dokunulabilir ve nihayet kabul edi-
boyutunun grmezlikten gelinmesinden de- lebilir bir meseleye dntrmek istediler
il, tam tersine dan btn bu hikyeyi ele aldklar malzemeyi. Yani Atatrk veya
domine etmesinden dolay ortaya kyor. ordu szkonusu olduunda, iinde bulun-
Hem meselenin kendisini daa indirge- duumuz siyasal durumla birlikte ortaya
mesinden hem de btn toplumsal, siyasal, kan uzakl gidermeye almaktayd
ve insani durumlardan bamsz olarak, bu filmler. Bunu da oray buraya tayarak,
askerlik ve bunun iaret ettii soyutlanm- bilmediklerimizi bize reterek yapmaktay-
ln iddetini merkeze almasndan dolay d. Bu anlamda, Atatrkn zaaflarndan
buradaki pornografi ift katmanl bir hl bahsedilmesiyle (ki bu bizim bilmediimiz
alyor. Bylesi bir durumda meselenin te- bir eydir), komutann Uyursanz lrs-
mel aktrleri komutan ile doktor (rgt nz! () lrseniz 45 saniye iin kahra-
lideri) oluyor ister istemez. Burada ise o man olursunuz! diyerek, o kahramanl
bildiimiz iddet sarmalnn retilme sreci yaygnlatrmaya almas ayn trden
birbirini besleyen bir kurguyla devam edi- eylemlerdir esasnda. Her iki durumda da
yor. Bu anlamda aslnda filmdeki iddet ya- amalanan nokta, nesnesine uzak olan biz-
hut pornografik unsur atmann, kanlarn, lerin nesnemize yakn olmasn salamak
mermilerin kendisinde deil, meseleyi bu ve szkonusu malzemeleri daha yaygn bir
kapana, yani daa emanet eden bakta dolam ana sokmaktr.

belli bir zaaf ve komplo ile ilikilendi-

rilerek alglanmaktadr. Her iki rnek iin
de szkonusu malzemelerin bir kademe
aadaki mevcudiyetlerine, yani hata ya-
pabilir ve eletirilebilir olmalarna, (en
hafif tabirle) tahamml edilememektedir.
Dolaysyla bu filmler, liberalize edilmi
dilleriyle tam da iinde bulunduumuz si-
yasal atmosferde var olan iddet dilinin
stn rterek, bu dili baka aralar ve
biimlerle yeniden retmektedir. Baka bir
syleyile, izleyicilerin Krt milliyetilii
olarak grdkleri ey aslnda, tam olarak
iinde bulunduumuz siyasal durumda
anti-militarist grnen militarist bir film
ekmek yahut zaaflar ve insaniliinin
yanstlmasyla birlikte Atatrke dair ima-
jinasyonun dolama sokulduu alann ge-
nilemesidir. Ama bu trden bir temsile de
bazlarmza garip gelen ekilde bir tepki
gelmektedir. Bunun temel nedeni ise henz
Btn bunlara ramen yine de (bu trden)
bylesi bir temsile izleyicilerin hazr olma-
film(ler), eer yanl anlalyor ise ihti-
masdr. Bu anlamda, filmin sakl bir ekilde
maldir ki bu, her iki yaygnlatrma strate-
taraf tutmasyla ortaya kan bulanklln,
jisinin oluturmaya altklar dile henz
hazr olmayan ortalama bir izleyici kit- filmin ok da istemedii, daha dorusu
lesiyle kar karya olmamzla ilgilidir. Bu ok da ngrmedii bir durum olduunu
hazr olmama hli ise bir yandan bu trden dnmemek gerekmektedir.
zaaflarn fark edilmesine dayanlamayaca- Galiba bu trden filmlerle ilgili genel ka-
ndan, te yandan hlihazrdaki siyasal nnn ne olduunu, sandmzdan daha
konjonktrn gnderme yapt bir takm fazla nemsememiz gerekiyor. nk
gelimelerden kaynaklanr. Atatrkn ya- hlihazrdaki siyasal durumun tam olarak
hut ordunun imajnn belli bir muhkemlik ne demeye geldiini, sandmzdan daha
iinden dnlmesi ile birlikte iinde net ve berrak bir ekilde bize gsteriyor.
yaadmz siyasal atmosferde bu filmler, Evet, daha net ve daha berrak

VZYONPOSTASI OKUYUCU FLM YORUMLARI
HAYAL
HER EYMZ
MEYDANDA
ZEYNEP MERVE UYGUN annesi yedi canlym ya da her gn bu
zorunlu konumay yapmakla ykmlym
S
aat 22:30. !f stanbul 2010un gibi bir ifade var. Adn sann daha nce
-salonun bo koltuklarndan duymadnz en byk internet ncs
anlald zere- en az ilgi Josh Harrisin baar/baarszlk yksn
gren gsterimlerinden birin- anlatan Her eyimiz Meydanda (We Live in
deyiz. Her film ncesi bkknlk veren bir dizi Public, 2009) belgeseli byle alyor.
reklmn son bulmasyla kadrajda el kame- Cebindeki 900 dolarla New Yorka gelen
rasnn karsnda oturan bir adam beliriyor: Josh Harris, 1993te kurduu ve dnyann
Merhaba anne! Seni seviyorum. Gittiinde ilk internet televizyonu olma zelliine sahip
dedelerimize ve atalarmza selm syle. O pseudo.com ile hzla ykselen bir baar
tarafta grrz. Ve kayd durduruyor. grafii yakalar. Kablolardan kurduu byl
lm deindeki annesine hitaben yapt dnyaya dhil olmak isteyen ve etrafnda
konumasn souk ve sakin bir ekilde biti- Yeter ki beni ie al, yerleri yalayarak temiz-
riveren adam, ekranda Game Over yazs- lerim. diye yalvaran insanlarn dolat son
n grm kadar bile zgn deil. Yznde derece parlak ve zengin bir adama dnr.

VZYON
nne n, servetine servet katan Josh, pse- tetiklenmesi ve mahremiyet kavramlarnn

udo.comu -hem de irket zirvedeyken- satp yitirilmesiyle tm toplumsal normlarn ihll
servetinin byk bir ksmn yeni projeye edildii bir aknlk deneyimi yaarlar. lk
aktarr. Kendisini takip eden kameraya sk sk gnlerdeki glm balm hayatn zamanla
yeni projenin, gelecekte teknolojinin, zel- tamamen nasl tuhaf cinsel ayinler serisine
likle de medyann insanlar zerinde ne kadar ve sonrasnda kitlesel agresyon2a dn-
byk bir etkiye sahip olabileceini ispat- t izleyenlerce rahatlkla gzlemlenmekte-
lamaya alan bir deney olacan syler. dir. Artk bu cehennemin canna tak ettiini
1998de gsterime giren Truman Showdan dnen ve bu yzden evden ayrlmaya
son derece etkilenen Harris, 1999un ikinci alan bir denein, ierideki hayat insan
yarsnda yeni projesi iin New Yorklu -ei- ldrtan ve felkete srkleyen bir deneyim
timli ve akl banda olduu farz edilen- 100 olarak tanmlamas bir istisna olmayacak ve
sanat denek ile yatak odas, du ve tuvalet birok kii kendiyle yzlemek durumunda
dhil btn yaam alanlarna, kapal devre braklacaktr. Srekli kayt yapan kameralar
24 saat canl yayn yapan kameralarn yer- eliinde zaman zaman sorguya alnan de-
letirildii, snak eklindeki bir yeralt ote- neklerin, bu psikolojik baskya nasl dayana-
linde 6 ay bambaka bir yaam deneyim- bildii belki sadece seyretme ve seyredilebil-
lemeleri konusunda anlar. Herkesin Japon me tutkusunun esaretiyle aklanabilir.
tarznda dizayn edilen bir uyuma kapslne Milenyumun ilk sabah yaplan polis baskn
ve pek ok monitre sahip olduu, toplama projeye son verirken Josh Harris yepyeni
kamplarn andran bu garip yerde Harris, projesinin hazrlklarna balamtr bile:
deneklerini Burada yediiniz, itiiniz her Sessiz olun! Her eyimiz Meydanda. Josh
ey bedava, ama tm grnt kaytlarnz Harrisin bu kez bizzat kendisi ve kz arka-
sadece bana ait olacak. diye uyarr. da zerinde uygulayaca deney, www.
Seyretme ve seyredilebilmenin en u, en weliveinpublic.com adresinden 24 saat canl
zgr ve hatta en ak ekliyle gerekletiri- izlenebilecek ve izleyiciler sohbet odalar
lebildii bu otelde pr nee bir hayat sren araclyla gzetledikleri hayat hakknda
denekler, zamanla voyeuristik1 isteklerinin yorumda bulunabilecektir. Dnyann ilk re-
alite ovu olarak adlandrlabilecek deneyde
bir gn Joshun sevgilisi alveri iin dar
1. Voyeurism, insanlar gizlice gzetleme eylemi-
dir. Kavram Trkeye rntgencilik veya dikizcilik
kmak ister ancak czdann kaybeder ve
olarak evrilir. Alfred Hitchcockun Rear Window kameralardan birine dnerek: Hey, birisi
filminde bu konu detayl bir ekilde ele aln- czdanm nereye koyduumu syleyebilir
maktadr. Daha fazla bilgi iin bk. Laura Mulvey,
Grsel Haz ve Anlat Sinemas, 25. Kare, Say 21, 2. Kontrolsz iddet istei, saldrganlk.
Ekim-Aralk1997, s. 41.

VZYONPOSTASI OKUYUCU FLM YORUMLARI
HAYAL
mi? diye sorar. Birka dakika ierisinde bu Hayatnn en zor dnemini yaayan Josh,
soruya onlarca cevap gelir ve bylece kadn ailesinin yanna gider. Annesinden bekledii
czdann bulur. Evin gzetleyicileri giderek destei bulamaynca ondan nefret etmeye
artar ve mesajlarn says yz binlere ular. balar ve bir daha annesiyle hi grmez.
zel hayatlarn cesurca (!) sergileyen bu Annesinin ok hasta olduunu rendiin-
iftin mutlu gnleri 6 ay gibi bir sre sonun- de, ailesine filmin al sahnesindeki veda-
da sevgilisinin Joshu terk etmesiyle biter. Bu lama kaydn gnderir. Fakat kayt ailesinin
sre iinde Joshla sevgilisi en mahrem an- eline ulatnda annesi oktan lmtr.
larndan iddet ykl kavgalarna kadar ili- Eski medyatik yeni organik Josh, son pa-
kilerini herkesin nnde yaar. kilinin kendi rasyla bir elma iftlii kurar. Bununla tat-
taraftarlar olumaya baladnda, ilikide min olmaynca ehre geri dner. Ancak bir
yaanan sorunlarn muhatab sevgili deil zamanlar kitleleri kasp kavuran hretinin
seyirci olmaya balar. Yalnz bir adamn ha- yerinde yeller estiini grr. nk yep-
yatnda merak edilecek hibir ey olmadn yeni, parlak projelerine vloggerlar (video
fark eden izleyicilerin giderek sklmasyla bloggerlar) dnp bakmazlar bile. 2004te
Her eyimiz Meydanda efsanesinden geriye yaanan Tsunami felketi grntlerini
bo evde voltalar atan ulsuz ve depresif bir internet zerinden yaynlamann yollarn
adam kalr. Bu duruma daha fazla katlanama- kefederek BBC gibi medya kurulularnn
yan Josh, evi kapatr ve kayplara karr.

VZYON
ilgisini eken ve bylece bir sonraki yl

vlogger fenomeni youtube.comun kuru-
luuna zemin hazrlayan bilgisayar dahileri
kendi endstrilerini oktan oluturmutur.
Gittii her irketten ret cevab alan Josh
Harris, Etiyopyaya yerleir ve orada
basketbol koluuna balar ya da on yl
boyunca kamerasn yanndan ayrmayan
Ondi Timoner, izleyiciye Joshu bu ekilde
gstermeyi tercih eder.
DIG! (2004) belgeseliyle Sundance
Jri Byk dln alan Ondi Timoner,
2009da tamamlad Her eyimiz Mey-
danda ile bu dl ikinci kez kazanan ilk
ynetmen olur. Ondi Timoner, yeni yzyln yor; otelin dier sakinleri ise olaya mdahale
geliini kutlayan/eletiren marjinal ve ft- etmeden izliyor. Bu srada Josh Harris de
rist bir sanat portresi izmenin tesinde, artc bir soukkanllkla iftin tam kar-
Josh Harrisin Andy Warholdan alntlad snda oturmu keyifle tatlsn yiyor. Bir ara
ve sklkla tekrarlad Bir gn herkes 15 kameraya dnyor ve Tellanacak bir ey
dakikalna mehur olacak tezini do- yok! Bu sadece bir deney! Byle eylerin ol-
rulayan ve zellikle sanal literatrdeNet masn ngrmtm zaten. Amacm da tam
Generation olarak adlandrlan 1985 ve olarak bunu gstermekti. diyor. Aslnda o
sonras doanlarn teknoloji karsndaki srada filmin ynetmeni Ondi Timoner de
acziyetine dikkat eken bir i ortaya koyar. kameraya grnt kaydetmek dnda hibir
Timoner, belgeselinde Josh Harrisin hayat eye karmayarak Joshun eylemine bir ba-
hikyesi zerinden insanlarn zsayg ve gu- kma katkda bulunuyor. Btn bu deneyleri
rur gibi deerlerini medyann sihrine gz medyay eletirmek iin yaptn iddia eden
kapal feda edebileceklerini gstermeye Josh Harrisin yava yava bizzat kendisinin
alt iddiasnda. Oysa bu iddia kendi iin- ve medyann denei hline dnmesi gibi,
de elikiler tayor. Her eyimiz Meydanda Ondi Timoner de aslnda tam da eletirdi-
belgeselinin bir sahnesinde yeralt otelinde i eyin paras hline geliyor. Bu noktada
milenyum gecesi kutlanyor. Burada zil zur- Timonerin Belgeselde Etik tartmalarnn
na sarho bir adam otel sakinlerinden bir vazgeilmez Kevin Carter rneindeki tu-
kadn zorla dans ettirmeye alyor. Kadn tumdan farkl bir ey sergilemediini syle-
itiraz edince ona iddet uygulamaya bal- mek ok da yanl olmayacaktr.

MODERN ZNEYE YNELK BR ZMLEME:
YURTTA KANE
MERYEM KSE na ve anti-faist mcadeleye bal bir isim
1
olan Orson Welles, filmde dnemin arka
939da Almanyann Portekizi plnn keskin bir ekilde dile getirmese de
igal etmesiyle birlikte dnya sava sorununa, zellikle dnemin hkim
ikinci byk savaa girerken 1940 temalar olan faizm tehlikesi ve komnizm
ylnn balarnda Amerikada korkusuna gnderme yaparak srad bir
Yurtta Kane (Citizen Kane, 1941) filminin Amerikan yurttann kaderinde ABDnin
senaryosu zerinde allmaya balanr. sosyo-politik bilinaltn beyazperdeye
Almanlar Avrupa boyunca ilerlerken ve yanstr.
Avrupa faizme yenik derken, ABDde
de mdahalecilik ile tecrit politikas ara- Sinemann Dahi ocuu:
sndaki atma tm iddetiyle srer. Artk Orson Welles (1915-1985)
kamuoyunun en scak gndemidir sava. Sekiz yanda piyanist annesini, on iki ya-
Bakan Rooseveltin mdahaleci politikas- nda da babasn kaybeden Orson Welles

tpk Kane gibi bir vasi tarafndan yetitiril- dmndeki modern bireyi olduka arpc
mi, zeki ve harika bir ocuktur. Yirmi be bir biimde perdeye yanstr. Bu adan
yanda tm zamanlarn en iyi filmi eklinde filmi modernite eletirisi olarak okumak da
anlacak olan Yurtta Kanei ekmeye bala- mmkndr. Modernitenin grnr olan
yan Welles, parlak zeks, mthi oyunculuk yceltmesi ile imajn ze ve ierie gre
yetenei, edebiyat, tiyatro ve resim konu- ncelik kazanmas, imaja taklp kalmann
larndaki birikimiyle, srad kahramanlar, sonucu olarak ortaya kan yzeysellik,
olumsuz insanlar, Shakespeare krallarn gce tapnma, tketim ve mlkiyet hrs,
metaforlar ykl barok bir anlatmla beyaz- yabanclama, samimiyet yoksunluu,
perdeye tayan baarl bir ynetmen olur.1 anlamszlk, spontanlk kayb, memnuni-
yetsizlik; sistemi deitirmektense sis-
Palavrac/yalanc ve tam olarak anlala-
tem iinde hkim konuma geme arzusu,
mayan gizemli figrler yaratmaktan/oyna-
agzllk, baar hrs, hret arzusu vb.
maktan byk keyif alan Welles, filmlerinde
zellikleriyle mkemmel olduunu d-
ounlukla gl bir figrle birlikte bir
nen ve kendisini bakalarndan stn g-
yabancy merkeze alr. Yabanc, gl fig-
ren byklenmeci; amacna ulamak iin
rn kayp gemii arayna ortak olur ve
bakalarn kullanan, egosantrik ve etraf-
ortaya kan anlat, gerek ile kurgu arasn-
na kar aldrmaz tavr taknan; her yapt-
da skr. Charles Foster Kane karakterinin n kendisi iin yapan ve sonuta yalnzca
son nefesinde azndan kan rosebud kendi arzularnn tatmini iin alan kiilik
szcyle balayan Yurtta Kane filminde yapsyla Kane, modernitenin zne tasav-
de bu kural bozulmaz. Ynetmen, gaze- vurunu cisimletirir. Kanein herkesin bildi-
teci Thompson bu szcn srrn z- i tek akn kiinin kendi z ak olduu
mek amacyla nl/gl medya patronu eklindeki deerlendirmesi, narsist kiilii-
Kanein peine takmakta ve bylece seyir- ni ele verir. Nitekim yakn arkada Leland
ciyi Kanein hayatna tank ederken ayn da Kanei anlatrken hayatta sevdii tek
zamanda merak unsurunu da srekli taze eyin Charles Foster Kane olduunu, ha-
tutarak filmin akcln salamaktadr. yattan istedii tek ey ak/sevgi iken bunu
hibir zaman elde edemediini nk ken-
Hem Muktedir Hem Muhta
disinin insanlara verecek sevgisi olmad-
Welles, bu filmde zaman ve paras tke- n syler. Bu noktada gelenekle/gemile
nen yal bir kapitalistin portresinden ok, balar kopartp pozitif olana ynelen ve
tkeniin eiine gelmi bir dnyann son mutluluu, sahip olmakla eanlaml hle
rpnlarn, bencilliin ve yalnzln g- getiren modernitenin en byk amaz bir
1 Orson Welles ile ilgili ayrntl bilgi iin bk. Rekin Teksoy,
ocuun sevgiden/anneden koparlp ya-
Sinema Tarihi, Olak Yaynclk, s.317-320. rnlarn kurtarmak adna (!) bir bankacya

anlamnda da kullanlmas, bu szcn

rastgele seilmi olmadn dndrr.
Ana rahmi, hem bir cennet hem de bou-
cu, kap kurtulmak istenilen bir mekndr;
bir kez kap gidince tekrar ulalamaya-
cak, insann hayat boyunca srekli geriye
dnp iine girmek isteyecei byl bir
maaradr. Kane, bu szc filmde iki kez
kullanr ve ikisinde de elinde, iinde karl
da evi olan cam kre vardr. Karl da
evi, yani annesinin mekn/anne zlemi,
kaybettii ocukluu ve btn iktidarna
ramen bulamad her eyi simgelemek-
tedir bir bakma.
Filmin banda bu szce bir gizem atfe-
derek adeta onun ne olduunun anlal-
masyla Kanenin de srrnn zleceine
seyirciyi inandran Welles, filmin sonunda
bir insann hayatnn srrn zmenin o
kadar da kolay olmadnn ve tek bir
szckle hibir eyin aklanamayacann
altn izerek bu bulmacann zmn
teslim edilmesi ve ocuun hayat boyu izleyiciye brakr. Rosebud sadece bt-
rpn/hazin sonu ile somutlatrlmtr. nn bir parasdr; anlam btn ierisinde
Film boyunca aranan ancak filmin sonunda aranmaldr. Welles, burada modernitenin
da onu arayanlarn asla bulamayaca, yal- holistik anlayn eletirerek postmoder-
nzca izleyicinin kk Charlesnin kza- nitenin oulcu/kltrel sylemi parale-
nn markas olduunu anlayabildii ro- linde bir karakter zmlemesine davet
sebud szc de bu adan anlamldr. eder izleyiciyi adeta. Nitekim film boyunca
Kelimenin srrn zmeye alan gazeteci Kanein hayat hikyesini de farkl insanlara
Thompsonn en sonunda rosebud, belki anlattrr; Thatcher, Bernstein, Susan ve
de Kanenin hi ele geiremedii ya da Lelanddan Kanein farkl ynlerini dinleriz.
kaybettii bir eydi aklamas seyirciye Herkes kiisel ilikisi paralelinde, kendi
ipucu verir. Rosebudun bilinen anlam sezgi ve dnceleri dorultusunda kendi
gl goncas dnda argoda ana rahmi Kanenini anlatr.

Wellesin modern zneye ynelik nemli

bir zmlemesi de, akln ve bilimin n
plna karlp metafizik ve akn deerle-
rin dland Aydnlanma Dncesinin
temel argmanlaryla ilintili olarak Tanrnn
lmnn ilnyla birlikte modern benlikte
ne kan, Sartren Tanr olma arzusu
dedii eyin -hayat boyunca kendisinden
baka hibir eye inanmayan ve muktedir
olma hevesi ar basan- Kanenin en be-
lirgin zellii olmasdr. Nitekim kendisinin
lm ilnn veren haberlerde, dnyann
btn nimetlerine sahip bir imparatorluk
kuran, an en kudretli simgesi, piramit-
lerden beri bir insann kendisi iin yaptr- simlatif bir boyut kazandrmtr. Byle bir
d en pahal ant olan Xanadunun sahibi dnemde medya patronu olan Kane, tam
olarak firavun benzetmesiyle anlan Kane, da bu dorultuda almakta, insanlarn ne
sahip olma arzusu ve kaybetme korkusu- dnecei konusunda -gazeteleri saye-
nun bir yansmas olarak, neredeyse her sinde- yetkili olduunu iddia etmekte ve
eyin koleksiyonunu yapmaktadr. yle speklatif davranmaktan geri durmamakta,
ki Xanadu saray tam bir koleksiyon yu- gazete yazarlarn/haberlerini de bu ekilde
vasdr; tablolar, heykeller, resimler ve bir ynlendirmektedir. Nitekim ei Susan ark
dnya hazinesi dolduracak sayda birok sylemekte her ne kadar yeteneksiz olsa da
eya Kanein hayatnn kayp paras Kane, yle bir ortam yaratr ki btn basn/
rosebud srrnn en sonunda bu ynlar yayn camias Susan Alexander sanat (!)
arasndan kmas da modern insann kud- olarak takdim etmek durumunda kalr. Ayn
ret ve acziyet dikotomisini yanstr. eklide gazetesinin yazarlarn kendi mal
Welles Yurtta Kane filmiyle modern kltr- gibi gren Kane, haberlerin gerekten ziya-
de merkezi bir konuma sahip olan medyay de kendi istedii gibi yazlmasn salayarak
da iktidar balamnda irdeler. En nemli iktidar zerinden gereklii retme konu-
niteliklerinden birinin medya merkezlilik muna geer. Welles bylece zne zerinden
durumu olan modern dnemde, medyann gerekletirdii modernite eletirisinin yan
sanal dnyasyla kurulan simlasyonlar neti- sra dnemin Amerikan toplumu zelinde,
cesinde taklitler gerein yerini alm, top- gnmz dnyasndaki medya-bilgi-iktidar
lumsal gerei yanstmaktan ziyade yaratan balam ve ayn zamanda iktidarn gc/
konuma geen medya, toplumsal ilikilere doas zerine de dnmeye sevk eder.

VZYON ELETR
Hayal Perdesi hakkndaki deerlendirmeleriniz,

yorumlarnz iin iletiim adresimiz:
hayalperdesi@hayalperdesi.net
162 HAYAL

Hayal Perdesi Sayi 15

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hayal Perdesi Sayi 15

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VZYON

Mart-Nisan 2010 - HAYAL PERDES 1

Mart-Nisan 2010 - HAYAL PERDES 3

01 HAYAL PERDESNDEN 44 Peliklle Aynlaan Bir Hayat:

PERSPEKTF ESKMEYEN FLMLER

6 HAYAL PERDES - Mart-Nisan 2010

lmcl Tuzak, Kathryn Bigelow, 2008

men dl almas mmkn grnmyordu. ei anlattklarn sylyordu. Perdede gr-

Mart-Nisan 2010 - HAYAL PERDES 7

Soysuzlar etesi, Quentin Tarantino, 2009

Savan anlatmasyla Oscara yaklarken Liberal Fantezi: Avatar

8 HAYAL PERDES - Mart-Nisan 2010

Avatar, James Cameron, 2009

Mart-Nisan 2010 - HAYAL PERDES 9

lmcl Tuzak, Kathryn Bigelow, 2008

Seyircinin vicdann rahatlatacak Fanteziye Kar lmcl Tuzakn

10 HAYAL PERDES - Mart-Nisan 2010

bir Mfreze (Platoon, 1986) arasnda gidip

Mart-Nisan 2010 - HAYAL PERDES 11

1 Gilles Deleuze, Kritik ve Klinik, eviren: nci Uysal,

12 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

tam da Tim Burtona gredir. Hatta fazla ile-

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 13

14 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

hline, Edward da sadece hayal gc hline

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 15

Alisin yeralt dnyasnda fethetti- su filmle bize ulaamyor.3 Bunun sebebi

16 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

ehliletiriyor, kendine doru ekip kendi

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 17

18 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

Bir filmin hem !f hem Oscarda, hem Can-

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 19

Filminin amacn rol modeli olma-

srasnda yaad geici ses kayb da bu-

20 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

Ne var ki filmin karmak ve srkleyici yaps

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 21

22 HAYAL PERDES - Mart-Nisan 2010

Mart-Nisan 2010 - HAYAL PERDES 23

anlatmaya koyuldu. Amerikan sinemasnn Zindan Adas, klieler asndan

24 HAYAL PERDES - Mart-Nisan 2010

Mart-Nisan 2010 - HAYAL PERDES 25

nnde bir tr uyar gibi, film boyunca izle-

26 HAYAL PERDES - Mart-Nisan 2010

izleyicilerini, doktor Naehringin travmann

Mart-Nisan 2010 - HAYAL PERDES 27

28 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 29

30 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

hareketle kurguland iin o dneme ve

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 31

32 HAYAL PERDES - Mart-Nisan 2010

BR YERL SNEMACI: AHMET ULUAY

YALNIZ OCUKLAR, KIRIK HAYALLER

Mart-Nisan 2010 - HAYAL PERDES 33

Ve gzlerini yumdu, telere dalp gitti.

Bir de, kendi ruhunda olup bitenleri grmek iin,

Acaba, bir de kartal oynamay m denesem? dedi,

34 HAYAL PERDES - Mart-Nisan 2010

nk kat kat btn gkleri dnd dolat,

Canm iine atmak iin bana gereken bu!

Bu, alacakarga demekti. Gerein ssn, bezeini,

Ve Tanr kendi ruhundan frnce de, kl savruldu,