Senenin

E. HAKKI
YVERD

I. AYDIN
 ' ^ o % f r

C O 'Fbrt - Edebiyat Fakltt

Sanat Tdrihi Ana Bilim Ois!
^ Kitapl ^
.:i r ,: - f

baha MATBAASI
(STANBUL 1976
STANBUL FETH CEMYET
STANBUL ENSTTS
N O : 72

250 Senenin

OSMAN L!
M MARIS
o 0^ r I^

E. HAKKI AYVERD

.AYDIN YKSEL

8.0. Fan - ateMyat Fakltn

Sanat Tarihf Ana Bilim n -
^ Kitaolrt

STANBUL)
FETH
CEMYET
 M U K A D D M E

Bu kitab, OsmanlI M mrsinin ana fikirlerini, kidelerini yerle-

dirip peklediren, btn inkiaf safhalarn nefsinde toplad ve zerin
de daha sonraki asrlara gre, ok daha fazla aradrm a yaplm ol
duu iin, daha mlm ve meseleleri kbil olduu kadar vuzha eri
mi bulunan, ilk iki buuk asrlk zamn hakknda, kavranm as kolay
toplu m lm t ve umm fikir verilm ek zere hazrlanmdr.
Ayni devirleri btn tafsiltyle hvi ve (Osmanl M mrsinin lk
Devri, stanbul 1966) adndaki birinci ile balayp, (Osmanl Mmr-
sinde Ftih Devri, stanbul 1974) adl drdnc cildle tam am lanan
mmr klliyt varsa da, bu 2500 sahife, 600 pln, 3500 fotoraflk
takm tedrik etmek, mevz ile alkadar olup da vsati olmayanlar
iin klfetli, m m r shada alm ayanlara gre de fuzl olacakdr.
Bu drt cildde, Osman Gzden Ftih Sultan Mehmede kadar, ye
di pdihn devrine ayrlp -harflerine gre her ehirdeki bideler s
ralanm, tam m en bu kitablar iin hazrlanan 600 kadar rlve vey,
kat vesikalara rastland takdirde tertib i zarr olan restitsyon ve
aralarnda vesika m hiyetini kazanm yz senelik olanlar da dhil ol
mak zere 3500 fotoraf, ele geebilen btn trih mlmt, kitbe-
1er, vakfiye metinleri, kad sicillerinden, ta h rr defterlerinden, il ya
zc defterlerinden aktarlan vesikalar yer almakta, binlann geirdik
leri safaht, grdkleri tdil ve tm rler zikredilmekdedir.
Bu geni m lm t yannda, ilveleri faydal olsa da, m ruf olan
bnlerin tercm e-i halleri konmam, yalnz ahsiyetleri binnn t
rihini tenvir edecek vkflarn tercm e-i halleri, m elliflerin ve trih
drenlerin hayt ve eserle olan alka sebepleri anlatlmdr.
Bu kadar ksntya, klielerin kk tutulm asna ramen kitablar,
yukarda sylenen m iktarlara ulaan bir hacme ykselmidir. Bu ta
sarruflar yaplmasa idi, daha byyecei de bedhdir.
Tedrikindeki klfetten baka, byle bir eserin evrilip evrilmesi
nin de g olaca ikrdr. Bu tahlilli klliytn, ilk dnld gi
bi, trih srasna ve devirlere gre tasnif ve takdim edilmi olmasnn
byk faydas olduu, nerinden sonra, daha ziyde anlalm ve an-
lalmakdadr.
Bu klliytta Osmanl m m rsinin nasl balayp inkif ve te
rakki etdii eksiksiz olarak tkib ve tesbt edilebilmekdedir. Ancak
byle bir tahlil eserde bir ehirdeki bideleri birden grmek kolay de
ildir; bunun iin, beldenin her pdih cedvel ve fihristlerini toplamak
cb etmekdedir.
Bu ciheti nazar- tibre alan mellifler, kstas biraz daha ki^k,
bideleri ehirlere gre sralayan cedvelleri hvi, m uhtasar bir eser ha
zrlamlardr.
 Ancak kitab, sde hisse ve zevke hitbeden ve sahifeleri sratle
evrilip, fotoraflarn bilhassa renklilerine gz atdktan sonra bir kena
ra braklan b ir albm olmayacakdr.
Bu kitabn syleyecei bir sz vardr; okuyan kendi mmrsinin ilk
250 senesini doru ve tam olarak kavram olacakdr. Ayrca bu eser
deki atflar tkb ederek, drt byk cilddeki bahislerini bulmak iin,
merak kam layan bir anahtar tekil edecekdir. Onun iin albm tarz
n dnmedik.
Essen herc ve dkn b ir zevk seviyesine inen dnyada yaplan
bu nev albm lerin kym et rngas ve madd srm iin art tutula-
gelmekte olan renkli resim leri bir kitaba koymak stanbul Fetih Ce-
m iyetinin ve stanbul Enstitsnn harc deildir. Asla sadkat d-
nlmeyerek, b ir renk tasn da ne olursa olsun demek ise mes-
seselerimizin ir deildir. Bz neriyatta olduu gibi, mesel ak
olan kopkoyu den, vey birok renk hkim bir tek renk iinde eri
mi olduktan sonra neye renkli resim konur? Renge sadkati esas tu
tunca da m liyet ykselir. Bu gibi pahal neriyt, sermyenin kendi
mnev kym etini inkr eden kollarna mahsus b ir modadr.
Bu eserin, ehirlere gre tanzim edilmi bir cedveli ihtiv edecei
ni yukarda bildirdik; cedvelin kendi iinde, yine pdih devirleri i-
ret olunduundan, iki cihetden tkbi m m kndr. Cedvelin bir st-
nunda binnn ismi, yannda binnn vazyetini birka kelime ile anla
tan ksa zht konmu, bir stnda da o bidenin drt cildden hangi
sahfesinde yer ald iret edilmidir.
Bu sretle 1800 m m r eseri bir yerde bulm ak kbil olacak ve
yalnz umm fikir almak isteyenlere deil, bir ehirde tafsiltn ara
yaca eserin yerini kolayca tesbtine imkn hazrlayarak, ihtisas erb-
bnn drd cildin endeksine bakm akdan kurtarm akla da faydal ola-
cakdr
Resimsiz ve abus sahifelerin kitab aar amaz gze arpmamas
iin, cedvel sona konmudur. Ba tarafda ise, altm kadar bidenfn bu
sefer cm, medrese, han, ham am vesire gibi nevlere gre sralanm
zht bulunm akdadr.
Bu altm bidenin bir pln ve daha ziyde gze czib taraflarn
gsteren fotoraflar, ksa zhtla berber verilmidir. Tire klie ola
bilen plnlar m etinle oerber, pek pahal olan kue kda baslmas
zarur olan fotoraflar forma arasna konulacakdr. Fotoraflarn en so
na atlm as cild ve tertib iin kolaylk ise de, biz metne kbil olduu
kadar yakn ve el altnda olmas iin araya koyduk. Hepsinin kue ol
mas phesiz m reccahdr; ne yapalm ki bu kitabn, herkese tedriki
kaabil olmas iin, ucuz olmas lzmdr.
zh edilen bu altm eserin, kaabil olan btn tafsltyle tedkki
iin hangi cildde, kanc sahfelerde bulunduu ve ne kadar resmi ih
tiv ettiinin de iret edilmesi ihm l edilmemidir. Arz edildii tak
dirde tafsilt buralardan tkb etmek kbildir. Zir bu hulsa eserde

6
in teierruatdan ziyde eserin tad mn ve ifde belirtilmekden
ileri gidilmek istenmemidir. Ancak pek lzumlu yerde mukayeseyi
salayacak bz noktalara dokunulmudur. Velhsl yorucu ve fazla l
m olmakdan ziyde kolay okunacak bir toplayc takdim ve ilme yol
aacak bir anahtar olmas, asl fiyata ucuz olmas gznnde tutul-
mudur.
ml hususunda um m iyetle K ubbealt Dil Akademisinin kullan
d kaidelere riyetle kesme iretleri pek m ahdud yerlere hasredilmi
ve telffuz essna dikkat edilmidir.
 I. CAMLER

Mmr bidelerin her nevini ayr bir bahisde takdim edip, trihle
rine gre sralayacamz medhalde bildirdi idik. Bu usl ile, her nevin
balang ve terakkisi, pln ve anlaydaki inkif yaknen tkb edil
mi olacakdr.
Bu tarza gre cm ler bahsine B ursadaki O rhan Cmii ile balan
mas cb etmekdedir. F akat O rhan Cmii bile, o zamna kadar, btn
slm memleketlerinde yaplanlardan esasl bir fark, baka bir hviyet
gsterdiinden, daha evvelki cmi ekillerini ksaca anlatm am z cb
etmekdedir. M zdekilerle Osmanl eserleri arasnda, msliman ibde
tine deimez srette girmi olan, m ihrab ve m inberden baka, m te
rek bir mm r unsur yok dense yanl olmaz.
Medne-i M nevveredeki ilk Mescid-i Nebden zamnmza hi bir
ey kalmamdr. F akat basit b ir cidar perdesiyle, hurm a aacndan di
reklere oturan, belki de ksm, b ir atdan ibret olduu, m inberin
basama bulunduu bilinmekdedir. H er ne kadar ilk bin Hazret-i
mer ve Osman tarafndan bytlp, shasmn ayn olmasna itin
edilerek, direklerin krgir ayaa tahvil edildii mlm ise de, imdiki
ekil ve ebdm a yakn olarak tam m en yeniden ins H icretin 86-91
(70.5 - 710) seneleri arasnda Em evlerden El-Veld zam nna rastlar.
Mescid-i Neb, Hzret-i Peygam berin kulland m ahallerin yerinde b
raklmas, Ravz-i Resletpenha girilere riyet edilmesi bakmndan,
hussiyet arzeder.
Bununla berber, Mescid-i Nebden yarm asr evvel Sriyeye yer
leen Emevlerin orada yapdklar cmilerle benzerlii okdur. Sri-
yedeki ilk cm ler kiliselerden tahvil edilen binlardr vey, onlar r
nek tutularak yaplmdr. Bu kiliseler de sra sra, dizilmi birok di
ree oturtulan at ile rtl, vey be kollu binlard ve hristiyan-
ln ilk asrnda kilise olarak kullanlan, bazilika ismindeki. Roma
pazar yerlerinin ufak, tefek farklarla bir tekrrndan ibretti.
Bazilikalar ticri ey iin mezad mahalli, bugnk tbiriyle bor
sa idi. A rada adl tekilt da bu binlarda alrd. Bunlar um m iyet
le ortas yksek, yanlar alak, kollu yaplard. ki katl olan kanad-
1ar bir revka oturur, revak atya kadar da ykselirdi; ziy orta yk
sek ksmn yanlarndan girerdi. Bazilikalar um m iyetle uzunlamasna
in edilirdi.
Tik kiliselerde, putperest m bedlerini taklden, gnee yn arka
doru olduundan cenub ve imal yzleri uzun taraf tekl ederdi.
M slm anlar bu kiliseleri cmie tahvl edince, Sriyenin tam ce-
nba den kblesine uydurm ak iin, m ihrb o tarafdaki uzun kola
yapmak m ecbriyetinde kaldlar ve tab saflar geni oldu. Buna baka
rak, ilk safn daha m akbl olduu gibi bir kanat, daha ilk zamanlarda,
yerledi; halbuki byle bir ey yokdur. Allah iin btn saflar birdir;
geni saf bir em rivkden domudur. Amm bu zan asrlar boyu da
srb gitmekdedir.
 Bu bazilika sistemi ile am, Kfe, H arran, Halep, Kuds, Kayru-
van, Baalbek cmileri H icretin ilk asrm da yaplm ve, yapl o yap
l, tarz yedi asr daha devm etmidir. K urtuba, biliye, umm iyetle
spanya, Marib, Msr, Byk Seluk, Anadolu Seluklar cmileri gi
bi. T eferrut arasnda tabi ayrlklar vardr.
Cm lerin kiliselerden esasl bakal, a) Bir m ddet sonra m ihrab
m ihverinin son birka gznn kubbeli olmas, b) Birok cmlerde
blme (nef) saysnn bazilikalarda m td olan 3 yerine, 5, 10, hatt
daha fazla m iktarlara ykselmesi, c) H arim ksm bazilikaya benzese
de binnn havasn det deidiren bir harem in, avlunun ilvesi, bu
sretle hristiyanlkda cemati kapal yerde, papasn buyuruu altnda
zaptetm ek deti yerine, m slm anlarn Allahn huzruna; tabiatn or
tasna karlmas, d) Drt ke an kulelerine her ne kadar eklen ben
zese de, ilk m inrelere bile, insan kp ezan okumasn te mn iin
m untazam m erdivenler yaplmasdr.
Bu cm lerin m terek vasflar ve aralarnda farklar da yledir:
1) Tezynt ilk zam anlarda Roma palm etleri ve Bizans m otiflerinden
meydana getirilmidi. Sonralar hendes tezynt ve kf yaz kuaklar
da sslemede yer almdr. 2) Bu vasflar Emev, spanya ve Marib ile
Msr cmlerinde umm dir; rnei pek az kalm olan Abbs eserle
rinde tezynt arasna ini, rm ve hat kvrm lar da girmi, minre-
1er drt ke yerine, ok keli vey yuvarlak biimler alm, incelme
yolunu tutm udur. 3) Bu cmlerde tabati grmee im kn verecek
yerle bir pencereler bulunmaz; en ala 4-5 m. den sonra balar, n-
ki rnek alnan bazilikada yokdu. 4) Seluklularda ve Beyliklerde c
mi harm ksmnda byk dfeiiklik olmamdr. Yine ok direkli, st
ok az meyilli toprak rtl, ahab kirili cm lerden bakas grle
mez, Pek aznda kubbe varsa da bin ile uzvi b ir btnlkle kayna
maz. 5) Dier slm m em leketlerindeki avlu Byk Seluklularda ve
Anadolu Seluklularnda yokdur. Zannolunabilir ki iklm bu vazyeti
donrmudur. 6) Son devirlerde kubbeli ufak mescidler grlm, mi-
nreler ok zarf b ir ekil almdr.
Bu kitabn erevesi daha fazla tafsilta mesa brakm az; u ka

darn syliyelim ki bu dank cm rnei, baka trls olamazm

gibi, yedi asr devam etmidir. Daha m tekm il ve btnlk te mn
eden bir eklin aranm as cihetine gidilememesinin balca sebebi, al
kanlklarn kolayca terkedilememesidir.
Bir de Islm n ilk eserleri buna benzer olduu iin, o yolda devm
lzmdr gibi, gayretke bir dnce akla gelebilir. D grnleri hi
de gzel olmayan, ifdeden mahrum , bu cmlerin, eer ileri hadden
efzn sse boulmam olsa idi ve eer, Asr- Sadetin sfiyeti, Mes-
cid-i Nebnin sdelii devm etse idi, bu m tlada bir hakikat pay
olabilirdi. Fakat ezel takdir hkm n icr etmi, cem iyetin lleri de
iip M slmanlar ihtiam ve lyie dmler, tezynt ile bu hisle
rini tatm in etdiklerinden, cmi harm ine baka bir czibe ve ferahlk
katacak bir ekil aram ak da ellerinden gelemedii iin^ o direk y

10
nyla dolu pln tatbikde devm etmilerdir. Zayf bnyeler sse bir
tahlisiye simidi gibi sarlrlar.

Bu m tlalar byk cmler iin vriddir; m ikdarlan az, zam-

nmza intikal edenleri son derece ndir olan kubbeli ufak mescidlerin
bnyeleri bide vasfn tamayaca iin mukyeseye sokulamaz.
Anadolu Seluklular bu eksiklii hissetm emiler midir? Etm iler
dir; fakat cmie tatbik etmemiler, mzisi daha yeni olan medreseler
le ie balamlardr. Fakat birbirini tkb eden bu deneme, devletin
inkrzna ok yakn zam anlarda olabildiinden, onda da en mkem
mel hal tarzna ulaam am lardr. Halbuki Erzurum da Saltukoullar-
nn yaptrd o hrikulde ifte M inre Medresesi bir asr evvel ya-
plmd. Selki Devleti XIII. asrda birbiri peine bir ok medrese
yapd hlde, h er nedense ifte M inrenin mertebesine eriememi-
dir; bunlarn ileri pek zarf ve scak olduu hlde duvarlarnn ok
plak ve moloz tandan olmas, i-d birlemesini te mn edeme-
midir.
Selki medreselerine dokunduumuz hlde, m aslahatn icbn
ok aan bir tantana havas iinde yaplan kervansaraylardan bu cm
ler faslnda bahsetmememiz, bunlarn cmie te sir edecek bir yap nevi
olmamasndandr. Halbuki medreseler XIV. asrda Osmanl cmlerine
bir bakmdan yol amlardr, tik bidev Osmanl eseri olan Orhan
Cmiinin ve ondan sonrakilerinin daha kolay anlalmas iin bu biraz
uzun girie lzm grdk.
* * *

11
 BURSADA ORHAN GZ CMl
(I. C., 61-89. s., 73- 103. R.)

Orhan Camiinde avlusu kapal Seluk medreselerinden, bunlar

iinde de en ziyde K arataydan ilham alnarak, medrese hcreleri ye
rine geni eyvanlar konmu, ikinci gz tonoz yerine kubbe ile kapan
m, bu tarz- hlle, m ihverde iki kubbeli, y an lan eyvanl bir cmi r
nei m eydana kmdr ve bir asrdan biraz fazla bir m ddet bu ta rz
da birok cmi yapld mlmdur. Orhan Cmiinde Seluk binla-
rnda ve h att bu rnek olan medreselerde bile yer almayan bir m-
m ri unsur, beli bir revak yer almakdadr. de eyvanl ve ift kub
beli yaplmas cm harm ine byk bir ferahlk kazandrm, revak
da ekici, dvet edici bir btnlk salamdr. Revak det ger ev
lerin pabuluu gibi bir ilk giri olmakdadr. unu da ilve etm ek l
zmdr ki iindeki yan revaklar asla sonradan ama deildir; biraz in-
t gz olanlar k arar vermekde hi bir tereddd geirmezler. Bunu,
eyvanlar evvelce kapalyd gibi, sylentilere kar bildirm ek vcibdir.
Seluk medreselerinden farkl olarak hcreleri kapatan tonozlar
yerine de kubbeler konmudur. Bu sretle revakla berber, orta ve
yan kubbelerin kademe kademe tabakalar hlinde ykselerek birbiri
ne destek olduu, det omuz verdii elle tutulacak bir vuzuhla gze
arpm aktadr. Sanki toprakdan bitmiesine ehram gibi bir k, m an
zaraya pek byk bir salbet ve ahenk vermekdedir; artk bu nisbet
ve henk Osmanl m m rsinin ana slbu olmu, asrlarla devm e t
midir.
Pln ve ktledeki bu yepyeni bululardan baka bu cmide pek
mhim bir unsur daha vardr; aslnda kk grnen bu unsur, o g
ne kadarki cmlerde mevcd olmayan, deme seviyesindeki pencere
lerdir; bunlara sonradan (altlk) ismi verilmi ve almalaryle cmiin
ii tatl b ir aydnla kavumu, tabat cmiin iine tanmdr.
Bu yksek m m r vasflar gze irin grnerek yardm c olacak
hi bir kym etli ve ar malzemeye ba vurulm adan meydana getiril-
midir. y le ki, duvar yzleri dereden toplama moloz tayle ve pek de
dzgn olmayan tula sralarndan ibretdir. Birka kurs, kem erlerde
ubuklar, kem er balarnda dam alar ve bir m kdar silme, btn cebhe
ss bu; hepsi -de tuladan. eride baklaval kubbe kasnaklar ve ke
likleri ve m ihrabdan ibret tezynt, o kadar. Binnn duvarlar b ir
birine gnye bile deildir; amm m m r vardr.
Orhan Cmii byk b ir manzmenin merkezidir. Bundan baka
medrese, tabhne, im ret vardr. Han ve ham am ise hl mevcuddur.
Cmi Karamanolu tarafndan tahrb edilmi, fakat duvarlar ak
mak tandan olduu iin asl bozulmamdr. F akat 1854 zelzelesin
deki harbyi Fransz m m r tm r ederken gergiler vesire gibi bir
ok yerlerini bozmu, asl XX. asr balarnda yzlerde birok tahrift
yaplm, kap alm, pencere kapanm ve asl altlklarn kemerleri
boaltlm ve duvarlara sar bir badana vurulm udur.

12
 --^ JlA
/Vel

Bursada Orhan Cmii pln (I. C., 74. R.)

Eer bu tahrb t olmasa ve yol yukarda, bin ukurda: kalmasa

idi, bambaka ve daha saf, phesiz daha czip bir O rhniyeye ship
olur ve hkm lerin yerinde tahkiki herkes iin daha kolay olurdu; koy-
13
duumuz 1880 trih li fotoraf bunu zten isbt etmekdedir. Bugnk
dkn hliyle bile, m uhakkak ki byklk ve ihtiam bakm m dan d e
il, hacm, ktle, bin yzlerindeki dolularn ve boluklarn kusursuz
tensb, kubbelerin uzv b ir kaynam a ile oturuu, revak gibi yepye
ni bir unsuru bnyeye sindirmesi ve nihyet alt pencereler yoluyle l
h tabati ile birledirm esi ve neticede Mslman m bedinin b t
nnden aksetmesi arzlanan vahdet fikri ve tim slinin ilk hamlede el
de edilmesi. te sdelik iinde vekarl bir aknc edsyla ba dimdik
ykseli, ite O rhan Cmii.
Bu sebepler O rhan Cmiini mmrmizin birinci kayna tahtna
oturtm udur. htiam da azamet de o gnn kk Osmanl Devletin-
den beklenemezdi. Amm esrarl b ir tlsm ve gden deil, iden ta
an bidelemek itiyknn bu cmide maketi yaplmdr.
Hani ok cevvl zekl ocuklara, bym de klm derler; i
te O rhan Cmii de Osmanl m m rsinin ne olacana pein k arar ver
mi, bu essa vardkdan sonra, yapld zamnm im knlarna gre
kendini snrlam asn bilmi ve istikblin byk llerini devrin im
knlarna gre daraltp klterek, b ir asr daha beklemidir; te k ra r
da fayda vardr: te O rhan Cmii.

BURSADA HDVENDGR CAM

(I. C., 231-264. s., 340-390. R.)

Bursann ekirge semtindeki H dvendigr Cmii nevinde tek

bir bindr. Deiiklik cmiin stne bir medrese oturtulm asndan ve
bu kat meydana getirm ek iin zemin katnn binnn btn bnye
sinin zorlanmasndan domakdadr. Bunun neticesinde dimdik beden
duvarlar ve pek sert m m r nisbetler hsl olmudur. Medresenin 18
odasna tem el olabilmesi iin, aslnda bir kubbe ve bir tonozla ufack
iki yan eyvandan m rekkeb cmiin yan kanadlarnm ularna alt oda
yaplmdr. Bundan byle hi bir cmiin tepesine medrese konulma-
mdr amm, bu lzmsuz alt odalar birka binda tekrarlanm , ste
lik o, kale gibi dimdik, yksek ve plak duvarlar iki cmie daha y-
digar kalmdr. Odalardan drdnn alr penceresi yokdur ve yer
den 5 m. yksekde balayan sbit birer al pencere vardr. Biraz ol-
un hava deidirmesini salamak iin, o da yalnz ikisine knkden ne
feslikler yaplm ve atya kadar kanlm dr; amm darsn gr
mek ne mmkn? Odalarda m ahsur ve mahbus hayt geecekdir. Di
er ikisinde de hi aydnlk te min edilmemidir; sde dar mazgallar
bulunm akdadr.
Bu odalar in sebebleri bilinmeden oluvermidir; srf medresenin
temeli olmak iin ortaya kd dense hat olmaz. inde oturulamaz, ya-
tlamaz, ocak yoktur, hava yokdur. inde oturulan st medrese odala
rnda ocak ve pencere olsun da, bunda bulunmasn; olacak ey deil

dir. Bu aykr tutum lar, ait ve stde bulunanlarn vazife ve kullan

farkn vzhfen gstermekdedir.
14
Bursada Hdvendigr Cmii st kat medrese plm (I. C., 348. R.)
 Zten birok em reler onlarn ya hi kullanlmadn vey bir iki
sinin yle byle m teferrik ilere yaram olduunu gstermekde
dir. Namaz klm m dr ve klmmakdadr. O asl vazifesidir; mesele bu
odalarn mevcdiyetine bakarak sosyal ismini takdklar m aksadlann
galib, namaz ve ibdet faslnn m ahdud ve hatt rzi olduunu sy
leyenlerin ne kadar yanldn mhade ve tesbitdedir. Kullanlmak
imknndan uzak odalarla hangi sosyal hizmet grlr. Bunlar mak-
sad- mahsus damgasn tayan fikirlerdir.
Hdvendigr Cmii bu havada asl medrese ve odalar garbetin-
den baka aciblikleri de nefsinde cem etmidir. nnde iki katl re
vak, stnde m inre olmasa, daha ilk nazarda bu m stahkem bir i ka
ledir, hkm ne varlabilir. Drt eyvanl kadm Trk plnna yaslan
m yksek, yaln beden duvarlarnn saana yakn sralanm ufa
ck pencereler, sivri Osmanl kem eri ortasnda Akdeniz evresinde bol
bol rastlanan ikiz Roma tarz kemerler, Bizans palm etleriyle ssl
merm er silmeler, 3.0 m. yi aan kale misli duvarlar, bitmez tkenmez
mazgall dehlizler, orman andran kaln ahab gergiler vesir tu h af
lklar, bu cmiin salam ve mill bir m m r essa dayanm ayan maksad
ve ekil aktarm as olduunu gstermekdedir.
Altdaki drt byk pencere ile, iki yan kapnn, bu insan bunal
tan havadan cmii kurtarm ak iin, sonradan aldn da ilve etdik-
den sonra, unu da sylemek lzmdr ki, binnn kendinden evvelki
lere benzeyen taraf olmadn, kendinden sonra da ok byk fark
larla da olsa, yalnz ve yalnz iki kym etdr pmie zarar verebildiini
sylej^ebiliriz. O iki cmi de, hazra konma alkanlyle, lzumsuzlu
u anlalmaya vakit kalmadan bu odalar plnlarna, o da byk dei
ikliklere uratarak, sokan Bursa Yldrm ye Yeil Cmleridir. Amm
bu iki cmide odalar, gndz vey gece oturulabilecek hle getirilmi
ufack da olsa pencerelerle, ocak ve raflarla donatlm olduundan
haklarnda bir ie yarayabilir mzereti serdedilebilir. Fakat bu son iki
cmi, Orhan Cmiindeki kademe kademe yerlei hilfna, yine dz ve
sert duvarldr; boylar H dvendigra nazaran azaltlm olmakla be
rber, yine o te sr bk kalmdr.
Asl hayret edilecek nokta Osmanl m m rsinin bu zihniyetden
nasl birden syrlm olduudur.

FLBEDE HDVENDGR CM
(I. C., 295-303. s., 445-456. R.)

Filibenin Ulu Cmii, bahsettiim iz iki cmi plnndan baka bir

tutum dadr, n d e basit, ahab bir sundurm a revak, harm de drt aya
a oturan, bir dizide kubbe ve yanlarda er tavanl tonozdan m-
rekkebdir. Bu hliyle m stakbel Ulu Cmlerin ncsdr. Bundan
sonra, imdi tam m mevcd olmayan. Bursa ehdet Cmii iki ayak
stne oturan er yerine ikier kubbe ve tonozla rtl olmakla, o da
m ihrab ksm kntl, kanadl cmlerden Ulu Cmie bir yakla sa
ylabilir.

17
 Filibede Hdvendigr Cmii restitsyon pln (I. C., 454. R.)
18
 Nasl Bursa H dvendigr Cmiinde alt sra pencereler yoksa, bun
da da mevcd deildi; imdi altda bulunan 8 pencere ile yan kaplar
dan birisi sonradan almadr.
Bu altlk penceresi olmayan cmi yapm ak deti yalnz Hdvendi
gr devrine mahsusdur. Biri mlm Bursa Hdvendigr, kincisi bu,
ncs de ehdet Cmiidir. ehdet Cmiinde alt pencere olmad
n, yklm adan evvel harbe hlinde iken ekilen fotoraflanndan
anlyoruz. lk ikisine alt pencereler ve kaplar amak zarretinde ka
lnm fakat ehdet Cmiine hi bir zaman, yan ve ne altlk pence
re de almamdr.
Filibe Cmiinin minresi kble duvar iinde balayarak binnn
sol kesine oturm akda olup, ini ile mzeyyen pek gzel bir eserdir.

----------------------------------------------------- L
t 3.AA H* l444'.
T l '1 T " r ^ t

Mudurnu Yldrm Cmii plm (I. C., 566. R.) 19

 MUDURNUDA YILDIRIM CAMU
(L C., 344 - 354., 566 - 587. R.)

H arm i byltm ek ve girintisi, kmts olmayan, ak, toplu bir

sahn te min etm ek ihtiya ve dncesinin zorlamas altnda, Osman-
llar Filibe Cmiiyle ayaklara oturan adedi ok, fakat ufack kubbe
lerle, Ulu Cmi rneini denemilerse de, kubbenin oturabilecei ayak
larn kaln tutulm as m ecbriyeti o nlan bu tarza pek smdramam-
dr. Geriye bjoik kubbe yapm ak kalyordu; onun ilk denemesi de bu
M udurnu Cmiindedir. Cmi H dvendigr devrinde yaplm olmak
la berber, bnisi Yldrm Byeziddir. Bunu hemen bitiikdeki ha
mamda bulunan kitbe - vakfiye ak ak gstermekdedir. Cmi tek
byk kubbelidir; k u tru 20.0 m. yi bulur; nde l b ir revak vardr.
Bu byk kubbe duvarlara basar; duvarlar kalndr ve moloz ta-ile
dir leni olduka ibtididir. K ubbenin itm esinin te sirini azaltmak
iin beden duvarlar ok alak tutulm udur; cmi, hele hricden, ok
basH grnr, ieride ise bu byk kubbenin aa dk, ezici olma
mas iin, kk, kk, fakat akl almaz ustalkda, bz ayarlam alara
ba vurulm u, kubbe iden sanki havalandnlm dr. Bunlar tafsilin
yeri buras olmadndan, sylediklerimizle iktif ediyoruz. M inre
sonradan eklenjnidjr; cmiin b ir de medresesi varm; imdi mevcd
deildir.

BURSA ULU CAM

(L C., 401-418. s., 687-720. R.)

B ir ehirde Cum mescidi, yni cmi olarak ihtiy duyulan b

yk shay kaplam ak iin, 10 ksur m etrelik nisbeten ufak kubbelerle
ve ayaklarla yaplan Ulu Cmi eidinin en gzel byklerinden biri
dir. Ulu Cmi eidinin daha evvel btn slm mem leketlerinde devac
bulan tarz olduunu giride anlatmdk. Buradaki bakalk, Arab ve
Seluk cmlerinde ahb vey ta stunlara oturan ahab at yerine,
kubbenin ikme edilmi, olmasdr. Vk bu arada, bz cm lejde yer
yer kubbe ve tonoz konulduu, Nide ve Divriide olduu gibi, btn
sathn tonoz ve kubbelerle rtld de vkdir. Fakat bunlar b ir is-
tisn tekil eder ve bir slb tekl eylemez.

Osmanl slbu ise, birden, btn islna m em leketlerinde olanlar

dan bambaka, daha mtecnis ve yekpre bir tarz ile ie balam ve
Bursann O rhan ve H dvendigr Cmlerini yapmdf. Bu ta r i ko
lay b ir int usl tekl eylese de; shay byltm ek ve byk cm
ler yapm ak iin elverili deildir. A ynca girinti ve km tlar olmas
sebebiyle, tam kemle erimi, merkez b ir pln evsfn hiz deildir;
biraz uzunca devm etmi b ir ilk denemedir. H albuki Osmanl Devleti
nasl merkez b ir idre zihniyetiyle t rih sahnesine kdysa, bu eme-

20
linin m m rye aksetmemesi kbil deildi. Osmanl m m r slbu da
bunu aryordu ve kendi im kn ve kudretine dayanarak aradrm alara
giridi. te M udurnudaki tek byk kubbe, ite Filibedeki Ulu Cmi
ve bir bakm a B ursada ehdet ve Dimetokada ' elebi Cmleri.
Amm byk bir kubbeye yan eklem eler olmadan drt duvar stne
tek kubbe ile 3-4 b in .m etre m urabba b ir sahya eriilemez; Bu byk
lk iin 60 - 65 m. kutrunda kubbe ister. Byle bir kubbe de kof bir bo-
lukdan baka b ir ey deildir. Bu yan eklemelerin, yaplabilecei ve
byk shanm elde edilebilecei merkez plna intizren, Osmanl s
lbu bu Ulu Cmi nevni denemidir.

21
 Bursa Ulu Cmii Filibenin drt ayana karlk dokuz ayaa o tu
ran yirm i kubbeli, tam m en kesme tadan yaplm, yksek bedenli,
zengin ve ferah bir bindr. Plnna b ir de aydnlk feneri ve altnda
havuz eklenmidir. M uhteem bir tak kaps ve iki yan girii vardr.

M ihrab, 1854 zelzelesinden sonra ok boyal, renkli b ir hle sokul

mu olmakla berber, istalaktitli gzel bir eserdir. M inber hrikulde
oyma bir ahab iidir. Fotoraf kalemden daha beli bir ifdedir. Bu
fotoraf takriben 100 senelikdir; sonradan yzler, maalesef bir boya
tabakas ile rtlm dr.
ki m inresi de duvara oturmaz, yerden balar; h att birisi beden
duvarndan ayr durur. Dieri hricde altdan ve dhilde ortasndan
balayan iki yollu olup, iki mezzin birbirini grmeden kabilir. leri
de erefelide ve Edirne Sultan Selmdeki emslinin ilk rneidir.

h tiy ar bir kadnn bin shasmda kalan evinin yeri iin asrlar
boyu kir m uktaa verilmesi hakka riyetin parlak b ir hididir.
Bu Ulu Cmiin duvar yazlar yeni bir unsurdur. lerinde XVIII.
asrdan kalanlar vardr. 1854 zelzelesinde binnn birka kubbesi y-
klmd. B unlar tm r edilirken kasnaklarnda hricen bz ekil dei
iklikleri yaplmdr. Fotorafnda bu farklar bellidir. Bu arada i tez
ynt de pek irkin bir ekilde yenilenmi fakat yazlar efik Bey Ka-
dasker M ustafa zzet Efendi gibi byk stadlar tarafndan hi bo
zulmadan tm r edilmi ve yeni yeni ilveler yaplmdr.
M inrelerin klhlar kurun iken, XX. asr banda ta yaplmtr.
Ulu Cmi Tim urlenk tarafndan ahr hline getirilerek tahrb edil
mi. asl K aram anolu Mehmed Bey tarafndan, etrfm a odun yla
rak yaklmd. Bu tah ribt rtm ek iin yaplan svalar 1955 lerde s
klp yangnda kire hline gelen talar tek tek deidirilmi, yine yan
m olan tak kap yenilenmidir.
Bursa Ulu Cmii kendi eidi iinde en gzeli olmakla berber, Os
manlI mmrsi bu yolda pek fazla devm etmemi, Edirnede Eski C
mi ve en son Sofyada M ahmud Paa Cm lerinden sonra, bu nevi terk
edilip, yanlarn ilvesiyle geniletilmi merkez kubbeye geilmidir.

BURSA YILDIRIM CMtl

(I. C 419-440. s., 721 -757. R.)

Ulu Cmi gibi byk itin ile, zengin bir tutum la yaplm bir c-
midir. A rtk genileyen, byyen Osmanl Devletinin nma gre bir
mertebeye ulamtr. Plnna Orhan Cmiinden kk b ir medhl ey
vann ve imam ve mezzine mahsus ddan girilir iki hcreyi alm;
fakat asl bnyesini, beden duvarlarn, at rtsn ve drt oday
H dvendigr Cmiinden aktarm dr. M ihverde iki kubbe, birer yan
eyvan ve H dvendigrdan iki eksiiyle, drt oda, eyvanlar gzel ve

22
 ferah, odalar daha genidir; ne yapm ah ki gerideki odalarda hi pen
cere yokdur; sde birer nefeslik bacas glkle fark edilmekdedir. ik i
sindeki deliklere de pencere demek gdr. Sde eyvanlarda ve mihr-
bn iki yannda tam pencereler bulunm akdadr.
H dvendigrm bu cmie ilham menb olduunu her eyden ev
vel yan cebheler belli etmekdedir. Kale duvar gibi, dolu, yaln bir
cebhe, ortada tek bir pencere ile taklid grnden biraz syrlmakla
berber, saaa bitiik dizilmi bir sra delik iin bir isim bulm ak imkn
szdr.

L IH 1 491 ta f. M 1. wr J H1 L |. * J, 4H 1. L

It i 19
IIM
i

Bursa Yldrm Cmii plm (I. C., 721. R.)

 Anlalan H dvendigr Cmiinin st pencere dizisi bu cmii ya
panlarn holarna gitmi olmal ki, hem burada da tekrarlam lardr;
tekrarlam lardr amm, yaptklar sath bir dekordan ibret kalmd.
Zr aralklarn bir tutm ak iin olacak, delik-pencereler lzum olan
yerlere almam, drd ars^ duvarlara rastladndan, arkalar tkal
kalmd. Mdemki ieriye ziy vermeyecekdi, pencere niye yaplr?
Osmanl mmrsi, en samim bir davranla, gsterile hi alkas ol
m ayan sde ve vakur cm lerin ncs olan O rhan Cmiini, daha ilk
admnda m eydana kard hlde, H dvendigrda ve bunda, srf g
rn salayan unsurlara ba vuirmakdan kurtulam am dr. Hakk Os
manlI mm rsi zinciri, aradaki bu zayf binlar faslasndan syrlm,
ancak II. Sultan M urad cmleriyle kopuk halkalarn tamamlamdr.
Yldrm Cmiinin kusursuz intm a, pek tem iz yaplna, kesme
ta cebhelerine, nefs revkm a, hele hele, bu cmide hi bir evveliyt
olmadan birden bire kan Bursa kem erlerine, son derece mtensib
eyvanlarna ve onlarn kem erlerine baknca, yukarda serdedilen m
tlalar ehemmiyetsiz grnebilir; hakkatde de gz sklet veren ciheti
grmek istemez ve zihnen yok farzeder; gzel ve czib ta r a f a ' dnmek
iin can atar. F akat bu tenkidim iz Osmanl m m rsini anlam ak ve ge
irdii safhalar mukyeseli olarak birbirine balamak iin elzemdir.
K usuru grmek iyiyi tebrz etdirm ek iin zarrdir.
Hulsa edersek. Y ldrm Cmii, ok sert bir gvdeye geirilmi i
lemeli bir libasdr; yalnz gzel tarafn grme tem ylnde olana gv
deyi unutduruverir; bilhassa yepyeni bir bulu olan Bursa kemeri, i-
de, dda hemen alkay eker, fotoraf da bu hussiyetler grlr.
Binnn tahm, pek dikkatle ilenmi, kesme tadan yaplmdr;
bu cmide Bursa Kem eri denilen, koltuk silme ve sarkm alarna basan
bask kem er vey dz balklarla yaplm yeni tarz kem erler ilerinin
mjdecisi olmudur. I eyvanlar ve revak aklklar hep byle geil
midir. Tezynt da mkemmeldir. Fotorafn birindeki duvarn yz
n tu tan al hcre ve ocak yama buna bir misldir. Yalnz kalem
ssleri zelzeleden sonra, berbad b ir hle konmudur.
Cmiin iki m inresi vardr; fakat Uludadan inen sert lodos y
znden hi bir zaman tutdurulam am dr, m tem diyan yklmdr.

BURSA DEMRTA CMtl

(I. C., 387-392. s., 653-670. R.)

Bir orta kubbe, b ir m ihrab tonozu ve yanlarda medhalleri dar

dan olan uzunca iki tonoz hcreden ibret olan bu cmii, kanadlar tab
hne olarak kullanlabilecek vasfda olanlara misl olarak kaydediyo
ruz. Yoksa bin kesme ta ve tula ile yaplm ufak ve basit bir bin-
dr. Burada yan cenahlar mescid ksmndan az b ir m ikdar fazladr;
pencereleri bol hava ve ziyya akdr. imdi ocak grnm yor ise de,
bozulmu olmas pek m uhtem eldir, tm reti cmie bitiikdir. M inre ise
hem en hi grlmemi bir ekilde, alt ayak stne oturan b ir gvde-

24
den ibdet olup, m erdivenin alt ksm ahab ve eretidir. Bu dayama
ksmndan sonra helezon olan asl krgir m erdiven gelir. Bu da mina
reye mnsib bir yer kestirem em enin neticesi olup, H dvendigr C
miinde de bir emslini grdk.
Demirta Paanm muhteem bir hamam da yaknndadr.

25
 AMASYADA BAYEZD PAA CA m U
(2. C., 4-25. s., 1-37. R.)

K aleli ehirler um m iyetle btm - belde, zhir-i belde ismiyle iki

ye ayrlr. Sonra bu isim ler i kale vey i ehir ve varo isim lerini de
almdr. Yeil Irm an ikiye bld Amasyada bu tefrik daha briz-
lemi ve her vesikaya gemidir. t ehir iml, d belde cenub ke
narndadr; Byezid Paa Cmii, d ehirin de en ucunda, Sam sundan
gelip rma geen kprnn bandadr. Bu mevkiin intihbiyle uza
yan ehrin tam giride yaplan cmiin birok ihtiyc birden karla
mas dnlmdr. O rta sahnn yannda 4 oda olup, yan eyvan yok
dur; odalarn ikisi aydnlk, ocakl, rafl olup, ikm et artlarn hizdir.
Dier biri m utbah tertibtn, a ocan, su kp yerlerini hvi olup
bir ahab deme ile ayrlm iki katldr. Byle bir m atbah hi bir
cmide grlmemidir. Amm ondan da fazlas, bu m atbahn yannda
ve st kata kan m erdivenin altnda kazlan ufak bodrum a bir hel
yerledirilm i olmasdr.
Demek Y ldrm dan sonraki F etret devresinin hemen nihyetin
de, elebi S ultan M ehmede epey m ddet merkez vazifesini grm
olan ehre byk bir ikram yapp ihtiyalar karlanm ak istenmidir.
Tahmin olunaca zere o muzayakal zam anda hepsi ayr ayr kar
lanamayaca iin de, K aradeniz shilinden gelen yolun giriine bu top
lu heyet kondurulm udur. Yeni badan canlanan tze hkm eti kabl
etdirmek, m evcudiyetini gstermek iin de hi b ir itindan kanlma
m, revak kem erlerinden, kubbelerinden, tak kapdan balayarak, in
ce zarif rm iler, hendes gemeler, istalktitler mebzlen kullanlm-
dr. M ihrab ok mzeyyendir..
Tabhne odalarnn hcre ve ocak yamaklar, ondan 15 sene ev
vel yaplm olan Bursa Yldrm Cmiindekilere pek benzer. Bunda
da Y ldrm da olduu gibi, ufak bir yarm kat, minreye ulamay te
mn eder. M inre ykk idi (1968). Cmide kitbelerden baka, re vki n
saak silmesi altnda vakfiyesi yazldr. Cmiin bir hussiyeti daha,
ayn vakfiyenin rm an kar sahilinde yerli kayaya hakkedilmi ol
masdr. Bu cmiin birok m m r ve bin emini kitbelerde yazldr.
Birisi aslen aml olup, M erzifondaki medreseyi o, A nkaradaki K ara
cabey Cmiini olu yapmdr. ki evvelki bidede krm z renkli ta
larn da kullanlm olmasn, Sriyeden gelen bu m m rn tesrine
atfetm ek yerinde olur. Bu usl bundan byle b ir ok bidede muvaf
fakiyetle y er almdr. aml m m rn da Trk olmadn iddi etm ek
kbil deildir. Zten Sriye o srada M em lklular idreSinde idi ve 2,5
asrdr Seluklularn, idresinde bulunuyordu.' Bin Osmanl m m r
anlayndan hi amam, gzel b ir ilve olarak da krm z ta kul
lanma rn amdr.
26
 * 1A

Amasyada Byezid Paa Cmii plm (II. C., 2. R.)

27
 BURSADA YEL CAM
(IL C., 46 - 94. s., 72 - 152. R.)

Yeil Cmi, iftih ar ettiimiz, stne titrediim iz b it sanat eseri,

bir kuyum culuk hrikas, rengi, istifdeki henk ve m ahreti gz ka
m atrc olan bir mcevher. sterseniz buna berberce, bir prlantal,
ykutlu, zm rdi sorgu diyelim.
Yeil Cmii b ir yanyle t rf iin bu tebih pek uygun dse ge
rek. F akat m m ryi mevz alan bir eserde, bhusus bahis b ir cmi s
tne olursa, ehem m iyet verilecek taraflar nce, nisbet, tensb, k t
lelerin uyumas, hengi, vekar, sknu ve iinin da uygun dp
dmediidir. B ir sorgucun m cerred olarak ne kadar gzel olursa ol
sun, ilitirildii kavua yakmas, kavukla berber ban ve bedenin
mertebesini, nm, hviyetini ve hepsi berber, Shibin mnsn
tem sil etmesi gerekdir. Burada ba ve beden bin ise mn, cmiin
eik tandan balayarak sdelik iinde vekar ve ham et ifdesini ta
mas, bu yolla cmi olma hviyetini kabl ettirm esi, ilk grde o te -
siri brakm as, darda balayan bu czibenin, ieriye atlan ilk adm
dan tibren, eksilip oalmadan ayn mikyas dhilinde devm etm e
sidir.
Biz ise, cmii b ir kl olarak, ktle ve m im ri olarak anlatacak yer
de. tersinden, sorgucu ele alarak bahse girm eyi zarr bulduk. nk
bu cmiin hereyin stnde tu tulan yannn o olduu derhl sezilmek-
dedir. imdi sorgu nereye taklm dr? Yerine oturm u m udur? diye
aram aktayz. Kavuk, kisve ile bunlar tayan devletli tam bir kvam
ve uygunlukta olsayd, mesele yoktu; sorgu, tak, gelir yerini bulur ve
hepsi berber bir kl, tek bir vcd olurdu.
Yeil Cmide m m r bir btn olarak dnlm dr, denemez.
Bin iini dardan belli etmek, i bnyeyi hrice tarm ak ihm al edil
mi, kuvvet sse verilmidir. M ihverdeki ve yan eyvanlardaki ikier
kubbe dda grnrde, drt ke kubbe v ar m, yok mu? Anlalamaz,
yanlardaki pek dik aty delip geen iki eyvan kubbesi, sanki kay-
yormu gibi grlr. Bu dik atlarn m ihrab tarafnda ke bir
kalkanla bitmesi de, Osmanl m m rsinin hayt boyunca holanm ad
bir tutum dur. st ksmn alt tarafda dz b ir kideye salamca ayak
bastn grterm ek duiurken, iri balantlarla zorlama geiler yap
may, bu kuvvet ve m ethet m m rnin havsalas alamaz.

Bir*de giriin lo ve kasvetli olmas meselesi v a rd r ki, onu da sra -,

snda ele ahnz. Byle skntl yerler yapm ak da bize aykr der;
bunlar kiliselere mahsusdur.
H er eyden evvel cmiin oturtuluu arazye tam uygun mudur?
Bizce buna m sbet cevab vermek pek kbil deildir. Binya dorudan
doruya sokakdan girilmez; arka tarafdan avlu yan duvar boyunca ge-
ildikden sonra kapya dnlr. Byle yaplacana cmi geriye ekil
se, sokak nden geirilse idi, ehir ve bide daha kazanl kard.

28
 _ 1 2 J______ I ti I I4 I 172 ,___O L-

fA rt U U B W I-H W Ity W U

1* 1 m 11031 2 1M 1 2S1
1 ** 1
224 M 1 132 S7 57 130 1 SS 1 223 i MO1 24a M 24 1 11 1 21Q 1 BA 1
n a ia 30

Bursaa Yeil Cm zem in k^t pla fH . 73. R.)

Bu szler okuyanda, sanki mkemmeliyetin son haddine varm,

btn m eziyetleri cemetmi, kusursuz rnekleri, mesel XVI. asr c
mlerini nmfee alp ayn meziyetleri burada da arayp aramadmz,
bir zaman ve devir hatsna dp dmediimiz dncesini doura
bilir. Tab Ftih devrinden tibren olanlar zihinden geirmemeye
imkn yokdur. Fakat Yeil hakknda bu m tlalar serdetm ek iin el
li sene sonrasn l tutm aya lzm yoktur; zr Yeil Gmiden ev
velleri de vardr. B tn Osmanl m m rsinin kayna o sde, asl Or
han Cniinin koyduu usl ve ller ortada durm aktadr. Onda id
di yokdur amm, Osmanl m m rsinin ve m cerred olarak mmr
nin en son mertebede arayaca unsurlarn nvesi, ekirdei mev
cuddur.

29
 03
' S

T i l iU J lM H -I l C l T t m

Bursada Yeil mi birinci kat pln (II. C., 74. R.)

H er hlde o bide plak olduu iin ok hafife alnm olmal ki,

byle son derece ykl bir ss, lks ve gz kam atrclik slbu Yeil
Cmiin iine yalm, sorgu kavua oturtulam adan kalmdr.

30
 Bizim zerinde durduum uz cihet, nisbet ve henkden meydana
gelen asletin ihm l edilmesi ve tezyntn m m ryi ezecek derecede
tutulmu olmasdr. Bu tezyntn, O rhan Cmiinin, sath sath, kade
me kademe oturakl ykseliine uygun bir binaya tatbk edilmemesi
iiri bir sebeb yoktu.
Biz bu kadar jrkl sath sslemesinin yaplmasn, elebi Sultan
Mehmed devrinin, geirdii tehlikelerden kurtulm asnn, devleti yeni
den kurm asnn bir tazm nt, b ir kefreti olarak grrz. Devletin y
klmadn, var oldukdan baka, byle lkse sarfedecek bir kudrete
eriildiini btn leme ve m illete gstermek iin lzum grlm-
dr, deriz.
M mride zayf olan cihet ise, biraz evvel anlattm z Bursa H
dvendigr ve Yldrm Cmlerinin te srinden kurtulam am aktan olsa
gerektir.
Nitekim, ok gemeden bu aksak ta ra f farkedilmi ve kanadl c
mlerde de, mesel M urdiyelerden tibren yine topran iinden yk
seldii gzle grlen kademeli m m rye dnlmdr.
Yeil Cmi, bu kadar gsterili ve bu yzden herkes tarafndan a
knlk iinde seyir ve tem edilen, dillerde dolaan b ir bin olmasa
idi bu kadar sk bir tahlile tab tu tu lu r muydu? Byle b ir zahmete h-
cet kalmayacan okuyanlarn takdir edeceklerine eminiz. Gnl bu
m ertebe itin ile, emek ile yaplan b ir eserin sarkan bir taraf bulun
mamasn diliyor. Bu hicran ile yazlm satrlarn dier bir sebebi de,
OsmanlIlarn, istikblde o m m rnin hikas cmleri yapncaya ka
dar. ne safhalardan getiklerini, avlayc tuzaklar nasl atladklarn ve
karlarna byle b ir fettan km iken ona kaplm ayp kibar ve asl
dilddelerinden vazgemediklerini gstermekdir. Yeil Cmi o devrin,
siys ve rh buhranlarnn dourduu rz b ir mahsldr. Sonu gel
memi, zrriyet vermeden kalmdr.
***

Yeil esas itibariyle bir kanadl cmidir; Y ldnj Cmii plnn

yakndan andrr. O rta ksm ebd biraz daha byk, odalarn ikisi
hemen hemen ayn, ikisi daha kkdr; fazla olarak harm e asl rev-
nkn veren, ok ssl iki mezzin mahfili eyvan eklenmidir. Fakat
Yldrmn giriindeki ferahl, akl da bunda aram amaldr. Tak
kapdan girince, evvelkinde olduu gibi kendinizi harm in kucanda
bulamazsnz. K apdan sonra ok dar, duvarlar plak, kasvetli bir d eh
lize, det bir nartekse girilm ektedir; iki tarafda pencere iinden yu
karya kan m erdivenler vardr; stelik tepelerine kt Bizans balk
lar oturtulm u birer ift stn konmudur. Bunlar tammen yersiz,
mnsz eylerdir. Bu dehlizi Yeil Cmie yaktrm aya imkn ve ih
timl yokdur. Brakn ki daha ok basit de olsa hibir Osmanl cmiine
lyk grlemez; o derecede skntldr. Yeilin heyet-i ummiyesiyle
bir tezat hlindedir.
Amm, iki mezzin mahfili arasndaki eyvandan harm e bir kere gi
rildi mi, her noktas byk bir tin ile ilenmi, btn ve teferrt
cidden gzel bir ss tfn iinde bir aknlk geirmemek kbil deil

31
dir. Byle nefes kesen bir gzellii daha ilk admda grr grmez leb-
beyk der, ba keseriz. Edibne tbirim izle ll ve ebkem kalrz.
Amm bir de bunu bir btn olarak yuurup, iinden dn, d
ndan iini gsteren billr b ir kse iinde takdim ini yapmak vardr ki,
ite o insan vecd ve ak mertebesine ykseltir, ve gelip geici deil,
temelli, kararl bir kaynap (bir) olmaya yol aar.
Biz de Yeil Cmi iin diyoruz ki keke zarf da m azrfa yaklasa
ve yaksa, ne kadar drt ba m m r olurdu. Amm saf fakat lyisiz
mimari ile yetinilebilse ve bu tatm in hamlesi, onu baarabilmek kudre
tini doursa zten bu kadar ss akla gelmezdi. Ss, chz m m rnin can
kurtarandr.
**

Btn tezynt iini, iniler dhil, Ali bin lyas Ali ismindeki bir
Bursah sanatkr Mre etmidir; bu zt ir Lmi elebinin byk ba
basdr. Kalem tezynt, m lkrler, iniler, byk b ir henk iinde
dir. M ihrab sekisinin, yan eyvanlarn, odalarn duvarlar srasyla 3.50,
2.80, 2.10 m. irtifnda eitli inilerle kapldr. Mezzin m ahfilleri ve
ortalarndaki geid eyvan, tavanlar dhil, tam m en ini kaplamadr.
Yalnz birinci kubbenin duvarlar inisizdir; kesme tala braklmdr.

rtif 10.65 m. olan m ihrbn yamak istalktitleri, kum saatleri,

yazlan, kenar istalktitli kuaklar, silmeleri km ilen inidir. M ihrabda
eyh Sdinin Zlim bize zulm ettiini samr; halbuki biz atlattk; zu
lm halkas onun boynuna geti melindeki beyti yazhdr ki biz bu
nu, Topal Tim urun hiynet ve gurruna kar b ir meydan okuma ola
rak gryoruz ve cm iin bu kadar tantanal yaplm asnn sebeblerin-
den birini ifde ettiini zannediyoruz.
Birok kem er zengisi, takozu da ini istalktitle yaplm dr ve yi
ne tekm il ini kaplam alarn stlerinde, kem er aynalarnda yet ve ha
dsler ini ile yazlmdr; yazlarn ou tevki slbundadr; sls olan
la r da vardr.
iniden sonras ve kubbeler, dilimleri svama kalemle mzeyyendir.
Bunlardan duvar stndekilerin ou bozulmudur. Son zam anlarda bir
ksm m eydana kanlm dr amm, b ir btnlk gstermemektedir. Es
ki kalem ler dilim ler ve kubbelerde ve baklaval kuaklarda daha faz
ladr. Kalem ler ortasnda zam nndan kalma yazlar da vardr.
Byk eyvan kem erinde pek gzel al kabartm alar ve ivi balar
bulunm aktadr.
Biz de cmiin tutum una, in gayelerine uyarak, binay anlatmadan
tezynta giridik. H arm in ucunda olan drt odamn zam nnda ne m ak
satla yapldn bugn zh gtr. Bunlarn tabhne - tabhne hcre
leri olarak dnld anlalyor. Bu yolda mhim bir iki vesika da
vardr. Fakat yapldklarndan sonra bu vazifeyi gremeyecekleri de ay
n vesikalardan anlalyor. Bu odalann birer duvannda aldan yapl
m hcreler, raflar ve ortalarnda birer ocak bulunm aktadr. Raf ve hc-
relerin kullanlm olduunu gsterecek bir eskime almeti olmad gibi,

32
i

Bursa Ulu Cm minberinin 1880 senelerindeki resmi

36
Mudurnu Yldrm Cmii

Bursa Ulu Cmii

 . U-:; VU; 7.ZT.'!t*... UtljW

38 B u rsada Y ldrm Cmii yan odalarda hcre ve ocak tertb t

 Bursa Yldrm Cmii

B ursa Y ldrm Cmii m edhal st kubbesi ve B ursa kem erleri

 i I

40 B ursa D em irta Cmii m inresi

B ursa D em irta Cmii kubbesi

B ursa D em irta Cmii tafsilt

 A m asyada Byezid Paa Cmii n cebhesi

A m asyada B jczid Paa Cmii arka ve yan cebheleri 41

 m :

pmpTmr

irufvAt
te ir
!2H2!l:

wuiii

O ! ;
tj.<i
ntrir

il
nf.if
B ursada Yeil Cmi im l-i garb cebhesi (Y zlerin plakl, st pencerelerin
b irer delik gibi kalm as, kedeki eri fronton brizdir.)

B ursada Yeil Cm cenb-i garbi kesi (K em er yasdklar, birinci zengi talar

grlm ekdedir; en ucdaki ahniinlere ne ieriden, ne dardan km ak kbildir.
43
 B ursada Yeil Cmi

B u rsada Yeil C m nin m edrese ta rafm d an grn. (Yan tarafd ak i atlar

altm da kub b elerin gizlenm i olmas ve yan eyvan kubbesinin eri ve k ay ar gibi
44 duruu, kap nndeki paraollere o tu rtulan saak eklem esi.)
 b S i

B ursada O rhan Cm iinin 1880 senelerindeki resmi

Bursada O rhan Cmii m ihrab

 B u rsada H dvendigr Cmii

F ilibede H dvendigr Cmii arka ve yan yzleri

 i f

r s,,
 B u rsada Yeil Cmi mezzin m ahfili (B tn duvarlar, Bursa kemerleri
tav an lar, alnlklar, etraf erevesi tam m en inidir.)

46 B ursada Yeil Cmi H nkr M ahfili ve m ihrabn uzakdan grn

Yeil Cmi tak kapsnn sls ve kf yazlar, ke kum saati ve rm oym alar
B u rsada Yeil Cmi n cebhesinde d m ihrablar (Bir ta ra f rm inin
ilenm eden kald bellidir.)
ocaklarn hi kullanlmad ve ilerinde is izi bulunmayp, temiz sva
kaldn da sarhatle tesbt ettik. Yine de tbhne artn tam m en hazf
etmi olmamak iin, iml-i ark kesindeki odann harm den bir demir
parmaklk kap ile ayrld ve tam m atbah - im retin karsna ieriye
a almak iin bir d kap aldmda grlm ektedir. Bu kap da sonra
dan rlm ve duvar eski hline getirilmidir.
odaya dokunulmad halde yannda bir tek odann harm
den parm aklkla ayrlp tecrd edilmi olmas, drtden yalnz birinin
yle byle tbhne vazifesi grdgn belli etm ektedir. Netce olarak
bu odalar ne m aksatla yaplm ise yaplm, fakat ie yaram am ve
asl vazifesine, namaz shasna ide edilmidir. Essen bu tertib odal
cmler, yalnz be tne olup. Bursa gibi her t rl vsta ve imkn bol
olan bir ehirde yaplan nde, Hdvendigr, Yldrm ve Yeilde
odalar ya hi kullanlmam vey vazife gremeyecei hemen ortaya
kmdr. Yeni kurulm akta olan Amasyada ihtiya zerine, o da eh
rin uzak bir ucunda olan, Byezid Paada odalar vazife grmdr. Yi
ne yeni fethedilen bir beldede, skbde s Bey Cmiinde kullanldn
tahmin ederiz. Ekseriy dardan kaplar olan, Demirta Ali Paa gibi,
yanlarnda tonoz bulunanlar bu tasnife zaten girmez. Afyondaki Ge
dik Ahmet Paada, yanlar darya bakar, ieri ile hi alkas yokdur.
ki oda ve yan eyvanlar 32, 64 ve 24 er dilimli kubbeler ile rtl
dr; ikisi apraz tonozdur. Oda kubbeleri at ile gizlenmidir.
st katta, mezzin mahfili ve geid stnde birer oda ve son derece ^
mzeyyen bir hnkr mahfili vardr. Odalarn du v an inili, mahfil ise
sanki iniden oyulmu gibi, svama kaplainadr. Bu m ahfilin korkuluu
da tammen ini kafes olup, Konyadaki Shib At pencere ebekesinden
ok daha gzeldir.

Bu ikinci kat odalar da hangi vazife iin yaplmdr? Buna da tam

zh bulunamaz. Tekye, mahkeme, u, bu tefsirleri son zam anlarda ya
ktrlm eylerdir. Mahkeme kayd ve vakfiyelerde yokdur; hi bir
vesikada da gemez, B ursada b ir mahkeme vardr; kad orada oturur. O
da mlm, Ulu Cmi yanndadr. Kad nibleri de seyyardr; ii yerin
de grrler. Tekye isnd da glntr. Vakfiyede tekyeye ve herhangi
bir tarikata dir bir m bile yokdur. Hele ah zviyesi dncesi ta
mmen yersizdir. A hler esnaf ve sanatkrlardan ibret bir teekkl
dr; son derece mtevzi, m ahviyetkrdr. Byle mzeyyen, tantanal
binlar nerede? O nlar nerede?

Yeilin st katnda olan d ahniinlerin ikisi krdr; ancak daya

ma merdivenle klabilir; demek srf ss iin yaplmdr. Dier ikisi de
fuzlidir. ite bunlar da Yeil Cmiin, srf yle bir unsur ile cebhe ss
lensin diye yaplm zorlama ve ereti birer parasdr. Osmanl mimr-
si yersiz bir ivi bile akmaz.
Cmiin m inreleri yenidir; eskiler yklmdr. Bir asr evveline ka
dar hatt klhlar kurun idi; eski fotoraf bunu gsteriyor. Minrele
rin geilerini at m ertekleri arasndan yapm ak zorunda kalnmdu-.
En ulardaki lzmsuz mnsz kr ahniinler olmasa, ikinci katta du-

49
yar iinden me*diven yaplabilirdi. Bu A^azfenin dekora fed edilmesin
den baka b ir ey deildir.
Bhusus cmiin revk, elebi Sultan Mehmedin n denebilecek
veft yznden yaplam adan kalm, cebhe dnlen eklini alama-
mdr. Eer revak yaplsa idi, bu ahniinler btn btn rtlecek,
oradan ova seyredilir gibi, sm m ettedrik bir iddiaya da yer kalm aya
cakt Byle b ir dnceyi serdedeceklerin de kabileceini dnerek
ilve ediyoruz.
Cmiin n cebhesi gzel bir merm erle in olunmudur. Yanlar yi
ne m erm erdir; fakat cinsi daha aadr: stelik Parvillee ismindeki
Fransz m m n tm r esnsnda yan yzleri san bir badana ile kiilet-
midir.
Tak kap pek mzeyyendir; tarafl kitbe kap kemeri stnde
dir. Hac vaz Paa'm n bin emini vey m im ar sfat ile ismi de ora
dadr Pencerelerin etrf istalktitli, silm eli erevelerle donatlmdr.
F akat o ereveler yah ve ^rka cebhelerin plak, ezici arlm hi ha-
fifletm em idir Bu bo cebheleri koyduumuz- cenb-i garbi kesi fo
torafndan anlam ak kbildir.
Tak kapda, pencere aynalnnda, d m ihrablarda bol bol rm oy
m alar konmudur. Osmanl eserlerinde daha evvel tek tk rm tezy
n t kullanlmsa da, ilk def bu binda rm, det svama denecek de
receye kmtr.
Revak bitm eden kalmtr. H att i, tezynt bile elebinin veftn-
dan sene sonra tam am lanm tr. Revkn kem er balan ve 'yasdk-
lar bulunduu hlde, kem erlerin ilk zengi tandan sonrasna devm
edilmemi, stelik yerinde ilenen pencere tezynt ve yazlann b ir ta
dan dierine geerken b irer ucu yontulmu, sonlan noksan braklm dr.

EDRNEDE ESK i CAM

(H. C., 150-160. s., 246-258. R., IV. C., 897-898. s.)

Bursa Ulu Cmii rneinde, ok kubbeli b ir cmidir. Bursada 12

ayak stne, 20 kubbeli iken bu, 4 ayak ve 9 kubbelidir. B ursadakinden
15-20 sene snra yapld hlde int daha iptidadir. Yldrm eh-
zdelerinin saltanat mcdelesi srasnda Em r Sleym an tarafndan
balatld, Ms elebi tarafndan devm edildii rivyet edilir. Fakat
bitiren elebi Sultan Mehmeddir.
kapldr; asl minresi solda, m erdiveni kap aralndan bala
yp kan tek erefeli olandr. D uvar stne konmudur. ki erefelisi
sonradan ilve edilm itir ve bindan ayrdr. Bu ikinci m inrenin altn
da bir eme yaplm dr ki, eine baka b ir yerde tesdf edilemez. Gv
desinin kelerine yaplan acyip kabartm a stncuklar bu ikinci m in
reye iptidi bir m anzara verm ektedir. Kezlik kubbe- kasnaklannn d
arda yuvarlak olmas da ilk Osmanl devirlerine mahsus b ir tu tu m
dur. O rta kubbe sras yanlardan daha yksektir. K ubbeler iten krev

50
keliklere oturur. M ihrab ve m inber ok ince ilenmi mermerdendir.
F akat oym alarn ekilleri olduka iptididir. M ihrbn iinde ufack bir
i hcre daha vardr.
Cmiin ii XVIII. asra id sls celisi, tlik celisi yazlarla dona
tlm tr. Bu bakm dan B ursadakine ok benzer. Yazlarn mertebesi isa
B ursadakilere eriemez.
Bin km ilen iri kesme talarla yaplmdr. Evliy elebi, etrfm n
iek bahesi olduunu ve namaz klanlarn pencerelerden doluan ko
kularla kendilerinden getiklerini yazar. Cmiin mm r vey kalfas,
M udurnudaki cmii ve hamam, Boludaki hamam yapan mer bin b-
rhim dir. Cmi ok yangn ve zelzele geirmi, m teaddid def tm r
edilmidir. M inber ve m ihrab dah yanmdr.

1---- uj----1
Edirnede Eski Cm plm (II. C., 246. R.)

51
 DMETOKADA ELEB CAM
(IL C., 136-150. s., 218-245. R., IV. C., 898. s.)

imdilik Y unanistanm elinde kalan bu cmiin yan duvarlar saak

hizsna vard sralarda elebi Sultan Mehmed veft etmi ve int
yarm kalmdr. Koca pyitaht Bursadaki Yeil Cmi ile, Yeil Med-
resenin bana gelenler, bu m him biny da esirgememidir. Nasl, Ye
il Cmi revaksz kalm, tezynt sene sonra bitebilmi, medresenin
ise st kat hi yaplamam ise, bunun da kubbeleri balanamadan kal
m, at bile rtlverrnidir.
imdiki Dimetoka Cmiine girince gren gz bir acyiplik hisseder.
D duvarlarda bir gayritablik hissolunmaz. yzlerde stlerinde
yastik silmeleri bulunan alt kuvvetli plstr vardr; fakat bunlar orta
daki gayr- msv aralkl drt ayaa kar dmez. Cmi bu drt aya
a ve kubbe tayacak kalnlkda duvarlara m stenid doldurma ahab
kem erler stne oturan sivri bir ahab at ile rtldr.
A yaklar ne iin plstrlara kar tutulm am , duvarlar kubbe ta
yacak kadar kaln iken cmi at ile rtlm dr? Bu hareket tarz ta
b deildir. Bu sulin cevbn ancak son derece dikkatli b ir lye imkn
bulunca verm ek kbil oldu. Esas bnyeden olan, kble ve m ihrab duvar
larndaki drt plstrn arasnn msv iki kubbeye denk dt, yan
plstrlarn karsna konacak iki ayan da tam yerini bulm akta oldu
u meydana kmaktadr; yn mihverde ift kubbeli b ir cmi. Bu pln
da bize hi yabanc deildir. Bu cmiden 60 sene kadar evvel yaplan
Bursadaki ehdet Cmiinin (I. C., 267-275, 412. R.) eidir; asl garibi
i ebdn ikisinde tpk olmasdr. Yalnz Bursada duvarlar ince, Dime
tokada kalndr.
Bu sretle. her iki cmiin birbirini tekd ve itm am ettii grlmek
tedir. Bu da m ihverde ift kubbeli m tad cm lerin m ihrab ksm yan
larndaki boluklarn doldurulmas ve ikinci kubbenin duvara deil de
ayaa oturtulm as retiyle, ortada iki kubbe, yanlarda drt tonozla el
de edilen plndr. Bunun bz eleri de olmudur.
Dimetoka Bursa ehdet C m iinin plnda bir te k r n olmakla be
rber. hrc m m r bakm ndan ondan klliyen ayrlr. Dimetokada-
ki hametli cebheler, nefs bir kap tki, ok yerinde ta oymacl, is
talktitler, zengin yastklarla tam m en iri kesme talarla yaplm, b
yk m m r tutum unda bir cmidir.
M inre sa kededir. Aslnda tek erefeli iken, son 70 - 80 sene iin
de bir ikinci erefe ilve edilmitir.
Revk yklm dr vey Y unanllar ykm lardr. Zr yerini de
dkknlarla igal etmilerdir. Cmi ise rhetrk, harb, perian b ir hl
dedir; depo olarak kullanlyor. smen mslm an cem tinin elindedir;
flen Yunann tasallutundadr. Cmiin m m r vaz Paadr. Kitbe-
lerin birinde yazar.

52
Dimetokada elebi Sultan Mehmed Cmii restitsyon pln (II. C., 225. R.)

BURSADA MURADYE CAM

(II. C., 298-316. s., 527-561. R.)

ki kubbe ve iki yan eyvanla, ufak hizm et odalarndan meydana ge

len kanadl cm lerin balangc olan O rhan Cmii plm ndan b irer in
hiraf olan Bursa Hdvendigr, Yldrm ve Yeil Cmlerinden sonra
bu cmi aslna rc, ufak deiikliklerle O rhan plnna b ir dntr.
K ubbeler biraz daha byk, irtif daha fazla, hizm et odalar da dar

53
 1371
_ 163 . 262 X r 361
t 1 ^ i t

_
S

-
3
665 -
413 182 j. 21*)

Bursada Murdiye Cmii restitsyon pln (II. C., 531. R.)

ve uzun del, dort Koear, ve Kaplar dardandr, Tab b ir asr son

rann intcl da seviye kazanmtr. M urdiyede, O rhan Cmiin
deki arpklklara, gnyesizliklere pek rastlantiaz. Yalnz iki byk
kubbenin, bilhassa m ihrab stnn kelikleri irkin deneek kadar ip
tididir. Buna mukabil malkrlerin, tahta iiliklerinin ve hepsinden
fazla inilerinin letfetine doyum olmaz. M ihrab ksmnn etrf, kap,
son cem at pencere aynalar, nefs inilerle mzeyyendir. Son cemat
orta kubbesi de pek zengin istalktitlidr.

54
 Duvarlar moloz ta ve tula iledir. Minre solda duvarlar stn
dedir. Kaps dardadr. Merdiveni de helozon olarak 'balar, kinci
minre pek yenidir. XX. asr banda yaplmtr. Bu cmi, kaydettii
miz cmiin fuzl yan odalarm atarak hakikate dntr.

EDRNE MURDYE CMl

(II. C., 405-415. s., 706-723. R.)
[
Bu da iki yan eyvanl, ift kubbeli bir kanadl cmidir; hizmet oda
s dah yokdur. Bu rnekde olan cmlerde byk bir deiiklik yap
larak, mihrab ksmiyle, medhl ksm ayn seviyede tutulmudur. Hal
buki im diye kadar grdklerimizde 80 - 90 sm. seviye fark oluyordu.
Bu mkl tutum, kanadl cmler Ftih devri sonunda terkedilinceye
kadar, devm ettirilm i, yhud pek ufak bir seki yaplmdr.

Edirne Murdiye Cmii pln (II. C 707, R.)

55
 Cmi kmilen kesme tatandr. Fakat mevkii cb arzi kaymala-
rma, pek ok zelzelelere mrz kaldgmdan hemen hemen btn ceb
heler yeni batan yaplmdr. Kaps gzel bir sivri kemer iinde ista-
lktit yamakla yaplmdr. erefeli ve Ftih Cmlerinin kaplar
na rnek olmudur.
Bu cmiin ini mihrb hrikuldedir. istalktitli yamak ve etrai
suyu ve yazlar ile, en gzel ini mihrabdr dense hat edilmi olmaz.
Yeil Cmiindekinden daha kkse de renkleri ondan gzeldir. Etr-
fndaki mvi beyaz iniler, Osmanl inicilik sanatnda bir inklb ba
langc olmudur. Cmiin mhim bir hussiyeti de kalemleridir, ilk de
f 1930 da bir paras badana kaznarak meydana karlan bu kalem
tezynt, m aalesef svalar ksmen dkldnden tamamlanmamakda-
dr. Fakat son senelerde yaplan aramalar, serviler, dallar, yaz kuak
lan ile Karaca Bey ve Dvd Paa Cmlerindeki kalemlere rnek te
kil etmidir.
Bu kanadl cmler, Osmanlya kadar hep ok direkli olan cmler
den sonra, toplu, mtensib ve vsi, ak bir sahn tekil etm ekle ber
ber, bir mslman cmiinin istedii, arzlad son tarz- halle vara-
mamdr; fakat, iki Murdiye iin bu gyeye bir adm yaklamdr
denebilir.

EDRNEDE EREFEL CMi

(IL C., 422-461. s., 736 a. - 794. R.)

Osmanl mmrsinin dnm noktas olan bide budur. Araya ara

ya kendini bulan ikinci bir dny mmrsi yoktur. Osmanl mimrsi-
nin baard bu hamlenin erefeli Ftihsdr. Vk Dimetoka-
daki elebi Cmiinde, dolu ve boluklarn nisbeti, pencere tevzit, ay
dnlatma lsnn bulunmasyle Ftihnn Besm elesi ekilmidi; fa
kat 20 sene sonra bu dereceye varlacan tahmin gdr. Amm ne
de olsa bu bir Ftihdr; bununla hfz tamamlanm ve hfz olun
mu deildir. Hi bir mmrde olmayan bir hassa Osmanlda vardr.
O da her unsur, her para btnn bir zs olacak, tem elden bala-
yp zirveye k esnsnda, dierlerini bastracak, gzden silecek bir
nisbette olmayacakdr; ahika eserlerde bu elde edilmidir. Burada ise
henz o keml aranmamaldr. Amm bu eser yine de ok ey getir
mi, ok m eselenin balangcn gstermidir. Mesel pencere ebd ve
dizilerinin, yn dolu ve boluklarnn yerleri ve nisbetleri o kadar g
zel hlledilmidir ki, beden duvarnn, umm irtifa gre fazla oldu
unu gizleyebilmidir. nk pencereler birer mazgal deildir; i-d
m nsebetlerini tess eden uzv bir unsurdur. Bursa Hdvendigr C
miinin duvarna kale duvar diyoruz. nk mazgal m isullu delikler,
arl giderememidir; halbuki ikisi de ayn 16.0 m. irtifmdadr. Amm
Sleym niyenin 55.0 m. kubbe irtifm destekleyen duvar sdece 20.0
m dir. Ondan sonra sath sath, kademe kademe ykseli balar. Burada
16 m. den 29 a, orada 20 den 55 e kyor. Duvar irtif mtekbilen bit
miin % 55 ve % 35. Fark ok byk.

56
 Kezlik fotorafda belli oluyor, cmi harmi daha byk, son cem
at daha kkdr. Hakikat bunun aksidir. Son cemat byk tutulmu,
cmii ondan kk gstermenin doru olmayaca kavranmca, kble du
varna bitiik revak kemerleri ok yksek tutularak cmi daha geni gi
bi gsterilmidir. Mstakbel cmlerde harm, haremden yn avludan
daha byk olduu hlde bile, bu usle devm edilmidir.
Ve yine bu cmi adrvan avlusu unsurunu nih olarak mmrye
yerletirmidir. O zamana kadar, Manisadaki Ulu Cmi ve Selukdaki
s Bey cmlerine birer revakl avlu ilve edilmi ve cmlere bir
revnk verilmise de biri ahab sundurma, dieri yalnz tarafl ve
basit olduundan, erefelideki, adrvan avlularn mebde olarak
kabl etm ek m ecbriyetindeyiz.
Bu cmi adrvan avlusunun kble duvar kolunu daha ehemm iyetli
tutarak mstakbel cmlere rnek olmudur.

Edirne erefeli Cm restitsyon pln (II. C., 736. R.)

 erefeli, ism ini minresinden aln Bu minre de byle bir ada
yol aacak hametdedir; yerden ge lykdr; ne dense azdr; dier mi-
nreler de tek balarna birer bidedir. Burmal minrelerin en gzeli
buradakidir.
Cmiin orta byk kubbesi 24.0 m. kutrundadr; alt ke bir kas
nak ile iki byk ayak ve duvarlara oturur. Kasnak henz kemle er
memi ok iri istalktit ve bdemlel-den mrekkep bir kuaa oturur;
bdem ve istalktitlerin hatlar ve geileri ok serttir. Bu 24 m. lik
kubbeden 20 sene sonra Ftih Cmiinin 26.0 m. lik kubbesi yaplacakdr.
Biz bu sz kubbe bykl her eydir mnsna sylemiyoruz. bu
nu oturtmakdr. Yoksa erefeliden 60 sene evvel Mudurnuda 20 m.
lik kubbe yaplmd bile, istenen kadar byk kubbe yaplabilir. Bu
bir teknik ve ilim m eselesidir. Asl onun sanat ve mmr tarafdr.
Yanlarda biri dilim li dierleri dz drder orta byklkte kubbe
vardr. Onlarla byk kubbenin alt ke arasndaki sivri dilimleri ka
patmak iin alt ke kubbecikler yaplmak m ecbriyeti hsl olmudur.
Son cemate yuvarlak kubbe, apraz tonoz, tavanl tonoz kullanlmdr.
Direk aralarnda tenzre hi ehem m iyet verilmemidir; karlkl olan
larda 35 cm. e kadar fark vardr.
erefeli minrenin ayr yolu olup, mezzinler birbirini gr
meden erefelere kar. Cmiin ve adrvan avlusunun er kaps var
dr. Avluya ayrca cenb duvarnn alakta kalan kidesinden balamak
zere iki (ogrun) giri yaplmdr. Bunlardan biri burmal minreye
ularsa da, dieri, avlu kapsnn i tarafna kar, iten aynca girii
olan minreye kan haydi anlayalm, dieri neye yaplmdr? zhn
bulamyoruz. Bir ustalk gstermek arzsu mu? Bir ey denemez.
Mihrab ve minber ok sde yapmdr; mermerdendir. Essen bu
cmide birbirinden farkl tutum vardr; biri ok sde; sert, lyisiz,
erkeke bir bnye: iri ayaklar, kuvvetli kelikler, son cematte yma
mermer direkler, payandalar, harm ve avlunun yan kaplan, kuvvetli
silm eler vesire. Bir de bu bnyeyi, mmryi ezmiyen, fakat bu tutum
la muvz gitm eyen zarfette tezynt: Hrikulde pencere kapaklan,
kaplar ve son derece gzel, emslsiz kalem ileri. Kalem ilerini, avlu
kubbelerine bakarak sylyoruz. Zr zelzeleden sonra ieride eski ka
lem kalmamtr, ik i pencere aynasnda gzel ini yaz. Dierlerinde
aynalar kabartma tadr; onun iin bozumu da bu ikisi kalm deil
dir. ncs: Hem kuvvet ve metneti, -hem ss ve rengi .birletiren
minreler. Bunlar kendi balarna bir lemdir. Mstakil bir gzellii
vardr. Bu snftan yine kendi bana emslsiz bir eser de mermer tak
kap ve etrtmdaki kitbe ve yazlardr. Ftih Cmiinde de bir emsli
yaplmdr.
Fakat btn bu birbirine muvz yrm eyen ifde tarzlar sntm a-
dan birleebilmiler ve erefeli Cmii meydana getirmilerdir; ite
eser ortada.
Szlerimizi bitirmek iin binnn XVIII. asr ortasnda zelzeleden
ok m teessir olup drt minrenin, bir i kubbenin ve avlunun kble du
varna muttasl gzlerinden altsnn yklm as ve tmrinden bahset-

58
 Edirne U erefeli Cm restitsyon m akta (II. C., 737 b. R.)

mek gerekdir. ve iki erefeli minreler birinci erefe altna kadar y

klm ve yeniden yaplmdr. Yalnz bu am eliyeleri gsteren keiften
erefe altlarnn istalktit (m ukam as) h olduu anlalyor. Tmirde
bunlar halka halka yuvarlak sim itlerle basit ekilde yenienmidir. Gr
dnz makta ve pln eski hle gredir. Fakat gvdelerin st ksm, y
klmadan kalan altlar gibi, baklaval ve damal idi de, imdi olduu ve
hile tmirde dz yapld? Bulunan iki keifde buna dir saraht yok
dur. Dier iki minre saak seviyesine kadar yklp yeniden yaplmdr.
Yivli minre 1930 da daha alak olarak bir daha yapld idi.
Avlu kubbelerinden drd tavanl, biri apraz tonoz iken bunlar yu
varlak ve beyzi kubbe olarak ihy edilmidir.
 Vesikaya gre i tezyinat ve kalemler tammen yenilenmidir. Es
sen bugn grlen byk kubbe kasna tezynt st sval ahap bir
perde - cidarla rtlmd. 1930 da kan bakiyelerine gre tamamland,
yalnz yaz kuaklar baka yeni bir tmrde badana edilmidir. eride
grlen kalemler X V III asrdandr. Mihrab etrf ise bir rum usta ta
rafndan 1935 de srlen kerih renklerle berbd edilmidir.
adrvan avlu kubbelerinin tarafndaki kalemler ise mstesn g-
zellikdedir. Bunlar asllarndaki resimleri, ekilleri, yazlar bozulmam,
belki stlerinden bir fra geirilmidir. Yalnz bir kapnn kubbe etek
lerindeki kalemler bozulduundan XVIII. asrda yenilenmidir.

ANKARADA HACI BAYRAM VEL CM VE TRBES

(II. C 232-243. s., 391-411. R., IV. C., 893-897. s., 2 il. - 7 il. R.)

Buraya kadar grdmz cmiler hep kubbeli idi; kubbeler daha

bidevi olduklar ve II Sultan Murad devrine kadar olanlardan asli ek
lini tamam olarak muhfaza edebilen pek bulunmad iin, araya atl
cmi almadk. Fakat Ankarann Hac Bayram Vel Cmii ve Trbesi
koymadklarmzn hepsine bedeldir.

191 js ijji

917

A nkarada Hac B ayram V el C

restitsyon pln (giri ksm 1!
uzatlm adan ev v elk i hli (IV, C,,
 Hac Bayram Cmii Ankara K alesinin bir surunun hemen kenarma
yapld iin, Karaolandan gelip Sur inden D Kapya doru inen
yolu hem kesmemek, hem de biny kltmemek iin, birinci kat yo
lun stne tarlm ve altdan kemerli ve revakl bir geid yaplmdr.
Bu tarz um m iyet itibariyle ayn zamanda binya byk bir hareket
salamakdadr.
Ahab cmiin bir ev gibi scak hli, ona deiik bir mn vermek
dedir; bidevi olmaktan ziyde mnislik. Tabi ok direkli cmiler sah-
nn vahdetini silip gtrd iin, ayn tasnife giremez.
atl Ankara cmleri, bir ikisi hri, hep direksizdir. D manza
ralar bir eve benzer. Yaplar kerpitendir. Fakat ierideki gzel tezy
nt ve tatllk insan sarar.
Hac Bayram Cmii ise, dhili letfetinden baka, srl tula ile ya
plm, hareketli keler, at dalgalanmalar, dolu ve boluk nisbetleri
ile ayrca hrc bir gzel manzaraya shiptir.
Gayet ho bir ahap oyma minberi, btn Ankara cmlerinde oldu
u gibi tavana kadar dayanan m zeyyen al mihrab, Ankaradakilerin
hep birbirine benzer mihrablarmn en gsterili ve gzelidir. Bu cmi
in bilhassa byk tavann gbei, mahfilindeki tavan tezynt son de
rece czibdir. Cmiin XVIII. asrda tmr geirdii kitbelerinden re-
nilmekdedir. Bir de 1930 sralarnda yaplan byk tmirde, kemerleri
pencerelerle kapatlarak, geid shas cmie ilve olunmu, 1969- 197C
senelerinde de iml tarafna olduk^a byk bir ksm eklenerek harm
daha da bytlmdr. Cmiin bodrumunda Hac Bayram Velnin ve
halfesinin ilehneleri vardr.
Trbe cmiden sonra in edilmidir, n cebhesi mermerdir. Nefs
kaps Etnografya Mzesindedir. Kalemleri ok gzeldir.

BURSADA HAMZA BEY CMI

(III. C., 89-97. s., 146- 160. R.)

Yaptran Ftih devri kahraman emirlerinden olan Hamza Bey -

Hamza Paadr.
Bir kanadl cmidir; fakat Bursa M urdiyesindeki ufak hizmet oda
lar da terk edilmi, m ihverdeki iki kubbe ve yan eyvanlardan mrek
kep bir eser meydana getirilmidir. Bu aa yukar Edirne Murdiye
demekdir. Ondan fark 48.0 sm. lik bir seki ile mihrab ksmnn ayrl
m olmasdr. Cmi tula ve ta ile yaplmdr. Tezynt gzeldir; kub
be kelikleri hussiyet tar. Cebhedeki tula tezynt, Ftih devri Bur
sa cmlerinde grlenlerin muvaffak bir nmnesidir. Minre sonra
dan eklenmidir. Bu cmiin bir ucunda Hamza Bey ilesinin, avluda
kendisinin ve torunu Kk Mustafa Paanm, trbeleri vardr. Med
rese ve imreti mahvolmudur.
Bu cmi iin pln koymaya lzm grmedik; ufak farklarla Edirne
Murdiye ile karlatrlabilir.
dtan grnmeyen pek ufak bir kubbeciin gmld vkdir. Rev-
kn aln muhakkak ykseke kalkan duvardr. Bu duvarlar da binbir
ekilde tula ve ta oyunlaryle sslenmidir. Araya tek tk ini sokul
duuna da rastlanr. Bu cmiler kubbeleri 5.5 - 6.5, 6.5 - 8.5 ve 10.0 m. ye
kadar olan kk, orta, byk boylara ayrlr. l^bbeler en ok bak-
laval kuaa basar. nt um m iyetle tuladan, sralar ve ara bes
lemeleri moloz tayledir.
Ftih devrine mensup olan Ba brhim Cmii byk boydur. s
telik bir adrvan avlusu vardr. Bu avlu cmiden az sonra, fakat yi
ne bn tarafndan, ilve edilmi ve birzaman revak nleri kapatlarak
Medrese eklinde kullanlmdr. B ztn cmiinden baka mektep, ha
mam ve han, bir baka cmii daha vardr. Cmiindeki ahap minber
pek ltfdir. Mihrab epeyce bozulmudur.

BURSADA STT HTN MESCDl

(III. C., 103- 107. s., 170- 176. R.)

Bu mescidin kubbesi. Ba brhim Cmiinden az kkdr. Fakat

tula tezynt clib-i dikkatdir. Gayet ltif, yksek bir mihrab vardr.
Fazla olarak cmiin yanndaki sbyan mektebi, yklmadan kalmdr.
Elimize bundan daha eski mektep nmnesi gememidir. Bir ak ey
van ile 5.0 m. lik bir dershneden mrekkepdir.
Cmii yaptran Oru B eyin kz, Zanos Paann zevcesi Sitti H-
tndur. Balkesirde de hayrt vardr.

Bursada Sitt Htn Cmii plm (III. C., 170. R.)

63
 STANBULDA MAHMUD PAA CMtt
(IIL C., 443 - 45L s., 695-704. R.)

Mahmud Paa, ilk Eyb Cmiinden sonra, stanbulun en eski c

mileri ndendir. Esas itibriyle bir kanadl cmidir; bununla berber,
umm bir tedkk sonunda grlr ki, Bursa rnekleri aynen tekrar
olunmam, plnda yenilikler yaplm, bireyler aranmak istenmi,
amm, ak, berrak bir tarz- hlle vanlamamdr. Ortada, mihverde,
bycek bir ift kubbe vardr; bu kubbeler altna yalnz bu cmide bu
lunan bir giri dehlizi zerindeki geni kemerden geilir. Bu orta ktle
asl namaz klnan yerdir; bu belli. Fakat yanlarndaki dapdarack, kas
vetli geit stndeki er kubbe nedir? Bir tabhne hcresi mi? Ola-

_ 26_ ^ 3 ^ 1 0 8 ^ ^ _______ 402___________________________ 2 6 ^ .

 i

Edirnede Eski Cm

E dirnede Eski Cm i grn 65

 fT
t:

D im etokada elebi Sultan M ehm ed Cmii yan cebhesi

66
 Bursada M urdiye Cmii vfc.si'

irne Murdiye Cmii arka cebhesi

68 Bursada M urdiye Cmii kaps
Bursada Y eil Cm kap st tafsilt
znik Y eil Cmi arka cebhesi
Edirne erefeli Cm, yan ve arka cebheleri 69
i.
 3 '

Edirne erefeli Cm pencere kapaklarm dan 71

 *1' s

A nkarada Hac Bayram Cmii

Ankarada Hac Bayram Cmii, st m ahfilde taban gbei

maz. Kapal' deildir, nleri kemer, aralar kemerdir; ocak yokdur. Med
rese odas? Ona da mahal yok; cmiin az uzanda tam tertibatl bir
medresesi vardr. Bunlar askda kalan, (yersiz) yerlerdir.
ndeki kapkaranlk dehlize bir mn, bir kym et vermek kbil de
ildir. Gzlerin ikisi yirm i drder dilim li kubbe, biri zengin istalktit
li tonozla kapldr. Amm, grnmedikden sonra bu ssleri neye yap
mlardr? Demekden insan kendini alamaz. Karanlk bir dehliz, h,
smme hi, kilise narteksi ile ayn kasvette. Ularda da yerden yk
sek iki hizmet odas. Bu yanlarda ve ndeki II kubbeli yerden ie ya
rayacak bu iki odadr.
Mmud Paa Cmiinin grn iin sylenecek sz, yanlarn or
ta kUeden biraz alak dmesidir; onlar ufak bir miktar daha yksek
tutulsa idi, iyi nisbetler elde edilmi bulunurdu. Her hl ve krda Bur
sada i mmryi gizleyen yola gidilm edii de phesizdir. Bu orta kt
lenin yksek tutuluu, stanbuldaki Murad Paa Cmiinde daha da b
rizdir. Zten ondan sonra bu kanadl pln hemen hemen terkedilmi,
Afyondaki Gedik Ahmed Paa ve skp s Bey Cmlerinden sonra
artk yaplmaz olmudur. Bu son ikisinde nisbetler pek gzel ve kv-
rakdr.
Mahmud P.a Cmiinin tak kaps pek ltfdir. Cmi zelzele ve yan
gnlardan harb olduundan, III. Sultan Osman zamnnda, btn du
var kaplamalar, pencere kemerleri deitirilip, sakatlanan mermer di-
rekle;i yenilenm eyerek kaln birer kfeki gmlekle kaplandndan, hep
si yeni olan mmr aksam hakknda fazla bir ey sylenemez.
Bu cmiin gediini kapatan Mahmud Paann sonradan yaplan tr
besidir; gzleri o eker. leride greceiz.

STANBULDA FTH CMH

(IIL C., 356-387. s., 567-603. R.)

Bir Bursa, bir Edirne tarz vardr; bir de stanbul Ftih Cmiinin
ilk yaps. stanbulun ve sonra devletin btn topraklarnda yaplanla
rn anas olmudur. Artk, o buda mil i sahnn yekprelii, h
ricin, dhilin karlkl birbirine ayna olmas, umm nisbetler, dolu ve
boluklarn uygunluu, sath sath, kademe kademe ykselmeler, beden
duvarnn kubbeye gre tutulmas, Osmanl mmrsinde szlm, tor
tudan arnm naslar gibi olacaktr. Istanbuldakilerin hepsi de, Afyon
un Gedik Ahmed Paas, Amasyann, Edirnenin Byezidi, Selim iyesi,
skbn Mustafa Paas, hep bu usle uymudur; yle kalmdr. C
mi byk bir manzmenin merkezidir. 108500 m* zerine yaplan bu
mmr toplulukda, her unsuru son derece gzel tevz edilmi olan man-
zmede, bir byk cmi, 16 medrese, bir ifhne, bir tbhne, ilk mek-
teb, ktbhne, muvakkthne, imret ve kervansaray vardr.

73
 stanbulda Ftih Cmii restitsyon pln (tereddde m ahal brakm ayan
rakam l, ll vesika ve resim lere nazaran) (III. C., 578. R.)

74
 Yukarda Ftih Cmiinin ilk yaps dedik, cmi XVIII. asrn ortala
rnda zelzele yznden yklm, harm ksm yeniden yaplmdr; es
kiden kalan adrvan avlusunun tamm, tak kap ve mihrab ile, min
relerin ilk erefeye kadar olan ksmlardr. Biz eski biny, llerini
ak ak gsteren pek ok vesikalardan istifde ile yaplan bir resti
tsyon plnyle tantma m ecbriyetideyiz. Bu restitsyon plnnda te
reddde mahl yokdur. Boy lleri aynen vesikalarda yazl olduu gi
bi, intla te yd edilmidir. Ortadaki iri iki stn da avluda gml
dururken llmdr.
Buna nazaran cmi 26.0 m. lik bir merkez kubbe ile, nde bir ya
rm, yanlarda erden alt kubbe ile rtldr.ki fil aya ve iki b
yk granit diree oturur. adrvan avlusu aynen durmakdadr; kezlik
tak kap da, ilk yapdandr; Edirnedeki erefelidekine ok benzer.
Sivri bir kemer altndaki Bursa kemeri ve ok zengin istalktitle ya
plan yaman altnda kitbeler vardr. Bu kitbelerin metni stanbul
Fethinin mnev ve m ill sebeblerini if etmekde ve kl ile alndn
bildirmekdedir. Yazlar Ali Sfye iddir.
Mihrab da biraz sivri nisbetde, fakat yine de gzeldir; istalktitleri
mkemmeldir. adrvan avlusunun kble duvarna bitiik revk Sley-
mniye ve Selim iyeye esas olmudur. Avlu, ok kunt ve sde, hriku
lde nisbetlere mlikdir. Avlu n kaps, dolu, bo nisbetleri, yan ka
plar ve umm nisbet ve tutumu ile mstakbelin adrvan avlusuna
rnek olmudur. Avlu cebhesinde yeil stne kakma mermer Ftih
Sresi ve i yzde yalnz iki paras kalm olan ini yetelkrs lev
halar da emslsizdir. adrvan da hussiyet tar.
Bu eski yapnn kusuru minrelerinin tek erefeli olmasdr. Drt
minre olsun denemez; o bir istein, hevesin mahsldr. Fakat bu
kubbe irtifma nazaran iki erefe lzm gibi gelmekdedir.
III. Sultan Mustafa zamnnda yaplan harm, eskisinden pek az
ufakdr. Bu yeni bin, ayn pdih devrinde yaplan Lleli ve Ayazma
Cmleri gibi, nisbetsiz birer rokoko slbunda deildir. Sanki Ftih
Sultan Mehmede hrmeten eski slba yaknlamay vazfe bilmiler
dir. Yalnz asrlk arada yaplan seltin cmlerinin drt fil ayana
oturan plnn tatbk ederek bu noktada inhirf etmilerdir. Minre
lerin iki erefeli yaplmas XIX. asr sonundadr.

STANBULDA DAVUD PAA CMtt

(III. C., 327 - 334. s., 534- 543. R.)

imdiye kadar gzden geirdiimiz cmlerden baka bir tutumda

ve ilk def tatbk edilen bir plndadr; stanbulda Sultan Selm ve Edir
nede Byezid Cmleri buna benzer. Ortada 18.0 m. lik bir tek ana
kubbe ve yanlarda birer medhl eyvanyla berber birer odadan m-
rekkebdir. Bu odalarn harmle muvassalas ancak pencerelerdendir; ki
Sultan Selm ve Byezidde de byledir. Kubbe gayet iri. sert grn
l kat kat istalktitli m zeyyen krev keliklere oturur. Mihrab bir

75
yarm kubbe ile rtl, be ke bir knt iindedir; ve gzel istalk
titli bir yama vardr. Minber mermerden, fakat basitdir; kubbe etek
leri yaprak srasyle duvardan aynlm dr. Revak gayet yksek ve ge
nidir. 1854de Bursay tahrb eden zelzele esnsnda yklm idi; son
zamanlarda yeniden yaplmdr. Minre de ayn zelzeleden hasar gr-
md. imdiki eskisinden incedir. Yan odalarda ocak ve hcreler var
dr. Bunlara medhl tekl eden kubbeli eyvanlar iki tarafda bir deildir.

-2 ^

stanbulda Davud Paa Cmii restitsyon plm (III. C., 534. R.)

76
 Bu cmiin en yn taraf duvarlarn kalem tezyntdr. Edirne Mu
rdiye ve Karaca Bey Cmlerine pek benzer. Serviler, hurma aala-
n ve frdolay cmii dolaan kiremit sls celisi ve kf hatla yazlm
kuaklardr. Bunlar Rif Evrdnn tekrndr. Bn Dervi Dvd Pa
anm Rifden olduuna bir iretdir. Binnn grn hametlidir ve
pek tesrlidir. Yalnz biraz alak dmekde, bu yzden saaa kadar
fazla boluk kalmakda ise de kubbenin hrikulde oturtuluu gz do-
yurmakda ve bu noksanlardan dikkati ekmekdedir.

STANBULDA YATAAN CAMI

(IIL C., 519-531. s., 813-828. R.)

Bursa ve Edirnedekilerin hilfna, Ftih devrinde Istanbulda yaplan

cmlerin % 7 0 i atldr. nki ehir acele, pek acele cmie muhtad;
kubbeli cmlerin inlarndaki yavalk, bir tarafdas da yksek olan
mliyetlerinin ksa zaman iinde tedrikindeki glk, bu mecbriyeti
dourmudu. Bir kere byle balannca da, herkese kolay gelen ve artk
atl mahalle cmleri ehir ananesi hline gelmidir.

stanbulda Yataan Cmii plm (III. C., 813. R.)

77
 Bu cmler, ki yalnz Ftih devrinde 150 kadardr, yangnlarda ve
birz da zelzelelerde harb olmu, o da tavan mstesn, asl eklini mu
hfaza eden bu bir teki kalmdr.
Erikapdan Balata inen vd iine skm bulunan bu cmii g
rnce, emslinin, ne kadar gzel olaca suli derhl hatra gelir. a
tldr amm, grlmemi bir yumuaklk ve scaklk gz doldurur. Bil
lr bir kap gibi aydnlk bir sahn, hrikulde ahap parmaklklar, ba
balar, m erdivenin ahap kemerli geidleri, direk balklar, byk kap
da istalktitli sve koltuklan, kemer aynalar, rm pskller, st mah
filde ahap atl etek (lmbiri) ve bunun yalboya kalemi, girite ah
ap cidarlar, Bursa kemerleri, gzel minber, emslsiz bir henk iinde
dir. Bol ve b5Tk pencerelerin etrfnda al ubuklar ve zarf kalem
ler, istalktitli mtensib mihrab. Daha fazla saymaya ne lzm var?
Bu kadar gzellik bir arada zor toplanr.
Pencere kanadlan ve kap da ok gzeldir. Maalesef tavan bozulmu,
ortaya konduu iin, manzaraya keder veren iki ahap direk stne otur
mu, pasal bir tavan yaplmdr. Kalem renkleri olduka kendini mu
hfaza etmekle berber, ahap ksmlar kat kat boya altnda ezilmekde-
dir. Resimlerde bile bu hl seziliyor.
Cmi, o devirde ihtiyc karlamak iin, iki katl ahap bir son ce
mat mahalliyle, krgir harmden mrekkepdir. Krgir ksm grlme
mi bir ey deildir. Fakat ahap son cemat mahallinin, kli kapla
mas tam bir Trk ii olduu gibi, alt kat giriinin iki tarafndak ahap
Bursa kemerleri ve st katdaki pencere alt etei bu cmie has zar-
fetler ve hussiyetler arasndadr. Dikine ahap kaplama byle binla-
rn tmrinde nmne olacak bir unsurdur.
Ve dnmel iki bu cmii basit bir adam, topu llyas yaptrmdr.

AFYONDA GEDK AHMED PAA CAMI

(III. C., 1 -16. s., 1 - 23. R.)

stanbul cmleri takmn bir arada tutmak iin Davud Paay bu

Gedik Ahmed Paadan evvele aldk. Aslnda bu daha evveldir; Dvud
Paa, Ftih devrinin en sonundadr. Her iki cmi yan ekleri olan kanadl
neviden olduklar hlde, ikisinde de daha evvelki benzerlerindeki mah
zurlarn izlesine uralmdr. ikisinde de odalarn harmle alkas ke
silmi, medhalleri darya atlm ve plna bir bakalk verilmidir. B
hususta Davud Paa daha mterakk ve matlba daha yakn bir bulu-
dur; onun iin, stanbulu bir arada toplamak endesi olmasa, evvel
bunu, sonra Davud Paay sraya korduk.
Bu Gedik Ahmed Paa Cmiinde vk yine mihverde ift kubbe tek-
rarlanmdr amm, mihrab kubbesinin duvarlar iki yan eyvanla geni
letilmi, bu sretle, hi phesiz ide bir ferhlk temn edilmi bulun-
makdadr. Cmiin ustalar, her hlde esasl bir mmr fikir salbetine
ship olmallar ki, yaptklar bu ufak bir geniletm enin umm grn-

78
e aksini, ona kazandraca mhim destei de sezmiler ve ona gre
tertibat alarak, elhak muvaffak olmulardr. Zra cmi harmi yksek
endaml olduundan yan odalar alak debilir ve mihrab knts siv r i
bir burun gibi kalrd. Bursa kanadl cmilerindeki, Orhan ve Murdi-
yeler dhil, en zayf noktalardan birisi de bu idi. Yan eyvancklar bu
cmide boluu doldurduu gibi, stelik yan odalardan birazck daha
yksek tutulan seviyesi ile de, son derece henkli bir kademeleme h
sl etmidir. Essen byk kubbelerin dardan birbirine bal ikinci
kasnaklar da bu kademelemenin son merhalesini tekl etmekdedir;
btn bunlar, birbirini tamamlayan llerin gzel nisbetiyle, tam bir
henk iindedir. Revkn son derece kuvvetli oluu da hi aksamayan
bir mmr vetiredir. Buna ilve olarak, bir hatvesi ta, biri patlcan
rengi ini ile yaplan emslsiz minre, bu cmie byk mmr vasfn

A fyon da G edik A hm ed Paa Cmii pln (III. C., I. R.)

79
teredddsz, mnkaasz kazandrr. Bu hususlar fotoraflar sadkat
le gsterir.
Cmiin ii de ok mtensibdir. Artk iki kubbe arasndaki kemer
ayrc bir eyvan gibi grlmez; kemer hemen hemen kubbe zengisiyle
birdir; aaya sarkmaz. ki kubbe arasnda seki de yokdur; dz ayak-
dr Mihrab iki renk ta srasyle yaplm nefs bir eserdir; minber s
de mermerden ve mtensibdir. Birinci kubbe altnda ok geni ve yk
sek iki hcre bulunmakdadr. Tak kapnn istalktitli yama, yan hc
releri, kum saatleri birer bidedir. Kapnn iinde, knt hlinde bir
kemer ve zerinde hat ve iek tezynt vardr. Yama da al is-
talktitdir.
Bu cmiin kalemleri emslinin en gzellerindendir. Kemer balar,
ara kemerin alt ve aln, krev msellesler son derece ho rm, hat!
kalemler, sls celisi ve kf yazlarla mzeyyendir. Pencere kapaklar
Ftih devrinin hussiyetini tar. 1935 - 1940 arasnda Evkaf Mdr-i
Ummsi olan zt, evvelce Afyonda vllik yapdndan, bu cmie pek
ok lizm et etmi, mkemmel tmr ettirmidir. Cebhede deimemi ta
braklmam, ahap ileri mkemmel tmr edilmi, kalemlerin stn
den, hi bozmadan yeni ve aslna uygun renkler geirilmidir.
Mmfih arada, zamnm zihniyetine uymak tvizi de verilmi, ya
plan tahta secdelikler cmiin iine, mslman mbedine uymayan bir
hava sokmudur.

SKBDE S BEY CM
(IV. C., 868-875. s., 1287- 1295. R.)

Kanadl cmi evsfndadr. Yan odalarna dardan girilebildii gi

bi, ieriden de geid vardr. Sahn dz ayakdr, seki yokdur. Bundaki
hussiyet sol taraf odalarnn birine, kubbeden aa tutulmu, tavany-
le berber, ayr bir blmeden geilmesidir. O takdirde iinde blnt
yaplan oda tecrd edilmi olmakdadr. Bu odann bir matbah olmas pek
mmkndr; oca ve darya kaps olmas bu dnceyi tekd eder.
Cmi tula ta sralaryle yaplmdr. Beden alak tutulmamdr; m i
nre de mtensibdir. Merdiveni yan kapal son cemat yerinin duva
rndan balayp sa kede minrenin altna kadar uzanr. Revk, iri
pahl, balklar, pah bitimleri istalktitli drt ke yma tadan di
reklere oturur.
skb yeni alnm bir ehir olduundan, byle imretli bir cmie
ihtiya duyulmu olabilir. Zten alkanln o kuvvetli zorlamas, ste
lik yaplndaki kolaylk bu nevi cmleri srp getirmi, fakat cmi
den tam isteneni vermedii iin de terk edilmidir. te bu s Bey C
mii Ftih devri nihyetinde yapldkdan sonra, bir daha ayn plna d-
nlmemidir. s Bey Cmii kanadl rnein sonuncusudur.
* * *

80
 12,40

270 92 .104 . 26
j- t
t 1 I

y
7

i /

646

S6 . 361
- ^ 1 1 1

0 1 7 3 15 E.H .A
* lT

skbde s B ey Cmii plm (IV. C., 1287. R.)

Bu bendde 250 senelik bir devirdeki cmlerden, sdece 24 tnesini

zh etmi bulunuyoruz. Bu aded de 2.5 asrlk zamanda yaplan cm
lerin ancak yzde dr. Osmanl mmrsinde, mn ve vazifesine en
uygun yaplan ve en nde tutulan bin nevi cmidir. Seluklularn
hanlar nde tutmalar gibi. Osmarlar, btn slm devletleri ve m il
letleri iinde, cmii mmrnin mihrk yapmlar ve cmii hakkaten
mnev seviyesine ulatrmlardr. Bu 24 cmii bidev saltn cm
lerden intihb etdik; bu arada, asl hviyetlerini, kyfetlerini pek mu
hfaza etmemee mahkm olan krgir duvarl, ahab atl olanlardan
ancak bir tne aldk. Ufak hacimli bir el kitabnda daha fazlasna yer
olamazd. Amm atllardan baka kubbeli olanlarda da daha ne ok e
killer, ne tarzlar vardr; bylece bilinmesi lzmdr. Ihtissa saplnca,
bunlar drd cildden tkb kaabildir. Mesel drt duvar, tek kubbe olan
lar vardr ki, ilk bakda ehemm iyetsiz saylabilir, duvarlar stne ite

81
bir kubbe oturtulmudur, geelim; dncesinde olanlar kabilir. Ne
edelim ki tek kubbeli cmler berceste bir msradr; sehl-i mmtendir.
O duvarlarn boyu, posu, dolu ksmlar, pencere ebd yerinde ve kub
benin uzv bir ekilde bu duvarlarn tamamlaycs olmas lzmdr. A y
rca, bu kitabda kaydetmediimiz 20.0 m. lik byk bir kubbe ile t
Hdvendigr zamn gibi ok balanglarda yaplan Mudurnu Cmii
nin kubbesinin gzel bastn ve bu kadar geni bir akla ramen
duvarlarn ona uyacak bir endamda ve tutumda olduunu kim syleye
bilir? Sylenemez; zr bu cihetler o cmide aksakdr. Duvarlar m te
nsib olmas hlinde de, mesel o istikbldeki sral pencerelerin en
gzel nisbetlerini meydana koyan kym etli Gebze Orhan Cmiine ve
bedenine, st yass kubbesinin yakdn iddi kaabil midir? Tek kub
be diyip gememelidir; o mmrnin elifbsdr. Biz tek kubbelilerden
yalnz iki aded ile iktif etdik.
Osmanl isminin azametine hrmeten biz mebdei Erturul Gz ile
bir tutduk ve 1230 dan baladk; Ftih devrinin sonu olan 1481 e kadar
geldik. Flyatda bu mebde 1339 dur. Yn Bursadaki Orhan Cmiinin
in trihidir. Binenaleyh bu devirde her yla den in taktini he-
sablarken, cmi adedini 251 deil, 142 seneye taksim lzmdr. Bu cihe
ti de belirtmek lzmdr.
OsmanlIlar dier slm m illetlerinden baka trl ve mnsna da
ha uygun cmler yapmlardr.Amm o merhaleye varmak iin bir asr
dan fazla abalamlardr; hem de ilk yaplar Orhan Cmiinde, varl
mas gaye olan tarz- hllerin hemen hepsini kefetdikleri hlde. Ondan
sonra hrici miller, ihtiam ve ss hevesleri yoldan saptrm ve Ftih
Cmiini beklemek lzm gelmidir.
lk bidev bin olan kanadl tarzn cmie en uygun ekil olduu
sylenemez. Fakat o da bir safha olmudur. Gye toplu bir harm yap-
makdr, denebilir; ok direkli cmler de, evreleri tibriyle toplu ise
de. direklerin her biri i vuzuh ve berrakla ve grne birer darbe
tekl eder. Bu sebeble ilk toplu harmler ehdet, Dimetoka ve e-
refelidir. te ondan sonradr ki, Ftih Cmiinin yekpreliine varld.

Bu 2.5 asrlk devirde birbirine deimez bir isbetle oturmayan un

sur minrelerdir; aralarnda hrikulde olanlar vardr; amm bunu sa
a, sola m, yerden balama m, duvar stne mi konacakdr? Esas bi-
n'ya gre hadleri, kmedleri ne olacakdr? Bunlar nih cevbn bul-
mamdr. Bunu bu devirde yaplan erefelinin emsli dnyda bu
lunmayan minrelerine ramen sylyoruz. nk onlar, biny eze
cek dehetde, eki ta byklnde birer prlantadr. Minre aln sec
deye varacak mminleri dvet eder; vazifesi oraya kadardr. Asl olan
secdeghdr; mezzin, imam bastramaz; minre de cmii ezmemelidir.
Eer Ftih minreleri iki erefeli olsa idi, onun lsn de orada
bulduk, derdik.

82
 II. MEDRESELER

ZNKDE GZ SLEYMAN PAA MEDRESES

(I. C 172 - 178. s., 239 - 252. R.)

OsmanlIlardan elde kalan ilk medrese budur; hricen gayri munta

zam moloz tayle, avlu yznde kaba yonma, yle byle dzgn ta
ve 2-3 sra tula ile yaplmdr. Toplama olan stnlarn kimisi ksa,
kimisi uzundur. Altlarna yerine gre ta takozlar sktrlmdr. Ba
lklar, kelerinde birer yaprak olan basit eylerdir. st huss kubbe
kiremidiyle rtldr. Bu kadar basit ve toplama malzeme ile ve ace
mice bir iilikle yaplmdr, amm, bu medresede mmr vardr. Hem
de on sene evvelki perian hline ramen bu tehisi koymakda tered
dd etmeyiz. imdi tmr grm olduu duyulmakdadr. Kim bilir da
ha ne kadar kvraklk ve czibe kazanmdr. Medrese 11 hcre ile bir
kapal dershneden mrekkepdir; ok ho bir tertb ile mderris oda
sndan dershneye ayr bir aralkla girilebilir. Bu sretle mderris ta
lebelerin kapsndan gemeye mecbr kalmaz. Odasndan kp doru ye
rine oturabilir. Bu tertibe baka medresede rastlanmad.

znikde S leym an Paa M edresesi restitsyon pln (I. C., 240. R.)

83
 Medresenin taraf hcre bir taraf ihta duvardr. XIV. asr or
talarnda yaplan bu ak avlulu medrese tertibi OsmanlIlarda sonuna
kadar devm etmidir. Bu da trih seyir icbdr. yle ki: Eer Os
manlIlarda cmi, medrese, han, hamam gibi mmr nevilerine bir sra
numaras verilse, XV. asra kadar cmi en geride kalrd. Zr Seluk
lular cmlere fazla ehem m iyet vermeyip, Arab, Byk Selk ve di
er mslman memleketlerindeki ok direkli cmlerden baka bir tar
z pek aramamlar, ona mukbil zikrolunan dier nevileri olduka i
lem iler ve daha mtekmil bir hle getirmilerdir. Binenaleyh med
reselerde istenilen evsaf aa yukar tahakkuk etdirilmidi. OsmanlI
lar medreseyi harclem bir hle sokup aded tibriyle pek ok miktar
yapmlardr. Osmanllara kadar, mmr nevilerinin ba olmas lzm
cmiin ihml edilip stnde aratrmalar yaplmamas, hika bir ter
kibe varlamamas anlalr ey deildir. Cenb- Hak bu ite m uvaf
fakiyeti OsmanlIlara nasb etmidir.
BURSAA YILDIRIM MEDRESES
(I. C., 447 - 454. s., 761 - 780. R.)

Bursa Yldrm Cmiinden epeyce alak bir arziye uzunlamasna

yaplm 20 hcre ve byk eyvanl bir ak dershneden meydana gel
midir.
Uzun tutulm ayp emsli gibi eni boyuna yakn yaplsa idi, toprak
ok dik olduundan byk istinad duvarlar kard. Cmiin st bana
yaplsa bu mahzur kalkard amm oras, mutasavver olduu vakfiyeden
anlalan, ikinci medreseye ayrlm olsa gerekdir. Vakfiyede tasavvur
edilen bu ikinci medrese yaplmadan kalmdr. Bu uzunlamasna pln
emsli arasnda tekdir. Hcre adedi de 20 olduuna gre, nevinin en b
yklerindendir. Hcreler birer tlib-i ilme tahsis edilmidir; lleri u y
gundur; her odada ocak ve hcreler vardr. n cebhe kesme tadan, yan
lar tula ve tadandr. Pencerelerde tula-ta tezynt bulunmakdadr.
Medresenin dershne n tammen ak byk bir eyvandr. Bursada
souklar az saylmaz. Bu ak yerde kn nasl ders yaplrd? Bir mese-
ledir. Bursada ak eyvan bununla kalmamdr; tne daha vardr.
Artk souk olunca, ebd daha byk olan n odalara sm idn ka
bl etmek lzmdr.
BURSA DRFSI
(L C., 454-461., 781 -792. R.)

Yldrm Cmiinden epeyce uzakda m eyilli bir arzide uzunlamas

na bir bindr. 21 hasta hcresi, medhalin sanda iki gzl bir matbah,
solunda bir eczhne ve en dibde 2 tabib odas, bir yemekhneden m-
rekkebdir. Hcreler saa sola kademe kademe yerletirilmidir. Hizmet
ve idre odalarn birer ucda tutabilmek ve hastalar iki tarafdan gre
bilmek iin bu tertibe mracaat edilmi olsa gerekdir. Yoksa yan ta
raflara doru yayp drt ke bir plna ulamak kbildi.
imdi harbe hlinde olan bu bindan fotoraf koymak faydaszdr
Eldeki ilk Osmanl hastahnesi olduundan bir plnn koymakla iktif
ediyoruz.
84
Bursada Y ldrm M edresesi plm (I. C., 762. R.)
86
 MERZFONDA ELEB SULTAN MEHMED MEDRESES
(II. C., 185- 190. s., 311-323. R.)

Bu medresenin revk kemerleri ayn aklkda olmayp iki mihver

stnde sivri kemerli drt geni eyvan ve kelerde birer ufak kemerle
yaplmdr. Bu yzden bir bakalk gsterdii gibi, dershne evsfnda
olan geni odalar da tek deil tr. Bunlar eyvanlarn gerisindedir.
Drdnc eyvan giriten hemen sonradr. Tlib-i ilim hcreleri 20 aded-
dir. Osmanl medresesinin ilk gzel nmnelerindendir. Revak ayakla
r, kemer balar ve aynalar, tak kap, muntazam gzel kesme tala ya-
plmdr. Tak kapnn yan hcreleri, yama biraz toka bir slbda
tutulmudur. Fakat pek gzel ve henkliidr. Revak kemerlerinde, tak
kap kemerinde ve onun eyvannn ufk sralarnda krmz ve beyaz

87
iki renk ta kullanlmdr; bir tarafyle Sriye yaplarn andrr. M
m n da, Amasyadaki Byezid Paa Cmiini yapan aml Eb Bekir
Mehmeddir. Fakat Sriye kokusu burada durur; dier aksm tammen
OsmanlIdr. Kemer nisbetleri, yan pencere takm lan, kubbelerin bak-
laval kuaklar kusursuz, noksansz Osmanldr. ki renk ta da hi s
rtmam, umum ile mkemmel kaynamdr. n cebheden tak kap
nn iki taraf moloz tayle iken, yan yzlerde tula sralar ilve edil
midir.

BURSADA YEL MEDRESE

(IL C., 94-99. s., 155- 166. R.)

Osmanl devrinde medreseler um m iyet zere tek katldr. Bu Y e -,

Medrese ift kat olarak yaplmaya balanm, hatt vakfiyesine 30
talebe iin kayd konduuna gre, 30 hcre tasavvur edilmi demekdir.
Fakat Yeil Cmi ve Dimetoka Cmii bahislerinde anlatld zere e
lebi Sultan Mehmedin veft etm esiyle st kat yaplamadan kalmdr.
ki kat dnld iin alt katn yksek dmemesi lzm gelirdi; bu
nun iin de odalar kubbe yerine daha alak olan tonozla rtlm, iki
kata gre yksek tutulan ak eyvanl dershnenin yars sipsivri, bo
lukta kalan bir vaziyet almdr. ki geni merdiven imdi tammen
lzmsuz bulunmakdadr. Cebhelerde de katn bir tamamlan, bir sa
a yokdur; plstrlar ireti ireti ahab balklarla at damlalna sap-
lanmakdadr. Fotoraflarda vaziyet akdr. Bu gn medrese bir ak
eyvan dershne, bir kapal dershne - mderris odas, 13 hcre, bir he
l gz ve iki ak yan eyvandan mrekkebdir. stnde 13 hcrenin, iki
eyvan hel ve medhalin stne de birerden drt hcre geleceine gre,
17 oda daha meydana kacak, yeknu 30 edecekdir. Eksik kalmasndan
dolay medrese at ile rtlvermidir. Bin tula ve tala yaplmdr.
Direk balklan oradan buradan toplanmdr. Kk eyvanlardan bi
rinin tonozunun dz tavan yirmi dilimli bir yldz etrafnda nefs r-
mlerle, tonozun yanlar da mvi - beyaz para inilerle kaplanmdr.
Yakn vakte kadar bin Arkeoloji Mzesi olarak kullanlyordu. A l
laha kr imdi kurtulmudur.

BURSA MURADYE MEDRESES

(II. C., 316-320. s., 564-571. R.)

Ak eyvan dershneli, 14 hcreli geni, ferah bir medresedir. Med-

hale yakn iki araln hel olmas muhtemeldir. Tula ve moloz ta ile
yaplmdr. Medhal derin bir eyvan iindedir. Revkn giriine kar
iki stnu mermer, kalan tuladandr. Dershne eyvannda duvarn 2.5
m. si ini kapl imi; yer yer paralar kalmdr; kubbesi sekiz ke bir
kasnaa oturur; serpa istalktitli kelikleri, yaprakl gzel kubbe ete
i vardr.

88
B ursada Hamza B ey Cmii

Bursada Ba brhim Cmii

89
 stanbulda Ftih C m iinin ilk yapdan kalan adrvan A vlusu cebhesi ve
90 tak kaps
 -

il^'-iV.l: Av,

ktanbulda F t i h C m i i n i n stanbulda Ftih C m iinin tak kaps

adrvan A v l u s u n d a s t u n bal

91
 stanbulda D avud Paa Cmii arka cebhesi ve trbe

92
stanbulda Y ataan Cmii

stanbulda Yataan Cmii ii 93

94 stanbulda Yataan Cmii parm aklk babalarndan
 sk b de s B ey Cmii

skbde s Bey Cmii revak direi

Edirne erefeli Cm penceresinde ini (M ukabilindeki pencerede baka
renklerle tekrarlannudr.)
stanbulda Ftih C m iinin bugnk hli
Edirne M urdiye Cmii ini m ihrab
B ursada Yeil Cm H n k r M ahfili
Bursa Y eil M edrese pln
(II. C., 153. R.)

us |54s i 7 o U < o |. ti l s 4 i l l s U l s j [ 2 5o|sij72 [ [ U l u 100 u|2 [s sk z ^-T

T I K^
S 6 Vr
i 56S272
r r515S
r r m^ ^l u l 176 --
\ v \ 116 L l - #
r-- 179
#--^S S1
# W0
17 02 OO 1731

EDRNEDE PEYKLER MEDRESES

(IIL C., 225-231. s., 391 -399. R.)
Biri ak eyvanl, biri kapal iki dershneli, 18 hcreli bir medrese
dir. Ftih Sultan Mehmedin hizsndadr. Duvarlar kesme tadan ya-
plmdr. Revkn stnlar mermer, balklar baklavaldr. Sepet kul
puna benzeyen kemerlerine, stn aralklar msv olmadndan, ye
rine gre sehim verilmidir. Bursa kemerine yaklaanlar da vardr. K e
mer talar iki renkdir. Hcre kubbelerinin kelikleri ho bir tenevv
gsterih Kaps dilimli bir yanm kubbedir. Bu nevi dilimli kubbelerin
ok gzelleri Top Kap Saraynda, Davud Paa Cmiinde kullanlmdr

97
 Bursa M urdiye M edresesi plm (II. C., 564. R.)

STANBULDA FTH MEDRESELER

(IIL C., 387-39L s., 605-619. R.)

Ftih Cmii bahsinde bildirdiimiz zere, Ftih Medreseleri sekiz

Semniye ve sekiz Tetimme olmak zere 16 adeddir. Bunlar da, devlet
siysetine iret olarak, cenubdakiler Akdeniz, imldekiler Karadeniz is
mini alrlar. Sekiz Semniye Drlfnn, arkalarndaki sekiz Tetimme
orta tahsil makammdadr. Semniyelerde mderris unvnm almak b
yk bir erefdi; nk oraya ancak lyk olanlar alnrd.

98
 101^^ sir '-a
. ,
nWm


^->,1'sf^-rtiy-si-yta Wun V
Edirne P eyk ler M edresesi pln (III. C., 391. R.)

Sem niye Medi^selerine Akdeniz ve Karadeniz unvanlarna ek ola

rak, Ba Kurunlu, ifte, Ayak Kurunlu isim leriyle de ayrdedilirdi.
Beheri 19 hcre, bir ufak ak eyvan, byk bir dershne, bir guslh-
ne ve hel gz, dershne nnde bir giri revkndan mrekkebdi. Du
varlar muntazam kaba yonma tala, revak kemerleri ve aynalar tula
ve tala, ayaklar kesme tala yaplmdr. Her odada ocak, darya pen
cere, lambalklar, hcreler bulunur. Odalar 3.5 m. den biraz fazladr;
ke hcreler daha da bykdr. Bu medreseler, teferrut farkyle, B
yezid ve Sleym niye Medreselerine l ve rnek olmudur.

99
 Ftih Ba Kurunlu Medresesi plm (III. C., 605. R.) den bir ke
100
 III. TEKYE z a v i y e l e r

BURSA YENlEHRNDE PUSTN - PU ZAVYE - TEKYES

(I. C., 208-216. s., 299-309. R.)

Tekyeler Kadiri, Rif, Yesev, Nakibend, Halvet ve bunlardan

ufak deiikliklerle tefrik edilen, Sad, zel vesire ile M evlevlie men-
sub bir ahsn etrfnda ayn tarke mensub dervilerin bz gnlerde
yn icr etdikleri, ir zamanlarda namaz klp sohbet meclisleri kur
duklar binlardr. Orhan Gz zamnnda yaplan bu tekye, nevinin
OsmanlIlardan ele geen ilk nmne olmakdadr. Ufak bir medhal ey
vannn karsnda olduka geni, aydnlanm, mihrb olan bir tevhid-
hne, solunda gyet zengin bir baklaval kuaa oturtulmu kubbeli bir
eyh makm, sada daha basit, fakat daha geni bir dervi odas bu-
lunmakdadr.
Bu tam teekkll bir tekyedir ve vazifesine uygun bir plndadr.
Balangcnda hangi tarikate mensb olduu katyetle mlm bulunma
makla berber, Yesev vey Shreverd olmas, yapld devir nazar-
tibre alnrsa, muhtem el grlebilir. Sonradan bir aralk Bektye
gemidir, ki bir ok tekyelerin trihinde bu deiiklie rastlanr. Tek
ye nin tamiyesi olduka zengindi; Ramazan ve Kandil gnleri iin ay
rca tahsst aynlm dr. Buna bakarak, dervilerden mad misfirle-
rin yedirilip iirilmesi de hesba katlmdr, denilebilir.
Soldaki odada duvarlar gnyesiz ve birbirine gayr- msvdr. Or
han Cmiinden balayarak, o devrin bir ok binsnda bu gnyesizlie
rastlanr. Tevhidhne dzgndr. Sa odaya ylan ey yznden fo
toraf almak mmkn olmad idi. Semhne ve eyh odasnn iine ka
sabann su sarnlar yapldndan, bin epeyce harb bulunmakda idi.

Bursa Yeniehirinde Pustin P Zviyesi pln (I. C., 299. R.)

101
 AM ASYADA YAKUB PAA TEKYES
(II. C., 26-33. s., 39-51. R.)

Amasya Saraymn bulunduu Yukar Pirler semtinde, Halvet ta

rkine mahsus bir tekyedir. Bir tevhdhne, bir eyh odas, bir byk
mescid, bir trbe, 12 dervi hcresinden mrekkebdir. Tevldhne ve
eyh odas ve trbe bir tarafda, dierleri karsnda olmak zere, hepsi
bir dehliz stnde toplanmdr. Araznin sert m eylinden dolay yukar
ya gelen hcreler ve mescid dierlerinden bir metre daha yksek tutul
mudur.
Bu pln bir tekye iin en uygun bir tarz- haldir. Hcrelerin hepsin
de birer ocak, kandillik, raflar ve pencere bulunmakdadr.
Bin en basit malzemeden, srf moloz tandan yaplmdr. Amm
tesri unutulamayacak hareketli bir mmrsi vardr. Fotoraflar here-
yi gstermekdedir.

Amasyada Ykub Paa Tekyesi plm (II. C., 39. R.)

102
 IV. m a r e t l e r

ZNKDE NLFER HATN MARET

(L C 320-328. s., 496-526. R.)
Bir cmiin eklemesi olmayarak, srf imret - ziyfethne maksady
la yaplan bir mmr nevidir. Bunda bin mihverini aa yukan kb-
leye dorultmak bile dnlmemidir. stikmet kbleye amuddur; y
ni kble mihverde deildir. Yana bir mihrab konmu ise de, her yerde,
her cins binda, trbede, medresede, mektebde, yer yerde zten mihrab
eksik midir?
Bin ilk bakda, emslini grdmz ift kubbeli cmleri and
rr. Ancak ikinci kubbenin yerine, bir kemerle ikiye ayrlm iki gz
den beherine ufak iki kubbe oturtulmudur. Tezynt stdnedir. Yan
daki iki matbah mahallinde iki pencere, bir ocak ve kubbelerinin yan
kemerleri alnna geni bir nefeslik almdr. Revkn orta gznn
yanlarna gotik ayaklarna benzer, tula stnelerden mrekkeb ayak
lar yaplmdr. Ke ayaklar gnye biimindedir. Bunlarn aralarnda-
kiler, istalktit balkl mermer stunlardr. Btn bu birbirinden farkl
ayaklar, stunlar, revak kubbe ve tonozlar ve binnn kademe kademe
toplan stdnedir.
 V. HANLAR

BURSADA EMR HANI

(L C., 96-lOL s., 114-120. R.)

Seluklu devrinin ehir ii hanlarndan nmne pek kalmamdr.

Seluklularn, meskn yerlerin seyrek, mesfelerin uzun olduu ark ta
raflarnn derbendlerinde, geid yerlerinde yapdklar, ok mzeyyen,
pek aal, gsterili kervansaraylar mlmdur.
OsmanlIlar ilk zamanlarda, daha ziyde ehirlerde, ahin, mahzen
leri olan ve binenaleyh kervansaray vazifesini de gren, st katnda
gecelemeye ve al-veri yapma imknn da temn edecek iki katl tic
ret hanlar yapmlardr. Bunlar, intnda hi bir mblagaya, gste

104 Bursada Emr Ham restitsyon plm (I. C., 114. R.)

i
rie kaplmadan, salam, kunt, kullanl, geni odal, avlusu hann b
yklne uygun bir genilik ve ferahlktadr. Bu tutum ve l, yal
nz ehir hanlar iin deil, kasaba ve ehir aralar uzun olan yerlerde,
sonralar Hac yolunda, yapdklar kervansaraylar iin de vriddir. Me
sel bir orduyu iine alabilecek Ulu Kla vey bir kasaba bykln
deki Payas Sokollu Kervansaraylarnda bir damla yaldz bulamazsnz.
Zten ss mmrnin dman deil midir? stelik da bandaki ker
vansarayda yeri ne?
Bu Orhan Gz yaps Emr Ham, Osmanl ehir tesslerinden eli
mize geen ilk nmnedir. Altta 36 mahzen, bir ufak ahr, stte 38 oda
bulunmakdadr. Revak ayaklar altta kesme ta, stte tula - tadr. Ke
mer aynalar da yledir.
Hann ahr yerine Ulu Cmiin ark minresinin bir ksm girmidir.
Bin pek ok yangn, zelzele geirmi, ierisi tufeyli binlarla boulmu,
tannmaz hle gelmidi. 1956 yangnndan sonra, btn btn harb ol
mu, mikdarca pek ok olan oda shipleri, devletin de irdyla, arala
rnda anlaarak tmr etdirmiler, pek ho ve bakml hle getirmiler
dir. Hele imdi ortada havuzu, bakml bahesiyle det bir ikmet yeri
tesri brakmakdadr.

STANBULDA KRK HANI

(IV. C., 580-589. s., 875-887. R.)

Ftih devrinde iki avlulu hanlarn yaplmasna balanmdr. Bun

larda ahr ve byk mahzenlere mahsus bir ufak, biri de, dkknlar ve
stlerinde* i yeri ve ikmet odalarn hv bir byk avlu bulunmak-
dadr. Krk Han da bunlardan biridir. Yalnz birinci avlu ve onun
bir ahr bulunsa idi, yukar da gsterdiimiz Emr Han tertibinde, fa
kat daha by olurdu.
Krk Hann Sadrzam Mahny^d Paa yaptrm, sonradan Aya-
sofya vakfna intikal etmidir. Bu hann birinci avlusu, yine iki avlulu
olan ayn ztn bins, Bursadaki Fidan Hanyle hi farksz ayn l
dedir. Oda adedi ayndr. Yalnz ikinci avlular deiikdir. stanbul-
dakinde sokaklara uymak mecbriyetiyle, bu avlunun kolu arpk
tr. Bursa Fidan Hannm ikinci avlusu tammen ortadan kalkmdr.
Yalnz hududlar mlmdur.
Krk Hannda fazla olarak epeyce bodrum vardr; fakat onlar da
ok tahribat grdnden lmek hemen hemen imknszdr. Birinci av
lu birok ilvelerle gizlenmi ise de, asln ve eklini muhfaza etmek
dedir. kinci avluya gelince, bir fotoraf alnamayacak derecedeki bin
larla dolmudur. Ke tarafnda 4-5 katl byk hanlar, avlu ortasnda
iki katl birok binlar vardr. Kitabda hava fotoraf (IV. C., 879. R.)
bu hli gstermekdedir Birinci avluda, imdi ticretgh olarak kullan
lan fevkn cmi, Ftih devri riclinden Hac Kke iddir.

105
106
 ORTAKY (NEGL)DE KARACA BEY KERVANSARAYI
(IV. C., 830-833. s., 1227- 1232. R.)

Yanlar kervanclarn ikmetine, ortas bineklerine ve develerine ve

ir hayvanlara ayrlm orta byklkde bir kervansaraydr. imdi ok
harb vaziyetdedir. Yeri negl kasabasnn yaknndadr ve bir kervan
uradr. Bunun hussiyeti, aras bo ift kat tonozla kapl olmasdr.
Alttaki tonozlarn aras doldurulup aknt verileceine, byle bir ift ci
darla meylin temni, gzel bir buludur. st tonoz scak - soua kar
da biny korur.

C Ta

'1^;

(
G-
TT rr

X 2 3 4 5
-S-
1227. R. : tnel Orta Kyde Karaca Bey Kervansaray pln

Orta K y de Karaca B ey Kervansaray plm ve m akta (IV . C., 1228. R.)

 VI. HAMAMLAR

BURSADA ORHAN GAZ FTE HAMAMI

(I. C., 111-116. s., 131-136. R.)

Bu ifte hamam, drt eyvanh, drt halvetli 12 m. lik bir soukluk -

cmekn, bir lklkdan mrekkep erkekler ksmiyle, ona yandan uzun
lamasna bitien, iki halvet, bir ufak lklk 10.0 m. lik bir soukludan
ibret kadmlar tarafndan meydana getirilmidir. Bir hamamdan iste
nen btn unsurlar ve vasflar hizdir. Daha Osmanh mmrsinin

----- N' T
*^99 T ' - t M ' I
'A''
* *0 /
/
' i s

'r' 'i

'">'L

-/
>^'/
i

I____
I
r j r ~ u
I
4 .0 S ___ ] A.o^ a

r m
6J
' 6
108
Bursada Orhan Gaaz Hamam pln (I. C., 133. H.>
balangcnda 1339 senelerinde bu kadar mtekmil bir terkibe varl
mas yn- hayretdir. Seluk hamamlarndan kalm nmneler he
men hemen mevcd olmadndan, Osmanllarn byle ileri bir netice
ye varmalar zerinde durulmaldr.
Bu Orhan Hamamndan evvel Yeniehirde Osman Gz Saraynn
ufak ifte hamamndan yalnz erkekler ksm kalmdr; o da tek hal
vetli pek ufak bir eserdir; buna bir nmne tekl edemez. znikde Bur
sadaki ile hemen hemen ayn trhde yaplan Orhan Hamam harbe-
sinden, Bursaya bir gei aa yukar kabl edilebilir. Amm o da
eyvanl, ufack soukluklu pek basit bir tek hamamdr. Onun iin Bur
sa hamamnn ehemmiyetini kabl ve tasdik zarrdir. Tezynt basit
dir; fakat benlii vardr. Bursa Orhan Hamamnn etrfn sonradan b
yyen ar sardndan, devaml ilememidir. imdi de ar olarak
kullanlmakdadr.
 BURSADA MAHKEME - BRHM PAA FTE HAMAMI
(II. C., 124-131. s., 195 - 206. R.)

Yaptklarnn btnnden kan mnya, bnyelerinden intir eden

kvam ve lye baknca, OsmanlIlarda cmiin ezel hakikat olan vah
detin bin eklinde ifdesini tekl etdii, dndan kav bir yerleile
kuvvet ifdesinin, iinden rhniyet ve ciddiyetin tad hemen gr
lr. Bir kere bu mhedeye varlrsa, artk yardmc, tl unsurlar ara
ma beyhdeleir; Osmanllar cmide tezynta lzm grmemiler ve
y, Arab eserlerinden gelen alkanl karlamak iin, azn az bir mik-
darla yetinmilerdir.

Amm hamam yle deil, klln cz olan insann dnyev ihtiya

lar iin yaplmdr. nsan orada dinlenecekdir; beeriyeti icb gnl,
gz avunacakdr. Onun iin hamamlar ssl yaplmdr. stedikleri za
man OsmanlIlarn tezyntda da ne kadar muvaffak olduklarna hamam
lar ahitdir.
Bu Mahkeme Hamam da o cinstendir; ok byk deildir; merkez
usln hendesesinden de syrlarak, i ie eyvanlar yer yer sepitiril-
midir; lklk yokdur; dorudan gbek tana girilir. Erkekler tarafn
da bir yan, bir dik eyvan, halvet, der tarafda iki yan eyvan ve yi
ne halvet vardr. Tezyntn ne derece gzel olduu, fotoraflarda
grlr. Gbek ta renkli kaplamalarla, kurnalar istalktit ve i ie ka
bartma, oyma kitbelerle ssldr. Kubbeler de bir lemdir.

EDRNEDE TAHTA KALE FTE HAMAMI

(II. C-, 471 -477. s., 811 -824. R.)

Artan ihtiyc karlamak zere bymeye balayan hamamlardan

biridir. Erkekler soukluu kubbesi 16.0 m. den fazladr ve hametli bir
grn vardr. Erkekler tarafnda ufak bir lklkdan geilen, yine ha-
rreti hafif bir eyvan ve iki halvetli bir ksmdan sonra, drt eyvan ve
drt halvetden mrekkep gbek ta blm gelmekdedir. Soukluun
kelikleri yedi sra ok cesrne yaplm istalktitle kaplanmdr; fo
toraf bunu gstermekdedir. Ancak bu soukluk bugn metrk ve ha-
rabdr, lklk onun vazifesini grmekdedir.
Kadnlar taraf, bir soukluk, bir lklk, halvet, bir eyvanl g
bek tandan mrekkebdir.

STANBULDA MAHMUD PAA FTE HAMAMI

(IV. C., 602 -606. s., 907-923. R.)

Edirne Tahta Kale Hamam ile balayan byk hamam lsnn

zengin bir nmnesidir. Aslnda son asr bana kadap ift hamamd:

110
E dirnede Tahta Kale Hamam plm (II. C., 811. R.)

111
hatt bz ehir panaroma fotoraflarnda kadnlar taraf fark edilir.
Kadnlar ksm yklp yerine, bir zamanlar Abud Efendi Han denilen
ar yapld.

Eldeki erkekler ksmnn so

ukluk kubbesi 16.25 m. kut-
rundadr. emseli bir yarm
kre ile rtl bir kapdan iki
eyvan ve iki halvetli lkla
girilir. Bunlarn kubbe ve du
varlar pek mzeyyendir. Bu
ksmda bir hel ve usturalk
vardr. Gzel bir dnce ile
souklua da bir hel konmu
dur. Gbek ta iki byk, be
kk eyvanl, drt halvetlidir.
Denilebilir ki stanbulun ve
memleketimizin en kymetlile
rinden biri Mahmud Paa Ha-
mam'dr. Maalesef tek kalm-
dr. Hamam cmie rad olarak,
ondan drt sene sonra yaplm-
dr. Mahmud Paann Edifne-
de bir ifte hamam varm;
Evliy elebi medhede ede bi
tiremiyor. Bu eser imdi yok
dur.

BURSADA NASH PAA

FTE HAMAMI
(III. C., 145 - 150 s.. 227 - 237 R.)

Ashnda ifte hamam iken, mas

rafn karlayamyor diye ka
dnlar ksm yktrlp satla
rak bedeli erkekler ksmnn t-
mrine sarfedilmidir. Gzel bir
souklukdan, ufaka bir lkl
a, oradan be eyvanl, iki hal
vetli bir gbek tana geilir.
Bu ekliyle plnda bir yenilik
yaplm ve gzel bir netce a-
mmdr. Hamam pek mzey
yen ve dilberdir.

112
 izn ik de Sleym an Paa M edresesi

B ursada Y ldrm M edresesi yan cebhesi

113
 Bursada Y ldrm M edresesi eyvam

M erzifon da elebi Sultan M ehm ed Medresesi

114
*s; <1^7
 B ursada Yeil Medrese yan cebhesi

116 Bursada Yeil M edrese avlusu

117
 Bursada M urdiye M edresesi avlusu

118 Bursada M urdiye M edresesi dershnesi eyvan, kubbe kelikleri

E dirnede P eykler Medresesi avlusu

E dirnede P eykler M edresesi kaps

 FtiH A kdeniz M edreseleri

120 Ftih A kdeniz ifte M edreseleri

 Bursa Y eniehirinde Pustin P Zviyesi

A m asyada Ykub Paa Tekyesi

121
A m asyada Ykub Paa Tekyesi

znikde N ilfer Htn mreti

 t ~

m
I r i t i 'I

' ^ T *'- , >.'-i

' '

Bursada Emr Han garb kolu

Orta K y de Karaca Bey Kervansaray 123

 Bursada M ahkem e - brhim Paa Hamam erkekler ksm sa eyvam ve
gbek ta

124
 4
V

V
tv

Bursa brhim Paa Hamam kk halvet kubbesi 125

Edirne Tahta Kale Hamam erkekle
soukluu kubbe kelikleri

stanbulda Mahmud Paa Ham am nda

bir kurna (A yna ta sonradan.)
B ursada Nash Paa Hamam halvet kuboelerinden
 stanbulda Mahmud Paa Hamam halvet kubbelerinde

Bursada Nash Paa Hamam soukluk kelikleri

-t?T
 VII.. B E D E S T A N L A R

BURSADA YILDIRIM BAYEZID BEDESTANI

(L C., 469-47L s., 809-815. R.)

Bedestan ihtiyc nce Osmanllarca duyulmu olmayabilir; muhak

kak ki ehirlerde kymetli mallarn saklanmas ve sat iin bz bi
nlar olacakdr. Amm bu mmr nevinin Osmanllarda imdiki ekli
ni ald ve gelidii hi phe gtrmez br hakkatdir. Bunlarn ilki de
Yldrm Byezid tarafndan yaplandr.
Orhan Gznin yapdrd ar ve dkknlarn bir ksmn da bn
yesine katarak, bir merkezi ekirdek ve mahzenler ve 56 dkkn daha
ilvesiyle meydana getirilmidir. Bu bedestanm hepsi 68 olan dkkndan
Ulu Cmie bakan kapsndan ark kesine kadar olan 12 si Orhan Vak-
fdr; Yldrm Vakfiyesinden bu anlalyor.
Bu Bedestan 6 ayaa oturan 14 kubbe ile rtldr; i ksmda kar
lkl iki srada 32 mahzen olup ticret, bunlarn nlerinde ve direkler
etrfndaki peykelerde yaplrd. Bu mumele tarzm, stanbul Byk
Bedestammn hl mevcd olan tekiltna bakarak biliyoruz. Yoksa
Bursa Bedestan pek ok def .yangn grm ve yklm olduundan,
peyfce ve tezghlardan rnek kalmamdr.
Bedestann drt kaps vardr; d dkknlarn ortasnda ok mte
nsib bir gvde ykselmekdedir. 1956 yangnndan sonra Bedestan pek
gzel bir ekilde tmr edilmidir. Duvarlar tula ve ta srasyle yapl-
mdr.

EDRNEDE ELEB SULTAN MEHMED BEDESTANI

(IL C., 162-163. s., 264-274. R.)

Bu da Bursa Bedestan gibi 14 kubbelidir; fark dkknlarn daha

byk ve adedinin 68 yerine 64, hcre saysnn da 4 kolda 38 olmasdr.
Binnn nisbetleri pek gzeldir. Orta ekirdek 6 ve 4 sra tula ve mun
tazam kesme tala yaplmdr. Dkkn ayaklan da yledir. I ayaklar
kesme tadr. st pencere kemerleri trl trl rm ve hendes ka
bartmalarla ssldr. Bu bedestanda kap yanlarnda ve kelerdeki
dkknlarda blmeler kutrn konmu olduundan fazla birer dkkn
elde edilmidir.

130
 Ua_l=M.-La_L

(S5
CO
Bursada Nash Paa Hamam plm (III. C., 227. R.)
CO
to
Bursada Yldrm Byezid Bedestam pln (Dkkn duvarlar yangndan
sonra ince tutulmutur.) (I. C., 810. R.)
 Sandal Bedestannda i mahzen yokdur; yalnz drt tarafda dk
knlar vardr. Bunlarn da bir ksm imdi noksandr. Sandal Bedesta-
m, sokaklara uymak ve dkkn adalarna mmkn mertebe az tecvz
etmek mecbriyetinden dolay, tam gnyesinde yaplamamdr. Bu Be
destan 12 ayak stne 20 kubbelidir. Kubbeleri Byk Bedestana naza
ran daha kkdr.
I

u ufak l mlmtn ilve edelim; Bursa Yldrm Bedestan

d shas 2545, Edirne elebi 3080, Byk Bedestan 3412, Sandal 2230
ve greceimiz Ankara Mahmud Paa Bedestan 2888 metre murabbaidr.

134
 STANBULDA FATH SULTAN MEHMED YAPISI
BEDESTANLAR VE ARI
(IV. C 557 -576. s., 853-869. R.)

stanbulun bedestam vardr; Byk vey Cevhir Bedestan, San

dal ve Galata Bedestanlan. Byk Bedestan tab her eyden evvel be
destan olmas dnlerek yaplmdr; bunda tereddd yokdur. Fakat
bununla kalmam, imdiki 3000 dkknlk stanbul Kapal arsnn,
Ftih zamnnda yaplan iki bininin yer ald adalarn boy ve enlerine
de l olmudur (Bk; IV. C., 869. R.) Adalarn boyu, Bedestann kap
sndan kesine kadar olan mesfeye msvdir; derinlikleri de hep ay
ndr.
Bu adalar hi dokunulmam deildir; Sandal Bedestannn, yine
Ftih devrinde ins esnsnda ufak bir ksm onun shasmda kalm,
yanndakilerin de boylarndan almmdr. 1896 zelzelesine kadar vaz
yet deimeden kalmdr. O zaman arnn bilhassa ark taraf, ta
mmen harb olduundan, bz tdlt yaplmdr. Kalan taraf ilk
hlini muhfaza etmekdedir.
Plm halka halka olan bu ksmdan baka, Nr-i Osmnye kan
Kalpaklar Ba Caddesinin byk bir paras ile, rcler Kapsna
giden yolun. akr Aa Cmiine kadar olan ksmnn, belki kapya ka
dar olan devmnn da Ftih devrinde olduu. Sandal Bedestan ve mez
kr cmi delletiyle mlmdur.
Byk Bedestan 8 ayak stne 15 kubbelidir; 44 mahzen, 56 d dk
kn ve dolap denilen 8 dkknc vardr. Etrf ikier sra direkli
kollu yollardr. Dkkn adalar bu yollardan sonra balyor. Drdnc
kol olan ark taraf, yn -Kuyumcular ars da 1896 zelzelesinde eki
len fotoraflarnn belirttii gibi, kollu idi. Tmr esnsnda bu kol
daki dkknlar ve medhl tammen yeniden yaplm ve derinlikleri faz-
laladnlarak cadde daraltlm ve artk tek bir tonozla rtlvermidir.
Bedestann Bizans eseri olduu hakknda ilimle alkas olmayan bir
iddi vardr; bu iddiya cevap vermek iin ilm kelm etmek gnhdr.
ddi o kadar ocukcadr ki hayret etmemek kbil deildir! ark kap
snn stnde tek bir ku resmi varm da ondan. Bir insan talyan
boyunba takm diye o milletden nasl olmazsa, bir ok emsli gibi,
bir yerden bulunup oraya taklm bir kabartma da, Bizans pasaportu
olamaz.
Bedestaj stanbulun bankas idi; her peykenin altnda dvme de
mir sandklar bulunur ve burada byk servetler, kymetler saklanrd.
O peykelerde oturan esnaf, mahzeninden kard mallarm gndz m
teriye arzeder, sabah namazn mtekib alan Bedestan ikindi zeri
kapanrd. Bu esnfa hce, hceg denirdi. Gece gndz dam stnde ve
ide st pencereler altndaki yollarda pasbanlar dolard. Bu bize has
ticret slbunu terk edip, Avrupa takldi dkknlarla donatlan bu gn
k Bedestant tanmak kbil deildir.

133
 ANKARADA MAHMUD PAA BEDESTANI
(III. C 33 - 48. s., 61 - 88. e. R.)

Ankarada Hitit Mzesi yaplm olan Mahmud Paa Bedestan Bur

sa ve Edimedekilerden baka bir tertibdedir. Dkknlar yalmz orta gv
deye bitiik tek sra olmayp, tonozlu bir yol stnde kar tarafda da
ikinci bir dizi tekil eder. Bu sretle yalnz Bedestan olmakla kalmayp,
bir kapah ar meydana getirir.
Bedestn drt ayak stne 8 kubbelidir; kubbeler emslinden b-
ykcedir. mahzen yokdur; geride 36, d yzlerde 58 ve aynca, kap
yanlarnda iki taraf ak 12, yn cem'an 106 dkkn bulunmakdadr.
Dkknlar birbirine msv deildir. Kedekiler daha bykdr. Bin
son zamanlara kadar ok harab idi; mze yapmak zere, bz ksmlar
hath olmakla berber, mkemmelen tmr edilmidir.

Vttl. SARAYLAR

EDRNE SARAYI VE CHANNUMA KASRI

(IIL C., 234 - 267. s., 400-446. R.)

Ele aldmz eser Edirnenin ikinci saraydr; birincisi Selimiyenin

garb ve imlinde idi. Bir hamamndan baka imdi eseri kalmamdr.
Vk kinciden de ancak yer altnda binlar ve bir iki harbe mevcd
ise de mhiyeti kl olarak mlmdur.
Bu yeni sarayn byk ksm Tunca ayann iml-i garb kenarn
dadr. Kkler, kasrlar gibi bz mteferrik binlar nehrin iki kolu ara
sndaki Blbl Adas vey Tavuk Orman denilen shaya yaplmdr.
Bu adada imdi gre taklidleri yaplmakdadr.

Edirne Saray 350-360 bin metre murabba sha igl etdiine gre,
stanbul Topkap Saraynn yans kadar demekdir. Bununla berber,
bir eksiiyle stanbula nmne olmudur. Bundan Topkap Saraynn
Bb- Hmyndan girilip Bbs-Sade - Orta Kapya kadar uzanan
ve iki tarafdan saray kavrayan Birinci Avlusu yokdur. Bb- Hm
yndan girilen avlu stnde matbahlar ve baltac koulan vardr. Bu
binlar stanbulda kinci Avludadr. Birinci Avlu zerinde binlardan
sde matbahlann harbesi mevcuddur. stanbuldaki bidev Bb- H
myn, Edirnede basit bir kapdan ibretdir.

136
 Edirne Saray Cihannm Kasr restitsyon makta (III. C., 409. R.)

138
 Bu avlu ile Kum Meydan arasmda Bbs-Sade vardr; onun he
men karsndaki Arz Odasndan eser kalmamdr. Bu Kum Meyda-
nnda Kum Kasr ve hamam, bir de byk bir hussiyeti hiz olan
Cihannm Kasr bulunmakda. Harem diresi sol taraf tutmakda idi.
Sarayn iml, yn nehrin dirsek tekl edip ikiye ayrld taraf
nn tam huddunu, katyetle tyn mmkn deildir. Sarayn, Topka-
pda olduu gibi, burlarla tahkim edilmi, dendanl, seirdimli bir s
ru yokdur. 1875 lerden kalan fotoraflara nazaran, en ehemmiyetli s-
has olan Kum Meydammn duvar, nihyet 1.00, 1.10 kalnlkdan, tak
riben 3.5 m. irtifdan fazla deildir. Bu duvar iden ke ufack pa
yandalarla tahkim edilmidir, o kadar. Bu duvarlardan iz kalmamdr.

Edirne Saray Cihannm Kasr birinci kat restitsyon pln (III. C., 408. R.)

137
 Bu gn saraydan kalan salam ve tmr edilmi olan kk Kum
Kasr Hamam, Ftih Kprs, su maksemi, matbahlann harbesi, Ka-
nn devrinde yaplan Adlet Kasn ve ikinci kpr ve Cihannm Kas-
n nn harbesidir.
Biz de, Edirne Sarayndan kalan hussiyet ve ehemmiyeti hiz bir
para olarak, Cihannm Kasrnn pln ve fotoraflarm koyuyoruz.
Kasr yle byle 25.0 X 40.0 m^ shasmda ve alemine kadar 40.0 m. ir-
tifmdadr. Bodrum ve birinci kat 1000 m^ iken, asl kuleyi tekl eden
yedi katl orta ktle 14.80 X 14.80 ebdmda, yni 220 m^ dir. Sde bu
orta ekirdek 40.0 m. irtifmdadr; yanlar alakdr.
Btn sarayla berber Cihannm Kasn mlk ve askeri idreciler
arasndaki ahs anlamazlklara ve gaflete kurban gitmidir. Bir avlu
eksiiyle btn tezynt, Topkap Sarayna rnek olan, matbahlar. Arz
Odas, sde mikys daha byk olarak stanbulda tekrar olunan bu sa
rayn Cihannm Kasrnn bir mukbili stanbulda aranabilir ve g
rnrlerde olmad iin yok farzedilir. O da vardr ve bir kale gibi ok
kaln duvarlarla balanm, fakat bodrum katndan sonras, Ftihin ve-
ftyle bitirilemeden kalmdr. nk Ftih saray ve mesel Bb- H-
mynu, 883 de yaptrdna gre, irtihli sene sonradr. Bu ksa
mddetde Cihannm bitememidir. Bu Cihannm da Snnet Odas-
nn altnda bir mahzen vazyetinde kalan drt ke bindr. Her eye
ramen, bitmemi bir biny l tutmak kaabil olmadndan. Edime
Cihannms nevinin tek nmnesi vasfn kendi bana muhfaza et
mekdedir.

TOPKAPI SARAYINDAN FTH KK VE NL KK

(IV. C., 682-755. s., 1038 a. - 1056 z. R.)

Ayasofya Cmiinin hemen yanndan balayp btn Sarayburnu ya

rmadasn igl eden bu Ftih Saraynm bir nazrinin bulumasma im
kn var mdr? Bir kere nerede vardr denizi kavrayan bir sha? By
le bir yer bulunacak ve oraya arzinin cblarna en uygun tarzda bir
saray yerledirmeyi insanolu baarm olacak. Yeri de yaps da Allah
vergisi demekle kran borcunu ed etmek ancak kbildir.
Sarayn mihverinin bir ksmn, arzinin tam omurgasna, ilm t
biriyle hatt- blsna oturtmak mmkn olamamsa, kusuru Ftih Sul
tan Mehmedde mvirlerinde ve miyetinde aramamaldr; sebeb Aya
sofya Cmiidir. Medhl, yni Bb- Hmyn, Ayasofyay kurtardkdan
sonra alabilmidir. Bu yzden Bb- Hmyndan Orta Kapya ka
dar olan mihver ksm, aadan balayp, en yksek noktaya biraz eri
olarak varmakdadr. Eer Ayosafya olmasa idi, Bb- Hmyn cmiin
adrvan civrnda olacak ve oradan Salkm Sde doru inecekdi-
Essen saray yapanlar Marmaradaki balang noktasn pek gzel in-

139
 sarayburnu
sim al
O___ 50 100

Popkapi Sarayi ummi plm (IV. C., 1038 a. R.)

140
tihb etmiler, fakat cmii kurtarmak iin srun istikametinde byk
bir krma yapmaya mecbr kalmlardr. Doru kalsa idi saray, Aya-
sofyayj iine alacakd. Shamn biraz bymesi mesele deil, i tab
sret-i hilini bulmasndadr.
Trklerde saray, pdihn huss ikmetgh olmakdan ziyde. Dev
let umrunun esas meselelerinin evrildii meknlar mecmas dfemek-
dir. Trk ananesine boyun emi, kltr iinde yuurulmu olan Hin
distan Mool hkmdarlarnn saraylarnda dvn- hs ve dvn- m
gibi mahaller vardr. Saray ismi tayan bu tesslerin, dnlebilecek
lzmlu hussiyetlerin toplam bir btn olmasn Osmanllar tahak
kuk etdirmiler, hika da bu Topkap Saraynda vcde gelmidir. Ha
rem ksm sarayn shas iinde ufak bir yer igl eder.
Sur mlm, Marmaradan balar imle doru kar, birka krma
ile Souk eme kesinden sert bir dnle arka dorulur. Bb- H
myn Ayasofyann yanndadr ve Birinci Avlunun ve sarayn tak ka
psdr. Birinci Avlu, ekmek fnm, neccarlar - yapc tekilt ve mal
zemesi, iyi su sakalar, vesire gibi hizmet erbbna tahsis edilmidir.
Mstesn zamanlar hricinde bu avluya giri serbestdir. kinci Avlu
devlete mahsusdur; devleti temsil eden Kubbealt vezirleri burada top
lanr. Hazne, Devlet A, Devlet Binei, yni matbah ve ahrlar bu
radadr. nc Avlu Enderna mahsusdur. Yine Endern denilen
Devlet Mektebi, pdiha hizmet yoluyle devletin an ve erefini gze
ten Endernlular, Emnt- Mukaddese Haznesi buradadr. Ftih K
k de sonradan Hazne olmudur. Drdnc Avlu yorucu devlet ilerinin
shas ndan, yni Enderndan sonra Pdiha mahsus birka kkn,
snnet mersimine mahsus odann bulunduu avlu olup Mubrek Em
netler Revk da buraya alr. Bu avlu stnde Snnet Odas altnda
Cihannmnn yaplabilen ksm olan bodrum kat vardr. Beinci Avlu,
donanmann uurlanma ve karlanma mersimine mahsus kk, kasr
lar hv olup korular, meyve ve sebze baheleri, cirid oyunlar shas
buradadr. Bir tarafdan Birinci Avlu ile birleir; bu sretle Birinci ve
Beinci Avlular der n kavrar.
Harem kinci Avludan Drdncye kadar devm eder. iml huddu
Beinci Avludadr. Ucu nereye varaca hesaplanmadan aktarlan bz
bilgilerin bil mnkaa kabllenilmesi, bilhassa rivyet ve yaktrmala
ra itibr gstererek temyz etmek istenmesi gibi millerin tesri ile Ha-
remin Ftih devrinde mevcd olmad sylenir. Haremi Kann dev
rinden gsterenler olduu gibi, bir kapdaki tmr kitbesini inya del
let ediyor zannederek, HI. Sultan Murada hamledenler de vardr.
Avludaki medhalin 90 m. ilerisinde Kann bir hamam ile Hnkr
Sofasm, III. Sultan Murad da 110 metre ileride yatak odasn yapdr-
mdr. Amm ikisi de daha evvel mevcd olan binlara eklenerek, gn
yesiz duvarlarn ekleme yerlerini tashh ile yapdrmlardr. nat da
trih vakalar da bunu gsterir. Sarayn avlularn. meydana getirebil
mek iin, Haremin oturduu dzle istinad duvan vazifesini gren Ha
rem binlannn sarayn ilk yapl srasnda, yni Ftih devrinde bitmi
olmas mecbrdir. Yoksa kat kat sedler teekkl edemez; onlar olmadan
da saray mevcd olamazd. Bunu bile gremeyenler vardr. Bu hul-
sak ile Topkap Sarayn ve meselelerini zh etmi olduk.
141
Topkap Saraynda Ftih K k - Hazne pln (IV . C., 1052. c. R.) (M
Topkap Saraynda inili K k n birinci kat restitsyon plan (iv . C 1056 d -I. R.)

Bu anlat hakikatin ifdesidir; amm bir de, saraya olmayacak tah

minler atfeden bz dnceler serdedilir. Tursun Beyin bir tbirinin
akl almayacak bir mnya ekilmesi, bu dnceye mesned yaplmdr.
Tursun Bey, yedi kuleli bir Ahmedek, yni i kaleden bahseder. Bu ah-
medekin Yedi Kule deil de Topkap Saray olduu hakknda bz fikir
lerin sarfedildii duyulur, fk telkki edilip geilirdi. Amm 1975 ban
da iddi yazya intikl etmidir. Mezkr sene banda bir banka takvi
minin resim altnda imzl bir zht metninde Byeziddeki Eski Sa
rayn: . . . Daha geni bir alana in edilmi olduu hlde Ftihin onu
terk ederek Topkap Sarayn Daha ok stanbulun mdfaas ilk pl-
143
na alnarak... yapld ve Ahmedekin nc Avlu olduu ve o sha-
nn kuleler ve ar toplarla tahkm edildii Tursun Beyin Yedi Kule
iin yazdklar buraya mal edilerek ne srlm, ancak bu ahmede
kin kulelerini Topkap Sarayndaki hangi binlar olduu tasrh edilme
midir. Bu da, ok daha evvel vki ifh beyanlardan mlmmuzdur.
Bu ifdeden sonra, Haremin III. Sultan Murad tarafndan yapld fik
ri gelmekdedir; Harem bahsini yukarda tashhen zh etdik; tekrnna
lzum yok. Ahmedek bahsine gelince, her eyden evvel Eski Sarayn s-
hasnn daha geni olduu asla hakikate uymaz, hakikat bunun tam ter
sidir. Eski Sarayn imlde varabilecei en son nokta Kk Pazar ed
didir; ondan sonras uurumdur. Sleymniye Cmiini de iine almak
artyle, Ftih devrinde mmkn olan en geni huddiyle bu saray
Topkapdan ok daha kk ve ancak onun %45 idir. Daha az olabilir,
daha byyemez, basit rakam ve l mlmt bunun gsterir.
Binenaleyh Eski Saray, kk ve tevsii kabil olmad, bytlse
ehri ikiye blecei gibi sebeblerle terkedilmi ve yerine yenisi yapl-
mdr. Topkap Saray da shas vsi, mahalli pek uygun olduu iin
intihb edilmidir.
Ahmedekin nc Avlu olduu hakkndaki tehis ise, ahmedekin
ne olduunu bilmemekdir. Bir kalede ne aranr? Bhusus, en kuvvetli ol
mas lzm gelen i kalenin hiz olmas lzm gelen artlar bu duvarlar
karlar m? Bu cihetler hi aranmamdr. nc Avlunun duvarlar
1.05 m. dir, irtif da bir bahe duvarndan az kabacadr. nk sara
yn avlularn blmek vazifesi iin bu ebd kfidir. Byle bir duvara
bir omuz verilse dayanmaz. Bir kalede ahmedeke nazaran d duvarlar
makamnda olan Sr-i Sultn bile 3.0 m. kalnlkda yni ahmedek di
ye ne srlen avlu duvarnn mislidir. Varp kys etmek gerekdir.
Resim altn yazan zatdan eskiden alnan ifh mlmtdan aklda ka
lanlara gre, iddi edilen yedi tane kule arasnda. Hazne Diresi, He
kimba Odas, mevcd Saray Kulesi ve yalnz bodrumu olan ve bu ki
tabda iki yerde bahsi geen Cihannm temeli gibi binlar gsterilmek-
de idi. Hazne, o apak revaklar varken mdfaa ve dman pskrt
mek deil, ieriye dvete yarar. Hekimba Kulesinin duvarlar ise, en
kaln yerinde 1.95 m. dir. O yalnz gemileri grmeye yarayan bir taras
sut mevkiidir. imdiki kule ise nc Avludan hritedir.
Tursun Beyin bahsetdii ahmedek ise Yedi Kule Hisardr; kulele
rinin duvar 5.0 - 5.25 m. dir. Kale de, kule de byle olur. lle yeni bir fi
kir ne srmek iin bu kadar bo gayrete amamak kbil deildi. Yedi
Kule dururken, Ahmedek Topkap Saraynda aranmaz. Sarayn in
sebeblerine de kulp takmaya lzm yokdur.
* * *

imdi Hazne Diresi olan, Ftih Kkn Tursun Bey Tavr-i Os-
mn zere fenn-i hendeseyi cmi... kelimeleriyle trf eder. Bin fenn-i
hendeseyi hakkaten cmidir. Amm (Osmanl tavrna uygun) tbirini
o gn iin sylenmi olarak kabl lzmdr. nk bu kkn tek tek
in unsurlar hri, ne evvellerde emsli var.dr; ne de sonra benzeri
yaplmdr. Bir tarz, bir slp tekl etmez. Bununla berber kk, s-

144
E dirnede elebi Sultan M ehmed Bedestan

Bursada Y ldrm B yezid Bedestan 145

 Edirnede elebi Sultan M ehm ed Bedestan pencere tafsilt

stanbulda Ftih Sultan M ehmed yaps Byk Bedestan, atlar stnden

grn
itanbulda Ftih Sultan M ehmed yaps Sandal Bedestan

anbulda Ftih Sultan M ehm ed yaps Byk Bedestan'da

nneciler ars
A nkarada M ahmud Paa bedestan i grn
Edirne Saray Cihannm Kasr (1875 vaziyeti)

Edirne Saray Cihannm Kasr (1968)

 Topkap Saraynda Ftih Kk

Topkap Saraynda Ftih Kk revk

Topkap S araynda Ftih Kk Topkap S araynda Ftih Kk ahniini
hamam soukluu kubbeleri
Topkap Saraynda Ftih Kk direk bah Topkap Saraynda Ftih Kk hayat revk

152
 r,; 0

. J^'& ^
Topkap Saray um m grn.
 t . I i t i i i. 1 ; : ^ J .

Topkap S araynda inili K k cebhesi

tadne bir mahretle, fenn-i hendeseye, yn inat usllerine uygun ola
rak yaplmdr, eer bu cihete Tavr- Osmn deniyorsa, o baka.
Bizce pln, ins srasnda deidirilmi, bin bytlmdr. Ev
velce bir hamam, muhteem kubbeli bir soukluk, kat musandralar,
mahfelleri olan kubbeli bir direden ibret tasavvur edilen, fakat ikin
ci kubbe kasnana gelmeden, at ile rtl ilk gzn tavan kirii ve ta
banlarna hi bir deime, tdl olmadan, in usllere uygun bir sret
te krgr iinde yer braklmdr. Ahab tavanlarn ekilleri iin in
iret kalmamdr. Fakat tuladan karlp al kaplanm ok iri
istalktitlerle yaplm koltuk silmeleri hl mevcuddur. Kubbelilerle
berber, ahab tavanl olanlarn nnde pek geni ve uzun ayn koltuk
silmelerine oturna yine ahab atl bir revak bulunmakdadr.
lk tasavvurda yalnz hamam ile soukluk ve kubbeli mahlden ib
ret bir kasr dnldn, atl ksmlara sonradan lzm grld
n bu revak gstermekdedir. Yalnz kubbeli bir yer olsayd, byle do
kuz metreye yakn genilikde saak yaplmazd. Ancak atl bir ilve
yapldkdan sonra, berberce yaplan bir at altndaki bu revak kub
beler nne de devm ettirilebilirdi.
Dvnhne diyebileceimiz bu gzlerde bol bol hcreler, ocak, bi
rinde hrikulde gzel bir kma ahniin, birinde hel ksm vardr.
Kede de drt kemerli, ortas havuzlu, Halice, Boaza, Marmaraya
nzr emslsiz bir hayat bulunmakdadr.
Bodrum kat esas itibriyle atl ksmlarn altndadr; soukluun
alt doludur, yalnz der kubbelinin altnda ok daha bask, zemni di
erlerinden daha yksekde dar mahzenler bulunmakdadr. Bunun b
yk bodrumla balants yokdur. Bn ok farkl vaziyet de yine iki devre
inta iret etmekdedir.
Binda en gzel istalktitli kubbe kelikleri, nefs yastklar, dilim
li kubbeler, byk kapda emseli yarm kubbe, cumba ahniinin ne-
fseti yansra, Osmanl slbunda ndir rastlanan yarm dire kemer
ler ve oluklu ve iyonik voltl balklara rastlamr. Ne yuvarlak kemer,
ne byle balklar kullanlmdr. Burada balam, burada bitmidir.
Balklarn sonradan deitirildii asla sanlmamaldr. Hepsinin ber
ber yapldn inat katyetle gsterir.
Her halde bu kke, tavr- Osmn zre damgasndan fazla, tavr-
Istanbulyi bulmak iin bir arama demek daha doru olsa gerek. y
le ya, koca bir ehir alnyor, ona has slp ihds etmek arzlan doa
bilir. Fakat btn gayret bir balkdan gayr netce verememi. O da
2.5 asrdr akp gelen asl ve asl tavr- Osmn bin iinde kaybolmudur.
Pek harb bir hle dm olan bin 1940 larda, ahab yaplamaya
ca iin betonarme tavan ve ii bo kubbelerle mkemmel tmr edildi.
* *

153
 Tursun Bey inili Kk iin: tavr- Eksire zre bir sra sary-
can-fez... trifini kullanmdr; yni kisrlar tarzna uygun bir sral,
inili saraydr, der. Kisr tavr tbirinden her hlde Badad yaknnda
Selman Pkde olan adiyle sanyla Tk- Kisry kasdetmi olsa gerek
dir. Kisr ad da Ssnlere kadar olan ran hkmdarlarna verilir.
Onlarn yaplan iinde tonozlu, eyvanl olan yalnz bu olduundan mev-
zubahs etdii odur. Halbuki inili Kk buna benzemez. O pek koca
man byk tonozlu, ok katl bir saraydr.
inili Kkde de eyvan vardr. Fakat insan lsnde az derin ve
zarfdir. Kkn drt i eyvan ve bunlar birletiren tek bir kubbesi,
kelerde drt, mihverde bir olmak zere be odas vardr. Medhalin
yaknnda hel vesire bulunmakdadr. Odalann geride olan ikisi da
ha basit tutumlu, hizmete mahsus yerlerdir. Birisinde bodruma inen
merdiven vardr. Asl odalar nde olan tnedir; bunlar birbirinden
ok baka renk ve ekillerde, bir ksm yaldzl hrikulde inilerle kap
ldr. Orta odann kubbesinin ve keliklerinin al tezynt emslsiz
dir. ki yan. eyvann ili, dl iki blmdr; arada kapl birer duvar
vardr. Bin Eski Eser Mzesi yapld zaman bu duvar sklm, iki
taraf birlemidi; son tmrde bu duvar ihy edilmi olmakla berber,
d eyvan rten cmekn yerinde braklmdr. Btn eyvanlar gibi,
akta olanlar da ini kapldr.
Bodrumun yalnz Glhne Park taraf aktadr; taraf topraa
gmldr. Bu sebeble tarafa bo dehlizler yaplarak su ve rutbe-
te kar odalar muhfaza altna almmdr. Kkn giri cebhesinde dar
bir ara kat kanlmdr. Binnn st aslnda taraadr. lerde oldu
u gibi, revak cebhesi ve eyvan nefs inilerle kapldr. Bu ksmn ini
leri daha ziyde kesme mozayiktir; idekiler levha hlindedir.
inili Kk tam bir zevk ve saf mekn olup drt eyvanl Trk
plnnda, nevi ahsna mnhasr bir yapdr; noksansz bir Osmanl -
Trk zevkini temsil eder. leride Sihl-Stn gibi rann Safev kk
lerine misl tekl etmi, ini kaplamada da mozayik uslnn tatbiP
edildii son bin bu olmudur.

154
Rumeli Hisar plm (stden grn) (IV. C., 953. R.)
156 Rumeli Hisarnda Sar uca Paa Kulesi makta (IV. C., 960. R.)
 XI. KALELER ve HiSARLAR

RUMEL HiSARI
(IV. C., 626-660. s;, 954-1003. R.)

Bu eserin msadesini amamak zere u kadann sylemekle ik

tif etsek yeridir: ok nzal bir arzide, mdfaa ve taarruzun istedi
i btn evsf hiz bir teknik bidesi, nisbet ve tensbn kusursuz
elde edildii bir mmr heseri. stanbul Fethinden bir sene evvel ya
pld.

Esas hisar, hem denize kar taarruza ve eer stanbul bir vuruta
alnamazsa ona kar bir havle, bir mdfaa ve muhasara kalesi.

Hisar byk kule ile, yuvarlak, yanm yuvarlak, yarm altlk,,

yanm belik ve mustatil olan on burca istinad eder. Pek dik olan
ark- iml kolunda burca lzum grlmemi; cenub dlmda ise,
ke ufak iki mahmuz yaplmdr. Garb kolunun tamm ve ark ko
lunun deniz seviyesindeki ksmna pek kuvvetli burlar konmudur. De
niz tarafnda tek kuleli bir Hisar-Pee olup, denizi yalayan top mazgal-
lann korur. imalde ve garbda tahkmatl, yukar ekilebilen mtehar
rik demir perdeli birer kap, cenbun pek sarp bir noktasnda bir kol
tuk kaps mevcuddur. Hisar-Peenin kaps ile byk kap arktadr.
En imaldeki byk kule Sanca Paa, cenubdaki Zanos, arktaki
Halil Paa Kuleleri namlaryle anlr. imdi yolun yalayp gedii bur
da Zanos Paann olup, aslnda kule deildir; yalmz stnden kulla
nlabilen bir mdfaa burcudur; arzinin getirii, kayalar stnde ol
masndan dolay byk grnr.
Hisar intnda, Kuru emede, Fetihden evvel harb olmu bu
lunan bir manastrn bir iki bal ve stnu bulunmakdadr.
Rumeli Hisarnn kuleleri bugn dnyda mevcudlann en by
dr. Galata Kulesini de amakdadr. Hisarm imlden cenba boyu
250, en geni yerindeki arz 120 m. dir. Kale 1955 senelerinde tmr
edilmi, binlerce esef edilir ki erefeye kadar minresi kalan, temelleri
belli olan cmi yaplmamdr. Sebebi cmi olmas myd?

157
Ol
00

anak Kalede Kale-i Sultniye drdnc kat pln (III. C., 288. R.)
 ANAKKALEDE KALE- SULTANYE
(IIL C., 171 - 186. s.; 278 - 317. R.)

Dmdz bir kumsalda ve bir dere azmda 110 X 160 m^ bir shaya
yaplm, bir i kale ile kuleli bir surdan mrejckebdir. En byk m
dfaa ve taarruz silh 30 X 42 ebdmda, bu pek kuvvetli bir i kaledir.
Drt kesinde ufak kuleler, arada ufack bur vardr. Kale, bil
hassa Ahmedek, son devrin en kudretli toplarna kar muvaffakiyetle
kar koymudur. Garb koluna Sultan Aziz zamnnda, yeni silhlara
gre toprak tabyalar yapldndan, bu taraf ile iml ve cenbdan birer
ksm gml bulunmakdadr. Bundan baka sur mazgallar kalnla
trlm, yeni gllelerin sekmesi iin, mil sathlar ilve olunmudur.
Medhaldeki kulenin de Kann vey II. Sultan Selm zamnnda t
dl grd anlalmakdadr. Maalesef bunu gsteren kitbe, yazmzn
imhs senelerinde kazttrldndan, tam trihi belli olmamakdadr.
Kale bakmsz bir hldedir. Medhal kulesi zerinde olan mescid de
harabdr. Bu kalede Rumeli Hisarnn byk mmr zarfeti yokdur.
Fakat bu kadar yeni, baka baka asker ekilleri nasl bulduklarna hay
ret etmemek kaabil deildir. Ahmedek hi grlmemi bir terkible ya
plm, kat kat koulan ve at mazgallarn hv, zabt imknsz bir
devdir. En stndeki dzlkden de denize at yaplabilir. 1915 de ngi-
lizlerin 38 lik bir gllesi ancak keden ufak bir para koparabilmidir.

KlLDL-BAHR KALES
(IV. C., 790-804. s., 1140- 1183. R.)

dilimli 'bir byk gvdenin ortasna plinmi bir yuva, bir mih
rak, sanki kd stnde gzel resim yapmak, yeni hendes ekiller ara
mak iin bir alma intib verecek dilberlikde bir i kale ve bunu ko
ruyan krmalar belli belirsiz yedi keli bir sur.
Asker kymeti hi eksilmeden, gye hi bir eye fed edilmeden el
de edilmi bir mmr hikas. Bu kadar mstesn ekilleri bulan o
devrin veldluuna hayret etmemek kaabil deildir. Byle bir kaleye
ne tarafdan ate edilebilir? Denizin keyfine kalm, aknt ile srklen
mee mahkm bir donanma, at istikametini tyn ederken yerini de-
idirir; karsndaki hedef devaml bir dzlk deil ki ayn zviyeden
vrrabilsin. Sekme vursa 7.5 m lik duvara ne tesri olur?
Karadan taarruz, o hi kolay deil. Sru asa, i kalenin dilimleri
nin birisine girse boulur kalr. En ortadaki ekirdek bir baka etin
ceviz. te Ftih devrinin Kildl-Bahri budur. Buna Kann bir ky
kulesi ile bir sur eklemi, o da ilvesi. Bu korkun grnl kalenin i
ni plak braklmasna yapanlarn ii elvermemi, dilimli yonca yap-
ramn gvdelerine gzel tula tezynt ilenmidir.

159
160
 Kildl-Bahr ahmedeki zviyeleri 120 derecelik bir msellesin k
eleri merkez alnarak izilmi 20.0 m. kutrunda direden ve orta
larnda kalan ufak shaya yaplan bir ekirdekten meydana gelmidir.
Cidrn d tarafa bir kaps, ve kendi aralarnda ara kaplan vardr.
ekirdein kaps tek ve yedi kat da ahap demelidir. Maalesef Bi
rinci Umm Harbde ahap ksmlar yakldndan en stne kmak
mmkn deildir. Yalnz duvar iinden bir kata klabilir.
Srun deniz tarafm eskiden su yalamakda idi; sur imdi mevcd
deildir. Yalmz iki kedeki bur durmakdadr. Da tarafnda da yedi
bur yaplmdr. Srun etrfnda bir kuru hendek vardr. Bu hendee
bir iv ilve edilmi, stne ta iks edilmi, yni kaplanmdr. Bu iks
da sulanmn tahrbtna kar olup ins sonradandr. Kara tarafnn
imal ve cenbunda srun iki kaps olup hendek zerine atlm
kantarlama kprlerden girilebiliyordu. Ahmedekin mazgallan Sultan
Hamid zammnda kalnlatnlp, yeni zaman gllelerinin sekmesi iin
mil kaplamalarla rtlmdr. Zamanla deniz dolmu ve shil sru
nun en imldeki burcundan suya kadar ufak bir duvar ekilerek eski
deniz sru ile deniz arasnda kalan sha ve btn klalara tahss edil-
midi. Bu ufak blme duvannn mazgallan da mil olduundan, yu
karda sylenilen Ahmedek mazgallannn da ayn zamanda yapldn
gstermekdedir.
Knn ilvesi ke bir surla evrilmi ve deniz ksmna kesme
tadan bir kule eklenmidir. Bu kulenin int anakkaledeki giri ku
lesinin tarzna pek benzemekdedir.

161
 299 619 r ' 5 j. 298
t f i i i

1S7 J. 148 |, 130 L U5 J,

298 |.i 173 ! ],1 O.12 ,102 L 1l 174 l 2i)8

- X '
575 1 1575

E.H.A, 172. 269 172, i

1970

0 1 2 3 4 5

Bursada II. Sultan Murad Trbesi pln (II. C., 575. R.)

162
 + 0.102 0
sz:

+765

+ 681
sz_
^29

n,

F.H A.
o 1 10 m3ys_960
=4

Bursada ehzde Sultan Mustafa - Cem Trbesi makta (III. C., 262. R.)

163
 XII. TRBELER

BURSADA DEVLET HATON TRBES

(IL C., 132 - 135. s., 207 - 213. R.)

Osmanl trbelerinin hemen hepsi kubbelidir. Seluklularn sivri

klhl knbedlerine benzer, sdece drt tne yaplmdr: Bolayrda
Sleyman Paa, Kirmastide Ll hin Paa, Gebzede Malko Bey ve
bu Devlet Htn Trbeleri. Onlarn da biri mstesn ii yine kubbedir.
elebi Sultan Mehmed'in annesi Devlet Htnun trbesi. Yeil C
miin alt tarafndadr. Tamm mermerden yaplmdr; murabba ve y
ma ke ayaklar ortasnda drt stn vardr. Baklaval kuaa oturan,
helezon dilimli bir kubbe ile rtlm, onun stne de sivri klh ya-
plmdr. Ebd 5.70 X 5.70 dir. Pln koymaya lzum yokdur; fotoraf
lar trbeyi gstermekdedir.

BURSADA YEiL TRBE

(II. C., 101-118. s., 168-185. R.)

Bursay bilen Yeil Trbeyi de bilir; elebi Sultan MehmedHn pek

gen veft etmesi zerine eserleri yarm kalp cmiinin revk, med
resesinin bir kat hi yaplmam, Dimetoka Cmii de kubbe yerine a
t ile rtlvermidi.
Bu trbe de, elebinin sdk adam ve ondan kuvvet alarak II.
Sultan. Murada bile yan bakan, o biraz marur Hac ivaz Paann gay
retiyle balanp bitirilmidir. 14.0 m. kubbeli, sekiz keli bir bindr.
Ke ta plstrlar ortasndaki btn yzleri dz ini ile kapldr. Pen
cere aynalarnda yaz ve rmler bulunmakdadr. Trbenin mihrb bel
ki cmiindekinden de gzeldir. Bu kadar esiz bir esere tesdf gdr.
Duvarlar pencere stlerine kadar alt ke firze inilerle kapldr. Pen
cere aynalar Hads-i erifler yazl ve rmlerle ssl ini ile sslen
midir. Aa ileri ve kap son derece gzeldir.

Fotorafdan da grlecei gibi trbenin kubbesi gayr- tab bir

biimde ve sipsivri bir nisbetdedir. Btn mmr deliller, kubbe zen-
gisinin daha aalarda, kasnakdaki pencerelere yakn bir yere kadar in
diini, bu sretle yanlar yass, tepesi sivri, irkin eklin doru bir nis
bette olacan gstermekdedir.

164
 BURSADA II. SULTAN MURAD TRBES
(II. C 321 - 326. s., 575 - 582. R.)

Bu mtevzi trbeyi, Osmanl trbe anlay, daha dorusu, bir h-

kmdra bile mbalaa ile mumele edilmesine kar gelen zihniyetini
tebrz ettirmek iin misl veriyoruz. Her trl tzm ve tekrme lyk
olan II. Sultan Murad, kendine (marur olma pdihm senden byk
Allah var) diyen, glbank okutan bir sultan, kabrimin stn ak b
rakn, Hakkn rahmeti zerime yasn, diye vasiyet ediyor ve ancak bu
pek basit trbe yaplabiliyor. Drt ke, tula tala yaplm basit du
varlar, ortada, drt ayak, drt stunla evrilmi bir makre. Btn tr
be bundan ibret. Hi bir ss yok. Hele imdi Kuranndan, rahlesin
den, halsndan soyulmu hliyle pek hazin, duruyor. Sonradan bu tr
beye kendi oullarmn trbesi eklenmi, bir pencere bozularak kap ya-
plmdr.
Trbede yegne ss hrikulde oyma, renkli saadr. O da olu
Ftih-i stanbul Sultan Mehmedin babasna bir kran borcu olarak
yaplm olsa gerek. Pdihlara basit trbe yapmak ananesi devm et
mi, devletin bymesiyle mtensiben biraz daha artm, fakat muh
teem ant kabir Osmanlda hi bir zaman grlmemidir.

BURSADA EHZDE SULTAN MUSTAFA - CEM TRBES

(III. C., 161 - 168. s., 261 - 273. R.)

Yine basit tula tala yaplm, alt ke bir bin. i ise, lm

korkulacak bir hl olmakdan karan pek scak kalemlerle donatlm,
inilerle kaplanmdr. Gnl, gen yanda gen kymetli ehzde Mus
tafann elemiyle yanan Ftih, olunu bu scak tezyntn ve yet-i Ke-
rmelerin, Esm- Hsnnm rhniyetine tevd etmekden kendini ala
mam. Denilebilir ki bu trbe bu tutumuyle baka trl bir mn, m-
verdan bir iret tamakdadr. Cmii her trl tezyntdan r, saray,
medresesi her eyi yle olan bu devlet, trbede lm hdisesini mnis
kabl etdirmek zere, scak bir hava peyd etmeye mes vermidir.
Kubbenin iki srada altar gbek etrfnda toplanan rm, hat tezy-
nt emslsizdir. Bu tezynt arasnda, alt yerde Sultan Mustafa ismi
geer
Bu trbeye sonradan Cem de gmlmdr. Kime id olduu bi
linmeyen iki kabir daha vardr.
165
 STANBULDA MAHMUD PAA TRBES
(III. C 451. s. 706. R.)

Sekiz ke bir trbedir. inde bir hussiyet kalmam, yanm, pek

ok tahrbta uramdr. Trbenin pencere stne kadar ksm ile ke
stneler, orta pencere sveleri kesme tadan yaplm, pencerelerden
tibren, bu ta fitillerin ortasna alt ke kurslar eklinde, yine tadan
yuvalar yaplp ilerine firze iniler gmlmdr. Eer ok harb ol
mam bulunsa idi, stanbulun en ssl ve gsterili trbesi olurdu. Bi
lindii gibi ne Ftih, ne Byezid, ne Kannnin trbesi byle tezyin edil
mi deildir.

XIIL KPRLER

SKBDE FTH KPRS

(IV. C 883-886. s., 1318-1323. R.)

skbde Vardar stndeki bu kpr aslnda bykl kkl on

gzden ibretdir; tammen kesme tadandr. En byk gz 13.5 m. dir.
Eskiden kitabeyi hv bir mihrb da bulunmakda idi; Srplar tahrb
etmilerdir; gzlerden bir ka rhtmlarn arkasnda kalmdr. Sultan
Read zamnnda yaya kaldrmlar tarlarak tmr edilmidir.

KSTENDLDE SHAK PAA KPRS

(IV. C., 806-808. s., 1185-1186. R.)

Kstendile 15 km. mesafede olan Usturumca nehri zerindeki bu

kpry, neglde ve Selnikde eserleri olan Ftih devrinin Sadr
zam shak bin brhim Paa yaptrmdr. Be gzldr. Orta gz 21.65,
iki yan 14.75 ve 13,70 metre aklndadr. ki de ufak gz vardr. B
tn tlu 90 m. dir. Trihi 874 (1469-1470) dir. Kpr bir kelime ile muh
teemdir.

166
 M rr

Topkap Saraynda inili Kkn 1960 lardaki tmirinden sonraki hli

(Aslnda yalnz st katta ahab bir revak vard; XVIII. asrdaki yangnda
harb olunca, sahanlk geniletilip daha ileriye iki kat mermer direkli revak
yapld.)

- t r r '

r . ' _
'
1 ' a i

1 "
- t
I f

Topkap Saraynda inili Kkn yan taraf 1930 larda (imdi aalar resim
alnmasna imkn brakmadndan bu konmudur. Eyvan rten cmekn
muhdesdir.) 165
Topkap Saraynda nl Kkn arka taraf 1930 larda (imdi aalar resim
alnmasna imkn brakmadndan bu konmudur.)

N
C
O

<
>1>
M
<
J
>

a
CO

:0

U-
CO
73
C
>>
2
CO
O)
&
CO

a
o
H
Topkap Saraynda inili Kkn oda ilerinden

167
 Topkap Saraynda inili Kkn bodrum kat kubbe tezynt
168
 >;

[opkap Saraynda inili Kk kapsnn rmli kabartma yazs ve pirin

akmlan ___

kap Saraynda inili Kk bodrum katnda kelik

170 Topkap Saraynda inili Kkn birinci katnda eme ve ini kaplama
 'T - ;" >-

Rumeli Hisar (19001er deki fotoraf)

T?
.-,y

Rumeli Hisar cenubden imle bak 171

 # . - ..........................................

Rumeli Hisannda Zanos Paa Kulesi

i p5i>z5ic|

ID = 3 1/1 friiiS v i a
w<

172
Rumeli H isannda Zanos Paa Kulesi orta direi 173
 Rumeli H isannda Halil Paa Kulesi

174 Rumeli Hisannda hisar - pee ve top mazgal

 .>. -Jw:

-i

V-*

' -& ^ 2

'. : ' :-

- iK
,- , -5<
,v - '

'I*.

-:~ .'-^ y r - ' ^ : i '

y '' Z^.
^ J<t :'* ,r,^-'.- ^ .- jT - >;?"
-^-A. .. . i * I

,;ji!

tfL,
/vr.

^/ J xr-

i r ^ ij-.- . n - ''*- I /W * *

Rumeli Hisannda Ftih Sultan Mehmed'in Cum Cmiinin minresi

 *
rt

( " V c v ^ '

176 Rumeli Hisarnda Zanos Paa Kulesi kitabesi

anak Kalede Kale-i Sultniye Ahmedek (Kedeki yk 1915 Harbinde
ngiliz gllesi yapmdr.)

Ece bdda Kildl-Bahr Kalesi umm manzaras 177

 m r -

%
Ece bdda Kilidl-Bahr Kalesi ahmedekin i grn
178


^,.:i

r * 0 f

. . 7^- 3^f -,1

*.' ;
' '-' ' .T-'y-

'y :.- ^ '4

i r

^ i'* - " ^ r- ' - ^ Z r J ^;*'5i

I* t .- '

Ece bdda Kildl-Bahr Kalesi ahmedekin bir dilimi 179

Bursada Devlet Htn Trbesi Bursada Devlet Htn Trbesi stnu

180
Bursada Yeil Trbe
Bursada Yeil Trbe mihrb, duvar inileri. elebi Sultan Mehmedin ini
sandukas
Bursada Yeil Trbe mihrab
Bursada II. Sultan Murad Trbesi saa
Bursada Yeil Trbe kaps
 Bursada Yeil Trbe kapsnn oymalar
182
Bursada II. Sultan Murad Trbesi arka cebhesi

Burss'da II. Sultan Murad Trbesi i grn 183

 Bursa'da ehzde Sultan Mustafa - Cem Trbesi

Bursada ehzde Sultan Mustafa - Cem Trbesi iinde mihrab ve kalemler

184
Bursa'da ehzde Sultan Mustafa - Cem Trbesi kubbe kalemleri 185
 Bursada ehzde Sultan Mustafa - Cem Trbesi kubbe kalemleri tafsilt

186
stanbulda Mahmud Paa Trbesi 187
 .1

Kstendilde tshak Paa Kprs

188 skbde Ftih Kprs

 LK 2 5 0 SENENN
OSMANLI MMRS
CEDVEL
ADAPAZARI
Orhan Gzi Cmii Tamm yenilenmi ekliyle mevcd I.C ./ 21
atl bir cmidir.

I AFTUNDERE
Orhan Ozi C&mii Ahab and cmi; mevcuddur. I.C./ 22

AFTUNDERE (yukan)
Orhan Gzi CftmU Mevcd deildir. I.C ./ 22

t AFYON KARA HSARI

II, MURAD DEVR
Hsftmeddin Haan Halife - Umur Essa dokunmadan ilveler grm tek II.C./211-213
Bey Mescidi kubbeli cmidir.
Umur Bey Medresesi Mevcd deildir. II.C./213
Umur Bey Hamam Mevcd deildir. II.C./213
Umur Bey Kervansaray Mevcd deildir. II.C./213

FATIH DEVRI
Gedik Ahmed Paa Cmii Kitabn banda, birinci ksmda zikre- III.C ./ 1 -16
dilmidir.
Gedilc Ahmed Paa Medresesi Biri ak, biri kapal iki dershneli, 14 III.C./ 1 6 -1 8
hcreli, kolludur. Drdnc kol
duvardr.
Gedik Ahmed Paa Mektebi Mevcd deildir. III.C./ 18
Gedik Ahmed Paa Hamam Olduka geni bir ift hamamdr. III.C./ 20 - 22

AKA KESE
Orhan Gzi Cmii Mevcd deildir. I.C./ 22

189
# AKA O V A
Orhan Gzi Cmii Mevcd deildir. I.C./ 22
Orhan Gz Medresesi Mevcd deildir. I.C./ 22

AKSU

FATH DEVR
Muallim-zde Zviyesi Mevcd deildir. III.C ./ 22
Muallim-zde Mektebi Mevcd deildir. III.C./ 22

AKEHR

FATH DEVR
Kemerli Mescid Mevcd deildir. III.C./ 22

ALAEHR

YILDIRIM DEVR
Yldrm Cmii nt yarm kalp sonradan ikml edil I.C./365-367
mi, t'dlt grm atl bir cmidir.
Yldrm Medresesi Mevcd deildir. I.C./367

FTH DEVR
eyh Sinan Cmii ki ayak stne 6 kubbeli, revk iri III.C./ 22- 25
ayaklara oturan cmi.
eyh Sinan Trbesi Sekiz keli ve kubbelidir. III.C./ 25-26

AMASRA

FTH DEVR
Ftih Cmii Ufak bir kiliseden bozmadr. III.C./ 26
Kilise Mescidi Ufak bir kiliseden bozmadr. III.C./ 2 6- 27

AM ASYA

YILDIRIM DEVR
Yldrm Cmii Mevcd deildir. I.C./368

ELEB DEVR
Byezid Paa Cmii Kanadl cmi* rneinde, pek gzel bir II.C ./ 4 - 25
cmidir. I. ksmda tafsil edilmitir.
Paa Htn Mescidi imdi mevcd deildir. II.C ./ 25
Ykub Paa Mescidi ve Tekyesi I. ksmda tafsl edilmitir. II.C./ 2 6 - 32
Ykub Paa Medresesi imdi mevcd deildir. II.C./ 2 6 - 32
Kaya Paa Mektebi imdi mevcd deildir. II.C ./ 33
Bedrddin Mahmud Drl-Huffz imdi mevcd deildir. II.C ./ 33
Mahmud elebi Zviyesi imdi mevcd deildir. II.C./ 34
Melek Gz Tekyesi imdi mevcd deildir. II.C./ 34
eyh Ci Tekyesi imdi mevcd deildir. II.C./ 34
Ykut Paa Zviyesi imdi mevcd deildir. II.C./ 35

190
ehzde Trbesi ve Kasm elebi imdi mevcd deildir. II.C./ 36
Kabri
Sfi Byezid Trbesi imdi mevcd deildir. II.C./ 36
Kaya Paa Hamam imdi mevcd deildir. II.C./ 36

II. MURAD DEVR

Alddin Ali Mescidi imdi mevcd deildir. II.C./213

Eski Kethda Mescidi imdi mevcd deildir. II.C./214
Elem Htn Mescidi ve Trbesi Mescid. yoktur; Trbe kubbeli, ufak bir II.C./214
bindr.
Feyzullah Efendi Mescidi imdi mevcd deildir. II.C./214
Mahmud elebi Mescidi imdi mevcd deildir. II.C./214
mice emsddin Ahmed Efendi imdi mevcd deildir. II.C./215
Mescidi
Yrg Paa Cmii Hussiyeti hiz bir kanadh cmidir. n .C ./215 - 222
Yrg Paa Medresesi Mevcd deildir. Cmi medhalinin so II.C./215 - 222
nundaki odann medresenin dersh
nesi olduu tahmin edilmektedir.
Yrg Paa ile Trbesi Cmi revkmn sa eyvanna sdrl H .C ./215 - 226
m ak trbedir.
Yrg Paa mreti imdi mevcd deildir. II.C ./215
Elem Htn Mektebi imdi mevcd deildir. n.C./226
h Bul Mektebi imdi mevcd deildir. II.C./226
h Bul emesi imdi mevcd deildir. II.C./22B
ah Bul Kabri Ak bir kabirdir. II.C./226
eviki Tekyesi Mevcd deildir. n .C ./2 2 7
Zarbhneci Tekyesi Mevcd deildir. ILC ./227
ardakl Hamam Mevcd deildir. II.C ./227
Mustafa Bey Hamam Teferrt gzel bir tek hamamdr. II.C ./228 - 230
ehzde Mehmed h Trbesi Mevcd deildir. II.C./230

FTH DEVR

Hac Hamza Bey Mescidi Mevcd deildir. m .C ./ 27

Hzr Paa Cmii Tln mihverde iki kubbeli, yanlan to III.C ./ 27 - 30
nozlu, kanadl bir cmidir. Kubbe
ler ykldndan at ile rtlmtr.
Hoca Sleyman Mescidi Mevcd deildir. III.C./ 30
Pirincci Sinan Bey Mescidi Mevcd deildir. Bnnin stanbulda da III.C./ 30
mescidi vardr.
Alaca Yahy Medresesi Mevcd deildir. III.C./ 30
Hzr Paa Medresesi Mevcd deildir. III.C./ 30
Hsmiye Medresesi Mevcd deildir. III.C./ 31
Ali elebi Drl-kurs Mevcd deildir. III.C./ 31
Hsmeddin Temenni Mektebi Mevcd deildir. III.C./ 31
Ehli Htn Tekyesi Mevcd deildir. III.C./ 31
Sdddin Tekyesi Mevcd deildir. III.C./ 31
Yvedd Tekyesi Mevcd deildir. III.C,/ 31
Hsmeddin Temenni emesi Mevcd deildir. III.C./ 31
Hzr Paa Hamam Cmii yannda basit bir tek hamamdr. III.C./ 31
Halkal Dede Trbesi Yeil Irmakn sa shilinde taraf III.C./ 31 - 33
ak kubbeli trbe.

191
 ANKARA

HDVENDGR DEVR
Abi Elvan Ccii Kerpi duvarl, dtan basit, ii sra I.C./219 - 224
diree oturan kiri tavanl, mihrab
ve minberi ok gzel, geni bir c-
mi'dir.
Hdvendigr Kprs imdi mevcd deildir. IV.C./892 - 894

II. MURAD DEVR

Abdlkaadir Isfahni Mescidi Ta duvarl ufak ve basit bir cmidir. II.C./231
Aluddin CmU Ess Selk devrine kan bu cmi, II.C./231
ilk defa Orhan Gz, sonra II. Sultan
Murad zamanlarnda tadlt grm-
dr.
Hac Ahmed Cmii imdi mevcd deildir. II.C./232
Hac Bayram- Vel Cmll I. ksmda tafsl edilmitir. II.C./232 - 243
Hac Bayram- Veli Trbesi I. ksmda tafsl edilmitir. II.C./232 - 243
Hac llyas Cmll Hricen ok basit, kerpi duvarh, iden II.C./243 - 244
pek dilberdir, ahap tavanldr.
Hac vaz Mescidi Kerpi duvarl, iinden mzeyyen, d- II.C./244 - 247
dan pek basit atl cmi*
Hac Ms - Has Seyfddin Cmii Ankarada cmlerin en gzellerinden II.C./248 - 253
dir. Bu da hricen basit dhilen pek
ltif bir cmidir. stelik revk var
dr.
Hoca Hundi Mescidi D bast, ii ltif, kerpi bin. II.C./253 - 254
Genegi Mescidi D sde, ii mzeyyen, kerpi bin. II.C./254
Karaca Bey Cmii Tammen yklm, byk deiiklikler II.C./255 - 263
le tmir edilmidir.
Karaca Bey Trbesi Sekiz ke kesme ta bir trbedir. II.C./255 - 263
Kul Dervi Mescidi Ahab atl basit bir bindr. II.C./264
Mukaddem Mescidi Kble duvarndan kesilmi ii mzey II.C./265
yen bir cmidir.
Ahmed elebi Drl-Huffz imdi mevcd deildir. II.C./265 - 268
Karaca Bey Hamam Geni, hricen basit soukluklu, ii g. II.C./265 - 268
zel bir ift hamamdr.

FTH DEVR
ar ve Bedesten Ortas 10 kubbeli, etrf ardr, III.C./ 33 - 48
Ta Han ki katl bir handr; Bedestanla berber III.C./ 3 3 -4 8
I. Ksmda gemidir.
Tahta Kale Hamam imdi mevcd deildir. III.C ./ 48 - 49

# ARAMAN
Araman Kynde Orhan Gz Cmii imdi mevcd deildir; asl and. I.C./123

ATNA
Ftih Cmii Epeyce tamr grm, nnresi kaa'ideye III.C./ 49 - 55
kadar yklm, bir orta, 4 yarm, 4
ke kubbesiyle rtldr.

192
 BABA SULTAN NHYES
ORHAN GAZ DEVR
Geyikli Baba Cmii ve Trbesi
Geyikli Baba Hamam
Asl tek kubbeli iken yanna bir kincisi I.C./ 22 - 29
yaplp bytlm, bir tarafna da
trbe eklenmidir.
Basit bir tek hamamdr. I.C ./ 22 - 29

BABAESK
II. MURAD DEVR
Halil Paa Hamam imdi mevcd deildir.
Ftih Cmii atl, basit bir cmidir, son cem'at III.C./ 55 - 56
yeri yenidir.

BDEMYE
FATH DEVR
Rum Mehmed Paa Cmii imdi mevcd deildir. III.C ./ 56

# BALIKESR
YILDIRIM DEVR
Eyne Bey Cmii imdi mevcd deildir. I.C./368
Yldrm Cmii kier kat i yan revakl, bazilika hava- I.C./368 - 371
vasnda atl cmi. Kapsnda gotik
kemer vardr.
Yldrm Medresesi imdi mevcd deildir. I.C./372
Yldrm Misfirhne ve Zviyesi Moloz tandan yaplm, kanadl basit I.C./372
bir bindr.

FATH DEVR
Alaca Mescid imdi mevcd deildir. III.C./ 56
Kaya Bey Mescidi imdi mevcd deildir. III.C./ 56 - 57
Oru Gz Mescidi imdi mevcd deildir. III.C ./ 57
Zanos Paa Cmii Asl drt ayak stne 9 kubbelidir. III.C./ 57 - 60
imdiki yaps 1894 zelzelesinden
sonradr.
Mehmed Bey Mektebi imdi mevcd deildir. III.C./ 60
Zanos Paa Hamam imdi mevcd deildir. III.C./ 60
Zanos Paa tmreti imdi mevcd deildir. III.C./ 60
Zanos Paa Trbesi Sonradan yaplm basit bir trbedir. III.C./ 60

BALLIBADRA
Ftih Cmii imdi mevcd deildir. III.C./ 60

t BAR
Ftih Cmii imdi mevcd deildir. III.C./ 61

193
 BARAKLI
YILDIRIM DEVR
Tur Ali Bey Cmii imdi mevcd deildir. I.C./373

BE YRKLER
Orhan Gzi Cmii imdi mevcd deildir. I.C./123

# BEHRAM KALE
Hdvendigr Cmii Tek kubbeli, l revakl bir cmidir. I.C./224 - 229

BELEN
Orhan Gz Cmii imdi mevcd deildir. I.C./123

BERGAMA

HDVENDGR DEVR-t
Koyun Kprs gzl kesme ta bir kprdr. I.C./229

YILDIRIM DEVR
Yldrm Cmii kollu, ortada kubbeli, yanlan to - I.C./373 - 378
nozlu, uzunlamasna cmi. Kaps G o
tik benzeridir.
Debbaiar Hamam Pek harab hldedir. I.C./378 - 380

II. MURAD DEVR

ncirli Mescidi Kubbeli ufak bir mesciddir, minresi II.C./268 - 269
yenidir.
Kurunlu Cmi atl, iki kesi revakl bir cmidir. II.C./269 - 270
Hibetullah Medresesi imdi mevcd deildir. II.C./270
Umur Bey Medresesi imdi mevcd deildir. II.C./270
Ta Han Muzavv bir erziye yaplm, ahrl II.C./270 - 273
ehir kervansaraydr.
Kpl Hamam Drt halvetli tek bir hamamdr. II.C./273 - 274
Umur Bey Hamam imdi mevcd deildir. II.C./274

BEY PAZARI

II. MURAD DEVR

Halil Faa Hamam imdi mevcd deildir. II.C./274

# BGA

II. MURAD DEVR

Umur Bey Mescidi imdi mevcd deildir. II.C./275
Umur Bey Hamam imdi mevcd deildir. II.C./275

194
 FATH DEVR

Kurunlu Cmi '^fak, yeni yap bir cmidir. III.C./ 61

BLECK

OSMAN GZ DEVR

eyh Edebl Zviyesi Temmen yklmdr; sonradan bitii I.C/8

ine yaplan trbe ve tekye Orhan
Gz devrine iddir.

ORHAN GZ DEVR

Orhan Gz Cmii Tek kubbeli, taraf geni kemer ey- I.C./30 - 34

Orhan Gzi Cmii
Slyman Faa Cmii
eyh Edebl ve Mal Htn
Trbe ve Tekyesi
Orhan Gz mreti
vanldr. Minresi akdadr.
Yalnz minresi kalmdr. I.C./34
imdi mevcd deildir. I.C./35
Trbe kubbeli, tekye atldr. I.C./35 - 36
Harab bir hlde mevcuddur. I.C./36 - 40

BOLU

ORHAN GZ DEVR

Alpagud Kynde Ll hin Paa imdi mevcd deildir. I.C./48

Zviyesi

YILDIRIM DEVR

Ak Mescid imdi mevcd deildir. I.C./381

Kara ayr Mahallesi Mescidi imdi mevcd deildir. I.C./381
Ulu Cmi Sultan Hamd Devrinde yeni badan I.C./381
yaplmtr.
Yldrm Medresesi imdi mevcd deildir. I.C./383
Yldrm Kitabhnesi imdi mevcd deildir. I.C./383
Orta Hamam Mudurnu Hamamnn mi'mr tarafn I.C./383 - 384
dan yaplm bir tek hamamdr, ky
metli bir eserdir.

II. MURAD DEVR

Mehmed Paa Cmii imdi mevcd deildir. II.C./275

i BOLAYIR
ORHAN GZ DEVR

Sleyman Paa Cmii Orta byklkte atl bir cmidir. I.C./44

Sleyman Paa Trbesi Cok tamr grm, fakat eski hlini mu I.C/45 - 48
hafaza etmidir. iden klhl ddan
kubbelidir.
Dervi Byezid Hamam imdi mevcd deildir. III.C./61

195
 BURSA

OSMAN GZ DEVR
Balabanck Hisar Yalmz alt ksmlar mevcuddur. LC ./ 8
Gzi Aktimur Hisar Tammen yklmtr. I.C ./ 9

ORHAN GAZ DEVR

Ah Haan Mescidi imdi mevcd deildir. I.C./49

Alddin Bey (paa) Cmii lk Osmanl cmi'lerindendir; tek kub I.C./49 - 56
belidir, revk 1854 zelzelesinde y
klm, biraz deiik olarak yapl-
mgdr.
Alddin Bey Mescidi imdi mevcd deildir. I.C./56
oban Bey Mescidi imdi mevcd deildir. I.C./56 - 57
Gzi Aktimur Mescidi imdi mevcd deildir. I.C./57
ll-Eriolu Ahmed Bey Mescidi imdi mevcd deildir. I.C./57
Ll ahin Paa Mescidi imdi mevcd deildir. I.C./57 - 60
Orhan Gzi Cmii (Kale ii) imdi mevcd deildir. I.C./58 - 60
Orhan Cmll 1. ksmda zh edilmidir. I.C.61 - 90
Sleyman Faa Mescidi imdi mevcd deildir. I.C./90
Sleyman Faa Mescidi imdi mevcd deildir. I.C./90
Zarbhne Mescidi imdi meycud deildir. I.C./91 - 93
Lala hin Paa Medresesi Kapal avlulu, 8 hcrelidir. I.C./93
Orhan Gzi Medresesi imdi, mevcd deildir. I.C./94
Orhan Gzi Ahnesi imdi mevcd deildir. I.C./95
Orhan Gz! mret - Zviyesi imdi mevcd deildir. I.C./95
Orhan Gzi Ahnesi imdi mevcd deildir. I.C./95
Bezir Han imdi mevcd deildir. I.C./95
Emir Han lk Osmanl handr. I.C./96
Abdal Murad Tekyesi imdi mevcd deildir. I.C./102
Abdal Ms Zviyesi imdi mevcd deildir. I.C./102
Alddin Bey Tekyesi imdi mevcd deildir. I.C./104
Nilfer Htn Tekyesi limdi mevcd deildir. I.C./104
oban Bey Trbesi Harab bir hlde mevcuddur. I.C./104 -105
Sultan Orhan Trbesi Sultan Azz Devrinde yeni badan ya- I.C./105 - 107
plmdr.
Osman Gzi Trbesi Sultan Azz Devrinde yeni badan ya- I.C./108 - 110
plmdr.
Alddin Bey Hamam imdi mevcd deildir. I .llO -lll
Eski Yeni Hamam Epeyce ekil deidirmi hlde mevcud I .C ./ll l
dur.
Orhan Gz Hamam I. ksmda zikredilmidir. I .C ./lll - 116
Bursa Hisan Bizans surlarna eklenmi birka burcu I.C./116
mevcuddur.
Aa Hisar Simdi mevcd deildir. T.C./117
Bey Saray Simdi mevcd deildir. T.C./117
Nilfer Kprs Aslnda be gzl kgir bir kprdr. T.C./1I8-119

HDAVENDGAR DEVR
Hac Evrenuz Mescidi imdi mevcd deildir. I.C./230
Hayrddin Paa Cmii Yalnz minresi kalmtr. I.C./230
Hzrhk Cmii Tek kubbeli, tula ta duvarldr. I.C./230

196
Hdvendigr Cmii ve Medresesi Osmanl mmr slbuna olduka ay- I.C./231 - 264
kr den bir havaya ship, alt ka
t cmi, st medrese bir bindr.
zzddin Cmii atl basit bir cmi'dir I.C./264
Kavakl Cmi atl ve revakl, mtensib ve gzel I.C./264 - 265
bir bindr.
Koca Nib Cmii Ufak tek kubbeli, son cemati kalkan- I.C./265 - 267
l, irin bir cmi'dir
ehdet Cmii Asl ortada ift kubbeli, yanlar tono/.- I.C./267 - 274
ludur. Dimetoka elebi Cmii ile
bir lde, ayn plndadr.
Yerkap Mescidi atl, ahab revakldr; son zamanlar- I.C./274 - 275
da pek mkemmel bir sretle tmir
edilmi, kitaptaki eski resminden ba
ka bir ekil almdr.
Esediye Medresesi imdi mevcd deildir. Ulu Cmiin I.C./275
yan tarafnda idi.
Hdvendigr Mektebi Yepyeni, pek basit bir ekilde ihy edil- I.C./275
midir.
Eski Kaphca Scaklk ksm Hdvendigr devrine I.C./276 - 284
id olan Kaplcann asl gze gr
nen soukluk ksm II. Sultan B
yezid tarafndan yaplmdr.
Kkrdi Kaplcas Hdvendigr devrinde yaplan ksm I.C./284 - 287
II. Byezid tarafndan tevsi' edilmi
dir.
Nalnclar Hamam Byk bir ift hamamdr. imdi depo I.C./287 - 289
ve imlthne olarak kullamhyor.
Hdrlk Zviyesi imdi mevcd deildir. I.C./289
Hdvendigr Tabhne ve Zviyesi Tammen yeniden yaplmdr. I.C./289 - 290
tzzddin Zviyesi imdi mevcd deildir. I.C./290
Seyyid Nsr Zviyesi imdi mevcd deildir, I.C./290
Hdvendigr Trbesi Tammen yeniden yaplrmdr. I.C./290 - 293
Saray (Hdvendigr ksm) imdi mevcd deildir. I.C./293

YILDIRIM DEVR
Ali Paa CmU Yan kanadlar' tonozlu, yma ayak re- I.C./385 - 387
vakldr.
Demirta Cmii Minresi akda ve be ayak stnde, I.C./387 - 393
kanadl bir cmidir.
Doan Bey Mescidi imdi mevcd deildir. LC./392
Eb tshak Mescidi Yan kanadlar tonozludur. I.C.393 - 397
Erturul Cmii Olduka basit, atl bir cmidir. I.C./396 - 398
Gzi Timurta Mescidi imdi mevcd deildir. LC./398 - 399
Hoca Efendi Mescidi imdi mevcd deildir. I.C./399
Molla Fenr Cmii ve Kabri atl, enine bir yapdr. I.C./399 - 400
Somuncu Baba Cmii ve Frn Kubbeli ufak bir cmidir; ta'dl gr I.C./400 - 401
mdr. Somuncu Bahann frn
civardadr.
Ulu Cmi I, ksmda zh edilmidir. I.C./401 - 418
Yahi Bey Mescidi ve Kabri imdi mevcd deildir. Kabir bir mah I.C./418-419
zen iindedir,
Yldrm Cmii I. ksmda tafsl edilmitir. I.C ,/418.440
Ali Paa Medresesi imdi mevcd deildir. I.C./441
Eb tshak Medresesi Simdi mevcd deildir. I.C./441
Gliek Htn Medresesi imdi mevcd deildir. I.C./441

197
 Eyne Bey (Kara) Medresesi Bir de ktbhnesi olan bu medrese I,C,/441
biraz tadil grm olmakla berber,
asima dokunulmamdr.
Eyne Bey (Sba) Medresesi imdi mevcd deildir. LC./442 - 444
Ferhadiye Medresesi imdi mevcd deildir. 1.C./445
Molla Fenr Medresesi imdi mevcd deildir. I,C,/445
Vziye Medresesi Arzinin gayr- muntazam ekline uyu I.C./445 - 447
larak yaplm, etrf dkknla ev
rilmi medresedir.
Yldrm Medresesi Dar ve uzun bir pln zerine yaplmdr. I.C./447 - 454
Demirta Mektebi imdi mevcd deildir. I.C./454
Eb shak Mektebi imdi mevcd deildir. I.C./454
Dr-if Pek harab bir hldedir. I.C,/454 - 461
Ali Paa mreti imdi mevcd deildir. I.C./461
Demirta (Gz) mreti imdi mevcd deildir. I.C./461
Demirta (Kara) mreti imdi mevcd deildir. LC./461
Eb shak mreti imdi mevcd deildir. LC./461
Gl iek mreti imdi mevcd deildir. I.C./462
Yldrm tmreti imdi mevcd deildir. I.C./462
Demirta (Gz) Trbesi Yepyeni bir yapdr. I,C,/462
Erturul (ehzde) Kabri Gzel, zengin talarla yaplmdr. LC./463
Demirta (Kara) Kabri Basit bir kabirdir, I.C./463
Gl iek Htn Trbesi Revakl, tek kubbelidir. I.C ./463-464
Yah Bey Trbesi Bir bodrum iindedir, I.C./464
Yldrm Trbesi Sleyman elebi vey elebi Sultan I.C./464 - 469
Mehmed tarafndan yaplm byk
bir trbedir,
Bedestan lk Osmanl Bedestandr. I.C,/469 - 471
Ali Paa Hamam imdi mevcd deildir. I.C./471 - 472
Demirta Hamam Soukhk kubbesi ok byk, geni, I,C./472 - 474
zengin bir hamamdr, Harabdr; k-
sim, ksm tmir edilmekdedir.
Eski Yeni Hamam Harb bir hlde ksmen ayaktadr. I.C./476 - 478
Eyne Bey Hamam Ahab cameknl tek bir hamamdr; I.C.478 - 479
medresesine bitiiktir; alr vaz-
yetdedir.
Eyne Bey ift Hamam imdi mevcd deildir. LC./479
engl Hamam Ulu Cmiin imlinde ehemmiyetsiz I.C./479 - 480
tdl ve hatt ilveler grmdr,
Yldrm Hamam Cmiin civrndadr; basit bir tek ha I.C./481 - 482
mamdr, depo olarak kullanlmakta
dr.
Akdarma Ali Bey Zviyesi imdi mevcd deildir. I.C./482
Seyyid Usl Tekyesi imdi mevcd deildir. I.C,/482

ELEB DEVR

Byezid Paa Mescidi ekli deimidir; olduka bakmszdr; II,C./36 - 37

nemza ak atl bir cmidir.
andarl brahim Paa Cmii Tek kubbeli ahab revakldr; nemza II.C./39 - 40
akdr.
Dye Htn Mescidi Enlemesine yaplm, atl, ahab re- II,C./40 - 41
vakldr; nemza aktr.
bn-i Bezzaz Cmii Kubbesi yklm, yerine at yaplm- II.C./41 - 42
dr; hussiyeti olan bir cmidir; ne
mza akdr.

198

J
ishak h Mescidi Basit atl bir cmidir; ok deimi- II.C./43 - 44
dir; nemza akdr.
eker Hoca Cmii Tek kubbeli, ahab revakhdr; nemza II.C./44 - 45
akdr.
Yeil Cmi Marf cmidir; ba tarafndaki tafsilt- II.C./46 - 94
l ksma mrcaat etmeli.
Yeil Medresesi elebinin veftiyle, mukarrer ikinci II.C./94 -100
kat yaplmadan kalmdr.
Yeil mreti Baz duvarlar kalm, harb bir hl- II.C./lOl
dedir; atldr.
Yeil Trbe Marf bindr, tafsilt kitabn birinci
ksmndadr.
Yeil Ham imdi mevcd deildir. II.C./118
Byezid Paa Medresesi Yklm, ehemmiyetsiz duvar paralar II.C./118-119
kalmdr.
Asboa Zviyesi imdi mevcd deildir. II.C./118 - 119
Geyve Han Gzel bir ekilde tmr grmdr. II.C./119 - 121
pek Han Ksmen mevcuddur; yer yer tmr gr- II.C./123
mdr.
Yourt Han Mevcd deildir; bir duvarndan izler II.C./124 - 140
vardr.
Mahkeme Hamam Mhim ift hamamdr. I. ksmda yazl- II.C./124
mdr.
Oru Bey Hamam imdi mevcd deildir. II.C./131
Devlet Htn Trbesi Bitirilmeden kalm bir vaziyetdedir. II.C./132
Devlet Htn Trbesi Sivri klhl, iten kubbeli ak bir II.C./132 - 135
trbedir.
Sleyman elebi Kabri 1950 lerde pek zarf bir ekilde yapl- II.C./135
mdr; eski ile alkas yokdur.
Maksemde Kpr Bir aya farkediliyor; kalan yklm- II.C./135
dr.
Bursa Hisar Kaps imdi mevcd deildir. II.C./136

II. MURAD DEVR

Abdal Mehmed Cmii Yan yana ift kubbeli, son cemati kal- II.C./275 - 279
kanl, tula, ta sralarla ilenmi
dir.
Abdal Mehmed Trbesi Cmiin karsnda, tek kubbeli, eyvan- II.C./275 - 279
l bir trbedir.
Abdal Mehmed Zviyesi imdi mevcd deildir. II.C./275
At Pazar Mescidi imdi mevcd deildir. II.C./279
Bedrddin Mescidi Bursa rnei denebilen, bu ehre hs II.C,/279 - 281
slbda, revk kalkanl, hareketli
ve gzel bir cmidir; kubbelidir.
era Bey Mescidi Hisar inde atl basit cmi . II.C./281
Emr Sultan Cmii III. Sultan Selm zemnmda temmen II.C./282 - 288
yeniden yaplm, eskiden eser kal-
mamdr.
Emr Sultan Trbesi III. Sultan Selm zemnmda temm II.C./282 - 288
yeniden yaplm, eskiden eser kal-
mamdr.
Fazlullah Paa Mescidi imdi mevcd deildir. II.C./288 - 289
Fazlullah Paa Medresesi imdi mevcd deildir. II.C./288 - 289
Hac vaz Paa Mescidi Temm 1965 de yeniden yaplmdr. II.C./289 -291
Hac vaz Paa Medresesi Mevcd deildir. II.C./289 - 291

199
 Hac vaz Paa kinci Mescidi M evcd deildir. II.C ./2 8 9 ..291
Hac vaz Paa Mektebi M evcd deildir. II.C ./2 8 9 .-291
Hoca Ali Cmii B ursa rnei te k kubbeli, gzel b ir e- II../291 -; 292
serdir.
Hoca llyas Mescidi H .C ./293
Hoca Tayyib Cmii A yr ayr, fek at b irb irin e yakn d e v ir n .C ./2 9 3 -295
lerde yaplm , ift kubbelidir.
m ret-i Is Bey Mescidi Tek kubbeli B ursa cm lerinin k k II.C./295 - 296
lerin dendir. ki yol ortasnda bir
tek ta gibi braklm dr.
s Bey Medresesi M evcd deildir. II.C ./295 -2 9 6
Is Bey Mektebi M evcd deildir. II.C./295 -2 9 6
s Bey m reti M evcd deildir. II.C./295 -2 9 6
Kadem Eri Mescidi B ursa rnei te k kubbeli cmi*. II.C./297
K ara Haan Paa Mescid, Medrese M evcd deildir.
ve Mektebi II.C./297
Kirii Kz Mescidi M evcd deildir. II.C./297
Mesud M akremev Mescidi atl, basit b ir cm idir. II.C./298
Murdiye Cmii Cenahl, zengin, gzel cm idir, birinci I.C ./298 -3 2 6
ksm da gem idir.
Murdiye Medresesi Ak dershneli, zarif bindr. n .C ./2 9 8 -3 2 6
Murdiye m reti H arbe hlindedir. II.C ./298 -3 2 6
M urdiye Trbesi K itabn banda y e r alm dr. II.C ./298 -3 2 6
Htniye Trbesi F tih S ultan M ehm edin annesinin t r II.C ./298 -3 2 6
besi.
Htniye Mektebi M evcd deildir. II.C ./298 - 326
Nakka Ali Mescidi Yalnz hazresi kalm dr; Kale inde- II.C./327
dir.
Nalbandolu Cmii Tek kubbeli B ursa cam ilerinin en gze) ri.C ./328
rneklerindendir.
Namazgh (Umur Bey) Ak ve m inberli nam azghlarn kin II.C./330
cisi budur.
Oru Bey Mescidi M evcd deildir. H.C./330
Reyhan Mescidi Ahap atl basit cm idir. II.C./330 -331
Seluk Htn Mescidi B ursa rnei denilen uslde y ap lm ', II.C./331 -3 3 2
gzel b ir bindr.
Seyyid Nsr Mescid ve Zviyesi M evcd deildir. II.C ./333
ehre Ksd Mescidi XX. asr nihyetinde yenilenm i, atl, n .C ./3 3 3 -3 3 4
bycek b ir m esciddir. B nsi P ars
B eydir.
ehre Ksd Zviyesi M evcd deildir. II.C./333 - 334
Pars Bey Trbesi eh re K sd Cm iine bitiikdir. ILC./333 - 334
erefddin Paa Cmii Tek kubbeli gzel b ir cm idir. II.C./334 - 335
erefddin Paa Kabri C m iin yola b ak an du v ar iinde, yeni II.C./334 - 335
yaplm b ir k abirdir.
Nalbur Ham M evcd deildir. II.C./334 - 335
eyh Paa Mescidi atl ve basit b ir cm idir; Kale in - II.C./335 - 337
dedir.
Umur Bey Cmii Y an yana iki gzden m rekkeb atl II.C./337 - 346
b ir cm idir.
Umur Bey Trbesi K ubbeli ak t rb e . II.C./337 - 346
Umur Bey Hamam D rt h alvetli te k ham am . II.C./337 - 346
Veled Yani Mescidi K ubbeli ufack b ir em idir; revakla II.C./347 - 348
h a rm arasnda geni k em er vardr.
Veled Yan Mezar Cmi avlusunun sanda yeni yaplm II.C./347 - 348
b ir k ab ird ir.

200
Yiit Khne Mescidi B ursa rnei cm ilerin gzel b ir rne- II.C./348 - 350
idir.
bn-i Yiit Kabri C m iin kesine yakn, taglar pek gzel II.C./348 - 350
b ir k ab ird ir.
Zeyniler Cmii B ursa rnei cm ilerin o rta boyda bir II.C./350 - 352
rneidir; esasl tm r grm tr.
AbdUtif Kudsi Trbesi Tek kubbeli d rt ke b ir bindr. II.C./350 - 352
AbdUtif ZTyesi M evcd deildir. II.C./353
Reyhan Paa Mektebi M evcd deildir. II.C./353
erefddin Paa Mektebi M evcd deildir. II.C./353
Hac vaz Paa Ham M evcd deildir. II.C./353
K atr Ham M evcd deildir. II.C./354 - 355
K tahya Han B ir ok ksm lar yklm , baz p ara- II.C./355
la n kalm dr.
erefddin Paa Ham M evcd deildir. II.C./356
Tuz Ham B ursa h an la rn n ufak boyudur. II.C./356 - 357
Hac tvaz Faa ars M evcd deildir. II.C./357
A t P azan Hamam k ier h alv etli b ir ift ham am dr, fa 'a l- II.C./358 - 360
dir.
Emr Sultan Hamam T eferru atl gzel tek ham am , fa aldir. II.C./360 - 362
Kaygan Hamam T eferru th , geni ift ham am , fa'aldir. II.C./360
D epoolarak kullam im aktadr.
Reyhan Hamam Yol alrk en b ir ucu kesilm i tek h a - II.C./362
m am dr; m etru k d r.
Tavuk P azan Hamam K ad n lar ta ra f kk, erk ek lerin k i b - II.C./362 - 366
y k ift h am am dr; im di m aaza
ve depo olarak kullanlyor.
Boyac Kulluu Kprs M evcd deildir. II.C./367
Irgandi Kprs Tek b y k gzl, zem nm da stnde II.C./368 - 369
ar b u lu n an m uhteem kpr.
Karaca Bey Yol Tesisi Bu yolu n bana konm u kitbesi M u- II.C./369
rdiye Cm ii yanndaki ak m ze
dedir.
Fiiboz M ezan Ba ve ayak ta m uhteem gzel k a - II.C./370
b ird ir.

FATH DEVR
Acem Reis Mescidi B u rsaya m ahsus revk kalk an d u v ar- III.C./61 - 63
l, tu la ta sral, te k kubbeli cmi.
M inresi yenidir; gzel bir tm ir
grm dr.
Ahmed Bey Mescidi M evcd deildir. III.C./63
Ahmed Dld Mescidi B ursa hussiyetinde, m inresi yivli g- III.C.65
zel cmi; m kem m el t m r edilm i
dir.
Alt Parm ak Cftmii B ursa h ussiyetinde te k kubbelidir, t - III.C./66
m r edilm idir, m inresi ykkdr.
Azeb Bey Mescidi B ursa rneindeki cm ilerin en k- III.C.66 - 69
klerindendir.
Azeb Bey Trbesi C m iin yam nda d rt ke bindr. III.C./66 - 69
Bahdr Aa Mescidi M evcd deildir. III.C./69 - 76
Ba brhim Cmii B ursa rnei te k kubbeli cm ilerin en III.C./69 - 76
b y k boyundandr; fazla olarak
nnde b ir zem anlar m edrese vazi
fesi grm olan kollu adrvan
avlusu v ardr.

201
 Ba brhim Zviyesi M evcd deildir. III.C./69
Ba brahim Kabri Cm i yam nda, ta lar pek gzel b ir k a- III.C./69
bird ir.
Beikiler Mescidi B ursa rneinde, m inresi gzel cm i- III.C./76
dir, tm r olunm udur.
akr Aa Mescidi Yepyeni tm r grm ; yklm ola-a III.C./76 - 78
olan kubbe ih y edilm i; kubbenin
m stev kelii iri bdem lerle ss
l, nevi ahsna m ahsus b ir cm i
dir; B ursa rneindedir.
akr Aa Zviyesi Cmi yannda idi, im di yokdur. III.C./76
Dvud Paa Mescidi B it P azarnda d k k n lar arasnda bo- III.C./78
ulm u atl mescid.
D efterdr Sinan Bey Mescidi M evcd deildir. III.C./78 - 79
D uhter-i eref Mescidi Asl B ursa tipinde iken, son cem at III.C./79
yklm , yerine at yaplm dr.
D sturhan Cmii B ursa rneinde o rta b yklktedir. III.C./79 - 81
M evkii ve m ehr servi aacyla
hret bulm udur.
Dsturhan Zviyesi Cm i y annda idi, im di yokdur. III.C./79
Dsturhan Trbesi M evcd deildir. III.C./79
Elvan Bey Mescidi M evcd deildir. III.C./82
Fenr Ahmed Paa Cmii T adlt grm , olduka b yk atl III.C./82
b ir cm idir.
Fenr Ahmed Paa Zviyesi M evcd deildir. III.C./82
Hac Baba Mescidi M evcd deildir. III.C./82
Haclar Mescidi B ursa rneindeki cm ilerin byke- III.C./83 - 87
lerindendir, tezynt pek gzeldir.
Hac Hamza Mescidi M evcd deildir. III.C./87
Hac Sevin Mescidi T adl grm , kubbeli, basit cm idir. III.C./87
Hac Seyfddin Mescidi B ursa rnei ufak b ir cm i ise de m i- III.C./87 - 89
nresin in yksekliiyle kym et k a
zanm aktadr; gzel t m ir grm
dr.
Hamza Bey Cmii K anadl cm ilerin hussiyetini hiz bir III.C./89 97
rneidir.
Hatice Htn Medresesi M evcd deildir. III.C./89
Hoca Takn Mescidi atl basit cmi; m inresi yklm dr. III.C./98
Hokadem Mescidi M evcd deildir. III.C./98
lh Ahmed Efendi Mescidi M evcd deildir. III.C./98
Kara Abdrrezzak Mescidi M evcd deildir. III.C./98
K ara Abdrrezzak Trbesi Sala b ir ahab bindr; iinde Ynus III.C./98 -9 9
ism inde birisi de yatar.
K ara Kd Mescidi ok harb, kubbeli b ir m esciddir; im III.C./99
lthne olarak kullanlm akdadr.
Kaygan Cmii Asl kubbeli iken, b yk B ursa zelze- III.C./99 - 100
leinde yklm ; daha geni olarak
atl yaplm dr.
Kefen Szen Mescidi K ubbeli basit m esciddir. III.C./IOO - 101
Mahmud Paa Mescidi F id an H ann m iindedir; bins y k l III.C ./lO l
m, yalnz b ir adrvan havuzu ve
m erm er ay ak lar kalm d; yeni ba
d an yapld.
Meydanck Mescidi B ursa rneinde basit b ir m esciddir. III.C./102
Molla Yegn Mescidi M evcd deildir. III.C./102 - 103
Sat Fakih Mscidi atl basit b ir bindr. III.C./103
Sevindik Mescidi atl basit b ir bindr. III.C./103

202
 Sitti H tn Mescidi
Tekye Mescidi
Tom ruk n Mescidi
Tuz Pazar Cmii
Veled-i Enbiy Mescidi
Veied-i Habib Mescidi
Veled-i H arir Mescidi
Veli emsddin Mescidi
Yeni Bezzaz Mescidi
Zafranlk Mescidi
Ahmed Paa Medresesi
Ahmed Paa Trbesi
Aa Eyne Bey Medresesi
Byk Mahmud Medresesi
endik Medresesi
Hamza Bey Medresesi
K ardran Sleyman Bey Medresesi M evcd deildir.
Kaygan Medresesi
Molla Husrev Medresesi
Molla Yegn Medresesi
Sarrfiye Medresesi
Ltfullah elebi D rl-Hadisi
Acem Reis Mektebi
Ba brhim Mektebi
Byk Mahmud Mektebi
akr Aa Mektebi
DemirU Mektebi
Efdl-zde Mektebi
Efdl-zde Mektebi (kinci)
Fatm a H tn Mektebi
Hatice Sultan Mektebi
K ardran Sleyman Bey Mektebi M evcd deildir.
Kaygan Mektebi
Mahmud Bey Mektebi
Sarrfiye Mektebi
Sitti H tn Mektebi
Hamza Bey tm reti
Ak Byk tm reti
Kirdeci Ah Zviyesi
Bl Bey Ham
Doan Gz Han
Eski Yeni Han
Fidan Ham
B ursa rneinin en m zeyyenlerinden, III.C./103 - 106
by k boydandr.
M evcd deUdir. III.C ./107
M evcd deildir. III.C./107
B ursa rneinin en gzellerinden; m i III.C./107 -110
nresi yivlidir; kalk an n d ak i tezy
n t pek dilberdir.
atl basit mescid. I I I .C ./lll
B ursa rnei kubbeli cmi. II I .C ./I ll -112
K k fek at m tensib, tula tezyina III.C ./1 1 2 .1 I4
tn tenevvuiyle m ehur cmi.
atl genie b ir cm idir. III.C./115
Moloz ta basit b ir binadr. III.C./115
M evcd deildir. III.C./117
ir V eliyddn Olu A hm ed P aann III.C./117 - 118
ak eyvanl 12 hcreli, n cebhesin-
den b t n ham etiyle ova grnr
gzel bin.
M edrese yam nda 6 ke bindr. III.C./118
M evcd Deildir. III.C./119
M evcd Deildir. III.C./119
M evcd Deildir. III.C./119
M evcd deildir. Son otuz sene iinde III.C./119
ykld m alm dur.
III.C./120
M evcd deildir. III.C./120
M evcd deildir. III.C./120
M evcd deildir. III.C./120
M evcd deildir. III.C./120
M evcd deildir. III.C./120
M evcd deildir. III.C./121
M evcd deildir. III.C./121
M evcd deildir. III.C./121
M evcd deildir. III.C./121
M evcd deildir. III.C./121
M evcd deildir. III.C./121
M evcd deildir. III.C./121
M evcd deildir. III.C./122
M evcd deildir. III.C./122
III.C./122
M evcd deildir. III.C./122
M evcd deildir. III.C./122
M evcd deildir. III.C./123
B ir ak eyv an ve b ir dershneden m III.C./123
rek k eb d ir; sbyan m ekteblerinin ndir
n m nelerindendir.
M evcd deildir. III.C./124
M evcd deildir. III.C./124
M evcd deildir. III.C./124
M evcd deildir. III.C./125
M evcd deildir. III.C./126
M evcd deildir. III.C./126
E bd sta n b u ldaki K rk H am nn III.C./127 -
ayn, iki avlulu ehem m iyetli bin-
dr; ikisinin de bnsi Sadrazam
M ahm ud P aadr.
203
 Karaca Bey Ham M evcd deildir. III.C./129 - 130
Molla Husrev Ham M evcd deildir. HI.C./130
Hallaclar-Gelincik ars Epeyce ta d lt grm , 1956 B ursa y a n ni.C./130
gn n dan sonra m r edilm idir.
Yorganclar-uhaclar ars 1956 yan gnndan sonra epeyce td il ed i m .C ./130
lerek t m ir olunm udur.
Al Boyaclar Hamam M evcd deildir. III.C./132
Ba brhim Hamam F ab rik a hline getirilm i, m etr k tek III.C./132
ham am dr.
akr Aa Hamam stan b u l ve S iliv ride ve E d irn ede UI.C./134 - 135
h a y r t olan Sba akr A ann
ift ham am dr.
8 ke soukluu ve zengin scakl III.C./135 - 138
Dvd Paa Hamam
h u ss iy etler gsteren te k ham am .
H aydarhne Hamam Fazla hussiyeti olm ayan tek ham m . m .C ./138 -139
brhim Paa Hamam ok m zeyyen ufak tek ham am ; imdi III.C./139 -142
h arb dr.
Kad Hamam Yol alrken soukluu apraz kesilmi, III.C./143 - 144
te fe rr a th te k ham am dr; im di ti-
crethnedir.
Kara M ustafa Kaphcas K aplcalarn en k, basit b ir b in a III.C./144 -145
dr.
Nash Paa Hamam lk ayps ift iken, b ir taraf hazfedil III.C./145 -150
m i m him ham am dr.
Pnar Ba Hamam M evcd deildir. III.C./150
Servinaz Kaphcas U fak b ir kaplcadr. III.C./150 - 151
T ahta Kale Hamam M evcd deildir. III.C./151
M ihrabh Kpr M evcd deildir. III.C./151 - 52
Ak Byk Trbesi A hab b asit bin. III.C./152
Bahdr Bey Kabri B ir ta kalm dr; b ir evin avlusunda- III.C./153
dr.
D sturhan Kabri M evcd deildir. III.C./153
Ebe H tn Trbesi D rt ay ak st n e kubbeli ak t rb e III.C./153
olup, M urdiyededir.
Hundi H tn Kabri Zeyn u sl b u n d a b ir tadr. m .C./153 - 154
Glah H tn Trbesi M urdiye T rb eleri iinde o rta boyda in.C./154
k u b b eli bindr.
Hamza Bey Trbesi C m iin yarandadr. m.C./155
Hamza Bey Zevceleri Trbesi T ula tezy n tn zenginliiyle m rf m.C./157
t rb e d ir: cm ie bitiikdir.
K ara M ustafa Paa Trbesi Dedesi H am za B eyin cm iinin a v lu su n - III.C./157 - 158
dadr.
K ardran Sleyman Bey M urdiye T rb elerin in karsnda tek, III.C./158
u fak t rb ed ir.
Mehmed Bin Seyyid Ali Trbesi B asit u fak b ir t rb ed ir. III.C./158
Kazazolu Trbesi M evcd deildir. m .C ./159
Molla Hayli K abri Z eynlerdedir; yeniden yaplm dr. m .C ./159
Molla Husrev Kabri Z ey n lerdedir; yeniden yaplm dr. III.C./160
Molla Yegn Kabri Gzel, m zeyyen ba ve ayak ta la n m.c./i60
v ard r.
Sultan M ustafa Trbesi M urdiyedeki en gzel t rb e le rd en d ir m .c./e - 168
Veli emsddin Kabri Y eniden yaplm yu v arlak b ir tadr. m .C ./168

BYK EKMECE
Ftih CmU atl b asit b ir bindr, ta m r grm - III.C./168 - 169
dr.

204
 BYK KAYNARCA KY
ORHAN GAZ DEVR
eyh Muslihuddin Cmii Eski hliyle m evcuddur. I.C./123

BYK TERSYE KY
ORHAN GAZ DEVR
Orhan Gzi and Cmii Eski hliyle m evcuddur. I.C ./124

CML KY
FATH DEVR
Ftih Cmii Su eh rinde, dalar arasnda bulunan III.C./169
b u isim deki kydedir.

ANAK KALE
FATH DEVR
Ftih Cmii S u ltan Azz zam nnda yeni badan ya- III.C./169
plm dr.
tshak Paa Hamam M evcd deildir. III.C./171
Kale Mescidi anak K ale iindedir; b ir m ihrab ve III.C./170
iki d u v ar kalm dr.
Kale-i Sultniye Ba ta ra fd a anlatlm dr. III.C./171 - 176

ARDAK
FATH DEVR
Abdullah Bey Kabri D evrine iret eden olduka gzel ta- III.C./193
dr; m ihrab nndedir.
Aye H tn Kabri III.C./196
Fatm a H tn Kabri M zeyyen slbda m uhteem kabir. III.C./194 - 196
Mehmed Bey Kabri D evrine iret eden olduka gzel ta- III.C./193 - 194
dr; m ihrab nndedir.
Ykub Bey Cmii ki tarafn d a atl son cem at yeri b u I1I.C./188 - 189
lu n an kubbeli cmi.
Ykub Bey Medresesi M evcd deildir. III.C./189
Ykub Bey Mektebi M evcd deildir. III.C./189
Ykub Bey Han U zunlam asna atl b ir handr. I1I.C./192

IRMEN
n . MURAD DEVR
Saruca Paa Mescidi M evcd deildir. II.C./373
Umur Bey Hamam M evcd deildir. II.C./374
Umur Bey Zviyesi M evcd deildir. II.C./374

IRPAN
ELEB DEVR
Ms elebi Hamam Mevcd deildir. ri.C./136

205
 ORUM
ELEB DEVR
lly as b in M ahm ud Zviyesi Mevcd deildir. II.C./136

il m u r a d DEVR
H zr F aa H am am M evcd deildir. ir.C ./375
S u ltan M u rad Cmii M evcd deildir. II.C./374
S u lta n M u rad M edresesi M evcd deildir. II.C./374

ORLU
FATH DEVR
Dye H t n H am am M evcd deildir. III.C./198 - 199
F tih Cmii G eni atl b ir cm idir, S ultan M ahm ud III.C./196 - 198
devrinde t m r grm dr.
V oynuk c Cmii M evcd deildir. III.C./198
V oynuk c M ektebi M evcd deildir. III.C./198

DENZL
ELEB DEVR
B edrddin K ervansaray M evcd deildir. II.C./136

DMBOZ
II. MURAD DEVR
H atice H t n Mescidi M evcd deildir. II.C./375

DMETOKA
HDVENDGR DEVR
A bdal C neyd Zviyesi M evcd deildir. I.C./293

YILDIRIM DEVR
A h D enk Zviyesi M evcd deildir. I.C./483
K zl D el Zviyesi M evcd deildir. I.C./483
Oru Bey M edresesi M evcd deildir. I.C./483
O ru Bey (F slt) H am am H arbesi m evcuddur. I.C./483
Saray M evcd deildir. I.C./483
Y ldrm H am am M evcd deildir. I.C./483

ELEB DEVR
elebi Cmii K itab n banda zikredilm idir. II.C./136 -150

II. MURAD DEVR

K aragz B ey Mescidi ve Tekyesi M evcd deildir. II.C./375

206
 DiRAMA
YILDIRIM DEVR
Yldrm Cmii M evcd deildir. I.C./483 - 484

EBEKY
FTH DEVR
Karaca Paa Zviyesi M evcd deildir. III.C./199

EDRNE
HDVENDGR DEVR
Hdvendigr Cmii M evcd deildir. I.C./293
Hdvendigr m reti M evcd deildir. I.C./294
Malko Bey Cmii M evcd deildir. I.C./294
Saray M evcd deildir. .C./295
Yahi Fakih Hamam M evcd deildir. I.C./295
Yah Fakih Mescidi M evcd deildir. I.C./294

YILDIRIM DEVR
ukur Hamam M evcd deildir. I.C./495
Frz Aa Mescidi M evcd deildir. I.C./484
Hac Doan Mescidi M evcd deildir. I.C./484
Sefer h Mescidi M evcd deildir. I.C./484
Yldrm Cmii D rt eyvanl, garb b ir pln vardr. I.C./484 - 494
Yldrm m reti Sde b ir oca ve bacas kalm dr. I.C./494
Yldrm Hamam K endi cm iinin y am nda idi; im di yo k I.C./495
dur.
Yldrm (Saray) Hamam Selim iyen in yannda, eski binsndan bir I,C,/495
ksm la XVI. asrda ilve olunm u
u fak b ir giriden m rekkebdir; h a r
be h lindedir.
Yldrm Kervansaray M evcd deildir. I.C./494

ELEB DEVR
Ahi Haan Mescidi M evcd deildir. II.C./150
Bedestan B irinci ksm da ele alm m dr. II.C./162 - 165
Eski Cmi Birinci ksm da t rf edilm idir. II.C./150 - 160
IV.C./897 - 898
Gzi brhim Bey Cmii M evcd deildir. II.C./160
Sar Cmi Hm i duvarl, atl basit b ir bindr. II.C./160 - 161
eyh Bedrddin Zviyesi M evcd deildir. II.C./163
Tim urta Cmii Tek kubbeli revaksz, basit b ir cmidir. II.C./161 - 162
T ur Paa H tnu Mescidi M evcd deildir. II.C./162

II. MURAD DEVR

Alaca Hamam M evcd deildir. II.C./465
Aziz bin Mihal Kabri Gz M ihal Cmii hazresindedir. n .C ./3 8 6 - 393
Baba Demirta Mescidi M evcd deildir. II.C./376
Balaban Paa Mescidi M evcd deildir. II.C./376
Basmaclar Han M evcd deildir. II.C./464

207
 Beyce Mescidi M evcd deildir. II.C./377
Beylerbeyi Cmii K anadl, m tensib gzel cmi. 1965 de II.C./377 - 381
yeni gibi tm ir edilm idir.
Beylerbeyi Hamam H arbe h lin d ed ir . II.C./465 - 468
Beylerbeyi m reti M evcd deildir. II.C./377 - 381
Beylerbeyi Medresesi M evcd deildir. II.C./377 - 381
Beylerbeyi Trbesi H arab hlde m evcuddur. II.C./377 - 381
Beylerbeyi Byk Ham M evcd deildir. II.C./464
Beylerbeyi Kk Han M evcd deildir. II.C./464
Bezirgn Bl Mescidi M evcd deildir. II.C./377
Bezirci Htn. Mescidi M evcd deildir. II.C./381
avu Bey Cmii M evcd deildir. II.C./381 - 382
Drl-Hadis Cmii XIX. asrda yeni badan yaplm dr. II.C./382
D ar'l-Hads Medresesi M evcd deildir. II.C./381
Dr-Siyde Mescidi M evcd deildir. II.C./386
Eski Bedestan M evcd deildir. II.C./464
Fazlullah Paa Cmii M evcd deildir. II.C./386
Frz Aa Cmii M evcd deildir. II.C./386
Fil Hamam M evcd deildir. II.C./468
Gz Mihal Cmii K anadl b ir cm idir, 1970 lerde ksm en II.C./386 - 389
t m ir grm dr.
Gz Mihal m reti M evcd deildir. II.C./386 - 389
Gml Olu Mescidi M evcd deildir. II.C./393
Hac Abdullah Mescidi M evcd deildir. II.C./393
Hac Ahmed Mescidi M evcd deildir. II.C./393
Hac Bedrddin Mescidi M evcd deildir. II.C./394
Hce H tn Mescidi M evcd deildir. II.C./394
Hadm Balaban Mescidi M evcd deildir. II.C./394
Hadm Demirta Mescidi M evcd deildir. II.C./394
Hamam M evcd deildir. II.C./468
Hamd Bey Mescidi M evcd deildir. II.C./395
Haan Paa Mescidi M evcd deildir. II.C./395
Hzr Aa Hamam M evcd deildir. II.C./395
Hzr Aa Mescidi Tek kubbeli cm idir; 1973 de tam ir edil- II.C./395
m ekte idi.
Hzr Bey Kabri Gz M ihal Cmii hazresindedir. II.C./386 - 393
Hoca tvaz Cmii M evcd deildir. II.C./395
brhim Bey Cmii M evcd deildir. II.C./395
m ret-i Mezid Bey Cmii Pek harab, kanadl b ir cm idir. II.C./397 - 400
Kavakl Mescid M evcd deildir. II.C./400
Kirazh Mescid Tek kubbeli, h arab vaziyetdedir; revk II.C./400 - 402
yklm dr.
K urunlu Han M evcd deildir. II.C./464
Kuu Doan Mescidi Tek kubbelidir. II.C./402 - 404
K rd Hoca Cmii M evcd deildir; revk yklm dr. II.C./404
K rd Hoca Medresesi M evcd deildir. II.C./404
Mehmed Bey Mescidi M evcd deildir. II.C./404
Mehmed Paa Mescidi M evcd deildir. II.C./405
Mekteb erefeli yannda idi; imdi yokdur. II.C./462
Mezd Bey Hamam M evcd deildir. II.C./468
Mezid Bey Mescidi M evcd deildir. II.C./405
Mihal bin Azz Kabri Gz M ihal Cmii hazresindedir. II.C./386 - 393
Mihal Kz Kabri Gz M ihal Cmii hazresindedir. II.C./386 - 393
Mihal Bey Hamam H arab vaziyetdedir; ifte b ir ham am dr. II.C./469 - 471
Murdiye Cmii I. ksm da izh edilm idir. II.C./405 - 415
Murdiye m reti M evcd deildir. II.C./405 - 415

208
Murdiye Mektebi M evcd deildir. II.C./405 - 415
M urdiye Tekyesi M evcd deildir. II.C./405 - 415
Nib Hoca Mescidi M evcd deildir. II.C./415
Naml Han M evcd deildir. II.C./464
Oru Paa Medresesi M evcd deildir. II.C./463
Sarachne Kprs III. S u lta n M ustafa zam nnda tm ir II.C./477 - 479
edilm idir.
Saruca Paa Hamam M evcd deildir. II.C./471
Saruca Paa m reti M evcd deildir. II.C./463
Saruca Paa Medresesi M evcd deildir. II.C./463
Saruca Paa Mescidi M evcd deildir. n.C./416
Sinan Bey Mescidi Tek kubbeli basit cm idir. II.C./417
h Melek Cmii Tek kubbeli, atl, gzel cm idir; esasl II.C./417 - 419
t m ir grm dr.
h Melek Ham M evcd deildir. II.C./417 - 419
h Melek m reti M evcd deildir. II.C./417 - 419
h Melek Kabri Tek ta kalm dr. II.C./420
h Melek Medresesi M evcd deildir. II.C./417 - 419
h Melek Mescidi M evcd deildir. II.C./420
erbertdr Hamza Mescidi M evcd deildir. II.C./420
eyh M uslihuddin Mescidi M evcd deildir. II.C./421
eyh c Kabri M evcd deildir. II.C./421
eyh c Medresesi M evcd deildir. II.C./421
eyh c Mescidi M evcd deildir. II.C./420 - 421
ihbddin Paa Mescidi M evcd deildir. II.C./422
ehzdeler Trbesi Birok ehzdenin m edfn olduu k ap a - II.C./384
l t rb ed ir.
Tahta Kale Hamam Pek zengin yaplm , m uhteem bir ift II.C./471 - 477
ham am dr.
Tahta Kale Mescidi M evcd deildir. II.C./422
Um ur Bey Mescidi M evcd deildir. II.C./422
erefeli Cm I. ksm da izh edilm idir. II.C./422 - 461
Veliyddn Mescidi M evcd deildir. II.C./463
Yeni Medrese erefeli Cm i yanndadr. II.C./462
Ysuf bin Mihal Kabri Gz M ihal Cm ii hazresindedir. II.C./386 - 393
Zen-i Saruca Mescidi M evcd deildir. II.C./463

FATH DEVR
Ali Kuu Cmii M evcd deildir. m . c . / 2oo
Ali Kuu Medresesi M evcd deildir. III.C./224
Alem dr Cmti M evcd deildir. III.C./199
A ttar Hac Halil Mescidi M evcd deildir. IILC./200
Aye Kadn Cmii N isbetleri sivri, fakat teferr t zengin, ni.C./200 - 204
kubbeli cm idir.
Arz Odas (Edirne Saray) im di yokdur. III.C./241 - 243
B erkuk Aa Mescidi M evcd deildir. III.C./204
Blbl H tn Mescidi M evcd deildir. III.C./204
Cihannm Kasr Ba ta ra fta tafsl edilm idir. III.C./243 - 256
akr Aa Mescidi Yeni badan yaplm , atl basit b ir bi- III.C./205
ndr.
Dye H tn Kervansaray M evcd deildir. III.C./232
Dye H tn Mescidi M evcd deildir. III.C./205 - 206
Edirne Saray III.C./234 - 240
Edirne Saray Bbs-Sade B ir kem eri kalm dr. III.C./240 - 241
Emr h Mescidi M evcd deildir. III.C./206

209
 Ftih Kprs
Fatm a H tn Cmii
G lbahar Cmii
Hac Alemddin Cmii
Hac Alemddin Medresesi
Hac llyas Cmii
Hac Kemlddin Cmii
Hac Kemlddin Medresesi
Hac Hseyin Zviyesi
Halil Paa (andarl) Han
Hamza bin Gzi Cmii
Hazinedr Sinan Bey Cmii
Hoca H ayrddin Cmii
Hoca mer Cmii
Hoca Rstem Mektebi
Hundi H tn Hamam
Hsmiye Medresesi
brhim K ara B ulut Mescidi
brhim Paa Cmii
brhim Paa (andarh) Cmii M evcd deildir.
brhim Paa (andarl) Hamam M evcd deildir.
brhim Paa (andarh) Medresesi M evcd deildir.
brhim Paa tm reti
brhim Paa Medresesi
brhim Paa Mektebi
tshak Paa Hamam
Karam an Bey Kabri
Kasm Bey Mektebi
Kasm Paa Cmii
Kasm Paa Hamam
Kasm Paa tm reti
Kasm Paa Kabri
Kilimli Hamam
Kilise Cmii
Kum K asn
Kum Kasr Hamam)
M ahmud Paa Hamam
Mahmud Aa Mescidi
M atbahlar
Mesud Halife Mescidi
Molla Fahrddn-i Acemi Medresesi M evcd deildir.
Molla Fahrddin Acemi Mescidi
M ustafa Efendi Mescidi
Peykler Medresesi
Rum Mehmed Paa Hamam
Seluk H tn Mescidi
Seluk Htn (Sultan) Mescidi
Seluk H tn Ta M zededir.
210
S aray inde, gzl kesm e ta kp III.C./265
r d r.
M evcd deildir. III.C./206
M evcd deildir. III.C./206 - 207
M evcd deildir. III.C./207 - 208
M evcd deildir. III.C./224
M evcd deildir. III.C./208
M evcd deildir. III.C./208
M evcd deildir. III.C./224
M evcd deildir. III.C./232
M evcd deildir. III.C./232
M evcd deildir. III.C./208
M evcd deildir. III.C./208
M evcd deildir. II1.C./208
M evcd deildir. III.C./208
M evcd deildir. III.C./231
M evcd deildir. III.C./233
M evcd deildir. III.C./224
M evcd deildir. III.C./210
M evcd deildir. III.C./209
III.C./209
III.C./233
III.C./225
M evcd deildir. III.C./209 - 232
M evcd deildir. III.C./225
M evcd deildir. III.C./231
M evcd deildir. III.C./233
P ek m zeyyen, sandukal kabirdir. III.C./267 - 268
M evcd deildir. III.C./231
Tek kubbeli, ahab revakl m tensib III.C./210 - 214
cm idir; m aalesef n e h ir ile eddenin
arasna te rk edilm idir.
M evcd deildir. III.C./233
M evcd deildir. III.C./232
O lduka basit b ir kabirdi; imdi skl- III.C./268 - 269
m dr.
M evcd deildir. III.C./233
M evcd deildir. III.C./214
Tek katl, y a n ahab b ir kkd; m ev- III.C./256 - 263
cud deildir.
Tek b ir ham am dr; kke b ir yolla m e r III.C./264
b u ttu.
M evcd deildir. III.C./233
M evcd deildir. III.C./215
nl, arkal 8 ift gzdr,stanbul Sa- III.C./264 - 266
ra y n d akilerin ilk ve kk n m
nesi ebd onun drtde kadardr.
M evcd deildir. III.C./215
III.C./225
M evcd deildir. III.C./215
M evcd deildir. III.C./215
erefelinin yannda, byk, uzu n la III.C./225 - 231
m asna m edrese.
M evcd deildir. III.C./234
Tek kubbeli, ahab revakldr; harbe III.C./216 - 217
hlindedir.
M evcd deildir. III.C./215
III.C./269
1
 Sitti H tn Cmii R evk atl, by k te k kubbeli, cm i IILC./217 - 222
dir, olduka harabdr.
Sitti H tn Ta M zededir. III.C./269 - 270
eyh Ramazan Zviyesi M evcd deildir. III.C./232
Taraklar Ham M evcd deildir. III.C./232
Tahk Cmii M evcd deildir. III.C./222 - 223
Tahk Medresesi M evcd deildir. III.C./231
Teftin Aa Mescidi M evcd deildir. III.C./223
Veled-i Veliyddin Mescidi M evcd deildir. III.C./223
Voynuk c Mektebi M evcd deildir. III.C./232
Zanos Paa Mescidi M evcd deildir. III.C./223
Zen-i Firz Mescidi M evcd deildir. III.C./223
Zen-i brhim Paa Hamam M evcd deildir. III.C./234
Zen-i brhim Mescidi M evcd deildir. III.C./223

EDREMD
II. MURAD DEVR
Saruca Paa Hamam M evcd deildir. II.C./375

ERBOZ
FATH DEVR
Eribozda F tih Cmii M evcd deildir. III.C./271
F tih Hamam M evcd deildir. III.C./271
Turhan Bey Zviyesi M evcd deildir. III.C./271

EMR AL KY
ORHAN GAZ DEVR
Orhan Gzi and Cmii K t k lerd en yaplm and denilen bu- I.C./124
cm i eski hliyle m evcuddur.

ENEZ
FATH DEVR
F tih Cmii K iliseden bozm adr; 1953 de zelzeleden III.C./272
h a ra b olm udur.

EREL
ORHAN GAZ DEVR
Orhan Gzi Cmii B yk td ltla kiliseden cmie tahvl I.C./133 - 134
edilm idir.

t ESK AA
YILDIRIM DEVR
Yldrm Cmii B ins tam m en yenilenm idir, nam aza I.C./495 - 496
akdr.
Y ldrm H am am Epeyce h arab ik en tm irine baland I.C./496
h ab er alnd (1974).

211
 ESK ZARA
YILDIRIM DEVR
Hamza Bey Cftmil M evcd deildir. I.C./496 - 497

EZDN (Lamya)
FATH DEVR
Ftih Cmii M evcd deildir. III.C./272

# EZNE
ORHAN GZ DEVR
Abdurrahm an Gzi Cmii I.C./134
Ah Ynus Zviye ve Trbesi T rbe yeniden in olunm udur, zviye
yokdur. I.C./134 - 136

YILDIRIM DEVR
Sefer h Hamam B ir ift ham am dr. I.C./49B - 499
Sefer h Mescidi Tdl grm ekliyle m evcuddur. I.C./497

EYNE PAZARI
ELEB DEVR
eyh di Tekye ve Trbesi M evcd deildir. II.C./165

FERECK
ORHAN GZ DEVR
Gz Sleyman Paa Cmii K iliseden bozm adr. I.C./138 - 139

FLBE
ORHAN GAZ DEVR
Ll hin Paa Kprs A hab olduu tah m in olunan bu kpr I.C./139
M eri stnde idi; im di yokdur.

HDAVENDGAR DEVR
M urad Hdvendigr Cmii B irinci ksm da zikredilm idir. I.C./295

II. MURAD DEVR

ihbddin Paa Cmii K anadl b ir cm idir. B ulgarlar tm ir e t II.C./479 - 485
mee balam lardr.
ihbddin Paa m reti Yok olm udur. II.C./479 - 485
ihbddin Paa Medresesi Yok olm udur. II.C./479 - 485
ihbddin Paa Trbesi Yok olmugdur. II.C./479 - 485

212
 FATH DEVR
Hac Hasan-zde Hamam M evcd deildir. III.C./273
bn-i Kasm Cmii M evcd deildir. III.C./272
bn-i Rstem Cmii M evcd deildir. III.C./272
Sarachne Cmii M evcd deildir. III.C./272
Zanos Paa Cmii M evcd deildir. IILC./273

FLORNE
FTH DEVR
Ykub Bey Mescidi M evcd deildir. III.C./273

FOA
FATH DEVR
Ftih Cmii im di Yokdur. III.C./273 - 274

GABELA
Ftih Cmii M evcd deildir. III.C./274
Kale M evcd deildir. III.C./274
Kpr M evcd deildir. III.C./274

GEBZE
ORHAN GZ DEVR
Orhan Gz Cmii Tek kubbeli cm ilerin ilk rn ek lerin I.C./139 - 140
dendir.

HDVENDGR DEVR
Malko Bey Knbedi M evcd deildir. A slnda sivri klhl I.C./303 - 305
ak b ir t rb e idi.

GELBOLU
HDVENDGR DEVR
Saray M evcd deildir. I.C./307
Ulu Cmi Tem elden yenilenm i, bytlm , atl I.C./305 - 307
b ir cm idir.

ELEB DEVR
Azebler Nemazgh Son derece gzel ve azebler nm na y a II.C./166 - 168
plm ift m inberli ak nem azgh.
Hoca Hamza Mescidi M evcd deildir. II.C./168

il m u r a d DEVR
Ahmed Bcan Trbesi Tek kubbeli, tek revakl, irin bir t r II.C./493 - 494
bedir.
Balaban Paa ift Hamam M evcd deildir. II.C./492 - 493
Balaban Paa Medresesi M evcd deildir. II.C./490

213
 H ac H am za K ervansaray M evcd deildir. II.C./490
H ac H am za Mescidi M evcd deildir. II.C./486
Hac M ehm ed emesi Yalnz kitbesi eski, bins yenidir. II.C./494
H ac M ehm ed Mescidi M evcd deildir. II.C./486
H ac M ustafa Mescidi M evcd deildir. II.C./486
H ara H am za Mescidi M evcd deildir. II.C./486
Hoca H am za K erv an saray M evcd deildir. II.C./490
K ad S alhddin Zviyesi M evcd deildir. II.C./491
K asabolu A li Bey H am am F aaliy ette ufak bir ham am dr. n.C./491
M ihal H atb (kinci) K ervansaray M evcd deildir. II.C./490
M ihal H atib K ervansaray M evcd deildir. II.C./490
M ihal H atb M edresesi M evcd deildir. II.C./490
S aruca Paa B edestan M evcd deildir. II.C./491
S aruca P aa ifte H am am ifte ham am dr. II.C./492
S aruca Paa m reti M evcd deildir. II.C./486 - 488
S aruca P aa M edresesi M evcd deildir. II.C./486 - 488
S aru ca P aa Mescidi M evcd deildir. II.C./486 - 488
S aruca P aa T rbesi Epeyce deiiklie uram tr. II.C./486
Sinan Bey Mescidi M evcd deildir. II.C./488
Sofa H alil Mescidi Yeni b atan yaplm dr; nam aza akdr. n.C ./488
engl H am am M evcd deildir. II.C./493 ,
T at A hm ed M escidi ve Zviyesi M evcd deildir. II.C./488 - 489
Topu H am am M evcd deildir. II.C./493
Yac H zr Mescidi M evcd deildir. II.C./489
Yazcolu Cm ii Yeni b atan yaplm dr; nam aza akdr. II.C./489
Yazcolu T rbesi Ak b ir t rb ed ir. II.C./490

FATH DEVR
Has A hm ed Bey ift H am am M evcd deildir. III.C./275
Has A hm ed Bey K ervansaray M evcd deildir. III.C./275
H as A hm ed Bey Mescidi M evcd deildir. III.C./274
H as A hm ed Bey kinci Mescidi M evcd deildir. III.C./275
H n k r Cmii M evcd deildir. III.C./275
M esih P aa Cmii M evcd deildir. III.C./275

GENBEMZ
OSMAN GZ DEVR
H am am H arbesi v ardr. I.C ./ 13
Sam sa avu Cmii M evcuddur. I.C ./ 10 - 12

GER
ORHAN GAZ DEVR
O rhan G zi and Cmii and uslnde ahab cmi. I.C./125 - 128

GEREDE
YILDIRIM DEVR
Y U dm m Cmii Bins yepyenidir; nam aza akdr. I.C./499
Y ldrm H am am B ir ift ham am dr, I.C./499

214
GEYVE
ORHAN GZ DEVR
Sleyman Paa Cmii Tam m en yeniden in olunm udur. LC./145

ELEB DEVR
Oru Bey Zviyesi M evcd deildir. II.C./169

il m u r a d DEVR
Mehmed elebi m reti M evcd deildir. n.C ./494

FATH DEVR
Sinan Bey Ham B ir iki k n n ts kalm dr. m .C ./278
Sinan Bey Kabri Pek m zeyyen, yazs gzel bir kabirdir. III.C./278
Sinan Bey Zviyesi K anadl, m ihrab st tavanl, tonozla r III.C./275 - 277
tl, zarf kk bindr, revk son
rad an eklenm idir.
GL PAZARI
ELEB DEVR
Gl Pazar Hamam H arbe b ir hldedir. H.C./171
Mihal Bey Cmii B ytlm , tdl grm ekliyle ay ak II.C./169 - 170
tadr.
Mihal Bey Han Bir m edhl ve kem erli gzden m II.C./170 - 171
rekkebdir.

GNEN
HDVENDGR DEVR
M urad Hdvendigr Cmii M evcd deildir. I.C./307

GRDES (Korent)
FTH DEVR
Ftih Cmii M evcd deildir. m.C./281

GYNK
ORHAN GZ DEVR
Sleyman Paa Cmii T am m en yeniden ina olunm udur. T.C./145
Sleyman Paa Hamam lk Osm anl h am am lan n d an d r; ferah ve I.C./145 - 148
gzeldir; ifte olup, faliyettedir.
FTH DEVR
Ak emsddin Trbesi Alt keli, kesm e ta yapldr. eyh Ak III.C./279
em sddin ve iki olu m edfundur.

GLEK
FTH DEVR
Ftih Cmii M evcd deildir. III.C./280

215
 Hersekolu Ahmed Paa tm reti M evcd deildir. m .C ./287
Hersekolu Ahmed Paa Medresesi M evcd deildir. III.C./287
Hersekolu Ahmed Paa Mektebi M evcd deildir. III.C./287
Su Tesst Bozulm udur. III.C./287

HOCA KY
Orhan Gz and Cmii M evcd deildir. I.C./130

SPARTA
II. MURAD D.EVR
Kutlu Bey Cmii M ertiyet devrinde yeni batan yapl- II.C.503
m dr.

LBASAN
FTK DEVR
Ftih Kalesi Dz b ir arzide d rt ke bir bindr. III.C./288 - 289

LYAS BEY KY
FATH DEVR
tiyas Bey Cmii U zunlam asna atl bir cm idir. III.C./289 - 291
tiyas Bey Hamam H arbesi kalm dr. III.C./291

NECK
II. MURAD DEVR
Umur Bey Cmii Eski ekli tam m en te rk edilerek yeni II.C./503 - 504
badan yaplm , basit bin.
Umur Bey Hamam M evcd deildir. II.C./503 - 504

NEGL
YILDIRIM DEVR
Yldrm Cmii (Cum Cmii) B ins yepyenidir; nam aza akdr. I.C./500
Yldrm Hamam M evcd deildir. I.C./500

ELEB DEVR
Dervi Hamza Zviyesi M evcd deildir. II.C./181
Hac M uhyiddiu Mescidi M evcd deildir. II.C./lBl

FATH DEVR
ishak Paa Ahrlar M evcd deildir. ni.C./304
shak Paa Cmii K anadl, zarf b ir cm idir; epeyce tm ir III.C./294 - 298
grm , son senelerde slh edilm idir.
shak Paa Ham M evcd deildir. III.C./304
shak Paa m reti M evcd deildir. III.C./304
shak Paa Kabri Yol alrken S u lta n n trbesine nakle-
dilm idir.

218
 tshak Paa Medresesi Cmie b ak an n taraf ak, kollu bir III.C./298 - 303
m edresedir.
Tcn-Nis Sultan H tn Trbesi Cm iin yannda basit b ir trbedir. III.C./303 - 304

PEK (Pec)
FATH DEVR
Ftih Cmii Tek kubbeli, yksek m inreli b ir cm i III.C./304 - 306
dir.

PSALA
HDVENDGR DEVR
Hdvendigr Cmii M evcd deildir. I.C./307 - 308

SKENDERYE (ikodra)
FTH DEVR
Ftih Cmii M evcd deildir. III.C./306

STANBUL
YILDIRIM DEVR
Anadolu Hisar H isarn yalnz Kalesi Y ldrm dev- I.C./501 - 506
rin d en d ir. H isarpee ve surlarn F
tih y ap trm dr.

FTH DEVR
A bdurrahm an Aa Kabri
A bdurrahm an m Trbesi
Acemi Olanlar ars
Acemi Olanlar Hamam
Acemi Olanlar Klas
Acemi Olanlar Mescidi
Acemolu Mescidi
Aalar Mescidi
Ahmed Ensri Trbesi
Ahmed Gnni Kabri
Ahmed K ethd Kabri
Ahmed K ethd Mescidi
Ak Byk Kabri
Ak Byk Mescidi
Ake ve altun Darbhnesi
Akseki Mescidi
Basit kabir, rrdadr. IV.C./757
XIX. asrd a yaplm basit bindr. S ul IV.C./756
ta n A hm eddedir.
im di m evcd deildir. ehzde B an IV.C./549 - 550
da idi.
V eznecilerde tek b ir ham am dr. IV.C/591
ehzde B anda idi; yalnz ham am IV.C./617
kalm dr.
M evcd deildir; ehzdebanda idi. III.C./309
M evcd deildir; M ercan civrnda idi. III.C./309 - 310
Topkap S aray 3. A vlusundadr. ki de III.C./310
fa ilve grm ok deim idir, im
di S aray n um m ktbhnesidir.
S u ltan M ecid devri yapsdr. A yvansa- IV.C./757
ra y dadr.
B ak rclarda basit kabir. IV.C./757
Kendi cm iinde idi; kaybolm utur. III.C./312
T am m en yeniden yaplm dr; namaza III.C ./310- 312
akdr; H asekidedir.
K endi cm iindedir. III.C ./34
H arm in tam m yeni, m inresi eskidir; III.C./313 - 314
atldr; nam aza akdr.
Y erine Sim kehne yaplm dr. IV.C./548
Tam m ahab olarak yeni batan yapl- III.C./314
m dr; nam aza akdr; H rka-i e-
rfdedir.

219
 A kem sddin Mescidi Yeni b atan yaplm atl bindr; n a m .C ./3 1 4
m aza akdr; K eecilerdedir.
Ali Aa Kabri Bu m escidin bnsinin kabri de kalm a- m .C ./3 4 1
m dr.
Ali Baba Kabri u k u rda kalm k abirdir, V ezir H anna IV.C./757
bitiikdir.
Ali bin M rd-i Sfi Kabri E ybde idi; kaybolm udur. IV.C./757
Ali avu Kabri M ihrb nndedir. III.C./499
Ali Fakih Kabri C m iindedir. n i.C ./3 1 5
Ali Fakih Mescidi Pek ok deimi, kk atl bin. N a III.C./315
m aza akdr; Top K apnn civrn-
dadr.
Ali Kuu Kabri E ybde idi; kaybolm udur. IV.C./757
Ali Yr Bey Kabri E ybde idi; kaybolm udur. IV.C./757
Alaca ifte Hamam M sr ars arkasnda H asrclardadr; IV .C /592
im di te k kalm ham am .
Alem Bey Kabri Cm iinde idi; o da kaybolm udur. n i.C ./3 1 4
Alem Bey Mescidi M evcd deildir. m .C ./3 1 4
Alt Pooa Mescidi M evcd deildir. M fti H am am nda idi. III.C./315
Anadolu Hisar Y ldrm yaps olan A hm edekin e tr - IV.C./617 - 624
fndaki H isar Pee F tih devrinden-
dir.
Anadolu Hisar Mescidi E skiden skelen in karsnda idi; daha m .C ./3 1 6
ileride tam m en yeniden yapld; n a
m aza akdr.
Aristo Hastahnesi B irka Bizans hcresi nde kurulm udu; IV.C./546
im di yokdur; yeri bilinm iyor.
Arz Odas Yalnz kaaide ksm ve orta ekirdek F IV.C./715
tih devrindendir; rev ak sonradandr.
Asmah Mescid M evcd deildir; S ultan M ahm ud T r- m .C ./3 1 6
besinde idi.
Avc Bey Kabri C m iin karsndadr. m .C ./3 1 6
Avc Bey Mescidi M evcd deildir; K aariye civrnda idi. III.C./316
Ayasofya Cmii M rf bin. m .C ./3 1 6 - 318
Ayasofya ars im di m evcd deildir. IV .C ./549 - 550
Ayasofya Medresesi 1934 de y k d n lm d r. m .C ./3 1 8 - 321
Azebler Hamam im di m evcd deildir. Un K apan y a IV .C /592
knnda bulunuyordu.
Baba Haan Alemi Kabri F ah red din K erim B eyin vllii srasn
da kaldrlm dr; A ksarayda idi.
Baba Haan Alemi Mescidi F ah reddin K erim B eyin vllii srasn III.C./321
da y k d n lm d r; A ksarayda idi. III.C./321
Bb- Hmyn st k atn d a n baka ksm lar m evcud IV.C.688 - 700
dur.
Bbs-Sade (Ak Aalar Kaps) P ek ok deiiklie uram dr. IV .C ./714 - 715
Bakrclar ars E skiden T ahta K alede idi. IV.C./551
Baklah Kemlddin Mescidi M evcd deildir. III.C./321
Bl Mescidi T am m yeni batan yaplm dr, ku b b e m .C ./3 2 2 - 323.
lidir; nam aza akdr; Silivri Kaps
y aknndadr.
Bl Sleyman Aa Trbesi C m iin yanndadr. III.C ./323
Balaban Aa Mescidi K iliseden bozma pek ufak bir bin idi. III.C./323
Balat Kaps Hamam B asit bir tek ham am dr. IV .C /593 - 595
Balk Tekkesi Mescidi M evcd deildir; E ypde idi. m .C ./3 2 3
Balk Pazar ars Eski d k knlar da, yenileri de kalm a- IV.C./551
m dr.
Ba M ahm ud K abri C m iinde idi, kaybolm udur. III.C./323

220
Ba M ahm ud Mescidi
Bat Pazar Dkknlar
Byezid Aa Cmii
Byezid Aa Kabri
Bereket-zde Kabri
Bereket-zde Mescidi
Beyceiz Mektebi
Beyceiz Mescidi
Bey Kervansaray
Bey Kervansaray ars
Beylik Dkknlar
Bezzz- Cedid Mescidi
Bodrum Kervansaray
Bodrum K ervansaray ars
Bostan Hamam
Bukal Dede Trbesi
Byk Bedestan
Byk amhca emesi
Cmi Mahallesi Hamam
Can K urtaran Mescidi
Cihannm
Cerrah tshak Efendi Kabri
akr Aa Mescidi
akr Aa (Aksarayda) Mescidi
akr Aa (Llelide) Mescidi
ar (Ftih Devrinden 200 dk D ny apnda hretli bin manzmesi.
kn)
avu Hamam
ayr Ba Mescidi
elebiolu Alddin Kabri
elebiolu Alddin Mescidi
krkclar ars Yavaa hin M ahallesinde idi; yine
Ckrk Keml Kabri Cm iinde idi.
i
ekli deimi, geniletilm i, atl b in - III.C./323
dr; nam aza akdr; ehrem ninde
u k u r B ostandadr.
B u n lard an ou m evcuddur; ancak te IV.C./551
hisi kaabil deildir. B edestenle b e
r b e r m u tlaalar lzm dr.
Top K apsndadr; eski m alzem esiyle y e III.C./323 - 324
ni b adan yaplm ; atl cmi, m in
re tam m en yenidir; nam aza akdr.
C m iindedir, ta 500. F e tih senesinde III.C./324
stanbul F etih C em iyeti tarafn d an
konm udur.
M escidinde idi. III.C./325
M evcd deildir; G alata K ulesi c iv n n - III.C./325
da idi.
M evcd deildir. III.C./324
aram badadr; gyet ufak; ahab a III.C./324
tl m escid; eski b ir t rih d e yenilen
m i olabilir; nam aza akdr.
im di yokdur. M ahm ud Paa banda IV.C./579
idi.
A yn isim deki k ervansarayn, hricdeki IV.C./551
dk k nlaryd; im di yokdur.
S arahne Banda idi. IV.C./551
M evcd deildir. III.C./325
im di yokdur. M ahm ud Paa banda IV.C./579
idi.
Eski S a ra y -B b - S erasker yannda idi. IV.C./551
Zengin tu tu m lu b ir ift ham am dr. M - IV .C /593 - 594
cuncu civrndadr.
F ah red d in K erim Bey zam m nda ykl-
m dr.
D ny apnda hretli bin. I. Ksm da IV.C./557 - 576
gem idir.
ekil deidirm idir; fak at m evcuddur. IV.C./612
G alatada idi. IV .C /594 - 596
M evcd deildir; A hr K apda idi. III.C./325
B odrum u m evcuddur. IV.C.729/732
Yeni b ir tadr. III.C./434
ar iinde, m erdivenle klr, atl III.C ./325 - 326
mescid; nam aza akdr.
F ah red d in K erim B eyin vllii zam - III.C ./326
nnda y kdnlm dr.
M evcd deildir. III.C./326
rV.C./557 - 576
(im diki arnn 2/3 F tih Dev-
r indendir)
B altda tek b ir ham am dr. IV.C/596
M evcd deildir; O taclarda idi. III.C./326
Cm iinde idi; im di yokdur. III.C./327
H asrclardadr; yeniden yaplm , bu es- III.C./326 - 327
nda eski p arala r da kullanlm dr;
fevkndir; nam aza akdr.
IV.C./551
oradadr.
III.C./493 - 494
221
 inili Kk M rf ve m ehur kk. I. ksm a m r - IV.C./736 - 755
caat.
ukur Hamam im di m evcd olm ayan ok byk b ir IV./597
ift ham am dr. F tih de idi.
Darbhne Han B yezidde eski Sim kehne yannda b u
lunuyordu.
Dvd Faa Cmii M rf cm i . III.C./327 - 334
Dvd Paa emesi S ivri kem erli gzel yapdr. IV.C./612
Dvd Faa ifte Hamam Yeni Baede idi. IV.C/596
Davud Faa Han U n K apannda idi. IV.C./579
Dvd Paa skelesi ifte Hamam U fak b ir ift ham am dr, b ir ta ra f faal- IV.C/597
dir.
Dvd Faa tm reti M evcd deildir. III.C./336
Dvd Paa Medresesi Cm iin sokak ar yan tarafn d ad r, h a - III.C./335
rab b ir haldedir.
Dvd Faa Mektebi M evcd deildir. III.C./336
Dvd Faa Trbesi C m iin arkndadr. III.C./336 - 337
Dye H tn (Mercan) Cmii K ubbeli idi; yklm dr. III.C./337
Dye H tn Kabri Cmi nnde, perian b ir hldedir. III.C./338
Dye H tn (Demir Kap) Mescidi M evcd deildir. III.C./338
Debbahne ars Cibli civrm kaplyordu. IV.C./551
Debb Ynus Mescidi 1918 de yanm idi; son zam anlarda ta - III.C./338 - 339
m m yeniden yaplm dr; nam aza
akdr.
Deirmenler A t ile dndrlen yahneler. IV.C./556
Demirciler Mescidi im di yokdur, F tih de idi. III.C./339 - 341
Demir Kap B yk ksm m evcuddur. IV.C.688 - 700
Deryi Ali Baba Trbesi Kazl emededir, yer m r edilm idir. III.C./408
Divne Ali Bey Mescidi G edik Paa H am am na yakn idi; imdi III.C./341
yokdur.
Dikili Ta ars jenberli Ta e trfn d a idi. IV.C./551
Direklice Hamam G alatada idi. IV.C/598
Divnhne (Tersnede) Mescidi M evcd deildir. III.C./341
Durbli (skdarda) Mescidi M evcd deildir. III.C./341
Dolab Oca M evcuddur. K rk eme S ularm to p la IV.C./704
y an b yk b ir kuyudur.
Dlger olu Cmii Asl k ubbeli iken, b ir h a r b grm. III.C./341 - 344
atl yaplm dr; nam aza akdr;
S arachne Bandadr.
Dlgerolu Kabri Cmi hazresindedir. III.C./344
Eb eybetl-H udr Trbesi B alatda, sur iindedir. IV.C./757
Edhem Baba Trbesi atl basit bin. A bdurahm an eref Bey IV.C./758
Caddesindedir.
Efdl-zde Kabri M evcd deildir. E ybde idi. IV.C./758
Efdl-zde Medresesi im di m evcd deildir. M alta ars IV.C./545
b anda idi.
Efdal-zde Mescidi H arbe hlindedir. III.C./344
Efdl-zde Sebili H arbe hlindedir; ilk sebillerden b i III.C./344
rid ir.
Ekmeki Ba Kabri M escidin arsas nndedir; ta yenidir. III.C./345
Ekmeki Ba Mescidi B eiktada V lide em esindedir; b in - III.C./345
s tam m en tecdd edilm idir; nam a
za akdr.
Elvan-zde (Demir Kap) Cmii M evcd deildir. III.C./345 - 346
Elvan-zde (Un Kapam) Mescidi S onradan yaplm olan bins da im d III.C./346 - 347
yokdur.
Em in Sinan K abri Cm iinde idi; kaybolm udur. III.C./347

'22
Em in Bey Mescidi B yeziddedir; yeni batan yaplm dr; III.C./347
nam aza akdr.
Emin Sinan Mescidi Fazl P a a dadr, yeni batan yaplm dr; III.C./347
nam aza akdr.
Eski Han Cibli tarafn d a olm aldr. IV.C./579
Eski tm ret M evcud deildir. III.C./347 - 348
Eski m aret Cmii K iliseden bozm adr; nam aza akdr. III.C./347 - 348
rrdadr.
Eski m ret Medresesi M evcud deildir. III.C./347 - 348
Eski Saray H em en hem en hi b ir eyi kalm am dr. IV.C./677 - 681
Esir Pazar Han Byezid c iv n n d a T avuk P azarnda idi. IV.C./579
Eski Medrese B izansd an kalm a 9 hcrede k u ru lm u - IV.C./545
du; im di yokdur.
Eski Yeni ifte Hamam E ybde im lthne hlinde ku llan l IV.C/598
m aktadr.
Eyb Sultan Cmii Eski b in d an yalnz m inreler kalm, III.C./348 - 355
III. S u ltan Selim zam nnda b y t
lerek yenilenm idir.
Eyb Sultan Hamam halvetli, o rta byklkde basit h a III.C./355
m am dr .
Eyb Sultan tm reti Yol ar idi, 1953 de Vasfi Egeli ta r a III.C./348 - 355
fndan y k d n ld .
Eyb Sultan Medresesi Eski b in nm avlusunda idi. III.C./348 - 355
Eyb Sultan Trbesi D evletin devm nca alka grm, tm ir III.C./356
ve tezyin edilm idir.
Ftih Cmii M rf cmi. I. ksm da tak d im edilm idir. I II.C./356 - 358
Ftih Cmii (Harem) T am m S u ltan M ahm ud devrinde y en i III.C./407
den in edilm idir: nam aza akdr.
Ftih Cmii (Kazh eme) Tam m S u ltan M ahm ud devrinde yen i III.C./407
den in edilm idir; nam aza akdr.
Ftih Cmii (Rumeli Hisar) Tem elleri, d u v a r bakiyeleri ve m in a re III.C./408
leri m evcud olan bu cm iin nam az
k ln an zem ininde im di Y unan oyun
lar oynanm akdadr.
Ftih emesi Hoca veys Cm iine m uttasldr. III.C./423
Ftih Dr-ifs M evcud deildir. III.C./391 - 395
ve IV.C./900
Ftih m reti H arabe hlindedir. III.C./400 - 403
F tih Kervansaray H arbe h lindedir. III.C./403
Ftih Kk im di hazne olan nevi ahsna m n h a IV.C./715 - 726
sr kk, ham am . I. ksm a m racaat.
Ftih Ktbhnesi M evcud deildir. III.C./403 - 404
Ftih Mektebi M evcud deildir. III.C./403
F tih M uvakkthnesi M evcud deildir. III.C./400 - 402
F tih Semniye Medreseleri M rf cm iin m edreseleri. III.C./3B7 - 391
F tih Suyu Y ksek y erlere akan H alkal suyu IV.C./613
Ftih adrvan Suyu B ilhassa F tih Cm iine H alkaldan ge IV.C./613
len sudur.
F tih Tbhnesi T m ir grm dr. III.C./395 - 400
Ftih Tetimme Medreseleri K sm en m evcuddur. III.C./403
F tih Trbesi Eski tem elleri st n e yeni batan ya- III.C./405
plm dr.
Feni Mescidi M evcud deildir. III.C./408 - 409
F erruh Dede TA esi A hab atldr. A b d urrahm an eref Cad- IV.C./758
desindedir.
F eth i elebi K abri K aybolm udur. III.C./410

223
 F e th i Celebi Mescidi Ot Tepededir; eski hlini ve m inre- III.C./409 - 410
sini m uhfaza eder; ahab b ir son
cem at eklenm idir; nam aza akdr.
Galata Bedestan D ar ve m uzavva b ir arsaya yaplm IV.C./576 - 579
B edestandr.
Gedik Paa Cifte Hamam M rf isim de m uhteem ifte ham am IV.C/599 - 600
dr; fa aldir.
G ureb Hseyin Aa Mescidi F ah red d in K erim Bey zam nnda y k d - III.C./410
rlm dr, A ksarayda idi.
G lbahar H tn Trbesi Eski d u v arlar stne yeni batan y a- III.C./406
plm dr.
Gm rk n Mescidi Mevcud deildir. III.C./410
Gn Grmez Mescidi K iliseden bozma idi, b ir infilkda h a III.C ./4 1 0 -4 1 1
rb oldu; yeniden yapld; im di yok
dur.
Gnkoz Kaps ars B alt civrnda idi. IV.C./551
Hac Bayram Haftni Kabri D evrine has b ir tadr. III.C./412
Hac Bayram Haftni Mescidi H asekidedir; yeni batan yaplm basit III.C./411
ve atl bin. Nam aza akdr.
Hac Halil A ttar R stem Paa Cm ii yerinde ik en Yeni III.C./412
(Tahta Kale) Mescidi Baeye nakledilm i, o da F ahreddin
Bey zam nnda ykd n lm d r.
Hac Halil A ttar stan b u lda kiliseden bozma olanlardan III.C./412 - 413
(Un Kapan) Mescidi sonra yaplan ilk m esciddir; nam aza
akdr.
Hac llyas K abri B asit b ir tadr. III.C./526
Hac ts Kabri Cm idedir. III.C./414
Hac s Mescidi B alatdaki basit atl bin; esasl tm ir in .C ./4 1 4
grm dr.
Hac Kadn Mescidi U n K apam ndadr; yeniden yaplm fev III.C ./414 - 415
k n mescid; nam aza akdr.
Hac Kadn Medresesi M evcd deildir. III.C ./415
Hac M uhyiddin Kabri C m iin arsas nndedir. m .C ./4 1 4
Hac Muhyiddin Mescidi M evcd deildir; E dirne K apsnda idi. III.C./414
Hac Tim ur Mescidi M evcd deildir; C errah Paa H astah III.C ./46
nesi ark asnda idi.
Hac Tim ur Kabri M evcd deildir. III.C./416
Hac Tim urta Mescidi K a n ta rc lardadr; cum ba m inreli, nevi III.C./415 - 416
ahsna m nhasr, fevkn mescid;'
nam aza akdr.
Hamal H ayrddin Kabri U lu b ir aa altnda, b asit kab ir; Sofu- IV.C./758
la r n altndadr.
Hamam (Kazl eme) H arbe hlindedir; m lthne olarak III.C./408
kullanlyor.
Handan Aa Cmll H as K ydedir; yeni batan yaplm dr; III.C./416 - 417
yalnz m ihrab du v ar eskidir; n am a
za akdr.
H arbi Mescidi M evcd deildir; ehrem inide idi. F tih III.C./417 - 418
S u ltan M ehm edin ehre g irer girmez,
ilk nam az kld riv y et olunan y e r
de yaplm d. 29 M ays 1975 gn, y e
ni b atan in iin tem eli atld.
Hara K ara Mehmed Mescidi M evcd deildir; C iblde idi. ITT.C./417
Harem H arem in byk ksm F tih dev rin d en IV.C./732 - 736
dir.
H aan Aa K abri ayr Ba M escidinin bnsi olup k a b TII.C./326
ri k arda idi, imdi yokdur.

224
Hasan Samsni Kabri im di y okdur; E ybde idi. IV.C./759
Has Alur ve m rahor Odas T am irler grm dr. Esas bins m ev IV.C./709 - 712
cuddur.
Has Frn im diki bins yenidir. IV.C./701
Hasrclar Oca im di yokdur. IV.C./701
Hzr Bey elebi Kabri stanbul F e tih C em iyetin in s r n ile III.C./517
k aybolm akdan ku rtu lm u d u r.
Hzr avu Kabri S onradan yaplm dr. IV.C./759
Hindiler Tekyesi Mescidi M evcud deildir: rrda idi. III.C./418
Hoca Ferhad Kabri A m al M escid bnsi, k ab ri de orada idi. III.C./316
Hoca Ferhad Kabri Cmii ile b erb er yok olm udur. III.C./418
Hoca Ferhad Mescidi Bk: A m al Mescid. III.C./418
Hoca Hamza Mektebi M evcud deildir. III.C./419
Hoca Hamza Mescidi Eski d u v arlar d u rm a k ta ise de, at ve- III.C./419
siresi ok td l grm dr; Fil Yo-
k u u n dadr. ,
Hoca H ayrddin Ham Yalnz ak id en m lm dur. IV.C./579
Hoca H ayrddin Kabri U zun ve kaln, gzel yazl b ir tadr. III.C./512
Hoca Hayrddin tm reti im di yokdur. III.C./512
Hoca H ayrddin Medresesi im di yokdur. III.C./512
Hoca H ayrddin Mektebi im di yokdur. III.C./512
Hoca H ayrddin Mescidi F tih de idi; im di yokdur. III.C./420
Hoca shak B uhri-i Hindi Kabri Cmide idi; kaybolm udur. III.C./418
Hoca Pir! ars B yezidde idi. IV.C./551
Hoca P r Mektebi M evcud deildir. III.C./420
Hoca Bstem Mescidi T rb ede idi; yklm dr. III.C./420
Hoca P iri Mescidi K aba b ir ekilde yeniden yaplm , son III.C./420
senelerde de t m ir grm dr; n a
m aza akdr.
Hoca Teberrk Mescidi U nkapam nda idi, yklm dr. III.C./421
Hoca veys Mescidi Hoca P aadadr; yeni batan yaplm - III.C./421 - 422
dr, u rak yerdedir; tem iz tu tu lu r;
n am aza akdr.
Hoca veys Mescidi M evcud deildir. III.C./423
Horoz Dede Kabri Un K apann d an b u ray a nakledilm i, III.C./536
b asit tadr.
Hokadem Mescidi P ek h arab b ir hlde iken son sen eler III.C./423
de ylece t m ir grm dr; B ele-
diyen in arkasndadr.
Hcreler M uhtelif y erlerde idi. IV.C./556
Hubyr Mescidi B ir m escidden ziyde t rb ey e benzer bir III.C./423
ekilde t m ir edilm idir; akdr.
Hubyr Mescidi (Cerrah Paada) M evcud deildir. III.C./423
bni Meddas Kabri C m iinin k arsndadr. III.C./425
tbni Meddas Mescidi Eski binsndan m him ksm lar, d u v ar III.C./424
lar, m inre kalm dr; m inre kble
d u v arn n orta yerindedir, fak at h ep
si sva ve b adanalarla tannm az h l
dedir.
Hazine P ek az deiiklikle m evcuddur.
mam Ali Efendi Kabri B b- Al avlusunda, cm i yaknndadr. III.C./476
shak Paa Cmii K ubbeli, basit cm idir; son senelerde t III.C./425 - 426
m ir edilm i, fak at revak eksik b ra -
klm dr; akdr.
shak P aa H am am B yk b ir tek ham am dr; m etru k ve h a - III.C./426 - 427
rbdr, m lthne olarak ku llan l
m aktadr.

225
 ishak Paa Hamam Rum eli H isar iinde idi. IVC./601
shak Paa Mektebi im di yokdur. III.C./426
ts Kaps Mescidi H arbe hlindedir. III.C./425
skender Aa Kabri Sonradan yaplm dr. IV.C./759
stanbul Sur Tm rt M uhtelif y erlerd ed ir; fakat tefrik i kbil IV.C./624 - 625
deildir.
Kadiasker Hamam K um K apda idi. IVC./601
Kadiasker Hamam ars K um K apsnda bulunuyordu. IV.C./551
Kalenderhne Cmii K iliseden bozm adr; iinde nam az k l III.C./428
nr. 1938 de yldrm dan yklan m i
nresi, bu Bizans eserini bozar en d
esiyle olacak, ihy edilm em idir.
Kalenderhne m reti M evcd deildir. III.C./428
Kalenderhne Medresesi M evcd deildir. III.C./428
Kangl Mescidi M evcd deildir. III.C./428
Kapdan Paa Divnhnesi im di yokdur. IV.C./625
Karaca Ahmed Trbesi A hab atl basit b ir bindr. IV.C./760
K ara Kdi Mescidi XIX. A srda yeni batan yaplm dr, III.C./428 - 429
akdr.
Karam an Hamam Y klm dr. III.C./404
Karaky Mescidi M evcd deildir; kiliseden bozma idi. III.C./429
Kasab Demirhan Kabri Cmi avlusunda basit b ir tadr. ni.C ./430
Kasab Demirhan Mektebi Y klm dr. III.C./429
Kasab Demirhan Mescidi S u ltan H am d zam nnda yeni batan ya- III.C./429
plm dr; nam az klnm aktadr.
Kasab llyas Kabri C m iin ark tara fn d a yeni b ir tadr. III.C./431
Kasab llyas Mescidi Zelzelede yklm . S u ltan H am d zam a III.C./430
n nda yaplm dr; ibdete akdr.
Kasm Aa Kabri K aybolm udur. III.C./431
Kasm Aa Mescidi Kilise bozm as idi; harb e hlinde idi; III.C./431
1974 de tm irin e baland duyul-
m udur.
Kasm avu Kabri Gzel yazh b ir tadr; sonradan yapl- III.C./432
m dr.
jcasm avu Mescidi Epeyce deiiklik grm olm akla b e r III.C./432
ber, eski hlin d en kalm aksam v a r
d r; E y b dedir.
Ktib M uslihuddin Cmii Yeni batan in edilm idir. D ram an III.C./433
yaknndadr.
Ktib M uslihuddin Kabri K aybolm udur; cmie yakn idi. III.C./433
Kazanc Mescidi K adrga yaknndadr; ok basit, yeni III.C./434
b ir bindr.
Kazanc Sd Mescidi Y erle b ir olm uken, son b ir ka senede III.C./434 ve
k ubbeli olarak m kem m el b ir ekildr IV.C./900
yaplm dr, F m d k -zd ededir.
Kazanc Sd Kabri K aybolm utur. III.C./434
Keml Paa Kabri M evcd deildir. III.C./434
Keml Paa Mescidi S u ltan H am d zam nnda H aan Fehm i III.C./434
Paa ta rafn d an yepyeni yaplm,
m escid yanna da t rb esi y erlediril-
m idir.
Kemlddin Efendi Kabri A kseki Cm iinin bnsidir, k a b ri de o ra III.C ./3r4
dadr.
Keskin Dede Kabri Ta olduka eskidir, N iancadadr. IV.C./759
Keyci H tn Kabri M evcd deildir. III.C./435
Keyci H tn Mescidi Pek basit b ir ekilde yeniden yaplm- III.C./435
dr; H asekidedir.

226
K rk eme Sular B yk B endd en gelen sulardr. IV.C./613 - 615
Kz Ahmed Efendi Kabri M evcud deildir. III.C./436
Kz Ahmed Efendi Mescidi M evcud deildir. III.C./436
Kz Ta Mescidi M evcud deildir. III.C./437
Kzl Minre Mescidi Son senelerde t m ir edilip b ir ev kl III.C./436 - 437
na sokuldu; m inre srl krm z tu
la olduundan m escid bu ism i alm -
dr; H o rh o rdadr.
Kirm asti Medresesi M evcud deildir. III.C./437
Kirmasti Mektebi M evcud deildir. III.C./437
Kirmasti Mescidi H arbe hlinde kubbeli bin. F tih K a III.C./437 - 438
radeniz Caddesindedir.
Kire skelesi Mescidi M evcud deildir. III.C./437
Koltuk K aplan M evcuddur. IV.C.688 - 700
Kovac Dede Kabri Ak san d u k ann d rt kesinde drt III.C./438
m erm er d irek olan b ir k abirdir. Yaz
ta 500. F etih senesinde F etih Cem i
y eti ta ra fn d a n konm udur.
Kovac Dede Medresesi im di yokdur; aram bada idi. III.C./438
Kovac Dede Mescidi im di yokdur; aram bada idi. III.C./438
Kubbe Alt F tih devrin d eki K ubbe A ltnd an eser IV.C./714
yokdur.
Kule Hamam Yeni K ulede idi. IVC./601
Kum rulu Mescid F tih N ancasndadr, yeni batan y a III.C./439
plm cm idir; S in an -i A tik yapsdr.
Kuz Bekileri Oca im di yokdur. IV.C./701
Kk Hac Mescidi S u ltan Azz zam nnda Ba M uhsip III.C./442
Ser ver A a ta rafn d a n fevkn ola
ra k yenilenm idir.
Kk Hamam Tek b ir ham am dr. M cuncudadr. IV.C./601 - 602
Kk Han Yalnz akiden m lm dur. IV.C./579
Krk Han M ahm ud P aan n eseridir. B ursadaki IV.C./580 - 589
F idan H am yle edir; I. ksm da ge-
m idir.
Krk Han Mescidi D u varlar m evcud ise de cmi olarak d e III.C./443
il, ticreth n e eklinde kullam lm ak-
dadr. M ahm ud P aadadr.
Lonca ars G alatada idi. IV.C./551
Mahmud Paa Cmii M rf b y k cmi. III.C./443 - 450
Mahmud Paa emesi ar iinde idi; 1894 zelzelesinden son IV.C./615
ra S u ltan H am d ta ra fn d an yenilen
m idir.
Mahmud Paa ifte Hamam B ugn yars ykdrlm olm akla b e r IV.C./602 - 606
ber, zengin ve ihtim l vasfn m u-
hfaza eder.
Mahmud Paa Dkknlar Sandal B edestanyle b erb er m utlaas IV.C./552
lzm dr; b ir ksm m evcuddur.
Mahmud Paa tm reti M evcud deildir. III.C./450
Mahmud Paa Medresesi Yalnz dershnesi kalm dr. III.C./450
Mahmud Paa Mektebi M evcud deildir. III.C./450
Mahmud Paa Meydan emesi M evcuddur; drt yzldr. IV.C./615
Mahmud Paa Suyu H alkald an gelen sulardr. IV.C./615
Mahmud Paa Saray M evcud deildir. IV.C./681
Mahmud Paa Trbesi Ta iine k ak m a inili, m stesn b in - III.C./451
dr.
Mahzenler M uhtelif yerlerde idi. IV.C./556
ManisalI Mehmed Paa Ham M evcud deildir. IV.C./589

227
 M anastr Mescidi
ManisalI Mehmed Paa Kabri
Manisab Mehmed Paa
Kervansaray
ManisalI Mehmed Paa Mescidi
M atbahlar
Mehmed Bey Kabri
Mehmed Bey Mescidi
Mercan Aa Cmii
Mercan Aa Kabri
Mercan Aa Ham
Mercan Aa Mektebi
Mimr Aa Mescidi
Mimr Ayas Kabri
Mimr Ayas Mektebi
Mimr Ayas Mescidi
Mimr Kemlolu Mescidi
Mimr Sinan Kabri (Atik)
Mimr Sinan Mektebi
Mimr Sinan Zviyesi
Mirz Baba Kabri
Mirz Baba Mescidi
Molla Aki Kabri
Molla Aki Mescidi
Molla Fenri (Caalolu) Mescidi Tam m en yeniden yaplm tr.
Molla Fenri (enberli Ta) Mescid M evcd deildir.
MoUa Grni (apa) Cmii
Molla Grni (Vef) D rl-Hadisi im di yoktur.
Molla Grni (Mercan) Hamam
Molla Grni Han
Molla Grni (apa) Kabri
Molla Grni (apa) Mektebi
MoUa Grni (Galata) Mektebi
Molla Grn (Vef) Mektebi
228
Topkapsnda, cadde stndeki bir m a III.C./452
n astrn parasdr; nam az klnm ak-
dadr.
Birisi salam, birisi k rk iki gzel ta - HI.C./453
dr.
M evcd deildir. III.C./452
1918 de yanm , harb e hlinde d u ru r III.C./452
k en d u v arlar ykdrlm , yerine kes
me tad an yine atl olarak yapl-
m dr. F tih A t P azarndadr.
P ek ok def yklm , yanm , ilveler IV.C.705/ - 709
grm dr; m evcd 10 gzden seki
zi F tih devrindendir.
M evcd deildir. HI.C./453
O tak clardan A yvansaraya inen yoku m .C ./4 5 3
stnde idi; imdi yokdur.
Y angnlar geirmi, zam an zam an t m ir- in .C ./4 5 3 - 455
1er geirm idir, 1950 lerde yeniden
t m ir edilm idir; atldr; M ercan-
dadr.
H anndadr. IV.C/590
H an yeri m lm dur; fak at eski yaps IV.C./589 - 590
shasna yeni bin lar yaplm dr.
M evcd deildir. ni.C ./455
B ir h arbe hlinde iken 1960 lard a m III.C./455
kem m el tm ir edilm idir, V efdadr.
S klp atld. III.C./457
im di yokdur, S arachne Banda, ke IH.C./455
de idi.
F tih Cmii m m rlarndan olan A yan III.C./455 - 456
m escidi F ah red d in K erim Bey zam -
nm da y kdnlm dr.
ok evvelden yok olm udur. Koska ci- IH.C./457
v rn d a olacakdr.
M m rn haytn drt ta stne geir III.C./439 - 442
mi, gzel k abirdir.
M evcd deildir. III.C./440
im di m evcd deildir; yeri belli deil IV.C./547
dir.
Ta yazszdr. m.C./458
im di yokdur. Sam atyada idi. III.C./458
Cm iin m ihrb nndeki yazsz ta ol in .C ./4 5 9
m as m uhtem eldir.
ok t d l grm atl b ir cm idir; B a m.C./458
lat stndedir, nam aza akdr.
III.C./459
III.C./459
Asl kubbeli olan cmi pek yakn vakte III.C./460 - 461
k a d a r duruyordu; imdi yoktur.
III.C./460
im di yoktur, cmi karsnda idi. m .C ./4 6 2
Bae K apsnda idi. IV.C/590
S onradan yaplm bir lhiddir. III.C./461
M evcd deildir. m .C ./461
M evcut deildir. III.C./461
M evcut deildir. III.C./460
Molla Grn (Galata) Mescidi
Molla Grni (Mercan) Mescidi
Molla Grni (Vef) Mescidi
Molla Husrev (Vef) emesi
Molla Husrev (Cibli) Mescidi
Molla Husrev (Sofular) Mescidi
Molla Husrev (Vef) Mescidi
Molla Kestel Kabri
Molla Kestel Mescidi
Molla eref Cmii
Muhtesib skender Kabri
Mhtesib skender Mescidi
Muhtesib Karagz Mescidi
M uhyiddin Kocavi Kabri
Muhyiddin Kocav Mescidi
Mustafa Paa Saray
M urad Paa Cmii
M urad Paa Han
M urad Paa Horhor H.'im;i)i
M urad Paa m reti
M urad Paa Medresesi
Naklbend Mescidi
NaU Mescid
Neccar Ocaklar
N evbahar Mescidi
Nianc Hamam
Nianc Mehmed Paa Cmii Tam m S u ltan H am d devrinde yapl
Nianc Mehmed Paa Kabri
Nianc Mehmed Paa Suyu
Nianc Mescidi
Nr Dede Kabri
Nri Dede Mescidi
Odun Kaps ars Yemi civrn igaal ediyordu.
Ok Meydan
Ok Meydam Mescidi
M evcut deildir. III.C./461
K ubbelidir, y ak n vakte k ad a r b ir E rm e- III.C./461 - 462
n in in isticarnda im lthne idi, halk
im r etti, nam aza ald.
K iliseden bozm adr; nam aza aktr. III.C./459 - 460
stan b u lu n en eski em esidir. III.C./463
Tam m en bozulm u, fevkn olarak yapl- III.C./464
m tr.
Geni, atl ve ahb d u v arl b ir b in- III.C./463 - 464
dr.
atl, bycek basit bin. III.C./462 - 463
im di yoktur; cm iinde idi. III.C./464 - 465
im di yoktur. Lleli ukur emesi ya- III.C./464 - 465
k nnda idi.
im di yoktur; H alclarda S ultan Selm III.C./465
M edresesi yaknnda idi.
Cm hazresindeki yazsz ta olsa ge- III.C./465
rek tir.
XVIII. asrd a yanm , te k ra r yaplm tr; III.C./465
atldr; nam aza aktr.
im di yolidur; ehzdeba civ n n d a idi. III.C./466
Cm iinde idi. III.C./466
im di y oktur. k Paa civ n n d a idi. III.C./466
M evcud deildir; K an tarclar civ n n d a IV.C./681
idi.
A ksaraydaki m r f k anatl cm dir. III.C./466 - 473
T ahta K alede idi. IV.C/590
F ah red d in K erim Bey zam nnda lzum - III.C./474
suz y ere yktrlm kym etli ift h a- '
mam.
M evcut deildir. III.C./474
1930 da y k tn irm tr. III.C./474
H arbe hlinde iken 1960 larda tm r III.C./474 - 475
edilm i, beton bir son cem at ek len
m itir; nam aza aktr.
bnyesi ve d u v arla r olduu gibi d u r- III.C./475 - 476
duu halde, hrice irkin, kaba bir
arab m alah giydirilm itir. V ilyet
kenarn d ad r.
im di yokdur. IV.C./701
im di yoktur. Haseki yaknnda idi. III.C./476
M him b ir ift ham am dr; epeyce h a r III.C./477 - 478
bye u ram tr.
III.C./476 - 477
m, geni bin; nam aza aktr.
Zengin t rih le ri hv m zeyyen ta la r III.C./478 - 480
dan yaplm tr.
Cm iine gelen su. IV.C./616
M evcut deildir. III.C./477
im di yoktur. III.C./480
im di yoktur, apa ile ehrem ini a ra III.C./480
snda idi.
IV.C./551
Ftih devrinde y ap lanlardan b ir ey IV.C./625 - 626
kalm am dr.
imdi yoktur, F tih devrinde y aplan III.C./480
dan eser kalm am tr.
229
 Oru Gz Mescidi Sebepsiz yere atr atr y k trlm tr III.C./480
(1956).
Orta Kap K nn K uleleri ve Sayvan ilvedir. IV.C./701 - 704
Otluk Kaps B yk ksm m evcuddur. IV.C.688 - 700
Pirini Sinan Kabri M ihrab nnde yeni b ir tatr. III.C./482
Pirini Sinan Mescidi Y ank olarak duruyordu, 1959 lard a halk III.C./481
ta ra fn d an yapld, Yavuz Selm cv-
rndadr.
P r Mehmed Efendi Kabri Mescid ih ta duvar nndeki yazsz III.C./437
k a b rin bn P r M ehm ed E fendiye
id olmas m m kindir.
P r Mehmed Efendi Mektebi im di yokdur; Kzl M inre Mescidi y a III.C./437
nnda olmas lzm gelir.
Pul Darbhnesi im di yokdur. B yezidde Sim kehne IV.C./548
yak n n da idi.
Raht Haznesi M evcuddur. IV.C./709 - 712
Rum Ali Mescidi S ultan H am d devrinde batan yapl III.C./482
m tr, B eiktatadr.
Rumeli Hisar I. ksm da tafsl edilm idir. IV.C./626 - 661
Rum Mehmed Paa Cmii A lt ksm k an atl b ir cm plnnda y a III.C./482 - 489
plrken, b yk kem erler hizsnda
bird en saptlp, h er halde bnnin
gnlne uygun olarak kubbe m esned-
lerinde, kubbe pencereleri tezy in tn -
da, b ir bakm a B izansvr ekillere
kaplnm tr.
Rum Mehmed Paa Hamam H arbesi vardr. III.C.489
Rum Mehmed Paa (stanbul) Ufak b ir tek ham am olduu anlalyor.
Hamam Un K apan - E m in n arasnda idi.
Rum Mehmed Paa m reti H arbesi vardr. III.C.489
Rum Mehmed Paa Medresesi M evcd deildir. III.C.489
Rm Mehmed Paa Suyu sk d ardaki cm iine gelen su. IV.C./616
Rum Mehmed Paa Trbesi Kesme ta kubbeli b ir bindr. III.C./489 - 490
Sahb Hfir Trbesi S u ltan Mecd zam n yapsdr; tm ir IV.C./758
edilm i, fakat st ak braklm dr,
Eri K ap dndadr.
Saman Viran Kabri Sonradan konm u basit b ir tadr. III.C./491
Saman Viran Kervansaray im di yokdur. III.C./490 - 491
Saman Viran Mescidi Basit fak at pek ziyde clib-i dikkat, III.C./490 - 491
cum ba m inreli b ir cm idir. Sley
m niye civrndadr, harbe hlinde
iken 1973de tm irine balanm , 1975
de bitirilm itir.
Saman Viran (lkin:i) Mescidi Yeni b atan yaplm basit b ir m esciddir. III.C./492
M ercan Y okuundadr.
Sancakdar H ayrddin Kabri im di yokdur. III.C./492
Sancakdar brhim Kabri Sonradan yaplm dr. IV.C./759
Sancakdar Mescidi Ufack b ir kilise bozm asdr. Sam atya III.C./492
stndedir.
Sandal Bedestan D ny apnda hretli bin. IV.C./557 - 576
Sarachne S arachne banda iken, yanm y k - IV.C./552 - 554
m dr.
Sarachne Mescidi Sarahne inde idi, imdi m evcd d e III.C./492
ildir.
Sar Byezid Kabri M evcd deildir. III.C./492

230
Sar Byezid Mescidi
Sar Demirci Mescidi
Sar Demirci Mescidi ars
Sar Grz Mescidi
Sar Ltfi Mescidi
Sar Ms Kabri
Sar Ms Mescidi
Sar Nash Mescidi
Selban Ba brhim Aa Kabir Ta M evcud deildir.
Sekban Ba brhim Aa Mescidi T rk -Islm E serleri M zesindedir.
Sekban Bab brhim Aa Mescidi
Sekban Ba Kasm Aa Suyu
Sekban Ba Yakub Aa Mescidi
Seluk Htn Mescidi
Servi Mescidi
Servili Baba Kabri
Seyyid Haan Kabri
Srt Hamam
Silhhne ars
Simkehne Mescidi
Sim Sakalar Oca
Sinan elebi Mektebi
Sinan elebi Mescidi
Sinan Paa ifte Hamam
Sinanddin Yusuf Paa Zviyesi
Softa Sinan Kabri
Softa Sinan Mescidi
Sofular (Eyb) Mescidi
Sofular (Top Kaps) Mescidi
Souk eme Kaps
Sultan Pazar ars
Sleyman Bey Kabri
S r-i Sultn
tr Ba Kabri
ehremini Cmii
ehsuvr Mescidi
ng;l Hamam
eref Aa Mescidi
eyh Dvd Han
ok td il grm , son senelerde -de m er III.C./492
m er m ihrablar, inilerle zenti bir tu
tu m d a t m r edilm idir. Sleym aniye
civ n n d ad r.
D eflarla t m r grm , geniletilm i III.C./.493
fevkn cm. K a n tarclardadr.
Un K apan yaknndadr. IV.C./554
im di yokdur. F tih de idi. III.C./.493
K asm paa srtlarn d a idi. III.C./494
F n d k -zd ede idi. III.C./494
F n d k -zd ede idi. III.C./494
Yalnz hazresi m evcuddur. Ak Deniz III.C./495
Caddesi stnde idi.
III.C./495
III.C./496
im di yokdur. K ovaclarda idi. III.C./495
B ayram P aada kp D vd Paa sem IV.C./616
tine akar.
H arm i zten sonradan yaplm idi. iri.C ./43'i
M inre ise 1969 da in edilm idir
Pek basit b ir cm dir. K oskadadr.
Yanm, ahb yaptrlm d; Fahreddin III.C./-106 - 497
K erim Bey zam nnda y kdnld, y e
rine kubbeli b ir bin dikildi. eng!
H am am c iv n n d a idi.
im di yokdur. N r-i Osm n civnnda III.C./497
idi.
M evcud deildir. III.C./497
Can K u rta ra n Mescidi bnsi; kabri III.C./325
m escid k arsnda imi, imdi yokdur.
Basit b ir tek ham am dr.
C iblde idi. IV.C./552
Sim kehne ile b erb er idm edilm idir III.C./497
(1957).
im di yokdur. IV.C./701
M evcud deildir.
im di yokdur. E ybde idi. ni.C./497
B ir ta ra f k ullam lm akdadr, der ksm IV.C./607
m lthnedir.
M evcud deildir. III.C./497 - 498
im di yokdur. III.C./499
Sim di yokdur. H alc)arda idi. III.C./499
Eski d u v arlar duruyorsa da, der k Iir.C./498 - 499
sm lar ok td l grm dr.
im di yokdur; yeri m lm deildir. III.C./498
B yk ksm m evcuddur. IV.C.688 - 700
F tih Cmii M edreseleri yaknnda idi. IV.C./554
M evcud deildir. IIIC./434
En b yk ksm m evcud ve m m rdur. IV.C.688 - 700
K aybolm udur. III.C./513
H arb olmu, yaplm , m m r bir h l III.C./500
de iken F ah red d in K erim Bey d e v rin
de ykdrlm dr.
S onradan yaplm fevkaan mescid. m .C ./500
M ahm ud P aann konann ham am dr. IV.C./608 - 609
Sim di yokdur. III.C./500
Uzun arda idi. IV.C/590
231
 eyh Dvud Mescidi im di yokdur. III.C./500
eyh Dvud Trbesi im di yokdur. m .C ./5 0 0
eyh Mehmed Geyln Mescidi S u ltan M ahm ud devrinde fevkn ola m .c ./5 0 i
ra k ih y edilm idir.
eyh Mehmed Geyln Trbesi Cm iin altndadr. n .c ./ 5 0 i
eyh Mahmud Resm Mescidi im di yokdur. n .c ./5 0 0
eyh Mahmud Resm Trbesi im di yokdur. n .c ./5 0 0
eyh Sleyman Mescidi B ir kilise parasdr. III.C./501
eyh Vef CmU M ertiyete k a d ar duruyordu; ykdrld. III.C./502 - 506
eyh Vef Hamam IH.C./505 - 506
eyh Vef m reti Y kdnlm dr. III.C./505 - 506
eyh Vef Trbesi atl basit bin. III.C./506
Tahta Kad Mehmed Efendi K abri Cm iindedir. m .C ./5 0 7
Tahta Kad Mescidi S u ltan H am d devrinde yeniden yapl- III.C./506
m dr.
Tahta Kale ifte Hamam Buzhne olarak ku llan lan m uhteem IV .C ./609 - 610
ham am dr.
Tahta Kale Mescidi im di yokdur. III.C./507
T ahta Minre Mescidi Yeni b adan yaplm dr. m .C ./507
Tarassud Kulesi H ekim Ba Odas yaplm dr. IV.C.727/728
Tarsus Mescidi D knt d u v arlar grlm ektedir. m .C ./5 0 7
Tekneciler Mescidi im di yokdur. III.C./508
Telli Dede Kabri akr Aa Cm iinde idi; o da k ald rl- ra .C ./3 2 6
m dr.
Tokad Kasr T esislerden bir eser yokdur; im di fi- IV.C./681
danlkdr.
Toklu Dede Mescidi ve Kabri B ir kilise kcresinden yaplm dr; h a in .C ./5 0 8
rbe hlindedir.
Top Dkmhnesi im diki bin I. S ultan M ahm uda iddir. IV .C ./662
Tophne Kaps Hamam 1973 de y k drlm akda idi; te k b ir h a IV.C./609
m am dr. (1975 de yerine h an yapld''
Topular Klas M evcd deildir. IV.C./662
Top Kap Ftih emeleri Y erleri m lm dur, tesisleri harab ol IV.C./616
m udur.
Truniu Suyu F tih S u ltan M ehmed, H alkal c iv n n - IV.C./616
dan getirm idir.
Tuzcu Baba Trbesi Bu cm yanndadr. HI.C./482
Un Kapan ars sm ini verdii yeri igaal ediyordu. IV.C./554
Uzun c Kabri Gzel yazl yeni b ir tadr. m .C ./5 0 9
Uzun c Mescidi S ultan Azz zam m nda yeni badan y a n i.C ,/5 0 8 - 509
plm , A rab enisi verilm idir.
Uzun c (kinci) Mescidi im di yokdur. HI.C./509
Uzun c (nc) Mescidi im di yokdur. n i.C ./5 0 9
Uzun Ysuf Birderi Kabri K aybolm udur.
Uzun Ysuf Kabri K aybolm udur. m .c ./ 5 i o
Uzun Yusuf Mescidi A kab d u varl iken ahli ta rafn d a n yeni m .c ./ 5 i o
b adan yaplm dr.
M ihrabh Cmi D aha zam nnda ilvelerle m ihrabh m .C ./5 1 0 - 512
hle getirilm i; b iri kubbeli, atl iki
ksm dr.
lice Baba Kabri B asit b ir tadr. III.C ./53
lice Baba Mescidi H alk ta rafn d a n yeni badan yaplm dr. III.C./513
skbiye Mescidi D uv arlar m evcd olduu hlde ta n n m .C ./513 - 514
maz b ir hle sokulm udur. Yere B a-
ta n dadr.
skbl Mescidi G eni ve atl b ir m esciddir, Ciblide- III.C./514
dir.

232
skdar B at Pazar 1956 da lzm suz yere ykdrlm dr. IV.C./554 - 555
skdar Hamam Yalnz k ay d en m l m d u r IV.C./611
skdarda Kervansaray Yalnz k ay den m lm dur. IV.C/590
skdar Medresesi Y eri dah m lm deildir. IV.C./546
Voynuk c Kabri M evcud deildir. III.C./517
Voynuk cddin Mektebi M evcud deildir. III.C./516
Voynuk cddin Mescidi B ir ok srra ram en F ah reddin K erim III.C./515 - 516
Bey zam nnda ykdrlm tr.
H azresinde K ad H zr Bey elebi y a t
m ak ta idi.
Ykub Aa Kabri 1956 da F ah red d in K erim Bey zam nn- IV.C./548
da ykdrlm dr.
Ykub Aa Zviyesi 1956 da F a h red d in K erim Bey zam nn- IV.C./548
da ykdrlm dr. Y suf Paada idi.
Yr Hisar Mescidi Yanm, p erian hlde iken halk ta ra fn III.C./517 - 518
d an t m r edilm idir; kubbelidir.
M ft H am am ndadr.
Yr Hisar Zviyesi M evcud deildir. III.C./518
Yataan Dede K abri B asit b ir tadr. III.C./528
Yataan Mescidi D uvarlarn, ahb son cem at yeriyle III.C./519 - 521
b erb er tezyntn ve teferr tn
m uhfaza eden, F tih devrinden tek
ahab cm.
Yavaa hin Mescidi P ek h arb iken 1951 de t m r ve ihy III.C./531 - 532
edilm i kubbeli cm. U zun ard a-
dr.
Y Vedd Mescidi S u ltan M ahm ud devrinde fevkn olarak III.C./532 - 534
yeni badan yaplm dr. A yvansa-
ra y dadr.
Y Vedd Trbesi O da ayn devirdendir. III.C./534
Yavuz Er Sinan Kabri Yeni b ir tadr, m ihrab nndedir. III.C./536
Yavuz Er Sinan Mescidi Son senelerde tm r edilm i kubbeli c III.C./534 - 536
m. U n K apam ndadr.
Yedi Kule M lm ve m ehur hisar. IV.C./662-677
Yedi Kule CmU H isar indedir; sde m inre ayakdadr. III.C./536
Yemi Kapan ars M lm m ahlde, sur hrici ar idi. IV.C./555
Yemi Kapan Han Sim di yokdur. IV.C/590
Yeni Han Mescidi Simdi yokdur. III.C./536
Yeni Saray ars Byezid civr shasnda idi. IV.C./555
Yldz Hamam U fak b ir te k ham am dr. Bae K apsn - IV.C./611
dadr.
Yzeriolu Mescidi im di yokdur. Cibli civ n n d a olacak- III.C./536
dr.
Zarbhne Mescidi (kinci) Sim kehne ism iyle yukarda yazlan III.C./536 - 537
m escidden b akadr ve ayn yerde
eski F tih darbhnesi iindedir.
Zenburcu Mescidi M evcud deildir. III.C./537
Zeyn Mehmed Efendi Medresesi M evcud deildir. III.C./455
Zeyrek Cmii K iliseden bozulup, eki dzen verilm i, IILC./537
aydnlatlm dr.
Zeyrek Medresesi H arbesi m evcuddur. III.C./537

233
 TB
HDVENDGR DEVR
Fethiye Cmii im diki hli hakkm da m lm t edinile I.C./308-309
medi.
Hdvendigr Medresesi im diki hli hakkm da m lm t edinile I.C./309
medi.
FTH DEVR
Ftih Cmii M evcd deildir. IV.C./767

VRANYE
YILDIRIM DEVR
Pirangi s Bey Trbe ve Zviyesi Gz Evrenos B eyin babas s B eyin I.C./506
Trbesi, Ni civrm daki bu k asab a
da idi; im di yokdur.

ZMR
FTH DEVR
Kale im di m evcd deildir. IV.C./767

ZMT
ORHAN GZ DEVR
Aka Koca Cmii M evcuddur, bz ilve ve t d ille r gr I.C.154-155
m dr.
Orhan Gzi Cmii B yk ebdda bir atl cm idir. I.C./155-158
Sleyman Paa Hamam H arbe hlindedir. I.C./158-159
Sleyman Paa Medresesi Mevcd deildir. I.C./158

FTH DEVR
Dvd Paa Hamam M evcd deildir. IV.C./767

ZNK
ORHAN GZ DEVR
Ayasofya Cmii K iliseden bozm adr; h arab bir haldedir I.C./160
Ece Ykub-zde Cmii M evcd deildir. I.C./161
Hac Hamza Cmii M evcd deildir. I.C./162-163
Hac Hamza Knbedi Sdece kitbesi kalm tr. I.C./179
Hac zbek Cmii Tek kubbeli ilk Osm anl cm ilerindendir. I.C./163-167
Krgzlar Trbesi Bakm sz b ir hldedir; fakat tekm il b n I.C./179
yesi bellidir.
Orhan Gzi Hamam D u v arlarn 2-3 m. lik ksm m evcd bir I.C./179-182
harbedir.
Orhan Gz m reti M evcd deildir. I.C./179
Orhan Gzi Mektebi M evcd deildir. I.C./179
Orhan Gz Medresesi M evcd deildir. I.C./172
Orhan Gzi Mescidi H arbe hlinde olup, yalnz d u v a rla rn I.C./167-171
d an b ir m etre kad ar kalm tr.

234
 Sleyman Paa Medresesi lk O sm anh M edreselerindendir. I.C./172-179
Sleyman Paa Mektebi M evcd deildir. I.C./179
Sleyman Paa Mescidi M evcd deildir. I.C./172

HDVENDGR DEVR
Halil H ayrddin Paa Trbesi ki kubbeli b ir bin olup, andarl ile I.C./332-336
sinin efrd iinde yatm aktadr.
Hayrddin Paa m reti M evcd deildir. I.C./320
H ayrddin Paa Medresesi M evcd deildir. I.C./319-320
Nilfer H tn lm rti K ubbe ve tonozlarla kapl, b ir im retin I.C./320-328
b t n u n su rlarn hv bindr.
Ykub elebi Cmi ve Trbesi K ubbe ve tonozlarla kapl olup, gzel I.C./328-332
b ir im ret rneidir.
Yeil Cm M uhteem , m r f cmi. I.C./309-319
II. MURAD DEVR
Halil Paa Mescidi M evcd deildir. II.C./508
Halil Paa Trbesi M evcd deildir. II.C./508
brhim Paa m reti M evcd deildir. II.C./508
brhim Paa Trbesi an d arllarm k a b irle rin i hv. Y unanl II.C./508
la r ta ra fn d a n ta h rb edilip drt d u
v a r kalm , atl t rbedir.
llyas Paa m reti M evcd deildir. II.C./508
Mahmud elebi Cmii Revk hussiyet gsteren tek kubbeli II.C./504-508
cmi.
Mahmud elebi m reti M evcd deildir. II.C./504-508

FTH DEVR
Erefolu Cmii Y unanllar ta rafn d a n yaklm , yklrm, IV.C./767-768
yalnz m inresi kalm d. Bin basit
ekilde yapld.
Erefolu Kabri Cmi yanndadr. IV.C./767-768
Halili Kabri M evcd deildir. IV.C./769
Halili Zviyesi M evcd deildir. IV.C./769

ZVORNK
FTH DEVR
Ftih Cmii K alede olan bu cmi im di yokdur. IV.C./769
Ftih Cmii Aa e h irde olan bu cmi m m r ve IV.C./769
bakm ldr.

KALKANDELEN
FTH DEVR
Kebir Mehmed Bey Mescidi M evcd deildir. IV.C./769
Kebr Mehmed Bey Zviyesi M evcd deildir. IV.C./769
s Bey Hamam M evcd deildir. IV.C./769

KANDIRA
ORHAN GZ DEVR
Aka Koca Cmii and atm a iken, basit ahab olarak I.C./130
yenilenm itir.

235
 Aka Koca Trbesi E trf ta h ta parm ak h k h , ath, basit bir I.C./130
t rb ed ir.
Orhan Gz Cmii A hab and atm a iken, yklarak y e ri r.C ./1 3 0
ne k rg ir b ir bin yaplm dr.
KARACA BEY
ORHAN GZ DEVR
Mihali Bey Zviyesi M evcud deildir. I.C./184-185

HDVENDGR DEVR
Ulu Cm atl, olduka geni b ir cm idir; ess I.C./336-337
bozulm u, epeyce tdil grm dr.
YILDIRIM DEVR
Yldrm Cmii M evcud deildir. I.C./506
Yldrm Hamam M evcud deildir. I.C./506
FTH DEVR
Blbl H tn Trbesi B asit ve kubbeli b ir t rb ed ir. IV.C./777
ts By Cmii M evcud deildir, Y unanllar yakm dr. IV.C./770
s Bey Zviyesi M evcud deildir, Y unanllar yakm dr. IV.C./770
Karaca Ahmed Tekyesi M evcud deildir. IV.C./778
Karaca Bey Cmii la ra b b ir hldedir, tam irin e balanm - IV.C./770-776
dr, (1973).
Karaca Bey Kabri G zel b ir k abirdir. IV.C./776
Karaca Bey m reti M evcud deildir. IV.C./776
Saruca Paa Cmii M evcud deildir. IV.C./778

KARA BELEN
ORHAN GZ DEVR
Dolu Baba Zviyesi Yalnz ta belli b ir lhiddir. I . e . / 184

KARACA HSAR
OSMAN GZ DEVR
Cmi lk O sm anl h u tbesinin okunduu cmi. I.C ./ 13
S u ltan H am d ta ra fn d a n yenilenm i
ekliyle m evcuddur.

KARAFERYE
ELEB DEVR
Hdvendigrr Cmii M evcud deildir. II.C./181
Ms elebi Cmii M evcud deildir. II.C./181

KARLOVA
II. MURAD DEVR
Ali Bey Cmii B ulgurlar ta rafn d a n kapatlm , depo II.C./511-512
olarak kullanlan te k kubbeli cmi.

236
 KAVAK (Seyyidi Kava Gelibolu)
ORHAN GAZ DEVRI
Sleyman Paa Cmii M inre kidesi eski, gvdesi yeni cm i I.C./185
dir. H arem tam m en yenidir.

FATH DEVR
Dervi Byezid Hamam M evcud deildir. IV.C./851
Dervi Byezid Zviyesi M evcud deildir. IV.C./851

KAVAK (Samsun)
II. MURAD DEVR
Yrg Paa Cmii Tam m yeni badan yaplm , son sene II.C./512
lerde t m r grm dr.

KAYSER
FA t IH DEVR
Ftih Cmii K ale iinde te k kubbeli b ir cm idir. B ir IV.C./778-782
Kale ksm k ule ve d u v arla r F tih dev rin IV.C./778-782
de ihy edilm idir.

KAYMAKLI (Kaymak)
ORHAN GAZ DEVR
Orhan Gzi Cmii M evcud deildir; asl and tertib in d e idi. I.C./132

KAYMAS
ORHAN GAZ DEVR
Orhan Gzi Cmii M evcud deildir, asl and tertib in d e idi. I.C./132

KAYAPA KY
II. MURAD DEVR
Ku Doan Mescidi M evcud deildir. II.C./512

KELE
HDAVENDGAR DEVR
Beylik Han M evcud deildir. I.C./342
Hamam ki h alv etli ufak b ir ham am dr. I.C./342-343
Hdvendigr Cmii ok tdile uram , atl b ir cm idir. I.C./342

KEMLL KY
HDAVENDGAR DEVR
Aslhan Bey Cmii Tek kubbeli cm ilerin ilk gzel rnek LC./337-340
lerindendir.
Aslhan Bey Hamam halvetli basit b ir ham am dr. I.C./340-341

237
 Aslhan Bey Kabri M erm er sandukal, iki dikm eli b ir k a - I.C./342
b irdir.

KEMAL PAA (Nif)

FATH DEVR
Hamza Bey Hamam M evcd deildir. IV.C./782
Hamza Bey Medresesi M evcd deildir. IV.C./782

KESRYE
ELEB DEVR
Gz Evrenos Bey Cmii M evcd deildir. ILC./181

KEAN
FTH DEVR
Hersekolu Cmii G zel ve endam l, tek kubbeli cmi; m i- IV.C./782-784
n re yenidir.
Hersekolu Hamam C m iin sanda te k ham am dr. IV.C./785
Hersekolu Mektebi M evcd deildir. IV.C./782-784
Hersekolu Meydan adrvan Cmi avlusu nndedir. IV.C./785

KIRK KAVAK
Turhan Bey Hamam M evcd deildir. IV.C./788
Turhan Bey Medresesi Mevcd deildir. IV.C./788
Turhan Bey Mescidi H arb b ir hlde te k kubbeli ufak cmi. IV.C./785-788
T urhan Bey Trbesi Y kdrlm , ta la n yolda kullanlm dr, IV.C./788
Turhan Bey Zviyesi M evcd deildir. IV.C./788

KIREHR
HDVENDGR DEVR
Meydan Evi Yalnz kitbesi ile m lm dur. I.C./343

KIZANLIK
IL MURAD DEVR
skender bin Ali Bey Cmii Tdl grm atl cmi. II.C./513-514
skender bin Ali Bey Medresesi M evcd deildir. II.C./513-514
Um ur Bey Cmii M evcd deildir. II.C./514
Um ur Bey Hamam M evcd deildir. II.C./514
Um ur Bey Kervansaray M evcd deildir. II.C./514
Umur Bey Medresesi M evcd deildir. II.C./514

KLSELK
II. MURAD DEVR
ihbddin Paa Mescidi M evcd deildir. n.C ./512

238
 KLD'L-BAHR
FATH DEVR
Kildl-B ahr Kalesi I. ksm da zikredilm idir. B yk b ir ma- IV.C./790-804
h retle yaplm dr.

KONU
ELEB DEVR
Minnetolu Mehmed Bey Cmii M evcud deildir.
ve Trbesi

KONYA
FATH DEVR
Mevln Trbesi B inm n b ir ksm m n F tih devrinden IV.C./804
olduu anlalyor.
Kale M evcud kaleye F tih S ultan M ehm edin IV.C./804
ilveleri.

KOSOVA
II. MURAD DEVR
Kulolu Mescidi M evcud deildir. II.C./514

KOYUL HSAR
FTH DEVR
Ftih Cmii atl b ir cm idir. IV.C./805

KPRL
FTH DEVR
Kpr M evcud deildir. IV.C./805

KSTENDL
FTH DEVR
Hara Mehmed Medresesi M evcud deildir. IV.C./806
shak Paa Kprs M uhteem kpr. IV.C./806-807

KUYUMCULU
ORHAN GZ DEVR
Orhan Gz Cmii Yeni yaplm dr; asl and tertibindedir. I.C./132

m KK KAYNARCA
ORHAN GZ DEVR
eyh Muslihddin Cmii Yeni yaplm dr; asl and tertibindedir. I.C./132

239
# KK EKMECE
FTH DEVR
F tih CmU B innn tam m yeni yapdr. IV.C./808

KRE (Kastamoni)
FTH DEVR
Ulu Cm (Hoca emsddin Cmii) B ir m ihverde 3 kubbeli hussiyeti hiz IV.C./808-813
cm idir.

KRE- KEBR
ORHAN GZ DEVR
Dursun Fakih Trbesi B ir tep enin doruunda atl bin. I.C./186
Orhan Gzi Cmii Yeni ve basit b ir atl bindr. I.C./186

KRE-I SAGR
ORHAN GZ DEVR
Orhan Gz! Cmii M evcd deildir. I.C./186

m KTAHYA
YILDIRIM DEVR
Demirta Paa Cmii B ir ta k m ilveler grm olm akla b e r - I.C./508-509
b e r aslndan ehem m iyetli ksm lar
h v id ir; nam aza akdr.
Demirta Medresesi Son senelere k a d a r ay ak ta idi; 1913 de I.C./514
y k d n lm d r.
Ulu Cm! Y ldrm eseridir; asl ok direkli ahap I.C./509-514
ath ik en S u ltan H am d zam m nda
kubbeli olarak yeni yaplm dr; m i
n re XVI. asrdandr.

II. MURAD DEVR

Arslan Bey Cmii
m ret Mescidi
shak Fakih Mescidi
tshak Fakih Medresesi
shak Fakih Zviyesi
T ek kubbeli gzel b ir cm idir. II.C./514-515
G erm iyanoullarm n zam m nda balan- II.C./.516-518
m i ve II. M urad devrinde yeni ba
ta n in edilm idir.
Tek kubbeli, kaln m inreli cmi. II.C,/510-520
M evcd deildir. II.C./510-520
M evcd deildir. II.C./510-520

FTH DEVR
Gedik Ahmed Paa Bedestan D aha ziyde kapal ar vasfnda b ir b i- IV.C./812-815
ndir.
tsh a k P aa Zviyesi M evcd deildir. IV.C./813

240
# LPSEK
ORHAN GAZ DEVR
Sleyman Paa Cmii O lduka geni, i m ahfilli, atl b ir c I ,C,/187-188
m idir.

# LVADYA
FATH DEVR
Gzi mer Bey Cmii M evcud deildir. IV.C./816

# LOFA
F tih Cmii M evcud deildir. IV.C./816

# MALKARA
ORHAN GZ DEVR
Sleyman Paa Cmii ekli deimi, yeni batan yaplm dr. I.C./188

II. MURAD DEVR

Ali Bey ifte Hamam M evcud deildir. II.C./521-522
Kasap-zde Ali Bey Medresesi M evcud deildir. II.C./521-522
Kasap-zde Ali Bey m reti M evcud deildir. II.C./521-522
Mahmud Bey ifte Hamam M evcud deildir. II.C,/521-522
M ahmud Bey Kervansaray M evcud deildir. II.C./521-522
Kasap-zde Mahmud Bey Medresesi M evcud deildir. II.C./521-522
Kasap-zde Mahmud Bey Mescidi M evcud deildir. ILC./521-522
ihbddin Paa Bedestam M evcud deildir. II.C./522

FATH DEVR
Fatm a H tn Mescidi M evcud deildir. IV.C./816
T urhan Bey Cmii M evcud deildir. IV.C./816
T urhan Bey Kervansaray M evcud deildir. IV.C,/816
T urhan Bey Medresesi M evcud deildir. IV,C./816

# MANASTIR (Bitoia)
II. MURAD DEVR
Sungur avu Cmii M evcud deildir, II,C./522
Sungur avu tm reti M evcud deildir. II,C./522
Sungur avu Medresesi M evcud deildir. II,G,/522

FATH DEVR
DvOd Paa Bedestam M evcud deildir. IV.C./816

# MANSA
ELEB DEVR
AU Bey Cmii K an ad h ve atl b ir bindr; iki sra d i II.C./182-185
rekli geni revk vardr.

241
 Ali Bey Hamam M evcd deildir. II.C./185
Ali Bey Ham M evcd deildir. II.C./185
Ali Bey m reti M evcd deildir. II.C./185

IL MURAD DEVR
Saray M evcd deildir. II.C./522-523

FATH DEVR
engr Cmii B ir orta, iki yan kubbeden m rekkep, IV.C./816-819
geni revakl cmi.
Hamza Bey Hamam M evcd deildir. IV.C./820
Rum Mehmed Paa Bedestam Daha ziyde arya benzer. IV.C./819-820

MARKOVA
FTH DEVR
Ismil Bey Cmii M evcd deildir. IV.C./820

MEKECE
ORHAN GZ DEVR
Orhan Gz Zviyesi M evcd deildir. I.C./189

MELEN
ORHAN GZ DEVR
Orhan Gzi Cmii Yeni yaplm dr, asl and tertib id ir. I.C./132

MELEN Z
YILDIRIM DEVR
Mescid Dzce civrnda idi, im di m evcd d e I.C./514
ildir.

MERZFON
ELEB DEVR
elebi Sultan Mehmed Hamam B t n lzm lu ksm lar hv, geni ve II.C./192
te k bi^ ham am dr; faliyettedir.
elebi Sultan Mehmed Medresesi K u n t yapl m him bindr. II.C./185-190
ukur eme B asit b ir em edir. II.C./192
Devlet H tn Zviyesi Y eri dah bilinem iyor. II.C./191-194
Hoca Haan elebi Mescidi M evcd deildir. II.C./185
Kapan Han M evcd deildir. II.C./192

II. MURAD DEVR

ukur adrvan emesi K em erli emedir. II.C./527
Kad Mahmud Mektebi M evcd deildir. II.C./523
Kad Mahmud Mescidi T am m en yeniden yaplm , basit bir II.C./523
m esciddir.

242
 Sultan Murad Cmii ki sra ahab direkli, atl b ir cm idir. II.C.523-527
ok td il grm , fak at aslndan bir
ok ksm m ahfuz kalm dr.
Sultan M urad emesi A sln ve kitbesini m uhafaza etm ektedir. ILC./527

FTH DEVR
Bozac Ysuf emesi K em erli b ir em edir. IV.C./822
Ftih ifte Hamam kier h alv etli u fak b ir ifte ham am dr. IV.C./821-823
Hac Ysuf emesi K em erli b ir em edir. IV.C./822

MDLL
Ftih Cmii M evcud deildir. IV.C./823

MLS
YILDIRIM DEVR
Firz Bey Cmii Nefis, k an a d h cmi. Kfek yerine m er I.C./514-523
m er kullanlm , b u n unla b erb er i
b ir grnn nne geilmidir.
Firz Bey Medresesi Yalnz k ap larn n ald duvar m ev I.C./523
cuddur; hcreler yklm dr.

MLEEVA
FTH DEVR
Ftih Cmii M evcud deildir. IV.C./823

MZSTRE (Mitras)
Ftih Cmii M evcud deildir. IV.C./822

FTH DEVR
Fethiye Cmii M evcud deildir. IV.C./822

MUDURNU
HDVENDGR DEVR
Yldrm Cmii 20 m. kubbeli ilk Osm anl cmii. Mhim I.C./343-349
eserdir.
Yldrm ifte Hamam tezynt hrikulde, stdne yap. I.C./349-354
Yldrm Medresesi M evcud deildir. I.C./354

II. MURAD DEVR

eyh Paa Mescidi M evcud deildir. II.C./528
eyh Paa Medresesi Mevcud deildir. II.C./528
eyh Paa Zviyesi M evcud deildir. II.C./528

MUSTAFA KEML PAA (Ksmasti)

Ll hin Paa Cmii M evcud deildir. I.C./189
Ll hin Paa Hamam M evcud deildir. I.C./190

243
 Ll hin Paa Medresesi M evcd deildir. I.C./190
Ll hin Paa Trbesi Sekiz ke sivri klhldr. I.C./190-197
Ll hin Paa Zviyesi M evcd deildir. I.C./190

FATH DEVR
Hamza Bey Cmii Yaps yenilenm i atl cmi.
Hoca Kirm asti Mektebi M evcd deildir. IV.C./824
Hamza Bey Trbesi U fak basit b ir t rb e d ir; vakfiyesi d u IV.C./824
v arn a yazlnudr.

# MUT (Arnavudluk)
FTH DEVR
F tih CmU M evcd deildir. IV.C./824

# NAKKA
FTH DEVR
Baba Nakka Cmii n ve yana rev ak ilveleriyle geniletil IV.C./824-829
mi, atl cmi.
Baba Nakka Kabri Yazsz b ir tadr. IV.C./824-829
Defteri M ustafa elebi Kabri M evcd deildir. IV.C./824-829
Dervi Mehmed Kabri B aba N akkan to ru n u n a iddir, XVIII. IV.C./824-829
asrda yenilenm idir.

NARDA
FTH DEVR
FtU CmU M evcd deildir. IV.C./829

NBOLU
YILDIRIM DEVR
Yldrm Cmii M evcd deildir. I.C./523

II. MURAD DEVR

h Melek Cmii M evcd deildir. II.C./527-528

# N
HDVENDGR DEVR
Hdvendigr Cm M evcd deildir. I.C./354

NOVE
FTH DEVR
Ftih Cmii M evcd deildir. IV.C./830

OHR
FTH DEVR
F tih Darbhnesi M evcd deildir. IV.C./830

244
 ORHAN GZ KASABASI
ORHAN GZ DEVR
Orhan Gz Cmii M evcud deildir. I.C./197

ORTA KY
FTH DEVR
Karaca Bey Kervansaray 6 A yak stne iki kollu, h arab bir h l IV.C./830-833
de k ervansaray.

OSMANCIK
n . MURAD DEVR

Ak emsddin Mescidi Pek kk boyda, kubbeli, iki gzl bin, II.C./528
Koca Mehmed Paa Bedestam im di yokdur. II.C./529-535
Koca Mehmed Paa Cmii K anadh, tezynt zengin, kubbeli cmi. II.C./529-535
Revk yklm dr.
Koca Mehmed Paa ifte Hamam D yzleri tm r grm, faal ham am II.C./529-535
Koca Mehmed Paa tm reti im di yokdur. II.C./529-535

PARDUNYE
FTH DEVR
Ftih Cmii M evcud deildir. IV.C./833

PAZARCIK
FTH DEVR
Kara Mustafa Paa Byk Han M evcud deildir. IV.C./833-834
Kara M ustafa Paa Cmii M evcud deildir, yalnz min-re kidesi IV.C./833-834
eskidir.
Kara Mustafa Paa tm reti M evcud deildir. IV.C./833-834
K ara Mustafa Paa Kk Han M evcud deildir. IV.C./833-834
K ara M ustafa Paa Mektebi M evcud deildir. IV.C./833-834

PRTNE
FTH DEVR
Ftih Cmii Yksek, haval, tek kubbeli m him c IV.C./834-839
m idir.
Ftih Hamam K k tek ham am . IV.C./839

PRLEPE
FTH DEVR
Ftih Cmii M evcud deildir. IV.C./839

PRZENK
FTH DEVR
F tih Cmii M evcud deildir. IV.C./839

245
 PRZREN
FATH DEVR
F tih S ultan M ehm ed Cmii M evcud deildir. IV.C./839

PODGORE
FTH DEVRi
F tih Cmii M evcud deildir. IV.C./839

POLGAY
f At h d e v r i

F tih Cmii M evcud deildir. IV.C./840

POYRACIK
YILDIRIM DEVR
Y ldrm Cmii Son asrda yeni b atan yaplm dr; m i- I.C./524
nresi XVIII. asrdandr.
Y ldrm H am am H arbesi m evcuddur. I.C./525

RADOMR
FATH DEVR
F tih Cmii M evcud deildir. IV.C./840

RADOSCUK (Tekirda)
FATH DEVR
K rm olu K ervansaray M evcud deildir. IV.C./840

SAKARYA
II. MURAD DEVR
rgan d i K prs M evcud deildir. II.C./535-536

SAPANCA
ORHAN GAZ DEVR
O rhan Gz M edresesi M evcud deildir. I.C./198

SARAY BOSNA
FATH DEVR
E bl-F e th Cmii M evcud deildir. IV.C./841
G erdn M escidi atl, ta h ta m inreli mescid. IV.C./845-846
H n k r Cmii Asl tek kubbelidir, buna alak yanlar IV.C./841-845
ilve edilerek ilk b ir tevs yaplm,
ayrca n ta ra fa iki taraf direkli r e
vak lar eklenm idir.

246
 s Bey Bend Ba Hamam M evcd deildir. IV.C./847
s Bey Ham M evcd deildir. IV.C./847
s Bey Kprs M evcd deildir. IV.C./847
s Bey Zviyesi M evcd deildir. IV.C./847
Kolobara Ham M evcd deildir. IV.C./848
Yahya Paa Mescidi atl, ta h ta m inreli mescid. IV.C./848

# SARAY KY
FTH DEVRi
Kasm Bey Hamam M evcd deildir. IV.C./848
Kasm Bey Zviyesi M evcd deildir. IV.C./848

SELNK
II. MURAD DEVR
Sultan M urad Cmii Kiliseye tah v l edilm idir. II.C./536
Sultan M urad Hamam M kem m el b ir ifte ham am dr. II.C./536-537

SEREZ
YILDIRIM DEVR
Bahddin Paa Zviyesi M evcd deildir. I.C./525
Evrenos Bey m reti M evcd deildir. I.C./525-526

II. MURAD DEVR

Sultan M urad Hamam M evcd deildir. II.C./537

# SEMENDRE
FTH DEVR
F tih Cmii M evcd deildir. IV.C./848
Ftih Kalesi Az noksanla m evcuddur. IV.C./848-851

# SEYYD KAVAI (Bk. Kavak)

SLFKE
FTH DEVR
Cezer Kasm Paa Cmii M evcd deildir. IV.C./851
Kasm Paa m reti M evcd deildir. IV.C./851
Saruca Paa Cmii M evcd deildir. IV.C./85

# SLVR
FTH DEVR
akr Aa Ham M evcd deildir. IV.C./852
akr Aa Zviyesi M evcd deildir. IV.C./852
Ftih Cmii M evcd deildir. IV.C./852

247
 SLSTRE
Yldrm Cmii im di m evcud deildir. I.C./526

SMRE
II. MURAD DEVR
Haan Bey Cmii M evcud deildir. II.C./539
Haan Bey Medresesi M evcud deildir. II.C./539
Haan Bey Trbesi M evcud deildir, II.C./539
Haan Bey Zviyesi M evcud deildir. ILC./539

SROZ
HDAVENDGAR DEVR
andarl H ayrddin Paa Cmii M evcud deildir. I.C./354
Eski Hamam im di yokdur. I.C./355
Kervansaray im di yokdur. I.C./355

# SVAS
II. MURAD DEVR
B edrddin Mahmud Trbesi M evcud deildir. II.C./539

FATH DEVR
Kale M evcud deildir. IV.C./852-853
eyh oban Trbesi Tdil grm kubbeli trbe. IV.C./852-853

SOFYA
FATH DEVR
Ftih Cmii M evcud deildir. IV.C./854
Mahmud Paa Cmii R evk ykdrlm , h er tarafn a yeni b i- IV.C./854-857
n lar y ap trlarak gizlenmi, E d ir
ne hri, R um elinin en byk c
mii, im di m zedir.
Zanos Paa Hamam M evcud deildir. IV.C./857

SD
ERTURUL GAZ DEVR
E rturul Gz Cmii
E rtu ru l Gz ta ra fn d a n yaplp vakf I.C./ 2
te sis edilen te k bin budur. Tam m
yenilenm i ekilde m evcuddur.

ORHAN GAZ DEVR

E rturul Gz Trbesi XVIII. asr yaps bins m evcud ve m I.C./198-200
m rd u r.
O rhan Gz Cmii K ayd biliniyorsa da, bins yokdur. e I.C./198
lebi Cmii ile alkas olsa gerekdir.

248

J
 ELEB DEVR
Celebi Cmii M inresi eski, h arm i S u ltan H am d d ev II.C./195-196
rinde yaplm atl b ir bindr.

# SLZ
ORHAN GAZ DEVR
Orhan Gzi Cmii M evcuddur; bins yenidir. I.C./200

HN KY
ELEB DEVR
Karholu Ali Bey Cmii B ulg aristan da bu lu n an bu kydeki cmi II.C./196
im di m evcd deildir.

ABHNE
ORHAN GZ DEVR
Gz Sleyman Paa Cmii M evcd deildir. I.C./200

m ARK KARA HSAR

FTH DEVR
F tih Cmii S u ltan H am d devrinde yeni batan y a IV.C./857-858
p lan b y k cm idir.

# EYHL KARYES
FTH DEVR
Gedik Ahmed Paa Hamam M evcd deidlir. IV.C./858

# EYHLER MEZRAASI
OSMAN GZ DEVR
Zviye M evcd deidlir. I.C ./ 14

TCDDN KARYES
ORHAN GZ DEVR
Tcddin Kariyesi Zviyesi M evcd deidlir. I.C./201

TAVANLI
IL MURAD DEVR
Arslan Bey Cmii T am m en yeniden yaplm , byk bir II.C./539-540
cm idir.
A rslan Bey T rbesi Ufack b ir bindr. II.C./539-540

249
 TEPE KY
ORHAN GAZ DEVR
Orhan Gz Cmii Y eniden yaplm dr; asl and tertibidir. I.C./133

TERZLER
II. MURAD DEVRt
Umur Bey Kervansaray M evcud deildir. II.C,/540

TIRMALA
II. MURAD DEVR
ki Zviye M evcud deildir, II.C./548
Mekteb M evcud deildir.
Turhan Bey Cmii M evcud deildir, II.C./548
Trhala hricinde mescid M evcud deildir, II,C./548
Trhala Kalesinde mescid M evcud deildir. II.C./548

TIRNOVA
YILDIRIM DEVR
Yldrm Cmii M evcud deildir. I.C./526

FATH DEVR
Ftih Cmii M evcud deildir. IV.C./858

TRE
ELEB DEVR
Bedestan Yalnz iki ta rafn d a m ahzeni olan, etr- II.C,/196-201
f d kknldr, lk Osm anl bedestan-
la rn d a n biridir.
Abdullatif bn-i Melek Medresesi M evcud deildir. II.C./201
Abdullatif bn-i Melek Trbesi Yeni yaplm dr. II.C./201

II. MURAD DEVR

Kara Haan Cmii M inresi yivli, tek kubbeli cmi. II.C./540-541
Yeil m ret Cmii Pek zarif k anadh b ir cm idir. II.C./543-548

FATH DEVR
Rum Mehmed Paa Cmii Tek kubbeli, ahab revakl b ir cm idir. IV.C./858-860

m TOKAD
ELEB DEVR
Hamza Bey Han M evcud deildir. II.C./205
Hamza Bey Mescidi atl, k an ad h ufak bir cm idir. II.C./201-204
Hisriye Medresesi M evcud deildir. II.C./205

250
 Horoz Han ve Prolu Ali Bey H arab b ir hlde kullanlm akdadr. II.C./205
Trbesi
P r Ahmed ve Sllesi Kabirleri M zededir. II.C./204-208

II. MURAD DEVR

Eski Bezzaz Han M evcd deildir. II.C./549
tyi Baba Medresesi M evcd deildir. ILC./548-549
yi Baba Zviyesi M evcd deildir. n .C ./548-549
Yeni Bezzaz Han M evcd deildir. 1T.C./549
Yrg Paa Hamam T eferru th , fak at basit b ir tek ham am dr. n.C ./549-550
Yrg Paa Han M evcd deildir. H.C./549

FATH DEVR
Hac Turhan Mescidi Pek harab, kubbeli b ir m esciddir. IV.C./860

TURHAN BEY KY
FTH DEVR
Turhan Bey Mescidi M evcd deildir. IV .C ./866

TUZLA
HDVENDGR DEVR
Hdvendigr Cmii Tek kubbeli, moloz ta duvarl bir c- I.C./355-357
m idir; son cem at m ahalli yeniden
yaplm dr. Ezine yaknndadr.
Hdvendigr Medresesi S o nradan yaplm b ir iki hcresi ayak- I.C./358
dadr.

TRABZON
FTH DEVR
Ebl-F eth Cmii K iliseden bozm adr; iindeki T rk y a IV.C./861-864
ps ahab ileri nefisdir.
Ftih Ddlkurrs M evcd deildir. IV.C./864
F tih m reti M evcd deildir. IV.C./864
Ftih Medresesi M evcd deildir. IV.C./864
F tih Mektebi M evcd deildir. IV.C./864
H ayrddin Paa emesi im di k aldrlm olsa gerekdir. IV.C./865
Kale Bz d u v arlar m evcuddur. IV.C./866
rn H tn adrvan im di k aldrlm olsa gerekdir. IV.C./865
Zanos Paa Kprs O rta H isara giden yoldadr. IV.C./866

# ULU BD
YILDIRIM DEVR
Issz Han Elde k alan ilk Osmanl handr. 1.C./526-530

FTH DEVR
Karagz Bey Zviyesi M evcd deildir. IV.C./866

251
 UMUR BEY (anakkale)
ERTURUL GZ DEVR
Hdvendigr Cmii K iliseden bozma, ilvelerle geniletilm i, I.C./358-359
atl b ir cm idir.

UMUR BEY (Gemlik)

FTH DEVR
Umur Bey Kabri K rk tam n aslnda gzel olduu g- IV.C./867
r l r.
Umur Bey Zviyesi M evcud deildir. IV.C./866

UZE (Bosna)
FTH DEVR
Ftih Cmii S rp la r ykm lardr. IV.C./867

UZUN KPR
il MURAD DEVR
Sultan M urad Cmii Geni atl b ir cm idir; at ve tavan II.C./550-552
td l grm , son cem aat yeri kapa-
tlm dr.
Sultan M urad Hamam K sm en faliyette, ufack b ir ift h a II.C./553
m am dr.
Sultan M urad tm reti Mevcud deildir. ILC./553
Sultan M urad Kprs M ehur ve m ru f kprdr. II.C./553
(Uzun Kpr)

LGN (Kara Da)

FTH DEVR
Ftih Cmii M evcud deildir. IV.C./867

RGB (Ni yaknnda)

FTH DEVR
Ftih Cmii S rp lar ykm dr. IV,C./867

m SKB
II. MURAD DEVR
ishak Bey Cmii K anadh cmi, yanlar tonozludur. II.C./557-563
shak Bey Hamam im di yokdur. II,C./562
shak Bey Han im di yokdur. II.C,/562
shak Bey Medresesi M evcud deildir. II.C./562
shak Bey Trbesi Tem eller ve harb lhid kalm tr. II.C./564
shak Bey Yeni Ham Bu gn m evcud deildir. II.C./562
Paa Bey Trbesi Alaca Trbe Pek zarf, sekiz keli, yz ini k a k II.C./562
m al trbe.

252
 S ultan M urad Cmii ki sra diree oturan, atl geni c- II.C./564-569
mi. Zelzeleden h asa r grm dr; S rp-
1ar ta ra fn d a n t m ir edilm ekte idi.
S u ltan M urad M ektebi H arbe h lindedir. II.C./564-569

FTH DEVR
Aye K adn H am am M evcd deildir. IV.C./876
Aye H t n Mescidi M evcd deildir. IV.C./868
B ah r M escidi M evcd deildir. IV,C./868
D vd F aa Cifte H am am Pek b yk ve geni, m him b ir ift h a - IV.C./877-881
m am dr.
D vd F aa D arbhnesi M evcd deildir. IV.C./883
D vd P aa H am M evcd deildir. IV.C./876
D vd F aa K k H am am M evcd deildir. IV.C./881
E m ir Hoca M escidi M evcd deildir. IV.C./868
F tih K prs V ard ar stnde m him kprdr. IV.C./883-886
s Bey Cmii K an ad h cm idir. IV.C./868-874
s Bey Cite H am am Uc uca te rtib olunm u b ir ift ham am dr. IV.C./881-883
s B ey tm re ti M evcd deildir. IV.C./874
s Bey K erv an saray M evcd deildir. IV.C./876
s Bey M edresesi M evcd deildir. IV.C./874
s Bey Mescidi M evcd deildir. IV.C./875
M ehm ed Bey Cm ii atl, basit b ir cm idir; olduka h a rab - IV.C./875
dr.
M ehm ed Bey tm re ti M evcd deildir. IV.C./876
Sinan Bey K ervansaray M evcd deildir. IV.C./B76

VEZR KPR
II. MURAD DEVR
Yrg P aa Cmii Tam m en yeni batan yaplm dr. II.C./570

VDN
II. MURAD DEVR
avu H am am M evcd deildir. II.C./570
S un g u r avu Cmii M evcd deildir. II.C./570

# VZE
ORHAN GZ DEVR
S leym an P aa Cmii K iliseden bozm adr. I.C./201

YILDIRIM DEVR
Gz T im u rta Zviyesi M evcd deildir. I.C./526

II. MURAD DEVR

H am za Bey Cmii Ufak, te k kubbeli cmi; h arab b ir h l- II.C./570-572
dedir.

253
 VODNE
FTH DEVR
F tih Cmii M evcud deildir. IV.C./886

YANBOLU
II. MURAD DEVR
II. Sultan M urad Hamam M evcud deildir. II.C./572

YR HSAR
ORHAN GZ DEVR
Orhan Gzi Cmii atl, o rta byklkte b ir cm idir. I.C./201-204
Orhan Gzi Hamam H arab b ir hldedir. I.C./204-205

HDVENDGR DEVR
Ak Byk Zviyesi M evcud deildir. I.C./359

YEN EHR (Bursa)

OSMAN GZ DEVR
Saray im di m evcud deildir, yeri bellidir. I.C ./ 14
Saray Hamanu H arbe hlindedir. I.C ./ 15-16

ORHAN GZ DEVR
Orhan Gzi Cmii M inresi pek gzel ve eskidir, bins y e I.C./205-206
nidir.
Pustinpu Baba Hamam M evcud deildir. I.C./206
Pustinpu Baba Zviyesi Elde m evcud en eski tekyedir. I.C./208-216
Sleyman Paa Medresesi B in yklm , yalm z paann m akam I.C./207-208
t rb esi kalm dr.

II. MURAD DEVR

Reyhan Paa Kabri M erm er sandukah, ba ve ayak talar II.C./573
m uhteem b ir k ab ird ir.
Reyhan Paa Zviyesi M evcud deildir; yalnz b ir tula de II.C./573
me bakiyesi grlm ekdedir.

FTH DEVR
Bl Bey Cmii ok ta h rb edilmi, deim i idi; 1970 de IV.C./887-889
t m ir ediliyordu.
Bli Bey Han M evcud deildir. IV.C./887
Bl Bey m reti M evcud deildir. IV.C./887

YEN EHR (Mora)

II. MURAD DEVR
Turhan Bey Cmii M evcud deildir. II.C./573
Turhan Bey Hamam M evcud deildir. II.C./573
Turhan Bey Medresesi Mevcud deildir. II.C./573

254
Turhan Bey (Livadya) Mescidi M evcd deildir. II.C./573
Turhan Bey (Tatar Karyesi) M evcd deildir. II.C./573
Mescidi
Turhan Bey (Tatar Mahallesi) M evcd deildir. II.C./573
Mescidi
Turhan Bey (Souk Pnar) M evcd deildir. II.C./573
Mescidi

YEN KALE (Dalmaya)

FATH DEVR
Ftih Cmii M evcd deildir. IV.C./887

YEN PAZAR (Hersek)

FATH DEVR
Fethiye Cmii M evcd deildir. IV.C./887
s Bey Cmii M evcd deildir. V.C./887
s Bey m reti M evcd deildir. IV.C./887

YENCE VARDAR
FTH DEVR
Evrenosolu Cmii M evcd deildir. IV.C./886
Evrenosoullan Trbesi M evcd deildir. IV.C./886
eyh Abdullahl-lh Trbesi M evcd deildir. IV.C./886

YENCE ZARA
II. MURAD DEVR
Saruca Paa Cmii M evcd deildir. II.C./575
Umur Bey Hamam M evcd deildir. II.C./575

YIILCA KY
ORHAN GZ DEVR
Orhan Gz Cmii and tertb in d ed ir; esasl t m ir grm I.C./133-216
ise de eski yapsndan bz izler kal-
m dr.
YONCALU
FTH DEVR
Davud Paa Mescidi Mevcd deildir. IV.C./890

ZARA (Eski)
II. MURAD DEVR
Hamza Bey Cmii Tek kubbeli, uzun m inreli m him c II.C./575
m idir.
Hamza Bey Mektebi M evcd deildir. II.C./577
Saruca Paa Mescidi M evcd deildir. II.C./577

ZLE
FTH DEVR
Hac smil Mescidi Yan yana ift kubbeli, ufak mescid. IV.C./890-891

255
OSMANLI M M RSNN BA LA N G I D AN FTH DEVR SO N UN A KADAR
EHEMMYETL BDELERN YEKNU

CM : ....................................................... 729

MEDRESE : .............................................. 124

HAN : ....................................................... 73

; HAMAM : .............................................. 185

TRBE : ................................................. : 111

KALE : ....................................................... 18

YEKN : ......................... 1240

jr -

i. .