livre 35 Turk toplulugundan irk Diinyast Kadinlar Kuru 1 Istanbutda toptads nw stan son lerinde. wergekten de en wsyaeKavan'da 24-27 Nisin 1917 tarihlerinds gkrgcklestiiten "Rusya Mislie ik Kadinlart Kongresi” kadar éacil olan bu sy. linyanin ery rk Kadina biraa- ya getitmesi nedeniyle- ong bir grist olarak dikkat Gekiciyi (her me kadar yayah ve gorsel basinun ilgisini gekmedise rk dunyzst topluluklan ile ilgilenmei bir hak dstlendiklr iddiasinda olanlar ve TRT diss kkadin delegeterte 1 Bu agidan Turk Diiuyas} Arastirmalart Vakfi Baskam Prof.Dr. Sayin Turan YAZGAN ve degerli dient inlarin isleyselligi. konukla- inlaklerden dolay hem ken ike kad sminnet- il. Kendilerine tekrar tesekkiir iN IZLENIMLER delegelevin gogunlugae smn antl bir Tirke ile tig gin boy galismalara katiimada oslerdikleri gaba ve Konusnnalar Kurultay sonuntia iteriye dnik v likler i 21. Yiiauhn esiginde olduzumuz gu faktOrini iyi degerlendiremeyen toplumlan In arasinda yer mitidaagtkga bir key dala ortava kondu, Soxyetler Birfiginin dagiln sgergekleyen ver taf iginde kadu sin. Gok viiglt birdegisim ve YENI HAYAT aliglenme arzusi iginde olduklant da garpict bir bigimde, hisseditdi, Ne var ki bu noktada anlastlan, Tek topluluk- Janinda kadinlarin bu taleplerin’ goremeyen ya da dikkate almayan gelismelerin yasamyor olmasidir. Bu baglamda, Kurultaya katdlan kadinlar, yagadiklacy toplannlarin kota ssighk kogullari. beslenme, barinm yetersizikleri, yok sulluk, gevre felaketleri ve 26, ibi pek Gok ortak sorun- farina bulundu larimin kadinlar olmakstan aldiklar! onlemerin de mv bir yenilgi ile sonlanacagina inandiklarim, belistmislerdir sonuglar da, bu igaret cimcktedir. Birlesmig Millctlcrin 1996 ysh verilerine gore: kirescl olarak kadi- ilar yahuuzea % 7 oranunda yonetinsel pozisyonlarda yer almaktadirlar, Vebu yénetimsel porisyonlar biiyak olgide sosyal iligkiler ditzeyi tim, saglik ve ale co % Se, Oysa Tiirk topluluklarinda kadu nscl pozis- ‘yonkaria baktngumizda ortaya gikan tablo. kadnlarin bu genel yivelerinoldukga alt diveyinde olduklandr, Oregin: ‘Tacikistan'da kadinanin yonetimde ver alma orant Yo U1. Azerbayean'da % 8. Turkmenistan, Ozbekisian. Ki tam ve Tirkiye'de kadunlarin yénctimsel pozisyonlarda -yeralna oan % dr, Orta Asya bulge ortalamast ise % 3 rak saptanmisht. Tum Titk toplulukkarina iliskinorane ar belirlenememekle birlikte, bblzedcki kadinlarin state i 4 bir fkir vennesi agisiidan ulastlan ‘oranar Onetli gortinmektedis, 21, Yiuzyil kireselleyimenin dah da hut bir bigimde i yoni gelismcloreigaret eimektedir. Kireselles- Fecinin dogal bir sonucu olarak toplumlar. cinsler aarasindaki bireysel ve kanusal iligkilerini-ulustararast sovlesmeler yolu ile dizenlemeye galismaktaditlar. Be- AGUSTOS 1999nimsenen temel hadeflerin Gem bir astmnin yere dizeyde, ‘Tarkiyede ve diger bara Tiirk topluluklaninda da. tiki ‘met politikalarina doniistirilmest gin gaba gisteritmesi ise, guintmitzdcki Ktirese! kadin harcketinin ortak amag- lanindan bind Bu anamda, Kadinlar Kurulayda._0 pek de seven gene! sdylemi artik duymak istemediklerini,"cennetin avaklartaltindsolmast ign bu diinyadan gop gitmeleri gereken siniin gelmesini" beklemek oranda olmadi- Karim da yiksck bir ses dle yetirmislerir. ‘Anak, aktif kad hareketinin gelecegi. dimyada ole dg gibi Turkiye ve vam Tirk dinyast topluuktarmnda “kadinin giglenmesi"Hedefineulatimasina bag xorin- imektedir. Kurtayda vurgulanan bir baska nokta da. dliger Tirk toploluklaridan farkl olarak, Turkiyede kadin hhareketinin, tase! sirci de hatilarsak.geligmeye gal- san Tiirk demokrasisi iginde bir Ogrenine dénemi ya Sadi. foplumsal deneyiner edindigi ve bugin toplunn feleceine iligkn ekin bir harckete donne cba igin- de olduznaur. 1.1, Soruntara Hliskin:Saptamalar ve Tlirk Topluluk- farinin "Kadin” Gundemi Kardes dlkelerde kad hareketi baglannunda gergek- lestirilmeye galiilan etkinlikler konusunda Kurultay’da «ok ayrintili bilgileredindik. Syle bir baktyfumuzda kadi- ala * Yoksullar. gocuklar, yagllar ve kadar gibi topla- ‘mun 6zel guruplanna destck olmak. * Saghk hizmellerinin, 6zelhi yayginlagmasina ve etkinliginin * Epitime katkt saglamak. * Cevre sorunlanina iligkin duyarl eylemerle miteade- le etmick gibi faalivetlriyergeklestirdiklerini goriyorw7. le anagocuk saghg tirimasina galigmak ‘Ancak dikkati geken en nei nokta, Tirk topluluk- rnin yasadiklan ikelerde kak sina yakununt ya da yarisindan faz idinfarin yiklerini bir kat daha artir= civ kadnin annelik rol, bu soramlulugu, il bir FaktOrd, sketle, bugin Téirk topluluklan igin yer ‘csiBinde kadin harcketinin giindemini. "kad YENI HAYAT Janna, geleceklerine iiskin kararlar_yermelerini mam kin Kilan Ozgiveni kazanmada bir defisim sirecinden ‘gegmeleri" ile gergeklegecek olan *kadinlarin giglenme- si" olgusolusturmaktadi. Birbaska Onemli noktada, 6zelliklekadinlanmn kalkin- ‘mada/gelismede cinsiyet ayrum yapmayan hakkaniyetten yararlanabilmeleridir. Bu tim diinyada "kadin yoksullag- ‘masim" onlemede son derece Onemlidir. Birlestnig Mille Jer Genel Kurulu tarafindan 1986 yrlinda benimsenen "Gelisme Hakkt Bildirgesi" bu baglamda gok garpict bir igerikle kargimiza gtkmaktadh ‘Orcllikle 1. Maddede gelismenin kalkinmanin vazge- silmezbirinsan hakks oldugu vurgulaniyor, Bu maddede, insanlanin bitin insan haklarimin ve temel Gzgtirkleri- nin tam olarak gergeklestirildigibirekonomik.toptumsal -oltirel vesiyasal geismeye katlma ve geen somug= lanindan yorarlanma haklarindan siz ediliken, cinsiyet cfitsiziklerinin yo! agtigs olumsuzluklar daha bir g6zce banyor. Aynica bildirgenin 8, Maddesinde hakiimetlr, saglik hizmetlerine ve besin maddelerine erisimde herke- sc est olanak saglamaya gagiriarak. hikimetlerin buna iligkin sorumluluklan vurgulamyor. Ancak. Tirk dGinyast topluluklaninda kadinlarin iginde bulunduklar kosulla, bu bildirgenin yaptin giictine iliskin Onemli ipuclarint ‘olusturuyor. Ne varki, Tirk topluluklarinda kadar cin- of esitsizliklerine dayalt toplumsal yargilarn yanusira, “Tark kimliinin yol aghg olumstiklan: bask, ge almama, citi hakkindan yararlandirmama gibi krstlarla daha derin bir bigimde yasadiklarindan, "gelisme hakks"ndan dla yararlanamuyorlar. Béylece kadin ytd bir yoksullas- sma derek yay yor. Opleyse hepimiz igin géziim var mudir ? Oncelikle: * Toplummlarin kolay deigmeyen deBerlerinin neden oldurgu ve genel olarak kadinlari déinyanin her balgesin- de farkh dizeylerde bile olasa mutlak yasadiklan kistla- ‘malarin ki, bunlar gogunlukla ataerkil degerlerden kay= naklanan olumsuzluklardir, clemine edilmesi gerekmek- tedir. ** Toplumsal rollerin, Gzellikle ev kadinligs,annetik, 5 olma gibi yardimei, organize edici. koruyucu rollerin kadinann (ck yiiklenicisi olmalan yerine. paylasta dayals bir bicimde benimsenmesi Ouemlidir. Yani “her basant cerkegin arkasinda bir kadin vardir" s6zéini, “her basal kkadin veerkek, birlikte basariya ulagmslardir. yanyanad tar" olarak yeniden degerlendirmek duriunundayrz. Cinki tim bu ikincilrollcrinisrarla gok degerli veaym zamanda ‘Kadina deer katan roller olarak vurgulanmast, kadinin ev ‘merkeaiirollerini daha fazla One gikarmakta . daha g6ri- ‘dir bir duruma getirmektedir, Boylece kadinlarin Gzel AGUSTOS 1999alan dedigimiz evin su srkanasina en kadilarin wtiglen- kaduolarin yagamtarin etkile= stireglerde aktif| inda toplumsal katsmar- imesinde on Selb yen ekonomi. sos birbigimde ver almatar a. * Gergekte kadinlaf. Kurultay‘da yapilan konusiniae ann da ortayn gikardidt gibi acil yardim organizasyor lan ve gonilt gigi la foplumsal hareket- [erin iginde aktif rol oynayarak foplumsal yagama kati- Imaktadirlar. Ne var ki, karar nnekaniza etkinlik, _u6sterebilecekleri sivas! yagamdan ttm dinyada. birkag istisna toplum disinda. | gorinir bir bigimde dislanmak- tadurlar. Kadinlarigin gona} kurulustar, politik katshm alan= biridir. Avric} kat a tilke iar onemlidir. Cunk gonilla kadin kuruluslar. toptufusal refalhizauetlerinin ve ka politikalarinin gelistvil lerken. kadunlarin sivas yasin imalarinda da etkilt olmak Gon kadin kurullstarinda kadinar, bilgi edinme, omusina. girisimeilik. gruplara katulma diel, ken dilerini ctkileyen kararfira katilma hak ile siyasette ve yagimm diger alanlaitda hak esitigi igin bir varlk ‘g6sterme sansint da buliiaktadirlar cle, bugiin Tiirk dinyast toph ndeki en gergokgi hedef, aki eon nin profesyonet niteliklerle yay anlagmiasinun sagkanmasidi Bur kuruluslarin belieli bir imerkezden ory alagilan gigliklerden Igberdar olabilmeleri. hergeyden enka alae rine aktarabilmeleri gr mn igin Bat “mekler gibi (Ulustarar}st KadinlarKonseyi-lCW Utus- lararast Kadilar Konsoyi Avrupa Merkeri-ECICW) iver dilikle bir Tiirk Dinyast ve sagama gogirilmesi mektedir, le -kadinarin ei jeaden es atidimile y wast werdkmektedir, Bavlooe. Tirk dinyast desitrdiribilir kil webaris hedefleri ile arya ulagttabilmestbiraz dala lar Konseyi igi Ulustararast YE! Kadinlar Konseyi bir organizasyon modeli olarak, Janmanin gergeklesmesinde dikkate almmalidie. Orne= in. insan haklan, hukuk. uluslararastiliskile,striidird- lebilir getisme. toplumsal soru komisyonlart ile galigmalar planlanarak, periyodik bile tenler yavinanarak ve sorunlara yénelik diizenli toplant- yapilarak galismalarin gatist olvsturulabili, Boyle bir birliktelik ve yapilanmna. Turk dinyast toplu= Juklarinda kadinlasin bilinglenmelerinde ve haktimetlere bask grubu olusturmalarinda kamuovu desteBini de sag- fayarak daha kalict ve genis etki alan olan g6aimlerin liretilmesinde yararl olabilir, 2. KURULTAY'IN SONUC BILDIRGESINE ILISKIN DEGERLENDIRME wultays'nan yayunanan so- bildirgesi, Tirk Diinyast Topluluklartna iliskin genet sonunlar ile yerel dizeydeki soruntara iliskin oldukga ‘nemli Kararlara isaret ctmektedir. Ancak bu noktada ‘iit ve dikkati gcken bir gergekle karst karstya kaldh ‘Bumrz-da agik. O da, basta belittigim gibi ik olarak 1917 yilinda "Rusya-Miistiman Tirk Kadinlan Kongresi* nin aardindan ortaya Konan sonug bildirgesinde alinan karar= Jardan bir adim daha ileriye gidilememis olmasidir. Bu durum. ne yazik ki, Tir topluluklarimin iginde bulundu {ju koullarin bir yazyia yakimbir streden beri var oldugi- ha isaret etmesi agisindan son derece duemlidit, -Kadin sorunlarinin, Tusk topluluklarinin en az siyae sal sonunlan kadar gilt bir bigimde vurgulanmasina gercksinim vardir. Buagidan kadinlarin sorunari genel sorunlar iginde degerlendirmek, Kadinlari bu Kurultay'n (oznesi olmaktan wzaklastirmistr, -Kunultay Kadi baglaminda, Tr topluluklariin Sorunlarin daha gagdas ve evrensel normlarla vurgulayan sonuclarortaya koymaltydi. Her zamanki gibi Tarklik ve ‘Tiirk Killtisine iligkin salt ifadclore yer veren, ancak eyleme yonelik somut poltikalar teget dali gepemeyen tmaddelere yer verilmis,bldik sorunlar kar gibi yinlen- I, MAHALLI MESELELER basigs altmida b) mddesinde "Dog Turkistn'da ve Cnfin kor kung baskis:altinda yasayan 30 milyonw askin Uygur Tarklerine uygulanan insanbik dist mecburi kira) ve log yasaklama fitlerine son verlmelidir. Atom dene- ‘meleri mutlaka son bulma ve Dog Tirkistan'da adie Jarman Gniimiizdcki 50 yi sieyle ve % S0 imate sakat gocuk dogurmast aruk buginden baslavarak tarihe Hidir .""denmekte, bunun nasil saglanacagina iiskin somut Onerier getirilememekte, bunun iin kadin AGUSTOS 1999hharekete gegirebilecek ctkinlikler neler ‘yant buluntamamaktadar potansivetin ‘olmaludir? sors Bu nedenle bu Kura smasina duyulan itive dite onaya kovabilecek verilbilmelivdi. Delegelerin bu yondeki beklentileri bale gergeklesemedi. Oysa 35 atkeden gelen delegeler tyr karan som bir bigimde alabilmeyi ve ikelerine don- ‘da somut Onerilere wlastl- urulunu olus- bolirlenmesi ilk asamnada agiklanmast gercken konulardr, Ayrica sorun~ lanin bolgeselivere! diizeyde belirlenerck tim Tirk toplu- tarusilnast, g6ritgalig verigi ve gbziime _yonelik eseiidinilt eylem plantarum saptannast. Kon sev'n ilevsell ve dayan Birlesumis simere de yol agabilecektir. -Konsey’in saptayacagy ortak elem plantar ve strate jileri Tirk topluluklarinda yercl Konseyler tarafindan kamoyt ofusturularak ikiimettere benimsetilirse. 62cl- likle insanca gelisme kogullanina ye yagam kalitesinin gelistirilmesine yonelik olarak dncmiiilerlemeler de sad- lanabitir Bu tir gefigmeler olmaksian Tiirk toplulukarunn sivas statdlerini wiglendirmebil bast yostermne= leri de beklenemer, Once insanca yagim kogullarita eri- silmesi ve béslece sirdiralebilir kati igin uygun zemin olusturuliast gerckmektodir, Bu aidan Tirk topluluk- Farinds sosval anlamda "kad liderler“in eitimine duyu- da one gikmaktadir. Bunun igin uluslararast rltay‘in son na ortak paydasinda bir golen delegelere, Kunuttay'm serecklestirilmesinde ‘vermis insu potansiyelt ve ‘maddi olanaklara kargun . hedefe yénelik gabalan yOnlen- dircbilocek evrensel fikirlerin aktarilamanus olmast da ‘onemii bir cksiklikti. Ayrica bu. basht basina bir yelersiz= acta waiklagina niedemidir. . csi dogrudan Kadina (birey ol 1 ailye ve toplamna lskin hedefler ite yeni dinya ner’ vungutayan, eden YENI HAYAT unda, bir sistem yaklasim ile cle ‘Tiirk topluluklannin varhklaniny koruyabilmeteri ve ‘Tark kultriintin stirdirlebtirigi ile 21. Yarghin “oge- si" olmayt basarmalari salt sdylemlerle gergeklestiile- mez. Burada unutulmamast gercken bir baska gergck de. {sonug bildirgesinde bu bigimde vurgulanmanns olmaka birlikte yine de ifade cdilmeye galistmustin. Gzelikle Atattk'in laiklik ve devrimeilikikelerine sahip gikila- bildigi olgade bu baganinm elde edilebilir oldugudur. YARARLANILAN KAYNAKLAR Anon, 1999.1. Kadinlar Kurultays Bildirgesi. Tarih Dergisi, 150:32-33, Ballara, M., 1991, Women and Literacy. Zed Books Lid.. London. ‘ Hablemitogiu. §.. Hablemitogia, N.. 1998, Sefika Gaspuralt ve Rusya'da Tark Kadi Hareketi(1893- 1920), Ajané-Trk Mat, Ankara, Hablemitoglu, §.. 1998, Kadinlar Olmadan Asla:- Carhk Rusyastinda Turk Kadin Hareketi, Sabah Yay nlan, s: 85-91, Istanbul Karl. M. 1995. Women and Empowerment, Zed Boooks Lid.. London. Keating, M. 1995. Degigimin Glindem. Turkiye Gevre ‘Vakfi Yayimt, Onder Mat. Ankara Unicef, 1996, Women at Top Levels of Government. In Women's League Table. UN Division for the Advance- ment of Women, hitp:/Avww: unicef org/pon97Meagued.- hun, Unicef, 1998. Dunya Cocuktanmn Durumu 1998, Barok Ofset Matb., Ankara, AGUSTOS 1999