Professional Documents
Culture Documents
PSKOLOJ
eviren: Ender Grol
2. Basm v
ISBN: 975-388-095-2
ANALTK
PSKOLOJ
eviren
ENDER GROL
5
payel
PAYEL YAYINEV
stanbul
Yaynlarmzdan kan dier ruhbilim kitaplar:
Giri....................................................................................................................
I Psikanaliz........................................................................................................ 93
II Eros Kuram.....................:..............................................................................102
IH teki Gr As - ktidar stenci........................... :.................................. 112
IV Davran Tipi Sorunu.................................................................................... 123
V.Kiisel Bilind ve Ortak Bilind........................................................... 143
VI Sentetik ya da Yapc Yntem...................................................................... 157
VII Ortak Bilincin Arketipleri........................................................................... 165
VIA Bilindna Tedavi Asndan Yaklam
Konusunda Genel Dnceler............................................................. 186
PSKOLOJ VE DN
-I-
1 Memories, Dreams, Refleclions, C.G. Jung-A niela JafTfc; Collins and Rout-
Ledge and Kegan Paul, Londra, 1963. s. 26.
16 GR
2 Ayn yapt, s. 50
GtRt 19
diye izdii harita ile aklamak gt. nsan'm BEN'i, birtakm beri
l e r e blnyordu, bu da Freud'un kuramna ters dyordu.
Jung'un Burghlzli'de karlat ilgin vakalardan biri de uydu:
Freud ile ortak birok yan vard. rnein Jung, Freud'un trans-
ferans olayn deerlendirmesini benimsiyordu. Freud, ona transferans
konusunda ne dndn sorduunda, Psikoterapinin ba koulu
dur demiti. Freud ise, Ne demek istediimi anlamsnz diye
yantlamt. Her ne kadar Jung'un transferans zerindeki grleri
deitiyse de, Freud'un zgn transferans tanmn her zaman been
mitir. Freud'un bastrma kuram, daha kendisiyle karlamadan nce
Jung'u etkilemiti, sonradan da bastrmann nemi zerinde hep dur
mutur.
ki yl sonra bir olay yer alacakt. Jung, ikinci kez Freud'u grme
ye Viyana'ya gelmiti. Gene Freud'un alma odasnda oturmular,
psikanaliz zerine konuuyorlard. Jung, nce de inat bulmutu
Freud'u, ama bu kez onunla iliki kurmak bile olanakszlayordu.
Konuurlarken, byk bir grlt ve atrd duydular; kitaplk, devrile
cekmi gibi atrdyordu. Vay canna! diye bard Jung, sonra,
durup dururken, Dikkat, gene olacak! demeye kalmad, ayn atrd
yinelendi. Kalkp, kitapl incelediler, hibir ey bulamadlar. Jung'a
gre bu, parapsikolojik bir olayd; ruhsal bir durum un da
yansmasyd. M edyum kzn durumunu anlayabilmek iin, ispirtizma
konusunda btn yazlanlar okumutu. Basel'deki evinde de buna
benzer iki durum olmutu. Bir keresinde, bir bak, tabanca patlar gibi
ses kararak drt paraya ayrlmt. Jung, yandaki odada bulunuyor
du o srada, merakla ieri koup bakmt. Grnrde her ey yerli
yerindeydi; am a sonunda, bfenin iindeki ban paralanm
olduunu grd.
kinci olgu da, eski bir ceviz masa ile ilgiliydi. Jung'un anneannesin
den kalmaym sz konusu masa. O srada Jung'un annesi odadaym, ama
masadan uzakta duruyormu. Jung da baka bir odada kitap okuyormu.
Gene komu, ne oldu diye. Bu olaylar aydnla kavuturmak iin
aratrmalar yaplm, bak, nl elik ustalarna, masa ise usta marangoz
lara gsterilmiti ama, esrar perdesi bir trl kaldrlamamt.
Jung, Freud'a bu sesi ciddiye almak gerektiini syledi: Jung'a gre
bu, sanki aralarndaki uurumu dile getiriyordu; ancak, her ne kadar Freud
afallam idiyse de, durumu alayla karlam, ciddiye almak istememiti.
GR 25
-II-
dna gre daha dar, daha kktr. B ir ada dnelim: Adann suyun
yznde grlen blmne bilin diyelim, suyun altnda kalan blm
kiisel bilind, yeryzne oturan taban ise, ortak bilind olsun.
Bilincin ortasnda BEN oturur, Bilincin znesidir. Bilin, ruh
ieriinin BEN ile ilikisini srdren ilev, ya da eylemdir. D ve i
dnyamzdaki btn yaantlarmz, algnabilmeleri iin BEN'den
gemek zorundadrlar. Bilincimiz, ayn anda, birok eyi bir arada
tutamaz. Kiisel bilindmz bir hazne gibidir, ieriine her zaman
bavurulabilir, gerekince de bilin yzne kartlabilir; kiisel bilin
d, ayn zamanda, bastrdmz, iimize attmz yaantlar da kap
sar. Kiisel bilind, demek ki, unutulmu, bastrlm, bilind
tarafndan alglanan, dnlen ve duyulan her nesneyi kapsar. Ortak
bilindndaysa kiiye zg alglamalar sz konusu deildir. Ortak bi-
lindnn ieriini, bireysel BEN'imizin kendinin edindii eyler
oluturmaz; kaltmsal bir olgu, soydan gelen bir beyin yaps
sorunudur bu. Aslnda, btn insanlarn, belki de hayvanlarn bile
paylatklar bir mirastr; bireysel ruhun temelidir. Bilind, bilinten
ok daha nce olum utur. nsann tem el davrannn bilince
dayand dncesi yanltr. Yaammzn byk blmn bilin-
dnda geiririz: Ya uyuruz, ya da d kurarz.... Yaammzdaki her
durumda, bilincimiz, bilindma baldr, yadsnamaz bu. ocuklar,
yaamlarna bilindndan girerler; bilinleri sonradan yava yava
geliir. Kiisel bilind bireyin yaamndan kaynaklanan, unutulmu,
bastrlm, yadsnm ve bilind yoluyla alglanm eyleri kapsar;
ortak bilind ise insanolunun tarih alarna, toplumlara, rklara
bakmakszn, ta dnyann kuruluundan beri evrensel durumlara kar
gsterdii kalpsal tepkileri ierir. Sayalm bazlarn: Korku,
tehlike, stn glerle sava, erkek-kadn, ocuk-anababa,
ak-nefret; doum -lm , aydnlk-karanlk gibi kartlar
rnein.
Bilindnn dengeleyici bir gc vardr. Normal koullar
altnda, bilin, belli bir durum karsnda, d geree uygun, bireysel
bir. tepki gsterir; bilind ise, insanln yaantsndan doan,
insann i yaamnn zorunluluklarna gre belli bir tepkide bulunur.
34 GR
tip gibi bir kartlk oluturur; ayn anda varolamazlar. Bu drt ilevin
hepsi de vardr bizde; ancak biri ou kez ar basar. Bireyin toplum
sal zihinsel ve kltr dzeyine gre deiir bu.
ekil l'de st Yarmn aydnlk, Alt Yarmn ise karanlk oldu
unu gryoruz. Gelitirilmi st lev, aydnlk, bilinli yanda, Alt
lev gelitirilmemi, tmyle bilindmdadr. teki ikisininkiyse,
yar bilinstnde, yar bilinaltndadr. Bu kuramsal bir izimdir,
gerekte ilevlerin byle tek yanl gelimesine rastlanmaz pek. nsann
stn gelen ilevine yardmc olan bir ilev daha vardr. Bu nc
ilev sradan kii iin deildir pek; drdncsyse, gelitirilmemi Alt
DNME
ekil 1
DUYGU
DNME
ekil 2
m izaca kar gelme, nevroz'a yol amasa bile, bir tr zorlammh kii
oluturur. Bunlarn yaamlar boyunca bakalarna kar davranlarn
da yapma, mekanik bir ey vardr.
Kiilii ar derecede iiren, ekicilik yaratan, ortak bilinci can
landranlar, yalnzca toplumda n kazanm kiiler deildir. Ortak bi
lin denilen, topluluun bireylerini yaatan, bilinli, ama dncesiz
topluluun bilincine btn olarak bir yn veren birikmi gelenekler,
alkanlklar, treler, rfler, nyarglar, kurallar ve insan topluluu
normlardr. Bu kavramn Freud'un stben kavramna benzer yanlar
vardr. Ondan ayrlan yan, yalnzca evrenin ruhun iinde i gren ie
yanstlm, Bunu yap, onu yapma gibi uyarlarn deil, ayn
zam anda ilevinde ve unuttuklarnda, duygu duym alarnda ve
dnmelerinde bireyi etkileyen srekli olarak dtan akan uyarlarn
da iermesidir.
BEN'imizin tesinde, yalnzca ortak toplumsal bilin, yani stben
deil, ayn derecede ekici figrler ieren, kendi derinliklerimizdeki
ortak bilind da vardr. Birinci durumda, insan dnyaya alr; ikin
ci durumdaysa, o dnyadan uzaa ekilip, ortak bilince gmlebilir.
B ir i imgesi ile zdeleerek, ya byklk, ya da hilik duygularna
kaplr; kendisini kahraman, insanln kurtarcs, alc, ehit,
srgn gibi duyar. Persona, katlat zaman, BEN'in onunla
zlelemesi artar ve i figrlere kendini kaptrma tehlikesi byr.
nk, byle bir ey yer ald zaman, kiiliin i eleri bastrlm,
bilinten uzaklatrlmtr, ayrtrlamamlardr; tehdit edici bir
gle ullanrlar. evre koullarnn gereksinimlerini baaryla gerek
letirebilmek iin, durumlara kendini uyduran ve iyi ileyen bir per
sona, ruhsal salk iin arttr; kanlmaz bir eydir. nsann, per-
sona's ile uzun sre zdelemesi (zellikle de gerek BEN'imize
uymayan bir davran) orta yalarda mutlaka bozukluklara yol aar,
cidd ruhsal bunalmlar dourur.
Grdmz gibi, bilind iki blmden olumakta, bunlardan
biri kiisel, teki btn insanlarla ortak. Kiisel bilind unutulmu,
bastrlm, bilind yolla alglanan her trl gereci ierir.
GR 43
ekil 3
sylenir. Junga gre iki trl arketip vardr: Biri, kendi bana, kendi
iinde varolan arketiptir; bu, her ruhsal yapda, ancak gizilg olarak
vardr; teki arketip ise, alglanabilir durum a gelmi, bilin alanna
girmi arketiptir. Bu gerekleen arketip, bir tasvir olarak, ya da bir
sre durumunda grlr; biimiyse, iinde yer ald bur'a gre
srekli olarak deiebilir.. Arketip eylem ve tepki biimleri ile arketip
sreler de vardr; BEN'in geliimi, ya da bir ya ve deneyim evresin
den bir bakasna gei, arketipik srelerdir. Arketipik davran biimleri,
dnceler, yaant sindirme yollar, baz koullar altnda harekete gelir, o
ana kadar bilindndayken, sanki gze grnr gibi olur.
Bylece arketip, kendini, rnein yalnzca ilksel bir imge gibi,
statik biimde deil, ayn zamanda, bilincin bir ilevinin ayrmas gibi
dinamik sre olarak da belli eder. Arketipler baz durumlara kar
gsterilen igdsel, yani ruhsal bakm dan gerekli tepkilerin
yansmalardr; bilinci aldatrlar, akla yakn grnmese bile, ruhsal
bakmdan gerekli davran biimleri doururlar. Ruhsal ekonomide
ekil 4
1. Bilincin yzeyi.
2. Dzen'in ilemeye balad alan.
3. eriin bilindma kt yollar.
4. erikleri, ekme gleriyle yollarndan saptran arketipler ile
manyetik alanlar.
AA DI olaylar ile grnmez klnan katksz arketipik sreler blgesi:
Burada ilksel kalp zerine bir tabaka konmutur sanki.
48 GR
dek deildir bu, onu bir ilke gibi grmek gerekir.12 Kristalin kafes
ilevi olas biimleri saptarken, evre, bu olanaklardan hangisinin
gerekleebileceine karar vermektedir.
Bylece gizilg durumundaki bir eksen-dzeni olan arketip
(kendi bana kendi-iin varolan arketip, salt arketip) ruhta nceden
vardr, hazr ve nazrdr. inde, tortunun biime dnecei Ana
Sv, insanlk yaantsn eksen dzeni evresi de billrlaan ve
bilindnn dl yatanda gittike beliren ve zenginleen imgeleri
canlandrmaktadr. mge ortaya karken, o srada dourulmakta
deildir, karanlk iinde zaten vardr, yanstt tipik ve temel
yaantnn insanolunun ruhsal hzinesine katld andan beri vardr.
Arketip, bilin yzeyine doru ykselirken, gittike daha par
laklk kazanan bir k saar; bu k, evresini belirtir, izgilerini aa
karr, sonunda her bir ayrnts grnr olur. Bu aydnlanma
srecinin anlam, yalnzca birey iin deil, evren iin de geerlidir.
Jung'a gre, bireyin evrimi ile bitki ve hayvan evrimi arasnda bir ba
olduu dncesi dorulanyor gibidir.
Getalt psikolojisine gre, tm yaantlar, birtakm g e ta ltla r
dan oluurlar. Getalt, kalp, biim anlamna gelir, her trl yaanty
oluturan btnlemi yap ve kalplarn herhangi birisi, gestalt'dir;
zel nitelikleri vardr gestaltlerin; bu nitelikler, ne btnn
elerinden tretilebilir, ne de yalnzca bu elerin toplam olarak
grlebilir: Bir organizmann belli bir duruma kar tepkisi ise, o
durumdaki belli elere kar tepkilerinin toplam deildir; daha ok,
tam ve zmlenemeyecek bir btndr sz konusu olan. Ynelimini
bir bakma getalt kurumundan alan modern genetikte olduu gibi,
kaltm la geen etkenlere gestaltler diyebiliriz. Y aradlm zda
gestaltler ile alglam a eilimi vardr; bu hem gestalt'm szck
anlamnda, hem de daha geni anlamda tamlklar olarak dnlebilir.
Biimi aklamak gerekmez, o kendi anlamn kendi aklar.
e k il 5
olmak, bir eyi alglamak demek deildir; daha geni bir alandr sz
konusu olan; nk yalnzca BEN-bilincindeki ierik deildir sorun,
ayn zam anda bilindnn ieriidir de. Hem dtan, hem de iten
geleni daha yksek bir bilin dzeyinde alglamaktr. Ana rahminin
ilksel karanlndan, bilind lkesinden kendini kurtarmak iin
rpnp duran Logos'un o baba ilkesi, bir eyin bilincine varmak,
dnceler biimlendirmektir. Balangta ikisi birdi bunlarn, nasl ki,
k karanlksz bir dnyada anlamszsa, bunlarn biri de tekisiz varo-
lamaz. Dnya kart gler dengede olduu iin vardr.13
m geler dili olan bilind dilinde, arketipler kiilemi olarak ya
da simge gibi ortaya kar.
Arketipik bir ierik, der Jung, kendini, her eyden nce,
istiare ile ifade eder.14
G neten szederken, aslan, kral, ejderin bekledii altn
gmy, ya da insana salk veren, can veren gc ile dile getirmek
istersen, btn bu benzetmelerle anlatlan ne berikidir, ne de teki;
nc, bilinmeyen eydir gene de, zihin nice kayglanrsa kayglan
sn, bilinmeden kalacaktr ve herhangi bir formlle ifade olunamaya
caktr... Bir arketipin eninde sonunda aklanp zmlenerek, rafa
kaldrlaca hayaline kaplmamamz gerek. En baarl aklama
giriimleri dahi, onu biraz daha baarl baka bir istiare diline
evirmekten teye gidemiz.
Arketipler bir btn olarak ele alndnda, insan ruhunun gizil-
glerinin toplamm canlandrrlar: Tanr, insan ve kozmos arasndaki
derin ilikiler bakmndan atalardan kalm a zengin bilgi hazinesidirler.
Bu hzineyi amak, onu yeni bir yaama uyandrmak, bilinli btn
letirmek, insan yalnzlndan kurtarp, sonsuz kozmik srece kat
mak. Bu, bilimden de, ruhbilimden de te bir ey, bir yaam tr
olmaktadr. Btn insan yaantsnn ilk kayna arketip, bilindn-
dadr; yaamlarmza oradan uzanmaktadr. Yanstmalarn zmle
mek, onlar bilin yzeyine karmak gerekir.
-III-
ekil 6
72 GR
dnya
I O U N Y A
ekil 7
-IV-
etm itir ve edecektir. Bilim asndan ise, ampirizm ile deneycilik ile
yetinmesi kukuyla karlanmaktadr. Jung iin gerek, yalnzca
matematiksel ve biyolojik bakmdan deimez yasalar kalb deildir.
Bir insan, bir ey dnr, o dnce somut bir olguya dnrse, o
dnce, o denli somut olur. Bir insan, nice deli olursa olsun, tutar
da, tanmad bir insan dman olarak grr, eker ban
ldrrse onu, szm ona fiziksel gereklii kabul edilmeyen o
dnce, ya da fantezi, o gizilg alabildiine somut bir fiziksel ve
biyolojik olaya dnm demektir. Demek ki kendine zg, apayr
bir psikolojik gerek vardr ve en azndan fiziksel gerek kadar gerek
tir.
Jung, insan sonsuzdur, snrlanamaz, haritas izilemez diye
dndnden, dncelerini bir sistem halinde zetlemek isteme
mi, bir ekol kurmaktan ekinmitir. Buna karn, analist hekimin
kendinin de, nce analizden gemesini savunan ilk kimsedir. Bilindii
zere klasik psikanaliz tekniinden birok bakmdan ayrld iin
kendi psikolojisine Analitik Psikoloji demitir. Freud psikanalizinin
analiz oturumlarnn says ve uzunluu ok deikendi, bu oturumlar,
ou kez, gnmzdekinden daha ksayd. Psikanalistlerin teknii
abucak kalplat; yle ki, rnein hastalan haftada be kere grmek,
hastann bir divana uzanmas, analistin de hastann grmeyecei bir
yerde durmas art olmutu.
Jung, hekimle hastann karlkl konumas, aralarna hibir ey
girmemesi gerektiine inand iin, divana uzanmalarn istemiyordu.
Hastalarn, Freud'a gre daha uzun aralarla grmek isterdi. Haftada en
ok drt kez grrd; ama daha ok, haftada iki, ya da bir kere
grmekle yetinirdi; bu, hastann iinde bulunduu duruma gre
deiirdi. Zaman zaman ara verdii, ya da bulumalar tatil ettii
bile olurdu.
Bir hastaya, tedaviye yanasn diye, tedavi sresinin ksa
olacan vaat etm em ek gerekirdi. H er vaka analize gelmezdi.
Baarsz bir psikanaliz byk dkrklklarna ve tehlikelere yol
aard. Tedavi sresi boyunca ara vermek gerekirdi; bylece bi
lind, analitik tartmaya tepki gsterme zaman bulur ve yaamn
GtRt 87
ENDER GROL
ANALTK PSKOLOJ ZERNE
BR DENEME
PSKANALZ
jinin temelini oluturacak bir buluu oldu. Histerili, zeki bir kadtn hastas
vard; bilinci bulumkt (etat crepusculaire=alacakamlky, ana dilini
konuamaz olmutu, anlatmak istediklerini ancak ngilizce anlatabiliyor
du (sistematik afazi=sistemli szyitimi). Kol hareketine kumanda eden
korteks merkezi, normal insamnkinden farkszd; gene de anatomik
nedenler aratrlyordu. Histeri semptomatolojisini (arazlar bilimini)
anatomik olanakszlklar sergiler. Histerik bir nedenden iitme duyusunu
tamamiyle yitiren bir kadnn sk sk ark sylediine tank olunmutu.
Bir keresinde, gene byle ark sylemekte olduu bir anda, doktor, belli
etmeden piyanoya oturmu, hafif hafif ona elik etmeye balamt. Bir
mzik cmlesinden dierine geerken doktor aniden tonu deitirmi,
hasta ise, farknda olmadan, deien ton zerinden arksna devam
etmiti. Hasta, grld gibi, hem iitiyor, hem iitmiyordu. Sistemli
krlk vakalarnda da ayn durum sergilenmektedir: tam histerik krlk
eken bir erkek hasta, tedavi esnasnda grmeye balamt; ancak, ilk
bata, grmesi ksmi kalm, uzun sre de byle devam etmiti. Hasta,
evresindeki herkesi gryordu, grmedii tek bir ey vard. Benzer
deneyimlerden karlan sonuca gre, hastann bilinci alglamakta kusur
ediyordu, yoksa grme duyusu grevini pekl gryordu. Bu durum
organik bir bozukluun varl ile eliiyordu; nk yle olsayd, esas
ilev de etkilenmi olurdu.
Bu saptamadan sonra, Breuer vakasna dnelim. Bozukluk herhangi
organik bir nedenden kaynaklanmadna gre, histerik, yani psikojenik
(ruhsal kaynakl) olmalyd. Breuer, (kendiliinden doan, ya da yapay
olarak yaratlan) bilin bulankl (etat crepusculaire) durumundayken,
zerine ullanan anlar, fantezileri hasta kadna anlattryordu; hasta ise
byle bir seanstan sonra, saatler boyunca rahatlam oluyordu. Breuer,
kadnn tedavisi sresince, bu bulutan sistemli bir ekilde yararlanmt.
Hastann kendi, bu tedavi yntemine konuma tedavisi diye ad
takmt, kimi zaman da, aka yollu baca temizlii dedii de oluyordu.
Kadn, sonunda lecek olan hasta babasna bakarken hastalanmt.
Fantezileri, doal olarak, babasnn hastal srasndaki o kt gnlerle
ilikiliydi. O dneme ait anlar, dalgnlk anlarnda, bir fotoraf netliiyle
yzeye kyordu; bu anlar, en kk ayrntsna kadar canlyd, byle
96 ANALTK PSKOLOJ
EROS KURAMI
TEK GR AISI
KTDAR STENC
DAVRANI TP SORUNU
kt bir sonu dourmaz. Ancak gerek terapi, yolunu tkayan eyin artk
anababas deil, kendi yani kendi kiiliklerinin ana ve baba roln
stlenmi olan bilind blm olduunu anlaynca balar. Bunun
farkna var olay, yardmc olsa da gene de negatiftir, Bana kar olan
babam ve anam deil, ben kendimmiim meer demek yetmez. Kendi
iindeki, kendine kar olan fa'mdir? Ana ve baba imgeleri ardna gizlenen,
yllar boyu ona derdinin nedeninin bir yolunu bulup, iine, dardan
girmi olduuna onu inandrm olan, kiiliinin o esrarl ksm nedir? Bu
ksm bilinli davrann kartdr; kendini kabul ettirmedii srece ona
rahat huzur vermeyecek, onu tedirgin edecektir. Genler iin gemiten
kurtulma yeterli olabilir, gelecek olanaklarla dolu, nlerindedir. Birka
ba koparmak yeter, iin geri kalan yann yaam-igds halleder.
Ancak, yaamlarnn byk bir blmn arkada brakm olanlar iin,
gelecein onlar iin harika olanaklar gizlemedii ve gnlk allm ileri
yapmaktan ve yalln belli belirsiz hazlann beklemekten baka bir
eyin sz konusu olmad kimseler iin durum bakadr.
Gemiinden azat etmeyi baarabilirsek, genlerin anababalannm
imgelerini daima daha uygun figrlere, onlarn yerini alacak eylere
aktardm grmekteyiz. rnein, anneye kar beslenen duygu kadn ee,
baba yetkesi ise sayg duyulan retmenlere, stn kiilere veya messe-
selere aktarlmaktadr. Bu esas bir zm deilse de, normal insann bilin
cinde olmadan yrd pratik bir yoldur, dolaysyla da belirgin basklar
ve direnmeler sz konusu deildir.
Erikin iin durum bakadr. Kolaylkla veya zorlukla yolun bu
blmn ardnda brakmtr. Belki de oktan gemiten kopmu durum
dadrlar, annelerini ararken karlarnda elerini bulmular, kadnlarsa,
babalarn, kocalarnda bulmulardr. Babalarna ve baba messesesine
gereken saygy gstermilerdir, kendileri baba olmular ve btn bunlar
arkalarnda braktktan sonra, ilerlemelerin ve isteklerin yerine getiril
mesinin skc bir ey olduunun, pimanlk ve gpta karm bir duygu ile
dnp baktklar genliin bo hayalleri olduunun artk kendilerini
yalln ve tm bo hayallerinin sonunun beklediinin farkna
varmlardr. Artk ana ve baba yoktur; dnyaya ve nesnelere yansttklar
btn bo hayaller yava yava gerisingeri kendilerine doru bitkin,
DAVRANI TPt SORUNU 141
blis ile kovmaya alyoruz. Kesin iktidar elde eden bir hareket soruna
zm getirmedii zaman, szn ettiimiz ters yne koma hareketi
balyor, nasl rgtlenirken gz kapal bir tutum iinde olmusa, rgt
bozma hareketinde de yle hareket ediyor.
Bu uursuz ters yne koma yasasndan tek kurtulabilen kimse, ken
dini bilindndan soyutlayabilen insandr, ancak bunu bastrma yoluyla
halledemez, yoksa bastrd ey onu arkasndan vurur, her ne deil ise
onu karsna koyarak zmler.
Bu, onu, yukarda szn ettiimiz aa tkrsem sakalm, yukar
tkrsem bym ikileminden kurtulma yoluna sokar. Hastann ben ile
ben-olmayan', yani ortak psieyi ayrmas gerekir. Bundan byle kendini
uyduraca malzemeyi bu yolla elde edecektir. imdiye dek kullanlamaz
ve patolojik durumdaki enerjisi, uygun bir alana girmitir. Ben'i, ben-
olmayan'dan ayrt edebilmesi iin yaama kar olan grevini yerine
getirmek zorundadr. Bu konuda ihmal edecei her ey bilindna kaya
cak ve durumunu destekleyecektir, bylece kii onun tarafndan kylma
tehlikesi ile karlam olacaktr. Ama bunun iin deyecei ceza ardr.
Eskilerden Siynesiusun dedii gibi, tanr ya da cine dnen kendisine
vahiy gelen ruh tur (pnmatik gibi), bu durumunda da Zagreus gibi
tanrlar tarafndan paralara ayrlarak cezalandrlacaktr. Nietzsche'nin,
hastalnn balangcnda duyduu yaant buydu. Enantiodromia demek,
kart-iftlere ayrlmak demekti, bu, tanrnn sfatlarndandr, dolay-
siyle ayn zamanda benzeyen insann da sfatlarndandr; o insan ki,
tanrya benzerliini, tanrlarna stn gelmi olmasna borludur. Ortak
bilindndan sz eder etmez, genlerin ya da uzun sre ocuk kalm
kiilerin pratik analizi dnda kalan bir alandaki bir sorunla kar karya
buluyoruz kendimizi. H l zmlenmesi gereken anne ve baba
imgelerinin sz konusu olduu, sradan adamn doal mlk olan, hl
fethedilmeyi bekeleyen bir miktar yaamn bulunduu her yerde, ortak
bilindndan ve kartlar sorunundan sz etmesek daha iyi olur. Ama ana
baba transferanslar ve genlik hlyalar egemenlik altna alndnda, ya
da egemenlik altna alnmaya hazr olduunda ancak, bunlardan sz
amak zorunda kalrz. Burada Freud ve Adler'in indirgeme yntemlerinin
dndayz; bir insann meslei veya evlilii, ya da yaamnn genileme
152 ANALTK PSKOLOJ
naho olsa da, bu bir baar saylr; en azndan kanlarna srt evirmemi
oluyorlar, drstlklerinden amyorlar, sersemlemiyorlar, szlerinden
dnmyorlar, sadece cansz odunlayorlar, ya da daha kibarcas,
gemiin direkleri oluyorlar. Ama bunun yannda ortaya kan arazlar,
katlk, darkafallk, zararl olmasa bile ho deil; nk bir hakikati, ya
da baka bir deeri benimseme yntemleri ylesine esneklikten uzak ve
iddetlidir ki, kaba davranlar, hakikatin kendine ektii eyden daha
fazlasn iter, sonu olarak, arzu edilen iyinin kart elde edilmi olur.
Katlklarnn esas nedeni kartlar sorunundan korkmaktr: Medarus
uursuz kardei karsnda, esrarl bir dehete kaplr. Dolaysyla, yalnz
tek bir hakikat, tek bir yol gsterici eylem ilkesi olmas gerekir; bu ilke
salt olmaldr; yoksa, kendileri dnda, her yerde, her an vukuu bulabile
cek faciaya kar koruma salamazlar. Ama aslnda en tehlikeli devrimci
kendi iimizdedir, yaamn ikinci yarsna sa salim geilmek isteniyorsa
herkesin bunun bilincine varmas gerekir. Elbette imdiye kadar yaam
olduumuz gvensizlikle, i blnmesiyle ve elien inanlarla dei
tokuta bulunmamz gerekecektir. in beter yan, bu durumdan kurtu
luun olmamasdr. Mantk tertium non datur (baka kar yol yok) diyor.
Tedavinin uygulamadaki gereksinimleri bizi, bu tahamml tesi
durumdan karacak baka yol ve vasta aramamza zorlad. Grnrde
alamayacak bir engelle karlanca insan geri adm atmaktadr: teknik
deyimi ile regresyona bavurmaktadr. Bugnkne benzer durumlar
yaad eski zamana dnyor, o zaman kurtulmak iin hangi areye
bavurduysa o areyi yeniden deniyor. Ancak genlikte ie yarayan ey,
yallkta ie yaramamaktadr. Nitekim, eski mevkiine dnmek, Amerikal
iadamnn iine yaramamt, grdmz gibi. Bu durumda gerileme,
yani regresyon, ocukluk ana kadar gitmektedir (birok yal
nevrotiin ocuka davranlarnda grrz bunu) hatt ocukluk nce
sine uzanmaktadr. Bu garip grnebilir, ama mantken olmayacak ey de
deildir.
nce de sylediimiz gibi, bilindnda iki kat var gibidir: kiisel
kat bebeklik dneminin ilk anlarna uzanr, ortak kat ise bebeklik dne
minin ncesine gider, atalarmzn yaamnn kalntlarn kapsar. Kiisel
bilindnn an-imgeleri, deyim yerindeyse, dolmutur; nk bunlar
KSEL BLNDII VE ORTAK BLNDII 155
kt bir byc ya da cin, yle mi? Hadi canm sizde. Bunu kabul ede
mem. Sama bir ey. Bu olsa olsa siz olursunuz! Hakl, byle eyleri ona
aktarmam abes. Hekim nasl kabul etmezse, o cine periye dnmek iste
mez elbette. Gzleri parldyordu, ehresi kt bir ifadeye brnmt, o
ana kadar grlmedik bir direnmenin parlts vard. Yanlm mydm
acaba? Neydi? Karlksz bir ak myd sorun? Hakarete uramlk, hor
grlmlk hissi mi uyanmt kadnda? Baknda bir av hayvannn
bak, gerekten eytani bir ey vard. Gerekten de eytan myd? Yoksa
av hayvan, eytan ben miydim, ve nmde benim aresizlik halindeki
kaba kuvvetimle bavurduum byklere kar kendini korumaya alan
rkm bir kurban. Btn bunlar samayd fantastik, aslsz hayaller.
Nereye dokunmutum? Yeni teller mi titremeye balamt? Ancak bu
ksa srmt. Hastann yzndeki ifade dzelmiti, sanki rahatlam gibi,
yle dedi: Acayip, sanki arkadamla olan ilikimde bir trl kurtula
madm bir noktaya dokundunuz. Korkun bir duygu bu, insanlkd,
kt, zalimce. Bu duygunun ne kadar acayip olduunu anlatamam size.
Bu duyguyu duyduumda, her ne kadar var gcmle kar koyuyorsam
da, arkadamdan nefret ediyor, onu hor gryorum.
Bu szler, olan bitene aydnlatc bir k tutmutu: arkadann yeri
ni almtm. Arkada yenilmiti. Bask buzlar erimiti ve hasta, haberi
olmakszn, yaamnn yeni bir evresine girmiti. Artk biliyordum, arka
dayla olan ilikisinde iyi veya kt her ne var idiyse, bana aktarlm
oluyordu, ancak hastann bir trl baedemedii u esrarl X ile iddetli
bir atma demekti bu. Bana yanstlm olan, X'in doasn henz
aklamyor idiyse de transferansn yeni bir evresi balamt.
Kesin olan bir ey vard; eer hasta bu tr transferansa taklp
kalsayd, feci yanl anlamalar bizi bekliyor olmalyd, nk bana da,
arkadana yapt muameleyi yapm olacak demekti yani, X daima
konu olacak ve yanl anlamalara yol aacakt. Kendi kabul etmediine
gre, eytan hep bende grecekti. Btn zmlenmesi olanaksz
atmalar bu ekilde ortaya kar. zmlenmeyen bir atma da yaam
kmaza sokar.
Bir baka olanak da u: hasta glk karsnda eski savunma
mekanizmasna bavurabilir, karanlkta kalan noktay grmezlikten
168 ANALTK PSKOLOJ
derece yaknd. Bundan zellikle iyi ya da youn bilinli bir iliki anla
mayalm, kendini bilinli olarak dile getiren, belki sadece ge kalm bir
karakter geliimiyle, yani grece bir ocuksuluk ile ifade eden gizli, yer
altndan bir ba niteliinde bir ey gibi grmeliyiz. Gelien kiilik, doal
olarak byle ocuksu bir badan uzaklamak ister; geliimi en ok
engelleyen ey, bilind ayn zamanda ruhsal bakmdan embriyonik
durumda srardr. Bu nedenle igd ilk frsatta anne yerine baka bir obje
koyar. Bu obje gerek annenin yerine geecekse, bir bakma ona ben
zemesi gerekir. Hastamzda da byle bir durum szkonusu. ocuk fan
tezisinin Kln Katedrali simgesine smsk tutunmas, annesinin yerine
koyacak bir obje bulmay amalayan bilindnn gcne tekabl etmek
te. Bilind gereksinim, ocuksu ban zedelenecei sylendiinden
daha da kuvvetleniyor. ocuk muhayyilesinin kilise fikrine tutkuyla
yapmas bundan; nk kilise, tam anlamyla, annedir. Dilimizde sade
kilise ana deil, dahas kilisenin rahminden sz ederiz. Benedictio fontis
diye bilinen trende, vaftiz kurnasna mmaculatus divini fontis uterus
(Meryemin lekesiz rahmi) deriz. Fantezi dnyasnda i grmeye balama
dan insann bilinli bir ekilde bunu bilmesi gerektiini dnyoruz
doal olarak, bundan habersiz bir ocuk bu anlamlarn etkisinde kalamaz
elbette. Bu benzemeler bilinli zihin ile deil, bambaka bir yolla i
grr. Kilise anababaya tamamiyle doal, ya da et ve kan yoluyla
balantnn yerine daha yksek manevi bir varl canlandrmaktadr.
Bylece, bireyi bilind doal bir ilikiden kurtarr; bu iliki aslnda bir
iliki deildir, gelimemi, bilind bir kimliktir. Bu, srf bilind
olduundan, tam bir atlet durumundadr ve herhangi bir ruhsal gelimeye
kar vargcyle direnir. Bu durumla, bir hayvan ruhu arasnda esas farkn
ne olduunu sylemek g. Bireyin kendini balangcndaki, hayvana
benzer durumundan koparmaya almak sadece Hristiyan kilisesinin
zel ayrcal deildir; kilise, belki de insanlk kadar eski, igdsel bir
abann sadece en son ve Batya zg bir biimidir. Belli bir dereceye
kadar gelimi ve henz bozulmann btn ilkel topluluklarda en eitli
biimlerde grlecek bir abadr; yani erkeklie adm atarkenki inisiyas-
yon riti ya da messesesinden bahsediyorum. Delikanl ergenlie adm
attnda, erkekler evine veya bir baka kutsama yerine gtrlr, bura-
ORTAK BLNCN ARKETPLER 179
zel bir yer vermek gerek. Bu konuda gerekli bilgi iin Psychology and
Alchemy (Psikoloji ve Simya), Psychology and Religon (Psikoloji ve Din)
ve The Secret o f ihe Golden Flower (Altn iein Gizi) adl Richard
VVilhelm ile yaymladmz kitaba bavurun.
Doast ilev geliigzel, amasz, hedefsiz hareket etmez, esas
insann ortaya karlmasna yneliktir. Bir kere doal bir sretir, baz
durumlarda bireyin bilgisi veya yardm olmadan seyrini izler, bazan
muhalefet karsnda istediini zorla gerekletirir. Bu srecin anlam ve
amac ta baka embriyonik tohum plazmasnda gizli kiilii her yn ile
gerekletirmektedir; balangtaki potansiyel tamln retimi ve aa
karlmasdr. Bilindnn bu uurda kulland simgeler, insanln
taml, btnl ve mkemmelliini ifade etmek iin her zaman kul
lanm olduu simgelerin ayndr: bu simgeler, genelde, drtlk ve
daireden ibarettir. Bunun iin bu srece ben individuation (btnleme)
sreci dedim.
Doal individuation sreci, tedavi yntemim iin hem bir rnek hem
de bir ilke oldu benim iin. Nevrotik bir bilinli davrann bilind
telafisi, bilinli zihnin tekyanllnn etkin ve salkl bir biimde dzel
tebilecek btn unsurlarn ierir, tabii bu unsurlar bilin dzeyine
karld, yani anlalp bilinle, birtakm gerekler olarak btnletii
takdirde. Pek seyrek olarak, bir d yle bir younluk kazanr ki, yaratt
ok bilinli zihni yerinden oynatr. Genelde dler, bilin zerinde radikal
bir etkide bulunmayacak kadar zayftr ve anlalmaz. Dolaysyla, telfi,
bilindnda yeraltna iner ve etkisi olmaz. Ama gene de, hi etkisi olmaz
deildir. Ancak, bilind muhalefetimiz tutarl bir ekilde grmezlikten
gelinir ve bilincimizin niyetlerini kar konmaz bir ekilde engelleyen a
razlar ve durumlar ayarlar. Tedavinin amac demek ki dleri ve bilin-
dnn btn dier tezahrlerini elden geldiince anlamak ve deerlendir
mektir; nce, zaman ilerledike daha tehlikeli bir hal alan bir bilind
muhalefetin oluumunu nlemek, sonra da telfinin iyiletirici etkeninden
elden geldii kadar yararlanmaktr.
Bu iler, bir insann tamla eriebilme yeteneine, yani salkl
olma yeteneine sahip olduu varsaymna dayanmaktadr. Bu
varsaymda bulunmamn nedeni, u veya bu nedenle kendi btnlkleri
184 ANALTK PSKOLOJ
SONU
yoktur. Ama hekimlik grgme dayanrsam, iin iinde baka bir eyin
olduunu sylemem gerek. Geerlii hi deilse kiisel yaamda tam
olan ruhbilimsel bir yasay karlyor gibi geliyor bu bana. nemini ve
deerini yitiren her bir bilinli yaam paras iin yasaya gre bi
lindmda bir denge gc oluuyor. Fiziksel dnyadaki enerji
korunumuna benzer bir ey var bunda, nk ruhsal srelerimizin bir
de nicelik yn var. H ibir ruhsal deer, yerine ayn younluk dere
cesinde baka bir deer konulmadka, yok olamaz. Bu, psikotera
pistin her gn karlat bir gerek; bu olgu her gn yinelenmekte, bir
kez olsun sekteye uram deildir. imdeki hekim, bir halk toplu
luunun yaamnn da ruhbilimsel yasaya uymas gerektiini sylyor
bana. Topluluk hekimin gznde, bireye oranla, karmak bir ruhsal
yaam grnmnde, o kadar. Baka bir adan bakacak olursak, ruhu
nun uluslarndan sz eden ozan anm sayalm . Ruhun trl
grnmleri vardr ya, bunlardan, biri, bireysel deildir; bu bireysel
almayan yan, ulustan, topluluktan, hatta insanln btnnden
oluur. Ama yle, ama byle, tek bir, Swedenborgun deyimiyle, En
Byk Adamm o heryeri kaplayan ruhsal yaamnn bir parasyz
biz.
Bir paralel izelim: Bendeki karanlk birey nasl yardmc
arrsa, bir ulusun ruhsal yaamnda da durum ayndr. Notre-Dame
Kilisesine akan ykma and imi kalabalkta, bireyin ayaklarn yer
den kesen karanlk ve adsz gler rol oynuyordu; Anquetil du
Perronu etkileyen ve onun tarihte unutulmayacak bir yant vermesine
yol aan gene de bu glerdi. Schopenhauer ile Nietzschenin kk
hurdadr. Dou zihnini onlar Batya getirmilerdi, bunun zerimizdeki
etkisini ise henz lebilecek apta deiliz, am a nemsemezlik
etmeyelim. imdiye dek bunun A vrupadaki zihinsel yaam dzeyinde
etkisi yok gibi; tek tk arkiyat, tek tk Budizm heveslisi, Madame
Blavatsky ve Annie Besant gibi birka nl kii gryoruz. Bu belir
tiler, dank adalar sanki; aslna bakacak olursanz, deniz .altndaki
ok byk sradalarn doruklar bunlar. Kltrsz kiiler, yakn
zamanlara kadar, mneccimliin artk ortadan kalktna inanyordu,
kahkahalarla glnp geilecek bir durum a sokulmu nicedir. Ama
204 ANALTK PSKOLOJ
Tehlike nerdeyse
Oradadr Kurtarc
kimseler, demek oluyor ki, maddeci kavrama kar insan zihninin tepkisi
ni gsteriyordu. Tarihsel bakmdan, bunlarn spiritlere inancnda, sadece
duyudan gelen geree kar en etkili silah olarak kullanlmalarnda
alacak bir ey yok, nk spiritlere inan ilkel iin ayn fonksiyonel
deerdedir. lkel kii, evresinde yer alan olaylara alabildiine baldr.
Saysz glkler ve sefaletler iinde, dman komularn ve tehlikeli
yabani hayvanlarn ortasnda, ou zaman amansz doal koullar altnda
yaam sren ilkelin keskinlemi duyular, duyusal istekleri, efektlere tam
egemen olamamas onu fiziksel gereklere zincirle balar, yle ki
tamamiyle maddeci bir davrana kaplmas, dolaysyla da bozulmas
olanakldr. Ama ruhlara inanc, daha dorusu manev olann algs,
tamamiyle grnebilen ve dokunulabilen bir dnyaya balayan zincirler
den onu srekli bir biimde kurtarr; evresindeki fiziksel dnya kanun
larna kadar, kayg ve titizlikle boyun emesi gereken manevi bir gerein
kesinliini ona zorla kabul ettirir. Bylece iki dnyada yaar gibidir.
Fiziksel gerei, ayn zamanda bir spiritler dnyasdr da, fiziksel gerek
onun iin yadsnamayacak bir eyse, ruhlarn dnyas da, onun iin ayn
derecede gerektir, inand iin deil, manevi eyleri alglamadaki
bnl yznden. Kltrle ve rasyonel klarla ki bu ilkel iin pek
uursuz bir eydir temas bu bnl ortadan kaldrnca, ilkel, spirit
kanunuyla yneltilmeyi brakr ve bozulur Bu yenilgiden, Hristiyanlk da
koruyamayacaktr onlan, nk yksek bir ekilde gelimi olan bu din,
iyi sonulann gerekletirebilmesi iin ayn zamanda pek gelimi bir
psie de gerektirir.
Spiritler olgusu ilkel bir inan gerekliinin dolaysz kantdr. Bu
spiritler olgusunun ne olduuna daha yakndan bakacak olursak, u
psikolojik olaylarla karlamaktayz; bir kere her eyden nce, spiritlerin
vizyonuna ilkellerde sk rastlanr. Onlarda bunun, uygar insandakinden
daha sk olduu sanlarak, sadece bir bo inan olduu sonucuna varlr;
nk baz hastalkl durumlar dta kalmak zere, bu gibi eylerin uygar
insanda yer almad dnlr. Uygar insann spiritler varsaymna ilkel
kiiden daha az inand ve bavurduu bilinir; oysa, bence, psiik olay,
ikisinde de ayn sklkta yer almaktadr. Ruhlar grnr klmak iin
bycnn ba vurduu eylere yneldii takdirde, bir AvrupalInn da
226 ANALTK PSKOLOJ
iliimiz gibi, birok halk topluluklarnda, bal bana bir llere tapma
sistemi gelimitir1.
Zihin hastalklarnn, spiritlere inancn kayna sz konusu
okluunda, byk rolleri vardr. lkellerde, bildiimize gre, kronik zihin
hastalklarnn ounu oluturan bir hastalk olan, izofreni hastalnn
j^eni alanna ait gibi grnen, hezeyanl, birsaml ve katatonik hastalklar
grlr ou zaman. Her zaman ve her yerde akl hastalar kt spiritlerin
rpt, ecinniler gibi grlr. Hasta, birsamlaryla bu inanc destekler.
11u eit hastalar, grmeden ok, iitme birsamlar ekerler: sesler
duyarlar. Bunlar ou zaman ana-babadr, ya da belli bir ekilde hastann
znel atmasna bal kimselerin sesleridir. Safdil anlaya gre bu eit
birsamlar, bu seslerin spiritlerden kt izlenimi vermektedir.
Spiritlere inanmak iin, ruha da inanm olmak gerekir.
lkel kii bu eit spiritin daima bir lnn ruhu olduuna inanr; bu
spirit nceden bir canlnn ruhuydu demek. Bu, ou zaman insann bir
lek ruhu olduuna inand zaman byledir. Durum, her yerde ayn
deildir, ou zaman birka ruhun birden varolduu, birinin lmnden
sonra devam ettii ve grece bir lmszl olduu dnlr. Bu
durumda arldnda gelen ruh canl varln ruhlarndan biridir. Yani
lopyekn ruhun bir blm, psikolojik parasdr.
lkel kii, bu ruhlardan baka, hibir zaman insan ruhu ya da paras
olmam olan spiritlerin varlna da inamr. Bu eit zihinler iin baka bir
kaynak aramak doru olur.
Ruha inancn psikolojik temellerine daha yakndan bakmadan,
yukarda sz edilen olaylar ksaca gzden geirelim. Spiritlere inanca bu
eit gereklik veren ana kaynaktan sz ettim: bunlar hayaletler vizyo
sna bir barsak kanseri olduunu ileri srmesi, stelik ayn zamanda
umutsuz bir sesle, tabii, kanserinin sadece hayal ii olduunu bildiini
sylemesi ok ackl bir sahnedir.
Bizim maddeci kavrammz, yazk ki, nevrotik hastalklarda pek ie
yaramyor. Ruhun nazik bir bedeni olsayd, kaba maddi vcud nasl ac
ekiyorsa, hi olmazsa bu belli belirsiz duman durumundaki vcudun da,
hayali de olsa bir kansere tutulmu olduu sylenebilirdi. Hi olmazsa
gerek bir ey olurdu. Tp bu yzden psiik nitelikteki her eyden nefret
etmektedir, ya beden hastadr, ya da hastalk denen ey yoktur. Ona gre
vcudun gerekten hasta olduunu kantlayamazsnz, buna sebep, imdi
ki bilgimizin, doktorun organik olduu phe gtrmez hastaln gerek
niteliini bulmasna yardm edemedii, iindir.
Peki psie5 dediimiz ey de nedir?
Maddeci bir nyargya gre, bu sadece beyindeki organik srelerin
tesadfi, epifenomenal bir sonucudur. Her trl psiik bozukluun
organik veya fiziksel bir bozukluktan gelmesi gerektir, bunun ortaya
karlmasnn biricik nedeni, imdiki tehis vastalarmzn yetersizlii
dir. Psie ile beyin arasndaki yadsnamayacak ba, bu gr destekli
yorsa da, sarslmaz bir gerek durumuna getirmiyor. Bir nevroz vakasnda
beynin organik srelerinde gerek bir bozukluk olup olmadm bilmi
yoruz; i salg bezlerinde bir bozukluk olsa bile, bunun, sebep mi sonu
mu olduunu sylemek, imknsz.
te yandan, nevrozun gerek nedeninin psikolojik olduu kesin.
Organik ve fiziksel bir bozukluun, sadece bir itirafla, bir anda iyi olu-
vereceini hayal etmek gerekten ok g, 39 dereceye kadar ykselen bir
isteri ateinin, psikolojik nedeninin hasta tarafndan aklanmasyla, bir
ka dakika iinde dmesi gibi bir olaya tanklk ettim. Baz psikolojik
atmalarn srf tartlmasyla etkilenen, hatta iyileen, grnrde fizik
sel hastalklara ne diyeceiz? Hemen hemen btn bedeni kaplam olan
psoriasis6 vakasnn birka haftalk psikolojik tedavi sonucu 9/10
* Psije: Yunanca ruh demektir. lk anlam hayatn ilkesiydi, imdi zihin, zih
niyet, ruh anlam nda kullanlm aktadr. Psie Jungda, bilinci de bilindn da iine
alr.
h Psoriasis: bir cilt hastal.
BLNDII ZHNN BAIMSIZLII 245
iyiletiini grdm. Baka bir vaka: Bir hastann kolonu bir gerilme sonu
cu 40 santim alnmt, ama sonra olaanst bir ekilde yeniden uzad.
Hasta umutsuzlua dm, ikinci bir ameliyat geirmek istemiyordu,
oysa cerrah steleyip duruyordu. Baz gizli psikolojik olaylar aa kar
kmaz, kolon normal ilemeye balad.
Sk sk grlen bu gibi vakalar, psienin bir hi olduuna, ya da ha
yali bir olayn gerek olmadna inanmay gletiriyor. Ancak miyop
bir zihnin arad yerde deildir psie. Vardr, ama fiziksel olarak deil.
Varln sadece fiziksel olabileceini sanmak nerdeyse gln denebile
cek bir nyargdr. Nitekim, bildiimiz biricik varolu biimi psiiktir.
Tersine, yle diyebiliriz ki, fiziksel varolu sadece bir tmdengelimdir,
nk maddeyi, ancak duygular yoluyla aktarlan psiik imgeleri kavraya
bildiimiz sre, bilebiliriz.
Bu basit, ama temel gerei unutmakla byk bir hata yapyoruz. Bir
nevrozun, sebep olarak hayalden baka bir eye dayanmamas, onun daha
az gerek bir ey olduunu ifade etmez. Bir adam tutar da beni ba
dman grerek ldrverirse, bu srf bir hayal sonucu da olsa, ben
lm olurum ya. yle muhayyileler vardr ki, fiziksel artlar kadar
zararl, tehlikeli olabilirler. Psiik tehlikelerin, salgnlardan ve depremler
den bile tehlikeli olduuna inanyorum. Orta alardaki veba ve iek
salgnlan bile, 1914'teki baz fikir ayrlklar, ya da Rusyadaki baz
siyasal lkler kadar insan ldrmemitir.
Dta bir Arimed noktas olmadndan, zihnimiz kendi varolu
biimini kavrayamyorsa da, yine de vardr. Psie vardr, hatta varoluun
ta kendisidir.
Hayali kanseri olan hastamza ne cevap vereceiz imdi? yle
diyeceim Evet dostum, gerekten kansere benzer bir eyin var senin,
ldrc, kt bir ey, ama bu hayali olduundan, bedenini ldrmeye
cek senin. Sonunda ruhunu ldrecek. nsanlarla olan balarn ve kiisel
mutluluunu zaten bozdu, hatta zehirledi, bylece, btn psiik varln
yutuncaya kadar gittike artacak. Artk sonunda insan olmaktan
kacaksn, kt, ldrc bir kanser yaras haline geleceksin.
Her ne kadar kuramsal zihni tabii ona kendi muhayyilesinin sahibi
ve yapcs gibi telkinde bulunacaksa da, hastamz bu marazi muhayyi-
246 ANALTK PSKOLOJ
sakl duran gleri ynn bir blm durumuna gelinceye dek her
insanda uyur duran canavarlar veya cinler balarn koparrlar. Yn
insan bilindnda, aa bir ahlk ve zihin seviyesine iner; o seviye bi
lin eiinin altnda her zaman vardr, ynla kkrtlr kkrtlmaz pat
lak vermeye hazr bir durumdadr.
nsan psiesini sadece kiisel bir ey olarak grmek ve onu sadece
kiisel adan anlatmaya kalkmak bence byk yanltr. Byle bir
aklama yntemi, kiinin ancak gnlk uralarna ve ilikilerine uygu
lanabilir. Ama, rnein beklenmedik ve olduka olaanst bir olay gibi
bir dert ortaya kacak olursa, hemencecik igdsel gler yardma
arlr, bu gler hi beklenmedik, yeni hatta garip grnrler. Bunlar
kiisel nedenlerle aklanamaz. Daha ok, gne tutulmas olaylarndaki
paniklere benzeyen ldrc ekilde patlak vermesini bir baba komplek
siyle aklamak, tamamiyle yetersizdir.
Ortak glerin ortaya kvermesiyle meydana gelen karakter
deiimi hayret verici bir eydir. Kibar ve akl banda bir kimse, bir
manyak, ya da bir yaban hayvan olur kverir. nsanlar bunlarn sorum
luluunu hep d artlara yklemeye eilim gsterir, ama iimizde
olmayan bir ey patlak vermez ki. Bir volkan stnde yaamakta
olduumuz bir gerektir ve evresindeki herkesi yok edebilecek bir patla
maya kar korunmas iin insann elinde hibir vasta yoktur. Akla ve
saduyuya hitap etmek elbette iyi bir ey, ama dinleyicilerimiz,
tmarhanelikse, ortak bir kriz geiren bir ynsa, elden ne gelir? Byk
ayrlk yoktur ikisi arasnda, nk lgn ynlar; kiisel olmayan, kar
koyamayacaklar etkiler altnda hareket ederler.
Nitekim, makul vastalarn ba edemeyecei bir gcn ortaya
kmas iin bir nevroz yeter. Kanser vakamz, insan akl ve zihninin, en
ak samalk karsnda ne kadar gsz kaldn gsteriyor.
H astalanm a ak, fakat yenilmesi imknsz samal, henz
anlalmayan, bir gcn ve anlamn belirtisi olarak grmelerini iitlyo-
rum. Byle bir vakay ciddiye almann, uygun bir aklamasn aramann
daha etkin bir yntem olduunu tecrbeyle rendim. Ama bir aklama
marazi sonuca eit bir varsaym ortaya karrsa ancak, elverili olur.
Bizim vakamz bir isten gc ve telkinle kar karya; bu, bilincin
BLNDII ZHNN BAIMSIZLII 249
retimimizin lmsz bir ruhtan sz ettii gerek, ama zel bir tanrsal
esirgeme olmasa, dorudan doruya sonsuz ilence urayacak psie iin,
gerek insan psiesi iin, syleyecek pek az tatl sz var. Psienin genel
likle nemsenmemesinin nedeni bir iki nemli unsura dayanr, ama biri
cik neden bu deildir. Olduka yakn zamanlardaki gelimelerden ok
nce bilindna yaklaan her eye kar ilkel bir korku ve tiksinti vard.
Bilin balangcnda herhalde gvenilmez bir eydi. Olduka ilkel
toplumlarda bilincin ne kadar kolay ortadan kalktn gryoruz; Ruhun
tehlikelerinin biri, ruhun yitirilmesidir rnein. Bu durum psienin bir
blmnn yeniden bilind olmasdr. Buna baka bir rnek de Germen
Sagasmn10 Berserk11 durumunda eit olan amok12 durumudur. Buna, bir
likte ykc toplumsal sonular douran bir vecd durumu denebilir. Baya
bir heyecan bile epey bir bilin kaybna sebep olur. lkel kiiler bu yz
den, ok kbar davranmaya alrlar, yava sesle konuurlar; silahlarn
yere brakrlar, melirler, balarn eerler, avu ilerini yukar doru
evirirler. Bizim kibar davran biimlerimiz bile, hl olaan psiik
tehlike karsnda dinsel bir davran gibidir. Yazglar, bysel bir iyi gn
dileiyle yattrm oluyoruz. El skrken sol elimizi cebimizde veya
arkamzda tutmamz ayptr. Fazla yattrc davranrlar. Byk, yetkili
kimselerin nnde plak bala eiliriz, yani, birdenbire nne gee
meyecei bir fkenin buyruuyla davranabilecek kudretliyi yattrmak
iin, bamz plak olarak sunarz. Sava rakslarnda ilkel kiiler yle
heyecana kaplrlar ki kan bile dkebilirler.
lkeller psiik tehlikeler nbet bekliyormu gibi davranrlar mrleri
boyunca, tehlikeleri azaltmak iin ba vurulan areler ve yntemler trl
trldr. Yasak blgeler bu olgunun bir d kantdr. Saysz tabular, ince
den inceye, korku iinde gzetilen snrl, psiik blgelerdir. Elgon
tepesinin gney yamalarnda yaayan bir oymaa gitmitim, byk bir
yanl iledim. Ormanlarda sk sk karma kan ruh evlerini soracaktm,
dereden tepeden konuurken, ruh anlamna gelen Selelteni kelimesini
kullanacak oldum. Herkes birden sustu, ok zor duruma dmlerdi.
Yava sesle sylenmesi iin stnde titizlikle durduklar bir kelimeyi yk
10 Saga: Eski skandinav hikyesi.
11 Becserk: lgnca Savaan vahi kuzeyli Sava.
12 Amok: lgnca kana susama.
BLNDII ZHNN BAIMSIZLII 251
deildir, hatta onlara tamamiyle kardr. Bylece, yakn alarda yer alan
zihin davranlarndaki deime, hi olmazsa bu gr asndan bir
bakma iyi karlanmtr, nk dleri ve i yaantlar nemle dikkate
alan eski igzlemci davrann cesaretini krmtr.
Kilisenin dikkatle rd birok duvar ykan protestanlk, bireysel
vahyin ayrc ve baka baka inan dourucu sonucuna uramtr
hemen. Dogmatik it kaldrlnca ve yin trenleri yetkinliini yitirince,
insan, Hristiyan ve putperest dinsel yaantnn esiz z olan bir dogma
ve yin kurallarnn korumas olmakszn, bir i yaantyla kar karya
gelmitir. Protestanlk dogmann btn inceliklerini yitirmi, mes yini,
gnah karma, yinlerin byk bir ksm ve rahiplik zhitlii nemini
kaybetmitir.
Bu szler, ne bir deer yargsdr ne de yle olmak niyetindedir,
bunu aka sylemem gerek. Ben sadece olgular aklyorum. Bununla
birlikte, Protestanlk, kilisenin kaybolan yetkisi yerine Kitab-
Mukaddesin yetkisini koymutur. Ama tarihin gsterdii gibi, Kitab-
Mukaddesin baz blmleri trl trl aklanabiliyor. Incilin bilimsel
eletirmesi de, kutsal yazlarn tanrsal ynn belirtmekte pek yardmc
olmamtr. Bilimsel aydnlanma dedikleri eyin etkisi altnda kltrl
kimselerin ou, ya kiliseden ayrlm, ya da ona kar tamamiyle ilgisiz
kalmtr. Bunlar sadece tatsz birtakm aklclar veya nevrotik aydnlar
olsayd yitirilen ey o kadar esef edilecek bir ey olmazd. Ama bunlarn
ou dindar kiilerdir. Ne var ki bugnk inan biimleriyle uyuama-
maktadrlar. Byle olmasayd, olduka okumu, Protestan snflar
stnde Buchman hareketinin nemli etkisi aklanamazd. Arkasn kili
seye eviren Katolik, ou zaman ateizme gizli veya ak bir eilim gs
terir, Protestan ise mmknse bir mezhebe katlr. Katolik kilisesinin mut-
lakiyetilii ayn derecede mutlak bir olumsuzluk gerektiriyor gibi, oysa
Protestanlk rlativizmi birtakm deimelere msaade etmektedir. Hris
tiyanlk tarihine fazla girdiim dnlebilir, buna sebep, sadece, de ve
bireysel i yaantsna kar olan n yargy anlatmaktr. Bu szleri bizim
kanserli hastamzla aramzda geen konumann bir blm de olabilirdi.
Musallat fikrini bir patolojik samalk olarak hor grmeyip ciddiye
almasnn daha iyi olacan syledim ona. Ama ciddiye almak demek
BLNDII ZHNN BAIMSIZLII 253
bunu bir eit tehis gibi kabul etmek, gerekten varolan bir psiede
kansere benzer marazi bir gelime biiminde derdin ortaya ktn syle
mek olacakt. Ama diye soracak tabii bu marazi gelime de ne?
Bense Bilmiyorum diyeceim, nk gerekten bilmiyorum. Her ne
kadar nce de sylediim gibi bunun dnleyici ve tamamlayc bir bi
lind gelimesi olduuna phe yoksa da, zel nitelii ve iindekiler
konusunda hibir ey bilinmiyor. Bilinte bulunmayan eylere dayanan
bilind zihnin kendiliinden tezahrdr bu.
Hastam musallat fikrin kkn tekil eden u bilindnn iine nasl
gireceimi merak etmekte. Onu afallatma pahasna, gerekli bilgiyi
dlerinden elde edeceimizi sylyorum. Bu dleri, sanki akll, amal
ve kiisel bir kaynaktan kyormu gibi ele alacaz. Bu tabii iddial bir
varsaym. Ayn zamanda bir macera da, nk hl says olduka kabark
ada psikolog ve filozoflarca varolduu yadsnan gzden dm bir
eye byk nem vermi olacaz. Kendisine yntemimi anlattm nl
bir antropolog, u tipik szleri syledi bana: Hepsi gzel, gzel ya,
tehlikeli, Evet, tehlikeli olduunu kabul ediyorum, bir nevroz kadar
tehlikeli. Bir nevrozu iyi ederken tehlikeyi gze almak gerekiyor.
Tehlikesiz bir i, ok iyi biliriz ki etkin olmaz. Kanseri ameliyatla
tedaviye kalkmak da tehlikeli, ama onsuz da olmaz. Daha iyi anlalsn
diye hastalanma psieyi, stnde ince yaralann alabilecei nazik bir
beden gibi grmelerini sk sk syleyesim gelir. Psie tahayyl edilemez;
bu yzden havadan daha belirsiz, ya da birtakm mantk kavramlarnn
aa yukar, bir felsefi sistemidir diye dnen nyargl inan yle geni
ki, insanlar iindeki baz eylerin farknda olmad sre onlarn var
olmadn dnr. Bilindnda, gvene ve gvenilir psiik bir greve
inanlmad gibi, dler gln eyler olarak grlmektedir. Bu koullar
altnda ileri srdklerim byk kukular uyandrmaktadr. Dlerin belir
siz hayaletlerine kar insann uydurmad dnce kalmamtr.
Bununla birlikte, yine de, derin incelemeye girmeden, varl,
arm deneyiyle de tesbit olunabilecek ayn atma ve kompleksleri
gryoruz. stelik bu kompleksler, varolan nevrozun btnden aynlmaz
bir blmn meydana getirmektedir. Bu bakmdan dlerin, arm
deneyi kadar, bize bir nevrozun iindeki eyler stnde bilgi vereceine
254 ANALTK PSKOLOJ
Tiyatrodaym gibi birok ev var; bir eit sahne dekoru. Biri Bemard
Showun adn sylyor. Ayn zamanda biri oynanacak oyunun uzak bir gelecek
le getiini sylyor. Evlerin birinin stnde bir levha var, stnde unlar yazl:
Aada da kk harflerle:
Kilise sa ile Paul tarafndan kuru/mtur. Sanki bir firma eskiden beri
srp gelen hretiyle vnyormu gibi.
Dostuma: eri girip bir bakalm diyorum. O: anlamyorum bir trl, din
sel duygu sahibi olmak iin neden bir araya gelinmesi gerektiini diye cevap
veriyor. Ben: Sen bir Protestasn, hibir zanan anlamazsn. diyorum. Kadnn
biri bayla doruluyor. Derken kilisenin duvarna asl bir afi gzme arpyor.
stnde u yazl:
Askerler!
Tanrnn kudreti altnda olduunuzu duyduunuz zaman ona dorudan
doruya hitap etmekten kann. Tanr szlere kanmaz. Ayn zamanda kendi
aranzda Tannnn sfatlarn tartmaya kalkmamanz zellikle tleriz. Deerli
ve nemli hibir ey dille anlatlamayacandan, bu ura bouna olur.
mza: Papa (bir isim var, ama karlabilecek gibi deil).
imdi kiliseye giriyoruz. erisi kiliseden ok camiye benziyor, hatta
Ayasofyay andryor. skemle filan yok, bu ok ho bir mekn duygusu
uyandryor insanda. Resim de yok. Sadece duvarlarda ereveli cmleler var
(tpk Ayasofyadaki gibi). Bu cmlelerden biri yle Velinimetinize yaltaklk
etmeyin! Beni bayla dorulayan kadn alamaya balyor ve Baka yapacak
ne kalyor ki diyor. Ben: Bence ok doru diyorum, ama kadn ortadan kay
boluyor. lkin gr kapayan bir stunun tam nnde duruyorum, derken
durduum yerden ayrlyorum ve nmde bir insan kalabal gryorum. Ben
onlardan deilim, yapayalnz duruyorum. Ama onlar iyi gryorum, yzlerini de
gryorum. yle diyorlar: Tanrnn kudreti altnda olduumuzu itiraf ediyoruz.
Cennet kendi iimizdedir Bunu kere trenle sylyorlar. Derken org Bachm
bir fgn alyor, koro da ark sylyor, bazan u szler tekrarlanyor; Geri
kalan her ey kttan ibaret, yani canlym gibi bir izlenim yaratmyor.
Mzik bitince trenin ikinci blm balyor, ciddi iler grldkten
sonra topluluun elendii renci toplantlarnda olduu gibi. Durgun ve olgun
insanlar var. Biri gidip geliyor, tekiler aralarnda konuuyor, birbirlerine ho
256 ANALTK PSKOLOJ
14 Syzgia: G nostisizmde, insann erkek, kilisenin de dii olarak bir ift meydana
getirmeleri.
Herm etik felsefe: Sim ya ve byyle ilgili felsefe.
Ifl Anim osity: Dmanlk-
BLNDII ZHNN BAIMSIZLII 259
mem. Genel olarak bir d, bir seri de aittir. Bir dzen zere, uykuyla
ara veriliyorsa da, bilinte bir sreklilik vardr, muhtemelen bilind
iler de bir sreklilik durumundadr, hatta bilinteki sreklilikten daha da
sreklidir belki. Her neyse, benim deneyimlerime gre dlerin, bilind
olaylar zincirindeki, gzle grlr balar olduunu sanyorum. Dn
daha derin sebepleri sorusuna k tutmak istiyorsak, d serisine dn
memiz ve bu dn 400 dlk uzun zincirin neresinde bulunduunu
ortaya karmamz gerekir.
Bizim dn korkun, acayip bir nitelikte iki dn arasna skm
olduunu gryoruz, nceki dte bir kalabalk toplanyor, acayip bir
tren yer almakta, muhtemelen bysel nitelikte, ama da ebekin
yeniden yaplmas. Sondaki dte de ayn konu var: Bysel bir yn
temle hayvanlarn insan haline deimeleri.
Dlerin ikisi de hasta iin son derece rkn ve tatsz, Oysa kilise
d belli ki yzeyde hareket ediyor ve baka artlar altnda bilinli olarak
da dnlebilecek fikirler ortaya atyor, bu iki d tuhaf ve birbirlerinden
ayn zellikte, yaratt duygusal etki de yle ki, dgren elinden gelse,
bunlar nleyecek. Nitekim ikinci dn metni aynen yledir: insan
kaarsa, her ey bitti demektir Bu szler Bilinmeyen Kadnn szleriyle
uyuuyor: O halde her ey bitti. Bu szlerden unu karyoruz: kilise
d, ok daha derin anlaml d dncelerinden kamaya bir giriimdi.
Bu dnceler, nceki ve sonraki dlerde dzme olarak grlyor.
II
gerek tarihi birtakm bilgi kitaplarda deil, herkesin canl zihin orga
nizmasnda gizlidir.
Bununla birlikte, yenilenme fikrinin, ada bir zihinde kolayca ok
etkisi uyandrabilecek biimlere girdiini sanmayalm. Yeniden
douun bize grnd ekli ile dlerde tasvir edildii ekli arasnda
ba kurabilmek imknsz deilse de, dorusu gtr. Garib ve beklen
medik bir deiim stnde bilgi vermeden, daha nce szn ettiim
teki de, aktan aa dinsel olduu belli olan de dikkatimizi evir
mek gerek.
Kilise d, d serisinin olduka ilklerindendir, oysa u d, srecin
son evrelerine ait:
Dn tamam yledir:
Kutsal bir eve giriyorum. Evin ad skn veya nefse dn evi. Arka plan
da, drt piramidimsi nokta var; bunlar belli bir ekilde dzenlenmi, birok mum
yanyor. Evin kapsnda yal bir adam ayakta duruyor. Girenler var, konumuyor
lar ve dncelerini bir noktada toplayabilmek iin ou zaman kprdamadan
duruyorlar. Kapdaki yal, eve gelen ziyaretiler iin u szleri sylyor: Bura
dan ktklarnda artk temizdirler. Derken eve giriyorum, tamamiyle zihnimi
topluyorum. Bir ses yle diyor; Yapmakta olduunuz tehlikelidir. Kadn
imgesinden kurtulmak iin denen bir vergi deildir din; nk bu imge elzemdir.
Dini ruhsal hayatn teki yan yerine kullananlara yuh olsun! Yanlg iindedir
onlar, lnetlenecektirler. Din baka bir eyin yerine konulan bir ey deildir, ruhun
baka her faaliyetine ilave olunan en son baardr. Hayatn olgunluundan dinini
douracaksn, ancak o zaman kutsanacaksn. Bu son cmleyle birlikte, belli
belirsiz bir mzik duyulmaya balyor, bir org basit bir hava alyor, bana biraz
Wagnerin Ate Bysn hatrlatyor. Evden ayrlrken, alev alev yanan bir
da grr gibi oluyorum ve kanmak bilmez bir atein kutsal bir ate olduunu
duyuyorum.
17 Tetraktis: Drtl.
BLNDII ZHNN BAIMSIZLII 265
ayrma yapyorum. Biri kar kabilir, bilind zihin denen eyin sadece
kendi zihnim olduunu ve byle bir ayrnt yapmann bouna olduunu
ileri srebilir. Ama bilind zihnin sadece benim zihnim olduundan
pheliyim; nk bilind terimi, kendimin bile habersiz olduu bir
eydir. Aslna bakarsanz bilind zihin, kavrams, kolaylk olsun diye
ileri srlen bir eydir. Gerekte sesin nerden ktn bilincim bilmiyor,
yani bu konuda hibir ey bilmiyorum. stediim zaman fenomeni yarata
madm gibi, sesin ne diyeceini de nceden bilmiyorum. Bu artlar
altnda sesi meydana getiren unsura benim zihnim demek kstahlk olur.
Gerek bir ey olmaz. Sesi dte farketmeniz hibir ey ifade etmez,
nk benim demeyeceiniz birok grltler de duyabilirsiniz sokakta.
Sesin kendinizin olduunu ancak bir artla syleyebilirsiniz, yani
bilinli kiiliinizi btnn bir blm olarak veya daha byk ember
iinde daha kk bir ember gibi dnrseniz. Kk bir banka memu
ru bir arkadana ehri gezdirirken banka binasn gsterip: Bu da benim
bankam derse, ayn imtiyaz kullanyor demektir.
nsan kiiliinin iki eyden meydana geldiini syleyebiliriz: bun
larn birincisi, bilin ve kapsad her ey, kincisiyse bilind bir
psienin sonsuzca geni arkaplan. Birincisi aa yukar tanmlanp,
snrlar izilebilir, ama insan kiiliinin btn sz konusu olduunda
tam bir tasvir ve tanmlamann imknsz olduunu sylememiz gerek.
Yani, her kiiliin kanlmaz derecede snrlandrlmas ve tanmlanmas
imknszdr; nk, kiilik bilinli ve gzlemlenebilir bir blmden mey
dana gelmitir, ki bu, gzlemlenebilen olgular anlatabilmemiz iin
varsaymak zorunda olduumuz baz unsurlar iinde bulundurmamak
tadr. Bilinmeyen unsurlar bilind dediimiz eyi meydana getirmek
tedirler.
Bu unsurlarn neler olduunu bilmiyoruz, nk ancak sonularn
gzlemleyebiliyoruz. Bunlarn, bilin iindekilerine benzeyen, psiik nite
likte eyler olduunu dnsek de, kesin bir ey syleyemeyiz. Ama
byle bir benzerlii dndk m de, daha ileri gitmemek elimizden
gelmez. Zihnimizin iindekiler bir egoya bal olduu sre ancak bilinli
ve alglanabilir olduundan, ok gl bir kiisel zellii olan ses
fenomeni de, bir merkezden km olabilir, ancak bu merkez bilinli ego
BLNDII ZHNN BAIMSIZLII 267
lan yle belli belirsiz bir hal alm ki, etkinliklerini son derece yitirmiler.
Genel olarak, itirafta bulunup, gnah kartma da yok, Protestan rahipler
de psikolojik bilgisizlik iinde bulunuyor. Katolik Vicdan ynetmeni
ou zaman psikolojik bakmdan usta ve zeki. stelik Protestan rahipleri
bir ilhiyat fakltesinde bilimsel eitim geirdii iin, tenkiti zihinleri
yznden inancn safln tehlikeye dryor, oysa bir "Katolik rahibin
eitiminin yerlemi tarihsel gelenei, kuruluun yetkisini kuvvetlendiri
yor.
Bir doktor olarak tabii bilimsel denen mezhebe katlabilir, bir
nevrozu meydana getiren eylerin geri itilmi ocuksu cinsiyet veya isten
gcnden baka bir ey olmadm syleyebilirim, bylece bu eyleri
nemsemeyerek, bir bakma hastalarm dolaysz yaant tehlikesinden
koruyabilirim. Ama biliyorum ki bu kuram ancak bir bakma doru, yani
nevrotik psienin baz stnkr ynlerini ifade etmekte. Hastalarma
kendimin tam inanmad bir eyi syleyemem.
Bu kez bana yle denebilir: kiliseye giden Katolie, git rahibe iti
raf et de gnah kart derken yine kendinin inanmad bir ey sylyor
sun, tabii bir Protestan olduum farzedilirse. Bu ince soruya cevap ver
mek iin elimden geldii kadar kendi inancm zorla kabul ettirmeye kalk
mam. Sorulacak olursa, o andaki bilgim diye dndm eyden ileri
gitmeyen kanlarmdan elbete ayrlmam. Bildiime inanmaktaym. Baka
her ey varsaymdr, daha tesi Bilinmeyendir. Bunlar beni kayglandr
myor, ancak onlar stnde bir ey bilmem gerektiini duyacak olursam,
eminim ki beni kayglandrmaya balayacaklardr.
Bu yzden bir hasta tutar da, nevrozu sadece cinsiyete balarsa,
fikrini bozmam, nk biliyorum ki byle bir kam, hele derinlere kk
salmsa, dolaysz bir yaantnn korkun mphemliinin saldrsna kar
ok iyi bir eydir. Byle bir savunma ie yarad sre, onu krmam,
nk biliyorum ki, hastann byle dar bir ember iinde dndnn
gl sebepleri vardr. Ama dleri, koruyucu kuram ykmaya balarsa,
anlatlm olunan d vakasnda da olduu gibi, daha geni kiilii destek
lemem gerekir.
Ayn ekilde ve ayn sebep yznden, iine geldii sre kiliseye
giden Katolik varsaymn desteklemekteyim. Her iki durumda da savun
BLNDII ZHNN BAIMSIZLII 271
ma, aa yukar son gerek midir deil mi diye akademik sorun stnde
durmadan korkun bir tehlikeye kar, bir savunma aracn destekliyorum.
e yarad sre bana yeter.
Bizim hastaya gelince, onun Katolik savunmas ben vakaya daha el
koymadan ok nce krlmt. Rahibe gidip, itiraf etmesini filan syleye
cek olsaydm, glerdi bana, onun durumunda desteklenmeyecek bir ey
olan cinsellik kuramna da gld nitekim. Ama ben ona, hep tamamiyle
sesten yana olduumu gstermeye altm; nk bunu, tekynlln-
den kurtarmakla grevli, gelecekteki daha byk kiiliinin bir blm
olarak gryordum.
Aydn aklclk zellii tayan belli bir zihin ksrl iin, ileri
basitletiren bilimsel bir kuram iyi bir savunma arac olabilir, nk mo
dem insan bilimsel etiketi tayan her eye, feci derecede inanmakta.
Byle bir etiket zihinleri hemencecik rahat ettirmektedir, hemen hemen
Roma locuta causa finitalx gibi. Bal bana her trl bilimsel kuraln, ne
kadar ince olursa olsun, bana gre, psikolojik gerek asndan, dinsel
domadan daha az deeri vardr, nk bir kuram ister istemez son derece
soyut bireydir ve yalnzca akla hitap eder. Bu yntem, psie gibi akld
bir olguyu daha iyi ifade eder. stelik dogma, varln bir yandan Tanr-
nsan, ha, bakireyken doum, bakireyken gebe kalma, Teslis gibi vah-
yedilen dolaysz yaantlara, te yandansa, birok insann ve alarn
srekli, birlikte almalarna borludur. Dogma, kendi bana dolaysz bir
yaanty iine almayan eyin kendisi iken, baz dogmalara niin
dolaysz yaantlar dediim pek aka anlalmayabilir. Bununla bir
likte, szn ettiim Hristiyan dogmalar, sadece Hristiyanla zel
deildir. Putperest dinlerde sk sk grlmektedir ve stelik uzak bir
gemite vizyonlar,19 dler ve vecd anlarnda ktndan trl
deiikliklerle psiik fenomenler halinde yeniden kendiliinden ortaya
kabilirler. Bu gibi fikirler hibir zaman icat edilmi deildir. nsanln
zihinsel amal bir faaliyette kullanmay renmeden nce ortaya
kmlardr. nsanlar dnce yaratmay renmeden, dnce onlara
gelmitir. Dnmyorlar, ama zihinlerinin grevini seziyorlard. Nesnel
24 Tanr yle zihinsel bir biim dir ki, ortas her yeri kaplar, dairesiyse hibir yerde
deildir.
2;i Dnyann ruhu.
26 O rta tabiat ruhu.
2^ Y varlark ve kre biim inde.
2t! Btn basit ve m kem m el ekiller yuvarlaktr.
29 Filozof ktlesi.
30 Filozof Altn.
31 tik madde.
BLNDII ZHNN BAIMSIZLII 279
32 Filozof tebihi.
33 Kre.
34 Ulu: Mutlu tanr.
35 Filozof kii.
'* kinci Adem basit unsurlardan sonsuzlua geer, bu yzden basit ve zl un
surlar sonsuzca varolur.
280 ANALTK PSKOLOJ
41 Tanr Baba ile Tanr Oul benzer, ama ayn zden deildir sav.
42 eytan.
284 ANALTK PSKOLOJ
ile bir eit yaant diye tanmlanabilir. Modem zihniyet, extra ecclesiam
nulla salus (Kilise dnda kurtulu yoktur) hkmyle ifade olundu
undan, son mit olarak ruha dnecektir. Kii baka nerede yaant elde
edebilir? Cevab aa yukar anlattm gibi olacak. Doann sesi cevap
verecektir ve insann ruhsal sorunuyla ilgili her ey, yeni artc sorun
larla karlaacaktr. Hastalarmn ruhsal gereksinmeleri yoluyla, bi
lind zihnin ortaya kard simgeciliin olaanst sonularnn hi
olmazsa bazlarn anlamak iin ciddi giriimde bulunmak zorunda
kaldm. Zihinsel ya da ahlksa! sorunlarn tartmasna girmek bizi fazla
ileri gtreceinden, bir imgeyle yetinmek istiyorum.
Bir dinin ana simgesel figrleri, daima sz konusu olan belli, ahlk-
sal ve zihinsel davran ifade eder: rnein ha ile trl dinsel anlamlan.
Baka bir ana simge de Teslistir. Bunlar yalnzca erkeksi zelliklerdir.
Bununla birlikte bilind zihin onu drtlye evirir, ayn zamanda bir
liktir de bu, nasl ki Teslisteki kii bir ve Tanryla ayn ey ise. Eski
tabiat filozoflar Teslisi, maginata natura43 olduundan asomen44
veya spiritus45 ya da volatilla46 yani su, hava ve ate gibi gsteriyorlard.
te yandan drdnc bileense to somaton47 idi, toprak ya da beden.
Bedeni, Meryem ile temsil ediyorlard. Bylece fiziksel Teslisine kadns
unsur eklemiler, sembol hnsa rebis,fillus saplentiae48 olan drtly ya
da circulus quadratus'u49 yaratmlard. Orta a tabiat flozoflan dr
dnc unsurdan phesiz ki toprak ve kadn anlyorlard. Ktlk ilkesi
ak olarak belirtilmemise de, prima materia'mn zehirli niteliinde ve
daha baka imalarla belirtilmektedir. Modem dlerde drtl, bilin-
dmn kard bir eydir. Birinci blmde anlattm gibi bilind
ou zaman bir dii figr olan anima ile kiiletirilir. Grne baklrsa,
drtl sembol bundan kmaktadr. Bu, drtlnn dl yata bir teotkos50
veya Mater D d Mdir, tpk topran Tanrnn Anas olduu dnld
gibi. Ama Teslis domasnda, kadn olsun, ktlk eden olsun, dta tutul
duundan, ktlk unsuru da dinsel simgenin bir blmn tekil ede
cektir, eer bu sonuncu bir drtl tekil ederse, byle bir gelimenin
nemli ruhsal sonularn kestirmek iin zel bir hayal gc gerekmez,
III
kendi ekseni evresinde dnmekte olan bo, drtke bir meydan. Baka
dlerde daire, kendi ekseni evresinde dn hareketiyle temsil ediliyor,
rnein drt ocuk karanlk bir halka tayor ve bir daire iinde gezini
yor. Daire ayn zamanda drtlyle kark olarak ortaya kyor, drt
ynnde 4 ceviz olan gm bir kse, ya da drt ayakl bir masa olarak.
Orta zellikle belirtiliyor gibi. Bir halkann ortasndaki bir yumurtayla, bir
asker birliinden oluan bir yldzla, drt yn noktasnn drt mavisinin
oluturduu bir daire iinde kendi ekseni evresinde dnen bir yldzla;
kutupla, kymetli bir tala vb. temsil olunuyor bu orta.
Bugn bu dler hastaya ani bir gz izlenimi biiminde gelen bir tek
resimde canlanyor. Zaman zaman hastann byle eyler grd veya
hayal ettii oluyordu, ama bu kez izlenimi ok gl bir yaant olmutu.
Kendisinin de dedii gibi: En ulu ahengin bir izlenimiydi bu. Byle bir
durumda bizim izlenimimizin ne olduu, ya da stnde bizim ne
dndmz nemli deildir. nemli olan hastann neler duyduudur.
Onun yaantsdr, durumunu deitirecek derecede gl bir etki gc
varsa, buna szle kar koymann anlam yoktur. Psikolog ancak, iin
ehliyse durumu tesbit edebilir, ayn zamanda byle bir vizyonun byle bir
kii stnde niin byle bir etkide bulunduunu anlamaya alabilir.
Vizyon hastann psikolojik gelimesinde bir dnm noktasyd. Bu dinsel
bir ifadeyle ihtida idi.
Vizyonun metni aynen yledir:
kisinde de ortak bir merkezi olan bir yatay, bir dikey daire var. Bu dnya
saati. Kara ku tarafndan (amyor. (Hasta burada kara bir kartaln altn halkay
alp gtrd daha nceki bir vizyona geri dnyor.) Dikey daire 4 x 8 = 32
blme ayrlm, beyaz kenarl mavi yass bir yuvarlak. stnde kendi ekseni
evresinde dnen bir el var. Yatay daire drt renkten oluuyor. Rakkas tayan
daire stnde drt adam ayakta duruyor, eski vizyonun altn halkas da evresinde.
Dnya saatinin ritmi, ya da vuruu var:
1. Kk vuru; mavi dikey yass yuvarlan kolu bir kerede saniyenin 1/32
hzyla hareket ediyor.
2. Orta Vuru; elin kendi ekseni evresinde tam bir kere dn. Ayn
zamanda yatay daire saniyenin 1/32 hzyla hareket ediyor.
3. Byk vuru; 32 orta vuru, altn halkann kendi ekseni evresinde bir tek
tam dnne eit.
BLNDII ZHNN BAIMSIZLII 287
Bununla birlikte bizim vakamzda merkez bo. Sadece bir matematik nok
tasndan ibaret. Szl geen paraleller dnyay yaratan veya dnyay
yneten Tanry, ya da gkteki burlara bal insan tasvir ediyor. Bizim
simgemiz zaman temsil eden bir saattir. Byle bir simgeye benzetilebile-
cek aklma gelen tek ey zayie plandr. Onun da drt yn noktas bir de
bo merkezi vardr. stelik tuhaf bir tesadf daha var: nceki dlerde sk
sk eksen evresinde dnmeden sz ediliyor, bu dnse genellikle sola
doru. Zayienin sola doru, yani yelkovann ters ynnde hareket eden
oniki evi vardr.
Ama zayie sadece bir tek daireden yaplmtr, stelik aktan aa
ayr iki sistem arasnda bir elime yoktur. Bu yzden zayie de, simge
mizin zaman cephesine biraz k tutuyorsa da, bu tatmin edici bir ben
zetme deildir. Orta a simgeciliinin hzinesi zengin olmasayd, bu
abalarmz brakp, psikolojik paraleller aramamz gerekirdi. yi bir
tesadf eseri, az tannan XIX yzyln balarnda yaam bir Orta a
yazar olan, Chlis manastn ba rahibi, Normandiyal bir air, 1330' ile
1355 aras peterinages yazm olan Guillaume de Digulleville'in
eseriyle karlatm. Bu eserin ad Le pelerinage de la vie humaine, de
l'me et de Jesus. Clrist (nsan hayatnn, ruhun ve sa'nn hac) idi. Son
Chant du peleringe de lAme'&d bir cennet vizyonu gryoruz.
Cennet 49 tane kendi ekseni evresinde dnen kreden yaplmtr.
Bunlara yeryznn yzyllarnn ana rnei, ya da arketip'i olan siecles
(yzyllar) denmektedir. Ama Guillaume'a klavuzluk eden, melein ak
lad gibi, Kilise ifadesi olan in saecuta saeculorum52. Adi zaman deil,
sonsuzluu ifade etmektedir. Altn bir gk btn kreleri evirmektedir.
Guillaume altn ge ban kaldrp baktnda, sadece bir metre genili
inde ve gkyakut renginde kk bir dairenin farkna varyor. Bu daire
iin il sortait du ciel d'or en un point et y rentrait d autre part et il enfai-
sait tout le tour53 diyor. Belli ki mavi daire gn altn ksesini paralara
ayran byk bir daire stnde bir yass yuvarlak gibi yuvarlanyordu.
Burada demek iki ayr sistem oluyor, biri altn rengi, teki mavi,
bunlarn biri tekiyle kesiiyor. Mavi daire nedir? Melek yine hayret iin
deki Guillaume'a anlatyor:
Ce cercle que tu vois est le calendrier,
Qui en faisant son tour entier,
Montre des saints tes journees
Quand elle doivent tre fetees.
Chacun en fait le cercle un tour,
Chacune toile y est pour jour,
Chacun soleil pour l'espace,
De jours trente ou Zodiaque.54
Mavi daire kilise takvimidir. Burada baka bir paralel daha gryo
ruz: zaman unsuru. Hatrlanaca gibi vizyonumuzdaki zaman nabzla
nitelenmi, ya da llmtr. Guillaumeun mavi takvim dairesinin ap
bir metre. stelik Guillaume mavi daireye bakmaktayken birden allar
giymi ruh beliriyor. Melek bu ann o azizin bayram an olduunu
aklyor ve btn zodyak stnde konumaya devam ediyor. Balklara
gelince on iki balknn bayramn anlatyor, sonra da kutsal Teslisi.
Burada Guillaume sze karyor ve melee hibir zaman Teslis simgesi
ni anlamadn sylyor. Ona bu esrar aklama ltfunda bulunmasn
rica ediyor. Bunun zerine melek yle cevap veriyor:
Or il y a trois couleurs principales: le vert, le rouge et l'or .55Bunla
rn tavus kuunun kuyruunda birletiini syleyebiliriz. Sonra devam
ediyor: Le Roi de toute puissance qui met trois couleurs en m iti ne peut-
ilfaire aussi qu'une substance soit trois?-* Altn renginin Babaya, Krm
57 Kutsal.
292 ANALTK PSKOLOJ
kat olan 32'ye dayanmaktadr. Bylece bir yanda daire ve drtl, te yanda
l ritim birbirinin iine yle bir giriyorlar ki, biri ayn zamanda tekinin
iinde de bulunuyor. Guillaume'un eserinde Teslis ak olarak belli, ama
drtl, gn Kral ve Kraliesi ikiliinde gizli. Hem stelik mavi renk kra
lieye deil, Teslis sfatlaryla nitelenen, zaman temsil eden takvime
balanyor. Bu bizim vakamza benzeyen bir birbirine giri gibi geliyor.
Nitelik ve iindekilerin birbirine girmesi simgelerin zelliidir. Bu
durum Hristiyanln Teslisinde de vardr. Baba, Oulun iinde, Oul
Babann iinde, Ruhul Kuds de hem Babann, hem de Oulun iinde, ya
da ilerine sinmi durumdadr. Babadan Oula ilerleme bir zaman unsu
runu gsterir, oysa mekn unsuru Mater Dei ile kiiletirilir. (Anne
nitelii balangta Ruhul Kudse atfolunuyordu; Ruhul Kuds'e de baz
ilk Hristiyanlar Sophia Sapientia diyorlard o zamanlar. Bu dii nitelik
kkten karlp atlmamtr, hi olmazsa hl Ruhul Kuds simgesine,
Columba spiritus sancti'ye58 baldr. Ama drtl, ilk kilise sembolnde
ortaya kmasna ramen, dogmada yoktur. Daire iindeki eit kollu ha
drt ncil yazaryla birlikte duran sa, Tetramorphus vb. demek istiyorum.
Daha sonraki kilise simgeciliinde rosa mystica vas devotionis,fons sig-
notus ve hortus conclusus Mater Dei'ninS9 ve ruhaniletirilmi topran
sfatlar olarak grnyor.
Bizim mandalamz Orta a Hristiyan felsefesinde bol bol tartlan
ana sorunlarn bazlarnn soyut, hemen hemen matematiksel bir temsi
lidir. Soyutlama yle ileri gidiyor ki, Guillaume'un vizyonunun yardm
olmasayd geni bir alana yaylm, tarihsel kkler sistemini gzmzden
karm olurduk. Hastann bu gibi tarihsel gereler stnde herhangi
gerek bir ilgisi yok. Din stnde ocuklukta herkesin ald kk ap
taki bilgiden baka bir ey bilmiyordu. Kendisi dnya saatiyle herhangi
dinsel bir simgecilik arasnda bir ba grmyordu. Vizyonun iinde, ilk
bakta insana din konusunda hatrlataca bir ey olmad belli. Ana
vizyonun kendi nefse dn evi dnden hemen sonra gelmitir. O d
yine daha nceki bir dte temsil olunan ve drt sorununa cevapt.
Rulul K diisii gvercinle temsili.
Mistik gl, dindarlk vazosu, temel sembol ve Tanrnn Anasnn kapal olan
bahesi.
BLNDII ZHNN BAIMSIZLII 293
Mesele, orada, drt yannda renkli suyla dolu drt kse olan, bir dikdrt
gen meknd. Biri sar, teki krmz, iincs yeil, drdncsyse
renksizdi. Tabii mavi eksikti, ama bir maarann derinliklerinden bir
aynn kt daha nceki vizyondaki teki renkle ilgisi vard. Ayn,
krmz, sar, yeil ve mavi k karan drt gz vard. Daha sonraki
dte mavi rengin kaybolmas hayrettir. Ayn zamanda, her zamanki kare,
nceden hi ortaya kmam olan bir dikdrtgene dnmt. Bu ak
tedirginliin sebebi animann temsil ettii dii unsura kar direnmeydi.
Nefse dn evi dnde ses bu olguyu doruluyor. yle diyor:
Yaptn tehlikelidir. Din, kadn imgesinden kurtulmak iin dediin bir
vergi deildir, nk bu imge ille de gereklidir. Kadn imgesi tama
miyle animadr.
Bir erkein animasna kar koymas normaldir, nk daha nce
sylediim gibi, anima o ana kadar bilinli hayattan uzak tutulmu
eilimler ve iindeki unsurlarla birlikte bilindn temsil etmektedir.
Bunlar birtakm gerek veya zahiri sebepler yznden dlanmtr.
Bazlar ortadan kaldrlm, bazlar geri itilmitir. nsann psiik
yapsndaki toplum aleyhine olan unsurlarn miktarn temsil eden eilim
lerdir bunlar ve ben bunlara istatistik sulu diyorum ki, bunlar da
ortadan kaldrlmaktadr. Yani bilinle ve bile bile elden karlmaktadr.
Ama sadece geri itilen eilimler genellikle pheli bir zellik gsterir.
Bunlarn topluma aykr olduuna phe yoktur, ama daha ok allmadk
ve toplumsal bakmdan tuhaf eylerdir. Kiinin bunlar niin bastrd da
belli deildir. Bazlar srf korkaklktan bastrr, bazlar srf allm bir
ahlk yznden bazlarysa sayg kaygsndan. Bastrma eylemi eylerin
yari bilinli, yar istemeyerek gitmeye koyuverilmesidir, scak bir
ekmein birden elden braklvermesi veya kedinin uzanamad ciere
pis demesi, ya da kendi isteklerinin bilincine varmamak iin ban evirip
baka yana bakmaktr. Freud, bastrmann, nevrozun oluunun ana
mekanizmalarndan biri olduunu ortaya karmtr. Ortadan kaldrma,
bilinli ahlksal bir semedir, ama geri itme ho olmayan kararlardan kur
tulmak iin olduka ahlka aykr bir eilimdir. Ortadan kaldrma,
kayg, atma ve ac yaratabilir, ama bilinen rneklere uyan bir nevroz
yaratmaz. Nevroz meru ac ekmek gibi bir eydir.
294 ANALTK PSKOLOJ
ekli deildir. Tabii bir rndr, herhangi bir nihai amac yoktur. Hi etki
lenmemi hastalarn yzlerce Mandalasn grdm, ayn vakay olgularn
byk ounluunda grdm, merkezde bulunan hibir tanr yoktu.
Merkez genellikle belirtilir. Ama orda bulduumuz simgenin bambaka
anlam vardr. Yldz, gne, iek, eit kollu bir ha, deerli bir ta, ii su
veya arap dolu bir kse, reklenmi bir ylan ya da insandr, ama hibir
zaman bir tanr deildir.
Bir Orta a kilisesinin gl penceresinde muzaffer bir sa
grdmzde, hakl olarak bunun Hristiyan kltrnn merkezi bir
simgesi olmas gerektiini dnyoruz. Ayn zamanda, bir halkn ta
rihine kk salm herhangi bir din de, o halkn gelitirdii, rnein politik
hkmet biiminde olduu gibi, psikolojilerinin ifadesidir. Kiilerin d
veya vizyonlarnda grm olduklar veya etkin imgelem ile
gelitirdikleri modem mandalalara ayn yntemi uygulayacak olursak
mandalalarn dinsel demeden edemeyeceimiz belli bir davran
ifadeleri olduu sonucuna varyoruz. Din olumlu olsun, olumsuz olsun en
yksek ve en gl deeri olan bir badr. Bu ba, istekle olabilecei gibi,
istemeyerek de olabilir; yani bile bile bilind yoluyla sizi tutsak klan
deeri kabul edebilirsiniz. Sisteminizdeki en yksek g olan bu psikolo
jik olgu tanrdr, nk tanr denen ey stnlyle ezici psiik bir unsur
dur daima. Bir tanr ezici bir unsur olmaktan karsa, bir isimden baka bir
ey olmaz. z lm, gc gitmitir. Antikite tanrlar, niin saygnln
ve insan ruhlar stndeki etkisini yitirdi? nk Olimposun tanrlar
zamanlarn doldurmu ve yeni bir din balamt, Tanr insan olmutu da
ondan.
Modem mandalalardan sonular karmaya devam edersek, nce,
halkn yldzlara m, gnelere mi, ieklere mi ya da ylanlara m,
taptn sormamz gerek. Bunu yadsyacaklardr, ama ayn zamanda
kreler, yldzlar, halar gibi eylerin kendilerindeki bir merkezi temsil
eden simgeler olduunu syleyeceklerdir. O merkezden ne kastolduu
sorulacak olursa da kekelemeye balarlar, dnya saatinin vizyonunun
onda mkemmel bir ahenk duygusu yarattn gren hastamn itirafna
pek benzeyen yaantlardan sz ederler. Bakalar ayn vizyonu byk bir
ac ve felaket annda grdklerini sylerler. Yine bakalarna ulu bir d,
298 ANALTK PSKOLOJ
60 teki Ben.
BlLlNDII ZHNN BAIMSIZLII 301
Kapal vazo.
302 ANALTK PSKOLOJ
Fizik ve mistisizm.
63 G ne g nasl sslerse, onu da yle ssledi.
64 Bu gne gerek altndan, bu iki ey birlikte Gklerin gnn ve gksel
gnein artlarn etkiliyor.
BLNDII ZHNN BAIMSIZLII 305
65 Kutsal su.
66 Kutsal sabat.
w Ruhul kudsin suya inii.
68 Nurun nuru.
69 Bilgelik.
Byk eser.
306 ANALTK PSKOLOJ
ilgisi ne bunun? Her nereden ktysa kt, sonuta Zerdt bal bana
bir dnya deil mi? nsans, alabildiine insans kusurlarn tesindeki,
migren, ya da beyin atrofsi tesindeki bir olay deil mi?
Freudun indirgeme ynteminden sz ettim ya, bunun ne olduunu
sylemedim. Aslnda tbbi bir teknik yntem bu. Marazi psiik arka plana,
bilindna ulamak iin, bilindnn kaplarn aralamak iin bir ara.
Nevrotik hastann, bilin dnyasndaki deerlerle ahlksal adan
badamayan baz psiik ierikleri bilindmda bastrd varsaymna
dayanyor. Bundan da, bastrlan ieriklerin herhalde ocukluk andaki
cinsel, mstehcen, hatta sululuk duygusu ile ykl olumsuz zelliklerle
ilgili olmas gerektii kyor ortaya. ster kabul etsin, ister etmesin, hi
kimse kusursuz olmadna gre, her insan, byle bir arka plana sahiptir.
Dolaysyla, Freudun gelitirdii yorum tekniini kullanarak bu arka-
plan aa karmak daima olanakldr.
Bu snrl konumamda, sz konusu tekniin ayrntlarna giremem
elbette. Birka noktaya deinmekle yetineceim sadece. Bilind arka
plan edilgen durumda deildir, bilincin ierikleri zerinde belirli etkileri
vardr; rnein, kolayca cinsel imgeler olarak yorumlanabilecek zel nite
likte fanteziler retir. Ya da, gene bastrlm ieriklere indirgenebilecek,
belirli rahatszlklar karr ortaya. Bilind ierikler hakknda bilgi
edinilmesine yarayacak nemli kaynaklardan biri de dlerdir, nk
dler, dorudan doruya bilind etkinliinin rnleridir. Freudun
indirgeme ynteminin esas, bilind arka plana ynelen btn ipularn
bir araya getirip, onlar analiz edip, yorumlayp, temeldeki igdsel
sreleri yeniden kurmaktr. Bilindna gtrecek ipularn salayan
bilin ieriklerini, Freud, yanl olarak simge diye adlandrmaktadr. Oysa
bunlar gerek anlamda simge deildir; nk, Freudun kendi kuramna
gre, bilinalt srelerin iaretleri veya belirtileri grevini grmekte
dirler. Simge, aslnda bambaka bir eydir, daha baka trl, ya da daha
iyi bir ekilde dile getirilemeyen sezgisel bir dncenin ifadesidirler.
rnein, Platon, tm bilgi kuram sorununu maara benzetmesi ile ifade
etmi, sa ise Tanrnn egemen olduu dnya fikrini kssalar ile anlatmaya
almtr; gerek ve doru simgeler bunlardr ite, yani szle ifade
edilebilecek, kavram henz olumam bir durumu dile getirme
ANALTK PSKOLOJ VE R 313
bir sorundur gerekte. Daha nce de deindiim gibi, belki de air, bir
yandan kendi iinden bir eyler yaratyor ve bilinli olarak niyetlendii
eyi retiyor gibi grnrken, yaratc gdye kendini yle kaptryor ki,
yabanc bir iradenin farknda olmuyor, tpk teki air tipinin, her ne
kadar kendi zbeninin sesi olduu aksa da, kendi iradesinin grnrde
yabanc bir esin perisi gibi konutuundan habersiz olduu gibi. Bu
durumda, airin salt zgrlk iinde yaratmakta olduu kans bir duyu
aldanmas olur: kendi, yzdn sanarken, gerekte, gzle grnmeyen
bir aknt ile srklenmektedir.
Bu akademik bir sorun falan deil, analitik psikolojinin kantlarnca
desteklenmekte. Bilinli zihnin yalnzca bilindnca etkilenmedii, ayn
zamanda, onun tarafndan fiilen trl trl ekillerde gdldn
aratrmalar gstermitir. te yandan, bir airin, kendi kendinin bilincinde
olmasna karn, yaptnn tutsa olabilecei varsaymn dndrecek
bir kant var mdr acaba? Kant iki trl olabilir: dolayl veya dolaysz,
dorudan doruya. Bunun dolaysz kant, sylediini bildiini sanan,
ama aslnda haberi olduundan fazlasn syleyen airdir. Dolayl kant
ise, airin, grnrde zgr iradesi ardnda, yaratc etkinliini bile bile bir
kenara iter itmez, buyurucu taleplerini yenileyen ya da yaptna istemeye
istemeye ara verildiinde, birtakm psiik bunalmlar reten daha yksek
dzeyde bir buyurucunun sz konusu olduu durumlarda grlebilir.
Sanatlarn analizi, bilindndan doan yaratc gdnn sadece
gcn deil, ayn zamanda kaprisli ve inat karakterini de yanstmakta.
Byk sanatlarn yaamyklerinde gryoruz, yaratc drt, bazen
yle buyurgan oluyor ki, sal ve sradan insan mutluluu pahasna da
olsa, insanlklar zerinden geiniyor ve her eyi yaptn hizmetine
kouyor. Sanatnn psiesindeki henz domam yapt, doada mevcut
kuvvetlerdendir, amacna, ya g kullanarak zorbaca, ya da onu tayan
ara olan insann kiisel kaderine aldrmakszn, doann kendine zg
ince kurnazl sayesinde eriir. Yaratc gd, kendi iinde, tpk
sayesinde beslendii topran iinden fkrp yaayan bir aa gibidir.
Dolaysyla, yaratc sreci, insan pisesi iine dikilmi canl bir eymi
gibi dnsek iyi olacak. Analitik psikoloji dilinde, bu canl nesneye
zerk kompleks, kendi bana buyruk bir karmaa diyoruz. Bilincin hi
318 ANALTK PSKOLOJ
yerarisi dnda kendi bana buyruk bir yaam sren psienin iinden
kopmu bir paradr bu. Enerji ykne gre, ya bilinli etkinliklerin
rahatszl olarak, ya da e#oyu (beni) kendi amacna koabilen stn bir
yetkili gibi ortaya kar. Bu durumda, kendini yaratc sre ile
zdeletiren air, buyuran bilind almaya balar balamaz daha iin
banda boyun een kii durumuna gelmektedir. Ama yaratc gc
yabanc bir ey gibi gren teki air, trl nedenlerden, boyun emeyen
ve hazrlksz yakalanan biri durumundadr.
k noktalarndaki bu deiikliin bir sanat yaptnda belli olmas
gerekecei beklenebilir. nk durumlardan birinde, sanat yapt istenilen
sonucu elde etmek iin, insan tarafndan dilendiince biimlendirilen ve
tasarlanan bilinli bir rndr. tekinde ise, bilind doadan kay
naklanan bir olay ile, amacna, insan bilincinin yardm olmadan ve ou
kez kendi biimi ve yarataca etki konusunda inatlk ederek, ona mey
dan okuyan bir eyle kar karyayz. Birinci snfa ait yaptlarn anlayn
snrlarn hibir zaman amayacan, yarataca etkinin yazarn niyetiyle
snrl olacan, tesine gemeyeceini dnmemiz gerekir. Gelgeldim,
teki snfa giren yaptlar sz konusu olduunda, yarat sreci boyunca
yazarn bilincinin ilemedii, anlaymzn tesinde olan kiist bir ey
sz konusudur. Bu durumda, biim ve ierikte bir tuhaflk, ancak sezgiyle
alglanabilecek dnceler, anlam dolu bir dil ve bilinmeyen bir eyin en
iyi biimde dile getirilen ifadeleri, gerek simge olan imgelerle, gzle
grlemeyen bir kyya doru uzatlm kprler ile karlayoruz. Bu
ltler, uygulamada da genellikle onaylanmakta, bilinli olarak tasar
lanm bir yapt, bilinli olarak seilmi malzeme, ne zaman karmza
ksa, bunlarn, birinci snfa soktuumuz niteliklere uyduunu gr
yoruz, yoksa, teki snfa giriyor. Schillerin oyunlar, Faust'm kinci
blm, daha da iyisi Zerdt, buna iyi rnek. Ancak, yapt ile olan
kiisel ilikilerini iyice incelemeden, tanmadm bir airin yaptn bu
snflardan herhangi birine sokmak istemem. airin iednk bir tip mi,
dadnk bir tip mi olduunu bilmek yetersiz, nk bir air kimi zaman
bir tipin, kimi zaman dier tipin klna brnerek yaratabilir yaptn.
Bunu zellikle Schillerin iirleriyle felsef oyunlarndan, Goethenin
mkemmel biimlendirilmi iirleri ile Faust //nin ierii ile belirgin
ANALTK PSKOLOJ VE R 319
giriimlerini boa karr. Uyarc bir etkiye kar herhangi bir tepki
nedensellikle aklanabilir; ama sadece bir tepkinin salt kar-sav olan
yaratc eylem, insan anlayndan uzak olacaktr hep. Yaratc eylem
belirtileriyle aklanabilir, belli belirsiz duyulabilir, ama hibir zaman
tam olarak kavranamaz. Psikoloji ve sanat incelemesi birbirinin yardmn
hep gerektirecektir, biri tekinin deerini yok edemez. Psiik olaylarn
tretilebilir olmas psikolojinin nemli bir ilkesidir. Sz konusu ister sanat
yapt olsun. ster sanatnn kendi olsun, psiik sonucun bal bana ve
kendi iin var olmas da sanat in c ele m e sin in bir ilkesidir.
Edebiyat yaptn bir psikologun incelemesiyle, bir edebiyat eletir
meninin incelemesi arasnda nemli bir davran ayrl vardr. Eletir
meci iin byk nem ve deer tayan ey, psikolog iin yersiz olabilir.
Deerleri belirsiz edebiyat yaptlar, psikolog iin ou zaman ilgi
kaynadr. rnein, psikolojik roman dedikleri ey edebiyat zihnin
sand kadar nemli deildir. Bir btn olarak ele alndnda bu tr
roman, anlamn kendi iinde tar. Kendi bana psikolojik aratrmada
bulunmutur, psikolog ancak eksikliklerini aa karabilir, ya da daha
iyi geniletebilir. Filan yazar, falan roman nasl oldu da yazd sorunu,
tabii aklanmadan kalm oluyor, ama bu genel sorunu denememin ikin
ci blmne brakmak istiyorum.
Psikolog iin en yararl olan roman, yazarn kahramanlarnn huy
larn henz aklamad romandr, bu bakmdan inceleme ve aklamaya
elverilidir, stelik slbu kiiyi bu ie arr da. Bu tr yaznn iyi rnek
leri Benotda, ngiliz romannda da Rider Haggard trnde ve toptan re
tim konusu olan, herkesin bayld dedektif hikyelerinin yazar Conan
Doyleun iledii zihin durumlarnda grlebilir. En byk Amerikan
roman saydm Melvillein Moby Dicki de bu trdendir. inde psikolo
jik aklama olmayan srkleyici bir hikye psikolog iin yaptlarn en
ilgincidir. Bu trl hikye zihni psikolojik tahminlere dayanr, yazarn bil
inci bunlardan uzak olduu sre de, tahminler zihince eletirilmeden,
katksz, duru olarak kendilerini aa karrlar. Oysa psikolojik roman
da, yazar, gereklerini olur olmaz ihtimallerden psikolojik bir aklama ve
aydnlatma dzeyine karmak iin bunlar yeniden biimlendirmeye
giriir, buysa yaptn psikolojik anlamn ou zaman glgeler, ya da gz
330 ANALTK PSKOLOJ
den saklar. Genel okur psikolojiyi ite bu tr romanlarda arar; oysa teki
tr romanlardr psikologa meydan okuyan, nk ancak odur onlara daha
derin bir anlam verebilecek olan.
Roman konusunda konumaktaysam da, edebiyat sanatnn bu belli
biimiyle snrlanmayan psikolojik bir olguyu ele alm bulunmaktaym.
Bunu ozanlarn yaptlarnda da gryoruz. Faust dramnn birinci ve ikin
ci blmlerini karlatrdmzda da karmza kyor. Gretchenin ak
trajedisi kendi kendini aklamaktadr; ozann daha gzel szlerle
anlatm bulunduu eye psikologun ekleyecei bir ey yok. te yandan
ikinci blm aklanmak istiyor. Hayalin alabildiine zenginlii biim
lendiriri glerine ylesine yklenmi ki, hibir ey kendiliinden belli
deil ve her dize okurun aklama gereksinmesini arttryor. Kart nokta
lardan yola kan Faust' un ikinci blm edebiyat yaptlar arasndaki
ayrl gsteriyor.
Ayrl belirtmek iin sanat yarat yntemlerinin birine psikolojik,
tekine vizyoner diyeceim. Psikolojik yntem insann bilin alanndan
alnan gerelerle urar rnein yaam tlerini, heyecandan doan
oklar; genel olarak insan yazgsnn tutku ve buhran yaantlarn ele
alr btn bunlar insann bilin yaamn, zellikle de duygu yaamn
oluturur. Bu gereler, ozanca psiik olarak sindirilir, beylik szlerden iir
yaants dzeyine kar, okurun, genellikle kand, stnde durmad
ve ancak tatsz bir tedirginlikle sezdii eyi tamamiyle bilincine getirecek,
insann iini ona daha iyi gsteren, onu daha bir derinlere indiren bir ifa
deye brnr. Ozann ii bilincin iindekileri, sonsuzca yenilenen znt
ve sevinciyle insan yaamnn kanlmaz yaantlarn aa karmak,
onlara k tutmaktr; psikologa bir ey brakmaz, ancak Faustun
Gretchene niin tutulduu, ya da Gretcheni ocuunu ldrmesine zor
layan eyin ne olduunu psikologun aklamasn bekleriz. Bu konular
btn insanl rer, durmadan yenilenir, durumalarn, ceza hukukunda
ki tekdzeliin nedeni de budur. Karanla brnm deillerdir bunlar,
nk kendi kendilerini tamamiyle aklamaktadrlar.
Ak, ortam, aile, su ile toplum konularn ileyen bir sr roman,
retici iir, lirik, hem trajik hem de komik dram gibi saysz edebiyat
yapt vardr bu trde. Belli biimi ne olursa olsun, psikolojik sanat yapt
PSKOLOJ VE EDEBYAT 331
dzensizlik duyar, bir kez daha dzenli bir kozmos tablosuna dnm olu
ruz. Eylemci, dnr kimseler olarak kozmostan tamlk beklediimiz
yok; birtakm anormallikler ve hastalklar gibi kanlmaz eksiklikler
olduuna gre, insan yaradlnn da bunlarn dnda kalmadn tabii
kabul etmi oluyoruz. nsan anlayna meydan okuyan, korku salan uu
rumlarn aa kmas, gz aldanmas diye bir yana braklyor, air de
aldatlmann bir kurban ve onu meydana getiren neden olarak grlyor.
air iin bile temel yaant insans, alabildiine insansdr; oysa, yle olur
ki, anlamyla karlamaktan kanp, onu kendinden gizlemek zorunda
kalr.
Amac sanat yaratn kiisel elerle snrlamak olan bu gibi akla
mann btn gizli anlamlarn tamamiyle aa karsak iyi olur sanrm.
Bizi nereye gtrdn aka grmeliyiz. Bunun, bizi sanat yaptnn
psikolojik incelemesinden uzaa gtrd ve airin kendinin psiik
yaradlyla kar karya getirdii doru. Psiik yaradln nemli bir
sorun olduu yadsnamaz, ama bu sanat yaptnn bal bana var olma
hakkdr, hokkabazlkla ortadan kaldrlamaz. aire kendi yaratt yaptn
ne ifade ettii sorunu yaptn bir gevezelik olarak, bir ac kayna ya
da bir baar gibi grmesi imdilik bizi ilgilendirmiyor, grevimiz sanat
yaptn psikolojik bakmdan aklamaktr. Bu i iin, bunun ardndaki
temel yaantya yani vizyona iyi dikkat etmemiz gerekir. Hi
olmazsa sanat yaratnn psikolojik ynteminin temeli olan yaantlar
kadar nemle ele almalyz. Vizyoner yaantnn insanolunun beylik
yazgsndan bambaka bir eymi gibi geldii doru, bu yzden de bunun
gerek olduuna inanmakta zorluk ekiyoruz. Karanln metafizikle gizli
bilimlerin evresini sarm olmas yazk; yle ki iyi niyetli mantkllk
uruna araya girmemiz gerekiyormu gibimize geliyor. Vardmz
sonu, dnya yeniden bo inan karanlna brnmesin diye, bu gibi
eyleri en iyisi fazla ciddiye almamak oluyor. Tabii, gizli blmlere
eilimimiz olabilir; ama ou zaman vizyoner yaanty zengin bir hayal
veya ozanca davrann sonucu diyerek bir yana brakyoruz; yani,
psikolojik olarak anlalan bir trl ozans arlk gibi. Kimi airler kendi
leriyle yaptlar arasnda salam bir ara brakmak iin bu aklamay
destekliyorlar. rnein Spitteler, air ister Olimposun bir deresini dile
PStKOLOJt VE EDEBYAT 335
iki cinsten bir dizi imge genelde Nekyia simgesi ile balar yani llerin
ruhlarnn bulunduu yere doru yola kma ile; bu bilindna inmektir,
st dnyaya allahasmarladk demektir. Gn dnyasnn biimleri ve
figrleri ile ifade edilebilse dahi, sonradan yeralabilecek gizli bir anlama
iaret etmektedir, dolaysyla, simgesel niteliktedir. Picasso Mavi
Dnemin henz nesnel olan resimleri ile balyor: gece mavisi, ay,
su mavisi, Eski Msr dnyasnn Tuat mavisi ile. Derken lyor ve ruhu
at srtnda telere gidiyor. Gn yaam ona smsk tutunmu, brak
mak istemiyor, kucanda ocuk, bir kadn ona doru uyarrcasna dike
liyor. Gn onun iin nasl kadn ise, gece de yle: psikolojik bir ifade ile
bunlar aydnlk ve karanlk ruh (anima) dur. Karanlk ruh onu bekler;
mavi alacakaranlkta bekler onu, birtakm hastalkl nseziler depretirir
iinde. Rengin deimesi ile kendimizi yeralt dnyasnda buluruz.
Nesneler dnyas, frengili, veremlidir, gen fahienin rkn bayaptnda
olduu gibi, lm arpmtr sanki. Fahie motifi teye adm at ile
balamaktadr, kendisi gm bir ruh olarak kendi cinsinden birok kim
selerle karlar. Kendisi derken, Picassodaki yeralt dnyasnn
kaderine katlanan kiilikten sz ediyorum; iindeki gm dnyasna
doru deil, kaderiymi gibi kaderin iine doru ynelen adamdan; be
nimsenmi bulunan iyilik ve gzellik ideallerini deil, irkinliin ve
ktnn eytans ekiciliinin peinden giden adamdan. ada insanda
biriken bu dinsiz, eytan gler, onda sonsuza dek mahkmiyet giymi
olduu duygusunu yaratmakta, gnn aydn dnyasn yeralt dnyasnn
sisleri ile kaplamakta, lmn rtmesine uramakta, sonunda da,
deprem gibi onu paralamakta, unufak yapmakta, sprnt haline
getirmekte, moloz ynna dntrmekte, lime lime etmekte, dzensiz
karmaalara sokmaktadr.
Nevrotik gruptan bir kiinin bana geldi mi byle birey, bilind
ile genelde karanlk olan gibi grr onu, rkn m rkn, ilksel
irkinlikte bir Kundry (Wagnerin Parsifalindeki, armhn tayan
sayla alay ettiinden sonsuza dek pimanla mahkum edilen mitolojik
bir kadn) gibi, ya da cehennem gzellikte biri gibi grr onu. Faustun
dnmlerinde Grelchen, Helen, Mary ve soyut ebed kadn, gnostik
yeralt dnyasnn drt kadn figrne, Havva, Helena, Meryem ve
348 ANALTK PSKOLOJ
Hani bir zaman Musa, gen bir adamna: Ben iki denizin birletii yere
ulancaya kadar gideceim, yllarca yrmek gerekse de demiti.
Musa ve adam iki denizin birletii yere vardklarnda, Allahn emriyle,
yanlarna aldklar balklarn unutmulard. Bu arada balk, yanlarndan syrlp
denizin dehlize dnen yolunu tutmutu.
Birlikte oradan uzaklatktan sonra, Musa, adamna: Yemeimizi getir,
gerekten bu yolculuumuzda epey yorulduk dedi.
Adam: Grdn m? Kayaya sndmz zaman ben bal unuttum. Onu
bana ancak eytan unutturdu. O denizde garip bir yol tuttu gitti dedi.
Musa: te bizim istediimiz de buydu dedi. zlerini takip ederek gerisin
geri dndler.
Musa ve adam kayaya vardklarnda, nezdimizden kendisine rahmet verdi
imiz ve tarafmzdan kendisine ilim rettiimiz salih kullarmzdan birini buldular.
Musa, salih kula: Allahn sana rettii ilim ve hikmetten bana da ret
men iin sana tabi olabilir miyim? dedi.
Salih kul, Musaya yle dedi: Sen benimle arkadala sabrcdenezsin.
Bilmediin bir eye nasl sabredeceksin?
Musa: nallah beni sabrl bulursun, sana hibir ite kar gelmeyeceim
dedi.
352 ANALTK PSKOLOJ
Salih kul: eer bana uyacaksan, ben sana srrm amadka, hibir ey
hakknda bana soru sorma dedi.
Derken Musa ve salih kul yola koyuldular. Deniz kenarnda yrrken bir
gemiye rastladlar. Gemiye bindiklerinde, salih kul gemiyi deldi. Bunun zerine
Musa: Gemiyi yolcularn bomak iin mi deldin? Dorusu ok kt bir i
yaptn dedi.
Salih kul Musaya: Ben demedim mi, benimle sabredemezsin dedi.
Musa Nasihatini unuttuum iin kusuruma bakma, ilmi retirken de bana
glk karma dedi.
Musa ve salih kul birlikte yollarna devam ettiler. Bu kez bir erkek ocuuna
rastladlar. Salih kul hemen ocuu ldrd. Musa: Ksas olmadan masum bir
cana nasl kyarsn? Dorusu ok fena bir i yaptn dedi.
Salih kul Musaya Demedim mi ben sana, benimle sabredemezsin dedi.
Musa salih kula: Eer sana bundan sonra bir daha soru sorarsam benimle
arkadalk etme. Artk ondan sonra benden ayrlmakta mazursun dedi,
Musa ve salih kul yollarna devam ettiler. Nihayet bir kye varp halkndan
yemek istediler. Halk ise onlar misafir etmedi. Musa ve salih kul orada yklmak
zere olan bir duvar grdler. Salih kul hemen onu dorultuverdi. Bunun zerine
Musa: steseydin buna karlk bir cret alrdn dedi.
Salih kul yle dedi: te bu, seninle benim aramzn ayrlmas demektir.
Sabredemediin eylerin i yzn sana anlatacam.
O deldiim gemi denizde alan birka fakirindi. Onu kusurlu yapmak iste
dim. nk onlarn arkalarnda her salam gemiye el koyan bir kral vard.
ldrdm erkek ocua gelince: onun anne ve babas inanan kimselerdi.
lerde onlar isyan ve inkra srklemesinden korktuk.
stedik ki Rablar onun yerine kendilerine ondan daha temiz ve daha mer
hametli birini versin.
cretsiz dzelttiim duvar ise ehirde iki yetim erkek ocuun idi. Duvarn
altnda kendilerine ait bir hazine vard. Babalar salih bir kimseydi. Rabbin,
onlarn rtlerine erip hzinelerini bizzat kendilerinin karmalarn istedi. Bu,
Rabbinden bir rahmettir. Ben bunlar kendiliimden deil, Allahn emriyle
yaptm. te sabredemediin eylerin i yz budur.
man edip salih amel ileyene ise en gzel mkfat vardr. Biz ona dnyada
kolaylk gsterir, zor ilere komayz.
Sonra Zlkameyn yine sebeplere sarlarak yoluna devam etti.
Gide gide gnein doduu yere ulanca, onu kendilerine gneten koruya
cak bir ey vermediimiz bir kavim zerine douyor grd.
te Zlkameyn sebeplere sarlarak byle yapt. Biz onun btn yaptkla
rndan haberdardk. Sonra Zlkameyn yine sebeplere sarlarak yoluna devam etti.
Sonradan set yapt iki dan arasna varnca, syleneni hemen hemen hi
anlamayan bir kavme rastlad.
Zlkarneyne: Ey Zlkameyn! Yeryznde bozgunculuk karan Yecc ile
Mecc ile aramza bir set eksen de vergi versek dediler.
Zlkameyn de onlara yle dedi: Rabbimin bana vermi olduu servet ve
saltanat, sizin vereceiniz eyden daha hayrldr. Bana maddi yardmda bulunun,
sizinle onlarn arasna bir set yapaym. Bana demir ktleleri toplayp getirin.
Zlkameyn iki dan arasn doldurup dzleyen bir set yapnca: Ate yakp
krkleyin dedi. Demirleri kzdrp akkor haline getirince: Bana erimi bakr
getirin zerine dikeyim dedi.
Yecc ile Mecc bu seti aabildiler.
Zlkameyn yle dedi: Bu, Rabbimin bir ltfudur. Rabbimin kyamet
vaadi gelince O, bu seti yerle bir edecektir. Rabbimin vaadi haktr, gerektir.
Biz o gn insanlar, birbirine girip dalgalanr halde brakacaz. Sra
frlnce de bir araya toplayacaz, O gn biz cehennemi mutlaka kfirlerin gz
leri nne dikeceiz. Onlarn gzleri yetlerine kar perdeliydi. Kelmn iitemi
yorlard.
r T'r>
n lN D S T A N da her ey sanki yzbinlerce defa yeniden dnyaya
gelmi. Gnmzde, ei olmayan birey dahi, alar boyu defalarca
domu. Dnyann kendisi, gemite nice kez varolan dnyann yenilen
m esinden baka bir ey deil. H indistann en byk bireyi, esiz
G autam a B udadan nce bile nice B udalar gelmi, gelecektir de.
Tanrlarn insan, ya da hayvan biiminde yeryzne inmesinde alacak
bir ey yok. Plus a change, plus c'est la meme chose.1 Tarihe ne gerek
var peki? Hem, zaman grece: yogi, gemii de, gelecei de grmekte. O
sekiz katl ulu yoldan giderseniz, onbin yl nce her ne idiyseniz,
grrsnz kendinizi. M ekn da grecek. Bedene brnm ruhuyla,
yogi, kara, deniz, gk demeden, dnce hz ile aar gider. Gerek
dediimiz insan hayatnn btn iyi ve kt eylerihayalden ibaret.
Gerekd dediimiz ise duygusal, soytarca, mstehcen, canavar, kan
dondurucu tanrlar Avrupalmm uyur haldeki karn boluunu sarsan,
ard arkas kesilmeyen, ustaca alnan o davul sesine scak bir gece vakti
kulak verecek olursanz, birden apak gerekler gibi belirir. Avrupah
almtr, dnyay alglayp kavram a yolunun tek aracnn kendi kafas
olduunu sanr; gzleriyle izledii Kathakali, insann karn boluundan
ykselen yeni bir gerei yaratan davul sesi olmasa, bir soytar dans
olmaktan teye gitmezdi. Bom bay arlarnn kargaas iinde yrmek
beni dndrd. H indin ryaya benzer dnyas beni pek etkilemiti.
Sradan bir H in d u .nun kendi dnyasn bencileyin hayal gibi
grmediinden eminim: tersine, her bir tepkisi, o lemin gereklerinden
nasl etkilendiini, ne denli etkisi altnda kaldn gstermektedir.
Yaad dnyann bysne kaplm olmasayd, Ulu Hayal konusunda
Sikhler bir yanda ar erkeksi bir hoyratlk, te yanda sulugz bir duy
gusallk ieren eliken karakterleriyle Asya havasn iyi belirtmekte.
Hint unsurlarnn, stn gelen Asya etkisi altnda ne kadar snk kald
mimarde grlmektedir. Grnts ve pislii bir yana, Benaresin
tapnaklar bile kk, etkileyici deil. Ykp yok eden iva ile kana
susam, insan kann donduran Kali, n planda sanki. iko, fil kafal
Ganeaya gidip ans dilemeyen yok gibi. te yandan slm, ok daha
stn, ok daha ileri, ok daha ruhan. Camiler tertemiz, gzel ayrca her
bakmdan Asya zelliklerini tayor, zihinden ok, duygu hkim. Dualar
rahman Tanrya yank bir r. Tanrya duyulan bir istek; bir zlem,
dahas, bir doymazlk duygusu; aktan te bir ey bu. Ak yok mu, var
elbette bu yal Moollarda, hem de gzellik karsnda aklarn en
iirseli, en nefisi. Zorba ve acmasz bir dnyada, tata billrlaan bir cen
net d, ite Tac Mahal. Bu ulu iee, bu deer biilmez mcevhere
hayranlm sonsuz. ah Cihann dehasn ortaya karan, kendini ger
ekletirmede onu bir ara gibi kullanan o aka da hayranm.
Gzden yazk ki pek gizlenen pek kskana saklanan slm
Erosundaki gzelliin nerdeyse bir mucize gibi grnr olduu tek
yerdir buras. Zalim ve onulmaz bir kaybn yol at byk bir n
kalbinden koparak kan irazn gl baheleri ve Arap saraylarnn ses
siz avlularnn ince srr bu. Moollann camileri ve mezarlar temiz, huu
uyandrc, divanlar (meclisleri) kusursuz gzellikte ya, Tac Mahalin
hali baka. Tac Mahal bir vahiy sanki; Hint ile hi ilgisi yok. Sanki baka
bir yerde pek yetimeyen ancak verimli Hint topranda byyp aan bir
bitki. En saf haliyle ak tanrsnn ta kendisi; esrarl, simgesel denebilecek
bir yan yok. nsan varl iin duyulan insan aknn en yce ifadesi.
Kuzey Hindistann bu ovalarnda, Moollar andan hemen hemen
iki bin yl nce, Hint ruhu en olgun meyvesini vermiti, hayatnn zn,
Mkemmel Buday. Agraya ve Delhiye yakn bir yerde nl Stupas
ile Sacki tepesi diye bir tepe var. Souun kamlad bir sabah oraya
gitmitik. Gz kamatrc bir aydnlk ve olaanst parlak bir hava her
bir ayrnty ortaya karyordu. Orada, kayalkl bir tepenin stnde, u
zakta, aada Hint ovalarna bakan, yan yarya topraa gmlm, byk
bir duvarclk eseri koca bir kre var. Maha Parinibbano-Sultaya gre
364 ANALTK PSKOLOJ
Budann kendi, nasl gmleceini anlatm; iki pirin ksesi alm, biri
ni tekine kapak yapm, grnrdeki Stupa, stteki kapak yalnzca; alt
taki, topraa gml olan nasl bir ey acaba. Ta eski alardan bu yana,
mkemmelliin simgesi yuvarlaklk, bir Tathagata iin hem uygun, hem
de anlaml bir ant: Alabildiine basit, atafatsz, apak. Budann
retisindeki basitlik, aklk ve aydnlk ile tam uyum iinde. Ulu
yalnzlnda dile getirilmesi imknsz huu verici bir ey var; Hint rknn
en byk dhisi, ulu gereine tarih iinde ifade verdii o ana tank olu
yor sanki. Mimarisi, sessizlii ve kalbin btn kargaasndan tede
varolan skneti ile, insan cokularn unutmu haliyle bu yer gerekten
ve biitn btne Hint nitelikleri tamakta; slmn srr nasl Tac
M ahalde ise, Hindistann srrda burda. slm kltrnn gzel
kokusu nasl hl burcu burcu kokuyorsa, Buda da, yzeyde unutulmu
gibi grnmesine ramen, ada Hinduizmin gene o gizli hayat soluu.
SIGMUND FREUD
TARH SAHNESNDE
6 Kasm 1915
Hans Schmid'e
F any Bowditch'e
22 Ekim 1916
26 Mays 1923
Kurt Pflachte'ye
10 Ocak 1929
7 Aai Rabbani: sann etini ve kann simgeleyen ekmek ve arapla yaplan kut
sama.
MEKTUPLARINDAN SEMELER 387
J. Ailen Gilbert'e
20 Aralk 1929
Azizim Dr. Gilbert,
27 Ekim 1930
Sayn Bay N.
Jam es Joyce'a
27 Eyll 1932
Efendim,
Ulysses adl yaptnz yle tedirgin edici bir psikoloji sorunu kard
ki dnyann bana, psikolojide yetkili saydklar bana bavuranlar ok
oldu.
Ulysses krlmas kolay cevizlerden deilmi meer, beynimi pat
lattm anlayabilmek iin (bir bilimci olarak ifade etmem gerekirse) bana
olduka pahalya mal olan tebdili meknlara neden oldu. Kitabnz ne
bellar at bama; bir kere, elime alp okumaya balamadan, yl, kum
rular gibi dndm. Ancak size de, dev yaptnza da ok ey borluyum,
ok ey retti bana dorusu.
Houma gidip gitmedii konusunda birey demeyeceim. Kesinlikle
bilmiyorum da ondan. Ancak, sinirlerimi andrd, iliimi emdii kesin.
Ulysses zerindeki yazmn sizce beenilip beenilmediini bilmiyorum.
Ancak, ne kadar skldm, homurdanp durduumu, kfrettiimi ve ne
kadar hayran kaldm aklamaktan kendimi alamadm. Sondaki nok
M EKTUPLARINDAN SEMELER 391
tasz virglsz 40 sayfa tam psikolojik bir ziyafet. eytann ninesi gerek
kadn psikolojisi konusunda meer neler biliyormu; dorusu ben o
kadarn bilmiyorum.
Gene de o ksa denememi okursanz iyi olur, t//ysse.v'inizin dehliz
lerinde yolunu yitiren, sonradan srf bir ans eseri yeniden yolunu bulup
iinden kmay baaran, tamamiyle yabanc birinin giriimi sayn.
Denememden greceiniz gibi, bakn, bencileyin szde dengeli bir psiko
logu ne hale soktu.
Derin beeni ve sayglarmla,
19 Kasm 1932
Sayn Bay N.
25 Kasm 1932
Sayn Bayan N.
12 Cinsellik zerinde yazlar yazan svire'de yaayan bir yazarn takma ad.
M EKTUPLARINDAN SEMELER 393
simgesel oluu, yansz bir yaklamla inceleme gerektirir. Falan eyi kabul
etmeyebilirsiniz, ancak, onun simgesel anlamn aratrmanz gerekir,
kabul edilmesi gereken ite o simgesel anlamdr. Bilindyla urama
nn en iyi yolu yaratc yntemdir. rnein, bir hayal kurun ve eliniz
altndaki btn aralar seferber ederek, ileyin onu. Sanki o hayal siz
kendinizmisiniz gibi, ya da siz kendiniz onun iindeymisiniz gibi ileyin
onu, iinde bulunup da kaamadnz gerek hayattaki durumlarda nasl
davranyorsanz, yle davrann. Byle bir hayalden stesinden
geleceiniz btn glkler, sizin kendi iinizdeki psikolojik glklerin
simgesel ifadeleridir, hayalinizde bunlarla baedebiliyorsanz, ruhunuz-
dakilerle de baedebiliyorsunuz demektir.
23 Aralk 1932
Hans W elt'e
17 ubat 1933
20 Mays 1933
G. Meyer
Sayn meslektam,
lerim ziyaretinize gelmeme engel; ayrca, kutuplar atmasn
yaamak olumlu bir olay. atmalarnz kendinizden baka kimse
zmleyemez sizin iin; nk iinizdeki sizin kendi atmanzdr. Bu
mcadeleyi gslemek zorundasnz. Hekim, yrekli olmal bu gibi
durumlarda. atmay sizin yerinize zmleyecek kii, size stnlk
elde etmi olur, nk onurunuzun ve erkekliinizin eninde sonunda ze
rine dayand bir dlden yoksun klm olur sizi.
12 Haziran 1933
S. Malkinson'a
Paul Maag'a
12 Austos 1933
26 Mart 1934
26 Mays 1934
Jam es Kirsch'e
Azizim Kirsch,
Sayglar,
SEMELER
Her erkek, iinde, sonsuzca varolan bir kadn imgesi tar; bu belli bir
kadnn imgesi deildir. Gerekte bilindmdadr bu imge; erkein canl
olarak sistemine kazlm, ilksel kaynakl, kaltmsal bir etkendir; kadns
olann, btn yaantlarnn damgas, ya da arketipidir; kadnn erkek
zerinde brakt tm izlenimlerin birikimidir. Bu imge, bilind olduu
iin, sevgilinin kiiliine bilindnca yanstlr, bu ak veya nefretin
balca nedenlerindendir. (C. G. Jung: Kiiliin Gelimesi, Cilt 17)
1. PSYCHIATRIC STUDIES
Phenomena (1902)
On Hysterical Misreading (1904)
Cryptommenisia (1905)
On Manic Mood Disorder (1903)
A Medical Opinion on a Case of Simulated Insanity (1904)
A Third and Final Opinion on Two Contradictory Psychiatric Diagnoses (1906)
On the Psychological Diagnosis of Facts (1905)
2. EXPERIMENTAL RESEARCHES
Psychophysical Researches
9. PARTI
THE ARCHETYPES AND THE COLLECTIVE
UNCONSCIOUS
9. PART U
AION (1951)
The Ego
The Shadovv
The Syzgy: Anima and Animus
The Self.
Christ, a Symbol of the Self
JU N GUN YAYIMLANAN YAPITLARI
Western Religion
Psychology and Religion (The Terry Lectures) (1938/1940)
A Psychological Approach to the Dogma of the Trinity (1942/1948)
Transformation Symbolism in the Mass (1942/1954)
Forevvords to Whites God and the Unconscious and Werblowskys Lucifer and
Prometheus (1952)
Brother Klaus (1933)
Psychotherapists or the Clergy (1932)
Psychoanalysis and the Cure of Souls (1928)
Answer to Job (1952)
E astem Religion
Psychological Commentaries on The Tibetan Book of the Dead (1935/1953)
Yoga and the West (1936)
Foreword to Suzukis Introduction to Zen Buddhism (1939)
The Psychology of Eastem Meditatiton (1943)
The Holy Men of India: Introduction to Zimmers Der Weg zum Selbst (1944)
Foreword to the I Ching (1950)
Paracelsus (1929)
Pracelsus the Physician (1941)
Sigmund Freud: A Cultural Phenomenon (1932)
Sigmund Freud: An Obituary (1930)
Psychology and Literatre (1930/1950)
On the Relation of Analytical Psychology to the Poetic Art (1922)
Picasso (1932)
Ulysses (1932)
19. BBLOGRAPHY
Abraham, K., Selected Papers (1927). Andreas-Salome, L., The Freud Journal
(1965).
Bach, I., C. G. Jung s Aion, ete. (1952)
Barthers, R., Mythologies (1972).
Bennet, E. A., C. G. Jung (1961)
What Jung Really Said (1966).
Berteaux, P., La Vie quotidienne en Alleamagne au temps de Guillaume 11
(1926).
Bertine, E., Jung's Contribution to Our Time (1967).
Byle, A., Montagu Norman (1967).
Brown, J. A., C., Freud and the Post-Freudians (1961).
Campbell, J., Papers from Eranos: Pagon and Christian Mysteries (1963).
Eranos Yearbooks (1963).
C. G. Jung (articles by various authors), Les Cahiers pensee et aetion, no.
23/24.
Cox, D., Jung and St Paul (1958).
Crookall, R., The Jung-Jaffe View of Out of the Body Experiences (1970).
Daking, D. C., Jungian Psychology and Modern Spiritual Thought (1933).
Dry, a. M., The Psychology of Jung (1961).
Ellenberger, H.F., The Discovery of the Unconscious (1970).
Ellmann, R-, James Joyce (1959).
'Eranos, Eranos Jahrbuch (1965).
418 KAYNAKA
ESTETK I
G eo rg Lukacs
2. basm
ESTETK II
G eo rg L ukacs
2. basm
ESTETK III
G eorg L ukacs
2. basm
ADA GEREKLN ANLAMI
G eorg L ukacs
4. basm
AVRUPA GEREKL
G eo rg L ukacs
2. basm
ESTETK I
G eorg W . F. Hegel
SANATIN GEREKLL
E rn s t Fischer
8. basm
EDEBYAT YAAMIM
M aksim G orki
2. basm
EDEBYAT NEDR?
Je a n - P au l S artre
3. basm
BAUDELAIRE
Je a n - P au l S a rtre
2. basm
YANILSAM A VE GEREKLK
C h risto p h e r Caudw eel
2. basm
SANAT KURAMI KTAPLARI
NSANIN Z
G eorge Thom son
4. basm
KANT ESTET
T ay lan Altu
K A N T N ELETREL FELSEFES
Gilles Deleuze
OLGUNLUK AI I
Sim one de B eauvoir
OLGUNLUK AI II
Sim one de B eauvoir
KOULLARIN GC I
Sim one de B eauvoir
KOULLARIN GC II
Sim one de B eauvoir
PAYEL YAYINEV Caalolu Yokuu
Evren Han Kat 4, No: 63
Caalolu - stanbul
Tel: 528 44 09 - 511 82 33
Fax: 512 43 53
i
F reudun grlerinden ok etkilenm esine karn, psikanalizle ilikisinin
daha balarnda, kendi gelitirdii kavram larla alm aya balayan Jung,
zihinsel etkinliklerin tm n psyche diye adlandrr. Psyche dinam ik,
birbirinden ayr am a balantl yaplardan oluan bir dizgedir. F reu d un
ego (ben) kavram n benim sem esine karn, Ju n g a gre bilinli anlar,
dnceleri, duyg u lan , alglar ieren ego, ksacas bilen, isteyen ben
olarak k im lik duyg usunu o luturur ve srekli klar. A m a ego, psyche
okyanusunun ancak yzeyini oluturur. B u yzeyin hem en altnda kiisel
bilind yer alr. K iisel bilind F reu d u psikanalizin bilind dedii,
znenin bilincinde olm ad etkinlikleri, itilm i, unutulm u, bastrlm
yaantlar ieren yapdr. Jung, ayrca asl derinde k o lek tif bilindnn
var olduunu ne srer. Bu bilind yap, bireyin bilindm da asl zemini
oluturan insanln gem iinin rtl anlarn tarih b o y unca geirdii
evrim in yaplam izlerini tayan birey stii, btn insanlarla ortak olan
yandr.
Ju n g un kuram nda bilin ncesi, bilinten nce var olan alglam a,
k avram a biim leri olarak yer alan arketipler yani ilksel im ge rnekleri,
ortak b ilin d m d a bulunur. A rk etip ler a lar b oy u sk sk yinelenen,
doum , lm , e bulm a, beslenm e, tehlikeye kar savunm a yaantlarnn
sonucunda olum utur. B inlerce yl ncesine ilikin bir iaret, b ir arketip
bu g n n in san larn n dlerinde o rtaya kabilir. B in lerce y llk anne
im gesi, yeni doan bir bebein de ortak bilindm da bu arketipi tam asna
ve k e n d i a n n e sin i b u im g e n in e tk isiy le a lg la m a sn a p la n a k salar.
A rketipler, bireysel yaantnn iinde akt b ir dere yata gibidir.
ISBN 1 7 5 - 3 f l a - D ' 1 W
9 78 9753 880954