Hayal Perdesi Sayi 14

VZYON ELETR
Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 1

VZYON ELETR
HAYAL PERDES
Sinema Dergisi
Hayal Perdesi Trk
Sinemasnn Nabzn Yokluyor
Say: 14, Ocak-ubat 2010
2009 itibariyle sinemayla bamz o radde-
Yayn Danman
ye vard ki handiyse pelikl gnlkle yer de-
hsan Kabil
itirdi; her yer plto, herkes ynetmen bir
Yayn Ynetmeni bakma. Bugnlerde tabir yerindeyse Trk
Aye Pay
sinemasnn kan kaynyor. Acaba bu hare-
Yayn Ynetmeni Yard. ketlilik Trk sinemasnn bir endstri olarak
Betl Demirel
Mcahid Eker
konumlanmasn salayacak m? Yl boyunca
perdeyi andran imgeler, seyirciyi nasl bir
Yayn Ekibi
Murat Pay
durumla babaa brakt? 2009dan geriye
Mustafa Emin Bykcokun zihnimizde kavramsal dzeyde ne kald? Bu
Tuba Deniz sorular oaltmak mmkn Sinema kulva-
Esra Bulut rndaki bu hareketliliin tesirlerini gzlemek
Grsel Ynetmen adna dosya konumuzu Trk Sinemasnn
Erol Polat 2009 Vizyonu olarak belirledik. hsan Ka-
Web Sorumlusu bil ve Uur Vardann iki farkl perspektiften
brahim Erba 2009 vizyonunu deerlendirdikleri yazlary-
Katkda Bulunanlar la birlikte dosyann film eletirisine yeni bir
Ali Aslan, Ali Balc, Asuman Suner, Ayenur renk tayan dier almalar da dikkat ekici.
Gnen, Baki Uur Kart, Bar Saydam, Celil
Civan, Enes zel, Faysal Soysal, Fuat Er, 2009da vizyon bulan yetmi filmle Trk sine-
Hanife Gm, Mehmet Ufuk, Nevin Tekne- ma sektrne pek ok yeni isim katlrken bir-
ci, Nezih Erdoan, Salih Pulcu, Tark Tufan, ok isim de aramzdan ayrld. Bu isimlerden
Uur Vardan, mit Aksoy, Zahit Atam. bazlarn sayfalarmza tarken Sr ve D-
man filmleriyle hatrladmz ynetmen Zeki
ktenle birlikte izme ve Deli Yrek alma-
laryla tannan senarist mer Lfti Meteyi de
SAM buradan rahmetle anyoruz.
Sanat Aratrmalar Merkezi
Amatr bir heyecandan profesyonel bir a-
Adres: Vefa Cad., No: 35, 34134,
baya, fanzinden e-dergiye yolculuumu-
Vefa/stanbul
zun siz okuyucularmzdaki yanklarn duy-
Tel: +90 212 528 22 22
mak bizleri zenginletirecektir. Ahmet Uluay
Faks: +90 212 513 32 20
Sinemasna odaklandmz Mart-Nisan 2010
E-Posta: hayalperdesi@hayalperdesi.net
tarihli 15. saymzda bulumak dileiyle
www.hayalperdesi.net
2 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

VZYON ELETR
HAYAL PERDES HAKKINDA

Hayal Perdesi Sinema Topluluu hsan Kabille gerekletirdii atl-
ye almalarna Bilim ve Sanat Vakf Sanat Aratrmalar Merkezi
bnyesinde 2003te balar. Film gsterimleri, seminerler, film oku-
malar, (ynetmenlerle) sinema sohbetleri, senaryo, ksa film a-
lmalar ve Mecid Mecidi, Aida Begi gibi ynetmenlerle gerek-
letirilen atlyelerle geen pek ok yl geride brakan ekip, ders
notlarn birletirerek balad on saylk sinema fanzini yolcu-

luunu (2003-2009) profesyonel bir mecraa tayor. Hayal Per-
desi Sinema Dergisi Ocak-ubat 2010 tarihli 14. saysndan itibaren
okuyucularyla iki ayda bir e-dergi formatnda www.hayalperdesi.net
adresinde buluacak. Film eletirisine yeni bir soluk getiren dergi, si-
nema yazn kulvarnda mtevaz
Film eletirisine yeni bir soluk geti- bir adm atmay ve bu admlarn
ren Hayal Perdesi Sinema Dergisi,

sinema yazn kulvarnda mteva-
z bir adm atyor ve bu admlarn
yanklarn izlemeyi hedefliyor.
yanklarn izlemeyi hedefliyor.
Hayal Perdesi Dosya, Sylei,
1 Ynetmen 3 Film ve Festival
Gnl kelerinin dnda
iki aylk dnemden gze ar-
pan filmleri Vizyonda, sinema
zerine dnceleri Perspektifte, ksa film dnyasn Ksa-cada,
yaadmz dnyann gerekliini Belgesel Odasnda bir inceleme-
ye tbi tutuyor. Eskimeyen Filmlerde klsiklerle ban sklatrr-
ken Ak Alanda her sayda farkl ieriklere ev sahiplii yapyor. Be-
yaz Ayarnda vizyondan gemi filmlerin es geilen ara renklerinin
peine dlrken Hayal-et sayfalarda mizahi bir slpla gemiin
hayaletleriyle cedelleiliyor. Neden Film Seyrediyoruz? kesi ise
her sayda farkl bir isme ayrlyor. Kitaplkta sinemacnn ktp-
hanesini zenginletirecek nitelikli almalara yer verilirken Hayal
Postasnda okuyuculardan gelen film yorumlar deerlendiriliyor.

SAYI VZYON ELETR
VZYON ELETR 74
14
indekiler 1 YNETMEN 3 FLM
Halit Refi
11 Ekim 2009 tarihinde kaybettiimiz
Halit Refi, Gurbet Kular, Haremde
Drt Kadn, Teyzem filmleri ve teorisini
kurduu Ulusal Sinema dn-
22 cesi zerinden yrtt
kalem savayla 1 Y-
DOSYA netmen 3 Film sayfala-
rmzda
Trk Sinemasnn
2009 Vizyonu
Dosyada bu ay 2009 yl itibariyle
olduka hareketli bir sezonu geri-
de brakan Trk sinemas, seyirci,
sektr, sanat, politika ilikisi ze-
rinden dn, bugn ve yarnyla
masaya yatrlyor.
02 HAYAL PERDESNDEN 48 Dnden Sonra Yarndan nce Politik

VZYON
Ol(a)mayan Sinema-mit Aksoy
06 Zamann Tozu: Artk Zaman-Fuat Er 54 Trk Sinema Sektrnn Nicelikle
mtihan-Betl Demirel
10 Kapitalizm: Bir Amerikan Ryas-Enes zel
60 PANEL: Trk Sinemas Nereye?
16 Apolitik/Depolitize Genlik Miti:
Bornova Bornova-Hanife Gm PERSPEKTF
DOSYA 68 Sanat Filmlerinin Mekn Olarak Festivaller

Faysal Soysal
22 Trk Sinemasnn 2009 Vizyonu
1 YNETMEN 3 FLM
24 2009da Trk Sinemasna Bir Bak
hsan Kabil 74 Trk Sinemasnda Teorinin Mild:
Halit Refi-Baki Uur Kart
30 2009un Seyir Defteri-Uur Vardan
SYLE
36 Gienin Vicdan Bize Ne Syler?-Aye Pay
80 AYE ASA: Sahih eyler Yapmak in
42 Bastrlann Glgesi-Celil Civan Yalnzl Gze Almak Lzm-Tuba Deniz
VZYON
VZYONELETR
ELETR
80 88 108
SYLE FESTVAL GNL AIK ALAN
Aye asa dilini Arayan Krt Ycel akmakl
Son yllarda sektrdeki hare- Sinemas 23 Austos 2009 tarihin-
ketliliin akla getirdii Acaba 4-13 Aralk 2009 aralnda de aramzdan ayrlan Mill
Trk sinemas Yeilama geri Diyarbakrda dzenlenen Sinemann kurucularndan
mi dnyor? sorusuyla bir Uluslararas Krt Sinemas Ycel akmakl, sinema
Yeilam duayeninin, Aye Konferans izlenimlerini Mus- serveni zerine kendisiyle
asann kapsn aldk. Se- tafa Emin Bykcokun Festi- 2004te yaptmz sylei-
narist asa, Trk sinemasnn val Gnlnde paylayor. siyle Ak Alanda.
ekillenii ve istikametine dair
nemli tespitlerde bulundu.
FESTVAL GNL HAYAL-ET

88 Dilini Arayan Krt Sinemas 116 80ler Melankolisi-Nevin Tekneci
Mustafa Emin Bykcokun BEYAZ AYARI
KISA-CA 120 Fantastik Filmler, Fantastik Gerekler
94 Dlerin Optik Hli: Mehmet Ufuk
Ahmet Uluay Ksalar-Mcahid Eker
NEDEN FLM SEYREDYORUZ?
BELGESEL ODASI
126 Yaamak Film cab-Tark Tufan
100 Byklere Sinemasal Bir Vicdan
Dersi: ki Dil Bir Bavul-Ayenur Gnen KTAPLIK
130 Hayalet Evden Gelen Sesler-Murat Pay
ESKMEYEN FLMLER
104 Hogrszlk-Bar Saydam HAYAL POSTASI
134 Avatar: Anti-Kapitalist Bir Dnya
AIK ALAN
Tasavvuru-Ali Balc
108 YCEL AKMAKLI: Bugn
Sinemada zyle, Biimiyle 138 Avrupann Krizi: Dr. Caligarinin
Yeni eyler Sylemek Lzm. Muayenehanesi-Ali Aslan
VZYON
Theodoros Angelopoulos, 1998
Cannes Film Festivalindeki konu-
masnda Gn getike kariyer-
lerinin sonuna yaklaan bir nesle
aidim. diyordu. Zamann Tozu
ZAMANIN TOZU: olumlu ve olumsuz anlamlaryla bu
sz dorulayan bir yapt.
ARTIK ZAMAN Biliniyor: Angelopoulosun lmleri
her zaman bir sonu, beklenmeyen
FUAT ER bir sonun d krklklarn anlatr.
Tren garlar, sirenler, gemiler, oto-
bsler, snrlar, arka sokaklar, yalnz-
lar, evsizler, yurtsuzlar, kimliksizlerin
sinemasdr bu. Aclar, yenilgileri,
travmalaryla bir yzyln sinemas
Aclar, yenilgileri, travmalaryla
bir yzyln sinemasdr Zamann Tozu, ynetmenin ken-
di kiisel tarihiyle iie, ktalar ve
Angelopoulosunki. Zamann diller arasnda dolaan Eleninin
Tozu, ynetmenin kendi kiisel hayat hikyesiyle sarmalanan, 20.
tarihiyle iie, ktalar ve diller yzyla ilikin air elinden kma bir
arasnda dolaan Eleninin tarih anlats olan lemenin ikin-
hayat hikyesiyle sarmalanan, ci aya. Angelopoulos, Zamann
20. yzyla ilikin air elinden Tozunda snr madurlarn snrlar
aarak anlatyor. Filmin ekimleri
kma bir tarih anlats olan
Berlinden Romaya, Yunanistandan
lemenin ikinci aya. Kazakistana uzanyor. Mekndaki
bu yolculua zamanda/tarihte bir
yolculuk da elik ediyor. lemenin
ilk lmi Alayan ayrda iki olunu
Yunanistandaki i sava srasnda
kaybeden Eleninin acl saykla-
malarnda deip getii dnemin
nemli olaylarna temas, Zamann
Tozunda da kendine yer bulu-
yor. Film, Stalinin lm, Berlin
Duvarnn yklmas ve 11 Eyll gibi
olaylara Eleninin, oul ynetmen
A.nn ve torun Eleninin yaralarna
eilerek temas ediyor.

VZYON
Bilin ve Dil Angelopoulosta dil, hem yurt hem

Alayan ayrda Srgndeyim... Mlte- kimlik hem de bilinti. Btn o lk-
ciyim ve her yerden srldm. diye ke- lar, suskunluklar, straplar ayn dil-
sik kesik sren Eleninin sayklamalarndan den, Angeolopoulosun z lisan olan
yansyan dil, Zamann Tozunda da devam Yunancadan kaynak buluyordu. Oysa
ediyor. Eleninin bir bilin kayb srasn- Zamann Tozu baka bir dille, kre-
da dile gelen sayklamalar Angelopoulos sellemenin resm dili ngilizceyle
sinemasnda airane bir edayla yer bu- rlyor ve dil karakterlerin dnya-
luyor. Angelopoulos, Deleuzen Plan, sna tercman olamyor.
bilintir szn do-
rularcasna tandk pln-
sekanslaryla, esiz tablo-
plnlaryla saf bir bilin
sunuyor. Yine de Zamann
Tozunda Alayan ayr
veya dier filmlerine k-
yasla bu tavrdan ksmen
taviz verildii sylenebilir.
Stalin heykellerinin top-
land meknda szlen,
Stalinin lm haberinin
verildii meydandaki ses-
sizlii resmeden, Eleninin
srgnnde metal mer- Belkilerle iaretlenen bu kayp duygusu,
divenlerin mlteci zikzaklarndaki arl, sadece biem sahasna deil, filmdeki ko-
ary kaydeden kamera, mutlaka Ange- numa diline de uzanyor. Angelopoulos,
lopoulos mhrn tayor; ama toplam- nceki filmlerinde dile zellikle nem veri-
da yeterli olmuyor ve bir noksana iaret yordu. nk dil, btn kayplardan kalan
ediyor. Belki Angelopoulos bilinteki kay- tek snak gibiydi: Kaybolan yurdun, kim-
may, tarzndaki/dilindeki bir dalma ola- liin, bilincin yegne iziydi. Bu yzden dil,
rak vermeye alyor. Belki Angelopoulos hem yurt hem kimlik hem de bilinti. st-
Eleninin (kimliin, babann, annenin, yur- sesin erdem dolu ifadeleri, ktalar arasnda
dun) bilin kaybn anlatan bilincin dahi dolaan mektuplardaki yapayalnz yaral
kaybolmakta olduunu vurguluyor. kelimeler, btn o lklar, suskunluklar, s-

VZYON
Irene Jacobun ahsnda Eleninin Belki bu yzden filmde kimse kimseyi anla-
yalanmay bile oynayamamas -tit- yamyor. Ne ynetmen A. kz Eleniyi anl-
reyememesi, inleyememesi, alaya- yor, ne Helga ynetmen A.y, ne de Eleni,
mamas- dildeki kaybn tketici id- Spyros, Jacob ls birbirlerini.
detini beden diline kadar gtrmeye zellikle Eleniyi canlandran Irene Jacobun
olanak tanyor: Artk oyun yok, ac oyunculuu da benzer bir yapaylk tayor.
yok, gemi yok, nk artk dil yok. Gereki olmak zorunda m? Deil. Aksi-
ne oyunculuk konusundaki olumsuz ele-
traplar ayn dilden, Angeolopoulosun z tirilere ramen becerilemeyen bir makyaj
lisan olan Yunancadan kaynak buluyordu. gibi ne kan oyunculuun oka olmasa
Oysa Zamann Tozu baka bir dille, kresel- da Angelopoulosun nceki filmlerinde de
lemenin resm dili ngilizceyle rlyor. Bu yer bulduu ne srlebilir. Bu tavr, beyaz-
ou yerde yapay bir ekleme olarak duru- perdede sunulann bir anlat, anlatlann bir
yor. Duygular yerini bulamyor, dil karakter- oyun olduunu hatrlatyor. Ama daha ok
lerin dnyasna bir trl tercman olamyor. yukardaki topyekn kimlik/dil kaybnn bir

VZYON
uzants olarak okumaya kap aralyor. Irene

Jacobun ahsnda Eleninin yalanmay bile
oynayamamas -titreyememesi, inleyeme-
mesi, alayamamas- dildeki kaybn tketi-
ci iddetini beden diline kadar gtrmeye
olanak tanyor: Artk oyun yok, ac yok,
gemi yok, nk artk dil yok.
Artk gelecek de yok. Torun Eleninin sus-
kunluu bunun remzi. Film boyunca btn
dlerin krld, ideallerin yitirildii, sava-
larn kaybedildii bir neslin yalnz ocuu
Eleninin dilinden tek bir cmle der: l-
mek istiyorum. Eleni, Puslu Manzaralardaki
varolmayan babalarn arayan ocuklarn
kardeidir, Sonsuzluk ve Birgndeki Arnavut
yetimin kardeidir. Ama Eleni topik bir z-
leme yaslanmay reddederek evi terk eder,
(var-ama-yok) babadan kaar.
Spyros ve Eleninin kavumas ile Jacobun
bu beraberlie dhil olmas ise sadece g-
rnrde kalr. Bu kavuma, aslnda bir yerle- ZAMANIN TOZU
ememeyi ima ediyor. Ve tabi ki bir sonu Filmin Orijinal Ad: I Skoni Tou Hronou-
lme yakn hayatlaryla l, bir devrin so- The Dust Of Time
nunun yaklatnn en nemli iareti. Fark Ynetmen: Theo Angelopoulos
ve daha ktmser yanysa Jacobun intihar. Senaryo: Theo Angelopoulos, Petros
Btn bunlar belki de birer ar yo- Markaris, Tonino Guerra
rum rneidir. Belki de Zamann Tozu Oyuncular: Willem Dafoe, Bruno Ganz,
Angelopoulosun kendi filmlerinin bir pa- Irne Jacob, Christiane Paul, Michel Piccoli
rodisinden ibarettir. Yine de deimeden Mzik: Eleni Karaindrou
kalan tek unsur iin, bir baka Eleni iin
Yunanistan/talya/Almanya/Fransa/Rusya,
film, esiz bir eser olmay hak ediyor: Eleni
2008, ngilizce, 125 dk., Tiglon
Karaindrou ve onun benzersiz mzii
www.dustoftime.com
Vizyon Tarihi: 04.12.2009

KAPTALZM:
BR AMERKAN RYASI
M
ENES ZEL icheal Mooreun son belgeseli
zekice ve ok ey vaat eden bir
Michael Moore Amerikan ov dn- isim tayor: Kapitalizm: Bir Ak
yasnn bir paras, batan aa Hikyesi. Belki de filmi tart-
Amerikal; filmlerini de katksz maya buradan balamak gerek. Hani Ame-
Amerikallara pazarlyor. Filmlerine rikal muhalif ynetmen (bu ifadeyi srar-
yedirdii btn zekice (!) numaralar la trnak iine alalm) Michael Moorea da
aslnda ov iini ne kadar iyi becer- belgeseline bylesine zekice (belki de fazla
diini, bu iin kurallarna ne kadar zekice) ve gene bylesine davetkr (belki
hkim olduunu gsteriyor. de fazla davetkr) bir isim koymak yakrd.
Michael Moore Amerikan ov dnyasnn
bir paras, batan aa Amerikal; filmleri-
ni de katksz Amerikallara pazarlyor. Film-

VZYON
lerine yedirdii btn zekice (!) numaralar belli bir ilev dorultusunda arasallatr-
aslnda ov iini ne kadar iyi becerdiini, bu lan ve kullanld balamlar dolaysyla son
iin kurallarna ne kadar hkim olduunu derece ykl (olumsuz anlamda bir ykten
gsteriyor. Bu cmlelerdeki sertlik ve kes- bahsediyorum) bir biimi kullanmann risk-
kinlik, kulaa biraz rktc geliyor olabilir. leri malm. Belki burada tarihsel avangard
Ama bu ifadelere ille de bir dayanak isteni- hareketleri1nden itibaren farkl sanat di-
yorsa son belgeseli yeter de artar bile. siplinlerinde ierik ve biim arasndaki di-
Kapitalizm: Bir Ak Hikyesinin ierik olarak yalektik ilikinin sorunsallatrlmas akla
aksayan pek ok yn var. Bunlara geme- getirilmeli. Kendi kkenini, olumsal karak-
den nce filmin daha nemli ve daha derin- terini ve tarihsel konumunu gizleyen, bur-
de ileyen yapsal bir probleminden bah- juvazinin kendi dnya grn evrensel ve
setmek istiyorum. Sinemalarda gsterime nesnel sfatlaryla paketleyip dayatmasna
girmesiyle bir tr beklenti yaratan bu belge- yarayan saydam/tayc biime kar girii-
selin kurgusu ve biimsel yaps bir televiz- len mcadelenin modern sanat iinde be-
yon ovundan farksz; beklenti dedim ama lirleyici bir nemi var. Kabaca sylersek bu
bunun ne belgeselin ismiyle, ne belgeselin mcadele bir adan konvansiyonel biimin
ynetmeniyle ne de belgeselin
konusuyla bir ilikisi var. Sade-
ce sinema salonuna girmekle,
perdenin karsna oturmakla
insanda ister istemez uyanan
bir beklentiden bahsediyorum.
Aka sylemek gerekirse Ka-
pitalizm: Bir Ak Hikyesi bizden
bu beklentiyi tatmin edecek en
ufak eyi esirgiyor. Televizyon
ovundan farksz dedim; bu-
nun zerine biraz daha gitmek
lzm. Batan aa kodlanm,
(1) Burada kullanlan tarihsel avangard hareketleri kavram, ncelikle Dadaizm ile Srrealizmin erken
dnemine atfta bulunur; ayn lde, Ekim Devrimi sonras Rus avangardna ilikindir. Bu hareketle-
rin ortakl, aralarnda yer yer muazzam farklar olmasna ramen, hepsinin daha nceki sanatn tekil
sanatsal prosedrlerini deil, o sanat toptan reddetmeleri, bylece gelenekten radikal bir kopu
gerekletirmeleridir. En u rneklerinde baat hedefleri, burjuva toplumunda gelitii ekliyle sanat
kurumudur. bk. Peter Brger, Avangard Kuram, letiim Yaynlar, 2007, 4. Bask, s. 55.

VZYON
Belgeselin en can alc zelliklerin-

den biri Mooreun kapitalizme alter-
natif olarak demokrasiyi nermesi;
bu korkun bir kafa karkl... Hani
birinin Moorea kapitalizm ve demok-
rasinin birbirinin yerine geemeye-
cek eyler olduunu anlatmas lzm.
iinde muhalif bir ieriin ifade edilmesini

deil, biimin bizzat kendisinin yerleik ve
tahakkmc dizgeye mdahale etmesini
zorunlu klyor; sonuta biim ierikleiyor.
Kapitalizme Muhalefet mi?
Bugn grntnn sahip olduu g saye-
sinde, televizyon ovlar ve haber bltenleri
geree, hatta hakikate dolaysz ve doru-
dan bir sahip olu vaat ediyor. Bu elbette
Kimin gerei? ve Hangi hakikat? soru-
larn aklmza getiriyor. Fakat birer seyirci
olarak grntyle kar karya kaldmzda
bu sorular askya alyoruz. nk bu biim,
seyirciyi kapatmak (hem onu grntye ka-
patmak, hem de onun baka alg kanallarn
kapatmak) ve onu televizyonun iine doru
ekmek amacyla bir tr by gibi iliyor.
Bylece belli niyetler dorultusunda kod-
lanm ve Baudrillardn deyiiyle tketildii
srece insanlar dizgenin bilind disiplinin- lin tek problemi biimsel olsa gene iyi, bir de
de terbiye eden bu biim iinde muhalefet ideolojik arptmay baka bir dzlemde ye-
yapmann imknlarn sorgulamak bir zorun- niden retmesi problemiyle kar karyayz.)
luluk. yle ki buras tam da kapitalizme mu- Filmin vurucu olmay amalayan, duygu
halefet etmeye niyetlenmiken onun ilemesi patlamalar yaratmaya abalayan, sonu
iin gerekli olan kodlar yeniden retmekten odakl biimsel yapsn grmezden gelsek
kanlamayan bir yer olabilir. (Ki bu belgese- bile bir o kadar ciddi baka problemler-

VZYON
Moore, eskiden olduu gibi bugn

de kapitalizmin, demokrasi idealiy-
le, eitlik, zgrlk gibi kavramlar-
la kendini merulatrmasn istiyor.
Oysa bu, gemiteki bir yanlgy bu-
gnk yanlgya tercih etmekten ba-
ka bir anlama gelmiyor. Sonuta he-
pimiz biliyoruz ki yanlg, yanlgdr.
yaklaalm Michael Mooreun analizleri ve

ulat sonular, son derece baya ve ye-
tersiz kalyor. Belki bir belgeselin bu trden
hacimli ve kapsaml analizlerin altna girmek
zorunda olmad, sadece kapitalizmin ta-
rihsel bir nn belgelemekle yetinebilecei
gibi bir eletiri yneltilebilir. Oysa problem
tam olarak burada; yani belgeselde kapita-
lizm iindeki bir duran, bir kriz srecinin
parantez iine alnarak, neredeyse tarih d
braklarak kapitalizm diye sunulmasn-
da. Smr mekanizmalarnn sadece kriz
nlarnda ortaya kp ilediini dnmek
ise byk bir yanlg. Smr mekanizma-
lar yapsal olarak kapitalist sisteme ikin ve
onun bir unsuru. Yani bir grup i adamnn
kurmaca bir kriz yaratp halkn vergilerini
cebe indirmesine dikkat ekilirse, bu ancak
onlarn bu krizden nce de emek smr-
le yzyze gelmekten kanamyoruz. ster
syle irketlerini ayakta tuttuklarn gizle-
ideoloji tanmlar (Markstan beri deiti-
meye yarar. Burada dikkat edilmesi gereken
ini gz nnde bulundurmak lzm), ister
mesele (film srarla aksine inandrmaya a-
Foucaultnun iktidar zmlemesi, ister de
balasa da) bu sistem baki kaldka iinde rol
post-modern kuramlarda deien mba-
oynayan aktrlerin nemsiz kalmay srd-
dele biimleri dorultusunda ekil deiti-
receidir. Michael Moore, belgesel boyunca
ren kapitalizm zmlemeleri dolaymnda
bizi tam aksi ynde ikna etmeye abalyor.

VZYON
Israrla irket yneticilerine ve onlarn hk- iki katl byke bir ev, dolgun bir maa,
metteki ibirlikilerine dikkatimizi ekiyor. aksamayan bir salk sistemi gibi Amerikan
Bu anlamda Barack Obamann ortaya k- ryasnn olmazsa olmaz unsurlar. te bu
t sahne, tam bir katarsis etkisi yaratyor. nedenle filmin ad bence Kapitalizm: Bir
Devasa bir kalabala konuan Obamay Amerikan Ryas olmalyd. nk Michael
dinledike arndmz ve kurtuluumuzun Moore, Amerikan ryasyla motive olarak,
yaklatn hissediyoruz (Bu sahneye bu- ona duyduu ballktan g alarak muha-
gnden bakmak daha bir anlaml sanki. 1 lefet eden bir ynetmen.
Aralkta Afganistana takviye asker gn-
dermeye niyetlenen kiiyle bu filmde bir Amerikan Ryas
Mesih (!) gibi ortaya kan kutsal kii ayn ya da Demokrasi Ak
olsa gerek.) Peki Obama kimi, nasl kurtara- Amerikan Ryasnn baka bir olmazsa
cak? Obama, banda bir kutsallk halesiy- olmaz ise elbette demokrasi; bu kelime
le ortaya kyor. Elbette burada ruhani bir bugn anlamn yitirdiimiz kelimelerden
kurtuluun ima edildiini dnmek byk oluan bir sisle kapl. Buna ramen zgr-
hata olur. Amerikan halknn btn arzulad- lk, eitlik gibi bir sr ne idii belirsiz ke-

VZYON
lime zerine yaptrlnca parlak duruyor.

Belgeselin en can alc zelliklerinden biri
Mooreun kapitalizme alternatif olarak de-
mokrasiyi nermesi; bu korkun bir kafa ka-
rkl Hani birinin Moorea kapitalizm
ve demokrasinin birbirinin yerine geeme-
yecek eyler olduunu anlatmas lzm. Ka-
pitalizmin bugn kendini merulatracak
bir kavramsal zemine ihtiya duymamasn-
dan rkyor sanyorum ki Moore. Zizek
gibi dnrlerin de syledii gibi bugn
kapitalizme ilerlik kazandran ideoloji si-
nizm. Kapitalizm, kendi yaratt sylemden
destek alarak ayakta durmaktan vazgeeli
ok oldu. Artk kendi dna atfta bulun-
mak yerine, kendi stne kapanmay ter-
cih ediyor. Mooreu rkten de bu akld,
kontrolden km canavarca ileyi olmal.
Sonuta Moore, kapitalizme zamannda
onu meru klan ama artk ihtiya duymad-
sylemi tekrar emanet etme gayretinde. KAPTALZM: BR AK
Eskiden olduu gibi bugn de kapitalizmin,
demokrasi idealiyle, eitlik, zgrlk gibi HKYES
kavramlarla kendini merulatrmasn isti- Orijinal Ad: Capitalism: A Love Story
yor. O kocaman yara ufack bir yama at- Ynetmen: Michael Moore
mak iin urayor. Bir zamanlar olduu gibi
Senaryo: Michael Moore
bizi inandrmaya devam edin, en azndan
inandrmak iin abalayn diye yaknyor. Katlanlar: Michael Moore, Thora Birch,
Bu ise gemite sahip olunan bir yanlgy, William Black, Jimmy Carter, Baron Hill
bugn sahip olunan bir yanlgya tercih et- Mzik: Jeff Gibbs
mekten baka bir anlama gelmiyor. Sonuta ABD, 2009, ngilizce, 127 dk., Medyavizyon
hepimiz biliyoruz ki yanlg, yanlgdr.
www.capitalismalovestory.com

VZYON
APOLTK/DEPOLTZE GENLK MT:

BORNOVA BORNOVA
U
HANFE GM luslarn geleceini oluturduu
dnlen genlik, tarih sahne-
nan Temelkuran, Bornova Bornovada sinde perdeyi hem aan hem
birbirinin yaknndan geen ama te- de perdenin zerine kapand
mas edemeyen pasivize genliin siyasal aktrler olmutur; beklenen rolle-
amazlarn, umutsuzluklarn, kay- ri oynamadklarnda zerlerine rk do-
bedilmi itibarlarn dillendirmeye mateslerin frlatld aktrler Hem ulus
alr; kk bir mahallede ke devletlerce ina edilen hem de bu srete
ban deil de bakkal nn mes- nemli roller stlenmesi beklenen, beklen-
ken edinen erkeklerin dnyasn an- tileri karlamadklarnda ise terbiye (!)
latmaya koyulur. srecinden geirilmesi gereken yetitirilen
ocukluktur genlik. 20. yzyla damgas-

VZYON
n vuran ideolojilerden Nazizm, Komnizm, masnda yaygnlaan, ynetmenlerin doup

Faizm (Trkiye zelinde Kemalizm) liderle- byd meskenlerde film ekme moda-
ri, hitabetlerinde genlie bitikleri misyon- sna nan Temelkuran da uyar ve kamerasn
la ideolojilerinin bayraktarln stlenmele- filme adn veren zmirin i kesimlerde kalan
rini beklemitir. yle ki Zihinlerin eitilmesi semti Bornovaya evirir.
yetmez, bedenlerin de eitilmesi gerekir. Bir Bornova Bornova Hikyesi
dncesinden hareketle (ya da beden po-
litikalarnca) stadyumlarda bellerini esnetip Aya sakatland iin futbolu brakmak
iki yelpaze sallamas istenen genlik, ideali- zorunda kalan Hakan, askerden yeni dn-
ze edilmekle kalmaz deta mitletirilir. Oysa mtr. Gnleri bir yaknnn ayarlayaca
memleketi kurtarmaktan gn kurtarmaya taksicilik iini beklemekle geer. Bu sre-
evrilen 80 sonras kuakla byk krlma ya- te ke dibinde tespih evirenden ziyade
ayan genlik miti1 varln srdremez. bakkal nnde idem itleyen mahallenin
Bu yoksunlukla yeni, bambaka bir mit re- torbacs psikopat Salihe taklr. Salih, emek
tilir: Apolitik/depolitize/vurdumduymaz harcamadan kolay yoldan para kazanma-
genlik ya da 80 sonras kua. Bornova ya kafa yoran genliin semboldr deta.
Bornova filmiyle ynet-
men nan Temelkuran
da 80 sonras genlie
rlen bu yeni mitin s-
nrlarnda gezinir. Siyasal
arenadan elini eteini
ekmi, 70leri romanti-
ze eden orta yal solcu
tanmlamasna yakan
gafla sylersek zaln
veletlerinin ahvalini an-
latmaya koyulur; 12 Ey-
ll sonrasn ilemesiyle
de 12 Eylll filmle-
rimiz arasndan syrlr.
Son dnem Trk sine-
(1) Demet Lksl Trkiyede Genlik Miti: 1980 Sonras Trkiye Genlii (letiimYaynlar, Mays
2009, stanbul) balkl almasnda genliin sadece politik bir kategori iinde deerlendirildiini
tartrken devlet merkezli dnen genlik inasn da eletirir.

VZYON
yi aile ocuu diye anlan Salihin ailesi- mad zlemden fantezinin gereini -
nin iyilii 12 Eyllden sonra TRTden at- renmeye alr. Bylece nc sayfadan
lan solcu babasndan ileri gelir. Mahallenin aparma fantezi, adm adm geree, nc
diplomal bakkalnn, kimsenin ayanda sayfada yerini alacak byk puntolu bir ha-
yokken ailesinin Salihe Adidas ayakka- bere dnmeye balar.
b aldndan bahsediiyle de ailenin iyilii Bir nceki filmi Made in Europeda Avrupada
bir kez daha vurgulanr. Filmde niversiteye yaayan gmen erkeklerin hikyesini anla-
girme beklentisini yitirmi dz liseli zlem, tan Temelkuran, Bornova Bornovada birbiri-
cinselliini tabulatrmadan (!) rahata ya- nin yaknndan geen ama temas edemeyen
ayan ama erkek arkadanca yeterince sa- pasivize genliin amazlarn, umutsuzluk-
hiplenilmeyen kk kadnlar temsil eder. larn, kaybedilmi itibarlarn dillendirmeye
Salihin ocukluk arkada Murat ise felsefe alr; kk bir mahallede ke ban de-
blmnde doktora rencisidir; geimini il de bakkal nn mesken edinen erkek-
gazetelerin nc sayfalarndan ilham ala- lerin dnyasn anlatmaya koyulur. Erkeklik,
rak yazd erotik fantezilerle salar. Bir gn biyolojik bir cinsiyet olarak erkein toplum-
Murat, Hakana Salihden duyduu bir fan- sal hayatta nasl dnp nasl davranaca-
teziyi anlatr. Bu fantezide Hakann hasta n, beklenen rollerin dna ktnda ik-
olduu ve evlenmeyi dnd zlem tidarn nasl yitireceini belirleyen pratikler
de vardr. Hakan, o gne kadar hi konua- toplam saylabilir. Bu toplam iinde erkein

VZYON
geim ve retim srecindeki rolne biilen Ergen htilli

nem, erkein iktidarn perinler. Bu ere- 1980 darbesinden sonra zal hkmetinin
vede filmin iindeki parasz erkek (Salih, uygulad neo-liberal politikalarla Trkiye,
Murat ve Hakan) de yitik iktidarlar, l er- yeni bir ekonomi sistemi ve onun toplum-
keklikleriyle savrulur. sal tezahrleriyle tanr. Da alan eko-
Militarizmin Eril Tahakkm nominin sonucu olarak kreselleme sem-
bollerinin kentin ilerine kadar inmesiyle o
Acmayacaksn olum ldreceksin! Fil-
vakte kadar sadece lkenin elitlerinin bildii
min iinde Salihin dilinden Hakana srekli
markal rnlere paras olan sradan gen
sylenen bu komut karsnda biraz kta
de sahiptir artk. Bylelikle tkettike varl-
durmamz gerekir. Zira Salih, militarizmin
gndelik hayata etkilerini deifre eden y- Bornova Bornova filmiyle Temel-
netmenin rec tuuna yanllkla basp kuran, 80 sonras genlie rlen
kayda ald bir gerein deta alegorisidir.
yeni mitin snrlarnda gezinir. Siya-
yle ki militarizm, znde iddetle ve kor-
sal arenadan elini eteini ekmi,
kuyla erkekleri ksrlatran, iktidarszlatran
70leri romantize eden orta yal
bir wipe outtur (Silme, sprme anlam-
solcu tanmlamasna yakan gafla
na gelen wipe outun, adn verdii reality
showda katlmclar bir dizi merhalelerden sylersek zaln veletlerinin ah-
srndrlerek geer.). Militarizmin uygu- valini anlatmaya koyulur.
lanmasnda da bireyin
zerk datas ve refleksleri
yok edilir ve sorgulama-
dan itaat etmesi, hatta
gerektiinde yerde s-
rnmesi beklenir. Savalar
ve darbeler sonrasnda
iktidarszlaan insano-
lu gibi Salih de militariz-
min bu eril tahakkmn
evresine yayarken cinsel
adan iktidarsz bir erke-
i oynar; nasl erkek olun-
masna dair raconu da ek-
sik etmeden.

VZYON
n ispatlayan bir nesil oluur. 12 Eyll son- kartlklarla birlikte nasl bir sre iinde
rasnda tabu olan ne varsa toplum iinde deerlendirilmesi gerektiini bizlere tem-
kabul grmeye, ifade bulmaya balar; bu da bihler. Bir kua topyekn apolitik/depo-
ergen ihtillinin gereklemesine zemin ha- litize olarak yaftalamak, aslnda orta yal
zrlar. Henz on sekiz yana dahi basmam solcu romantikliinden teye geemez; ki
liseli kzlar arasnda artan krtaj vakalar ve 70lerin siyasalln romantize ederken d-
estetik operasyon fetiizmi, ergen ihtillinin nemin olanca siyasallnda apolitik kalan
gstergeleri olarak okunabilir. Filmdeki liseli Temelkuran, tartmaya alt er-

zlem de bu ihtillin znesidir. niversite- keklik, iktidar ilikileri, eitim sis-
ye girmelerinde ncelik tannan Anadolu temi, deien mahalle ve mahallelik
liseli erkeklerle kan, niversiteye girme tanmna bir de kuak eletirisini
midini yitirmi bir dz liselidir zlem. Bu eklemleyip, tm bu nemli mesele-
srada kesilen midine baka bir mit yama-
leri bir rpda konumaya alr-
lanr: Namusuna sahip kacak, yeri geldi-
ken kekeleyen bir sinemayla ba-
inde iki tokat eksik etmeyecek bir koca.
baa brakyor izleyiciyi.
Cinselliini zgrce (!) yaarken bir yan-
dan da muhafazakr bir tutumla namusu- genlii skalamak da mmkn. Gnmz
nun korunmasn isteyen zlem ile felsefe- genliinin apolitikliini, mevcut klsik si-
de doktora yaparken bir taraftan da erotik yaset anlayna bir tepki olan pasif bir si-
hikyeler yazan Murat, 80 sonras genliin yasallama olarak yorumlarsak da filmin

VZYON
anlattndan daha ounu sylemeye kal-

km oluruz; ki bu tavr bizi ynetmen nan
Temelkurann medyaya verdii izlediimizi
anlayalm seansl rportajlarndaki gibi bir
duruma srkler.
Kekeleyen Bir Sinema
Bornova Bornova, genliin amazlarn anla-
tan, lkin bu amazlara 12 Eylln yaratt
dnce sistematiindeki gibi nyargl, kk-
tenci bakla yaklaan bir film. Tartmaya a-
lt erkeklik, iktidar ilikileri, eitim sistemi,
deien mahalle ve mahallelik tanmna bir
de kuak eletirisini eklemlemesi ve tm bu
meseleleri bir rpda dillendirme abasyla
ynetmen, kekeleyen bir sinema karsnda
brakr izleyiciyi. Birok meseleyi anlatma is-
teine bir de bunlarn filmde denenme sreci
eklenince tam bir kakofoni oluur. Derinlikli
bir izahtan te imdi haber zetleri ara-
bukluuyla kar karya kalnmas da cabas.
Son tahlilde Bornova Bornova amatr bir BORNOVA BORNOVA
ksa filmcinin ilk uzun filmiymi gibi bir izle- Ynetmen: nan Temelkuran
nim brakyor seyirci zerinde. Filmde farkl Senaryo: nan Temelkuran
flashback biimleri ve almlama stillerinin
(uzun pln-sekans ve hareketli kamera kul- Oyuncular: Kadir ermik, ner Erkan,
Damla Snmez, Erkan Bekta
lanm) bir arada kullanlmas filme hkim
Brechtyen yabanclamay pekitiren bir un- Mzik: Harun yicil, Ferit zgner
sur olarak m alglanmal? Yoksa filmde orta- Trkiye, 2009, Trke, 92 dk., Tiglon
ya kan kakofoni, popler tartma konula- www.bornovabornovafilmi.com
rn popler sinemasal aralarla yakalamaya
alan amatr, ama fazlasyla deneysel bir
aba olarak m yorumlanmal? Bu noktada
yorum seyirciye braklmal.

VZYON ELETR
TRK SNEMASININ
2009 VZYONU
Trk sinemas son yllarda byk bir hareketlilik ya-
yor. Haddi hesab yaplamayan ksa filmler bir yana
ilk filmini eken ynetmenlerin says da azmsanma-
yacak lde. Peki sinema alanndaki bu canllk bir
dourganl tayor mu? Niceliksel art niteliksel
bir ykselii douracak m? Beyazperdeyi dolduran
onca grnt (belki bazen de grlt) seyirciyi esir
alr m? Trk sinemas bunca hengme arasnda se-
yircisine ne syler? Genelde benzeri sorularn pei-
ne derek zelde ise 2009un muhasebesine girie-
rek dosyamzda Trk Sinemasnn 2009 Vizyonuna
odaklandk. Bu erevede hsan Kabilin oturum
bakanlnda Asuman Suner, Nezih Erdoan ve
Zahit Atamla gerekletirdiimiz Trk Sinemas
Nereye? balkl panelimizi de dosyaya tadk.

VZYON ELETR
DOSYA
2009da trk sinemasna bir bak

HSAN KABL 24
2009UN SEYR DEFTER...
UUR VARDAN 30
Gienin Vicdan Bize Ne Syler?
AYE PAY 36
Bastrlann Glgesi
CELL CVAN 42
Dnden Sonra Yarndan nce Politik
Ol(a)mayan Sinema 48
MT AKSOY
Trk Sinema Sektrnn

Nicelikle mtihan 54
BETL DEMREL
PANEL: TRK SNEMASI NEREYE?

ASUMAN SUNER, NEZH ERDOAN, ZAHT ATAM 60

DOSYA: TRK SNEMASININ 2009 VZYONU
DOSYA
2009DA Trk
Sinemasna
Bir Bak
HSAN KABL
Mommo Kz Kardeim, Uzak htimal ve St, 2009 filmleri ara-
snda tema, dil ve anlatm bakmdan kalc deerler tayan
eserler olarak ne kar. htiva ettikleri manevi ereve
ve imgesel anlamda akn olana arr yanlaryla da se-
nenin dikkat eken almalar arasnda yerlerini alr.

Momo Kz Kardeim, Atalay Tadiken, 2009
E
skiden sinema sezonu dediimizde dk. yle bir umumi bakla, ticari sinema
anlalan, eyll ay ortalaryla kaba- arlkl olmak zere daha ziyade genelgeer
ca haziran sonlaryd. Yazn genel- ve gncel konularn ilendiini, elendirme
de salonlar ya kapanr veya ikinci boyutunun ne ktn gryoruz. Baka
vizyon filmler gsterirdi. Artk yazn da film- bir deyile, hayatta duruu bir dert edinen,
ler vizyona girdiinden (geri Trk sinema- belli bir kayg veya endieyle varolua yak-
snn pek de byle davrand sylenemez), laan filmlerin aznlkta olduu ortaya k-
sezon anlay da deiti ve takvim yl yllk yor. Bu anlamda sinemamzn kimlik sorunu
deerlendirmeler iin esas alnr oldu. Oysa hl geerliliini koruyor; zgn manada dil
nceki anlaya gre sinemaya bakyor ol- problemimiz de yine gndemde.
saydk 2008-2009 sezonu deerlendirme-
si diyecektik. Ancak eski hl muhal oldu Akn Olann ars: Mommo Kz
deyip 2009un yerli filmlerine bakmaya Kardeim, Uzak htimal ve St
alalm. Bu yl iinde sinemamzda nce- 2009 filmleri arasnda tema, dil ve anlatm
ki yllara gre bir yapm patlamas yaand; bakmdan kalc deerler tayan eserler,
yetmi civarnda filmin ekildii haberini al- Atalay Tadikenin Mommo Kz Kardeimi,

mas bu filmi zgn klan yanlardandr. Yine

konum olarak hayattaki bylesi iki kart ucu
abartmadan aktrarak veya teet biimde
ileyerek melodrama kaacak bir grselle-
tirme baaryla ynetilmi ve duygusal ze-
minle aknlama ynelimi dozunda denge-
lenerek gnendirici bir film ortaya kmtr.
Kaplanolunun lemesinin orta almas
olan St ise nceki filmin araynn izinde,
sembollerin anlamna arlk vermeyi tercih
etmi, bu babda sembolik anlatmn belki
zerinde biraz daha allmas hissi ortaya
St, Semih Kaplanolu, 2009 ksa da anlatmn yalnl kaydadeer bir
aba olarak kendini gstermitir.
Mahmut Fazl Cokunun Uzak htimali ve
Semih Kaplanolunun St olmutur. Birer Entrika, Kasvet ve Ktlk: Nokta,
ilk film olmas hasebiyle ilk iki film srpriz Pandorann Kutusu, Hayat Var
olurken ihtiva ettikleri manevi ereve ve im-
Yln dier filmlerine gz attmzda ise her
gesel anlamda akn olana arr yanlaryla
birinde farkl temayllerin, izleklerin ve ken-
da senenin dikkat eken almalar arasnda
dine has unsurlarn beyazperdeyi kaplad-
yerlerini alr. Mommoda anlatmdaki yalnlk
n mahede etmekteyiz. Dervi Zaimin
ve hikyelemedeki samimiyet, seyircinin film-
geleneksel sanatlarmzla sinema dilini ba-
le iten bir iliki kurmasna sebebiyet vermi,
datrma, rttrme, zgn bir kom-
konu tasvirindeki sadelik, senaryoyu batan
pozisyona gitme abalarna bir
aa sahici klan en nemli unsurlardan biri
rnek sunan ve bu kez hsnhat-
olmutur. Uzak htimaldeki, zellikle balar-
la sinemann grsel potansiyeli
daki kendini biraz fazla kasma pahasna da
arasnda bir ba
olsa incelikli kamera almas, diyaloglar-
kurmay deneyen
dan ziyade sinemann z ve esas olan
almas Nokta,
grntye, grsel
hat sanatnn teknik
olana arlk tann-
olarak iine nfuz
etmesine ramen,
mana olarak biraz
daha zayf grnen
bir eser olarak or-
taya kmaktadr.
Entrikann olduka
Mommo Kz Kardeim,
Atalay Tadiken, 2009
Pandorann Kutusu, Yeim Ustaolu, 2009
youn yer ald filmde, iddet ve hayatn

zuhurattaki boyutu ne gemekte, filmin Yeim Ustaolunun deta kasvetin total bir
olabilecek metafizik yansmalar, akn bo- anlatm diyeceimiz Pandorann Kutusu adl
yutun ncellii, gerekiliin ar basmas
karsnda ezilmektedir. Yeim Ustaolunun almas, karakterlerinin i dnyasna yak-
deta kasvetin total bir anlatm diyeceimiz lama ynnde olumlu bir abaya karn, ne-
Pandorann Kutusu adl almas, karakterle- redeyse herkesin ktle bir eit bulam-
rinin i dnyasna yaklama ynnde olumlu l olgusuyla karamsar bir tablo izmekte,
bir abaya karn, neredeyse herkesin kt-
le bir eit bulaml olgusuyla karam- iyiliin ihtimaline ak kap brakmamaktadr.
sar bir tablo izmekte, iyiliin ihtimaline ak
kap brakmamaktadr. Ayn izgi maalesef
Reha Erdemin Hayat Varnda da ziyadesiyle
ilenmekte, olgun bir sinema dili grnm-
nn ortaya kmasna karlk, kt olgusu
baskn bir biimde varln hissettirmekte,

Kskanmak, Zeki Demirkubuz, 2009
Perdede Kalan Tatlar, Tuzlar

Zeki Demirkubuzun bir roman uyarlama- Sezonun dikkat eken filmlerinden biri
s olan Kskanmak, tematik ve konu olarak de Levent Semercinin Nefes adl alma-
nefsaniyetin grsel bir izimine dnmek- s olmutur. Dil ve anlatm ynnden yani
teknik olarak olduka etkileyici bir yapya
te, btn insanlar btn dnyann ilerlii sahip olan film, duygusall melodrama
cinsinden ve uzants olarak deerlendir- ekmeyerek ve dengeli bir vatanperver
mekte, dolaysyla ktnn dnyasn n yaklamda kalarak, duygusal ynden seyir-
plna karmakta, aknlkla hibir nsiyet ciyi yakalamay baarm, yer yer -zellikle
sonlara doru- iddetin younlamasna
kuramamaktadr. karn gereki bir anlatm gerekliliinin
zaaflarndan syrlmay bilmitir.
hayatn varolusal gvdesi ancak ktlkle
tanmlandnda bir anlam kazanabilmekte- aatay Tosunun, efsanevi vali Recep
dir. Filmin sonu itibariyle zgrln bir al- Yazcolunun hayatndan hareketle ekme-
ternatif olarak sunulmas, sonunda dnlp yi denedii Vali, Yazcolunun deerli kiili-
gelinecek hayatn yine yaanlan konvansi- inin ne kan unsurlarndan ziyade gncel
yonel hayat olmas dolaysyla ancak nihilist konularn entrika dzenlerinin bountusu-
bir eylem olarak kalmaktadr. na uram, bylece neredeyse sradan bir
macera filmine dnen bir yapm orta-
ya kmtr. Ayn minvalde Cihan Taknn
byk bir bteyle ekildii belli olan filmi
Kelebek de bu maks talihten kurtulamam,

farkl ilendii takdirde ok daha yksek de-

erler tayabilecek olan film, anlatmndaki Recep vedik, Ayakta Kal, Kanmdaki Barut,
aksaklklar ve teknik zaaflarla beraber gn- Melekler ve Kumarbazlar, Konak, Kolpai-
cel ve siyasi olann kuru grltsne kur- no, Vavien gibi yapmlar da aslnda seyirciyi
ban gitmitir. Mehmet Grelinin bir Peyami
Safa uyarlamas olan Glgesi, anlatmndaki maniple eden, sinema kltr anlamnda
incelik, kamera kullanmndaki hassasiyet, olgunlamasn, gelimesini talep etmeyen,
kostm ve aksesuarlarn kullanmyla d- bylece konformist kalan ve sadece ticari
nem filmi olmaktaki sahiciliinin yannda, baary hedefleyen filmler olarak tarihteki
ahlki boyutta geree sadk kalmasyla bir
zaaf da beraberinde tamaktadr. Handan yerlerini almtr.
ztrkn Benim ve Rozun Sonbahar, sanat-
ta gerekiliin hemen btn zaaflarn ta- dnyasn n plna karmakta, aknlkla
makta, hayatn ktcl boyutunun stnl- hibir nsiyet kuramamaktadr.
her daim ne kmakta, alternatif olarak Sinemamzn genel ahvaline aklk, kaba
sunulan hayat tarz ise bu topraklara yaban- argo ve kfr sradan unsurlar olarak n-
c denebilecek bir duyarll tamaktadr. fuz etmi, Recep vedik, Ayakta Kal, Kanm-
Murat Dzgnolunun Hayatn Tuzu adl daki Barut, Melekler ve Kumarbazlar, Konak,
almas, Anadoludan, zelde Bitlisten Kolpaino, Vavien gibi yapmlar da seyirciyi
tipleri ve meknlaryla ilgin bir grnm olumsuza ynlendiren, seyircinin duygusal
sunmasnn yannda genel ereve olarak zaaflarndan istifade eden, dolaysyla asln-
ktnn n plna kmasyla kekremsi bir da onu maniple eden, sinema kltr an-
havay yanstmakta, yine de benzerlerine lamnda olgunlamasn ve gelimesini talep
gre seyredilebilir bir nitelik tamaktadr. etmeyen, bylece konformist kalan ve sa-
Mahsun Krmzgln her hliyle smarla- dece ticari baary hedefleyen filmler ola-
ma bir film olarak duran Gnei Grdm rak tarihteki yerlerini almtr.
Beyaz Melekten sonra bir skut-u hayal ya-
atmakta, epizodik olarak seyirciyi bir krk-
lktan dierine tamakta, gerekiliin se-
yirciyi aresiz brakan ezici acsyla arabesk
melodramn birok hususiyetini isel olarak
bulundurmaktadr. Zeki Demirkubuzun bir
roman uyarlamas olan Kskanmak, tematik
ve konu olarak nefsaniyetin grsel bir izi-
mine dnmekte, btn insanlar btn
dnyann ilerlii cinsinden ve uzants ola-
rak deerlendirmekte, dolaysyla ktnn

DOSYA
2009UN SEYR
DEFTER
UUR VARDAN
Rekoltesi yksek, verimli bir yl geirdik. lk filmler ok-
tu, iyi filmler oktu, kt filmler oktu, filmlerin says
oktu. Bu toplamdan ne kar? yi kt bir sinema sezonu-
nun geride kald, zerinde yazlp izilecek, tartlp
hakknda ahkm kesilecek yapm saysnn artt sonucu.

Kosmos, Reha Erdem, 2009
T
akvimler 2009u devirip 2010a lar zerinde ksa bir tura kmak. nce k-
merhaba derken, genel bir er- k bir girizgh yapalm: O yla ait genel
eve iinde yeni bir yzyln ilk verileri nerelerde buluyoruz? Adresler belli:
on yllk dilimi de kendi adna bir Gie dkmleri, festivaller ve vizyona giren
kapan yapyor. Bu zaman dilimi ierisinde filmlerin trleri. Btn bunlar iki kutbun,
hayatn dier alanlarnda olduu gibi sine- yani yaratclarn ve muhataplarnn eilim-
mada da bu topraklarn sesindeki eitlili- leri hakknda bize fikir veriyor. O hlde ilk
in, farklln, ok renkliliin belli ller- olarak bu yla ait dkmlere bir gz atalm.
de kendisini perdeye yanstt bir dnem
yaand demek, belki kat zerinde iddial Asri Zaman Magandasna lgi
gibi grnebilir ama doruluk tad ke- Youndu
sin. Lkin bu yaz, geride braktmz on Aslna bakarsanz daha ok yapmclarn
yldan ok dnemin sonuyla ilgili bir mu- ve muhasebecilerin ilgilenmesi gereken bir
hasebeye soyunmakla snrl. Daha ak bir ey box-office listeleri. Ne var ki popler
ifadeyle yaznn amac, 2009un yansma- kltrn neyle ilgilendiini de bu listeden

bir babann biri orduda dieri dada olan

iki olunun yzyze geldikleri sahneydi)
niteliindeki Gnei Grdm de 2 milyon
491 bin 445 kii merak etmi ve salonla-
rn yolunu tutmu. nc srada 2 milyon
416 bin 215 kiilik seyircisi ilgisiyle Levent
Semerci imzal Nefes var. Ylmaz Erdoann
sinema servenindeki en iyi ve en olgun film
sfatn hak eden Neeli Hayat ise 990 bin
49 kiiyle yerli filmler listesinin drdn-
c basamanda yer alyor. kr ki Kurtlar
Vadisinin beyazperdedeki ikinci gereksiz
Gnei Grdm, Mahsun Krmzgl, 2009 hamlesine, yani Gladioya ilki kadar ilgi gs-
terilmemi ve seyirci says 849 bin 886da
nihayete ermi. Ama bu bile kahvehane
2009un gie rekortmeni filmleri srasyla
kltryle politika yapan ve sokaktaki ada-
Recep vedik 2, Gnei Grdm, Nefes, Ne- mn hislerinin tercman olma iddiasn ta-
eli Hayat ve Kurtlar Vadisi Gladio. Bu be- yan bir diziden devirilerek ekilen bu filmi
li, eletirmen gzyle baktmzda unu listenin beinci srasna tam. Bu beli,
eletirmen gzyle baktmzda unu sy-
sylyor: Ne yazk ki popler kltrmz
lyor: Ne yazk ki popler kltrmz d-
dndmzde sinema konusunda pek ndmzde sinema konusunda pek de
de zevk sahibi deiliz. Ama bu durum iin zevk sahibi deiliz. Ama bu durum iin kayg
kayg duymaya gerek yok, zaten btn dn- duymaya gerek yok, zaten btn dnyada
eilimler aa yukar byle.
yada eilimler aa yukar byle.
Yln Medar ftihar: Kosmos
karmak ve belli sonulara ulamak mm- Yln festivallerine gelince, ilk elde ura-
kn. Sevgili halkmz yl boyunca vizyona nlmas gereken liman elbetteki Antalya.
giren yerli yapmlardan en ok Recep ve- Akdenizin bu yakasnda bu yl rekolte
dik 2ye ilgi gstermi. ahan Gkbakarn st dzeydeydi. Reha Erdemin Kosmosu
yaratt modern maganda tiplemesinin si- bence sadece bu yln deil, son yllarn
nemadaki ikinci admn 4 milyon 333 bin en iyi filmlerinden biriydi ve 2009u tek
116 kii izlemi. Tablonun ikinci srasnda bana bile kurtarmaya yetecek aptayd.
Mahsun Krmzgln Gnei Grdm var. nan Temelkurann Bornova Bornovas fark-
AK Partinin en byk siyasal hamlesi konu- l bir ses, farkl bir soluktu. Mahmut Fazl
mundaki Gneydou almnn sinema- Cokunun Uzak htimali sadeliin zaferiy-
mzdaki ncs (almn filmdeki uzants, di. Emre ahinin 40, ngiliz su filmlerinin

Trkiyede de ekilebileceini gsteriyor-

du. Kutlu Atamann Aya Seyahati kurma-
ca belgeselin, son derece zeki, son derece
ilgin, son derece ilgiye deer bir ubesini
ayordu Trkiyede. Onur nlnn Be
ehiri fazla dalp sonradan toparlan-
makta zorlansa da absrdln tadn -
karmamza ortam hazrlyordu; hele de ses
bandndan Ahmet Kayann Beni Vuru
ykselirken... Keza Adana da bereketliydi.
Murat Dzgnolunun Hayatn Tuzu, Tay- ki Dil Bir Bavul, Orhan Eskiky, zgr Doan, 2009
fun Pirselimolunun Pusu, Pelin Esmerin
11e 10 Kalas, Asl zgenin Kprdekileri
scan ortasndaki keifler oldu. Ama yln Yln en derin, en irin, en arpc, en sevinli
bence en derin, en irin, en arpc, en se- ve en hznl srprizi iki gen ynetmenin,
vinli ve en hznl srprizi iki gen ynet- Orhan Eskisoy ve zgr Doann birlik-
menin, Orhan Eskisoy ve zgr Doann
te imza attklar ki Dil Bir Bavuldu. Filmin
birlikte imza attklar ki Dil Bir Bavuldu.
Film, bu lkenin srtndaki en byk yk- kendisi, bu lkenin srtndaki en byk yk-
lerden biri hakknda neredeyse hemen her lerden biri hakknda neredeyse hemen her
eyi sylyor, daha dorusu grntlerle eyi sylyor, daha dorusu grntlerle
dile getiriyordu. 2009, bana kalrsa ayrca
dile getiriyordu. 2009, bana kalrsa ayrca bu
bu filmle de anlacak gelecekte.
filmle de anlacak gelecekte.
Her eye Ramen Hayat Vard
Geen yln Antalyasnda gsterilen ve ilgi deil onlar not edecek. Vizyon ans bul-
uyandran kimi yapmlar da bu yl vizyon mann yannda ieride ve dardaki festival
ans bulabildi. Reha Erdemin en eski fes- baarlaryla dikkat eken Atalay Tadiken
tivalden sadece SYAD dlyle dnen imzal Mommo da, sakinlii ve hznl y-
filmi Hayat Var mesel bunlardan biriydi. ksyle bir baka kaydadeer alma ola-
Keza Dervi Zaimin En yi Film dll rak 2009un anlarmza katt yapmlardan
Noktas da bir baka Antalya meneili ya- biriydi. Zeki Demirkubuzun Kskanmak, o
pmd. Semih Kaplanolunun lemesinin klie ifadeyle merakla beklenen bir filmdi.
ikinci adm olan St de, bu yln Antalya Lkin beklentileri en azndan benim iin
sonras vizyon bulabilen almalardand. karlayamyordu. Ama yaratcs asndan
de farkl ve etkileyici sinematografile- kendi filmografisinde farkl ve cesur bir de-
riyle bizim gnlmz alsa da seyircinin neyimdi. Bir baka cesur deneme de Ac
pek de ilgisini ekmedi. Olsun, tarih gieyi Akt. Enikonu slbunu artk oturtan Onur

nlnn senaryosundan Taner Elhann

ektii film, bence bu sezonun en gzel, en
ho, en zeki, bununla beraber en iyi ses ve
grnt uyumu salanm esintilerindendi.
A Kapa Vavien
Bu yl iki ynetmenli filmler de dikkat ek-
ti. Mesel Orada... Hakk Kurtulu ve Melik
Saraolu imzal bu yapm, iyi balyor ama
sonunu getiremiyordu. Bergman havasn bu
topraklara yaymak isteyen iki gen yaratc,
ilk ilerinde istenilen izgiyi yakalayamad; o
hlde nmzdeki bobinlere bakalm tr
bir temennide bulunmak gerekiyor onlar iin.
Bu yln iyi olarak nitelenebilecek yaptla-

rn yaratclar emeklerinin ekonomik kar-
ln ne yazk ki alamadlar. ektikleri film-
lerin masraf bile kmad ounun. Ama hi
deilse attklar tan yank getirdiini bili-
yorlar ya da ben bildiklerini sanyorum. Bu
da en azndan bir sonraki projeleri iin onla- nazln ve ktln resmini iziyordu; bir
de tpk kentliler gibi, kasaballarn da fena
ra umut veriyordur. Zaten sinema da byle
hlde mutsuz ve sevgisiz olabilecei ger-
bir ey, Umut olsun gerisi kolay. Hele ki en eini tayordu perdeye. Film, senaryosu,
onurlu yaptlarndan birinin ayn ad tad- oyunculuu, ynetimi, grnt almas,
, yaratcsnn adnn da Ylmaz olduu mekn seimleri vs. her bir eyiyle takdire
ayan bir abayd.
bu topraklarda...
2009a ait alt izilmesi gereken bir not
da Antalyada ilk kez Krte bir film izlen-
Gelelim yln en derin izlerinden birine mesiydi. Miraz Bezar imzal Min Dt, siya-
Taylan Biraderlerin Vavieni, 2009un en iyi si balyor, ardndan Oscar galibi Milyoner
ve en baarl projelerindendi. Sinemamz- izgisine giriyor, pei sra yine siyasi ama
da Coen Kardelerin, zellikle de Fargonun zarife halledilmi finaliyle nihayete eriyor-
havasn estiren, ama kendi adna drt ba du. Filmin gsterimi sonrasnda beklenil-
mamur bir film olan Vavien, taradaki kur- dii zere kimi tepkiler oldu. Bunu frsat

telik bu listedeki baz filmlere de iyi bir eyler

bulacamz umuduyla gitmitik.
Yeter ki Umudun Olsun
Sonu? Bence rekoltesi yksek, verimli
bir yl geirdik. lk filmler oktu, iyi filmler
oktu, kt filmler oktu, filmlerin says
oktu. Bu toplamdan ne kar? yi kt bir
sinema sezonunun geride kald, zerinde
yazlp izilecek, tartlp hakknda ahkm
kesilecek yapm saysnn artt sonucu.
Peki, mesel iyi olarak nitelenebilecek ya-
ptlarn yaratclar bu yldan memnun mu-
dur dersiniz. Deildir elbet. Emeklerinin
ekonomik karln ne yazk ki alamadlar.
ektikleri filmlerin masraf bile kmad o-
unun. Ama hi deilse attklar tan yank
getirdiini biliyorlar ya da ben bildiklerini
sanyorum. Bu da en azndan bir sonraki
projeleri iin onlara umut veriyordur. Zaten
sinema da byle bir ey, Umut olsun gerisi
Vavien, Yamur-Durul Taylan, 2009 kolay. Hele ki en onurlu yaptlarndan biri-
nin ayn ad tad, yaratcsnn adnn da
bilen medya da stanbuldan haber geti Ylmaz olduu bu topraklarda...
Antalyada olay kt diye. Lkin bir bar-
dak suda frtna koparlmt; tartmalar
yer yer yapc, yer yer dzeyli yer yer
de Kemalist ve bizim Jitemimiz yle ey
yapmazcyd, o kadar...
Yln ktlerine gelince, bazlar rahmetli Erol
Ta gibiydi; afiiyle, konusuyla, oyuncu kad-
rosuyla ben ktym diye bas bas bar-
yordu. Bu adan onlarn kt olduklarn he-
men a tutarak anladk. Mesel ben kendi
adma bu filmler iin salonun yolunu tutma-
dm. Lkin Konak, Kanal-i-zasyon, Sprrr,
Gecenin Kanatlar, Kampste plak Ayaklar
gibi filmlerde harcamz zamana acdk. s-

DOSYA
GENN VCDANI
BZE NE SYLER?
AYE PAY
reCeP iVediK VE KUrtlar VadiSi gEM, MD VE
gELECEK ARASNDA DENgEY KURAMAYAN NSANN
RPNLARNN RESMN TAR BR BAKMA. MARA-
ZA TUTULMU BR HAfZADAN YANSYAN KESK
KESK gRNTLERLE TOPLUMSAL AN-
LAMDAK BELLEKSZLMZ, BEYAZPER-
DEDE KARKATR TPLER YARATR: KARA
KARA gYNP gEM TEMZE EKEN
ADAMLAR YA DA NSANN EN AALK
DUYgULARN KUSA KUSA gEZEN, g-
DLERYLE YAAYAN BR ORMAN ADAM gB.

Recep vedik 2, Togan Gkbakar, 2009
T
ad kolayclk, elendiricilik, Trk sinemasnn 2009 karnesinde gie ra-
oyalayclk, lszlk, bayalk, kamlarna bakldnda seyirciden geerli
deersizlik gibi pek ok eyle not alan iki filmden, Recep vedik 2 ve Kurtlar
zamann yknden kalan bir Vadisi: Gladiodan hareketle (bal olduklar
ssnak
nak olarak devasa bir alana yerleen po- seriyi baz alarak) bir deerlendirmeye giri-
pler kltr, usuz bucaksz okumalara ak- ilebilir. Belli bal zellikleriyle dikkat eken
tr. Dikkatleri datmayacak bir okuma yapa- bu filmlerin bir serinin devam olmalar, daha
bilmek iin birok deikene sahip bu alanda batan kazandklar gie baarsnn salam
vizrmz snrl bir lekte konumlandr- birer delilidir. Acaba bu filmleri gienin zirve-
mak daha shhatli bir yaklam olacaktr. Bir sine ya da yaknlarna yerletiren sr nedir?
popler kltr rnei addedilebilecek gie Seyircinin bu filmlere ilgisi ne anlama gelir?
rekortmeni filmleri grmezden gelmek, Bu noktada gienin vicdan bize ne syler?
rakamlarn, nyarglarn ardndaki anlam
dnyalarnn kale alnmadnn, yok Beyazperdede Rol Deiimi
sayldnn bir gstergesi saylabilir Zaman ve mekn, filmleri biimlendirirken
pekla. Popler kltr bal altnda be- oynayabileceimiz yegne unsurlardr. Fil-
yazperdeye yansyan baya gerekliin, min anlam dnyasnn biimlendii bu ze-
ok basit, ilkel dzeyde de olsa tutun- mine yerleen imgenin bir tarih tasavvuru-
duu yzeyde konumlanan kimi toplum- nu da yanstt ne srlebilir. Bu noktada
sal skntlara dair iaretler tadn inkr u sorulabilir: Acaba insann ilkel gdleri-
etmek elbette mmkn deil. Bu minvalde ne hitap ederek gldren Recep vedikle in-

psikolojisini dourur. yle ki bugn etra-

fmzda grdmz dizilerden, filmlerden
aparma tipler bir yn oluturmu, beyaz-
camdan ya da beyazperdeden dn al-
nan yaam biimleri sonucu gerek ve kur-
gu birbirine karmtr.
imdiyi Kutsayan Yksz Bir
Kahraman: Recep vedik
Seyircisini insan corafyasnn, doasnn
iindeki daa, taa, taraya, yani en ilkel g-
dlere doru gtrr Recep vedik serisi. Uy-
Recep vedik 2, Togan Gkbakar, 2009 garlktan ilkellie bir dntr bu. Taradan
ehre varan yolculuu tersine evirir. Meknn
tarasndan ehre vardnda hor grlen,
Recep vedik serisiyle seyirci, plaklndan benliini, kltrn unutmas beklenen, mo-
utanmayan, bara ara imdiye hkmeden dern hayata adapte olamayan, dlanm bir
zmrenin iine att, bastrd sesinin abar-
bu gamsz adamn karsnda geniler; pasif tl, kaba izimli bir yanks olarak da okuna-
direniinin aktifleebilecei ihtimaline duy- bilir. Filmde Recep vedik dndaki tiplerin
duu zlemle rahatlarken igdlerine tes- eksik, zayf, pasif, silik konumlanmas yine bu
limiyetle de kendini glmekten alkoyamaz. bastrlmlk vurgusunun temsilidir. Dayat-
lan modernizme bir kar duruun, pasifliin
yerini handiyse dayatmac bir aktivizme b-
sann tabiatndaki cokuya seslenip iinde- rakmasnn, en kaba, en ilkel kar koyua e-
ki kahraman uyandran Kurtlar Vadisi nasl virmesinin bir eklidir bu. Filmde zayf olan
bir tarih tasavvurundan beslenir? glendirmenin yolu, hdd, hdd ba-
Recep vedik ve Kurtlar Vadisi iki ayr uta rlarak kaba kuvvette mkes bulur; yani d-
iki film gibi grnrken bir yerlerde yollar nlebilecek en ksa, en basit, en kt yolla.
kesiir: Pasifi aktifle, uyumluyu uyumsuzla, Daha batan yenik bir karakterin bu yenil-
zayf glyle, korka cesurla deitir- milie (insan olmann en aalk ortak pay-
dii, halka kaybettii gcn teslim ettii dasnda birlemi bir dille) itiraznn resmidir
noktada. Modernlie ayak uyduramama ve Recep vedik. Seyirciye tad grotesk tablo
kendilerine biilen roln dna kma rad- iinde muhalefetin, aykrln, bakaldrnn
desinde bir kez daha birleir yollar; rolleri izlerini tar ve kaybedilmi gcn tekrar st-
tersine evirerek sr ruhuna kar koyan lenilmesinin gururu zerinde ykselir; yle ki
bu tavr yzeysel kalrken, gerek hayat- filmin sonunda kazand saygnlk (!) st
ta kopyalanmas yoluyla da yine bir sr izilerek bir kez daha vurgulanr.

Kurtlar Vadisi Gladio, Sadullah entrk, 2009
Recep vedik serisi, gemi ve gelecek tasav-

vurundan yoksun, yksz bir insann iine Seyircinin anl gemiine, bir zamanlarn
dt imdi ukurunda debelenmesinin dnyaya hkim gcne ve tabi ki iindeki
resmini sunar adeta. Modern tecrbe, za-
man gemisiz bir imdiden balattndan kahramana duyduu zlemin cisimleme-
seyirci, imdiyi kutsayan bu yksz adamla si grlr Kurtlar Vadisi serisinde. Gemii
ilk elden bu cihette bir yaknlk kurar: Yal- kutsayan bir tarih tasavvuruyla bu filmler,
nz deildir. an dayatt, zerine uyma- imdiyle kurduklar ba zedelerken bugne
yan bu elbisenin iinde pasif bir direnile
varolmann szsn yaayan seyirci, zerine yaklamlarnda da balamndan kopuk, ger-
uymayan, ordan burdan sarkan bu ireti el- eklii zayf, ezici bir biime mahkm olur.
biseyi karp atan Recep vedik karsnda
mthi bir rahatlama yaar. Modernizmin ka- Gemiin Yk Altnda Bugn
lplarna smamak iin direnen bu kabasaba Ezen Bir Kahraman: Polat Alemdar
adam, kusurlarnn ve irkinliinin en abartl
Toplum iinde dolaan popler siyasi oku-
hliyle, uyumsuzluuyla handiyse insan do-
malara yaslanarak seyirciyle iletiim kuran
asn rlplak brakr. Nihayet Recep vedik
Kurtlar Vadisi serisi, gncel argmanlarla an-
serisiyle seyirci, plaklndan utanmayan,
latsn kurar. Yiitlikle, cesaretle hemhl bir
bara ara imdiye hkmeden bu gamsz
halk adamnn ezilmilerin yannda yer ala-
adamn karsnda geniler; pasif direniinin
rak ktleri yenebilecei, adaleti tesis ede-
aktifleebilecei ihtimaline duyduu zlem-
bilecei dncesinin evklendirici gcne
le rahatlarken igdlerine teslimiyetle de
dayanr. Sradan kahramanlatrarak, rolleri
kendini glmekten alkoyamaz.
dntrerek modernizmin dayatt insan

Kurtlar Vadisi Irak, Serdar Akar, 2006
tipine kar koyma iddiasn tar. Serinin ciye dayatan filmde ancak Polat Alemdarn,
kahramanlar d grntlerinin ve braktk- yani (aramzdan biri saydmz) halk kahra-
lar etkinin aksine, olduka naif bireylerdir: mannn, bizim yerimize, hatta devletin ve or-
aresiz birer ak, saf birer Anadolu ocuu. dunun yerine bu karanlk ileri aklamas bek-
Bylelikle seyirciye kendisi gibi sradan bir lenir. Muhtemel ki bir sonraki projede Polat,
adamn da kahraman olabilecei fikri tanr. insanst becerisi ve gcyle ileri yoluna
2009 rn Kurtlar Vadisi: Gladio bu an- koyacak ve lke huzur (!) bulacaktr.
lamda bir ara forml, bir gei projesi olarak Trkn banda bel olmazsa Trk dnyann
nitelendirilebilir; Kurtlar Vadisi: Irak kadar bana bel... sylemiyle d kaynakl gle-
seyirci toplamamasnn nedeni de herhlde rin o anl gemi fikrinden korkarak yarat-
burada aranmaldr. Bu ara formlde bir kah- t komplolar dzenine dikkat ekilir filmde.
raman kp kirli, karanlk ileri aklayamad Seyircinin anl gemiine, bir zamanlarn
iin seyirci filmle arasna mesafe koyar. dnyaya hkim gcne ve tabi ki iindeki
Herkesin azndaki teraneyi diline dolayan kahramana duyduu zlemin cisimlemesi
Kurtlar Vadisi: Gladio, kirli, karanlk iler ara- grlr bu filmlerde. Kurtlar Vadisi: Gladioda
snda amura saplanp kalmay, kszl yeni Osmanlclk ifadesinin kullanlyla
dikte eder seyirciye. Ya Gladioya dostsun seride imdiye dek alttan alta hissettirilen bu
ya da dman sylemiyle seyirciyi siyah- duyu, artk kendini saklamakta beis grmez.
beyaz bir dnyann kapsna brakan, bu kes- Gemii kutsayan bir tarih tasavvuruyla film,
kin ve iki katman aamayan perspektifi seyir- imdiyle kurduu ba zedelerken bugne

yaklamnda da balamndan kopuk, gerek- balatrken yolculuunu Kurtlar Vadisi seri-

lii zayf, ezici bir biime mahkm olur. Ki sesi, hatrlama eylemine ykledii ynlendirici
ride resmedilen bugn, btnyle kirlilikten edimle imdiyi unutarak durmadan gemie
ibarettir ve temiz kalan tek ey Polat ve yan- kurar saatini. Ve yine yollar kesiir: Her ikisi-
dalardr; baka trden bir insana rastlamak nin de son dura baladklar yerdir; birinin
ise mmkn deildir. Bu noktada filmin mesaj yolu dnp dolap hep bir imdiye, dieri-
ilgintir: anl gemiin izi, ancak hkim bo- ninki ise hep bir gemie kar. Biri gemii,
zuk dzen karsnda mafyavari balantlarla dieri imdiyi skaladndan, belleksizliin
var olan kara adamlar tarafndan srlebilir. nianesini tayan bu iki film, yenilgi ortak
Bu adamlar bugnn kirli ilerini, dolaysyla paydasnda bir kez daha birleir. Daha ba-
imdiyi bildikleri gibi gemiin bilgisi (!) de tan kayp bir zaman, gemisiz bir imdiyi
ancak onlardadr. Seyircinin gveni tam da bu anlatan Recep vedik ile anl bir gemi fikri
noktada kazanlr; ne de olsa ismiyle msem- zerinde ykselen Kurtlar Vadisinin marazi
ma Polat Alemdar, halkn, ezilmiin, yenilmi- bir tarih tasavvurunu yanstt sylenebilir.
in, mazlumun sanca teslim ettii bir nder Tarihle shhatli bir ba kurmay engelleyen bu
olarak yaratlmtr. Nihayet Kurtlar Vadisi bak, sonuta ortaya kaotik bir tablo karr.
serisiyle seyirci kayp hkimiyetine, gcne Bu ynyle beyazperdede gcn taycs
duyduu zlemle kahramanlar (daha do- olarak grnen bu tipler, aslnda gszl-
rusu bu yanlsamaya kaplr), en az beyazper- n, zayfln, aresizliin, yenilmiliin tem-
dedeki aksi (Polat Alemdar) kadar. siline dnr ve bir bakma (tarihle shhatli
bir ba kuramayan) bugnn insannn ba-
Yenilgi Ortak Paydasnda Birleen boluunu dillendirir.
Vadi ve vedik
Recep vedik ve Kurtlar Vadisi serisinin giede-
Halk bekler: Beyazperdedeki onu rahatlatsn, ki baars, gemi, imdi ve gelecek arasn-
acsn dindirsin, zaman, gn unuttursun, da dengeyi kuramayan insann rpnlarnn
cotursun, eylemeden eyledii duygusuna resmini tar bir bakma. Maraza tutulmu
yneltsin. te tam da byle bir algyla Recep bir hafzadan yansyan kesik kesik grnt-
vedik serisiyle iindeki ilkel doann, igd- lerle toplumsal anlamdaki belleksizliimiz,
nn, Kurtlar Vadisi serisiyle de iindeki co- beyazperdede karikatr tipler yaratr: Kara
kunun, kahramann fitilini ateler seyirci; ta kara giyinip gemii temize eken adamlar
ki klar yansn. Iklar yandnda ve hakikat ya da insann en aalk duygularn kusa
ortaya ktnda geriye hibir ey kalmaz. kusa gezen, igdleriyle yaayan bir orman
Unutulmu, silinmi, tketilmi, her zamanki adam gibi. Bir bakma bu filmlerin yklendi-
teraneye hibir ey eklenmemi, babo ge- i yarg udur: Tarih tasavvurumuzu kaybet-
irilmi birka saat daha kaybolup gitmitir. tik; hkmszdr. Nihayet gieden yansyan
Recep vedik serisi, bir tr bilinsizce unu- toplumsal panoramamz hliprmellimizi
tuu temsil ederek gemisiz bir imdiden vermesi asndan manidardr.

DOSYA
BASTIRILANIN
GLGES
CELL CVAN
2009 filmlerinde grlen yrtlmalar, gedikler, bug-
ne kadar toplumsal, kltrel, siyasal dzlemde gste-
rilmeyen kesimlerin, bastrlan realitelerin, saklanan
hakikatlerin izlerini, lekelerini tayor. Yrtlan pelik-
ln iinden tekinin, bakasnn hayaleti bir leke gibi
kendini ifa etmeye alyor.

Glgesizler, mit nal, 2009
B
ugne kadar ya belirgin bir tem- retmek iin gittii bir Krt kynde inanmas
silden teye geememi veya hi belki zor ama Krtlerle karlayor! Krt o-
temsil edilmemi, bir anlamda cuklara Trke retmek isteyen retmen,
bastrlm eitli toplumsal ke- daha en batan idealist retmen kimlii-
simler, dnceler, siyasal eilimlerle farkl ne brnemeyeceini fark ediyor ve ilk da-
bak alar sinema perdesinde yava yava kikalardan itibaren kara tahtann, bstlerin
grnrlk kazanmaya balad. Bastrlann ve Trkenin kenarlarndan ieriye Krte ve
kendini ifa abas mevcut sinema dilini de Krt ocuklar szmaya balyor. Filmin bel-
deiime zorluyor gibi. Bu srete sadece gesel olmas, Cumhuriyet tarihi boyunca a-
yeni imgeler ortaya kmad, mevcut imge- tlm kurgunun gerekler karsnda sarsl-
ler de deiim gsterdi. Dahas mevcut di- dna iaret ederken retmenin idealizme
lin deiim karsnda tutukluu, kekeme- dahi el srememesi resm ideolojinin maa ve
lii belirginleti. 2009 ylnda gsterime toplumsal imknlar balamnda pek de itibar
giren kimi filmler ekseninde bu deiimin, etmedii retmenlere ynelik ilgi ve sayg-
farkl ekillerde de olsa sinema perdesine snn, Milan Kunderann kulland anlamda
yansdn sylemek mmkn. ideolojik bir kitschden teye gitmediini
2009 ylnn son yarsnda gsterime giren gsteriyor. ki Dil Bir Bavul, bastrlm veya
ki Dil Bir Bavulun asl nemli noktas bug- genelgeer bir anlaytan te alglanp yan-
ne kadar allm bir kurguyu, genelgeer bir stlmam toplumsal kesim ve dncelerin
algy, belki de inanc tersyz etmesi: Batl kendilerini ifade etme abalarn yanstyor;
retmen, merkez eitim mfredatn - hem toplumsal dzlemde hem de sinemada

2009un gsterime giren

ilk Trk filmi daha en ba-
tan tay ykseltti: Semih
Kaplanolunun lemesinin
ikinci aya St, sadece este-
tik yapsyla deil metafizik
dzlemiyle de etkileyiciydi. Ele
aldmz krlma ve eilimler
balamnda bakarsak bu fil-
min 90lardan itibaren ortaya
kan tara filmleri iinde de
farkl bir konumda durduu
Glgesizler, mit nal, 2009 ortada: ncelikle burada tara
sadece romantik bir geri d-
n, narsistik bir kayp nesne
St, Glgesizler ve Vavien ile tara, bir arzu olma zelliine sahip deil. Daha ok ben-
nesnesi olmaktan kp kendi gereklii- liin tara-anne ilikisindeki sorunlarna,
bu ilikiden kopup kendi olma kaygsna
ni kazanma derdine derken Gz Sancs iaret ediyor. Belki de en nemlisi Stn
resm tarihin gizlemeye, dahas bastrmaya kendine zg bir tara metafizii kurmaya
alt bir travmaya iaret etti. almas. Bylesi bir abann anlam da u
olsa gerek: Tara bir romantik hayal, kal-
bir sredir ne kan krlmalara, yatak de- mas gerekli bir boluk olabilecei gibi lirik
itirmelere, eilimlere iaret ediyor. imknlar tayan bir imge de olabilir. Kap-
lanolu her iki tutuma da gz krpar g-
Deien Tara mgesi zkyor. Bylece taray idealletirmedii
Trk sinemasnda tara, artk enikonu ken- gibi mutlak ktlk veya mutsuzluk kayna-
dine has bir sinemasal imge zellii kazand. olarak da gstermiyor. Baka bir deyile
Ynetmenlerin daha ok aidiyet ve nostal- taray taralatrmak yerine kendi mevcut
ji ekseninde ele aldklar bu imge de dei- deerleriyle ele almaya alyor.
imden payn ald. 2009 filmlerinden St, Glgesizler ve Vavien, taraya farkl bakla-
Glgesizler ve Vavieni taray narsistik bir ryla ne kyor. Baarsz bir roman uyar-
masumiyet figr olarak ele almak yerine lamas da olsa mit naln Glgesizleri
kendine zg gerekliiyle yanstma aba- taray estetik bir alegori olarak kurmaya a-
snn rnekleri arasnda anabiliriz. Baka bir lmas sebebiyle ilgiye deer. Bylece tara
ifadeyle tarann bir arzu nesnesi olmaktan bir nesne, sadece bir kimlik veya aidiyet me-
kp kendi gerekliini kazanma derdine taforu olarak deil, basbaya kendi bana
dnn hikyesi olarak bir imge olarak ortaya kyor; stelik sade-

Vavien, Yamur-Durul Taylan, 2009
ce sevecenliiyle deil, ktcll, karanl-

ve gizemleriyle de Taylan Biraderlerin St ve Uzak htimalde din referanslar, im-
Vavien ise taray ve taraly film-noir er- geler, bir politik sylemin paras olmak
evesinde kullanarak bu kez snfsal, psiko- yerine kiisel eilimleri, duyarllklar yan-
lojik bir taradan sz ayor. Bu filmde artk
starak lirik bir tny tarken Nefes: Vatan
tara-anne ortadan kalkarken film-noirn
kurallar da sarslyor: Zira film-noir byk Saolsun ulusal bir duyarll epikletirme,
ehirlerde yaayan orta veya yksek taba- stilize etme abasyla bu lirizmin tam aksi
kadan insanlar konu edinirken Vavien k- ynnde konumland.
k insanlarn hrslarn, mutsuzluklarn,
yalnzlk ve sevgisizliini anlatarak sadece
Yeilamn deil 90 sonrasnn tara imge- Deiimi Kekeleyen ki Film:
sini de deitirme abasn yanstyor. Uzak htimal ve Nefes
St, Glgesizler ve Vaviende grlen, bug- Toplumsal, siyasal ve kltrel eilimlerde-
ne kadar st rtlm bir tarann kendini ki deiimin yansmas arka arkaya yayn-
ifa etmeye almas gibi duruyor. Burada- lanan iki filmde ortaya kt. Mahmut Fazl
ki deiimi toplumsal yaplardaki deiim- Cokunun Uzak htimali yirmi be-otuz
le kout ele almakta yarar var. Trkiyede yl nce ekilseydi muhtemelen kahrama-
Krtler, Mslmanlar, tarallar vs. artk ya- nmz, sakall, salar yana taranm, kuma
va yava ortaya karken toplumsal dn- pantolonlu biri olur ve Claray (temiz, pak)
mlerin, ynsemelerin estetik algda dei- Mslman yapp adn da Mberra (temiz,
iklikler yapmamas mmkn m? pak) olarak deitirirdi. Oysa film daha

en batan, adyla bu imknszl im edi- bir duyarllk henz sinemada fazlasyla

yor. Btn filme yaylan eksiltili, kekeme gzkmese de Uzak htimalin ekingenlii,
yap, sadece estetik bir veri olarak alna- tutukluu ayrn tespitlerini dorular ni-
bilir mi? Muhafazakr, Mslman, slmc telikte deil mi?
ne dersek diyelim bu kesimlerin zellikle Bylesi bir eilim veya krlma, slmc sy-
de 2000den sonra grnr olmas sa- lemi sadece bireyselletirmedi aslnda, bu
dece mevcut yapy deil, kendilerini de syleme lirik, dolaysyla bireysel bir tn
etkiledi. Kenan ayr Trkiyede slmclk ve da kazandrd. St ve Uzak htimaldeki din
slmi Edebiyat: Toplu Hidayet Syleminden referanslar, imgeler, bir politik sylemin
Yeni Bireysel Mslmanlklara (stanbul Bilgi paras olmak yerine kiisel eilimleri, du-
niversitesi Yaynlar, 2008) adl alma- yarllklar yanstyor. Bu anlamda slmc
snda 90lardan itibaren slmc edebiyatta sylem de politik deil lirik bir gstergeyle
bireysel sylemlerin, kiisel sorgulama ve ortaya kyor. Belki uzun zamandr mevcut
zeletirilerin arttn yazyordu. Benzer olan bir duyarllk kamusal alanda yeni yeni
kendini gstermeye, ifa etmeye alyor.
Uzak htimalden ksa bir sre sonra gste-
rime giren Levent Semercinin Nefes: Vatan
Saolsun filmi ise ulusal bir duyarll epik-
letirme, stilize etme abasyla bu lirizmin
tam aksi bir konumda duruyor. Lirik duyar-
llk estetikletike, kiisel bir metafizik kur-
maya altka ulusal sylem daha politize
bir hl alyor gibi. Ancak bu politize durum,
filmin ar stilize olma kaygsyla kout iler-
lemekten de geri durmuyor. Benzer bir yak-
ki Dil Bir Bavul, Orhan Eskiky, zgr Doan, 2009 lam gene ulusalc bir syleme sahip Tolga
rnekin Devrim Arabalarnda (2008) da
grlyordu. Politik sylem, daha dorudan
Bastrlann kendini ifa abas mevcut si-
bir hl alrken estetik, ar bir stil abasy-
nema dilini de deiime zorluyor gibi. 2009 la belirginleiyordu. Nefes: Vatan Saolsun,
Trk filmlerinde sadece yeni imgeler ortaya birok dzlemi olan Krt meselesine ynelik
kmad, mevcut imgeler de deiim gster- askeri zm epikletirmeye alrken bi-
lindnda yanldn sylemekten de ken-
di. Dahas mevcut dilin deiim karsnda
dini alamad. Dolaysyla Uzak htimalin ke-
tutukluu, kekemelii belirginleti. kemelii belki de kendisine en uzak filmde,
Nefes: Vatan Saolsunda yanksn buldu.
Elbette konu ve nesneleri farkl ama her iki

film de kendine zg hayaletlerini saklamay aldmz filmlerde gerekleen yrtlmalar,

becerme konusunda baarsz. Bu iki filmin gedikler ise bugne kadar toplumsal, klt-
en byk baars da bu olmal. rel, siyasal, daha zelde ise sinemasal dz-
Aydn Bulutun Baka Semtin ocuklar fil- lemde gsterilmeyen kesimlerin, bastrlan
minde ise Alevi-Snni gerginlii konu edili- realitelerin ve saklanan hakikatlerin izlerini,
yordu. Ancak bir baka gizlilik konusu olan lekelerini tayor. Dahas artk yrtlan peli-
Aleviliin sinemada grnrlk kazanmas kln iinden tekinin, bakasnn hayaleti
kadar filmin ilk yardan sonra Gneydou bir leke gibi kendini ifa etmeye alyor.
gazisi iki askerin psikolojisi zerine eil- Lacana inanrsak dil ancak tekiyle temas-
mesi de yukarda sz ettiim benzeri k- la, dolaysyla dilsel kazanm ancak tekinin
rlmann bir yansmas gibi duruyor. Keza mevcudiyetiyle elde edilir: Kendi olmak iin
Tomris Giritliolunun Gz Sancs resm tekini grmekle, tekinden ayrlmakla, bir
tarihin gizlemeye, dahas bastrmaya al- kaypla Trk sinemasnn arayp durduu
t bir travmay, 6/7 Eyll Olaylarn gs- kendine zg dil, ancak imdi imdi ifa olan
termeye alrken Yeim Ustaolu imzal bu tekiyle temastan kabilir gibi duruyor.
Pandorann Kutusu alakgnll bir slpla
ehirli insanlarn st rtk skntlarn an-
latma abasn tayordu.
Birka film ekseninde ele aldmz bu yer
deitirme veya krlma marjinal bir ei-
limi mi gsteriyor? yle ya, sz ettiimiz
filmlerden belki Nefes: Vatan Saolsun ha-
ri dierleri ok az bir seyirci tarafndan
grld, beenildi. Bu adan 2009 yln-
da ne kan ticari bir filmden sz etme-
ye deer. Mahsun Krmzgln ikinci filmi Uzak htimal, Mahmut Fazl okun, 2009
Gnei Grdm, Krt meselesinden cinsel
ynelimlere kadar birok gizli, st rtl Not: 2009 ylnda toplumsal yapdaki de-
konuyu stste katp Yeilam sinemasn iimi kendilerine zg yaplaryla yanstan
hatrlatan bir melodram havasyla anlatm iki nemli tr yoktu: Polisiye ve korku. 2005
olsa da ticari, popler sinemann benzeri yapm Dabbede grlmeyen cinler ortaya
bir ifaya yneldiinin gstergesi saylabilir. kyor, insanoluna grnyordu. Ticari si-
nema rneklerinin bile toplumun cinlerini
Dil: tekiyle Temas ifa ettii bir dnemde korku sinemas mal-
Yas ve Melankoli (1917) adl makalesinde zemesiz, metaforsuz mu kald yoksa?
Freud kayp nesnenin glgesinin melanko-
lik benin stne dtn yazyordu. Ele

DOSYA
DNDEN SONRA
YARINDAN NCE
POLTK OL(A)MAYAN
SNEMA
MT AKSOY
Tamamen 12 Eyll zerinden kendini gsteren Trk si-

nemasnn politik rnekleri, geride braktmz sene
bu etkiden syrld. Politik sinemann darbeyle boalt-
t alanda, memleketin en derin meselesi olan terr,
Krt, Dou sorunuyla birlikte derin ilikiler ana
odaklanan bir sinema dili egemen oldu.

Kirpi, Erdal Murat Akta, 2009
teden beri Trk sinemasnda ilgilidir. Bu anlamda nemli olan, filmlerin

politik sinema rnekleri (istis- iaret ettikleri birtakm gizli ilikiler a-
nalar bir tarafa) tamamen 12 nn gerekte olup olmamas meselesi deil,
Eyll ve bunlarn gnderme btn olan biten siyasal srelerin yalnzca
yapt birtakm olaylar zerinden kendini devletin mafyalamasna odaklanarak kur-
gstermekteydi. Geride braktmz senede gulanmasdr. Bylesi bir temsil, gzle gr-
ise 12 Eylln etkisi azald; daha doru- lemez iliki alar dnda olan biten (nere-
su bu etki baka alanlara doru kayd. Po- deyse) btn eylemlerin, gstermelik, yani
litik sinemann darbeyle boaltt alanda, sahte olduu imasn tar. Derin devlet ya-
memleketin en derin meselesi olan terr, hut gizli ilikiler a gibi kavramsallatrmala-
Krt, Dou (artk adna ne diyeceksek) rn ima ettii anlam ise iddetle doludur. Bu
sorunuyla birlikte derin ilikiler ana odak- yzden siyasetin btn ierimi olan szn
lanan bir sinema dili egemen oldu. nne geilir.Sava, siyasetin silahla devam
12 Eyllden boalan byk harfli siyasetin ettirilmesidir. gibi bir klieye de gerek kal-
baka bir anlamda temsil ediliini anlatan maz. nk iddet zaten srecin tamam-
Kurtlar Vadisi: Gladio ve Vali, ortaya kan bu na egemendir. Yine bu derin ilikiler ana
boluu, dorudan doruya siyasetin derin odaklanan, fakat meseleyi bir kara-mizah
ilikilerine ynelerek dile getirmeye alr. rnei olarak resmeden Kirpi ise (iinde ta-
Esasnda bu filmlerin temel sknts, siyasal- d skntlar bir yana) btn bu siyasal-
l belirli bir indirgemeye tbi tutmalaryla lk denen plnlanm mekn ve zamanlarn
nasl da birtakm tesadfi olay yahut sre-

lerle kesintiye uradn, daha dorusu e-

killendiini gstermesi bakmndan olduka
iyi bir rnektir. Kirpi, politikann arln
komik birtakm srelerle tesadf gibi bir bi-
rimle hafifleterek sunar. Buysa derin ilikiler
ann tanrsal dzlemdeki yerini tersyz et-
mekte, tabir yerindeyse meseleyi insani bir
zemine, yani bir imkn alanna ekmektedir.
Devletle politik olan dorudan doruya
zdeletiren Nefes, ki Dil Bir Bavul, G-
nei Grdm gibi rnekler, siyaseti yalnzca
ynetme aygtyla ilgili bir fenomen olarak
gren bakn klsik yansmalardr. Burada
Nefesin dadaki askerlerin (ontolojik deil)
psikolojik durumuna odaklanmasyla, ki Dil
Bir Bavulun bir retmenin gznden bel-
gesel bir gereklik olarak meseleyi kodlamas
arasnda esasen ok da byk bir fark yok-
tur. ki Dil Bir Bavulun grnrde blgeyle
dorudan bir iliki kurmasna ramen blge-
yi nesneletirme eilimine engel olamayan
Nefes: Vatan Saolsun, Levent Semerci, 2009
tavryla Nefese hkim, karl bir meknda film
ekmek ve Sen uyursan, hepimiz lrz!
Devletle politik olan dorudan doruya z- gibi bir vulgar iddet dilinin, blgeyi, orada-
deletiren Nefes, ki Dil Bir Bavul, Gnei ki insanlar, savatklar dmanlar oryanta-
Grdm gibi rnekler, siyaseti yalnzca y- lize eden bak asnn skntsnn paralel-
liini iyi ayrt etmek gerekir. Gerekten de
netme aygtyla ilgili bir fenomen olarak g- varolan bir sknt dile getirilmek isteniyorsa
ren bakn klsik yansmalardr. Bu film madurluk reten ve oryantal bir pozisyo-
de belirli trden bir bilgiyle blgeye ynelir; na savrulma tehlikesi barndran bu yldrc
lkin o ok istedikleri toplumsal gerekli- dilin darda braklmas gerekir her eyden
nce. Gnei Grdmdeki en byk sknt,
e bir trl varamaz. kendi kendini oryantalize etmenin temel bir
rnei olarak okunmaldr. Ele ald mese-
leyi tipik bir orta yolcu muhafazakr tavrla
temsil etmesi bir yana, filmin btn politik
atmosferi iinde, be tane kz olan ve bir

trl olu olmayan Ramonun erkeke hava-

syla kardeinin kadns hlleri, filmin sonun-
da sahip olduu tek olunun kzlar tarafn-
dan yanllkla amar makinesine atlmas
(!) ve kadns kardein travesti olup bir dier
karde olan Mamo tarafndan ldrlmesi,
tam da kendi kendini oryantalize eden bu
tavrn basit bir sonucudur. Dolaysyla sz-
konusu bu film de belirli trden bir bil-
giyle blgeye ynelir; lkin o ok istedikleri
toplumsal gereklie bir trl varamaz.
Bunun temel nedeni, toplumsal gerekliin
yalnzca ve yalnzca maddi birtakm iliki- Gnei Grdm, Mahsun Krmzgl, 2009
ler a zerinden ilenmesinden geer. Bu
ve benzeri filmlerin ahlki olarak tadklar bu hafiflemenin doruk noktasdr. Dolaysy-
temel sknt, bizlere anlattklar hikyelerin la Dilberin filmin sonunda onlar ldrmek
gerekte olmamasnda deil, blgedeki b- iin gelen eski sevgilisi Aliyi ldrmesi, san-
tn olan biteni tek bir hikye zerinde ak- lann aksine bir arlatrc yk olmaktansa
lama abasyla ilintilidir son kertede. Dilberin emekle birlikte gerekten ren-
dii sevginin gzel bir sonucudur; tp-
Tam da daha nceki benzer yapmlarda d- k (Selvi Boylum Al Yazmalmdaki) Asyann
len daralmadan kurtulduu iin Dilberin ak olmasna ramen stanbullunun pein-
Sekiz Gn, anlaml bir yerde durur. Film, den gitmeyip ona btn bir varlyla alan
Trk sinemas klsiklerinden Selvi Boylum Al Cemitin yannda olmay tercih etmesi gibi.
Yazmalmn gncellenmi, fakat tekrara d-
memi orijinal bir yeniden retimi olarak da
okunabilir. Ynetmen, balangta yerel bir
sorun gibi grlen beik kertmesi mesele-
sini ele al ekliyle filmin alann geniletir-
ken anlatda bir hafifleme de salamtr. Alan
genilemesi, filmin kendini, hayat dediimiz
karmak an tmn ve hayatn imknlarla
dolu olduunu grmesiyle, hafifleme (sahte
yklerden syrlma) ise kurgunun kendini da-
raltacak indirgemeci tavrlardan kurtarlmas
ve filmin isel bir genilemeye varmasyla
gerekleir. Mehmetin Dilbere (tabir ye-
rindeyse) adad (syledii) trk btn Dilberin Sekiz Gn, Cemal an, 2009

Tarihsel bir malzemeden siyasal enerji yahut

motivasyon karma eylemi, srekli birtakm
sahte rntlerle uralmas sebebiyle ska-
lanr ne yazk ki. Dolaysyla bu trden ya-
pmlar, siyasal bir hareketten nasiplenmek
istiyorlar ise bunu siyasal olann psikolojik
ve muhafazakr dilinden uzaklatrarak yap-
mak durumundadr.
Gayrimslim aznlklarn Varlk Vergisinin ar-

dndan yaadklar ikinci skntl gnleri anla-
tan Gz Sancs, bunu tpk Salkm Hanmn
Tanelerinde olduu gibi bir Trk ile bir gay-
rimslimin (Rumun) ak zerinden bizlere
ulatrr. Bylesi klie bir hikye, phesiz
taktiksel bir hareket gibi okunabilir. Ne var
ki bu taktiksel hareket, filmin gereklikle ilgi- Gz Sancs, Tomris Giritliolu, 2009
li gcn zayflatan bir anlama tekabl ettii
oranda skntl bir temsil edie dnr. So-
olduu iin anlamldr ve bir sanatsal eylemin
run, bir Trk erkek ile bir gayrimslim fahie
zaman ile girecei sahici ilikide bylesi bir
arasnda geen akta deil, bu kadar gerek-
zemin zerinden kendini retmek zorundadr.
i bir hikyenin bu trden bir sylemle me-
lodrama, pejoratif bir hleti ruhiyeye brn- Odana Snni-Alevi atmasn alan Baka
drlmesiyle ortaya kar. Bu arabesk hl, Semtin ocuklar, tahmin edeceiniz zere
tarihsel malzemeyle kurulan skntl ilikinin sembolik bir yer olarak Gazi Mahallesinde
sonucudur. Tarihsel bir malzemeden siyasal geer. Ferhat Kentel, Meltem Ahska ve Frat
enerji yahut motivasyon karma eylemi, s- Genin hazrlad Milletin Blnmez B-
rekli birtakm sahte rntlerle uralmas tnl: Demokratikleme Srecinde Para-
sebebiyle skalanr ne yazk ki. Dolaysyla bu layan Milliyetilik(ler)1 adl almada, Snni
trden yapmlar, siyasal bir hareketten nasip- bir anne, kznn Alevi bir gence katn ve
lenmek istiyorlar ise bunu siyasal olann psi- kendisinin de kznn ardndan helva yapp k-
kolojik ve muhafazakr dilinden uzaklatra-
(1) Milletin Blnmez Btnl: Demokratik-
rak yapmak durumundadr. Tarih yani gemi,
leme Srecinde Paralayan Milliyetilik(ler),
arkada kalan bir ey olduu iin deil tam da
Yayna Hazrlayanlar: Ferhat Kentel, Meltem
nmzden giden ve bizi aydnlatan bir k
Ahska, Frat Gen, TESEV Yaynlar, 2007.

zna gnderdiini syler. Helvann bir lnn

ardndan yapldn (Yakld m demeliydik
yoksa?) hatrladmzda meselenin nasl da
trajik, daha nemlisi ahlksz bir hl ald ra-
hatlkla anlalacaktr. Baka Semtin ocuklar
anlaml bir ekilde dile getirdii sylem ay-
la bu topraklardaki dinsel dilin ne trden bir
zedelenmeye uradn ve bunun sonucunda
farkl inan sahiplerinin birbirlerini dman
olarak alglamaya baladklarn net bir e-
kilde grmemizi salar. Burada bir ontolojik
Baka Semtin ocuklar, Aydn Bulut, 2009
kavray olarak dinin zedelenmesi sonucunda
ortaya kan boluun, tam olarak milliyeti
yapma dzeyi, seimler, darbeler, partiler, mi-
ve muhafazakr bir algyla doldurulduunu
tingler zerinden anlalr. Btn bunlarn si-
kaydetmek gerekir. Bylelikle temel ontolojik
yasetle bir ilikisi olsa da bu alg, dier alan-
bilgi kayna olan din, sahte bir dnyevi s-
larn siyasal alanla ilikisinin olmad gibi bir
la dnverir. Bu slktan treyecek ey
iddiay rtk olarak barndrr. kinci nemli
ise iddettir; hmanist deil ama ontolojik
nokta ise sanki politik olanla politik olmayan
bir hl olarak sevgi, yerini tahammlszl-
(sinema zelinde politik ve politik olmayan
e brakr. Film, iddetin her taraf sarmasnn,
filmi) birbirinden ayran bir (hayali) izgi var-
ortaya kan bu bolukla birlikte gerekle-
m gibi davranlr. Bylesi bir sahte ayrm ise
tiini grd oranda bize kaybettiimiz ve
adaletsiz bir dnya algsnn doal bir sonucu
bir trl bulamadmz eyin ne olduunu
olarak ortaya kar. Adil olmann belki de en
olduka sert bir dille hatrlatr.
temel vasf, hayat kompartmanlara ayrma-
Nihayet yaz boyunca yrttmz bu tar- maktan balar; ki bu da ancak varolusal bir
tma, bizi bir filmi neyin politik yapp yap- tavr alla gerekletirilebilir. Bu balamda
mad gibi nemli bir sorunun eiine ge- politik filmlerde grdmz insani traje-
tirir: Bir filmi ne trden bir z tadnda diler, politik olann szde yceltme eylemine
politik bir film olarak deerlendirebiliriz? Bu sadece sahte birer destek olmaktan teye gi-
sorunun bizim iin mhim taraflarndan birisi, demez. Dolaysyla politik bir film yapmak, sa-
siyasetin yalnzca iktidar erkiyle balantlan- nlann aksine balbana bir deer tamaz;
drlarak alglandn hatrlatmasyla ilgilidir. tpk grnrde politik olmayan filmlerin srf
Bu ise politikann farknda olmadan belirli bir bu yzden kt olarak deerlendirilemeye-
indirgemecilikle alglandn gsterir. Buna cei gibi. nemli olan, btn bu olan bitene
gre Trkiye artlarnda siyasetten anlalan sahici bir deerle yaklaabilmek ve onu sine-
ile bir filmi politik yapan unsurlar birebir r- mann bysel diline tercme edebilmektir.
tr. nk Trkiyedeki ortalama siyaset

DOSYA
Trk Sinema
Sektrnn
Nicelikle mtihan
BETL DEMREL
Popler yaklam bir tarafa brakarak sorarsak hakika-
ten Trk sinemasnn maks talihi krld m? Buna evet
demek biraz zor. Bir zamanlar ylda iki yz, yz film
retilirken nasl niteliksel bir dnm yaanamamsa,
Trk sinemas imdi de yine ayn dngnn iinde kalmay
srdrecek gibi bir intiba brakyor.

Hayat Var, Reha Erdem, 2009 (film seti)
S
on yllarda -zellikle yetmi filmin alanndaki faaliyetlere ynelik eitim veren
gsterime girdii 2009 yl itiba- okullar, akademiler, kurslar, atlyeler al-
riyle- sektrden, sinema evresin- yor, seminerler dzenleniyor. Herkes tara-
den ya da halktan herhangi biri- fndan gzlemlenebilen bu verilerden hare-
ne Trk sinemasnn haliprmelli nedir? ketle Trk sinemasnn olumlu bir gidiat
diye sorulsa muhtemelen sadece olumlu olduunu sylemek art oluyor neredeyse.
cevaplar alnr. nk istatistiklere bakl-
dnda zellikle Avrupa lkeleri arasnda Trk Sinemasnn Maks Talihi
yerli yapmlarn en ok izlendii lkelerden Ne Zaman Krld?
biri Trkiye. Bununla beraber gen sine- ok uzak deil yakn bir vakitte, 90larn
maclarn, hatta henz ilk filmlerini eken banda, ylda belki bir iki film ekilmektey-
ynetmenlerin filmleri yurt dnda fes- di; onlar gsterecek sinema salonu ise bu-
tivalden festivale kouyor, dller alyor. lunamyordu. 2001 krizi ertesinde Antalya
Artk televizyonlarda bile yerli yapmlar n Altn Portakal Film Festivaline bavuran film
plna kyor; hemen hemen her gn, son says yeterli deildi, yapmclar giderek
dnem Trk filmi rneklerine beyazcamda azalmt; ortalktaki az saydaki yapmc
rastlamak mmkn. Dier yandan sinema da yalnzca kendini ispatlam ynetmen-

de kabul grmesi, dl almas da sinemaya

Sinemann bu topraklardaki serveninin re- ilgiyi arttran faktrler arasndayd. Mesel
timden ok gsterim mantyla balamas 2009da Altn Portakal Film Festivalinin
ve uzun bir sre de bu mantn deime- ulusal yarma blmnde yaran on alt
filmin yars ilk filmini eken ynetmenle-
mesi, lkemizde sinemann endstri olarak
re aitti; stanbul Film Festivalinde de keza
geliememesinin temel sebeplerinden biri yle. Bunun dnda yurt ii ve yurt dnda
olarak grnmekte. sinemaya destek veren mercilerde de art
sz konusu. En nemlisi 2004 ylndan
beri devlet, sinema projelerine eitli kate-
lere film ekme frsat tanmaktayd. Peki ne gorilerde parasal destek salyor.
oldu da Trkiyede sinema, Yeilam d-
nemini hatrlatrcasna tekrar en popler Popler yaklam bir tarafa brakarak sorar-
alan hline geldi? Sinemann maks talihi sak hakikaten Trk sinemasnn maks talihi
-grnrde- ne zaman krld? Bu sorunun krld m? Buna evet demek biraz zor. Trk
cevab elbette ki tek deil. sinemasn ele altaki genel iyimser hava-
dan syrlarak biraz da resmin arkasn gr-
Yeni Trk Sinemasnn Ekya ile balad- meye alalm. En bata box officelere
n ileri srmek iddial olsa da en azndan baktmzda baz filmlerin gie rekoru
bu filmle sektrn bir dnm iine gir- krdn, dierlerinin ise maliyetlerini bile
diini sylemek mmkn. Meselenin biraz karamadn anlamak mmkn. 2009 y-
detayna inelim: Ekya gsterime girdiin- lnda retilen filmlerin ou salon bulmu
de hafta boyunca i yapamayp kald- olsa da hepsinin toplam hslat 2009 y-
rld. Sonrasnda ise filmi seyredip olumlu lnn gie rekortmeni Recep vedik 2yi ya-
tantm hizmeti verenlerin de yardmyla kalayamyor. Gie rekoru kran Trk filmleri,
altnc haftasnda tekrar gsterime girdi ve Trkiye genelinde vizyona girdikleri salona
uzun sre elinde tutaca bir rekor krd. Bu oranlandnda gerek bir vizyon baar-
filmle birlikte zellikle datmclar ve sine- snn salanp salanmad da tartmal
ma salonu sahipleri Trk filmlerinin eskiden hle geliyor. Bununla beraber Trkiyede
olduu gibi gie yapabilme potansiyelini gie yapan filmlerin gurbetilerin olmad
yeniden idrak etmeye balad. bir baka lkede gsterim imkn bulmas
Film retiminin artnda en byk et- da hliyle pek imkn dhilinde deil.
kenlerden biri de phesiz dijital retim
imknlarnn artmas. Ticari getirisi yksek Ya Festivaller Olmasa
olunca yapmclk, ynetmenlik popler Giede baarl olamayan, zaten gie beklen-
mesleklerden biri hline geldi. Baz film- tisi de bulunmayan sanat filmleri kategorisin-
lerin elde ettii ticari baar birok insan deki filmler ise yurt ii ve yurt dndaki festi-
film ekmeye itti. Yeni sinemaclarn biro- vallerden kazandklar dllerle maliyetlerini
unun yurt ii ve yurt dndaki festivaller- karmann yollarn aryor. Peki ya festivaller

Uzak htimal, Mahmut Fazl Cokun, 2009 (film seti)
olmasa? Bir sinema dnn ki seyircisi ol- ka ikinci filmini ekebilmekte? En nemli-
masn, sadece festival jrilerine ve kstl say- si retilen filmler, Trk sinemas balnda
daki festival takipilerine hitap ediyor olsun. kategorize edilebilir mi? Bunlar henz sor-
Dijital retim olanaklarnn ucuzlamas, gulanmayan hususlar.
gen sinemaclar harekete geirdi. Pek ok Trk Sinemas Nereye? balkl panelimizde
kiinin kendi hikyesini, derdini grnty- stanbul Bilgi niversitesi letiim Fakltesi
le anlatma abasna girimesi, filmlerin sa- Dekan Nezih Erdoann Trk Sinemasnn
ysn arttrd. yi kt bir senaryo yazlp gidiat ile ilgili nicel art nitel iyilemeyi
bakanlktan destek alnyor, tesi buluna- de getirir eklindeki deerlendirmesinin
mazsa ev bark satlp emek orta sfaty- gerekleebilir bir sav olup olmadn el-
la ekipler kuruluyor ve filmler yaplyor. bette zaman gsterecek.
Yeilamda halkn yldz oyuncusuna gre
tercih ettii filmlerin yerini artk ynetme- Trkiyede Sinema Neden
ninin star addedildii filmler alyor. lk fil- Endstrileemedi?
mini ekenlere kar -filmin niteliine ok Trk toplumunun sinemayla tant ilk yl-
da baklmakszn- mucizev bir i baarm lara dnp bakarsak, sinemann bu toprak-
gibi bir tutum sergileniyor. Peki bu ynet- lardaki serveninin retimden ok gsterim
menlerden kann filmi umut verici? Ya da mantyla balamas ve uzun bir sre de

Ulusal Sinema Kurumu

Sinemann ilk yllarnda dnemin tm ar Bir zm m?
artlarna ramen Trkiyenin ekipman ba- Sinema Trkiyede kurumlar ve srele-
kmndan dnyann herhangi bir lkesine k- riyle bir sektr olarak kabul edilir bir hle
yasla geride olduu sylenemez. Daha ok nasl gelir? Devletin son yllardaki sinemay-
la ilgili giriimleri sektrde kalc ve salk-
yaratclkla ilgili bir geri kaltan sz edile-
l bir iyileme salar m? Tm bu sorulara
bilir. nk ayn dnemde dier lkelerde net cevaplar vermek elbette mmkn deil.
benzer ekipmanlarla ekilen filmlere bakl- Hlihazrda Kltr Bakanlna bal Telif
dnda, bugn klsikler arasna girmi bir- Haklar ve Sinema Genel Mdrlnn
sektre katks dier devletlere gre hem
ok bayaptla karlalr.
dk hem de plnsz. Ayrca mevcut du-
rumda sadece sinema projelerinin destek-
bu mantn deimemesi, lkemizde sine- lenmesinde bile -dile getirilsin ya da getiril-
mann endstri olarak geliememesinin te- mesin- birok arzi durumun olduu herkes
mel sebeplerinden biri olarak grnmekte. tarafndan apak bilinen bir gerek. Kltr
Sinema, douuna ok yakn bir tarihte l- Bakanl tarafndan desteklenen filmleri
kemize gelmesine ramen bir sektr olarak seyrettiimizde bu tercihlerde hangi kriter-
geliemedi. Dier lkeler yeni tantklar bu lerin gz nnde bulundurulduu, destek
bulua hzla sanatsal, ayn zamanda ticari bir verilmeyenlerin dierlerinden ne gibi hu-
deer yklerken Trk toplumuna sinemann suslarda ayrt akla taklan sorular oluyor.
giriinden ancak 15 yl sonra devlet eliyle
Merkez Ordu Sinema Dairesinin, 19 yl sonra Yakn gelecekte faaliyete gemesi plnlanan
ilk Trk yapmevinin, 26 yl sonra ise ilk zel Ulusal Sinema Kurumunun sinemaya eit-
Trk yapmevinin kurulmas bunun en somut liki, zgrlk bir platform salayp sala-
gstergeleri. Trkiyede 1940larn sonuna yamayaca hususunda da net bir ey sy-
kadar, ok az sayda yapm irketi faaliyet- lemek zor. Mesele kiminin paynn yksek
te bulunduu iin sinema bir trl geliim kiminin az olmas ya da sektrn zerinde
gsteremedi. Aslnda Trkiyenin -sinema- kimin sz sahibi olaca gibi algland s-
nn ilk yllarnda dnemin tm ar artlar- rece bu tarz bir oluumda salkl ve kalc
na ramen- ekipman bakmndan dnyann zmler retilmesini beklemek ok da ger-
herhangi bir lkesine kyasla geride olduu eki deil akas. Bugn projelere verilen
sylenemez. Daha ok yaratclkla ilgili bir desteklerin bile adilne yaplp yaplmad
geri kaltan sz edilebilir. nk ayn d- tartlrken Trk sinemasnn gelimesine
nemde dier lkelerde benzer ekipmanlarla katk salayacak, nitelikli iler retilmesine
ekilen filmlere bakldnda, bugn klsikler zemin hazrlayacak ve bunu da adil bir yak-
arasna girmi birok bayaptla karlalr. lamla gerekletirecek bir kurumun orta-
ya kmas ok gereki grnmyor.

Kskanmak, Zeki Demirkubuz, 2009 (film seti)

Trkiyede her alanda olduu gibi sinema
sektrnde de kalc ve sreklilii olmayan Yakn gelecekte faaliyete gemesi plnlanan
yollar denenmeye devam ediliyor. Bir za- Ulusal Sinema Kurumunun sinemaya eit-
manlar ylda iki yz, yz film retilirken liki, zgrlk bir platform salayp sa-
nasl niteliksel bir dnm yaanamam- layamayaca hususunda da net bir ey sy-
sa, Trk sinemas imdi de yine ayn dn-
gnn iinde kalmay srdrecek gibi bir lemek zor. Mesele kiminin paynn yksek
intiba brakyor. Elbette ki temennimiz bu- kiminin az olmas ya da sektrn zerinde
nun aksinin gereklemesi ynnde. kimin sz sahibi olaca gibi algland s-
Kaynaka rece bu tarz bir oluumda salkl ve kalc
Burak Evren, Deiimin Dnemecinde Trk zmler retilmesini beklemek ok da ger-
Sinemas, Antrakt Sinema Kitaplar, Leya Ya-
eki deil akas.
ynclk, 1997.
Deniz Bayraktar (yayna hazrlayan), Trk
Film Aratrmalarnda Yeni Ynelimler-7: Sine-
ma ve Para, Balam Yaynclk, 2008 iinde.
Tun Ertan, Trk Sinemasnn ktisadi Yaps,
Yaynlanmam ktisat Yksek Lisans, T.
(bk. http://www.sadibey.com)

DOSYA
PANEL: TRK
SNEMASI NEREYE?
Dosyamz kapsamnda Trk sinemasnn bugn hangi noktaya geldii
ve zerinde ykseldii zeminin nasl bir srele ekillendiinin tart-
ld Trk Sinemas Nereye? balkl panelimizin zetlerine de yer
verdik. 5 Aralk 2009 tarihinde Bilim ve Sanat Vakfnda dzenlediimiz
panelde Asuman Suner oldurulamayan modernlik kavram zerinden
Trkiyenin modernlik deneyimini beyazperdedeki yansmalar zelin-
de inceledi. Nezih Erdoan, sinemamzn Yeilamla kurduu ilikinin
dnne, bugnne ve geirdii deiime dikkat ekerken bizleri Trk
sinema eletirisi ya da teorisi nereye? sorusuyla babaa brakt. Za-
hit Atam ise u anda Avrupann en nemli sinemalarndan birine sahip
olmamza karlk Trkiyede asl yoksulluk ektiimiz eyin, yaratc
edim deil, dnen ve zmleyen edim olduunu vurgulad.
FOTORAFLAR: CEML AKGL

Panel: Trk Sinemas Nereye?, Bilim ve Sanat Vakf, 5 Aralk 2009
YEN POPLER FLMLERDE NOSTALJ,

MLLYETLK VE OLDURULAMAYAN MODERNLK
Bktm usandm bu hatalar tekrarlamak-
tan/Onun bunun adna film olmaktan/
zendim bezendim her seferinde/Bu defa
acaba olur mu diye/Ama kopuktu kopuktu
zincir olduramadm/Ne yaptm ne ettimse
ASUMAN SUNER olduradm Bence bu szler, Trkiyenin
S
modernlik deneyimine, zellikle de u ya-
on -drt yln gie rekortme- admz 2000lerdeki modernlik dene-
ni filmlerine dair bir deerlendir- yimine ilikin algmz ok iyi yakalyor. Bu
mede k noktasnn G.O.R.A. kadar yol alnmasna ve birok parametre-
filminin soundtrack albmnde nin olumasna karn Trkiyenin modern
yer alan bir arkdan dn aldm oldu- bir toplum olarak kendini kurma srecin-
rulamayan modernlik kavram olabilece- de bir yerlerde zincir kopuk; dolaysyla da
ini dnyorum. arknn szleri yle: Trkiyenin modernlii oldurulamyor.

Son yllardaki gie rekortmeni filmler ince-

lendiinde oldurulamayan modernlik kav-
ram bir k noktas salayabilir. Bu kadar
yol alnmasna ve birok parametrenin olu-
masna karn Trkiyenin modern bir toplum
olarak kendini kurma srecinde bir yerlerde
zincir kopuk; dolaysyla da Trkiyenin mo-
dernlii oldurulamyor.
Bana gre oldurulamayann parodisini

yapmay, oldurulamayan modernlii ifade
etmeyi en iyi baaran ve bu espriyi en iyi
noktaya tayan film Recep vediktir. Dier
filmlerde biraz daha didaktik bir hava se-
ziyorum. Recep vedikin o havaya hi gir-
meyip dorudan yoku aa bir tavrla bu
espriyi yapmas bana film izleyicisi olarak
ok komik geldi akas. Bu filmlerde neyin
komik olduunu adlandrmak asndan da
bir balang noktas aslnda buras: nsan-
lar bu filmlere niye bu kadar ok glyor?
Nedir bu kadar komik olan? nk bu film-
Do. Dr. Asuman Suner, stanbul Teknik
lerin tmnde sunulanlar son derece aina
durumlar; Trk olma hlleri, Trkiye toplu-
niversitesi nsan ve Toplum Bilimleri Blm
munun hlleri. Bu filmlerin her biri farkl e- de, benim amdan son dnemin en arpc
killerde o aina durumlar samalatryor, filmi Devrim Arabalar. Yine bir oldurula-
arlatryor ve orada oldurulamayan bi- mayan modernlik hikyesini anlatan film,
raz daha aa karm oluyor. Bu, sarkacn gerek bir olaya dayanyor: Bir grup Trk
bir yan Dier yanda ise farkl bir yere, mhendisin yerli bir araba retme macera-
biraz nostaljik biraz da milliyeti bir nokta- s. Filmin sorunsal u: Trkiyede modern-
ya savrulu var. Yani her ne kadar olduru- lik niye baarl olamad? Filmde bu soruya
lamayan bir modernlik sz konusu ise de biraz mahcup bir telaffuzla verilen cevap
aslnda biz iyiyiz, son kertede bizle ilgili ise Trkiyede teknolojinin gelimesini is-
olan z, iyi bir z noktas Bu ereve- temeyen d glerin maniplasyonu. Bu-

nunla beraber Devrim Arabalar gerek m- lerdeki modernliin oldurulamamas bende

hendisleri, gerek mhendislerin ailelerini, ancak bir komedi etkisi yaratyor. zellikle
gerek filmin getii Eskiehirdeki fabrikay, de komik etkinini yaratld yerlerde ol-
dolaysyla Cumhuriyetin ilk dnemlerinin durulamayan modernlie dair ok ciddiye
egemen zihniyetini son derece estetize alnmas gereken bir potansiyel tandn
eden, stilize eden, nostaljiyle yd eden bir dnyorum.
film. Filmin dokunduu bu nostaljik damar,
milliyeti damara iaret etmesi asndan YELAM SONRASI
da ayrca ilgin. Filmde araba yaplamyor,
nk bir ekilde arabaya benzin konula- YEN SNEMA
myor. Burada komik bir durum var. Devrim
Arabalar filmini zellikle bu espriyi d-
nerek izlediim zaman, bir komedi filmi
olarak almlyorum.
Komedi olmayan ama bence o kome-
di halkasn tamamlayan bir baka film de
Kurtlar Vadisi-Irak. Bu filmin de oldurula- NEZH ERDOAN
B
mayan modernlii sorunsallatran bir -
k noktas var. Orada oldurulamayan, ok en Eskiehir Anadolu niversitesi
daha nostaljik terimlerle tanmlanan bir mezunuyum; galiba bu lkede de
ey: Trkiyenin bir zamanlar sahip olduu, ilk Sinema-TV okulu mezunlar ara-
ama elinden kard kendi corafyasndaki sndaym. O dnemde Trkiyede
hegemonik g olma durumu. Bu filmde ol- okuyan bir Sinema-TV rencisi olarak, ie
durulamayan, o karma noktasnda kaybe- Yeilam reddetmekle balamak istemi-
dilen bir ey. Dolaysyla o hegemonik g tim. Bunun da bir sebebi vard: O dnem
olma durumuna dair ar bir nostaljisi var pek ok kesimden insan, Yeilam reddet-
filmin. Filmdeki milliyetilik vurgusunu sy- mek, Yeilama srtn dnmek, baka bir
leyemeye dahi gerek yok. Kurtlar Vadisi- sinema yapmak iddiasndayd. Dier yanda
Irak da oldurulamayan modernliin neden- da Yeilam hararetle savunanlar vard.
lerini aratrrken tpk Devrim Arabalar gibi nsanlarn Yeilam ile olan derdi ok yakn
darya iaret ediyor. Trkiyenin nnde bir zamana kadar srd. Yakn bir gemite
bu sefer jeopolitik bir engel var: Mezopo- ise baz Yeilam filmlerini yeniden ekmek
tamya blgesinde Trkiyenin ykselmesini gibi bir konu gndeme geldi. O dnemde
istemeyen d gler, zellikle de Amerika. de nl bir kadn oyuncu ve televizyon su-
nucusu basn toplantsnda bu filmleri ye-
Sonuta oldurulamayan modernlik, ko- niden ekmek istiyoruz, nk eskileri ok
medi filmleri bir yana politik filmlerde de kt gibi bir ifade kulland; buna dehet-
komedi hli olarak ortaya kyor. Bu filmle tank olduumu hatrlyorum. Demek ki

Yakn bir gemie kadar Yeilamla kurulan

problemli iliki, imdilerde daha olgun ve
daha bark bir hl ald. yle ki Yeilamn
hayaletlerinin bugnk Trk sinemasnda,
hatta popler pratiklerde bile hkim olduu-
nu sylemek mmkn.
yakn bir gemie kadar, Yeilamla hem

bu filmleri yeniden yapmak hem de onla-
rn ok daha kt olduunu dnmek gibi
problemli bir iliki vard. Ama imdi Yeil-
am ile daha olgun ve daha bark bir iliki
kurulmaya baland sanki.
Bana gre Yeni Trk Sinemas Yavuz Turgulun
Ekya filmi ile balatlabilir. Bu sanki bir d-
nm noktas oldu. nk sinema seyircisinin
sinema salonlarna dnmeye balamasyla
rtt. Her ne kadar Yeilam sonras dne-
me ait olsa da, sonuta Yeilama referans-
lar olan ve Yeilamn havasn -buna moda-
lite ya da tip de diyebiliriz- kullanan bir filmdi
Ekya. Sonrasnda Yeni Trk Sinemasnda
birok filmde de yine bu melodramatik ya- Prof. Nezih Erdoan,
pnn kullanldn ya da referans olduunu Bilgi niversitesi letiim Fakltesi Dekan
grdk. Mesel Zeki Demirkubuzun Masu-
miyet filminde srekli eski Yeilam filmlerini Biz Trkler devaml bir stikll Sava mo-
seyreden birisi vardr; sanki byle bir bel- dundayz; hep o havada baarl olabilirmi-
lekten beslenir. Bu referanslar daha pop- iz gibi bir hissiyat ierisindeyiz. Bu da m
ler pratiklerde de grebiliriz. Cem Ylmazn gol deil? ifadesi o anlamda benim am-
neredeyse birebir bir Sadri Alk tiplemesi dan yeni sinemaya ve Yeilama dair bir-
yaptn, ona gndermede bulunduunu ok eyi zetliyor. Yeni sinema rneklerin-
sylememiz mmkn; mesel G.O.R.A.daki de grdmz biz aslnda iyiyiz vurgusu
Bu da m gol deil? sz da aslnda Yeilamdan miras. Dolaysyla
Yeilamn hayaletlerinin bugnk Trk si-

nemasnda hl hkim olduunu syleme- SON DNEM TRK

miz mmkn. Tabi buna da eletirel bir ba- SNEMASINDA SYASAL
k gelitirmek gerektiini dnyorum.
Ama gerginliin ortadan kalkmas, Yeil-
SYLEM
am ile ilikilerin devam ediyor olmas ben-
ce olumlu. Bunun da sebebi, bugn ken-
dine gvenen, her eye ramen zgveni
artm bir sinemann var olmasdr. nk
zgveni artm bilinler ya da bnyeler
bakalaryla daha bark ilikiler kurabilir.
Bu erevede sinemamzn daha yumuak, ZAHT ATAM
B
daha sakin, daha bark bir karakter geli-
tirmekte olduunu dnyorum. en Yeni Trk Sinemasnn 1994
ylnda Zeki Demirkubuzun C
Bunlarn dnda niversiteden gelen biri- Bloku, Yeim Ustaolunun zi bir
si olarak akas hem ineyi hem de u- yl sonra da Nuri Bilge Ceylann
valdz niversiteye batrmak istiyorum. Koza filmi ile baladn dnyorum.
Burada Trk sinemas nereye? sorusuna nk, tarihsel olarak baktnzda Yeilam
bitiik olarak Trk sinema eletirisi ya da tarz retim modeli aa yukar 1988-89
teorisi nereye? sorusunu sormamz ge- yllarnda sona eriyor. Ondan sonra yeni bir
rekiyor. Yani yazarlarmz, akademik ahsi- retim modeli gerekleiyor ve sermaye ken-
yetlerimiz, hocalarmz bize Trk sinema- disini sfrdan, yeniden ina ediyor. Ayrca
snda olup bitenleri anlamamza yardmc bugn Trk sinemas hem estetik hem tek-
olacak gerek eletirel aygt verebiliyorlar nik hem siyasi sylem hem de dnya gr
m? Bizi donanml klacak yazlar yazyor- olarak ele ald toplumu yanstma asndan
lar m? nk belki de ben, renkleri, renkli da farkl bir syleme girmi durumda.
yaynlar ya da ok yksek znrlkl
yaynlar siyah-beyaz olarak alabilen basit Trk sinemasnda, bizim hayatmza ve
bir televizyonum. Seyirciyi byle basit bir kltrmze dair nemli eyler syleyen
televizyona benzetirsek, donanm sadece ok sayda eser birikmeye balad artk.
buna msait olan seyirci, ok nitelikli bir Mesel Zeki Demirkubuzun sinemas radi-
sanat eseriyle, filmle, romanla kar kar- kal pesimizmin nemli seslerinden biridir.
ya kald zaman onu nasl alglayacak? Bu Kendi hayatnda belli eylere hep direnen,
seyircinin kendini gelitirmesinde niver- ama hep kaybeden insann sylemi zerine
siteler, dergiler, yaynevleri, aydnlar, yani kurulu; gerekten kara bir sinema. Nuri Bil-
sinemayla ilgili dier kurumlar ellerinden ge Ceylann sinemas, insann zafiyetlerine
geleni yapyor mu? Bence bu da sorulmas odakldr; kendisine kukuyla bakan bir in-
gereken nemli bir soru. sann sylemine giriyorsunuz orada. Yeim
Ustaolunun sinemasnda ise iktidara kar

u anda Avrupann en nemli sinemalarn-

dan birine sahip olmamza karlk en yoksul
eletiri ve akademik zmleme geleneine
sahibiz. zmleyemediimiz, karakteristik
zelliklerini ortaya koyamadmz iin de si-
nemamz tanmlamaya alrken hibir ak-
laycl olmayan yeni ifadesine snyoruz.
belli sorunlar, hatta belli masumca itirazlar

dile getiren bir yapyla kar karyayz.
Yeni Trk Sinemasnn siyasal sylemi
tek bir odak zerine toplanmyor. nk
Yeni Trk Sinemas dediimiz ey, aslnda
yaps gerei bir akm deil. Yani belli bir
dnya gryle, belli bir estetik varolu-
la, belli bir toplum tasarmyla hareket eden
filmlerden olumuyor. Belli insanlarn kendi
i dnyalarn ya da toplumlarn nasl gr-
dkleri zerine kurulu bir sinema ile kar
karyayz. Ortak bir kltrel iklim, kolektif
olarak yaratlm bir dnme ve estetik bir
duyumsama mekn yok. Bu, Yeni Trk Sine- Zahit Atam, Sinema Yazar
masnn karakteristik zelliklerinden biri.
Yeni Trk Sinemas ile Yeilam arasn- masaya koymuyoruz, perdeye hayatmz-
daki radikal farllk nedir? sorusunu belki dan yola karak bakmyoruz. Sanat eseri,
yle cevaplayabiliriz: Yeilamda belli bir yaammzdaki yerini byk oranda kay-
iyi, belli bir k ve belli bir ideal tip varl- betti. Sinemaya gittiimizde yalnz seyirlik
na karlk bugnk sinema gereklie biraz bir ey seyrediyoruz. Yeilamn sosyolo-
daha plak bakyor; bugn kendi iinde jik bir anlam vard; bu sinema zerinden
hibir ideal tip, hibir ideal model bulam- Trkiyedeki belli tartmalarn karlklarn
yor. nk biz gelecee dair kkl umut- grebilirdiniz. Mesel Hababam Snfnda
larla bakan bir yerde deiliz artk. Ayrca ynetmen Kemalist tipli biri olduu iin
artk sinema salonlarnda kendi hayatmz orada retmenler arasnda z Trkeci-

lik, eski Trkecilik tartmas geer. Mesel koyduumuz bir isim bu. Buna yeni demek,
Yeilam filmlerinde snf atlama niye zo- esasnda bir ey dememek anlamna geli-
runluydu? Bunlarn hepsinin sosyolojik ne- yor; bu ok nemli. Trkiyede eletiri ku-
denleri var. Biz sosyolojik olarak eski sine- rumu sanat kurumunun gerisinde kalmtr.
mann varolu koullarn yitirdik. Yeni Trk diye bir sz vard mer Kavurun. Gerek-
Sinemasna dair sosyolojik analiz yapacak ten de bizim eletiri yapmza ya da film -
olursak bu sinema, toplumu bir btn ola- zmleme geleneimize baktmz zaman,
rak grebilme durumunu yitirdi. Daha k- ne yazk ki zmlemede ideal tipin, ideal
k alanlarda, daha kk yerleim yerleri- kipin ya da ideal film modelinin, bu toprak-
ne skm bir sinema ortaya kyor; kent larn kendi kltrel yapsndan beslenme-
hayatnda mutsuzlua doyulduu iin kra diini, byk oranda Batl tiplerden, Batl
ka balyor ve kr filmlerinin saysnda akldan, Batl eletiriden alndn grrz.
bir patlama yaanyor. Bunlarn her birinin Ciddi bir yapsal uyumsuzluk sz konusu;
sosyolojik olarak belirli karlklar var. sanat eserini inceleme yetisi kaybedildii
Bana gre Yeni Trk Sinemasnn ken- iin de filmler sistematik olarak yanl oku-
di siyasal syleminin ve estetik syleminin nuyor. Trkiyede eletirinin kendi modeli,
doruk noktas Maymundur. nk film, kendi estetik sylemi, kendi anlay, kendi
belli bir gereklikle ba edemediiniz ve gereklik duygusu yok. Trkiyede asl yok-
yenildiiniz noktada gidiyor. Maymun, sulluk ektiimiz ey, yaratc edim deil,
gereklikle yzleemeyen karakterler ze- dnen ve zmleyen edim.
rine kurulu yapsyla Kendi gerekliimizi
nerede kaybettik? ve maymunu kendi
hayatmzda niin srekli oynuyoruz? so-
rular zerinden analiz edildiinde son de-
rece siyasi bir film olarak da okunabilir.
Trkiyede ok ciddi bir sinemann or-
taya ktn ve u anda Avrupann en
nemli sinemalarndan birine sahip oldu-
umuzu syleyebiliriz. Fakat buna karlk
muhtemelen Avrupadaki en yoksul eletiri
ve akademik zmleme geleneine sahi-
biz. rnein neden Yeni Trk Sinemas ifa-
desini kullanyoruz? Dnelim Yeninin
aklaycl, niteleyicilii ok azdr nk.
Aslnda zmleyemediimiz, karakteristik
zelliklerini ortaya koyamadmz ve ken-
disini tanmlayamadmz iin geici olarak

PERSPEKTF

PERSPEKTF
Bir filmin kalitesinin, ka

kiinin DVDsini ald, ne
kadar gie yapt ile belir-
lendii bir zamanda festival-
ler, sanatsal nitelikli filmle-
rin tantm, onore edilme ve
desteklenme merkezlerinin
banda gelmektedir.
SANAT FLMLERNN MEKNI:
FESTVALLER zetilerek yazlmaz, ama bir ekilde ortaya

FAYSAL SOYSAL
kan iir birok hedef ve amacn yukar-
S
anatsal bir yaratmn dier pratik snda i grr.
ya da dnce yapntlarndan Btn sanatlar insan varln merkeze alr,
fark, erevesi belli bir amaca ama zamana ve mekna baml bir nesne-
hizmet etmemesinde yatar. Her nin imkn ile biim bulup var olur. Mzik
ne kadar sanatn var oluu acdan, an- aleti ile insann iindeki tarif edilemeyen
lamszlktan, aresizlikten, imknszlktan, sesler notalanr; boya ile insan duygusun-
kaybedilmilikten, araytan neet etse de daki karanlklar renklenir; ta ve topran
bunlarn cevaplarn ama edinen hibir imkn ile mimaride, insanda akta kalan
yaratm sanat dairesine girmez. Dolay- riteller mesken bulur. Fotoraftan zemin
syla bir amaca binaen hareket etmeyen alan sinema ise Andre Bazinin deyimi ile ilk
ama var olduklarnda da birok amacn defa insan varlnn kenarda brakld bir
ulaamayaca bir noktada mesken bulan sanat vcuda getirir. Grnty kaydeden
yapntlar sanatsal saylr. Valerynin iir kamera aletinin parasna objektif denil-
zelinde yapt deerlendirme tm sa- mesi bu anlamda manidardr. nsann etki-
natsal yaratmlar iin geerlidir: iir hi sini azaltmaya meyilli bu sanat, nesnenin
bir zaman belirli bir hedef ve ama g- kendisini birebir kopya etmeye, ayn anda

PERSPEKTF
Sanat eserlerinin insanlara ulamasndaki her trl yolu farkl bir kazan kl-
ma hedefini gden kapitalizm, festivallerin hedef ve ayrcalklarn kirletmede
de fazla gecikmedi. Festivaller ise ideolojik tutumlar dorultusunda katego-
rize ettikleri filmleri, farkl kar ve hedefler iin dllendirerek ya da ceza-
landrarak kapitalist sinema endstrisine deiik bir boyutta katkda bulundu.
fazla byr. nk Tarkovskinin deyimiyle

bir filmin kalitesinin, ka kiinin DVDsini
ald, ne kadar gie yapt ile belirlendii
bir zamanda yayoruz. Elbette ki btn bu
tartmalarn ierisinden syrlm, yapt
i her ne kadar teknik imknlar ve yoksun-
luklara baml olsa ve ortaya kard eser
salonlarda, televizyonlarda grlmezden
gelinerek tecrit edilse de her sanat eserinin
ruhunda var olan zamana direnme ve ben-
zer insanlarn kalbinde yer etme zellikleri-
ni yaratmlarna alam ynetmenlerin var
olmas filmin sanat olarak kabulnde
bize gven vermektedir. Bu noktada bir
ayrm yaparak televizyon, gie, DVD piya-
sas iin yaplan eserleri sinema endstrisi
rnleri, dier sanatlar gibi amac tam
olarak aikr olmayan ama insann farkl bir
ihtiyacn gideren yaratmlar ise film ola-
var etmeye almas ile gereklik mevzuunu rak tanmlayabiliriz. Bu eserlerin deerlen-
ilk defa bu denli gl ekilde sanatn mer- dirilme alanlar ise genellikle saylar az olsa
kezine alr. Dolaysyla sinema, var olmasna da bamsz sinema salonlar, sinematekler,
imkn veren aralara dier sanatlardan sinema okullar ve tabi ki film festivalleridir.
daha fazla bamldr. Bu durum sinemada oalan Festival oalan Sanat
bir muamma olarak belirse de film sana-
Film festivalleri, var olduklar gnden beri
tnda karlalan problem, yalnzca eserin
eksi ya da art ynleri ile sanatsal diyebile-
var olmasndan nceki teknik srelerle
ceimiz filmlerin tantm, onore edilme ve
snrl deildir. Szkonusu belirsizlik eser
desteklenme merkezlerinin banda gelir.
ortaya ktktan sonra maalesef daha da
Eserlerini seyirci, gie ve para iin yapma-

PERSPEKTF
yan, tam anlamyla sanat iin bu alan- belirli snflarn, imknlarn, zenginliklerin
da ter dken ynetmenlerin emeklerinin ve teknolojilerin hkmnden kurtuldu.
karln almaya altklar bir alan olarak Festival saysnn artmas ise insanlar daha
festivaller, ayn zamanda kaliteli sinema kaliteli zgn sanat eserlerini izlemeye,
seyircisinin yaratmnda da baat rol st- hliyle ynetmenleri de yeni araylar ve
lenir. Dahas, kendi dnyasnda bir derdi biimler denemeye sevk etti. zellikle,
ve kavgas olan gen ynetmenlerin yeti- 2003 ylnda Nuri Bilge Ceylann Cannes
mesinde bir okul ilevi grr. Birok insan Film Festivalinden byk dl ile dnen
hi gremeyecei filmleri, ynetmenleri ve Uzak filmi, sanatsal filmlerin yapmna
hareketli grsellerdeki devrimleri festivaller yeni bir ruh ve heves kazandrd. Ardn-
sayesinde tanma frsat bulmu, onlardan dan Semih Kaplanolu, Dervi Zaim, Zeki
hareketle, kendi sesini ve biimini bulma Demirkubuz, Reha Erdem gibi Trk ynet-
ansna sahip olabilmitir. menlerin yurt ii ve yurt d festivallerde
Trkiyede yakn zamana kadar az sayda aldklar dller, yeni sinemaclar sanatsal
film festivali varken ve bunlarn ou da filmler yapma konusunda tevik etti.
ok ciddi ekilde devlet ya da sosyal bir
ideolojinin etkisi altnda gerekletirili-
yorken birka yl iinde azmsanmayacak
sayda bamsz film festivalinin ortaya k-
m olmas umut verici bir gelime. Daha
da iyisi ynetmenler, sadece devlet ya da
zel kanallar, hatta gieyi dnerek Bir
sanat eseri mi yoksa iyi para getirecek bir
endstriyel mal m retelim? elikisinden
yava yava kurtulmak zere. Dijital film
imknlarnn, bamsz film festivallerinin,
film okullarnn ve dnya film pazarnn
da deiimiyle film yapmak, artk sadece
Festivallerin film sanatna gerek

anlamda hizmet etmesi, onu tantma-
s, desteklemesi bekleniyorsa nce-
likle parann ve karn boyunduru-
undan ve her trl ideolojik rengin
basknlndan kurtarlmas gerekir.

PERSPEKTF
Kapitalizmin Eli anlaya, kitleye ve dle

Festivallerin hapsedilmi olmas, birok
zerinde estetik yaratm ve yete-
Trkiyede retilen film- nein ortadan kalkmasna
lerin says son drt yla sebebiyet verdi. Sinemay
bakldnda ciddi bir destekleyen festivallerin,
art gsterdi. Bu film- doru ve yerinde ileme-
ler ierisindeki sanatsal mesi ya da ynetmenlerin
filmler de gie yoluyla festivallerden farkl bek-
olmasa da festivaller lentiler iine girmesi, festi-
aracl ile muhatapla- vallerin varolu amalarn
ryla bulutu. statistik- tersine evirip sinemay
sel olarak baktmzda belirli bir snf ve gettoya
2006 ylnda 33, 2007 hitap eder duruma getirdi.
ylnda 34, 2008 yln- Festivaller, ei benzeri
da 44, 2009 ylnda ise olmayan eserleri gster-
58 film giede gsterime girdi. Bu filmlerin me ayrcalklarn kullanarak baz irketler
20ye yakn eitli ulusal, 5i de ulusla- iin prestij ve reklm panolar olarak ilev
raras festivallerde muhataplarn buldu. grmeyi daha ok nemser hle geldi. Film
Ancak, sanat eserlerinin insanlara ula- sanatn ideolojik tutumlar dorultusunda
masndaki her trl yolu farkl bir kazan kategorize ederek yeri geldiinde hibir
klma hedefini gden kapitalizm, festival- sanat eserinin dorudan amac olmamas
lerin hedef ve ayrcalklarn kirletmede de gereken iddet, cinsellik, rklk, kltrel
fazla gecikmedi. 1990larn ortasna kadar tabular, dini fanatizm, sava kartl ve
birok festivalde en nemli dlleri alan sosyal deerler gibi unsurlar konu edinen
ran sinemas 2000lerde mecran srf fes- filmleri, farkl kar ve hedefler iin dl-
tivallerde dl alabilecek filmlere evirdii lendirerek ya da cezalandrarak kapitalist
iin kendini tekrar eder hle geldi. Tersten sinema endstrisine deiik bir boyutta
bir okuma yapacak olursak, ran filmlerini katkda bulundu. Tm bunlara ramen
destekleyen festivaller aslnda farkl bir festivaller, hlen hakiki filmlerin grlebi-
boyutuyla bu sinemay tketerek bitir- lecei sayl imknlar arasnda yer almakta.
di. u an bir benzerini Trk sinemasnda lkelerin kltr politikalar erevesinde
yaadmz bu sendrom, piyasa ve giede her trl hegemonyadan uzak ve bamsz
i yapamayan bir ok ynetmeni dk olarak filmlerin desteklenmesi ve halka ta-
bteli, festivallik film yapmaya ynelt- ntlmas hedeflenerek tabi ki yeni imknlar
ti. Dolaysyla sanatn amacnn belli bir ve alanlar yaratlabilir.

PERSPEKTF
Film yapmak, sanatsal yetenek ve z- bilen, kendi insann nemseyerek tembel-

veri isteyen zor bir zanaat. Dolaysy- lik etmeden, kar gzetmeden, sevgi ve
la, filmin deerlendirildii, eletirildi- fedakrlkla alan ok az kurum var. Sanat
i ve dllendirildii zemin ne kadar eserlerinin doru ve hakkyla tantm ise
salam, zorlu, ciddi ve samimi olursa ok ciddi fedakrlk ve bata samimiyet
yaplacak filmler de o kadar ciddi ve gerektirmekte. Festivallerin film sanatna
gerek anlamda hizmet etmesi, onu tant-
kaliteli olacaktr.
mas, desteklemesi bekleniyorsa ncelikle
lkemizde maalesef birok sanatn ehem- parann ve karn boyunduruundan ve
miyetinin baka artlara, ablonlara ve her trl ideolojik rengin basknlndan
kimliklere harcand, dolaysyla baka kurtarlmas gerekir. Festival bnyesinde
etiketler zerinden pazarland malm. alan ekibin ounun en azndan belirli
Hl byle iken, en masum gzken film fes- seviyede sinemaya zel ilgi ve sevgi besle-
tivalleri bile daha en batan, ynetimdeki mesi ncelenmeli ki ynetmene, esere ve
ideolojik ve kar kavgalarndan tutun da seyirciye kar ciddi, saygl ve samimi bir
sinemadan anlamayan gazetecilerden se- tutumla zverili bir alma sergilenebilsin.
ilen n eleme jrilerine, ad medyada yer Seici kurullar, bilindik isimler yerine iinin
aldnda kendilerine yeterli sayda reklm ehli insanlar tarafndan seilmeli ve n ele-
ve sponsor kazandracak ana jri yelerine me effaf olup belirli kstaslar dorultusun-
kadar festivallerin bnyesinde hakkaniyeti da yaplmal. Verilen dllerin gerek ynet-
salanamam birok yap mene gerekse yapmcya
var. Sonuta seilmeye bir faydas gzetilerek en
hak kazanamayan onca uygun jri tarafndan yet-
sanatsal film, gieye kin ve ikna edici bir ak-
kamayarak heder olur- lama ile sahiplerine sunul-
ken yllardr ayn biim mas tercih edilmelidir.
ve konuyu ileyen klie Film yapmak, sanatsal
filmler belirli bir ama yetenek ve zveri isteyen
ve kar iin tekrar tek- zor bir zanaat. Dolaysy-
rar stlarak sunulmakta, la, filmin deerlendirildii,
festivale gzel filmler eletirildii ve dllen-
izlemek umuduyla gelen dirildii zemin ne kadar
sinemaseverlerin ise hem salam, zorlu, ciddi ve
mitleri hem de evkleri samimi olursa yaplacak
krlmaktadr. Bu lke- filmler de o kadar ciddi ve
de sanatnn deerini kaliteli olacaktr.

VZYON ELETR
1 YONETMEN 3 FILM
HALIT REFIG
Trk Sinemasnda
Teorinin Milad: HALT REF
BAK UUR KART sinema savas olarak bu sahnede yerini
alr. 1956 ylnda, henz yirmi iki yanday-
Halit Refii nemli klan mevcut Trk
ken, Akis Dergisinde sinema yazlar yazmaya
sinemasna burun kvran Sinematek balayan Refi, bir yl sonra Trk sinemasna
camiasna kar 1965ten sonra y- yzlerce filmi ve nemli ismi katmasyla me-
rtt kalem savadr. Bu teorik fi- hur Atf Ylmazn yannda asistanla balar.
kir yrtmeler srasnda bir yandan o Yirmi alt yandayken ilk filmini eker. Daha
dnem Trk sinemasnn retim ili- ilk dneminde, bugn birok sinema ele-
kilerini masaya yatrrken bir baka tirmeninin en iyi Trk filmleri listesine yer-
taraftan da bu film retim tarzndan letirdii Gurbet Kular (1964) ve Haremde
Drt Kadn (1965) filmlerine imza atar.
Ulusal Sinemann teorisini kurar.
1
Halit Refii nemli klan mevcut Trk sine-
950ler ve 1960lar Trk sinema- masna burun kvran Sinematek camiasna
snn hem retim hem de tartma kar 1965ten sonra yrtt kalem sava-
alan iinde ilk hareketli yllardr. dr. Refi, Trk sinemasnn iyi rneklerini
Halit Refi, nceleri bir sinema bile deersiz bulan -kendi deyimiyle- kayt-
yazar, ardndan bir ynetmen ve en so- sz artsz Batc eletirmenlere kar nere-
nunda da kendi rettii bir kavramla ulusal deyse tek bana yazlaryla mcadele verir.

VZYON ELETR
Trk sinemasnda
Bu teorik fikir yrtmeler kyden kente gn ksa bir dneme yaylr. Bu
srasnda bir yandan o d- sinemann en nemli iddias,
nem Trk sinemasnn retim
ilendii ilk film olarak Bat etkisine onu taklit et-
ilikilerini masaya yatrrken kabul edilen Gurbet mek yerine kendine zg bir
bir baka taraftan da bu film Kular, bu adan duru sergileyerek, bir fikir
retim tarzndan Ulusal Refiin tematik avan- oluturarak kar durmaktr.
Sinemann teorisini kurar. Aslnda Halit Refiin sinema
gardl ile uyum gs- zerine dncelerini zet-
Refie gre Trk sinemas-
terir. Ancak yine de lediimiz bu ksa girite bile
nn ilk ciddi atlm 1950ler-
de Yeilam sinemas ile kendisinin sklkla dile ynetmenin Trk sinemasna
gerekleir. Bu dnemde getirdii ve ikyet film retiminden ok fikir
Ltfi Akad, Osman Seden ve tartma alannda katks
ettii kalplam Trk olduunu grmek mmkn.
ve Atf Ylmaz, sinema dilini
sinemas hikyelerinin Ancak bu yazda fikirlerine
tek parti dnemi ynetmeni
Muhsin Erturulun gelene- glgesinden kurtula- ksaca deinerek daha ok
i olan tiyatro etkilerinden maz. ynettii balca filmlere, bu
arndrr. Elektriin ve sinema filmlerle sylemi arasndaki
salonlarnn Trkiyenin bir- paralelliklere ve elikilere
ok yerinde yaygnlamasy- bakmaya alacaz.
la Yeilam sinemasnn mevcut sermayesiyle
karlayamad bir film talebi oluur. Bu ta- Kyden Kente Gn Hikyesi:
lebin karlanmas amacyla (filmlerin kendi Gurbet Kular
masraflarn karlamasn salayacak olan) Refiin ilk nemli filmi 1964 ylnda ek-
bono sistemi kurulur. Refi, bono sisteminin tii, 1. Antalya Film Festivalinde en iyi film
kurulmasyla Yeilam dneminin bittiini seilen Gurbet Kulardr. Bu film bir Orhan
iddia eder. Bylece seyircinin beenilerine Kemal romanyla ayn ad tamasna ra-
gbeinden bal bir sinema endstrisi olu- men teziyle bambaka ynlere bakar. Film
ur. Srekli ayn hikyelerin anlatld, sa- aslen Turgut zakmann Ocak adl oyunun-
dece yldz oyuncularn varlnn bile yeterli dan uyarlanr. Ancak filmin en gl yann
grld bir dnem balar. oluturan diyaloglarn Orhan Kemal yazar.
Refi, Ulusal Sinemann anak antenini Refi, bu ibirliinin getirdii samimiyetle
hem halk sinemas adn verdii sistemin Orhan Kemalden izin ister ve filme Gurbet
hem de Bat sinemasna hayranln karsn- Kular adn verir. Trk sinemasnda kyden
da bir yerde konumlandrr. Ulusal Sinema, kente gn ilendii ilk film olarak kabul
1960-1965 yllar arasnda Halit Refiin edilen Gurbet Kular, bu adan Refiin
ve Metin Erksann filmlerinin iinde olduu tematik avangardl ile uyum gsterir. An-
cak yine de kendisinin sklkla dile getirdii

VZYON ELETR 1 YONETMEN 3 FILM
ve ikyet ettii kalplam Trk sinemas Gurbet Kularnda erkek karakterler ne
hikyelerinin glgesinden kurtulamaz. Film, kadar iyi ilenmise kadn karakterler de o
stanbula g eden bir ailenin hikyesine derece kt kurgulanr. yle ki Fatmann
odaklanr. Daha birinci dakikada doland- tecavze uramasnn ardndan hemen kt
rlan ve sermayelerinin byk bir ksmn yola dmesi; Rum kadnn kocasnn ile-
kaybeden aile, elbirliiyle ilerini yoluna rinin dzelmesi iin rakip dkknda alan
koymaya urar. Ancak ailenin ocuklar, Selimle srf onu iinden alkoymak iin i
bir yandan bykehrin byl havasn saatlerinde birlikte olmas; stanbula g-
kefetmeye abalarken bir yandan da eh- enlerden nefret eden Aylann ksa srede
rin amuruna bulanmaya balar. Tp okuyan Kemalin durumunu kanksayarak zengin
Kemal hari ailede hi kimse stanbulda kz-fakir erkek-mutlu ak ilikisini kurmas,
tutunamaz. Kemal, antika koleksiyonun- Refiin kar kt kalplam hikyelerin
dan anlald kadaryla Bat deerlerini devam niteliindedir.
Dounun deerleriyle birlikte kabul eden, Gurbet Kular ilk ktnda baz eletirmen-
ehre g Trklerin tarihi doasna bala- lerce Luchino Viscontinin Rocco ve Kardele-
yan bir babann kz olan Ayla ile nianlanr. ri (Rocco e i suoi fratelli, 1960) filmine ben-
Kemal ve Ayla, yurtdna gitmek yerine zetilir. Hikyeler benzer grnse de Refiin
Anadoluda doktorluk yapma plnnda uzla- filmini farkl klan nemli bir unsur Hseyin
arak filmin mutlu ve ideal ikilisini oluturur. Baradann oynad Haybeci tiplemesidir.
Bu balamda kendinden, Dounun deer- Bu tipleme, dnemin ke dnmeci zihniye-
lerinden kopmadan Batllamann Refi tinin bir temsili olmakla birlikte g temas-
tarafndan olumland sylenebilir. na Trkiyeye zg bir yorum getirir. Kyden
gen aile ile birlikte stanbula gelen bu
adamn yolu zaman zaman ailenin bireyle-
riyle kesiir. stanbula geldiinde iecek bir
sigaras bile olmayan ulsuzun teki, Haybeci,
film ilerledike iini bytr ve palazlanr.
Bu tip stanbulda ke dnmenin, yolunu
bulmann formlnn bir temsilidir.
Gurbet Kularnda kadn plaklnn daha
nceki filmlere gre daha fazla kullanlmas
ise filmin izgi d yanlar arasnda anlabi-
lir. Filmde Seval rolndeki Sevda Ferdan
gslerinin grnmesinden saknmamas
bunun bir gstergesidir.
Gurbet Kular, Halit Refi, 1964

VZYON ELETR
Haremde Drt Kadn, Halit Refi, 1965
Kavga, Grlt Arasnda Kaybolan Bir drya urar. Bu sebeple Batllama abala-
Film: Haremde Drt Kadn rnn Osmanldaki temeline iaret etmesine,
toplumun o dnemdeki politik, ekonomik
1965 yapm Haremde Drt Kadn, ynetme-
nin -kendi deyimiyle- yapmak istedii Ulusal sistemini ve kadn-erkek ilikilerini ilemesi-
Sinemaya en ok yaklaan filmidir. Senaryo- ne, geleneksel Trk sanatlarndan beslenen
sunu Kemal Tahirin yazd filmde Osmanl bir slp kullanmasna karn film, gereken
Devletinin son dnemlerinde yaayan bir tartma ortamn yaratamaz.
paann konandaki olaylar anlatlr. Sadk Haremde Drt Kadn, ynetmenin
Paa, padiahn gznde gven telkin eden -kendi deyimiyle- yapmak istedii Ulu-
biri olabilmek iin ocuk sahibi olmak ister. sal Sinemaya en ok yaklaan filmidir.
Kusuru hanmlarnda ararken drdnc bir
Anlatt hikyenin resm tarih kalpla-
e almaya karar verir. Paann hanmlar ise
konaktaki dier erkeklerle ilikiye girerek
rn parampara etmesi ve anlatdaki
hamile kalmaya alr. Film, Trk ailesine kiilerin tipleme olarak deil iyi ilen-
hakaret ettii gerekesiyle Antalya Film mi karakterler eklinde sunulmas fil-
Festivalinde milliyeti genler tarafndan sal- min en gl yandr.

VZYON ELETR 1 YONETMEN 3 FILM
Haremde Drt Kadnda izilen Osmanl Pa-
as tipi muhtemelen saldr sebebi olmaya
daha msaittir. karc, rveti bir devlet
adam eklinde tasvir edilen Sadk Paa,
verilecek bir ihale iin ngilizlerle, bu konu-
daki rakibi bir baka paa ise Hollandallar-
la ibirlii yapar. Bylece bu yozlamann
tek bir kiiye deil ynetici kesimin tama-
mna sirayeti anlatlr. te yandan Sadk
Paa, haremindeki kadnlar idare etmek
konusunda da olduka beceriksiz ve her iki
anlamda da iktidarsz bir erkektir. Cneyt
Arkn tarafndan canlandrlan Cemal ise
tp rencisi bir Jntrktr. Ancak konakta
yaad iin bunu paa amcasndan gizler.
Jntrklere lmne dman olan Sadk
Paa, bunu rendiinde yeenine, sonra-
dan ban artma riskini gze alarak, siyasi
deil insani bir ekilde muamele eder ve
onu konaktan kovar. Bu tavr paann ka-
rakterini daha derinlikli bir hle getirmesi
asndan nemlidir. Zaten filmin en gl
yan, anlatt hikyenin resm tarih kalpla- Ulusal Kadn Sorunu: Teyzem
rn parampara etmesi ve anlatdaki kiile- 1986 yapm Teyzem, Halit Refiin iyi bir
rin tipleme olarak deil iyi ilenmi karak- senaristle alt filmlerindendir. mit
terler eklinde sunulmasdr. naln ilk senaryo almas olan Tey-
Aydn zteke gre, bu film senaryosunu zem, ailesinden kurtulmak iin k yollar
Atilla lhann yazd ve Aydn Arakonun arayan ftadenin hikyesine odaklanr.
ynettii Ver Elini stanbul ve senaryosunu ftadenin vey babas muhafazakr bir
Kemal Tahirin yazd, Atf Ylmazn ynettii erkektir; annesi, baba figrnn basksn
ki Gemi Yanyanadan sonra nc kez bir kabul etmi, bu sebeple basky yeniden
kadn ecinselliinin Trk sinemasnda tem- reten bir kiiye dnmtr. Erkek karde
sil edildii yapmdr. Bu filmdeki ecinsellik Niyazi, en bata isyankr tavryla ablasnn
Ylmazn filmindeki kadar aleni olmasa da yannda yer alsa da, Almanya tecrbesinin
iktidar ilikileri iinde bir ara olarak kullanlr. ardndan o da vey babann grlerinin
uydusu hline gelir.
ftadenin grd bask, Refiin de sy-

VZYON ELETR
leilerinde aktard gibi, mmkndr. Ulusal Sinema
Freudyen bir ekilde, bilin- tartmalarnn zerinden
alt kbuslaryla ortaya kar.
Ulusal Sinema tart- uzun zaman gemesine ve
Bandan geen her eyi, malarnn zerinden Refiin sinema olarak bu
bilinaltnn bir temsili ilevi uzun zaman gemesi- akmdan ok uzak sularda
gren yazlar ve resimlerle ne ve Refiin sinema yzmesine ramen Teyzem,
katlara sbjektif bir biimde olarak bu akmdan toplumsal arka pln kendi di-
kaydeden ftade, kiisel bir ok uzak sularda yz- namikleri iinde hikyeleyerek
klliyat oluturur. mesine ramen Tey- ynetmenin Ulusal Sinema
grne bural olmak nok-
Filmdeki baba figr top- zem, toplumsal arka
lumdaki ataerkillii temsil tasnda yaklar.
pln kendi dinamikle-
eder. vey kzna tacizde bu- ri iinde hikyeleyerek Trk Sinemasnn En
lunan, ayn zamanda dini pra- Deerli Kalemi
tiklerini yaayan bir erkein
ynetmenin Ulusal
Sinema grne bu- Halit Refi, filmografisi
elikili ahlk yaps, yalnzca
ral olmak noktasn- iinde belli bal birka filmiy-
erkek egemenlii ile akla-
da yaklar. le ne kan bir ynetmen
nabilir. ftadenin zihnindeki
olmasna ramen, asl nemli
tacizci babalarn dindar, asker
katksn, Trk sinemasn sine-
ve esnaf klklarnda olmas
ma olarak bile kabul etmeyen
da net bir biimde ad
eletirmenlerin bulunduu
koyulamayacak, yoru-
bir dnemde, nce teorik
ma ak bir alana iaret
almalaryla daha sonra da
eder.
birka rnekle bu teorileri-
1980 sonrasnda ni temellendirme abasyla
kadn sorununu ele yapar. Vizrnden kan her
alan filmler iinde film yakn deerde olmasa
meseleyi en derin da, kaleminden kan her
ileyen Teyzem, yaz, hem genel olarak
klsik Trk aile- lkemizdeki Batllamay
sini sosyal ve siyasi anlamlandrmak hem de
ortam iinde anlatma- Trk sinemasnn hangi
s bakmndan da nemli bir fikri tartmalar iinde
yere sahiptir. Senaryo, temel- geliim gsterdiini
de bireye kilitlense de Halit grmek asndan
Refiin rejisinde toplumsal byk nem tar.
ve siyasi arka pln grmek
15. Altn Koza Film Festivali,

Yaam Boyu Onur dl, 2008 Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 79

VZYON ELETR
Bugnk Trk sinemasnda

Batdan dn alnma bir
nihilizm, kasvet, boyutsuz,
sathi bir materyalizm, buna-
lm, trajedi benzeri durumlar
hkim. Bunlar Batnn empo-
ze ettii gr ve hayat tarz

iinde kaybolmann ifadesi;
benim yar aydn sendromu
dediim bir hl bu.

SYLE: AYE ASA
Ayse
,
Sasa
, SYLE-FOTORAF: TUBA DENZ
SAHH EYLER YAPMAK
N YALNIZLII GZE
ALMAK LZIM
1
963-93 yllar arasnda ekilen Aye asann bu zetlenmi hikyesine
Ah Gzel stanbul, Balatl Arif, Delilik lkesinden Notlar kitab yahut onun-
Cemo, Gramofon Avrat gibi pek la yaplan rportajlardan ve son olarak
ok filmin jeneriinde, senaryo yaymlanan Bir Ruh Maceras kitabndan
hanesinde Aye asann ad vardr. Sa- ainayz. Yeni bir anlam dnyasyla ifa
bahlara dek sren mesailerin, uykusuz bulan Aye asa, her ne kadar yllar boyu
gecelerin, Yeilam ortamnda ypranm gemiteki gibi aktif bir ekilde sinemann
bir ifadenin suretidir bu isim. asann iinde bulunmasa da bu sanat dalyla irti-
enerjisini yava yava emer Yeilam batn tamamen koparmaz. Gayrettepedeki
atmosferi. Bir nevi Mecnun gibi sarld evinde, yeni kan filmleri mmkn mertebe
sinema sanat onun tm gcn tketir; takip eder. Manevi duyarllklar, gelenek-
nihayetinde onu akln snrlar tesine sel bak as, medeniyet perspektifi artk
tar. Bundan byle on sekiz yl boyun- onun sanata yaklamnda da belirleyicidir.
ca izofreni ile mcadele edecektir. Onu Sinemaya tasavvuf nda anlam verme-
bu hastalk ukurundan karan, asrlar ye alr. Bu konudaki fikirlerini Yeilam
nce kaleme alnan bn Arabinin eserleri Gnl kitabnda toparlar. Yllar sonra bu
olacaktr. Aye asa iin sinema bir nevi teorilerini pratie dkecei bir ortam da
Leyl gibidir ve ondan vazgeebildii karsna kacaktr. Dinle Neyden filminin
andan itibaren Mevlsna ulaacaktr. senaristlerinden biridir Aye asa.

SYLE: AYE ASA
Trk sinemasnn tabiri caizse aha kalkt-

, her geen gn yeni bir ynetmenin is-
mini duyduumuz u gnlerde, Yeilamn
iinden gelen ve bugnn sinemasn
tecrbesi nda deerlendiren Aye
asann kapsn aldk. Bize Yeilamn
atmosferini anlatmakla kalmad Trk si-
nemasnn ekillenii ve istikametine dair
kayda deer tespitlerde bulundu.
Gnmz Trk sinemasn nasl bulu-
yorsunuz? Trk sinemasndan beklenti-
leriniz var m?
Trkiyede yaayan, slm medeniyet
dairesi iinde bulunan bir insan olarak
bu medeniyete atfta bulunan bir film, farkl bir sonu kard; bir ayda ekildi oysa.
bir sanat eseri kmas benim en byk Bana ara dnemde bu tip neriler gelmedi.
beklentim. Fakat ne yazk ki bunu imdiki Yeilamda ok Izdrap ektim
ortamda gremiyoruz. Daha ok taklidi bir
sinema yaplan, Trkiyeye dayatlan Bat Yeilamdaki senaryo almalar ile
kltrnn kopyas... Bu kltrszlemeye, son almanz karlatrdnzda ne
gelenekten kopua da neden oluyor. Trk tr farklar gryorsunuz?
sinemasnda gryoruz; fikir ynnden Ateist olduum dnemde hep boula
slk, gelenekten kopu var. Son on be boula, ilerin ters gitmesiyle yazyordum
ylda ilgimi eken, ne yaplm diye bakt- senaryolarm. Burada tam tkanacak olu-
m filmler bir elimin parma kadar deil. yoruz yol alyor, bataa saplanyoruz yz
misli gzel bir ey kyor karmza. im-
Sizin de senaryosuna katkda bulun-
diye kadar yaptm en enteresan senaryo
duunuz Dinle Neyden yakn gemite
almas oldu bu.
vizyona girdi. Bu filmle yapmak istedi-
iniz sinemaya ne kadar yaklatnz? Dnebiliyor musun, bize iki ay ok g-
rrlerdi. Ah Gzel stanbulun senaryosunu
Dinle Neyden, III. Selim dnemine, Hz. iki ay beynim atlayarak, hi uyumayarak,
Mevlnann fikriyatna ait baz atflarda gece gndz deta cinnet geirerek yaz-
bulunduu ve bizim medeniyetimizin prob- dm. Yeilamda kimse byle aba sarf
lematiini ihtiva ettii iin bana mspet etmiyordu. Ben kendime kar bir iddia ile
grnd. mknlar daha fazla olsa belki ok

SYLE: AYE ASA
girdim bu iin iine. Onun iin ok byk

zdrap ektim Yeilamda. Her filmden Sekler hayat snfsal bir zafer,
sonra hastalanrdm. meziyet gibi topluma takdim edi-
Yeilama giriinizdeki iddia neydi? liyor. Byle olmayanlar da aa
Aileme, szde Batc burjuvaziye duyduum zmrenin rnekleri iln ediliyor. Bu
fke ve reaksiyon ile tam tersi ynde bir bir oyun, kolektif bir uzlama... Bir
ey yapmak istedim. Herkesin alay ettii, ksm sanat yok saylyor. Bunlar
hor grd bir alanda gidip kaybolmak- has sanat iin korkulacak sorunlar
t niyetim. Yani bu tam anlamyla meydan deil. Sahih eyler yapmak iin bu
okumayd. Hlbuki bir kuyunun dibindesin, yalnzl gze almak lzm.
bir ey kmasna imkn yok orada. Zira pek
sanatkrane ortam deildi. Filmlere eletir-
menler gelmez, okumu kesim aznla ku bir retmen tipi var; bir takm eyler ya-
tutsan bakmazd. Bu meydan okuma benim adktan sonra kaderin varln fark ediyor.
byk fkeme denk den bir eydi. Bu etkileyici bir dille anlatlm. nsanlarn
Yeilama dnp baktmda beni aa gelenee bakmasna vesile olabilecek,
eken hatralar gryorum. 1960l yllarn bizim toplumumuza ait bir izgisi de var
Yeilam halk sinemas diye tabir ediliyor- senaryonun. Fakat film genelde idealist, ta-
du ama esasnda bir takm ablonlar iinde viz vermeyen bir adamn trajedisi eklinde
dnen, avami bir sinemayd. Bu ablonlara algland. Yavuz Turgul, aratran bir insan;
dhil olmayanlar dna atyordu. Btn i yolculuunu yapmaya alyor, topluma
alan elemanlar az ok o kalplara, klie- da ieriden bakabiliyor. Filmin enteresan
lere uyard. Klieler iyi veya kt, tartlr; taraf, dinden diyanetten bahsetmedii,
yenilie izin vermeyen, edebi deeri pek sekler bir terminoloji kulland hlde
olmayan trdendi. Oysa Dinle Neydenin metafizik bir boyuta gelip dayanmas.
senaryo almas ve orada zkulun k- Rahmetli Ahmet Uluayn Karpuz Kabu-
na ahit olmak bana mthi bir enerji verdi. undan Gemiler Yapmak filmini de nemli
Yeilamda ektiim tm aclar silindi. buluyorum. Ky filmi denilince kyllerin
sefaleti, ilkellii, yoksulluu, az gelimilii
Son dnemlerde izlediiniz ve etki-
ilenir hep. Uluay, bir kyl ocuun i
lendiiniz filmler neler? dnyasndaki derin fantezileri, zenginlii
lgimi eken ok az film var. Biri Yavuz ele ald ve bunu sevecen bir yaklamla
Turgulun Gnl Yaras. Kimse zerinde ok yapt iin benim kstasma, llerime,
durmad, ama orada kalbi bir dnm arayma denk dyor; kendi medeniyeti
anlatlyor. Filmin banda kaderi inkr eden ile organik bir ba var.

SYLE: AYE ASA
Sinema zerine yaplan btn

konumalar uzaktan izliyorum.
Deerli arkadam Osman Snav
katld bir televizyon prog-
ramnda Sinema insann i
hllerini anlatmaya ok msait
bir sanat. ifadesini kulland. Bu
sze ben de yzde yz katl-
yorum. Yeilam Gnlnde
tasavvuf temasn ilemi, der-
vilerin bak diye bir yaklam
getirmitim. Snav, i hllerin
anlatm demekle bize bir ufuk
at. Yani sinema metafizik
lgin bulduum filmlerden biri de Beynel- olan, i yaanty anlatmaya msait; bu
milel. ok samimiyetle, derinlerde hissedil- byk bir avantaj.
mi bir acnn dile getirilii; kltrel kopu-
un ortaya kard garabetleri, trajikomik Yeilam Gnln yazarken Beir
hlleri ok gzel anlatyor. Dolaysyla Ayvazolunun slam Estetii ve Ak Estetii
yaadklarmza derinlikli bir atfta bulunu- kitaplarndan ok yararlanm, etkilenmi-
yor. Mizah ok yerinde, dozunda kullan- tim. imdilerde Sayn Turan Koun slam
yor. Zekice yazlm bir senaryo. Estetii adl bir kitab kt; u an byle
bir kazancmz var. Gelenek ve geleneksel
Semih Kaplanolunun Yumurta filminde estetik zerine gzel bir bibliyografi de
de yle bir ey var: evresine, gelenei- mevcut kitabn arkasnda. Bu on yl
ne yabanclam bir adamn ahit olduu ierisindeki kazanmlarmzdan biri.
ritel, kurban kesme sayesinde tekrar ie
dnmesi, bir eit semboller ve i yaan- Bizimkisi Kendimiz Olma Sorunu
tlar dnyasn kefetmesi. Bir akvaryumun
Son dnem retilen sanat filmlerinin
dibini izler gibi oluyorsun; berrak grn-
geneli, byk ehirde ya da Anadoluda
tler ve etkileyici bir i yaantnn ifadesi
gesin, hep benzer bir dil zerine kurulu
var. Ticari sinemann klielerine bulama-
m, edebi bir anlatm. Sradan seyirciye
sanki. Bunu nasl deerlendiriyorsunuz?
zor gelecek ve daha ok elite hitap ede- Batdan dn alnma bir nihilizm, kasvet,
cek bir film, bir deneme, bir tarz. boyutsuz, sathi bir materyalizm, bunalm,
trajedi benzeri durumlar. Bunlar Batnn
Sizi heyecanlandran filmler gibi fikir- bize empoze ettii gr ve hayat tarz
ler de kt m bu sre iinde karnza?

SYLE: AYE ASA
Bizimkisi kendimiz olma sorunu.

Bizi tutan ok gl bir ba var;
bundan kamaya alyoruz
ama baaramyoruz. Genetik,
sosyal aidiyetimiz bizi smsk
gelenee balyor. Yapacamz
tek ey gelenekle barmak ve
zenginliini yaamak. Bu ger-
eklemedii iin srekli krek
ekiyoruz; haybeye bir aba.
Ah Gzel stanbul, Atf Ylmaz, 1966
iinde kaybolmann ifadesi. Bugnk Sinemadaki bu kszlk fikri esasnda

Trk sinemasnda bu var; benim yar aydn normal hayatta da dayatlyor. Fakat
sendromu dediim bir hl bu. Bir insan ait artk insanlar bu tarz filmlerden yoruldu;
olduu toplumun perspektifiyle ba kura- iyi bir his ile sinemadan kmak isteyen-
myorsa aydn deildir bana gre. Bunlar ler ok. Byle bir ortamda o duyguyu
giyinmemise, yaamyorsa bir tr s- sinemada verebilmek, beyazperdeyi buna
mrge aydndr; zavall bir insandr. Fakat ara klabilmek nemli deil mi?
uzunca bir sredir resmi grn dayatt
ve smarlad sanat anlay da ortaya Modern materyalizmin insan sktrd
bunu getiriyor. Resmi ideolojiye uygun, bir nokta, bunun sinemadaki yansmas.
gdk bir ey bu. Bu sanatlarn tercihi, hayata baklar
Trkiyede u ackl bir durumdur: Alaf-
Bu durumda Batdakilerin tekrarn- ranga tabir edilen zmrenin, snfsal bir
dan ibaret oluyor retilenler. saplantyla zppelik hline getirdii bir
Hi orijinal deil bu filmler. Ama Bat bunu tavr; dine ve gelenee srt evirmek, aa-
dllendiriyor. Bakt zaman bu rnle- lamak, yok saymak, inkr etmek Se-
re, benim hayat tarzm ne gzel adapte kler hayat snfsal bir zafer, meziyet gibi
etmi, ne iyi yayor, ne iyi taklit ediyor di- topluma takdim ediliyor. Byle olmayanlar
yor. Bir eit maymun gibi gryor ve kendi da aa zmrenin rnekleri iln ediliyor.
deerler sisteminin bir taklitisi olarak onu Eitim sistemi ve medyada da byle bu;
taltif etmek istiyor. Bu yzden Batda kimi srekli empoze edilmekte Bu bir oyun,
yerlerde rabet gryor bu tr filmler. kolektif bir uzlama var burada. Bunun

SYLE: AYE ASA
dna kanlar efkrumumiyenin sanatla

ilgili blmnden aforoz ediliyor. Bir ksm
edebiyat, sanat yok saylmaya al-
lyor. Bunlar has sanat iin korkulacak
sorunlar olmamal. Sahih eyler yapmak
iin bu yalnzl gze almak lzm.
Yllar nce yaptnz bir rportajda,
Mali ve teknolojik deil, asl bilgi
problemi bizimkisi. diyorsunuz. Hl
temel sorunlar deimedi galiba
Bizimkisi kendimiz olma sorunu. Nasl Ja-
ponlar ekik gzlerinden utanyor, estetik
ameliyat yaptryorsa, zenciler renklerini
beyazlatmaya alyorsa biz de gelenek ile Dinle Neyden, Jacques Deschamps, 2008
bamz inkr etmek ve seklerliimizi ispat
iin gln durumlara dyoruz. zmz-
den utanan insanlar hline gelmiiz. Ortam ok erken yata sanatnn bi-
hareketli, filmler retiliyor deniliyor. Doru- linaltnn kendi kaynaklaryla
sunu istersen bu hl bana hep bir hatram beslenmesi nemli. ranl sine-
hatrlatyor. Ben szde ilerici olmaya alan maclar buna rnek. ocuk yata
biriydim. Birtakm grlerimi daym Rauf masallar, destanlar, efsaneler
Orbay Beye ifade etmeye alyordum. dinlemi, geleneksel zevkle-
Bilmem ne sylemitim, daym tatl tatl rinden nasiplenmi olmalarnn
gld ve sana bir ey anlataym dedi: Ha-
izleri var sinemalarnda. Bat
remaalar bir gn saraydan kamaya kalk-
r, rhtmda bal bir kaya binerler. Youn dnyasnn da en byk avanta-
sis vardr. Bunlar sabaha kadar kan ter j bu: Kltrel hayatlarnn ke-
iinde krekleri eker. Sabah olur, gn aa- sintiye uramamas.
rr, sis dalr. Bir de ne grsnler? Sandaln
ipini zmeyi unutmular; hl rhtmdalar.
ip orada bal; genetik, sosyal aidiyetimiz
O anlattktan sonra bir ey dememiti ama
bizi smsk gelenee balyor. Yapacamz
ben imdi yorumluyorum. Btn abalar-
tek ey gelenekle barmak ve zenginliini
mza ramen bizi tutan ok gl bir ba
yaamak. Bu gereklemedii iin srekli
var gemiimizle ilgili; biz bundan kama-
krek ekiyoruz; haybeye bir aba.
ya alyoruz ama baaramyoruz. nk

SYLE: AYE ASA
saysz paray yanyana koyarak onu elde

etmeye ve daha sonra yaamaya altm.
Krk yamdan sonra kefettim. Benim
kuam iin byle bir durum sz konusu.
Toplumumuzda alafranga tarif edilen bir
kesim, Trkiyenin tarihinden, kltrn-
den, dininden ve dilinden trajik bir kopu
yaad. Bunun yerine ikinci, nc elden
edinilmi Batya ait bilgi ve motiflerin
ikame edilmeye allmas ok hazin bir
tablo kard karmza.
Bu aba sonucu doal deil de ancak
yamal rnler kt galiba karmza;
sentetik ve zorlama eserler.
Sanatnn bilinaltnda grl grl akan
Modernleme Tarihe bir nehir deil gelenek. Bat dnyasnn en
Tecesss Getirir byk avantaj kltrel hayatnn kesintiye
uramamas. Trkiyede byk kopukluk
Aslnda gemite sizin kayglarnzla var. Ama bunun alternatifini bulmak ok
sinemaya yaklaan sinemaclar oldu; zor. Modernleme beraberinde tarihe
gnmzde de var. Ama yine de byle tecesss getirir. Bu en sekler Trkler
bir zeminin olumamas irdelenecek bir iin bile geerlidir. Mesel Kemal Tahir
konu deil mi? sekler bir aydnd, dinle ilgisi yoktu ama
Zannediyorum ok erken yata sanatnn sanat insiyaklar ile geleneksiz hibir
bilinaltnn kendi kaynaklaryla beslenme- ey yaplamayacan fark etmi ve byk
si nemli. ranl sinemaclar buna rnek. bir tutkuyla tarihini aratrmt. Onun
ocuk yata masallar, destanlar, efsaneler tarihe merak, onun etkisinde olan beni
dinlemi, kendi edebiyat dnyalarndan, daha da ileriye giderek bu tarihi ekillen-
geleneksel zevklerinden nasiplenmi ol- diren medeniyetin, dinin btncl tesi-
malarnn izleri var sinemalarnda. Benim rini aratrma ihtiyacna sevk etti. Bu bir
kuamn insanlar, okur-yazar zmre bu sre, derece derece yaanacak; tekrar
anstan mahrum kald. Gelenee ulamak kazanlacak, kefedilecek. Nitekim bunun
benim krk ylm ald. Daha ncesi bo tezahrleri imdiki toplumda bir entelek-
Bu ackl bir durum. Ben bu gelenein tel tecesss, kendi geleneimize merak
iinde domadm; arayarak, aratrarak, eklinde ortaya kyor.

FESTVAL GNL
Otuz senedir sregiden bir savan, drt paraya ayrlm bir coraf-
yann, dnyann bir devleti olmayan en byk mlteci nfusunun be-
yazperdeye yansmalarn konumak zere Uluslararas Krt Sinemas
Konferansnda toplanmtk. Varolan bir ulusal sinema m, yoksa o ulu-
sun rettii bir sinema myd?
Uluslararas Krt Sinemas Konferans

Diyarbakr, 4-13 Aralk 2009
DLN ARAYAN KRT SNEMASI

MUSTAFA EMN BYKCOKUN ferans) adn tayan etkinlii takip etmek
S
zere blgedeydim. Otuz senedir sregi-
erin bir ikindi vakti Diyarbakra den bir savan, drt paraya ayrlm bir
indiimde tepemde jetler u- corafyann, dnyann bir devleti olmayan
maktayd. Anayasa Mahkemesi en byk mlteci nfusunun beyazperde-
Demokratik Toplum Partisine ye yansmalarn konumak zere toplan-
alan kapatma davasn karara balayaca- mtk. Varolan bir ulusal sinema m, yoksa
gn, Diyarbakr Sanat Merkezi ve Di- o ulusun rettii bir sinema myd? Bunu
yarbakr Bykehir Belediyesi tarafndan cevaplandrmak ok mmkn olmasa da
dzenlenen Konferansa Snemaya Kurd ya en azndan bir ereve izmek, en nemlisi
Navnetew (Uluslararas Krt Sinemas Kon- de bir araya gelmekti ama.

FESTVAL GNL
Annesini, Vatann Arayan Sinema bir pay var. Filmlerin tamamnda bulu-
Konferansn ilk gn iin Wek Pirsek nan bir dier unsurunsa Krdistan veya
Snemaya Kurd (Bir Soru Olarak Krt Sine- onun ikonlar olduunu dillendiren Za-
mas) balnda, Krt sinemasnn varl- man, Krteye ve kltrel kodlara da bu
nn ynetmenlerce tartld bir oturum balamda nem atfetti. Ham Zamann
plnlanmt. Ne var ki oturumun modera- belirttii dier maddelerse datm ko-
tr ve ayn zamanda Londra Krt Filmleri ullar ve castingdi. Krt filmlerinin
Festivalinin yneticisi Mustafa Gndodu, oyuncularnn genelde amatr ve mlteci
sabaha kar gzaltna alnarak savcla olduklarna deinen ynetmen, bu duru-
karld. Srf bu durum bile devam eden mun ynetmenle oyuncu arasnda szsz
srece ramen Trkiyede bireyleri ko- bir oyunculuk dili yarattn, bu sayede
numann hl pek de kolay olmadnn Krdistandaki gerekliin ok tabi bir
gstergesi gibiydi. JTEM tarafndan ebe- ekilde perdeye yansyabildiini belirtti.
veynleri ldrlen iki ocuun hikyesini
anlatan ve bu yl Altn Portakalda gs-
Fotoraflar: Mustafa Emin Bykcokun

terilen Min Dit filminin ynetmeni Miraz
Bzarn sunumuyla balayan oturumda
ncelikli olarak dil unsuru tartld. Krt
sinemasn Krt yapan en nemli unsurun,
Krte olduunu belirten Bzar, yasakl
bir dil olarak Krtenin sinemadaki gr-
nrlnn henz yeni olduunu szle-
rine ekledi. Kuzey Irak Krtlerinden olup
Norvete yaayan ve orta metrajl fimler
yapan Ham Zaman ise daha ziyade Krt
halknn kltrel meselelerine ynelen ve
Hiner Saleem izgisinde kara mizaha ve Mustafa Gndodu
stilize bir dile meyleden bir ynetmen. Londra Krt Filmleri Festivali Koordinatr
Ona gre bir filmi Krt sine-
masna ait klan be unsur Kimlik siyasetinin tavan yapt, kltrleraras di-
var. Bunlarn banda siyaset yalog ve bir arada yaamn younlukla tartld
geliyor. Zamana gre siya- u dnemde, dorudan ulusal bir kimlik ve aidiyet
setin Krt filmlerinin hemen
temelinde ekillenen bir sinemasal retimin imkn
hepsinde bir ekilde temsil
edilmesinde yaanan aclarn ve amazlar phesiz konferansn zihinlerde ya-
ve sregelen direniin nemli ratt en nemli sorulardan biriydi.

FESTVAL GNL
Krt sinemasnn ne olduu sorusuna

ynetmenler cephesinden bir yant ara-
maya alan ilk gnn oturumu, Krt
sinemasnn en azndan toplantda mevcut
temsilcilerinin (Hner Saleem ailevi sebep-
lerden tr toplantya katlamad) henz
rettiklerine dair ok da net bir konum-
landrmaya sahip olmadklarn gsterdi.
rettikleri sinemann bir ulusal sinema
nitelii tayp tamad, tayorsa bunu
salayan unsurlarn ne olduu noktasnda
pek de birlemeyen ynetmenler, daha zi-
yade sanat sinemasnn ve aznlk sinema-
snn ska yaad retim, finansman ve
datm sorunlarna deindi. Bu balamda
Miraz Bzar, Ynetmen nerilerden birisi de bir Krt sinemaclar
kollektivitesi oluturulmasyd.
Kuzey Iraktan gelen ynetmen Hisn Konferansn ikinci gn daha teorik ve
Hesen El ise Krt sinemasn vatann, kavramsal bir erevede, sabah saatlerinde
annesini arayan bir sinema olarak anarken serbest braklan Mustafa Gndodunun
bu sinemay tanmlamada corafi im ve moderatrlnde gerekleti. Otu-
imgelerin nemine dikkat ekti. rum Krt, Ermeni ve Filistin sinemalar

FESTVAL GNL
zerine alan ngiliz akademisyen Tim tartmaya alp Trkiye sinemas-yerli

Kennedynin ulusal sinema zerine deer- sinema kavramlarnn gndeme girdiinin
lendirmeleriyle balad. Kennedy, ulusal altn izdi. Krt filmlerinin birbirleriyle
sinemann hak ve adalet araynda, talep- diyalogda olan, birbirlerinden sz alan, bir-
lerin dile getirilmesinde, ulusu birletirme- birlerinin szlerini devam ettiren bir yaps
de, basklara kar direnite, kurucu teori- olduunu belirten ifti, filmlerin tematik
nin inasnda ve ulusal kimliin retiminde corafyasnn, siyasi snrlarla paralanm
oynad role dikkat ekti. Ulusal sine- fiziki corafyay birbirine baladn an-
mann tanmlanmas ve varl noktasnda latt. Krt sinemasnn oluturduu hafza
ilevselci teoriyi benimseyen Kennedy, kltrnn nemine deinen Aya ifti,
ulusall yaratan faktrleri de yle srala-
d: Corafya, anadil, bask-zulm-atma,
sosyal adaletsizlik ve banal milliyetilik.
Ulusal sinemann toplumsal hafzann re-
timi ve devamllndaki etkisine de dei-
nen Kennedy, bu balamda Krt sinemas-
nn tad byk sosyal fonksiyon gerei
ilevselci perpektiften ulusal sinema olarak
tanmlanabileceini belirtti.
Hafzay Meknsallatran
Krt Sinemas
Krt sinemas zerine almalar yapan,
akademisyen ve sinema yazar Aya ifti,
Krt sinemasn historiyografik bir er-
evede ele alarak bugn bu sinemann
90larda niteliksel ve niceliksel retim Aya ifti, Bilgi niversitesi
abalarnn motivasyonuyla tarihini arad- Sinema-Tv Aratrma Grevlisi
, bu arayla Ylmaz Gney
rneinde olduu gibi bir Krt filmlerinin birbirleriyle diyalogda olan, birbir-
kimlii ve karakteri yeniden lerinden sz alan, birbirlerinin szlerini devam et-
ina ettii, oktan tanm- tiren bir yaps olduunu belirten akademisyen ve
lanm ve tarif edilmi bir
sinema yazar Aya ifti, filmlerin tematik coraf-
tarihte kendine yer atn
syledi. Bu abalarla bugn yasnn, siyasi snrlarla paralanm fiziki coraf-
Trk sinemas kavramnn yay birbirine baladn anlatt.

FESTVAL GNL
uluslararas konjonktrde, snrar anla-

tlardaki kltrel referanslarla Krt sine-
masnn hafzay meknsallatrdn ve bu
balamda metonomik bir karakter izdiini
kaydetti. Krt devletinin yokluunu dahi
mcadelenin yaratt siyasallkla, varolan
bir ortak siyasal deere dntren yap-
syla Krt sinemasnn filmd evrenle filmi
baladn dile getirdi. ifti, son olarak
mevcut siyasal mulakln yol at teorik
mulakla kategorizasyonu pek de mmkn
olmayan Krt sinemasnin bu tasnif d
hlinin de sinemasal anlamda olumlu geli-
meleri bnyesinde barndrdn syledi.
Son olarak Kk zgrlk filmiyle adn
duyuran, Almanyada yaayan ynetmen
Yksel Yavuz sz ald. Krt sinemasnn
diaspora karakterine deinerek bu yolla
aidiyetsizlik, kimlik ve Avrupamerkezcilik
kavramlarn sorguladna dikkat eken
Yavuz, te yandan srgnln yaratt
travmalarn da farkl boyutlaryla bu sine-
mada tezahr ettiine dikkat ekti.
Yksel Yavuz, Ynetmen mha ve nkr Politikalarna

Karn Bitmeyen Direni
bu balamda neyin unutulup neyin hatr- Kimlik siyasetinin tavan yapt, kltrlera-
lanacan, biz olmann srdrlebilmesi ras diyalog ve bir arada yaamn younluk-
iin nelerin unutulmayacan gsteren bir la tartld u dnemde, dorudan ulusal
kolektif hafzann inasndan bahsetti. Ulus bir kimlik ve aidiyet temelinde ekillenen
devletten ve dolaysyla ulusal bir sinema bir sinemasal retimin imkn ve amazlar
endstrisinden mahrum olan Krt halknn phesiz konferansn zihinlerde yaratt
sinema araclyla ulusal varoluta srarn en nemli sorulardan biriydi. Kapitaliz-
gsterdii, bunun da sinemada ulus nitelii min yaratt ulus-devlet paradigmas ifls
gstermedeki srarnn temsili olduunun ederken, onun zulmnden kurtulmak iin
altn izdi. ifti, ulusal snrlarn eridii ulusal kurtulu teorilerine bel balamak,

FESTVAL GNL
bu mesele zerinden sanatsal retim ara-

ylarna girmek ne kadar makul, tart-
ma konusu. te yandan ulusuluun bu
corafyadaki yama olmaklnn kltrel
tezahrlerinin ulusal kimlik araylarnn
srekli bir gelenek icad, bir hayal etme
biimiyle gereklemesi de manidar. Hl
byleyken burallk iddiasndaki bir sine-
mann, bu corafyann deerleri, miras ve
kltrel kodlaryla bir dil arayna girmesi
beklenebilecekken bu sorunun muhataplar
olan Krt ynetmenlerin meseleyi belirli s-
nrlara hapsolmamak eklinde geitirmesi
akas bir hayalkrkl yaratt. Umulur ki
ilerleyen srete, tpk siyasal zm ne-
risinde olduu gibi, sinemada da zgn bir
dilin ina abalar tezahr eder.
ok boyutlu ve ok katmanl bir dil, bir
anlatm imkn olarak sinema, bnyesinde
barndrd derin estetik potansiyelle bit-
tabii hayatn kendisinden kaynan alyor.
Bu balamda dertlerden, aclardan, mev-
zu ve meselelerden beslenmesi de aikr.
Krt sinemasna hayat veren de Krt Tim Kennedy,
halknn, ulus devletlerin srdrd imha Oxford niversitesi Bamsz Akademisyen
ve inkr politikalarna karn bitmek bilme-
yen bir enerjiyle srdrd direni ve bu Burallk iddiasndaki bir sinemann,
direniin gndelik hayattaki binbir trl bu corafyann deerleri, miras ve
izdm Meselesi olmayann retimi- kltrel kodlaryla bir dil arayna
ne kabil olmad sinema, meselesi olana girmesi beklenebilecekken bu so-
da en zengin retim imkn ve biimlerini runun muhataplar olan Krt ynet-
sunacak kadar cmert. Dolaysyla her
koulda zulme bakaldran Krt halk da menlerin meseleyi belirli snrlara
bu cokun isyann temsilini beyazperdede hapsolmamak eklinde geitirmesi
grmeyi hakediyor. akas bir hayal krkl yaratt.

KISA-CA: AHMET ULUAY
DLERN
OPTK HL
AHMET
ULUAY
KISALARI
Bir derdim vard anlatmaya

altm, sonuta bunlar
kt ortaya.
Ahmet Uluay
A
MCAHD EKER Ahmet Uluay ksa filmin kendine
zg bir anlatm ve dili olduu ger-
d her ne kadar 2004
ylnda ektii Karpuz Ka- eini daha ilk filmlerinde yakalar.
buundan Gemiler Yapmak Teknik olarak sinemann trkleri-
filmi ile daha fazla duyul- ni zd ve imknszlklara ra-
sa da zgn sinema tecrbesi ile Ahmet men bunlar kulland ksa filmleri
Uluay, sinema evrelerinde daha nce-
boyunca onun sinema ile kurduu
sinde ektii ksa filmleriyle tannmaktadr.
ekecei uzun metraj filmlerinin bir anlam- derun ilikisine ve dnyasna ta-
da eskizlerini yapm olmasnn yannda, nklk ederiz.
ksa film ekmesinin pratik bir nedeni de
vardr: Uzun metraj yapacak imknlarnn trklerini zen ve imknszlklara ramen
olmamas. Bu onun neden uzun sre ksa bunlar filmlerinde kullanan Uluayn ksa
film ile ilgilendiinin cevabdr. Ancak iin- filmleri boyunca sinema ile kurduu derun
de bulunduu artlar, onu farkl ve zgn ilikisine ve dnyasna tanklk ederiz.
anlatmlar ortaya karmaktan alkoymaz. Uluay, Karpuz Kabuundan Gemiler Yap-
Uluay, ksa filmin kendine zg bir anlamak filminin ksa hli de saylabilecek ilk
tm ve dili olduu gereini daha ilk film- filmi Optik Dleri 1994 ylnda eker.
lerinde yakalar. Teknik olarak sinemann Daha ilk filminde farkl bir sinema yapt-

Dlerde bir ky ortamnda, kk yata-

ki ocuklarn sinema denen sihirli lemle
kurduklar ilikiyi anlatr. Film, kendisini
ok etkileyen Metin Erksann Kuyu fil-
minden hareketle kuyu figr ile balar.
Dier ksa filmlerinin banda ve yer yer
aralarnda da grlen kuyu, Uluayn
aslnda iinden hl kamadn syledii
ocukluudur. nk o hl ocukluuna
alayan bir adamdr ve insan ocuklu-
unda ne yaam, ne biriktirmise onun-
la yaar. Bu tespit, filmlerindeki kuyu
figrn amlamasnn yannda btn
filmlerinde ocuklarn merkezde olmas-
Optik Dler, Ahmet Uluay, 1994 n da anlamlandrr. Nitekim am ben
onlara dedii ocuklarn, onun hayatn-
Ksa filmlerinde ska rastlad- da ve sinemasndaki nemi, Optik Dler
mz kuyu figr, Uluayn aslnda filminde, daktilo banda senaryo yazan
iinden hl kamadn syledii adamn, tkand sra dar kp say-
la oynayan, oraya buraya kouturan bir
ocukluudur. ocukluunun akp
ocuk grmesi ile gerginliinin gitmesi ve
gitmesi ve geri dnmeyecek olmas dnp yazmaya devam etmesi zerinden
karsnda, kendisini hl hem za- de okunabilir.
mansal hem de meknsal gurbette Optik Dlerde ocuklar saat tamircisini
hisseder. Zaman onu sinema yap- izlerken yanan mumlardan dklen dam-
maya iten temel nedendir. lalarn saatin arklarnn arasna dolup
saati durdurmas, daha sonraki filmlerinde
nn bilincindedir. Uluay, Optik Dleri de ska grlecek olan, onun sinemas-
yreinde d lkelerinden hemehrilik nn karakteristik zelliklerinden zaman
bulunduuna inand, sinemann valye sorununa gndermede bulunur. Gerek-
ruhlu ocuklarna yazlm bir mektup ten de Uluayn zamanla kurduu iliki
olarak niteler. Otobiyografik unsurlar ba- sorunludur. Olduka merkezi bir yerde
rndran film, onun sinema tecrbesini ve duran bu sorun, onu sinema yapmaya iten
yaama dair gzlemlerini yanstr. Sinema- temel nedendir. Nineleri, gece lmbalar,
nn kendisine Alaaddinin sihirli lmbas karanlk sokaklar, karanlk odalar, srlar,
gibi geldiini syleyen Uluay, Optik korkularyla bir yaam biimi kaybolmutur

Uluayn daha ilk ksa filminde z-

gn bir anlaty ve biimi ortaya -
karmasna imkn veren sebepler
phesiz onun yaad hayatta giz-
lidir. Sinema maceras tam anlamyla
mucizev bir aba olan Ahmet Uluay,
bizzat tecrbe ettiklerini kmldayan
resimler zerinden, deta sinemay
yeniden kurarak anlatr.
nci Deniz Dibinde, Ahmet Uluay, 1996
artk. Gemie dnmenin imknszlnn derinliklerindeki stdyolarda kald. Mum-

bilincinde olsa da fani olmak, yani bir eyin lar snd, kandiller snd, projeksiyonlar
akp gitmesi ve bir daha geriye dndr- snd. Yabanc klarn aydnlatt dnya-
lememesi ona inanlmaz ac verir. Uluaya da eyann kat yzyle yaamak zor.
gre sinema, geip gidecek ve bir daha ocukluunu kuatan, kynn karanlk
geri dndrlemeyecek u nn kayb, sokaklarnda dolatna inanlan cinler
sevdiklerinin lmesi, insanlarn ve dnyann ve eytanlarla dolu rktc hikyeler,
akp gitmesi karsndaki acziyete bir are btn ksa filmlerinde ve de uzun filmin-
ve o nn bir ekilde yle kalmasn mm- de bir ekilde grlen korku unsurunu
kn klacak bir aratr. ocukluunun akp oluturur. nsanlarn grnmeyen bir eye
gitmesi ve geri dnmeyecek olmas kar- inandklar bir dnya da artk o kayp
snda, kendisini hl hem zamansal hem zamanda kalmtr. Grnmeyenin gr-
de meknsal gurbette hissettiini syler nenden daha ilgi ekici geldiini syleyen
Uluay ve Optik Dler filmindeki karaktere Uluay, bu ynyle dnya ile sinemann
brakr sz: Uzun klar, o kyler, geceler benzerliine dikkat eker. Her ne kadar
boyu mistik ve fantastik bir sinema olun. film makinesi yapm birisi olarak o maki-
Duvarlarnda glgelerin oynat o kyler nenin nasl altn, filmin yapsn, nasl
yok. Her akam pencerenin nnden geip pozlandn, objektif ve a dair birok
esrarl yolculuklara kan nine, yreimin

nci Deniz Dibinde, Ahmet Uluay, 1996
Her ne kadar film makinesi yapm bi-

risi olarak o makinenin nasl alt-
n, filmin yapsn, nasl pozlandn,
objektif ve a dair birok tr iyi
Exorcise, Ahmet Uluay, 2000
bilse de sinema makinesi onun gzn-
de ilk zamanki bakyla Alaaddinin retilen efektlerle sinemasna deta orga-
sihirli lmbas olarak kalr. nik sinema grnm verir. Ikla, gl-
geyle, grntyle kurduu iliki, tm bu
tr iyi bilse de sinema makinesi onun retimleri yaptklar kk oday dn-
gznde ilk zamanki bakyla Alaaddinin dkleri her eyi gerekletirebildikleri bir
sihirli lmbas olarak kalr. O, grnen Disneylanda evirir. Bu konuda en byk
somut gerekliin tesinde bir eyler arar. destekileri arkadalar smail Mutlu ve H.
Optik Dlerde, karl k gecesinde ocu- erif Akarsudur. artlar ile kyaslandn-
un pencereden gzledii nine, yalnzca da filmlerinde gerekletirdikleri efektler,
oradan geip giden bir nine deil masal- yapm olduka g almalardr. Hayranlk
lardan kp gelen ve Uluayn dlerinde uyandran bu iler onun sinemasnn bir
uzun yolculuklara kan bir ninedir. baka yann gsterir: Kendilik. Filmlerin-
Filmlerinde grlen efektler de sahip ol- de kulland imgelere dair her ne kadar
duu imknlar gz nnde bulunduruldu- mistik, fantastik ve metaforik karmlar-
unda olduka dikkat ekicidir. Bilgisayar da bulunulsa da Ahmet Uluay, bunlarn
ya da stdyo kullanlmadan el yordam ile hibirini belli anlamlara tayclk yapsn

AHMET ULUAY FLMOGRAF

Karpuz Kabuundan Gemiler Yapmak (2002)
Ksa Filmleri
Kaza (2007)
Exorcise (2000)
Uzun Metrajn Resmi (1999)
Epilectic Film (1998)
nci Denizin Dibinde (1996)
Minyatr Kozmosta Rya (1995)
Koltuk Deneklerinden Kanat Yapmak (1994)
Optik Dler (1993)
Belgeselleri
Bizim Kyn Orta Yeri Sinema (1995)
Bizim Kyde Bayram Sabah (1998)
diye kullanmaz. O, bildii her eyi unutarak,

sezgisi ve igds ile sinema yapmaktadr.
Onun sinemasnn ayrcalkl ve naif tarafn
da ite bu kendilik hli salar.
Uluayn daha ilk ksa filminde zgn bir
anlaty ve biimi ortaya karmasna imkn
veren sebepler, phesiz onun yaad-
hayatta gizlidir. Sinema maceras tam
anlamyla mucizev bir aba olan Ahmet
Uluay, bizzat tecrbe ettiklerini kmlda-
yan resimler zerinden, deta sinemay
yeniden kurarak anlatr. D lkelerinden
hemehri olduu sinemann valye ruhlu
ocuklarna yazd mektuplar ise kefedil-
meyi bekleyen birer hazine olarak pelikller
arasnda durmaktadr.

VZYON ELETR
ki Dil Bir Bavulun gen ynetmenleri

Orhan Eskiky ve zgr Doan, resmi
ideolojinin tektipletirme uygulama-
BYKLERE snn eitim politikalar zelindeki iz-
SNEMASAL dmne, fincanc katrlarn rkt-
BR VCDAN DERS: meden level atlatarak sinemamzn ve
kamu vicdannn meseleleri arasna
tama baars gsteriyor.
AYENUR GNEN

BELGESEL ODASI
Son gnlerde medyada adndan

ska sz edilen, katld festival-
lerde beeniyle karlanan, giede
de beklenenin ok zerinde izle-
yici toplayan ve Altn Portakalda
En yi lk Film dlyle baars-
n talandran bir belgesel film ki
Dil Bir Bavul. Bu baarsn, nce-
likle ate emberine dalmay gze
almasna borlu kukusuz. Filmin
gen ynetmenleri Orhan Eskiky
ve zgr Doan, resmi ideolo-
jinin tektipletirme uygulamas-
nn eitim politikalar zelindeki ki Dil Bir Bavul her iki taraf da kendi
izdmne, fincanc katrlarn rktme- doall ierisinde, korkularn ve a-
den level atlatarak sinemamzn ve kamu resizliklerini rtbas etmeden olanca
vicdannn meseleleri arasna tama baa-
plaklyla deifre ediyor. Seneler-
rs gsteriyor. Daha dorusu sanki baka
bir ktada yaanyormuasna uzamzda dir masal gibi dinlediimiz yahut kimi
duyumsadmz bir meseleyi elle tutulur sosyal sorumluluk projelerinin reklm
bir somutlukta gzler nne seriyor. filmlerinde birka saniyeliine izledi-
Filmin konusunu hatrlamak gerekirse, imiz bir vakaya spot tutuyor.
iei burnunda Denizlili retmen Emre,
bavulunu alp iba yapmak zere atan- lemektedir onu. Kollar svar ve ie koyulur.
d kye gider. Burada grevini yapmas aresiz serzenilerle ilk haftalarn geiren
tahmininden de zor olacaktr. nk ei- gen retmen mfredat mecburen bir ke-
timi srasnda hi de bahsi gemeyen bir nara brakp, ailelerin ve byk snflarn da
sorunla karlar. Birinci snf rencileri desteiyle kk rencilerine adm adm
Trke bilmemektedir ve Emre retmen yeni dillerini retir.
yeni bir dil retmek hususunda formas- ki Dil Bir Bavul, ynetmenlerinin deyiiyle
yon almamtr. Kydeki yaam koullarnn her iki taraf da anlamaya ynelik bir film
zorluu da o gne dek Ankarann dousu- olarak kurgulanm. Ne Cokun Aral bel-
nu grmemi apartman ocuu Emre iin gesellerinde olduu gibi Byle doayla
olduka yamandr. En yakn yerleim yerine iie, atlarnz, koyunlarnz, dahas yeni-
elli kilometre uzaklktaki bu kyde dilinden lenmi masa ve sralarnzla ne kadar da
anlamad rencileriyle zorlu bir yl bek- mutlusunuz. alt metninin cilsyla mev-

BELGESEL ODASI
cut durumu romantize etme kolayclna Ne gryorsam onu gsteriyorum

dyor ne de yaad hayal krklna ve nasl grnyorsa yle diyen
ramen grevine iki elle sarlan Emreyi, film, Vertovun sinema-gz kuramnn
Harun Yndem belgesellerindeki gibi yce sinemamzdaki en iyi rneklerinden
ordumuzun vatanperver bir neferi gibi
birisi olarak anlacak gibi grnyor.
kahramanlatrarak gndere bayrak eki-
yor. Her iki taraf da kendi doall ie- olur? Bu retmen Anlamyorsunuz beni
risinde, korkularn ve aresizliklerini rt- deil mi? Zaten ben de sizi anlamyorum.
bas etmeden olanca plaklyla deifre diye aresizlik iinde snfn orta yerinde
ediyor. Senelerdir masal gibi dinlediimiz dnp dururken, bunu retmenin bir a-
yahut kimi sosyal sorumluluk projelerinin kas zannedip glmez de ne yapar! Tahmin
reklm filmlerinde birka saniyeliine izle- edilebilecei gibi hem retmen hem de
diimiz bir vakaya spot tutuyor. rencileri asndan skntl bir durum bu.
Tuvalete gitmek istediini Trke syleye-
Trk Eitim Politikas Bir Tenhada bilmek iin kvranan birinci snf rencisi-
Krte Duvarna Tosladnda nin aresizlii kadar, cevizin yalnz Trkesi-
Bir ocuun, okul sralarna gelene kadar ni deil kendisini de tanmayan rencisine
hi karlamad bir dil onun ana dili ceviz resmi gstererek alfabe retmeye
saylabilir mi? Soruyu baka bir biimde alan toy bir retmenin rpnlarna
soracak olursak eitim hayatna yeni bala- ahit oluyoruz. Lkin retmenin, renci-
yan iei burnunda bir renci, karsnda lerine nazaran bir miktar daha imtiyazl bir
baka dil konuan bir retmen bulursa ne pozisyonda durduu grmezden gelinme-

BELGESEL ODASI
meli. Zira film boyunca, dzgn bir iletii- onu gsteriyorum ve nasl grnyorsa
min olmazsa olmaz saylan empati/sem- yle diyen film, Vertovun sinema-gz ku-
pati ilikisi kurma adna bile tek bir Krte ramnn sinemamzdaki en iyi rneklerinden
kelime sadr olmuyor Emreden. birisi olarak anlacak gibi grnyor.
plak Bir Gz Gibi Davranan Filmin sorduu sorulara ilveten izleyici

Kamera ve Vertovun Kurgu Sistemi olarak sektrn aababalarna sormamz
gereken bir soru da u: Siz yola kt-
Yaratm aamalarna gz attmzda filmin nzda yol yok muydu? Neden yolunuz
kurgu srecinin epeyce zahmetli olduunu eitim ad altnda ka kuaa reva grlen
gryoruz. Mekn seimi ve rnek olay asimilasyonun kavana uramad? Bu
bulma aamasnda imknszlklar nedeniyle bata Sinan etin, Ylmaz Erdoan gibi
neredeyse filmden vazge-
me noktasna gelen ynet-
menlerin, ekimleri ayklama
srecinde de odak dna
kayma riski sebebiyle masa
banda epeyce ter dktkle-
ri ortada. plak bir gz gibi
kullanlan kamerann varln
hissetmiyoruz filmi izlerken.
Bunda ky halknn ve ren-
cilerin kamerann fonksiyo-
nunu tam alglayamamasnn
-ynetmenlerin verdikleri
rportajlardan hareketle muhtemelen bu ocuklarla benzer amaz-
sylyorum- dolaysyla kamerann varln lar yaam sinemaclara, sonrasnda da
yok saymalarnn rol byk elbette. Oyun- Yeilam klielerini aamamaktan yaknan,
cularn bu alglar belgeselin ekimlerinin sinemamzn hikye ktl ektiini diline
meknla btnlk arzedecek doallkta dolayan, areyi Holivud klielerini uyar-
seyretmesine imkn tanm. Kurgu masasn- lamakta bulan byk yapmclara sorul-
da da bu yaklam zedeleyecek sramalara mas gereken bir soru olarak karmzda
ve blmlemelere prim verilmemi. Plnlar duruyor. Filmin gen ynetmenleri Orhan
arasndaki geiler de kara kitaba ters d- Eskiky ve zgr Doann ellerine skca
meyecek biimde. Filmin akcln ve mal- sarlp tebrik etmek ve byklerin de
zemenin btnln yaralayacak gereksiz gzlerinin iine bakp Siz neredeydiniz
detaylara yer verilmemi. Ne gryorsam bunca yldr? diye sormak gerekiyor.

ESKMEYEN FLMLER
HOGRSZLK Holivud kurgu pratiinde nemli

bir yere sahip olan Griffith, kout
kurguyla eylemin balang ve bi-
ti nn birletirerek aradaki atl
zamandan kurtulmay baarr. Kur-
guyu, melodram etkisini arttrmak
iin kullanan ynetmen, klsik
Holivud sinemasnn gidecei isti-
kameti de iaret etmi olur.
David Wark Griffith, Kurgu ve Montaj

BARI SAYDAM nin farknda olan ynetmen, Hogrszlk
filminde temaya dayal kesmeler yaparak
Sinema sanat olduu kadar bir dildir de ve grntleri nceden belirlemi olduu tema
dil olmay kurgu yoluyla edinir. 1 Sinema evresinde dzenler. Buna da montaj adn
dillerini kurguyla ifade eden ynetmenler, verir. Montaj sayesinde yksel anlatm,
seyircileri bu yolla nceden plnlanan e- zaman ve mekn birliktelii yerine fikirlerin
itli duygusal durumlara ynlendirme imkn birlikteliini ve ztln gzeterek, ynet-
bulur. Bunun ilk rneklerini Edwin Stanton menin temasnn aktarlmasna hizmet eder.
Portern Bir Amerikan tfaiyecisinin Yaa- Bu teknik daha sonra Sovyet sinemasn
m (Life of an Amerikan Fireman, 1903) ve da derinden etkiler. Hogrszlk filminin
Byk Tren Soygunu (The Great Train Robbery, nceden belirlenmi bir tema etrafnda
1903) isimli ksa filmlerinde grrz. Porter grntlerin birletirilmesiyle oluturulan
iki filmde de gerek olaylardan esinlenir ve anlam dnyasnda, anlam ifade eden ve
bunlar dramatize eder. Portern ekimlerin ynetmenin mesajn veren ey grntlerin
devamllna dayal yk anlatm ve film- birletirilme tekniidir. Lev Kuleshov, Vsevo-
lerinde kulland kurgu teknikleri, David lod Pudovkin ve Sergei M. Ayzentayn da
Wark Griffithi de etkiler. Griffith, bu tek- bunun farkna varr ve farkl ieriklere sahip
nikleri kendi sinemasna uyarlar ve daha da ekimleri, hzl kesmelerle birbirleriyle ba-
ileriye gtrr. Seilen ierie gre kamera lantl olarak sralar; bylelikle youn duygu-
alarnn ve ekim dzenlerinin deitii- sal etkiler yaratmay amalar.
(1) Sinemann Yz Yl, Giorgio Vincenti, ev. Engin Aya, Evrensel Kltr Kitapl, 1993, s. 32.

Hogrszlk
David Wark Griffithin Ameri-
kan Savan ve sonrasndaki
birleme abalarn anlatt
Bir Ulusun Douu (Birth of a
Nation, 1919) filminden bir
yl sonra ektii Hogrsz-
lk, iki perdeden ve drt ayr
hikyeden oluur; kendi iinde
eitli yan hikyeleri de kapsar.
Walt Whitmann Durmakszn
Sallanan Beikten Dar iirinden
blmlerle hikyeleri birletiren
ve bir erkek bu blmn esas karakterleri
ynetmen, durmakszn sallanan bir be-
hline gelir. Srekli felein tokadn yiyen
ik araclyla seyircileri de insanolunun
ikili, balarna gelen onca talihsiz olaya ra-
kolektif belleinde bir yolculua karr.
men sevginin hogrszl yenip yene-
Dnya tarihinden hogrszlk manzara-
meyecei sorusunun da cevabn verir.
lar eklinde zetlenebilecek bu yolculuu
kronolojik olarak sraladmzda ilk dura- Dnya tarihinin birbirinden farkl drt
mz Hammurabi Kanunlaryla nl Babildir. dneminde geen hikyelerin ortak temas,
Filmde ok tanrl Babilde iktidarnn gide- iktidar uruna yaplan savalarn ve Ham-
rek zayfladn anlayan barahibin, Pers murabi Kanunlarnda da yer alan gze
Kral Byk Kirosla ibirlii yaparak Babil gz, die di esasna dayanan yasalarn
ehrinin dmesine neden oluu anlatlr. insanl bir ykma gtrddr. Babilde
kinci hikye Hz. sann armha geriliini, geen hikyede barahip, iktidar hrsna
nc hikyeyse Fransa Kral IX. Charles kaplarak lkesini bir savaa srkler. Hz.
dneminde gerekleen Aziz Barthelemy sann hikyesinde ise iktidarn kaybetmek
Katliamn iler. Bunlarn dnda bir de istemeyen Ferisiler sonun hazrlaycs olur.
filmin ekildii tarihlerde geen kurma- Saraydaki Protestan nfuzunun glenme-
ca bir hikye vardr. 2 1920lerde geen sine ierleyen Katoliklerin kkrtmalarysa
hikyenin bakarakterleri nceleri Jenkins Fransadaki katliamn habercisidir. Gncel
ailesinin bireyleriyken film ilerledike bata olan hikyede, burjuvazinin zenginliine
yan karakter olarak ilenen taral bir kz zenginlik katarken ii snfnn giderek
(1)Filmin gncel hikyesinin Amerikann ilk milyoneri olarak kabul edilen petrol zengini John Davi-
son Rockefellerin hayat hikyesinden ve 1914 ylndaki Colorado eyaletinde madencilerin grevinin
kanl bir ekilde bastrld Ludlow Katliamndan esinlendii sylenir.

ESKMEYEN FLMLER
Portern ekimlerin devamllna ki filmden sonra Ku Klux Klann eylemleri

dayal yk anlatm ve filmlerinde lke genelinde artarak devam etmi, filmin
poplerlii rgt motive etmitir. Oysa
kulland kurgu teknikleri, David
Bir Ulusun Douu filminden sonra maruz
Wark Griffithi de etkiler. Griffith, bu kald rklk ithamlar nedeniyle ba
teknikleri kendi sinemasna uyarlar aryan ynetmenin Hogrszlk filminde
ve daha da ileriye gtrr. esas meselesi insanolunun hogrszl-
n vurgulamaktr.
Hogrszlkn ilk perdesinde ynetmen
seyirciyi hikyeler hakknda bilgilendirir.
kinci perdedeyse hikyeler arasndaki
balantlar ve koutluklar ortaya dklr.
Btn hikyelerde insanlarn ikiyzll-
nn ve iktidar hrsnn neden olduu
korkun olaylar seyircilere hatrlatan
ynetmen, hogrszln nasl balad-
n ve nelere mal olduunu anlatr. Tarihi
olaylar neden-sonu ilikisi erevesinde
yanstmaya zen gsterirken filmin fi-
naline ekledii sonsz blmyle kendi
grn de aklar. Bireylerin iktidar
daha da smrld fabrika dzeni, mo- uruna neden olduu ykmlarn ve gze
dern kentin kirlenmiliiyle kout bir biim- gz, die di kstasna gre dzenlenen
de anlatlr. Taradan gelen masum karak- yasalarn intikamdan baka bir eye yol
terleri kendi iinde yozlatran ehir, suun, amadn, bunlarn ancak sevgi ve ho-
ikiyzlln ve ktln de merkezidir. gr sayesinde engellenebileceini vurgu-
Bir Ulusun Douu, Thomas F. Dixon Jr.n lar. Ynetmen kendi grlerini grnr
rk bir syleme sahip kitabndan uyarlanr. klmann haricinde filmin kurgusuyla da
Kitabn mesaj, Amerikan Sava sonra- seyirciyi ynlendirir.
snda Afro-Amerikallarn kazand hak ve
Kout Kurgu
zgrlklere kar kan Ku Klux Klan rg-
tnn Savatan sonra Afro-Amerikallara Griffith, yetitii muhafazakr ortamn de-
kar uygulad iddet ieren sindirme erlerini (iyi ahlk, drstlk, sadakat, al-
politikas sayesinde lkede dzenin salan- kanlk, zveri, sabr vb.) seyirciyle paylaarak
ddr. Griffith kitab sinemaya uyarlarken onlarn filmlerindeki olaylara mdahil olma-
bu mesaj deitirme gerei duymaz. yle larn ve karakterleriyle zdeleerek duy-

ESKMEYEN FLMLER
gusal tepkiler vermelerini ister. Grntleri Dnya tarihinden hogrszlk man-

birletirirken kulland kout kurguyla bir zaralar eklinde zetlenebilecek
yandan farkl zaman ve meknlarda geen
Hogrszlkte Walt Whitmann Dur-
hikyeleri birletirirken bir yandan da anlat-
mak istedii meseleleri seyircinin kendisi gibi makszn Sallanan Beikten Dar ii-
dnmesine ortam hazrlayarak grnr rinden blmlerle hikyeleri birletiren
klar. Hogrszlk filminin ikinci yarsnda, ynetmen, durmakszn sallanan bir beik
birbirini izleyen ykm sahnelerinin dizilii araclyla seyircileri de insanolunun
buna en iyi rnektir. Hz. sann armha kolektif belleinde bir yolculua karr.
gerilmesiyle balayan ve ard ardna btn
hikyelerdeki hogrszln neden oldu-
u ykm sahnelerinin kout kurguyla birbiri-
ne eklemlendii nlar, ynetmenin temasn
ve o temaya bal kalarak gerekletirdii
ekim tekniini bizlere en iyi zetleyen sah-
nelerdir. Hzl kesmelerle Hz. sann armha
gerilmesi, Babil ehrinin kuatlmas ve Aziz
Barthelemy Katliam iie geer; farkl zaman
ve meknlardaki hikyeler tek bir temaya
hizmet eder. Bu srete zaman ve mekn,
seyircinin zihninde birleir ve eylemlerin
balang ve biti n nem kazanr; bylelik-
le istenilen dramatik etki arttrlm olur.
anlatmsal ilevlerinin yannda, entelektel
Holivud kurgu pratiinde nemli bir yere
ilevlerinin de olabilecei fikrinin zerine
sahip olan Griffith, kout kurguyla eylemin
gitmez. Kurguyu, ekmi olduu melod-
balang ve biti nn birletirerek arada-
ramlarn etkisini arttrmak iin kullanan
ki atl zamandan kurtulmay baarr. Vik-
ynetmen, klsik Holivud sinemasnn
toryen drama geleneinden beslenmesine
gidecei istikameti de iaret etmi olur.
ramen sinemann kout kurgu sayesinde
daha da ilevsel kld kovalamaca unsu-
runu da filmlerine ekleyerek hem akcl
salar hem de seyircinin ilgisini aksiyon
zerine younlatrr. Estetik anlamda
sinemaya kattklaryla kendisinden sonra
gelenlerin ufkunu genileten ynetmen,
buna ramen Ayzentayn gibi kurgunun

VZYON ELETR
Ycel
akmakl 1937-2009
BUGN SNEMADA ZYLE, BMYLE YEN
EYLER SYLEMEK LZIM.

AIK ALAN
nsan becerisine dayal bir ekoldr Yeilam. imdi o insan ilikileri bitti,
her ey profesyonelleti. Bu profesyonellemenin gerei olarak daha byk
iblm ve organizasyon lzm; bu da bir sanayi gerektiriyor tabi. Sanayi
olmazsa bu nasl olacak? Ben de tek tek klar aryorum.
2
3 Austos 2009da aramzdan Sinema duygusu sizde nasl hsl
ayrlan ynetmenlerden Ycel oldu? Sinema yazarlna, sinema
akmakl, teorisi ve pratiiyle sanatna hangi itiyakla girdiniz?
Mill Sinema adn verdii ak- Bizim dnemimizde sinema byk ilgi
mn ncs olarak Trk sinema tarihinin gryordu; tek elence vastasyd. Sine-
o byk, geni, ok renkli yapsnn vaz- mada grdklerimizle zdeleir, ona ze-
geilmez bir paras. nce sinema yazar- nir, bir hafta sonraki filme kadar, o hafta
l, daha sonra ynetmen yardmcl ve grlen filmlerin dedikodusunu yapardk.
nihayet ynetmenlik deneyimiyle akmak- ahsiyetimin olumasnda faktrn
l, dnemin artlar ierisinde hi de azm- etkisi oldu: Aile oca, okul ve sinema.
sanmayacak gayretler ve baarlar gsterir. O yllarda (1945-55) bende ok youn
Yeilam dramaturjisine yaslanan diliyle bir ekilde sinema merak, hatta tutkun-
halk sinemacs olarak nitelendirebile- luu vard. Yksek tahsil iin geldiim
ceimiz ynetmen, tematik balamda da stanbulun ehzadeba semtinde sine-
bu corafyaya hkim manev doann izini malar vard; okuldan yurda, yurttan okula
srer. Arts ve eksisiyle nemli bir abadr giderken her gn bu sinemalarn nnden
bu. Sinema yolculuu boyunca samimi- geerdik. Orta hlli bir ailenin ocuu
yetini muhafaza eden akmaklnn gen olarak stanbulda eitim grmek masrafl
olduundan harlm karmak iin al-
kuak sinemaclara dikkate deer bir miras
mam gerekiyordu. Ben de bu sinemalarda
braktna phe yok. Bu balamda film-
yer gstericiliine baladm. Burada alt
lerinde meydana getirdii dil, zihniyet ya-
yazyla gsterilen yabanc filmler de oy-
ps ve estetik duygusu zerine kendisiyle nar, ayrca ok eitli kltr sanat etkinlik-
28 Ocak 2004 tarihinde Bilim ve Sanat leri, konserler vs. dzenlenirdi. Bylelikle
Vakfnda gerekletirdiimiz syleiden sinemay daha yakndan tanm oldum.
kk bir blm sizlerle paylayoruz.

AIK ALAN
Sinemac olmaya ne zaman, nasl

karar verdiniz?
Anadoludayken daha ok perdede gr-
dklerimizi tanyorduk. Ama stanbula
gelince ynetmenliin farkna vardm. Si-
nema nedir, nasl bu kadar etkili bir ara
oluyor? sorularyla bu meslei kefettim.
O yllarda magazin sayfalarnda yerli ve
yabanc sinema haberleri yer alr, kltr
sanat sayfalarnda sinema yazlar, film kri-
tikleri yaymlanrd. Ben de bu sinema ya-
zarlarn okumaya baladm. Ayrca konso-
losluklarda dzenlenen film gsterimlerine
de katlrdm. nce elence, sonra tantm,
tebli, telkin vastas -hatta propaganda
arac-, nc olarak da en nemli sanat
dallarndan biriydi sinema. Bu zellii-
ni yaayarak grdm. Onun iin sinemac
olmaya karar verdim.
Sinemac olacam ama, nasl sinemac olu-
nuyor? Byle bir okul yoktu. Ynetmenlie
en yakn meslek olarak gazetecilii, sinema Birleen Yollar filminin setinden
yazarln grdm. Bu ekilde sinemaclar,
ynetmenleri tanmak ve usta rak ilikileri sinemada bu dncenin rnleri verilme-
iinde bu meslei renmek mmknd. ye baland. O zamana kadar tek anlay
kozmopolit sinemayken, yani Batl kapi-
Dnemin sinema anlayndan biraz talist zihniyetle evrilmi filmlerin adap-
bahseder misiniz? tasyonu eklinde bir retim varken 1960-
O yllarda kozmopolit sinema anlay 61den balayarak yeni bir zihniyet belirdi:
hkimdi. Okulu bitirdiim yl 1960 ihtilli Toplumsal gerekilik!
oldu: Asker darbe... htill sonrasnda Ancak sinemann bu yeni anlayna top-
Kurucu Meclisin hazrlad 1961 Anaya- lum byk reaksiyon gsterdi. nk bu
sasnn getirdii fikir zgrlyle kltr anlay, Trk toplumunun geirdii evreleri
sanat hayatnda bir canlanma oldu; bunun ve tarih geliimi ii-iveren, ehir-ky,
neticesinde sosyalizm akm ortaya kt ve aa-kyl atmasna uydurarak, arp-

AIK ALAN
Trk sinemasnn ansszl, ba-

ndan itibaren bu kadar nemli
bir aracn, eitim, tebli, telkin, e-
lence vastasnn, ayn zamanda da
yedinci sanat dediimiz nemli bir
sanatn tamamen babo brakl-
masdr. Televizyonun en ucuz e-
lence arac hline gelivermesiyle
de sfrn tketilmesidir.
O yllarda sinema yazarlna balamtm,

araya askerlik girdi. Yedek subaylk dnemin-
de Trk milletinin zledii sinema ne olma-
ldr, nasl olmaldr? diye bir dnce hsl
oldu. Bunu bir buuk sene boyunca teorik
olarak ekillendirmeye altm, aratrma-
sn yaptm. Trk kltrnn temel kaynak
eserlerini okudum. Tm bunlarn sonucun-
da, 1961-62 yllarnda Mill Sinema ihtiyac
eklinde bir fikir olutu. 1963ten itibaren
sinema yazlarmda bu konudaki grleri-
mi dile getirdim. O sezon gsterilen Trk
tarak veriyordu. Bu yeni anlaya gre din filmlerinin, gerek kozmopolit gerekse top-
afyondu. Filmlerde dine ve dindarlara kar lumsal gereki sinema rnlerinin tenkitle-
olumsuz dnceler yer alyordu. Ahlk rini yaparken sadece bununla yetinmeyip bir
asndan da daha mstehcen bir zihni- taraftan da tez olarak te byle olmaldr
yet hkimdi. Kozmopolit sinema anlay, sinema! diyebileceim anlaylar gelitirdim:
aile ortamnda seyredilen filmler yapt Bu tarz filmler yaplrsa, Trk toplumunda
iin hi deilse toplumun ahlk anlayna ilgi ve rabet grr, bylelikle Mill Sinema
sayglyd; onu fazla hrpalamamaya gayret doar. Sonunda taklitilikten uzak, kkleri
gsteriyordu. olan, milletiyle ba kuran, kltrel temelleri
olan, mill-manev deerlere bal bir sinema
Mill Sinema fikri ilk olarak ne
ortaya kar. Bir taraftan da uygulamaya
zaman ve nasl dodu? Biraz o srece
gemek iin Kemal Filmin sahibi Osman
dnebilir miyiz?

AIK ALAN
Trk sinemasnn mucizesi de bu; Seden bata olmak zere, Mehmet Dinler,
baka lkelerde ok byk paralar- Orhan Aksoy gibi ona yakn ynetmenin
yannda, elli ksur filmde (1963-68 ylla-
la, sanayi hlinde yaplan bir sanat-
r arasnda) yardmc ynetmenlik yaptm.
ken burada be mteebbisin, raklktan kalfala kadar byle bir dnem
oyuncunun ve teknik ekibin canh- geirdim. Onlar klsik Yeilam sinemasnn
ra bir ekilde her eylerini ortaya mimarlaryd. Trk sinemasna zanaat olarak
koyarak, yokluk iinde bir eyler byk katklar oldu; her zaman saygyla
rettii bir sektrdr Trk sinemas. anarm. Ben bir Yeilam mensubuyum, Ye-
ilam sinemacsym; ustalarm da o zaman-
ki Yeilam sinemasn retenlerdi.
Artk ynetmenlik yapma zamann-
zn geldiine nasl karar verdiniz?
1967-68den itibaren balamt bu sre;
be yl altktan sonra, sinema gste-
rimleri vesilesiyle O yllarda byk bir
kongrede solcularn elinden alnan MTTB
(Mill Trk Talebe Birlii) ile sinema gs-
terimleri de balad. MTTB 1968de bu
meseleye daha fazla sahip kt. Onlarn
da gayretiyle Aydnlar Oca gibi bir kulp
oluuyordu; lim Yayma Cemiyeti, Milliyet-
iler, Hareket Dergisi, Nurettin Topu filn.
Yani o evrelerde, kanaat nderleri nez-
dinde benimsenmiti bu fikir. Byle bir
sinema olmal, mill, manev deerlerimize
bal filmler retilmeli. Sinemaya biz de
girmeliyiz. dncesi epeyce yaygnla-
mt artk 1969larda.
Dorusu ynetmenlerle olduu kadar, yap-
mevleriyle de aram iyiydi. Hatta ynetmen
sknts olduu iin ynetmenlik teklifi de
geliyordu. Ben byle filmler yapmak iste-
miyorum; benim kendime gre bir sinema
anlaym var. diyordum. ayet gerekli

AIK ALAN
sermayeyi bulur ve filmi ekersem, blge Ben sinemann kesin olarak ekip ii ol-
iletmecisi olarak bana yardmc olacaklarn duuna inanmmdr; btn mesele o.
sylediler: Filmi Sansrden geir, kopyay Bilhassa senaryo, ok kolektif bir itir,
bize teslim et. Biz de onu oaltalm, on bir edebiyatnn bulunmas arttr. Buna
kopya hline getirelim, afilerini, lobile- inandm iin, iyi bir ekip kurarak ve ok
rini, tantm materyalini basalm. Filmin kiiyle istiare ederek oluturdum se-
hslatna mahsuben tabi. O zaman bize naryoyu. ok iddial bir eydi; bize yol
bir film irketi kurmak meselesi kalyordu. gsteren hibir rnek yoktu. lk defa biz
Ancak neyle, nasl kuracaz? Kimden para kyorduk. Bunun bir ekol olmasn, kalc
bulacaz? ki sene bu arayla geti. bir ey olmasn istiyordum; herkese mal
edilecek, seyircisini gelitirecek bir ey.
Dolaysyla iin fikr boyutu hemen
hemen olumu, olgunlam ama
madd boyutu bir problem olarak duru-
yordu. Galiba Elif Filmin kurulmas da
o zamana denk geliyordu?
Evet. Netice itibariyle bir film irketi kurul-
du. Bu ilere gnl veren, Ali Emir Osma-
nolu bata olmak zere, imam hatip son
snf rencisi arkadala ilk adm attk.
Babalar tccard. Ebeveynlerinden madd
yardm alarak ve szlerini geirebilecekleri
evrelerden borlanarak, hac rehberi ma-
hiyetinde, yar belgesel bir film yapmak is-
tedik. 1969 yl hac mevsiminde kk bir
sermayeyle Kabe Yollarn ektik. Belgesel
byk ilgi grd; sinemalarda iyi i yapt.
Bunu yapabildiimize gre daha profes-
yonel sinema filmleri de yapabiliriz. de-
dik. Biraz daha sermaye takviyesi lzmd.
Birka i adam daha katarak bu irketi
komandit irket hline getirdik. Bylece
sermaye olutu. Hangi filmi ekeceimizin
arayna girdik. O zamanki artlara gre
Huzur Soka romanna karar verdik ve ilk
filmim Birleen Yollar (1970) dodu.

AIK ALAN
Bizim film ektiimiz dnemde her me araylar, bu noktada tasavvufun insan

ey didaktikti; dergiler, tiyatrolar, eiten, olgunlatran, mertebe kazandran
edebiyat, sanat vs. Btn ama dev- ynleri var. Bu deiim-dnm ihtiyacn
anlald manadaki bir tarikat tanmyla
rime hazrlamakt. Her eyiyle kaba, deil de iednk, ruh zenginlii ynyle
dogmatik, sloganc bir dnemdi; in- ele alan senaryolar zerinde almak gere-
celik yoktu. kir. Ben yaparm, yapamam o ayr. Ama im-
diki dnemde ekilecek filmler byle olmal.
Bizde sinemann nasl anlattndan ok ne
anlatt meselesi nemlidir. ahsen bende imdiki dnemde artk kimler neyi, nasl
yledir; kuru estetikten pek hazzetmem. yapacak bilmiyorum, ama yapacak. Elbette ki
Sinema nce bir ruhtur, ekli o kadar nemli sinema bitmez. Seyircinin Mill Sinema iz-
deil. Zaten her z kendi biimini dourur. gisindeki bu tarz filmlere ihtiyac, byle bir
Biim ze baldr; yani biimcilik art yoktur. beklentisi var. Bu tarz sinema, mill, manev
deerlere bal, din duyarllklar olan filmler
Genel olarak filmleriniz didaktik bir Trkiye anlay iinde mutlaka yaplacak.
anlatma sahip. Bu zel bir tercih
miydi yoksa dnemin konjonktr byle Sizce Trk sinemas ya da Trkiyede
bir anlatm biimini mi dourdu? bir sinema dili olutu mu ve Yeilam
buna ne kadar katk salad?
O zamanlar her ey didaktikti, dergiler,
tiyatrolar, edebiyat, sanat vs. Btn ama Mill Sinema, zaten anlatm diliyle Bu bir
devrime hazrlamakt. Milli Demokratik Dev- Trk filmidir. diyebilmeli. Ama biz oraya
rim (MDD) denilen, gen subaylarla brok- gelmeden nce o kadar ok eyle bouu-
ratik ve asker glerin meydana getirdii yoruz ki, ne anlattmzdan nasl anlatt-
devrim ve kar devrim hareketlerinin yer al- mza sra gelmiyor. Malzemeyi zanaatkr
d bir atmosfer hkimdi. Her eyiyle kaba, yanmzla helva yapp ortaya koyma ura-
dogmatik, sloganc bir dnemdi; incelik ndan, nasl anlatacaz meselesine pek
yoktu. Buna kar kan genlik hareketleri- sra gelmedi. O, lks geldi akas. Birka
nin sylemleri de bu minval zerineydi. kii denemek istedi ama bakalarnn pa-
rasyla yaptklar iin patronlarn batrd.
Peki bugn bir film ekseniz yine di- Trk sinemasnn ansszl, bandan iti-
daktik bir anlatm m tercih edersiniz? baren bu kadar nemli bir aracn, eitim,
Bugn ekeceim bir filmin didaktik ol- tebli, telkin, elence vastasnn, ayn za-
mas imknsz. u andaki ortamda, hem manda yedinci sanat dediimiz nemli bir
fikr yn, hem z, hem de biimiyle yeni sanatn tamamen babo braklmasdr.
eyler sylemek lzm. nsann materyalist Televizyonun en ucuz elence arac hline
ortamdan kendine dnk bir ortama ge- gelivermesiyle de sfrn tketilmesidir.

AIK ALAN
Abant Gl zerinde ilenin bir ekim n
Sinema sektr olarak nasl bir nokta- eylerini ortaya koyarak, yokluk iinde bir
ya geldi sizce? eyler rettii bir sektrdr Trk sinemas.
Artk be arkadan katksyla film yap- nsan becerisine dayal byle bir ekoldr
lamyor. Byk bir organizasyon lzm film Yeilam. imdi o insan ilikileri bitti; her
yapmak iin. En derin teknolojiler kulla- ey profesyonelleti. Bu profesyonelle-
nlyor bugn. Bu da byk lde ser- menin gerei olarak daha byk iblm
mayeye bal. Siz de bu pahal teknolojiyi ve organizasyon lzm; bu da bir sanayi
kullanmak zorundasnz. Sesli ekim gere- gerektiriyor tabi. Sanayi olmazsa bu nasl
kiyor vs. Estetii bir kenara brakn, her e- olacak? Ben de tek tek klar aryorum.
yiyle imdiki sisteme uygun film retmek, Not: Bu sylei Bilim ve Sanat Vakf ta-
pahal bir teknoloji hline geldi. Eskiden rafndan yaynlanan Notlar serisinin 8.
byle deildi. Trk sinemasnn mucizesi kitabndan derlenmitir. Notlar 8: Ycel
de bu; baka lkelerde ok byk para- akmakl ile Milli Sinema zerine, Bilim ve
larla, sanayi hlinde yaplan bir sanatken Sanat Vakf Sanat Aratrmalar Merkezi 1,
burada be mteebbisin, oyuncunun Nisan 2008.
ve teknik ekibin canhra bir ekilde her

HAYAL-ET
Gidiat ilerledike arabeskin film sektrnde patla-

yaca belliydi. Zaten devraldmz Sezercik, mer-
cik, Ayecik filmleri; kibriti, ieki, terzi kzlar,
knal yapncaklar; Kemalettin Tucunun ksz ve
yetimleri, Kerime Nadirin bahtsz kahramanlaryla
tel tel ilenmi hazr bir backgraunda sahiptik.
80LER MELANKOLS
Tun siperi gsmz delen, yaral
NEVN TEKNEC
brmz deen, kahpe kaderimizi yz-
K
e dnmeli, devalasyonlu, mze vurup duran mavi gzl, sar bukleli,
Zeki Mrenli, Tolga Han dans temiz yzl Alayan ocuk posterinin,
gruplu, apartman vatkal, mek- dolmularda, duvarlarda dudak bzp
tup arkadal, videokaset kirala- hkrd yllard. Kartpostal erevesin-
mal, kk-byk jetonlu 80lerde, sana- den taan mahzun baklarn, yalboya
tn gelimesi iin farkllamas lzm gelen tuvallere tadmz resim-i dersleri dahi
kolektif hafza, ayrmak bir yana, nceki bizi avutmaya yetmiyordu. Bir yandan da
yllardan malzeme devirmeye devam etti. kendi kavrukluumuza i geiriyor, onun
1983te te opera heyecan frtnas Avrupal imajna gpta ediyorduk. ok
nidalaryla inlettiimiz Mnihi saymazsak, gemedi, birinci vazife olarak mzik piya-
stelik orab da kam kl oldum abiler sasndan balayp, (klip niyetine) her po-
ve daha nice gzide eserlerimizle yurtd- pler arkya bir film eke eke Yeilam
nda hadise karmamza daha epeyce fetheden kendi Alayan ocuklarmz
sre vard. yarattk; esmerdiler.

HAYAL-ET
Tuhaf bir durumdu... Bir yanda hemen bu atafatl (ama domam ileli, yaan-
her eyi esareti altna alan abart, a- mam dertli) dnyann en naiz rnekleri
tafat, gsteri ve rklk, dier yanda arasnda yer buluyordu gen jeneras-
damardan arkl topyekn bir melllk. yon. Sadan ve soldan hoyrata aslnm
Oksijenle sarartlp fskiyemsiletirildikten bir tutam sa tepe noktasndan aa
sonra spreyle sabitlenen ve altndan lstik pskrten kelebek tokalarla kreasyonu
bant geirilen kaklleri, tava geniliinde tamamlyor, karanln zerine gne gibi
kemerleri, dk dk dkml giysileriyle douyorlard.

HAYAL-ET
rn byle beyazlam arkada, itirazm

var, batsn bu dnya vs. hretlerinden
bir ey kaybetmemiti tabi. Mslmler,
Cengiz Kurtolular, Michael Jacksonlar,
George Michaellar, Cindy Louperler,
Laura Breniganlar, Modern Talkingler;
tavernalar, break dancelar; self controller,
comancherolar, shery shery ladylerle bir
dolu alm salanmt. Dnemin favori
istasyonu polis radyosu bu almdan kok-
teyller sunuyordu her telden. Kuleliden
ithal edilen sabit bakl Milli Gvenlik
hocalar bu kadarna ka atsalar da, istem
d hareketlerle kendilerinden geen z-
grlk savalar meydanlar dans pistine
evirmiti. Kaynayan kanlar sakinletirile-
miyor, parmak ucundan balayp omzu ve
ba yksek voltajl titrettikten sonra dier
parmak ucundan bir baka alcya geen
breakdance figrleri uuuyordu havada.
Mzik ve dans zirvedeydi; popun altn
Heyhat! Salarn yeri paspaslamasyla
yllaryd. Pencerelere ve balkonlara konu-
nihayete eren bu coku sredursun, ala-
landrlan, yetmedi (walkmanin, MP4n
mak yokk glmek var, dmanlk yokk
gz kr olsun) pil taklp omuzlarda
dostluk var felsefesi ifls etmi, on be
gezdirilen yanardnerli mzik setlerinden
milyon gen tremiti her yatan; efkr
gmbrdetilen paralar sokaklar ve mahal-
stne efkr kuanan.
le aralarn bir kltr mozaiine evirmiti.
Ay lav yu, ay lav yu, du yu lav mi, yes ay Gidiat ilerledike arabeskin Unkapanyla
du ile hafif iddette balayan bu mozaik, yetinmeyecei, mahalle aralarna, dolmu
lk akm, sevgilim, liselim benimle aama duraklarna, kamyon kasalarna dar gelece-
kaydetmi, henz yanda bir gardam i ve film sektrnde patlayaca belliydi.
varrr seni ondan bile kskanyorummmla Zaten 60-70lerden devraldmz Sezercik,
trmana gemiti. Dahas, sen insan de- mercik, Ayecik filmleri; kibriti, ieki,
ilsin, bence meleksinle derin katmanlara terzi kzlar, knal yapncaklar; Kemalet-
varm, honki ponki torino alna bimbo tin Tucunun ksz ve yetimleri, Kerime
porino ile metaforik uzamlar zorlamt. Nadirin bahtsz kahramanlaryla tel tel
Trn klsiklemi hitleri neden sala- ilenmi hazr bir backgraunda sahiptik.

HAYAL-ET
Ke dnmeli, devalasyonlu, Zeki

Mrenli, Tolga Han dans gruplu,
apartman vatkal, mektup arkadal,
videokaset kiralamal, kk-byk
jetonlu 80lerde, sanatn gelimesi
iin farkllamas lzm gelen kolek-
tif hafza, ayrmak bir yana, nceki
yllardan malzeme devirmeye de-
vam etti.
Pembe panjurlu hayalleri, ok mesud

gnlleri, parann saadet etmedii gnleri,
tertemiz, kutsal aklar, ince, asil duygula-
r; fakir ama haysiyetli olanlar, bir demet
menekeye tene piri pak kzlar 80lerin
kaotik evrenine yamamakta zorlanmadk.
zel sermayenin canland, serbest pi-
yasann palazland, biri bee evirmenin
pratik ve ahlki balantlarnn salamla-
t soyso-kltrel ortama, video furyasy-
la abandk. Gazino patronlar mafya baba-
laryla, tertemiz aklar gnbirlik arzularla,
atei habire krklediler. Keramet bu ya,
kk dnyalar byk entrikalarla, ya
bir kolaya kanveren kuzularn, erdemli
gnleri esrar-eroin partileriyle, pastaneler
tavrlaryla bakomiseri bile kendisine k
be yldzl otellerle, mahalleler diskotek-
edebilen, prensip sahibi namuslu hayat
lerle, gecekondular apartmanlarla, parklar
kadn olularna kimse akl sr erdiremedi.
pljlarla yer deitirdi. Kklerin yerini
yzme havuzlu villlar ald. Arka fona yat-
lar, katlar, aerobik salonlar, Akdeniz sahil-
leri yerletirildi; lkin iimizdeki yangn bir
trl snmek bilmedi.
Hapl merubatlarla sinsi emellere alet
edilen kurbanlar, godolar, Manukyanlar,
Emrahlar, Ceylanlar, Tdanyalar, Bergenler

BEYAZ AYARI
Btn bu anlatlanlarda (A.R.O.G, G.O.R.A ve Ulakta)

bir fantastiklik aranacaksa ite burada aranmaldr:
Hibir filmde kimsenin bana gelmeyen eylerin
sklkla herkesin bana geldii bu topraklarda ku
diliyle bile olsa diyeceini demenin marifet olduu-
nu teslim etmezsek hakszlk etmi oluruz.
FANTASTK FLMLER,
FANTASTK GEREKLER
MEHMET UFUK ve hkmn verir: Gol olur. Gol de olur.
Tpk Ulak brahimin belirsiz bir zaman ve
Sadri Alk ve Ayhan Ik krmas Arif, on- meknn kalbi karalarna -kssann anlatcs
lardan devirdii o kadar kla u kadar yl Zekeriyann dne uyarak isimlerini fa
sonrasnn ktlerini G.O.R.A.da yendii etmeksizin- hadlerini bildirdii gibi. Kahve-
gibi, bir milyon yl ncesinin ktlerini de cinin olu mer, Zekeriyay Grm geir-
A.R.O.G.da dize getirir. Filmin sonlarndaki mi, okumu yazm bir adama benzersin,
futbol sahnesinde Arif, bir nceki mace- ama ters bir yerdesin, olmaz bir yerdesin;
radan edindii Neoyen gleriyle havada sanki bu ky dnyann btn gnahn yk
asl kalp topu gsnde sndrdkten etmi stne. Durma git buralardan beyim,
sonra seyirciye dnerek yle der: Bu atele oynama! diyerek ikaz eder. Arif,
gol btn geri braktrlm medeniyetler zaten iki maceradr en olmaz yerdedir. Ama
adna atyorum. Ve topu olanca mahare- ikisi de sebat eder; sonunda karanlklarn
tiyle kar kaleye yollar. eytan Rdvan bir efendileri hem Ulakta hem de A.R.O.G.da
futbol otoritesi olarak topun gidiine bakar klarn efendileri tarafndan altedilir.

BEYAZ AYARI
Ulak, aan Irmak, 2007
Esrarl, arbal dolaysyla ciddiymi gibi Mitolojiye ndirgenmi

duran fantastik filmle komik, sulu, do- Post-anlat: Ulak
laysyla ciddi deilmi gibi duran dier aan Irmak yani Zekeriya, Davudun
fantastik film benzer meselelere benzer dinledii yani seyircinin seyrettii bir
olmayan yntemlerle eilir ve ku dili hikyeyi tar hayal perdesine. Anlatlan
kullanmay tercih eder. Hibir fantastik hikyeden herkes kendi payna deni his-
filmde insann bana gelmeyen eylerin sesi kadar alr. Bu Ferhatn dlediidir.
sklkla herkesin bana geldii bu toprak- Senaryonun, hikyenin hakikati ise y-
larda ku diliyle bile olsa diyeceini de- netmenin uhdesindedir. Bu da Hekimin
menin marifet olduunu teslim etmezsek hakikatidir. bu btn hikyat zaman
hakszlk etmi oluruz. Ki Arif ku dilini iinde ihtiyaca gre tekrar tekrar yorum-
A.R.O.G. filminin jeneriinde ku izgisine lanp Saffetin rivayeti olacaktr. yiliin
evrilterek Trk sinema tarihinin en keskin ve ktln deil iyilerle ktlerin kadim
eletirisini yapacaktr. mcadelesini konu edinen film, btn bir

BEYAZ AYARI
imdiye kadar nclk etmek

iin kyama kalkm ama sonlar
kyamet olmutur. Bu mcadele
bugn de aynyla srmektedir.
Kadim gelenein tmne yasla-
nan bir atmosfere dayandrlan
alma, zaman-mekn koor-
dinatlar dndaki kurgusuyla
Habil ve Kabilin asli atmasn
ele alrm gibi grnr. zel bir
vakaya deil genele gnderme
yapan bir dil kullanr. Bugne
ilikin ak olan hemen tek gs-
terge faili mehul ifadesinin
kullanlmasdr. Kendilerini kyn
sahibi gren firavun tavrllarn
Ulak, aan Irmak, 2007 ellerinde nice masumun kan var-
dr. Film kekrek bir sylemle faili
Ulak, btn bir insanlk tarihini mehuller faili mehul olmaktan bir gn
neylersin, kul kulu kt eyledi kacaktr midini beslemeye alr.
nermesi ile okur. Dnyevi ya da Bazen tek are bir hikyeye inanmaktr.
uhrevi btn anlatlarn esatirl dsturunu kullanan Hekimin hikyesinin
evveline indirgenmesi, umudumu- aslnda gerei ksmen ieren koca bir
yalan olduunu rendiimizde aresiz
zu artrmaktan ziyade karamsarl-
kaldmzn farkna varrz. Bu hliyle filmin
mz besler. Bylelikle modernite hayal kuran tm ocuklara adanm olma-
ncesi anlat, stne bir post alp s bir umudu barndrmaz. Dnyevi ya da
kesine yatar ve uykuya dalar. uhrevi btn anlatlarn esatirl evveline
indirgenmesi, umudumuzu artrmaktan
insanlk tarihini neylersin, kul kulu kt ziyade -filmin final sahnesini de hatrmzda
eyledi nermesi ile okur. Hibir gnahn tuttuumuzda- daha ok karamsarlmz
gizli kalmayaca hatrlatmasn yaptk- besler. Her ey hikye demekle ne yap-
tan sonra bilip susan da zalimdir ikazn sak hikye demek arasnda sigara kd
yapmakla yetinir. Tarih boyunca az da olsa kadar mesafe yoktur. Bylelikle modernite
aydnlanm, ou eyin farknda olan bir ncesi anlat, stne bir post alp kesine
grup insan, puskun ve suskun kalabala yatar ve uykuya dalar.

BEYAZ AYARI
Komedinin Ardndaki Gerek:

A.R.O.G ve G.O.R.A
Arif ise A.R.O.G.da daha iyimserdir. K-
tcl Karga, blge halknn kurduu ba-
rikat yandan dolanca Arif karamsarla
kaplmaz. Barikat yanlardan biraz daha
uzatmamz gerekir. diye daha yetkin bir
abann gerekliliine iaret ederek umut
alamaya devam eder. Arif in genele ilikin
anlatsnda Ulaktaki karakterlerin tersine
iyiler yalnkat iyi, ktler yalnkat kt
deildir. Arif, serinin her ikisinde hem iyi
hem kt karakterleri birden canlandrarak
Dr. Jekyll ve Mr. Hydei oynar. Bylelikle
insanlk hllerimize ilikin daha psikanalitik
bir okumay komik bir film (?) olmasna
ramen mmkn klar.
Modernite sonrasna (G.O.R.Ayla) ve
ncesine (A.R.O.Gla) kubak bakan
Arif, her iki dnemde de genel konular ele
alacak, insann evresi ve hemcinsi ile kur-
duu ilikiye dair kritik bir bak atacaktr.
Her iki dnemde de hem iyiler hem ktler
kimi zaman Cebraile kimi zaman Firavuna
benzer; birbirleri ile dvr ve birbirle-
rine dnr. leri ya da ilkel teknolojinin
kullanlmas, insan olmann ne yeter ne
de gerek artdr. Eek altn semer kullan-
makla, maymun u kadar pikselli telefonla
fotoraf ekmekle adam olmaz. Adam
olmann ilk art insann iki aya zerin-
de dik durmay becerebilmesinden geer:
zel herhangi bir tavra gerek olmakszn
sadece dik bir tavr. te medeni olmann
olmazsa olmaz art. te Ulak Arifin teklifi
Beyler birazck medeniyet ltfen!. Ama A.R.O.G., Ali Taner Baltac, Cem Ylmaz, 2008

BEYAZ AYARI
A.R.O.G., yakn tarihimize, Cumhu-

riyet devrimlerimize, modernleme
abamza ve yakc gndemimizin
neredeyse tamamna el atar. Klt-
rel kodlar ok ksa zaman diliminde
deitirilebilir mi, cetvelin lm
arac deil de zapturapt arac olarak
kullanlmas eitimde istenilen ge-
limeyi salar m gibi etrefil prob-
lemlerimize tatl sert fiskeler atar.
maymun tavrllar Arifin deta yalvararak

dile getirdii talebi karsnda maymunu
oynamay srdrecektir.
zele/bugne ilikin anlatsnda Arif yakn
tarihimize, Cumhuriyet devrimlerimize,
modernleme abamza ve bugn iinden
gemekte olduumuz yakc gndemimizin A.R.O.G., Ali Taner Baltac, Cem Ylmaz, 2008
neredeyse tamamna el atar. Kltrel kod-
lar ok ksa zaman diliminde deitirilebilir baarmaldr. Tabi eitim arttr. Acelesi
mi, Ali Desidero tarz haydi hayrl tralar olduundan her eyi olduu gibi eitimi
jargonu ile muasr medeniyetler seviyesi- de hzlandrmak ister ve konuya merke-
ne bir lhzada, bir devrimle gelinebilir mi, zi ynetimin yerel ynetimlerden gelen
kentlerimizin giriine fkyeler dikilerek talepler karsndaki tavr ile balayarak
modern olunur mu, cetvelin lm arac oradan muhtarn grevlerine atlar. Zaman
deil de zapturapt altna alma arac olarak zaman devriminin baarl olamayaca, za-
kullanlmas eitimde istenilen gelimeyi man hzlandramayaca, istedii modern-
salar m gibi etrefil problemlerimize tatl lemeyi gerekletiremeyecei hissiyatna
sert fiskeler atar. kaplan byk nder Arif, kendini nce
Gelecekten geldii iin mecburen ileri rak kavuna verir, sonra da maalesef te-
grl (!) olan Arif, geri braktrlm bir mel igdsnn esiri hline gelir. Ancak
toplumun ilerleme yolunun mcadeleden, ileride sadece kye yapt olumlu, ilerici
devrimden ve eitimden gemesi gerekti- katklarla hatrlanmak istemektedir. Bu
ini bilmektedir. Az zamanda byk iler yzden sanatkr Taoya kendisi ile ilgili

BEYAZ AYARI
Logar Tahta kar m?

Maarada gasbedilmi haklarn binbir zor-
lukla Arogonlardan ske ske alan Arog-
lular bir almn arefesinde olduklar hissi-
yatna kaplr. Ama ilerin raydan kmakta
olduunu gren Karga ve adamlar kye ani
bir baskn yapp ta ta stnde brakmaz
ve kiiyi sallandrr. Artk bu kiinin
kimler olabilecekleri seyircinin ideolojik
tercihlerine ve ferasetlerine braklmtr. Bu
darbe ile ky on sene geriye gitmitir. Ky-
llerin savaalm nerisi karsnda, insan-
larn sadece tuttuklar takm adna dner
ba, balta ve satrla birbirlerine saldrd
gnleri hatrlayan ve kanl bir hesaplama
ve belki de i sava kabilme ihtimalinden
korkan Arif, blge halkna mcadelelerini
kurallar belli, erevesi izilmi oyun sahas
iinde, meru biimde srdrmeleri gerek-
tiini salk verir. Kolektif oyunun sonunda
Arif topa vurur, gol de olur. Zannmca bu
uygunsuz durumlar asla dile getirmemesi gol, Arifi ve dier karakterleri ve btn bir
tembihinde bulunur. Bu uyardan alnan milleti tarihin dnda yaamaya mecbur b-
ilhamla, demek ki resmi tarihimiz bilip de rakan Komutan Logar, yandalar ve onlarn
susanlarn tarihi olarak kurgulanmtr. zihniyetine atlmtr. Ama A.R.O.Gun ba-
Arif, kyleri mahveden, ocuklar a nda, G.O.R.Ada zorlu mcadeleler sonucu
brakan, ate bile yaktrmayan, insanlar kodese tklan Komutan Logarn kodesten
maaralarda souktan lme mahkm ktn, bununla kalmayp tahta da kt-
eden, her trl icad, sanatsal ve kltrel n reniriz. Ne! Tahta m? aknlna
faaliyeti yasaklayan, blge halknn kle uramamz, bugn de sanki neredeyse n
deil kendileri gibi insan olduklarn anla- meselesidir. Btn bu anlatlanlarda bir fan-
mazdan gelerek onlar teki yerine koyan, tastiklik aranacaksa ite burada aranmaldr:
balarna iki ty taktklar iin kendilerini Hibir filmde kimsenin bana gelmeyen
adam sanan zamann otoritelerine kar eyler hepimizin bana her n gelebilir.
mcadeleye giriir. Logarn ne manaya geldiini ise isteyen her
okur istedii szlkten renebilir.

Ben Haydar Sinemasndan, Yavuz Sinemasndan bu

yana film izliyorum; iyi adamlar, iyi kadnlar, bir
gn gereklemesi mmkn sahneleri sevdiim iin.
Hayatn iinde bir iyi adamn gelebilecei duygu-
sunu kaybetmemek iin, belki de o adamn gerek
hayatta hibir zaman gelmeyeceini iyi bildiim iin.
TARK TUfAN
YAAMAK
FLM CABI
M
ahallemizde iki tane yazlk si- Haydar Sinemas nndeki neeli kalabala
nema vard. Seksenlerin ba karyorduk. Bir sre sonra tahta sandalye-
diye balayan cmlelerin be- lerdeki yerimize geip byk byk aktr-
nim iin en heyecanl nlar o lerin, aktrislerin perdeye yansyan kocaman
iki meknda geiyordu: Biri Haydar Sinemas yzlerinde kayboluyorduk.
dieri Yavuz Sinemas. Haydar Sinemasnda ki film oynuyordu bazen Haydar Sine-
ecnebi filmler oynarken Yavuzda Trk film- masnda. Ben ikinci filmlerin ortasn-
leri oynuyordu. Babam ecnebi filmleri ter- dan itibaren uykuya yenik dyordum;
cih ediyordu; Krk Dagls, Con Vayneyi, tek bama gittiim gnlerde sinemac-
Stiv Mak Kuini, Elizabet Tayloru seviyordu. nn drtklemesiyle kendime gelip gece
Kovboy filmlerini karmyorduk. Evimizde vakti evimin yolunu tutuyordum. O zaman-
televizyon yoktu o sralar. Akam olunca lar ehirlerin gvenlii sorunlar konuul-

muyordu televizyon ekranlarnda. Belki de Ben sanki teyzemin alamasna aladm;

konuuluyordu da bizim evde televizyon teyzemin sk sk baylmalarna, ba arlarna
olmad iin ben bilmiyordum. aladm galiba.
Teyzem ise Trk filmlerini tercih ediyordu; Bir adam perdede kt adam grnnce
Ediz Hunu, Trkan oray, Fatma Giriki, akman frlatt btn gcyle. fkemizi
Gksel Arsoyu, Ayhan Ik seviyordu. Ben alamyorduk. Barmaya, armaya balad
Kartal Tibeti seviyordum nk babaan- herkes. Aileler olduu iin kfr edilmedi. Es-
nem de Kartal Tibeti seviyordu. kiden kt eyleri engellemenin yolu Beyler
Yavuz Sinemasnda tahta sandalyeler, tah- aile var! uyarsndan baka bir ey deildi.
ta bir itle ortadan ikiye ayrlmt. itin bir yle oldu, birileri azndan kt eyler ka-
yannda aileler dier blmnde bekrlar cakken ailelerin varln hatrlad. Kadnlarn
otururdu ve gen bir bekrn aile blmn- hkrklar, erkeklerin ksk alamalar ve f-
de yalnz oturmas gibi bir ey hayal edile- keleri hi dinmedi.
mezdi. Ancak uzaktan kesmelerle yetinmek Bizim mahallenin gen
zorundayd bekrlar. kzlar konfeksiyon
Leyla ile Mecnuna da teyzemle gittik. Orhan atlyelerinde, erkek-
Abi oynuyordu. Orhan Abi borsada oyna- leri pazarlarda, kun-
myordu o zamanlar; belki de oynuyordu da dura atlyelerinde,
bizim evde televizyon olmadndan ben konfeksiyonlarda
bilmiyordum. Bizim mahallede televiz- hayatn
yonu olan ev says da azd zaten.
Leyla ile Mecnun diyordum, unut-
madan, film balad ve kimseden
t kmad. Aka inananlarn
mahallesinde bir byk aka
ahitlik etmenin vakaryla,
sknetle bakyorduk per-
dedeki ac dolu Orhan
Abinin yzne. Bir sre
sonra hkrklar yksel-
meye balad; teyzem
de alyordu, hatrlyo-
rum. Ben de aladm.
Leyla ile Mecnun, Halit Refi, 1982

Sinemadan dalp, ehrin ba-

kalarnn ehvetinden, hrsndan
arta kalan sokaklarna, evlerimi-
ze gittiimizde btn hesaplarn
st kapanyordu sanki. Tek bir
yer hari: Bir yazlk sinema, Ya-
vuz Sinemas... Orada her eyin,
yoksullarn, aldatlmlarn, za-
yflarn, aresizlerin hesab bir
pler Kral, Zeki kten, 1977
ekilde soruluyordu.
aclarndan biriktirdikleri temiz yaralarn hatrna geliyordu ve ktlk denen karanl-

saklarken, sinemaya girdikleri andan itiba- , perdeyi plak elleriyle yrtp, omzumuza
ren yaralarnn stn ayorlard. efkatle dokunuyordu.
Perdede iyi adam grndnde hepimiz aya- Cneyt Arkna her artta gvenebilecei-
a kalkp, ellerimiz kzarana kadar alklamaya mizden kuku duymuyorduk. Mnir zkul
balyorduk. Hayatn iinde bir iyi adamn ge- ile Adile Naitin evli olduklarn ve bizimkine
lebilecei duygusunu kaybetmemek iin belki benzer bir mahallede yaadklarn, kendi-
de; belki de o adamn gerek hayatta hibir mizi bilir gibi biliyorduk. Ahu Tubann ne-
zaman gelmeyeceini iyi bildiimiz iin. den dertli olduunu, gzlerinin neden nemli
Sinemadan dalp, ehrin bakalarnn eh- baktn herkesten iyi biliyorduk. Yz gzel
vetinden, hrsndan arta kalan sokaklarna, olann, bahtnn kara olduunu en ok biz bi-
evlerimize gittiimizde btn hesaplarn liyorduk. Kendi kzlarmzdan biliyorduk.
st kapanyordu sanki. Tek bir yer hari: Bir Ben o gn bugndr sinema izliyorum. Si-
yazlk sinema, Yavuz Sinemas Orada her nemann bir mekn-zaman balamnda
eyin hesab soruluyordu. Yoksullarn, alda- oluturduu dilin, izleyici/zne tarafndan
tlmlarn, zayflarn, aresizlerin hesab bir yeniden inas ve ontolojik deer yky-
ekilde soruluyordu. Ayhan Ik geliyordu, le hayata dhil olmasn anlatmak isterdim.
Ediz Hun geliyordu, Cneyt Arkn geliyordu, Ama dorusu bu olmazd. Sinemann bir
Kemal Sunal geliyordu, Tark Akan geliyor- dil olarak modern zamanlarda zihin kurucu,
du, Kadir nanr geliyordu; birisi geliyordu kavramsallatrc aralardan biri olduunu
ite yi adamlar bir yerden kp geliyor- ifade eden Deleuzeden hareketle film izle-
du. Bizim iyi kzlarmzn hatrna, fedakr ka- me eylemine anlam yklemek de mmkn
dnlarmzn hatrna, dili dual yallarmzn olabilir birileri iin. Bu da deil.

Selvi Boylum Al Yazmalm, Atf Ylmaz, 1977
Ben Haydar Sinemasndan, Yavuz Sine-

masndan bu yana film izliyorum. yi adam-
lar, iyi kadnlar, bir gn gereklemesi
mmkn sahneleri sevdiim iin film izle-
meye devam ediyorum. nk perdede ne
oluyorsa, gerein ta kendisi!
Kartal Tibet

KTAPLIK
Hayalet Ev
Yeni Trk Sinemasnda
Aidiyet, Kimlik ve Bellek
Asuman Suner
Metis Yaynlar, stanbul 2006
Asuman Sunerin kitabnda Yeni Trk Sinemasn yorumlarken kay-

nak olarak kulland kavramlar, tarihsel sre iinde yolculuunu
srdren Hangi Trkiyeden besleniyor? Bu noktada yazar, yabanc
kavram ve kelimelere kar gelitirdii hassasiyeti ne yazk ki kendi
yaad topraklara ait kelime ve kavramlar konusunda gsteremiyor.

KTAPLIK
HAYALET EVDEN
GELEN SESLER
MURAT PAY mas, aslnda Trkiyede aidiyet meselesi
H
etrafndaki gerilimleri gzlemleyebilecei-
ayalet Ev daha balndan miz bir kltrel zemin2 sunuyor. Bu krizin
itibaren okuyucuda merak kaynana yerletirilen toplumsal bellek
uyandryor. Balk seiminin kayb ise yazarn nermelerini dayandrd-
olduka makul sebepleri, kita- gerekelerin altn iziyor.
bn ilerleyen sayfalarnda karmza kyor
ve yolumuz Yeni Trk Sinemasnn hayaletli Yeni Trk Sinemasnn kitapta iki katego-
evlerde geen tekinsiz ykleri1ne varyor. ride ele alndn gryoruz: Popler
sinema (Ekya, Vizontele, Propaganda,
Asuman Suner imzasyla okuyucuyla Babam ve Olum vb.) ve sanat sinema-
buluan kitapta, 90 sonras ortaya kan s (Tabutta Rvaata, Masumiyet, Gnee
Trk toplumundaki aidiyet krizi, kimlik ve Yolculuk, Kasaba vb.). Bu erevede filmler
bellek problemleri zerinden yurt kavram deiik temalar ve kavramlar balamnda
sorgulanyor. Bylece okuyucu eve misafir deerlendiriliyor. Hacimli ierik, olduka
ediliyor; ev balamnda ortaya kan krizin detayl film okumalar ve tahlilleriyle bes-
kayna ya da zemini de hayalet kavram- leniyor. Bu erevede kitabn iddias da
n douruyor. Yazarn ifadesiyle hayalet gerekleiveriyor: Trkiyede yaanan
evlerin yklerini anlatan Yeni Trk Sine- toplumsal dnm srecine bakmak,
1. Asuman Suner, Hayalet Ev, Yeni Trk farkl bir grme biimi nermek.
Sinemasnda Aidiyet, Kimlik ve Bellek, Metis
Yaynlar, stanbul 2006, s. 16. 2. Asuman Suner, a.g.e., s. 16.

KTAPLIK
Kitabn ocukluk/ocuksuluk: Nostalji Alm/Amaz: Yeni stanbul mgesi

Sinemas baln tayan ilk blmnde balndaki drdnc blmde, stanbul
Ekya, Dar Alanda Ksa Paslamalar, Vizon- imgesinin Yeni Trk Sinemasnda nasl
tele, elale, Propaganda, Vizontele Tuuba, farkllat Tabutta Rvaata filmi zerin-
Komser ekspir filmleri ele alnyor. Yeni Trk den tahlil ediliyor. Filmlerdeki stanbulun
Sinemasnn popler kanad, gemiin ayrcalkl konumunun deiimine dair
temsil edilme biimine gre nostalji kavram- gzlemler ortaya koyuluyor.
latrmas erevesinde deerlendiriliyor. Yolculuk/Yurtsuzluk: Yeni Politik Filmler
Bu filmlerin gemii toplumsal bir ocukluk bal altndaki beinci blm, politik
dnemi olarak izdiinden hareketle, toplu- filmleri konu alyor. Suner, Hamid Nefisinin
mu tarihin ykn tamaktan uzaklatrd aksanl sinema kavram zerinden Gnee
ifade ediliyor. Filmlerdeki genel temayln Yolculuk filmini merkeze alarak 90 sonras
aslnda bir hatrlamaya deil unutmaya d- politik sinemann ulusal aidiyet meselesini
nk olduu da vurgulanyor. nasl sorunsallatrdn irdeliyor. Yazarn
Oyun/Bozgun: Nuri Bilge Ceylan Filmleri aksanl sinema kavramna getirmi olduu
bal altndaki ikinci blmde Ceylann eletiri ve alm da dikkata deer.
ilk filmi masaya yatrlyor; ocukluk ve Vasfiyenin Kz Kardeleri: Yeni Trk
oyun kavramlar eliinde ayn anda kavu- Sinemasnda Kadn Sessizlikleri baln
mak ve uzaklamak istediimiz tara olarak tayan son blmde ise erkekler sinemas
yanstlan evin ikilemi irdeleniyor. Bu iki- eklinde nitelendirilen Yeni Trk Sinemas,
lemi Ceylann oyunla zmszlk olarak Ad Vasfiye filmi zerinden kadnn zne ko-
ortaya koyduu da ifade ediliyor. numuyla birlikte tartmaya alyor.
Girdap/roni: Zeki Demirkubuz Filmleri
baln tayan nc blmde Masumi- Birka Eletiri
yet ve nc Sayfa filmleri zelinde De- Mevcut film retimlerinin toplumsal bir
mirkubuz sinemasnda ortaya kan tara zemine yaslandn dndmzde
yaants irdeleniyor. Taraya atfla film- yazarn 90 sonras Trkiyedeki toplumsal
lerde ortaya kan kapallk duygusunun dnm ve deiimi filmler zerinden
yaratt girdap ve yine burada karmza okuma abasnn zihin ac olduu sy-
kan ironi kavram tartlyor. lenebilir. Kitabn giri blmnde aidiyet

KTAPLIK
krizine sebep olan toplumsal bellek kay- Burada mezar talarnn zerindeki Os-
bnn temel kayna, yaanlan darbeler, manlca yazlarn Arapa yazlar eklinde
zellikle de 12 Eyll darbesi olarak gste- nitelendirilmesi, bu yazy zemeyen film-
riliyor. Aidiyet tasavvurunun merkeze aln- deki ocuk oyuncu Ali kadar kitabn yazar
d bir almada ister istemez zihnime u Asuman Sunerle birlikte pek oumuzun
soru taklyor: Toplumsal bellek kaybnn yaad aidiyet probleminin altn iziyor.
sebepleri arasnda darbeleri (zellikle Suner, ne yazk ki yabanc kavram ve keli-
de 80 darbesini) ne karmak nasl bir melere kar gelitirdii hassasiyeti kendi
tarih tasavvurunu yanstyor? Sorumu yaad topraklara ait kelime ve kavramlar
kitabn politik filmlerle ilgili blmnde konusunda gsteremiyor.
bahsi geen Hangi Trkiye? sorusundan Son tahlilde Hayalet Ev, dili itibariyle akc,
mlhem u ekilde yineleyeyim: Yeni Trk ele ald meseleleri ileme yntemiyle ba-
Sinemasn yorumlarken kaynak olarak arl bir alma. Asuman Suner, akademik
kullanlan kavramlar, tarihsel sre iinde dille edebiyat dili arasnda, deneme tadn-
yolculuunu srdren hangi Trkiyeden da seyreden, son dnem Trk sinemasn
besleniyor? Bu noktada aidiyet krizini anlamlandrabilmek adna bavurulabile-
temellendirmeye dair daha detayl bir cek deerli bir kaynaa imza atm.
okuma beklentisi duyduumu sylemeli-
yim. Buradaki paradoks, belki yine yazarn
olduka isabetli yorumlad Nuri Bilge
Ceylan sinemasnn taraya yaklamnda
ortaya kyor: Kurgulanan oyun, para-
doksu zmeyi srekli teliyor.
Ayrca aidiyet krizini merkeze alan yazarn,
kitabn Nuri Bilge Ceylanla ilgili blmn-
de yer alan bir ifadesi yaadmz aidi-
yet krizinin ne kadar derinlerden aktn
gsteriyor: Ali mezar talarnn zerindeki
Arapa yazlarn anlamn zmeye alr.3
3. Asuman Suner, a.g.e., s. 143.

HAYAL POSTASI OKUYUCU FLM YORUMLARI
ANT-KAPTALST
BR DNYA
TASAVVURU
AL BALCI
S
inemaseverlerin Terminatr ve Ti-
tanik gibi filmlerden hatrlayaca
James Cameronun ynetmenli-
ini yapt Avatar, iki yz otuz
milyon dolarla sinema tarihinin en pahal
filmlerinden biri. Genel kan, zellikle gr-
sel anlamda sinemaya getirdii yeniliklerle
filmin bir dnm noktasn temsil ettii
ynnde. Fakat filmin sadece bu yanyla
bir devrim yaptn sylemek hakszlk
olur. Zira Holivuddaki hkim ideolojiye
getirdii baka bir yenilikle de film dev-
rimsel karakter tayor.
Hikyeye gre Pandora isimli bir gezegen-
de koloni kuran dnyallar, dnyann enerji
an buradan transfer ettikleri madenler
kanalyla gidermektedir. Gezegenin kay-
naklarna ulama noktasnda bu gezegende
yaayan yerliler problem tekil etmektedir.
Onlar problem olmaktan karmak iin
dnyallar baz teknikler gelitirir; yerlilerin

yorum@hayalperdesi.net HAYAL POSTASI
benzeri klonlar reterek bunlar yerlilerin aktarlabildii bir dnyada bu snfn ken-
arasna gndermek gibi. kiz kardeiyle diliinden varln srdrm olduunu
DNAlarnn benzemesi nedeniyle geze- dnmek safdilliktir. Snflarn getirdii
gene getirilen eski bir asker, Jake Sully, bu maduriyetin yansra, insan doasna ya
klonlardan birini ynetir. Ondan beklenen, da daha doru bir tabirle kapitalist insan
klonu vastasyla yerlilerin arasna kararak doasna dair hibir ey de deimemitir.
dnyallara istihbarat salamak ve yerlileri Pandoradaki koloninin bandaki kii Parker
madenin zerinde ina ettikleri barnaktan Selfridge, enerji iin her eyi yapabilecek
ayrlmaya ikna etmektir. Filmin hikyesi bir ve byk bir kabileyi gz kapal lme
tarafa, tasvir ettii iki farkl
dnya ve bunlar arasnda
yapt tercih bu yazy
daha fazla ilgilendiriyor.
nsanolunun olanca tek-
nolojik ilerlemesine karn
ana karakter Jake Sullynin
tekerlekli sandalyeye
mahkm olmas filmin en
karamsar yan. Gelir adalet-
sizliinin kapitalizmin ayrl-
maz bir paras olduunu,
ilerlemeye ramen kanl-
maz bir ekilde fakir snf
koruyacan ve beraberin-
de tayacan gsteriyor.
Zira kapitalizm, dl-ceza
eklindeki temel ileyi mantyla bacakla-
rnn geri verilmesi (dl) karlnda Jake itebilecek kadar kapitalist bir zihne sahip-
Sullye istedii her eyi yaptrabilir. Kapita- tir. Probleme yaklam biimi, sermayenin
lizmin koruduu tek snf fakirler deil elbet. nnde engel olan her eyi ortadan kaldr-
2154 gibi bir tarihte dahi hrszlk ve cinayet mann meru olduu eklindedir. Tam da bu
gibi sulular snfnn varln srdrd- nedenle kolaylkla kabilenin imhas emrini
n Jake Sullynin ikiz kardeinin hikyesini verebilir. Emri alan Albay Miles Quaritch iin
dinlediimizde reniriz. Bunlarn ilevinin de grev, dier bir ifadeyle kapitalist so-
ne olduunu film bize sylemez ama beyin rumluluk, bakalarnn yaamndan ve hatta
dalgalarnn dahi taranp baka bir klona kendisinin yaamndan bile daha deerlidir.

nsan, doa ile ilikisini ayn ekilde sr- biimi, alglamalar, eylemleri, grme
drmekte kapitalist/modern karakterini biimi, ksacas mantalitesi dururken dier
korumaktadr. Pandoraya geminin yakla- taraftan bunun tamamyla zdd bir yaam
t andaki antiyenin manzaras ve dozer- resmedilir. kisinin bir arada sunulmas
lerin orman iindeki imhas, insann doa izleyiciyi nemli bir tercihle kar karya
zerinde sregiden smrsn aka brakmas asndan nemlidir.
ortaya koyar; tahakkmn nasl artarak/ Bu ikinci dnyada insann doaya kar bir
glenerek devam ettiine ahit oluruz. tahakkm olmad gibi insan ile doa
Doa, kapitalist insann arzular dorul- arasnda tamamlayc bir iliki szkonusudur.
tusunda dntrlr. Tahakkm doayla Navi rk uzun salar vastasyla kendilerini
snrl deildir; bir zamanlar Batl insann doaya balayabilmekte ve bylelikle doa-
Douluya yaptn (kltr emperyalizmi nn bir paras olabilmektedir. Ondan ayr-
eliinde sregiden smry) dnyallar lan ve tam da bu ayrlabilme yetisi sayesin-
da Pandora halkna reva grr. ngilizce de onun zerinde tahakkm kurabilen bir rk
retme, onlar yerinden ederek baka deildir. Fakat doann bir paras olmalar,
bir mekna tanmaya zorlama, bilimsel kapitalist anlamyla gelimelerinin nne
bir inceleme nesnesine dntrme gibi gemitir; onlar daha nce naslsalar, hl
uygulamalar bunlardan bazlardr. ayn pratiklerle yaamlarn srdrrler. Tam
Btn bu kapitalist yaam biimine dair da bu nedenle dnyallarn onlar yerliler ya
karamsarlk ve gelecekte aslnda hibir e- da kabile halk olarak tanmlamas bir tesa-
yin deimeyecei mesaj bir yana, ynet- df deildir.
men James Cameron, izleyiciye alternatif
bir dnya sunma noktasnda bir adm ne
kar. Bir tarafta kapitalist insann yaam

Sava snfn olmas ve kabile liderinin Aslnda filmi altst edici klan James
mevcudiyeti Navi topluluunu kapitalist Cameronun iki farkl dnyaya ilikin
anlamyla snflarn olduu bir topluma tasavvuru deil, aksine bu iki tasavvur
dntrmez. Gerekli aamalar geebi- arasnda hem kendisinin yapt hem de
len herkes savalar snfna dhil ola- filmi izleyenleri yapmak zorunda brakt
bilir; zaten doay/hayvanlar tahakkm tercihtir. Bylesine problemleri olan ka-
altna alan kii deil doann kendisine pitalist bir yaam biimi yerine smry
izin verdii kiiler bu ayrcal elde eder. minimuma indirmi bir alternatif daha
Kontroln doann elinde olduu bir dn- yedir. Cameronun filmi iin sinema tarihi
yada kiilerin birbirlerine kar tahakkm asndan bir devrim olduu yorumlar
daha balamadan imknsz klnr. Fakat henz film vizyona girmeden yaplmaya
bu kontroln mutlak bir ekilde doaya balamt. zellikle grsellik asndan bu
devredilmesi deildir. Neytiri, Jake Sullyi yorum su gtrmez. Fakat film ve zellikle
kurtaraca esnada bir hayvan ldrmek yapt tercih, kapitalist dnyann mer-
zorunda kaldnda doann snrlarnn kezinden baka bir alternatifin arsn
nerede bittiini de renmi oluruz. Doa yapmas asndan da devrimseldir; belki
karsnda Navi rknn tek ayrcal ha- de beslenip glenecek olan baka bir
yatta kalma hakkdr; onlara gre bunun sylemin nvelerini tamaktadr.
dnda herhangi bir ey iin
doann zerinde tahakkm
kurmak gereksizdir.

AVRUPANIN
KRZ:
ce Almanyann deil, Avrupann da dibe

vurduu bir dnemdi. Almanya dier Av-
rupa devletlerinden (talya hari) ok ge
bir vakitte birliini tamamlam (1870) ve
kendisine nfuz alan oluturmak iin he-
men smrgecilik faaliyetlerine balamt.
Uluslararas sistemdeki g paylamn k-
rkleyen bu mcadele, Birinci Dnya Sava
AL ASLAN olarak tarihe geen total savaa yol a-
S
m, savatan malp kan Almanya maddi
osyolojik adan The Cabinet of ve manevi olarak yerle bir olmu, Avrupa
Dr. Caligari, bir anlamda 1920le- ise dnya sahnesindeki merkezi konumunu
rin Almanya (ve daha geni an- ABDye (ve Rusyaya) kaptrmt. Avrupay
lamda Avrupa) tarihi-toplumsal penesine alan bu siyasi-askeri ykm ve
balamnn bir rndr, bir yandan da o gvenlik krizinin daha derin etkileri olmu-
tarihi-toplumsal balam tartmaya aa- tu; modern Avrupann zerine ina edildii
rak ekillendirmeye alr. 1920ler sade- inan sistemi sarslm, artk bilime, rasyo-

naliteye ve ilerleme dncesine pheyle mn imgelemektedir.1 Dr. Caligarinin ehirde

baklmaya balanmt. Savan da gsterdi- estirdii terr sonucu Francis ve Janein akl
i gibi bilim, sadece buhar makinesini deil hastanesine dmesi de yine sava sonras
tanklar ve makineli tfekleri de retmiti. ruhen kendi iine ekilen Alman toplumu iin
Enstrmantal rasyonalite dnyann bys- Almanya topraklarnn bir nevi akl hastanesi-
n karm ve g uruna hibir etik kural ne dntne gnderme yapmaktadr.
tanmayacan gstermiti. Modern devlet, Caligarinin topluma ynelik etkisini tar-
insanlar zorla askere alp sava meydanla- trken filmin senaryosunun Avusturya-
rna srmt. Artk gelecein daha parlak Macaristan uyruklu yazarlar Hans
olduu tezine dayanan ilerleme fikri, akl ba- Janowitz ve Carl Mayer ile senaryoyu de-
nda hibir Avrupal iin inandrc deildi.
lk korku-gerilim filmi olarak kabul edilen
Caligariyi bu sosyolojik zemini hesaba kata-
rak okuduumuzda, medeniyet krizi iindeki
Avrupa ktasnn ruhunda yaanan alkant-
lar yansttn grrz. Davurumcu tarz-
daki dier filmler gibi Caligari de yaanan
duygu-youn tecrbelerin toplumun kolektif
ruhunda yaratt etkileri spontane olarak
darya, beyazperdeye aktarmay amalar.
rnein akln yitirmi bir adamn fante-
zi dnyas ya da bilinaltnda geen filmin
mise-en-scneine gz attmzda, izimleri
yapan srrealist Alfred Kubinin gotik un-
surlar, insan tehdit ve taciz eden ular sivri
bina, doa ve yeryz ekillerini kullandn
gryoruz. Sradan bir Alman olan Francisin
bilinaltnda ortaya kan bu tablo, zamann itirerek sahneye aktaran Alman ynet-
kt d dnya artlarnn bireysel ve toplum- men Dr. Robert Wiene arasnda yaanan
sal kolektif ruhta yaratt korku ve tedirginlik gerilime bakmakta fayda var. Sava kart
hlinin, yani Alman ruhunun resmidir. Yine Janowitz ve askerde kendisine olduka
ayn ekilde, filmde yer alan panayr ve her kt davranan asker psikiyatra kar inti-
kesimden insann panayrda babozuk hare- kam duygular besleyen Mayer, kontrolsz
ket etmesi, Kracauerin de dikkat ektii gibi, 1. Siegfried Kracauer, From Caligari to Hitler:
bir bakma hem Alman ruhunun hem de lke- A Psychological History of the German Film,
nin iinde bulunduu kaos ve karmaa orta- Princeton: Princeton University Press, 1947.

otoritenin sebep olduu maddi ve ruhi nazaran, Wienenin versiyonunun zamann

ykm ele almay ve deifre etmeyi ama- toplumsal gerekliinin karmak yapsn
lyor; devlete kar bakaldr ve devrim daha iyi yansttn ve iddia edildii gibi
fikirlerini savunuyordu. Bu sebeple onlarn konformist bir mesaja sahip olmadn
versiyonunda Francisin akl hastas oldu- sylemeliyiz. Her ne kadar Wiene, nl
u ve filmde geenlerin bir akl hastasnn bir aktr olan babasnn hayatnn sonuna
fantezi dnyasn yanstt temas yoktu. doru akl dengesini yitirmesinin etkisinde
Film, hastane yneticisi psikiyatrn kendi- byle bir konuyu seme eilimi gstermi
sine Dr. Caligari ad veren katil olduunun olsa da film, sava sonras akl hastanesine
tespit edilmesi, deliliinin/lgnlnn dnen Almanyada hlen deiim ve dev-
rim iin bir umut olduuna vurgu yapmak-
tadr. Filmin sonunda akl hastas olduunu
rendiimiz Francisin hastane otorite-
sine bakaldrmas, Alman toplumunun
kolektif ruhunda zgrlk ve deiim iin
bir iradenin bulunduuna iaret etmek-
tedir. Ancak bu duruma daha gereki bir
tavr alan Wiene, Francisin bakaldrsnn
nlenmesi ve deli gmleine sokulmasyla,
mevcut artlarn zgrlk isteyen toplu-
mun deil otoritenin lehine olduuna dik-
kat ekmektedir. Ksaca Wiene deiime
kar deildir, ama deiime ynelik pek
de umut tamamaktadr.
ispatlanmas ve kontrol altna alnmasyla Caligarinin bir baka boyutu da Almanya
son buluyordu. Filmde geenlerin gerek- zerinden Avrupa medeniyetinin 1920ler-
te yaanmad ve akl hastas Francisin de iinde bulunduu duruma gndermeler
fantezi dnyasnda yaand temas, yapmasdr. Dr. Caligarinin eletirmenlerce
Wiene tarafndan senaryoya eklenmiti. otoriteyi temsil ettii konusunda bir uzla
Bu durum senaryoyu tmden deiti- olduunu belirtmekle beraber, onun sadece
rip, devrimci-eletirel bir metni otoriteyi devleti temsil etmekten ibaret olmadnn
ven konformist bir metne dntrd- altn izmeliyiz. Hatta daha da ileri gide-
gerekesiyle Janowitz-Mayer ikilisiyle rek, Dr. Caligarinin devletten daha ok
Wiene arasnda sert tartmalara neden Aydnlanmann ycelttii bilim ve rasyona-
olmutu. Aslna baklrsa Janowitz-Mayer liteyi temsil ettii, dolaysyla otoritenin asl
ikilisinin bir bakma naif devrimci metnine sahibi olan devlet elitlerini ve entelijansiyay

imgelediini syleyebiliriz. Bir kurum olarak

devleti temsil eden figr Cesaredr. Bat
zihin dnyasnda kral anlamna gelen Sezar
isminin devlet otoritesini artrdn akla
getirmeliyiz. Filmde entelijansiyann gd-
mnde ve kendi kontrol dnda cinayet
ileyen Cesare ile karlarz. Peki bu ne
demektir? Bu Wienenin sadece kurumsal-
politik dzeyde bir eletiriyle yetinmedii,
daha derinlere giderek felsefi bir eletiriye
giritii anlamna gelmektedir. Francis ve
beraberindekilerin akl hastanesi yneticisi-
nin masasn kartrrken bulduklar, Caligari
adnda biri tarafndan uyurgezerler zerine
yazlm 1726 tarihli doktora tezi, bilime ve
akla inancn en zirvede olduu Aydnlanma
dnemine atf yapmaktadr. Tez, uyurgezer-
lere kendi iradeleri dnda eyleri yapmalar-
nn dikte edilebileceini savunmaktadr. Yine
masada bulduklar gnlkte yazan Caligari
olmalym! cmlesi Aydnlanmann ortaya
koyduu soyut fikirlerin zamann entelijansi- ve kolektif ruhu temsil eden Francisin akl
yas tarafndan obsessif bir biimde pratie ve bilimi temsil eden hastane ynetimince
geirilme istei anlamna gelmektedir. Daha deli gmleine sokulmas, Avrupa mede-
sonra Holstenwallda gerekleen korkutucu niyetinin 1920lerde kald yerden devam
cinayetler de bu soyut fikirlerin pratie d- edeceine iaret etmektedir. 1930larda
klmesiyle ortaya kan ykm, yani moder- Hitlerin ykselii, kinci Dnya Savann
nitenin karanlk yzn temsil etmektedir. ykm, Souk Savala Avrupann igal al-
tna girmesi, son yllarda Avrupada artan
Romantizm akmyla kkl bir Aydnlanma
bir ekilde otoriter sac hkmetlerin
kartl gemiine sahip Almanyadan
ibana gelmesi, toplumsal da kapanma,
byle bir eletirinin gelmi olmas pek
artan yabanc dmanl ve tepkisellik
yadrganacak bir durum deil. Akl ile ruh
Avrupann gelecei konusunda Wienenin
arasndaki dengenin bozulmas etrafnda
sezgilerinin ne kadar da gl olduunu
dnen bu kltrel atmada Wiene, ge-
gsteriyor.
lecee dair umutsuz ve karanlk bir tablo
izmektedir. Bir bakma Avrupa toplumunu

VZYON ELETR
Hayal Perdesi hakkndaki deerlendirmeleriniz,

yorumlarnz iin iletiim adresimiz:
hayalperdesi@hayalperdesi.net
142 HAYAL

Hayal Perdesi Sayi 14

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hayal Perdesi Sayi 14

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VZYON ELETR

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 1

2 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

HAYAL PERDES HAKKINDA

notlarn birletirerek balad on saylk sinema fanzini yolcu-

ren Hayal Perdesi Sinema Dergisi,

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 3

02 HAYAL PERDESNDEN 48 Dnden Sonra Yarndan nce Politik

DOSYA 68 Sanat Filmlerinin Mekn Olarak Festivaller

FESTVAL GNL HAYAL-ET

6 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

Bilin ve Dil Angelopoulosta dil, hem yurt hem

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 7

8 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

uzants olarak okumaya kap aralyor. Irene

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 9

10 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 11

Belgeselin en can alc zelliklerin-

iinde muhalif bir ieriin ifade edilmesini

12 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

Moore, eskiden olduu gibi bugn

yaklaalm Michael Mooreun analizleri ve

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 13

14 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

lime zerine yaptrlnca parlak duruyor.

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 15

APOLTK/DEPOLTZE GENLK MT:

16 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

n vuran ideolojilerden Nazizm, Komnizm, masnda yaygnlaan, ynetmenlerin doup

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 17

18 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

geim ve retim srecindeki rolne biilen Ergen htilli

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 19

gstergeleri olarak okunabilir. Filmdeki liseli Temelkuran, tartmaya alt er-

20 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

anlattndan daha ounu sylemeye kal-

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 21

22 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

2009da trk sinemasna bir bak

Trk Sinema Sektrnn

PANEL: TRK SNEMASI NEREYE?

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 23

24 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

Momo Kz Kardeim, Atalay Tadiken, 2009

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 25

mas bu filmi zgn klan yanlardandr. Yine

Pandorann Kutusu, Yeim Ustaolu, 2009

youn yer ald filmde, iddet ve hayatn

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 27

Perdede Kalan Tatlar, Tuzlar

28 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

farkl ilendii takdirde ok daha yksek de-

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 29

30 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

Kosmos, Reha Erdem, 2009

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 31

bir babann biri orduda dieri dada olan

32 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010

Trkiyede de ekilebileceini gsteriyor-

Ocak-ubat 2010 - HAYAL PERDES 33

nlnn senaryosundan Taner Elhann

Bu yln iyi olarak nitelenebilecek yaptla-

34 HAYAL PERDES - Ocak-ubat 2010