Anne Moir- David Jessel

erneksi kadlnfar-1\adlnSI ernekler

Q)
V'l
V'l
Q)
.......
'"O
>
ro
o

)....

Q)
c
c
<(

()
C: pencere
yaynlar
 Anne Moir - David Jessel
Beyin ve Cinsiyet
Erkeksi Kadnlar, Kadms Erkekler
 Bu kitabn Yayn haklan
Pencere Yaynianna aittir
Kitabn Orjinal Ad: BRAIN SEX.
The Real Dfference Between Men and Women
Birinci Bask: Kasm 2002
Kapak: Mehmet Kekik
Montaj: Selma Hal
Kapak ve Bask: Ceren Matbaas
Yayn Y netmeni: Muzaffer Erdodu

ISBN 975-8460-48-X

PENCERE YAYlNLARI: 1 63
Pencere_yayin@hotmail.com.

Pavlonya Sok. No. 10. Nuholu ihan 6

Kadky 1 ISTANBUL
T EL: (02 1 6) 4 1 4 64 4 1
Anne Moir- David Jessel

Beyin ve Cinsiyet
Erkeksi Kadnlar, Kadns Erkekler

Macarcadan eviren: Tark Demirkan

 NDEKLER

Teekkrler 7
Sunu 9
Giri 3
I. Blm: Farkllklar 9
2. Blm: Farkllklann Douu 33
3. Blm: Beynin Cinsiyeti 52
4. Blm: ocukluk Dneminin Farkllklan 68
5. Blm: Ergenlik anda Beyin 85
6. Blm: Yetenekler aras Farkllklar 1 08
7. Blm: Y rekler ve Beyinler 121
8 Blm: Birbirine Benzeyenler 37
9. Blm: ki Beynin Evlilii 5
1 0. Blm: Baba Anne Olamaz 1 68
. Blm: Beyinler ve Meslekler 181
2 Blm: Hayatndaki nyarglar 1 95
Sonu Olarak 208
 TEEKKRLER

Kitabmzn hazrlanmasnda dnyann pek ok aratrmacs

nn ulat sonulardan yararlandk. Eer onlar bylesine inatla
gerekleri aratrmasalard, emin olun ki bu kitap yazlamazd.
Bu nedenle ncelikle onlara teekkr etmemiz gerektiine inan
yoruz. Sorulanmz sabrla yantlayan, en son gelimelerden bizi
srekli haberdar eden Dr. Camilla Benbow, Dr. Anke Ehrhart,
Dr. Helen Fischer, Dr: Robert Goy, Dr. Roger Gorski, Profesr
Lauren Julius Harris, Dr. Melissa Hines, Profesr Doreen Kimu
ra, Dr. Jane Lancaster, Dr. Jerre Levy, Dr. Seymour Levine, Dr.
Catherine Mateer, Dr. Bruce McEwen, Dr. Dianne McGuinness,
Dr, Jeanette McGlone, Dr. Heino Meyer-Bahlburg, Profesr Juli
an Stanley, Dr. June Reinisch, Dr. Richard Restak, Dr. Alice
Rossi, Profesr Walter Stumpf, Profesr Lionel Tiger, Profesr
David Taylor, Dr. Sandra Witleson, Dr. Glen Wilson'a da kran
lanmz sunarz. Kadn ve erkek arasndaki farkllklann tann
m uzman ve bu konunun aratnlmasnda bizi cesaretlendiren
ve o zamandan beri aramzdan ayrlan Dr. Corin Hutt'u da bura
da anmak isteriz.
Kitabmzda ele alp incelediimiz konular tek tek kiilere
bal deildir. Saysz aratrmadan szlp genelletirilen so
nular olarak alglanmaldrlar. nc blmn sonunda verdi
imiz "Beyin seksi" testi erkekler ve kadnlar arasndaki farkl
lklar zerine sren bilimsel aratrmalarn istatistiki sonularn
dan yararlanarak hazrlanmtr ve bu testin amacna ulatn
dnyoruz. Bu arada sz konusu testin ilk varyasyonunu dol
durup bize yardmc olan Aldboum kias askerlerine, Kanada

7
Televizyonu alanlanna, Jenni Tumer ve arkadaianna (Finan
cial Planning Services) sonsuz teekkrlerimizi sunanz.
Kitabn elyazmalar zerine eletiri ve nerileriyle bize ok
yardm dokunan Bemard Comwell'e, Serine Dilmot'a ve adn
yazmamz istemeyen deerli dostumuza da burada teekkr et
mek isteriz.
Kitap projemizi bandan beri destekleyen, sabrla, dikkatle
elyazmalarn defalarca okuyan, nerileriyle bize yol gsteren,
kitabn son biiminin ortaya kmasnda katks byk olan Mic
hel Joseph Yaynevi yayn mdr Susa.Q Watt'a zel olarak te
ekkr etmemiz gerektiini dnyoruz.
Sonu olarak unu belirtmek isteriz: bu kitap bize ait. Eer
eksiklikleri varsa, onlar da bizimdir.

Anne Moir ve David Jesse/

8
 SUNU

Anne Moir bundan yirmi yl nce, daha doktorasn yazd

dnemde, Oxford kltr hayatnn "yaayan abidesi" -ki imdi
artk Lady'dir- Dr. Mary Wamock'un bir konferansna gider. Bu
konferansta Dr. Wamock, imdiye kadar erkeklerin alan saylan
matematik biliminin en n sralanna bundan byle kadnlarn da
ulaabilecei zerine dncelerini ifade eder.
Konferansn sonunda Moir de tartmaya katlr ve kendi
aratrmalarndan kadnlarn genetik yaplar itibanyla kt ma
tematikiler olduu, bu alanda en yetenekli kadnlarn en yete
nekli erkek matematikilerio olduka gerisinde kald sonucuna
vardn syler.
Sadece kadnlardan oluan dinleyici kitlesi protestolarla,
alayc lklarla ve yuhalamalarla tepki gsterir Moir'in bu sz
lerine.
Moir bir sre sonra tezini yeniden oluturur: eer erkekler ve
kadnlar arasnda yetenek bakmndan farkllklar gerekten ka
ntlanabilir bir ekilde mevcut ise, bunun dikkate alnmamas
doru olamaz. Elbette bunun iin ilk adm temel hipotezin, yani
erkek ve kadnlarn beyin yaplan arasnda farkllklar olduu
nun bilimsel yntemlerle kantlanmasdr. Moir biraz meraktan,
biraz da konudan holandndan bu konuda veriler biriktirmeye
balar.
Aradan on yl geer. Moir artk B BC'de, aktel programlar
hazrlayan bir programcdr. David Jessel ise ayn yerde muha
birdir. ilerin az olduu bir le sonras ekip program konular
zerinde sohbet etmeye balar. Moir erkekler ve kadnlar arasn-
 daki yapsal farkllklan konu alan bir programn ne kadar ilgin
olacan syler. Jessel erkekler ve kadnlar arasnda anatomik
farkllklar ve reme srecinde stlendikleri roller dnda da
farklar olabilecei dncesinin kendi asndan ok artc ol
duunu vurgular ve eer bu farkikilar varsa ve kantlanabilirler
se bunun ok ilgin olacan ifade eder.
Moir bu alandaki aratrma sonulannn artk giderek daha
ok bilindiini, ama baz bilim adamlannn bu sonulan grmek
bile istemediklerini syler. "Bilim adamlan ulatklar sonulan
baz endielerle dikkat d brakmak istiyorlar, zellikle de er
kek beyninin kadnlardan farkl olduunu ortaya koyan aratr
malar ok tepki alyor" der Moir. Baz bilim adamlannn ok
nemli sonulara ulatklarn, artk bir eylerin ekillenmeye
baladn da ekler.
Jessel konuyu ok heyecaniandnc bulur, ama o dnem yo
un almalarn iinde olduklarndan bir sre sonra bu konu
unutulur. Aradan on yl geer. Yine olas programlar zerine ka
fa yorduu bir le sonras konuyu yine anmsar. alma arka
dan aramaya karar verir. Moir'in bu sre iinde Amerika tele
vizyonianna almaya gittiinden haberdardr. Moir'in Lond
ra'dan nce Toronto'ya gittiini, oradan da Kanada televizyonu
nun Avrupa yaynlan sorumlusu olarak Londra'ya geri dnd
n, imdi de kocasyla birlikte Londra'da, hatta kendi evinden
yz metre mesafede oturduunu renir.
Ertesi gn le saatlerinde bir Hint lokantasnda buluurlar.
Moir o zamandan beri bu konuyla ilgilenmeye devam ettiini,
aratrma sonularnn sadece nicelik olarak artmadn, ayn
zamanda ok sarsc yeni sonulara da ulaldn anlatr. Artk
erkeklerin beyninin kadnlardan farkl olduunun inkar edileme
yecek kantlannn bulunduunu syler.
Bu sonular grece az sayda bilim adam tarafndan bilin
mektedir. Ama aratrmalan merakla izlemeye alan ve bu ko
nuda gayret gsteren kiiler de gelimelerin farkndadrlar. Mo
ir'in evinde tavan aras nl aratrmaclann, bazlan sadece uz
manlar tarafndan anlalabilecek saysz aratrmasnn fotoko
pileriyle doludur.
Jessel Moir'den bu aratrmalann sonulann konuyu yakn-

10
dan bilmeyen sradan bir insana anlatp anlatamayacan sorar,
nk kendisinin de biyolojiye olan ilgisi okulda ilal svda
bekletilen bir hamam bceini kesip bitikleri gn kaybolup git
mitir.
Moir anlatabileceini syler. Moir daha nceleri bilim alann
da da almtr. O ncelikle bu bilimsel aratrmalardan ne gibi
yeni sonulara vanlabilecei ve bu sonular temelinde erkek ve
kadnlarn davranlannn arasndaki farkllklann nasl aklana
bilecei zerine dnmektedir.
Sonunda aralannda bir anlama doar. Moir iin bilimsel ya
nn Jessel'e retecek, ardndan da birlikte tm bunlar temelin
de insan davranlan zerine sonulara varmaya alacaklardr.
Teorilerini oluturduklannda ise Moir yeniden literatr tarama
ya balayacak, bu teorinin doruluunun izlerini saptayacaktr.
O gn takip eden bir yl boyunca Moir her ay Jessel'e bilim
sel makalelerin ve bunlar arasnda hangilerinin daha nemli ol
duunu anlatan kendi elyazmalarnn bulunduu bir dosya verir.
Jessel ise her ay kendine gelen dosyadan ne anladn otuz dak
tilo sayfalk bir yazda zetler. Sonunda yava yava heyecanl
bir televizyon progam iin gerekli olan her ey nlerinde ekil
lenmeye baladnda kendileri bile anrlar. almalar ilerle
dike, biriktirdikleri materyelin sadece TV program iin deil,
bir kitap iin de yeterli olacan fark ederler.

 GR

Erkekler kadnlardan farkl. Bu iki cinsiyet sadece ayn rka,

yani insan rkna ait olma konusunda aynlk gsteriyor. Erkek
ve kadnn ayn yeteneklere, ayn davranlarla sahip olduunu
syleyenler biyolojik anlamda ve genel olarak bilimsel anlamda
ya yanlmakta, ya da yalan sylemektedirler.
Erkek ve kadnlar birbirlerinden farkllar, nk beyin yap
lar da farkl. Hayat fonksiyonlannn ve duygularn dzenleome
sindeki en nemli organ olan beyin erkeklerde kadnlara gre
daha farkl ekilde oluuyor. Beyne gelen enformasyonlar farkl
ekilde deerlendirildiinden, erkekler ve kadnlar olgular farkl
ekilde deerlendiriyor, konular farkl bir nem srasyla ele al
yor ve farkl davranyorlar.
ki cinsiyet arasndaki farkllklarn aratnimas son zaman
larda dev admlarla ilerliyor. Doktorlarn, biyologlann, psikolog
larn ve sosyologlarn aratrmalar bir dizi olguya iaret ediyor
ve bu olgularn ortaya koyduu tablo iki cinsiyetn aknlk ve
rici farklln ortaya koyuyor.
"Peki ama bir kadn neden bir erkek gibi alamyor?" sorusu
nun, bu sitem dolu sorunun nihayet yant var. "Eer, btn dier
koullar aynysa, pratikte erkekle kadnn yeri deitirilebilir"
eklindeki batl inan artk unutulmal, nk "koullar" gerek
ten ok farkl.
ki cinsiyelin davran biimlerinde ortaya kan farkllklar
imdiye kadar hep toplumsal koullarla aklanmaya alld:
ocuun davranlarnda anne babann beklentileri belirleyici
olur, anne ve babann beklentileri ise toplumsal beklentiler tara-

13
fndan ekillenir diye dnlyordu. Kk olan ocuklarna,
erkekler alamaz, deriz. Daha sonralan ise, erkeke kararl ve
hrsl olaniann hayata istediklerini elde edebileceklerini geire
bildiklerini nasihat ederiz. Ama farkl cinsiyetler arasndaki
farkllklann biyolojik nedenlerinin de olabilecei, byle dodu
umuz iin byle olduumuz gerei ok az insann aklna gel
mitir. Artk elimizde o kadar ok biyolojik kant var ki, sosyo
lojik gerekelerin aklamalarna kaplp kalmamz gerekmiyor.
Biyolojik gerekeler neden ve nasl bu hale geldiimizi bilimsel
ve ok ak bir ekilde nmze seriyorlar.
Sosyolojik aklamalarla yetinmek istemeyenler arasndan
birok aratrmac biyokimya alanna yneldi. Kadnlar ve er
kekler arasndaki davran farkllklan hormonlarla aklanmaya
alld. Daha sonra greceimiz gibi aslnda hormonlarn fark
ll her eyi aklamak iin yeterli deil. Farkl cinsiyetler ara
sndaki farklln z, aslnda hormonlarla, bu hormonlarn et
kisiyle zel olarak formatianan "erkek" ya da "kadn" beyin ara
sndaki ilikide sakldr.
Bu kitapta erkek ve kadnlar arasndaki farkllklar zerine s
ralananlar bazlanmz kzdracak, bazlanmzda ise kendi cinsi
yetimizin stnl zerine sahip olduumuz nyarglar g
lendirecek. Oysa ikisi de doru deil. Eitlik iin srdrdkleri
mcadele bilim tarafndan anlamsz klnyor diye kadniann f
kelenmesine gerek yok. Eer alnmalar gerekiyorsa, birileri
kendilerini kandrd iin, onlan kadn zlerinden yoksun kl
maya alt iin alnabilirler. Son otuz krk ylda birok kadn
da yle bir inan yerletirildi: "sen de bir erkek kadar edersin.
Hayatn buna gre ynlendir". Bu telkinin sonu; kadniann bir
ok alanda ac, baarszlk, hayal krkl yaamas oldu. Hem
de hi hak etmeden! Erkeklerin nyarglarndan ve basklarn
prangasndan kurtulduklar anda artk "ikinci snf vatanda" ol
mayacaklar, nlerinde her kapnn alaca, aynen erkekler gibi
deerlendirilecekleri ve bylece her meslekte doruklara trmana
bilecekleri aniatld onlara.
Hayat ne gsterdi? zgrlklerin oalmasna, toplumsal s
relerde ve eitimde eitliin , frsatlarn saysnn artmasna
ramen toplumda kadnlarn durumu bundan otuz yl nceki ko-

14
ullara gre kayda deer bir ekilde iyilemi deil. Margaret
Thateber kaideyi glendiren bir istisna sadece. ngiliz hkme
tinin kadn yelerinin says 1930'lu yllarda bile bugnknden
fazlay. Baz kadnlar kendi cinsiyetlerinin iktidar paylama
ideolojisinin hayata gemeqiini grnce hayal knklna ura
dklann hissediyorlar. Oysa olan bu deildir. Sadece bir gere
in kantlanmas sreciyle kar karyayz. Bu gerek ise kad
nn erkeke dnemeyeceidir.
Bu kitapta anlatlacak olanlar erkekler iin kendi cinsiyetleri
ni gklere karma nedeni de olmamal. Biz, erkekler arasnda
bu kitabn tezlerinden yola karak "erkek nyarglann" glen
direcek gerekeler bulaniann olacan biliyoruz. Erkeklerin o
unlukla kadnlara daha iyi harita okuyabildikleri, yer tespit ede
bildkleri bir gerek, ama kadnlar da insanlarn karakterlerini
daha iyi okurlar. Karakter okumak harita okumaktan daha nem
li olsa gerek. imdi elbette tipik "erkek beyin" bu noktada istis
nalar arama peine decektir.
Baz aratrmaclar ulatklar sonulardan kendileri bile
korktular. Bu sonular arasnda bazlann hi aklamadlar, ba
zlarn ise bir sreliine bir kenara braktlar. Toplumsal tepki
lerden ekiniyorlard. Ama bir doru bir kez ortaya kmsa,
buna uygun olarak hareket etmek, bunun byle olmamas gerek
tiini tekrarlayp durmaktan daha hayrl deil midir? Erkeklerin
ve kadnlarn birbirlerini mkemmel bir ekilde tamamlayan
farkl yanlarn sevinle kabul edip, bundan yararlanmak daha
mantkl deil mi? Kadnlar, glerini bir tr "sahte erkeklik"
peinde koarak tketeceklerine, kadn olmaktan kaynaklanan
gl yanlann herkesin yaranna kullanmallar. nk hayal et
me yeteneklerinin sayesinde kadnlarn zmsz gibi grnen
bir problemi bile bir rpda "igdlerini dinleyerek" hallede
bildiklerini biliriz.
Kar cinslerin birbirinden farkl olduunu artk kabul etme
nin zaman geldi. Bunu yapabilirsek birbirimizle daha mutlu ya
ayabiliriz. Eer seksin kadnlarda ve erkeklerde farkl kkenier
den kaynaklandn, farkl motiflere ve neme sahip olduunu
anlarsak, evliliin erkekler iin biyolojik anlamda doal olma
yan bir kurum olduunu kavrarsak daha anlayl kocalar ve ka-

15
nlar olacamzdan eminiz. Yine anne ve baba olma ilevinin as
la birbiriyle deitirilemeyeceini farkedersek annelik ve baba
lk grevlerimizi de daha iyi yerine getireceimiz de kesindir.
Erkekler ve kadnlarn davranlar arasndaki en nemli fark
llk erkeklerde doal, isel bir saldrganln varolmasdr. As
lnda bu zellik tarih iinde neden erkeklerin egemenlik salad
na da aklama getririr. Saldrganlk erkeklerin daha sonra
rendikleri bir zellik ya da farkl cinsiyetler arasnda sren m
cadelede kullanlan bir taktik deildir. Olan ocuklar, saldrgan
ca davranmalar konusunda eitilmezler, hatta tam tersine, anne
ve babalan tarafndan yabanl davranmamalar konusunda eiti
lirler. Ama bu aba bounadr. Farkl cinsiyetler arasnda farkl
lklar olduunu kabul etmek istemeyen aratrmaclar bile saldr
ganln erkeklere ait bir zellik olduunu teslim eder ve top
lumsal zelliinin bu cinsiyete ait olarak etkisini gsterdiini ka
bul ederler.
H. H. Monro'nun anlatt kk hikaye son derece ilgintir:
evlatlannn doal saldrganln nlemek isteyen aydn bir anne
baba ocuklanna kurun asker yerine kurun devlet adamlan ve
kurun retmenler alrlar. Bylece ocuklarnn bar bir or
tam iinde byyeceini dnen anne baba bir gn ocuklar
nn odasn gizlice gzlediklerinde, biricik evlatlarnn kurun
devlet adamlarn bir tarafa, kurun retmenlerini dier tarafa
dizip, mutluluk iinde onlar arasnda sava oyunu oynadn
hayretle grrler. Anne ve baba bunun zerine ocuun doal
yaps nedeniyle u an neyse, veya gelecekte nasl olacaksa, onu
deitirmeye almann beyhude bir aba olduunu kabul eder
ler.
nsanolu kendini beenmi bir rk. Yksek dzey dnebil
meye ve farkllatrma yeteneine sahip olarak hayvanlar dnya
sna egemen olmay baard ve imdi de kendini yan tann olarak
gryor. Oysa en yakn akrabasnn hala empanzeler olduunu
unutuyor. nsanolu kendi kaderine hakim olduunu dnyor,
ama biyoloji yasalarnn kendi bedeni zerinde de egemen oldu
u gereini gzden kanyor.
Erkek ve kadn birbirini daha iyi aniasa ve sevse daha mutlu
olabilir. Eer birbirlerinden farkl olduklarn kabul edebiiseler

16
dnyay daha baarl bir ekilde dntrebilirler. O zaman ya
ammz farkl cinsiyetierin farkllna dayanan yeni bir dnya
koullarnda ina edebiliriz . te o zaman kadn ve erkein do
asnn aynln kantlamaya alan abalar da sona erecektir.
Erkekler ve kadnlar birbirlerinden farkllar. Bunu topik ideolo
jilerin deitirmesi de mmkn deildir. Bizim mantk yrtme
miz en fazla farkl cinsiyetler arasndaki ilikinin daha da ger
ginlemesine neden olacaktr, o kadar.
Kadnlarla erkeklerin farklln kabul edelim: sadece salon
lardaki deil, yatak odalarndaki farklln da. Bunu becerebil
dike bilgeleeceiz. Erkeklerin gl olduu alanlar kadnlarn
gsz olduu alanlardr. Bunun tersi de dorudur. Bunu kabul
ettiimiz anda farkl cinsiyetler arasnda daha dengeli ve uyumlu
bir ilikiye doru bir adm daha yaklam olacaz.
Eski bir fkra vardr: eer Erkeklerin Kadnlara Dair B ildikle
ri ... adl bir kitap olsa bu kitap herhalde incecik bir kitapk olur
du, hem de sayfalar bo bir kitapk!
te bu sayfalar bo kitap doldurmann zaman geldi.

17
i. BLM

FARKLILIKLAR

Eer bundan yz yl nce biri kalkp da erkekler birok zel

likleri, gdleri ve yetenekleri bakmndan kadnlardan farkldr
deseydi, bu yargy dinleyenler yle bir elini sallar, herkes tara
fndan kabul edilen bu genel olguyu tekrarlamann hi bir anlam
olmadn dnrlerdi.
Ayn dnce bugn dile getirildiinde farkl tepkiler alr:
eer bir erkek tarafndan dile getirilmise, dinleyiciler bu adamn
toplumsal deer yarglar hakknda pheye der, kadn erkek
ilikileri zerine bilgisiz olduunu dnr, ya da dinleyenleri
dorudan proveke etmeyi hedeflediinden phelenirler. Eer bu
dnceleri dile getiren bir kadnsa hemen kendi cinsiyetine iha
net damgasn yer, kadnlarn bamszl ve eitlii iin on yl
lardr sren ve trl aclar pahasna elde edilen "zaferleri" hie
saynakla sulanr.
Peki ama bu iin asl ne? Bilim adamlar ve aratrmaclar ka
dnlarn ve erkeklerin birbirlerinden farkl beyin yapsna sahip
olduklann kabul ediyorlar. Bu aslnda ilgin bir durum: bilimin
tespitiyle -yani erkeklerin ve kadnlarn beyin yaps farkldr-,
aydnlar arasnda genel olarak hakim olan dnce -yani erkek
lerin ve kadnlarn beyin yaplar aynr- arasnda bu kadar eli
ki olmaa ok sk karlalan bir durum deildir.
Kanadal bir psikolog aratrmasna u bal vermi: "Er
keklerin beyni kadnlardan farkl m?" Sonuta unlar sylyor;
yant basit.

"Elbette farkl. Erkekler ve kadnlar arasnda yapsal fark-

19
 llklar o kadar byk, davranlan arasndaki ayknlklar o
kadar belirgin ki, eer erkeklerin beyin yaplan kadnlardan
farkl olmasayd, mucize olurdu."

Hepimiz aslnda bu alandaki farkllklan seziyoruz, ama her

nedense bu olgu "hepimizde vicdan kayglar yaratan kocaman
bir ortak sr" haline geldi. Aslnda kendi saduyumuza inanmak
istemiyoruz.
Oysa insan rk bu yerkrede oalmaya balad dnemden
bu yana kendi cinsel zellikleriyle birlikte var oldu. Biyolojik
zellikleri nedeniyle Homo Sapiens erkekler diileriyle kyaslan
dklarnda farkl iler iin uygunluk tayorlard. Gelime sreci
iinde bu farkllklar daha da glendi. Zamanla cilaland bu
zellikler, ama uygarlmzn her kesinde bunlarn izini bul
mak mmkn. Dinlerde ve eitim srelerinde farkllklar zel
likle vurgu k14andlar.
Ama buna ramen sanki kendi tarihimizden ekiniyoruz.
Sanki kendi gemiimizi reddetmek istiyoruz! Yzyllar boyun
ca farkl cinsiyetler hakknda nyargl davrandmz sulama
syla karlamaktan korkuyoruz. nsanln nihayet evrim sre
cinde "srama yapabilecei srati" yakaladn dnyor ve
bunun bizi tekrar hayvanlar dzeyine, Neander Vadisi insannn
dnce biimine dmekten koruyacan mit ediyoruz.
Geride kalan otuz yl iinde bir avu, ama etkili ve iyi niyetli
insan bu yeni yadsmay bize kabul ettirmeye alt. Dediler ki
dinler ve toplumsal terbiye erkek cinsiyetinin kendi egemenlii
ni kadnlar zerinde srekli klmak iin bavurduu silahtan ba
ka bir ey deildir. Byk bir ihtimalle bu doru, hatta btn uy
garln erkek saldrganlna ve egemenliine ina olduu da ta
rihsel bir gereklik. Yani buraya kadar sorun yok.
Sorun gelimenin kaynaklarn aratrmaya baladmzda
ortaya kyor: eer erkekler ve kadnlar her zaman eit idiyse,
yani eit beyinlerini, eit oranda ve ayn ekilde kullanmlarsa o
zaman dnyann btn uygarlklarnda ve btn yerleimlerinde
erkekler nasl bylesine mkemmel bir ekilde kadnlan ezmeyi
baardlar? Bu baar sadece erkeklerin daha kasl ve yapl ol
malarna m balyd? Ya da bu iin srr kadnlarn son yzylla-

20
ra kadar hayatlarnn nemli bir ksmn hamile olarak geirme
lerinde mi aranmalyd? Yoksa toplumlar ve onun bir yesi ola
rak bizler, erkek ve kadn beyni arasndaki farkllklar nedeniyle
mi bu hale gelmitik. Yaam, istesek de gz ard ederneyecei
miz baz biyoloj ik gereklerle dolu. Farkl cinsiyetierin rollerine
dair ne kadar "aydn" dnrsek dnelim. Erkek ve kadnlar
arasndaki farkllklar vurgulamak ve buna kar kmak yerine,
herhalde doru olan bu farkllklar kabul etmek, anlayla kar
lamak ve bu farklln tadn kartmaktr.
Son yz yl iinde bilim adamlan bu farklln nesnel temel
lerini aratrmaya baladlar. Ama unu kabul etmek gerekir ki,
bu aratrmalarda, yani beynin yapsnn cinsiyetiere bal olarak
incelenmesinde yntemler ve varsaymlar son derece ilkeld. Er
keklerin ve kadnlarn kafataslan llyor, bu lmlerden ka
dnlarn kafataslarnn erkeklerin olduka gerisinde olduu sonu
cu kyor ve buradan da kadnlarn erkeklerin mental zellikle
rine sahip olamayacaklarna varlyordu. Bu cetvelli lm yn
temi zellikle Almanlar arasnda modayd. Bayerthal ( 1 9 I I)
evresi 52-53 cm'den kk kafatasna sahip olan birinin asla
profesr cerrah olamayacan, hatta 52 cm'den daha kk ka
fatasna sahip olanlarn ciddi hi bir dnsel faaliyet srdre
meyeceini ne sryordu. Daha da ileri gidip 50.5 cm'den daha
kk kafatasna sahip olanlarn ise normal bir insa: olamayaca
n da iddia ediyordu. yle diyordu: "Dahi bir kadnn kafata
sn incelemek istemenin bir anlam yok, nk byle biri bula
mazsnz"
Bir Fransz bilim adam olan Gustave Le Bon ortalama bir
Paris kadnnn beyninin bykl bakmndan erkeklerden ok
gorillere yakn olduu ileri srerek buradan da yle bir sonuca
vard: kadnlar erkeklere gre tartmasz bir ekilde daha geri ve
gelimemi durumdalar. Bu "tespit" onu gelecekle ilgili unlar
dile getirmeye ynlendirdi.

Eer kadnlar kendilerine doa tarafndan biilen daha ge

ri rol reddedip, evlerini ocaklarn brakp, bizlere katlrlar
sa, yani erkeklere den rolleri stlenmeye alrlarsa, ite o

21
 gn toplumsal bir devrim balayacak, ailenin kutsal birlii de
parampara olacaktr.

Biz artk bir sredir bu devrimle i ie yayoruz. Ama ayn

devrim, kar cinslere bal farkllklan inceleyen bilim dalnda
da yaanyor. Beynin faaliyetlerinin nemli, belki de byk bir
ksm bizim iin hala zlmesi gereken bir sr niteliinde. Ama
erkeklerin ve kadnlarn beyni arasndaki farkllklar biliyoruz
ve bu farkllklarn hangi srelerin bir sonucu olarak gerekle
tii zerine de bilgi sahibiyiz. Bir ok noktay netletirmemiz
gerekli elbet. Bilgilerimizi ayrntlandrmamz, yeni tespitlerle
zenginletirmemiz de kanlmaz, ama sz geen farkllklarn
nedeni ve doas zerine artk sadece tahminler yrtmekten ok
daha ileri konumlara sahibiz. Mantkl dndmzde, ulat
mz bilgilerimizin doru olduu tartmasz kabul edeceimiz
bir aamaya ulatk.
Ve tam da bu noktada, yani bilimin artk erkeklerin ve kadn
larn beyni arasndaki yapsal farkllklann nedenine yant bula
bildii an, birileri tm bu bilgileri reddetmemiz gerektiini, bun
lar zerinde kafa yormann su olduunu kabul ettirmeye al
yorlar.
Yakn gemite birbiriyle eliki de tayan iki sre geliti.
Bunlardan biri kar cinsler arasndaki farkllklar inceleyen bi
lim dalnn ortaya kmas, dieri ise kar cinsler arasndaki bu
farkllklarn toplumsal politik nedenlerden kaynaklanan reddi
oldu. Doal olarak bu iki dnsel akmn temsilcileri birbirle
riyle kanl bakllar. Bilim alanndakiler, kar cinsler arasndaki
farkllklar sorgulayan almalann ho sonu vermediini ken
di deneylerinden rendiler. rnein bir aratrmacnn burs ta
lebinin "bu tr aratrmalarn desteklenmesi doru olmaz" dip
notuyla birlikte reddedildiini biliyoruz. Bir baka aratrmac,
aratrma sreci iindeyken birden her eyi bir kenara brakt
n, nk ulat sonular aklamamas iin zerinde inanl
maz bir bask olutuunu anlatr. Elbette kar cinsler arasndaki
farkllklan aratran bilim dal alannda da gerekiere gzlerini
kapatan, kendilerini rahatsz edecek bilgilerle burun buruna gel
mernek iin at gzl tayanlar yok deil.

22
 Kar cinsler arasndaki farkllklar konu alan ilk sistemli de
neyler 1 882'de Londra'daki South Kensington Mzesi alanla
nndan Francis Gatton tarafndan gerekletirildi. Tespitleri, kar
cinsler arasndaki nemli farkllklar ieriyordu : erkekler daha
gl bir ekilde elleriyle kavrayabiliyorlard. Yksek sesiere
kar daha hassastlar. Zor koullar altnda da alabiliyorlard.
Kadnlar ise aclara ve arlara kar daha hassastlar.
On yl sonra Birleik Amerika'da kadnlarn iitme yetenekle
rinin erkeklere gre daha gelimi olduu tespit edildi. Kadnia
nn gnlk yaamda ku llandklar kelimelerin says erkeklerden
daha oktu . Kadnlar mavi rengi krmzya gre daha ok tercih
ediyorlard. Erkekler ise krmzy tercih ediyorlar, kelime haz
nelerini daha cretkar ku llanabiliyorlar, soyut dneeye ve so
yutlamaya meyil gsteriyorlard. Kadnlar ise somut, iyice ere
vesi izilmi soru nlar karsnda kendilerini daha rahat hissedi
yorlard.
1 894'de yaymlanan, byk bir baar kazanp sekiz bask ya
pan Erkek ve Kadn adl kitabnda Havelock Ellis kadnlarn ha
trlama, kurnazlk, rol yapma, sabr, bir eyle zdeleme ve d
zenli ortam sevme konularnda erkeklerden ilerde olduklarn
saptyor. Kadn aratrmaclar daha titiz alyorlar ve "aratr
malar belki ok geni bir ufka dayanmyor, ama kendilerine z
g geri koullarda mkemmel saylabilirler". Ellis dahi bir kad
nn mutlaka inat bir erkein desteine ihtiyac olduunu belir
tiyor. nl bir bilim adamnn kans olan Madame Curie rnei
ni veriyor. Elisabeth Barret Browning'in en gzel iirlerini Ro
bert Browning'le birlikte olmaya baladktan sonra yazdna
dikkat ekiyor. Ellis aslnda yorumlama iinin kadnlar iin ok
uygun olmadn, genel olarak dnsel alana ok yatkn olma
dklarn syleyerek u tespiti yapyor: "Onlar, yorum ve analiz
lerin, kendilerinin g aldklar ve kendilerini yakn hissettikleri
karmak duygu dnyasn ykabileceini isel olarak hissediyor
lar."
Eer 1 960'1 yllarda beyin aratrmalan baiamam olsayd,
tm bu gzlemler bilimin ilginlikleri olarak kalmaya mahkum
olacaklard. ok ilgintir ki, bilim, kar cinsler arasndaki yap
sal farkllklar tam da baz toplumsal politik hareketlerin kar

23
cinsler arasnda herhangi bir farkllk olmadn kantlamaya a
ltklar bir dnemde kantlad.
Bu arada bir baka eliki daha var aslnda; farkllklara olan
ilgiyi yaratan bilim dalnn asl amac bu farkllklarn rtbas
edilmesiydi. Her ey zeka testleriyle balad. Aratrmaclar y
le bir durumla karlatlar: ele alnan yetenekierin bir ksmnda
srekli bir cinsiyet, dier grubunda ise srekli dier cinsiyet
avantajl grnyordu . Bu durum bilim adamlarn kzdnyordu,
nk zeka lmlerinin tam olarak gereklemesinin nnde
bir engel oluturuyordu. Bugn kullanlan en yaygn zeka testle
rinin hazrlaycs olan Amerikan Dr. D. Wechsler eliili yllarda
kulland testler arasnda otuz kadarnn kadnlan ya da erkek
leri "diskrimine ettiini" fark etti. Bu terimi kullanmasnn da
gsterdii gibi, Wechsler kar cinslerin birbirinden farkl puan
lar ald bu lmlerde hata kayna olarak kendi testlerini gr
d.
Wechsler'in bu olumsuzluu etkisizletirmek iin kulland
yntemlerden biri de erkeklere ve kadnlara uygulandnda bir
birinden ok farkl sonular veren bu testleri kullanmamak oldu .
Ama hala tam anlamyla "kar cinslere gre tarafsz" sonu ala
myordu. Bunun zerine Wechsler kar cinslerde yaklak ola
rak eit sonular alabilmek iin "erkekler iin uyarlanm" ya da
"kadnlar iin uyarlanm" testler hazrlamaya balad. Bilim
iin olduka tuhaf bir yntem yle deil mi? Eer sonular ho
unuza gitmediyse, verileri yeni batan ele alp, onlar istediiniz
sonular kncaya kadar deitirebilirsiniz! S pordan bir rnek
verecek olursak, mesela snkla atiarnada herkesin tam olarak ay
n ykseklii aabilmes iin atietierin koma hzna ve adale ya
psna gre srn boyunu ve arln ayarlamaya benziyor.
Sonra da bunu gerei tespit etme adna yaptmz sylyoruz.
Ama her eye ramen kar cinsler arasndaki farkllklar s
rekli olarak ortaya kmaya devam ediyordu. Bir dizi testin ar
dndan Wechsler, genel zeka lm alannda kadnlar erkeklere
gre llebilir bir stnle sahipler deme riskini bile stlendi.
Ama labirent zmlerine dayanan testlerde yaplan 105 deney
den 99'da erkekler stn kyordu . unu da burada belirtmek
gerekli ki, bu testler dnyann her yresinden gelen, heterojen,

24
yani en ilkel toplumlardan en gelimi toplurnlara kadar uzanan
geni bir yelpazeden seilen kadn ve erkeklerde u ygu lanyordu.
Aslnda belki de bu lmlerden karlabilecek en az tartmaya
ak ve herkesi rahatlatacak en uygun sonu kzlarn labirent
testleri veya benzer samalklarla u ramayacak kadar zeki ol
duklan sonucu olabilirdi.
Wechsler kar cinslere uygulandnda birbirinden farkl so
nular vermeyecek zeka lm yntemi hazrlamay kafaya koy
mutu . Bu nedenle kar cinsler arasnda gerekten farkllklar
olmasn ilerini zorlatran bir faktr olarak gryordu. Bu
mantkla Kristof Kolomb da Amerika'nn kefini, "bu benim iin
hibir neme sahip deil, nk ben Hindistan'a ulamak istiyor
dum" diye geitirebilirdi. Ama Wechsler u notu da dmeden
edemedi:

lmlerimizin ortaya kard bir sonu airlerin ve ya

zarlann sk sk dile getirdikleri, ama sradan insanlarda da var
olan bir yargy destekler nitelikte: evet, erkekler kadnlara
gre sadece baka trl davranmyorlar, baka trl dn
yorlar da...

Kar cinsler zerine aratrmalarn nclerinden bir ngiliz

bilim adamnn "kar cinsler arasndaki farkllklar bilinli ola
rak saklamak" olarak tanmlad bir olgu da daha sonralan son
derece karmak sosyolojik tezlerin ortaya kmasna neden ol
du . Bu teze gre her ocuk psikoseksel anlamda ntral dou
yordu . Daha sonra aile, retmenler, iverenler, politikaclar ve
toplumun akla gelen ne kadar ktlk perisi varsa ie koyuluyor,
bu masum yavrunun el dememi beynini bozmaya alyorlar
d. Ntral teoriyi savunan geni kesim iinde en tannm bilim
adamlanndan Johns Hopkins niversitesi profesrlerinden John
Money yle diyor:

Dauma kadar seksel yap olumuyor. Erkek ve kadn

cinsiyeti ise yetikin olma sreci iinde yaanan deiik an
larla geliiyor.

25
 Demek ki, eer erkekler ve kadnlar birbirlerinden farkllarsa,
bunun nedeni sadece toplumsal etkilenme. Bu sosyoloji dalna
gre demek ki, her ey toplumsal koullarda aranmal.
Kar cinsler arasndaki farkllklarn nedenleri zerine bir fi
kir birlii olmasa da bilim bugn artk bu farkllklarn gerekten
de mevcut olduu konusunda hemfikir. Burada unu zellikle
vurgulamamz lazm; okuyucu bu kitabn ortalama erkek ve or
talama kadn zerinde durduunu hi unutmamal. rnein, er
kekler kadnlardan uzun boyludur, saptamasm alalm. Kalabalk
bir salonda evresine gz atan herkes bu saptamann doru oldu
unu anlar. Salonda baz erkeklerden daha uzun boylu baz ka
dnlarn olmas, hatta salondaki en uzun boylu kadnn, salonda
ki en uzun boylu erkekten daha uzun boylu olmas bu durumu
deitirmez. statistiki verilere gre erkeklerin boyu kadnlardan
% 7 daha uzun. incelediimiz salonda durum farkl da olsa, dn
yada en uzun boylu insan mutlaka erkek.
Bu kitapta ele aldmz beceriler, eilimler ve yetenekler
alannda istatistiki farkllklar boy konu sundaki farkllklardan
ok daha belirgin. Ortalamaya gre istisna her zaman var elbette.
Her zaman kendi cinsiyetinden farkl olan, kar cinse ait zel
likleri tayan bireyle karlamak mmkn. Ama bu tr istisna
larn olmas, genele ait kuraln yanl olduu anlamna gelmiyor.
Aradaki farkllklarn nemli pratik ve toplumsal sonularndan
da sz etmek mmkn. Deiik lmlere gre kar cinslerin
ortalama deerleri arasndaki farkllk % 25'e ulaabiliyor. Bu
ok nemli bir oran, nk baz meslek dallannda uzmanlk
alanlannda % 5'lik bir farkn kar cinsler arasnda tercih nedeni
olabildiini biliyoruz.
En buyk yeteneimiz mekan alglamamz, yani soyutlama
yeteneimizdir. Bu yeteneimiz sayesinde herhangi bir cismi,
onun biimini, boyutlarn, oranlarn, mekanda ald konumu
alglalayabilir, beynimizde onu dnebiliriz. Bu yetenek zel
likle boyutlu cisimlerle veya resimlerle uratmz zaman
nemlidir. Bu konuda ok sayda aratrma var. Bir bilim adam
bu geni literatr tararlktan sonra yle diyordu: "soyutlama
alannda erkekler tartmasz daha iyiler". Gerekten yzlerce
aratrma bunu doruluyor.

26
 Bu konudaki tipik testlerde sk sk karlalan boyutlu bir
cismin paralannn bir araya getirilmesi devini baaran ortala
ma kadnlarn says, ortalama erkeklere gre drtte bir daha az.
Teknik yatknlk gerektiren konularda da erkekler arasnda en
yksek puan alaniann says kadnlara gre iki kat daha yksek.
Erkek ocuklar daha ilkoku l yllarnda matematik alannda,
yani soyutlamay, karlkl ilikilerin deerlendirilmesini, baz
soyut formllerin uygulanmasn gerektiren dalda kz ocukla
nndan daha baarl olmaya balyorlar. Bu alanda yaplan ara
trmalar, kzlar arasndaki en iyi matematikinin bile, en iyi er
kek matematikiden fersah fersah geri oldu unu gsteriyor. ki
Amerikan psikolou Dr. Julian S tanley ve Dr. Camilla Ben
bow'un iyi matematiki kz ve erkek ocuklar zerine yapt
aratrma son derece ilgin sonulara varmt. Bir kere, en iyi
matematiki kz ocuu en iyi matematiki erkek ocuundan
her zaman geriydi. kinci olarak aknlk verececek baka bir
oran; erkek ocuklar arasnda matematik alannda harika ocuk
olarak nitelenebilenlerin says kz ocuklarndan on be kat faz
layd.
B ilim adamlar, insanlarn davran farkllklarna aklama
getiren bir teori gelitirmenin ne kadar tehlikeli bir i olduunun
bilincindeler. Ama kar cinslerin davran farkllklan zerine
alan bilim adamlar, artk bu farkllklarn toplumsal etkiler
nedeniyle ortaya kt yolundaki tezleri giderek daha az des
tekliyorlar. Camilla Benbow geenlerde matematik dalisi sayla
bilecek ocuklar aratrmasyla ilgili unlar sylyordu : "on be
yl boyunca bu farkllklarn ocuklarn iinde bulunduklan top
lumsal ortam nedeniyle ortaya ktn dndm, ama bu beni
hibir yere gtrmedi. imdi artk byle dnmyorum." Ben
bow kz ve erkek ocuklarn matematik yeteneklerinin biyolojik
nedenlerden kaynaklandn savunduunu saklamyor.
Erkek ocuklar oyunlarda ellerini ve gzlerini daha iyi ku lla
nyorlar. Bu yetenek topla oynanan oyunlarda ok belirleyici. Bu
yatknlklar nedeniyle erkek ocuklar her hangi bir cismi gzle
rinin nnde canlandrabiliyor, onu yine sadece hayal ederek
dndrebiliyorlar. ki boyutlu planlara bakarak daha abuk mo
del yapabiliyorlar. Srahinin duruu deitike srahi iinde

27
suyla srahinin i eperi arasnda ka derecelik a meydana gel
diini kzlara gre daha iyi tahmin edebiliyorlar.
Soyut dneeye yatknlklan, yani baka trl ifade edecek
olursak, alt birimlerin taktiklerine deil, genel stratejiye olan
yatknlklan nedeniyle satranta da erkeklerin tartmasz stn
l sz konusu . Bu stnlk satrancn hem kadnlar ve hem de
erkekler arasnda son derece yaygn olduu Sovyetler Birlii'nde
de geerli. Kar cinsler arasndaki farkllklarn biyolojik neden
lerden kaynaklanmadn savunan evreler, erkeklerin daha iyi
satran oynad dncesinin kadnlarda bir nyarg olarak bi
lin altnda kendine yer edindiini, bylece iin banda kadnla
rn geri kaldn sylerler. Ama herhalde bu aklama, baz n
yarglarn yklmasn engellemek iin, kantlanm baz sonula
rn keyfi reddinden teye bir anlam tamyor.
Daha nce de belirttiimiz gibi, erkekler daha rahat harita
zebiliyorlar. Bunun nedeni erkeklerin soyutlama yetenekleriyle
mekan daha iyi alglamalan. Yaplan bir aratrmada kzlarn ve
erkeklerin ellerine birer ehir haritas veriliyor. Bu haritay elle
rinde evirmeleri yasak. Deneye katlaniann devi belli bir isti
kamette ilerleyip, ehirden kp, sonra tekrar baka bir stika
metten geri gelmek, ama sadece bunu dnce dnyasnda yap
mak ve bu srada belli kavaklarda saa m yoksa sola dnlme
si gerektiini sylemek. Bu devde erkekler daha becerikliydi
ler. Kz ocuklar genellikle haritay ilerledikleri istikamete gre
srekli ellerinde evirme ihtiyacn duydu lar.
Cisimler veya teorik konular sz konusuysa erkekler belli bir
stnlk sahibiler. Kadnlar ise beyin yaplan nedeniyle her trl
uyarya daha duyarllar. ifade etmekle ilgili testleri kadnlar daha
kolay zyorlar. Yaps nedeniyle 'kadn beyni verileri daha ge
ni bir alandan daha kolay topluyor, daha kolayca birbirine ba
lyor. Kadnlar beyin yaplan nedeniyle insani ilikileri daha ra
hata kuruyor, komnikasyonda daha baarl oluyorlar. Kadn
larda beynin bu avantajl zellikleri toplumsal ve kltrel etkiler
nedeniyle sre iinde daha da gelimi olabilir, ama bu zellik
lerin kadnlarn doumlaryla birlikte sahip olduklar zellikler
olarak tanmlayabiliriz.
Bu alandaki farkllklar doumdan sonraki ilk birka saat

28
iinde bile belirgin hale geliyor. Kz bebekler evrelerindeki in
sanlara ve yzlere kar daha ok ilgi gsteriyorlar. Erkek bebek
ler cisimlerle de yetiniyorlar.
Kz ocuklar erkeklere gre daha erken konu maya balyor
lar. lk kelimeleri, ilk ksa cmleleri daha erken sylyorlar. Er
kek ocuklara gre daha nce, okul ana bile gelmeden hzl
konuabiliyor, birok kelimeyi birbirine balayarak kendilerini
ifade edebiliyorlar. Daha abuk okumay reniyorlar, dilbilgisi
nin temel blmlerini daha kolay skyor, imla kurallarn daha
sratli zmsyorlar. Kadnlar yabanc bir lisan daha kolay
reniyor, ana dillerini de erkeklere gre daha gzel kullanyorlar.
Dilbilgisinde gller, imla kurallarna daha hakimler. Daha hz
l ve gzel konumada avantajllar. Kekemelik ve dier konuma
hatalar erkeklerde daha sk karlalan bir durum.
Kadnlarn iitme yetenekleri de daha gelikin. Kyaslamal
aratrmalar kadnlarn sesiere kar daha hassas olduklarn orta
ya koyuyor. Musluktan suyun damlamas kadn yataktan kaldr
maya yeterken, erkek bu sese uyanmyor bile. Belirli bir arknn
ezgisini doru nrldanan kadnlarn says erkeklere gre alt
kat daha fazla. Kadnlar sesin tonunundaki ok minik deiiklik
leri bile alglayabiliyorlar. Herhalde kadnlarn erkek arkadala
rna sk sk sorduklan "imdi benle niye sesini ykselterek konu
uyorsun?" serzeniinin ardndaki neden de bu hassaslk olsa ge
rek.
Erkekler ve kadnlar szlin gerek anlamyla farkl ekilde
gryorlar dnyay. Karanlkta kadnlar erkeklere gre ok daha
iyi grebiliyorlar. Kadniann gzleri renk sprektrumunda krm
zya daha hassaslar. Yani erkeklere gre krmznn daha fazla
tonunu ayrabiliyorlar. Grsel hatriama yetenekleri daha geli
kin.
Parlak klarda ise erkekler daha iyi grebiliyorlar. Erkekle
rin hakikaten "at gzlkleriyle" dyaya baktklarn da biliyoruz.
Grme alan daha dar. Bir borudan dyaya bakar gibiler. Ama
buna karn daha derin grebiliyor, perspektifleri daha iyi algla
yabiliyorlar. Kadnlar ise daha geni bir alan yakalayabiliyor,
nk gzlerindeki retina tabakasnda daha fazla ubuksu oluu
ma sahipler.

29
 Dier duyular arasnda da farkllklar var. Kadnlar aclara
kar daha abuk ve keskin tepkiler veriyorlar, ama u zu n vadeli
aclar daha sakin karlyorlar. Deneylerden kan sonulara g
re kadniann vcudu, derileri zerinde oluan baskya kar ok
daha hassas. Kadnlar, kk kz ocukluklarndan itibaren do
kunmalara kar ok daha abuk tepki veriyorlar, hatta deneyler
bu konuda en az hassas kadnlarn, en hassas erkeklerden daha
hassas olduklann ortaya koyuyor.
Birok deney erkeklerin ve kadniann tad alma duygularnn
da farkl olduunu ortaya kard. Kadnlar eki tatlara kar da
ha duyarllar, tatllara daha fazla miktarda ve daha you n olarak
ihtiya duyuyorlar. Ama erkekler ise tuzlu maddelerde daha has
saslar. Tuzlular arasndaki ton farkn daha kolay farkedebiliyor
lar. Genel olarak sylemek gerekirse kadnlarn tad alma duygu
lar daha gelikin diyebiliriz. Peki ama usta ahlar arasnda ne
den kadn says az? Belki de erkek ah ustalarn tad yetenekleri
genel olarak erkeklerin tad alma duygu larndan ok daha ilerde.
Kadnlarn sadece tad alma duygulan deil, koku alma yete
nekleri de erkeklere gre daha ileri. rnein sentetik "misk er
kek kokusu" olan eksaltolid'e kar ok hasasslar. Erkekler bu
kokuyu hissetniyorlar bile, ama kadnlar hissediyor ve ekici
gryorlar. lgintir ki, kadnlarda yumurtlama dneminde bu
kokuya kar olan hassaslk artyor. Ayba dnemlerinde ise er
kek vcudundan gelen kokulara kar daha hassas hale geliyor
lar.
K .::a:.lr:!'. b. "iistnlkleri" deiik biirlc:-:ie erekletiri
....

len testlerde ve lmlerde somut olarak kantlanabiliyor. Her

halde kadnlarn "doa st" olarak nitelenen baz hislerinin ger
ek nedeni de bu "stnlkten" kaynaklanyor olsa gerek. Asln
da bu durumda hibir doa stlk yok elbette. Burada sz ko
nusu olan kadniann beyin yaplar nedeniyle alglama yetenek
lerinin daha gelikin olmas. Kadnlar, erkeklerin kendilerine g
re "kr ve sar" olduklar birok alanda daha hassas alglama
yeteneine sahipler. Kadnlarn bu gelikin duyumlar "cadlk"
deil, aksine erkeklerin "gdkleen" duyularyla karlatrld
nda doa st yetenek gibi alglanyor. Kadn erkek ilikilerin
de kadnlar ok daha ince mesajlar yakalayabilme ansna sa-

30
hipler. Ses tonundaki deiiklik bile onlar iin yeterli mesajlar
ieriyor, buradan bile nemli sonulara ulaabiliyorlar. ok sk
karlalan bir durumdur; erkek masumca bir eyler syler ve
sonra da kadnn gsterdii sert tepki karsnda aknla der.
nk erkek, azndan dklen cmlelerden kendinin bile far
kedemedii baz eyleri kadnn algladn anlayamaz. Kadn
lar daha iyi insan sarrafdr. Yallk dnemlerinde isimleri ve
yzleri daha iyi hatrlarlar.
Kar cinsler arasnda kyaslamal bellek asndan da farkl
lklar mevcut. Kadnlarn beyni -daha ksa sreliine de olsa- er
kek beynine gre daha fazla ayrnt ve daha fazla -kendiliinden
biriken- enformasyon depolar. Erkekler bu ii ancak, eer daha
nce bilince kardklar ve verileri ina edebilecekleri bir sistem
varsa, veya bu verileri kendileriyle ilikili klabiliyorlarsa bece
rebilirler.
Yani erkekler daha benmerkezt iler. Ama bu yeni bir ey de
il ki ! Tm bunlar unu kantlyor; kar cinslere ait olarak geli
en sterotiplerin ve kar cinslerin zellik ve rollerine iliki"n top
lumsal deerlerin (ki aslnda bunlar her zaman iin toplumda
moda dnsel akmlarn saldrsyla kar karya kalmlardr)
aslnda bilimsel olarak da kantlanabilen temelleri vardr.
Kar cinsler arasnda var olan ok saydaki farklln biyo
loj ik kkenieri vardr. B iz kitabmzn ileriki blmlerinde ok
kiinin reddettii bu gerek zerinde ayrntl olarak duracaz.
Farkllklar "kesin olarak" reddeden kesimin bile inkarda tered
dt ettii bir konu ise hormonlar. Onlar bile ister istemez kar
cinsler arasnda farkllktarla hormonlarn bir ilikinin olabilece
ini kabu l ediyorlar.
Ama bu gerein sadece bir yz. nk hormonlarn daha
annesinin karnnda byyen bir ceninin beyninin "erkeksi" mi
yoksa "kadns" m olaca konusunda etkili olduunu biliyoruz.
Cenin daha birka haftalkken cinsiyet ayrm gerekleiyor, ma
kastan geen bir tren gibi gelime bir yne, veya dier yne ka
yyor. te o andan itibaren cenin beyni, cinsiyetlerden birine ait
zellikler temelinde gelimeye balyor. te bu yapsal deiik
lik ve gelime, beynin hormonlarla hassas uyumlu almas so
nuta bireyin hem bebeklik dneminde, hem blu anda ve

31
hem de yetikinlik dneminde davranlann, eilimlerini, zeka
ve duygu dnyasn belirliyor. Nrobiyologlann ve beyin aratr
maclannn ou bugn artk Amerikal Dr. Richard Restak gibi
dnyor:

Erkekler ve kadniann beyin yaplarnn farkl olduu ol

gusunu bugn artk reddetrnek mmkn deildir. Erkek ve
kadnlar arasnda fiziksel farkllklar oldu u gibi, ayn doal
lkla beyin yaplan arasnda da nemli farkllklar vardr.

Beynimizin oluumu dnce dnyamz, renme yetenei

mizi, grme, koklarna, evreyle iliki kurmarnz, duyulanrnz,
sevrne, sevirne, kavga etme drtlerirnizi, baanya ulama, ya
da baanszl kabul etme duygularrnz nemli lde belirli
yor. Bu nedenle bu oluumu renmemiz son derece nemli.
ocuk beyni, ocuun cinsiyetine gre bir eyleri karalayaca
rnz bo bir defter deil. ocuk daha doarken, cinsiyetine g
re n oluumlan gerekletirmi bir beyinle douyor. Bilinci, da
ha annesinin kamndayken, doumdan sonra darda onu sabr
szca bekleyen toplumun mdahalesine izin vermeyecek kadar
safn belirlemi durumda.
Son yllarda birbirinden bamsz yollardan geerek gelien,
ama artk birbirine ok yaklaan iki bilim alan cinsiyetler ara
sndaki farkllklara yeni bir yaklama izin verecek bir olgunlu
a ulat. Bunlardan biri, olaanst gelimelerin olduu beyin
aratrmalardr. Dieri ise, kadniann ve erkeklerin hem biyolo
jik olarak ve hem de davran biimleri olarak nasl olduklan ve
neden yle olduklan zerine sren aratrmalar ve bu konudaki
keiflerdir.

32
2. BLM

FARKLILIKLARlN DOGUU

Cenin dllenmenin ardndan alt yedi hafta sonra beyninin

"erkek" veya "kadn" olarak gelimesi gerektiine "karar" veri
yor. te ana rahminde bu kritik zaman dilimi iinde beynin yap
snn nasl olaca, nasl geliecei, bilincin nasl oluaca belli
oluyor. Hayatn ve yaratln son derece heyecanl esiz bir an
bu. Bu srecin tam olarak nasl gelitiini yeni yeni renmeye
balyoruz.
Bu srecin bir ksmn daha nce de biliyorduk: kiisel zel
liklerimizin kodlanm planlarn tayan genlerin yeni oluumda
"erkek" veya "kadn" olma komutunu tadn daha nce ke
fetmitik. Erkekler ve kadnlar vcutlanndaki her hcreye vann
eaya kadar farkllar, erkekler ve kadnlar baz kromozomlara
cinsiyetlerine bal olarak sahip olabiliyorlar.
Kendi zelliklerimizi tayan "yapsal planmz" 46 kromo
zom zerinde dalm vaziyette. Bunlarn yansn annemizden,
dier yarsn babamzdan alyoruz. Bu 46 kromozomdan 44 '
ikierli eleiyorlar. B ireyin fiziki zellikleri, rnein gzlerinin
rengini, bumunun biimini, uzunluunu bunlar belirliyor. Son
kromozom ikilisi ise tamamen farkl bir ilev stleniyor.
Annede oluan yumurtalarn hepsinde birer X kromozomu
var (bunlara X demnesinin nedeni bir X harfine benzeyen biime
sahip olmalardr). Bu yumurtalar dllenirken eer babann sper
mi X kromozomu tayorsa sonu (eer normal koullar gerek
leirse) cenin kz cinsiyetine sahip oluyor. Ama yumurtay dlle
yen sperm Y kromozomunu tayorsa o zaman da doacak olan
ocuk (yine normal ge.Jime kou llarnda) erkek oluyor.

33
 Ama ocuun cinsiyetini belirleyen tek bana genler deil.
Burada baka nemli bir faktr daha var: hormonlann varl ve
ya eksik lii. Genetik yaplanmadan bamsz olarak ceninin er
kek olarak bymesi iin erkek hormonlannn etkisinin altnda
kalmas lazm. Kz olarak bymesi iin ise erkek hormonlannn
etkisinden uzak olmas lazm.

CiNSiYET BELRLENMESNDEK GENETK DURUM

Tm bunlar genetiksel anormallikterin aratnimas srasnda

ortaya kt ve kantland. Eer normal gelimenin nasl olduu
nu renmek istiyorsak, bu srece nerede hata kantn tespit
etmek durumundayz. Bu tr aratrmalar erkek cinsiyet hormo
nunun doacak olan ocuun cinsiyetini belirlenmesinde nemli
bir yere sahip olduunu ortaya koyuyor. Eer genetiksel olarak
XX kromozomlarn tayan bir kz ceninine erkek hormonu ve
rirlerse, doan ocuk d grn itibaryla tamamen erkek o
cuuna benziyor. Ve eer XY kromozomlarn tayan bir erkek

34
cenin erkek hormonlannn etkisinden uzak kalrsa d grn
olarak kz ocuklanndan aynlamyor.
Ana rahminde gelien cenin ilk haftalarda erkek veya kz ola
cana dair hibir iaret tamyor. Teorik olarak her ikisi de ola
bilir, nk her ikisi olabilmesi iin de her eye sahip: kk gi
rintiler, minik kntlar ilerde kadn cinsel organ haline de gele
bilir, erkek cinsel organna da dnebilir. Birka hafta sonra
genler gerekli mesajlan gndermeye balyorlar. Eer geliim
normalse, erkek ocuklan "XY plan" uyarnca geliiyorlar, kro
mozomlann emrine gre cinsiyet hcreleri testis haline geliyor.

CiNSiYET OLUUMUNDA HORMONLARN ETKS:

te, altnc hafta dolaylarnda ceninin cinsiyeti kesin olarak

belirleniyor. Erkek cinsiyelindeki ceninlerde erkek hormonlarn,
yani androgenleri retecek olan zel hcreler altnc hafta dola
ynda oluuyor. Bu hormonlar arasnda en nemlisi ise testoste
ron. Erkek cinsiyet hormonlan minik vcuda kadn cinsiyet or
ganlan deil, erkek organlan oluturmalar emrini gnderiyor.

35
 Eer cenin kzsa, yani XX kromozomlarn tayorsa, aa
yukar ayn dnemde cinsiyet organ kadns gelime yoluna gi
riyor. Vcut nemli miktarda erkek hormonu retmiyor ve cenin
kz bebek olarak byyor.
Hamileliin altnc haftasna kadar ceninin kz m erkek mi
olduu nasl anlalamyorsa, embriyonal beyin de gelimesinin
aa yukar ayn dneminde "cinsiyetine" kavuuyor. Eer em
riyo genetik olarak kadn cinsiyetini tayorsa, gelimesinin bun
dan sonraki dnemlerinde beyin yaps asndan olaanst
hibir ey olmuyor. Kendi gelime erisi iinde yoluna devam
ediyor beynin yaplanmas. Bunu biraz basitletirerek yle de
ifade edebiliriz: beyin her zaman "kadn cinsiyetine" sahiptir ve
eer cenin genetik olarak kadnsa yle de kalmaya devam eder.
Erkeklerde ise durum farkl. Nasl ki vcuttaki dnmede
erkek cinsiyet hormonlan gerekiyorsa, iin banda "kadn cinsi
yetine" sahip olan beynin "erkek cinsiyetine" dnmesi iin de
radikal deiiklikler gerekiyor.
ok kkl deiimler bunlar. Aynen daha nce belirttiimiz
fiziki deiiklikler gibi bunlar da hormonlarn etkisiyle gndeme
geliyor.
Doacak olan ocuun uzun bir sre cinsiyet organianna ihti
yac olmad halde doann cinsiyeti neden bu kadar erken be
lirledii, cinsiyete neden byle nemli bir vurgu yapt bilim
asndan bir sr olagelmiti. Yant u: cinsiyet organlarnn olu
mas bir srecin sonu deil . Cinsiyet organlannn olumasndan
sonra nemli grevleri balyor. Bu organlar erkek cinsiyet hor
monlarn retiyorlar. Hormonlar ise oluan beynin geliimini et
kiliyorlar.
Erkek cinisyetlne sahip embriyoda beynin olumaya balad
kritik dnemde olaanst younlukta erkek hormonu retil
neye balanyor. Bebeklik ve ocukluk dneminde retilenin
drt kat erkek hormonu retiyor cenin. Erkek hormonu retimi
nin bu ani art erkek hayatnda iki kez gndeme geliyor: ilk
olarak dllenmeden 6 hafta sonra, yani beyin oluurken ve blu
anda, yani erkek cinsiyeti canlanmaya balad zaman.
Ama iler hatal bir ekilde de geliebilir. Vcudun dier b
lmlerinde olduu gibi, bu alanda da beklentiler normal seyrini

36
izlemeyebilir. rnein, erkek ceninde oluan erkek hormonlar
retimi erkek cinsiyet organlar yaratlmas iin yeterli olabilir,
ama bilinmeyen bir nedenle erkek hormon retimi ceninin olu
an beyninin erkek beynine dnmesi iin yeterli dzeye ula
mayabilir. te o zaman ceninin beyni "kadn beyni" olarak kalr
ve bebek erkek vcudunda kadn beyni tayarak dnyaya gelir.
Bunun tersi de olabilir, yani kz cenin bir nedenle anne karnnda
erkek hormonu etkisi altnda kalabilir -byle bir gelimenin han
gi koullarda gndeme gelebileceine ilerde deineceiz-. So
nuta doacak olan bebek kz vcudunda erkek beyni tayabilir.
Bundan on yl nce tm bunlar iddia olmaktan teye gidemi
yordu. Bugn ise btn beyin aratrmaclan ve nrologlar bunu
kabul ediyor. Sokaktaki insan bu gelimeden haberdar deil. o
unluk erkek beyninin kadn beyninden farkl bir ekilde o'utu
unu iitmemi bile. Bu nedenle kar cinsler arasndaki farkl
lklan anlamak ve kabul etmek de zorlayor.
Peki, beynin ana rahmindeki ceninde "kadn cinsiyetini" veya
"erkek cinsiyetini" nasl aldn hangi yollardan geerek ren
dik? Bu alandaki aratrmalar iki koldan yrd. Bunlardan biri,
cenin dneminde bir nedenle anormal hormonal etki altnda ka
lan ocuklar zerinde yaplan muayenelerdi. kinci ise dorudan
hayvanlarla yaplan deneyler oluturuyordu.
Fareleri genellikle kimse sevmez. Oysa paha biilmez bir de
erleri vardr ve bu nedenle de vaz geilemez deney hayvandr
lar. Fareler de bizler gibi genlere, harmoniara ve merkezi sinir
sistemine sahipler. Ama bir farkllklan var: beyinleri ancak do
umlanndan sonraki dnemde tam gelime evresine ulayor. Bu
nedenle farelerde beynin gelime evrelerini izleme, hatta bu s
relere mdahale etme ansna da sahibiz.
Bir erkek fare doduu anda beyninin gelimilik dzeyi yedi
haftalk cenin dzeyinde oluyor. Eer erkek fare bu aamada ha
dm edilirse, reyememekle birlikte, ilerde tam anlamyla dii
fareye dnyor, en azndan beyni yle sanyor. Yetikinlik d
neminde erkek farelere gre ok daha az saldrgan oluyor. Dii
ler gibi kolay iliki kuruyor. Yavru fareleri aynen bir dii fare gi
bi yalyor.
Farelerin hadm edilme sresi geciktike, erkek farelerin dii-

37
lemesi de zorlayor, diilere zg zellikler azalyor. Beyni er
kek cinsiyet hormonuyla ne kadar ok temas halinde kalrsa, er
keklere zg yaplanmas o kadar ileri noktaya ulayor. Ama
gelimesinin kritik bir noktasn at andan itibaren ne kadar
ok erkek cinsiyet hormonu verilirse verilsin, hayvann beyninde
-dolaysyla vcudunda- erkek farelere zg zellikler yaratla
myor. Eer hayvan beynin olumas iin kritik nem tayan an
da reme organlanndan bamszlatnlrsa, vcutta erkek hor
monlar remiyar ve dolaysyla beyin erkek farelere zg geli
me yoluna sokulamyor.
Eer hadm edilen farelere yetikin dnemde diilik hormonu
verilirse, seksel hayatnda diilere zg davran biimlerine
giriyor: erkeklerin de bulunduu ortamda dii farelere zg e
kilde hareket ediyor, srtn kabartarak erkeklere yaklayor. Bu
fare aslnda erkek, ama beyni aynen dii fareler gibi alyor.
Ayn deneyleri dii farelerde de gerekletirmek mmkn.
Yeni doan dii farelerio de beyni aynen erkek fareler gibi ilkel
dzeyde. Bu nedenle beyinde henz "cinsiyet fark" olumu de
il. Eer yeni doan dii fareye erkek cinsiyet hormonu verecek
olursak beyin hcreleri bu hormonun etkisi altnda gelimeye
balyor. Dii fare erkek fare hormonunun etkisi altnda kalmaya
devam ederse sonunda aynen erkek fareler gibi davranmaya ba
lyor. Saldrganlayor, dii farelerle iftlemeye alyor. Ama
eer tekrar dii hormon verirsek, hibir deiiklik gstermiyor.
Tm bunlar u anlama geliyor: hormonlar beyinle ok belir
leyici bir etkileim iine giriyorlar. Erkeklerin olumakta olan
beyninin, erkeklere zg zelliklere kavuabilmesi iin, yani er
kek davranlarn belirleyen "uzunlamasna dokulu" yapya ula
abi lmesi iin erkek cinsiyet hormonuna ihtiyac var. Eer geli
nesi srasnda beyin erkek cinsiyet hormonundan mahrum kalr
sa dii beyin gibi geliiyor, ekilleniyor. Normal koullarda geli
en bir "dii beyin" artk olutuktan sonra erkek hormonuna ka
ytsz kalyor, yani erkek hormonu gelien bir dii beyinde etki
yapmyor. Ayn ekilde normal bir gelime srecinde oluan "er
kek beyin" de istediimiz kadar diilik hormonu etkisinde bra
kalm, deimiyor. B ir defa beyin erkeklere veya diilere zg

38
oluum yolunu tercih ettikten sonra, farkl harmoniann etkisi al
tna girmesi durumu deitirmiyor.
Tm bunlardan davran biimleri ve hormonlar arasnda
dorudan iliki olduu sonucu kt. Ardndan da u soru geldi:
acaba erkeklere zg ve kadnlara zg beyinterin yaplan ara
snda bir farkllk var m?
Eer byle bir farkllk varsa, bunun cinsel davranlan yn
lendiren ve denetleyen hipotalamus blgesinde olabilecei d
ncesi gayet mantkl bir sonutu. Bu yapsal farkllklann var
sa ortaya kanlahilmesi iin mikroskop gerekiyordu ve gerek
ten de bu farklln olduu tartmasz bir ekilde kantland.
Dii ve erkek farelerio beyinterindeki hipotalamusun hcre
yaplan birbirinden net bir ekilde ayrlabilecek zelliklere sa
hipler. Ayn farkllklar sinir hcrelerini dizininde de belirgin.
Erkek ve dii farelerio belli sinir hcrelerinin zincirinin uzunlu
u, bu zincirlerin birbirine balanmalan, ayrlrken oluturdukla
r ekiller de farkllklar ieriyor. Kimyasal bir postac olarak da
tanmlayabileceimiz hormonlar baka dokulan ve beynin dier
merkezlerini de etkiliyorlar. Erkek farelerio beyninde sinir-poku
lar ok daha kaln ve baz sinir hcreleri dii farelerio benzer
beyin hcrelerinin sekiz kat bykle de ulaabiliyor.
Bu sonulardan sonra akllara yle bir soru geliyor: acaba
bu kemirgenlerin beyinterindeki ok nemli merkez olan h.ipota
lamus dntrlebilir mi? Kritik zaman dilimi iinde cinsel
hormonlarn miktarn gerekli miktarda deitirirsek erkek fare
nin diiler gibi, dii farenin de erkekler gibi davranaca bilini
yordu. Bu uygulamayla beynin btn yapsnn deitirilebilece
i de ksa bir sre iinde ortaya kt. Eer gelime anda olan
bir erkek fareden erkek cinsiyet hormonunu alrsak, erkek fare
nin beynindeki hipotalamus dii farelerio beynindeki hipotala
musa benzerneye balyor. Yine eer dii fareye erkek cinsiyet
hormonu verirsek, beyindeki hipotalamus erkek farelerio hipota
lamusuna benzeyecek bir ekilde dnmeye balyor.
Sren aratrmalar baka cinsel ilginlikler de ortaya kard.
zellikle beynin d tabakasnda, iki yarmkrenin kabuunda,
karmak davranlar ynlendiren merkezlerde de nemli farkl
lklar var. Erkek farelerio beyinlerinde d tabakann ok daha

39
kaln olduu ispatland. Ama bu farkllk sadece sa yanmkre
de!
Eer beynin gelimesindeki kritik zaman dilimi iinde hor
monlan deitirirsek, beynin gelimesi de deiiyor ve kar cin
se zg yaplanmaya doru yol alyor. Erkek cinsiyet hormonlan
beynin yaplanmasn etkiliyor; eer erkek hormonlan etkisinde
kalrsa beyin erkeklere zg dokusal ilikileri oluturmaya bal
yor. Bu hormonal etki olmazsa dii beyin gelimeye devam edi
yor. Demek ki, beynin yaps, davranlar ve hormonlar arasnda
bir tr balant, ya da ilikiden sz etmek mmkndr.
Hayvanlar dnyasnn bir baka trnden de bu anlatlanlan
destekleyecek rnekler verebiliriz. Baz tc kularda bilindii
gibi erkekler ter, diiler ise temez. Kularda tme yeteneinin
erkek cinsiyet hormonianna bal olduu da tespit edildi. spi
noz ve kanaryalarda eer erkeklik hormonu, daha somut syler
sek testosteron dii kulara da verilirse onlann da tmeye bala
d grld. tc kularn beyin yaplannda da mikrospokik
farkllklar olduu da tespit edildi. Dii tc kulann beyin ya
plarnda tmek iin gerekli sinir hcreleri ve bunlar birbirine
balayan merkezler bulunmuyor. Dii tc kua verilen testos
teran hormonu dii kulann beyinlerinde bu sinir hcreleri belir
meye balyor ve dii kular da tme yeteneine kavuuyorlar.
Kar cinsler arasndaki farkllklar inceleyen nl bir kanadal
psikolog beyni "cinsel organ" olarak nitelemekten de ekinmi
yor.
Hormonlarn beynin cinsiyete bal yapsn ve davranlan
dorudan etkilediini gsteren ok daha somut verilere de sahi
biz. rnein hayvan daha annesinin rahmindeyken hormon mik
tarnn deitirilmesiyle baz davran biimlerinin deitii de
tespit edildi.
Rhesus maymunlan bu tr deneyler iin ideal hayvanlar. Bu
maymun trnn sinir sistemi insana ok benziyor. Ayrca dii
lerinde yumurtlama dnemi insanlardaki gibi 28 gn.
Rhesus maymunlar arasnda erkekleri farkedebilmek iin
maymun uzman olmak gerekmez. nk bu maymun trnn
erkekleri diilerine gre ok daha saldrgan, kavgac, daha oyun
cu olurlar ve kendilerine zg seks oyunlar da vardr. Dii ol-

40
sun, erkek olsun kendi yatlaryla iftlernek isterler ve bazen
bu ii anneleriyle de yapmaya alrlar.
Eer hamile bir dii rhesus maymununa, karnndaki ceninin
beyni artk olumasnn son aamasndayken cinsiyet hormonu
enjekte edilirse doacak olan maymunun davranlarnda nemli
deiiklikler elde etmek mmkndr. Eer doacak olan yavru
diiyse, kendi yalan olan erkek maymunlar gibi yabani oldu
una tank oldu aratrmaclar. Ayrca, annenin hamilelilii sra
snda, hormonunun hangi aamada verildiine bal olarak yav
rudaki deiimin de farkl olduu anlald. Hormonun hamileli
in hangi dneminde verildiine bal olararak baz dii yavrular
erkekler gibi yatlanyla iftlemeye alyor, ama anneleriyle
iftleme deneyinde bulunmuyorlard. Ya da erkekler gibi yabani
oluyor, ama yatlaryla iftlemeyi denemiyorlard. Demek ki,
erkeklere zg davran biimi bir defada deil, kademel olarak
oluuyordu. Cinsiyet hormonu beynin deiik alanlan arasnda
kademel olarak balant kuruyor, baz ilikiler birbirinin zerine
ina oluyor ve tm bunlara bal olarak davran biimleri de de
rece derece deiiyordu.
Eer hayvan gereinden ok hormonun etkisinde kalrsa be
yin farkl bir gelime izliyor, yeni oluma davran biimlerinde
de farkl deiikliklere neden oluyor. Tm bunlardan insanlar
iin ne gibi sonular karabiliriz:

ster kemiriciler, ister gelimi memeliler olsun btn me

melilerde erkeklerin ve diileTin beyinleri kesin olarak birbir
lerinden farkl bir yapya sahip. Bu farkllklar hormonlarn
etkisi altnda oluuyorlar. Farkllklar hem sinirler arasnda
iletiimi salayan dokularda, hem sinir hcrelerinin mikta
rnda, sinirler arasnda ilikileri salayan sistemlerin yapsn
da ve hem de sinir hcrelerinin hacminde kendini gsteriyor.

B ilim temkinli olmay gerektiriyor. Bu nedenle olsa gerek,

bilim adamlannn ounluu hayvanlar dnyasnda srdrlen
deneylerden karlan dersleri dorudan insanlar iin de geerli
sonu haline getirmek istemiyorlar. Oysa insanlar ve gelimenin
st aamalanndaki hayvanlar ar(lsnda ne kadar ok benzerlik ol-

41
duu reddedilemeyecek bir gerek. Ayrca kk hayvan yavru
larnn diilerinin ve erkeklerinin davranlarnda ve faaliyetle
rinde, insan yavrulannn kz ve erkekleri arasndaki farkllklara
ok benzeyen farkllklar kefetmek mmkndr. Sadece gen
erkek fareler saldrgan deil. Sadece gen maymun diiler bebek
maymunlar kollannda sallamyorlar. Ve sadece insanolunun
erkekleri deil harita okumasn bilenler. Erkek fareler de diile
rine gre labirentlerden ok daha abuk k bulabiliyorlar.
Kar cinslere zg farkllklarn bilimsel aratrmalar daha
henz tam anlamyla yaygnlamamken biyolojik yaplarmzn
davranlarmz ve eilimlerimizi fazla etkilemedii sanlrd.
Bu varsaymn gerisinde elbette u dnce vard: doumumuz
esnasnda beynimiz henz ntral bir yapya sahiptir. Bilincimiz
ise ailemizin, retmenlerimizin ve toplumsal normlarn, davra
nlarmzn nasl olmas gerektii yolundaki emirleri yazabiie
cei bombo bir sayfadr. Tabi aslnda oumuzda bilincimiz,
varlmz ve toplumsal beklentiler ylesine sk bir birliktelik
oluturuyor ki, bunlar birbirinden ayrmak olanaksz.
Tek bana toplumsal koullarn beynimizin cinsel niteliini
belirlemedii zerine bugn artk yzlerce rnek verebiliriz.
Bunlar arasnda "biyolojik bir kaza" sonucunda erkek vcudun
da kadn beyniyle, veya kadn vcudunda erkek beyniyle yaa
yan insanlardan bahsedebiliriz.

Jane Vakas

Jane mutlu bir evlilik yaayan ocuklu bir anne. Dou

mu esnasnda doktorlan ciddi sorunlarla kar karya brak
mt . Tam gelimemi bir vcuda, ne tam erkek, ne de tam
dii cinsel organ olan kark bir cinsel organa sahipti. Dok
torlar genetik bir test yaplmasn ngrdler. Test sonulan
na gre Jane XX genlerini kayordu, yani gerekte kz ocu
uydu. Kk bir operasyonun ardndan Jane her hangi bir
kz ocuu gibi byd, eitildi. Ama davranlar asla tam
olarak bir kz ocuununki gibi deildi. Yaramazd ve kz o
cua gre ok daha yabaniydi. Gcn denemeyi seviyor,
ak havada oynamaktan byk zevk alyordu. Oyun arkada-

42
 larn srekli olanlar arasndan seiyor, bebeklerle oynamak
yerine erkek kardelerinin oyuncak arabasyla ve ev maketle
riyle oynamay tercih ediyordu. Okulda dier kzlara gre
okumay yazmay daha yava rendi. Okulda sk sk kavga
ya kart iin ok ceza ald.
Blu anda kuzeninin dnnde gelinin eteklerini tut
may kesinlikle reddetti. Bebeklerle hibir zaman ilgilenme
di, dier kz arkadalar tandklarn bebekleriyle oynamay,
onlara bakmay severken, bu Jane iin hi ekici olmad. Gi
yinip kuanmak iin zel bir itina hi gstermedi.
Evlilii romantik deil, pratik baz nemler tayan bir s
re olarak grd. Ei iin her zaman "en iyi arkadam" sfa
tn kulland. i ve ailesi onun iin eit neme sahipti. Bu du
rum ocuklarnn doumundan sonra da deimedi. ok g
l bir fizik, koordinasyon yetenei ve dayanklklk gerekti
ren kr kousu her zaman onun iin ok iyi bir hobi oldu.

Ayn koullarda yetimelerine ramen kz kardei onunla ta

ban tabana zt bir karekere sahip.
Acaba Jane'nin karekeri nasl olutu? Bebeklik dneminde
doktorlar Jane'nin bbrek st bezinin faaliyetinde baz anor
mallikler tespit ettiler. Bu adrenalgenitil sendromun yaratt
anormalliin bir sonucu olarak Jane'nin bnyesi daha annesinin
kamndayken erkeklik hormonuna ok benzeyen bir madde ret
miti. Bu durumda ounlukla insan vcudundaki d cinsel or
ganlar erkek organlarna ok benzer bir ekilde geliirken, i
cinsel organlar normal geliiyor. Dardaki "gereksiz" organlar
bir operasyonla uzaklatrlabilir, ama beyindeki deiiklikleri
dzeltmek imkanszdr. Jane'in beyni daha oluma aamasnday
ken erkek cinsel hormonunun etkisi altnda kalmt ve bu ne
denle erkek beyni olarak gelimiti.
Jane kadn vcudunda erkek beyni tayordu. Bu durum ka
dn olarak gelimesine, hatta ocuk dourmasna engel olmam
t. Ama davranlarnda hibir zaman tam anlamyla kadn olma
d, hatta belki de kadn olmay asla istemedi.
Bbrek st bezlerinin bu anormal almas sonucunda ba
zen erkek hormonuna benzeyen madde ylesine youn retiliyor

43
ki, genetik olarak kadn olan (XX kromozomlarn tayan) kz
bebek erkek cinsel organlaryla douyor. Erkek olarak terbiye
edilen bu ocuklar bir trl blu ana girmeyince doktora g
trlyorlar ve laboratuar testlerinde genetik olarak kadn olduk
lan anlalyor.
Bu durumda ou anne baba ocuun tedavi grmesi yolunda
karar veriyor. Bu tedavi ocua erkeklik hormonu verilmesi ek
linde geliiyor. ocuk erkek zelliklerini tayor, hatta evieniyor
ama ocuk sahibi olamyor. Genetik olarak kadn olduundan
bnyesi sperm retnedii iin baba olamyor.
Ama genetik olarak kodu ne olursa olsun, o erkek beyni ne
deniyle bandan beri kendini erkek hissediyor. Cenin olarak kz
ocuu olarak gelimeye balayan ama bbrek st bezinin yo
un faaliyeti nedeniyle ortaya kan erkek hormonuyla erkek ha
line gelen bebek, sadece cinsel organlaryla deil, beyniyle de
erkek olarak geliiyor. Jane ve ona benzeyen dier ocuklar, bir
anormallik sonucunda daha anne kamndayken ok fazla erkek
lik hormonunun etkisi altnda kalmalar sonucunda, beyinleri er
kek beyni olarak gelitiinden bu durumda yayorlar.
Deneyler, beynin belli bir cinsiyete gre gelimesi srecinin
deiik kategoriler ierdiini de kantlyorlar. Cenin ne kadar
ok erkek hormonu etkisi altnda kalrsa, yetikinlik dneminde
o kadar erkeksi oluyor. Bunun tersi de doru: ne kadar az erkek
hormonuyla buluursa o kadar kadns davranlar benimsiyor.
Bu durum sadece bir X kromozomu tayan kadnlar zerin
deki incelemelerle daha net ortaya konulabilir. Bu kadnlar gene
tik olarak XO kromozom yapl olarak adlandnlrlar. Durumlar
n ifade eden bir dier tanmlama da Tumer sendromu'dur. Dav
ranlar ar kadnssdr. Normal hamilelikte kz ceninlerin mi
nik yumurtalklan bir miktar erkek hormonu da retir. Ama Tur
ner sendromunu yaayan ceninlerin yumurtalklar yoktur. Bu
nedenle beyin oluma dneminde erkeklik hormonunu hi tan
maz, bylece "yzde yz" kadns beyin olarak geliir..

Caroline Vakas.

Caroline'nn bir "Tumer sendromu" vakas olduu bilini-

44
 yordu. Ayn durumu yaayan dier kzlarda olduu gibi o da
ocukluunda an lde kzca davranyordu. Hibir zaman
bebekten baka bir eyle oynamad. Bymeye baladnda
annesini taklit etmeye alt. Sadece ev ileriyle urat.
evresindeki yetikinlerin kk ocuklanyla oynamay, on
lara annelik etmeyi hep sevdi. Yetikinlie adm atarken k
yafet, d grn ve makyaj onun iin en nemli konu olma
ya balad. An lde romantikti. Srekli evlilik hayalleri
kuruyor, ocuklar olaca gn bekliyordu. Ama bu arzusu
asla gereklemedi. Konuma yeteneine dayal testlerde ge
nellikle ortalama kadn deerleri civarnda puan toplad. Ma
tematik yetenekleri ve koordinasyon testlerini inceleyen test
lerde ortalamann olduka altnda kald. Yol bulma yetenei o
kadar ktyd ki, okula yanlz gitmeyi bile ok uzun bir za
man sonra renebildi.

Anormal hormonal yapnn bir sonucu olarak Caroline'nin

beyni an lde kadns bir beyin olmutu. Bu nedenle davra
nlar da an kadnsyd. Zekas ise kadnlarn erkeklere gre
stn olduklar alanlarda glendi, dier alanlarda zayf kald.
Sentetik hormonlada gerekletirilen deneyler bizlere hor
monlarn davranlarmz zerinde ne kadar etkili olduunun ka
ntlanmasnda yeni gelimeleri tanma frsat verdi. Eliili ve alt
ml yllarda bebein tehlikeye girdii kritik hamileliklerde an
nelere erkek veya kadn hormonlar vermek adet olmutu. Bu te
davilerin sonularn hayvanlar zerindeki hormon deneylerinin
sonularyla karlatrmak mmkndr.
O yllarda eker hastas hamile kadnlarda dkler sk kar
lalan durumlard. Doktorlar bu durumun, eker hastalnn ne
den olduu kadn hormonunun dk dzeyi nedeniyle meydana
geldiini tespit etmilerdi. Bu noktadan yola karak doktorlar
bu durumdaki hamileleleri kadn cinsiyet hormonu olan dietil-si
tibestrol'la tedavi etmeye baladlar. Bu hormon tedavisi gerek
ten de sorunu zd ve dkleri nledi, ama geen zamanla bir
likte baka sorunlara neden olduu da ortaya kt. Hormon, eer
cenin erkekse onun beyninin gelimesini etkiliyor ve sonuta o-

45
cuun davran biim leri zerinde kalc deiikliklere neden
oluyordu.

Jim Vakas1

On alt yandaki Jim, eker hastas olan annesinin harni

telii srasnda dk tehlikesi geiren ve bu nedenle sentetik
kadn hormonu tedavisi uygulanan ocuklardan biri. Doktor
kontrolleri de bu nedenle yaplyor.
Muayene edilen dier olan ocuklannn ou gibi Jim de
ekingen, utanga, kendine gveni olmayan bir ocuk. Ken
dinden arkadalar arasnda popler ve becerikti olup olmad
ve snf arkadalar arasnda spordaki yeri sorulduunda
hep "en sonlar arasnda" yantn verdi. imdi)L.e kadar hete
roseksel deneyi olmam (ama bir tr homoseksel deney
yaam). Bazen mastrbasyon yapyor. O durumda nlp
lak, ama yze sahip olmayan bir kz hayal ediyor. Bu kzla
hayal dnyasnda da olsa asla cinsel birlemeye girmiyor.
Kontrolu yapan uzmanlar anneyle de grtler. An
ne ister istemez Jim'i byk olu Larry ile de kyaslyordu.
Larry'ye hamile olduu srada hormon tedavisi grmediini
syledi. Jim ok kt sporcuydu. Dier olanlar tarafndan
"muhallebi ocuu" diye aalanyordu. Kavga olduunda,
dayak yediinde asla karlk vermezdi. Elektronik oyucak
tarla oynamaz, evde Iabaratuar deneyleri yapmak istemezdi.
Larry ise tm bunlarn tersini yapard. Oysa her iki olan da
ayn kltrel atmosferde bymlerdi.

Jim neden byle oldu? Jim'e olan hamilelii srasnda annesi

ne uygulanan hormon tedavisi Jim'in gelimekte olan beynini
"kadnslatrd". Bugn sanrz bu sreci artk yakndan takip
edebilecek kadar bilgi sahibiyiz. Kadn hormonlar erkek hor
monlarn etkisizletiriyor, ya da dlyorlar. Jim vcudunda er
kek cinsel organ olumasna yetecek kadar erkek hormonu ald,
ama dardan verilen kadn hormonu beyninin de erkeksi geli
mesine artk engel oluyordu.
Ayn yllarda kan zehirlenmesine yakalanan hamile kadnlara

46
erkek bonnonu tedavisi uygulanyordu. Bu hormon hamilelie
yardm ediyor ve dkleri engelliyordu, ama daha sonra bu te
davinin de yan etkileri olduu anlald. Eer hamile kadnn
rahmindeki ceninin cinsiyeti kzsa, tedavi ilerde davran bozuk
luklarna neden oluyordu. (Jane vakasna benzer anormallikler).
Kan zehirlennesi durumunda erkek bonnonu tedavisi uygulanan
hamileliklerden doan kz ocuklar, Jane gibi, hibir zaman ka
dns ilere ilgi duymadlar.
Ohio eyaletindeki Kinsey Enstits'nn mdr olan psiko
log June Reinisch hormonlarn etkisi zerine unlar saptyor:
"Karekterimizin temel izgileri daha anne kamndayken zeri
mizde etkili olan baz kimyasal srelerle belirleniyor." Re
inisch'e gre etki yapan maddenin doas, miktar ve etkinin za
manlamas gibi deikenler tek tek incelendiinde u sorulara
yant bulmak mmkndr: neden erkek kareklerindeki kzlar
vardr? Neden bebeklerle oynamay seven kz karekterli olanlar
vardr? Baz kzlar neden ortalamann ok zerinde matematik
yeteneine sahiptirler? Baz olan ocuklarn dier aianlara
gre ok daha az saldrgan ve kavgac olurlar? Daha az hareket
eden, daha uysal olan bu olan ocuklar neden dier aianlara
gre daha yardmseverdirler, neden kendi karlarn grubun
karlarnn arkasnda grrler?
Kabul etmemiz gerekir ki, fevkalade nemli bir sorunla kar
karyayz. Eer hormonlarn etkisi bu kadar belirleyiciyse, olu
makta olan ceninin beynine etki gsterebilecek hormonlarn kul
lanmnda gemite ne yaptmz, bugn ne yaptmz, gele
cekte neler yapacamz iyice dnmemiz gerek. Bu noktada
artk, daha doum ncesi mdahalelerle beyin kontrolne, yani
ocuu istenen toplumsal ynlendirmeye kimyasal olarak sevke
debilecek sreci kavramaya ok yaklatmz sylenebilir. Kii
lii etkilemek, davran, dnce sistemini belirlemek istiyorsak
istenilen trde hormon tedavisi yeterli.
Eer erkeklerin ve kadnlarn sahip olduu doal kareklerler
bizi rahatsz ediyorsa; eer cinsiyetlerle ilgili baz belli davran
normlarnn olduu toplumsal ortamdan memnun deilsek; cin
siyelle ilgili toplumsal normlarn ortadan kalkmasn istiyorsak;
tm bu durumlarda sentetik bonnonlara bavurmaktan baka ii-

47
miz kalmyor. Erkekleri rg rmeye, kadnlan makina banda
almaya ynlendirmek, bir miktar hormonu zamannda enjekte
etmekten ok daha zor olsa gerek.
Kald ki bu iin dorudan sonulan da var: Eer kar cinsler
arasndaki farklllann ncelikle biyolojik kkenli olduklarn
kabul edersek, toplumlarda kadn ve erkeklerden beklentilerin
farkl olduunu, kadn ve erkeklerin bu beklentiler nedeniyle
farkl rolleri stlendikleri, bu rollerin deimesi iin toplumsal
beklentilerin deimesi gerektii tezi de bylece ortadan kalm
olur. Kadn hareketlerinin taraftarlan ve kendilerine biilen rolle
yetinmek istemeyen erkekler (ki onlardan fazla bahsedilmiyor),
kaderlerine egemen olmann iradelerine bal olduunu dnr
ler. Cinsiyetlerinden bamsz olarak, kendi kiiliklerine yn ve
rebileceklerini varsayarlar. Gerekten de kadn ve erkeklerin
beyninde ayn irade zgrl var olabilir, ama acaba bu irade
zgrl kendi vcutlann deitirmek iin yeterli olabilir mi?
Biyolojik olarak miras aldmz yapy deitirmeye gcmz
yetebilir mi?
Bugn artk beynimizin "cinsel yapsnn" toplumsal koullar
ve kltr tarafndan deil, biyolojik kodlanma sonucu belirlendi
ini biliyoruz. Toplumsal etkilerin belirleyici olduunu savunan
lar, hormon eksiklii nedeniyle kadna benzeyen ve kadn olarak
yetien erkeklerin incelenmeye balanmasyla savunduklar da
vay kaybettiler.

Juan (Daha nceki Juanita) Vakas

Juan'nkine benzeyen vakalar ncelikle Yeni Gine'den

Dominik Cumhuriyeti'nden tanyoruz. Doduu zaman Ju
an'n testis torbas daha ok kadn reme organnn d du
daklarna benziyordu. Minik penis, klitollis gibi kvrlmt
ve testisler ise karn boluundayd. evresindeki herkes Ju
an' kz ocuu sand ve Juan geleneksel kltrn egemen ol
duu ky ortamnda kz ocuu gibi bytld.
Ama Juan'n gelimesi hem Juanita'y hem de ailesini deh
ete dren gelimeleri gndeme getirdi. Sesi kalniamaya
balad. Anszn testisler karn boluundan testis torbasna

48
 indi. O zamana kadar kvnlm bekleyen kk penis by
meye balad. Juanita'nn kz deil, erkek olduu anlald.

Kz ocuu olarak terbiye edilmesine ramen (ki burada bil

memiz gereken bir baka nemli nokta da davran bilimlerine
gre ocuk drt yana kadar artk kendi cinsiyetini renip, ona
gre davranmaya balar) Juanita- Juan ve onunla ayn sendromu
yaayan dier ocuklar, hangi cinsiyete sahip olduklann on iki
yalan civannda dnmeye balyorlar. Blu ana girdiklerin
de, ilerinde kz olmadklan phesi glenmeye balyor. nce
etek yerine pantalon giymeyi tercih ediyorlar. Ardndan da kz
larla ilgilenme srecine giriyorlar.
Erkek davrannn nasl olmas gerektii zerine evrelerin
de kimseden yakn yardm almyorlar. inde bulunduklar sk
toplumsal denetim ve kltrel bask nedeniyle tam anlamyla kz
ocuu gibi yetitiriliyorlar. Toplumsal tabulara ramen, benlik
lerinin derinliklerinde, kendilerini kz deil erkek gibi hissedi
yorlar. Hakllar da.
B ugn artk, anne rahminde ceninin erkek cinsiyetine sahip
normal bir gelime yaayabilmesi iin bir dizi erkek hormonu
nun ilev grmesi gerektiini biliyoruz. Testisleri kann bolu
undan testis torbasna indirecek hormon yukarda anlattmz
vakalarda da bnyede var. Ama miktar o kadar az ki, penis ve
testisler blu ana kadar gizli kalyor. Bu dnemde vcut sz
geen hormonu bol miktarda retmeye balyor, cinsel organlar
belirginleiyor. Beynin "cinsel yapsn" belirleyen erkek hormo
nu ise iin bandan beri mevcut, bu nedenle beyin iten ie "er
kek" olduunun farknda. Blu anda hormon retimi gen v
cutta bir alayan gibi btn bnyeyi kaplayacak retime ulat
nda, hormonlar "erkek cinsiyetli" beyinle ilikiye geiyorlar,
ama bu sre, toplum tarafndan kz olarak grlen bir vcuda
hapsedilmi olarak yaanyor. Ama sonuta biyolojik gereklik
toplumsal rollere stn geliyor.
B eynimizin "erkeksi" veya "kadns" olmas genlerimize
bal deil. Grdmz gibi, genetik olarak erkek cinsiyetine
sahip bireyler "kadns" beyne sahip olabiliyor, ya da bunun tersi
de gerekleebiliyor. Beynimizin "cinsel yaps" bnyenzin

49
hangi hormonlar rettiine, daha cenin aamasnda beyne hangi
hormonlarn etki yaptna bal olarak ortaya kyor. Sonu
olarak her ey, embriyonal beynimizin erkek cinsel hormonun
dan ne oranda etkilendiine bal. Ne kadar az erkek cinsel hor
nonu etkisinde kalrsa, orjinal "kadns" nitelik o kadar az dei
iyor. Daha somut syleyecek olursak; iin en nemli taraf ge
rekli hormonlarn varl, miktar ve ne zaman etki yapt. Her
ey ana rahminde olup bitiyor; beynimiz, ne tr olacana orada
karar veriyor. Bu temel biyolojik seimden sonra vcut sadece
bir "tayc" durumunda. Toplumun beklentileri de ikincil ne
me sahip. Aratrmalar hem hayvanlarda ve hem de insanlarda
beynin geliiminin belli bir satbasnda erkek cinsiyet hormonu
nun beyin hcrelerinin biimlenmesine etki yaptn ortaya ko
yuyor. Bir bilim adam bu sreci yle zetliyor: "Cinsel olarak
hangi tarafa bal olduunun belirlenmesi asndan nemli olan
bu saflada hormonlar hayati neme sahip. nk beyin hcrele
ri bu aamada hangi taraftan olduklarn saptyorlar ve bu d
nemde yaplan bu tercihi doumdan sonra deitirmeye de ok
zor yanayorlar. Demek ki hormonlar beynin yaplanmasna etki
yapan, sinir ann oluunu belirleyen bir role sahip. te beyin
aratrmaclar "beynimiz daha doum ncesi erkeksi veya ka
dns yapsna kavuuyor" derken bu gerein altn iziyorlar.
Eer hormonlarn davranlarmza, dnsel ynelimierimi
ze ve hayat tarzmza nemli etki yaptn kabul edersek, acaba
cinsel eilimlerimizin de hormonlar tarafndan yntendirildii
sorusuna nasl yant verebiliriz? Evet, ok byk bir ihtimalle bu
sorunun yant olumlu. Ama bu konuyla ilgili o kadar ok faktr
sz konusu olabilir ki, herhalde ayn bir blm olarak ele almak
doru olacaktr. Burada sadece u kadarna deinelim: ana rah
minde kimyasal dengenin deimesi, annenin gebelik esnasnda
baz ilalar kullanmas beynin oluumunu etkiledii gibi, ocu
un ilerideki cinsel tercihini de belirliyor. Bugn artk farelerde
ve maymunlarda ecinselliin nasl ortaya ktn biliyoruz.
Baz bilim adamlarna gre insanlarda qa eer doum ncesi
beyne etki yaplrsa ecinselliin ortaya kmas engellenebilir
de.
Beynin yaplanmas sadece cinsel eilimlerimizi belirlemekle

50
kalmyor, ayn zamanda erkeklerin ve kadnlarn neden farkl
davrandklarn, neden farkl tepkiler gsterdiklerini, kendimizi
ve birbirimizi neden farkl algladmz, hayatta neden farkl
eylere nem verdiimizi de belirliyor. Burada sraladklarmz,
aslnda kadn ve erkekleri birbirinden ayran, yzyllardr iiriere
ve romanlara konu olan, biz lml dnyallarn, yksek bilim
Iere ulaamasak da, yzyllardr bilincinde olduumuz yzlerce
farkl zellikten sadece birka.
Beynin yaplanmasnda saptanan cinsel farkllklar aslnda iki
kar cinsin neden farkl dndn de ortaya koyuyor. Ama
bunu anlamak iin kadn ve erkek beyninin neden farkl ekilde
ilediine biraz daha yakndan bakmak gerek.

s
3. BLM

BEYNN CiNSiYETi

Bydke gelien kiiliimizi, nasl davranacamz, neler

hissedip neler dneceimizi yreimiz deil, beynimiz belirli
yor. Beynimizin oluumu ve faaliyeti ise hormonlar tarafndan
da etkileniyor. Eer erkek ve kadnlarn beyin yaplarnn birbi
rinden farkl olduunu ve kadn erkek hormonlannn farkl etki
yaptn da kabul edersek, kar cinsler arasnda davran farkl
lklarnn da bulunmas bizleri artmamal. nsanlarn cinsiye
tiyle ilgili bilinmezliklerin nemli bir ksm, beynin yaps, insan
davranlar ve hormonlar arasndaki ilikinin net bir ekilde or
taya karlmasyla aydnla kavuacaktr diye dnyoruz. u
an bu konuda olduka mesafe alm durumdayz.
Bu konudaki ilk nemli adm, hormonlarn beyin zerinde iki
dnemde etki yaptnn kefedilmesi olmutu. Ana rahminde
hormonlar beyin hcrelerinin a haline gelerek birbirine balan
masnda etkili oluyorlar. Daha sonralar, blu anda ise hor
monlar tekrar faaliyete geiyor ve bir zamanlar yarattklar sinir
alarn harekete geiriyorlar. Aslnda bir fotorafn banyosu ya
plyor. Negatifi ana rahminde hazrlanan bir fotoraf bu, ama
banyo, kimyasal haberciler olan hormonlarn beyne tekrar ula
mas esnasnda, yani blu anda gerekleiyor. nsanlara zg
davran biimlerinin kiiye zg farkllklan da sonuta beynin
ve baz hormonlarn karlkl etkileimiyle ortaya kyor.
kinci adm erkekler ve kadnlar arasndaki davransal farkl
lklarn beyin yapsndaki cinsiyete bal farkllklklarla bir ilgi
sinin olup olmadnn tespiti idi. Eer bu doruysa; hormonlar,

52
beyiri ve davranlar arasndaki iliki yadsnarnaz bir ekilde ka
ntlanm olacakt.

Bu ilikinin kantlanmas kolay olmad. En karmak organ

mz olan insan beyni zerine sahip olduumuz bilgiler bugn
halii ok ilkel bilgiler. Btn beyinsel faaliyetlerimiz, bir buuk
kilogram arlnda, kafatas tarafndan korunan, olaanst
boyutlarda bym bir ceviz iine benzeyen doku yumanda
sryor. Kadniann beyni erkeklere gre biraz daha ufak, ama
bunun fazla bir nemi yok. Bizleri hayvanlar dnyasndan ayran
gelimi beyinsel yetenekler, beynin d tabakasnda, yani b
nin iki yarmkresini birden kaplayan bir buuk santim kalnl
ndaki gri doku tabakasnda konurolanm durumda.
Tarihin deiik dnemlerinde beyin farkl ekillerde deer-

53
lendirildi : XIX. yzylda beyin o zamaniann yeni kefi olan do
kuma tezgahiarna benzetiliyordu. Bugn ise, bilinen nedenlerle
daha ok bilgisayarla kyaslanyor. Bak asndaki deiiklikler
yeni tezler ve kar tezler yaratyor. Bylece sre iinde, tezle
rin ve kar tezlerin atmasnda yava yava, ama emin adm
larla ilediyor ve zamana dayankl sonulara ulayoruz.
imdi, erkek ve kadn beyninin hangi alanlarda farkl zellik
lere sahip olduuna girmeden nce insan beyninin temel fonksi
yonlaryla tanalm. Ardndan iki cinsiyetn beyinlerinde hangi
alanlarn farkllk tadn inceleyelim.

Beynin ileyiiyle ilgili ilk bilgilerimiz beyin zedelenmesine

urayan hastalardan elde edilen verilerden kaynaklanyor. Bu

54
veriler bizlere beynin belli blgelerinin belli iievlerin merkezi
olduunu retti. Bugn artk beynimizin sol yarmkresinin dil
sel yeteneklerle, ayrntl verilerin toplanmas ve sistemletiril
mesiyle ilgili merkezleri ierdiini biliyoruz. Baka trl syle
yecek olursak; konuma, yazma ve okuma yetenekleri arlkl
olarak beynin sol yarmkresinin ii. Eer beynin sol taraf hasar
grrse konuma zorluklar ortaya kar. zetle, beynin sol tara
f mantksal, sekvensiyal dnsel sreleri ynelir.
Sa yarmkre ise grsel verilerin hazrlanma merkezidir.
Mekanla ilikili, geometrik alglamalar bu blgede deerlendiri
lir. Beyninin sa taraf hasar gren biri ounlukla yn duygusu
nu kaybeder, evinde bile ynn arr. Beynin sa taraf dn
yay "bir btn olarak" alglamay, biimler ve ekiller zerine
ulaan verileri deerlendirmeyi, bunlara bal olarak soyut d
nmeyi ve baz duygusal tepkileri stlenir.
Beynimizin sa taraf bunlara ek olarak vcudumuzun sol ta
rafn da ynelir. Sol yarmkre beynin sa taraf zerinde ege
mendir -beynin sol yarmkresinin zedelenmesi, vcudun sa ta
rafnn fel olmas sonucunu dourur-. Ayrca sol gzmze ula
an resimsel uyarlar beynimizin sa yanmkresi, sa gzmze
ulaan uyanlar ise beynimizin sol yarmkresi tarafndan deer
lendirilir.

Kar Cinslerin Beyin Yaplarndaki Farkllklarn Kefl

Beynin belli alanlannn hangi ilevlerle bantl olduu ze

rine ilk veriler sava meydanlarnn "laboratuarlanndan" salan
mtr. Ama bu koullarn zorlad aratrma ynteminin bilim
sel adan olumsuz bir yan da vard; sava erkeklerin oyunuydu
ve bu srete kadnlarla ilgili veriler son derece az saydayd.
Dier birok alanda olduu gibi, bu konuda da basite indirgeme
yntemi izlendi: erkek beyni iin doru olan, byk bir ihtimalle
kadn beyni iin de dorudur, diye varsayld. zel olarak kadn
beynine ynelik aratrmalar son dnemlerde gndeme gelmeye
balad. Bu aratrmalarla birlikte erkeklerin ve kadnlarn beyin
yaplannn birok bakmdan birbirinden farkl olduu tartma
sz bir ekilde kantland.

55
 Bu alandaki ilk veriler bundan otuz yl kadar nce elde edil-
di. Amerikal psikolog Herbert Landsell Bethseda'daki Iabaratu
arnda (Maryland eyaleti) kadn ve erkeklerde, beynin ayn bl
gesinin hasara urasa bile farkl aksaklklar ortaya ktn ke
fetti. Landsell'in aratrmalan sara hastal nedeniyle beyinleri
nin bir blm (cisimlerin ekilleri ve yerlerinin koordinasyonu
nu alglayan sa yarmkredeki merkez) arneliyada alnan hasta
lar zerineydi.
Eer ameliyat edilen hasta erkekse, ameliyattan sonra yaplan
corafi koordinasyon testlerinde kt sonular alnyordu. Eer
sz konusu olan kadnsa, bu yeteneini neredeyse hi kaybetme
dii ortaya kyordu. Yani ameliyat edilen erkekler corafi ko
ordinasyonlara ynelik Q testlerini zemezken, kadnlar ameli
yat sonras bu konuda etkilenmemi oluyorlard.
Landsell bunun ardndan beyninin sol yarrnkresi -konuma
yetenei merkezleri- ameliyat edilen hastalan incelemeye bala
d. Bu alanda da benzer bir sonuca ulat: eer ameliyat edilen
hasta erkekse konuma yeteneini neredeyse tamamen kaybedi
yordu. Ameliyat edilen kadn hastalarn konuma yetenenekle
rinde ise neredeyse hi hasar meydana gelmiyordu. Beynin ayn
blgesi sz konusuydu, ama erkeklerin bu arneliyada konuma
yeteneklerinin hasar grmesi ihtimali kadnlara gre kat faz
layd.
Landsell bu aratrmadan, o zamandan beri genel kabul gren
u sonucu kard: dilsel ve coraf-geometrik koordinasyonlar
hissetme yetenekleri, kadnlarda beynin her iki yarmkresinde
de konumlanmaktadr. Erkeklerde ise iki yannkre farkl alan
larda uzmanlayor: sa yarmkre corafi-geometrik alglama
merkezi haline gelirken, sol yarmkre ise dilsel yetenekler ko
nusunda geliiyor. Bu sonu o tarihten bu yana saysz aratr
mayla da kantland.
Kadnlarda beynin iki yarmkresi arasnda iblm ok net
izgilerle ayrlmyor: her iki yarmkre de hem dilsel ve hem de
grsel yetenekierin olumasnda ilev stleniyor.
Erkeklerin beyni ise ok daha uzmanlk alanianna ayrlm
durumda. Dilsel yetenekler kesinlikle beynin sol tarafnda ko
numlanyorlar. Grsel yetenekler ise beynin sa taraf tarafndan

56
ynlendiriliyorlar. Soyutlama gerektiren bir sorun zerinde d
nyorlarsa, erkekler beyinlerinin sa tarafn, kadnlar ise her
iki yarmkreyi kullanyorlar. Bu konuda yaplan bir deneyde,
kz ve erkek ocuklardan tek bir kattan mmkn olduunca
ok boyutlu biim yapmalan istendi. ocuk dev zerine ka
fa yorarken, beyindeki elektriklenme faaliyetleri de lld. So
nulara gre, erkeklerde sadece beynin sa tarafnda elektrik yo
unlamas meydana gelirken, kz ocuklarda beynin her iki ya
nmkresinde de elektriksel hareketlenme ortaya kt. Bir baka
geometrik alglamaya ynelik deneyde ise katlmclar sadece
sol gzlerini kullanmak zorundaydlar. Bu deneyde erkekler da
ha iyi sonulara ulatlar, nk bu sorunun zm erkek bey
ninin bu konuda uzmanlaan sa yarm kresinin iiydi ve sol
gz tam da sa yannkreyle dorudan balantdayd. Kzlarda
ise beynin her iki yarmkresi sorunun zmnde faaliyet ha
lindeydi, bu nedenle ister sa gzleriyle, ister sol gzleriyle z
meye alsnlar, sonu ikisinde de farkl deildi. Beyninin sa
taraf hasar grm hastalardan bir sanat eseri hakknda deer
lendirme yapmas istenirse ve eer bu deerlendirme grsel ve
geometrik alglama gerektiriyorsa, bunu erkekler kadnlara gre
her defasnda daha kt yapyorlard.
Tumer sendromuna yakalanm kadnlar zerinde srdrlen
incelemeler "puzzle"n bir baka noktasnn aydnlanmasn sa
lad. Bu aratrmalara gre bir kadnn beyni ne kadar ok "ka
dns"ysa, iindeki merkezler o kadar geni alana yaylyorlard.
Bilindii gibi, Tumer sendromunda kadn ar lde kadns
davranlara sahip oluyor. Tumer sendromunu yaayan kadnlar
da beyin yaps da normal kadnlara gre "ar kadns", yani,
grsel ve dilsel merkezler beynin sa ve sol yannkresinde da
ha geni bir alanda dalyorlar. Hatta, eer erkek cenin beyni
anne rahminde yeterli oranda erkek hormonu etkisi altnda kal
mazsa, yetenek merkezlerinin dier erkeklere gre daha geni
bir alana yayld, bu anlamda da kadn beynine benzeyen bir
yapya sahip olduu da aratrmalarla saptand.
Yakn gemiin aratrmalar, insan beyninin cinsiyete bal
olarak farkl bir yaplanmaya sahip olduu yolundaki bilgileri
mizi pekitirdi; aratrmalar, beynin sol yannkresinde de cinsi-

57
yete bal farkllklar olduunu ortaya kard. Kanadal psiko
log, profesr Doreen Kimura dilin mekaniiyle, yani dilbilgisi
ve imlayla, ayrca konumann dier zellikleriyle ilintili beyin
merkezlerinin yapsnn erkeklerde ve kadnlarda ayn olmad
n kefetti (o tarihten bu yana bu olgu baka aratrmaclarn
ulatklar sonularla da desteklendi). Erkeklerde sol yarmkre
sinde n ve arka kesiminde bulunan bu merkezler, kadnlarda n
ksmda daha youn ekilde bulunuyor.
Zamanla beynin yaplanmasnda, cinsiyete bal olarak beli
ren farkllklarn erkek ve kadnlarn dnme srelerinde de
farkllklara yol at ortaya kt.
nsan beyninde cinsiyete bal olarak saptanabilen yapsal
farkllklarn iki cinsiyetn davran ve yeteneklerinde gzlemle
neo farkllklarla nasl bir iliki iinde olduu konusu bugn hala
tartlan konularn banda geliyor. Dnyann nde gelen uz
manlarnn bu konudaki grleri yle zetlenebilir.
Bir konuda iyi olmamz, ya da kt olmamz, sz geen ko
nuyla ilgilenen beyin blgesinin ne kadar "uzmanlatna" -yani
o blgenin beyinde ne kadar yayldna, veya merkeziletiine
bal bir olay. Erkekler ve kadnlarn gelikin yeteneklerine bak
tmzda, bu yetenekierin bal olduu beyin merkezlerinin, iyi
ce merkezilemi, yani "uzmanlam" alanlar olduunu gryo
ruz. Beynin deiik alanlar, deiik faaliyetler iin uzmanla
yor. Bu uzmaniama erkek beyninde ve kadn beyninde farkl bi
imlerde gerekleiyor. Bu nedenle, "erkeksi" beynin ve "kadn
s" beynin hem avantajl, hem de dezavantajl yanlar vardr di
yebiliriz. "Erkeksi" yaplannada younluk kazanm merkezler
ounlukta, deiik blgelere serpitirilmi merkezler ise azn
lkta. Bu durum, nemsiz ayrntlarn kadnlarn dikkatini neden
ektiinin de aklamas oluyor.
ster erkek ister kadn beyni olsun, insan beyni ok fazla en
forrnasyonla baa kamyor. Beynimizin sadece belli bir yzde
sini verimli olarak kullanabildiimizi biliyoruz. Bir deneyde, pi
yanistlerin her iki eliyle de farkl besteler almas istendi. Piya
nistler bunu baaryla yaptlar, ama her iki eliyle farkl besteleri
alarken, azlaryla da nrldanmas istendiinde hata yapmaya
baladlar. Bunun aklamas u: sa elin hareketlerini ve mrl-

58
danmay beynin ayn blgesi, yani sol yarmkre idare ediyor.
Bu durumda ayn merkeze gereinden fazla yklenme olunca,
gerektii kadar verimli alamad. Bu durum baka faaliyetlerde
de gndeme gelebilir. Bu nedenle erkeklerin ve kadnlarn beyin
yaplanmasndaki tespit edilen farkllklarn, cinsiyetiere bal
olarak belli alma alanlannda olumluluklara ve olumsuzluklara
neden olaca sylenebilir.
Beyin yapsndaki cinsiyete bal farkllklar zerine alan
nl Kanadal aratrmac Sandra Witleson, erkeklerin beyin ya
plan itibanyla iki farkl ii ayn zamanda yapabilme anslarnn
daha fazla olduunu sylyor. Bir erkek, kadna gre ok daha
rahat bir ekilde ayn anda hem haritay inceleyip, hem yannda
kiyle konuabilir. Kadn bu ite zorlanr. Erkek bu iki ii birden
yaparken, bir ii beyninde bir tarafa, dierini ise dier tarafa
gnderiyor. Kadnlarda ise bu iki i ayn yarmkre tarafndan
ynlendiriliyor. Kadniann beyninde, ayn blgede gndeme ge
len iki ayr faaliyet, birbirini engelleyebiliyor, sknt yaratabili
yor. te kadnlarn hem haritaya bakp hem de konuamamalar
nn nedeni bu.
Birok aratrmac, insan beyninde cinsiyete bal olarak or
taya kan farkllklarn, erkeklerin corafi durumla ilgili yer
saptama yeteneklerinin neden daha gelikin olduunu da akla
d kansndalar. Bu alglamann merkezi kadnlarda beynin her
iki yarmkresinde, hatta her iki yarmkrede de serpitirilmi
vaziyette bulunuyor. Bu alanlar ounlukla baka faaliyetlerden
sorumlu olan merkezlerle st ste dm durumda de oluyor.
Eer kadn, beyninin ayn blgesinde merkezi bulunan iki ayr
faaliyeti birden yapyorsa, bu durumda yer ve koordinasyon sap
tama yetenei bu iten zararl kyor. Erkeklerde ise bu ile ilgi
li merkez belli bir blgede younlat iin, iki ayr faaliyetin
beyinde st ste dmesi olasl kk.
ki farkl cinsiyet arasnda bir baka farkllk ise, kadnlarn
soyut matematik problemlerini dilsel yntemlerle zmeye ei
lim gstermeleri. Ama bu yntem erkeklerin yntemlerinden da
ha az verimli oluyor. Erkekler bu tr problemlerde beyinlerinin
sa yarmkresindeki grsel alglama merkezlerini aktifletire
rek sonu alma yolunu tercih ediyorlar. Bu tr problemler, bey-

59
nin sol yarmkresindeki dilsel yetenek merkezleri yerine sa
yannkredeki merkezlerleri kullanarak daha abuk ve verimli
zlebiliyor.

KADlN VE ERKEKLERDE BEYNN HANGi BLGES

HANGi LEVE SAHP:

ilev Beynin hangi alan zellikleri

Dilbilgisi, konuma, ERKEKLER: sol KADlNLAR: sol

dilin kullanm yarmkrenin n ve yarmkrenin
arka ksm Dank n ksm Merkezi

Kelime haznesi, ERKEKLER: KADlNLAR: sa ve

Merkezi yorumlama, sol yarmkrenin sol yarm krenin
n ve arka ksm, n ve arka ksm
Merkezi Dank

Grsel iaretlerle ERKEKLER: sa KADlNLAR:

Merkezi yol bulma, yarmkre sa ve sol yarmkre
mekan alglama Merkezi Dank

Duygular ERKEKLER: KADlNLAR

sa yarmkre Sa ve sol yarmkre
Merkezi Dank.

Beynin yaplanmasnda cinsiyete bal olarak ortaya kan

farkllklar kadnlarn szl testlerde neden daha baarl olduu
nu da aklyor. Kadnlarda konuma yeteneklerini -dilbilgisi,
imla ve kompozisyon- ynlendiren merkez, beynin sol tarafnda
merkezi olarak, yani btnsel ve youn bir alanda yerlemi bu
lunuyor. Erkeklerde ise bu yetenekler beynin n ve arka ksmla
rnda dalm olarak konumlanyor. Bu nedenle konuma yete
nekleri kadnlarda erkeklere gre daha gelikin.
Buraya kadar konuma ve mekan alglama, yn bulma yete
neklerimizden bahsettik. Ama aslnda insan beyni sradan bir
bilgisayardan daha farkl zelliklere de sahip: duygularmza da

60
yn veriyor, nasl tepki gstereceimizi, duygularmz nasl dile
getireceimizi de belirliyor. Sandra Witleson, bir insann beyni
nin sadece sa tarafna, ya da sadece sol tarafna duygusal bir
uyar verildindeki tepkileri zerine bir aratrmas var. Bu ara
trmann temeli u: eer grsel bir uyar sa gzmzn sinirle
rine ularsa beynimizin sadece sol yarmkresine gnderiliyor,
sol gzn sinirlerine ularsa da sadece sa yarmkreye gnde
riliyor.
Witleson tarafndan gerekletirilen bu aratrmada grsel
uyarlar duygusal mesajlar da iermekteydiler. Aratrma sonu
lar, uyar beynin hangi yarmkresine giderse gitsin, kadniann
uyannn ierdii duygusal mesajlar ald yolundayd. Erkekler
ise grsel uyannn duygusal ieriini, eer o uyan beyinlerinin
sa yannkresine ulamsa alglayabiliyorlard.
Kadnlarda duygusal tepkiler beynin her iki yarmkresinde
oluuyor, duygusal merkezler her iki yarmkrede de stlenmi
vaziyette. Erkeklerde ise bu merkezler sadece sa yarmkrede
bulunuyorlar. Beyindeki "duygu merkezleri"nin yaplanmasnda
ortaya kan bu farkllklar aslnda anlalabilir. Bu konuyu, bey
nin cinsiyete gre farklln inceleyen aratrma sonularna
gre deerlendirmek gerekiyor.
Bu farkllklar beynin iki yarmkresini birbirine balayan
dokuyla, corpus callosum'la ilintili. Bu dokunun sinir alar iki
yarmkre arasndaki enformasyon akn mmkn klyor. Cor
pus callosum'un yaps ise kadnlarda ve erkeklerde farkl.
Beyin zerine srdrlen fizyolojik aratrmalar corpus callo
sum'un enformasyon akn salayan nemli bir noktasnn ka
dnlarda erkeklere gre daha kaln ve knl olduunu ortaya
koyuyor. Bu farkllk lmlerle de kantlanabiliyor.
Bu deney kadnlarda beynin iki yarmkresi arasnda, erkek
lerdekine gre ok daha fazla veri ak gerekleebiliyor gere
ini bir kez daha vurguluyor. Aradaki balantlar daha mkem
mel.

B EYNN YAPlSI.

61
 Yine aratrmalar, beynin iki yarmkresi arasndaki balant
lar ne kadar gelimise, hzl ve gzel konumann, kendini iyi
ifade edebilmenin de o kadar gelimi olduunu ortaya koyuyor.
Kadnlarn konumaya dayal yeteneklerinin daha gelimi ol
mas herhalde bu olaya bal. Acaba gerekten bu iin sm cor
pus callosum'da m sakl? Acaba kadnlara zg o gizemli "al
tnc his yetenei" de burada m gizli? Sz konusu olan doa s
t bir yetenek deil. Kadnlar beyinlerinin kendilerine zg ya
planmas nedeniyle erkeklere gre ok daha fazla enformasyonu
toplayp birbiriyle kyaslayabiliyorlar. Sesin tonundaki, davra
nlardaki, yzde bir an iin belirip kaybolan mimiklerdeki duy
gusal mesajlar daha iyi alglayabiliyorlar. Bylece ok daha ge
ni bir yelpazeden topladklar enformasyonlardan daha fazla so
nu karabiliyorlar. nk beyin yaplar hem dilsel ve hem de
grsel daha fazla verinin bir araya getirilip, sonuca varlmasnda
erkeklere gre daha msait.
Baz aratrmaclara gre beynin yapsnda ve oluumunda

62
ortaya kan cinsiyete bal farkllklar, aslnda erkeklerin ve ka
dnlarn duygularn neden farkl biimde dile getirdiklerinin de
aklamasdr.
Erkekler duygularn "yerletiriyorlar". Duygularn yeri ise
beyinde sa yarmkre. Ama duygularn dile getirilmesini sala
yan yetenekler ise dier yanmkrede stleniyor. Erkeklerde iki
yarmkre arasndaki doku balarnn kadnlara gre daha az ol
duu ise kantlanm bir olgu. te iki yarmkre arasnda veri
akmnn daha az oduu erkek beynindeki bu zellik nedeniyle
erkekler duygularn daha zor ifade edebiliyorlar. Dilsel yetenek
leri belirleyen sol yarmkreye yeteri kadar veri u laamyor.
Kadniann beyin yaplannn farkl olmas belki de onlarn ge
nellikle duygulada mant birbirinden ayramamalarnn nede
nidir. Duygularn yaratlmasnda kadn beyninin her iki yanmk
resi de etkilidir. Aynca kadn beyninde iki yarmkre arasndaki
iliki de daha aktiftir. Bunun sonucu ise, "duygu" tarafyla, "ko
numa-ifade" taraf daha sk bir koordinasyon iinde alr.
Bylece duygu merkezlerinde biriken enformasyonlar konuma
blmne daha bol aktarlr ve sonuta kadnlar duygulann da
ha iyi ifade ederler.
Erkek ve kadn beyninin farkl bir oluum gstermesi yete
neklerdeki farkllklarda da kendini belli eder. Her iki cinsiyet
karlat sorunlann hallinde kendinin gl olduu yetenekle
ri kullanmay tercih eder. Sandra Witleson bunu "seimli kogni
tif strateji" olarak adlandrr. Bu, hem erkeklerin hem de kadnla
rn kendi dnsel yeteneksel stnlklerini kullanmalar anla
mna gelmektedir. Witleson mimarlar arasnda (her halde bu ma
tematikiler ve bilimsel aratrmaclar iin de dorudur) kadnla
rn saysnn daha az olmasn kadnlarn mekan alglama ala
nndaki zayflklanyla aklar. Bu nedenle kadnlar baka "kog
nitif stratejilere" yaslanrlar, yani beyinlerinin daha verimli dier
alanlarn kullanrlar. Bu durum, kadnlarn orannn mzisyenler
arasnda okken, besteciler arasnda neden az olduunu da ak
lar. yi bir mzisyen olabilmek iin kadn beyni ok elverilidir:
hassas el hareketlerinin uyumu, seslerin birbiri ardndan arnoni
sinin salanmasndaki yumuaklk kadn beyninin gl yanlar
na dayanr. Ama bestecilikte baz biimlerin renilmesi, soyut

63
matematii kavrama yetenei vazgeilemezdir. B u yetenekler ise
beynin ncelikle sa yarmkresinde merkezleri bulunan yete
neklerdir. Herhalde tm bu sre kltrmz, tarihimiz ve biyo
lojik yaplanmz tarafndan ortaklaa olarak belirleniyor.
imdi artk erkek ve kadn beyninin yaps aka ekillenme
ye balad. Bu iki tr beynin hem anatomik zellikleri ve hem de
sinirlerin birbirleriyle olan balantlan asndan nemli farkl
lklar ierdii ortaya kyor. Aratrmalar, incelemeler ve deney
sonular sayesinde bu farkllklar zerine her geen gn daha
fazla bilgi sahibi oluyoruz. Sz konusu olan sonular sadece bi
lim asndan nemli deil. Bizler iin de hayati neme sahip.
Bebeklik gnlerimizden itibaren var olan farkllklarn nedeninin
beynimizde olduunu kantlyorlar.

Beyin Cinsiyeti Testi:

Beyninizin ne kadar "erkeksi" ya da "kadns" olduunu

renmek ister misiniz?
Davranlarmzn erkeksi veya kadns olmasnn nedeni,
beynimizin erkeklere ya da kadnlara zg sre iinde oluup
olumadyla yakndan ilintilidir.
Kadniann beyninde erkeklere zg izgiler olabilir. Bunun
tersi de mmkndr. Tm bu sre, beynin gelimesinin belli bir
aamasnda ceninin erkeklik hormonunun etkisi altnda kalp
kalmarlna bal olarak belirleniyor.

1 ) Bir yerlerden bir miyavlama sesi duyuluyor. evreye ba-

knmadan kedinin nerede olduunu bilebilir misiniz?
a) Biraz dnr ve kedinin yerini saptarm.
b) Derhal saptarm.
c) Kesin olarak tahmin edemeyebilirim.

2) Biraz nce dinlediiniz bir mzii ne kadar hatrlayabilir-

siniz?
a) Rahat hatrlann ve bir ksmn hatasz syleyebilirim.
b) Eer ritmik ve basit bir metodisi varsa hatrlayabilirim.
c) Zor hatrlarm.

64
 3) Sadece birka kez karlatnz biri sizi telefonla arad.
Kendini tantmadan sesinden kim olduunu karabilir misiniz?
a) Neredeyse herkesi karrm.
b) Bu tr olaylarda arayaniann yarsn karabilirim.
c) Yarsndan azn karabilirim.

4) Evli iftlerle birlikte kalabalk bir grupsunuz. ki kii ara-

snda gizli bir gnl ilikisi varsa farkeder misiniz
a) Mutlaka farkederim.
b) Olayiann yarsnda anlarm.
c) ok ender farkederim.

5) Kalabalk bir davette be kiiyle tantnlyorsunuz. Eer

ertesi gn onlarn isimlerini duyarsanz, yzlerini gznnzn
nne getirebilir misiniz?
a) ounluunu getiririm.
b) Bazlarn getirebilirim.
c) En fazla bir tanesini getirebilirim.

6) lkokulda kompozisyon ve imianz iyi miydi?

a) Her ikisi de iyiydi.
b) Biri iyiydi.
c) kisi de ktyd.

7) Otomobil kullanrken bir park yeri grdnz. Ama geri gi-

derek girmek gerekiyor. ve yer de olduka dar.
a) Baka park yeri aramaya devam ederim.
b) Dikkatle geri geri girerim.
c) Zorlanmadan park ederim.

8) Yeni bir ehirdesiniz ve geleli sadece gn olmu. Yolda

biri sizden kuzeyin hangi istikamet olduunu soruyor.
a) Syleyebileceimi sanmyorum.
b) Hemen syleyemem, ama bir dakika dnr bulurum.
c) Derhal sylerim.

9) Di doktoruna gittiniz. Sizinle ayn cinsiyetten be alt kii

65
var bekleme odasnda. Kendinizi rahatsz hissetmeden dierleri
ne ne kadar yakn oturursun uz:
a) 1 5 cm'den daha yakn.
b) 1 5 -60 cm arasnda.
c) 60 cm'den daha uzak.

10) Yeni komunuzu ziyaret ediyorsunuz, sohbete bahyorsu

nuz. Oda sessiz ama bir yerde bir musluk p p damhyor.
a) Damlama sesini derhal farkederim, ama dikkat etme
meye ahnm.
b) Eer farkedersem byk bir olaslkla sylerim.
c) Damlama beni rahatsz etmez.

puanlama:

erkekler: kadnlar:
a) 1 0 puan a) 1 5 puan
b) 5 puan b) 5 puan
c) - 5 puan c) - 5 puan

Yantlanmam sorular 5 puan olarak hesaplanmahdr.

Erkeklerin ounluu 0-60 puan arasnda,

Kadnlarn ounluu ise 50- I 00 arasnda bir sonuca ula
yorlar.
50-60 puan aras ortak bir kategori oluturuyor. Bu kategori
iki cinsiyetn ortak dnd bir ara tabaka.
Sfr puann altndaki erkekler ve yz puann zerindeki ka
dnlar dier cinsiyetten ok farkl yapda beyine sahipler. Ama
kartlklarn birbirini cezbettii de unutulmamal.
Eer bir erkek 60 puandan daha yksek bir sonuca ularsa
beyninin kadns, eer bir kadn 50 puandan daha az bir sonuca
ularsa beyninin "erkeksi" olduunu sylemek mmkn olabi
lir.
Ama unu da saptamak gerekir ki, tm bunlar ortalama so
nulardr. Bir erkek test sonunda 60'n zerinde puan alm ola
bilir ve buna ramen beyni de "erkeksi" olabilir. Ya da 50'nin al-

66
tnda bir sonuca ulaan kadnn beyni de "kadns" olabilir. Baz
farklar, bylesi basit testlerle ortaya karlamayacak kadar de
rinlerde de olabilir. te kitabmzn ileriki blmlerinde bu fark
hikiann izini sreceiz.

67
4. BLM

OCUKLUK DNEMNN FARKLILIKLARI

Kzlarda ve erkeklerde beyinlerinin yaps daha doumdan

itibaren farkl. Bu farkllklar, iki cinsiyet arasnda bebeklik ve
ocukluk dnemlerinde gelierek devam ediyor, gleniyor. Bi
yolojik zellikler -ki aslnda bu zelliklere dayal toplumsal dav
ran biimleri de bu ynde etki yapar- erkekler ve kadnlar iin
farkl yollar, farkl eilimler, farkl eylere yaknlklar, farkl

davranlar ngrr.
Daha nce de deindiimiz gibi, bebek daha doduu an,
beyni cinsiyet bakmndan "safn belirlemi" vaziyettedir. Geli
me srecinde bu bir dereceye kadar deiebilir, ama asl plan ya
plmtr, belirleyici "devreler" artk olumutur.

Erkekler ve kzlar doduklar andan itibaren yaplan, ge

netik kodlar ve hormonlan tarafndan ekillenen davransal
farkllklaryla birbirlerinden ayrlrlar.

Beyin d dnyadan gelen uyanlara yant verir ve bu sre

aslnda yapda var olan eilimleri glendinci ynde etki yapar.
Bydke deneyimlerimiz ve "dnme kaslarmz" arasndaki
etkileim beynimizin yapsn da etkiler. Bu aslnda antremanla
rn fiziksel kaslarmz gelitirmesine benzer. Eer fareyi kapatt
mz kafese trl tekerlekler ve labirentler yerletirirsek, fare
nin sinir sisteminin karmak, gl ve ayrntl bir gelime sre
ci izleyeceinden emin.,olabilirsiniz. Ama bunu Y'!-Pmaz da fare
yi bo ve hibir uyarnf' olmad ortamda tutarsanz, beyin ya-

68
ps dzleecek, beyindeki kanallarn oluumu geri kalacaktr.
Bu otopsilerle de kantlanmtr.
Eer beynimizi altrmazsak, aynen altnlmayan kaslar
gibi beynimiz zayflayacak, eriyecek ve kuruyacaktr. Eer geli
menin kritik bir dneminde gerekli uyanlar alamazsa beyin bir
daha dzelmeyecek zararlar grr. Karanlkta tutulan kedi yav
rularnn belli bir sre sonra artk grmeyi renemedikleri de
neylerle tespit edilmitir.
nsan beyninin doum sonras da deiebildii dorudur.
Beynin temel yaps ve hcreleri doum annda artk mevcuttur,
ama yl boyunca beyinde yeni ilikiler, yeni hcre iletiim a
lan kurulur. ocuk gelime srecinde beyninde iliki sistemleri
nin ve bu sistemlere temellenen yeteneklerin, zellikle de konu
ma ve dilin kullanm yeteneinin oluabilmesi iin belli uyanla
ra muhtatr. Aadaki rnek bu durumu iyi hissettirecektir.

Genie

On iki yandaki Kalifomial kzn yaadklar, beyin fa

aliyetlerinin her ne kadar genetik olarak programlanm olsa
da, pratie de son derece bal olduunu kantlyor. Yani, bi
yolojik yapmz ve evreden aldmz etkiler ayn oranda
nem tayor. Ne biri ne teki tek bana davranlarmz be
lirliyor.
Genie ocukluunda yllar boyunca Los Angeles'de bir
evin yatak odasnda hapsedilmi durumda yaam. Kapal
olduu bu sre iinde insan sesi duymam. Kurtarlnasnn
ardndan uzmanlar Genie ile yllarca uratlar, ama ona nor
mal konumay retemediler. Gelime srecinin belli bir ev
resinde beyni gerekli uyanlar alamad iin, doumuyla bir
l ikte konuma yetenei olmasna ramen, konuma mekaniz
malan geliemedi.

Beynimizi gelime sreci iinde edinilen deneyimlerle doldu

rolmay bekleyen bo raflar sistemi gibi dnmemek lazm. Be
yin deneyimlere son derece aktif bir ekilde tepki gsterir. Peki

69
kzlarn ve erkeklerin beyinlerinde doumlarndan itibaren var
olan farkllklarla ne oranda il intilidir?
Beyin yapsndaki cinsiyete bal farkllklar ok abuk ken
dini gsteriyor. Hatta baz duyulara yaplan uyarlarda doum
dan sonraki birka saat iinde farkllklar tespit etmek mmkn.
Bu ise farkllklarn doum esnasnda da var olduunu, kz ve er
kek ocuklarnn olgular baka trl alglayp, baka trl tepki
gsterdiklerini de kantlyor. Aslnda dnya, iki farkl cinsiyet
asndan ayn dnya olarak alglanmyor. Bu olgu ok erken
kendini gsteriyor ve reddettmek de mmkn deil. Bu ise, fark
llklar cinsiyetler arasnda deil, toplumsal etkilerde aramak
gerektiini savunan tezleri zayflatyor.

Bebeklik Dnemi

Annie ve Andrew

kiz ocuk sahibi olacan anlad andan itibaren Gillian

ocuklarn cinsiyetler zerine oluan stereotiplere gre b
ytmeyeine karar vermiti. ki farkl cinsiyete sahip olan o
cuklar arasnda aynma gitmeyecek, hangisine mavi, hangi
sine pembe giydireceine zen gstermeyecek, kime tulum,
kime dantelli elbise giydireceim diye telalanmayacakt. ki
sine de ayn ekilde davranacakt.
Ama btn kararl l bounayd. ocuklan daha doumu
takip eden birka dakika iinde planlarn altst ettiler. "Do
um asndan aralarnda dakika fark bile yoktu ve sanki
bu iki bebek farkl dnyalardan kp gelmilerdi: Anrew'yu
susturmak mmkn deildi. Annnie sakince uyuyor, ama en
kk sese uyanyordu Her ikisinin yatana da bir takm
oyuncaklar astk. nk bu tr uyarlarn bebekler asndan
ok nemli olduklarn biliyorduk. Anrew saatlerce bu oyun
caklar seyrediyordu, altn temizlerken bile gzlerini ayrm
yordu. Annie ise i liki kurmaya ok daha yatknd. Odasna
gittirnde hemen sesler karmaya balyordu."

Kz bebekler doumlarn takip eden birka saat iinde bile

70
 dokunnaya kar duyarl hale geliyorlar. Elierin ve parmaklarn
duyarlln test eden baz aratrmalann sonularn kyaslamak
bile mmkn deil, nk en az hisseden kz bebek bile en fazla
hisseden erkek bebekten daha iyi hissediyor, yani daha duyarl.
Sesli uyanlara gelince: kz bebekler sese kar ok hassaslar. Bir
aratrmac kz bebeklerin belki sesleri iki kat daha iyi iitmeleri
nin bile mmkn olabileceini ne sryor. Ses, ac, kt uyar
lar kz bebekleri ok daha abuk rahatsz ediyor.
Kz bebekler ninni syleyerek, ya da mrldanarak daha a
buk sakinletirilebiliyorlar. Kelimelerin anlamn kavrayabilecek
aa gelmeden bile erkek ocuklara gre konumann duygu
mesaj n ok daha iyi alglayabiliyorlar.
Kz ocuklar doumlarndan itibaren evredeki insanlarla da
ha kolay irtibat kuruyorlar. 2-4 gnlk bebekler zerinde yaplan
bir aratrmaya gre kz bebekler yanlarnda sessizce oturan in
sanlarla erkek bebeklere gre iki kat daha uzun bir sre "gz g
ze" kalyorlar. Eer yetikin konuuyarsa bu sre daha da uzu
yor. Erkek ocuklarda ise yetikinin konuup konumamas gz
gze kalma sresi zerinde etkili olmuyor. Buradan erkek o
cuklar iin nemli olann sesli deil grsel uyan olduu sonucu
karlyor. Kz bebekleri doumdan itibaren sesler kararak ye
tikinlere iliki kurmaya eilimli grnyorlar. Erkek bebeklerin
ounluu da sesler karmaya yatkn, ama oyuncaklarna bak
may, ya da geometrik ekilleri seyretmeyi de en az bu kadar is
tekle yapyorlar. Erkek bebekler daha aktifler ve daha fazla uya
nk kalyorlar. Beyin yaplar, zellikleri nedeniyle aktif ilere
daha yatkn.
Kadn cinsiyeti baka adan da iliki kurmaya daha yatkn.
Drt aylk kz bebekler daha nce grdkleri bir insan fotoraf
tan tanyabiliyor. Erkek bebeklerin ounluu ise bunu asla be
ceremiyor. B ir haftalk bir kz bebek geri plandan gelen sesler
arasnda bir bebek alamasn ayrtedebiliyor. Erkek bebek bunu
da yapamyor.
Davranlar arasndaki bu kadar kesin farkedilebilen ve l
lebilen farkllk her halde toplumsal deerlerin etki yapmasndan
ok daha nce beyine kaydaluyor olsa gerek. Daha nceki b
lmlerde de belirttiimiz beynin cins iyetiere 'gre gsterdii

71
farkllklar yeni doan bebeklerde de kendini gsteriyor: erkek
ler evre ve mekann alglanmasnda, kzlar ise konumaya ve
iletiime ynelik yeteneklerde daha stnler.
Ama bilimin ulat sonulan kabul etmeye yanaanlar ara
snda bile, toplumsal etkileri ve terbiyeyi beynin yapsndan da
ha nemli grenlerin says hi de az deildir. yle diyorlar:
"Aratrmalara gre anneler erkek ocuklaryla oynarken o kadar
efkatli davranmyorlar. Kzlarn daha ok seviyor ve mart
yorlar. Kzlaryla daha ok konuuyorlar. Bu koullarda erkek
ocuklann kzlardan farkl olmas hi de artc deil".
imdi bu olaya bir de tersinden bakalm: anne aslnda ocuk
laryla ilgilenirken, toplumsal davran kalpianna gre davran
myor, tam tersine ocuklannda doumlanndan beri var olan ba
z stekiere yant veriyor, onlann istedii gibi davranyor, onlan
tatmin etmeye alyor! Anne, oluna onunla hareketli bir ekil
de oynamakla, kzna ise onu okamakla etki yapabileceini iyi
kavryor ve anne ocuunun kendini iyi hissedebilmesi iin
onun istedii eyi veriyor. Anne aslnda ocuunun beyin yaps
na bal olarak ihtiya duyduu davranlar igdsel olarak
farkediyor ve gerekletiriyor. te kz ocuklar glmseyen
sevgi dolu yze ve efkatli szlere daha duyarl olduklanndan,
annelerinden bunu daha ok alabiliyorlar.
Bebeklerin ayn kararllkla meme emmediini btn anneler
bilirler. Bu alandaki farkllklar da ok kklkte ortaya kar.
Oysa bebeklerin minicik zamanlannda baz davran biimlerini
renmeleri sz konusu olamaz. Kz bebeklerin ekingen tavr
lar da bu nedenle renme srecinin bir sonucu deildir.

Yrme a

Bir zamanlar Andrew iin ok endie ediyorduk. Srekli

gzmzn zerinde olmas gerekiyordu, yoksa ya dotapiara
saklanyor, ya da minenin dmeleriyle oynamaya balyor
du. Ama neredeyse hi konumuyordu, oysa Annie susmak
bilmiyordu. Sonunda Andrew'nn gelimede geri kalm ola
bileceini dnmeye baladk.

72
 ocuk bydke, beyninin oluumu nedeniyle zaten var
olan eilimleri de geliiyor ve hatta giderek gleniyor. Bebek,
zaman geldike beyninde gerekli "filtreleri" ayor, bylece ha
yat en doal ekliyle alglayabilecei mekanizmalar harekete
geiriyor. Deneyler kz bebeklerin kiilere daha ok balandkla
rn da ortaya koyuyor. Bir defasnda ocuklarla ilgili son derece
ilgin bir deney yapmlard. Drbne benzeyen bir cihazn sa
ve sol tarafna farkl resimler yerletirilmi ve ocuklara gste
rilmiti. B u resimlerden birinde bir nesne, dierinde ise bir insan
vard. Btn ocuklara ayn resimler gsterildi, ama "ne grd
nz?" sorusuna verilen yantlar farklyd. Erkek ocuklan gr
dkleri resimler arasnda nesnelerin ok daha fazla olduunu
ne srerken, kz ocuklan ise kiilere ait resimlerin ounlukta
olduunu iddia ediyorlard.
Kz ocuklarn beyin yaplan konuma asndan daha elveri
li, bu nedenle de kz ocuklar daha abuk konuma reniyorlar.
Konuma merkezi kziann beyinlerinde sol yannkrenin n tara
fnda. Erkeklerde ise bu merkez sol yannkrenin nnde ve arka
snda dalm vaziyette. Bu ise verimliliin dmesine neden olu
yor. Konuma merkezi kzlarda daha dar bir blgede younlam
ve gelimi olduundan kzlar ilk kelimeleri daha abuk sylyor,
kullandklan kelimelerin says bakmndan erkek ocuklarn ok
nnde ilerliyorlar. 2-4 ya aras ocuklar arasnda yaplan bir
aratrma kzlarn dilbilgisi alannda da daha ilerde olduklarn,
kurallar da daha kolay rendiklerini ortaya koydu.
yandaki kz ocuklannn % 99'u ok net ve anlalabilir
bir ekilde kendini ifade edebiliyor. Erkek ocuklarn bu dzeye
gelebilmesi iin ise ortalama bir yl daha zamana ihtiyalan var.
(Einstein ancak be yanda konumaya balamt). Kz ocuklan
daha uzun ve karmak cmleler kurabiliyorlar, daha az gramer
hatas yapyorlar ve belli bir harfi de ieren kelime biriktirme oyu
nu oynandnda kesinlikle daha fazla kelime bulabiliyorlar.
Aylar getike bebek artk emeklerneye ve yrmeye bala
ynca erkek ocuk kendi kk dnyasnda keif seyahatlarna
kmaya balyor. Kzlara gre daha yapl olduklarndan erkek
ocuklar bu kk yolculuklarnda daha uzaa gitmeye cret
edebilyorlar ve giderek ana kucana, yani annenin gven verici

73
yaknlna daha az ihtiya duymaya balyorlar. Bir deneyde o
cuk odasnn ortasna bir engel konuldu. Bu engel anneyle ocu
unu birbirinden ayran bir engeldi. Eer deneye tabi tutulan o
cuk kz ocuuysa, genellikle engelin hemen yannda alamaya
balyordu. Erkek ocuklar ise engelin ucuna kadar gidip, orada
gei olup olmadna bakyorlard.
Kk ocuklarda dnyay kefetme arzusu elbette eer be
yinlerinde byle bir tutku varsa ortaya kyor. Beyninin gl
yanlarn kullanyor ocuk ve bu deneylede zaten glenmeye
eilimi olan beynin o taraf daha da geliiyor. Bu labirentlerde
gide gele beyninin "kaslarn" glendiren fare deneylerini de
hatrlatyor. ocuklarn ounluu belli davran kalplarna
uyuyor, ama bu davran kalplar liberal toplumun dikte ettii
kalplar deil. ocuk aslnda kendi i dnyasnn, igdlerinin
emirlerine uyuyor ve kendi nemli bulduu eyleri yapyor.
dnyasnn eilimlerini yerine getirirken, aslnda doal yetenek
leri, i dnyasnda hazr bekleyen bak asn kullanyor ve
kullandka cinsiyetine bal olarak var olan bu eilimleri daha
da gelitiriyor.

Erkek ocuklar evreyi alglamalarna yarayan duygulan

n gelitiren deneyiere ihtiya duyuyorlar. Kz ocuklar ise
insanlarla iliki kurmay, bu ilikileri gelitirmeyi mmkn
klan durumlan seviyorlar.

Erkek ocuklar kendi evrelerindeki dnyay, nesneleri ve

alan kefetmekten byk zevk alyorlar. nk onlarn beyin
yaplar buna uygun. Bu ynde tevik ediyor beyinleri. Kz o
cuklar ise birileriyle konumay, birilerini dinlemeyi, aniatmay
seviyorlar. Bunun nedeni de onlarn beyin yapsnn buna uygun
olmas.

Okul ncesi

Bir aralar Andrew'yu yuvadan almay bile dndm.

nk yuvadaki retmenierin ve arkadalarnn yaka silkti
ini biliyordum. Andrew "ykc dnemini" yayordu. Be-

74
 nim iin de ok byk bir sknt kaynayd: ou kez bana,
yani annesine hi ihtiya duymadn hissettim. Yemin ede
rim birok defa gzn bile krpmadan beni bir oyuncak oto
mobille deitirebilirdi!

Kz ve erkek ocuklarn oyunlar da birbirinden farkl. ngil

tere'de bir ocuk yuvasnda yaplan bir aratrmaya gre, yuva
giriinde kzlar annelerinden ortalama 92.5 saniyede vedala
yorlar. Erkek ocuklarn vedalamas ise sadece 36 saniye sr
yor ve onlar aceleyle oyun oynamaya kouyorlar. Onlarn oyun
lar ok daha hareketli: oyun alannn byk bir ksmn ellerinde
tutuyor, kzlara ufak bir alan brakyorlar. Bina iinde paralar
dan kurulan evler, oyuncak otomobiller onlarn daha ok ilgisini
ekiyor. Daha dorusu, onlar iin bir taraf hareket eden her ey
ilgin: bu ister kap kolu olsun, ister elektrik dmesi, fark etmi
yor. Kz ocuklar ise belirli bir yerde oynamay seviyorlar. Eer
onlar da kk paralada bina yapma oyunu oynarlarsa, kurduk
lar "bina" genellikle alak ve uzun bir ey oluyor. Ayn oyunda
erkek ocuklar genellikle kule biiminde, yksek "binalar" ya
pyorlar.
Kz ya da erkek olsun, eer gruba yeni bir katlm olursa kz
lar merakla ve dosta, erkekler ise ilgisizce davranyorlar. Yeni
gelen ocuun hep pelerinde dolamasna erkek ocuklar kz
yor, kzlar ise yeni geleni ounlukla aralarna kabul ediyorlar.
Drt ya civarnda genellikle kzlar ve erkekler artk ayr ayr
oynamaya balyorlar. ocukluk dneminin cinsiyet farkllama
s bu dnemde yaanyor. Erkek ocuklar, eer grup iin yarar
lysa herkesi gruba kabul ediyorlar. Burada onu sevip sevmedik
leri ok belirleyici olmuyor. Kzlar ise byle deil : onlar baz
kzlar "onu sevmiyoruz" diyerek reddediyorlar. Ama kzlar ken
dilerinden kkleri de gruba alyorlar. Erkek ocuklar ise ken
dilerinden byklere katlmay daha ok seviyorlar. Kzlar grup
iindeki arkadalannn isimlerini reniyor ve akllarnda da tu
tuyorlar. erkek ocuklar ise ounlukla grup yelerinin isimleri
ne nem vermiyorlar.
Erkek ocuklarn oyunlar vurdulu krdl, hrsz polisli. Kz
larn oyunlar ise yuva, dostluk ve duygular zerine kurulu. Ayn

75
hikayeyi erkek ocuk hrszn gzyle anlatrken, kz ocuu
kurbann gzyle anlatyor.
Erkek ocuklar bir an bile durmadan, bouarak, greerek
oynuyorlar. Onlar geni bir alana, birbirleriyle srekli yanmaya
ihtiya duyuyorlar. Kendi baarlann daima dierleriyle kyasl
yorlar. Oyunun sonunda kesinlikle kimin galip geldii, kimin
kaybettii llebiliyor. Kziann oyunlarnda ise sistemli bir e
kilde oyunun deiik blmleri birbirinden ayrlabiliyor, grubun
tm yeleri srayla oyunu oynuyor. Rekabet sadece dalayl ola
rak kendini hissettiriyor. Kzlar ip atiarnay seviyor, erkekler ise
yakalamacay.
Doal olarak hepimizin ocukluk anlar arasnda bu zellik
leri tamayan bir kz veya erkek ocuu vardr mutlaka. Hem
cinslerine benzemedii iin hatrlarz zellikle. phesiz onun
genel "cinsiyet zelliklerinden" bu kadar farkl olmas aslnda
hormonal yapsndaki anormallemeyle ilgilidir.

Mandy

Mandy alt yanda sevimli bir kzd. Ama dier kzlara

pek benzemiyordu. p atlama oyununun karmak kurallarn
dan ok abuk skld. O erkeklerle top oynamak istiyordu.
Erkekler ise ona "golleri sayma" grevini verdiler, nk sa
y saymasn iyi bildii grupta herkesee malumdu. Ama
Mandy daha aktif olmak istiyordu.

Mandy'nin durumu da aslnda 2. blmde tanttmz Jane'e

benziyor. Her ikisinde de adrogenital sendromu var. Bbrekst
bezinin anormal almas sonucunda bebein bnyesinde erkek
hormonuna ok benzeyen bir madde retiliyor. Eer beyin geli
mesinin kritik bir dneminde bu hormonla karlarsa erkeksi
zellikleri benimseyip, Mandy'de olduu gibi, ocuu erkeksi
davranlara yneltiyor.
Kz ocuklar bebeklerle oynamay seviyor, erkekler ise be
beklerle oynarsa bile onlara uak pilotu veya astronot rolleri
ykleyerek oynamay seviyor. Eer yeni bir oyuncak verilirse,
erkek ocuklar bunu kzlara gre ok daha iyi kullanyorlar. Bu-

76
rada kilit kelime "kullan yorlar". nk erkek ocuklar gerek
ten neyin nerede kullanlabileceine ilgi duyuyorlar. Bunun iin
de nasl ilediini aratnyorlar, genellikle skp takmaya al
yorlar.
Yeni bir oyuncaktan heyecan duyuyorlar, ama gruba yeni bir
katlm hi ilgilerini ekmiyor. Cinsiyet farkllklaryla ilgili bel
ki de ilk ayrmlardan biri binlerce gzlem tarafndan destekle
niyor: erkek ocuklar nesneleri ve her trl faaliyeti ok seviyor,
aynarken kendilerinden geiyorlar. Kz ocuklar ise ncelikle in
sanlarla ilgileniyorlar. B ir yuvada yaplan aratrma oyuncakla
rn erkeklerin ou tarafndan paralanp yeniden takld, ama
kzlarn hibirinin byle bir giriimde bulunmadn ortaya
kard. Elbette erkek ocuklardaki bu igdnn temeli "ykma
ya" ynelik deil. boyutlu bir oyunacak sz konusu olduun
da, ya da model paralarn bir araya getirmek gerektiinde er
kek ocuklar ilerini iki kat hzla yapyorlard.
srail'deki Kibuc'larda kzlar ve erkekler arasndaki farkllk
lan ortadan kaldrmaya ynelik bir eitim verilir. Planl bir e
kilde komn gelitirme politikas erkek ve kadnlar arasndaki
farkllklarn ana hatlaryla silinebileceini savunur. Ama buna
ramen orada da kzlar btn ya gruplarnda daha sevecen, da
ha az bencil ve yumuak bal oluyorlar. Erkek ocuklar arasnda
ise sk sk kavga kyor; rnein oyuncaklar bribirlerinden al
mak istiyorlar. B tn ya gruplannda sk sk kavga oluyor. Sz
dinlememe, kavga ve kfrl konuma erkekler arasnda yaygn.
Erkek ocuklar iin dnya, meydan okunacak, kavgas verilecek
ve kefedilecek bir alan.
Okul disiplini ise erkek ocuklar iin tamamen yadrganacak
bir olay.

Okul Yllar

Andrew okulda tam bir felaketti: son derece yava reni

yordu. Belki bizim de bu durumu daha nce fark etmemiz ge
rekiyordu. Ama ok kr artk sorunun ne olduunu biliyo
ruz. Daha ok gayret etmesi, dikkat etmesi ve daha iyi kon
santre olmas gerekiyor. Madem ocuklarmz cinsiyet anla-

77
 nnda kar devrimci olacaklard, biz cinsiyet devrimini bo
una m yaptk?

Kz ocuklar okuma yazmay daha abuk reniyorlar. B u

durum ise erkek ocuklarn grsel yeteneklerinin daha gelimi
olduu yolundaki saptamayla ilk bakta eliki oluturuyor gibi.
Uzun yllar boyunca okumann resimsel sembollerin renilme
siyle baarl bir ekilde zmsetilebilecei sanld. Ama birka
baarl ve inat aratrmann uzun yllar sren almas oku
nay renmenin aslnda grsel deil, iitsel bir olay olduunu
ortaya koydu.
Aynen konumada olduu gibi bu alanda da kzlar beyin ya
plar nedeniyle daha avantaj llar. Okuma merkezi beyinde sol
yarmkrede bulunuyor. Sol yarmkre ise kadn beyninde doal
olarak gl olan alan. Onlar bu biyolojik avantajlarn kullan
yor, "avantajl kognitiv strateji" uygulanyor, yani yaplarnn
gl taraf kendiliinden hayata geiyor. Onlarn gl yanlar
ise grme deil, iitme.

Cinsiyet farkllklar zerine sren aratrmalar, kadnlar

da okumay renmede gerekli olan iitme ve kaslan hareket
yeteneklerinin erkeklere gre daha abuk gelitiini ortaya
koyuyor.

iitme konusunda yaplan testler kadnlarn bu alandaki s

tnlklerinin ilgin bir snrn da ortaya koydu. Bu aratrma er
kek ocuklarn hayvan seslerini daha iyi tanyabildiklerini gs
terdi, ki bu belki de erkeklerin bin yllardr srdrdkleri avcl
n evrimsel bir sonucuydu. Konumada erkekler zamanla kzla
n yakalyorlar, ama hayvan seslerini (ve otomobil sesini) sadece
daha iyi iitmekle kalmyor, daha iyi taklit de ediyorlar. Eer ses
taklidi sz konusuysa, kz ocuklar insan konumasna dayal,
insanlarn ilikileri zerine takliter yapyorlar. ocuklarn oyun
aynadklar herhangi bir alana bir gz atmak bile bunu kantla
mak iin yeterli oluyor: erkek ocuklar kollarn iki yana aarak
bir uak gibi dnerler ve motor seslerini taklit ederler. Kzlar ise
bu srada alann bir kesinde bir araya toplanm olurlar ve b-

78
yk bir olaslkla bu olanlarn ne kadar aptalca davrandklar
zerine fsldarlar.
Bir baka aratrma okuma gl eken (disleksia) ocuk
larn % 80'inin erkek olduunu gsteriyor. Ama bunun nedeni
erkek ocuklarn kzlara gre daha yava olgunlamalar deil.
Erkek ocuklarn kzlara gre daha aptal ve tembel olduklar ve
bu nedenle okurnay daha yava rendikleri gr ok uzun
yllar eitim felsefesine nemli zararlar verdi. Bu doru deil.
Burada sz konusu olan udur: kz ocuklar okuma srecinde
gerekli olan "arac", yani iitme yeteneini daha randmanl kul
lanabiliyorlar. Buna karn erkek ocuklarn ise grsel yetenek
leri iitsel yeteneklerinden daha ileri. Bu ise, Amerikal psikolog
Dianne McGuinnes'e gre ok nemli, nk okuma grsel ye
tenekle gelirniyor.

Grsel yetenekierin okuma sreciyle pek ilgisinin olmad

ortada. Eer renci grsel yeteneklerini dayanak yaparak
okurnay renmeye gayret ediyorsa, bu ite kesinlikle baa
rl olamayaca anlald.

Eer dev bir metin iinde belirli harfleri iaretlernek, daire

iine alrnaksa -rnein bir paragraftaki btn "s" harflerini ia
retiernek gibi- erkekler bu ii daha baarl yapyorlar. nk bu
devde sz konusu olan grsel yetenekler. Ama i dinlerneye da
yannca, mesela dinlenilen bir metinden "s" harfiyle balayan
kelimeleri sralamak gerektiinde bunu kzlar daha iyi yapyor
lar, nk beyinlerindeki iitme merkezi daha gelikin. Burada
anlatlanlar sosyolojik anlarnda aklamak mmkn deil.
Eer eitimin temel ilkesi retrnenin anlatmas ve renci
lerin dinlernesi ise, bu sistem belli bir ya dzeyine kadar "kadn
beyni"nin daha yakn olduu bir renme sreci oluturuyor. Bu
yaplanma iinde veriler ikinci bir elden, yani retmen aracl
yla geliyor. Kzlar sorular sorarak, ki bu da onlarn dilsel yete
nekleri nedeniyle ii kolaylatryor, aldklar yantlar zrns
yorlar. Oysa erkek ocuklar, aynen labirentlerde dolaan fareler
gibi, grsel yeteneklerini daha iyi kullanarak, ulatklar sonular
arasnda ilikiler kurmasn daha iyi becererek ilerliyorlar. Onlar

79
da bu alanda ustalar. Nasl bir zamanlar, daha bir gnlkken, in
sanlarla olan iliki onlar pek ilgilendirmemise, imdi de ret
menlerle olan iliki onlar pek ilgilendirmiyor. Beyinleri onlan
kefetmeye, olgularn iindeki srlar aratrmaya itiyor.
Kz ocuklarnn konumaya dayal zeka testlerinde son dere
ce baarl olmalar, aslnda kz bebeklerin daha abuk sesler
karmaya balamasnn doal bir uzants. Onlar daha yetenekli
olduklar alandaki avantajlarn koruyor ve bydke bu avan
taj larn daha da gelitiriyorlar. Erkekler iin ise, cisimlerin me
kanik yaps, olgularn biimi, mekanda aldklan konum, nesne
lerin nasl alt vb. daha nemli
Dilsel yeteneklerdeki dezavantajlarn erkek ocuklar ksa za
manda kapatyorlar. Onlar, geri olduklar bu alandaki dezavan
tajlarn, mekan daha iyi alglamadaki avantajlanyla giderebili
yorlar; erkek ocuklar cisimlerin biimlerini daha iyi algllyor
lar, amaca giden en ksa yolu da daha abuk kefediyorlar. B u
aslnda btn memeli trlerde erkeklerin ortak zellii. Altyla
on dokuz ya arasnda erkek ocuklar hareket halindeki bir nes
neyi n tabancasyla daha iyi tutturabiliyorlar. Dokuz on ya ci
varnda bir grup ocukla yaplan bir teste gre, erkek ocuklar
belli bir geometrik sisteme gre, belli izleri takip ederek deme
zerinde daha kolay ilerliyorlar. Bir takm eyleri "monte etme
de", mesela kavanoz kapan yerletirme ise erkek ocuklar kz
lara fark atyorlar. Anne babalar bu tr mekanik ilere erkek o
cuklarn nasl daha abuk ilgi gstermeye baladklarn iyi bilir
ler.
imdi biz ocuklarn oyun sahalarna geri dnelim: on ya ci
varnda kz ve erkek ocuklar, bir yandan doumlarndan alt ay
nce cinsiyetleri zerine oluan zellikleri gelitirip, bu alanda
pratik kazanrken, dier yandan da artk kesin bir ekilde ayr
gruplar oluturuyorlar.
Kz ocuklar alann bir kesinde grup olarak oturuyor, konu
up, kk srlarn birbirlerine anlatyorlar. Erkek ocuklar gibi
sk sk tartmyorlar. Ama tarttklar zaman da sonucu g
gsterisi, kaba g ve bouma deil, szler ve ikna etme belirli
yor. Kzlar arasndaki lider ynlendiriyor, erkekler arasndaki li
der ise liderliini despotlua dayandryor. Kzlarn oyunlarnda

80
ibirlii, oyundaki rollerin datlmas ve rekabetin yokluu g
ze arpyor. Evelerine dndklerinde ounlukla kendi hayatlan
na ve kz arkadalarna dair gnlk yazyorlar. Bydke insani
ilikilerin doal atmosferi evrelerinde belirleyici oluyor.
Bu arada erkek ocuklarn hayat daha hareketli geliiyor.
Hormonlarn etkisiyle bnyelerinde gelimeye balayan saldr
ganlk, macera arayn ieren oyunlarda, rekabette, grupta li
derlii ele geirmeye ynelik deneylerde kendini gsteriyor. Er
kek ocuklarn kklklerinde de ayn aba iinde olduklann,
evreyi kefetmek iin can attklann, daha bamsz ve daha
merakl olduklarn grmtk. Her eyi iutmak istediklerini, el
lerine aldklarn amaya altklann, ellerinin gzlerinin do
rudan bir uzants gibi altn, beyninin hkmeden sa yanm
kresiyle nesnel dnyay bir an nce kavrama zlemiyle yanp
tututuunu izlemitik. Erkek ocuklarda beynin sa yarmkre
sinin egemen olduunu, alt ya grubundaki ocuklar arasnda
yaplan bir aratrma da ortaya koyuyor: bu aratrmaya gre er
kek ocuklar cisimlerin biimlerini sol elleriyle daha iyi algl
yorlar. B ilindii gibi, sol el beynin sa yarmkresi tarafndan
ynlendiriliyor. Erkek ocuklar oyuncaklaryla kulbe, kale,
uzay gemisi ina etmeyi severler, ama gnlk tutmazlar. Tutar
Iarsa da, aklarnn kaybolduu veya o gn ma kaa ka ka
zandklar zerine bir iki cmlelik satrlarla geitirirler. Ardn
dan bilgisayarl oyun dnemi balar. Okulda, dilbilgisi, kompo
zisyon gibi srekli sorunlarla geen skntl bir gnn ardndan
eve gelip oyunda uzayllar dize getirebilecei saatleri iple e
ker!
Erkek ocuklarn dnyas eylemlerden, keiflerden ve cisim
lerden oluur. Okulda istenen ise sakince, kmldamadan oturma
s, susup dinlemesidir. Tm bunlar onun bnyesinin ihtiya duy
duu, beyninin istedii eylerin tam tersini oluturur. Daha nce
de sylediimiz gibi retim "kadn beyni"ne daha uygun bir
sretir. nk dilsel yoldan verilip alnan enformasyonlarn,
sorular ve yantlar biiminde pasif kablne dayanr. El becerile
rine dayal devler, rnein yazma ii de kzlar iin daha uygun
dur, nk otomatik hareketlere dayal alanlarda da onlar daha
yeteneklidirler. Erkekler ise daha kapsaml mekanik ilerle u-

81
ramay severler. Dianne McDuinnes eitim ve retimin nere
deyse erkek ocuklara kar kurulmu bir komplo olduunu sy
ler:

Okul eitiminin ilk yllarnda ounlukla okuma ve yaz

ma ii zerinde durulur. Bu alanda kzlar avantajldr. Bu ne
denle de yardmc snflar, yani geri kalan ocuklara ders ve
ren snflar okuma yazmay gerektii gibi becererneyen erkek
ocuklarla dolar. Disleksia, yani okuma yazma gl e
ken ocuklar arasnda erkeklerin oran kzlarn drt katdr.
Eer ocuklar arasnda geri kalmlk kategorisi bir zamanlar
olsayd, Faraday, Edison ve Einstein de gelimede geri kald
diye ilan edilir ve damgalanrd.

Hiperaktif ocuklann % 95'i erkek. Kzlar arasnda bu sorun

neredeyse hi ortaya kmyor. Eer "erkeksi" beynin zellilde
rini dnrsek bunun ok da artc olmadn anlar ve eiti
min neden "kadns" beynin iine geldiini kavrarz. Dianne
McGuinnes'e gre btn bunlar uzunca bir zamandr eitim uz
manlan tarafndan bilinen, ama sr olarak saklanan veriler:

Kar cinsler arasnda renme srecinde de farkllklar

var ve bu farkllklarn suskunlukla geitirilmesi yarardan
ok zarara neden olmaktadr. Erkek ocuklarn kzlara gre
okuma yazmay daha ge renmeleri bir anormallik deil.
Ama bunun vurgulanmamas birok erkek ocukta bunalma
neden oluyor. Daha da kts birok ocuk, hioir tehise da
yanmayan "hastalk" iin ila almak zorunda kalyor.

Sonuta erkek ocuklar temel dilsel yetenekler konusunda

kztarla aralanndaki fark kapatyorlar, ama hzl ve dzgn ko
numa alannda kzlara asla yetiemiyorlar. Dilsel yetenekleri
zamanla, gl olduklan yan olan grsel yetenekierin ve mekan
alglama yeteneinin dzeyine ulayor. Matematii de reni
yor ve bunun ardndan daha avantajl olduklar yetenekleriyle
kavram yaratmada ve bilinmeyen ilikilerin ortaya karlmas
dnyasnda emin admlarla ilerlemeye balyorlar.

82
 Bu arada kzlar nasl geliiyorlar? Onlar beyinlerinden grsel
yeteneklerinin ve mekann alglanmas yeteneklerinin gelitiril
mesi yolunda tevik almyorlar. Bu nedenle bu yetenekleri kul
lanmalar iin bir gerekeleri de olmuyor. Bir sonraki blmde
de greceimiz gibi, matematik bir sre sonra sayma ileminin
tesine geiyor, soyut sistemlerin bilimi haline geliyor. Bu alan
da ise erkekler yaratllarnda var olan soyutlama yeteneklerini
daha iyi kullanabiliyorlar. Yani bu yaiara geldiklerinde erkek
ocuklarn dilsel yetenekleri kziann seviyesine ulayor, ama
kz ocuklannn kavram yaratma yetenekleri, -karanlkta yetiti
rilen kedi yavrularnda olduu gibi- gerekli arzunun olmamas
nedeniyle gerilerneye terkediliyor.
B u u anlama geliyor: ilk yllarda erkek ocuklarnn yapsna
aykr olan eitim sistemi, ilerleyen yllarda kz ocuklarn aley
hine dnyor. Toplumsal yapnn "mimarlar" imdi panie kap
labilirler. Aslnda onlar arasnda bu durumu kabul etmektense,
olgular ve istatistiki verileri bile reddetmeyi savunanlarn says
olduka yksektir. Acaba bu arpk sreci ne kadar deitirebili
riz. Ya da ne oranda deitirmemiz gerekiyor? Teorik olarak her
eyi kolayca deitirmek mmkn. Ceninin hormon dengesine
mdehaleyle, belli miktarda enjekte edilen hormonla erkeklerin
kz gibi, kzlarn da erkek gibi davranmas salanabilir. Ama
XX. yzyl sonunun biyokimyasal yntemleri nazizmin temel il
kelerini yeniden yaratacaktr. Eitim yntemlerinin deitirilme
si de belli oranda zm getirebilir. Sonunda kadnlar arasndaki
mimarlarn ve erkekler arasndaki sosyal uzmanlarn says artt
rlabilir. Ama bunu yapabilmek iin, ncelikle burada anlatlan
farkllklarn kabul edilmesi gerekmektedir. Eitim uzamanlar
nn ou bu farkllklar kesinlikle reddiyorlar. Kald ki, bu s
rete belli bir diskriminasyon da gerekecek. Bunun ise felsefi ve
politik sonular olacak.
Sonuta erkekler temel olarak erkek doasna, kadnlar ise
kadn doasna sahip olacaklar ve bunun deitirilmesi mmkn
deil. Her iki cinsiyet de kendine zg dnsel zelliklere sa
hip. nsaniann doduu, iinde yaad toplumlar ve genel ola
rak da dnya bir takm karmak toplumsal ve politik teoriler ne
deniyle bugnk haline gelmedi. Geride kalan nesillerin tarihleri

83
ve deneyimleri sonucu oldu bu gelime. Tarih boyunca yaayan
nesiller ise erkek ve kadnlardan oluuyordu. Eer iki cinsiyelin
temel zellikleri damgasn vurmu ve dnyamz bugn iinde
yaadmz ekilde biimlendirmise, bunun nedeni bizden nce
yaayan kuaklarn, erkek ve kadnlarn kendi cinsiyetlerinin
zelliklerine gre davranmas, yle yaamasyd. Cinsiyetsiz bir
dnya yaratma olaanst byk ve doa kart almalar ge
rektirecektir. Toplumsal ve politik temelde bu ie giriebiliriz,
ama beyine toplumsal ve politik ilkeler deil, hormonlar etkili
oluyor.
Daha okul ana yeni geldik ve ocuklarn artk kesin "er
kek" ve "kadn" olduklann grdk. Oysa onlarn bnyeleri bu
yalarda cinsiyetleri kesin olarak oluturan vanalar henz ama
d. B u dnemin ardndan ergenlik a gekcek ve hormon reti
mi aslnda o zaman harekete geecek. imdiye kadar iki farkl
motorun ana hatlarn ve iki fark yapnn ortaya kn incele
dik. imdi ise bu matariara yakt konulduunda ve motor yan
maya baladnda neler olacan greceiz. Erkekler ve kzlar
arasnda imdiye kadar da belirgin ve gtri evrilemez farklar
olumu durumda. Ama asl deiiklikler bundan sonra ortaya
kacak.

84
S. BLM

ERGENLK VE BEYiN

Hormonlarn etkisiyle daha ocukluk anda kzlarn ve er

keklerin beyinleri arasnda baz farkllklarn olutuunu, cinsi
yetler arasnda sanki grnmez bir izginin ekilmeye bahd
n biliyoruz. te ergenlik ana gelindiinde bu grnmez izgi
bir uuruma dnyor.
Ergenlik ana girildiinde insan vcudu artk plan proje
aamasndan aktif alma srecine geiyor. Hormonlarn ikinci
etki dnemi balyor. Beyine gnderilen yakt ve emir ilevi g
ren hormonlar, bireyin davranl arn daha kararl bir ekilde b
lirlemeye balyorlar. Bu ylesine nemli bir gelime ki, biz bu
dnemi iki ayr blm altnda inceleyeceiz. nce erkek ve ka
dnlarn gelime evreleri iinde birbirlerinden giderek nasl
uzaklatklarna bakacaz. Ardndan, hormonlarn erkeklerin ve
kadnlarn yetenek ve eilimlerini nasl belirlediklerini inceleye
ceiz.
Hormonlarn etkisine insan beyni elbette fare, san ya da
maymun beyninden daha hassas tepki gsteriyor. nk insan
tr, evrim sreci boyunca ulat zeka dzeyiyle bnyesinin
esiri olmaktan, tamamen duygularna kaplmaktan kurtulabili
yor, kendini kontrol latna alabiliyor. Bu elbette insann biyolojik
koullardan kendini tamamen soyutlayabildii anlamna gelmi
yor.
Ergenlik a ncesi, her ne kadar iki cinsiyet arasnda davra
n farkllklar grlse de, aslnda kzlarn ve erkeklerin vcutla
rndaki hormonlarn tr ve miktar ayn. Ama hormon retimi
baladnda muazzam deiiklikler gndeme geliyor. Kz o-

85
cuklarn vcut hatlar sekiz yalanndan itibaren yuvarlaklama
ya, memeleri bymeye balyor ve on ya civannda da adet
grme balyor.
Erkeklerde hormon retimi iki yl geeilaneli gndeme geli
yor. Hem kzlar hem de erkekler bu fiziksel deiikliklerle kar
latklar anda bir ok yayorlar. Erkeklerin sesi atallayor,
salar artk alnda yukanya doru ekiliyor, testisler iniyor, cin
siyet organlar bilinalt reflekslerle ve hatta bilinli olarak uya
rlabiliyor.
ocukluktan erkeklie ve kadnla geiin biyokimyasal s
relerinin psikolojik baz sorunlar yaratt bugn artk herkesee
kabul ediliyor. Ruhsal dnyamz vcudumuzda gerekleen bu
deiikliklerden derinden etkilenirken, bir yandan da iten ie
sren biyokimyasal dnmler davranlanmza, duygulanm
za, alglamalanmza ve yetenekierimize yn veriyor. Bir yandan
beyne etki yaparken, bir yandan fiziksel deiiklikler iin mesaj
iletiyorlar.
Erkeklerin vcudunda en nemli rol oynayan hormon tes
tosteron. Bu hormon ayn zamanda anne rahminde ceninin bey
nine "erkek beyni olarak geli!" mesaj n ileten hormon. Testos
teron bir tr anabalik steroid. Vcudun yaplanmasnda bu mad
denin nemi byk. rnein kaslann ve kemiklerin geliip g
lenmesi ve yenilenmesi iin gerekli olan kalsiyum, fosfor ve .
benzeri maddelerin vcutta depolanmas yetenei bu hormona
bal. Ergenlik andaki genlerde vcudun % 40' proteinden
oluuyor. Bu yalarda vcuttaki ya oran sadece % 1 5 . Bu oran
lar salayan da testosteron hormonu. Ergenlik a erkek ocuk
larn hayatn bir frtna gibi altst ediyor: testosteron hormonu
erkek ocuklarda kzlardakinden 20 kat daha fazla artyor. B u
hormon kas gelitiren bir steroid olduundan, erkek ocuklar an
szn bymeye balyorlar. Erkek ocuklann vcudundaki alyu
varlarn says da hzla artmaya balyor. Vcutta enerji oluma
snda yakt rol stlenen oksijen alyuvarlarla tandndan, er
kek ocuklar bu nedenle kz ocuklar karsnda fizyolojik bir
avantaj kazanyorlar. Daha aktif oluyorlar, fiziki olarak daha yo
rucu gnlk hayat yayorlar.
En nemli kadn cinsiyet hormonu ise strogen ve progeste-

86
ron. Bu hormonlar proteinleri ve gda maddelerindeki ya ayr
tran hormonlar. Vcuttaki ya miktann belirliyorlar. Kzlarda
protein ve ya oran da farkl oluyor: protein oran % 23'ken,
ya oran % 25'e kyor.
Atletler arasnda kaslarn gelitirilmesi ve gcn arttrlmas
amacyla erkeklik hormonu kullanm yaygndr. Besicilikte de,
eer hayvanlarn yiyeceklerine kadnlk hormonu kantrlrsa,
hayvann daha abuk imanlad ve daha karl satlabildii bilinir.
Ama, insaniann ounluu atlet deil ve besicilikte olduu
gibi, imanlamaya da ihtiya duymuyor. Hormonlar ortalama
insan beyne yaptklar etki yoluyla etkiliyorlar. Bir aratrma
yle diyor:

Hormonlar vcudun bymesini, memelerin gelimesini

ve kadnlarda yumurtlamay harekete geirdii gibi, ayn za
manda beyne de etki yaparak kzlarn duygusal ve ruhsal
dnyasn da belirliyorlar.

B u aratrma bize hormonlarn daha anne karnndaki cenin

zerinde etkili olduunu, onun beynini daha o zaman "formatla
dn", beynin sinirsel yap oluumu zerinde bir daha silineme
yecek izler braktn anlatyor. Bu "izler" u anlama geliyor:
beyin bu etkiyle ergenlik anda "erkek" ya da "kadn" hormo
nuna yant verecek bir hazrlk evresi yayor. Baka bir ekilde
sylersek: kadnlk hormonu, daha oluum evresinde kendisiyle
karlamaya hazrlanan bir beyinle yz yze geldiinde ok da
ha farkl bir etki yapyor. Ayn ekilde hazrlk evresini erkek
beyni olarak yaayan beyin de erkeklik hormonuyla karlat
nda farkl davranyor.
B ir zamanlar hormonlarn beyne ulamadn sanrdk. Belki de
bilim adamlar bu ekilde antik Yunan'daki tbbn etkilerinden kurtar
mak istemilerdi. Antik Yunan'n tp geleneklerine gre insanlarn
flegmatik 1 , sangvinik2, kolerik3 veya melankolik olmalar drt
temel vcut svsna balyd. Hormonlarn gerekten bir tr
1 . Bir eye ilgi gstermeyen, sakin, tahrik edilmeyen.
2. Duygulan ok abuk deien, aniden patiayp sakinleen.
3. abuk fkelenen, ama duygulannda istikrarl.

87
mistik svlar gibi sinir sistemine girdiini, davraniannza etki
yaptklarn bugn artk kesinlikle biliyoruz.
Hormon retimi beyindeki hipotalamus tarafndan ynlendi
riliyor. Bilim adamlar ilk kez kadn ve erkeklerde beynin bu
blgesinin farkl olduunu kantladlar. Hipotalamus erkek bey
ninde ve kadn beyninde farkl hormonlann retimiyle ilgileni
yor. Belki biraz basitletirerek, ama yle sylenebilir: hipotala
mus hipofiz bezine cinsiyet hormonu retiminin nndeki baraj
lar ama veya kapama emrini gnderiyor. Erkeklerde hormon
retiminin srekli belli bir dzeyde tutulmas gerekiyor. Bu du
rumda hipotalamus bir tr termostad gibi alyor: eer kanda
testosteron ok fazla ise, yani bir nevi fazla snma varsa, sout
ma emrini veriyor, yani testosteron retimi azalyor, hormon d
zeyi dyor. Bu sre bilim adamlar tarafndan "negativ feed
back" olarak adlandnlyor. te hormon dzeyinin srekli ayn
olmas erkeklerde byle salanyor.
Kadnlarda durum biraz farkl: kadnlarda hipotalamus ve hi
pofiz bezi "pozitiv feedback" ilkesi uyarnca alyor. Bu sis
tem, tam anlamyla bir lgna emanet edilen bir baraj sistemine
benzetilebilir; eer su seviyesi ykseliyorsa, suyun yolunu kapa
tacana, daha fazla ayor. Pozitiv feedback sistemine gre ka
dnlarda hormon younluu ciddi zigzaklar iziyor, ki bu kadn
Iann davranlannda da kendini gsteriyor. Erkeklerde hipotala
musun grevi hormon seviyesini belli bir izgide tutmak (buna
ramen erkeklerde de ritmik bir almadan sz edilebilir). Ka
dnlarda ise hipotalamus ve hipofiz bezinin faaliyetleri belirli ev
relerle, ya da periyadlarla alan bir sistem yaratyor. Bunun so
nucu olarak yirmi sekiz gnlk adet evresi ortaya kyor.
Erkek ve kadn cinsiyet hormonlar davranlar etkilemek
amacyla ila sanayiinde de kullanlyor. Hormonlar kadniann
bnyesinde de bu amaca hizmet ediyor. Baz kadnlarda ini
klar yle yksek ki, bu gnlk hayatta nemli sorunlara neden
oluyor.
Bir zamanlar kadnlarn davranlar zerinde hormonlann et
kili olduu pek kabul edilmezdi. Tbbn neredeyse tamamen bir
erkek bilimi olduu dnemlerde, kadnlarn bazen tamamen duy
gularna kapldklar bilinse de, vcutlarnda olup bitenlerden

88
kimsenin haberi yoktu. Bu srelerin kadnlar ve erkekler arasn
da farkllklar yaratt daha sonralar feminist hareket glen
meye baladnda da kabul edilmedi. Kadnlardaki duygusal
dalgalanmalarn biyolojik kkenierinin olduunun kabul edilme
sinin kadniann eitlik mcadelesine zarar vercei sanld.
Aslnda kadnlarn yumurtlama periyodlarnda bnyelerinde
ylesine nemli deiiklikler gndeme geliyor, beyne de etki ya
pan hormon younluu ylesine ciddi oranda deiiyor ki, bu
olup biteni grmezden gelmek kesinlikle kabul edilebilir bir ey
deil.

/
/
/
_ ...,.,

Periyodun ilk dneminde kadn vcudu sadece stragen re

tiyor. Bu hormonun grevi yumurtalklarda oluan yumurtay ol
gunlatrmak. stragen dzeyi kadnlarda en yksek seviyesine
yumurtann olgunlamas ve yerinden ayrlmasyla ulayor ve o
andan itibaren de seviyesi dmeye balyor. Ardndan tam ol
gunlaan yumurtann yerinde dier nemli diilik hormonu olan
progesteron retimi balyor. Bu hormonun grevi de salkl ve
dzenli bir hamileliin koullarn hazrlanmasna yardmc ol
mak. Bu evrede hem stragen ve hem de progesteron seviyesi
kademel olarak ve karlkl ykselmeye balyor. Daha sonra

89
 iki hormon bir doruk seviyesine ulayor, ardndan adet grmey
le birlikte anszn hormon retimi dyor. Eer bu arada yu
murta dllenmise, vcut hem progesteron ve hem de stragen
retmeyi srdryor.
Bugn artk kimse kadnlardaki sistemli ruhsal deiikliklerin
aylk periyodlada bantl olduunu yadsmyor. Baz kadnlar
da, evrede hibir mantkl gereke olmadan "youn pozitif ruh
hali" anszn "youn negatif ruh hali"ne dnyor. Hava m
kemmel olabilir, iyerinde her ey gayet iyi gidebilir, evde aksi
lik olmayabilir, ocuklar uslu, terbiyeli, koca efkatli ve sevgi
dolu olabilir, ama tm bunlara ramen kadn hormon faaliyetleri
nedeniyle yine de kendini ok kt hissedebilir.
stragen beyin hcrelerini aktifletiriyor. B u nedenle adetn ilk
dneminde, yani strogen seviyesi ykselirken kadnlarn beyni
formunda oluyor: daha fazla enformasyonu kabul edip kullanma
ya hazr halde. Duyular da da iyi alglyor: seslere, dokunmaya,
tadiara ve kokulara kar daha hassas. Bu dnemde kadn kendini
hem fiziksel ve hem de ruhsal olarak iyi hissediyor. Duygularn
youn yayor, kendine gveni artyor, hayata heyecanla ve se
vinle bakyor, cinsel istei younlayor. Evrim sreci kadn v
cudunda, yle bir mekanizma yaratm ki, kadn dllenmeye en
uygun zamanda sevinleri ve tatmini dorukta yayor.
Progesteron ise daha ok kstlayc, snrlayc etki yapyor.
Deneyler bu bonnonun etkisiyle beyinde kan dolamnn nem
li lde azaldn, kanda oksijen ve eker kullanm dzeyinin
alaldn ortaya koyuyor. Bu madde sanki barbiturik asit etkisi
yapyor. strogen etkisi altnda hzl alan ve canlanan beyin
faaliyetleri progesteronla azalmaya balar. Cinsel istek azalr,
ruh sknts ve yorgunluk depressiz bir duygu yaratr. Ama pro
gesteron rahatlatc, duygusal istikrar salayc etki de yapar. Bu
tr etkiler periyodun ikinci yarsnda, yani progesteron retimi
nin dorua kt dnemde kendini gsterir.
Adet grmenin balamasndan drt be gn nce progesteron
ve stregen seviyesinde ani bir azalma oluyor. Bu ani azalmann
beraberinde getirdii belirtiler ok ar da olabilir. Adetten bir
ka gn nce kadnn bnyesinde ruhsal durum zerinde sakin
letirc etki yapan progesteron dzeyi dyor, memnuniyet

90
duygusunun olumasnda yardmc olan stragen dzeyinde de
azalma oluyor. Kadnlarn ou periyodun bu dneminde d
manca ve saldrgan davranlar iine giriyor (bu davranlar daha
nce progesteron hormonunun sakinletirici etkisiyle engellen
mekteydi), ya da derin bir depresyon duygusuna katlyor. Bazen
bu durum ruh hastal olarak deerlendirilebilecek dzeye ka
dar ilerleyebiliyor.

Susan Vakas

Susan da, ailesi de her ay tekrarlanan ruhsal durumundaki

deiikliklere artk almlard. Aybandan bir hafta nce
Susan ruhsal olarak gerginleiyor, kendini yorgun ve bkkn
hissediyor. Bazen derinden derine ba aryor. abuk sinirle
niyor, derin bir depressiv dnem yayor. S k sk elindeki e
yalan dryor. Anszn ve nedensiz alamaya balyor.
Hem kendisi ve hem de ailesi durumun farknda. Bunun
nedeninin ve bu davrann mantksal bir aklamasnn olma
dn da biliyorlar. Ei ve ocuklar S usan'n bu gnlerde
sanki baka biri haline geldiini biliyor, bunu kabul ediyorlar.

Evrim sreci asndan baktmzda bunun modem zamanla

rn bir sorunu olduunu gryoruz. ok eski zamanlarda kadn
larn dourganla elverili hayat periyodlar ok daha ksayd.
Ayrca emzirmekle de uzun zaman geirdiklerinden hayatlarnda
toplam on yumurtlama periyodlar ancak olurdu. a,mzda ise
kadnlar hayatlar boyunca 300-400 aras yumurtlama dnemi
yayorlar. Bu, yaamlarnda duygularnn, alglama ve duyular
nn bir ykselip bir alalan hormon seviyeleri tarafndan altst
edildii 400 ay olduu anlamna da geliyor.
Ayba dnemi ncesi ortaya kan ar gerginliklerden ilk
kez Hippokrates Kadn Hastalklar adl eserinde bahseder. Ama
bu olgu ancak I 960'larda incelenmi, aklanm ve kabul edil
mitir. Fransz ceza yasalarna gre bu dnem kiinin yaptkla
rndan sorumlu tutulamayaca geici bir dnem olarak kabul
edilir. ngiltere'de de iki kez mahkemelerde ayba dneminin
gerinlikleri sulunun yargland mahkeme tarafndan cezada

91
indirim nedeni olarak kabul edilmi, bylece ilenen su "cina
yet" deil, "dikkatsizlikle insan lmne neden olmak" olarak
deerlendirilmitir.

AYLlK PERiYODLARA BAGLI OLARAK GNDEME GELEN

HORMON AL DEGKLKLERN NORMAL ETKLER

RUHSAL DEGiiKLKLER FiZK DEGiiKLKLER

Belli oranda depresyon Yorgunluk
abuk sinirlenme Ba ve boaz ars
Alama istei Ba dnmesi
Karamsarl k Kas ar l ar

Susan vakasnda olduu gibi, kadniann ounluu periyod

larnda, adet grme ncesi gndeme gelen sorunlara, ayda bir
kan frtnadan daha fazla nem vermiyorlar. Ama kadnlarn
yaklak % 25'inde bu sorunlar olduka nem kazanyor ve her
on kadndan birinde ar hasariara da neden olabiliyor. B ir ara
trmaya gre psikolojik sorunlarla hastaneye kaldrlan kadnia
nn % 50'si tam adet grme ncesinde veya tam adet aamasn
daydlar. Mahkum olan kadn zanllarn da yars bu durumda
su ilemilerdi. Ayn aratrma yirmi alt kez mahkum olan bir
kadn garsonun istisnasz btn sularn periyod dneminde i
lediini ortaya kard.

AYLlK PERiYODLARA BAGLI OLARAK GNDEME GELEN

HORMONAL DEGKLKLERN BAZEN ORTAYA lKAN AGlR
ETKLER

RUHSAL DEGiiKLKLER
Nedensiz fke krizleri
Sevdiklerine kar dmanca duygular
Ufak eyler nedeniyle sinirlenme
Deiik toplumsal devinan davranlar: rnein hrszlk,
yaralama vb.

Hapishanelerdeki yaplan bir aratrma, ieride bir su ileyip

92
hcre kouHanna mahkum edilen kadn mahkumlarn bu suu i
ledikleri anda adet grme ncesinde olduklann ortaya koyuyor.
Bu dneinde kadnlar arasnda intiharlarn artt, saldrganln,
su ileme orannn ykseldii, kadn pilotlarda uak kazalannn
orannn hzla trmand arat,..nalarn ortaya kard bir ba
ka gerek. Bu dnemde ortaya kan belirtileri aratran bir a
lmann raporunda unlar yazl :

Ayba dnemleri dneminde gndeme gelen psikolojik

deiiklikler bu konuda hassas kadnlar zerinde ciddi sorun
lar yaratabilir. Bu toplum asndan da nemli bir sorun olu
turabilir. Bu nedenle bu knu sradan bir aksilik olarak deer
lendirilmemelidir.

Moira Vakas1

Moira sevimli ve zeki bir kzd. ocukluk yllarnda da

evresinde sevilen bir kz olarak tannd.
On be yana geldiinde karekeri tamamen deiti. S
rekli ve nedensiz olarak keyifsiz ve moralsiz hale geldi. O
kadar halsizdi ki, her ayn iki haftasn yatarak geiriyordu.
Ailesine kar duygular da deiti. Onlar sevmemeye, hatta
onlardan nefret etmeye balad. ki hafta sren sorunlu d
nemlerinde onlar birka kez ldrmeye bile alt. Bir kere
sinde evlerini yakt.
Polis artk ie mdahale etme kararn verince, aile kzlar
n Dr. Katharina Dalton'a gtrd. Dr. Dalton ngiltere'nin bu
alanda nde gelen uzmanlarndand.
Doktor kza progesteron hormon tedavisi uygulad. Bu
hormon adet periyodunun ikinci yarsnda kadn bnyesinde
retilen hormond.i.
Btn sorunlar ortadan kalkt. Ama hastalk ancak srekli
verilen progesteron ineleriyle kontrol altnda tutulabiliyor.
Sanrz, erkekler ve kadnlar arasnda biyokimyasal nedenler
den kaynaklanan davran farkillar olduu zerine artk bu ka
dar rnek yeterlidir. Ama burada ilgin olan nokta udur: aylk
periyadlarla ilgili olarak vurgulanan bu farkllklar kolayca ka-

93
bul edilirken, biyolojik nedenlerden kaynaklanan ve biyolojik
olarak aklamas getirilebilecek baka farkllklarn da olabile
cei zerine ok az insan kafa yoruyor.
Erkekler ve kzlar arasnda en belirgin farkllk erkek ocuk
larn kzlara gre saldrgan olmas. Bu davrann nedenleri ise
ncelikle toplumsal deil biyolojik. Kzlar, bnyelerinde davra
nlarn etkileyecek olan hormonlar retilme ana geldiklerin
de, bu sorunlar yaamaya balyorlar. Ama aslnda ayn yalar
daki erkek ocuklar da, kzlardan biraz farkl olsa da, ruhsal ini
klar yayorlar. Onlardaki bu dalgalanmalar da endokrin sis
temi etkiliyor.

Farelerden insana kadar olan memeli trlerinde erkekler

diilere gre daha saldrgan oluyorlar.
nsanlardaki saldrganlk kadn deil erkek cinsiyetiyle il
gili. Erkekler savayor, birbirleriyle acmaszca rekabet edi
yor, birbirlerine saldryorlar. Kan davas denilen, yllarca,
hatta yzyllarca sren toplumsal olgu da erkeklerin icaddr.

Bilim adamlar nihayet bu iin nedenlerini de zdler. Baka

birok alanda olduu gibi, bu aratrmada da hayvan deneyleri
ve baz insanlardaki davran bozukluklar zerine sren incele
meler yol gsterici oldu.
nce farelerde antisosyal davranlar yarattlar. Bu davran
bozukluklarn ortaya karmak inanlnayacak kadar zor bir itir.
Bunu yaratmann bir yolu, hayvan ok uzun sre kafesinde yal
nz tutmak, ardndan da yabanc bir fareyi kafese brakmaktr.
Yetikin erkek fare yabanc fareyi dosta karlamyor, hatta ona
saldryor da. Ama bu davran deitirmek mmkn: eer ka
feste yalnz tutulan fare hadm edilirse, hayvan daha uysal olu
yor. Ardndan erkek fare cinsiyet hormonu verilen fare yeniden
saldrganlayor.
Ama burada etkili olan tek bana hormonlar deil. Hadm
edilen fareye dardan verilen hormonun etkili olabilmesi iin
farenin yetikin erkek beynine sahip olmas gerekiyor. Eer er
kek fare, beyni erkek fare gibi davranma konusunda henz hor
monlar tarafndan biimlenmeden hadm edilirse, dandan veri-

94
!en hormonlar farede saldrganlk yaratamyor. Burada, fare bey
ni daha nceden erkek fare beyni olarak hormonlar tarafndan
biimlenmediinden, hormonun etkisi altnda nasl saldrganla
mas gerektiini bilemiyor.
Ayn durum dii fareler iin de geerli; yani eer daha beyni
gelime aamasndayken dii fareye erkeklik hormonu verilirse,
dii fare aynen erkek fareler gibi hrnlayor, saldrganlayor.
Daha nce de deindiimiz gibi, kemirgenlerin beyinleriyle
oynamak bu kadar kolay, nk onlarn beyinlerinin cinsiyeti
doumlarndan bir sre sonra biimleniyor. Ama rnein Rhesus
maymunlarnn beyinleri, aynen insanlarda olduu gibi doum
dan nce dii ya da erkek beyni olarak formatlanyor. Bu u an
lama geliyor, eer hamile rhesus maymununa, daha karnndaki
ceninin beyni dii ya da erkek beyni olarak formatianmadan er
keklik hormonu enjekte edersek doacak olan dii maymunda
saldrgan davranlar ortaya karmak mmkn oluyor. Dii
maymunda davran deiikliinin ortaya kmas iki aamada
gerekleiyor. nce anneye enjekte edilen erkek maymun cinsi
yet hormonu, ceninin beyninin gelimesine etki yapyor, beyni
erkek maymun beyni olarak formatlyor. Ardndan doan yavru
maymuna erkeklik hormonu verilmeye devam ediliyor ve beyin
de saldrgan davran biimleri bylece yaratlyor.
Grnte tamamen kadns kadnlarn neden bazen erkeksi
davranlar iine girdii konusu en ok tartlan konulardan bi
ridir. Bu konudaki aklamalardan biri klinik aratrma sonula
ryla da desteklenmektedir. ncelenen kadnlarn nemli bir ks
mnda, ceninlik dnemlerinde yani beyinlerinin gelimesi asn
dan ok kritik bir dnemde bu kadnlarn normal kabul edilen
den daha fazla miktarda erkeklik hormonu etkisi altnda kaldk
Iar anlald.
Antik dnemde ngiltere kralielerinden Boudicca herhalde
efkat sembol kadnlar arasnda saylamazd. Kimbilir, belki de
ana rahmindeyken gereinden fazla erkeklik hormonu etkisinde
kalmt. Roma tarihilerine gre kralie kadn esirlerinin meme
lerini kesip azlarna veriyor, dudaklarn dikiyor ve kadniann
ektii aclar gzlerini bile krpmadan izliyordu. te yandan
niformal Azize Johanna veya Florans Nightingale de, Boudic-

95
ca'dan farkl olmakla birlikte, hayatlann
- sakin bir ortamda ge-
irmediler.

Erika Vakas

Erika'nn annesi, daha nceki hamilelikleri srasnda iki

kez karlat dk vakasnn ardndan Erika'ya hamile
kaldnda sentetik progestin tedavisi grd. Bu hormon er
keklik hormonuna benzeyen etkiye sahip. Erika doduunda,
vcudunda anatomik bakmdan az da olsa erkek zellikleri
vard. Ama kz kardelerinden asl farkll davranlann
dayd. Uysal oyunlardan deil, maceral ve yabanl oyunlar
dan holanyordu. Kovalamaca, aaca trmanma, yasak alan
lara girme en sevdii oyunlard. Erkek giysileriyle dolayor
ve erkeklerin arasnda kendini daha mutlu hissediyordu. Kre
yllarnda bir kez eline bebek ald, onu da bebein kvette su
yznde durup durmadn kontrol etmek iin. retmenler
Erika'y kontrol etmenin glnden sk sk yaknyorlard.
Sk sk kavga ediyor, fke krizlerine tutuluyordu. Dier kz
arkadalar arasnda kendine olan gveniyle, dierlerini y
netmesiyle, hrsyla sivriliyordu.

Bir baka aratrma ise, olayiann farkl bir ynde de geliebi

leceini ortaya koyuyor. Eer beynin gelimesinin belli bir evre
sinde beyin kadn cinsiyet hormonunun etkisi altnda kalra, bu
hormon beyin zerinde "uysallatrc" etki yapyor.

Colin Vakas

Colin sessiz bir ocuktu. alkan, uysal ve oyun oynama

y ok sevmeyen bir olan olarak tannrd. Ama kzlar
anmsatan bir yaps da yoktu, aksine kasl ve glyd. Snf
arkadalar onun zerinde bask kurmaz, onunla uramazlar,
ama onu dikkate de almazlard. Colin mcadele sporlarn
sevmezdi. Eer oyun alannda kavga karsa Colin sessizce
oradan uzaklard.
Annesi sk sk Colin'i kendini korumas iin uyarrd. On

96
 alt yl iinde sadece bir kez bir kavgaya kart. Aratrma
Colin'in annesine hamilelik srasnda sentetik kadn cinsiyet
hormonu tedavisi uygulandn ortaya koydu. Geride kalan
yirmi yl iinde eker hastas kadnlar zerinde bu tedavi sk
sk uygulanmt.

Vcuda enjekte edilen kadnlk hormonu erkeklik hormonuun

etkisini ortadan kaldnyor. Byk bir ihtimalle, annesine verilen
kadnlk hormonu tam da Colin'in beyninin cinsiyet asndan
formatlanmas aamasnda Colin'e ulamt.
Kadnlar ve erkekler arasndaki farkllklar inceleyen ilk
aratrmaclardan Amerikan Kinsey Enstits mdr June Re
inisch'in hamilelik esnasnda anneye enjekte edilen kadnlk ve
ya erkeklik hormonunun etkisinde kalan ocuklar zerinde bir
almas vardr. Anne rahminde normal llerden daha fazla
erkeklik hormonu etkisinde kalan erkek ocuklar saldrganlk
miktarn len testlerde, normal hormon alan ocuklara kyasla
iki kat daha yksek puanlar alyorlar. Anne rahminde bir ekilde
beyni normalin tesinde erkeklik hormonu etkisinde kalan kz
ocuklar da normal gelien kzlara gre saldrganlk lmlerin
de % SO daha fazla puan topluyorlar.
Doum ncesi hormon etkisinin tek gstergesi saldrganlk
deil. Reinisch'in bir baka aratrmas kiinin bamszlk ve
kendine gven duygusunun davranlarla olan ilikisini ortaya
karmaya ynelik. Kzlar hamilelik esnasnda erkek cinsiyet
hormonu etkisinde kalan anneler, ocuklarnn dier kzlara gre
ok daha bamsz olduklarn, kendilerine gvendiklerini, ev
renin desteini ve onayn ok daha az oranda beklediklerini an
lattlar.
Genel davran biimlerini inceleyen testierin sonularna g
re, hamilelik esnasnda annenin erkeklik hormonuyla tedavi gr
d durumlarda kz olsun erkek olsun ocuklar dier ocuklara
gre daha bamsz, kendine gvenli, kendi kendine yetebilen ve
daha bireysel oluyorlar. Hamilelik esnasnda annenin kadnlk
hormonuyla tedavi grd duruml arda gelien ocuklar ise
grup faaliyetlerini seven, dierlerine yaslannay ihmal etmeyen
kiilie sahip oluyorlar.

97
 Aratrmada en uysal ocuklar ise hi erkeklik bonnonu etki
sinde kalmayan kz ocuklar. Onlarn hastal Tumer sendromu
olarak adlandnlyor. Bu kzlarda cinsiyet kromozomlannn biri
eksik. Bu ocuklarda erkek ve kadn cinsiyet hormonlann re
ten eey bezleri gelimiyor. Bylece gelime srecinde cenin hi
erkeklik bonnonu etkisi altnda kalmyor. Tumer sendromunda
kz ocuklan dier kzlara gre de son derece ekingen ve uysal
lar, kendi hallerindeler. Annelerinin anlattklarna gre asla teki
ocuklarla kavga etmiyorlar, kendi inisiyatifleri dnda bulun
duklan ortamda kavga olursa oradan kayor, mcadeleye girmi
yorlar.
Beynin erkee zg formatianmasnn bireyi saldrganla
eilimli yapt, saldrgan davraniann biyolojik nedeninin, er
kee zg olarak formatlanan, yani saldrganla zaten "eilimi"
olan beynin bir "porsiyon" daha erkeklik hormonunun etkisinde
kalmas olduu artk kantland. Bunun tersi de doru: yani ka
dn cinsiyetinin daha az saldrgan olmasnda temel faktr hor
monlar. strogen hormonunun saldrganlk bonnonu olan testos
teronun etkisini ntralize ettii biliniyor. Hastanelerde yaplan
aratrmalar kadnlk bonnonuyla tedavi edilen erkek hastalarda
ar saldrgan davranlarn ortadan kalktn gsteriyor. B u
yntem cinsel su ileyen erkeklerde baaryla uygulanyor.

Erkek cinsiyet hormonu Kadn cinsiyet hormonu

arttnyar azaltyor

SALDlRGANLK
REKABET ANLAYlI
BLNL DAVRANMA
KENDiNE GVEN
BAGIMSIZLIK

B ilim adamlar beynin saldrganlk ve iddete bavurmann

deiik kademeleri iin sorumlu sinir merkezlerini bugne kadar
henz tespit edemediler. Ama aratrmaclar, nasl ki cenine etki
yapan hormon dorudan beyin zerinde ve davranlar zerinde

98
de belirleyici oluyorsa, bu alanda da farkllamalarn olduun
dan eminler.
S aldrganln en yksek olduu dnem blu a, yani erkek
cinsiyet hormonu olan testosteronun dzeyinin vcutta en yk
see vurduu dnem. Su ileme orannn en yksek olduu ya
grubunun 1 3- 1 7 ya grubu olmas hi de tesadf deil, nk bu
yllarda erkek cinsTyet hormonu cinselliin en "somut" kant
olarak saldrganl tevik ediyor.
S aldrganla dayal su ileyen ergenlik a genleri arasn
da yaplan bir aratrmaya gre, bu ocuklarn ounluunun
bnyesinde testosteron hormonu ar retim iinde. Aslnda bu
durum, irrasyonel bir ekilde davranan, kendilerini tamamen
duygularna brakan kadnlarn vcudunda da ar diilik hor
nonu remesiyle paralellik gsteriyor. Bir aratrma u saptama
y yapyor: "normal zellikler tayan delikanllarda vcutta re
tilen testosteron hormonuyla gencin davranlarndaki saldrgan
lk ve iddete bavurma eilimleri arasnda son derece yakn bir
iliki vardr." Ergenlik andaki genler, o dnemi yaarken sa
dece kendileri iin yenilik olan cinsellik duygusuyla kar kar
ya gelirler, ayn zamanda ilerinde alttan alta boy veren saldr
ganlk duygusyla da ba etmeye alrlar. Ceza yasalan bugn
artk kadnlarda adet ncesi dnemin ciddi sorunlar yaratabile
cek bir dnem olduunu kabul etme ve bunu dikkate alma aa
masna geldi. Kimbilir, belki ilerde "testosteronun neden olduu
tahrik" de cezai mahkemelerde erkek sanklar iin suta indirim
nedeni olabilecek. Tm bunlar birok kadnda son derece nem
li sarsntlar yaratan adet ncesi gerilimleri kmsemek iin
sylemiyoruz. Sadece youn hormonal faaliyetin baz erkeklerde
de ar komplikasyonlar yaratabileceini vurgulamay amalyo
ruz.
Daha nce de deindiimiz gibi, hormonlarn etkisi, aslnda
bu etkinin ne tr bir beyne etki olduuyla yakndan ilintili. Yani
beynin formatlanmas, beyin yapsn sz konusu olan hormonun
etkisine duyarl hale getirdi mi, getirmedi mi? Belirleyici olan
bu. rnein tamamen normal bir kadn bir erkek kadar saldr
ganlatramazsnz. Ona istediiniz kadar testosteron verin du
rum deimez, nk kadnn beyni bu ynde programlanma-

99
mtr. Bylece testosteron mi ktann n artmas, kadn bnyesinde
saldrgan davranlan ortaya kannayacaktr. Norve'te iledik
leri cinsel sular nedeniyle hadm edilen erkekler zerinde tes
tosteron hormon tedavis i uygulanmas sonucunda yeniden er
keklere zg saldrganca davraniann ortaya kt grld.
Hem de yle belirgi ndi ki bu deiim, bu aratrnay yapan bi
lim adam bu s ul ulann "aynen eskiden olduu gibi anti sosyal
davranlara girdiklerini, ocuklara saldrdklann , kavga kar
dklarn, camlan krdklann" saptyor.
B ir erkek beynine hormonlar sadece erkei daha saldrgan,
sahiplenmeye daha yatkn, daha kararl olmaya sevkedecek e
kilde etki yapmyor, bunun da tesinde hormon bnyede daha
fazla testosteron retimini tevik ediyor, bylece saldrganlk
katlanarak artyor. S porcular zerinde yaplan bir aratnria
sporcularn bnyesinde testosteron dzeyinin ma sonrasnda ve
sezon sonunda, ma ncesi ve sezon bana gre daha yksek ol"
duunu ortaya koyuyor. Yanma vcutta testosteron salglanina
sn arttryor. Yarma saldrgan davranlan glendiriyor.
Saldrganlk eilimi ok kk yalarda, daha hormon salg
lanmasnn younlat ergenlik a ncesi kendini gstermeye
balyor. Psikologlar kz ocuklann ve erkek ocuklann anlattk
lar masallar incelediler. Kz ocuklarn masallar genellikle
"onlar ermi muradna, biz kalm kerevetine" trnden bir fi
nalle bitiyordu. Ama erkek ocuklar arasnda masaln yle biti
renle de karlatlar: "Stephan annesini kocaman bir kazana at
m, sonra da kazann altna ate yakp annesi iyice yanncaya
kadar ateten de indirmemi".
Bir baka deneyde, arkadaianna tad ok kt olan bir keki
yedirmeyi baarabilen ocuklara hedi yeler verilecei syleniyor.
Hem kzlar ve hem de erkekler bu ii baannaya alyorlar.
Kzlar yalan sylemeden, bu iin kendi fikirleri olmadn mut
laka belirterek, ie koyuluyorlar ve "kurbanlanna" tad berbat
olan kekten yedirebilmek iin kendileri de kekten yiyorlar. Er
kek ocuklar ise daha sert tedbirlere bavuruyorlar: keki yedire
bilmek iin yalan sylemekten, tehdit etmekten ve provakasyona
getirmekten geri kalmyorlar. Bu deneyi deerlendiren uzman
lardan biri olay, kzlarn ve erkeklerin davranlann yle yo-

1 00
rumluyor: kzlar sigorta irketinin elemanlar gibi davranrken,
erkeklerin davranlan da kullanlm otomobil satanlara benzi
yordu!
Erkek ocuklar bydke yrtc ve vahi oyunlar giderek
daha ok sevmeye balyorlar. Saldrganca eilimleri giderek da
ha da acmaszlayor. Gzlemler, erkek ocuklarn vcuta za
yf olanlara ve zrllere kar dmanca davrandklarn da or
taya koyuyor. Eer kurbanlar alamaya balarsa bu erkek o
cuklarda kzgnlk, kz ocuklarda ise acma duygusu yaratyor.
Bakasnn ac ektiini grmek kz ocuklarda genellikle acma
yaratyor.
Televizyon seyreden ocuklan gzlemleyen bir aratrma, ek
randa grlen vahi bir salneyi seyrederken erkek ocuklarn
gzlerinin parladm, bu salneyi daha sonra erkeklerin kzlara
gre daha net hatrladklarn ortaya koyuyor. Erkek ocuklarn
okuduklar kitaplar da kzlara gre daha farkl. Yaymclarn her
iki cinsiyetten ocuklann da ilgisini ekebilecek "tarafsz" kitap
yaymlama abalan ok baarl olamyor. Byk bir ihtimalle
bu tr kitaplarla ocuklarn davranlarn belirleyebilme ans
yok.
ngiltere'de genler arasnda yaplan bir aratrma ergenlik
andaki genler asndan mcadelenin byk bir neme sahip
olduunu ortaya koyuyor. Kzlar kendileri asndan riskler ta
yan durumlarn ortaya kabileceinin farkndalar: rnein bir
toplantya davetsiz gitmek, ya da yolda genlerden oluan bir e
teyle karlamak gibi. Kz ocuklar bunu bildikleri iin bu du
rumlara dmernek iin gereken her eyi yapyorlar. Ergenlik a
nn hormon salglanmasnn yaratt bir i gereksinim olarak
erkek ocuklar ise bu tr tehlikeleri ve atma ortamlarn nere
deyse kendileri anyorlar. Bu aratrmada erkek ocuklarn %
69'u byle bir durumla kar karya kaldnda, sorundan kurtu
labilmek iin szl ya da fiziksel saldrda bulunabileceini sy
ledi. Kzlarn ise yine % 69'u farkl bir yant verdi: oradan ses
sizce uzaklanz, ya da saldrganlk iermeyen baka bir zm
aramaya alnz.
Aratrmalara gre, eer trafikte yeil k yandnda ndeki
araba hareket etmezse, erkekler kzlardan daha nce korna al-

1 01
maya balyorlar. iddete hallvurma eiliminin an noktalannda
yaplan bir aratrma, adam ldrme eiliminin erkekler arasnda
kzlardakinin be kat, hrszlk eiliminin ise yirmi kat olduu
nu ortaya koyuyor.
Saldrganlk iki cinsiyet arasnda sadece "szl alanda" birbi
rine yaklayor. Bunun nedeni de kziann dilsel yeteneklerinin
daha iyi olmasndan kaynaklanyor olsa gerek. Okul andaki
ocuklarla yaplan bir aratrmada ocuklardan yolda yrrken
birinin yanlarna yaklamas ve tokat atmas durumunda ne ya
pacaklar soruldu. Olas yantlar arasnda szl tepkiden fiziki
tepkiye kadar birok alternatif vard. "Szl tepki gsteririm"
yantn verenler arasnda kziann ve erkeklerin oran eitti. Fizi
ki tepki gsteririm yantn verenlerin ise byk ounluu er
kekti. Tepkilerin sralanmasnda kz ocuklar fiziki tepkiyi son
sraya koydular. Szl tepkilerin ardndan "saldrgan olmayan
tepki"yi (rnein saldrgan polise ikayet etmek gibi) tercih etti
ler ve ou oradan sesszice aynlacaklann da belirttiler.
Erkeklerin saldrgan davranlannn evrim sreleriyle de ya
kndan ilgili olduu bir gerek. nk yaam iin gerekli koul
larn salanmas, kabileler arasndaki sorunlann zlmesi, ha
yat alanlannn korunmas srekli zor kullanmn ve iddete ba
vurmay beraberinde getirdi.
Bu konuda bizce ok doru olmayan tezlerden biri de erkek
lerdeki saldrganlk ei limlerinin kltrel nedenleri olduunu
ne sren tezdir. Bu gre gre sahip olduumuz kltr erkek
lerden saldrgan davranlar bekliyor ve onlar da bu beklentileri
yerine getiriyorlar. Ama aslnda dnnce hi de bu beklentile
re gre davranmadmz anlyoruz; bizler erkek ocuklanmza
kz ocuklarndan ok daha fazla ceza veriyoruz. Anne babalar
olan ocuklanna da kz ocuklanna verdikleri nasihatlan veri
yorlar: hrszlk yapmayn, iki imeyin, uyuturucudan kavga
dan uzak durun, cinsel hayatn zgrlklerine kaplmayn vb.
Ama tm bunlarda yine de erkekler nde geliyor. Bir Amerikan
psikolou olan Watter Grove yle diyor:

Sosyologlar devians davranlarn erkekler arasnda neden

daha fazla grndn bir trl aklayamyorlar.

1 02
 Erkeklerin dnyay kadnlara gre farkl grdkleri, baka
trl deerlendirdikleri sadece saldrganlk eiliminde kendini
gstermiyor. En nde olma, kararllk, bitmek tkenmeyen hrs
gibi zellikler de ayn kkten gelien davran biimleridir. Hay
vanlar dnyasna gz attmzda, sr lideri olan hayvann bu
rol kararl bir ekilde iddet kullanmasyla elde ettiini grrz.

Maymunlarda erkeklerin grup hiyerarisinde elde ettikleri

yer ve saldrganlkla, kandaki testosteronun hormonunun d
zeyi arasnda dorudan bir balant var. Bu zellikle de lider
maymun iin geerli. Testosteron hormonunun yksek dzey
salglanmas grupta nde gelen yer salamada belirleyici fak
tr gibi grnyor.

B ilim adamlar maymun gruplarndaki hiyeraride altlarda

olan erkek maymunlardan birine testosteron hormonu enjekte et
tiklerinde maymun topluluklannda oluan "toplumsal" ve "poli
tik" dzenin altst olduunu da tespit ettiler.
Maymun gruplarnda gen erkek maymunlarn davranlar
aslnda ergenlik andaki erkeklerin davranlanyla byk pa
ralellik gsteriyor. "abuk olgunlat" denilen erkek ocuklar,
yani vcutlar daha erken ve daha fazla testosteron reten ocuk
lar arkadalan arasnda ok abuk ykselirler. ocuklann mca
dele etme eilimlerini incelemeye ynelik bir alma ergenlik
andaki erkekler arasnda hiyerarinin ve grup iindeki srann
szl ve fiziksel saldrganlk dzeyine gre olutuunu ortaya
koyuyor. Bunu grebilmek iin bir stada gitmemiz bile yeterli:
tribnlerde neredeyse istisnasz, delikanl yalarda erkek grece
iz. Onlar arasnda ilgin bir iblmnn olutuunu fark et
mek de zor olmayacak. Grece genlerin ve fiziksel olarak za
yflann grevi bararark, tezahrat yaparak, kar takma kfre
derek takm desteklemek. Daha olgunlar, daha gller, vcut
lannda testosteron dzeyi daha yksek olanlar lider konumunda
lar: i yumruklamaya vardnda ilk adm onlar atyorlar.
Chicago niversitesinde yaplan bir aratrmada yaz kampla
nnda kz ve erkek ocuklar arasnda oluan hiyerari ele alnd.
lk gnlerde, yani daha hiyerari olumadan, erkek ocuklar ara-

1 03
snda time ve kavgalarn ortaya kt grld. Ama ardndan
gruplar iinde, abuk olgunlaan erkekler liderlii ele aldlar. Hi
yeraride st sra fiziki gce ve spora yatknla gre belirlendi.
Aradan bir sre getikten sonra "iktidar ilikisi" artk iyice net
lemiti. Lider konumunda olanlarn liderliini srdrebitmesi
iin artk ne fiziki g kullanmaya ve ne de szl saldnya ba
vurmas gerekmiyordu. Grupta herkes yerini renmi, kabul et
miti. Ayn kadernede olan genler arasnda yakn arkadalklar
domaya balad. Az laf yapan, kolay i liki kuran ocuklar,
ancak ayn zamanda fiziksel olarak da gllerse, ya da bir spor
dalnda ok yetneklilerse liderlii ele geirebildiler.
Kzlarda ise durum olduka farklyd. Onlar ok daha serbest
hiyerarisiz bir yaplanma oluturmulard. Konumalaryla, ta
vr ve hareketleriyle liderlie soyunan kz ok azd. Kz grubun
da sz her alanda geen tek bir lider yoktu: grup bazen bir kzn
pratik ileri rgtlemedeki stn yeteneinden yararlanyor, ba
ka bir durumda ise, herkesle konuan, herkesin derdini dinleyen
bir baka kzn sylediklerini yapyordu erkekler dertlernek gibi
"samalklar"la uramyorlard . Kzlar iin her iki ilev de
nemliydi: nk grupta hem insanlar ruhen kendini iyi hisset
meliydi, hem de kampn gnlk ileri aksamadan yrmeli, her
gn ilerin nbetileri tespit edilmeliydi.Kzlarn grubu, bireysel
il ikilere ina olan bir koalisyon grnmndeydi. Erkeklerin
aksine, kzlar liderlii ele geirmek istemiyorlar ve herkesin ye
rinin kesin belli olduu hiyerarinin ortaya kmas iin alm
yorlard.
Tm bu deneyimleri iyerlerine, ynetim kurullarna tad
nzda, ki ileriki blmlerde bunu yapacaz, nemli sonulara
ulaabileceimizi dnyoruz.
Erkekler arasnda bir konu her eyden nemliydi: kim daha
iyiydi? Grupta yneten kim olacakt? Kzlar ise bu konuya hi
nem vermiyorlard. Eer kztarla erkeklerin ortak bir aktivitesi
sz konusuysa, kzlar hiyerarinin ortaya kmas iin erkeklerin
birbiriyle yarmasn beklemekten baka bir i yapmadlar.
Bir baka deney szl mesajlar zerine kuruluydu. B u deney,
birbirini tanyan iftierin yart bir yarmayd. Bu yarma s
rasnda yarnay dzenleyenler, yaran tarafa einin ieride

1 04
odada olduunu syleyerek ie balyorlard (aslnda bu doru
deildi, yarnay dzenleyiciler byle kk kandrmalardan
zevk alyorlard). Yanma baladnda dier odadan -doru ol
mayan- mesajlar getiriyorlard program ynetenler. rnein i
odadaki kii eine oyunu kazanmak iin yavalamas gerektii
mesajn iletiyordu. Erkekler yanma heyecan iinde ou kez
yavalamay reddettiler. Kzlar ise ounlukla einin gnderdii
mesaja uygun davrandlar.
ktidar olma hrs ncelikle erkeklerin mizacna uyun bir
davran. Amerikal uzmanlardan Dr. Stephan Goldberg lnevita
bility of Patriarchy adl eserinde bu davran biimini demir ve
mknats arasndaki ilikiye benzetir. Mknatsn ekimine ilgi
gstermek aslnda demirin ortaya k annda var olan bir ge
reksinimi deil, ama fiziksel yaps itibaryla, doal zellii ne
deniyle byle bir eilime sahip ve mknatsla karlatnda
onun etkisine tepki gsteriyor. Erkeklerin biyolojik yaps da
byle: ortalama erkek, ortalama kadndan daha fazla iddete ei
lim gsteriyor.
Erkeklerin liderlik iin mcadelesi, bu konudaki kararll ve
iddet yanll elbette sadece kas gcne dayanmyor. Eer er
kekler bir eyi elde etmek istiyorlarsa ve bu eye srf gce daya
narak ulaamyorlarsa baka aralara bavuruyorlar. Eer biri
devlet iinde yksek bir mevkiyi ele geirmek istiyorsa, seim
lerdeki oy kavgasnda, mitinglerde ocuklar kucaklayp pmek
semenierin sempatisini yaratacak gibiyse erkekler bunu hi e
kinmeden ve kadnlara gre daha skntsz yapyorlar. Kariye
rinde ykselebiirnek iin erkek daha fazla zaman harcayabiliyor,
salndan, hobilerinden, elencesinden, maddi gvenliinden,
duygulanndan daha fazla fedakarlk yapabiliyor.
Kadnlarn grece pasifliini, bir dizi biyolojik nedeni gr
mezden gelip, toplumsal nedenlerle aklamak isteyenler, bu tez
Iere gereke olarak unu sylyorlar: erkekler toplumda yneti
cilik rollerini ele geiriyorlar, nk kadnlar bir eyleri kantla
mak ihtiyacn ok daha az hissediyorlar. Bunun nedeni doann
kadnlara bitii roln farkl olmas : ocuk dourmak bal ba
na bir korunnay gerektiren, esneklik ve bakm gerektiren bir i.
Ama niversite retim yeleri arasnda yaplan bir aratrma

1 05
hibir ailesel ba olmayan kadn retim yelerinin erkeklere
gre daha az enerji sarfettiklerini, baan iin daha az hrsa sahip
olduklarn ortaya koyuyor. Akademik yaamda baarnn en
nemli kriterlerinden biri yaymlanan makalelerin saysdr.
Aratrma kadnlarn daha az makale yaymladklann gsteri
yor. Bu aratrma derinleliinde kadn akademisyenlerin niver
site faaliyetlerinde asl abay rencilerin kendini daha iyi his
setmesi, bilimsel alma ortamnn iyilemesi ve niversiteye
genel olarak hizmet gibi terfi asndan daha nemsiz iler do
rultusunda gsterdikleri anlald.
Cinsiyetlerden birinin bencillii, dierinin herkesi dnmesi
olarak saptadmz bu olguyu Simon de Beauvoir ocuklar
dnyaya getiren cinsiyet olan kadnlar zerine yazd bir yazda
yle dile getiriyor: insan rk kadniann kann emiyor. Kadnlar
btn insanlk iin yayor. Erkeklerin ise kendi kendileri iin
yaamaktan baka bir ileri yok bu dnyada. Erkein hrsnn
yalandka azalmas, iki cinsiyet arasndaki farkllklarn da
yalandka kademel olarak azalmas ilgin bir paralellik gste
riyor. Erkekler yalandka "uysallarlar". Onlar iin daha iyi
insanlar oldular da diyebiliriz, ama daha az erkek olduklan da
kesinlikle dorudur. Bu sre kademel olarak geliiyor. Elli ya
civarnda erkeklerde, onlar saldrgan ve hrsl yapan cinsiyet
hormonu salglanmas azalmaya balyor.
Hormon salglanmas kadniann bnyelerinde de 45-50 ya
larndan itibaren hzla azalmaya balyor, ardndan da adet gr
me duruyor. Bu sre kadniann ounda uzun srmeyen, ama
sorunlu bir dnem olarak bilinir. Bu dnemde kadniann pisko
lojik durumu sk sk deiir, skntl olurlar, ok abuk sinirle
nirler, ba anlan, ba dnmesi, titreme, uyuukluk grlr. Ka
dnlk hormonu tarafndan kalp krizine kar korunduklar iin
bundan sonra kalp krizi geirebilirler. Kemikleri daha abuk k
rlr, deri esnekliini yitirmeye balar. Menapoz dneminde
birok kadn vcudun artk retnedii hormonlann yerine sente
tik hormon alarak yaiannay yavatatmak ister ve bunda baan
elde etmek de mmkndr. Bylece kalp krizi tehlikesi artmyor,
deri ve eklemler esnekliini yitirmiyor. Ama buna ramen hor
mon tedavisi ou uzman tarafndan tavsiye edilmiyor. nk

1 06
bonnonu etkisinin rahim kanseri tehlikesi oluturabilecei ileri
srlyor.
Menapoz dneminde kadniann davranlannn deimesinin
nedeni, o dneme kadar kadn vcudunda salglanan kadn cinsi
yet hormonunun, bbrekst bezi tarafndan salglanan az mik
tardaki erkek hormonunun etkisini ntralletirmesine baldr.
Menapoz dneminde bu etki ortadan kalknca baz kadnlar sal
drgan eilim gstermeye balar, daha kararl olurlar, bazlannn
yzlerinde kllar bile kmaya balar.
Yalandka hormonlarn etkisi artk ortadan kalkmaya ba
lar. Kadnlar ve erkekler de birbirlerine daha ok benzerler.
fke ve uysallk; saldrgan veya ban olmak; insan ilikile
rine byk deer vermek veya bireysel olmak; egemen olmak ya
da uyumlu olmak; iradeyi dayatmak ve boyun emek; ite tm
bunlar birlikte insan kiilii dediimiz eyin paralardr. B u
zellikler kz ve erkek ocuklar arasnda, ya d a kadn v e erkekler
arasnda kesinlikle ve llebilir bir ekilde farkl oranlarda g
rlrler. Bugn artk bu farkllklann iki ayr beyin nedeniyle or
taya ktn da biliyoruz.
Demek ki, erkekler ve kadnlar yap olarak farkllar. inde
yaadmz toplumun bizim zerimizde etkili olduu bir gerek,
ama bu etki biim iimizde zaten var olan farkllklan daha be
lirgin hale getirmekle snrl. Bizi birbirimizden farkl klan ey
hormonlarn etkisi. Ama bu farkllklar baz kimselerde "net"
olarak grlmyor. B ir erkek beyni, etkisinde kald kadnlk
bonnunun miktanna bal olarak kadnslaabilir, ya da bir kadn
beyninde de erkeksi zellikler oluabilir. Her birimizin beyni
belli baz kalplara gre oluuyor. Bu ise bizim davranlanmz,
bizler zerinde daha toplumun deer yarglan etkili olmadan ve
ergenlik ann hormonal frtnalan yaanmadan belirliyor.

1 07
6. BLM

YETENEKLERARASI FARKLILIKLAR

Ergenlik a yaanrken kz ve erkek ocuklarn tav r ve

davranlar arasnda nemli farkllklar olduunu grdk. te
yandan hormonlar iki cinsiyetn beyinsel yetenekleri ve eilim
leri arasndaki farkllklar da derinletirici etki yapyorlar. Bey
nin oluumunda ve formatiannasnda hormonlarn ne kadar be
lirleyici olduuna daha nceki blmlerde deinmitik. Erkekle
rin ve kadnlarn beyinlerinin neden farkl eylerle uratklar
nn, dnme srelerinde kafalarn baka trl kullandklarnn
nedeni de bu.
nl bir Danimarkah psikologa gre, "olgulara kar gsteri
len ilgide, bir eyi fark etmede, farkl cinsiyetierin stlendikleri
rollerde farkllklar vardr... ve bu farkllklarn ortaya kmas
hormonlarn gerekli zamanda, gerekli yerde ve gerekli miktarda
etki yapabilmesine baldr"; bylece bilim adam tm bu farkl
lklarn beyne ve sinir sisteminin dier blmlerine etki yapan
hormonlarn biyokimyasal etkileriyle aklyor.
Beynin yaplanmas asndan hormonlarn ne zaman ve ne
oranda etki yaptnn nemine deinmitik. Ama hormonlar et
kiye ainda ergenlik anda eriiyor. Bu dnemde erkeklerin ve
kzlarn sadece tavr ve davranlarn belirlemekle kalmyor, ay
n zamanda birini saldrgan, dierini de duygusal hale getiriyor.
Hormonlarn etkisi, rnein erkek beyninin gl yanlarnn ka
dnlarnkinden farkl olmasnda, kadnlara gre farkl stratejilerle
almasnda da kendini gsteriyor.
deal bir toplumda erkeklerin ve kadnlarn istedikleri eyleri
yapmaya ve istedikleri eyleri nasl dnyorsa yle yapmaya

1 08
 eit olarak imkanlan olabilir. Bir oklan bu ideal toplumun im
di iinde bulunduumuz toplum olduunu da dnyor. ki
farkl cinsiyetn istediklerinin imdi gerek olabilecei varsayl
yor. Deniyor ki: "herkes doutan farkl, ama imkanlarmz ay
n". Ama unu da biliyoruz ki, imkanlanmz ne kadar ayn olsa
da, insann kendini dierleri arasnda farkl klmas kolay deil.
Cinsiyetler arasndaki farkllklar ise, aniann ortadan kalkmasn
ne kadar ok stersek isteyelim, var olmaya devam ediyorlar.
Farkl cinsiyetierin eit olmayan verimlilikleri bizce beynin iki
farkl trden olmasyla ve bu iki beynin farkl biyolojik zellik
lere sahip olmasyla aklanabilir.
lkokulun ilk yllannda erkek ocuklann ok baanl olama
dklarn grdk. Ergenlik anda ise erkeklerin renme yete
nekleri kademel olarak gelimeye balyor. Yazl ve szl s
navlarda kzlar yakalyor, matematikte ise onlar yava yava
geiyorlar. Zeka testlerinde erkek ocuklarn ald sonular 1 4 -
1 6 ya arasnda anszn bir srama gsteriyor. Kziann ise ayn
dzeyde kalyor, hatta baz durumlarda geriliyor.
Farkllklann matematik ve fen bilimleri alannda en yksek
olduunu gryoruz. Bu farkllklarn ilk iareti daha ergenlik
a ncesi ortaya kyor. Bu yetenekler bilim tarafndan "gr
sel ve mekansal alglamayla ilgili yetenekler" olarak tanmlan
yor. Bilindii gibi, erkek beyni bu yetenekler konusunda uzman
tayor.
Kzlar, baka birok alanda olduu gibi, say saynada da hz
l geliiyorlar, daha abuk reniyorlar. Ama erkek ocuklar ma
tematiksel dnce alannda kzlar ksa srede yakalyorlar. Ma
tematikta hesabn nemi azaldka ve teorik matematiin nemi
arttka kzlar erkeklere kar olan avantajlarn da yitirmeye
balyorlar.
l 972'de Bostan'daki John Hopkins niversitesinde yaplan
bir aratrmada I I - 1 3 yalar arasndaki ok yetenekli ocuklar
incelendi. niversite "dahi ocuk" aratrmas gerekletiriyor,
testlerde szel ve matematiksel snavlarda en iyi sonu alan %
3'lk st grup zerinde aratrma yaplyordu.
Erkek ocuklarn aldklar sonular kzlara gre daha iyiydi
ve sorunun zorluk derecesi arttka, erkek ocuklarn kzlara kar-

1 09
 kurduklar stnlk de belli oranda artyordu. Toplam 800 pu
andan 420 ve zeri puan toplayanlar arasnda erkekler kzlarn
bir buuk katyd. 500 ve zeri puan toplayan ocuklar arasnda
ise erkekler kzlarn iki katna ykseldiler. 600 ve zeri puanda
erkekler kzlarn drt katna ulamlard. En st deer olan 700
ve zeri puan toplayanlar grubunda ise erkeklerin oran kzlarn
1 3 katna ulayordu. ilerleyen yala birlikte iki farkl cinsiyetten
olan bireyler arasndaki farkllk da bymeye balyor. Erkek
cinsiyet hormonu grsel ve mekan hissetmeye ynelik alglan
glendiriyor. Kadn horrnonu ise bunun tersi etki yapyor. Er
kek ocuklar biyolojik olarak ergenlik an tarnarnladklarnda,
ki bu kzlardan bir iki yl ge gerekleiyor, matematik alannda
ki farkllk da iyice belirgin hale geliyor.
Yukarda anlattmz aratrmann organizasyonunda nemli
rol stlenen aratrmaclar; Camilla Benbow ve Julain Stanley
erkekler ve kadnlar arasndaki biyolojik farkllklar olduunu
i leri sren hipotezlerin "toplum tarafndan sempatik grlmeye
ceinin ve tepkiler alacann" farkndaydlar. Bu nedenle bu
aratrmann toplumsal ve yresel faktrlerin etkisinden uzak
kalmas iin byk zen gsterdiler.
nce erkeklerin gelimi matematiksel mantnn ve kzlarn
daha iyi hesap yapmalarnn nedeninin kz ve erkeklerin farkl
programlara gre eitilmesinden kaynaklanp kaynaklanmad
n incelediler. Baz yrelerde gerekten byle prograrnsal farkl
lklar vard, ama kzlarla erkekler arasndaki yetenek farkllklan
daha bu eitim dnemi ncesi kendini gsteriyordu. Ardndan
matematik retmenlerinin ounluununun erkek olmasnn,
yani matematik retimi srasnda erkeklerin kendi sluplanyla
anlattklan dersin kzlar tarafndan alglanmasnn bu sonuca yol
ap amadn incelediler. Ama o zaman da bu alan bilinli
olarak seen ok iyi matematiki kadnlarn da olmas nasl ak-

lanacakt?
Toplumsal nyarglarn dnyaya geliimizle birlikte tad
mz avantaj ve dezavantajlar etkiledii doru. Ama herhalde an
ne ve babalar matematik alannda ok yetenekli olan kzlanna,
bu alanda erkeklerin gerisinde durmalarn, oradan ileri gitme
melerini telkin etmiyorlar olsa gerek. Giderek yadsnmas gle-

o
en olgu, sa yanmkresi mekansal verilerin deerlendirilmesi
ne ayrlan erkek beyninin matematiksel dncede uzman bir ni
telik kazanddr. Erkek beyni doa tarafndan baledilen bu
stnln kullanyor sadece.
B u aratrma esnasnda bir baka ilgin sonu daha ortaya
kt: bu ocuklann bir ou henz logaritma renmemilerdi,
ama ocuklar arasnda bazlan sorulan sorulan logaritma yn
temleriyle, kendi "hayallerinde" yarattklan baz yollarla zd
ler. Erkek ocuklarn ounda, kzlarda olmayan bir baka il
ginlik daha vard: erkekler tanmlamalan ve biimleri farkede
bilme yeteneklerini ortaya koydular. Tanmlama ve biimler ze
rinde dnerek ise, farkl ders konulan ve alanlar arasnda so
yut balantlar oluturmay baardlar. Kzlar ounlukla alanlan
birbirinden ayr ele almay yeliyorlard. Bir konuyu rendikle
rinde dierine geiyorlar, srasyla ilerliyorlard. Matematikte
eer dier alanlardan bamsz bir konu dikkate alndnda, iki
cinsiyet arasndaki farkn az olduu grlyordu.
Erkek beyni soyut dnceye, teorik tezleri alglamaya, veya
deiik kaynaklardan elde edilen verileri soyutlamaya, geni bir
alan iindeki geometrik biimleri kefetmeye daha yatkn. Ame
rika'da, ngiltere'de, Hollanda'da, talya'da ve Hong Kong'da ger
ekletirilen deneyler bunu kantlyor.
Aratrmalar, bnyesi ortalamann zerinde strajen salgla
yan kziann dnsel verimlilik alannda dezavantajl olduunu,
bnyesi normalin zerinde erkeklik hormonu salglayan kziann
ise niversite ve yksek okullarda btn derslerde kziann orta
lamasnn zerinde notlar aldklan ortaya koyuyor. Erkeksi kz
Iann bulunduklan yerin koordinasyonlarn bulmada daha stn
olduklan da aratrmalarla kantland. Yine birok aratrmann
kandad bir baka olgu da erkekler gibi iddet yanls olan, ba
msz davranabilen, kendine gvenen ve kararl olan, yani er
keksi karekeri olan kzlarn niversite hayatnda ulat sonu
lar da mutlaka kzlarn ortalamasnn zerinde oluyor. Erkeksi
karekere sahip kadnlarn baarlarnn srr, doum ncesi er
kek hormonlarnn etkisi altnda kalmalarndan kaynaklanyor.
Hamilelik srasnda anneleri erkek cinsiyet hormonu tedavisi
ne alnan kzlar zeka testlerinde daha yksek sonulara ulayor-

lll
lar ve bu grup iinde niversiteye girme oran kz ortalamalar
nn zerinde uluyor. Dier kzlara gre fen bilimlerine daha faz
la ilgi gsteriyorlar. Ortalamann zerinde sonu alan 79 ocuk
arasnda yaplan aratrmada, ana karnnda erkeklik hormonu et
kisinde kalan kz ocuklarnn dier kzlara gre daha yksek so
nular aldklar ortaya kt.
2. blmde de grdmz gibi, hormon etkisi altnda kal
maktan doan bu farkllklar, annenin hormon tedavisi grme
sinden kaynakland gibi, ceninde ortaya kan bir bbrek soru
nu nedeniyle de kendini gsterebilir.

Catherine Vakas

Catherine son derece hareketli bir kzd. Hem okulda ve

hem de evde baa klnas zordu. Kz kardeinin aksine Cat
herine darda olmaktan, zor fiziksel ilerle uramaktan ho
lanrd. ocukluunda akam sk sk aaca trmanmaktan, a
llklar arasnda kouturmaktan yrtlan pantalonuyla eve ge
lirdi. Derslerinden ald notlar ortalama idi. Ama retmen
Ieri biraz daha dikkatli olsa ok daha yksek notlar alabilece
ine inanyorlard. ki derste Catherine'nin ald notlar ok
yksekti. Bu dersler: matematik ve elileri dersiydi.

Catherine'nin ksa ad CAH olan congenital adrenal hyperla

sia ad verilen bir bbrek hastas olduu anlald. Bnyesi yk
sek miktarda erkeklik hormonu salglyordu.
Yetmili yllarda CAH hastas kzlar zerinde aratrmalar
yapld. Bu aratrmalarda bu kzlarn koordinasyonlar alglama
yeteneklerinde bir farkllk olmad anlald. Ama bu aratr
malar ounlukla blu ana ulamam ocuklar arasnda ger
ekletirilmiti. Bugn artk cinsiyetiere bal olarak ortaya
kan yetenekierin ve cinsiyetler aras yetenek farkllklarnn do
umdan nce farkl biimde formatianan beyinierin ergenlik a
ndaki hormon retimiyle "aktiflemesi" sonucunda kendini
gsterdiini biliyoruz. Bu nedenle I 986'da gerekletirilen bir
baka aratrmada, anne karnnda erkeklik hormonu etkisi altn-

12
da kalan kzlardan oluan bir grup ergenlik anda incelendi ve
kz ya da erkek kardeleriyle ve kuzenleriyle kyasland.
ncelenen grup geometrik alglama testlerine tabi tutuldu. Bu
testlerde, gizli ekillerin farkedilmesi, bir cismin ynnn dei
tirilmesiyle ortaya kacak durumun tasavvur edilmesi, ya da bir
cismin deiik alardan bakldnda nasl grlecei gibi soru
lan youn erkeklik hormonu etkisinde kalan kz ocuklan dier
lerine gre daha yksek baaryla yantladlar. Erkeklik hormonu
kz ceninin beynine ne kadar erken ve ne kadar youn etki yap
msa, kz ocuklarn koordinasyon yetenekleri ergenlik anda
o kadar gelimi oluyordu. Erkek cinsiyet hormonunun beyne et
kisi ne kadar younsa, beynin yaps o kadar erkeksileiyor, by
lece kiinin corafi-geometrik koordinasyon alglama yetenei
gleniyordu.
Peki bnyesi hi erkeklik hormonu salglamayan kadnlarda
durum nasl?
Tumer sendromu olarak adlandrdmz hastalkla doan
kziann yumurtal olmuyor, yani normal kadnlarda salglanan
asgari erkeklik hormonu da salglanmyor bnyelerinde. Beyine
etki yaparak, onu matematik ve koordinasyonu daha rahat algla
yabilir konumlara getiren hormonun hibir zaman etkisine gir
miyorlar. Bu durumda akla bu kzlarn bu yetenekleri len test
lerde ok kt sonular almasnn normal olaca geliyor.
Bu gerekten de byle. Bu kzlarn beyinleri bu alanlardaki
ilikileri kefetmeye uygun deil. Ellerinde tuttuklar nesnenin
biimini bile alglayamyorlar. Resmi gsterilen bir cismin bir
baka adan nasl grnebileceini syleyemiyorlar. Grdkle
rinden yola karak durumlarn, bulunduklar yeri tespit edemi
yorlar. Sa ve sol ynlerini sk sk kartnyorlar. Kafadan hesap
yaplmas gerektiinde zorlanyorlar. Marematik ve koordinas
yon testlerinde son derece dk puanlar topluyorlar.
Test sonular anormal hormonal etki altnda kalmayan karde
leriyle ve hatta ikiz kardeleriyle karlatrldnda Tumer hasta
lna yakalanan kziann sadece matematik ve koordinasyon test
lerinde aldklar sonularda geri olduklar da anlalyor. Bu da ko
ordinasyonla ilgili yetenekierin erkeklik hormonuyla, ya da onun
eksikliiyle dorudan ilintili olduunu ortaya koyuyor.

1 13
 Ginette Vakas

I 7 yandaki Gina bir Tumer sendromu vakas. Dier kz

arkadalan gibi o da son derece romantik. ilerde ocuk yuva
snda retmen olmak istiyor. Ama imdiJik sadece bir aile
nin ocuuna bakyor. Biraz utanga, ekingen, duygusal, ie
kapank. Ama Q'su normaL
Konumalanyla kendini rahata ifade edebilmesine ra
men, konumann yansra corafi ve koordinasyon alglama
y da gerektiren test sorusunda skntlar yaad. Rahat oku
masna ve yazmasna ramen, u kelimelerden normal ve an
laml bir cmle kurmas istendiinde sorun kt: "ormana -
ve- gitti - istifledi - oduncu - odun"

Normal bir gelime sreci yaayan kziann beyinleri, yaps

nedeniyle orafi-koordinatif alglama ve matematik konulu so
rulan erkekler kadar abuk ve verimli zemiyor. Daha sonrala
r, ergenlik a geldiinde salglanmaya balayan kadn cinsiyet
hormonlan belli bir hareketlenme yaratyor ve beynin baz "dev
relerini" etkiliyor. Bu ise sz konusu yetenekierin beyindeki
merkezlerinde yant buluyor. Kadnlarn bu alanda aldklan so
nular aylk adet periyodianna bal olarak bile deiiyor. Bn
yelerinde stragen dzeyinin en dk olduu zamanlar sorulan
en kolay yantlarlklan dnem oluyor. Hormon ykseldike soru
lara doru yant verme oran da azalyor. Genel olarak u syle
nebilir: kziann ounluunda ergenlik ann hormon salglan
ma dnemi matematik yetenekleri zerinde olumsuz etkilere ne
den oluyor.
Cinsiyetler aras farkllklar gsteren temel yeteneklerden bi
rinde harmoniann etkisi ok belirgin. Doa, cisimlerin geomet
rik durumunu alglama konusunda kadnlarn auna kar ol
duka cimri davranyor. zellikle bnyeleri hi erkek hormonu
salglamayan kadnlarda bu yetenek ok geri. Normalden daha
fazla erkeklik hormonu salgtayan kadnlarda ise ortalamann
zerinde. Peki bu zellikler, ana kamndayken kadnlk hormonu
etkisinde kalan erkek ocuklarda da farkediliyor mu? Bu soru
nun yant evet.

14
 Gen yaplarnda XXY tayan, yani art bir kadnlk kromoso
nuna sahip olan erkek ocuklarda kadn cinsiyet honnonu salg
lamas normalin zerinde oluyor. Bu nedenle bu erkekler corafi
ve geometrik yeteneklerde ortalama erkeklerin gerisinde kalyor,
ortalama kadnlarn dzeyinde oluyorlar.
Anneleri hamilelik esnasnda eker hastas olarak tedavi g
ren veya kadnlk honnonu tedavisi uygulanan erkek ocuklar da
koordinasyon yetenei gerektiren testleri ortalama erkeklerin al
dklar sonulardan daha kt ekilde zyorlar. Bu gruptaki er
kek ocuklarn gerilii alt ya civarnda pek daha farkedilmiyor.
Ama on alt ya civarnda, yani artk hormon salglanmas bn
yede byk bir hzla devam ederken fark barizleiyor. Bu yalar
da onlar akTanlarndan olduka geri kalyor, bu testlerde kt so
nular alyorlar. nk anne karnndaki gelimede "kadns" bir
yapya kavuan beyinleri ergenlik andaki hormon etkisine ye
m veremiyor.
Nonnal bir gelime izleyen, yani cinsiyetine uygun bir beyin
le doan ortalama bir erkek bu dnyaya gelirken koordinasyon
sezgisi ve matematik yetenei potansiyel olarak gl douyor.
Bu potansiyel yetenekler ergenlik anda hormon salglanmas
nn birden artmasyla hzla gelimeye balyorlar. Eer kiide er
kek cinsiyet hormonu oran dkse koordinasyonu alglama
sezgileri de zayf oluyor. lgin olan bir baka nokta da u: mate
matik ve koordinasyon alglama testlerini en iyi sonularla
zenler vcutlannda testosteron hormon dzeyi en yksek olanlar
deil, en yksek orann bir derece altnda olanlar.
ounluk iin matematik yetenei, koordinasyon ve mekan
alglamakla ilintili yetenekler ok belirleyici deil . Toplumda
matematikilerin, fizikilerin, mimarlarn, mhendislerin, mole
kl biyologlannn says son derece az. Bu nedenle belki kadn
lar ve erkekler arasndaki yetenek farkllklar zerine gerein
den fazla zaman harcadmz dnlebilir. Bizim bunu yapma
mzn iki temel nedeni var: ilk olarak, deneyler ortalama erkek
beyni ve ortalama kadn beyni arasnda farkllklar olduunu ka
ntlyor ve biz bunu gstermek istedik. kinci olarak, matematik,
grsel alglama ve cisimlere bak as sadece okul ve bilim
dnyasnda deil, gnlk hayatmzda da son derece belirleyici.

1 15
Eer erkekleri cisimlerin i yaplar ilgilendiriyorsa, o zaman
emin olabiliriz ki, sadece ekenar genlere kar deil, yeni oto
mobillere kar da ayn yakn ilgiyi gstereceklerdir. Eer erkek
ler iin corafi alanla ilgili olan her ey son derece nemliyse,
emin olabiliriz ki, komunun kendi toprandan bir para igal
etmesine erkekler ok daha kesin tepki g.,tereceklerdir. Eer er
keklerin matematik kavramlar arasndaki ilikilere daha fazla il
gi gsterdikleri doruysa, bu ilikileri daha abuk kavrama ve
kefetme yetenekleri varsa, o zaman erkek cinsiyetinin teki d
nsel alanlarda da keiflere daha yatkn olacan kabul etmek
durumundayz. B ylece "deha"nn hammaddesine de ulam
oluyoruz.
Genellikle blu andaki erkek ocuklarn bnyelerinde ar
tan hormon salglanmasyla birlikte, iinde boy veren iddet ei
limini btn gn saa sola kouturmakla tatmin etmesinin bu
ocuklann ders alimalanna engel olduu sanlr. Ama testoste
ron hormonunun aratrmalarla tespit edilen bir baka yararl et
kisi daha var. Bu hormonun etkisiyle beyin daha az yaruluyor ve
daha amaca ynelik olarak alyor.
Bir deneyde, deneye katlan gnll erkek ve kadnlarn bir
ksmna testosteron hormonu uyguland, dier ksmna ise d
grn ve tad aynen hormon gibi olan, ama hormon etkisi ol
mayan bir baka madde verildi. Deneye katlanlardan bir dizi
karma ilemi yapmas istendi. Bilindii gibi karma ilemi, eer
ilemi yapan kii bu iin nasl yaplacan renmise yksek
dzeyde dnsel ve fiziksel g gerektirmeyen bir aktivite.
Ama uzun sre yapldnda insan yoruluyor, dikkat baka alan
lara kaymaya balyor. Bu tr aktiviteler otomatik davran bii
mi olarak da adlandrlmaktadr. Yrme, konuma, dengeyi
salama, dikkati younlatrma ve yazma bu aktivitelerden baz
lardr. Deney srasnda, gerek testosteron verilen kiilerin ge
en saatlerle birlikte dierleriyle kyaslandnda daha az yorul
duklar, dikkatlerinin daha uzun sre aktivite zerinde topland
tespit edildi. Gerek testosteron verilmeyenler ise daha abuk
yoruldular, daha fazla hata yaptlar.
Bu deney testosteronun etkisinin geni bir alana yayldn
gsteriyor. Bu deneyi gerekletiren bilim adamlar karma ile-

1 16
minin nasl gerekletirildiini merak etmiyorlar elbette. Deney
ler, "otomatik davranlara dayal aktivitelerin d grnleri
bakmndan da daha erkeksi kiiler tarafndan daha baarl bir
ekilde yapldn" gsteriyor. Demek ki, yksek testosteron
dzeyi otomatik davranlarda daha baanl olma yeteneini de
ieriyor ve en azndan yukarda aktanlan deneyi gerekletiren
bilim adamlarna gre bu pratikte de kantlanyor.

K iinin ya, eitim dzeyi ve genel Q dzeyi dikkate

alndnda, otomatik davranlara dayal test devlerini ok
iyi sonularla zenlerin, kt sonularla zeniere gre daha
yksek toplumsal statye ve ie sahip olduklar anlalyor.
Otomatik grevlerini iyi yapan insanlar karyerlerini daha ra
hat ina edebiliyorlar.

Testosteron hormonunun erkekleri hayatta daha fazla ansl

hale getirmesinin nedeni, bu hormonun etki yapt ve gelitirdi
i beynin, kadn beynine gre daha youn uzmanlk blgelerin
den olumasndan kaynaklanyor. nceki blmlerde de grd
mz gibi erkek beyninde her fonksiyonun konsantre bir mer
kezi var. Bylece somut bir devin zlmesi daha verimli ola
biliyor, dikkat dalmas engellenebiliyor. Bu daha doutan
byle. Ardndan ergenlik anda yeniden testosteron hormonu
etkisi baladnda konsantrasyon yetenei daha da artyor ve bu
hormonla yorgunlua kar da korunuyor beyin. Tm bunlarn
etkisiyle erkek beyninin verimlilii kadn beyninden farkl la
yor.
Kadn beyninin konsantrasyon yetenei ve dnsel gcn
harekete geirebilme potansiyeli adet dneminin deiik peri
yodlarnda de farkllklar gsteriyor. Yksek stragen dzeyi bu
yetenekler zerinde olumsuz etki yaratyor. Kzlarda l l - I 5 ya
lar arasnda, yani hormon salglanmas tam kapasite almaya
baladnda bu yeteneklerde gerileme ortaya kyor. Erkekler
de ise bu yalar sz konusu yeteneklerde gelime dnemini olu
turuyor.
B u nedenle geleneksel erkek alan olarak bilinen alanlarda
kadnlarn imdi olduklarndan daha ileri pozisyonlara ulaabil-

1 17
meleri sadece toplumsal koullar tarafndan deil, biyolojik ya
pnn zellikleri tarafndan da zorlatnlyor.
B aka deneyierin de kanlad gibi, kadnlardaki yksek
stragen dzeyi baz konularda verimlilii dryor, ama baka
baz yetenekler zerine motive edici etki yapyor. El becerileri
bunlardan biri. Kadnlar kk ocukluk dnemlerinden itibaren
hassas ve nazik hareketleri daha rahat gerekletirebiliyorlar.
Gzel ve anlalr konuma da bu yetenekler arasnda saylabilir.
Belli bir yetenein strktr, beynin yaplanmasna bal ola
rak daha ana karnnda oluuyor. Yap ergenlik anda tam ola
rak ilemeye balyor. O zamana kadar sadece potansiyel bir ola
nak olan ey, o dnemde gerek haline geliyor. Genetiksel ve
toplumsal koullar elbette gz ard edilemez, ama biyolojik fak
trler de ayn derecede nemli. Btn bu faktrler zaten oun
lukla iie kendini gsteriyor. Kk olanlar tam da beyinleri
nin erkesi yaps nedeniyle, cisimleri ve onlarn mekanda aldk
lar yeri inceleyerek dnyay tanma yolunu izliyorlar Ergenlik
anda ise bu tutku hormonlarn yeniden aldamaya balama
syla ve sinir sisteminin gelimesiyle daha bir geliiyor.
Kadnlar ve erkekler arasnda davranlarda, duygularda, ei
limlerde, zora bavurmada ve yeteneklerde beyin yapsna bal
farkllklar tam ergenlik .anda artk yadsnamaz bir ekilde
kendini gsteriyor. ou kimsenin sulu ilan ettii cinsiyetiere
zg tipik kimlikler, olanlara ve kzlara, erkeklere ve kadnlara
ait davran biimleri aslnda toplumsal beklentiler tarafndan
belirlendii kadar bizim iimizden de kaynaklanyor. Erkek ve
kz ocuklar arasnda farkllk grmeyen "ideal" ocuk yetitir
me dncesinin snrlar var.
Olanlar nesnelerle oynamak isterken, kzlar insanlarla ko
numay seviyorlar. Olanlar kendilerini kantlamak, baa ge
mek istiyorlar. Kzlar iin ise bask altnda tutulduklan iin bu
duruma katianyorlar demek doru olmaz: kzlarn ounluu
"ykselmek" istemiyor. Okul a ocuklar arasnda yaplan bir
aratrmaya gre, kz ocuklar arasnda popler olmak, baar
dan veya verimlilikten daha nemli. Akll kzlar daha az pop
ler oluyor denir, ama yine aratrmalara gre, kzlarn dnsel
yetenekleri ve kurduklar baarl sosyal ilikiler arasnda doru

18
orant mevcut. Bu aratrmada incelenen kzlarn ou, kendileri
hakknda ne dnldne byk nem veriyor. Ayn gruptaki
erkek ocuklar, gelecekte "hayattaki amalar?" sorusunu, nasl
bir i istedikleriyle ve bu ii ne kadar ustaca yapacaklaryla bir
likte saptyorlar. Olanlar "gelecekte ne olacam?" sorusuna
yant ararken, kzlar gelecekte "kocam kim olacak?" sorusu ze
rinde duruyorlar. ocuklardaki bu eilimin toplumsal ve sosyal
koullar tarafndan desteklendii doru, ama eilimin sunni ola
rak ortadan kaldm imas almalar beklendii kadar baarl
olamyor. Kz ocuklarna "yneticilik dersleri" vererek, kzlar
da yneticilik hrs artmyor. Artarsa bile bu ancak yneticiliin
toplumsal sorumluluklarta ve toplumsal prestijle bantl olduu
durumlarda ortaya kyor.
Aradan geen yllarla birlikte bu eilimler de giderek gle
niyor. Okulda alnan sonular erkek ocuklar iin giderek daha
fazla nem kazanrken, kzlar arasnda da ters orantl olarak
azalyor.
Okullarn bitirilmesinden sonra -i koullarnn benzerlii ve
iverenlerin iyiniyetlifii koullarnda bile- farkl cinsiyetten
genler genellikle cinsiyetlerine uygun i aryorlar. Erkeklerin
ou teknik ve teorik bilgiler gerektiren i ararken, kzlarn ou
ise, hizmet sektrne, sosyal alanlara, sekreterlik veya ret
menlik gibi, insanlarla ilikide olabilecei sektrlere ynetiyor.
Toplumsal determinizme nananlar, imdi bu tablo karsnda,
"ite gryorsunuz, ikinci snf vatandalar, ikinci snf ilerle
yelinmek zorunda kalyor" diyeceklerdir, ama aslnda bu dn
ce tersinden doru olamaz m; yani "kzlar belli ileri daha seve
rek yapyor" dersek yanl m sylemi oluruz? Erkekler asn
dan baktmzda, baskn olmann, g kullanmann, yksek
mevkide olmann onlar iin her eyin nnde geldiini gryo
ruz. Erkekler bu nedenle kadniann severek setikleri ileri ikin
ci snf iler olarak deerlendirirler. Farkl cinsiyetlerdeki insan
lar, farkl biyolojik zellikleri nedeniyle farkl alanlara ilgi gs
terir, farkl ileri severler. Bir i alannn kmsenmesi ise ta
mamen nyargdr.
Gelime sreleri ok nceden belirlenmi ernalara gre

1 19
ilerliyor: erkek iin nesneler, teoriler ve g kullanm nemli.
Kadnlar iin ise, insan, ahlaki deerler ve ilikiler.
ki farkl cinsiyelin ok nemli sayd konular arasnda by
le derin uurumlar olduu iin, anlaarnama durumu sk sk orta
ya kyor ve bu nedenle kart cinsiyetler arasndaki iliki by
lesine heyecan verici, ama baanszlklarla da dolu hale geliyor.
Bu konu bir sonraki blmzde ele alnacak.

1 20
7. BLM

YREKLER VE BEYiNLER

Erkek ve kadn arasndaki karlkl fiziksel cazibenin nedeni

vcutlar arasndaki fiziki farkllktr. Dnyann hangi kltrn
den hangi ya grubundan hangi erkee sorarsanz sorun, "nasl
bir kadndan holanrsnz?" sorusunun yant, byk bir ihtimal
le yledir: erkek kendi vcudunda dz olan yeri yuvarlak hatt,
kendi vcudunda kasl olan yeri yumuak, kendi vcudunda dar
olan yeri geni (bu son saptama hem estetik ve hem de bilimsel
olarak tartmaya aktr) kadnlardan holandm ifade edecek
tir. Ayn ey kadnlar iin de geerlidir: kadnlar da genellikle
geni omuzlu, dar kalal erkeklerden holanrlar. Elbette istisna
lar hep olacaktr (rnein, iki imeye kar kan erkekler ara
snda yaplan bir aratrma onlarn kk gsl kadnlardan
holandklarn ortaya koymutur), ama istisnalar genel kuraln
doru olmad anlamna gelmez.
Fiziki cazibe dnda ise kendimize benzer eler ararz. Bilgi
sayarla e arama irketleri de soru formlarn hazrlarken, dn
sel anlamda benzerlikleri n plana karmaya alrlar. B irbirine
benzer eierin bir araya gelmesidir ama. "Tanr bile onlar bir
biri iin yaratm" deyimini sk sk duyarz.
Eimizin fiziki farkllna nem versek de, dier alanlardaki
benzerliimize ramen belli bir sre sonra eimizin bizden ne
kadar farkl olduunu kavrar, hayal knkl, hatta kesin baar
szlk hissine kaplabiliriz. Oysa bilgisayarlar her eyi dengi den
gine tespit etmiti ! kimiz de gzel yemekleri seviyoruz, operaya
gitmekten holanyoruz ve sigara dumanndan nefret ediyoruz.

121
Ama tm bunlara ramen birka hafta sonra birbirine tamamen
yabanc iki insan olduumuzu farkediyoruz.
Aslnda bu gayet normal ve kanlmas mmkn olmayan
bir gelime. Olanlarn ve kzlarn dnyaya geldiklerinde farkl
ekilde formatianan beyne sahip olduklarn grdk. Farkl d
nyorlar, gl olduklar alanlar farkl, deerlendirmelerinde
farkllklar ortaya kyor ve hayat stratejileri de birbirinden ok
farkl. Beyinleri arasndaki fark aradan geen yllarla birlikte da
ha da geliiyor. Hele ergenlik andaki hormon slaglanmas
dnemiyle birlikte bu farkillar artk iyice belrginleiyor.
Kadnn en nemli zellikleri: duyularnn erkee gre daha
hassas olmas. Dokunmaya, kokulara ve sesiere kar daha has
sas. Grdklerini daha iyi alglyor ve grdklerinden daha fazla
ayrnt hatrlyorlar. Beyin yaplar nedeniyle, insanlar arasnda
oluan insani ilikiler onun iin ok nemli . B irka saatlik be
beklik dneminde insanlarla gzgze gelmeye alan kz ocu
u, her zaman iin insanlarla olan bu ilikiyi birincil nemde g
recektir. Kadn, vcut dilini daha iyi anlyor, daha iyi uyguluyor.
Erkee gre daha sk glmser. Her hangi bir neden olmadan da
glmseyebilir. Erkee gre, sevmedii insanlara kar daha na
zik olabilir. Bu, kadnn fiziki zayfln dengelemek iin geli
tirdii bir zellik de olabilir. Kadn arkadalaryla daha iten,
sistemli ilikiler gelitirir. Sevinlerini ve dertlerini kadn arka
dalaryla paylar. Karlat yzleri daha iyi belleine alr,
karekterleri daha iyi okur ve dier insan hi konumasa bile dav
ranlarndan ne demek istediini daha iyi anlar.
Bunun nedeni kadn beyninin tam da bu fonksiyonlara uz
manlamasdr. 3. blmde de grdmz gibi, beynin duygu
merkezi sa yarmkresi ile, dilsel yetenekierin slendii sol ya
rmkresi arasndaki balant kadnlarda daha gl. Baka trl
ifade edecek olursak, kadnlarda intuitif yetenekler ve komni
katif yetenekler birbirleriyle daha sk ilikideler. Bu nedenledir
ki, gen kadnlar ounlukla kendine benzeyen insanlarla, yani
kendi cinsiyetinden olanlarla dostluklar kurarlar.
Erkek ise tamamen baka yollar izler. in "en banda" ka
dns yapya sahip olan beyni, daha doum ncesi hormonlarn
etkisiyle deiiklie uramtr. ki nemli duyu olan iitme ve

1 22
dokunma hislerinde kadnlardan geridedir. Beyni daha belirli bir
konuya konsantre olmaya daha elverilidir. Bu nedenle dikkati
dalmadan bir konuya daha derinlernesine nfus edebilir. Dou
mundan itibaren nesneler dnyasnda yaar. Onlarn nasl oldu
uyla, nasl altyla ilgilenir.
Beyninin alma stratejisi nedeniyle erkekler sorunlar ge
nelde ve pratikte, bir anlarnda da iin banda bencilce ele alma
ya eilim gsterirler. Eer erkek bir toplantya davet edilmise
ve ardndan bir ikince davet daha alrsa, hangisinin kendi kar
lar iin daha uygun olduunu dnmeye balar. Hatta her iki
davete de gidebilrnenin yollarn arar. Kadniann ounluu ise
birinci davete katlrlar, ya da kendilerini daha iyi hissedecekleri
daveti seerler. Erkeklerin ilikilerinde g ve egemenlik, kadn
larnkinde ise karlkl yardmlama, kendinde olmayan zellik
lere sahip olanlarla yaknlk ve arkadalk baskndr.
Gen erkekler uzun bir sre kendileri gibi olanlarla, yani ken
di cinsiyetdalaryla birlikte vakit geirirler.
Sonra birden o an geliverir: biyolojik gereksinim iki cinsiyeti
birbirine doru itrneye balar. Fiziki olarak birbirlerine kar bir
cazibe duyarken bile biyolojik yaplar nedeniyle, ve daha birok
baka nedenle aralarnda uzlamaz elikiler olduunun farkn
dadrlar. O halde akn o kadar karmak olduuna neden ar
yoruz.
Belki de sadece armak ve daha fazla zerinde durmarnak
m gerekir? Senatr Proxrnire ak zerine aratrma yapmak iste
yenlere devlet destei verilmesine kar kmt. Tezi de uydu:

200 milyon Amerikal baz eylerin insanlk iin sr olarak

kalmasndan yana. te bunlarn listesinde belki de ilk sray
erkeklerin ve kadnlarn neden farkl cinsiyete ak olduu
sorusu vardr.

Hayr sayn senatr. Akn srrn kefetsek bile bunu ilan et

rnek aklrnzn ucundan bile gemiyor. Ama uras kesin ki, a
kn zorlu yollar, iki farkl cinsiyet birbirini biraz daha yakndan
tanyabilse herhalde daha kolay hale gelecektir. Partnerimizde fi
ziki farkll seviyoruz. Ama farkl karekter yapsn, dnce

1 23
sistemini, deerler sistem ini , du yarlln ancak onun yapsn
daha yakndan tanrsak ve onunla birlikte nasl yaayabilecei
mizi renirsek sevcbiliriz. Anlayszln baarszla mah
kum ettii binlerce evlilik vardr. O'nun neden bizden bu kadar
farkl davrandn bir trl aklmz almaz. ocuklanmza daha
ergenlik anda farkl cinsiyet organianna sahip olduklann ve
cinsiyet organlarnn yapsn retiyoruz, ama kadn ve erkek
ruhunun neden ve nasl fark olduunu anlatmyoruz. Bu farkl
Ikiann birbirini nasl tamamladn kavratamyoruz.
Elbette, aralarnda temel ve uzlamaz farkllklann olduunu
kavrarlklar iin boanan kan kocalar da olmutur.
Ama boanmalarn ezici ounluu iki cinsiyetn birbirini an
layamamasndan bozuluyor.

Cinsiyetierin psikoloj isi zerine, mesela farelerio labirent

ler karsndaki olas davranlarndan daha az ey biliyoruz.

Bununla birlikte bugn artk bildiklerimiz ve bildiklerimiz

den yola karak varsaydmz olgular, erkek ve kadn beyni
arasndaki farkllklarla tamamen rtyor.
Doal olarak trler arasnda cinsiyetle en fazla biz insanlar il
gileniyoruz. (Burada, bizleri ak cinsel duygulan birbirine ka
rtrmakla sulayanlara, bu konuya ilerde gireceimizi ve bu
ikisinin birbirine kartrlmasnn da kar cinsler arasndaki
farkllklara bal bir olay olduunu da belirtelim). nsan trnde
kadn, dii maymunlardan farkl olarak iftlemeye h zaman
hazrdr. Hamilelik dneminde ve emzirrne dneminde de ift
leme eilimi gsterir. Dii pavian maymunlan aylk periyodla
rnn sadece bir haftasnda iftleirler. 1 92 tr maymunla kar
latnldnda, Homo sapienslerin penisler ereksiyon halinde en
uzun ve en kalndr. nsan trnde dii sadece orgazma ulamak
la kalmaz, ayn zamanda vcudunda ok sayda erojen blgeye
sahiptir ve bu blgeler cinsel iliki srasnda fiziki deiiklie de
urarlar. Sadece insan trnn erkleri, salt hayal gleriyle, fi
ziksel bir temas olmadan da ejaklasyona ulaabilirler. Cinsel
iliki btn trler arasnda sadece insan trnde en kanna k bi
imler alr, deiik pozisyontarla gerekleir ve en uzun srer.

1 24
amzda seksel bilinlenmede Freud'un, Marie Stopes'in ve
Kinsey'in aratrmalan nemli katklarda bulunmutur.
B u tr aratrmalar erkeklerin hayatlanndaki seksin azln
dan yakndklan, kadnlarn ise payiarna den seksi fazla bul
duklarn ortaya koyuyor. te bu da aslnda kar cinsler arasn
daki farklardan sadece biri. nsan trnn seksi sevmesi buz da
nn sadece zirvesi. Buzdann grnmeyen ksm aslnda iki
kar cinsin sekse olan yaklamnda, seks arzusunda, hazlannda
nemli farkllklar olduuna iaret ediyor.
Bilim imdiye dek sekse dair ok aratrma yapt, ama var
olan birok aratrmann bilimsel hakll tartma gtrr. Bu
nun nedeni ise deiik kltrlerde seksin kesinlikle zel hayat
alannda grlmesidir. Seksel antropoloji znel gerekelendir
meler yn olmaktan, tesadfi neden-sonu ilikilerinden, mito
lojik paralelliklerden, edebiyata veya baka sanat geleneklerine
dayanmaktan teye gidemiyor. ngiliz psikolog profesr Hans
Eysenck'in dedii gibi, bu konuda asl aba gsterenler sosyo
loglar ve psikanalitistlerdir. Eysenck soruyor: Georges Simenan
on bin sevgilisinin olduuyla vnrd; Kant'n ise btn hayat
boyunca tek bir kadnla bile ilikisi olmamt; imdi bu iki veri
den yola kp ortalama seksel kapasite zerine bir yargya va
rlabilir mi?
Bu blmde erkeklerin ve kadnlarn seksel davranlarn
beynin cinsiyetiyle balantl olarak aklamay deneyeceiz.
Sonu olarak bilim artk erkeklerin ve kadnlarn beyin yapsyla
ilgili yeterli bilgiye sahip. Bu konuda mitolojik verilere kadar
uzanmak gerekmiyor.
Testosteron saldrganlk ve egemenlik hormonu. Ayn zaman
da, hem erkeklerde ve hem de kadnlarda seksalitenin de hor
monu. Diilik hormonunu reten yumurtal klarn alnmas ka
dnlarda cinsel istei ortadan kaldrmyor. Ama testosteron re
ten ve testosteron dzeyini ayarlayan bbrek st bezinin aln
mas kadnlarda libidoyu tamamen ortadan kaldryor. Vcuda
testosteron enjeksiyonuyla libido tekrar dzenlenebiliyor ve hat
ta frijidlik de ortadan kaldrlabiliyor. Her iki cinsiyet asndan
da testosteron temel cinsel hormon.
Bu adan bakldnda iki farkl cinsiyet arasnda iki temel

1 25
farklln da altn izmemiz gerek. Bunlardan birincisi u: er
kek beyni testosteronun etkisine ok daha ak, tink daha ana
rahminde testosteron erkek beynini bu etkiye hazrlyor. kincisi
de, ergenlik andan itibaren erkek vcudunda kadnlara gre
yirmi kat daha fazla oranda testosteron hormonu salglanyor.
' Bu farkllklarn sonucu da var elbette: erkekler arasnda sal
drganlk eilimi, egemenlik arama ve kurma arzusu ve sekseli
te youn olarak birbiriyle kanarak kendini gsteriyor. Testaste
mn hormonu ne kadar fazlaysa, cinsellik o kadar gl oluyor ve
bu gl istek homoseksel, heteroseksel, "geleneksel" veya
devians yoldan kendini gsterebiliyor.
Kadnlarda libido ise adet periyodunun belli bir dneminde,
vcutta testosteron dzeyinin en yksek olduu dnemde art
yor. Bu dnem ayn zamanda dllenme ansnn en yksek oldu
u gnlere de denk dyor. te doann trmz devam ettir
mek iin bulduu ilgin bir zm.
Erkeklerde testosteron dzeyi gnn ritmine gre deiiyor.
Her gn alt yedi kez doruk noktasna ulayor. Sabahlar yk
sek. Akamlan ise gnlk ortalamann % 25 altnda oluyor. Ge
ce yans testastera dzeyi, uykunun hzl gz hareketleriyle yo
un olduu dneminde yine ykseliyor. Mevsimlere gelince: ilk
baharda en dk, sonbaharda ise en yksek oluyor. Demek ki,
ak baharda doann yeniden canlanmasna benzetmelerini unu
tarak, edebiyat yeni batan gzden geirmemiz gerekecek. Ama
bu ise cinsellik geleneklerinin nemli zenginliklerinin de yadsn
mas anlamna gelecek.
Cinsellik erkek ocuklarda daha erken gndeme geliyor ve
hayatlannda daha nemli yer tutuyor. Kald ki, beyin hem kadn
larda, hem de erkeklerde "dier" cinsel organiara etki yapyor.
Erkeklerin hibir fiziki temas olmadan, sadece seksel fantazi
lerle orgazma ulaabildiklerine deinmitik. Erotik ryalar er
keklerde ounlukla ejaklasyonla sonulanr. te yandan kzia
nn ounluu erotik rya grmezler. Elbette bu durum kltrel
etkilerle, gelenek ve alkanlklarla ve psikolojinin deiik ge
rekeleriyle de aklanabilir. Baz kzlar ise erotik ryalar grr
ler. Bu durum onlann beyinlerinin "erkeksi" zellikler tad
nn iareti olarak da yorumlanabilir. Onlar ite daha nce de de-

1 26
indiimiz, ana rahminde daha fazla erkeklik hormonunun etki
sinde kalan, bu nedenle de beyin yaplannda erkeksi formatlan
ma grlen kzlardr.
Cinselliin nemli lde beyne bal bir olay olduu syle
nebilir. Erkek ocuklarn beynine hipotalamus araclyla ok
miktarda hormon ulayor ve erkeklerde kzlara gre cinsellik
daha fazla nem kazanyor. Daha fazla mastrbasyon yapyorlar,
daha fazla cinsel arzu duyuyorlar ve dier bakmlardan daha ge
olgunlasalar bile, cinsel hayata daha erken balyorlar. Bu ei
lim erkeklerin eliili yaiarna kadar devam ediyor. Bu dnemde
hormon retimi de yavalamaya balyor.
Erkek korosu da bu konuda iyi bir rnektir. Testosteron hor
nonu fiziki yapnn ve ses kalnlnn olumasnda da en nem
li bir faktrdr. Koroda yaplan testlerde haslarn tenorlara gre
bir haftalk periyodlarda daha fazla ejaklasyona ulatklar orta
ya kmtr.
Fiziki anlamda efor sarfetme testosteron dzeyini aaya e
kiyor. Bu durum aslnda cinsellik ve iddet arasndaki baianty
kantlyor. Din adamlarnn geleneksel nerisi, yani "cinsellik
dolu dncelerinizden kurtulmann en garanti yolu iyi bir kou
dur" fikrinin de temeli bu iliki olsa gerek. Bu iliki elbette biyo
fizik temelde aklanabilir. Ama dikkat! Ksa zaman dilimi iin
de gndeme gelen youn fiziki zorlanma testosteron dzeyini
drmed gibi, tam aksine arttryor. Bu durum buz hokeyinde
belki kendini en iyi gsteriyor; oyun en sonlara gelindiinde en
gergin ve kavgal ortama ulayor.

Erkekler ve kadnlarda cinsellie yaklamdaki farkllklar

sadece seksaliteye bakta deil. Erkeklerin partnerlerini de
itirme eilimi gstermesi onlarn yapsal zellikleri. Eer
toplumsal faktrler- engellemese erkeklerin btn hayatlar
boyunca cinsel partnerlerini deitirme peinde koaca
ak. Kadnlar ise partnerlerini deitirmeyi ok daha az ar
zuluyor.

Dnya dnya olal beri anneler kziarna u t verir: er

kekler sizden "hep onu" isterler, ki anneler bunda genellikle hak-

1 27
ldrlar da. Erkeklerin beyni, vcudu ve hormonlan bir olup er
kei sekste de saldrgan yapmak iin u rar. Aratrmalarda da
bu eilim kendini gsteriyor: erkeklerin ounluu toplu seksten
yana olduklann, "hayatta her eyi denemek istediklerini" syl
yorlar. Kzlarn ounluunda ise toplu seks irenme duygusu
yaratyor. Kzlar pomografik fotoraftarla da ilgilenmiyorlar. Yi
ne kzlarn ounluu aksz seksi, yani kiiye bal olmayan,
sadece seks iin yaplan seksi de reddediyorlar.
Eer cinsel yaamlar sekteye urarsa erkekler kadnlara gre
ok daha sinirli ve ask suratl oluyorlar. Cinsel tatmin eksiklii
kadnlarda benzer etkiyi ok daha ender yapyor. Kadnlar iin
partnerin dorudan eksiklii sorun oluyor. Erkekler ise seksin
eksikliini daha ok hissediyorlar.
Erkeklerde sekse kar ilgi ok daha fazla olsa da, onlar da
srekli ereksiyon durumunda dolamyorlar elbette. Duyular va
stasyla heyecanlanyorlar, duyu organlan sayesinde veriler top
layan beyinleri onlan "tahrik ediyor".
Erkeklerin en nemli duyular grme. Erkekler kta sev
neyi tercih ederler. Sevime grnts onlan ayrca tahrik eder.
Pomografi, yani seksin grntyle dile getirilmesi bu anlamda
erkeklere ina olan bir sektrdr.
Seks ieren fotoraflar kadnlar genellikle cinsel anlamda
tahrik etmiyor. Eer ederse de, bu fotorafta plak erkek veya
kadn olmas nem tamyor. Fotoraf eer gzelse veya foto
raftaki kiiyle zdeleebiliyorsa kadn zerinde etkili oluyor. ki
insan arasndaki cinsel ilikiyi gsteren bir fotoraf kadnlar he
yecanlandrabilir. nk "steril" de olsa, var olan bir ilikiyi
yanstyor. Ama bir penis fotoraf onlar tahrik etmiyor. Oysa
kadn cinsel organnn fotoraf erkekler zerinde ok etkili olu
yor.
Kadnlar erkeklerin kendilerini bir seks arac olarak grdk
lerinden yaknrlar hep. Kadnlar bu dncelerinde hakllar.
nk seks erkekler asndan nesnelerden ve aktivitelerden olu
an bir sre. Erkeklerin btn dnyalar, bu dnyaya geldikleri
andan itibaren nesnelerle doludur. Erkekler minicik bir bebekken
bile, insan yz kadar bir balon grntsyle de mutlu olurlar.
Oyun aynarken onlar asndan dierleriyle oluan iliki deil,

1 28
oyunun kendisi nemlidir. Bi raz daha bydklerinde model
uak ve araba yapmakla urarlar. "Erkeksi erkekler" bir seks
makinas olarak grlmekten holanr. Oysa byle, kiiye bal
olmayan seks imajnn kadnlar zerinde hibir cazibesi olmad
n kavrayamaz bile. Erkekler seks dergilerindeki kadn cinsel
organn gerekten bir nesne gibi seyrederler. Bu arada da gr
dkleri ey kendi mlkiyetlerinde olsa onunla neler neler yapa
bileceklerini kurarlar. Onlar asndan seks kiiye bal deildir.
Pornograf erkeklerin sadece vcutlan zerinde etkili olur. Er
kek, fotorafta grd kadnn kim olduunu merak eder mi
acaba? Asla, o sadece onunla neler yapabileceini dler.
ncelikle kadnlar iin hazrlanan iki magazinin bir aratr
mas son derece ilgin sonulara ulat. Playgirl ve Viva dergileri
plak erkek fotoraflan yaynladktan sonra yaptklar bir ara
trma sonucunda kadn okuyucular zerinde bu fotoraflarn zel
bir etki yapmadn ortaya kard. Viva bu tr fotoraflar ya
ymlamaktan vaz geti. Playgirl ise yaynlamaya devam etti.
Ama bu kez hedef kitle farklyd; artk okuyucular arasnda, sa
ys hi de az olmayan homoseksel erkekler dnlyordu.
Masaj salonlaryla ilgili olarak da ayn farkllklar gndeme
getirilebilir. Bu tr salonlarn erkek mterilerine masaj yapan
ve onlar elle tatmin eden kadnlar arasnda yaplan bir aratr
ma, bu kadnlarn ilerini yaparken son derece ender tahrik ol
duklarn ve tahrik olduklarnda da mterilerine gz attklarnda
derhal heyecanlarnn yattn sylyorlar. Bunun nedeni el
bette mterilerinin tmnn tiksinti verici olmasndan kaynak
lanmyor. Sadece kadnlarn 'Tart pour !'art" seksi cazip bulma
dklarn ortaya koyuyor.
Kadnlarda cinsel istek daha ok beyinlerinin zellikleri ne
deniyle gl olduklan duygulanna dayanarak geliiyor. Karan
lkta sevimeyi sevrnelerinin nedeni kadnlarn dikkatlerini eke
cek baka grsel etkilerle karlamak istememeleridir. Bu or
tamda kadnlarn asl gl duyular olan tad, koku, temas ve
iitme devreye girer. Kadnlarn iitme duyusunun erkeklerden
ok daha gl olduundan bahsetmitik. ngilizlerin dedii gi
bi, kadnlarn kalbine giden yol kulaklarndan geer. Eer yanla
rnda yatan kadn, bir yandan okarken, ki kadnlarn temas ok

1 29
sevdiini biliyoruz, te yandan da kulana sevgisini ifade eden
kelimeler fsldarlarsa, seksin erkekler iin ok daha ho hale ge
lecei bugn artk kabul ediliyor. Erkek iin, kimlii belirsiz bir
kadnn cinsel organnn fotoraf tahrik olmak iin yeterlidir.
Kadn iin ise sevime hayal etmek, o kadar youn olmasa da,
tahrik nedeni olabilir. Daha nce de belirttiimiz gibi, kadnlar
iin sevien iki insan gsteren bir pomografk resim etkilidir.
Kald ki, kadnlar birbiri iin deli olan roman kahramanlanyla da
rahata zdeleebilirler. Bu tr romaniann ounlukla kadnlar
tarafndan okunduu da bilinir. Hem erkekleri, hem de kadnlan
heyecanlandracak ideal roman trn kefeden romanc bu an
lamda dnyann en karl iini bulmu olacaktr, ama aslnda bu
gerekleebilecek bir i deildir. nk kadniann ve erkeklerin
hassas olduklan konular birbirlerinden farkdrlar.
Erkekler seks ister, kadniarsa iliki. Erkekler vcudun esiri
olurlar, kadniarsa akn. nk, kk ocuklarda bile, olanlar
balon, oyuncak araba iin deli olur, kziarsa iliki, arkada ve ya
knlk iin.
Gazete ve dergiler btn bunlarn artk gemie kant ko
nusunda bizleri ikna etmeye alyorlar: amz yeni kadnn
a diyorlar. Yeni kadnn, yani erkek gibi, kiiye bal olmayan
hazz seven, istedii zaman ve istedii yerde bu duyguyu tatma
y isteyen kadnn a. Erkek de deiiyor, diyorlar. Kadnn yo
un duygusalln devralan, neredeyse hayvana zg fiziksel te
mastan vazgeme eil imi gsteren, sevgilisinin gzel gsl
olmasndan ok artk akll olmasna nem veren erkeklerin a
geldi, deniliyor.
Ama bu dnem uzun srecee benzemiyor. Bu yeni erkek tipi
de yle. Seksel devrim erkek ve kadnn cinsel itahnn ve sek
sel beklentilerinin tpatp ayn olduu varsaymndan yola ka
rak vcut buldu, ki bu gerei yanstmayan bir iddiayd. Bu ne
denle yeni dnem insann evrim srecinde geici bir anlk d
nem, yeni bir toplumsal moda olmaktan teye gidemeyecek. Ya
admz dnemin temel zelliklerinden biri, aramzdaki farkl
lklarn serbeste gndeme gelebilmesi, bylece bu farkllklarn
daha iyi bilince ykselebilmesidir. Ama toplumun bu farkllkla
r bastrmak istediinin de farkna varyoruz. Kimbilir, yeni "ro-

1 30
mantik dnem" tekrar ne zaman balayacak? Kimbilir feminenli
in yeniden moda olaca, sper erkekliin geri dnecei gnler
ne zaman geri gelecek?
Erkekler doduklar andan itibaren biime grne nem
veriyor. Bu nedenle de kar cinsin d grn ve gzellii
onun iin byk nem kazanyor. Kadnlar iin durum farkl.
Onlar erkein d grnyle hi o kadar yakndan ilgili deil
ler. Kadnlar iin erkek vcut gelitirme ampiyonalar hibir za
man gzellik yarmalarnn erkekler arasndaki yaratt ilgiyi
yaratamamtr. Erkeklerin ne tr kadnlardan holandklar da
testosteron dzeyiyle bantldr. e kapal erkekler, ki testoste
ron dzeyinin dk olduunu gsterir, kk gsl kadnlar
dan holanrlar. Davurumcu erkekler ise byk gsl kadn
lar tercih ederler. Bu zelliklerle dnyann btn farkl kltrle
rinde karlamak mmkndr.
Toplumlarda ounlukla kadnlarn gzellii, erkeklerin d
grnnden ok daha nemli bir konudur. Erkekler iin cesa
ret ve kararllk d grnten daha nemli zellikler olarak s
ralanr. Nancy Kissenger, kadnlar asndan iktidar en tahrik
edici zelliktir derken nemli bir noktaya iaret ediyordu.
Ak, ya da erkekler asndan cinsel arzu hibir engel tanma
dan amaca doru ulaabilecek gtedir. 6. blmde de deindi
imiz gibi, erkek beynine ne kadar ok testosteron ulamsa, ki
inin beyni o kadar youn bir ekilde tek bir dneeye odakla
nabilir. Bu seks alannda da byledir. Testosteron dzeyi ne
kadar yksekse, cinsel arzunun tatmin istei de o kadar dayanl
maz olur. Tatminin arkasndan testosteron dzeyi der ve beyin
nihayet farkl verileri kabul etmeye, farkl konulara ilgi duymaya
hazr hale gelir. Erkek, gece yars harika grd kadna sabah
yanndaki yastkta ok farkl gzle bakar: salarnn boyal oldu
unu, tmann kirli olduunu farkeder, aptal olduunu teslim
eder. te, cinsel ilikinin ardndan gelen erkek hznnn biyo
kimyasal nedeni budur.
Erkekler, kadnlarn ne tr erkeklerden holandklarnn asln
da pek farknda deiller ve bu kadnlar arasndaki farkllklarn
derinliinden kaynaklanyor. Erkekler kadnlarn kasl erkekleri
en seksi erkek olarak grdklerini sanyorlar, ama aslnda kadn-

131
larn sadece yzde biri her taraf kasl erkeklerden holanyor.
Erkeklerin yzde on bei kadniann byk penisli erkekleri da
yanlmaz bulduklarn sanyor. Oysa, bu dncede olanlar ka
dnlar arasnda sadece yzde iki. Kadnlarn ounluu geni
omuzlu ve dar kalal erkeklerden holanyor.
imdi yataa dnelim, kar cinsler arasndaki yanl anlama
larn muharebe meydanna bir gz atalm: Erkekler seks iin deli
olurlar, nk erkeklerin sekste orgazma ulamalar garantidir.
Orgazma otomatik olarak ulaamayan erkek neredeyse yok gibi
dir. Oysa kadniann sadece bete biri otomatik olarak doruk nok
taya kadar ular. Erkek btn gayreti boalnayla birlikte sner.
Kadn ise, eer orgazma ulaamamsa, ok yava ve terkedilmi
bir ekilde "normal haline" dnebilir.
Cinsel tatmin erkeklerde kadnlara gre daha nemli bir yere
sahiptir. Kadnlar seksel ilikide scaklk ve yaknlk ararlar. Er
kekler genel olarak kendi cinsel davranlannn simetrik yans
masn grrler kadnda, ki bu doru deildir. Partnerlerini tat
min edebilmek iin btn gleriyle abalarlar. "Kadnn buna
ihtiyac var" diye dnr, var gleriyle kendilerini ispatlamaya
alrlar. Oysa kadn sadece cinsellikte deil, btn hayatnda
efkate ihtiya duyar. Seks hayatnda da bu byledir. Yaknlk ve
efkat sekste de baanya giden en emin yoldur. Yakn ve scak
ilikinin baary ne kadar etkilediini kantlayan bir veri de ka
dnlarn evlilik ii iliki lerde orgazma ulama orannn yzde
560 daha yksek olduudur. Erkeklerde ise bu oran sadece yz
de 63 artyor.
Erkekler asndan seksin duygusal yan ve kiisel iliki ier
mesi o kadar nemli deildir. niversite rencileri arasnda
gerekletirilen bir aratrmada, genlerden anlk ilikilerini, ar
kadalaryla veya srekli partnerleriyle olan cinsel ilikilerini
birden bee kadar olan puanlada derecelendirilmesi istendi. Er
keklerin derecelendirmesinde anlk ilikiler 4.2, uzun vadeli ili
kiler 4.4, ak ilikisindeki cinsel ilikiler ise 4.9 puan ald . Kzla
rn sralamasnda ak ilikileri en yksek puan ald. Sralamada
kzlarda da sonra uzun vadeli ilikiler geldi. Ama anlk ilikiler
kzlar arasnda sadece 1 .0 puan alabildi. nk kzlar bu tr cin
sel ilikilerin kendileri asndan kesinlikle zevksiz veya ok az

1 32
zevkli olduu kansndaydlar. Kadn erkek eitlii dncesinin
glenmesi ve yaygnlamas nedeniyle giderek daha fazla kadn
anlk ilikilere giriyor artk. Bunda "o yapyorsa ben neden yap
myaym" dncesi nemli rol oynuyor. Ama bu durum kadn
larn da anlk i likilerin erkekler kadar zevk ald anlamna gel
miyor. nk kadnlarn yaps erkeklerden farkl.
Beyin yaps nedeniyle kadn "iliki"yi n plana karyor.
Erkek ise sonuca bakyor. Erkek neredeyse "ele geirdii" ka
dnlarn listesini yapyor. Kadn beyni farkl. Kadn seksi ayr bir
kategori olarak grmyor. Bu erkek beyninin bir zellii. Erkek
beyninde sanki seksin ayr, duygulardan uzak bir blm var gi
bi. Kadn beyninde seks duygular emberinde, hem de insani
ilikler erevesinde rglenmi bir ekilde gndeme geliyor.
Kadn iin " yataa girelim, sonra da unutalm gitsin" dncesi
ne almak zor. Kadn asndan seks yaplan erkek, ele geiril
mi yeni bir baar asla olmuyor. Ortaya kan yaknl kadn
bir an iinde unutamyor.
Bununla birlikte, kadnlar romantik ilikilere erkeklerden da
ha sk son veriyorlar. Aslnda bu da kadn beyninin bir zellii.
Kadnlar romantizm arzularyla birlikte, bir ilikinin geleceini
ok daha iyi deerlendirebilme ansna sahipler.nk bu tr
ilikilerin uzman kadnlar.

Kadnlar ak ilikilerinde erkeklerden daha pratik olabili

yorlar.

Kadnlarn gz testosteron dzeyiyle kzan arzularla karar

myor. Bir ilikinin kalc olup olamayacan, gelecekte nasl
geliebileceini onlar iyi deerlendirebiliyorlar. Ak erkek deli
divane olduunu, karsndaki kadna ne kadar ihtiyac olduunu
kantamaya alyor. Ama kadn ne yazk ki, arzunun ve ihtiya
cn bir ilikinin gerek temeli olamayacan tereddtsz biliyor.
Kadnn bilincinde saduyu ve duygular arasnda fiziki anlamda
da iliki daha canl. Bu nedenle kadnlar duygularnn analizini
daha iyi yapyorlar ve buradan kardklar sonularda daha sa
duyulu oluyorlar. Gen erkekler gen kadnlardan daha sk ak
oluyorlar. nk gen erkeklerin kalbi ve beyni arasndaki ba-

133
lant daha zayf. Daha net sylersek, beyinlerinin deiik fonksi
yonlar arasndaki balantlar kadnlardaki kadar gl deil.
Erkek kadnn ilikiye neden son verdiini ounlukla anla
myor. nk romantiklik de aslnda ounlukla erkeklerin anla
makla glk ektii bir olgu. Bu konuda ok sk vurgulanan bir
gerek vardr: bir erkek duygularn dile getirmek istedii zaman
erkek mentalitesine uygun bir strateji saptar: duygulann szlerle
deil, nesnelerle dile getirmeyi dener. ukulata veya mcevher
erkeklerin duygulannn deiik dzeylerini ifade eder. Erkekle
rin ounluu sevgililerinin ya gnn veya elerinin evlilik
yldnmn kutlarken kartpostala da bavurur. Belki buraya
kadar her ey normal. Sknt bundan sonra bagsterir: peki ama
karta ne yazlacak? Erkekler szlerle kendilerini ifade etmekte
zorlanrlar.
Erkeklerin bir ksmnn yle dnd kesindir: cinsel i
blmnde ben seksi temsil ediyorum, kadn ise bu iin duygu
sal geri plann hazrlasn. statistikler erkeklerin de aka ihtiya
duyduklarn ortaya koyuyor. istatistiklere gre dul veya bekar
erkekler daha az yayorlar. Ama bu tr bir iblm de sorunlar
yaralmyor deil. Kadn erkeinin kendisiyle dncelerini pay
lamasn istiyor. Erkein kendini dertlerini ve umutlarn payla
acak bir kii olarak grmesini bekliyor. u dnce ne kadar er
keklere zgdr: "Srekli benimle ilgili sorun yaratyor! Kendi
siyle konumadn sylyor! Bunu kesinlikle anlamyorum.
Btn dncelerimi biliyor, ama bu ona yetmiyor! " Kadn ise
yle dnyor: "Bazen ltfedip dinliyor beni ama o zaman da
yant bile vermiyor. Gerek duygularn ancak kafay ekince an
cak gsteriyor!" iki erkek beyninin kalplar arasndaki duvarla
r ayor.
Bir erkee psikolou sevdii kadna duygularn daha iyi gs
termesini tavsiye etmi, erkek de gidip kadnn arabasn yka
m! te erkein dnyas byle. Bu dnyada iin, nesnenin ve
aktivitenin deeri var. Erkek aknn somut kant olarak kadn
yemee, tatile ve hatta tuttuu takmn mana gtrr. Kadn
asndan ise dostluun ve yaknln kriterleri arasnda gven
duymak ve gven duyulan biri haline gelmek vardr.
Doann ayn trn iki kar cinsine neden bylesine uzla-

1 34
maz elikiler yerletirdiini anlamak zor. Belki de u nedenle:
eer hepimiz ayn ekilde dnseydik, ayn duygulara sahip ol
saydk bir sre sonra bkknlk ve can skntsndan patlamak
zere hissederdik kendimizi. Kald ki, eer bu farkllklan kav
rasaydk ve kabul edebilseydik, cinsel alan bu kadar "trajik bir
felaket alan" haline gelmezdi. Bilim zerine deni yapyor: ka
dn ve erkekler arasndaki temel farkllklar ortaya koyuyor.
Bundan sonras bize kalm.
u rnekle balayalm ve gerei nce kabul edelim: erkekle
rin cinsel alandaki karlan daha nesnel. Erkekler bu alanda da
ha benciller. Bu durum ne pomografinin neden olduu bir sonu
ve ne de kadnlarn kleletirilmesi, erkeklerin egemenliinin
sregenletirilmesi iin tasarlanan bir tr toplumsal-ekonomik
komplo. Sz konusu olan u: erkeklerde cinsellik, iddet ve ikti
dar hrs onlann yaplarndan kaynaklanyor. Erkekler beyin ya
plar, hormonlar ve beyinle hormonlar arasnda oluan iliki
nedeniyle byleler. Pomografinin yasaklanmas erkeklerin cinsel
ihtiyalarn hi de kreltmeyecek.
Kadnlar, erkeklerin cinsel anlamda ok abuk heyecanland
n, en yakn dostane iareti bile cinsel anlamda yorumladklar
n kavramallar. Kadnlar erkeklerin ounlukla kendilerini seks
arac olarak grdklerini de bilmeliler. Bunu reddedeceklerine,
bu duyguyu kazmaya alacaklarna, bunun bilincine varr ve
bu olguyu kabul ederlerse, bu sre ortak heyecana da ulaabilir.
Erkeklerin de kendi doalarn reddetneleri gerekmiyor. Bunu
nasl yapabilirler? Erkekler kadnlarn iletiimsel arzularna daha
iyi dikkat etmek zorundalar. Bu erkekler asndan kolay bir i
deil. Onlar akn szel ifadesinde zorlanagelmilerdir. Ama
zorlanarak da olsa duygularn ifade etmeye almalan, sevdik
leri kadnn arabasn ykayarak aklarn dile getirme yolundan
daha iyi sonu verecektir.
Cinsel devrimden ok byk sonular beklemek, bu devrime
byk umutlar balamak doru olmasa gerek. Erkek ve kadnia
nn davranlarnn kkenieri toplumsal olmaktan ok biyolojik.
Bu nedenle sadece toplumsal kkenieri olan baz davranlara
gre ok daha zor deiebilir. Ama unu yapabiliriz: erkek ve
kadniann cinsel anlamdaki farkllklarn anlar, bunlara sayg

1 35
duyarak yaanz. Bu farkllklan yadsrnak yerine, onlan dikkate
alarak ilikileri srdrrz. Karlkl hakaretler yadrmak ve
karlkl birbirimizi sulamak yerine, birbirimize doru yakla
nay deneriz.
Farkl olduumuzu grrnek ve bunu kabul etmek aslnda bir
birimize yaklamak ve aradaki yabancl azaltmak deil midir?
te bu sonu bile aslnda uruna mcadele edilebilecek gerek
bir cinsel devrim olabilir.

1 36
8 BLM

BRBRiNE BENZEYENLER

ki farkl cinsiyet arasnda en belirgin farkllklardan biri e

cinselliin erkekler arasnda kadnlara gre ok daha yaygn ol
masdr. Erkekler arasnda ecinsellik yzde 4 civarnda. Kin
sey'in verilerine gre ise bu oran yzde I O'dan da fazla. Kadnlar
arasnda ecinsellik ise yzde 1 .
Travestilik, voyerizm, eksibisiyonizm veya sadomazoizm
gibi cinsel sapmalar aslnda neredeyse tamamen erkeklere zg.
1 983'de gerekletirilen ve cinsel fetiin konu alan bir aratr
mada 48 vakadan sadece biri kadnd. Erotik eilimleri konu
alan bir Amerikan aratrmasnn giriinde aka unlar yazyor:
"Bu aratrma sadece erkekleri konu alyor. nk seksel sap
knlklar z itibaryla sadece erkeklere zgdrler".
Kitabmz kar cinsler arasnda, beyin yaplar itibaryla ken
dini gsteren farkllklan ele alyor. Ama eer sadece anatomik
ilikileri deil de beynin cinsel zelliklerini ve buna bal davra
n biimlerini dikkate alacak olursak aslnda iki deil, ok daha
fazla sayda cinsiyetten sz etmek mmkndr. Bilimsel aratr
malar da cinsel sapmalarn kkenierinin biyolojik olduunu orta
ya koyuyor. Yani toplum tarafndan "normal" kabul edilen cin
sellikle, cinsel sapmalann kkeni ayn.
Cinsel sapmalar mahkum etmek niyetinde deiliz. Aslnda
tanmlamann kendisi de mahkum eder nitelikte, ama biz bu teri
mi istatistiki anlamda kullanyoruz. Biyolojik bir olguyu ahlaki
kayglarla mahkum etmeye almak anlamsz bir abadr. Bu
aba kurbaa larvasnn ilerde kurbaa olmasna kar knakla
edeerdir.

1 37
 Her eyden nce, cinsel sapmalann geri plann aklamaktan
ok, bu konuyu bir sis perdesine brndren psikolojinin bir ko
tunu unutalm. u konular zerinde ok ey yazld: anne babay
la olan iliki; cinsel rolle ilgili oyunlarn nemi; anne babasnn
kz beklediklerini renen erkek ocuun, ya da tersine kz o
cuun yaad sorunlar; kk yalarda yaanan cinsel deney
ler; kardeler aras ilikiler vb. Elbette, yetikinlikte ortaya kan
cinsel ynelimlerde gemite yaanan ilikilerin pay vardr. r
nein biz bir insann neden krmz mendil grmeden cinsel an
lamda heyecanlanmadn biyolojik olarak aklamyoruz. Ya
da Londra'da bir genelevin tannm bir mterisinin, nce kre
mayla yalanp sonra da zerine elektrik sprgesinin torbasn
dakiler dklmeden neden orgazm olamadnn nedenlerini
hormonlarda aramyoruz. Bu tr vakalann nedenlerinin ortaya
karlmasnn psikologlann ii olduunu biliyoruz.
uras artk bir gerek ki, normalden farkl cinsel eilimlerin
birok vakada kadn ve erkekler arasndaki beyinsel farklllarla
ilikisi olduu saptand. Ayrca bu durumun hormonlarla geli
mekte olan beyin arasndaki i likiyle, ya da hormontarla artk
gelimi beyin arasndaki ilikiyle balant iinde olduu kant
land.
Alman bilim adam olan Dr. Gnther Dmer btn hayat bo
yunca, baz hormonlarn daha ana karnnda kiinin homoseksel
eilimlerini belirlediini kantlamaya alt. Dr. Gnther Dr
ner'e gre amnioanalizle, yani gebelik suyu tahli liyle, aynen
Dowv hastal gibi, ilerde ocuun homoseksel olup olmaya
ca da belirlenebilir. Alman bilim adam hamilelik esnasnda
baz ilalarla ocukta ilerde ortaya kabilecek homosekselliin
engellenebilecei kansnda.
Ecinseller Dr Dmer'in grlerine iddetle kar ktlar,
onu ecinsellii hastalkla zdeletirmekle ve I 930'lu yliann
totaliter seksel politikasnn ruhunu bugne tamakla ve teori
sini sonuta "homoseksel endokronolojik tnazi" olmakla
suladlar. Balarda bilim adamlar konuyla ilgili tavr almakta
kararszdlar. Ama sonuta yava yava Dmer'e arka kmaya
baladlar. Dmer birok kii tarafndan bugn cinsel bilimlerin

1 38
nclerinden biri saylmakla birlikte grlerinin baz deiik
liklere ve eklernelere ihtiyac var.
B ildiimiz gibi, hamileliin altnc haftas civarnda ceninin
kromozomlar, yumurtalklarn veya testislerin oluturulmas
emrini gnderiyor. Bu organlar ise olumalannn hemen ertesin
de hormon retmeye balyorlar. Bu srada salglanan erkek cin
sel hormonu beyni "erkeksiletiriyor".
Drner beynin bir defada, bir evrede "erkeksilemedii" ka
nsnda 2. blmde tanllan deneylerden de anlalaca gibi,
hadm edilen, ardndan da dii hormonu enjekte edilen fareler
zerinde yaplan deneyler, bu yolla erkek farelerin davranlan
nn etkilenebileceini gsteriyor; bu erkek fareler cinsel olarak
erkeklere yaknlk duyuyorlar ve bir erkek fare onlarla iftle
rnek istedii zaman, kulaklarn aynatarak ve srtlarn kambur
latrarak, dii fare gibi davranmaya balyorlar.
Ama erkek farenin dii farelere benzetilmesi srecinde hadm
etme tarihi ok nemli. Eer ok erken tarihlerde, yani daha
beyne etki yapabilecek erkeklik hormonu salglanmaya balama
dan testisler alnrsa, farenin beyni orjinal "diisel" zelliklerini
byk bir ihtimalle koruyor. Ama testislerin alnmas ne kadar
ge gerekleirse, farelerin kadns zellikler almas ihtimali de
o kadar azalyor.
Buradan Drner'in vard sonu u: farelerle yaplan deney
ler farelerin beyninin "erkeksilemesi" birbirini takip eden bir
ka evrede gerekleiyor. Dii farelerde normal durumlarda tes
tosteron salglanmyor, bylece beyin doal olarak ,"diisel"
zellikleri alyor. Ama bu sre iinde bir zamanda u veya bu
ekilde diinin bnyesi erkeklik hormonuyla temasa geerse, fa
renin beyninin "diisellii" hatal bir yapya dnyor. Erkek
cinsel hormon ne kadar erken bir dnemde bnyeye girerse ve
ne kadar ok olursa, dii farenin erkek fareler gibi cinsel davra
nlara girmesi ans da o kadar artyor.
Drner kadnlarda ve erkeklerde cinsel kimliin olumasnda,
beynin yapsnn adm adm "erkeksi" veya "kadns" hale gel
mesinde erkeklik hormonunun bnyede var olup olmadnn
belirleyici olduunu savunuyor. Drner'e rre bu sre aa
mal : nce "cinsiyet merkezi" oluuyor. Ardndan "iftleme

1 39
merkezi" geliiyor ve son olarak da "cinsiyete bal rolleri belir
leyen merkez" ekilleniyor. "Cinsiyet merkezi"nin olumas sra
snda hormonlar erkek veya dii cinsin temel fiziksel zellikleri
ni gelitiriyorlar. Bunun ardndan ve biraz da bu merkeze bal
olarak "iftleme merkezi" ortaya kyor. Drner'e gre iftle
me merkezi hipotalamus. Bugn artk hipotalamus'un kadnlarda
erkeklerden daha farkl bir yapya sahip olduunu ve yetikin
ada seksel davranlara ekil verdiini biliyoruz.
Son evrede ise hormonlar anne karnndaki bebein beyninde
"cinsiyete bal rolleri belirleyen merkez"ini oluturuyorlar. Be
yinde, daha sonra davranlarmzn ana eilimlerini belirleyecek
olan; rnein iddete yatknln veya uzakln, insani ilikiler
de becerikliliin, ie kapankln, giriimciliin ve bunlara ben
zeyen kiisel zelliklerimizin kanallarn izmeye balyorlar. Bu
dnemde formatianan bu temel zellikler daha sonra, ergenlik
anda hormonlarn etkisiyle son eklini alacaktr.
Drner'e gre bu merkezin olumas srecinde, birbirin
den bamsz, evrenin her hangi bir dneminde baz aksaklk
lar gndeme gelebilir. Kitabn daha nceki blmlerinde, gene
tik olarak dii olan ceninde erkeklik hormonu etkisiyle erkeksi
zelliklerin ortaya karlmasnn mmkn olduunu grmtk.
Drner, "iftleme merkezi"nin, yani hipotalamus'un geli
mesinde de aksaklklar olabileceini ne sryor. Erkek ceninde
ne kadar az erkeklik hormonu salglanrsa, ilerde erkek ocukta
ecinselliin ortaya kmas olasl o kadar fazla oluyor. Kz
ceninlerde ise durum yle: hipotalamus erkeklik hormonu etki
sinde ne kadar fazla kalrsa, kzlarn kendi cinslerine ilgi duyma
ihtimalleri de o oranda artyor.
Son olarak "Cinsiyete Bal Rolleri Belirleyen Merkez", bey
nin formatlanmas ve beyindeki deiik merkezler arasndaki i
blmnn kadnlarda "erkeksilemesi" veya erkeklerde "kadn
slamas" kadn ve ya erkek cinsiyet hormonlarnn beyne nor
malin zerinde etki yapmasyla ortaya kyor.
Bu teorinin ekici yan, rnein d grnlerinde ve davra
nlarnda tamamen erkeksi olan baz erkeklerin neden kendi
cinslerine ilgi duyduklarn da aklayabilmesi. Drner, bu du
rumlar, gelimenin ikinci evresinde, hipotalamusun, iftleme

1 40
 merkezinin geliiminin bozulmasyla aklyor. Ayn ekilde bu
teori, d grnleri ve davranlar itibaryla kadns olan baz
erkeklerin neden buna ramen kar cinse ilgi duyduklarn da
aklayabiliyor. Bu vakalarda "Cinsiyet Merkezi" ve "Cinsiyete
Bal Rolleri Belirleyen Merkez" bir nedenle gelimenin kritik
bir evresinde hormona bal bir aksaklk yayor. Ama ilerde
iftleme Merkezi normal bir gelime izliyor. Ksaca syleyecek
olursak: Dmer'in teorisi, neden btn kadns erkeklerin homo
seksel olmadn ve neden btn homoseksel erkeklerin de
kadns olmadn aklayabiliyor.
ngiliz psikolog Glen Wilson "Love's Mysteries" adl eserin
de Dmer'in grlerine katlyor: daha doum ncesi gelimede
bir aksalelk belirebilir ve bylece "ocuk anatomik yaps ve or
ganlarna gre erkek, ama beyin bir nedenle hormonlarn getirdi
i ve erkeksilemesi emrini ieren mesaj alamyor." Wilson bu
rada bir noktaya dikkat ekiyor: bu srete testosteronun ok k
k, rnein bir gramn milyarda biri kadarlk bir miktarnn bile
sonu asndan kritik hayati etkisi olabileceini belirtiyor. Belki
de bu saptama, ana rahminde beraberce gelien ift yumurta
ikizlerinden birinin neden homoseksel olurken, dierinin nor
mal kalabildiini aklyor.
Bir Amerikal bilim adam olan Dr. Milton Diamond da Dr
ner'in ulat sonulara ulayor, ama bir farkla: o beynin geli
me srecindeki evreleri e deil, drde ayryor. Onun tezine
gre birinci evrede saldrganlk, pasiflik gibi temel seksel zel
likler oluuyor. kinci evre, seksel kimliin (kim kendini nasl
tanmlyor) olutuu evre. nc evrede cinsel arzularn sonu
ta kime ynelecei belirleniyor. Bu evre Dmer'in iftleme
Merkezi'yle ayn. Drdnc evrede cinselliin, orgazm sala
yan mekanizmalar gibi dier "aksesuarlar" ortaya kyor. Eer
gelime srecinde bu evrelerden biri veya hepsi bir bozukluk ya
arsa, evreler de birbirinden uzaklaabiliyor. ite bu durumlarda,
mesela kararl ve baskn karekterli, yani tipik "erkeksi" zellik
lere sahip bir erkek, cinselliini tatmin etmede erkei ama ola
rak grebiliyor, yani ecinselleebiliyor. Ya da tamamen kadns
zellikler tayan bir erkek lgnca kadn peinde koabiliyor.

141
S onu olarak beynin seksel formatlanmas tek bir "patlamann"
sonucu deil.
Erkekler arasnda cinsel sapmalarn neden ok daha yaygn
olduunu da hormonlarla aklamak mmkn. lk balarda hepi
mizin beyni, ilerde ne olacandan bamsz olarak "kadn" zel
liklerine sahip. Erkek cenin daha sonra, yani hamileliin ilk bir
ka haftasndan itibaren deimeye balyor. Giderek artan er
keklik hormonu beyni ykyor, deitiriyor, formatlyor. te bu
deitirme srecinde hata ihtimali yksek. Kzlarda ise bylesi
riskli bir formatianma sreci yaanmyor.
Bilim dnyasnda, bu gr, yani cinsel sapmalarn biyolojik
nedenlerinin olduu tezi herkes tarafndan kabul edilmiyor. Bir
ksm bilim adam bu konunun aratrlmas iin yeterli denek
olmadn ileri sryor. te yandan denekler zerinde yaplan
aratrmalar ise derin toplumsal tepkilere de neden oluyor. Dr
ner, bu srete toplumsal, eitimsel ve kltrel etkileri yeteri ka
dar dikkate almamakla sulanyor. Ayrca u konuya da aklk
getiremiyor bu tez: neden ana karnnda erkeklik hormonu etki
sinde kalan kzlardan bir ksm lezbiyen oluyor da, bir ksm ol
muyor? Acaba cinsel sapmalarda biyolojik ve toplumsal faktr
ler birbirlerini nasl etkiliyorlar? Bu konu daha aratnimaya
muhta.
Sylediklerimizin daha iyi anlalabilmesi iin insann geli
mesi srecinde ne tr aksaklklarn olabilecei zerine bir rnek
verelim. Baz erkekler iki yerine cinsel kromozom tarlar. Bu
erkeklerde art bir X , yani diilik kromozomu da vardr. Bylece
ilgin bir durum oluur, hem XX dii ve hem de XY erkek kro
mozomlanna sahip olmu olurlar. D grnlerine baklrsa er
kektirler. Erkek olarak da byrler, ama libidolan yoktur ve re
me yeteneine de sahip deildirler. Yetikinlik alarnda vcut
lar ok az miktarda testosteron salglar. Bu herhalde ceninlik
dnemlerindeki dk testosteron dzeyiyle bantldr. Bu du
rumda olup da aratrmalara katlanlar, kendilerinin bile ne ol
duklar hakknda karar veremediklerini sylyorlar. Hangi cinse
bal olduklarn, nasl davranmalar gerektiini kendileri de bi
lemiyorlar. Erkek olarak yaayp yaamama konusunda kararsz
lar. Bu karmaa onlar travestilie, transseksaliteye, homosek-

1 42
saliteye, biseksaliteye srklyor. Ya da cinsel arzularn tama
men kaybolmasna neden oluyor. Hatal genetik yap nedeniyle
cinsel bezler birbiriyle elikili direktifler aldndan, ana kar
nndaki dnemde beyinleri yeteri kadar erkeklik hormonu alm
yor. Bylece erkek vcudu oluuyor, ama beyinleri erkek beyni
haline gelmiyor. Belki de Dmer tarafndan "iftleme Merke
zi" olarak adlandrlan beyin blgesi gelimede en ciddi zarar
gryor ve daha sonraki dnemde kadns gelime yolunu izli
yor.
Ana rahminde an miktarda kadn hormonu etkisinde kalan
erkekler de var. 1 36 ocuk zerinde uzun vadede srdrlen bir
aratrma ilgin sonular ortaya kard. Hamilelik srasnda an
nenin bir nedenle kadn cinsiyet hormonu tedavisi grd er
kek ocuklar arasnda yetikinlik dneminde evlenmeyenlerin
oran, bu tedaviyi grmeyen ocuklar arasndaki evlenmeyenle
rin iki katna ulayor. Tm qunlar birlikte deerlendirildiinde
Dmer'in iftleme Merkezi hakknda syledikleri ve bu merke
zin hormonlarn etkisiyle gelimesinin ynnn deiebilecei
tezi akla yakn geliyor. B u durumda cinsiyet roln stlenen
merkezlerin de var olmas gerekiyor.
2. blmde deindiimiz gibi, baz kzlar ana rahminde ar
erkek hormonu etkisinde kalyorlar ve bu durum sonucunda iler
de biseksel veya lezbien oluyorlar. Bu kzlar ocukluk dnem
lerinden itibaren dier kz ocuklar gibi byrneyi istemiyor,
kz roln reddediyorlar. Bebeklerle oynamyorlar, erkek ocuk
larla rekabet etmeye alyorlar. ok ilgin bir deneyde Dmer
homoseksel bir erkein beynini szn gerek anlamyla kads
latrd. Beynin iftleme Merkezi olan hipotalamus erkeklerde
kadnlardan farkl ekilde alr. Erkeklerde bu merkez hormon
larn ayn dzeyde kalmasn salarken, kadnlarda ise baz hor
monlann yksek dzey deerleri karsnda bu hormonlarn daha
fazla salglanmas iin etki gsterir. 5. blmde de deindiimiz
gibi bu ilev insan davranlannda son derece belirleyici olmak
tadr.
Dmer homoseksel erkek beynindeki hipotalamusun kadn
lk hormonu etkisinde kalnca aynen bir kadn beynindeki ift
leme merkezi gibi altn, yani, stragen etkisinde kalnca

1 43
stragen salglanmasn maksimuma ulatrmaya altn ka
ntlad. Demek ki homoseksel erkein beynindeki bu merkez
kadns formatlamaya sahip. Ayn deney heteroseksel erkekler
de de yapldnda sonu farklyd: hipotalamus kadn cinsiyet
hormonu etkisinde kaldnda bu hormonun salglanmasn art
trma emrini vermiyordu. Drner buradan u sonuca vard :

Homoseksel erkeklerin beyni, enazndan belli bir nokta

ya kadar kadns gelime yolunu izlemitir. Bunun nedeni,
ana rahminde gereinden az erkeklik hormonu etkisinde kal
malar olabilir.

Drnerin ulat sonular desteklemekle birlikte ayn konu

yu aratran Amerikal bilim adamlar bu srecin nedenini ve
aklamasn yaparken daha temkinli davrannay tercih ediyor
lar. Yine baka bir aratrma grubu ise Drner'in ulat sonu
larn gvenilir olmadn, baka aratrmaclarn ayn deneyler
den farkl sonulara vardn belirtiyorlar. Yine baz aratrma
clar da farkl noktalardan Drner'in tezine kar kyorlar, rne
in ecinsel erkeklerde ve kadnlarda tespit edilen erkeklik hor
mon dzeyinin deerlerinin, Drner'in tespit ettiklerinden tama
men farkl olduunu sylyorlar.
Bu alandaki elikilerin kayna u olabilir: ecinsellik, ay
nen seksalitenin dier biimleri gibi, son derece karmak ve
deiken bir davran biimleri sistemidir. Homosekseller
hibir zaman ayn deiller. Ayrntl aratrmalara dayanan bir
ngiliz aratrmaclar grubu da ceninin ana karnnda homoseks
alite yolunda ynn belirlediini kabul ediyor. Ama bu aratr
ma birincil ve ikincil homoseksalite ayrm da yapyor. ikincil
homosekseller heteroseksel deneyiere de girebiliyorlar. Daha
az kadns zelliklere sahipler. Bu grup homoseksaliteden uzak
lama terapilerine daha olumlu yant veriyorlar. Belki de ikincil
homoseksaller grubundaki ecinselliin nedenleri daha az oran
da biyolojik nedenlere baldr. Belki de bu gruba dahil edilen
insanlarda ortaya kan ecinsellik "renme srelerinde ortaya
kan psikolojik etkiler" tarafndan uyarlmaktadr. Birincil ho
mosekseller arasnda yaplan deneyler, Drner'in yapt deney

1 44
 sonulanyla ayn deerlere ulat: hornoseksel erkeklerde stra
gen etkisiyle honnon dengesi kadnlardaki gibi deiti. ikincil
hornoseksel olarak nitelenen grupta ise deneylerde vcut erkek
vcudu gibi tepki gsteriyor. Buradan yola karak, bu gruptaki
insanlar arasnda ecinselliin nedeninin sosyal veya toplumsal
nedenler olduu sylenebilir.
Bu kannak deerlendinneler sonucunda u olgu ekilleni
yor: cinselliimizin bilinsel yann belirleyen merkezler, dzey
ler, istasyonlar -veya ne ad verirsek verelim- farkl dnemlerde
geliiyorlar. Bu durum ise cinselliimizin son eklinin ortaya
kmasnda hassas deiikliklere neden oluyor. rnein eer bir
nedenle sadece iftlerne Merkezi bir bonnonaJ hasar grrse,
bu kii, d grn ve davranlan bakrnndan farkl olmasa
da kendi hemcinslerine ynelebiliyor.
Ecinsel erkeklerde testosteron dzeyi, erkek gibi dnme
lerini ve davranmalarn salayacak kadar yksek. Hatta hetero
seksel erkeklerin ounluu gibi, anlk ilikilere yatknlk da
gsteriyorlar. Ama buna karn iftlerne merkezleri kadns. De
mek ki, seksel nitelikteki gdleri dier erkekler gibi olmasna
karn tamamen farkl bir ynde geliiyor. Bu nedenle olsa ge
rek, ADS'den nceki dnemlerde hornoseksel erkekler srekli
cinsel partnerlerini deitinnekteydiler.
Homoseksel erkeklerin pek az kadns d grne sahip
ve yine pek az davranlarnda da geleneksel kadns davranla
r izliyor. Bu dururnda sadece iftleme merkezi deil, cinsel
davran merkezi de "kadnslam" denilebilir. Bu tr homo
sekseller partnerlerine, kadnlarda grlen efkat ve sevgiyle
yaklayorlar. Onlar asndan seks ikincil neme sahip.
Lezbiyen kadnlar, nonnal kadnlar gibi, yaygn sosyal iliki
lere sahip olmay tercih ediyorlar. Onlarda diilik bonnonu sade
ce testosteronun etkisini snrlamakla kalmyor, ayn zamanda
beyne yapt etkiyle tipik diisel zellikleri glendiriyor.
ster homoseksel, isterse heteroseksel olsun erkekler ara
snda seks bazen yaknla dnyor, kadnlar arasnda yaknlk
bazen sekse dnyor.
Seksel hayatn, bugn artk biyolojik kkenierden kaynak
landn bildiimiz baka sorunlar da var. Transseksalite, yan-

1 45
llkla bakasna ait olan bir ekle sokulduunu hissetmek, ya
da Jan Morris'in tanmlamasyla; "kendimize ait olmayan bir v
cuda hapsolmak" gibi bir durum. Jan Morris ameliyatla cinsiyet
deitirdi ve bugn mutlu bir kadn olarak yayor. Counundrum
(Bilinmezlik) adn verdii kitabnda birden fazla aklama getir
meye alyor ve sonunda, bugn artk bizim en nemli neden
olarak grdmz noktaya geliyor: "Belki de benim amdan
her ey ana rahminde karmaklat. Yanl bir rayda ilerlemeye
baladm ve belki de hormonlanm altst oldu".
Evet, gerekten olan tam da buydu.
Genellikle transseksel erkekler ocukluklannda tam olarak
kadns deildirler. Sadece biraz ekingen ve uysal olurlar. Sek
seliteye eilimleri yoktur. ounlukla erkeklerden korkarlar.
Kadn olma dayanlmaz arzusunu ok kk yalardan itibaren
ilerinde duymaya balarlar. Bu duygu zamanla daha da gle
nir. Jan Moris yle yazyor: "hayatmn krk yl boyunca iim
de dalgalanan, bana ikence haline gelen trajik ve irrasyonel
duygunun esiriydim sanki: evet, nce igdsel olarak, daha
sonra ise tamamen bilinli olarak kadn olmay istedim."
Amerikal bir bilim adam transseksalitede normal d ter
biyenin kesinlikle belirleyici bir faktr olmad kansnda. Hatta
tam tersine, transsekseller, farkl cinsiyete ait davran biimle
rini benirusernekte srar ederek, tm evrelerine meydan okuyor,
ailelerine kar inanlmaz bir diren gsteriyorlar.
Baz psikologlar, ailelerin basksnn da bu sapnada etkili
olabileceini, en azndan bu sapnay derinletirebileceini ne
srebilirler. Ama uras bir gerek ki, seksel sapmalar ele alan
ve bu sapmalan ailenin, evrenin, toplumun etkileriyle akla
maya ynelik incelemelerin hibiri kayda deer bir sonuca ula
amad.
Birleik Amerika'da ecinsel eilimler ve davran biimleri
zerine gerekletirilen en kapsaml aratrma Sexual Preference
- ts Development in Men and Women adl eserdir. Aratrmaclar
bu eserlerinde, be yz homoseksel erkekle yaplan grmele
rin ardndan vardklan u sonucu kaleme alyorlar: "ok insan
tarafndan sanlann aksine ailelerin ocuklarn cinsel eilimleri
zerine belirleyici bir etkisi olmuyor". Yine aratrmaya gre sa-

1 46
nlann aksine bastnlm Oidipus kompleksi, sevgisiz ve ilgisiz
bir baba ve ocukluk anda arkadalar tarafndan "anasnn ku
zusu" olarak grlp dlanmak veya farkl cinsiyetten biriyle
erken yaanan bir deney gibi faktrler de fazla etkili deil. zel
likle erken yaanan cinsel deneyierin ecisellikte bir nemi ol
mamas aratrmann zellikle nemli sonularndan biri. "Vard
mz sonulara gre, kendinden yal bir erkek veya kadn tara
fndan kandnlan olan ve kz ocuklarn ecinsellie srklene
cei tezi desteklenemiyor".
Sadece kziann veya olanlarn kald yatl okullar eeisei
liin scak yuvalan gibi grnyor. Ama bu da tek bana cinsel
sapmalann nedeni olarak gsterilemez. Yatl okullarda gnde
me gelen ecinsellik blu anda kprdanmaya balayan cinsel
duygularn bir uzants. Oysa hapishanelerde bir gereklilik. Yatl
okul ve hapishane hayat hastnlan ecinsel duygular ne ka
rabilir, ama bunun ecinsellii yaratan faktr olduuna inanlm
yor.
Bir erkek ve kz ocukta ilerde ecinsel duygularn uyanp
uyanmayacann iaretleri en emin ekilde ocuklarn davran
larndan karlabilir. Erkek ocuun ar utangal, ie kapa
nkl, spordan uzak durmas; kz ocuun ok hareketli, yaba
nl doaya sahip olmas bu tr iaretler olabilir. Bu ada hipota
lamus henz ergenlik ann hormon etkisinde kalmam olu
yor, ama beynin formallanmasnda var olan bir aksaklk ilerde
cinsel sapmann mmkn olduunu iaret ediyor.
Biyolojik aklamalar, baz psikolojik yorumlarn neden ba
zen hatal sonulara ulatn da gerekelendirebiliyor; rnein
kt kalpli, kaba, acmasz ve ilgisiz babann erkek ocuun e
cinsel olmasnda pay vardr denilir. Bu aklamaya gre ocuk
babasnn temsil ettii erkek modelinden uzaklamaya almak
ta, bylece geleneksel erkek davrann ve karekerini reddet
mektedir. Ama ayn ekilde i tersinden de dnlebilir; yani
baba, biyolojik nedenlerle "erkeksi" davranmayan oluna kar
acmasz davranyor olamaz m? "Bu benim hayal ettiim gibi
bir olan dei l ! " dncesi nemli belki. Oluyla maa gitmeyi
hayal eden bir baba, olunun "erkeksi" deil de "kadns" iler-

1 47
den zevk aldn grnce belki hayal knklna uruyor ve o
luna kar dmanca davranyor.
Peki cinsel sapmalarn biyolojik nedeni ne? Eer daha ana
karnnda ocuu etkileyen, sonra da cinselliini belirleyen sre
cin aklamas hormonlarda gizliyse, bu hormonlan orjinal nor
mal dengesinin dna taran neden ne?
Bu soruya yant yine fare deneylerinde bulundu. Yaanan yo
un stres sonucu farelerin rahminde erkek cinsel hormonu salg
lanmasnn azald farkedildi. Eer hamile fareler stres altnda
yaamaya zorlanrlarsa, doan erkek yavrularn daha sonra erkek
farelere cinsel yaknlk duyduu, yani ecinsel olduklar tespit
edildi. Bunun nedeni annelerinin stres altnda kalmasyd.
Bu tespit Drner'i ok heyecanlandrd. Labaratuarda bir sr
fareyi srekli stres altnda tutamyordu elbette. Drner tarihin la
baratuarna yneldi, orada aratrmalara balad: IL Dnya Sava
'nda nfusun byk bir ounluunun son derece kt artlar
altnda yaad lkesindeki durumu incelemeye balad.
Drner tarafndan incelemeye tabi tutulan 800 ecinsel erkek
arasnda savan ykm yllarnda doaniann oran, sava ncesi
ve sava sonras doanlardan kat kat fazlayd. Sava yllannda
doanlarn ounluu da savan son aylarnda domulard.
Aratrmalar ecinsel erkeklerin annelerinin hamilelik esna
snda youn stres yaadklarn ortaya koydu: bazlar btn ya
knlarn kaybetmiti, bazlar tecavze uram, bazlar sinir
krizleri geirmilerdi. Bu arada heteroseksel erkeklerden oluan
kontrol grubu zerinde srdrlen aratrmada ise, bu gruba da
hil olanlarn annelerinin hamileliinde bu tr ar stresierin ya
anmad, stres orannn % l O' u amad ortaya kt.
Ama ceninin gelime srecinde erkek cinsel hormon dzeyi
nin normalin altnda olmas iin ille de sava gibi arpc olayla
rn yaannas gerekmiyor. Anne zerinde herhangi bir ilacn
olumsuz etki gstermesi de bu sonuca neden olabiliyor. rnein
doktorlar tarafndan ok sk verilen ve sorumsuzca kul lanlan
barbitrik ilalar bunlardan biri. Aratrmalar eliili yllardan sek
sinli yllara kadar hamile kadnlarn en az bete birinin bu tr
ilalar kullandklarn ortaya koyuyor. Hayvan deneyleri barbi
trik ilalarn dorudan sinir dokularna, dolayl olarak da cenin

1 48
tarafndan salglanan beynin cinsel yapsn belirleyen hormonla
ra etki yaptn ortaya koyuyor. B u etkiler arasnda rnein
"cinsel davran biimlerini ve organik zellikleri deitirmek"
de var. Bunlardan yola karak barbitrik ilalarn insan zerinde
kullanldnda erkekler iin "psikososyal uyum sorunlan yarat
t, cinsel kimlik ve cinsiyete bal davran bozukluklarna yo
lat ve erkekliin kaybna neden olduu" sylenebilir.
Tm bunlardan yola karak, barbitrik ilalarn ve bir dizi
baka ilacn hamile kadnlar tarafndan kullanlmasnn doru ol
mayaca sylenebilir. Bugn artk doktorlar da ila yazarken
ok daha temkinli davranyorlar.
Dmer ana rahminde ceninin hormon dzeyi ve cinsel yaam
arasnda dorudan iliki olduundan o kadar emin ki, ana rah
mindeki ceninin hormon dzeyinin llmesini ve eer normal
den farklysa ilala tedavi edilmesi gerektiini savunuyor.
Cinsiyetlerle ilgili yeni ulatmz biyolojik bilgiler homo
sekseller zerine yeni sorularn ve deerlendirmelerin gndeme
gelmesini gerekli klyor. Eer sonuta neden biyolojikse, yani
bu durumun kkenieri doann iindeyse, o zaman ecinselliin
doal olmayan bir durum olarak deerlendirilmemesi, en fazla
solaklk gibi yorumlanmas doru olmaz m? Ya da acaba anor
mal doumlar grubuna m almalyz bu olguyu? Acaba ayr bir
cins oluturmayan, genetik olarak farkl olmayan bu grubu
"anormal" olarak damgalamaya hakkmz var m? Ya da eer e
cinsellii klinik yntemlerle tedavi etmeye kalktmzda tehli
keli bir ekilde "grup" tedavisi yaparak rk temizlerneye alan,
ama bu arada savala aslnda homoseksaliteye de neden olan
nazi doktorlarn uygulamalanna yaklamyor muyuz?
nanyoruz ki, cinsel anormalliklerin doal yani biyolojik ne
denlerinin ortaya karlmasndan sonraki adm bizleri bu farkl
Ikiann doaya aykr olmadn kabul etmeye gtrecek. Neyi
normal neyi anormal olarak adlandracamz yeni batan gz
den geireceiz. nk homoseksellerin sorunu kendilerinden
deil, bizlerden, yani kendi dndakilerden kaynaklanyor. Onla
rn, cinsel kimlik ve normal seksel davran biimleri zerine
oluturduumuz deer yarglar arasna girmemelerini hazmede
miyoruz. (Kimbilir Iki bu hogrszlk de bizden farkl olan-

1 49
!ara kar gsterdiimiz saldrgan davraniann bir paras olarak
beynimize ilenen biyolojik bir zelliktir).
Bu arada, insann davranlarn biyolojik olarak aklamaya
alanlarla, bu davranlara psikolojik aklamalar getirmeye
alanlarn artk nihayet silahlar brakp birlikte almalara
balamalarnn da zaman geldi. Bu atekesin koullann onyl
larca nce bir psikolog kendi dalndaki uzmanlara yazd u sa
trlarla ortaya koyuyordu:

Unutmayn ki, bir gn gelecek ve biz geici olarak ortaya

attmz varsaymiara organik temeller bulacaz. . O zaman
.

belki de cinsel zelliklerin baz zel kimyasal srelerin so

nucunda ortaya ktn syleyebileceiz.

Bu psikolog Sigmund Freud idi. Ve ite onun szn ettii

gn geldi bile.

1 50
9. BLM

K BEYNN EVLLCi

"Evlilik mkemmel bir kurum, ama kim hayatn bir kurum

da geirmek ister ki?" der eski bir fkra. Ama galiba oumuz bu
kurumu seviyoruz. Bugn artk boanmalann saysn eskiye g
re ok artt bir gerek -zellikle yasalar ve kadnlarn artan
ekonomik bamszl buna imkan tanyor-. Bat dnyasnda in
sanlarn % 93' iyimserce bu ie giriiyor ve bir "yabanc"ya
"sadakat yemini" ediyor. Evliliklerin % 75'i kalc oluyor. Ama
evlilik gemisi karaya otursa bile, boananlann ounluu, daha
nceki ac deneylerini bir anda unutup, yeni mitlerle ban
"boyundurua" tekrar sokuyor.
Buraya kadar ele aldmz konular, isel zelliklerimizi, ka
dn ve erkeklerin biyolojik saatlerinin neden farkl altn
gzler nne serdi. Ama btn bunlar, karmak evlilik kurumu
nu radikal deiikliklerle yeniden ele almamz iin yeterli deil.
Evli iftierin eline, her duruma uygun reeteler verebilecek du
rumda deiliz. Ama biz evlilikle yani bu ok nemli ilikide ge
rilimlerin bir nyargdan kaynaklandn dnyoruz. Bu da
kadn ve erkek arasndaki farkllklarn gzard edilmesi. Ger
eklik bu yanll srekli nmze serdiinde de hrslanyor,
birbirimizi sulamaya balyoruz.
Eer erkek ve kadnn birbirinden olduka farkl olduunu
kabul edebilirsek, o andan itibaren iimiz ok kolaylaacak. So
nunda, bugnknden biraz daha fazla mutlu olacamzdan emi
niz. Feninist reti ve cinsiyetierin farklln reddeden grler
ne erkek ve ne de kadn asndan evlilik kurumunu bir adm ile
ri gtrememitir.. "krler olsun aramzda hibir farkllk yok"

151
naif dncesini bir yana brakp, iki kar cinsten olanlar arala
nndaki farkllklarn bilincine varlacak olsa, kar cinsler arasn
daki kavgalarda atekese daha abuk vanlabileceinden eminiz.
Bu sorun bugn olan ve kz ocuklarnn artk ayn tip eiti
mi almasndan da belli lde kaynaklanyor. nk bu durum
ocuklanrnza ayn olduklarn, aralarnda hibir fark bulunma
dn da retiyor. Aynlk bilinci ise evlilik kurumuyla birlikte
krize neden oluyor. B u konudaki incelemelerden biri u sapta
may yapyor: "ocuklarrnz evlilie hazrlayacak bir eitim
den geirrniyoruz. Erkeklerin ve kadnlarn evlilie farkl bek
lentilerle, farkl yeteneklerle ve ve farkl duygusal dnyalada
baladklarn kavrayarnyoruz."
Kadn evlilik kurumuna duygusallk konusundaki eilimini,
karlkl bamllk arzusunu, anlay grmeye olan dayanlmaz
arzusunu ve ncelikle efkate dayal cinsel iliki zlemini bera
berinde gtryor. Peki erkek ne gtryor beraberinde evlilie?
Erkek de duygulara nem veriyor, ama doas gerei az duygu
sal ortarn da yeterli onun iin. Kadnn maddi anlarnda gvenceli
bir yaarn srdrebilmesinin evlilik "anlamasnda" kendine g
rev olarak dtn dnyor. Cinsel yaarnnn "iyi olmas
n" istiyor. Kendisinin "reisi" olduu kk ailesinin zenginle
mesini, kansnn ise geri planda gvenlikli bir ortarn yaratmasn
arzuluyor. Erkek, kadnn anatomik zellikleri nedeniyle baz za
manlarda "anlalmaz" duygusal sarsntlar geirdiini belki bi
lince bile karmyor. Kadn ise erkein yine zellikleri nedeniy
le neden bu kadar abuk sinirlendiini, hayatta hayal knkhklar
n sk yaadn anlayarnyor. te belki de bu nedenle sk sk ta
haklar havada uuuyor. Tabi sadece kavga bu noktada kalsa o
da iyi . . .
Tm bunlar nedeniyle genellikle erkekleri sulamak adet ol
mutur. Share Hite 4500 Amerikal kadnla gerekletirdii bir
anketin ardndan unlar yazar: "Sorun bizle deil, sorun erkek
lerin bize kar olan davranlarnda! " Ankete katlanlarn % 95'i
"duygusal ve psikolojik zorluklardan" sz ediyor. % 98'i partne
riyle "yakn iliki oluturamama!:tan, konuarnamaktan" ikayet
ediyor. % 78'i "bu kadar ok enerjiyi bir ak ilikisine verdik de

152
ne oldu?" diye soruyor. Ve % 87'si duygusal olarak kendisine bir
baka kadn en yakn grdn sylyor.
Hite aratrmasnda uygulanan yntemler nedeniyle bu ara
trmann doruluu ve tarafszl tartlyor. Ama ulat so
nular itibaryla bizce son derece makul. Burada syleyeceimiz
en fazla u olabilir: biyolojik olarak bilinen ve aklanabilen bir
durumdan kaynaklanan bir olgudan byle neden yaknlyor?
nk erkekler ve kadnlar arasndaki iletiim engeli hayatn en
temel olgularndan biri. Erkekle istedii gibi iletiim kuramama
s kadn sinirlendiriyor. Oysa sorun, erkein beyninin "bu i iin
uygun olmamas". Kadnn en yakn arkadann genellikle bir
baka kadn olduunu biliriz. nk kadn biyolojik zellikleri
nedeniyle sosyal ilikilere byk nem verir. Ayrca birbirine
benzeyenler arasnda yakn dostluk kurulur. Kadn erkek ilikile
rinde erkein belirleyici olmaya almas da srpriz deil, n
k erkek iin kendi rol nemlidir. Kadn ise "verici" olmaya a
lr.
Erkeklerin yaplarna kar itiraz etmek yamur yamasna
kar kmak gibidir. Hava yamurlu olduunda yamurla kavga
etmek yerine emsiye tamak daha mantkldr. Kadnlarn bir
blm dnyamzda mkemmel toplumsal ve cinsel devrimin
bu sorunlar kkten zeceini dnyor. Hatta kadn hareketi
nin baz ar temsilcileri bugn artk iki cinsiyet arasndaki b
tn biyolojik farkllklar ortadan kaldrabilecek teknik donan
ma da sahip olduumuzu savunuyorlar. Adet grmenin durdurul
masyla, tp bebek uygulamasnn kurumsal olarak yaygnlat
nlmasyla, sunni dllenmeyle hamileliin, cinsel yaamn ve ev
liliin gereksizleeceini -hatta erkeklerin de gereksizleeceini,
sadece "sperm tayc" olarak bir grubun yeterli olacan savu
nuyorlar. Aslnda dondurulmu spermlerin kullanlmaya balan
masyla buna da gerek kalmyor.
Eer kadn ve erkek arasndaki btn biyolojik farkllklar
kadnlarn hamile kalmas ve st bezlerinin faaliyete girmesi, er
keklerin ise bunu yapamamas olsayd, bu nerilenler gerekten
her eyi zebilirdi. Ama bugn artk farkllklarn ok daha de
rinlerde, beyinde, beynin yapsnda, oluumunda, eilimlerimiz
de, hatta dnce biimimizde olduunu biliyoruz. mitlerimiz,

153
kayglarmz, abalarmz, yetenek ve eilimlerimiz, yani bizim
karekterimizi oluturan btn zelliklerimiz aslnda bu farkllk
lara bal olarak oluuyor. Eer erkek ve kadnlar arasndaki
farklar sadece remeyle ilgilidir dersek, sadece bilimsel gerek
leri gzard etmekle kalmaz, ayn zamanda insann en temel
zelliklerini de yadsm oluruz.
B urada sorun oyunun kurallannn cinsiyetierin aynln sa
vunanlar tarafndan saptanmasdr: yasalar onlara tarafndan
karlyor; cinsellii ele alan kitaplar onlar tarafndan yasaklan
yor. Onlarn abas ocuklarn dikkatini doa tarafndan verilen
farkl cinsel yaplardan ekmektir. Totaliter rejimler, insaniann
bo beyinlerle domasn, bu beyiniere toplumun istedii eyi
yerletirmesini ne kadar ok isterler! Eer biyolojik zellikleri
miz nedeniyle sre iinde bugnk duruma gelmisek, cinsiyet
ler arasndaki farkllklan bir rpda silmeye almak, "stn
rk" yaratmak iin aba gstermek bouna bir ura deil mi?
Ntral cinsiyetn ortaya karlmasna ynelik teoriler ve al
malar bir tr sosyal faizmin izlerini tamaktadr.
Evlilik zerine binlerce kitap yazld, yasa karld, aratr
malar yapld, ama belki bir tr utangalkla, tm bunlar yaplr
ken cinsiyetler arasndaki farkllklar grmezden gelinmek isten
di. Amerikal aratrmac Dr. Alice Rossi, toplumu aslnda biyo
lojik mekanizmalarn ynlendirdiini savunan az saydaki sos
yologlardan biri. Aratrmalarn bu noktay dikkate alarak sr
dryor. Rossi dier sosyologlara u ihtan yapyor: "Eer biyo
loji bilimleri ve sinir sistemi aratrmalar tarafndan giderek da
ha kesin kantlanan cinsel anlamda ikili yap olgusunu dikkate
almazsanz, aratrmalannz kmaz bir sokaa srklenecektir".
Sorunun asl kayna birilerinin seksalite ve eitlik kavrarn
Iarn birbirine kartrmasdr. Alice Rossi'nin dedii gibi; "Cin
siyet sz konusu olduunda farkllklar biyolojik olarak ortada
olan bir durumdur. Eit hakllk ise politik, ahlaki ve sosyolojik
bir olgudur".
Bundan bir kuak nce bu dnceler kadnlar iin pek sorun
oluturmazlard. Kadn cinselliini giderek daha bir bilinle ka
bul ediyor ve eitlik konusunda da yle dnyor: g ve ikti
dar ok deiik biimlerde kendini gsterebilir. Erkekler iin g

1 54
basknlk ve saldrganlk anlamna gelir. te hiyerarinin erkek
ler tarafndan tanmlanmas budur ve bu dnce kadn hareket
lerinin birok yneticisi tarafndan olduu gibi kabul edilmitir.
Kadn iin ise durum farkldr. G kadnda kendini baka bi
imlerde, daha gelikin ekilde; ilikiler yaratan, aileyi bir arada
tutan, toplum ina eden kendini gsterir. Bu noktay kavrayan ve
kadnlarn bu temel ve son derece deerli zelliini asla km
semeyen kadn, genel olarak kadnlarn durumu zerine ok da
ha az ikayeti olacaktr. B izim burada sylemek istediimiz el
bette kadnlara kar evlerde ve iyerlerinde uygulanan nyargl
davranlar karsnda boynumuzu eip sessiz kalmamz deildir.
Bu konuya ilerde ayrntl olarak deineceiz. Sadece unu sy
lemek istiyoruz: kadnlarn elinde erkeklerin sahip olamad
gler vardr.
"G"n bu farkl deerlendirilmesi erkekler ve kadnlar ara
sndaki saysz farkllktan sadece biridir. Erkekler ve kadnlarn
hayata baklarn ele alan saysz aratrma vardr ve bu aratr
malarn tm iki cinsiyet arasndaki farkllklar sralar. Bir ara
trma amzn en temel alt toplumsal kurumunu ele alp, ara
trmaya katlan erkeklerden ve kadnlardan "hangi zelliklere sa
hip olmak istedikleri" sorulmutur. Verilen yantlar ok ilgintir.
Erkeklerin ounluu pratik, kurnaz, hrsl, kararl, rekabet g
cne sahip, eletirel bak al ve soukkanl olmay tercih et
milerdir. Kadnlarn ise istekleri yledir: candan, efkatli, anla
yl, duyarl ve balayc olmak.
Bir baka aratrmada erkek ve kz ocuklardan deiik mes
lekleri ve toplumsal uralar nem srasna gre dizmeleri isten
di. Kzlarn meslek sralamasnda toplumsal, estetik ve dini yan
lar olan meslekler st sralarda yer bulurken, erkek ocuklarn
sralamasnda ekonomik, politik ve teorik ierikli mesle.k ler
nemli bulunmutur. Kadnlar iin "ilgin deneyler", "toplum
iin verilen hizmet" gibi faaliyetler daha nemli bulunurken, er
kekler iktidar, kar ve bamszlk deerleri temelinde ykselen
uralar n plana karyorlar. Erkekler rekabeti, teknolojik ye
nilenmeleri ve yeni ilkeleri, prestiji, iktida , baskn olmay, ba
mszl seviyorlar. Kadnlar ise insan ilikilerini ve gvencede
olmay tercih ediyorlar.

155
 Evli iftlerle yaplan bir aratrmada erkeklerin eer eleri
belli baz beklentilere yant verebiliyorsa mutlu olduklar tespit
edildi. Erkek kansndan k olmasn, iyi yemek yapmasn, evde
her eyin yolunda gitmesini salamasn bekliyor. Kadn ise ko
casndan o gn anlay grebilmise mutlu oluyor. 1 8-64 ya
arasnda kadnlar daha mutlular. Erkekler 60 ya sonras sakin
lemeye balyorlar. lerinde esen hormon kasrgas o zaman ar
tk dinmeye balyor. Bu dnem artk erkek ve kadniann davra
nlarnn birbirine ok benzerneye balad dnemdir; kadn
abuk sinirlenmeye, bencillemeye ve daha kararl olmaya ba
lar. Erkek ise uysallar, daha anlayl hale gelir, insan ilikileri
nin nemini kavramaya balar.
Duygulara hitap eden etkilere kadnlar ok daha abuk tepki
gsterirler. Doalar gerei daha cana yakndrlar. ocukluk d
nemlerinden itibaren yeni arkadalar daha kolay aralarna kabul
ediyorlar. "Kadnlarda mkemmelik aray her zaman bakm ve
yardm duygusuyla birlikte kendini gsteriyor. Eer insan iliki
leri istedii biimdeyse kadn ancak o zaman kendini gerek an
lamda kadn olarak hissediyor."
Acaba btn bu saptamalar ocukluumuzdan itibaren iimi
ze yerletirilen toplumsal deer yarglarnn esiri olduumuz an
lamna m geliyor, yoksa yant daha basit bir gereklik mi? Aca
ba sadece biyolojik bakmdan farkl olduumuz iin mi farkl e
kilde dnyoruz? Cinsiyetler arasndaki farkllklarla her za
man burun buruna gelmemiz, her davranmzda kendini gster
mesi bunun aklamasnn biyolojik alanlarda aranmas gerekti
ine iaret ediyor. Dnyay farkl "grmemizin" nedeni, olaylar
farkl deer yarglarn kullanarak ele almamzn aklamasr bey
nimizin farkl ekilde "ayarlanmasndan" kaynaklanyor.
Cinsel statkonun hi deimeden korunmasn savunanlar,
ki ounluu erkektir, bu kitab mthi bir rahatlamayla okuya
caklar. te yandan cinsel devrimin kararl savunucular, ki onla
rn ounluu kadndr, pek tatmin olmayacaklar ele alnan d
ncelerden. Eer, diyecekler, erkekler ve kadnlar arasndaki
farkllklar gerekten biyolojik temelden ykselen farkllklarsa,
kadnlar geleneksel rollerini srdrmek zorunda kalacaklar ve o
zaman ev ilerinden, erkeklerin despotluuna boyun emekten,

1 56
"beklentilere" yant vermekten, aile uruna kanyerlerini kurban
etmekten ve kendi deer yarglannn erkeklerin deer yarglan
na gre daha ilkel ve geri olduunu kabul etmekten baka are
leri yok.
lkel ve geri. Peki ama kimin deer yargianna gre? Elbette
erkeklerin deer yargtarna gre. unu da biliyoruz ki, .erkekle
rin ve kadniann deer yarglan tamamen farkl. Sorun, kadnn
kendi deer yargianna erkein deer yarglarn temel alarak
bakmak isternesinden kaynaklanyor.. Kadn kendi statsyle,
toplurnda nasl bir yere sahip olduuyla o kadar ok ilgilenrni
yor. Bu iki yarg erkein nemli kriterleri arasnda. Kadn neden
erkein deer yarglarn benimsemeye, bylece kendi deer
yarglarn reddetrneye alyor? Erkein deer yarglarn kabul
ederek kendi deer yarglannn ilkel ve geri olduunu kabul edi
yor. Kendini erkeklere benzetrneye alan kadn kesinlikle daha
mutsuz bir kadn olmaya doru ilerleyecektir.
Dernek ki cinsiyetler arasndaki farkllklarn varln kabul
ediyoruz. Bylece cinsiyetler arasnda daha derin bir anlay
domas iin ilk adm atyoruz. Ama gemie de bir gz atalm.
Tarih bize erkek ve kadnn neden farkl olduunu, bizlerle bir
likte doan farkllrnzn nasl glendiini, bu farkllklarn
modem an koullarna uyum yapabilmesi iin ne gibi zorluk
larla kar karya olduumuzu anlatacaktr.

Teknoloji anda yayoruz. Ama genetik yapmz hala

alar ncesinin ilkel bir memelisinin miras . Uyum yetenek
lerimizi artk tarihin bilinmezliklerinde kaybolan alardan
bize kalan zellikler.

Evrim sreci asndan bakldnda sanayilemenin geride

braktmz iki asr gz ap kapatmaktan te bir ey deildir.
Tarihin derinliklerinde kalan insan topluluklannn var olabilme
sinin iki temel direi avclk ve bitki toplamakt . Erkek gl ve
dayankl idi. Yamalama arzusu ruhunda vard. Yakalayabilece
i avn yerini daha iyi tespit edebiliyor, trl zorluklar ve tehli
keler ieren av seviyordu. Bylece av erkek ii oldu. Kadn ise
bitkileri, tohumlar, bcekleri toplama iine girdi. Bu ok daha

1 57
tehlikesiz ve srprizsiz bir urat. Bu iblm o zamana kadar
grlmemi bir eydi. Dier memeliler arasnda da yoktu. Ka
dnlar bitki ve bcek toplayarak gerekli gda maddelerinin te
ikisini, kalari miktarnn da yaklak yarsn salyorlard.
Bu rol dalm olduka mantklyd da. Kadnlar bu ibl
myle yerleim yerlerine daha yakn olabiliyor, bebekleriyle da
ha yakndan ilgilenebiliyor, onlar emzirebiliyorlard. nsan yav
rusu hayvanlar dnyasnda annesine en fazla muhta olan can
lyd. B ir empanze yavrusu alt aylkken annesini kaybetse bile
hayatta kalabilir. nsan yavrusu bir yandan nce yrmeyi bile
beceremez.
Demek ki insan yavrusu annenin bakrnma muhtatr. Anne
ise bebein bakmyla urarken aslnda zamannn nemli bir
ksmn bu ite kaybeder (imdi bile, yani milyonlarca yl sonra
bile ocuk bakm anneler iin byk zorluklar yaratr). Yani o
dnemde hem ocuun ve hem de kadnn avianan erkee muh
ta olmas anlalabilir bir eydir. Yani baka ekilde sylersek,
aslnda biz milyonlarca yldr "cinsel" bakmdan ayran toplum
larda yayoruz. Ve milyonlarca yln evrim zellikleri bir rp
da silinip atlamaz.
Erkeklerin "kadn peinde" komalarnn nedenleri de evrim
srecinde bulunabilir. Erkek, anlalabilir nedenlerle eline geen
her frsatta kabilenin nfusunu arttrmak iin almtr. Ne ka
dar ok ocuk yaparsa, genlerini devam ettirebilme, gelecek ku
aklara tama ans o kadar fazladr. ok diiyle iliki kodu as
I nda erkeklerin genetik yapsnda gizlidir ve beyin yaplarna da
tanmtr. Btn hayvan besleyicilerin de bildii gibi, boa bir
sre sonra defalarca nne getirilen bir inekle artk iftlernek
istemez. Bu durumda boann ilgisi ancak yeni bir inek geldiin
de artar ve derhal iftlernek ister. nne tanan her yeni inekle
iftleir. Yedinciyle iftieirken bile birinciyle olduu kadar ak
tiftir. Ko da ayn koyunla iftieirken ancak be kez boalr.
Ama yeni koyun grrse boalmaya devam eder. Ayrca ilgin
olan bir baka nokta da boann ve koun kandrlamayacadr.
Artk iftlernek istemedikleri "partnerlerinin" balarna torba
geirip, veya baka yntemlerle kimliklerini gizleyip nlerine
gtrdmzde de bkkn bir ekilde balarn baka tarafa e-

1 58
virirler. Bu durum aka yollu Coolidge efekti olarak adlandrlr.
Bunun hikayesine gelince:

"Amerika B irleik Devletlerinin eski bakanlarndan co

olidge bir defasnda karsyla birlikte bir iftlii ziyaret eder.
Tavuk kafeslerinin nnde Mrs Coolidge bakclardan horo
zun gnde ka kez iftletiini sorar 'Onlarca kez' diye ya
ntlarlar bakclar. 'Ltfen bunu kocama da syleyin' der Mrs
Coolidge. B ir sre sonra bakan da iftlii dolarken kmes
Ierin nne geldiinde bakclar horozun mthi erkeklik ba
arsn bakana anlatrlar. Coolidge sorar: 'Peki hep ayn ta
vukla m yapyor bu ii horoz? ' Bakclar 'olur mu sayn ba
kan, her defasnda 6aka tavukla' diye yant verirler. Baka
biraz dnr sonra yle der: ' Bunu ltfen karma da syler
misiniz?"'

Srekli bakalaryla cinsel iliki arzusu erkeklerin beyinlerin

de kendine yer edinen bir zelliktir. Bunun yansra daha kk
ocukluk yllarndan itibaren kendini gsteren kefetme arzusu,
yksek testosteron dzeyi, baskn olma arzusu gibi zellikleri
nedeniyle erkek beyni iin derin ve uzun dnemli ilikiler ok
ekici olmuyor. Madam Bovary'nin yakkl a biimi ve hat
ta szleri bile ayn olan akn monotonluundan yaknr. Erkek
asndan vcudun arzu lleri ancak yeni cinsel ilikilerin taze
liiyle yeertilebilir.
Aratrmalar erkeklerin cinsellikte srekli deiim yanls ol
duklarn ortaya koyuyor. Kinsey'e gre erkekler eer baz top
lumsal engellerden kanmasalar btn hayatlar boyunca part
nerlerini deitirmek isteyeceklerdir. Belki de bu konudaki en il
gin saptama bir aratrmacnn u cmleleleridir: kadnn cinsel
lii ak evlilie dntnde balar, erkeinki ise biter.
Noel bayram ncesi maazalarn amar hediye reyonlar
arasnda bir dolan: "yenilik faktrnn" etkisini greceksiniz.
Zarif ve seksi i amarlan ve gecelikler arasnda titreyen par
maklaryla seim yapmak isteyen erkeklerle karlaacaksnz.
Demek ki onlar partnerlerinin giysilerini deitirerek kendilerini
kandrma yeteneklerini gelitirmiler. Oysa, bildiiniz gibi boa-

1 59
lan ve kolar, partnerlerinin kafasn uvala bile soksanz kand
ramazsnz! Erkeklerin cinsel arzularnn krbalanmasnda g
rnt ok etkilidir. Erkek beyni grntyle meguldur. Yeni yln
ilk gnlerinde ayn maazalar tekrar dolarsanz, amar re
yonlarnn yine kalabalk olduunu greceksiniz. Ama bu kez
kadnlar gelmilerdir. Hem de noel bayramnda hediye olarak al
dklar erotik giysileri deitirrnektir amalar. Ellerindeki kzl
jartiyerleri, effaf gecelikleri baka bir eyle deitirrnek isterler:
"bu hi bana uygun deil! " Bu tr giysiler iinde hem utanrlar
ve hem de kendilerini hi iyi hissetmezler. "Keke bana parfm,
krem veya benzer bir ey getirseydi" diye dnrler. Onlar ge
limi dokunma ve koklama duygularna daha iyi seslenecek
eylerden holanrlar.
"Kalc bir ilikide erkein ve kadnn beklentileri tamamen
farkl. Bu nedenle de ikisinin de "dierinin" beklentilerini anla
maya, onlar hayata geirmeye zel bir gayret sarfetmesi gerek
mektedir" diyor bir Amerikal antropolog. Belki kadnn noelin
hemen ardndan o lgnca giysiyi deitirrnek iin o kadar acele
etmemesi gerek. Yine belki erkein de unu anlamas gerek: ka
dnn gzne girrnek iin yatakta rekorlar krmas deil, ona n
celikle yakn olmas, efkat gstermesi gerekiyor. Daha nce de
sylediimiz gibi, yaknlk, gvencede olmak ve sadakat kadn
larda erotik duygular glendiriyor ve kocasyla birlikte yatakta
be kez daha fazla orgazm yayor.
Doum kontrol haplar ve dier doum kontrol yntemleri
cinsel politikada deiiklikler yapm olabilir ama bu gelimeler
de erkek ve kadnn cinsellie bakndaki temel izgileri dei
tirrnemitir. ngiliz psikolog Glenn Wilson'un syledikleri bugn
hala geerlidir: "Kadn sevdii insanla sk cinsel temas ister. Er
kek ise sk cinsel temas ister". Erkekler ak ve seksi beyinlerin
de birbirinden ayryorlar. Hatta beyinlerinde ayr ekmeeelerde
dosyalyorlar bu iki konuyu. Bu nedenle olsa gerek, evli erkek
ve sevgisilinin birbirine duyduklar duygular tamamen farkl.
Kadn bu ilikiyi evli sevgisiline gre ok daha ciddiye alr.
Hem mutlu bir evlilik yaayan ve hem de sevgisili olan ka
dnlarn says ok azdr. Ayn durumla erkekler arasnda ise ok
daha sk karl amak mmkndr. Erkekler arasnda mutlu bir

1 60
evlilikle yaamasna ramen baka kadnlarla iliki kuranlarn
says benzer durumdaki kadnlarn katdr.
Artan cinsel zgrlkler erkekler gibi deiken cinsel iliki
kuran kadnlarn saysnda tartmasz bir artma salad. Eitlik
ncesi dnemlerde kadnlar seksel komplekslerle, birden ok
partnerle iliki kurma gibi gerekleemeyecek arzularla doluy
dular. Ama kadnlardaki bu arzular kolay tatmin edilir, son bulur.
"Soukkanl" bir ekilde uygulanan "aldatmalar" kadnn doas
gerei snrlanmak zorundadr. Kadnlarda cinsellik tek bana
cinsellik olarak kendini gstermez: onlar fiziki ilikiyi hep duy
gutarla younlatrlm ortamda arzularlar. Peki madem durum
budur, o halde eitlik uruna neden onlarn "senaryosuna" gre
yaayalm? diye dnrler eninde sonunda.
Eer eitlik ilkesi temelinde dnecek olursak elbette ikili
kriter uygulamak mmkn deildir. Evlilik d ilikiler erkekler
iin olabilir, kadnlar iin ise uygun grlmez diyebilir misiniz?
Ama bu iin lm aslnda gerekten de farkl, nk evlilik
d ilikiye verilen nem ve deer erkekte ve kadnda farkl.
Baka bir kadnla karsn aldatan erkek yakalandnda "karc
m, inan ki bunun byk bir nemi yoktu ! " diye mnidamrken
aslnda ou kez doruyu sylyordur. Karsna onu yine eskisi
gibi sevdiini, ona kar olan sevgisinde bir deiiklik olmad
n kantlamaya alrken de byk bir ihtimalle syledikleri ger
ektir. Kansnn duygular ise yledir: kocas bu kk "kaa
makla" kendisi iin en deerli eyi, gveni ve sadakati kurban
etmitir. Eer kendisi evlilik d bir ilikiye girse, emin olabilir
siniz ki, bu iliki ok nem li bir iliki olmak zorundadr. Bu ne
denle bu i nemli deil diyen sadakatsz kocasn anlayamaya
cak, onu affedemeyecekir. Beyinleri ve hormonlar tarafndan
onlar birbirine yabanclatrlmlardr.
Eer iki taraf birbirlerinin cinselliine biraz daha fazla anla
y gsterebiise belki de evlilikteki bu dalgalanmalarn iddeti
azalr. Kinsey'e gre mutsuzluun en temel nedeni erkeklerde ve
kadnlarda cinselliin dinarnizn farkl noktalardan harekete ge
iyor olmasdr. Evliliin ilk yllarnda erkek seksi daha ok ar
zuluyor. Hatta bu yl larda kadn ben kocama sadece "o i" iin
gerekliyim diye ikayeti bile oluyor. Sonraki yllarda ise durum

161
deiiyor: erkein cinsel arzular kretmeye balyor. Kadnn
daha dk dzeydeki, ama srekli arzusu ise devam ediyor. Bu
kez de erkek karsndat ikayeti olmaya, kansnn kendisinden
"sper verimlilik" beklediini dnmeye balyor.
Bu tr frtnalara ramen, yaplan anketlerde iftierin % 70'i
kendi evliliklerini mutlu bir evlilik olarak tanmlyorlar. Evet,
denildii gibi, mutlu bir evlilik iin aba sarfetmek gerek. Ama
eer birbirimizin deer yarglarn, doasn ve beklentilerini
kavrayabilsek, zorluklar anlayabilsek, gsterilmesi gereken a
ba bu kadar zorlayc olmayacaktr. Ayrca eer iki cinsiyet ara
snda bu tr farkllklarn olmad nyargsndan kurtulabilsek
ve ocuklarmz da byle yetitirebilsek evliliklerdeki durum
ok daha kolaylaacaktr.
Cinsellikle yakn bir ekilde ba olmamakla birlikte, bu ko
nuda ele alnmas gereken baka bir nokta daha var: duygular.
Evliliin en nemli tuzaklanndan biri de duygularda eitliin ol
mamas . ki tarafn da beyni farkl eilimleri, ynelimleri tevik
ediyor ve duygu alannda eitlik salanamyor. Amerikallarn
yapt bir aratrmaya gre 1 00 kadn arasnda 98'i kocasnn
dncelerini, duygularn, planlarn ve sorunlarn kendisine
daha ok anlatmasn istediini ve bu konularda kendi duygu ve
dncelerini de istemesinden yana olduunu sylyor. Yine ka
dnlarn % 8 I 'i kocasyla "derin" sohbet ortamlar yaratabilmek
iin ok altn, kocasnn en derin dncelerini ve duygula
rn alabilmek iin ok ura verdiini itiraf ediyorlar. Eler ko
calarnn duygularn renmek iin urarken ounlukla yle
sert bir tepki ve direnle karlayorlar ki, sonunda sevgili koca
larnn duygularn gstererned kanaatine kaplyorlar. Evli ya
da uzun sren birliktelikleri yaayan kadnlarn drtte so
nunda bu abasndan vaz geiyor. Erkeiyle ok youn duygusal
birliktelik yaratmay artk denemiyor. Kadnlarn % 80'i erkein
ona sylediklerini aslnda tam olarak anlamad kansnda.
Bunlarn % 40' da erkein duygularn asla gstermediine veya
olduu gibi gstermediine inanyor.
Bu konudaki klasik aklama, erkein ald eitim ve terbiye
(adam ksm alamaz!) nedeniyle duygularn gstermek isteme
dii yolundadr. Ama biz, erkeklerin duygular ve bu duygulan

1 62
ifade etme konusunda baz biyolojik nedenlere takldn biliyo
ruz. Erkeklerde duygular ve bu duygularn ifade edilmesi arasn
daki uurum olduka derin. Ayrca erkeklerde duygu merkezleri
kadna gre beynin deiik alanlarna dalm durumda. Erkek
ler duygularn "bastnyorlar" demek doru olmaz. Dorusu er
keklerde duygularn farkl "ekmecelerde" dizili olmas ve bu
ekmeeelerin beyinde ok sk almarnasdr. Erkek ounlukla
yapt ile, ortak faaliyetlerle kendini ifade eder. Duygularn da
szler yerine ile ve aktiviteyle arnbalajlanm iltifatlada birlikte
sunar. B ir erkek kadnn nnde kapy ayorsa veya elindeki
paketi alp tayorsa sadece toplumsal beklentileri yerine getir
mekle kalmyor. Bu davranlarn hepsi aslnda birer "itiraf'.
Ama btn bunlara karn kadn yine erkein nnde iini dk
mesini, btn gizli duygularn onunla paylamasn arzuluyor.
nk kadn asndan duygulu ve yakn bir iliki iin bunlar
gerekli koullar.
Tm bunlara, biyolojik bir olguyu da eklememiz gerek: ka
dnlarn dalgalanan hormon dzeyine bal olarak duygularn
deiken, hatta bazen an ifade etmeleri de ciddi farkllklar or
taya karyor. Erkek beyni bu ii anlamakta ve alglamakta zor
luk ekiyor.
Beynin yaplanmasndaki farkllklar nedeniyle, kadnlarn
duygulara kendilerini daha rahat brakabildiklerini biliyoruz. Da
ha nce de grdmz gibi, kadnlarn beyninde insani ilikiler
son derece nemli bir yer tutar. Kadnlardaki duygusalln bir
baka nedeni de insanlarla ilgilenmek, bakalannn sorunlarn
hissetmek zere programlanmalandr. Erkeklerin beyni aktivite
zerine kurulu olduundan, bakalannn sorunlarn hissettiin
de, onlarn zmlerinin pratikte nasl olabilecei zerine d
nmeye balar. Bebek alarlnda anne bu sesi ta yreinde
hisseder. Baba ise bebek alamas zerine "bebek bakm" adl
kitab aar: bir bebek neden alar? sorusuna yant arar: i yap
msa alt deimelidir; karn a olabilir, mama verilmelidir; gaz
varsa gaz kartlmaldr; yorgunsa kucaa alnp biraz ilgilenil
melidir. B aba ocuuna olan sevgisini, onunla oyun oynayarak,
yani yine aktivite iinde gsterir. .
Erkek beyni kiilere deil ncelikle aktivitelere "prograrnlan-

1 63
mtr". Erkek kiilerle ilgili enformasyon ynyla fazla ilgilen
mez. Kadnn konuma iinde hassas tepki gsterdii baz konu
Ian grmez bile. Erkek konuma srasnda "sklmyor musun?"
diye sorabilir. Kadn byle bir eyi sormaz bile, nk sohbet
ederken yanndakinin skldn o sormarlan da farkeder. Erke
in duygulan bu tr alglamalara izin verecek kadar gl deil
dir. O nesnelerle daha kolay ba eder, onlarla ilgili sorunlar ra
hat zer. Bozuk arabay, almayan elektrik sprgesini insana
tercih eder. Bu yntemi insanlarla ilgili sorunlarda uygulamaya
alr: bebek mi alyor? Altn deitirmek gerek! Kadnn ar
kadalaryla olan ilikileri zerine defalarca dnmesi, kafasn
bu konuyla yormas erkek tarafndan bir trl anlalmaz. Kadn
ise erkein arabasyla bu kadar uramasn anlayamaz.
Erkek bir baka nedenden tr de yakn ilikilere pek eilim
gstermez. Kadn bunun nedenini de anlayamaz. Erkeklerin s
zn gerek anlamyla daha geni "alana" ihtiyalar vardr. De
nizcilikte bir kural vardr: gemide btn denziciler arasnda, ze
rinde konuulmasa bile vanlan bir anlamaya gre, her tayfann
geminin bir kesinde, yalnz olabilecei kendine ait bir yeri
oluur. Gemici orada sigarasn ier, dnr, ya da istedii ba
ka bir eyi yapar. nemli olan burada yalnz olabilmesidir. Er
kekler arasnda sevilen bir ura olan balkln da yalnzlkla
bantl olmas, geni bir alanda insanlardan uzakl beraberin
de getirmesi bir tesadf olmasa gerek.
Boston niversitesinde yaplan bir aratrmada 48 erkek ve
yine ayn sayda kz renciyle gerekletirilen bir deney de an
lamldr. B u deneyde rencilere "birbirleriyle iliki kurma"
devi verildi. Eer deneye katlanlar kzlarsa, gzlemciler onla
rn birbirlerinin baklarn yakalamaya altklarn tespit etti
ler. Eer sadece erkekler katlmsa deneye, gzlerini birbirinden
neredeyse karyorlard. Erkekler ayrca sandalyelerini birbirin
den daha uzaa koyuyor ve sandalyede geriye doru yaslanyor
lard. Deneye katlaniarn sandalyelerini hareket ettirebilecekleri
sylenince, kzlar hemen birbirlerine yaklatlar.
Erkeklerin demek ki daha geni alana ihtiyalar var. Bu belki
de erkeklerin stnlk kurma, baskn olma arzularyla bantl,
nk alan da stnlkle sk ilikide olan bir kavramdr. Ama

1 64
aslnda doru olan erkeklerin beyninin yakn ilikilere "ayarl"
olmamasdr. Erkek yakn ilikilerden fiziki olarak da uzakla
mak istiyor genellikle. Kadn beyni ise bunu talep ediyor. Bu ne
denle kadnlar bakalarnn yaknlna srekli ihtiya duyuyor
lar.
Demek ki kadnlar d dnyaya dair daha fazla ey gryor,
daha fazla duyuyorlar. Bunlardan kendileri iin szdklri olgu
lar da daha fazla oluyor. Belki de kadnlar bu yzden daha fazla
alyorlar. Alamak iin daha fazla nedenleri var. Daha fazla
"duygusal inpout"a sahipler. Tm bunlara daha kkl tepki gs
teriyorlar, tepkilerini daha aktif dile getiriyorlar. Belki de erkek
lerin sk alamamasnn nedeni, erkeklerin alamad yolundaki
toplumsal deer yargsna ballk ve duygularn gstermeme
eilimi deil. Belki de beyninde acnn veya kendini kt hi <>set
menin o kadar derin bir duygu yaratmamas, veya kadna gre
bu duygunun daha yzeysel olmasdr. Erkekler asndan bu
duygular kadndan daha azdr.
Eer bir erkek alamaya balarsa, orada sorun ok ciddi de
mektir. Kadnlarn tepkileri, bu ister szle isterse davranla ol
sun, abartldr. Onlardan bir ksmn rahata indirebilirsiniz. Ka
dn u noktalarda tanmlar duygulann: "eer kedim hasta olursa
dayanamam, lrm" ya da "insann herberinin beceriksiz olma
sndan daha kt bir ey yok!" Erkek ise bu szlere genellikle
kzar: "lmesine lmezsin, ama zlrsn", ya da "senin herbe
rinin kt olmasndan daha kt iler var dnyada, mesela Eti
opya'da alk ekenler! " Kadn elbette bu alayc tepkilere alnr.
Oysa burada yine sz konusu olan kadn ve erkei birbirinden
ayran alglama ve iletiim engelleridir. Kadnlarn oran duygu
lar neden biraz daha gereki deil? nk aniann oran duygu
su erkeklere gre farkl: erkeinki kelimenin gerek anlamyla
nesnel, kadnnki ise subjektif ve yakniamaya ynelik.
Peki bu durum erkeklerin irrasyonalitesiyle, onlarn ok a
buk sinidenmesiyle nasl badayor? fke yksek testosteronun
bir rn. Aynen aniden iinde uyanan cinsel istek gibi, fke de
aniden parlar. Aniden erkek kendini fkeden patlayacakm gibi
skntda hisseder ve aynen cinsel istek gibi, fke de geldii gibi
gider.

165
 fke de erkek beyninin zelliklerinden kaynaklanmaktadr.
Bir eye aniden sinirlenmemiz iin, fkenzin "hedefinin" bir
anlamda kii olmaktan uzaklamas gerekir. Yani fkelendiimiz
kii ii olmaktan kp nesnellemeli, nesne haline .elebilmel
idir. Ite bu durum artk erkek beynine uygundur. Ofke iddet
kullanm dnyann en gl soyutlama duygusunu gerektirir.
nsaniann nesneler, bamhp anlacak birer obje olarak grle
bilmesi gerek. Kadnn dnyas kiilerden ve ilikilerden oluur.
Bu nedenle kadn fke duygusunu gelitirebilecei "nesneletir
meye" ok zor ular.
Erkeklerin doal yaplan nedeniyle kar olduklan evlilik ku
rumunun btn dnyada yaygnlam ve kklenmi olmas as
lnda kadn beyninin ve kadn iradesinin zaferi demektir. Bu ka
dnlann gcnn ve etkisinin erkeklerin biyolojik kkenli cinsel
zgrl zerinde kazand bir zaferdir. Salt cinsel ve evrim
sel adan bakldnda evliliin erkeklere herhangi bir ey ver
medii ortadadr. Erkekler birer horoz gibi srekli yeni partner
arzularlar, tohumlann dnyann her yresinde yaymay isterler.
Ama buna ramen erkeklerin byk bir ksm evlilik kurumunda
ve sadakat boyunduruunda kendini iyi hissediyor. Bunun ne
denlerinden biri de herhalde cinsel zgrlkler tam manasyla
uygulansa, dnyada olabilecek karmaann erkekler tarafndan
bilinmesidir. O zaman onun kansn da biri kandrabilir, o zaman
o da boynuzianma ihtimaliyle kar karya kalabilir! Erkekler
boynuzlanmaktan, birilerinin kendilerine glmesinden ok kor
karlar. Baka adan, evlilik sonuta bir tr anlamadr ve erkek
ler doalan gerei kurallann uygulanmasna nem verirler. Son
olarak, bu kurumun yrmesinde nemli lde erkeklerin raha
ta dknl de pay sahibidir. Rahat bir ev, scak bir yuva evli
likle salanabilir.
Kadnlar kiilik ve . ruhsal yapnn labirentlerinde yollarn
ok daha kolay bulurlar. Bu anlamda evlilik ve insan ilikileri
alan da aniann uzmanlk alanna girer. Kadniann diplomasi ye
tenekleri, insan ilikileri zerine hassas olmalan sonucunda er
keklerin doasna aykr olan evlilik kurumu ayakta kalmay ba
armtr. Kadnn szel olmayan davranlardan erkee gre da
ha fazla anlam kardndan bahsetmitik. Karlat yzleri

1 66
daha iyi inceliyor, erkee gre yzleri daha iyi hafzasna kayde
diyor. Her kurumda ynlendirme daha fazla enformasyona sahip
olanndr. Evlilik kurumunda ise kadn daha fazla veriye sahip.
S adakatsiz koca karsnn kendisini aldattn nasl anlad
n, nerede hata yaptn hi kavrayamaz. Aslnda kadn asn
dan bu ii kefetmek ok kolaydr. Kadnlar birok veriyi ayn
anda deerlendirirler. Kocasnn baka kadnlarla olan ilikisi de
byledir: hem de klasik nedenlerden, yani zerinde "sar sa te
li" bularak, ya da kocasnn birden daha temiz giyinmeye, ss
lenmeye baladn farkederek deil. Kadnn kocasna bakmas
yeterlidir: kocasnn davranlarndan, bakndan, konumala
rndan onun neler yaptn karr. Kadnlarn ounluu bir ki
tap okuma rahatlyla kocasn zer. Bu onun iin hi de zor
olmaz, nk alglamas daha gldr. erkekler ou kez nasl
olup da yakalandklarn anlayamazlar. Yzlerine bulaan ruj le
kelerini abuk temizleyemedikleri iin kanlarnn ii fark ettiini
dnrler, ama durum ok farkldr.
Btn zorluklara karn evlilik kurumu ayakta kalmaya de
vam ediyor. Hem de erkeklerin egemenlik duygularn tatmin et
mek iin kadnlarn teslim olmalar nedeniyle deil. Tam tersine,
doal yaplar nedeniyle kadnlarn sahip olduklan ikili ilikilere
hassas olma yetenei -ki bu ikili iliki zekas olarak da adlandr
lr- nedeniyle kadnlar evlilik ilikilerini ynlendiren taraf olu
yorlar. nsan davranlarn tanyor ve deerlendirebiliyorlar.
Szlerin ve davranlarn gerisindeki gerekeleri karabiliyorlar.
Evlilik gemisinin motoru erkekse, dmeni de kadn. Kald ki ev
lilikte navigatr de kadn. nk harita sadece onda var ve tehli
keli kayalklarn nerede olduunu da sadece o biliyor. Ve kadn,
yaamda kendisi iin en nemli iliki olan evlilii hakknda te
reddtler geirmeye, hayattaki yerini tehlikede hissetmeye ba
larsa btn bu yeteneklerini, kendi cinsinin stnlklerini tered
dtsz kullanacaktr.
Evlilikler, taraflar birbirinin farklln tanmad zaman ve
ya, bu farkllklar nedeniyle dierini sulamaya balad zaman
bozulacaktr. Oysa dierinin farkl olmas sadece btnn daha
mkemmel olmasn salar.

1 67
1 0. BLM

BABA ANNE OLAMAZ

Hayatta erkek ve kadn ortak baba ve anne olma duygusu ka

dar hibir ey yaknlatramaz denir. Oysa annelik ve babalk ro
l aslnda erkek ve kadn arasndaki farkllklar keskinletiren
yeni bir dnemetir. nk her iki cinsiyet bu konuda farkl
davran biimlerini izler.
Babada hayal krkl yarasa da, anne ve bebek arasnda, hi
grmedii kadar yakn bir i liki kefedecektir. Gerekten de
dnyann her toplumunda anneler bebein birincil bakcsdrlar.
Bu konuda yaplan sosyolojik deneyler ilgin sonulara ulam
tr. Baz deneylerde babalar doum ve ocuk yetitirme kurslan
na dahil edilmiler ve kendilerinden ocuun bakm istenmitir.
Yine baz deneylerde de annnenin yansra birok bakc kadn
da ocukla ilgilenmitir. Baba ne kadar ocukla ilgilenirse ilgi
lensin, sonu annenin ocua daha yakn kaldn ortaya koy
mutur. Dier deneyde ise, ocuk etrafnda "yedek anne"lerin
says arttka, ocuun sknt yaad ve gerek annesini talep
ettiini kantlamtr.
Kadnlarn ocuklara olan ilgiyi ilerinde tayarak dodukta
n , babalarn ise bunu daha sonra "rendikleri" anlalyor. De
mek ki, anne doal ebeveyn, baba ise tam yle tanmlanamaz.
Hayvan deneylerinin ve anormal doumlardaki incelemeler
de "kadn beyni"nin ocuk bakm eilimi ve yeteneini ierdi
ini ortaya koyuyor. Deneylerde hayvaniara enjekte edilen ka
dnlk hormonlarnn annelik igdlerini glendirdii kantlan
d. Hamilelik esnasnda kadnlarda progesteron hormon dzeyi
yz katna kyor. Erkek fareye eer daha beyninin "cinsellii"

1 68
olumadan diilik hormonu verilirse, diilere zg yavru fare ba
km davranlar ortaya kyor. Eer genetik olarak dii olan fa
reyle bunun tersini yaparsak, yani orjinalde dii olan yapy hor
nonlarla erkee dntrrsek, yetikinliinde annelik davran
lannn ok az miktarda ortaya ktn grrz.
Memeli hayvanlarn hemen hepsinde yavrularn bakm nere
deyse tamamen diilere den bir grevdir. Bakma yatknlk di
ilerin daha kklklerinde grlen bir eilimdir. Erkekler daha
henz yetikinlik ana gelmeden de yavrulara kar farkl dav
ranrlar. Gen diiler yavrulara kar scak ve yakn davranrken,
gen erkekler yavrularla ilgilenmez, hatta ou kez onlara kar
hoyrat davranrlar. ok ender olmakla birlikte, baz trlerde er
keklerin ve diilerio yavrularn bakmnda ortak altklar da
grlebilir. Mesela aslanlarda bu byledir. Ama bu memeli trle
rinde cinsler arasnda hem fiziki olarak ve hem de davranlarda
bir trdelik de gzlemlenir. Bu insanlar asndan da byledir:
bir erkek ne kadar kadnsysa, yani doum ncesi beynine ne ka
dar ok diilik hormonu etki yapmsa, ocuk bakmnda o kadar
fazla rol stlenir.
Kadnlarn ok ihtiya duyduklar fiziksel yaknlk da, ocuk
anne ilikisinde temel faktrlerdendir. Maymun yavrularyla ya
plan bir deney son derece ilgin sonulara ulamtr. Bu deney
de maymun yavrularna mama veren iki cansz "dad" hazrlan
mtr. Bunlardan biri yumuak kumatan hazrlanan bir kukla,
dieri ise tellerden hazrlanan bir sert kukladr. Kuma kukla ta
rafndan "bytlen" yavru maymunlar daha sonra gruba katl
makla zorluk ekmezken, "sert anne" tarafndan yetiirilen may
munlar sorunlar yaamlardr. Deneyi yapan ingiliz psikolog bu
deneyden yola karak, anneler tarafndan ocuklarn sevip oka
nlmasnn, onlar doyurmaktan daha nemli olduunu vurgular.
imdilerde artk babalar da yavrularn sevip okanlmasnn
ne kadar nemli olduunu renmeye balyorlar. Burada anah
tar kelime "renmeye balamaktr". Beyinlerinin zellikleri ba
balarn sevgilerini bylesi yntemlerle gstermeleri iin ok el
verili deil . Onlarn bnylerinde bu davranlar ortaya kara
cak younlukta kadn hormonu salglanmyor. Kald ki salglan
sa bile bu da durumu deitirmez, nk erkeklerin beyinleri bu

1 69
tr hormonlara tepki vermemek zere "ayarlanmtr". Onlar sa
dece bilinli olarak bakma ilgi gstermek zere beyinlerinde bir
blm gerektiinde aarlar, i bitiinde de kapatrlar.
Bebein doumunun ardndan annede progesteron dzeyi s
ratle der. Hormon dzeyindeki bu hzl azalma kadnn karek
terinde olan yavru bakm eiliminde baz aksaklklara neden
olabilir. Bu belirtiler, bu yeni dnemin mutluluk dnemi olaca
n dnen gen babay ou kez akna eviriyor. Yaknlarda
yaplan bir aratrmaya gre hemen doum sonras annelerin %
84' kederli ve moralsiz oluyorlar. Bu durum progesteron dze
yindeki ani dle aklanyor. Annelerin neredeyse drtte biri
doum depresyonuna dyor. ocukla gurur duyan baba iin
yeni doan bu canl yeni ve heyecanl bir "giriim". Bu nedenle
annenin neden birden tereddde dtn anlayamyor. Anne
nin davranlanndaki, duygulanndaki keskin ini kiann nede
nini de karamyor (bu durum bnyedeki progesteronun eski
dzeyine inineeye kadar srer.)
Ebeveyn rol anne ve baba iin farkl ekilde alglanr. Bu da
beyin yaplarndaki farkllklann bir sonucudur. Evliliklerin %
80'inde ilk ocuun doumu bunalm yaratr. Bu konudaki litera
tre gre, doumun ardndan, artk olaya allmaya balandn
da, baba aileye gelen bu yeni yeye ok iyi gzle bakmamaya
balyor. Nedeni m? nk onun "erkek beyni" ona dnyada s
rekli bir yan hali olduunu, bu yanta bir egemenlik mcadele
sinin verildiinin mesajn iletiyor. Baba, bu yeni durumda anne
nin sevgisi iin sren yanta zararl ktn dnyor. Srekli
alayan ve bir eyler talep eden bu kn geliinin kendini hi
yeraride bir alt sraya ittiini dnyor. Avrupa'da ve Ameri
ka'da yaplan aratrmalar "ev Iiiikten duyulan memnuniyetin" ilk
ocuun doumuyla birlikte azalmaya baladn ve bu srecin
ocuklar ergenlik an ancaya kadar da devam ettiini ortaya
koyuyor. Son ocuk da evden aynlp, kendi hayatn yaamaya
balaynca iliki tekrar normalleiyor, nk baba artk ailede
kendi payna den yeri tekrar alabileceini dnyor. .
Kadn ise beyni tarafndan gl insani ilikiler srdrmesi
iin tevik ediliyor. Bu nedenle kadn ayn anda, birbirine paralel
birden ok kiiyle iliki srdrebilir ve bu durumda biri dieri-

1 70
 nin yerini almaz. Kadn ocuuna kar gstedii sevgi ve efka
ti baka bir yerden esirgeyerek ortaya karmyor. Duygularn bir
st snnnn olabilecei erkeklere zg bir dncedir. Annelik
sevgisi aslnda partnere duyulan sevginin bir alternatifi deil,
onun bir uzants, devamdr. Sevgililer birbirleriyle kk o
cuklarla konuur gibi konuur, sevgi gsterilerinde bulunurlar.
pmek ise, eski azdan yedirme geleneinin devam olarak
grlebilir. ocuun doumundan sonra, lobusalk dnemi ger
ekten sorun yaratmasn istemiyorlarsa, anne ve baba kendi ya
planndaki farkllklar kabul etmeliler.
Diilik hormonlar kadnda ocuk bakrnma duyduklar ilgiy
le yakndan bantldr. Bu hormonlar doum sonras bol mik
tarda salglanr kadnn vcudunda ve anne bebek ilikisini bu
hormonlar belirler. Annenin bu hormonlara nasl tepki gstere
ceini de beyninin gelime secinde ne kadar "kadnslatna"
baldr. 2. blmde de grdmz gibi, cenin beyninin rahim
iindeki gelime sreci iinde kadnslamas ancak erkek cinsi
yet hormonu etkisinde kalmamasyla mmkndr. Annelik dav
ranlarnn baz faktrleri kadn beyninde bu kadnslk olu
musa gzlemlenebilir.
Bu gr farelerle gerekletirilen deneylerle kantland gi
bi, ana karnnda nemli miktarda erkek hormonu etkisi altnda
kalan kadnlarn davranlarnn incelenmesiyle de doruland
(bak 2. blm). Bu tr hormon etkisi iki durumda kendini gste
rebiliyor: ya hamile anneye erkek hormonu tedavisi uygulanyor
veya kz cinsiyetli cenin bir hastalk nedeniyle kendisi erkek
hormonu retmeye balyor. Bu nitelikteki kadnlar annelik ile
vini ya hi yerine getirmiyorlar, ya da ok zorluklar ekiyorlar.
ocukluklarnda bebeklerle oynamyorlar, kk kzlk dnem
lerinde yetikinlerin bebekleriyle ilgilenmek istemiyorlat, yeti
kinliklerinde de bebeklere kar hibir yaknlk hissetmiyorlar.
te yandan Turner sendromuna yakalanan kzlarda, yani art bir
dii kromozomu tayanlar (onlara ise ana rahminde hi erkeklik
hormonu etki yapmamtr) ise kklklerinden itibaren hem
oyuncak bebeklere ve hem de evrelerindeki yetikinlerin be
beklerine an ilgi duyuyorlar. Annelik duygusuyla dolup ta
yorlar.

171
 Hormonlar ve beyin arasndaki ilikiler anatomik yapnn ev
rimsel sre iinde ulat balantlarla da destekleniyor. Buna
bir rnek verelim: eer bebek alamaya balyorsa, annede oxi
tocin ad verilen bir hormon salglanmaya balyor. Oxitocinin
etkisiyle meme ular sertleiyor, anne emzirmeye hazr hale ge
liyor.
Annenin babaya gre ocuun ihtiyalarn ok daha abuk
fark etmesi ve gereini yapmay becermesi de aslnda erkek ve
kadn beyni arasndaki farkllklardan triidr. Belki de en ya
kn insan ilikisi olan anne ve ocuk arasndaki ilikide anne ba
baya gre daha ayrntl gzlemlere dayanyor. Szsel olmayan
mesajlan alglyor. Doal sezgileriyle ocuun neye ihtiyac ol
duunu, herkesten nce kavryor. Btn duyularn ocuuna
yneltiyor. Alama sesini duyuyor ve ne anlama geldiinin ana
lizini yapyor. Sesleri, temaslar ve kokular ok abul alyor.
Bebein doumunun ardndan ilk aylarda evden ayrlmas gere
kirse, kendini sanki benliinin bir blmn evde brakm gibi
kt hissediyor. Ama en iyi baba bile byle deil: en iyi baba bi
le bazen aile dertlerinden birazck uzaklamay sevinle karl
yor.
Erkek doann kendisine iyi bir ebeveyn rol vermedii iin,
ebeveynliin en gizemli srlarn kendine kapal tutuu iin kza
bilir, hatta kahrolabilir, ama bunu kabul etmesinden baka bir a
re de grnmyor. En hakiki ebeveyn ve ocuk ilikisi annenin
payna dmtr. ocuk bakmnn anne iin kkleri ok derin
lerde olan bir iliki olarak algland deneylede tespit edilmitir
ve bu ilikinin kkeni sosyolojide de aranmamaldr. Elbette bu
srete evrimsel gelimenin de pay olmutur: erkeklerin tarihin
derinliklerindeki o ilk yerleim yerlerinde, nbet yerlerini bra
kp ocuklara baktklarn dnebiliyor musunuz? Annenin ve
babann ocuun yetitirilmesiyle ilgili farkl yaklarnlara sahip
olmalar, "biyolojik grev dalm"nn bir sonucudur.
Bir ngiliz aratrmac ocukla ilgili ilerin anne ve baba ara
sda bilinli olarak datld ailelerde bile annelerin bebein
neye ihtiyac olduunu babadan ok daha nce anladklarn or
taya koyuyor. Baba ou kez bebekle oynamaya, bebek artk
uyumaya hazrlandnda balamak istiyor. Baba "zaman algla-

1 72
rnasyla" bebein ritrnini bir trl yakalayamyor. Bebein ruhi
durumundaki nans deiikliklerini alglayamyor. Bebekteki
deiimlere an ve an anne gibi uyum salayamyor.
Baba rolne ocuk bydke, yani zamanla alyor. Daha
dorusu, babayla ocuu arasndaki iliki ocuk artk bym
se, yani babayla ocuk birlikte "bir ey yapabiliyorlarsa" yakn
layor. Babalk rol ocukla birlikte bir ey "yapmak" zerine
kuruludur. Baba ocukla oynar, elini, bumunu tutar, minik ayak
larn pedal evirir gibi hareket ettirir, kucana alp yavrusunu
havaya atar tutar. Anne ocukla o an neyse yle iliki kurar. Ba
ba ise ocuu hep ilerde olaca gibi grrnek ister. S rtna alr,
onunla futbol oynamak ister, bouur, greir. Dr Alice Rossi bir
aratrmasnda babalarn ocuu bir insandan ok, iliki kurula
bilecek bir nesne gibi grdklerini yazar. Babalarn ocuklaryla
iletiim kurmak isterken birinci derdi onlara bir ey retebil
mektir.

Eline biberonu verdim. Onu nasl tutmas gerektiini

renmeli. Ona srekl i bir eyler reteceirn; nce biberonu
nasl tutmas gerektiini renecek. Sonra yanna derse na
sl almas gerektiini. Zamanla yeni oyunlar da deneyeceiz
onunla.

imdi bir babann dncelerinin ardndan annenin yavrusuy

la arasndaki sessiz ve belki her zaman kelimelerle de ifade edi
lerneyecek olan ilikisine bakalm:

Bebei ernzirirken ok ey oluyor: bebek emiyor, birden

irkiliyor, yerine iyice yerleiyor, sonra rahatlyor. Merneyi b
rakyor, gaz karyor, uykuya dalyor. Bir sre sonra hknk
tutuyor, glmsyor, heyecanla memeyi aramaya balyor,
alyor, gzlerini iri iri ayor, yznde bir gerginlik ifadesi
beliriyor, ya da yz hatlar tamamen geviyor. Anne bu arada
bebeini kucanda sallyor, hafif hefif ona ninni sylyor.
Sonra hareketsiz oturuyor. Bir sre sonra pozisyonunu dei
tiriyor. Vcudu gergin, ardndan iyice geviyor. nne bak
yor, glmsyor, bebeiyle konuuyor, akalayor. Kaldr-

1 73
 yor, sonra yine brakyor. Hareketlerinin tm bebee ynelik
bir mesaj ieriyor. Bu diyalog srasnda anne ve bebek iin
emzinne sreci gerekleiyor. Her ikisi de dierini dikkate
alyor, ona uyum salamaya alyor.

"Erkekler ocuklaryla ilikiye erkekliklerini, kadnlar ise ka

dnlklklann" tarlar diyor Dr. Alice Rossi. Baba ocuu kuca
na aldnda onunla oynamak ister. Annenin ise niyeti ocuu
nu sakinletinnektir. Eer bebek, babasnn balatmaya alt
oyunlara olumlu tepki gstennezse, sonunda baba bkacak, o
cuu gvenilir yere, annesinin kucana brakacaktr. Anne belki
daha az oyun biliyor, ama burada oyuna ne gerek var? O, ocu
unun neye ihtiyac olduunu tam olarak zaten farknda. Baba,
aynen cinsellikle olduu gibi, babalk roln de isterse dmesi
ne basabilecei bir ey olarak grr.
Kocasndan aynlan bir hanm arkadamzn anlattklan da il
gintir: Kendisiyle kalan ocuu babann ziyaret ettii gnlerin
hem kendisi ve hem de ocuk iin ne kadar zor olduunu anlatr.
"Kocam ziyaret iin geldiinde hemen kahraman rolne so
yunuyor. Sanki en byk, en elendirici, en hokkabaz adam gel
mi evimize! Jimmy'nin yorgun veya hasta olduunu bile gre
miyor. ocuun bktn bile fark etmiyor. O her eye ramen
Jimmy'yle oynamak istiyor. Saklamba oynuyor, sonra btn
oyuncaklan ortaya dkyor. ocuu yatnna vakti gelince de ba
na kzyor: "ne gzel oynuyorduk ! imdi ocuk yatrlr m ! "
Eer Jimmy ok yorgunsa ve o akam babasna yz venniyorsa
bu kez de surat asyor, alamak zere olduunu hissettiriyor, ya
da ocuu hediyelere, ukulatalara, ekeriere veya oyuncaklara
bouyor. Bylesi gecelerde Jimmy'yle ararndaki iliki de bozulu
yor. Gnlerce kendimize gelemiyoruz."
Evlilik, tarafiann aralanndaki karekter farkllklarnn belir
ginlemedii, hatta bu farkllklann yattnld hale de getirile
bilir. Ama ebeveyn rol, hele baba asndan bakldnda ok
zor deitirilebiliyor. Byk baba asndan bakldnda durum
yine farkl. Burada ilgin bir deiiklik oluyor. Byk baba toru
nuyla sk, deyim yerindeyse feminin bir iliki kurabiliyor. Bir
zamanlar kendi ocuuyla olandan ok daha yakn bir iliki bu .

1 74
Deiikliin nedeni erkeklerde yallkta den hormon dzeyiy
le aklanmal.
Elbette bir ocuun annesi olmak kadn iin de kolay bir i
deil, ama kadnlarda bu rol baaryla yerine getirmek iin ge
rekli her ey mevcut; duygular bilin, alglama ve anomotik
zellikler bunlar. Ve kadn haklar mcadelesinin nde gelen
temsilcileri ne derse desin, kadn neellikle anne olmak istemek
tedir.
Ama kadnlar doa tarafndan kendilerine baledilen btn
avantajlan ve stnlkleri annelik rolyle kullanmak istedikle
rinde feministlerin anneliin gereksiz, toplumsal ilev anlamnda
da geri adm saylabilecek bir rol olduu yolundaki telkinleriyle
karlayorlar. Hatta feministler gelecek bir zamanda geleneksel
ana baba rolnn deieceini ne sryorlar. Gelecekte, yani
topik komnlerde...

Komnlerde etrafta srekli ocuklar da olacak. Byle bir

ortamda, istediimiz zaman ve istediimiz sreliine ebe
veyn roln stlenebiliriz. Bu ocuk iin de avantaj demek:
yetikinler arasndan ebeveynini, evresindeki ocuklar ara
sndan kardelerini ve arkadalarn kendi seebilecek. Artk
zorunlu akrabalk ilikileri gibi zincirlerle balanmayacaz.

imdi aslnda buna benzer deneyler yaanmad deil. srailde

kurulan Kibuc komnlerinin asl amac annelik ilevini ortadan
kaldrmak deildi, ama bu komnlerin oluturduu ocuk yuva
larnda kz ve erkek ocuklan kesinlikle cinsiyet ayrm hissetti
rilmeden bytlrd. ocuklar btn komn halk tarafndan
ortaklaa terbiye edilirdi. Evdeki yemek ve temizlik gibi gnlk
iler de kadn ve erkekler tarafndan beraber stlenilirdi. Tm
bunlarn sonucunda, bu ortamda byyecek birka kuak sonra
snda cinsiyetler arasndaki farkllklarn ortadan kalkaca d
nlyor, kadn ve erkek tipi olarak adlandrlan karekterlerin,
gemiin klelik kurumu gibi tarihin derinl iklerine terkedilecei
umuluyordu.
Ama bu gereklemedi. Bugn, yani bu komnlerin kurulu
unun zerinden 3-4 kuak getikten sonra, bu ortamda byyen

1 75
ocuklann hala geleneksel "cinsiyet rollerine" sadk kaldklar
ortaya kt. Komnde byyen kadnlar birbiri ardndan annelik
roln tercih ediyorlar. Bu alanda yaplan bir aratrma u satr
Iara yer veriyor; "sosyallemeyle ve idolojiyle alay edercesine,
erkek yelerin nerilerine kulak asmadan ve komnn genel
karlarn" dikkate almayarak, annelik rollerine komnn genel
ekonomik ve sosyal sorunlarndan ok daha fazla zaman ayr
yorlar". Demek ki kadnlar, bu dnyaya geldikleri andan beri i
lerinde olan biyolojik zellikleri nedeniyle aynen teki topyalar
gibi erkekler tarafndan yaratlm olan bu topyay reddediyor
lar.
imdi belki baz psikologlar burada yle bir yorum yapacak
lardr: kibuc komnlerindeki kzlar, annelerinin kendilerinden
esirgedii annelik rolne sahip karak aslnda annelerine, yani
bir nceki kuaa isyan ediyorlar. Peki ama, bu yeni kuak hi
rneini grmedii geleneksel annelii nereden rendi? Anne
lik istei gibi bir istek nasl dodu? Demek ki burada ok derin
biyolojik tevikler sz konusudur. Kz ocuklar kar koyama
dklar ilerindeki bu zorlamaya boyun emektedirler. Eer, kz
lar kendilerini tanyorlar, ilerinde gizemli olan eyi biliyorlar ve
ona gre davranyorlar dersek aslnda geree saha sadk kalm
oluruz.
Cinsiyete bal olmayan bir terbiye alan ocuklar zerine ya
plan baka aratrmalar da anne ve ocuk arasndaki zel ilki
nin sunni olarak ortadan kaldrlmasnn cinsiyetler arasndaki
farkllklar ortadan kaldrmaya yetmediini ortaya koyuyor.
Kald ki, bu yntem ocuun gelimesi asndan da sakncal.
Eer birlikte yaanlan topluluk iinde ocua srekli bakas
bakyorsa bu ocukta baz sorunlar yaratyor. "Komnlerde yeti
en ocuklar bir trl kendilerini rahat hissedemiyorlar, yaam
lar yalnzlk ekerek ve keder iinde geiyor".
Kadnlar zerinde younlaan toplumsal, politik ve ekono
mik zorluklar annelik kurumunun "modern versiyonunu" yaratt .
Kadnlar toplum hayatnda daha fazla yer almaya baladl ar.
Ama kadnlarn "biyolojik yaplarna yabanc olan koullar" o
cuklar zerinde stres yaratyor. Al ice Rossi bu tezinin bazlar ta
rafndan u an var olan kadn erkek iblmnn doruluunu

1 76
kantlamaya alan muhafazakar bir tez olarak deerlendirilebi
leceinin farknda. Ama Rossi buna ramen unu sylyor: eer
ilerde cinsiyetler arasnda temel kurallar yeniden dzenlecek ise
bunun "erkeklerin sanayi toplumundan bu yana geen ksa sre
de yaratt baz kurumlara deil, biyolojik temellere ina edil
mesi" doru olacaktr.
Biyolojik kklerimizi yadsma gcne sahip deiliz. Ama es
kiye gre farkl bir dnem yaadmz da inkar edemeyiz. yle
zamanlar yayoruz ki, zamann kendisi yaantmzn en nemli
faktr haline geliyor. Baz aratrmalar ilkel toplumlarda anne
nin gnnn % 70'ini ocuuyla sk bir fiziki yaknlk iinde
geirdiini ortaya koyuyor. Bugnn gelimi toplumlannda ise
bu oran % 25 .
Gemiimizde hibir zaman biyolojik yaplanmz bu kadar
yadsmaya altmz, erkek ve kadn, anne ve baba rollerini bu
derece deitirmeye uratmz bir dnem yaamadk. ki fark
l cinsiyetn farkllklann bir an nce deitirmeye alt, ama
bunun yansra bir yaridan da bu farkllklann aslnda olmadn
kantlamaya aba gstedii bir dnem yayoruz. Erkekler, ha
yatlanna her an yeni bir kadnn girmesinden "korkuyortar". Ka
dnlann ou ise geleneksel rollerine devam etmeleri halinde ka
dnlann "eit hak" mcadelesine ihanet ettikleri vicdani rahatsz
ln duyuyorlar.
te krk yanda, bir ite almayan -daha dorusu darda
bir ite almayan- iki ocuk annesi bir ev kadnnn szleri de
bu rahatszl hissettiriyor. O, ailesinin ilerinin sorunsuz yr
mesinin kendi abalaryla olduunu gryor; ocuklan okuldan
almaya o gidiyor, ailede i blmn o yapyor, bunun yansra
yemek piiriyor, amar ykyor, ortal temizliyor, t yapyor.
Ama buna ramen skntl: "bazen tamamen baansz olduu
mu, aileme yeteri kadar yardmc olamadn dnyorum.
Kocamn faturalarn denmesiyle ilgili skntlarn dinliyorum,
ama elimden bir ey de gelmiyor. nk benim bir gelirim yok.
Kocamn kazand paray harcyorum. Markette alveri ediyo
rum, ocuklara giysi alyorum, elektirik sprgesini tamir ettiri
yorum. B ir de alan annelere bakyorum; onlarn dnyay ne
kadar farkl grdklerini farkediyorum. ounluun kocalarn-

1 77
dan daha az geliri var, ama olsun. Vicdan azab duymadan bir el
bise alabilirler ya! "
Tamamen erkeke bir soru olan "mesleiniz ne?" sorusuna -
nk erkekler herkesi iine gre sntlandrrlar- kadnlarn o
u utanarak "ev kadn" yantn verir. Evileri bugn da kadna
bakar. Evde kadnlar erkeklere gre iki buuk kat daha fazla a
lyorlar. Hatta darda bir iyerinde normal mesai yapan kadn
lar bile, ev ilerinde kocasnn yeriyle ilgili sorulara kocam da
"yardm eder" diye yant verir. Bu, aslnda "evileri benim asli
grevimi oluturur, kocam sadece yardm eder" dncesinin ka
buldr. Eer koca evilerinde payna deni yapmaya gerekten
aba gsteriyorsa, bu durumda da "ynlendiricilik" kadnn g
revidir; kocasn srekli ikaz eder. skandinav lkelerinde kadn
erkek arasndaki farkllklarn ortadan kaldrlmas ciddi yaanan
bir sre olmasna ramen yemek ve temizlik gibi evileri ailele
rin % 70'inde hala kadnlarn grevidir. Koca fatura der, ev ev
resindeki tamir ilerini yapar.
Cinsiyetler arasndaki farkllklarn ortadan kaldrlmasn
resmi politika haline getiren srail'deki Kibuc'larda bile hala var
ln srdren "kadn ii" tanmlamas aslnda kadnlarn aba
syla varln srdrmektedir. Daha nce erkeklere gre ilerde
alan kadnlar % 90' daha sonra kadnlar arasnda geleneksel
olarak yaygn olan ilere geri dnmlerdir. Yaknlarda gereke
leen bir aratrma, erkeklerin ve kadnlarn, ama zellikle ka
dnlarn kendi yaplarna uygun ilerde almaya zen gster
diklerini ortaya koyuyor.
Kadnlarn i konusundaki bu "ynelimleri" kadn hareketi
tarafndan ho karlanmyor. stne stlk, geleneksel kadn
mesleklerine ynelim gen kzlarda daha youn bir eilim. "Ki
buc komnlerinde var olan yap ve kibuclarn ideoloji leri ve he
deflerini derin ve byk bir g birbirinden ayryor."
Bu "derin ve byk g" ite erkek ve kadnlarn beyin yap
larnn doas nda gizli. Eer cam kirlenmise, erkek bunu gr
myor bile. Bunun nedeni bir yandan erkein ayrntlar farket
memesi , di er nedeni de kirli bir cam n erkein dnyasnda fazla
bir anlam ifade etmenes i . Kadn a s ndan ise ev bir otel odas
deil, hayatta en nemli ilikilerin yaand mekan. Eer cam

1 78
kirlenmise kadn kendi deer yarglar iinde nemli bir kritere
uymad dncesine kaplyor.
imdi belirteceklerimizi kadniann erkeklerin davranlaryla
ilgili ikayetleri olarak alglamak da mmkn, ama ayn grler
erkekler ve kadnlar arasndaki deer yarglar alanndaki farkl
lklar da hissettirmektedir.

Kocamn evimizle ilgili davranlarn ben kendime kar

hakaret olarak alglyorum. Ona gre ben hastalk derecesin
de temizlik dknym. Ama ona brakacak olsak, ev p
le dner.

Kibuc'larda genellikle temizlik ilerini kadnlar stlenmi.

Bunun nedeni ise kadnlarn erkeklerin temizliini beenmeme
leri. Erkeklerden biri yle ikayet ediyordu: "Ben elimden gele
ni yapyorum, ama karmn beklentileri ok yksek. Daha iyisini
yapmaya alyorum. Bir trl onun istedii gibi yapmay bece
remiyorum. Srekli bana, "eer sen temizlik yaparsan, ardndan
benim tekrar yapmam gerkiyor, diyor." te, belki de karsnn ir
rasyonel ayba gerginlii arasnda ev ilerini biraz stlenmek is
teyen, ama tencereleri yerine koymad, ya da masa rtsn
gerektii gibi katlamad iin azarlanan erkein tepkisi. Olayla
ra bakta ve deerledirmelerdeki farkllk hormonlada daha bir
vurucu hale geliyor.
Erkeklerin deer yargianna gre, "kadn ii" alt dzey faali
yet biimi. ki cinsiyetn deer sistemindeki bu farkllk da be
yinlerin yapsal farkllnn bir sonucu. Kadn evinin temiz ve
cana yakn olmasn arzulyor, nk deer verdii, kendisi iin
nem tayan -ak, sevgi, yakn ilikiler ve gvenlik- her eyin
var olabilecei alan ev. Erkek asndan ise ofis veya iyeri de
ayn nemde bir faaliyet alan. Bu ikinci alan ise, baz sihirli
gler tarafndan sabah daha ie gitmeden temizleniyor. Bu her
sabah tekrarlanyor. Ev ilerinin ortaklaa srdrlmesi gibi bir
hedef zm deil, nk erkeklerin ounluu ev ilerini temel
faaliyet saymyor. Evde drt drtlk bir dzenin olmasn, keli
melerle sylemese de, kmsyor ve bu kmsemeden kad
nn temel zelliklerinden olan titizlik de payn alyor.

1 79
 Erkek, ister kendisinin, isterse kansnn olsun, d grne
daha az nem veriyor. Kansnn zerindeki yeni bir elbiseyi far
ketmekte zorlanyor. Kans "artk kendine yeni bir pantalon al"
diye srar ettiinde de inatla kar kyor.
te bunlar da erkeklerin ve kadniann dnyay ne kadar fark
l grdklerinin yeni kantlar. Dnyaya, birbirlerine, ocuklara
yaklamlan farkl ve bu yaklamiann oturduu deerler sistemi
farkl. Olayalara yaklamlanndaki farkllk, sz konusu ola: is
ter bulak ykama, isterse ocukla ilikili bir ey olsun, aralann
da kavga kmasna neden olabilir. Eer bu farkllklann yads
maya kalkarlarsa, o zaman da doann kendilerine verdii gl
yanlar kullanmam oluyorlar, kald ki bu durumda da atma
larn devam etmesi olas. "Tamam, lanet olsun, bu madem senin
iin bu kadar nemli, o zaman ben de senin istediin gibi yapa
cam" diye bandar birbirlerine ve davranlar, o olay hi de
nemsemediklerini yanstr ki, bu da dieri iin aalama anla-
mna gelir. .
Bu blmde ve bir nceki blmde anlatlan farkllklann s
tesinden gelinmesinde, ban iinde birlikte yaannasnda anah
tar kelime, aynen politikada olduu gibi; diplomasi ve az da olsa
tartma, grme yetenei. (Biraz da olsa diyoruz, nk gr
melerle atom silahlarnda indirim yaplabilir, ama ideolojik fark
larn grmelerle ortadan kaldrlmas mmkn deildir. Elbette
iki cinsiyet arasnda bir sava yok, souk sava da sz konusu
deil, ama temel konularda farkllklarn olduu tartma gtr
mez. B ir ok evliliin baarsnn srr kadniann "ikili ilikilerde
uygulad diplomasi baansndan" kaynaklanyor. Eer erkekler
de kadnlardan bu yetenei renebilseler, her halde iyi yryen
ev Iiiikierin says artacaktr.

1 80
ll . BLM

BEYiNLER VE MESLEKLER

Araba hzla giderken arampole devrilir. Arabadaki baba ve

olu ar yaralanr. Gelen arnbulans yarallar derhal hastaneye
tar. Yolda baba lr, olu ise hemen ameliyathaneye alnr.
Operatr doktor sedyede yatan gence bakar ve yle haykrr:
"Aman tannm! Bu benim olum ! "
Bu hikayeyi bir arkadamz feminist dostlarmza anlatp, so
nunda u soruyu sorard: eer olann babas kazada lmse,
ameliyathanede "bu benim olum" diye haykran kim oluyordu?
Soruyu dinleyenler fikir yrtmeye, "bilmeceyi" zmeye al
rken dostumuz da elenirdi: acaba vey babas m? Ya da ba
ka bir akrabas m? Sonunda, en karmak akrabalk ilikilerinin
ardndan gerei buluyorlar: operatr doktor otomobil kazasnda
yaralanan gencin annesidir, yani len adarnn karsdr.
Bugn artk, babakanlar, hakimler, din adamlar ve hatta pi
lotlar arasnda bile kadnlarn olmasn kimse yadrgamyor.
Ama birok uzmanlk alannda kadnlarn says artarken, o dal
da ynetici olan kadnlarn says bu oran takip etmiyor. Bu du
rum byk bir olaslkla gelecekte de deimeyecek.
Bu durum, iki cinsiyet arasnda yetenekler bakmdan hibir
farklln olmadn, dolaysyla ayn tip eitim sonunda cinsi
yetler arasnda verimliliin de ayn olacan varsayan baz iflah
olmaz iyimserleri kzdrabilir. Erkek ve kadn, imkanlar ayn ol
sa bile asla ayn eye ilgi gsterrniyorlar. Baz konularda cinsi
yete bal olarak insanlar daha ok, ya da daha az verimli olabi
liyorlar. Okulda derslerde ayn notlan alsalar da i hayatnda da
ayn verimlilii gsterecekleri kesin deil.

181
 Seksenli yllarda ngiltere'de orta dereceli okullarda kimya ve
matematik derslerini yaklak ayn sayda kz ve erkek seti. Bu
derslerin snavlarnda yksek not alanlarn yaklak te biri kz
d -matematikte % 2 l , kimyada % 37-. Bu geen on yldaki so
nulara gre olduka yksek bir oran. Gzel bir ilerleme. Her
halde artk kadnlarn saysnn inaat mhendisleri arasnda %
5'i, hava ynlendirme sektrnde % 3' amas iin imkanlar
oluacak.
Elbette tohumu atlan "frsat eitlii" bir kuan mrne s
acak kadar ksa bir srede meyve vermiyor. Ayrca bize yle
geliyor ki, bu alanda da, aynen Kibuc rneinde olduu gibi biz
gelimeleri biraz abartl kabul ediyoruz. Kibuclarda da "toplum
mimarlar" ocuklar daha minicik dnemlerinden itibaren ho
mojenletirmeye, cinsiyet farklarn ortadan kaldrmaya al
mlard. "Her ocua ayn tip elbiseler giydireceiz ... Salarn
bir rnek keseceiz .. Oyun sandndan istedikleri oyuncaklar
seebilirler. . . Kzlar bebeklerle, olanlar arabatarla oynamaya
tevik etmeyeceiz... Kzlar unu bunu yapmaz, asla demeyece
iz: bylece kz isterse aaca trmanabilecek, olan isterse hk
ra hkra alayabilecek. Olanlar bebeklerle oynadklarnda, di
ki ya da rg rendiklerinde utanmayacaklar."
Proje byleydi. Ama buna ramen, Kibuc orta okullarnda
yetenek ve verimlilik testlerinde erkek ocuklarn puanlar hep
kzlardan yksek kt. Erkek ve kz ocuklar kendi igdlerine
bal olarak ders setiler ve bydke meslek seimleri de bir
birinden farkl oldu. Erkekler fizie nem verip mhendis olur
ken, kzlar sosyolojiyi daha ilgiye deer bulup sonunda ret
menlie yneldiler. Tm bunlar bu kitapta saysz kez kantlad
mz eyi bir kez daha gzler nne seriyor: erkeklerin beyni
kadnlardan farkl. Erkekler nesneler arasnda mekanda kendile
rini iyi hissediyorlar. Kadnlar ise insanlar arasnda, iliki ler
dnyasnda. . .

Eitim kurumlarnda aldklar notlar v e meslek seimleri

psikolojik test sonularndan kan ve daha nce de bilinen
u gerein bir kez daha altn iziyor: kzlar insan ilikileri-

1 82
 ne dayal, erkekler ise kiiye dayanmayan, geni bir mekanda
hareket imkan veren faaliyetleri tercih ediyorlar.

Bu farkllk bir baka lmde de kendini gsteriyor: B irleik

Amerika'da filoloji okuyanlarn drtte , teknik okullara m
racaat edenlerin ise sadece % 4' kz. "Tm sektrler dikkate
alndnda Amerikan istihdam piyasas cinsiyetiere gre arlk
l olarak farkllam denebilir". Kald ki, bu ayrm baz sektr
lerde daha da glendi: B irleik Amerika'da 960'1 yllarda ban
ka memurlarnn yaklak % 70'i kadnken, bu oran 979'da yak
lak % 93'e ykseldi. Ama ayn yl banka yneticilerinin % 99'u
erkekti.
Ekonomist Sylvia Hewlett birok eserinde Amerika'da ve n
giltere'de kadnlarn ekonomik durumunu ele almtr. te yel
miii yllarda, toplum tarafndan ahlaki bir talep olarak ortaya
atlan kadn erkek eitliinin ekonomi alannda neden snrl
oranda gerekletii ve ne pahasna gerekletii zerine dn
celeri:

Yetmili yllarda erkek ve kadn arasndaki farkllklar

yok saymak gibi bir anlay vard ve bu herkes tarafndan uy
gulanrd. Ama bu nemli sonulara neden oldu. Bugn al
an kadnlarn says tarihte hi olmam oranda artt. Bunlar
arasnda bazlan "kapal kaplar" krp, ynetici pozisyonla
rna ulatlar. Ama alnan radikal nlemlere ramen bugn
kadniann ounluu, annelerinin zamanndan ekonomik an
lamda daha kt durumda.

ngiltere'de kadn cretleri erkek cretlerinin te ikisi civa

rnda takld kald ve yle anlalyor ki bu "kapatlmas ok zor"
olan bir fark. Eit ie eit cret yasasnn cretleri eitlemekle
zorland ortada. Amerika'da sektrlerin hemen tmnde "ka
dnlar erkeklerden daha geri -hem de ok geri- cret alyorlar."
irket hiyerarisinin en st kademelerinde grev yapan ve son
derece verimli bir alma iinde olan kadnlar bile, ou kez,
kendileriyle ayn kademedeki erkeklere gre daha az cretle ye
tinmek zorunda kalyorlar.

1 83
 Deiik mesleklerde "iktidar" tartmasz bir ekilde erkekle
rin elinde. 1 980'de irket genel mdrleri, mhendisler, operatr
doktorlar, yerel ynetimlerdeki yneticiler ve hatta ehliyet kurs
lar retmenlerinin % 99'u erkekti. ngiltere'de niversite re
tim yelerinin % 98'i erkek. En byk yz ngiliz iletmesinde
ynetim kurulu yeleri arasndaki kadniann says 9'u gemiyor.
Hukuk alannda kadnlarn durumu biraz daha iyi. Avukatlar ve
hukuk mavirleri arasnda kadnlarn says artt. Ama btn
bunlara ramen hukuk alannda da alt dzey grevlerle yetinmek
zorundalar. Yarg ve savclar arasnda da kadna rastlayamyo
ruz. Adalet sisteminde ne kadar yksee gidersek, kadnla kar
lama ansmz o kadar azalyor.
979'da ngiltere'de bir kadn babakanla seildi. Ama n
giltere siyasi hayatnda kadniann oran aslnda 945'in de geri
sindeydi. 945 sonras btn hkmetlerde grev yapan kadn
bakanlar hep bir araya gelmek isteselerdi, iki taksiye rahata s
abilirlerdi. Bu dnem iktidara gelen hkmetlerden sadece iki
tanesinde birden fazla kadn bakan grev yapmt.
Eer politikann amac "topluma hizmet" ise, ya da seimler
de aday olan politikaclarn dedii gibi, "insanlara yardm et
mek" ise, aslnda bu iin kadniann mizacna daha uygun oldu
unu syleyebiliriz. Kibuc'lara geri dnelim: bu koronlerde po
litika hayatnda teorik olarak kadn erkek eitlii egemen, ama
buna ramen kadnlarla politik hayatta karlamak ok mmkn
olmuyor. Sosyal faaliyetlerde, eitim ve kltr faaliyetlerinde ve
bu faaliyetlerle ilgilenen komisyonlarda ok sayda kadn var.
Ama ekonomi, istihdam ve genel politika alanlanndaki komis
yonlarda kadn says ok az. Bir grev ne kadar sorumluluk ge
rektiriyorsa, bu greve getirilmede cinsiyet ayrmcl o kadar
net. Bir irkette st grevlere yz erkekten altsnn gelme ans
varsa, bu kadnlar asndan binde altya dyor.
alanlarn ezici olarak kadnlardan olutuu sektrlerde bi
le hiyerarinin en st kademelerine erkekler yerleiyor. Hemire
terin ve hasta bakclarn % 96's kadndr. Ama hastanelerde y
netim kademelerinde pek kadna rastlayamazsnz. Amerika'da
ilkokullarda retmenler arasnda kad nlarn oran % 83'tr.
Ama okul mdrlerinin % 8 I 'i erkektir. ngiltere'de geenlerde

1 84
yaplan bir aratrmaya gre tp fakltelerinde rencilerin yans
kz olmasna ramen, tp alannda ynetim kademelerinde kadn
Iann oran sadece % 2. Ynetim kademelerine kadar ykselmi
kadn doum uzmanlan arasnda kadniann oran altml yllar
dan bu yana geriliyor.
Kadnllnn eitlik mcadelesinde baz eylerin arzuland gi
bi gitmedii belli. Eitim alann farkl cinsiyetierin imkanlan ay
n. niversitelerde de kadnlar ve erkekler eit oranda eitim g
rebiliyorlar. Peki durum buysa, neden kendi faaliyet alanlarnda
ykselirken farkllklar domaya balyor?
Yantlar arasnda belki ilk akla gelen, kadniann ou kez iki
cephede birden savamak zorunda olmalar: hem evde, ocuk
yetitirmede ve hem de cret aldklar iyerinde. Kabul etmek
gerekir ki bu nemli bir faktr. Ama baka bir faktr daha var:
i, baar ve ykselme sreci kadnlar ve erkekler tarafndan
farkl deerlendiriliyor.
Bizi ok nemli sonulara gtren bir baka aratrma da ni
versite ve yksek okullarda kadn ve erkek etim yelerinin ve
aratrmaclarn hazrladklar bilimsel almalar zerine ya
plmt. Bu aratrma niversitedeki erkek aratrmaclarn, be
kar ve ocuksuz kadn aratrmaclardan daha baarl alma
yaptklarn ortaya koyuyor. Yani, kadniann ev kadn, veya an
ne olma rol nedeniyle geri kaldklar tezinin ok gl bir nes
nel temelinin olmad ortaya kyor.
Peki ama, bu durum nasl aklanabilir? Burada iki aklama
sz konusu olabilir: birinci olaslk niversitelerin tmnde ka
dn erkek ayrmcln kat bir ekilde uygulandgdr. kinci ola
slk ise, erkeklerin ve kadnlarn "baar"y farkl deerlendir
meleri olabilir.
Cinsiyetler arasndaki farkllklan inceleyen aratrmaclarn
nclerinden ngiliz Corinn Hut ikinci olasln doru olduunu
dnenlerden. "B ilim dnyasnda erkekler ve kadnlar ilerini
tamamen farkl anlamlarda yorumluyorlar. Erkekler asndan
bilimsel prestij ve alt kurumun hiyerarisinde tuttuu yer
nemli. Kadnlar ise rencilerinin gelimesine, sahip olduklar
bilgi daarcnn bakalaryla paylalmasna ve eitimin geli
mesine daha fazla nem veriyorlar." Yine bir baka aratrmaya

1 85
gre niversitelerde kadn retim yeleri daha ok eitimle u
rarken, erkek retim yeleri aratrnay ve ulalan sonula
rn yaymianmasn hedef olarak gryorlar. nk baan daha
ok bu alanda.
Erkekler asndan sonu alma, baarl olma ok nemli. Ya
plan bir aratrmada, deneklere u soru soruldu: "Sizi en ok ne
memnun eder?" Erkeklerin yantlarnda arasnda "baar" en ok
iaretlenen k oldu. Kadnlar ise i hayatndaki baary daha
ok kendi insani ilikilerindeki baaryla btnletirrnekten ya
nalar. "Ben, eer bakalarn da mutlu edebilecek bir baar ka
zanabilmisem gerekten mutlu olurum" yantn kadnlarn yak
lak yars iaretlerken, erkeklerin sadece % I 5'i bu dneeye
katldn belirtiyordu.
Cinsiyetler arasndaki farkllktarla hemen her meslekte kar
lamak mmkn. Bu farkllklar da aslnda beynin "erkesi" ve
"kadns" zelliklerinden kaynaklanyor. Kadnlar daha ok sos
yal ilikiler kurabilecei ve bu yoldaki arzulann tatmin edebile
cei i alanlar aryor kendine. Kadnlar, daha minicik bebek ol
duklar dnemlerden beri insanlara kar ilgi duyuyorlar. Erkek
ler de biyolojik anlarnda hazr olan faktrler tarafndan ynlen
diriliyor: onlar da cisimlere, dnyaya ve egemenlie ilgi duyu
yorlar. Sektrlere baknz: kadnlarn saysnn ok fazla olduu
sektrlerde veya iletmelerde bile, says ok az olan erkeklerin
kendilerine saylaryla orantlanmayacak kadar nemli yer talep
ettiklerini ve bu pozisyonlar elde ettiklerini greceksiniz.
renciler arasnda yaz kamplarnda gerekleen aratrma sonu
larnn da gsterdii gibi, bunun nedeni erkeklerin ykselme ve
egemen olma hrs.
Erkek ve kadnlar arasndaki geleneksel iblmn ortadan
kaldrmaya ynelik deneyler beklenen baanya bir trl ulaa
mad. srail'deki Kibuc'larda kooperatifierin kurulu aarnalarn
da kadnlar ve erkekler her ii ortaklaa yapyorlard. Traktr
kullanan kadnlar da vard, bulak ykayan erkekler de. Ama ka
dnlar zamanla yava yava geleneksel kadn ilerine geri ekil
meye baladlar. Tamir atlyelerine ve tarlalara erkekler gider
ken, mutfakta onlardan boalan yerlere de kadnlar geldi. Sonun
da kadnlar, iin banda olduundan ok daha kt bir duruma

1 86
dtler. "Bir zamanlar gerek duyduklarnda yemek yapyor, bu
lak ykyor, diki dikiyor, ternizlik yapyor ve ocuklara bak
yorlard. imdi ise sekiz saat boyunca ya sadece yemek yapyor
lar, ya sadece diki dikiyorlar, ya sadece ternizlik yapyorlar ya
da sadece ocua bakyorlar. Bu monoton bir i ve geleneksel
olarak sren ev ii kadar tatmin de vermiyor."
Yeni saylabilecek bir aratrma u sonuca varyor: "deneyim
ler cinsiyetler arasndaki meslek farkllklannn gelecekte kuak
tan kuaa daha da keskinleeceinin iaretlerini veriyor. Kadn
lar daha ok sosyal, salk ve eitim alanlarnda faaliyet gstere
cekler. Erkekler ise ekonomide, askerlik alannda ve i dnyasn
da kendilerini gsterecekler. Yani geleneksel olarak erkek alan
olarak grlen sektrlerde ... " Bugn Kibuc'larda cinsiyetler ara
sndaki ayrm, srail toplumunun, bilinli olarak ynlendirilrneye
allmayan teki alanlarna gre ok daha keskin. Geleneksel
olarak hep ne srlen, kadnlarn daha az parayla bu sektrler
de almak zorunda brakldklar gerekesi bu kez geerli de
il: nk Kibuc'Jarda insanlar parayla almyor, bu koopera
tflerde cret denrniyor.
Sonuta, erkek ve kadn larn kendi lerine cinsiyetleriyle
"uyum iinde" olan bir meslek semelerinde bir olaanstlk
yok. nsan rk, var olmaya balad ilk anlardan bu yana cinsi
yetler arasnda bir iblm yaratmtr. Evrim srecinde, insan
rknn yok olmarnas iin kadnlar en az erkekler kadar katk
yapmlardr. Ancak bu katknn yntemi bakadr. Ekonomi ala
nnda, bilinli ya da bilinsiz, iki cinsiyet toplum iinde bir g
rev dalm yapyorlar. Bir rnek verecek olursak; yz lkeyi
kapsayan bir meslekler aratrmasnda, gemi yapm tek bir lke
de kadnlara zg bir i olarak deerlendirilmi. Kalifomia'da i
ve cinsiyet iikisini ele alan bir baka aratmann uzmanlar baz
alanlarda ne kadar ok kadn altn aknlkla tespit ettikle
rini sylyorlar. Onlarn bu aratrmasna gre, i dnyasnda
eitiin salanabilmesi, yani kadnn "erkek ii" erkein de "ka
dn ii" saylan alanlarda saysnn artmas iin bugn her on kii
arasnda yedisinin i deitirmesi gerekiyor.
Erkeklerin ve kadnlarn sahip olduklar motivasyon da hem
younluk ve hem de eilim olarak farkllk gsterir. Deiik

1 87
alanlarda elde edilen sonular erkeklerin ve kadniann gznde
ayn neme sahip olamazlar ve sz konusu olan sonucun elde
edilebilmesi iin harcanmas gereken enerji konusunda da farkl
grtedirler. Kadnlar kk ocukluklarndan beri kiisel fak
trleri -kimlikle ve sosyal ilikilerle bals olan- n plana ka
nrlar, bu konulara nem verirler. Erkekler asndan ise rekabet
ve sonu alma belirleyciir. Tm bunlan Amerikal bir psikilog
yle tanmlar: "kadnlar btn hayatlar boyunca yaadklarna,
dnyaya, insani ilikiler penceresinden bakarlar. Bylece, erke
in hibir zaman beceremedii bir ii de gerekletirir: nesnel
dnyay znelletirirler. hayatlarnda elde ettikleri baarlar
dan bamsz olarak, kendi evrelerinde sevdikleri ve sayg duy
duklan insaniann kendileri hakkndaki dncelerinden yola
karak kendilerini deerlendirirler."
Erkek beynini motive eden konular ise unlardr: rekabet hr
s ve eilimi, amaca kilitlenen alma, risk stlenme, saldrgan
lk, egemen olma arzusu, hiyeraride bir st hasarnaa trmanma,
etki alann geniletme, srekli baan peinde koma ve bu baa
rlar bakalarnn baarlaryla kyaslama ve zafer elde etme.
Btn bu sralananlar blu andaki erkek ocuklarda bile g
rlen zelliklerdir.
Kadnlar iin, daha dorusu ortalama kadn iin tm bunlar
fazla bir nem tamyor. Eer bir erkek bir konuda istediini el
de edememise ou kez "baarnn peinde o kadar da komaya
demez! " diye durumu kurtaracak bahane bulur. Kadnlar iin
bu bir bahane deil, hayatn temel gereklerinden biridir. Dnya
ya daha geni bir adan baktndan kadn ok daha fazla konu
da duygusal alglamalara sahiptir. Olaylar ok geni grebilme
si, i hayatndaki bir baarszl bir felaket dzeyinde abartma
sn engeller. Erkek i hayatndan bir baarszlkla karlamsa,
kadn onu "olsun, dnya yklnad ya!" diye teselli etmeye al
r. Ama bu anlay erkei rahatlatmaya yetmez.
Erkeklerin ve kadnlarn i hayatlarnda grevlerine yakla
m da birbirinden farkldr. Hiyeraride kadnlara ok az yksel
me imkan tanmasyla sulanan bir Amerikan irketinde gerek
letirilen bir aratrma bu konuda nemli bilgiler salamtr. ir
ketin kadnlara ayrrnclk uygulamakla sulanmas irket iin

1 88
artc olmutu, nk yneticiler irketin faaliyetlerinde tam
tersine kadnlarn ykselmesinin desteklendiini savunuyorlard.
Sonund irket Hoffman Research Associates'e bavurup sonu
nun kaynann aranmasn istedi. Hoffman irketinin uzmanlar
haftalarca sren aratrmann ardndan irkette yneticilie yk
selme srecinde beliren asimetrikliin nedeninin motivasyon
farkllklannda aranmas gerektii sonucuna vardlar. irketin
kadn elemanlan tayiniere ve fazla mesaiye ok iyi gzle bakm
yor, ilerinde nasl ykselebilecekleri konusunda fazla kafa yor
muyorlar. Kadnlarn % 4' part-time almann kendileri iin
daha uygun bir forml olduu kansnda. Bu oran erkekler ara
snda ayn eilimi gstereniere gre iki kat yksek. Kadnlar iin
de i nemli, ama erkeklerdeki kadar belirleyici deil.
Yine alan kadnlarn durumunu inceleyen bir baka aratr
ma da kadnlarn ie baklarnda farkllklar olduunu ortaya
koydu:

Kadnlarn st mevkilere ykselebilmeleri iin, sadece en

yukarlara, ilgin ve sorumlu mevkilere deil, orta dzey y
neticilie bile ulaabilmeleri iin zamanlarn ve enerjilerini
azami oranda bu ie yalnnalar gerekiyor. Belli eylerden
vazgemeleri, feragat etmeleri demek anlamna geliyor bu.
Kadnlar bunu sevmiyorlar.

alan erkeklerin ounluu byle dnmyor. hayatn

da denmesi gereken bedeli de dyor. Erkeksi beyin herhalde
bir i hastal olarak ortaya kan lser ve enfarkts vakalaryla
dorudan balant iinde olsa gerek.
Rekabet erkekler asndan zel bir cazibeye sahip. Baary
ayn oranda arzulayan niversite rencileri arasnda gerekle
tirilen bir aratnna da ilgin sonular ortaya koydu: eer dev
bir yarma ortamnda verilirse erkek ocuklar sonuca ulanada
daha baarl oluyorlar. Kzlar ise tam tersine yarmalarnn ge
rekmedii ortamlardan holanyorlar. Meslek seiminde risk st
lenme de erkeklere zg bir zellik. Amerikan niversitelerinde
gerekletirilen bir aratrmaya gre erkek rencilerin ounlu
u geleneksel baar sektrlerini semiyorlar. Baarl olmann

1 89
risk tad, ama bir kez baarl olunursa, kazanrnn ok byk
olaca sektrlere yneliyorlar. Kz renciler ise farkl kriterler
le kendilerine meslek seiyorlar. Kzlar i seerken, cret ve ite
kazanlacak olas baarnn yansra, iin nasl bir i olduu da
nemli bir kriter oluyor.
cret konusuna gelmiken -ki erkekler kadnlara gre para
dan ok daha fazla sz ederler- bir konuyu netletirelim. Acaba
gerekten erkekler birok baka alanda olduu gibi, bu alanda da
kadnlan smryarlar m ve bu nedenle mi kadnlar daha dk
cretle almak zorunda kalyorlar? Bu doru mu? Erkekler a
sndan baar, hrs ve para birbirine bal kavramlar. nk ba
arnn sembol ve lm birimi para. Kadnlar yaptklar iin
prestijine daha az nem veriyorlar. Buna bal olarak aldklar
cret de daha nemsizleiyor. Kadnlar baka alanlarda kendile
rini tatmin ediyorlar: iyerindeki insani ilikilerin mkemmelii
onlar asndan bir tatmin nedeni. Kadnlarn genel olarak daha
az cretle almalannn nedeni onlarn deer sistemlerinde pa
rann daha gerilerde bir yerde olmas, daha az neme sahip ol
mas olabilir mi? Byk bir ihtimalle para kadnlar iin de er
kekler iin olduu kadar nemli, ama kadnlar yksek gelir dili
minin iinde olmaya zel bir nem atfetmiyorlar. Bir psikiyatrist
birok erkek hastasnn ortak ikayetini yle anlatyor: "birok
hastarnn gelir dzeyinde gerileme olmas, onlarn hayatlarnda,
egolarnda, gururlarnda ve erkekliklerinde ylesine ciddi zede
lenme yaratyor ki, sonunda hayat anlamsz bulmaya balyor
lar." Bir miktar para kaybettii iin intihar eden i kadn duydu
nuz mu hi?
Erkek iin baar, egemenlik, stat ve rekabet gibi kavramlar
kendilerini ortak l olarak parada ifade ediyorlar. Baarl i
kadnlar kendileriyle ayn dzeydeki erkek yneticilerden daha
az cretle yetiniyorlar. Harcamalarn irkete fatura etme imkan
na sahip olsalar bile erkeklere gre daha az harcyorlar. Ev kad
n olmayp i kadn olmak daha fazla harcamay gerektirmez di
ye dnyorlar. Eer i rketten zel araba tahsis edilmise, er
keklerin kendi evlerinde garajda bekleyenden daha byk ve
lks otomobil istemlerine karn, kadnlar mtevazi otomobille
yetiniyorlar. I 979'da gerekleen bir aratrma, kadnlarn sahip

1 90
olduklar ile, o iin maddi takdiri arasnda dorudan iliki kur
madn ortaya koyuyor. Bu anlamda kadnlar aslnda kendi
karlarna "kar" bir pozisyona srkleniyorlar.
Erkekler iyerlerinde baarl olmaya kadnlardan daha fazla
nem veriyorlar. Baarnn ise parayla lldn dnyor
lar. Bu nedenle erkekler asndan para nemli. Tm bunlarn ar
dndan kadnlara daha az cretle altrld sulamasna farkl
br adan bakmak da mmkn oluyor. Amerikal profesr Mic
heal Levin dncelerini alayc bir slupla dile getiriyor:

Dnyada hibir yerde erkek beynine sahip olmann daha

fazla kazanmak iin yeterli olduu bir cret sistemi yoktur.
Para kazanmak iin almak gerek. Erkekler i hayatlarnda
btn enerjileriyle, var gleriyle yer alrlar. Eer zor kulla
nlarak engellenmezlerse, genellikle de kadnlardan daha
yksek pozisyonlara ularlar.

Saldrganlk ve basknlk gibi zellikleri harekete geiren bi

yolojik mekanizmalar zdkten, kadn ve erkek beynine for
matianan deiik zellikleri rendikten sonra i hayatndaki
farkllklar da aslnda aknlk yaratc bir gelime deil.
Kanadal psikolog Sandra Witleson unlar sylyor: "ege
men olma para ve ak gibi bireydir. Egemen olmaya ihtiyacmz
vardr. Ona ulamak iin alr, elde edince de muhafaza etmeye
urarz." Erkekler egemen olmak, iyi bir statye ulamak ve
baary yakalamak iin, sonra da tm bunlar elden karmamak
iin muazzam fedakarlklarda bulunurlar: salklarn, mutluluk
larn, zamanlarn, dostluklarn ve ilikilerini feda etmeye ha
zrdrlar. Kadnlarda bu eilim yoktur. ounluu bu tr feda
karlklar istede de yaapamaz nk yaps izin vermez.
Erkekler geleneksel olarak, toplumda da saygnlk yaratan i
yeri baarlarnn propagandasn yapmaya baylrlar. Bu onlar
asndan ok nemli, belki de kendilerine sayg duymalar n
salayan en nemli kriterdir. Onlar asndan iyeri birok kate
goriden, rnein aileden nce gelir. Erkeklik, prestij ve stat ara
snda dinamik bir iliki vardr: eer geleneksel olarak erkek mes
lei olarak bilinen bir meslekte kadnlar da almaya balarsa

191
erkeklerin gznde o meslein prestiji yava yava deer kay
betme srecine girer.
B ir zamanlar Arnerikada banka rnernurluu yksek gelir dili
minde ve prestijli bir i saylrd. Bugn artk bankalarda rnte
rilerle ounlukla kadn memurlar ilgileniyor. Ve bugn artk
bankalarda almak sradan bir broda almaktan farkl alg
lanrnyor. B ir zamanlar okul mdr olmak son derece nemliy
di. Bugn artk bir prestiji yok, nk retmenierin ounluu
kadn. Arnerikan antrapolog Margaret Mead ok nemli bir sap
ama yapm, toplurnun da onayyla, her dnernde erkeklerin a
lt mesleklerin prestijli meslek ilan edildiini tespit etmiti:
"eer erkeksi bir meslek olarak grlr ve erkekler mesela ye
rnek yapmaya, bulak ykamaya, bebek bakrnma balarlarsa,
inann btn toplum tarafndan, -hem kadnlar ve hem de erkek
ler - bu sektrler nemli faaliyet alanlar olarak deerlendirile
cektir. Ama ayn faaliyet kadnlar tarafndan srdrlrse top
lum tarafndan hemen prestiji az faaliyet olarak tanmlanacak
tr."
Dernek ki, kadnlarn dk cret almalarnn nedenlerinden
biri onlarn kendilerinin paraya daha az nem vermeleri. Ayn
ekilde, kadniann altklar ilerin nemsiz ve daha alt dzey
iler olarak grlp gsterilmesi de erkeklerin stat sembol
olan baz mevkileri ellerinde tutmaya almasndan kaynaklan
yor olabilir. "Kadnlar ve erkekler belli bir grup hiyerarisi iin
de ynetici konurnlara gelme arzusunda gerekten birbirinden
farkl ekilde hareket ediyorlar. Eer erkeklerin daha st rnevki
lere ulamak istediklerini kabul edecek olursak, buradan u an
lam da kar: belli bir toplurnda yksek stat tayan i neyse,
toplurndaki erkeklerin ounluu ona ulanaya alacaktr."
Baka trl ifade etmeye alrsak, erkekler, belirli bir ie erkek
stats sfatn vermiyor, aksine iin iinde olmakla bizatihi ii
erkee zg hale getiriyorlar. Kadniann deer yarglarnda ise
birok ilikiye ve yine birok faaliyete yer vardr. Bu nedenle bir
ilikide baskn olmak ve orada tatmin olmak kadn iin gerekli
deildir.
Elbette erkeklerin ounluundan daha zeki kadnlar da var.
Yksek yetenekleriyle erkeklerden daha iyi doktor, yarg , ha-

1 92
kim hatta din grevlisi olabiliyor bylesi kadnlar. Eer kadn i
hayatnda erkekler kadar baarl olmak istiyorsa galiba iki alter
natif kyor nne. Bunlardan ilki erkekleri yapabildiince tak
lit etmek. B ilinli olarak daha fazla risk stlenmeye zen gster
meli. Daha salgrgan olmaya ahmal. Kiisel ve sosyal ilikile
re verdii nemi ve bu konudaki yeteneini bastrmaya eilim
gstermeli. Statye nem vermeli. yerinde deiik taktikler uy
gulamal, yarma ve rekabeti gzard etmemeli . Tm bunlar
yaparken bir yandan da saln, mutluluunu ve kiisel tatmi
nini geri plana itmeli.
Dier alternatif ise daha hayal gibi grnyor: "baar" kav
ramnn bugnk erkek merkezli tanmlamasn deitirelim. Bu
kavramn iinde daha geni, evrensel verimlilik deerlerini alg
layahm. Ama herhalde gazetelerin manetlerinde iyi bir vatan
da olduu iin, az cretle topluma yararl iler yapt iin ve
bunlann yansra iyi bir anne baba olduu iin "baarl" gsteri
len insaniann fotoraflarn greceimiz gnlerden bir hayli uza
z.
Eer ilk alternatif, yani erkek stratejisinin uygulanmas gn
deme gelirse, kadn bunu ister bilinli, isterse refleks davran
larla yapsn, bu srecin baarl olma ihtimali var. Yirmi be
yksek dzey kadn ynetici arasnda yaplan bir aratrma bu
kadnlarn hepsinin ocukluklarnda erkeksi kzlar olduunu or
taya koydu. Carione Hutt da kendi yapt benzer bir aratrmada
st dzey kadn yneticilerde erkeksi karekter, erkeksi faaliyet
alanlarna eilim ve bir nebze saldrganlk, yani erkek kiilik
kefetti ve buradan da bu kadnlarda doum ncesi "erkeksile
me" srecini yaadklarnn varsaylabileceini saptad. Bir ok
klinik deneyin de gsterdii gibi, eer hamilelik srasnda anne
erkeklik hormonuyla tedavi grrse, doacak olan kz ocuu
rekabete nem veriyor, ocukta egemen olma, kendi iradesini
dayatma eilimi ve karyere nem verme duygusu geliiyor. Er
kekler dnyasnda nemli baanlara ulaan kadniann nemli bir
ksm erkeksi beyne sahiptir. Kendilerini de aslnda biraz "onur
sal erkek" gibi grrler.
Sex Dijferences adl kapsaml eserlerinde Amerikal profesr
ler Katharina ve Kermid Hoyange u saptamay yapyorlar: "da-

1 93
ha nce sraladmz cinsel farkllklar nedeniyle erkeklerin ve
kadnlarn olgular ve nesneleri farkl ekilde algladklarn sy
leyebiliriz." Daha nce de deindiimiz gibi ergenlik ana gi
ren erkek ve kz ocuklar hayata deiik alardan bakyorlar:
kzlar iin estetik, sosyal ilikiler ve ahlak nemli. Erkekler ise
teoriye, (yani "doru"yu arayan dnsel yntemlere), ekonomi
ye (yani yararl ve pratik nesneler dnyasna) ve siyasete (yani
etkinlik ve dierleri zerinde egemenlik kurmaya) birincil dere
cede nem veriyorlar.
Erkek ve kadnlar i dnyasna birbirlerinden farkl, oun
lukla birbirini tamamlayan zellikler tayor. Bu farkl yetenek
leri birletirmek ve ileri amalar iin gelitirmek gerekiyor.
12 BLM

HAYATINDAKi NYARGILAR

Bugn iinde bulunduumuz ilikileri dikkate aldmzda i

dnyasnda erkeklerin ynetici konumda olduklarn ve erkekle
rin i dnyasnda uyguladklar "erkeksi" ilkeleri deitirmedik
leri mddete, kadnlarn hibir zaman karlyer yapmada eit an
sa sahip olamayacaklarn gryoruz.
Evet, bu deiiklii bir yandan saduyuya dayal i mant
zorluyor. Bu sre bir dizi sorunu beraberinde getirecek gibi g
rnse de aslnda hem erkekler ve hem de kadnlar iin nemli
olumluluklar da ierecek.
dnyasndaki baz nyarglar ortadan kaldrlmadan kadn
ve erkeklerin i dnyasndaki ilikilerde bir gelime salamak
olanaksz gibi grnyor. Ama bunu gerekletirebiirnek iin de
iki cinsiyet arasndaki farklllardan yola kmak durumundayz.
Wall Street Journal'de yaymlanan bir makale "anneliin ka
dnlarda karlyere kar hazrlanan bir tuzak" olduu dcesi i
leniyordu. Birka kelimelik bir cmle iinde ne kadar ok yanl
var! Hereyden nce, kadnlarn ounluu cret ald iini b
rakmay bir trajedi olarak grmyor, nk ev ve aile ortam ka
dnlarn ounluu iin zaten mutluluk kayna. kinci olarak,
annelik olgusu da bal bana bir kariyer. Son olarak, bebeini
nihayet kollarnn arasnda tuttuunda, daha nce farkl dnen
kadnlarn ounluu artk bu ii mesleinde ilerlemeye kar
hazrlanan bir tuzak olarak grmyor.
Burada bir tuzaktan sz etmek gerekirse, tuza hazrlayanlar
aslnda kadnlarn kendileri. Bu srete kurban ise kadnlarn
kendi kendilerine kar duyduklan zgven. Kadnlar birok kez

1 95
i hayatlarndaki baarlar erkeklerin baan kriterlerine gre de
erledirme noktasna srkleniyor ve -Sylvia Hewlett'in tanmla
masyla syleyecek olursak- "bir model olarak, erkeklerin kendi
aralarndaki rekabeti taklit etmek istiyorlar". Bu model ister iste
mez gz karalk, bencillik, acmaszlk, toplumsal ve bireysel
deerlerin gz ard edilmesini gerektiriyor ve kadniann beyni
bu duygular iin "ayarlanmam" oluyor. Kadniann bir yandan
erkeklerin kulland kavram ve yntemleri kullanarak baarl
olmas, te yandan ise yzde yz anne olmas ise imkansz. B u
i iin gnn yirmidrt saati yeterli olamaz. Baba n e kadar ok
yardm ederse etsin, baz iler sadece anne tarafndan gerekle
tirilebilir. Bu nedenle bugn dnyada birok kadn kariyerini ge
litirmek iin aslnda hem kiilik olarak ve hem de biyolojik ola
rak uygun olmad bir srece srkleniyor. Bu arada durumu
arlatran baka faktrler de var: kadn hem kadn olarak, hem
alt iin gereini yerine getiren bir igc olarak ve hem de
anne olarak gereken hereyi tam olarak yerine gelirememenin
, icdani skntsn da duyuyor.
ki cinsiyet arasndaki temel farkllklardan biri kadnlarn
sosyal ilikilere erkeklere gre ok daha fazla nem vermeleri
dir. Ama i dnyasnn bugn iinde bulunduu koullarda insa
ni ilikilere ballk bir avantaj deil, bir dezavantaj olarak ken
dini gsteriyor. Aslnda biraz sonra kantlayacamz gibi, bunun
tamamyla bir olumluluk olarak grlmesi gerekir. Kadnlarn
deimesi gerekmiyor (kald ki deiemezler de). Deimesi ge
reken bir ey varsa, o da i dnyasndaki ilikilerdir.
Kendi kiiliine sayg duyma hem kadnlar iin ve hem de er
kekler iin nemli. Ama aratrmalar kiinin kendi kendine duy
duu saygnn kadnlarda ve erkeklerde farkl kriterler tarafndan
belirlendiini ortaya koyuyor. Kadnlar kiisel-sosyal ilikilerde
ulatklar baarlar, erkekler ise karyerlerindeki baarlar te
mel alyorlar. alan kadnlarla ilgili bir aratrmaya gre ka
dnlar temel gruba ayrlyorlar. Her grubun da ortak zelli
i insani ilikilerde "baarl" olmak.
Birinci gruptaki kadnlar "geleneksel dnce tarzndakiler",
yani ailelerini ve kocalarn hereyin nnde gren, ailedeki
mutluluk biraz glgelenmeye baladnda kendi ilerini ok ko-

1 96
lay feda edebilenler. kinci gruptaki kadnlar "her iki cephede
de" grevlerini yerine getirenler. Bu grubu oluturan kadnlar
hem erkeksi ve hem de kadns zelliklerin bir sentezini olutur
maya alrlar. Hem iyi bir igc ve hem de iyi bir e olmaya
zen gsterirler, ama bu arada tm bu abalar kendi ilerinde
gerginlikler yaratr bu konuda ilgin bir istatistiki veri: akademik
alanda alan kadnlar arasnda boanma oran, ayn alanda al
an erkeklere gre iki buuk kat daha fazla. Ama bu grubu olu
turan kadnlar da ailelerinin rnurluluunu hereyirl nnde g
rrler. Eer gerekirse kendi i karyerlerini gzden karabilirler.
dnyalarndaki baarlar sevdiklerinin desteine ve onayna
baldr. nc grubu "kadnla yeni rol getirenler" oluturur.
Bu gruptakiler kadniann geleneksel roln tamamen yadsr, er
keklerin stratejilerini kullanarak baar kazanmaya alrlar.
Ama bu grubu oluturan kadnlar da iyerlerinde insani il.kile
rin deiik boyutlarna gereksinim duyarlar. evrelerinde srekli
destek, baarlarnn tannmasn ve dostluk talep ettiklerinden
tepki toplarlar.
Her grubun ortak zelliklerinden de anlalabilecei gibi,
kadnlarda kariyer talebi ve insani ilikilere verilen belli nem il
gin bir sarmal oluturuyor ve ou kez bu iki duygu arasnda
eliki ve atma ortarn da douyor. Erkeklerde buna benzer
sorunlardan sz etmek ounlukla olanaksz. Eer yine de bir
sorun varsa farkl biimde kendini gsteriyor. Sonu olarak belki
de erkeklerin i yaamlarnda baarl olmasnn srr, erkeklerin
kendi dlarndaki kiilere ve olgulara kar duyarsz olmalardr.
Demek ki, kadnlarn gerekten baarl olabilecekleri al
ma ortamlar, kadnlarn kiisel ve sosyal i liki talebinin deza
vantaj deil, avantaj olarak kendini gsterebilecei ortarnlardr.
Erkekler tarafndan yaratlan i dnyasnda bu tr atmosferler
bulmak pek mmkn deil. Bu ortarnlan sadece kadnlar yarata
bilir ve kadnlar irketler dnyasnn st dzey yneticisi ko
numlarna pek ender geliyorlar. Ama dorudan kadnlar tarafn
dan kurulan irketkerde bu tr ortarnla karlabilirsiniz. Bu tr
irketlerde kadnlar erkeklerin "oyunu"nu erkekler gibi oynamak
zorunda kalrnyorlar. Bu irketlerde kadnlar kendi kurallarn
uyguluyorlar, deiik rolleri oynarnyor, insani ilikilere nem

1 97
veren, onlar gelitiren bir ortam yaratyorlar. Korku yerine g
ven, rekabet yerine ibirlii egemen oluyor bu irketlerin yne
tim ilkelerinde. Dncelerin serbeste boy att, doal yete
nekierin en rahat kendini var ettii ortamlar egemen bu tr ir
ketlere. te ynetici kadnn bu konudaki dnceleri:

Sizin onlarn annesi veya gnah kartt papaz gibi dav

ranmanz gerekiyor. Yani insanlarn gvenle a labilecei,
anlay grebilecei kii olacaksnz. Ama bu arada hani ele
mannzn gzel szden anlayacan, hangisinin ise disipinle
yola getirileceini de bileceksiniz.
Ben hiyerariye fazla inanmam, kat, esnek olmayan bece
rerneyen yaplarn baarl olamayacan da bilirim. Eleman
larnn alma gruplaryla nasl uyum gstereceini bilmek
zorundaym. Kadnlar bu ii daha iyi gryorlar, nk insani
ilikilere kar daha duyarllar.
Ben erkek elemanlarnn gnlk problemlerini daha az
hissettiinden adm gibi eminim. Bana ise sorunu anlatmak
gerekmiyor, ben gryorum. Benim dairemde elemaniarm
bir yere gitmek istediklerinde binbir dereden su getirmeleri
gerekmiyor. Kadnlar insanlarn problemlerini daha iyi hisse
diyorlar. Erkekler ise i dnyasna, nesnel eylere kar daha
duyarllar.

Kadnlar herhalde tanr tarafndan insan kaynaklar dairesi

mdr olarak yaratlmlar, ama bunu gerekten dndkleri
gibi yapabilmeleri iin bile kendi irketlerini kurmalan gereki
yor. Detaylara kadar inebilen dikkatin nemli olduu ve iyi bir
hafzann zorunlu olduu ilerde kadnlar iyi bir rgtleyici ola
rak kendilerini gsterirler (bu zellikler ailenin yaratlmasnda
da ok nemlidir). ounlukla durum yle olur: erkek eftir,
kadn ise asistan veya sekreteri. Kadn efinin ilerleyecei mec
ray yoluna koyar, onun . nemli stratejik kararlar alrken ayrnt
larta uranamasn salar.
Karar alma sreci de kadniann yaplan nedeniyle dezavan
tajl grnd bir baka i alandr. Oysa erkeklerin i dnyas
kadnlarn bu yanlanndan da ok yararlanabilir.

1 98
 Erkeklerin karar alma noktasna gelirken izledikleri yol ka
dnlardan ok farkldr. Kadnlar asndan karar alma ok daha
karmak bir sretir: nk kadn beyni erkek beynine gre da
ha fazla enformasyonu biriktirir, daha ok faktr dikkate alr.
Kadnlarn bu alandaki avantajl yanlar, aslnda ayn zamanda
dezavantajlarna da kaynaklk ediyor; yani, kadnlar iyerlerin
deki kararlarn alnmasnda insani faktrleri daha fazla dikkate
alyorlar. Beyinleri kiisel ve ahlaksal kriteriere daha hassas. Ka
rar aamasnda deerlendirilmesi gereken faktrleri daha derin
bir ekilde birbiriyle iliki iine sakabiliyor ve sonuta erkeklere
gre ok daha karmak yollardan geerek karar veriyor. Erkek
ise fomlleri izleyerek, sonular kararak, hesaplada dn
yor.
Erkeklerin ve kadniann sorunlan ele allanndaki farkllkla
n ortaya karmaya ynelik bir aratrmada kadn ve erkekler u
ahlaki ikilemle kar karya brakld: "Kars can ekien bir
koca eer paras yoksa eczaneden gerekli ilac almal mdr?"
Bu soruya verilecek olan yant dnmeksizin "evet almal
dr, nk bir can sz konusudur ve bu durumda mlkiyete kar
ilenen su nemli deildir" sanlabilir. Ama deneye katlan er
kekler ve kadnlarn sorunu ele allannda ciddi farkllklar orta
ya kt. Erkekler soruna hukuk ve adalet noktasndan yaklar
ken, kadnlar sorumluluk ve bakm gibi kriterleri birincil gr
dklerini belirttiler; acaba kadnn kocas bu durumu eczaneciyle
konuamaz myd? Acaba birinden bor para bulamaz myd?
Peki ya yakalanrsa, hapse atlrsa? O zaman kars tek bana ne
yapardl
Bu sorular, kadnn soruna yaklamlannda erkeklerin grme
dii ok baka noktalan da ele aldklarn kantlyor. Hrszln
ahlaksal yan da bu rnekte farkllklar arasnda. Kadnlar byle
ce daha uzun bir sre iinde zm buluyorlar, ama bulduklan
zm her defasnda daha geni bir bak asn ieriyor.
dnyasnda iletmelerin ynetiminde uygulanan "erkeksi"
ilkeler kararl ve ba sonu ok net karariann alnmasn gerekti
rir. Bu durum erkeklerin dnce yapsnn matematiksel zel
liklerine uygundur. "Riskli" kararlarn alnmas "delikanllk"

1 99
gerektirir. Ama ortada bir sorun yoksa, karar alma durumu da
domaz, ki bu durumu en iyi kadnlar kavrar.
imdi i dnyasnda ok kullanlan bir deyii rnek alalm:
"scaa dayanamayan, ah olmasn!" Aslnda biraz dnd
mzde bu deyiin ne kadar sama olduunu hemen kavrarz.
nk aslnda durum mantki olarak yledir: scaa dayanabi
len herkes ah olabilir. orban n iine zerinden yamur gibi
ter bile aksa, dayanyorsa, o meslei yapabilir. Erkeklere zg
arpclk tamasa da u yaklam da ne kadar cazip: eer mut
fakta ok scak hava varsa bir havalandrma cihaz takmak bu
sorunu zer.
dnyasnda erkekler kadniann sorunlar ele aln, ya da
karar alma srelerinde izledikleri yolu genellikle kararszlk
olarak deerlendirirler. Bir ok durumda kadnlarn karar alrken
eninde sonunda irrasyonel davrandklan ve duygusal faktrlere
teslim olduklan sanlr. Erkek beyni, kadniann karmak, uzun
sren ama sonuta daha dengeli karar srecinde dikkate aldklan
ok saydaki olguyu, veriyi ve duygusal etkenleri iine sdr
makta ounlukla zorlanr. Erkekler abuk karar alrlar, nk o
karar alrken ele aldklan olaslklarn ok saydaki insani ve ki
isel ilikiyle bantl yanndan kendilerini ok abuk soyutlar
lar. Doal olarak ne kadar az faktr sisteme balamak gerekir
se, o kadar abuk karar alma anna ulaaca da tabiidir.
Demek ki erkekler ve kadnlar sorunlara farkl alardan yak
layorlar, farkl yollardan karar aamasna geliyorlar. te bu du
rumda erkekler ve kadnlar arasndaki dnsel farkllklarn bir
sonucudur. Erkekler analitik dnsel zellikleri nedeniyle
nemli olan ikincil olan ayrntlardan kolayca ayrabilirler. Er
kek beyni ilikileri srekli dikkat d tutmaya alrken, esas
konuyu tm dierlerinden soyutlamaya zen gsterirken, kadn
beyni ise daha geni bir grnty alglayabilir, olgulan birbirle
riyle olan karlkl ilikileri iinde ele alabilir. Birok aratrma
erkeklerde ve kadnlarda dikkatin kesinlikle farkl ekilde yo
unlatn kantlyor. Erkekler olgular en dar erevede ele
alrlar. nne kan sorunu zmeye alrken, hibir ey dik
katini ekmeyi baaramaz. Dier konulara kar kr ya da sar
dr. Bir aratrmac yle bir sonuca vanyor: erkekler analiz ya-

200
parale yaklaabilecekleri, kategorilere ayrarark ele alabilecekleri
sorunlara kar hayatlar boyunca baarldrlar. Kadnlar ise sa
dece "anahtar konuyu" deil, sorunlan btn karmaklyla ele
almada, sorunun ierdii ilikileri tm ynleriyle deerlendirme
de daha baarldrlar. Yaplan nedeniyle erkekler soruna daha
rahat zm bulurlar, ama kadnlar sorunu daha iyi grp, soru
nun ierdii karmakl daha iyi kavrarlar.
Beyin yaplan nedeniyle kadnlar, ele aldklan konuya duy
gular, ruhsal hasssiyeti tarlar. Alnacak karar asndan bunun
bir olumluluk olduu kuku gtrmez. Erkekler ise, sadece zayf
insanlarn karar alrken duygulanna kulak verdiklerini dnr
ler. Bu alan kesinlikle kadnlarn stn olduu alandr. Erkekler
doalan gerei duygularn yeteri kadar tanmlayamaz, bilince
karamaz ve onlar dile getiremezler. Erkekler kadnlarn ne ka
dar an lde duygularn dile getirdiinden yaknrken, kadn
lar ise erkek i arkadalarnn duygularn bastrmasndan ve sak
lamasndan dehete derler.
Erkekler ve kadnlar arasndaki duygu uurumu iyerinde
baka sorunlar da yaratr. Erkekler rnein kadn i arkadalar
nn bir sorunla karlatnda neden o kadar derinden etkilendi
ini anlayamaz. Erkeklerin i dnyasnda duygular dile getirme
rnek neredeyse zorunludur. nk onlar duygularn gsterilme
sinin iin resmi yanna zarar verbileceinden korkarlar. Ama er
keklerin yanld nokta u: bir kadn hknklarla alamaya ba
lad zaman, bu bir erkein alamasyla edeer bir durum de
ildir. Kadnlar erkeklere gre sk alarlar. Erkekler ise ancak
ok olaanst durumlarda kendilerini duygularna "esir olma
ya" brakrlar. B ir kadn ufak bir mesele nedeniyle alamaya
baladnda erkek hemen kadn olay bytmekle sular -mese
leyi doru deerlendirememekle, ya da abartmakla-. Kiisel
eletirilerden kadnlar erkeklere gre daha fazla etkilenirler.
nk kadnda zel kiilii ve i hayatndaki kiilii birbirinden
erkeklerinki kadar net ayrlmaz. Kadn yapt i nedeniyle dile
getirilen vgy, vg hangi biimde gndeme gelirse gelsin,
sevinle karlar. Erkek ise vgnn terfi ya da maaa zam bii
minde olmasn ister.
Bu zellikler nedeniyle kadn iki noktada dezavantajl duru-

20 1
ma dmektedir. Bir yandan i dnyasnda vg ok sk karla
lan bir olay deildir (yergiyle daha sk karlalr), ikinci ola
rak da kadnlarn iteki baarlar nedeniyle srtlarn svazlamak,
onlara erkeklerinki kadar maa vermekten daha ucuza gelecektir.
Erkekler asndan i bir oyundur. Tabi bu oyun hayati ciddi
yet tar, ama erkekler zaten her oyunu ciddiye alrl ar. Onlar
kendilerini, irketin hiyerarik yapsnda ykselrnek iin strateji
ler gelitirirken ve bu alanda rekabet ederken mkemmel hisse
derler. Erkekler daha ocukluklarndan itibaren oyun iin deli
olurlar. Amerikal bir psikoloun dedii gibi, oyunlar da kzla
on oyunlarna gre, rollerin dalm, oyuncularn says, kar
lkl ilikiler, kurallarn saptanmas ve takmlarn yaratlmas ba
kmndan ok daha karmaktr. Fransz psikolog Jean Piaget bir
aratrmasnda kziann oyunlan arasnda erkeklerin bilya oyunu
kadar karmak ve rgtl tek bir oyuna rastlamadn belirtir.
Erkek bir iyerinde almaya baladnda oradaki kurallan
kabul etmek konusunda uyum salamaya hazrdr. Ayrca sem
patik bulmad, ama kendi asndan yararl olabilecek i arka
dalaryla beraber alma konusunda da deneyimlidir. Kzlar ise
ocukluklanndan itibaren arkadalarnn seiminde ok daha in
ce eleyip sk dokurlar. Arkadalklar duygu ykldr. Daha son
ralar, almaya baladklarnda i arkadalarn sevmeye al
rlar, onlarn sorunlarn anlamaya aba gsterirler. Resmi hiye
rari tarafndan saptanan kurallan inemeye her zaman hazr
drlar. Kadnlar gruplar oluturular, erkekler ise takm halinde
rgtlenirler.
dnyasnn "erkeksi" ortamnda mcadele eden gen bir
kadn unlar sylyordu: "takm sporlannn bence insana ret
tii ok nemli bir gerek var: insan bu sre iinde bir sr
kendini beenmi ynetici konumlara geliyor ve siz onlara itaat
ederek, onlarn saptad amalara doru ynelerek kendi ama
larnz gerekletirmeyi reniyorsunuz. Ne kadar birbirinden
ayn kiiler olursak olalm, sonunda bir takmn bireyleri olarak
alyoruz."
Kadnlar iliki kurma konusunda tartmasz avantajl olmala
rna ramen, i dnyasnda erkekler bu ii daha iyi becerirler.
Belki bunun nedeni, i hayatnda erkeklerin ilikilerinin duygu-

202
lara deil, rasyonellie ina olmasdr. Erkekler arasnda sk sk
grlen akalamalarn ve taklmalann aslnda gerek sempatiy
le uzaktan yakndan bir ilikisi yoktur.
Erkekler ve kadnlar arasnda iyerindeki davran biimleri
bakmndan da farkllklar vardr. in bir oyun gibi alglanmas
erkeklere akalama ve taklmalarla gnlk hayatn zorluklarnn
stesinden gelebilme frsatn salar. Tonu yksek akalamala
nn aslnda ou kez boy lmeye anc, saldrgan bir yan
da vardr. Kadnlar bunu hakaret kabul ederler, en azndan olup
bitende glnecek bir yan bulamazlar. Elbette bunun ardndan
"kadnlarn hmorunun olmad" eletirisine yant bulmakta
zorlanacaklardr.
Erkekler ve kadnlar farkl eylere glerler, farkl eylere f
kelenirler. Ruh sknts ve nevroz aratrmalar u saptamay
yapmtr: "ruh skntsnn ve nevrozun nedenleri kadnlarda ve
erkeklerde farkldr. Bu nedenle farkl anlama da gelir". Kadnlar
ruh skntsna daha abuk yakalanrlar. Erkekler ise kadnlannki
kadar youn bir skntya ancak kendilerini kantlama durumun
da kaldklarnda, bir snava hazrlandklarnda, bir konferans
verdiklerinde veya yeni bir ie getiklerinde derler.
yerinde erkek sanki kklne geri dner: takmn bir
oyuncusudur artk. Elbette artk rekabetin amac kimin suratn
daha kt ekitebilecei, ya da kimin nefesini daha fazla iinde
tutabileceini gstermek deildir. Burada artk en ksa zamanda
kimin terfi edebileceidir, yani hedef ok byktr. Kadnlar
asndan bu tr yarma hibir zaman cazip olmamtr ve bu
nedenle bu alanda kazanlacak baar da nemli deildir. Erkek
lerin ve kadnlarn beraberce aynadklar bir oyun, bir yanma
gen bir delikanl asndan hibir zaman ekici olamaz, nk
kadnlar iin oyunda elde edilecek bir galibiyet o kadar nemli
deildir. Erkeklerin ounluu ise hem i hayatn hem de zel
hayatn galiplerin ve maluplarn net bir ekilde ortaya kmas
gereken bir yarma olarak grrler. Mcadele ruhunun ayakta
tutulmas erkekler asndan ok nemlidir. Kadnlar ise, eer
seim anslan varsa sahip olmaktansa, paylamay severler. Yine
olaylar keskinletirmek yerine yumuatmak da kadnlarn bir
zell iidir. Kadnlar asndan hiyerari, ast-st ve stat ok

203
nemli deildir. Erkekler iin ise bu en nemli eydir. ocukluk
larnda da oyunun kurallar ve bu kurallara gre oynanan oyunda
alnan sonu nemliydi.
Demek ki, erkekler ve kadnlar aslnda iyerinde birok ba
kmdan farkl bir oyun oynuyorlar. Kurallar farkl ele alyor, ta
km konusunda farkl dnyor, saptanan amalara farkl yakla
yorlar. Aralarnda ciddi farkllklar mevcut.
Asl sorun bu alanda erkekler ve kadnlar arasndaki farkllk
larn yadsnmasndan, saklanmasndan hatta ktye kullanlma
sndan kaynaklanyor. Aslnda bu farkllktan yararlanlabiise so
nu mthi olacaktr. rnein i grmeleri ve szlemeler er
keklerin dokunulmaz alandr. Szlemelerin imzalanmas sre
cinde gerekli olan mcadeleci ruh gerekten de erkeklerde var
dr. Ama aslnda grmeler srecine kadnlar da dahil edilebil
se, kadnlara zg yetenekleriyle ekibe byk g kataca ke
sindir. Kadn "rntgen gibi gzleriyle" masann kar tarafnda
oturanlarn davranlarndan, mimiklerinden, sesinin tonundan
hi beklenmedik yararl sonular karacaktr.
Daha nce de belirttiimiz gibi, kadnlar sanayide insan kay
naklar alannda son derece belirleyici ilevler stlenebilirler. Er
kekler fkelenir, kavga eder, tehdit ederken, kadnlar yumuatr,
sorunlara zm bulmaya alrlar.
Kadnlar tarafndan ynetilen irketlerdeki durumu ele alan
bir aratrma, eer irketin yneticisi kadnsa, ynetim ve yne
tilenler arasnda ilikilerin her zaman olumlu olduunu gsteri
yor. nk bu tr irketlerde hiyerari ve hereyi sonuna kadar
belirleyen kurallar, yani erkeklerin byk nem verdii baz ir
ket ii snrlar o kadar geerli olmuyor. Kadn yneticinin hisleri
ynetici ve ynetilenler arasndaki problemierin zlmesinde
yardmc oluyor. Aslnda kadn yneticinin bu bahsettiimiz
"hisleri" kadnlarda genel olarak var olan, evresindeki insanlar
la ilgili olarak daha yakndan ilgilenme duygusuun devamndan
baka birey deil. Tm bu zellikler nedeniyle kadnlarn yne
tici olduu irketlerde bir tr "materyalist" ynetim biimi orta
ya kyor. Deneyimler bu irketlerin de verimlilik asndan, bu
gn egemen olan ama bir idare biimi olarak g yitiren "pater
nalist" irketler kadar verimli olduunu ortaya koyuyor.

204
 Kendi irketini yneten kadnlar arasnda gerekletirilen bir
aratrma, bu konumdaki ynetici kadnlar arasnda ilgin bir e
kilde feminizmin yaygn olmadn ortaya koyuyor. .

Feminizm mi? Hayr, teekkr ederim, ben almayaym!

Bence tamamen gereksiz. Ben kendi irketini kuran kadnlar
arasnda da ilklerdenim. Ama inanr msnz, bunu yaparken
kadn erkek eitlii konusu aklma bile gelmedi. Ben sadece
kadnlar iin deil, irketimin btn elemanlar iin mcadele
veriyorum.

B aarl kadnlar ounlukla feminizmin aslnda erkeklere

zg amalar ve yntemleri kadnlar iin hedef gsterdiinden
yaknyorlar. B unun doru olmadn, kadnln nemli zel
liklerinin bylece yadsndn, kadnlar ve erkekler arasndaki
farklllarn gzard edildiini belirtiyorlar. Bu grubu oluturan
kadniann ounluu erkeklerin ve kadnlarn kariyere ve verim
li almaya yaklamnn tamamen farkl olduunu biliyorlar.
Kadnlarn erkeklerle ayn trden mcadeleye giremeyilerinin
nedeninin kadnlarn baarszlktan korkmak olmadn, tam
tersine baardan korkmak olduunu, bunu kadns zellikleriyle
birletiremediklerini dnyorlar.
irket ynetimlerinde "erkeksi" ve "kadns" ynetim ilkele
rinin birletirilmesi, yani "kararl ve sert" ynetim biimiyle
"psikolojiye duyarl yaklam" n plana karan ynetim bii
minin kombinasyonu daha baarl sonulara ulalmasn sala
yacaktr. irket Ynetim Kurulu yelerinin seimlerinde- sadece
rnein finans uzmanlar deil (ki bu erkek de kadn da olabilir)
baka alanlarda baarl olmu kadrolar da aranmaldr. Bu yolla
eskiden beri var olan sorunlar farkl yaklamlarla belki de z
me kavuacak, insanlar harekete geiren i dinamiklere k tu
tulacaktr.
Bu tr eitlikleri yasal erevede gvence altna almak zor.
nk yasama organlar ounlukla eitlii benzerlikle birbirine
kartryor. Bugn toplum bilim tarafndan kantlanan gerei
kabul etmekte zorlanyor: kadnlar ve erkekler ayn deil. Uma
rz deiik ikollarndaki iletmeler, irketler kendi karlarn

205
bundan byle daha iyi kavrarlar, ona gre davranrlar. Erkeklerin
ve kadniann farkl yeteneklere sahip olmalan ve farkl yntem
leri hayata geirmeleri iletmeler asndan bu farkllklardan ya
rarlanabilme ansn yaratmaktadr. nemli olan irketlerin bu
nun farkna varabilmeleri.
Ortalama bir kadn iin, diyor bir aratrma, ynetim ii re
nilebilen ama kendiliinden bilincine varlamayan bir bilimdir.
Ama kadnlar bununla birlikte ynetim bilminin her trl inceli
ini renebiliyor ve bu bilgileri kadns zellikleriyle btnle
tirerek kullanabiliyorlar. Onlarn yntemlerinde bir tr "analk"
hep kendini hissettiriyor. Bu yntem baskya, deil, destekleme
ye, tevik etmeye, samimi yaklama ve gelitirmeye dayanyor.

B ir anne olarak hep ocuklannn gl tanlarn ortaya

karp bu zelliklerini desteklemeye altm. Bir iveren
olarak da ayn yntemi uyguluyorum. Birini bir ie aldmz
zaman nce onun o ite baanl olup olamadn izliyoruz.
Eer baanlysa bir sre sonra bir i daha veriyoruz. Eer ona
gvenebileceimizi hissedersek iine ok karmyor, geli
mesini salyoruz.

Kadn yneticiler, ki bu bir devlet yneticisi olan Mrs Thatc

her de olabilir, ynettikleri irketi veya hkmeti bir evi idare
ederken gerekli olan ilkelerle ynettiklerini asla gizlemiyorlar.
Hatta ounluu bunu gurur duyarak anlatyor: iletmelerini ay
nen bir ev gibi, yani "anla kamadan ve israf nleyerek" y
nettiklerini aniatyorlar.
Kadnlarn ou erkeklerden farkl olduunun bilincinde.
Baka deerler sistemine gre, baka ilkelerle, baka nem sra
syla dnyaya yaklatklarn biliyorlar. Erkeklerin beyni daha
doum ncesi dnyay kurallarlar, kategoriler, yap ve nesneler
asndan grmeye "ayarlanyor". Erkek sanki gizli bir g tara
fndan evrenin hareket mekanizmalann kefetmeye, fiziin ha
reket kurallann ortaya karmaya, srekli hareket iinde olan in
san toplumunu kurallar ve yntemlerle bir dzen altna almaya
tevik ediliyor.
Ama buna karn kadnlar yasalara daha saygllar. Aynca in-

206
san ilikilere ve bireylere kar daha duyarllar. nemli toplum
sal yasalann bireyin karlarna hizmet etmesi iin konulduu
nun bilincindeler, ama yasalar ve bireyler arasnda bir eliki or
taya karsa hemen bireyin yannda yer alyorlar. Kadnlar atom
silahlarnn dehetini erkeklerden ok daha fazla hissediyorlar,
endie duyuyorlar. Erkekler "karlkl tehdit stratejisini" kadn
lardan daha ok savunuyor, atom silahlarn koruyan yasalarn
uygulanmasn istiyorlar.
Aslnda nkleer silahlar zerine sren tartmalarn gerisinde
belki de bilinaltndaki bir dncenin yatt sylenebilir. Er
keklerin ounluu atom silahlan sayesinde yzyllardr ilk kez,
eer bir sava karsa artk cephelerde, sperlerde perian olma
yacan dnyor belki de. Atom silahlannn gndeme gelme
siyle birlikte sava tarihte ilk kez kadnlara bu kadar yaklat.
Tarih boyunca savan kurbanlan ncelikle erkeklerdi. imdi ise
kadnler ve ocuklar da dorudan potansiyel kurban haline gel
diler.
Tarih boyunca kadnlar iktidariann ykseldii "erkeksi ilke
leri" deitirebilme ansna hibir zaman sahip olamadlar. n
k ender de olsa iktidar olma frsatn yakalayan kadnlar da ayn
"erkeksi ilkelere" gre hereket etmekteydiler. Bugn ise baarl
kadniann says giderek artyor. Burada nemli olan bu kadnia
nn kendi kurduklar irketler yoluyla baarl olmalar, yani ken
di kurallarn kendi saptamalar ve bu kurallan gerektiinde de
itirebilmeleridir. Akll irket ynetimleri artk hzla "kadns"
ynetimlerde gizli olan baar potansiyelini kefediyorlar. Bu
ynetimler kadns ynetim ilkelerinin avantajlaryla birlikte ar
tk irketin yaran iin alanlannn kendi salklarn, aileleri
nin mutluluunu feda etmesinin bir zorunluluk olmadnn far
kna vanyorlar. Kadns yetenekierin i dnyasnda byk frsat
lar yarattn kesinlikle syleyebiliriz. Ama bu gerei imdilik
en akll iadamlar gryor.

207
 SONU OLARAK

Bir kadn hareketinde ynetici olan bir arkadamz bir kitap

hazrl iinde olduumuzu duyduunda ve kitabn konusunu
da rendiinde kalarn atarak bize yle dedi: "bakn bu ki
tap bizi zor durumda brakmamal, anladnz m!"
Biroklar gibi, o da cinsiyetler arasndaki farkllklar ele
alan bir kitabn u veya bu ekilde kadnlara kar olacan var
saymt.
Eer bu alandaki bir dizi yargy ve kafa karkln bir ya
na brakrsak (ki biz gerekten kafalarn ok kark olduunu
dnyoruz) geriye u kalyor: feministler ve baz toplumsal
hareketler erkekler ve kadnlarn toplum tarafndan ayn ekilde
deerlendirilmesini talep ederken aslnda erkekler ve kadnlar
arasnda farkllklar olmad varsaymndan yola kyorlar. Oy
sa gerek bu deil. u satrlar dnsel oraklktan baka neyin
iareti olabilir:

Cinsiyetler arasnda kendini gsteren farkllklar -ki bu

farkllklar ncelikle kadn ve erkeklerin stlendikleri farkl
topitimsal rollerde ve davranlarndadr- temelde biyolojik
deil, toplumsal kkenierden kaynaklanmaktadr.

Bizim kitabmz bu konuda baz hazr reeteler sunmak iste

miyor. Burada yaplmak istenen erkeklerin ve kadnlarn beyin
yaplarnn birbirinden hangi noktalarda farkl olduudur. Bunun
ardndan da bu farkllklarn erkeklerin ve kadnlarn davranla-

208
rndaki, binlerce yldr bilinen farkllktarla nasl bir ilikisi bu
lunduudur.
imdi artk, bilim de bu farkllklar zerine bireyler syle
meye baladktan sonra kafalar iyice kart. Amerikan kadn ha
reketinin nde gelen temsilcilerinden Betty Friedman yle di
yor:

Vcutlarnda testosteron hormonu salglanmad iin top

lumsal olarak dezavantajl duruma gelseler de kadnlarn top
lumsal gelimenin bugn ulat noktada daha ileri gitmek
ten, toplumsal eitlik isternekten baka areleri yoktur.

Betty Friedman'n anlayamad nokta tam da ite bu. Testos

teron eksiklii nedeniyle kadnlarn ounluu onun syledii
anlamda "ileri gitmek" istemedii gibi, kendini dezavantajl ola
rak da grmyor. New York City College'de felsefe profesr
olan Michale Levin yle diyor: bir atlet kotuu pistin amurlu
olmas nedeniyle, veya dizierindeki rahatszlk nedeniyle kouda
dezavantajl duruma gelebilir. Ama bu atlet asndan galibiyet
ok arzulanan birey deilse, bu nedenle kimse atietin dezavan
tajl durumda kaldndan bahsedemez. Feministlerin, kadnlar
da erkeklerle rekabete, yarmaya girmeliler dncesi zerine
Levin unlar sylyor: :

. . . bu dncenin bu biimiyle fazla bir anlam yok. Duy

gusal anlamda da sadece baz insanlar iin deer tayor.
Kimler iin mi: erkeklerin kendi cinsiyetlerine zg faaliyet
lere byk nem verenler ve kadnlarn da ayn tr faaliyetle
ri srdrmek iin yanp tututuunu farzedenler iin.

Biz ise daha doal birka saat olan kz bebein, erkek be

e gre fark ekilde davranmaya baladn biliyoruz. Toplu
mun bu kadar ksa srede yeni doan bir ocua etki yaptn
kim ileri srebilir? Kadnlarn gzlerinin uzun dalgaboylu kla
ra daha hassas olmasnn toplumsal nedenlerden tr olduunu
kim iddia edebilir? Doal henz bir hafta olan kz ocuunun,
fondan gelen ayn ykseklikteki sesler arasndan bir bebein a-

209
lamasn ayrabilmesini, yine bir haftalk erkek ocuun ise bu
nun farknda bile olmamasn kim toplumsal kltrn etkileriyle
aklayabilir? Toplumun daha beikte eitime balad ne s
rlebilir mi?
Aslnda yetikinlerin ocuklarla olan ilikisi tam tersi etkiler
gndeme getiriyor. Erkek ocuk anneden her zaman daha fazla
ilgi gryor, kz ocua gre erkek ocuk annesiyle daha uzun
sreli fiziki temasta bulunuyor, ama buna ramen insanlara de
il, ncelikle nesnelere kar ilgi duyuyor. B una ramen daha
zor konumaya balyor. Bunun en yadsnamaz kant dodukla
rnda kz ocuu saylan, kz ocuu gibi bytlen, ama ilerde
ergenlik anda byk bir srprizle karlap, aslnda erkek ol
duunun farkna varan insanlardr. Cinsiyet organlaryla ve cin
sel davranlaryla bir anda erkek olan bu insanlar o yaa kadar
zerlerinde uygulanan kz ocuu terbiyesinden bir anda soyu
nup, toplumsal etkileri unutup, daha anne karnnda hormonlarn
dikte ettii davran biimlerine geiveriyorlar.
Bu nedenle kadnlar seslere, kokulara, tatlara ve dokunmalara
kar daha hassastrlar. Sesler arasndaki nanslar daha abuk
aynrlar, bir arknn ezgisini daha abuk bellerler, ocuklukla
nnda konumay daha abuk ve daha rahat renirler. Dilsel ha
fzalar gldr. Kadnlar sosyal ilikilerde, insani ilikilerde
daha salam "antenlere" sahiptirler. Mimiklerde, davranlarda
gizli mesajlar kolayca zerler. Kurallara da ok bal deildir
ler.
Erkekler ise bu zelliklere kar baka alanlarda yetkindirler.
Mekan ve corafya duygular gldr. iddete eilimlidirler.
Kendilerine gvenirler. Mcadeleci bir ruha sahiptirler. Hiyerar
iye byk nem verirler. Kuralsz yapamazlar. nk eer ku
rallar yoksa hiyeraride ykselip ykselmediklerine karar ver
mek zordur. Oysa ykselme ou erkek iin lm kalm mesele
sidir.
ok tartlan konu lardan olan "kadnlar arasnda satran,
matematik, bestecilik gibi yksek dzeyde soyutlama gerektiren
alanlarda neden dahi kmaz?" sorusunun yant da bu konulara
baldr. Sz konusu bu alanlarda kadnlar arasndan dahi kma
d gibi, ortalamann zerinde yetenek de azdr gerekten. im-

210
di bu alanda da kadniann srekli topum tarafndan ezildii iin
geri kaldn ileri srenler kacaktr elbet. Peki ama, toplum bu
alanlarda kadnlan ezerken, st dzey soyut dnce gerektirme
yen baz alanlarda, mesela tiyatro veya edebiyat gibi alanlarda
neden kadnlara bask yapmaz? Eer kadn bu alanlarda "baar
szsa" bunun nedeninin erkeklere zg hrsa sahip olmamalar
olduunu syleyebiliriz. Bilindii gibi kadnlar kognitif dn
ceyi len, ama matematiksel mantk yrtmeyi gerektirmeyen
testlerde en az erkekler kadar, bazen erkeklerden de yksek so
nular alyorlar.
Cinsiyete bal farkllklarn izlerinin beyinde bulunabilecei
gr bugn artk bilim dnyas tarafndan kabul ediliyor. Bu
gn artk bizi artan nokta, kadnlar ve erkekler arasndaki b
tn fiziksel ve davransal farkllklara karn, bu grn neden
bu kadar uzun bir sre kabul edilmediidir.

Erkeklerin ve kadnlarn beyinsel yaplannda farkllklar

olduunu reddetmek saflk olacaktr. Erkekler ve kadnlar fi
ziki olarak (vcutlarnn bykl, kemik yaplar, dileri,
ergenlik yalar) da birbirlerinden farkllar. Bu farklar beyin
yaplannda belirgin bir ekilde kendini hissettiriyor.

Bilim adamlar beynimizin yapsnn ve faaliyetlerinin daha

anne karnnda baz kimyasal sreler tarafndan belirlendiini ve
dzenlendiini kabul ediyorlar. Hormonlarn etkisinin sonucu
olarak beyin hcreleri "formatlanyor. . . ve doumun ardndan
yaplarn artk deitiremiyorlar". Erkeklik hormonu gelien
beyni erkek cinsiyetine uygun olarak dntryor ve ilerde "er
keksi" davranlar bu ekilde oluuyor. Erkek cinsiyet hormonu
nun bulunmad ortamda beyin orjinal, yani kadn cinsiyetine
zg yapsn koruyarak geliiyor ve bunun sonucunda davran
lar "kadns" olarak belirleniyor. Beynin sinirsel yapsnn for
matlanmas "erkeksi" veya "kadns" olarak gerekleiyor ve bu
srece etki yapmann tek yolu anne rahminde hormonal denge
zerinde deiiklik yapmaktan geiyor.
Eer kz ocuu zerinde ana rahminde erkek hormonu etkili
olmaya balarsa, ilerde ocuun dier kzlara gre daha kararl,

21
kendine gvenen karekere sahip olacana, kzlardan ok erkek
lerle oynayacana, hareketli ve ev d oyunlar seveceine daha
nce deinmitik. Bu tr kzlar bebekleriyle oynamyor, tekikz
arkadalaryla bir kede ene almaktan holanmyorlar. ilerde
anne olduklarnda da teki kadnlar kadar annelie nem vermi
yorlar. Ana karnnda kadnlk hormonu etkisinde kalan erkek o
cuklar ise ilerde kadns davranyorlar: daha az saldrgan oluyor,
daha kararsz davranyorlar. Vcudunu kullanmay ve hareketi
gerektiren oyunlara katlmyorlar. .
Erkeklerin ve kadnlarn beyin yaplan arasnda morfoloj ik,
yapsal ve biimsel farkllklardan da sz edebiliriz. Beyinleri
daha konsantre merkezlerden oluan ve beyin merkezleri arasn
da daha randmanl ilikiye sahip olan erkekler grsel ve mekan
sal verileri daha iyi deerlendirebiliyor, matematiksel yetenekle
rini daha iyi kullanabiliyorlar. Gl olduklar bu alandan yarar
lanyorlar da: erkeklerin dnyaya baklar analitik ve teorik d
zeyde oluyor. Kadnlar ise beyin yaplar nedeniyle detaylara da
ha duyarllar. Geni bir ereveden dnyaya bakabiliyorlar. Ge
ni bir adan ele alnmas gereken sorunlar daha iyi zebili
yorlar. Szsel yetenekleri daha gelikin. Erkekler asndan dn
ya, aykn ve cesur renklerle boyayabilecei bir tuval. Kadnlar
ise bu bo tuvale, ayrntlar bakmndan zengin mozaik resim
izmeye yatknlar.
Kadniann beyinlerinin iki yarmkresi arasnda daha zengin
ve sk bir iliki var. Bu nedenle kadnlarda beynin sa ve sol ya
rmkresi tarafndan yntendirilen yetenekler daha koordineli bir
ekilde hayata geebiliyor. ki yarmkre arasndaki enformas
yon ak bazen olumsuzluk anlamna da gelebiliyor; konsantras
yon gc azalyor, verimli dnce zarara uruyor -bu durum
dikkatimizi bir nokta zerinde younlatrmak istememize kar
n, yaknmzda birinin srekli konumas nedeniyle konsantre
olarnamaya benziyor-. Ama kadnlarda beynin iki yars arasn
daki sk iliki nedeniyle szel ve szel olmayan enformasyonlar
ve bunlarn duygu yanlan daha abuk alglanabiliyor.
Beynin hangi "cinsiyetten" olduu ana karnnda belirleniyor,
ama bundan kaynaklanan cinsiyet farkllklar hormon salglan
masnn en st dzeye ulat ergenlik anda belirginleiyor.

212
O andan itibaren ise cinsel farkllklar hormonlarn retimiyle
aktif duruma geliyor, kendi ilevini yerine getiriyor. Hormon sal
glanmasnn doruk noktalara ulat dnemlerde baz erkekler
saldrganlayor, su ileme eilimi gsteriyorlar. Baz kadnlar
da ise son derece ar sonulara yola aabilen, ama nedeni ak
lanamayan davransal ve ruhsal sarsntlar gndeme gelebiliyor.
ounlukla erkek cinsiyet hormonu erkekleri kararl, kendinden
emin, iradeli klyor. Denetim altna alnan saldrganlk eilimi
ise yararl hrsa, amaca ynelik faaliyette g veren enerjiye d
nebiliyor. Kadnlarda cinsiyet hormonlarnn etkisiyle evrede
ilikide olduklaryla daha iten ve yakn ilikiler kurma istei
veya gereksinimi oluuyor.
Erkeklerde erkek cinsiyet hormonunun ergenlik andaki
dzeyi dnsel faaliyetler zerinde nemli etki yapyor. Hor
mon dzeyinin ok yksek veya ok alak olduu durumlarda
matematik ve koordinasyon yeteneklerini olumsuz etkiliyor. Bu
benzinin yanma derecesinin ok yksek veya ok alak olduu
durumlarda motorun iyi almamasna benziyor. Matematik da
hilerinde orta dzey erkeklik hormonu retildii sylenebilir.
itici g olan hormonlarn artk yavalamaya balad ileri
yalarda, harmoniara bal olarak ortaya kan beyinsel farkllk
lar da yumuama srecine giriyor. Kadnlar daha kararl oluyor,
aksileiyorlar. Bunun nedeni bnyelerinde kadn horrnonu salg
lanmasnn azalmas, bylece vcutlarnda srekli retilen er
keklik hormonunun dengelenmesinin azalmasdr. Sakal kan,
aksi ve kavgac ninelerle karlamzdr! Yaianan erkeklerde
testosteron dzeyi dyor. B u durumda erkek vcudunda var
olan diilik hormonlar dengelenemiyor. Bunun sonucunda da
erkeklerde saldrganlk eilimi azalyor. Bahesinde sabah ak
am iekleriyle uraan emekli amcamz, bir zamanlar irkette
st dzey grevlere gelmenin kendisi iin neden o kadar nemli
olduunu artk anlayamyor.
Bilim erkein ve kadnn neden birbirinden farkl olduunu
byle izah ediyor. Cinsellik temelinde yaplan politika akmnn
temsilcileri bilimi yadsmaya alyorlar. Hatta aralarnda cinsel
politikann her trl bilimsel akl yrtmeyi gereksiz hale getir
diini syleyenler bile var. Cinsel anlamda "iliklerimize kadar

213
tarafz", bu anlarnda ylesine "doluyuz" ki, baz aratrmaclarn
vardklan sonular, -bilinli ya da bilinalt etkilenmelerle- nes
nel olamaz diyorlar. Bylece hastanelerde gerekletirilen bin
lerce deney nemini yitiriyor. Beyin yaplarnda saptanan orga
nik farkllklar anlamszlayor. Bylece bilimsel olgular ve bir
dizi keif, yanl bir dnceyi srdrme abasna indirgeniyor.
Bazlan ise yle diyor: bilimin ortaya att olgular gerek ka
bul etsek bile, bu gerein dile getirilmesi yanl olur. nk ba
zlar bu gerekleri ktye kullanabilir. Norveli bir psikolog her
iki sreci de yanl buluyor:

. . . baz aydnlarn, hatta bilim dnyasnn nde gelenlerinin

biyolojinin en temel gereklerine bile gzlerini kapatmalarn
ok artc buluyorum. Bunlar arasndan bir ksm. .. erkek
ler ve kadnlar arasndaki biyolojik farkllklarn, davransal
farkllklarla bir ilikisi olabileceini dnse de, bu gerein
bilim tarafndan aka kabul edilmesini sakncal bulabili
yor. nk bunun byle olmas halinde rk yaklamlarn
ve antidemokratik politkalarn glenmesinden ekiniyor.

Yazar daha sonra bilimin, doru bulmad bu anlayla m

cadele etmesi gerektiini vurguluyor. Bu anlay doru bulma
masnn iki nedeni var. Bunlardan ilki: bilimsel bulmamas. kin
cisi de insanlar asndan biyolojik snrlarn ve imkanlarn bilin
mesinin adalet duygusunu mkemmeletireceini dnmesi.

nsan karekterinin en temel zelliklerine gzlerimizi ka

patmak istememiz, bu temel zellikleri yanl yorumlamak
kadar tehlikelidir.

Yazar, bizi evreleyen dnyann hangi temel gerekler teme

linde ilediinin bilinmesinin, dnyann istediimiz ynde geli
tirilmesinin koulu olduunu sylyor ve biz kesinlikle bu gr
e katlyoruz. Bunun tersi ise dnyay olduu gibi deil de, ol
masn istediimizi gibi grmektir.

Erkek ve kadnlar arasndaki farkllklarn bilinmemesi veya

214
bu farkllklar grmezden gelinmesi kadnlarn durumunu daha
da ktletirmitir. Amerikal antrapolog Lionel Tiger'e gre er
keklerin ve kadnlarn eitlii zerine genel kabul gren dn
celer aslnda erkek ve kadn arasndaki eitsizlii daha da derin
letiren etki yapmtr. Cinsiyetler arasndaki farkllklarn kant
larnn reddi bu farkllklara uygun deiiklikiii-in toplumsal ku
rum ve yaplarda dikkate alnmamasn beraberinde getirir. O za
man da "ite bugn olduu gibi, kadnlarn erkeklere zg bir
dnyada erkeklerle rekabet etmekten baka areleri kalmayacak
demektir. B u ise kadniann bundan byle de eit koullar elde
edemeyecei, hatta son zamanlarda olduu gibi, koullarn daha
da arlamas, sorunlarn katmerlemesi anlamna gelecektir."
Tiger, gen kadnlarn almalanndaki verimliliin adet peri
yodunun hangi dneminde olduuna bal olarak % I 4 orannda
deiebilecei rneini veriyor. Biyolojik kurallar ve "kt za
manlama" nedeniyle en yetenekli kadn bile beyinsel faaliyetle
rinde dezavantajl duruma debilir. Bu durumun adil olduu
sylenemez. Ama kadnlarn ounluu, rnein biyolojik ko
ullara daha uygun bir snav sistemi iin mcadele etmektense,
bu adaletsizlie boyun emeyi tercih ediyorlar. Eer erkekler bu
tr bir sorunla kar karya kalsalard, byk ounluunun bu
nunla mcadele edeceinden ve imdiye kadar oktan bu olum
suzluu dzenleyen bir yasa km olacandan emin olabilirsi
nz.
Eer erkekler ve kadnlar arasndaki farkllklar kabul eder
sek ve bu farkllklarn olumsuz sonularn da grebilirsek, bun
lar ortadan kaldrmak iin frsat yakalayabiliriz demektir. Ama
bu asla bir eitim, propaganda veya ahlaki sorun deil. (Bat
kltr yaklak iki bin yldr salam motiflere dayanan, dn
sel disipline sahip ve ahlaki anlamda da hristiyan felsefenin
egemenliinde. Ama bu felsefenin herkesi birbirini sevmeye,
kskanl bir yana brakmaya, evlilikte ihanete hayr demeye,
yneticileri yumuakbal olmaya ikna etmesi g grnyor).
Eer erkeklerle kadnlar arasndaki farkllklar ortadan kal
drmak istiyorsak, bu farkllklar ortaya karan aralar kullan
mak durumundayz. Yani Yaradl'n "biyolojik kokteyli" dei
meli. Bunun artk imkan dahilinde olduu syleniyor. Yapay ve

215
steril koullarda setiimiz sperm hcresini, yine uygun buldu
umuz yumurta hcresiyle yerletirebiliyor, hangi toplumsal
normlarn geerli olmas gerektiine karar veriyor (yani erkekler
saldrgan olmasn; ya da kadnlar biraz daha saldrgan olsun; ya
hut kadnlar sadece annelikle uramasnlar; veya erkeklerde ai
le kavram glensin vb.) ve buna uygun sentetik hormon bilei
mini gelien ceninin beynine ulatryoruz. Toplumsal anlamda
uygun cinsellik modelini oluturma ansna da sahibiz: ecinsel
lie izin verecek miyiz? Yoksa ecinselliin ortaya kmasn en
gellemek mi istiyoruz? An cinsel pervez duygular nlerneyi
mi amalyoruz? Bunlarn hepsini yapabiliriz. Hatta hipotalamu
sa etki yaparak erkek ve kadn libidosunu birbirine yaknlatra
biliriz de. (Tabii beynin bu yoldan oluturulmas yetmiyor, ar
dndan bu srece uygun hormon bileimiyle, ya da hormonlan
etkisizletiren bileimlerle tedaviyi srdrmek gerekiyor).
Bu yntem son derece absrd olurdu. Kald ki bu srece gir
mek dncesi bile absrd. Ama buna ramen, imdiye dek in
sanlarn iine yerlemi cinsel nyarglar ortadan kaldrmaya
alan iyi niyetli politikaclarla veya eitimcilerle karlaabilir
siniz. "Aydn" dneeye nem veren okullarda ocuklar cana
varn prenses tarafndan ldrld, prensin kurtanld masal
lar okuyabiliyor, kamyon veya itfaiye fr kadnlarn fotoraf
larnn duvarlarda asl olduu snflarda ders grebiliyorlar. Cin
sel ayrm dlayan eitim planlar retmeniere cinsel nyarg
lardan arnm bir eitim uygulamalarn, ocuklara buna uygun
devler vermelerini ngryor: mesela "Mary boks eldivenini
takp ringe kt". Kz ocuklar gzel giyindikleri iin, tertipli
olduklar iin vlmeyecek. Olanlar dzensizlikleri nedeniyle
"eer karekterleri nedeniyle bu ok kanlmaz deilse" azarlan
mayacak. Bu eitim planiarna gre: "iki farkl cinsiyete ait o
cuklar eit gren eitim, mkemmellii hedeflemeli ve eitim
srecinin btn yanlarn kapsamal".
Burada karmza iki sorun kyor: ilk olarak eitim amacy
la yalan sylememiz gerekiyor, ki ocuklar bu tr yalaniann der
hal farkna varyorlar. Bylece daha nemli bir sorun ortaya
kyor. kinci olarak da mkemmelie yneli farkl ilerin re
nilmesi iin zaman kalmamasma neden oluyor.

216
 Eer toplumsal adalete nem veriyorsak -ki nem vermemiz
gerek- o zaman eitim sistemimizi gzden geirip reform uygu
lamamz, erkek ve kadnlar arasndaki farkllklar dikkate alp,
bu farkllklara uyum yapmasn salamamz gerekiyor. Eer
"eit koullar" kavramna bir nem veriyorsak, bu kavramn ge
limek iin eit frsatlar yaratmak anlamna geldiini kabul et
meliyiz. Eer bunu yapamazsak, frsatlan eitlemekten baka a
remiz kalmayacak. Bu ise akll ocuklarn okula daha az gitme
si, veya snavda baarllann eline, mrekkebi be dakikada bir
tkenen kalem vermemize benzer.
Aslnda biyolojik sre tarafndan desteden "datlan kat
lar" yeniden dzenlemek iin baz seeneklerimiz de var. Eer
daha fazla kadnn mhendislik daln semesini, kzlarn okulda
matematie daha fazla ilgi duymasn gerekten istiyorsak ka
dns beyiniere daha iyi uyum yapan eitim sistemi gelitirmek
zorundayz. Belki sonuta yine baarl olamayz, ama rnein
matematik retirken karatahtaya saylan ve sembolleri yazarak
matematii aklamaktan, anlatmak istediklerimizi dilsel yn
temlerle ifade etmeye ynelik baz deneyler yaarz. Kzlar nes
nelerin neden olutuklann, i yaplann ve nasl ilediklerini ge
nellikle pek merak etmiyorlar. Ama beyin yaplar nedeniyle ki
isel ve sosyal ilikilere son derece nem veriyorlar. Bu nedenle
onlar kklklerinden itibaren nesnelerin yaplarn inceletme
ye, ama bunu nesneleri tek tek ele alarak deil , nesneler grubu
iinde yaptrmaya tevik etmek yararl olabilir.
Sonuta ocuklarn cinsiyetlerine bal olarak bu dnyaya
getirdikleri olumsuzluklar trplemeye yarayacak yntemlere
sahibiz. Okul sistemi balangta kz ocuklar iin avantajl. So
nuta olanlar biraz ge de olsa, anne babalarnn endieyle bek
ledikleri ileri baarp, okuyup yazmay ve konumay reni
yorlar. "Ama kzlar iin byle endieli bir bekleyi hibir zaman
sz konusu olmuyor: kz nesnelerin i dnyasn merak etmiyor
diye endieden tmaklarn yiyen aile olmamtr. Erkekler ba
lardaki geri kalmlklarn giderir, aray kapatrlarken, kimse
kzlardan koordinasyon duygularn gelitirme talebinde bulun
muyor. Byle bir talep geldiinde ise genellikle i iten gemi
oluyor."

217
 Tm bunlar zerinde eitim uzmanlarnn dnmesi gerekir.
Ama uras kesin ki, retmenler kzlarn aslnda matematie
ok yatkn olduklarn, ama toplumsal nedenlerle, erkekler tara
fndan zaptedilen matematik dnyasna bu basklar nedeniyle ya
knlaamadklar dncesinden kurtulmadklan srece bu alan
da hibir ey deimeyecektir.
Erkekler ve kadnlar arasndaki farllklarn dengelenmesinin
yolu, bu farkllklarn kabul edilmesinden geiyor. Eer olanla
rn doalar nedeniyle kzlara gre daha bencil, yabanl, saldr
gan ve hrsl olduklarn kabul ediyorsak, onlarn kareklerlerini
etkilemek iin rnein; baz snrlar koyabiliriz; ceza verebiliriz;
ya da onlar "kandrabiliriz". Ama bunlan yaparken gzden ka
rmamamz gereken ey, erkek ocuklarn erkek kalmaya de
vam edecekleridir. Onlar deitirmek, kareklerlerinin ana izgi
lerini yumuatmakla mmkn olabilir.
Daha nce de belirttiimiz gibi, kitabmzda baz ablonlar
sunmaya niyetimiz yok. Sylemek istediimiz, nasl olmamz
gerektii zerine tartmadan nce, naslsak yle olduumuzu
kabul etmemiz gerekir, diyoruz.

Eer erkekler ve kadnlar arasndaki farkllklar grmez

sek, biyolojiyi sosyolojiyle, arzularmz ise bilimsel olgular
la kartrma tehlikesiyle kar karya kalabiliriz. Sorun bi
yolojik farkllklarn olup olmad deil, bu farkllklarla il
gili olarak neler yapabileceimizdir.

Dr Alice Rossi unlar Yazyor:

Bu en temel farkll grmek istemeyen teoriler asla bi

limsel olamayacak, baz arzularn ifadesi olmaktan ileri gide
meyecektir. Bunlar dikkate almayan toplumsal bilim de geli
emerneye mahkumdur.

Farkllklarn zerinin rtlmesi baka tehlikeler de ieriyor.

Bu durum gereksiz basklar ve fkeler yaratyor. Eer kkl
mzden itibaren erkek ve kadn ayn verimlilie sahiptir inan
cyla byyorsak ve hayatta bunun byle olmadn gryorsak

218
 baka ne beklenebilir? Kadnlarn yetenekleri yardmyla ulaa
bilecekleri sonulara imdi daha ulaamadklan bir gerek. Ama
artk btn toplumsal basklarn ve tabularn artk ortadan kalkt
zaman bile kadnlarn erkekler kadar "baarl" olamayacan
dnyoruz. Bir baka rnek verelim: tenis ve maraton gibi
spor dallarnda alnan sonularda erkekler ve kadnlar arasndaki
iliki belli bir oranda sabitleti. Uzun atlama ve glle atma gibi
gce dayal spor dallarnda ise, eer kadn sporcu steroidlerle er
keksiletirilmemise, sonular birbirine yaklamyor.
Bundan byle de toplumlarda teknisyenler, mhendisler, ka
ifler (keiflerin % 99'u erkekler tarafndan yaplyor) erkekler
olacaa benziyor. iyerlerinde de durumun benzer olduu anla
labilir: yani iyerlerinde ortaya kan iblm belki de doa ta
rafndan bahedilen yetenekierin bastrtmasna ve arpklatnl
masna hizmet etmiyor, tam tersine iki farkl cinsiyetn farkl ye
teneklerini eilimlerini temel alarak byle bir iblm oluu
yor. Kadnlarn daha baarl nrolog operatr olabilmesi ihtima
li yksektir. Byk bir ihtimalle gemite doktorlar arasndaki
erkek egemenliini destekleyen nyarglarn kadnlar arasndan
daha fazla operatr kmasn engelledii de dorudur. Bu uz
manlk dalnda baarl olabilmek iin, sektrdekiler arasnda bi
rinci olabilmek iin bilinli olarak aba sarfetmek gerekiyor.
Ama baarl bir nrolog operatr olmak iin alan bir kadna
ayn abay gsteren en az on erkek dyor. Bu alanda baan
yolundaki btn engelleri kaldrabilirsiniz, ama insanlar bu yola
girmesi iin zorlayamazsnz. Yrmesi iin cesaret vermek ba
ka bir itir, bu konuda hrsa sahip olmak yine bakadr.
Sonuta ister erkek olsun, isterse kadn, ou insan ok iste
dii baanya ulaamyor. Baar iin yetenek sahibi olmann ya
nsra bir tr hrsa da gerek var. Bu ikisinin ilgin ve ideal kar
m ise az bulunuyor. Erkeklerin ounluunda da gremiyorsu
nuz. ok sayda yetenekli erkek arasndan ok az nde gelen bi
lim adam, sanayici, babakan veya devlet bakan kyor. Bu il
gin karm kadnlarn ounluunda da bulunmuyor. Durumla
rn arlatran bir baka nokta ise birok alanda yetenekli olma
larna ramen, bu yeteneklerini kullanarak geliebilecekleri, n
sralara ykselebilecekleri amaca ynelik kararlla ve hrsa sa-

219
hip olmamalar. S iyaset sahnesinde boy gsteren kadn piitikac
elbette erkek politikac kadar hrsl. ki metre uzunluundaki ka
dn da iki metre uzunluundaki erkek kadar ykseklie sahip,
ama byle kadn, kadn politikac kadar ender karmza kyor.
"Herkes kendi yeteneini nasl isterse yle boa harcar" diye
bir deyi vardr. Kadniann ounluu iin maddi baar ve kari
yer byk nem tamyor. Onlar hayatta kariyer merdivenlerin
de ykselrnekten daha nemli iler olduunu dnyorlar. On
larn bu saygdeer ve saduyulu sonuca vannalarnda etkil i
olan toplumsal koullar deil.
B az fem inistler toplumda geerli olan oyun kural larn
bilinli olarak yeni batan gzden geirerek erkekler ve kadnlar
arasndaki farkllklarn minimalletirilebileceini sylyorlar.
rnein maratanda erkekler ve kadnlar arasnda eit ans yarat
mak mmkn. B unun iin kadnlar biti noktasna, koulacak
olan mesafenin % l l 'i kadar daha yakndan komaya ba
lamallar. Kimbilir, belki de bu uygulanabilir?

B iz tazminat deil, kadnlarn durumunun dzeltilmesini

istiyoruz. Toplumsal adalet istiyoruz. Buna ulamann belki
de en uygun yolu i hayatnda erkeklerden daha az baarl
olan kadnlar, yarmak zorunda kaldklar erkeklerden daha
st mevkilerde greve getirmektir.

Bu grn ardndaki anlay u: eer kadnlar aralarndan

bazlarnn ansl olduklarn, st grevlere geldiklerini grrler
se, bu onlarda da motivasyon yaratac aktr. Eer kadnlar
mcadele etmeden hiyerari iinde ykselebilirlerse, geldikleri
st mevkilerde de grevlerini eksiksiz yerine getirebileceklerdir.
Bylece yapay oluturulan ilevler kadnlarn ufkunu geni
letecektir.
Bu uygulamann erkekler asndan hakszlk olaca ortada.
Ama buna karn "erkekler kadnlara kar yeteri kadar uzun
dnem haksz davrandlar, kadnlar imdi hi olmazsa buna kar
lk veriyorlar" diyen de ok. ifte kriter uygulanmas verim
lilik lmlerini de tehlikeye sokacaktr. rnein Amerikan il
kokullarnda kordinasyon duygusu gerektiren testierin zmn-

220
de kzlarn ancak bete biri ortalama erkek $rencilrin ulat
baany a u l a ab i l i yor. B irleik Amerika I ve Ii B u l m a
Kurumu'nun raporlarna gre btn mhendislik alanlarnda,
teknik ve bilim dnyasnn birok alannda gelimi koordinas
yon duygusu gerekiyor ve bu ykseklikteki koordinasyon duy
gusuna toplurnun ancak % l O'u sahip. ifte kriter uygulanmas
kriterlerin dzeyinin dmesine ve rnein otomobillerin, uak
larn dk kalitede retilmesine neden olacaktr.
Bat lkelerinin uzun bir zamandr yrdkleri ve nemli
mesafeler katettikleri bu yolda devarn etmeden nce yle bir
soru soralm: yaadmz toplumlarda artk, gerekli yetenee ve
hrsa sahip olan herkes baarl mhendis olabilir mi? Acaba ar
tk kadnlarn erkeklerle ayn eitimi aldklar, ama erkeklerin
setii uzmanlk alanlarn semedikleri sylenemez mi? Acaba
bu sreci engelleyen baz faktrler sz konusuysa, o zaman bu
iin cinsiyetlerle ilgili bir nyargdan ok, maddi bir sorun ol
duu sylenemez mi? Kadnlar kurtarmarnz iin atrnza atlayp
ldrmemiz gereken canavar cinsiyele ilgili nyarglar deil de,
kadnlarn toplumsal haklardan mahrumiyeleri olamaz m?
Bu ie girineden nce yine bir deerlendirme yapmakta yarar
var. nk sz geen canavar belki de gerek deil, hayal
rndr. Verimlilik lmleri, "benim iim senin iinden daha
nemlidir" anlay erkeklere zg bir spor trdr. Kadnlar bunu
asla ciddiye almyorlar. Dii fareterin labirentlerde o kadar baarl
olmaynn nedeni belki de bu tr yarmalara kar ilgisizliidir.
Kadnlarn ounluu ev ilerinde alyor, erkeklerin ou ise i
yerinde. Aslna baklrsa bu ilerden biri dierinden nemlidir
demek mmkn m? Birinci iin deme yaplmas, dieri iin
yaplmamas birincinin dierine kar stn olduu anlamna gel
mez. Fahieler de ileri iin para alrlar, ama kimse bu iin annelik
iinden daha deerli olduunu syleyemez.
Erkeklerin ve kadnlarn farkl ilere uygun olmalar, bu i
lerin birbirine kar kyaslanmasn hakl gstermez. Erkekler
yaptklan iler iin cret alyorlar ve bu nedenle mekanik zer
ine yeteneklerini byk binalar, hayranlk uyandracak maki
nalar yapmakta kullanyorlar. Ama kadnlarn, insanlarn dav
ranlarn anlayan, evresindeki bireysel iliki lerin "neden-

22 1
lerini" sorgulayan ve kiilerin "duygularn" zen yeteneklerini
de ayn derecede nemsemek gerekmez mi? "nsan trnn var
olabilmesinde hem dneeye ve manta dayal komnikasyon
ve hem de koordinasyon gerektiren mekanik yetenei ayn dere
cede nemli olmutur".
Kadnlarn yeteneklerinin, kadnlarn gl olduu yanlarn
i dnyasnda da kullanlmas gerekmektedir. Bunlardan nasl
y ararlanlabilecei bugn henz tam anlamyla bilinmiyor.
Bugnn rasyonel ilkelerle yntendirilen ve nyarglardan arn
m i rketlerinde kadnlarn ykselebilmesi , kendi kadns
yeteneklerini ne kadar bastrabildiine ve erkeklere zg oyunu
ne kadar iyi oynayabildiine bal. Ne yazk ki kadnlar erkek i
arkadalannn vglerini, ancak i hayatianna aile hayatlarndan
daha fazla nem vermekle kazanabiliyorlar. Kadnlarn duygu
dnyas bal bana nemli bir deerdir ve bu deerin irket
hayatnda nemli bir faktr olarak ilev grebilmesi lazm.
irket yneticileri, iletmelerdeki strateji uzmanlan alan
larn yarsn oluturan kadnlarn yeteneklerinin israf edilmesi
yerine bu yeteneklerden nas l yararl anlabi lecei konusunu
dnmelidirler. Kadnlarn insanlar tanmadaki gcnden ve
insani ilikileri deerlendirmedeki yeteneklerden yararlanl
maldr.
cretsiz yaplan ev ilerine gelince: erkeklerin, aile iin
yaplan bu ileri daha deerli grmeleri gerekiyor. Ama belki de
bunu ncelikle kadnlarn kendilerinin grmesi gerek. Bu elbette
temizlik, al veri, ocuk emzirme gibi iler iin cret densin
anlamna gelmiyor, ama kadnlar da kendi yaptklar iler iin
gurur duyabilmeliler. nk mutluluun ve hayattan duyulan
tatminin temeli bu. Levin (belki biraz abartmayla) yle diyor:
"feminist literatr sonuna kadar okusanz da, kadnlarn oun
luu iin anneliin en byk mutluluk olduunu anlayamaz
snz". Bir ocuu yetitirmek kadnlarn ou iin erkeklere
gre d ah a nem l id i r ve k ad n l ar bu rol daha i y i yerine
getiriyorlar. Bir sonraki kua yetitirmek, giyindirip, yemek
vermek, onlara bireyler retmek, en az btn bu iler iin para
salamak kadar nemli ve mutluluk kaynadr. Ama erkeklerin
ou bu mutluluu ancak dedeliklerinde yayorlar.

222
 Btn bu yazdklarmzdan sonra kimileri bizleri tutuculukla
ve kadnlarla erkekler arasndaki statkoyu korumak istemekle
sulayabilir. Ama bu doru deil. Biyolojik olarak gerek olan
bireye, sadece bunun iin neden toplumsal onay vermeye
alalm? Mesela erkekler biyolojik yaplar nedeniyle adam l
drmeye veya ok elilie daha fazla eilim duyarlar. Ama bu,
bunlann toplumsal olarak da doru olduu anlamna gelmez.
Kitabmzda asla kimsenin eline bir ablon vermeyi ama
lamadk. Biz sadece erkekler ve kadnlar arasndaki ilikilerin
yeniden deerlendiri lmesini neriyoruz. Erkek ve kadnlar
arasndaki ilikileri olgular temelinde yeniden deerlendirelim.
Nasl olduumuzu, neden byle olduumuzu biliyoruz. Bunu
bildiimiz iin de nyarglarmzdan kurtulma ansna sahibiz.
Erkekler ve kadnlar arasndaki farkllklar bir yandan yadsyan,
dier yandan da bu farkllk l ar ortadan kaldrmaya al an
yasalar ve eitim sistemleri bir ie yaramyor. Karlkl su
lamalara ve karlkl alaylara bir son vermek gerek. Kadnlar
kendi baarszlklarnn nedenini erkeklerde aramamallar. Er
kekler de kadnlara kendi oyunlarnda yeniliyoruz diye kz
mamallar. Ama kadnlar bunu yapmak istiyorlar diye onl ara
glmemeliler de.
nyarglarmzdan kurtulursak, kendi duygularmz daha iyi
deerlendirebiliriz diye dnyoruz. Bylece erkekler ve kadn
lar da kendi kimliklerini daha bir gvenli tayabilirler. Bundan
byle, kalbirnizin derinliklerinde asla ulaamayacamz bil
diimiz amalar iin aba sarfetmek zorunda kalmaktan kurtul
mak ne kadar byk bir mutluluk olacak. Bilmek zorunda ol
duumuz ey, kendi kendimizi kandrmann bizi yeni prangalara
mahkum ettiidir. Eer bunlardan kurtulabilirsek herkes duygu
ve rasyonel hrs arasnda kendine uygun dengeyi yakalayacaktr.
Umarz ki sloganlar da kaybolacaktr. nk sloganlar olgular
dei tirmeye yetmiyor. S ahte eitlik iin sren savan da
biteceini mit ediyoruz. Kendi kiml iimizi, naslsak yle,
tama cesaretini bulduumuz, bundan zevk almaya baladmz
anda erkek ve kadn ilikisinde yeni bir dnem balayacaktr. Bu
yeni dnem doutan gelen farkllklarmzn yadsnd deil,
bunun kutland bir dnem olacaktr.

223
 A n n e M o i r - David J essel

BEYiN ve CiNSiYET
, erhehsi 1:\adnlar-l\adansa erhehfer

Sosyo l oj i k a k l a m a l a r l a yeti n mek

i stemeyen l er a ras ndan b i rok a rat rmac
biyoki mya a l an n a yne ld i . Kad n l a r ve
erkek l e r aras ndaki dayran fark i i k l a r
hormon l a r l a a kl a n maya al l d . D a h a
son ra grece i m iz g i b i as l nda hormon l ar n
farkl l h e r eyi a kl amak i i n yeterl i dei l .
Farkl c i ns i yetler aras ndaki farkl l n z ,
as l nda hormon larl a, b u hormon l ar n etkisiyle
zel o larak formatianan "erkek" ya da "kad n "
beyi n aras ndaki i l i k i de sakl d r.

ISBN 975-84b0-48-X

9 789758 460489