BU DZEN

DEMELDR
BLENT ECEVT

Bu kitabn telif hakk Cumhuriyet Halk Partisine braklmtr.

Kasld Yer : Ulusal Basmevi
1968 ANKARA
Genel Datm: Tekin Yaynevi
Ankara Cad. No. 51
STANBUL
NDEKLER
NSZ : 3
BLM : I

TEMEL SORUNLARIMIZ VE BTE : 8

1. Ne Sz Verildi Ne Yapld? : 10
2. Ekonomik Koullar ve 1968 Btesi : 34
3. Dengesiz Bte Politikas : 51
4. Devlet Kesimi ve zel Yatrmlar : 61
5. elikiler ve Sonu : 70

BLM : II

DZEN NN VE NASIL DEMELDR? 75

1. Anayasann stedii Dzen Deiiklii : 76
2. rneklerle Bozuk Dzen : 85
3. Dzen Bozukluunun Ekonomik Sonular : 102
4. Belgelerle Bozuk Dzen : 107
5. Snaleme ve Dzen Bozukluu : 135
6. Bozuk; Dzende Yabanc Sermaye ve Kalknmamz : 156
7. Devlet Kesiminde Bozuk Dzen : 171
8. Eitim, Kalknma ve Bozuk Dzen : 188
9. alma Dzeni ve A.P.'nin Tutumu : 197
10. Douda Bozuk Dzen : 204
11. Dzen Deiiklii ve C.H.P 210

BLM : III

C.H.P'NN DEVRMCL VE DEMOKRAS : 221

1. Devrim ve htill : 223
2. Son Sz: Demokrasinin stnl : 231
NSZ
Bu kitap, Millet Meclisinde, 1968 Btesinin tm zerinde, Cumhuriyet Halk Partisi
adna, 15 ubat 1968 Perembe gn yaptm konuma esas alnarak
hazrlanmtr.

Ancak, konumann fazla uzun olmamas iin Meclis Krssnden syleyemediim

birka paragrafa kitapta yer verilmi; baz notlar eklenmi; buna karlk, tekrar
niteliinde bulunan veya kitaba geirilmesi gerekli olmayan baz yerler de metinden
karlmtr. Ayrca, metin kitap haline getirilirken, slp bakmndan da kk baz
deiiklikler yaplmtr.

BU DZEN DEMELDR adn verdiimiz bu kitap, Cumhuriyet Halk

Partisinin 1968 Btesi zerindeki genel grlerini ortaya koyduu gibi; balca
memleket sorunlarn, Partinin ortann solundaki tutumu asndan zmleyen;
bu sorunlar iin dndmz zm yollarnn ana izgilerini belirten bir belge
niteliini tamaktadr.

3
Kitapla memleket sorunlar, ayr ayr meseleler gibi deil, birbirleriyle ilikileri
belirtilerek ele alnmtr.

Ortada bir bozuk dzen vardr. Toplumumuzda ekonomik, sosyal ve kltrel

ynlerden grdmz btn aksaklklar, temeldeki bu dzen bozukluunun
belirtileridir. Bu dzen bozukluu, gelime srecinde bulunan, geri kalmlktan
kurtulabilmek ve ada uygarlk dzeyine ulaabilmek iin gelimesini hzlandrmak
zorunda olan Trk toplumunu bir takm dar boazlara veya kmazlara sokmaktadr.

Dzen bozukluunun kklerine inmeksizin yaplacak yzeysel dzeltmelerle veya

ynetsel tedbirlerle, o dar boazlar amak, o kmazlar amak mmkn
olmayacaktr.

Oysa bugn iktidarda tutucu bir parti vardr. Tutucu bir parti olarak, Adalet Partisi,
dzen bozukluunun kklerine inememekte, Trkiye'de bir dzen deiikliinin
gerekli olduunu kabul etmemektedir. Onun iin de Trkiye'yi o dar boazlardan, o
kmazlardan kurtaramamaktadr. Kurtarma umudunu bile verememektedir.

Byle bir dzen deiikliinin gerekliliini savunanlar da en ar ve haksz biimde

sulamaktadr.

Cumhuriyet Halk Partisinin istedii dzen deiiklii, Anayasa erevesi iinde

ve Anayasann gerei olan dzen deiikliidir.

4
O bakmdan, bu partinin yrtt ortann solu hareketi, bir Anayasa hareketi
olarak tanmlanabilir.

Bte tartmalar srasnda, hkmet adna konuan bir Bakan, dzeni deitirmee
kalkmann Trk Ceza Kanununa gre su olduunu, nk Trk Ceza Kanununun
142'inci maddesinin, memleket iinde messes iktisad veya sosyal temel
nizamlardan herhangi birini devirmek... iin her ne suretle olursa olsun propaganda
yapmay su saydn sylemitir.

Bu gr temelinden sakattr.

nk btn kanunlarn, o arada Trk Ceza Kanununun da stnde Anayasa vardr.

Trk Ceza Kanununun korunmasn istedii nizam, yani dzen, 9 Temmuz 1961'den,
yeni Anayasann ulusa kabulnden bu yana, ancak, bu Anayasann gerekli kld
dzen olabilir. O dzen ise henz birok ynleriyle messes deildir kurulmu
deildir.

Cumhuriyet Halk Partisi, bu dzen deimelidir derken, henz birok ynleriyle

messes olmayan, kurulu olmayan Anayasa dzenini kurmay, bunu salayc bir
dzen deiiklii yapmay istemektedir.

Bu konudaki siyasal eimlerde ille su aramak gerekirse, asl, Anayasann

ngrd dzenin kurulmasn engellemee kalkmay su saymak gerekir.

Anayasann kurulmasn ngrd dzenin, henz her yn ile messes

olmadm bizzat Sayn Babakan da itiraf etmektedir. Nitekim Anayasann emrettii
dzeni kurmann, messes hale getirmenin savsaklamasn mazur gstermek
iindir ki, Anayasann 53 nc maddesine snmak mecburiyetini duymaktadr.

5
Trkiyede dzen niin ve nasl deimelidir?.. Bu soruyu cevaplandrabilmek iin,
nce, Trkiye'de bugn nasl bir dzen bulunduu; Trkiye'de bulunan dzenle
Anayasann ngrd dzen arasnda ne gibi ayrlklar olduu saptanmaldr.

Kitap bir yandan bunu saptamakta, bir yandan da dzenin niin ve nasl deimesi
gerektiini ayrntlaryla gstermektedir.

Byle bir kitabn boyutlar iinde, bir lnn tesinde ayrntlara girmek, elbette
mmkn olmazd. Fakat ayrntlar, Cumhuriyet Halk Partisinin istedii dzen
deiikliinin temel ilkeleri zerinde, yn ve amalar zerinde ileri srlen baz
kukularn yersizliini ve iyi niyetten yoksun ithamlarn hakszln gstermee
yetecek l ve aklkta belirtilmee allmtr.

Kitap, aslnda 1968 Btesi vesilesiyle hazrlanan bir metin olduu iin, Birinci
Blmde btenin eletirisine geni yer ayrlmtr. Dzen deiikliiyle ilgili bir
kitapta bu blm fazla teknik ve uzun bulanlar olabilir. Fakat bu blm, bir bte
eletirisi olmann tesinde, dzen deiikliini reddeden bir iktidarn, balca politika
arac olan yllk btede nasl kmazlara, elikilere dmee mahkm bulunduunu
da gstermi olmaktadr.

6
Kitabn bu blmnn hazrlannda, bata CHP. Parti Meclisi yesi Prof. Besim
stnel olmak zere, ortann solu hareketine bilimsel almalaryla katkda bulunan
deerli uzman ve aratrmaclarn byk emekleri gemitir. Kendilerine iten
kranlarm sunarm.

BLENT ECEVT

7-8
 I
Temel Sorunlarmz
ve Bte

9
 1
Ne Sz Verildi...
Ne Yapld ?
Babakan Sayn Sleyman Demirel, 9 ubat 1963 Cuma gn, Senatoda Bte
grmelerinin son konumasn yaparken, szlerinin balarnda yle dedi:

Her siyas teekkl taahht ettii programlarna baldr. Bu programlar seim

beyannamesi, parti programlar ile balar, hkmet program ile balanr. Bu,
prensipler manzumesidir. Bu prensipler ierisinde icraat yapld mddete, niin bu
program ve beyanname dndaki hususlar yerine getirmiyorsunuz gibi tenkitleri
makl karlamaa imkn yoktur.

10
1968 Btesine, ilkin, Sayn Babakann ortaya koyduu bu 'kural asndan bakmak
yerinde olacaktr.

Adalet Partisi Hkmetinin bugne kadar izledii tutum ve 1968 Btesi, Adalet
Partisinin seim bildirgesindeki, parti programndaki, Hkmet programndaki baz
ilkelerle ne kadar badaktr?... Bir baka deyile, Adalet Partisi iktidar, kendi iinde
ne kadar tutarldr, ne kadar elikendir?..

Adalet Partisini, yalnz bu belgeler deil, kendi iktidar srasnda hazrlatt kinci Be
Yllk Kalknma Pln ve Plnn ilk uygulama ylma ait program da, 1968 Program da,
ayni lde baladna gre, 1968 Btesi, bu belgelere ne kadar uygundur ve
deildir?...

nce bu hususlar zerine eilmek; sonra, 1968 Btesinin ne lde gereki

olduunu veya olmadn; Trk ekonomisinin ve toplumunun bugn iinde
bulunduu ortama uyup uymadm; daha sonra da, Adalet Partisi iktidarnn ve
Btesinin, Trkiye sorunlarna doru tehisler koyup koymadn, doru ve tutarl
zm yollan getirip getirmediini aratrmak isterim.

Bunlar yaparken, ayni zamanda, Adalet Partisi iktidarnn bte politikasn ve genel
tutumunu, Cumhuriyet Halk Partisi asndan eletirmek de, phesiz, devimiz
olacaktr.

Ayrca, ortann solunda yer alm Cumhuriyet Halk Partisinin, bugnk dzenden
ikyetlerini ve nasl bir dzen deiiklii istediini de, bir kez daha aklamak
frsatn bulmu olacam. Buna kendimizi mecbur sayyoruz. nk bata sayn
Babakan olmak zere, Adalet Partisinin hemen btn sorumlular, bir yldr bizi bu
konuda akla aryorlar.

11
Biz, yeteri kadar ak olduumuz, ak konutuumuz kansndayz. Fakat kendileri
sylediklerimizi ya anlamyorlar ya da anlamaz grnyorlar. Onun iin, bu konudaki
grlerimizi daha ayrntl olarak anlatmaa almakta fayda vardr.

Geri, Sayn Babakan, gene Senato konumasnda:

Ortann solunu ve dzen deiikliini kylye anlatabildiinizi iddia ediyorsunuz.
Bana anlatabileceinizi zannetmiyorum, demitir.

Biz de zannetmiyoruz. Ama bir kez daha deneyeceiz. Gerekirse, (baka vesilelerle
de anlatmaa devam edeceiz. Btn lkede, bunu anlamayan, yalnz Sayn
Babakanla yakn arkadalar kalncaya kadar anlatacaz.

imdi, bu girile izdiim ereve iinde, esasa geiyorum.

Ksa bir hatrlama, vaktiyle Adalet Partisinin Trk halkna ne kadar yersiz ve tutarsz
vaatlerde bulunmu olduunu ortaya karacaktr.

Bu hatrlatmay yaparken, Adalet Partisinin her ofre bir vasta gibi, fantezi
niteliindeki, ciddiyetten uzak vaatlerine nem vermeyeceiz. Geri Sayn
Babakan, 1965 seimlerinden nce partisinin resmen yapt bu vaadi, son basn
konferansnda da tekrarlayacak kadar, ofr vatandalarmzn birer vasta sahibi
olmasnn imknlarn aratrmaktayz diyecek kadar, ciddiye alr grnmektir.

12
Ama bu vaat ilk yapldndan beri kamyon fiyatlarnn iki misli artm olduu ve
ofrler iin yeni bir vergi yknn getirilmek zere bulunduu gz nnde tutulursa,
artk en iyimser bir ofr vatandan bile, bu sze nem verdii, bu sz ciddiye
ald herhalde dnlemez. (1)

Biz, daha ciddi baz konularda birka hatrlatma yapmakla yetineceiz.

DORU TEHS YANLI TEDAV

Adalet Partisi, muhalefette iken, hatt iktidara geldikten sonra da uzunca bir sre,
Trkiye'nin temel sorunlarna doru tehisler koyamamt. lkemizin gelimesini,
shhatli bir toplum dzenine kavumasn, halkmzn ounluunun yoksulluktan
ve smrlmekten kurtulmasn engelleyen kkl nedenlerin, dar boazlarn,
dzen bozukluklarnn neler olduunu kavrayamamt.

Ancak, iktidara geldikten bir sre sonra, Adalet Partisi, Trkiye'nin gereklerini
renmee, daha dorusu bu gerekleri kabul etme zorunluluunu duymaa
balamtr.

_____________
1 CHP. hzl kalknma iin gerekli fedakrlklara, gc yeten btn yurttalarn
katkda bulunmas gerektii dncesindedir. phesiz, ofrlerden de byle bir
katk beklenebilir. Fakat AP iktidarnn ofrlerden bunu beklemee hakk yoktur.
nk:

1. Adil llerle vergi demeyen veya hi vergi demeyen baz yksek kazanl
kimselerin veya teebbslerin, (rnein byk toprak sahiplerini, yabanc sermaye
krlarn araclktan veya tefecilikten byk kazanlar salayanlar) gerei gibi
vergilendirmek iin, AP. iktidar herhangi bir vergi reformu yapmamtr ve yapmak
eiliminde de grnmemektedir.
2. Bu vergi ofrlere APnin 1965 seimlerinden nce verdii, Babakann da 26
Ocak 1968 tarihli basn konferansnda tekrarlad szle elimektedir. Bu vergi, her
ofrn bir vasta sahibi olmasn kolaylatrmak syle dursun, belki baz ofrlerin
vastalarn elden karmalarna bile yol aacaktr.

13
Fakat yeni yeni renip kavramaa balad bu sorunlara, bu engellere tutarl ve
geerli zmler getirmek cesaretini hl gsterememektedir.

kinci Be Yllk Plan, resm bir belge olarak, bu durumu aka ortaya koymaktadr.

Adalet Partisi iktidar, bu belge ile -herhalde bir lde planlama uzmanlarnn da
etkisiyle- Trkiye'nin temel sorunlarn geni lde idrak etmi; ekonomik ve sosyal
alandaki dzen bozukluklarn, ksmen de olsa, grm ve itiraf etmitir.

Fakat ne are ki, Adalet Partisinin statkocu yaps ve tutucu karakteri, Planda az
ok doru olarak konan birok tehislere, doru ve cesur, geerli ve tutarl tedavi
ve zm yollan getirmesini imknsz klmtr.

O yzden de, Adalet Partisi iktidar, bir hastala zatrree tehisi koyup zatrreeyi
sadece aspirinle tedaviye kalkmak gibi; ameliyat gerektii sonucuna varp, hastay
narkozla bayltmak ve o hlde brakmak gibi; tansiyon dkl tesbit edip,
tansiyonu daha da drc illar vermek gibi, davranlara srklenmitir.

Bu benzetilerimizde hi bir mbala olmadn gstermek iin, ksaca, birka

rnek vermek isterim.

kinci Be Yllk Pln, gelir dalmndaki adaletsizlii belirtmekte; ona ramen, Adalet
Partisi iktidar, bu adaletsizlii daha da arttrc bir yol izlemektedir. nk
kyllerimizin byk bir ounluunun geim seviyesi dmekte; memurlara
iilere verilen zamlar, fiyatlara yaplan zamlar fazlasile silip gtrm
bulunmaktadr.

Blgeleraras dengesizlik kabul edilmekte; en az gelimi blgemiz olan Douya

zel sektrn yatrm yapmad dorulanmakta; buna ramen, devlet
btesinden douya ayrlabilecek geni kaynaklar, Uygulama Kanunu ile, zel
teebbse verilmektedir.

14
Vergi dzenindeki adaletsizlik belirtilmekte, fakat bu adaletsizlii giderici herhangi
bir kkl reforma yanalmamaktadr. Hatt, en adaletsiz vergi tr olan dolayl
vergilerin, kinci Be Yllk Plan dneminde daha da arttrlmas ngrlmektedir.

Toprak dalmndaki ve tarmsal gelir dalmndaki adaletsizlik ve dengesizlik ve

bunlarn tarmsal retim zerindeki olumsuz etkileri, Planda da, Plann dayand
resm raporlarda da aka belirtilmekte; fakat bu dengesizlii ve adaletsizlii
dzeltici tedbirler reddedilmektedir.

D ticaret dzenindeki aksaklklar belirtilmekte, ama aresi gsterilmemektedir.

D yardma ballktan kurtulmann, yalnz shhatli bir gelime iin deil, ulusal
bamszlmz glendirmek ve gvence altna almak iin de gerekli olduu
ifade edilmekte, ama d yardma ballk sresinin uzatlaca aklanmaktadr.
Oysa, d yardm imknlarnn da, zellikle Amerika'nn son kararlan zerine, gitgide
darald ortadadr.

Bankacln ve kredi dzeninin aksakl ve adaletsizlii, Planda ve Devlet

Planlama Tekiltnn resm belgelerinde aka ve btn aclyla belirtilmekte,
tefeciliin yaygnl, hatt Merkez Bankas ve Ziraat Bankas tarafndan da
desteklendii itiraf edilmekte, ama bu durumu dzeltici tedbirler de getirilmemektedir.

zel kesimin baboluu, ekonomik gelimemize gereken katkda bulunmad,

Plan amalarna ulalmasn engelledii belirtilmektedir.

15
Fakat bunun da tedbirleri gsterilmemektedir.

Aracln sosyal ve ekonomik sakncalar kabul edilmekte fakat aracl azaltc

tedbirlerden kanlmaktadr.

Trkiye'de devletiliin ne gibi zaruretlerden doduu belirtilmekte, ama devletiliin

aleyhinde vaziyet almaa devam edilmektedir.

Planda, geleneksel, toplum dzeninden sratle kmamz gerektii, geleneksel

toplumun hayat tarzndan, alkanlklarndan, tutuculuundan, hatt deer
llerinden bir an nce kurtulmamzn art olduu ileri srlmektedir. Ama,
sonradan gene Partisinin tutuculuunu hatrlam olacak ki, Sayn Babakan, son
konumalaryla, gelenekiliin, geleneksel deer llerine balln erdemleri
zerinde yeniden durmaa balamtr.

Sosyal ve ekonomik yapda kkl deiikliklere, bunlarla balantl olarak baz

kurumsal deiiklik ve iyiletirmelere kesin ihtiya olduu belirtilmekte, fakat bunlarn
nasl gerekletirilecei gsterilmemektedir. Bunlar gerekletirmenin temel koulu
olan dzen deiiklikleri ise, Adalet Partisi tarafndan, kesin olarak reddedilmektedir.

Eitimin, zellikle teknik eitimin, kalknma ynnden, Plan amalarna ulama

ynnden nemi zerinde durulmakta, fakat uygulamada ve Btede, teknik
eitimden ok -din eitimine arlk verilmektedir.

16
TUTARSIZLIIN TEVL
Bu gibi elime ve tutarszlklar belirtirken, hemen ekleyelim ki, 1968 Bte
tasars, ve bu tasarnn temelini tekil etmesi gereken 1968 yllk program, gelir
ve harcama hedefleri bakmndan ve baka baz bakmlardan, birbirinden ne
kadar farkl olursa olsun, esas karakterleri bakmndan Adalet Partisinin tutucu
felsefesine ve kinci Be Yllk Plann statkocu yapsna son derecede uygun
dmektedir.

Esas karakterdeki ve temel felsefedeki bu uygunluk dnda, Programla Bte

arasnda, hedefler bakmndan yer alan artc farkllklara, Sayn Babakan, son
Senato konumas ile daha da artc bir izah yolu aramaktadr.

Farklarn rakamlarla belirtilmesi karsnda, gerei inkr edemeyecek duruma den

Sayn Babakan, Bte ile Program arasnda anlay fark vardr diyerek, ak bir
itiraf da bulunmakta, ve u garip tevili yapmaktadr:

ayet Btedeki bir rakamla Programdaki bir rakam ayni deilse, bu, iki dokman
arasndaki tutarszlktan dolay deil, iki dokmanda gsterilmi rakamlarn farkl
eyleri ifade etmesindendir. Bu rakam farklarn Bte ile program arasnda bir
elime olarak almamanz rica ederim. Biz elime ile huzurunuza gelmeyiz. Bu
kadar basit bir hatay islemeyiz.

Byle demektedir Sayn Babakan...

Birbirinin hemen ard sra, ayni Bakanlar Kurulunun imzalaryla yaymlanan iki
dokmanda, ayni hedefler iin ayr ayr rakamlar verilecek, ve bu, bir tutarszlk, bir
elime olmayacak!... Sayn Babakann bu iddiasn kabul edebilecek, hatt
anlayabilecek, bir tek saduyulu insan tasavvur edemiyorum.

17
Kald ki, Bte gerekesinin Giriinde de, 1968 Mal Yl Genel ve Katma Bte
Kanun tasarlarndan, kinci Be Yllk Kalknma, Plannn ve 1968 Programnn esas
ve hedeflerine uygun olan bu bteler diye sz edilmektedir. (2).

yle olmas da gerekirdi, nk, herkes bilir ki, planl kalknma ilkesini benimseyen
bir lkede, yllk bteler, yllk programlarn uygulama aracdr.

Bte tasarlarnn dayand mal ve iktisad politikann statkocu ve tutucu yn ile

Adalet Partisi felsefesine uygunluunu ksaca belirttikten sonra, Adalet Partisinin
eski szleriyle imdiki tutumu arasndaki elimelere birka rnek vermek isterim.

PAHALI DEVLET YNETM

Pahal devlet ynetimi, Adalet Partisinin, muhalefette iken en ok zerinde
durduu ve istismar ettii konulardan biri idi. 1965 Seim Bildirgesinde ve Adalet
Partisi Hkmet Programnda da bu konuya yer verilmiti. Sayn Demirel Hkmet
Programnda aynen yle diyordu:

Yldan yla, kamu harcamalarnn hem hacim hem de mill gelire nisbetle yzdesinin
artmasn nlemek, yksek masrafl bir bte politikasna son vermek azmindeyiz.

Fakat, o gnden bu yana, byle bir azmin en kk belirtisi grlmedii gibi, bu

azimden bir daha sz de edilmemitir.

____________
2 Nitekim Maliye Bakan Sayn Cihat Bilgehan da, 15 ubat 1963 gn Millet
Meclisinde Btenin tm zerinde yapt konumada, Programla Btenin birbirine
paralel olmas gerektiini belirtmitir.

18
Hatt byle bir azmin szn etmek yle dursun, Sayn Babakan, son Senato
konumasnda, masraf btenin savunmasn yapm, Bu bte kafi derece
masraf bir bte deildir demitir. Cri masraflardan istediiniz kadar ksmann
imkn elinizde yok. Mmkn deil, demitir. Aczini itiraf etmitir.

Mmkn deildi de, 'koalisyonla iktidara gelip devlet ilerinin nasl yrdn
yakndan grmek frsatn elde ettikten sonra bile, niin, 1965 seimlerine kadar,
masraf bte aleyhdarlna, pahal devlet edebiyatna o kadar geni yer
vermilerdir?..

Vaktiyle bu edebiyat yapan Adalet Partisinin kendi iktidarnda, devlet mekanizmas

eskisinden ok daha pahal almaya balam; car harcamalar byk lde
ykseltilmi; devlet paras sorumsuzca harcanmaa; trenler iin milyonlar
sarfedilmee; devlete pahalya mal olan yolsuzluklara gz yumulmaya; partizanlk
yznden, zellikle devlet iletmelerinin kaynaklar byk lde israf edilmee
balamtr. Bir takm ksr devlet harcamalar arttrlm; geni halk topluluklarna
gtrlen kamu hizmetlerinde hi bir nemli art olmakszn, sayn Demirel'in
deyiiyle, devlet harcamalarnn hem hacmi, hem mill gelire nisbetle yzdesi
arttrlmtr.

Bylece, Adalet Partisi iktidarnn, mill ekonomi zerindeki yk, ve sznde

durmaynn maliyeti, en ktmserlerin bile tahminlerini amtr.

Demirel Hkmetlerince hazrlanan btelerin ne kadar israf olduunu anlamak

iin, her btede, bir nceki yla gre, bir milyarn stnde cari masraf art
yapldn; bu artlarn, 1966 Btesinde yzde 13,1967 Btesinde yzde
13,6,1968 Btesinde de yzde 10,1 gibi ok yksek oranlara ulatn ve ylda 3
milyar 500 milyon liray bulduunu gz nnde tutmak yeter, sanrm.

19
Bylesine masraf bir devlet ynetimi ve bte politikas, Plan hedeflerine de,
kalknmann gerekli kld sermaye birikimine de, Sayn Demirelin ve Partisinin,
Hkmet Programndaki ve eski szlerindeki iddialarna da taban tabana zttr.

DEVLET KAPTALZM
Adalet Partisinin, muhalefette iken, ve iktidara yeni geldii sralarda nemle zerinde
durduu bir baka konu da, zel teebbslk - devletilik konusu idi. Btn
siyasal belgelerde ve resm demelerde, Adalet Partisi, ar zel sektrc, liberal
bir ekonomik gr savunurdu. Devletiliin kesin snrn izeceini, ve karma
ekonomiyi zamanla liberal kapitalist bir ekonomi dzenine dntreceini
sylerdi.

Sayn Demire!, 1965 Seim kampanyasnda, bu konuda, baknz ne diyordu:

Devletin, hi bir zaman, ferdin teebbs ve sermaye gc ile yapabilecei ilere

girmesine tarafdar deiliz....

Oysa, Adalet Partisi iktidara geldiinden bu yana, devletin yapt yatrmlarn,

girdii ilerin en az yzde 80'i, nazari olarak ferdin, teebbs ve sermaye gc
iie yaplabilecek ilerdir.

Biz, elbette bundan ikyeti deiliz. Ama Adalet Partisinin temel felsefesinin
memleket gereklerine aykrln gstermesi bakmndan bunun zerinde duruyoruz.
Nitekim, Adalet Partisi iktidar da, eski sz ve iddialarn unutarak, memleket
gereklerine bir lde boyun emek zorunda kalmtr.

Trkiye'de fertlerin, kendi teebbs ve sermaye gleriyle yapabilecekleri bir ok

yatrmlar devlete brakmalarnn balca nedeni, bugnk dzende, o verimli ve
yararl yatrmlar yapmakszn, havadan sudan, daha dorusu halkn ve devletin
srtndan, ok daha kolay ve ok daha byk krlar salamalarnn mmkn
oluudur.

1965'den bu yana, devlet yatrmlarnn hem mutlak seviyesi hem de nisb nemi
hzla artmtr. zel teebbsle devletin ekonomik faaliyet atatlan arasnda -evvelce
Adalet Partisi tarafndan ve Sayn Demire! tarafndan iddia edildii gibi- kesin snrlar
izmek yle dursun, gnlk ve keyf kararlarn etkisi altnda, zel kesimdeki is
hayat, daha byk bir huzursuzlua ve kararszla, dzen bozukluunun artmas
karsnda da daha ok sorumsuzlua srklenmitir.

Fakat Adalet Partisinin fiilen devleti tutumuna bakp da, onun halktan yana bir
iktidar olduu, yle bir iktidar hline geldii sanlmamaldr. Adalet Partisi
iktidarnn elinde, devletilik, bir ksm besleme zel teebbsn ve halk
smrenlerin yararna ileyen bir devlet kapitalizmidir. Bir partizanlk ve siyasal
rvet aracdr.

DI TCARETTE DZENSZLK
Hkmet Programnda Sayn Demirelin nemle zerinde durduu bir baka nokta
da d ticaret rejimi idi. Bu konuda aka verilen sz u idi:

21
Dviz kontrolleri tedricen azaltlacak ve Trkiye serbest bir iktisat dzeninin
kamlayc dinamik artlar iinde almaya balayacaktr.

Arada geen iki buuk ylda bu sz de unutuldu. Tam tersi ynde bir uygulama
balad. O kadar ki, 1967'de, libere ithaltn ilgili Bakanlklarn iznine balanmas
gibi, grlmemi yeni bulular ortaya clkt. Serbest iktisat dzeninin kamlayc
dinamik artlar yerine, ithaltta ve montajclkta artan dzensizliklerle, pahal ve
verimsiz ileyen usllerle karlald.

A.P. VE PLANLAMA
Muhalefetteki Adalet Partisinin nemli ikyet konularndan biri de planlama idi.
Adalet Partisi, Devlet Planlama Tekiltnn ve planl kalknma ilkesinin karsn da
yer almt. Plnclar Marxistlikle itham etmiti.

ktidara geldikten sonra da, bir sre, Adalet Partisi, planlama karsnda bu
davrann devam ettirdi. Sayn Babakan, 1965 - 1966 yllar boyunca, Devlet
Planlama Tekiltn bir yana itti. Bu tekilt ve bu tekiltn yelerini kk
drmek, nemsizletirmek iin elinden geleni yapt. Aylarca Devlet Planlama
Tekiltna uramad gibi, Yksek Planlama Kurulunu da uzun sre toplamad.
Daire Bakanlarnn verdikleri nemli raporlar okumad. Planl dnemde devletin en
hayat mevkilerinden biri olan Devlet Planlama Tekilt Mstearlna', uzun
zaman, bir atama yapmad.

Planlamay bilinli ve inanl olarak benimseyen hor lkede, planlama tekilt

yneticilerinin zel bir durumu olduu hlde. Sayn Demirel, onlar, emir kulu
durumunda basit birer memur olarak grd ve gsterdi.

22
Tekilt iinden ykmak ve halkn gznden drmek iin elinden geleni yapt.

1967'den itibaren ise, Sayn Demirel'in Devlet Plnlama Tekiltna kar davran
birden bire deiti. Bana bir eski yakn arkadan getirdi. ylelikle, planlamann -
dizginlerini silki skya kendi eline almak istedi.

stelik, Yetki Kanunu veya Uygulama Kanunu diye bilinen kanunla da, Devlet
Plnlama Tekiltna ar yetkiler vermek, bu tekilt, btn icrac dairelerin stnde
icra yetkileriyle donatmak yoluna girdi.

Bu yeni tutumun sonucu olarak da, Devlet Plnlama Tekilt, bir merkeziyeti
plnlama rgt durumuna getirildi. yle iki, bugn Trkiye'de Devlet Plnlama
Tekiltna tannm olanlar lsnde yetkilerin ve bu tekilt iin benimsenen
lde icracln ve bir anlamda merkeziyetiliin, artk bir ok komnist lkelerin
plnlama tekiltlarnda bile grlemeyecei rahatlkla sylenebilir.

PLN KMLERE SEVML?..

Fakat Sayn Demirel'in plnlama ile ilgili bu yeni tutumu da yanl
deerlendirilmemelidir. Demirel hkmetinin, birdenbire cidd bir plnlama gereini
idrak ettii iin, bu yolda olumlu bir evrim gsterdii iin, byle bir tutum deiiklii
yapt sanlmamaldr.

Devlet Plnlama Tekiltna imdi verilen ar merkeziyeti ve icrac karakterle, ne

ok muhta bulunduumuz gerek bir pln disiplini salamak ne de Anayasa ve Pln
gerei olduu halde imdiye kadar yaplmayan veya yaplamayan toprak reformunu,
vergi reformunu, personel reformunu yapmak veya zel sektr pln amalarna
daha uygun alr duruma sokmak dnlmtr.

23
Devlet Plnlama Tekiltna imdi verilen ar merkeziyeti ve icrac karakterle
gdlen ama, sadece, yoksul halktan alnan vergilerden, dar gelirli cretlilerin
emeklilik fonlarndan toplanan paralarla, bir ksm zel teebbs, besleme
metodlaryla, devlet ve halk srtndan, daha bol ve kolay kazan imknlarna
kavuturmak ve hkmetin elindeki partizanlk, bask ve siyasal rvet
imknlarn artrmaktr.

1950 . 60 arasnda olduu gibi, zorlama ve besleme karma teebbsler kurarak,

karma ekonomimizi karmakark hale getirmek ve devlet srtndan fert zengin etmek
imknlar yeniden canlandrlmak, her gelen yabanc sermaye mracaatna, ince
eleyip sk dokumak szn yeil k yakp kolaylk gstermek hevesleri de, bu an yetki
artrmnda rol oynamtr.

Devlet Plnlama Tekiltndan bir yetkilinin Drdnc Sanayi Kongresinde yapt

aklamaya gre, 1967 nin ilk 8 aynda Yabanc Sermaye Komitesi 150 milyon liralk
giri izni verdii halde, yetki Devlet Plnlama Tekiltna getikten sonra, 4 ayda,
bunun iki kat, 302 milyon liralk yabanc sermayeye giri izni verilmitir.

Bu kadar ani olarak yabanc yatrmclarn iyiniyetleri artm, projeleri iyilemi, ar

tatl kr hevesleri azalm olamayacana gre, Devlet Plnlama Tekiltnda kurulan
yeni komitenin gsterdii bu cmertlik, olsa olsa, Adalet Partisi felsefesini tam
benimsemi bir komite olmasyla ve aralarnda hi bir iktisat bulunmamasyla izah
edilebilir.

24
Oysa, memleket yarar asndan byk bir titizlikle elenmeyen yabanc sermayenin,
mill ekonomimize kattndan ok daha fazlasn memleketten alp gtrdn,
ilerde rnek ve tantlaryla gstereceim.

Bir ara sevimli pln temasn ileyen Adalet Partisi, yle anlalyor ki, halka deil,
bir ksm zel teebbse ve yabanc sermayeye sevimli grnebilecek bir plnlama
tutumu benimsemitir.

SOSYAL LKELERDEN UZAKLAI

Adalet Partisinin ve Demire! hkmetinin vaktiyle ak ve kesin olarak yaptklar
siyasal tercihlerle sonraki uygulamalar arasnda grlen bu gibi elimelere dana
ok rnekler verilebilir. Sosyal adalet ilkesine uygun bir ekonomik gelimenin
salanmas, kitlelere i imknlar aan bir tam alma politikasnn izlenmesi,
blgeleraras gelime farkllklarnn azaltlmas gibi konularda, hkmet programnda,
kinci Be Yllk Plnda yer alan ilkelerden de Adalet Partisinin uygulamada ne kadar
uzaklat ortadadr. 1968 bte tasarlar, Adalet Partisi iktidarnn, zellikle sosyal
bakmdan bu ters gidii devam ettireceini gsteren yeni belgelerdir.

YAPISAL DEKLKLER VE AP.

Adalet Partisi hkmetinin, memleket sorunlarna tehis koyma bakmndan az ok
ilerledii izlenimini veren kinci Be Yllk Plnla, 1968 Programn ve Bteyi
karlatrdmz zaman da bir ok elime ve tutarszlklar gryoruz.

kinci Be Yllk Pln, kendine zg ekingen ifade ve statkocu yaps iinde bile, bir
gerei olduka ak bir ekilde dile getiriyordu: Trkiye'nin kalknmas sosyo-
ekonomik baz yapsal deiikliklerin gerekletirilmesine baldr...

25
Bu yap deiikliklerini gletiren bir talkm dar boazlar vardr... Bu dar boazlarn
almas iin insantoprak ilikilerinin yeniden dzenlenmesi, retici ile tketici
arasndaki ilikiler in yeni bir dzene oturtulmas gerekmektedir... Tasarruf
yetersizlii, dviz yetersizlii ve yetimi insangc yetersizlii gibi temel sorunlarn,
baz kkl tedbirlerle zlmesi gereklidir.

kinci Be Yllk Plnn bu gerekleri kabul etmesine ramen, 1968 Yllk Program da,
1968 Btesi de, bu sorunlar tutarl zm yollarna balayabilecek biimde
hazrlanm deildir.

CAR GDER ARTII

Pln stratejisinde ve kinci Plnda kabul edilen hedef ve ilkelerle 1968 program ve
btesi arasndaki nemli farklardan biri de udur:

Pln, ylda yzde 7 gelime hzna ulaabilmek iin gereken fonlarn salanmas
amaciyle devlete nemli bir tasarruf yaratma grevi vermitir. Devlet bu
grevini yerine getirirken, bir yandan kamu gelirlerinin arttrlmasna, bir yandan da
kamu cari giderleri artnn ok ll oranlar iinde tutulmasna 'dikkat edecektir.
Oysa, byle bir grevin 1968 Btesinde yerine getirilmesi anlamna gelebilecek hi
bir tedbir veya tutuma rastlamak mmkn deildir. Tersine, lsz bir cari gider
art Btede ngrlmtr ve Btede ngrlen art, Plndakinin de,
Programdakinin de ok stndedir. kinci Be Yllk Kalknma Plnna gre, kamu can
harcamalarnn yllk ortalama art tavan % 8,5'dir... Plndan birka ay sonra
Meclise sunulan 1968 programnda bu oran % 9,2'ye karlmtr.

26
1968 btesi ile, ve TBMM. Karma Komisyonunun btede yapt deiikliklerle de
% 10,1'e ykseltilmitir.

imdi, Sayn Babakann iddia ettii gibi, bu rakamlarn farkl eyler ifade ettikleri
nasl sylenebilir ve bu farkllklarn, bir elime, bir tutarszlk, bir kararszlk ifadesi
olmadna vatanda nasl inandrabilir?

Cari giderlerin art hznda, Plnla bte arasndaki fark, yaklak olarak l milyar
liralk bir fonun yatrmlar yerine ksr tketim harcamalarnda kullanlmas anlamna
gelmektedir.

Bunun bir baka anlam da udur: 1968 ylnda karlalacak tasarruf a, Plnda
da, yllk programda da grlenden ok daha byk olacaktr. Yatrmlarda da o
lde geride kalnacaktr.

TASARRUF AII
Pln tahminlerine gre, 1968 de Trk ekonomisinin ek tasarruf gerei 2 milyar 400
milyon lira olacakt; bunun l milyar 800 milyonu d kaynaklardan, 600 mil yn da i
kaynaklardan (yani yurt ii tasarruflar arttrlarak) salanacakt.

1968 Programna gre ise ek tasarruf gerei 400 milyon artarak 2 milyar 800
milyon liraya ulamaktadr; ve bunun 2 milyar 60 milyonu d kaynaklardan
salanabilirse, yurt ii tasarruf a 765 milyon lira olacaktr.

Fakat 1968 Btesi, Trk ekonomisinde sanki hi bir tasarruf a sorunu yokmu
gibi, bu bakmdan son derecede sorumsuz bir tutumla hazrlanmtr.

27
Oysa, yurt ii tasarruf a nn, iki nedenle, program tahminlerinden ok daha
fazla olaca meydandadr.

Birinci neden, btenin, kamu cari giderlerini, program hedefinin 806 milyon lira
stne karm olmasdr. kinci neden, d yardm salamann bu yl daha da
glemi bulunmasdr.

Gereki bir tahminle, Trkiye'nin 1968de ancak 140 milyon dolarlk yani, program
tahmininden 800 milyon lira daha noksan olmak zere, l milyar 260 milyon liralk bir
d kaynak salayabilecei kabul edilmelidir. Bu takdirde, Trk ekonomisinde
plnlanm yatrmlarn gerekletirilebilmesi iin baka konularda program
tahminleri doru saylsa bile yurt ii tasarruflar da 2 milyar 400 milyon liralk bir
artn salanmas gerekmektedir.

yle iki:

(1) Programda kabul edilen

Ek tasarruf gerei 765 Milyon liradr.

(2) Btede cari gider artndan

doan ek tasarruf gerei 806 Milyon liradr.

(3) D kaynaklarn yeterince

salanamamasndan meydana
gelen ek tasarruf gerei de 800 Milyon liradr.

(4) Toplam ek tasarruf gerei

(tasarruf a toplam) 2 Milyar 371 Milyon lira olmaktadr.

28
Bte tasars bu gerei kabul etmedii ve ona gre hazrlanmad iin, 1968
ylnda, bir yandan enflsyonist eilimlerin iddetlenmesi, bir yandan da plnlanm
yatrmlarn gerekletirilememesi temeli atlm bir ok yatrm projelerinin
srncemede kalmas beklenmelidir.

DI KAYNAKLARA BALILIK
1968 Btesi ile Pln ve Program arasndaki bir baka nemli fark, Trkiye'nin d
kaynaklara ballktan kurtarlmas hedefi ile ilgilidir.

kinci Be Yllk Kalknma Plnnn ok tartlan hedeflerinden biri, bilindii gibi, Trk
ekonomisinin d kaynaklara balln tedricen azaltmak ve 1975 de lkemizi d
yardma muhta olmaktan kurtarmaktr. Biz, bu Pln erevesinde bu hedefi uygun
bulmakla beraber, 1975 yerine daha erken bir tarihin hedef alnabilecei
kansndayz. Plnn bu bakmdan gerekli abay gstermediine inanyoruz.

Buna ramen, 1968 Btesinin ve Programnn getirdii d yardm ihtiyac, Plnn

ngrd miktar nemli lde asan bir rakama varmaktadr. 1968 yl iin d
finansman gerei, Plnda 277 milyon dolardr; 1968 programna gre ise, 37 milyon
dolar fazlasiyle 314 milyon dolardr.

1967 ylnda elde edilebilen d finansman imknlarnn 210 milyon dolar evresinde
kald gznnde tutulursa ve gerek Birleik Amerika'nn d yardmlarnda yapmay
kararlatrd ksntlar gerek Konsorsiyum'un dier yelerinin ekonomik durumlarnn
olumsuz yndeki gelimeleri hesaba katlrsa, 1968 yl iin 314 milyon dolarlk bir d
yardm elde etme umudunun ne kadar hayalci olduu kolaylkla anlalr.

29
1968 iin, (proje ve program 'kredileri toplam olarak) ancak 220 225 milyon dolarlk
d finansman imknnn gereklemesi "beklenebilir.

Bu durumda, Btedeki eitli gelir kalemlerinin ve karlk paralar fonu tahminlerinin

buna gre dzeltilmesi; yatrm ve harcama hedeflerinin, gereki bir tutumla yeniden
gzden geirilmesi gerekecektir.

SOSYAL ADALET TEDBRLERNN YETERSZL

1968 Btesinin en zayf ve Anayasamzda ngrlen dzene en aykr ynlerinden

biri de, daha nce belirttiimiz gibi, sosyal adalet ilkelerine gre hazrlanmam
olmasdr. Bu bte ile, Adalet Partisinin sosyal adalet ve sosyal devlet
anlaynn ne kadar yetersiz, ne kadar geri olduu, bir kez daha aa kmaktadr.

Gerekede, Btenin sosyal adaleti ligine gsterilebilen sadece iki delil vardr.
Bunlardan biri, tasarruf bonosundan baklk snrlarnn ykseltilmesi, br de
Adalet Partisi iktidara geldiinden beri ertelenen en az geim indirimi artnn bu yl
ertelenmemesidir.

Bylece dar gelirli cretlilerin ellerine 15-20 lira fazla para gemesiyle Trkiye'deki
byk gelir dalm adaletsizliinin giderilmi, hatt hafifletilmi olmayaca aktr.

Kald ki, en az geim indiriminin ykseltilmesi, iki yldan beri dar gelirli cretli
vatandalarn hakk idi. Adalet Partisi hkmetinin, iki yl geciktirmi olduu bir hakk
imdi bir atfet gibi gstermesi ok gariptir.

30
AP. iktidara gelir gelmez Meclise bu konuda bir erteleme kanunu sevk etmiti. 1966
banda uygulanmas kanun gerei olan yeni en az geim indirimi haddinin
ertelenmesini istemiti. O srada baz muhalefet szcleri, yrrlkteki kanunun
tand yetkiye dayanarak, evvelce CHP. hkmetinin de yapm olduu gibi, AP.
hkmetinin de hi deilse iiler iin geim indirimini 1966 bandan itibaren
ykseltecek bir kararname kartmasn istediler. O srada Maliye Bakan bulunan
hsan Grsan kanunun mzakerelerine katlmamt. Onun yerine hkmet adna
konuan zamann Devlet Bakan sayn Cihat Bilgehan 24 ve 28 Aralk 1965 gnleri
TBMM. 'si krssnden tam drt defa sz verdi: iler iin bu yolda bir
kararnamenin mutlaka karlacan syledi. Bunu Sarahaten ifade etmekteyiz,
dedi; Sureti mutlakada yapacaz dedi.

Fakat Meclis tutanaklarna drt defa geen bu hkmet sz iki yl yerine getirilmedi.
Daha sonra bizzat sayn Cihat Bilgehan, Maliye Bakan olduu halde yerine
getirilmedi.

Devlet Plnlama Tekiltnn resm raporlarnda aklandna gre, Trkiye

nfusunun dk gelirli yzde 80'i, mill gelirden yzde 43 pay alrken yksek
gelirli yzde 20'si, mill gelirden yzde 57 pay almaktadr.

Mill gelirden yarnn altnda pay alan, dk gelirli yzde 80 nfus ise,
Trkiye'nin en ok alan, en ok yorulan, mill gelir artna en ok katkda
bulunan insanlarndan, kyl ve iisinden, esnafndan, memur, subay ve
retmeninden meydana gelmektedir.

Bu, adaletsizliin, en az geim indirimini birka lira ykseltmek gibi hem de yllarca
gecikmeyle ykseltmek gibi tedbirlerle dzeltilmesine imkn yoktur.

31
Kald ki bu szde sosyal adalet tedbirleri, Trkiye'nin asl yoksul kitlesi olan
kyllerin gelir durumunu hi etkilememektedir.

Trkiye'de sosyal adaletsizlikleri, gelir dalm dengesizliini, blgeler aras

adaletsizlii azaltmann gerek yolu, Adalet Partisi iktidarnca hazrlatlan kinci Be
Yllk Plnda bile, ak - kapal ifadelerle lzumu belirtilen fakat hi bir tedbire
balanmayan yapsal deiiklikleri ve dzen deiikliklerini gerekletirmektir.

GELR DAILIMINDA DENGESZLN NEDENLER

kinci Be Yllk Pln ve Devlet Plnlama Tekiltnca hazrlanan belgeler de aka
gsteriyor ki:

1. Trkiye'de gelir dalm dengesizliinin ve adaletsizliinin balca

nedenlerinden biri toprak mlkiyeti dzeni, daha dorusu dzensizliidir.

2. Bir baka neden, d ticaret dzeninin bozukluudur.

3. Bir bakas, kredi dzeninin bozukluu ve adaletsizliidir.

4. Gene bir baka esasl neden, reticiyi de tketiciyi de smren araclk

dzenidir.

5. Vergi dzeninin bozukluu ve adaletsizlii de, gelir dalmnn ve sosyal

adaletsizliin nemli nedenlerinden biridir.

6. Eitim sistemimizdeki adaletsizlikler de Trkiye'deki sosyal adaletsizliin,

hatt imkn ve frsat eitsizliinin balca nedenleri arasnda saylabilir.

32
Bu konularda kkl tedbirler alnmadan, cesur fa kat demokratik reformlar
yaplmadan, sosyal adaleti salamann, gelir dalm dengesizliini dzeltmenin,
hatt, ilerde aklayacamz nedenlerle, ekonomik gelimemizi bir lnn stnde
hzlandrmann ve hzl olarak devam ettirmenin mmkn olaca dnlemez.

Bu tedbirler alnmadka, bu yndeki yap ve dzen deiiklikleri yaplmadka, emek

karl olmayan, ekonomik gelimemize hi bir katkda bulunmayan hak edilmemi
servet younlamalar devam edecek ve aln terinin smrlmesi srp gidecektir.

Trkiye kadar sosyal adaletsizlik ve dengesizlikler iinde bulunan bir lkede, bir
iktidarn, sosyal adalet getiriyorum diye, tasarruf bonosuyla ve en az geim
indirimiyle ilgili iki kk tedbiri gstermesi, halkmz bakmndan ok ackl, iktidar
bakmndan da pek gln bir davrantr.

33
 2

Ekonomik Koullar
ve 1968 Btesi

1968 Bte Tasarsn ve getirdii politikay, siyasal belgeler ve temel ekonomik

belgeler ile karlatrarak yaptmz deerlendirmeyi imdilik burada keserek, biraz
da, Bteyi, 1967 yl sonunun ekonomik koullar asndan deerlendirmee
alalm.

Bunu yaparken, nce), 1967 ylndaki gelimeleri, sonra da 1968 iin beklenen
eilimleri ele almak; ve 1968 Btesinin bu adan gereki olup olmadn,
Trkiye'nin temel sorunlarnn zmne yardmc olup olamayacan yani bir
kalknma arac olarak etkinliini eletirmek uygun olur.

34
1967'DEKI GELiMELER VE GEREK DURUM
1967 ylnn ekonomik gelimeleri, resm belgelerde ve Babakanla baz Bakanlarn
demelerinde, gereki saylamayacak bir ekilde deerlendirilmektedir.

Asl tehlikeli olan, bu ar iyimser deerlendirmeye, yalnz halk inandrmaa

almalar deil, kendilerinin de inanmalardr.

Sayn Babakann basn toplantsnda sylediklerine, Sayn Maliye Bakannn bteyi

sunu konumasna ve bte gerekesindeki tablolara baklrsa, Trkiye'de her i
yolunda gitmektedir; Pln hedefleri gerekletirilmektedir: sna retim hzla
ykselmektedir; ihracat gelimektedir; hatt dviz rezervlerimiz artmaktadr.

Bir de, resm istatistik ve belgelere dayanarak gerek durum nedir, onu tesbit etmee
alalm...

1. 1967 de kalknma hz, Pln hedeflerinin gerisinde kalmtr. 1966 daki

seviyenin ok altndadr ve iddia edilen % 6,6 gelime hznn gereklemi olduu da
ok phelidir.

2. 1967de retim art temposu yavalam, fakat fiyat artlar hzlanmtr.

3. Tasarruflar arttrma abalan byk lde baarszla uram ve yatrmlar

Pln hedeflerinin ok gerisinde kalmtr.

4. D ekonomik ilikilerimizde beklenmedik glkler ortaya kmtr. i

dvizleri geliri azalm; turizm geliri a artm; kalem dnda btn ihra
mallarmzda gerileme olmu; umulan d yardmlar da salanamad iin altn ve
dviz rezervlerimiz erimitir.

35
Bu rezervlerin ykseldiini gsteren rakamlar verilirken, ne kadar transferin ne kadar
gecikmi olduu saklanmaktadr. Ayrca ithalt kapasitemiz, ekonomik gelimemizi
olumsuz biimde etkileyecek kadar daralmtr.

5. Para ve kredi politikas baarsz bir ekilde yrtld iin, 1967 ylnda
uzun bir sre piyasada likidite bunalm, yani para sknts olmu ve protesto edilen
senetler miktarnda bir nceki yla gre %50'yi bulan artlar olmutur. Bu yzden
satlarn ve sna retimin art hz beklenenin ok altnda kalmtr.

6. Gelir dalm daha bozulmu ve blgeleraras gelime farklln arttrc bir

tutum izlenmitir.

7. Trk ekonomisinde ve toplumunda retim gcnn dk kalmasna yol aan

yapsal dengesizlikler ve dzen bozukluklar devam ettirilmi, hatt daha arttrlmtr.

Gelime Hzlar ve retim Artlar

1967 ylnn gerek tablosunu bu ekilde izdikten sonra, imdi, 1967 de salanan
gelime hzlan ve retim artlar zerinde duralm:

Devlet statistik Enstitsnn 1967 geici mill gelir tahminleri olarak verilen bilgiler
yanltr, yanltcdr ve elimelerle doludur. 1967 de gerekleen gelime hznn %
6,6 olmas, yine Devlet statistik Enstitsnn yaynlad baka gstergelere gre,
imknszdr.

36
1967'nin gerek gelime hz ancak % 5, hatt belki onun da altnda olabilir. Bu
yargya u nedenlerle varyoruz:

1. Sna kesimin gelime hz 1967 de daha da artmtr, deniyor. 1966 da % 10,6

iken 1967'de % 12,5'e yani Pln hedefinin de stne kt ileri srlyor. Bu,
gereki bir tahmin deildir. nk btn baka gstergeler 1967'de sna retimin
art hznn yavaladn ve 1966'dakinin ok altnda bir seviyede kaldn aka
gstermektedir.

Dorudan doruya 'bte gerekesinde ve 1968 programnda yer alan sna retim
tablolar ve zellikle 1967 sonu itibariyle bilgiler veren baka kaynaklar ortaya
koymaktadr ki, bir ok sanayi dallarnda retim, 1967'de ya mutlak seviye olarak
gerilemitir veya retim bir miktar artm, fakat art hz 1966 daki art hznn
gerisinde kalmtr. Bu genel eilimin dnda kalan pek az sanayi dal vardr.

Ayrca, sna rnlerin satlarn gsteren tablolar, 1967'de satlarn birok dallarda
azaldn veya ok kk artlar kaydettiini gstermektedir.

Sna ham madde ithaltnn 1967 ylnda, 1966'daM seviyenin bile altnda kalm
olmas, bu konudaki kanmz kuvvenlendirmektedir.

Sanayide kullanlan elektrik enerjisinin 1966'da bir nceki yla gre % 12,5 art
gstermesine ramen, 1967 de daha dk, % 12 orannda bir art kaydetmesi de,
kanmz destekleyen bir gerektir.

Bu ak gstergeler ve resm belgeler karsnda, 1967'de endstri kesimindeki

gelime hznn artmaa devam ettiini sylemek, herhalde inandrc olamaz.

37
Baka retim kesimlerinde de, geliine hz ile ilgili baz gvenilir gstergeler,
iyimserlie kaplmann mmkn olmadn gstermektedir.

Tarm sektrnde 1967 retiminin, 1966 seviyesini bile asmas ok phelidir.

Tarmda ve sanayide retim art hizann azald, aynca d ticaret hacminin, yap
faaliyetlerinin ve toplam yatrmlarn mutlak seviye olarak geriledii bir ylda, yap,
ticaret, ulatrma ve baka hizmetler kesimlerinde yksek gelime hzlar beklemek
de, bilimsel verilerle badaamaz.

Mill gelir tahminlerini iirme abas iinde byle eliik durumlara ve milleti veya
kendi kendini aldatma durumuna dlmesi, plnl kalknmada baarnn temel
koullarndan olan gerekilie aykrdr,

Devlet statistik Enstits sorumlular, bu hesaplar zerine yeniden eilip tahminlerini

dzeltmeli ve gerekiyorsa tahmin yntemlerini daha yeterli hale getirmelidirler.

Herhalde bir zorunluu gitgide arln duyurmaktadr: Devlet istatistik Enstits

gibi, her trl siyasal dncenin dnda kalmas, objektif ve bilimsel ller iinde
almas gereken, byle yapmamas son derece tehlikeli ve Plnn gerekiliini
ortadan kaldrabilecek olan bir kurum, mutlaka idar ve mal zerklie
kavuturulmaldr.

38
Hayat Pahall
Hemen her alanda retim art temposu yavalarken, hatt (bazlarnda gerilemeler
olurken, 1967 ylnda, fiyat artlar hzlanm, hayat pahall ok yksek dzeylere
ulamtr.

Toptan eya fiyatlarndaki u art temposu, bu gerei gstermee yetse gerektir:

Fiyat Artlar 1966/65 1967/66

Genel Endeksde 13 puan (% 4,4) 16 puan (%5.2)

Gda maddeleri ve yemlerde 17 puan (% 5,8) 13 puan (%4.2)

Sanayi ham maddelerinde 6 Puan (% 2) 21 Puan (% 7)

Toptan eya fiyatlar genel endeksi, yl sonlar, yani Aralk aylan itibariyle mukayese
edildii zaman, fiyat artlar daha ak grlmekte ve 1967 rakam % 6,2'ye
ykselmektedir.

Ankara ve stanbul geinme endekslerinin ortaya koyduu hayat pahall art daha
yksek oranlardadr.

Fiyat Artlar 1966/65 1967/66

Ankara geinme Endeksi 15 Puan (% 5,3) 15 Puan (% 6,4)
stanbul Geinme Endeksi 24 Puan (% 8,7) 42 Puan (% 14)

Hayat pahallnn bir ylda % 14 orannda artt bir ehirde yaayan dar gelirli
vatandalar, acaba sayn Babakann vaktiyle syledii pahallk shhat
almetidir szn hatrlayp avunabilecekler midir?

39
Altn fiyatlarndaki artlar da bunlara paraleldir. 1967'deki artlar, 1966 dakinden
daha iddetlidir. Trk lirasnn d deerinde de, 1967 ylnda, dler olmutur.

Enflsyon
Btn bu gstergeler, 1967 ylnda, Plnn istikrar iinde kalknma ilkesine
uyulmadn, enflsyonist basklarn nlenemediini ve paramzn i ve d deerinin
korunamadn aka ortaya koymaktadr.

Ekonominin genel dengesi, 1967'de de istikrar ilkeleri ne uygun olarak

salanamamtr. Bunu 1968 Program da bir anlamda itiraf etmektedir. Programn
Resm Gazetede yaynlanan metninde 23 numaral Kaynaklar Harcamalar (1966
1967) basln tayan tablosuna gre:

Toplam reel kaynaklar 1967'de sadece % 6 artmtr -- ki, bunun da % 5 olarak

dzeltilmesi gerekir. Toplam harcamalar, yani talep hacmi ise, % 11,2 artmtr.
Aradaki fark % 5,2'dir veya bizim hesabmza gre, % 6,2 dir.

ki deer arasndaki fark, Trtk ekonomisinde toplam mal ve hizmet arz ile toplam
talep arasndaki dengenin (1967 balarndaki fiyat seviyesinde) kurulamad, n
gstermekte, an talep nlenemedii iin, fiyat istikrarnn salanamadn ortaya
koymaktadr. Fiyatlar genel seviyesinin bir yl iinde %6,2 artmasna, hayat
pahallnn baz byk ehirlerimizde % 14'e varan iddetli artlar gstermesine yol
aan bu durum, enflsyonun t kendisidir.

40
1968 Programnn ayn tabloda verdii bilgiler, bu enflsyonist (basknn hangi
kaynaklardan geldiini de gstermektedir.

Bu talep ikinlii, hzl kalknmadan ya da hzl yatrmdan domamtr. Hkmet

szclerinin iddialarnn aksine, 1967 yl, yatrmlar batnmdan ok durgun bir yl
olmutur. Asl talep art, zel tketim harcamalarnn (% 12,5 gibi), Plnn harcama
tavanlarnn ak stnde artm olmasndan ileri gelmitir.

Toplam tketim, harcamalarnn bir ylda % 13 artt bir lkede, mill ekonominin i
dengesi de Ibozulur, d dengesi de... Byle bir durumda yatranlarn Pln
hedeflerinden ok geride kalmas ve tketim mallar fiyatlarnn (hayat pahall
endekslerinin) baka fiyatlardan ok daha hzl artmas beklenmeliydi.

stanbul geinme endeksinin toptan fiyatlardan daha hzl art da bu gr

desteklemektedir.

Yatrm Seviyesindeki Gerileme:

eitli gstergeler, 1967 de toplam yatrm seviyesinin reel yatrmlar olarak 1966
seviyesini bile bulmu olmayacan gstermektedir.

zellikle yatrm mallan ithalt ve yatrm mallarnn yurt ii satlaryla ilgili istatistikler
1967 de nemli gerilemeler olduunu 'belli etmektedir.

1967 Ocak - Kasm dneminde, yatrm mallar ithalt, geen yln ayn dnemine
kyasla, % 4,8 orannda, 14 milyon 700 bin dolarlk bir azalma gstermitir.

Ayrca toplam yatrmlar iinde (byk bir pay olan yap faaliyetleri 1967 ylnda
yavalam ve baz dallarda, nemli gerilemeler kaydetmitir.

41
Belediyelerce verilen ruhsatlara gre, 1967 nin Ocak - Kasm dneminde ya p
faaliyetleri, bir nceki yln ayn dnemine gre, say olarak % 4,2 gerilemi,
yzlm olarak da ancak % 2,5 orannda artmtr. Kymet olarak art oran % 8,9
olmakla beraber, bu bizi aldatmamaldr. nk ayn dnemde metrekare maliyeti %
6,2 orannda pahallamtr. Kymet art, bu durumda, gerek yatrm art deildir.

Kald 'ki, eitli yaplar iinde, ticar ve sna yaplarla kMirel yaplar, salk yaplar ve
sosyal yaplar gibi, lkenin retim kapasitesi asndan en nemli yap trlerinde
cari fiyatlarla ve artm maliyetlerle llen deerlerde bile nemli gerilemeler
olduu bte tasarsndaki tabloda aka grlmektedir.

Ayrca kamu kesiminin en nemli yatrmc kurulular olan iktisad devlet

teekkllerinin yatrmlar, sadece program hedeflerinin deil, 1966 seviyelerinin de
gerilerinde kalmtr. Bu gerilemenin sabit fiyatlarla % 9,4 gibi nemli bir oranda
olduunu 1968 Programnn 21 numaral tablosunda grmekteyiz. Cari fiyatlarla bile
gerileme yzde 3,5'i bulmaktadr. Bunlar da tahmin rakamlardr. Gerek gerileme
belki daha da ok olacaktr. Oysa, 1967 Program, iktisad devlet teekklleri
yatrmlarnn sabit fiyatlarla % 11,5 artmasn ngryordu.

Devlet Plnlama Tekiltnn iyimser bir tahminle yapt hesaplar, baka yatrmlarda
da program hedeflerinin gerisinde kalndn aka ortaya koymaktadr.

Aadaki rakamlar, 1967 ve 1968 Programlarndan alnm sabit fiyatlarla yatrm

art hzlardr.

42
Yatrm Trleri 1967 Program Gerekleme
Hedefi Tahmini
1. Kamu yatrmlar %8,0 % 4,2
Genel ve Katma Bte %5,8 % 9,6
ktisad Devlet Teekklleri %11,5 (Eksi)% 9,4
2. zel Sektr Yatrmlar %21,7 % 9,5
3. Toplam sabit sermaye yatrmlar %13,4 % 6,6
Toplam Yatrmlar % 12,1 % 1,8

Kamu yatrmlarnn ve toplam sabit sermaye yatrmlarnn art hznn, hedefin ancak
yarsnda kald; toplam yatrmlarda ise, % 12,1 art yerine, bunun ancak yedide
biri orannda bir art salanabildii bu rakamlarla ortaya kmaktadr.

Kald ki Devlet Plnlama Tekiltnn bu tahminleri de muhtemelen fazla iyimserdir.

1967 ylnda toplam yatnmlann, 1966 seviyesinden bile geride Ikalm olmas
mmkndr.

Tkenen Miras
Babakan Sayn Demirel'in, yaz aylar boyunca, btn yurdu dolaarak youn bir
temel atma ve sylev verme faaliyeti gstermi olduunu hatrlayan yurttalarmz
iin, yatrmlarn gerekte azaldn gsteren bu resm bilgiler artc olabilir. Ama
bu bilgiler, bizzat Sayn Babakana bal Devlet Plnlama TesMltnca aklandna
gre, muhalefetin bir kt gsterme gayretine yorulmamas gerekir.

43
1967 ylndaki bu yatrm hza dnn, byk dolayl vergi arttrmlanyla ve
zamlarla yoksul halk topluluklarndan toplanan paralara ramen ye alm olmas, ok
dndrcdr. Kaynak yaratma, yatrmlar hzlandrma gerekesiyle yoksul
vatandatan, zam olarak, dolayl vergi olarak alman paralar, belli ki, byk lde,
cari harcamalara, lks harcamalara ve pahal devlet idaresine gitmitir.

Geen yaz yaplan temel atna ve kurdel kesme trenleri, aslnda, (tkenmek zere
olan bir mirasla yaplan son almlard.

Cumhuriyet Halk Partisi, ihtill sonras artlar iinde, durgun bir ekonomiyi, 1960
ncesinin bor yk altndaki ekonomisini, devralm; btn glklere ramen, ve
devlet tekiltnn plnlama alanndaki tecrbesizliine ramen, 3 yl iinde,
ekonomimizin rk temellerini byk lde salamlatrm; durgun bir
ekonomiden canl bir ekonomiye geilmesini salam; maliyemize istikrar, paramza
g kazandrm; Trk ekonomisinin yatrm gcn nemli lde arttrmtr.

O sayededir ki, sayn Demirel, hepsi kendi iktidarndan nce balanm veya projesi
yaplm, kayna ayrlm, hi deilse n hazrlktan tamamlanm, yatrmlarn
temellerini atmak; bazlarnn aln yapmak; aylar nce alm olanlarn tekrar
aln yapmak imknn bulmutur.

O arada, Karadeniz bakr tesisleri gibi, daha bugne kadar ne projesi ne ihalesi
yaplm olan, hukuk stats bile henz belli olmayan tesislerin de byk trenlerle
temelini att grlmtr.

44
Ama bu miras artk tkenmektedir.

Sayn Babakan, bteden sonra; muhtemelen 8 10 gnlk bir temel atma; veya
kurdel kesme trenlik vesile daha bulabilecektir... Ondan sonra, seim kanununun
tren yasaklar hkm, kendisinin imdadna yetiecektir.

D Ekonomik likiler:
D ekonomik ilikilerimizde 1967 ylnda kaydedilen olumsuz gelismelerse ok kayg
vericidir.

rnein, turizm bilanosu amzn 1967 de 2 milyon dolara inmesi Programda

ngrlmt. Oysa bu ak 12 milyona ykselmitir.

i dvizi gelirlerinin 130 milyon dolara kmas bekleniyordu. Oysa, ancak 93 milyon
dolar olarak gereklemitir. Bu rakam, 1966'nn 22 milyon dolar, program
hedefinin ise 37 milyon dolar gerisindedir.

zel yabanc sermaye yatnmlan olarak 38 milyon dolar beklenirken sadece 10

milyon dolar gelmitir. Buna karlk yabanc irketlerin kr transferleri 24 milyon
dolara kmtr. Bylece, bugnk dzende, yabanc sermayenin Trk ekonomisine
ve d demeler dengesine yk olabilecei, faydadan ok zarar verebilecei, artk
aka grlmee balamtr.

D finansman kaynaklan olarak 265 milyon dolar elde edilecei hesaplanmken

ancak 210 milyon dolar salanabilmitir.

D bor taksiti olarak, program tahmini olan 98 mil. yon dolar yerine 113 milyon
dolar demek gerekmitir.

45
Bor faizleri olarak da 32 milyon dolar yerine 40 milyon dolar denmitir. Bylece
faizleriyle birlikte bor taksitleri iin toplam olarak 130 milyon dolar denmesi
beklenirken, 153 milyon dolar denmitir.

hracatmzda, fndk, ttn ve pamuk gibi geleneksel ihra rnmz dnda,

hemen hemen btn kalemlerde, 1967 ylnda 1966 seviyesinin gerisinde kaim m;
ihracatmzn yapsn deitirme hedefine hi bi ynden yaklalamamstr.

Geleneksel rrlerimizin artan ihrac sayesinde grn olarak geri program

hedefleri almtr. Fakat, toplam ihracatn 510 milyon dolar yerine 522 milyon dolara
kmas, tek bana, baka dviz gelirlerimizdeki daralmalar karlayamamtr.

Sonu olarak, Trkiye'nin 1967 ylndaki ithalt kapasitesi byk bir d

gstermitir. 1967 program 800 milyon dolarlk ithalt ngrd halde,
gerekleme 116 milyon dolarlk bir azalma ile, 684 milyon dolar evresinde, ve bir
nceki yln da gerisinde kalmtr.

D Yardmlarn Katks
D demeler konusunda 1967'nin deerlendirilmesini bitirmeden nce, imdi, elde
edilen d yardmlarn nerelerde kullanldn ve Trk kalknmasna ne oranda katkda
(bulunabildiini rakamlarla gstermek isterim.

1967 rakamlar geici gereklemelerdir. Kesin rakamlar alnnca durum bir - iki
milyon dolar farkl olabilir. Fakat sonu esas itibariyle deimez. 1968 iin ve receim
rakamlar ise tahmin niteliindedir. Ancak, 1968 Programnn ve Btesinin dayand
hayal tahminler gibi deildir.

46
D Yardmlar ve Kullanm
(Milyon dolar) 1967 Gerekleme 1968 Tahmin
1. Toplam d krediler : + 210 + 220
I. D Bor taksidine 113 105
II. Faiz demelerine 40 47
Toplam d bor ykm 153 152
III. Turizm giderleri (net). 12 10
IV. Yabanc sermaye kr Transferlerine 24 30
Toplam 189 192
V. thal kapasitemizin artrlmas iin kalan 21 28
2. Toplam d kredi kullanm 210 220

Rakamlar tartma kabul etmez bir ekilde gsteriyor ki, bir ylda elde ettiimiz toplam
d kredi kaynaklarnn drtte e yaknn eski borlarn faiz ve taksit lerine; kalannn
byk bir ksmn da d gezilere ve yabanc sermaye krlarnn transferine tahsis
ediyoruz, Kalknmamz olumlu ynde etkileyecek makina ve tehizat ithali iin
ayrlabilen miktar ise, onda bir orannda, marjinal bir deer tamaktadr. Daha
dorusu, deersiz ve nemsiz bir rakam olarak kalmaktadr.

Bu tablo ve bu gerekler, Trkiye gibi gelime halindeki bir lkenin, d

borlanmalarda ne kadar dikkatli olmas gerektiini; ve d kaynaklara ballktan
kendini bir an nce kurtarmas zorunluunu aka ortaya koymaktadr.

47
Oysa, Adalet Partisi iktidarnn ibu gereklilie ve bu zorunlua uyduu iddia
edilemez. Tersine, geen yldan beri, Adalet Partisi iktidar, asla kalknma kredisi
nitelii tamayan, ksa vadeli ve yksek faizli pahal d kredileri de kabul etmee
balamtr.

Byle bir tutum izlemee devam edilirse, bir sre sonra, d yardmlardan elimize,
kalknmay destekleme amacyla kullanlabilecek 20 milyon dolarlk ksm dahi
kalmayacaktr.

Trk ekonomisini d kaynaklara ballktan kurtarmak ve d ekonomik ilikilerimizde

shhatli bir gelimeyi salayabilmek iin her eyden nce Trk ekonomisin de nemli
yapsal deiikliklerin gerekletirilmesi ve bunun iin de temel reformlarla birlikte,
mill ekonomi de bir dzen deiikliinin, yaplmas kanlmaz zarurettir.

1968'DE BEKLENENLER
1967 ylnn gerekleme rakamlarna dayanarak yaptm genel ekonomik
deerlendirmeden sonra, imdi de, 1968 ylnda ne gibi gelimeler
beklenebileceine, 1968'e hangi ekonomik eilimlerin hkim olaJbileceine, hangi
dar boazlarn varln duyuracana deinmek isterim.

Bu deerlendirmenin sonucunda, Trk ekonomisi iin 1968 de nasl bir bte

politikasnn gerekli olduu ve elimizdeki bte tasarlarnn hangi bakmlardan
yetersiz ve tutarsz kald kendiliinden ortaya kacaktr.

nce unu belirtmek gerekir ki, btn gstergeler, 1967'deki olumsuz gelimelerin
1968'de de devam edeceini ve bazlarnn daha da iddetlenerek devam etme
eiliminin bulunduunu ortaya koymaktadr.

48
1968'de neler beklenebilecei ve neler beklenemeyecei yle belirtilebilir:

1. Kalknma hz Pln hedefinin gerisinde kalacaktr. D kaynaklarda da umulan

artlar salanamayacaktr. Bu durumda toplam mal ve hizmet arznn, yani toplam
kaynaklarn, 1968 Programnda ngrlen seviyelere ulamas beklenmemelidir.

2. 1968 ylnda sna retim artmaya devam etse bile, art hz decektir.
zellikle, ithal edilecek ham madde ile alan snayi dallarnda, ithal (glklerinin
artmas yznden, retimi geniletmek son derecede gleecektir.

3. 1968'de ithal kapasitemiz, program hedefi olan 835 milyon dolarn ok

gerisinde kalacaktr. Yaklak olarak 720 milyon dolar evresinde kalmas kuvvetle
muhtemeldir. Tabi, yl iinde kkl tedbirler alnmaz ise...

4. Toplam mal arzmdaki artlarn snrl kalmasna karlk, 1968'de eitli

kaynaklardan yaratlacak talep hacmi, zellikle Bte aklarnn yarataca ar
kamu harcamalar yznden, tehlikeli saylabilecek lde genileyecektir. Bylece,
1967'de olduu gibi, 1968'de de reel retimin art hz derken, enflasyonist fiyat
artlar hzlanacaktr.

5. 1968'de, dviz ktlnn yan sra, tasarruf yetersizlii de, ekonomik gelimemizi
snrlayan nemli bir etken olarak ortaya kacaktr.

49
Yurtii tasarruflar arttrmak iin gereken tedbirler vaktinde ve cesaretle alnmad -
zellikle kamu cari harcamalarnda ksnt yaplmad- takdirde, 1968 ylnn 2 milyar
300 milyon liraya varmas muhtemel tasarruf a, yalnz enflasyonist basklar
iddetlendirmekle kalmayacak, ayn zamanda gerekletirilebilen yatnn seviyesini
de ok drecektir.

6. Eitim politikasnn, ilerde aklayacamz gibi, plan hedeflerine aykrl

dolaysyla insan gc aklar artacaktr.

7. ktidar partisi, kendi temel felsefesinde deiiklik yapp da (baz kkl tedbirler
almazsa, yani bir dzen deiiklii yoluna girmezse, mevcut dzen bozukluklar ve
dengesizlikler, gelir dalmndaki adaletsizlikler, blgelerarasndaki ar gelime
farkllklar, 1968'de de artarak devam edecektir.

te, beklenen bu gelimeler karsnda, 1968 Programnn da, onun en nemli

uygulama arac olan 1968 Btesinin de, ayn iktidar tarafndan hazrlanm kinci
Be Yllk Kalknma Plnnn temel ilkelerine ve hedeflerine uygun olduu iddia
edilemeyecektir.

zellikle 1968 Btesinin israf karakteri, pahal devlet ynetiminde rekor krc
nitelii, lkemizi, Plan hedeflerine yaklatrmak yle dursun, o hedeflerden
uzaklatracaktr.

Oysa, Trkiye'nin doal kaynaklar da Trk halknn stn nitelikleri de, ekonomik
alanda, bugnk iktidarn tutumuyla salanabilecek olandan ok daha iyi
sonular alnmasn mmkn klabilir. Yeter ki Trk halk gerekten baarl bir
ynetime kavuabilsin ve gereken dzen deiiklikleri yaplabilsin.

50
 3

Dengesiz Bte
Politikas

Biraz nce zet olarak belirtmee altmz eilimlerin ve tehlikelerin sz konusu

olduu bir mill ekonomi ortamnda, devlet btesinin, en azndan, gerek anlamyla
denk olmas arttr. Ayrca, tketim harcamalann snrlayc ve mill tasarruf hacmini
arttrc nitelikte olmas zorunludur. Gene btenin, yatrmc bir hviyetle gelirlerini
salarken ve harcamalarn dzenlerken, sosyal adalet ilkelerine uygun olmas
gereklidir.

imdi, 1968 Bte tasarsnn rakamlarna deinerek, bu zorunluk ve ilkelere, bu

isterlere uygun bir yaps bulunup bulunmadna ksaca bakmak isterim.

51
GEREK AIK: 3 MLYAR LRADIR.
1968 Btesi denk bir bte deildir. ok nemli aklar tayan bir btedir. Sayn
Maliye Bakan kt zerinde nazar bir denklik salad sansndadr. Hi deilse,
Byk Millet Meclisine ve Trk Milletine bu sany verme abasndadr.

Btenin gerek a ne Bte gerekesinde ifade edilen 900 milyon lira

seviyesindedir ne de 1968 Programnda aklanan 1 milyar 265 milyon lira
seviyesindedir. Btenin gerek ak mikdan 3 milyar lira evresindedir.

AIK NASIL KAPANIR?

Hkmet, bu a, ya yeni vergiler ve zamlar getirerek kapatmaa uraacaktr; ya
da, yl iinde, geni lde denek iptal etme ve yatrm harcamalarn ksma yoluna
gidecektir.

nc bir yol ise, ak finansmana gitmek ve Merkez Bankas kaynaklarna el

atmaktr.

Eer Hkmet, Haziranda seimler olduu dncesiyle, a kapatmak iin

birtakm zarur tedbirleri erteleyecek veya nc yolu tercih edecek olursa, o
takdirde de, devlet maliyesini, memleket ekonomisini bsbtn tehlikeli uurumlara
srklemi olacaktr.

Bir drdnc yol daha vardr: Baz dzen deiiklii tedbirlerini sratle almak...
ylelikle hem, belki biraz uzun vadede de olsa, ekonomimizi salam temellere
kavuturmak, hem de alnmas gerekli cil tedbirlerin yoksul halk topluluklar
zerindeki basksn hafifletmek...

52
Bu yolun, 1968 Btesindeki aksaklklar byk lde gidermesi elbette
beklenemez; fakat, hi deilse, bundan sonraki bteleri, ve ekonomik ve sosyal
alanda memleketin yakn geleceini, daha byk aksaklklardan ve tehlikelerden
kurtarm olur.

Ama Adalet Partisinin temel felsefesi ve genel tutumu, u srada, bu drdnc yolu
tutmasna elvermemektedir.

AIK TAHMNLERNN GEREKELER

Bu Bte a tahminlerinin gerekeleri ve dayanaklar ksaca nelerdir?..

nce, Bte tasarlanndaki denekleri ele alalm... Konsolide Bte denekleri

toplam, Hkmet teklifinde 22 milyar 412 milyon lira idi. Bte Karma Komisyonunda
kabul edilen 167,7 milyon liralk ek deneklerle, toplam 22 milyar 580 milyon liray
bulmutur.

Bte tasarsndaki gelir tahminlerine gelince, Karma Komisyonda bu tahminlere

ilveler yaplmadan nce, Hkmet teklifi olarak getirilen rakamlar yledir:

1. Vergi Gelirleri 17 Milyar 151 Milyon lira

2. Vergi d gelirler 905
3. zel Gelirler ve Fonlar 2 Milyar 493
4. Katma Bte Gelirleri 962
______________________
Konsolide Bte gelirleri
Toplam 21 Milyar 511 Milyon lira
Grnen Ak 1 Milyar 69 Milyon lira

53
VERG GELR TAHMNLERNDEK AIRILIIN NEDENLER
Grmz odur ki, yeni ve nemli vergi tedbirleri alnmad takdirde 1968 mali
ylnda Btenin vergi gelirleri tahsilat asgari l milyar 50 milyon eksii ile
gerekleecektir. Yani 16 milyar 100 milyon evresinde kalacaktr. Hkmet
tahminlerinin bu konuda gereki bulmadmz ynleri unlardr:

1. thalattan alnan istihsal vergisi, gmrk vergisi ve ithalt damga resmi tahminleri
hep, 1968 ithaltnn 835 milyon dolara ulaabilecei varsaymna dayatlmtr. Oysa
buna imkn yoktur. nk i ve d etkenler, ithal kapasitemizi, evvelce de
belirttiimiz gibi, 720 milyon dolar seviyesinde snrlayacaktr. Bu snrlamann, sz
edilen vergi kaynana olumsuz etkileri toplam, 400 . 450 milyon lira olarak
tahmin edilmektedir.

2. Tekel haslat tahminleri ile Tekel savunma vergisi tahminlerinde salam

gerekelere dayanmayan iyimser rakamlar yer almaktadr. Tekel daresinin gemi
yllardaki tutumu gz nnde bulundurulursa, bu iki gelir kaleminde de en az 150
milyon lira indirim yaplmas yerinde olacaktr.

3. Yetki Kanunu sayesinde yeni yetkiler ile donatlan Devlet Planlama

Tekiltnn cmert bir tutumla uygulamaa balad vergi indirimlerinin, yatrm
indirimlerinin, ve gmrk vergisi balamalarnn 1968 iinde sebep olaca gelir
kayb, Maliye Bakanl uzmanlarnca hesaba katlmam gzkmektedir. Gereki
olmak iin, kaba bir tahmin ile, bu yzden kaybedilecek vergi gelirlerinin de 150 - 200
milyon lira evresinde olaca kabul edilmelidir.

4. Veraset Vergisi, Nakliyat Vergisi ve Akaryakt stihsal Vergisinin salayaca

gelirler de geen yllarda olduu gibi iirilmitir. Bu kalemden de en az 100
milyon lira indirim yaplmas gerekir.

54
5. Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi ve baka eitli vergi kalemlerinde 1968 gelir
tahminleri, iktisad konjonktr iyi deerlendirilmeden yaplmtr. 1967 haslatnn hzl
art, 1966 iyi mahsl ylnn etkisiyle salanabilmitir. Oysa 1968 mal ylnda bu
vergilerin byk bir ksm 1967 ylnn izlerini tayacaktr. Daha nce de belirttiimiz
gibi, 1967'de retim artlar ve gelime hz, 1966'dakinin ok gerisinde kalmtr. Bu
durumda, teki vergi gelirlerinde de 100 -150 milyon lira, tahminlerin gerisinde
kalnmas beklenmelidir. (3)

KARILIK PARALAR VE PROJE KREDLER GELR

TAHMNLERNDEK AIRILIK
1968 Bte tasarlarnda verilen gelir tahminleri arasnda en ok iirilen kalemlerden
biri de, Karlk paralar ve proje kredileri haslatndr. Gelir Btesi gerekesinin B/3
Cetvelinde bu gelir eidi iin l milyar 585 milyon liralk bir tahmin konmutur. Ayrca,
Katma Bte gelirleri arasnda (Karayollar iin 36 milyon, Devlet Su sleri iin 206
milyon olmak zere) 242 milyon liralk proje kredisi hesaplanmtr.

(3) Bte Tartmalar bittikten hemen sonra, 1968 Mart ay balarnda Hkmet kanun yetkilerine
dayanarak ithalattan Alnan Damga Resmi ni % 10 idan /o 15'e karmtr. 'Bunun neticesi olarafe
vergi gelirlerinde 250 milyon liralk bir art beklenmektedir. Fakat ayn gnlerde, yine bir kararname ile
yabanc turistlere ve yurt dnda alan iilerimizin gnderecekleri dvizlere uygulanacak dviz
kuru 1 dolar = 12 TL. na karlm ive aradaki farkn Bteden (karlanmas ngrlmtr. Oysa,
(Bteye bu amala bir denek konmamt. Bu yzden bte giderlerinde beklenmesi gereken art,
Damga Resm artndan salanacak ek vergi haslatnn ok byk bir ksmn alp gtrecektir.

55
Bylece 1968 mal yl iinde toplam olarak; l milyar 827 milyon liralk karlk para ve
proje kredisi haslat kullanlaca tahmin edilmitir. Bu tahminler de gereki
deildir. nk:

1. Devlet Planlama Tekiltnn 1968 Programnda bu konuda verdii tahmin

rakam olan l milyar 585 milyon lira, katma bteli dairelerin kullanaca proje
'kredilerini de kapsamaktadr.

2. Devlet Planlama Tekiltnn bu tahminleri, 1968 ithaltnn 835 milyon dolar

ve d ak miktarnn 229 milyon dolar, -2 milyar 100 milyon lira- olaca varsaymna
dayanmaktadr. Oysa, gereklemeler (bu seviyenin ok altnda kalacaktr. Bunu da
daha nce aklamtk.

3. Son bir nokta da, bizzat Maliye Bakanlnn hazrlad Aylk Ekonomik
Gstergeler blteninde ve Bte gerekesinde 1967 ve daha nceki yllar iin
yaplan tahminlerin ne kadar eksik gerekletiine dair verilen ilgin bilgilerdir.
Mesel, 1967 Btesinde, Karlk paralar ve proje kredileri haslat, Genel
Bteye l milyar 445 milyon, Katma Bteye 399 milyon liralk imkn salayacaktr
diye tahmin konmutu; fakat imdi, bizzat Maliye Bakanl, gereklemenin l milyar
300 milyon lira olacan, 1968 Btesinde kabul ediyor. Oysa geen yl Cumhuriyet
Halk Partisi adna Bte eletirisi yapan Genel Bakanmz Sayn smet nn, 1967
Btesinde karlk paralar tahmininin 600 milyon lira eksik gerekleeceini
syledii zaman, buna, bata Sayn Maliye Bakan olmak zere, birok kimseler itiraz
etmilerdi.

imdi, Maliye Bakanl da gereklemenin hemen hemen bu lde eksik olduunu

itiraf ettiine gre, kimin daha gereki olduu anlalm bulunmaldr.

56
4. 1968 mal ylnda karlk paralar ve proje kredileri haslatnn gereklemesinin
1967'dekinden fazla olmas iin hi bir makl sebep gremiyoruz. Sayn Maliye
Bakan, bu konuda gelecek yl da mahcup duruma dmek istemezse, Gelir Btesi
Tasarsnda yer alan tahminleri imdiden dzeltmesini salk veririz.

Bylece 550 milyon liralk !bir gelir eksikliini daha tesbit etmi oluyoruz.

BAKA GELR TAHMNLERNDEK AIRILIK

Gelir tahminleri konusunda son bir nokta olarak vergi d normal gelirler grubunda
100 milyon liralk; ve Katma Bte gelirlerinde 100 milyon liralk bir iirme olduuna
da dikkati ekmek isterim. Her iki gelir grubunda da Maliye Bakanlnca beklenen
1967 gereklemesi 700 milyon lira evresinde olduuna ve bu gelir kategorilerinde
yldan yla muntazam ve nemli artlar imdiye kadar grlmediine gre, 1968 mali
yl iinde bunlardan birinin 906, dierinin 962 milyon liraya kacan sylemek pek
de inandrc olmayacaktr.

Toplayacak ve zetleyecek olursak, buraya kadar tesbit edebildiimiz gelir

tahminleri ikinliini veya hatasn, l milyar 70 milyonluk gelir-gider farkna, yani
Btenin grnen ana eklediimiz zaman, toplam an 3 milyar liraya ok
yaklatn gryoruz.

Bu an bir ksmnn otomatik tasarruflarla karlanaca dnlebilir. Fakat,

ktisadi Devlet Teekklleri kaynaklarnda gizlenen -biraz sonra ele alacamz,
finansman aklar ve tahmin iirmeleri 800 milyon lira olarak buraya eklenirse
Btenin ve tm kamu kesimlerinin gerek finansman a yine 3 milyara kacaktr.

57
1968 Btesi ibu nemli dengesizlii tad srece, Trk ekonomisinin i ve d
dengesini bsbtn bozacaktr. Enflasyonist fiyat artlarna yol aacaktr. Hayat
pahalln hergn "biraz daha iddetlendirecektir, Trk parasnn d deerini daha
ok yitirmesine sebep olacaktr.

EKONOMYE YK OLAN BTE

Elimizdeki Bte tasarsnn nemle zerinde durulmas gereken bir baka yn,
daha nce de belirttiim gibi, ksr devlet harcamalarna arlk veren ve pahal devlet
ynetimini mill ekonominin srtna ykleyen bir bte olmasdr.

22 milyar 580 milyon liralk Devlet Btesinin yarsndan fazlasnn (% 50,4' n)

cari harcamlarda kullanmak isteyen Adalet Partisi iktidarnn, halka daha iyi hizmet
gtrme, ya da daha geni hali: topluluklarna refah salama abas iinde olduu da
sanlmasn.

Cari giderlerdeki art, krtasiyeciliin bymesinin, belirli bir kamu hizmetinin daha
pahalya grlmesinin veya baz hizmetlerde gereksiz geniletmelerin sonucudur.
Bunlara, partizanln ve siyasal nfuz kullalanarak devlet kapsndan kar
salamann gittike da ha yaygn hle gelmesinden doan mal kayplar da eklemek
gerekir.

VERGDE ADALETSZLK
1968 Bte tasarsnn birbaka zellii udur: Hem gelirler btesi, hem gider
bteleri, her ikisi de, kendi i yaplan bakmndan,
1. Gelime ilkelerine;
2. Sosyal adalet ilkelerine, aykrdr.

58
Gelirler Btesi zerinde yaplacak ksa bir inceleme gsterecektir ki, vergi gelirlerinin
ok byk bir ksm, dk gelir gruplarndan tahsil edilecektir.

i, memur, mstahdem, gelir vergisi deyerek, orta halli veya yoksul geni halk
topluluklar eitli dolayl vergiler deyerek, devletin masraflarna, mal kudretlerinin
tesinde katkda bulunacaklardr. Oysa, ithalt, ihracat, tccar, byk toprak
sahibi, tefeci ve arac, yine gerei gibi vergilendirilmeyecek, bunlar yine ok kazanp
az verecek, ya da hi vermeyeceklerdir.

Bu sosyal adaletsizliin en ileri lsdr. 1968 Btesi de, Plan ve Program

belgeleri gibi, bu durumu, bu adaletsizlii dzeltici hi bir tedbir getirmemektedir.

GDERLERDE ADALETSZLK
Gider btelerinin yaratt sosyal adaletsizlikler ise biraz daha farkl niteliktedir; fakat
sonu ayndr.

Plan ilkelerine gre, kamu hizmetlerinin fertler ve blgeler arasndaki dalmnn,

mevcut farklar azaltc, sosyal adaleti salayc ynde olmas gerekir. Oysa, 1968
Btesinin getirdii hizmet dalm, dengesizdir, sosyal adalete aykrdr; gelir
gruplar arasndaki ve blgeler arasndaki dkonomik ve sosyal gelime farklarn
azaltc deil, arttrcdr.

Gider btelerinin gelime ilkelerine, sosyal adalete ve Plana aykr dsen bir baka
yn de, ekonomik ve sosyal deimeyi hzlandrabilecek mill eitim, salk, tarmsal
yaym harcamalarna gereken nemi vermemi olmasdr.

59
kinci Be Yllk Planda, sosyal altyapy kuracak ve glendirecek eitim ve salk
carileri iin % 13'er orannda yllk art hz ngrlmt. Maili Savunma carilerinin
ise sadece ylda % 4 orannda artmas istenmiti.

Plan, toplam kamu cari giderlerinin ylda % 8,5 artmasn ngrmt. 1968 Btesi
bir yandan bu top lam cari giderleri % 8,5 yerine % 10,1 gibi, Plan hedefinin ok
stnde arttrrken, bir yandan da gelime carilerini Plan hedeflerinin gerisinde
brakmtr.

Mill Eitim Bakanl carileri sadece % 9 orannda arttrlrken, Mill Savunma

carilerinin % 11'in de stnde arttrlm olmas, bu ters tutumun belirgin
rneklerinden biridir.

Eitim ve yetikin insangc sorunlarnn zm bekledii ve ekonomik

kalknmamzn, toplumsal gelimemizin, byk lde, eitimde salanacak
baarlara bal olduu lkemizde, byle ters bir tutumun Trk Ulusuna ok pahalya
mal olaca muhakkaktr.

60
 4

Devlet Kesimi ve
zel Yatrmlar

1968 Btesinin tm zerindeki, genel yaps zerindeki gr ve eletirilerimizi

bitirmeden nce, Devlet btesinin denklii ve yaps zerinde ve ulusal ekonomimiz
zerinde byk etkileri olan bir baka kamu kesimi nin, iktisad devlet
teekkllerinin durumuna da deinmek isterim.

KTSAD DEVLET TEEKKLLERNN MALI DURUMU

BOZULUYOR
ktisad devlet teekkllerinin de mal durumlar Adalet Partisi iktidar srasnda
bozulmaa balamtr.

61
Bunu gzlerden saklamak iin bir takm aldatc tedbirlere bavurulmaktadr.

ktisad devlet teekkllerinin 1967 ylndaki ek finansman ihtiyacnn 3 milyar 300

milyon liray bulduunu ve bunun 1968'de 3 milyar 800 milyon liraya kacan resm
belgeler ortaya koymaktadr. (1968 Bte Gerekesi, Sayfa 194, tablo 1.)

Gene bu belgelere gre, iktisad devlet teekkllerinin kendi faaliyetleri sonucu

yeterli kaynak yaratamamalar yznden ortaya kan ve gittike byyen ek
finansman ihtiyacn karlamak iin Devlet Btesinden 1967'de 609 milyon lira
1968'de ise 888 milyon lira denecektir.

ktisad devlet teekkllerinin yatrmlar, devlet sektrne dman olan, onu ancak
zel teebbs beslemek veya partizanln yrtebilmek iin kullanan Adalet Partisi
iktidar tarafndan maksatl olarak frenlendii ve son iki ylda yatrmlar sadece 414
milyon lira artt hlde, bu derece nemli aklar nereden domaktadr?.

Bu aklarn nedenlerine, iktisad devlet teekkllerinde iletmediin nasl

bozulduuna, daha ilerde, devlet sektrmzdeki dzenden ve bu sektrde nasl bir
dzen deiiklii yaplmas gerektiinden sz ederken deineceim.

CHP KTDARININ SALADII DZELME

Cumhuriyet Halk Partisi, 1961 sonunda karma hkmetlerle iktidara gelir gelmez,
iktisad devlet teekkllerini verimli alabilir bir duruma getirmek iin esitli tedbirler
almaa balamtr.

62
 Bu yoldaki abalarn olumlu sonular 1963'den itibaren kendini gstermitir. yle ki,
isletmeci kurumlarn iletme aklar 1962 ylnda - 246 milyon 700 bin lira iken
1963'de - 100 milyon liraya indirilmi; 1964'de de - 2.4 milyon liradan ibaret kalmtr.
Cumhuriyet Halk Partisi iktidar srasnda alnan tedbirlerin etkisiyle de, 1965'de bu
teekkller 212.700.000 liralk kaynak yaratr duruma gelebilmilerdir. zel-iikle 1964
ve 1965'deki ok baarl durumun, toplu szleme dzenine geildikten sonra ve
iktisad devlet teekkllerinin, byk toplu szleme zamlaryla, bu dzene nclk
yapmaa baladklar srada gereklemi olmas, baarnn nemini daha da ok
arttrmaktadr.

1966'DA BALAYAN LETME AIKLARI

Fakat bu kurulular, 1966'da yeniden 400 milyon lirann stnde bir isletme a
verme tehlikesi ile karlamlardr.

Ancak, Devlet Yatnm Bankasna olan borlarn ksmen dememek suretiyle kt

zerinde bu kaynaklarn miktar +669.500.000 lira olarak gereklemi gibi
gsterilmitir.

1967'de daha da ar bir durumla karlalmtr. sletmeci kurulularn 1967 iletme

aklarnn -l milyar 347 milyon liraya varaca tahmin ediliyordu. Ancak, bilindii gibi,
o yl basnda baz iktisad devlet teekkllerinin mallarnn fiyatlarna byk zamlar
yaplarak durum bir lde kurtarld. Ona ramen, resm belgelerdeki tahminlere
gre, bu kurumlarn fon a 1967'de -347 milyon liray bulacaktr. 1968'de de en
iyimser resm tahminlerle iletme aklarnn, -391.500.000 lira olmas
beklenmektedir.

63
Ancak, bu iyimser tahmin yaplrken, baz etkenlerin hesaba katlmadn, ayni resm
belgeler itiraf etmektedir. Nitekim 1968 Program bu konuda yle demektedir:

kurulularn kaynak yaratma durumlar... toplu szlemelerin getirecei yk

hesaba katlmadan gsterilmitir. Toplu szlemeler yaplr ve "bunlar yeni mali
ykler getirecek olursa kaynaklar azalacak ve iletme aklar daha da
'byyecektir. (Resm Gazetede yaynlanan 1968 Program, sayfa 28.)

LERE YKLENEN SORUMLULUK

Ksacas, Program, devlet sektrndeki bu kurulularn aklarnn bu yl daha da
byyeceini, o yzden ekonomik durumumuzun daha ok sarslacan, belki yeni
zamlar yapmak yoluna gidileceini ve bunun da gnahnn, toplu szleme dzenine,
isilerin omuzlarna ykleneceini, imdiden belli etmektedir.

Nitekim, Sayn Babakan, geen yl banda yaplan zamlar savunurken de, bu

zamlar iin iki gereke gstermitir:

1. Devlet iletmeleri kt iletmelerdir; onun iin zarar ediyorlar ve kaynak

yaratamyorlar.

2. Toplu szlemelerle ii cretlerine yaplan zamlar, bu iletmelerin an

byltmektedir.

64
Bu izah tarzn, bu mant kabul edecek olanlar da, tabiatyla, ekonomik durumun
bozulmasndan fiyatlarn artmasndan, geim artlarnn zorlamasndan,

1. Devletilii;
2. Anayasa gereince iilerimize tannan toplu
szleme ve grev haklarn, sorumlu ve sulu tutacaktr.

Oysa, dnyann hemen her yerinde, toplu szleme dzeni, verim artn, maliyet
dn kamlayan, i letmeleri daha iyi iletmecilik yntemleri arayp bulmaa
ynelten bir etken olmutur.

Toplu szleme dzeni kurulduktan sonra, Batnn sinaileen lkelerinde, sinailesme

temposu, yatrm hz, yavalamam, daha da artmtr. nk, hem ii daha istekli
alr duruma gelmi, hem de iletmeciler, maliyet drmenin, isiyi smrmekten
daha etkili ve daha olumlu baka yollarna ba vurmak zorunda kalmlarlardr.

Nitekim Trkiye'de, toplu szleme dzeninin uygulanmaa balad ilk yllarda,

devlet iletmelerinin durumu ktlememi, aksine, daha byk bir hzla dzelmee
balamtr.

GEREK SORUMLU
Demek ki, imdi byyen aklarn, bu aklar kapatmak iin yaplan zamlarn,
sorumlusu ne devletiliktir ne de ii haklardr... Bunlarn sorumlusu, dorudan
doruya, bugnk iktidarn partizan tutumu ve devlet srtndan fert zengin etme,
yani iktisad devlet teekkllerini baz partizanlara soydurma zihniyetidir.

65
AIK TAHMNLERNDEK YMSERLK
ktisad devlet teekkllerinin fon an resm tahminlerin stne karacak bir baka
etken de udur:

Bu teekkllerin d kaynaklardan salanan proje kredilerini kullanma imknlar,

yaplan tahminlerde, bir hayli iirilmitir. 1965 ve 1966'da 170 milyon evresinde
kalan bu finansman kayna, 1967 ve 1968 Btelerinde bir eit ak gizleme rts
olarak kullanlm ve 500 milyon olarak gsterilmitir. Oysa, 1967 gereklemesinin
200 milyona bile ulam olduu ok phelidir. Bunun pheli olduunu syleyen de
gene 1968 Programdr.

Bu durumda, 1968 ylnda da proje kredilerinden ancak 200 milyon liralk, bir
finansman kayna elde edilecei dnlebilir.

Bylece, 1968 Program ylnda iktisad devlet teekklleri kaynaklarndaki aa, en

azndan 800 milyon lira daha eklemek gerekecektir. Tabi, eer onlarn zaten ok
mtevaz tutulan yatrm hedeflerine ulamas isteniyorsa, bu kayna bulmak yoluna
gidilecek, aksi hlde, bir ok devlet sektr yatrmlar eksik kalacaktr.

SOSYAL GVENLK FONLARI

ktisad devlet teekkllerinde olumlu bir gelime, ancak, tasarruf yaratc kamu
kurulularnn kaynak yaratma glerinin artnda grlmektedir. Bunun nedeni de,
Cumhuriyet Halk Partisi iktidar zamannda sosyal gvenlik alannda salanan
ilerlemedir. nk ylelikle, Sosyal Sigortalar Kurumunun toplad prim mikdarnda
byk artlar mmkn olmutur.

Adalet Partisi iktidar, bu kurumlarn fonlarna da, sigortallar iin, alanlar iin bir
gvenlik kayna olan o fonlara da, bir ksm zel teebbs beslemek veya baz
gsteri harcamalar yapmak iin el atmak eilimindedir. imdiye kadar bu eilimler
ancak sendikalarn hakl tepkisi ve direnii ile nlenebilmitir. Bundan sonra da
sendikalarn bu konuda gereken titizlii gstereceklerine inanyorum.

66
DEVLET TEEKKLLERNN BALTALANII
ktisad devlet teekkllerinden sz ederken, Demirel Hkmetinin yatrm
politikasna bir baka ynyle de deinmek isterim.

ki yldr, baz iktisad devlet teekkllerinin en parlak, en umut verici yatrm

projeleri kastl olarak baltalanmaktadr. Baltalananlar arasnda, zellikle,
Trkiye'nin kalknmas, snailemesi bakmndan hayat nem tayan imalt sanayii
alanndaki projeler gelmektedir.

Petrol boru hatt gibi ok krl, masrafn yl iinde karacak bir devlet yatrmnn
hisselerini zel sektre devretme teebbs, bilindii gibi, imdilik ancak, bir
parlmento komisyonunun, memleket yararn particiliin ve karcln stnde tutan
davran sayesinde mmkn oldu.

Kamu kurulularnn plnladklar gbre komplekslerine, bakr projelerine de zel

sektr ortak etmek, hatt hkim klmak iin gayretler gsterilmektedir.

Petrol rafinerileri iin zel teebbse verilen imtiyaz ve imknlar ise, bu alanda
yaplan devlet yatrmlarn baltalayc llere varmaktadr.

1968 Programndaki ve 1968 Btesindeki en iyimser hesaplara gre, iktisad devlet

teekklleri iin kabul edilen yatrm artlar ylda 200 milyon lira gibi ok dk bir
seviyede, ancak % 5,9 orannda tutulmaktadr. stelik bu artlar da cari fiyatlarladr.

67
Gerekte, iktisad devlet teekklleri yatrmlarnn 1967 gerekleme rakamlarnn ise
hem cari fiyatlarla hem 1965 sabit fiyatlaryla 1966 yatrm seviyesinin nemli oranda
gerisinde kaldn, gene program belgesine dayanarak, daha nce aklamtm.

ZEL SEKTR YATIRIMLARI

ktisad devlet teekklleri yatrmlarnn, gelime ilkeleriyle atan bu olumsuz

gidiine karlk, acaba, zel sektr yatrmlar 1967de ok mu parlak gitmitir?..

Hayr!.. Tersine, 1967 ylnda zel sektr yatrmlarnn sabit fiyatlarla % 21,7 artaca
tahmin edilmi olduu halde, gereklemenin ok daha dk oranda olaca hatt
bir gerilemenin sz konusu olabilecei sylenebilir.

Kald ki zel sektr yatrmlarnn yapld kadar da, geni lde, nitelik bakmndan,
sektrlere dalm asndan, Pln hedeflerine aykrdr.

Buna ramen, hkmet ve plnclar, 1968 ylnda zel sektr yatrmlarnn hzla
artacan (1967 sabit fiyatlaryla) 8 milyar 600 milyon liradan 9 milyar 700 milyon
liraya kacan kabul etmilerdir.

68
PLAN HEDEFLER VE YATIRIMLAR
Sonu olarak, 1968 yatrmlar konusunda unu syleyebiliriz:

Eer, daha gereki tahminler yaplarak, Trk ekonomisinin 1968'de karlaaca i

ve d finansman glklerini yenmek zere cidd tedbirler alnmazsa, o arada gerek
devlet sektryle gerek zel sektrle ilgili, ilerde deineceimiz dzen deiiklikleri
yaplmazsa, bu yl, zel sektr yatrmlarnn 700 milyon lira, iktisad devlet
teekklleri yatrmlarnn 800 milyon lira, baka kamu yatrmlarnn da 1,5 milyar lira,
yani toplam olarak tm yatrmlarn 3 milyar lira, Pln hedeflen gerisinde kalmas
beklenmelidir.

Esasen, 1968 ylnda Kamu kesiminin gerek finansman ann da 3 milyar lira
evresinde olaca; ve yine Trk ekonomisinin toplam ek tasarruf ihtiyacnn 2
milyar 400 milyonluk nemli bir ksmnn tasarruf a olarak kalaca, yani
karlanamyaca, hatrlanrsa, bu sonu bizi artmamaldr.

69
 5

elikiler
ve Sonu
Buraya kadar, 1968 Btesinin dayand yanl hesaplar, memleket ihtiyalarna
aykrln, dengesizliini, gizlenmek istenen aklarn, kendi iindeki tutarszlklarn
ve Adalet Partisinin programyla, hkmet programyla, seim bildirgesiyle, kinci Be
Yllk Kalknma Planyla ve bteden bir hafta nce yaynlanan 1968 Programyla
elien ynlerini, bu ekilde belirttikten sonra, bu bte hakknda sz, bin Adalet
Partili yetkiliye brakmak isterim.

ktisad ve mal konularda iktidar partisinin en yetkili elemanlarndan olan ve

genellikle bu konularda partisinin Meclis szcln yapan Adalet Partisi Grup
Bakan Vekili, sayn Prof. Aydn Yaln, 27 Aralk 1967 gn, Milliyet gazetesinde
kan Bte ve Trkiye balkl yazsnda, bu elime ve tutarszlklarn bir ksmn
olsun belirtmek mecburiyetinde kaldktan sonra, baknz, kendi partisinin
hkmetince hazrlanan bu bteyi, ancak, ne gibi ihtiraz kaytlarla
destekleyebiliyor!..

70
Yazsnn sonunda Sayn Prof. Aydn Yaln syle diyor:

Hlsa, yukarda da belirttiimiz gibi, Pln hedeflerinden baz sapmalar mstesna,

1960 yl btesi, olduka dengeli, kalknma ve istikrara yardmc bir 'belge intiban
vermektedir. Cari masraflardaki 'artlar, mme varidatndaki art hzndaki
yavalamalar, zel tketim hacmini program hedefinden teye gtrecek eilimler ve
nihayet Trk ekonomisinin kronik problemi olan d dengesizlik gibi hususlar bir
kenara braklrsa, bu bte, geen yllardaki gelimeler istikametinde dnlm,
sistemli bir ekilde tanzim edilmi, realist bir belgedir.

Oysa, sayn Yaln'n sayd btn o kusurlar ibir yana braklacak olduktan sonra,
en irkin kad kzna bile gzel demek mmkn olaca gibi, en kt bteye de
realist demek elbette mmkn olur.

ELKLER VE TUTARSIZLIKLAR
Buraya kadar yapmaa altm karlatrma ve zmlemeler gsteriyor ki:

Adalet Partisinin hkmet programyla ve parti programyla, 1968 Btesi arasnda

nemli elikiler vardr.

71
kinci Be Yllk Plnn kendi iinde byk tutarszlklar vardr.

kinci Be Yllk Plnla, bu Plnn ilk uygulama yln dzenleyen 1968 Program
arasnda elikiler vardr.

Gerek kinci Be Yllk Plnla gerek 1968 Programyla 1968 Btesi arasnda byk
elikiler vardr.

stelik 1968 Btesinin kendi iinde tutarszlklar vardr.

Dikkate deer olan nokta udur:

kinci Be Yllk Pln 1967 Mays ay sonunda Trkiye Byk Millet Meclisine
sunulmutur:
1968 Program 12 Aralk 1967 de, yani sadece 6 ay sonra, yaynlanmtr.

1968 Btesi ise Programdan birka gn sonra, Tr kiye Byk Millet Meclisine
sunulmutur.
Bu kadar ksa aralarla aklanan ve birilbirinin tamamlaycs ve uygulama arac olmak
gereken nemli belge arasnda bylesine byk elimeler oluu ve biribiriyle
bylesine elien belgenin de altnda ayn Bakanlar Kurulu yelerinin imzalan
bulunuu, devlet ynetiminin sorumluluu ile badamasa gerektir.

Bu durum, Adalet Partisi iktidarnn, plan da, program da, bteyi de, ciddiyetten
nasl uzak bir ekilde ele aldn, tutarszlklar ve kararszlklar iinde nasl
bocaladn aka gstermektedir.

Trk halknn byk talihsizlii, plnl kalknma ilkesini benimsedii ve plnl

kalknmaya byk umutlar balad bir dnemde, devletin banda, bu kadar
sorumsuz ve kararsz bir idarenin yer aldr.

72
BTEY KM YAPAR
Bte konusundaki eletirileri cevaplandrmak bakmmdan aresizlik iinde kalan
Sayn Maliye Bakan kendisini ve hkmetini sorumluluktan kurtarabilmek iin garip
bir tevil yoluna sapt:

Sanyor musunuz ki bteyi Maliye Bakan yapar?.. Bteyi Maliye Bakanl

yapar... Siz memurlar kapu kulu mu sanyorsunuz? dedi.

Biz memurlar kap kulu saymyoruz. Memurlar kap kulu sayan zihniyet Babakan
Sayn Demirel'in zihniyetidir. Kendisi memurlarn karar yetkileri olmadn,
hkmetin, Bakanlarn direktiflerini yerine getirmekle grevli olduklarn bir ok
kereler sylemiti.

Sayn Maliye Bakannn szleri ok hayret vericidir. Bteler hkmetlerin balca

politika aracdr. Hkmet kendi btesinden sorumlu olmayacaksa neden sorumlu
olacak? Nitekim bteye red oyu verilince Maliye Bakanlnn memurlar deil,
bteyi Meclise getiren hkmet der.

73-74
 II

Dzen Niin ve
Nasl Deimelidir?

75
 1
Anayasa'nn stedii
Dzen Deiiklii
Buraya kadar belirttiimiz kararszlklar, tutarszlklar ve elikiler, aslnda, Adalet
Partisinin temel felsefesinin ve dnya grnn eskiliinden, tutuculuundan,
ada dnya gereklerine ve Trkiye'nin gereklerine uygunsuzluundan ileri
gelmektedir.

Trkiye'de kurulu ekonomik ve scsyal dzen, bozuk ve adaletsizdir ve Trkiye'nin

hzl kalknmasna da, sosyal adalet iinde gelimesine de elverili deildir.

Birinci Be Yllk Pln uygulamas srasnda ve 7 - 8 yldr yaadmz gerek

zgrlk ortam iinde su yzne kan baza gerekler, bu dzen bozukluunu btn
akl ile ortaya koymutur.

76
Baz ynetsel dzeltme tedbirleriyle bu dzen bozukluunun giderilemeyecei artk
aka anlalmtr.

Ona ramen, Adalet Partisi iktidarnn, dzen deiikliini nlemedeki srar ve inad,
Trkiye'nin ekonomik ve sosyal gelimesini, sratle bir kmaza doru
srklemektedir.

Zaman zaman, hava artlar veya olaanst baz imknlar, kalknma hzmzda ksa
sreler iin parlak sonular salyor gibi grlebilir. Fakat istikrarl bir gelime iin
hava artlarna veya baka trl anslara bel balanamayaca Adalet Partisinin
hazrlatt kinci Be Yllk Plnda da belirtilmektedir.

Nitekim, Adalet Partisi iktidar srasnda, gelime hz, bir yl, Pln hedefini aarak,
yzde 10'un stne varm, fakat hemen ertesi yl, yzde 5'in altna derek, Pln
hedefinin ok gerisinde kalmtr.

HERKES ANLIYOR, FAKAT...

Biz, dzen deimelidir dediimiz vakit, Adalet Partisi iktidarnn ileri gelen
yneticileri tepki gsteriyorlar. Balangta bu tepkileri, Cumhuriyet Halk Partisinin
dzen deiiklii isteini, tpk Ortann Solu iin veya toprak reformu iin yaptklar
gibi, bir demagojik istismar konusu yapmak, ve halk aldatarak bizim dzen
deiiklii isteimize kar tahrik etmek amacn gdyordu. Fakat son zamanlarda,
dzen deiikliinden kastmzn ne olduunu halk anladka ve dzen deiiklii iin
halktan da bask gelmee baladka, iktidar sorumlular, tepkilerini belli bir
huzursuzluk ve sinirlilik iinde gstermektedirler.

77
kide birde, bize, dzen deiiklii ile ne demek istiyorsunuz, ak syleyin,
diyorlar... Anayasay m, demokratik rejimi mi deitirmek istiyorsunuz?, diye
soruyorlar.

Dzen deiikliinden kastmzn ne olduunu, sk sk, btn akl ile anlatyoruz.

Fakat anlamyor, daha dorusu anlamaz grnyorlar. niversitelerin konferans
salonlarnda anlatyoruz, niversiteli genler anlyorlar. Yerin altndaki maden
iilerine anlatyoruz, onlar anlyorlar. Tarlalarn sren kyller anlyorlar, dadaki
obanlar anlyorlar. Fakat Babakan anlamyor. Bakanlar anlamyorlar, Adalet
Partisinin yneticileri anlamyorlar.

ANAYASAYI KM DETRMEK STYOR?

Hele, Ak syleyin, bu Anayasay m istemiyor sunuz, bu Anayasay n deitirmek
istiyorsunuz? diye meydan okumalar ok garip kayor. nk herkes biliyor iki, bu
Anayasay istemeyen, ellerine frsat geer gemez bu Anayasay deitireceklerini
aka syleyen, kendileridir.

Cumhuriyet Halk Partisi, 1961 Anayasasn, Trk toplumunun en byk

kazanlarndan biri sayan bir partidir. Adalet Partisi, ky kent dolap, halk, bu
Anayasaya krmz oy vermee kkrtrken, Cumhuriyet Halk Partisi, Anayasann halk
tarafndan benimsenmesi iin alm ve bunda basan salam olan Partidir.

C.H.P. ANAYASAYI GEREKLETRMEK STEYEN PARTDR

Cumhuriyet Halk Partisi, Anayasay deitirmek deil, Anayasay gerekletirmek
istemektedir. Anayasann henz kt stnde kalan baz ileri hkmlerini, halk
hkmlerini, kt zerinden toplum yaantsna geirmek, yaan hale getirmek
istemektedir.

78
Anayasann, yeni siyasal dzenle ve hukuk dzeniyle ilgili hkmlerini, Cumhuriyet
Halk Partisi, 1961-1965 arasndaki yl aylk iktidar srasnda gerekletirmitir.
Toplum yaantmza geirmitir. Sosyal ve ekonomik dzenle ilgili hkmlerinden de
bazsn, rnein alma dzeni ile ilgili hkmlerini gerekletirmitir.

Fakat daha fazlasn yapmaa imkn bulamadan iktidardan ayrlmtr.

Dzen deiiklii isteimizin, Anayasay deitirmek isteiyle iliii olmad gibi,

demokrasiden vazgemek gibi bir hevesle de iliii yoktur. Tersine, demokrasiyi
salamlatrmak iin, demokrasiyi daha salam ekonomik ve sosyal temellere
kavuturmak iin de, bir dzen deiikliine ihtiya vardr.

stediimiz, Anayasann dnda deil, Anayasann gerei olan bir dzen

deiikliidir.

Bunu hl anlamamakta inad edenlere, bir kez daha, niin ve nasl bir dzen
deiiklii istediimizi birka rnekle anlatmak isterim.

ANAYASANIN HENZ GEREKLEMEM HKMLER

Bu birka rnek, Anayasamzn baz hayat hkmlerinin henz gereklememi
olduunu ve bu hkmlerin gereklemesine bugnk iktidarn nasl engel olduunu
gstermee yetecektir sanrm.

79
ANAYASA VE TOPRAK REFORMU
Anayasamzn 37'inci maddesi syle der:
Devlet, topran verimli olarak iletilmesini gerekletirmek ve topraksz olan
veya yeter topra bulunmayan iftiye toprak salamak amalaryla gereken
tedbirleri alr. Kanun, bu amalarla, deiik tarm blgelerine ve eitlerine gre,
topran geniliini gsterebilir. Devlet, iftinin iletme aralarna sahip
olmasn kolaylatrr.

Bu Anayasa hkmndeki, kanun... deiik tarm blgelerine, eitlerine gre

topran geniliini gsterebilir sznn anlam aktr: Blgelerin ve rnlerin
zelliklerine gre, bir kiinin veya ailenin elinde en ok ne kadar toprak
bulunabilecei, kanunca tesbit edilmek, ve bunun stnde kalan topraklar,
kamulatnlarak, topraksz veya az toprakl iftilere verilmek gerekir.

Nitekim, bir sonraki maddede, 38'inci maddede de, iftinin topraklandrlmas

amacyla toprak kamulatrlmas yaplabilecei daha ak olarak belirtilmekte ve
bunun baz koullar da tesbit edilmektedir. rnein, kamulatrlan topraklar iin
deme sresinin 10 yl aamayaca, kamulatrlan toprak bedelinden, o topra
dorudan doruya ileten iftinin hakkaniyetli ller iinde geinebilmesi iin zaruri
olan... ksmnn pein denecei, Anayasada yazldr.

Anayasann bu kadar ak olarak, toprak reformunu emretmi olmasna, bunun iin

gerekli kamulatrmann yolunu yordamn da belirlemi olmasna ramen, Adalet
Partisi iktidar, toprak reformu yapmayacan, kimsenin toprandan bir karsn alp
topraksz kylye vermeyeceini, aka sylemektedir.

80
Nitekim, hazrlanan szde tarm reformu tasarsnda da, kimsenin toprann
kamulatrlmasnn ngrlmedii, ilgili Bakaa tarafndan aklanmtr.

Bu durumda, Anayasaya kar gelen, Anayasann emrettii dzeni reddeden,

herhalde, Cumhuriyet Halk, Par-tisi deildir; Adalet Partisidir.

ANAYASA VE ZEL TEEBBS

Bir baka rnek.,yle denmektedir:

Anayasann 40'nc maddesinde

Devlet, zel teebbslerin, mill iktisadn gereklerine ve sosyal amalara uygun
yrmesini, gvenlik ve kararllk iinde almasn salyacak tedbirleri alr .

41'inci maddesinde de, Anayasa, yatrmlar toplum yararnn gerektirdii nceliklere

yneltme nin, Devlete serilmi bir dev olduunu yazmaktadr.

Fakat Adalet Partisi iktidan, Anayasann bu ak hkmlerine ramen, zel

teebbsleri, mill iktisadn gereklerine ve sosyal amalara uygun yrtmek iin ve
zel sektr yatrmlarn toplum yararnn gerektirdii nceliklere yneltmek iin hi bir
etkili tedbir almamaktadr.

Sayn Babakan, bu konuda zel sektre ancak tler vermekle yetinmekte, fakat
herhangi bir meyyideli direktif vermee yanasmamaktadr.

Denilebilir ki, zel teebbs belirli yatrm hedeflerine, belirli alanlara yneltmek iin
baz zendirici tedbirler alnmtr ve alnmaktadr. Bu, dorudur. Ama byle zendirici
tedbirlerin, imdiye kadar hemen hibir zendirici etkisi grlmemitir.

81
Biraz ilerde baz somut rneklerini vereceim gibi, kurulu ekonomik dzende, mill
iktisadn gereklerine va sosyal amalara aykr faaliyetlerde bulunan zel
teebbsn, o kadar byk ve kolay krlar salamas mmkndr ki ve bu gibi
faaliyetleri iin, zel teebbs o kadar kolaylkla o kadar bol kredi bulabilmektedir ki,.
bu avantajlar yannda, vergi bakl gibi bir tak tedbirlerin zendiricilik
kazanmas imknszdr.

ANAYASA VE NSANCA YAAMA HAKKI

Gene Anayasa, 41'inci maddesinde, iktisad hayatn herkes iin, insanlk
haysiyetine yarar bir yaay seciyesi salanmas amacna gre dzenlenmesini
emretmektedir. 52'inci maddesinde de, Devlet tanm rnlerini ve tarmla
uraanlarn emeini deerlendirmek iin; gerekli tedbirleri alr demektedir.

Oysa, Adalet Partisi iktidarnn, geni halk topluluktan iin, insanlk haysiyetine
yarar bir yaay seviyesini deil, asgar yaay seviyesini ama edindii,.
Sayn Babakan tarafndan Pln grmeleri srasnda,, Senatoda belirtilmitir. Kald
ki uygulama da bu yndedir, hatt, asgar yaay seviyesini salamak iin bile
asgar lde aba gsterilmemektedir.

Geim endekslerinde ykseliler, ii cretlerindeki artlar ya amakta ya da etkisiz

brakmaktadr. Kylnn yaay seviyesi ise, ykselecek yerde alalmaktadr.

Adalet Partisi iktidara geldiinden teri, devlet, ak Anayasa hkmne ramen, tarm
rnlerini ve tarmla uraanlarn emeini deerlendirmek iin gerekli tedbirleri
almak yle dursun, tanm rnlerini ve tarmla utaanlarn emeini deerden
drc tedbirler alm ve almaktadr.

82
Adalet Partisinin sahip kt, korumak istedii, hatt bsbtn ktletirdii
dzende de baka trl olmas imknszdr.

Nitekim, ttn yetitirici kylnn emei, bundan - drt yl nceye gre, te bir
veya yar yarya dk deerlendirilmektedir. nk devlet, bir avu yerli ve yabanc
tccarn yararna, ttn yetitirici kylnn kazancn bu oranda drmtr.

Birok yemi ve sebzeleri, kyl, birka yl nceye gre daha dk fiyatlarla

satmaktadr.

Birok tarmsal rnlerin deeri son yllarda yk-selmemitir, hatt bazlarnnki

dmtr. Buna karlk, btn tarmsal rnlerin maliyetleri byk lde
ykselmitir. Yani kyl, gitgide yoksullamaktadr.

ANAYASA VE SOSYAL GVENLK

48'inci Maddesinde, Anayasa, herkesin sosyal gvenlik hakkna sahip olduunu
ve bunu salamak iin gerekli sosyal sigortalan ve sosyal yardm tekiltn kurmann
devlete dsen fbir dev olduunu yazar. Cumhuriyet Halk Partisi, bu yolda ileri
admlar atmtr, iilerin sosyal sigortalarn hem salad haklar bakmndan, hem
de kapsam halamndan geniletmitir. Eer Cumhuriyet Halk Partisi iktidarda kalm
olsa idi, bugne kadar esnaf ve sanatkrlarla serbest meslek adamlarnn da sosyal
sigortalara balanmas ve devlet memurlannn gerek sosyal gvenlie kavumas
amac gereklemi bulunacakt. Bunlar, Birinci Be Yllk Kalknma Plnnn hedefleri
arasnda idi ve hazrlklar ilerlemiti.

83
CHP iktidar daha geni vatanda topluluklarn salik sigortasna balamak zere
almalara balamt. Bu almalar da yarm braklmtr..

Adalet Partisi, yldr iktidarda bulunmasna ramen, bu yolda henz hi bir adm
atm deildir.

Cumhuriyet Halk Partisi yeniden iktidara geldiinde, Anayasann ve sosyal hedefleri

gerekletirilmedea sresi dolmu Birinci Be Yllk Plnn bu hedeflerini zellikle
gerekletirmek iin gerekeni yapacaktr.

ANAYASAYA ULAMAK N DZEN DEKL

Anayasa ile ilgili olarak verdiim rnekler daha oaltlabilir. Fakat bu birka rnek
bile, Anayasann gerekli kld ekonomik ve sosyal dzen ile bugn var olan
ekonomik ve sosyal dzen arasndaki farklar, hatt uurumlar gstermee
yetecektir sanrm.

Bizim istediimiz dzen deiiklii ite bu farkllklar kapatmaa yarayacaktr.

Byle bir dzen deiikliiyle, Anayasadan uzaklalm olmayacak, tam tersine

Anayasa hedeflerine ulalm olacaktr.
 2

rneklerle
Bozuk Dzen

Dzen deiikliine, yalnz Anayasa buyruu veya sosyal adaletin gerei olduu iin
deil, ekonomik gelimemizi hzlandrmak iin de kesin ihtiya vardr, zel
teebbsn bile memleket yararna geliebilmesi iin dzen deiiklii arttr.

Bugnk dzende, iktisad gelimemiz niin zlenen hza ve istenen yne giremez?..
Bunu, hem toplumun baz kesimlerinden rneklerle, hem de, devletin aklad baz
resm bilgilerle anlatmak isterim.

85
Bu rnekler ve bilgiler, bugnk ekonomik ve sosyal dzenin, yalnz sosyal adalet
iinde kalknmaa deil, sosyal adaletsiz kalknmaa bile ne kadar engel
olduunu gstermee yetecektir sanrm.

Bunun iin, Trkiye'nin batsndan balayarak dousuna doru gidelim ve batdan

douya, kuzeyden gneye, halkn nasl bir dsen altnda ezildiim, ekonomimizin
nasl dar boazlara saplandn grelim.

MANDIRACILIKTAK DZEN
Batda, Trakya'da, mandraclk yaplr. O arada peynir yaplr. Fakat bizim Avrupa
lkelerinde alan iilerimize, beyaz peynir, kaar peyniri, Trkiye'den deil,
Yunanistan'dan, Bulgaristan'dan gider. Neden Trkiye'den gitmez?..,

nk, Trakya'da, hayvan yetitiren kylnn paraszlndan, kredisizliinden ve

rgtszlnden yararlanan baz byk peynir yapmclar, mevsiminden nce,
kylnn hayvanlarndan elde edecei st, ok dk fiyata kapatrlar. Zaman
geldiinde, bu stten imal ettikleri peynir, st avans parayla ucuza kapatm
olduklar iin kendilerine o kadar ucuza mal olur ki, yurt iinde retimi dk tutup bu
peynirleri yksek fiyatla satarak, byk krlar elde edebilirler. Bu krlar, kendilerini
bol bol tatmin eder.

hracat yapacak olsalar, bugnk retim yetmeyecei iin byk imalta gemeleri,
bumtn iin de byk yatrmlara girimeleri gerekir. Oysa, bugn kylnn stn
ucuza kapatrken bulabildikleri kredi kolaylklarn, sna yatrmlar iin
bulamayacaklardr. Sna kurululara harcayacaklar paray yllarca
karamayacaklardr. Btn bunlar gze alp, ihracai iin gerekli buyk tesisleri
meydana getirdikleri vakit ihracattan elde edecekleri kr ise, bugnk soygun
dzeninde i par zarlardan elde ettikleri krn altnda olacaktr.

86
Ucuza ham madde alp pahalya mamul madda sattklar bugnk soygun dzeni ile
Trkiye'de elde ettikleri krn tadn, d pazarlarda bulamayacaklardr.

Bu durumda peynir yapmclar, niin, ihracata ynelmenin ve endstri kurmann

masrafna, zahmetine ve risklerine katlansnlar?..

O yzden hem bu endstri kolu lkemizde gelimemekte hem de Trkiye peynir

ihra edip bir miktar dviz kazanma imknndan yoksun kalmaktadr; ve kylmzn
yoksulluu devam edip gitmektedir.

Burada kabahat, ne hayvan yetitiren kylnn ne de hayvan rnlerini avans

parayla yok pahasna kapatp mamul hale getirerek ate pahasna satan i
adamnndr. Kabahat dzenindir.

nk bu yle bir dzendir ki, hayvan yetitiren kylnn emeini mkfatlandrmaz;

hayvan rnlerini ileyecek ihracat endstrisi kurmay mkfatlandrmaz; ama bir
eit tefecilik olan, hayvan rnlerini avans parayla ucuza kapatmay mkfatlandrr.
Buna bol bol imkn ve frsat hazrlar.

Dzen bylesine ters olduu iin de st mamulleri ve yumurta ihracatmz, Bte

gerekesindeki rakamlardan rendiimize gre, 1966 Eyllnde 12 tondan, bu
kadar clz bir rakamdan, bir yl sonra, 1967 Eyllnde 2 tona iner. Dviz gelirimiz de,
ayn dnemde, 17 bin dolardan bin dolara, yani 17'de bire der.

87
Bu dzen deimeli de ne olmaldr?.. Btn hayvan srleri, btn mandralar ve
btn rnleri aradstrisi devletletirilmeli midir?..

Ortann Solunda bir parti olarak, Cumhuriyet Halk Partisi olarak, bizim buna
cevabmz, kesinlikle hayrdr.

Biz; istiyoruz ki lkemizde, halk yararna bir teebbs zgrl ve mlkiyet dzeni
kurulsun... Trakya'da, hayvan yetitiren kyller, devletin yardmyla, yol
gstericiliiyle kooperatiflesin; devlet, bu kooperatiflere' kontroll kredi versin...
Kredi verirken, karlk olarak tanmaz mal aramasn, toprak tapusu aramasn...
Kylnn emeini ve hayvanlarn yeterli karlk saysn...

Kyl, paraya muhta olduu zaman, tefeciye, aracya veya byk mandracya
bavurmak zorunda kalmasn... ihtiyacn kooperatifinden karlayabilsin... ylelikle
hayvanlarnn stn yok pahasna satmaktan kurtulsun... Kyl, bu ekilde
salayaca kazan fazlasn, gene kooperatifinin yardmyla, hayvanlarnn st
verimini arttrmak iin kullanabilsin, st endstrisi kur; mak iin deerlendirebilsin ve
bugn i adamlarnn yeteri kadar krl bulmadklar iin kurmadklar bir endstriyi,
ihracat da yapabilecek ekilde, kooperatiflerin desteiyle gerekletirebilsin.

zel kiilere st endstrisi kurmak yasak m edilsin?., yle bir dncemiz de yok...
Kurulacak yeni dzen iinde havadan para kazanmak imkanszlaaca iin. onlar
da, ayn i kolunda devam etmek isterlerse, ortaklk kurup cidd yatnn yapsnlar,
normal rekabetr artlar iinde endstrileme yoluna gitsinler:,.

88
Bugnk dzende kolay kazancn yolunu bulmu olanlardan, bu dzenin devam
etmesini isteyenler, byle bir dzen deiikliini nlemek iin ne yapyorlar?.. Aristo
mantn dejenere ederek, kylye diyorlar ki:

Bulgaristan'da kooperatifilik var.. Bulgaristan komnist... yleyse, kyl

kooperatifletii takdirde biz de, Bulgaristan gibi komnist oluruz...

Byle bir mantk u noktaya kadar gtrlebilir:

Bulgaristan'da gne doudan doar, Bulgaristan komnisttir. yleyse

gnein doudan doduu her lke komnisttir..

Kooperatifilik aleyhindeki bu propaganday, Trakya'da baz araclar, ayiei

kooperatifiliine engel olmak iin de yapmlar. Fakat ay iei kooperatifleri
kurulmaa balaynca, kylnn kazanc da bu sayede artnca, imdi ayn kimseler,
komnistliktir diye nlemee altklar kooperatiflerin ynetimini ele geirmek'
ttaere mcadeleye girimilerdir.

BALIKILIKTAK DZEN
Bu rnei brakp, biraz daha douya, stanbul'a gelelim... Boaziinde,
Rumelikavanda balklar vardr.. Kk motor sahibi, yani hem sermayesiyle hem
de emeiyle alan, ayrca ii de altran balklar...

Bu balklar, bugnk dzenden yle dert yanarlar:

Boz, derler, Karadeniz'in dalgalaryla bouur,, tonlarla balk tutarz... Balk,

abuk bozulan bir eydir. Bir souk depoda korunmas gerekir. Bizler, yeterli kredi
alamadmz iin, souk depo kuramayz.

89
Devletin, Et ve Balk Kurumunun, souk depolarn yzmze kapal buluruz.
stanbul'da, depo sahibi birka arac vardr. Balklarmz bunlara gtrrz. Bize,
depolarnz dolu olduunu sylerler, balklarmz amak istemezler... Ancak biz,
aresiz kalp da 500 kuruluk bal, 40 - 50 kurua, hatt bazan 5 - 10 kurua
indirirsek, depolarnn kaplarn aralarlar... ou zaman, balklarmzn byk ksmn
da denize dkmee bizi mecbur brakrlar... Biz bol balk tuttuumuz veya
tutabileceimiz halde, bu yzden piyasaya az balk kt iin, piyasada balk
fiyatlarn diledikleri gibi ayarlarlar. Bizden aldk larnn 10 misli, 20 misli fazla, fiyatla
halka yedirirler..

Sorduk bu balklara:

Bu dzen deise... Et ve Balk Kurumu, varlkllara verdii avans, sizlere,

gerek balklara verse, sizler de aranzda birleip, devletin yardmyla, kendi souk
depolarnz kendiniz kursanz, tuttuunuz balk miktar ne kadar artar?..

Dediler ki:

Ne kadar artacann hesab kitab olmaz... imdi biz burada oturmu

konuurken, biliyoruz ki, Karadenize birka mil alsak, birka saatte tonlarla balk
tutar geliriz. Ama yok pahasna satmak hatt belki de gerisin geri denize dkmek
zorunda kalacamz iin, balk tutmuyoruz. O yzden biz kazanamyoruz; iimiz a
kalyor; stanbul'un, Anadolu'nun dar gelirli halk da balk yiyemiyor.

Demek ki, yan denizle evrili, denizleri, glleri, nehirleri dnyann en gzel
balklaryla dolu lkemizde, bugnk dzende, balklar sularmzda serbeste dolar,
balklar kahvelerde bo oturur, dar gelirli halk, ate pahasna olduu iin balk
yiyemez, beslenemez..,

90
Ama birka arac, tefeci, depocu, kurduklar fiil tekeller sayesinde havadan milyonlar
kazanrlar.

Buradaki tekelciler, araclar da tpk Trakya'nn peynircileri gibi, i pazarlarda, dzen

bozukluundan yararlanarak, devletin ve halkn srtndan, o kadar kolay ve o kadar
bol para kazanmaktadrlar ki, ancak byk yatrmlar yaptktan ve baz riskleri gze
aldktan sonra girebilecekleri dnya pazarlarna girip de, bugnknden daha az krla
yetinmeyi elbette dnmezler.. O yzden de, balk ihracmz bir trl gelimez...
Bte gerekesinden rendiimize gre, 1965 de Trkiye 13591 ton balk iira
ederken, 1966 da ihracatmz 12900 tona dm... 1967 de, yani bugnk iktidarn
tutumuyla bozuk dzenin bsbtn bozulduu bir yida ise, balk ihracatmzdaki
dn bsbtn hzland anlalyor.

Burada da gene kabahat, ne balkda ne de arac veya depocudadr... Kabahat

bugnk dzendedir... Bu dzeni deitirip de ne yapmal?.. Denizdeki balklan,
balklarn motorlarn ve zel depolar devletletirmeli mi?..

Ortann Solunda Cumhuriyet Halk Partisi olarak, buna da hayr diyoruz.

stediimiz dzen deiiklii undan ibarettir:

Devlet, balklk alannda zel sektre yapaca yardm, dorudan doruya

balklara yapmaldr Avansn, krediyi, (gene kontroll kredi olarak,) balklarn
kuracaklar kooperatiflere vermelidir. Onlarn, kendi souk hava depolarn
kendilerinin kurmalarna ve kendi kooperatifleri yoluyla balk ihra etmelerine balk
rnlerini mesel yem sanayiinde deerlendirecek tesisler kurmalarna yardm
etmelidir.

91
zel depo sahipleri ortadan m kalksn?... Hayr.. Ama onlar da, bu alanda
almaya devam edeceklerse, daha makul krlara raz olsunlar... Ve Devlete asla
desteklenmesinler...

SEBZE VE YEMDE DZEN

Biraz daha douya doru gelelim..

Elimizde geen mevsimin makbuzlarndan rnekler var... Bizim geen mevsim

ardan pazardan kilosunu 250 300 kurua alabildiimiz elmalar, baz Kocaeli,
Sakarya kyllerinden kilosu 30 kurua; bizim 200 kurua alabildiimiz erikler, gene
o blge kylsnden 25 kurua alnm...

Aradaki byk kr, nakliyecinin veya manavn cebine mi gitmi?.. Hayr, onlar da pek
az krla yetinmiler... Ama kyly aresiz, parasz, kredisiz durumda yakalayan
birka arac, o yemileri emek verip yetitiren kylden de, tayan nakliyeciden de,
satan manavdan da kat kat fazla para kazanmlardr. Bir mevsimde, hemen hi
emeksiz ve risksiz, yzbinlerine yzbinler, milyonlarna milyonlar katmlardr.

Trkiye'nin neresinde sebze ve yemi yetiiyorsa, kyllerden pek ou iin durum

budur, baz yerlerde bundan da ktdr... rnein, snr boyunda, Edirne'de veya
anakkalede veya Gneyde, Erdemli'de veya Orta Anadolu'da, Nide'de durum
aa yukar byledir. Trkiye'nin en varlkl blgelerinden olan el'de, Erdemli
kyllerinin, ou zaman, sebzelerini, 5-10 kurua bile satamadklar iin, rmeye
braktklarn o blge kyllerinden daha yeni dinledim...

92
Gaziantepin, Mara'n, Nevehir'in, Krehir'in zm yetitiren kylleri iin durum
ayndr...
Bu illerimizde pek ok kyl, yetitirdii sebzeyi, yemii, yok pahasna satt veya hi
satamad iin atr... ehirlerde ise pek ok ii, memur, ayn yemiler, sebzeler,
piyasada sun darlk yaratlarak ate pahasna satld iin iyi fbeslenememekte ve
bu hayat pahallnn ar yk altnda ezilmektedir.

Kabahat, sebze meyve yetitiren kylnn mdr?.. Hayr... Aracnn, tefecinin

midir?.. Hayr... Kabzmaln mdr?... Hayr..,

Kabahat gene dzenin ve kabahat, bu dzeni, bunca ktl ortaya ktktan,

devletin resm belgelerinde aklandktan sonra bile, deitirmeyiz... diye direnen
politikaclarndr.

Gene bu dzende, araclar ve tefeciler iin, Ziraat Bankasndan aldklar dk faizli

bol krediyle, devleti soyarak, kyly smrerek ve kentlerdeki dar gelirli halk ala
mahkm ederek, bol para kazanmak o kadar kolaydr ki, birou, sanayi kurmann ve
ihracata ge menin, klfetine ve risklerine katlanmaz...

ACI PRN
imdi, biraz daha douya doru gelip, toir eltik blgesine, mesel orum'a geelim.

eltik ekicisine su gereklidir. eltik ekimi iin su kanallar almas, tipik bir altyap
yatrm olduu halde, ve altyap yatrmlarn ncelikle devletin yapmas gerek tiini
en liberal grl kimseler bile benimsedii halde, bizde, su kanallarn, genellikle
devlet ya da kooperatifler deil de, birka varlkl insan aar.

93
Verdikleri suya karlk. orun'da, eltik ekici kylden, rnn yarsn isterler. Oysa,
eltii yetitirmek, bimek, harman depolarna ekmek gibi islerin btn masraflarn
kyl yapar.

rnlerini yetitirmek, bimek, dvmek iin, kyl, kendisine suyu veren kiinin veya
irketin let ve makinalarm kullanmaa mecburdur. Buna karlk da, kendi yzde 50
hissesinin yzde iki buuunu, su sahibine ayrca verir.

Eer kyl, stne den masraflardan herhangi birini yapmaz veya yapamazsa,
rnne gerei gibi bakamassa, suyu veren kii veya irket bu ii zerina alr va
rnn tmne el koyar.

Kylnn ekecei rnn ruhsatn da, suyu verenler elinden alrlar.

Ziraat Bankas, ruhsat kimdeyse, krediyi ona verir. Yani, su aasna verir. Onun
iin, kylye suyu verenler bu ruhsatla, kylnn hakk olan krediyi de Bankadan
kendileri alrlar veya ortaklarna devrederler.

eltik iin gereken masraf yapamayacak durumda olan kyl, bu yzden

yetitirecei rnn hepsi elinden gitmesin diye, ruhsatn kaptrd su sahibinden
bor para ister. Su sahibi,
Bende para yok ama sana bir ahbabmdan buluvereyim!, der ve kylnn
ruhsatyla Ziraat Bankasndan, devletin bankasndan, ok dk faizle ald kredinin
bir ksmn, orta vastasiyle, bir ltuf ve insanm gibi, kylye dn verdirir.
Kylye bu borcu veren kimse, kylnn hakk olan devlet parasyla kylye tefecilik
yapmaktadr. Yani, Plndaki bilimsel deyimle, tekiltlanmam kredi pisasas
erbabdr.

94
Ziraat Bankasndan yzde 9 -10 faizle ald parann bir ksmn 5 - 6 ay iin, yzde
50 faizle, kylye devreder.

eltii pirin yaptrmak zere getirdii eltik fabrikasnda da, pirincinin satnda da
trl oyunlardan, dolaplardan geen kyl, bunca soygundan sonra, elinde birka
kuru kalmsa, onu da, gnlk ihtiyalarn temin etmek iin ayrca, asgar yzde 50
faizle borlanm olduu tefecilere der.

Bylece bir yllk ar emek rn olan pirincini elden karp kye dndnde, bir
mevsim ncesinden ok daha yoksul, ok daha borludur.

Sudan para kazananlar, yzbinlerine yzbinler, milyonlarna milyonlar eklemilerdir.

Soygun bu kadarla da bitmez, pazarlama srasnda da pirincin fiyat, trl oyunlarla

krlr. Ama, byk ehirlerdeki tketicilere, kylye denen bedelin misline satlr.

Bylece, devlet soyulur, kyl smrlr, pirin ok pahal olduu iin pirin almaa
gc yetmeyen dar gelirli halk a braklr.

stelik, bu smr dzeninde verimli iftilik yapmak da ok glestil iin, eltik

verimi gitgide dmektedir. yle ki, gene Bte gerekesinden rendiimize gre,
pirinte hektar bana verim, 1964 de 2857 kilodan, 1965 de 2600 kiloya, 1966 da
ise 2308 kiloya inmitir.

Burada, dzen deisin de, eltik tarlalar devlete mi gesin, kyl devletin esiri mi
olsun istiyoruz?.. Hayr, Ortann Solunda bir parti olarak, istediimiz bu deildir. Ama
devletin, zaten kamuya ait olan suya sahip kmasn istiyoruz.

95
Su kanallarn devletin amasn veya devlet yardmyla, kyl kooperatiflerinin
amasn istiyoruz. Banka kredilerinin, dorudan doruya, gerek reticilere
verilmesini istiyoruz.

Bylelikle hem kyl daha ok kazanabilecektir hem de halk daha ucuza pirin
yiyebilecektir.

TTNDEK DZEN
Ttn blgelerine gidelim... Bugnk ttn dzeninde, devlet kaynaklarndan ald
yzlerce milyon liralk krediyle, kylden ttn toplayan 90 ksur tacir, ihracatlarn
kendi yaptklar hesaba gre, adam ba na ylda 2,5 milyon lirann stnde kr
salarken, hatt, daha gereki hesaplara gre bu kr 3 milyonu aarken, 454.000
ttn yetitirici aileden her birine, tccara satlan ttnden, ortalama net 111 lira 50
kuru kr kalmaktadr.

Bu rakam, tccara satlan btn ttnlerden et de edilen net toplam krn 454.000
ttn ekici aileye fo-lm ile ortaya kan rakamdr. Ttn ekici ailelerde yaklak
olarak yansnn btn ttnlerini tccara, teki yarsnn da btn ttnlerini Tekele
sattklar kabul olunursa, btn ttnlerini tccara satan ekici ailelere, aile bana
ortalama 223 lira net kr dm olmaktadr. Bu 223 lira net kr, bir ailenin btn bir
yllk emeinin sonucudur.

Bu hesaplara esas alnan ylda, 1965 ylnda, 454.000 ttn ekici aileye toplam
olarak 241 milyon lira kredi; 91 ttn ihracatsna ise 600 milyon lira kredi verilmitir.
Bylece, bir ttn ekici aileye ortalama 531 lira, bir ttn ihracatsna ise 8 milyon
600 bin lira kredi verilmi olmaktadr.

96
Biz, ttn tarm devletlesin mi istiyoruz?.. Asla... Fakat, devletin tekeli halk yararna
ilesin, ve ttn yetitirici kyl, devlet desteiyle rgtlenerek ttnn kendi isleyip
ihra edebilir duruma gelsin; ihracat kredileri, ttn ekicilerin bu amalarla
kuracaklar rgte verilsin; ylelikle, aracya kalan knn byk bir ksm ekiciye kalsn
istiyoruz.

BUDAYDAK DZEN
Orta Anadolu'ya, buday blgesine getiimiz vakit, smr dzeninin nasl
ilediine Konya'nn baz ilelerinden bir rnek:

K ortasnda parasz kalan, borlu olduu iin veya tapulu topra olmad iin
bankadan da para alamayan Konya kyls, szde toptanclk yapan baz tefecilere
bavurur; metresi 400 kuruluk kuma, ancak 6 ay sonra, Toprak Mahslleri Ofisine
budayn satt vakit parasn deyebileceinden 600 kurua almak zorunda kalr;
kendisine kefil olan bir tccara da ayrca metre bana 50 kuru der; bylelikle
metresi 400 kuruluk kuma kendisine 650 kurua mal olur. Bu kuma paraya
evirmek iin de, hi el dedirmeden, ayni toptanc - tefeciye 300 il 350 kurua geri
satar. Bylelikle kyl, buday karlnda devletten alaca parann yarsn, daha
mevsiminden 6 ay nce; tefeciye kaptrr; tefeci de, o kuma zerinden, normal
toptanc kn dnda, metre bana 250 il 300 kuru net ve temiz kr, vergisiz kr
salam olur.

Bu toptanc tefecilerden hibiri, imdiye kadar, parasn sanayie yatrmamtr. nk

parasn sanayie, mesel bir dokuma fabrikasna yaptracak olsa, binlerce iinin
derdiyle, greviyle, toplu szlemesiyle uraacaktr. mfettiiyle, sigorta
mfettiiyle maliyenin hesap uzmanlar ile uraacaktr.

97
Btn bunlara katlandktan sonra a, imdi, bakasnn dokuttuu kuma zerinden
tefecilikle salad net krn onda birini bile belki elde edemeyecektir. stelik
tefecilik iin bulduu kadar bol ve dk faizli krediyi de bulamayacaktr.

FINDIKTAK DZEN
Konya ovasndan kuzeye karsak fndk blgesine geliriz.

Dnya fndk piyasasna Trkiye hkimdir. Ona ramen, f indik ihracatlar, bazan
sun' olarak dnya fndk piyasasn drrler. Geri devlet, ihracat iin taban fiyat
tesbit eder. Bunun altnda fiyatla fndk ihra edilemez der. Fakat ihracatlar,
Fisfcobirlilde rekabet iin, taban fiyatn altnda sat yaparlar. Aradaki fark,
karaborsadan dviz alarak kapatrlar.

Ama gene de byk krlar salarlar. nk, devletin kendilerine ok dk faizle

verdii ihracat kredisini, fndk yetitiren dar gelirli kylye yzde 100 il yzde 200
faizle vererek tefecilikten o kadar byk para kazanrlar ki, karaborsadan dviz
almak iin dedikleri paray kardktan sonra, hem kendilerine byk krlar kalr,
hem de Fiskobirliin ihracat imknlarn kstekleyebilirler. Bylece dnya
piyasasnda findik fiyatlarn krarak Trkiye'nin d ticaret hadlerini Trk halknn
aleyhine bozmu olurlar.

DOMADAN SATILAN KUZULAR

Dou Anadolu'da smr dzeni bsbtn korkun bir hal alr. Hayvancl
gelitirmek iin Et ve Balk Kurumunun datt avanslardan ancak varlkl kimseler
yararlanalbilmektedir.

98
Kyllerin ou, ne Et ve Balk Kurumundan avans ne de Ziraat Bankasndan kredi
alabilirler. Kredi alanlardan ounun da eline, ylda 200 300 lira kredi ancak geer.
Esasen Dou Anadolu'da datlan hayvanclk kredisi hayvan basna ylda 100 125
kurutan ibarettir. Yani bir hayvan nallatmaa ibile yetmeyecek kadar azdr. Ondan
da bir avu insan faydalanr. Et ve Balk Kurumunun ve Ziraat Bankasnn imknlar
kendilerine ak olan bu bir avu kimseden ou, tefecilik yoluyla halk, kaaklk
yoluyla 'da devleti soyarlar.

Douda, k ortasnda parasz kalan kyl, henz domam kuzular, 50 liradan

satar. Doduktan sonra bu kuzular 6 ay otlatr, besler, piyasada 150 lira edecek hale
geldiinde, 6 ay nce 50 liradan satm olduu kimseye teslim eder.

Douda, kylnn yoksulluundan yararlanarak, fi-yatlar te bire kadar krlarak

toplanan hayvanlar, byk krlarla snrdan darya karlr.

Devlet ynnden bu durumun sonucu nedir?..

Birka yldr Dou Anadolu'dan yurt dna giden hayvan says byk lde artt,
hatt ihra edilmek zere, Orta Anadolu'dan Douya hayvan gtrld halde, bu
ihracat kaaklk yoluyla yapld iin, hayvan ihracndan elde ettiimiz dviz srekli
olarak dmektedir.

Resm rakamlara gre, ihra edilen hayvan says, 1965'de l milyon 235 binden,
1966'da 632 bine dmtr. Yani yar yarya azalmtr. Daha dorusu azalm gibi
grnmektedir. nk karlan hayvan says bu rakama dahil deildir. Canl hayvan
ihracndan elde edilen gelir de, 1965'de 17 milyon 499 bin dolardan, 1966'da 10
milyon 146 bin dolara inmitir.

99
Demek ki, bugnk dzende, devlet hayvancl destekleme grnm altnda,
kyly smren ve kaaklk yaparak Trkiye'nin byk dviz kaybna sebep
olan bir avu karcy desteklemi, beslemi olmaktadr.

POTEK ALTINA ALINAN NSAN EME

Dou Anadolu'da,daha gneye doru. Arya, Van'a, Hakkri'ye doru indike,
birok kyller, anasnn karnndayken te bir fiyata satabilecekleri kuzulardan da
yoksundurlar. Onlar, tekiltlanmam kredi piyasasnda, ancak kendi emeklerini
ortaya koyabilirler. Yazn, isin nistoeten ok olduu aylarda, ii veya rgatlarn
gndelii 15 liraya kadar ykselir. K ortasnda parasz kalan kyl de, yaz aylar
iin, emeini, daha k ortasnda, gndelii be liradan kiralar.

Yani, bu kadar dk bir fiyatla, kendi emeini ipotek altna aldrr.

HER YERDE BU DZEN

Trkiye'nin neresine giderseniz, buna benzer smr rneklerine rastlarsnz.

Anadoluyu, sadece nutuk ekmek iin, halk aldatmak iin, halk aldatp oylarn
alabilmek iin dolasan politikaclar, elbette bu gerekleri renemezler. Halkn
meselelerini halktan renmek isteyenler, halkn derdini biraz deerlerse, bylesine
ac, insafsz ve insanlk d bir smr dzeninin nasl ilediini kolaylkla grebilirler.

100
Byle bir smr dzenini gre gre, bile bile,

Bu dzen deimesin!,

demek,

Trk halk, Trk kyls smrlmee, Trk devleti soyulmaa devam etsin,
demektir...

101
 3

Dzen Bozukluunun
Ekonomik Sonular

Bu smr dzeni, Trkiye'de sadece sosyal adaletsizlik yaratmakla kalmyor.

Ekonomimizin ksrlnda, gelimemizin yavalnda, hatt zel teebbsn
yetersizliinde, gszlnde ve topluma yararl olamaynda balca etken de bu
dzen bozukluudur, bu smr dzenidir.

Sayn Babakan veya ilgili Bakanlar, sk sk, zel teebbse nasihat verirler, zel
tesebbsden ricada bulunurlar; zel teebbs daha ok sna yatrm yapmaya veya
daha ok ihracata tevik etmek isterler.

Fakat bu nasihatlar, ricalar, telkinleri, hi bir etki yapmaz.

102
Bundan bir sre nce, Ankara'da toplanan Drdnc Sanayi Kongresi vesilesiyle de,
Sayn Babakan, gzel bir konuma yapt. Bu nasihatlar, ricalar, telkinleri tekrarlad.
Byk hedefler gsterdi.

Millete sanayilemeye karar verdik, dedi, mutlaka sanayilemeliyiz dedi...

zel sektr sanayicilerimiz ekingenlikten kurtulmaldr... dedi. hracatmz
behemehal arttrmamz gerektiini, yoksa, d deme dengemizdeki dar boazdan
kurtulamayacamz ve yeterince snayileemeyeceimizi syledi.

Bunlarn hepsi gzel szler, doru szler.. Bizzat sayn Babakann, kendi szleri
hakknda, o konumasnda syledii gibi, btn bunlar kimsenin itiraz
edemeyecei szler.. .

Ama, sayn Babakan, acaba, bu dzeni deitirmedike, bu dzeni deitirme

yoluna girmedike, bu kimsenin itiraz edemeyeceini syledii szlerini nasl
gerekletirecektir?...

Dzen deimedike, bu szlerin gerekleemeyeceinin ac itiraflar ve ak delilleri,

biraz nce akladmz gibi kinci Be Be Yllk Plnda da, 1968 Btesinde de
grlmektedir.

Adalet Partisi, temel felsefesiyle, karma ekonomiyi geici bir dnem olarak kabul
ediyordu. Trkiye'de; gitgide, kamu yatrmlarn azaltp zel yatrmlar arttrmak,
kamu kesimini daraltp zel kesimi geniletmek istiyordu. Seim program da,
hkmet program da bu felsefeyi yanstyordu. Birinci Be Yllk Kalknma Plnn, bu
adan eletirmi, kamu yatrmlarna fazla yer ayrlmasn uygun grmemiti.

103
Fakat is bana geldikten sonra, Adalet Partisi, bu dzenle bu fesefenin
yrmeyeceini grmtr. zel kesimin, konut yapmna, hem de Trkiye lleriyle
lks konut yapmna ynelmekte devam ettiini, kendisine verilen hedefleri
gerekletiremediini grmtr. Onun iin de, yatrmlarda devlet kesiminin payn
arttrmaa mecbur kalmtr.

Demek ki, zel tesebbs olan Adalet Partisinin, deitirmeyeceiz dedii bu

dzen, aslnda, yalnz sosyal adalete aykn deildir; yalnz halkn smrlmesine,
devletin soyulmasna sebep olmakla kalmamaktadr; ayn zamanda, memleketin zel
teebbs eliyle kalknmasna, zel teebbs yatrmlariyle gerek anlamda
snayilemesine de engel olmaktadr; ve Trkiye'nin gelimi lkeler kervanna
katlma abasn geciktirmektedir.

nk bu dzende, bir insan, parasn, memlekete ne kadar yararsz ekilde iletirse

o kadar ok kazanacaktr. Kalknmamz ne kadar ok baltalanrsa, o kadar kr
edebilecektir.

Sayn Sanayi Bakannn, zaman zaman, sabr tkenip, baz sanayicileri, fahi krlar
saladklar iin, pahalya retim yaptklar iin azarladn ve kh tekdirle kh baz
sun' tedbirlerle, fiyatlarn biraz krdrmaya altn duyuyoruz.

Gerekte kzlacak olan, o sanayiciler deildir, gene bu dzendir.

Ankara Sanayi Odasnn geen yl yaynlanan Trkiye'nin Endstrileme Sorunu

adl bir incelemesinde aklandna gre, bugn Trkiye'de yle bir dzen vardr ki,
bir varlkl kimse, sanayie yatraca paradan, ylda yzde 2 5'in stnde kr
salyamayacaksa, parasn sanayie deil, arsaya veya binaya yatrmas, yani
topraa taa gmmesi daha krldr.
Tabi, bir yolunu bulup da parasn tefecilikte veya araclkta iletmesi ise, parasn
taa topraa gmmekten de daha krldr.

rnein, zel teebbsn katksyla kurulan imento fabrikalarndan bazlar, yllardr,

hissedarlarna hi kr datamamlardr; ii cretlerini 16 lirann stne
yukseltememilerdir. Ama o fabrikalarn imentosunu, torbas 875 kurudan alp,
darda, yerine ve mevsimine gre, 12 liraya, 15 hatta 20 liraya, Hakkri'de 30 liraya
kadar satan baz araclar ksa zamanda yzbinler, milyonlar kazanabilmektedirler.

YLE BR DZEN K...

Ksacas, bugn Trkiye'de yle bir dzen vardr ki, bu dzende:

Paray taa topraa gmmek, o parayla topran stne bir fabrika kurmaktan daha
krldr.

Devletten avans alp, resm veya zel bankalardan dk faizle kredi alp, tarmsal
veya sna rnlere araclk yapmak, devletten dviz alp ithaltlk yapmak,
sermaye yatrp, emek verip, kafa yorup o rnleri meydana getirmekten daha
krldr.

Dk faizli krediyle yoksul kylye tefecilik yapmak, o krediyle fabrika kurmaktan

kat kat daha krldr.

Hele tutulmu bal denize dktrmek veya emek verilip yetitirilmi sebzeyi, yemii
rmeye braktrmak, o bal, o sebzeyi, o yemii, makul fiyatla yar a yaayan
insanlara satmaktan da, dviz karl ihra etmekten de, kyas edilemeyecek kadar
daha karldr.

105
Biz bu dzen deisin derken, teebbs zgrlnn kaldrlmasn
istemiyoruz. Ama, teebbs zgrl, devleti soyma ve halk smrme
zgrl olmaktan kp, memlekete ve halka yararl hale gelsin, Trkiye'nin
kalknmasna, snailemesine gerekten hizmet etsin, istiyoruz.

106
 4

Belgelerle
Bozuk Dzen

Acaba Trkiye'de bir smr dzeninin varln resm bilgiler ve belgeler de

doruluyor mu?....

KRED DZEN
rnein, kredi dzenine ibakacak olursak, resm bilgiler ve belgeler, kredi dzeninin
shhatli bir ekonomik ve sosyal gelimeyi ve toplum yararna bir teebbs
zgrln engelleyici nitelikte olduunu ortaya koymaktadr.

1967 nin Eyll ayma kadar zel sektre verilen krediler, yaklak olarak 22 milyar
liradr.

Bunun ancak 4,5 milyar iftilere; 540 milyonu esnaf ve sanatkrlara; l milyar 13
milyonu sanayicilere; 14,5 milyar liraya yakn bir ksm da tccara verilmitir.

107
Demek ki bugnk dzende kredilerden aslan payn, Trk ekonomisine hi bir
ey katmayan, halkmzn kalknmasna yardm etmeyen, hatt ekonomimizin
gelimesini engelleyen ve halkmz gitgide yoksullatran tefeciler ve byk
araclar almaktadr. Hatt 4,5 milyar liralk tarm kredisinin de byk ksm onlara
gitmektedir. Ticar kredilerden bir lde sanayicilerin de yararland ileri srlebilse
bile, ticar kredi koullarnn sna gelimeye elverili olmad, baz sanayicilerin
ancak aresiz kaldklar iin bir lde bu kredilere bavurduklar aktr.

iftiler, Trkiye nfusunun drtte ne yakn olduklar halde; ve tarm kesimi

toplam milli haslann yarsna yakn bir ksmn rettii halde iftilerimiz toplam
kredilerin drtte birinden daha azn alabilmektedirler.

Tarmsal Kredi Dalm

stelik, bu 4,5 milyarn iftiler arasnda dalm bsbtn adaletsizdir. nk Ziraat
Bankas kredilerinden tanmsal isletmelerin ancak te biri yararlanabilmektedir. Bu
te birin de yars, ylda 300 lirann altnda kredi alabilmektedir.

Yksek ifti kredilerinin ortalamas ise, adam bana ylda 600 bin lirann stndedir.
Hatt bu arada, Ziraat Bankasndan milyonlarca lira kredi alan kimseler
bulunmaktadr. stelik, bunlardan bazlarnn ziraatle ve iftilik ile hi bir ilikileri de
yoktur...

Bunlar, Devlet Plnlama Tekiltnn geen yl hazrlanm bir raporunda aklanan

resm rakamlardr.

Bylesine adaletsiz ve dengesiz bir kredi dzeninde, yoksul kyl, hi kredi

alamayan veya yeterince kredi alamayan kyl ne yapmaktadr?..

108
Devletten ald kredilerle tefecilik yapan mutlu kiilere bavurmaktadr.

Bunun da bir rneini gene Devlet Plnlama Tekiltnn bir raporunda okuyoruz. Bu
raporun belirttiine gre, Hatay'n Altnz ilesinde bir kredi aratrmas yaplm ve
u durum ortaya kmtr: Altmz'nn 19 kynde, kyller, bir yl iinde, Ziraat
Bankasndan ancak 696 bin 758 lira alabilmilerdir, fakat tefecilerden yzde 50,
yzde 100 faiz diyerek aldklar kredi, 889 bin liray bulmaktadr.

Acaba Ziraat Bankasnn toplam kredilerinin arttrlacana dair son zamanlarda

yaylan haberler, bu adaletsizlii ve dengesizlii dzeltebilecek midir? Kyly
tefecinin elinden kurtarabilecek midir?

Bugnk dzende buna da imkn grmyoruz.

Toprak Dengesizlii,
Kredi Dengesizliini Douruyor
nk, gene Devlet Plnlama Tekiltnn bir raporunda aklandna gre,
Trkiye'de, (cmleyi rapordan aynen alyorum) Tarmsal kredinin dengesiz
dalmn yaratan, toprak varlnn iletmelere dengesiz dalm olmas
keyfiyetidir.

Gene Devlet Plnlama Tekiltnn tesbit ettiine gre, Trkiye'de ilenen topraklarn
yzde 70'i tapusuzdur. Ancak yzde 30'u tapuludur. Tarmsal iletmelerin de ancak
te biri, yani yaklak olarak yzde 30 u, kredi alabildiine gre, iki rakam biribirini
tutmaktadr.

Kredi Dengesizlii de
Toprak Dengesizliini arttryor.
Dengesiz toprak dalm, tarmsal kredi dalmnda dengesizlik yaratt gibi, kredi
yetersizlii ve kredi dalmnn dengesizlii de, toprak dalmndaki dengesizlii ve
adaletsizlii arttrc bir etken olmaktadr.

109
nk, aresizlik iinde tefeciye ve aracya kar, altndan kalkamayaca kadar ar
bor yk altna giren ve topran ipotek ettiren bir ok kyller, zamanla,
topraklarn, borlu olduklar kimselere, tefeci ve araclara, byk toprak sahiplerine
devretmek zorunda kalmaktadrlar.

TOPRAK DZEN
Devlet Plnlama Tekiltnn bir raporunda okuduumuza gre, bugnk dzende,
kyl, gelir ynnden de te smrlmektendir. Kylnn smrlmesi,
toprandan olmaya kadar varmaktadr.

Topraktaki veraset sistemimizin topraklan ufalayc etkisi de buna eklenince, kk

topraklar gitgide klp ccelemekte ve byk toprak sahipleri bunlar yutarak
gitgide devlemektedir. Yani, zaman iinde, toprak adaletsizlii, azalacak yerde
artmaktadr.

Topran Dal
Trkiye'de, toprak dalm adaletsizlii ne ldedir?.. Bunu renmek iin de Devlet
Plnlama Tekilt raporlarna bakalm. Bu raporlarda gryoruz ki, Trkiye'de, ifti
nfusun yzde 40', ekilen topraklarn yzde 82 sini; ifti nfusunun yzde 60 ise
ekilen topraklarn ancak yzde 18'ini ileyebilmektedir.

Bu toprak dzeninde, yer yer, az sayda insann elinde fazlasiyle geni topraklar, ok
sayda insann elinde de, geimlerini salyamayacak kadar kk topraklar vardr.
te yanda, hi topraksz, rgat, yanc veya kirac olarak alan byk kyl
topluluklarna rastlanmaktadr.

110
Verimsiz letmecilik
Bu tasarruf ekillerinin de, hem sosyal adalete hem verimli tarmsal iletmecilie
aykrdr.
Topraksz kylnn iledii toprak verimli olamamaktadr.. nk iledii toprak
kendisinin deildir.. ocuuna, torunlarna kalmayacaktr. Onun iin o topraa gerei
gibi bakmamaktadr, yatrm yapmamaktadr, istese de yatrm yapaaak gc
bulamamaktadr.

Kk topraklarda da, memleketimizde kooperatifler yoluyla iletmecilik ve

pazarlama henz gelimedii iin, verimli bir alma olamamaktadr. nk iletme
maliyeti ykselmektedir. Kk toprak sahibi kyl yeterince kredi de
bulamadndan topram daha verimli klc tedbirleri alamamaktadr.

Byk zel iletmelerin verimsizlii ise, genellikle bu topraklann sahiplerinin bizzat

iftilik yapmamalarndan veya topraklarnn tmn kendi balarna ilemeleri
imknsz olduundan ileri gelmektedir.

yle ki. Devlet Plnlama Tekilt raporlannda aklandna gre, devlet

iftliklerindekiyle ayn miktar rn elde edebilmek iin, orta boy aile iletmelerinde
devletin yaptndan 1,5 2 misli, byk zel iftliklerde ise 3 il 10 misli fazla yatrm
yaplmas gerekmektedir.

Shhatsiz G
Kk topraklarn ufalanmas ve gitgide cceleip dev iftliklere yem olmas
karsnda, yldan yla pek ok kyl, topraksz kalmaktadr. Topraksz kalan kyller
de ya bakasnn topranda rgat olmakta ya da kentlere g etmektedirler.

111
Bu, shhatsiz bir gtr. nk, kentlerde yaama alanlar almasnn sonucu olan,
snailemenin ekimi sonucu olan bir g deildir bu.. Kyde yaama imknnn
tkenmesi sonucu, yani topran itmesi sonucu bir gtr.

Topraksz kalan veya yeterli topra kalmayan kyllerden pek ou, hepsine i alan
amaa yetecek hzda bir snaileme olmad halde, kentlere g etmee mecbur
kalmaktadrlar. nk, byk toprak sahipleri, fazla insan gc kullanarak onlarn
dertleriyle uramaktansa, maki-na kullanmay tercih etmektedirler.

Makinalamada Adaletsizlik
Tarmda bir lde makinalamak elbette iyi bir eydir. Ama makinadan zami
yararl salayc bir dzen kurmak artiyle... Bu dzen kurulmadka, makinalama
da fayda vermemektedir.

Trkiye'de tanm makinalannn dalmna baktmz vakit, orada da byk bir

dengesizlik ve adaletsizlik gryoruz.

Devlet istatistik Enstitsnn bundan birka yl nce yaplm bir traktr saymnda
tesbit ettiine gre, bu saym yapld srada Trkiye'de 42.136 traktr varm.
Bunlarn 40.857 si ahs mal imi; 1.255'i devlet mal imi; 6's orta mal, 5'i ortak mal
imi; 12'sinin mlkiyet ekli bilinmiyormu; ve 42136 traktrden ancak bir tanesi
kooperatif mal imi.

Traktrden ve baka tarmsal makinalardan en iyi, en verimli yararlanma ekli

kooperatifilik olduu halde, bir tek kooperatif mal traktr...

112
Traktrn ve baka tarmsal makinalarm en verimsiz olduu topraklar da byk zel
iletmeler olduu halde, bunlarda 40857 traktr...

Resmi belgelerde verilen bu bilgiler ve rakamlar doruysa, bu durum, mill servet ve

dviz israf deil de nedir?...

AP'nin Direnii
Btn bu gerekler ortada durduu halde, hem de Adalet Partisi iktidar zamannda,
bu iktidarn ba olan Sayn Babakan Demirel'e bal Devlet Plnlama Tekilt
tarafndan ortaya konduu halde ve tarmdaki gelir ve verim dklnn, kyller
arasndaki sefaletin balca nedeninin toprak dalmndaki dengesizlik ve adaletsizlik
olduu gene Devlet Plnlama Tekilt raporlarnda belirtildii halde, bunun da
aresi, esasen Anayasa emri bulunan toprak reformu olduu halde, Adalet Partisi
iktidar, hl, toprak reformu yapmamak, tarmla ilgili bir dzen deiiklii yapmamak
iin direnmektedir.

Sadece tarm reformu yapacan sylemekte ve bunun iin de bir tasar hazrlam
bulunmaktadr. Oysa bu tasar ancak, tarm iletmeciliiyle ilgili baz teknik tedbirleri
kapsyor. Dnyann hi bir yerinde byle teknik tedbirlere reform ad verildii
duyulmamtr.

Verim Dkl
Kald ki, tarmda gerekli dzen deiikliini salayc bir toprak reformu yaplmadka,
verim arttrc teknik tedbirler de geni lde faydasz kalmaktadr. Nitekim, 1954 -
63 arasnda verimi arttrc eitli teknik tedbirler alnm olduu halde, salanabilen
verim art son derecede dk kalmtr.

113
Ne kadar dk kaldn da gene Devlet Plnlama Tekiltnn verdii rakamlara
dayanarak gstermek isterim,

1954 - 63 arasnda, tanmsal retimde, bir lde art salanabilmi olmakla

beraber, bu retim artnn byk ksm, tarma alan topraklarn genilemesinden
ileri gelmektedir. Oysa, bilindii gibi, Trkiye, artk, tarma alabilir topraklarnn
snrna varm, hatt, ormanlardan kesmek, otlaklardan ksmak pahasna, bu snr
da amtr. Artk, yaygn tarmdan youn tarma geilmez, verimi arttrc hem teknik
hem de hukuk ve sosyal tedbirler alnmazsa, hzla artan nfusuyla, Trkiye'yi gitgide
iddetlenecek bir beslenme sorunu beklemektedir.

1954 - 63 arasnda, budayda retim yzde 55 artmtr. Fakat bunun yzde 51'i
yaygn tarm sonucudur, ancak yzde 4' verim artndandr.

avdarda retim yzde 30 artmtr. Fakat bunun yzde 28'i yaylmaktan, ancak
yzde 2'si verim artndandr.

Arpada, retim yzde 41 artmtr. Bunun da yzde 33' yaylmaktan, yzde 8'i verim
artndandr.

amzda, deiik rnlere gre, 10 ylda salanabilen verim artnn yzde 2 ile
yzde 8 arasnda kalmas, tarmmz iin yz kzartc bir durumdur. Bu oranda verim
artlar baka lkelerde, hatta komu lkelerde, 10 ylda deil genellikle bir ylda
salanmaktadr.

Verim arttrc teknik tedbirlerin yan sra, o arada, daha bilgili tarmn, daha iyi
tohumluun, daha iyi gbrelemenin, daha iyi sulamann, daha ok makinalamanm
yan sra, toprak dzenini deitirici, sosyal bakmdan daha dil, ekonomik bakmdan
daha dengeli ve yeterli hale getirici bir reform da yaplmazsa, bu yz kzartc
durumdan kurtulmak mmkn olamayacaktr.

114
Adil bir toprak dalmyla beraber yrmeyen teknik tedbirler, bizim, gemi yllardaki
tecrbelere dayanan tahminimizin aksine, verimi nemli lde arttrma sonucunu
verirse, bu da, Trkiye'de, zellikle kyller ynnden sosyal adaletsizlii bsbtn
arttracak tarm alannda servetler aras uurumlar bsbtn derinletirecek ve
kentlere akn eden isizler ordusunu gnden gne geniletecektir.

TOPRAK ADALETSZLNN SYASAL SAKINCASI

Bugnk adaletsiz toprak dzeni, yalnz sosyal ve ekonomik bakmlardan deil,
siyasal bakmdan da sakncaldr. nk bylesine adaletsiz bir toprak dzeninde,
demokrasi de yeterli duruma gelemez.

Belirli kiilerin veya zmrelerin elinde byk ekonomik g toplanrsa ve bu

ekonomik g, yoksul halk topluluklarn ezici bir lye varrsa, gnlk geimleri
bakmndan, yaayabilmeleri bakmndan, onlar, o gl kiilere veya zmrelere
baml klc bir nitelik edinirse, o halk topluluklar, bir lkede demokrasinin
gerekten var olduunu iddia edebilmek iin gerekli oy eitliinden ve irade
serbestliinden yoksun kalrlar.

Bir kiinin, bir ailenin elinde 10 bin, 20 bin, 30; 40, 50, hatt 75 bin dnm topran
bulunduu, bir kiinin veya bir ailenin, iindeki Trk vatandalaryla birlikte kylere
sahip olduu blgelerde, o topraklar ileyen, o kylerde yaayan insanlardan pek
ou, topraklarnn sahipleri hangi partiye oy vermelerini isterlerse o partiye oy
vermee kendilerini mecbur hissetmektedirler.

115
Onlarn isteklerine boyun emezlerse, toprakszlklar bir yana, yaama imknlarnn
da ellerinden gidebileceini bilmektedirler.

Nitekim, bu ac gerei, bilimsel bir ifadenin rts altnda, Devlet Plnlama

Tekiltnn geen yl baslan bir raporu da aklamaktadr. Raporda yle
denmektedir:

Topraksz ya da yetersiz topraa sahip olanlarn kendi hesaplarna retimde

bulunabilmeleri ok defa byk fedakrlklar pahasna gerekletirilebilmektedir.
Bu durumda, mevcut olacak retim organizasyonu, kamu menfaati ile fert
mefaatini ve kiisel hrriyetleri birletirici nitelie ulatrlamamaktadr.

EKONOMK ZGRLK
SYASAL ZGRLN GEREDR
Bu bilimsel ifadeyle belirtilmek istenen udur:

Ekonomik bakmdan zgr olmayan kii, siyasal bakmdan da zgr deildir.

Sayn Babakan, zel teebbsten, hr teebbs diye sz eder.. Konumalarnda

kii hrriyetine en byk deeri verir gibi grnr ve partisini Trkiye'de kii
hrlnn ampiyonu gibi gstermek ister... Geen gn, Ziraat Odalar Birlii
Beinci Genel Kurul toplantsnda yapt konumada da kylnn hrriyetine deer
vermek gerektiini sylyordu. Oysa ite, dorudan doruya kendisine bal,
Babakanla bal en yetkili bir resm messesenin aa vurduu gerek odur ki,
bu toprak dzeni deimedike, yani Adalet Partisinin reddettii toprak reformu
yaplmadka, pek ok Trk vatanda, demokrasinin temel art olan kii
zgrlnden, hrlnden de yoksun kalmaa mahkmdur.

116
Sandktan kmak
Sayn Babakan, bir ara Meclis krssnde, sandktan km olmakla
nmt... Sandktan kmak gzel eydir... Demokraside, gerekten, ancak
sandktan karak iktidara gelinmelidir... Ama bununla nmee hak kazanabilmek
iin, her vatandan, sanda oyunu atarken, Sayn Demire! kadar, benim kadar,
Millet Meclisi yelerinden herhangi biri kadar hr olmalar gereklidir.

Oysa, pekok vatandan hi de yle olmadn, sandktan kmakla nebilen ve

bu dzenin deimesini nlemek isteyen iktidarn resm raporlar sylemektedir.

TOPRAK REFORMUNUN ENGELLEN

Bylesine ak bir smr dzeninin deimemesini isteyenler, halk smrenlerden
aldklar madd gle, imdiye kadar halk aldatabilmi, halkn smrlmesini devam
ettirebilmi olanlardr.

Onlar, 1945 de, ilk toprak reformu denemesi yaplrken, Cumhuriyet Halk Partisi
iinde muhalefet bayran am ve bu partiden kopup rgtlenerek, halk aldatm,
halkn oylaryla, topraksz halkn topraa kavumasn nlemi olanlardr.

Onlar, 20 yl sonra, 1965 de, gene Cumhuriyet Halk Partisinin hazrlad daha yeterli
ikinci bir toprak reformu tasars Meclise geldiinde, Cumhuriyet Halk Partisini
iktidardan drm, ve bir avu topra olan kyllere giderek onlar Cumhuriyet
Halk Partisi iktidara gelirse sizin de topraklarnz alacak, topranz da dininiz de
elden gidecek, memlekete komnizm gelecek yalanlaryla aldatm ve ylece
topraksz kyllerin topraa kavumasn bir kez daha nlemi olanlardr.

117
Gazetelerin yazdna gre, geen gn Tarm Bakan, byk iftilerin bir
toplantsnda konuurken, toprak reformu isteyenlerden, satlmlar diye sz
etmi...

Toprak reformu istemeyenlerin, Anayasa emrettii halde toprak reformuna hayr

diyenlerin, satlm olabileceklerinden phe edilebilir. nk onlar satn alabilecek
kadar gl ve zengin kiiler vardr... Ama toprak reformu isteyenleri kimler satn
alm olabilir?.. ocuuna il bile satn alabilecek gten yoksun, topraksz kyller
mi?.

ELMALI KAYMAKAMININ STFASI

Tarm Bakannn bu irkin sz gazetelerde kt gn, gazeteler bir baka haber
daha yaynlyordu: Elmal Kaymakamnn istifas haberini yaynlyordu. Bu istifasnda,
Elmal Kaymakam Mehmet Tuncer aynen yle diyordu:
Elmal ve Finike toprak aalar Subalarn ve Baysarlarn ar tazyik ve basklarna
mukavemet edemeyerek tamamen partizan bir tutum ve davran ierisinde bir ka
toprak aasnn ahs ve keyf istek ve arzularn yerine getirmek maksadiyle Sandkl
Kaymakamlna naklen tyinim yaplm bulunmaktadr. Aalarn vaki ikyetleri
zerine Elmal'ya tetkik ve tahkikata gelen mlkiye mfettilerinin lehimde vermi
olduklan rapora ramen, Antalya Vali Vekili mer Naci Bozkurt'un ind ve keyf
mtalas zerine kn ortasnda yaplan bu tyin, Kaymakamlarn nakil ve tyin
ynetmeliine tamamen aykr bulunmaktadr...

118
Son zamanlarda gerek Babakanlk gerekse ileri Bakanlndan gelen ve
idareciler ile bilmum devlet memurlarnn... prensiplerime uygun hareket etmelerini
isteyen tamimlerini sevinle karlamtm. Zira tamimde riayet olunmas istenen
hususlar benim teden beri tatbik etmeye altm eylerdi. Fakat iktidar
sahiplerinin z ile sznn biribirine uymadm esefle mahade etmi
bulunuyorum...
Antalya'ya tayin edildiimin ilk gnlerinde Elmal'ya gelerek, (btn kaymakamlk
ilerini bir tarafa brakn, sizden yalnz aalarn toprak dvasn halletmenizi istiyorum)
diyen Antalya Vali Vekili mer Naci Bozkurt ve ileri Bakan sayn Faruk Skan'dan
soruyorum diyor eski Elmal Kaymakam, k kyamette naklimi gerektiren sebepler
ve suum nedir? Sayn Skan ve Bozkurt herhangi bir su bulamayacaklar ve
(grlen lzum) dan baka bir cevap veremeyeceklerdir.

Devam ediyor eski Elmal Kaymakam : Ben ise suumu biliyorum. Elmal'dan
naklimi icap ettirecek balca iki nemli su ilemi bulunuyorum:

1. Elmal'da fukara halkn ocuklarnn lise tahsili yapabilmesini temin maksad

ile bir lise binas inaatna teebbs ederek bu uurda olaanst bir gayret
sarfetmi olmam.

2. Elmal toprak aalar aleyhine ve kyller lehine Dantayca verilen

yrtmenin durdurulmas kararnn nazar dikkate alnmamas ve uygulanmamas
yolunda Antalya Vali Vekili mer Naci Bozkurt tarafndan telefonla verilen kanunsuz
mtaaddit ifah emirleri dinlememi olmam...

119
Bu artlar altnda grevime devama imkn gremediimden istifa ediyorum...

Sular, partizanlklar ve Anayasann hi bir kiiye, aileye, zmreye imtiyaz

tannamaz demesine ramen, bir takm nfuzlu kiilere ve zmrelere kanunsuz
imtiyazlar tanmak istedikleri, bir kaymakam tarafndan bylesine yzlerine vurulan
siyaset ve idare adamlar, gerek bir demokraside, bir g bile yerlerinde duramazlar.

Ekonomik Tutsakln Zincirleri Krlacaktr.

Ama nasl aldatldklarn rendike ve haklarnn bilincine vardka, ekonomik
tutsakln zincirlerini de krmasn renen halkmz, onlar ve onlar gibileri bir gn,
hem de yaknda bir gn, iktidardan indirmesini bilecektir.

Ve ancak o gn Trkiye'de demokrasi, halk yararna ileyen gerek demokrasi

haline gelebilecektir.

ELMALI KYLLER

Ben, kyleri jandarmalarla sarlm, topraklar kendilerinden tel rglerle ayrlm,

haklarn istiyorlar diye, ektikleri topra bimek istiyorlar diye; yaamak istiyorlar diye,
kadnl erkekli, haftalarca tutuklanm, jandarmadan dayak yemi, Elmal kyllerini
grdm... Elmal kylerindeki tm erkeklerin, kadnlarn, ocuklarn bir gece vakti gaz
lmbalar yla aydnlanan yzlerin de ve gzlerinde, kendi kurtulu gnlerinin
aarm grdm... Haklarnn bilincine varm insanlarn kararlln ve
korkusuzluunu grdm.

120
DZEN, HALKIN OYLARIYLA DEECEKTR.
Siz istediiniz kadar, sosyal adalet getiren, topraksz kylye toprak verilmelidir
diyen, kyl emeinin gereince deerlendirilmesini isteyen Anayasay
uygulamaktan kannz; istediiniz kadar, Mecliste o Anayasay deitirici sun'
ounluklar elde etmek iin tertipler hazrlaynz; kylnn ve btn ezilenlerin
smrlenlerin hakkn savunanlara, cami krslerinden, baz sahte din adamlar
azyla istediiniz kadar svdrnz; hakkn arayan kylleri istediiniz kadar
dvdrnz; haktan ve halktan yana yneticileri istediiniz yere srdrnz... Kyl
artk gerekleri grmekte, nasl ezildiini, smrldn ve imdiye kadar nasl
aldatldn anlamaktadr, haklarnn bilincine ve haklarn almann gcne
erimektedir.

Siz istediiniz kadar bu dzen deimez deyiniz, halk bu dzenin deimesini

istemektedir. O halk, bu dzen deimez diyenleri deitirecektir ve bu dzen
halkn isteiyle, halkn oylaryla deiecektir.

Halk ou zaman bu iktidarn partizanlndan ikyetidir. Oysa Elmal'da bu iktidar,

partizan bile deildi... ou Adalet Partili olan Elmal klylerinin hakkn bir avu
karc almak istediinde, bu iktidar o bir avu karcdan yana km, devletin
kanatlarn onlarn stne germiti.

Bu durumda artk pek ok Adalet Partili de, kendi yollaryla Adalet Partisinin yollarnn
ayrldm grmektedirler.

EMRDALI BAYRAM

te geen gn Emirda'da bir Adalet Partiliden aldm tel:

Toprak reformu hakknda Meclis ve kongrelerde vaki beyanlarnz halk zerinde
msbet tesirler husule getirmitir.

121
Bundan aydnlanan kazamz kylerinden fakir bir vatandamz, yaknlarda Ankara'ya
gitmi, Kyileri Bakanlna mracaat ederek, kylerindeki milyoner kiilerin hazine
arazisini tek kuru vergi demeksizin srmekte olduklarn bildirmi, bu araziden
kendileri gibi mstehaklara da verilmesini talep etmitir. Bu vatandamz kyne
dndnde, ky ortasnda gpegndz milyonerlerin evltlar ve adamlar
tarafndan 28 Ocak 1968 gn 57 yerinden eitli silhlarla vurulmak suretiyle
hunharca ldrlmtr.

Devam ediyor Adalet Partili vatanda:

Toprak reformuna ait kanunun Meclisten karlmasn, mmknse bunun acilen
salanmasn, deilse, bari kazamzda olduu gibi fakirlerin zenginler tarafndan
ldrlmesini nlemek bakmndan vazgeilmesini, vatandalarn selmeti
bakmndan arz ve rica ederim.

Pek ok Adalet Partililer de dahil milyonlarca vatanda bugn byle konuuyor ve

Adalet Partisinin Tarm Bakan, toprak reformu isteyenlere satlm lar diyor.

Sayn Maliye Bakan benim bu konuda yanl bilgi verdiimi syledi. Emirdal
Bayram'n, 57 deil l yerinden; toprak deil, kumar yznden vurularak
ldrldn syledi.

yle olsa bile ne deiirdi?... Emirdal Bayram 57 deil de l yerinden vuruldu diye,
toprak deil de kumar yznden vuruldu diye, Trkiye'de byk toprak adaletsizlii
bulunduu, her yl yzlerce insann toprak al veya yetersizlii yznden
ldrld veya mahkemelerin toprak davalarna ait dosyalarla dolup tat gerei
deiir miydi?

122
Fakat, biz Bakann yalanlamas zerine konuyu bir kez daha yerinde incelettik.
Emirda'a ve Bayram'n kyne giden bir arkadamz AP.li Belediye Meclisi
yesinin, AP.li ky muhtarnn, daha bir ok yetkililerin ve tanklarn ifadelerini banda
ald ve kendilerine imzalatt. Bu ifadelere ve belgelere dayanarak Emirdal
Bayram'n gerek hikyesini bir bror halinde bastrdk. Sayn milletvekillerinin
dolaplarna dattk. Bu bror okumak zahmetine katlananlar, dzen
bozukluunun, toprak adaletsizliinin nasl facialar dourduunu daha iyi anlamak
imknn bulurlar.

MADDYATILARIN
MANEVYATILII
Burada bir maddecilik, maneviyatlk edebiyatna da deinmek isterim. Sayn
Babakan, Ziraat Odalar Birliinin Genel Kurul toplantsnda bu edebiyat uzun
uzadya yapmtr.

Ne zaman kylnn, iinin haklarndan bahsetsek, karmza bir takm szde

maneviyatlar kar. Oysa, maddeye en byk deeri verenler onlardr. nsanlar
smrerek servet yapma hakk, onlarca maneviyatlktr. Toprak mlkiyetine
dokunulmazlk tannmas, onlarca maneviyatlktr. Fakat biz, kylnn, iinin aln
teri smrlmesin dediimizde, dini iman, mill rf ve det leri reddeden birer
maddeci oluruz.

Oysa, bizim kendi mill rf ve detlerimizin gerei olan toprak dzeninde, zel toprak
mlkiyeti diye bir ey yoktur. Bizim istediimiz toprak reformu, slm toprak dzeninin
de, Osmanl toprak dzeninin de sanda kalr.

stihsal Vastas olarak insan

Sayn Babakan, ayn toplantdaki konumasnda, insan sadece bir istihsal vastas
halinde deil, insan insan gibi dnmek ve insann insan gibi yaamasn
salyacak artlar yaratmak... Milletimiz, bu felsefeyi benimsemitir. diyordu.

123
Oysa, ayn Babakann korumak istedii dzendir ki, insanlarn ounu sadece bir
istihsal vastas olarak dnmektedir.

Ege'de, devlet tekelinin eliyle kaderi 91 aracya teslim edilen ttn yetitirici kyl;
Douda, aresizliinden yararlanlarak emei te bir fiyata krlan rgat; Orta
Anadolu'da buday parasn daha almadan yansn tefeciye kaptran kk ifti...
Bunlar ve daha bunlar gibi milyonlarca insan, bu dzenin, birka kiiye istismar
ettirdii istihsal vastalardr.

Gene Sayn Babakan, 8 Ekim 1967 gn Krkkalede yapt konumada, dzen

deiikliine itiraz ederken:

almayan insan alan insann kazanc ile mi geindireceiz, diye soruyordu...

Oysa, ayn Babakann korumak istedii dzendir ki, almayan bir avu insan
alan milyonlarca insann kazanc ile geindirmekte, gece gndz alt halde
ocuklarn doyuramayan milyonlarca insann aln teriyle zengin etmektedir.

TOPRAK REFORMU
TARIM REFORMUNU DA KAPSAR
Toprak reformu, bu smr dzenini deitirmenin, phesiz, tek art deildir, ama,
temel artlarndan biridir.

124
Toprak reformu, deyince, CHP. nin sadece toprak datmn dnmedii aktr.
CHP. nin bunu byle dnmediini phesiz, AP. yneticileri de bilirler. nk
toprak reformu ile CHP. nin ne kasdettii, 1965 Seim Bildirgesinde akland gibi,
bir tasar olarak da T.B. M.M. ne sunulmutur. Ama bilmezmi gibi grnrler.

CHPnin istedii toprak reformunun iinde, Adalet Partisinin, tarm reformu derken
dnd btn teknik tedbirler de elbette vardr.

Fakat o teknik tedbirlerin topluma yararl olmas, sosyal adalet iinde uygulanmas ve
gerek tarmsal, gerek genel anlamda, ekonomik gelimemize gerek katkda
bulunmas, ancak, dil bir toprak dzeninde uygulanrsa salanabilir.

Bugnk toprak dzeninde, birok teknik tedbirlerin, daha iyi tarm yntemlerinin,
umulan sonucu vermedii ve veremeyecei, biraz nce szn ettiim resm
belgelerde de belirtilmektedir. Nitekim, son 15 20 yldr bu gibi tedbirlerden
birouna geni lde bavurulduu halde, verim artnn ne kadar clz kalm
olduu, bu resm belgelerden aldm rakamlardan da aka grlmektedir.

TOPRAK REFORMUNUN
EKONOMK NEM
Toprak reformu, bazlarnn sand gibi, sadece oosyal ynden veya siyasal ynden
nemli deildir. Ekonomik ynden de nemlidir.

Adil bir toprak reformu uygulayan, bunu, dil bir kredi ve vergi dzeniyle ve gl ve
yaygn bir kooperatifilikle birlikte yrten memleketlerde, hem tarmsal retim artm,
toprak verimi ykselmi, hem de ekonomik gelime hzlanmtr.

125
Bugn, ok geni topra olan kimseler, o kadar byk topraa kendi balarna
bakamadklar iin, topraklarnn byk bir ksmn kiracya, yarcya veya rgata
brakmaktadrlar. Onlar da, toprak kendilerinin olmadndan, toprakla gerei gibi
ilgilenmemekte veya ilgilenme imknn bulamamaktadrlar.

Gene byk toprak sahipleri, genellikle, fazla emek vermeksizin, fazla yatrm
yapmakszn, bakalarnn e-meiyle, bol kazan salayabildikleri iin, verim arttrc
tedbirlere, yatrmlara, genellikle, ihtiya duymamaktadrlar.

Oysa, kiiler elinde toplanan ok byk topraklarn bir ksm kamulatrlsa, 10 yl

taksitle bedelleri denerek kamulatrlsa, byk toprak sahibi, kendisine kalacak
topra zerinde, mesel Orta Anadolu'da veya Gney Dou Anadolu'nun kurak
blgelerinde, 2500 dnm toprak kendisine kalacana gre, bu 2500 dnm toprak
stnde, eskiden, on bin, yirmi bin dnm topraa sahipken elde edebildii kazanc
elde etmek isterse, daha iyi, daha bilimsel iftilik yapmak zorunluunu duyacak,
yaygn tarmdan youn tarma geecektir.

imdiye kadar ekip bitii topraklar kendisinin olmad iin, o topraklara bir aa bile
dikmek ihtiyacn duymayan, nk dikecei aacn glgesinde kendi ocuunun,
torununun oturabileceinden emin bulunmayan, topraksz kyl ise, toprak reformu
yaplp da kendi toprana kavutuu vakit, o topraa artk kendi mal olarak
bakacaktr. O topran kendi ocuklarna, torunlarna kalacan bilecek, varn
younu o topraa vererek o topraktan zami verimi almaa alacaktr.

Bu kyller, kooperatifler yoluyla ihtiyalarn ucuza temin edip maliyetlerini

drebileceklerdir. Gerek kooperatifler gerek daha dil ve daha etkin bir kredi
politikas sayesinde, tefeciden kurtulup, bor ykn stlerinden atabileceklerdir.

126
Kooperatifler yoluyla tarmsal makinalar ortaklaa kullanarak, makinal tarma
geebileceklerdir. Gene kooperatifler yoluyla, rnlerini topluca pa-
zarlayabileceklerinden, imdi araclara gitmekte olan kr kendilerine kalacak,
ylelikle kazanlar ykselecektir.

te yandan, hem retimin artmas hem de maliyetin dmesi ve araclarn ortadan

kalkmas ile, bir yandan kylnn, iftinin kazanc artarken, bir yandan da, arda
pazarda rnlerin fiyatlar ya decek ya da makl seviyelerde kalacak, ylelikle,
ehir ve kasabalardaki dar ve orta halli halk da daha iyi beslenebilecektir.

Toprak reformu ile, topraklarnn bir ksm kamulatrlan eski byk toprak sahipleri,
kamulatrma bedelinin bir ksmn Pln amalarna uygun sna kurululara yatrmaa
tevik edileceklerdir. Bunun iin zendirici tedbirler alnacaktr. ylelikle, eski dzenin
byk toprak sahipleri, yeni dzenin byk sanayicileri olabileceklerdir. Milliyeti
in'de zel sanayi, geni lde, topraklar kamulatrlan eski byk toprak
sahipleri tarafndan kurulmutur.

Gene, dil ve etkin bir kredi dzeniyle ve devlete de desteklenecek yaygn ve ok

ynl bir kooperatifilik hareketiyle birlikte yrtlecek bir toprak reformu, tefecilik ve
araclk yoluyla byk servetler yaplmas yollarn kapayacandan, o kimseler de,
eer kazanmaa devam etmek isterlerse, sermayelerini daha verimli alanlara,
zellikle sanayie yatrmak zorunluunu duyacaklardr.

Hele, tarmsal toprak dzeninden baka, kentlerdeki arsa dzeninde de gerekli

deiiklik yaplrsa, sanayi d alanlarda ar kr imknlar ortadan kalkaca iin,
Trkiyeyi gerekten kalkndrabilecek ve Trk halkn refaha kavuturacak, verimli
sanayi dallarna yatrm yapanlar oalacaktr.

127
TOPRAK REFORMUNA TRAZLAR
Bu konuyu bitirmeden nce, toprak reformuna yneltilen belli bal itirazlara ksaca
deinmek isterim.

Bu itirazlarn banda, toprak reformunun, zel toprak mlkiyetini ortadan kaldraca

iddias gelmektedir.

Toprak Reformuyla Mlkiyet Kalkmaz, Yaygnlar

Bu iddiann gerekle iliii yoktur. CHP 'nin istedii ve Anayasamzn emrettii toprak
reformu, toprakta zel mlkiyeti kaldrmayacak, yaygnlatracaktr. imdi, ekip bitii
topran mlkiyetine sahip olmayan birok kylleri de toprak mlkiyetine
kavuturacaktr.

Toprak reformunun zel mlkiyeti kaldraca yolundaki aslsz iddia, onun kadar
aslsz bir baka iddiann da temeli olmaktadr: Toprak reformu, zel toprak
mlkiyetini kaldracana gre, komnizmi getirecektir iddias...

Toprak Reformu Komnizmi nler

Bu iddia da temelinden sakattr. Tersine, asl bugnk adaletsiz ve dengesiz toprak
dzeni komnizme yol aabilir.

Bugnk dzenin komnizme nasl yol aabileceini bir rnekle gstermek isterim.

128
20 - 30 bin dnm toprak, 20 - 30 ky sahibi bir aann kylerinden birine bir
Komnizmle Mcadele Dernei yesi gitse, ve o aann yar klesi durumundaki
rgatlara dese ki:

Sakn ola komnizme kaplmayasnz... nk komnizm gelirse, btn

topraklar devlet alr, kimse kendi toprann sahibi olamaz. Hepiniz, devletin istihsal
arac olarak, yan kle durumunda alrsnz..

Komnizmle Mcadele Dernei yesi byle dese, kyllerin iinden ona yle cevap
vermek gemez mi:

Devlet bizim neyimizi alsn?... Ekip bitiimiz toprak zaten bizim deil...
Kymz, hatta kydeki evimiz bile bizim deil... imdi biz, devletin deil, bir adamn
istihsal aralar durumundayz, ona kle gibi hizmet etmek zorundayz... Devlet alrsa,
onun topraklarn alr. Biz de, kula kul olacamza, hi deilse devlete kul oluruz.
Devlet de bize belki daha iyi bakar... demezler mi?... veya byle demeyi
dnmezler mi?...

Fakat o blgede toprak reformu yaplsa... Btn ky halk, kendi topraklarnn tapulu
sahibi olsa... Ondan sonra o kye bir komnist ajan gitse ve:

Ne diye hepiniz byle blk prk topraklarda alp yoruluyorsunuz?..

Btn topraklarnz devlet elinde toplansa da devlet size .baksa, daha iyi olmaz m?...

diye konuacak olsa, eminim ki btn kyller o propagandacya haddini bildirirler.

Toprak reformuna bir baka itiraz udur:

Reformun, topraklan kk kk paralara blecei, o yzden de verimli tanm

yaplamayaca ileri srlr.

Kk Topraklarda Verimli letmecilik

Oysa, bizim istediimiz toprak reformu ile birlikte ok ynl kooperatifilik de
geliecektir. Kk toprak sahiplerinin topraklarn, ortaklaa makinalarla
srebilmeleri salanacaktr.

129
ylelikle, kk toprak paralarnda youn tarm ve teknik tarm yaplarak, maliyet
drlecek; pazarlama kolaylklar salanarak, bugnknden ok daha iyi iftilik
yapmak ve ok daha fazla kazanmak mmkn olacaktr.

Kald ki, kk topraklarn, youn tarmla daha verimli iletilmesi sorunu bugn de
vardr ve bu hususta hi bir ey yaplmamaktadr.

Trkiye'de, nfus toplam 10 milyonu bulan 2 milyon civarnda az toprakl veya

topraksz ifti ailesi olduunu syleyen; bu ailelerin bu durumdan kurtarlmasna,
insan haysiyetine yarar bir hayat yaamasna ve memleket ekonomisine katkda
bulunur hle getirilmesine iddetle ihtiya bulunduunu syleyen; ayrca
memleketimizde bu imkn da mevcuttur diyen; fakat ihtiya ve imkn belirttii
hlde, bandaki birka byk toprak sahibinin basksyla, toprak reformuna kar bir
tutum alan Trkiye Ziraat Odalar Birliinin akladna gre: Trkiye de, bugn, 50
dnmden az topraa sahip tarmsal iletmeler, btn iletmelerin yzde 70'ini
bulmaktadr.

Demek ki biz, byk topraklar blsek de blmesek de, kk tarmsal iletmelerde

daha verimli ve youn iletmecilik yntemlerini gelitirmeye esasen mecburuz.

Datlacak Toprak Vardr

Toprak reformuna kar ileri srlen bir baka itiraz, topraksz kyllere yetecek
kadar datlacak toprak bulunmad, blnp datlabilecek topraklarn ok az
olduu gerekesine dayandrlmaktadr. Bu iddiay desteklemek iin de, kamulatrp
datlabilecek topraklara dair baz kk rakamlar verilmektedir.

Fakat bu rakamlar aldatcdr.

130
Aile Mlkiyeti
nk, toprak reformu sz ktndan beri, byk toprak sahiplerinden ou,
topraklarn, ocuklar arasnda, aile yeleri arasnda muvazaal olarak datmlardr.
Oysa, bizim istediimiz toprak reformu, zaten ikyet konusu olan bugnk toprak
veraseti sistemini de deitirecek ve toprakta aile mlkiyetini getirecektir. ylelikle,
hem byk topraklarn, reform kapsam dna kamak iin dankl olarak blnmesi
nlenecek, imdiye kadar yaplm bu gibi dankl blnmeler etkisiz klnacak; hem
de kk iletmelerin aile reisi ldkten sonra ocuklar arasnda blnp
ufalanmasna ve cce iletmeler hline gelmesine son verilecektir.

Aile mlkiyeti esasnn getirilmesi, toplumda, aile birlik ve btnlnn korunmasn

da salayc bir etken olacaktr. Bunu, toprak reformu ile lkemize komnizmin
gelecei ve ailenin ortadan kalkaca yolundaki iddiann nasl kastl bir yalan
olduunu gstermek iin de belirtmek isterim.

Toprak leyenindir
Datlacak toprak miktar hakknda verilen resm rakamlarn aldatc oluunun bir
nedeni daha vardr:

Bugn bykl kkl baz topraklar, zellikle birok byk topraklar, sahipleri
tarafndan ilenmemektedir. Birok topraklarn hukuk sahipleri kentlerde oturmakta,
baka iler yapmakta veya yarcya, kiracya brakt toprann geliriyle, hi bir i
yapmadan geinmektedir.

Toprak reformu ile, bu gibi topraklar da kamulatr-larak ileyenlere verilecektir.

131
Bu, btn demokratik toprak reformlarnn balca ilkelerinden biridir. O kadar ki,
komnizmin en koyu dman olan Milliyeti in'de, Amerikan etkisiyle uygulanm
olan toprak reformu kanununun ad bile Toprak ileyenindir Kanunudur.

Toprak Mlkiyeti ve Baka Mlkiyetler Nihayet, toprak reformuna kar ileri srlen
bir itiraz da udur:

Apartmanlar olan vatandan bir ksm apartman lann, fabrikalar olan vatandan
bir ksm fabrikalarn kamulatrmayp da, byk toprak sahibi vatandan bir ksm
topran kamulatrmak, eitsizliktir, adaletsizliktir, denmektedir.

Oysa, toprak mlkiyetiyle baka mlkiyetler arasnda temelden ayrlk vardr.

Bir insan, paras varsa, Trkiye topraklan zerinde diledii kadar apartman
yaptrabilir. Diledii kadar fabrika da kurdurabilir. Ama, baka lkelerin topraklarn
igal etmedike, Trkiye'nin topraklarna, hi kimse, ne kadar paras olursa olsun, bir
kar daha toprak ekleyemez.

Datlmayacak Topraklar
Kald ki, CHP. nin nerdii toprak reformunda, zeytinlik gibi, turungil veya baka
yemi baheleri gibi tarmsal iletmelerin datlmas da dnlmemektedir. nk
onlarn, tpk bir sna iletme gibi, verimi yllar sonra alnabilen uzun vadeli yatrmlarla
meydana getirildii gz nnde tutulmaktadr.

Ksacas, apartman says arttrlabilir; fabrika says arttrlabilir; ama toprak yzeyi
arttrlamaz. O hlde, geimi topraktan olanlar, Tanrnn verdii kadar toprakla
geindirmee mecburuz.

132
Nasl ki bir sava olduunda, kyl, bu topraklar uruna, herkesden nce can
veriyorsa, bu topraklar da o kylye can verecektir, o kyly yaatacak, insanca
yaama olanana kavuturacaktr.

TOPRAK DEMOKRASS
Halknn ounun geimi, yaam topraktan olan bir lkede, toprak adaleti yoksa, o
lkede adalet yok demektir.

Gene, halknn ounun geimi, yaam topraktan olan bir lkede, topra
ileyenlerden bir ksm, iledikleri topraklar zerinde yan kle durumundaysalar, o
lkede toprak demokrasisi yok demektir ve o lkenin demokrasisi, topraa ayak
basmam, topraa kk salmam, yzeyde kalm bir demokrasi demektir.

nsanlan, gerektii zaman urunda ldkleri topraklarda insanca yaar duruma

getirebilmek iin, onlar iledikleri topran gerek sahibi yapabilmek iin,
smrlmekten ve yan klelikten kurtarabilmek, onlan kendi topraklarnda zgr
klabilmek iin, Anayasamz rafdan indirip, kt stnden kanp, topraa
dikebilmek iin ve demokrasimizi geni ve salam temellere dayandrabilmek,
toprakta da demokrasiyi gerekletirebilmek iin, dil ve demokratik bir toprak
reformu yaplmas arttr.

stelik, daha nce, resm belgelere dayanarak gsterdiimiz gibi, tanrada verimi
arttrabilmek iin de, tarm kesiminin toplam gelirini arttrabilmek iin de toprak
reformu arttr.

133
Bir Baka rnek
Bu resm belgelerden bir baka rnek vermek isterim. Geen yl Turizm ve Tantma
Bakanl ile mar ve skn Bakanlnn ortak almas sonucu olarak, Ege blgesi
iin bir resm rapor yazld yaynland. Bu rapora yazd nszde, mar ve skn
Bakan sayn Haldun Menteeolu, raporu hazrlayanlar tebrik ediyor, bundan
sonraki almalara rehberlik edeceklerini sylyordu. te sayn Bakann bu kadar
vd raporun bir yerinde baknz Toprak Reformu iin ne deniliyor:
Geni ovalarn muayyen ahslarn mlkiyetinde bulunduu gz nne alnrsa,
toprak reformunun Ege iin lzumu daha iyi anlalr.

134
 5

Snaileme
ve Dzen Bozukluu

TARIMDAN SANAYE
NASIL KAYNAK AKTARILIR?
Adalet Partisi iktidar, sanayii srkleyici sektr hline getirmek istiyor.

Bunun balca arelerinden biri olarak da, tarmdan sanayie kaynak aktarlacan
ileri sryor.

Bu gr, kinci Be Yllk Plnda da belirtilmektedir...

Fakat, bugnk toprak ve tarm dzeni deimedike, tarmdan sanayie nasl kaynak
aktarlabilecek; tarm, sanayiin itici gc haline nasl getirilebilecektir?...

135
Devlet Planlama Tekiltnn geen yl bastrlan ve kinci Be Yllk Plna temel
olmas gereken aratrmalarndan birinde aklandna gre, bugnk toprak
dzeninde, bir ok iletmeler, rapordan aynen alyorum pazar iin retimi ve
tarmsal retimi gelitirmek iin sermaye terakm salama deil, kendi kendilerine
bile yetmez hle gelmektedirler.

Rapor yle devam ediyor:

Tarm sektrndeki retimin ok dk oluu yznden, tarmsal iletmelerde
sermaye birikimi gercekletirilememekte, tarmsal gelir, tarmsal retimin
arttrlmasnda dahi deerlendirilememektedir.

Devletin en yeni resm raporlar, bugnk dzende, tarm sektrmzn, kendi

kendine bile yetmediini belirtirken, bir yandan tarmn daha hzl gelimesi bir
yandan da tarmdan sanayie kaynak aktarlmas nasl mmkn olacaktr?.

Bunun iki yolu vardr:

Birincisi, bol kazanl iftilerden daha ok vergi almak...

kincisi, dar gelirli iftiyi, yoksul kyly, daha da yoksullatrmak ve onu daha
yoksullatrarak elde edilecek tasarrufu sanayi kesimine aktarmak..

ok Kazanan iftiden Vergi

AP Hkmeti, bu yollardan birincisini dnmemektedir. Tarmsal gelir vergisinde
ancak ufak tefek baz dzeltmelerle yetinme kararndadr. Bugn, ylda milyonlar
kazanan birok byk iftiler, bir fabrika iisi kadar vergi demedikleri hlde,
Adalet Partisi iktidar o iftilerden elde edilebilecek vergi gelirini arttrmak iin hi bir
cidd tedbire bavurmay kabul etmemektedir. Geen yl Bte grmleri srasnda
Sayn Babakan bunu aka ifade etmitir.

136
Kylnn Yoksullatrlmas
O hlde, bugnk elimsiz, kendi kendine bile yetersiz tarm sektrmzden, sanayi
sektrne kaynak aktarmak, tarm sektrn, ylelikle, smailemenin itici gc
hline getirmek iin, ortada, ancak ikinci yol kalyor: Yani yoksul kyly daha da
yoksullatrma yolu...

Adalet Partisi de, zaten, iktidara geldiinden beri, aka, bu yolu tutmu
bulunmaktadr.
Belki bir - iki rn istisna edilecek olursa, belli bal btn tarmsal rnlerde,
maliyetler ykselmi, ama kylnn, reticinin geliri azalmtr. stelik, artan hayat
pahall yznden, dolayl vergilere yaplan byk zamlar yznden, kylnn
geim masraf da nemli lde ykselmitir.

Birka rnek vermek isterim:

Ttn yetitirici kyl, 3 yldr ttnne, bundan 3 - 4 yl nce aldnn ancak yars
kadar para alabilmektedir. Oysa o ttnden yaplm sigaraya daha ok para
demektedir. Ttnn maliyeti byk lde ykselmitir. Kylnn geim masraf
artmtr.

Hayvan yetitiren kyllerden ou, hayvanlarnn ynn, ya - drt yl

ncekinden daha dk fiyata ya da ayni fiyata satmaktadrlar. Oysa, o ynden
dokunmu kumalar 3 - 4 yl ncekinden daha pahalya almaktadrlar. stelik hem
hayvanlarn bakm masraf hem de kendilerinin geim masraf nemli lde artmtr.

137
Pancar yetitirici kyl, pancarna, - drt yl nce ne para alyorsa imdi de ayni
paray almaktadr. Ama pancardan yaplan ekerin kilosu 50 kuru ykselmitir.
stelik, kyl, pancarna devlete ayni para dendii hlde, gerekte, - drt yl
ncekine nazaran ok dk gelir elde edebilmektedir. nk, pancar yetitirici
kylye denen avans azaltld gibi, kendisinden satn alnan pancarlarn bedeli de,
3 yldr, byk gecikmelerle denmektedir. Trkiye Ziraat Odalar Birliinin son genel
kurul raporunda aklandna gre, pancar yetitiricilerinden geen mevsim satn
alnan pancarlar iin ylbana kadar ancak 250 milyon lira deme yaplmtr, oysa
daha 460 milyon lira denmesi lzmdr. Yani devlet, pancar yetitirici kylye,
aylardr, 460 milyon lira borludur. Kyl devlete borlandnda, faiz der. Fakat
devlet kylye borlandnda faiz de dememektedir. Bylece, avans azalan veya
pancar bedelinin byk ksmm aylarca alamayan pancar yetitirici kyl, ya bankaya
ya da, daha byk lde tefeciye borlanma zorunda kalmakta, ve pancardan elde
ettii gelirin bir ksmn, bankaya veya tefeciye vermektedir.

Kyllerimizin byk ksm buday yetitirir. Buday yetitiren kylnn gelirinde de

yldr nemli azallar olmutur. Bu durumda, buday reticisinin emeini
deerlendirici tedbirler almak, kanlmaz duruma gelmitir.

Nitekim, gene Trkiye Ziraat Odalar Birlii Raporunda aklandna gre,

akaryakt, eker ve tekel maddelerine yaplan baz zamlar, yedek para, gda ve
yiyecek maddelerine de intikl etmi olduundan, buday reticimizin satn alma
gc azalm bulunmaktadr.

138
Demek ki buday retici kylmz, iftimiz de yldr byk lde yoksullamtr.

Denebilir ki, tarmda kullanlan baz girdilerin, yani maliyeti tekil eden baz unsurlarn,
fiyat drlm veya dk tutulmutur. rnek olarak da bir ksm sun' gbrelerin
fiyatlarndaki kk indirimler gsterilebilir. Fakat fiyatlar deri girdiler, fiyatlar
ykselenlerin yannda pek az ve pek nemsiz olduu gibi, bu fiyat indirimlerinden de,
birok durumlarda, kyl deil, ifti deil, gene araclar, tefeciler yararlanmaktadr.
te buna, Trkiye Ziraat Odalar Birlii Raporundan bir rnek... Son Genel Kurula
sunulan raporda u satrlar yer alyor:

Gbre, iftiye, birka el deitirdikten sonra intikal etmekte ve tesbit edilen fiyatn
yzde 30 - 40 fazlasyla iftiye mal olmaktadr... Zira Donatm Kurumu gbresi bir
kapital kaynadr. yle ki, tccar tarafndan verilen teminat mektuplar, bu iin
ticaretini yapan tefeci ahslar tarafndan satn alnarak, Zira Donatm Kurumundan
satc adna gbre alnmakta ve bu gbreler yksek fiyatla vadeli olarak iftiye
satlmaktadr. Bylelikle, tccarn banka teminat mektubu nakit paraya evrilmekte,
bu arada birka ahsn aktan elde ettikleri kazan gbrenin sat fiyatlarna
eklenmektedir.

Grlyor ki, yurdumuzun tarm dzeni deimedike, devlet yardmyla, devlet

desteklemesiyle drlen veya dk tutulan baz girdi fiyatlar bile, kylye
birey kazandrmamakta; fakat kylnn, halkn ve devletin srtndan geinen
tefecilerin, araclarn kazancn arttrmaa yaramaktadr.

139
Hkmetin Verdii Yanl Bilgiler

AP. iktidar zamannda kylnn gitgide yoksullatna, rn fiyatlarndan ounun

dtne veya maliyetin ykselmesine ramen sabit kaldna dair iddialarmz
rtmek iin, iktidar szcleri Meclis krssnde baz yanl bilgiler verdiler.

zm 180 kurutu, 280'e kt, dediler... Ne zaman 180 idi, ne zaman 280'e kt,
bunu sylemediler. Gerekte 1963 1964'de kuru zm iin Tari baremi 245
kurutu... 1964 1965'de 235 kurutu. 1965'den 1968'e kadar ise mdahale baremi
227 kuru olarak kald.

Ege'de incir 80 kurutu, bugn 130 kuru dediler... Oysa, 1963 1965 arasnda incir
135 kurutu.

Kiminin fiyat yerinde sayan, kiminin fiyat gerileyen, pek aznn fiyat da birka kuru
artan btn bu gibi rnlerin maliyetlerinde ise son ylda byk ykseliler
olmutur.

En geni kyl topluluunu ilgilendiren buday fiyatlarna gelince, bu konuda gerek

sayn Babakann Senatoda konumas ile gerek Mecliste sayn Bakanlarn
konumalar ile yanl bilgi verilmitir. Millet aldatlmak istenmitir.

Senato ve Mecliste hkmet adna yaplan konumalarda, AP. iktidarnn ekmeklik

buday fiyatna kiloda 10 kuru zam yapt ileri srld. Oysa budaya son zam
1965 Hazirannda, rgpl hkmeti zamannda, AP. nin hi bir vakit kendi hkmeti
saymad rgpl hkmeti zamannda yaplmtr. O zaman da 10 kuruluk deil
be kuruluk zam yaplmt.

140
CHP. iktidar ise, 1962 Hazirannda ekmeklik buday fiyatna 19 kuruluk bir zam
yapmt. Hem de buday fiyatlarn bu kadar ykseltirken, enflsyonu nlemi, genel
fiyat istikrarn salamt. Oysa 1965 de buday fiyatna 5 kuru zam yapldndan
beri fiyatlar ve maliyetler byk lde ykselmitir.

imdi sosyal adalet ynnde ncelikle alnmas gereken bir tedbir, Trk halknn
byk ounluunu tekil eden buday yetitirici kylleri bir lde skntdan
kurtarmak zere, buday fiyatlarna zam yapmak; veya en azndan girdilerin
fiyatlarn drmektir. Aksi halde buday yetitirici kylnn durumu gnden gne
bozulmaa devam edecektir.

Mart 1968'de Uluslararas Buday Anlamas deitirilmi ve dnya piyasalarnda

buday fiyatlar ykseltilmitir. Bu durum, Trk kylsnn budayna deer fiyatnn
verilmesi iin yeni ve gl bir gereke daha kazandrmaktadr.

Bitmeyen ile
Sayn Babakan, Senatoda yapt bte konumasnda, herhalde hi kimse iki
yllk iktidarn... Trk halkn fukara braktn, Trk halkn ilenin iine soktuunu...
syleyemez dedi.

Oysa ite bu hesaplar, bu gerekler gsteriyor ki, bugn Trk kylsnn

ounluu, iki yl, yl ncekinden daha fakirdir, daha ok ilelidir.

Yalnz kyl m?... Memurlar da eskisinden daha fakir, daha ilelidir. Toplu
szleme yapma imknn bulan iilerden bile bir ou, cretlerindeki artlar fiyat
artlarna yetiemedii iin, bugn 3-4 yl ncekinden daha fakirdir, daha ok
ilelidir.

141
Clz iftiyle Sanayi Glenemez
Acaba, yoksul kyl daha yoksullatrlarak onun cebinden alman parayla
snailememiz hzlanabilir mi?... Gitgide clzlatrlan iftimizin itici gcyle, srnen
bir tarm sektryle, sanayij srkleyici sektr durumuna getirilebilir mi?... Bu da
mmkn deiidir.

Yoksul kyl yoksullatrlarak ondan alnan fazla parann byk ksm, sanayicinin
cebine deil, aracnn cebine, tefecinin cebine, ithaltnn cebine, ve rtl ithalt
yapan, ithaltlktan ok daha byk bir kazan yolu, bir vurgun yolu tutturmu olan,
montajcnn cebine aktarlmaktadr.

Bugnk dzende tefecilik, araclk, montajclk gibi iler kiisel adan o kadar
krl kazan yollardr ki bu yollardan kazanlan paralar gene o yollara dklerek
gibi bymekte, bir ksm lks harcamalarla tketilmekte, bir ksm arsa
speklasyonunda kullanlmakta veya lks yaplara yatrlmakta, bir ksm da yurt
dna karlmaktadr.

zetleyecek olursak:
Sanayii srkleyici sektr haline getireceini, ve bunun arelerinden biri olarak da
tarmdan sanayie kaynak aktarlmasn salayacan syleyen Adalet Partisi iktidar,
bunu gerekletirmek zere, byk iftilerden alnan vergiyi arttrma yoluna gitmesi
gerektii hlde bunu yapmamakta, hatta dnmemekte; ok ynl bir toprak
reformu yaparak kylnn, iftinin retimini ve gelirini arttrabilecei hlde, bunu
kesinlikle reddetmekte; ancak, sosyal ynden, insan ynden en zararl yolu
anlalmaz bir inatla izleyerek, zaten yoksul kyly bsbtn yoksullatrmaktadr.

142
SANAY GLENDRMENN K YOLU
Sosyal kayglar, sosyal adalet ilkeleri tamamyle bir yana braklsa, ve, Adalet
Partisinin bazan ak bazan kapal ifade ettii gibi, biz nce ekonomimizi
gelitireceiz, sonra sosyal adalet getireceiz dense bile, az gelimi veya gelime
hlindeki bir lkede snailemeyi hzlandrmak, yerli sanayii geniletip glendirmek
iin iki yol dnlebilir:

1. Sanayie ucuz ham madde salayabilmek zere kyly smrmek...

2. Kyly daha ok kazandrp onu mteri olarak glendirmek...

Kyly Smrmenin Yararszl

Kylnn smrlmesi pahasna sanayiin ham maddelerinde salanacak
ucuzlamann sanayiciye faydas olmadn, bugnk dzende bunun ancak,
kyly, btn dar gelirli halk ve devleti olduu kadar gerek sanayicileri de
smren arac, tefeci, montajc zmrelerine yaradn yukarda izah ettim. Kald ki,
bir an iin, sanayici eline ham maddenin bir miktar daha ucuzlatlarak geirildiini
tasavvur edelim, gene de yerli Trk sanayii, daha uzun bir sre, dnya
pazarlarndaki rekabet artlarna ayak uyduramaz... D pazarlara dayanarak gelime
ansna sahip bir ihracat endstrisi hline gelemez. Nitekim, ihracat ans en ok
grnen dokuma endstrimiz bile, btn abalara, btn zendirici tedbirlere, vergi
indirimlerine ramen, ihracat yoluyla Trkiye'ye pek az dviz salayabilmektedir.

Daha uzun bir sre, yerli sanayiimizin d deme dengemize yardm, ihracat sanayii
yoluyla deil, daha ok ikame sanayii yoluyla mmkn olabilecektir, ileride ihracata
ynelecek sanayilerin bile nce i pazara hitabeden ikame sanayileri olarak
kurulmalar ve bir sre sonra salam ve geni bir i pazara dayanarak maliyetlerini
drp ihracata gemeleri gerekecektir.

143
yleyse, yerli sanayiimiz, geliebilmek, glenebilmek iin, imdilik d pazarlara
dayanamayacana gre, i pazara dayanmak, i pazarn geliletip gelitirerek
oradan g kazanmak zorundadr.

Bu da, geni halk topluluklarnn satn alma glerinin artmasna baldr.

Sanayiin Glenmesi
Kylnn Glenmesine Baldr.
Bir baka deyile, yerli sanayiimizi geniletip glendirebilmek iin, kyly
smrmek deil, kyly daha ok kazandrp onu mteri olarak glendirmek,
onun tketim gcn, harcama gcn arttrmak gerekir. Yani, bugn Adalet
Partisinin izledii yolun tam tersi yolu tutmak, kyly yoksullatracak yerde,
kyly zenginletirmek gerekir.

Bunun delilini dokuma endstrimizde grrz. Bu endstri, ekonomik durumun

duyarl bir barometresi niteliindedir. yi bir retim yl olduunda, veya devletin
yksek fiyatla ve ileri bir sosyal anlayla destekleme almlar yapt yllarda, dokuma
endstrimizin sat artar., kazanc artar, yz gler. Ama retim dk olur veya
devlet iyi destekleme yapmaz da o yzden kylnn eline az para geerse, dokuma
endstrisinde derhal bunalm balar... Satlar der, stoklar ylr, tezghlar
yavalar.

Bundan karlacak bir ders vardr: Biz, kyllerimizin tabi, yalnz kyllerimizin de
deil, ayn zamanda iilerimizin, memurlarmzn tketim gcn, harcama gcn
ksarak, onlar yoksul brakarak, veya yoksullatrarak, sanayiimizi ve genellikle i
hayatmz gelitiremeyiz.

144
Sanayiimiz Pazarda Byyecektir.
Yerli sanayiimiz, kendi i pazarmzn beiinde, kucanda byyecek, ancak ondan
sonra, belirli bir byme noktasna ve gce eritikten sonra, d pazarlarda rekabet
iin gerekli sramay yapabilecek, dnyaya alabilecek, ve byk apta ihracata
geerek Trkiye nin d demeler dengesini dzeltmeyi salayabilecektir.

Bu gerei grebilen sanayiciler vardr, fakat ne yazk ki, saylan ok azdr.

SANAYCLER VE DZEN DEKL

Bu gerei grebilen byk sanayicilerimizden birinden u szleri dinledim:

Toprak reformu, biz sanayicilerin lehinedir... Bunu tevik etmemiz gerekir.

nk biz, imdi, yaptmz fabrikann mallarn kck bir pazara satabiliyoruz.
Toprak reformu yaplrsa, kylnn satn alma gc artacak ve bizim pazarmz
ok daha genileyecektir. Biz de ancak o zaman, byk bir sanayi kurmak ve
maliyetimizi drmek imknn bulabileceiz .

Birok sanayiciler, bu gerei gremedikleri iin, toprak reformuna sahip

kmamaktadrlar. Toprak reformunda sanayicilerin yaran, iilerinkinden daha ak
seik grld hlde, iiler, sendikaclar, toprak reformunun nemini kavramakta,
fakat sanayicilerimizin ou henz kavrayamamaktadrlar.

145
Aralarnda, dzen deiikliinin nemini kavrayanlar da maalesef henz ok azdr.

Kendilerinin o kadar yatrn yaparak, risk ve ykmler gze alarak sanayi kurup
rettikleri mallar satarken araclk yapanlarn veya o mallar zerinde tefecilik
yapanlarn, sanayicilerden ok daha fazla ve kolay kredi alabilmelerine, ok daha
kolay ve bol kazan salayabilmelerine kar henz isyan hissi duymamaktadrlar.
Odalar Birligi iinde, byk araclarn kendilerini ezmelerine kar bile yeterince
seslerini ykseltememektedirler.
Byle yapacak, yerde, onlardan da bazlar,

Madem ki Trkiye'de bir vurgun ve smr dzeni var, biz de o dzenden, araclar,
tefeciler kadar, ithaltlar veya bir ksm ihracatlar kadar, montajclar kadar istifade
etmenin yolunu bulalm,

diye dnmekte, byle dndklerini, ileri srdkleri isteklerle belli etmektedirler.

Drdnc Sanayi Kongresi, bu durumu gstermek bakmndan, yrekler acs idi.

Evvelce, bu vurgun dzeni iinde, devletten faizsiz kredi, bedelsiz arsa isteyerek
ortaya atlm olan baz sanayi temsilcileri, o kongrede, daha ar talepler ileri
srdler.

Smr dzeninin arklarndan akan kolay ve bol krn, kendilerine de daha geni
lde akmas iin, devleti ikna edebilirler. Besleme zel teebbs olarak, kapkulu
zel teebbs olarak, devlet ve halk srtndan, belki bir lde, istedikleri kr elde
edebilirler.

Ama tama suyla bu ark ne kadar dner?..

Daha dorusu, bu deirmenin suyu nereden gelecektir?...

146
Kendi devletini ve kendi halkn smrerek, bir zel teebbs,bir yerli sanayi ne
kadar geliebilir?...

Kendi Kendini Smrme

Bir memleket ekonomisinin, baka devletleri ve baka milletleri smrerek gelimesi
bir lde mmkn olabilir. Ama ekonominin, kendi devletini ve kendi halkn
smrerek, gerek bir gelime srecine girmesi imknszdr. Bir ekonomi, kendi
devletini ve milletini smrerek semiremez. Hem devletinin ve milletinin gcn
tketir hem de kendi gc tkenir ve giderek, bir smrge ekonomisi hline gelir.

Sanayiciler, i adamlar, halk kalknmadka, kylnn satn alma gc

ykselmedike, kendi kazanlarna ve gelimelerine sreklilik
kazandramayacaklarn grmeli, ve halk soyanlarla, smrenlerle ibirlii yapmay
dnecek yerde, onu soyulup smrlmekten kurtarc, ylelikle yerli sanayi iin
daha gl bir mteri hline getirici bir dzen deiikliini, ortann solunda
bulunanlarla birlikte istemelidirler.

Ortann solunda Cumhuriyet Halk Partisi, zel teebbsn aleyhinde deildir. Bizim
bir ksm zel teebbsmz, kendi kendisinin aleyhindedir, kendi kuyusunu
kazmaktadr, kendi bindii dal kesmektedir.

TASARRUFLA TKETM UZLATIRILMASI

Bir yandan yatrm hacmini arttrabilmek ve snailemeyi hzlandrabilmek iin
tasarruflar ykseltmek; br yandan da yerli sanayii, ve genellikle retimi
desteklemek iin, halkn tketim gcn arttrmak... Bunun ikisini bir arada, dengeli
olarak yrtmek mmkndr. Yatrmlarn planlanmas gibi, tasarruf ve tketim de bu
dengeyi salayacak ekilde planlanabilir.

147
Bu amala, rnein, unlar yaplmaldr:

1. Memleket kalknmas iin yararsz ve verimsiz alanlarda tasarruflarn

kullanlmas cazip olmaktan karlmaldr. ylece bu alanlardan ekilecek
tasarruflarn da verimli yatrmlara ynelmesi tevik edilmelidir.

2. Lks yatrm ve harcamalar gletirici tedbirlere arlk verilmeli; etkinlik

kazandrlmaldr.

3. i ve d pazarlar iin araclk aamalar asgariye indirilerek tketim

harcamalarnn, daha geni oranda sanayiciye ve reticiye intikali salanmaldr.

4. hra edilebilir rnlerin ve mamullerin, ierde tketimini ksc tedbirler

alnmaldr.

5. Sosyal gvenlik geniletilerek bu ekilde arttrlacak kurumsal tasarruflar

verimli yatrmlara yneltilmelidir.

6. Dar ve orta gelirli veya cretli halk, gelir artlarndan salayaca tasarrufla,
plann ncelik verdii alanlarda toplu yatrmlara yneltilmelidir.

EKMENE GZ DKLEN HALK

Bu tedbirlere ve benzerlerine ba vurarak, zellikle sosyal gvenlii yaygnlatrarak,
tasarrufla harcamay, tketimle yatrm, ekonomik gelimeyle sosyal adaleti
badatrma yoluna gidecek yerde, bugnk iktidar, ve bugnk iktidarn dayand
i evreleri, yoksul halkn biraz daha kemerlerini skmaa kalkmakta, onlar biraz
daha yoksullatrmaa uramakta, hatt onlarn ekmeine gz dikmektedirler.

148
Bu ekmeine gz dikme sznde hi de mbala olmadnn bir yeni delilini
gstermek isterim.

Adalet Partisinin, zerine toz kondurmad, hakknda sz syletmedii bir byk

toprak aas vardr... Bilinli bir toprak aas... Yani kendi snfnn bilincine varm bir
toprak aas... Bu zat, toprak reformunun ba dmandr ve szm ona kylnn,
iftinin haklarn koruyacak en byk kuruluun, Trkiye Ziraat Odalar Birliinin
Genel Bakandr... Birliin son genel kurul toplantsnda, 9 ubat 1968 gn, bu zat,
Trkiye'de her vatandan ylda ortalama 250 kilo ekmek yemesine itiraz ederek
baknz ne demitir:

Bu bir lksdr, israfdr. Halbuki teki lkelerde bu miktar ok dktr. Ekmekten

yapacamz tasarrufla memleketimize nemli saylabilecek dviz getirebiliriz...

Demek ki, bugnk iktidarn taran alannda balca szclerinden, bugnk iktidarn
tarm politikasnn balca temsilci ve savunucularndan biri olan bu zata gre. yatrm
iin gerekli tasarruf, dviz gelirimizi arttrmak iin gerekli kaynak, ancak fakir halkn
ekmeinden kslarak salanabilecektir.

Buday fiyatlar 1965'denberi sabit kald hlde, Ziraat Odalar Birliince bile
belirtildii gibi buday yetitiren kylnn geim masrafnn ve retim maliyetinin
byk lde ykselii; hemen hemen btn tarmsal rnlerden kylnn geliri
azalrken, ekim ve geim
masraflarnn art gz nne alnacak olursa. Birlik Genel Bakannn tavsiyesine
bugnk iktidarca zaten uyulmakta olduu kendiliinden ortaya kar...

149
Fakirin Lks Ekmek
Trkiye'de fakirin lks ekmektir...

Zenginlerin lksnden, asl dviz kaybna sebep olan lkslerinden en kk lde

bir ksnt yaplmaa kalkld vakit, Trkiye'de servet dmanlndan, komnizme
yol aldndan sz edilir... Ama fakirin lks olan ekmee kolaylkla el uzatlr.

Bugn Trkiye'de varlkl veya orta hili insanlarn sofralarndaki eti veren hayvanlar
dada bayrda otlatp yetitiren kyller bile, evlerine ylda iki defa et sokamazlar.
Onun iin, aresizlikten, onlarn bile ba yiyecei ekmektir.

Yazn 15 lira edecek emeini, aresiz kalp k ortasndan, 5 liraya satan rgat, daha
baka, daha gzel eyler yemei dnemedii iin deil, hele hele lkse d kn
olduu iin hi deil, baka yiyecee paras yetmedii iin, gnde bir kilo ekmek
yemek zorundadr.

Ttn iisine, pamuk iisine, hele, devlet 10 lira asgar cret tesbit ettii hlde, 3-5
liradan fazlasn alamayan zeytin iisine, zeytin ekmekten baka, soan ekmekten
baka eyler de yiyebilmek, onbinlerce dnm toprak sahibi bir -Ziraat Odalar Birlii
Genel Bakannn yiyebildii yemekleri yiyebilmek imknn, gcn verdiiniz gn,
onun ekmek tketimi kendiliinden azalr.

Bugnk dzende, Trkiye'de, yoksul halk ounluu iin, ekmek yemek lks
deildir, ekmek yememek lksdr ...

150
nk ekmei kslan vatandan, ayn besini elde edebilmek iin yiyecei
yiyeceklerden ou ate pahasnadr. Araclk yznden, tefecilik yznden, gelir
dalm dengesizlii yznden, ksacas, bu bozuk dzen yznden ate
pahasnadr.

Pasta m Yesin?
Ekmek yemesin de ne yesin 'akir Trk vatanda: Pasta m yesin, pirzola m yesin?...

Yoksul Trk halk iin,

Bu kadar ekmek yemeyiversinler, diyebilen bir Ziraat Odalar Birlii bakam,
amzn sosyal ve ekonomik grnden, gemi zamann, ekmek bulamayan
uyruklarna pasta yemelerini salk veren kraliesi kadar uzaktr. amzdan da
halkmzdan da en az o kadar uzaktr... Ama ne are ki bu dzenin seim
mekanizmas, henz, kyly, kylnn dertlerinden, sorunlarndan bu kadar uzak
kimselere, kyly smrme zihniyetinin bylesine ampiyonu olan kimselere temsil
ettirmektedir.

Bu ember Krlacaktr
Ama bu emberin krlmas yakndr. nk Trk kyls, girdiimiz zgrlk ortam
iinde gerekler deilip aldka, kendi kurtulu yolunu da hergn biraz daha iyi
grmektedir.

HALK SEKTR
Harcamayla tasarrufu, tketimle yatrm, ekonomik gelimeyle sosyal adaleti
uzlastrp badatrc tedbirlerden biri olarak da, dar ve orta gelirli veya cretli halkn,
gelir artlarndan salayacaklar tasarrufla, toplu yatrmlara yneltilmeleri gerektiini
savunmutum.

151
Halk bunu bir lde kendiliinden yapmaa balamtr.

Yurt dndaki iilerimiz tasarruflaryla Trkiye de sna yatrmlara

girimektedirler.

Ordu Yardmlama Kurumu Ordu mensuplarnn tasarruflarn byk sna

yatrmlarda deerlendirmektedir.

Trk 'in Giriimi

Yllardr ileri srdmz bir dilek de gerekleme yoluna girmi, ve Trkiye i
Sendikalar Konfederasyonu, yeni Sendikalar Kanununun verdii imkndan
yararlanarak, ii tasarruflaryla kooperatifler kurmak ve yatrmlar yapmak zere
teebbse gemitir. Bu amala bir kanun teklifi hazrlamtr.

Grdm ilk ekliyle, bu kanun teklifinde byk aksaklklar olduunu, sylemee

mecburum. Bilinmez hangi dnceyle, kanun teklifini hazrlayanlar, kendilerini
baltalamak isteyebilecek, kendilerine rakip olacak durumdaki evrelerin temsilcilerine
de bu yatrmlarda sz hakk tanmay ngrmektedirler.

Bu, hayrl bir giriimin daha bandan ksteklenmesi veya, daha kts, bozuk
dzenin arklar arasna kaptrlmas demek olur.

Dilerim ki, Trk - , kendi hazrlatt kanun teklifini, Meclisde grlmee

balamadan deitirerek, bu gibi kusurlardan kurtarsn... Yoksa, Kanununu bir ok
noktalarndan tannmaz hle sokan bir iktidarn elinde, bu kusurlarn
dzeltilebileceini sanmyorum.

152
Kaygm odur ki, Trk - , baz evrelerden gelen ve iktidar da etkileyen engelleme
abalarndan kurtulmak umuduyla bu tavizi vermitir... Oysa, bu tavizi verirken,
kendisini baltalamak isteyenlerin ana dm olmaktadr.

Kyller de Yatrma Ynelebilir

Toprak reformu yapld, toprak reformu ile balantl olarak ve devletin nderlik ve
yardmyla kyllerimiz arasnda ok ynl kooperatifilik gelitii takdirde, kyllerin
de, zellikle kendi retim faaliyetlerini ilgilendiren alanlarda, sna yatrmlar yapmalar
mmkndr.

Tarmdan sanayie kaynak aktarmann en dil bir yolu, bir ksm sna yatrmlar,
tarmda kaynak yaratanlara yaptrmaktr.

rnein, montajcln tesinde gerek bir traktr sanayini, tarm makinalar sanayiini,
kyllerin kooperatifleri kurabilir.

Tarm rnlerini ileme sanayii, gene bu kooperatifler yoluyla kurulabilir.

Birok Bat lkelerinde, kylnn kalknmas da, tarmla ilgili sanayiin gelimesi de,
geni lde, bu yoldap salanmtr.

rnein, Hollanda'da kylnn sperfosfat ihtiyacnn yzde 35'i, kyllerin,

iftilerin tarm kooperatifleri birliince kurulan fabrikalarda yaplmaktadr. Gbre ve
hayvan yeminin yzde 70'inin alm ve datm da gene koooeratifler birlii
tarafndan yaplmaktadr. Hem de, Bat Avrupa lkeleri arasnda bile en ucuz
maliyetlerle yaplabilmektedir.

Gene Hollanda'da stn yzde 75'i, Almanya'da stn yzde 82'si, tereyann
yzde 74', peynirin yzde 65'i bu gibi retici kyl kooperatiflerinin
imalthanelerinde fabrikalarnda ilenmekte veya imal edilmektedir.

153
Fransa da arabn yzde 30'unu, zeytinyann yzde 30'unu gene kyl, ifti
kooperatifleri yapmaktadr.

Demek ki o lkelerin kylleri, iftileri, kendi gelirleri kslp bakalarna aktarlarak

deil, kendi gelir fazlalarn kendileri arttrp deerlendirerek, yatrm har minin
bymesine, lkelerinin snailemesine, ekonomilerinin gelimesine hizmet
etmektedirler.

zel Giriimin Yaygnlamas

Bu gibi dar ve orta gelirli veya cretli halk topluluklarnn toplu yatrmlara
girimeleriyle, zel sektr rtadan kalkmayacak, klmeyecek tersine asl o zaman
bu vme imknna kavuacaktr.

CHP. ne zel mlkiyet, ne de zel giriim dmandr. Tersine, CHP nasl toprak
reformu ile zel toprak mlkiyetinin yaygnlatrlmasn istiyorsa, ekonomimizde
geni bir halk sektr yaratlarak, zel giriimin de yaygnlatrlmasn, mmkn
olduu kadar geni halk topluluklarnn sermayeci ve giriimci duruma getirilmesini
istemektedir.

HALKIN STNDE G OLMAYACAK

Bugn Trkiye'deki siyaset alannda, bir yanda, CHP. nin daha solunda, devletin
ekonomik gcn fazlasyla arttrmak isteyenler vardr. Onlar amalarna eriirlerse,
devlet o kadar g kazanacaktr ki, halkn kendi kendini ynetmesi demek olan
demokrasi, muhtemelen ileyemez olacaktr.

154
CHP. nin sanda, bireylerin, baz kk zmrelerin ekonomik gcn arttrmak, halk
ve devlet srtndan arttrmak isteyenler, daha dorusu, arttrmakta olanlar vardr.
Bireylerin veya kk zmrelerin ekonomik gc bir lnn stnde artnca da, o
bireyler veya zmreler o kadar g kazanm olacaktr ki, demokrasimiz gene
ileyemeyecektir. Nitekim imdiki aksak ileyiinin balca nedeni de budur.

Ama, ekonomimizde halk sektr genileyip de, ulusal ekonomiye halkn kendisi
hakim olunca, bu lkede, halkn stnde bir siyasal g de olamayacaktr.

CHP 'nin solundakiler, btn halk devlet iin alsn isterler. Bu yolun, devleti gerek
bir halk devleti hline getiremedii, halk klelikten kurtaramad, dnyann birok
yerlerindeki deneylerden grlmektedir.

CHP nin sandakiler, halk da devlet de bir avu mutlu aznlk iin, byk i
adamlar ve byk toprak sahipleri iin alsn isterler. Bu yolun da, ne
demokrasiye gereklik kazandrabilecei, ne de hatt ekonomik gelimemizi
yeterince hzlandrabilecei, kendi lkemizdeki durumdan grlmektedir.

Ortann solunda Cumhuriyet Halk Partisinin, kurulmasn istedii dzende ise, devlet
de olacaktr, zel giriim ve zel mlkiyet de olacaktr. Ama bunlarn hepsi halkn
hakimiyetinde ve halkn hizmetinde bulunacaktr.

Halkn stnde hi bir g olmayacaktr.

155
 6

Bozuk Dzende Yabanc

Sermaye ve Kalknmamz

Kalknmamz iin umut balanan bir tasarruf kayna da yabanc sermaye

yatrmlardr.

Fakat, 1954'de karlan Yabanc Sermayeyi Tevik Kanununun tevik edici

hkmlerine ramen, Trkiye'de yatrm yapacak yabanclara, Amerikallar tarafndan
kullanlan deyimle ok tatl krlar salamasna ramen, Trkiye'ye gelen
yabanc sermaye son derecede azdr ve byk bir art eilimi de
gstermemektedir.

Kald ki Trkiye'ye gelen yabanc sermayenin de genellikle Trkiye'ye bir hayr

dokunmamaktadr. Hatt hayrdan ok zarar dokunduunu dnmek iin cidd
nedenler vardr.

156
Getirdii Sermayeden Daha ok Kredi Alyor
rnein, 38 yabanc sermaye ortakl zerinde yaplan bir aratrma sonularna
gre, bu 38 firmann Trkiye'ye getirdii sermaye toplam, 379.262.414 liradr. Fakat
Trkiye'de kendi i kaynaklarmzdan ald kredi 440.870.000 liradr. Yani getirdii
sermayeden yzde 116 fazlasn, Trkiye'den kredi olarak salamtr.

Ar Kr
Yzde 70'i yabanc olmak zere, 1951'de, 1.400.000 liralk sermaye ile kurulan bir
il firmas da, 1955 ylnda 2.731.000 lira kr etmitir. Yllk kr, 1956'da 6 milyonu,
1959'da ise 7 milyonu amtr.

Bu yabanc sermaye ortaklklarndan, ksa zamanda kendi ya piyasamz kontrol

altna alm olan bir firma da, yzde 80'i yabanc sermaye olarak 1952 ylnda 5
milyon lira sermaye ile kurulmu, ve, yalnz 1954'de 7.744.000 lira kr salamtr.
Firmann yllk kr gitgide artm, ve 1962'de 20.997.000 liraya kadar varmtr.
1954'le 1962 arasnda kr toplam 117.295.000 liradr.

Yabanc Sermaye Uruna

rn Fiyatnn Drlmesi
A.P. iktidar zamannda kyl rnlerinden birounun fiyatlarnn drldn,
kylnn bsbtn yoksullatrldn iddia etmem zerine, bir Bakan, A.P.
hkmetinin baz rnlere taban fiyatlar koyarak deerlerini ykselttiini ileri srd.
rnek olarak da, eskiden Trakya'da ayieinin, gndodunun 80 kurua satldn,
A.P. hkmetinin, 180 kuru taban fiyat koyarak bu fiyat ykselttiini syledi.

Oysa gerek bunun tam tersi idi.

157
Hkmet ay iei iin, taban fiyat deil, TAVAN fiyat tesbit etmiti. Trakya'da yer yer
kooperatifleip aracdan ksmen kurtulan kylnn, bir ara ay ieini 200 210
kurua satma imknn bulmas zerine, AP. hkmetinin o zamanki Ticaret Bakan
bu kadar kazanc kylye ok grm ve 180 kuru TAVAN fiyat tesbit ederek
Ayieinizi bu fiyatn stnde satamazsnz
demiti. Onun zerine de fiyatlar 180 kuruun da altna dmtr.

Babakan sayn Demirel, bizim bu gerei hatrlatmamz zerine, Bakann yanl bilgi
vermi olduunu, ayiei iin taban deil tavan fiyat konmu bulunduunu
itiraf etti. Gereke olarak da:
- Biz bu taban fiyat koymasaydk, ay iei daha yksek fiyata satlacak, o zaman da
Vita ya pahallanacakt, dedi.

Babakann, Meclis krssnden adyla bahsettii Vita ya, yukarda szn

ettiimiz yabanc ya irketinin mamuldr.

Demek ki, 5 milyon sermaye ile yurda gelip, 8 ylda 117 milyon lira kr eden bir
firmann daha da ok kazanmas veya bu kazancn devam ettirebilmesi iin, A.P.
hkmeti, Trk kylsnn rn fiyatlarn sun' tedbirlerle drecek kadar ileri
gitmektedir.

Getirdiinden ok Gtryor
Yabanc Sermayeyi Tevik Kanunu, yabanclara, elde ettikleri net krn tamamn
dviz olarak darya transfer etme, getirdii sermayenin de tamamn istedii zaman
geri gtrme yetkisini tanmaktadr. Buna gre, yukarda verilen misalle sonucun ne
kadar aleyhimizde olduu grlyor.

158
stelik bu firma, ayn alanda gelimeye balam olan yerli endstrimizi de
baltalam, adet ldrmtr. Tamamiyle Trkiye'de imal edilebilecek bir gda
maddesi iin, imdi Trkiye, her yl milyonlarca liralk dvizin darya transferine raz
olmak durumundadr.

Evvelce, ithal edilirken 20.000 liraya satlan bir traktrn fiyat, imdi, yabanc
sermayenin montaj fabrikalarnda yaplmaya balandktan sonra 40.000 liraya kadar
kmtr. Bundan elde edilen krlar dviz olarak darya transfer edilebileceine
gre, bu trl szm ona yerli imaltn, hem halkmza ok pahalya mal olduu,
hem de ithalattan daha ok dviz kaybna yol at aktr. Yabanc sermaye ile
kurulan fabrikalarn, fatura iirmek veya trl muvazaalara bavurmak suretiyle ithal
ettikleri ham maddelerin ve paralarn da fiyatlarm ok ykseltmek imknn
bulduklar, bu yzden hem maliyeti ykselttikleri hem dviz kaybmz arttrdklar,
bilinen gereklerdir.

Bu gibi rnekler daha da oaltlabilir.

Grlyor ki, Trkiye'ye yabanc sermaye getiren firmalardan bir ou,

1. Kendi kredi kaynaklarmz tketmekte;
2. Trkiye'nin byk dviz kaybna sebep olmakta;
3. Maliyeti byk lde ykseltmekte;
4. Gerek Trk sanayiinin gelimesini cidd olarak engellemektedirler.

Kapitlasyon Tehlikesi
Cumhuriyet Halk Partisi yabanc sermayeye aleyhdar deildir. Yabanc sermaye
aleyhdarlnn amz gereklerine ne kadar aykr deceini de bilmektedir.

159
Bugn, Batnn kapitalist lkelerinden sermaye ithal eden komnist lkeler bile vardr.
Ancak, gelecek yabanc sermayenin getirdiinden fazlasn gtrmemesi, Trk
ekonomisine ve Trkiye'nin d demeler dengesine gerek bir katkda bulunmas, bir
boluu doldurmas, ve herhalde, yerli sermaye ile, yerli teknik bilgi ile
baarabileceimiz i alanlarna elini uzatmamas gerekir.

Kanunda ve uygulamada bu bakmdan kkl deiiklikler yaplmazsa, yabanc

sermaye, yeni bir d smr unsuru olarak geliecek; ve bunlarn gibi byyen
krlarnn transferinde karlatmz glkler zamanla bsbtn artaca iin, Trk
ekonomisi ipotek altna girme tehlikesine decek, kapitlasyonlarn geri gelmesi
cidd bir ihtimal olacaktr.

Bu tehlikeler belirgin duruma geldii hlde, Adalet Partisi iktidarnn hl cidd

tedbirler almak ihtiyacn duymamas, tersine, simdi, Yetki Kanununa gre kurulan
yeni komisyon eliyle, yabanc sermayeye tavizcilii bsbtn arttrmas, byk bir
sorumsuzluk rneidir. Herhalde iktidarn bu tutumu, memleket iin, krkrne bir
yabanc sermaye aleyhtarlndan ok daha zararldr.

YERALTI VARLIKLARI
Trkiye'nin ekonomik gelimesi bakmndan, zellikle sanayiinin ham maddesi ve
ihracat geliri bakmndan en byk kaynaklarndan biri, yeralt varlklardr.

Fakat Adalet Partisi iktidar bu kaynaklar da gerei gibi deerlendirmeyi imknsz

klc bir tutum izlemektedir.

160
Birinci Dnya Sava ncesinden beri, Trkiye'nin yeralt kaynaklan, birok byk
devletlerin emellerinia topraklarmz zerinde toplanmasna yol amtr.

Topraklarmzn Altna Gz Dikenler

Birinci Dnya Savandan sonra Trkiye'yi aralarnda blmek isteyen byk
devletler, gerekte, topraklarmzn stne deil, topraklarmzn altna gz
dikmilerdir. Daha nce de, ayni devletlerin, borlarn deyemeyecek durumda
olduunu bildikleri Osmanl devletine bor verme yarna girmelerinin balca
nedeni, Trkiye'yi tayamayaca ykler altna sokarak, yer alt kaynaklar ipotek
altna almakt. Yabanc devletler dileri bakanlklarndan bazlarnn son
zamanlarda aklanan, o dneme dair gizli arivleri, bu niyetleri aka ortaya
koymaktadr.

Kanla Kurtarld, Kanunla Verildi

Kurtulu Sava srasnda, trl yokluklar ve glkler iinde, kanlarn dkerek,
canlarn vererek Anadoluyu kurtaran Trk halk, topraklarmzn stn olduu kadar,
hatt ondan daha ok, topraklarmzn altnda yatan ve Trkiye'ye hayat katabilecek
zenginlikte olan kaynaklar da kurtarm oluyordu.

Fakat, 1950'den sonra i bana gelenler ne yaptlar?.. Urunda kan dklerek, can
verilerek kurtarlan yer alt kaynaklarmz, devletlerst yabanc irketlere kendi
elleriyle sundular.

Petrolde Trkler ve Yabanclar

1954'de, Cumhuriyet Halk Partisi muhalefetinin uyarlarna ve direniine ramen
karlan Petrol Kanunu, bunun ak bir belgesidir.

161
Bu kanunla, Trk devleti, kendi vatannda ve Anayasaya gre devlet mal olan
petroln bulmak ve iletmek iin kuraca ortakla, btn yabanc ortaklklara
olduu gibi, bir blgede ancak 8 arama ruhsat verebilmektedir.

Bu mill Trk kurumu ksa zamanda, nisbeten yetersiz teknik bilgisine ve ok snrl
madd olanaklarna ramen, her biri her blgede ayr ayr 8'er ruhsat alarak, petrol
bakmndan en verimli olabilecek blgelerimizi aralarnda blen o dev yabanc
petrol ortaklklaryla kyas edilemeyecek kadar ok petrol buldu.

Kendi iletmemizde, kendi mhendislerimizin, teknisyenlerimizin elinde olaanst

bir g m vard?.,. Hayr!... yalnz yurt sevgileri ve iyiniyetleri vard.

Yabanclar Trkiye'de Petrol karmak istemezler

Yabanc ortaklklara gelince, onlar iin nemli olan, hi deilse imdilik, Trkiye'de
petrol karmak deil, Trkiye'de petrol karlmasn nlemekti. nk, Ortadounun
baka yerlerinde ve dnyann baka blgelerinde, dk maliyetle iletmekte
olduklar zengin petrol kaynaklar, daha uzun yllar, kendilerinin ve dnyann ihtiyacm
karlamaa yetecei gibi, artacakt da... Onlarn, Trkiye'de yeni petrol karmaya
ihtiyalar yoktu. Baka yerlerde karttktan petrol Trkiye'ye satmaa, yani
Trkiye'yi pazar olarak kullanmaa ihtiyalar vard. Bir det kark bir blge olan
Ortadouda, siyasal gelimeler iletilmekte olan petrol kuyularn tehlikeye
drd zaman kullanlmak zere Trkiye'deki kaynaklar yedek olarak, el altnda
tutmak istiyorlard.

162
Nitekim ne zaman Ortadouda cidd bir bunalm ksa ve oradaki petrol kuyularna
cidd bir tehlike ynelse, bu ortaklklar, hemen, dnyaya, Trkiye'de zengin petrol
kaynaklar bulduklar yolunda haberler yaymlar, fakat Ortadouda bunalm
yatnca, bu haberleri ya yalanlam ya da unutturmulardr.

Normal zamanlarda, bu ortaklklarn, Trkiye'de petrol bulmalar, kendi karlarna

aykrdr.

Kald ki, yabanclarn Trkiye'de petrol bulmalarnda bizim de pek karmz yoktur.
nk, Petrol Kanununa gre bu ortaklklar, Trkiye'de karttklar petrol karlnda
darya o kadar ok dviz transfer edebi-iirler ki, bizim iin, bu, dviz deyerek petrol
ithal etmekte hemen hemen ayn hesaba gelir.

Bask Altnda retim Art

Yabanc petrol ortaklklar, ancak, son Cumhuriyet Halk Partisi iktidan zamannda,
Hkmetin basks ve Petrol Kanununu deitirmek zere gerekli hazrlklarn
yaplmas zerinedir ki, petrol retimini arttrma yoluna gitmilerdir.

imdi, baz yabanc ortaklklarda bu eilim devam ediyorsa, hi phe edilmesin ki,
bunun balca etkeni, bu konuda bilinlenen kamuoyumuzun basksdr; ve yabanc
petrol ortaklklarnn, kendilerine en yatkn kimseler iktidarda bulunsalar bile, bu
basky zerlerinde duymaldr.

Fakat, yabanc ortaklklarn, eskisine oranla bolca petrol rettikleri alanlar genellikle,
Cumhuriyet Halk Partisi iktidardayken, bu iktidarn zorlamasyla petrol bulmu
olduklar alanlardr. imdi bu ortaklklar, arama faaliyetlerini gene yavalatmalardr.

163
Kendi Kendimizi Baltalama
Uzun yllar, dar imknlarna ve kanun engellere ramen, Trkiye'de petrol retimine
nclk etmi olan Trkiye Petrolleri Anonim Ortaklnn, son zamanlarda liretimde
geri kalmasnn nemli bir nedeni ise, Bat Ra-man blgesinde, CHP. zamannda
hazrlanm yeni teknik tedbirlerin, Adalet Partisi iktidara geldikten sonra, uzun bir
sre geciktirilmi olmasdr.

te yandan, petrol rafinerileri konusunda, zel teebbse ve yabanclara verilen baz

taviz ve imtiyazlarla, imdi de, kendi rafinerilerimizi baltalama yoluna gidilmektedir.

Trk Petrolleri Anonim Ortaklnn 1964'de Yksek Planlama Kurulunda kabul edilen
bir raporu gereince, bu Trk kuruluunun yeni bir rafineri kurmas ngrlmt.

Bu rapora uygun olarak kurulacak zmir Rafinerisinin ikibuuk - ylda

tamamlanmas ve almaa balamas mmknd. Fakat yllardr bu rafinerinin sz
edildii halde, henz projesi bile yaplmamtr. Bu arada, bir yandan yabanclara ait
Ata Rafinerisinin geniletilmesine bir yandan da Marmara blgesinde bir baka
rafinerinin zel giriim eliyle kurdurulmasna karar verilmitir.

Ata'a 75 yl iin verilen ek petrol ileme yetkisi ile, bu yabanc ortaklk, darya, her
yl dviz olarak 100 milyon liralk kr transferi yapabilecektir.

Ayrca, 1968 Programyla, hisselerinin yzde 49' Caltex'e ait olan zmit Rafinerisinin
geniletilmesi de kararlatrlmtr.

Bu ekilde yaratlacak kapasite fazlal yznden, kendi rafinerilerimiz uzun zaman

dk kapasiteyle almak zorunda kalacaklardr ve Trkiye, yabanc ortaklklann
transferleri dolaysyla byk dviz kaybna urayacaktr.

164
Plana Aykr Tutum
Adalet Partisi iktidar tarafndan hazrlanan ikinci Be Yllk Plan bile, yeni kurulacak
petrol rnleri sanayiinin kamu kurulular tarafndan gerekletirileceini,
rafinerilerin retim programlarnn en az dviz sarfn sebep olacak ekilde
dzenlenecei ni belirttii hlde; yabanc sermayeye ve bu alanda yabanc
sermaye ile ibirlii yapan zel giriime, kendi ulusal endstrimizi ksteklemek,
baltalamak pahasna verilen bu yeni tavizler, Adalet Partisi iktidarnn, ulusal
yararlarmz gz nnde tutmaktan, iktisad alanda milliyetilikten ne kadar uzak
olduunu gsteren yeni delillerdir. Millet Meclsi Petrol Aratrma Komisyonunun,
uzun aratrma ve grmeler sonunda ald kararlar da, bu konuda, Adalet Partisi
iktidarnn tutumunu mahkm etmektedir.

Nitekim bu Komisyon, memleket sorunlar masa zerine serilince, milliyetilikleri

particilik mlhazalarndan daha ar basan sayn Adalet Partili yelerinin de
katlmasyla ald kararlarda:
Petrol boru hatt hisselerinin zel sektre devrinin uygun olmayaca;
Ata rafinerisinin geniletilmesinin ulusal yararlarmza uygun olmayaca;
Petrol Kanununda ulusal yararlara uygun olmayan hkmler bulunduu ve
bunlarn deitirilmesi gerektii
sonularna varmtr.

Ona ramen, Adalet Partisi Hkmeti, hl, petrol konusunda yabanclara taviz
politikasn srarla, inatla devam ettirmektedir.

KTDARIN ENGELLEMES
Gerek petrolle, gerek madenlerle ilgili yasalarn, ulusal yarar asndan deitirilmesi
gerektiini, bu amala hazrlanan kantin deiikliklerinin Trkiye Byk Millet
Meclisine getirilmek zere bulunduunu, nc nn Hkmetinin Enerji ve Tabi
Kaynaklar Bakan Sayn Hdai Oral, l ubat 1965 gn, Senato'daki Bte
grmeleri srasnda aklamt.

165
Bunun hemen ardndan Cumhuriyet Halk Partisi iktidardan ayrlnca, yaplan kanun
hazrlklarndan biri. Cumhuriyet Halk Partili Milletvekilleri tarafndan Byk Millet
Meclisine sunulmutur.

Fakat, iine yle geldii vakit, Meclislerin altrlmadndan ikyet eden Adalet
Partisi hkmeti, imdiye kadar bu kanunun grlmesini engellemitir.

Esasen, Parlamento komisyonlarnda, memleketimizin ekonomik bamszln

glendirici, halkmz bir lde olsun smrlmekten kurtarc ne kadar kanun teklifi
varsa, bunlarn hepsi, iktidar tarafndan engellenmektedir. Sonra da, iktidarn ba,
hem muhalefetin Parlamentoda engelleme yaptn, hem de dzen deiiklii
isteklerini kanun teklifleri hline sokarak Parlamentoya getirmediini iddia etmee
kalkmaktadr.

Meclisde asl engellemeyi yapan, bugnk iktidardr, stelik iktidar, bu engellemeyi,

memleketin ve halkn menfaatlerine kar yapmaktadr.

BAKA YERALTI KAYNAKLARINA YNELEN TEHLKELER

Adalet Partisi, deerli yer alt kaynaklarmz d smrclkten koruyucu yasa
almalarm yapmad, geciktirdii veya engelledii gibi, bu alanda, petrolden
baka konularda da, yabanclara tavizler ve imtiyazlar vermee devam etmektedir.

166
Volfram gibi dnyada pek az bulunan bir maddenin iletmesinde yabanclara taviz
verilmek istenmesi buna bir rnektir. (4)

imdi de bor madeni konusunda baz yabanc oyunlarn hazrland anlalmaktadr.

Bor zerinde Yeni Oyunlar

Adalet Partisi iktidar, bor'la ilgili olarak Cumhuriyet Halk Partisi iktidarnn izlemi
olduu politika zerinde, baz szde belgeler yaynlayarak, verilmemi imtiyazlar
verilmi gibi gstermee kalkarak, baz kaypak ifadelerin ve teknik terimlerin ardna
snarak, halk aldatmaa uramaktadr. Fakat bunda da muvaffak ola mayacak ve
gereklerin gn na kmasn nleyemeyecektir.

___________________
4 Volfram konusundaki szlerime hkmet adna verilen cevapta, volframn iletme
imtiyaz bakmndan yabanclara herhangi bir taviz verilmesinin sz konusu olmad
belirtilmitir.
Meselenin iyz udur:
Volframn iletme imtiyaz Etibanktadr. Ancak 1966 da, Union Carbide adl byk dnya
trstlerinden biriyle, Etibank, Volfram iin mzakereye oturmulardr. Yabanc ortaklk,
madeni iletmek iin yzde 80 hisse, ynetim komitesinde de te iki yelik istemitir.
Etibank teklifi reddetmemi, ancak temsil orannn biraz indirilmesini istemitir.
Bildiimiz kadar, mzakere, teklif Etibank'a reddedildii iin kesilmi deildir. Yabanc
ortaklk, biraz daha arama yaplmasn istemitir. Bu istek kabul edilmi ve yeni aramalara
balanmtr.
Bu deerli madenin iletilmesi, ancak 40 milyon liralk bir yatrm gerektirmektedir. Dviz
ihtiyac da 20 milyon dolardan, yani 40 milyon lirann yaklak olarak yarsndan ibarettir. Bu,
Trkiyenin gc iinde bir yatrandr. Bu yatrm, ylda en az 4,5 milyon dolar dviz getirecek;
ylelikle, yatrlacak paray bir ylda karacaktr. Bunun yarsndan az bir dvizin bir kez
gelmesi uruna bir yabanc trstle ortakl dnmek bile yersizdir.
Bte grmeleri srasnda hkmet adna yaplan aklamann, imdi byle bir anlamadan
vazgeildii anlamna gelmesini dileriz,

167
Bu konuda gereken tedbirleri zamannda almazsa, Adalet Partisi iktidan, millet
nnde ve tarih node sorumluluktan kurtulamayacaktr.

Trkiye'nin bor mineralleri zerinde tekel kurmak isteyen ve dnya piyasalarnda

fiyatlar yksek tutabilmek iin de, Trkiye'nin ok deerli bor hazinelerini uzun
gaman tl brakm olan; eline frsat geerse gene tl brakmaa niyetli olan bir
yabanc firmaya, iktidar szclerince iddia edildii gibi, Cumhuriyet Halk Partisi
iktidar srasnda hi bir imtiyaz verilmi deildir.

Bu tekelci yabanc irketin bor minerallerimiz zerine reklenmesi ve ilk iletme

imtiyazn almas, 27 Ekim 1950 tarihini tayan Bakanlar Kurulu karan ile mmkn
olmutur.

Demokrat Parti iktidarnn ayann tozu ile verdii bu imtiyaz kararnamesini, 1955'de,
1959'da, 1960da yenileri izlemitir.

Cumhuriyet Halk Partisi iktidar dneminde ise, bu yabanc irketin oyunlar bozulmu
ve mill bir messese olan Etibank'n bu alanda yabanclara kar gl bir rakip
hline getirilmesi iin allmtr.

Fakat, Adalet Partisi iktidara geldikten sonra, bu yabanc irkete yeniden arama
ruhsatlan verilmee balamtr. Dnyann en zengin bor minerallerinin bulunduu
Eskiehir'in Krka mevkiinde bir ka kiinin elinde bulunan alanlarn ruhsatlarn
ksmen Demokrat Parti zamannda toplayan bu irket, be nemli ruhsat da Adalet
Partisi iktidan zamannda, 1966 ylnda ele geirerek, yeniden hakimiyetini kurma
yoluna girmitir.

Cumhuriyet Halk Partisi iktidan zamannda, bor minerallerinin nemi ve bu konudaki

yabanc oyunlar hakknda hazrlanm raporlar (ki bu raporlann sonuncusu 7 Ocak
1965 tarihini tar) Krka blgesindeki rezervlerin, dnyann en zengin rezervlerinden
biri olduunu aka ortaya koyduu hlde.. Adalet Partisi iktidar neden bu kadar
nemli bir alanda 5 ruhsat birden, gemii, sabkas belli bir tekelci yabanc
irkete vermitir?.

168
Neden deeri 100 milyar liray aan, baz tahminlere gre belki 200 milyarn da
stne kan, bu blgedeki rezervlerin yabanclar tarafndan smrlmesine gz
yumulmaktadr?

Bor konusunda dnen yabanc oyunlar zerine, baz vatansever memurlar, rnein,
Maden Dairesi Bakan Sayn Kmil Haznedarolu, madenlerimizi yabanc
smrclnden korumak iin bir kanun tasars hazrlamlardr.

ktidar bu kanunu neden hl Meclise getirmemektedir?...

Braknz bu kanunu Meclise getirmeyi, Heznedarolu, byle bir kanun hazrlad

iin, yani milliyeti olduu, vatansever olduu iin, grevinden uzaklatrlmtr.

Tpk, petrolde milliyeti olduu iin, bir hsan Topalolu'nun; bir Kenan Onat'n;
madende milliyeti olduu iin bir Tahsin Yalabkn, grevden uzaklatrlmalar gibi...

ktisad Milliyetilik
Adalet Partisi, milliyeti br parti olmak iddiasndadr. Oysa, amz dnyasnda ve
Trkiyesinde, petrolde milliyeti olmayan, borda, bakrda, volframda milliyeti
olmayan, ksacas, yer alt kaynaklarnda ve ekonominin tmnde milliyeti
olmayan bir insan veya parti, hi bir alanda milliyeti saylamaz.

169
Yertal kaynaklarmzn yabanclara kaptrlmas,. Kurtulu Savalarmzn amalarna
ihanettir.

Cumhuriyet Halk Partisi iktidara geldiinde, btn yer alt kaynaklarmz

milliletirerek ve bunlardan nemlilerini devletletirerek, bu ihanete, kesin olarak son
verecektir.

Bu alanda yapaca dzen deiikliiyle, Cumhuriyet Halk Partisi, yeralt

kaynaklarmz zerindeki btn yabanc smrcln sona erdirecektir.

Cumhuriyet Halk Partisinin, ortann solu hareketinin, ekonomideki tutumu, ksaca

belirtmek istenirse: ierde halklk, darya kar milliyetiliktir.

Gitgide btn Trk halknca binemsenmekte olan. Adalet Partisi iindeki birok
gerek vatanseverleri ve milliyetileri de etkilemee baladndan emin olduumuz
bu iktisad halklk ve milliyetilik akmnn karsnda, ne dev irketlerin madd gc
ne de iktidarn direnii, uzun zaman devam edebilecektir.

170
 7

Devlet Kesiminde
Bozuk Dzen

Trkiye ekonomisini glendirmenin temel koullarndan biri de, devlet kesiminde bir
dzen deiiklii yapmaktr ve devlet kesimini daha iyi, daha verimli iler duruma
getirmektir.

DEVLET KAPTALZM
Adalet Partisi iktidarnn, devlet iletmecilii kt iletmeciliktir gr yanltr.
Gerek, AP iktidar elinde devletiliin, devleti soyanlar ve halk smrenler
yararna ileyen bir kt devlet kapitalizmi haline geldiidir.

Bu devlet kapitalizmi, stelik, iilerin siyasal kanlar, eilimleri, oylar zerinde de bir
bask arac olarak ilemektedir ve demokrasimiz bu yzden dejenere edilme
tehlikesiyle kar karya kalmaktadr.

171
Baka lkelerde Devlet letmeleri
Bugn birok komnist lkeler bile, devlet iletmelerini devlete ve halka yk
olmaktan karmann, verimli iletmecilik zihniyetiyle alan kurulular haline
getirmenin yolunu bulmulardr.

Bunu da, devlet iletmelerini daha ok bask altna sokarak deil, parti karlarna let
ederek deil, bu iletmelerde devlet mdahalesini arttrarak deil, onlara geni
serbestlik vererek salamaktadrlar.

Demokratik lkelere bakacak olursak, onlarda da, rnein, bir devlet iletmesi olan
Renault otomobil sanayiinin, en baarl iletmelerden biri olduunu; Bat Almanya'da
Volkswagen fabrikalarnn devlet iletmesiyken de byk baar gsterdiini; Birleik
Amerika'da Tennessee Vadisi Otoritesinin gene baarl bir devlet iletmesi
olduunu; ngiltere'de devlet iletmeciliinin, birok alanlarda stn baar
saladn; stelik bu iletmelerden, yalnz ekonomik deil, byk sosyal faydalar da
salandn grrz.

TRKYE'NN DEVLETLE HTYACI

Hele Trkiye gibi, zel sermaye birikimi, zel giriim eliyle hzl kalknmaya yetersiz
olan; zel teebbs elinde biriken sermayeden byk bir ksm da kolay kazan
yollarndan gelip, yine kolay kazan alanlarna akan,, zellikle aracla, tefecilie
akan, veya taa topraa, lks yaplara veya arsalara gmlen bir lkede, Pln
hedeflerine ulama umudumuzu, ada uygarlk dzeyine erime umudumuzu, zel
giriimin ksr yatrmlarna balyamayz.

172
Nitekim, zel sektrc AP. hkmetinin bte gerekesinde de belirtildii gibi, zel
sektr yatrmlar, eitli tevik tedbirlerine ramen, hzl bir gelimenin gerektirdii
lde imalt sanayiine doru kaydmlamaro fe konut yapm n plnda bir yer igal
etmitir.

te yandan, ada teknoloji byk yatrmlar gerekli klmaktadr. Oysa, bugnk

sermaye ksrl ile, mevcut sermayeyi verimsiz alanlara yneltme eilimiyle zel
sektrn, grevini yerine getiremeyecei de gene Bte Gerekesinde
belirtilmektedir. (5)

Demek ki daha uzun bir sre, sanayi alannda, byk yatrmlar, kilit yatrmlar,
stratejik yatrmlar yapmak an bata devlete decektir.

Dengeli Blnm Bir Ekonomi

Trkiye ekonomisinin bir zellii udur:

Devlet kesimimiz, komnist lkeler dnda hemen hi bir lkede rastlanamayacak

kadar genitir. zel sektrmz de, hi bir komnist lkenin kabul edemeyecei
kadar genitir.

Ekonomimiz, devlet kesimiyle zel kesim arasnda dengeli olarak ikiye blnmtr.
Hatt, deerini bilen bir iktidarn elinde, devlet kesimimiz, ekonomimize yn
verebilecek nemli bir pln uygulama arac olabilecek gtedir.

Devlet kesiminin bu kadar geni ve gl olduu bir ekonomide, eer o kesim iyi
ilemezse, verimli almazsa, btn ekonomi aksar.

______________________
5) 1968 Bte Gerekesi, sayfa 248,
Ekonomik Sorunlar tle zlemez.
AP iktidar ise, devlet kesiminin verimli almasn, iyi ilemesini nleyici bir tutum
iindedir ve bu kesimin ekonomimize yn verici, pln disiplini salayc gcnden
gerei gibi yararlanmamaktadr.

Zaman zaman Babakan Sayn Demirci'm, devlet iletmeleri yneticilerine tler

verdiini, onlardan tccar zihniyetiyle almalarn istediini duyuyoruz.

Oysa, ekonomik sorunlar tlerle zlemez. Hele verilen tlerle izlenen politika
eliiyorsa, tlerin hi bir yarar olmaz.

Komnist lkelerden ok Hkmet Kontrol

Bizim ekonomimizin, hele AP. iktidar srasnda, bir baka nemli zellii de udur:
Devlet kesimimizde hkmet kontrol, belki Kzl in veya Arnavutluk hari, bugn
artk hi bir komnist lkede bile rastlanamayacak kadar ar ve skcdr. Buna
karlk, zel kesimimizde hkmet kontrol, Batnn hi bir demokratik kapitalist
lkesinde bile rastlanamayacak kadar gevek ve yetersizdir.

Devlet kesimindeki ar ve skc hkmet kontrol ve basks kamu iktisad

kurulularn daha verimli ve toplum asndan daha krl iletmecilie yneltici
nitelikte asla deildir. Bu kurulular zerindeki hkmet kontrolnn ve basksnn
amac, ekonomimizin bu byk ve gl kesimini bir partizanlk arac haline
getirmektir. Hatt, hkmet, bu amac da aarak devlet kesimini, devlet eliyle fert
zengin etmenin, besleme bir zel teebbs, kapkulu zel- teebbs yaratmann
balca arac olarak kullanmaktadr.

174
Partizanlk
Adalet Partisi iktidar zamannda, bu iletmelerde tutunabilmek ve ykselebilmek iin,
iyi bir iletmeci, iyi bir ustaba veya iyi bir ii olmak gerekmez. Sadece, iyi bir Adalet
Partili partizan olmak veya yle grnmek gerekir. Eer yle iseniz, iyi bir Adalet
Partili partizansa-tsz, btn terfi ve terfih yollar nnzde acktr; deilseniz, btn o
yollar, toplu szleme dzeninin elverdii lde kapaldr.

Eer Adalet Partisi, bugnk zihniyet ve tutumuyla, toplu szleme dzeni

kurulmadan nce iktidara gelmi olsayd, partizanl zerinde toplu szleme
dzeninin bir lde frenleyici etkisi de bulunmasayd, devlet kesimi oktan mflis
duruma gelmi olurdu.

Krom iletmelerini deta km bir durumda, ii cretlerini deyemez durumda

devralp kra geiren ve ihracat yapabilir duruma getiren baz deerli iletmecileri,
srf partizan olmadklar iin, bu iktidar iden uzaklatrmtr.

Zonguldak rnei.
Ereli Kmr iletmelerinin en baarl iletmecilerini, gene bu iktidar partizan
olmadklar iin iten uzaklatrmtr. Bu yzden, Cumhuriyet Halk Partisi iktidar
samannda, zarardan kurtulup, iki ylda 40 milyon lira kr eden o iletmeler de 2 ylda
200 milyon liraya yakn tarar etmitir.

Bu zararlar kapatabilmek iin de kmre byk lde zam yaplmtr. Partizanln

ve gz yumulan yolsuzluklarn bedeli, bylece, halka detilmektedir.

Ereli Kmr iletmelerinde partizanlk ve bask,. Adalet Partili iilerin bile tahamml
edemeyecekleri llere varmtr.

175
Geen yl, bu messesede nasl bir tutum izlenmesi gerektii hakknda Babakanla
verilmi bir rapor akland. Bu rapor, bir utan belgesiydi. Sayn Babakan, raporu
aldn reddetti. Ama raporda ne yazyorsa hepsi uyguland... Sonu: O zaman da
uyarm olduumuz gibi, iilerin huzursuzluu patlama noktasna vard ve yaygn bir
ii ayaklanmas oldu.

zledii partizanca ve baskc bir tutumdan ancak bu trl ac olaylarn doabileceini

iktidar da biliyor olmalyd ki, bir yandan bu tutumu izlemeye koyulurken, br yandan
da, maden ocaklarnn arasna asker birlikleri, jandarma birliklerini, toplum polisini
ymt. Baz ocafc-Uan tel rglerle evirmiti, iileri, deta bir esir kampnda gibi
altrmaa ve gz hapsinde tutmaa balamt.

Fakat bu tutumun ve bu tedbirlerin sebep olduu isyan duygusu ve patlama o kadar

byk oldu ki, btn bu tedbirler de ie yaramad.

ilerin, haklarn kanun d yollardan aramalarn, hatt en hakl isyan duygularn

bile kanun d yollardan ortaya vurmalarn asla tasvip etmeyiz. Byle davranmak,
ancak serbest oy mekanizmasnn ilemedii toplumlarda mazur grlr. Zonguldakl
iiler, btn iiler, kendilerine dost olmadn, kendilerini arkadan vurduunu
anladklar kimseleri, oylaryla iktidardan indirebilecek gtedirler ve hi phe
etmiyorum ki bu yolu, bu gc kullanacaklardr.

Ama, Zonguldak iilerinin son davranlarm mahkm etmeden nce de bu

davrann ardndaki nedenleri aratrmak gerekir.

Herkesi isyan ettirecek llere varan basklara, partizanlklara ve onur krc gvenlik
tedbirlerine ek olarak, Zonguldak'da iiler, byk bir geim da arlarn omuzlarnda
duymaktadrlar.

178
Messesenin yz milyonlarca lira zarar ettiini; o yzden, kendi cretlerinden kanun
gereince kestii sendika dentilerini aylarca sendikaya yatrmaktan bile ciz
kaldn, birok iiler bilmektedirler.

Messesenin, partizanlk, yolsuzluk ve kt ynetim yznden girdii byk

zararlarn ancak kmre byk zamlar yaplarak kapatlmaa alldn, iiler
bilmektedirler.

kinci toplu szlemeyle, 1965 Temmuzunda cretlerine zam yapldktan sonra,

Zonguldak'ta, cret zammn ok aan bir hayat pahallamas olduunu, iiler,
kendi gnlk hayatlarnda duymulardr.

Nitekim Zonguldak Ticaret ve Sanayi Odalar, Temmuz 1965 den. ubat 1967'ye
kadar, Zonguldak'ta hayat pahallnn yzde 29,6 arttn tesbit etmitir.
Zonguldak'ta kurulan mahall asgar cret komisyonu, bu durumda, toplu szleme
ile 1965 Temmuzunda 15 lira olarak tesbit edilmi olan yeralt asgar cretinin 20
ikaya karlmasn karara balamtr. Ancak bu kararn Ankara'da, hkmet etkisiyle
bozularak, asgar cretin 14 liraya, yani toplu szlemedekinin de altna indirildiini;
bylece, iilere, deta, cret zamm istemeyin de, halinize kredin dendiini de,
phesiz, Zonguldakl iiler bilmektedirler.

Ereli Kmr iletmelerindeki yolsuzluk sylenti ve delilleri, iktidar partisinin kendi

Meclis Grubuna getirilmek istendii vakit bile, bunlarn rtbas edilmesi yoluna
gidildiini ve konuyu Meclis Grubuna getirmek isteyem bir Zonguldak Milletvekilinin
Adalet Partisinden atldm da iiler bilmektedirler.

177
Btn bunlar bilen, gren, duyan iiler, elbette byk kayg ve huzursuzuluk iine
derler ve Zonguldak'ta her trl kkrtmaa elverili bir ortam meydana gelmi
olur.

Hkmetin Engellemesi
Hkmetin, iktidar partisinin, bylesine partizanca basklarla elini kolunu balad,
deta zorla zarara, verimsiz almaa mahkm ettii devlet iletmelerine,

Tccar gibi aln! diye t vermesi, bu iletmelerle deta alay etmektir.

Adalet Partisi, devlet iletmelerini, kt iletmecilie, kendi tutumuyla mahkm

etmekte, sonra da, milletin karsna geip,

Devlet iletmelerinin halini gryorsunuz, ne kadar kt alyorlar; bu da,

devletiliin kt bir ey olduunu gsteriyor! demektedir.

Cumhuriyet Halk Partisi iktidar srasnda, 1964'de karlan 440 sayl kanun, iktisad
devlet teekkllerine geni zgrlk tannmasn, bunlar zerinde hkmet
mdahalesini Asgariye indirilmesini ngryordu. Fakat, Adalet Fartisi hkmeti, bu
kanun hkmlerine ve Pln ilkelerine ramen, iktisad devlet teekkllerine
partizanca hkmet mdahalelerini, imdiye kadar grlmedik llere karmtr.

Gene 440 sayl kanuna gre, iktisad devlet teekkllerinin yeniden dzenlenmesi
iin yaplmas gereken falmalar, hkmete bugne kadar ele alnmamtr. Oysa
bu almalarn oktan bitirilmi olmas gerekirdi.

Bugne kadar, komisyonca hazrlanan tasarlardan herhangi biri, henz ne Meclise

sevkedilmi ne de Bakanlar Kurulunda incelenmitir.

178
Yeniden Dzenleme Komisyonunun grev sresi 1968 Mart'nda sona ermi;
yapmass gereken iler bitmedii halde Hkmet grev sresini uzatmay reddetmi
ve komisyonu datmtr. Bu son hareketi ile de sayn Demirel'in bu konularda
samimiyetten ne kadar uzak olduu bir kere daha ortaya kmtr.

Sanayiimizin, zellikle devlet kesimindeki sanayimizin daha verimli almas iin

gerekli tedbirleri tesbit etmek zere, gene Cumhuriyet Halk Partisi iktidarma
faazrlad bir kanun gereince kurulan Mill Prodktivite Merkezi de, Adalet Partisi
iktidar tarafndan, kastl olarak engellenmi ve bu nemli kurulutan beklenen
faydalar, bu yzden, bugne kadar salanamamtr. Bu engellemenin balca
nedenlerinden biri de, Mill Prodktivite Merkezinin bana, yetkili seim kurulu
tarafndan, bir iinin, Trk Genel Sekreterinin seilmi olmasdr.

evrelerinin etkisi altnda, Adalet Partisi hkmeti, byle bir kuruluun banda, bir
iveren deil de bir ii bulunmasn hazmedememektedir.

Uygulanmayan Kanun
440 Sayl Kanun, iktisad devlet teekkllerinde iilerin ynetime katlmalarn,
krdan pay almalarm, ayrca, kendi bulu veya gayretleriyle salanacak verim
artndan veya maliyet dnden prim almalarn emreder.

Adalet Partisi iktidar, kanunun bu hkmlerini de fiilen ilemez hale getirmitir.

Bildiimiz kadar, henz hi bir iletmede, bu kanunun hkmleri gereince iilere

verilmesi
gereken ikramiye ve primler verilmemitir.

179
ilerin ynetime katlmasna ilikin kanun hkm de, ancak, 7 kuruluta
uygulanmaktadr. Bu yedi kuruluta bu hkmn uygulandndan da ou iilerin
haberi bile yoktur. nk, teekkllerin ynetim kurallarndaki ii temsilcileri,
iilerin kendilerine setirilmemektedir.

CHP iktidar, devlet iletmelerinde, en kk atlyelerden balayarak, iilerin

ynetime katlmalar iin hazrlk yapmt. 440 sayl kanunun ynetime itirakle ilgili
hkm ancak "o ekilde etkili olabilirdi. AP. iktidar buna hi yanamamtr.

Zonguldak iilerini, kanunlara kar gelmekle sulayan Adalet Partisi iktidarnn asl
kendisi kanunlara kar gelmektedir. 440 sayl kanunla iilere tannm olan haklan
iilerden esirgemektedir.

iler Ynetime Gerekten Katlsa

Oysa bu kanun hkmleri gerei gibi uygulansayd, demokratik kurallara ve kanunun
amacna uygun olarak uygulansa idi, eminim ki, Zonguldak olaylar gibi olaylar
olmazd... Neden olmazd?..

nk bu kanun hkmleri gerei gibi uygulansayd, iiler ynetime gerek

anlamyla katlabilselerdi, krdan veya verim artndan, maliyet dnden pay
alma durumunda olsalard, en kk bir partizanln veya yolsuzluun karsna,
daha balangta, iiler dikilirdi. Partizanca atamalar ve iten atmalar nlerlerdi.
Byle eilimler grdkleri vakit, idarenin karsna geebilir:

Siz, u u hakszlklar, u u partizanlklar yap makla, u u yolsuzluklara gz

yummakla, iletmenin kr etmesini, verimin ykselmesini, maliyetin dmesini
nlyorsunuz; o yzden de bizim, krdan, verim artndan, maliyet dnden,
hakkmz olan paylan almamz engelliyorsunuz, derlerdi...

180
ilere bunu dedirtmemek iindir ki, devlet iletmelerinde rahatlkla partizanlk
yapmaa, partizanlannn yolsuzluuna gz yummaa devam edebilmek istedii
iindir ki, devlet eliyle fert zengin etme politikasn yrtmee kararl olduu iindir ki.
Adalet Partisi iktidar, bu kanun hkmlerinin gerei gibi uygulanmasn nlemektedir.

stikrarsz Ynetim
letmecilikte baarl ve gvenli alabilmenin temel artlarndan biri de ynetimde
istikrardr. Oysa, gene partizanlk yznden, Adalet Partisi iktidar zamannda, devlet
iletmelerinin st kademelerinde srekli deiiklikler yaplmaktadr. Birka rnek
istenirse, Adalet Partisinin iktidarda bulunduu yllk sre iinde, Etibank'n,
Smerbank'n, Trkiye Petrolleri Anonim Ortaklnn, Devlet Demiryollarnn Genel
Mdrleri ikier defa deitirilmitir. Bir genel mdr, daha ie intibak etme frsatm
bulamadan uzaklatrlmaktadr.

Cumhuriyet Halk Partisi iktidan zamannda tyin edilmi bir ok deerli iletmecileri
tasfiye etmesini bir yana brakyorum. Adalet Partisi iktidar kendi tyin ettii yksek
kademelerdeki iletmecilerden bir ounu bile, bir yldan, iki yldan ok, yerinde
tutmamaktadr. Orta ve alt kademelerde deiiklikler bazan bundan da sk
olmaktadr.

O yzden imdi devlet iletmelerinde herkes gvensizlik, huzursuzluk iindedir.

181
ktisad devlet teekkllerinde, Adalet Partisinin bu partizanca tutumu yzndendir ki,
kanun, pln dinlemeyen, yolsuzluklara gz yuman, gven ve istikrar brak' mayan
tutumu ve devlet eliyle fert zengin etme zihniyeti yzndendir ki, daha nce de
belirttiimiz gibi bu teekkllerden birou iletme aklan vermekte ve yeni
yatrmlar iin kaynak yaratma gcn yitirmektedir; ve o yzden de bteye yk
olmaktadr, devlete yk olmaktadr, halka yk olmaktadr.

DEVLET KESMNDE
NELER YAPILMALI?
ktisad devlet teekkllerini bu durumdan kurtarabilmek iin, gelimemize hz katc,
ekonomimize g ve yn verici bir duruma getirebilmek iin neler yaplmaldr?
Bu amala alnabilecek tedbirler ikiye ayrlabilir:

I. Teknik tedbirler;
II. Dzen deiiklii tedbirleri...

Teknik tedbirler ksaca yle zetlenebilir:

1. Baz kurulularn z sermayeleri artrlmal ve bor ykleri azaltlmaldr. Bu

ihtiyac daha iyi gsterebilmek iin u rnek verilebilir: eker irketinin borlar,
sermayesinin 28 katna varmtr.

2. Kanlmaz sosyal zaruret olan durumlar dnda, bu teebbslere, zel

teebbsle eit rekabet imknn kaldran ykler yklenmemelidir. rnein, zel kara
yollar ulatrmacl ile Devlet Demiryollar iletmesinin ykmllkleri arasnda,
devlet sektr aleyhindeki eitsizlikler ortadan kaldrlmaldr.

3. Mill Prodktivite Merkezinin, verim arttrc tedbirleri bulup uygulayabilmesi

iin, nce kendisi verimli alma imknna kavuturulmal ve bu Merkezin
almalarndan, bulgularndan, iktisad devlet teekkllerinin daha yeterli bir ekilde
yararlanmalar salanmaldr.

182
4. ktisad devlet teekkllerine ait snai tesisleri tam kapasiteyle almalar
salanmaldr.

Dzen Deiiklii Tedbirleri

Alnmas gerekli dzen deiiklii tedbirleri de yle zetlenebilir:

1. ktisad devlet teekkllerinin ynetimi, merkeziyetilikten ve hkmetin bask

ve mdahalesinden kesin olarak kurtarlmaldr. Bunun iin, bu teekkllere geni
zerklik ve Pln ilke ve hedeflerinin snrlar iinde tam serbestlik verilmelidir.

2. ktisad devlet teekkllerine bu zerklik ve serbestlik verilirken, onlarn, kendi

aralarnda daha uyumlu alabilmelerini, daha verimli ibirlii yapabilmelerini
salayacak bir mekanizma kurulmaldr.

3. Her iktisad devlet teekklnn ve bu teekkllere bal her messesenin i

ynetiminde sna demokrasi ilkeleri en geni lde uygulanmaldr. 440 sayl
Kanunun bunu ngren hkmleri geniletilmeli, bu teekkl ve messeselerde
alan btn iiler ve iletmeciler, ynetime etkili biim ve lde katlmaldrlar.
Krdan, kendi gayret ve bulularyla salanacak verim artndan ve maliyet
dnden, yararlandrlmaldrlar.

4. Edinilmi haklar bir lde korunmakla beraber, devletin, karma teebbsler

kurmasna son verilmelidir.

5. ktisad devlet teekklleri, kendi ihtiyalarn salanmasnda olsun, mallarnn

i ve d pzarlanmasnd olsun, byk araclarla ibirlii yapma durumundan
mmkn olduu kadar, kurtarlmaldrlar.

183
Dzen Deiikliiyle Salanacak sonular
Bu dzen deiiklii tedbirleri alnmakla, devletiliimiz bir devlet kapitalizmi
durumundan kurtulmu, demokratik bir devletilik haline gelmi olacaktr.

ktisad devlet teekkllerimiz ellerini kollarn balayan, verimli almalarn

engelleyen, gnlk siyasi basklardan kurtulmu olacaklardr. Partizanlktan
kurtulmu olacaklardr. Devlet eliyle fert zengin etme oyunlarnn kurban olmaktan
kurtulmu olacaklardr.

Gene bu dzen deiiklii yaplmakla, iktisad devlet teekkllerinin, iisinden,

yneticisine kadar btn personeli, o teekklleri, o teekkllere bal btn
messeseleri, btn iletmeleri, kendi z mallar gibi grecek, onlarn verimini,
kazancm, yatrm gcn arttrmaa, maliyetini drmee, daha byk bir heves ve
azimle alacaklardr.

Nihayet bu dzen deiiklii yaplmakla, siyasal demokrasimiz, devlet sektrnde,

sna demokrasiyle de tamamlanarak ok daha glenmi olacaktr. Demokratik
yaama dzeni, iilerin, devlet sektrnde alanlarn, gnlk yaantlarna kadar
girmi olacaktr. Demokrasi, bir haklar rejimi olduu kadar, bir sorumluluklar rejimidir
de... Bu dzen deiikliiyle, devlet sektrnde alan herkes, elde ettii haklar
orannda sorumluluk da yklenmi olacaktr.

Gene bu dzen deiikliiyle, Trkiyede devletilik, baz partizan politikaclarn

gnahlar yzmden stne vurulan haksz damgadan, devlet iletmecilii kt
iletmeciliktir damgasndan da kurtulmu olacaktr.

184
Devlet letmeleri Milletin Maldr.
Partisinin mlkiyet hakkn yaygnlatrmak istediini syleyen Maliye Bakan,
Mecliste, Mlkiyeti yaygnlatrma tedbirlerinden biri olarak, ktisad Devlet
Teekklleri hisselerinin tasarruf bonolan karlnda kiilere devredileceini
aklad.

Hkmet, muhtemelen, tasarruf bonolarnn karln deme ykmnden

kurtulmak iin bu szde halk tedbire bavurmak istiyor olsa gerektir. Oysa bu
durumda, imdiye kadar tasarruf bonolarnn olduu gibi, hisseler de gene belirli
ellerde toplanacaktr.

Kald ki, byle bir tedbir, mlkiyet hakkn yaygnlatran deil, daraltan bir tedbir olur.
nk bugn, iktisad devlet teekkllerinin sahibi btn millettir... 33 milyon
vatandatr. Bu tedbirle, iktisad devlet teekkllerinin mlkiyeti, milletten alnp bir
avu insana verilmi; olacaktr.

Biz, milletin malnn kimseye devrine raz deiliz.

Kald ki, toprakda mlkiyet dzenini deitirmedike Mlkiyeti yaygnlatrma

iddialan havada kalmaya mahkmdur.

ZEL SEKTRDE DZEN DEKL

Devletilik Trkiyede gerek bir ihtiyac karlamakla beraber, devlet kesiminin
ekonomimiz zerinde ar g kazanmas, baz siyasal sakncalar dourabilir.

Demokrasiyi yaatabilmek iin, devlete de, zel servete de ar g

kazandrmamak, halkn glenmesini salamak gerekir.

185
Halka Ynelmi zel Giriim
Bu amala, daha nce de gerekliliine ve yararllna deindiim gibi, bir halk
sektr yaratlmaldr.

Dar gelirli, orta halli veya cretli halkn tasarruflaryla meydana gelecek bu halk
sektr, sosyallemi bir zel giriim olacaktr.

Bugnk zel giriimimizin yapmad yapamad, ama ekonomimizin muhta

bulunduu byk yatrmlar, devlet eliyle olduu gibi, halk sektr eliyle de
yaplabilecektir.

ylelikle, devlet sektrnn tehlikeli lde bymesi de nlenmi olacaktr.

CHP ve zel Giriim

Bunu isteyen, bunu zleyen, CHP., grlyor ki, bazlarnn iddia ettikleri gibi, zel
giriim dman olmak yle dursun, tersine, zel giriimi yaygnlatrmak,
halklatrmak ve o yoldan glendirmek istemektedir.

CHP., ancak, halk srtndan zel giriimciliin karsndadr; devlet kasasndan zel
giriimciliin karsndadr; tekelci veya zmreci zel giriimciliin karsndadr; ve
memleket ekonomisine hi bir ey katmayan, mill iktisadn gereklerine ve sosyal
amalara uygun yrmeyen (6) yani Anayasaya uygun ilemeyen zel giriimin
karsndadr.

zel Sektr ve Pln Disiplini

te yandan, gerek halk sektr olarak gerek kiisel giriim olarak, zel sektr, pln
disiplini iine sokacak etkin tedbirler alnmas gereklidir.

____________
(6) Anayasann 40nc maddesi, Devlet, zel teebbslerin mill iktisadn gereklerine
ve sosyal amalara uygun yrmesini, gveniik ve kararllk iinde almasn
salayacak tedbirleri alr der.

183
imdiye kadar, Babakan Sayn Sleyman Demirci, t ve rica ile, Sanayi Bakan
Sayn Mehmet Turgut da, herhangi bir hukuk dayana olmad iin, yapmack ve
etkisiz kalan baz zorlama teebbsleriyle, zel sektre yn vermee uramlardr.

Bu gibi yntemlerden hi bir sonu alnamayacan, alnamadn ise, bte

gerekesinde zel sektrle ilgili olarak yer alan itiraflar ve ithamlar aka
gstermektedir.

Kapitalizmin bayraktarln yapan Birleik Amerika'da, bir Devlet Bakannn, zel

sektre memleket karlarnn gerektirdii biimde yn verebilmek iin, ne kadar sert
ve etkin tedbirler alabildii, son aylarda, Bakan Johnson'un aklad ve
uygulamaa balad kadarlarla grlmtr.

Bizde de, zel sektr disiplin altna almak iin, -zel teebbsleri memleket yararna
iler duruma getirmek iin, fazla deil, kapitalist Amerika'da, Fransa'da, Bat
Almanya'da uygulananlar kadar etkin tedbirler aln smas, byk baar saylacaktr.

imdiye kadar zel giriim iin yalnz zendirici 'baz tedbirler dnlm, fakat
bunlarn yetersizlii Bte gerekesinde de itiraf edildii gibi grlmtr.

Bunlarn yan sra, daha etkin baz tedbirler de almak arttr.

Hele, verimsiz, yararsz alanlardan, vurgun yollarndan kolay servet yapma imkn
mutlaka kapanmal; bu imkn kapayacak dzen deiiklikleri mutlaka yaplmaldr.

187
 8

Eitim - Kalknma
ve Bozuk Dzen

Ekonomik ve sosyal gelimemizi hzlandrabilmenin, Pln hedeflerine eriebilmenin

ve Anayasaya uygun bir dzen kurabilmenin temel artlarndan biri des eitimde
kkl reformlar yaplmasdr.

Bilgili ve iyi yetimi insan gc, kalknmann hayati ve vazgeilmez unsurudur.

Herhalde sermayeden ok daha nemli bir unsurdur.

BUGNK ETM POLTKASININ SAKINCALARI

Oysa Trkiye'de bugn izlenmekte olan eitim politikas, daha dorusu bugnk
eitim politikaszl, ekonomik ve sosyal gelimemizi nemli lde engellemektedir.

188
Bu yzden, Anayasamzn emrettii eitim eitlii, frsat ve imkn eitlii de
salanamamaktadr.

Gene Adalet Partisi iktidarnn eitim alanndaki tutumu yznden, Trk toplumunun
snf duvarlaryla blnme tehlikesi de artmaktadr.

1968 Btesi, eitimle ilgili bu tehlikeleri nleyecek bir karakter tamaktan ok

uzaktr.

renci Piramidinde Dengesizlik

Eitim yapmza baktmz vakit, renci piramidinde byk bir dengesizlik olduunu
grrz.

1966-67 ders ylnda bu piramit yle bir durum gstermektedir:

lk renimde 3.875.349 ocuk vardr. Ortaokul rencileri says, byk bir dle
448.656ya inmektedir. Lise ve dengi okullarda bu say, gene byk bir dle 175
bine inmektedir. Buna karlk, yksek renim seviyesinde nisb bir ikinlik
olmaktadr. 83.000 gen, yani lisede bulunanlarn yarya yakn, niversite veya
yksek okullara gitmektedir.

Trkiye'de yksek renim yapan rencilerin tm nfusa oran, 1965 istatistiklerine

gre, onbinde 26 dr. 1955 de, yani bizim ele aldmz yldan 10 yl nce, bu orann,
svire'de onbinde 23, Almanya'da on binde 24, Hollanda'da onbinde 27 olduu gz
nnde tutulacak olursa, yksek renim yapan genlerimizin saysnn, kendi
imknlarmza gre, hi de azmsanamayacak bir miktara vard grlr.

Bu kadar ok yksek renim yapan gence sahip olmak iyi bir eydir. Ama bir artla:
Genlerin yksek renim dallar arasndaki dalmlarnn memleket isterlerine,
Plnn insangc hedeflerine uygr olmas artiyle...

189
Fakat durum bu bakmdan yeteri kadar sevindirici deildir. nk ihtiyalarmz
bakmndan ncelik tayan fen ve teknik alanndaki ve salk alanndaki niversite ve
yksek okul rencilerinin toplam, sosyal bilimler, sanat ve edebiyat alanlarnda
renim yapanlarn yarsndan azdr.

TEKNK ETM YETERSZL

te yandan, Trkiye'nin, kalknma bakmndan en byk ihtiyac, orta seviyede,
ortaokul veya lise seviyesinde eitim grm teknik elemanla, daha basit meslek
eitimi grm vasfl ii ve ustabalardr.

Fakat bu seviyelerde eitim grm elemanlarmzn says, ihtiyacn ok altndadr.

Hele modern endstirinin belkemii olan vasfl iileri ve ustabalar yetitirme
abalar ok yetersiz kalmaktadr.

Bu seviyedeki teknik eitimde en ok sanayicilerin-byk yarar bulunduu iin,

Cumhuriyet Halk Partisi iktidar, sanayicilerin de katksyla i banda vasfl ii ve
ustaba retimini rgtleyip dzenleyecek bir kanun tasars hazrlamt. Fakat
Adalet Partisi iktidar, kendi karlar urunda da olsa hi bir ykm altna girmee
kolay kolay raz edilemeyen baz iverenlerin etkisinde kalarak, bu tasarnn
kanunlamasn nlemi, daha dorusu tasary rafa kaldrmtr. Oysa bu kanun
kmadka veya yeterli nitelik ve sayda vasfl ii ve ustaba yetitirmek iin baka
etkili tedbirler alnmadka, snailememiz, insangc bakmndan byk yetersizlikler
iinde bunalmaa devam edecektir.

190
DNSEL ETM
Eitim dzenimizde Pln hedefleriyle byk bir elime de u noktada grlmektedir:
1967 - 1968 ders ylndaki parasz yatl renci saysna bakacak olursak, imam -
hatip okullaryla meslek ve teknik okullarda parasz okuyan renci says eittir;
3600 dr. Oysa, meslek ve teknik okullarda toplam renci saysnn 62.875
olmasna karlk, imam hatip okullarnda toplam renci says 29.090 dr. Meslek ve
teknik okullarn rencilerin ancak yzde 5,7'si, imam - hatip okullarnda ise, toplam
rencilerin yzde 12 si parasz yatl okumaktadr.

Bu tabloya bakan bir tarafsz gzlemcinin, Trkiyede ekonomik kalknmann hemen

hemen tamamland, gereken lde snailemenin saland ve artk arln dn
alanda kalknmaya verildii kansna varmamas imknszdr.

Bu kany dorulayacak bir baka etken de sudur:

1967-68 ders ylnda 3 kz enstits, 3 sanat enstits ve 6 lise almasna karlk,

tam 18 yeni imam - hatip okulu almtr.

Bylelikle, Trkiye'de, son yllarda alan imam hatip okullarnn says 58'e varm
olmakta; ve, Osmanl andan bu yana alm liselerin says 216dan ibaret
olduuna gre, lise saysnn drtte birini am bulunmaktadr.

Bu durum, insanda, ister istemez, kalknmamzn Allaha kald dncesini

uyandryor. (7)

_____________
(7) Bte grmeleri srasnda, mam Hatip Okullaryla ilgili bu rakamlar akladmz
srada, AP milletvekillerinin ounluu, koro halinde bravo diyor, hkmeti alklyordu.
Konumam kesip kendilerine sordum: Hkmete bunun iin bravo diyen AP
milletvekillerinden hangisi ocuklarn imam - hatip okuluna gnderiyor?.,, Hepsi sustular. Bir
teki Ben gnderiyorum diyemedi.

191
mam hatip okullarndaki genel kltr derslerinin yetersizliini, hatt meslek
derslerinin zayfln ve baz takmlardan gereklerle tutarszln gz nnde tutacak
olursak, kalknabilmek iin, ada uygarlk dzeyine bir an nce eriebilmek iin
muhta olduumuz insangcn salamak bakmndan ve dnya gr deiikliini
gerekletirip yaygnlatrmak bakmndan, eitimimizin txe kadar dengesiz ve
yetersiz olduunu grrz.

ETMDE SOSYAL ADALETSZLK

Eitim dzenimizde sosyal adalet bakmndan dengesizlik bsbtn belirlidir. Lise ve
ortaokul seviyesinde rencilerin ancak binde 63' parasz yatl okuma imknn
bulabildiine gre, yoksul halk ounluunun ocuklarndan byk ksm, ilkokul
seviyesinden daha yksek bir eitim imknndan yoksun demektir. Esasen, ilkokul
rencileri saysiyle ortaokul ve lise rencileri says arasndaki byk fark da, yeni
yetien genlerimizden byk ounluunun, ilkrenimin stne kamadklarn
gsterir.

lkokuldan sonraki eleme, ocuklarn yeteneine veya eilimine gre deil, ailelerinin
madd durumuna gre olmaktadr. Her yl, ilkokuldan ayrlp hayata atlmak zorunda
kalan milyonlarca ocuk arasnda, hi phesiz, frsat bulsalar byk bilim adam,
byk ynetici, deerli birer teknik eleman veya politikac olabilecek nitelikte,
yetenekte saysz ocuk vardr. Bugnk toplum dzeni ise, ilkokulun 5 inci
snfndan itibaren, onlarn nne almaz bir duvar ekmektedir.

Toplumun Snf Duvarlaryla Bln

Bu duvar, eitim alan dnda, hayatta da, toplumu, Tealin snf duvarlanya
blmektedir. Trk toplumunun en shhatli bir yn olan, snflararas akkanlk
(seyyaliyet) gelenei, bylece, yldan yla yok olup gitmektedir.

192
Bugn Trkiye'de, orta renim seviyesinde parasz, yatl okuyan renci saysnn
toplam, 40 bin'i retmen okullarnda olmak zere, 51 bin 700 den ibarettir. Ylda
100 milyon liralk bir denek arttmmryla, bu sayy 3 -4 misli arttrmak mmkndr.
Bylece, hem eitimdeki sosyal adaletsizlik hem de, burslar Pln hedeflerine daha
uygun datlmak artiyle orta seviyede yetimi insangcmzdeki eksiklik, byk
lde azalm olacaktr.

Bu 100 milyon lira nereden bulunabilir?...

Bte Komisyonunun, yetkisini kullanarak ve kaynaklar iirerek Bte giderlerine

bu yl yapt ilve bunun ok stndedir.

Onu braknz, stanbul kprsne her yl ayrlacak para, herhalde bu miktarn kat kat
stnde olacaktr.

Kalknmamz iin en cil ihtiya olan insangc m, yoksa, hi bir gerek ihtiyac
karlamayan stanbul kprs m?..

Bu iktidar, stanbul kprsn seiyor.

Oysa, bugnk arsa dzeniyle, stanbul kprsnn iki yakadaki ayaklarnn yere
deecei evredeki toprak paralarnn, arsalarn, sahipleri, o devlet yatrm
sayesinde, kendileri hi bir ey yapmakszn ve hi bir emek vermeksizin, belki 100
milyonun ok stnde servet sahibi olacaklardr.

Arsa bakmndan bir dzen deiiklii yaplp, kamu yatrmlaryla arsalarda meydana
gelen deer artnn kamuya rnal edilmesi bile, btn eitim ihtiyacmz karlayacak
kadar, onbinlerce kyl ocuunu parasz okutabilecek kadar imkn devlete
salayabilir.

193
Ama bu yola gitmeyi dnebilmek iin her eyden nce, insana gereken deeri
vermek gerekir.

nsana Deer Vermeyen iktidar

Adalet Partisi iktidar ise, insana deer vermekten ok uzaktr. ok uyak olduu
iindir ki, kalknmay, hi bir sosyal adalet tedbiri almakszn yrtmee almaktadr.

mam - hatip okullaryla teknik meslek okullar arasndaki ve bu okullarda okuyan

ocuklara devletin salad imknlar arasndaki dengesizlik, Adalet Partisinin
maneviyata verdii deerle izah edilmek istenebilir.

Oysa, maneviyata deer veriyor saylabilmek iin, ilkin insana deer vermek
gereklidir. nsana deer ver menin kesin ls de, sosyal adalete ve sosyal
gvenlie nem vermektir. Adalet Partisinin bu bakmdan ne kadar geride olduu ise
ortadadr.

SPOR TOTO GELRLERNDEN

ETMDE YARARLANILMALI
Eitim konusu ile ilgili olarak, Spor - Toto gelirleriyle yaplan yatrmlara da ksaca
deinmek isterim.

Maneviyata, mukaddesata herhalde pek smayacak olan Spor - Toto gelirleriyle, her
yl, Trkiye'nin birok yerlerinde saysz spor alanlar ve salonlar yaptrlmaktadr. Asl
bu yatrmlar mnevi kalknma alannda biraz daha iyi deerlendirmek gerekir. Byk
masraflarla yaplan bu yaplar, imdiki durumlaryla, genlerin sadece beden
eitimine hizmet etmektedir.

194
Oysa, bu yaplar deiik amalara hizmet edebilecek ekilde yaplr ve ilerinde
sanat ve kltr faaliyetinin de yrtlebilecei imknlar bulunursa, genlerin beden
eitimine olduu kadar ruh ve kafa eitimine de hizmet etmi olurlar.

GZEL SANATLAR N ZERK KURULU

Eitim, kltr ve sanat konularna deinirken, devletin ok yetersiz olan ve ancak
birka byk ehre inhisar eden gzel sanatlarla ilgili almalarn daha yaygn ve
yeterli duruma getirmek ve her trl siyasal etki dnda tutmak iin, yurt lsnde
gzel sanatlar almalarn yrtecek bir zerk kamu kuruluunun da kurulmasna
ihtiya olduunu belirtmek isterim.

RETMEN VE HUZUR
Eitimle ilgili blmn basnda, kalknmann en nemli unsurunun insan gc ve
onun eitimi olduunu belirtmitim.

Eitimin en nemli unsuru da retmendir.

retmenlerimizin trl sorunlar vardr. Bu sorunlarn en nemlilerinden biri de

huzur sorunudur.

nsan yetitirme grevini, grevlerin bu en ycesini yaparken, retmenin, her

eyden nce huzura ihtiyac vardr. Oysa bugn en ok yoksun olduu ey,
huzurdur.

nsanlarn uyanndan, bilinleniinden sanki igdsel bir korku duyanlar, Trk

ocuklarna, Trk genlerine bir eyler reten, gerekleri anlatan her retmene
dman gibi bakmaktadrlar.

195
Bugn iktidarn en ar basks retmenler zerindedir. Toplumun belki en huzursuz
zmresi retmenlerdir.

Ama, iktidar retmene bask yaptka, hakszlk yaptka, deerbilir Trk halk,
hakszla hibir vakit raz olmayan Trk halk, retmenlerle daha ok beraber
olmaktadr ve olacaktr.

196
 9

alma Dzeni ve
AP'nin Tutumu

Adalet Partisinin iktidara gelmesiyle, sosyal adaletin, sosyal devlet ilkelerinin

tehlikeye dt bir baka alan da, ii haklar alandr.

CHP VE HAKLARI
Bu iktidarn alma Bakan, geenlerde bir sendika kongresinde, CHP iin isilere
yle demi:
Devri iktidarlarnda sizlerin kanna ekmek dorayarak yiyenler bugn bia-
peygamber temizlii iinde karnza karak nutuklar ekmektedirler (Adalet
Gazetesi, 22 Ocak 1968)

197
Bu szleri syleyen Bakann Partisi, bir ucundan iktidara geldiinin daha haftasna
kalmadan, Zonguldak'ta elini ii kanna bulam partidir.

Bu irkin szlere hedef alnan partinin kurucular ise daha Anadolu'da Kurtulu
Savan yrtrlerken, Zonguldak'taki kmr iilerinin haklarn ve gvenliini
korumak iin ilk Trk yasasn kartmlard. 1921 ylnda karlan yasann ad
Ereli Havzai Fahmiyesindeki maden amelesinin hukukuna mteallik kanundur.

Cumhuriyet kurulduktan sonra da, Trkiye'de ii haklaryla ve sosyal gnvenlikle

ilgili hemen btn kanunlar, Cumhuriyet Halk Partisi iktidarlar karmtr.

alma Hayatnda Dzen Deiiklii

Nitekim bu partinin son iktidar srasnda da, toplu szleme ve grev haklar
kanunlaarak, yeni sendikalar kanunu karlarak, Trk alma hayatnda,
Anayasamzn emrettii ve Cumhuriyet Halk Partisinin 1953'den beri sz verdii
demokratik dzen deiiklii gereklemitir. imdi toprak alannda istediimiz
dzen deiiklii iin Komnizm diyenler olduu gibi, bu kanun kncaya kadar
da, alma hayatnda istediimiz dzen deiiklii iin Komnizm diyenler vard.

Oysa Trk ii hareketi, bu dzen deiikliinden sonra, komnizme kar eskisinden

ok daha fazla baklk kazanmtr.

nk Trk iileri, sendikaclar bilmektedirler ki, kendilerini ezilmekten,

smrlmekten kurtulma olanana kavuturmu, toplumda kendilerine daha ok
saygnlk kazandrm olan toplu szleme, grev haklan ve sendika zgrl, hi bir
komnist lkede yoktur.

198
AP. KTDARININ NYET VE TERTPLER
imdi Adalet Partisi, iilere tannan bu haklarda ksnt yapmann gayret ve tertipleri
iindedir. Grev hakkn byk lde ortadan kaldracak (hak ihlli dolaysiyle grev
hakkn kaldracak) bir kanun tasars hazrlamtr. Ancak sendikalarn ve Cumhuriyet
Halk Partisinin kararl tepkisi zerinedir ki, imdilik bundan vazgemek zorunda
kalm grnyor.

Gene son ksa iktidar srasnda, Cumhuriyet Halk Partisi, iilerin devlet sektrnde
ynetime ve kra katlmalarn salayan kanunu kartmt.

Adalet Partisi iktidar ise, daha nce de belirttiimiz gibi bu yoldaki kanun
hkmlerini bir ok devlet iletmelerinde hi uygulamamakta, bazlarnda ise
tamamiyle etkisiz hale getirmi bulunmaktadr.

Kanununda Yaplan Deiiklikler

Bte Gerekesinin 214 nc sayfasna baktmz vakit, Adalet Partisi iktidarnn
sosyal konular zerindeki almalar hakknda sadece bir cmlenin yer aldn
gryoruz, iki buuk - ylda, Adalet Partisinin, sosyal alanda yapabildii btn
almalar bu tek cmlede ifade edilebilmektedir.

O cmle udur:
Geen teri ylda, i hayatmz zerinde geni etkileri olan ve iilerimizin daha iyi
artlar altnda emniyetle almalarn dzenleyecek Kanunu ve Deniz Kanunu
tasarlar kanunlamtr.

Oysa, bu kanunlarn ikisi de, Cumhuriyet Halk Partisi iktidar tarafndan hazrlanp
Meclise sunulmutu. Adalet Partisi iktidar, imdi sahip kt, fakat kendi
hazrlamad bu iki tasarnn kanunlamasn da uzun sre geciktirmi; sonunda bir
ok bakmlardan tannmaz hale getirerek, amalarndan uzaklatrarak
gerekletirmitir.

199
ktidar, bu tasarlarda iverenlerin istedikleri btn deiiklikleri yapmaa uram,
bu deiikliklerden ancak bir ksm, bata Cumhuriyet Halk Partisi Gruplar olmak
zere, muhalefetin direnii ile nlenebilmitir. Yaplan deiikliklerle ise, kanunlar
nemli ekilde zedelenmitir. Btn iilerin kanun kapsam iine alnmas
gerekirken, tasarlarn en byk yenilii bunu ngrmesi iken, kk iyerlerindeki
iiler kanun kapsam dnda braklmtr. i haklarn ineyen iverenlere
verilecek cezalar o kadar hafifletilmitir ki, hak ihlli ile elde edilebilecek kazan,
imdi, bu yzden denecek cezalarn ok stnde kalmaktadr.

Geciktirilen almalar
Cumhuriyet Halk Partisi, iktidardan ayrlaca srada. Tarm Kanunu ile ilgili btn
n almalar bitirdii halde, bu tasar hl, deil Meclise gelmek, Bakanlar
Kuruluna bile getirilememitir.

Daha nce de belirttiim gibi, Birinci Pln hedefleri arasnda yer alan sosyal gvenlik
tedbirleri, Cumhuriyet Halk Partisinin getirdii noktada braklm, bu tedbirleri bir
adm daha ileri gtrmek iin herhangi bir alma bile yaplmamtr.

Kdem Tazminatna Ynelen Tehlike

stelik son olarak da, isizlik sigortas getirildii grnm altnda, iilerin en
byk gvencesi olan, 1936dan beri haklar bulunan kdem tazminat kaldrlmak
istenmektedir.

200
Hazrlanan tasarya gre, 10 yl alm 1000 lira aylkl bir ii, iinden karlrsa,
ancak 2250 lira isizlik denei alabilecektir. Bu isizlik denei iin stelik prim de
demi olacaktr. Dolaysiyle gerek kazanc 2250 lirann da altnda olacaktr. Oysa
ayn ii bugn isiz kalsa, hi prim demedii halde, 5000 lira kdem tazminat alr.

Kdem tazminatndan yararlanma imknlar ok geni olduu halde, isizlik

sigortasndan yararlanma imknlar da ok snrl olacaktr.

stelik, kdem tazminat, ii tasfiyesini gletirici bir messesedir. Kdem tazminat

kalkarsa, iverenler, hi bir yk altna girmeksizin, kolaylkla ii tasfiye edebilirler.
Bylelikle, sendikaya giren veya grev yapmaa hazrlanan iileri her an iten
karabilir veya iten karmakla tehdit edebilirler. Bu da, toplu szleme ve grev
hakkn fiilen ilemez hle getirebilir.

Kdem tazminat ile isizlik sigortasnn belki biribirini tamamlayc hale getirilmesi
dnlebilirdi. Fakat kdem tazminatnn yerini isizlik sigortasnn almas asla
dnlemez.

lerleyen Trkiye, ii haklarnda, bir dm bile geri gtrlemez.

Bu ynde atlmak istenecek en kk bir adm, karsnda, sendikalar kadar, iiler

kadar, btn gcyle Cumhuriyet Halk Partisini de bulacaktr.

Simdi, sendikalarn ve Cumhuriyet Halk Partisinin tepkisi karsnda. Adalet Partisi

hkmeti, bu konuda garip bir savunma ve tevil yoluna sapyor. Kdem tazminatn
kaldrmaa, ii haklarn geri gtrmee niyeti olmadn, bu hkmn alma
Bakanlnca tasarya konmu olmasnn Bakanlka benimsendii anlamna
gelmediini sylyor.

201
Bunu, Babakan byle sylyor... in daha garibi, tasarya kdem tazminatnn
kaldrlmas hkmn koyan, baka Bakanlklara, ii ve iveren kurulularna tasary
o ekilde gnderen, alma Bakam byle sylyor.

Bunda ciddiyet var mdr?

Demek ki bu hkmet, tepki grmese, gze alabilse, ii haklarnda ve genel olarak

sosyal adalet alannda her trl gericilii yapabilecektir. Nitekim bunu bir ka defa
denemi, her seferinde kamu oyunun tepkisi karsnda dn ve tevil yoluna
sapmtr. Kabine yeleri bu yzden biribirlerine dmtr.

imdi Odalar Birlii, hkmete almak istenen bu gedikten yararlanarak, kdem

tazminatnn Sosyal Sigortalar Kurumunca denmesini ileri srmektedir. alma
Bakannn da bu gr benimsedii anlalmaktadr. Bu durumda, iverenler, biraz
nce de deindiim gibi; hi bir madd yk altna girmeksizin isi karma kolaylna
kavumu olacaklardr.

Hayat Pahall ve Toplu Szlemeler

te yandan, Adalet Partisi iktidara geldiinden beri hayat pahallnda grlen
byk art, birok kesimlerde toplu szlemelerle salanan isi creti artlarn silip
gtrm, ylece, toplu szleme hakkn geni lde etkisiz brakmtr.

202
GELR POLTKASI N L KURUL
Sosyal alanda, Cumhuriyet Halk Partisi, birok demokratik bat lkelerinde olduu
gibi, devletin gelir politikasna, cret politikasna yn verecek, yksek kademede bir
istiar kurul kurmak kararndayd. Hkmet, ii ve iveren temsilcilerinden meydana
gelen bir kurul olacakt bu... CHP, bu kararn, iktidardan ayrlmadan ksa bir sre
nce, 25 Ocak 1965 de aklamt.

yle anlalyor ki. Adalet Partisi iktidar, daha byle bir tasavvurun nemini ve
anlamn bile kavrayamam ve bu konuda en kk bir adm atmamtr.

203
 10

Dou'da
Bozuk Dzen

Adalet Partisi iktidar, insanlar arasnda sosyal adaleti ihmal ettii gibi, blgeler
arasnda da sosyal adaleti ihmal etmektedir.

Bugne kadar Douyu kalkndrmak zere belirli hi bir ey yaplmam olmas, kinci
Be Yllk Plnda da hi bir somut tedbir gsterilememesi, bu ihmali aka ortaya
koyuyor.

Bu konuda nmek istedikleri Keban Barajnn yapmna Cumhuriyet Halk Partisi

iktidardayken balanmt.

Dou ve Gneydou ile ilgili baz sulama projeleri, Cumhuriyet Halk Partisi
iktidardayken ele alnmt.

204
St endstrisi, hayvan rnleri endstrisi ile ilgili almalar ve yatrm hazrlklar.
Cumhuriyet Halk Partisi iktidar tarafndan hazrlanm, hatt ksmen balatlmt.

te yandan, Mill Birlik hkmeti ve Cumhuriyet Halk Partisi hkmetleri zamannda

Douda balatlan salk hizmetlerinin sosyalletirilmesi almalar, Adalet Partisi
iktidar zamannda, ilerlemek yle dursun, gerilemitir.

Daha nce de belirttiim gibi, Dou kylerindeki salk ocaklarnn hemen hi birinde
doktor, bir ounda hastabakc veya salk memuru bile kalmamtr.

SMR
stelik Dou kylsnn smrlmesi ve yoksulluu gitgide artmaktadr. nk
bozuk dzen, Adalet Partisi iktidarnda, daha da bozulmaktadr.

Yer yer iinde yaadklar ky evleri bile kendilerinin olmayan, topraksz gneydou
ve dou kyllerini toprak kleliinden kurtaracak toprak reformunu yapmayacan
ise, Adalet Partisi hkmeti, aka sylemektedir.

Dou kylsnn nasl smrlmekte olduunu, daha nce, baz rnekler vererek
anlatmtm. Hayvan kaaklnn devlete ve blge halkna nasl zarar verdiini de
anlatmtm.

KAAKILIK
Blgede, hayvan kaakln nlemek hususunda devlet, en yetkili mahall
idarecilerinin azndan, aczini itiraf etmektedir. Fakat, nlenemeyen kaakl
nlemek bahanesiyle, mesel bir ukurca halkna, mstemleke hayat
yaatlmaktadr.

205
Baz yerlerde Trk vatandatan kendi kylerine kasabalarna bir eit pasaportla
girebilmektedir. Buralara gnlk ihtiyalarn evki snrland iin, en basit ihtiya
maddelerini, o en yoksul halk, birka misli fiyatla alabilmektedir.

Sebebi de, gya kaakl nlemektir.

Oysa asl kaaklk, bir takm nfuzlu kimselerin imtiyaz olarak, rahata, neredeyse
aka, yrtlmektedir.

KRTLK
Dou sorunlarna deinmiken, Douda bir Krtlk akm olduu yolundaki iddia ve
kayglara da ksaca deinmek isterim. Douda, phesiz, mnferit baz Krtler
vardr, olabilir... Ama halk arasnda tutunmu bir Krtlk hareketi yoktur.

Bu blge halk, Trkiye'den kopmann deil, daha ok Trkiye'den olmann

zlemi iindedir. Krte konumann deil, Trke renebilmenin isteklisidir.

Birka ay nce bir Dou kasabasnda, bir kahve toplantsnda, bir Doulu gen kalkt:
Bizim dvamz Krtlk, Trklk dvas deil... Bizim dvamz sefalet
davasdr... dedi.

Bu sz, o kahvedeki acl halk, gzleri yaararak alklad.

Trkle Asl hanet Edenler

Trkle ihanet edenler, o blgenin temiz halk arasnda, o blgenin, bu yurdu
savunmak iin her zaman canlarn ortaya koymu aziz halk arasnda aranmamaldr.

206
Trkle ihanet edenler, Trkl bir kafatas hesab haline getiren, o yolda
yaynlaryla, o blge halkn yreinden yaralayan, birka kafadan sakat insandr.

DOU NASIL KALKINIR?

Douyu, kalkndrmaa balamak, Dou halkn sefaletten kurtulu yoluna sokmak,
aslnda o kadar g ve pahal bir i de deildir.

Bu blgeyi Ekim aynda dolaanlar, 1500 - 3500 metre ykseklikler arasnda, ekinin
hl yeil olduunu, biilmeden donmu olduunu grrler. Verim bire - bir, bire
ikidir... Baz yerlerde bire hitir...

Ona ramen, otlak olarak kullanlsa, Trkiye'nin btn et ihtiyacn karlayabilecek,

geni lde hayvan ihracn ve dviz kazancn gerekletirebilecek bu blge halk,
ekmeksizlikten dolay, otlaklardan, ayrlardan byk bir ksmn buday tarmna
ayrmak zorunda kalmtr.

Oysa, yurdun baka blgeleri, Douyu ekmeklik buday bakmndan beslese, Dou,
btn Trkiye'yi etle besleyebilir.

Kalan otlaklarn birou da, Allahn dana bile sahip kan bir takm smrclerin
elindedir. Kyllere bu otlaklar byk bedeller karlnda kiralanmaktadr.

Otlaklar azald veya zenginlere kaptrld iin; scak aylar da ok ksa olduu iin,
ve yeterli yem sanayii de kurulmad iin, hayvanlarn ou clzdr, bir ou, ktan
yaza sa kmamaktadr.

Onun iin, bir yandan otlaklar geniletilmeli ve kylnn hizmetine sunulmal, bir
yandan da Et ve Balk Kurumunun aalara verdii, aalarn da yzde 100, yzde
200 faizle yoksul kyllere devrettii avans kaynaklaryla, bu blgede sratle bir yem
endstrisi kurulmaldr.

207
Hayvan rnleri endstrisi, gene devlet eliyle mamlanmaldr.

Kaaklk nlenmeli, kyller, kendi hayvanlarn yurt dna kendileri satabilecek

eiklde, devlet nderlii ve yardmyla rgtlenmelidir.

Trkiye'nin en verimli topraklar arasnda olan Kazman Idr blgesi, baz sosyal
ve ekonomik dzen deiiklii tedbirleriyle, kullanlamayan bir ksm topraklar iin
alnacak teknik tedbirlerle, kolayca, btn Douyu besleyebilecek, Trkiye'ye byk
dviz getirebilecek zengin bir tarm blgesi haline gelebilir.

Denecek ki btn bunlar iin para lzm...

Devlet btesinden, Yetki Kanunu ile, her yl yzlerce milyon liray ayrp, zel
teebbse vermek isteyen hkmet, besleme zel teebbs yaratma sevdasndan
vazgeip Dou halkn kurtarma amacn benimsese, be ylda yz milyonlar, hatta
milyarlar aan mal imkn ve kaynaklar Douyu kalkndrmak iin kullansa birka yl
iinde bu blge tannmayacak kadar gelitirilebilir.

O zaman da Douda ne blclere ve smrclere, ne aalara ve eyhlere

yaama alan kalr.

208
EYHLER, AALAR...
Dounun eyhleri, aalar... Bunlardan bir ksm aslnda Douda, devletin brakt
boluu doldurmakta veya o boluu doldurur gibi grnp o boluktan
yararlanmaktadrlar.

Yabanclar Kadar lgi Gsterilse

Trkiye'nin dousuna baz yabanc devletlerin kendi karlar asndan gsterdikleri
ilgiyi Trk Devleti gsterse, birka yl iinde, Trkiye'nin Dou sorunu diye bir ey
kalmaz...

Ama, nasl Demokrat Parti iktidar, 1950 de i ba na gelir gelmez, T rkiye'nin

Dousu - Bats yoktur demagojisiyle bteye Dou iin konmu fonlar
Bteden karttysa, Adalet Partisi iktidar da, gene Cumhuriyet Halk Partisi
iktidarnn, Dou iin almaa balad tedbirleri ya yavalatm ya ihmal etmitir; ve
blge plnlamas almalarna son verdii gibi, kinci Be Yllk Plna da, Dou ile
ilgili elle tutulur hi bir tedbir koymamtr.

209
 11

Dzen Deiiklii
ve C.H.P.
Adalet Partisi szcleri, o arada Sayn Babakan, sk sk, Cumhuriyet Halk Partisini
zel teebbs dmanl ile olduu kadar kr dmanl ile de itham ederler.

Nitekim, 1968 Btesiyle ilgili senato konumasnda, Sayn Babakan,

Trkiye'nin iktisad gelimesi iin zararldr krdan korkmak..., diyor. Makul

krdan korkmamal; alnterinin verdii, sermayenin, emein, teebbsn beraberce
ortaya kard krdan korkmamal, diyor... Bu, zararldr, diyor...

HAKSIZ VE YARARSIZ KR
CHP 'nin korktuu, CHP 'nin istemedii, ylesi kr deil...CHP'nin istemedii,
karsnda olduu kr, devletin ve halkn srtndan ve topluma bir ey vermeden,
kalknmamza katkda bulunmadan elde edilen krdr.

210
Devlet kaynaklarndan alman faizsiz avansla veya dk faizli krediyle, yzde 100 il
yzde 200 faiz alarak tefecilik yapmak, bu yoldan byk krlar salamak makul
mudur?

zerine sahibinin veya bir iinin bir damla ahnteri dmemi bir arsa parasnn
deeri, 10 ylda 1000 liradan, yerine gre yz bin, liraya, bir milyon liraya, hatt on
milyon liraya karsa, bu kr makbul mudur?.. Bir arsay bo bekletmek, bir arsann
stne bir atlye, hatt bazan bir fabrika kurmaktan daha ok kr getirirse, bu,
kalknmamza yararl mdr?..

Zira Donatmn kyl iin datt sun' gbre, araya giren baz kiilerin elinde, Ziraat
Odalar Birliinin deyimiyle bir kapital kayna haline gelirse, bu yoldan elde edilen
kr, meru mudur?

Kylnn yazn 15 lira edecek emeini k ortasnda 5 liraya ipotek altna alarak elde
edilen kr, insan midir?

rnne ahnteri veren, emek veren sermaye veren, kyl, o rnn 30 kurua
satp masrafn karamazken, ona hibir emek vermemi aracnn en azndan kiloda
200 kuru kr etmesi hakl mdr?

Yurda getirdii dvizden daha fazla paray bizim mal kaynaklarmzdan kredi olarak
alan ve yurda getirdii sermayeden daha fazlasn bir ylda yurt dna karan
yabanc sermayenin kn lkemize yararl mdr?

Yabanc sermaye ile kurulmu bir szde fabrikann, ikin faturalarla paralarn ithal
ederek Trkiye'de traktr monte ettikten sonra, ithal fiyatnn iki katna satp elde ettii
kr; hele o traktrlerin her biri iin kyllerden en az onar bin lira avans toplayp
bylece meydana gelen milyonlarca liray ileterek elde edilen kr, hakl kr mdr?..

211
KANUN SUU DEL AMA NSANLIK SUU
Sayn Babakan, Senatodaki bte konumasnda, zel teebbsten sz ederken,
soygun, vurgun, gibi kelimeler kullanlmasna da itiraz etti. Sadede davet ederiz,
vaka isteriz, akla, vuzuha davet ederiz ve bu Trk kanunlarnn su sayd bir
eydir, dedi.

te, Trkiye'nin Dousundan, Batsndan, her kesinden, bu kadar rnek verdim...

Vak'a gsterdim, mahal gsterdim.

Tefecinin yapt, bir ok aracnn yapt, soygun deil de, vurgun deil de nedir?.
AP iktidarnn Devlet Plnlama Tekiltnn resm raporlar bile, Trk halknn nasl
smrldn, bu smrlme kelimesini de kullanarak, delilleriyle ortaya
koyuyor. AP iktidarnn kendi Sanayi Bakan bile, baz sanayicilerin, baz
montajclarn halk soymasndan ikyet ediyor.

Bunlar vurgundur, soygundur, smrdr. Ama ne are ki bunlar Trk kanunlarna

gre su saylmamaktadr. CHP kanun suu olmasa da, onun ok tesinde,
toplum suu olan, insanlk suu olan bu sularn ilenmeyecei, ilenemeyecei,
kimsenin devlet srtndan vurgun vuramayaca, kimsenin halk smremeyecei bir
dzen istemektedir.

Bunlar istemek su mudur?

Sayn Babakann byle bir soruya ae cevaplar vereceini de biliyorum...

212
Birincisi, Anayasann 53 nc maddesini gsterecektir... Nitekim Senatodaki bte
konumasnda yle yapmtr.

kincisi, dzen byle ise, bunda bizim suumuz ne?, diyecektir... Biz, sizden
devraldmz dzeni yrtyoruz, koruyoruz, diyecektir... O kadar yl iktidarda
kaldnz da niye bu dzeni siz deitirmediniz?, diyecektir... Nitekim, gene Senato
konumasnda yle demitir... Baka birok konumalarnda yle demitir.

imdi, ksaca, ilk bakta bazlarna hakl gibi grnebilecek, bu cevaplar

zmlemek, eletirmek isterim.

53 'NC MADDE
Sayn Babakan, sosyal ve ekonomik alanda geciktirilen, ihmal edilen btn iler
iin, Senatoda, Anayasann 53 nc maddesine snmtr. Bir can kurtaran simidi
gibi, o maddeye snmtr.

Ne der, o madde?...

Devlet, bu blmde (yani Anayasann Sosyal ve ktisad Haklar ve devler

Blmnde) belirtilen iktisad ve sosyal amalara ulama devlerini, ancak iktisadi
gelime ile, madd kaynaklarn yeterlii lsnde yerine getirir.

Anayasann o blmnn bir gerei olan toprak reformunun yaplmasna, hi deilse

yaplmaa balanmasna, iktisad gelimemizin veya madd kaynaklarmzn
yetersizlii mi engel olmutur?.. Elbette hayr!.. Btn hazrlklar Cumhuriyet Halk
Partisi iktidardayken yaplm olan Tarm Kanununun bugne kadar Meclise
getirilmesini, Birinci Pln hedefleri arasnda yer alan, esnaf, sanatkr ve serbest
meslek adamlarnn sosyal gvenlie kavuturulmasn, hangi madd kaynak
yetersizlii bugne kadar nlemitir?.. Trkiye'deki sistemle, sosyal gvenlik,
devletten madd kaynak isteyen deil, ona madd kaynak getiren bir eydir.

213
Mal kaynaklarmz eskiden yeterliyken imdiki yeter siz hale gelmitir de; iktisad
gelimemiz eskiden ileriyken imdi gerilemitir de, onun iin mi, Anayasa hkmne
ramen, kyl rnlerinin daha iyi deerlendirilmesi yolunda deil de, deerden
drlmesi yolunda admlar atlmtr?..

Hi bir hkmet, kendi beceriksizliini, kendi sosyal gr eksikliini, kendi ekonomik

tutum yetersizliini ve kendi baarszln, Anayasann 53 nc maddesinin ardna
snarak mazur gsteremez.

DZEN NEDEN DZELTLEMED?

Babakann verebilecei, vermekte olduu ikinci cevaba gelince... Yani dzen
byleyse, bizim bunda suumuz ne, siz niye dzeltmediniz? yolundaki cevabna
gelince...

Tek Partili Dnemin zellii

Cumhuriyet Halk Partisi, Sayn Babakann da Senatoda belirttii gibi, uzun yllar,
Trkiye'nin tek partisi olarak kalmtr. Bir lkede tek parti varsa, elbette, politika
yapmak isteyen herkes, yolunu bulup o partinin ats altnda toplanr.

Tek partili dnemde, Cumhuriyet Halk Partisinin ats altnda da, yllar yl, bu partinin
programn okumu okumam, bu partinin programn benimseyen veya sadece
benimser grnen, smren veya smrlen, baz reformlar isteyen veya istemeyen
insanlar, bir araya gelmilerdir. Devrimcisi, tutucusu, bu parti iinde, uzun zaman,
yanyana grnmlerdir.

214
Toprak Reformu nasl engellendi?
Onun iin de, saflarndaki baz tutucu glerin etkisiyle, programn bilinli olarak
benimsememi kimselerin etkisiyle, liderlerinin devrimciliine, ve halklna ramen,
geni kadrolarnn ilericiliine ramen, bu parti, baz evrelerin karlarna dokunan
reformlar gerekletirmekte bazan byk glkler ekmitir. Toprak reformu bunun
tipik rneidir. Byk Atatrk, 1937 ylnda, Meclisi a konumasnda, ileri
anlaml bir toprak reformu yaplmasn istiyordu. Fakat o sralarda, hkmetin
bana, sonradan toprak reformunu ne kadar istemedii ortaya kan bir kimse
geldi... Toprak reformu da, tabiatiyle, gerekleemedi... kinci Dnya Sava biter
bitmez, Cumhuriyet Halk Partisi, Atatrk'n vasiyetine uyarak, ilk toprak reformu
denemesine giriecek oldu... Bu sefer, balarnda 1937 38 yllarnn Babakan
bulunan kimse olmak zere, baz Cumhuriyet Halk Partililer, toprak reformu
vesilesiyle parti iinde ilk cidd muhalefeti meydana getirdiler, ayrlp baka parti
kurdular ve iktidara gelip toprak reformunu engellediler.

20 yl sonra, yeni bir toprak reformu, yani tarmda daha kkl bir dzen deiiklii
teebbsne geilecek oldu... Bu sefer de, ilk toprak reformuna kar muhalefet
bayran am olanlarn izinde yryenler, Cumhuriyet Halk Partisini iktidardan
indirdiler ve toprak reformunu gene engellediler.

215
C. H. P. DEK DEKLK
Son iktidar srasnda, hl. Cumhuriyet Halk Partisinin iinde onu, reformcu
yolundan, dzen deiiklii teebbslerinden alkoymak isteyen tutucu unsurlar yok
muydu?.. Aka itiraf etmeli ki, elbette vard!.. Nitekim onlar da, Cumhuriyet Halk
Partisini, reformcu tutumundan, Ortann Solu yolundan, dzen deiiklii yolundan
alkoyamayacaklarn anlaynca, Parti tekiltnn bu yolda ne kadar kararl olduunu
grnce, ayrlp baka parti kurdular.

Artk, Cumhuriyet Halk Partisini, reformcu yolunda ayaklarndan ekebilecek olanlar,

elmeleyebilecek olanlar bu Partinin saflarnda deildirler ve olamazlar.

Ortann Solu hareketiyle CHP'nin kendi iinde bir yap deiiklii olmutur. ylelikle
CHP., istedii dzen deiikliklerini gerekletirebilecek bir yapya ve i tutarla
kavumutur.

imdi, Cumhuriyet Halk Partisi, Ortann Solu yolunda, her zamankinden daha
serbest, daha rahat, daha kararl yryebilecek; evvelce ya dardan ya ierden
engellendii iin yapamad reformlar, dzen deiikliklerini, iktidara geldiinde,
daha kolaylkla yapabilecek bir bnyeye kavumutur.

Kald ki, kuruluundan beri, btn i ve d engellemelere ramen. Cumhuriyet Halk

Partisinin yapabilmi olduu reformlar, devrimler, dnyada baka pek az devrimci
partinin tarihinde grlebilecek kadar oktur...

Son iktidar srasnda da rnein, alma dzenini temelinden deitirme imknn

bulabilmitir.

216
Neden eskiden yapmadnz, neden eskiden sylemediniz?, diye knayanlarn
unuttuklar bir gerek daha var: Baz sorunlar, baz dzen bozukluklar, ancak her
eyin ak ak sylenip tartlabildii geni zgrlk ortamnda meydana kar,
yzeye kar... Trkiye de, bu lde bir zgrlk ortamna, ancak 1960 dan sonra
kavuabilmitir. Toplumun birok sorunlar, bir ok dzen bozukluklar, bu zgrlk
ortamnda belirgin duruma gelebilmitir. stelik bu sorunlar, bu dzen bozukluklar,
Trkiye'nin ekonomisinde deimeler olduka daha iyi anlalmaa, daha ok
olumaa balamtr...

Cumhuriyet Halk Partisi, baz dzen bozukluklarn, eskiden de grmekle beraber,

engellendii iin zemediyse, bazlarn da, su yzne yeni kt iin veya bugnk
lsne yeni eritii iin, ancak son yllarda ele almtr.

REDD MRAS MI?

Hkmet szcleri Meclisteki Bte grmelerinde, bu konuda btn sylediklerimi
dinledikten sonra, gene Bu dzeni biz mi kurduk zrn tekrarladlar. CHP. ye,
reddi miras ediyorsunuz dediler.

Tekrar sylyorum: CHP. devrimci partidir. Kendi kendini yenilemesini bilen

partidir. Gemii hi bir vakit inkr etmeyen, kendi gemiinin vebalini de
sevabn da tamay eref bilen, ama, gerektiinde, yeni hamleler yapabilmek
iin reddi miras edebilen partidir.

Ama ne gariptir ki, AP., hem CHP.nin gemiteki btn icraatn ktler, hem de, biz
Bu dzen deimelidir deyince, bizim kurduumuzu ileri srd dzene
kendisi sahip kar, CHP. ye ait olduunu syledii mirasa kendisi sarlr.

217
Bir kere bu miras sadece CHP. nin deildir. Bu mirasta Cumhuriyet ncesi idarenin
pay vardr, itiraf ediyorum, tek parti dneminin pay vardr, DP. nin, AP. nin pay
vardr. CHP. nin dzeni deitirme abalarna da zaman zaman dndan ve iinden
engel olunmutur.

Bugn CHP. kendi iindeki engellerden kurtulmutur. Dndaki engellerden de,

halkn dzen deiikliini benimsememesiyle ksa zamanda kurtulacaktr.

DEVRMCLK VE TUTUCULUK
Nasl deien bir toplumun sorunlar srekli deiirse, devrimci bir partinin, bu
sorunlar karsndaki genel tutum ve yn deimese bile, bulaca zm yollan
elbette deiebilir, deimelidir.

Cumhuriyet Halk Partisi, tutucu deil, devrimci partidir... Elbette kendi kendini
yenileyecektir... Elbette eski hamlelerini, yeni hamleler izleyecektir.

Fakat tutucu partilerin, durucu partilerin, bunu kav-rayabilmeleri gerekten gtr.

Babakan Sayn Demirel'in veya baka baz AP. yneticilerinin bu dzeni biz mi
byle kurduk, demeleri u bakmdan da sakattr: Herhalde bir iktidarj kendini, yalnz
kendi devrinde ortaya kan meselelerin zmnden sorumlu tutamaz. Eer
eskiden kalm baz dzen bozukluklar varsa, iyiniyetli bir iktidar elbette onlar da
dzeltmee mecburdur.

Kald ki, CHP., bu dzeni, Anayasann emrettii ynde deitirmek zere baz kkl
reformlara giritii zaman, AP nin gayretiyle, iktidardan drlmtr.

218
KARANLIKTAN AYDINLIA
Buraya kadar anlattklarmdan ortaya belki bir karanlk tablo kmaktadr.

Ama bu, Trkiye'nin geleceinin karanlk oluundan deil, Adalet Partisi iktidarnn
tutumundan gelen karanlktr.

Halk ezenlerle birlik olan ve oy alabilmek iin memleketi ortaa karanlna

gtrmek isteyenlere bile taviz verebilen bir partinin, daha dorusu, yle bir parti
ynetiminin, lkemize getirdii geici bir karanlktr bu...

yle sanyorum ki, bu kitapta yazdklarmzla, bu karanlktan kurtulmann, aydnla

kmann, Trkiye'yi, kimsenin kimseyi ezemeyecei, hi bir oyunun gizlenemeyecei
aydnlk bir dzeye eritirebilmenin, yolunu da gstermi oluyoruz. Devletler ve
uygarlklar kurmu byk Trk halkm, yaratc ve yapc gcnn btn potansiyeliyle
yeniden harekete geecei bir verimli ve dil ortama ulatrabilmenin ve bu insan
halk, lyk olduu insanca dzene kavuturabilmenin yolunu da gstermi oluyoruz.

TRK ULUSUNUN NCLK DEV

Trk Ulusu, Kurtulu Sava ile, bamszlk mcadelesi yapan btn uluslara
nclk etmitir.

imdi, gene Trk ulusunu bekleyen bir dev, zgrlk iinde, demokratik rejim
iinde, insanlk onuruna saygl ve dil bir dzen iinde kalknabilmenin mmkn
olduunu da, bamszlna yeni kavumu ve gelime halindeki uluslara gstermek,
bu ynde de onlara nclk etmektir.

219
Ortann Solu bu ncln yoludur.

Trk Ulusunun bu nclk devini de yerine getirmesi, onun, insanla ve

demokrasiye en byk hizmeti olacaktr.

220
 III

C.H.P. nin Devrimcilii ve

Demokrasi

221-22
 1

Devrim ve
htill

Meclisdeki Bte grmelerinde bir hkmet szcs, dzen deiiklii isteyenler

revolution istiyorlar.. Tekmlc deildirler dedi. Bu Anayasa ile reform
yaplabilir ama, devrim yaplmaz dedi.

CHP. 'nin tekmlc deil, devrimci olduu dorudur.

Ama, Cumhuriyet Trkiyesinin dilinde, devrim, ihtill deil, inklp karl

olarak kullanlr. Evrimin kartdr.

Trk Dil Kurumu szlnde, devrim sz yle tanmlanmaktadr:

Pek ksa bir zaman iinde meydana gelen temelli ve nemli deiiklik, inklp..
Zaman sresi bakmndan evrim kart...

223
CHP. nin kurucular ancak bir kez ihtill yapm saylabilirler: 1919'da.. O da,
ihtillden ok, bir ulusal kurtulu savadr.

Ondan sonra, CHP., devrimlerini, ihtillci yntemlerle yapmaya, asla teebbs

etmemitir. Tersine, gerici ihtill veya ayaklanma teebbslerine ramen, btn
devrimleri hukuk devleti anlay iinde gerekletirmeye almtr. Hatt 1945 den
itibaren, devrimleri, tam demokratik rejim iinde yrtme yoluna girmitir.

Biz, halk ikna edebildiimiz lde, halkn istei ile ve destei ile devrim ve
reformlar yapmak isteyen partiyiz. Bunun iin ne kadar uzun sre muhalefette
kalmak gerekirse, beklemeye razyz. Bir tek artmz vardr. Partilere, halk ikna etme
imknn salayan demokrasi zedelenmeden, yozlatrlmadan, Meclis iinde ve
dnda sopal ve tabancal saldrlarla soysuzlatnlmadan devam etsin...

Bu art komak da, demokrasiye gerekten balln gereidir.

Fakat halk, demokratik ortam iinde, tartma ve anlatm zgrl iinde kendi
yararna devrimlerin ve reformlarn lzumuna ikna edildike, AP. nin huzursuzluu,
gzle grlr ekilde artmaktadr.

Babakan Meclis krssnde, byk insafszlkla, CHP. Genel Bakannn ihtille

yeil k verdii ithamnda bulundu. Bu kadar haksz ve insafsz bir ithamda
"bulunanlar, elbette hak ettikleri cevab alacaklardr.

224
CHP ihtillci yoldan, revolution yolundan devrim ve reformlar yapma kabul
etseydi, belki de 22 ubat ve 21 Mays hareketleri olmazd. CHP. bunu kabul
etseydi, bugn de Trkiye'de bambaka havalar eserdi ve de? mokrasi oktan gp
giderdi. Fakat demokrasiye tehlike, yalnz demokratik yntemlere sabrlar yetmeyen
tahammlsz ilericilerden, devrimcilerden gelmez. Demokrasiye tehlike, halk
yararna demokratik devrimleri her ne pahasna olursa olsun nlemek isteyenlerden,
tutucu glerden de gelir.

Belirli evrelerin karlarn her ne pahasna olursa olsun korumak isteyen tutucu
gler, demokrasiye ancak bir noktaya kadar tahamml gsterirler.

O evrelerin karlar, halkn gerekleri grmesi karsnda tehlikeye dnceye

kadar... O noktadan itibaren onlarn da demokrasiye tahammlleri tkenir.
Msamahann yerine zorbalk, hr tartmann ytrine sopalar ve silhlar gelir.

Nitekim bunun belirtileri bir ka yldr grlmee balamtr. Bu belirtilerin en belirlisi,

bundan iki yl kadar nce, Babakann aka halk silahlanmaya hatt gerekirse
ayaklanmaya tevik ediidir. Daha sonraj halk, en Sorumlu azlardan sokaklarda,
tatlarda, devrimcilere, reformculara hadlerini bildirmee tevik edilmitir. Mecliste
baz zorbalar, 27 Mays devrimcilerine kar saldrya gemilerdir. Bu zorbalklar
yapanlardan bazs, sayn Babakann refakatinde, yurt d resm gezilere
gtrlerek mkfatlandrlmtr. Nihayet, Mecliste silh ekile rek daha ak ve kanl
bir saldrya geilmitir.

ktidarn Anayasa dna kmakla sulad 'bir partiye kar, hukuk devleti kurallar
iinde, kanun yolundan harekete geilecek yerde, tehdit ve zorbalk usullerine
bavurulmutur. Meclisteki partizanlarn saldrlar, emniyet kuvvetlerinin gzleri
nnde, hatt himayesi altnda, bakent sokaklarnda devam ettirilmi, elleri sopal
militan partililer meru toplant yapan vatandalara saldrtlmtr.

225
te yandan, devrimci bir Anayasaya kar vatandalar srekli tahrik edilmekte, bir
kar devrim hareketine kkrtlmaktadr. Cami krslerinde, vatandalar birbirine
drc, milletimizi ikiye blc tahriklere, dinin siyasete aka let edilmesi
olaylarna gz yumulmakta, hatt destek olunmaktadr.

Gerici htill
htill ille, ordu ile yaplmaz. Ellerine kudret geenlerin, o kudreti meru klan
Anayasa dzenine kar bu ekilde harekete gemeleri de bir eit ihtill
teebbsdr. Anayasa emri olan halk yararna bir toplum dzenini madd veya
mnevi basklarla, zorbalklarla, hukuk d davranlarla nlemeye kalkmak da bir
anlamda bir ihtill teebbsdr. Bir kar ihtill, bir gerici ihtill, en hafif deyimi ile bir
kar devrim teebbsdr. Davranlarnn bu ekilde ad konduu vakit belki
iktidarda bulunanlar, tela kaplrlar. Byle bir amalar olmadn, belki de samim
olarak ileri srebilirler. Nitekim artk sk sk patlamaya balayan mezhep kavgalar,
Osmaniye olay gibi irtica olaylar, Meclis ve sokak kavgalar, belli ki, AP. nin banda
bulunanlar da tel ve kaygya drmeye balamtr. Oysa btn bu kprdanlar,
iktidar bandakilerin sorumsuz tahrikleri ve davranlar sonucunda ortaya kan ve
istense bile kolay kolay kontrol altna alnamayan hareketlerdir.

CHP Her Trl htillin Karsndadr

CHP. ihtillin her trlsnn, kesin olarak karsndadr. Gerici ihtillin de ilerici
ihtillin de karsndadr.

226
CHP., halk iin yapmak istedii her eyi halkn rzas ile yapmak kararndadr. unu
btn itenliimle sylemek isterim ki, demokrasinin bittii yerde CHP. nin de mr
biter.

Fakat demokrasi de, yalanlarn, iftiralarn, serbeste sylenebilip, baz gerekleri

sylemenin nlenebildii bir rejim deildir. Bu rejimde her ey halka serbeste ve
korkusuzca sylenir. Halka gvenenler, halkn saduyusuna inananlar, siyaset
alannda hi bir dncenin sylenmesinden, hi bir gerein aa vurulmasndan
korkmazlar. Halk her syleneni dinler ve kendi sa duyusu ile bir yargya varr.

CHP, o yarg ne olursa ona razdr. ktidar da raz ise, holanmad dncelerin
karsna tahrikle, tehditle, sopayla kmaktan vazgemelidir.

Byk nsafszlk
Babakan, Bte grmeleri srasndaki kanl olaydan sonra yapt konumada,
gene gemile ilgili bir iddiay tekrarlad. Kendi iktidarlar zamannda parti binalarnn
talanmadn syledi. Oysa kendi iktidarlar zamannda, braknz parti binalarn,
Meclisin iinde basknlar ve silhl saldrlar olmaktadr. Alanlarda meru siyasal
toplantlara, emniyet kuvvetlerinin himayesinde saldrlmak-tadr. Babakann ikide bir
szn ettii parti binalarnn talanmasna gelince... Bir ihtillden yeni klm
olduu, silhl darbe teebbslerinin birbirini kovalad o gnlerin artlarm
hatrlamadan byle bir ithamda bulunmak, byk insafszlktr. O gnler, Anayasann
meruluunu belirttii bir ihtillle devrilmi bir eski Cumhurbakann eski yerine
oturtma azminin, yani aka bir kar ihtill teebbsnn sokaklarda ve gazetelerde
haykrld gnlerdi. AP. nin tahrik ve itirakiyle hazrlanan bir byk konvoy halinde
bu teebbsn bakent sokaklarna dkld gnerdi.

227
Nitekim bu tahrikler, o gnlerde AP. nin Genel dare Kurulunda da huzursuzluklar
yaratm, Sayn Demirelin de dahil bulunduu 12 parti ileri geleni bu kuruldan istifa
etmilerdi. O artlar altnda, hkmet, ana muhalefet partisinin binasna yaplan
saldrlar nlemek iin elinden geleni yapmtr.

Bu gibi saldrlar zerine, zamann Babakan Sayn nn'nn, Meclis krssnde

syledii szler unlard:

Demokratik rejimde hkmetin erefi ve ilk vazifesi, muhalefette bulunan partinin

her trl emniyetini temin etmektir. Bu beyanmdan sonra, Mecliste muhalefette
bulunan arkadalarmn, bu hdisede AP. nin urad tecavzlerden ahsan ve
hkmet adna duyduumuz derin teessr samimiyetle anlayacaklarn mit
ederim... Demokratik rejimin emniyet iinde ilemesi iin geni msamaha ve
sknet vazifesi muhalefetten evvel iktidara tevecch eder... ktidar bizdedir. Btn
vatandalarn emniyetini korumak bize tevecch etmektedir. Vazifemizi ifa etmek
mecburiyetindeyiz. Bu vazife duygusu sarslmaz bir surette yreklerimizde
yaamaktadr,

Babakan sayn Demirel, kendi zamannda, kendi Bakanlarndan birinin tahriki ile ve
Mecliste kendi grup yelerinden bazsnn, sokakta kendi partisinden, eli sopal
militanlarn hareketleriyle yaplan tecavzleri bu aklkla takbih etmi midir?.

Zorba ve Sulu
Babakan, bunu yapmadka, kendi partililerinin sorumlusu olduu zorbalklar bu
aklk ve itenlikle takbih etmedike, hele zorbalklarn madurlarn sulu gibi
gstermeye devam ettike, belki aslnda kendisinin de tasvip etmedii llere varan
olaylarn sorumlusu olmaktan, belki kendisinin de istemedii gelimelerin hazrlaycs
durumuna dmekten kendini kurtaramayacaktr.

228
tiraflar
AP. grubunun bir bakan vekili, kendi grubunda yapt, ve gazetelerin yazd bir
konumasnda, AP. saflarnda hi bir suretle demokratik oyunun kaideleri ile kendini
bal hissetmeyen bir mutaassp evre bulunduunu sylemitir. Yalnz partide
deil, fakat zararl davranlarla btn memlekette blcl tahrik eden kimselere
kesin ihtarda bulunma zamannn geldiini sylemistir.

Bu szlerin syleniinden bu yana uzun sre gemitir. AP. nin ba sorumlusu olan
Babakan o gnden buyana ne bu szlerin doruluunu reddetmi, ne de herhangi
bir ihtarda bulunmaya veya tedbir alma yoluna gitmitir.

GEREK LDER
Belki olaylar, sayn Babakann niyetini, maksadn amaktadr. Ama gerek lider, hi
deilse kendi partisindeki davranlarn kendi maksat ve niyetlerini amasn
nleyebilen liderdir. Hele yle davranlara taviz vermeyi, yle davranlarn ardnda
srklenmeyi asla kabul etmeyen kimsedir. Liderin Trkesi nderdir. nde
gitmedikten, hele zararl kiilerin ve niyetlerin ardnda srklendikten sonra
nderlik nerde kalr?...

229
Sayn Demirel, belki istedii zaman kontrol altna alabileceini sand ama bunda
ok yanld kar devrimcilere, her alandaki ve her anlamdaki kar devrimcilere
en ileri tavizleri vermektedir. Kh kendisinin veya yakn arkadalarnn tevik ve
tahrik ettii, kh ister istemez arkalarndan srklendii bu kar devrimciler arasnda,
bu gerici ihtill heveslileri arasnda, Atatrk devrimlerine kar olanlar vardr, lik
devlete kar olanlar vardr, 27 Mays devrimine kar olanlar vardr, sosyal adalete
kar olanlar vardr, Anayasaya kar olanlar vardr.

Zaman olmutur ki, btn bunlar korumann sorumluluunu tek bana bir Yargtay
Bakan yklenmitir. O zaman, btn o kar kuvvetler devrim tarihimizde bir yldz
gibi, bir umut gibi parlayan o insana da kar olmulardr. Hi bir hukuk
devletinde en yksek yarg organlarnn banda bulunan kimselere reva
grlemeyecek hcumlar ona yneltmilerdir, iktidar bunlara da kaytsz kalmtr.

Sayn Babakan Meclis krssnde yapt bir konumada, adaletin mahkm ettii
bir airi byk air saymann en byk tahrik olduunu sylemitir. Bu en byk
tahriktir de, gene Trk adaletinin daha hafif olmayan sularla mahkm ettii baz
siyaset adamlarn Gnllerde taht kurmu kimseler olarak iln etmek en az o
kadar byk bir tahrik deil midir? Vatanda, gnlnde istedii kimseye istedii yeri
verir. Ama bir Babakan, kendisini balayan, kendi iktidarna meruluk salayan
Anayasann sulu iln ettii kimselerden byle sz etmee yetkili deildir.

230
 2

Sor Sz :
Demokrasinin stnl

Demokraside ne muhalefet iktidarn tutumunu beenmeye ne de iktidar muhalefetin

szn dinlemee mecburdur. Ama iktidar da muhalefet de, demokrasinin
kurallarna kaytsz artsz uymaa ve rejimin temeli olan Anayasay saymaya
mecburdur.

AP. hkmetinin 1968 Btesini beenmiyoruz. Sosyal ve ekonomik tutumunu

beenmiyoruz. Hatt, lkemizin sosyal adalet iinde gelimesini kstekleyici
sayyoruz.

231
Fakat halk yle istedii srece bu hkmetin ynetiminde yaamaa gnl rzas ile
katlanrz. Demokratik rejim ierisinde en kt ynetimi, sac veya solcu bir dikta
rejimi iinde en iyi ynetime tereddtsz tercih ederiz.

Onun iin btn dileimiz, iktidarn Trkiye'yi yeni bir rejim buhranna
srkleyebilecek davranlardan veya tavizci bir tutumla yle davranlara isteyerek
veya istemeyerek cesaret vermekten kanmasdr.

232