6 VWO

biologie voor jou

uitwerkingenboek

BIOLOGIE VOOR DE BOVENBOUW

vwo

auteurs
ARTEUNIS BOS
MARIANNE GOMMERS
ARTHUR JANSEN
ONNO KALVERDA
THEO DE ROUW
GERARD SMITS
BEN WAAS
REN WESTRA

VIJFDE EDITIE
MALMBERG S - HERTOGENBOSCH
www.biologievoorjou.nl

544184_BW.indd 1 09/01/15 15:08

 1
THEMA

Voeding
BASISSTOF
1 Voeding 5
2 Voedingsmiddelen en voedingsstoffen 5
3 Gezonde voeding 6
4 Voedsel conserveren 7
5 Het verteringsstelsel van de mens 7
6 De chemische vertering 8
7 Resorptie 8

DIAGNOSTISCHE TOETS 10
EINDOPDRACHT 11
VERRIJKINGSSTOF 12
1
Uitgeverij Malmberg
THEMA
Voeding
opdracht 1
1 Mensen eten gekookt voedsel en dat is gemakkelijker
te verteren dan het rauwe voedsel dat primaten eten.
Om alle benodigde voedingsstoffen binnen te krijgen
hebben andere primaten een langer darmkanaal.
2 Planten hebben celwanden om hun cellen (die onder
andere cellulose bevatten). De celwanden zijn moeilijk
te verteren. Door het koken gaan de celwanden kapot
waardoor de celinhoud vrijkomt.
3 Haar hersenen verbruiken 25 kJ 86 = 2150 kJ.
Dat is ongeveer een vierde deel.
4 nodig zijn voor de eiwitsynthese. De aminozuren die
100
aantal neuronen ( miljard)
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
0 20 40 60
5 Volgens de grafiek neemt het gemiddelde aantal
neuronen in de hersenen toe met de toename van het
lichaamsgewicht.
6 Waarschijnlijk is de hoeveelheid voedsel die een
gorilla op een dag kan verzamelen en eten niet
voldoende om n een groot lichaam n grote hersenen
te ondersteunen. Door de hoge energiekosten van de
lichaamsgrootte, blijft er minder energie over voor de
hersenen waardoor deze veel minder neuronen
bevatten dan je zou verwachten.
7 Het gemiddelde aantal neuronen in de hersenen
is veel groter dan je op basis van het lichaams-
gewicht bij een primaat zou verwachten.
Het aantal uren dat nodig is om voedsel te
verzamelen en te eten om zo voldoende energie
te verkrijgen om het lichaam en de hersenen te
ondersteunen, is in de praktijk niet haalbaar.
BASISSTOF thema 1 Voeding
Mensen besteden slechts 4,7% van hun dag aan
het kauwen van voedsel terwijl chimpansees
ongeveer 48% van hun dag daarmee bezig zijn.
2
Voedingsmiddelen en
voedingsstoffen
opdracht 2
1 In ribosomen.
2 Niet alle eiwitbronnen bevatten alle aminozuren die
niet door de mens zelf kunnen worden gesyntheti-
seerd (de essentile aminozuren), moeten uit het
voedsel worden opgenomen.
3 Door alleen mais te eten, krijgen deze mensen geen
tryptofaan en lysine binnen. Door alleen bonen te
eten, krijgen ze geen methionine binnen. Door een
combinatie van mais en bonen te eten, krijgen ze alle
essentile aminozuren binnen.
4 Er ontbreken dan essentile aminozuren in de voeding
waardoor ziekten kunnen ontstaan.
5 Nee, Ralph zal minder koolhydraten nodig hebben,
want hij gebruikt eiwitten als brandstof.
6 Als je grote hoeveelheden eiwitten eet, wordt het
teveel gedissimileerd. Je lichaam heeft dan minder
koolhydraten nodig als brandstof. Krijg je toch een
normale hoeveelheid koolhydraten binnen, dan wordt
het teveel aan koolhydraten omgezet in vet en
opgeslagen. Hierdoor kun je dik worden.
7 Een avocado bevat veel meer vetten en veel minder
koolhydraten dan een banaan. Vetten leveren per gram
meer energie dan koolhydraten. 1 g koolhydraat levert
17 kJ (= 4 kcal) en 1 g vet levert 37 kJ (= 9 kcal).
opdracht 3
80 100 120 140 1 Cholesterol is een vet en dus niet oplosbaar in water.
gewicht in kg Cholesterol kan alleen in het bloed worden vervoerd
als het is gebonden aan lipoprotenen.
2 De cholesterol-HDL-ratio van deze patint is
(6,5 : 1,2 =) 5,4 mmol/L. De patint heeft dus een licht
verhoogde kans op hart- en vaatziekten.
3 Pindakaas levert minder verzadigde vetten en meer
onverzadigde vetten dan Edammer kaas.
Pindakaas levert geen cholesterol en Edammer
kaas wel.
4 Bij deze mensen maakt de lever te veel cholesterol
aan.
5 Wanneer voedingsmiddelen onverzadigde vetten
bevatten of wanneer er stoffen zijn toegevoegd aan
voedingsmiddelen die cholesterolverlagend werken
(bijvoorbeeld plantensterolen).
5
 Uitgeverij Malmberg BASISSTOF thema 1 Voeding

Er komt meer grond beschikbaar voor het verbou-

opdracht 4
wen van voedselgewassen voor mensen waardoor
1 Water kan een functie vervullen als bouwstof, als meer mensen (zon 3 miljard) eten hebben.
oplosmiddel voor allerlei stoffen, als transportmiddel
en als middel om de lichaamstemperatuur te regelen.
opdracht 6
2 Woestijnratten komen aan voldoende water door het
opnemen van vast voedsel (dat vrijwel altijd water Practicum: Voedingsstoffen aantonen
bevat) en door dissimilatie (waarbij water vrijkomt).
3 De urine van woestijnratten is sterk geconcentreerd, Voedingsstof Indicator Kleur(verandering)
om zo het waterverlies te beperken.
4 Door de lagere osmotische waarde van het bloed en Eiwitten biureet-reagens van lichtblauw naar
blauwpaars
van andere vloeistoffen buiten de cel zullen de
lichaamscellen meer water opnemen. Hierdoor kunnen Glucose fehling-reagens van lichtblauw naar
ze beschadigen of barsten. oranje
5 In de wintermaanden valt er veel minder zonlicht op Zetmeel joodoplossing van lichtbruin naar
de huid dan in de zomermaanden. Daardoor wordt er blauwzwart
s winters minder vitamine D in de huid gevormd. Vitamine C DCPIP- van donkerblauw naar
Vitamine D is belangrijk voor een goede opbouw van oplossing kleurloos
beenderen. Daarom geven veel ouders hun opgroei- Vetten sudan-III- alleen in het vet:
ende kinderen in de wintermaanden extra vitamine D. oplossing oranje
6 Doordat enzymen bij de stofwisselingsprocessen niet
worden verbruikt, kan n enzymmolecuul steeds
opdracht 7
opnieuw substraatmoleculen laten reageren. Daardoor
zijn er van enzymen slechts zeer kleine hoeveelheden Practicum: Voedingsstoffen in voedingsmiddelen
nodig. Van spoorelementen die bestanddelen vormen aantonen
van enzymen zijn dan ook zeer kleine hoeveelheden Ter beoordeling aan je docent.
nodig in je voeding.

3
7 Met het drinken van twee glazen melk per dag krijg
je 45% van de dagelijks aanbevolen hoeveelheid
calcium binnen.
opdracht 5
opdracht 8
1 Doordat er meer mensen zijn en doordat mensen door
het stijgen van de welvaart meer vlees gaan eten,
moet de landbouwproductie sterker groeien om
voldoende voedsel en voer te produceren.
2
 Voor de productie van vlees worden gewassen
gebruikt zoals mais, soja en graan die ook direct door
mensen kunnen worden gegeten. Er kunnen dan veel
meer mensen van leven doordat er geen energie
verloren gaat. Bovendien blijft er zo ook meer
landbouwgrond over voor de productie van landbouw-
gewassen.
3 De omzettingsfactor is voor insecten veel gunstiger
dan voor vlees van zoogdieren. Hierdoor blijven er
meer landbouwgewassen over die door mensen
kunnen worden gegeten. Er is dus meer voedsel
beschikbaar voor alle mensen.
4 Op veel plaatsen worden bossen en oerwouden gekapt
om landbouwgrond te verkrijgen waarop veevoer kan
worden verbouwd. Om met insecten evenveel eiwit te
produceren, hoeft minder voer te worden verbouwd.
Daardoor hoeven er minder bossen en oerwouden te
worden gekapt.
5 Voorbeelden van voordelen zijn:
Het bespaart afvalverwerkingskosten.
Doordat er voor varkens al voldoende voer beschik-
baar is (ons afval), zal het aantal velden dat wordt
gebruikt voor het telen van veevoer niet meer
groeien. Hierdoor kunnen bossen en oerwouden
worden gered.
6
Gezonde voeding
1 Voor de opbouw van botten zijn onder andere kalk en
vitamine D nodig. Je moet dan voedingsmiddelen
gebruiken uit vak 3 (vlees, vis, sojaproducten en
melkproducten) en uit vak 4 (vetten).
2 Zonnebloemolie bevat minder verzadigde vetzuren en
meer onverzadigde vetzuren dan vast frituurvet.
3 Dat de energiebehoefte bij meisjes vanaf 16 jaar
gemiddeld niet meer toeneemt, hangt samen met het
feit dat meisjes dan vaak zijn uitgegroeid. Jongens van
16 jaar zijn dan nog niet uitgegroeid.
4 Drie voorbeelden van processen van het basale
metabolisme zijn de hartslag, de ademhalings-
bewegingen en de peristaltische bewegingen van het
darmkanaal.
5 Deze baby moet per dag minimaal
(4 1,8 = 7,2 g : 12 =) 0,6 L moedermelk drinken om in
ieder geval in de dagelijkse behoefte aan eiwitten te
voorzien.
6 Bij de Schijf van Vijf zijn alle voedingsmiddelen
ingedeeld in vijf vakken. De actieve voedingsdrie-
hoek heeft negen vakken: acht groepen voedings-
middelen en n vak voor lichaamsbeweging.
De voedingsstof die je volgens de actieve
voedingsdriehoek het meest moet binnenkrijgen,
is water.
Bij de actieve voedingsdriehoek staan fruit en
groenten in verschillende vakken. Het vak met
groenten is iets groter dan het vak met fruit.
 Uitgeverij Malmberg
De actieve voedingsdriehoek heeft een restgroep
(tussendoortjes). Producten die in deze groep
thuishoren, moet je weinig gebruiken.
7 Ter beoordeling aan je docent.
opdracht 9
Ter beoordeling aan jezelf.
opdracht 10
Practicum: Een gezond gewicht?
Resultaten: Ter beoordeling aan jezelf.
Conclusie: Ter beoordeling aan jezelf.
Discussie: De resultaten zijn betrouwbaar als je bent
uitgegroeid en een gemiddelde lichaamsbouw hebt.
De resultaten kunnen onbetrouwbaar zijn doordat je
nog niet bent uitgegroeid, doordat je groter of gespier-
der bent dan gemiddeld of doordat je lichaamsbouw
kleiner is dan gemiddeld.
opdracht 11
1 Het kan zijn dat iemand met een gezond gewicht niet
voldoende van alle voedingsstoffen binnenkrijgt.
Hierdoor kunnen ziekten ontstaan.
2 Maarten heeft in verhouding meer spierweefsel dan
vetweefsel. Daardoor weegt hij veel, maar heeft hij
toch een gezond gewicht. (De BMI-index houdt geen
rekening met de verhouding van vet-, spier- en
botweefsel.)
4
Voedsel conserveren
opdracht 12
1 Door voedsel te verhitten, worden micro-organismen
gedood waardoor de kans op voedselvergiftiging en
voedselinfectie veel kleiner is.
2 In een ongeopend pak gesteriliseerde melk zijn geen
micro-organismen aanwezig. Als het pak is geopend,
kunnen micro-organismen uit de lucht in de melk
terechtkomen. Door de melk in de koelkast te
bewaren, wordt de toename van het aantal micro-
organismen wel geremd maar niet gestopt, waardoor
de melk na een aantal dagen gaat bederven.
3 Yoghurt is langer houdbaar doordat enzymen van
micro-organismen minder actief zijn bij een lage
zuurgraad. Het aantal micro-organismen neemt dan
maar langzaam toe.
4 Yoghurt bevat minder energie doordat melkzuur-
bacterin energierijke stoffen (vetten, koolhydraten)
uit de melk hebben verbruikt.
5 De samenstelling van de gassen is anders. De verpak-
king bevat bijvoorbeeld veel meer koolstofdioxide of
veel meer stikstof. Onder deze omstandigheden
kunnen micro-organismen niet of minder goed leven.
7
BASISSTOF thema 1 Voeding
6 Micro-organismen hebben water nodig voor hun
ontwikkeling en dat ontbreekt in deze voedings-
middelen.
7 Hierdoor wordt de osmotische waarde van het voedsel
veel hoger. Er wordt dan water onttrokken aan de
micro-organismen. Hierdoor kunnen deze zich dan
niet meer vermenigvuldigen.
8 E200 en E210 worden gebruikt als conserveermiddel
en E952, E950 en E954 worden gebruikt als zoetstof.
9 De ziekteverschijnselen die worden veroorzaakt door
deze micro-organismen zijn vaak mild. Daardoor
krijgen ze minder aandacht dan salmonella en
campylobacter, die minder ziektegevallen maar
ernstigere klachten veroorzaken.
5
Het verteringsstelsel
van de mens
opdracht 13
1 Bij rawfoodisme pureert men bijna alle voedingsmid-
delen in de blender voordat ze worden gegeten. Deze
mechanische bewerking verkort de tijd die nodig is om
het voedsel te kauwen en het verkort de verteringstijd.
2 Op de plaatsen P in afbeelding 39 trekken de
kringspieren zich samen en op de plaatsen Q de
lengtespieren.
3 Plantaardig voedsel bevat veel voedingsvezel.
Voedingsvezel bevordert een goede darmperistaltiek.
4  Het totale oppervlak van het voedsel wordt
vergroot, zodat enzymen er beter op kunnen
inwerken.
Het voedsel wordt gemengd met speeksel, zodat
je het beter kunt inslikken.
5 Gekookt voedsel is gemakkelijker te kauwen,
waardoor de kaken en kiezen bij Homo habilis minder
ontwikkeld zijn.
6 Tijdens drinken of eten zijn huig en strotklepje
gesloten. Als je dan in de lach schiet, worden huig en
strotklepje door een luchtstoot opengeduwd. Als er
daardoor drank of voedsel in de luchtpijp terechtkomt,
verslik je je.
7 Als je op je hoofd staat, kan er voedsel van je mond in
je maag komen doordat de peristaltische bewegingen
het voedsel omhoog duwen.
8 De peristaltische beweging in de slokdarm kan ook
van de maag in de richting van de keelholte gaan. Dit
is bijvoorbeeld het geval bij braken.
9 Een snellere en krachtigere darmperistaltiek kun je
merken aan buikkrampen en aan diarree.
10 Hierdoor verlaten de giftige stoffen snel het lichaam
en wordt de opname van deze stoffen in het bloed
tegengegaan.
 Uitgeverij Malmberg
6 De chemische
vertering
opdracht 14
1 Ja, want tijdens het transport van voedsel door de
slokdarm blijft de amylase uit speeksel werkzaam.
2 Pepsine breekt eiwitten af en dus ook de amylase.
3 1 = produceren gastrine
2 = gastrine
3 = produceren maagsap
4 = zoutzuur
4 Er is sprake van negatieve terugkoppeling, want de
productie van gastrine neemt af zodra de pH van de
maaginhoud door de afgifte van zoutzuur lager wordt
dan 3.
5 De juiste volgorde is: 6 4 1 5 3 2.
6 De enzymen worden in een inactieve vorm (het
pro-enzym trypsinogeen) gesynthetiseerd.
De pro-enzymen worden omgeven door een
membraan/verpakt in secretiegranula.
7 De maagportier opent zich als de voedselbrij in de
twaalfvingerige darm licht basisch is geworden. De
maagportier sluit zich als de voedselbrij in de twaalf-
vingerige darm zuur is geworden.
8  Secretine: stimuleert de lever tot de productie van
gal en de alvleesklier tot de secretie van natrium-
waterstofcarbonaat (NaHCO3).
Cholecystokinine: stimuleert de galblaas tot de
afgifte van gal en de alvleesklier tot de secretie
van enzymen.
9 Natriumwaterstofcarbonaat (NaHCO3) neutraliseert
HCl, waardoor de pH in de twaalfvingerige darm stijgt.
10 Door de vertering van vetten komen er steeds meer
vetzuren vrij en door de vertering van eiwitten
ontstaan er steeds meer aminozuren. Zuren hebben
een pH lager dan 7, waardoor de pH van de inhoud van
de dunne darm lager wordt dan 8.
opdracht 15
1
Bij bevolkingsgroepen die hun hele leven lactase
aanmaken, kan er een mutatie hebben plaatsgevon-
den waardoor de dunne darm ook na de eerste levens-
jaren lactase blijft produceren.
2 Bij het grootste deel van de wereldbevolking
produceert de dunne darm na het derde levensjaar
steeds minder lactase.
3 Doordat bacterin in zure melkproducten lactase
produceren, is een deel van de lactose in de melk-
product al verteerd.
4 Wanneer lactose niet wordt verteerd, wordt er (door
osmose) veel water opgenomen in de dunne darm.
(Hierdoor ontstaat diarree.)
5
Bacterin van de darmflora breken lactose in de
dikke darm af.
8
BASISSTOF thema 1 Voeding
6 Als je voldoende lactase kunt aanmaken, stijgt de
bloedsuikerspiegel na inname van lactose doordat
lactose wordt omgezet in galactose en glucose.
Als je geen lactase kunt aanmaken, stijgt de bloed-
suikerspiegel niet.
7 Calcium.
opdracht 16
Practicum: De werking van speeksel
De resultaten en de conclusie zijn ter beoordeling
aan je docent.
7
Resorptie
opdracht 17
1 Het oppervlak van de dunne darm van een coeliakie-
patint heeft geen darmvlokken. Daardoor is het
oppervlak kleiner. De patint kan ziek worden doordat
hij minder voedingsstoffen kan opnemen uit de
voedselbrij.
2 De lymfevaten van de darmvlokken verenigen zich tot
grotere lymfevaten die uiteindelijk uitkomen in een
groot lymfevat: de borstbuis. Deze mondt uit in de
sleutelbeenader. Zo worden de geresorbeerde
monoglyceriden en vetzuren opgenomen in het bloed.
3 Door het grote oppervlak van de wand van de dunne
darm (door de lengte, darmplooien, darmvlokken en
microvilli) is de opname van alcohol in de dunne darm
het grootst.
4
De buikkrampen worden veroorzaakt door een snellere
en krachtigere darmperistaltiek dan normaal.
5 Ja. Bij toename van de Na+-ionenconcentratie wordt de
opname van glucose door de weefsels van het darm-
kanaal hoger. Een ORS-oplossing bevat onder andere
NaCl dat geoniseerd is in Na+-ionen en Cl-ionen.
Hierdoor wordt de concentratie Na+-ionen in het
darmkanaal hoger. De binding aan de bindingsplaat-
sen van de membraaneiwitten verloopt dan sneller.
Hierdoor worden Na+-ionen en glucose sneller door
het celmembraan de cel in getransporteerd.
6 De uitspraak is juist. Glucose verhoogt de osmotische
waarde in het darmkanaal, waardoor er water vrij kan
komen uit het darmslijmvlies. Het waterverlies van het
lichaam neemt dan toe.
7 De uitspraak is niet juist. Nadat alanine in weefsel-
vocht is opgenomen, verhoogt het de osmotische
waarde van het weefselvocht.
8
De uitspraak is juist. De opname van Na+-ionen is
afhankelijk van het beperkte aantal transporteiwitten
voor glucose. Door gebruik te maken van transport-
eiwitten voor zowel glucose als voor aminozuren,
kunnen per tijdseenheid meer Na+-ionen worden
opgenomen.
 Uitgeverij Malmberg BASISSTOF thema 1 Voeding

opdracht 18
1 De kleverige stof bevat ook enzymen (om insecten te
verteren).
2 Een snavel is lichter dan kaken met tanden. Om te
vliegen is het een voordeel om zo licht mogelijk te zijn
gebouwd.
3 Met behulp van ingeslikte steentjes wordt het voedsel
in de spiermaag mechanisch fijngemaakt.
4 De maagcellen van de zeester scheiden verteringssap
met enzymen uit die de mossel verteren. Nadat de
zeester de vloeibare inhoud heeft opgenomen, trekt
hij zijn maag terug.
5 Spinnen verteren hun prooi grotendeels buiten het
eigen lichaam.
6 Het voedsel passeert zo twee keer het darmkanaal
en kan daardoor verder worden verteerd.
Darmbacterin verrijken het voedsel bij de eerste
passage met allerlei voedingsstoffen die het konijn
bij de tweede passage opneemt.
7 Het paard kan de voedingsstoffen die vrijkomen bij de
vertering van de micro-organismen daardoor niet
benutten.
8 De darmen van de panda zijn niet gebouwd om
plantaardige cellen af te breken. Het verteringsproces
is hierdoor niet efficint. Een panda moet heel veel
plantaardig voedsel eten om aan voldoende energie te
komen. Een tekort aan voedsel is daardoor al snel
fataal.

9
 Uitgeverij Malmberg DIAGNOSTISCHE TOETS thema 1 Voeding

Diagnostische toets 4 Alvleessap.

5 Voor de voedselbrij: van P naar Q.
6 Achter de voedselbrij: van S naar R.
7 De huig.
DOELSTELLING 1 8 De maagportier is dicht.
1 Ja. 9 In deel 11. De vertering is in de dunne darm
2 Water. grotendeels voltooid, zodat water en voedings-
3 Water. De tabel geeft de voedingswaarde van witlof stoffen kunnen worden opgenomen in het bloed.
per 100 g. De overige voedingsstoffen wegen bij De lintworm kan in de dunne darm deze stoffen
elkaar zon 4 g. 100 g witlof bevat dus ongeveer 96 g opnemen.
water. 10 In de dikke darm.
4 
Ja. Voedingsvezels zijn voornamelijk koolhydraten 11 In de delen 11 en 12.
(bijvoorbeeld cellulose) afkomstig uit de celwanden 12 Van deel 11 (dunne darm).
van plantaardige voedingsmiddelen. 13 Nee. Van de patinten die werden behandeld met
5 
De eiwitten in koemelk bevatten meer essentile antibiotica zijn na een jaar nog ongeveer
aminozuren voor de mens dan de eiwitten in soja- 40 personen genezen. (In eerste instantie zijn
bonen. 0,9 52 = 46,8 personen genezen. Daarvan zijn na
6 
Ja. Vetten zijn belangrijke bouwstoffen in het lichaam een jaar nog 0,85 46,8 = 39,78 personen genezen.)
(onder andere van celmembranen). Van de patinten die werden behandeld met
7 
Door diarree treedt uitdroging op. Dit leidt tot zuurremmers zijn na een jaar nog ongeveer
transportproblemen, waardoor een tekort aan 5 personen genezen. (In eerste instantie zijn
voedingsstoffen en zuurstoftekort kan optreden in de 0,75 52 = 39 personen genezen. Daarvan zijn na
hersenen. een jaar nog 0,13 39 = 5,07 personen genezen.)
8 
Aminozuur g. (Er is meer van dit aminozuur nodig
voor de eiwitsynthese.)
9 
Ouderen boven de 70 jaar gaan meestal weinig naar DOELSTELLING 5
buiten en maken daardoor te weinig vitamine D aan 1 
B. (Pepsine is alleen werkzaam bij een lage pH; in de
in de huid. twaalfvingerige darm wordt de pH van de voedselbrij
licht basisch.)
2 C. (R = maltose; enzym P = amylase; enzym Q =
DOELSTELLING 2 maltase.)
1 
Nederlandse jongeren krijgen meer energie (kJ) 3 D. (Een bruine boterham bevat onder andere zetmeel
binnen via hun voeding. Ze verbruiken minder en eiwitten. Bij het passeren van het maagportier zal
energie doordat zij minder zijn gaan bewegen. nog niet al het zetmeel zijn verteerd tot maltose.)
2 100 g pizza levert 852 kJ. 4 D.
350 g pizza levert 3,5 852 kJ = 2982 kJ. 5 C. (Onder invloed van amylase uit speeksel wordt
3 Dat duurt ongeveer 2982 : (4 kJ 60 minuten) = zetmeel verteerd. Zetmeel geeft met joodoplossing
12,425 = 12,4 uur. een blauwzwarte kleuring. Alleen in het buitenste
4 Je moet 2982 : (50 kJ 60 minuten) = 0,994 = gedeelte is het zetmeel niet verteerd; dit gedeelte
ongeveer 1 uur wielrennen. wordt blauwzwart.)
5 De pizza levert 3,5 550 = 1925 mg natrium. 6 D.
6 Daarvoor is 1,925 g : 0,4 g = 4,8 g keukenzout aan de 7 A.
pizza toegevoegd.
7 Hij krijgt dan 100 : 1,5 g 1,925 g = 128,3% van de
dagelijkse aanbevolen hoeveelheid natrium binnen. DOELSTELLING 6
(Dat is 28,3% te veel.) 1 
Om het transport van glucose mogelijk te maken,
8 Een pizza van 350 g levert 3,5 3,0 = 10,5 g is een Na+-gradint nodig met in de cel een lage
verzadigd vet. Daarmee is de maximale aanbevolen concentratie Na+. De Na+ die tegelijk met glucose de
hoeveelheid verzadigd vet zowel bij mannen als bij cel in gaat, moet weer naar buiten. Dat gebeurt door
vrouwen niet overschreden. de natrium-kaliumpomp. Voor dit transport is energie
nodig in de vorm van ATP.
DOELSTELLING 3 2 Actief transport.
1 C. 4 D. 3 Passief transport.
2 A. 5 B. 4 Alleen als gevolg van proces 2.
3 B. 6 A. 5 1 = zetmeel
2 = lactose, sacharose
3 = maltose
DOELSTELLING 4 4 = fructose, galactose, glucose
1 
Kauwen. 5 = lipiden
2 
Plantencellen bezitten een celwand die moeilijk te 6 = glycerol, vetzuur met korte keten
verteren is voor mensen. 7 = monoglyceride, vetzuur met lange keten
3 Met nummer 3. 8 = triglyceride
10
 Uitgeverij Malmberg EINDOPDRACHT thema 1 Voeding

Eindopdracht
opdracht 1

Zelfregulatie Zelforganisatie Interactie Reproductie Evolutie

Molecuul 2 10
Cel 4 1 3
Orgaan 6, 8
Organisme 5 9 11 7
Populatie 12
Ecosysteem
Biosfeer

opdracht 2
1 B.
2 De nummers 1 en 3 (speeksel en alvleessap bevatten
amylase).
3 Een grote hoeveelheid van de amylase is in de maag
afgebroken/verteerd (door pepsine). In de dunne darm
is een deel van het opgenomen zetmeel (blijkbaar) nog
niet verteerd.
4 Glucose.

opdracht 3
1 Uit het antwoord moet het volgende blijken:
Vetrijk voedsel leidt tot verlaging van het GnT-4a-
gehalte, waardoor er minder Glut2-transporteiwit
in het celmembraan van de -cellen in de eilandjes
van Langerhans worden verankerd.
Hierdoor wordt minder glucose de cel in getrans-
porteerd, waardoor er minder ATP wordt gevormd.
Het gevolg is dan dat de K+-poorten niet sluiten.
Hierdoor (vindt er geen verandering van de
membraanpotentiaal plaats en) wordt er minder
Ca2+ opgenomen.
Ca2+ is nodig is voor de afgifte/secretie van
insuline.
2 A.
3 C. (21 van de 51 aminozuren zijn essentile amino-
zuren (zie Binas 67H1 en 67K4). 100 : 51 21 = 41,2%.)

11
 Uitgeverij Malmberg Verrijkkingsstof thema 1 Voeding

Verrijkingsstof

1  e werking van de
D
verteringsenzymen

opdracht 1
1 Van condensatie(reacties).
2 De massa van het zetmeelmolecuul is kleiner dan de
totale massa van de gevormde glucosemoleculen. Bij
de splitsingsreacties zijn watermoleculen betrokken.
De massa hiervan maakt deel uit van de massa van
de glucosemoleculen.
3 In een lysosoom.
4 De bindingen tussen een koolstofatoom en een
stikstofatoom worden verbroken.
5 De fragmenten met R1 en R2 kunnen een radioactief
zuurstofatoom bevatten. Bij elke hydrolytische
splitsing van een peptidebinding bindt het OH-ion
zich aan het C-atoom. Aan het stikstofatoom van het
fragment met R3 bindt zich alleen een H+-ion.
6 De bindingen tussen een koolstofatoom en een
zuurstofatoom worden verbroken.
7 Zowel in het vrijgekomen glycerol als in de vrijgeko-
men vetzuren kunnen radioactieve waterstofatomen
worden aangetroffen. Bij elke hydrolytische splitsing
van een vet bindt het OH-ion zich aan het vetzuur.
Het H+-ion bindt zich aan glycerol.
8 Alleen op plaats 2, want een carboxypeptidase kan
alleen peptideverbindingen verbreken aan de
carboxylkant van het eiwit. (Op plaats 1 bevindt zich
geen peptidebinding.)

12