DNYANIN

NDE GELEN
SNEMA \
ELETRMENLERNN
YORUMLARIYLA

LMEDEN ONCE GRMENZ GEREKEN

1001 FLM
ISBN 975 - 92722 - 4 - 5 80 YTL
80.000.000 TL

G nm zde "ilk 10 Film" listeleri, tpk yllk eletirmen

sekileri gibi neredeyse hi uzun m rl deil; "En yi 100
Film" sekileri belirli trlerle ya da ulusal sinemalarla snr
landrlyor. Tm bunlar, bir "en iyi" ya da en deerli, en
nemli veya en unutulm az, adil olmay ve sinemann b
t n tarihini kapsamay amalayan bir film ler listesi hazrla
maya sra geldiinde 1000'den az bir rakamla yola kma
nn olanakszlna iaret ediyor*

u anda elinizde tu ttu u n u z kitap, tm zamanlar, tm t r

ler, tm dnya kapsamnda, bir grlmesi gereken film ler
listesi sunmakla byk riske giriyor. Ama bu alnmaya de
er bir risk ve eer sizler gidip de burada ele alnan film le
ri izlerseniz, m utlu bir sinema izleyicisi olarak leceinize
emin olabilirsiniz. Ksacas; ne kadar ounu izlerseniz ken
dinizi o kadar iyi hissedeceksiniz.

Bu kitaba dahil edilecek 1001 film i belirlemenin ilk adm,

var olan birtakm "en m uhteem ", "to p ", "en sevilen" ve
"en iyi" film listelerini yakndan incelemeyi ve bu listelerde
grnm e sklklar temel alnarak film adlarn nem sras
na gre dzenlemeyi gerektiriyordu. Bu, kalite ve n ortak
paydasnda kitapta yer almay hak ettiinden emin oldu
um uz (modern ve ada klasikler de dahil olm ak zere)
bir dizi klasii belirlememize olanak tand.

Bu kitabn sayfalarnda deerlendirilen ve hakk teslim edi

len 1001 film in tamamn zaten izlemi olsanz bile (bun
dan cidden kuku duysam da, yine de tebrikler), eminim
burada onlarla ilgili yazlanlar okumann inanlmaz fayda
sn greceksiniz.

Ama zaman akp geiyor...

Dolaysyla h em pn n lcm ava haslavn ve izlemeve devam

prlinl

carena
 LMEDEN NCE GRMENZ GEREKEN

1001 FLM
EDTR GENEL EDTR
B E L M A BA STEVEN JAY SCHNEIDER

caretta
 YAZARLAR
G eoff A n drew (GA), Time Out London'in
ba sinema editr, National Film Theatre'in
program sorumlusu ve sinema zerine pek
ok kitabn yazar. Bunlarn arasnda Nicholas
Ray, 1980'ler ve 90'larn Amerikan bamsz
sinemaclar ve Krzysztof Kieslowski'nin
Renk lemesi zerine aratrmalar yer alyor.
Linda Badley (LB), Middle Tennessee Eyalet
niversitesi'nde ngilizce profesr; ayn
niversitede sinema dersleri de veriyor. Film,
Horror, and the Body Fantastic (Greenwood)
kitabnn yazar ve fantastik, bilimkurgu,
korku edebiyat, sinema ve televizyon zerine
yaynlanm makaleleri var.
Kathryn Bergeron (KB), Arizona
niversitesi'nde Grsel Sanatlar zerine
yksek lisans yapyor. almalar temel olarak
sinemada rk ve marjinalleme temalarnn
"temsil edilii zerine odaklanyor.
Joanna Berry (JB), kariyerine Time Out'ta
sinema eletirmenlii yaparak balad ve daha
sonra Empire dergisinin eletiri yazlar
editr oldu. The Observer, Maxim Magazine
ve Radio Times' m da aralarnda bulunduu
pek ok dergi ve gazeteye yazlar yazd.
Edward Buscombe (EB), ngiliz Film
Enstits'nde yayn sorumlusu olarak grev
yapt. BFl'n Sinema Klasikleri serisinde
Stagecoach ve The Searchers kitaplarnn
yazar. 1970'ten itibaren dnya sinema
tarihini ele ald kitab Cinema Today,
2003'te yaymland.
G arrett C haffin-Q uiray (GC-Q), film
festivallerine sponsor oldu, TV ve sinema
tarihi dersi verdi, kitap, film, televizyon
yaynlar ve kltrel etkinlikler zerine
eletiriler, eitli bilimsel makaleler, kitap
blmleri ve bir de yk yaynlad.
Tom Charity (TCh), Time Out London
dergisinin Sinema Editr. John Cassavetes:
Life Works (Omnibus Yaynlar) ve The Right
S tuff {BFI) adl kitaplarn yazar.
Travis Craw ford (TCr), Philadelphia Film
Festivali'nin kratr. Onun hazrlad "New
Korean Cinema" ve "Danger After Dark"
adlarn tayan festival programlar Asya tarz
sinemacln en baarl rneklerine k tuttu. arasnda kltr, medya ve toplum, Latin
Film Comment, The Village Voice ve
Fangoria'da yazd; Filmmaker'la Moviemaker
dergilerinin srekli yazar.
Adrian Danks (AD), RMIT niversitesi
(Avustralya) Uygulamal letiim Fakltesinde
Sinema Aratrmalar Blm Bakan. Halen
Melbourne Sinemateki'nin bakan,
kratrlerinden biri ve sanal dergi Senses o f
Cinema'nn eki Cfeg'in editrlerinden.
Ethan de Seife (EdeS), Wisconsin-Madison
niversitesi'nde doktora rencisi. Halen
Frank Tashlin filmleri zerine bir doktora tezi
hazrlyor.
David Del Valle (DDV), Films and Filming
(Britanya) ve L'Ecran Fantastique (Fransa)
dergilerinin Hollywood muhabirliini yapt.
Video Watchdog, Psychotronic, Films in
Review, Scarlett Street vb. dergilerde yazd.
Vincent Price'la yapt enine boyuna kitaplar yaymland.
rportajn DVD kayd, "Vincent Price: The
Sinister Image" adyla piyasaya srld. Chris Fujiwara (CFu), Jacques Tourneur:
(AIIDay Entertainment) The Cinema o f Nightfall (Johns Hopkins UP)
www.film sinreview.com'da Camp David adl kitabnn yazar. Hermenaut dergisinin
bir kesi var. yardmc editr ve The Boston Phoenix' in
dzenli yazar.
Roumiana Deltcheva (RDe), doktorasn
tamamlam olarak Montreal-Kanada'da yeni Tom Gunning (TG), Chicago niversitesi
medya teknolojileri zerine bamsz Sanat Tarihi Blm'nde kdemli profesr ve
aratrmalar yapyor. Yaynlanm saysz Sinema ve Medya Komitesi yesi. Fritz Lang:
almasnda totaliter rejim sonras dnemde Allegories o f Vision and Modernity (BFI) ve
Dou Avrupa'y tanmlayan kltrel D.W. Griffith and the Origins o f American
paradigmalar zerine odaklanarak edebiyat, Narrative Film (University of Illinois Press)
sinema ve basnda kltrler ve disiplinleraras kitaplarnn yazar.
aratrmalarn ortaya koydu. Rahul Hamid (RH), New York niversitesi
W heeler W inston Dixon (W W D ), Lincoln, Sinema Aratrmalar Blm'nde doktora
Nebraska niversitesi'nde ngilizce profesr rencisi; tezini ran sinemas zerine
ve Quarterly Review o f Film and Video hazrlyor. Cineaste dergisi de dahil olmak
dergisinin Yaz leri Mdr Yardmcs. zere eitli yaynlarda ada uluslararas
Yaynlanan almalarndan bazlar: Vision o f sinema zerine yazlar yazd.
Paradise: Images o f Eden in the Cinema
Ernest Hardy (EH), sinema-mzik
(Rutgers UP) ve Film and Television After
eletirmeni ve air. Sundance Film
9/11 (Southern Illinois UP).
Festivali'nde jri yelii yapt ve almalar
Dana Duma (DD), Bkre'teki Hyperion New York Times, LA Times, Village Voice,
niversitesi'nde ve Ulusal Sinema ve Tiyatro Rolling Stone ve Vibe'da yaynland. LAFA
Akademisi'nde sinema tarihi dersi veriyor. (Los Angeles Film Critics Association-Los
Self-Portraits o f the Movie ve Gopo adl Angeles Film Eletirmenleri Dernei) yesi.
kitaplarn yazar ve eitli sinema ve kltr
Bernd H erzogenrath (BH), An A rt o f
dergilerinde birok makalesi yaymland.
Desire: Reading Paul Auster (Editions Rodopi)
Rachel D w yer (RDw), Londra niversitesi kitabnn yazar ve From Virgin Land to
Dou ve Afrika Aratrmalar Fakltesi (SOAS) Disney World: Nature and Its Discontents in
Hindistan Aratrmalar Blm'nde okutman. the USA o f Yesterday and Today (Editions
Yaymlanan almalanndan bazlar: Pleasure Rodopi) kitabnn editr. Halen Kln
and the Nation: The History, Politics and niversitesi'nde ders veriyor.
Consumption o f Public Culture in India (C.
Pinney'le birlikte; OUP); Yash Chopra (BFI); M ark Holcomb (M H ), The Village Voice
Cinema India: The Visual Culture o f Hindi dergisinde ve eitli yaynlarda sinema zerine
Film (D. Patel'le birlikte; Rutgers, UP). yazlar yazyor. Brooklyn, New York'ta
yayor.
Angela Errigo (AE), San Francisco Eyalet
niversitesi'nde sinema ve gazetecilik Anik Imre (Al), Tacoma'da bulunan
renimi grd. Serbest yazar ve yaync; Washington niversitesi Disiplinleraras Sanat
Empire dergisi iin yardmc editrlk, BBC ve Bilimler Blm'nde sinema aratrmalar
Radio 2'deki Arts program iin film eletirileri dersleri veriyor. Dou ve Orta Avrupa
yapyor. sinemalar, sinemada rk ve cinsiyet, iddet ve
smrgecilik sonras dnem zerine
Chiara Ferrari (CFe), Los Angeles-California makaleleri yaynland.
niversitesi'nde Sinema TV ve Dijital Medya
Blm'nde doktora rencisi. Aratrmalar Jyotsna Kapur (JKa), Gney Illinois
niversitesi Sinema ve Fotoraflk
Amerika sinemas, yeni medya kuram yer Blm'nde ders veriyor. En son hazrlamakta
alyor. olduu alma, ada Amerikan ocuk
sinemasnda ocukluun yeniden
Cynthia Freeland (CFr), Houston tanmlanmas, ocuk ve televizyon zerine
niversitesi'nde felsefe doenti ve Kadn genel tartmalar, ocuklara ynelik
Aratrmalar Blm yneticisi. Antik felsefe pazarlama taktikleri hakknda bir aratrma
ve estetik zerine pek ok almas kitab.
yaynlanm olan Freeland, The Naked and
the Undead: Evil and the Appeal o f Horror Philip Kemp (PK), yazar ve sinema tarihisi.
(Westiview Press) ve But is it art? (OUP) Sight and Sound, Total Film, International
kitaplarnn yazar ve Philosophy and Film'in Film Guide vb. yaynlara dzenli olarak yaz
de (Routledge) editrlerinden biri. yazyor. Lethal Innocence: The Cinema o f
Alexander Mackendrick (Heinemann)
Jean-Michel Frodon (J-MF), gnlk kitabnn yazar; Michael Balcon ve Coen
Fransz gazetesi Le M onde'un sinema editr kardeler hakkndaki kitaplar zerinde
ve Institut de Sciences Politiques'de ders almalarn srdryor.
veriyor. L'Exception adl sinema derneinin
kurucusu; aralarnda L'Age Moderne du James Kendrick (JKe), Bloomington'daki
Cinma Franais (Flammarion), La Projection Indiana niversitesi letiim ve Kltr
Nationale (Odile Jacob) ve Conversation avec Blm'nde retim yesi. Aratrma alanlar
Woody Allen'in (Plon) da bulunduu eitli ierisinde medyada iddet, klt filmler, korku
filmleri ve post-klasik Hollywood sinema tarihi
yer alyor. Ayn zamanda
www.QNetwork.com sitesine dzenli olarak
film eletirileri yazyor.
Joshua Klein (JKI), serbest yazar;
Chicago'da yayor. DVD'ler zerine
hazrlad ke yazlar Chicago Tribune, College Literature ve Post Script'te
Washington Post ve The Onion'da yaynland.
M ikel J. Koven (M K ), Aberystwyth'deki
Galler niversitesi'nde Sinema ve Televizyon
Aratrmalar zerine ders veriyor. Pocket
Essentials Guide on Blaxploitation Films
kitabnn yazar ve u sralar giallo filmleriyle
ilgili bir aratrma zerinde alyor.
Karen Krizanovich (KK), aralarnda
Empire, NME, Word magazine, MS London
ve Cosmopolitan UK"\n de bulunduu ok
eitli yaynlar iin film eletirileri yazd.
Andrea F. Kulas (AK), ksa bir sre nce
Arizona niversitesi'nde Medya Sanatlar'nda
yksek lisansn tamamlad. Ridley Scott:
Interviews (University Press of Mississippi)
kitabnn editrlerinden biri.
Frank Lafond (FL), Fransa'daki Lille
niversitesi'nde doktora rencisi; estetik
zerine alyor. Korku filmleri ve kara filmler
zerine makaleleri yaymland; modern
Amerikan.korku filmleri zerine bir kitabn
(Cauchemars amricains) editrln yapt.
Ayn zamanda Rendez-vous avec la peur adl
yllk derginin de editr.
Colin MacCabe (CM ), Pittsburgh
niversitesi'nde ngiliz Dili ve Sinema kdemli
profesr. Godard: A Portrait o f the Artist at
70 (Ocak 20 04'te yaynland), The Eloquence
o f the Vulgar (BF) ve James Joyce and the
Revolution o f the Word (2. bask, Palgrave)
en son yaymlanan kitaplar.
Adrian M artin (AM ), The Ag e'in film
eletirmeni, The Mad Max Movies (Currency),
Once Upon a Time in America (BFI) ve
Phantasms (Penguin) kitaplarnn yazar ve
Movie Mutations (BFI) ile Rouge'un da
(www.rouge.com.au) editrlerinden biri.
Monash niversitesi Sanat ve Tasarm
Fakltesi'nde doktora rencisi.
Ernest M athijs (EM), Aberystvvyth'teki
Galler niversitesi'nde sinema dersleri veriyor.
Son aratrma konular: David Cronenberg,
Benelux lkelerinin sinemas, Yzklerin
Efendisi'nin kltrleraras etkisi.
Annalee N e w itz (AN), Bad Subjects adl
internet dergisinin kurucusu ve White Trash:
Race and Class in America'yla (Routledge)
The Bad Subjects Anthology (New York UP)
kitaplarnn yazar. almalar Feed, Gear,
Alternative Press Review, New York Press,
The San Francisco Bay Guardian'da ve eitli
akademik dergilerde yaymland.
Kim N ewm an (KN), roman yazar, eletir
men ve radyo-TV programcs. Nightmare
Movies (Bloomsbury), W ild West Movies
(Bloomsbury), Apocalypse Movies (Griffin) ve
BFI Classics: Cat People kitaplarnn yazar;
The BFI Companion to Horror (Continuum)
kitabnn editr. Romanlar arasnda The
Nioht Mavor. Anno Dracula. The Quorum ve
Life's Lottery yer alyor.
Devin Orgeron (DO), Kuzey Carolina
Eyalet niversitesi'nde Sinema Aratrmalar
doenti. Road Pictures: The Transportation o f
American Cinema adnda bir kitap hazrlyor.
Yazlar CineAction, COIL, Film Quarterly,
Kiarostami (Mehrnaz Saeed-Vafa'yla beraber
yaymland.
M arsha Orgeron (M O ), Kuzey Carolina
Eyalet niversitesi'nde Film Aratrmalar
doenti. Halen zerinde alt kitap, sinema M artin Rubin (MR), Chicago'da bulunan
endstrisinin Amerikan kltr zerindeki
etkisini konu alyor. Cinema Journal,
American Literature, Quarterly Review o f
Film & Video ve COIL'de yazlar yaymland.
Corinne Oster (CO), ksa sre nce
Amherst'teki Massachusetts niversitesi
Karlatrmal Edebiyat Blm'nde ada sralar Berlin'de bulunan zgr niversite'de
Fransz kadn sinemasnda marjinalliin yeni
temsilleri zerine doktora tezini tamamlad.
R. Barton Palmer (RBP), Yale
niversitesi'nde (Ortaa Aratrmalar) ve
New York niversitesi'nde (Sinema
Aratrmalar) doktora yapt. Clemson
niversitesi'nde Calhoun Lemon krssnde
edebiyat profesr; ayn zamanda Gney
Carolina Sinema Enstits'nn yneticisi. Peter Stanfield (PS), ngiltere'de bulunan
Hollywood sinemas ve sinema kuram
zerine yaymlanm eserleri arasnda
Hollywood's Dark Cinema: The American
Film Noir (Twayne) yer alyor.
Richard Pea (RP), Columbia
niversitesi'nde Sinema Aratrmalar doenti
ve Lincoln Center Sinema Dernei'nin
program ynetmeni.
M urray Pomerance (MP), Ryerson
niversitesi'nde profesr ve Sosyoloji Blm
Bakan. Kitaplar arasnda Ladies and
Gentlemen, Boys and Girls: Gender in Film at
the End o f the Twentieth Century (State
University of New York Press) ve Sugar,
Spice, and Everything Nice: Cinemas o f
Girlhood (Wayne State UP) bulunuyor.
American Decades serisinin (Rutgers UP)
editrlerinden biri.
Phil Powrie (PP), Newcastle niversitesi
Sinema ve Medya Aratrmalar Merkezi'nin
yneticisi. Fransz sinemasna ilikin pek ok
almas var; sonuncusu Jean-Jacques Beineix
zerine (Manchester UP).
Brnice Reynaud (BR), Nouvelles Chines,
nouveaux cinmas (Editions du Jeu de
Paume) ve A City o f Sadness (BFI) kitaplarnn
yazar. California Sanat Enstits'nde ders
veriyor.
David Robinson (DR), The Times' in
(Londra) eski sinema eletirmeni, bamsz
sinema tarihisi ve Giornate del Cinema
Muto'nun (Pordenone Sessiz Film Festivali)
yneticisi. Yaymlanm pek ok almas
arasnda World Cinema 1895-1980 (Eyre
Methuen) ve From Peepshow to Palace: The
Birth o f American Film (Columbia UP) yer
alyor.
Jonathan Romney (JRom), The
Independent gazetesinin pazar ekinde
sinema eletirileri yazmann yan sra, Sight
and Sound, Film Comment vb. gibi yaynlar
iin de yazlar yazyor. Kitaplar arasnda
Atom Egoyan (BFI) ve yazlarn toplad
Short Orders bulunuyor.
Jonathan Rosenbaum (JRos), Chicago
Reader'm film eletirmeni; son olarak Abbas
Illinois niversitesi Yaynlar), Dead Man (BFI)
ve Movies as Politics (California niversitesi
Yaynlar) adl kitaplara imza att.
Gene Siskel Film Merkezi'nde film
programlar hazrlyor. Busby Berkeley
(Columbia UP.) ve gerilim filmleri (Cambridge
UP) zerine kitaplar yazd.
Marc Siegel (MS), kaklk kuram ve
deneysel sinema zerine yazlar yazyor. u
Misafir retim Grevlisi olarak Sinema
Aratrmalar dersi veriyor.
Adam Simon (AS), yazar ve ynetmen;
almalar arasnda Braindead (1990),
Carnosaur (1993), The Typewriter, The Rifle
and the Movie Camera (1996), The America<
Nightmare (2000) ve Bones (2001) yer alyor
Southamton Enstits'nde Medya Sanatlar
alannda kdemli retim yesi. Kitaplar
arasnda Hollywood, Westerns and the
1930s: The Lost Trail (Exeter niversitesi
Yaynlar) yer alyor.
David Sterritt (DS), The Christian Science
M onitor'\n film eletirmeni, Long Island
nivesitesi C.W. Post Kamps'nde Tiyatro
ve Sinema profesr, Columbia niversitesi
Sinema Aratrmalar Fakltesi'nin bir yesi v<
Columbia niversitesi Sinema ve
Disiplinleraras Yorum Semineri'nin bakan.
Adisakdi Tantim edh (AT), yazar ve
sinemac. BBC iin radyo oyunlar ve
televizyon metinleri, ngiltere ve Hollywood
iin aralarnda BAFTA dll Zinky Boys Go
Underground'm da bulunduu ok sayda
senaryo yazd. Son olarak Open House adl
bir ksa film gerekletirdi.
M ichael Tapper (M T), Film International'r
editr. Aralarnda Lars von Trier:
Interviews'^n de (Mississippi niversitesi
Yaynlar) bulunduu pek ok eserde imzas
var.
Ella Taylor (ET), LA Weekly'nin film
eletirmenlerinden. Eski bir retim grevlisi
olan Taylor ayrca her eit gazete ve dergide
sinema yazlar yazd.
G inette Vincendeau (GV), Warwick
niversitesi'nde Sinema Aratrmalar
profesr. Jean-Pierre Melville: An American
in Paris (BFI), Fransz sinemas zerine yazd
son kitaplar arasnda.
K.A.W innick (KW), film eletirmeni. Los
Angeles'ta yayor.
Josephine W oll (JW), Howard
niversitesi'nde ders veriyor ve Rus sinemas
ve edebiyat zerine yazlar yazyor;
sonuncusu: Real Images: Soviet Cinema and
Thaw (I.B. Tauris).
 CARETTA KTAPLARI 3

LMEDEN NCE GRMENZ GEREKEN

1001 FLM
1. Bask, in - Eyll 2005
2. Bask, in - Eyll 2006

Genel Editr Steven Jay Schneider

Yayna Hazrlayanlar Belma Ba, G. Deniz Vural, Budak Akaln
evirmenler Pnar engzer iraz, Filiz lgt, Yasemin Reis, Tlay
Dikenolu, Berke Gl, Deniz Ko Pala, Burcu Koray,
Oytun Sng, Evren Kaer stner, Serkan Mutlu, zge
Araan, Melik Saraolu, Erhun Geyisi
Uygulama Serdar Cenan, Kadir Altn
Katkda Bulunanlar : Mehm et Aksn, mer Tecimer, Serpil lker,
Baak Soysal, Hlya Sng, Nihan enleten
Yaync : Laura Price
Proje Editr Catherine Osborne
Aratrma Richard Guthrie
Tasarm : Ian Hunt, James Lawrence
Yaratc Direktr Richard Dewing

caretta reklam ve halkla ilikiler tic.ltd.ti

Samanyolu sokak, 116/1, ili-istanbul
telefon: +90 212 231 2943 faks: +90 212 231 3013

Kitabn ilk basm, ABD ve Kanada in, Barron's Educational Sris, Inc.
tarafndan 2003 ylnda yaplmtr.

QUINTET BOOK
Copyright 2003 Quintet Publishing Limited

Her trl yayn haklar sakldr. Bu kitapta yer alan metinler ve fotoraflar,
Caretta Reklam'n, yazarn ve fotoraflarn izni olmadan kullanlamaz.
Kitabn tamam ya da bir blm, ilgili kiilerden izin alnmadan fotokopi
dahil, optik, elektronik ya da mekanik herhangi bir yolla kopyalanamaz,
oaltlamaz, baslamaz, yaymlanamaz.

Uluslararas Standard Kitap numaras 0-764T5701-9

Library of Congress katalog kart numaras 2003104860
Lee-Fung Asco, Printers Ltd. tarafndan in'de baslmtr.
987654321
LMEDEN NCE GRMENZ GEREKEN 1001 FLM
KTABINA HO GELDNZ!
Filmlere likin bilgiler ve kitabn yaps hakknda birka noktay, kitab
okurken yolunuzu bulmanza yardmc olmak zere aada sralyoruz.
Filmler zgn dildeki adlarna gre llstelenmltlr. [Kitapta, filmin zgn
adnn altnda ve metnin iinde italik olarak filmin Trke ad kullanlmsa
bunlar ounlukla en az ki kaynaktan dorulanan Trkiye'de sinemalarda,
belli bal festivallerde, kimi zaman televizyonlarda gsterildiinde, ya da bir
ka rnekte olduu gibi, DVD olarak piyasaya srldnde kullanlm olan
nispeten kabul grm adlardr; gsterim ad bir kaynaktan dorulanamam-
sa, filmin adnn evirisi (eviri mmknse; ki genellikle ngilizce addan eviri
dir), metnin inde filmin adnn ilk getii yerde, bir kereye mahsus olarak be
lirtilmitir.]
Filmlerin tarihlerinde, yaygn olarak gsterime ktklar yl esas alnm
tr.
Filmin lkesi, yapmn gerekletii srada yapmcnn bulunduu lke
dir; ardndan yapmevi ya da yapmevlerlnln adlarnn ksaltmalar, filmin daki
ka olarak uzunluu ve teknik zellikleri (slyah-beyaz veya renkli / sesli veya se
siz) belirtilmitir.
Dili belirtilmeyen filmler ngilizce'dir.
Hollyvvood dlleri Oscar ve Oscar adayl balklar altnda sralanm,
ardndan da her yl dzenlenen Cannes, Berlin ve Venedik Uluslararas Film
Festivallerinde alnan dller ve mansiyonlar belirtilmitir. dllerin hangi dal
da olduu ve kategorisi ksaltma halinde verilmitir.
12-25. sayfalarda, filmlerin trlerine gre snflandrd bir dizin bula
bilirsiniz. Filmlerin ou, birden fazla tre girmektedir. rnein: 1940 yapm
Fantasla drt kategori altnda yer almaktadr: Animasyon, mzikal, fantastik
ve aile filmi.
Filmlerin hem zgn hem de ngilizce gsterim adlarn ieren genel
dizini ve ynetmen dizinini kitabn sonunda bulabilirsiniz.
Metinlerin bazlarnda, filmlerin eriine likin ayrntlar ya da filmin
sonu aklanmaktadr. Kitapta filmlerin ticari dolama ynelik snflandrma
bilgileri belirtilmemitir.

NDEKLER
NSZ 6
TR DZN 12
FLMLER 26
FLM DZN 950
YNETMEN DZN 956
FOTORAF BLGLER 959
NSZ

lmeden nce Grmeniz Gereken 1001 Film, adndan da anlalaca zere,

hem bilgi vermeyi ve klavuzluk etmeyi, hem de motive etmeyi hedefliyor: Kitap heves
li okurlarn stekli izleyicilere dntrmeye, zamann abucak akp getiini, izlenme
ye deer filmler listesinin gerekten ok uzadn aka ortaya koymaya abalyor.
Gnmzde "lk 10 Film" listeleri, tpk yllk eletirmen sekileri gibi neredeyse hi
uzun mrl deil; "En iyi 100 Film sekileri de, ya komedi, korku, bilimkurgu, ak,
western gibi belirli trlerle ya da Fransa, in, talya, Japonya veya ngiltere gibi belirli
ulusal sinemalarla snrlandrlyor. Tm bunlar, bir "en iyi" ya da en deerli, en nemli
veya en unutulmaz filmler listesi, (adil olmay ve sinemann btn tarihini kapsamay
amalayan bir filmler listesi) hazrlamaya sra geldiinde 1000'den az bir rakamla yola
kmann olanakszlna -ya da en azndan sorumsuzluk oluuna- iaret ediyor.
Yukarda sz ettiimiz ama dikkate alnacak olursa, 1001 bile, gznze hemen,
fazlasyla kk bir say gibi grnmeye balayabilir. Sessiz filmler listenin dnda tutu
lacak olursa belki bu say o kadar da az olmayabilirdi; ya da avangard filmler; ya da Or
tadou filmleri; ya da animasyon filmler; ya da belgeseller; ya da ksa filmler... ama bu
dlama stratejileri sonuta yalnzca sknty azaltmaya, sinemann kumuna rasgele iz
giler ekmenin ve birbirinden farkl tm trlere ve sinema sanatn oluturan gelenek
lerin hepsine hak ettikleri gibi ve eit derecede saygyla yaklaan snrl bir seki elde et
mek iin alnmas gereken birok zor karar alma basksndan kanmaya ynelik yn
temler. u anda elinizde tuttuunuz kitap, tm zamanlar, tm trler, tm dnya kap
samnda, bir grlmesi gereken filmler listesi sunmakla byk riske giriyor. Ama bu
alnmaya deer bir risk ve eer szler gidip de burada ele alnan filmleri izlerseniz, mut
lu bir sinema izleyicisi olarak leceinize emin olabilirsiniz. Ksacas; ne kadar ounu
izlerseniz kendinizi o kadar iyi hissedeceksiniz.
Peki lmeden nce hangi 1001 filmin grlmesi gerektii nasl belirlenecek? Eer
mesele ne pahasna olursa olsun uzak durulmas gereken 1001 filmi belirlemek olsay
d bu i ok daha kolay ve ok daha az ihtilafl olurdu! Film eletirisinin pozitif bilim ola
rak kabul grmediini renmek hi artc deil; ve birisinin Midnight Cowboy'unun
pekla bakasnn Ishtar' olabileceini ne srmek pek abart saylmaz. Byk lde
sistemlemi ve tarihsel olarak belirli zellikler tayan dnem, akm ya da alt trleri,
szgelimi 1970'lerin Italyan gerilim filmlerini, bu rnein zelinde ele alacak olursak
trn estetize edilmi iddet anlay, dolambal yks ve psikolojik yanklar temelin
de belki de nesnel biimde kyaslamann hatta sraya dizmenin yollar var. Ayrca belki
de Hitchcock'un tartmasz klasiklerini (North Sy Northwest-Gizli Tekilat, Rear
Window-Arka Pencere, Vertigo-lm Korkusu) genellikle ynetmenin daha zayf ile
ri olarak grlen filmlerden (Torn Curtain-Esrar Perdesi, Family Plot-Aile Oyunu, Topaz,
The Paradine Case-Celse Alyor) ayrmak gerekten de akla yatkn bir i. Ama Tsai
Ming-liang'n Ni Neibian Jidian?'lyla (Orada Saat Ka?) Robert Aldrich'in What Ever
Happened to Baby Jane?"\ (Kk Bebee Ne Oldu?)', ya da George Melies'in Le
Voyage dans la Lune'yle (Ay'a Seyahat) Marleen Gorris'in A Question o f Silence' (Bir
Sessizlik Sorgusu) arasnda karar klabilmek iin neyi temel alabiliriz ki? Bu kitabn ama
c, esas olarak, kendi iine her eyden birer para dahil etmekse, o halde sonuta or-
taya kacak 1001 film listesini yalnzca bir sinemasal ak bfe, salt eitliliin gerek
deerlerin nne getii bir vaka olmaktan kurtaracak ey nedir?
Hepsi de gzel sorular. Bu kitaba dahil edilecek 1001 filmi belirlemenin ilk adm,
var olan birtakm "en muhteem", "top", "en sevilen" ve "en iyi" film listelerini yakn
dan incelemeyi ve bu listelerde grnme sklklar temel alnarak film adlarn nem s
rasna gre dzenlemeyi gerektiriyordu. Bu, kalite ve n ortak paydasnda kitapta yer
almay hak ettiinden emin olduumuz (modern ve ada klasikler de dahil olmak
zere) bir dizi klasii belirlememize olanak tand. Bu ksa, bazen de tamamen kendi
ne zg listelerde karmza kan her filmin 1001 filmlik sekimize dahil olduunu as
la syleyemeyiz ama en azndan bu egzersiz bize baz kilit referans noktalar verdi ve
seim srecinin doasndaki kanlmaz znellii belirli lde azaltt.
Balangta yaklak 1300 film adnda geici olarak karar kldktan sonra, birbiriy-
le elien iki ama gderek listenin zerinden bir kez daha geme aamasna geldik
(sonra bir kez daha, bir kez daha, bir kez daha...); bir yandan toplam sayy azaltmaya
alrken dier yandan da sinemann eitli dnemlerinin, ulusal sinemalarn, trlerin,
akmlarn, geleneklerin ve nde gelen auteur'lerin yeterli kapsamda yer bulmasn sa
lamak amacndaydk. "Auteur" (yaratc ynetmen) kavramn, yalnzca ynetmenleri
(Woody Allen, Ingmar Bergman, John Cassavetes, Federico Fellini, Jean-Luc Godard,
Abbas Kiarostami, Satyajit Ray, vs.) deil, oyuncular (Humphrey Bogart, Marlene
Dietrich, Toshiro Mifune), yapmclar (David O. Selznick, Sam Spiegel, Irving Thalberg),
senaryo yazarlarn (Ernest Lehman, Preston Sturges, Cesare Zavattin), grnt ynet-
menlerini (Gregg Toland, Gordon Willis, Freddie Young), bestecileri (Bernard
Herrmann, Ennio Morcicone, Nino Rota) ve dierlerini de kapsayacak ekilde mmkn
olan en geni anlamda ele aldk.
Ayrca otomatik seimler yapmamaya (birtakm filmlere genel kabuller erevesin
de serbest gei hakk vermemeye), yani deeri kendinden menkul "kaliteli" yapmla
ra ya da yksek sinematografik sanata (tarihsel epik filmler, Shakespeare uyarlamala
r, biimci Rus deneysel filmleri) ncelik verip szmona "aa" kabul edilen trleri
(slapstick komedi, 1930'larn gangster film leri, blaxploitation sinemas) hatta estetik
deer asndan biraz tartmal (Pink Flamingos-Pembe Flamingolar, Saturday Night
Fever-Cumartesi Gecesi Atei, The Blair Witch Project-Blair Cads), samimi olarak po
plist cazibe tayan (Top Gun, Rain Man-Yamur Adam, Big-Byk, E.T.: The Extra-
Terrestrial-E.T.) ya da ideolojik veya etik deerler asndan kukulu (The Birth o f a Na-
tion-Bir Ulusun Douu; Freaks-Ucubeler; Triumph o f the Will-iradenin Zaferi; Sah,
The 120 Days o f Sodom-Salo ya da Sodom'un 120 Gn) filmleri gz ard etmemeye
zen gsterdik. Bunun yerine, sekiye girmeye aday tm filmleri kendi ereveleri ie
risinde deerlendirmeye altk ki, bu da ilk olarak sz konusu "ereve"yi neyin olu
turduunu elimizden geldii kadar belirlemeyi (bu her zaman ok kolay olmad; rne
in Pink Flamingos'un kendi film slogan "Zevksizlik zerine bir deneme"ydi) ve daha
sonra (ikisi arasndaki fark ayrt edilemeyecek kadar kk ya da nemsiz gibi grn
dnde bile) sapla saman birbirinden ayrmann yollarn bulmay gerektirdi.
Eski bir atasz "her gn fleminyon yiyebilecek olsanz bile arada bir cannz ham-

PLEASE DO NOT SEE

THE END FIRST!!!
See it from the beginning:

|t could be
the most
terrifying
motion
picture
I have
ever made!"
- . va xv_<.

ROD TAYLOR JESSICA TANDY SUZANNE FLESH ETTE

mv Ov EVAN HUNTER- ALFRED HITCHCOCK TIPP! HEDREN
JOSEPH E. LEVINE ,.. MIKE NICHOLS-LAWRENCE TURMAN

i - worried

THE GRADUATE
SCREENPLAYBV
ANNE BANCROFT SONDUSTIN
GSBY
HOFFMAN KATHARINE ROSS
PERFORMEDBY
CALDER WILLINGHAM BUCK HENRY PAUL SIMON SIM ON... GARFUNKEL
PRODUCEDBY DIRECTEDBY
LAW RENCE TURMAN MIKE NICHOLS TECHNICOLOR-PANAVISION e S ? T

burger eker" demez mi? Burada mesele u ki, film tercihleriniz arlkl olarak kabul
grm dnya klasiklerine (Yurtta Kane'lere, Rashomon'lara. Kzgn Boa'lara, Po-
temkin Zrhls'na) ya da Avrupa sanat sinemasna (L'Awentura'lara, Hiroshima mon
Amour'lara, Paris'te Son Tango'lara) dayanyor olsa bile an gelir tamamen farkl erik
te bir film, belki haslat rekorlar kran bir Hollywood yapm (Jurassic Park, The Empire
Strikes Back, Titanic), belki tuhaf bir Underground film (Scorpio Rising, Flaming Cre-
atures, Hold Me While Tm Naked) ya da bir klt (El Topo, Seconds, Slacker, Mondo
cae, Tetsuo) izlemek istersiniz. Biz de bunu gz nnde tutarak bu kitab, (genelde
ya da kendinizi yeni bir eyler denemeye hazr hissettiiniz o gnlerde) sinema zevki
niz ne ynde olursa olsun, her enisi lezzetli bir men olacak ekilde hazrlamay ken
dimize balca grev edindik.
Nihayet listeyi "sadece" 1001 'e indirgemek iin yapmamz gereken en son ve ac
verici elemeleri yaptktan sonra bizim iin geriye kalan son adm, saygn yazar grubu
muzun getirdii neri ve geribildirimlere dayanan sonulara birazck ince ayar yapmak
t. Yazarlarmzn ortak deneyimlerinin, uzmanlklarnn ve sinema filmlerini izlemeye,
tartmaya, yazmaya ynelik tutkularnn da ortaya koyduu gibi, hibir "tm zaman
larn en iyileri" listesinin kusursuz (her ne demekse) ya da tamamen tartmasz (bu ok
skc olmaz myd?) olmas sz konusu deildi; yine de elinizde tuttuunuz kitap, sz
konusu yazar grubunun nitelikleri sayesinde, emin olun, mmkn olabilecei kadar iyi.
te yandan, zenle oluturulan bu liste kadar, listede yer alan 1001 filmin her birine
elik eden, konuya ilikin nemli ayrntlarla derinlikli yorumlar, kltrel-tarihsel bala
:h o w
m ve ilgin malumatfuruluklar (Apocalypse Now'i aslnda George Lucas ynetecek 114-FA-!
ti? Bilen var myd?) byk bir incelikle harmanlayan zl, zenli, tevik edici deerlen
dirmeler de kitab bu kadar zel klyor. Deerlendirme yazlarnn bylesine rahat haz
medilir oluu sizi yanltmasn. Casablanca (Kazablanka), The Searchers (l Aslan)
ya da La rgle du Jeu (Oyunun Kural) gibi bir film hakknda yalnzca 500 szckle;
Boogie Nights (Ateli Geceler), Vlskingar och rop (lklar ve Fsltlar) ya da The
N ight o f the Hunter (Caniler Avcs) hakknda yalnzca 350 szckle veya Marketa
Lazarov, The Pianist (Piyanist) ya da C/o de 5 7 (5 ten 7'ye Cleo) hakknda 200
szckle esasl ve lgi ekici bir yaz yazabilmek kesinlikle yetenek ister (dahas
bunun bir sanat olduunu bile syleyebiliriz). Her naslsa bu yazarlar byk bir tutar
llkla bunu gerekletirmeyi, hem de mthi bir biimde gerekletirmeyi baardlar.
Bu kitap zerinde kendi alma deneyimime dayanarak ancak unu sy
leyebilirim: Kiisel favorim olan pek ok filmi listede es gemek zorunda kalmann
acsn, bu kadar ok muhteem sinema yazarnn kaleme ald bu kadar ok mthi
film yazs okumann ve sinema tarihi, gelenekleri ve gizli hzineleri hakknda daha n
tJ AnwasnoDOfSTUNcmsKUB
ce hi bilmediim eyler renmenin zevkiyle fazlasyla giderdim. Bu kitabn sayfalarn AHOTOKUM*
WHOW0WDY SUIM Xl
da deerlendirilen ve hakk teslim edilen 1001 filmin tamamn zaten izlemi olsanz Ahu-rANC L

bile (bundan cidden kuku duysam da, yine de tebrikler), eminim burada onlarla ilgili CROUCHING TIGER
yazlanlar okumann inanlmaz faydasn greceksiniz. HIDDEN DRAGON
Ama zaman akp geiyor... Dolaysyla hemen okumaya balayn ve izlemeye
devam edin!

lmeden nce Grmeniz Gereken 1001

Film'in genel editr olarak, bu tutkulu, zevkli ve
son derece deerli projenin zamannda tamam
lanmasndan ve beklenen baarsndan sorumlu
olan herkese yazl olarak teekkr etme onur ve
ayrcalna sahibim. Laura Price, Catherine Os
borne ve Quatro Group'un bir kolu olan Quintet
Yaynclk'n geri kalan tm alkan ve zenli
kadrosuna; British Film Institute'tan (ngiliz Film
Enstits) Andrew Lockett'a; bu kitab oluturan
elenceli ve retici film yazlarn retmek zere
skk teslim tarihleri ve zalim bir editrle (ah
smla) alan sekiz farkl lkeden 60'a yakn
yazara; ve her zaman olduu gibi destekleri ve
yreklendirmeleri benim gizli silahm olan aileme,
dostlarma ve i arkadalarma en derin kran
larm sunuyorum.
STEVEN JA Y SCHNEIDER
Genel Editr
... mmkn olabildii kadar iyi?
Kitabn genel editr Steven Jay Schneider'n da belirttii gibi, elinizde tut
tuunuz kitap, emin olun, mmkn olabildii kadar iyi". Ama bylesine
kapsaml bir kitabn bu tanma uyabilmesi iin, yazlarn ngilizce metinleri
nin ayn zenle ve bilgi birikimiyle Trke'ye kazandrlmas da gerekiyordu.
Ve bu ancak, en ince detaylar bile atlamamaya alarak eviri yapan bir
kadronun yan sra; pek ok metni okuyarak mantk hatalarna ilikin vs. d
zeltme nerilerinde bulunan (mer Tecimer, Serpil lker, Baak Soysal, Hl
ya Sng, Nihal enleten), grnt ynetimiyle ilgili teknik terimlerin kar
lnda yardmc olan (Mehmet Aksn) bir ekibin varlyla salanabilirdi.
Tabii unutmadan ekleyelim...
Bu ekibin de, kitabnn iindeki tm yazlar gece gndz demeden okuyan,
dzelten, son haline getiren ve ekibi en iyi ekilde ynlendiren editrlere
(Belma Ba, G. Deniz Vural, Budak Akaln) ihtiyac vard.
Ad geen herkese ve adlarn tek tek sayamadmz Caretta Ailesi'ne, kita
bn hazrlan srecindeki katklarndan dolay teekkr ederiz,
CARETTA YAYINCILIK
TRLERE GRE GENEL DZN
ADULT Seven Chances 56 Die Xue Shuang Xiong 781 Raiders o f the Lost Ark 674
Ai No Corrida 619 Sherlock Jr. 54-55 Do Ma Daan 742 Reservoir Dogs 818
In the Realm o f the Senses Snow W hite and the Seven Easy Rider 512-513 Return o f the Jedi 697
619 Dwarfs 143 Empire Strikes Back, The 668 Rio Bravo 375
Sound o f Music, The 447 Enter the Dragon 569 Rocky 615
AlLE Spirited Aw ay 920-921 Faster Pussycat! Kill! Kill! 453 Romper Stomper 819
Adventures o f Robin Hood, Steamboat Bill, Jr. 76 Fight Club 898 Run Lola Run 885
The 146 Ten Commandments, The Five Deadly Venoms 640 Saving Private Ryan 882-883
Babe 848 336 Full M etal Jacket 750-751 Seven Samurai, The 304-305
Back to the Future 723 Thief o f Bagdad, The 50 Get Carter 544 Shaft 546
Big 767 Toy Story 851 Gladiator 907 Shao Lin San Shih Liu Fang
Brave-Hearted W ill Take the W illy W onka and the G oldfinger 429 647
Bride, The 856 Chocolate Factory 538 Great Train Robbery, The Shaolin Master Killer 647
Bringing Up Baby 149 W izard o f Oz, The 154-155 28-29 Spartacus 392
Christmas Story, A 695 Harder They Come, The 582 Star Wars 622-623
Day the Earth Stood Still, The AK SYO N Heat 852 Storm over Asia 76
270 'A ' Gai W aak Juk Jaap 748 Hsia Nu 505 Superfly 564
Dilwale Dulhaniya le Jayenge Adventures o f Robin Hood, Independence Day 864 Term inator 2: Judgment Day
860 The 146 Jaws 612 808
Duck Soup 112-113 Akira 764 Killer, The 781 Term inator, The 708-709
Dumbo 178 Alien 653 King o f New York 791 Thelma and Louise 808
E.T. the Extra-Terrestrial 682 Aliens 737 Lola Rennt 885 Thief o f Bagdad, The 50
Fantasia 166 Apocalypse Now 658-659 M ad Max 662 Thin Red Line, The 888-889
Gold Rush, The 60 Batman 776 M atrix, The 901 Three Kings 895
Its a W onde rful Life 228-229 Ben-Hur 371 M ononoke Hime 872 Top Gun 743

Jungle Book, The 483 Beverly Hills Cop 713 Natural Born Killers 838 Total Recall 799

Kid Brother, The 71 Big Red One, The 670 Once Upon a Time in China Touch o f Zen, A 505

Lion King, The 836 Blade Runner 684-685 799 Untouchables, The 756

M uppet Movie, The 660 Braveheart 850 Oldboy 934-935 W o Hu Cang Long 912-913
M y Fair Lady 433 Captain Blood 126 Peking Opera Blues 742 W ong Fei-Hung 799
Night at the Opera, A 127 Captains Courageous 138 Planet o f the Apes 490 W u Du 640

Our Hospitality 49 Come Drink W ith Me 460 Potom ok Chingis-Khana 76

Pinocchio 169 Crouching Tiger Hidden Princess M ononoke 872 A N M A S Y O N

Princess Bride, The 755 Dragon 912-913 Project A, Part II 748 Akira 764
Sen To Chihiro No Da Zui Xi 460 Public Enemy, The 95 Alice 776
Anim al Farm 299
Dumbo 178
Fantasia 166
Fantastic Planet 579
Grave o f the Fireflies 768
Heaven and Earth M agic 412
Hotaru No Haka 768
Jungle Book, The 483
Lion King, The 836
M ononoke Hime 872
Neco z Alenky 776
Pinocchio 169
Plante Sauvage, La 579
Princess M ononoke 872
Sen To Chihiro No Kamikakushi
920-921
Snow W hite and the Seven
Dwarfs 143
Spirited Aw ay 920-921
Toy Story 851
W ho Framed Roger Rabbit 773
A V A N T-G A R D E The 78-79 Ghost Busters 713 Vinyl 442
Blonde Cobra 415 M diterrane 425 Incredible Shrinking M an, The W avelength 479
Deseret 849 M ondo cane 403 343 Zu Frh, Zu Spat 681
Flaming Creatures 420 Nanook o f the North 44-45 Independence Day 864
Hold M e W hile I'm Naked N ight and Fog 323 Invasion o f the Body D R A M A T K BELGESEL
455 N uit et Brouillard 323 Snatchers 334 Close-up 796
Koyaanisqatsi 704 Olympia 1 : TeilFest Der Jete, La 394 Downfall 939
Mg Kr A Np 544 Volker & Olympia 2 : Teil Jurassic Park 828 Kandahar 917
Meshes o f the A fte rno on 191 Fest Der Schnheit 147 Last Battle, The 698 Louisiana Story 245
Red Psalm 544 Olympia Part 1: Festival o f the Mad Max 662 Nema-Ye Nazdik 796
Report 471 Nations & Part 2: Festival o f Man W ho Fell to Earth, The Safar e Ghandehar 917
Scorpio Rising 430 Beauty 147 621 Untergang, Der 939
Too Early, Too Late 681 Onibus 174 930 M atrix, The 901 W.R.Misterje Organizma
Vinyl 442 Roger & Me 784 M etropolis ' 62-63 534
W avelength 479 Sans Soleil 698 Naked Lunch 804 W. R.-M y s te rie s o f the
Zu Fruh, Zu Spat 681 Sherman's March 744 Night o f th e Living Dead Organism 534
Shoah 730 502-503
BELGESEL Sorrow and the Pity, The 538 Open Your Eyes 879 FANTASTK
Aileen W uornos: The Selling Sunless 698 Pi 886 Alice 776
o f a Serial Killer 821 Tale o f the W ind, A 772 Pier, The 394 Amlie 919
Battle o f San Pietro, The 207 Thin Blue Line, The 763 Planet o f the Apes 490 Andalusian Dog, An 74
Bus 174 930 Tokyo Olympiad 445 Plante Sauvage, La 579 Batman 776
Chagrin et la Piti, Le 538 Tokyo O rimpikku 445 Q uiet Earth, The 727 Beauty and the Beast 221
Chelovek s kinoapparatom Tongues Untied 813 Return o f the Jedi 697 Being John Malkovich 899
78-79 Trium ph des W illens 118-119 Rocky Horror Picture Show, Big 767
Chronicle o f a Summer 401 Trium ph o f the W ill 118-119 The 598-599 Brazil 724-725
Chronique d'un t 401 W oodstock 524-525 Seconds 461 Brightness 745
Crumb 842 Sleeper 575 Cabinet o f Dr. Caligari, The
Deseret 849 B iU M -K U R G U Solaris 556-557 36-37
Dog's Life, A 403 2001 498-499 Solyaris 556-557 Celine and Julie Go Boating
Fahrenheit 9/11 941 Abre Los Ojos 879 Stalker 652 590
Fires W ere Started 192 Akira 764 Star Wars 622-623 Cline et Julie V ont en Bateau
Gimme Shelter 532 Alien 653 Term inator 2: Judgment Day 590
Glaneurs et la Glaneuse, Les Aliens 737 808 Chinese Ghost Story, A 758
903 Alphaville 448 Term inator, The 708-709 Crouching Tiger Hidden
Gleaners and I, The 903 Alphaville, une trange Tetsuo 881 Dragon 912-913
Hxan 48 Aventure de Lemmy Thing, The 683 Dawn o f the Dead 646
Hearts o f Darkness: A Caution 448 Things to Come 137 Double Life o f Vronique, The
Filmmaker's Apocalypse Back to the Future 723 Total Recall 799 816
814-815 Blade Runner 684-685 Trip to the M oon, A 26-27 Double Vie de Vronique, La
High School 514 Brazil 724-725 Videodrom e 696 816
Histoire de Vent, Une 772 Bride o f Frankenstein ,129 Voyage dans la Lune, Le E.T. the Extra-Terrestrial 682
Hoop Dreams 834 Close Encounters o f the Third 26-27 Edward Scissorhands 797
Htel Terminus:Klaus Barbie Kind 624 W ar Game, The 445 Empire Strikes Back, The 668
et Son Temps 765 Dawn o f the Dead 646 Eraserhead 634
Hotel Terminus:The Life and Day the Earth Stood Still, The DENEYSEL Evil Dead, The 686
Times o f Klaus Barbie 765 270 Blonde Cobra 415 Fabuleux Destin d'Amlie
House is Black, The 425 Delicatessen 802 Dead Man 859 Poulain 919
Hurdes, Las 114 Dernier Combat, Le 698 Deseret 849 Fantasia 166
In the Year o f the Pig 515 Dr. Strangelove 434-435 Flaming Creatures 420 Ghost Busters 713
Khaneh Siah Ast 425 E.T. the Extra-Terrestrial 682 Heaven and Earth Magic 412 Ghost and Mrs. M uir, The 232
Koyaanisqatsi 704 Empire Strikes Back, The 668 Hold Me W hile I'm Naked 455 G iulietta deglie Spiriti 451
Land W ith o u t Bread 114 Fantastic Planet 579 Meshes o f the A fte rno on 191 Groundhog Day 825
Mad Masters, The 315 Fly, The 736 Report 471 India Song 604
Matres fous, Les 315 Forbidden Planet 326 Scorpio Rising 430 It's a W onderful Life 228-229
Man w ith a Movie Camera, Frankenstein 94 Too Early, Too Late 681 Himmel ber Berlin, Der 746-
 747 Actor's Revenge, An 428 Babe 848 Breaking Aw ay 654
Juliet o f the Spirits 451 Actress, The 822 Babettes Feast 749 Breaking the Waves 863
Kabinett des Doktor Caligari, Adventures o f Priscilla, Queen Bad and the Beautiful, The Bridge on the River Kwai, The
Das 36-37 o f the Desert, The 832 278 345
King Kong 115 A ffa ir to Remember, An 340 Bad Ma Ra Khahad Bord 900 Brief Encounter 216
La Belle et la Bte 221 Affaire de Femmes, Une 775 Badkonake Sefid 854 Brighter Summer Day, A 803
Last Wave, The 625 Aguirre, Der Zorn Gottes 552 Badlands 566-567 Broadcast News 754
Lord o f the Rings: The Return Aguirre: The W rath o f God Ballad o f Narayama, The 707 Broken Blossoms 38
o f the King, The 936 552 Balthazar 466 Bronenosets Potyomkin 58-59
M atter o f Life and Death, A Ai No Corrida 619 Barefoot Contessa, The 302 Buchse der Pandora, Die 80-81
223 Albero degli Zoccoli, L' 641 Barren Lives 424 Buffalo 66 884
M ononoke Hime 872 Ali Zaoua, Prince de la Rue Barry Lyndon 602 Bull Durham 762
M onty Python and the Holy 906 Battaglia di Algeri, La 446 Burmese Harp, The 327
Grail 601 Ali Zaoua, Prince o f the Battle o f Algiers, The 446 Butcher Boy, The 873
Naked Lunch 804 Streets 906 Battleship Potemkin 58-59 Butcher, The 519
Neco z Alenky 776 Ali: Fear Eats the Soul 594 Beau travail 893 Cabaret 553
Night o f the Shooting Stars, All A b out Eve 259 Beauty and the Beast 221 Cairo Station 352
The 693 All A b out M y M oth er 896-897 Before the Revolution 438 Camille 135
N otte di San Lorenzo, La 693 All Quiet on the W estern Being There 656 Campanadas a M edianoche
Orphe 255 Front 89 Beiqing Chengshi 788 449
Orpheus 255 All That Heaven Allow s Belle de Jour 472-473 Captive, La 904
Performance 531 332-333 Belle noiseuse, La 805 Captive, The 904
Princess Bride, The 755 All That Jazz 655 Ben-Hur 371 Caravaggio 741
Princess M ononoke 872 Alphaville 448 Best o f Youth, The 933 Carmen Jones 307
Purple Rose o f Cairo, The 722 Alphaville, une trange Bharat Mata 346 Caro Diario 844
Rekopis Znaleziony w Aventure de Lemmy Bicycle Thief, The 233 Carrosse d'or, Le 281
Saragessie 447 Caution 448 Big Chill, The 697 Casablanca 184-185
Return o f the Jedi 697 Am adeus 707 Big Red One, The 670 Ceddo 635
Saragossa M anuscript 447 Amlie 919 Bigamist, The 281 Celebration, The 881
Sen To Chihiro No Am erican Beauty 900 Bigger Than Life 335 Celine and Julie Go Boating
Kamikakushi 920-921 Am erican Friend, The 635 Birth o f a Nation, The 30-31 590
Seventh Seal, The 338-339 Am erican G raffiti 568 Biruma No Tategoto 327 Cline et Julie V o nt en Bateau
Sinnui Yauman 758 Amerikanische Freund, Der Bitch, The 98 590
Sjunde Inseglet, Det 338-339 635 Bitter Tea o f General Yen, The Chant o f Jimmy Blacksmith,
Spirited Aw ay 920-921 Am ores Perros 910 116 The 640
Star Wars 622-623 Anatom y o f a M urder 364 Bitter Tears o f Petra von Kant, Chariots o f Fire 676
Suspiria 639 Andrei Rublev 518 The 561 Charme Discret de la
Toy Story 851 Andrei Rublyov 518 Bitteren Trnen der Petra von Bourgeoisie, Le 560
Un chien andalou 74 And Your M oth er Too 918 Kant, Die 561 Chienne, La 98
Videodrom e 696 Angst Essen Seele A u f 594 Black God, W hite Devil 441 Children o f a Lesser God 739
W ho Framed Roger Rabbit Anim al Farm 299 Black Narcissus 227 Children o f Paradise, The 210
773 Aparajito 344 Black Orpheus 366 Chimes at M idnight 449
W illy W onka and the Apartm ent, The 390-391 Blade Runner 684-685 Chong Q ing Sen Lin 841
Chocolate Factory 538 Apocalypse N ow 658-659 Blaue Engel, Der 82-83 Chuen G wong Tsa Sit 871
W ings o f Desire 756-747 A p ur Sansar 368-369 Blechtrommel, Die 654 Chungking Express 841
W izard o f Oz, The 154-155 Ariel 762 Blowup 456-457 Cinema Paradiso 765
W o Hu Cang Long 912-913 Ascent, The 619 Blue Angel, The 82-83 Citizen Kane 172-173
Yeelen 745 Ashes and Diamonds 356 Blue Kite, The 830 City o f Sadness, A 788
Astenicheskij Sindrom 785 Boat, The 675 Clo de 5 7 404
GENEL Asthenic Syndrome, The 785 Boogie Nights 875 Cleo from 5 to 7 404
1900 620 Au Hasard Balthazar 466 Boot, Das 675 Clerks 837
2 ou 3 Choses Que Je Sais Au revoir les enfants 753 Boucher, Le 519 Close Encounters o f the Third
X>Elle 467 A u tum n A fte rno on, An 405 Brave-Hearted W ill Take the Kind 624
8 G2 416-417 Ba W ang Bie Ji 824 Bride, The 856 Closely W atched Trains
A Ma Soeur! 927 Babbete's Gaestebud 749 Breakfast at Tiffany's 396 486-487
A One and a Two 908 Bab El Hadid 352 Breakfast Club, The 717 Cloud-Clapped Star, The 384
 Color o f Pomegranates, The
520
Color Purple, The 731
Come and See 720
Come Drink W ith Me 460
Condamn M o rt s'chapp
ou Le Vent Souffle o II
Veut, Un 330
Constant Gardener, The 949
Conte d'hiver 821
C ontem pt 418
Conversation, The 584
Cook, the Thief, His W ife, &
Her Lover, The 779
Cool Hand Luke 476-477
Cool W orld, The 415
Cow, The 489
Cria Cuervos 609
Cria! 609
Cries and Whispers 559
Dersu Uzala 583 579 Gladiator 907
Crimes and Misdemeanors
Deserto Rosso, II 437 Europa '51 277 Glengarry Glen Ross 819
778
Deus E 0 Diabo Na Terra Do Europa Europa _ 793 Glory 784
Crouching Tiger Hidden
Sol 441 Fabuleux Destin d'Amlie Go,-See, and Become 944
Dragon 912-913
Diary o f a C ountry Priest 268 Poulain 919 G ohatto 892
Crowd, The 72
Dilwale Dulhaniya le Jayenge Faces 491 Golden Coach, The 281
. Crying Game, The 824
860 Fanny and Alexander 694 Golden River 454
Csillagosok, Katonk 482
Diner 688-689 Farewell M y Concubine 824 Goodbye Children 753
Czlowiek Z M arm uru 630
Discreet Charm o f the Fast Times a t Ridgem ont High Good Bye Lenin! 943
Czlowiek z Zelaza 680
Bourgeoisie, The 560 681 Gospel According to St.
Da Hong Deng Long Gao Gao
Do the Right Thing 782-783 Faster Pussycat! Kill! Kill! 453 M atthew , The 440
Gua 802
Docks o f New York, The 73 Fat City 560 Graduate, The 468-469
Da Zui Xia 460
Dodsworth 136 Fat Girl 927 Grand Illusion 140
Daisies 460
Dog Star M an 404 Faustrecht Der Freiheit 603 Grande Illusion, La 140
Dance, Girl, Dance 169
Dolce Vita, La 378-379 Festen 881 Grapes o f W rath, The 168
Dancer in the Dark 915
Double Life o f Vronique, The Fight Club 898 Grave o f the Fireflies 768
Dangerous Liaisons 768
816 Fitzcarraldo 690-691 Great Expectations 224-225
Dao Ma Zei 745
Double Vie de Vronique, La Five Easy Pieces 522 Greed 52-53
David Holzman's Diary 496
816 Floating Weeds 377 Guling Jie Shaonian Sha Ren
Day fo r Night 573
Down By Law 738 Foolish Wives 49 Shijian 803
Day in the Country, A 130
Drow ning by Numbers 775 Forbidden Games 272 Hable con ella 932
Days o f Heaven 645
Dr. Zhivago 444 Forbidden Planet 326 Happiness 887
De Man Die Zijin Haar Kort
Dut Yeung Nin Wa 905 Fox and His Friends 603 Happy Together 871
Liet Knippen 455
M adam e de... 283 Full M etal Jacket 750-751 Harder They Come, The 582
Dead, The 757 385
Ear, The 528-529 Funny Games 877 Hayno
Dear Diary 846 852
Earth 86-87 Gaav 489 Heat
Decalogue, The 770 246
Earth Entranced 485 Gabbeh 865 Heiress, The
Dclin de l'Empire Amricain, 202
Eclipse, The 405 Gallipoli 676 Henry V
Le 735 315
Eclisse, L' 405 Garden o f the Finzi-Continis, Hill 24 Doesn't Answer
Decline o f the Am erican
Edward Scissorhands 797 The 535 Himmel ber Berlin, Der
Empire 735 746-747
Ehe Der M aria Braun, Die 650 G attopardo, II 422-423
Deep End 526 793
El Norte 695 G ertrud 439 Hitlerjunge Salomon
Deer Hunter, The 642-643 757
Elephant M an, The 669 Ghandi 692 Hong Gao Liang
Deew ar 600 745
Enfants du Paradis, Les 210 Giant 331 Horse Thief, The
Defiant Ones, The 353 768
English Patient, The 870 Giardino dei Finzi-Contini, II Hotaru No Haka
Dekalog, Jeden 770 755
Eraserhead 634 535 Housekeeping
Dernier M etro, Le 665 385
Espritu del la Colmena, El Giulietta deglie Spiriti 451 Housemaid, The
How Green Was M y Valley Last M etro, The 665 M ortal Storm, The 170 Ossessione 197
182 Last Picture Show, The 549 M oth er and Son 879 Ostre Sledovan Vlaky
Hsi Yen 830 Last Seduction, The 838 M o th e r and the W hore, The 486-487
Hsimeng Jensheng 827 Last Tango in Paris 553 565 OThiassos 610-611
Hustler, The 402 Lawrence o f Arabia 406-407 M oth er India 346 O ut o f Africa 721
I Am a Fugitive from a Chain Le Mpris 418 M oulin Rouge! 924-925 Paisa 217
Gang 101 Leopard, The 422-423 M r. Smith Goes to Paisan 217
Ice Storm, The 874 Letter from an Unknown W ashington 153 Pandora and the Flying
ldi I Smotri 720 W om an 234-235 Mujeres al Borde de un Dutchm an 266
Idioterne 886 Letzte M ann, Der 56 Ataque de Nervios 759 Pandora's Box 80-81
Idiots, The 886 Life o f Emile Zola, The 141 M urm ur o f the Heart 547 Papillon 569
If... 494 Lola 396 Music Room, The 358-359 Paradise N ow 945
Ikiru 276 Lola M onts 326 M utiny on the Bounty 126 Paris, Texas 710
In the Heat o f the Night 461 Lolita 409 M y Brilliant Career 651 Partie de Campagne, Une 130
In the M ood fo r Love 905 Lost W eekend, The 212-213 M y Left Foot 780 Pasazerka 418
In the Realm o f the Senses Loulou 670 M y Life to Live 412 Passage to India, A 714
619 Lucia 504 M y N ight w ith Maud 504 Passenger 418
India Song 604 Ma Nuit Chez M aud 504 M y O w n Private Idaho Passion de Jeanne d'Arc, La
Intolerance 34-35 M agnificent Ambersons, The 806-807 75
It's a G ift 117 188-189 Naked Lunch 804 Passion o f Joan o f Arc, The
Ivan Groznyj I 203 Magnolia 892 Napoleon 71 75
Ivan the Terrible, I 203 Make W ay fo r Tom orrow 142 Narayama Bushi-Ko 707 Pather Panchali 312-313
Jalsaghar 358-359 Maman et la Putain, La 565 Nashville 608 Paths o f Glory 348
Jazz Singer, The 70 Man Escaped, A 330 Nattvardsgasterna 419 Patton 530
Jean Dielman... 597 M an in Grey, The 193 Natural Born Killers 838 Performance 531
Jeux interdits 272 M an o f Iron 680 Natural, The 716 Persona 464-465
Jezebel 145 M an o f Marble 630 N etw ork 618 Phantom Carriage, The 41
Journal d'un cur de M an w ho had his hair cut Ni Neibian Jidian 918 Philadelphia 827
campagne 268 short, The 455 N ight o f the Shooting Stars, Pianist, The 931
Joven, La 384 M an W ho Knew Too Much, The 693 Pianiste, La 922
Jules and Jim 398 The 331 Night, The 397 Piano Teacher, The 922
Jules e t Jim 398 M anhattan 661 Nights o f Cabiria, The 342 Piano, The 829
Juliet o f the Spirits 451 Manila in the Claws o f No Fear, No Die 789 Picnic at Hanging Rock 604
Keeper o f Promises 410 Brightness 605 No Man's Land 923 Pierrot le Fou 452
Kes 521 Marketa Lazarov 483 N otte di San Lorenzo, La 693 Platoon 740
Killer o f Sheep 632-633 M arriage o f Maria Braun, The N otte, La 397 Player, The 817
Killing Fields, The 716 650 N otti o f Cabiria, Le 342 Playtime 470
Killing o f a Chinese Bookie, M arty 316 Novecento 620 Popil I Diam ent 356
The 613 Masculine-Feminine 466 Now, Voyager 183 Potom ok Chingis-Khana 76
King o f Comedy, The 702 Masculin-Fminin 466 N uit Amricaine, La 573 Prima Della Rivoluzione 438
King o f New York 791 M at I Syn 879 Nuovo Cinema Paradiso 765 Prizzi's H onor 728
Kippur 908 Maynila: Sa M ga Kuko Ng O Pagador De Promessas 410 Public Enemy, The 95
Kiss o f the Spider W om an Liwanag 605 October 68-69 Pulp Fiction 839
726 M g Kr A Np 544 O fficial Story, The 721 Puppetmaster, The 827
Kjlighetens Kjotere 852 M eghe Dhaka Tara 384 O ktyabr 68-69 Queen Christina 114
Krkarlen 41 M eglio Giovent, La 933 Olvidados, Los 262 Q uiet Earth, The 727
Kramer vs. Kramer 657 Memorias del Subdesarrollo On th e W a te rfro n t 296-297 Raging Bull 672-673
Kumonosu Jo 343 495 One Flew Over the Cuckoo's Rain M an 774
La Belle et la Bte 221 Memories o f Nest 596 Raise the Red Lantern 802
Ladri di biciclette 233 Underdevelopm ent 495 Only Angels Have W ings 157 Ran 718-719
Landscape in the Mist 769 M etropolis 62-63 Open City 211 Rapture, The 805
Lan Feng Zheng 830 M idnight Cowboy 507 Obchod Na Korze 443 Rebel W ith o u t a Cause
Lantana 926 M irror 586 O rdet 317 320-321
Last Chants fo r a Slow Dance Mishima: A Life in Four Ordinary People 664 Red and the W hite, The 482
628 Chapters 728 Orfeu Negro 366 Red Desert, The 437
Last Laugh, The 56 M onsoon W edding 926 Orphans o f the Storm 42 Red Psalm 544
 Red Shoes, The 242-243 Seventh Seal, The 338-339 Souriante M adam e Beudet, Tales o f Ugetsu 293
Red Sorghum 757 Sex, lies, and videotape 786 La 42 Talk to Her 932
Reds 678 Shadows 367 Spartacus 392 Ta'm e Guilass 878
Rgle du Jeu, La 162-163 Shadows o f O ur Forgotten Spider's Stratagem, The 526 Taste o f Cherry 878
Rekopis Znaleziony w Ancestors 437 Spirit o f the Beehive, The 579 Taxi Driver 616-617
Saragossie 447 Shaft 546 Spirited Aw ay 920-921 Temps retrouv, Le 898
Requiem fo r a Dream 909 Shame 497 Splendor in the Grass 392 Ten Comm andm ents, The
Reversal o f Fortune 789 Shanghai Express 105 Spring in a Small Town 237 336
Right Stuff, The 703 Shao Lin San Shih Liu Fang Stachka 51 Terms o f Endearment 701
Road, The 303 647 Stagecoach 150-151 Terra Em Transe 485
Rocco and his Brothers 377 Shaolin Master Killer 647 Stand By Me 732 The 39 Steps, The 128
Rocco e i suoi fratelli 377 Shawshank Redemption, The Stanza del Figlio, La 922 The Beautiful Troublemaker
Rocky 615 840 Star is Born, A 302 805
Roma, Citta Aperta 211 Shine 862 Stella Dallas 141 The Wall 600
Roman Holiday 286 Shock Corridor 421 Storm over Asia 76 Thelma and Louise 808
Romper Stomper 819 Shop on Main Street, The 443 Story o f the Late Thin Red Line, The 888-889
Room w ith a View, A 739 Short Cuts 826 Chrysanthemums, The 152 Thirty Two Short Films A bout
Roseaux Sauvages, Les 840 Signs & W onders 911 Story o f W om en, The 775 Glenn Gould 826
Rosemary's Baby 492-493 Sin o f Lola Montes, The 326 Strada, La 303 Three Brothers 679
Rosetta 895 Sjunde Inseglet, Det 338-339 Stranger than Paradise 715 Three Colors: Blue 829
Roue, La 50 Skammen 497 Strategia del Ragno, La 526 Three Colors: Red 833
Royal Tenenbaums, The 929 Slacker 812 Streetcar Named Desire, A Throne o f Blood 343
Rules o f the Game, The Smiling M adam e Beudet, The 264 Through a Glass Darkly 400
162-163 42 Strike 51 Through the Olive Trees 844
Safe 850 Smoke 854 Stroszek 629 Time Regained 898
Sal o le centoventi giornate Sm ultronstllet 341 Subarnarekha 454 Time to Live and the Time to
di sodoma 606-607 Snake Pit, The 240 Suna No Onna 433 Die, The 723
Salo, or The 120 days o f Solaris 556-557 Sunrise 64-65 Tin Drum, The 654
Sodom 606-607 Soldaat Van Oranje 638 Superfly 564 Tini Zabutykh Predkiv 437
Salt o f the Earth 310 Soldier o f Orange 638 Sweet Hereafter, The 876 Titanic 880
Salvador 742 Solyaris 556-557 Sweet Sweetback's Badasssss To Kill A M ockingbird 408
Sanma No Aji 405 Sombre 890 Song 548 To Live 276
Sans Toit Ni Loi 729 Son's Room, The 922 Tabu 91 Todo Sobre Mi Madre
Sansho Dayu 308-309 Souffle Au Coeur, Le 547 Tale o f W inter, A 821 896-897
Sansho the Baliff 308-309
Saragossa M anuscript 447
Ssom I En Spegel 400
Stntang 843
Saturday Night and Sunday
M orning 380
Saturday Night Fever 631
Satyricon 508-509
Saving Private Ryan 882-883
Sayat Nova 520
Say Anything 787
Schindler's List 831
Se7en 855
Secrets & Lies 864
Sedmikrasky 460
S'en Fout La M ort 789
Sen To Chihiro No
Kamikakushi 920-921
Senso 306
Sergeant York 178
Servant, The 428
Seven Samurai, The 304-305
Tokyo Story 285 W ings o f Desire 746-747 Don't Look Now 574 Double Indem nity 204-205
Tong Nien W ang Shi 723 W in te r Light 419 Double Indem nity 204-205 Farewell M y Lovely 206
Too Early, Too Late 681 W ithin Our Gates 40 Dr. Mabuse, der Spieler 43 Fargo 860-861
Top Gun 743 W o Hu Cang Long 912-913 Dr. Mabuse, Parts 1 and 2 43 Force o f Evil 237
Topio Stin Omichli 769 W om an in the Dunes, The Gaslight 202 Gilda 230
Trainspotting 867 433 In a Lonely Place 263 Gun Crazy 248
Travelling Players 610-611 W om an Under the Influence, In the Heat o f the Night 461 High Sierra 179
Tre Fratelli 679 A 587 Jacob's Ladder 791 I Am a Fugitive from a Chain
Treasure o f the Sierra Madre, W om en on the Verge o f a JFK 810-811 Gang 101
The 244 Nervous Breakdown 759 Kingdom, The 847 In a Lonely Place 263
Tree o f W ooden Clogs, The W orld o f Apu, The 368-369 Klute 541 Killers, The 223
641 W ritten on the W ind 330 L.A. Confidential 873 Kiss M e Deadly 319
Tristana 521 W uthering Heights 164 Last Wave, The 625 Lady from Shanghai, The
Trois Couleurs: Bleu 829 Xiao cheng zhi chun 237 Last Year a t Marienbad 393 240
Trois Couleurs: Rouge 833 Y tu mam tam bin 918 Laura 201 Laura 201
Trust 795 Y iy i 908 Lone Star 866 M 96-97
Tsotsi 948 Yol 687 Maltese Falcon, The 176-177 Maltese Falcon. The 176-177
Turkish Delight 578 Young and the Damned, The M em ento 916 M ildred Pierce 208-209
Turks Fruit 578 262 M ildred Pierce 208-209 M urder, M y Sweet 206
Two or Three Things I K now Young One, The 384 M ulholland Dr. 928 Night o f the Hunter, The
A bout Her 467 Yuen Ling-yuk 822 Neuve Reinas 904 324-325
Two-Lane Blacktop 551 Yukinojo Henge 428 Nine Queens 904 Notorious 226
Ucho 528-529 Zabriskie Point 533 Picnic a t Hanging Rock 604 Old boy 934-935
Ugetsu M onogatari 293 Zangiku m onogatari 152 Rapture, The 805 O ut o f the Past 231
Ukigusa 377 Zemlya 86-87 Rashomon 256-257 Phenix City Story, The 322
U ltim o Tango a Parigi 553 Zerkalo 586 Rear W ind ow 300-301 Pickup on South Street 288
U m berto D 280 Zero Kelvin 852 Rebecca 165 Place in the Sun, A 269
Unbelievable Truth, The 787 Zire Darakhatan Zeyton 844 Riget 847 Postman Always Rings Twice,
Untouchables, The 756 Zu Fruh, Zu Spat 681 Scream 868-869 The 217
Unvanquished, The 344 Se7en 855 Reckless M om ent, The 251
Utu 700 GERLM Seconds 461 Secret Beyond the Door 236
Va, vis et deviens 944 12 Angry Men 337 Sixth Sense, The 902 Shadow o f a Doubt 196
Vagabond 729 Adventure, The 3 8 ^ 3 Sleuth 554 Spellbound 207
Vangelo Secondo M atteo, II Alphaville 448 Spellbound 207 Stranger, The 220
440 Alphaville, une trange Spider's Stratagem, The 526 Strangers on a Train 265
Vidas Secas . 424 Aventure de Lemmy Spoorloos 760-761 Sunset Blvd. 260-261
Viridiana 399 Caution 448 Stalker 652 Sweet Smell o f Success 348
Viskingar och Rop 559 American Friend, The 635 Strategia del Ragno, La 526 Third Man. The 252-253
Vivre sa Vie: Film en Douze Amerikanische Freund, Der The 39 Steps, The 128 Touch o f Evil 350-351
Tableaux 412 635 Thin Man, The 124-125 W hite Heat 251
Voskhozhdenie 619 A natom y o f a M urder 364 Third M an, The 252-253 W rong Man, The 335
Voyage in Italy 292 Anne dernire Marienbad, Uccello dalle Piume di
W alkabout 540 L' .393 Cristallo, L' 533 KISA FILM
W anda 535 A w entura, L' 382-383 Usual Suspects, The 858 Andalusian Dog, An 74
W ay Down East 39 Big Sleep, The 222 Vanishing, The 760-761 Battle o f San Pietro, The 207
W edding Banquet, The 830 Bird w ith the Crystal Plumage, Vertigo 354-355 Blonde Cobra 415
W eek End 474 The 533 W icker M an, The 572 Day in th e Country, A 130
W est Side Story 402 Blair W itch Project, The 894 Z 510 Dog Star Man 404
W hat Time Is It There? 918 Blowup 456-457 Great Train Robbery, The
W heel, The 50 Blue Velvet 733 KA RA FILM 28-29
W hite Balloon, The 854 Chinatown 588-589 Angel Face 273 Hold M e W hile I'm Naked 455
W ho's Afraid o f Virginia Chong Qing Sen Lin 841 Asphalt Jungle, The 255 House is Black, The 425
W o o lf 462-463 Chungking Express 841 Big Carnival, The 263 Hurdes, Las 114
W ild Reeds 840 Citizen Kane 172-173 Big Heat, The 290 Jete, La 394
W ild Strawberries 341 Conversation, The 584 Big Sleep, The 222 Khaneh Siah Ast 425
W ind W ill Carry Us, The 900 Diaboliques, Les 298 Detour 214 Land W ith o u t Bread 114
Zro de conduite 107 Broadcast News 754 Freedom fo r Us 89
Zero fo r Conduct 107 Buffalo 66 884 General, The 66
Bull Durham 762 Gentlemen Prefer Blondes
KO M ED Butcher Boy, The 873 289
'A ' Gai W aak Juk Jaap 748 Cairo Station 352 Ghost Busters 713
Nous la libert 89 Campanadas a M edianoche Gigi 353
Adam's Rib 249 449 Giulietta deglie Spiriti 451
Adventures o f Priscilla, Caro Diario 846 Gold Rush, The 60
Queen o f the Desert, The Carrosse d'or, Le 281 Golden Coach, The 281
832 C'est arriv prs de chez vouz Good Bye Lenin! 943
Age d'or, L' 84-85 823 Good M orning Vietnam 752
Age o f Gold, The 84-85 Charme Discret de la Graduate, The 468-469
Airplane! 671 Bourgeoisie, Le 560 Grease 644
All A b out M y M oth er 896-897 Chimes at M idnight 449 Groundhog Day 825
Am arcord 580-581 Christmas Story, A 695 Gunga Din 161
Amelie 919 City Lights 95 Hable con ella 936
American Beauty 900 Clerks 837 Hannah and Her Sisters 734
Am erican G raffiti 568 Closely W atched Trains Happiness 887
American W erew olf in 486-487 Hard Day's N ight, A 436
London 679 Clueless 853 Harold and M aude 542-543
And Your M oth er Too 918 Crimes and Misdemeanors 778 Hayno 385
Annie Hall 626-627 Daisies 460 Heartbreak Kid, The 551
Apartm ent, The 390-391 Dance, Girl, Dance 169 High Society 336
Archangel 795 Dear Diary His Girl Friday 164
Ariel 762 Dclin de l'Empire Amricain, Hori, Ma Panenko 484
Artists and Models 310 Le 735 Housemaid, The 385
Atalante, L' 120 Decline o f the American Hsi Yen 830
A w fu l Truth, The 144 Empire 735 Idioterne 886
Babbete's Gaestebud 749 Deconstructing Harry 876 Idiots, The 886
Bab El Hadid 352 Delicatessen 802 Invasions Barbares, Les 938
Babe 848 Demoiselles de Rochefort, Les It Happened One Night
Babette's Feast 749 474 122-123
Back to the Future 723 Destry Rides Again 156 Jerk, The 660
Baker's W ife, The 148 Dilwale Dulhaniya le Jayenge Judge Priest 121
Band W agon, The 282 856 Juliet o f the Spirits 451
Bank Dick, The 171 Diner 688-689 Jungle Book, The 483
Barbarian Invasions, The 938 Discreet Charm o f the Kid Brother, The 71
Beat the Devil 295 Bourgeoisie, The 560 Kind Hearts and Coronets 247
Being John Malkovich 899 Do Ma Daan 742 King o f Comedy, The 702
Being There 656 Do the Right Thing 782-783 Kingdom, The 847
Beverly Hills Cop 713 Dow n By Law 738 Ladies Man, The 399
Big 767 Drow ning by Numbers 775 Lady Eve, The 174
Big Chill, The 697 Dr. Strangelove 434-435 Ladykillers, The 316
Big Lebowski, The 881 Duck Soup 112-113 Lavender Hill M ob, The 266
Blazing Saddles 591 Fabuleax Destin d'Amlie Little Big Man 527
Boogie Nights 875 Poulain 919 Lucia 504
Boudu Sauv des Eaux 101 Fargo 860-861 M *A * S * H * 530
Boudu Saved from D row ning Fast Times a t Ridgemont High Man Bites Dog 823
101 681 M anhattan 661
Brave-Hearted W ill Take the Femme du Boulanger, La 148 M e and My Gal 107
Bride, The 856 Ferris Bueller's Day O ff 737 M eet the Parents 911
Brazil 724-725 Firemen's Ball, The 484 M illion, Le 90
Breakfast a t Tiffany's 396 Fish Called W anda, A 766 M illion, The 90
Breakfast Club, The 717 Forrest Gump 835 M odern Times 131
Breaking Aw ay 654 Four W eddings and a Funeral M on oncle 357
Bringing Up Baby 149 837 Monsieur Verdoux 230
Lavender Hill M ob, The 266 Nutty Professor, The 414 162-163 This is Spinal Tap 712
Little Big Man 527 Once Upon a Time in China Rushmore 884 Three Kings 895
Lost In Translation 938 799 Saturday Night Fever 631 Three Lives and Only One
Lucia 504 One Flew Over the Cuckoo's Sedmikrasky 460 Death 862
M *A * S * H * 530 Nest 596 Seven Brides fo r Seven To Be or Not to Be 186
M an Bites Dog 823 Ostre Sledovan Vlaky Brothers 298 Todo Sobre Mi Madre
M anhattan 661 486-487 Seven Chances 56 896-897
M e and M y Gal 107 O ur Hospitality 49 She Done Him W rong 111 Tootsie 686
M eet the Parents 911 Paleface, The 241 Sherlock Jr. 54-55 Top Hat 130
M illion, Le 90 Palm Beach Story, The 183 She's G otta Have It 735 Toy Story 851
M illion, The 90 Peking Opera Blues 742 Sideways 942 Trainspotting 867
M odern Times 131 Philadelphia Story, The 167 Singin' in the Rain 274-275 Trois Vies & Une Seule M ort
M on oncle 357 Pink Flamingos 563 Slacker 812 862
Monsieur Verdoux 230 Player, The 817 Sleeper 575 Trouble in Paradise 102-103
M onsoon W edding 926 Playtime 470 Smiles o f a Summer Night Trust 795
M onty Python and the Holy Pretty W om an 794 322 Unbelievable Truth, The 787
Grail 601 Princess Bride, The 755 Smoke 854 Underground 856
M onty Python's Life o f Brian Prizzi's Honor 728 Some Like it Hot 362-363 Up in Smoke 647
657 Producers, The 496 Somm arnattens Leede 322 Vacances de M. Hulot, Les
M oonstruck 756 Project A, Part II 748 Sons o f the Desert 116 291
Mr. Deeds Goes to Town 134 Purple Rose o f Cairo, The 722 Souffle Au Coeur, Le 547 W.R.M isterje Organizma
M. Hulot's Holiday 291 Q uiet Man, The 271 Steam boat Bill, Jr. 76 534
Mujeres al Borde de un Rain Man 774 Sting, The 564 W.R.Mysteries o f the
Ataque de Nervios 759 Raising Arizona 749 Story o f a Cheat, The 138 Organism 534
M uppet Movie, The 660 Real Life 651 Stranger than Paradise 715 W edding Banquet, The 830
M urm ur o f the Heart 547 Rgle du Jeu, La 162-163 Strictly Ballroom 816 W hen Harry M et Sally 777
M uriel's W edding 846 Riget 847 Sullivan's Travels 180-181 W hiskey Galore! 250
M y Fair Lady 433 Rocky Horror Picture Show, Sunset Blvd. 260-261 W ho Framed Roger Rabbit
My Man G odfrey 133 The 598-599 Swing Time 132 773
My Uncle 357 Roger & Me 784 Talk to Her 932 W illy W onka and the
Naked Gun, The 767 Roman d'un tricheur, Le 138 Tam popo 741 Chocolate Factory 538
Netw ork 618 Roman Holiday 286 Terms o f Endearment 701 W ithnail and I 752
Night at the Opera, A 127 Room w ith a View, A 739 There's Something A bout W om en on the Verge o f
Ninotchka 161 Royal Tenenbaums, The 929 Mary 890 Nervous Breakdown 759
No Man's Land 923 Rules o f the Game, The Thin M an, The 124-125 W ong Fei-Hung 799
Y tu mam tam bin 918 Jaws 612 Uccello dalle Piume di Jurassic Park 828
Young Frankenstein 587 Jurassic Park 828 Cristallo, L' 533 La Belle et la Bte 221
Young Girls o f Rochefort, The Kabinett des Doktor Caligari, Unknown, The 67 Lawrence o f Arabia 406-407
474 Das 36-37 Vampire, The 99 Lion King, The 836
Zro de conduite 107 King Kong 115 Vampires, Les 32-33 Lord o f the Rings: The Return
Zero fo r Conduct 107 Kingdom, The 847 Vampyr 99 o f the King, The 936
M an Bites Dog 823 Vanishing, The 760-761 M an W ho Knew Too Much,
KORKU M anhunter 732 Vargtim m en 500 The 331
Alien 653 Maschera del Demonio, La Videodrom e 696 M ononoke Hime 872
Aliens 737 388 Vij 488 M onty Python and the Holy
American W erew olf in Black Sunday 388 W hat Ever Happened to Baby Grail 601
London 679 M asque o f the Red Death, Jane? 411 M utiny on the Bounty 126
Bird w ith the Crystal Plumage, The 438 W icker Man, The 572 North By N orthwest 361
The 533 M idnight Song 139 W o lf Man, The 175 Princess Bride, The 755
Birds, The 413 M ulholland Dr. 928 Ye Ban Ge Sheng 139 Princess M ononoke 872
Black Cat, The 121 N ight o f the Living Dead Yeux Sans Visage, Les 365 Raiders o f the Lost Ark 674
Blair W itch Project, The 894 502-503 Young Frankenstein 587 Return o f th e Jedi 697
Boucher, Le 519 N ightm are on Elm Street, A Right Stuff, The 703
Bride o f Frankenstein 129 711 M AC ERA Salaire De La Peur, La 287
Butcher, The 519 Nosferatu, a Symphony o f 2001 498-499 Sen To Chihiro No
Cabinet o f Dr. Caligari, The Terror 46-47 Adventures o f Robin Hood, Kamikakushi 920-921
36-37 Nosferatu, eine Symphonie The 146 Shanghai Express 105
Carrie 613 des Grauens 46-47 African Queen, The 267 Spirited Aw ay 920-921
Cat People ^ 187 Nosferatu: Phantom der Aguirre, Der Zorn Gottes 552 Stand By Me 732
C'est arriv prs de chez vouz Nacht 663 Aguirre: The W rath o f God Star Wars 622-623
823 One Flew Over the Cuckoo's 552 Sullivan's Travels 180-181
Chinese Ghost Story, A 758 Nest 596 Akira 764 Thief o f Bagdad, The 50
Cook, the Thief, HisW ife, & Onibaba 442 Back to the Future 723 Total Recall 799
Her Lover, The 779 Peeping Tom 389 Beat the Devil 295 Touch o f Zen, A 505
Dawn o f the Dead 646 Phantom o f the Opera, The Beauty and the Beast 221 Treasure o f the Sierra Madre,
Deliverance 555 57 Ben-Hur 371 The 244
Diaboliques, Les 298 Poltergeist 683 Black Cat, The 121 Wages o f Fear 287
Don't Look N ow 574 Psycho 386-387 Bridge on the River Kwai, The W izard o f Oz, The 154-155
Dr. Mabuse, der Spieler 43 Repulsion 450 345 W o Hu Cang Long 912-913
Dr. Mabuse, Parts 1 and 2 43 Riget 847 Captain Blood 126 W u Du 640
Dracula 357 Ring 891 Captains Courageous 138
Dracula 92-93 Rocky Horror Picture Show, Close Encounters o f the Third M ZK A L
Eraserhead 634 The 598-599 Kind 624 42 nd Street 108-109
Evil Dead, The 686 Rosemary's Baby 492-493 Crouching Tiger Hidden All That Jazz 655
Exorcist, The 576-577 Salo o le centoventi giornate Dragon 912-913 American In Paris, An 268
Eyes W ith o u t a Face 365 di sodoma 606-607 Deliverance 555 Artists and Models 310
Fly, The 736 Salo, or The 120 days of Dersu Uzala 583 Babes in Arms 152
Frankenstein 94 Sodom 606-607 E.T. the Extra-Terrestrial 682 Band W agon, The 282
Freaks 106 Scream 868-869 Easy Rider 512-513 Cabaret 553
Funny Games 877 Seventh Victim, The 194 Empire Strikes Back, The Carmen Jones 307
Halloween 648-649 Shining, The 666-667 668 Dancer in th e Dark 915
Haunting, The 426-427 Silence o f the Lambs, The 809 Fitzcarraldo 690-691 Demoiselles de Rochefort, Les
Hxan 48 Sinnui Yauman 758 Five Deadly Venoms 640 474
Henry: Portrait o f a Serial Sixth Sense, The 902 G oldfinger 429 Duck Soup 112-113
Killer 798 Spoorloos 760-761 Great Escape, The 421 Dumbo 178
Hills Have Eyes, The 636-637 Suspiria 639 Gunga Din 161 Fantasia 166
Hour o f the W o lf 500 Term inator, The 708-709 Hill 24 Doesn't Answer 315 Footlight Parade 110
I W alked w ith a Zombie 194 Tetsuo 881 Hsia Nu 505 Gentlemen Prefer Blondes
Invasion o f the Body Texas Chainsaw Massacre, It Happened One Night 289
Snatchers 334 The 585 122-123 Gigi 353
Jacob's Ladder 791 Thing, The 683 Jaws 612 Gimme Shelter 532
 110 Bad Day at Black Rock 314 Invasion o f the Body Run Lola Run 885
644 Badlands 566-567 Snatchers 334 Sabotage 135
311 Big Heat, The 290 Jacob's Ladder 791 Safe 850
436 Bird w ith the Crystal Plumage, Jaws 612 Salaire De La Peur, La 287
336 The 533 JFK 810-811 Salvador 742
483 Birds, The 413 Jour se lve, Le 160 Samoura', Le 475
836 Blackmail 77 Jurassic Park 828 Scream 868-869
100 Blair W itch Project, The 894 Kill Bill: Vol 1 942 Se7en 855
8-199 Blowup 456-457 Killer, The 781 Seconds 461
4-925 Blue Velvet 733 King Kong 115 Shadow o f a Doubt 196
660 Body Heat 677 Kiss Me Deadly 319 Shining, The 666-667
433 Boucher, Le 519 Klute 541 Shoot the Piano Player 381
608 Butcher, The 519 L.A. Confidential 873 Silence o f the Lambs, The 809
127 Cach 943 Lantana 926 Sixth Sense, The 902
254 Cat People 187 Last Seduction, The 838 Sleuth 554

- Les Chinatown 588-589 Last Wave, The 625 Soldaat Van Oranje 638

431 Constant Gardener, The 949 Lola Rennt 885 Soldier o f Orange 638

496 Conversation, The 584 M 96-97 Spellbound 207

w, Crying Game, The 824 M an W h o Knew Too Much, Spoorloos 760-761

646 The 331 Stranger, The 220

8-599 Dawn o f the Dead
M anchurian Candidate, The Strangers on a Train 265
631 Day the Earth Stood Still, The
409 Straw Dogs 550
270
M anhunter 732 Suspiria 639
298 Daybreak 160
M am ie 432 Targets 501
4-275 Deliverance 555
M atrix, The 901 Taxi Driver 616-617
en Diaboliques, Les 298
M em ento 916 Term inator 2: Judgment Day
143 Die Hard 771
M ulholland Dr. 928 808
447 Die Xue Shuang Xiong 781
M urder, M y Sweet 206 Term inator, The 708-709
302 Dirty Harry 547
Night o f the Hunter, The Texas Chainsaw Massacre, The
132 Don't Look Now 574
324-325 585
130 Dr. Mabuse, der Spieler 43
Night o f the Living Dead The 39 Steps, The 128
The Dr. Mabuse, Parts 1 and 2 43
502-503 Thing, The 683
431 Evil Dead, The 686
Nightm are on Elm Street, A Third M an, The 252-253
402 Eyes W ith o u t a Face 365
711 Tirez sur le pianiste 381
Farewell M y Lovely 206
N orth By Northwest 361 To Hve and Hve Not 200
538 Fargo 860-861
Notorious 226 Total Recall 799
4-155 Fatal Attraction 758
Odd M an Out 232 Touch o f Evil 350-351
4-525 Fight Club 898
Oldboy 934-935 Trou, Le 376
190 Fourth Man, The 702
Once Upon a Time in America Uccello dalle Piume di Cristallo,
, The French Connection, The 545
705 L' 533
474 Frenzy 562
Open Your Eyes 879 Usual Suspects, The 858
Funny Games 877 O ut o f the Past 231 Vanishing, The 760-761
Gaslight 202 Peeping Tom 389 354-355
Vertigo
337 Get Carter 544 Pi 886 696
Videodrom e
879 Godfather, Part II, The Player, The 817 Vierde M an, De 702
764 592-593 Point Blank 478 Wages o f Fear 287
653 Godson, The 475 Poltergeist 683 W hat Ever Happened to Baby
737 G oldfinger 429 Postman Always Rings Twice, Jane? 411
614 Halloween 648-649 The 217 W ho Framed Roger Rabbit
448 Haunting, The 426-427 Psycho 386-387 773
Heat 852 Pulp Fiction 839 W icker M an, The 572
Henry: Portrait o f a Serial Rear W ind ow 300-301 Yeux Sans Visage, Les 365
448 Killer 798 Rebecca 165 Z 510
635 Hidden 943 Repulsion 450
er High Noon 279 Reservoir Dogs 818 R O M A N T K / AK
635 High Sierra 179 Rope 239 42nd Street 108-109
910 Hole, The 376 Rosemary's Baby 492-493 879
Abre Los Ojos
Actress, The 822
Adventure, The 382-383
A ffa ir to Remember, An 340
African Queen, The 267
Age d'or, L' 84-85
Age o f Gold, The 84-85
Ali: Fear Eats the Soul 594
All That Heaven Allow s
332-333
Alphaville 448
Alphaville, une trange
Aventure de Lemmy
Caution 448
Am lie 919
Am erican In Paris, An 268
Am erican W erew olf in
London 679
And Your M oth er Too 918
Angst Essen Seele A u f 594
Chong Qing Sen Lin 841 Hannah and Her Sisters 734 M ildred Pierce 208-209
Anne dernire Marienbad,
Chungking Express 841 Hard Day's Night, A 436 M onsoon W edding 926
L' 393
Cinema Paradiso 765 Harold and M aude 542-543 M oonstruck 756
Annie Hall 626-627 M oulin Rouge! 924-925
City Lights 95 Heiress, The 246
Apartm ent, The 390-391 M ulholland Dr. 928
Clueless 853 Himmel ber Berlin, Der
Ariel 762 846
Cook, the Thief, His W ife, & 746-747 M uriel's W edding
Artists and Models 310 374 My Brilliant Career 651
Her Lover, The 779 Hiroshima m on am our
Atalante, L' 120 164 My Fair Lady 433
Cranes are Flying, The 347 His Girl Friday
A tla ntic City 665 Natural Born Killers 838
Crouching Tiger Hidden How Green Was My Valley
Avventura, L' 382-383 182 Night at the Opera, A 127
Dragon 912-913
A w fu l Truth, The 144 Ninotchka 161
Crying Game, The 824 Hsi Yen 830
Ba W ang Bie Ji 824 I K now W here I'm Going! 214 North By N orthwest 361
Dangerous Liaisons 768
Band W agon, The 282 In a Lonely Place 263 Notorious 226
Day in th e Country, A 130
Barry Lyndon 602 802 In the M ood fo r Love 905 Now, Voyager 183
Delicatessen
Beat the Devil 295 Dilwale Dulhaniya le Jayenge India Song 604 Nuovo Cinema Paradiso 765
Ben-Hur 371 860 It Happened One Night On the W aterfront 296-297
Best Years o f Our Lives, The Dodsworth 136 122-123 Open Your Eyes 879
215 Dr. Zhivago 444 It's a W onderful Life 228-229 O ut o f Africa 721
Big Parade, The 61 Dut Yeung Nin Wa 905 Juliet o f the Spirits 451 Parapluies de Cherbourg, Les
Birds, The 413 Edward Scissorhands 797 Kid Brother, The 71 431
Braveheart 850 Enfants du Paradis, Les 210 Lady Eve, The 174 Partie de Campagne, Une 130
Brave-Hearted W ill Take the English Patient, The 870 Last Tango in Paris 553 Pepe le M oko 145
Bride, The 856 Fabuleux Destin d'Amlie Last Year at M arienbad 393 Philadelphia Story, The 167
Breakfast at Tiffany's 396 Poulain 919 Laura 201 Piano, The 829
Breaking th e Waves 863 Farewell M y Concubine 824 Letjat Zhuravli 347 Place in the Sun, A 269
Breathless 370 Fatal A ttraction 758 Life and Death o f Colonel Pretty W om an 794
Brief Encounter 216 Four W eddings and a Funeral Blimp, The 193 Princess Bride, The 755
Brighter Summer Day, A 803 837 Lolita 409 Prizzi's Honor 728
Bringing Up Baby 149 From Here to Eternity 284 Long dimanche de fianailles, Producers, The 496
Broadcast News 754 General, The 66 Un 940 Purple Rose o f Cairo, The 722
Brokeback M ountain 946-947 Ghost and Mrs. Muir, The 232 Lost In Translation 938 Queen Christina 114
Broken Blossoms 38 G iulietta deglie Spiriti 451 M an o f the W est 349 Quiet Man, The 271
Bull Durham 762 Gone w ith the W ind 158-159 M anhattan 661 Rebecca 165
Camille 135 Graduate, The 468-469 M arketa Lazarov 483 Red Shoes, The 242-243
Casablanca 184-185 G roundhog Day 825 M arty 316 Rio Bravo 375
Cat People 187 Guling Jie Shaonian Sha Ren M atter o f Life and Death, A Rio Grande 258
Children o f Paradise, The 210 Shijian 803 223 Roman Holiday 286
Chinese Ghost Story, A 758 Hable con ella 932 M e and My Gal 107 Room w ith a View, A 739
Rushmore 884 Ultim o Tango a Parigi 553 Barry Lyndon 602 Europa Europa 793
Saturday Night Fever 631 Umbrellas o f Cherbourg, The Battaglia di Algeri, La 446 Fahrenheit 9/11 941
Say Anything 787 431 Battle o f Algiers, The 446 Forbidden Games 272
Seven Brides fo r Seven U nknown, The 67 Battle o f San Pietro, The 207 From Here to Eternity 284
Brothers 298 Very Long Engagement, A Battleship Potemkin 58-59 Full M etal Jacket 750-751
She's Gotta Have It 735 940 Best Years o f O ur Lives, The Gallipoli 676
Shine 862 W ay Down East 39 215 G attopardo, II 422-423
Shoot the Piano Player 381 W edding Banquet, The 830 Big Parade, The 61 General, The 66
Sideways 942 W est Side Story 402 Big Red One, The 670 Glory 784
Singin' in the Rain 274-275 W hen Harry M et Sally 777 Biruma No Tategoto 327 Gone w ith the W ind 158-159
Sinnui Yauman 758 W ings o f Desire 756-747 Boat, The 675 Good M orning Vietnam 752
Smiles o f a Summer Night W o Hu Cang Long 912-913 Boot, Das 675 Grand Illusion 140
322 Y tu mam tam bin 918 Braveheart 850 Grande Illusion, La 140
Some Like it Hot 362-363 Yuen Ling-yuk 822 Bridge on the River Kwai, The Grave o f the Fireflies 768
Sommarnattens Leede 322 345 Great Escape, The 421
Spellbound 207 SA NA T Bronenosets Potyomkin Gunga Din 161
Stagecoach 150-151 Flaming Creatures 420 58-59 Henry V 202
Steam boat Bill, Jr. 76 Koyaanisqatsi 704 Burmese Harp, The 327 Hill 24 Doesn't Answer 315
Strictly Ballroom 816 Spring in a Small Town 237 Cabaret 553 Hiroshim a mon amour 374
Sullivan's Travels 180-181 Vinyl 442 Campanadas a M edianoche Hitlerjunge Salomon 793
Sunrise 64-65 Xiao cheng zhi chun 237 449 Hong Gao Liang 757
Swing Time 132 Chagrin et la Piti, Le 538 Hotaru No Haka 768
Tabu 91 SAVA Chimes at M idnight 449 I Know W here I'm Going! 214
Talk to Her 932 African Queen, The 267 Come and See 720 ldi I Smotri 720
There's Something A bout All Q uiet on the W estern Cranes are Flying, The 347 Jeux interdits 272
Mary 890 Front 89 Csillagosok, Katonak 482 Killing Fields, The 716
Tirez sur le pianiste 381 Andrei Rublev 518 Dawn o f the Dead 646 Kippur 908
Titanic 880 Andrei Rublyov 518 Deer Hunter, The 642-643 Kumonosu Jo 343
Tootsie 686 Apocalypse N ow 658-659 Dr. Strangelove 434-435 Lawrence o f Arabia
Top Hat 130 Ascent, The 619 Dr. Zhivago 444 406-407
Trouble in Paradise 102-103 * Ashes and Diamonds 356 English Patient, The 870 Leopard, The 422-423
Letjat Zhuravli 347
Life and Death of Colonel
Blimp, The 193
Long dimanche de fianailles,
Un 940
M *A *S *H * 530
Napolon 71
N ight o f the Shooting Stars,
The 693
No Man's Land 923
N otte di San Lorenzo, La
693
Open City 211
Pais 217
Paisan 217
Paths o f Glory 348
Patton 530
Pianist, The 931
Platoon 740
Popil I Diament 356
Potom ok Chingis-Khana 76
Ran 718-719
Red and the W hite, The 482
Red Sorghum 757
Roma, Citt Aperta 211
Salvador 742
Saving Private Ryan 882-883 Body Heat 677 Ladykillers, The 316 Vampires, Les 32-33
Schindler's List 831 Bonnie and Clyde 480-481 Last Seduction, The 838 W hite Heat 251
Senso 306 Boyz N the Hood 800-801 Lavender Hill M ob, The 266 W rong M an, The 335
Sergeant York 178 Breathless 370 Little Caeser 88 Xich Lo 857
Shame 497 Bring Me the Head o f Alfredo Lone Star 866
Sherman's March 744 Garcia 595 Long Goodbye, The 572 WESTERN
Shoah 730 Casino 851 M 96-97 Big Sky, The 279
Skammen 497 C'est arriv prs de chez vouz M an Bites Dog 823 Blazing Saddles 591
Soldaat Van Oranje 638 823 M anchurian Candidate, The Buono, II Brutto, Il Cattivo, II
Soldier o f Orange 638 Chinatow n 588-589 409 458-459
Sorrow and the Pity, The 538 C lockwork Orange, A Mean Streets 570-571 Butch Cassidy and the
Storm over Asia 76 536-537 M em ento 916 Sundance Kid 506
Thin Red Line, The 888-889 Come Drink W ith Me 460 M oney 699 C'era Una Volta il W est 489
Three Kings 895 Conform ist, The 511 M urder, My Sweet 206 Dances w ith Wolves 792
Throne o f Blood 343 Conform ista, II 511 Natural Born Killers 838 Dead Man 859
To Be or Not to Be 186 Conversation, The 584 Neuve Reinas 904 Destry Rides Again 156
To Have and Have Not 200 Cyclo 857 Nine Queens 904 El Topo 523
Underground 856 Da Zui Xia 460 Odd M an O ut 232 Good, the Bad, and the Ugly,
Very Long Engagement, A Daybreak 160 On the W aterfront 296-297 The 458-459
940 Detour 214 Once Upon a Time in America Great Train Robbery, The
Voskhozhdenie 619 Die Xue Shuang Xiong 781 705 28-29
W ar Game, The 445 Dirty Harry 547 O ut o f the Past 231 G unfight at the OK Corral 345
Dog Day Afternoon 595 Pepe le M oko 145 High Noon 279
SYAS Double Indem nity 204-205 Pickpocket 372-373 High Plains Drifter 554
1900 620 Dr. Mabuse, der Spieler 43 Pink Flamingos 563 Hombre 471
C onform ist, The 511 Dr. Mabuse, Parts 1 and 2 43 Point Blank 478 Hud 419
Conform ista, II 511 Drugstore Cowboy 779 Postman Always Rings Twice, Johnny G uitar 295
Novecento 620 Enter the Dragon 569 The 217 Little Big M an 527
Farewell My Lovely 206 Prizzi's Honor 728 Man From Laramie, The 319
SYAS POLSYE Fargo 860-861 Public Enemy, The 95 Man o f the W est 349
All the President's Men 614 Fish Called W anda, A 766 Pulp Fiction 839 Man W ho Shot Liberty
JFK 810-811 Force o f Evil 237 Q uatre Cent Coups, Les Valance, The 410
M anchurian Candidate, The French Connection, The 545 360 McCabe and Mrs. M iller 539
409 Get Carter 544 Question o f Silence, A 693 My Darling Clementine
Z 510 G odfather, Part II, The Rashomon 256-257 218-219
592-593 Reservoir Dogs 818 Naked Spur, The 288
SU G odfather, The 558 Rope 239 Once Upon a Time in the West
12 Angry Men 337 Goodfellas 790 Scarface 706 489
400 Blows, The 360 Great Train Robbery, The Scarface: The Shame o f a One-Eyed Jacks 395
All the President's Men 614 28-29 Nation 104 O utlaw Josey Wales, The 614
Am erican Friend, The 635 Gun Crazy 248 Serpico 575 Ox^Bow Incident, The 195
Amerikanische Freund, Der Harder They Come, The 582 Shaft 546 Paleface, The 241
635 Heat 852 Stilte Rond Christine M., De Pat G arrett and Billy the Kid
Angels w ith Dirty Faces 146 Heavenly Creatures 845 693 582
Argent, L' 699 Henry: Portrait o f a Serial Sting, The 564 Red River 238
Ariel 762 Killer 798 Straw Dogs 550 Ride Lonesome 366
Asphalt Jungle, The 255 Hole, The 376 Superfly 564 Rio Bravo 375
Atlantic City 665 I A m a Fugitive from a Chain Targets 501 Rio Grande 258
Badlands 566-567 Gang 101 Taxi Driver 616-617 Searchers, The 328-329
Beat the Devil 295 JFK 810-811 Thelma and Louise 808 Seven Brides fo r Seven
Big Heat, The 290 Jour se lve, Le 160 Touch o f Evil 350-351 Brothers 298
Bird w ith the Crystal Plumage, Killer, The 781 Traffic 914 Shane 294
The 533 Killers, The 223 Trou, Le 376 Silver Lode 307
Black Cat, The 121 King o f New York 791 Uccello dalle Piume di Stagecoach 150-151
Blue Velvet 733 Klute 541 Cristallo, L' 533 Unforgiven 820
Bob le flam beur 318 L.A. Confidential 873 Untouchables, The 756 W ild Bunch, The 516-517
Bob the Gambler 318 Lady from Shanghai, The 240 Usual Suspects, The 858 W inchester '73 258
 Fransa (Star)
14dk, Sessiz, SB
Ynetmen: Georges Mlis
Yapmc: Georges Mlis
Senaryo: Georges Mlis,
Jules Verne'in Ay'a Seyahat isimli
romanndan
Grnt Ynetmeni: Michaut,
Lucien Tainguy
Oyuncular: Victor Andr, Bleuette
Bernon, Brunnet, Jeanne d'Alcy,
Henri Delannoy, Depierre, Farjaut,
Kelm, Georges Mlis
ngilizce ad: A Trip To The Moon
M olmayan sinema arasndaki byk fark ortaya karan film olarak da
r \k
LE VOYAGE DANS LA LUNE (1902)
Ay'a Seyahat
Ay'a Seyahat hakknda dnldnde, insann aklna hemen sinemann ilk
dnemlerine ilikin o zgn ve efsanevi anlay gelir: "Kurallar" tam da retim
aamasnda belirlenen bir sanatt o zamanlar sinema. 1902 ylnda gsterime gi
ren bu Fransz filmi, sresi asndan (yaklak 14 dakika) geen yzyln banda
ekilen genellikle iki dakikalk ksa filmlere kyasla o zaman iin bir devrim niteliin
deydi.
Ay'a Seyahat, tiyatro oyunculuu ve sihirbazlk gemiinin etkileriyle film i ya
pan ynetmen Georges Mlis'in sahne adam kiiliini dorudan yanstr. Filmde,
daha sonra yaygn bir biimde kullanlacak bindirme, zincirleme ve benzeri kurgu
teknikleri gibi birok nl film teknii cesurca denenmitir. Ay'a Seyahat, zel
efektlerin basitliine ramen, genellikle bilimkurgu sinemasnn ilk rnei kabul
edilir. Trn ayrt edici unsurlarnn pek ounu kullanr ("uzay gemisi", bilinmeyen
bir yerin kefi gibi) ve kurallarnn, geleneklerinin ounun temelini atar.
Film, Profesr Barbenfouillis'nin (Mlis kendisi oynamtr) bir bilim kongre
sinde meslektalarn Ay' keif yolculuuna katlmaya ikna etmeye alt sahney
le alr. Barbenfouillis'nin plan kabul edildikten sonra, bilim adamlarndan oluan
ekip bir uzay gemisiyle Ay' kefe yollanr. Fze eklindeki gemi insan biimli bir
varlk olarak temsil edilen Ay'n tam gzne ini yapar. Yzeye indikten sonra bi
lim adamlar, Ay'n saldrgan yerlileri Selenitler'le karlar ve Kral'n huzuruna
karlrlar. Dmanlarnn, basit bir emsiye dokunuuyla bir duman bulutunda kay
bolduunu kefeden Franszlar kamay baarr ve Dnya'ya dner, ini srasnda
okyanusa den ekip denizin derinliklerini kefeder; sonunda kurtarlarak Paris'e
dndklerindeyse kahraman olarak karlanrlar.
Mlis, dnya sinema tarihindeki kilometre talar arasnda meru bir yeri hak
edecek bir film yaratr. Gerekst grnmne ramen Ay'a Seyahat, tiyatronun
hileleriyle sinematografik aralarn snrsz olanaklarn birletiren elenceli ve r
aan bir film. Ynetmenden ok orkestra efine benzeyen sihirbaz Mlis, filme
ayrca senarist, oyuncu, yapmc, dekor-kostm tasarmcs ve o zaman iin olaa
nst kabul edilen zel efektleri yaratan bir grnt ynetmeni olarak da katkda
bulundu. Bu ilk gerek bilimkurgu filmini, daha sonra trn tamamn ve doal
olarak en nl rneklerini etkilemi olan o geleneklerin k noktas
n merak eden sinemaseverler karmamal.
Ay'a Seyahat daha genel anlamda, kurgusal sinema ile kurgusal
kabul edilebilir. Mlis, sinemann gnlk hayat resmettii bir d
nemde bile (19. yzyln sonlarnda Lumire Kardelerim filmlerinde
grld gibi), srf elence in yaratlm bir hayal dnyasn seyirci
ye sunabilmiti. Ynetmen, yaratcln, o dnemin filmlerinde kesin
likle ok az rastlanan trden bir grsellikle da vurarak sinemann ge
lecekteki sanatlarna kaplar amtr. CFe
ABD (Edison)
12 dk, Sessiz, SB (elle
renklendirilmi)
Ynetmen: Edwin S. Porter
Senaryo: Scott Marble, Edwin S.
Porter
Grnt Ynetmeni: Edwin S
Porter, Blair Smith
Oyuncular: A.C. Abadie, Gilbert
M. "Bronco Billy" Anderson,
George' Barnes, Walter Cameron,
Frank Hanaway, Morgan Jones,
Tom London, Marie Murray, Mary
Snow
THE GREAT TRAIN ROBBERY (1903)
Byk Tren Soygunu
Birok kaynak Byk Tren Soygunu'nu, sadece birka yl iinde Amerikan sine
masnn en popler tr haline gelecek olan western'lerin ilki kabul eder. Edison
Company'nin 1903 Kasm'nda gerekletirdii film, Amerikan sinemasnn Griffith
ncesi dneminin en byk ticari baar kazanan filmiydi ve ok sayda taklidi yapl
d.
Edwin S. Porter'n ynettii filmin zellii, bu kadar erken bir tarihte, karmak
hikayeleme tarznda tutturduu dzeydir. Her biri hikayeyi gelitiren bir dzineden
fazla sahne vardr. Al sahnesinde iki maskeli soyguncu, trenin programda olma
yan bir stasyonda durmasn salamak iin, telgraf memurunu yanltc bir mesaj
gndermeye zorlar. Sonraki sahnede haydutlar trene biner. Posta vagonuna girip
bir atmann ardndan kasay aarlar. Bir sonraki sahnede makinist ve ateiyi et
kisiz hale getiren iki soyguncu, adamlardan birini trenden atar. Hemen sonra soy
guncular treni durdurup yolcular soyar. Yolculardan biri kamaya alrken vuru
lur. Ardndan soyguncular trenden kaar; sonraki sahnede onlar atlaryla uzaklar
ken grrz. Bu esnada trenin telgraf memuru yardm in mesaj gnderir. Bir ka
saba barnda, acemi bir dans silah zoruyla dans ettirilmektedir ama mesaj geldi
inde herkes tfeini kapp salondan kar. Kesmeyle, kasaba ahalisi tarafndan ta
kip edilen soygunculara geilir. atmalar sonucunda soyguncular ldrlr.
Filmin en nl karesi olan fazladan bir planda, haydutlardan biri aka perde
den dar doru ate eder. Filmin bazen banda, bazen de sonunda verilen bu
sahne, yle ya da byle izleyiciye dorudan ate hattnda olduu hissini veriyordu.
Filmin oyuncularndan G.M. Anderson (asl ad Max Aronson), baka rollerin
yan sra vurulan yolcuyu da oynamt. Ksa bir srede ilk western yldz olan An
derson, "Bronco Billy rolyle 1907'den itibaren yz akn filmde boy gsterdi.
Sonraki yllarda, Byk Tren Soygunu'nun ilk western kabul edilmesi gerekti
i iddiasna, onun ilk olmad ya da western olmad gerekeleriyle kar kanlar
oldu. Daha nce, Thomas Edison'un Cripple Creek Bar-Ro
om Scene (1899) adl filmi gibi western temal filmler yapld
kesinlikle doru, ancak bunlar Porter'n filmindeki gibi tam
anlamyla, gelitirilmi bir ykye sahip deildi. Filmin kkleri
ni, grkemli demiryolu sahneleri ieren tiyatro oyunlarndan
ve western olmayan baka filmlerdeki gz kara soygunlar
dan ald da doru. Byk Tren Soygunu'nun gerek bir
western olduu iddias, Delaware ve New Jersey'deki Lacka
wanna Demiryolu gibi gerek mekanlarda ekilmi olmasna
da dayandrlamaz.
te yandan Jesse James gnlerinden beri tren soygun
lar western kltrnn bir paras olmutu ve altpatlarlar,
kovboy apkalar, atlar ve benzeri simgesel eler hep birlik
te filme hakiki bir western ruhu kazandrr. EB
ABU (D,W. Griffith & Epoch)
190 dk. Sessiz, SB
Ynetmen: D.W. Griffith
Yapmc: D.W. Griffith
Senaryo: Frank E. Woods, D.W.
Griffith,
Thomas F. Dixon Jr. 'un The
Clansman: An Historical Romance
o f the Ku Klux Kian He The
Leopard's Spots isimli romanndan
ve The Clansman oyunundan
Grnt Ynetmeni: G.W. Bitzer Klan (Klan yesi: Ku Klux Klan'n Tarihi Serveni) adl, bariz bir ekilde rk oyunu
Mzik: Joseph Carl Breil, D.W.
Griffith
Oyuncular: Lillian Gish, Mae
Marsh, Henry B. Walthall, Miriam
Cooper, Mary Alden, Ralph Lewis,
George Siegmann, Walter Long,
Robert Harron, Wallace Reid,
Joseph Henabery, Elmer Clifton,
Josephine Crowell, Spottiswoode
Aitken, George Beranger
THE BIRTH OF A NATION (1915)
Bir Ulusun Douu
D.W. Griffith'in Bir Ulusun Douu adl filmi, sinema tarihinin ayn zamanda
hem en batac edilen hem de en yerden yere vurulan filmlerinden biridir ve zel
likle birbirine taban tabana zt bu tepkileri kkrtt iin nemlidir. Aslnda pek az
film, birok adan itibarn, sadece sinema tarihinde deil, temel bir tarihi sanat
eseri (bazlar yadigar da diyebilir) olarak da artran eit derecede vg ve aala
may hak etmitir.
Film, Thomas Dixon'n, The Clansman: An Historical Romance o f the Ku Klux
na dayanmasna ramen, pek ok kiiye gre Griffith, konunun rk eilimlerine
aldr etmemitir. Oyunun irkin mesajn yaymada ne kadar su orta olduu,
neredeyse yz yldr sren bir tartmaya neden olmutur. Bununla birlikte, filmin
teknik ve sanatsal deeri zerine hibir tartma olmamtr. Griffith her zaman ol
duu gibi, mesajdan ok ortamn olanaklaryla ilgiliydi ve bu anlamda modern
Hollywoodun standartlarn belirledi.
Bir Ulusun Douu, ok ak bir ekilde, sessiz sinema dneminde bile seyirci
lerin yaklak saatlik bir dram sresince koltuklarnda oturmaya istekli olduunu
ispatlayan, ilk gerek tarihi epik eserdir. Ancak Griffith meselenin znde, saysz
sanatsal bulula birlikte, ada film dilini yaratmtr; ve Bir Ulusun Douu'nun
eleri, gnmz standartlaryla, biraz antika ya da modas gemi gibi grlse de
neredeyse her film bir ekilde, biim ya da tarz olarak ona bir eyler borludur.
Griffith, dramatik yakn planlar, kaydrmak ekimleri ve dier etkileyici kamera ha
reketlerini; paralel aksiyon sekanslarn, paralel kurgu ve dier montaj tekniklerini;
hatta orkestra iin bestelenmi film mziini bile ilk kullanan ynetmendir. Sine
mada r aan tm bu elerin, deeri bu kadar pheli bir hikayeyle balantl
olmas ok yazk.
 Filmin ilk yars i Sava'tan nce, Amerika'ya kleliin geliini anlatarak balar. Ku
zeyli Stoneman ve gneyli Cameron aileleri tantlr. Hikaye hem bu iki aile hem de rk
bir yaklamla en kt klie tiplere rnekler verilerek, ounlukla uaklar araclyla
anlatlr. lke savala birlikte ikiye blnrken, kleler ve kleliin kaldrlmasndan ya
na olan destekileri, btn bunlarn ardndaki ykc g olarak grlr. Yeniden yap
lanma srasnda geen ve film in szde kahramanlar olarak tantlan Ku Klux Klan'n
ykseliini gsteren ikinci yarda, filmin rk sylemi daha da beter bir ekilde belirgin
leir. Griffith'ln, perdede yaratt,rk savann ortasna bir de ak hikayesi sktrmas
kesinlikle cretkar bir tavrdr. Bu,ayn zamanda hem heyecan verici hem de rahatsz
edicidir.
Bir Ulusun Douu, phesiz ki gl bir propaganda eseri/ancak, tiksindirici bir
politik mesaj var. lkeyi sadece banaz Ku Klux Klan'n birletirebileceini syler gibi
grnd iin, o dnemde bile filmin nefret uyandrm olmasna amamak gerek.
Film, Siyahlar Gelitirme Ulusal Dernei (NAACP) tarafndan protesto edilmi, syanla
r atelemiti; daha sonra bizzat Grlffith, daha da iddial filmi lntolerance'\a (Hogr
szlk, 1916) bu eletirilere cevap vermek zorunda kalmt. Yine de, Bir Ulusun Dou
u' nun konusuna ramen bugne kad ar saygdeer kalmas ve incelenmesi, filmin
sregelen nemini ortaya koyuyor JKI
Fransa (Gaumont)
440dk, Sessiz, SB
Ynetmen: Louis Feuillade
Senaryo: Louis Feuillade
Mzik: Robert Isral
Oyuncular: Musidora, Edouard
Math, Marcel Lvesque, Jean
Aym, Fernand FJerrmann, Stada
Napierkowska
ngilizce ad: Vam pires
LES VAMPIRES (1915)
Vampirler
Louise Feuillade'n bu efsanevi yapt, kilometre ta bir film dizisi (seriyal) ve
sonraki yllarda Jean Renoir'la Orson Welles'in daha st dzeye tayaca alan de
rinlii estetiinin habercisi olmasnn yan sra gerekstclk akmnn birinci dere
ceden kuzeni olarak nitelenir; ama etkisini en fazla, gerilim filmlerinin geliimi ze
rinde gstermitir. En heyecanl yerinde kesilme zelliinden yoksun, birbiriyle pek
balantl olmayan, deiik uzunluklardaki on blmden oluan Vampirler, film dizi
leriyle dizi filmler arasnda bir yerde durur. Genellikle tutarsz olan ie gemi olay
rgs, bir grup gsterili Parisli'den oluan su etesi V am pirlere amansz d
manlar olan muhabir Philippe Gurande'in (Edouard Math) evresinde geliiyor.
Su ilerken ounlukla batan aa simsiyah darack giysiler giyip kapon ta
kan, klk deitirme ustas, Vampirler'e, hem Vampirlerin hem de Vampirler dizisi
nin can damarn oluturan vampms Irma Vep'in (ad Vampire'n anagramdr) sa
dakatle hizmet ettii, pe pee ldrlen drt byk vampir nderlik eder. Bu roly
le bir yldz olan Musidora'nn ehvetli bir enerjiyle perdeye yanstt Irma, filmin en
ekici karakteridir; soluk benizli kahraman Gurande'yle rol kesen komik yardmcs
Mazmette'e (Marcel Lvesque) ak bir ekilde stnlk salar. Onun karizmas, fil
min 'iyiyle ktnn sava' temasn baltalar ve bir lde ahlak d olan yaklam
n destekler; filmin bu yn, iyi adamlarla kt adamlarn ounlukla ayn hileli yn
temleri kullanmasyla ve finalde Vampirler'in rahatsz edici dzeyde vahice katledil
mesiyle pekiir.
Vampirler, polisiye filmlere ve perili ev gerllimlerine ok benzer bir ekilde, bir
yandan ok salam grnen bir burjuva dnya dzeni yaratrken bir yandan da bu
dzeni baltalar. Her atonun ve otelin kaln demeleri ve duvarlar, tuzak kaplarla
ve gizli geitlerle geirgen hale gelir. Kocaman mineler, Paris'in atlarnda may
munlar gibi seirten ve drenaj borularndan inip kan suikastlara ve hrszlara ge
it olarak hizmet eder. Taksilerin tepelerinde kaak yolcular cirit atar ve zeminlerine
kaaklar uygun mazgal deliklerinde brakmak iin kapaklar alr. Bir noktada, kah
raman st kattaki dairesinin penceresinden, hibir eyden phelenmek-
sizin ban uzatt zaman aadan savrulan bir tel boynuna dolanp
onu aa eker; daha azn ap 'Irma Vep'diyecek frsat bulamadan
byk bir sepetin ine tklr ve bir taksiyle oradan hzla uzaklatrlr. Bir
baka sahnede, mineli bir duvar alp iinden byk bir top kar; top
pencereye doru kayarak gllelerini yakndaki bir kabareye boaltr.
Kararl bir havailik sergileyen bu atmosferi glendiren hikaye, ka
nunun her iki tarafndaki aldatc grnmleri ieren bir dizi dahiyane
dnn evresinde geliir: 'l' karakterler canlanr, toplumun temel
direklerinin (bir rahip, bir hakim, bir polis memuru) Vampirler'den oldu
u ortaya kar ve Vampirlerin klk deitirmi kanun adamlar olduu
anlalr. Gerilim filmlerinin evriminde byk nem tayan ve Feulllade'
trn byk nclerinden biri yapan ey, ynetmenin ayn anda hem
ciddi hem rya gibi, hem ok tandk hem de heyecan verici dzeyde
yabanc iki dnyay, kapsaml ve yaratc -bir boyutta oluturma
yeteneidir. MR
ABD (Triangle & Wark)
163dk, Sessiz, SB
Ynetmen: D.W. Griffith
Yapmc: D.W. Griffith
Senaryo: Tod Browning, D.W.
Griffith
Grnt Ynetmeni: G.W.
Bitzer, Karl Brown
Mzik: Joseph Carl Breli, Carl
Davis, D.W. Griffith
Oyuncular: Spottiswoode Aitken,
Mary Alden, Frank Bennett, Barney
Bernard, Monte Blue, Lucille
Browne, Tod Browning, William H.
Brown, Edmund Burns, William E.
Cassidy, Elmer Clifton, Miriam
Cooper, Jack Cosgrave, Josephine
Crowell, Dore Davidson, Sam De
Grasse, Edward Dillon, Pearl
Elmore, Lillian Gish, Ruth
Handforth, Robert Harron, Joseph
Henabery, Chandler House, Lloyd
Ingraham, W.E. Lawrence, Ralph
Lewis, Vera Lewis, Elmo Lincoln,
Walter Long, Mrs. Arthur Mackley,
Tully Marshall, Mae Marsh,
Marguerite Marsh, John P.
McCarthy, A.W. McClure, Seena
Owen, Alfred Paget, Eugene
Pallette, Georgia Pearce, Billy Quirk,
Wallace Reid, Allan Sears, George
Siegmann, Maxfield Stanley, Carl
Stockdale, Madame Sul-Te-Wan,
Constance Talmadge, F.A. Turner,
W.S. Van Dyke, Guenther von
Ritzau, Erich von Stroheim, George
Walsh, Eleanor Washington,
Margery Wilson, Tom Wilson
INTOLERANCE (1916)
Hogrszlk
D.W. Grlffith'in sinemada sansrle mcadele etmesi, ynetmenin The Birth
o f a Nation (Bir Ulusun Douu, 1915) filmindeki rk bildirisini ayplayanlara sert
bir cevap olarak grlebilir. Bu konu, Hogrszlk'n gsterime girdii dnem
de yaynlanan The Rise and Fall o f Free Speech in America (ABD'de fade zgr
lnn Ykselii ve D) adl kitapkta aka ortaya konur. Grlffith'in, bir
nceki epik filminin gsterime girmesinden birka hafta sonra senaryosunun son
halini verdii bu filmde, tarihin farkl dnemlerinde geen ve 'akn alar boyu s
ren mcadelesini' anlatan ie kurgulanm u drt farkl yk yer alr: sa'nn ya
amndan bir blm; mezhepilii reddetmesine ierleyenlerin ihanet ettii Babil
Kral'nn masal; Fransa'da annesinin haince dne uyan Kral IX. Charles'n Aziz
Bartolomeos Gn'nde Protestanlar katletmesi; ve son olarak, gen bir adamn
bir dostunu ldrmek suundan haksz yere hkm giymesini ve sevgilisinin vali
den ald af mektubuyla dam edilmekten son anda kurtulmasn anlatan ada
bir yk. Filmde bu ykler arka arkaya sralanmyor. Bunun yerine ykleri para
lel kurguyla aktaran Griffith, kimi yerlerde yklerin kendi ilerinde de gerilimi ar
trmaya yarayan bir paralel kurguya bavuruyor. Devrim niteliindeki bu yap, fil
min saatten uzun srmesinden de etkilenmi olabilecek sinema izleyicisinin b
yk ounluunu fazlasyla zorlad. Griffith filme ki milyon dolara yakn para har
cad; ama film, The Fall o f Babylon (Babil'in D) ve The M other and the Law
(Ana ve Yasa) adlaryla kiye blnm olarak gsterildiinde bile maliyetini kar
layacak geliri elde etmekten ok uzak kald.
Filmde tarihsel olaylarn canlandrlmasnda hibir harcamadan kanlmad.
Babil yksnn devasa setlerinde 3.000 figran kullanld. Bu rakam, Hollywood
in uzun yllar boyu bir kilometre ta olarak kalacakt. Fransa'da geen yknn,
masrafl kostmleriyle zenle ekilmi kalabalk sahnelerinin de bundan aa ka
lr yan yoktu. Ara yazlarnn bazlarn bakalar yazsa da ekimler srasnda zerin
de almay srdrd karmak senaryodan Griffith bizzat sorumluydu. Birou
alk hak eden geni oyuncu kadrosunda Babil yksnn bahtsz prensi Balta-
zar'a (Alfred Paget) ak olan 'Dalar Kz' rolndeki Constance Talmadge ve 20.
yzylda geen ykde birbirine kavuan aklar canlandran Mae Marsh ve Bobby
Harron zellikle dikkat ekiyordu.
Filmde Griffith The Birth o f a Nation'da olduu gibi politik sylemini kur
mak iin, Vlktorya tarz melodramdan yararlanyor. Flogrszlk'n trajik ak
zerinden ele alnmas, yklere duygusal bir enerji ve dokunakllk katyor. Babil
yksnde Baltazar ve sevgilisi Asurya (Seena Owen) muzaffer Pers Kral Kyros'un
(George Siegmann) eline dmektense lmeyi yeliyor. Fransa'da geen ykde
de gen bir Katolik adamla Protestan sevgilisi katliamdan kaamyor.
O gn bugndr benzeri yaplamayan trnn tek rnei bir bayapt olan
Flogrszlk, Grifflth'in senaryo yazm, oyuncu ynetimi, mizanseni ve kurgu
daki ustalnn bir ant niteliinde. zleyicisini ynlendirmeyi amalayan film, Grif-
fith'in ABD'dekl adalarndan ziyade, Sergey Ayzentayn'n ve dier Sovyet y
netmenlerin devrimci sinemasn etk|ie,di. RBP
Almanya (Decla-Bioscop)
71dk, Sessiz, SB (hafife boyanm)
Ynetmen: Robert Wiene
Yapmc: Rudolf Meinert, Erich
Pommer
Senaryo: Hans Janowitz, Carl'
Mayer
Grnt Ynetmeni: Willy
Hameister
Mzik: Alfredo Antonini, Giuseppe
Becce, Timothy Brock, Richard
Marriott, Peter Schirmann, Rainer
Viertlbck
Oyuncular: Werner Krauss,
Conrad Veidt, Friedrich Feher, Lil
Dagover, Hans Heinrich von
Twardowski, Rudolf Lettinger,
Rudolf Klein-Rogge
ngilizce ad: The Cabinet o f Dr.
Caligari
DAS KABINETT DES DOKTOR CALIGARI (1919)
Dr. Caligari'nin Muayenehanesi
Dr. Caligari'nin Muayenehanesi, Almanya'da 1920'lerde gelien ve biraz yan
l bir biimde davurumcu sanat hareketiyle badatrlan tuhaf, fantastik bir sine
mann temel ta. Sinemann icadndan tibaren geen ilk 20 ylda filmlere Lumire
tarz 'dnyaya alan pencere' anlay hakimdi. Yani kurmaca ya da belgesel yk
lerin duygulara seslenen bir biimde sunulmas yoluyla, izleyicinin bir film izlemekte
olduunu unutmas amalanyordu. Georges Mlis'in tarzna yakn duran Caligari
ise srekli olarak gereklii abartan ya da karikatrce eden stilize, byl, teatral
efektler kullanyordu. Filmde devlet memurlar gln derecede yksek tabureler
de oturuyor; duvarlar ve insan yzleri boyayla glgelendirilmi; tm dekorlara e
ri br, keskin hatl siluetler hakim; d mekanlarn resim olduu apak ortada;
dekorlar ve oyunculuk histerik denecek kadar stilize ve gerekd.
Senaristler Carl Mayer ve Hans Janowitz, rndan km bir dnyada ge
en bir film tasarlam. Ynetmen Robert Wiene'yle dekor tasarmclar Hermann
Warm, W alter Roehrig ve W alter Reimann da her sahneye beklenmedik olaylar
koyup ara yazlaryla yky desteklemi. Yapmn ilk aamalarnda projede ynet
men sfatyla yer alan Fritz Lang, bu dn
celere kar karak, biraz 'aklama' yapl
mazsa filmin radikal slubunun izleyicileri
zorlayacan sylemi. Lang'n tasarlad
ereve ykde, kahraman Francis (Fried
rich Feher) hipnotizmac arlatan Dr. Cali
gari'nin (Werner Krauss), onun zombile-
mi uyurgezer klesi Cesare'n (Conrad Ve
idt) ve dknt Holstenwall kasabasndaki
bir dizi cinayetin yksn anlatr.
Filmin sonunda anlalr ki Francis asln
da bir akl hastanesindedlr ve The Wizard
o f Oz'dakl (Billur Kk/Oz Bycs) gibi
gndelik yaamndaki nsanlar, hayalinde
canlandrd ykye dahil etmektedir. Bu
da ana ykde akln karm bir hastane
yneticisi olarak resmedilen Dr. Caligari'nin
aslnda kahramanmza yardm etmeye al
an nazik bir adam olduunu ortaya koy
mas asndan, filmin otorite kart duruu
nu baltalar. Bununla birlikte, ereve yk
deki akl hastanesi dekoru, geriye dn
sahnelerinde karmza kan ve 'gerek ol
mayan' akl hastaneslnlnkiyle ayndr; bu da
srf Francis'ln ayra iinde verilen yks
nn deil, filmin tamamnn inandrcln
bir ekilde zedeler. Aslnda davurumcu
imgelemini bir delinin hayalleri olarak su-
nan film, bu haliyle tm modernist sanatlar deli samas olarak gren tutucu ke
simlere bile hitap edebiliyordu.
Birlikte alt kiilerin oundan daha az yeniliki olan Wiene, st ste bin
dirilen ve 'Caligari olmas gerektiini' bildirerek Krauss'u delirten direktifleri geriye
dn iinde geriye dnle sunduu sahne dnda, sinema tekniinden beklen
medik lde az yararlanyor. Tmyle tiyatronun aralarndan medet uman film
de, kamera sahneyi tam ortadan grntlyor, her trl hareket ve etkileim
oyunculardan (zellikle Veidt'tan) bekleniyor. Langn katksysa filme tuhaf bir
melezlik kazandrm: yeniliklerini takdir eden st snf izleyicilere gre bir sanat fil
mi, ama ayn zamanda gzel bir yutturmacas olan bir korku filmi. Panayr gste
rilerini andran atmosferiyle, hain hipnozcu deli bilim adamyla ve filmin kadn kah
ramann karan dar giysiler iindeki canavaryla Dr. Caligari'nin Muayenehanesi
korku trnn ilk nemli rneklerinden biri. Tod Browning'in Dracula's ve James
VVhale'in Frankenstein't (ikisi de 1931 yapm) gibi filmlerin temel talar olacak im
ge, tema, karakter ve yz ifadeleri ilk kez bu filmde kullanld. KN

ABD (D.W. Griffith)
6,013ft, Sessiz, SB (hafife
boyanm sahneleri var)
Ynetmen: D.W. Griffith
Yapmc: D.W. Griffith
Senaryo: Thomas Burke, D.W.
Griffith
Grnt Ynetmeni: G.W,
Bitzer
Mzik: D.W. Griffith
Oyuncular: Lillian Gish, Richard
Barthelmess, Donald Crisp, Arthur
Howard, Edward Peil Sr., George
Beranger, Norman Selby
BROKEN BLOSSOMS (1919)
Krk Tomurcuklar/Krk iek
D.W. Griffith, sinema tarihinde, belki biraz abartlm olsa da tartmasz bir
yer tutuyor. Onun katklar olmasayd Amerikan (ve dnya) sinemas kukusuz ok
farkl bir ey olurdu. The Birth o f a Nation (Bir Ulusun Douu. 1915) ve Intoleran
ce (Hogrszlk, 1916) ykleme ve kurgu konusundaki ustalyla hakl olarak
ynetmenin en nl filmleri. Ancak 1919'da ektii Krk Tomurcuklar da en yi
filmlerinden biri ve kesinlikle gze en ho grneni.
Krk Tomurcuklar William Beaudine'ln Mary Pickford'l filmi Sparrows' la birlik
te Hollywood'da 'yumuak tarz' olarak bilinen tr rnekliyor. Bu tarz filmlerde
grnt ynetimi nem kazanr. Grnt ynetmenleri yldz oyuncularn gzellik
lerini przszletlrmek, vurgulamak ve altn izerek belirtmek in bulabildikleri
her eyden yararlanr: pudral makyaj, zel klandrma aralar, mercee srlen
ya ve hatta stdyonun tavanndan sarkan yar saydam tller. Krk Tomurcuklar
da lmsz Lillian Gish'ln yz, kelimenin tam anlamyla neredeyse ilahi bir kla
parldar ve ekrandaki dier her eyi glgede brakr.
Krk Tomurcuklarn nsann akln bandan alan gzellii ancak filmi izleyin
ce anlalabilir. Glsh ve onunla barol paylaan kusursuz Richard Barthelmess sis,
karanlk ara sokaklar ve gizemli, 'oryantalist' setlerle tasarlanm bir Londra'da b
yl bir biimde szlr. Filmin yasak ak konu alan basit yks Joseph Strlnger'-
n ortaya koyduu muhteem, gizemli yapm tasarmyla btnleir. Bu filmin bir
benzeri daha yoktur.
Gish ve Griffith birliktelii, Amerikan sinemasnn en verimli ortaklklarndan
biri: ikili Intolerance, The Birth o f a Nation, Orphans o f the Storm (iki Yetime/Fr-
tna ocuklar) ve Way Down Easfte de (Dou Yolu) birlikte alt. Bu ynetmen-
oyuncu elemesi Scorsese-De Niro, Kurosawa-MIfuneve Leone-Eastwood birlikte
likleri kadar nemlidir. Hatta tm bu dier birlikteliklerin, Grlfflth-Glsh birlikteliine
gre deerlendirilmesi gerektii sylenebilir.
Griffith yknn sradanlyla, filmin getii ortamdaki diz boyu sefalet (b
yk blm afyonkelerin zbe mekanlarnda
ve rhtm kenar batakhanelerinde geiyor)
arasnda kusursuz bir denge tutturmu. Bi
imle lev arasnda bylesl bir dengeyi ancak
Griffith kadar hnerli, kendinden emin bir y
netmen kurabilirdi ve bu filmde yetenekleri
nin doruunda. Gndelik olanla srad olan
arasndaki gerilim filmi srklyor ve sinema
tarihindeki yerini garantiliyor. EdeS
WAY DOWN EAST (1920) ABD (D .W . G riffith )
100dk, Sessiz, SB
D.W. Griffith, o zamana dek yaplm en krl filmlerden biri olan The Birth o f Ynetmen: D .W . G riffith
a Nation'n (Bir Ulusun Douu, 1915) hemen ardndan, daha ok sinema izleyici Senaryo: A n th o n y Paul Kelly,
sinin deien taleplerine ayak uyduramamas yznden kariyerinde de geti Joseph R. G rism er, D .W . G riffith
Joseph R. Grismer ile William A.
ini grd. Griffith, kadnn iffetinin tehdit edildii hikayeleri ileyen Viktoryen me
Brady'nin Way Down East ve Lottie
lodramlar perdeye tama konusunda uzmanlamt. Bununla birlikte, 1920'ye Blair Parker'in Annie Laurie isimli
gelindiinde, izleyici namusun kurtarlmas ya da korunmas konularna daha az il oyunlarndan
gi gstermeye balamt. Hikayeye yeni bir soluk katma ve onu ok baarl bir fil Oyuncular: Lillian Gish, Richard
Barthelm ess, Low ell Sherm an, Burr
me dntrebilme yetenei bir tarafa, Griffith'ln 1890'larn tiyatro melodram
M cIn to sh , Kate Bruce, M a ry Hay,
Way Down Easti (Dou Yolu) sinemaya uyarlamaya karar vermesi, bu yzden bir C reighton Hale, Emily Fitzroy,
srpriz oldu. Porter S trong, G eorge Neville,

Anna Moore (Lillian Gish), New England'daki kk kyn terk edip varlkl Edgar Nelson

akrabalaryla birlikte yaamak iin Boston'a gider.

Burada, Sanderson (Lowell Sherman) adl ekici bir
gen adamn bysne kaplr. Onunla yatabilmek
iin dzmece bir evlilik ayarlayan Sanderson, daha
sonra evlendiklerini kimseye sylememesini tembih
leyerek onu New England'a geri gnderir. Hamile
olduu ortaya knca, Anna onunla grr; ama
bu, ac gerei renmekten baka bir ie yaramaz.
Sonrasnda felaketler birbirini izler. Annesi lr. o
cuu da lr. Snd pansiyondan kovulur nk
pansiyon sahibesi onun evli olmadndan phele
nir. ans eseri toprak aas Barlett'n (Burr McIn
tosh) yaknlarda bulunan iftliinde yeni bir pansi
yon bulur ama Sanderson'n yaad yer fazla uzak
ta deildir. Anna, iftlikte toprak aasnn olu Da-
vid'le (Richard Barthelmess) tanr ve ikisi ok ge
meden birbirine ak olur.
Ama Anna'nn gemii peini brakmaz. Toprak
aasnn verdii iten kovulur, korkun bir kar frt
nasna yakalanr ve kendisini donmu bir nehrin
zerinde bulur. Anna, bir buz ktlesinin zerinde
ok byk bir alayana doru srklenirken, son
anda David tarafndan kurtarlr. Sanderson'n alak
l ortaya karlr; ve Anna, piman toprak aasyla
arasn dzeltir. Film, nikahlaryla sona erer. Way
Down East'in dramatik blmleri, Griffith'in anlat
temposu ve gl oyuncu kadrosunun etkileyici
performans sayesinde canl tutulmutur. Bununla
birlikte, filmin aksiyon ierikli sonu, hem sekansn
ekimi (donmu Vermont Nehri zerinde ekilmi
olan blmler) hem de yksek tempolu ve heyecan
verici kurgusuyla, ynetmenin ustalna dikkat
ekiyor. RBP
ABD (Micheaux)
79dk, Sessiz, SB
Ynetmen: Oscar Micheaux
Yapmc: Oscar Micheaux
Senaryo: Oscar Micheaux, Gene
DeAnna
Mzik: Philip Carli
Oyuncular: Evelyn Preer, Flo
Clements, James D. Ruffin, Jack
Chenault, William Smith, Charles D.
Lucas, Bernice Ladd, Mrs. Evelyn,
William Stark, Mattie Edwards,
Ralph Johnson, E.G. Tatum, Grant
Edwards, Grant Gorman, Leigh
Whipper
WITHIN OUR GATES (1920)
Baarl yazar, yaymc, iftlik idarecisi, film ynetmeni ve yapmcs Oscar Mic
heaux, geni bir kesimin gznde Afrikal-Amerikan sinemasnn babasdr. Henz
ikinci film i olan Within Our Gates, Micheaux'nun 1919 ve 1948 yllar arasnda
yazd, ynettii ve bamsz olarak yapmn stlendii 40 filmden biri. Srkleyi
ci yksnn ve sanatsal deerinin yan sra, bir Afrikal-Amerikal ynetmenden
gnmze kalan en eski film olmas asndan ok byk bir tarihi deer tayor.
Gl, ses getiren ve o devirde beyaz Amerikallarn siyahlara ektirdii zulm an
latma tarzyla hl akllardan kmayan bu film, bir eletirmenin szleriyle, 'Bugn
de en az 1920'de olduu kadar gncel, gl ve aydnlatc bir kltrel belge.'
D.W. Griffith'in rk bayapt The Birth o f a Nation'dan (Bir Ulusun Douu,
1915) sadece be yl sonra yaplan Within Our Gates, okulu iin para toplamak
amacyla kuzeye giden gneyli siyahi retmen Sylvia Landry'nin (Evelyn Preer)
mcadelesini anlatyor. Ama bu, Afrika kkenli Amerikallara uygulanan fiziksel,
psikolojik ve ekonomik basklar ilgi ekici bir bakla senaryolatran Micheaux'nun
film boyunca i ie dokuduu birka hikayeden sadece biri.
Filmi Micheaux'nun amalad ekliyle birka kii grebildi. 1919'da Chica
go'da siyahlarn ayaklanmalarnn ardndan tecavz ve lin etme sahnelerini fazla
kkrtc bulan sansrcler, filmi defalarca makaslad. 70 yl boyunca kayp olan
film, sonunda Madrid'deki Filmoteca Esparola'da bulundu ve hemen ardndan
restore edildi. SJS
KRKARLEN (1921)
sve (Svensk) AB)
93dk, Sessiz, SB
ilk gsterime girdiinde dnya apnda byk baar kazanan Krkarlen (Ha Ynetmen: Victor Sjstrm
yalet Araba), ynetmen-senarist-oyuncu Victor Sjstrm'n ve sve sessiz sinema Yapmc: Charles Magnusson,
snn nn pekitirmekle kalmad, birok byk ynetmen ve yapmc zerinde Senaryo: Victor Sjstrm
de etraflca tehis edilmi sanatsal bir etki brakt. Ruhani dnyay, cennet ve ce Selma Lagerlf'r romanndan
Grnt Ynetmeni: Julius
hennem arasndaki azap dolu A raf olarak sunmas, film in kukusuz en iyi bilinen
Jaenzon
yn. Kahramann (Sjstrm'n canlandrd nefret dolu ve z ykc alkolik David
Oyuncular: Victor Sjstrm, Hilda
Holm) yeni yl gecesi, gece yarsn vuran saatin anlaryla uyanp, cehenneme Borgstrm, Tre Svennberg, Astrid
mahkm edildiini bilerek gzlerini kendi cesedine diktii sahne, sinema tarihinde Holm, Concordia Selander, Lisa
en ok gnderme yaplan sahnelerden biridir. Lundholm, Tor VVeijden, Einar
Axelsson, Olof s, Nils Ahren,
Ynetmen, kameraman ve laboratuvar efi, basit ama byk bir titizlikle Simon Lindstrand, Nils Elffors,
gerekletirilen ve ok zaman alan ifte pozlamalarla, sinemada daha nce grl Algot Gunnarsson, Hildur Lithman,
m olan her eyin tesine geen, bir hayalet dnyasnn boyutlu yanlsamas John Ekman
n yaratmtr. Belki de daha nemlisi, cesur bir yoksulluk ve d yksn iirsel
mkemmellie ykselten, filmin bir dizi geriye dnle (hatta geriye dn iinde
geriye dnlerle) aktarlan karmak ama kolayca iine girilebilen anlatmyd.
Sjstrm'n kariyerine baktmzda, bu filmin, ynetmenin muhalif bir
k yapt Ingeborg Holm (1913) adl filminde ortaya koyduu sosyal temalarn
felsefi ve teolojik bir uzants olduu grlr, iki film de kurbanlarn vahet ve l
gnla sevk eden, souk ve kalpsiz bir toplumda insann itibarn aama aama
kaybediini gzler nne serer. Ingeborg Holm rolnde akllardan kmayan bir
oyunculuk sergileyen ve burada da strap iindeki bir ei (baka bir mitsiz Bayan
Holm) canlandran Hilda Borgstrm'n filmdeki varlyla, iki film arasndaki ba ngilizce ad: The Phantom
lant vurgulanr. Borgstrm, yine mfik ancak bu kez intihar ya da akl hastanesi Carriage
yolunda ilerleyen, zavall bir anneyi oynar. Selma
Lagerlf'n aslna sadk kalnarak uyarlanan ro
mannn zndeki sofu naiflik, 80 yl sonraki dn
yevi bir izleyiciyi ara sra gldrebilir: ama ll
ve 'gereki' oyunculukla, ba karakterlerin, me-
lodramatik final hari, mantksal sonucuna nere
deyse ulaan karanlk yazgs, etkileyici olmay
kesinlikle baaryor. MT
ABD (D.W. Griffith)
150dk, Sessiz, SB
Ynetmen: D.W. Griffith
Yapmc: D.W. Griffith
Senaryo: D.W. Griffith
E ugene C o rm o n ve A d o lp h e
d 'E n n e ry 'n in The Tw o O rph ans
o yu n u n d a n
Grnt Ynetmeni: Paul H.
Allen, G.W. Bitzer, Hendrik Sartov
Mzik: Louis F. Gottschalk,
William F. Peters
Oyuncular: Lillian Gish, Dorothy
Gish, Joseph Schildkraut, Frank
Losee, Katherine Emmet, Morgan
Wallace, Lucille La Verne, Sheldon
Lewis, Frank Puglia, Creighton
Hale, Leslie King, Monte Blue,
Sidney Herbert, Lee Kohlmar,
Marcia Harris
Fransa
54dk, Sessiz, SB
Ynetmen: Germaine Dulac
Senaryo: Denys Amiel, Andr
Obey
Grnt Ynetmeni: Maurice
Forster, Paul Parguel
Oyuncular: Alexandre Arquillire,
Germaine Dermoz, Jean d'Yd,
Madeleine Guitty
ngilizce ad: The S m iling M a d a m e
Beudet
ORPHANS OF THE STORM (1921)
D.W. Griffith'in geni kapsaml tarihsel melodramlarnn sonuncusu olan Orp-
hans o f the Storm (iki Yetlme/Frtna ocuklar), Fransz Devrimi'nin kargaasna
yakalanan iki kk kzn hikayesini anlatyor. Lillian ve Dorothy Gish'in canlandr
d Henriette ve Louise Girard, henz iki bebekken, Henriette'in fakir den baba
snn kzn bir kilisede terk etmeyi dnrken Louise'i bulmas ve acma duygu
suyla iki kz da bytmek iin evine gtrmesi sonucunda 'karde' olur. Anne ve
babalar vebadan lnce, ne yazk ki kk yata ksz kalrlar. Louise hastalktan
kr olur, bunun zerine kzlar tedavi iin Paris'in yolunu tutar. Orada birbirlerinden
ayr derler. Kt kalpli bir aristokratn yardmclarnn kard Henriette'e, yak
kl bir asilzade olan Vaudrey (Joseph Schildkraut) yardm elini uzatr. Seine Neh-
ri'ne den Louise'i, kibar bir gen adam kurtarp evine gtrr; ancak adamn za
lim aabeyi onu ie koar. Birbirini izleyen maceralar arasnda, Bastille'de hapse
dp Terr Dnemi'nde lme mahkm edilmek; ve film in en ateli anlarndan
birinde, bu ekilde kan dkmeye bir son vermek gerektiini savunan bir sylev e
ken siyaset adam Danton (M onte Blue) tarafndan giyotinden kurtarlmak da var.
Her ne kadar nceki on ylda baar kazanan bir tiyatro oyunundan uyarlan
m olsa da Griffith senaryoyu ekim esnasnda yazmtr. Bunun sonucunda orta
ya kan glklere ramen Orphans o f the Storm, Gish kardelerin kariyerlerinin
belki de en iyi performansyla, gzel bir sahneleme ve oyunculuk aheseri. RBP
LA SOURIANTE MADAME BEUDET (1922)
Gler Yzl Madam Beudet
Germaine Dulac'n nl filmi, hem feminist hem de deneysel sinemann ilk r
neklerinden biri kabul edilir. Film, boucu bir burjuva evliliinde kapana kslm, s
klan bir taral ev kadnnn hayatn konu alyor. Gler Yzl Madam Beudef'nin
en byleyici yn, filme adn veren ev kadnnn (Germaine Dermoz) monoton
varoluunun snrlar dndaki bir yaam hayal ettii ayrntl rya sekanslar. Dulac,
radikal zel efektler ve kurgu tekniklerinin yardmyla dnemin avangard estetik
anlaynn baz ilk rneklerini birletirerek, Madam Beudet'nin d yaamnn zen
gin ve canl kadns gcn, kocasyla (Alexandre Arquillire) paylat hayatn
kasvetiyle dengeliyor. Fantezi yoluyla zgrleme potansiyelinin karmak grsel
ayrntlar (yznde glmseme yaratabilen tek ey), kocasnn gndz dlerinde
de grnmesiyle ksa kesilince, elinde olas tek zm yolu kalr: onu ldrmek.
Madam Beudet'nin film in sonunda kocasnn hayatna kastedip baarsz ol
mas, Msy Beudet'nin, karsnn kendisine kar isyannn farkna varmasyla bile
dllendirilmedii iin, ne yazk ki yanl anlalr. Sonu olarak, Dulac kadnlarn
ataerkillik iindeki bunaltc yabanclamasna aka dikkat ekmekle kalmaz, da
ha da nemlisi, izleyicilerine radikal ve znel bir dii perspektifi sunmak iin, o gn
lerde hl yeni bir mecra olan sinemay kullanr. Bu da filmin, 1972'de New
York'ta gerekletirilen ilk Kadn Filmleri Festivali programnda yer almasyla sonu
lanmtr. CO
DR. MABUSE, DER SPIELER (1922)
Dr. Mabuse, Kumarbaz
iki blmden oluan bu destans film, 1922'de Almanya'da byk bir ticari
baar elde etti. phesiz bunun sebebi, ne var ne yoksa ine katlm olmasyd:
gerilim, korku, politika, hiciv, cinsellik (plak sahneler dahil!), sihir, psikoloji, sanat,
iddet, kaba gldr, zel efektler. Fantoma'nn, hatta Fu Manchu'nun macerala
r, gerekstyle ucuz edebiyat arasndaki bir cehennemde getii halde, Dr. Ma
buse balangtan beri srf tantanal bir gerilim olarak deil, bin bir surat sper k
t adam figrnn dnemin gerek ktlerini temsil ettii politik mesaj kaygl bir
eser olarak dnlmt.
Filmin her iki blmnn de 'amz'a vurgu yapan alt bal ( Byk Ku
marbaz: amzn Aynas' ve Cehennem: amzn insan') film in banda aa Almanya Uco-Film/ Ullstein/
kan noktann altn izer. lk sahnelerde, Mabuse'nin etesi, svire-Hollanda ara Universum
95dk (blm 1)
snda yaplan bir ticari anlamay alar: Gizil bilgilerden yararlanmak iin deil, bor-
100dk (blm 2)
sada geici bir panik yaratarak silindir apka-krk mantoyla karikatrize edilmi
Sessiz, SB
pltokrat klndaki Mabuse'ye (Rudolf Klein-Rogge) ksa yoldan servet kazanma
Ynetmen: Fritz Lang
frsat vermek iin. Mabuse, ayrca, o zamann Alman seyircisinin paraya deer ver
Yapmc: Erich Pommer
meyen tutumuna katkda bulunurcasna, bir grup kr adam kalpazan olarak kul
Senaryo: Norbert Jacques, Fritz
lanr (gelecei gren Mabuse, adamlarna ABD paras basmalar emrini verir, ne Lang, Thea von Harbou
de olsa markn gereinin bile sahte dolar kadar deeri yoktur). Grnt Ynetmeni: Cari
Filme adn veren kt adam, fotoraflar iskambil kad destesiymiesine Hoffmann
kararak eitli klklar arasndan o gnk kimliini seer; ama 'gerek' ad ortaya Mzik: Konrad Elfers
kana dek neredeyse iki saat geer. O zamana dek Mabuse'yi saygn psikiyatrdan Oyuncular: Rudolf Klein-Rogge,
dejenere kumarbaza ve otel mdrne kadar birka farkl klkta grrz. kinci Alfred Abel, Aud Eede Nlssen,
Gertrude Welcker, Bernhard
blmde, tek kollu bir hokkabaz olarak grnr ve sonunda kimliinin krlgan
Goetzke, Robert Forster-Larrinaga,
znn kontroln kaybederek sayklayan bir deli haline gelir; ldrd kiilerin
Paul Rlchterll, Hans Adalbert
avurtlar km hayaletleri ve son gizli barnanda (hl irkiltici olan bir sahnede) Schlettow, Georg John, Grete
gcrtlar iinde hayata dnen, byk, grotesk heykeller ve makine paralar ona i Berger, Julius Falkenstein, Lydla
kence eder. Hem Fritz Lang hem de bakalar, zellikle ilk sesli filmlerden olan Das Potechina, Anita Berber, Paul
Biensfeldt, Karl Platen
Testament von Dr. Mabuse (Dr. Mabuse'nin Vasiyeti, 1933) ve 1961 yapm ileri
teknoloji casusluk melodram Die Tausend Augen der Dr. Mabusey\e (Dr. Mabu
se'nin Bin Gz), an ktlklerini temsil etmeyi srdren Mabuse karakterini
yeniden perdeye tayacaktr. KN

ngilizce ad: Dr. Mabuse, Parts 1

and 2
ABD (Les Frres Revillon, Path)
79d k, Sessiz, SB
Ynetmen: R obert J. Flaherty
Yapmc: R obert J. Flaherty
Senaryo: R obert J. Flaherty
Grnt Ynetmeni: R obert J.
Flaherty
Mzik: Stanley Silverm an
Oyuncular: N a nook, Nyla,
C unayou, Allee, A lle g o o , Berry
K roeg er (anlatc 1 9 3 9 'd a te kra r
piyasaya sr ld n d e )
NANOOK OF THE NORTH (1922)
Kuzeyli Nanook
Genellikle gerekliin dolayszca, mdahale edilmeksizin kaydedilmesi yakla
mnn rn olarak grlen 'belgesel filmler'in tarihi, aslnda sinemann icadyla
balamtr; yine de 'belgeselin babas' sfat, doru ya da yanl, ounlukla Ro
bert J. Flaherty'ye bahedilir. ABD-Kanada snrnda byyen Flaherty, kkln
den beri uzak, ssz blgeleri kefetmekten holanyordu; renimini tamamlayn
ca da maden tetkikisi greviyle Kanada'nn kuzey ucuna gitti. Bir seyahat ncesi,
birisi ona yanna kamera almasn nerdi; sonraki be yl boyunca Flaherty, hem
blgenin hem de orada yaayanlarn saatler sren filmlerini ekmekle meguld.
1916'da Toronto'da zel gsterimlerle seyirci nne kard filmleri byk co
kuyla karland. Ama Flaherty ekimlerini ABD'ye gndermek zereyken, zerleri
ne sigara kl drd ve btn negatif (yaklak 9.000 metre) alev ald. Flaherty'-
nin yeniden ekim yapmak in kuzeye dnmeye yetecek paray biriktirmesi yllar
srd; sonunda bunu baardnda (Fransz krk taciri Revillon Frres sayesinde),
abalarn Nanook adl nl bir avcy ekmek zerinde younlatrmaya karar ver
di. Flaherty, nceki ekimlerinin en iyilerinden anmsadklarna dayanarak, yeni
filmde yer alacak olaylar kafasnda biimlendirdi; bunlarn arasnda Nanook'un
her zaman yapt eyler, hi yapmam olduu eyler ve eskiden yapt, ama bir
sredir yapmad eyler bulunuyordu. Sonuta ortaya, derinden etkileyici, ama
sonsuz tartmalara konu olan Kuzeyli Nanook kt.
 Flaherty'nin, Nanook ve ailesinin yaamnn birka haftasn ayrntlaryla anla
tan bir dizi ksa ykden oluan filmi, znde insana dman ezici bir doa kar
snda gsterilen cesaret ve dayanklla romantik bir vg niteliinde. Nanook fil
me adn vererek en byk onura sahip olmu olmasna ramen, filmi izledikten
sonra birok izleyicinin aklnda, Kuzey Kutup Blgesi'nin etin doa koullar kal
yor. Filmin tamamlanmasndan ksa sre sonra Nanook ve ailesinin gerekten id
detli bir kar frtnasnda ldnn aklanmas, ac olsa da film iin ok etkili bir
reklam oldu; bunun bilinmesi, ailenin bir frtnadan snacak yer arad olaans
t ve zaten etkileyici olan final sekansn korkun derecede dokunakl klyor.
Gnmzde birok sinema rencisi, byk blm kamera iin sahnelenmi
gibi olduundan filme eletirel yaklar (gerekten de Flaherty'nin birka kez Na
nook ve dierlerine talimat yadrdn duyabilirsiniz). Ama yllar getike, filmi sa
vunan Andr Bazin gibi kiiler, Flaherty'nin buradaki en kayda deer baarsnn,
ailenin gnlk yaamnn dokusunu grntleme tarz olduuna bilgece dikkat
ekmitir. Mors avna ilikin ayrntlar (rnein silah kullanlp kullanlmayaca, kul
lanlacaksa ne zaman kullanlaca) Flaherty'nin Nanook'un avna doru yavaa
srnmesini genel planda grntlemeyi semesinden daha az nemli gibidir; o
lunun ellerini strken Nanook'un yznn k samas rol gereiyse, o halde Na
nook'un 'sinema tarihi boyunca perdede boy gstermi en byk oyunculardan
biri' olduunu syleyebiliriz. Adna ne derseniz deyin (belgesel, kurmaca ya da ki
sinin karm) Kuzeyli Nanook, bir sinema klasii olarak tanmlanmay tam an
lamyla hak eden bir avu filmden biri olmaya devam ediyor. RP
Almanya (Jofa-A telier Berlin-
Johannisthai, Prana-Film)
94d k, Sessiz, SB
Ynetmen: F.W. M u rn a u
Senaryo: H enrik Galeen
Grnt Ynetmeni: G n th e r
K ram pf, Fritz A rn o W a g n e r
Mzik: James Bernard (restore
edilm i versiyon)
Oyuncular: M ax Schreck,
A le xa n d e r G ranach, G ustav von
W a n g e n h e im , G reta Schrder,
G eorg H. Schnell, Ruth Landshoff,
John G o tto w t, G ustav Botz, M ax
N e m etz, W o lfg a n g Heinz, G uido
H erzfeld, A lb e rt V e n o h r, H ardy von
Francois
ngilizce ad: N o sfe ra tu , A
S ym p h o n y o f T error
NOSFERATU, EINE SYMPHONIE
DES GRAUENS (1922)
Nosferatu, Korkunun Senfonisi
Sessiz sinemann en etkileyici rnlerinden biri olan bu filme, Bram Stoker'n
Dracula's esin kayna oldu. Kaynak alnan metin ve ortam, adeta tekinsiz bir bi
imde birbiri iin yaratlm izlenimi veriyor. Stoker'n daha ok bir dizi mektup bi
iminde yazlm, geleneksel anlamda az diyaloglu bol tasvirli roman, sessiz film
lerin grsel arlkl hikaye anlatma tarz asndan kusursuz bir eser. Ikla karanlk
arasndaki ezeli ekimeyi anlatan bir hikaye, neredeyse tamamen kla karanln
etkileimi zerine kurulu olan bir anlatm aracna ancak bu kadar denk debilir.
Ynetmen F.W. Murnau, Stoker'n romann sinemaya uyarlamaya karar ver
diinde, Alman davurumcu hareketinin yldzlar arasndaki yerini oktan almt.
Yazarn varislerinin yasal tehditleri nedeniyle filmin adn Nosferatu olarak deitir
di. Hatta film, bittikten sonra btn kopyalarn yaklmas ynndeki mahkeme ka
rarndan paay zor kurtard; ama sonuta karakterlerin adlar hari, Stoker'n ro
manndaki ok az ey byk bir deiiklie uramt ve Nosferatu'nun baars
(ou yasal onay alm) dzinelerce Dracula uyarlamasna yol at.
Ancak Nosferatu, bunca yl sonra bile, ou Dracula filminden ayr bir yerde
duruyor. nemli farklardan biri, soyadnn anlam 'korku' olan yldz Max Schreck'-
in gz alc varl. Schreck, filme adn veren vampiri neredeyse vahice bir yalnlk
la canlandryor. Geceleri aktif olan bu yaratk, nerede kan grseler ak bir ehvet
le, igdsel olarak ona doru seirten, emrindeki sanlardan ok az farkl.
Bu, Karpat Dalar'nn tepesindeki tenha bir atoda yaayan Kont Orlok'la ba
z yasal konular grmeye giden Hutter'in (Gustav von Wangenheim) iine d
t deheti gayet iyi aklyor. Orlok'un srf adnn anlmasnn dahi ka
saba halknda korku dolu bir suskunluk yaratmas ve kendisini atoya
gtren posta arabasnn srcsnn olmadn fark etmesi, Hutter'
in phelerini artrr. Bizzat Orlok da bu pheleri pek gidermez. Tuhaf
saatlerde ayakta olan Orlok, Hutter' bir kuleye kilitler. Hutter hayatn
dan (ve zellikle kendisini kilit altnda tutan kiinin kana susamln
dan) endie edip kaar ve Almanya'ya, Bremen'e dner. Ama Orlok
onu takip eder; gz koyduu kii Hutter deil, masum kars Ellen'dir
(Greta Schrder): 'Karnzn ok gzel bir boynu var,' der Orlok, Hut-
ter'e. Kocasnn onun sayesinde Orlok'un penesinden kurtulduunu
gren Ellen, tuzak kurarak bu eytani yarat (ebedi) lmne gtre
bileceini, yani sabah gneinin nlaryla buharlamasn salayabilece
ini kefeder.
Murnau, Nosferatu'y\a sinemann en uzun soluklu ve unutulmaz
grntlerinden bazlarn yaratmtr: Kont Orlok'un atosunda sinsice
dolamas, Hutter'i takip ederken rpertici glgeler oluturmas; Or
lok'un tabutundan dimdik ykselmesi; gn na yakalanan kontun
gzden kaybolmadan nce dehet iinde bzlmesi gibi. Ayrca nn
at eitli vampir mitleri, hem baka Dracula filmlerine malzeme ol
mu hem de popler kltre nfuz etmitir. JKI
Danimarka / sve (Aljosha,
Svensk)
87dk, Sessiz, SB
Ynetmen: Benjamin Christensen
Senaryo: Benjamin Christensen
Frank Norris'in McTeague isimli
romanndan
Grnt Ynetmeni: Johan
Ankerstjerne
Mzik: Launy Grondahl (1922),
Emil Reesen (1941 versiyonu)
Oyuncular: Elisabeth Christensen,
Astrid Holm, Karen Winther, Maren
Pedersen, Ella La Cour, Emmy
Schonfeld, Kate Fabian, Oscar
Stribolt, Clara Pontoppidan, Else
Vermehren, Alice O'Fredericks,
Johannes Andersen, Elith Pio, Aage
Hertel, Ib Schonberg
HXAN (1923)
DanimarkalI nc sinemaclardan Benjamin Christensen'in kt hretli 'bel
geseli' Hxan (Byc), sinemaya zg eitli yntemlerle (duraan kareler, ma
ketler ve yaanm baz olaylarn canl ve dramatik bir biimde yeniden canlandr
ld gibi) eski Perslerden modern zamanlara kadar cadln ve bycln doa
sn kefe kan, sessiz film dnemine ait nevi ahsna mnhasr, tuhaf bir film. Hi
bir trn, zellikle 1920'lerde henz snrlar izilmemi ve tanmsz olan belgesel
sinemann kalbna smayan bu filmi nereye koyacamz saptamak zor. Eski kor
kular akl hastalklarnn yanl anlalmasna balamasyla yer yer ciddi bir akade
mik alma yer yer de mstehcen bir korku filmi olan Hxan, bu hikayelerden bez
diimiz bugn bile hl tylerimizi diken diken edecek gce sahip gerekten de
ei benzeri olmayan bir film.
Christensen konusunu grsellie dkerken, tarihi kaytlardan kard her tr
l korkun imgeden yola kp, gerekle hayali ou zaman serbeste harmanlaya
rak filmin karelerini doldurmu. Eci bc, yal bir cadnn bir yn ubuk arasn
dan kopmu ve rm bir el karn izleriz. Bir kadnn kocaman iki iblis dou-
ruuna tank olduumuz, bir cad ayini izlediimiz ve engizisyon yarglarnca uy
gulanan ikencelere katlandmz dudak uuklatan sahneler de yok deil. Kimi az
ok insana benzeyen ama ou neredeyse tamamen hayvan grnml (domuz
lar, arpk urpuk kular, kediler gibi) her trden ve boydan iblisin bitmek tken
mek bilmeyen geidini izleriz.
Sinematografik anlamda tartmasz bir dgcne
sahip olan Christensen mizansenin gl etkilerini kullan
makta da ustayd. Hxan daha ok The Exorcist (eytan,
1973) gibi eytann ruhu ele geirmesi temas zerine ya
plan ada filmlerin balca nclerinden saylsa da, bu
ram buram iddet kokan atmosferini yaratan aksesuar
kullanm ve arka plan ayrntlaryla Tobe Hooper'n filmi
Texas Chain Saw Massacre' da (Teksas Kasab, 1974) ak
la getiriyor. Hxan'm set tasarmn ve dekorunu (korkun
aksesuarlar, klostrofobik dekorlar ve filmin grsel tonunu
belirleyen keskin kontrastl k-glge kullanm) tam olarak
kavrayabilmek iin filmi birka kez izlemek gerek. Gere-
kstcler filmi doal olarak ok sevdiler, yle ki 1960'la-
rn sonunda geceyars gsterimleri iin yenilenmesiyle fil
min mr uzad; filme eklenen anlatcy seslendirense,
William S. Burroughs'dan bakas deildi. JKe
FOOLISH WIVES (1922) ABD (Universal)
85dk, Sessiz, SB
Eric von Stroheim'n en nl filmi Greed (Tutku, 1924) olsa da bayapt Ynetmen: Erich von Stroheim
Foolish Wives't\r (Budala Eler). Tutku gibi yine kua evrilen bu filmden de gn Senaryo: Marian Alnslee, Walter
mze kalan (zellikle 1972'dekl byk yenilemeden sonra) ok daha deril toplu ve Anthony, Erich von Stroheim
tutarl bir uyarlama. Filmde bir Amerikan diplomatnn hmal edilmi karsn ayart Grnt Ynetmeni: William F.
Daniels, Ben F. Reynolds
maya alan, kkleri szde M onte Carlo'ya dayanan ahlaksz ve sahte aristokrat
Mzik: Sigmund Romberg
Kont Karamzin'i bizzat Strohelm canlandryor.
Oyuncular: Rudolph Christians,
Bu nkteli ve acmasz denilecek lde nesnel film, Stroheim'n sinemada iro Miss DuPont, Maude George, Mae
ninin lk byk ustas olduunun kant. Absrd bir aptall olan, nne gelen ka Busch, Erich von Stroheim, Dale
dnla krtran, pikin bir sahtekar ve ler sarpa sarnca da tabanlar yalayan anti Fuller, Al Edmundsen, Cesare
Gravina, Malvina Polo, Louis K.
kahraman Karamzln, batan sona eytani zelliklerle donatlsa da o ve kendisi gi
Webb, Mrs. Kent, C.J. Allen,
bi yoz arkadalar, erdemli Amerikal koca ve onun basmakalp karsndan ok da Edward Reinach
ha elenceli. Filmin tonunu belirleyen bu serinkanllk ve belirgin yanszlk, karak
terlerin evresindeki dnyann ayrntl ve kapsaml bir betimlemesiyle pekitiriliyor;
eitli grsel taktikler (katmerli derinlik, erevenin kenarndaki kysndaki devinim
ve birden ok ekim as) her sahnenin getii yerin ke bucak, 360 derece far
knda olmamz salyor ve bylece mekan perdede btnleniyor. Stroheim kartla
rn datrken, yavan Amerikallarn skc, yavan mekanlara yerletiriyor; bunun d
ndaysa neredeyse tm planlarda, ayrntlarn, n, jestlerin ve hareketlerin zen
gin ve titreen etkileimleriyle gzmz kamayor. MR

OUR HOSPITALITY (1923) ABD (Joseph M. Schenck)

74dk, Sessiz, SB
Buster Keaton'n, daha nl filmi The General (General, 1927) kadar iyi say
Ynetmen: John G. Blystone,
labilecek, Gneylilerin treleri zerine yapt usta i bir talama olan Our Hospi
Buster Keaton
tality (Konukseverliimiz), iki aile arasnda kkleri eskilere uzanan bir kan davas
Yapmc: Joseph M. Schenck
nn sama cinayetler tarihini anlatan nefis canlandrlm dramatik bir gjrl bl
Senaryo: Clyde Bruckman, Jean C.
myle balyor. Bunu asl yk zliyor: Buster'n canlandrd Willie McKay, 20'll Havez
yalarnda, New York'ta bym ve kasabasna dnen (lkel bir trende geen Grnt Ynetmeni: Gordon
mthi komik bir yolculukla) saf bir gentir. Yolculuk srasnda tanp holand Jennings, Elgin Lessley
gen kzla (kann dkmeye hl yeminli ailenin kz knca) yaknlamas yznden Oyuncular: Joe Roberts, Ralph
canndan olma tehlikesiyle karlar ve iinden klmaz bir duruma der; te yan Bushman, Craig Ward, Monte
Collins, Joe Keaton, Kitty Bradbury,
dan dmanlarnn Gneyli konukseverlii, atlarnn altnda olduu srece kendi
Natalie Talmadge, Buster Keaton
sine adabnca davranlmasn gerektirmektedir. Jr., Buster Keaton
Bundan sonra esprilerin ou Wlllle'nin durumundaki karanlk roniden kar:
mstakbel katilleri glmseyerek onun gitmesini salamaya alrken, Willie onla
rn misafiri olarak kalmaya kararldr. Keaton'n zeki esprileri tek tek gag'lere (g-
ltlere, komik durumlara) deil, karakterin, iine dt kmazn, dnemin, me
kann ve kadrajn (kamerayla yan yana giderken Keaton o komik bisikletten d
tkten sonra, kamerann yoluna devam etmesine dikkat edin) zerinde zenle
durmasna dayanyor. Sonu hem komik hem de dramatik bir arla ve gerilime
sahip; en ok da Wlllle'nin sevgilisini elaleye yuvarlanmaktan kurtard o nl
sahnede. Keaton'n zamanlama duygusu hi bu kadar mkemmel olmam, ayn
anda hem kahkahaya hem de heyecana boma becerisi bu kadar grkemli bir bi
imde gzler nne serllmemlti. GA
Fransa (Abel Gance)
Sessiz, SB
Ynetmen: Abel Gance
Yapmc: Abel Gance, Charles
Path
Senaryo: Abel Gance
Grnt Ynetmeni: Gaston
Brun, Marc Bujard, Lonce-Henri
Burel, Maurice Duverger
Mzik: Arthur Honegger
Oyuncular: Severin-Mars, Ivy
Close, Gabriel de Gravone, Pierre
Magnier, Gil Clary, Max Maxudian,
Georges Trof
ngilizce ad: The Wheel
LA ROUE (1923)
Grsellik ustas Fransz ynetmen Abel Gance'n La Roue'su ( Tekerlek) hzl
kurgulanm, grlmeye deer bir tren kazasyla balar; Lumiere'lerin istasyona gi
ren treni 1895'te izleyici iin nasl bir devrimse, bu sahne de 1922'nin seyircisi iin
yledir. Demiryolunda alan Sisif (Severin-Mars) kazadan kurtard Norma'y (Ivy
Close) kendi kzym gibi bytr. Hem kendisi hem de olu Elie (Gabriel de Gra
vone) Norma'ya ak olunca, Sisif onu zengin bir adamla evlendirir. Daha sonra
Norma'yla Elie birbirlerine ak olur; ancak Elle de kocas da iddetli bir kavgadan
sonra lr. Sisif kr olunca, Norma onun bakmn stlenir ve bir sre sonra Sisif de
lr.
O gn olduu gibi bugn de, orijinal hail dokuz saate yaylan bu filmle ilgili
grler ikiye blnmtr. La ftoue'nun melodramatik yksnde, Sisif'in adnn
(Sisyphos) artrd Yunan trajedisinden tutun da ve krlnn Oidipus efsa
nesindeki gibi ensest arzuyla illkllendirilmeslne kadar geni bir yelpazeye yaylan
edebi gndermeler bulmak mmkn. Entelektellere gre bu 'ar edebi temalar',
filmi, avangard bir yaklamla 'saf' bir sinema arayna, modernitenin simgesi olan
makineler nedeniyle de kbist kayglara yaklatran olaand sinematografik tek
niklerle (rnein mzie gre kurgulanm gittike hzlanan montaj sekanslarla)
eliiyordu. Tm bu elikiler, filmin zgn adnn ierdii ark metaforunda mt
hi bir biimde bir araya geliyor: felein ark (Sisif-Sisyphos, M ont Blanc'ta bir aa
bir yukar gidip gelen kablolu demiryolu katarn kullanrken lr); arzunun ar
k; ve birok dngsel tekraryla birlikte filmin kendi ark. PP

ABD (Douglas Fairbanks)

155dk, Sessiz, SB (hafif
renklendirilmi)
Ynetmen: Raoul Walsh
Yapmc: Douglas Fairbanks
Senaryo: Douglas Fairbanks, Lotta
Woods
Grnt Ynetmeni: Arthur
Edeson
Mzik: Mortimer Wilson
Oyuncular: Douglas Fairbanks,
Snltz Edwards, Charles Belcher,
Julanne Johnston, Sojin, Anna May
Wong, Brandon Hurst, Tote Du
Crow, Noble Johnson
THE THIEF OF BAGDAD (1924)
Badat Hrsz
Badat Hrsz, kariyerinin zirvesindeki Douglas Fairbanks'e, gsterili dnem
filmlerinin en byk kahraman damgasn vurdu. Grsel adan da imdiye dek ya
plm en nefes kesici filmlerden biri olan Badat Hrsz'nn esiz ve btnlk arz
eden tasarm, bu konuda bir dahi olan William Cameron Menizes'in eseri. Masal
lardaki Badat'n 26 bin metrekarelik bir alan (Hollywood tarihinde daha by
henz grlmedi) zerine kuran Menzies, ltl ve sihirli bir dnya yaratt; prl p
rl zeminleri, gklere uzanan minareleri, uan hallar, korkun ejderhalar ve kanat
l atlaryla ayaklan yere basmayan ama ayn zamanda bir d kadar gerek ve akl
dan kmas zor bir dnya.
Prensesini arayan Badat Hrsz Ahmet rolndeki Fairbanks (tysz gs ve
tiril tiril ipek giysileriyle) ekranda yaratt karakterle yeni bir tr erotizmin tadn
kefe km, Mongol kle kz rolndeki Anna May W ong da ona uygun bir rol ar
kada. Filmin ynetmen koltuunda her ne kadar yetenekli ve iinin ehli Raoul
Walsh otursa da, bizzat yapmc, senarist, barol oyuncusu, dublr ve ovmen ola
rak filme sonsuz bir tutkuyla drt elle sarlan Fairbanks, Badat Hrsz'na toplam
da damgasn vuran kii. (Kk bir not: jenerikte ad gemeyen Pers Prensi'ni bir
kadn oyuncu, Mathilde Comont canlandryor.) DR
STAKA (1924) SSCB (Goskino, Proletkult)
Grev 82dk, Sessiz, SB
Ynetmen: Sergei M. Eisenstein
Sergey M. Ayzentayn, her ynden bir devrimciydi. Marksist felsefenin, yap Yapmc: Boris Mikhin
salc estetiin ve filmin kendi dinamikleriyle oluan grsel kontrastlara, atklara Senaryo: Grigori Aleksandrov,
Sergei M. Eisenstein
ve aykrlklara duyduu zel ilginin daha nce benzeri grlmemi bir birleimi
Grnt Ynetmeni: Vasili
olan, montaja dayal tamamen yeni bir tr sinema anlay ortaya koydu.
Khvatov, Vladimir Popov, Eduard
Ynetmenin ilk filmi olan Grev, Marksist-Lenlnist ynetimin ykselii zerine Tisse
yaplacak bir film dizisinin ilk blm olarak dnld. Sonraki yllarda, yeni h Oyuncular: Grigori Aleksandrov,
kmetin uygulad sansr Ayzentayn'n hayallerini suya drd; film dizisi de Aleksandr Antonov, Yudif Glizer,
Mikhail Gomorov, I. Ivanov, Ivan
bu ilk filmden ibaret kald. Ne var ki ateli enerjisiyle Grev, etkili propagandann
Klyukvin, Anatoli Kuznetsov, M,
g gsterisi ve Ayzentayn'n daha sonraki sessiz sinema bayaptlarnda ilenen Mamin, Maksim Shtraukh, Vladimir
(Bronenosets Potyomkin-Potemkin Zrhls, 1925; Oktiyabr-Ekim, 1927; Staroye i Uralsky, Vera Yanukova, Boris
novoye-Eski ve Yeni, 1928) fikirlerin kvamn bulmas iin ilk kez denendii bir la- Yurtsev

boratuvar olarak tek bana ayakta kald.

Grev, bir Rus fabrikasnda agzl patronun riyakarlnn canlarna tak ettii
iilerin adm adm ayaklanmaya doru ilerleyiini konu alr, iilerin huzursuzluu
alttan alta kaynarken, bir ihanet barda taran son damla olur. Direniin heyeca
n yerini uzun sren isizliin zorluklarna brakr ve en sonunda fabrikann patron
lar iileri katleden kolluk kuvvetlerinin de yardmyla grevi krarlar. Film, Ayzen-
tayn'n 'entelektel montaj'nn arpc bir rneiyle biter: Katledilen iilerle mez
bahada kesilen hayvanlarn grntleri bir arada kurgulanr.
Grev'deki oyunculuklar da en az filmin kurgu teknikleri kadar srad; doal
lkla izilen ii portreleriyle patronlarn ve ajanlarnn stilize portreleri bir arada su
nulmu. Filmde, tipleme (oynadklar tiplere benzeyen oyuncularla almak) ve ko
lektif kahraman (yknn kahramannn tek bir kii yerine tarihin doru safnda
yerini alm tm insanlar olmas) gibi eitli Sovyet kuramlar da ifade buluyor. ngilizce ad: Strike
Gre/in siyas arka plan, filmin ilk gste
riminin yapld 1925'lere gelindiinde ok
tan tarih olmutu, yine de film grsel gcn
den hibir ey yitirmedi. Ayzentayn bir ke
resinde ada ve rakibi olan Dziga Vertov'-
un sloganna (sine-gz) gnderme yaparak
'ben sine-yumrua inanyorum' demiti. Vur
duunu deviren bu felsefe, ei benzeri olma
yan bu filmin her sahnesinde ateleyici ol
mu. DS
ABD (MGM)
140dk, Sessiz, SB
Ynetmen: Erich von Stroheim
Yapmc: Louis B. Mayer
Senaryo: Joseph Farnham, June
Mathis
Grnt Ynetmeni: William H.
Daniels, Ben F. Reynolds
Oyuncular: Zasu Pitts, Gibson
Gowland, Jean Hersholt, Dale
Fuller, Tempe Pigott, Sylvia Ashton,
Chester Conklin, Frank Hayes, Joan
Standing
GREED (1924)
Tutku
Batan sona gerek mekanlarda ekilen ilk film olan Tutku hatr saylr sanat
sal gc kadar kamera arkasnda yaananlarla da nl. Ynetmen Eric von Strohe-
im, Frank Norris'in San Franciscolu, i snfna hizmet eden ruhsatsz bir dii John
'Mac' McTeague'nln ykselii ve kanl bir cinayete kurban gidii zerine yazd
McTeague adl romandan uyarlad bu filmin, olabilecek en gereki film olmas
n istiyordu. Ancak projesi, ynetmenlerine kolaylk gsteren Goldvvyn tarafndan
onaylanmasna ramen, irket Metro-Goldvvyn-Mayer'a (MGM) dnp genel
mdr grevine de von Stroheim'n hasm Irving Thalberg geince film heba oldu.
MGM ticari bir film istiyordu, von Stroheim'sa 1990'larn Dogma akmna ya
raacak, sinematografik bir gerekilik deneyinin peindeydi, iki yl sren ekim s
rasnda Mac'in (Gibson Govvland) muayenehanesindeki bekleme odas seti iin
San Francisco'da, Laguna Soka'nda bir ev kiralad. Birok sahne neredeyse tama
men doal kla ekildi. Ayrca von Stroheim, rollerini iyice benimsemelerine fay
das olur dncesiyle oyuncularnn da bu evde yaamasn istedi. Tutku'yu izle
menin en byleyici yanlarndan biri de San Francisco'nun tm o tarihi mekanlar
n 1920'lerdeki halleriyle grmektir. yknn lm Vadisi'nde geen vurucu final
sahnelerini ekme zaman gelip attndaysa, von Stroheim tm ekibini toplayp
49C scaklktaki le tad; kameralar o kadar snd k onlar buzlu havlularla sar
mak gerekti.
ilk hali neredeyse dokuz saat uzunluunda olan film, Norris'in zaten 1880'ler-
de geen gerek bir cinayetten aktard romannn bir kere daha ve zahmetli bir
tekraryd. Sahte bir doktor, Mac'in ocukluunun getii Kuzey Kaliforniya'daki
madenci kasabasndan kamasna yardm eder ve San Francisco'ya giden Mac di
ilik yapmaya balar. Unutulmaz ve tyler rpertici bir di oyma sahnesi srasnda
tant Trina'ya (Zasu Pitts) ak olur. En iyi arkada ve Trina'ya ilgisinde rakibi
Marcus (Jean Hersholt) Trina'yla evlenme onurunu Mac'e baheder; ne var ki Tri-
na piyangodan para kazannca fikri deiir. Yerel yneticilerle olan balantlarn
kullanarak Mac'in isiz kalmasn salayan Marcus, eski arkadann, belini bken
gndelik bir ite alp kendini ikiye verdii ve karsn dvd bir sefalete do
ru hzla yuvarlanmasna neden olur.
Trina'ysa kendisi ve Mac alktan srnrken piyangodan kazand binlerce
dolar il il altnlar halinde bir tatm in arac olarak saklar, Tutku'mm en nl sah
nelerinden birinde Trina paralarla dolu yataa trmanr, onlar okar ve erotik bir
cokunlukla aralarnda yuvarlanr. ok gemeden Mac karsn ldrr ve paralar
alarak lm Vadisi'ne kaar; Marcus'un kendisini haklayaca ac bir son orada
onu beklemektedir.
Tutku'nun orijinal dokuz saatlik halini gren ok az kii vardr. Von Strohe-
im'a bir arkada filmi 18 bobine ya da yaklak drt saate indirmesi iin yardm et
tikten sonra, stdyo filmi elinden alr ve rasgele bir kurgucunun eline vererek 140
dakikaya indirilmesini salar. Von Strohelm'n deyimiyle 'MGM yneticilerinin elle
rinde ktrm olmu samimi eseri(mi)n' bu hali yine de hain, arpc ve iten bir
biimde yalndr.
1999'da filmleri onaran Rlck Schmidlin, yapm aamasnda ekilmi orijinal fo
toraflar kullanarak Tutku'nun, von Strohelm'n ekim senaryosuna gre yeniden
kurgulanm drt saatlik bir uyarlamasn yapt. AN
ABD (Buster Keaton)
44 dk, Sessiz, SB
Ynetmen: Roscoe "Fatty"
Arbuckle, Buster Keaton
Yapmc: Joseph M. Schenck,
Buster Keaton
Senaryo: Clyde Bruckman, Jean C.
Havez
Grnt Ynetmeni: Byron
Houck, Elgin Lessley
Mzik: Myles Bolsen, Sheldon
Brown, Beth Custer, Steve Kirk, Nik
Phelps
Oyuncular: Buster Keaton,
Kathryn McGuire, Joe Keaton,
Erwin Connelly, Ward Crane
SHERLOCK, JR. (1 9 2 4 )
Gen Sherlock
Gen Sherlock, Buster Keaton'n uzun metrajl filmlerinin en ksas olmakla
birlikte, smsk bir biimde rlm hikayesi, artc akrobasisi (hi dublr kullan
mayan Keaton filmin tehlikeli sahnelerinden birinde farknda olmadan boynunu
krmt), sanatsal ustal ve ebedi yanlsama ve gereklik iklllliini avangard bir bi
imde irdelemesi asndan kayda deer bir baar. Keaton filmde, haksz yere kz
arkadann babasn soymakla sulanan, dedektif olma merakls bir sinema maki
nistini oynuyor. Rakip bir talibin (Ward Crane) ftirasna urayan gen adam, kzn
evinden kovuluyor. Mahzunlaan kahramanmz banda uyuyakalyor ve rya
snda (ok baarl grsel efektlerin kullanld bir sekans) perdenin iine girerek
dnyann en byk ikinci dedektifi, k kahraman Sherlock, Jr. oluyor.
inanlmaz bir akrobasi ve karmak gag'ler (gltler, komik durumlar), bu 44
dakikalk filme muhteem bir heyecan katyor. Sinemann gereklii, balangta
bu yeni kahraman kabul etmeyi reddediyor: ve iki dnya arasndaki gerilim, akn
kahramanmz bir aslann nine, kkreyen dalgalarn arasna ve bir kar ynnn i
ne ndirerek mekan mekan dolatran bir montaj araclyla muhteem bir ekilde
sunuluyor. Kahramanmz yava yava filmin dnyasna tmyle asimlle oluyor. Mi-
se-en-abyme (film inde film ) hikaye ak iinde kt adam (yine Ward Crane ta
rafndan canlandrlyor) kahramanmz alnan incilerin gizemini zmeden ldr
meye alyor ama baaramyor.
Gen Sherlock, Keaton'n nlenmesini salayan nanlmaz akrobasi gsterile
rini sergilemekle kalmyor, baz ciddi meselelere de parmak basyor. Film toplum
sal adan, Amerikan toplumundaki snf atlama hayallerine ilikin bir yorum olarak
okunabilir. Psikolojik dzlemde, olaan ve somut gereklikte tatmin bulamayan in
sanolunun hayali mekanlarda ifte tatmin aray motifini iliyor. Her eyden n
ce film, sanatn doas zerine bir tefekkr olarak deerlendirilebilir;
k Keaton'n, odak noktasn aratan izleyiciye kaydrd The Came
raman (Kameraman, 1928) filminde yeniden ele ald bir tema bu.
Keaton'n filmleri bugn de lginliklerini koruyorlarsa bunu, ks
men ynetmen-yldzn (Chaplln'in pathos'una karlk gelen) nere
deyse uhrevl denilebilecek stoisizmine; ksmen, yer yer su yzne
kan (Luls Buuel ve Federico Garda Lorca'nn hayran olduu) gere
kst doalarna ve hem sinemann hem de varoluun doasn de
rinlemesine aratrmalarna borlular. Chuck Jones, W oody Allen,
Wes Craven, Jackie Chan ve Steven Spielberg, Keaton'n kar konul
maz muzipliklerine sayglarn sunmas gereken ynetmenler arasn
da yer alrken, Buster Keaton filmleri, tm sessiz sinemann belki de
en kolay iine girilebilen rnekleri olmaya devam ediyor. RDe
HOW-TO BE

DETECTIY
Almanya (Universum, UFA)
77 dk, Sessiz, SB
Ynetmen: F.W. Murnau
Yapmc: Erich Pommer
Senaryo: Carl Mayer
Grnt Ynetmeni: Robert zlar olmakszn anlatma giriimi asndan son derece etkileyici bir film. Senaryoda
Baberske, Karl Freund
Mzik: Giuseppe Becce, Timothy
Brock, Peter Schirmann
Oyuncular: Emil Jannings, Maly
Delschaft, Max Hiller, Emilie Kurz,
Hans Unterkircher, Olaf Storm,
Hermann Vallentin, Georg John,
Emmy Wyda
ngilizce ad: The Last Laugh
ABD (Buster Keaton)
60dk, SB/Technicolor
Ynetmen: Buster Keaton
Yapmc: Joseph M. Schenck,
Buster Keaton
Senaryo: Clyde Bruckman, Jean C.
Havez, Joseph A. Mitchell
Grnt Ynetmeni: Byron
Houck, Elgin Lessley
Oyuncular: Buster Keaton, T. Roy
Barnes, Snitz Edwards, Ruth Dwyer,
Frances Raymond, Erwin Connelly,
Jules Cowles
DER LETZTE MANN (1924)
Son Adam
F.W. Murnau'nun Son A dam ', UFA Stdyolarnn sraryla sonradan eklenen,
gln denilecek kadar inandrclktan uzak, mutlu sonuna karn, hikayeyi ara ya
zel hibir ey yok: ilerleyen ya nedeniyle tuvalet bekiliine getirilince stat kay
b yznden kk den bir otel kapcs, ok sevdii (mesleki onurunun sembo
l) niformasn almaya teebbs edecek kadar dyor. Baz alardan film, sa
dece Emil Jannings'in tribnlere oynad tipik performanslarndan birini sergileye
bilmesi iin uygun bir ortam sunmann tesine gemiyor.
Ancak bu ackl ibret hikayesinin tesinde Murnau, tipik bir anlatm gcyle si
nematografik uzam kefe kyor: Kamera artc bir akclkla etrafta dolanyor
ve kahraman otelin evresinde, ehrin caddelerinde ve kenar mahalledeki evinde
izlerken dnyayla ilikisini aka ortaya koyuyor. Baz kamera hareketleri, kahra
mann sarho alglamalarnn grntlerin bozulmasyla verildii sahnede olduu
gibi, gayet "znel". Bazen de dorudan kamerann devingenlii birtakm arm
lar yapma ilevini stleniyor; kamerann kaderi simgeleyen dner kapdan getii
sahnede rnein. Kullanlan bu gz kamatrc teknik, yal bir adamn basit hika
yesi iin biraz fazla olabilir; ama Murnau'nun mizanseninin ya da Kari Freund'un
kamera hareketlerinin ustaln nkar etmek mmkn deil. GA
SEVEN CHANCES (1925)
Yedi ans
Seven Chances'da (Yedi ans), her tr sinemasal gag (glt, komik durum)
kullanlarak, zaman, uzam ve fizikselliin artc etkileiminden kahkaha malze
mesi karlm. Kilisenin iindeki nl kamera asn gznzn nne getirin r
nein Buster, arkasndaki boluu tmyle dolduran yzlerce grotesk kadna g-
rnmeksizin n srada uyuyor (Filmin 1999'da gerekletirilen ve tam bir felaket
olan yeniden evrimi The Bachelor-ahane Bekar'da kullanlan tek sahne).
Keaton'n gag anlaynn dingin kakl, ada gerekstclerln kalbini
fethetmiti: rnein senaryonun yedi saysna ynelik mantksz saplants (Bus-
ter'n 27. ya gnnde saat yediye kadar evlenmek in yedi ans vardr); ya da s-
zmona beyaz ve Amerikal bir grup yetikin kadnn, aslnda (srasyla) kk bir
kz, Musevi, zenci ve erkek olduunun ortaya kt sekansta olduu gibi insanla
rn sahip olduu herhangi bir sabit kimlii tmyle anlamszlatran olaanst
gag ler.
Keaton'n en iyi ve en uzatlm gag sekanslar, dinamik olmann yan sra d
ntrc bir gce sahip. Gzlerimizin nnde tm dnya adeta biimini kaybe
dip yepyeni bir ekle brnr. Filmin dm noktasndaki, kovalamaca sekansnda
Buster devasa bir intikamc kadnlar ordusu tarafndan takip edilir. Birka kayann
zerinden atladktan sonra, bir anda cmle alem kocaman bir gibi' arkasnda
belirir. AM
THE PHANTOM OF THE OPERA (1925)
Operadaki Hayalet
1925 yapm bu sessiz film, yazar Gaston Leroux'nun ikinci snf bayaptnn;
dier bir deyile, olaanst bir mekanda gemesine ve muhteem bir ana karak \
tere sahip olmasna ramen her noktasnda atrdayan bir olay rgsne sahip ro
mannn en sadk uyarlamas olmaya devam ediyor. Film, ar aksak bir rejiyle (ba
kalar da ie karm olsa da ounlukla Rupert Julian'a ait) inanlmaz Unlversal
Plctures dekor tasarmnn garip bir karm; ylesine ki tek boyutlu karakterler
(zellikle elimsiz kahraman Norman Kerry rahatsz edici) son derece etkileyici tab
lolarn nnde poz veriyor. Film, zor ayakta duran yapsn rtbas eden bir dizi ma
haretli an sunuyor: Flayalet'in Edgar Ailen Poe'nun Kzl lm' klnda ortaya
kt maskeli balo (technlcolor'la ekilmi ksa bir sekans); yine Hayalet'in seyirci-
lere sahnedeki diva hakknda ne dndn gsterdii avizeyi drme sahne
si; Paris Opera Blnas'nn altndaki byl dnyada eitli geziler; ve hepsinden iyi ABD (Universal Pictures)
93dk, Sessiz, SB/Renkli (ift kuak,
si, maskenin derek trajik kt adamn sadece kemikten ibaret biimsiz yznn
Technicolor)
ilk kez grld an (ylesine oke edici ki kamera bile dehete dyor ve ksa
Ynetmen: Rupert Julian, Lon
bir sre netlik bozuluyor). Filmin bir klasik olmasnn nedeni, Lon Chaney'nln gran- Chaney
tuvalet giyinmi, ak acs eken, hain hortlak-dahi rolnde sessiz sinema tarihinin Yapmc: Cari Laemmle
en muhteem melodramatik oyunculuunu sergilemesidir. Favori ara yaz: "Azap Senaryo: Gaston Leroux
eken nsanlarn mezarlar stnde dans ediyorsunuz!" KN Grnt Ynetmeni: Milton
Bridenbecker, Virgil Miller, Charles
Van Enger
Mzik: Gustav Hinrichs (1925
versiyonu), David Broekman, Sam
Perry, William Schiller (1929
versiyonu)
Oyuncular: Lon Chaney, Mary
Philbin, Norman Kerry, Arthur
Edmund Carewe, Gibson Gowland,
John St. Polis, Snitz Edwards
Sovyetler Birlii
(Goskino, Mosfilm)
75dk, Sessiz, SB
Ynetmen: Grigori Aleksandrov,
Sergei M. Eisenstein
Yapmc: Jacob Bliokh
Senaryo: Nina Agadzhanova,
Sergei M. Eisenstein
Grnt Ynetmeni: Vladimir
Popov, Eduard Tisse
Mzik: Nikolai Kryukov, Edmund
Meisel, Dmitri Shostakovich
Oyuncular: Aleksandr Antonov,
Vladimir Barsky, Grigori
Aleksandrov, Mikhail Gomorov,
Ivan Bobrov, Beatrice Vitoldi, N.
Poltavseva, Julia Eisenstein
ngilizce ad: The B a ttleship
P o tem kin
BRONENOSETS POTYOMKIN (1925)
Potemkin Zrhls
Potemkin Zrhls... Bu filmin nn duymayan var mdr! Sergey Ayzen-
tayn'n ikinci uzun metraj, sadece Dou ve Bat, Sol ve Sa arasnda ideolojik bir
atma noktas olmakla kalmam, gezegendeki her sinema tutkununun grmesi
gereken bir film olmutur. Onlarca yllk sansr ve militan destek; yapsn, sembo
lizmini, kaynaklarn ve efektlerini analiz eden saysz kelime ve binlerce grsel gn
derme, filmin ardndaki hikayeyi grmemizi hayli zorlatrd. Ayzentayn'n Potem
kin Zrhls tarihsel adan doru olmayabilir; ama bask ve bakaldrya, bireysel ve
toplu eyleme efsanevi baknn yan sra; bedenler, k, sradan nesneler, simgeler,
yzler, hareketler, geometrik ekillerle ezamanl olarak almaya ynelik esiz bir
sanatsal azim sergiliyor. Ynetmen, gerek bir sinema sanats olarak, her bir par
asn zenle iledii muhteem ve dokunakl bir mit yaratmay baaryor.
te yandan, bu estetik duyarlln o gnlerde hayal edilen ve "Devrim" teri
miyle ifade edilen "dnyann bilinli insanlarca deitirilmesi gibi bir politik anla
m da iinde barndrd unutulmamal. Ancak bunun tad anlam bilinmese de,
ya da (daha da iyisi) ileride neye dnt hakknda kesin bir fikre sahip olunma
sa da, destans bir macerann rzgar hl bu filmle birlikte perdede esmeye ve
onu titretmeye devam ediyor. Ne ad verirseniz verin, bu maceray, Odessa halkn
zgrle; filme adn veren zrhldaki denizcileri ala ve aalanmaya kar sa-
 i

vnbl

vamaya; ynetmeniyse, yeni sinema biimleri ve ritimleri yaratma

ya iten benzersiz bir saik olarak deerlendirmek gerek.
Potemkin Zrhls genelde seme paralar eklinde ya da en n
l sahne ve sekanslar temel alnarak gsterildi. Filmi, frsat bulduk
a iinden paralarn tek tek karlmas gereken paha biilmez bir
mcevher kutusu olarak ele almak yerine, bir btn olarak, yani
dramatik ve dokunakl bir hikaye olarak seyretmenin ne kadar g
l bir etki yaratacan grmek byk bir srpriz olabilir.
Filmi bylesine yeni ve masum bir yaklamla ele almak, hepimi
zin yakndan tand simgelere asl gerekliini geri verecektir: mer
divenlerdeki bebek arabas, iskelenin ucundaki adrn altnda l
denizcinin yz, etteki kurtuklar, deri izmeler, bedenlere ve yzle
re dorultulmu elik namlular, kr bir politik, askeri ve dini iktida
rn gzlnn bolukta asl kalmas. Ardndan, her ey ideolojik
bir yoruma dnmeden nce, canlanarak fke ve yaam arzusuy
la kkreyen ta aslan, film ve filmin ierdii ulu ve cesur sinema fik
ri iin de bir metafor olacak; kendisine ilk kez bakan her gz tarafn
dan yeniden canl ve taze olarak kefedilmek zere antsal konu
mundan kurtulacaktr. J-MF

ABD (Charles Chaplin)
72dk, Sessiz, SB
Ynetmen: Charles Chaplin
Yapmc: Charles Chaplin
Senaryo: Charles Chaplin
Grnt Ynetmeni: Roland ketler tasarlad; rnein, frtnayla savrularak bir uurumun kenarnda sallanan ma
Totheroh
Mzik: Max Terr (1942 versiyonu)
Oyuncular: Charles Chaplin, Mack
Swain, Tom Murray, Henry
Bergman, Malcolm Waite, Georgia
Hale
THE GOLD RUSH (1925)
Altna Hcum
Altna Hcum, Charles Chaplln'in trajedi ve komedinin kesinlikle
birbirinden ok uzak olmad yolundaki inancn dorulamtr. Bu
olanaksz gibi grnen ift ynl esinini, 1896-98 yllarnda Klondy-
ke'ta yaanan "Altna Hcum" olay srasnda altn arayclarnn iinde
bulunduu yoksunluu gsteren baz stereoskop slaytlardan; bir de
1846 ylnda Sierra Nevada'da kar yznden mahsur kalan bir g
men kafilesinin en sonunda mokasenlerini ve l arkadalarnn ceset
lerini yemesiyle son bulan "Donner Kafilesi Felaketiyle ilgili okuduu
bir kitaptan almtr. Chaplin, bu kasvetli ve olaand temalardan
muhteem bir komedi yaratmtr. Bildiimiz "Kk Serseri" bir altn
araycs olmu ve souk, alk, yalnzlk ve bir boz aynn aralkl sald
rlar gibi tehlikelerle mcadele etmek zere cesur yimserler kitlesinin
arasna katlmtr.
Film her adan, Chaplin'in kariyerinin en zenil giriimi. Ekip kar
lar lkesi Sierra Nevada'daki Truckee'de ekim yapt. Chaplin orada
Chilkoot Geldl'ni binbir glkle amaya alan altn arayclarnn ta
rihi grntsn yeniden oluturdu. ou, Sacramento'nun evsiz
barksz ve kimsesizlerinin arasndan seilip trenle getirtilen 600 civar figran, da
kaplayan karn iine alan 700 metre uzunluundaki geidi trmanarak at.
Ekip, ana ekimler iin kereste, tel, uval, al, tuz ve undan, son derece inandrc
minyatr bir sradan yaratld Hollywood stdyosuna geri dnd. Ayrca std
yo teknisyenleri Chaplin'in istedii zel efektleri retebilmek in olaanst ma
denci kulbesi bunlardan biriydi ve bylece sinema tarihinde, etkisini batan sona
ayn gle srdren en komik gerilim sekanslarndan biri yaratld. Filmde genelde,
maketten gerek lekli sete geileri fark etmek neredeyse olanakszdr.
Altna Hcum, artk klasik olmu komedi sahneleriyle doludur. 19. yzyl n
clerinin tarihi alk deheti, Charlie ve orta Koca Jim'in (Mack Swain) kar altn
da mahsur kalp kurt gibi ackt sekansa esin kayna olmutur. Charlie bir gur-
menin afra tafrasyla postaln piirir. Alk bana vuran Big Jlm, belli aralklarla
Charlie'yi tam frnlanacak bir pili olarak grr; hem bu zahmetli hileyi tamamen
kamerada zmek zorunda olan kameramann hem de bir kuun davranlarn
byleyici bir ekilde canlandrmay baaran Chaplin'in byk zaferi!
Yalnz altn araycsnn, ylba yemeinde gzel dans kz (hamile kalp
Chaplin'le evlenen 16 yandaki Uta Grey'in yerini alan Georgia Hale) arlama
hayali, Chaplin'e bir baka nl numarasn sergileme frsat vermitir: ekmeklerin
dans. Bu gag daha nce baka filmlerde de grlmt; ama Chaplin, atal ve ek
mekten yaplm dans eden ayaklara benzersiz bir kiilik kazandrr.
Altna Hcum gnmzde Chaplin'in en mkemmel filmlerinden biri olarak
karmza kar. Chaplin'in eseriyle ilgili duygular zamanla deise de en ok Altna
Hcum filmiyle hatrlanmay istediini mrnn sonuna kadar sk sk dile getirmi
tir. DR
THE BIG PARADE (1925)
ABD (MGM)
141 dk. Sessiz, SB (hafif
ok tutulan Broadway oyunu W hat Price Glory'nin (Zaferin Bedeli) yazar La renklendirilmi sahneleri var)
urence Stallings'in bir hikayesine dayanan bu destans King Vidor filmi, ABD'nin 1. Ynetmen: King Vidor
Dnya Sava deneyimini anlatrken, farkl gemilerden gelip kendilerini Fransa'da Yapmc: Irving Thalberg
bulan askerin maceralarn konu alr. Zengin bir ailenin ocuu olan ve nianl Senaryo: Harry Behn, Joseph
Farnham
snn tevikiyle savaa katlan Jim (John Gilbert), birliinin mevzilendil kasabada
Grnt Ynetmeni: John
gzel bir Fransz kadnla (Rene Adore) tanr. The Big Parade'n (Byk Resmige-
Arnold
it) en duygulu anlarndan biri, kadnn, askerler cepheye ilerlerken, Jim'in geride Mzik: William Axt, Maurice
brakt izmesine sarlmasdr. Askerler siperlere ular ulamaz Belleau Wood sa Baron, David Mendoza
va balar. Bir makineli tfek yuvasna yaplan saldr srasnda Jlm yaralanr, ki ar Oyuncular: John Gilbert, Rene
kada da lr. Bir top mermisinin at ukura saklanan Jim, ieride son nefesini Adore, Hobart Bosworth, Claire
McDowell, Claire Adams, Robert
vermekte olan bir Alman askeriyle karlar; ikisi ayn sigaray paylarlar. Sonuta
Ober, Tom O'Brien, Karl Dane,
Jim bulunup bir sahra hastanesine gtrlr ve iftlik evine ulama abalar baa Rosita Marstini, George Beranger,
rszlkla sonulanr. Frank Currier
Amerika'ya geri dnen Jim, ailesiyle yeniden bir aradadr ama bacan kay
bettii in son derece mutsuzdur. stelik nianls,
erkek kardeine ak olmutur. En sonunda Jim an
nesinin tavsiyesini dinleyerek Fransa'ya dner. Ora
da, Jim'in kaybettii akn, tarlada annesine yar
dm ederken grmesi filmin en dokunakl sahnesi
dir. Fiziksel komediyle (zellikle Fransz iftlik evin
deki sahneler) ok iyi sahnelenmi aksiyonu ustalk
la harmanlayan The Big Parade, yapmc Irving
Thalberg'in projeyle lgili nsezilerini dorulamas
na, giede muazzam bir baar kazanmtr ve ses
siz film dneminin son gnlerinin zaferlerinden bi
ri olarak kabul edilir.
Gilbert, Jim rolnde, dnemin en byk yldz
larndan biri olmasn salayan ve gieyi garantile
yen cazibesini sergiledii ok iyi bir performans
gsteriyor; Adoree'yse sevgilisi rolnde en az onun
kadar gz dolduruyor. The Big Parade, savan
dehetini gsterdii iin genelde bar yanls bir
film olarak deerlendirilir ama aslnda politik yn
yumuatlmtr. Thalberg'in istedii gibi, film daha
ok romantik komedidir; sava da, Jim'in erkeklie
adm atmasn ve aslnda ne t r bir yaam istedii
ni kefetmesini salayan bir ara ilevi grr. RBP
Almanya (U niversu m /U F A )
120dk, Sessiz, SB
Ynetmen: Fritz Lang
Yapmc: Erich Pom m er
Senaryo: Fritz Lang, Thea
H arbou
Grnt Ynetmeni: Kari
Freund, G n th e r Rittau
Mzik: G o ttfrie d Pluppertz
Oyuncular: A lfre d A bel, G ustav
Frhlich, B rig itte Helm , R udolf
Klein-Rogge, Fritz Rasp, T he odor
Loos, Heinrich G eorge
M E T R 0 P 0 L IS (1 9 2 7 )
Fritz Lang'n orijinali iki saatten uzun sren filmi Metropol; devasa setleri,
binlerce figran, o zaman iin son derece gelimi zel efektleri, ierdii bol mik
tarda cinsellik ve iddet, ar kssadan hissesi, byk oyunculuu, Alman gotik tar
von
znn zleri ve r aan rya sekanslaryla, lk bilimkurgu epiidir. Almanya'daki
dev film stdyosu UFA'nn finanse ettii Metropol; o zaman iin tartmal bir
filmdi ve stdyoyu flasn eiine getiren bir gie facias oldu.
Filmin olay rgs neredeyse peri masallarndaki kadar basit: Metropolis'in
Efendisi'nin (Alfred Abel) bolluk ve refah inde yetitirilmi olu Freder Fredersen
(Gustav Frhlich), ltl dev kentin varln srdrmesini salayan i ordusunun
sefalet inde yaadn renir. Freder, yneticilerle iler arasndaki anlamazlk
larn bir "arabulucu"yla zlmesi gerektii konusunda srekli vaaz veren azize ko
numundaki bar yanls Marla (Brigitte Helm) sayesinde, ayrca on saatlik cehen
nem gibi bir vardiyada gizlice tme makinelerinden birinde altktan sonra,
dzenin nasl ilediini anlar. Efendi; lgn bilim adam Rotvvang'a (Rudolf Kleln-
Rogge) akl danr ve bilim adam, kadn biiminde yapt bir robotu Marla'nn
eytani bir kopyas haline getirerek ehre gnderir. Kadn robot, bir batakhanede
plak dans eder, ardndan, Lang'n havaya uurduu ve/veya su basknna urat
t devasa fabrika dekorundan mmkn olan en yi ekilde yararlanmasn sala
yan ykc bir ayaklanmay kkrtr; ancak Freder ve gerek Marla, kentin ocukla
rn selden kurtarmay baarr. Maria'nn, kalbin (Freder), kafayla (Efendi) kol (i
ler) arasnda arabuluculuk yapmas gerektii yolunda verdii sylevin ardndan,
toplumda yeniden birlik salanr.
Bu pahal film, ilk gsteriminden ksa bir sre sonra vizyondan kaldrld ve
Lang stemedii halde yeniden kurguland: Kesilen ve basitletirilen bu hali,
1980'lerin renklendirilmi Glorgio Moroder versiyonu da dahil, hl filmin en bili
nen hali. Ancak 21. yzylda ksmi bir restorasyonla (tamamen kaybolan sahnele- -j
rin yeri, konuyu balayc yazlarla incelikle dolduruldu)fllm , Lang'n ilk tasarlad
biime daha ok yaklatrld. Bu versiyonda, hem onlarca yl grlmemi birok
sahne filme eklendi; bunlar hem ilk versiyondaki sraya gre dzenlendi, hem de
aralara uygun yazlar kondu. Bu noktaya kadar, grsel bir len olmasna karn
fazlasyla basite indirgenmi bir bilimkurgu diye nitelendirilen filmin bu yenl-eskl
kark versiyonu, ftristik dekorun kehanet deil, mit yaratmaya ynelik olduu
nu ortaya koydu. arpc ve bir o kadar da allmadk grntlerin yaratlmas iin,
dekorda 1920'lerin mimari, endstriyel, tasarmsal ve politik eleri, ortaa z
g ve ncirden alnma elerle harmanlanmt: kazkta yaklan ftristik bir robot,
ayn zamanda 15. yzyl simyaclarndan farksz olan elik elli bir lgn bilim adam,
ayn zamanda antik tanr Moloch olan bir makinenin azndan ieriye ar admlar
la ilerleyen yorgun fabrika ileri gibi. Frhlich'in, kalbi temsil eden kahraman ro
lndeki oyunculuu hl ar abartl duruyor; ama Kleln-Rogge'nln bilim adamj
Rotvvang'te; Abel'ln Metropolis'in Efendlsi'nde ve zellikle Helm'ln, azize kurtar
c ve metalik meum kadn olarak stlendii ift rolde gsterdii oyunculuk dze
yi artc. Karakterlerin kark motivasyonlarnn derinlemesine lendii senaryo
elerinin filme byk lde geri kazandrlmasnn ardndan, bu lgn hikaye
imdi daha anlaml. Biz de onu artk bask, devrim ve uzlamay ileyen bir epiin
yan sra, srprizlerle dolu bir aile'dram olarak izleyebiliyoruz. KN
 h ljh ljB
Sb
-
ABD (Fox)
97dk, Sessiz, SB
Ynetmen: F.W. Murnau
Yapmc: William Fox
Senaryo: Hermann Sudermann,
Cari Mayer
Grnt Ynetmeni: Charles
Rosher, Karl Struss
Mzik: Timothy Brock, Hugo
Riesenfeld
Oyuncular: George O'Brien, Janet
Gaynor, Margaret Livingston, Bodll
Roslng, J. Farrell MacDonald, Ralph
Slpperly, Jane Wlnton, Arthur
Housman, Eddie Boland, Barry
Norton
Oscar: William Fox (benzersiz
sanatsal film), Janet Gaynor (kadn
oyuncu), Charles Rosher, Karl
Struss (grnt ynetmeni)
Oscar adayl: Rochus Gliese
(sanat ynetmeni)
SUNRISE (1927)
afak
Birok tarih kitab, Oscar dlleri'nde ilk En iyi Film dl'n genellikle
Wings' in (Kanatlar, 1928) kazandn belirtse de, bu onura aslnda iki film eriti:
dl, "en yi yapm dalnda William Wellman'in Kanatlarna; "benzersiz sanatsal
film " dalndaysa F.W. Murnau'nun afak filmine verilmiti, ikinci kategori kulaa bi
rinciden daha etkileyici geliyorsa, bu durum neden Kanatlar'n deil de afak'm tm
zamanlarn en beenilen filmlerinden biri olmaya devam ettiini en azndan bir nok
taya kadar aklayacaktr. William Fox'un byk bir bte ve tam bir yaratc zgr
lk vaadiyle Amerika'ya gelmesi iin kandrd Murnau, bunlardan sonuna kadar ya
rarlanarak bu arpc bayapt ortaya koydu ve bir sinema dahisi olarak rakipsiz n
n pekitirdi.
afak, ilk bakta ok basitmi izlenimi verir. Alt bal biraz mulak bir ekilde
A Song o f Two Humans (iki insann arks) olan film, taral evli bir iftin yaamnn,
ehirli bir kadnn ayartmalar sonucunda altst olmasn konu alr. Ancak Murnau s
radan bir melodram olabilecek bir hikayeden, r aan sinema teknikleriyle, fazla
syla glendirilmi duygu dalgalar yaratr. Filmin en unutulmaz yan, sessiz sinema
y sesli sinemaya bir adm daha yaklatran ses efektlerinin kullanlm olmasdr (yine
1927 ylnda, daha sonra gsterime giren The Jazz Singer-Caz arkcs filminin hak
sz yere glgesinde kalan bir baar). yl nce The Last Laugh-Son Adam filmini
ara yazs olmadan eken Murnau, ara yazlarn da gayet yaratc bir ekilde ve efekt
olarak kullanr.
afak'n en arpc yan, kamera hareketleri. Charles Rosher ve Kari Struss adl
iki grnt ynetmeniyle alan Murnau, Alman davurumculuk akm iindeki ken
di deneyimlerinden olduu kadar, zellikle Jan Vermeer bata olmak zere Hollan
dalI ustalarn pastoral portrelerinden de esinlendi. Birbirine zarif ve yaratc kamera
hareketleriyle balanan ve kamera hileleriyle (st ste pozlama gibi) vurgulanan her
sahne bir fotoraf karesi gibi grnr.
Grntleri ne kadar byleyici olursa olsun, hikayenin basitlii filme muhte
em bir dramatik arlk katyor. Masum kars Janet GaynorT ldrmeyi
planlayan George O'Brien, sululuk duygusunun altnda ezilmektedir;
adamn niyeti aa ktnda, beklenecei zere, kars dehete der.
Kadnn lmesinin planland kayk gezintisi, yufka yrekli O'Brien canice
dncelerini gerekletirme mcadelesi verirken hem gerilim hem de
garip bir hzn duygusuyla ykldr. Margaret Livingston, O'Brlen' ayar
tan ehirli kadn rolnde birok adan Murnau'nun vampiri (1922 yapm
Nosferatu filminden) K ont Orlok'un dii versiyonu gibidir ve acmaszca
zavall O'Brlen'n ruhuyla beslenir.
Ne yazk ki film gie asndan tam bir fiyasko oldu ve Murnau birka
yl sonra bir trafik kazasnda ld. Ancak afak, dier tm filmlerin de
erlendirilmesinde denekta olarak kullanlmas gereken bir film; daha il
kel bir ada, o gnlerde sahip olunan kaynaklarn yetersizliini hi belli
etmeyen karmaklyla tm bir ustalk gsterisi olmaya devam ediyor.
Orson Welles'in Citizen /Cane'inden (Yurtta Kane, 1941), Jean Cocte-
au'nun Beauty and the Seasf'ine (Gzel ve irkin, 1946) kadar uzanan
bir yelpazede, ardl olan birka filmde glgesi gl bir biimde hissedil-
se de, ihtiamyla taklit edilemez olma zelliini de koruyor. JKI
ABD (Buster Keaton, United Artists)
75dk, Sessiz, SB (Sepiatone)
Ynetmen: Clyde Bruckman,
Buster Keaton
Yapmc: Buster Keaton, Joseph M.
Schenck
Senaryo: Al Boasberg, Clyde
Bruckman
Grnt Ynetmeni: Bert Haines,
Devereaux Jennings
Mzik: Robert Israel, William P.
Perry
Oyuncular: Marion Mack, Charles
Smith, Richard Allen, Glen
Cavender, Jim Farley, Frederick
Vroom, Joe Keaton, Mike Donlin,
Tom Nawn, Buster Keaton
THE GENERAL (1927)
General
Keaton, Our Hospitality (Misafirperverliimiz, 1923), Sherlock, Jr. (Gen
Sherlock, 1924), Steamboat Bili Jr. (1928) gibi, sinemann tm komik eserlerinin
en iyileri (ve en komikleri) olarak deerlendirilebilecek birka film yapt; ama bun
larn hibiri, tm zamanlarn en byk komedisi unvanna, zamana kar direnen
bu aheser kadar gl bir aday deil. Bunu sadece olaanst gag'lerin (komik
durumlarn) aman vermez akna ya da bunlarn filmin dramatik yapsndan kopuk
bir biimde var olmayp tmyle durum ve karakterden kaynaklanyor olmasna
borlu deil. General'i bylesine olaanst yapan asl unsur; mizah, gerilim, tari
hi olaylar yeniden canlandrma, karakter analizi, grsel gzellii ve teknik kusur
suzluu dahil her seviyede stn olmas. Hatta, kusursuzlua, komedi olsun, ba
ka tr olsun gelmi gemi tm filmlerden daha yakn olduu bile ileri srlebilir.
Filmi izlemenin verdii zevkin byk blm dorudan hikayeden kaynaklan
yor: i Sava srasnda, Federal Birliki arkadalarna katlmak zere kuzeye gitmek
iin Gneyli klna girip bir tren alan, sonunda da yakalanp infaz edilen bir grup
Kuzeyli askerin gerek hayattaki kahramanlklarn konu alan bir kitaptan esinlenil
mi. Keaton, bir komedi filmi ektii iin, hikayenin infaz ksmn anlalr biimde
bir kenara atm ve olay Gneyli bir kahramann perspektifinden anlatm. Gney
li demiryolu makinisti Johnny Grey, General adl sevgili lokomotifini, iinde bulu
nan kalbinin teki sahibi Annabelle Lee'yle (Marion Mack) birlikte karan Birlik ca
suslarn metanetle ve biraz da sama bir ekilde tek bana takip eder. Filmin ilk
yarsnda, Johnny'nin orduya katlma talebinin reddedilmesi, treni kovalamas, son
ra da treni dman hatlarnn ardnda ele geirmesini izleriz; ikinci yarysa Birlik as
kerlerinden (Annabelle'le birlikte) kaarak ka
sabasna geri dnen Johnny'nin, Annabelle'l,
General'i ve farknda olmadan yannda getirdi
i gerek bir Kuzeyli generali teslim etmesi ze
rine, bir kahraman gibi karlanmasn anlatr.
Bu zarif simetrik hikaye ak, biimsel ola
rak elenceli olmasnn yan sra tam bir gerilim
ve gag kayna; te yandan yolculuk, filme
destans bir ton da katyor ve buna bir de
Keaton'n her zamanki titizliiyle iledii tarihi
detaylar eklenince, ortaya belki de imdiye dek
yaplm en gzel i Sava filmi kyor. Tm
bunlarn tesinde bir de Buster'n, Johnny'si
var: hafif komik, cesur kararllyla glm
semese de gzel (bu ciddi-komik aheserin bir
zeti gibi); ayrca sinemann bize sunup
sunabilecei en insani kahraman. GA
THE UNKNOWN (1927)
ABD (M G M )
65 d k, Sessiz, SB
The Unknown (Bilinmeyen), Bela Lugosl'll 1931 Universal yapm korku klasi Ynetmen: Tod B ro w n in g
i Dracula'yla (1931) nlenen, 1932 tarihli garip filmi Freaks' le de (Ucubeler) k Yapmc: Tod B ro w n in g ,
t hret edinen, eski sirk cambaz ynetmen Tod Browning'in her adan en W a ld e m a r Y o u n g

muhteem filmi. Sessiz film dneminin deeri pek bilinmemi bir cevheri olan film Grnt Ynetmeni: M e rritt B.
Gerstad
de barol, yazar-ynetmenin en gzde (ve en nl) aktr "Binblr Surat" Lon
Oyuncular: Lon Chaney, N orm an
Chaney oynuyor.
Kerry, Joan C ra w fo rd , Nick De Ruiz,
Fiziksel engelli antagonist ya da anti-kahramanlar oynarken sk sk fiziksel ac John G eorge, Frank Lanning, Polly
lara katlanmasyla tannan ve takdir edilen Chaney, bu filmde de, bir elinde fazla M o ra n

dan bir baparma olan ve yakay ele vermemek iin bir ingene sirkinde kolsuz
bir bak atcsym gibi yapan Alonzo adl katil rolnde kendini ayor. Kolsuz nu
marasnn bir faydas daha var: Alonzo'nun gzel asistan, sirk sahibinin kz Nanon
(ilk barollerinden birinde Joan Crawford) erkeklerin kendisine sarlmasna dayana
maz: zellikle de sevgisini kazanma konusunda Alonzo'nun bir numaral rakibi
olan halterci Kudretli Malabar'n (Norman Kerry).
Nanon'un babasnn tesadfen Alonzo'nun kollarn grmesinin ardndan,
Alonzo srrnn aa kmasn nlemek iin adam ldrr. Bu arada Nanon kati
lin yzn grmese de ift ba parma gzne taklr. Nanon'u bir saplant hali
ne getiren ve onun er ya da ge kendisinin gerek kimliini kefetme olasl kar
snda lgna dnen Alonzo, cce yardmcs Cojo'nun (John George) tm itiraz
larna ramen kollarn ameliyatla kestirir. Ancak The Unknown'un en enfes ve ra
hatsz edici ironilerinden birinde Alonzo,
uzun bir nekahet dneminden sonra sirke
geri dner ve Nanon'un erkeklerin kendisine
sarlmas fobisinden kurtulduunu, dahas
Malabar'a delicesine ak olduunu grr.
Artk gerekten kolsuz olan Alonzo, ka
derin bu fazlasyla acmasz oyunu karsnda
ilahi adalet (ya da baya bir intikam) peine
der; Malabar'n, kollarn aksi yne giden
bir ift ata balad en son numarasna hile
kartrmaya kalkr; bylece rakibi de kol
suz kalacaktr. Ancak plan son anda bozu
lur ve Alonzo, Nanon'u atlardan birinin altn
da ezilmekten kurtarmaya alrken lr.
Chaney'den muhteem ve akllardan
kmayacak bir performans kartan, senar
yoyu arpc srprizler ve unutulmaz karak
terlerle dolduran Browning, tyler rpertici
bir psikolojik (ve psikoseksel) dram ba
yapt ortaya koymu. Michael Koller'in de
yazd gibi, "The Unknown, blzlerl insan
ruhunun en karanlk kelerine gtren ger
ekten korkutucu bir film ." SJS
Sovyetler Birlii (Sovkino)
OKTYABR (1927)

95 d k, Sessiz, SB Ekim
Ynetmen: G rig o ri A leksand rov,
Sergei M . Eisenstein Sergey M. Ayzentayn, 1926'da yeni filmi Bronenosets Potyomkin'i (Potem-
Senaryo: G rig o ri A leksand rov, kin Zrhls) tantmak iin Almanya'ya gitti. lkesinden m it vaat eden gen bir y
Sergei M . Eisenstein netmen olarak ayrlm, dnteyse uluslararas apta kltrel bir sperstar olmu
Grnt Ynetmeni: V la d im ir
tu. Bolevik zaferin onuncu yl dnmn kutlamaya ynelik bir dizi byk film
Nsen, V la d im ir Popov, Eduard
projesi hazrlanyordu. Ayzentayn, Rusya'daki devrim srecini (lkenin Aleksandr
Tisse
Kerenski'nin ar'n tahttan indirilmesinin ardndan kurulan "Geici Hkme
Mzik: A lfre d o A n to n in i, Edmund
M eisel tin d e n , Lenin ve yandalarnn ilk zaferlerine kadar uzanan hikayesini) beyazper
Oyuncular: V la d im ir Popov, Vasili deye tamak gibi zorlu bir grevi byk bir hevesle kabul etti.
N ikandrov, Layaschenko, Chibisov, Hibir masraftan kanlmad. Muazzam kalabalk sahneler organize edildi ve
Boris Livanov, M ikholyev,
Ayzentayn'n tasvir edilen olayn getii yerlerde ekim yapabilmesi iin ehir tra
N. Podvoisky, Smelsky, Eduard Tisse
fiinin yn deitirildi. Yaygn inancn aksine, film in tek bir metresi bile belgesel
grnt iermez; her bir sahne yeniden canlandrmadr. Harl harl alan Ayzen
tayn, filmi yl dnm kutlamalar iin tam zamannda bitirdi ama resmi ya da gay
ri resmi tepkiler pek cokulu olmad. ou insan filmi akl kartrc ve izlenmesi
zor buldu. Dierleri, Lenin rolne neden bu kadar az yer verildiini (Lenin'i canlan
dran aktr, Vasili Nikandrov, perdede sadece birka kez grnr) sorgulad. Po-
tem kin'i desteklemi olan birka eletirmen, Ayzentayn'n kurgu odasna dnp
almaya devam etmesi gerektiini ne srd.
Ekim1in, yle ya da byle, bir bayapt olduuna hi kuku yok ama ne tr bir
bayapt olduunu belirlemek tam anlamyla mesele. Didaktik bir ara, yurtii ve
yurtdndaki kitlelere devrimi "anlatma" yntemi olarak film kesinlikle yetersiz. o
u izleyici iin filmi sonuna kadar oturup izlemek tam bir eziyet. Karakterlerin hep
si son derece s ve kulaktan dolma tarih bilgisi olan herkes, filmin kaba propagan
dasn grebilir. Yine de Ekim1in belki de en gl ve etkileyici yan, tutkusunun yo
unluundan baka bir ey deil. Sinemann potansiyeline snrsz bir inan besle
yen ve inanlmayacak kadar engin bilgi sahibi olan Sergey M. Ayzentayn hi ku
kusuz sinemann ilk 50 ylna en ok arln koyan ahsiyetti. Ayzentayn, en l
gn dneminde, sinemann "grsel olarak dnme"yi (akl yrtmele
ri olduu kadar zihnin bu akl yrtmeleri gerekletirme srecini de)
temsil edebileceini hayal ediyordu. Filmin insanlar ya da eyalar dn
da, kavramlar da gzler nne serebilmesi iin, sinemann hammadde
si olan fotoraf grntlerinin, duyumlar ve uyaranlar seviyesinde
"ntrletirilmesi" gerekiyordu. Ayzentayn'n anlad anlamyla, sinema
mekanizmasna asl hareket kazandran ey; montaj, yani kurgu denilen
ve film eridinin iki ayr paras bir araya getirildiinde ortaya kan "gi
zemli" etkileimdi.
Ekim, Ayzentayn'n sinema kuram ve uygulamasnn en saf, en
inandrc rneidir. Filmde ok sayda nefes kesici sekans bulabilirsiniz:
ar'n heykelinin devrilmesi, kprnn kaldrlmas ve zellikle sk sk
alntlanan "Tanr ve lke iin" sekans. Ayzentayn'n. aslnda balang
ta ald mhendislik eitiminin verdii soukkanlln kantn, kur
gusunun katedrallere zg karmaklnda bulmak mmkn. Ancak fil
min yzeyini kazdnzda, gerekleeceine inand cesur bir yeni
* dnyann eiinde duran bir sanatnn hafif lgnlkla kark co-
8 B kuunu hissedebilirsiniz. RP
'oSW J B

l' Bi-Wj

r
1 V
 THE JAZZ SINGER (1927)
Sinema tarihi boyunca baz filmler, estetii iin olmasa bile sinemann gelii
mindeki rolleri nedeniyle zel ilgi oda olmutur. Alan Crosland'in The Jazz Sin-
ger' (Caz arkcs) kukusuz sinema filmlerinin, bir sanat biimi ve krl bir endst
ri olarak geliimine damgasn vuran filmlerden biridir. 1927 ylnda Warner
Brothers'n gsterime soktuu ve barolnde zamannn en nl ses sanatlarn
dan biri olan Al Jolson'n oynad The Jazz Singer, herkese lk uzun metrajl ses
li film kabul edilir. Filmdeki ses kullanm, her ne kadar alnan mzik ve bu mzi
in nne ve arkasna konulan birka diyalogla snrl olsa da, sektre getirdii ye
niliki deiikliklerle, zaman iinde Hollyvvood'da baka hibir filmin kolay kolay ya
ratamad trden bir devrim yaratmtr.
Filmin, vodvil ve melodram harmanlayan nispeten basit bir konusu var. Dini
ne bal Kantor Rabinovvitz'ln (Warner Oland), biricik yeniyetme olu Jakie'yi (Jol
son) kuaklardr aile meslei olan kantorluu srdrmeye tevik etmektedir. Yahu
di kkenlerinden derinden etkilenmesine ramen, Jakie'nin tutkusu cazdr ve sesi
ABD (W a rn e r Bros.)
ni ok beenen bir seyirci kitlesinin hayaliyle yaar. Bir aile dostunun, Kantor Rabi-
88 d k, SB
Ynetmen: A lan Crosland novvitz'e, Jakie'yi bir cafe'de ark sylerken grdn itiraf etmesinin ardndan,

Senaryo: A lfre d A. C ohn, Jack
Jarm uth
Grnt Ynetmeni: Hal M o h r
Mzik: Ernie Erdm an, James V.
M o n a co , Louis Silvers, Irving Berlin
Oyuncular: AI Jolson, M ay
M cA voy, W a rn e r O land, Eugenie
Besserer, O tto Lederer, Bobby
G ord on, Richard Tucker, C a nto r
Joseff Rosenblatt
Oscar: A lfre d A. Cohn, Jack
Jarm u th (sesli film in yaratcs
o ld u u iin o n u r d l )
Oscar Adayl: A lfre d A. Cohn
(senaryo)
fkeli baba olunu cezalandrarak, aile ocandan ve kalbi krk anne Sara'dan (Eu-
genie Besserer) kamasna yol aar. Yllar sonra Jakle, nam dier Jack Robin, aile
siyle barmak iin kendini kantlam bir caz arkcs olarak geri dner. Babasnn
kzgnlnn hl gemediini, stelik hasta olduunu gren Jack, yzn siyaha
boyayan bir komedyen olarak kariyerini srdrmekle Yahudi kimlii arasnda bir
seim yapmak zorunda kalr. Sinema tarihinde, yeni bir elence ve yeni bir film t
rne doru atlan kararl bir adm temsil eden The Jazz Singer, ilk "sesli" film ol
maktan daha fazlasn ifade eder. nl siyaset bilimcisi Michael Rogin'in de ne
srd gibi film, Yahudilerin ABD toplumu inde yaad dnme tipik bir r
nek olarak gsterilebilir: Yani rksal adan beyaz Amerika'ya asimilasyon, dinsel
adan daha esnek bir manevi dogmann kabul ve giriimcilik asndan sinemaya
sesin geldii dnemde Amerikan film endstrisine entegrasyon. CFe
NAPOLEON (1927) Fransa / talya / Almanya /
Napolyon Ispanya / sve / ekoslavakya
(Gance, Soc. gnrale)
Abel Gance'n, gnmze kadar ulaan en uzun versiyonu 333 dakika olan 378dk (orijinal), Sessiz, SB (baz
1927 yapm biyografik filmi, konu ald tarihi kiilii tatm in edecek boyutta bir blmleri renkli)
destan. Bonaparte'n hayatn, 1780'deki kartopu savalarn ynettii okul gnle Ynetmen: Abel Gance
rinden balayp 1796'daki muzaffer talya seferine dek izleyen film, buna karn Yapmc: Robert A. Harris
ada standartlara gre derinlikten yoksun. Gance'n gznde Napolyon psikolo
Senaryo: Abel Gance
Grnt Ynetmeni: Jules
jik bir kahraman deil, bir "kader adamyd. Gance'n Fransa imparatoru'na vg
Kruger, Joseph-Louis Mundwiller,
s, Sergey Ayzentayn'n Alexandr Nevski'siyle (imal Hcum Taburu, 1938) ortak Torpkoff
bir nokta tayor ve bu iki muhteem sinema eseri de milliyeti propagandaya hiz Mzik: Arthur Honegger
met ediyor. Oyuncular: Albert Dieudonn,
Eer Gance sanatdan ok bir ncyse, Napolyon'un bugn bile enerji ve ya Vladimir Roudenko, Edmond Van
ratclkla dolup tamas ynetmenin dehasnn bir gstergesidir. Muhteem bir se Dale, Alexandre Koubitzky,
Antonin Artaud, Abel Gance, Gina
kansta kameray, sanki bir trapezdeymiesine dekorun stnde sallayarak "La Mans, Suzanne Bianchetti,
Marseilles"in galeyana getirici (sessiz) bir yorumundaki devrimci ruhu yakalad. An Marguerite Gance, Yvette
cak en grkemli baars, Cinerama'nn ortaya kmasndan neredeyse 30 yl nce Dieudonn, Philippe Hriat, Pierre
Batcheff, Eugnie Buffet, Acho
kulland Polyvision tekniidir ( projektr kullanlarak l perde grnts
Chakatouny, Nicolas Koline
yaratlan blnm perde efekti). TCh

THE KID BROTHER (1927) ABD (Paramount, Harold Lloyd)

84dk, Sessiz, SB
Harold Lloyd genellikle ABD'nin sessiz komedi sinemasnn "nc dahisi" Ynetmen: J.A. Howe, Ted Wilde
olarak grlr ve 1920'lerdki filmleri genelde Buster Keaton, hatta Charlie Chap- Yapmc: Jesse L. Lasky, Harold
lin filmlerinden ok daha fazla seyirci ekmitir. Dorudan Caz a Ruhu ile zde Lloyd, Adolph Zukor

letirilen Lloyd'un perdedeki persona's her zaman "hz"yla ve her eyi yapabilece
Senaryo: Thomas J. Crizer,
Howard J. Green, John Grey, Lex
ine inanan iyimserliiyle dikkat eker; filmlerinin ayrt edici zelliiyse, korkusuz ve Neal, Ted Wilde
ounlukla tehlikeli akrobasi gsterileri iermesidir. Filmlerinin ounun ana mese Grnt Ynetmeni: Walter
lesi, modernliin harikalaryla bunlarn kalabalk ehir yaamndaki tezahrleridir. Lundin
Lloyd'un Paramount iin yapt ikinci uzun metraj olan The Kid Brother (Kk Oyuncular: Harold Lloyd, Jobyna
Ralston, Walter James, Leo Willis,
Karde), genelde gzlkl komedyenin en iyi ve en kapsaml filmi kabul edilir. Film,
Olin Francis, Constantine
birok adan, srtn bilerek 1920'lere dnerek 1922 yapm Grandma's Boy'un (B Romanoff, Eddie Boland, Frank
ykannenin Olu) "pastoral" havasna ynelir. Lanning, Ralph Yearsley
Filmin en arpc iki sekans, Lloyd'un en iyi performans olduu sylenebilecek
hem zarif hem de daha sert bir akrobasinin bileimini rnekleyen bir tr tezat de
nemesi sunar, ilk sekansta Lloyd yeni tant (ve ak olduu) kadna biraz daha
uzun sre bakabilmek iin yksek bir aaca trmanrken gsterilir. Bu sekans, Lloyd
sinemasnn genel olarak mklpesent ve teknik adan gzn budaktan sakn
mayan (ykselen kameray yerletirmek iin bir asansr ina edildi) ynlerinin yan
sra bunlarn karakter ve durum eleriyle nasl girift bir biimde i ie rldn
ortaya koyar (ayrca Lloyd'un ustalkl aksesuar kullanmn da gzler nne serer).
Uzun ikinci sekans, Lloyd'la ba rakibi arasndaki bir kavgay gsterir ve soluk aldr
mayan gaddarlnn yan sra, zenil sahnelenmesiyle dikkat eker. ki sekans da,
Lloyd'un karakterinin grnrdeki yetersizliklerini ap d grnn tesine ge
mesini; ve muhallebi ocuu olmaktan kp baarl "sradan" bir Amerikan vatan
da olmaya uzanan o bildik yolculuu tamamlamasn gsterir. AD
 ABD (MGM)
104dk, Sessiz, SB
Ynetmen: King Vidor
Yapmc: Irving Thalberg
Senaryo: King Vidor & John V.A.
Weaver
Grnt Ynetmeni: Henry
Sharp
Oyuncular: Eleanor Boardman,
James Murray, Bert Roach, Estelle
Clark, Daniel G. Tomlinson, Dell
Henderson, Lucy Beaumont,
Freddie Burke Frederick, Alice
Mildred Puter
Oscar Adaylklar: Irving
Thalberg (filmbenzersiz sanatsal
film), King Vidor (ynetmen)
H II
THE CROWD (1928)^
Gen John, New York'u, bu rktc metropol ilk grnde, zel yetenekle
ri sayesinde srnn arasndan syrlaca inancyla "Bu ehirde ancak iyi olursan, ka
labal alt edebilirsin" der. Ne var ki iler The Crowd'm (Kalabalk) kahramannn
planland gibi gitmez. Aslnda, ynetmen King Vidor'un niyeti, filme adn veren
ehir kalabal arasndan rasgele seilmi gibi grnebilecek kadar sradan bir adam
portresi izmek olduu iin, ona bir kahraman demek de doru olmaz. John, hika
yenin banda, baka bebeklerden hibir ekilde ayrt edilemeyen yeni domu bir
bebek, sonunda ise bakalarndan hibir ekilde ayrt edilemeyen New York'lu bir
burjuvadr. Bu iki nokta arasnda ylesine sradan deneyimler yaar ki, sadece Irving
G. Thalberg ynetimindeki MGM kadar maceraperest bir stdyo, bu filmden bir
Hollywood dram kaca hkmne varabilirdi.
Vidor konuyu ylesine sarsc bir hayal gcyle ele alr ki, ortaya 'bireyler' kar.
John n babasnn zamansz lmn rendii (Alman sinemasnn davurumculu
undan dn alnarak merdiven boluunda dar bir ayla ekilmi) stilize sahne
den, bu zelliksiz isimli filmin zelliksiz isimli kahramanlar John ve kars Mary'nln si
nemaya giderken sr igdsnn ynlendirdii benliklerini (ve amaz ve acma
sz bir ekilde bizimkini de) yanstan dnme yetisinden yoksun insanlar kalabal
nn iinde kaybolduu kapan sahnesine kadar, Vidor, hayal gcn konuturur.
Vidor, filmi yapt gnlerde, ki yl nce ektii 1. Dnya Sava epii The Big
Parade'in (Byk Resmigelt, 1925) baarsnn verdii dinamizmle Hollywood'da
hayli revatayd. Mary'yi canlandrmak zere ayn zamanda kars da olan ekici yl
dz Eleanor Boardman' semesine karn, John rol iin ok az denenmi James
Murray'le ansn denedi (Murray'nln istikrarsz oyunculuk yaam on yldan az bir s
re sonra intiharla son buldu).
ikisi de ok baarl olsa da Murray, Vidor'un iinin ehli rehberliinde tm lt
syla ne kyor; kant isterseniz, iftin oke edici ve beklenmedik bir trajediyle kar
karya kald sekansa bir bakn. Tm sessiz sinema tarihinin en unutulmaz anlarn
dan birini yaratmak iin byleyici bir oyunculukla salisellk kurguyu ve tam anlamy
la kusursuz kamera hareketlerini birletiren bu sahne, tpk bandan sonuna tm fil
min yapt gibi, arasndan syrld kalabal fersah fersah amay baaryor. DS
THE DOCKS OF NEW YORK (1928)
A B D (Fam ous Players-Lasky,
Deniz eytanlar P a ram ount)
Sessiz, SB

Hollyvvood'un sessiz dneminin son yl olan 1928; The Cameraman (Kame Ynetmen: Josef von S ternberg
raman), The Crowd (Kalabalk), Street A ngel (Sokak Melei), The Wedding Yapmc: J.G. Bachm ann
March (Dn Alay), The W ind (Rzgar) gibi dnemin en byk bayaptlarnn
Senaryo: Jules F urthm a n, John
M o n k Saunders'n The Dock
yaratlmasna tank olurken, ok yaknda yok olup gidecek bir trn nihai olgunlu W a llo p e r isim li yks nden
unu da gzler nne serdi. Dierleri gibi Josef von Sternberg'in Deniz eytanla Grnt Ynetmeni: Harold
r adl filmi de son derece ekonomik ve incelikli bir yapm. Olay rgs asgari d Rosson

zeyde, karakter says az; bu da filmin, atmosfer ve harekete gsterdii maksimum Oyuncular: G eorge B ancroft,
B e tty C om pson, O lga Baclanova,
zene daha fazla yer brakyor.
Clyde Cook, M itc h e ll Lewis, G ustav
Filmin karakterleri sanki bir Eugene O'Neil oyununun kaderci doalclndan vo n S e yffe rtitz, G uy O liver, M ay
yola km ve bir masaln arketipsel hayal dnyasna ayak basmtr: Anna Christie Foster, Lillian W o rth
ve The Hairy A pe (Allahn Ays), Beauty and the BeastTe (Gzel ve irkin) bulu
ur. Sternberg'in rhtm romans, gece ve gndz olmak zere iki ana blmden
oluuyor. Gece; sis, duman, k huzmeleri ve dalgalanan yansmalardan oluan
parlak bir glgeler lkesidir. Bu byl evrende, iri cuSse kazanc Bill (George
Bancroft), intihara kalkan derbeder Mae'yi (Betty Compson) boulmaktan kurta
rr. ikili grltl bir bara gider; orada konuurlarken akllarna eser, samimi olabi
lecei kadar tek gecelik bir ilikinin bahanesi de olabilecek ekilde evlenmeye ka
rar verirler. Gndzn souk ve berrak , firar, baz gerekleri idrak etme ve
kkten bir fikir deiikliini beraberinde getirir: Bili olacaklar dnmeden gemi
den atlar ve Mae'ye verdii alnt bir elbisenin suunu stlenmek iin geri dner.
Oyunculuklarn lll ve duyarll (Bancroft'un ihtiyatl kaytszl, deva
sa gvdesini temkinli bir zarafetle hareket ettirii ve Compson'n kendini salm
bezginlii, altst olmu gzlerindeki krgnlk ve umudun hassas dengesi), ana ka
rakterlerin i dnyasn ve duygularn,
srekli dalgalanan bir speklasyon per
desinin ardna gizler. Bili ve Mae birbirle
rine ne derece blf yapar, hem birbirleri
ni hem de kendilerini ne derece aldatr-
lar? Sternberg, herkesin (kendisi dahil)
sylediine gre, sinemann en souk
ynetmeniydi; yine de hepimizi tongaya
drecek ekilde, akn gcn vasiyet
eden en dokunakl filmlerin bazlar
onun eseridir. D eriz eytanlar da bu
filmlerden biri; stelik deli yreinden
geenleri fazla alakgnll bir ketum
lukla aa vurmas, onu ok daha inan
drc yapyor. MR

Fransa 16dk, Sessiz, SB
Ynetmen: Luis Buuel
Yapmc: Luis Buuel
Senaryo: Luis Buuel, Salvador
Grnt Ynetmeni: A lb e rt
D uverger
Oyuncular: Pierre Batcheff,
Sim one M are u il, Luis Buuel,
Salvador Dal'
ngilizce ad: An Andalusian Dog
UN CHIEN ANDALOU (1928)
Endls Kpei
Luis Bunuel'in ressam Salvador Dalfyle birlikte ynetmenlie adm att film,
zellikle gz kresinin usturayla kesildii o nl planla belleimize kaznmtr. Ne
dir bu? ok etme taktii mi, modernist bir bak"n simgesi mi, erkein kadna y
nelik saldrganl m? Filmi ierdii "toplumsal bilin" dolaysyla alklayan Jean VI-
go'ya gre, Bunuel'in armsal montaj, felsefi bir soru ortaya atar: "Bu grn
t, dolunay rten bir bulutun grntsnden daha m korkuntur?" Kesin olan
bir ey varsa o da u: Sz konusu grnt, kurumlar ve trelerce hep yadsnan,
hep ksteklenen klasik bir gerekstc Eros meselini balatr.
Endls Kpei, rock mzik kpleri zerindeki gl etkisi nedeniyle oun
lukla piyanonun zerinde l at, elin indeki karncalar gibi, birbirinden kopuk,
Dal'
arpc, badamaz mgeler toplamna indirgenmi ve bu ekilde yeniden dolama
sokulmutur. Ancak bu gr, filmin paralarn bir arada tutan gcn kaynan
gz ard eder: yani Bunuel'in birok adan, devamllk ve balantya likin otur
mu baz klasik kurallara titizlikle uyarak, blllndndan gelen bu paralar arasnda,
tedirgin edici belli bir hikayesel anlam olutgrduu gereini. Bu, Bunuel'in meslek
yaamnn sonuna kadar aratrmaya devam ecfeejj'id"ln derin, alkantl gle
rine kar yzeysel rasyonelliin diyalektiidir. AM
LA PASSION DE JEANNE D'ARC (1928) Fransa (Socit gnrale)
Jeanne d'Arc'n Tutkusu 110dk, Sessiz, SB
Ynetmen: Cari T h e o d o r Dreyer
Cari Dreyer'in son sessiz film i ve tm Jeanne d'Arc filmlerinin en muhteemi Yapmc: Joseph D elteil, Cari
T h e o d o r Dreyer
olan 1928 yapm bu bayapt, ynetmeni dnya apnda ne kavuturdu; ancak
Grnt Ynetmeni: R udolph
daha sonraki filmlerinin ou gibi, byk vgler almasna karn giede baarsz
M a t
oldu. Yarm yzyl boyunca kayp olan orijinal versiyonun bir kopyas, 1980'lerde
Oyuncular: Rene Falconetti,
Norve'teki bir akl hastanesinde bulundu. Dier kopyalar bir depo yangnnda ya Eugene Silvain, A n d r Berley,
np kl olmutu, sonradan dolama sokulan iki versiyon da filmin kurgusunda kul M a u rice Schutz, A n to n in A rta u d ,
M ichel Sim on, Jean d 'Y d , Louis
lanlmayp atlan ekimlerden oluuyordu.
Ravet, A rm a n d Lurville, Jacques
Dreyer'ln filmlerinin hepsi yk, roman ya da oyunlar temel alrken, bunun A m n a , A lexand re M ihalesco, Lon
tek stisnas, znde Jeanne d'Arc'n davasnn resmi duruma tutanaklarna (daha Larive
dorusu sz konusu tutanaklarn sk bir elemeden geirilmi ve byk oranda k
saltlm blmlerine) dayanan Jeanne d'Arc'n Tutkusu oldu. Dreyer, Jeanne'n
Fransa'da resmen azize mertebesine karlmasndan sadece sekiz yl sonra ve 1. ngilizce ad: The Passion o f Joan
Dnya Sava'nn bitmesinden on yl sonra yaplan filmde bu iki olay da filmin mer o f Arc

kezine oturttu. 1431'de igalci ingilizlerin tak

miferler yakn zamandaki savata taklanlara
benziyordu ve 1928 ylnn izleyicileri filmi, daha
ok Peter Watkins'in sonraki filmleri gibi, tarihi bir
"belgesel" olarak grd.
Jeanne', Dreyer'in bir bulvar komedisinde
kefettii tiyatro oyuncusu Rene Falconetti can
landrd ve ynetmeninin direktiflerine uyarak ro
ln makyajsz oynad. Hem o, hem de onunla
sahnesi olan dier oyuncular neredeyse hep yakn
planla ekildi. Falconnettl, sinema trihinin en
nemli performanslarndan birini sergilemi oldu
u halde baka hibir filmde oynamad. Antonin
Artaud da, perdede sempatik rahip Jean Massi-
eu'yu canlandrd en aklda kalc rolyle boy
gsteriyor. Dreyer'in perdede uzam oluturmaya
ynelik radikal yaklam ve hareketli kamera tarz
nn ar younluu; tm byk filmler gibi dnya
y yeniden, sfrdan yaratmas asndan bu filmi
"zor" bir film yapyor. Jeanne d'Arc'n Tutkusu ay
rca Dreyer'ln tm trajedilerinde olduu gibi ac
veren bir film; ama ticari filmlerin ou hafzalar
dan silindikten ok uzun zaman sonra bile var
ln srdrecek. JRos
ABD (Buster Keaton)
71 dk. Sessiz, SB
Ynetmen: Charles Reisner,
Buster Keaton
Yapmc: Joseph M. Schenck
Senaryo: Carl Harbaugh
Grnt Ynetmeni: Bert duu zere mesafeli ama her zamanki gibi ustalkla yerletirerek, eitimli ehir o
Haines, Devereaux Jennings
Oyuncular: Buster Keaton, Tom
McGuire, Ernest Torrence, Tom
Lewis, Marlon Byron
SSCB (Mezhrabpomfilm)
93dk, Sessiz, SB
Ynetmen: Vsevolod Pudovkin
Yapmc: Osip Brik, I.
Novokshenov
Grnt Ynetmeni: Anatoli
Golovnya
Oyuncular: Valery Inkljinoff, I.
Dedlntsev, Aleksandr Chistyakov,
Viktor Tsoppl, F. Ivanov, V. Pro,
Boris Barnet, K. Gurnyak, I.
Inkishanov, L. Belinskaya, Anel
Sudakevlch
ngilizce ad: Storm Over Asia
STEAMBOAT BILL, JR. (1928)
Our Hospitality (Misafirperverliimiz, 1923) ve The General'la (General,
1927) birlikte bu film, Keaton'n komedyen olarak stn yeteneklerinin tesinde
ne kadar byk bir ynetmen olduunu, deneysel bir biime sahip olan Sherlock,
Jr. 'dan (1924) daha fazla ortaya koyuyor. Steamboat Bili, Jr. 'da kameray adeti ol
cuu Buster'n ba skm vapur iletmecisi babasn grmek in dnd Missis-
sippi kysndaki kk kasabaya gereklik hissi kazandryor. Kaba saba Baba Bili,
olunun hafif zppe tavrlar karsnda dehete kaplr; hele de olu, kendisini in
den etmeye kararl varlkl rakibinin kzna ak olunca, mutsuzluu bir kat daha ar
tar.
Buster'n, kabul edlleblllr/edllemez erkeksi davran anlayyla bol miktarda
dalga geilmesinin ardndan, erkekliini en sonunda, filmin en can alc noktasn
da patlak verip kasabay yerle bir eden bir tayfun srasnda upuzun usta i akroba
si sekansnda (titizlikle sahnelenmi aksiyon sekanslar ve ba dndrc bir hza
sahip gerilim) kantlamay baardn sylemeye gerek bile yok herhalde. zellik
le babayla oulun apka aldklar (sanki bir aynaymasna dorudan kameraya
oynanan) sahne gln olmakla kalmyor, Keaton'n kendi komik persona'snn
hayli "m odern" ve muzip bir tarzda farknda olduunu da ok yi rnekliyor. Tek
kelimeyle, byleyici! GA
POTOMOK CHINGIS-KHANA (1928)
Asya zerinde Frtna: Cengiz Han'n Torunu
Vsevolod Pudovkln, 1927'de Konets Sankt-Peterburga'y (St. Petersburg'un
Sonu) tamamlamasndan sonraki bir ay inde, grnd kadaryla hem I. No-
vokshenov'un byk bir lider olacak kadar ykselen bir oban anlatan zgn hi
kayesinin hem de egzotik D Moolistan'n bakir topraklarnda ekim yapma ola
slnn verdii esinle bu destans masal zerinde almaya koyuldu. Pudovkln'ln
Devlet Sinema Enstlts'nden snf arkada olan Valry inkljinoff, simsiz bir kah
raman; gm renginde nadide bir tilki krkn satmak zorunda kald Batl bir
krk tacirinden kazk yiyince kapitalistlere gvenmemesi gerektiini renen bir
M ool'u canlandryor. Yl 1918 ve kahramanmz kendini Sosyalist partizanlarla
birlikte emperyalist igalci Britanya ordusuna kar savarken buluyor. Yakalana
rak kuruna dizilme cezasna arptrlyor ("Moskova" kelimesini bildii iin) ama
zerinden, "her kim tayorsa dorudan Cengiz Han'n soyundan gelmektedir"
ibareli eski bir tlsm knca hayat kurtuluyor. Ingillzler onu kukla hkmdar olarak
tahta karyor; ama o kaarak halkn inanlmaz bir zafere gtryor.
Sovyet sosyalist propagandas, etnograflk belgesel ve grltl patrtl ser
ven filmlerinin ilgin bir karm olan Asya zerinde Frtna'nn elenceli olmad
n sylemek mmkn deil. Film, Pudovkln'in, tm ufka yaylmak in birbirinden
ayrlan svari kollarnda ve kblstvari montajlanm baz arpc sekanslarda kendi
ni gsteren destans kompozisyon anlayn olduu kadar Budist ritellere ve Ba-
t'nn nanszlna ynelik alayc yergisiyle ne kyor. TCh
BLACKMAIL (1929) Britanya (BIP, G a insb oro ugh)
antaj 96 d k , SB
Ynetmen: A lfre d Hitchcock
Geri Alfred Hitchcock, sessiz filmi The Lodger'da (Kirac, 1927) ynetmenlik Yapmc: John M axw ell
hayat boyunca tekrar tekrar ele ald birok temay ortaya koymu, gerilim sine Senaryo: A lfre d H itchcock,
Charles B e n n e tt'ln o y u n u n d a n
masnn tahtna gz diktiini gstermiti ama 1929 yapm bu film nn tam an
Grnt Ynetmeni: Jack E. Cox
lamyla pekitirdi ve Hitchcock'un nnde olaanst bir kariyere uzanan yolu a
Mzik: James C am pbell, Reg
t. antaj'm yapmna sessiz film olarak balanmasna karn ekimlerin ortalarnda
C onnelly
vazgeilip Ingiltere'nin ilk sesli film i olacak ekilde sesli ekilmesine karar verildi. Oyuncular: A n n y O ndra, Sara
Byle bir kararn alnmas, Hitchcock'un kariyerinin o aamasnda bile ne kadar A llg o o d , Charles Patn, John
hrsl olduunu gstermesinin yan sra, yapmc patronlar teknik yenilikleri finan L on gden, Donald C a lth ro p , Cyril
Ritchard, H annah Jones, Harvey
se etmeye ikna edecek kadar tartmasz bir yetenee sahip olduunu da kantl
Braban, Ex-Detective Sergeant
yor. Hitchcock'un en byk hnerlerinden biri, ayn anda hem avangard olup hem Bishop
de ticari baar getiren filmler yapabilmesiydl: Bu filmde, biroklarnn hl gelip
geici bir heves diye kukuyla bakt trden yeni moda bir tek
nolojiyi, psikolojik adan ar ve ciddi diye nitelenebilecek olsa
da yine de korku (ve haz) tattrma konusunda baarl bir me
lodramn hizmetine kouyor.
Alice W hite (Anny Ondra) polis sevgilisi Frank'le (John
Longden) kavga eder ve fevri bir kararla apkn bir ressama
(Cyril Ritchard) dairesine kadar elik eder. Zampara ona teca
vz etmeye kalknca Alice kendini savunmak iin adam bak
layp kaar. Ancak ailesiyle kahvalt sofrasndayken konumalar
da geen "bak" kelimesi, yaad travmay hatrlatarak her
seferinde zihnine bir bak gibi saplanr ve ekmek bann g
rnts neredeyse histeri krizi geirmesine yol aar. Sesli filme
geen dier ynetmenler, her repliin sanki bir diksiyon snav
verilecekmiesine kaydedilmesine abalarlarken Hitchcock,
anahtar kelimeyi iyice belirginletirmek iin bu sahnenin ses ku
ayla oynayarak konumann byk blmn anlalmaz bir
uultuya dntrr. Bu belki de, sesli filmlerin srf konuma ve
arkdan baret olmaktan kp sesin asl potansiyelinin apak
kendini ortaya koyarak ynetmenin cephaneliine katld an
dr.
Halihazrda baroln verildii ek aktrisin ngilizcesinin
standarda uygun olmamas yznden sknt yaayan Hitch
cock, bu nedenle bir dublaj denemesi de yaparak replikleri san
ki Ondra'nn azndan kyormuasna ereve dndaki Joan
Barry'ye okuttu. Bu allmam (ve ok az denenen) yaklam,
oyunculuk-gc asndan da baarl bir senteze olanak tan
yor. Hitchcock'un ilk eytans sarnlarndan olan Ondra, son
derece krpe ve alml grnmyle masum katili sempatik k
larken, ona slk gibi yapan srnak antajc gerek kt ola
rak resmediliyor. KN
SSCB (VUFKU)
80 d k, Sessiz, SB
Ynetmen: Dziga V e rto v
Senaryo: Dziga V e rto v
Grnt Ynetmeni: Dziga
V e rto v
ngilizce ad: The Man With the
Movie Camera
CHELOVEK S KINOAPPARATOM (1929)
Kameral Adam
Dziga Vertov (Deni Kaufman) sinema kariyerine, Rus i Sava (1918-21) sra
snda Kzl Ordu'yu savarken grntledii haber filmleriyle balad ve ektii g
rntleri, ky ve kasabalara propaganda malzemesi gtren "ajitasyon trenleri"nl
dolduran izleyiciye gsterdi. Bu deneyim Vertov'un sinema hakknda edindii ve
kendilerine Kino-glaz (Slne-Gz) diyen, benzer anlaytaki gen ynetmenler grubu
tarafndan da paylalan dncelerini formle etmesine yardmc oldu. Grubun
prensipleri (kurmaca filme kar belgeselin "drstl", nsan gz karsnda si
nema gznn "kusursuzluu"), Vertov'un en olaanst filmi olan byleyici Ka
meral Adam ' n habercisiydi.
Vertov bu filmde, radikal politikayla devrim estetiini birletirerek cokulu,
hatta sersemleticl bir etki yaratr. Film yapmnn ki bileeni, kamera ve kurgu, eit
(ve cinsiyet kazanm) iki ortak gibi alr. Vertov'un erkek kameraman (erkek kar
dei Mlkhall Kaufman) modern kent yaamnn bir gnn, Vertov'un deyimiyle
"gafil avlanan hayat" kaydederken, kadn kurgucusu (kars Ellzaveta Svllova) film
eridini kesip yaptrarak o hayat yeniden biimlendirir. Filmin sonuna gelindiin
de Vertov, film ekimi ve kurgunun mevcut tm olanaklarndan (ar ekim, ok
lu grntler, blnm ereve, a daraltma ve geniletme, bulanklatrma, do
nuk kareler) yararlanarak film tekniinin kitabn yazmann yan sra, yeni kurulmu
Sovyet devletine bir methiye dzyordu.
ehir yava yava uyanrken kamera da almaya balar ve otobsler ve tram
vaylar hangarlarndan kp bo sokaklar dolduka kent sakinlerini (Moskova ar
lkl olmak zere Kiev, Yalta ve Odessa'da ekilmi uzun grntler) i ve elence
yaamlarnn rutini iinde izler. Kamera bir kadnn bacaklarnn arasndan bir bebe
in doumuna tank olurken, bylenmi bir halde bir sokak sihirbazn seyreden
ocuklar uzaktan gzlerken, bir kaza kurbann tayan ambulans takip ederken,
btn bir mr o gne sktrlmtr. iftler kilise yerine resmi dairelerde evlenir,
ayrlr ve boanrken yeni adetler eskilerinin yerini alr.
Vertov, el iiliinin makinelemi i gcne dnm
n (kadnlar elde dikiten makinede dikie, abaksten yazar
kasaya geer) izleyen ve montaj hattnn hzn, verimini ve
hatta hazzn ycelten arpc bir kurguyla, Marksist ilkelere
grsel bir biim kazandrr. iler yeni bulduklar bo zaman
larn, devlet tevikli kulpler ve birahanelerde sosyalleerek,
mzik alp satran oynayarak, yzp gnelenerek, srkla
atlayarak, futbol oynayarak deerlendirir. Moskova'nn "sra
dan insanlar" kendilerini perdede grdke kendi hayatlar
nn yldzna dnrler. Vertov, BoloyTIyatrosu'nu kiye b
lerek eskiye iddetli bir ekilde veda edene kadar, sinemann
devrimsel potansiyelinin kantlarn sunar.
Vertov daha sonra Sosyalist Gerekillk'e ayak uydura
mad ve kariyeri sekteye urad. Yine de Kameral Adam 'la
hedefine ulamtr: sinemaya dorusal olmayan bir anlat
form u kazandrm, sinemann barndrd tm olaslklarn
ann yceltmltir. JW
 Almanya (Nero-Film)
97dk, Sessiz, SB
Ynetmen: Georg Wilhelm Pabst
Yapmc: Seymour Nebenzal
Senaryo: Joseph Fleisler, Georg
Wilhelm Pabst; Frank Wedekind'in
Erdgeist ve Die Bchse der Pandora
oyunundan
Grnt Ynetmeni: Gnther
Krampf
Oyuncular: Louise Brooks, Fritz
Kortner, Francis Lederer, Carl
Goetz, Krafft-Raschig, Alice
Roberts, Gustav Dlessl
ngilizce ad: Pandora 's Box
ili
DE BCHSE DER PANDORA (1929)
Pandora'nn Kutusu
G.W. Pabst, zamana meydan okuyan bayapt Pandora'nn Kutusu'nu, Frank
W edeklnd'ln "Lulu" oyunlarndan uyarlamtr. Film, Lulu (Louise Brooks) karakte
rinde, dobra cinselliiyle evresindeki herkesin yaamn bir ekilde mahveden ma
sum batan karc kadn arketipini yaratmasyla hatrlanr. FHer ne kadar Pabst, o
dnemde Almanlarn simgelerinden biri gibi grlen bir roln yabanc bir oyuncu
ya verilmesi nedeniyle eletirilmi olsa da filmin akllarda yer etmesinin nedeni her
eyden ok Amerikal yldz Brooks'un performansdr. Aktris perdede ylesine g
l ve cinsel bir varlk ortaya koyuyordu ki sessiz filmlerdeki "serbest kadn" rollerin
den Shlrley Temple'n hakimiyetindeki FlolIyvvoodjdaJik-et'tli sesli rollere bir tr
l geemedi. Brooks, bugne dek "Louise Brooks" veya "Lulu" modeli olarak bili
nen kt kakll ksa sa kesimiyle, tam bir afacan vamp grnmndeydi.
Tiyatrodaki gibi perde perde sunulan film in banda Lulu'yu, Berlin'de bir bur
juva evinin salonunda grrz. Lulu, dul gazete patronu Peter Schn'n (Frltz
Kortner) tapt metresidir; bu arada sevgilisinin yetikin olu Alwa (Franz Lederer)
ve hatta ya babas ya da ilk sevgilisi olan beberuhi tipli muhabbet tellal Schl-
golch'la (Cari Goetz) dosta bir yaknlk indedir. Schn, Lulu'ya yeniden evlene
ceini aklar; Lulu da bir gece kulb patronuna (Krafft-Raschig) kapa atmak
zeredir. Ancak Lulu, oluna "onun gibi bir kadnla evlenilmez" diyen Schn' ni
anlsndan ayrmak iin dans ettii mzikholn kulisinde bir komplo kurarak koda
mann kendisiyle evlenmesini salar; ne var k Schn, bu evliliin kendisine lm
getireceini anlar.
 Aslnda kocas intihar etmi olduu halde Lulu onu ldrmekle sulanr. Ka
may baarr ve Alwa, Schigolch ve lezblyen hayran Kontes Geschvvitz'le (Alice Ro-
berts) birlikte Seine Nehri zerinde afyon dumanna boulmu bir kumarhane ge
misine binerler. Gemide Lulu'nun bir Msr genelevine satlmasna ramak kalr; Al-
vva kk drc bir ekilde, hile yaparken yakalanr ve en sonunda Noel kutla
malarnn tela indeki Londra'ya ularlar. Orada da Lulu Karndeen Jack'in
(Gustav Diessl) eline der. Pabst, Brooks'u artc yan karakterler ve ba dnd
rc dekorlarla (kabarenin kalabalk kulislerindeki muhteem manzara, sahnede
meydana gelen her eyi glgeler) evreler ama modern seyirciyi hl cezbeden
ey; aktrisin canl, erotik, korkun ve yrek paralayc kiiliidir. Brooks, maj ve tar
zn ylesine gl ve taze bir karmn sunar k Madonna onun yannda Phyllis Dil
ler gibi kalrd; ayrca mim sanatnn hilelerinden ve davurumcu makyajdan des
tek almakszn sergiledii oyunculuk tarz, sessiz sinema dnemi iin inanlmaz do
aldr. Ayrca oyunculuu da son derece drsttr: hibir zaman yzeysel duygu
lara ynelik oynamaz; seyirciyi, Lulu'nun bysne kaplm da olsalar, onun ne
kadar ykc olduunu anlamaya zorlar.
Filme kaynaklk eden tiyatro oyunlar, Karndeen Jack'in cinayetlerini iledii
1888 ylnda geer; buna karn Pabst, fantastik ama ada bir ortam tasarlar.
Sanki olaylar 1920'lerln modern Berlininde balam, sonra da sinemada bir seri
katilin zihnine ilk olaanst bak sunan bir lm sahnesi iin zamanda geriye
yolculuk edilerek eski gnlerin sisli Londra'sna dnlmtr. Schigolch'un son kez
Noel pudingi yiyebilmesi iin fahielik yapmaya balayan Lulu, ketum Jack'i by
ler ve Jack ban bir kenara atarak bir daha ldrmemek iin sahici bir aba gs
terir ancak baklama drts, kar konulmazdr. KN
Almanya (Universum Film
A.G.-UFA) 99dk, SB
Dili: Almanca, ngilizce
Ynetmen: Josef von Sternberg
Yapmc: Erich Pommerr
Senaryo: Cari Zuckmayer;
Heinrich Mann'n Professor Unrat
isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Gnther
Rittau
Mzik: Frederick Hollander
Oyuncular: Emil Jannings,
Marlene Dietrich, Kurt Gerron,
Rosa Valetti, Hans Albers, Reinhold
Bernt, Eduard von VVnterstein,
Flans Roth, Rolf Mller, Roland
Varno, Cari Balhaus, Robert
Klein-Lrk, Charles Puffy, VVlhelm
Diegelmann, Gerhard Bienert
ngilizce ad: The Blue Angel
JOSEF VON STERNBBRF
An ERCH POMMER ? r o d u c t w n ' i
j. a (pamtmunl <fcelease /
AnsfyPicture
DER BLAUE ENGEL (1930)
Mavi Melek
Marlene Dietrich'in starla ilk adm olan (ancak kesinlikle ilk rol deildi) fil
min, Dietrich'in Lola Lola olarak posterinin ardnda cam temizleyen ve kendisini bu
deal kadnla karlatran bir kadnla balamas ne kadar yerinde! Bu denklemde,
ynetmen Josef von Sternberg aslnda bu hayali idealden ok sokan (ya da da
ha sonra sahnenin) sradan gereklii le ilgileniyordu (zaten Mavi Melek'n acma
sz mantnn motifini de bu lgi belirler).
Sternbergin Hollyvvood'da Dietrich'le birlikte yapmaya devam ettii filmler,
cafcafl, barok ve genelde camp (kastl olarak abartl ve banal, kitsch) ilerdir. E p -
zamanl olarak birbirinden hafif farkl ngilizce ve Almanca versiyonlarla ekilen
Mavi Melek'te ynetmen hl davurumcu dnemindedir ve Emil Jannlngs'in
gl oyunculuunu vurgulamak iin karanlk ve ar bir tarz benimser. Jannings,
erkek rencilerinin ahlaksz saplantsn aratrmak zere "Mavi Melek" olarak bi
linen bir er yuvasna gitmesinin ardndan, Lola'nn bysne kaplan saygn bir
retmeni, Profesr Immanuel Rath'I canlandryor.
Heinrich Mann'n romanndan alnan bu yk, tepe
taklak d, "toplumsal stat kayb"n konu alyor.
Hikayenin ak iinde Rath, neredeyse insanlktan km
bir palyao konumuna decektir (bylece filmde daha
nce karmza kan ve talihsiz kahramann birka ironik
dublrnden biri ilevi gren palyaonun bir yansmas
A
olur). Sternberg, rnek tekil edecek sistematik bir a
mazlkla, filmdeki uzamsal ilikilerin dikeyliini vurgular:
Rath daima Lola'nn grntsne bakmak iin kafasn
kaldrmas gereken alak bir konumdadr (Lola'nn klo
tunu profesrn kafasna att sahnede olduu gibi); sa
dece otoriter konumunun parodisi olan bir sahnede, ti
yatronun fesat mdr onu Tanrlar arasnda sergiler.
Lola, erkekleri ayartp sonra sklnca yoluna devam
etmesi ve bu sre inde onlara kle gibi davranmaktan
holanmas anlamnda klasik bir femme fatale'dr. Yine
de ksa bir sre in de olsa Rath'le likisinin sevecen ve
sadk bir yan da vardr; nl "Falllng in Love Agaln"i sy
lerken onun romantik derbeder kaderini pasife kabullen
diine ("I knovv l'm not to blame") neredeyse bizler de
ikna oluruz. AM
\\ f t
 Fransa (Corinth)
60dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Luis Buuel
Yapmc: Le Vicomte de Noailles
Senaryo: Luis Buuel, Salvador
Dal'
Grnt Ynetmeni: Albert
Duverger
Mzik: Georges Van Parys
Oyuncular: Gaston Modot, Lya
Lys, Carldad de Laberdesque, Max
Ernst, Josep Horens Artigas, Lionel
Salem, Germaine Noizet,
Duchange,Ibanez
ngilizce ad: The Age o f Gold
;
L'GE D'OR (1930)
Altn a
1928'de Paris'te, ki gen spanyol, 28 yandaki Luis Bunuel ve 24 yandaki
Salvador Dal', hakiki bir gerekstc ksa film olan Un Chien Andalou'yu (End
ls Kpei) tasarlar, iki haftada ekilen film entelektel kesimi sarsar, artr ve
memnun eder; ayrca Noailles Vikontunu da kiliye uzun metrajl bir filmi finanse
edecek paray vermeye tevik eder. Ancak Dal'ksa bir sre sonra projeden ayrld
ndan (geri ad jenerikte kalr) ortaya kan A ltn a'n yalnzca Bunuel'in filmi
olarak deerlendirilmesi gerekir. Ynetmenin kendi szleriyle, "Filmin zn cinsel
gd ve lm duygusu oluturur. Bu, tmyle gerekstc bir lgnlkla gerek
letirilmi romantik bir film dir."
Altn a' gerekstc l'amour fou (lgn ak) dncesi srklemektedir
ve bir lde gerekstc lkeleri yadsyan, kendine zg bir eplzodik ykleme
tarz vardr. Film, akreplerle ilgili bir belgeselle (aslnda Bunuel'in bilimsel bir ak
lama ekledii 1921 yapm bir film) alr. Alktan lmek zere olan bir grup hay
dut kulbelerinden dar kmaya abalarken, drt piskopos deniz kysnda tuhaf
ayinler dzenler. Perdedeki grntler kaybolur ve tekrar piskoposlara dnd
mzde skelete dnmlerdir. Gemiler besbelli piskoposlarn ansn onurlandr
mak in bir sekin nsanlar kalabaln getirir ama tren bir adamla kadnn sevi
me lklaryla kesilir. Adam tutuklanp sokaklarda srklenir. zleyen sekanslar,
kadnn evinde ve bir villann bahesindeki k bir partide geer; kadnla adam yine
birlikte olurlar ama likileri eitli ekillerde kesintiye urar. Gerekstc lgnlk,
sahneleri, De Sade'n sefihlerinin Selllnl atosundakl orjllerlnden ayrlmasyla son
sekansa ular. Liderleri aka sa olarak resmedilmitir.
Hi de artc olmayan bir ekilde, film gerekstcler ve sac kurumlar,
Vatanseverler Birlii arasnda taknla ve polemiklere neden oldu; Yahudi Aleyh
tarlar Birlii sinema salonunda ciddi hasara, polisin filmin gsterimini yasaklama
sna, ayrca politik ve eletirel polemiklere yol aan gsteriler dzenledi. zellikle
Henry Miller film ve yaratcs hakknda uzun uzun yazlar yazd: "Ya medeni nsan
ln geri kalan glbislndlr ya da Bunuel gibi gururlu ve salamndr. Ve eer sa
lam ve gururluysan, bir anarlstslndlr ve bombalar atarsn."
Gerekstclerln "sanat yapmama" lkesine uyan Bunuel, yetenekli kamera
man Albert Duverger'den dz, yaln klandrlm grntler stedi. De Noail-
les'n, mziklerin Stravinsky tarafndan bestelenmesi talebini de reddederek,
edepsizce grntlerinden, romantik senfonilerden (Wagner, Schubert, Debussy)
ve doum yeri Calanda'da (Ispanya) kutsal gnlerde alnan trampetlerin kulak tr
malayc grltsnden muzr bir birliktelik yaratt.
Altn a, sinemaya en unutulmaz sahnelerinden bazlarn miras brakmtr:
mumyalanm piskoposlar; zayf ve lmekte olan bir haydut olarak ressam Max
Ernst; k bir yksek burjuva villasnda yatan zerinde bir nek; bir heykelin ayak
parman emen Lya Lys; Gaston M odot'nun lgn surat; atonun kaldrma kp
rsnde meleksl Isa ve onun hazdan bitkin dm sefih yoldalar. Bu, zamann
dnda var olan, 21. yzylda da daha tesinde de nsanlar heyecanlandrmaya ve
oke etmeye devam edecek lan bir film. DRob
SSCB (Wufku)
75dk, Sessiz, SB
Ynetmen: Aleksandr Dovzhenko
Yapmc: Aleksandr Dovzhenko
Grnt Ynetmeni: Danl lar Marc Chagall ve Sholem Alelchem gibi folklorik sanattan derinlemesine esinle
Demutsky
Mzik: Lev Revutsky (restore
edilmi versiyonu)
Oyuncular: Stepan Shkurat,
Semyon Svashenko, Yuliya
Solntseva, Yelena Maksimova,
Nikolai Nademsky,
I. Franko, Arkhip, Pyotr Masokha,
V. Mikhajlov, Pavel Petrlk, P.
Umanets, E. Bondina, L. Lyashenko,
M. Matsyutsla, Nikolai Mikhajlov
ZEMLYA (1930)
Tartlabilir de olsa Aleksandr Dovzhenko'nun Zemlya (Toprak) filmi, etkileyi
cilii hep daha da artm Sovyet sessiz sinemasnn en byk baarsdr. ada
nen bir modernist olan Dovzhenko'nun, Ukrayna'da kolektivizmin balangcna
dzd bu vg, dalgalanan buday tarlalar, olgunlaan meyveler ve panik ha
linde kaan atlardan oluan lgn tasvirlerin bakaldrsdr. Traktrn gelii, ken
dileri in yeni hayatlarn hayalini kuran kyller tarafndan neeyle karlanr ama
hl hayatta kalmay baarm kulaklar (toprak sahipleri) Partl'nin ky komitesinin
etkileyici gen liderini ldrmek in komplo kurarlar. Ancak gen partilinin lm
kyllerin kararlln artrr; artc final sahnesinde, l adam ok sevdii toprak
la yeniden buluurken Dovzhenko doum, lm, hasat, lerleme ve dayanma te
malarn bir araya getirir.
Ancak filmin, Sovyet sansrclerinin pek takdir etmedii olaanst ehveti
ni hibir zet hakkn vererek anlatamaz. Piyasaya ilk srlen versiyonlardan ka
rlm seme paralar arasndaki bir sahnede, kyller, birlik beraberliin bir simge
si olarak traktrn radyatrne er; bir bakasnda da adamlar ellerini yanlarnda
ki kadnlarn bluzlarnn ine sokarak g ve moral kazanrlar. Andrey Tarkovski si
nemasnn kkenlerini merak edenler ncelikle Zemlya'ya bir gz atmal. RP

ABD (First National)
79dk, SB
Ynetmen: Mervyn LeRoy
Yapmc: Hal B. Wallis, Darryl F.
Zanuck
Senaryo: Francis Edward Faragoh,
Robert N. Lee,
W.R. Burnett'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Tony
Gaudio
Mzik: Erno Rapee
Oyuncular: Edward G. Robinson,
Douglas Fairbanks Jr., Glenda
Farrell, William Collier Jr., Sidney
Blackmer, Ralph nce, Thomas E.
Jackson, Stanley Fields, Maurice
Black, Armand Kaliz, Nicholas Bela
Oscar Adayl Francis Edward
Faragoh, Robert N. Lee (senaryo)
LITTLE CAESAR (1930)
Bir film tr, tarihi okumaya ve gemiteki baz anlar yorumlamaya yarayabi
lir. Bu balamda Mervyn LeRoy'un Little Caesar' da gangster sinemasnn tanm
lanmasna katkda bulunmasnn yansra, Byk Buhran srasnda ekilmi olmas
nedeniyle, yapm koullarnn da bir alegorisi oldu. Filme, ekonomik ykm karsn
da bireysel baarya ynelik byk apl bir paranoya sinmitir. Filmde 1930'larn
balarndaki toplumsal mutabakat taleplerinin yan sra bu temann da eitli kat
klarla gelitirilmesi, LeRoy'un bu klasiklemi filminin, srf paralarn toplam ol
maktan ok daha fazlasn baardnn bir kant.
Caesar "Rico" Bandello (Edward G. Robinson), Joe (Douglas Fairbanks Jr.) ad
l bir ortakla kk apl iler eviren bir hrszdr. Chicago'nun kalbine giderler; Joe
gsteri dnyasnda almaya balar ve Olga adl bir dansya (Glenda Farrell) gn
ln kaptrr; Rico "yaam" tadar ve keyfini karmaya koyulur. Rico, psikotik ac
maszlyla yava yava yeni bir g olarak sahnede boy gsterir ama sonunda
egosuna ve rgt datan polis gcne yenik der. Joe ve Olga'nn gsterisinin
tantmn yapan bir reklam panosunun altnda vurulan ve lmek zere olan Rico,
son nefesinde hr iradeye ilikin birtakm szler mrldanrken kendi tutkusunun
belirledii kurallara gre yaad iin hibir zaman yakalanamayacan vurgular.
Seyirci iin Rico'nun katili, hi phesiz dnyann o dnemdeki durumundan
kaynaklanan gerginliklerin ak bir haykryd. Uzun metrajl filmin yapsyla snrl
olmasna karn Sinema Yapm Ynetmelii ncesi gnlerde sansrle kreltilme
mi olan Little Caesar, u noktasna kadar gtrlm serbest giriimcilie km
seyici bir baktr. Tarihin uzak grll araclyla ve haksz kazan zerine
odaklanarak bakldnda, bizzat zayf kurallar zerine kurulu Wall Street'in, kitle
speklasyonunun ve ounluu harcayarak aznla fayda salamak adna hileyle
ynlendirilen histerinin sonucunda knn doal bir sonucudur bu.
Pastadan daha byk bir dilim almak iin harekete geen Rico, kaytsz bir
dnyada kabul edilme arzusu ve baar drtsn temsil eder. Masumlar korku
tup, kontrol etmeyi istedii toplumu mahveden Rico, sesli sinemann ilk yllarnda
yeni ufuklar aan bu filmde, canice izler tayan g taleplerini aydnlatr duruma
der. GC-Q
ALL QUIET ON THE WESTERN FRONT (1930) ABD (Universal Pictures)
Bat Cephesinde Yeni Bir ey Yok 131 dk, SB
Dili: ngilizce / Franszca
Erich Maria Remarque'in romanndan uyarlanan ve zamann eskitemedii Ynetmen: Lewis Milestone
(1998 ylnda restore edilmitir) bu klasik sava kart film, "Byk Sava"n traje Yapmc: Carl Laemmle Jr.
disinin bir Alman askerinin bak asndan anlatlan canl bir tasviri; teknik anlam Senaryo: Erich Maria Remarque,
da yaratc ve grkemli sava sahneleri (sesli sinemann ilk yllarnda); ve fanatik Maxwell Anderson

milliyetilik ve militarizme kar kahince bir uyar olmas asndan bir dnm nok
Grnt Ynetmeni: Arthur
Edeson, Karl Freund
tasdr. Sadece 21 yanda olan Lew Ayres, hizmet etmek iin can atan ama sava
Mzik: David Broekman, Sam
n faydaszl ve deheti karsnda hayal krklna urayan okul ocuu rolnde Perry, Heinz Roemheld
ki son derece doal oyunculuuyla uluslararas bir yldz oldu. Elinin bir kelebee Oyuncular: Louis Wolheim, Lew
uzan, bir silahn patlamasyla birlikte titreyii ve hareketsiz yere dn yakn Ayres, John Wray, Arnold Lucy, Ben
Alexander, Scott Kolk, Owen Davis
planla gsteren final sahnesi son derece dokunakldr.
Jr., Walter Rogers, William
Bat Cephesinde Yeni Bir ey Yok, En iyi Film dalnda Oscar kazanan nc Bakewell, Russell Gleason, Richard
filmdi ve sava gazisi Lewis Milestone da ynetmenlik dalnda ikinci Oscar'n ka Alexander, Harold Goodwin, Slim
zanmt. Nazi gruplarnn iddetli protestolarna ramen, filmin Alman sansrcle Summerville, G. Pat Collins, Beryl
Mercer
rinden gemesi ilgintir. Dier yandaysa talihin garip bir cilvesi sz konusuydu: 2.
Oscar: Carl Laemmle Jr. (film),
Dnya Sava'nda muharip olarak deil, doktor olarak verdii kahramanca hizme
Lewis Milestone (ynetmen)
te ramen, sava kart tavrnn kamuoyu tarafndan knanmas, Ayres'in kariyeri Oscar Adaylklar: George
ni neredeyse mahvediyordu. AE A b b o tt, Maxwell Anderson, Del
Andrews (senaryo), Arthur Edeson
(grnt ynetmeni)

NOUS LA LIBERT (1931) Fransa (Sonores Tobis)

zgrlk Bizimdir/Hrriyete Can Feda 104dk, SB
Dili: Franszca
Louis (Raymond Cordy) ve Emile (Henri Marchand) adl iki dolandrc hapisten Ynetmen: Ren Clair
kamay planlar. Emile dar kar kmaz yakalanr; kamay baaran Louls'yse Yapmc: Frank Clifford
montaj hatt lkesi zerine bir mparatorluk kurar. Bir sre sonra Emile artl tahli Senaryo: Ren Clair
ye kararyla hapisten knca doruca Louis'nin fabrikasnn yolunu tutar. Orada Je Grnt Ynetmeni: Georges
Prinal
anne adl bir sekretere (Rolla France) ak olan Emile eski dostundan yardm ister.
Mzik: Georges Auric
Bu arada, hak edilen ceza kurallar uyarnca Louls'ln kaak bir sulu olduunun an
Oyuncular: Raymond Cordy,
lalmas tehdidi ortaya kar ve ki adam sonunda daimi zgrl ancak yollarda
Henri Marchand, Paul Ollivier,
gezinen iki aylak olarak yakalayabilir. Andr Michaud, Rolla France,
Rene Clair'in filmi, daha sonra yapm irketi Tobls'ln intihalle sulad Charlie Germaine Aussey, Lon Lorin,
Chaplin'ln filmi Modern Times'n (Asri Zamanlar) aksine, sanayi toplurriunu ycel William Burke, Vincent Hyspa,
Jacques Shelly
tir. Bir montaj hattnda balayan ve mekanlze bir fabrikada biten filmde genelde
modernlemeyle zdeletirilen korkulara yer verilmemitir. Aksine, bu korkular
yerlerini sadakat ve durum komedisine brakmtr.
zgrlk Bizimdir'e mizahn byk blmnn, perdedeki mekan ve ardl
lkla zenli bir biimde oynanmasndan kaynaklanmas ilgintir. nce montaj hat
t tekler. Sonra iilerden biri yerini unutur, bir baka iye engel olur, patronunu
kzdrr vs. Ksacas, diyalogdan arndrlan, dorudan sessiz sinemadan alnp sesli
filmlere gei arac olarak kullanlan bir forml tercih edilmitir. GC-Q
ngilizce ad: Freedom For Us

Fransa (Sonores Tobis)
89dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Ren Clair
Senaryo: Ren Clair;
Georges Berr ve Marcel
Gulllemaud'un oyunundan
Grnt Ynetmeni: Georges
Prinal, Georges Raulet
Mzik: Armand Bernard, Philippe
Pars, Georges Van Parys
Oyuncular: Jean-Louis Allibert,
Annabella, Raymond Cordy, Vanda
Grvllle, Ren Lefvre, Paul Ollivier,
Constantin Slroesco, Odette
Talazac
ngilizce ad: The Million
LE MILLION (1931)
Ren Clair'in Le Million (Milyon) adl filmi, Paris'te bir atda balar, iki ak flrt
edip kendi dairelerine ekildikten sonra, perspektif yanlsamas, maketler ve elle re
simlendirilmi maskeleme ekimi gibi sinema hilelerinin kullanld bir plan-sekansta,
kamera ufuk izgisi boyunca kaydrlr. Bylesi zor bir sekans son derece gelimi bir
sinema tarznn yan sra, Clair'in filmlerinin sradan birer mzikal komedi olmadn
ortaya koyar.
Michel (Ren Lefvre) adl yoksul bir ressamn peinde birok alacakl vardr. Saf
yrekli Beatrice'le (Annabella) nianl olan Michel, fettan VVanda'nn (Vanda Grvil-
le) peinde koarken Beatrice'i ihmal eder ve dier yandan da arkada Prosper'a
(Louis Allibert) ayak uydurmaya alr. Gangster Tulipe (Paul Ollivier) polisten ka
mak in binaya girince, Batrice nispet olsun diye ona Michel'in eski ceketini verir.
Daha sonra Michel ve Prosper satn aldklar piyango biletine milyonluk dl kt
n fark ederler ama bilet, Beatrice'ln Tulipe'e verdii, onun da yaknda Amerika'ya gi
decek olan tenor Sopranelli'ye (Constantin Siroesco) rehin brakt ceketin cebinde
dir. Bylece Le M illion'm zpr komedisi balar. Birbirini izleyen karklklar, nsanlar
birbirine kartrmalar, klk deitirmeler, ksknlkler, barmalar ve mzikler, hep
si de sonunda Michel ve Beatrice'i bir araya getirip piyango biletinin de asl sahibine
dnmesi iindir. O noktaya gelinceye kadar smokinli bir gangster bir ak arks sy
ler, yar halinde ceketin peinden koma grntleri futbol ma tezahratlarnn se
siyle elenir ve Michel'in serveti duyulunca alacakllar ve komular frsat talepleriy
le onu bunaltrlar.
Filmin belki de en arpc zellii, elemeli (senkronize) ses kayd entegrasyonu
dur. Aklayc diyaloglar hareketsiz kamera karsnda yaplrken, genellikle karakter
ler arasndaki fsldamalar halinde grlen daha nemsiz konumalar sessiz geilir.
Konumal blmler arasndaki bu boluklar doldurmak iin yer yer ani ark kla
ryla sslenen fon mzii her sahneyi birbirine balar, ilk dnem sesli filmlerin oun
dan daha akc ve grsel adan daha dinamik olan Le Million, ardl birok sesli film
den de daha elencelidir. Bu baar byk oranda Clair'in senaryosu ve usta ynet
menliinden kaynaklanrken, ho bir fantezinin gereklerini sonuna kadar yerine ge
tirmeye istekli bir oyuncu kadrosunun katksn unutmamak gerekir. GC-Q
 ABD (Murnau-Flaherty,
Paramount)
Tabu, tm sessiz film ynetmenleri arasnda belki de en by olan F.W. 84dk, Sessiz, SB
Murnau'nun son filmi. Sesli film yapacak kadar uzun yaayamayan Murnau, bu Ynetmen: F.W. Murnau
bayaptn mziklerini tamamladktan birka gn sonra ve filmin New York prmi Yapmc: F.W. Murnau
yerinden bir hafta nce trafik kazasnda ld. 1929 ylnda amatr bir oyuncu kad Senaryo: Robert J. Flaherty, F.W.
Murnau
rosu ve Floyd Crosby'nin muhteem grnt ynetimiyle, tamam Gney Denizle-
Grnt Ynetmeni: Floyd
ri'nde ekilen Tabu, byk belgeselci Robert Flaherty'yle ibirlii iinde balad (ha
Crosby
len hakl olarak, hikayeye emei geenler arasnda saylr). Ancak Murnau'nun Al Tema Mzii: Hu
man romantizminin basknl, zellikle ada sakinlerinin hamasi pozlarnda ve kom W. Franke Harling,
pozisyonlardaki meum diyagonal alarda aka kendini gsterir. Bugn bilindii Chopin, Smetana
zere, tm mali kontrol elinde bulunduran Murnau'nun mizac, ynetmenlik pa Oyuncular: Reri, Matahi, Hitu,
Jean, Jules, Ah Kong, Anne
yesini paylamaya hi uygun olmadndan, Flaherty en sonunda projeden uzakla
Chevalier
trld. Bu durum ne yazk k birok yorumcunun hatal bir biimde Flaherty'yi ortak Oscar: Floyd Crosby (grnt
ynetmen olarak anmaya devam etmesini engellemedi. ynetmeni)
Murnau'nun bykl ksmen Der Letzte Mann (Son Adam, 1924), Faust
(1926) ve Sunrise {afak, 1927) gibi byk yapmlarda olduu gibi stdyo hilele
rindeki baarsnn yan sra Der brennende Acker ( t 922), Nosferatu (1922) ve Ta-
bu'daki gibi belgesel doalclndan kaynaklanyordu. Bu okynllk Alman
ya'da ve ABD'de ektii filmler arasnda kpr kurar. Doal mekanlarda ekilen ve
kesinlikle ne Almanca ne de ngilizce konuulan Tabu, bu iki yetenein farkl yz
lerini sergiler. "Cennet" ve "Kayp Cennet" eklinde adlandrlan iki "blm"den
oluan basit senaryo, erotik bir ak hikayesini konu alr: Gen bir kadn, kyn ya
ls (Murnau'nun en rktc kyamet habercilerinden biridir) tarafndan yeni len
kutsal bakirenin yerine gemek zere seilince cinsel tabu haline gelir. "Uygarl
n" (zellikle de parann) ada sakinlerinin masum hazcl zerindeki yozlatrc
gc de yan tema olarak ilenir. Murnau ahsen film i yapt srada Hollywood
stdyolarndan bucak bucak kayordu ama sonunda 1931 ylnda filmi gsterime
sokmak Paramount'a dt. Bugn Tabu'nun etnografik idealizmi ne kadar de
mode grnrse grnsn, nefes kesen gzellii ve sanatsal nitelii filmin mutla
ka izlenmesini gerektirirken, mzik ve ritim asndan adm adm yavalayan bir
dekreendo olarak tasarlanan enfes trajik sonu, sessiz sinemann doruklarndan bi
ridir. JRos
 DRACULA (1931)
Aslnda Bram Stoker'in 1897'de yazd yeni ufuklar aan vampir roman, 1922'
ylnda F.W. Murnau tarafndan Nosferatu adyla filme ekilmi; ynetmen Tod
Browning de, London A fte r M idn ight (Gece Yarsndan Sonra Londra, 1927) adl
sessiz filminde Lon Chaney'yi sahte vampir rolnde oynatmt. Buna karn korku
filmlerinin ayr bir tr, vampir filmlerinin de bu trn en popler alttr olarak ger
ek anlamda rtn ispatlamas, sesli sinemann lk rneklerinden biri olarak
1930'larn sonunda ekilen ve 1931 yl Sevgililer Gn'nde gsterime giren bu film-
leKfoalamtr.
' Grnt ynetmeni Karl Freund, Alman davurumcu glge kullanm konusun
da salam temeli olan bir isim, Browning de Amerikan grotesk sinemasnn rtkan
kralyd; dolaysyla Dracula, sessiz korku filmlerinde grlen iki byk tarzn sentezi
ni temsil eder. The Cat and the Canary (Kedi ve Kanarya, 1927), The Bat (Yarasa,
1927) ve benzeri nemli Amerikan korku filmleri gibi bu Dracula da perdeye klasik
gotik edebiyatnn sayfalarndan deil, dorudan tiyatro sahnesinden geldi: Senaryo
nun balca kaynaklar Stoker'n romanndan uyarlanarak Hamilton Deane ve John
L. Balderston tarafndan sahneye konan iki tiyatro oyunuydu. Yeni trn k yapan
yldz, Broadway'de Dracula'y oynam olan ve Browning'in gzde yldz Cha-
ney'nin erken lmnn ardndan filmin oyuncu kadrosuna alnan Bela Lugosi oldu.
Chaney'nin lm Browning'in ynetmenlik heyecann belki biraz sndrm olabi

ABD (Universal) lir; nk George Melford'n ezamanl olarak (tam da ayn setlerde) ekilen Ispan
75d k, SB yol versiyonu simgeselleen bir Dracula'dan yoksun olmasna ve tamamen ekim se
Dili: ngilizce / M acarca naryosuna sadk kalmasna ramen, toplam 20 dakikalk fazlaln kesilip atld bir
Ynetmen: Tod B ro w n in g kurguyla nemli lde ksaltlan ngilizce Dracula aslnda daha az etkileyici.
Yapmc: E.M . Asher, Tod ilkel sinema tekniine ve bir salona tklp kalm senaryosuna ramen, Brow
B ro w n in g , Carl Laem m le Jr. ning'in filmi yine de Lugosi'nin "Cheeldren o f the naight, leesten to thaim" ("Gecey-
Senaryo: G a rre tt Fort, nin ocuklary, dinleyiin onnar") ya da "I nevair dreenk vine!" ("Asla arab l-
John L. Balderston ve Hamilton
memm") gibi cm lelerdeijile, herbir heceye Macarca bir tehdit ve korku unsuru ka
Deane'in oyunundan
tan vampir rolnde Lugosi'nin yldzlaan yeteneine k tutan (kelimenin gerek an-
Grnt Ynetmeni: Karl
Freund famyla, eytani gzlerini hedefleyen bir nokta aydnlatmayla) pheli ve meum g
Tema Mzii: Schubert, cyle dikkat eker. Film, muhteem bir Swan Gl manzaras ve bizi ve emlak Ren-
Tchaikovsky, W a g n e r field'i (Dwight Frye), Lugosi'nin rmcek alar ve bceklerle dolu atosuna (Transil-
Oyuncular: Bela Lugosi, Helen vanya'da bir mahzende armadillolar yuva yapar) gtren khne bir posta arabasy
Chandler, David M anners, D w ig h t la balar. Dracula rmcek alarnn ardndan ortaya kar, misafiri ekmek dilimler
Frye, Edward Van Sloan, H e rbe rt
ken parman kestiinde, kana susamlkla tepeden trnaa titrer; ve ruhsuz
Bunston, Frances Dade, Joan
S tanding, Charles K. G errard, Tod vampir gelin, konuu gafil avlayarak stne ullanr.
B ro w n in g , M ichae l V is a ro ff Hayal krkl yaratan bir ekilde, hikaye tehlikeli bir deniz yolculuuna (ariv g
rntleri kullanlm) atlayp ardndan Kont Londra'da karmza ktnda, Lugosi
sakinleir. Ancak Edward Van Sloan vampir avcs Profesr Abraham Van Helsing ro
lnde samimi bir oyun sergiliyor; unutulmu Helen Chandler, kan tamamen emilmi
yar-vampir kadn kahraman Mina rolnde byleyici; Frye'sa Renfield sinek yiyen, k
krdayan bir manyaa dntnde aklp kalmad her sahneyi alyor. Be katl
bina yksekliinde gotik pencereleriyle Dracula atosu, filmin sanat ynetiminin do
ruk noktasn oluturuyor ama Londra sahneleri, Dracula'nn Ingiltere'deki barna
etkileyici bir merdiven ve yeralt mezar sunuyor. Buna karn Browning, Kont'un ok
kolay yenilgiye urad, lmnn kalbine kazk saplandnda grnt d bir inil
tiyle verildii zayf finalde bocalyor. KN

ABD (Universal)
71 dk, SB
Ynetmen: James Whale
Yapmc: E.M. Asher, Carl
Laemmle Jr.
Senaryo: John L. Balderston,
Francis Edward Faragoh, Garrett
Fort,
Peggy Webling'in oyunundan ve
Mary Shelley'nin romanndan
Grnt Ynetmeni: Arthur
Edeson, Paul Ivano
Mzik: Bernhard Kaun
Oyuncular: Colin Clive, Mae
Clarke, John Boles, Boris Karloff,
Edward Van Sloan, Frederick Kerr,
Dwight Frye, Lionel Belmore,
Marilyn Harris
FRANKENSTEIN (1931)
Gelmi gemi en nemli korku filmi. James Whale, Mary Shelley'nin kallavi
romanndan, boyundan byk ilere kalkan bir bilim adam ve onun suistimal edi
lip toplum dna itilen ocuksu canavarnn masaln yaratt. Colin Clive'n nevrotik
Frankenstein', Dwight Frye'n kambur cce asistan kusursuz olsa da filmde asl
k, ailesinin ona sunduu ayrcalkl bir yaama srtn dnp Kanada'da kamyon
ofrl yapan ve ABD'de kk rollere kan 42 yandaki ngiliz William Henry
Pratt yapt.
Universal Stdyolar'nn makyaj dahisi Jack Pierce, yass kafay, boyundaki me
tal ular, ar gz kapaklarn ve yara izi dolu uzun elleri yaparken, Whale yarata,
o dnemde trenlere musallat olmu asker eskisi serserilerin giydiklerine benzer es
ki psk bir kyafet giydirdi ve kostm asfalt dkenlerin yry zorlatran bot
laryla tamamlad. Ancak Canavar, hrldayan bir umacdan, yapt ktlkler (k
k kz bomas) tamamen kazayla ya da hakl bir gerekeyle (kendisine atele i
kence yapan cceyi asmas) olan, zlem dolu ve sempatik bir klasik karaktere d
ntren Pratt oldu. Al jeneriindeki oyuncu kadrosunda, Canavar'n karsnda
"?" yazldr; seyirci ancak filmin en sonunda onlar korkutan, duygulandran ve et
kileyen yaratn, Boris Karloff (Pratt'in sahne ad) adnda bir adam olduunu
renir.
Frankenstein birok dramatik sahne sunar: Kulenin ve bir ameliyat masasnn
stnde canlandrlan Canavar'n etrafnda akan imeklerle "yaradl an; Cana-
var'n lk grnd sahne (nce arkadan grrz, sonra bize yzn dner ve
kamera titreyerek yaklar); suya braknca 'yzmeyen' kk kzn yrek paralayc
sekans; kadn kahramana dn gn yatak odasnda yaplan saldr (kitaptan al
nan ender blmlerden biri) ve kyllerin ellerinde mealelerle Canavar' eski de
irmene kadar izlemesinin ardndan yaratcyla yaratn, korku filmlerinin cehenne
mi finallerinin ilk rneklerinden birinde kar karya gelmesi. Universal Stdyolar,
korku emberinde kusursuzluktan pastie, ucuzdan parodiye gei yapt ama Fran
kenstein btn bir sinema trnn dnm noktas olarak rktc ve gl olma
ya devam ediyor. KM
CITY LIGHTS (1931) ABD (Charles Chaplin)
ehir Iklar 87dk, Sessiz, SB
Ynetmen: Charles Chaplin
Beyazperdede mimin en byk yanda olan Charlie Chaplin, konumann sine Yapmc: Charles Chaplin
mann gzelliini bozaca inancyla ses teknolojisine sava at ve tm tavsiyelere SenaryoLCbades-Chaplin
ramen ses kullanmamaya karar verdi. 1931 ylnda "pandomimli bir romantik ko Grnt Ynetmeni: Gordon
medi" olarak lanse edilen, meydan okurcasna sessiz ektii filmi ehir Iklar, her Pollock, Roland Totheroh, Mark
Marklatt
adan byk bir zafer oldu; yrek paralayc melodram ve herkesi gldren komik
Mzik: Charles Chaplin, Jos
liiyle seyircinin sesli film itahna kar durmay baard. Yine de Chaplin, daha son Padilla
raki filmlerinde de yapt gibi ekimleri bitirdikten sonra ses efektleri ekledi ve m Oyuncular: Virginia Cherrill,
zikleri kendi yazp orkestray kendi ynetti. Florence Lee, Harry Myers, AI
Ernest Garda, Hank Mann, Charles
Kk Serseri (Little Tramp), kr bir iekiden etkilenir (zarif Virginia Cherrill)
Chaplin
ve intihara teebbs eden eksantrik bir milyonerin hayatn kurtarr. Kza kibarca
yapt kurlar ve yeniden grmesini salama konusundaki kararll, onu sonunda
ters giden bir sr ie (unutulmaz "ikeli" boks msabakas gibi) girip kmaya iter
ken sarho ve sa solu belli olmayan kodamanla gelgitli ilikisi de paralel bir gln
durumlar silsilesi sunar. Chaplin'in tm sessiz filmlerinde olduu gibi burada da ko-
reografisi ustaca yaplm komik bir yemek sahnesi (bu kez unutkan Charlie'nin spa
gettisine kat bir serpantin dolanr) ve kanunla bann derde girdii kaba gldr
tarz bir sekans vardr. Muhteem bir oyunculuk sayesinde kahkahayla dokunakllk
arasnda kurulan bu kusursuz denge, derinden etkileyen bir finalle dorua ular.
Dnm noktas olarak deerlendirilebilecek gerek bayaptlardan biri. AE

THE PUBLIC ENEMY (1931) ABD (Warner Bros.)

Halk Dman 83dk, SB
Ynetmen: William A. Wellman
William Wellman'in, gangster Tom Powers'm (James Cagney) ykseli ve d Yapmc: Darryl F. Zanuck
nn tarihesini anlatan bu melodram, 1930'larn balarnda ekilmi en muh Senaryo: Harvey F. Thew,
teem gangster filmlerinden biri. Bu trdeki filmlerin, bazen bakalarn kasten ve John Bright ve Kubec Glasmon'n
hikayesinden
yasad yollarla harcama pahasna Amerikan ryasn gerekletirmeye can atan
Grnt Ynetmeni: Devereaux
acmasz sulularn sempatik portrelerini izmesi, Hollywood filmlerinin kukulu ah Jennings
laki deerini denetlemek zere Sinema Yapm Ynetmelii idaresi'nin kurulmasna Mzik: David Mendoza
yol at. Chicago'nun kenar mahallelerinde byyen Powers kk yata sua bu Oyuncular: James Cagney,
lar; gen bir adam olduundaysa sra silahl soyguna ve polis cinayetine gelir. Da Edward Woods, Jean Harlow, Joan
Blondell, Beryl Mercer, Donald
ha sonra iki kaaklna karp ilk kez gerek anlamda para kazanr. Aabeyi ve
Cook, Mae Clarke, Mia Marvin,
annesi doru yola dnmesi iin yalvarsa da Torn etenin iinde ykselir; ama rakip Leslie Fenton, Robert Emmett
lerle yaanan bir atmada ciddi ekilde yaralandktan sonra ailesine geri dnmeye O'Connor, Murray Kinnell, Snitz
raz olur. Ne var ki hastaneden karlp ldrlr, cesedi de ailesinin evinin kap ei Edwards, Rita Flynn, Frank Coghlan
Jr., Frankie Darro
ine braklr.
Oscar adayl: John Bright,
Halk Dman'nn yks, fazla basite indirgenmi ahlakl nedeniyle bugn
Kubec Glasmon (senaryo)
etkisini kaybetmitir. Ancak Powers rolnde g ve enerjisini halen koruyan Cag
ney, her sahnede perdeye hakim ve The Godfather (Baba) serisi dahil, sonraki tm
gangster filmleri iin model oluturuyor. Filmi gl bir grsel yaklamla yneten
Wellman, Powers'm ani bir fke patlamas annda kz arkada Kitty'nin suratna
greyfurdu yaptrd sahne gibi unutulmaz sahneler tasarlam. RBP
Bat Almanya (Islero-Film AG)
117dk, SB
Ynetmen: Fritz Lang
Yapmc: Seymour Nebenzal
Senaryo: Egon Jacobson, Fritz
Lang
Grnt Ynetmeni: Fritz Arno
Wagner
Tema Mzii: Grieg
Mzik: Peter Lorre, Ellen
Wldmann, Inge Landgut, Otto
Wernicke, Theodor Loos, Gustaf
Grndgens, Friedrich GnaB, Fritz
Odemar, Paul Kemp, Theo Ungen,
Rudolf Bliimner, Georg John, Franz
Stein, Ernst Stahl-Nachbaur,
Gerhard Bienert
M (1 9 3 1 )
M - Bir ehir Katilini Aryor
1930'larn balarnda MGM 'in prodksiyon dehas Irving Thalberg, Frltz
Lang'n ynettii Alman korku filmi M"\ izlemeleri in tm senaristlerini ve ynet
menlerini bir araya toplar; sonra da hepsini topluca bu kadar yeniliki, heyecan ve
rici, derin ve ticari filmler yapamadklar in eletirir. Kukusuz Thalberg unu da
kabul ediyordu: sonuta trajik bir kurban olan ve toplumun tm katmanlarn ken
di psikozundan daha derin bir rme yaamakla sulayan bir seri ocuk katiliyle
lgili bir hikayeyi stdyoya getiren biri, o dakikada kap dar edilirdi.
Hollywood balangta sesli filmleri batan sona arkl mzikallere ve salonlar
da geen batan sona konumal tiyatro.uyarlamalarna uygun grse de AvrupalI
ynetmenler kua, heyecan ve psikolojik etki yaratma asndan yeni mecrann
potansiyelini grd. Belki de Alfred Hitchcock'un 1927 yapm sessiz filmi The Lod-
ger'n (/C/rao) temasndan ve 1929 yapm sesli filmi BlackmaiTn (antaj) teknikle
rinden esinlenen Lang, gerek deerleri anlalmadan nce kisine de pahalya mal
olmu fiyaskolar gzyle baklan Metrpolis (1927) ve Frau im M ond (Aydaki Ka
dn, 1929) filmleriyle sessiz film kariyerini bitirdi ve yeniden popler bir sanat ola
rak kendini kabul ettirme yolunda ilerlemeye balad. Buna karn M, srad bir y
kleme rnei sunarak montaj gibi grnen bir dizi sahnenin (genelde yeni bir
yntem olan d sesle veriliyor) katksyla, dehet indeki bir Alman kentinin port
resini iziyor. Bu dehetin kaynaysa, ldrd (ve ma edildii zere cinsel taciz
de bulunduu) ocuklara yaklarken, gayri htiyari olarak slkla Edvard Grleg'in
"Hail o f the Mountain King"lni alan bodur gen adam Franz Becker'dlr (Peter
Lorre). Cinayetleri, telefon tellerine doru uan kayp bir balon ya da terk edilmi
bir top gibi arpc ve ackl grntlerle yanstlr. Seri katil filmlerinde hl kullan
lan klielerin temellerini atan Lang ve senarist Thea von Harbou, katilin acnas ya
amn, polisin bu irkin cinayetlerle ilgili lgn soruturmasyla paralel kurgular; ve
cinayetlerle ilgili gazetelerde kan haberler, ocuklarn saati sorduu bir masu
mun fkeli bir kalabalk tarafndan sarld teyakkuz anlan ve polisi cesaretlendir
dii kadar engelleyen politikac basks gibi yan konulara nem verilir. Alayc bir
yaklamla, katili yakalamak in tm su eylemlerine ynelik ok sk nlemler alan
polis, profesyonel adi sululardan oluan glge toplumun, bir hayvanm gibi kati
lin peine dmesini salar.
Becker, gl final sahnesinde yeralt dnyas tarafndan yargla
nr ve savunmasn etkileyici ve artc bir ekilde, onu sulayanlar su
ilemeyi setii halde kendisinin su ilemeye mecbur olduu temeline
dayandrr. Filmde, her ne kadar Lang'n Das Testament des Dr. Mabu-
se'slne (Dr. Mabuse'nin Vasiyeti, 1933) adn veren eytani karakteri
(Rudolf Kleln-Rogge) yakalamak iin geri gelecek olan Mfetti Kari
"Fatty" Lohmann'la (Otto Wernicke) sulularn siyah eldivenli elebas
Schranker (Gustaf Grndgens) ezeli hrsz-polls hasmlar olarak sunul
sa da, Lorre'un aresiz, zeki bakl ve hayvani gdlerle cinayet leyen
katili, M 'in nihai sesidir ve ona zulmedenleri (ve bizi) kendi iimize ba
karak onunkine denk bir psikozun tohumlarn grmeye zorlar. Lang'n
sesli film teknolojisindeki gelimeleri yaratc bir biimde ne karma
syla katili grmeden nce duyarz (Lorre'un sln ynetmenin bizzat
seslendirdii ddia edilir) ve sonuta onu kr bir tank tehis eder. KN

P *S
Fransa (Jean Renoir, Braunberger-
Richeb)
91dk, SB
Ynetmen: Jean Renoir
Yapmc: Charles David, Roger
Richeb
Senaryo: Andr Girard,
Georges de La Fouchardirein
romanndan
Grnt Ynetmeni: Theodor
Sparkuhl
Mzik: Eugnie Buffet
Oyuncular: Michel Simon, Janie
Marze, Georges Flamant, Roger
Gaillard, Romain Bouquet, Pierre
Desty, Mlle Doryans, Luden
Mancini, Jane Pierson, Argentin,
Max Dalban, Jean Gehret,
Magdeleine Brubet
ngilizce ad: The Bitch
LA CHIENNE (1931)
Jean Renoir'n kariyerinin ilk nemli filmi La Chienne (Kanck), en muhteem
dnemi olan 1930'larda ynettii bayaptlar dizisinin balangc oldu. Rtrrrayhca"
tm Fransz aktrler iinde, en anl biimde nevi ahsna mnhasr olan Michel Si-
mon'a ilk ba rolne kma frsat verdi. Georges de la Fouchardiere'in bir roma
nndan uyarlanan film, daha sonra Frltz Lang tarafndan Scarlet Street (Krmz Fe
ner, 1945) adyla yeniden evrildi. Ancak Lang'n filmi, psikolojik bir vaka incele
mesinin planl gerilimi ve mesafeli tarafszlyla izleyiciyi bylerken, Renoir bizi
doup byd Montmartre'n gzpek bir kargaa iindeki hayat dolu ortam
na daldryor.
Simon, Maurice Legrand adl orta yal bir banka memurunu canlandryor;
iinde kmsenen ve irret karsnn zulm altnda ezilen adam, huzuru amatr
resim tutkusunda bulur. Zaman iinde gen fahie Lulu'ya (Janie Mareze) saplan
tl bir akla balanr; Lulu'ysa, muhabbet tellal Dede'nin (Georges Flamant) dayat
masyla onu kullanmaya balar: Ondan para szdrr, resimlerini kendine mal eder.
Ancak Legrand, kz Dede'yle yakalayp kskanlk yznden ldrnce, Dede su
lanp cezalandrlr. Legrand bir sokak serserisine dnrken, alnan resimlen
yksek rakamlara satlr.
ilk dnem sesli film tekniklerinin kstlamalarn umursamayan Renoir, d e
kimlerini M ontmartre'da yaparak filme zengin bir grsel-iitsel doku kazandrd.
Her zamanki gibi tam formunda olan Renoir, grnt d uzamda hikayenin ev
resinde ve iinde devam eden karmak ve zengin hayat gl bir biimde hisset
memizi salar. Mareze'in Lulu rolnde utanmaz, vahi ve kaytsz bir ksnll
baaryla yanstan performans erken lmn (ekimlerin tamamlanmasndan iki
hafta sonra bir trafik kazasnda ld) daha da zc klyor.
Yine de filmde asl baary, bu frsata hrsla sarlan Michel Simon kazanyor.
Lulu'nun peinden srklenirken enesi teslimiyetle titreyen Legrand, hem gln
hem de acnas bir grnm sergiliyor. Ancak Lulu'yla aralarnda geen sahnelere,
bir adamn hayvans bir drtyle beklenmedik bir anda karsna kan son bir cin
sel taknlk ansn yakalama abasn katyor. Simon'un dokunakl oyunculuu ve
Renoir'n anlayl baknn scakl, La Chienne' nemsiz bir melodram olmaktan
kararak sradan bir hikayeyi, etkileyici ve evrensel bir filme dntryor. PK
 Carl Theodor Dreyer'in ilk sesli filminin bykl, ksmen vampir
temasnn cinsellik ve erotizm asndan ele alnmasndan, ksmen de son
derece farkl, dsel bir bak asna sahip olmasndan kaynaklanr. te
yandan, ynetmenin anlat biiminde yapt kkl deiiklikleri de unut
mamak gerek. Filmi zetlemek ona ihanet etmek olaca kadar, yanl
yorumlamaya da neden olacaktr: Film, kesinlikle byleyici olmasnn ya
n sra, bak as ve devamlla ilikin farkl eilimleri birbirine katp ka
rtryor ve tmyle kendine zg bir anlat dili icat ediyor. Bu dilin ak
tard ruh halleri ve grntlerin bazlar gerekten anlalmaz: bir tabu
tun, aka iindeki cesedin gr asndan verilen uzun yolculuu; bir
ahrda hayaletimsi glgelerin dans; dii bir vampirin narin kz kardei iin
hissettii cinsel arzuyu da vurmas; eytani bir doktorun bir un deir
meninde gizemli bir ekilde boularak lmesi ve asl hikayeye rktc
bir ekilde cuk diye oturmay baaran uzun bir rya sekans.
HollandalI bir sinemasever olan ve bakarakter David Gray'I, Julian
West takma adyla canlandran Baron Nicolas de Gunzburg tarafndan finanse edi Almanya (Tobis Klangfilm)
len Vampyr (Vampir), Sheridan Le Fanu'nun In a Glass Darkly adl yk kitabnda 83dk, SB
(filmin jeneriine yanllkla yazld gibi roman deil) yer alan "Carmilla" (Karan Ynetmen: Carl Theodor Dreyer
lklar Prensesi Vampir Carmilla) adl bir yksnden serbeste uyarland. Dreyer'in Yapmc: Carl Theodor Dreyer,
dier sesli filmlerinin ou gibi bu da gsterime girdiinde ticari adan baarsz Julian West
la urad ve daha sonra hibir kategoriye tam uymamakla birlikte, korku ve fan Senaryo: Carl Theodor Dreyer,
tezi trnn balca rnlerinden biri (ayn zamanda bir sanat filmi) olarak deer Christen Jul,
Sheridan Le Fanu'nun Carmilla
lendirildi.
isimli hikayesinden
Hepsi gerek mekanlarda ekilen grntlerin aksine, tmyle stdyoda yara
Grnt Ynetmeni: Rudolph
tlan etkileyici ses ve mzikler, filmin ehvetli ve unutulmaz doast gizeminin ay
Mat, Louis Ne
rlmaz bir parasn oluturuyor. Dreyer, Vampyr1i balangta drt ayr versiyon Mzik: Wolfgang Zeller
(Franszca, ngilizce, Almanca ve Danca) halinde piyasaya srd. Gnmzde Oyuncular: Julian West, Maurice
dolamda olan kopyalarn ou bu versiyonlarn ki ya da blmn ieriyor Schtz, Rena Mandel, Sybille
ama diyaloglar hayli az. Hayatnzda hi Dreyer filmi grmediyseniz ve birok ele Schmitz, Jan Hieronimko, Henriette
tirmenin neden onu ynetmenlerin belki de en by olarak grdn merak Grard, Albert Bras, N. Babanini,
Jane Mora
ediyorsanz, bunu anlamak iin bu tyler rpertici fantastik korku filminden iyisini
bulamazsnz. JRos
 LOVE ME TONIGHT (1932)
Rouben Mamoulian'n ne yazk ki deeri bilinmeyen en muhteem filmlerinin
ounda olduu gibi, romantik Rurltania (Anthony Hope'un Prisoner o f Zenda-
Zenda Mahkumu adl 1897 tarihli romannda geen hayali lke) mzikalinin bu
ustalkl versiyonunun ho yan, ynetmenin kendine zg bir ters mizah ve teknik
yenilik kombinasyonu araclyla, ezamanl olarak kurmaya ve yaymaya alt
trn geleneklerini ykmasdr. Ynetmen bu filmde, trn o dnemde ok bee
nilen ustalar Ernst Lubitsch ve Ren Clair'in baarlarn amaya alr ama bunu
sanki en kk bir aba harcamyormu gibi grnerek yaparken, ortaya son de
rece sakin, mlayim ve bir ekilde kusursuz bir btn karr. Elbette Richard Rod-
gers ve Lorenz Hart'n son derece nkteli, yine de kolayca mrldanlabilecek kadar
melodik arklarnn byk yardm olmutur; ancak ou Lubitsch filminden ok
daha hafif olan Mamoulian slubunu ortaya koyan, gerek sinema yaratclyla
birlikte kendini gsteren incelikli glmece duygusudur.
Khne bir atoda tutulan kibirli ama skkn (ve cinsel adan hsrana uram)
prenses ve ziyaret ettii prensesten, dk statsn unutacak kadar etkilenen
ABD (Paramount)
104dk, SB terzi (Paris'in en iyisi) olarak, romantik rollerini duygusal ballk ve ince bir paro-

Ynetmen: Rouben Mamoulian dimsi ironiyle canlandran Jeanette MacDonald ve Maurice Chevaller'nln de saygy

Yapmc: Rouben Mamoulian la anlmas gerekir. Yardmc oyuncu kadrosu da olaanst: Myrna Loy, Charles

Senaryo: Samuel Hoffensteln, Ruggles, Charles Butterworth ve esiz Sir C. Aubrey Smith (son nn zellikle
Waldemar Young, George Marion Jr. 'M im i'yi solo sylemeye gnll olmalar ok ho) en unutulmazlar. Ancak filmin
Paul Armont ve Lepold Marchand'm asl etkileyicilii, mziin, dansn, diyaloun, oyunculuun, dekorun, n, kame
Tailor in the Chateau isimli rann, kurgunun ve zel efektlerin bir araya gelerek, her unsurun anlatya, tanm
oyunundan
lamaya ve temaya hizmet ettii inandrc bir 'komik-dramatik btn' yaratmasn
Grnt Ynetmeni: Victor Milner
dan kaynaklanr. rnein, Paris'te Chevalier ve bir mterisiyle balayan, arknn
Mzik: Richard Rodgers, John
birok yan karakter tarafndan (bir noktada, btn bir asker mfrezesi tarafndan
Leipold
seslendirilir!) sylenmesiyle ilerleyen ve en sonunda MacDonald's'n yatak odasn
Oyuncular: Maurice Chevalier,
Jeanette MacDonald, Charles da biterek, henz tanmam ki mstakbel an ilk balantsn oluturan 'Isn't
Ruggles, Charles Butterworth, Myrna t Romande?' sekans en az finaldeki kritik av sekans kadar etkileyicidir. Uzun s
Loy, C. Aubrey Smith, Elizabeth zn ksas, inanlmaz derecede elenceli bir bayapt. GA
Patterson, Ethel Griffies, Blanche
Frederici, Joseph Cawthorn, Robert
Greig, Bert Roach
BOUDU SAUV DES EAUX (1932) Fransa (Path, Sirius)
90dk, SB
Ren Fauchois'nn bir tiyatro oyununu sinemaya uyarlamaya karar veren Dili: Franszca
Michel Simon, Boudu sauv des eaux'yu (Sulardan Kurtarlan Boudu) ekmek Ynetmen: Jean Renoir
iin Renoir' semeden nce 11 film ekmiti, ikili daha nce kez birlikte al Yapmc: Jean Gehret, Michel
mt, ikisi de sinemayla yatt ve zgrlk arzusuyla, bilinmeyen topraklar ke Simon
fetme zlemiyle doluydu. Senaryo: Jean Renoir, Albert
Dolaysyla Simon'un serseri Boudu's, terk etmek istedii hayata Lestingois Valentin
Ren Fauchois'nn Boudu sauv des
ailesinin nezaketi, cmertlii ve zenginlii araclyla geri getirilerek, tpk
eaux isimli oyunundan
A frodit'in canavarms bir versiyonu gibi suyun iinden yeniden dodu. Elbette bu
Grnt Ynetmeni: Lonce-
noktada Charlie Chaplin'in benzer durumdaki karakteriyle karlatrma yapma ih Flenri Burel, Marcel Lucien
tiyac duyulabilir. Gerekten de iki serserinin birok ortak noktas bulunuyor: ya Mzik: Lo Daniderff, Raphael,
amn zorluklar karsnda ayakta kalma mcadelesi, toplumun kurallaryla ahlak Johann Strauss
d liki, zengin-yoksul kartlna odaklanma ve cinsel drt. Ancak film in vod Oyuncular: Michel Simon, Charles
ville balants ve ondan ayrld nokta (burjuva tiyatrosunun kurallar) ve Simon' Granval, Marcelle Hainia, Severine
Lerczinska, Jean Gehret, Max
un bedeni ve diksiyonuyla ilgili bu reetenin gc, iki karakter arasndaki farklar
Dalban, Jean Dast, Jane Pierson,
dan kaynaklanr.
Georges D'Arnoux, Rgine Lutce,
Boudu karakterinde, ses ve fiziksel varlk, bir ehvet patlamas halinde birlik Jacques Becker
te alr; dnyann kendi evrelerinde dnmesini isteyen ho insanlarla dolu ho
bir evin mutlu kuartetini bozan akortsuz ama byleyici bir viyolonsel gibidir. Bo-
udu'nn en sonunda antik pnara geri dn, epikryen bir masaln glmse
yen srprizi olmakla kalmaz, ayn zamanda en eski gemi ve nehrin akt gele
cek arasndaki devamllk kuramnn rahatsz edici bir deerlendirmesidir. J-MF ngilizce ad: Boudu Saved From
Drowning

I AM A FUGITIVE FROM A CHAIN GANG (1932) ABD (Vitaphone, Warner Bros.)

Ben Bir Pranga Kaaym 93dk, SB
Ynetmen: Mervyn LeRoy
Mervyn LeRoy'un, dnemin yaygn ceza uygulamalarn sert biimde eletiren Yapmc: Hal B. Wallis
ve hapishane filmlerinin atas kabul edilen filmi, Paul Muni'nin (ayn yl Scarface'te Senaryo: Howard J. Green
bununla taban tabana zt bir gangster roln canlandrmtr) muazzam oyuncu Robert E. Burns'n anlarndan
luuyla, Warner Brothers'n 1930'lar boyunca uzmanlat ykc toplumsal protes Grnt Ynetmeni: Sol Polito
to dramlarnn belki de en iyisi. Mzik: Leo F. Forbstein, Bernhard
Robert E. Burns'n otobiyografik hikayesini temel alan, Ben Bir Pranga Kaa Kaun
ym, ans yaver gitmeyen bir 1. Dnya Sava gazisi olarak, uydurma bir su y Oyuncular: Paul Muni, Glenda
znden prangaya vurulup, uzak gney eyaletlerinde ar iilie mahkum edilme Farrell, Helen Vinson, Noel Francis,
sinin ardndan, merhametsiz bir suluya dnen masum bir adamn canl bir port Preston Foster, Allen Jenkins,
Berton Churchill, Edward Ellis,
resini sunar. Adam drst bir hayat srmek iin kaar, ihanete urar, yeniden ka
David Landau, Hale Hamilton, Sally
ar ve yakalanm bir kaak olarak m r boyu hapis cezasna arptrlr. Kayay bi
Blane, Louise Carter, Willard
le orta yerinden atlatacak sadist gardiyanlar, firarlar (birok filme temel olutur Robertson, Robert McWade,
mu, uluyan tazlarn bataklktaki takip sahnesi dahil), hcre cezas, parmaklklarn Robert Warwick
ardndaki kendine zg dil baarl bir biimde perdeye tanr. Srf defalarca gn Oscar adaylklar: Hal B. Wallis
derme yaplm bir film olmas (en son Coen Kardelerin O Brother, Where A rt (film), Paul Muni (erkek oyuncu),
Nathan Levinson (ses)
Thou?/ Nerdesin Be Birader? filminde) asndan seyredilmeye deer bir yapm.
Modas gemi olsa da halen nl ve unutulmaz son cmlesiyle seyirciyi derinden
etkiliyor. AE
ABD (Paramount)
83dk, SB
Ynetmen: Ernst Lubitsch
Yapmc: Ernst Lubitsch
Senaryo: Grover Jones
Aladar Laszlo'nun The Honest
Finder isimli oyunundan
Grnt Ynetmeni: Victor
Milner
Mzik: W. Franke Harling
Oyuncular: Miriam Hopkins, Kay
Francis, Herbert Marshall, Charles
Ruggles, Edward Everett Horton, C.
Aubrey Smith, Robert Greig
Ernst Lubitsch, sessiz sinema dneminin son gnlerinde Avrupa'dan g edip
Hollywood'a gelmesinden ksa sre sonra, kendisini, komedinin ritmini iyi tartan
'kulayla' teknik ynden bir usta olarak kabul ettirdi. Hayranlar zel yetenekleri
ni 'Lubitsch Tarz' olarak adlandrd ama Lubitsch herhangi bir forml ya da sistem
le almyordu. Daha ok, Avrupa'dan Hollywood'a yumuak ok dalgalar yayan
ncelikli bir duyarllk getirerek, Amerikan komedilerinin tonunu deitirdi ve Ho
ward Hawks ve Billy Wilder (ikisi de Lubitsch'e byk hayranlk duyard) gibi ynet
menlerin 'screwball' klasiklerinin nn at.
Ancak ayn incelik, Lubitsch'l, slapstick (kaba komedi) ya da daha bariz biim
de bir fiziksel komedinin uurumuna dmekten alkoydu. O mehur 'Lubitsch Tar
z', cinsellie ilikin grleri, zorlukla fark edilebilecek bir gz krpmasyla aktaran
ustalkl bir yntemdi ve bu da nispeten dar grl Amerikan standartlarn (halen
'Hays Yasas', yani Sinema Yapm Ynetmelii ncesi olmakla birlikte), szckler
ve hikayelerle ykmann, amann ya da kibarca drtklemenin zekice bir yoluydu.
'Lubitsch Tarz'nn en cinsel ve zekice ynleri, ynetmenin ilk sesli filmlerinden
biri olan Trouble in Paradise'n (Cennette Bela) ilk karesinden itibaren aka orta
ya konur. Filmin adnn nce bir blm perdede belirir; dolaysyla bir sre 'Troub
le in...' (Bela...') kelimesi, bir yatak grntsnn stnde kalr. '...Paradise' ('Cen
nette...') kelimesi nihayet ortaya ktnda Lubitsch 'Trouble in Paradise' ile ne de
mek istediini oktan aklamtr: Filme 'Trouble In Bed' ('Yatakta Bela') ad da ve
rilebilirdi. Elbette Trouble in Paradise cinsellikten sadece dolayl olarak sz eder
ama Lubitsch'ln byk nclerinden olduu romantik komedilerin hepsi yledir.
Herbert Marshall ve Miriam Hopkins 'cennetten kma' bir ifttir, ikisi de usta
birer hrsz ve dolandrc olarak, Venedik'te kaderlerini belirleyen bir gecede birbir
lerini aktrmadan soymak suretiyle fl rt ederler. Akam yemei boyunca allm
kurlar yerine, bir dierinden aldklar kiisel eyalar gstererek birbirlerine kaa
mak kompliman yaparlar. Onlarnki, ironlk bir afrodlzyak olan aldatmaca zerine
kurulu bir romantizmdir ve dierinin setii meslein zerinde durmazlar. 'Baron,
sen bir dolandrcsn,' der Hopkins ve szlerine, 'Tuzu uzatr msn?' diye devam
eder. kili, mirasyedi Kay Francis'e gz dikene kadar her ey yolun
dadr. Hopkins, kadn kabark bir banka hesap czdan olarak g
rr; te yandan Marshall iin daha fazlas sz konusudur. Kadn
ayartarak kasasna giden yola ulamaya alr ama ok geme
den duygularnn araya girdiini fark eder.
Hikayedeki entrikalar, karakterleri bir araya getirmek iin ge
rekli olsa da Trouble in Paradise dolandrclktan ok dostlukla l
gili bir film. Marshall balangta Francis'in parasnn peindedir
ama yalnzlk eken Francis, sadece Marshall' ister; ve ikilinin ok
gemeden sevgili olmas, Hopkins'I hsrana uratr. Ancak Troub
le in Paradise kesinlikle grnd gibi, bir sonraki sahnenin ko
layca kestirilebilecei bir film deil. Akn alnabilecek ya da satn
alnabilecek bir ey olmamas, Lubltsch'in drtsel olarak hrszlk
yapan ba karakterlerinin kararszln aklar. Marshall ve Hop
kins, kendi ilikilerini feda etme pahasna Francis'in servetini ele
geirmek iin abalarken, onlar herkesten farkl klan-hrsz yara
tllar nedeniyle birbirlerine fazlasyla uyduklarn anlarlar. JKI

ABD (Caddo, United Artists)
99dk, SB
Ynetmen: Howard Hawks
Yapmc: Howard Hawks, Howard
Hughes
Senaryo: Ben Hecht, Fred Pasley,
Seton I. Miller, John Lee Mahin,
W.R. Burnett, Seton I. Miller
Armitage Trail'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Lee
Garmes, L. William O'Connell
Mzik: Shelton Brooks, W.C.
Handy
Oyuncular: Paul Muni, Ann
Dvorak, Karen Morley, Osgood
Perkins, C. Henry Gordon, George
Raft, Vince Barnett, Boris Karloff,
Purnell Pratt, Tully Marshall, Inez
Palange, Edwin Maxwell
Her gangster filminin kalbinde yatan sapk Horatio Alger efsanesiyle, sinema
tarihinin en fazla nam salm Makyavelci canavarlarndan birini yaratan Scarface:
The Shame o f a Nation (Yaral Yz: Bir Ulusun Utanc), trnn doruk noktas.
1983 tarihli Brian De Palma versiyonunun, byk vg toplamasna karn, Ho
ward Hawks'in ynettii orijinal filmin gcne glge drmemi olmas da bu
nun ak bir gstergesi. Tam tersine, Shakespeare'in en muhteem eserlerinde ol
duu gibi (en belirgin referans Macbeth olur), filmin kokumu kahraman ve en
az onun kadar kokumu dnyasyla aramzdaki ekim ve uzaklamann ayartc
kombinasyonu, film in temel dokusunu oluturuyor.
Hollywood'un 1934 ylnda daha kat bir biimde uygulanmaya balanan mu
hafazakar Sinema Yapm Ynetmelii'nden nce tamamlanan filmin senaryosu
nu, eski gazeteci Ben Hecht yazmtr. Senaryoda, Al Capone efsanesini kaynak
alan Hecht, Sevgililer Gn Katliam'yla Big Jim Colosimo cinayetini de ykye ka
tarak ki Yasa dneminin Chicago'sunu, ada bir Sodom ve Gomorra olarak
kurar. Ahlakszln snr tanmad bir dnya: Polisler gaddar ve rvet alyor; ga
zeteciler kmseyen tavrlaryla srekli yeni skandallarn peinde. Buna karn fil
min Capone benzeri kahraman 'Yaral Yz' lakapl Tony Camonte (Paul Muni), en
azndan gcn ve dolarlarn peindeki agzl araynda gayet drst.
Tony'nln, iledii cinayetlere srf i olarak bakt srece her eyin yolunda git
mesi, Scarface'in en ironik yn; duygular ie kart andan itibarense ykma s
rkleniyor. Tony'nin kz kardei Cesca (Ann Dvorak) ve en iyi arkada Guino Rinal-
do (George Raft) arasndaki ak ilikisini iddetle kskanmas yznden, kontrol
n kaybettiinde ortaya kan tuhaf dmden, birok anlam karlabilir. Bu ks
kanlk, z kardeine duyduu ensest arzudan kaynaklanabilecei gibi arkaday
la arasndaki bastrlm bir ecinsel ba da ima ediyor olabilir. Hawks, Tony'yl y
kma gtren yolu, dramatik klandrma ve sokak levhalaryla ulalan ar bir
sembolizmle, etkili bir biimde vurguluyor. Gangster filmin balarnda lk cinayeti
ni ilerken, duvara yansyan glgesi Nosferatu'nun siluetini anmsatr. Final sahne
sine ha biimli glgeler damgasn vurur ve cansz bedeni bir hendein iinde, iro-
nlk ekilde 'Dnya szindir' yazsnn yanp snd bir seyahat reklamnn altnda
yatar. MT
SHANGHAI EXPRESS (1932)
anghay Ekspresi
Josef von Sternberg, birlikte yaptklar yedi film le Marlene Dietrich saplant
sn, younluk ve slup asndan ylesine u noktalara tad ki hem yldz hem
de hikaye bir gsteri ve tasarm karmaas iermenin tesinde bir noktaya ulat.
emberin ortalarnda bir yerlerde bulunan anghay Ekspresi, bu unsurlar m
kemmele yakn bir denge iinde tutar.
Sternberg filmlerini, k ve glge oyunlaryla kontroll deneyler olarak ele
almay seviyordu; dolaysyla olay rgsndeki aksiyonun byk oranda filme ad
n veren trenle snrl olmas onun in ok uygundu. Film, Pekin'den anghay'a
yaplan ve haydutlarn saldrsyla kesintiye urayan bir tren yolculuunu konu al
yor. Ancak film in asl znesi, Dietrich'in bin bir ekilde gsterilen yz: rtl, ABD (Paramount)
glgeli, dumanla kapl, krklerin ya da tylerin iine gml, beyaz zerine siyah 84dk, SB
girift desenlerle ereveli. Bizzat Dietrich de anghay Llly rolnde yar ak ve te Dili: ngilizce / Franszca /
tikte gzleriyle gizemini korurken, Sternberg (ve her zamanki grnt ynetme Kantonez / Almanca

ni Lee Garmes) Dietrich'in yzn uygun duygular yanstaca kusursuz bir per Ynetmen: Josef von Sternberg
Yapmc: Jules Furthman
de olarak kullanyor.
Grnt Ynetmeni: Lee
anghay Ekspresi'nin, Sternberg'in daima tercih ettii gibi stdyoda kuru
Garmes
lan dekoru, filmin al sekansnda vcut bulan incelikle tasarlanm, tmyle ha
Mzik: W. Franke Harling
yal rn bir in'dir: devasa ve bembeyaz bir lokom otif dumanlar iinde Pekin s Oyuncular: Marlene Dietrich,
tasyonundan hareket ederek, abajur apkal hamallar, pazarclar, ocuklar ve Clive Brook, Anna May Wong,
hayvanlarla kaynayan dar bir sokan ortasndan yoluna devam eder. Sternberg VVarner Oland, Eugene Pallette,
Lavvrence Grant, Louise Closser
yllar sonra in'i ilk kez ziyaret ettiinde gerein tmyle farkl olduunu gr
Hale, Gustav von Seyffertitz, Emile
mekten memnun olmutu. Chautard
Lily'nin eski sevgilisi, bir ngiliz yzba rolndeki Clive Brook, elikten sert Oscar: Lee Garmes (grnt
iradeli, tipik soukkanl ngiliz'i baaryla canlandrrken, Anna May W ong da ynetmeni)
karikatrlze edilmi sinsi bir ark kurnaz rolnde zevkle zleniyor. Ancak film, Oscar adaylklar: (film), Josef
von Sternberg (ynetmen)
znde Sternberg'le Dietrich'in ve aralarndaki fetiist, garip elektriin filmi. kisi
birlikte, sinemada benzersiz bir ey yarattlar; ayr ayr asla ayn byy
yakalayamazlard. PK

I
ABD (MGM)
64dk, SB
Ynetmen: Tod Browning
Yapmc: Tod Browning
Senaryo: Clarence Aaron "Tod"
Robbins
Spurs isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Merritt B
Gerstad
Oyuncular: Wallace Ford, Leila
Hyams, Olga Badanova, Roscoe
Aies, Henry Victor, Harry Earles,
Daisy Earles, Rose Dione, Daisy
Hilton, Violet Hilton, Schlitze,
Josephine Joseph, Johnny Eck,
Frances O'Connor, Peter Robinson
Tod Browning'in Freaks (Ucubeler) adl filmi, tm beklentileri ap daha n
ce grlmemi lde rahatsz edici olacak (Dwain Esper'ln filmi, Forbidden Love-
Yasak Ak, M onster Show-Canavar Gsterisi ve Nature's Mistakes-Doann Ha
talar gibi belirsiz ve yanltc isimlerle gsterime karmas araclyla) bir korku fil
mi olarak tasarlanmasndan balayp, Luis Buuel ve Alain Robbe-Grlllet gelene
inde bir avangard film olarak yeniden kefedilmesine kadar uzanan geni bir
yelpazede korku, sanat ve belgesel film i olarak tanmland. Sonuncusu, yani bel
gesel olarak tanmlanmasnn nedeniyse 'hakiki ucubelerin' kullanlmasyla kendi
ni gsteren gerekiliinde yatar. Ancak kavram ve tasarmnn orijinalliine ve
seyirciyi bir yandan duygulandrrken dier yandan da korkutabilme yeteneine
ramen, Freaks bugne kadar deeri bilinmeyen bir film olarak kald.
Freaks, merakl zleyicilere seslenen bir karnaval rtkanyla alr, insan
kalabal, programn kadn ucube kahramann fark ettiinde, birok kadn lk
atar ve rtkan ucube kadnn hikayesini anlatmaya balar. Karnavaln gzel tra
pezcisi Cleopatra'y (Olga Badanova), Hans (Harry Earles) adl bir cce byk bir
akla sevmektedir. Ancak Cleopatra'nn, Gl Adam Hercules ile (Henry Victor)
ilikisi vardr ve iki ak Hans'n yaknlarda miras kalan servetini ele geirmek iin
bir komplo kurar: Cleopatra irendii cceyle evlenecek ve onu zehirleyecektir.
Unutulmaz bir dn-kabul treni ayini srasnda, Cleopatra toplanan ucubeleri
(Browning, oyuncu elemeleri srasnda, daha nce hi grlmedii kadar kalaba
lk bir grup oluturan profesyonel ucube oyuncuyu bir araya toplamt) tersler,
acmaszca alay eder; onlara 'pislik' ve 'smkl' gibi isimler takar. Cleopatra va
gonuna geri dndnde, Hans'n ikisine zehir kartrr ama plan ortaya kar
ve korkun bir intikam iin toplanan ucubelerin saldrsna urar. En sonunda im
diki zamana, karnaval rtkanna geri dnerek, ucubelerin Cleopatra'ya saldr
snn sonularn grrz: Cleopatra ar
tk bacaksz, yar kr bir kte, gdakla
yan bir tavuk-kadna dnmtr.
Stdyonun mutlu son iin srar etmesi
zerine, sonradan eklenen bir final sah
nesi, Hans' k bir evde tekrar bart
eski cce sevgilisi Frieda'yla (Daisy Ear
les) birlikte bir milyoner hayat srerken
gsterir.
Ancak hibir konu zeti, 'inanl
mas' iin mutlaka grlmesi gereken
bu dehet verici ama derin film i hakkyla
anlatamaz. Birok insann Dracula'nn
ilk versiyonunu da (1931) gerekletir
mi bir ynetmenin meslek yaamnn
en dikkat ekici filmi olarak deerlendir
dii, stn bir sinematografik tuhaflk
(ya da ucube). BH
 ABD (Fox)
79dk, SB
Manhattan'da geen film, yumuak bal, fazla zeki olmayan bir polisin Ynetmen: Raoul Walsh
(Spencer Tracy) yksn konu alyor. Bir balk restorannn garsonuyla (Joan Ben Senaryo: Philip Klein, Barry
nett) ilikisi olan kahramanmz, ans eseri, saklanmak in tam da sevgilisinin kz Conners, ArthurKober
kardeinin at katn seen nl bir gangsteri yakalar. Grne baklrsa, Raoul Grnt Ynetmeni: Arthur C
Walsh ve senaristleri, bu clz konuyu istedikleri eyi yapmak iin k noktas ola Miller

rak almlar. Ortaya ho, iddiasz ve genel olarak tam anlamyla lgn bir film k Mzik: James F. Hanley
m. Oyuncular: Spencer Tracy, Joan
Bennett, Marion Burns, George
Me and M y Gaf in poplizmi kulaa gerek gibi geliyor; Byk Buhran dne
Walsh, J. Farrell MacDonald, Noel
mi New York'unda, rlanda kkenli Amerikallarn yaamnn portresi phesiz de Madison, Henry B. Walthall, Bert
alletirilmi olsa da bu idealletirmenin ardnda paylalan deneyimin gerek iyim Hanlon, Adrian Morris, George
serlii, efkati, scakl ve derinlii aikar. ki Yasa'nn iptal edilmesinden nce Chandler
yaplan bu filmde, hem kk bir kavgac sarho (eksantrik Will Stanton) evresin
de dnen genel bir komiklik hem de gelinin babasnn (J. Farrell MacDonald) yak
na gelip kameraya, 'Kim ki ister, ha?' diyerek kaygsz bir davet savurduu, iki
imeyi isyankarca kutlayan bir dn sahnesi var.
Me and M y Ga/'dekl tm komedinin, senaryonun ciddi yann glgelemesi ne
artcdr ne de zc. Walsh'in mekan kullanmndaki kaygsz gzpeklil, kat
lam ve iyi kalpli insanlara duyduu sevgi ve elindeki malzemenin her bir ayrnt
s zerindeki ustal, mucizevi ekilde asla geleneksellik hatasna dmeyen film
boyunca kendini gsterir. CFu

ZRO DE CONDUITE (1933) Fransa (Argui-Film)

Hal ve Gidi Sfr 41 dk, SB
Dili: Franszsca
Hal ve Gidi Sfr'r ikinci ad olan 'Kk eytanlar Okulda', Carry On (Ingil Ynetmen: Jean Vigo
tere'de 1958 ve 1992 yllar arasnda ekilmi 31 filmden oluan komedi serisi) Yapmc: Jacques-Louis Nounez,
tarz, tatl bir yaramazlk hikayesini akla getiriyor; ama Jean Vigo'nun klasik ksa Jean Vigo
filminin akas yok. ocuklarn baskc okul kurumuna kar isyann anlatan bu y Senaryo: Jean Vigo
k, atya km muzaffer kk eytanlarn umaya hazrm gibi grnd fi Grnt Ynetmeni: Boris
Kaufman
nal sahnesiyle kozmik boyutu pekitirilen, tam bir gerekstc manifesto.
Bu mthi film, grecekleri eye hazr olmayan rencileri gafil avlar: rl
Mzik: Maurice Jaubert
plaklk, mstehcen ve vcut saplantl mizah, dine saygszlk, srarc bir ecinsel Oyuncular: Jean Dast, Robert le
Flon, Du Verron, Delphin, Lon
erotizm. Ancak basit 'genliin karsnda otorite' ikilemini (1968 yapm serbest
Larive, Mme. Emile, Louis De
yeniden evrimi lf...'in aksine) kanlmaz ve ok aamal sapklk gryle aar: Gonzague-Frlck, Raphal Diligent,
En eski kafal retmenler bile sapka duygular tar ve iten ie lgndr. Louis Lefebvre, Gilbert Pruchon,
Cesur kkrtmalar, ierik kadar, form dzeyinde de kendini gsteriyor: Coco Golstein, Grard de Bdarieux
ar ekim, animasyon ve kamera oyunlaryla yaplan deneyler olaanst ve a
rtc. Vigo, Luis Bunuel ve Ren Clalr'ln avangardln zmsemitir ama esiz
bir estetik form yakalamay da baarmtr: mmkn olan her ke ve boluktan
tuhaf grntlerin retildii klostrofobik bir uzam olan 'akvaryum ekimi'; te
bir by gsterisi olarak sinema. A M

ngilizce ad: Zero For Conduct


ABD (Warner Bros.)
89dk, SB
Ynetmen: Lloyd Bacon
Yapmc: Hal B. Wallis, Darryl F.
Zanuck
Senaryo: Rlan James, James
Seymour
Bradford Ropes'un romanndan
Grnt Ynetmeni: Sol Poiito
Mzik: Harry Warren
Oyuncular: Warner Baxter, Bebe
Daniels, George Brent, Ruby Keeler,
Guy Kibbee, Una Merkel, Ginger
Rogers, Ned Sparks, Dick Powell,
Allen Jenkins, Edward J. Nugent,
Robert McWade, George E. Stone
Oscar adaylklar: Hal B. Wallis,
Darryl F. Zanuck (film), Nathan
Levinson (ses)
42ND STREET (1933)
"Sawyer, bir ocuk olarak gidiyorsun ama yldz olarak geri dnmek zorunda
sn!" Kulis mzikallerinin 'bykannesi' cazibesinden ve byleyiciliinden hl bir
ey yitirmemi (50 yl sonra bir Broadway oyununa uyarlanmas mkemmel bir ka
nt) ama bunun da tesinde, birok cazip nedenden tr sinema tarihinde zel bir
yere sahip.
42nd Streefm (42. Sokak) senaryosu, gsteri dnyasnn en sevilen ba belala
rndan biri haline geldi. Byk Buhran srasnda New York'a yeni gelen dans Peggy
Sawyer (Ruby Keeler), Pretty Lady adl bir mzikalin korosunda i bulur. Gsterinin
asabi star Dorothy Brock (Bebe Daniels), gsterinin balamasndan nceki gece bi
leini sakatlar: bylece 'gerek kk tiyatrocu' Peggy barol kapar, lesiye alr
ve kumpanyann kaderinin omuzlarnn stnde olduunun bilinciyle, cesurca sahne
ye kp herkesi kendine hayran brakr. 70 yl sonra bu hikaye, safln, kurnaz inat
ln ve kstah hazrcevapln byleyici ve yattrc bir karm.
Her biri birer prototip olan karakterler drama hayat verir: stresli ve hastalkl y
netmen (kumpanyasyla tehditkar ve tevik edici konumalar bir klasik olan Warner
Baxter); bezgin dans ynetmeni (George E. Stone); mark ve akac koro kzlar
(Una Merkel ve Ginger Rogers); zppe gen (Dick Powell); barol oyuncusuyla ilgili
planlar olan, paras bol apkn koruyucu (Guy Kibbee) ve ans ters dnm bir vod
vil oyuncusuyla (George Brent) gizli bir iliki srdrrken, bir yandan da apkn ko
ruyucusuyla gnl elendiren barol oyuncusu. Filmin, yabana atlmayacak bir oyun
cu kadrosu var: Muhteem Baxter, In Old Arizona' nn (Eski Arizona'da) cesur hay
dut kahraman The Cisco Kid rolyle En iyi Erkek Oyuncu Oscar'n kazanmt. Dani
els ayn anda ark da syleyebilen bir sessiz film yldzyd. Brent kendini kabul ettir
mi bir baka romantik oyuncuydu. Yarm dzine yardmc oyuncu da, ksa sre son
ra Fred Astaire'le eleecek olan Rogers da dahil olmak zere, oktan popler olmu
simlerdi. Bebek yzl ve ateli Dick Powell da kariyerine 42nd Street'le balayanlar
arasndayd. Broadway'in sevgilisi ve Al Jolson'n kars Ruby Keeler'sa ilk film dene
mesinde byk bir keif olarak kabul grd. Pek arkc olduu sylenemezdi ama
bu gzel, tatl ve neeli kadn olaand bir tap danssyd.
Genelde Warner Brothers filmleri gerekiliiyle tannrd. Ancak mzikal servet
lerini artrmak iin Mervyn LeRoy (hastal yznden ynetmenlii Lloyd Bacon'a
devretmek zorunda kalmadan nce projeyi o gelitirmiti) daha
sonra Warner Brothers'n ba tonmaysterleri olacak ark sz ya
zarlar Dubln ve Warren'i getirdi. LeRoy ayrca Sam Goldvvyn'in bir
ok mzikal komedisini canlandrm olan yaratc dans ynetmeni
Busby Berkeley konusunda da srar etti. Berkeley, 'Shuffle o ff to
Buffalo', 'Young and Healthy', 'You're Beginning to be a Habit
w ith Me' gibi canl arklardan byk i kard. Gsteriyi bitiren ar
knn sylendii final iin Berkeley, Ruby'nin bir taksinin tepesindeki
dansnn, ok yukardan ekilmi geometrik motifler halinde dzen
lenmi yar plak gzelliklerin duygusal bir ritmik kaleydoskop olu
turduu lmsz bir yapm yaratt. Warner Brothers, hemen szle
me imzalad Berkeley'e tam yetki verdi ve bylece 30'lu yllar ne
elendiren ve sinema mzikallerinin en arpc rnekleri olmaya de
vam eden dans gsterileri dnemi balam oldu. AE
ABD (Warner Bros.)
104dk, SB
Ynetmen: Lloyd Bacon
Yapmc: Robert Lord
Senaryo: Manuel Seff, James
Seymour
Grnt Ynetmeni: George
Barnes
Mzik: Al Dubin, Sammy Fain,
Irving Kahal, Harry Warren, Walter
Donaldson, Gus Kahn
Oyuncular: James Cagney, Joan
Blondell, Ruby Keeler, Dick Powell,
Frank McHugh, Ruth Donnelly, Guy
Klbbee, Hugh Herbert, Claire Dodd,
Gordon Westcott, Arthur Hohl,
Renee Whitney, Barbara Rogers,
Paul Porcasl, Philip Faversham
ABD (Warner Bros.)
96dk, SB
Ynetmen: Mervyn LeRoy
Yapmc: Robert Lord, Jack L.
Warner, Raymond Griffith
Senaryo: David Boehm, Erwin S.
Gelsey
Grnt Ynetmeni: Sol Pollto
Mzik: Harry Warren
Oyuncular: Warren William, Joan
Blondell, Aline MacMahon, Ruby
Keeler, Dick Powell, Guy Klbbee,
Ned Sparks, Ginger Rogers
Oscar adaylklar: Nathan
Levinson (ses)
FOOTLIGHT PARADE (1933)
Byk Buhran dnemi mzikallerinin en muhteemi olan Footlight Parade,
tek film inde ki film sunuyor aslnda, ilki, sinema salonlarnda, perde arasnda,
canl mzikal piyesleri sahneleme abalar hakknda hzl ve komik bir kulis hikaye
si ve odak noktasnda da kendisine hayran olan sekreterini (Joan Blondell) fark
edemeyecek kadar megul olan enerjik bir yapmc rolnde James Cagney yer al
yor. ikinci filmse, koreograf Busby Berkeley'ln yaratclnn doruunda olduu, ta
sarmlarnn titizliiyle dizginlenmemi hayal gc asndan blrblrlyle edeer olan
pe pee htiaml Busby Berkeley gsterisinin can alc g gsterisi.
Evlilik gibi mutlulua adanm bir kurumda, balay geleneine tmyle edep
siz bir bakla yaklaan 'Honeymoon Hotel'I (Balay Oteli) ve dounun ahlaki k
n Yeni Dzen'ln yol at heyecan verici bir ahlak ykseliine dntren
'Shanghai Lil'i hzla geerek, 'By a VVaterfall'a konsantre olacam. Bir grup su pe
risinin ltl vcutlarn ve geometrik gruplamalarn sergileyen bu su rapsodisi, bi
im ve beden arasndaki merkezi gerilimi zorladka zorlar ve en sonunda derinli
in kt soyut bir d bolua ular. Hava ve su arasndaki ayrm silinir ve nsan
bedenleri maddesel hcre benzeri birimlere dnr. Burada, 2001: A Space
Odysseyn (2001: Uzay Maceras) 'Yldz Geidi' sahnesinde ulalan doruu hisse
debilirsiniz; bilin ac sinema yolculuklar sz konusu olduunda Berkeley'ln 'Wa-
terfall'ura ( elale'sire) dnmeden dalabilirsiniz. MR
GOLD DIGGERS OF 1933 (1933)
Altn Arayclar
1930'larn balarnda Busby Berkeley'nln gsterilerini eren klasik Warner
Brothers mzikalleri serisi iinde Altn Arayclar, Byk Buhran en gl ekilde
hatrlatan film. Mstehcen ve esprili senaryo, a kalmamak in zengin kazlar ze
rinde 'altn arama' tekniklerini kullanmak dahil ne gerekiyorsa yapan Broadway
gsteri kzlarna odaklanyor. Filmin son sahneleri, gz alc Berkeley gsterisinin
egemenliinde: ateli 'Pettin' In the Park', zarif 'Shadow W altz' ve tartmal 'Re
member My Forgotten Man.'
Al gsterisi 'We're in the Money'de stleri para kapl koro kzlarnn prova
ettii canl bir zenginlie vg arks, alacakllar tarafndan kesildiinde sahnedeki
zenginlik ve sahne dndaki ekonomik kriz arasnda ironlk bir uyumsuzluk yaratl
yor. Al gsterisinin seks ve para likisi; bir sokak serserisinin (Joan Blondell) ok
tan unutulmu 1. Dnya Sava zaferleriyle keskin bir tezat oluturacak ekilde, s
radan erkein gcn ve cinselliini kaybetmesinin birbirine yakndan bal olma
sndan yaknd, can alc 'Remember My Forgotten Man'ln habercisi, isiz gazile
rin tartmal 1932 ikramiye Yry'ne partizan atflar; ve sava, zayfl ve siz
lii illkllendiren canl tablolaryla 'Remember My Forgotten Man', Hollywood'un
1930'lardaki en sert politik sylemlerinden biri. MR
SHE DONE HIM WRONG (1933)
ABD (Paramount)
66dk, SB
1930'larin balarnda sesli sinemaya dnmden kaynaklanan maddi skn Ynetmen: Lowell Sherman
tlar ve prodksiyon sorunlaryla bunalan Hollywood, seyircileri sinemalara yeni Yapmc: William LeBaron
den ekmek iin poplaritesi kantlanm tiyatro oyuncularna dnd. Bu oyuncu Senaryo: Mae West, Harry Thew,
larn en nemlilerinden olan Mae West, (eitli yeteneklerini sergilemek amacyla John Bright
Mae West'in Diamond Lil oyunun
yazd) Diamond Lil oyunuyla Broadway ve daha birok yerde muazzam baar dan
lar kazanmt. West, Paramount iin iyi bir seim olduunu kantlad; nk ince Grnt Ynetmeni: Charles
likli ama deli dolu mizah perdeye kolayca tanabiliyordu ve ilk filmi N ight A fte r Lang
N ight (1932) seyirci zerinde inanlmaz bir etki yaratmt. West'in tuhaflklar, Mzik: Ralph Ralnger, Shelton
Brooks, John Leipold, Stephan
zellikle de nl ift anlaml szleri ve baya tarz, dnemin dindar tutucularn
Pasternacki
fkelendirdi ve 1934'te (1930'larn banda yrrle konan ama yaygn olarak
Oyuncular: Mae West, Cary
gz ard edilen) Sinema Yapm Ynetmelii'ne geerlik kazandrmak iin Breen Grant, Owen Moore, Gilbert
Brosu'nun kuruluunu hzlandrd. West'in 1934 sonras filmleri, ilgin olmalar Roland, Noah Beery, David Landau,
na ramen, asla daha nceki almalarnn albenisine ulaamad; Diamond Lil'in Rafaela Ottiano, Dewey Robinson,
Rochelle Hudson, Tammany
sinema uyarlamas olan She Done Him Wrong bu lk dnem filmlerinin en dikkat
Young, Fuzzy Knight, Grace La
ekici rnei, hatta Oscar'a bile aday gsterildi. Rue, Robert Homans, Louise
West filmde, New York'un sayfiyesinde evredeki eitli sulularla ilikisi olan Beavers
'bar patroniesi' Leydi Lou'yu canlandryor. Lou, iki yerel organizatr yakn ta Oscar adaylklar: William
LeBaron (film)
kiptedir ve nianls hapisten yeni kmtr; ama barnn st katnda, hizmetiler ve
etkileyici bir elmas mcevher koleksiyonuyla dopdolu lks bir evde yaarken, ha
yatnda bir erkee ihtiya yoktur. Lou, buna karn, barn bitiiine tanan misyo
nerliin bandaki yeni komusuna (Cary Grant) abay yakar. Gen adamn ekici
liini ilk kez vd sahne, bir Hollywood efsanesidir. West, Grant'e u mehur
cmleyi syler: 'Bir ara beni grmeye yukar gelsene.' ilgisinin bir gstergesi ola
rak Grant'in istedii grevi satn alarak, ona hediye etmek iin byk bir elmas y
nn kullanr. Sonunda dedektif olduu ortaya kan Grant, tm dolandrclar
hapse atar ama Lou'yu hayli farkl bir ekilde, bir alyansla tutuklar. Haylazca ve
nee dolu, klasik bir Hollywood komedisi. RBP

ABD (Paramount)
70dk, SB
Ynetmen: Leo McCarey
Yapmc: Hermn J. Mankiewicz
Senaryo: Bert Kalmar, Harry Ruby
Grnt Ynetmeni: Henry
Sharp
Mzik: Bert Kalmar, John Leipold,
Harry Ruby
Oyuncular: Groucho Marx, Harpo
Marx, Chico Marx, Zeppo Marx,
Margaret Dumont, Raquel Torres,
Louis Calhern, Edmund Breese,
Leonid Kinskey, Charles Middleton,
Edgar Kennedy
DUCK SOUP (1933)
rdek orbas
1933 ylnda gsterime giren bu zpr komedi, oyunculuk yeteneklerini vodville
bileyen ve The Cocoanuts (Hindistancevizleri, 1929) ve Animal Crackers da (Hrsz
Kim?, 1930) dahil olmak zere bir dizi komediyle Broadway'de byk beeni kaza
nan bir New York fenomeni olarak deerlendirilebilecek komik Marx Kardeler (
Ahbap avular) ekibinin en parlak zaferi. Orijinal oyunlarnn tesinde Kardeler'in
zamanlamas da birok adan mkemmeldi: New York sahnelerinde doruk nokta
sna ulamken ve fethedecek yeni seyirciler ararlarken ses teknolojisi filmlerde n
plana kyordu.
Groucho, Harpo, Chico ve Zeppo kardelerin Paramount'un New York stdyo
larnda yapt be film arasnda rdek orbas, hepsinin birlikte yer ald son film
(Kardeler'in en genci ve grubun namuslusu Zeppo menajer ve mucit oldu). Film, o
u bugn bile 1933'te olduu kadar yeni ye komik olan grsel ve szel esprilerle
dolu. ou klasik gibi rdek orbas da giede ok fazla i yapmad ve Paramount
Marx Kardeler'in szlemesini iptal etti. Bunun zerine Kardeler batya, Hollywood
ve MGM'e ynelerek A N ight a t the Opera ( Ahbap avular Operada, 1935) ve
A D a y a t the Races'i ( Ahbap avular A t Yarlarnda, 1937) yaptlar.
rdek orbas sadece 70 dakikadr ama kahkaha yaratabilecek her ey ard ar
kas kesilmeksizin birbirini izler: Paul Revere'e ynelik inelemeler ve dnemin mzi
kalleri hakknda kmseyici i monologlar; beklenmedik bir biimde ariv grnt
lerinin kullanlmasna ve Kardeler'in sahnede yllarca oynad '-apka oyunu' ve
nl ayna sekans gibi artc ekilde yaratc fiziksel skeler. Komedyenlerce bugn
bile taklit edilen ayna esprisinde, gecelikli ve takkeli, bykl ve purolu Groucho'nun,
kapnn dier tarafnda 'kendisi'yle (yani onunla tpa tp ayn grnmdeki Harpo'y-
la) karlamasn grrz.
Hikayeye gre Groucho, Freedonia lkesinin Rufus T. Firefly adl diktatrdr.
Patronu varlkl Mrs. Teasdale'i iradesi dnda tarifsiz bir arballk ve zarafetle can
landran Margaret Dumont, yine Groucho'nun etkili ve unutulmaz yergilerinin ou
nun kusursuzca acmasz aynas ve znesidir. Fiziksel akalar ve Groucho'nun taklit
edilemez diyalog tarz tmyle Kardelere ait olsa da senaryolarda, S.J. Perelman
dahil birok byk komedi yazarnn da katks olmutur. Muhteem bi
rer fiziksel komedi oyuncusu olmann tesinde Marx Kardeler nkteli di
yalog ve keskin gzlem gcne sahip olma ans yakalam komedyen
lerdi; rnein Ritz Kardeler'in filmleri sayg grmezken rdek
orbas'nn gnmze kadar gelmesinin bir baka nedeni de bu.
Sylvania Bykelisi Trintino (Louis Calhern) Freedonla'y hakimiye
ti altna almak ister ve Harpo'yla Chlco'yu ajan olarak tutar. Bu zayf olay
rgs, bugne kadar ekilmi en iyi komedi sekanslarn destekleyecek
kadar gl ve bazlarna gre gerekstc hiciv saylabilecek kadar sal
drgan. Groucho'nun roln kiisel bir saldr olarak alan Benito Musso
lini, filmi talya'da yasaklad; baka hibir ey Kardeler'i daha mutlu ede
mezdi. Filmin piyasaya srlmesinden nce, New York eyaletindeki Fre-
donla adl kk bir kent, filmde kentin adnn kullanlmasndan ve ara
ya eklenen 'e' harfinden ikayet edince, Marx Kardeler'den u cevap
geldi: 'ehrinizin adn deitirin, filmimize zarar veriyor." KK
-,a .1|
ABD (MGM)
97dk, SB
Ynetmen: Rouben Mamoulian
Yapmc: Walter Wanger
Senaryo: S.N. Behrman, H.M.
Harwood
Grnt Ynetmeni: William H.
Daniels
Mzik: Herbert Stothart
Oyuncular: Greta Garbo, John
Gilbert, Ian Keith, Lewis Stone,
Elizabeth Young, C. Aubrey Smith,
Reginald Owen, Georges Renavent,
David Torrence, Gustav von
Seyffertitz, Ferdinand Munier
Venedik Film Festivali: Rouben
Mamoulian (Mussolini Cup dlne
aday oldu)
spanya (Ramn Acn)
27dk, SB
Dili: spanyolca
Ynetmen: Luis Buuel
Yapmc: Ramn Acn, Luis
Buuel
Senaryo: Luis Buuel, Rafael
Snchez Ventura
Grnt Ynetmeni: Eli Lotar
Tema mzii: Brahms
Oyuncular: Abel Jacquin (ses)
ngilizce ad: Land Without Bread
QUEEN CHRISTINA (1933)
Kralie Kristina
Rouben Mamoulian'in 17. yzyl sve kraliyet sarayn bu film iin yeni batan
yaratmas, Greta Garbo'ya beyazperdeyi hakimiyeti altna almas iin esiz bir frsat
sundu. Gustaf Adolf'un kz efsanevi Kristina, mnzevi bir estetti ve istedii gibi bir
hayat srebilmek iin tahttan ekilmi, Protestanlktan vazgeip Katolik olmutu.
Garbo'nun canlandrd Kristina, kartlklar vurgulamak yoluyla erkeksi ve kadn
s niteliklerin cazip bir karmn sunuyor. Eitimli, kararl bir kadn olan Kristina cin
sel adan da deneyimli, hatta giriken ve zgrlne dkn.
ngiltere kraliesi I. Elizabeth zerine yaplan filmlerden birok ey dn aln
d izlenimi veren film, danmanlar, Kristina'nn Fransa kral Charles'la evlenme
sini istediinde gelien olaylar konu alyor. Kristina ve iriyar 'refakatisi' Kont
Magnus, bu duruma ok fkelenir. Kristina, erkek gibi giyinip, saraydan ve bir ka
dn olarak maruz kald kstlamalardan kaar; sonra geceyi geirdii bir handa,
ans eseri ispanya Bykelisi Antonio'yla (o dnemde Greta Garbo'nun ak yaa
d John Gilbert) karlar. Kristina'nn Antonio'ya ak olmasyla birlikte, kar cin
sin klna brnme ve gizli erotizmle ilgili komik sahneler birbirini izler. Antonio,
Kristina'nn onurunu korurken ldrlnce, Kristina tahttan feragat eder. Bylece,
en bandan beri mevkisi ve kiisel niteliklerinden tr kanlmaz yazgsym gi
bi grnd zere, inzivaya ekilir. Mamoulian'in kamerasnn cazibesine cazibe
katt Garbo, kusursuz bir oyunculuk sergiliyor. Baarl sanat tasarm, kurgu ve
mzik de Kralie Kristina'yt heyecan verici bir seyre dntryor. RBP
LAS H U R D E S (1933)
Ekmeksiz Toprak
Luis Bunuel'in, uygar geinen bir Hristiyan lkesinde var olmasna izin verilen
yoksulluk, hastalk, kt beslenme ve cahillik stne olaanst gl ama duygu
sallktan tmyle uzak belgeseli Ekmeksiz Toprak, 1932'de Las Hurdes'de ekil
mitir; bu kk ve cra dalk blge, Extremadura'nm hemen kuzeyine ve niver
site kenti Salamanca'nn aaasnn yaklak 100 kilometre gneyine der. Grn
tlerin her eyi aka anlattn fark eden Buriuel, fiziksel, ruhsal ve toplumsal
hastalklar tarafsz bir kamerayla sakince gzlemler. Yine de bu grntlerin yan
na, Katolik kiliselerindeki zenginlii gsteren kareleri de koyar ve sonradan re
nildiine gre, tezinin altn izmek iin bir keiyi vurmaktan ya da hasta bir eei
(ldrc bir ar srs bana sn diye) balla svamaktan geri kalmaz.
Peki tm bunlarn bir gerekstcyle ne ilgisi var? Dehet, sergilenmekle kal
maz, bir kabusun hammaddesini de oluturur; Buriuel, Hurdano'larn dayanlmaz
aclarndan tek kurtulu yolunun (Devlet ve Kilise mdahale etmedii srece) lm
olduunun farkndadr ve alkla acy dindirmek iin yaplanlarn ou, sapkn bir
yok olma arzusuyla biimlenmi gibi grnr. Acmasz, souk, tuhaf bir biimde
gzel ve ustura kadar keskin. GA
KING KONG (1933)
Tm canavar filmlerinin tartmasz ampiyonu ve Hollyvvood'un ilk zel efekt
harikas olan King Kong, en kalc ve en sevilen sinema bayaptlarndan biri olma
ya devam ediyor. Merian C. Cooper ve Ernest B. Schoedsack'in aslnda Gzel ve
irkin masalnn mutlu sondan yoksun, dev lekte yaplm gorilll bir uyarlamas
olan film, arpc bir maket almasn ve duygusal titreimi blrblriyle yle bir har
manlamtr ki, gayet doal bir sonu olarak yzlerce taklidi yapld halde bu d
zeyi yakalayabilene az rastlanr.
Hikaye, znde, kent ve doa yaam arasndaki u ezeli atmay anlatr. Bir
keif ekibi, yerlilerin huu iinde tapt, tarih ncesinden kalma dev bir gorili te
hir edip zerinden para kazanmak amacyla New York'a getirmek iin, ad bile in
san rkten Skull (Kurukafa) Adas'na gelir. Ancak devasa Kong kafeslenmekten
hi holanmaz ve ortal birbirine katarak New York'tan kaar.
Kong'un perdede tm hametiyle lk grnd andan balayp, onun ve ke
ABD (RKO)
if ekibinin karlan Ann Darrow'u (Faye Wray) biri korur dierleri ararken karla 100dk, SB
tklar baka tarih ncesi yaratklara kadar. Kurukafa Adas'ndaki tm sahneler, bu Ynetmen: Merian C. Cooper,
gn bile etkileyiciliini koruyor. Kong, Ann'in gzellii karsnda yelkenleri suya in Ernest B. Schoedsack
dirmitir ve tutsaklktan kurtulup New York sokaklarnda babo gezinirken yapt Yapmc: Merian C. Cooper, Ernest
B. Schoedsack, David O. Selznick
ilk ey, gen kadn yakalayp ak esiri olarak tutmak olur. Empire State binasnn
Senaryo: James Ashmore
tepesine kp bana en uaklar sinek gibi avlayan King, en sonunda Ann'i in
Creelman, Ruth Rose, Edgar
citmektense kendi hayatn feda ederek filme o nl ve dokunakl sonu kazandrr: Wallace
'Canavar, gzellik ldrd.' Grnt Ynetmeni: Edward
Dev gorilin, takipilerinin gznde korkutucu bir dmanken, sempatik bir Linden, J.O. Taylor, Vernon L.
Walker, Kenneth Peach
kahramana dnmesi, Willis O'Brlan'n karmak ve etkileyici tek kare animasyon
Mzik: Max Steiner
tekniinin baarsn gsterir (gelecein tek kare animasyon dahisi Ray Harryha-
Oyuncular: Fay Wray, Robert
usen, O'Brian'n asistan olarak almtr). znde B snf bir film olmasna ra Armstrong, Bruce Cabot, Frank
men, Hollywood'un zel efekt fetiini hzla ileri bir aamaya gtren King Kong Reicher, Sam Hardy, Noble
sayesinde, gnmz filmlerinin ounun, hikayeden ok arpc grntlere Johnson, Steve Clemente, James
Flavin
odaklandn sylemek mmkn. Ancak ada zel efekt uygulamalarnn aksi
ne King Kong, heybetini byk oranda
dev barol oyuncusunun 'performans'
sayesinde koruyabiliyor. JKI
ABD (Columbia )
88dk, SB
Dili: ngilizce / Mandarin /
Franszca
Ynetmen: Frank Capra
Yapmc: Walter Wanger
Senaryo: Edward E. Paramore Jr.,
Grace Zaring Stone
Grnt Ynetmeni: Joseph
Walker
Mzik: W. Franke Harllng
Oyuncular: Barbara Stanwyck,
Nils Asther, Toshia Mori, Walter
Connolly, Gavin Gordon, Lucien
Littlefield, Richard Loo, Helen
Jerome Eddy, Emmett Corrigan
ABD (Hal Roach, MGM)
68dk, SB
Ynetmen: William A. Selter
Yapmc: Hal Roach
Senaryo: Frank Craven
Grnt Ynetmeni: Kenneth
Peach
Mzik: William Axt, George M.
Cohan, Marvin Hatley, Paul
Marquardt, O'Donnell-Heath, Leroy
Shield
Oyuncular: Stan Laurel, Oliver
Hardy, Charley Chase, Mae Busch,
Dorothy Christy, Lucien Littlefield,
John Elliott, William Gillespie, John
Merton
THE BITTER TEA OF GENERAL YEN (1 9 3 3 )
Allmam trden blr Frank Capra melodram olan film, anghay'daki bir
Amerikal misyoneri (Barbara Stanwyck) konu alr. Megan Davis adndaki bu so
uk ve ciddi, New England'l kadn, ocukluk ak olan blr baka misyonerle nian
ldr. i savan patlak vermesiyle birlikte Yen adnda bir inli askeri lider (Nils Ast
her) Megan' esir alr. Aralarnda doan imkansz akn hikayesi, Capra'nn ad sa
n duyulmam bayaptnn ana malzemesi olduu kadar, 1930'larn en byk
Hollywood ak hikayelerinden de biridir: Hassas, nce, umutsuz, mistik ve tutkulu
bir aktr bu. Joseph Walker, filmi Josef von Sternberg'ln almalarn artran
filtreler ve dokulu glgelerle grntler. Senaryosunu Edward Paramore'un, Gra
ce Zaring Stone'un blr hikayesinden uyarlayarak yazd bu ahlaksz ve gzel fil
min, 1933 ylnda. Radio City Music Hall'n al in seilmi olmas lgintir. Cap-
ra'nn giede baar kazanan filmlerinden biri olmasa da dier filmlerini 'fersah fer
sah' at ve hem Stanwyck'in hem de Asther'n olaanst olduu sylenebilir.
Filmin en lgi ekici blmlerinden biri olan unutulmaz rya sekansnda, Me-
gan'n yatak odasna Yen olduunu sandmz saldrgan bir inli ('sar tehlike')
dalar; ve Megan', nianls olduunu sandmz batl giysiler indeki maskeli bir
adam kurtarr. Ancak Megan maskeyi kardnda, kurtarcnn Yen olduu orta
ya kar ve Megan ryadan uyandnda yan banda yine Yen'I grr. Tatllk ve
zarafetle sunulmasna ramen, Hollywood tarz popler Budizm olarak yorumla
nabilecek enfes final sahnesi de en az dieri kadar unutulmaz. JRos
SONS OF THE DESERT (1 9 3 3 )
Laurel-Hardy ln Oullar
Aslnda yine kendilerine alt 1930 yapm Be Big filminin yeniden evrimi olan
bu uzun metrajl Stan Laurel ve Oliver Hardy komedisi, ikilinin drdnc ve muh
temelen en iyi filmiydi. Dier Laurel-Hardy filmleri, en azndan znel olarak bu fil
me eit olmalarna ramen, allmam dnyalarda geer (rnein, Babes in the
LVoocfun masal alemi ya da Way O ut West-Laurel-Hardy Batya Gidiyor'un kov
boy fantezisi). ln Oullar, Laurel ve Hardy1nin en klasik komedilerinden biri ol
duu halde, ikilinin en muhteem eserlerinde yaadklar garip ev cehennemini; ya
ni otoriter eler, gizli elenceler, yasak sigara ve ki alemleriyle dolu tuhaf, ocuk
su dnyay en iyi temsil eden film.
Filme adn veren Mason benzeri bir rgtle Hawaii yolculuu ve Stan'le Olli-
e'nln bu gezintiyi karlarndan gizleme giriimleri evresinde gelien ln Oulla
r, temeli fars olan blr yky alp, sinemann en muhteem komedi kilisi perfor
mansnn arac haline getiriyor. Yardmc oyuncularn, zellikle de Bayan Hardy ro
lnde Mae Busch'un ve kendisinin sarho trevini canlandran komedyen-ynet-
men Charlie Chase'ln muhteem oyunculuunun yan sra, William A. Seiter'n (blr
baka kayda deer komedisi de Marx Kardeler'in 1938 yapm usta ii filmi Room
Service-Oda Servisiydi) yetenekli ynetmenlii, ln Oullar'n 70 yllk blr ko
medi filmini allmn tersine hala seyredilir klyor. KK
IT'S A GIFT (1934)
W.C. Fields'n tm komedileri iinde hi phesiz en muhteemi olan It's a
G ift (Bu Bir Armaan), Never Give a Sucker an Even Break (Enayilere Hibir Za
man Eit ans Tanma, 1941) ya da unutulmaz ksa filmi The Fatal Glass o f Beer
(1933) gibi dik bal gerekstc cevherlerin cokun lgnln sunamayabllir
ama ynetmenin en tutarl ve en komik filmi olduu kesin.
Norman Z. McLeodun It's the Old Arm y Game'i (1926) gibi daha eski filmle
rin, eski rev skelerinin ve sahnelerinin kabaca birletirilmesiyle ortaya kan It's a
Gift, aslnda gerek bir hlkayedekine benzer eler sunuyor. Harold Bissonette (Fi-
elds) aile yaamnn srekli basklarndan ve bir market iletmekten ylesine sklr k
diinden trnandan artrd parasyla, Kaliforniya'da portakal bahesi iindeki r
yalarnn evini gizlice satn alr ve ailesiyle birlikte yola koyulur (aile bireyleri doal
olarak Harold'n yaptklar karsnda dehete der ve bunu szl olarak da da vu ABD (Paramount)
rur); ancak ald yerin hi de ilanda resmedilen saray yavrusuna benzemediini g 73dk, SB
rrler. Elbette bu 'olay rgs' Fields'n ebeveynlik, evlilik, komular, iki yasa gi Ynetmen: Norman Z. McLeod
bi tehlike ve tehditler zerine son derece dmanca denemelerinden biri iin bir ba Yapmc: William LeBaron
hane oluturur; ve ynetmen, izleyiciden, tm dnyann kendisine kt davrand Senaryo: Jack Cunningham, W.C.
Fields
n dnen huysuz bir ihtiyara sempati duymasn bekleme zgrl edinir.
Grnt Ynetmeni: Henry
Bylesine alabildiine dengeli sahneler dizisinin iinden, en can alc sahnele
Sharp
ri semek ok zor; ama clz, sar, kr ve son derece kavgac Mr. Muckle'n (Char
Mzik: Lew Brown, Buddy G.
les Sellon), Fields'n dkkanna yapt felaket derecede ykc ziyaret, siyasi adan DeSylva, Ray Henderson, Al Jolson,
dorucu olmayan bu amatada, bir tr doruk noktas olarak grlmeli. Kahrama John Leipold
nn grltc komulara, drdrc karsna (ei bulunmaz Kathleen Howard), Baby Oyuncular: W.C. Fields, Kathleen
LeRoy'un ldrc bir biimde savurduu tornavidaya, yuvarlanan hindistancevizi- Howard, Jean Rouverol, Julian
Madison, Tommy Bupp, Baby
ne, ken hamaa, tfee ve Kari LaFong ('Byk K, kk A, kk R') diye biri
LeRoy, Tammany Young, Morgan
ni arayan, lgncasna neeli sigorta satcsna ramen, mitsizce verandada uyu Wallace, Charles Sellon, Josephine
ma abas, ifadesiz bakl Hollywood komedisinin bugne kadar ulaamad ka Whittell, T. Roy Barnes, Diana
dar parlak ve karabasandan farksz bir gndelik yaam portresi sunuyor. Tra se Lewis, Spencer Charters, Guy
Usher, Dell Henderson
kansnn da gayet muhteem olduunu belirtmeden gememek gerek. Ah, bir de
aileyle akam yemei var. Tek kelimeyle, dahiyane. GA
Almanya (Leni Riefenstahl,
NSDAP-Reichsleitung)
114dk, SB
Dili: Almanca
Ynetmen: Leni Riefenstahl
Yapmc: Leni Riefenstahl
Senaryo: Leni Riefenstahl, Walter
Ruttmann
Grnt Ynetmeni: Sepp
Allgeier, Karl Attenberger, Werner
Bohne, Walter Frentz, Willy Zielke
Mzik: Herbert Windt
Oyuncular: Adolf Hitler, Max
Amann, Martin Bormann, Walter
Buch, Walter Darr, Otto Dietrich,
Sepp Dietrich, Hans Frank, Josef
Goebbels, Hermann Gring, Jakob
Grimminger, Rudolf Hess, Reinhard
Heydrich, Konstantin Hierl, Heinrich
Himmler, Robert Ley, Viktor Lutze,
Erich Raeder, Fritz Reinhardt, Alfred
Rosenberg, Hjalmar Schacht, Franz
Xaver Schwarz, Julius Streicher,
Fritz Todt, Werner von Blomberg,
Hans Georg von Friedeburg, Gerd
von Rundstedt, Baldur von
Schirach, Adolf Wagner
ngilizce ad: Triumph o f the Will
TRIUMPH DES VVILLENS (1934)
radenin Zaferi
Danslk ve oyunculuktan ynetmenlie geen Leni Riefenstahl', Nazi Partisi-
'nin Eyll 1934te Nrnberg'de (Bavyera'da ortaaa alt grlmeye deer bir
mekan ve 1945-46'da muzaffer ittifak glerinin, kastl bir ironiyle, III. Reich'n sa
va sulularn yarglamak amacyla topladklar mahkemenin yeri) gerekletirilen 6.
Kongresi'nin grkemli ve kutlama amal filmi iin bizzat Adolf Hitler grevlendirmi
ti. Ayrca filmin adn da Hitler koydu. Riefenstahl, yaratc yeteneinin yan sra, mes
leki hrslar da olan bir kadnd; ve sava sonrasnda aksini iddia etmesine karn, fa
izm cokusunun, belki (tartmal olarak) toyluktan ileri gelse de, kurnazca olduu
na dair kantlar bulunmaktadr (sadece bu filmde deil, fo to muhabir olarak ektii
Polonya istilas fotoraflarnda ve daha sonra toplama kamp tutsaklarn 'figran'
olarak kullanmasnda da). Ancak nasl ekilmi olduuna dair tartmalar, filmin izle
yici zerinde darbe etkisi yaratan gcn azaltamaz. Ortaya kaba ama mitolojik bir
gvde gsterisi ve teknik adan kuw etli ve kesin bir baar kmtr.
Riefenstahl, bir belgeselcinin isteyebilecei tm kaynaklara sahipti. Nrnberg,
bir sr zengin dekoru barndran muazzam bir stdyoymuasna zenle hazrlan
d. Ynetmen kent merkezinde yeni kprler ve giriler, aydnlatma kuleleri ve ka
mera raylar istedi ve hepsi de tam istedii ekilde yapld. 30 kamera ve 120 teknis
yenle alan Riefenstahl, Nazi devletinin kudretini yceltmek ve Almanya'nn kalbin
deki ve zihnindeki etkiyi glendirmek amacn tayan Nrnberg grevini, netameli
ve epik lekte, nefes kesici grntler sayesinde baaryla yerine getirerek, halen
bugne dek yaplm, en gl propaganda filmi olarak deerlendirilen lanetli bir
bayapt yaratt.
Alt aylk bir montajn sonunda zenle seilmi iki saatlik sresi, toplam ekim
lerin yaklak yzde n temsil eden belgesel, Hitler'in uakla geliiyle balarken,
bulutlarn arasndan bann etrafnda bir gne halesiyle iniine, bir W agner kahra
mannn giri havas verilir. Fhreri selamlayan kalabalklarn alklar ve yaltaklanma
s, Hitler'in dnyay tiyatro sahnesi olarak gren politik felsefesinin sunumu
nun merkezinde yer alrken, Hitler'e haber arivlerinden, tarihi dramlardan
ve Charlie Chaplin'in The Great Dictator' (Byk Diktatr, 1940) gibi usta
lkl parodilerden tandmz duruu ve tiz sesine ramen rahatsz edici bir
karizma kazandrr. Hitler, bir artc grntler kaleydoskopuyla ne kar:
elenen din erkekler, mealeli kortejler, gndere gamal hal bayrak ek
me treni, askeri gsteri, Hareket'e katlma and ien binlerce talimli ocuk
ve Nazi maryla biten kesintisiz bir folklorik geit treni.
iradenin Zaferi, baarl kamera alar ve arpc kompozisyonlardan,
zekice montajnn amansz sratine kadar her noktasyla, ustalkl olmasa da
yeniliki bir teknik gsterisi; sinemann, aka politik olan bir eye sahte bir
manevi estetik katma gcnn, kalc, byleyici ve rktc kantdr. 2.
Dnya Sava'nn ardndan Amerikallar ve Franszlar, Riefenstahl'n srarla,
'sadece tarihi bir film, bir film vrit (gerein filmi)' yaptn sylemesine
ramen, Nazi propaganda mekanizmasnda oynad rol nedeniyle onu drt
yl hapis cezasna arptrdlar. Riefensthal, kariyerini defalarca yeniden can
landrmay denediyse de baarsz oldu. Daha sonra sualt fotorafln
kefetti ve hl bir sanat gzne sahip olduunu gsterdi. AE
 'SV V t ; \
i tWvvv\ . V
H iU , ^ H \
W,*AKr
A V H k is 4

1
\W >
I,, r- wu\\-\
" T ? ,1 - *

Fransa (Gaumont-Franco Film-
Aubert)
89dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Jean Vigo
Yapmc: Jacques-Louis Nounez
Senaryo: Jean Guine, Albert
Rira
Grnt Ynetmeni: Jean-Paul
Alphen, Louis Berger, Boris
Kaufman
Mzik: Maurice Jaubert
Oyuncular: Michel Simon, Dita
Parlo, Jean Dast, Gilles Margaritis,
Louis Lefebvre, Maurice Gilles,
Raphal Diligent
L'ATALANTE (1934)
Toplumsal cinsiyet politikas konusunda bu derece aydnlandmz bir zamanda
byle ifadeler kullanmak belki aykr kaacak ama, Jean Vigo'nun bayapt L'Atalan-
te, sinemann kar cinse duyduu tutkuya en byk vgsdr. Cinsiyetler aras ro
mantik kartlklar dizisine, mmkn olan her dzeyde (ruhsal, fiziksel, erotik ve duy
gusal) yaplan karlatrmalara kendinizi brakmadan filmin esrik iirselliine girme
niz olanaksz. Sevgililer arasnda hem uyumazlk strabn hem de nihai birlemele
rinin yceliini olas klan, bu mutlak 'tekilik' korkusu.
Film, dnemin tipik ak filmlerinden ok ayr bir yerde duruyor. Vigo'nun bir de
fasnda yaknrcasna syledii unutulmaz szleri gibi, 'birlemek iin iki ift dudak ve
bin metre film, yeniden ayrlmak iin de bir o kadar daha gerekir.' Stanley Kub-
rick'in Eyes Wide Shut' (Gz Tamamen Kapal, 1999) gibi L'Atalante de, lmsz
ak hikayesini, bir macera yksnn iine yediriyor: adam (Jean rolnde Jean Das-
t) denizci bir maceraperest, kadn (Juliette rolnde Dlta Parlo) kent yaamn zle
yen yerleik bir karakter. ifti birbirinden geici olarak ayran batan karmalar ve
srklenmeler, neredeyse metafiziksel strapla ykl bir anda ortaya konur: Jean,
youn siste mavnann stnde krlemesine ilerler, sonunda bulduu gen karsn
hem fkeli hem de rahatlam bir ifadeyle kucaklar ve bu kucaklamann tahrikiyle
ift hemen gvertenin altna inip seviir.
Bu kadn ve erkek kutuplarnn arasnda, bir de geminin kaptan Jules Baba
(Michel Simon) var. Vigo'nun hayal gcnn, bu cokun ve lgn adamn hem he-
teroseksel idealine hem de deiken kimliine tmyle yansmas, Vigo'nun byk
lnn tartmasz kant. Jules snr tanmakszn erkek ve kadn, ocuk ve yetikin,
dost ve sevgili olabiliyor; hatta kendisiyle gretii sahnede bu ift ynll grsel
olarak da sergileniyor. Abartl dvmelerle kapl ayakl bir kitaptan farksz; sinema ay
gtnn ta kendisi, yle ki elektrik yklenen parmayla plaklardan ses karabiliyor.
Jules iin, Vigo'nun, artc derecede kural tanmaz ve igdsel bir oyuncu olan Si-
monun ete kemie brndrd gerekstc duyarll olduu sylenebilir.
Vigo, nceki film i Zro de Conduite'in (Hal ve Gidi Sfr, 1933) biim arayla
rn gelitirip derinletiriyor. Giri blmnde, hem sessiz sinemann hicivsel rnekle
rinden, hem de Clair'den dn alnan bir geit treni esp
risi kullanlyor: iftin cenaze treni gibi kasvetli dn t
reni srasnda, kamerann nnden resmi giyimli adamlar
geer ve gittike daha da hzlanarak en sonunda darmada
nk bir kalabala dnrler. Vlgo geminin, kediler, tu
haflklar ve mucizelerle dolu kapal odalarnda (Jules'n eg
zotik vr zvrlarla dolu kamaras gibi) ok sevdii 'akvar
yum meknlar' bulur; gvertedeyse, hayaletimsi gece k
lar kullanr. Zaman zaman mzikale yaknlaan ritmik ve
dokunakl muhteem bir ton, filme btnlk kazandryor.
Vigo'nun 29 yanda lmesi son derece ac bir kayp. Ama
L'Atalante, onun brakt miras esiz bir biimde tamam
lyor. Ve undan daha erotik bir sahne var mdr acaba si
nemada: Jean ve Juliette'in bedenlerinin, birbirlerinden
uzaktayken, Ayzentayn tarz muhteem bir montajla kar
lkl tahrik eden durularda eletirildii o ak sahnesi, an
cak filmlerin duygu ykl diliyle mmkn klnabilirdi. AM
THE BLACK CAT (1934) ABD (Universal)
65dk, SB
The Black Cat(Kara Kedi), 1930'larn muhteem canavar starlar Boris Karloff Ynetmen: Edgar G. Ulmer
(sadece 'KARLOFF' olarak lanse edilen) ve Bela Lugosi'yi buluturan ilk film. Ayr Yapmc: Cari Laemmle Jr.
ca ynetmen Edgar G. Ulmer'ln (yksek sanat ve B tipi filmler arasnda savrulma Senaryo: Edgar G. Ulmer
Edgar Allan Poe'nun House o f
ya balyordu) ve iirsel pulp (ucuz edebiyat) tarz senaryolar yazan senarist Peter
Doom isimli yksnden
Ruric'in tuhaf hassasiyetleri dolaysyla film, orijinal Universal Stdyosu korku film
Grnt Ynetmeni: John J.
leri serisinin en sapkn ve en sanatsal grnen yesi olmutur. Mescall
Edgar Allan Poe'nun hikayesini sadece kavramsal olarak temel alan filmin, Mzik: James Huntley, Heinz
son Alman davurumcu korku filmi olduu sylenebilir: Hastalkl Satanist mimar Roemheld
Hjalmar Poelzig'in (Karloff) 1. Dnya Sava srasnda dmana satt askerlerin Tema mzii: Tchaikovsky, Liszt
toplu mezarlar stne ina ettii modernist bir atoda (ada gotiin nadide r Oyuncular: Boris Karloff, Bela
Lugosi, David Manners, Julie
neklerinden biri) geen eytana tapma, intikam, nekrofili, ihanet ve sapknlk ze
Bishop, Lucille Lund, Egon Brecher,
rine bir film. The Rocky Horror Picture Show'daki (1975) Brad ve Janet'in prototi Harry Cording, Henry Armetta,
pi olarak tanmlanabilecek, korku filmlerine zg balay ifti David Manners ve Jac Albert Conti
queline Wells, zoraki misafirler olarak metreslerini mahzendeki kasalarda balmu
mu heykeller gibi saklayan Poelzig'le ato havaya umadan nce kt adamn de
risini canl canl yzerek tuhaf satran komplosunu bozan intikam saplantl Vitus
Werdegast (Lugosi) arasnda skp kalrken, neredeyse gln denecek kadar
derinlikten yoksun. Karloff'un kasten ar abartl ama aslnda muzip olan k ayin
leri, peltek bir Latince'yle sylenen sradan klieler... KN

JUDGE PRIEST (1934) ABD (Fox)

80dk, SB
John Ford ilk Oscar'im prestijli ve ar The Informer'la (Muhbir, 1935) kazan Ynetmen: John Ford
d ama bir yl nce gsterime giren, daha az tannan bu filmi; daldan dala atlayan Yapmc: Sol M. Wurtzel
yapsna, adal duygusallna ve siyasi doruculuktan yoksunluuna karn, za Senaryo: Irvin S. Cobb, Dudley
mana daha iyi direndi. 1890'larn Kentucky kasabalarndan birinin yargc olan Billy Nichols
Priest (Will Rogers) yeeninin doru kzla evlenmesine yardmc olur ve ketum bir Grnt Ynetmeni: George
nalbanta kar alan haksz bir davay nler. Bu hikaye bir dizi skecin (ounda Schneiderman

pek beenilmeyen ama baarl siyahi komedyen Stepin Fetchit yer alyordu), ar Mzik: Cyril J. Mockridge, Emil
Gerstenberger, Samuel Kaylin
knn, aralksz esprilerin, mrldanlan i monologlarn ve gsteriin sndrld,
Oyuncular: Will Rogers, Tom
hogrszln kontrol altnda tutulduu ve siyahlarla beyazlarn alacal bir
Brown, Anita Louise, Henry B.
uyum iinde yan yana yaad idealletirilmi bir Eski Gney toplumunu hatrlatan Walthall, David Landau, Rochelle
tesadfi karakterlerin yannda ikinci planda kalr. Hudson, Roger Imhof, Frank
Ynetmeni Ford'la filme adn veren kahraman birbirine balayan birok giz Melton, Charley Grapewin, Berton
li referans ve genel paralellik bulunuyor: Priest, balang jenerii sahnesinde seyir Churchill, Brenda Fowler, Francis
Ford, Hattie McDaniel, Stepin
ciyi skunete davet ediyor, mahkeme salonunu ynetmek iin yarglama yntemi
Fetchit
ni harfiyen uygulamak yerine sapmalara izin veriyor ve mahkemenin kritik bir ann
da bir bandonun 'Dixie'yi almasn ayarlayarak seyircinin duygularyla utanmazca
oynuyor.. Judge Priest, (Yarg Priest) Amerikan sinemasnda masumiyete ilikin
en ho tasavvurlardan biri; Yarg Ford'sa bize efsanenin geree baskn kmas
iin ne ok hile gerektiini sagrl bir biimde hatrlatyor. MR
ABD (Columbia)
105dk, SB
Ynetmen: Frank Capra
Yapmc: Frank Capra, Harry Cohn
Senaryo: Samuel Hopkins Adams,
Robert Riskin
Grnt Ynetmeni: Joseph
Walker
Mzik: Howard Jackson, Louis
Silvers
Oyuncular: Clark Gable, Claudette
Colbert, Walter Connolly, Roscoe
Karns, Jameson Thomas, Alan Hale,
Arthur Hoyt, Blanche Frederici,
Charles C. Wilson
Oscar: Frank Capra, Harry Cohn
(film), Frank Capra (ynetmen),
Robert Riskin (senaryo), Clark Gable
(erkek oyuncu), Claudette Colbert
kadn oyuncu)
Venedik Film Festivali Frank
Capra (Mussolini Cup)
IT HAPPENED ONE NIGHT (1934)
Bir Gecede Oldu
Peter (Clark Gable) szn esirgemeyen bir gazeteci, Ellie (Claudette Colbert),
evden ve babasndan kaan bir 'akn kz'. kisi yolda karlar ve istemeye steme
ye ibirlii yapmak zorunda kalrlar. Adam rnek bir halk ocuudur, kzsa mark
zengin kz ve birbirlerini kullanrlar: Peter iin Ellie byk bir gazete haberi; Ellie in
Peter, New York'a ve ailesince grmesi yasaklanan nianlsna ulamann yoludur.
Bu film, pekala 1930'lar ya da 40'larda yzlercesi yaplm sradan Amerikan roman
tik komedilerinden biri olabilirdi.
Ancak bu sizi yanltmasn, Frank Capra'nn filminde, sinema bys var. Bunu
ksmen filmin getii ortam ve koullarn tamamn adeta bir sihirli denekle yarat
masna borlu: htimal verilmeyen sahtekarlarla ve her zaman bir yk ya da arky
paylamaya veya sevimli tuhaflklarn sergilemeye hazr yi yrekli yurttalarla dolu
bir 'halkn Amerikas.' Ancak film ayn zamanda genel kuraln stisnalarn kefetme
konusunda da dikkatli: Ellle'nin babas Andrews'un (Walter Connolly) hayli kyak bir
dm olduu ortaya karken geveze otobs yolcusu Shapeley'nln de (Roscoe
Karns) kurnaz biri olduunu anlarz.
Capra, yemek yemek, argo ('tam bir zrvalk'), giyinme ve soyunma gibi tmy
le bildik ve sradan motiflerden hikaye dokuma konusunda uzmand. Romantik ko
medi formlne uygun olarak, ne zaman bir klk deitirme gerekse ya da gizil e
lence in kullanlmas mmkn olsa, kimlikler geici olarak zlrken, Peter ve El
ite kar-koca rol oynadnda daha ciddi olaslklar ve akbetler kendini gsterir.
Bir Gecede Oldu, gnmzde Farrelly Kardelerin yapt tarzda, sulu zrtlak 't-
rash komedisi' tarznn uzak bir atas. Eek akalar bol ('stnde oturduun o ey,
benim'); zenginlerin gsteri merak ve ayrcalklaryla acmaszca dalga geiliyor
(simleri bile komik: King Westley! yani Kral Westley); Colbert'ln nl plak bacak
lar trafii durduruyor. in bir de cinsel gerginlik yn var: Peter ve Ellie'nin birlikte
geirdii drt geceyi sabrla ileyen filmin tamam, Eski A hit'te yedi gnn sonunda
iman gcyle yklan 'Eriha surlar' simgesine dayanyor: Byyen aklarn tamamna
erdirmelerinin nnde zayf ve sallantl bir duvar olan battani
yeden sonunda kurtuluyorlar.
Capra'nn montaj ya da mizansendeki gc eletirmenler
de vgler dzecek kadar heyecan uyandrmaz; slup Capra
iin ilevseldi ve bu konuda yerleik kurallara uyuyordu. Ancak
asl baars (hem genel yapda, hem de kk ayrntlarda) se
naryoya kusursuz bir biimde hakim olduu hissini vermesi ve
karizmatlk oyuncularyla kurduu olaanst iliki. Gable ve
Colbert, senaryonun, proleter erkeklerin mark kzlara gerek
yaam hakknda birka ey retmesi gerektii ynndeki de
olojisini sulandrarak, cinsiyetleraras stnlk salama mca
delesinin tam olarak dengelenmesine katkda bulunuyor, iki
yldzn karlkl glp oynama, krlma darlma, aka yapma ve
aka kaldrma vb. eylere ynelik stekliliklerinde, perdenin d
na tap izleyiciye bulaan bir etkileim sz konusu. Ve bu et
kileimde, ada sinemann genel eilimlerinde tmyle kay
bolan bir idealle karlayoruz: cinsiyetler arasnda, karlkllk
lkesine dayal bir mcadele. A M
m

IL J.I

N .
ABD (Cosmopolitan, MGM)
93dk, SB
Ynetmen: W.S. Van Dyke
Yapmc: Hunt Stromberg
Senaryo: Albert Hackett,
Dashiell Hammett'in romanndan
Grnt Ynetmeni: James
Wong Howe
Mzik: William Axt
Oyuncular: William Powell, Myrna
Loy, Maureen O'Sullivan, Nat
Pendleton, Minna Gombell, Porter
Hall, Henry Wadsworth, William
Henry, Harold Huber, Cesar Romero,
dward Brophy, Edward Ellis
Oscar adaylklar: Hunt
Stromberg (film), W.S. Van Dyke
(ynetmen), Frances Goodrich,
(senaryo), Albert Hackett (senaryo),
William Powell (erkek oyuncu)
THE THIN MAN (1934)
1934 yapm Manhattan Melodrama filminde Myrna Loy ve William Powell
arasndaki elektrik ylesine glyd ki; filmin ynetmeni W.S. Van Dyke, kiliyi ay
n yl bir kez daha birlikte oynatarak, Nick ve Nora Charles olarak sinema tarihinde
benzersiz bir ift oluturdu, ilk popler kar-koca dedektif ekibi olan Nick ve Nora,
birbirlerini sevmekle kalmaz; ruhsuz, saygsz ya da donuk olmakszn birbirlerin
den holanrlar da.
The Thin M an'in (Sska Adam ) olay rgs hayli karktr. Nick Charles res
men emekliye ayrlm bir dedektiftir; ne var ki kzn (Maureen O'Sullivan) uzun s
redir tand acayip bir mucidin (filme adn veren 'sska adam') ortadan kaybol
masyla kiisel dzeyde ilgilenir. Mucidin pheli metresi, tamahkar eski kars ve
onun paragz kocasnn (Cesar Romero) dahil olduu karklklar ortaya knca,
mucidin gvenlii iyiden yiye kukulu bir hal alr. Envai eit gangster, polis ve fa-
hienin de iin ine girmesiyle birlikte, neredeyse tm su dnyas Charles iftinin
lks otel sitini yol geen hanna evirir.
Hikayeye anlam kazandrma abalan, asl nemli olan eyin, yani sosyetik ve
kltrl Nora'yla ikici kocas arasnda gpta edilecek hazrcevap esprilerle dolu
repliklerin nne geiyor. Nick bir gece davetsiz bir silahl mi
safiri etkisiz hale getirir ve olay ertesi sabah gazetelere kar,
'Tribune'e gre bana iki el ate edilmi,' der Nick. 'Tabloitler-
de be el diye okudum,' der Nora. 'Yalan. Adam tabloitleri-
mln yanna bile yaklaamad.' Rahatlkla syleniveren bu
cmleler, yle olduunu yznze vurmakszn komiktir.
Nlck alkolik gibi grnebilir ama gz ap kapayncaya kadar
hafif bir akrkeyiflikle tam bir ayklk arasnda gidip gelir. if
tin ar iki tutkusunun, eylemleri stnde pek etkisi yok gibi
grnr; iki daha ok Byk Buhran'dan yeni km bir lke
iin yaamsal bir unsur, hayatn k bir tamamlaycsdr.
Dashiell Hammett'in ayn yl yazd bir romandan alnan
Nlck'le Nora karakterinin, Hammett'la oyun yazar Lillian Hell-
man'n ilikisi rnek alnarak yaratld rivayet edilir. 14 gn
de ekilen bu screwball komedisi tarz polisiye film, ki milyon
dolardan fazla haslat yapt ve drt dalda Oscar'a aday gste
rildi. Doal olarak kazanlan poplarite, drt filmin yan sra,
radyo ve televizyon dizilerinin ekilmesine yol aarken McMil-
lian & Wife (McMilllan ve Kars) ve Hart to H art (Tehlike
emberi) benzeri televizyon dizilerine de esin kayna oldu.
KK
ABD (Cosmopolitan, First
National,Warner Bros.)
119dk, SB
Dili: ngilizce / Franszca
Ynetmen: Michael Curtiz
Yapmc: Harry Joe Brown, Gordon
Holllngshead, Hal B, Wallis
Senaryo: Casey Robinson
Rafael Sabatlni'nin romanndan
Grnt Ynetmeni: Ernest
Haller, Hal Mohr
Mzik: Erich Wolfgang Korngold,
Liszt
Oyuncular: Errol Flynn, Olivia de
Havilland, Lionel Atwlll, Basil
Rathbone, Ross Alexander, Guy
Kibbee, Henry Stephenson, Robert
Barrat, Hobart Cavanaugh, Donald
Meek, Jessie Ralph, Forrester
Harvey, Frank McGlynn Sr., Holmes
Herbert, David Torrence
Oscar adaylklar: Michael Curtiz
(ynetmen), Casey Robinson
(senaryo), Leo F. Forbstein (mzik),
Nathan Levinson (ses mlksaji)
CAPTAIN BLOOD (1935)
Kanl Korsan
Michael Curtiz gibi bir ustann ynettii olaanst bir korsanlk maceras
olan Kanl Korsan, ilahi bir ekicilie sahip Errol Flynn'i bir gecede yldzlatrd.
Onun vahi cazibesinden derinden etkilenen Jack Warner, Robert Donat'n rol
reddetmesi zerine, Flynn'e teklif gtrmt. Kanl Korsan, Flynn'in taknln
ve atletik seksapelini soylu gzelliiyle byleyici bir biimde tamamlayan Olivia de
Havilland'la birlikte rol ald bir dizi ho romantik tarih filminin de lkiydi.
Flynn, rlandalI saygn bir 17. yzyl doktoru olan Peter Blood' canlandryor.
Blood, haksz yere snr d edilerek Karayipler'de esarete mahkum edilir; orada
narin de Havilland'a kstah szler syleyip imal baklar frlatr. Bir firara nderlik
ederek korsan olur ve ak denizlerin intikam yemini etmi musibeti olarak alak
Fransz korsan Basil Rathbone'la ittifak kurar. Ganimet ve tutsak gzel kadn, ya
ni de Havilland zerinde anlamazla dnce ilikileri bozulan ikili, beyazperde
deki mehur ve rktc kl dvlerinin ilkinde lmne delloya tutuurlar.
Kanl Korsan'da bir korsan macerasndan isteyebileceiniz her ey var: deniz sava
lar ve akrdayan kllar, gzpek bir erkek kahraman, tehlike altnda olmasna
ramen cesur bir kadn kahraman, azl caniler, tyl apkalar, dzeltilen hakszlk
lar, gemi direklerinde akrobatlar gibi sallanan denizciler ve Erich W olfgang Korn-
gold'dan cokulu mzikler. Drt drtlk bir elence. AE

ABD (MGM)
132dk, SB
Ynetmen: Frank Lloyd
Yapmc: Albert Lewin, Irving
Thalberg
Senaryo: Talbot Jennings, Jules
Furth man,
Charles Nordhoff ve James Hall'un
kitabndan
Grnt Ynetmeni: Arthur cu kadrosunun Byk Buhran sonras iyimserliiyle doldurarak canlandrm olma
Edeson
Mzik: Herbert Stothart, Walter
Jurmann, Gus Kahn, Bronislau
Oyuncular: Charles Laughton,
Clark Gable, Franchot Tone, Herbert
Mundin, Eddie Qulllan, Dudley
Digges, Donald Crisp, Henry
Stephenson, Francis Lister
Oscar: Albert Lewln, Irving Thalberg
(film)
Oscar adaylklar: Frank Lloyd
(ynetmen), Jules Furthman, Talbot
Jennings, Carey Wilson (senaryo),
Clark Gable, Franchot Tone,. Charles
Laughton (erkek oyuncu), Margaret
Booth (kurgu), Nat W. Finston
(mzik)
MUTINY ON THE BOUNTY (1935)
Deniz Ejderi/Denizde syan
Frank Lloyd'un klasik Hollywood ruhunu zetleyen filmi Deniz Ejderi, stdyo
da ekilmi filmlerin ahdr. Film, hibir masraftan kanlmayan dekorlar, seyir
defteri zellii tamas ve kssadan hisse anlayyla muhteem gzellikte bir mace
ray konu alyor. Elbette filmi zlerken, oktan gemite kalm bir oyunculuk tarz
na gz yumulmas gerekiyor. Bu tuhaf ngiliz ibret yksn, Amerikal bir oyun
s da cabas. Yine de MGM 'in zel tarznn, ayn anda kra odakland, hem ger
eklerden ka, hem de mmkn olduunca geni bir yelpazeye yaylan elence
yi hedefledii dikkate alndnda, bu kk eletiriler filmin ne kadar yi bir pro
dksiyon olduunu kantlamaya yaryor ancak.
Britanya imparatorluu donanmasnn en parlak dnemini yaad 18. yzyl
sonlarnda geen filmde, Bounty gemisinin mrettebat aylar sren kt muame
lenin sonunda isyan karr. Fletcher Christlan'n (Clark Gable) liderliindeki mret
tebat, acmasz Kaptan Bliglj' (Charles Laughton) denize brakr. Kaptan olaans
t artc bir gayretle limana geri dnmeyi baarrken, Bounty'yse eitli zorluklar
la mcadele ederek Gney Pasifik'e yelken aar.
Gable filmde byksz olarak grnyor ve Laughton'n ar sokmu gibi i du
daklar, kat disiplinini uygularken titriyor. Arada bir sr tibari yan olay yaansa
da sonu olarak film belki de en ok, yapm tasarm sanatnn r aan rnekle
rinden olmasyla hatrlanyor. GC-Q
A NIGHT AT THE OPERA (1935) ABD (MGM)
Ahbap avular Operada 96dk, 5B
Dili: ngilizce / talyanca
Ahbap avular Operada'y izlemek zere Fransa'da bir sinemaya girdi Ynetmen: Sam Wood
imde (daha dorusu Marx Kardeler hakknda benim kadar az bilgisi olan bir ye Yapmc: Irving Thalberg
tikin, beni filme gnderdiinde) ok kktm, on yanda ya var ya yoktum. O Senaryo: James Kevin McGuinness,
yata altyaz okumak ok daha zordu; zellikle de srekli zplayan, bykl, purolu George S. Kaufman
bir tip, lgn bir makineli tfek gibi seyirciye durmadan bararak bir eyler syler Grnt Ynetmeni: Merritt B
Gerstad
ken. Ama bunu dert edecek halde deildim: Kendimi yere atm, yle ok, yle
Mzik: Nacio Herb Brown, Walter
durmamacsna ve yle dolu dolu glyordum ki film sresinin byk blmn
Jurmann, Bronislau Kaper, Herbert
yerde, koltuklarn arasnda geirdim. O zamandan beri Ahbap avular Opera- Stothart
da'y Marx Kardelerin dier filmleriyle birlikte defalarca izleme ansm oldu. Film Oyuncular: Groucho Marx, Chico
lerindeki devamlln da eitlemelerin de farkndaym ve olaanst oyunculukla Marx, Harpo Marx, Kitty Carlisle,
r beni hep bylemitir. Ancak yzeyde olduu kadar derinlerde bir yerlerde de Allan Jones, Walter Woolf King, Sig
Ruman, Margaret Dumont, Edward
bu zel filmin ierdii yaratcln ve kurallar ineme, yasaklar ama gcn
Keane, Robert Emmett O'Connor
hl hissediyorum.
Gemi kamarasnda toplanan kalabalk gibi ana sahnelerin tesinde, film ina
nlmaz bir ritim duygusuyla oynanan tek bir kelime ya da jest gibi en basit anlar
sayesinde bylesine gl ve gz alc bir komedi olmay srdrebiliyor. karde
in kurallar ineme silahlarnn bir opera gsterisinde krize yol amasyla ilgili sy-
enecek ok fazla ey var daha. Drdnc karde, dorucu Zeppo bu aamada
fazlalk. Groucho'nun dizginlenmemi kelime sarfiyat ve bedenini deforme etme
si, Harpo'nun doal olmayan sessizlii ve ocuksu tahrip gc, Chico'nun virtz
l ve 'yabanc zellikleri'; bunlarn hepsi bir araya gelerek sanat, agzllk ve
yozlamaya duyulan nefret zerine kurulu bir operay mahveder. Bu unsurlar film
de gerekten var; ve kesinlikle ilginler ama daha belirgin bir zelliin yannda ikin

ci planda kalyorlar: Ahbap avular Operada kesinlikle 'felaket' komik bir film
di, hl da yle. J-MF
Britanya (Gaumont British)
86dk, SB
Ynetmen: Alfred Hitchcock
Yapmc: Michael Balcon, Ivor
Montagu
Senaryo: Charles Bennett
John Buchan'n romanndan
Grnt Ynetmeni: Bernard
Knowles
Mzik: Jack Beaver, Hubert Bath
Oyuncular: Robert Donat,
Madeleine Carroll, Lucie
Mannheim, Godfrey Tearle, Peggy
Ashcroft, John Laurie, Helen Haye,
Frank Cellier, Wylie Watson, Gus
McNaughton, Jerry Verno
THE 39 STEPS (1935)
39 Basamak
39 Basamak, zamanndan nce atlm deneme niteliinde birka adm ve bir
ka kk hamlenin ardndan, Alfred Hitchcock'n ngiltere dneminde ilk kez tar
tmasz bir biimde yaratcln doruuna kt filmdi. Ayrca ortaya koyduu
eserlerin says hzla artarken, tartmal olarak, her adan baar kazanan lk filmiy
di (sessiz film dneminin sonlarndan 39 Basamak' yapt dneme kadar 18 film
ekmiti). Filmin hem giede i yapmas hem de eletirmenlerden vg almasnn
ardndan Hitchcock, usta bir ynetmen olarak nn daha da pekitirdi ve nere
deyse ei benzeri grlmemi bir izgide, onlarca yl kapsayan bir zaman dilimin
de, son derece etkileyici ve elenceli bir dizi gerilim film i ekecei parlak bir gele
cee doru yelken at. North by Northwest (Gizli Tekilat, 1959) dahil, en pop
ler filmlerinin ounun kkeni bu ilk bayapttr.
39 Basamak, pek ok kayda deer baarnn
yan sra, Hitchcock sinemasnn anahtar niteliinde
ki ilk temalarndan birini ortaya koyar: 'yanl ada-
m'. Yani olaylarn masum bir seyircisi olduu halde,
iftiraya urayan; lemedii bir su yznden sula
nan, takibe alnan ya da cezalandrlan adam (y
netmenin tekrar tekrar ele ald bu temann en
ak rnei, 1956 yapm The W rorg Man-Lekeli
Adam adl filminde grlr). ngiltere'de tatil yapan
KanadalI Richard Hannay'in (Robert Donat) tant
bir kadn, gizemli bir biimde ldrlr. Richard '39
Basamak' denilen bir eyle ilgili bir casusluk komplo
suna karmtr ve ancak bu bilgiye ularsa ban
beladan kurtarabileceini anlar. Gnlszce su or
ta olan bir kadna (Madeleine Carroll) kelepele
nen Hannay'in, hem polisin hem de bir parma ek
sik bir caninin amansz takibinden kap kurtulmas
ve i iten gemeden srr zmesi gerekir.
Geleneksel Hitchcock tarzna uygun bir biim
de, '39 Basamak'n aslnda ne olduunun, hatta
tm casusluk komplosunun zlmesi, iki ba kah
ramann birbirlerine kur yapp satamalarnn yann
da adeta ikinci planda kalr. Evliliin muzipe alaya
alnd sahnelerde kelimenin tam anlamyla birbirle
rine kelepelenen Donat ve Carroll, az kavgalarn
kk kinayelerle ssleyerek (elbette kovalamaca-
dan vakit bulduklarnda) bu casusluk filmini en hti
mal d olanndan bir ak hikayesine dntrrler,
ilikileri gibi film de hzl admlarla, yer yer esprili di
yaloglar ve heyecan verici gerilimle kesilen dur du
rak bilmez aksiyon sekanslar ve kovalamaca sahne
leriyle ilerler. JKI
BRIDE OF FRANKENSTEIN (1935)
ABD (Universal)
Frankenstein'm Nianls 75dk, SB
Ynetmen: James Whale
Universal Stdyolar, James Whale'e 1931'de giede parlak bir baar yakala Yapmc: Cari Laemmle Jr., James
yan film i Frankenstein'm devamn ekmeyi kabul ettirene dek, neredeyse drt yl Whale

beklemek zorunda kald. Ama sonu beklediklerine dedi: Neredeyse ynetme

Senaryo: William Hurlbut, John L.
Balderston
nin tam denetiminde ekilen (yapmc Cari Laemmle Jr., ekimlerin ounda Av
Grnt Ynetmeni: John J.
rupa gezisindeydi), korku ve komedinin artc bir karm olan Frankenstein'm Mescall
Nianls, birok adan ilk filmden stn bir film oldu. Mzik: Franz Waxman
Boris Karloff'un gnlszlne ramen, Canavar'n bu sefer belli birka ke Oyuncular: Boris Karloff, Colin
limeyi syleyebilecek dzeyde olmasna karar verildi. Buradaki insanlatrma, Clive, Valerie Hobson, Elsa
Lanchester, Ernest Thesiger, Gavin
onun daha oturmu ve Mary Shelley'nin romanndakine daha sadk bir karakter
Gordon, Douglas Walton, Una
olmasn salad; aresizce bir can yolda aramas, bundan daha dokunakl verile O'Connor, E.E. Clive, Lucien Prival,
mezdi. Kukusuz sansr kurulunun talepleri dorultusunda iyice krplm olsa da O.P. Heggie, Dwight Frye, Reginald
Barlow, Mary Gordon, Anne
Frankenstein'm Nianls'ndaki Canavar daha ok, iinde bulunduu koullarn ve
Darling
toplumda yaratt korkunun cinayet ilemeye ittii sa benzeri bir figr olarak i
Oscar adaylklar: Gilbert
zilmitir. Srf kendisi iin yaratlan canavar ei bile, fiziksel grnm nedeniyle, Kurland (ses)
grd ilk anda onu reddeder. Kukusuz, Elsa Lanchester'n canlandrd gelin,
bugn beyazperdenin gelmi gemi en artc canavarlarndan biri olmay sr
dryor; ve perdede, grotesk bir dn olduu sylenebilecek trden bir tren
de boy gsterdiinde, mumyalanm bedeni, kuu gibi tslamas ve Msr kralie-
terinin sa modelini andran beyaz hareli siyah salaryla, hl korku trnn en
gze arpan tiplemelerinden.
Frankenstein'm Nianls'nn olay rgs arlkl olarak, seyircide bir korku,
cr acma uyandran ya da bir anda komediye srayan keskin kartlklara dayan-
yor. VVhale'in genellikle camp (baya, kaba, popler elerin kastl olarak abar
tl bir biimde kullanlmas) olarak nitelenen
endine zg mizah anlay, ounlukla ev
deki hizmeti Minnie (Una O'Connor) ve
eytani Dr. Pretorius'u canlandran Ernest
Thesiger'in ar kadns oyunu araclyla
veriliyor.
Frankenstein'm Nianls'na gsterilen
.oun ilginin bir baka nedeni de film in cin
sel ilikileri, ounluun, en azndan potan-
5 yel olarak yasaklar inediini dnd
: r tarzda ele almasdr. kinci bir lgn bilim
adamnn (Pretorious) filme dahil edilip, Co-
in Clive'n oynad Henry Frankenstein' ye-
- den bir 'can yaratmaya' zorlamas, Shel-
ley nin mitinde gizli ok temel ve rahatsz
edici anlamlardan birinin altn izer: insann
endi bana yaratmay (yoktan var etmeyi)
caarmas. Drt yl sonra VVhale'in bayap
tnn kendisi de bir 'oul' dourur, fakat ge-
ioin babasnn bununla bir ilgisi yoktur. FL
ABD (RKO)
101 dk, SB
Ynetmen: Mark Sandrich
Yapmc: Pandro S. Berman
Senaryo: Allan Scott, Dwight
Taylor
Grnt Ynetmeni: David Abel
Mzik: Irving Berlin, Max Steiner
Oyuncular: Fred Astaire, Ginger
Rogers, Edward Everett Horton,
Erik Rhodes, Eric Blore, Helen
Broderick
Oscar adaylklar: Pandro S.
Berman (film), Carroll Clark, Van
Nest Polglase (sanat ynetmeni),
Irving Berlin (mzik), Hermes Pan
(dans)
Fransa (Panthon)
40dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Jean Renoir
Yapmc: Pierre Braunberger
Senaryo: Jean Renoir
Guy de Maupassant'n
hikayesinden
Grnt Ynetmeni: Jean
Bourgoin, Claude Renoir
Mzik: Joseph Kosma
Oyuncular: Sylvia Bataille,
Georges St. Saens, Jane Marken,
Andr Gabriello, Jacques B.
Brunius, Paul Temps, Gabrielle
Fontan, Jean Renoir, Marguerite
Renoir
ngilizce ad: A Day in the Country
TOP HAT (1935)
1930'larn ortasnda ekilmi Fred Astaire-Ginger Rogers mzikalleri arasn
dan belirgin bir ekilde sivrilerek klasikleen bir rnek olmasa da (hepsi de genel
de muhteem, ancak nemli zaaflar olan filmler), bu sfat galiba en ok Top Hat'e
(Silindir apka) yakyor. Filmin konusu, mzikal dizisinin temel formln izliyor:
Fred, Ginger'a ilk bakta ak olur, ne var k sama sapan bir yanl anlama (bu
filmde Ginger, Fred'i evli olan bir baka arkadayla kartrr) filmin son dakikalar
na kadar Ginger'n dmanln krkler.
Deeri bilinmemi bir ynetmen olan Mark Sandrich, kusursuz bir yzeysel
yaklamla, bu serinin zndeki debdebeli ve aksak ritimli ak en st dzeye ka
ryor. Fred ve silindir apkal erkeklerden oluan koronun bastonla yapt fantezi
danslar eliindeki Top Hat', mzikalin en nl dans gsterisi; yine de filmin kal
binde iki byk romantik det var: Tsn't it a Lovely Day' ve 'Cheek to Cheek'. Bi
rincisi bir frtna srasnda Londra'da, ak havadaki bir sahnede, kincisi de, RKO
stdyolarnda kurulan A rt Deco tarzndaki gln denecek kadar gcr gcr bir Ve
nedik'te, ltl kanallarn kysnda geiyor. Direniten teslim olmaya uzanan bir iz
gide ilerleyen bu danslar, Fred'ln Ginger' elde etme yolundaki esas silahlar. Ama
bunu, cinsel anlamda basit bir fethetm e sreci gibi alglamak hata olur. Ginger'n
bastrlm heyecannn da gsterdii gibi, iki karakter de kendi rollerine (biri hzl
apkn, dieri zor elde edilen kadn) oyunbaz bir ironiyle yaklayor; ve zarif bir
erotik oyunu younlatrp uzatmak iin ibirlii yapyorlar. MR
UNE PARTIE DE CAMPAGNE (1936)
Bir Kr Elencesi
Beyazperdedeki kurmacann en gl ve en huzursuz edici aralarndan biri,
'yllar sonra' olanlarn gsterildii sonszler, kapan blmleridir: Genellikle, bizi
bir hikayenin her eyin ksa bir sre iin olanakl olduu sktrlm zamanndan
hznl bir hasret duygusuyla karp, sonutaki biricik kader anna gtrr. Jean
Renoir'n bu filminin sonunda Henriette, filmin banda nianls olan ahmak tez
gahtar Anatole'le (Paul Temps) mutsuz bir evlilik yapar. Ancak bu iki an arasnda
ki hibir ey bu kadar net ya da kesin deildir.
Guy de Mauppassant'n bir yksnden uyarlanan film, Jean Renoir n ilk ta
sarlad biime gre tamamlanmam, yarm kalmtr. Bu haliyle yine de kendine
yeten, mcevher gibi bir filmdir. Film, Rodolphe (Jacques Borel) ve Henri (Georges
D'Arnoux) adl taral iki maceraperestin, Henriette ve annesi Juliette'le (Jeanne
Marken) yaptklar kaamak evresinde geliir. Renoir bu karakterler arasnda m
kemmel bir ztlklar emas kurar: Rodolphe ve Juliette tutkulu ve uaryken, Hen
ri ve Henriette kendilerini youn bir duygusalla kaptrrlar. Bylece, Henriette'in
deyiiyle, 'belli belirsiz bir arzu' olarak balayp doann hem gzelliini hem de
hainliini ne karan ey, kt bir ekilde sona erer; yllar geer ve pazarlar da
pazartesiler kadar kasvetli olur.' AM
MODERN TIMES (1936) ABD (Charles Chaplin, United
Asri Zamanlar Artists)
87dk, SB
Asri Zamanlar, Charlie Chaplin'in 1914'te yaratt ve onun araclyla kendi Ynetmen: Charles Chaplin
sini tm dnyaya tantp sevdirdii Kk Serseri ('arlo') tiplemesinin son filmidir.
Yapmc: Charles Chaplin
Senaryo: Charles Chaplin
Aradan geen yllar boyunca dnya deimitir. Kk Serseri doduu srada,
Grnt Ynetmeni: ra H.
19. yzyl hl daha dnm gibiydi. Chaplin, 1936'da, Byk Buhran'n ardndan,
Morgan, Roland Totheroh
21. yzyldakinden ok da farkl olmayan sorunlarla yz yze geldi: yoksulluk, isiz Mzik: Charles Chaplin
lik, grev ve grev krclar, politik hogrszlk, ekonomik eitsizlik, makinelerin ti- Oyuncular: Charles Chaplin,
ranl ve uyuturucu gibi. Paulette Goddard, Henry Bergman,
Bunlar Chaplin'in 1931-32'de milliyetiliin ykseliini ve Buhran'n toplumsal Tiny Sandford, Chester Conklin,
Hank Mann, Stanley Blystone, AI
sonularn, isizlii ve makinelemeyi gzlemledii 18 aylk bir dnya gezisi srasn
Ernest Garcia, Richard Alexander,
da, akln srekli kurcalayan meselelerdi. 1931'de, bir gazete rportajnda 'isizlik Cecil Reynolds, Mira McKinney,
hayati bir mesele... Makineler insanlara faydal olsun diye var, onlar trajediye s Murdock MacQuarrie, Wilfred
Lucas, Edward LeSalnt, Fred
rkleyip ilerinden etmek iin deil,' demiti.
Malatesta
Chaplin, bu sorunlar mizahn yla aydnlatmak in, Kk Serseri'yi tm
dnyadaki fabrikalarda alan milyonlarca iiden birine dntrr. Bir tama
bandndaki, insanlk d monoton iinden ve altklar srada iileri besleyen bir
makinenin deneme tahtas olmaktan deliye dnmtr. Neyse ki Kk Serseri bu
yeni dnyayla savamnda, kendisine bir yolda bulur; babas bir grev srasnda l
drlen bir gen kzla (Paulette Godard) glerini birletirirler. Chaplin, bu iftin,
asi de, kurban da olmadn syler; 'bu makineler dnyasnda tek canl varlk on-
lardr sadece.
Asri Zamanlar gsterime girdiinde, filmler neredeyse on yldr sesli ekiliyor
du. Chaplin de diyalog kullanmay dnd, hatta bir senaryo bile yazd; ne var ki
sonunda Kk Serseri nin sessiz pandomime gbekten bal olduunu fark etti.
Yine de filmin bir yerinde, ark syleyen
garson olarak alt srada, Chaplin'in
sesini duyuyoruz: mkemmel bir talyanca
taklidiyle szlerini mrldand, doalama
bir ark sylyor.
Her biri, ynetmenin eski, iki bobinlik
filmlerinin uzunluunda drt 'perde' ola
rak dnlen Asri Zamanlar, Chaplin'in
hl grsel komedinin doruundaki tek
isim olduunu gsterir. Film, 20. ve belki
de 21. yzyln endstriyel, ekonomik ve
toplumsal koullarnda, insann yaamn
srdrebilmesi zerine bir yorum olarak
deerinden hibir ey kaybetmeden hl
geerliliini koruyor DR
ABD (RKO)
103dk, SB
Ynetmen: George Stevens
Yapmc: Pandro S. Berman
Senaryo: Erwin Gelsey, Howard
Lindsay, Allan Scott
Elwin Gelsey'in Portrait o f John
Garnett isimli oyunundan
Grnt Ynetmeni: David Abel
Mzik: Jerome Kern, Dorothy
Fields
Oyuncular: Fred Astaire, Ginger
Rogers, Victor Moore, Helen
Broderick, Eric Blore, Betty Furness,
Georges Metaxa
Oscar: Jerome Kern, Dorothy
Fields (mzik)
Oscar adaylklar: Hermes Pan
(dans)
SWING TIME (1936)
Dans Vakti
George Stevens'n ynettii Dans Vakti, bir "kulis mzikali" etrafnda dnen,
hem gze hem kulaa hitap eden bir mzik ve dans ziyafeti. 1930'larn ortas iin
kukusuz zirvedeki mzikallerden olan film, ayn zamanda Fred Astaire-Ginger Ro
gers birlikteliinin doal olarak perdeye tad cazip unsurlar bnyesinde barn
dryor.
Kadrosunu RKO'nun efsanevi yapmcs Pandro S. Berman'n bir araya getirdi
i Dans Vakti, ho ama ruhsuz Margaret W atson'la nianl nl dans Lucky Gar-
nett'n (Fred Astaire) yksn konu alyor. Garnett'n, nian srdrmesi iin ha
tr saylr bir balk paras sunmas gerekince, evlilik planlar askya alnr ve gen
adam para kazanmak amacyla New York'un yolunu tutar. New York'ta, gerek
ak olacak Penny'yle (Gingers Rogers) tanr. Bundan sonra film irili ufakl engel
lerle karlaarak ilerler ve ikili nihayet birbirlerinin kollarnda mutluluu bulur.
Filmde doal olarak, yanl anlamalar zerine kurulu birok sahne, trajik olma
yan birka dm noktas var; ve baz ksa ac ve yrek burkucu sahnelere ramen
mutlu sonla bitiyor. Yine de filmin amacnn, bazlar tre zg kurallarn yerine ge
tirilmesine ynelik mzikal gsterileri sunmak olduu kukusuz. Mzikler Jerome
Kern'e, ark szlerinin ou da Dorothy Fields'a ait. Filmin mziklerinin temelini
bu ikilinin ortak abas oluturmu olsa da her para, Astaire ve Rogers'n hareket
leri ve tap dansyla birleen saf enerjileri, canllklar ve neeli cokularyla ldyor.
ne kan arklar arasnda Lucky'nin iki solosu var: Bildik bir gece kulb ar
ks olan "The Way You Look Tonight" ve Asta-
ire'in nl havada yrme yeteneinin sergi
lendii, ackl ve ironik bir ark olan "Never
Gonna Dance." Astaire ve Rogers'n "Waltz in
Swing Time" ve tabii ki nl performanslarn
sergiledikleri "A Fine Romance" detleriyse,
adeta perdeye smaz. Ama en ok alk alan
ark Fred Astaire'in bir koroyla beraber, yz
siyaha boyanm olarak syledii "Bojangles of
Harlem"dir. Her ne kadar, kltrel tarihin mo
das gemi ve gnmz llerine gre siyase-
ten dorucu olmayan bir yansmas olsa da,
eitimine ve devrald mirasa kesinlikle bir say
g duruu niteliinde olan bu para, perdeye
yanstlm kendi grntleri eliinde l gs
teri yapan Astaire'in dansnn doruk noktasn
oluturuyor. GC-Q
MY MAN GODFREY (1936) ABD (Universal)
94dk, SB
Sofistike salon komedilerinin ustas Gregory La Cava, 1930'larn Hollywo-
Ynetmen: Gregory La Cava
od'unda, toplumsal konularda en bilinli ynetmen deildi belki; ama Gabriel Yapmc: Gregory La Cava, Charles
Over the White House (1933), She M arried Her Boss (1935) ve zellikle, en unu R. Rogers
tulmaz eseri M y Man Godfrey gibi filmlerinin de aka ortaya koyduu gibi top Senaryo: Eric Hatch, Morrie
lumsal ve politik talama konusunda yetenekliydi. Byk Buhran'n sonlarna denk Ryskind
Eric Hatch'in romanndan
gelen bu screvvball komedi klasii, Park Avenue'da, bir yksek sosyete partisi oyu
Grnt Ynetmeni: Ted
nu iin tutulan dkn serseri Godfrey'in (William Powell) yksn anlatyor. Ha
Tetzlaff
vada uuan yzlerce esprili, ukala replikten sonra, zengin insanlarn evindeki tm Mzik: Charles Previn, Rudy
idareyi ele alan Godfrey, gzel Irene'i (Carole Lombard) byler, kubeyinli anne Schrager
nin gen "oyuncann (Sinema Yapm Ynetmelii nedeniyle protg, yani hi Oyuncular: William Powell, Carole
mayesi altndaki kii denilir) sahtekarn teki olduunu ortaya karr ve ailenin do Lombard, Alice Brady, Gail Patrick,
Eugene Pallette, Alan Mowbray,
landrclkla sulanan aksi babasn iflastan ve hapse girmekten kurtarr.
Jean Dixon, Molly, Mischa Auer,
Zenginler gelip kendisini bulduunda, Godfrey'in sonunda dlerindeki sosye Carlo, Robert Light, Pat Flaherty
te kzyla evlenecek, plkte yaayan bir evsiz olarak sunulmas doal. Ne var ki Oscar adaylklar: Gregory La
bunun ardndan st snfn, kendini beenmi, mark budalalar srs olarak, Cava (ynetmen), Eric Hatch,
perdede geit yapmas geliyor. Filmin o gnlerde geni apta izleyici toplayp b Morrie Ryskind (senaryo), William
Powell (erkek oyuncu), Mischa
yk bir baar kazanmasnn altnda yatan nedenlerden biri bu kukusuz. My Man
Auer (yardmc erkek oyuncu),
Godfrey'in ikinci yarsna baskn olan peri masalysa, filmin sivriliini trplyor ve Carole Lombard (kadn oyuncu),
u aptalca aklamayla bitiyor: 'Para her ey demek deildir!' Ama film o zaman Alice Brady (yardmc kadn oyuncu)
bile, roman yazar Eric Hatch ve Morrie Ryskind'in yazd senaryodaki zekice esp
rilerle izleyiciyi kendine ekmeyi baarr. Kt yazlm tek bir replik ya da zayf i
zilmi tek bir karakter olmamas asndan, byk bir filmin alameti farikas olan
zelliklere sahiptir. La Cava, bazen ba dndrc bir hzla ilerleyen ve karakterle
rinin nerdeyse her sahnede makineli tfek hzyla birilerine laf yetitirdii anlatsn
o kadar hesapl ve rahata kurar ki film klasik Hollywood sinemasnn ilk rnei sa
ylabilir. lk kez 70 yl nce izleyici karsna km olmasna karn M y Man Godf
rey gncelliini o kadar dikkate deer bir biimde koruyor ki her dnemin izleyici
tlesinin beenisine sunulacak bir yeniden evrimi rahatlkla yaplabilir. MT
ABD (Columbia)
115dk, SB
Ynetmen: Frank Capra
Yapmc: Frank Capra
Senaryo: Clarence Budlngton
Kelland, Robert Riskin
Grnt Ynetmeni: Joseph
Walker
Mzik: Howard Jackson
Oyuncular: Gary Cooper, Jean
Arthur, George Bancroft, Lionel
Stander, Douglass Dumbrille,
Raymond Walburn, H.B. Warner,
Ruth Donnelly, Walter Catlett, John
Wray
Oscar: Frank Capra (ynetmen)
Oscar adaylklar: Frank Capra
(film), Robert Riskin (senaryo), Gary
Cooper (erkek oyuncu), John P.
Livada ry (ses)
MR. DEEDS GOES TO TOWN (1936)
Bay Deeds ehre Gidiyor
Screwball komediyi (arlkl olarak cinsler aras atma, lgn ak, hazrcevap
espri ve satamalar zerine kurulu romantik komedi) icat eden film, ynetmen
Frank Capra'nn Amerikan yaamna bakn, geleneksel kk kasaba deerleri
ni bencil kent karmaasnn karsna koyarak glendiriyor.
Longfellow Deeds (Gary Cooper) Vermont'lu, taral bir airdir. Milyarder am
casnn lm zerine kendisine kalan mirasla hayat deiir; ama kt ynde.
Amcasndan para slemeye alm avukatlar, kendilerine cret demeyi sr
drmesi iin onu ikna etmeye alr. Deeds, parann kendisine bir yarar olmayaca
na inanr ve krsal kesimdeki topraklarndan srlm iftilere balayarak on
dan kurtulmaya kalkr. Akl banda hi kimsenin bu kadar paradan vazgemeye
ceini savunan avukatlar, deli olduu iddiasyla Deeds'i derhal mahkemeye verir.
Deeds'in nihai kurtuluuysa, onun taral naifliinden ilk faydalanan hazrcevap ga
zeteci Babe Bennett'n (Jean Arthur) ellerindedir. Gazetesinde "Bay Klkedisi" hak
knda acmasz haberler yapan ancak daha sonra Deeds'in idealizminden etkilenip
deien Babe, verdii ifadeyle davay bu talihsiz adamn lehine evirir. Parlak esp
rilerle (Deeds'in dnmek iin tuba almas ya da atlara rek yedirmesi gibi)
dolu film , Ffenry David Thoreau tarz en iyisinden bir sade kr yaamna ve mad-
diyatlk kartlna dzlen bir vgdr. RBP
I - .' *
CAMILLE (1936) ABD(MGM)
Kamelyal Kadn 109dk, SB
Ynetmen: George Cukor
Sesli sinemann ilk dnemlerinin zirvedeki filmlerinden olan George Cukor'un Yapmc: David Lewis, Bernard H.
Kamelyal Kadr', barollerde Greta Garbo ve Robert Taylor'n, yan rollerde ise Hyman
stdyonun nde gelen oyuncular Lionel Barrymore ve Henry Daniell'in olduu Senaryo: Zoe Akins
mthi bir oyunculuk gsterisi. Cukor, oul Alexandre Dumas'nn yine yazar tara Alexandre Dumas'nn La Dame aux
camlias isimli roman ve
fndan sahneye uyarlanan ve belki de imdiye kadar yazlm en nl oyun olan
oyunundan
sansasyonel romannn, melodramatik tarzn hissettirmek iin tam kararnda bir
Grnt Ynetmeni: William H.
19. yzyl ortas Paris havas yaratyor. Romann karakterleri, senaryodaki zeki ve Daniels, Karl Freund
imal diyaloglar araclyla, bir baka dnemin Amerikal seyircisi iin canlanyorlar. Mzik: Herbert Stothart, Edward
Marguerite Gautier (Garbo) Kamelyalar sevmesi nedeniyle Camille denilen Ward
bir sosyete fahiesidir. "Can yolda" ve nfuzlu bir ailenin gen olu Armand Du- Oyuncular: Greta Garbo, Robert
Taylor, Lionel Barrymore, Elizabeth
val'e (Taylor) ak olur. Camillein aibeli gemii nedeniyle asla merulaamayacak
Allan, Jessie Ralph, Henry Daniell,
olan bu beraberliin bitmesi gerekir; ve aktrislerin pek sevdii trden iki nl sah Lenore Ulric, Laura Hope Crews,
neyle biter, ilkinde, Armand'n babas, olunun diplomatik bir kariyer edinmesi in Rex O'Malley
Camille'i, ArmandT brakmaya ikna eder. Kalbi krlan Camille, artk ondan skld Oscar adaylklar: Greta Garbo
yalanyla Armand' terk eder. Armand daha sonra dndnde, onu lm d (kadn oyuncu)
einde bulur. Camille, ArmandT hkrklar iinde brakarak lr. Hollyvvood'un o
zamanki gerici Yapm Ynetmelii'ni uygulamakla grevli Breen Brosu da bu ya
sak ve trajik ak yksnden etkilenmi olacak ki yalnzca romantik iftin birbirle
rine lmsz aklarn ilan ettikleri bir sahneyi teknik olarak "uygunsuz" saymtr.
RBP

SABOTAGE (1936) Britanya (Gaumont British)

Sabotaj 76dk, SB
Ynetmen: Alfred Hitchcock
Alfred Hitchcock, W. Somerset MaughamTn yklerinden uyarlanan Gizli Yapmc: Michael Balcon, Ivor
Montagu
Ajan adl bir filmi daha yeni ekmiti, dolaysyla Joseph Conrad'n Gizli Ajan roma
Senaryo: Charles Bennett, lan
nndan uyarlanan bir sonraki projesinin adn Sabotaj olarak deitirdi. Oscar Ho-
Hay, Helen Simpson, E.V.H.
mulka, Bay Verloc adnda, yabana karanlk gler adna sabotaj eylemleri dzen Emmett
leyen tekinsiz bir ajan rolnde. Ayrca, romandan farkl olarak, filmde Verloc ve ka Joseph Conrad'n The Secret Agent
rs (Sylvia Sydney), Hitchcock'un perdedeki filmlerle, ykdeki olaylar arasnda isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Bernard
balant kurarak elenmesine yarayan kk bir sinema iletirler.
Knowles
Sabotaj'da iki unutulmaz sahne ne kar. Birincisinde Bay Verloc, karsnn er
Mzik: Louis Levy
kek kardei Stevieyi bir kutu film i teslim etmeye gnderir. Stevie kutuda, leden
Oyuncular: Sylvia Sidney, Oskar
sonra 1,45'te patlamaya ayarl bir bomba olduunun farknda deildir. Londra so Homolka, John Loder, Desmond
kaklar boyunca izlediimiz Stevie,.bir dizi engel yznden gecikir ve en sonunda Tester, Joyce Barbour, Matthew
otobsteyken bomba patlar. Seyircinin yaknlk duymasn tevik ettii bir karakte Boulton, S.J. Warmington, William
Dewhurst
ri ldrmesi, bir ynetmen olarak seyirciyle arasndaki anlamay inemesi anla
mna geldii iin Hitchcock daha sonra bundan pimanlk duydu; ama tam olarak
ayn eyi Sapk'ta (1960) yine yapt. Yine de Stevie'nin lm, filmin ikinci grkem-
li sahnesini, Bayan Verloc'un, kardeinin intikamn almak iin kocasn ldrd
sahneyi hazrlar. EB

ABD (Samuel Goldwyn)
101dk, SB
Ynetmen: William Wyler
Yapmc: Samuel Goldwyn, Merritt
Hulburd
Senaryo: Sidney Howard
Sinclair Lewis'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Rudolph
Mat
Oyuncular: Walter Huston, Ruth
Chatterton, Paul Lukas, Mary Astor,
David Niven, Gregory Gaye, Maria
Ouspenskaya, Odette Myrtil, Spring
Byington, Harlan Briggs, Kathryn
Marlowe, John Payne
Oscar: Richard Day (sanat
ynetmeni)
Oscar adaylklar: Samuel
Goldwyn, Merritt Hulburd (film),
William Wyler (ynetmen), Sidney
Howard (senaryo), Walter Huston
(erkek oyuncu), Maria Ouspenskaya
(yardmc kadn oyuncu), Oscar
Lagerstrom (ses)
DODSWORTH (1936)
William Wyler'in, varlkl bir Amerikal iftin evliliinin zln anlatan bir
Sinclair Lewis romanndan uyarlad, ikna gc son derece yksek filmi, Hollywo-
od'un zekice ekilmi filmlerinde stn bir seviyeyi temsil ediyor. W alter Huston,
iini devrettikten sonra, bu bolluk iindeki zengin emekliliin skntlaryla yzleen
ve kars Fran'le (Ruth Chatterton) birlikte byk bir Avrupa gezisine kmaya karar
veren otomobil sanayicisi Dodsworth rolnde. ift, Avrupa kltrn ve zarafeti
ni kefetmek zere ABD'den ayrlr. Avrupa'da, ikisi de birbirlerinin hayattan bek
lentisinin farkl olduunu kefederler; ama ikisi de kendi tarznda yalanmay gecik
tirme arzusu iindedir. Zenginlerin ve sosyetiklerin evresinde dolaan playboy'lar-
la fl rt etmeye balayan Fran'in, Dodsworth'un inat Amerikal ve taral tavrlar
na kar sabr gittike tkenir. Dodsworth, Fran'le uzlamann yolunu bulamaz;
umutsuzlua, ie yaramaz olarak grlecei korkusuna kaplr. Yolculuklar srasn
da tantklar Amerikal gmen Edith Cortright'sa (Mary Astor), yaamak ve din
kalmak iin yeni bir yol bulmutur ve Dodsworth'a nerebilecei bir zm vardr.
Filmin en belirgin zellikleri, ahlaki karmakl ve ac tatl tonudur. Wyler,
Fran'i tamamen kt olarak izmemeye zen gsterir. Hem kocay hem de kars
n anlamamz ve ikisine de yaknlk duymamz salar. Fran'in, yaratmaya alt
yanlsamadan ibaret hayatn ellerinden kaydn farkettii sahneler film in en do
kunakl anlarndan bazlarn oluturur. En iyi Erkek Oyuncu dalnda Oscar'a aday
gsterilen Huston, bu ok ynl role cuk oturuyor. Dodsworth, gvenli, kendi
kendini yetitirmi bir para babasndan, mahzun ve daha dnceli yal bir adama
dnyor. Yardmc rollerde, ok gen ve cvl cvl bir David Niven'n (Astor) yan
sra Maria Ouspenskaya da gerekten muhteem. Hollywood'un egemen an
laynn 14 yandaki genlerin beenisine sesleniyor grnd bir zamanda
Dodsworth, gayet ho bir biimde, bir zamanlar Hollywood'da yetikinler iin de
film yapldn anmsatyor. RH
THINGS TO COME (1936) Britanya (London)
100dk, SB
H.G. VVelIs'in Avrupa uygarln yerle bir eden bir 2. Dnya Sava felaketi Ynetmen: William Cameron
zerine yaratt speklasyonlar perdeye tayan bu uyarlama, belki de ilk gerek Menzies
bilimkurgu filmi. Bir tek Frltz Lang n Metropolis'i (1926), teknolojik deiimin ve Yapmc: Alexander Korda
bunun yol at politik evrimin sonucu olan bir gelecek tasarlama konusunda bu
Senaryo: FI.G. Wells
The Shape o f Things to Come isimli
filmden nce davranmt; ancak Metropolis'le tarihin hangi ynde ilerleyeceinin kendi romanndan
byle ayrntl bir zmlemesi yoktu. Aslnda, ok az bilimkurgu filmi, kurgulanm Grnt Ynetmeni: Georges
bir kehanete, Things to Come'daki kadar titiz bir tarihsel yaklam getirir, bu da Perinal
byk olaslkla Wells'in, popler kitab The Outline o f History'deki (Ksa Dnya Mzik: Arthur Bliss
Tarihi, 1922) fikirleri temel alarak senaryoyu da kendisinin yazm olmasndan kay Oyuncular: Raymond Massey,
Edward Chapman, Ralph
naklanr.
Richardson, Margaretta Scott,
Ne Wells ne de Menzies karakterlere dayanan anlatlarla ilgileniyorlard (ana Cedric Hardwicke, Maurice
karakterlerin tm de nemli fikirleri temsil ederler), yknn tm bir yzyln ta Braddell, Sophie Stewart, Derrick
rihini kapsamas, filmi mesafeli bulan birok kiiye ekici gelmemiti. 25 yl sren De Marney, Ann Todd, Pearl
Argyle, Kenneth Villiers, Ivan
Avrupa'daki ikinci sava sonucunda, dnyann ou yerle bir olur ve ast astk
Brandt, Anne McLaren, Patricia
kestii kestik ortaa feodalizmine benzeyen bir dzene geri dnlr. Neyse ki in Hilliard, Charles Carson
sann entelektel ve ussal zellikleri, her zaman doutan gelen z ykm drts
ne stn gelmitir; bu yzden de insanln ilerlemesi kanlmazdr. Things to Co-
me, Freud'un Eros ve Thanatos; yani ak ve lm arasndaki ve insan ilikilerinde
ki ebedi eliki anlayna daha iyimser bir yaklam getiriyor. Birok topyac yazar
gibi, Wells iin de gelecein en belirgin zellii insann doa zerindeki denetimi
nin artmasdr. Filmin ilerleyen sekanslarna, Metropolis'teki gibi bir gelecek ehri
nin grntleri egemen. Menzies, en nemli ve anlaml katksn filmin mimari ve
sanatsal tasarm konusunda yapm. Epizodik anlatsna ramen izlemeye deer
bir grsellik sunan Things to Come, Ridley Scottn Blade Runner' (Bak Srt,
1982) gibi, gelecein kentlerini hayal eden dier bilimkurgu filmlerinin atas.
Tannm oyuncular iermesine ramen (Raymond Massey, Cedric Flardvvicke
ve Ralph Richardson), bu allmadk filmle ilgili en ok aklda kalan ey, tarih ve in
san doasnn felsefesiyle har neir olmas. Film, 1930'larn ingilteresi'nin kayg
larn ve umutlarn mkemmel bir biimde yanstyor ve drt yl gibi ksa bir sre
sonra, Londra'ya yaplacak olan ani hava saldrsn rpertici bir biimde ngr
yor. RBP
Fransa (Cinas)
85dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Sacha Guitry
Yapmc: Serge Sandberg
Senaryo: Sacha Guitry
Grnt Ynetmeni: Marcel
Lucien
Mzik: Adolphe Borchard
Oyuncular: Sacha Guitry,
Marguerite Moreno, Jacqueline
Delubac, Roger Duchesne, Rosine
Deran, Elmire Vautier, Serge
Grave, Pauline Carton, Frhel,
Pierre Labry, Pierre Assy, Henri
Pfeifer, Gaston Dupray
ngilizce ad: The Story o f a Cheat
ABD (MGM)
115dk, SB
Ynetmen: Victor Fleming
Yapmc: Louis D. Lighton
Senaryo: Marc Connelly, John Lee
Mahin, Dale Van Every
Rudyard Kipling'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Harold
Rosson
Mzik: Franz Waxman
Oyuncular: Freddie Bartholomew,
Spencer Tracy, Lionel Barrymore,
Melvyn Douglas, Charley Grapewin,
Mickey Rooney, John Carradine,
Oscar O'Shea, Jack La Rue, Walter
Kingsford, Donald Briggs, Sam
McDaniel, Bill Burrud
Oscar: Spencer Tracy (erkek
oyuncu)
Oscar adaylklar: Louis D.
Lighton (film), Marc Connelly, John
Lee Mahin, Dale Van Every
(senaryo), Elmo Veron (kurgu)
LE ROMAN D'UN TRICHEUR (1936)
Bir katnn Anlar
Genellikle Sacha Guitry nln bayapt olarak bilinen (oysa 1937'dekl Les perles
de la couronne gibi bir rakibi olan) ve Guitry'nin yeteneklerini dktrd 1936
yapm bu film, yazar-ynetmen-oyuncunun kendine has ince zekasnn bir koner
tosu saylr. Filmin oyuncularn ve ekibini tantan jenerikten sonra Bir katnn
Anlar, filme adn veren kahramann (Guitry'nin kendisi oynuyor) katlkla yo
lunu bulmay nasl rendiini gsteren bir geriye dnle balar.
ilk ak tiyatro olan Guitry'nin, sinema kartlyla nl olsa da kendi oyunla
rn (ya da bu filmdeki gibi romann) sinemaya uyarlarken, yetenei ortaya kar.
Bir katnn Anlar, Guitry'nin karakterinin d ses anlatmyla, canl ve stilize
bir sessiz film. Franols Truffaut, Gultry'yi, Ernst Lubltsch'ln Fransz kardei olarak
tanmlamakta srarl olsa da, kiilii canlandrd karakterlere her zaman baskn
gelen Guitry'nin, Avrupai romanslarn bu byk ustasndan farkl olduu apak
ortada. JS
CAPTAINS COURAGEOUS (1937)
Korkusuz Kaptanlar
1936da len Rudyard Kipling, lmnden bir yl sonra kitabnn sinemaya
uyarlandn gremedi; bunlarn arasnda, Victor Fleming'in heyecanl ocukluk
destan Korkusuz Kaptanlar da vard. Freddie Bartholomew, alt dondurmal gazo
zun ardndan, babasyla (Melvyn Douglas) birlikte yolculuk yapt transatlantikten
den mark zengin ocuu Harvey Cheyne rolnde. Neyse ki ans yaver gider
ve iyi huylu Manuel Fidello'nun (Spencer Tracy) da aralarnda olduu ve kimsenin
zenginlii veya "konumuyla" ilgilenmedii bir balk teknesi tarafndan Gloucester
aklarnda kurtarlr. Kk dm olan Harvey, bann aresine bakmas iin b
raklr ama Manuel'in "sk gzetimi" altnda, sk almann ve gerek baarnn
deerini renir. Ne var k limana dnmeden nce, Manuel bir kazada lr. Har
vey limanda, babasyla karlar ama balklarla birlikte kalmak ister. Buna karn
len dostu iin yaplan dokunakl bir anma treninden sonra baba ve oul yeniden
bir araya gelir.
ocuk yldz Bartholomew, hem sevimsiz hem de ekici olmasn gerektiren
bu rolde, kusursuz bir oyunculuk sergiliyor. Spencer Tracy de, kvrck salar ve
makyajla esmerletirilmi yzyle Portekizli balk rolne mthi uymu. Mizah,
dokunakllk ve ilgin bir kssadan hisse ieren film, Hollywood'un yapt gelmi
gemi en iyi ocuk filmlerinden biri. RBP
YE BAN GE SHENG (1937) in (Xinhua)
123dk, SB
Gaston Leroux'nun 1919'da yazd Le Fantme de l'opra (Operadaki Haya Dili: Mandarin
let) adl roman, birok filme esin kayna oldu. Weibang Ma-Xu'nun 1936'da Ynetmen: Weibang Ma-Xu
anghay'da yapt Ye ban ge sheng de (Geceyars arks) kukusuz en nde ge Yapmc: Shankun Zhang
len uyarlamalardan biri. Sinemaya jenerik tasarmcs olarak balayan Ma-Xu Senaryo: Weibang Ma-Xu
(1905-1961), srasyla set tasarmcl, oyunculuk ve ynetmenlie ykseldi. Ve Grnt Ynetmeni: Boqing
Xue, Xingsan Yu
ban ge sheng, sessiz sinema dnemini alt filmle kapatm olan Ma-Xu'nun ikinci
Mzik: Xinghai Xian (film arks)
sesli filmi.
Oyuncular: Menghe Gu, Ping Hu,
Ye ban ge sheng, karanlk ve rktc havasn, turnedeki bir opera toplulu Shan Jin, Chao Shi
unun, byk opera yldz Song Danping'in on yl nce orada herkesin gz
nnde lmesinden beri bo ve dknt olan harap tiyatroya gelmesiyle daha en
banda hissettirir. Topluluun gen yldz, tiyatroda tek bana prova yaparken,
arksnda ona yol gsteren gzel bir ses duyar. Sesin sahibi elbette ki artk bir ucu
beye dnm olan kaak Song Danping'dir; gen arkcya kendisini gsterir ve
geri dnler araclyla yksn anlatmaya koyulur. irkinlii, Song'un, kzna
ak olmasna fkelenen zalim derebeyinin emriyle kendisine verilen ceza yzn-
dendir. O gnden beri de tiyatroda saklanarak, kendi yerine geip byk operas
n sahneleyecek arkcy bekler. Gen arkc hem bu grev iin hem de Song'un
acdan akln yitirmi eski ak Li Xiaoxia'ya eli olarak gitm ek zere seilir.
Filmin, Leroux'nun Batl uyarlamalarndan temel fark, Hayalet'in pusuya yat
m bir ba belas yerine sempatik ve iyiliksever bir ba karakter olmasdr. Dier
btn uyarlamalarda, Hayalet'in himayesine ald sanat, bir kadn arkcdr ve
kadnn nianls Hayalet'i kskanr. Ma-Xu sanaty erkek yaparak, daha karmak
ve belirsiz ilikiler sunar. Song Li gen adam, Xiaoxia'yla arasndaki bada kendi
sinin vekili olarak grr ve adamn bir kz arkada olduunu kefettiinde, Li Xiao-
xia adna kskanarak ac eker.
Tm bunlar Alman davurumculuundan esinlenildii belirgin olan usta k
ve glge kullanmyla zenginleen bir atmosferde gerekleir. in'de tutularak
kalc olmu arklarda filmin poplaritesini artran balca etkenlerdendi. 1941'de
Ma-Xu, Ye ban ge sheng xu j i adnda bir devam filmi yapmak zorunda kalr; ayrca
bu film, Ye ban ge sheng - Shang j i (1962) ve The Phantom Lover (1995) adl,
Hong Kong yapm iki yeniden evrime de esin kayna olmutur. DR

ngilizce ad: Midnight Song


Fransa (R.A.C.)
114dk, SB
Dili: Franszca / Almanca / ngilizce
Ynetmen: Jean Renoir
Yapmc: Albert Plnkovltch, Frank
Rollmer
Senaryo: Jean Renoir, Charles
Spaak
Grnt Ynetmeni: Christian
Matras
Mzik: Joseph Kosma
Oyuncular: Jean Gabln, Dita
Parlo, Pierre Fresnay, Erich von
Stroheim, Julien Carette, Georges
Pedet, Werner Florian, Jean Daste,
Sylvain tkine, Gaston Modot
Oscar adaylklar: Frank Rollmer,
Albert Pinkovitch (film)
Venedik Film Festivali: Jean
Renoir (Yaam Boyu Baar dl),
Jean Renoir (Mussolini Cup dlne
aday oldu)
ngilizce ad: Grand Illusion
LA GRANDE ILLUSION (1937)
Byk Aldan/Harp Esirleri
Savan dehetinin yaratt ortak duygular aa vurmak zaman alr. 1. Dn
ya Sava srasnda geen ve bir Alman esir kampnda ciddiyetsizlik ve kardelik or
tam bulan Jean Renolr'n bayapt Byk Aldan, bu nsancl ironinin etrafnda
geliiyor, iki Fransz askeri, Temen Marechal (Jean Gabin) ve Yzba de Boeldl-
eu (Pierre Fresnay), nazik Alman komutan von Rauffensteln'n (Erich von Strohe
im) gzetimi altndadr ve adamlaryla beraber bulunduklar konum, olabileceklerin
en yisidir. Esir kampnda, onur ve dzen stne temellendirilen, yllar sren gele
neklere dayanan karlkl sayg ve davran kurallar zerine kurulu bir sistem olan
aristokrat topluma ayna tutarlar.
Ancak bu, ta stnde ta brakmayan savan ortasnda, bir vahadan, hatta
seraptan baka bir ey deildir; filmin ad gibi, ait olunan snf ve alnan terbiyenin,
kurunlarn iki tarafn da soyunu bilmedii bir savata, askerleri savan bayal
nn stnde tutan byk bir aldantr. Kamak iin yorulmak bilmeden tnel ka
zan askerler, esaretin tevik ettii bu geici kardeliin, zgrlklerine kavutukla
rnda yine yaamn ac gereklerine yenileceini hesaba katmazlar.
Byk Aldan'n en dokunakl ynlerinden biri, ana karakterlerin, blllnaltla-
rnda baka arzular yatsa da, aslnda gerein fazlasyla farknda olduu hissidir.
Strohelm'n canlandrd melankolik komutann Fransz askerleriyle, bu kadar e
tin olmayan baka koullarda tanm olmay yrekten stedii sezdirilir. Kampta
ki esirlerden biri de Rosenthal'dr. Darda yalnzca bir Yahudi olan Rosenthal, 2.
Dnya Sava'nn fazla uzak olmayan felaketlerini sinir bozucu bir ekilde anmsa
tr. Gerekten de, Almanlar daha sonra Fransa'y gal ettiklerinde, nsani bak a
sndaki doru zamanlamasnn katksyla byk etki uyandran bu filmi yasaklam
lard. Film, sinemann ve kurmacann yaammza yn vermesi gereken byk do
rular ve ahlaki dersleri.aktarma gcn sivri bir biimde anmsatan politik bak
as nedeniyle, tm unutulmaz karakterleri, dndrc temalar ve srkleyici
diyaloglaryla birlikte sonsuza dek tarihe gmleblllrdi. JKI
STELLA DALLAS (1937)
ABD (Samuel Goldwyn)
105dk, SB
King Vidor'un Stella Dallas', kznn toplumda daha iyi bir yer edinmesi uru Ynetmen: King Vidor
na kendini feda edecek kadar gl, ii snfndan bir kadnn heyecanl ve srk Yapmc: Samuel Goldwyn, Merritt
leyici portresini iziyor. Olive Higgins Prouty'nin bu nl roman 1925'te de baa Hulburd

rl bir biimde sinemaya uyarlanmt. Vidor'un filminin Henry King'in sessiz uyar Senaryo: Joe Bigelow, Harry
Wagstaff Gribble, Sarah Y. Mason,
lamasna gre avantaj, barolnde Barbara Stanvvyck'in olmas. Stanvvyck'in Stel- Gertrude Purcell, Victor Heerman
la's dayankl, ekici ve zeki bir kadn. Bu yzden, hali vakti yerinde Stephen Dal Olive Higgins Prouty'nin
las'n (John Boles), neden Stella uruna ailesini brakp kendi hayatn kurduunu romanndan
anlamak zor deil. Ancak kzlar Laurel'in (Anne Shlrley) doumundan ksa bir s Grnt Ynetmeni: Rudolph
Mat
re sonra Stephen eski kz arkadana dnmek ster. Stella, Laurel' tek bana b
Mzik: Alfred Newman
ytr, hayatn kznn mutluluuna adar, ne var ki gen bir kz olan Laurel, baba
Oyuncular: Barbara Stanwyck,
snn zengin yaamna zenir ve onunla birlikte yaamak ister. Balangta buna John Boles, Anne Shirley, Barbara
kar kan Stella sonunda kzna acr ve sarho numaras yapp artk gen kz ya O'Neil, Alan Hale, Marjorie Main,
nnda istemiyormu gibi davranarak kz gitmeye zorlar. Laurel babasnn yanna gi George Walcott, Ann Shoemaker,
Tim Holt, Nella Walker, Bruce
der ve annesinin gzlerinden yalar boanarak ancak pencerenin dndan grebil
Satterlee, Jimmy Butler, Jack Egger,
dii gsterili bir trenle st snftan biriyle evlenir. Dickie Jones
Stella yoluna devam eder ama bir daha asla toplumun kendisini Laurel'dan Oscar: Barbara Stanwyck (kadn
ayran izgisini amaz. Dokunakl ve yrekten bir yk olan Stella Dallas, Vidor'un oyuncu), Anne Shirley (yardmc
kadn oyuncu)
usta ynetmenlii sayesinde bir an bile adal duygusalla yz vermiyor. RBP

THE LIFE OF EMILE ZOLA (1937) ABD (Warner Bros.)

Emile Zola'nn Hayat 116dk, SB
Ynetmen: William Dieterle
William Dieterle'nin ok baarl biyografik filmi The Story o f Louis Pasteur1n Yapmc: Henry Blanke
Senaryo: Norman Reilly Raine, Heinz
(Louis Pasteur'n Yaam, 1935) devam olan ve Paul Muni'nin oynad Emile Zo-
Herald, Geza Herczeg
la'nn Hayat, yine aydn ve ilkeli bir Fransz'n nyarglar alt etmesini anlatyor. Matthew Josephson'n kitabndan
Balangta, kendisini bir yazar olarak kantlamaya uraan Zola, bir fahieyi anla Grnt Ynetmeni: Tony Gaudio
tan sansasyonel roman Nana'nn yaymlanmasyla bunu baarr. Baar stne ba Mzik: Max Steiner
ar kazanr ve Zola, refah iinde yallnn tadn karr. Bir gn Almanlar iin
Oyuncular: Paul Muni, Gale
Sondergaard, Joseph Schildkraut,
ajanlk yapt gerekesiyle haksz yere sulanp eytan Adas'na gnderilen Fran Gloria Holden, Donald Crisp, Erin
sz yzba Alfred Dreyfus'un kars kendisini ziyaret eder. Dreyfus Olay'ndan vic O'Brien-Moore, John Litel, Henry
dan szlayan Zola (Paul Muni iin biilmi kaftan olan unutulmaz bir sahnede) n ONeill, Morris Carnovsky, Louis
Calhern, Ralph Morgan, Robert Barrat
l makalesi "J'Accuse" (itham Ediyorum) bir gazetenin editrne yksek sesle
Oscar: Henry Blanke (film), Heinz
okur. Warner Brothers tarz tipik bir montaj sekans (derleme grntler), maka Herald, Geza Herczeg, Norman Reilly
leyi dinlemek iin toplanan gazete alanlarn, baslan gazetelerin matbaadan Raine (senaryo), Joseph Schildkraut
(yardmc erkek oyuncu)
kn ve gazeteyi almaya koan insanlar gsterir.
Oscar adaylklar: William Dieterle
En iyi Film Oscar'n kazanan filmin altnda yatan ciddiyet gerekten de etkile (ynetmen), Paul Muni (erkek
yici.'Dreyfus, Yahudi kart nyargnn kurban olsa da filmde "Yahudi" kelimesi oyuncu), Anton Grot (sanat
ynetmeni), Russell Saunders
bir kere bile gemez. Anlalan, Warner Brothers yetkilileri 1937'de, Avrupa'da Ya
(yardmc ynetmen), Max Steiner
hudi kartlnn dalga dalga ykseliini gz nne alp, antisemitizmi konu alan (mzik), Nathan Levinson (ses)
filmlerin tam da tehir ettikleri o nyargy kkrtmasndan korkmutu. EB

ABD (Paramount)
91 dk, SB
Y ne tm en : Leo McCarey
Yapmc: Leo McCarey, Adolph
Zukor
Senaryo: Vina Delmar
Josephine Lawrence'in The Years
Are So Long isimli romanndan
G r n t Y n e tm e n i: William C.
Mellor
M zik: George Antheil, Victor
Young, Sam Coslow, Leo Robin,
Jean Schwartz
O yuncular: Victor Moore, Beulah
Bondi, Fay Bainter, Thomas
Mitchell, Porter Hall, Barbara Read,
Maurice Moscovitch, Elisabeth
Risdon, Minna Gombell, Ray
Mayer, Ralph Remley, Louise
Beavers, Louis Jean Heydt, Gene
Morgan
MAKE WAY FOR TOMORROW (1937)
ABD'nin byk ynetmenlerinden birinin elinden kma bu trnn tek rne
i bayaptta, Victor Moore ve Beulah Bondi, evlerinin ellerinden alnmas sonu
cunda orta yataki ocuklarnn yanna snmak zorunda kalan yal ift Bark ve
Lucy Cooper' canlandryor. ocuklarn ilk ii, onlar arlama zahmetini paylamak
iin ifti ayrmak olur. zgvenleri ve zsayglar gittike azalan ihtiyarlar, sonun
da, birisinin New York'ta dierinin Kaliforniya'da bir bakm evine yerletirilmesi iin
yaplan ayarlamalara boyun eerler.
Leo McCarey nin bu filmdeki rejisi ne kadar vlse azdr. Oyuncularn tm
samimi ve doal, McCarey de karakterlerinden cmertliini esirgemiyor. McCarey,
filmin merkezindeki iftten dier karakterlere geecei yerleri iyi biliyor ve bunu da
onlarn gsterdikleri efkatin kmseyici ya da ilgisizliklerinin kt olup olmad
hakknda bir yorum yapmadan ve bizi gzyalarna ya da fkeye bomadan (ki bu
da onlar cezalandrmann bir yolu olurdu) beceriyor. McCarey'nin yky ele al
nda zorlama hibir ey yok, bu yzden filmin dokunakllndan kamak da ola
naksz.
Filmin olaand olgunluunu gzler nne sermek iin iki rnek yeterli.
Lucy'nin evdeki mevcudiyetinin istemeyerek de olsa, gelininin bri partisiyle ak
t ackl sekansta, Lucy'ye Bark'tan bir telefon gelir. Lucy'nin telefonda yksek
sesle konumas nedeniyle (McCarey ve senarist Vina Delmar n yal ifte vermek
te ekinmedii birka rahatsz edici zellikten biri) oyunu brakp telefon konuma
sn dinlemeye balayan misafirlerin vurgulanmaksan yalnzca gsterilen tepkile
rinde sknt, gerginlik ve acma okunur.
iftin Manhattan'da ksa sreliine buluup aklarnn sonbaharnda bir kaa
mak yaadklar filmin son sahnesiyse mthi. McCarey dier insanlarn (bir araba
satcs, vestiyerdeki kz, otel yneticisi ve bir dans orkestrasnn efi) onlara duydu
u sempatinin farkna varmamz salar ama asla gereksiz kar a ekimi kullana
rak bunun altn izmez. Ayn kompozisyonlarn iinde, Lucy'yle Bark da srekli bir
likte grnr. Onlarn zel dnyasna tutku dolu bir ballkla yaklaan Make Way
fo r Tomorrow, gerekten ok dokunakl bir film. CFu
SNOW WHITE AND THE ABD (Walt Disney)
SEVEN DWARVES (1937) 83dk, Technicolor
Pamuk Prenses ve Yedi Cceler Ynetmen: Walt Disney
Yapmc: Ted Sears, Richard
Creedon
Pamuk Prenses ve Yedi Cceler in banda, devasa bir atoya doru yava ya
Grnt Ynetmeni: Maxwell
va yaklarz ve atonun iindeki kt Kralie, lmsz szleriyle sihirli aynasna
Morgan
sorar: "Ayna, ayna, syle bana, kim en gzel bu dnyada?" Aynann cevab elbet Mzik: Frank Churchill, Leigh
te ksa bir sre sonra kralienin kibrinin kurban olacak bakire rakibi Pamuk Pren- Harline, Paul J. Smith
ses'tir. Filmin temel ald Grimm Kardeler'in klasik masalndaki gibi, bu sihirli ve Oyuncular: Roy Atwell, Stuart
bazen korkutucu dnya sizi bir anda iine alr. Yine de o tarihte Hollywood'da, Buchanan, Adriana Caselotti, Eddie
Collins, Pinto Colvrg, Marion
W alt Disney'nin bu lk uzun metraj izgi film giriimi lgnlk saylmt. Kim oturup
Darlington, Billy Gilbert, Otis
90 dakikalk bir izgi film i izlerdi ki? Harlan, Lucille La Verne, James
Pamuk Prenses'in bu soruyu, sinema tarihinin en yksek gie haslatlarndan MacDonald, Scotty Mattraw,
Moroni Olsen, Harry Stockwell
birini yaparak ve Disney'nin dnyann en nde gelen canlandrma film stdyosu ol
Oscar: (Onur dl bir heykel
masn salayarak yantladn sylemek gereksiz. Gerekten de konumunu sa
ve yedi kk heykel)
lamlatrmak W alt Disney'nin bu filmle ilgili z hedeflerinden biriydi. Disney, izgi Oscar adaylklar: Frank
filmlerdeki ses engelini Steamboat Willy'yle oktan amt; ve birka yl sonra se Churchill, Leigh Harline, Paul J.
se, renk de eklendi. Pamuk Prenses, hem sanatsal hem de mali kayglar asndan Smith (mzik)
bir sonraki admlaryd, uzun metraj demek giede daha fazla kazan demekti.
Grimm Kardeler'in masaln, fazla sadk olmayan bir ekilde kullanan Disney, can
landrma ekibine byle yaratc bir hamleyi gelitirmeleri iin byk zgrlk tan
yarak, malzeme zerinde serbeste almalarn salad. Film esprilerle renklendi
rilmi olsa da gzel grntlerin ve "Whistle While You W ork" ve neredeyse po
pler bir ark olan "Some Day My Prince W ill Come" gibi gl ve kalc arklarn
havada szlen bileiminden oluan bir duygusallkla ykl. Sras gelmiken, Pa
muk Prenses ayn zamanda, mzikleri piyasaya sunulan ilk film.
Pamuk Prenses'in uyandrd etki abartl deildir. Plem Disney'yi dnyann
nde gelen stdyolarndan biri yapt hem de canlandrma sinemasn yle st bir
dzeye kard ki, gerek anlamda ancak bilgisayarlarn iin iine girmesiyle bu se
viye (tartmal olarak) alabildi. Yaratcln bir doruu olan Pamuk Prenses'in
yzlerce taklidi yapld; filmden bir izgi film imparatorluu dodu ve bugne ka
dar yaplan neredeyse tm canlandrma filmlerinin temel kalb olarak kald. JKI
ABD (Columbia)
91 dk, SB
Ynetmen: Leo McCarey
Yapmc: Leo McCarey, Everett
Riskin
Senaryo: Vina Delmar
Arthur Richman'n oyunundan
Grnt Ynetmeni: Joseph
Walker
Mzik: Ben Oakland, George
Parrish
Oyuncular: Irene Dunne, Cary
Grant, Ralph Bellamy, Alexander
D'Arcy, Cecil Cunningham, Molly
Lamont, Esther Dale, Joyce
Compton, Robert Allen, Robert
Warwick, Mary Forbes
Oscar: Leo McCarey (ynetmen)
Oscar adaylklar: Leo McCarey,
Everett Riskin (film), Vina Delmar
(senaryo), Irene Dunne (kadn
oyuncu), Ralph Bellamy (yardmc
erkek oyuncu). Al Clark (kurgu)
THE AWFUL TRUTH (1937)
Korkun Gerek
Leo McCarey'nin Korkun Gerek adl filmiyle ilgili efsaneye gre, film byk
oranda gn gnne yaplan doalamalarla ekilmitir. Bu efsane, filmin byle
yici ve scak mizah anlayndaki ve bir evlilii nasl yrtmeli sorusuna yant aray
ndaki doallk, muziplik ve kendi "oyununa" glebilme yeteneinden (ayn za
manda, o srada sizin aklnz okuyan kiinin gznden kendinize bakmak gibi tp
k) oluan filmin ruhuna da aykr dmyor.
Senaryonun iskeleti, balangta nasl olursa olsun, izleyicinin hevesini kursa
nda brakmaz. Film bir ayrlkla balar: Birbirlerinin sadakatsizliini, yalanlarn, en
kts de, gven eksikliini yakaladklarna inanan Jerry'yle (Cary Grant) Lucy
(Irene Dunne) boanmaya karar verir. Filmin ilk yars boyunca Dan'le (Talph Bel
lamy) fl rt eden Lucy ancak filmin ortalarnda Jerry'yi hl sevdiini fark eder.
Ama bu sefer bir sevgili bulma sras Jerry'ye gelmitir ve "delimen bir mlrasye-
di"yle fl rt etmeye balar. Btn bu iddialamalar, inatlamalar bittiinde, hikaye
ormandaki bir kulbede sonlanacak bir yol filmine dnr, iki yatak vardr ve if
tin boanmasnn kesinlemesine yalnzca yarm saat kalmtr.
McCarey bu filmde, New York'lular ve Gneyliler arasndaki farklardan, karak
terlerin birbirlerine olan dknlk ve ballklarn hesaplamalarna yarayan oyun
lara, arklara ve danslara dek romantik komedinin btn malzemelerini mkem
mel bir biimde kullanm. Birok muhteem yan karakter ve yer yer mlhem
oyunculuk gsterileriyle bezeli Korkun Gerek'te yrek burkan ciddi anlar da var:
Jerry'yle Lucy'nin resmi olmayan evlilik yeminlerini ("Seni lnceye kadar tm kal
bimle seveceim") anmsadklar sahne gibi.
Btn byk filmler arasnda bu filmin, szcklerle anlatmas en zor olan ol
duu sylenebilir. Bunun en
byk nedeni de gnlk de
yimleri, zamanlama, ritim ve
tonlamayla deitirerek elde
edilen, st kapal sz oyunla
rna dayanan espriler: Lucy'nin
kendisini savunma amal tek
rarlayp durduu "gitsem iyi
olacak"tan Jerry'nin "Tulsa"
diye dilinin srmesine, Dan'in
insann sabrn taran "A n
ne! "sinden Jerry'nin sahte
bronzluuna "oook iyi gr
nyorsunuz" diyen siyahi ua
a kadar. Hepsinin tesinde
film, kadrosundaki yldzlarn
su katlmam byleyici se
vimliliinin bir abidesi olarak
hl ayakta. AM
PP LE MOKO (1937) Fransa (Paris)
Cezayir Batakhaneleri 90dk, SB
Dili: Franszca
Cezayir Batakhaneleri, Jean Gabinin yldznn iyice parlamasn salad ve Ynetmen: Julien Duvivier
alayc kabuunun altnda sonunda onu ykma srkleyecek romantik bir mizac Yapmc: Raymond Hakim, Robert
Hakim
olan sert hayat adam kiiliiyle perdedeki imajn belirginletirdi. Kasbah'da (Ceza
Senaryo: Jacques Constant, Julien
yir'in Arap mahallesi) dizginleri ele geiren, srgndeki Fransz tetikisi Pepe, g
Duvivier
cnn tadn karsa da Paris zlemiyle yanp tutumaktadr. zledii vatan, dikka
Grnt Ynetmeni: Marc
tini eken gzel bir Fransz turistte (Mireille Balin) vcut bulduunda, zlemi daya Fossard, Jules Kruger
nlmaz olur. Ama Kasbah dna kmas tehlikelidir nk ylmaz bir polis memu Mzik: Vincent Scotto, Mohamed
ru (Lucas Gridoux) pusuda beklemektedir. Ygerbuchen

Ynetmen Julien Duvivler'in atmosfer yaratma yetenei, dolambal ara yolla Oyuncular: Jean Gabin, Mireille
Balin, Gabriel Gabrio, Lucas
rnn egzotik labirentiyle Kasbah'n titiz ayrntlarla dolu ve biraz romantizme bu Gridoux, Gilbert Gil, Line Noro,
lanmsa da canl bir grntsn yaratyor. Klasik Hollywood gangster filmlerin Saturnin Fabre, Fernand Charpin,
den dn alnan motiflerin tipik karamsar Fransz romantizmiyle enilendlrildii Marcel Dalio, Charles Granval,
Gaston Modot, Ren Bergeron,
Cezayir Batakhaneleri, kara filmlerin habercisidir. Film boyunca srekli gsterilen
Paul Escoffier, Roger Legris, Jean
parmaklklar, zgaralar ve kafesler Pp'nln kk arpalnda skp kalm oldu Tmerson
unun altn izer. Yitik genlik hayallerinin ve asla gerekleemeyecek arzularn
zlemi filmin havasna sinmitir. Bu kadercilik, filmin sava srasnda Vichy hkme
ti tarafndan yasaklanmasna neden olsa da bu geici ayrlktan sonraki scak kar
lama filmin klsikletiinin kant oldu. PK

JEZEBEL (1938) ABD (First National, Warner Bros.)

103dk, SB
Hollywood'un mark bir Gneyli dilber hakkndaki ikinci nl filmi. Bette Da- Ynetmen: William Wyler
vis'e bu zor rolde yeteneklerini sergilemesi iin mkemmel bir frsat tanyan Jeze Yapmc: Henry Blanke, Hal B.
Wallis, William Wyler
bel' dir. Davis, 1850'lerin New Orleans'nda, sosyetede en ok rabet gren ve bu
Senaryo: Clements Ripley, Abem
topluluun sk grg kurallarn pek kstlayc bulan gen Julie Mardsen rolnde. Finkei, John Huston, Robert
Preston Dillard'la (Henry Fonda) nianlanan Julie, saygdeer bir Gneyli olan, fil Buckner
Owen Davis'in oyunundan
min en sempatik karakteri Buck Cantrell'le (George Brent) ilikisini de bitirmez.
Grnt Ynetmeni: Ernest
Preston kuzeye gitmek iin New Orleans'tan ayrlr ve geri dndnde baka bir Haller
kadnla evlenmitir. Julle huysuzluuyla Buck'n ldrlecei bir delloya neden Mzik: AI Dubin, Max Steiner,
olur ve ailesi iin bile istenmeyen bir kii haline gelir. Ama sarhumma salgn sra Harry Warren
snda, hastala yakalanan Preston la beraber hastalarn karantinaya alnd sefil Oyuncular: Bette Davis, Henry
Fonda, George Brent, Margaret
adaya gidip kendini kahramanca feda ederek, yaptklarnn kefaretini der.
Lindsay, Donald Crisp, Fay Bainter,
William Wyler, bol btesi ve kl krk yaran sanat tasarmyla bu dnemi kar Richard Cromwell, Henry O'Neill,
mak bir biimde yeniden kurar. Karakter zmlemesine Rzgar Gibi Gef/'deki- Spring Byington, John Litel, Gordon
Oliver, Janet Shaw, Theresa Harris
ne (1939) kyasla ok daha fazla arlk veren Jezebel, ayrca orada ne kan "b
Oscar: Bette Davis (kadn oyuncu)
yk iftlik miti"nden de uzak duruyor. Jezebel'in New Orleans', dans eden zenci
Oscar adaylklar: Hal B. Wallis,
lerin olmad, onuru kskanlk olarak alglayan iftiler tarafndan ynetilen yoz Henry Blanke (film). Fay Bainter
lam bir yerdir. RBP (kadn oyuncu), Ernest Haller
(grnt ynetmeni), Max Steiner
(mzik)
ABD (First National, Warner Bros.)
102dk, Technicolor
Ynetmen: Michael Curtiz,
William Keighley
Yapmc: Henry Blanke, Hal B.
Wallis
Senaryo: Norman Reilly Raine,
Seton I. Miller
Grnt Ynetmeni: Tony
Gaudio, Sol Polito
Mzik: Erich Wolfgang Korngold
Oyuncular: Errol Flynn, Olivia de
Havilland, Basil Rathbone, Claude
Rains, Patric Knowles, Eugene
Pallette, Alan Hale, Melville Cooper,
Ian Hunter, Una O'Connor, Herbert
Mundin, Montagu Love, Leonard
Willey, Robert Noble, Kenneth
Hunter
Oscar: Carl Jules Weyl (sanat
ynetimi), Ralph Dawson (kurgu),
Erich Wolfgang Korngold (mzik)
Oscar adaylklar: Hal B. Wallis,
Henry Blanke (film)
ABD (First National)
97dk, SB
Ynetmen: Michael Curtiz
Yapmc: Samuel Bischoff
Senaryo: Rowland Brown, John
Wexley, Warren Duff
Grnt Ynetmeni: Sol Polito
Mzik: Max Steiner
Oyuncular: James Cagney, Pat
OBrien, Humphrey Bogart, Ann
Sheridan, George Bancroft, Billy
Halop, Bobby Jordan, Leo Gorcey,
Gabriel Dell, Huntz Hall, Bernard
Punsly, Joe Downing, Edward
Pawley, Adrian Morris, Frankie
Burke
Oscar adaylklar: Michael Curtiz
(ynetmen), Rowland Brown
(senaryo), James Cagney (erkek
oyuncu)
THE ADVENTURES OF ROBN HOOD (1938)
Ormanlar Kral Robin Hood/ Vatan Kurtaran
Aslan
Ormanlar Kral Robin Hood, ister bir haydutluk yks, ister tarihi bir ak-macera
filmi ya da tarihle dalga geen bir film olarak grlsn, gerekten bu trde imdiye ka
dar yaplm en iyi film. Kral Richard Hal seferindeyken, krall, ikence odasndaki
iniltileri tesadfen duyacak olsa "Ah, Sakson dostlarmz yine yeni vergilerden ikayet
i," yorumunda bulunacak kadar zalim bir despot olan ahlaksz kardei John (Claude
Rains) ynetmektedir. John kadar matrak olmasa da acmaszlkta onu geen sa ko
lu Gisboume'lu Sir Guy'ysa jilet gibi keskin kt adam portresiyle zalimlikte bir ei da
ha olmayan Basil Rathbone canlandryor.
lkenin en gzel kadn Marian', Technicolor'a zel ten renkleriyle bir masal pe
risi gibi grnen Olivia de Havilland canlandryor. Ama bu entrikalar krallna asl ha
yat getiren, malna mlkne el konmu kanun kaa Locksley'li Robin'dir; Errol
Flynn'in sevimli kei sakal ve Tasmanyal prltsyla Robin, bir an kaygsz bir hrszken
gz ap kapayncaya kadar bir srede ylmaz bir asiye ("Norman ya da Sakson ne fark
eder ki? Ben adaletsizlie karym, Normanlara deil") ya da balkonlara trmanan ro
mantik bir aa dnebilen eine az rastlanr bir kahraman.
Hayret verici derecede hzl ve dopdolu bir film bu: yks Shakespeare komedi
leri kadar karmak, kllarn aklamasn ve ok atlarn izlemek gerekten zevkli ve b
tn yklerin sona ermesi gerektii gibi, zaferle ve aklarn kavumasyla bitiyor. KN
ANGELS WITH DIRTY FACES (1938)
Kirli Yzl Melekler
Michel Curtiz, filmlerinde toplumsal sorumluluk vaaz eden bir ynetmendir
ve bu filmde vaazlarnn en glsn veriyor. Rocky ve Jerry, New York'un belal
bir semtinden arkadatr; bydklerinde, biri nl bir gangster (James Cagney),
dieri de mcadeleci bir rahip olur. Genlerden oluan bir etenin gznde Rocky
bir kahramandr, ta ki Peder Jerry, idama mahkum edilen arkadan, infaz srasn
da "dleke" davranmas iin kkrtana dek. Didaktik ilevine sonuna kadar bal
kalan film in grsellii ve oyunculuk tarzysa vurgulu ve karikatrize denilecek ka
dar keskin hatl. Gerekten de Cagney'nin bu filmdeki tm kendini beenmi ka
slmalar ve kabark omuzlar Frank Gorshin ve Rich Little gibi izlenimcilere rnek
olmutur.
Curtiz bir ahlak olabilir ama iin kolayna kamaz. Rocky'nin filmin sonunda
ki infaz kolay yutulur lokma olmasa da ynetmen bunun stn rterek yumuat
maya almaz. Rocky karizmatik bir asidir, Peder Jerry'yse dindarlk taslayan bir
nasihati ama film yine de hangi seimin daha iyi olduu konusunda kuku brak
maz. Filmin asap bozucu dm noktasnda, Rocky'nin tyler rpertici ayrntlar
ve davurumcu glgeler eliinde inleyip szlanarak elektrikli sandalyeye doru s
rklendii kabustan farksz sahne, filmin kat ahlaki bak asn kabul etmeyenle
ri hl fkelendirme gcne sahip olsa da Peder Mike'n gznde bu davranlar
en iyi ihtimalle duygusal, en kt ihtimalle de sorumsuzcadr. Amin. MR
OLYMPIA (1938)
OLYMPIA 1. TEIL - FEST DER
VLKER
OLYMPIA 2. TEIL - FEST DER
SCHNHEIT

Stad lahlar
1. Blm: Uluslarn Bayram
2. Blm: Gzelliin Bayram
Leni Riefenstahl'n 1936'da Berlin'de dzenlenen Olimpiyatlar zerine ektii
destans belgeseli, siyasi yn nedeniyle kimi eletirilere maruz kald. Hitler'ln deste Almanya (IOC, Olympia Film,
Tobis) 118dk ve 107dk, SB
iyle yaplan filmde, "Ari rk"n stnl fikrini destekler gibi grnen baz blmler
Dili: Almanca
var kukusuz. Yine de 1948'de, Hitler'in 1000 yllk imparatorluk dleri oktan tarihe
Ynetmen: Leni Riefenstahl
karmken, Olimpiyat Komitesi, abalarnn karlnda filmin ynetmenini altn ma
Yapmc: Leni Riefenstahl
dalyayla dllendirdi. Bu, Stad ilahlar'nn bir propaganda filmi olduunun yadsnma
Senaryo: Leni Riefenstahl
s anlamna gelmiyor; Riefenstahl, sonuta siyasi adan bir ie yaramayacak olsayd, Grnt Ynetmeni: Wilfried
bu film iin gereken nanlmaz bteyi salayamaz, bu kadar katk ve destek gre Basse, Werner Bundhausen, Leo De
mezdi. Yine de belgesel, birok ynden siyasetin tesine geiyor. Filmin tamam, da Lafrue, Walter Frentz, Flans Karl
Gottschalk, Willy Flameister, Walter
ha ok atletik yetenee ve hareket halindeki insan bedenine bir gzelleme niteliin
Hege, Carl Junghans, Albert Kling,
de. Ernst Kunstmann, Guzzi Lantschner,
ok az ynetmen, fiziksel biim ve harekete Riefenstahl kadar estetik bir kaygy Otto Lantschner, Kurt Neubert,
Erich Nitzschmann, Hans Scheib,
la yaklamtr; bu belgeseli gerekletirirken ortaya koyduu ustalk ve becerininse bir
Hugo O. Schulze, Kroly Vass, Willy
ei daha grlmemitir. Bugn bile olimpiyat oyunlarn ekmek ve kurgulamak her Zielke, Andor von Barsy, Franz von
babayiidin harc deil. Kald ki 1930'larn sonunda bu i ilkel aletlerle yaplyordu. Friedl, Heinz von Jaworsky, Hugo
von Kaweczynski, Alexander von
Apak siyasi mesajna ramen (filmin banda Olimpiyat mealesi, kutsal bir emanet
Lagorio
olarak Yunanistan'dan Almanya'ya getirilir), film hem Riefenstahl'n kiisel yetenei
Mzik: Herbert Windt, Walter
nin ve grselletirme gcnn hem de yzlerce asistandan oluan ekibinin enerji ve Gronostay
yetkinliinin kant olan sanatsal bir zafer. Oyuncular: David Albritton, Jack
Bu film iin kapsaml bir hazrlk aamas gerekiyordu. Stadyuma elik kamera ku Beresford, Henri de Baillet-Latour,
Philip Edwards, Donald Finlay,
leleri dikildi, kaydrmak ekimler iin platformlar kuruldu. Almanya bu i iin en yete
Wilhelm Frick, Josef Goebbels,
nekli kiileri arayp buldu. Neredeyse 250 saatlik ekim yapld ve filmin kurgu aama Hermann Gring, Ernest Harper,
sn (ses efektleri ve mziin eklenmesi de dahil olmak zere) bizzat Riefenstahl st Rudolf Hess, Adolf Hitler, Cornelius
Johnson, Theodor Lewald, Luz
lendi. Filmin son hali, kusursuzca eletiri
Long, John Lovelock, Ralph
len ekimler ve tekrarlanan olaylarn (atle Metcalfe, Seung-yong Nam, Henri
tizm ve karlamalarn dnml gste Nannen, Dorothy Odam, Martinus
rilmesi gibi) izleyiciyi skmayacak kadar e- Osendarp, Jesse Owens, Leni
Riefenstahl, Julius Schaub, Fritz
itlendirilmesiyle, Alman belgesel gelene Schilgen, Kee-chung Sohn, Julius
inin en st seviyesinde byk bir ustalkla Streicher, Forrest Towns, Werner
kurgulanmt. Riefenstahl'n siyasi adan von Blomberg, August von
Mackensen, Glenn Morris, Conrad
masumiyet iddialar inandrc olmayabilir von Wangenheim
ama filmin daha kalc bir baka yn var: Venedik Film Festivali: Leni
zetlemek gerekirse, Stad ilahlar spor ve Riefenstahl (Mussolini Cupfilm)
fiziksel rekabet zerine yaplan gelmi ngilizce ad: Part 1: Festival o f the
Nations/ Part 2: Festival o f Beauty
gemi en srkleyici film. RBP

Fransa (Marcel Pagnol)
133dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Marcel Pagnol
Yapmc: Leon Bourrely, Charles
Pons
Senaryo: Marcel Pagnol
Jean Giono'nun Jean le Bleu isimli
romanndan
Grnt Ynetmeni: Georges
Benot
Mzik: Vincent Scotto
Oyuncular: Raimu, Ginette
Leclerc, Robert Vattier, Robert
Bassac, Fernand Charpin, Edouard
Delmont, Charles Blavette, Marcel
Maupi, Maximilienne, Alida Rouffe,
Odette Roger, Charles Moulin,
Yvette Fournier, Charblay, Julien
Maffre
ngilizce ad: The Baker's Wife
LA FEMME DU BOULANGER (1938)
Ekmeki Kadn
Orson Welles'e gre Raimu, dneminin en byk oyuncularndand; La fem
me du Boulanger (Ekmeki Kadn) filmi de bunu kantlyor. Jean Giono'nun bir y
ksnden uyarlanan ve Marcel Pagnol'un ynettii film, Fransa'nn Provence bl
gesindeki kk bir kyn frncs olan orta yal Aimable Castalner'ln bandan ge
enleri anlatyor. Gen kars Aurlie (Ginette Leclerc) onu yakkl bir oban in
terk edince, perian olan frnc iini yapamaz olur ve ekmeksiz kalan kyde yaam
sekteye urar. Katolik rahip, solcu retmen, toprak aas ve btn kyller eski
dmanlklarn unutup yoldan km kadn geri getirmek in hep beraber hareke
te geer. Ve sonra hayat kald yerden mutlu mesut devam eder.
Pagnol bylesine basit bir malzemeden bir komedi aheseri ve insancl bir baya
pt karm. Her zamanki oyuncularyla (Raimu, Fernand Charpin, Robert Vattler ve di
erleri) hem gldren hem de alatan karakterler sekisine can veriyor. Onun yumu
ak dokunuu ve oyuncularn yetenekleri, kabataslak izilmi basmakalp rollerin (ho
varda aristokrat, bilgilik taslayan retmen, yal cad hizmeti, aldatlan koca) tesi
ne geerek, her bir roln ak seik bir tanmnn olduu bir dnya yaratyor. Glono ve
Pagnol'un Provence', tutucu ve ataerkil (kadnlara fazla sz hakk verilmiyor) bir yer ol
sa da, paylalan temel deerlerin (bu filmde hem Hrlstlyanlara hem de paganlara ait
bir sembol olan ekmekle temsil ediliyor) toplumsal kaynamay salad bir dnya.
Raimu'ysa zirvedeki oyununu teatral komediyle, minimalist gerekilik arasn
da rahata gidip gelerek aldatlan gln kocay trajik bir kahramana dntr
yor. Kendisi de Fransa'nn gneyinden olan Raimu, tiyatroda esizdi; hi zorlanma
dan hem adal bir Franszca'yla hem de Marsilya yresine zg aksanla konuabi
liyordu. Ancak perdedeki oyunculuunun erdii modern tat, filmin en nl sahne
sinde de grld gibi, es geilen anlara birdenbire srad bir duygusallk katabil
me yeteneinden kaynaklanyordu. Kars piman olup geri dndnde, Raimu
onu hibir ey olmam gibi iyi karlar ve sinirini onun yerine, en canl ve etkileyici
haliyle dii sokak kedisi "Pomponnette"ten karr. Yksek komedinin ncelikle he
saplanm bu annda, gzyalarn tutabilene akolsun. Ad frncnn karsna atfedi
liyor olabilir ama bu kesinlikle bir Raimu filmi. GV
BRINGING UP BABY (1938) ABD (RKO)
Tehlikeli Bebek 102dk, SB
Ynetmen: Howard Hawks
Screwball komediye (bir eletirmenin tanmna gre "cinsellik iermeyen cinsel Yapmc: Howard Hawks, Cliff
Reid
lik komedisi") kusursuz bir rnek oluturan Tehlikeli Bebek, Howard Hawks'm RKO
Senaryo: Hagar Wilde, Dudley
stdyosuyla 1937'de yapt alt filmlik anlamann lk filmi. Gen bir ift ve evcil bir
Nichols
leopar konu alan bir ykden uyarlanan bu anssz filmin ekimleri krk gn gecik
Grnt Ynetmeni: Russell
meli ve bteyi am olarak tamamland. 1938'de gsterime girdiinde giede de Metty
baarsz oldu ve bunun zerine Howard Hawks, RKO'dan kovuldu; Katherine Hep Mzik: Roy Webb
burn de kontratn iptal ederken geri deme yapmak zorunda kald. Zamannn ile Oyuncular: Katharine Hepburn,
risinde olan film, son srat temposu ve izleyiciyi savunmasz brakan zekice diyalog Cary Grant, Charles Ruggles,
Walter Catlett, Barry Fitzgerald,
laryla bu tr komedinin daha sonraki tm rnekleri iin yeni kstaslar belirledi.
May Robson, Fritz Feld, Leona
Tuhaflnn zirvesindeki Cary Grant, gnlerini bir dinozor iskeletini birletir Roberts, George Irving, Tala Birell,
mekle geiren ve bu yzden srekli bann etini yiyen nianlsn ihmal eden, yak Virginia Walker, John Kelly
kl ve dikkati kolayca dalan paleontolog David Huxley rolnde. Huxley, drt yl
lk mze projesinin tamamlanmas iin son bir ki kemik kalmken, projesini destek
lemesini umduu kalburst birinin avukatyla golf sahasndaki bulumasn yzne
gzne bulatrmay becerir. Golf sahasnda ayrca Susan VanceTe (Hepburn) tan
r ve hayat bir daha asla rayna oturmaz. Huxley'nin bakasyla evlenmesini nle
mek iin elinden geleni ardna koymayan Vance, Gney Amerika'daki kardeinin
gnderdii Bebek adl evcil leopar kullanr.
Tehlikeli Bebek'teki kahkahadan krp geiren espriler, filmin 1930'lara has
toplumsal cinsiyet kalplar, cinsellik ve evlilie ilikin ustaca zmlemelerini nere
deyse tamamen rtbas ediyor. Sansr kurulu Huxley'nin "kayp kemii" aramas
nn, onun, yitik erkekliine bir gnderme olup olmadn sorgulayarak senaryoda
ki derin ve olas cinsel anlamlardan epey kukuland. Huxley'nin, Vance'e ait tyl
kadn bornozunu giydii ve "gay" kelimesinin, popler dzeyde "ar neeli"den
baka bir anlamda ilk kullanmlarndan birinin olduu sahne de bu kukunun st
ne tuz biber ekti. Eletirmenler nefret etse, seyirciler yanna uramasa, Oscar uzak
tan glmsemese bile, kendisine amur atanlara son glen Tehlikeli Bebek oldu.
Film, zeki komedilerin gerek bayaptlarndan biri olmaya devam ediyor. KK
ABD (Walter Wanger)
96dk, SB
Ynetmen: John Ford
Yapmc: Walter Wanger, John
Ford
Senaryo: Ernest Haycox, Dudley
Nichols
Grnt Ynetmeni: Bert
Glennon
Mzik: Louis Gruenberg, Richard
Hageman, Franke Harllng, John
Lelpold, Leo Shuken
Oyuncular: Claire Trevor, John
Wayne, Andy Devine, John
Carradlne, Thomas Mitchell, Louise
Platt, George Bancroft, Donald
Meek, Berton Churchill, Tim Holt,
Tom Tyler
Oscar: Thomas Mitchell (yardmc
erkek oyuncu)
Oscar adaylklar: Walter
Wanger (film), John Ford
(ynetmen), Bert Glennon (grnt de olduu gibi. Bu sahne, Apailer'den birini oynayan Yakima Canutt'un esiz ak
ynetmeni), Alexander Toluboff
(sanat ynetimi), Otho Lovering,
Dorothy Spencer (kurgu), Richard
Hageman, W. Franke Harllng, John
Lelpold, Leo Shuken (mzik)
STAGECOACH (1939)
Cehennem Dn/Posta Arabas
1930'lu yllar western'ler asndan pek parlak bir dnem deildi. The Big Trail
(Byk Patika, 1930) ve Cimarron (1931) gibi birka masrafl fiyaskodan sonra b
yk stdyolar ounlukla bu trden uzaklat ve western, ucuz B snf filmler e
ken kk yapmevlerlne kald. John Ford, John Wayne ve Claire Trevor'la, tehlike
li Kzlderili blgesinden geecek bir posta arabasn konu alan bir filme kalktn
da, ektii son western'in zerinden 12 yl gemiti. Ford, projeyi yapmc David O.
Sleznicke satmaya alrken, Cehennem Dnn, Wayne'in o sralarda oyna
d B snf filmlerin bir gmlek st "klasik bir western" olarak tanmlad. Bunun
bir anlam kadn izleyicilerin de hesaba katlacak olmasyd. Bu yzden, Ford ve se
narist Dudley Nichols, Ernest Haycox'un zgn eserindeki ak yksn biraz da
ha gelitirip senaryoya bir de doum eklediler. Ne var ki projeyi kmseyen ve es
geen Selznick iin bu da yeterli deildi.
Cehennem Dn'nn daha geleneksel western zevklerini tatmin edecek
unsurlar izleyiciden esirgemesi deildi sebep. Filmin son blm aksiyon doludur
rnein: Wayne'le Plummer etesi arasndaki silahl atma ve posta arabasnn
ln ortasndan hzla geerken Kzlderililerin saldrsna urad heyecanl sahne
robasisiyle zenginleir. Posta arabasnn atlarndan birine srayan Apai vurulur,
atlarn ayaklaryla tekerlerin altna yuvarlanr.
Bu film . The Big Trail'in baarszlndan sonra, Wayne'e ikinci byk barol
frsatn verdi ve o da ie d rt elle sarld. ln ortasnda dikilip arabaya el sallar
ken grdmz ilk andan itibaren Wayne, babasn ve kardeini ldren Plum-
mer lardan intikam almak zere hapisten kaan Ringo Kid rolnde ok etkileyici.
Geri Ford arabadaki dier yolcular tantmaya giritiinden, Wayne'in ortaya k
biraz ertelenir. Her karakter ustaca ve aklda kalc biimde izilmi: olmas gerek
tii.kadar iyi bir kz olan Dallas (Claire Trevor), Asayi Dernei'nin kat ahlak ha
nmefendilerinin kasabadan onunla birlikte kovduu ayya Dr. Boone (Thomas
Mitchell), ekingen viski satcs Peacock (Donald Meek), Gneyli kumarbaz Hatfi
eld (John Carradine), bir svarinin hamile kars Mrs. Mallory (Lo
uise Platt) ve zimmetine geirdii paralarla svan bankac Gate-
w ood (Berton Churchill). Arabann dndaysa, iman src
Buck (Andy Devine) ve blge erifi Curly (George Bancroft) var
dr. Bu her telden alan grubun yeleri arasndaki etkileim,
Ford'un gzde bir temay irdelemesini salar: "saygdeer" top
lumun kmsedii insanlarn stn ahlaki ynleri.
Cehennem Dn, Ford'un, Utah ve Arizona arasndaki
blgede kumtalarnn kule gibi ykseldii Antlar Vadisi'nde ek
tii ilk film. Kk araba ln enginliinde ilerledike, kamera
onlar gzleyen bir grup KIzIlderili'ye doru kayar ve yolcularn
savunmaszl iki kat daha vurgulanm olur. Ford Kzlderilileri
birey olarak gstermez, onlar yalnzca doadaki glerden biri
dir. Cehennem Dnnn gie baars, western trnn can
lanmasna yardmc oldu. EB
Japonya (Shochiku)
143dk, SB
Dili: Japonca
Ynetmen: Kenji Mizoguchi
Senaryo: Matsutar Kavvaguchi,
Yoshikata Yoda
Shf Muramatsu'nun romanndan
Grnt Ynetmeni: Yoz Fuji,
Minr Miki
Mzik: Shir Fukai, Senji It
Oyuncular: Shtar Hanayagi,
Kkichi Takada, Gonjur
Kavvarazaki, Kakuko Mori,
Tokusaburo Arashi, Yko Umemura
ngilizce ad: The Story o f the Late
Chrysanthemums
ABD (MGM)
93dk, SB
Ynetmen: Busby Berkeley
Yapmc: Arthur Freed
Senaryo: Jack McGowan, Kay Van
Riper
Grnt Ynetmeni: Ray June
Mzik (film arklar): Harold
Arlen, Nacio Herb Brown, Richard
Rodgers
Oyuncular: Mickey Rooney, Judy
Garland, Charles Winninger, Guy
Kibbee, June Preisser, Grace Hayes,
Betty Jaynes, Douglas McPhail,
Rand Brooks, Leni Lynn, Henry Hull,
Barnett Parker, Ann Shoemaker,
Margaret Hamilton, Joseph Crehan
Oscar adaylklar: Mickey Rooney
(erkek oyuncu), Roger Edens,
George E. Stoll (mzik)
ZANGIKU MONOGATARI (1939)
19. yzylda nl bir ailenin olu olan tembel ve yeteneksiz bir Kabuki oyun
cusu, kardeinin st annesi Otoku'ya ak olur, ilikilerine kar kan ailesi, Oto-
ku'yu evden kovar. Bunun zerine Kikunosuke de hayatn onun sanatn gelitir
mesine adayacak ve bu uurda lecek olan Otoku'nun ardndan gider. Filmin fina
lindeyse, en sonunda iyi bir oyuncu olarak tannabilmi Kikunosuke, Osaka boyun
ca tekneyle kumpanyasna zafer turu attrrken, Otoku evde lr.
Gz kamatran bir zarafet ve titizlikle yaplan; ve kadnlara fedakar kurbanlar
roln bien toplumsal yapya gl bir saldr nitelii tayan Zangiku Monogata-
ri (Son Krizantemlerin yks) Kenji Mizoguchi'nin en nemli filmleri arasnda sa
ylr. Mlzoguchi'nin uzun planlar, anlatdaki olaylarn amansz mantn gittike
genileyen ve karmaklaan bir yapda gzler nne sererek yavaa akar. Ko
numlarn iktidarn kalplar iinde tanyan karakterler korku, dehet, znt ya da
isyanla tepki verirken, film dnmeye ve iselletirmeye zaman brakr. Mizoguc
hi, kumpanyann gebelii ve kahramann sanatsal mkemmellie giden yolu gi
bi metaforik yolculuklarn altn izerek anlaty iki aamal bir metaforik szgeten
geirir. nk ynetmene gre, sinema da tiyatro da gzellii damtmaya ve tra
jik kavraya ulamaya yarayan aralardr. CFu
BABES N ARMS (1939)
Bahar iekleri
VVarner Brothers'n yava yava devri kapanan grsellik arlkl mzikallerinde
en ok pay olan Busby Berkeley, edebiyat uyarlamalarnn arlkl olduu MGM'e
getikten ksa bir sre sonra Bahar ieklerini yapt ve film o kadar baarl oldu ki
Berkeley'yle ocuk yldzlar Mickey Rooney ve Judy Garland benzer filmde daha
bir araya geldi.
Film, MGM'in 1939 yapm filmlerine zg bir kuak atmas temasn iliyor.
Bu atmay zmek iin de iki taraf arasnda gidip geliyor: anne babalarnn ura
t, tarih olmak zere olan bir geleneksel elence trnn (beyazlarn yzlerini siya
ha boyayp ark syledikleri minstrel gsterileri, vodvil) nostaljik hatras ve ailelerinin
itirazna ramen sahne klarnn altnda olma haklarn savunan ocuklar. Bu sabr
szlk, filmin en etkileyici arks "Babes in Arms"da doruk noktasna ular. Ro-
oney'nin liderliindeki bir grup mealeli gen ("Bize kucaktaki bebekler dlyorlar/Biz
artk silahl bebekleriz"), arka sokaklarda dolarlar ve anaokulu arklarnn kendi ar
klarna tezat oluturduu bir ocuk parkna gelirler; meydanda yaktklar enlik ate
iyse, ocuka eylerin kurban ediliini simgeler. Bu bym de klm ocuklar
kimi zaman ocuklaabildiklerlnden. Bahar iekleri, sevimli ve kibirli eski ocuk yl
dzlardan June Presier'n ve ocuklarn tm bu sahne samalklarna son verip eyalet
meslek okuluna gitmelerini savunan ihtiyar rolndeki, Oz Bycs'nn mkemmel
Lanetli Cads Margaret Hamilton'n daha oturakl varlklarndan faydalanyor. MR
MR. SMITH GOES TO WASHINGTON (1939)
Bay Smith Washington'a Gidiyor
Frank Capra'nn Amerikan hkmet sistemine gzellemesi Bay Smith Was
hington'a Gidiyor, kiisel karlara hizmet eden yolsuzluklar eletirmesi asndan
fazla sivri dilli grlm olacak ki Washington'da kimileri, dnya savan ekindey
ken filmin gsterime girmemesinin daha uygun olacan dnd. Ne var ki Cap-
ra'nn, sistemin ilediini gstermek iin, sistemin kendi kendisini nasl dzeltebile
ceini de gstermesi gerekiyordu. Filmde cumhuriyetilik (demokrasi deil), azim
li idealist Jefferson Smith'in kahramanca abalar sayesinde kurtulur; Smith, adn
tad Jefferson'n bireycilik geleneinin sk bir takipisi olarak, kendisini karala
yacak oyunu hazrlayan parti kodamanlaryla anlamay reddeder. Adna kara al
makla grevlendirilen, "siyaset ark"nn temsilcilerinden laf cambaz politikaclar
dan biri de utanm halde herkesin nnde kumpas itiraf eder.
ABD (Columbia)
Jimmy Stewart, balca zellii dnyadan habersiz fazla saf bir adam olmak
125dk, SB
olan ve tm zamann bir grup kk "izci"ye rehberlik yaparak geiren Jefferson
Ynetmen: Frank Capra
Smith rolnde tek kelimeyle mkemmel. Ama bu taral, hi de sanld gibi aptal
Yapmc: Frank Capra
ya da korkak kmaz. Smith, erdemlilii ve evki konusunda, onun ilerini ekip e
Senaryo: Lewis R. Foster, Sidney
virmekten sorumlu alayc sekreterini (Jean A rthur) ikna eder nce. Ardndan, tam
Buchman
da "ark"n kendi projesi iin gz koyduu araziye ulusal apta bir izci kamp yapl Grnt Ynetmeni: Joseph
masn nererek farknda olmadan sorun yaratnca, kendisine yneltilen iftiralara Walker
kar, saatlerce sren, sonunda neredeyse nefesi tkenip ayakta duramayacak ha Mzik: Dimitri Tiomkin
le gelene kadar aralksz konutuu bir savunma yapar. Smith'in aklanmasnda ki Oyuncular: Jean Arthur, James
lit rol Senatr Joseph Paine (Claude Rains) oynar. Paine, tam anlamyla satlk bir Stewart, Claude Rains, Edward
Arnold, Guy Kibbee, Thomas
siyasi kodaman olan Jim Taylor'n (Edward Arnol) aksine, Amerikan sistemine
Mitchell, Eugene Pallette, Beulah
inand halde uzlama ve anlama politikasnn batan kard bir adamdr. Bondi, H.B. Warner, Harry Carey,
Smith'i ancak Painei kendi tarafna ekmek kurtarabilir. Smith, Amerikan senato Astrid Allwyn, Ruth Donnelly, Grant
suna zg, bir kanunu engellemek zere bireye verilen snrsz konuma hakk (bu Mitchell, Porter Flail, Pierre Watkin
hakkn gruplara deil bireye verilmi olmas yeterince semboliktir) sayesinde ken Oscar: Lewis R. Foster (senaryo)
disini savunabilir. Bylece onu sulu karmaya alan gruba kar elinde kullana Oscar adaylklar: Frank Capra
(film), Frank Capra (ynetmen),
bilecei bir g olur ve adnn temize kmas salama alnr.
Sidney Buchman (senaryo), James
Capra'nn, Amerikan tarih ve kltrne etkileyici bir bak olan filmi, ehre ye Stewart (erkek oyuncu), Claude
ni gelmi senatr, Lincoln ant bata olmak zere Washington'daki antlar pe Rains (yardmc erkek oyuncu),
pee gezerken gsteren derleme sekans gibi unutulmaz anlarla dolu. RBP Harry Carey (yardmc erkek
oyuncu), Lionel Banks (sanat
ynetimi), Gene Havlick, Al Clark
(kurgu), Dimitri Tiomkin (mzik),
John P. Livadary (ses)
ABD (MGM)
101 dk, SB
Ynetmen: Victor Fleming
Yapmc: Mervyn LeRoy, Arthur
Freed
Senaryo: Noel Langley, Florence
Ryerson, Edgar Allan Woolf
L. Frank Baum'un The Wonderful
Wizard o f Oz isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Harold
Rosson
Mzik: Harold Aden, E.Y.
Harburg, George Bassman, George
E. Stoll, Herbert Stothart
Oyuncular: Judy Garland, Frank
Morgan, Ray Bolger, Bert Lahr,
Jack Haley, Billie Burke, Margaret
Hamilton, Charley Grapewin, Pat
Walshe, Clara Blandick, Terry the
dog, The Singer Midgets
Oscar: Herbert Stothart (mzik),
Harold Aden, E.Y. Harburg (film
arks)
Oscar adaylklar: Mervyn LeRoy
(film), Harold Rosson (grnt
ynetmeni), Cedric Gibbons,
William A. Horning (sanat
ynetimi), A. Arnold Gillespie
(grsel efekt), Douglas Shearer (ses
efekti)
Cannes Film Festivali: Victor
Fleming (Altn Palmiye)
THE WIZARD OF OZ (1939)
Oz Bycs/Billur Kk
L. Frank Baum'un 19. yzyln sonunda yazd ocuk roman The Wonderful
Wizard o fO z 'dan (Sihirbaz Oz) uyarlanan ve sinemann en byk peri masallarndan
biri olan, bu her dem taze klasik, Judy Garland da yetenekli ocuk oyuncudan, kal
c ve ikonumsu bir yldza dntren birinci snf bir mzikal. Oz Bycs, ilk gs
terime girdiinde, belki de pahal bir yapm olduundan fazla kr getirmese de daha
sonraki kuaklarn sevgilisi haline geldi. Tpk It's a Wonderful Life (ahane Hayat,
1946) gibi, 50'li yllarda her ylba televizyonda gsterilmesi poplaritesini pekitirdi
ve bylece tm filmlerin en sevilenlerinden biri olmasn salad. Kk kpei To-
to'yla birlikte bir hortuma kaplp, sepya tonlardaki Kansas'tan, Technicolor'n by
leyici renklerine brnm Oz diyarna frlatlan Garland'n (daha gen grnmesi
iin gsleri sarglarla bastrlmt) canlandrd Dorothy Gale, stne derek bir
cadnn evini ezer. Bunun zerine iyi Kalpli Glinda (Billie Burke), onu len cadnn kr
mz pabularyla dllendirir. Sonra da, bir zamanlar kamay diledii iftlie kendi
sini geri gtrecek yolu bulmak zere Zmrt ehir'e giden sar tal yola koyulur.
Btn karakterlerin kendi aray yolculuklarna odaklanmasn salamak asndan se
naristlerin ok iine yarayan "ev gibisi yok" temas, her zaman biraz iin kolayna ka-
ld hissi verir (insan neden Oz'un harikalarn brakp Kansas'a dnmek istesin ki?).
Tm filmin, Dorothy'nin tand herkesi, Oz diyarndaki dostlar ve dmanlan diye
ayrd hezeyanl bir rya olduu yorumu, bu temayla eliir ve oyunbozancadr.
Filmde grkemli birok ey var: muhteem Harold Arlen-E.Y. Harburg arklar
(hlyalara .daldran "Over the Rainbow" ve neesi bulac "O ff to See the Wi-
zard"tan tutun da "Ding-Dong, the Witch is Dead" ve komik klasik "If I Only Had a
Brain"e kadar), MGM'in inanlmaz dekor tasarmlar, cyak cyak baran yzlerce
Munchkin (cce) ve uan maymun; "baka renkte at" esprisi ve btn oyunculuklar.
Ayrca birka unutulmaz sahne de ne kyor: Teneke Adam'n (Jack Haley) para
para olmu Korkuluk'u (Ray Bolger) grnce, "Her yere dalmsn," diye hayflan
mas; Yreksiz Aslan'n (Bert Lahr) korkun olmaya almas ("Si
zi tek penem arkada bile yenerim"); Lanetli Cad Margaret Ha-
milton'n bir kova suyla gelen sonu ("Eriyorum, eriyorum");
Frank Morgan'n perdenin arkasndan kmas ("Ben ok iyi bir
adamm, yalnzca kt bir bycym") gibi. Oz fiyavs'n,
ayn yl yaplan bir baka lmsz MGM klasii Rzgar Gibi Ge
t i m gerek bir profesyonel olan ynetmeni Victor Fleming y
netmi; ama film, pek de kolay olmayan ekimlerdeki farkl fark
l unsurlar bir araya getiren Mervyn LeRoy sayesinde daha ok
bir yapmclk harikas zellii tayor. Buddy Ebsen, nce Korku
luk rol iin seilmi, sonra da makyaja alerjisi olduu anlalnca-
ya dek Teneke Adam' canlandrmt; "Jitterburg" dans sahnesi
nin tamam karld ve That's Entertainmenfta (1974) ortaya
karlana dek gizli kald; ve rivayete gre Munchkinler'i oynayan
cceler ekimler srasnda tamamen kontrolden kt. Filmin en iyi
repliiyse u: "Kalpler knlamaz hale getirilene dek asla kullanl
olamazlar." KN
ABD (Universal)
94dk, SB
Ynetmen: George Marshall
Yapmc: slin Auster, Joe
Pasternak
Senaryo:: Felix Jackson
Max Brand'll! romanndan
Grnt Ynetmeni: Hal Mohr (Mavi Melek, 1930) rolnn ge bir tekrarnda Dietrich'in canlandrd bar ark
Mzik: Frederick Hollander, Frank
Skinner, Ralph Freed
Oyuncular: Marlene Dietrich,
James Stewart, Mlscha Auer,
Charles Wlnnlnger, Brian Donlevy,
Allen Jenkins, Warren Hymer, Irene
Hervey, Una Merkel, Billy Gilbert,
Samuel S, Hinds, Jack Carson, Tom
Fadden, Virginia Brlssac, Edmund
MacDonald
DESTRY RIDES AGAIN (1939)
Kovboy ve Yosma
Birok western komedisi gibi, George Marshall'n Kovboy ve Yosma's da ma-
o kahramanlk klieleriyle dalga geer. Belal bir kasaba olan Bottleneck'in erifi
Destry (en "Th, kahretsin" hallerinden birinde ok iyi olan James Stewart) viski
yerine st ien ve silah tamayan bir eriftir. Bunlar ona, Der Blaue Engel'daki
cs Frenchy'nln gznde zel bir ekicilik kazandrr. Filmde Dietrich, Son ans Ba-
r'nda, "See W hat the Boys in the Back Room Will Have" bata olmak zere kkr
tc birka ark syler. Filmin, trn klielerini tersine evirdii bir baka sahnesin
de de her zamanki "bar dv" erkekler yerine ki kadn arasnda geer, Frenchy
ve Lily Belle (Una Merkel) hanmefendilie yakmayan bir biimde greirler.
ilgisi kumarbaz Kent'ten (Brian Donlevy) Destry'e kayan Frenchy, Destry'yi
kurunlardan korumak iin kendisini onun nne atmadan nce, kt adamlar
bozguna uratmak zere kasabann kadnlarn toplar. Western yazarlarnn en
retkeni olan Max Brand'ln, ilk kez 1932'de Destry rolnde Tom Mix'le ekilen,
1954'te de Audle Murphy'yle yeniden ekilecek olan romannn ustaca ilenmi bu
uyarlamasnn ruhu, romandan epeyce farkl. EB
ONLY ANGELS HAVE WINGS (1939)
ABD (Columbia)
Melekler Kanatldr 121 dk, SB
Ynetmen: Howard Hawks
30'lann balarnda The Dawn Patrol (afak Devriyesi, 1930), The Crowd Ro Yapmc: Howard Hawks
ars (Kalabalk Kkryor, 1932) ve Celling Zero (1936) gibi macera filmlerinde, teh Senaryo: Jules Furthman, Howard
likeli mesleklerde (zellikle havaclk) alan erkekler arasndaki dostluu anlatma Hawks

ya ynelen Howard Hawks, 1939'da yapt bu dramatik filmle tarzn deitirir ve Grnt Ynetmeni: Joseph
Walker
daha sonra To Have and Have N ot (Sahip Olmak ya da Olmamak, 1944), Rio Bra
Mzik: Dimitri Tiomkin, Manuel
vo (Kahramanlar ehri, 1959) ve El Dorado (1967) gibi filmlerde de srdrecei Alvarez Maciste
hamasi-komik-romantlk havas olan melodram trne damgasn vurur (hep bera Oyuncular: Cary Grant, Jean
ber sylenen arklara, akalamalara, gnlk ev ilerinin paylalmasna, takma Arthur, Richard Barthelmess, Rita
adlara ve dedikodulara, sert erkeklerin matrak titizlik huyuna ve drst duygularn Hayworth, Thomas Mitchell, Allyn
Joslyn, Sig Ruman, Victor Kilian,
stndeki alayclk maskesine dikkat edin).
John Carroll, Don "Red" Barry,
Melekler Kanatldr'da, zellikle uan, yksek bir And platosunda yapt Noah Beery Jr., Manuel Maciste,
ok tehlikeli ini ve kalk gibi ne kan, heyecanl akrobatik uu sekanslar da Milisa Sierra, Lucio Villegas, Pat
var; ama yine de beyaz apkal kahraman Geoff Carter'n (Cary Grant) etrafnda Flaherty

ki bu grubun, birbirine hi benzemeyen yeleri arasndaki ball gzlemleyen fil Oscar adaylklar: Joseph Walker
(grnt ynetmeni), Roy Davidson
min ou havada deil yerde geer. Geoff, Gney Amerika'da uak postas hiz
(grsel efekt), Edwin C. Hahn (ses
meti yrtr ve savata yaralanm bir grup eski askere, yeniyetmeye ve aylaa, efekti)
klstr uaklarla And Dalar zerinde umalar iin ilham verir. Havaalannda
mahsur kalan dans kz Bonnie Lee (Jean Arthur) ise zamanla onlarn hassas y
nn grmeye balar.
znde sert bir pembe dizi olan bu filmde, deerleri, kriz zamannda ve ka
radaki komik, kstah ve seksi diyaloglarn arasnda anlalan bir grup "kanad krk"
insan ve havada geen, etkisini hl yitirmemi aksiyon sahneleri var. Ayrca tan
dk yzlerden oluan yardmc oyuncu kadrosu da mthi; Yere aklan uan
iindeki mhendisle brakp kat iin yedii korkak damgasna gs germeye
alan Richard Barthelmess; yalanan ve gittike ilerleyen krln gizlemeye a
lan, Geoff'un sa kolu Thomas Mitchell; Noah Beery Jr.; Sig Rumann ve erkekle
rin bulamamas gereken ama yine de bulatklar trden kadn rolnde Rita Hay
w orth. Bu dnyann iki parolas ise "Barranca'y aryorum" ve "Joe da kim?" KN
ABD (Selznick)
222dk, Technicolor
Ynetmen: Victor Fleming,
George Cukor
Yapmc: David O. Selznick
Senaryo: Sidney Howard
Margaret Mitchell'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Ernest
Haller, Ray Rennahan, Lee Garmes
Mzik: Max Steiner
Oyuncular: Clark Gable, Vivien
Leigh, Leslie Howard, Olivia de
Havilland, Thomas Mitchell,
Barbara O'Neil, Evelyn Keyes, Ann
Rutherford, George Reeves, Fred
Crane, Hattie McDaniel, Oscar Polk,
Butterfly McQueen, Victor Jory,
Everett Brown
Oscar: William Cameron Menzies
(Onur dlrenk kullanm
nedeniyle), David O. Selznick (film),
Victor Fleming (ynetmen), Sidney
Howard (senaryo), Vivien Leigh
(kadn oyuncu), Hattie McDaniel
(yardmc kadn oyuncu), Lyle R.
Wheeler (sanat ynetimi), Ernest
Haller, Ray Rennahan (grnt
ynetmeni). Hal C. Kem, James E.
Newcom (kurgu)
Oscar adaylklar: Clark Gable
(erkek oyuncu), Olivia de Havilland
(yardmc kadn oyuncu). Max
Steiner (mzik), Thomas T.
Moulton (ses). Jack Cosgrove, Fred
Albin, Arthur Johns (zel efekt)
GONE WITH THE WIND (1939)
Rzgar gibi Geti
Margaret Mitchell'in Amerikan i Sava hakkndaki oksatan romannn hakla
rn kapan megaloman yapmc David O. Selznick, yazarn Rhett Butler rol iin Ba
sil Rorthborne'u nermesine aldrmayp, rol hayranlarn tek seimi olan Clark Gab-
le'a verdi. Gneyli dilber Scarlett O'Hara rol iinse, lke apnda bir arama ve Holly-
vvood'un nl oyuncular arasndaki bir yartan sonra Selznick, ngiliz Vivian Leigh'i
seti. Hibir ayrntnn atlanmamas konusunda batan beri srarc olan Selznick,
ynetmen eskitti (Sam Wood, George Cukor ve Victor Fleming) ve King Kong'tan
kalan dekorlar Atlanta'daki yangn sahnesi iin yakt, i Sava' yeniden canlandr
maya yetecek kadar figran kulland ve sonra da arkasna yaslanp Oscarlarn ve v
glerin yamasn izledi.
Bandan beri tam bir Hollywood filmi gibi tasarlanan Rzgar Gibi Geti, ken
dinden sonraki popler sinema destanlar iin bir l oldu. Filmin, eletirilerin te
sinde antsal bir deeri olsa da gerekten enfes sahnelerin ou, yetenekli elleriyle
karakterleri ileyen ve bu destann malzemesini tarayarak kk nanslar katan Cu-
kor'un ynettii ilk yarda geer. O srada, mao macera filmlerinin ynetmeni ola
rak nlenmi Fleming de ba karakterleri bir araya getiren, savan paralad, kar
lkl karlara dayanan ak hikayesi ksmndan ok daha az zorlayc olan, sava son
rasnn ini klaryla tekleyen evliliklerinin anlatld filmin, daha pembe dizi tarz k
smlarn ynetmek zere, bir ekilde bu ie bulat.
yky ilerleten, Leigh'in balangta hercai, daha sonraysa sert bir karakter
olarak canlandrd Scarlett'n ayran gnllldr. Bir beyefendi olan Ashley Wil-
kes'a (Leslie Howard) o kadar tutkundur ki, Ashley e olarak daha grgl bir kadn
olan Melanie'yi (Olivia de Havilland) seince, Scarlett de parmanda oynatabilece
i trden erkeklerle birka evlilik yapar. dealistten ok pragmatist bir adam olan
Rhett Butler ykye girer; sava Gney'deki yaam altst ettiinde, Scarlett,
Rhett'in ekimine kaplr ve bir daha alk ekmemek ve Kuzeyli yamaclara ve fr
satlara ramen babasndan kalan iftlii Taray her ne pahasna olursa olsun koru
mak adna yemin ettiinde de onunla evlenir.
Rzgar Gibi Geti de tpk The Birth o f a Nation (Bir Ulusun
Douu, 191 S) gibi, yalnzca kendilerini efendilerine adam mut
lu kleleri gstererek ve Ashley'nin sava sonrasnda bir Ku Klux
Klan rgtne katlmasn gerekten kahramanca bir abaym gi
bi sunarak, karmak bir tarihin yalnzca temiz yzn gsterir.
Ama filmin srkleyiciliine kaplmamak neredeyse olanaksz;
Selznick'in zellikle zerinde durduu baz arpc sahnelerin, sine
ma tarihinde sembolik deerleri var: durulmu olan Scarlett, yara
l askerlere hastabakclk yaparken, erevenin, boydan boya gri
ler iindeki yaral askerlerle dolmas, Atlanta yanarken alevlerin
iinden gemeleri, Cable'nin Leigh'i kucana alarak, cinsel ar
mlar yapan glgeler arasnda st kata tamas gibi. Elbiseler iin
ho pastel tonlarn, tutkular vurgulamak iinse ate krmzsnn
kullanld gz alc Technicolor renkleri ve Max Steiner'n coku
lu mziiyle, bu filmin Hollywood sinemasnn son sz olduunu
iddia etmeye hl fazlasyla hakk var. KN
Fransa (Sigma, Vauban)
93dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Marcel Carn
Senaryo: Jacques Prvert, Jacques
Viot
Grnt Ynetmeni: Philippe
Agostini, Andr Bac, Albert Viguier,
Curt Courant
Mzik: Maurice Jaubert
Oyuncular: Jean Gabin, Jules
Berry, Arletty, Mady Berry, Ren
Gnin, Arthur Devre, Ren
Bergeron, Bernard Blier, Marcel
Prs, Germaine Lix, Gabrielle
Fontan, Jacques Baumer,
Jacqueline Laurent
Venedik Film Festivali: Marcel
Carn (Mussolini Cupen iyi film
aday)
ngilizce ad: Daybreak
LE JOUR SE LVE (1939)
Gn Aaryor
Marcel Carn nin Gn Aaryor'u, erimeli (zincirleme) geme efektiyle hikaye
de geriye dnler yapan ilk film olmasa da 1939'da ok yeniliki bir film sayld ve
yapmclar olas bir karkl gidermek amacyla n bilgi veren bir bror baslmas
konusunda srar ettiler: "Bir adam cinayet iler. Bir odada tuzaa dm, kap s
tne kilitli beklerken, cinayete nasl srklendiini anmsamaya balar."
Katil, kurban olacak olan Valentin (Jules Berry) adndaki ahlaksz ve kurnaz bir
vodvil oyuncusu tarafndan ayartlan sradan bir fabrika iisi Franois'dr (Jean Ga
bin). Kaderleri iki kadnn elindedir: Franoisyla taklmak iin Valentin'i terk eden in
celikten yoksun, ehvetli Clara (Arletty) ve Franois'nn sevdii ama Valentin'le ili
kisi yznden ahlak bozulan saf ve yceltilmi Franoise (Jacqueline Laurent).
Gn Aaryor, Carn ve senarist Jacques Prvert ibirliinin rn olan bir di
zi unutulmaz film arasnda (dierleri Quai de brumes-Sisler Rhtm, 1938; Les Visi
teurs du soir-Gece Ziyaretileri, 1942; ve hepsinden nce Les enfants du paradis-
Cennetin ocuklar, 1945) muhtemelen en etkileyici olan. Ekip bu filmde hi ku
kusuz, Cennetin ocuklar'nda geri dnecekleri temalarn provasn yapar. Filmde
ki alegoriler fazla ar olmasa da Franois'nn Fransz iisini temsil ettii aktr.
Film, hkmetin ilerici sosyalist reformlar bir kenara att ve faizmin hayaletinin
uzakta belirdii 1930'larn sonunda. Halk Cephesi destekilerinin kapld mitsiz
lii de dile getiriyor. Kilitli kald binann etrafnda toplanan kalabalktan bir arka
da bararak hl um ut olduunu sylediinde Franois'nn cevab; "Fier ey bit
ti, artk Franois yok... Artk hibir ey yok," olur.
Filmin karamsarlkla ykl, varoluu yabanclama duygusu ve
sert, klostrofobik atmosferi, apak bir biimde Amerikan kara film
lerini nceliyordu. Gerekten de RKO Stdyolar 1946'da, Flenry
Fonda ve Vincent Price'la bu filmi The Long N ight (Uzun Gece)
adyla yeniden ekti (stdyo orijinal film in btn kopyalarn yok et
meye giritiyse de neyse ki baarsz oldular, dahas neredeyse ta
mamen ortadan kaybolan film The Long N ight oldu). Benzer ekil
de, Gabin'in kaba saba romantik karakteri de, simgelemi bir ii
snf kahraman olarak, ABD'deki karl John Garfield ve Flumph-
rey Bogart'tan nce geliyordu. Gn Aaryor, Fransz iirsel gerek
iliinin muhtemelen bayapt olarak hl nemini koruyor. TCh
GUNGA DN (1939) ABD (RKO)
Fedailer Mangas 117dk, SB
Ynetmen: George Stevens
Klasik Hollyvvood'un en su katlmam macera yks olan bu filmin tuhaf bir olu Yapmc: George Stevens
um sreci var; Ben Hecht ve Charles MacArthur yky, yalnzca atmosfer ve iirin Senaryo: Ben Hecht,
adndaki nemsiz karakterler konusunda kendilerini aydnlatan, Rudyard Kipling'in bir i Rudyard K ip lin g 'in iirinden
irinden yola karak yazmlar. Grnt Ynetmeni: Joseph H.
Beyaz adamn sorumluluunu yklenen Britanya askerlerini vmek zere 1930'lar- August
da pe pee ekilen bir dizi yapmn en nls Gunga Din, "imparatorluk Svari Ala Mzik: Alfred Newman
yndaki ngiliz askerinin (Cary Grant, Douglas Fairbanks Jr. ve Victor McLaglen) y Oyuncular: Cary Grant, Victor
ksn anlatr. Balangta bu l, aralarndan biri darya kapal bu erkekler dnyasn McLaglen, Douglas Fairbanks Jr
Sam Jaffe, Eduardo Ciannelli, Joan
da lmden de beter bir son olan evlenmenin eiinde olduu iin kopma noktasnday
Fontaine, Montagu Love, Robert
m gibi grnr. Ancak bu srada, fanatik bir tarikat olan Thuggee'lerin ayinlerindeki ci Coote, Abner Biberman, Lumsden
nayetler, toplumu gittike daha ok tehdit etmeye balamtr. Film, Stevens'n ustalk Hare
la tasarlad iki kavga sahnesiyle devam eder. Filmin doruk noktasnda ise Thuggeele- Oscar adaylklar: Joseph H.
August (grnt ynetmeni)
rin lideri, askeri, svari alayn tuzaa drmek iin yem olarak kullanmak ister ve
kahramanlarmz tarikatla birlikte bir maaraya kapatlr. Ama Gunga Din (Sam Jaffe)
son nefesinde alay kurtarmak iin borusunu alar ve onlar da gelip fanatik tarikat kat
leder. l yeniden alaylaryla bir araya gelip len arkadalarnn kahramanln kutlar.
O zamana gre yksek bir bteyle yaplan film, gelmi gemi en etkileyici ve iz
lemeye doyulmaz macera filmleri arasnda yer alyor. Tm dostluk filmlerine son nokta
y koyacak bir dostluk filmi. RBP

NINOTCHKA (1939) ABD (Loew's, MGM)

Glmeyen Kadn 110dk, SB
Ynetmen: Ernst Lubitsch
Ernst Lubitsch'in Avrupai yaam biimiyle ilgili bu en byleyici ve en komik Yapmc: Ernst Lubitsch
filminde, Greta Garbo, nadir rastlanan komik rollerinden biriyle karmzda. Senaryo:: Melchior Lengyel,
Charles Brackett
1920'lerin Parisi'nde geen filmin konusu, Sovyet hkmetinin, srgndeki Des
Grnt Ynetmeni: William H.
Svvana'nn (Ina Claire) paha biilmez mcevherlerini satma giriimi etrafnda geli
Daniels
ir. Bu grevde baarsz olan mymnt brokrat, kendilerini Bat toplumunun Mzik:: Werner R. Heymann
sunduu lks ve zgrln batan karclna kaptrr. Bylece Des'in sevgili Oyuncular: Greta Garbo, Melvyn
si Leon'la (Melvyn Douglas) uraarak mcevherleri geri alma ii Ninotchka'ya Douglas, Ina Claire, Bela Lugosi, Sig
(Greta Garbo) kalr. Ruman, Felix BreSsart, Alexander
Granach, Gregory Gaye, Rolfe
Filmin sonunda, Ninotchka mcevherleri ancak Leon'dan ayrlp Moskova'ya
Sedan, Edwin Maxwell, Richard
dnerek alabilir; ama Leon'un, onun peini brakmaya niyeti yoktur. Birbirlerine Carle
ak olmalarna ramen Ninotchka lkesine ihanet etmeyi reddeder ve kurnazlkla Oscar adaylklar: Sidney Franklin
onun stanbul'a gelmesini salayan Leon orada onun karsna kar; sonuta ev (film), Melchior Lengyel, Charles
Brackett, Walter Reisch, Billy Wilder
lenmeye karar verirler. Filmin politik ynnn pek ciddi olduu sylenemese de
(senaryo), Greta Garbo (kadn
birbiri ardna gelen espriler iin zemin hazrlar. Bu esprilerin en unutulmaz da b oyuncu)
yk olaslkla, Ninotchka'nn k bir Paris gece kulbnde, kadnlar tuvaletindeki a
lanlar greve kkrtmaya almasdr. Cazibeli ve keyfine dkn Leon rolnde
Douglas mkemmel, ne var ki bu film Garbo'nun filmi ve onun beyazperdedeki
son byk rol. RBP
Fransa (Les Nouvelles Editions
Franaises)
110dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Jean Renoir
Yapmc: Claude Renoir
Senaryo:: Cari Koch, Jean Renoir
Grnt Ynetmeni: Jean-Paul
Alphen, Jean Bachelet, Jacques
Lemare, Alain Renoir
LA RGLE DU JEU (1939)
Oyunun Kural
Jean Renoir, La Grande illusion (Harp Esirleri/Byk Aldan, 1937) ve La Bte
Humaine'nin (Hayvanlaan nsan, 1938) byk baarsnn ardndan, erkek kardei
Claude ve arkadayla birlikte kendi yapm irketini kurar: Les Nouvelles Editions
Franaises. NEF'in ilk projesi Pierre de Marivaux'nun Les Caprices de Marianne (Ma-
rianne'n Kaprisleri) adl eserinin gncellenmi bir uyarlamas olarak duyurulur: nasl
bir film olaca sorusunu ise Renoir "Gnmzn burjuvasn tpatp yanstacak bir

Mzik: Roger Dsormires
Oyuncular: Nora Gregor, Paulette
Dubost, Mila Parly, Odette
Talazac, Claire Grard, Anne
Mayen, Lise Elina, Marcel Dalio,
Julien Carette, Roland Toutain,
Gaston Modot, Jean Renoir, Pierre
Magnier, Eddy Debray, Pierre Nay
ngilizce ad: The Rules o f
the Game
film ," diye yantlar. Bu, sonunda Oyunun Kural adyla ortaya kacak filmdir.
Atlas Okyanusu'nu rekor srede amay baaran havac Andr Jurieux (Roland
Toutain), radyoda, ismi lazm olmayan bir kiinin kendisini havaalannda karlama
ya gelmemesinden dolay urad hayal krkln dile getirir. "O ismi lazm olmayan
kii"yse mekanik ku koleksiyoncusu Robert de la Cheyniest nin (Marcel Dalio) kar
s AvusturyalI Christine'dir (Nora Gregor). Elem Andr'nin hem de Christine'in dos
tu ve srda olan Octave (bizzat Renoir), grn kurtarmak iin Robert'i, La Coli-
nire'deki grkemli atosunda bir av partisine Andr'yi de davet etmesi iin ikna
eder; Robert'sa kendi hesabna, kendisi uzatmal metresi Genevive'le (Mila Parly)
kozlarn paylarken Andr'nin de Christine'i oyalayacan umar. "Efendiler" arasn
da olan biten budur. "Uaklar" arasnda da benzer eyler dnmektedir; Christine'in
hizmetisi Lisette (Paulette Dubost) La Colinire'in av bekisi Schumacher'le (Gaston
M odot) evlidir ve Robert'in uak olarak ie ald kaak avc Marceau'yla (Julien Ca
rette) kurlar. Renoir'nn senaryosunda hem efendilerin hem de uaklarn eitli ak
maceralar, en sonunda bu yozlam toplumsal dzene dokunulmamas in kurban
edilen Andr'nin "kazara" vurulduu sona doru ilerler.
Renoir, perdenin hem iinde hem de dndaki teatral havann altn izdike, fil
min alan derinlii ve fazlasyla hareketli kamera kullanmyla desteklenen grsel tar
izi,-mkemmellie eriiyor. Oyunculuklarn ou kusursuz: Robert rolndeki Dalio,
Marceau rolndeki Carette, Lisette rolndeki Dubost ve Schumacher rolndeki Mo
dot esizler. Yllardr eletirmenler, Christine rolndeki Gregor'un oyunculuu zeri
ne tartr durur ve filmde neden bu kadar ok erkein ona ak olduu sorusuna ce
vap ararlar ama belki de meselenin z buradadr. Bizzat Renoir ekin
meden Octave roln canlandrr; ve bu rolde, kendi hayatndaki bo-
___ luu doldurmak iin bakalarnn ilikilerine araclk eden bir adamn et-
kileyici portresini izer.

Oyunun Kural, 1939 yaznda ilk gsterime girdiinde, giede tam

bir felaket oldu, tekrar tekrar kurgulanmas da bir ie yaramad; ve
sonbaharda, savan balamasndan ksa bir sre sonra genel ahlak
iin tehlike oluturduu gerekesiyle yasakland. Bu filmin, Yurtta Ka-
ne'le (1941) birlikte, ada sinemann mjdecisi olduunu savunan
Andr Bazin ve Cahiers du Cinma'daki yandalar, 1940'larn sonlarn
da,ve 50'lerde filmin efsanesini yaatt; ancak filmin ar ksaltlm (88
dakika) bir uyarlamas biliniyordu yalnzca. 1956'da neredeyse orijin al.
uzunluunda (113 dakika ama hl bir sahne eksikti) yeniden kurgula
np 1959'daki Venedik Film Festivali'nde gsterildi. Sonras malum;
Oyunun Kural sinema tarihinde en sonunda hak ettii yere kavutu ve
dnya apnda bir bayapt olarak ba tac edildi. RP
ABD (Samuel Goldwyn)
103dk, SB
Ynetmen: William Wyler
Yapmc: Samuel Goldwyn
Senaryo: Charles MacArthur
Emily Bronte'nin romanndan
Grnt Ynetmeni: Gregg
Toland
Mzik: Alfred Newman
Oyuncular: Merle Oberon,
Laurence Olivier, David Niven, Flora
Robson, Donald Crisp, Geraldine
Fitzgerald, Hugh Williams, LeoG.
Carroll, Miles Mander, Cecil
Kellaway, Cecil Humphreys, Santa
Wooton, Rex Downing
Oscar: Gregg Toland (grnt
ynetmeni)
Oscar adaylklar: Samuel
Goldwyn (film), William Wyler
(ynetmen), Ben Hecht, Charles
MacArthur (senaryo), Laurence
Olivier (erkek oyuncu), Geraldine
Fitzgerald (yardmc kadn oyuncu),
Alfred Newman (mzik), James
Basevl (sanat ynetmeni)
ABD (Columbia)
92dk, SB
Ynetmen: Howard Hawks
Yapmc: Howard Hawks
Senaryo: Ben Hecht, Charles
MacArthur
Grnt Ynetmeni: Joseph
Walker
Mzik: Sidney Cutner, Felix Mills
Oyuncular: Cary Grant, Rosalind
Russell, Ralph Bellamy, Gene
Lockhart, Porter Hall, Ernest Truex,
Cliff Edwards, Clarence Kolb,
Roscoe Karns, Frank Jenks, Regis
Toomey, Abner Blberman, Frank
Orth, Helen Mack, John Qualen
WUTHERING HEIGHTS (1939)
lmeyen Ak/Rzgarl Bayr
Emily Bront'nln Uultulu Tepeler romanndan uyarlanan bu William Wyler fil
mi, toplumsal koullarn ve ansszln engelledii, sndrlemez bir tutkunun e
siz gotik yksn konu alr. Yolu ngiltere'nin kuzeyindeki fundalk arazilerden ge
en Dr. Kenneth (Donald Crisp), geceyi Uultulu Tepeler'de geirir ve evin yal ua
ona, evin imdiki sahibi olan Heathcllff'in (Laurence Olivier) trajik yksn an
latr. EarnshawTar, kimsesiz bir ingene olan Heathcliff I evlat edinip kendi ki o
cuklaryla beraber bytmlerdir. Heathcliff ve kk Cathy (Merle Oberon) birbir
lerinden ayrlmazken, Cathy'nin aabeyi Hindley (Hugh Williams) Heathcliff'i hor
grr. Bydklerinde, zengin komu Edgar Nllton (David Niven) Cathy'ye ak
olunca, Cathy Heathcliff'e srt evirir; o da bunun zerine Amerika'ya gider. He
a th c liff i unutan Cathy, Edgar'la evlenir. Zengin bir adam olarak ngiltere'ye dnen
Heathcliff, Cathy'nin ihanetine ok fkelenir; Edgar'n zavall kz kardeiyle (Geral
dine Fitzgerald) evlenerek onu ntikamna alet eder. Perian olan Cathy hastalanr
ve lmeden nce eski aklar ksa bir sre in de olsa yeniden kavuurlar.
Heathcliff'ln beraber yaayacaklar bir mr zerine yapt konuma, tm
Hollywood sinemasnn en dokunakl anlarndan biridir. Filmi unutulmaz yapan, ka
ra bahtl aklar rolndeki Olivier ve Oberon'un, film platosunda kurulan fundalklar
la kapl tepeler dekorunun hain yabanllyla erevelenmi oyunculuklardr. RBP
HIS GIRL FRIDAY (1940)
Cuma Kz
Senaryosunu Ben Hecht ve Charles Lederer'in yazd 1939 yapm bu m
kemmel film, Hecht ve Charles MacArthur'un gazetecilere ilikin klasik oyunu The
Front Page'n (n Sayfa) ne ilk ne de son uyarlamasyd. Ama zeki ve muzip ynet
men Howard Hawks, erkek gazeteci Hlldy Johnson' kadn yaparak, basit ve dahi
ce bir deiiklikle filme renk katmay baard. Ve te karnzda romantik screwball
komedileri tarihindeki kar cinsler aras en hzl laf yetitirme yar Cuma Kz.
Cvl cvl Rosalind Rusself n canlandrd Hlldy Johnson, alt gazetenin yl
dz olan zeki ve bilgi bir muhabirdir. Ayn zamanda editr olan eski kocas (hn
zr ve saldrganca bir cazibesi olan W alter Burns rolndeki Cary Grant) scak bir ci
nayet yksnn ortasnda onu kaybetmeye hi niyetli deildir. Walter, Hlldy'nin
i brakp halim selim bir sigortacyla (Ralph Bellamy) evleneceini rendiinde,
nanszl ve mesleki kayglar nedeniyle kimi hinlikler yapmakta saknca grmez.
Kurnaz W alter'in da hesaplad gibi Hildy son bir byk habere dayanamaz ve o
komik apkasyla bir hapishane ayaklanmasna ve bir yolsuzluu aa karma i
ne dalar. Grant ve Russell, sakz ineyen, sigara dumanna boulmu, poker oy
nayan gazetecilerden oluan alayc bir koro eliinde, farsn zirvelerine ulaan bir
hikayede, makineli tfek hzyla ba dndrc kelime oyunlarna giriirler. Teatral
ve k bir film olan Cuma Kz, zamanlamas harika esprileri ve hazrcevap canl ko
numalaryla esiz bir alma. AE
REBECCA (1940)
Alfred Hitchcock'a, uzun ve retken kariyerine (ve sonradan birok kez bu /

dle aday gsterilmesine) ramen, En iyi film dalnda Oscar getiren tek filminin,
Amerika'da ektii ilk filmi Rebecca olmas gariptir. Bu durumda yine, yapmc Da-
vid O. Selznick'in ikna gcn anmadan gememek gerek. 1939 yapm Rzgar
Gibi Geti"nin baarsyla gaza gelen Selznick, Hitchcock'la alma frsatn yakala
d; sonra da ynetmeni, Daphne Du Maurier'in gotik hayalet yksyle ba baa
brakt.
Yksek bir bteyle alan Hitchcock, daha sonra Citizen JCane'deki (Yurtta
Kane, 1941) heybetli Xanadu'ya esin kayna olacak Manderley malikanesinden,
bal bana bir karakter yaratt. Joan Fontaine ve Laurence Olivier arasndaki geri
limli akn atmosferini deniz kenarndaki bu grkemli yap oluturdu. Olivier, by
le sevgi dolu bir adam karsna kt iin kendisini ansl sayan ve bunun altnda
hibir ey aramayan masum Fontaine'e kur yapan zengin dul rolnde. Aklar ksa
sre iinde evlenir ama ilikileri derinletike kocasnn eski kars Rebecca'nn ha
yaleti Fontaine'e gittike daha sk grnmeye balar. Hayalet yalnzca onun hayal
gcnn ya da paranoyasnn rn mdr, yoksa ortada dnen bir dolap m var
dr? Peki ruhsal kntnn eiindeki Fontaine'in etrafnda dolanp duran, kuku
lu tavrlar sergileyen hizmeti Bayan Danvers'n (Judith Anderson) bu olan bitenle
nasl bir ilgisi olabilir?
Rebecca. Hitchcock'un Amerika'ya geliini mjdeledi. Gariptir ki film, gerek
ABD (Selznick)
ten de Oscar dllerinde Hitchcock'un ngiltere'deki son filmi Foreign Correspon- 130dk, SB
dent' ( Yabanc Muhabir, 1940) glgede brakt. Bu filmde ynetmenin sanatnn Ynetmen: Alfred Hitchcock
tm elerinden faydalanlm: puslu, gizemli bir gemi, zar zor bastrlan phe Yapmc: David O. Selznick
ler, sinsi gemiin el uzatt peri masal gibi bir ak hikayesi ve elbette ki bu hileli Senaryo: Philip MacDonald
oyunun uzakta beliren hayaleti. Rebecca, Hitchcock filmlerinin kendine has oyun Daphne Du Maurier'nin romanndan
larndan ve mizah duygusundan yoksun; bu da Du Maurier'in melodramatik roma Grnt Ynetmeni: George
Barnes
nnn byle bir hafiflie yer brakmayacak kadar sk bir kasvetle rlm gotik do
Mzik: Franz Waxman
asndan kaynaklanyor. Manderley'nin etkisi uzun sren srlar, masum Fontaine'i
Oyuncular: Laurence Olivier, Joan
neredeyse delilie srklese de Hitchcock akldan kmas g sona doru, gerili Fontaine, George Sanders, Judith
mi byk bir zevkle gittike artryor. JKI Anderson, Gladys Cooper, Nigel
Bruce, Reginald Denny, C. Aubrey
Smith, Melville Cooper, Florence
Bates, Leonard Carey, Leo G.
Carroll, Edward Fielding, Lumsden
Hare, Forrester Harvey
Oscar: David 0. Selznick (film),
George Barnes (grnt ynetmeni)
Oscar adaylklar: Alfred
Hitchcock (ynetmen), Robert E.
Sherwood, Joan Harrison (senaryo),
Laurence Olivier (erkek oyuncu),
Joan Fontaine (kadn oyuncu), Judith
Anderson (yardmc kadn oyuncu),
Lyle R. Wheeler (sanat ynetmeni),
Hal C. Kern (kurgu). Jack Cosgrove,
Arthur Johns (zel efekt), Franz
Waxman (mzik)
ABD (Walt Disney)
120dk, Technicolor
Ynetmen: Ben Sharpsteen
(spervisr)
Yapmc: Walt Disney, Ben
Sharpsteen
Senaryo: Joe Grant, Dick Huemer
Grnt Ynetmeni: James
Wong Howe, Maxwell Morgan
Tema mzii: Bach, Beethoven,
Dukas, Mussorgsky, Schubert,
Stravinsky, Tchaikovsky
Oyuncular: Leopold Stokowski
(Philadelphia Orkestras efi),
Deems Taylor (anlatc), Julietta
Novis (mzisyen)
Oscar: Walt Disney, William E.
Garity, J.N.A. Hawkins (Onur
dl), Leopold Stokowski &
ortaklar (Onur dl)
FANTASIA (1940)
Fantazya
Bugn artk sradan olsa da VValt Disney stdyolarnda tasarlanp yaplan ve
stdyonun tm dnyada hayretle karlanmasna ve nlenmesine neden olan, ani
masyon ve stereo(fonik) ses kaydndaki bu cesur dnm noktasnn, yapld tarih
te, mzii yorumlayan grntler yaratmak devrim saylyordu. Phlledelphia Or
kestrasn yneten stn senfoni yldz Leopold Stokovvski'nin onurlandrd Fan
tazya, aykovski, Mussorgski, Schubert ve dier bestecilerin eserlerine, tutkulu,
elenceli, olaanst ve deneysel izgi film karakterlerin elik ettii sekiz uzun b
lmlk bir konserden oluuyor.
Disney'nin 1940'ta canlandrma sinemasna koyduu bu deerli mihenk ta,
birok yenilenmi yldnmnde, yeniden kaytlarnda ve yeniden gsterimlerinde,
hatta en yeni gsterim tercihi olan IMAX perdesinde bile izleyiciyi hayal krklna
uratabilir (gncelletirilmi hali olan Fantasia 2000 be yeni blmyle makul bir
baar elde ederek durumu kurtard); nk ne kadar etkileyici ve yeniliki bir film
olursa olsun hl fazlasyla kitcsh'tir. Filmin en byk hayranlar, byk olaslkla fil
mi, genliklerinde izleyip sanrlar iinde tadn kartm olan sava sonras nesildir.
Yine de Ben Sharpsteen'in idaresi altnda en az 11 ynetmenin ve 60 animasyon-
cunun alt bir filme yakan, kalc birka sihirli sahne de var elbet.
En izlemeye deer olanlarysa, zamannn nnde giden, perdenin dna taa
cakm hissi veren, izimlerle mkemmel elemi ok kanall sesin kullanld,
Bach zerine yaplan soyutlamalardr. Sihirbazn ra olarak her zamankinden
daha elenceli olan ve ilerini yaptrmak iin byledii sprgelerin kendi kendi
lerine oalmalarn durdurmak iin aresizce kouturan Miki Fare; dans eden in
mantarlar; kirpiklerini krptran hipopotamlarn, "The Dance of the Flours" eli
indeki sevimli gsterisi; bale etei giymi tatl tatl srayan su aygrlar ve zplayan
timsahlar; sizi bugn bile glmekten krp geirebilir. Fiepsi birlikte size harika ve
zevkli bir saat geirtiyor. Aralarda hl eskimemi blmler de var. plak olsalar
da sevimli bir biimde cinsel organdan yoksun muzip periler, Stravinski'nin Bahar
Ayini eliinde tkenmek bilmez dinozorlar ve Beethoven'in Pastorale'sinin maruz
kald kaba absrdlk (hepsinin sa Joan Cravvford gibi yaplm, pek de yetikin
grnmeyen cilveli at kadnlarn peinden koan at erkekler), hepsinin bu inanl
maz orbada biraz tuzu var. AE
THE PHILADELPHIA STORY (1940) ABD (MGM)
Philadelphia yks 112dk, SB
Ynetmen: George Cukor
Philip Barry'nin teatral farsindan, George Cukor'n uyarlad 1940 yapm bu Yapmc: Joseph L. Mankiewicz
film, hareketli, fiziksel gldr unsurlarna dayal tm sofistike slapstick komedile Senaryo: Donald Ogden Stewart,
ri arasnda rakipsiz bir klasik. Phillip Barry'nin oyundaki ba karakteri, ayn rol Bro- Philip Barry'nin oyunundan

adway'de de oynayan Katherine Hepburn'n o zamanki nne dayanarak yazd Grnt Ynetmeni: Joseph
Ruttenberg
sylenir. RKO Stdyolarndan pek de iyi olmayan koullarla ayrlan ve halkn
Mzik: Franz Waxman
despot ve erkeksi grd Hepburn, kesinlikle 1930'larn ideal kadn deildi.
Oyuncular: Cary Grant, Katharine
Filmin o neredeyse sessiz hiddetiyle nl giri sahnesinde, zengin bir ailenin Hepburn, James Stewart, Ruth
kz olan Tracy Lord (Hepburn) yeni boand kocas Dexter Haven'n (Cary Grant) Hussey, John Howard, Roland
birka para eyasn arabasna koymasn izler ve sinirinden Dexter'in golf sopas Young, John Halliday, Mary Nash,
Virginia Weidler, Henry Daniell,
n bacanda krarak ikiye bler. Sevilmesi olanaksz biri olmadn kantlamaya
Lionel Pape, Rex Evans
uraan Tracy, aile maliknesinde saygdeer ama renksiz bir adamla evlenmeye
Oscar: Donald Ogden Stewart
karar verir; bu srada Dexter, zellikle dn mahvetmek iin, yannda Mike Con (senaryo), James Stewart (erkek
nor (James Stewart) ve Liz Imbrie (Ruth Hussey) adl iki gazeteciyle kagelir. Hep oyuncu)
burn bu rolde kendini ayor. Kanlmaz evliliinden bir gece nce, Stewart la Oscar adaylklar: Joseph L
bahedeki sahnelerinde, ikilinin birdenbire kapldklar ekimin z yakalanm. Mankiewicz (film), George Cukor
(ynetmen), Katharine Hepburn
Philadelphia yks, bugn var olduu ekliyle hayata geirilmesini Hep-
(kadn oyuncu), Ruth Hussey
burn'e borlu. Projenin film haklarn satn alan Hepburn akllca davranarak bizzat (yardmc kadn oyuncu)
barol oynamas ve ynetmenle oyuncular semesi kouluyla, haklarn MGM'e
satt. MGM, Dexter rol iin Clark Gable', Mike iin de Spencer Tracy'yi istemiti
ama programlar akt iin ikisi de olmad. Onlarn yerine Hepburn'n daha n
ceki filminden rol arkada Grant'le Stewart kadroya katld. Ynetmen George
Cukor, hep yanl anlalm gzel bir kadn iin acma duygular uyandrarak Hep
burn'n halkn gzndeki olumsuz imajnn bu rolde onun yararna ilemesini sa
lad. Komedi ve toplumsal yorumlar birletiren dll senaryosuyla film mthi bir
baar elde etti. Ayn oyun, 1956'da birka yeni arknn eklenmesiyle High Society
(Yksek Sosyete) ad altnda yeniden sinemaya uyarland. KK
ABD (Fox)
128dk, SB
Ynetmen: John Ford
Yapmc: Nunnally Johnson, Darryl
F. Zanuck
Senaryo: Nunnally Johnson
John Steinbeck'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Gregg
Toland
Oyuncular: Henry Fonda, Jane
Darwell, John Carradlne, Charley
Grapewln, Dorris Bowdon, Russell
Simpson, O.Z. Whitehead, John
Qualen, Eddie Qulllan, Zeffie
Tilbury, Frank Sully, Frank Darien,
Darryl Hickman, Shirley Mills, Roger
Imhof
Oscar: John Ford (ynetmen),
Jane Darwell (yardmc kadn
oyuncu)
Oscar adaylklar: Darryl F.
Zanuck, Nunnally Johnson (film),
Nunnally Johnson (senaryo), Henry
Fonda (erkek oyuncu), Robert L.
Simpson (kurgu), Edmund H.
Hansen (ses)
THE GRAPES OF WRATH (1940)
Gazap zmleri
1930'lardakl ok az Amerikan filmi, Byk Buhran'n neden olduu aclar ve
topraksz braklan iftileri ciddi olarak iledi. Hollywood bu ulusal felaketi belge
leme iini, daha ok tiyatro, roman ve fotoraf gibi dier sanat dallarna brakm
t. John Steinbeck'in, ilk basks 1939'da yaplan ve meyve bahelerinde herhangi
bir bulma umuduyla, Oklahoma'dan Kaliforniya'ya giden topraklar ellerinden
alnm ifti ailelerini anlatan roman Gazap zmleri gereki bir aratrmaya da
yanr. Stdyoyu denetleyen tutucu finansrlerin tirazlarna ramen Darryl Zanuck,
Twentieth Century Fox iin kitabn film haklarn satn ald. Amerikan halkn ve ta
rihini tanmas nedeniyle, John Ford'un bu filmi ynetecek doru kii olduunu bi
liyordu. Ford ayrca, Joad ailesinin sefaletindeki en yrek paralayc noktayla da
zdelemiti; bu, ailenin korkun yoksulluu deil, yurtlarndan edilmi, yollara
dm ve yersiz yurtsuz olmann yaratt ruhsal travmayd. Unutulmaz sahneler
den birinde. Ma Joad (Jane Darwell) iftlii boaltmalar gereken gnden nceki
gece, yanlarnda gtremeyecekleri eyalar yakar.
Ford, filmin kahraman Torn Joad roln, Amerikallkla ilgili Young Mr. Lin
coln (1939) ve Drums Along the M ohawk (1939) adl iki filminde daha oynam
olan Henry Fonda'ya verdi. John Ford'un gayri resmi kumpanyasnn dier yele
rinden Russell Simpson, Pa Joad; John Qualenin arkadalar Moley ve John Cerra
dme de gezgin vaiz rolndeler. Ford, grnt ynetmeni iin en doru seimi yap
t. Gregg Toland, Buhran sonras sefalet yllarnn fotoraflarn eken Dorothea
Lange gibi devlet fotoraflarnn fotoraflarndaki belgeselci bakn ustalkla ya
kalad. Bu en ok, Joad ailesinin de kald gecekondu blgesinde, kamerann
kamp sakinlerinin ac yzlerinde ve yaadklar derme atma barakalarda uzun
uzun kald sahnede belirgindir.
Gazap zmleri, her ne kadar ro
mandaki korkun sefaleti gsterirken, as
lna sadksa da romandan nemli bir fark
var. Steinbeck'in kitabnda, nce devlete
ait bir kampta daha kolay koullarla kar
laan Joadlar, aldklar cretin zamanla
azalmasyla alk snrna dayanrlar. Film
deyse, devlet kampna sonra kavuurlar;
yani durumlar sona doru dzelir ve
Ma'nn son szleriyle mhrlenir: "Biz
halkz... Sonsuza dek ayaktayz." EB
DANCE, GIRL, DANCE (1940)
ABD (RKO)
90dk, SB
Lucille Ball'll yalnzca 1950'lerdeki popler televizyon dizilerinden tanyanlar Ynetmen: Dorothy Arzner
onun Dorothy Arzner'n camp klasii Dance, Girl, Dance'teki rolne de bir baksa- Yapmc: Harry E. Edington, Erich
lar iyi olur. "Bubbles"/ "Tiger" Lili W hite rolndeki Ball, kabarede almak ya da Pommer
a kalmak arasnda seim yapmas gereken, kendini iine adam balerin rolnde Senaryo: Tess Slesinger, Frank
ki Maureen O'Hara'nn elinden filmi alp gtryor. Davis
Vicki Baum'un yksnden
Dance, sefil kabare dnyasndaki sradan yaam kesitlerini, rencisi yetene
Grnt Ynetmeni: Russell
ini sergileyemeden nce, ne yazk ki bir kamyonun altnda ezilen Madam Basi- Metty, Joseph H. August
lova'nn (her zaman camp olan Maria Ouspenskaya) umutlandrd hevesli bale Mzik: Chet Forrest, Edward
rin Judy O'Brian'n (O'Hara) gznden aktarr. Bubbles Judy'ye kabarede kendi Ward, Bob Wright
yardmcs olmasn nerir. ok gemeden Judy'nin canna tak eder ve hepsi er Oyuncular: Maureen O'Hara,
kek olan izleyicilere bararak fkesini kusar: "Durmayn, bakn. Bakn da elli sen Louis Hayward, Lucille Ball, Virginia
Field, Ralph Bellamy, Maria
tinizin karln aln." Birok kii bu sahneyi feminizmin moda olmasna henz k
Ouspenskaya, Mary Carlisle,
yl varken, Arzner'n feminist duruunun bir gstergesi olarak yorumlad. Yine de Katharine Alexander, Edward
Arzner'n filmine asl renk katan Ball'dur; Lucy'nin hula hula dans ve "Jitterburg Brophy, Walter Abel, Harold
Huber, Ernest Truex, Chester Clute,
Bite" eliinde eteini kartmas unutulacak gibi deil.
Lorraine Krueger, Lola Jensen
Eer kulisteki kadn kavgalar ve seyirlik nesne olarak kadnlar izlemek hou
nuza gidiyorsa, o zaman Dance, Girl, Dance'e bir gz atmalsnz. Bubbles'n da
syleyecei gibi "Dinle velet, ben sokaa dmem, tamam m; kendi yerimi ken
dim seerim." Kaderin cilvesine bakn ki Ball bir gn bizzat bu filmi yapan stdyo
yu, RKO'yu satn alacaktr. DDV

PINOCCHIO (1940) ABD (Walt Disney)

Pinokyo 88dk, Technicolor
Ynetmen: Hamilton Luske, Ben
Carlo Collodi'nin bu Italyan masalndaki kimi karanlk ksmlar, elbette ki Sharpsteen
hikayeyi satn alan Disney tarafndan kartld. Ama yalnzca bir ksm. izgi film Yapmc: Walt Disney
Pinokyo'nun kalc cazibesinin de gsterdii gibi, stdyonun canlanan tahta bir Senaryo: Aurelius Battaglia
Carlo Collodi'nin romanndan
kukla yksnde yapt deiikliklerin tm , yky ille de daha kt hale getir
Mzik: Leigh Harline, Paul J.
mi deil; ve en korkun ayrntlarn ou hl basknln koruyor. Pinokyo ken
Smith, Ned Washington
disini gerek bir insan olma yolundan uzaklatran arkadalarna uyduunda, kar Oyuncular: (sesler) Dickie Jones,
sna kan tehlikeler bu klasie bugn bile fazlasyla korku esi katmakta. "Vic Don Brodie, Walter Catlett, Frankie
dan" crcr bcei Jiminy Cricket'in (szn her zaman dinletemese de) klavuz Darro, Cliff Edwards, Charles
Judels, Christian Rub, Evelyn
luunda, insan olmak zere kt bu kurnaz ama masum yolda, Pinokyo'nun
Venable
hem sorumluluk duygusunu hem de cesareti ve sevgiyi renmesi gereklidir.
Oscar: Leigh Harline, Paul J.
Disney'nin Pamuk Prenses'ten sonra ikinci uzun metraj film i olan Pinokyo he Smith, Ned Washington (mzik),
nz bakir olan animasyon dnyasnn olanaklarn kasp kavurdu; ltlar iindeki Leigh Harline, Ned Washington
Mavi Peri gibi sihirli ve gkten inen yaratklara, Lanetli Keyif Adas'ndan kalar (ses)

ve adna cuk oturan Balina Monstro'yla heyecanl karlamalar gibi inanlmaz

sahnelere yer verdi. Bunlara ek olarak, artk bir klasik olan "When You Wish Upon
a Star" gibi arklarn da olduu Pinokyo'nun, canlandrma sinemasnn ltleri
ne gre hl zirvede olmas sizce artc m? JKI
ABD (Loew's, MGM)
100dk, SB
Ynetmen: Frank Borzage
Yapmc: Frank Borzage
Senaryo: George Froeschel, Hans
Rameau, Claudine West
Phyllis Bottome'un romanndan
Grnt Ynetmeni: William H.
Daniels
Mzik: Bronislau Kaper, Eugene
Zador
Oyuncular: Margaret Sullavan,
James Stewart, Robert Young,
Frank Morgan, Robert Stack,
Bonita Granville, Irene Rich, William
T. Orr, Maria Ouspenskaya, Gene
Reynolds, Russell Flicks, William
Edmunds, Esther Dale, Dan Dailey,
Granville Bates
THE MORTAL STORM (1940)
Flollywood'un Pearl Flarbor ncesi yapt az saydaki Nazi kart filmden bi
ri olan ve ayrntl ve ateli bir Nazizm aalamas olan Frank Borzage'n The Mor-
tal Storm'u (lmcl Frtna), A dolf Hitler'ln Almanya'nn Babakan olduu gn
balar. O gn ayrca Almanya'nn gneyindeki bir niversitede sevilen bir profe
sr olan Viktor Roth'un (Frank Morgan) 60. doum gndr. Film, "Ari rktan ol
mayan" Roth'un, kars, Ari rktan iki vey olu (ki azl birer Nazi olurlar) ve z k
z Freya'dan oluan ailesinin paralanmas araclyla Nazi Almanyas'nn glen
mesini anlatr.
Borzage, Nazizmi, birok erkein ve grdmz kadaryla yalnzca bir kad
nn birbirine bulatrarak veya doal yatknlklar sonucu yakalandklar bir t r akl
hastal gibi izer. Nazizmin sosyoekonomik kkenlerine deinmek yerine, onun
hl kimilerinde kalm olan nsanlk krntlaryla elikisini gsterir. Filmin gr
kemli son sahnesinde bu eliki, Robert Stack'in oynad karakterle yerine otu
rur. Stack, vey babasnn evinde tek bana bo odalar dolar. Onu arkasndan
izleyen kamera, gemiin glgeleriyle dolu bu mekn kefe kar, fondaysa daha
nceki sahnelerin diyaloglar vardr, evden karken gen adamn ayak seslerini
duyarz.
The M ortal Storm Amerikan sinemasndaki en byk ak hikayelerinden bi
ridir. Borzage'n, Freya'yla Martin arasndaki ilikiyi ele alndaki keskinlik ve belir
sizlik, ynetmenin kariyeri boyunca akn stn gcne olan ballnn bir deva
mdr; Sullavan ve Stewart'n byleyici oyunculuklar da bu idealizme sonuna
dek sadk kalr. Avusturya snrn gemek zere dalardaki yrylerinden nce
Martin'ln annesi (Maria Ouspenskaya) birlemelerini kutlamak zere onlara, d
n kupasndan arap sunar. Borzage'n tm almalar iinde, en ok ne kan
sahne budur.
Filmin jenerikte ad gemeyen or
tak yapmcs Victor Saville, filmin byk
blmn ynettiini ou yerde tek-
rarlasa da filmin oyuncu ve yapm kad
rosundan birok nemli isim bu iddiay
yalanlad. The M ortal Storm'un tarz,
felsefesi ve konusuyla, tamamen Frank
Borzage' yanstt kuku gtrmez.
CFu
 74dk, SB
W.C. Fields'n kendi tutkularyla ilgili bir arm olan "Mahatma Kane Je Ynetmen: Edward F. Cline
eves" takma adyla yazd; ve ii, Fields ok ynl yeteneklerini dktrsn diye yo Yapmc: Jack J. Gross
lu amak olan sevimli trafik polisi Eddie Gine'nin ynettii The Bank Dick'in (Ban Senaryo: W.C. Fields
ka Dedektifi) yldz olan karakter, her zamanki gibi, rahat braklmak istedii hal Grnt Ynetmeni: Milton R.
de, ekerlemesini kabaca blenlere aba gsterip karlk vermesi iin bu mantk Krasner
sz dnyann drdrlanp durduu yumuak bal ama ileden km bir aylak. Mzik: Charles Previn
mrn barlarda geirip iyice sarho olmaktan baka bir derdi olmayan, bo Oyuncular: W.C. Fields, Cora
Witherspoon, Una Merkel, Evelyn
gezenin bo kalfas Egbert Souse'un, cad kars (Cora Witherspoon), hasta kayna
Del Rio, Jessie Ralph, Franklin
nas (Jessie Ralph), sevimsiz kz (Una Merkel), onun kiiliksiz sersem nianls Pangborn, Shemp Howard, Dick
(Grady Sutton) ve kk kz, bir baltaya sap olmas iin hablre bann etini yerler. Purcell, Grady Sutton, Russell Hicks,
Hrsza arparak tesadfen bir banka soyguncusunu yakalayan Souse, bankada Pierre Watkin, Al Hill, George
Moran, Bill Wolfe, Jack Norton
niformal bir gvenlik grevlisi olarak ie alnr ve bylece kendisini burnu havada
memurlarn (rnein ldrtt banka mfettii rolndeki Franklin Pangborn), pi
kin hrszlarn (soyguncu adaylarndan biri sessiz sinemann kaba komedisine e
mthi bir araba kovalamacas sahnesinde srklenir) ve kaba mterilerin kar
snda bulduu mkemmel bir rutinde bir dizi sorun yaratmasna zemin hazrlanm
olur.
Fieldsn btn iyi filmleri gibi (It's a Gift,
1934; Never Give a Sucker an Even Break,
1941), bu filmde de konu, kahramann karsn
da doru drst bir adam olamayacak kadar
acayip ama kurban da olamayacak kadar kt
bir dier karakterin olduu bir dizi vodvilimsi
ske iin yalnzca bahane. The Bank Dick'teki ki
mi sahneler (Souse'un nasl olduysa kendisini bir
film setinde ynetmen koltuunda bulmas gibi)
banka ksmndan kopuk ama ticaretin ve parann
mermer ve gsterili koridorlarnda, para torba
cklarna ho geldin diyen Souse zenginleip "s
lah" edildike herkesin hak ettiini bulduu kar
gaa ve anariyi anlatmak iin ideal ortam sal
yor. Kk bir ocuun bouluunu gsterirken
bile gldrmeyi baaran Fields, az bulunur bir ko
medi ustas ve 75 dakikalk bu deerli film de
onun en iyi fimleri arasnda. KN
ABD (Mercury, RKO)
119dk, SB
Ynetmen: Orson Welles
Yapmc: Orson Welles, Richard
Baer, George Schaefer
Senaryo: Herman J. Mankiewlcz,
Orson Welles
Grnt Ynetmeni: Gregg
Toland
Mzik: Bernard Herrmann, Charlie
Barnet, Pepe Guizar
Oyuncular: Orson Welles, Joseph
Cotten, Dorothy Comingore, Agnes
Moorehead, Ruth Warrick, Ray
Collins, Erskine Sanford, Everett
Sloane, William Alland, Paul
Stewart, George Coulourls,
Fortunlo Bonanova, Gus Schilling,
Philip Van Zandt, Georgia Backus,
Harry Shannon
Oscar: Herman J. Mankiewlcz,
Orson Welles (senaryo)
Oscar adaylklar: Orson Welles
(film), Orson Welles (ynetmen),
Orson Welles (erkek oyuncu), Perry
Ferguson, Van Nest Polglase, A.
Roland Fields, Darrell Sllvera (sanat
ynetmeni), Gregg Toland (grnt
ynetmeni), Robert Wise (kurgu),
Bernard, Herrmann (mzik), John
Aalber (ses)
CITIZEN KANE (1941)
Yurtta Kane
Sight & Sound dergisinin, sk sk sz edilen, eletirmenlerin gelmi gemi en
iyi film oylamasnda, 1962'den beri Orson Welles'in olaanst k filmi Yurtta
Kane en st srada. 1998'de Amerikan Film Enstits, bu filmi tm zamanlarn en iyi
filmi olarak nitelendirdi. Ayrca Yurtta Kane, New York Film Eletirmenleri ve ABD
Ulusal Film Eletirmenleri Birlii'nin (NBR) En iyi Film dllerl'ni toplad ve senaryo
suyla Oscar kazand. Yurtta Kane efsanesini ateleyen faktrlerden biri, Orson Wel
les'in bu filmi yapt srada 24 yanda olmasyd ama ayn zamanda filmin yaplma
sn engellemek iin yeri g birbirine katan, film in datma girmesini engelleye-
meyince de karalamaya kalkan nfuzlu gazete patronu William Randolp Hearst'le
Kane karakteri arasndaki bariz benzerlikler de bu efsanenin bymesine katkda bu
lundu. Ne var ki tek bir filmi "tm zamanlarn en iyi film i" sayma samalnn tesin
de, Yurtta Kane birka nedenden dolay bu byk ilgi ve nemi hak ediyor.
Yoksul biri olarak doan Charles Foster Kane (harika bir oyun karan bizzat
Welles), annesine miras kalan bir altn madeniyle birden zengin olur. Henz gen
yata, poplist bir gazete ve bir radyo imparatorluu kurmaya balar, ardndan
Amerikan Bakan'nn yeeniyle evlenerek valilik in yarr. Ne var ki gerek iktidar
iin duyduu btn tutkular felce uramtr. Kendi gcne yabanclaan Kane, ha
yatndaki kadnlara gittike daha sert davranmaya balar, nce karsna, sonra da
metresine. Yeniden ina edilen ama tamamlanmam atosunda, ocukluunun ba
sitliine duyduu zlemle neredeyse yapayalnz lr. Yeni Dzen'in (Byk Buhran
sonras uygulanan devleti ekonomi politikalar) poplizmine sk skya bal olan
Yurtta Kane, tam bir Amerikan bak as olan, mutluluun parayla satn alnama
yaca dncesini yceltir; ama son derece kuru, neredeyse Dickensvari bir tarzda.
Daha da nemlisi Yurtta Kane, Kane'in lmyle ve son sz olan gizemli bir
szckle balar: "Rosebud." Bir grup gz pek gazeteci, bu son szn anlamn ke
fe kar ve Kane'i tanyan eitli kiilerle grr. Kane'in yaam geriye dnlerle
verildii kadar, sras gelen herkes kendi tand Kane'i anlatr.
Hikayede, klasik Hollywood anlat yapsnn devamllk ve nedensellik ilkelerini
hi bozmadan kurulan bu karmaklk, mthi bir us
talk gsterisi; ayrca eletirmen Pauline Kael'in filmin
asl dahisinin, harika ocuk Welles deil, senarist Her
mn J. Mankiewicz olduu iddiasnn ardnda yatan
en byk neden.
Filmin asl gc yine de grnt ynetiminden
kaynaklanyor: Gregg Toland, en n, orta ve arka pla
nn tmnn birden ayn anda net olduu ve izleye
nin resmin her hangi bir noktasna odaklanabilecei
net alan derinlii iin bir teknik gelitirdi. Zamannda
bu teknik, dikkati zerine ektii ve bu da en iyi tek
niin grnmeyen teknik sayld klasik Hollywood
sinematografi ynetmeliklerine dorudan bir saldr
olduu iin eletirilere maruz kald. Bugnn dei
mi standartlarna gre bile Yurtta Kane'in sinema
tografisi hl arpc ve unutulmaz. MK
ABD (Paramount)
97dk, SB
Ynetmen: Preston Sturges
Yapmc: Paul Jones
Senaryo: Monckton Hoffe,
Preston Sturges
Grnt Ynetmeni: Victor dik kar cinslerin sava motifinin bir eitlemesi.
Milner
Mzik: Clara Edwards, Sigmund
Krumgold
Oyuncular: Barbara Stanwyck,
Henry Fonda, Charles Coburn,
Eugene Pallette, William Demarest,
Eric Blore, Melville Cooper, Martha
O'Driscoll, Janet Beecher, Robert
Greig, Dora Clement, Luis Albernl
Oscar adaylklar: Monckton
Hoffe (senaryo)
THE LADY EVE (1941)
Kadnn Fendi/Bayan Eve
Klasik bir screwball komedisi olan Kadnn Fendi, ak en byk katlk
olarak gren yazar-ynetmeninin, bu grn yanstt tam bir Preston Sturges
filmi. Senaryo enfes diyaloglarla dolu, konumalar hzl ve zekice; ve konusu da bil
Film, becerikli ve akll servet avcs Jean Harrington'n (Barbara Stanwyck) saf,
ylan a Charles "Hopsie" Pike' (Henry Fonda), "Pike's Ale"deki servetine kon
mak iin batan karmaya alt bir gemi yolculuunda balar. Hikayenin inan
drclktan fazlasyla uzak ama yine de zevkli bir ekilde ark ediiyle, olaylar Je-
an'n, ngiliz sosyetesinden Leydi Eve Sidwich kimliinde yeniden ortaya kt,
Hopsie'nin Connecticut'taki maliknesine srar. Jean, Hopsie'yi tekrar batan
kartr ve kendisiyle evlenmeye ikna eder ancak daha nce kendisini brakp gitme
sinin cezas olarak evlendikten sonra onu terk etmek niyetindedir. Ne var ki sonun
da ona gerekten ak olur ve evirdii tm dolaplar boa kar.
O zamanki sansrn kstlamalarna ramen Sturges, Kadnn Fendi'ne had
dinden fazla cinsellik yklemeyi baarr. Saysz gndermelerle, cennetten kovulma
hikayesine gidip gelerek cinsellii, o zamanlar ok az ynetmenin cesaret edecei
biimde vurgular. Kadnn Fendi, ilkine gre aalarda kalan, barollerinde Gaynor
ve Niven'n olduu The Birds and the Bees adyla 1956'da yeniden evrildi. RDe
THE WOLF MAN (1941) ABD (Universal)
Kurt Adam 70dk, SB
Ynetmen: George Waggner
Hepimizin iindeki Jekyll-Hyde blnmesinin (st benlik-ilkel benlik) nemli bir Yapmc: Jack J. Gross, George
temsilcisi kurt adam arketipinin beyazperdeye uyarlamas olan iki ayakl kurt adam Waggner

figr ilk olarak Universal Stdyolarnn W erewolf o f London'da (K urt Adam

Senaryo: Curt Siodmak
Grnt Ynetmeni: Joseph A
Londra'da. 1935) filmiyle karmza kt. Henry Hull'un bu filmde oynad rol
Valentine
uzun yllar sonra W olf'ta (Kurt Adam, 1998) Jack Nicholson tekrarlayacakt. Bun
Mzik: Charles Previn, Hans J.
dan ksa bir sre sonra Curt Siodmak, Universal Stdyolarnn Dracula (1931), Salter, Frank Skinner
Frankenstein (1931) ve The M um m y'den (lmeyen Mumya, 1932) sonraki en Oyuncular: Claude Rains, Warren
son korku klasii olacak olan, George W aggner'in ynetecei K urt A dam 'n se William, Ralph Bellamy, Patric
Knowles, Bela Lugosi, Maria
naryosunu bitirdi. Kurt adam mitinin hl en tannan ve sevilen uyarlamas olan bu
Ouspenskaya, Evelyn Ankers, J.M.
filmde Lon Chaney Jr., dolunay zamannda bastrlamayan bu illetten kurtulmay Kerrigan, Fay Helm, Lon Chaney Jr.,
her eyden ok isteyen Amerika'da eitim grm Galli Lawrence Talbot' canlan Forrester Harvey
dryor.
Makyaj kral Jack Pierce, Chaney iin zene bezene, saysz Cadlar Bayram
maskesine model olacak uzun tyl bir kostm
tasarlamtr. Siodmark'n yksn daha nceki
K urt Adam hikayelerinden ayran yn, Talbot'un
dolunaydaki dnmlerinin arkasndaki itici g
olarak, bastrlm cinsel enerjisine yaplan gizli
vurguydu. ingene kadn Maleva'nn da (Maria
Ouspenskaya) syledii gibi "kalbi saf da olsa kii
nin; ve her gece etse de dua, kurdun kan kayna
dnda ve ay parlaksa gz gnde, dnebilir
kurda."
W aggner'in filminin baarsnn ardndan, sa
dece 1940'larda barolnde yine Chaney'nin ol
duu drt K urt Adam filmi yapld. Dzinelerce
taklit film, gncelletirilmi uyarlamalar, esinlen
meler ve parodiler bunlar izledi. SJS
ABD (First National, Warner Bros.)
101 dk, SB
Ynetmen: John Huston
Yapmc: Henry Blanke, Hal B.
Wallis
Senaryo: John Huston
Dashiell H a m m e tt'in rom anndan
Grnt Ynetmeni: Arthur
Edeson
Mzik: Adolph Deutsch
Oyuncular: Humphrey Bogart,
Mary Astor, Gladys George, Peter
Lorre, Barton MacLane, Lee Patrick,
Sydney Greenstreet, Ward Bond,
Jerome Cowan, Elisha Cook Jr.,
James Burke, Murray Alper, John
Hamilton
Oscar adaylklar: Hal B. Wallis
(film), John Huston (senaryo),
Sydney Greenstreet (yardmc erkek
oyuncu)
(iEORCE-LORRE JOHN HUSTON
THE MALTESE FALCON (1941)
Malta ahini / Malta Kartal
1941'de, Hammett'in yazd usta dedektif romannn halihazrda iki dzgn si
nema uyarlamas vard; 1931 yapm olan birincisi romanla ayn ad tayordu ve Sam
Spade roln Ricardo Cortez canlandryordu; kincisiyse 1935'te Satan M e ta Lady
adyla ekildi ve Spade'i Warren William oynad (ahin McGuffin de bu filmde Ro-
land'n Boynuzu olmutu). Bizzat yardmc yazarlk yapm olan John Huston, War
ner Brothers'n haklarn ald kitaplarn kataloundan bu roman seti ve malzeme
sinin gcne o kadar nand ki yazd senaryo aslnda Hammett'in diyaloglarn kop
yalamaktan ibaretti. En kk rollere kadar kusursuz bir oyuncu kadrosuna sahip
olacak kadar ansl, arya kamayacak kadar kontrollyd. Ynetmenin bu ilk filmi,
ayn yl yaplan ve hem yetenekli bir "yaramaz ocuun" hem de esiz bir profesyo
nelin geliini mjdeleyen Yurtta Kane'nin yaratt kemeketen hayli uzakt.
Kara filmin dnm noktalarndan saylan Malta ahininde sembolik glgeler
idareli kullanlr ve asansr kaps ikili oynayan kadn kahramann yzne parmaklk
glgesi drnceye kadar izleyiciden esirgenir; ayrca Big Sleep (Byk Uyku,
1946) ve Murder, M y Sweet'in (Cinayet Sevgilim, 1944) ekici pejmrdeliinin ak
sine, filmin tamam ad belirtilmemi dzenli otel odalarnda ve i yerlerinde geer.
San Francisco'lu zel dedektif Sam Spade rolndeki Humphrey Bogart, bu filmdeki
rolyle, kt adamlktan, romantik kahramanla terfi eder. Ortann katilini bulma
ya alrken, kendilerini, filme adn veren efsanevi mcevherli kuu bulmaya fazla
syla kaptrp bakalarnn da kendileri kadar yoz ve hrsl olduunu dnmek gibi
lmcl bir hataya den bir grup hain maceraperestin nn kesen Spade, k gi
yimli bir i adamdr. Mary Astor ilk bakta, ldrc cazibeye sahip bir kadn iin bi
raz ana kasa da vcudunu saran elbiseleri ve kafasna yaptrlm salarndaki tu
haf yapmacklk, garip bir ekilde, hazrda her zaman syleyecek bir yalan olan bir
kadna uygun der. Su dnyasnn Bing ve Bob'u ya da Laurel ve Hardy'si olan
Sydney Greenstreet'in geveze, iman, keyfine dkn Kaspar Gutman' ve Peter
Lorre'un kibar, hznl, duyarl ve mymnt Joel Cairo'su, kaybeden adam rollerinin
vazgeilmezi Elisha Cook Jr.'n canlandrd, kaderi anlamann dnda kalmak olan,
fkeli kk gangster Wilmer'la beraber beyazperdenin lmszleri arasndalar.
Hammett'in n, Amerikan polisiye yklerine, s
per haflyeler yerine, aya yere basan profesyoneller olan
dedektifleriyle bir miktar toplumsal gerekilik katmasna
dayanyor. Ayrca Jacoben dramlar kadar dolambal ve
tuhaf yklerin de tiryakisi. M alta ahini, hem herkesin
sahip olmak iin dolaplar evirip birbirlerini ldrd si
yah ku efsanesinin aslnda dzmece olduunun anlald
histerik son darbeyle hem de dedektifin katile ak ol
duunu kabul edip onu yine de hapse gnderdii klasik
anla zirveye ulayor. Dier ynetmenler kendi bak ala
rn getirseler de Huston, The Treasure o f the Sierra Mad
r' den (Altn Hazineleri/Sierra Madre Hzineleri, 1948),
The Asphalt Jungle (Elmas Hrszlar, 1950), Fat City
(Boksrn Dnyas, 1972), Wise Blood ( 1979) ve The De
ad'e (ller, 1987) kadar kk apl klasik romanlara sa
dk kalan uyarlamalaryla yi iler karmay srdrd. KN
ABD (Warner Bros.)
134dk, SB
Ynetmen: Howard Hawks
Yapmc: Howard Hawks, Jesse L.
Lasky, Hal B. Wallis
Senaryo: Harry Chandlee, Abem
Finkel
Grnt Ynetmeni: Sol Polito
Mzik: Max Steiner
Oyuncular: Gary Cooper, Walter
Brennan, Joan Leslie, George Tobias,
Stanley Ridges, Margaret Wycherly,
Ward Bond, Noah Beery Jr.
Oscar: Gary Cooper (erkek oyuncu),
William Holmes (kurgu)
Oscar adaylklar: Jesse L. Lasky,
Hal B. Wallis (film), Howard Hawks
(ynetmen), Harry Chandlee, Abem
Finkel, John Huston, Howard Koch
(senaryo), Walter Brennan (yardmc
erkek oyuncu), Margaret Wycherly
(yardmc kadn oyuncu), Sol Polito
(grnt ynetmeni), John Hughes,
Fred M. MacLean (sanat ynetmeni),
Max Steiner (mzik), Nathan
Levinson (ses)
SERGEANT YORK (1941)
Kahraman avu
Howard Hawks'in Kahraman avu'u, ABD 2. Dnya Sava'nn eiindeyken
yaplan ve 1. Dnya Sava'nn kahramanlklarn ven bir film. Filmin her karesine
sinmi sava yanls belirgin bir alt metin olsa da bu, filmin kahraman York'un ken
di manevi yaam erevesine kolaylkla indirgenebilir.
Gary Cooper'n canlandrd Alvin York, argo konuan sradan ve grgsz
bir taraldr. York'un Tenessee'li duyarl bir iftiden, Hristiyan bir pasifiste ve en
sonunda da kahraman bir askere dnmesi, kutsal anneleri ve tarafsz liderleri de
ieren bir dizi Hollywood kliesini yceltir. Fazla m beylik? Evet. Ama bu deerli fil
min nemi, snglerle yaplan savan gereki bir resmini izmese de Pearl Har-
bor'dan yalnzca birka ay nce Cooper' bir yldz yapmasnda yatar.
Filmde, 1. Dnya Sava iin daha geni bir balam sunulmamas, tam da sy
lenilmek istenen eyi vurgular. Kahraman avu, daha dar bir balamda cesaret
ve fedakrlkla ilgilenir. Bundan fazlas zaten filmin belirttii, asl hedefin zgrl
n savunulmas olduu nermesinin altn izmek olurdu. Incil'deki erdemleri sev
dii kadar, iyi bir silahor de olan kahramanyla bu filmde, arkadaln, temiz a
kn ve yumruk yumrua dvmenin tadna varlr. Ksacas, bu yaam yks fil
mine aktarlan, arln kk kasaba deerlerine verildii ve gerek hayattaki Al
vin York'u nl yapan iddetli atmalarn arka planda kald bir Hawk dnyas
dr. GC-Q

ABD (Walt Disney)

64dk, Technicolor
Ynetmen: Ben Sharpsteen
Yapmc: Walt Disney
Senaryo: Otto Englander
Helen Aberson'un kitabndan
Mzik: Frank Churchill, Oliver
Wallace
Oyuncularn sesleri: Herman
Bing, Billy Bletcher, Edward Brophy,
Jim Carmichael, Hall Johnson Choir,
Cliff Edwards, Verna Felton,
Noreen Gammill, Sterling Holloway,
Malcolm Hutton, Harold Manley,
John McLeish, Tony Neil, Dorothy
Scott, Sarah Selby, Billy Sheets,
Charles Stubbs, Margaret Wright
Oscar: Frank Churchill, Oliver
Wallace (mzik)
DUMBO (1941)
Uan Fil Dumbo
Bugn bile, W alt Disney'nin canlandrma filmleri fabrikas, geleneksel peri ma
sallarndan ve sevilen halk hikyelerinden ilham alr. Ancak Disney'nin drdnc
uzun metrajl izgi film i Dumbo, hemen arkasndan gelen Bambi gibi, pek dikkat
ekmeyen bir kitaptan tretildi ve akas bu da animasyoncular prens prensesi
kurtarr romantizminin kalbndan kurtard.
Dumbo, hl fazlasyla duygusallk ykl olsa da, insan zellikleri katlm iki
ana karakteri, yani kocaman kulaklar ve beceriksizliiyle dalga geilen dlanm
yavru sirk fiil Dumbo'yla arkada fare Timothy, kendilerini neeli, karmak mace
ralara ve yaratc sirk numaralarna brakr. Ama Dumbo'nun tutunacak bir dal ara
ynda olduu iki sahne, hepsine bedeldir: beyazperdedeki psikodelik sahnelerin
ncl denilebilecek bir pembe fil halsinasyonu ve Dumbo'nun, yanllkla "kafe
se konmu" annesiyle dokunakl ve yrek burkan bulumas.
Canlandrma sinemasnn hi unutulmaz arklarla elemi bu iki sahnedeki

Oscar adaylklar: Frank
Churchill, Ned Washington (film
arks)
Cannes Film Festivali: Walt
Disney (animasyon)
kadar yaratc, srkleyici ve hayat dolu olduu nadiren grlmtr. Dumbo'nun
sonunda kaderine galip gelip annesiyle yeniden birleecei filmin bandan anlal
sa da filmin duygusal yay o kadar dikkatli gerilmi ki bu zavall filin karsna kan
halkalarn inden srarken yaad zorluklar, yrekleri stan bu sonun ancak de
erini artrmaya yaryor. JKI
HIGH SIERRA (1 9 4 1 )
Gangster filmleri trnn kilometre talarndan ve Humphrey Bogart'n kari
yerinde bir dnm noktas olan High Sierra, Raoul Walsh'in ynettii varoluu bir
macera filmi rnei. Walsh'in daha nceki filmi The Roaring Twenties (Cmbl
Yllar, 1939) gibi High Sierra da sansrn hkm srd bu dnemde, modas
gemi ve dlanm bir gangstere yaklamndaki sempatiyle allmadk bir gangs
ter filmi. Mertliiyle nl kahramanmz eski tfek Roy Earle (Bogart), talihsiz bir
otel soygununa liderlik ederken karlat, kanunun her iki tarafndaki serseriler
den ve sahtekarlardan her ynden daha stndr. Aptal gibi, namuslu bir kzn
(Joan Leslie) peinden koarken, kendisine daha uygun, dlanm bir kadnla da
(Ida Lupino) taklr. Toplumun ya da bir grubun deerlerini vurgulayan adalar
John Ford, Howard Hawks, Frank Capra ve Michael Curtiz'in aksine Walsh, bu d
nemde arl, kahramanlarnn bencillii, uyumsuzluu ve asosyal zelliklerine
ykler. Peinden kotuu prensesin Roy'u, konformist erkek arkada uruna aa
layarak reddettii sahnede doruk noktasna kan, High Sierra'nn dz ve dar ka
fal topluma ynelttii eletiri fazlasyla ar.
Serseri ve kaba adam rolleriyle geirdii on yldan sonra Bogart, en nemli ro
ln ancak High Sierra'da alr. 1941 'deki dier nemli film i Malta ahininde, her
yere kolu uzanan, ukala ve ortal kasp kavuran bir karakterdi. High Sierra'nn
Walshvari dnyasndaysa Bogart, daha derinleen oyunculuuyla bambaka bir ki
ilik iziyor: deiken, iine kapank ve gergin, karakterin ssz doasn vurgulamak
zere omuzlar kambur ve hareketleri tutuk. Roy'un ruh ei Marle'yle (Lupino) ABD (Warner Bros.)
10Odk, SB
olan daha samimi sahnelerde bile Walsh, onlarn zndeki yaltlmln altn iz
Ynetmen: Raoul Walsh
mek zere aklarn arasna engeller koyar.
Yapmc: Mark Hellinger, Hal B.
High Sierra boyunca grnen W hitney Da, varlyla kahraman yalnz kade Wallis
rine aran bir sirenden farksz; film onun heybetli doruklarnda balar ve sona Senaryo: John Huston
erer. Yeraltndan bir baka adamn Roy'a syledii szler filmi zetler: "John Dillin- W.R. Burnett'in romanndan
gern kendisi ve senin gibi adamlar hakknda ne sylediini hatrlyor musun? Si Grnt Ynetmeni: Tony
zin sadece lme kotuunuzu sylerdi. Evet, bu kadar ite, lme kouyorsu Gaudio

nuz!" Polislerin Roy'u, lecei dan tepelerine doru takip ettikleri mthi araba
Mzik: Adolph Deutsch
kovalamaca sahnesindeyse, bu dnyalarn dili aksiyon filmlerinin hareketli grsel
Oyuncular: Ida Lupino, Humphrey
Bogart, Alan Curtis, Arthur
diline ustaca evriliyor; film in tmndeki sk, patlamaya hazr bekleyen enerjinin Kennedy, Joan Leslie, Henry Hull,
grlmeye deer dl. MR Henry Travers, Jerome Cowan,
Minna Gombell, Barton MacLane,
Elisabeth Risdon, Cornel Wilde,
Donald MacBride, Paul Harvey,
Isabel Jewell
ABD (Paramount)
90dk, SB
Ynetmen: Preston Sturges
Yapmc: Paul Jones, Buddy G.
DeSylva, Preston Sturges
Senaryo: Preston Sturges
Grnt Ynetmeni: John F
Seitz
Mzik: Charles Bradshaw, Leo
Shuken
Oyuncular: Joel McCrea, Veronica
Lake, Robert Warwick, William
Demarest, Franklin Pangborn,
Porter Hall, Byron Foulger,
Margaret Hayes, Robert Greig, Eric
Blore, Torben Meyer, Victor Potel,
Richard Webb, Charles R. Moore,
Almira Sessions
SULLIVAN'S TRAVELS (1941)
Ak Yldz
Amerikan sinemasnn ilk yaratc-ynetmenlerinden biri olan ve olduka farkl,
modern bir kiilik izen (annesinin en yakn arkada Isadora Duncan'd, genlii At
lantik'in iki yakas arasnda mekik dokumakla geti ve patentli icatlar arasnda
"pmeye dayankl" ruj ve eritli daktilo da vardr) Preston Sturges, bugn klasik
lemi filmlerin 1940'lardaki patlamasna yol at. Bu filmler sofistike ve zeki konu
malar, kahkahadan krp geiren harekete dayal esprileri ve bazen barollerin n
ne geen eksantrik yan karakterlerin scak tasvirleriyle nldr. Bunlarn dnda,
Sturges'n filmlerinin bir baka taknts, insan kimi zaman vezir, kimi zaman rezil
eden hayatn cilvelerinin getirdii olanaklar ve umutlar kefetmektir. Sturges daha
nce The Great McGinty (1940), Christmas in July (1940) ve The Lady Eve'de (Ka
dnn Fendi, 1941) yapt gibi en karmak, belki de en ho filmi olan Ak Yld-
z/'nda toplumsal kimlii bir kez daha, klk deitirme, karmaa ve kendini kandrma
gibi en ucuz yollarla bile devasa bir dnme kapasitesi olan, olduka esnek bir kav
ram olarak sunar ve kaba mizahla toplumsal eletirinin harika bir karmn yakalar.
John L. Sullivan (Joel McCrea), 1939 yapm Ants in Your Pants gibi slapstick
komedileri ieren hafif elence filmlerinin uzman, tuttuunu koparan bir Hollywo
od ynetmenidir. Yemek fileriyle zerre kadar ilgilenmeyen, film trleriyle oynayan
ve ynetmenlerinin sinemasal araylarna ar ilgi gsteren, hevesli bir ekiple ev
rili naif Sully bunlara ramen Byk Buhran dnemi Amerikas'nn geirdii zor za
manlar zerine, O Brother, Where A rt Thou (Nerdesin Be Birader) adnda (Stur-
ges'a zekice bir ithafta bulunan Coen Kardeler 2000 ylnda yaptklar filme bu ha
yali ad verirler), destans bir toplumsal yorum filmi ynetmeye gzn diker. Filmi
nin konusu olan ac, mahrumiyet ve rksal eitsizlikleri yerinde aratrmak zere
Sully, evsiz barksz bir serseri klna girip yollara derek "gerek hayat" bizzat
deneyip grmekte srar eder.
Yola koyulduunda karsna kan eitli maceralar, insanlar (zellikle ans
yaver gitmemi masum kz rolndeki Vernica Lake) ve kimi elence
li kimi de tuhaf bir ekilde dokunakl aksilikler, Sully'nin nihayet insan
lar gldrme yetenei olan kltrsz bir ynetmen olarak yapt i
le barmasn salar. Buradan karlacak ders, kasnt ciddiyetin ve
zorlama bilgeliin insanlara, ksa bir sreliine de olsa dertlerini unut
turan eski moda iyi komedilerden ok daha az faydasnn dokunduu
dur.
Hollywood'un daha arbal ve "toplumcu" ynetmenlerinin ha
vadaki burunlarn indiren Ak Yldz'nn ayn zamanda, Sturges'n
bizzat en iyi yapt i olan kpr kpr zeki komedilerin deerini onay
layan otobiyografik bir boyutu da olduu kesin. Kiisel aklamalar bir
yana film in bir hner gsterisi olan senaryosu slapstick komediden
aksiyon filmine, melodramdan toplumsal belgesele, ak filminden
mzikale ve hapishane filmlerine dek dikkate deer bir trler yelpaze
si kurar. Tek bir dalda bile Oscar adayl olmasa da Ak Yldz, Ame
rika'nn en byk ynetmenlerinden birinin kariyerindeki en nemli
film. SJS
r

ABD (Fox)
118dk, SB
Ynetmen: John Ford
Yapmc: Darryl F. Zanuck
Senaryo: Philip Dunne
Richard Ltewetiyn'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Arthur C.
Miller
Mzik: Alfred Newman
Oyuncular: Walter Pidgeon,
Maureen O'Flara, Anna Lee,
Donald Crisp, Roddy McDowall,
John Loder, Sara Allgood, Barry
Fitzgerald, Patric Knowles, Morton
Lowry, Arthur Shields, Ann E. Todd,
Frederick Worlock, Richard Fraser,
Evan S. Evans
Oscar: Darryl F. Zanuck (film), John
Ford (ynetmen), Donald Crisp
(yardmc erkek oyuncu), Richard
Day, Nathan Juran, Thomas Little
(sanat ynetmeni), Arthur C. Miller
(grnt ynetmeni)
Oscar adaylklar: Philip Dunne
(senaryo), Sara Allgood (yardmc
kadn oyuncu), James B. Clark
(kurgu), Alfred Newman (mzik),
Edmund H. Flansen (ses)
HOW GREEN WAS MY VALLEY (1 9 4 1 )
Vadim O Kadar Yeildi ki
John Ford kukusuz asl nn ektii western'lere borlu olsa da rlandalI olan
her eye kar da bir ilgisi vard. Ford'un bu ilgisini, Richard Llewellyn'in romanndan
uyarlanan bu Oscar dll filmin, yknn getii Galler'deki kmr madeni vadilerin
den rlanda Denizi'nin te yakasna tanmasndan deil; daha ok 1952 yapm Quiet
Man'i de (Kadn Satlmaz) farkl klan, geldikleri lkedeki aile yaamnn gemite kalan
tuhaf mutluluklarna duyulan ar nostaljiyle ykl olmasndan anlarz. Ford'un Galler'i
de aslnda sevgili rlanda's gibi hayal rn bir lke (en azndan perdeye ve konuma
lara yansd kadaryla). Richard Day'in gzel tasarmyla Fox setlerinde kurulan, her
ayrntnn zenle uyguland bu madenci kynn neden gerek bir ky deil de d
sel bir Galler arketipi hissi uyandrd bylece aklk kazanr.
Ne var ki tm bunlar Vadim O Kadar Yeildi ki'y't bandan sonuna dek krkle
yen nostaljik havayla uyum iindedir. yky anlatan adam Morgan ailesinin en gen
oludur (Roddy McDowall); babasn ve drt aabeyini madene giden her zamanki yo
ku yolda grd gnlere dnerek, artk uzaklarda kalan ocukluunu anlatr. Anm
sad eyler arasnda tehlikeli alma koullar, yoksulluk tehdidi, souk ve alk gibi
zorluklar ve trajik lmler olsa da hem ailesinin hem de tm kyn yaamn ynlendi
ren o scak, sevgi dolu ballk hissini de unutmaz. Ne var ki maalarda yaplan kesinti
ler greve yol anca mfik ama geleneklere de bal babayla, ona gre (marjinallik de
recesinde) militan oullar arasnda atmalar balar, bylece mutlu beraberlik sonsu
za dek yiter; oullar daha ok para getiren bir i bulmak amacyla Vaat Edilmi Toprak-
lar'a (elbette ki Amerika'ya, baka neresi olabilir ki?) gider.
Filmin tamam, ac tatl anlarla renklendirilmi: ailenin yitirilii, ocukluk ann
masumiyeti, vatan, kat ama adil bir baba. Ford'un izdii bu dnyann idealize edildi
i doru; ne var ki bu dnyay etkileyici klan da bu. Evet, bu film sulu duygusallkla ve
klielerle dolu (ark syleyenler sanki hi susmazlar) ve filmdeki aksanlar Birleik Kral
lk ve rlanda'nn drt bir yanndan derlenen tuhaf bir karm; ama ryalar da biraz
byle deil midir? GA
THE PALM BEACH STORY (1942) ABD (Paramount)
88dk, SB
Ayn anda hem duyarl hem de ie ileyen 1942 yapm bu parlak screwball Ynetmen: Preston Sturges
komedide Rudy Vallee elimsiz, kibar milyoner III. John D. Hackensacker rolnde Yapmc: Paul Jones
kariyerinin en iyi oyununu kartyor. Tutkulu ama meteliksiz bir mimarla (Joel Senaryo: Preston Sturges
McCrea) evli olan Claudette Colbert kan bir tartmann ardndan Florida'ya gider Grnt Ynetmeni: Victor
Milner
ve yolda tant Flackensacker't kendisine ak eder. McCrea da Florida'ya gelin
Mzik: Victor Young
ce, ona erkek kardeiymi numaras yapmasn syler. Bunlara ek olarak Sturges'n
Oyuncular: Claudette Colbert,
deimez tayfas bu filmde de i banda: Weenie King, delicesine ykc Ale ve Qu Joel McCrea, Mary Astor, Rudy
ail Club, Flackensacker'n huysuz kz kardei (Mary Astor), onun kimbilir hangi l Vallee, Sig Arno, Robert Warwick,
keden gelen AvrupalI erkek arkada ve dierleri. Arthur Stuart Flull, Torben Meyer,
Jimmy Conlin, Victor Potel, William
Sturges'n kendi parodisini yapma gelenei bu filmde en ok Flackensacker ka
Demarest, Jack Norton, Robert
rakteriyle ortaya ksa da The Palm Beach Sfory'deki dopdolu alayc bilgelik ve mizah, Greig, Roscoe Ates, Dewey
filmin kiisel doasn ayor. Vallee'yi mzikal bir filmde gren Sturges, onun azn Robinson
amasyla izleyiciyi kahkahalara boduunu fark etti ve Flackensacker roln doru
drst tanmadan mthi komik olduuna karar verdii bu oyuncu iin yazd. Bu g
z kapal atlay, karakterler kadar seyircilerin safln da hesaba katan Sturges'n ko
medi anlaynda byk rol oynar. Filmin delidolu ilk sahnesi seyirci daha ne olup bit
tiini zemeden yknn srpriz sonunu "ele verir." Eletirmen James Flarvey'nin
film iin makul tespiti gibi, "Bu filmde kimi eyler, rnein Frank Faylen'n oynad
taksi ofrnn, Colbert'i Penn istasyonu'na para almadan gtrd sahnedeki gi
bi geree uymazsa, yaplacak tek ey vardr: gereklii geersiz klmak." JRos

NOW, VOYAGER (1942) ABD (Warner Bros.)

117dk, SB
Irving Rapper'in Now, Voyager'\ bugn hl poplerliini koruyorsa bunu Ynetmen: Irving Rapper
ierdii utanp sklmadan duygusal klar yapmasna, kadrosundaki yldzlarn g Yapmc: Fiai B. Wallis
cne ve zellikle ne kadar sapkn olursa olsun, Bette Davis'in (bu filmdeki oyuncu Senaryo: Casey Robinson
Olive Higgins Prouty'nin
luuyla Oscar'a aday gsterilmiti) irkin rdek yavrusundan kuuya dnmesini
romanndan
izlemekten aldmz zevke borlu.
Grnt Ynetmeni: Sol Polito
Birok yeniden yapma rnek olmu klasik bir Amerikan melodram olan
Mzik: Max Steiner
Now, Voyager, Bostonlu despot bir annenin ar derecede bakmsz (kaln kala Oyuncular: Bette Davis, Paul
r ve gzlkleri her eyi anlatr) ya gekin bekar kz Charlotte Vale'in (Davis) y Flenreid, Claude Rains, Gladys
ksn titizlikle iler. Psikiyatr Dr. Jaquith (Claude Rains) kz kurtarmak iin bir sa Cooper, Bonita Granville, John
Loder, Ilka Chase, Lee Patrick,
natoryuma gnderir ve orada tedavisinin sona erdiini onaylamak iin doktor,
Franklin Pangborn, Katharine
Charlotte'un gzlklerini krar ("norm al" bir kadn niye gzlk taksn ki?). Bylece Alexander, James Rennie, Mary
dramatik bir Max Steiner paras eliinde, alnm kalar ve ift renkli topuklu Wlckes
ayakkablaryla gz kamatrc olan, film yldz Bette Davis ortaya kar. Kozasn Oscar: Max Steiner (mzik)
dan yeni km bu kelebek bir gemi yolculuunda tant Jerry Durrance'a (Paul Oscar adaylklar: Bette Davis
Flenreid) ak olur ama Jerry evlidir. iftin aklar ounlukla, perdede gsterilme (kadn oyuncu), Gladys Cooper
(yardmc kadn oyuncu)
yen cinsellii ima eden davurumcu sigara iimiyle anlatlr. Buradan itibaren mt
hi bir biimde dnp dolaan yk, Charlotte'un dostluktan fazlasn istememe
kararn bildiren u nl ve gizemli szlerle son bulur: "Oh, Jerry, Ay' istemeyi b
rakalm artk. Bizim yldzlarmz var." MO
ABD (Warner Bros.)
102dk, SB
Dili: ngilizce / Franszca / Almanca
Ynetmen: Michael Curtiz
Yapmc: Hal B. Wallis, Jack L.
Warner
Senaryo: Murray Burnett, Joan
Alison
Grnt Ynetmeni: Arthur
Edeson
Mzik: M.K. Jerome, Jack Scholl,
Max Steiner
Oyuncular: Humphrey Bogart,
Ingrid Bergman, Paul Henreid,
Claude Rains, Conrad Veidt, Sydney
Greenstreet, Peter Lorre, S.Z.
Sakall, Madeleine LeBeau, Dooley
Wilson, Joy Page, John Qualen,
Leonid Kinskey, Curt Bois
Oscar: Hal B. Wallis (film), Michael
Curtiz (ynetmen), Julius J. Epstein,
Philip G. Epstein, Howard Koch
(senaryo)
Oscar adaylklar: Humphrey
Bogart (erkek oyuncu), Claude
Rains (yardmc erkek oyuncu),
Arthur Edeson (grnt
ynetmeni), Owen Marks (kurgu),
Max Steiner (mzik)
CASABLANCA (1942)
Kazablanka
Akademi dll filmler arasnda en sevileni olan bu sava zaman melodram,
1940'larn stdyoda ekilmi egzotik filmler modasnn belli bal rneklerindendir;
Warners'in her zamanki malzemesi, sradan herhangi bir yerden ok daha fazla
armlar ieren fantastik Kuzey Afrika'ya tanr. Bunlarn yan sra Kazablan-
ka'da sinemann altn andaki dier filmlere oranla, daha fazla klt oyunculuk,
unutulmaz replikler, hazr klieler ve Hollywood ukalal bulmak da mmkn.
Filmin grntleri bir Kuzey Afrika ehrinden ok bir stdyoya yakyor: k be
yaz ceketi ya da kemerli trenkotuyla Humphrey Bogart'n Rick'i ("o kadar bar var
ken...") ve Ingrid Bergman'n llsa's ("Biliyorum, bir daha asla seni terk etmeye g
cm olmayacak") gazinoda, ay altndayken, fonda onlar, sava her eyin tad
n karmadan nceki basit yaamlarna geri gtren o unutulmaz melodi ("As Ti
me Goes By") iitilir. Ne var ki oyunculuu iin asl alk hem iini bilir bir frsat
. hem de hayatn sama yanlaryla dalgasn geen alayc ama romantik polis efi Re
nault ("olaan phelileri toplayn") rolndeki Claude Rains hak eder; zellikle ken
disini artk zgrle adam kahraman Rick'in yanna, llsa'dan ok yakacan
("Bu gzel bir dostluun balangc olabilir") gsteren film in nl son sahnesinde.
Filmin yan rollerdeki mthi oyuncu kadrosu da unutulmaz: Nazilerin tek sesli
Nazi arksn bastran "La Marseilleise"i sylemeye balayarak Avrupa'nn ayak ta
kmn canlandrp en ateli ibirlikileri ve asalaklar bile yeniden vatan akyla dol
duran ek vatansever Victor Laszlo rolndeki Paul Henried; Rick'e kendisini hor
grd iin gvendiini utanga bir tavrla itiraf eden Peter Lorre'un kalpazan
Ugarte; asla tamamlayamayaca bir telefon grmesi yapmaya uraan ve to
puklarn vurmasyla anmsanan filmin kt adam Nazi Binbas Strasser rolndeki
Conrad Veidt; piyanosunun tularna dokunduka kahramanlarmzla bakan sadk
Sam'i oynayan Dooley Wilson; tavandaki vantilatre ramen terleyip duran Avus-
turya-Macaristanl iman vekilhar Cari rolndeki S.Z. Sakall ve sihirli halya benze
yen bir eyin stnde fesiyle bada kurup oturmu, pek benzemese de Arap-ital-
yan giriimci Ferrari rolndeki Sydney Greenstreet. Filmin figran kadrosu bile ok
baarl, yle ki filmin hayranlarnda her eyden ok bu canl, batan kartc ve ka
labalk film in iinde olma hissini uyandryor; W oody Allen'un bu filme
muhteem bir sayg duruu olan filmi Play it Again Sami yapmaya iten de
bu drtdr.
Curtiz'in aklamalarla arl azalan ve filmin ortasnda girip senaryo
kurallarnn ounu alt st eden, Paris'teki bir geri dn sekans etrafn
da kurduu senaryosu, Bergman'n filmin son sahnesi ekilene dek Henre-
id'le mi gidecek yoksa Bogey le mi kalacak sorusunun yantn bilmedii,
grnte gn be gn yazlm olsa da gayet sorunsuz akan, ok az tela
ve fazlaca gvenle kurnaz bir yk anlatr. Filmin kalc klt stats, "tarz"
oluundan kaynaklanr, yine de tamamlanmamlk hissinin bunda pay
var: Film sava bitmeden nce yaplmtr, karakterlerini "havada" ya da
lde brakarak bitme cesaretini gsterir, (kendi kk sorunlar "incir e
kirdeini bile doldurmayacak" olan) ilk izleyicilerini ve filmi yllar sonra ke
fedenleri daha sonraki alkantl birka yl boyunca bu nsanlara ne olduu
sorusuyla merakta brakr. KN
%

!
ABD (Romaine)
99dk, SB
Ynetmen: Ernst Lubitsch
Yapmc: Alexander Korda, Ernst
Lubitsch
Senaryo: Melchior Lengyel, Edwin
Justus Mayer
Grnt Ynetmeni: Rudolph
Mat
Mzik: Werner R. Heymann,
Mikls Rzsa
Oyuncular: Carole Lombard, Jack
Benny, Robert Stack, Felix Bressart,
Lionel Atwill, Stanley Ridges, Sig
Ruman, Tom Dugan, Charles
Halton, George Lynn, Henry Victor,
Maude Eburne, Halliwell Hobbes,
Miles Mander
Oscar adaylklar: Werner R.
Heymann (mzik)
TO BE OR NOT TO BE (1942)
Olmak ya da Olmamak
"Onun Shakespeare'e yaptn biz imdi Polonya'ya yapyoruz"; Ernst Lu-
bitsch'in snrlar zorlayan bu sava zaman kara mizah yksnde. Alman yarbayn
bir tiyatrocu hakkndaki esprisi bu. Dalga geilmeyecek kadar kutsal ya da ciddi
hibir eyin kalmad bir ada, Lubitsch'in zeka kvlcmlar saan ve kahkahadan
krp geiren bu Nazi kart screwball komedisinin vaktiyle yol at tartmalar
hayal etmek ok da kolay deil.
1920'lerde Amerika'ya yerlemi bir Alman Yahudisi olan Lubitsch, kahkaha
tufan, esiz ve tarz olan bir dizi komediye imza att. Yine de Ninotchka'y da {Gl
meyen Kadn, 1939) yazan Melchior Lengyel PolonyalI direniileri kurtarmak iin
Gestapo klna giren bir grup tiyatrocunun yksyle kageldiinde ikircikliydi.
Ama en sonunda nl Lubitsch Tarz'n (Edwin Justus'un yazd sofistike bir se
naryoyla) Nazilere ve onlarn dmanlarna uygularsa, kahkaha yoluyla da olsa
Amerikallarn sempatilerini uyandrabileceini ve ilgilerini Polonya'ya ekebilecei
ni hissetmi ve ummutu.
Bir tiyatro kumpanyasnn kibirli oyuncusu ve yneticisi Josef Tura rolnde, e
ref saatindeki komik Jack Benny var; kavgalarnn eksik olmad, kumpanyann ka
dn yldz ve iveli kars rolnde de (kocas Clark Gable'n endielerine ramen ro
l alan ve film gsterime girmeden nce trajik bir biim
de len) nefes kesen Carole Lombard. Kar koca kavga
larnn ardndan Tura'lar iin Polonya'nn igali gibi daha
ciddi kayglar boy gsterir ve bylece casuslua balar
lar. ilerin rengini deitiren bir ihanet, Tura nn srekli
kavga eden kumpanyasnn, aralarndaki ekimeleri bir
yana brakp Maria'y ve onun hayran olan kahraman di
reniiyi (Robert Stack) Gestapo kampndan kurtarmak
zere cesur bir klk deitirme oyunu tertiplemesine ne
den olur.
Bu filmin Lubitsch'in en komik filmi olduu ynn
deki genel kanya gre, film bu zelliini, ynetmenin
ayn zamanda en ciddi filmi olmasna borludur; ok e
lenceli bir klk deitirme hikayesi anlatsa da kapana k1
slmln getirdii aresizce k yollar aramann ka
nlmazlndan yoksun olan Mel Brooks'un 1983'teki
uyarlamas da bu yargy dorular. Alayc kahkahalar (r
nein Tom Dungan'n zalim Hitler taklidi) hicvin znde
ki malzemeyi gizlemez; filmin, gcn tadn alan sradan
insanlarn iindeki ktle bak ya da bencil oyuncula
rn bile insan gibi davrandklarnda ok iyi eyler yapabi
lecekleri yolundaki ho mesaj gibi. AE
CAT PEOPLE (1942) ABD (RKO)
Kedi Kz 73dk, SB
Ynetmen: Jacques Tourneur
1940'larin Val Lewton-RKO yapm korku filmleri, korku trnn ulat do Yapmc: Val Lewton, Lou L.
Ostrow
ruk noktalarndan birini temsil eder; bu filmler abartl zel efektler yerine belli be
Senaryo: DeWitt Bodeen
lirsiz bir dehet havasyla nldr. Jacques Tourneur'n ynettii Kedi Kz da en
Grnt Ynetmeni: Nicholas
yaknndaki sevdiklerine zarar vermekten korkan kedi kadn Irena'nn trajik yks Musuraca
n anlatr. Mzik: Roy Webb
Hayvanat bahesindeki kara panterin resmini yaparken grd tatl ve eki Oyuncular: Simone Simon, Kent
ci Irena Dubrovna (Simone Simon) Ollie Reed'in (Kent Smith) ilgisini eker. iftin Smith, Tom Conway, Jane
Randolph, Jack Holt
yldrm ak evlilikle sonulanr, ne var k tehlike iaretleri ok gemeden ortaya
kar. Irena'nn koca kedilere kar bir taknts var gibidir ve geceleyin onlarn lk
larn ("bir kadn gibi") dinler. Ancak Ollie'nin onun in getirdii irin kedicik Ire-
na'y grnce tslar ve salya aktr. Kediyi ald dkkann sahibi Ollie'ye, "Tuhaf,"
der, "bir insanda yanl giden bir eyler varsa, kediler her zaman bunu sezebilir."
Irena'da yanl gidenin ne olduu tam olarak aklanmaz; filme gcn veren
de budur. Irena, psikiyatrnn (Tom Conway) ima ettii gibi gerdek gecesinden
korkan cinsellii bastrlm gen bir kadn mdr yoksa Srbistan'daki kynn ey
tana tapan cadlarnn varisi ml? Irena iddetli ehvet, kskanlk ve fke nbetleri
nin, iindeki katil panterin iplerini salacandan korkar. Bu gl duygular gerek
ten de kontrolden kar: Bir sahnede kendisine sarkntlk eden psikiyatrn ldrr;
dier korkun sahnelerde de Ollie'nin birlikte alt ve ona ak olan rakibi Alice'i
(Jane Randolph) gizlice takip eder.
Kedi Kz, ne dnz patlatacak kadar kor
kutuyor sizi ne de cinsellik vurgusunda Paul Schra-
der'in ynettii 1982 yapm yeniden evriminin
kafes sahneleri ve aka gsterilen iddetle yapt
kadar arya kayor. Tyler rpertici bir etkisi
var, bu etkiyi de zellikle k ve glge kullanmy
la yakalyor. nnn hakkn veren bir sahnede
Irena, Alice'i zemin kattaki bir yzme havuzuna
kadar takip eder ve ykselen gizemli sesler ve su
daki n yansmalaryla bir grnp bir kaybolan
glgeler arasnda, kadnn panie kaplp suya
dmesine neden olur.
Filmde biraz modas gemi olsa da zekice di
yaloglar var. Akll, bamsz, terbiyeli ve efkatli
"yeni bir teki kadn trn" temsil eden Alice,
sempati uyandryor. Ollle, belki de byle kadnla
rn akn hak etmeyecek kadar yavan. yknn
merkezindeyse, izleyicinin aklndan kolay kolay
kmayan, korku dnyasnn en sempatik canavar
larndan (Boris Karloff'un Frankenstein' gibi) biri
olan Irena var. Kedi gibi tipiyle biraz "farkl", tatl,
zgn ve istemeden de olsa tehlikeli olan Simon,
tek kelimeyle byleyici. CFr
ABD (Mercury, RKO)
88dk, SB
Ynetmen: Orson Welles, Fred
Fleck
Yapmc: Jack Moss, George
Schaefer, Orson Welles
Senaryo: Orson Welles
Booth Tarkington'un romanndan
Grnt Ynetmeni: Stanley
Cortez
Mzik: Bernard Herrmann, Roy
Webb
Oyuncular: Joseph Cotten,
Dolores Costello, Anne Baxter, Tim
Holt, Agnes Moorehead, Ray
Collins, Ersklne Sanford, Richard
Bennett, Orson Welles (anlatc)
Oscar adaylklar: Orson Welles
(film), Agnes Moorehead (yardmc
kadn oyuncu), Stanley Cortez
(grnt ynetmeni), Albert S.
D'Agostino, A. Roland Fields,
Darrell Sllvera (sanat ynetmeni)
THE MAGNIFICENT AMBERSONS (1942)
Muhteem Ambersonlar
Orson Welles'ln 1940'ta RKO'yla mzalad iki fllmlik benzeri grlmemi sz
leme, ynetmene kstl bteyle de olsa yaratclkta tam bamszlk tanyordu.
Muhteem Ambersonlar, bu szleme erevesinde yaplan ve ounlukla gzden
kaan ikinci film. Filmin yapmna Citizen Kane { Yurtta Kane, 1941) tamamlandk
tan sonra ama William Randolph Hearst'n gazab ve salksz dehas Welles'in
Hollywood'dakl ynetmenlik kariyerini "mahvetmeden" nce baland. Booth Tar-
klngton'n Ambersonlar romann (tm de sinemaya uyarlanm olan Alice Adams,
Monsieur Beaucaire ve Penrod yklerinin de yazar) beyazperdeye uyarlama arzu
su belli ki Welles in Kane'den ok daha kiisel bir projeydi. Romann radyoda yayn
lanan bir uyarlamasn Mercury Tiyatrosu'yla zaten yapmt.
Welles'ln kendi ocukluundan anmsad yzyl sonu yksek burjuva dnya
snda geen Muhteem Ambersonlar, bana gelenler yznden herkese hak yerini
buldu dedirten, aristokrat bir ailenin sevimsiz olu George Amberson Minafer'n
(Tim Holt) yksn anlatyor. Dier paralellikler bir yana, Welles'in pek bilinmeyen
n ad George'tur. Filmin hem otobiyografik hem de dehetli, kahince bir yn var;
barol, nadiren ciddi rollerde grlen (bunun dnda bir de 1948'tekl The Treasu
re o f the Sierra Madre-Sierra Madre Hzineleri'nde byle bir rol alacaktr) gen kov
boy Holt'a vermesinin nedeninin kendi egosu olduunu bizzat Welles sylemitir.
Filmin lk 70 dakikas Yurtta Kane'i bile aacak derecede yaratc bir deha r
n. Film, Joseph Cotton'n oyununa anlatc olarak elik eden Welles'in, erkeklerin
adetleri zerine arpc ama ineli konumasyla balar; daha sonra da nsezili ola
rak arabayla simgelenen 20. yzyln ve ak vermedikleri kendi zayflklarnn yava
yava datt Ambersonlar'n kalabalk, kibirli, canl ve tuhaf dnyasn harfi harfi
ne kurar. Grnt ynetmeni olarak Gregg Toland yerine Stanley Cortez'le alan
Welles, grsel adan en az Kane kadar arpc bir film yapar; ayrca her ne kadar s
nflara dayanan bu toplumdaki kstlamalarn namuslu bir adam mr boyu srecek
bir sefalete srkleyiini anlatsa da kzak kaymaya ve kartvizitlere kar, Kane'e oran
la daha scak ve melankolik bir nostaljiyi de yakalar. Giriimci Eugene (Cot
ton) asil ak Isabeli (Costello) zengin bir ailenin budala oluna kaptrarak
kaybetse bile, Amberson'larn ihtiamndan kopamaz; her ne kadar za
manla bu ihtiamdan geriye hazin paralar kalm olsa da.
Yurtta Kane, zellikle etki uyandrmak in tasarlanm sahnelerden
olumasna karn, Muhteem Ambersonlar diki yerlerini belli etmeden,
klasik bir devamllk iinde akyor: kamerann dans edenlerin etrafnda d
np, konumalara ve olan bitene yle bir kulak misafiri olduu, filmin ge
ni kadrosunu zleyerek mzie ve tarihe kendini brakt balo sahnesi bu
nun tipik bir rnei. Welles'in zgn kurgusunun, gya o Brezilya'da e
lenir ve telefonlara cevap vermezken kesilip ksaltlmasysa tam bir trajedi.
Filmin son on dakikasnda oyuncular sanki baka birinin (byk olaslkla
yapmc Robert Wlse'in) komutuyla mutlu sona varmak iin rpnyorlar-
m gibi zorlama ifadeler taknyorlar. Bu ksm Mona Usa'ya eklenmi Gro-
ucho Marx by gibi duruyor. Alfonso Arau'nun 2002 tarihli uyarlamasn
daki finalin, Welles'in orijinal senaryosuna sadk kalmas da pek ie yara
mamtr; belli k by tek seferliktir. KN
(<
ABD (Warner Bros.)
126dk, SB
Ynetmen: Michael Curtiz
Yapmc: William Cagney, Hal B.
Wallis, Jack L. Warner
Senaryo: Robert Buckner, Edmund
Joseph
Grnt Ynetmeni: James
Wong Howe
Mzik: George M. Cohan, Ray
Heindorf, Heinz Roemheld
Oyuncular: James Cagney, Joan
Leslie, Walter Huston, Richard
Whorf, Irene Manning, George
Tobias, Rosemary DeCamp, Jeanne
Cagney, Frances Langford, George
Barbier, S.Z. Sakall, Walter Catlett,
Douglas Croft, Eddie Foy Jr., Minor
Watson
Oscar: James Cagney (erkek
oyuncu), Ray Heindorf, Heinz
Roemheld (mzik), Nathan
Levinson (ses)
Oscar adaylklar: Jack L. Warner,
Hal B. Wallis, William Cagney (film),
Michael Curtiz (ynetmen), Robert
Buckner (senaryo), Walter Huston
(yardmc erkek oyuncu), George
Amy (kurgu)
YANKEE DOODLE DANDY (1942)
Postmodern, siyaseten dorucu, ukalaca bir bak asndan baklacak olursa,
Yankee Doodle D a n d /y i ovenist bir propaganda olarak grmek ne yazk ki ok
kolay. Gerekten de vatansever, rlanda kkenli Amerikal arkc ve dans Geor
ge M. Cohan'n (Kongre'nln Onur Madalyas'n alm tek sanat) yaamn ayrn
tlaryla inceleyen, bu bayrak sallayan, olduka abartl mzikal biyografi, Cohan'n
alameti farikas, dizlerini krmadan yapt cokulu ve sert dansyla nitelik kazanan
ve szleriyle en duygusuz Amerikan kurumlarn destekleyen (isim vermek gerekir
se "Grand Old Flag", "Give My Regards to Broadway", "Over There" ve filme ad
n veren ark gibi) ar duygusal ve basit arklarla grl grl couyor. Alakg
nll Cohan'n Franklin D. Roosevelt'e anlattklarn geriye dnlerle veren film,
aka lkenin reklamn yaparak biter: "Senin yerinde olsam bu lke iin endie-
lenmezdim. Bizde bu az bulunur eyden var. Dnyann baka hangi lkesinde, be
nim gibi sradan bir adam gelip de bakanla bunlar grebilir k?"
Ancak byle alayc bir okumayla, film boyunca temiz bir rmak gibi akan ar
tc, dokunakl ve byk bir eyi ne yazk ki karabiliriz: baroldeki James Cag-
ney'nin mthi itenliini. Dncelerini noktalarken yznde beliren mahcup g
lmsemesi, yumuak ve uygar bir ses tonuyla konumas, hem ocuksu, oyunbaz
ve ho bir biimde anlamsz hem de fazlasyla atletik olan inandrc ve orijinal dan
sndaki artc.ustalk ve Cagney'nin yapt ie can gnlden inanmas (ki klasik
Hollywood oyunculuu yabanclama mesafesine yenik dtnden beri perde
de nadiren grebildiimiz bir eydir bu) bunun kantdr. Michael Curtiz'in rejisi
oyunculuunu glgede brakmazken, James Wong Howe'un zengin siyah-beyaz
grntleri, k kullanmndaki vurgularla, duruundaki ve ifadesindeki en ince de
iiklikleri bile yakalar. Georgie'nin lm
deindeki dans babasnn (Walter
Huston) yan banda olduu sahnede,
Cagney iinden gelen duygu seline tes
lim olur ve gz yalarn tutamaz. Ger
ekten de bu adam o kadar nemseriz
ki bunun bir film olduunu unuturuz.
Cagney artk Cohan'dr. Hatta sinema
nn iyimser ruhunun ta kendisi olmutur.
MP
MESHES OF THE AFTERNOON (1 9 4 3 )
ABD
18dk, Silent SB
Bir avangard klasii olan Meshes o f the A fte rn o o riun nl bir karesinde fil Ynetmen: Maya Deren,
min yaratc-ynetmenl ve yldz Maya Deren'i bir pencerede, aa yapraklarnn Alexander Hammid
camdaki lirik yansmasnn ardnda, ellerini cama dayam dalgn dalgn dar ba Yapmc: Maya Deren
karken grrz. Bu imgenin eitlemeleri baka birok filmde kullanlmtr: ftris- Grnt Ynetmeni: Alexander
Hammid
tik bir otel penceresinden bakan Anna Karina (Alphaville, 1956); yastk duvarl bir
Mzik: Teiji Ito (1952'de eklendi)
hcredeki Annette Bening (n Dreams-Ryada, 1998); l l ve bembeyaz apart
Oyuncular: Maya Deren,
manndaki Caroline Duley (Romance, 1999). Ne denli deiiklie urarsa urasn, Alexander Hammid
imge znde ayndr: kadnlarn kstlanmlnn canl, dsel ve korkun bir res
mi.
Meshes, Amerikan avangardnn zel bir hikaye anlatma trnden; bir fig
rn srekli deien dsel mekanlar boyunca gerekstc yolculuu. Kendi fan
tezilerinden yola kan ve ekimleri kendi evinde yapan Deren, sezgileriyle filme
kalc tnsn veren bir srama yapar. Deren'ln Los Angeles', rktc ve tehdit
dolu havas bir yana, mimarisi ve mekan tasarmyla bile bu mitik-lirsel atan at
mosferinin, kara filmin ncs saylmasna yeter.
Bu film, kimlik blnmesi yaayan, grntlerin aldatt ve farkl gereklikler
arasnda gidip gelen bir kadnn yaad gotik kopuu, tm nemsiz ayrntlarn
(oturma odasnn merdivenindeki eimden, mutfak masasnn stndeki ekmek b
ana kadar) abartld evin aydnlk mekanlarna unutulmaz bir biimde bala
yan ilk almalardan biri. Deren'e gre, kadnlarn dt tuzan alarn ren
ve onlar donuklatran gnlk ev yaantsdr.
Deren'in bizzat ilgilendii birok sanat dal arasnda dans nde gelir. Mes-
hes'ta olaanst beden diliyle gnlk leri birletiren bir koreograf kurar; bu bi
leim de kadn sinemaclar uzun sre etkilemitir. Deren'ln beden hareketleri,
montaj belirleyen, ritmik form lar bulan ve grafik dzenlemeler yaratan bir ara
olur. Dlerin yansyp akt bu filmin tutunduu tek dal, Deren'dir.
Yine de filmin btn hareketliliine ramen son planda, bu modern kadn
kahramann muhtemelen sandalyesinden bile kprdamad ortaya kar. Ne var ki
hayalleri onu bitirmitir; bu bir lm yolculuunun, ldren bir dn yksdr.
AM
 Britanya (C ro w n )
80d k, SB
Ynetmen: H u m ph rey Jennings
Yapmc: lan D alrym ple
Senaryo: C.M . P e nnln gton -
Richards
Mzik: W illia m A lw yn
Oyuncular: Philip Dickson,
G ravett, Fred G riffith s , Johnny
H o u g h to n , Loris Rey
!
FIRES WERE STARTED (1943)
Humphrey Jennings'in bu sava dnemi klasiinin ilk hali daha uzundu ve fil
min amaz toplumcu bir izgiyle sunduu hava saldrs altndaki ngiltere grn
tsne uymayan daha dikkat ekici bir ad vard: I was a Fireman (Ben Bir itfaiye
ciydim). 1942'de bir "belgesel" olarak tasarlanan ve ticari sinema geleneinin kar
sna yerletirilen Fires were Started ayn konuyu ileyen bir baka kurmaca ngi
G eorge liz filminden, The Beiis Go D o w rdan daha otantik bulunmutu. Bugnse, bir i
gnnde ve dolunayl bir gecede kan yangn srasnda geen bu ykdeki, kur
maca simler verilmi itfaiyecilerden oluan oyuncularyla film yeni gerekilii, hat
ta lk anda Hollywood d filmleri artryor. Filmin kimi yerlerinde ariv grn
tleri kullanlm ama itfaiye binasndaki sahneler sette ekilmi ve yangn da zel
efektlerden oluuyor. Birka oyuncunun ara sra yapt sakarlklar kaba taslak bir
nandrclk salasa da ekibin en sevilen yesinin trajik lmne verilen tepkiler
zorlama ve verilen mesajn ("lenle lnmez") OnlyAngels Fiave Wings'ten (Me
lekler Kanatldr, 1939) tek fark "Joe da kim?" repliinin olmamas.
Oyunculardan Fred Griffiths bu meslei srdrp bilinen bir karakter oyuncu
su olur; ipleri tanttklar mez memur rolndeki William Samson'sa, daha sonra
ksa korku ykleri yazar. Film Agnus Calder'n M yth o fth e Blitz'inin zeti gibi; i
lerini ciddiyetle yapan, snflararas, hatta ok kltrl bir grup (Londra'nn dou
yakasndan inli bir adam grrz) vardr ve dzgn konuan brokratlar ya da
yangnda en az itfaiyecilerin ki kadar hayati grevleri olan santral memurlar ara
snda kibirli resmiyetin izine bile rastlanmaz (bomba atlnca masann altna sakla
nan santral memurunun hatt beklettii iin zr diledii sahne, filmin daha son
ra ok parodisi yaplan anlarndan biridir).
Donanma gemisine sramak zere olan bir yangnn kontrol altna alnd,
filmin alevler iindeki sonuysa macera ve gerilim ykl. Ancak Jennings'i asl heye
canlandran bu sahneden ok, keskin gzlemlere dayanarak kurduu ve filmin te
melini oluturan, itfaiyecilerin piyanonun etrafnda ark syledikleri, masa tenisi
oynadklar, eitim yaptklar, leriyle lgili daha sradan grevleri yerine getirdikle
ri, ksacas gerek insanlar gibi davrandklar sahneler. KN
THE MAN IN GREY (1943) Britanya (Gainsborough)
116dk, SB
ngiliz sinemas belki gereki dramlaryla daha nl olsa da bunlarn hemen Ynetmen: Leslie Arliss
ardndan tarihi melodramlar gelir; Gainsborough Stdyolarnn yapt en popler Yapmc: Edward Black
filmlerden olan The Man in Grey (Grili Adam) de bunlarn en iyi rnekleri arasnda Senaryo: Leslie Arliss, Margaret
Kennedy
saylabilir. Hayatlar ilgin bir biimde kesien iki kadn anlatan filmin konusu faz
Grnt Ynetmeni: Arthur
la aklda kalc deil. Clarissa'nn (Phyllis Calvert) evlendii Marki Rohan (James Ma
Crabtree
son) ona kar zalimce ilgisizdir, arkada Hesther (Margaret Lockwood) onu ks
Mzik: Cedric Mallabey
tah ve ahlaksz bir serseri olan Rokeby'le (Stewart Granger) tantrnca iki kadn Oyuncular: Margaret Lockwood,
bir anlamda e deitirir. Ne var ki iin sonu kt biter, Clarissa aclar iinde lr James Mason, Phyllis Calvert,
ken, lgna dnen Marki, Hesther' dverek ldrr. Stewart Granger, Helen Haye,
Raymond Lovell, Nora Swinburne,
Ancak Leydi Eleanor Smith'in edebi deeri olmayan romanndan uyarlanan fil
Martita Hunt, Jane Gill-Davis, Amy
min hikayesi, ynetmen Leslie Arliss'in asl ilgi odan oluturmuyor. Calvert ve Veness, Stuart Lindsell, Diana King,
Lockwood, sarn ve esmer ztlyla iki ba karaktere uygun younlukta bir oyun Beatrice Varley
culuk karyor; Mason ise gvenilmez Marki rolnde etkileyici. Yine de film in asl
yldznn, sanat tasarm olduunu sylemek yanl olmaz, i mekanlarda, Ingiliz
Regency stilini yanstan zenli dekor, Avrupa mobilyalar ve oyuncularn ayn ekil
de zenli ve zarif giysileriyle aslna sadk kalnarak yeniden yaratlm. The Man in
Grey'in aaal grntleri, izleyicinin merakn uyandran ve srkleyici ykdeki
gotik unsurlarla ve film in kefe kt aristokrat yaamn karanlk i yzyle kusur
suz bir tezat oluturuyor. RBP

THE LIFE AND DEATH OF COLONEL Britanya (Independent, Archers)

BLIMP (1943) 163dk, Technicolor
Ynetmen: Michael Powell,
Emeric Pressburger
Clive Wyne-Candy (Roger Livesey) hem Boer Sava'nda hem de 1. Dnya Sa-
Yapmc: Michael Powell, Emeric
va'nda savam, iki kere emekli olmu, hayattaki btn kartlklarn eref ve ter
Pressburger, Richard Vernon
biyeyle zlebileceine inanan bir sava gazisidir. Dnyann deitiinin ve kendi Senaryo: Michael Powell, Emeric
eski kafal grlerinin 2. Dnya Sava iin geerli olmadnn farknda deildir; Pressburger
ve iyi bir askerin vazifeinaslyla inanlarna sk skya bal kalarak savaa katlr. Grnt Ynetmeni: Georges
Michael Powell ve Emeric Pressburger The Life and Death o f Colonel Blimp'i Peri nal

(Albay Blimp'in Hayat ve lm) 2. Dnya Sava'nn en hareketli zamanlarnda, Mzik: Allan Gray
Oyuncular: James McKechnie,
Almanya her gece Londra'y bombalarken yaptlar. Gnn olaylarna yaklamak
Neville Mapp, Vincent Holman,
iin gelenekler ve grg zerine bir komedinin sras deilmi gibi grnse de Po- Roger Livesey, David Hutcheson,
well-Pressburger kilisi bu titiz filmlerinde, modern savan korkun gereini zara Spencer Trevor, Roland Culver,
fe t ve mizah araclyla ortaya koymay bir kez daha baaryor. Filmin, Livesey'in, James Knight, Deborah Kerr,
Dennis Arundell, David Ward, Jan
yllar getike farkl rolde grnen ve her daim gz kamatran Deborah Kerr'e
Van Loewen, Valentine Dyall, Carl
kur yapt ak hikayesi erevesinde gelimesi, bir saknca dourmuyor. Film, Jaffe, Albert Lieven
Powell ve Pressburger'n olduu kadar tm Ingiliz sinemasnn en byk baarla
rndan biri. JKI
ABD (RKO)
69dk, SB
Ynetmen: Jacques Tourneur
Yapmc: Val Lewton
Senaryo: Inez Wallace, Curt
Slodmak
Grnt Ynetmeni: J. Roy
Hunt
Mzik: Roy Webb
Oyuncular: James Ellison, Frances
Dee, Tom Conway, Edith Barrett,
James Bell, Christine Gordon,
Theresa Harris, Sir Lancelot, Darby
Jones, Jeni Le Gon
I WALKED WITH A ZOMBIE (1943)
Val Lewton-Jacques Tourneur kilisinin ikinci korku filmi olan / Walked w ith a
Zombie (BirZombiyle Yrdm), gen bir hemirenin (Frances Dee), patronunun
grnrde kaskat olan (katatonik) karsnn, aslnda Vudu'yla yaayan bir lye
dntrldn kefettii, Karaylpler'de geen bir Jane Eyre uyarlamas.
Hikayenin fonunu dolduran folklorik eler ve kalipso ritimleriyle erevelenmi
("Ailedeki Utan ve Ac") dikkate deer bir korku filmi.
Filmin kahraman Betsy Connell (Dee) doast glerin hakim olduu bu
son derece byl atmosfere kendini teslim ediyor; yine de baka filmlerde batl
inan diye bir kenara atlacak yerli kltrn tanmaya alyor. Zaten bu filmde
yerliler, neler olup bittiiyle, grnrde uygar olan dier karakterlerden ok daha
ilgili kyorlar. Lewton'in birok filminde olduu gibi bu filmde de Dee'nin sarn
zombiyi, kam tarlalarndan geirdii ve akldan kmas zor, prtlek gzl bir ya
ratkla (Darby Jones) karlat unutulmaz bir gece yry sahnesi var. I Wal
ked w ith a Zombie kimse iin mutlu bitmeyen ve kt adamn sevgilisinin ardn
dan dalgalara kaplarak boulduu bu ak dmn renklendirmek iin Karaylp
folklorundan ve St. Sebastlan'n bst gibi tuhaf dinsel mgelerden faydalanyor.
Buradaki zombi ise The Corpse Vanishes'daki Bela Lugosl'den alabildiine farkl.
KN

ABD (RKO)
THE SEVENTH VICTIM (1943)
71 dk, SB
Ynetmen: Mark Robson 1940'larda Val Lewton yapmclndaki, RKO film stdyolarnn mthi korku
Yapmc: Val Lewton filmleri arasnda belki de en iyisi olan The Seventh Victim (Yedinci Kurban), arp
Senaryo: DeWitt Bodeen, Charles c bir biimde modern ve iirsel bir karamsarlkla ykl. Naif bir yetim olan Mary
O'Neal Gibson (Kim Hunter), tuhaf ablas Jacqueline'i (unutulmaz Kleopatra peruuyla Je
Grnt Ynetmeni: Nicholas
an Brooks) bulmak zere Manhattan'a gelir ve ablasnn k bir satanlst tarikata
Musuraca
bulatn ve onlara hanet ettii iin tarikatn onu intihara srklemeye altn
Mzik: Roy Webb
renir.
Oyuncular: Tom Conway, Jean
Brooks, Isabel Jewell, Kim Hunter, Filmde dikkat ekici birok gerilimli sahne kuran (ki satanistln kalabalk met
Evelyn Brent, Erford Gage, Ben roda yanlarndaki cesetten kurtulmaya almalar ve Brooks'un ehir boyunca ka
Bard, Hugh Beaumont, Chef Milan!,
ranlk ki kii tarafndan izlenmesi ve kendi nevrozu) ynetmen Mark Robson ayr
Marguerita Sylva
ca, korku filmini sradan byclk oyunlarndan uzaa, bir tr varoluu bunal
ma tayan allmadk sanatsal dokunular katma eilimi gsteriyor. The Seventh
Victim, 1943 ylnn seyircisini ok rktm olmas gereken, bugn iin bile fazla
gelebilecek eylerle dolu: szgelimi, eit eit lezblyenden oluan bir grup (hepsi
de antipatik gsterilmemi), filmin kadn kahramannn en az ktler kadar hesap
gzkmesi; ve sslenip pslenip ehirde son kez yemee kan lmek zere
olan bir kadnla (Elizabeth Russell), tuttuu irkin odaya kapanp kendisini asan,
gc tkenmi Jacqueline arasndaki kartl vurgulayan karamsar son sahnesi.
KN
THE OX BOW INCIDENT (1943) ABD (Fox)
Ox Bow Olay 75dk, SB
Ynetmen: William A. Wellman
1940'larda bol bol yaplan ve daha nce pek de ciddiye alnmayan bir tr olan Yapmc: Lamar Trotti
western'in nemli meselelere de deinebilecein! gsteren, bu trn tarihindeki Senaryo: Lamar Trotti
Walter Van Tilburg Clark'n
mihenk talarndan biri. 1885'te, kk bir Nevada kasabasnda, bir iftlik sahibi
romanndan
nin sr hrszlarnca ldrld dedikodusu yaylr. erif kasaba dndadr ve Grnt Ynetmeni: Arthur C.
toplanan bir kalabalk yoldan geen yabancy lin etmek zere yakalar. Yaban Miller
clar, masum olduklarn syleyip kar kmalarna ramen bir hi uruna aslrlar Mzik: Cyril J. Mockridge
ve daha sonra iftlik sahibinin lmedii, hrszlarn da yakaland anlalr. Oyuncular: Henry Fonda, Dana
Bu ksa ve z film (yalnzca 75 dakika) kadrosunda birok yldz barndryor. Andrews, Mary Beth Hughes,
Anthony Quinn, William Eythe,
Blgede yaayan bir kovboy rolndeki Henry Fonda, bata barlarda kavga eden
Harry Morgan, Jane Darwell, Matt
bana buyruk biri gibi gsteriliyor ama daha sonra kalabaln karsna dikilen o Briggs, Harry Davenport, Frank
oluyor. Aslanlarsa masum olduu apak aile babas rolndeki Dana Andrews, Conroy, Marc Lawrence, Paul
MeksikalI bir aylak olan Anthony Quinn ve bunak bir ihtiyar canlandran, kardei Hurst, Victor Kilian, Chris-Pin
Martin, Willard Robertson
John Ford kadar tannmayan Francis Ford. Frank Conroy ve John Ford'un yl n
Oscar adaylklar: Lamar Trotti
ce ektii Gazap zmleri'nin Ma Joad'u olarak anmsayacanz, kat yrekli sr
(film)
yetitiricisi rolnde Jane Darwell'sa mthiler.
Ox-Bow Olay, uygarln temeli olarak kanunlarn savunuculuunu yapan
gl bir film. Fonda'nn yan sra, kasabadan bir satc (Harry Davenport) ve ken
di kardeinin lin ediliini grdnden, kar kmak iin dierlerinden daha faz
la nedeni olan siyahi vaiz de (Leigh Wipper) kasaba halknn kapld histeriye di
renen az saydaki insan arasnda. Filmin sonunda gerek ortaya ktndaysa, Fon-
da'nn, Andrews'in oynad karakterin karsna yazd mektubu okumas kalaba
l utanca boar.
O tarihte 20th Century Fox'un banda olan Darryl Zanuck filmin ucuza k
mas iin stdyoda ekilmesinde srar etti; ve akas kstlanm mekanlar, Ox-
Bow Olay'na Amerikan Bats'nn doal manzaralarnn verebileceinden ok da
ha fazla bir younluk katt. Filmin senaryosuysa, daha sonraki roman Track o f the
Cat (Kedinin zinde) yine William Welman tarafndan filme alnacak olan Nevada-
l yazar W alter Van Tilburg Clark'n hayli baarl ilk romanndan uyarlanm. EB

ABD (Skirball, Universal)
108dk, SB
Ynetmen: Alfred Hitchcock
Yapmc: Jack H. Skirball
Senaryo: Gordon McDonell,
Thornton Wilder
Grnt Ynetmeni: Joseph A.
Valentine
Mzik: Dimitri Tiomkin
Oyuncular: Teresa Wright, Joseph
Cotten, Macdonald Carey, Henry
Travers, Patricia Collinge, Hume
Cronyn, Wallace Ford, Edna May
Wonacott, Charles Bates, Irving
Bacon, Clarence Muse, Janet Shaw,
Estelle Jewell
Oscar adaylklar: Gordon
McDonell (senaryo)
SHADOW OF A DOUBT (1943)
phenin Glgesi
Hayran ve nl takipisi Franois Truffaut'nun yapt rportajda, Alfred
Hitchcock, phenin Glgesi'nln en sevdii filmi olduunu syler. Ayrca kk ka
saba hayatnn kalbinde geen, dingin bir karakter zmlemesi zerine kurulu bu
filmin, ynetmenin en gsteriten uzak filmlerinden olduunu da eklemek gerek.
Bu kk kasaba, cinayet ve dzenbazlk fikirleriyle rm olsa dTlItchcock, k
l krk yararak kurduu sahnelerde geleneksel gerilimin ayak seslerini vurgulayarak
yky en az filmdeki gerilim unsuru kadar huzursuz edici bir mizahla doldurur.
Charlie (Teresa Wright), ada Charlie days (mkemmel bir yapmacklkla oy
nayan Joseph Cotton) hasta annesiyle onu ziyarete geldiinde havalara uar. Ne
var k ok gemeden sevgili daysnn aslnda "en Dullar Katili" olarak anlan seri
katil olduundan ve son cinayeti nedeniyle saklandndan kukulanmaya balar.
Bu kukular fark eden Charlie day, iini yarm brakmak istemezken, gen Charlie
bu korkuyu, daysna olan sevgisiyle nasl badatracan bilemez.
Hitchcock, nice srlarn kaynad bu zararsz, gvenil kk kasaba yaamnn
stndeki ince esrar perdesini daha kolay yrtmak in phenin Glgesi'nl gerek
meknda, Kaliforniya'daki Santa Rosa kasabasnda ekti. Thornton Wilder'in,
Hitchcock'un kars Alma Revlerin katksyla yazd senaryoda, kasaballarn sap
kn neesi, sessiz, kk kasaba yaam nyarglarn ykmann aracdr. Film ayrca
gvenilir ve masum Charlie'yle tehlikeli ve sahtekr days arasnda koutluklar ku
rarak ikizlie ve iyi-kt ikiliine yaplan gndermelerle renklendirilmi.
Filmin Dimitri Tiomkin'e alt mzikleri, zellikle sk sk tekrarlanan melodisiyle,
Charlie Day'nn saklamakta ve bastrmakta zorland korkun eilimlerini temsil
eden ve sululuunun gstergesi olan "Merry W idow " valsi gerilimi hep askda tu
tuyor. Cinayet ileme ve rtbas etme yollan ve yntemleri zerine tartan bir grup
komu da filme ierden yorum getirirler. Hemen yan komuda, pusuda bekleyen
bir cinayetin varl da duruma fazlasyla ironik bir mizah katar. Days kendisiyle il
gili niyetini kalc olarak uygulamadan nce, Charlle'nln dncelerini acele bir ka
rara balamas gerekirken, komular akllarnda cinayet senaryolarn evirip evir
meye devam eder. JKI
 talya (ICI)
142dk, SB
Dili: talyanca
Ynetmen: Luchino Visconti
Yapmc: Libero Solaroll
Senaryo: Luchino Visconti, Mario
Allcata
Grnt Ynetmeni: Domenico
Scala, Aldo Tonti
Mzik: Giuseppe Rosatl
Oyuncular: Clara Calamai,
Massimo Glrotti, Dhla Crlstlani, Elio
Marcuzzo, Vittorio Duse, Michele
Riccardlni, Juan de Landa

OSSESSIONE (1 9 4 3 )

Tutku
Sinema tarihine bakp oynanabilecek en byk tahmin yrtme oyunlarndan
birinde, Luchino Visconti'nin Tutku'su baroldedir: talya'dan yeni ve heyecanl bir
film akmnn kn, 1945'te Roberto Rossellini'nin ektii Roma Ak ehir yeri
ne, bu film mjdeleseydi ne olurdu? Gerekten ilgin olurdu ama ne yazk ki soru
nun yantn hibir zaman bilemeyeceiz; nk Visconti'nin, senaryosunu aka
James M. Cain'in Postac Kapy ki Kere alar romanndan alm olan bu filmi,
1976'da New York Film Festivali'ndeki fazlasyla gecikmi prmiyerine dek, Cain
ve yaynclarnn engellemeleri nedeniyle ABD'de gsterilmedi. 1976'da Cain yeni
lmt ve byk olaslkla filmi gremedi; yazk, nk kitabnn en iyi sinema
uyarlamasn kefedecekti.
Massimo Glrotti, opera tutkunu iman Bragana'nn (Juan de Landa) ilettii,
yol stndeki bir cafe'de ie giren, terli, tirtl, evsiz barksz Gino Costa'y canlan
dryor. Gino ve Bragana'nn kars Giovanna'nn (Roberto Rossellini'nin Roma Ak
ehir'de Anna Magnani'nin oynad rol iin ilk seimi olan gz alc Clara Calamai)
birbirlerinin kollarna atlmalar ve kama planlarna balamalar fazla uzun srmez.
Cain'in yksnn akna sk skya bal kalan Visconti'ye, Calamai ve Girotti ara
sndaki youn fiziksel uyumun epey yardm dokunmu; Cain'in btn o ten yan
gn ve hayvansal arzu betimlemeleri, Tutku'da neredeyse korkutucu bir younluk
la vcut buluyor. Bu yzden de er ge ilenecek olan cinayetin ekonomik neden
leri bu filmde biraz geri planda kalm. Visconti, Gino'nun yollarda bir sre takld
Ispanyol sokak algcs "lo Spagnolo"yla (Elio Marcuzzo) arasndaki apak e
cinsel erotik armlarn da nne gemiyor; filmin faist rejim srasnda yapld
dnlecek olursa, bu olduka dikkate deer.
Bragana'nn da katld yerel opera yarmas sahnesi kendisi de bir opera ar
kcsnn olu olan Cain'in kesinlikle ok houna giderdi. Tay Garnett'n 1946 yap
m Flollywood uyarlamasnda Cecil Kellaway'in canlandrd mymnt aptal karak
terden fazlasyla uzak, sert ve yaklalmas zor bir tip olan Bragana, aryasna kap
larak birden canlanr ve yapt son hamleyle ayakta alklanr. Tutku, Amerikan
Kara Filmi ve Italyan yeni gerekiliinin birleimi iin harika bir rnek olabilirdi
ama bunun yerine bu iki akmn soyundaki kayp bir balant olarak kald. RP
ABD (MGM)
113dk, Technicolor
Ynetmen: Roscoe Vincente
Minnelli
Yapmc: Roger Edens, Arthur
Freed
Senaryo: Irving Brecher, Fred F.
Flnklehoffe
Sally Benson'in romanndan
Grnt Ynetmeni: George J
Folsey
Mzik: Ralph Blane, Hugh Martin,
Naclo Herb Brown, Arthur Freed,
George E. Stoll
Oyuncular: Judy Garland,
Margaret O'Brien, Mary Astor,
Lucille Bremer, Leon Ames, Tom
Drake, Marjorie Main, Harry
Davenport, June Lockhart, Henry H.
Daniels Jr., Joan Carroll, Hugh
Marlowe, Robert Sully, Chill Wills,
Gary Gray, Dorothy Raye
Oscar adaylklar: Irving Brecher,
Fred F. Flnklehoffe (senaryo),
George J. Folsey (grnt
ynetmeni), George E. Stoll
(mzik), Ralph Blane, Hugh Martin
(film arks)
MEET ME N ST. LOUIS (1 9 4 4 )
St.Louis'de Bulualm
Tootie (Margaret O'Brien) adl kk kz, fke inde alayarak evden kar ve
karlara doru koar. Kendi aile yaantsndaki kalc ve gven veren her eyi simge
leyen, ok sevdii kardan adamlar fazlasyla rkiltici bir gayret ve hnla ykmaya
koyulur. Judy Garland'n 'Have Yourself a Merry Llttle Chrlstmas' arksn syleme
sinin, bir ocuun krlgan ruhunda, hatta bizimkinde, byleslne harap edici bir et
ki yaratabilecei kimin aklna gelirdi?
Vincente Mlnnelll'nln Sf. Louis'de Bulualm adl filmi, Hollywood tarihinin en
allmam ve duygu ykl mzikallerinden biridir. Bu film, Minelll'nin en usta ol
duu ki tr, mzikalle melodram harmanlar; hatta en karanlk anlarnda (Cad
lar Bayram sekansnda olduu gibi) neredeyse korku filmine dnr. Bu ayn za
manda, o gnlerde olduu gibi imdi de birbirine tamamen zt biimlerde okun
maya ak bir filmdir: Geleneksel aile deerlerinin btnyle masum ve naif bir an
latm olarak; ya da tam tersine, ailenin birliini eriden paralayan her ey zeri
ne derinlemesine bir deerlendirme olarak okunabilir. Baka bir ekilde ifade edi
lecek olursa: Bu, statkonun iini kolaylatrmak ve onu glendirmek amacyla so
runun varln sadece belirli snrlar ierisinde kabul eden avutucu, 'emniyet sba-
p' trnden bir elencelik midir; yoksa Hollywood sisteminin gbeinde (neredey
se kendisine ters derek) ykc bir hareket, Tootie'nln dsel kardan adamlarn
katletmesi gibi gemlenmemi bir hiddetin davurumu mudur?
Evet, Garland'n dalgn dalgn 'The Boy Next Door'u mrldand, filmin en
aklda kalc sahnelerinden birinde, rengarenk giysiler indeki bir grup yolcuyla be
raber sallanarak, cokuyla 'The Trolley Song'u ('Zing, zing, zlng w ent my heartst-
rings...') syledii filmden sz ediyorum. Minnelli bu projesinde nne hayli byk
hedefler koymu: Onun derdi sadece, sevimli 'sradan' bir ailenin (ve bu ailenin
glklere sabrla gs germesinin) hikayesini anlatmak deil, ayn zamanda,
Dnya Fuar gibi etkinliklerin karakterini ortaya koyduu yeni cesur 20. yzyl top-
lumunun tarihini ana hatlaryla ortaya koymak.
Mlnnelll'nin sanat duyarll (bu arada cinsel kimlii, Hollywood tarihiyle l
gili bavurduunuz kaynaa bal olarak ya yant bulunamam bir soru ya da her
kesin bildii bir srdr), kadnlarn zlemlerinin de erkeklerin vesvesesinin de ok iyi
stesinden gelmesini salyor ve bu kiinin din kullanm, bu mzikali amaz bir
biimde melodramatlk yapyor. Ataerkillik, kadnlarla dolu bu evde otoritesini
merte kabul ettirmeye alan Leon Ames'in babacan, aksi tavrlaryla kendisini
hissettirir. Keza kzlarn kapsna erkek arkadalarn dizilmesinin de zendirilmesi,
ynlendirilmesi, ayrca yazglarndaki doru e konusunda bilgilendirilmeleri gerek
il grlr.
Minnelli ve ekibi, ark ve danslar, olaylarn peri masal kvamndaki hercai ak
na yedirerek mzikalin estetik adan ortaya koyduu zorluklarn stesinden gel
meyi ok iyi baarm. arklar, sokajrta ya da kap nnde sylenen veya mrlda
nlan geliigzel cmlelermi gibi balyor; hikayede ilgin bir gelime olduu anda
da usulca kesiliyorlar. Sinemasal tarzn zarafetle sergileniinin ve karakterlerin me
deni tavrlarnn cilas altnda, Judy'le birlikte 'Under The Bamboo Tree' arks eli
inde gerekletirdikleri 'egzotik' detin de gayet enlikli bir biimde iaret ettii
gibi, yabani, ehliletirilmemi duygularn fade edebilen tek kii Tootie'dir. AM
ABD (Warner Bros.)
10Odk, SB
Ynetmen: Howard Hawks
Yapmc: Howard Hawks, Jack L.
Warner
Senaryo: Jules Furthman
Ernest Hemingway'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Sidney ardndan ekilen bir dizi filmden biri olan bu romantik film, perde arkasnda 2. Dn
Hickox
Mzik: Hoagy Carmichael, William
Lava, Franz Waxman
Oyuncular: Humphrey Bogart,
Walter Brennan, Lauren Bacall,
Dolores Moran, Hoagy Carmichael,
Sheldon Leonard, Walter Szurovy,
Marcel Dallo, Walter Sande, Dan
Seymour, Aldo Nadi
TO HAVE AND HAVE NOT (1944)
Senaryosunu Nobel dll iki yazarn, Ernest Hemingway ve William Faulkner'-
n, sylentiye gre Hemingway'in ayn adl romanndan uyarlad To Have and Ha
ve N ot (Ya Hep Ya Hi/Malik Olmak ya da Olmamak), aslnda ynetmen Howard
Hawks ve ynetmenin emsalsiz oyuncu kadrosu tarafndan doalama olarak yara
tld. Humphrey Bogart'n Casablanca'yla (Kazablanka, 1942) elde ettii baarnn
ya Sava'nn eiine dayanma iaretleri veren bir ak ilikisinin etrafnda dner. La
uren Bacall', Bogart'tan nce kefeden Hawks, bu iki yldzn evlenmesiyle kendisi
ni aldatlm hissetti ancak sonuta iftin gerek hayatta oynad karakterleri de b
yk lde o yaratmt.
Romandaki gibi Kba'da deil Vichy, Martinique'de geen To Have and Have
Wof'ta yine lkesinden uzakta yaayan bir Amerikaly canlandran Bogart, zgr
Fransa hareketiyle tanr ve sonunda davalarnda onlara ortak olur. Bogart ve Bacall
arasndaki gerek hayata dayanan elektriklenme, izleyenleri evlerine, Casablanca'da-
ki hazin tevekkln yarattndan daha da byk bir scaklk duygusuyla gnderen,
etkin bir mutlu sona ulayor. Dier filmdeki, iyilii aka tercih eden Rick (Bogart) ve
llsa'nn (Ingrid Bergman) aksine Harry ve Slim (sska) birbirlerini yaltlmlktan kurta
rp ilikilerini srdrebilirler; nk sava kazanmak iin birlikte almak sterler.
Hawks, iini kahraman iin mutlu bir ev hayat yaratmaktan ibaret gren bir kadna
asla tahamml edemezdi. Dolaysyla Bacall'n Slim'i de en az Bogart'n Harry'sl ka
dar cesur ve cretkar klnmtr, aralarndaki iliki hem ak likisi hem de ortaklktr.
Hawks, To Have and Have A/oftaki her bir sahneyi tatmin edici biimde doldu
rur: Yldz oyuncular arasndaki komik olduu kadar erotik ak konumalar ('Islk al
may biliyorsun, deil mi?'), komedi unsuru arkada rolndeki Brennan'n 'Daha n
ce seni hi l bir ar soktu mu?' diye soruu, Carmichael'n 'Hong Kong Blues'u sy
leyii ve 'How Little We Know?'da Bacall'n buulu sesine (yoksa Andy Williams'm
sesine mi demeli?) elik edii ve Bogie'nin baz resmi grevlilere ve arsz faistlere,
hibir totaliter zrvala pabu brakmayan bilgi bir demokratn samimi ses tonuyla
kmas gibi. John Huston, 1948'de ektii Bogart-Bacall filmi Key Largo (lm Ge
misi) iin bir final sahnesi bulamadnda, Hawks bu filmde kullanmad, ancak He
mingway'in romannda yer alan 'gemide silahl atma' finalini ona verdi. KN
LAURA (1944) A B D (Fox) 88dk, SB
Kanl Glge Ynetmen: Otto Preminger,
Rouben Mamoulian
Erkekler ona tapyor. Kadnlar ona hayran. Yine de gen reklam tasarmcs Yapmc: Otto Preminger
Laura Hunt (Gene Tierney) filmde duygusuz ve sosyetik arkada Ann'den (Judith Senaryo: Jay Dratler, Samuel
Anderson), iki yzl a Shelby'den (Vincent Price); ya da onun katilini ararken Hoffenstein, Elizabeth Reinhardt
hayaletine ak olan kl yutmaz dedektif Mark McPherson'dan (Dana Andrews) Vera Caspary'nin romanndan
daha fazla ne kmyor. Ancak Laura'y himayesi altna alan, ona hret kazan Grnt Ynetmeni: Joseph
LaShelle, Lucien Ballard
dran ve onu saplant haline getiren dejenere ve samimiyetsiz yazar-radyo prog
Mzik: David Raksin
ramcs Waldo Lydecker (Clifton Webb) son derece ilgi ekici bir karakter.
Oyuncular: Gene Tierney, Dana
Premingerin Laura's sarsc tr karm ierisinde (kara bir psikolojik dram,
Andrews, Clifton Webb, Vincent
melodram ve cinayet filmi) merak uyandrma becerisine sahip olmakla birlikte, ka Price, Judith Anderson, Cy Kendall,
rakter tasviri yapt ksa blmlerde de efsaneleiyor. Baz sahneler zellikle dikka Grant Mitchell
te deer: Ann'in Laura'ya, neden Shelby'ye sahip olmas gerekenin kendisi oldu Oscar: Joseph LaShelle (grnt
ynetmeni)
unu aklamas; ya da karakolda, yzne vuran sorgu klarn kapattnda, Mar-
k'n, Laura'nn gerek ltsn grd romantik buluma. Ama hepsinden daha
Oscar adaylklar: Clifton Webb
(yardmc erkek oyuncu), Otto
ar basan, Lydecker'in Laura'ya, Shelby'nin kabahatlerini anlatarak onu dolduru Preminger (ynetmen). Jay Dratler,
a getirirken taknd ineleyici tavr. Laura, 'Ona telefon edeceim,' der endieli Samuel Hoffenstein, Elizabeth
bir biimde; Waldo, 'Orada deil,' diye karlk verir, 'A nnle akam yemeinde, bil Reinhardt (senaryo), Lyle R. Wheeler,
Leland Fuller, Thomas Little (sanat
miyor muydun?' Laura'nn hayatn gzetmekten te, ele geirerek, anlatsal sine
ynetmeni)
mada, 'kadn olmak isteyen erkek' temasnn belki de ilk rneini oluturuyor. MP

<&!***
uW
f/| lW I ;

M\ -A -
ABD (MGM)
114dk, SB
Ynetmen: George Cukor
Yapmc: Arthur Hornblow Jr.
Senaryo: John Van Druten, Walter
Reisch, John L. Balderston
Patrick Hamilton'in Angel Street
isimli oyunundan
Grnt Yn: Joseph Ruttenberg
Mzik: Bronislau Kaper
Oyuncular: Charles Boyer, Ingrid
Bergman, Joseph Cotten, Dame May
Whitty, Angela Lansbury, Barbara
Everest, Emil Rameau, Edmund Breon,
Halliwell Hobbes, Tom Stevenson,
Heather Thatcher
Oscar: Ingrid Bergman (kadn
oyuncu), Cedric Gibbons, W.Ferrari,
Edwin B. Willis, Paul Huldschinsky
(sanat ynetmeni)
Oscar adaylklar: A.Hornblow Jr.
(film), J.L.Balderston, W.Reisch, John
Van Druten (senaryo), Charles Boyer
(erkek oyuncu), Angela Lansbury
(yardmc kadn oyuncu), Joseph
Ruttenberg (grnt ynetmeni)
Britanya (Two Cities)
135dk, Technicolor
Ynetmen: Laurence Olivier
Yapmc: Dallas Bower, Filippo Del
Giudice, Laurence Olivier
Senaryo: Dallas Bower, Alan Dent
William Shakespeare'in oyunundan
Grnt Ynetmeni: Jack
Hildyard, Robert Krasker
Mzik: William Walton
Oyuncular: Felix Aylmer, Leslie
Banks, Robert Flelpmann, Vernon
Greeves, Gerald Case, Griffith Jones,
Morland Graham, Nicholas Hannen,
Michael Warre, Laurence Olivier,
Ralph Truman, Ernest Thesiger, Roy
Emerton, Robert Newton, Freda
Jackson
Oscar: Laurence Olivier (Onur
dl)
Oscar adaylklar: Laurence
Olivier (film), Laurence Olivier (erkek
oyuncu), Paul Sheriff, Carmen Dillon
(sanat ynetmeni), William Walton
(mzik)
GASLIGHT (1944)
Iklar Snerken
Eski bir ngiliz gotik ak/macera filminin George Cukor imzal Hollyvvood ver
siyonu olan bu film, tyler rperten srkleyici hikayesiyle tehditkar bir atmosfer
yaratmakta ok baarl olmutur. ekici ve tuhaf bir biimde tahakkm kurma
eilimindeki bir adam olan Gregory Anton (Charles Boyer), Paula Alqulst'e (Ingrid
Bergman) kur yapmaktadr; ancak bu adam, aslnda hayli rkek bir kadn olan Pa-
ula'nn kendisinden ok, sahibi olduu Londra'daki evinin peindedir. Sonradan
Anton'un, on yl kadar nce Paula'nn halasn, kadna ait olan nl mcevherleri
almaya ynelik baarsz giriimi srasnda ldren kurnaz bir hrsz olduu anla
lr. Geceleri Paula'nn evini sistematik olarak aratrrken bir yandan da onu ve ev
resindekileri, kadnn akln karmakta olduuna inandrmak iin elinden geleni ya
par. Amac Paula'y btnyle kendi kontrol altna almaktr; bylelikle evi istedi
i gibi zgrce aratrabilecektir. Ne var ki Anton'n plan, Paula'ya ak olan, ona
kt davranldn grerek tam zamannda duruma el koyan Brian Cameron (Jo-
seph Cotten) tarafndan aa karlr.
Iklar Snerken1in hikayesi biraz zayf olmakla birlikte Cukor, aralarnda, ev
deki her ey ve herkes gibi evin szde hanmna komplolar kuran kstah hizmeti
rolyle lk kez kamera karsna geen Angela Lansbury'nin de bulunduu eit
arlktaki oyuncu kadrosundan mkemmel performans elde ediyor. Film, insann
imgeleminde yaratt eziyet ve paranoya duygusuyla, sz konusu dnemde ger
ekletirilen kara film serisinin sekin rneklerinden birini oluturuyor. RBP
HENRY V (1944)
V. Henry
V. Henry, ngiliz hkmeti tarafndan yurtseverlik duygular uyandran, ideal
bir sava dnemi propagandas olarak grld ve Donanma Flava Birlikleri'nde g
revli Laurence Olivier, hem barol oynamak hem de (William Wyler kendisine g
trlen teklifi geri evirince) filmi ynetmek zere terhis edildi. Olivier, hem Sha
kespeare'in kendine zg teatral dehasn hem de onun hayal gcnn sinema
ncesi dnemdeki grkemli baarsn korumak amacyla, filmi, Globe Tiyatrosu'n-
da sahnelenen bir eserin ierisine yerletirme yoluna gitmi. V. Henry'nin balang
cnda kamera, Elizabeth dnemi Londras'nn son derece ayrntl bir maketi zerin
den Globe'daki izleyici kalabal zerine, oradan da sahnedeki gsterili perfor
mansa doru szlr, sinematografik uzama doru etkin bir genileme gerekle
irken, aksiyon Fransa'ya doru kayar.
Filmde, Fransa sarayndaki sahnelerden; ki bu sahneler ortaa minyatr re
simlerinin muhteem renklerini ve naif perspektiflerini dn alr, cokulu dinamiz
mi Sergey Ayzentayn'n Aleksandr Nevski'sinden (1938) esinlenen sava sahnele
rinin gerekiliine kadar eitli stilizasyon dzlemleri grlyor. Shakespeare'in
metnindeki, dnemin sava koullarna uygun dmek zere ihtiyatl bir ekilde ye
niden dzenlenen ritim (rnein ngiliz vatan hainleriyle ilgili sahnesi karlm
tr), Olivier'nin arpc performansnn ve William W alton'in etkileyici mziklerinin
enerjisiyle daha da canllk kazanm. V. Henry, gerekten Shakespeare'e zg ve
btnyle sinematografik olmay baarabilen ilk Shakespeare filmi. PK
IVAN GROZNYJ I i II (1944) SSCB (Alma Ata)
Korkun van I - II 10Odk, SB
Dili: Rusa
Sergey Ayzentayn, sinema kuram ve estetik aratrmalar yaparken kanl Ynetmen: Sergei M. Elsenstein
maz olarak karnza kan isimlerden biri. zellikle Potemkin Zrhlsndaki (1925) Yapmc: Sergei M. Eisenstein
arpc Odessa merdivenleri sekansyla tannan Rus ynetmen, Korkun ivan'la ola Senaryo: Sergei M. Eisenstein
anst yeteneinin baka kantlarn da ortaya koyar. Despot ar'n hayatn an
Grnt Ynetmeni: Andrei
Moskvin, Eduard Tisse
latan bu epik film, aslnda bir leme olarak tasarlanm ve 1940'larn banda Sta-
Mzik: Sergei Prokofiev
lln'in istei zerine ekilmeye balanmtr. Ancak Ayzentayn, zamansz lm
Oyuncular: Nikolai Cherkasov,
nedeniyle sadece birinci ve kinci blmleri tamamlayabilmitir. Filmin birinci bl Lyudmila Tselikovskaya, Serafima
m, 1945 ylnda gsterime girdi ama ikinci blm devlet sansrnden geemedi. Birman, Mikhail Nazvanov, Mikhail
Korkun Ivan'da kendi despotizminin eletirisini gren Stalin, filmi yasaklad, ikin Zharov, Amvrosi Buchma, Mikhail
Kuznetsov, Pavel Kadochnikov,
ci blm sonunda 1958 ylnda, hem Ayzentayn'n hem de Stalin'in lmlerinden Andrei Abrikosov, Aleksandr
sonra gsterildi. Mgebrov, Maksim Mikhajlov,
Korkun ivan, Rusya'nn en nl arlarndan birinin, ortaan sonlarna do Vsevolod Pudovkin
ru lkeyi kendi etrafnda birletirmeyi baarm IV. ivan'n ykseliini ve dn
anlatr. lk film, van'n (Nikolai Cherkasov) ta giyme treni ve boyarlar (devlet y
netimindeki yksek zmreyi) bozguna uratma ynndeki niyetiyle alr. Birinci
blm, van'n iktidarn kurmas zerine odaklanr ve kyllerin ona verdii deste
i gsterir. kinci blm, boyarlarn Ivan'a suikast gerekletirmek zere giritikle
ri entrikalar konu alr ve lkeyi kontrol altnda tutabilmek iin kendi polis tekilat
n yaratan ar'n gittike artan zulmlerini aa vurur, ivan kendisine kar dzen
lenen komplolar fark eder ve dmanlarn onlar ldrerek alt eder. Filmde, oyun
culuklar zellikle vurgulanr: Ayzentayn bol bol yakn plan kullanr ve dorudan
ngilizce ad: Ivan Grozny J I i II
olaylardan ok karakterlerin olaylara verdikleri tepkilerle ilgilenir, ikinci blmde,
filmin geneli siyah-beyaz olduu halde renkli ekil
mi iki sahne kullanlmas ilgintir.
Aleksandre Nevski (1938) ve Korkun ivan,
Ayzentayn'n yegane sesli filmleridir. Bunlar
1920'lerde ynettii sessiz filmlerle kyaslanacak
olursa, her eyden nce sesin eklenmesinden kay
naklanan biemsel deiiklikler olduu kadar ele
alnan temalardaki nemli deiiklikler de fark edi
lecektir. Ayzentayn burada, nceki filmlerinin
znde yer alan proleter mcadele betimlemeleri
ni terk eder; bunun yerine yzn, ada politik
olaylarn apak eletirisini barndrmayan, 'tehlike
siz' bir gemile balantl epik hikayeye dner.
CFe

ABD (Paramount)
107dk, SB
Ynetmen: Billy Wilder
Yapmc: Joseph Sistrom
Senaryo: Billy Wilder, Raymond
Chandler
James M. Cain'in Double Indemnity
in Three o f a Kind isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: John F. adamlar oynad; sevimli ifadesinin dna yalnzca iki kez kt (kincisi de ynetmen
Seitz
Mzik: Mikl Rzsa
Oyuncular: Fred MacMurray,
Barbara Stanwyck, Edward G.
Robinson, Porter Hall, Jean Heather,
Tom Powers, Byron Barr, Richard
Gaines, Fortunio Bonanova, John
Philliber
Oscar adaylklar: Joseph Sistrom
(film), Billy Wilder (ynetmen),
Raymond Chandler, Billy Wilder
(senaryo), Barbara Stanwyck (kadn
oyuncu), John F. Seitz (grnt
ynetmeni), Mikls Rzsa (mzik),
Loren L. Ryder (ses)
DOUBLE INDEMNITY (1 9 4 4 )
ifte Tazminat
Ynetmen Billy Wilder ve yazar Raymond Chandler'n James M. Cain'ln polisiye
romanndan uyarlad ifte Tazminat, kara film tarznn ilk rneidir. Gz kara bir
kadnla tamahkar bir adamn, baya karlar iin ilenen bir cinayetin ve beklenme
dik, iddetli bir ihanetin hikayesini anlatr. Filmin, yine de tuhaf, romantizmi art
ran bir yan vardr ('Cinayetin bazen hanmeli gibi kokabileceini nereden bilebilir
dim?') ve hem cinayetin hem de 1944 iin olduka allmadk bir biimde, iki erkek
arasndaki sevginin itirafyla son bulur. lmekte olan Fred MacMurray'in kalbi krk
Edward G. Robinson'a syledii son cmle, 'Ben de seni seviyorum' olur.
Yaral bir adam, gece vakti Los Angeles'taki bir sigorta irketinin ofisine sende
leyerek girer ve 'Dietrichson tazminat talebi' zerine itiraflarn ses kayt cihazna
kaydetmek zere masasna oturur. Kendisini, 'W alter Neff, sigorta sat temsilcisi,
35 yanda, bekar, gzle grlr bir yara izi yok; yani bir sre ncesine kadar yoktu,'
diye tantr. MacMurray kariyeri boyunca, nce Paramount'ta sonra Disney'de ve ni
hayet sit-com'larda (durum komedisi) nazik, daima gler yzl, daima cana yakn, iyi
liini yine W ilder'in yapt The Apartment-Garsoniyer'di); kt adamlar muhteem
bir ekilde canlandrd. Bu sradan adam oltaya drp yoldan karacak yem, g
nelenmesine ara verip bir havluya geliigzel sarnarak, bileinde halhalyla kage
lir. Los Feliz Bulvar'nda bulunan spanyol tarz malikaneye bir otomobil sigortas po
liesini yenilemek iin urayan Neff, Bayan Phyllis Dietrichson'la (Barbara Stanwyck)
karlar ve onu szleriyle etkilemeye almaktan kendini alkoyamaz. Kadn ma
sum bir edayla, kendisinden yal kocasn (Tom Powers), kaza sonucu lme kar,
onun haberi olmadan sigortalamann mmkn olup olmadn sorunca, Neff geri
adm atar. Sonra konuyu zihninde tartar ve kendi dairesindeki kucaklamalarnn ar
dndan cinayet planna ortak olmay kabul eder.
ikili Bay D'yi kandrarak, bir trende lmesi halinde, iki kat tazminat denecek bir
polie imzalatr; ardndan, boynu krlm adamn cesedinin raylarn zerinde buluna
ca ekilde kaza sahnesini dzenler. Bu aamada iin iine, yegane kr noktas
Neff'e ball olan, Komiser Columbo tarz tazminat de
dektifi Barton Keyes (Robinson) girer. Keyes olay etraflca
aratrr; trenden atlayarak intihar etmenin mantkszlna
dair mkemmel bir konumann ardndan, bunun bir intihar
olmad ve kadnn katil olduu sonucuna ulaarak onun
su ortan bulmaya alr. Keyes'in pek fazla uramas
gerekmez nk cinayet sonras yaadklar bask, spermar
kette gerekletirdikleri bulumalar srasnda panie kapl-
mamaya alan ve dierinin iki tarafl oynadndan phe
etme noktasna gelen Neff ve Phyllis'i birbirinden uzaklatr
maktadr. O boucu ve kasvetli malikanede, aklar birbirlerini
kurunlar. Neff, itirafta bulunmak zere sendeleyerek oradan
ayrlr. Keyes onu ofiste bulur ve hikayenin sonunu anlatna
tank olur. Neff ondan Meksika'ya kaabilmesi iin drt saat
ister ama Keyes durumun farkndadr; 'Snra ulaman mm
kn deil. Hatta asansre bile ulaamazsn.' KN

ABD (RKO)
95dk, SB
Ynetmen: Edward Dmytryk
Yapmc: Sid Rogell, Adrian Scott
Senaryo: John Paxton
Raymond Chandler'm Farewell, My
Lovely isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Harry J
Wild
Mzik: Roy Webb
Oyuncular: Dick Powell, Claire
Trevor, Anne Shirley, Otto Kruger,
Mike Mazurki, Miles Mander,
Douglas Walton, Donald Douglas,
Ralf Harolde, Esther Howard
MURDER, MY SWEET (1944)
FAREWELL MY LOVELY
Raymond Chandler'm ikinci roman Farewell M y Lovely'nin (Elveda Gzelim)
ilk sinema uyarlamas, Chandler'm zel dedektifi Philip Marlowe'un yerini George
Sanders'm centilmen hafiyesinin ald 1942 yapm The Falcon Takes Over'di.
Chandler'm hreti artnca RKO film stdyolar, romana daha sadk kalmasnn ya
n sra eski arkc Dick Powell'm alayc sertlii ve hznl romantizmiyle Marlo-
w e'u beyaz perdeye ilk kez laykyla yanstarak izleyicileri artt bu uyarlamay,
tekrar para demeleri gerekmeden ekebileceklerini fark etti. Filmin adnn dei
tirilmesinin nedeni, izleyicilerin bunu duygusal bir sava dnemi hikayesi sanablle-
celnden ekinmeleriydi. Yine de Chandler'm halihazrda sayg duyulan bir isim
olarak kabul grd ngiltere'de romann ad aynen korundu.
Kitap, Chandler'm daha nce yazd eitli "ham " ksa romanlarndan derle
meler yaparak oluturduu birka Marlowe romanndan biriydi (ki bu durum, tu
haf ve beklenmedik rastlantlar sonucu kesien eitli hikaye aklar barndrmas
nn nedenini de aklyor. Murder, M y Sweet (Cinayet Sevgilim) gzleri bal Mar
lowe'un polisler tarafndan sorgulanmasyla balar. Geriye dnler, kahraman,
hapisten yeni km "Moose" Malloy'un (Mike Mazurki) kendi karlar iin onu
ele vermi olan ama hl ak olduu eski kz arkadan bulmak zere, M arloweu
tutmasyla balayan bir bulmacann iine srklerken, Chandler'm ilk azdan an
latm geleneinin byk lde srdrlebilmesine olanak tanr. Ayn zamanda
fettan bir sosyete gzeli olan Helen Grayle (Claire Trevor) tarafndan, alman bir
kolyeyi bulup getirmek ve antajc bir "psikolojik danman'Ta (Otto Kruger) ilgilen
mek zere tutulmasyla hikaye baka bir yne doru kaymaya balar.
Ynetmen Edward Dmytryk'in kulland glgeler, yamur, uyuturucu hap
etkisiyle grlen sanrlar ("kara bir havuz peyda oldu"), vamp kadnlar, goril beyin
li gangsterler, bkkn polisler ve arlatan doktorlar dnlecek olursa baka hibir
film, kara filmin verebilecei hazz bu denli kusursuz biimde barndrmaz. Kibriti
ni Eros'un mermerden kalalarna srterek yakan ve bir milyonerin malikanesinin
mozaik demeleri zerinde seksek oynayan Powell'm Marlowe'u, Chandler'm o
cuksu kstahlk tonuna, roln daha nl yorumlarn canlandran Humphrey Bo
gart ya da Robert Mitchum'nkilerden daha yakn. Chandler'm hikayelerinde her
zaman olduu gibi, sonunda sulu, hikayedeki en gl kadn kar. KN
THE BATTLE OF SAN PIETRO (1945) ABD (U.5. Army)
33dk, 5B
John Huston'n, ordu iin bir propaganda filmi olarak yaplan The Battle o f
Ynetmen: John Huston
San Pietro'su (San Pietro arpmas), sivil izleyiciler asndan ok rahatsz edici Yapmc: Frank Capra
olabilecei dnlerek, baz paralarn karlmasna ramen, bugne dek yapl Senaryo: John Huston
m en iyi sava belgeseli olma niteliini koruyor. Film, bir talyan da ehrinin ok Grnt Ynetmeni: Jules Buck
kuvvetli ve iyi konulandrlm Alman savunma kuvvetlerinin elinden alnn ayrn Mzik: Dimitri Tiomkin
tl biimde anlatr. Bu savata Amerikan birlikleri 1.000'den fazla zayiat vermitir. Oyuncular: John Huston (anlatc)
Her ne kadar mcadelenin sonuca ulamakta yetersiz kal, dolayl olarak ku
surlu bir Amerikan stratejisine iaret etse de (ynetmenin yurtseverlik duygular
uyandrmay hedefleyen d sesine ramen), Huston'n asl amac, sava deneyimi
ni savaarak yaayan ve daha byk kayp-kazan hesaplaryla ilgilenmeyenlerin
gznden betimlemekti. Huston'n ekibi, muharebenin iindeki deheti ve karma
ay olduu gibi perdeye yanstr: Amerikan askerlerinin yaralan; sivillerin ektii
aclar; bkknlk ve evlerinden ok uzakta olan askerlerin seferberlik hali ve "za-
feri'in kanlmaz bedeli olan, kamyonlara yklenmi ok sayda ceset torbas; ve
onlar yerletirmek iin kazlm sra sra geici mezarlar.
Film ABD'de, ancak Avrupa'daki nihai zaferden sonra gsterime girdi ve do
laysyla sava hakkndaki fikirleri etkileyebilecek bir rol oynamas iin i iten ge
miti. Ariv grntlerinin ve kurmaca sahnelerin btnsel anlamda gereklie ve
nesnellie glge drmedii The Battle o f San Pietro, hem savan hem sonula
rnn dokunakl ve arpc bir biimde ilendii bir film olmasnn yan sra ayn za
manda Huston'n aralarnda yaad cesur insanlara bir hediyesiydi RBP

SPELLBOUND (1945) ABD (Selznick)

ldren Hatralar 111 dk, SB
Ynetmen: Alfred Hitchcock
Alfred Hitchcock'un ldren Hatralar\, merak uyandran ve beklenti yaratan, Yapmc: David O. Selznick
bilmecemsi bir hikayeyi konu alyor. Aslnda olduunu sand kii olmadn fark Senaryo: Angus MacPhail, Ben
eden belleini kaybetmi Gregory Peck, hem gerek kimliini hem de kimliine Hecht
brnd kiinin akbetini ortaya karmak zere Dr. Constance Peterson'dan Grnt Ynetmeni: George
(Ingrid Bergman) yardm alr. Ancak psikanalizin getirdii yeni almlarn ekicilii Barnes

ne kaplan film, bilinalt zerinde gereinden fazla bir sre oyalanarak gerilim ya
Mzik: Miklos Rzsa
Oyuncular: Ingrid Bergman,
ratan asl duruma yeterince odaklanamaz. Merkezdeki gizem bakmndan o kadar
Gregory Peck, Michael Chekhov,
olmasa da oyunculuk, sahne tasarm ve mzik asndan hayli kayda deer olan Leo G. Carroll, John Emery, Steven
bu film, Hitchcock'un nispeten ilgin "baarszlk"lar arasnda saylr. Geray, Paul Harvey, Donald Curtis,
te yandan, usta ynetmen Hitchcock akllca bir i yaparak (ve tevazu gste Rhonda Fleming, Norman Lloyd,
Wallace Ford, Bill Goodwin, Art
rerek), filmde, hipnoz etkisi altndaki Peck'in gznden grlen nl rya sekans
Baker, Regis Toomey, Irving Bacon
larnn tasarlanmasnda Salvador Dali'den yardm almtr. Bu sekanslardaki akllar
Oscar: Miklos Rzsa (mzik)
dan kmayan sanrsal iskambil oyunlar, gzler ve tuhaf manzara grntleri g
Oscar adaylklar: David 0
nmzde de, hak ettikleri zere, bal bana minik sanat eserleri olarak kabul edi Selznick (film), Alfred Hitchcock
lir. Ayn derecede etkileyici olan bir baka nokta da Miklos Rozsa'nn Oscar dll (ynetmen), Michael Chekhov
mzikleridir. Tekinsiz ve titrek sesiyle, daha sonra ekilen benzer tarzdaki pek ok (yardmc erkek oyuncu), George
Barnes (grnt ynetmeni), Jack
filme de elik edecek theremin (manyetik etkileimle alnan bir elektronik mzik
Cosgrove (zel efektler)
aleti) ilk kez bir film mziine dahil edilmiti. Ben Hecht'in senaryosu dolambal
bir psikoloji jargonuna fazlaca bulanm olsa da ldren Hatralar, Hitchcock'un
bilinaltna ynelik giderek artan ilgisini ilk kez ortaya koymasna arac oldu. JKI

ABD (Warner Bros.)
111 dk, SB
Ynetmen: Michael Curtiz
Yapmc: Jerry Wald, Jack L.
Warner
Senaryo: Ranald MacDougall,
James M. Cain'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Ernest
Haller
Mzik: Max Steiner
Oyuncular: Joan Crawford, Jack
Carson, Zachary Scott, Eve Arden,
Ann Blyth, Bruce Bennett, Lee
Patrick, Moroni Olsen, Veda Ann
Borg, Jo Ann Marlowe
Oscar: Joan Crawford (kadn oyun
cu)
Oscar adaylklar: Jerry Wald
(film), Ranald MacDougall
(senaryo), Eve Arden (yardmc
kadn oyuncu), Ann Blyth (yardmc
kadn oyuncu), Ernest Haller
(grnt ynetmeni)
MILDRED PIERCE (1945)
mre Bedel Kadn
Gecenin iinde silah sesleri yanklanr ve lmek zere olan bir adam son ne
fesinde "M ildred!" der. Olaylarn ve cinayetin balang noktasna uzanan bir
"gemie dn" klasiinde, krkler iindeki itiraf Mildred Pierce (Joan Craw-
ford'a Oscar kazandran bu rol, unutulmaya yz tutan 41 yandaki yldzn kari
yerini yeniden canlandrd), polis sorgusunda kz Veda'nn (Ann Blyth) daha iyi bir
yaam srme arzularn karlayabilmek iin ev kadnl, garsonluk ve pastaclk
tan, baarl bir restoran sahipliine ne zorluklarla ykseldiini anlatr. Kibar tavr
laryla insan kandran, iki yzl, aalk bir adam (Zachary Scott) ikisini de ba
tan karnca, kzna nevrotik ve boucu derecede dkn Mildred'n sahiplenme
gds ve nankr Veda'nn erken yata gelimi arzular, cinsel ihanet ve fkeyi
beraberinde getirir ve kanlmaz olarak iler rndan kar.
James M. Cain'in (Double Indemnity-ifte Tazminat ve The Postman Always
Rings Twice-Postaci Kapy iki Kere alar'n nl yazar) nefes kesen romanndan
Ranald MacDougall'n uyarlad film, 1940'larn kadn filmlerine kusursuz bir r
nek oluturmasnn yan sra, aile meseleleriyle ilgili heyecan dolu bir melodram
(ya da pembe dizi) tad veriyor. Bu ayn zamanda, dnemin kendini ocuuna
adam, evde elmal turta yapan zverili anne ideallerini alaa eden fevkalade
ar bir kara film. Mildred, alkanl ve fedakarlyla hayranlk uyandryor, iyi
ama baarsz kocasndan (Bruce Bennett) ayrln, kstah Veda'y, irin kk k
zna tercih etmesini ve ocuun lmn belirgin bir sarsnt yaamadan geride
brakn izledike, yava yava Mildred'n i dnyasnda salksz, hatta patolojik
bir yan olduunu hissetmeye balyoruz.
Byle arpc bir melodram, daha inandrc bir biimde ortaya konamazd.
Mildred rolndeki Crawford, kendisini genellikle itici bulanlara bile ok gereki
ve ikna edici gelmitir; Blyth, kstah vamp rolnde mthi bir baar sergiler. Her
trden filme kendi kiiliinin damgasn vurmu bir ynetmen olan Curtiz'in, rol
datmndaki ustalk (filmde, Eve Arden, Jack Carson ve Lee Patrick gibi stn ni
telikli yardmc oyuncular yer alr) ve kyas kabul etmez teknik unsurlar (Gone with
the Wind-Rzgar Gibi Gef/ nin Oscar dll grnt ynetmeni Ernest Haller'n
gneli bir kenar mahalle grntsnden, glgeler iindeki bir kabusa etkileyici
geileri ve Max Steiner'n arpc mzii) seyirciyi kendinden geiriyor. AE
Fransa (Path)
190dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen:: Marcel Carn
Yapmc: Raymond Borderie, Fred
Orain
Senaryo: Jacques Prvert
Grnt Ynetmeni: Marc
Fossard, Roger Hubert
Mzik: Joseph Kosma, Maurice
Thiriet
Oyuncular: Arletty, Jean-Louis
Barrault, Pierre Brasseur, Pierre
Renoir, Mara Casares, Gaston
Modot, Fabien Loris, Marcel Prs,
Palau, Etienne Decroux, Jane
Marken, Marcelle Monthil, Louis
Florencie, Habib Benglia, Rognoni
Oscar adaylklar: Jacques
Prvert (senaryo)
ngilizce ad: The Children o f
Paradise
LES ENFANTS DU PARADIS (1945)
Cennetin ocuklar
Cennetin ocuklar, 1945 ylnda, zgrlne yeni kavumu Fransa'da ger
ekletirilen baarl ilk gsteriminden bu yana, tm zamanlarn en iyi Fransz filmle
rinden biri olma zelliini korudu. Bu film, genellikle "iirsel gerekilik" ad verilen
(aslnda "karamsar romantizm" daha uygun bir terim olabilirdi) trn ve ayn za
manda bu tr mkemmelletiren ibirliinin (senaryo yazar Jacques Prvert'le y
netmen Marcel Carn'nin ibirlii) doruk noktasn oluturur, ikisi, birbirinden ok
farkl nitelikleri, ender rastlanr biimde bir araya getiriyordu: Prvert bakalaryla be
raber olmay seven, tutkulu, politik inanlarna son derece bal biri olmann yan s
ra yzyln popler Fransz airlerinin en iyileri arasndayd; Carn ise mesafeli, titiz,
iine kapank, soukkanl bir mkemmeliyetiydi. Buna karlk birlikteyken, birbirle
rinden ayrldktan sonra her ikisinin de bir daha ulaamayaca bir sinema bys
yarattlar. Cennetin ocuklar onlarn son byk baarsyd.
Filmin yapm aamas 18 ay kadar srd ve bu srete Fransz sinema tarihinde
ki en byk film platosu kuruldu. 400 metrelik bu sokak dekoru 1830'larda ve
40'larda Paris'in tiyatrolar blgesi olan "Boulevard du Crime"n en ince ayrntlarna
kadar kopyalanm haliydi.
talya teslim olduunda, talyan yapm ortaklar ayrld. Filmin ilk Fransz yapm
cs, Nazilerce hakknda tahkikat balatlnca ekilmek zorunda kald. Nazi yanls ol
duu bilinen bir barol oyuncusu, Normandiya karmas'ndan sonra Almanya'ya
kanca yapmclar onun yerine son anda bir bakasn getirtmek zorunda kald. Her
kisi de Yahudi olan, ok yetenekli dekor tasarmcs Alexandre Trauner ve besteci Jo
seph Kosma gizlenerek almaya mecbur kalp fikirlerini araclar yardmyla lettiler.
Tm bunlara ramen Cennetin ocuklar, muazzam bir 19. yzyl romannn
tm zenginliini ve karmakln barndran drt drtlk bir baar. Gsterili ve ha
reketli bulvardaki kalabalk sahnelerde, perdenin her kesini canl ayrntlarla doldu
ran 1.500 figran kullanlm. lkenin ele geirilip igal edildii bir dnemde, Fran
sa'nn teatral kltrnn meydan okurcasna gzler nne serildii bu film, maske
li balo, dgc ve temsil kavramlarnn doas zerine ok katmanl bir meditasyon
niteliinde. Tm diyaloglar klielerin zerine karlm, tm eylemler ustalkla sahne
lenmi. Erkek barol oyuncularnn de gsteri dnyasndan: byk romantik ak
t r Lemaitre (Pierre Brasseur), olaanst mim sanats Debureau (Jean-Louis Bar
rault) ve sonradan usta bir hayduta dnen baarsz oyun yazar Lacenaire (Marcel
Herrand). de gerek tarihi kiilikler. Hepsinin ak olduu muhteem kadn Ga-
rance ise (Arletty'nin beyazperdede canlandrd en iyi rol) kurmaca: Gerek bir ka
dn olmaktan ok ezeli ve ebedi diiliin simgesi, ele gemez, sonsuza dek arzula
nan bir varlk.
Cennetin ocuklar, saatten uzun srmesine ramen hibir annda gerekti
inden bir dakika olsun uzunmu izlenimi vermiyor. 19. yzyln mthi popler sa
nat tiyatroyu (tpk 20. yzylda sinemann olduu gibi) ycelten film, fars (kaba gl
dr), romans (ak-macera), melodram ve trajediyi kar konulmaz bir ykleme g
cyle harmanlyor. Her eyden nce oyuncu ynetiminde stn bir ynetmen olan
Carn, seyirciye muhteem bir Fransz sinema oyunculuu leninin yan sra ince
espriler, zarafet, tutku ve tm filme sinmi bir fanilik hissi (tm romantik sanat eser
lerinin temelini oluturan o melankoli) sunuyor. PK
 *

ROMA, CITT APERTA (1 9 4 5 )

Roma, Ak ehir
Sinemada estetik bir devrimin ncs olarak kabul edilen Roberto Rosselli-
ni'nin Roma, Ak ehir'i, talyan yeni gerekiliinin ilk byk eseriydi ve 1940'la-
rn banda talya'da revata olan Mussollnici "beyaz telefon sinemas"nn yerleik
kurallarn yerle bir etmeyi baard. Rossellini'nin, talyan direniini anlatan filminin
senaryosu, Nazilere kar srdrlen yeralt mcadelesi gnlerinde yazlmtr. Ser-
gey Ayzentayn'n "koral sinema" formln hatrlatacak bir biimde, Francesco
(Francesco Grandjaquet) adndaki bir litografyacnn dairesinde saklanan bir grup
yurtseveri konu alr. Gruba nderlik eden komnist Manfredi (Marcello Pagliero),
Gestapo tarafndan izlenir ve sonuta yakalanp idam edilir. Francesco'nun kars
Pina (Anna Magnani) ve iyi kalpli bir rahip olan Don Pietro da (Aldo Fabrizi) Manf- talya (Excelsa, Minerva)
redi'nin kamasna yardmc olmaya alrken lrler. Ama Roma'daki topyekn 10Odk, SB
dayanma, igalcilere kar nihai zaferin iaretidir. Dili: talyanca / Almanca
Rossellini'nin ulaabildii teknik ve mali kaynaklarn kt oluu, belgesel tarzn Ynetmen: Roberto Rossellini
da ekilen film iin sonuta bir avantaj oldu. Gerek mekanlarda gerek insanlar Yapmc: Giuseppe Amato,
gsteren film, o gnn Bat sinemasna taze bir soluk getirdi. Kamera hareketleri Ferruccio De Martino, Roberto
Rossellini
nin zgrl ve karakterlerin sahiciliinin bileimiyle yeni bir ykleme tarz orta
Grnt Ynetmeni: Ubaldo
ya kt; tm bunlar filmin, 1946 Cannes Film Festivali'nde Altn Palmiye'yle dl Arata
lendirilmesine katkda bulundu. Ksa sre ierisinde yeni gerekilik, tarihin ve top Senaryo: Sergio Amidei, Federico
lumun canl bir betimlemesini yapmak isteyen ynetmenler iin estetik bir model Fellini
haline geldi. Mzik: Renzo Rossellini
Filmin en etkileyici yanlarndan biri Rossellini'nin, her karakterin dramatik du Oyuncular: Aldo Fabrizi, Anna
Magnani, Marcello Pagliero, Maria
rumuna ynelik olarak benimsedii yaklam tarzdr. Filmdeki kahramanlardan ba
Michi, Flarry Feist
zlar izleyicilerin kalplerinde sonsuza dek yaayacaktr. Flamile Pina'nn kurunlar
Oscar adaylklar: Sergio Amidei,
arasnda koarken perdeye yansyan grntsn ya da iyiliksever rahibin dehet Federico Fellini (senaryo)
ierisindeki ocuklarn gzleri nnde vurulmasn kim unutabilir? FHkaye, yer yer Cannes Film Festivali: Roberto
melodrama kaymakla beraber, bugn de en az o zaman olduu kadar etkileyici. Rossellini (Festival byk dl)
Ve Magnani'nin bu rolden sonra talyan sinemasnn en nemli aktrisleri arasna
katldn renmek kimseyi artmamal. DD

ngilizce ad: Open City

ABD (Paramount)
101 dk, SB
Ynetmen: Billy Wilder
Yapmc: Charles Brackett
Senaryo: Charles Brackett, Billy
Wilder
Charles R. Jackson'n romanndan
Grnt Ynetmeni: John F.
Seitz
Mzik: Mikls Rzsa
Oyuncular: Ray Mllland, Jane
Wyman, Phillip Terry, Howard Da
Silva, Doris Dowling, Frank Faylen,
Mary Young, Anita Sharp-Bolster,
Lillian Fontaine, Frank Orth, Lewis
L. Russell, Clarence Muse
Oscar: Charles Brackett (film), Billy
Wilder (ynetmen), Charles
Brackett, Billy Wilder (senaryo), Ray
Mllland (erkek oyuncu)
Oscar adaylklar: John F. Seitz
(grnt ynetmeni), Doane na yatrlp titreme ve sayklamalar arasnda grd sanrlar karsnda dehetli
Harrison (kurgu), Mikls Rzsa
(mzik)
Cannes Film Festivali: Billy
Wilder (Festival byk dl), Ray
Milland (erkek oyuncu)
THE LOST WEEKEND (1 9 4 5 )
Yaratlan Adam
Yaratlan A dam 'dan nce Hollywood filmlerindeki sarholar ounlukla elen
ce unsuruydu. Bllly W ilder ve deimez senaryo orta Brackett, farkl bir eyler yap
ma cesareti gstererek, Amerikan sinemasnn, alkolizmin nsan nasl nsafszca k
lttn anlatan ilk olgun, kavrayl ve szn esirgemeyen eserini yarattlar. Ba
z sahneler gnmz zleyicisi asndan bile fazlasyla yrek burkucu olabilir.
Ray Milland, ilk Oscar'n kazanmasn salayan ve kariyerinde dnm noktas
olan filmde, yazn uzun ve scak gnlerinde bir hafta sonu boyunca, ki mek iin
duyduu dayanlmaz arzuyla mcadele eden ve sonunda arzusuna yenik den
New York'lu yazar Don Birnam' canlandryor. Wilder, ifte Tazminat'ta (1944)
Fred MacMurrayTe yapm olduu gibi, Mllland'n da mlayim "perde kiiliinin ar
dnda yatan mulakl ortaya karp sonuna kadar kullanyor. Arkamza yaslanp
mesafeli bir acma duygusuyla olup bitenleri yarglamamza izin vermek yerine, d
srasnda Blrnam'la birlikte bizi de aa eker. Son ahlaki ekincelerinden de
kurtulup iki paras bulabilmek in yalan sylemeye, katla ve hrszlk yapma
ya hazr olduunu gsterdii; sonunda da bir devlet hastanesinin alkolikler kouu
lklar att anlara kadar biz de ona elik etmek durumunda kalrz.
Filmin baz blmleri Manhattan'da gerek mekanlarda ekilmi; Wilder, g
rnt ynetmeni John F. Seitz'n, kasvetli ve tici grnecek ekilde (sanki Blrnam'n
kendisinden tiksinen bulank baklaryla grlyormu gibi) grntledii, gnein
kavurduu kupkuru sokaklardan olabildiince ok faydalanyor. Unutulmaz sekans
lardan birinde, iki alacak para bulabilmek iin daktilosunu rehin brakacak duruma
den yazar, ar makineyi 3. Cadde'nin tozlu yollar boyunca tayarak yrr ancak
daha sonra o gnn Yom Klppur (Kefaret Gn) olduunu, dolaysyla tm rehinci
dkkanlarnn kapal olduunu fark eder. k bir gece kulbnde Blrman'n drtle
rine kar koyamayp bir kadnn antasndan para almaya alrken yakaland;
sonra da kulp piyanisti, mterilere koro halinde "Somebody Stoke My Gal"ln me
lodisiyle "Somebody stole her purse" ("Kadnn czdan alnd") syletirken aa
layc biimde dar atld sahne daha da ackl. Ve Mlklos Rozsa'nn
mzii, rktc, nili k tns, Blrnam'n dnyaya bulank ve kontrol
den km bir biimde bakna mkemmel uyan ve lk elektronik enstr
manlardan biri olan theremln'den ustaca yararlanyor.
Hays Yasas'nn getirdii kstlamalar, film in mutlu sonla bitmesini
zorunlu klyordu ama yine de W ilder ve Brackett, mantksz olacak dere
cede gven verici bir sondan kanmay baardlar. Buna ramen Para-
mount, filmin baarszla mahkum olduuna nanyordu ve kendini teh
like altnda hisseden iki endstrisi, filmi tamamen ortadan kaldrmas
in stdyoya 5 milyon dolar teklif etmiti. te yandan ki yasa taraf
tarlar, filmin insanlar ki meye tevik edeceini ne srerek ayaa
kalkmt. Tm bunlar bir yana, Yaratlan A dam gerek sanatsal gerekse
ticari adan byk bir baaryd. Wilder, "insanlar beni bu filmden son
ra ciddiye almaya balad," diyordu. Daha sonra alkolizm ya da baka
herhangi bir bamllk tr zerine yaplan hibir film, Yaratlan Adam'a
gndermede bulunmaktan kanamamtr. PK
ABD (PRC)
67dk, SB
Ynetmen: Edgar G. Ulmer
Yapmc: Leon Fromkess, Martin
Mooney
Senaryo: Martin Goldsmith,
kendi romanndan
Grnt Ynetmeni: Benjam H.
Kline
Mzik: Leo Erdody, Clarence
Gasklll, Jimmy McHugh
Oyuncular: Tom Neal, Ann
Savage, Claudia Drake, Edmund
MacDonald, Tim Ryan, Esther
Howard, Pat Gleason
Britanya (Rank, The Archers)
92dk, SB
Dili: ngilizce / Gal dili
Ynetmen: Michael Powell &
Emerle Pressburger
Yapmc: George R. Busby,
Michael Powell, Emerle Pressburger
Senaryo: Michael Powell & Emerle
Pressburger
Grnt Ynetmeni:: Erwin
Hillier
Mzik: Allan Gray
Oyuncular: Wendy Hiller, Roger
Livesey, George Carney, Pamela
Brown, Walter Hudd, Captain
Duncan Mackenzie, Ian Sadler,
Finlay Currie, Murdo Morrison,
Margot Fitzsimmons, Captain
C.W.R. Knight, Donald Strachan,
John Rae, Duncan McIntyre, Jean
Cadell
"Kader ya da gizemli bir g, ortada ak bir neden olmakszn senin bana
da orap rebilir benim bama da." B snf filmlerin en nemlileri arasnda olan
Detour (Dn), dk btesinin ve ekim sresinin ksalnn izlerini kapatmak
iin hibir zahmete girmez, ucuza mal olmuluunun tadn karr; insan yaam
nn maliyetinin dk, perdede oynama sresinin ksa olduu bir noktada, ucuz
romanla varoluuluk arasnda bir yerlerde duran bir dnyay zleyicilere sunar.
Sradan bir caz mzisyeni (Tom Neal) lkenin bir ucundan bir baka ucuna git
mek zere otostop eker ve onu arabasna alan src, su onun zerine kalacak
biimde lnce, kendisini bir "yol cehenneml"nin iinde bulur. Bu srada karsna
hafifmerep bir kadn (Ann Savage) kar. Bu kadn onu alalma ve cinayete srk
leyecek, sonunda ucuz bir motel odasnda yaanan unutulmaz bir kapmann do
ruk noktasnda, telefon kablosu kadnn boynuna dolanacaktr.
"Poverty Row" (B snf filmler eken kk stdyolar) ierisinde zorluklarla a
lan Alman davurumcu Edgar G. Ulmer, hayranlarnn kabul edeceinden daha
iddial bir ynetmendi. Bununla birlikte Detour, onun yokluklar ierisinde ektii
gerek bir bayapt. Tannmam barol oyuncular (gerek hayatta da bir "kaybe
den" olan Neal cinayetten hkm giydi) yldzlarn romantik cazibesinden pheye
yer brakmayacak kadar uzak; ve stdyo dekorlar, neresi olduu belli olmayan yol
kenarlar, fona yanstlan d mekan grntleri, hzla kontrolden kmakta olan
bir dnya hissi verir; rasgele bir B tipi film senaryosunun tesadflerle dolu olay r
gsnn, acmasz kaderin uursuz ellerini hissettirebildii bir dnya. KN
I KNOW WHERE I'M GOING! (1 9 4 5 )
I Know Where l'm Going! (Nereye Gittiim i Biliyorum!), 1940'larda Michael
Powell ve Emeric Pressburger ekibi tarafndan gerekletirilen bir dizi bayaptn en
mkemmellerinden biridir. k kyafetler ierisinde ok seksi grnen Joan Webs
ter (Wendy Hiller), babas yanda bir milyarderle evlenmek zere Hebrides'e yol
culuk etmekte olan, pratik zekaya sahip, gen bir sava sonras dnemi ngiliz ka
dndr. Ancak yal adamla evlenip paraya konma ynndeki kararl admlar, bir
ada dolusu tuhaf sko'un onu kaderine yazlm olan a, meteliksiz bir asilzade
ve sava kahraman Torquil MacNeiTin (Roger Livesey) kollarna itmesiyle yolundan
sapar.
Powell ve Pressburger, romantik bir kahramana "Torquil" adn verip de bun
dan zarar grmeyecek yegane ynetmen olmalarnn yan sra, Ealing Stdyola
rnn 1949 yapm Whisky Galore'sindeki (Viski Galore) iki dkn, karc adal
iskolar imajna kar koyup beyazperdeye yine onlar kadar dalavereci ama bu kez
yi amalar iin alan bir topluluk yanstrlar. Joan'n kentlilere zg katl, filmin
getii yredeki, tanrlar temsil eden ve heyecanl bir "denizde kurtarma" finaline
zemin hazrlayan girdabn da dahil olduu pek ok Kelt efsanesiyle ksa sre
ierisinde krlr. Kalabalk yardmc oyuncu kadrosu ierisinde, zellikle tekinsiz bir
cazibesi olan Catriona Potts rolndeki Pamela Brown anmaya deer. KN
 ABD (Samuel Goldwyn)
172dk, SB
Ynetmen: William Wyler
Yapmc: Samuel Goldwyn
Senaryo: Robert E. Sherwood,
MacKinlay Kantor'un Glory for Me
isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Gregg
Toland
Mzik: Hugo Friedhofer
Oyuncular: Myrna Loy, Fredric
March, Dana Andrews, Teresa
Wright, Virginia Mayo, Cathy
O'Donnell, Hoagy Carmichael,
Harold Russell, Gladys George,
Roman Bohnen, Ray Collins, Minna
Gombell, Walter Baldwin, Steve
THE BEST YEARS OF OUR LIVES (1946) Cochran, Dorothy Adams
Oscar: Harold Russell (Onur
Hayatmzn En Gzel Yllar dl), Samuel Goldwyn (film),
William Wyler (ynetmen), Robert
Sivil hayata dnen 2. Dnya Sava'nda savam Amerikal hakkndaki 172 E. Sherwood (senaryo), Fredric
March (erkek oyuncu), Harold
dakikalk, dokuz Oscar dll bu Hollywood destan, gnmzde pek rabet grm
Russell (erkek oyuncu), Daniel
yor. Film ilk gsterime girdiinde, Manny Farber ve Robert Warshow gibi sert eletir Mandell (kurgu), Hugo Friedhofer
menler, birbirlerine zt politik bak alarndan deerlendirmelerine ramen, filmi (mzik)
hayli aalamt. Muhafazakar bir bak asyla yaklaan Farber filmi liberal bir zrva Oscar adaylklar: Gordon
Sawyer (ses)
lk olarak grrken, Warshow daha Marksist bir perspektiften verip veritirmiti.
Hem filmin ynetmeni Wllliam Wyler hem de filme kaynaklk eden MacKinlay Kantor
roman, gnmzde popler olmaktan ok uzak. malulden birini oynayan ve el
lerini gerekten savata kaybetmi olan Harold Russell, Warshow'un fkeli eletirile
rinden ve hatta yllar sonra mizah Terry Southern'n ar akalarndan bol bol nasi
bini ald. Her eye ramen, eve geri dnen askerlere ilikin, zlenip izlenebilecek en iyi
Amerikan filmlerinden biri var karmzda; ayrca hepsinin iinde en dokunakls ve en
derinden hissedileni. Sz konusu srete ekilen ok az Hollywood filmi, dneme
byle tanklk edebilme nitelii tayor ve Gregg Toland'n net alan derinliini baary
la kulland grnt ynetimi, yapt iler arasnda en iyilerinden biri.
Hayatmzn En Gzel Yllar'n bir Hollywood filmi olarak allmadk klan eyle
rin banda snf ayrmn ortaya koymas gelir; zengin (March), orta snftan (Russell)
ve ii snfndan (Andrews) gazilerin farkl kader ve tecrbeleri yan yana getirilmitir.
Kukusuz hepsinin, Hoagy Carmichael'n ilettii bir barda birbirleriyle bulumas, bi
raz fazla tertip kokar; ama yine de snflar aras izgilerin, askerlikteki belirsizliin k
sa bir sre iin sivil hayata da tanmasnn, akla yakn bir taraf vardr. Keza Russell'n
bir oyuncu olarak yeteneklerinin snrl oluunun suu filme yklenmitir; oysa onu,
gerekte olduu gibi bir sava malul olarak kabul etme olgusu ok daha nemli g
rnr; bu rnekte belgesel gereklii, kurmacann sunduu avantajlarn yerine ge
er. Onunla (kurmaca) nianls arasnda, her ikisinin de yeniden ekillenen ilikilerine
uyum salama mcadelesi verdii sahneler, dokunakllklaryla olduu kadar drst
lkleriyle de strap verici ve Amerikan sinemasnda bunlarla boy lebilecek ok az
sahne bulabilirsiniz. JRos

Britanya (Cineguild, Rank)
86dk, SB
Ynetmen: David Lean
Yapmc: Noel Coward, Anthony
Havelock-Allan, Ronald Neame
Senaryo: Anthony Havelock-Allan,
David Lean
Noel Coward'in Still Life isimli
oyunundan
Grnt Ynetmeni: Robert
Krasker
Tema mzii: Rachmanlnov
Oyuncular: Celia Johnson, Trevor
Howard, Stanley Holloway, Joyce
Carey, Cyrll Raymond, Everley
Gregg, Marjorie Mars
Oscar adaylklar: David Lean
(ynetmen), Anthony Havelock-
Allan, David Lean, Ronald Neame
(senaryo), Celia Johnson
(kadn oyuncu)
Cannes Film Festivali: David
Lean (Festival byk dl)
BRIEF ENCOUNTER (1946)
Ksa Tesadfler/Ksa Buluma
David Lean'in daha sonraki yllarda ektii grkemli filmler, ynetmenin za
man zaman nceki dnemlere ait grece mtevaz ilerini glgede brakma riski
dourur; ancak srf Lawrence o f Arabia'nn (ArabistanlI Lawrence, 1962) ya da
Doctor Zhivago'nun (Doktor Jivago, 1965) erevesine odaklanp kalmak Lean'in
en nemli baarlarndan bazlarn gzden karmak olacaktr. Sonuta Arabistan
lI Lawrence' ancak stn nitelikli bir ynetmen ynetebilirdi; ayn biimsel ustalk,
ok daha kk lekte de olsa Lean'in erken dnem filmlerinde de sergilenmitir.
Lean, Noel Coward'in tek perdelik oyunu Stili Life'tan uyarlanan Ksa Tesa
d fle re baladnda, halihazrda Coward'in yaptlarndan nn sinema uyarla
masn ynetmiti. Ancak oyunun ksal nedeniyle Lean, elindeki malzemeyi ge
niletmek durumunda kald ve bu srete kendi sinema daarcn da geniletti.
Geriye dnlerle anlatlan Ksa Tesadfler, bir tren istasyonunda tesadfen tan
an ev kadn Laura'yla (Celia Johnson), doktor Alec (Trevor Howard) arasndaki
platonik ak konu alr. Lean'in, sinema tarihindeki mendil slatan hikayelerin en et
kileyicilerinden birini ilerken yapt bir dizi biimsel hamle, ok gemeden ynet
meni srf Noel Coward'in baarsnn ekmeini yiyen bir adam olmann tesine ta
d. Her eyden nce, hsranla sonulanmaya mahkum ilikiye daha ok ayrnt
ekleyerek hikayeyi tren istasyonunun dna kard. Ayrca kendi tasarrufundaki
tm sinematografik aralar sonuna kadar kulland; rnein n kullanl, karan
lk ve puslu istasyona en iyi simgesel anlamn ykleyerek, Lean'in sonraki Dickens
uyarlamalarndaki kasvetli grnme yaklar. Lean, tema mzii olarak belirlenen
Rachmaninoff'un 2 No.'lu Piyano Konertosu'nun da dahil olduu tm mzikler
kadar, ses efektlerini de (zellikle hzla giden tren sesi) ok iyi kullanr.
Ama en nemlisi. Lean, Johnson'n bir hikayeyi pek ok senaryodan daha iyi
anlatabilen gzlerine sk sk yakn ekim yapar. Johnson ve Howard, bu ok h
znl hikayede mkemmel bir oyunculuk sergiliyor. Bu bahtsz aklarn yaamala
rna izin verilen eyler, neredeyse kaamak bir bak, bir parman bir ele hafife
dokunmas ve paylalan bir kahkahadan ibaret ve Johnson'la Howard bu hzn
l lurumu ok gzel aktaryor. JKI
 talya (Foreign Film, OFI)
UOdk, SB
Pais'y, filmin yeni gereki bir bayapt olarak statsn bilmeden izleyen bi D ili: talyanca / ngilizce / Almanca
rinin daha balarda pes etmesi mazur grlebilir: talya'daki Amerikan seferberli Ynetmen: Roberto Rossellini
inin ariv grntleri, Hollywood tarz mzik, askeri emirler yadran kt aktr Yapmc: Mario Conti, Rod E.
ler. Roberto Rossellini'nin yaln slubu, etkileyici bysn ancak birbirinden ba Geiger, Roberto Rossellini
msz alt blmden ilkinin sonlarnda sergilemeye balar; hayat hikayesini anla Senaryo:: Sergio Amidei, Federico
Fellini
tan bir askerin, bir kurunla aniden ldrlmesinden ksa bir sre sonra, bu aske
Grnt Ynetmeni:: Otello
rin sohbet ettii kiinin cesedini grrz; Almanlar tarafndan ldrlmtr ve
Martelli
hayatta kalan durumdan habersiz Amerikallar tarafndan "pis bir Italyan" diye ni Mzik: RenzcrRossellini
telendirilerek nemsenmez. Oyuncular: Carmela Sazio, Robert
Rossellini'nin bu 1943-46 vakayinamesi her dzlemde ykm, acmaszlk ve an Van Loon, Benjam Emmanuel,
layszlkla dolu. Bir Amerikal, karsndaki fahienin alt ay nce ak olduu kadn Harold Wagner, Merlin Berth, Dots
Johnson, Alfonsino Pasca, Maria
olduunu farketmez; bir sokak ocuu, sarho bir siyahi askerle arkada olur ve o Michi, Gar Moore, Harriet Medin,
uykuya dalar dalmaz ayakkablarn alar; filmdeki son grnt (unutulmaz biim Renzo Avanzo, William Tubbs, Dale
de kasvetlidir) bir grup partizann acmaszca idam ediliini gsterir. Edmonds, Cigolani, Allen Dan
Rossellini, birbirini takip eden bu olaylarn akna uygun olarak artc bir ek- Oscar adaylklar: Alfred Hayes,
Federico Fellini, Sergio Amidei,
siltili (eliptik) anlatma, farkl dillerdeki zt amal diyaloglara ve dehetin kat bir
Marcello Pagliero, Roberto
duygusuzlukla sunumuna dayal bir yap gelitirir. Pais, kiisel hayatn etkileyici Rossellini (senaryo)
emarelerini savan ac ve korku veren tarihi dramnn iine yerletirir. AM

ngilizce ad: Paisan

THE POSTMAN ALWAYS RINGS TWICE (1946) ABD(MGM)

Postac Kapy ki Kere alar 113dk, SB
Ynetmen: Tay Garnett
Filmde Cora Smith'i canlandran Lana Turner, hibir rolnde bu kadar ekici Yapmc: Carey Wilson
olmamt. Cora, yoksulluktan kurtulmak iin kendisinden ok yal ve sevimsiz bir Senaryo: Harry Ruskin,
adamla (Cecil Kellaway) evlenen ama derin bir tatminsizlik ierisinde, Frank Cham James M. Cain'in romanndan
bers (John Garfield) adl gen bir serseriye duyduu ekimin gcne teslim olan Grnt Ynetmeni: Sidney
bir kadndr. Pek ok kara filmde olduu gibi, trajik bir sona mahkum olan bu if Wagner
tin yasak ilikisinin gelecei de bir cinayete, Cora'nn kocasnn ldrlmesine ba Mzik: George Bassman
ldr. Dalavereci bir avukatn yardmyla ift beraat eder. Yine de mutluluu yakala Oyuncular: Lana Turner, John
yamazlar: Cora bir otomobil kazasnda lr ve Frank bu "cinayet"ten dolay idam Garfield, Cecil Kellaway, Hume
Cronyn, Leon Ames, Audrey Totter,
edilir.
Alan Reed, Jeff York
Ynetmen Tay GarnettTn dar erevelemesi, lmcl aklarn hapsedilmilii-
ni vurgular ve filmin kasvetli, rktc mizanseni onlarn karanlk hikayesi iin m
kemmel bir zemin oluturur. Beyaz kostmler ve onu olduundan da ekici klan
klandrma sayesinde Turner, James M. Cain'in on yl nce yaymlanm romann
dan uyarlanan filmin grsel oda haline gelir. Cora, allm bir femme fatale (me
um kadn) deildir. Frank'e kar duygular samimidir; onu kurnazca parmanda
oynatma amac gtmez. 1930'larn Byk Buhran kltrn yanstan filmin ou
sahnesi, kkszlk ve kstl olanaklara ilikin gl bir imaj sunan derme atma yol
kenar lokantalarnda geer. Geriye dnl ykleme tarz, kara filmlerin daimi
karamsarlna uygun der ve bu film sz konusu trn hretini en ok hak
eden rneklerinden biridir. RBP
ABD (Fox)
97dk, SB
Ynetmen: John Ford
Yapmc: Samuel G. Engel, Darryl
F. Zanuck
Grnt Ynetmeni: Joseph
MacDonald
Senaryo: Samuel G. Engel, Sam
Heilman
Mzik: Cyril J. Mockrldge
Oyuncular: Henry Fonda, Linda
Darnell, Victor Mature, Cathy
Downs, Walter Brennan, Tim Holt,
Ward Bond, Alan Mowbray, John
Ireland, Roy Roberts, Jane Darwell,
Grant Withers, J. Farrell
MacDonald, Russell Simpson
MY DARLING CLEMENTINE (1 9 4 6 )
Kanun Harici
G unfight a t the OK Corral (Vahi Mcadele, 1957), Hour o f the Gun (1967),
Doc(1971), Tombstone (Kasabann Namusu, 1993), W yatt Earp (1994) gibi filmier,
belki (ne olursa olsun) "tarihsel adan daha doru"ydu ama John Ford'un bu ok
eski hikayeyi, romantik bir iirsellikle iledii Kanun Harici, hakiki "W yatt Earp-Dr.
Holliday-OK Corral film i" olma zelliini koruyor.
Kendi halindeki sr yetitiricisi W yatt (Henry Fonda) iddetin kol gezdii
Tombstone kasabasna gelir, sarho bir Kziderill'ye haddini bildirecek cesarete sa
hip tek kii olduunu gsterir ama eriflik teklifini geri evirir. Ancak kardelerinden
birini hayvan hrszlar ldrnce, delikanlnn mezar tayla Ford usul bir konuma
yapar, sonra da sorumluluu cesaretle omuzlanarak erif rozetini takar. Earp, bu ka
nunsuz kasabay haydutlardan temizleyerek, o gne dek zalim Clanton'la (Walter
Brennan) oullarndan oluan amansz etenin gazabndan ke bucak kaan, top
luca kiliseye gitmek ve dans edip elenmek gibi alkanlklar olan sradan insanlar
iin daha gvenli bir yer haline getirir. Ancak Antlar Vadisi'nin (bilinen manzaraya
pitoresk kaktsler eklenmi) tm grkemine ve Fonda'nn tavizsiz ahlaki drstl
ne ramen, toplumsal amalar uruna verilen mcadelenin, iyi kalpli bir kanun ka
a olan Dr. Holliday'in (Victor Mature) hayat pahasna kazanlmasnda; ve Holll-
day'in mermiler ve verem yznden kt unsurlarla beraber yok edilmesinde olum
suz bir yan vardr. Bu karanlk tema daha
sonra, Ford'un "kasabaya dzen getirme
konulu western" anlayn daha gereki
olacak biimde deitirdii The Man Who
Shot Liberty Valance'ta (Kahramann Sonu,
1962) yeniden ortaya kacaktr.
Fonda'nn oynad ba kahramann ya
va yava geveyip, Ford'un alameti farikas
olan toplu dans sahnelerinden birinde ekir
ge zarafetiyle dans ettii ve bir verandada
tek ayan diree dayayarak sandalyenin iki
aya zerinde mkemmel biimde denge
de durduu kareler, film in unutulmazlar
arasndadr. Ford'un vahi batsnda daima
olduu gibi, zenle hazrlanm son bir silah
l atmayla sonulanan heyecanl aksiyon
lar komik unsurlarla mayalandrlr: Holli
day'in "Olmak ya da olmamak" tiradnn or
tasnda szleri unutan sarho Shakespeare
oyuncusuna suflrlk yapmas; gz alc Chi-
huaha (Linda Darnell); retmen Clementl-
ne'la (Cathy Downs) ilgili duygusal karmaa
vb. gibi. Film, kimi zaman grntlerin g
zellii sayesinde, hznl ya da huu uyan
dran bir atmosfere kavuuyor, kimi zaman
da elenceli ve vurdulu krdl bir cumartesi
matinesi filmi formuna brnyor. KN
ABD (Haig, International, RKO)
95dk
Ynetmen: Orson Welles
Yapmc: 5am Spiegel
Senaryo: Anthony Veliler, Victor
Trlvas, Decla Dunning
Grnt Ynetmeni: Russell
Metty
Mzik: Bronlslau Kaper
Oyuncular: Edward G. Robinson,
Loretta Young, Orson Welles, Philip
Merlvale, Richard Long, Konstantin
Shayne, Byron Keith, Billy House,
Martha Wentworth
Oscar adaylklar: Victor Trlvas
(senaryo)
Venedik Film Festivali: Orson
Welles (Altn Aslan adayl)
THE STRANGER (1946)
Orson Welles'in ynettii filmler arasnda en az bilineni olan The Stranger (Ya
bana), Wellesin "doru dzgn bir ticari film" yapabileceini kantlamak zere, ya
pmc Sam Spiegel'den ald orta bteli bir projeydi. Nazi sava sulularnn izlerini
takip etmeye dair, savatan hemen sonra ekilmi bir dizi polisiye filmden biri olan (di
erleri arasnda 1945 yapm Cornered ve 1946 yapm Notorious-Aktan da stn
bulunuyordu) bu film, Welles'irutnl Julius Caesar sahnelemesiyle ortaya koyduu an-
tifaist kimliini yeniden gndeme getiriyor ve hatta Citizen Kane'de (Yurtta Kane,
1941 ) karar klmadan nce, ilk filmi olarak ekmeyi dnd bir romandan, Nicho
las Blake'in ngiliz faizmine dair sava ncesi dneme ait hikayesi The Smiler With a
Knife'tan esintiler tayordu.
Devlete grevlendirilmi dedektif Wilson (Edward G. Robinson) Franz Kindler
adl bir Nazi'nin (lm kamplarn onun icat ettii sanlmaktadr) izini srerek, Connec
ticut'ta kk bir niversite ehrine gelir. Tarih profesr Charles Rankin kimliine b
rnm Kindler, ksa sre nce bir temyiz mahkemesi yargcnn kz Mary'le (Loretta
Young) evlenmitir. Aktan da stn'n ak-politika geni kadar karmak olmamak
la birlikte The Stranger da benzer bir tema zerinde ilerler. Wilson, film kt kalpli ko
calarn masum karlarn ldrmeyi planladklar
1940'larn popler polisiyelerinin (Gaslight-lklar S
nerken, 1944; The Two Mrs. Carrolls, 1947J bir tre
vine dnmeden nce, Mary'yi kocasnn kimliinin
ortaya karlmasna yardmc olmaya ikna eder.
Bir konuma srasnda "Marx, Alman deildi; o
bir Yahudi'ydi," diyerek kendini ele veren Welles,
inandrc bir cani ruhlu stinsan (bermensch) portre
si izer ve antika bir saati tamir ederek saplantl hobi
siyle uramay srdrrken, onun ahlaki yozluu, pi
toresk kk ehrin sradan dnyasna yava yava n
fuz eder. The Stranger elbette Welles tarz grsel tat
lar ierir ancak 1946 ylna gelindiinde kara filmler ar
tk onun glgelere ve groteskliklere olan akna ortak
olduundan bu film, kendi trndeki dier rneklerle
temel olarak uyum ierisinde.
Film, saat kulesindeki sabote edilmi rk bir
merdivenin tepesinde geen final sahnesinde zellikle
melodramatik bir havaya brnr. Kindler, tpk King
Kong gibi keye sktrlr ve mekanik bir saat figr
nn kl darbesiyle lr; eer kt adam yaptklarn
dan pimanlk duymayan bir Nazi olmasayd bu dere
ce aikar bir iddetin 1946 yapm bir Hollywood fil
minde sergilenmesi sz konusu olamazd. On yllar
ncesinden David Lynch'e nclk eden Welles, sami
mi bir kk ehir atmosferi yaratr ve mfettileri al
datan eczane filozoflaryla, faistlerle evlenen mezuni
yet balosu kralieleriyle bu atmosferi kertir. KN
LA BELLE ET LA BTE (1946) Fransa (DisCIna)
Gzel ve irkin 96dk, SB
Dili: Franszca
Jean Cocteau aslnda kendisine hibir zaman tek bana sinemac sfatn uy Ynetmen: Jean Cocteau
gun grmedi. O kendisini bir air olarak gryordu; sinema, sadece kariyeri bo Yapmc: Andr Paulv
yunca urat eitli sanat biimlerinden biriydi. Bununla beraber, Cocteau ken Senaryo: Jean Cocteau, Jeanne-
dini "srf" sinemacdan ziyade bir air olarak deerlendirmi olsa da onun bu kla Marie Leprlnce de Beaumont
Grnt Ynetmeni: Henri
sik halk masalna getirdii mkemmel ve dsel yorum, sz konusu iki sfatn bir
Alekan
birini dlamadn kesin olarak kantlamtr.' stelik, tm projeleri arasnda en be
Mzik: Georges Auric
enileninin hl Gzel ve irkin olmas sadece hem muazzam ok ynlln
Oyuncular: Jean Marais, Josette
hem de yeteneini deil ayn zamanda filmin Cocteau'nun dier tm ilerine oran Day, Mlla Parly, Nane Germon,
la ne kadar kalc olduunu ve byk kitlelerden nasl kabul grdn de ortaya Michel Auclair, Raoul Marco,
koyar. Marcel Andr

Cocteau, Gzel ve irkin'e (henz ikinci uzun metraj filmiydi) elindeki malze
menin kapasitesinin tamamen bilincinde ve koullarn dayatmasnn bir sonucu
olarak balad. Bir taraftan evresindekiler. Alman galinin neden olduu byk
kltrel gerilemenin ardndan Fransz sinemasnn yeniden adn duyurmas iin
gzlerini ona dikmiti; Gzel ve irkin, fiilen, Fransa sanat dnyasnn ulusal mani
festosu olacakt. Dier taraftan Cocteau, kendisini sekincilikle ve halkn beenile
rinden uzak olmakla sulayan eletirmenlerce kkrtlyordu. Acaba sinema dnya
sndaki egemen anlaya uygun, halkn kucaklayaca bir filmi yapabilecek miydi?
Cocteau, aklnda bu iki etin ykmllkle, yzlerce yllk "Gzel ve irkin"
masalna (kendisinin bile) en tuhaf ve fantastik yaratc gdleri iin bir k kap ngilizce ad: Beauty and the Beast
s olarak yaklat. Aslna baklrsa, orijinal hikayenin nispeten basit iskeleti, bylesi
bir deneysellii tevik ediyordu. Grnte korkun ve ok irkin olan bir yaratk
(Jean Marais) babasn cra bir atoda esir alnca Gzel (Josette Day), babasnn
yerine gemeye gnll olur. Ne var ki bu pazarlkta irkin bundan daha fazlasn
ister: Gzel'e kendisiyle evlenmek istediini syler ve Gzel de kararn vermeden
nce grnn tesine, tylerle kapl talibinin iyilikle dolu kalbine bakabilmek du
rumundadr.
Cocteau, ikisinin fl rt dnemini, birok gzel efekt in deneme alan sala
yan byl bir atoda kurgular. Gzel, koridorlarda ylesine yrmez; sessizce ve
kayar gibi szlr. Mumlar geleneksel amdanlarn iine deil, duvarlara sabitlen
mi insan kolu eklindeki tutamalara yerletirilmitir. Aynalar effaf geitlere d
nr, alevler kendi istediklerince parlayp sner ve heykeller canlanr. Kale, hem
cisimlenen yaratm sreci iin m etafor hem de ok saydaki Freudyen imge iin
mazeret ilevi grr. irkin, bir dnme uramadan, Gzel onunla olan likisi
ni cinsel anlamda tamamna erdiremeyeceinden, Cocteau, bilinalt arzularn a
a vurmak zere ona baklar okatr ve onu uzun koridorlarda dolatrr.
Ancak Cocteau'nun en byk baars, bir ucube olan irkin'i hem inandrc
hem de ekici klabilmesidir. Marais zenle yaplm ok ayrntl bir makyajn altn
da gml olduundan, irkin'in zndeki iyilik davranlar ve eylemleri zerinden
aa karlmak durumundadr, bylelikle hem gerek hem de mecazi-anlamda
krknn ve uzun sivri dilerinin altnda yatan insanl ortaya konur. Aslnda Mara-
is'in izdii portre ylesine baarldr ki irkin sonunda eli yz dzgn, yakkl bir
prense dnp Gzel'le birlikte muratlarna erdiklerinde, filmin galasnda aktris
Greta Garbo'nun "Bana irkinimi geri verin!" diye barmas nldr. JKI
ABD (First National, Warner)
114dk, SB
Ynetmen: Howard Hawks
Yapmc: Howard Hawks, Jack L.
Warner
Senaryo: William Faulkner
Raymond Chandler'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Sidney
Hickox
Mzik: Max Steiner
Oyuncular: Humphrey Bogart,
Lauren Bacall, John Ridgely, Martha
Vickers, Dorothy Malone, Peggy
Knudsen, Regis Toomey, Charles
Waldron, Charles D. Brown, Bob
Steele, Elisha Cook Jr., Louis Jean
Heydt
THE BIG SLEEP (1946)
Byk Uyku/ Birleen Kalpler
Sylentiye gre, ynetmen Howard Hawks, romanc Raymond Chandler'dan
kitab Byk Uyku'daki eitli ikili oynamalara, ihanetlere ve srprizlere bir akla
ma getirmesini istediinde, yazar drste "Hibir fikrim yok," yantn vermi. Bu,
Byk Uyku'nun ierisindeki sz konusu durumlarn nem tamad ya da kitap
ta yer almalarnn nedeninin kafa kartrmaktan ibaret olduu anlamna gelmez.
Chandler'in karmaklyla nl bu "polisiye hikaye"si, daha ziyade Los Ange-
les'taki yozlamln zaten karmak olan yksn, ine neredeyse sonsuz bir
aalk karakterler geidi katarak, sadece anlalmas biraz daha zor hale getirir.
Bu nedenle Hawks'un sinema uyarlamasnn odan, yumuak bir ekilde ha
fiyelikten hafiyeye, yani usta zel dedektif Philip Marlowe rolndeki Humphrey Bo-
gart'a kaydrmas artc deildir. 1944 yapm To Have or Have Not'n (Sahip Ol
mak ya da Olmamak) baarsndan faydalanan Hawks, Bogart' yeniden Lauren
Bacall'la bir araya getirir ve onlarn arasndaki ekimi n plana karr. Bu ikili ayn
karede grndnde, polisiye hikaye ikinci planda kalr (ekimler bittikten alt ay
sonra evlenmilerdi). Hawks, iki oyuncunun birlikte yer ald fazladan sahneler ek
leyerek ve dnemin Sinema Yapm Ynetmelii dnlrse, biraz fazla msteh
cen saylabilecek (zellikle atlar ve eyerler hakkndaki konuma) imalarla sslenmi
diyaloglar vurgulayarak bu cinsel tansiyondan sonuna kadar faydaland.
Peki ya polisiye hikaye? Temel soruturma, biraz kafa kartrc olmakla birlik
te, yine de seyir zevki veriyor. Marlowe, Hollywood'un en karanlk en pis keleri
ne girip karken bizim rehberimiz olur;
pornocular, nemfomanlar, ldrlmeden
nce hikayedeki daha fazla dnm nokta
sn aa vurmaya (ya da lgiyi baka yne
ekmeye) zar zor vakit bulabilen bir grup
kiralk haydutu kapsayan bir cinayet-antaj
olaynn zerindeki esrar perdesini kaldrr.
Byk Uyku, lmden bahseden bir
film. Aslnda lm filmin her yanna ile
mi. Bu, standart kara film lkelerinin o
undan yoksun bir kara film bayapt.
Pek ok meum kadn var, ama geriye d
n sahneleri yok; k-glge kartl var
ama d ses yok. Daha da nemlisi, Bo-
gart'n Marlowe'u, yalan dolanla dolu bir
dnyada kaybolmuyor, tersine daima ken
dinden emin ve kontrol mutlak olarak
elinde tutuyor. O, gaddarlk karsnda hi
istifini bozmayan, ucuz ehvet oyunlarna
prim vermeyen ve gzel bir yzn deeri
ni her zaman bilen tuhaf bir antikahra-
man. JKI
THE KILLERS (1946) ABD (Mark Hellinger, Universal)
105dk, SB
Robert Siodmak'n bu klasik kara filminin lk on dakikasnda, Hemingway'ln
Ynetmen: Robert Siodmak
1927 tarihli yks neredeyse harfi harfine kopyalanmtr: iki kiralk katil, yaama
Yapmc: Mark Hellinger
arzusunu tamamen kaybetmi, hibir diren gstermeyen bir isveli'yi (Burt Lan- Senaryo: Anthony Veiller
caster) ldrmek zere sakin bir kasabaya gelir. Senaryo yazarlar Anthony Veiller Ernest Hemgway'in yksnden
ve John Huston'n, hikayeye hayal glerini katarak yarattklar azimli sigorta m Grnt Ynetmeni: Elwood
fettii Riordan (Edmond O'Brien), isveli'nin gemii zerindeki esrar perdesini kal Bredell
drr: Bu adam, gizemli bir kadnla (Ava Gardner), bir fabrikada maalarn alnma Mzik: Mikls Rzsa
syla ve bir ihanetle ilikisi olan eski bir boksrdr.
Oyuncular: Burt Lancaster, Ava
Gardner, Edmond O'Brien, Albert
Citizen Kane'in (Yurtta Kane) hikayesi, farkl anlatclarla ilgili geriye dn Dekker, Sam Levene, Vince Barnett,
sahneleriyle blmlenmitl; The Killers (Katiller), geriye dn sahnelerinin zaman- Virginia Christine, Jack Lambert,
sal sralamasn da kartrarak bu dnceyi bir adm daha leri gtryor. Bu yap- Charles D. Brown, Donald
MacBride, Charles McGraw,
bozu bir araya getirme sreci, izleyiciyle Riordan arasnda bir ba kurulmasn ge
William Conrad
rektiriyor. irketinin karlarna sonuna kadar bal Riordan, sveli'nin gemiini
Oscar adaylklar: Robert
aratrrken, kara filmlere zg bir yaam srmenin heyecann, geleneksel olarak Siodmak (ynetmen), Anthony
denen bedelleri demek zorunda kalmakszn, bir bakasnn yaamna dahil ol Veiller (senaryo), Arthur Hilton
duunu hayal ederek yaar. Riordan'la sveli'nin yasad dnyas arasndaki iliki, (kurgu), Mikls Rzsa (mzik)
izleyiciyle film arasndaki ilikiyle paralel hale gelir; olaylar akla kavumadan he
men nce, Riordan sanki bir sinema salonunun n srasnda oturuyormu gibi silu
et halinde otururken bu dnce iyice belirginleir. The Killers, hem muhteem bir
kara film hem de tekdze bir gven ortamndan tehlike ve maceraya ka olarak
grdmz kara filmlerden neden holandmza dair aklama niteliinde. MR

A MATTER OF LIFE AND DEATH (1 9 4 6 ) Britanya (The Archers,

Independent, Rank)
Michael Powell ve Emeric Pressburger'm 1946 yapm fantastik filmi A M atter 104dk, SB & Technicolor
o f Life and Death (lm Kalm Meselesi; ABD'de Stairway To Heaven adyla gs Ynetmen: Michael Powell &
terilmitir), Ingiltere ve Amerika arasndaki gergin ilikiyi yumuatmak zere bir Emeric Pressburger

propaganda filmi olarak tasarlanmt. Ancak sonunda ortaya, asl hedefini aarak
Yapmc: George R. Busby,
Michael Powell, Emeric Pressburger
ak ve insann iyilii zerine, grsel adan heyecan verici, diyaloglaryla elenceli
Senaryo: Michael Powell & Emeric
bir film kt. Pressburger
Yanmakta olan uandan mutlak bir lme atlamaya hazr bir 2. Dnya Sa Grnt Ynetmeni: Jack
va pilotu (David Niven), Amerikal telsiz operatrnn (Kim Hunter) sesine ak Cardiff
olur. Daha sonra bir sahilde kendine gelir ve cennette olduunu zanneder. Hayat Mzik: Allan Gray
ta olduunu anlaynca, Amerikal kzla yz yze grebilme ans olduunu fark Oyuncular: David Niven, Kim
Hunter, Robert Coote, Kathleen
eder. Ne var ki ilahi gler bir hata yapmtr; ona gerei syleyip ait olduu ye
Byron, Richard Attenborough,
re, cennete gtrmek zere gklerden Ulak 71 (Marius Goring) gnderilir. Alfred Bonar Colleano, Joan Maude,
Junge imzal arpc dekor tasarm, bu filmi zaten etkileyici olan duygusal idealiz Marius Goring, Roger Livesey,
minin ve (renkli ekilmi) dnyayla cennetin dnyevilikten uzak siyah beyazl ara Robert Atkins, Bob Roberts, Edwin
Max, Betty Potter, Abraham
snda kolaylkla gidip gelen zekice yazlm senaryosunun yukarsna tar. Kullan Sofaer, Raymond Massey
lan donuk karelerin ve teki dnyann nefes kesen dekorunun yan sra, filmde Sal
vador Dali'nin beenecei trden "gz kresinin ardndan" yaplm bir ekim de
var. KK
Britanya (Cineguild, Rank)
118dk, SB
Ynetmen: David Lean
Yapmc: Anthony Havelock-Allan,
Ronald Neame
Senaryo: Anthony Havelock-Allan,
David Lean, Ronald Neame
Charles Dickens'n romanndan
Grnt Ynetmeni: Guy Green
Mzik: Walter Goehr, Kenneth
Pakeman
Oyuncular: John Mills, Anthony
Wager, Valerie Hobson, Jean
Simmons, Bernard Miles, Francis L,
Sullivan, Finlay Currie, Martlta
Hunt, Alec Guinness, Ivor Barnard,
Freda Jackson, Eileen Ersklne,
George Hayes, Hay Petrie, John
Forrest
Oscar: John Bryan, Wilfred
Shlngleton (sanat ynetmeni), Guy
Green (grnt ynetmeni)
Oscar adaylklar: Ronald Neame
(film), David Lean (ynetmen),
David Lean, Ronald Neame,
Anthony Havelock-Allan (senaryo)
GREAT EXPECTATIONS (1946)
Byk Umutlar
1946 ylnda, Brief in c o u n te r (Ksa Tesadfler, 1946) ve Blithe Splrit'ln (Ben a
rmadm, 1945) baarlarnn ardndan yapm gerekletirilen bu film, David Le-
an'in 1948'de Oliver Twist'i ekmeden nce sinemaya uyarlad lk Charles Dickens
romanyd. Bu edebi bayapt kelimenin tam anlamyla sinematografik bir grev ola
rak el alan Lean, hikayenin engin duygusal ufkunu kefeder, kullanr ve onu grsel
anlamda da geni kapsaml, byleyici bir yolculuk haline getirir. Sonuta ortaya
hem gelmi gemi en yi ngiliz filmlerinden biri hem de filme ekilen en yi edebi
yat uyarlamasLkar.
Pek ok korku filmiyle ortak noktalar ieren Byk Umutlar, ssz ve bakmsz bir
mezarla uzanan geni bir bataklkta alr. Bu al sahnesi o kadar nemliydi k '
filmde neyin nasl grnmesi gerektiine dair dnceleri ok kesin olan Lean, ilk
grnt ynetmeni Robert Krasker'in yerine Guy Green'i getirdi. Bu sahnede filmin
gen kahraman Pip, Magwitch (Finlay Currie) adndaki acmasz ve aresizlikten g
z dnm bir hapishane kaknyla karlar. Kaak, Pip'i tehdit edip kendisine ye
mek ve zincirlerinden kurtulmak iin bir ee getirmesini ister. Daha sonra Pip, haya
ta ksm harap bir kadn olan Miss Havisham'n (Martita Hunt) en az kendisi kadar
harap malikanesine gtrlr. Yllar nce dn yemeinde terk edilen Miss Havis-
ham, hl gelinliinden geriye kalan kuma paralarn giymektedir. Miss Havis-
ham'n, vesayeti altndaki gen ve gzel Estella'y (Jean Simmons) tm erkeklerden
intikam alacak bir kadna dntrme ynnde korkun bir plan vardr. Estellaya
ak olan Pip de bu erkekler arasnda yer alr. Ancak esrarengiz bir hayrseverin,
Londra'ya tanp zengin bir beyefendi olarak yaamas in Pip'i finanse etmesiyle,
olaylarn ak deiir. Bir apartman dairesini Herbert Pocket'la (Alec Guinness'in lk
nemli rol) paylamaya balayan yetikin Pip (John Mills), yardm eden kiinin Miss
Havisham olduuna ve yazgsnn bir gn Estella'yla evlenmek olduuna inanarak
zppe bir yaam srer. Dickens okurlar, anlatlmak isteneni daha iyi anlayacaktr.
38 yandaki Mills'in, romanda 20'sini bitirip 21 'ine girdii belirtilen bir karakte
ri oynamak in ok yal olduunu iddia edenler oldu. Bununla birlikte meselenin as
lna bakldnda, Pip, kendi yazgsn belirleyen olaylara etkin bir biimde mdahll ol
maktan ok etrafnda oynanan dramn tan olmalyd, ilk filmini y
netmeden nce yedi yl kurguculuk yapan Lean, bunu ok iyi biliyordu
ve dolaysyla Mills'i salam ve renkli bir yardmc oyuncu kadrosuyla
evreledi. Pip'in, avukatnn asistan W emmlck'in (Ivor Barnard) evini
ziyaret edip, onun olduka yal ve biraz bunak babas "ihtiyar B."yle
(ihtiyar babann ksaltlm) tanma sahnesi gibi baz sahneler inanl
maz haz verir. Olay rgs asndan ok gerekli olmasa da seyircinin
ini stan, unutulmaz ve elenceli bir sahnedir bu ve filme nemli l
de Dickensvari ekicilik katar.
Byk Umutlar, eski olmasna ramen gzelliinden ve dokunak
llndan hibir ey kaybetmemi bir film. ngiliz Film Enstits'nn
tm zamanlarn en iyi ngiliz filmleri listesinde be numarada yer alan
bu film, kapsam, yaratclk ve tutarllk bakmndan, Dickens'n eserle
rine dayanlarak yaplan en iyi film olma zelliini halen koruyor. KK
ABD (RKO, Vanguard)
101 dk, SB
Dili: ngilizce / Franszca
Ynetmen: Alfred Hitchcock
Yapmc: Alfred Hitchcock
Senaryo: Ben Hecht
Grnt Ynetmeni: Ted
Tetzlaff
Mzik: Roy Webb
Oyuncular: Cary Grant, Ingrid
Bergman, Claude Rains, Louis
Calhern, Leopoldine Konstantin,
Reinhold Schnzel, Moroni Olsen,
Ivan Trlesault, Alex Minotis
Oscar adaylklar: Ben Hecht
(senaryo), Claude Rains (yardmc
erkek oyuncu)
NOTORIOUS (1946)
Aktan da stn
Yapmc David O. Selznick, Hitchcock'un psikanalitik dram Spellbound'r (ld
ren Hatralar, 1945), ynetmen Alfred Hitchcock, yldz oyuncu Ingrid Bergman ve
yazar Ben Hecht'ten oluan baarl ekibini yeniden bir araya getirmi ve romantik
bir casusluk hikayesiyle ilgili bu olaanst projeye gelime aamasnda nderlik et
mi olsa da (adeti olduu zere kadroyu memorandum saanana tutarak) sonun
da tm paketi RKO Stdyolar'na satt ve Hitchcock'un film in yapmn bizzat stlen
mesine olanak salad. Selznick'ln yaam yksn yazan David Thomson bile Selz-
nick'in iin iinde olmayp filmi mahvedememi olmas sayesinde filmin bu kadar g
zel olduunu itiraf eder.
2. Dnya Sava'nn sonlarna doru, ekici ajan T.R. Devlin (Cary Grant), h
km giymi bir vatan haininin kz olan ve serbest bir yaam sren Alicia Huberman'
(Bergman), Arjantin'deki bir grup Nazi'nin arasna szmak zere ikna eder. Kendisi
ni babo, amasz bir yaamdan kurtaran bu adama ak olan Alicia, Devlln'in onu
baka bir adamn kollarna braktn hissedince, kendisine babacan bir tavrla yak
laan faist Alexander Sebastian'la (Claude Rains) evlenir. Alicia, Sebastian'n cana
var ruhlu otoriter annesinin (Sapk filmindeki Norman Bates'in annesi Bayan Bates'in
sa kalm hali olabilecek trden bir kadn) nefretini kazanr. Hitchcock'un, klasik ge
rilim mekanizmasn ileterek ektii bir sahnede, meleksi Alicia ve eytani Devlin'in
arap mahzeninde gizlice aratrma yapt bir parti esnasnda bir uak mahzene
ner. Bu sahnede, en basit ama konu asndan en belirleyici ayrnt ortaya konur: a
rap ieleri, Nazi'lerin atom bombas yapmnda kullanaca uranyumla doludur. So
nu, Alicia ve Devlin'in srrnn kefedildii ikence gibi bir an olur, ancak Sebastian,
karsnn casus olmadna, sadece sadakatsiz olduuna nandrlr.
Aktan da stn'n youn ak geni dram, izleyiciyi barol oyuncusu hak-
kndaki hislerini srekli deitirmeye zorlar. Film ayn zamanda, Grant ve Bergman
arasnda dnemin beyazperdedeki en uzun yakn plan pmesinin yaand gr
kemli bir ak hikayesi. Prl prl slyah-beyaz grntlerin ortaya konduu ve oyuncu
larn mthi ekicilik (ve oyunculuk) sergiledii filmin son blmnde, canavar ruh
lu annenin, Allda'nn zehirlenmesine nezaret etmesi, fazlasyla sinir bozucudur. KN
BLACK NARCISSUS (1946) Britanya (Independent, Rank, The
Archers)
David Thomson, Black Narcissus'tan (Siyah Nergis) "rahibelerin fantezileri
100dk, Technicolor
hakknda erotik bir ngiliz filmi, nadir grlen bir ey," diye bahsederken muhte
Ynetmen: Michael Powell,
melen durumu biraz hafife alyordu. Film, kendilerine hediye edilen Himalayalar'n Emeric Pressburger
tepesindeki binay bir "manastr-okul-hastane"ye dntrme abasnda olan k Yapmc: George R. Busby,
k bir rahibeler grubunun hikayesini anlatyor. Bir zamanlar harem olan binann Michael Powell, Emerle Pressburger
duvarlar hl mstehcen resimlerle ssldr ve sefahat gnlerinden kalma geve Senaryo: Michael Powell, Emeric
Pressburger
ze bir Hintli hizmeti neeli bir edayla rahibelerin mekann atmosferine kar koya
Rumer Godden'm romanndan
mayaca kehanetinde bulunur.
Grnt Ynetmeni: Jack
Black Narcissus, bir anlamda imparatorluun zaaflarnn gereki bir hikayesi. Cardiff
Bu akl banda Hristiyanlar, buraya iyi niyetlerle gelmilerdir, ne var ki gln bir Mzik: Brian Easdale
durumdadrlar: srf kendileri iin hibir ey ifade etmeyen derslere katlmalar iin Oyuncular: Deborah Kerr, Sabu,
blgenin mihracesinin para dedii rencilere eitim verir, sadece nemsiz vaka David Farrar, Flora Robson, Esmond
lar tedavi ederler; nk bir hastann hayatn kurtarmada baarl olamazlarsa Knight, Jean Simmons, Kathleen
Byron, Jenny Laird, Judith Furse,
hastane lanetli kabul edilip tamamyla terk edilecektir. Ynetmenler Povvell ve
May Hallatt, Eddie Whaley Jr
Pressburger, rahibelerin d krklklarnn iindeki mizahi yan grp bir kltr a Shaun Noble, Nancy Roberts, Ley
tmasn hem rasyonel hem de prim itif bak asn gz ard etmeden gzlemliyor; On
en mantkl karakterlerin en koyu dindarlar olmasnn (oysa her trden aslsz Oscar: Alfred Junge (sanat
inanlara eilimi olanlar onlar olmalyd), hurafelere en ok prim verenlerinse, ynetimi), Jack Cardiff (grsel
ynetmen)
inanszlar olmasnn altnda yatan ironinin tadn karyorlar.
ok gen yata terfi alm olan Rahibe Clodagh (Deborah Kerr), tpk bir sava
filmindeki deneyimsiz bir subay gibi, misyonu ayakta tutmaya alyor. Kt bir
ne sahip Bay Dean'le (David Farrar) tesadfen bir araya gelince ra
hibeler arasnda duygular en fazla bastrlm olan Rahibe Ruth'un
(Kathleen Byron) sonuta cinai boyutlara varacak kskanln ze
rine ekiyor. Saplantlar su yzne kmaya baladka film , Jack
Cardlff'in tm dekora yaylm l l bir egzotiklii Technicolor tek
niiyle canl bir tablo gibi perdeye aktarmasyla ve Kerr'le Byron n
ba rtlerinin altnda htirasla titreyileriyle daha da gerekst bir
hal alyor. Rahibe kyafetini karm Ruth'un postayla sipari edilen
bir elbise ierisinde, kan krmz rujuyla "aa kt" ve manastr
ann almakta olan Clodagh' uurumdan aa itmeye alan bir
canavara dnt sahneyse, ngiliz sinemasnn en artc anla
rndan biri. Yetikinlie adm atmaya hazrlanan Sabu (1942 yapm
Jungle Book-Orman ocuu'ndaki M owgli) ve gen Jean Simmons
(burnunda ssl hzmasyla) filmde, dierleri iin kt rnek tekil
eden, tensel arzularla yanp tutuan masumlar canlandryor. KN
ABD (Liberty, RKO)
130dk, SB
Ynetmen: Frank Capra
Senaryo: Philip Van Doren Stern,
Frances Goodrich
Oyuncular: James Stewart, Donna
Reed, Lionel Barrymore, Thomas
Mitchell, Henry Travers, Beulah
Bondi, Frank Faylen, Ward Bond,
Gloria Grahame, H.B. Warner,
Frank Albertson, Todd Karns,
Samuel S. Hinds, Mary Treen,
Virginia Patton
Oscar adaylklar: Frank Capra
(film), Frank Capra (ynetmen),
James Stewart (erkek oyuncu),
William Hornbeck (kurgu), John
Aalberg (ses)
IT'S A WONDERFUL LIFE (1 9 4 6 )
ahane Hayat
1930'larn It Happened One N ight (Bir Gecede Oldu, i 934), Mr. Deeds Goes
To Town (Bay Deeds ehre Gidiyor, 1936), You Can't Take It W ith You (Para Bera
ber Gitmez, 1938) gibi klasikleen filmlerinde sokaktaki adam konu alan Frank Cap-
ra'nn sava sonras dneme ait bu ilk filmi, sradan insanlarn erdemleri kadar, ger
eklemeseler bile mtevaz dlerin deerini de aka ortaya koyar. Film, konusu
nu Philip Van Doren Stern'in bir Noel kartpostal zerine yazd hikayeden (The
Greatest Gift-En Gzel Hediye) alr. Sava yorgunu James Stewart, filmin kahrama
n olan, sorumluluklar altnda ezilmi gen adam roln neredeyse geri evirecekti.
1946 ylnda gsterime giren ve hem olumlu hem de olumsuz eletiriler alan film, yi
ne de be dalda Oscar'a aday gsterildi (En iyi Film ve En iyi Erkek Oyuncu da dahil)
ama hibir kategoride dl kazanamad. Bu filmin deerinin tam olarak anlalabil
mesi iin sk sk gsterilmesi mi gerektii yoksa sadece yanl zamanda m yaplm
olduu hl tartma konusu. 1960'l yllar itibariyle film in telif sresinin dolmas,
"kamuya mal olmu" versiyonunun televizyonlarda ucuza ve sk sk yaynlanmak
zere datlmasnn kaplarn at. 1970'li yllarda devlet televizyonlar, filmi, zel
kanallarn maddiyat tatil programlarnn karsna koyarak, filmin pek ok kuak
iin duygusal anlamda bir mihenk ta olma niteliini glendirdi.
Zayf, uzun boylu ve iyi kalpli George Bailey (Stewart), Connecticut'n kk bir
kasabas olan Bedford Falls'da byr ama dnyay gezmeyi hayal eder. Ne var ki g
revleri, George'un hayalini gerekletirmesini srekli engeller. zgrlnden yok
sun oluunun tesellisi olan eyler gzel Mary'yle (Donna Reed) evlenmesi, ilerleyen
srete de ailesi ve Bedford Falls'un alkan insanlarna kendi evlerini satn alabilme
leri iin yardm etmesidir. Sonunda ileri iyice ktye giden ve agzl kasaba ban
kacs Bay Potter'n (Lionel Barrymore bundan daha itici bir karakter oynamad) ha
ciz tehdidiyle kar karya kalan George'un srtndaki ykler, kendisine o kadar ar
gelmeye balar ki kasabadaki kprden atlayarak intihar etme giriiminde bulunur.
Ama bir mucize olur: George'a dilei gerekleip de hi
yaamam olsayd kasabann ne durumda olacan gs
termek zere cennetten Clarence (Henry Travers) adnda
bir melek gnderilir, intihar, ancak George kendi deeri
ne ikna olursa gereklememi kabul edilecek, kasaba an
cak o zaman normale dnecek ve ikinci snf bir melek
olan Clarence kanatlarn kazanacaktr.
ahane Hayat, yapmnn gerekletirilmesinin zerin
den neredeyse 60 yl getikten sonra, "ya yle olsayd" d
ncesini akllara getirerek verdii umutlu mesajla hl ta
til gnlerinin favori filmi olma niteliini koruyor. Film, aslen
ak, cinsellik ve topluma dair gzlemleri dile getiren hzl
ve sivri diyaloglarla dolu, ho ve uuk bir screwball kome
di. Mizah kalitesinin bu denli yksek oluu zellikle, senar
yoya katkda bulunan fakat jenerikte adlar gemeyen Do
rothy Parker, Dalton Trumbo ve Clifford Odets sayesinde
dir. Film, renklendirme lgnlnn ilk kurbanlarndan biri
olunca, gerek Capra gerekse Stewart buna byk tepki
gsterdi nk bu film her ikisinin de gzdesiydi. KK
ABD (Columbia)
110dk, SB
Ynetmen: Charles Vidor
Yapmc: Virginia Van Upp
Senaryo: Jo Eisinger, E.A,
Ellington
Grnt Ynetmeni: Rudolph
Mat
Mzik: Doris Fisher, Allan Roberts,
Hugo Friedhofer
Oyuncular: Rita Hayworth, Glenn
Ford, George Macready, Joseph
Calleia, Steven Geray, Joe Sawyer,
Gerald Mohr, Robert E. Scott,
Ludwig Donath, Donald Douglas
ABD (Charles Chaplin, United
Artists)
124dk, SB
Ynetmen: Charles Chaplin
Yapmc: Charles Chaplin
Senaryo: Charles Chaplin
Grnt Ynetmeni: Roland
Totheroh
Mzik: Charles Chaplin
Oyuncular: Charles Chaplin, Mady
Cornell, Allison Roddan, Robert
Lewis, Audrey Betz, Martha Raye,
Ada May, Isobel Elsom, Marjorie
Bennett, Helene Heigh, Margaret
Hoffman, Marilyn Nash, Irving
Bacon, Edwin Mills, Virginia Brissac
Oscar adaylklar: Charles
Chaplin (senaryo)
GILDA (1 9 4 6 )
eytann Kz Gilda/eytan Kadn
"istatistikler dnyadaki kadn saysnn dier her eyden fazla olduunu gste
riyor," diye lafn koyar alayc kahraman Johnny Farrell (Glenn Ford) ve allmam
bir nefretle ekler: "bcekler hari!" Ynetmen Charles Vidor'un filminde, sz ko
nusu kadn dmanl, muhteem gzellikteki Gilda'yla (Rita Hayworth) bir arada
bulunur. Ayn anda hem bir budala hem de usta bir alayc olan bu karakterin ala
meti farikas haline gelen "Put the Blame on Mame" (bu ark eliinde aslnda sa
dece dirseklerine kadar uzanan kadife eldivenleri karmaktan ibaret olan olaa
nst ilgi ekici bir striptiz yapar), kadnlarn, kendilerini taknt haline getiren er
keklerin gerekletirdii ktlklerin sorumlusuymu gibi gsterilmesine dair an
laml bir vurgu tar.
Smokin ierisinde ho ancak rahatsz grnen usta kumarbaz Johnny, Buenos
Aires'te bir kumarhanenin yneticiliine getirilir. Johnny, hanere dnebilen bir
baston tayan, kumarhanedeki kontrol odasndan mterilerini ve i arkadalarn
gizlice izlemekten zevk alan ve hikayeyi tetikleyen ak geninin tepe noktasn
oluturan byk patron Ballin Mundson (George Macready) iin almaktadr.
Filmde, yetenekleri snrl ancak ekici ve fotojenik oyuncular Ford'la Hay-
w o rth tan kusursuz performanslar karlm; Macready de film in karmak kt
adam olarak hayatnn roln oynuyor. Afilerde de iddia edildii gibi, "Gilda gibi
bir kadn daha gelmemitir dnyaya!" KN
MONSIEUR VERDOUX (1947)
Msy Verdoux
Charles Chaplin, bu en kara komedisi iin fikri, evlendii kadnlar ldren ef
sanelemi Fransz seri katil Henri Desire Landru hakknda dramatize edilmi bir
belgesel ekmeyi planlayan Orson VVelles'ten (5000 dolar karlnda) satn ald.
Chaplin, Souk Sava yllarnda, o dnemin gittike artan politik paranoyasna ya
nt olarak hikayeye yeni ve keskin bir toplumsal hiciv boyutu katt. Kibar ve sevim
li bir kk burjuva olan Verdoux (Chaplin), ekonomik kriz yznden banka me
muru olarak drst bir biimde hayatn kazanabilme olana ortadan kalknca,
zengin dullarla evlenmek ve onlar ldrmek gibi kazanl bir meslek seer. Sonun
da mahkeme nne karldnda savunmas, kiisel nedenlerle ilenen cinayetler
cezalandrlrken, toplu cinayetlerin (sava kisvesi altnda) gklere karld ynn
de olur: "Tek bir cinayet insan katil yapyor, milyonlarcasysa kahraman. Byyen
rakamlar insan suundan arndryor." Bunlar 1946'da ABD'de ho karlanan d
nceler deildi ve Chaplin sa kesimin hedefi haline gelmeye balad. Bu "cad
av", Chaplin'in 1952'de ABD'den bir daha dnmemek zere ayrlmasna yol at.
Neeli bir tema mzii (Chaplin her zamanki gibi kendi mziini kendi beste
ledi) eliinde karmza kan Verdoux, canl ve renkli bir karakterdir. Sava sonra
s dnemin etin ekonomik koullar, Chaplin'i nceki filmlerine gre daha hzl ve
daha planl almak zorunda brakmt. Sonuta ortaya, kendisinin de ak ak
"kariyerimin en zekice ve en parlak film i" olarak deerlendirdii, olay rgs en
baarl olan anlatlarndan biri kt. DR
OUT OF THE PAST (1947) ABD (RKO)
Gemiten Ka 97dk, SB
Ynetmen: Jacques Tourneur
Acapulco'da bir sahilde, deniz, balk alarnn arasndan yumuak ve titrek Yapmc: Warren Duff
bir kla parldarken, zel dedektif Jeff Markham (Robert Mitchum), gangster Senaryo: Daniel Mainwaring,
W hit Sterling'in (Kirk Douglas) kendisini bulmak zere kiralad kadn, yani Ster- Build My Gallows High isimli kendi
ling'in eski kz arkada Kathy M offat' (Jane Greer) per. Kathy, J e ff in yanna otu romanndan

rur ve onun kendisini bulmak zere gnderildiini bildiini aklar. W h if i vurduu Grnt Ynetmeni: Nicholas
Musuraca
nu itiraf ettii halde 40.000 dolarn aldn yalanlar. Kadn, Jeff'ten kendisine
Mzik: Roy Webb
inanmasn ister. Onu pmek zere ne doru eilen Jeff, fsldamasna yantlar:
Oyuncular: Robert Mitchum, Jane
"Umurumda deil bebeim." Greer, Kirk Douglas, Rhonda
Mainwaring'in Build My Gallows High (Daraacm Yksek Kurun) adl roma Fleming, Richard Webb, Steve
nndan uyarlanan Gemiten Ka, kara film tarznn bayapt saylabilir. Film bu Brodie, Virginia Huston, Paul
Valentine, Dickie Moore, Ken Niles
tarzn tm unsurlarna sahip: Yalan syleyen ancak ok gzel olan ve bu yzden
insann her ey iin affedebilecei ya da en azndan onun iin lebilecei trden
bir kadn. Su yzne kan ve ana karakteri mahveden kt bir gemi. En az bir
kez tutkularna teslim olma hatasna den, zeki ve becerikli bir zel dedektif.
Mitchum bu figr kusursuz bir biimde canlandryor. Karakterlerden birinin
onun iin syledii gibi, "o her eyi kendi iinde yaar."
Kathy'nin Jeff'e olan ak gerek midir? Onun uruna zorluklara katlanabilme
gcnden yoksun oluuna ve aka kar olan kaderci tutumuna ramen, acaba
onu gerekten sever mi? Ya Jeff ona olan derin tutkusunda samimi midir? Finalde
ki kalarn bir pusuya dntrmek zere polise telefon etmesine ramen bir
kez daha onun cazibesine tutsak olmu mudur? Bu, filmin sonunda Jeff'in kasaba
l kz arkada Ann'in (Virginia Huston) onun yannda alan sar-dilsiz ocua
(Dickie Moore) sorduu sorudur. ocuk, evet anlamnda ban sallar. Acaba do
ru mu sylemitir? izleyici, bu jestin Ann'i gelecekte, Jeff'in anlarna taklp kal
maktan kurtaracan hisseder. Ama bu, yalan syledii anlamna gelir mi? Ge
miten Ka, genel olarak tm kara filmlerde olduu gibi bizi lmcl tutkularn
muammalaryla, korkuyla i ie gemi aklarn mulaklyla ba baa brakr. TG
ABD (Fox)
104dk, SB
Ynetmen: Joseph L. Mankiewlcz
Yapmc: Fred Kohlmar
Senaryo: R.A. Dick, Philip Dunne,
R.A. Dick'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Charles
Lang
Mzik: Bernard Herrmann
Oyuncular: Gene Tierney, Rex
Harrison, George Sanders, Edna
Best, Vanessa Brown, Anna Lee,
Robert Coote, Natalie Wood, Isobel
Elsom, Victoria Horne
Oscar adaylklar: Charles Lang
(grnt ynetmeni)
Britanya (Two Cities)
116dk, SB
Ynetmen: Carol Reed
Yapmc: Carol Reed, Phil C.
Samuel
Senaryo: R.C. Sherriff
F.L. Green'ir romanndan
Grnt Ynetmeni: Robert
Krasker
Mzik: William Alwyn
Oyuncular: James Mason, Robert
Newton, Cyril Cusack, Peter Judge,
William Hartnell, Fay Compton,
Denis ODea, W.G. Fay, Maureen
Delaney, Elwyn Brook-Jones, Robert
Beatty, Dan O'Herlihy, Kitty Kirwan,
Beryl Measor, Roy Irving
Oscar adaylklar: Fergus
McDonnell (kurgu)
THE GHOST AND MRS. MUIR (1947)
Romantik, yumuak ve hi de korku vermeyen bir hayalet yks olan The
Ghost and Mrs. Muir, ruhlarn zamann bir noktasnda bulumas fikriyle ve hayal
gcnn zgrletirici kuvvetiyle, elenceli bir biimde oyun oynar. Hznl g
zellii bu filmde ok iyi kullanlan Gene Tierney, sarp bir kayaln tepesinde haya-
letli bir ev kiralayan gen ve gzel dul rolnde. Ynetmen Joseph L. Manki-
ewicz'in en gzde aktrlerinden olan Rex Harrison'sa dul kadnn yol gstericisi ve
akl hocas haline gelen ve kadn, anlarn kendi imzas altnda yaymlamas iin
tevik eden hayalet kaptan canlandryor. Aralarndaki scak ama (apak nedenler
den dolay) cinsellikten yoksun iliki, film in bysn ayakta tutup ona dokunakl
bir hava katyor. Harrlsonn hrn performans ve Tlerney'nin muhtemel a ola
rak George Sanders'n izdii kendinden emin ve kaba adam portresi, fantastik hi
kayenin glnle doru kaymasn ve ar duygusalln filme zarar vermesini
nlyor.
Dneme egemen olan sansrc zihniyetin getirdii kstlamalara ramen, Phi
lip Dunne'n ncelikli senaryosu, kaptann szck daarcndaki kabal hnerli
bir biimde nsana hissettiriyor.
Film, Charles Lang'in yarsaydam grnt ynetimiyle Bernard Herrmann bes
telerinin en yumuak, en lirik rneklerinden g alyor. Film, 1960'larn sonlarnda
baarl bir televizyon dizisine de esin kayna olmutur. PK
ODD MAN OUT (1947)
lmden Kuvvetli
Carol Reed'ln bir IRA militannn hikayesini anlatt film i davurumcu bir r
ya gibi geliiyor. James MasonTn canlandrd Johnny McQueen, davalarna mad
di katkda bulunmak zere bir soygun planlayan ngiltere kart bir grubun lideri
dir. Soygun gecesi Johnny bir adam ldrr; kendisi de vurulur. te yandan onu
ve arkadalarn yakalamak zere tm ehri ablukaya alan polis glerinden ka
mak durumundadr. Filmin tamam, gecenin geri kalan blmnde Johnny'nln s
nacak bir yer aramas ve kz arkada Kathleen'in de (Kathleen Ryan) onu bulma
ya almasyla geer.
Johnny, gvendii ya da davasn desteklediklerini dnd insanlarn onun
iin kendilerini tehlikeye atmayacan renir. Srekli yer deitirmek durumunda
kalr ve herkes onu bir ekilde bandan atmaya alr; hepsinin ona yardm etme
mek ya da onu kendi amalan in kullanmak iin bir gerekesi vardr. Yaras daha
da ktye gidince Johnny felsefi bir hezeyan yaar ve aslnda dnyada yalnz oldu
unu anlamaya balar. Filmin mzii ve glgelerle kapl siyah-beyaz grntler,
yaratlan genel belirsizlik hissine katkda bulunur. lmden Kuvvetlinin politik ge
rilim trnn snrlarn zorlay ve toplumsal varolu zerine dokunakl, incelikli ve
etkili bir uzlamaya delalet eder hale gelii, sinema seyircisini artmaya hep de
vam edecektir. RH
LADRI DI BICICLETTE (1948) talya (De Sica)
Bisiklet Hrszlar 93dk, SB
Dili: talyanca
Sava sonras Roma'snda uzun sre isiz kalan Antonio Ricci (Lamberto Mag- Ynetmen: Vittorio De Sica
giorani), sonunda sinema afileri yaptrma ii bulur ancak bunun iin bisikletinin Yapmc: Giuseppe Amato,
olmas arttr. Bunun zerine kars rehinde olan bisikleti geri alabilmek iin evde Vittorio De Sica
ki yatak araflarn rehine koyar. Ne var ki Ricci ie balar balamaz bisikleti alnr; Senaryo: Cesare Zavattini, Oreste
oluyla beraber Bruno'yla ehri dolaarak bisikletini bulmaya alrken. Roma top- Biancoli, Suso d'Amico, Vittorio De
Sica, Adolfo Francl, Gerardo
lumunun eitli yzleriyle, dahas keskin snf farkllklaryla kar karya gelir.
Guerrieri
Bu bayapt, hak ettii gibi, genellikle talyan yeni gerekiliinin en nemli Luigi Bartolini'nin Ladri di hiddette
yaptlar arasnda grlr. Fransz eletirmen Andr Bazin, onu ayn zamanda en isimli romanndan
muhteem komnist filmler arasnda saymtr. 1949 ylnda en iyi yabanc film da Grnt Ynetmeni: Carlo
lnda Oscar alm olmas, filmin o dnemde ABD'de byle alglanmadn gsterir, Montuori

ilgintir ki Amerikan sansrclerinin gzne batan tek ey, kk ocuun sokaa Mzik: Alessandro Cicognini
iini yapt sahne olmutur. Auteur kuramnn, yani ynetmen sinemas yakla
Oyuncular: Lamberto Maggiorani,
Enzo Staiola, Lianella Carell, Gino
mnn baz taraftarlar, tek bir yaratc akln rn olmamasndan dolay filmin g
Saltamerenda, Vittorio Antonucd,
cnden bir eyler yitirdiini savunur. Senaryo yazar Cesare Zavattini, ynetmen Giulio Chiari, Elena Altieri, Carlo
Vittorio De Sica, amatr oyuncular ve daha pek ok kiinin ibirliinin rn olan Jachino, Michele Sakara, Emma
yapm, ortak bir amata birleme duygusuyla o kadar ykldr ki filmin baarl Druetti, Fausto Guerzoni

ynlerini ekibin farkl yelerine atfetmeye almak bile anlamsz.

Oscar: Giuseppe Amato, Vittorio
De Sica (Onur dlyabanc film)
Bisiklet Hrszlar, tm sinema tarihinde baba-oul ilikisinin belki de en olaa
Oscar adaylklar: Cesare
nst portresini izer. Bu iliki, belli belirsiz dalgalanmalarla ve iki karakter arasn Zavattini (senaryo)
daki sayg ve gven balamnda meydana gelen ini klarla dolu; film mthi bir
dokunaklla sahip. Filmde Chaplin tarz komedi eleri de (rnein ayn restoran
da yemen yiyen iki kk ocuun birbirine zt davranlar) mevcut. Bisiklet Hrsz
lar, La Vita bella (Hayat Gzeldir, 1997) gibi bir filmle karlatrldnda, son ya
rm yzyl iinde dnyadaki egemen sinema anlaynn ve bu sinemann gereklik
le olan ilikisinin ne kadar ocuksulatrldna dair bir fikir veriyor. JRos ngilizce ad: The Bicycle Thief
ABD (Rampart, Universal)
86dk, SB
Ynetmen: Max Ophls
Yapmc: John Houseman
Senaryo: Howard Koch, Stefan
Zweig
Stefan Zweig'in Brief einer
Unbekannten isimli yksnden
Grnt Ynetmeni: Franz
Planer
Mzik: Daniele Amfitheatrof
Oyuncular: Joan Fontaine, Louis
Jourdan, Mady Christians, Marcel
Journet, Art Smith, Carol Yorke,
Howard Freeman, John Good, Leo
B. Pessin, Erskine Sanford, Otto
Waldis, Sonja Bryden
LETTER FROM AN UNKNOWN WOMAN (1948)
Mehul Bir Kadnn Mektuplar
Konser piyanisti ve 19. yzyl sonlan Vlyanas'nn kibar zppelerinden Stefan
Brand (Louis Jourdan), her zamanki sefahat gecelerinin birinden daha evine dner.
Dilsiz ua ona bir mektup uzatr. Mektup bir kadndan gelmitir ve ilk szckler,
onu tam anlamyla olduu yere mhlar: "Sen bu mektubu okuduunda ben lm
olacam."
Bu allmadk girile balayan film, hem ynetmen Max Ophls'n en iyi filmi
ve genellikle insafszca hor grlen melodram tarznda verilmi ok baarl bir rnek
kabul edilir hem de dnya sinema tarihinin en nemli filmleri arasnda saylr. Kendi
apnda, en kk ayrntsna varncaya kadar kusursuz sfatn hak eden ok az film
den biridir bu. Stefan Zweig'in uzun yksnden Howard Koch'un mkemmel bi
imde uyarlad film , "imkansz ak" edebiyatn yceltip idealletirir. Gen Lisa
Berndln (Joan Fontaine) Stefan'a duyduu kara sevdann izini srmek zere geriye
dnler yapan Ophls, bize asla yaanmam olmas gereken bir akn ok canl ve
dokunakl bir portresini izer: Kadnn sanatsal yn olan erkekleri naif bir biimde
romantikletirmesiyle, adamn, elde edilebilir kadnlar duygusuzca birer nesne ola
rak grmesi arasndaki eliki, bu kasvetli trajediyi daha da derinletirir. Ophls'n
20. yzyl Bat toplumlarnda cinsiyet rolleri arasndaki adaletsizlii ele al biimi ger
ekten nefes kesici.
Ophls, mkemmel bir denge tutturmu. Mehul Bir Kadnn Mektuplar, bir
yandan bizi Lisa'nn tutkusuyla ve popler kltrle beslenen bir toplumun hayalleriy
le (daha sonraki bir dnemin filmlerinde kendisine yer bulacak deiken bir teatral
zemin) zdelemeye tevik ederken bir yandan da romantik ak mitiyle ideolojisine
ykc bir eletiri getiriyor. Hikayeyi kavraymz, onun atmosferindeki ve bak asn
daki incelikli geilere bal. Ophls'n mizansenleri, Lisa'y sarmalayan hayal dnya
snn perdelerini acmaszca ve hipnotik bir biimde kaldrr. Bu hayalleri ereveleyen
gerekliin baya koullar ya dzenlemeyle aa karlr ya da kamera (hikayenin
getii dnyayla aramza belli belirsiz mesafe koyan a ve hareketlerle) karakterle
rin gremeyecei kurnazca bir perspektif telkin eder.
Filmin parlak baars, anlam ykl ve etkileyici bir slup
tan olduu kadar ykleme yapsnn elverililiinden de kay
naklanr. Lisa'nn dokunakl d ses anlatmyla, on yllar arasn
da kprler kurulur. Tema olarak belirlenen ve tekrarlanan jest
lerde (iek verilmesi gibi), diyaloglarda (sk sk zamann geii
ne gnderme yaplr) ve kilit nem tayan objelerde (Stefan'n
apartmanna uzanan merdiven) younlaan nemli ayrntlarn
arka arkaya sralanmas sayesinde, en nemli yllar kurnazlkla
geitiriliverir. Ophls, Hollywood'da sk rastlanan bir sahneye
(gen Lisa'nn Stefan'n gznn nne gelen anlarda bir ha
yalet gibi ortaya kmas) ulatnda, byk bir baaryla, klie
nin ok tesine geer ve bylesi eski moda "melodramlara" di
ren gsteren ada izleyiciler bile gzyalarn tutamaz.
Mehul Bir Kadnn Mektuplar saysz sinemaseveri, tema
sn, olay rgsn, gndermelerini ve ironilerini zmlemeye
ynelten olaanst zengin bir film. Ancak hibir kesin zm
leme, filmin yaratt mthi duyguyu ortadan kaldramaz. AM
ABD (Diana)
99dk, SB
Ynetmen: Fritz Lang
Yapmc: Fritz Lang, Walter
Wanger
Senaryo: Rufus King, Silvia
Richards
Grnt Ynetmeni: Stanley
Cortez
Mzik: Mikls Rzsa
Oyuncular: Joan Bennett, Michael
Redgrave, Anne Revere, Barbara
ONeil, Natalie Schafer, Anabel
Shaw, Rosa Rey, James Seay, Mark
Dennis, Paul Cavanagh
SECRET BEYOND THE DOOR (1948)
Fritz Lang hayranlar genellikle, M (1931), Metropolis (1926) ve The Big He-
a t (lm Korkusu/Yeralt Dnyas, 1953) gibi baars kantlanm, entelektel kla
sikleri sevenler ve ynetmenin Rancho Notorious (Yaylalar Fahiesi/Kulube, 1952),
M oonfleet (1955) gibi, popler kltrn daha az muteber alanlarna eildii daha
tuhaf, gizemli ve srad filmlerini sevenler olarak ikiye ayrlr. Kimileri iin Secret
Beyond the Door (Kapnn Ardndaki Sr), hatr saylr bir kara film; ama aslnda bu
filmi, ynetmenin kariyeri asndan bylesine zel ve unutulmaz klan ey, pek
ok tarzn (kadn melodram, Freudyen vaka incelemesi, seri katil muammas ve sa-
natsal-yaratc srecin alegorisi) cezbedld biimde bir araya getirilmi olmas.
Film, bir kadnn (Joan Bennett) hem gizemli, hem batan karc, hem de
(olay rgsnn ilerleyen blmlerinde aa kaca zere) tehdltkar bir erkee
(Michael Redgrave) duyduu endie verici ball irdeleyen Flollyvvood un "Fema-
le Gothic" (kadn gotii) anlayn paylar. Hltchcock'un Lang'a lham kayna
olan filmi Rebecca'da (1940) olduu gibi, kadn kahraman, bir yabancnn gemi
te yaanm, aa vurulmam travmalarla ve gizli sakl, hastalkl ilikilerle dolu evi
ne yerleir.
Lang bu hikayenin aka sadomazolstlie dnk bir kuku eren yanlarn
(Erkein doasnn znde duyarllk m yoksa saldrganlk m vardr? Kadnn asln
da erkekten istedii ey sevgi mi yoksa lm mdr?), rktc dere
cede tuhaf bir balamda yerlerine oturtur: Redgrave, her birinde ty
ler rpertici, aka pslkoseksel birer cinayetin yeniden canlandrd
"uygun odalar"la dolu bir ev ina eden, dahi bir mimardr.
Secret Beyond the Door, aralarnda Jean Renoir'n The Woman
on the Beach'inin (Sahildeki Kadn, 1947) ve Val Levvton'n yapmcl
n stlendii The Seventh Victim'in de (Yedinci Kurban, 1943) bu
lunduu, 1940'larn zel bir grup filmi arasna girer. Bu filmlerin etki
leyici dsel atmosferleri, "B tipi film " tarz yalnlklar ve zgr ar
ml senaryolar sayesinde, neredeyse garanti altna alnmtr. Ayrca
bu rnekte buna bir de kafa kartrc biimde, Bennett'tan Redgra-
ve'e sonra tekrar Bennett'a geen d ses anlatm eklenir.
Ynetmen sinemasnn ateli bir savunucusunun bunu dile getir
mesi belki aykr decek ama Universal Stdyolarnn, Lang'n orijinal
kurgulamasna getirdii kesintiler, bu dsel nitelii byk olaslkla ar
trd. Ortaya kan sonu mantkl balantlar ve anlam bakmndan ek
siklikler tayor olabilir ama Secret Beyond the Door, Lang'n bildik ka
derciliine grkemli bir iirsel boyut eklemeyi baard ender filmler
den biri. Stanley Cortezin barok sinematografisi ve Mikls Rzsa'nn
zengin mziinin de bunda byk katks var. A M
FORCE OF EVIL (1 9 4 8 ) ABD (Enterprise, M G M )
eytann Gc 78dk, SB
Ynetmen: Abraham Polonsky
The N ight o f the Hunter (Caniler Avcs, 1955) gibi eytann Gc de Ame
Yapmc: Bob Roberts
rikan sinema tarihinde ei benzeri olmayan bir vaka. Filmin ynetmeni Abraham
Senaryo: Abraham Polonsky, Ira
Polonsky, ok sonralar iki film daha ekti ve baka filmlerin de senaryosunu yaz
W o lfe rt
d; ama McCarthy dneminde kara listeye alnp sektrden dlanmadan nce, ge Ira Wolfert'in Tucker's People isimli
lecek vaat eden dehasn her ynyle sergiledii tek film bu. romanndan
eytann Gc, ada kent yaamnda ayakta kalma becerisi gerektiren, e Grnt Ynetmeni: George
tin ceviz adamlarn cirit att polisiye filmleriyle tannan bir yldz oyuncunun Barnes

(John Garfield) varlna ramen, kara film tr iine tam olarak oturmaz. Her Mzik: David Raksin
eyden nce bu, "uyaksz iir" tadndaki bir d sesle ve 1940'larn sinemasndaki Oyuncular: John G arfield, Thomas

en artc ve radikal yenilikler arasnda saylan ve Malick'in Badlands'ini (Kanl Gomez, M arie W indsor, H ow land
Cham berlain, Roy Roberts, Paul Fix,
Toprak, 1973) daha o zamandan mjdeleyen son derece stilize, kendine has bir
Stanley Prager, Barry Kelley, Paul
mzii olan, diyaloglarla desteklenen iirsel bir film.
M cVey, Beatrice Pearson, Fred O.
Ayrca, kardeler arasndaki, kutsal kitaplarda anlatlana benzer trden bir h Sommers
yanet zerinden dramatize edilen bir ahlak diilik, gnahkarlk ve kefaret yks.
Polonsky, hikayenin kanlmaz kasvetini (merdivenlerden plerin arasndaki ce
sedin yanna doru ini sahnesi son derece rpertici), Garfield ve Beatrice Pear-
son arasndaki dokunakl ve hayli ada ak yksyle kryor.
Film, en ufak ayrntya varana kadar iirsel amacna uygun olarak stilize edil
mi: Ses, grnt ve oyunculuk zgr braklm ve bunlarn nn, sarho edi
ci bir okseslilik ierisinde birbirlerini etkilemesi salanm. AM

XIAO CHENG ZHI CHUN (1 9 4 8 )

in
85dk, SB
Eer iyi bir filmin zelliklerinden biri karakterleri verimli biimde tantabilirle
Dili: M andarin
yeteneiyse, Fei M u'nun Xiao Cheng Zhi Chun'u (Kk Bir Kasabada Bahar) ne
Ynetmen: Fei M u
kadar iyi olduunu abucak ortaya koyuyor demektir. Film, be ayr kiilii ustaca
Senaryo: Li Tianji
ve insann iine ileyen bir ekilde gzlerimizin nne serer: Yalnz ve gndelik i
Grnt Ynetmeni: Li
lerden usanm "Kadn" (Wei Wei); hastalk derecesinde melankolik "Koca" (Shi Shengwei
Yu); hayat dolu "Kz karde" (Zhang Hongmei); daima uyank "Uak" Lao Huang Mzik: Huang Yijun
(Cui Chaoming); ve deiim iin katalizr olmak zere kasabaya gelen (stelik Oyuncular: Cui C haom ing, Li W ei,
gemiten kp gelen) "Misafir" (Li Wei). Shi Yu, W ei W ei, Zhang H ongm ei

Film, kendi sava sonras dramn ekonomik bir biimde ina eder: Bu karak
terler arasnda hayat bulan arzular, umutlar, dler ve aclar, tiplemelerin ere
veye yerletirilme biimiyle, kaamak baklardan oluan bir koreografiyle ve ani
kar koyma ya da boyun eme jestleriyle verilir. te yandan, filmde modernist
bir unsur da var: kadnn, aka grlebilir olan iirsel bir biimde tekrarlayan, ta
nk olmad olaylar anlatan ve zc gerekleri acmasz szcklere dken d
sesi.
in sinemasna ait bu bayapt, ancak Wong Kar W ai'nin D utye ung nin wa
(Ak Zaman, 2000) filmine esin kayna olduktan ve 2002 ylnda saygn bir ye
niden evrimi yapldktan sonra hak ettii gibi dnya apnda tannmaya balad.
Sinemann en gzel, en zengin ve en dokunakl melodramlar arasnda yerini ko ngilizce ad: Spring in a Small
Town
ruyan bir film. AM
ABD (Charles K. Feldman,
Monterey)
133dk, SB
Ynetmen: Howard Hawks,
Arthur Rosson
Yapmc: Charles K. Feldman,
Howard Hawks
Senaryo: Borden Chase, Charles
Schnee
Grnt Ynetmeni: Russell
Harlan
Mzik: Dimitri Tlomkln
Oyuncular: John Wayne,
Montgomery Clift, Joanne Dru,
Walter Brennan, Coleen Gray,
Harry Carey, John Ireland, Noah
Beery Jr., Harry Carey Jr., Chief
Yowlachie, Paul Fix, Hank Worden,
Mickey Kuhn, Ray Hyke, Wally
Wales
Oscar adaylklar: Borden Chase
(senaryo), Christian Nyby (kurgu)
RED RIVER (1948)
Nehir/Kanl Nehir
M utiny on the Bounty'nin (Deniz Ejderi, 1935) western tarznda yeniden ev
rimi olan ve Bligh/Chrlstian likisini bir baba-oul atmas olarak ele alan Red Ri
ver, kendisine esin kayna olan filmden ok daha derinlikli. Hawks, yldz oyuncu
John Wayne'in karsna fotojenik Montgomery Clift'i, baka bir deyile sonraki on
ylda moda haline gelecek bir duyarllk ve erkeke nevrozun ideal rneini koyar.
Filmin giri blmnde, 1851 ylnda meydana gelen bir Kzlderili saldrsnn
kt sonularn ve sevgilisinden mahrum kalan Tom DunsonTa (Wayne) ksz ka
lan M atthew Garth'n (Cllft) bir bykba hayvan imparatorluu kurmak zere
hayvanlarn nasl bir araya getirdiklerini grdkten sonra, i sava sonras dne
min ekonomik kriz ortamnda Red River D'nln (hayvanlarn zerine vurduklar
damga; "D " Dunson'n D'sldlr) durumunun glemesine tanklk ederiz. Dunson,
Missouri'ye gtrmeye altklar srye liderlik ederken gittike zorbalar; sonu
ta onun bu davranlar, M att'i, isyan edip idareyi ele geirerek sry daha g
venil bir rota zerinden Abilene'e gtrmeye sevk eder. Dunson gen adamn ce
saretine hayranlk duyar ama yine de onu yakalayp ldrmeye yemin eder.
Maoluk hallerini sinemaya ok baarl biimde yanstan Hawks, burada, ok
gzel, lirik ve heyecan verici sr kamas, frtnal hava, kovboyluk ve Kzlderili
atmas sekanslaryla kusursuz bir etki yaratarak, hayvan srsn bir yerden bir
yere gtrmeyi konu alan dier tm western filmlerini glgede brakyor. akn
lk verici biimde Wayne, incelik bakmndan Cllft'ten aa kalmyor; disiz arkada
rolndeki Brennan, baarl bir silahoru canlandran Ireland ve omzuna saplanan
ok karsnda kln bile kprdatmayan cengaver ruhlu kadn rolnde Joanne Dru,
yardmc oyuncular olarak harikalar yaratyor. Hawks, western'leriyle nl olmas
na ramen, bu trde ok az film ekmitir. Bunun bir anlamda, John Ford'a sayg
filmi ("ben de yapabilirim" tavryla kark) olduu sylenebilir nk Hawks, mes
lektann geleneksel oyuncu kadrosundan birok kiiyi filminde kullanm: Baba-
oul Harry Carey'ler, Hank W orden ve hatta bizzat Wayne. Hawks, western dn
yasnn tehlikeli ihtiamna Fordvarl bir slupla yaklayor; ve bu grntlere, Ford
filmlerinde olduu gibi, Dimitri Tlomkln'ln folk temelli mzii elik ediyor. KN
i
ROPE (1 9 4 8 )
p/ lm Karar
Alfred Hitchcock, hretini ovmenliine ve korku filmlerine borlu olmasna
ramen, daima en deneysel ticari film ynetmenleri arasnda yer ald. Patrick Ha-
milton'n (Gaslight-lklar Snerken'le nlenmitir), gerek hayattaki Leopold ve
Loeb vakasna dayanan ve 1959 yapm Compulsion filminde daha allageldik bi
imde dramatize edilen oyunu temel alnarak ekilen lm Karar, filmin kesintisiz
ekilmi gibi grnmesini salayan, kameraya takl film bitene kadar sren plan
larn neredeyse grnmez biimde balanmasyla oluturulan tiyatroya zg "tek
dekorlu oyun" havasna dikkat ekiyor. 1948'de ou sinema izleyicisinin, filmlerin
dramatik etki iin kurgulanan ksa paralardan meydana geldiinin bilincinde ol
mad dnlecek olursa, Hitchcock'un aslnda daha ok meslektalarna seslen
dii ve onlara (daha sonralar Dogma 95 hareketinin ya da 1999 yapm The Blair
Witch Project-Blair Cads'nn amaladna benzer biimde) sinemada hikaye an
latmann farkl bir yolunu gstermek derdinde olduu sylenebilir.
Hikaye "gerek zamanl" anlatlrken, lm Karar, ayn evde yaayan iki
rencinin (John Dall ve Farley Granger) felsefi bir dnceyi kantlamak zere ile
dikleri rasgele cinayeti mazur gstermeye almalar gibi hayli kendine zg bir
odak noktasna sahip. Ayn anda hem gl bir psikolojik dram hem de Arsenic
and Old Lace (Arsenik Kurbanlar, 1944) tarznda bir kara komedi olan film, katil ABD (Transatlantic, Warner Bros.)
lerin niversiteden hocalar rolndeki Jimmy Stewart'i zekalaryla etkilemek zere 80dk, Technicolor
eve davet etmeleriyle (zihinsel dzeyde deil sadece; aka baka anlamlara gele Ynetmen: Alfred Hitchcock
bilecek bir ilgi de sz konusu) bir kedi-fare oyununa dnyor. Yapmc: Sidney Bernstein
Kullanlan ekim teknii sanld kadar dikkat datc deil ve Stevvart'la Senaryo: Hume Cronyn, Arthur
Doll'un, cinayet kavram ve etik doruluk hakknda muhteem bir ekimeye gire Laurents
rek yzlemelerine zemin hazrlyor. Katiller arasndaki ecinsel arml ilikinin Patrick Hamilton'in Rope's End
allmadk derecede aka betimlenmesi (bu konu diyaloglarda gemez ama bir isimli oyunundan

likte yaadklar apartman dairesinde tek yatak odas vardr), sansr grevlilerinin Grnt Ynetmeni: William V.
Skall, Joseph A. Valentine
gznden kamtr. Planlarn insafszca uzunluu Granger'n oyunculuu asn
Mzik: David Buttolph
dan pek olumlu olmam; ancak Dall ve Stewart, zoru baarabileceklerini gsteri
yor ve film in zorlayc ekim ortamnda, ayn dzeyin korunduu, gl bir tiyatro
Oyuncular: James Stewart, John
Dall, Farley Granger, Cedric
oyunculuu tarz sergilemeyi baaryorlar. KN
Hardwicke, Constance Collier,
Douglas Dick, Edith Evanson, Dick
Hogan, Joan Chandler
ABD (Fox)
108dk, SB
Ynetmen: Anatole Litvak
Yapmc: Robert Bassler, Anatole
Litvak, Darryl F. Zanuck
Senaryo: Millen Brand, Frank
Partos,
Mary Jane Ward'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Leo Tover
Mzik: Alfred Newman
Oyuncular: Olivia de Havilland,
Mark Stevens, Leo Genn, Celeste
Holm, Glenn Langan, Helen Craig,
Leif Erickson, Beulah Bondi, Lee
Patrick, Howard Freeman, Natalie
Schafer, Ruth Donnelly, Katherine
Locke, Frank Conroy, Minna
Gombell
Oscar adaylklar: Robert Bassler,
Anatole Litvak (film), Anatole Litvak
(ynetmen), Frank Partos, Millen
Brand (senaryo), Olivia de Havilland
(kadn oyuncu), Alfred Newman
(mzik)
ABD (Columbia, Mercury)
87dk, SB
Dili: ngilizce / Kantonez
Ynetmen: Orson Welles
Yapmc: William Castle, Orson
Welles, Richard Wilson
Senaryo: Orson Welles
Sherwood King'in If I Die Before I
Wake isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Charles
Lawton Jr.
Mzik: Doris Fisher, Allan Roberts,
Heinz Roemheld
Oyuncular: Rita Hayworth, Orson
Welles, Everett Sloane, Glenn
Anders, Ted de Corsia, Erskine
Sanford, Gus Schilling, Carl Frank,
Louis Merrill, Evelyn Ellis, Harry
Shannon
THE SNAKE PIT (1948)
Talihsizler Yuvas
Hollywood'un sava sonras dnemde daha youn bir gerekilie ynelmesiy
le ortaya kan etkileyici eserler arasnda, Anatole Litvak'n akl hastaln ve hasta
ln modern bir akl hastanesinde tedavi ediliini sert bir drstlkle iledii bu film
de yer alr. Filmin en gerilimli sahneleri dermansz hastalarn kapatld ar kalaba
lk bir kouta (filme adn veren "snake pit" tmarhane anlamna geliyor) geer. Ta
lihsizler Yunas, zihinsel hastalklara, One Flew over the Cuckoo's Nest de (Guguk
Kuu, 1976) dahil olmak zere yakn tarihlerde ekilen pek ok filmden daha denge
li bir bak asyla yaklar, ilk bakta mitsiz bir deli gibi grnen Virginia Cunning
ham (Olivia de Havilland), iyi kalpli doktor Mark Kick'in (Leo Genn) tedavisi sayesin
de "konuma saaltm" yntemine yant verebilir duruma gelir. Geriye dnler,
Virginiann hem anne sevgisinden hem de o ok kkken len babasnn ilgisinden
yoksun bir ocukluk geirdiini gsterir. "En iyi" koua terfi eder ama gaddar bir
hemirenin zorbalklarna maruz kalr. Daha sonraki davran bozukluklar, onun sz
konusu dermansz hastalar kouuna konulmasna yol aar ama bu dehet verici de
neyimin her naslsa saaltc bir etkisi olur. Sonuta Virginia, yaad sululuk duygu
sunun mantk d olduunu drak ederek taburcu olmaya hak kazanr. Filmde Virgi-
nia'nn, hastal yznden nasl strap ektiinin yanstl biimi hatrlanmaya de
er. Talihsizler Yuvas'nn iyimser gerekilii, Hitchcock'un Spellbound' da (ld
ren Hatralar, 1945) dahil olmak zere, dnemin dier filmlerindeki szde Freudyen
zmlerle tezat oluturuyor. RBP
THE LADY FROM SHANGHAI (1948)
anghayl Kadn
The Stranger'la (Yabanc, 1946) isteyince "dzgn" bir film yapabileceini ka
ntlayan Orson Welles, bu filmle yeniden kara film trne dnd. Neredeyse rasge
le sansasyonel bir roman (Sherwood King'in If I Die Before I Wake'ini) bulan Welles,
ondan yle mkellef ve tuhaf bir sonu elde etti ki bu sonucun Colombla'nn patro
nu Harry Cohn'un cann skaca aikard. Welles, Colombia'nn anlamal yldz Ri
ta Hayworth'un alameti farikas olan uzun salarn ksack kestirip sarya boyatarak
eski karsnn stdyonun gzndeki deerini kasten drd; stelik bunu, Gilda'da-
ki (eytan Kadn, 1946) gibi sempatik ve etkileyici bir kadn deil, su gtrmez cin
sel cazibesini bile itici hale getirecek derecede kt ruhlu bir caniyi canlandraca
henz belli bile deilken yapt.
Tutarsz bir rlanda aksanyla konuan Welles, ktrm bir avukatn (Everett Slo
ane, sinsi ve rktc) yatnda tayfalk yapmak ve belki de (Welles'in 1968 tarihli
The Imm ortal Story-lmsz Hikaye'de dile getirdii anekdotta olduu gibi) onun
gzel karsna hizmet etmek zere ie ald bir denizciyi canlandryor. Bir cinayet i
lenir ve ardndan herkesin en iyi tabirle ahlakszca davrand bir yarglama sreci ya
anr. Finalde ayna oyunlu bir odada (onlarca aynann karlkl olarak ayn grnt
leri yanstt bir oda) silahlar ekilir ve grnt karmaasnn yaratt ldrtc kaley
doskop tuzla buz olur. anghayl Kadn da, ierisindeki deha paracklar kesinlikle
anlaml bir btn oluturulabilecek biimde bir araya getirilemeyen krk bir aynadan
farksz. KN
THE PALEFACE (1948) ABD (Paramount)
Korkak Kahraman 91 dk, Technicolor
Ynetmen: Norman Z. McLeod
ABD hkmeti Calamity Jane'i (Jane Russell), Kzlderililere silah satan bir grup Yapmc: Robert L. Welch
beyaz hainin ele geirilmesine yardmc olmak zere grevlendirir. Bat'ya giden bir Senaryo: Edmund L. Hartmann,
yk treniyle g etmekte olan bir kar koca numaras yapmak zere halka ak bir Frank Tashlin
banyoda rastlad (nsan byle bir filmde inandrclk aramamal!) di doktoru, be Grnt Ynetmeni: Ray
Rennahan
ceriksiz ve korkak "Painless" (arsz szsz) Peter Potter'la evlenir. "Painless" roln
Mzik: Ray Evans, Jay Livingston,
deki Bob Hope, olaanst bir baar sergiliyor ve "eer bunu beenmediyseniz bir
Victor Young
dakika ierisinde yenisi geliyor" anlayyla, esprileri ard ardna sralyor. Korkak Kah
Oyuncular: Bob Hope, Jane
raman' daki mizah unsurlarnn ou Kzlderililerin, diinin glme gazn solumas ve Russell, Robert Armstrong, Iris
Hope'un trl korkaklklar yapp daha sonra da yrekli bir Kzlderili avcs sanlmasy Adrian, Bobby Watson, Jackie
la birlikte kestirilebilir bir izgide ilerliyor. Hope elbette ki "dolgun" bir kadn olan Searl, Joseph Vitale, Charles
Trowbridge, Clem Bevans, Jeff
Russell'a fena halde ilgi duymaktadr ("Seninki tam da zerinde almay Sevdiim
York, Stanley Andrews, Wade
trden bir az"). Evlilii tamamna erdirmeyi durmadan ertelemekle ilgili bir espri, Crosby, Chief Yowlachie, Iron Eyes
film boyunca srp gider; Russell ise kt adamlar yenilgiye uratmakla meguldr. Cody, John Maxwell
Daha sonra, "Painless" ve Calamity Jane karlp bir Kzlderili kampna gtr Oscar: Jay Livingston, Ray Evans
lr. Buradaki Kzlderilileri ef Yowlachie (gerek bir Amerikan Yerlisi) ve Iron Eyes (film arks)

Cody (Amerikan Yerlisi gibi yaayan Italyan kkenli bir Amerikal) canlandryor.
Hope, Victor Young'n Oscar kazanan arks "Buttons and Bows"u ok gzel
seslendiriyor. Bu tr filmlerde, kadnlarn yeniden Dou'ya dnp gzel kyafetler
giymeye balamalar adettendir; ama Russell, saten elbiseler ve gderi pantolonlar
la da bir o kadar ekici grnyor. Drt yl sonra, Son o f Paleface (Korkak Kahrama
nn Olu) adyla ekilen devam filminde (filmi Korkak Kahraman'n yazar Frank
Tashlln ynetmitir) "Buttons and Bows" arks bir kez daha sylenir. Sz konusu
filmde Hope ve Russell yeniden bir araya getirilmi, onlara ayrca Roy Rogers'la ("A
Four-legged Friend" diye bir arks vardr) at Trigger da elik etmitir. EB
Britanya (Independent, Rank, The
Archers)
133dk, Technicolor
Ynetmen: Michael Powell,
Emerle Pressburger
Yapmc: George R. Busby,
Michael Powell, Emerle Pressburger
Senaryo: Emerle Pressburger,
Michael Powell, Keith Winter
Hans Christian Andersenrin
yksnden
Grnt Ynetmeni: Jack
Cardiff
Mzik: Brian Easdale
Oyuncular: Anton Walbrook,
Marius Goring, Moira Shearer,
Robert Helpmann, Leonide
Massine, Albert Bassermann,
Ludmilla Tcherlna, Esmond Knight
Oscar: Hein Heckroth, Arthur
Lawson (sanat ynetmeni), Brian
Easdale (mzik)
Oscar adaylklar: Michael
Powell, Emerle Pressburger (film).
Emerle Pressburger (senaryo),
Reginald Mills (kurgu)
THE RED SHOES (1948)
Krmz Pabular
1948 tarihli bu Michael Powell-Emeric Pressburger yapm, kuaklar boyunca,
bydklerinde balerin olmak steyen gen kzlarn gnln fethetti; geri filmin on
lara verdii mesaj ak bir ekilde ift ynlyd. Gsteri dnyasndaki o eski "bir yl
dz douyor" hikayesinin bildik akna bir bklm veren filmde, sevimli, radeli, yete
nekli dans ve "sahnelerin yeni yz" Victoria Page (Moira Shearer), bale topluluu
nun Svengall-Rasputln-Dlaghilev karm yneticisi Boris Lermontov'un (Anton Walb-
rook) bysne kaplr. zel yaamn (besteci Marlus Gorlng'le yaad ak ilikisi)
sanatna olan tutkulu ve neredeyse hastalkl denilebilecek ball nedeniyle ikinci
plana atar; baarl balerini, gzel bir koreografiyle sunulan trajik bir son beklemek
tedir. Evlenmek isteyince Lermontov tarafndan kovulan ba balerin Boronskaja'nn
(Ludmllla Tcherina) ayrlndan sonra Vicky, Hans Chrlstian Andersen'ln filme adn
veren masalnn zel bale versiyonunda lk barolne kar; masal, pabularnn le
ne dek durmakszn dans ettirdii bir gen kz konu almaktadr. Bu da Powell ve
Pressburger' (dans Robert Helpmann, oyuncu Leonide Massine ve orkestra efi Slr
Thomas Beecham'n da katklaryla) 20 dakikalk fantastik-bir dans sekans ekmeye
sevk etmitir. Sz konusu sekans daha sonra, mzikallerde stilize bir st kltr
temsil eden bu tr ara blmler kullanma modasn balatt (An American in Paris-
Paris'te Bir Amerikal, 1955; On the Town-Denizciler Geliyor, 1949; Oklahoma!
1955). Bu sekans, bir yandan bal bana bir gsteri olarak grlebilecek kapasite
de bir nandrclk sergilerken, bir yandan da filmin ana hikayesini minyatr biimde
yinelemeyi, taklitlerinin hepsinden ok daha iyi baarr.
Vicky'nin sahne d yaam, elbette k Andersen'in kahramannnkiyle hznl
bir paralellik gsterir. Hikaye, Vicky'nin balerin srayyla bir trenin nne atlamas
ve zntye boulan rol arkadalarnn, Krmz Pabular balesini onun ansna yeni
den sahneledikleri ve sahnede Vicky'nin yerini sadece pabularn tuttuu unutulmaz
gsteriyle doruk noktasna ular. Bu lk beyazperde deneyiminde artc derecede
baarl olan ufak tefek Shearer, olaanst enerjiyle dolu varlyla, W albrook'un
ezici oyununun tm gcne direnmeyi bilir; hem darack bir salonda nc snf bir
bale topluluuyla dans eden deneyimsiz balerini hem de dnyann tapt nl yld
z inandrc bir biimde canlandrr. Balenin gsterili dekoru erisinde, kadn kahra
man, esrarengiz, masals fonlarla evrelenmitir.
Kapkara bir gzln ardnda sakl olmadklar zaman gzleri kor gibi parlayan
Walbrook, hak verilmemesi mmkn olmayan bir kendini beenmilikle Mefistova-
ri cmleler kurar; etrafndaki her eyi byk bir ustalkla, kolayca ynetir ama yine
de baleye olan ilahi adanml erisinde, trajik biimde yalnzdr. Krmz Pabular,
teatral performansn bysn, bylesl bir haz vastas yaratmak iin sarf edilen i-
kenceli, yorucu abay gz ard etmeden yakalamay bilen nadir mzikallerden biri.
Verdii iten duygu sayesinde, st snftan bir zleyici kitlesine hitap ettii varsaylan
(en n koltuklara yerlemi yi giyimli ensesi kalnlarn yukardan bakan tavrlaryla,
en ucuz koltuklar dolduran mzik rencilerinin sabrsz bekleyilerinin oluturduu
tezata ramen) baleyi bu kitlenin dnda kalanlar iin de ulalabilir klmak bakmn
dan nemli bir yol kat etmitir. Klasik mzik sekilerinin o muhteem, prltl renk
leriyle sarmalanm ve Disney'in peri masallarnn aksine, geleneksel masallarn belir
sizliini kusursuz biimde yakalayan meum bir yn de olan bu film, ltsyla gz
kamatran bir bayapt. KN
ABD (Warner Bros.)
126dk, SB
Ynetmen: John Huston
Yapmc: Henry Blanke, Jack L.
Warner
Senaryo: John Huston, B. Traven,
B. Traven'm romanndan
Grnt Ynetmeni: Ted D.
McCord
Mzik: Buddy Kaye, Max Steiner
Oyuncular: Humphrey Bogart,
Walter Huston, Tim Holt, Bruce
Bennett, Barton MacLane, Alfonso
Bedoya, Arturo Soto Rangel,
Manuel Donde, Jose Torvay,
Margarlto Luna
Oscar: John Huston (ynetmen)
(senaryo), Walter Huston (yardmc
erkek oyuncu)
Oscar adaylklar: Henry Blanke
(film)
THE TREASURE OF THE SIERRA MADRE (1948)
Sierra Madre Hzineleri
Tutkuyla gdlenen, agzllk ve ihtilafla ksteklenen ve baarszlkla so
nulanan bu macera, John Huston iin biilmi kaftand; onun karakterini oluturan
romantizm ve alayclk karmna hitap ediyordu. The Maltese Falcon'dan (Malta
ahini, 1941) The Man Who W ould Be King'e (Kral Olacak Adam, 1975) kadar bu
temann yinelenen eitlemeleri zerinde oynad ancak Sierra Madre Flazineleri ko
nuyu orijinal formuna en yakn biimde leyen filmdi. Amerikal serseri Meksi
ka'da altn aramak zere glerini birletirir; altn bulurlar ve sonuta zafer sarho
luu erisinde (kanlmaz olarak) tekrar kaybederler. Edebiyat yaptlarn sinemaya
uyarlamakta her zaman ok baarl olan Huston, bu hikayeyi gizemli ve mnzevi
yazar B. Traven'n bir romanndan esinlenerek oluturdu ve Traven'n zl diyalog
laryla alayc bak asn byk lde koruyarak, her zamanki gibi kaynak ald
eseri saygl ve zenli biimde iledi.
Yapm irketinin itirazna ramen (nk o dnemlerde, en azndan "A snf"
Hollywood yapmlarnda, stdyo dndaki gerek mekanlarda ekim pek yaplm
yordu) Huston filmin neredeyse tamamn Meksika'da, bakente yaklak 225 km.
uzaklktaki bir kyn yaknlarnda ekmekte srar etti. Sonuta bu srarnn faydas
n da grd. Bu durum Sierra Madre Flazineleri'nin ana temasna da uygun der:
nsanlar bask altndayken nasl davranr? Yal altn avcs (ynetmenin babas Wal
ter Huston canlandrr) ve saf gen adam (kovboy, sinema oyuncusu Tim Holt) g
lkler, ve altnn batan karcl karsnda ilkelerine sk skya tutunurken, parano
yak Fred C. Dobbs (Humphrey Bogart'n en aklda kalc rollerinden biri) bu baskya
dayanamaz ve bir eit sinir krizi geirir.
Huston'n Sierra Madre Flazineleri'ni kendi istedii ekilde ekme konusunda
ki kararll, yapm irketi asndan da faydal olur. Jack Warner'm ilk bata nefret
ettii film, Warner Brothers'a hem byk bir gie baars salar hem de Akademi
dlleri'nde zaferler getirir. Huston, En iyi Ynetmen ve En iyi Senaryo Oscarlar'n
kucaklarken babas da En iyi Yardmc Erkek Oyuncu kategorisinde dle layk g
rlr. Akademi'nin tarihinde ilk kez (ve imdiye kadar tek rnek) bir baba-oul ay
n anda Oscar almtr. PK
LOUISIANA STORY (1948) ABD (Robert Flaherty)
78dk, SB
Usta belgeseld Robert J. Flaherty, son filmi Louisiana Story (Louisiana Hikaye
Dili: ngilizce / Franszca
si) iin, Louisiana glndeki petrol aramalarna dair bir film yapmak zere Standard Ynetmen: Robert J. Flaherty
Oil petrol irketinin sponsorluunu kabul etti. Mali destek herhangi bir koula bal Yapmc: Robert J. Flaherty
olmadan geldi ama yine de Flaherty'nin, petrol irketini betimlerken onu vahi doa Senaryo: Frances H. Flaherty,
ya zarar vermeyen hayrl bir g olarak gstermekle biraz yumuak bal davrand Robert J. Flaherty
sylenebilir. Bununla beraber film, naif bir bak asndan tamamen yoksun deil; Grnt Ynetmeni: Richard
gldeki olaylar ve petrol irketinin adamlarnn yreye gelii bizlere 12 yandaki bir Leacock

ocuun (Joseph Boudreaux) gznden gsterilir. Issz, sularla evrili bir arazi, yeil Mzik: Virgil Thomson
liklerle ve egzotik vahi hayatn cazibeleriyle dolu, petrol sondaj aletinin tm grke
Oyuncular: Joseph Boudreaux,
Lionel Le Blanc, E. Bienvenu, Frank
miyle su yolu boyunca sessizce szlnn, ocuun hayalindeki kurt adamlar ve
Hardy, C.P. Guedry
deniz kzlar kadar akl sr ermez ve masals grnd byl bir yer haline gelir. Oscar adaylklar: Frances H.
Diyaloglar asgari dzeyde tutulmutur; Flaherty, anlaty tamak zere, esas Flaherty, Robert J. Flaherty
olarak kendi duygu ykl, lirik grntlerine ve Virgil Thomson'n mziine bel ba (senaryo)

lar. Thomson'n zgn Cajun (18. yzylda sz konusu yreye yerlemi Fransz k
kenli KanadalIlar) temalarndan esinlenerek, ustalkl bir biimde besteledii mzik,
Pulitzer dl (bu dle layk grlen ilk film mzii) almtr. Flaherty, baarl yapt
larnn tmnde olduu gibi Louisiana Story'de de dnyann yabanl blgelerinin g
zelliini, tehlikesini ve cazibesini gzler nne serer. PK
ABD (Paramount)
115dk, SB
Ynetmen: William Wyler
Yapmc: Lester Koenig, Robert
Wyler, William Wyler
Senaryo: Augustus Goetz, Ruth
Goetz
Henry James'in Washington Square
isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Leo Tover
Mzik: Aaron Copland
Oyuncular: Olivia de Havilland,
Montgomery Clift, Ralph
Richardson, Miriam Hopkins,
Vanessa Brown, Betty Linley, Ray
Collins, Mona Freeman, Selena
Royle, Paul Lees, Harry Antrim,
Russ Conway, David Thursby
Oscar: William Wyler (film),
William Wyler (ynetmen), Olivia
de Havilland (kadn oyuncu), John
Meehan, Harry Homer, Emile Kuri
(sanat ynetmeni), Edith Head, Gile
Steele (kostm tasarm), Aaron
Copland (mzik)
Oscar adaylklar: Ralph
Richardson (yardmc erkek
oyuncu), Leo Tover (grnt
ynetmeni)
THE HEIRESS (1949)
Miras
"Nasl bu kadar zalim olabilirsin?" "Ne de olsa ustalarndan rendim." Willi
am Wyler'in, Henry James roman Washington Square'den (Washington Meyda
n; anlamsz bir ekilde 1997'de yeniden filme ekildi) sinemaya uyarlad Miras,
ynetmenin alameti farikas olan uzun planlarla ve ok zenli bir atmosfer, aydn
latma ve kamera teknii almasyla daha da glendirilen unutulmaz oyunculuk
lar gzler nne serer, ikinci kez Oscar'a deer bulunan Olivia de Havilland baba
sndan (Ralph Richardson) kalacak olan byk mirasa ramen evlenememi, fazla
syla silik ve zarafetten yoksun gen kz rolnde muhteem.
Yakkl servet avcs, isiz gsz Montgomery Clift, kzn gnln alar;
adam, ekici olduu kadar samimiyetsizdir de. Catherine, babasnn aalayc bir
biimde bu birliktelie itiraz etmesi zerine ve budalalk derecesinde romantik ha
lasnn (Miriam Hopkins) su ortaklyla bir ka plan yapar. Saf Catherine, sevgi
lisinin onu yzst braktn fark ettiinde, de Havilland'n merdivenleri ar ar
ve tkenmi bir halde trman akllardan silinecek gibi deildir. Finalde, ona geri
dnen a kapya doru umutsuzluk erisinde yrrken, buruk bir zafer kazan
m olarak yeniden merdivenleri trman da etkileyicilik bakmndan dier sahne
den aa kalmaz. Aaron Copland'n duygular harekete geiren ve zgn Oscar'l
mzii, yapmn btnndeki mkemmelliin altn izer. AE
KIND HEARTS AND CORONETS (1949)
Yumuak Kalpler
Sir Michael Balcon'n Bat Londra'daki yapm irketince ekilen "Ealing Kome-
dileri"nin ilklerinden biri ve bu stdyonun ngiliz tarz tipik mizah anlaynn ok iyi
bir rnei olan Yumuak Kalpler, zenli yaps ve verdii tat bakmndan kara ko
medi trnde ei benzeri olmayan bir yapt. ncelikli, ho bir hnzrl var ve bir
baka Ealing alameti farikas olan zekice bir sonla noktalanyor.
Acmasz, soukkanl, yoksul Louis Mazzini'nin (masum yzl Dennis Price)
sahip olabilecei Dklk unvanyla arasnda zppe, varlkl ve aristokrat D'Ascoyne
ailesinin sekiz yesinden baka bir engel olmamas, Robert Hamer'n snf ayrmc
ln cretkarlkla ele ald bu stn nitelikli kara komedide Mazzini'yi bir toplu
katliama tevik eder. Film, Roy Horniman'n bir toplumsal ke iaret ettii Isra-
el Rank adl sert romanndan Hamer ve John Dighton tarafndan uyarlanmt ama
ayn zamanda Charlie Chaplln'in Morsieur Veratoux'sunun (Msy Verdoux,
1947) da etkisi altnda kald sylenir. Price'n Makyavelist Mazzini'sinin ba, vic
dansz ve lkesiz ykseli-srasnda kaderin bir cilvesi sonucu iki farkl kadnla der
Britanya (Ealing studios)
de girer: Kurbanlarndan birinin dokunakl bir gzellie sahip dul kars Edith D'As
106dk, SB
coyne ve Ealing Stdyolar'nn gzdesi Joan Greenvvood'un canlandrd seksi, Ynetmen: Robert Hamer
tehlikeli biimde kurnaz Sibella. Yapmc: Michael Balcon, Michael
Ayn soydan geldikleri aka grlebilen yarm akll D'Ascoyne'larn sekizini Relph
de (bir balonda vurulan, kadnlara oy hakk verilmesi savunucusu krk suratl Ley Senaryo: Robert Hamer, Roy
di Agatha, patlayc ieren bir kase havyarla havaya uan general ve teknesiyle bir Horniman, John Dighton
Roy Horniman'n Israel Rank isimli
likte denizin dibini boylayp Mazzini'nin iini kendi kendine halleden lgn amiral romanndan
de dahil olmak zere) Ealing'in bin bir suratl adam, bir filmden dierine tannmaz Grnt Ynetmeni: Douglas
hale gelen mthi Alec Guinness canlandrr. Slocombe
Hamer'n ynetmenlik hayatnn fazlasyla ksa sren altn a, Yumuak Mzik: Ernest Irving
Kalpler'le doruk noktasna ular. Sinemasna ok deerli bir temel salayan kurgu Oyuncular: Dennis Price, Valerie
Hobson, Joan Greenwood, Alec
culuktan ynetmenlie gemi biri olarak, bu filmde akll diyaloglarla etkileyici, hi-
Guinness, Audrey Fildes, Miles
civli grsel malzemeler arasnda denge kurmay bilmitir. Sava foto-muhabirliin- Malleson, Clive Morton, John
den gelme grnt ynetmeni Douglas Slocombe'yse, bu filmdeki ustalkl siyah- Penrose, Cecil Ramage, Hugh
beyaz grntleriyle kendisine ok daha uzun mrl ve retken bir kariyerin ka Griffith, John Salew, Eric Messiter,
plarn at: Slocombe, 1960'larn klasikleen pek ok Ingiliz filmine, daha sonra Lyn Evans, Barbara Leake, Peggy
Ann Clifford
da Indiana Jones lemesi'ne grnt ynetmeni olarak imza att. AE
Venedik Film Festivali: Robert
Hamer (Altn Aslan adayl)

ABD (King, Pioneer)
86dk, SB
Y netm en: Joseph H. Lewis
Yapmc: Frank King, Maurice King
Senaryo: MacKinlay Kantor,
Millard Kaufman
G rnt Y ne tm en i: Russell
Harlan
M zik: Victor Young
O yuncular: Peggy Cummins, John
Dali, Berry Kroeger, Morris
Carnovsky, Anabel Shaw, Harry
Lewis, Nedrick Young, Russ
Tamblyn, Ross Elliott
GUN CRAZY (1949)
Joseph H. Lewis'in klt eseri Gun Crazy (lgn Silah; dier adyla Deadly Is
The Female, yani "lmcl kadn"), gnmzde kara film teriminin ihtilafl anlam
zerine yaplan tartmalara aklk getirebilecek bir rnek adeta. 1930'larn nl
haydutlar Bonnie Parker ve Clyde Barrow'un hikayesinden esinlenen (senaryoyu
MacKinlay Kantor ve McCarthy dneminde kara listeye alnd iin ad jenerikte
Millard Kaufman olarak geen yazar Dalton Trumbo yazmtr) bu krsal "kaak
aklar" hikayesinin, kara film geleneinde belirleyici olan karanlk, sert, kentsel ye
ralt dnyasyla pek ortak yn yokmu gibi grnr. Ancak They Live ByNight'ta-
ki (Gece Yaayanlar, 1948) bahtsz aklarn ya da Desperate (Umutsuz, 1947),
Thieves' Highway (Hrszlarn Otoyolu, 1949) ve The Sound o f Fury'deki (fkenin
Sesi, 1951) alnnn teriyle para kazanmak isteyen ama yakasn anszlklardan kur
taramayan kiilerin benzer hikayeleriyle yan yana koyulduunda Gun Crazy, ikisi
de babo insanlarn yazgsal yklerini anlatan The Postman Always Rings Twi
ce (Postac Kapy iki Kere alar, 1946) ve Detour (1945) gibi hakk teslim edilmi
kara filmleri karakterize eden kksz, marjinal adam temasn paylar.
Bart Tare (John Dall), kk yalardan beri silahlara taknt derecesinde ilgi
duymaktadr. Ordudan ayrldktan sonra, ok gzel bir kz olan ve silah fetiizmini
paylaan Annie Laurie Starr'la (Peggy Cummins) tanr ve keskin niancln ge
zici bir panayrda kantlayan kza hemen ak olur. Adaletin kollarnda yaamlarn
yitirmelerinden nce, byk bir mezbahann vezne blmnde gerekletirdikleri
silahl soygunla doruk noktasna ulaan bir dizi hrszla giriirler.
istemediiniz kadar bol "B snf" filmler arasnda, Gun Crazynin biimsel d
zeyde ayrcalkl bir yere sahip olduu iddias, dk btenin getirdii kstlamalar
ierisinde filmin kotard estetik yenilikler (banka soygununun olduu uzun plan-
sekans, mezbahadaki kovalamaca) ve Cummlns'ln psikozlu bir vamp kadn ben
zersiz biimde canlandrmas sayesinde kantlanmtr. lmsz nitelikteki bu "l
gn ak" hikayesi Jean-Luc Godard'n Fransz Yeni Dalga klasii A bout de souffle'a
da (Serseri Aklar, 1960) ilham kayna olmutur. PS
ADAM'S RIB (1949) ABD (MGM)
Adem'in Kaburgas/ki Ate Arasnda 101 dk, SB
Ynetmen: George Cukor
Yapmc: Lawrence Weingarten
"Hepimizin kendine gre numaralar var." Bu sekin "cinsiyetler atmas" ko
Senaryo: Ruth Gordon, Garson
medisi, kavgac ama cinsel adan atele barut gibi olan iftlere dair saysz baka fil Kanin
me ve televizyon dizisine ilham kayna olmutur. Esprili diyaloglarla, ifte standart Grnt Ynetmeni: George J
lar ve geleneksel cinsiyet rolleri zerine ateli tartmalarla ve oyuncularn muhte Folsey
em performanslaryla dolu Adem 'in Kaburgas, efsanevi ift Spencer Tracy ve Kat Mzik: Cole Porter, Mikls Rzsa
harine Hepburn'n, 1942-1967 arasnda birlikte evirdii dokuz filmden biri, belki Oyuncular: Spencer Tracy,
Katharine Hepburn, Judy Holliday,
de en iyisidir. Senaryoyu, TracyTe Hepburn'n yakn dostlar Ruth Gordon (1968 ya
Tom Ewell, Francis Attinger, David
pm Rosemary's Baby-Rosemary'nin Bebei filmiyle Oscar alan aktris) ve Garson Wayne, Jean Hagen, Hope
Kanin ifti yazmt. Projeye esin kayna olan gerek hikaye, Bay ve Bayan Ray Emerson, Eve March, Clarence
mond Massey'in boanma davasnda onlar temsil eden avukat William ve Dorothy Kolb, Emerson Treacy, Polly Moran,
Will Wright, Elizabeth Flournoy
Whitney iftinin daha sonra boanp mterileriyle evlenmelerinin hikayesidir.
Oscar adaylklar: Ruth Gordon,
Adem 'in Kaburgas'ysa bu ekilde sonulanmaz. Sevimli aptal sarn Doris At- Garson Kanin (senaryo)
tinger (olaanst bir komedi yetenei bahedilmi Judy Holliday'in parlak kariye
rini balatan ilk rol), zampara kocas W arren'i (Tom Ewell) ldrmeye teebbsle
sulannca proto-feminist avukat Amanda "Pinkie" Bonner (Hepburn) onun savun
masn stlenir. Ancak davann savcs da Amanda'nn kocas Adam "Pinky" Bonner
(Tracy) olunca mahkeme salonundaki mcadeleleri ok gemeden yatak odasna
kadar uzanr. atmann iddeti Amanda'ya vurgun olan ve onun iin "Farewell
Amanda"y (Cole Porter'n yazd bir para) besteleyen ark yazar Kip'in (David
Wayne) Amanda'ya ynelik ilgisi nedeniyle krklenir. George Cukor, Doris'in War
ren'i takip etmesi ve onu beceriksizce vurmasn kapsayan komik-gerilimli al se
kansndan sonra gelimeleri kastl olarak tiyatrovari bir dzlemde tutar. Filmin
uzun plan sekanslar, Hepburn'e mahkemedeki sunumlarnda hareket zgrl
salar ve Tracy'nln onun taktiklerine ve kulland yntemlere kar duyduu fke
yi da yanstmasna olanak tanr. Filmin en ilgi ekici sahneleri arasnda, zeki bir ka
dn olan Amanda'nn, kaln kafal Doris'e sorular sorduu ve Adam'n karsnn sem
patisini yeniden kazanmak iin, gzlerinde yalarla kendi kadns yann ortaya koy
duu sahneler saylabilir. Tartma konularndan bazlar, gnmzde nemini yitir
mi olsa da film, ncelikli yapsndan hibir ey kaybetmemitir. AE

Britanya (Ealing Studios, Rank)
82dk, SB
Dili: ngilizce / Gal dili
Ynetmen: Alexander
Mackend rick
Yapmc: Michael Balcon, Monja
Danlschewsky
Senaryo: Angus MacPhall &
Compton Mackenzie
Compton Mackenzie'nin
romanndan
Grnt Ynetmeni: Gerald
Gibbs
Mzik: Ernest Irving
Oyuncular: Basil Radford,
Catherine Lacey, Bruce Seton, Joan
Greenwood, Wylie Watson,
Gabrielle Blunt, Gordon Jackson,
Jean Cadell, James Robertson
Justice, Morland Graham, John
Gregson, James Woodburn, James
Anderson, Jameson Clark, Duncan
Macrae
WHISKY GALORE! (1949)
Viski Galore
Passport to Pimlico (Pimlico Krizi, 1949) ve Kind Hearts and Coronets (Yumu
ak Kalpler, 1949) gibi Viski Galore de babacan yapmc Sir Michael Balcon yne
timindeki Ingiliz Ealing Stdyolarnn nl sava sonras dnem komedilerinin ilk
ve harikulade hasadnn rnlerindendi. Tm dnyada byk beeni toplayan film
daha sonra yaplan filmlerdeki ayrt edici, kendisini alaya alan, hicivli formun oluu
munda olduu kadar ba kaldran sradan insanlarn gller karsnda zafer ka
zanmas temasnn oluumunda da kilit rol oynad.
Alexander "Sandy" Mackendrlck'in bu arpc kltr atmas komedisi, ger
ek mekanda, D Hebrid Adalar'ndan biri olan Barra'da, szde belgesel tarznda
ekilmi. Basil Radford'un canlandrd sofu geinen, kuralc, azna ki srmeyen
ngiliz gnll muhafz kaptan, batk bir gemiden "kurtarlan" malt viskinin pein
dedir; Amerika'ya gtrlmek zere yola karlan ancak kiye susam adallarca
ele geirilen kargoyu ararken, Todday adasnn sakinleri, onun ve vergi memurla
rnn etrafn evirip viskiye ulamalarn engeller. Yazar MacKenzle'nin lmszle
tirdii hikaye, Erlskay adas aklarnda batan bir yk gemisindeki 50.000 kasa vis
kinin "ortadan kaybolmas" olayndan esinlenerek yazlmt. Romanc-senaryo ya
zan Mackenzie, filmde S.S. Cabinet Minister'n kaptan olarak grnr.
Viski Galore, dier Ealing komedilerinin bazlarndan daha eski moda; ama bu
durum filmin hareketli ve neeli oluuyla, mfik ve zekice toplumsal gzlemleriy
le, Hebrid Adalar'ndaki yaamn otantlklliyle.ve muhteem oyunculuklarla den
geleniyor. Ealing Stdyolar'nn nde gelen Ingiliz kadn oyuncusu Joan Greenwo
od, kurnaz hanc Macroon'un (Wylie Watson) iveli kz rolnde mthi. Ayn ekil
de gerekten Iskoyal olan James Robertson Justice, Gordon Jackson ve matrak
anlatc Finlay Currie gibi oyuncular da ok baarl. Filmi dnya apnda beenilir
klan otorite kart mizah, kendini beenmi ve brokratik tiplere kar gelerek on
larn havasn sndren, tuhaf, elenceli, cesur insanlarla ve gzel kzlarla dolu bu
uzak, izbe kyn idealletirilmesi zerine kurulu.
Ealing'ln en prltl yapmlarndan n (dier kisi: The Man in the White Su-
t-Beyaz Takm Elbiseli Adam, 1951;ve The Ladykillers-Kadn Avclar, 1955) yne
ten iskoya kkenli Mackendrick, kariyerinin ilerleyen dnemlerinde dramatik film
ler ynetirken de ayn baary gstermitir; zellikle, ABD'ye tandktan sonraki
1957 tarihli filmi Sweet Smell o f Success'te (Baarnn Tatl Kokusu, 1957). AE
WHITE HEAT (1949) ABD (Warner Bros.)
Cehennem Alevi 114dk, SB
Ynetmen: Raoul Walsh
Cesaret isteyen bir tren soygununun banda Cody (James Cagney) arkada Yapmc: Louis F. Edelman
na "Ne yapacan biliyor musun?" diye barr; adam yant vermeye balaynca
Senaryo: Virginia Kellogg, Ivan
Goff, Ben Roberts
Cody onun szn keser: "Gevezelik etmeyi brak da ie koyul!" Bu aceleci, aksi
Grnt Ynetmeni: Sidney
yona ynelik tavr, Raoul Walsh'in (bir keresinde Peter Lloyd'un syledii gibi) "bi Hickox
reysel bir enerjinin nabzn alp" onu "iinden bir ritmin yaplannn doduu l Mzik: Max Steiner
gn bir yrngeye" yerletiren filmlerinin itici gcn zetler. Anlatm bakmndan Oyuncular: James Cagney,
ok az film Cehennem Alevi kadar gerilimli, batan sona tempolu ve ekonomiktir. Virginia Mayo, Edmond O'Brien,
Margaret Wycherly, Steve Cochran,
Walsh'in, amanszca dorusal bir izgi tutturan, hareketin daima ileriye akt
John Archer, Wally Cassell, Fred
filmleri sessiz sinema dnemini artrr (otomobilin trenle karlat al Clark
sahnesinde olduu gibi). Ama ynetmen, ayn zamanda, 20. yzyl psikolojisinin Oscar adaylklar: Virginia
merak uyandrc, karmak olanaklarn da aratrr. Cody, i stndeyken acmasz Kellogg (senaryo)
ca cinayet iler. etesiyle beraber kapana kslm bir hayvan gibi saklanrken (son
radan hapse de girecektir) psikopatolojisi su yzne kmaya balar: bakalarnn
acsna kar umursamazlk, kat yrekli bir anneyi saplant haline getirme ve onu
fkeden deliye dndren korkun migren krizleri.
Cagney'in olaanst oyunculuuyla lmszletirilen Cody, sinema gangs
terlerinin sonunu hazrlayan nihai elikiyi temsil eder: Ar egoistlik ve tamamen
insani bamllklar ve savunmaszlklarla baltalanan yenilmezlik hayalleri ("Bak an
ne, dnyann zirvesindeyim!). AM

THE RECKLESS MOMENT (1949) ABD (Columbia)

Fedakar Ana 82dk, SB
Ynetmen: Max Ophls
Yapmc: Walter Wanger
Fedakar Ana, masum bir kiinin batan karc, kt ruhlu biriyle ilikiye gir
Senaryo: Mel Dinelli, Henry
mesi ve sua bulamas erevesindeki bildik hikayede, Double Indemnity (ifte Garson
Tazminat, 1944) ve Scarlet S treefte (Krmz Fener, 1945) olduu gibi, cinsiyet Grnt Ynetmeni: Burnett
rollerini tersine evirmi olmas asndan srad bir kara film. Burada, genellikle Guffey
cinsellik ve parann oynad rol, snfsal konum ve saygnla yklenir. Kzyla (Ge Mzik: Hans J. Salter
raldine Brooks) ilikisi olan aalk adam (Sheppard Strudwick) ksmen kaza eseri Oyuncular: James Mason, Joan
Bennett, Geraldine Brooks, Henry
ldrlnce, ev kadn Lucia Harper (Joan Bennett) durumu kurtarmak iin cesedi O'Neill, Shepperd Strudwick, David
ortadan kaldrr ve kendisini beklenmedik gelimelerin iinde bulur. Blair, Roy Roberts
Lucia'ya antaj yapmak zere gnderilen; ama sonradan, rahatsz edici biim
de, iten, romantik teklifler yapmaya balayan rlandalI gangster rolnde James
Mason' izleriz. Haydut, kadn kahramann yaamn eski haline geri dndrecek
bir zveride bulunmak durumunda kalnca, filmin oda deiir ama bu durum ay
n zamanda Bennett'n (ne de olsa Krmz Fener'de fahieyi oynamt) onu te
den beri istemeden de olsa kendi karlar dorultusunda ynlendirmi olabilecei
ni da akla getirir. Viyanal ynetmen Max Ophls, su ve dramdan ok, filme ben
zersiz sinir bozucu bir nitelik kazandran ironi ve heyecana arlk veren yaklamy
la, barol oyuncularndan dokunakl, allmadk bir oyunculuk karm. KN
Britanya (British Lion, London)
104dk, SB
Dili: ngilizce / Almanca
Ynetmen: Carol Reed
Yapmc: Hugh Perceval, Carol
Reed
Senaryo: Graham Greene,
Alexander Korda
Grnt Ynetmeni: Robert
Krasker
Mzik: Henry Love, Anton Karas
Oyuncular: Joseph Cotten, Alida
Valli, Orson Welles, Trevor Howard,
Paul Hrbiger, Ernst Deutsch, Erich
Ponto, Siegfried Breuer, Hedwig
Bleibtreu, Bernard Lee, Wilfrid
Hyde-White
Oscar: Robert Krasker (grnt
ynetmeni)
Oscar adaylklar: Carol Reed
(ynetmen), Oswald Hafenrichter
(kurgu)
THE THIRD MAN (1949)
nc Adam Kim?
Graham Greene'in zellikle filme ekilmesi in yazd (hl basks tkenme
mi kitap aslnda "filmden romana uyarlama"dr!) ve Carol Reed'ln ynettii n
c Adam Kim?, 1940'larn Hollywood kara filmlerindeki kentsel kabus dnyasn, ba
arl bir biimde Avrupa ortamna tar. Kargaa iindeki sava sonras ortamn ele
alan ve ngiliz polisiye roman yazarlaryla AvrupalI mlteci sinemaclarn yaptlarnn
izlerini be yllk bir sre sonrasnda zleyebilmeyi salayan bu film, Hitchcock'un
The Lady Vanishes (Bir Kadn Kayboldu, 1938) ve Secret A gen t (Gizli Ajan, 1936)
gibi ilk dnem filmlerinde; Fritz Lang'n senaryosu Greene mzal Ministry o f Fear'in-
de (Korku Bakanl, 1944), Geoffrey Household esinli Man Hunt'nda (insan Av,
1941) ya da Journey into Fear (Korkuya Yolculuk, 1942) ve The Mask o f Dimitrios
(Dimitrios'un Maskesi, 1944) gibi Eric Ambler uyarlamalarnda sz edilen hareket
lerin sava sonras sonularn gsterir. Stdyoda kurulacak dekorun, igal edilmi,
drt askeri g arasnda paylalm ve karaborsaclarn aknna uram Viyana ka
dar egzotik olmamas in bir neden yoktu; ama Reed ve ekibi, filmi ykntlarn ve a
tafatn inde ekerek, tamamen gerek bir korku dnyasn olduu gibi perdeye
yanstt.
Filmin banda, bu harap olmu ve yozlam dnyaya, masum Amerikal Holly
Martins (Joseph Cotten) gelir. Ucuz western romanlar yazan Martlns'ten, ie kapa
l bir kltrel gruba, edebiyat zerine ciddi bir konferans vermesi istenmitir. Onun
kitaplarndan birini daha nce okumu olan tek kii, salonun en arkasnda oturan as
keri inzibat avuudur (Bernard Lee). Holly, ocukluk arkada Harry Llme'n (Orson
Welles) ksa sre nce gizemli bir biimde ldn renince sarslr ve bu lmn
alaka bir para szdrma kadyla lgisi olduundan phelenir. Lime'n cesedini
tayan "nc adam" ararken Harry'nin kz arkadalarndan biriyle (Alida Valli) ve
hi de tekin olmayan bir takm adamlarla balant kurar. Holly hari herkesin bildii
gibi Harry'nin, Calloway (Trevor Howard) adndaki polisten paay kurtarmak in l
m numaras yapt anlalr.
Welles'in Harry'slnin, ayakkabsna srtnen bir kediyle beraber sokak lambasnn
yla ortaya kmas bizler iin artc olmayabilir; yine de sihirli bir aydnlanma an
dr bu. Welles, Anton Karras'n kanuna benzer bir mzik aletiyle yapt unutulmaz fon
mzii eliinde, beyaz perdenin en byleyici kt adamlarndan birine hayat verir.
nc Adam Kim7'\r\ en nl tiradn (Viyana'daki bir dnme dolabn tepesinde an
latlan "guguklu saat" anektodu), Welles, Greene'in senaryosuna o anda eklemi ve
karakterin iini doldurarak belki de filmin lmszlne en byk katky yapmtr.
Teknik adan Hollywood'un klasikleen filmlerinin en iyileri kadar baarl nadir
ngiliz filmlerinden biri olan (Reed bir daha hi bu kadar ustaca bir film ekmedi)
nc Adam Kim?, politik gerilimle macerann, gotik gizemin ve "siyah-beyaz" ro
mantik strabn srad bir karm. Welles, be dakikalk muhteem performansyla
tm lgiyi zerine ekmi olsa da aslnda film kusursuz oyunculuklardan geilmiyor:
akn ve hayal krklna uram kahraman rolnde Cotten ("edebiyat konferans"
paha biilmez nitelikte) ve "hkmen kadn kahraman" olarak gzelliiyle k saan
talyan yldz Valli ok baarl. Bu, kentin gece manzaralaryla, akllardan kmayan
rpertici suratlarla ve finalde, Llme'n iinde ld kanalizasyonun takn sularyla,
daima prldayan bir film. KN

ABD (MGM)
98dk, Technicolor
Ynetmen: Stanley Donen, Gene
Kelly
Yapmc: Roger Edens, Arthur
Freed
Senaryo: Adolph Green & Betty
Comden
kendi oyunlarndan
Grnt Ynetmeni: Harold
Rosson
Mzik: Leonard Bernsteln, Saul
Chaplin, Roger Edens
Oyuncular: Gene Kelly, Frank
Sinatra, Betty Garrett, Ann Miller,
Jules Munshin, Vera-Ellen, Florence
Bates, Alice Pearce, George
Meader, Judy Holliday
Oscar: Roger Edens, Lennie
Flayton (mzik)
ON THE TOWN (1949)
Denizciler Geliyor
>
iki denizci, Gabey (Gene Kelly) ve Chip (Frank Sinatra), taksi ofr Brunhil-
de'nin (Betty Garret) eliinde, bir gzel sanatlar okulunda canl bir modelin res
medildii bir derse dalarlar. Bir an iin arkadan grdkleri plak kadn karsnda
dilleri tutulur. Model yzn dnnce kadnn sadece arkas ak bir elbise giymi
olduu anlar. Daha sonra kahramanmz girdikleri kapdan koarak kar: Bu
arada nc denizci Ozzie'yle (Jules Munshin) antropolog sevgilisi Claire'in (Ann
Miller) gizli pmeleri gzler nne serilir.
Denizciler Geliyor'un hafiften "tabular ykan" elence anlay, bu abartl
gagin (komik durumun) iinde sakl. Bu film temel olarak rasgele seks arayn ko
nu alyor: 24 saatliine izinli olan denizci, cinsel iliki yaamak ister. Elbette ki
grnte film, bu temel gdy reddetmeye alyor; sonuta Gabey, tatl, ma
sum "Bayan Turnstiles"a, yani (vy'ye (Vera-Ellen) aktr. Ama kantlar her yerde g
rlebilir: kltrel referanslarda (gerekstc sanat; bir mze tamamen "homo
erectus a adanmtr), iki anlama ekilebilecek szlerde (Brunhilde: "Manzara gr
mek istedi, ben de ona bol bol manzara gsterdim") ve her eyden te tm ero
tizmin kurnazca yerletirildii ark-dans oyunlarnn takn enerjisinde), bununla
beraber Miller n "Tarihncesi insan!" yorumunda gizli sakl hibir ey yok.
Denizciler Geliyor, basit ama srkleyici "bir mre deer gn" iddias ierisin
de birbirinden farkl pek ok keyif verici unsur barndryor. Denizciler birbirlerinden
ayrldklarnda, film giderek hareketleniyor ve ucuz elencelerden ("You Can Co-
unt On Me ) dans gsterilerine (Leonard Bernstein'n caza yakn bir slupla beste
ledii Sinatra-Garret deti "Come Up to My Place" eliinde) kadar eitli unsurlar
la zenginleiyor. Kelly'nin hem zel hem meslek yaamndaki solcu yn, genellikle
grmezden gelinir. Denizciler Geliyor'da, yzeydeki tm o cinsel motiflerin yan s
ra yzeyin altna gizlenmi bir politik ama var: Bu "kent senfonisi" (baz mkem
mel gerek mekan grntlerinin de yardmyla) yaamlarn yorucu bir gnlk
plan programn kk boluklarna sktrmaya alan sradan emekilerin sevin
ve kederlerine yazlm gerek bir methiye. AM
ORPHE (1 9 4 9 )
Fransa (Andr Paulve, Palais Royal)
rfe 112dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Jean Cocteau
"lmszlk, efsanelerin ayrcaldr," der anlatc filmin balangcnda. Bu,
Yapmc: Andr Paulv
Jean Cocteau'nun fantastik filmi, snrsz bir sradla ve cezbedld bir alegoriye
Senaryo: Jean Cocteau
sahip, ayn zamanda ifreli bir otobiyografi olan rfe in de geerli. Orphe (Coc Grnt Ynetmeni: Nicolas
teau'nun sevgilisi Jean Marais canlandrr), bir zamanlar ok beenilen ama artk Hayer
rabet grmeyen bir airdir. Hor grd bir rakibinin ki niformal motosikletl Mzik: Georges Auric
tarafndan ezilmesi sonucu "Prenses lrrT'le (Maria Casars) karlar ve ondan Oyuncular: Jean Marais, Franois
Prier, Maria Casars, Marie Da,
ok etkilenir; ama hmal ettii kars Eurydice (Marie Da) lnce, Orphe, onun
Henri Crmieux, Juliette Grco,
geri verilmesini istemek zere ller diyarna gider. Roger Blin, Edouard Dermithe,
Yzeysel bakldnda bir zel efekt filmi gibi gzkse de rfe, Cocteau'nun Maurice Carnege, Ren Worms,
Raymond Faure, Pierre Bertin,
ters ekim (tersine hareket) ve arka grnt (canl aksiyonun, fona yanstlan g
Jacques Varennes, Claude Mauriac
rntler nnde ekilmesi) tekniklerini ustalkla kullanmas bakmndan dnm
noktas niteliinde bir film. Aynalar, te tarafa alan kaplardr ("Hayatn boyunca
bir aynaya bakarsan, 'lm' bandayken grebilirsin"); ne var ki onlarn in
den sadece airler istedikleri zaman geebilir. Araf, fizik kurallarnn askya alnd
ar ekimli bir belirsizlik blgesidir. Gizemli anlatm yer yer kafa kartrc olsa da
(Orphe ve Cocteau'nun benzer bir biimde Eurydlce'den ok "lm"le megul ol
malarna aklk getirmiyor) filmin iirsel dgc byleyici. TCh

ngilizce ad: Orpheus

THE ASPHALT JUNGLE (1 9 5 0 ) ABD (MGM)

Elmas Hrszlar 112dk, SB
Ynetmen: John Huston
Hollywood'un rettii belki de en lnce detaylandrlm "su" filmi olan Elmas
Yapmc: Arthur Hornblow Jr.
Senaryo: W.R. Burnett, Ben
Hrszlar'nda John Huston'n kuyumcu dkkan soygununu ele al, blzlere farkl
Maddow, John Huston
mesleki tecrbelere sahip haydutlar arasndaki (ustaca plan yapan bir "beyin"den, W.R. Bumett'in romanndan
bir kasa hrszna ve bekilerle ilgilenecek "kas gc"ne kadar) i ilikisini gsterir. Grnt Ynetmeni: Harold
alnan mallar elden karacak olan "saygn" i adamna gre, byle bir su, Rosson
"emein solak hall"nden baka bir ey deildir. Mzik: Mlkls Rzsa
Oyuncular: Sterling Hayden, Louis
Elmas Hrszlar, soyguna olduu kadar, ete yelerinin zel hayatlar zerine
Calhern, Jean Hagen, James
de odaklanr ve her birine dikkat ekici konuma tarz ve grsel farkllklarla birey Whitmore, Sam Jaffe, John
sellik kazandrr. Huston, aralarnda Marilyn Monroe'nun (ilk rolleri arasnda en Mdntire, Commissioner Hardy,
nemlilerinden biri olan bu rolde yal bir adamn aptal sevgilisini canlandrr) bu Marc Lawrence, Barry Kelley,
Anthony Caruso, Teresa Celli,
lunduu baarl bir oyuncu topluluunu ustalkla ynetmi. ou Huston filminde
Marilyn Monroe, William "Wee
olduu gibi, erkekler arasndaki dostluk balarnn sevin ve znt veren yanlar, Willie" Davis, Dorothy Tree, Brad
tem atik adan ne kyor; kanlmaz olarak kanuna (ve kendi zaaflarna) yenik Dexter, John Maxwell
den haydutlar, neredeyse kahramanlatrlyor. ete lideri Doc Riedenschnelder Oscar adaylklar: John Huston
(ynetmen), Ben Maddow, John
(Sam Jaffe), kendisini bir caf'de gen ve gzel bir kzn dans ediini seyretmekten
Huston (senaryo), Sam Jaffe
alkoyamad iin yakalanrken sert adam Dix (Sterling Hayden) kasabasna ve ok (yardmc erkek oyuncu), Harold
sevdii atlara kavumaya alrken kan kaybndan lyor. Bu melodramatik unsur Rosson (grnt ynetmeni)
lar, filmin yabanclama, ihanet ve sosyopatl tasvir ediiyle lgin bir eliki olu
turuyor. RBP
Japonya (Daiei)
88dk, SB
Dili: Japonca
Ynetmen: Akira Kurosawa
Yapmc: Minoru Jingo, Masaichi
Nagata
Senaryo: Ryunosuke Akutagawa,
Akira Kurosawa, Shinobu
Hashimoto
Ryunosuke Akutagawa'nm
Rashomon and In a Grove isimli
yklerinden
Grnt Ynetmeni: Kazuo
Miyagawa
Mzik: Fumio Hayasaka
Oyuncular: Toshiro Mifune,
Machiko Kyo, Masayuki Mori,
Takashi Shimura, Minoru Chiaki,
Kichijiro Ueda, Fumiko Honma,
Daisuke Kato.
Oscar: Akira Kurosawa (Onur
dl)
RASHOMON (1950)
yolcu; Oduncu (Takashi Shimura), Rahip (Minr Chiaki) ve Hizmetkar (Kic
hijiro Ueda) frtna srasnda ykk bir tapnaa snr. Bir ate yakp akllarn kurcala
yan bir hikaye zerine konuurlar. Bylelikle, ormanda karlaan evli bir ift ve bir
haydut hakkndaki "yk iinde yk" balar. Oduncu, polis yetkilileri henz ne ol
duunu aratrmaya balamadan nce kocann cesedini bulmutur. Anlatlan yk
Rahip'i yle dehete drm, Hizmetkar'a yle hoa vakit geirtmitir ki frtnann
devam ettii sre boyunca, bir cinayetin drt farkl bak asndan anlatmyla za
man geirirler.
Birbiriyle elien bak alarnn geriye dnlerle anlatld, akc, hareketli bir
kamerayla erevelenmi ve alacal bir n glgeleri altnda ekilen Rashomon,
inandrclktan yoksun perspektifleri ince ayrntlaryla verir. Dolaysyla filmdeki ka
rakterlerin drstl ve betimledikleri olaylar aslsz ve sahte olarak gsterilir. Olay
lar kantlara dayandrlr ama hemen kukulu bir hal alrlar. Koca, kadn ve haydutun
st ste bindirilen hikayeleri arasndaki uyumazlk, basit olay karmaklatrr. Ksa
cas, tm anlatclar gvenilmezdir; filmin tamam da yle.
Akira Kurosawa'nm epistemolojik bir kbustan geri kalr yan olmayan Oscar
dll filmi yine de bir ahlaki erdem boyutu katlarak sonuca ular. Her ne kadar

Oscar adaylklar: So
Matsuyama, H. Motsumoto (sanat
ynetmeni)
Venedik Film Festivali: Akira
Kurosawa (Altn Aslan), Akira
Kurosawa (talyan Film
Eletirmenleri dl)
Rashomon, st kapal olarak, kaybolmu arnma ve kefaret olaslklarn aratrsa da
iyiyle kt arasndaki ayrt edici ey olarak gerein kefedilmesiyle ilgili ana temas,
basit iyilikseverlik ve zveri eylemleri zerinden dorulanr. Orman, haydut Tajoma-
ru'nun (Toshir Mifune) bak asyla anlatlrken Tajomaru haylaz bir ocuk gibi ka
rakterce edilir. Tajomaru, Masako'yu (Machiko Kyo) grp ona vurulduktan sonra,
samuray kocas Takehiro'yu (Masayuki Mori) etkisiz hale getirip kendisine itaat eden
kadna sahip olur ve daha sonra da iki adamn dvmesi sonucu Takehiro lr. Ma-
sako'nun bak asna greyse kendisi tecavze uram, utan duymu, daha son
ra kocas tarafndan reddedilmi ve histerik fkesine teslim olarak onu ldrmtr.
Bir tek lm olduu noktasnda dierleriyle hemfikir olan Takehiro'ysa, bir medyum
(Fumiko Honma) araclyla karsnn, Tajomaru'nun tutkusuna nasl ayn ekilde kar
lk verdiini ve bunun zerine hayduttan nasl kendisini ldrmesini istediini ak
lar. Cinayette hibir hayr grmeyen Tajomaru gibi Masako da kaar ve Takehiro'yu
intihar etmek zere yalnz brakrlar.
Tm hikayeler anlatclarn kendi karlarna hizmet etmektedir.
Dolaysyla Tajomaru acmasz bir sulu, Masako saldrya uram bir
masum, Takehiro gururlu bir savadr. Grne baklrsa hepsi do
rudur. Ta ki Oduncu glgelerin arasndan neler grdn anlatana
kadar. Onun perspektifi kadnn zayfln, haydutun kabadaylnn
aslsz oluunu ve kocann cesaretsizliini dorular. Ayn zamanda ha
kikat arayna sekte vurarak sua kendisinin nasl kartn da gizler
ama Hizmetkar bunu ortaya karr.
Kurosawa, kasvetli hikayeyi olumlu bir iaretle noktalar. Tapnak
harabesinin altnda terk edilmi bir bebek bulunur. Oduncu (yapt
ktln kefareti olarak) ksz bebee sahip karak insann zn
de iyilik olduu fikrini ortaya koyar. Kurosawa'nm ilk byk yapt Ras-
homon'un hayranlk uyandran bir anlat yaps ierisinde tad izof
reni dnlecek olursa, bu tutarl bir sondur. GC-Q
A B D (Universal)
92dk, SB
Ynetmen: Anthony Mann
Yapmc: Aaron Rosenberg
Senaryo: Borden Chase, Stuart N.
Lake, Robert L. Richards
Stuart N. Lake'in yksnden
Grnt Ynetmeni: William H.
Daniels
Mzik: Walter Scharf
Oyuncular: James Stewart,
Shelley Winters, Dan Duryea,
Stephen McNally, Millard Mitchell,
Charles Drake, John Mdntire, Will
Geer, Jay C. Flippen, Rock Hudson,
John Alexander, Steve Brodie,
James Millican, Abner Biberman,
Tony Curtis
A B D (Argosy, Republic)
105dk, SB
Ynetmen: John Ford
Yapmc: Merian C. Cooper, John
Ford, Herbert J. Yates
Senaryo: James Warner Bellah,
James Kevin McGuinness
James Warner Bellah'n Mission
With No Record isimli yksnden
Grnt Ynetmeni: Bert
Glennon
Mzik: Dale Evans, Stan Jones,
Tex Owens, Victor Young
Oyuncular: John Wayne,
Maureen O'Hara, Ben Johnson,
Claude Jarman Jr., Harry Carey Jr.,
Chill Wills, J. Carrol Naish, Victor
McLSglen, Grant Withers, Peter
Ortiz, Steve Pendleton, Karolyn
Grimes, Alberto Morin, Stan Jones,
Fred Kennedy
WINCHESTER '73 (1950)
Korkun intikam
Ynetmen Anthony Mann'la oyuncu James Stewart'm birlikte evirdii sekiz
filmden ilki olan Korkun intikam, bu efsanevi ortakln eklini belirler. Bu iki ada
mn birlikte yapt western'lerin allmadk derecede sert olmann yan sra ok
gzel, sade bir slubu vardr.
Film, defalarca el deitiren bir tfein etrafnda dner. Ona sahip olan her
kes bir ekilde deiir, bazen iyiye bazen de ktye doru. Her ey, sz konusu t
fein dl olduu bir atclk yarmasnda balar.
Oyuncu kadrosu olaanst gl. Shelley Winters mkemmel bir oyun ka
ryor; yardmc oyuncular arasnda Millard Mitchell, Stephen McNally, Will Geer ve
emsalsiz Dan Duryea gibi ok yetenekli karakter oyuncular var. (Bakalm Kzlderi
li sava rolndeki Rock Hudson'la gen Tony Curtis'i tanyabilecek misiniz!)
Gnmzde ender rastlanr yetenekte bir aktr olarak kabul edilen Stewart,
filmin ekildii dnemde yeterince iyi bir oyuncu olmadna ynelik iddialardan
endie duyuyordu. Canlandrd Lin McAdam karakteri allmadk bir kahraman
dr; filmin iyilik oda olmasna ramen biraz elikilidir. Stewartin Mann iin orta
ya koyduu oyunculuk The Man from Laramie (intikam Kanunu, 1955) ve The
Naked Spur (idam Mahkumu, 1953) gibi filmlerde gitgide daha karmak ve kinik
bir hal alacak ve sanatnn ustas olan bu adamn kendisine verilen her roln altn
dan kolayca kalkabileceini kantlayacaktr. EdeS
RIO GRANDE (1 9 5 0 )
Kahramanlar Diyar
John Ford'un "Svari lemesi"nin son filmi olan (ilk ikisi Fort Apache-Kan
Kalesi, 1948; ve She Wore a Yellow Ribbon-San Kurdelali Kz, 1949) Kahraman
lar Diyar, nemli bir yapt olmasna ramen daha ufak apldr ve iddiaya gre y
netmenin kiisel projesi The Quiet Man (Kadn Satlmaz, 1952) iin maddi kaynak
salamak zere ekilmitir. Sabun kp olaylar, kla elencelerini ve at stn
de aksiyon sahnelerini harmanlayan film, nceki svari filmlerine gre arpclk
tan, efsanevilikten ve atrs hznden daha az nasiplenmitir.
Kuzey Amerikal aksi Yzba Kirby York (John Wayne, Fort Apache'deki
Kirby York'u ayn ekilde canlandramam), i Sava srasnda evini yakp kl etti
i ve kendisinden ayr yaayan gneyli kars Kathleen'le (Maureen O'Hara) acemi
er olan oullarnn (Claude Jarman, Jr.) hatrna barr. Olan, babasnn etkisi al
tnda bir erkek haline gelir ama annesinden ald duyarlln da kaybetmez.
York, adam karmak zere Meksika'dan gizlice lkeye giren Kzlderili haydutlarn
peinden giderken adamlarna nderlik eder; bu hikaye Ford ve Wayne'in baya
pt The Searchers m (l Aslan, 1956) balangcn artrr. Bu, daha az nevro-
tik, daha aksiyon-merkezli bir maceradr ve Kzlderili savalarnn "iyilere kar k
tler" anlayn sorgulamadan benimseyen nadir Ford filmlerinden biridir.
Ben Johnson, rodeo yeteneini gzler nne serer; "Sons of the Pioneers"
adl mzik grubu syledikleri baladlarla folklorik atmosfere katkda bulunur. KN
ALL ABOUT EVE (1950) A B D (Fox)

Perde Alyor 138dk, SB

Ynetmen: Joseph L. Mankiewicz
Yapmc: Darryl F. Zanuck
ov dnyas hakknda yaplan en keskin ve en karanlk filmlerden biri olarak Senaryo: Joseph L. Mankiewicz,
kabul edilen 1950 yapm bu Joseph L. Mankiewicz dram, 1946 ylnda Cosmopo M a ry O rr'u n The W isdo m o f Eve
litan dergisinde yaynlanan, daha sonra radyo prodksiyonu da yaplan The Wis is im li yk s n d e n

dom o f Eve adl ykden esinlenmiti. Dier stdyolarn drt yl boyunca ekme
Grnt Ynetmeni: Milton R.
Krasner
ye yanamad yk, Mankiewicz'in neleyici, esprili senaryosuyla parlak bir
Mzik: Alfred Newman
oyuncu kadrosunun bileimi sayesinde muazzam bir sinematografik baarya d Oyuncular: Bette Davis, Anne
nt. 14 dalda Oscar'a aday gsterildi (o dnem in bir rekordu) ve Manki- Baxter, George Sanders, Celeste
ewlcz'in ald En iyi Ynetmen ve En iyi Senaryo dllerinin yan sra En iyi Film ve Holm, Gary Merrill, Hugh Marlowe,
Gregory Ratoff, Barbara Bates,
En yi Yardmc Erkek Oyuncu da (George Sanders) dahil olmak zere alt dl ka
Marilyn Monroe, Thelma Ritter,
zand. Bette Davis, Anne Baxter, Celeste Holm ve Thelma Ritter de dle aday Walter Hampden, Randy Stuart,
gsterildiler ve bylece tek bir filmde dle aday gsterilen kadn oyuncu rekoru Craig Hill, Leland Harris, Barbara
White
elde edilmi oldu.
Oscar: Darryl F. Zanuck (film),
Film, gen ve gzel aktris Eve Harrlngton'n (Anne Baxter) bir dl treninde Joseph L. Mankiewicz (ynetmen),
yapt konumayla balar ve kamera trende hazr bulunanlar panoramik olarak Joseph L. Mankiewicz (senaryo),
tarar. Addison DeWitt (Sanders), elde edilen baarnn gerek yksn anlatmak George Sanders (yardmc erkek
oyuncu), Edith Head, Charles Le
zere blzleri zamanda geriye doru bir yolculua karr. Artk yalanma belirtileri Maire (kstm tasarm)
gsteren 40 yandaki Margo Channing (Bette Davls), zorlu bir yaamn ierisinde Oscar adaylklar: Anne Baxter,
aclar ekmi gen hayran Eve'e yardm eli uzatan bir Broadway oyuncusudur. Bette Davis (kadn oyuncu), Celeste
Margo'nun kostmcs Birdie (Ritter), "Ne hikaye ama! Anlalan bela onun pei Holm, Thelma Ritter (yardmc kadn
oyuncu), Lyle R. Wheeler, George
ni hi brakmam," diyerek Eve'in ackl hikayesinin ardndaki gerei alayc bir W. Davis, Thomas Little, Walter M.
imayla ngrebilen ilk kii olur. Eve, Margo'nun gvenine eitli dzenlerle, dl Scott (sanat ynetmeni), Milton R.
nn mesleki ve zel yaamna sinsice szarak karlk verir. nce Margo'nun en iyi Krasner (grnt ynetmeni),
Barbara McLean (kurgu), Alfred
arkadan (Holm) kandrr, vefal ama kaypak eletirmenin (Sanders) akln eler ve
Newman (mzik)
nianls Bill'i (Gary Merrill, gerek hayatta Davis'in kocasdr) onun elinden alma gi Cannes Film Festivali: Joseph L.
riiminde bulunur. Marilyn Monroe, Margo'nun partisinde, ksa ama gz kamat Mankiewicz (zel Jri dl),
rc bir sahnede DeWitt'in kolunda grnr; bu parti Margo'nun nl "Kemerleri Bette Davis (kadn oyuncu)
nizi balayn. Bu ok sarsc bir gece olacak" cmlesini syledii partidir.
Kimileri, 1949 yapm A Letter to
Three WivesTa da ( Kadna Bir Mek
tup) Oscar kazanm olan Mankiewicz'in
Perde Alyor'la elde ettii zaferin, Citi
zen Kane'le (Yurtta Kane) En yi zgn
Senaryo dln alan kardei Herman'a
kyasla yeteneinin daha byk olduu
nun son bir kant olarak grr. Bu tart
may bir kenara brakacak olursak, bir
ok kii Perde Alyor1u, Davis'in uzun
oyunculuk yaamnn en parlak baars
kabul eder. Filmin tek kusuruysa, kadn
grnml su katlmam hrstan baka
bir ey deilmi zlenimi veren Baxter'dir.
KK
ABD (Paramount)
110dk, SB
Ynetmen: Billy Wilder
Yapmc: Charles Brackett
Senaryo: Charles Brackett, Billy
Wilder, D.M. Marshman Jr
Charles B ra c k e tt ve Billy W ild e r'm A
Can o f Beans is im li yk s n d e n
Grnt Ynetmeni: John F. Seitz
Mzik: Jay Livingston, Franz
Waxman
Oyuncular: William Holden, Gloria
Swanson, Erich von Stroheim, Nancy
Olson, Fred Clark, Lloyd Gough, Jack
Webb, Franklyn Farnum, Larry J.
Blake, Charles Dayton, Cecil B.
DeMille, Hedda Hopper, Buster
Keaton, Anna Q. Nilsson
Oscar: Charles Brackett, Billy Wilder,
D.M. Marshman Jr (senaryo), Hans
Dreier, John Meehan, Sam Comer,
Ray Moyer (sanat ynetmeni), Franz
Waxman (mzik)
Oscar adaylklar: Charles Brackett
(film), Billy Wilder (ynetmen),
William Holden (erkek oyuncu),
Gloria Swanson (kadn oyuncu),
Erich von Stroheim (yardmc erkek
oyuncu), Nancy Olson (yardmc
kadn oyuncu), John F. Seitz (grsel
ynetmen), Doane Harrison, Arthur
P. Schmidt (kurgu)
SUNSET BLVD. (1 9 5 0 )
Sunset Bulvar
Bir havuzda l vaziyette yzst yatmakta olan isiz senaryo yazar Joe Gil-
lis (William Holden), sessiz sinemann kraliesi megaloman Norma Desmond'la
(Gloria Swanson) kiisel ve mesleki dzeydeki uursuz ilikisini anlatr. Gen g
rnme abas ierisinde olan ne var ki bu abalar onu paradoksal olarak bin yan
daym gibi gsteren ellili yalarndaki Norma, Sunset Bulvarfndaki eski bir ma
likanede yaamaktadr. Kadn, evcil maymunu iin bir gece yars cenazesi dzen
ler (Joe imal biimde "herhalde ok nemli bir empanzeydi" der), ekilmesi olas
olmayan bir senaryo karalar ve Salome rolyle oyunculua dnmeyi hayal eder
("Bu dnyadan nefret ediyorum! Bu muhteem bir dn olacak!"); ki bu
imkanszdr. Ona eski ynetmeni ve bu arada da ilk kocas olan kt ruhlu bir uak
(Erich von Stroheim) hizmet etmektedir.
Bu senaryo, cafcafl grntlere genelde pek prim vermeyen bir sinemac
olan Wilder'i Phantom o f the Opera'nn (Operadaki Hayalet) ve Kane'in Xana-
dv'sunun atmosferini artracak kompozisyonlar yaratmaya tevik etmitir. Bu
na rnek olarak, kapana kslm jigolo arka planda tela ierisindeyken, yakn e
kimle beyaz eldivenli ellerin org alnn gsterilmesi verilebilir. Wilder'in sinema
endstrisinin perili evinde yapt bu ineleyici olmakla birlikte nostaljik gezinti, et
kisi korku filmi trnn iine szdktan (Robert Aldrich'in Whatever Happened to
Baby Jane-Bebek Jane'e Ne Oldu?, 1962) ve Andrew Lloyd Webber tarafndan
oyunlatrldktan sonra bile, tekrar tekrar seyredilebilecek bir filmdir. Bir zamanlar
hreti yakalam olan Norma ve asla hret olamayan Joe iin duyulan tuhaf ac
ma duygusunu, sessiz sinemann Buster Keaton, H.B. Warner ve Anna Q. Nilsson
gibi zamann etkisiyle tahrip olmu ve dondurulmu gibi grnen yzlerinin kulla
nlmasyla bir bakma sadiste denilebilecek ekilde birletirir.
 Sunset Bulvar'nn ok da n plana karlmayan ironlk yanlarndan biri, Nor-
ma'nn kendi cinnet halleriyle ba edemeyii bir tarafa ("kimse bir yldz terk ede
mezi"), sinema endstrisinin herkesin birer ucube gibi davranmasna olanak tan
mas hatta bunu tevik etmesidir: Cecil B. DeMille (filmde kendisini oynar), Nor-
ma'ya sinema sektrnn deitiini kibarca hatrlatr ama Wilder bu sahneyi ka
meray DeMllle'ln cilal binici botlarna ve sanki setteymi gibi gln bir biimde
kaslarak yryne ynelterek noktalar.
Bu, kt sonla bitmeye mahkum ama ho ve "norm al" bir ak likisiyle mca
dele halinde olan sert ve ineleyici bir film: Sonunda Norma, Joe'nun hem sekt
rn inden bir kzla, Nancy Olson'la birlikte bir senaryo ("isimsiz Ak Hikayesi") ya
zyor olmasndan hem de kendisini bu gen rakibi iin terk edeceini dndn
den dolay dehete kaplr. Swanson'in ("Ben hl bym, artk filmler kl
d"), muhteem bir oyunculuk sergiledii cinnet nbeti, cinayetten tutukland s
rada gazetecilerin haber amal kameralarna doru bir konuma yapp artk yakn
ekim in hazr olduunu haber vermesiyle doruk noktasna ular ve daha sonra
Wilder, bir nlnn cinayet skandalinin yaratt karnaval balarken, kadnn ken
di delilii erisinde nasl da yaltlm olduunu vurgulamak zere onu yeniden ge
ni planda ereveler. Bu film, yarm yzyldan uzun sredir hl korkun bir biim
de diri kalan medya tarafndan smrlen su" kltrnn iaretlerini verir. KN

Meksika (Ultramar)
85dk, SB
Dili: spanyolca
Ynetmen: Luis Bunuel
Yapmc: scar Dandgers, Sergio
Kogan, Jaime A. Menasce
Senaryo: Luis Alcoriza, Luis
Buuel
Grnt Ynetmeni: Gabriel
Figueroa
Mzik: Rodolfo Halffter, Gustavo
Pittaluga
Oyuncular: Alfonso Meja, Estela
Inda, Miguel Incln, Roberto Cobo,
Alma Delia Fuentes, Francisco
Jambrina, Jess Navarro, Efran
Arauz, Sergio Villarreal, Jorge
Prez, Javier Amzcua, Mario
Ramrez
Cannes Film Festivali: Luis
Buuel (ynetmen)
ngilizce ad: The Y o ung a n d the
D am ned
LOS OLVIDADOS (1950)
Unutulmular
Unutulmular, sosyal ierikli filmlerin yerleik kurallarnn ounu yerine getir
se de onlarn ok tesine geer. Meksiko'nun gecekondu mahallelerinde ekilen
bu yakc Luis Bunuel bayapt, merkezine iki kadersiz olan ocuunu yerletirir:
iyi olabilmek iin abalayan Pedro (Alfonso Mejia) ve Pedro'yu yoldan karmak
iin srekli bir eyler yapan, ondan daha byk, slah olmaz Jaibo (Roberto Cobo).
talyan yeni gerekiliine eletirel biimde yaklaan Bunuel, gerekilik kavram
nn d, iir ve usdl da iine alacak ekilde (Pedro'nun, birbirinin iine gemi
dnce silsilesi, sululuk duygusu ve arzu tatmini, karn a olan ocuun annesi
tarafndan kendisine sunulan i et paras imgesi ierisinde znen kabusuyla ve
Jaibo'nun lrken gzlerinin nne gelen, lm meleinin uzun, karanlk bir yol
boyunca kendisine klavuzluk eden uyuz bir kpek eklinde grnd hayalle
temsil edilir) geniletilmesini istiyordu. ^
Bunuel'in lanetliler ehrindeki dier kayp ruhlar arasnda, kr dilenci Carme-
lo (Miguel Incln); Carmelo'nun himayesi altna ald terk edilmi ocuk Ojitos
(Mrio Ramirezj; filmin pek ok kkrtc grntsnden birinde plak bacaklarn
stle ykayan ekici gen kz Meche (Alma Delia Fuentes); ve ok gemeden Jaibo
tarafndan ldrlecek olan erdemli Julien (Javier Amezcua) vardr. Nashville'den
(1975) bir deyi dn alacak olursak, filmin son ana karakteri szsiniz, yani ikiyz
l izleyici. Unutulmular' dier sosyal ierikli filmlerin tesine tayan nemli et
kenlerden biri izleyiciyi agresif bir biimde rahatsz etmesi; en ok da Pedro'nun s
lah evinde kameraya yumurta frlatyla. O kadar vurucu olmayan ama yine de et
kileyici baz yntemlerle Unutulmular, izleyiciyi liberal mesajl filmler tarafndan
genel olarak altrld ekilde asil bir duyarllk konumuna yerlemekten alkoyar.
Bunu, anlatm biiminin fazlasyla ineleyici, mesafeli ve aykr olmasyla gerekle
tirir; rnein Jaibo'nun etesi onu dverken, gzleri grmeyen Carmelo'nun ack
l grnm, aval aval bakan bir tavuun gln grntsyle perdelenir. Ayrca
Bunuel, esas sorunu daha katlanlabilir klmak amacyla bizlerin duygularn ve be
lirli olaylara ynelik konsantrasyonumuzu ynlendirmek iin bir "vekil" figr kulla
nm da dahil olmak zere, ok eitli yntemler kullanarak, filmde dorudan me
saj vermekten kanmay hakkyla baarr. Unutulmular, katlkla ve yapc zm
lerden yoksun oluuyla eletirilmitir ama Bunuel, bir yasa koyucu deil bir sanat
dr ve bu olaanst drst filmin iindeki efkatin kolayca alglanamayabilir olu
unun tek nedeni, ar duygusallkla sarmalanmam olmasdr. MR
IN A LONELY PLACE (1 9 5 0 )
ABD (Columbia, Santana)
Tehlike areti 94dk, SB
Ynetmen: Nicholas Ray
Yapmc: Henry S. Keler, Robert
Tehlike areti, pek ok adan bir bayapt nitelii tar: klt ynetmen Nicho-
Lord
la Ray'in tek "en iyi" filmi olarak; benzersiz biimde romantik ve kt sonla bitme Senaryo: Dorothy B. Hughes,
ye mahkum bir kara film olarak; Humphrey Bogartve Gloria Grahame'in en iyi kii Edmund H. North, Andrew Solt
sel oyunculuklarn sergiledikleri bir vitrin olarak; ve Hollywood'un i yzn en iyi D o ro th y B. H u g h e s 'u n ro m a n n d a n

ortaya koyan filmlerden biri olarak. Grnt Ynetmeni: Burnett

Guffey
Saldrgan mizal senaryo yazar Dix Steele (Bogart), bir cinayetten sorumlu tu
Mzik: George Antheil
tulur ama yan komusu Laurel Gray (Grahame), su ilendii srada onun orada bu
Oyuncular: Humphrey Bogart,
lunmadna dair tanklk eder. Bu durum ikisi arasnda tutkulu bir ilikinin balama Gloria Grahame, Frank Lovejoy,
sna yol aar; ne var ki Laurel, Dix'in vahi yanyla karlanca ok korkar ve cinaye Carl Benton Reid, Art Smith, Jeff
ti gerekten onun ileyip ilemedii noktasnda pheye der. Bogart, yllar boyun Donnell, Martha Stewart, Robert
Warwick, Morris Ankrum, William
ca romantik sert adamlar canlandrdktan sonra, bu filmde kendi beyazperde kiili
Ching, Steven Geray, Hadda Brooks
inin daha derinlerine iner ve Sam Spade'e ya da Rick Blaine'e yakmayacak bir
nevrotik keskinlik sergiler. Gerek hak edenlere gerekse etmemi olanlara tekme to
kat saldrd fke nbeti sekanslarnda fazlasyla korkutucu hale gelir.
Ray'in esrarl grntleri ve neredeyse gerekstc saylabilecek iirsellii, fil
min karamsar temasna heyecan katar. Dorothy B. Hughes'un baarl roman senar
yoya ilgin bir biimde uyarlanmtr: kitapta Steele gerekten katil kar; ama senar
yo, esas nemli olann onun masum olup olmad deil bu masumiyetinin her an
bozulabilecei olduunu gsterdiinden daha i karartc bir sonla biter. KN

THE BIG CARNIVAL (1 9 5 1 ) ABD (Paramount)

111 dk, SB
The Big Carnival (Byk Karnaval), iki zelliiyle bilinir: Kirk Douglas'la Billy Dili: ngilizce / Latince
W ilder'in tek ortak almasdr ve Hollywood stdyo sisteminden kabilecek en Ynetmen: Billy Wilder
hiddetli, en keskin filmler arasndadr. Yapmc: William Schorr, Billy
Wilder
Douglas, filmde, eitli byk ehir gazetelerinden kovulduktan sonra New
Senaryo: Walter Newman, Lesser
Mexico'da yerel bir gazetede almak durumda kalan menfaati, burnu byk Samuels, Billy Wilder
muhabir Chuck Tatum'u canlandryor. Tatum, toprak kaymas sonucu kayalarn al Grnt Ynetmeni: Charles
tnda mahsur kalan bir madenci (Richard Benedict) hakknda haber yapmak zere Lang
olay yerine gidince yeniden mesleinin zirvesine ulaabilmesi iin bir frsat yakalar. Mzik: Hugo Friedhofer
Bu heyecanl olayn, turistleri, macera avclarn ve dier birok kiiyi yreye eke
Oyuncular: Kirk Douglas, Jan
Sterling, Robert Arthur, Porter Hall,
cei bahanesiyle erifi, kurtarma almalarn geciktirmeye ikna eder. Medyay Frank Cady, Richard Benedict, Ray
ayaa kaldran Tatum, haber atlatan muhabir havasna girer ve olay bir karnava Teal, Frank Jaquet
la dntrr. Talihsiz madencinin kars (Jan Sterling) bileTatum 'un numarasna Oscar adaylklar: Billy Wilder,
dahil olur ve bencillikte ondan aa kalr yan olmadn kantlar. Her ey, tahmin Lesser Samuels, Walter Newman
(senaryo)
edebileceiniz gibi, ok ama ok feci bir ekilde sonulanr.
Venedik Film Festivali Billy
Duyduunuz fke, hikayenin bitmesinden ok sonra bile kolay kolay gemez Wilder (Uluslararas dl), (Altn
ve W ilder'in alameti farikas olan alayc ve ineleyici diyaloglar, hikayenin znde Aslan adayl)
ki, hepimizi sulayc nitelikteki acmaszl yumuatmaz. Dokunakl ve dndr
c bir film. A T
ABD (Charles K. Feldman, Warner
Bros.)
122dk, SB
Ynetmen: Ella Kazan
Yapmc: Charles K. Feldman
Senaryo: Tennessee Williams,
Oscar Saul
Tennessee WUHams'in oyunundan
Grnt Ynetmeni: Harry
Stradllng Sr.
Mzik: Alex North
Oyuncular: Vivien Leigh, Marlon
Brando, Kim Hunter, Karl Malden,
Rudy Bond, Nick Dennis, Peg Hlllias,
Wright King, Richard Garrick, Ann
Dere, Edna Thomas, Mickey Kuhn
Oscar: Vivien Leigh (kadn
oyuncu), Karl Malden (yardmc
erkek oyuncu), Kim Hunter
(yardmc kadn oyuncu), Richard
Day, George James Hopkins (sanat
ynetmeni)
Oscar adaylklar: Charles K.
Feldman (film), Elia Kazan
(ynetmen), Tennessee Williams
(senaryo), Marlon Brando (erkek
oyuncu), Harry Stradling Sr.
(grnt ynetmeni), Lucinda
Ballard (kostm tasarm), Alex
North (mzik), Nathan Levinson
(ses)
A STREETCAR NAMED DESIRE (1 9 5 1 )
htiras Tramvay
"Yabanclarn nezaketine her zaman gvenmiimdir. Tennessee Williams'in
oyunu aslnda tamamen Blanche DuBois'nn umutsuz, iirsel hikayesiyle lgiliydi
ama Vivien Leigh'in canlandrd zayf, soluk karakter karsnda beyazperdeye
damgasn vuran, Marlon Brando'nun hoyrat, kabaca hayvani cazibesi oldu. Drt yl
nce Broadway'de (yine Elia Kazan'n ynettii bir prodksiyonda) Jessica
Tandy'nin Blanche'na karlk tiyatro izleyicilerini heyecanlandran unsur yine Bran
do olmutu. Brando'nun arpc doall, kaba cinsel ekicilii ve "Stell-ahhhh!"
haykrlar, sonradan hoyrat Stanley Kowalski roln canlandrmay deneyen aktr
ler asndan taklit edilmesi neredeyse olanaksz bir oyunculuk gsterisi olageldi.
lgintir ki Kazan'n, senaryosu da Williams tarafndan kaleme alnan fakat bir
takm mstehcen sahnelerden dolay sansre urayan bu filmi, oyunculuk dalnda
ki drt Oscar dlnden n kazand; bu Oscar'dan birini daha nce Lond
ra'nn tiyatro merkezi West End'de kocas Sir Laurence Olivier'nin ynettii oyunda
da Blanche' canlandran Leigh ald. Yardmc oyuncular Kim Hunterve Karl Malden
da Oscar'la dllendirildi ama Brando dl son anda Humphrey Bogart'a (The A f
rican Queen-Afrika Kraliesi' ndeki rolyle aday gsterilmiti) kaptrd.
Borlar kapatabilmek iin aileden kalan evi, kendini unutuun kollarna brak
mak ve avuntu bulmak sterken de saygnln kaybeden Blanche, hamile kz karde
i Stella ve aksi kaynbiraderi Stanley'yle onlarn dar, bunaltc apartman dairesinde
kalmak zere New Orleans'a gelir. Soylu gemiine ve hayallerine mitsizce tutu
nan bu nevrotik kadn, farazi bir miras gizlediine inanan Stanley'yi ileden karr.
Blanche, son umutlar da Stanley'nln yldrc fkesiyle zalimce yok edildiinde, ruh
saln yitirir.
Kazan'n yedinci sinema filmi olsa da, ihtiras Tramvay sinematografik olmak
tan ziyade teatraldir. Film, gcn oyunculuk dzeyinden, zellikle Blanche ve
Stanley'nin kiilikleri birbirinden ne kadar farklysa, oyunculuk tarzlar bakmndan
birbirinden o kadar farkl olan dokunakl, narin, klasik (azimli de diyebiliriz) ve tiyat-
rovarl Leigh'le patlamaya hazr, igdleriyle hareket eden Brando arasndaki s
rkleyici dellodan alr. 1947 ylnda Actors Studlo'yu kuranlar arasnda olan ve d
nemin Amerikan tiyatrosu zerinde etkisini srdren Kazan'n, elindeki aracn gr
sel olanaklarna pek ilgi gstermemi olsa da oyunculara istediini yaptrmakta ne
kadar usta olduu bu filmde gayet net grlr. AE
STRANGERS ON A TRAIN (1951) ABD (Warner Bros)
Trendeki Yabanc 101 dk, SB
Ynetmen: Alfred Hitchcock
Yapmc: Alfred Hitchcock
Yazar Patricia Highsmith'in Trendeki Yabanclar romannn Alfred Hitch-
Senaryo: Raymond Chandler,
cock'a neden cazip geldiini aklamaya gerek var m? Yazarn ilk roman olan Whitfield Cook, Czenzi Ormonde,
Trendeki Yabanclar, Hitchcock'un hemen hemen tm filmlerinde bulunan bir ta Patricia Highsmith'in romanndan
km unsurlar ierir: cinayet tutkusu, yanl anlamalar, zorlukla bastrlan homosek Grnt Ynetmeni: Robert
sel drtler. Sonuta, Raymond Chandler'n (baka baz isimlerin yan sra Ben Burks
Hecht de senaryoya rtular yapt) harika senaryosunun da etkisiyle, ortaya Hitch Mzik: Dimitri Tiomkin
cock'un en iyi filmlerinden biri kt.
Oyuncular: Farley Granger, Ruth
Roman, Robert Walker, Leo G.
Trendeki Yabana filmi, gayet masum bir biimde balar. Baarl bir tenisi Carroll, Patricia Hitchcock, Kasey
olan Guy Haines (Farley Granger), tesadf eseri ayn trende yolculuk eden tuhaf Rogers, Marion Lome, Jonathan
ve heyecanl yabanc Bruno Anthony'yle (Robert Walker) tanr. kisinin de yaam Hale, Howard St. John, John
Brown, Norma Varden, Robert Gist
larnda aslnda olmamasn tercih edecekleri birisi vardr. Guy karsndan, Bruno da
Oscar adaylklar: Robert Burks
zorba babasndan kurtulmak ister. Bunun zerine Bruno, ikisinin de sorunlarn (grsel ynetmen)
zecek "kusursuz" cinayeti planlar: Kurbanlar deieceklerdir. Guy bu lgn fikri
unutur gider ama ok gemeden Bruno, anlamann kendisine den ksmn yeri
ne getirmesi iin ona antaj yapmaya balar.
Neredeyse bir kara komedi saylabilecek Trendeki Yabana, ayn zamanda
Walker'in ar davranlaryla dikkat eken kana karlk, Granger'n heterosek-
sel adam oynad garip bir kur yapma riteli zerinden iler. Hitchcock, her za
manki gibi, kahramannn iine dt kt durumu sonuna kadar smrmekten
zel bir zevk alr. Walker, sinema tarihindeki en gerilimli tenis mana doru giden
yolda, Granger'n etrafndaki emberi daraltrken, diyaloglar mcevher gibi parlar.
Ancak sz konusu olan Hitchcock oldu
undan, heyecanl final baka bir yerde
deil, Granger ve Walker zerinde bo
uurlarken kontrolden karak gittike
daha hzl dnen bir atlkarncada geer.
Bu, delilik, antaj ve sululua dair
byk lde znelletirilmi bir film iin
sinir bozucu bir finaldir ama Hitchcock
mkemmel bir biimde bunun stesin
den gelir. Walker'in banal ama sofistike
bir haz salamaktan geri kalmayan b
yl etkisi gitgide daha ak bir biimde
cinai kkrtmaya zemin hazrlarken, kt
adam olarak onun nemi de artar ve bu
noktada o artk ancak epik kiiliine ya
kr bir biimde ortadan kaldrlabilir, iin
dorusu Walker (oynad son rolde) fil
mi egemenlii altna alr. Zincirlerinden
salverilmi bir ego olarak o, Hitch-
cock'un dokuz yl sonra Psycho'da (Sa
pk) irdeleyecei bastrlm deliliin gz
kamatrc olan dier yzdr. JKI
Britanya (Ealing, Rank)
78dk, SB
Ynetmen: Charles Crichton
Yapmc: Michael Balcon, Michael
Truman
Senaryo: T.E.B. Clarke
Grnt Ynetmeni: Douglas
Slocombe
Mzik: Georges Auric
Oyuncular: Alec Guinness, Stanley
Holloway, Sid James, Alfle Bass,
Marjorie Fielding, Edle Martin, John
Salew, Ronald Adam, Arthur
Hambllng, Gibb McLaughlin, John
Gregson, Clive Morton, Sydney
Tafler, Marie Burke, Audrey
Hepburn
Oscar: T.E.B. Clarke (senaryo)
Oscar adaylklar: Alec Guinness
(erkek oyuncu)
Britanya (Dorkay, Romulus)
122dk, Technicolor
Dili: ngilizce / spanyolca
Ynetmen: Albert Lewin
Yapmc: Joseph Kaufman, Albert
Lewin
Senaryo: Albert Lewin
Grnt Ynetmeni:: Jack
Cardiff
Mzik: Alan Rawsthorne
Oyuncular: James Mason, Ava
Gardner, Nigel Patrick, Sheila Sim,
Harold Warrender, Mario Cabr,
Marius Goring, John Laurie, Pamela
Mason, Patricia Raine, Margarita
D'Alvarez, La Pillina, Abraham
Sofaer, Francisco Igual, Guillermo
Beltran
THE LAVENDER HILL MOB (19B1)
Altn Hrszlar
Altn Hrszlar, Sir Michael Balcon'm yapmcs olduu ve patavatsz, ironik,
taklit edilemez Ingiliz tarz mizah anlaylar sayesinde dnya apnda beeni top
layan nl Eallng Komedileri arasnda, yine bir soygun hikayesi olan 1955 yapm
The Ladykillers'la (Kadn Katilleri) beraber, en ok gldren filmdir. Esiz oyuncu
Alec Guinness, yllar boyu verdii sadk hizmetlerinin dl olarak, standartlar
yksek bir emeklilik hayatnn masraflarn karlayabilmek isteyen gzlkl, silik
banka memurunu canlandryor. Eski polis T.E.B. "Tibby" Clarke'n Oscar dll se
naryosunda kahramanmz, hatra eya yapan Stanley Holloway ve beceriksiz hr
szlar Sid James ve Alfle Bass'la birlikte cretkar bir kle altn soygunu planlar.
Charles Crichton'n, zellikle Eyfel Kulesi'ndeki kargaada (Guinness ve Hollo
way, Paris'in simgesi haline gelmi olan kulenin altndan yaplma minyatrlerini
yanllk sonucu satn alan ngiliz kz rencilerin peinde spiral merdivenlerde ko
tururken) ve kovalamacann dorua ulat tantanal sahnede (bir ara ark syle
yen Galli bir polis memuru korku iinde donakalm ikilinin otomobilinin kenar ba
samana kar), ortaya koyduu baarl ynetmenliin byk faydasn gren
film, ileyi ve olay rgs bakmndan birinci snftr. Filmin Rlo'daki al sahnesin
de, k kyafetler iindeki Guinness'in hikayesini merakl dinleyicilere anlatt sra
da orada bulunan gen Audrey Hepburn'e gz atmay unutmayn. AE
PANDORA AND THE FLYING DUTCHMAN (1951)
Bir zamanlar abartl ve manta aykr olduu gerekesiyle ciddiye alnmayan
bu byl romantik fantezinin saygnl zaman ierisinde gittike artt. 1930'larn
banda, "ispanya'nn Akdeniz'e bakan kysnda" bulunan, zengin ve aylak g
menlerin ve geimini balklkla salayan yerli halkn birlikte yaad Esperanza
(Umut) adl kasabada geen Pandora and the Flying Dutchman (Pandora ve Uan
HollandalI), elleri birbirine kenetli, boulmu iki insan cesedinin bulunmasyla ba
lar. Geriye dnl anlatmda erkekleri lme ve umutsuzlua srklemekte uz
manlam Amerikal arkc Pandora Raynolds (Ava Gardner), lks bir yatn kapta
n ve tek mrettebat olan ve sonradan, kendisi iin cann feda edebilecek bir ka
dn bulana kadar denizlerde dolamakla lanetlenmi Uan HollandalI olduu anla
lan mukadder ayla tanr.
Hollywood'un az saydaki gerek entelektellerinden biri olan yapmc, ynet
men ve senaryo yazar Albert Lewin, gsterili edebi gndermeleri (onun filmleri
bol bol alntlanm iirlerle doludur; yle ki bir ara Pandora, insanlarn ona syle
dii her eyin kendisine birer alnt gibi geldiini dile getirir) ve fantastik romantiz
mi (tm filmleri lanetler arasnda yeeren imkansz aklara dairdir) ok seviyordu.
Grnt ynetmeni Jack Cardiff'in koyu tonlarda ama byleyici Technicolor renk
leriyle ekilen film, Ava Gardner'n gzelliine yazlm bir methiye olduu kadar
James Mason'n gl oyunculuunun da bir gstergesi. KN
THE AFRICAN QUEEN (1 9 5 1 ) Britanya (Horizon, Romulus)
Afrika Kraliesi 105dk, Technicolor
Dili: ngilizce / Almanca / Swahili
1951 yapm bu John Huston klasii, Hollywood'un en etkileyici, elenceli ve Ynetmen: John Huston
srkleyici macera yklerinden biridir. C.S. Forestern 1935 tarihli ayn adl roma Senaryo: James Agee, John
Huston
nndan uyarlanan A frika Kraliesi, serseri ruhlu tekne kaptan Charlie Allnut'la
C.S. Forester'n romanndan
(Humphrey Bogart) kat kurallar olan bakire misyoner Rose Sayer (Katherine Hep Oyuncular: Humphrey Bogart,
burn) arasndaki beklenmedik ak ilikisini anlatr. Rose, Charlie'ye glkle taham Katharine Hepburn, Robert Morley,
ml edebildii halde kader onlar bir araya getirir. Yeni yeni alevlenmekte olan 1. Peter Bull, Theodore Bikel, Walter
Gotell, Peter Swanwick, Richard
Dnya Sava vahetinin ortasnda kalan Rose, bulunduu yerden Charlie'nin kh
Marner
ne teknesiyle kamak zorunda kalr. Ne var ki bir Alman sava gemisi nehirdeki
Oscar: Humphrey Bogart (erkek
k rotalarn bloke eder ve Rose, kamann yolunu bulabilmek iin Charlie'nin tek oyuncu)
nesine patlayc maddeler ykleyip Almanlar atlatacaklar bir plan yapar. Oscar adaylklar: John Huston
Ancak macera yks Charlie'yle Rose arasndaki sert ilikinin yannda ikinci (ynetmen), James Agee, John
Huston (senaryo), Katharine
planda kalr; sava anlatsnda ak bir ekilde gzler nne serilen politik ierie
Hepburn (kadn oyuncu)
ramen, Afrika Kraliesi'ndeki asl ilgin alegori, iftin ak hikayesi zerinden ile
nir. Charlie'nin trasz, iki dkn Amerikan tarz erkeksilii; duygular bastrl
m, ciddi ngiliz kadn Rose'u batan karr. Film 1914 ylnda geiyor olsa da, 2.
Dnya Sava sonras dnemde, geleneksel smrgeci glerin etkisi azalrken,
ABD'nin nde gelen uluslararas figr olarak ortaya kn ifade eden alt metin
aikardr.
Hepburn ve Bogart, barol oyuncular olarak olaanst bir seyir zevki sunu
yorlar. Salarna ak dm, deneyimli yldz oyuncular olarak ikisi de kendilerine
has jest ve mimiklerini en etkili ekilde kulla
nyor ve filmi, aksiyonu zayflatmayan hafif,
elendirici bir atmosfere brndryorlar.
Aralarndaki ekim mkemmel; ve birbirleri
nin boazna sarldklar anlar en elendirici
sahneler olsa da "zt kutuplar"dan kader or
taklna ve sevgllilie kolayca ve inandrc
biimde geiyorlar. Renkli grntler ve ger
ek mekanlardaki inanlmaz baarl orman
ekimleri Afrika Kraliesi'rim olaanst ca
zibesine katkda bulunuyor. Bogart, tek Os-
car'n bu filmle kazand; ayrca Huston (en
iyi ynetmen ve senaryo dallarnda), Hep
burn ve senaryo yazar James Agee de d
le aday gsterildiler. Her naslsa, ne bu yaz
ne de filmin ald dier coku dolu vgler
onun bysn tam anlamyla yanstmay
baarabiliyor. Defalarca izlemek bile beni as
la bu film in sonunda glmsemekten ve
olumlu bir ruh haline girmekten alkoymad,
bu kitapta zetlenen birok harika film ara
snda, bu gerekten grlmesi gerekenler
den biri. RH
Fransa (UGC) 1lOdk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Robert Bresson
Senaryo: Robert Bresson
Georges Bernanos'un romanndan
Yapmc: Lon Carr, Robert
Sussfeld
Grnt Ynetmeni: Lonce-
Henri Burel
Mzik: Jean-Jacques Grnenwald
Oyuncular: Claude Laydu, Lon
Arvel, Antoine Balptr, Jean Danet,
Jeanne tivant, Andr Guibert,
Bernard Hubrenne, Nicole Ladmiral,
Martine Lemaire, Nicole Maurey,
Louise (Mme. Louise) Martial
Morange, Jean Riveyre, Gaston
Sverln, Gilberte Terbois, Marie-
Monique Arkell
Venedik Film Festivali: Robert
Bresson (Uluslararas dl), (Italyan
Film Eletirmenleri dl (Altn Aslan
adayl)
ngilizce ad: Diary o f a Country
Priest
ABD (MGM) 113dk, Technicolor
Dili: ngilizce / Franszca
Ynetmen: Vincente Minnelli
Yapmc: Roger Edens, Arthur
Freed
Senaryo: Alan Jay Lerner
Grnt Ynetmeni: John Alton,
Alfred Gilks
Mzik: Saul Chaplin
Oyuncular: Gene Kelly, Jerry
Mulligan, Leslie Caron, Lise Bouvier,
Oscar Levant, Adam Cook, Georges
Guetary, Henri Baurel, Nina Foch,
Milo Roberts
Oscar: Arthur Freed (film), Alan Jay
Lerner (senaryo), Cedric Gibbons, E.
Preston Ames, Edwin B. Willis, F.
Keogh Gleason (sanat ynetmeni),
Alfred Gilks, John Alton (grnt
ynetmeni), Orry-Kelly, Walter
Plunkett, Irene Sharaff (kostm
tasarm), Johnny Green, Saul
Chaplin (mzik)
Oscar adaylklar: Vincente
Minnelli (ynetmen), Adrienne
Fazan (kurgu)
JOURNAL D'UN CURE DE CAMPAGNE (1 9 5 1 )
Bir Tara Papaznn Gncesi
Sinemann en nemli sanatkarlarndan biri, bir lham kayna aryordu ve bu
nu Bir Tara Papaznn Gncesi'nde buldu. Robert Bresson, hayal gc, cesaret ve
zen olduktan sonra sinema yapmak iin byk bteler, yldz oyuncular ya da
zel efektler gerekmediini kefetti. Sinema, kendi doasnda bulunan en temel
unsurlar araclyla her yky anlatabilir, her duyguyu yaratabilir, kendini maddi
ya da manevi, zel ya da genel her temaya aabilirdi.
Georges Bernanos'un roman, tarada yaayan, bir yandan gnlk hayatn
zorluklaryla urarken dier yandan kendi davranlarn, inancn sorgulayan
gen bir papazn yksn anlatr. Bernanos, somut dnyada derin yarklar aar
ve bu sayede ne inananlara ne de ateistlere rahat yz gsterir. Bresson'un Bir
Tara Papaznn Gncesi uyarlamas, Hristiyanln mesajnn (sinemann grnt
ve sese dntrmeyi hedefledii bir mesaj: szcklerin ete kemie brnmesi)
neye dayandn ortaya koyan, gsterisiz bir eserdir.
Sinema, Tanr'nn sa'da vcut bulmas srrnn somut ve ortaklaa icrasdr.
Bresson'un filmi her eyin olas olduunu rneklerle gsterir: lmle alay etme
nin, beyazperdeye yaz yazmann, arzularla oynamann, ruhun derinliklerini izleme
nin, 20. yzyl ortas Fransa'snda tara hayatn merak konusu haline getirmenin
ve dinsel kukularla yzlemenin. J-MF
AN AMERICAN IN PARIS (1 9 5 1 )
Paris'te Bir Amerikal
Paris'te Bir Amerikal, koreograf-oyuncu Gene Kelly'ye verilen zel dln ve
MGM yapmcs Alan Freed'e sunulan Thalberg Memorial dlnn yan sra alt
Oscar'n (A Streetcar Named Desire-Arzu Tramvay ve A Place in the Sun-insanlk
Suu gibi favoriler karsnda, En iyi Film de dahil olmak zere) sahibi. Vincente
Minnelli'nin bu neeli mzikali filme ekilmek zere yazld, Freed barole Kelly'yi
uygun grd ve George Gershwin'in en popler arklarndan ("I Got Rhythm,''
"'S W onderful" gibi) oluan bir mzik sekisi etrafnda kuruldu.
Cebi delik ressam Kelly, atletik cokunluuyla Montmartre'n steril ortamna
gelir, ocuklarla tap dans yapar, kimsesiz ilham perisi Leslie Caron'a ak olur ve
onun iin kibar Fransz arkc Georges Guetary'yle rekabet eder. Bu arada kskan
patron Nina Foch hrsndan kprr ve tm bunlar piyanist ve Gershwin yorumcu
su Oscar Levant'n canlandrd besteci arkada tarafndan soukkanl bir biimde
gzlemlenir. Sava sonras dnemin kayp kuandan baz hevesli Amerikallar,
Fransz kltryle biraz har neir olmaya gnderen Minelli, filmi canllk, roman
tizm ve renk cmbyle dolduruyor. Filmin en ilgi ekici blmleri, Kelly'nin film
le ayn ad tayan ark eliinde gerekletirdii orijinali 18 dakika sren ve Fran
sz ressamlarn, zellikle Toulouse Lautrec'in slubuyla bezenmi setlerde sahnele
nen balesi ve Kellyyle Caron'un Seine nehrinin kysnda sergiledikleri neeli bir ro
mantizm tayan "Our Love Is Here To Stay" dans gsterisidir. AE
A PLACE IN THE SUN (1 9 5 1 ) ABD (Paramount) 122dk, SB
nsanlk Suu Ynetmen: George Stevens
Yapmc: Ivan Moffat, George
Stevens
Ynetmen George Stevens, Theodore Dreiser'm A n American Tragedy' sini si Senaryo: Harry Brown, Theodore
nemaya uyarlarken, yazarn kat bir doalclkla snf atmasn anlatan yksn, Dreiser, Patrick Kearney, Michael
1950'lerin politik bilgilenmeden te elence steyen zleyicisi in ilgin klabllme Wilson
Theodore Dreiser'm An American
sorunuyla kar karya kald. Bulduu zm ok etkiliydi: George Eastman'n
Tragedy isimli romanndan ve
(Montgomery Clift) gzel Angela Vlckers'a (Elizabeth Taylor) duyduu erotik arzu Patrick Keamey'nin A Place in the
lar vurgulamak. Zengin bir sanayicinin yoksul akrabas olan George, yi bir gelecek Sun isimli oyunundan
edinsin diye annesi tarafndan bu adama gnderilir. Ancak yoksunluk ve dlanma Grnt Ynetmeni: William C.
Mellor
duygularnn etkisi altndaki George, ykselmek in gereken gdye de radeye de
Mzik: Franz Waxman
sahip deildir. Nitekim yle sebatszdr k fabrikada almaya daha yeni balam
Oyuncular: Montgomery Clift,
ken, en nemli kurallardan birini iner. Ayn i yerinde alan bir kadnla liki ya Elizabeth Taylor, Shelley Winters,
amaya balar ve sonunda artk zaten lgisini yitirmi olduu zavall umutsuz kad Anne Revere, Keefe Brasselle, Fred
Clark, Raymond Burr, Herbert
n hamile brakr.
Heyes, Shepperd Strudwlck, Frieda
Clift'ln acnas bir naif olarak canlandrd George'un en deerli varl, ken Inescort, Kathryn Glvney, Walter
disine yarar getiren yakkll ve nezaketi olur, insanlk Suu, Stevens'n barol Sande, Ted de Corsla, John Ridgely
oyuncularn (onlara diyaloglardan ok vcut dilini ne karmalar sylenmiti) Oscar: George Stevens
(ynetmen), Michael Wilson, Harry
zenli bir biimde ynlendirmesinin ve birbirine zt iki tarz ustalkla kullanmasnn
Brown (senaryo), William C. Mellor
sonucu olarak, klasik Hollywood'un en dokunakl ve trajik yklerinden biri haline (sinamatografya SB), Edith Head
gelir. George'un masum Angela'yla peri masallarndakine benzer karlamas, (kostm tasarm), William
Hornbeck (kurgu), Franz Waxman
zellikle yumuak odakl, yani duygusal bir hava yaratmak iin netliin hafife bo
(mzik)
zulduu, zenle pe pee oturtulmu samimi yakn planlarla lenir, ilk kz arkada
Oscar adaylklar: George
Allce'le (Shelley Winters) fabrikadaki ve daha sonra mahkeme salonundaki g Stevens (film), Montgomery Clift
rntleriyse, k-glge oyunlarn ve George'un "gneli bir yer" arzusuna koulla (erkek oyuncu), Shelley Winters
rn ynelttii tehdidi baaryla aa vuran dengesiz kompozisyonlar n plana (kadn oyuncu)

karan bir kara film slubuyla ekilmitir.

Hamile Alice, George'u eer kendi
siyle evlenmezse her eyi ailesine akla
makla tehdit eder; George bu yazgdan,
tatil nedeniyle belediye binasnn kapal
olmas sayesinde kurtulur. Gen adam
kk bir sandalla glde gezinti yapmay
nerir; niyeti orada meydana gelecek
bir "kaza" sonucu Allce'in boulmasdr.
Cinayeti gerekletiremez ama daha
sonra, panie kaplan gen kadn san
daldan der. Alice, George onu kurtar
maya almad in boulur; kahrama
nmzsa kaytszlnn bedelini yaamyla
der. Bununla beraber ynetmen Ste-
vens, onu bir sosyo-polltlk bret vesilesi
olarak deil, talihsiz bir ak olarak bel
leklere kazr BP
ABD (Fox)
92dk, SB
Ynetmen: Robert Wise
Yapmc: Julian Blausteln
Senaryo: Harry Bates, Edmund H,
North
Harry Bates'in Farewell to the
Master isimli yksnden
Grnt Ynetmeni: Leo Tover
Mzik: Bernard Herrmann
Oyuncular: Michael Rennie,
Patricia Neal, Hugh Marlowe, Sam
Jaffe, Billy Gray, Frances Bavler,
Lock Martin
THE DAY THE EARTH STOOD STILL (1 9 5 1 )
Uan Dairenin Esrar/Dnyann Durduu Gn
Harry Bates'in yazd Farewell to the Master adl ykden Robert Wise'n uyar
lad 1951 yapm bu dramatik bilimkurgu, dnemin nkleer sava korkusundan bit
kin dm ve politikaclara mesafeli bir tavr alm izleyicisinin bam teline dokunur.
Neredeyse bir belgesel tarznda balayan film, olaanst zel efektler ve akllardan
silinmeyen tiplemeler araclyla rpertici bir sava kart mesaj verir. "B snf" film
anlaynn tesine geen yapt, insanlk hakknda gerek bir mesaj veren ve yetikin
lere seslenen ilk popler bilimkurgu filmidir.
Klaatu (Michael Rennie) adndaki yldzlararas eli, dnya zerindeki savan so
na ermesi gerektii mesajn iletmek zere Washington'a iner. Uzay gemisinin etraf
silahlar ve tanklarla sarlan Klaatu kazara yaralanr, apar topar bir askeri hastaneye
gtrlr ve gemiyi ynetmek zere geride bir tek iki metre boyundaki Gort (Lock
Martin) adl robot kalr. Yz olmayan, konumayan ve lazere benzer lmcl bir
na hkmeden Gort, yenilmezdir. Onu, uzay gemisini
savunmak zere saldrya gemekten ancak Gort,
Klaatu barada nlktoh," cmlesi alkoyabilir. Filmi sey
reden her ocuk bu cmleyi ezbere bilir.
Klaatu hastaneden katktan sonra, olaanst
zekaya sahip gzel bir kadn olan Helen (Patrlcia Ne-
al) ve olu Bobby'yle (Billy Gray) tanr. Tehlikeli
Gort'u durdurmakla ykml olan kii Helen'dir. Kla
atu, gcn kantlamak ve getirdii bar mesajna
bir arlk katmak iin dnyadaki tm mekanik hare
keti (uaklar ve hastanelef hari) durdurmak ynn
de bir plan yapar.
Klaatu rol iin ilk olarak Claude Rains dnl
mt ama ekim takviminde yaanan bir karmaa
sonucu rol, keli surat ve soukkanl tavrlaryla, ka
raktere asil bir hava katan Rennie'nin oldu. Kadnsal
cesaretin sembol olan Neal, insanln sahip olduu
en iyi nitelikleri bnyesinde topluyordu. Gort'u, Los
Angeles'tki nl sinema salonu Graumann Chinese
Theatre'n yer gstericisi, 2 metre 30 santimlik Mar
tin canlandrd. Ar kostmn yk altnda ezilen
Martin'in, Neal' kucanda tamak iin yardma ihti
yac vard; ona yardmc olan teller baz sahnelerde
rahatlkla grlebilir. Uzay gemisinin kaynak yerleri
nin belli olmamas iin kap yar cam macunuyla
doldurulup boyand. Pek ok adan bir klasik olan
Uan Dairenin Esrar, hem sava kart mesaj ve ze
kice grsel efektleriyle hem de Herrmann'n lk elekt
ronik mzik aletlerinden biri olan theremin'i unutul
maz bir ustalkla kullanyla zihinlerde yer etmi ve
kendi trnde stne daha yisi ekilememitir. KK
THE QUIET MAN (1 9 5 2 ) ABD (Argosy, Republic)
Kadn Satilmaz/Sessiz Adam 129dk, Technicolor
Dili: ngilizce / Gal dili
Ynetmen: John Ford
Ynetmen John Ford, en ok Amerikan tarihini ve kltrn n plana kar
Yapmc: Merian C. Cooper, G.B.
d yaptlaryla tannr ama ayn zamanda kendi Kelt, zelde rlandalI kklerini ke Forbes, John Ford, L.T. Rosso
fe kt filmler de yapmtr. Kadn Satlmaz bunlarn arasnda belki de en baar Senaryo: Frank S. Nugent, Maurice
ls. Dram ve komedinin ilgin bir karm olan film, rlanda kkenli Amerikal Sean Walsh
Thornton'n (John Wayne), anavatan rlanda'ya geri dnn ve burada Mary Maurice Walsh'in Green Rushes
isimli yksnden
Kate Danaher'la (Maureen O'Hara) tutkulu ve frtnal bir ilikiye balamasn konu
Grnt Ynetmeni: Winton C.
alyor. Galvvay'de (Ford'un ailesi ABD'ye buradan gm) ekilen Kadn Satlmaz, Hoch
Ford usul aksiyon sahneleriyle dolu; bu sahnelerin filme yakan, epik doruk nok Mzik: Victor Young
tas eski boksr Sean'n, Mary'nin kardei Will Danaher'la (Victor McLagen), ada Oyuncular: John Wayne, Maureen
mn, Mary'nin onunla evlenmesine raz olmamas zerine yumruk yumrua dv O'Hara, Barry Fitzgerald, Ward
Bond, Victor McLaglen, Mildred
t sahne.
Natwick, Francis Ford, Eileen Crowe,
Kavga, iki adamn da devam edemeyecek kadar sarho olmas (verdikleri ara May Craig, Arthur Shields, Charles
lar srasnda) sonucu biter; sonuta arkada olurlar ve W ill'in evlilie onay verme B. Fitzsimons, James Lilburn, Sean
McClory, Jack MacGowran, Joseph
sinden sonra da aile haline gelirler. Yine de film tamamen erkeklie zg deer
O'Dea
ler hakknda deil. Mary, onlarn zerinde ekime yaadklar bir konu olmaktan
Oscar: John Ford (ynetmen),
ok daha te. Her ne kadar Sean' arzu etse de onunla evlenmek iin kardeine Winton C. Hoch, Archie Stout
kar kmay reddeder. Bu koullar altnda Sean'la evlenmek onun iin onur krc (grnt ynetmeni)
olacaktr. Daha nce ringde bir adamn lmne sebep olmu olan Sean, balar Oscar adaylklar: John Ford,
Merian C. Cooper (film), Frank S.
da dvmeyi reddeder ve Mary de onun, kardeiyle kavga etmeyi gze alabilecek
Nugent (senaryo), Victor McLaglen
kadar kendisini sevmediini dnr. Danaher' evlilie rza gstermesi iin ikna (yardmc erkek oyuncu), Frank
etmek zere, kydeki dier baz kiiler bir plan yapar ve sonuta ift evlenir. An Hotaling, John McCarthy Jr., Charles
cak erkek karde ok gemeden bu dzeni fark eder ve kadnn eyizine el koyar. S. Thompson (sanat ynetmeni),
Daniel J. Bloomberg (ses)
Mary, kendi bamsz varln temsil eden eyizinin bedeli denmeden, Sean'la
Venedik Film Festivali: John Ford
birlikte olmay kabul etmez. Bir boks ma her iki sorunu da zer ve bylelikle ift (Ulaslararas dl), (OCIC dl)
yeniden barr. (Altn Aslan adayl)
Kadn Satlmaz, Ford'un baarl ynetmenlii altnda ky hayatnn gelenek
sel tuhaflklarn gzel bir doa manzaras iinde anlatyor ve sonuta ortaya, etki
li olabilecek kadar ciddi ama ayn zamanda da elendirici bir film kyor. BP

Fransa (Silver)
102dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Ren Clment
Yapmc: Robert Dorfmann
Senaryo: Franois Boyer, Jean
Aurenche, Pierre Bost, Ren
Clment
Franois B o yer'in Les Jeux Inconnus
is im li ro m a n n d a n
Grnt Ynetmeni: Robert
Julllard
Mzik: Narciso Yepes
Oyuncular: Georges Poujouly,
Brigitte Fossey, Amde, Laurence
Badie, Madeleine Barbule,
Suzanne Courtal, Lucien Hubert,
Jacques Marin, Pierre Merove,
Violette Monnier, Denise Pronne,
Fernande Roy, Louis Saintve,
Andr Wasle
Oscar: Fransa (Onur dl,
yabanc film)
Oscar adaylklar: Franois Boyer
(senaryo)
Venedik Film Festivali Ren
Clment (Altn Aslan)
ngilizce ad: F orb id d e n Games
JEUX INTERDITS (1 9 5 2 )
Yasak Oyunlar
insan yaantsnn sama ve cefal yanlarn, ocuklarn gznden betimleye
rek, daha etkili bir biimde anlatan pek ok film var; ama bunlardan ok az bu ii
Ren Clment'ln en kusursuz filmi Yasak Oyunlar kadar etkileyici ya da keskin bir
ekilde yapabiliyor. Clment'ln en baarl yaptlarnn ou gibi bu film de 2. Dn
ya Sava srasnda geiyor: Be yandaki kz ocuu Paulette (Brigitte Fossey), ai
lesi Paris'ten kaarken bir hava saldrsnda ldrlnce, kimsesiz kalr. Bir kyl ai
lenin gnlszce yanlarna ald kk kzla, onlarn 11 yandaki olu Michel
(Georges Poujouly) arasnda bir ba kurulur ve kisi birlikte, drt bir taraflarnda
grdkleri lmleri yanstan gizil bir dnya yaratr. Hayvan ve bcek llerini top
layarak onlar iin dinsel trenler dzenler ve Katolik cenaze trenlerinden ren
dikleri yarm yamalak cmleleri mrldanarak onlar kullanlmayan bir ambara g
merler. Filme adn veren bu "yasak oyunlar" onlarn ne yaptn fark eden yeti
kinleri fkelendirir ve ocuklar (zgn ve akndrlar) birbirlerinden koparlrlar.
Clment adn, Fransz direniilerin demiryolu a zerinde yaptklar operas
yonlar hakknda dramatize edilmi bir belgesel olan La Bataille du rail'la (Demiryo
lu Sava, 1946) duyurmutu. Yasak Oyunlar'sa Alman sava uaklarnn dank
bir mlteci konvoyunu bombalayp makinelilerle taradklar gereki ve etkili bir gi
rile balar. Tamamen doal seslerin kullanlmas, fonda mzik olmamas ve olayn
Fransa krlarnn yumuak yaz gnei altnda gemesi, saldr sekansn ok daha
dehet verici klar. Ancak bu sekanstan sonra film, daha yapay bir hal alr. Bir yan
da, ocuklarn akn ve bylenmi gzlerinden grlen, kyllerin yetikinler
dnyas vardr; pirenin deve yapld dmanlklar ve az dalalar, yaamlarn a
gzllk ve kt niyetlerle srdrenlerin dine olan sahte ball karikatrize edi
lir. te yandan, ocuklarn kendi gizil hayal dnyalarn ina edii, efkat ve sempa
tiyle gzlemlenir ve finalde birbirlerinden koparlmalar yrek paralaycdr.
Clment, baroldeki ocuk oyunculardan gerekten dokunakl ve nandrc, sevimli
liin ok tesine geen performanslar elde etmi; olan ocuunun kk arkadana y
nelik zenli yaklamnda gdsel bir merhamet hissediliyor. Narciso Yepes'se filme, so
lo gitarla yapt, yalnlyla dokunakl lirik mziiyle katkda bulunuyor. PK
ANGEL FACE (1952) ABD (RKO)
Muhteris Ruhlar 91 dk, SB
Y netm en: Otto Preminger
Yapmc: Otto Preminger, Floward
Amerikan kara film akm, kt sonla bitmeye mahkum ak yklerinin ve ko Hughes
lay aldanan erkekleri parmaklarnda oynatp felaketlerine doru srkleyen meum Senaryo: Chester Erskine, Oscar
kadnlarn (femme fatale) egemenlii altndadr. Otto Preminger'in Muhteris Ruh- Millard, Frank S. Nugent
lar' bu serinin sonraki rneklerinden ve Jacques Tourneur'n Out o f the Past' G r n t Y n e tm e n i: Harry
(Gemiten Ka, 1947) gibi, kendisinden nce yaplm filmlere birok ey borlu Stradling Sr.

olduu aka ortada. Bu filmde Robert Mltchum, Tourneur'n filmindeklne benzer M zik: Dimitri Tiomkin
O yuncular: Robert Mitchum, Jean
bir rolde karmza kar. Mitchum, ak olduu, ahlaki deerlerden yoksun kadnn
Simmons, Mona Freeman, Herbert
entrikalarn kefeden ancak bunlardan kaamayan bir zel dedektifi canlandryor. Marshall, Leon Ames, Barbara
Bununla beraber ncellerinden daha sert ve alayc olan bu film, ii snfndan O'Neil, Kenneth Tobey, Raymond
Frank Jessup'n (Mitchum) zengin ve gzel bir kadna olan saplantsnn izlerini s Greenleaf, Griff Barnett, Robert
Gist, Morgan Farley, Jim Backus
rer. Bu kadn onu, vey annesini ldrmek zere yapt plana dahil edecektir. Di
ane Tremayne (Jean Simmons, bu role ok uygun bir oyuncu), Frank'in onunla ta
ntktan ve varlkl bir yaamn tadn aldktan sonra, artk kendisine yetmez olan
normal bir hayat temsil eden "iyi" kadn Mary'yle (Mona Freeman) likisini kastl
olarak bozar. Cinayet plan baarya ular ama bu arada beklenmedik bir biimde
Dlane'in babas da lmtr. Diane yine de biraz olsun sululuk duygusu hissetmez.
ok gemeden ortada bir su olduu kukusunun aa kmas sonucu ift, cina
yetle tham edilir ama The Postman Always Rings Twice (Postac Kapy iki Kere a
lar, 1946) gelenei devam ettirilerek Diane'in onlar savunmak zere tuttuu dala
vereci avukat sayesinde aklanrlar. Davadan sonra Diane'den ayrlmaya ve eski ya
amna devam etmeye niyetlenir. Kanlmaz sonuna zemin hazrlayan bir ey yapar
(yine Mltchum'un Gemiten ffa/'taki roln anmsatyor) ve Diane'in onu ara
bayla otobs durana brakmasna izin verir. Ne var ki kadn Frank'ten vazgemek-
tense, lmeyi tercih eder. Diane, daha nce planlad "kaza"y anmsatan bir hare
ketle, otomobili uurumdan aa srerek her ikisini de ldrr. Etkileyici bir oyun
culuk sunan Muhteris Ruhlar, tam anlamyla bir kara film klasii. BP

ABD (MGM)
103dk, Technicolor
Ynetmen: Stanley Donen, Gene
Kelly
Yapmc: Arthur Freed
Senaryo: Betty Comden, Adolph
Green
Grnt Ynetmeni: Harold bir mzikale dntrmektir ancak iki sorun vardr: Don, dier barol oyuncusu Li-
Rosson
Mzik: Nacio Herb Brown, Lennie
Hayton
Oyuncular: Gene Kelly, Donald
O'Connor, Debbie Reynolds, Jean
Hagen, Millard Mitchell, Cyd
Charisse, Douglas Fowley, Rita
Moreno
Oscar adaylklar: Jean Hagen
(yardmc kadn oyuncu), Lennie
Hayton (mzik)
SINGIN' N THE RAN (1952)
Yamur Altnda
Baz filmler nl "ilk"leri, yani etkileyici sa
natsal bulular ya da sonradan nl olan oyun
cularn ilk beyazperde deneyimlerini barndrma
lar nedeniyle yksek itibar grr, bazlarysa srf
trlerinin en iyisi olduklar iin. Yamur Altnda
ite bu ikinci kategoriye giriyor. Herhangi bir ba
kmdan nc nitelii tamyor ya da sinema di
lini nemli lde gelitirmiyor ama sinemayla
ilgili iyi olan ne varsa hepsini, neeli doruklarla
ackl dibe vurular ve bu iki kutup arasnda gi-
di-gelileri, kolayca ve ustalkla iine alan baka ok az film var.
Tm baarl Hollywood mzikallerinin aslnda "ses"in dorudan kendisiyle ilgi
li olduunu sylemek yanl olmaz. Ya da en azndan "ses"in kullanlmaya balan
masyla. Takvimler 1927 yln gstermektedir ve Don Lockwood (Gene Kelly) nl
bir sessiz film yldzdr. Partneri Lina Lamont'la (Jean Hagan) yeni bir macera filmi
ektikleri srada stdyo The Jazz Singer (Caz arkcs) adl bir filmin yaknda gste
rime gireceini renir ve yapm durdurur. Filmin tamamlanmasnn tek yolu onu
na'ya katlanamamaktadr ve New York aksari, bu yeni sesli film dneminde asla iyi
sonu vermeyecektir. zm m? Lamontun berbat ses tonuna masum Kathy'nin
(Debbie Reynolds) sesiyle dublaj yapmak ve halkn bunu fark etmemesini umut et
mek. Ancak geici nlem yeni bir sorunun daha ortaya kmasna yol aar: Don,
Kathy'ye ak olmutur ve bu da onun Lina'yla i ilikisinde ipleri tamamen koparr.
Kelly'nin Stanley Donen'la ortaklaa ynettii Yamur Altnda, birok muhte
em ark-dans gsterisi ieriyor; bunlar arasnda en dikkat ekici olanlar, Donald
O'Connor'n "Make 'Em Laugh" atraksiyonuyla Kelly'nin filme adn veren ark eli
inde gerekletirdii nl solo dans. Yaamndaki yeni aktan dolay akl bandan
gitmi Kelly, zerinde sar bir yamurlukla bir sokak lambasnn direine trmanr ve
su birikintileri ierisinde estetik bir tap dans yapar, ilgintir ki Yamur Altnda'daki
arklarn pek ou aslnda, MGM 'nin daha nce baka yerlerde kullanlm mzikle
rin bulunduu arivinden karlmt ama Kelly ve ekibin geri kalan bu arklara y
le byk bir baaryla yeniden hayat verdiler ki bunlarn hepsi artk Yamur
Altnda'yla zdelemi durumda. Adolph Green ve Betty Comden'n yazd senar
yo, akc ve elenceli; sesli filmlere geite yaanan zorluklar, sesli filmler iin senar
yo yazan kuan benimseyebilecei keskin bir mizah anlayyla parodiletirmiler.
Yamur Altnda, filme uygun den bir ironiyle, nceleri grece kaytszlkla kar
land ve Akademi dlleri'nde byk lde grmezden gelindi. Ancak zaman
getike filmin elenceli sekanslar ve karizmatik oyuncular kar konulmaz bir cazi
beye kavutular. Yamur Altnda'y talandrarak tm mzikallerin kral haline getir
dii in mzik repertuarn hazrlayanlara, "ilk on" listelerinde onu en tepeye
yerletiren saysz sinema eletirmenine ve gruba, ama en ok da bu filmi yaptklar
iin Donen ve Kelly'ye, teekkr etmek gerek. Sinema dnyas Yamur Altnda'yla
daha da gzel bir yer haline geldi. JKI
 EUROPA '51 (1 9 5 2 ) talya (Ponti-De laurentiis)
113dk, SB
Roberto Rossellini'nin filmi Europa '51, en beklenmedik malzemeleri bir araya Dili: talyanca
getiren bir karm; tadna bakmakta tereddt edebileceiniz bir "trl". Bu trl Ynetmen: Roberto Rossellini
nn iinde neler yok ki? skandinav kkenli bir Hollywood yldz, talyan yeni ger
Yapmc: Dino De Laurentiis,
Roberto Rossellini
ekiliinin babas, sava sonras dnemde Avrupa kentlerinin toplumsal koullan
Senaryo: Sandro De Feo, Mario
zerine bir analiz, iyiliin ve ktln doas ile vazgeilemez bir hak olan zgr Pannunzio, Ivo Perilli, Brunello
irade hakknda fizik tesi bir meditasyon, burjuvaziyle halk snfnn her dzeyde Rondi, Roberto Rossellini
kartl, bir ocuun lm, bir annenin ihaneti ve dedii diyet... mamma mia! Grnt Ynetmeni: AldoTonti
Ardndan karanlkta oturuyorsunuz, perde aydnlanyor, film balyor. Her ey ya Mzik: Renzo Rossellini
ln, her ey net. ncelikli, ok etkileyici, son derece hareketli. Oyuncular: Ingrid Bergman,
Alexander Knox, Ettore Giannini,
Rossellini, bir yl nce Stromboli'de Ingrid Bergman' gnl rzasyla, Tanr'nn Giulietta Masina, Teresa Pellati,
ve ynetmeninin (ayrca sevgilisidir) ellerine ezamanl olarak teslim edilmi olaa Sandro Franchina, William Tubbs,
nst bir kuklaya dntrmt. Bu kez byle bir ey sz konusu deil; sadece Alfred Brown
t Venedik Film Festivali: Roberto
popler bir tr olarak melodramla etik ve toplumsal kayglar olan ynetmen sine

lr masnn daha nce bilinmeyen bir bileimiyle meydana getirilen (ayn ynetmen ve
oyuncu tarafndan) cretkr bir yenilikti. Europa '57'deki tm durumlar allagel-
Rossellini (Uluslararas dl), (Altn
Aslan adayl)

dik elerden oluuyor; ve rahatsz edici bir gereklik duygusuyla, gerek yaam
la olan gizli balantlarla dolu her sahne, izleyiciye beklenmedik bir eymi hissi
uyandryor. Oysa bu sahneler, grnte hem romanesk hem de tematik adan,
yalnzca allm gndermeler ieriyor. Ve her ey, herhangi bir abartl dramatik '

h etki, herhangi bir atafatl tehir olmakszn gerekleiyor; aksine hikayenin anlatl
ma, filme ekilme ve oynanma biimlerinde inanlmaz bir alakgnlllk (hem y
netmenin hem aktrisin alakgnlll) sz konusu.
Europa 51, sinemada nadiren ulalabilmi esasl bir hmanizm dzeyine eri
erek, ilikiliymi gibi grnd tm yaplarn tesine geiyor ve bunu yaparken
asla anlalmas g aralar kullanmyor.
Bergman'n canlandrd karakter rene
Girard, nndeki engelleri aarak, insanlarn
azize olarak nitelendirecei bir noktaya do
ru ilerlerken, filmin kendisi de ilemek zorun
da kalm olduu gnahlardan arnyor.
"Azizlere yakr" bir film mi? Neden ol
masn? J-MF
ABD (Loew's, MGM)
118dk, SB
Ynetmen: Vincente Minnelli
Yapmc: John Houseman
Senaryo: George Bradshaw,
Charles Schnee
Grnt Ynetmeni: Robert
Surtees
Mzik: David Raksin
Oyuncular: Lana Turner, Kirk
Douglas, Walter Pidgeon, Dick
Powell, Barry Sullivan, Gloria
Grahame, Gilbert Roland, Leo G.
Carroll, Vanessa Brown, Paul
Stewart, Sammy White, Elaine
Stewart, Ivan Triesault
Oscar: Charles Schnee (senaryo),
Gloria Grahame (yardmc kadn
oyuncu), Cedric Gibbons, Edward
C. Carfagno, Edwin B. Willis, F.
Keogh Gleason (sanat ynetmeni),
Robert Surtees (grnt tnda yaadklarna dayanr. Film, Val Lewton, Orson Welles, Raymond Chandler,
ynetmeni), Helen Rose (kostm)
Oscar adaylklar: Kirk Douglas
(erkek oyuncu)
THE BAD AND THE BEAUTIFUL (1952)
plak Ruhlar
Bugne dek Hollywood'un Hollywood zerine yapt en iyi film olma zelli
ini hl, koruyan plak Ruhlar, bir lde, David O. Selznick'in yapmclk haya
Diana Barrymore, Alfred Hitchcock gibi sektrn inden baz isimlerin hayatlarn
dan anekdotlar da iine alacak ekilde dolambal bir yol izler. Daha ok Hitch
cock filmlerinden tannan Leo G. Carroll'n canlandrd ngiliz ynetmenin sessiz
ama etkili karsna ayrca dikkat edin.
Yapmc Jonathan Shields'tan (Kirk Douglas) nefret etmek iin hakl gereke
leri olan kii, artk yldz snm olan Shields'tan gelecek telefona (Shields on
lar yeni bir projede birlikte almaya ikna etmek amacyla arayacaktr) yant ver
mek zere bir araya gelir. Geriye dnlerde onun "Poverty Row"dan, yani "B s
nf" ucuz filmler yapan kk yapm irketlerinden ykselie geen kariyerini ayrn
tlaryla aktarrken, ondan neden bu kadar nefret ettiklerini hatrlarlar. Shields'n
eski orta olan ynetmen Fred Amiel (Barry Sullivan), onun sayesinde The Doom
o f the Cat Man (Cat People-Kedi Kz filmine gnderme) adnda dk bteli bir
gerilim filmi ekme olana bulmu ama daha sonra yine Shields onu kandrm ve
hayallerindeki proje olan, Meksika'da ekilecek The Faraway M ountain adndaki
olaanst "nemli" film in dnda brakmtr.
Bu hrsl megaloman kimse Douglas kadar iyi canlandramazd; ortaya kan,
amacna ulama tutkusuyla yanp tutuan bu gz kara adam portresi onun en iyi
performanslar arasnda. Vincente Minnelli'nin mkemmel melodramatik rejisi ve
David Raksin'in srkleyici mzii, sermayesi dedikodu olan bu senaryoya (bir Os-
car' da senaryo yazar Charles Schnee cebe atmt) olaanst bir tat katyor.
Selznick'in itibarnn tepetaklak de gemesiyle son 50 yl iinde film daha tra
jikom ik bir etki uyandrr oldu. Shields'n, baka insanlarn hayatlarn urunda fe
da etmeye deecek denli yce bir sanat ortaya koyduu ynndeki (muhasebeci
sinin de paylat!) inanc; Minnelli bizlere, bugnlerde alakgnll abalardan
ok daha makbul saylan o kstah ve kibirli tavrlar yakndan tanma frsat verdi
inde daha da rahatsz edici bir hale gelir, insan, Shields filmografisi iinden The
Faraway Mountain'dan (Uzak Dalar) ok The Doom o f the Cat M a n'i (Kedi
Adam 'n Sonu) izlemeyi tercih edeceini hissediyor. KN
THE BIG SKY (1952) ABD (Winchester)
140dk, SB
Filmde Kirk Douglas ve Dewey Martin, 1830'larda bir tekneyle Missouri neh Ynetmen: Floward Flawks
rinden yukar, Karaayak yerlilerinin topraklarna doru yolculuk eden krk tccar Yapmc: Floward Flawks, Edward
Lasker
larn canlandryor. Film, Shane' in de (Vadiler Aslan, 1953) senaristi olan ve The
Senaryo: A.B. Guthrie Jr, Dudley
se Thousand Hills, The Way West adl romanlar, western trnde filmlere dn
Nichols
trlen A.B. Guthrie Jr.'n yazd mkemmel bir romandan uyarlanm. Yolculuk A.B. Guthrie Jr. 'un romanndan
srasnda Douglas ve Martin hem doadan hem de insanlardan kaynaklanan teh Grnt Ynetmeni: Russell
likelerle kar karya kalr ve mrettebat, ynetmen Flawks'a yarar, iinin ehli Harlan
profesyonellere dntrrler. Bu yoldalk, can gvenliklerini salamak iin Teal Mzik: Dimitri Tiomkin
Eye (Elizabeth Threatt) adl bir Yerli kz rehin aldklarnda tehdit altna girer. ki Oyuncular: Kirk Douglas, Dewey
Martin, Elizabeth Threatt, Arthur
adam da kza ak olur ama sonunda sorun zlr. Flunnicutt, Buddy Baer, Steven
Flawks'un baz etkileyici doa manzaralar ieren bu siyah-beyaz filmi, nihai Geray, Henri Letondal, Flank
Worden, Jim Davis
olarak yknn destans olanaklarndan ok, aralarnda yal atlak Kzlderili roln
Oscar adaylklar: Arthur
de Flank Worden'in, huysuz ihtiyar rolnde Arthur Flunnicutt'n ve teknenin kap
Flunnicutt (yardmc erkek oyuncu),
tan Frenchy rolnde Steven Geray'in de bulunduu zengin karakter galerisine da Russell Harlan (grnt ynetmeni)
ha fazla younlar. Filmde ayrca Flawks tarz kara mizahn tipik rnekleri de ken
dini gsteriyor; rnein, nceden Red River'da (Kanl Nehir, 1948) John Wayne'in
rol iin dnlm olan, Douglas'n parman kestirmek zorunda kald sahne
de EB

HIGH NOON (1952) ABD (Stanley Kramer)

Kahraman erif 85dk, SB
Ynetmen: Fred Zinnemann
Yapmc: Carl Foreman, Stanley
Bir pazar sabah, New Mexico'da, ehliletirilmi bir kasaba olan Hadleyville'de, Kramer
erif Will Kane (Gary Cooper) iddet kart bir Quaker'la (Grace Kelly) evlenmek Senaryo: John W. Cunningham,
Carl Foreman
zereyken, Kane'in daha nce ieri tkt psikopat Frank Miller'n affa urad ve
John W. Cunningham'm The Tin
len 12 treniyle kasabaya gelecei haberi ular. Miller'n en azl su ortaklar Star isimli yksnden
(aralarnda mzka alan Lee Van Cleef de vardr) stasyonda oyalanp onu bekler Grnt Ynetmeni: Floyd
lerken, erif de kendisine yardmc olacak binlerini bulmaya alr. Ne var ki kasa Crosby
ba halk yaamlarn riske atmay ve hem intikam hem de Hadleyville'i yeniden y Mzik: Dimitri Tiomkin
netmek peinde olan hayduta kar ona arka kmay reddeder.
Oyuncular: Gary Cooper, Thomas
Mitchell, Lloyd Bridges, Katy Jurado,
le vakti yaklatka, herkes Kane'e kasabay terk etmesi iin srar eder; an Grace Kelly, Otto Kruger, Lon
cak Cooper'n perdedeki genel imajyla tutarllk gsteren kahramanmz, sorumlu Chaney Jr., Harry Morgan, Ian
MacDonald, Morgan Farley, Harry
luklarn yerine getirmek durumundadr. Gerek zamanl olarak kurgulanan Kahra
Shannon, Lee Van Cleef
man erifte hesaplama vakti gittike yaklarken filmin ana ezgisi ("Do Not For
Oscar: Gary Cooper (erkek oyuncu),
sake Me Oh My Darling") bu durumu daha da ne karr ve erifin kendisine yar Elmo Williams, Harry W. Gerstad
dm edeceini dnd insanlar birer birer ona srt evirir. Aksiyon filmlerinde, (kurgu), Dimitri Tiomkin (mzik),
Dimitri Tiomkin, Ned Washington
"bir orduya kar tek bana" mcadele eden kahramanlarla sk sk karlatmz
(film arks)
bugnlerde bile etkileyiciliini koruyan final sahnesinde, erif, drt azl hayduta Oscar adaylklar: Stanley Kramer
kar neredeyse yalnz bana braklr. Fred Zinneman'n bu filmi hem son derece (film), Fred Zinnemann (ynetmen),
gerilimli bir western hem de McCarthy dneminde hkm sren korku ve kuku Carl Foreman (senaryo)
iklimine dorudan bir gnderme niteliinde. KN
talya (Amato, De Sica, Rizzoli)
91 dk, SB
Dili: talyanca
Ynetmen: Vittorio De Sica
Yapmc: Giuseppe Amato,
Vittorio De Sica, Angelo Rizzoli
Senaryo: Cesare Zavattini
Grnt Ynetmeni: Aldo
Graziati
Mzik: Alessandro Cicognini
Oyuncular: Carlo Battisti, Maria-
Pia Casilio, Lina Gennari, lleana
Simova, Elena Rea, Memmo
Carotenuto
Oscar adaylklar: Cesare
Zavattini (senaryo)
UMBERTO D (1952)
Emekli bir devlet memuru (Carlo Battisti) ve kpei Flike hakkndaki bu yrek
burkucu film, izleyenlerin belleklerinde sonsuza dek yer eder. 1948'de yeni gerek
iliin klasikleen yaptlarndan Bisiklet Hrszlar'n birlikte yapan ynetmen V itto
rio De Sica ve senaryo yazar Cesare Zavattini, Umberto D'yle benzer bir ierik ve
ynteme dndler. Onlarn teknii, filmi, anlatm srasnda yknn iinde getii
genel toplumsal koullar ortaya koyan, duygusal ynden dopdolu ve son derece
hayatn iinden bir kiisel yk etrafnda yaplandrmaktr.
Roma sokaklarnda ekilen Umberto D'de, belli bal rolleri amatr oyuncular
canlandrmtr ki bu da filmin dolaysz itenliine ve inandrclna katkda bulu
nuyor. Yeni gerekilie getirilen eletirilerin en nemlilerinden biri, kk yk
nn melodramatik ileniinin, daha kapsaml toplumsal mesaj sulandrd ve fil
min gerekilik iddiasn kukulu hale getirdii ynndedir. Umberto D, yal bir
adamn umutsuzluuna ve kpeine duyduu sevgiye dair, herhangi bir mazere
te snlmadan ortaya konan trajik hikayesi ve toplumsal adaletsizlik zerine kes
kin gzlemleriyle, izleyiciye sinema tarihindeki en etkili akmlardan birine ynelik
bu eletiriyi deerlendirmek asndan mkemmel bir frsat sunuyor.
Emekli bir retim yesi olan Battisti, filme adn veren karakteri, roln gerek
tirdii zere abartsz bir vakar ve teslimiyet duygusuyla canlandryor. Yetersiz
emekli maayla kt kanaat geinen Umberto, kiralk odasnn cretini kendisinden
kurtulmak isteyen kat yrekli ev sahibesinin merhametine snarak gbela de
yebilmektedir. Bir hayr kurumundan ald yemei, tek can yolda ve avuntu kay
na kpeiyle paylar. Umberto asndan iler her geen gn daha da ktye gi
dince yal adam birka kez kendi yaamyla Flike'nin yaam arasnda seim yap
mak durumunda kalr. Filmin en nemli sekanslarndan birinde, Flike ortadan kay
bolunca Umberto onun babo hayvanlarn topland bir merkezde itlaf edilece
inden korkar. Bisiklet Hrszlar'nda olduu gibi, gitgide daha umutsuz bir hal
alan arayn etrafnda kurulan gerilim, Hitchcock filmleriyle rekabet edebilecek d
zeydedir. Kederli bir yaama mutluluk katan bir evcil hayvann (ya da ie ok ge
reksinimi olan birine i salayabilecek bir bisikletin), daha fantastik bir senaryoda,
gizli bir silah ya da alnt mcevherlerin sakland yeri bulmak zere yaplan bir
dizi planla ayn ilgi ve heyecan yaratabilme gcne sahip olduu bylelikle kant
lanm olur. Burada De Sica, Umberto'nun, kendisinden baka gvenecek kimsesi
olmayan kpeine sevgisinin kendisini ayakta tutmaya yetecek bir ey mi yoksa
nafile bir avuntu mu olduu konusunda bizleri zihnimizde bir soru iaretiyle ba
baa brakr. RH
LE CARROSSE D'OR (1952) talya / Fransa (Hoche, Panaria)
Altn Araba 103dk, Technicolor
Ynetmen: Jean Renoir
Yapmc: Francesco Alliata, Renzo
Jean Renoir'n "tiyatro" lemesinin ilki olan (dierleri French Cancan-Paris Avanzo
Eleniyor, 1955; ve Elena e t les hommes-Elena ve Erkekler, 1956), talya-Fransa Senaryo: Renzo Avanzo, Jack
ortak yapm bu filmde, yorulmak nedir bilmeyen Anna Magnani'nin ban ekti Kirkland, Ginette Doynel, Giulio
i ngiliz ve talyan karmas bir oyuncu kadrosu rol alyor. Filmin ngilizce versiyo Macchi, Jean Renoir
Prosper Mrime'nin Le Carrosse
nunda Magnani, koyu talyan aksanyla yabanc bir dilde rol yapmann olanakszl
du Saint-Sacrement isimli
ndan yaknr. Magnani filmde 18. yzylda Yenidnya'ya, Peru'ya gelen bir com- oyunundan
media dell'arte topluluunun yldz Camilla'y canlandryor. Topluluk yeleri ta Grnt Ynetmeni: Claude
topra altn sanarak geldikleri bu yerde ta ve topraktan baka bir ey bulamaz, Renoir
hatta anlamal olarak geldikleri tiyatroyu bile kendileri ina etmek durumunda ka Tema mzii: Antonio Vivaldi
lrlar. "'Yeni dnya'y nasl buldunuz?" "Bittiinde gzel olacak" Oyuncular: Anna Magnani,
Odoardo Spadaro, Nada Fiorelli,
Camilla'nn burayla ilgili ilk izlenimleri hi de iyi olmamakla birlikte ok geme Dante, Duncan Lamont, George
den, aralarndan biri, ona, filme adn veren, atlarn ektii Altn Arabay hediye Higgins, Ralph Truman, Gisella
eden Ispanyol krallnn temsilcisi genel vali (Duncan Lamont) olmak zere m Mathews, Raf De La Torre, Elena
Altieri, Paul Campbell, Riccardo
nasip talip ona kur yapmaya balar. Ne yazk ki bir oyuncu iin yaamda drst ol
Rioli, William Tubbs, Jean
mak mutlu sonun garantisi deildir. Filmin yzeydeki uarl ve fars tarz olay r Debucourt
gs, ak, sanat ve yaam arasndaki gergin ilikilere dair olgun, hatta melankolik
bir bak asn perdeler. Truffaut film iin, "Bugne dek yaplm en yce ve en ra
fine film... tiyatronun iinde yaplm tiyatro hakknda bir film , demiti. Mzikler
ngilizce ad: The Golden Coach
Vivaldi'nin, nefis renkli grntler de Renoir'n kardei Claude'un eseri. TCh

THE B IG A M IS T (1 9 5 3 ) ABD (Filmmakers)

80dk, SB
Bu unutulmaz film, 1940'larda grm geirmi sert kadn rollerine kan bir Ynetmen: Ida Lupino
Warner Brothers yldzyken "yoksullarn Bette Davis'i" olarak anlan Ida Lupi- Yapmc: Collier Young
no'nun, saman alevi gibi ksa mrl ynetmenlik serveni ierisinde ektii ken Senaryo: Larry Marcus, Lou Schor,
Collier Young
dine zg birka aheserden biri. Filmde Edmond OBrien, yaamnda bir o yana
Grnt Ynetmeni: George E.
bir bu yana yalpalarken kendisini ayn anda iki kadnla, birbirlerinin varlndan ha Diskant
bersiz Eve (Joan Fontaine) ve Phyllis'le (Lupino) evli bulan buzdolab satcs Harry Mzik: Leith Stevens
Graham' canlandrr. Lupino'nun yaln ama etkileyici ynetimi karakterleri zenli Oyuncular: Joan Fontaine,
bir efkatle sarmalar. Edmund Gwenn, Ida Lupino,
Edmond O'Brien, Kenneth Tobey,
The Bigamist'teki dram, insann mutsuzluundan doar: Harry'nin yalnz
Jane Darwell, Peggy Maley
l, Eve'in babasnn lmden ve ocuk dnyaya getirememesinden dolay duydu
u znt ve Phyllis'in Harry'ye yk olmak istemedii iin onu kendisine yasal ola
rak balamaktaki gnlszl. Filmin tamam bu ortak mutsuzluun, ortamla
(Harry'nin ikili yaamnn meknlar olarak San Francisco ve Los Angeles), davran
la (Harry'nin duyarszlam, skntl edilgenlii; Phyllis'in nasrlaan yaltlml;
Eve'in hem mkemmel bir e hem de mkemmel bir i kadn olma ynndeki
umutsuz ve acnas abalan) ve hepsinden nemlisi, insanlar arasndaki, paylalan
ya da ksmen kanlan bakmalarla somutlatrlmasndan ibarettir. Finaldeki sar
sc mahkeme sahnesinde, bu baklarn orkestrasyonu, hem Cari Dreyer'i hem de
Nicholas Ray'i anmsatan bir belirsizlik ve younluk bileimine ular. CFu
ABD (MGM)
111 dk. Technicolor
Ynetmen: Vincente Minnelli
Yapmc: Arthur Freed
Senaryo: Betty Comden, Adolph
Green
Grnt Ynetmeni: Harry
Jackson
Mzik: Arthur Schwartz (arklar)
Oyuncular:: Fred Astaire, Cyd
Charisse, Oscar Levant, Nanette
Fabray, Jack Buchanan, James
Mitchell, Robert Gist
Oscar adaylklar: Betty Comden,
Adolph Green (senaryo), Mary Ann
Nyberg (kostm), Adolph Deutsch
(mzik)
THE BAND WAGON (1 9 5 3 )
Asri Aklar
Vincente Minnelli'nin Asri Aklar', bir nceki yl gsterime giren Singin' in
the Rain (Yamur Altnda) gibi, kendi trnn tarihine sevgiyle dnp bakan bir
mzikal. Film, bir yandan eski "rev" tarznn avantajlarndan faydalanr, bir yan
dan da karakterlere ve olay rgsne dayanan "derli toplu" yeni bir tarza nclk
eder. Top H at'in (Silindir apka, 1935) barol oyuncusu Fred Astaire'i modern ov
dnyasnn dinozorlarndan biri yapp bana da Orson Welles tipi bir ynetmenin
(Jack Buchanan) kibirli vizyonuyla bouma derdini sardrr ve sonunda ok baa
rl ve dinamik bir ovda, eski moda ama yeniliklere kolayca uyum salayabilen bir
"profesyonel dans" olarak onun hakkn teslim eder.
ou mzikal gibi Asri Aklar da uzlamay, kart eilimlerin evliliini konu
alyor. Karakterler alt ve st kltrel tabakalarn ar ularn simgeler: Tony Hun
ter (Astaire), barol gnlszce kendisiyle paylaan balerin Gabrlelle Gerard'n
(Cyd Charisse) tam tersi bir mizaca sahiptir. Ancak i skya geldi mi bu kltrel ay
rmlar kolayca atlatlr: Tony bir gzel sanatlar uzman kesilir ve Gaby de arkl
oyunlarda oynayan herhangi bir oyuncu gibi sahnede "I See a New Sun" syler.
Bu estetik karm ayn zamanda, Dancing in the Dark" eliinde Central Park'ta-
ki unutulmaz kili dans sahnesiyle perinlenen gerek bir ak masal.
Bununla beraber Asri Aklar, arlkl olarak, perdede senaryo yazarlar Betty
Comden ve Adolph Green'i temsil eden rollerdeki Nanette Fabray ve Oscar Le-
vant'nn yksek enerjili komik katklarndan balamak zere, rengarenk ve ho bir
"arpc montaj" (Ayzentayn kuramnda
sz edilen anlamda). Minnelli eit eit
mizansen sergiliyor: Buchanan kendi
"Faust"unu oynarken bitiik odadaki
karakterlerin kulak kesildii sahnede, de
kor ve mimariyle oynuyor; unutulmaz
"That's Entertainment" sekansnda,
oyuncular kolayca bir ruh halinden die
rine geiriyor; "Triplets" sekansnda, bu
arkl dans gsterisinin su katlmam te
atral yeniliinin tadn karyor.
Ama asl grlmeye deer blm,
Michael Kidd'in dans koreografislnln bil
dik jestlerle (ate etme, sigara me, d
vme) sslenerek gz alc bir yapya
brnd ve yldz oyuncularn erotik
tehir (Charisse) ya da srf yrmenin
verdii zevk zerinden ekiciliklerini
(canl renklerle) gzler nne serdii bir
kara film parodisi sunan, 11 dakikalk
olaanst "Girl Hunt: A Murder
Mystery In Jazz sekans. AM
MADAME DE... (1953)
Fransa / talya (Franco London,
Indus, Rizzoli)
Bu kadar ok dzlemde bu kadar ok eyi, Max Ophls'n muhteem 105dk, SB

Madame de...'sndeki kadar hayranlk uyandrc bir tutumlulukla yerletirmeyi ba

Dili: Franszca
Ynetmen: Max Ophls
aran ok az film vardr. Louise (Danielle Darrieux), ait olduu ayrcalkl snfn ti
Yapmc: Ralph Baum
pik zelliklerini tayan bir yesi olarak bu snftan herhangi biri olabilecei iin
Senaryo: Marcel Achard, Max
"Madame de..."dr; yani isimsizdir. Onu bir dramn iine srkleyen ey, filmin lk Ophls, Annette Wademant
karelerinde, rehine verilmek zereyken grdmz kpelerden baka bir ey de Louise de Vitmorin'in Madame de
ildir. Kpelerin hareket ettirilmesiyle kamera da onlarla beraber hareket eder ve isimli romanndan

sonuta mcevherler iinde aynada yansyan Louise'i gsterir. O andan itibaren Grnt Ynetmeni: Christian
Matras
Ophls, bizim bu zenginler dnyasnn temellerini oluturan eyleri (para ve bor
Mzik: Oscar Straus, Georges Van
dolam, her zaman hazr ve nazr olan uaklar, halk iine kmadan nce yaplan Parys
hazrlklar) gzden karmamza asla izin vermez. Yatak odasndan n kapya ka Oyuncular: Charles Boyer,
dar olan yolculuk bile mkemmel bir sosyolojik tehir haline gelir. Danielle Darrieux, Vittorio De Sica,
Jean Debucourt, Jean Galland,
Ev ve rehinci dkkanndan sonra karmza her eyin gsteriten ibaret oldu
Mireille Perrey, Paul Azais, Josselin
u kilise (burjuva ikiyzllnn mekan) ve opera kar; burada Louise'in koca Hubert Noel, Lia Di Leo
s Andr'yle (Charles Boyer) tanrz. Andr, bu "masumiyetini yitirmi" evlilikte be Oscar adaylklar: Georges
lirleyici rol oynayan ilikileri (hem kendisinin hem de karsnnklleri) kontrol edebil Annenkov, Rosine Delamare
(kostm)
dii srece "nazik" bir adamdr. Kpeler Andr'nin eline nc kez geri gelip
Louise tehlikeli bir biimde Donati'ye (Vittorio De Sica) ak olana dek, kolaylkla
ho bir kurnazlk olarak geitirilebilecek durum (kpelerin tm karakterleri birbi-
riyle ilikilendirmesi, Ophls'n 1950 tarihli
film i La Ronde-Ak Zinciri' ni anmsatr), so
nuta olay rgsnn ve konunun tm nce,
nemli ayrmlarn birbirine eklemleyen ey
olur. Szde zgrln mmkn klan ko
ullar yadsyan Louise iin kpeler, Donati'ye
duyduu akn semboldr; Andr iinse
mlkiyetin, dier insanlarn kaderleri zerin
de etkili olmak amacyla kulland ataerkil,
askeri ve aristokrat gcn simgesi...
Madame de... bazen krlgan, bazen
gaddar, bazen sevecen, bazen de dokunakl.
Ophls, bu dnyay Brecht tarz bir kesinlikle
betimler; ancak bireysel arzularn gcn ya
da nemini hibir ekilde kltmez. Kendi
metaforik hapishanelerinde kvranrken ya da
birbirlerini kapana kstrrken bile kahraman
larn tutkularn hissederiz: En ok da Andr
bir gardiyan gibi Louise'in zerine pencereleri
kapatrken, yar fsltyla, gizlice, "Seni
seviyorum," dediinde, AM
 FROM HERE TO ETERNITY (1 9 5 3 )
nsanlar Yaadka
Burt Lancester'la Deborah Kerr'in Hawaii sahillerinde sarma dola
olduklar nl sahne bir kenara braklacak olursa, James Jones'un 1941
ylnda, Japonlarn Pearl Harbor basknnn hemen ncesinde bir Ameri
kan askeri ssndeki yaam anlatt oksatan romannn Fred Zinne
mann versiyonu, ierik bakmndan romanla baz farkllklar gsterir. Di
lin, cinselliin ve iddetin dozu hafifletilmi olmakla birlikte, zina, fahie
lik, yozlama ve sadiste zorbalk zerine odaklanm olmas insanlar

ABD (Columbia) Yaadka'nn sekiz OscarTk allmadk bir Hollywood filmi olarak kabul grmesi
118dk, SB ni salad. Zaman getike filmin sansasyon yaratan unsurlar artk o kadar da c
Ynetmen: Fred Zinnemann retkar saylmamaya baland ve insanlarn akllarnda yer eden ey, yldzlarla dolu
Yapmc: Buddy Adler kadrosunun sergiledii parlak oyunculuklar oldu. Filmde Lancaster, ilkeli ama
Senaryo: James Jones, Daniel pragmatik avu Warden'i canlandryor. Montgomery Clift, birlie yeni gelen bo
Taradasb razanc Prewitt (vicdani gerekelerle mfreze takm iin boks yapmay reddetme
James Jones'un romanndan si, slerinde onun hakknda nyarg uyandrr); Frank Sinatra da Prewitt'in arkada
Grnt Ynetmeni: Burnett ve zorba avu Fatso'nun (Ernest Borgnlne'in unutulmaz rol) srekli kt dav
Guffey
rand Maggio rolnde. Genel olarak toplumun konformist beklentileriyle uyu
Mzik: George Duning, James
mazlk ierisinde olan, cesaret ve bireysel onurun bu derinlemesine "erkek ege
Jones, Fred Karger, Robert Wells
Oyuncular: Burt Lancaster, men" bir tarzda ilenii, belki de kanlmaz olarak kadn oyuncular asndan o ka
Montgomery Clift, Deborah Kerr, dar da iyi sonu vermemitir. ngiliz oyuncu Kerr, kocasn aldatan batan karc
Donna Reed, Frank Sinatra, Philip Amerikal kadn rolnde; Donna Reed'se dans salonunda garson kisvesi altnda fa
Ober, Mickey Shaughnessy, Harry
hielik yapan bir kadn canlandryor.
Bellaver, Ernest Borgnine, Jack
Warden, John Dennis, Merle Travis, Zinnemann byle bir filmi ynetmek iin en uygun kii deildi byk olaslk
Tim Ryan, Arthur Keegan, Barbara la. Mtevaz ama hayli etkileyici ilerden "nemli" filmlere gei yapan, kl krk ya
Morrison ran bir sanatkar olduu sylenebilecek ynetmen, ilerde anlalaca zere, bu
Oscar: Buddy Adler (erkek filmle kariyerinde bir dnm noktasna gelmiti. Kazanlan Oscar dlleri daha ar
oyuncu), Fred Zinnemann
(ynetmen), Daniel Taradash pc, "nitelikli" filmler ekebilecei anlamna geliyordu; te yandan bu film, belki
(senaryo), Frank Sinatra (yardmc de daha az zenli bir "gereki" dokunuun faydasn grmt. Zinnemann,
erkek oyuncu), Donna Reed oyuncularndan gl performanslar elde etmeyi de baarm. Ayrca plajdaki o
(yardmc kadn oyuncu), Burnett
yuvarlanma sahnesinden sonra ky birliklerindeki hayat, bir daha gznze asla
Guffey (grnt ynetmeni),
ayn grnmyor. GA
William A. Lyon (kurgu), John P.
Livadary (ses)
Oscar adaylklar: Montgomery
Clift (erkek oyuncu), Burt Lancaster
(erkek oyuncu), Deborah Kerr
(kadn oyuncu), Jean Louis (kostm
tasarm, SB), Morris Stoloff,
George Duning (mzik)
TOKYO MONOGATARI (1953) Japonya (Shochiku)
Tokyo Hikayesi 136dk, SB
Dili: Japonca
Ynetmen: Yasujiro Ozu
"Hayat insan d krklna uratyor deil mi?" diye sorar gen bir kz, anne Yapmc: Takeshi Yamamoto
sinin cenazesinde dul yengesine; "Evet," diye yant gelir, bir glmsemeyle bera Senaryo: Kgo Noda, Yasujiro
ber. Yasujiro Ozu'nun bayaptnn sonuna yakn gerekleen bu ksa konuma, Ozu
onun yaptlarn dierlerinden ayran duygusallktan uzak soukkanl kabullenme Grnt Ynetmeni: Yuharu
Atsuta
atmosferine tipik bir rnek. Oyunculuklar, mekan (kzn imdiye dek yal anne ba
Mzik: Kojun Sait
basyla paylat orta snf ev) ve diyaloglar tamamen doaldr ve bir an iin olsun
Oyuncular: Chishu Ryu, Chieko
byk bir dm noktasnn paras olarak dzenlenmi olduklar hissini vermez
Higashiyama, Setsuko Hara, Haruko
ler; bununla beraber szckler dile getirildiklerinde, muazzam bir duygusal ye fel Sugimura, SYamamura, Kuniko
sefi arlk tarlar. Ozu'nun filmleri olaanst yaln, aldatc dzeyde basittir ve Miyake, Kyko Kagawa, Eijir
Tono, Nobuo Nakamura, Shir
ounlukla orta snf Japonlarn gnlk ev ve i yaamlarndaki alkanlklar, dik
Osaka, Hisao Toake, Teruko
katsiz izleyicide banal olduu yanlgs uyandracak, kendine has bir vurgu yoksun Nagaoka, Mutsuko Sakura, Toyoko
luuyla (hem dramatik dzeyde hem de slup asndan) betimler. Burada btn Takahashi, Toru Abe
olay, yal iftin en kk kzlarn taradaki evlerinde brakarak dier ocuklarn zi
yaret etmek zere Tokyo'ya gelmesinden ibaret. Daha nce bakente hi gelme
mi olan ift, az bir zamanlar kaldnn bilincinde olarak bu yolculua kmay g
ze alr. Ne var ki ocuklarn artk kendi aileleri vardr ve sava sonras Japonya'sn
da, youn olarak ileriyle ilgilenmeleri gerektii bahanesinin arkasna snarak,
ebeveynlerini balarndan savarlar. Grne baklrsa bir tek, kocasn savata kay
betmi olan gelinlerinin onlara ayracak vakti vardr. Bu durumdan iki taraf da
ikayeti olmaz.
Tm bunlar, Ozu geleneine uygun biimde, yerden biraz yukarya yerletiril ngilizce ad: Tokyo Story
mi duraan bir kamera araclyla gzlemle
nir; filmde hareketli tek bir ekim vardr (on
da bile kolayca fark edilemeyecek kadar ya
va bir kaydrma ekimi yaplr); bu tam da ih
tiyarlarn eve dnmeye karar verdii andr.
Peki grdmz ya da duyduumuz eyler,
ou izleyicinin dramatik ya da allmadk
olarak grecei bir biimde bu kadar mono
tonken, Ozu ilgimizi nasl srekli klar? Her
ey, onun yntemindeki, ne kadar "nemsiz"
olursa olsun insann tm eylemlerinin dikkate
deer olduunu ima eden derinlikli nitelikte
gizlidir. Onun kahramanlarnn deneyimleri,
duygular ve dnceleri, kendine zg (ve
bu haliyle aydnlatc) sinematografik tarzyla
tezat oluturacak biimde, filmdeki her ey
gibi "evrensel"dir; filmin gelmi gemi en iyi
sinema rneklerinden biri olarak hretini,
hak ettii gibi kutsal bir yere yerletiren para
doks da bu zaten. GA
 ROMAN HOLIDAY (1953)
Roma Tatili
Bu filmi gerekletirenler, o dnemde ellerindekinin kymetini tam olarak bil
selerdi, filme Roma Tatili yerine Bir Yldz Douyor adn verirlerdi. William Wyler'in
bu filminde prenses rol Audrey Hepburn'e verildiinde, nl yldz o gne dek sa
dece birka Avrupa filminde ve Gigi'nin Broadway prodksiyonunda sahne alm
t. Sylemeye bile gerek olmad gibi, rol onun iin biilmi kaftand, film ok tu
tuldu ve Hepburn bir anda Hollywood'un yaldzl dnyasnn kral ve kralieleri ara
sna ykseldi. Onun hikayesi, Hollywood'un bys sayesinde geree dnen
bir Sindrella masalyd.
Aslnda Roma Tatili, Sindrella masalnn teki yzn temsil eder. Hepburn'n
ABD (Paramount)
canlandrd Prenses Ann, tabi olduu resmi protokol ve seremonilerden sklm
118dk, SB
tr. Bir gece nedimelerinin elinden kaar ve sradan bir kz grnmnde, Amerika
Ynetmen: William Wyler
l gazeteci Joe Bradley'le (Gregory Peck) karlar. Bradley, prensesi, haber atlatp
Yapmc: Robert Wyler, William
Wyler mesleinde terfi edecei byk bir frsat olarak grr ama onu yakndan tanma

Senaryo: Ian McLellan Hunter, ya baladka Ann'in masumiyetinden yararland iin vicdan azab duyar. Birlikte
John Dighton kenti dolarlarken birbirlerine ak olmaya baladklarn fark ederler ama ait ol
Mzik: Georges Auric duklar toplumsal konumlar byle bir ilikiyi olanaksz klacaktr.
Grnt Ynetmeni: Henri Peck ve Hepburn mkemmel bir oyunculuk sergiliyor; Eddie Albert da Peck'in
Alekan, Franz Planer
kurnaz fo to muhabiri arkada rolnde kusursuz. Hollywood'un en saygn ynet
Oyuncular: Gregory Peck, Audrey
menlerinden Wyler, filmi Roma'da ekmi ve kentin kendine zg atmosferi, za
Hepburn, Eddie Albert, Hartley
Power, Harcourt Williams, ten masals bir yaps olan hikayeyi daha da etkileyici klm. Kara listede yer alan
Margaret Rawlings, Tullio senarist Dalton Trumbo kaleme ald iin tartma konusu edilen senaryonun da
Carminati, Paolo Carlini, Claudio filmin baarsnda byk pay var. Trumbo, byle muhteem bir filmin yaratlmas
Ermelli, Paola Borboni, Alfredo
na yardmc olduu iin hak ettii vgy ancak yllar sonra alabildi. Ama ekibin di
Rizzo, Laura Solari, Gorella Gori,
Heinz Hindrich, John Horne er yelerinin o kadar beklemesi gerekmedi; Roma Tatili, on dalda Oscar'a aday
Oscar: Audrey Hepburn (kadn gsterildi ve o dnemde pek nl olmayan Hepburn dln sahibi oldu. Hepburn,
oyuncu), Edith Head (kostm), Ian oyunculuk yaam boyunca saysz masum kz rol oynad ama onun sinemadaki
McLellan Hunter (Dalton Trumbo) baarsn resmen ve uurlu bir biimde mjdeleyen film buydu. JKI
(senaryo yks)
Oscar adaylklar: William Wyler
(film), William Wyler (ynetmen),
Ian McLellan Hunter (Dalton
Trumbo), John Dighton (senaryo
yazm), Eddie Albert (erkek
oyuncu), Hal Pereira, Walter H.
Tyler (sanat ynetmeni), Franz
Planer, Henri Alekan (grnt
ynetmeni), Robert Swink (kurgu)
LE SALAIRE DE LA PEUR (1 9 5 3 ) Fransa / talya (CICC, Filmsonor,
Dehet Yolcular Fono, Vera)
141 dk, SB
Dili: Franszca / ngilizce /
Kapitalizmin yozlatrc etkisinin ve agzlln insann kann donduran be spanyolca / Almanca
timlemesi, Henri-Georges Clouzot'nun Dehet Yolcular'nda bir macera filmi kl Ynetmen: Flenri-Georges
na girer ve hakl olarak bugne dek yaplm belki de en gerilim dolu film olarak si Clouzot
nema tarihindeki yerini alr. Gney Amerika'da geen filmde iki ekip, nispeten ba Yapmc: Raymond Borderie,
Henri-Georges Clouzot, Louis Wipf
sit bir grevi tamamlamak iin birbirleriyle yarr: nitrogliserin ykl kamyonlar
Senaryo: Henri-Georges Clouzot,
480 kilometre uzunluundaki bir da yolundan, bir petrol rafinerisi yangnnn k Jrme Gronimi
t yere tamalar gerekmektedir k petrol irketi alev alan boru hattn patlatp Georges Arnaud'nun romanndan
yangn sona erdlrebilsin. iin iindeki bit yenii mi? Eer ofrler yeterince dikkat Grnt Ynetmeni: Armand
li olmazlarsa, son derece kararsz ve hassas olduu bilinen nitrogliserin patlayarak Thirard

onlar toz bulutuna evirecektir. Mzik: Georges Auric

Oyuncular: Yves Montand,
Clouzot, sadiste keiflerde bulunarak, yarmakta olan (salyangoz hznda) iki Charles Vanel, Peter van Eyck,
kamyonun yoluna, engebeli da geidi boyunca mmkn olduunca fazla engel Antonio Centa, Darling Legitimus,
karr. Kamyonlarn kendiliinden patlama riski olmad noktalarda, keskin viraj Luis De Lima, Jo Dest, Dario
Moreno, Faustini, Seguna, William
lar ve sarsntl kprler sorun olur ve her derin ukur ya da yuvarlanan kaya ani bir
Tubbs, Vra Clouzot, Folco Lulli,
lm olasln beraberinde getirir, iki kiilik src ekiplerini byle tehlikeli bir g Jeronimo Mitchell
reve ynelten ey, an hret deil, nakit para vaadidir ve film lerledike siz de pa Uluslararas Berlin Film
ray elde edebilmek iin ne kadar ileri gidebileceklerini merak etmeye balarsnz. Festivali: Henri-Georges Clouzot
(Altn Ay)
Clouzot, lmle burun buruna aksiyonu balatmadan nce; Gney Ameri
Cannes Film Festivali: Henri-
ka'da, gidecek baka bir yerleri kalmayan avare ve babo insanlarn sonunda Georges Clouzot (Byk dl),
mesken tuttuu yoksul bir kavak noktasnda geen ve yaamlarn para iin riske Charles Vanel (Byk dl-
atmaya hevesli serserilerin birok adan neredeyse tannmaya bile demez oldu mansiyonerkek oyuncu)

unu rendiimiz, olmazsa olmaz nitelikte uzun bir giri blmne yer verir (po
litik bir hassasiyet nedeniyle belli bir noktada kesilmitir). Onlarn bencillik ve are
sizlikle gdlenen intihar kabilinden eylemleri, frsat petrol irketince smrlr.
Gvensizlik ve nefretle dolu bu paragzler ekibi, ilkel, vahi davran biimleriyle
birbirlerine kar en az kamyonlardaki patlayc maddeler kadar byk bir tehdit
oluturur. Biti izgisinde manevi ykm pahasna maddi kazan vaat edildiinden,
bu her durumda herkesin kaybetmeye yazgl olduu bir yartr. JKI

ngilizce ad: Wages o f Fear

ABD (Loew's, MGM)
91 dk. Technicolor
Ynetmen: Anthony Mann
Yapmc: William H. Wright
Senaryo: Sam Rolfe, Harold Jack
Bloom
Grnt Ynetmeni: William C.
Mellor
Mzik: Bronislau Kaper
Oyuncular: James Stewart, Janet
Leigh, Robert Ryan, Ralph Meeker,
Millard Mitchell
Oscar adaylklar: Sam Rolfe,
Harold Jack Bloom (senaryo)
ABD (Fox)
80dk, SB
Ynetmen: Samuel Fuller
Yapmc: Jules Schermer
Senaryo: Samuel Fuller,
Dwight Taylor'n hikayesinden
Grnt Ynetmeni: Joseph
MacDonald
Mzik: Leigh Harline
Oyuncular: Richard Widmark, Jean
Peters, Thelma Ritter, Murvyn Vye,
Richard Kiley, Willis Bouchey, Jerry
O'Sullivan, Harry Carter, George E.
Stone, George Eldredge, Stuart
Randall, Frank Kumagai, Victor
Perry, Emmett Lynn, Parley Baer
Oscar adaylklar: Thelma Ritter
(yardmc kadn oyuncu)
Venedik Film Festivali: Samuel
Fuller (Altn Aslan adayl)
THE NAKED SPUR (1 9 5 3 )
dam Mahkumu
Ynetmen Anthony Mann'm 1950'lerde James Stewart'la birlikte yapt bir
dizi western'in ncs olan idam M ahkum u'nda Stewart karmza, sava s
rasnda karsnn ihaneti yznden kaybettii lflilni geri almak zere para kazan
maya alan, hayata ksm dl avcs Howard Kemp rolyle kar. dln pe
inde iz srerken yolu yal altn araycs Jesse (Millard Mitchell) ve firari asker An-
derson'la (Ralph Meeker) kesiir. Sonunda Stewart bana dl konan eytani ka
til Ben'i (Robert Ryan) yakalar ama Kemp'in sorunlar daha yeni balamaktadr.
Ben'I adalete teslim etmek in vahi arazilerde yapaca etin yolculuk Kemp'i b
yk bir snavdan geirecektir.
Bu filmi olaanst klan ey ncelikle, karakterler arasndaki gerilimin, senar
yoda baaryla yanstlmas ve oyuncular tarafndan ok iyi canlandrlmasdr.
Kemp ve Ben karlkl psikolojik stnlk kazanmaya abalarlarken, Kemp'in sert
d grnmnn altndaki hassasl fark eden Ben, kz arkada Llna'y (Janet Le
igh) ona kar yem olarak kullanr. James Stewart, histerinin eiinde bir adamn
mkemmel bir portresini izer. Ayrca Mann, arazinin zorlu koullarn karakterler
asndan fiziksel bir kstas olarak kullanmakta ok baarldr. Filmin neredeyse ta
mam gerek mekanlarda ekilmitir. EB
PICKUP ON SOUTH STREET (1 9 5 3 )
Souk sava dneminin balarnda ufak apl bir fenomen haline gelen kom
nizm kart casusluk filmleri tr, bir bayapt retti: Pickup on South Street (Gney
Caddesindeki Kamyonet). Filmde ok gizli bir mikrofilmi alan bir yankesici, yurtse
verlikle kiisel karlar arasnda seim yapmak zorunda kalr. Pickup on South Stre
et, dinamik temposu ve New York ayak takmnn yaamna ilikin canl bir tasvir
sunmasyla ait olduu alt trn tesine geer. Samuel Fuller, neredeyse her sahne
iin yepyeni grsel konseptler bularak, geni bir stilistik yenilik yelpazesi sunar. Kilit
unsur, yakn plan ekimlerdir; kamera, oyuncularn yzlerine ylesine mtecaviz yak
latrlr ki neredeyse nefeslerinin objektifi buulandrdn grebilirsiniz. Bu etkileyi
ci yakn planlar, filmde mahremiyet ve itenliin ideolojinin nne yerletirildiini
gsterir; gerekletirilen eylemler, soyut dncelerle deil en kiisel dzeyde ak,
sadakat ve sululuk duygusuyla desteklenir.
Barolleri paylaan oyuncular grp grebileceiniz en iyi performanslarn ser
giliyorlar: kendini beenmi, karc Richard Widmark, bakalarnn kendisini kullan
masna izin veren iyi kalpli Jean Peters, hain Richard Klley ve zellikle de muhbir
Thelma Ritter. Bitkin dm Rltter'n tetiki Kiley tarafndan yok edilme tehdidiyle
kar karya kald sahne filmin en etkileyici sahnesi. Ritter'n en byk korkusunun
aslnda lm deil mezarnn belirsizlii olmas, kiisel olan byleslne derinden irde
leyen bir filmin ruhuna ok uygun der. Senaryodaki pek ok gl replikten birin
de bu korkusunu dile getirir, "Kimsesizler mezarlna gmlrsem lrm!" MR
GENTLEMEN PREFER BLONDES (1953) ABD (Fox)
Erkekler Sarnlar Sever 91dk, Technicolor
Ynetmen: Howard Hawks
Yapmc: Sol C. Siegel
Erkekler Sarnlar Sever'in en nl sahnesi bu olmayabilir ama "When Love Senaryo: Charles Lederer
Goes W rong" arks, bu gsterili ve neeli mzikalde insan cezbeden her eyi Anita Loos'un roman ve Joseph
iinde barndrr. Dorothy (Jane Russell) ve Lorelei (Marilyn Monroe), Paris usul bir Fields ile Anita Loos'un oyunundan
Grnt Ynetmeni: Harry J.
sokak kahvesinde, erkeklerle uzun vadeli ak ilikileri kurmann zorluundan yak
Wild
nrlar. Kalabalk toplandka iki kadn bu dertli hallerinin ritmine kendilerini iyice Mzik: Harold Adamson, Hoagy
kaptrr ve ok gemeden oturduklar yerlerden kalkarak izleyicilerle beraber, Jack Carmichael, Leo Robin, Jule Styne
Cole koreograf isiyle dans ederler. Daha sonra ortalk sakinleir: Mzik zayflar, ka Oyuncular: Jane Russell, Marilyn
Monroe, Charles Coburn, Elliott
labalk ortadan kaybolur ve kahramanlarmz yeniden eski cokularn yakalam
Reid, Tommy Noonan, George
olarak bir taksiyle biner, tm gzellikleriyle szlp giderler. 1950'lerin tipik zel Winslow, Marcel Dalio, Taylor
liine uygun olarak Erkekler Sarnlar Sever de duygusal dleri sert bir alayclk Holmes, Norma Varden, Howard
Wendell, Steven Geray, Henri
la, romantik bir byy, bir kadnn geinmek iin ne yapmas gerektiine dair
Letondal, Leo Mostovoy, Alex
maddiyat bir bak asyla (Monroe'nin sk sk taklit edilen "Diamonds are a Girl's Frazer, George Davis
Best Friend" performansyla lmszleen bir dizi elenceli sahnede karmza
kar) kartrmaktan ekinmeyen ineleyici bir komedi.
Eletirmen Jonathan Rosenbaum'un yazd gibi bu film,
"Gerekletirilmesi olanaksz bir hayal, insan zihninin sine
maskop yansmas, kapitalist bir Potemkin"dir.
Film (kuramclarn dedii gibi), Anita Loos'un roma
nndaki ve Broadway uyarlamasndaki sama blmleri
ayklayp karan, Leo Rubin-Jule Styne ve Hoagy Carmic-
hael-Harold Adamson ekiplerinin arklaryla ve her ey
den nemlisi, iki olaanst yldz iin geniletilmi ola
naklaryla, bir yaz-boz tahtas. Russell'n canlandrd ka
rakter edepsizlik ve pratiklii bir arada barndryor; Mon
roe, ustaca bir maniplasyonla sslenmi uh bir erotizm
le ocuksu masumiyetin etkili bir karm. Komedi unsu
ru, Dorothy'nin mahkemede cretkrca Lorelei'yl taklit
ettii rol deiimiyle dorua ulayor.
Howard Hawks genellikle ok klasik, gsterisiz bir
slubu olan bir ynetmen kabul edilir ama burada Frank
Tashlin'ln lgn, grsel adan zengin kaba komedilerine
doru ark ediyor ve bu balant muhteem bir biimde
acayip ocuk oyuncu George W lnslow'un varlyla per
inleniyor.
inceden nceye dnlm baz sahnelerdeki abart
l ve tuhaf yanlar (Russell'n kaytsz kasl adamlara yne
lik lmsz serenad "A in't There Anyone Here fo r Lo
ve?" gibi) ve bunlarn sk sk esas konuya teet geii, fil
mi gnmz izleyicisi asndan bu kadar zevkli klan ey
lerden bazlar. AM

ABD (Columbia)
89dk, SB
Ynetmen: Fritz Lang
Yapmc: Robert Arthur
Senaryo: Sydney Boehm
William P. McGivern'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Charles
Lang
Mzik: Daniele Amfitheatrof,
Arthur Morton
Oyuncular: Glenn Ford, Gloria
Grahame, Jocelyn Brando,
Alexander Scourby, Lee Marvin,
Jeanette Nolan, Peter Whitney,
Willis Bouchey, Robert Burton,
Adam Williams, Howard Wendell,
Chris Alcalde, Michael Granger,
Dorothy Green, Carolyn Jones
THE BIG HEAT (1953)
lm Korkusu/Yeralt Dnyas
Fritz Lang'n 1952 yapm western'i Rancho Notorious (Yay
lalar Fahiesi/Kulbe) gibi lm Korkusu da bir "nefret, cinayet
ve intikam" yks: Film rveti polis Torn Duncan'n intihar et
mek iin kullanaca silahn yakn ekimiyle balar ve kahramanla
r derinden etkileyen sarsc olaylarn iinden hzla ilerler. Polis Da
ve Bannion (Glenn Ford), karsnn (Jocelyn Brando) aslnda kendi
si iin dzenlenmi olan bombal suikasta kurban gitmesiyle, mut
lu bir aile babasndan saplantl bir adama dnr. Debby se
(Gloria Grahame), Vince (Lee Marvin) adl gangster sevgilisi yz
ne scak kahve dkerek onu irkinletirince, adama duyduu nefretle Bannlon'n
kendisine yardm etmesi ynndeki teklifini kabul eder. Ne var k acl kahraman
mz soukkanl biimde cinayet leyebilecek biri olmadndan adaletin yerine gel
mesi iin tetii ekecek biri gerekir: Debby, kanun d ler yapan polisin agzl
dul kars olan "vizon krkl kz karde"iyle yzleip onu ldrnce, ete lideri La-
gana'nn (Alexander Scourby) sonunu getirecek olan plan da ne alnm olur.
Politik gereklie Lang'n kara filmlerinin oundan daha fazla oturan lm
Korkusu, 1950'lerin "kenti eteler ynetiyor" anlaynn ilendii filmlerden biridir;
benzer konular ileyen filmler arasnda The Phnix City Story (1955) ve The Cap
tive City (1952) yer alr. Lang'n ynetimi bu filmde hl davurumculuun zleri
ni barndrr; bu izlere karakterlerin ar basan kiilik zelliklerini yanstan mekanlar
da rastlarz: Duncan'larn kirli parayla satn alnm, souk bir lkse sahip evinde;
gangsterin lm annesinin irkin portresi ve verilen parti gibi zevksiz zenginlik be
lirtilerinin bulunduu Lagana malikanesinde; polis memurunun katillerle kat oy
nad Vince'le Debby'nin garsoniyerinde; ve yaamnn snrlar intikam arzusuyla
daralm Bannlon'n yerletii otel odasnda. Final pek de yreklere su serpecek
cinsten deildir: su rgtnn kertilmesinden sonra kahramanmz cinayet ma
sasndaki inin bana dner, i arkadalarnn onu ho karladklarnn bir fadesi
olarak nerdikleri kahve, yeni bir iin kmasyla baka zamana ertelenir; ve Banni
on, "South Caddesl'ndeki bir vur-ka olay"yla lgilenmek zere apkasn ve palto
sunu giyerken "SON" yazsyla kar karya kalrz. KN
LES VACANCES DE M. HULOT (1953) Fransa (Cady Films, Specta Films)
Bay Hulot'nun Tatili 114dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Jacques Tati
Fransz sinemasnn zamana meydan okuyan bu sevimli klasii, ynetmen ola Yapmc: Fred Orain
rak henz ikinci filmini eken Jacques Tati'nin, an en yeniliki ve zgn biem- Senaryo: Jacques Tati, Flenri
cilerinden biri olduunu ortaya koydu. Deniz kysndaki bir tatil yerinde ard ard Marquet, Pierre Aubert, Jacques
na meydana gelen neredeyse konusuz ve konumasz olaylardan oluan film, gn Lagrange

lk yaamn grnte en sradan ayrntlarndan glnecek eyler yaratr. zenle Grnt Ynetmeni: Jacques
Mercanton, Jean Mousselle
sahnelenen olaylarn (bir grup yolcunun anlalmaz bir biimde deitirilen hopar
Mzik: Alain Romans
lr mesajlarnn czrtsyla bir tren peronundan dierine kouturmas gibi) yan s
Oyuncular: Nathalie Pascaud,
ra, aslnda nemli hibir eyin olup bitmedii pek ok elenceli, sevimli sahne var Michle Rolla, Raymond Cari,
dr. Fier anlarn tatil atmosferi iinde geirmeye kararl insanlar sadece oturur, ye Lucien Frgis, Valentine Camax
mek yer, bir eyler okur ve etrafa baknr. Tm bunlarn yaratt kaytsz ahmaklk Oscar adaylklar: Jacques Tatl,
Flenri Marquet (senaryo)
hali fena halde bulac, neeli bir etkiye sahiptir.
Tati, mizansenin sinemaclar tarafndan empoze edilen bir ey deil, gnlk
hayatn ritelleri ierisinde kefedilen bir ey olduunu en az Alfred Flitchcock ka
dar iyi biliyordu: insanlarn bir yemek odasnda birbirlerine ne yaknlkta oturduu;
birbirlerine bakmalarna olanak tanndnda hangi kodlarla hareket ettikleri; z
gr ama planlanm Fransz tarz tatil sreci esnasnda gndeme gelen tm grg
kurallar ve toplum inde sergilenen davran kalplar. Tati, kendi komedi anlay
nn ilham kaynan bu keskin gzlemlerde buluyordu.
Film komedi unsurlarnn zamanlamasn, mekansal dzenlemeleri ve mkem
mel tasarlanm akalarnn sonradan senkronlze edilen seslerini kesin bir biimde
kontrol eder; sk tekrarlanan yayl kap sesi bile, Tati'nin "mzikalize" etme biimi
sayesinde komiktir. Bildik komedi formlarn (kahramanmzn Keaton'a has bir
tarzda, bir egzersiz manyann hareketlerini lgnca taklit etmesi gibi) kullanr,
daha sonra bunlar, aksiyonun ekimi ve montaj srasnda, genellikle ilgiyi hemen
ardndan balayan bir baka komiklie ekerek ilgin hale getirir.
Tati, sonraki filmlerinde kendi kamera n deneyimlerini kasten snrlam ol
sa da, bu filmde canlandrd nl ince uzun, sakar kahraman Hulot, ok byk
cazibe ve nee kaynadr; stelik bir de karlm bir ak frsatnn dokunakl izle
rini tar. Flerhangi bir yere girerken daima tereddt eden, daima zr dileyen ve
gittii her yerde herkesi kibarca selamlayan Hulot, ar telal vcut hareketleriyle,
bir ekilde belay kendi zerine ekmeden edemez; bylelikle sinemann en etkile
yici havai fiek gsterilerinden birine yol aar. AM

ngilizce ad: M. Hulot's Holiday

Fransa / talya (Titanus, Italia,
Junior, Ariane, S.E.C., SCG, Sveva)
10Odk, SB
Ynetmen: Roberto Rossellini
Senaryo: Vitaliano Brancati,
Roberto Rossellini
Grnt Ynetmeni: Enzo
Serafin
Mzik: Renzo Rossellini
Oyuncular: Ingrid Bergman,
George Sanders, Leslie Daniels,
Natalia Ray, Maria Mauban, Anna
Proclemer, Jackie Frost, Paul Mller
ngilizce ad: Voyage in Italy
VIAGGIO N ITALA (1953)
Jacques Rivette bir keresinde Roberto Rossellini'nin Viaggio in /fa/ra'snn (tal
ya'da Yolculuk) "tm sinema dnyasnn hayat pahasna iinden gemesi gereken
bir yark atn" yazmt. Bu, daha ilk karelerden itibaren kendini aka gsterir.
Napoli'ye doru ani ve dosdoru bir giri; geip giden manzaraya bir anlk bir ba
k; ve nihayet iki yldz oyuncunun, Ingrid Bergman ve George Sanders'n grn
ts. Ta Hollywood'dan gelen bu ift, ksa ve zl klielerle basit, sradan jestler
zerinden, karakterlerinin en derin katmanlarn ifade ettikleri plansz, pek de ma
ceral olmayan bir yolculua kmlardr.
Bugnlerde eletirmenler "yeniden evlenme komedisi" adn verdikleri, iftle
rin birlikteliklerini bir snavdan geirip pek ok karkl atktan sonra yeniden
onayladklar bir trden sz ediyorlar. Viaggio in Italia, daha az rastlanan bir trn
temsilcisi: ilikiyi canlandracak kvlcmn, gnlk birlikteliin hi de arpc olmayan
aknda bulunmas gerektii bir yeniden evlenme dram. Birbirlerinden bkm ve
birbirlerine kar krgn bir ift olan Alex (Sanders) ve Katherine (Bergman) Joyce,
gergin bir ruh hali iindedir. "Tatilde" olmak onlar huzursuz eder ve bazen de et
raflarn eviren yabanc kltrden dolay sknt duyarlar. Yemekler farkldr, gne
in altnda olmadk saatlerde insana uyku bastrr, oyalayc ya da ayartc yabanc
larla karlama durumlar sz konusudur.
Sonra bir de iinde bulunduklar gzel kentsel grntler vardr: Napoli, Cap-
ri ve Pompei ehirleri. Viaggio in Italia, Rossellini'nin 1950'lerde ortaya koyduu i
lerdeki radikal deiikliin tipik bir rnei: Artk "toplumsal sorun"lara eilen yeni
gerekilik yerine Michelangelo Antonioni'ye ve zellikle de Le Mepris'in (Nefret,
1963) ynetmeni Jean-Luc Godard'a nclk eden daha isel bir duygusal gerek
ilii tercih eder. Yine de Katherine'in otomobilinden grd manzaralarda; kili
selerde, yeralt mezarlarnda, amur birikintilerinde, arkeolojik kazlarda hl bir
belgesel gerekilik hissi vardr. Bu zorlayc ortam, evlilikle ilgili bu kiisel ykye
balam, tarih ve hatta mitolojik boyut katar. Gemii bugnle ilikilendirerek, kah
ramanlar durmadan ilikilerinin geliiminde etkili olan anlar hatrlamaya sevk
eder. Ayrca bu tekil, kk bunalm, doum, lm ve yeniden doumla oluan
muazzam kozmik dngnn iine yerletirir.
Viaggio in Italia'da ok az ey aklanr ama her ey hissedilir: Bu, gururla so
na ermeyi hak eden bir film; gelip geen sradan kalabaln grntlendii pano
ramik bir vin ekiminden ve o allm, bin yllk "ilan aktan" hemen sonra. AM
UGETSU MONOGATARI (1953)

1950'lerin ortalarnda, uluslararas film festivalleri dngs baladnda, Ba

tl sinemaclar Japon meslektalarnn yllardr bildii bir eyi nihayet kefetti: Ken-
ji Mizoguchi adl bu ahsta gerekten zel bir ey vard. Ugetsu m onogatari (Ya
murdan Sonraki Soluk Ayn ykleri) dnya apnda tm baklarn odakland
film oldu. Bu ille de Mizoguchi'nin en iyi filmi olduu anlamna gelmiyor (bu eref
kolaylkla 1939 yapm son derece etkileyici bir film olan Zangiku monogatari-Son Japonya (Daiei)
Krizantemlerin yks'ne verilebilir); ancak Avrupa'da ve Amerika'da hl, onun 94dk, SB
en bilinen filmi ve kesinlikle dnya sinemasnn en nemli bayaptlar arasnda. Dili: Japonca
Mizoguchi, 1920'lerden beri filmler yazp ynetiyordu ama onun yaptlarnn Ynetmen: Kenji Mizoguchi
Bat'da uzun sre blllnmemesinin suunu kimsenin zerine atamayz; nk Ja
Yapmc: Masaichl Nagata
Senaryo: Matsutar Kawaguchi,
ponya apayr bir sinema plyasasyd. Ama Ugetsu, Bat sahillerine vurduunda bu
Aklnari Ueda, Yoshikata Yoda
gerekten sert bir darbe oldu: Gerek AvrupalI gerekse ABD'II eletirmenler, sine Akinari Ueda'nn Asaji Ga Yado ve
ma yapmann yepyeni bir biimine nderlik ettiini mjdeleyerek onu gklere Jasei No isimli yklerinden
kardlar. Belki de haklydlar. Ama Ugetsu'yu bu kadar olaanst klan ey nedir? Grnt Ynetmeni: Kazuo
Mlyagawa
Filmin kilit noktas, gerekle doast olan ie geirmesi; bu, Mlzoguc-
Mzik: Fumio Flayasaka,
hi'nin kadrajlarna ve oyuncularnn performanslarna her durumda nfuz eden bir
Tameklchl Mochlzuki, Ichir Salt
tema. Usta ynetmen bizi bir varlk diyarndan tekine, bazen nceden uyararak Oyuncular: Masayukl Mori,
bazen de uyarmadan srklyor. Mizoguchi'nin filmin atmosferi zerindeki kont Machiko Ky, Kinuyo Tanaka,
rol ok net: Dnyevi olmayann ve kutsal olmayann gizemli havas asla kolay ko Eitaro Ozawa, Iklo Sawamura,
Mitsuko Mito, Klkue Mori, Ryosuke
lay dalmaz.
Kagawa, Elgoro Onoe, Saburo
Ama bu sradan bir hayalet yks deil. Ugetsu, gerek-doast ayrmn, Date, Suglsaku Aoyama, Reiko
ak, onur, sorumluluk ve aile meselelerini irdelemek iin kullanyor; Mizoguchi'nin Kondo Shozo Nanbu, Kozabuno
Ramon, Ichiro Amano
bildiimiz dnyann zerine zenle yerletirdii hayalet dnya, bu temalardan her
Oscar adaylklar: Kusune
birine bir ekilde temas eder ve hibiri deiimden kendini kurtaramaz. Ugetsu'da-
Kainosho (kostm)
ki sersem adamlarn ve uzun sre ac eken kadnlarn hepsi de doast olann, Venedik Film Festivali: Kenji
gerekle etkileiminden kaynaklanan ac verici dnmlerden geer. Mizoguchi (Gm Aslan), (Altn
Ugetsu, rahatsz edici, akl kartrc ve gzel bir film. Aslna baklrsa, dier Ay adayl)
her eyden ok, gzel bir film. Ve nnde gerekten eiliyorsunuz: Onu seyret- ngilizce ad: Tales o f Ugetsu

mek, yce bir eyin huzuruna kmak

demek. EdeS

i
f/ . |

/J
ABD (Paramount)
118dk, Technicolor
Ynetmen: George Stevens
Yapmc: Ivan Moffat, George
Stevens
Senaryo: A.B. Guthrie Jr.
Jack Schaefer'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Loyal
Griggs
Mzik: Victor Young
Oyuncular: Alan Ladd, Jean
Arthur, Van Heflin, Brandon De
Wilde, Jack Palance, Ben Johnson,
Edgar Buchanan, Emile Meyer,
Elisha Cook Jr., Douglas Spencer,
John Dierkes, Ellen Corby, Paul
McVey, John Miller, Edith Evanson
Oscar: Loyal Griggs (grnt
ynetmeni)
Oscar adaylklar: George
Stevens (film), George Stevens
(ynetmen), A.B, Guthrie Jr.
(senaryo), Brandon De Wilde
(yardmc erkek oyuncu), Jack
Palance (yardmc erkek oyuncu)
SHANE (1953)
Vadiler Aslan
Vadiler Aslan belki en muhteem western deil (benim amdan en muhtee
mi El Dorado, 1967) en erkeksi olan da deil (bunu 1948 yapm Red River-Kanl
Nehir iin syleyebiliriz), en orijinali (McCabe & Mrs. Miller, 1971), en ilginci (Johnny
Guitar-Dii Kartal, 1954) ya da en dramatii de (Stagecoach-Cehennem Dn,
1939) deil. Ama uras kesin: ilerinde en fazla ikonlam olan Vadiler Aslan, ken
disini hafzalarmza kazyan, izleyen hi kimsenin bir daha unutamayaca bir wes
tern. Aslna bakarsanz filmdeki her ey, saf birer imge: Atyla kasabaya giden beyaz
pantolonlu kahraman (Alan Ladd); berbat grnml, terbiye yz grmemi kov
boylaryla gizlice ibirlii yapan iftlik sahibi (Emile Meyer); kendisine dkn, sorum
luluk sahibi, evi ekip eviren karsyla (Jean Arthur) ve gzleri prl prl parlayan o
luyla (Brandon De Wilde) birlikte devletin ekip bimek zere verdii arazide yaayan
alakgnll adam (Van Heflin); sakngan, kocam barmen ve market sahibi (Paul
McVey); korkak sveli yerleimci (Douglas Spencer); eytan'n insan klna girmi
ali olan korkutucu, karanlk, yaltak kiralk silahor Wilson (batan aaya siyahlar
giyen Jack Palance). znde bu karakterler bal bana bir yk oluturuyor.
iftlik sahibi, Van Heflin'in canlandrd Joe Starrett'in arazisini istemektedir.
Shane, Starrett'in arazisini korumasna yardmc olmak zere onun yanna yerleir ve
bu srete onun karsn (belki biraz fazlaca) ve ocuunu etkisi altnda brakr. Wil
son, yerleimcileri topraklardan karsn diye getirtilmitir ve Shane'in duruma mda
hale etmesine ramen (silaha silah, gze gz; asalete kar k
tlk) mutlaka baarya ulaacaktr. Ama iyiler kazanr. Shane
bu sevimli kk aile zerindeki etkisini grmek zere geri ge
lir, itaatkr atn mahmuzlar ve filmin sonunda tm gn batma
larn glgede brakan bir gn batmna doru gider. Kk
Joey, arkasndan barr: "Shane! Seni seviyorum Shane!"
Jackson Hole'da ekilen ve yapm tarihi Dolby Stereo ve si
nemaskop teknolojilerinden nceye rastlayan Shane, simge ha
line gelen grntlerle donatlmtr. Teton sradalarnn arka
plandaki mor doruklar; ocuk oyuncak tfeiyle geliigzel
ate ederken, bir su birikintisinin yansmasnda grnen geyik;
Starrett arazisinden vazgemeyi reddedince, iftlik sahibinin y
znde beliren kmseme ifadesi; Frank "Stonewall" Torrey'i
(Elisha Cook Jr.) vurup amurlarn iinde yere serdiinde, Palan-
ce'n gzlerindeki bak. Ynetmen George Stevens, amurun
erimi ikolata gibi grnmesini salamtr.
Srf iki grnt iin bu film defalarca izlenmeye deer. Bu
grntler tarihe deilse bile sinemaya tanklk ediyor. Wilson,
mahmuzlu izmelerini nlatarak ahap kaldrmda almla y
rrken, kasabadaki sokak kpeklerinden birinin kuyruunu ba
caklarnn arasna kstrp oradan uzaklamas yakn planda
gsterilir. Bir de Shane, Starrett'lerle tanp onlarn akam ye
mei teklifini kabul ettikten sonra bir elmal turtann tadn ka
rr. Bat Amerika'y Bat Amerika yapan eyin silahlar, srlar, uf
ka doru hlyal baklar deil byle elmal turtalar olduunu
sylersek yalan olmaz. MP
BEAT THE DEVIL (1953) Britanya / ABD / talya (Rizzoli-
Sarn eytan Hagglag, Romulus, Santana)
100dk, SB
Hollywood ats altnda yaplan en neleyici, en alayc filmlerden biri olan Sa Ynetmen: John Huston
rn eytan, pek ok nedenle benzerleri arasndan ne kar. ncelikle bu filmde Yapmc: Jack Clayton
bir araya gelen yeteneklerin miktar ve dzeyi gerekten olaanst. John Huston, Senaryo: Truman Capote, John
Huston
Truman Capote'la birlikte yazdklar esprili, keskin senaryoyu ynetir; grnt y James Helvick'in romanndan
netmeni Oswald Morris'e gelecein dev grnt ynetmeni Freddie Francis asis Grnt Ynetmeni: Oswald
tanlk eder; hatta gen Stephen Sondheim ekibe klaketi olarak dahil olmutur! Morris
Sonra bir de oyuncu kadrosu var tabii. Humphrey Bogart, yapmclar arasnda Mzik: Franco Mannino
dr ve daha batan filmin ekllebilmeslne olanak salayan onun nfuzu olmutur. Oyuncular: Humphrey Bogart,
Jennifer Jones, Gina Lollobrigida,
Kamera nnde Bogart'a, Glna Lollobrlgida ve Jennifer Jones'un yan sra tm za
Robert Morley, Peter Lorre, Edward
manlarn en yi aktrlerinden Peter Lorre ve Robert Morley elik eder. Bu, oyuncu Underdown, Ivor Barnard, Marco
larn sette bol bol elendiini hissedebildiiniz trden bir yapm. Tulli, Bernard Lee, Mario Perrone,
yk, Afrika'daki uranyum madenleriyle bir ekilde balantl ama aslnda bu Giulio Donnini, Saro Urzi, Aldo
Silvani, Juan de Landa
nun ok da nemi yok. Byk lde filmin bamsz, uluslararas bir ortak yapm
olmas sayesinde burada geleneksel neden-sonu kurallar gevetilmi. Bu, yarat
c zgrln ve maddi zerkliin artmasna yol am; Sarn eytan'r arkasn
daki yeteneklerin de bu durumdan yararland belli oluyor. Sarn eytan, teh
likeli bir tnelden kolayca szlp geen benzersiz bir film. EdeS

JOHNNY GUITAR (1954) ABD (Republic)

Dii Kartal 110dk, Trucolor
Ynetmen: Nicholas Ray
Bu melodram, trn niteliklerini yle ok barndrr ki onu gln bulanlar ola Yapmc: Herbert J. Yates
bilir. Kimileriyse filmin hipnotize edici gcnn bysne kaplr. Joan Cravvford, Senaryo: Philip Yordan
Roy Chanslor'n romanndan
tren yolunun deer katt bir arazi zerindeki barn sahibi olan Vienna'y canlan
Grnt Ynetmeni: Harry
dryor. Mercedes McCambridge de, bir byk arazi sahibinin siyahlar giyen evde
Stradling Sr.
kalm kz Emma Small rolnde. Emma, Dancing Kid'e (dans delikanl, Scott
Mzik: Victor Young
Brady), o da Vienna'ya tutkundur. Vienna'nn gemiinde bir baka erkek vardr: Oyuncular: Joan Cravvford,
Sterllng Hayden'n canlandrd Johnny Guitar. Engellenen tutkusu yznden de Sterling Hayden, Mercedes
liye dnen Emma, Vienna'nn barn yakp ykmak ve Kid'i asmak zere bir lin e McCambridge, Scott Brady, Ward
Bond, Ben Cooper, Ernest
tesine liderlik eder. Ama Vienna onlarn karsna dikilir. Sonuta Emma ile Vienna
Borgnine, John Carradine, Royal
arasnda geen bir karlkl silah ekme sahnesi vardr ki gelenekleri tersine eviren Dano, Frank Ferguson, Paul Fix,
bu sahne baz eletirmenlerin filme, feminist bir bak asyla sahip kmalarna yol Rhys Williams, Ian MacDonald
amtr. Film ayn zamanda, etecilik histerisine kar kan ve ilkeleri dorultusun
da direnenleri savunan McCarthy kart bir alegori olarak da okunmutur.
Nihal yorumu her ne olursa olsun, kk bir stdyo olan Republic tarafndan
finanse edilen bu film, gl renklerin kullanm, mkemmel oyunculuk tarzlar
(zellikle Cravvford'un arpc performansyla) ve muhteem Peggy Lee tarafndan
seslendirilen film mziinin unutulmaz gzelliiyle barok bir yapm. Eer bu kadar
tertip dzen fazla gelir diyorsanz, belki de belgesel filmler seyretmeniz daha
isabetli olabilir. EB
ABD (Columbia, Horizon)
108dk, SB
Ynetmen: Elia Kazan
Yapmc: Sam Spiegel
Senaryo: Malcolm Johnson, Budd
Schulberg
Malcolm Johnson'in makalesinden
Grnt Ynetmeni: Boris
Kaufman
Mzik: Leonard Bernstein
Oyuncular: Marlon Brando, Karl
Malden, Lee J, Cobb, Rod Steiger,
Pat Henning, Leif Erickson, James
Westerfield, Tony Galento, Taml
Mauriello, John F. Hamilton, John
Heldabrand, Rudy Bond, Don
Blackman, Arthur Keegan, Abe
Simon
Oscar: Sam Spiegel (film), Elia
Kazan (ynetmen), Budd Schulberg
(senaryo), Marlon Brando (erkek
oyuncu), Eva Marie Saint (yardmc
kadn oyuncu), Richard Day (sanat
ynetmeni), Boris Kaufman
(grnt ynetmeni), Gene Milford
(kurgu)
Oscar adaylklar: Lee J. Cobb
(yardmc erkek oyuncu), Karl
Malden (yardmc erkek oyuncu),
Rod Steiger (yardmc erkek
oyuncu), Leonard Bernstein (mzik)
Venedik Film Festivali Ella
Kazan (OCIC dl), (Gm
Aslan), (talyan Film Eletirmenleri
dl), (Altn Aslan adayl) l bir yaz dizisinden esinlenmitir. Oyun yazar A rthur Miller, ynetmen Elia Ka-
ON THE WATERFRONT (1954)
Rhtmlar zerinde
"imdi belli bir seviyede olabilirdim. ampiyonluk in mcadele edebilirdim. Bir
serseri olmak yerine belli bir kimliim olurdu hi olmazsa. u an sadece bir serseri
yim bunu ikimiz de kabul edelim." Tm zamanlarn en iyi Amerikan filmleri arasn
da saylan Rhtmlar zerinde, antlkomnlst paniin yaratt ihanet ve paranoyay
la sarslm lkede, bomba dm etkisi yaratt. Bu yakc ve dokunakl film, Holly-
vvood'a yeni bir t r sert toplumsal gerekilik getirdi. nk film, New York tiyat
ro evresinden sava sonras dnemde yetien doalc "m etot" oyuncular kuan
dan baz simlerin sergiledii unutulmaz oyunculuklara sahne oluyordu. Baarszlk
la sonulanan bir boksrlk yaantsndan liman iiliine geen ve namussuz sen
dika aas Johnny Friendly'nin (Lee J. Cobb) ayak ilerine koturduu biraz kavray
kt ama duygulu Terry Malloy (Marlon Brando, hi bu kadar harika olmamt), asi
bir iinin ldrlmesinde kastsz olarak rol oynamasndan dolay byk znt du
yar. len adamn kz kardei Edie Doyle'a (Eva Marie Salnt'in ilk sinema deneyimi)
ak olunca vicdan azab daha da dayanlmaz hale gelir ama onu esas kendine ge
tiren ey, yaa daha byk ve daha akll, ayn zamanda Friendly'nin kat bir savu
nucusu ve sa kolu olan aabeyi Charley'nin (Rod Steiger) onu sattn fark etme
si olur. Edie, ilk balarda insanlar zerinde bir etkisi olmayan rahibi (Karl Malden),
liman sendikasndaki eteci anlaya kar verilecek savama liderlik etmesi ii kna
edince, Friendly'nin gz korkutmalar daha da lmcl bir hal alr. Terry, suskunluk
kuralna kar gelir ve toplanan komisyonda tanklk eder. Doru olan yapm olma
sna ramen Terry, rhtm iileri tarafndan "dneklik" ettii iin dlanr ve tersane
de fena halde dayak yer ama daha sonra korku ierisindeki yoldalar onun saflar
na geerler ve Friendly'nin kendi hayatlar ve emekleri zerindeki hkimiyetine son
verirler.
Film, en belirgin biimde, New York-New Jersey tersanelerindeki etecilii a
a karan, Malcolm Johnson tarafndan yazlm, "Rhtmlar zerinde Su" balk
zan'n ricasyla senaryo zerinde almaya balamt. Ne var ki Kazan, Amerikan
Kart Etkinlikler Komitesl'nde tanklk edince Miller onunla olan ilikisini kesti. Ka
zan kendisi gibi bir "tank" olan yazar Budd Schulberg'ten yardm istedi, iki sinema
cnn da isimleri kalc olarak lekelenmiti ve Rhtmlar zerinde ou kez onlarn
zr ya da savunmas olarak etiketlendi. Kazan, Terry Malloy'un yaad ballk
lar atmasyla zdeletiini itiraf etti, insan ne tarafa sempati duyarsa duysun ar
ka plandaki zorlu gerek yaam, filmi, konusunun yrek burkan, drst duygusal
odandaki gerekilikle ve olaylarn getii meknla ve oyunculuklardaki doallk
la (Leonard Bernstein'n etkileyici mziinin de katks sayesinde) ok deerli klyor.
Terry'nin bir taksinin arka koltuunda Charley'le yzlemesi genelde filmin en
klasik sahnesi olarak kabul edilir ama baka pek ok unutulmaz sahne daha var:
Brando'nun Saint'in kk eldiveniyle oynayarak onu kendi eline takmas; Terry'nin
zenle bakt gvercinlerinin kendisine hayran olan bir komu ocuu tarafndan
ldrldn kefetmesi; Terry'nin, Eddie'nin kapsn yumruklamasnn ve zorla
ieri girmesinin ardndan tutkulu bir pmeyle yere yuvarlanmalar.
ekilmesinden 50 yl sonra film, hl, ele verme zerine korkusuz ve souk
kanl bir gzlem olarak yllara meydan okuyor. AE
 Ht'}
n j j .J1 I
xflMlft ' W 4

* I l \flHb- '; 1
i *'^ K ^ l I s
f l n - ^BB ^ T:-1^
ABD (MGM) 102dk, Anscocolor
Ynetmen: Stanley Donen
Yapmc: Jack Cummings
Senaryo: Albert Hackett, Frances
Goodrich, Dorothy Kingsley
Stephen Vincent Benet'in The
Sobbin' Women isimli yksnden
Grnt Ynetmeni: George J.
Folsey
Mzik: Adolph Deutsch, Saul
Chaplin, Johnny Mercer, Gene de
Paul
Oyuncular: Jane Powell, Howard
Keel, Jeff Richards, Russ Tamblyn,
Tommy Rail, Marc Platt, Matt
Mattox, Jacques d'Amboise, Julie
Newmar, Nancy Kilgas, Betty Carr,
Virginia Gibson, Ruta Lee, Norma
Doggett, Ian Wolfe
Oscar: Adolph Deutsch, Saul
Chaplin (mzik)
Oscar adaylklar: Jack
Cummings (film), Albert Hackett,
Frances Goodrich, Dorothy Kingsley
(senaryo), George J. Folsey
(grnt ynetmeni), Ralph E.
Winters (kurgu)
SEVEN BRIDES FOR SEVEN BROTHERS (1954)
Yedi Kardee Yedi Gelin
Michael Kidd'in mthi akrobatik koreografisl ve Stanley Donen'n ortalama
nn stnde ynetmenliiyle, 1954 yapm Yedi Kardee Yedi Gelin (d ekim gi
bi grnr ama byk lde stdyodaki setlerde ekilmitir), son derece cinsel
ayrmc ve ok hareketli bir mzikaldir. Konusunu, mitolojideki Sabine'H kadnlarn
karlmas olayna dayanan bir Stephen Vincent Benet yksnden alan film, b
yk aabey Adam'n (Howard Keel) Milly'yle (Jane Powell) evlenmesinden sonra
kendilerine birer e bulmak zere ehre inen alt pasakl kardei anlatr. Sonunda
igdlerinin izinden giderek evlenmek istedikleri kadnlar karrlar ama hazrlk
sz gelinler baharda onlar affetmeye karar verene kadar, k boyunca eziyet eker
ler.
Johnny Mercer ve Gene DePaul'n aklda kalc mzikleriyle, o dnemde iyi ni
yetli ve hatta "sevimli" kabul edilen ataerkil kz karma fantezileri zerine srk
leyici bir film olan Yedi Kardee Yedi Gelin'de Russ Tamblyn, Virginia Gibson ve
Tommy Rail gibi isimler de rol alr. Bazlar filmin cinsel politikasna dorudan denk
den unutulmaz paralar arasnda "Bless Your Beautiful Hide", "Sobbin' Wo
men , "Goin' Courtin'", "I'm a Lonesome Polecat" ve "Spring, Spring, Spring"
saylabilir. JRos

Fransa (Filmsonor,Vera)
114dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Henri-Georges
Clouzot
Yapmc: Henri-Georges Clouzot
Senaryo: Henri-Georges Clouzot,
Jrme Gronimi, Frdric Grendel,
Ren Masson
Pierre Boileau & Thomas
Narcejac'm Celle qui n'tait plus
isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Armand
Thirard
Mzik: Georges Van Parys
Oyuncular: Simone Signoret, Vra
Clouzot, Paul Meurisse, Charles
Vanel, Jean Brochard, Pierre
Larquey, Michel Serrault, Thrse
Dorny, Nol Roquevert, Yves-Marie
Maurin, Georges Poujouly, Georges
Chamarat, Jacques Varennes,
Robert Dalban, Jean Lefebvre
LES DIABOLIQUES (1954)
eytan Ruhlu insanlar
Eski bir yatl okulda, lmcl tutkular yzeyin hemen altnda kaynamaktadr.
Sadist bir okul mdrnn (Paul Meurisse) kullanlmaya msait, zayf karakterli ka
rs (Vra Clouzot) ve gizemli metresi (Simone Signoret) mdr ldrp cesedini
okulun yzme havuzuna atarlar. Havuzun suyu boaltldnda cesedin kaybolmu
olduunu gren kadnlar yava yava akllarn yitirmeye balar; stne stlk
rencilerden biri bir hayalet grdn iddia eder. ok gemeden kadnlar da tu
haf olaylara tank olur ve banyoda korkun bir ey ortaya kar.
Her ne kadar onlarca film (Deathtrap-lm Tuza, Hush... Hush, Sweef
Charlotte vb.), bu filmin zekice yazlm konusunu dn alm ve en korkun sah
nelerine benzer sahneler kullanm olsa da 1954 ylnda dnya apnda byk bir
baar kazanan eytan Ruhlu nsanlar, insan tedirgin edici gcnden ok az ey yi
tirmitir. Henri-Georges Clouzot, Hitchcock'a (usta ynetmenin ksa bir sre iin
Clouzot'ya geen "Gerilimin Kral" unvann geri almak iin Psycho-Sapk'\ yapt
sylenir) yakr bu korkutucu senaryoyu gl barol oyunculuu ve olaans
t etkileyici mekanlarla birletirerek filme rktc bir atmosfer katar. Filmde fizik
sel dehet sahneleri vardr (kontaklenslerle yaplan bir numara unutulmaz biimde
tyler rperticidir) ama Clouzot, sradan ktln sergilenii srasnda da (mese
la Meurisse'in, karsn iren bir okul yemeini yemeye zorlamas gibi) insann ty
lerini diken diken eder. KN
ANIMAL FARM (1 9 5 4 )
Hayvan iftlii
Hayvan iftlii, ilk uzun metrajl Ingiliz animasyon filmiydi
(1945 yapm sava zamannn eitsel filmi Handling Ships saylmaz
sa). George Orwell'n 1945 tarihli ineleyici politik fablna dayanan
filmin ynetmenliini Halas-Batchelor (Macaristan doumlu John
Halas ve Ingiliz Joy Batchelor, kar kocadrlar) ifti yapt.
Filmin ekildii srete uzun metrajl animasyon filmleri VValt
Disney'nin tekelindeydi. Disney'nin sevimli, cana yakn hayvanlara
yer veren slubundan uzak durmaya kararl olan Halas ve Batchfr
lor, ABD'li yapmc Louis De Rochement'n (March of Time adl haber-aktel filmle
Britanya (Halas and Batchelor)
ri dizisiyle tannr) komnist bloun dnda, ilk kez yetikinlere ynelik ciddi bir can 72dk, Technicolor
landrma filmi yapma teklifini seve seve kabul ettiler. Hayvan iftlii, son blm Ynetmen: Joy Batchelor, John
ne kadar OrvvelITn Rus Devrimi'nin deallerine ihanet edilmesine ynelik bir talama Halas
olarak yazd romana sadk kalr. Manor iftlii'nde hayvanlar ikiye dkn, bas Yapmc: Louis De Rochemont,
kc sahiplerine bakaldrp "Tm Hayvanlar Eittir" mantyla insanlardan bamsz John Halas

demokratik bir dzen kurar. Ne var ki en akll hayvan olan domuzlar, bir sre son Senaryo: Joy Batchelor, John
Halas, Borden Mace, Philip Stapp,
ra domuz Napolyon'un diktatrl altnda "Tm Hayvanlar Eittir Ama Bazlar
Lothar Wolff
Daha Eittir" anlayyla totaliter bir devlet ina eder. Hayvanlarn bask altnda tutu George Orwell'in romanndan
lan ve yldrlan byk ounluu, bir arn ynetiminden dier bir arn ynetimine Grnt Ynetmeni: S.G.
gemitir. Filmin ekilebilmesi iin Halas ve Batchelor'un irketi Bat Avrupa'daki en Griffiths, J. Gurr, W. Traylor, R.
Turk
byk animasyon nitesi olacak ekilde geniletilmiti. Hayvan iftlii, stilizasyonla
Mzik: Matyas Seiber
doalclk arasnda kurnazca bir denge kurar; hayvanlar insanslatrlmam ve arka
Oyuncular: Gordon Heath
plandaki iftlik grntleri gereki bir hale getirilmitir.
(anlatc), Maurice Denham (tm
Film mzii iin gerek hayvan iftlii sesleri kaydedilir. Klasik mzik bestecisi hayvanlar)
Matyas Seiber (Halas gibi o da Macaristan doumlu bir ngiliz'dir), folk unsurlarn
modernizmle harmanlayan gl, heyecanlandrc bir mzikle filme katkda bulunur
ve tm hayvanlar, aktr Maurice Den-
ham (hayranlk uyandrc bir beceriyle)
seslendirmitir. Hayvan iftlii, Orvvell'n
romanndaki fkeyi, merhameti ve alayc
mizah aynen korur. Belli baz olaylarn
ierdii vahet yumuatlmadndan Dis-
neyvari bir duygusallk beklentisiyle o
cuklarn filme gtren aileler o dnem
de yaygara karmtr. Sadece final bl
m deitirilerek daha iyimser hale geti
rilmitir. De Rochemont ve Halas-Batche
lor, zgn yaptta bulunan i karartc
umutsuzluk halinin izleyicilere fazla gele
cei konusunda ayn fikirdeydi. Bu dei
ikliin, tarihsel bir gerekesi olmas da
mmkn; film yapm aamasndayken
Stalln lmtr. PK
ABD (Paramount, Patron)
112dk, Technicolor
Ynetmen: Alfred Hitchcock
Yapmc: Alfred Hitchcock
Senaryo: John Michael Hayes,
Cornell Woolrich'in It had to be
Murder isimli yksnden
Grnt Ynetmeni: Robert
Burks
Mzik: Franz Waxman
Oyuncular: James Stewart, Grace
Kelly, Wendell Corey, Thelma
Ritter, Raymond Burr, Judith Evelyn,
Ross Bagdasarian, Georgine Darcy,
Sara Berner, Frank Cady, Jesslyn
Fax, Rand Harper, Irene Winston,
Havis Davenport
Oscar adaylklar: Alfred
Hitchcock (ynetmen), John
Michael Hayes (senaryo) Robert
Burks (grnt ynetmeni), Loren
L. Ryder (ses)
REAR WINDOW (1 9 5 4 )
Arka Pencere
Alfred Hltchcock'un kaynama noktasnda olan ve gbela bastrlan pslkosek-
sel saplantlarna mkemmel bir rnek tekil eden Arka Pencere, ayn zamanda
byk olaslkla ynetmenin olaanst kariyerindeki en baarl (belki 1958 yap
m Vertigo hari) elence, entrika ve psikoloji karmdr. Saplant ve rntgencilik
zerine etkileyici bir alma olan Arka Pencere, kusursuz bir oyuncu kadrosuyla
kusursuz bir senaryoyu ve zellikle kusursuz bir ekim ortamn bir araya getirir; or
taya kan film, bileenlerinin toplamndan bile daha iyidir.
Hitchcock, azami zgrlk elde edebilmek in kalabalk ve srekli bir kou
turmaya sahne olan bir New York apartmannn ve onun ayn derecede hareketli
i bahesinin girift bir rneini ina eder. Burada her pencere, bir baka yaama
alr ve aslnda baka bir yk anlatr.
L.B. "Jeff" Jeffries (James Stewart), krlan baca yznden mesleinden
uzak kalan baarl bir fo to muhabiridir. Tm gn tekerlekli sandalyeye mahkum
olduundan komularn gzetlemekten baka yapacak bir ey bulamaz. Ya da en
azndan onun iddias byledir nk manken kz arkada (ve mstakbel kars) Li
sa (emekli olmadan nce oynad son rollerden birinde artc biimde cinsellik
ykl bir portre izen Grace Kelly) ve aksi bakcs Stella (Thelma Ritter) onun, ken
dini rntgenciliin heyecanna kaptrdn gzlemlerler.
Herhangi birinin Usa kadar gzel ve prltl bir kadndan gzlerini alabilecei
dncesi, Jeff komularndan birinin (fkeli baklaryla Raymond Burr) karsn l
drdnden kukulanmaya balayana kadar pek nandrc deildir. ok geme
den Jeff, Usa ve Stella'y da bu gizemin ine ekerek saplantl bir biimde, suunu
kantlayacak bir iaret bulmak amacyla Burr'n canlandrd karakterin davranla
rn inceler. Jeff'in gizli aratrmas lerlerken, burunlarnn dibinde dnen karanlk i
lerden habersiz olan dier tm komularn ykleri de geliir.
Arka Pencere'nin her an, tpk byk bir zenle hazrlanm olan seti gibi nce
ince ilenmitir. Bu filmi izlemek, yaayan, nefes alan bir ekosistemi izlemeye ben
zer; stelik iin ine bir de cinayet yksnn getirdii heyecan ve gerilim girer.
Hltchcock, filmin allmadk lde postmodern senaryosuna daha bir lezzet katar:
izleyiciler olarak bizler, bu karakterlerin yaadklar eylerin etkisinde kalrz, te yan
dan o karakterler de bakalarnn yaadklar eylerin etkisinde kalr. Bu, kara mizah
ve bir tutam erotizmle sslenmi bir saplant ksr dngsdr.
Merakl Jeff, kentsel kk dnyasnda bir cinayeti ortaya karm olsa da as
lnda onu en bata arka pencereden rntgencilik yapmaya ynelten ey, dier da
irelerde yaanan pek ok farkl ak macerasdr. Komularnn ak yaamlarna yne
lik saplantsnn, kendisini Lisa'nn romantik ilgisine karlk vermekten alkoymas ise
btnyle ironiktir. Nitekim Jeff'in iindeki bekar kalmak steyen yan, komularn,
kadnn oqun tepkisini lmek amacyla ortaya att ekingen imalar savuturma
nn bahanesi olarak kullanr. Ne zaman ki kendi yapt eyler yznden Lisa'nn ha
yat tehlikeye girer, ite ancak o zaman gzlerinin nndekinin pencereden grebi
lecei baka her eyden daha iyi olduunu anlar. JKI
ABD (Transcona, Warner Bros.)
181 dk. Technicolor
Ynetmen: George Cukor
Yapmc: Vern Alves, Sidney Luft
Senaryo: Moss Hart
1937'de Alan Campbell ve Dorothy
Parker'n senaryosundan,
William A. Wellman'in yksnden
Grnt Ynetmeni: Sam
Leavitt
Mzik: Harold Arlen, Ray Heindorf
Oyuncular: Judy Garland, James
Mason, Jack Carson, Charles
Bickford, Tommy Noonan, Lucy
Marlow, Amanda Blake, Irving
Bacon, Hazel Shermet
Oscar adaylklar: James Mason
(erkek oyuncu), Judy Garland
(kadn oyuncu), Malcolm C. Bert,
Gene Allen, Irene Sharaff, George
James Hopkins (sanat ynetmeni),
Jean Louis Mary, Ann Nyberg, Irene
Sharaff (kostm), Ray Heindorf
(mzik), Harold Arlen, Ira Gershwin
(film arks)
ABD / talya (Figaro, Rlzzoli-
Haggiag)
128dk, Technicolor
Ynetmen: Joseph L. Mankiewlcz
Yapmc: Franco Magll
Senaryo: Joseph L. Mankiewicz
Grnt Ynetmeni: Jack
Cardiff
Mzik: Mario Nasdmbene
Oyuncular: Humphrey Bogart,
Ava Gardner, Edmond O'Brien,
Marius Goring, Valentina Cortese,
Rossano Brazzi, Elizabeth Sellars,
Warren Stevens, Franco
Interlenghl, Mari Aldon, Alberto
Rabagliati, Enzo Staiola, Maria
Zanoli, Renato Chlantonl, Bill Fraser
Oscar: Edmond O'Brien (yardmc
erkek oyuncu)
Oscar adaylklar: Joseph L.
Mankiewicz (senaryo)
A STAR IS BORN (1954)
Bir Yldz Douyor
Bir Yldz Douyor, gen bir kadnn hzla yldzla ykselii ve ak olduu ido-
l/akl hocasnn, meslek yaamnda de geerek kendi kendine zarar vermesi so
nucu tehlikeye giren bir evlilii konu alan drt filmin ncs (George Cukor'n y
netmenliini yapt kincisi) ve aralarnda en iyisi. Fredrlc March ve Janet Gaynor'n
barollerini paylat 1937 yapm William Wellman versiyonu, dokunakl bir dram
olma zelliini hl koruyor; 1976'da ekilen Barbra Streisand ve Kris Kristofferson'l
rock versiyonuysa srf Streisandn arkclk performans dolaysyla bile kayda deer.
Oysa Cukor'n her kisi de muhteem oyunculuklar sergileyen Judy Garland (bu film
le sinemaya ok baarl bir dn yapmt) ve James Mason'la ektii mzikal, dra
matik hikayeyi arklarla tetikleyerek (zellikle de Garland'n "The Man That Got
Away''i ve olaanst "Born In A Trunk" sahnesiyle) kendi trnde bir r amtr.
Mason'n canlandrd Norman Maine'ln Oscar trenindeki muhteem sarholuk
gsterisi de Garland'n performansndan geri kalmaz.
Ksmen Hollywood'a ynelik bir talama (silik Blodgett'in gz alc Vicky Lester'a
dntrlmesinde elenceli, hret mekanizmasnn Esther ve Norman' kapana
kstrmasnda yakc bir biimde) saylabilecek bu film, mzikle yaratclk ve romantik
trajediyi, salam bir dnsel doktrinle harmanlyor. 1983'te daha nce kesilmi
olan 20 ksur dakikalk blm yeniden filme eklendi; bu blmler arasnda Harold
Arlen ve Ira Gershwln'in Garland iin yazd iki para daha bulunuyordu. AE
THE BAREFOOT CONTESSA (1954)
plak Ayakl Kontes
Joseph Manklewicz'in plak Ayakl Kontesindeki cazibenin yzeysel gereke
leri apak ortada. ekiciliinin doruunda olan Ava Gardner, sefaletin iinden kp
zenginlik ve hrete kavuan yldz Marla Vargasi canlandrrken, Humphrey Bogart
da sinemac Harry Dawes tiplemesiyle hem en sert hem de en mfik roln oynar;
diyaloglar ok akc ve aklda kalc ("Karakter gelitirmek iin asla ok ge deildir");
ve gerek yaamdaki nllere ynelik ilgi ekici gndermeler var. Ancak film, yzey
de grnenden ok daha fazlasn ieriyor.
plak Ayakl Kontes, Citizen Kane'e (Yurtta Kane, 1941) ok ey borlu; zel
likle de bir karakter zerinde eitli bak alar sunan (ve sonuta sadece o kiinin
gizemlililnin onaylanmasna zemin hazrlayan) mozalkli yapsn. Maria'nn, filmin
balangcnda "srama tahtas" ilevi gren cenazesinden itibaren sekiz geriye d
n, drt anlatc araclyla aktarlr. Manklewicz, Pulp Fiction'dan (Ucuz Roman,
1994) ok nce_.Maria'nn, Bravano'dan (Marius Goring) Vincenzo'ya (Rossano
Brazzi) geiini ki farkl bak asndan gsteren bir sekans ekmitir.
Mankiewicz'in filmleri zaman zaman hakl olarak teatral ve sze dayal olmak
la eletirilir ancak plak Ayakl Kontes'in zenginlii ve tutarll, teatral grnty
eretilemesinden gelir. Mankiewicz'in alameti farikas, olay rgsnn sekteye u
rad ve bir anlatcnn bizi bir masann etrafndaki tm "oyuncu"larn karakteri ve
gemiiyle ilgrli bilgilendirdii "sslemeleri'dir. A M
LA STRADA (1954) italya (Ponti-De Laurentiis)
Sonsuz Sokaklar 94dk, SB
Dili: talyanca
Ynetmen: Federico Fellini
Sonsuz Sokaklar, Federico Fellini'nin drdnc filmidir; onu uluslararas ne
Yapmc: Dino De Laurentiis, Carlo
kavuturan da bu film olmutur. "Gl Adam Zampano" rolnde Anthony Qu- Ponti
inn'in ve kimsesiz Gelsomina rolnde ynetmenin ei Giulietta Masina'nn oynad Senaryo: Federico Fellini, Tullio
Sonsuz Sokaklar, Fellini'nin filmlerinde tekrar tekrar kulland sirk atmosferinde Pinelli
geen bir ak ve kskanlk yks. Vcutu Zampano, kasaba kasaba dolap Grnt Ynetmeni: Otello
Martelli, Carlo Carlini
gsnn etrafna dolanm zincirleri krd beylik bir gsteriyle hayatn kazanr.
Mzik: Nino Rota
Bir yardmcya ihtiya duymas nedeniyle yolda kendisine elik etmek zere Gelso-
Oyuncular: Anthony Quinn,
mina'y annesinden satn alr. Gelsomina, palyao olur (jestleri Charlie Chaplin'in- Giulietta Masina, Richard Basehart,
kileri anmsatr). Gezgin bir sirke katldklarnda Gelsomina geici bir sre iin, Ric- Aldo Silvani, Marcella Rovere, Livia
hard Basehart'n canlandrd akrobat "Soytar"dan ok etkilenir. Kza kt dav Venturini
ranmakla birlikte Soytar'y kskanan Zampano'nun daha sonra yaptklar, filmi do Oscar: talya (yabanc film)
kunakl bir sona doru srkler. Oscar adaylklar: Federico Fellini,
Tullio Pinelli (senaryo)
Sonsuz Sokaklar, sava sonras dnemde talyan sinemasn byk lde et
Venedik Film Festivali Federico
kisi altna alan ve Fellini'nin bir senaryo yazar olarak yakndan ilikili olduu yeni Fellini (Gm Aslan) (Altn Aslan
gerekilik akmndan uzaklamaya balayan masals bir slupla anlatlr. Film, ger adayl)
ek mekanlarda ekilmi olsa da pekala imdiki zamanda ya da bundan yz yl n
cesinde de geebilirmi izlenimi verir. Zampano ve Gelsomina, en temel duygu ve
drtlerle hareket eden yaln karakterlerdir. Filmde olaylar, sanki her ey bir yaz
gyla nceden belirlenmi ve karakterler baka trl davranamazm gibi geliir; bu
durum da yky trajikletirir. Masina'nn ezik ama cesur Gelsomina portresi,
onun sonraki pek ok Fellini filminde ve oyuncu olarak yer ald dier ilerin b
yk blmnde canlandraca beyazperde kiiliini tanmlar. Ayn ekilde, Gelso- ngilizce ad: The Road
mina'ya kar olan duygularn anlamaktan aciz, gl kuvvetli, kaba adam roln-
de Quinn de bir o kadar unutulmaz.
ki oyuncu da canlandrdklar karak
terin sahnedeki performansyla ya
amlarnn gerekleri arasndaki ayr
m ok iyi verir.
Fellini, bir karakterin yanltc te
atral grnmyle onun kefedil
memi, karmak i dnyas arasn
daki gerilimi, yaptnn bandan so
nuna dek ustalkla kullanr. Sonsuz
Sokaklar, yabanc dildeki en iyi film
dalnda Oscar kazand; ve bu film,
ynetmenin belki de izleyicinin iine
en kolay girebildii, en ok sevilen
filmi oldu. Yine de bu zellii, zp
pece bir tutum la, film in aleyhine
kullanlmamal. Bu karmak ve do
kunakl film, insan her izleyite yeni
kavray ve dncelere gtrmeye
devam ediyor. RH
Japonya (Toho)
155dk, SB
Dili: Japonca
Ynetmen: Akira Kurosawa
Yapmc: Sojiro Motoki
Senaryo: Shinobu Hashimoto,
Akira Kurosawa, Hideo Oguni
Grnt Ynetmeni: Asakazu
Nakai
Mzik: Fumio Hayasaka
Oyuncular: Takashi Shimura,
Toshiro Mifune, Yoshio Inaba, Seiji
Miyaguchi, Minoru Chiaki, Daisuke
Kato, Isao Kimura, Keiko Tsushima,
Yukiko Shimazaki, Kamatari
Fujiwara, Yoshio Kosugi, Bokuzen
Hidari, Yoshio Tsuchiya, Kokuten
Kodo, Jiro Kumagai
Oscar adaylklar: So Matsuyama
(sanat ynetmeni), Khei Ezaki
(kostm)
Venedik Film Festivali: Akira
Kurosawa (Gm Aslan) (Altn
Aslan adayl)
ngilizce ad: The Seven Samurai
Yedi Samuray
Akira Kurosawa, dnya apnda en ok tannan Japon ynetmendir. Kurosa-
w a'nin destans filmi Yedi Samuray, heyecan vericilii ve ie ileyen insancllyla po
plerliini en uzun sre koruyan, en fazla izleyiciye ulaan bayaptdr. Asl kadar
derin olmamakla birlikte hareketli, silahlarn konutuu Hollywood yapm tekrar
evrimi The M agnificent Seven (Yedi Silahrler, 1960), Kurosawa'nin yaptlarn r
nek alan pek ok western arasnda en baarlsdr; ki bu filmler arasnda Rasho-
m o n'un (1950) yeniden evirimi olan 1964 yapm The Outrage ve Sergio Leone'nin
toptan Yojimbo'dan (valyenin Fedaisi, 1960) apartt, dnm noktas niteliinde
ki "spagetti western"i A Fistful o f Dollars (Bir Avu Dolar iin, 1964) gibi filmler de
var. John Ford'un western'lerlnden ilham alan Kurosawa, bir d lkesi olarak be
timlenen ortaa Japonya'snda geen kl dvlerinin n plana karld, tarihi
kostmlerle ekilen tipik Japon jidai-gekileri'nin (dnem filmleri) snrl geleneklerin
den cesurca uzaklamt. Yedi Samuray, hepsi de gereki olmalar iin kusursuz bir
zenle ilenmi artc bir aksiyon, mizah, talihsizlik, toplumsal dram, baarl karak
ter zmlemesi, arzularla ykmllkler arasnda kalma gibi elerle sarmalanm.
Yoksul bir kydeki iftiler, her yl kylerini basp insanlar taciz eden, ldren
ve mallarn alan haydutlardan kendilerini kurtaracak ronin'leri (gezgin, efendisiz
samuraylar) kiralayp bu haydutlarla mcadele etmek ynnde radikal bir karar alr
lar. Ancak karlnda az miktarda pirinten baka verebilecekleri bir eyleri yoktur.
Kiralk kl ustas aramak iin gnderilen elilerin tm endielerine karn anslar ya
ver gider ve karlnda bir kazanc olmayacan bildii halde bir erkein yapmas
gereken eyleri yaknmadan kabul edecek, onurlu ve merhametli Kambei'ye (Takas
h i Shimura) rastlarlar. Tam bir kahraman figr olan Kambei, yiyecek iin ya da srf
elence olsun diye dvmeye hevesli be gezgin daha bulur; bunlarn arasnda iyi
kalpli bir eski arkada, saf ve gen bir mez ve az konuan byk bir kl ustas var
dr. Fevri, atak ve maskara Klkuchlyo (Toshiro Mifune), dier deneyimli adamlarca
reddedilir ama kendisini kantlayp Kambei'yi etkilemek iin yanp tutuan gen ky
l, yine de kendini samuray gibi gstererek pelerine taklr. Kyller n
ce onlara pek gvenmez ama yava yava aralarnda balar olumaya
balar; bir ak ilikisi filizlenir, ocuklarn kahraman olurlar ve Kambei,
saldrganlar nce aknla uratan, sonra fkelendiren, en sonunda
da alt eden ateli bir direni rgtler.
Bu hzl tempolu film, gereksiz ayrntlara girmeyecek derecede eko
nomik bir anlat sunuyor, insanda merak uyandryor ve endie hissini
(kyllerin potansiyel kurtarc araylarn ve dertlerini Kambei'ye anlat
larn hzl kurgu ve ksa planlarla vererek) uzun sre devam ettiriyor.
Grsel ve duygusal adan son derece gl birok sahne var. rnein
yanan bir deirmenden srnerek dar kan lmek zere olan bir ka
dn, bebeini Kikuchiyo'ya uzatr. Dehete kaplan Kikuchiyo, deirme
nin ark alevler iinde yanarak dnerken bir derenin iine melerek a
lamaya balar ve "Bu bebek 'ben'im. Ayn ey benim bama da geldi,"
diye haykrr. Ama filmin en muhteem an, sonu blmndedir: Hayat
ta kalan kahraman, yoldalarnn mezarlarna bakarlarken vefasz ky
ller tm ilgilerini neeli pirin ekme riteline yneltir. AE
talya (Lux)
117dk, Technicolor
Dili: ngilizce / talyanca
Ynetmen: Luchino Visconti
Yapmc: Domenico Forges
Davanzati
Senaryo: Carlo Alianello, Giorgio
Bassani, Paul Bowles, Suso Cecchi
d'Amico, Giorgio Prosperi, Luchino
Visconti, Tennessee Williams
Camillo Boito'nun romanndan
Grnt Ynetmeni: Aldo de ekim yaplacak olsun olmasn, setteki her odada taze iekler bulundurulmas
Graziati, Robert Krasker
Mzik: Anton Bruckner
Oyuncular: Alida Valli, Farley
Granger, Heinz Moog, Rina Morelli,
Christian Marquand, Sergio Fantoni,
Tino Bianchi, Ernst Nadherny, Tonio
Selwart, Marcella Mariani, Massimo
Girotti
Venedik Film Festivali: Luchino
Visconti (Altn Aslan adayl)
ngilizce ad: The Wanton Countess
Gnahkar Gnller
Gnahkar Gnller, Kont Luchino Visconti'nin ektii nc filmi ve ilk renk
li filmi. 1860'larda, Giuseppe Garibaldi'nin AvusturyalIlar topraklarndan karma
snn ve modern Italyan devletinin kurulmasnn eiinde, Venedik ve Verona'da
geen film, ynetmenin daha nceki Ossessione (Tutku, 1942) ve La Terra Trema
(Yer Sarslyor, 1948) gibi filmlerindeki ii snf atmosferinden tamamen uzaktr.
Bununla birlikte Gnahkar Gnller'in kastl teatrallii, Ossessione'deki abartl
tutkulardan ok farkl deil; ve atafatl, aristokratik ekim ortam (ynetmen, iin
konusunda srarcyd) bakmndan da "sahicilikte" ondan geri kalmaz.
Alida Valli'nin canlandrd Garibaldi yanda Kontes Livia Sepieri, neredeyse
intihar denilebilecek biimde, AvusturyalI bir subaya meydan okuyarak delloya
davet eden kuzenini korumak iin araya girer. Temen Franz Mahler (Farley Gran
ger), korkaklndan tr dellodan ekilir. Yakkl ama kiiliksiz bir adam olan
Mahler, Kontes'i batan karnca, kadn ak iin kocasna, onuruna ve lkesine
ihanet eder.
Senaryosunda Tennessee Williams ve Paul Bowles'in da imzas olan (toplam
alt yazar) Gnahkar Gnller, birinci snf bir melodram. Genliinin en gzel a
n geride brakm bir kadn canlandran Valli, korkakln ak ak itiraf eden
deersiz bir adam iin her eyini tehlike
ye atarken, davranlarna kendisi bile
zar zor anlam verir. (Valli'nin mthi
oyunculuu, filmin, gecikmeli ABD gs
terimi iin W anton Kontesi olarak adlan
drlmasna yol amt.) Farley Granger,
Valli'den bile iyi bir oyunculuk sergiliyor;
zellikle de filmin sonundaki o can alc
sahnede. Benzer biimde dengesiz, sa-
domazoist ilikiler Visconti'nin sonraki
filmlerinde, zellikle La caduta degli del
(Lanetliler, 1969) ve M orte a Venezia'da
(Venedik'te lm, 1971) yeniden kar
mza kar ama hibiri burada sergilenen
iddetle boy lemez.
Film bir opera salonunda balar ve
Anton Bruckner'n mzii, filmdeki her
arpc dnm noktasn, operaya has ni
telikler tayan bir gk grltsyle vur
gular. Kontes, Mahler'i, kuzeniyle del
loya tutumaktan vazgeirmeye alr
ken "Operay ok severim ama sahne d
nda olduu zamanlarda deil," der.
talya'nn en nl opera ynetmeni Vis-
conti, anlalan bunun aksini dnyor
du. TCh
 ABD (Pinecrest)
81 dk, Technicolor
Bu srkleyici western'de John Payne, son iki yldr yaad kk kasabada Ynetmen: Allan Dwan
sayg duyulan ve sevilen bir adam olan Dan Ballard karakterini canlandryor. 4 Yapmc: Benedict Bogeaus
Temmuz kutlamalar srasnda kasabaya, devlet grevlisi olduunu syleyen ve Senaryo: Karen DeWolf
Ballard'n cinayetten tutuklanmasna ynelik resmi bir belge tayan kavgac ve ka
Grnt Ynetmeni: John Alton
Mzik: Louis Forbes
ba bir haydutun (Dan Duryea) ban ektii drt yabanc gelir. Olaylarn ak ie
Oyuncular: John Payne, Lizabeth
risinde kasaba halk Ballard'n aleyhine dner ve sonu olarak Ballard susuzluu
Scott, Dan Duryea, Dolores Moran,
nu kantlamak iin abalarken, kasaballar da onu yakalamak zere bir grup olu Emile Meyer, Robert Warwick, John
turur. Hudson, Harry Carey Jr., Alan Hale
Jr.
Allan Dwan'in ynettii Silver Lode (Gm Madeni), trnn en iyi rnekle
rinden biri: Vurucu, yaln, yaratc, akc, ironik; grsel bir len deil ama gzel g
rntlere sahip. Byk olaslkla hibir western'de bu kadar ok "pencereden e
kim" yoktur (Dwan sahnelere derinlik vermeyi ve karakterlerin birbirlerini gzledi
i durumlar vurgulamaktan holanyor) ve ok az Hollywood'un bilindik western
kasabas mimarisi ve dekorundan bu kadar kusursuzca faydalanr. Nefis bir kesin
tisiz planda, Dwan'in kameras, kasabada drt blok boyunca koan Payne'i takip
eder. Ynetmenin grsel yetkinlii (ve John Alton'n k kullanmndaki dehas)
sayesinde Silver Lode, Amerikan sinemasnn hak ettiinden az deer verilen pek
ok western'i arasnda en iyilerinden biri. CFu

CARMEN JONES (1954) ABD (Fox, Carlyle)

Siyah Carmen 105dk, Renkli
Ynetmen: Otto Preminger
Yapmc: Otto Preminger
etin bir hayat sren efsanevi gzellikteki siyahi oyuncu Dorothy Dandridge,
Senaryo: Harry Kleiner,
seks sembol haline gelen baka pek ok oyuncu gibi yaamnda gzelliinin kur
Prosper Mrime'nin Carmen isimli
ban oldu ve kendi mitosunun altnda ezildi. Bu aldatmacann kkenindeki Siyah romanndan
Carmen, onun cazibesini ve lmnden ok sonra bile akllardan kmam olma Grnt Ynetmeni: Sam
snn nedenini etkileyici bir biimde ortaya koyar. Leavitt
Bizet'nin Carmen operasndan uyarlanan Siyah Carmen, kendini beenmilii Mzik: Georges Bizet, Oscar
Hammerstein
ve agzllyle, kendisini yrekten seven iyi kalpli Joe'nun (Harry Belafonte) y
Oyuncular: Harry Belafonte,
kmna yol aan doymak bilmez, ihtirasl bir kadnn yks. Klasik mzik yaptlary Dorothy Dandridge, Pearl Bailey,
la (mzikler ve senaryo efsanevi Oscar Hammerstein'a ait) ve birinci snf bir yar Olga James, Joe Adams, Brock
dmc oyuncu kadrosuyla (aralarnda Pearl Bailey ve gen Diahann Carroll da bulu Peters, Roy Glenn, Nick Stewart,
Diahann Carroll, LeVern
nuyor) dolu olan film, yaptn ayrlmaz bir paras olan arpc mzikal gsterilerle
Hutcherson, Marilyn Horne, Marvin
(ounu, ynetmen O tto Preminger plan sekanslar eklinde ekmitir) donatlm Hayes
tr. Her ne kadar ynetmen, set ekibi ve yardmc oyuncular kusursuz olsalar da; Oscar adaylklar: Dorothy
batan sona filme damgasn vuran kii Dandridge'tir. Onun canlandrd Carmen, Dandridge (kadn oyuncu),
beyaz perdeye yansyan en ateli, en ekici seks tanralarndan biridir; zarif yr Herschel Burke Gilbert (mzik)
y, kvrml vcudu, prl prl parlayan gzleri ve tuzana den erkeklere yne Uluslararas Berlin Film
Festivali: Otto Preminger (Bronz
lik ehvet ve aalama karm davranlar insana onun bu dnyadan olmadn
Ay)
dndrr. Mkemmel bir filmi, klasiklik mertebesine ykselten, olaanst
enerjiye sahip bir oyunculuktur bu. EH
Japonya (Datei)
120dk, SB
Dili: Japonca
Ynetmen: Kenji Mizoguchi
Yapmc: Masaichi Nagata
Senaryo: Yahiro Fuji, Ogai Mori,
Yoshikata Yoda
Ogai Mori'nin yksnden
Grnt Ynetmeni: Kazuo Anju, zalim Sansho'nun (Eltaro Shlndo) ynettii ok byk bir esir kampna gnde
Miyagawa
Mzik: Fumio Hayasaka,
Tamekichi Mochizuki, Kanahichl
Odera
Oyuncular: Kinuyo Tanaka,
Yoshiaki Flanayagi, Kyko Kagawa,
Eitaro Shind, Akitake Kono,
Masao Shimizu, Ken Mitsuda,
Kazukimi Okuni, Yoko Kosono,
Noriko Tachibana, Ichir Sugai,
Teruko Omi, Masahiko Kato, Keiko
Enami, Bontar Akemi
Venedik Film Festivali: Kenji
Mizoguchi (Gm Aslan) (Altn
Aslan adayl)
ngilizce ad: Sansho the Baliff
Efendi Sansho
"Merhamet duygusu olmayan biri artk insan deil demektir." Ortaa Japon
ya'snda zgrlk politikalar yznden srgne gnderilen vali Taira, olu Zus-
hio'ya byle syler. Zushlo, annesi Tamaki (muhteem Kinuyo Tanaka) ve kz karde
i Anju'yla beraber ailesinin topraklarndan kaar. Bir rahibenin ele verdii Zushio ve
rilirler: anneleri de karlarak uzaktaki bir adaya gtrlp fuha itilir. Bylece, sine
ma adna yaplm en dokunakl ve felsefi yolculuklardan biri balar. Kenji Mizoguc-
hi'nin, lmnden ksa bir sre nce ektii bir dizi bayaptn belki de doruk nokta
s olan Efendi Sansho, byk lde, ar kamera hareketleriyle ilerleyen karmak
biimde tasarlanm genel planlardan oluan, ynetmenin imzas haline gelmi bir
grsel slubun mkemmeliyetini sergiler; Mlzoguchl bu tarz 1930'lardan itibaren
gelitirmeye balamtr.
Bu ackl balangtan sonra yk birka yl ileri srar. Artk bir yetikin olan,
gl ama duygular tmyle krelmi Zushio (Yoshiakl Hanayagi), Sansho'nun en
gvenilir adamlarndan biri haline gelmitir; ikence ve sakatlama emirlerini gzn
krpmadan yerine getiren gaddar bir karaktere sahiptir. Bir gn Zushio'ya, yal ve
hasta bir kadn, lsn diye kampn duvarlarnn dna brakmas emredilir; Anju da
(Kyoko Kagavva) szde yardmc olmak in onu takip eder ancak o srada balarna
gelen kk bir kaza (bir aacn daln krmaya alrlarken ikisi de yere yuvarlanr
lar) esir dmeden nce birlikte geirdikleri gnlerden kalma bir ocukluk ansnn zi
hinlerinde canlanmasna yol aar. Zushio ne kadar korkun bir insan haline geldii
ni fark eder; Anju'yla beraber kamaya karar verirler ama birlikte kaarlarsa yakala
nacaklarndan korkan Anju, kardeinin kaabilmesi in kendisini feda eder.
Zushio kaar ve sonunda ailesinin itibarnn ade edilmesini talep edebilecek bir
noktaya gelir. Sansho'nun esir kampna bu kez bir resmi grevli olarak geri dner;
Sansho'yu oradan kovarak, kamp orada yaayan klelere teslim eder ve onlar da
olaanst bir toplu lgnlk sahnesinde kamp yakp kl ederler. Resmi grevini
terk eden Zushio, annesini aramaya gider. Yllar ncesinde An
ju'yla ikisi, bir adada srekli kayp ocuklaryla lgili bir at syleyen
yal, topal bir fahieye dair bir hikaye duymulardr; Zushio adaya
gider ve sahilin ssz bir blmnde annesiyle yeniden buluur. Si
nirleri boalr ve yapt tm ktlkler iin af diler; te yandan an
nesi onu, olunun kendi retilerine bu kadar sadk yaadn bil
se, babasnn onunla gurur duyacana inandrmaya alr.
Eer bu noktada hkra hkra alamyorsanz, ruhunuzda bir
delik var demektir. Mizoguchi'nin dnyaya bak as zifiri karanlk
tr: iddet, ihanet ve sebepsiz zulm temalarn iler. Yine de kii
bunlar deitlremiyorsa, belirli bir ideale sadk kalarak direnebilir,
iyiyle kt arasndaki sava sonuta insann kendi indeki bir sa
vatr ve filmin muhteem final sekansnda, anneyle oul alayarak
birbirlerine sarlrlarken nsan, onlarn arasndaki sevginin evrende
ki en byk g olduunu hisseder; bu sevgi dnyann hakkndan
gelemese de onun tesine geebilir. RP
ABD (Independent, Inti Union of
Mine, Mill & Smelter Workers)
94dk, SB
Ynetmen: Herbert J. Biberman
Yapmc: Adolfo Barela, Sonja
Dahl Biberman, Paul Jarrico
Senaryo: Michael Biberman,
Michael Wilson
Grnt Ynetmeni: Stanley listede yer alan ynetmen Herbert Biberman, senaryo yazar Michael Wilson, yapmc ve
Meredith, Leonard Stark
Mzik:: Sol Kaplan
Oyuncular: Rosaura Revueltas,
Will Geer, David Wolfe, Mervin
Williams, David Sarvis, Juan
Chacn, Henrietta Williams,
Ernesto Velazquez, ngela
Snchez, Joe T. Morales, Clorinda
Alderette, Charles Coleman,
Virginia Jencks, Clinton Jencks,
Victor Torres
ABD (Paramount)
109dk, Technicolor
Ynetmen: Frank Tashlln
Yapmc: Paul Nathan, Hal B.
Wallis
Senaryo: Don McGuire, Frank
Tashlin
Michael Davidson ve Norman
Lessine'in Rock-A-Bye Baby isimli
yksnden
Grnt Ynetmeni: Daniel L
Fapp
Mzik: Harry Warren
Oyuncular: Dean Martin, Jerry
Lewis, Shirley MacLalne, Dorothy
Malone, Eddie Mayehoff, Eva
Gabor, Anita Ekberg, George
Winslow, Jack Elam, Herbert
Rudley, Richard Shannon, Richard
Webb, Alan Lee, Otto Waldis
Sinemalarda ok az gsterilen bu klasik film, komnist sinemaclarn elinden km
die dokunur tek uzun metrajl, bamsz ABD yapm. O dnemler Anglosakson iveren
lerine kar greve km olan New Mexico'dakl Meksika kkenli Amerikal inko maden
cileri hakknda, kurmaca bir yk olan Salt o f the Earth (Topran Tuzu), ekildii dnem
de ok nadiren rastlanabilecek bir feminist bak asyla donatlmt. Filmi, hepsi de kara
eski senaryo yazar Paul Jarrico'yla besteci Sol Kaplan gerekletirdi. Jarrlco'nun daha son
ralar fade ettiine gre, rejimi devirmeyi planladklar ddiasyla Hollywood'tan dlanm
olduklar iin, rejim kart bir film yaparak "cezaya uygun bir su" lemeye karar vermi
lerdi. Film, zamannda acemice ve modas gemi diye nitelendirilmi olsa da ortaya kan
sonu ok yksek dzeyde, gl ve zekice bir sol propagandadr.
1965'e kadar Amerikan sinemalarndan genellikle uzak tutulan film, Avrupa'da pek
ok yerde gsterilmi ve saygnlk kazanm ama ABD'de hak ettii ne hibir zaman ka
vuamamtr. Ne yazk k bu filmle lgili ABD'deki en bilinen eletiri, Pauline Kael'in filmi
"propaganda" nitelemesiyle aalad saldrgan bir yazdr. Kael, Salt o f The Earth'tek
baz solcu klieler konusunda hakl olsa da verdii rneklerden bazlarn filmden deil, ori
jinal senaryodan geliigzel almtr; ve yazsnda, filmin yarm yzyl sonra neden hl
neminden bir ey yitirmeden ayakta kalabildiine dair hibir pucu vermez. JRos
ARTISTS AND MODELS (1955)
lgn Modeller
Douglas Sirk'n melodramlar gib! Frank Tashlin'in lgn komedileri de
1950'lerdekl Amerikan popler deerlerini ykcla varacak kadar abartr. Tash
lin'in uzmanlk alan, reklam, televizyon, sinema ve gsteri dnyasnn medyatik
yzyd: Klieler ve basmakalplklardan oluan bu "plastik" arenay neeli bir an
latmla sarmalayp muzipe hicvederken, Pop Art' nceliyordu.
Dean Martin-Jerry Lewis kilisine hnerlerini sergilemeleri asndan ok uygun
bir sinema ortam sunan lgn Modeller, kendine ayna tutan, ba dndrc bir
film. Rick Todd (Martin), izgi roman delisi ev arkada Eugene Fullstack'in (Lewis)
renkli ryalarn kada dkp gizilce satar. Onlara denk iki de kadn vardr: ekici
izgi roman izeri Abby (Dorothy Malone) ve akn Bessie (Shirley MacLalne).
Tashlin'in bu drt karakter arasndaki, durmakszn yeniliklerle beslenen permtas-
yon-kombinasyon oyunu, Eugene ve Bessle'nln kitsch ak arks "lnamorata"y
arptarak ve karmaa iinde seslendirdii bir eit gln kaosa doru trmanr.
Fark ettirmeden uluslararas bir casusluk macerasna doru (Eva Gabor olaya
dahil olur) giden yks ve grntyle sesin mkemmel bir uyum oluturduu
mzikal gsterisiyle ("W hen You Pretend"), lgn Modeller'll) izledii stratejinin
Jacques Rlvette (Cline e t Julie vont en bateau), P.T. Anderson (Punch-Drunk Lo-
ve-Ak Sarhou, 2002) ve AvustralyalI Yahoo Serious'n (Mr. Accident-Bay Sakar,
2000) ada komedi filmlerinde yank bulduunu sylemek yanl olmaz. AM
GUYS AND DOLLS (1955) ABD (Samuel Goldwyn)
Gnl Yolu 150dk, Eastmancolor
Ynetmen: Joseph L. Mankiewicz
Yapmc: Samuel Goldwyn
Hollywood'un ulusal kltrleri belirli bir kalba sokarak yanstmas normalde nsana
Senaryo: Joseph L. Mankiewicz
rahatszlk verir ama Gnl Yolu'nun nemli bir sahnesinde gzmze ilien Havana-K- Jo Swerling ile Abe Burrows'un
ba grntsne kim kar kabilir ki? Kibar kumarbaz Sky Masterson (Marlon Brando), oyunundan ve Damon Runyonn
bir sosyal yardm kurumunun yesi olan arbal Sarah Brown'i (Jean Simmons) bir ua The Idyll o f Miss Sarah Brown isimli
yksnden
a atlayp burada onunla akam yemei yemeye ikna etmitir. Sarah sarho olup da c
Grnt Ynetmeni: Harry
retkr drtlerine teslim olunca, gzlerinin nnde cereyan eden esasl Latin Amerikan Stradllng Sr.
dram kann tututurur: Bir anda ortaya kan rakibesi, bir egzotik dans, Sky' batan Mzik: Jay Blackton, Frank Loesser
karmaya alr. ok gemeden ikinin aa kard tutkularn dans, ateiyle ortal Oyuncular: Marlon Brando, Jean
kasp kavurur. Simmons, Frank Sinatra, Vivian
Blaine, Robert Keith, Stubby Kaye,
Bu sahne, Michael Kidd'in film iin hazrlad devrim niteliindeki koreografinln e
B.S. Pulley, Johnny Silver, Sheldon
siz bir rneini sunar. Yrmek ya da parmakla iaret etmek gibi normal, sradan jest Leonard, Danny Dayton, George E.
ler, dansn doruuna ulat noktaya dek aamal olarak stilize edilir, keli ve ritmik ha Stone, Regis Toomey, Kathryn
Glvney, Veda Ann Borg, Mary Alan
le getirilir. Bireysel figrler, grup figrleriyle ie rlr. Ayrca her eyden nemlisi bu
Hokanson
sahneleme, Sarah'nn sarho hamleleri ve salnlar gibi kastl olarak hantal, biimsiz ve
Oscar adaylklar: Oliver Smith,
grnte amatrce hareketleri de ine alr. Joseph C. Wright, Howard Bristol
Gnl Yolu, iki erkek yldzn varl asndan iki ayr film gibidir; Brando'yla Frank (sanat ynetmeni), Harry Stradllng
Sr. (grnt ynetmeni), Irene
Sinatra arasnda, 40 yl sonra ekilecek Heaftekl (Byk Hesaplama, 1995) Al Paclno
Sharaff (kostm), Jay Blackton,
ve Robert De Niro karlamasn hatrlatan bir meydan okuma diyalou geer. Nathan Cyril J. Mockridge (mzik)
Detroit (Sinatra) tiplemesi, senaryoyu da yazan ynetmen Joseph Mankiewicz'in kay
nak olarak ald Damon Runyan imzal cana yakn, uyank serseri yksne daha sadk
tr (New York tarz konuma ve davran biimlerinin tm "etnik" tikleri baaryla abar
tlmtr). Nathan'n, Adelaide (Vivian Bla
ine) adnda bir uzatmal sevgilisi vardr ve
onlar arasndaki gerginlik Frank Loesser'n
canl mzii eliinde "Adelaide's Lament"
gibi ho bir malzemenin kullanlmasna ze
min hazrlar. Ama (Broadway hayranlar
"Luck Be a Lady" ve "Sit Down, You're
Rockin' the Boat" gibi daha geleneksel, et
kileyici grup performanslarn tercih etseler
de) heyecan asl ykselten, filme daha ro
mantik bir tat katan Sky ve Sarah kilisidir;
Mankiewicz bu seferlik gereksiz diyaloglara
arlk verme huyunu bir kenara brakm
tr. "If I Were a Bell" ve "I'll Know When
My Love Comes Along" arklar ak muh
teem biimde dile getirir ve Mankiewicz
bu arklar, iki vgye deer oyuncu ara
sndaki harika mizansenlerle donatr. AM
Hindistan(Government of West
Bengal)
115dk, SB
Dili: Bengal dili
Ynetmen: Satyajit Ray
Senaryo: Satyajit Ray
Bibhutibhushan Bandyopadhyay'n
romanndan
Grnt Ynetmeni: Subrata
Mitra
Mzik: Ravi Shankar
Oyuncular: Kanu Bannerjee,
Karuna Bannerjee, Subir Bannerjee,
Uma Das Gupta, Chunibala Devi,
Runki Banerjee, Reba Devi, Aparna
Devi, Haren Banerjee, Tulsi
Chakraborty, Nibhanani Devi, Roma
Ganguli, Binoy Mukherjee,
Harimohan Nag, Kshirod Roy,
Rama Gangopadhaya
Cannes Film Festivali Satyajit
Ray (OCIC dlmansiyon)
PATHER PANCHALI (1955)
Bengalli yazar Bibhutibhusan Bandyopadhyay'n klasik romanndan uyarlanan
ve Satyajit Ray'n ilk film i olan Pather Panchali ( Yol Trks), daha sonra Aparajito
(Yenilmez, 1957) ve A pu Sansar'la (Apu'nun Dnyas, 1959) birlikte Apu lemesi
ni oluturur. 0 dnemde Kalkta'da bir reklam ajansnda almakta olan Ray, filmi
ni ekmek zere para bulmakta byk zorluk yaar. Sonunda ekimlere balamas
na yetecek kadar bor bulur ve elindeki grntlerin, kendisine destek salayabile
cek olan kimseleri ikna edecei umudunu tar. ekimlere Ekim 1952'de balanm
olmasna ramen Pather Panchali'hin tamamlanabilmesi 1955 ylnn balarn bulur.
Apu (Sublr Bannerjee), Bengal'de uzak bir tara kynde yaayan kk bir er
kek ocuudur. Ailesi yoksuldur ve brakn Hala (Chunibala Devi) olarak anlan ve
onlarla birlikte yaayan yal kadn, Apu'yla ablas Durga (Uma Das Gupta) iin bile
gbela yiyecek bulabilmektedir. Filmin balarnda Durga bir miktar mango alp Ha-
la'ya verir ama ocuklarn annesi Sarbajaya (Karuna Bannerjee) onu azarlar. lerle
yen blmlerde nispeten zengin bir komular, Durga'y bir kolyeyi almakla sular.
Bu iddiadan byk utan duyan Sarbajaya, Durga'y evden kovar. Burada hem an
neyle kzn zntlerini hem de st rtl olarak ablasnn tarafn tutan A pu nun
tepkisini grrz.
Bu ufak dram anlar byk trajedilerle blnr. Filmin en nl sahnelerinden bi
ri ocuklarn kavga etmesi ve annesinin Durga'y bir kez daha evden kovmasyla ya
anr. Kz krlara kaar; Apu da onu takip eder. nce kara bir dumann ykseldiini,
sonra da bir treni grrz. Kylerinin dndaki engin dnyadan gelen bu eyin g
rntsyle heyecanlanan Apu ve Durga trene doru koarlar. Kavgalarn tatlya
balam biimde ene alarak geriye dnerlerken, bir bambu korusunda oturmak
ta olan Hala'ya rastlarlar. Durga ona dokununca kadn devrilir. Hala, lmek zeredir.
Baba Harihar (Kanu Bannerjee), para kazanmaya almak amacyla ehre gi
der. O uzaklardayken Durga zatrreye yakalanp lr. Durumdan habersiz baba, ba
arnn cokusu ierisinde, eli kolu ailesi iin ald hediyelerle dolu olarak eve dner;
bu hediyelerin arasnda Durga'ya alnm bir sari de vardr. Sarbajaya'nn sinirleri bo
alr, alamaya balar. Harihar yklr. Apu'nun, babasnn alamas
n dinleyiini izleriz. Sonunda Harihar, ailesinin geri kalann ehre
gtrmeye karar verir. Eyalarn toparlanmasna yardm eden Apu,
etkileyici bir sahnede, bir anan iinde gizlenmi bir kolye bulur.
Yani Durga gerekten de kolyeyi almtr; bunu renmek
Apu'nun zntsn daha da artrr. Apu'nun bir glce att
kolyenin zeri, yabani otlarla rtlr.
Ray'n mizansenlerinde byk bir incelik gzlenir. Bu mizansen
ler hem gl duygular hem de iirsel tatlar fade etme kapasitesi
tar. Apu ve Durga'nn seyyar ekerleme satcsnn sesini duydukla
r sekans, izleyenlerin byk ounluu in unutulmaz niteliktedir.
Satn alacak paralar olmamasna ramen, merakl bir kpek tarafn
dan takip edilen adamn peinden giderler; bu ksa geit treninin
bir su birikintisinden yansmasn grrz. Ravi Shankar'n olaans
t mziklerinin de yardmyla Pather Panchali dnya apnda baar
elde etti ve Raya 1956 Cannes Film Festlvali'nde dl getirdi. EB
ABD (MGM) 81 dk, Eastmancolor
Ynetmen: John Sturges
Yapmc: Herman Hoffman, Dore
Schary
Senaryo: Howard Breslin, Don
McGuire, Millard Kaufman
Howard Breslin'in Bad Day at
Hondo isimli yksnden
Grnt Ynetmeni: William C.
Mellor
Mzik: Andr Previn
Oyuncular: Spencer Tracy, Robert
Ryan, Anne Francis, Dean Jagger,
Walter Brennan, John Ericson,
Ernest Borgnine, Lee Marvin,
Russell Collins, Walter Sande
Oscar adaylklar: John Sturges
(ynetmen), Millard Kaufman
(senaryo), Spencer Tracy (erkek
oyuncu)
Venedik Film Festivali: Spencer
Tracy (erkek oyuncu), dl
Bolshaya Semya filminin
oyuncularyla paylat zi geirmeye her an meyilli eleba Robert Ryan'n ve en tehditkar rollerinden birin
BAD DAY AT BLACK ROCK (1955)
Zafer Madalyas
Yl 1945, 2. Dnya Sava'nn hemen sonras. Tek kollu sava gazisi, Spencer
Tracy, Kaliforniya'daki uzak bir l kasabas olan Black Rock'ta trenden iner, ilk
bata onun buraya neden geldiini bilmeyiz, kasaba sakinleri de bilmez. Ne var ki
ona kar dmanca davranrlar ve ksa bir sre sonra bir ey sakladklar anlalr.
Tracy, kasabann srrn renmek iin daha fazla aba gsterdike, ynetmen
John Sturges de gerilimin dozunu artrr; bu srada kasaba sakinleri telefon kablo
larn keser ve yabancnn kasabadan ayrlmaya alt otomobili bozarlar.
Filmin sinemaskop olmas, mekan olarak kullanlan kra western topraklar
nn en iyi ekilde beyazperdeye aktarlmasn salar. ounlukla gz kamatrc
gn altnda renkli ekilen Zafer Madalyas, aralarnda Escape from Fort Bravo
(Kahramanlar Kalesi) ve Gunfight a t the OK Corral'm da ( Vahi Mcadele, 1957)
bulunduu bir dizi unutulmaz Sturges western'inln arasna skp kalmtr. Oysa
Zafer Madalyas, ilk bakta farkl bir izlenim vermesine ramen gemiteki karan
lk srlara dayanan yksyle aslnda daha ok bir kara filmdir. Fiziksel aksiyon ok
azdr ve neredeyse hi silah grnmez; bununla beraber Tracy'nin Ernest Borgni-
ne'le dvmeye kkrtld sahne unutulmazdr. Tek kollu adam, dmann yere
seren bir karate vurular repertuar sergiler. Tracy bu filmde, aralarnda, isteri kri
de Lee Marvin'in de bulunduu etkileyici bir kt adam kadrosuyla kar karya.
Tracy, kendisine yardm etmek zere kasaba halknn daha zayf
yelerine bel balamak durumunda kalyor: Mnzevi Doc (Wal
ter Brennan) ve ayya erif (Dean Jagger). Sonunda Tracy onla
ra kendi cesaretinden bir para alamay baarr ve onlar da
adamn kamasna yardmc olurlar; ama tek kollu yabanc, nihai
olarak bir tek kendi becerisine gvenmek zorunda braklr.
Kasabann karanlk srrnn Pearl Harbor olayn zleyen gn
lerde Japon kkenli bir Amerlkal'nn ldrlmesi olduu ortaya
kar. Zafer Madalyas, farkl rklara ynelik hogrye ilikin
hayli ak bir mesaj veren, ustaca oynanm ve ynetilmi bir
film. te yandan erdemli maksad her ne olursa olsun, filmden
nsann en ok aklnda kalan ey Tracy. Saf yilii ok az aktr bu
kadar baarl, bu kadar riyadan uzak canlandrabilirdi. EB
LES MATRES FOUS (1955) Fransa (Pliade)
36dk
1954 ylnda, Accra'da yaayan kk bir grup Hausa, etnografik sinemann us Dili: Franszca
talarndan Jean Rouch'u, yllk dinsel ritellerini grntlemek zere Bat Afrika'ya Ynetmen: Jean Rouch
davet etti. Bu ayin srasnda Hausalar, trans benzeri bir duruma geiyor ve Batl s Grnt Ynetmeni: Jean
Rouch
mrgecileri temsil eden ruhlarn (mhendis, doktorun kars, genel vali, zalim binba
Oyuncular: Jean Rouch (anlatc)
, vb.) etkisi altna giriyorlard.
Sadece 36 dakika srse de Les Matres fous (lgn Efendiler), son derece ar
pcdr ve kimi blmleri dehet verici: Gzleri frl frl dnen, azlarndan kpkler
saan, mealelerle vcutlarn yakan, ruhlar ele geirilmi insanlar. Bunlar o derece
etkileyici grntlerdir ki Peter Brook, 1966 yapm filmi Marat-Sade'da, Rouch'un
kaydettii bu teatral gsteriyi ve uydurma dili referans almtr.
Ancak ynetmenin bizzat dile getirdii gibi, Hausalar iin ruhlar tarafndan ele
geirilmek sanat deil gerektir. Film, ritelin ardndaki anlam hibir zaman tam
olarak aklamasa da Rouch'un anlatm biimi, bu dinsel ayine katlmann, Hausala-
ra (ounlukla krsal kesimde yaayan gmen iilerden oluur) kendilerine olan
sayglarn korumalar, etin ve ar koullarda almaya devam edebilmeleri iin ge
reksinim duyduklar gc veren bir eit katharsis (arnma) saladna iaret eder.
Konuyla ilgili bir uzmann gzlemlemi olduu gibi, Les Matres fous'nun (iinde
"ezilmilerin bir gn iin ruhlara hkmeden kudretli insanlar haline geldikleri" film)
en ilgi ekici yan, Hausa tarikatnn kendi smrgecilik deneyimiyle olan karmak
ngilizce ad: The Mad Masters
ilikisidir. Bu film, etnografik sinemann bayaptlarndan biri. SJS

HILL 24 DOESN'T ANSWER (1 9 5 5 ) srail (Israel Motion Picture, Sik'or)

101 dk, SB
Ordu hakknda bir belgesel (The Red Background) yapmak zere srail'e gi Dili: ngilizce / ibranice
den ngiliz ynetmen Thorold Dickinson'n ektii Hill 24 Doesn't A nsw er (24. Te Ynetmen: Thorold Dickinson
pe Cevap Vermiyor), uluslama srecini konu alan uluslararas baar kazanm ilk Yapmc: Thorold Dickinson, Peter
Frye, Zvi Kolitz, Jack Padwa
filmdir. 2. Dnya Sava srasnda Ingiltere'de ekilen belgesel/kurmaca filmlerden
Senaryo: Peter Frye, Zvi Kolitz
etkilenen Dickinson, 1948 savanda Arap saldrsna kar Kuds yaknlarndaki
Grnt Ynetmeni: Gerald
stratejik bir tepeyi savunan kk bir srail birliinin hikayesini anlatrken, bu trn Gibbs
zaman ierisinde etkisi kantlanm tekniklerini (aklayc haritalar, gvenilir bir d Mzik: Paul Ben Chayim
ses) kullanr. Oyuncular: Edward Mulhare,
Dickinson, David Lean'in In Which We Serve'de (Denizler Hakimi, 1942) kul Michael Wager, Margalit Oved,
Arik Lav, Michael Shillo, Haya
land sluba benzer bir biimde, filmin aksiyon ynne ok az zaman harcar. Bu
Harareet, Eric Greene, Stanley
aksiyon, drt ana karakterin yklerini anlatmak iin bir iskelet ilevi grr: Bir Preston, Haim Eynav, Zalman
Amerikal Yahudi, bir rlandalI, bir doma byme Israilli, ve bir Seferad Yahudisi. Lebiush, Azaria Rapaport
Hepsi de bir BM gzlemcisinin ziyaretinden sonra srail'e ait olduu gvenceye al
nan mevzinin baaryla savunulmas srasnda lrler. Geriye dnler, askerlerden
her birinin neden savamay setiini ayrntlaryla ortaya koyar. Drzi ve Ingiliz ka
rakterlerin dostane, neden saldrdklar asla aklanmayan Araplarn ise anonim,
dman ve ykc bir g olarak sunulduu bu film hararetli bir biimde Siyonizm
yanlsdr. Aka yaplan propagandaya ramen, Dickinson'n filmi kk apl bir
bayapt, lmcl bir ideolojik mcadelenin tam ortasnda yaplm, merak uyand
rc bir motivasyon ve kahramanlk sorgulamasdr. BP
Britanya (Ealing, Rank)
97dk, Technicolor
Ynetmen: Alexander
Mackendrlck
Yapmc: Michael Balcon, Seth
Holt
Senaryo: William Rose
Grnt Ynetmeni: Otto Heller
Mzik: Tristram Cary
Oyuncular: Alec Guinness, Cecil
Parker, Herbert Lom, Peter Sellers,
Danny Green, Jack Warner, Katie
Johnson, Philip Stalnton, Frankie
Howerd
Oscar adaylklar William Rose
(senaryo)
ABD (Hecht, Hill & Lancaster,
Steven) 91 dk, SB
Ynetmen: Delbert Mann
Yapmc: Harold Hecht
Senaryo: Paddy Chayefsky
Grnt Ynetmeni: Joseph
LaShelle
Mzik: George Bassman, Harry
Warren, Roy Webb
Oyuncular: Ernest Borgnine, Betsy
Blair, Esther Minciotti, Augusta
Ciolli, Joe Mantell, Karen Steele
Oscar: Harold Hecht (film), Delbert
Mann (ynetmen), Paddy Chayefsky
(senaryo), Ernest Borgnine (erkek
oyuncu)
Oscar adaylklar: Joe Mantell
(yardmc erkek oyuncu), Betsy Blair
(yardmc kadn oyuncu), Ted
Haworth, Walter M. Slmonds,
Robert Priestley (sanat ynetmeni),
Joseph LaShelle (grnt
ynetmeni)
Cannes Film Festivali: Delbert
Mann (Altn Palmiye) ve (OCIC
dl)
THE LADYKILLERS (1955)
Kadn Katilleri
Alexander Mackendrlck'ln Hollywood'a geip sinema tarihine Sweet Smell o f
Success (Baarnn Tatl Kokusu, 1957) gibi unutulmaz bir yapt kazandrmadan
nce ektii son Eallng filmi (ayn zamanda en karanlk filmi) olan Kadn Katilleri,
ngiliz slubunda, son derece zevkli bir kara komedi. Masum ve saygdeer yal
kadn Katle Johnson'm, Edward tarz soylu bir atmosfere sahip evinde, kendilerine
mzisyen belisi ss vererek gizlenen hrszlar etesi, ev sahibeleri ksa sre nce
gerekletirdikleri soygunu renip ganimetlerini ade etmeleri konusunda srar
edince onu ldrmeleri gerektiine karar verir. Ancak bu hrszlardan hibiri bir di
erine sz geirecek pozisyonda olmadndan ve hibiri bu sevimli yal kadn l
drmeye kyamadndan, eylemi bir trl gerekletiremezler.
Kadn Katilleri, aslnda klasik "soygunculukta ilerin ters gitmesi" temasnn
gln bir eitlemesi olmakla beraber, hem baarl oyunculuklar (ete, kat
bir "beyin", kaba saba bir eski asker, talyan tipi bir kiralk katil, dzenbaz bir
"serseri" ve akl kt bir kas ynndan oluuyor) hem de eski bir dnemde taklp
kalan sava sonras ngiltere'sinin modern aa doru ilerleyemeyecek biimde
paralanm oluunu ortaya koymas nedeniyle ok etkileyici. O tto Heller'ln renkli
grntleri ve Jim Morahan'n sanat ynetmenlii, gemiine kstrlm toplum
hissini glendirmeye yardmc oluyor. GA
MARTY (1955)
Televizyonun altn anda, Paddy Chayefsky, Marty'yi bir televizyon oyunu
olarak yazd. Bekar bir kasabn sradan yaamna odaklanan oyun dikkate deer bir
baar kazand. Daha sonra Chayefsky, senaryoyu sinemaya uyarlad ve barol Er-
nest Borgnine canlandrd. Bu noktadan sonra Marty Pillettl, mutluluu 1950'lerin
ortalarndaki uyum ve uzlama kalplarnn dnda yakalamak iin bir motivasyon
kayna haline geldi.
"isimsiz bir kahramann ak hikayesi!" olarak nitelendirilen Marty, talyan tipi
baskn kadn karakterine sahip annesiyle birlikte yaayan bir adam anlatan yk
syle izleyicileri etkiledi. En iyi arkada Angle'yle (Joe Mantell) beraber kendisine
uygun binlerini arayp duran Marty, Clara'yla (Betsy Blalr) tanr ve ksa sre iinde
flrt etmeye balarlar. Angle derhal kskanla kaplr ve Bayan Pillettl (Esther Min-
ciottl) terk edilmilik bunalmlar yaayarak meseleyi daha da karmak hale getirir
ama Marty sonunda Clara'mn peinden gider nk onu sevmektedir.
Bu ekilde anlatldnda Marty, skc bir film izlenimi veriyor; ama dnemin,
zellikle de aile ii huzura dair sava sonras nevrozlarn portresini izen film, ierdi
i sosyolojik deerle zenginleir. Dneme egemen olan kltrel yap bir tarafa, yal
nz insanlarn ak ve onaylanma aray erisinde verdikleri mcadele bile tek ba
na gl bir tema kukusuz. Filme srkleyicllik katan bu motif, ayn zamanda bir
birinin ayn ama yine de gzel olan gndelik hayata bir vg niteliinde. GC-Q
ORDET (1955)
Sz
Srad bir yapt olan Sz, usta ynetmen Cari Theodor Dre-
yer'in belki de en byk baars. Dreyer'in Kaj Munk'un oyunundan
uyarlad bu film, mmkn olan en yaln anlatm biimini kullanp
zel efektlere ya da benzeri tekniklere asla yer vermeden, izleyiciyi
bir mucizenin gerekten olabileceine inandrmasyla sinemada az
rastlanan bir ey gerekletiriyor.
Sz, birbirlerini seven ve birbirlerine yakn ama ayn zamanda
birka anlamazlk ve talihsizlikten kaynaklanan gerginlikle kuatl
m ifti ailesi Borgen'lerin yksn anlatr. Talihsizliklerin banda
da, dinsel retileri incelerken ektii byk sanclardan dolay de
lirmi gibi grnen yetikin kardelerden birinin dengesiz davran
lar gelmektedir. Ancak herkes Johannes'in (Preben Lerdorff Rye)
deli olduunu dnmez; bir baka kardein kars Inger (Birgitte
Federspiel) lnce ocuklarndan biri Johannes'ten onu geri getir
mesini ister ve filmin sonunda Johannes grne gre bunu baa
rr. Gerekte Dreyer, onun yeniden canlanmasnn sadece bilimin
umulmadk bir olay anlayabilmek konusunda yetersiz kalndan m
yoksa iman gcnden mi kaynaklandna karar vermeyi izleyiciye
brakr ama bu ok gl bir sahnedir; nk ynetmen film in dra
matik motorlarn aklamay ya da onlarn devrini ykseltmeyi red
deder. Sahne genel olay rgsnden tr inandrcdr.
Aslna baklrsa bu film pek ok adan inancn, sevginin (her anlamda) ve do
ast eylerin gcnn ilendii en "gereki" film; Dreyer her trl hilekarlktan Danimarka (Palladium)
uzak durur. Her ne kadar Henning Bendtsen'in yalnlatrlm ama yine de son de 126dk, SB
rece gzel siyah-beyaz grntleri Borgen'lerin kulbesini ve ayrlar parlaklkla ser Dili: Danimarkaca
gilese de Dreyer'in sakin temposu, uzun planlar ve yanltc biimde basitmi gibi Ynetmen: Cari Theodor Dreyer
grnen mizansenleri, filmin sradan iftilerle ilgili drst bir dram olduunu orta Yapmc: Cari Theodor Dreyer, Erik
Nielsen, Tage Nielsen
ya koyar. Bir tek Johannes'in sesi insana olaand gelir; ama o da sonuta pek
Senaryo: Kaj Munk
normal bir adam deildir. Sz' bu kadar nemli bir film yapann ne olduuna ge
kendi oyunundan
lince; "Muclze"nin meydana geldii ana kadar film drstlyle bizim gvenimizi
Grnt Ynetmeni: Henning
kazanmtr; perdedeki insanlar anlarz nk onlarn davranlar, duygular sanki
Bendtsen
bize aittir. Ayrca Inger yeniden gzlerini atnda biz de onlarn duygularn payla
Mzik: Poul Schierbeck, Sylvia
rz: aknlk, mutluluk ve samimi bir mucize hissi. Sz bizi dinsel inanlarmz ba Schierbeck
kmndan deitirmese de en azndan en st dzeyde bir sinematografik sanata ta Oyuncular: Hanne Agesen,
nklk ederiz. GA Kirten Andreasen, Sylvia
Eckhausen, Birgitte Federspiel,
Ejner Federspiel, Emil Hass
Christensen, Cay Krlstiansen,
Preben Lerdorff Rye, Henrik
Malberg, Gerda Nielsen, Ann
Elisabeth Rud, Ove Rud, Susanne
Rud, Henry Skjaer, Edith Trane
Venedik Film Festivali Cari
Theodor Dreyer (Altn Aslan)
Fransa (OGC, Play Art, Cyme)
98dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen Jean-Pierre Melville
Yapmc: Jean-Pierre Melville
Senaryo: Auguste Le Breton, Jean-
Pierre Melville
Grnt Ynetmeni: Henri
Deca
Mzik: Eddie Barclay
Oyuncular: Isabelle Corey, Daniel
Cauchy, Roger Duchesne, Guy
Decomble, Andr Garet, Grard
Buhr, Claude Cerval, Colette Fleury,
Ren Havard, Simone Paris,
Howard Vernon, Henry Allaume,
Germaine Amlel, Yvette Amlrante,
Dominique Antoine
ngilizce ad: Bob the Gambler
Kumarbaz Bob
Jean-Pierre Melville'in drdnc filmi Kumarbaz Bob, hem insanlk hem de si
nema tarihinde ok zel bir noktaya karlk geliyor. Bu film, hassas bir dnm
noktasna iaret eden bir kilometre ta ve bu noktann tm enisini iinde barn
drr. nceden, bir Avrupa sinemas bir de Amerikan sinemas vard. Klasik sinema
ve modern sinema vard. Gangster filmleri, komediler ve dnem filmleri vard. Y
netmenlik iin biraz gen ama imdiden 39 yllk mrne birka yaam birden s
drm, inanlmaz younlukta bir sava filmi (Le Silence de la mer-Denizin Sessizli
i, 1949), bir Jean Cocteau roman uyarlamas (Les Enfants terribles-Mthi o
cuklar, 1950) ve zayf bir melodram (Quand tu liras cette lettre-Sen Bu Mektubu
Okurken, 1953) ekmi bir adam vard. Sonraki yllarda bu adam, Yeni Dalga'nn
"amca"s, kara filmlerin Fransz ustas, nden giderek Sergio Leone, John W oo ve
daha pek oklarnn yollarn aan bir ynetmen, bir film stdyosu sahibi (ksa s
rede batt) ve Avrupa sinemaclnn yce zppesi haline geldi. Ama szn etti
imiz noktada Melville, 20. yzyln ilk yarsnn aralarn kullanarak kinci yarsnn
modernitesini gelitiriyordu. Kumarbaz Bob, nostaljik ve gln olmakla birlikte se
vecenlikle ve meknlara, nesnelere, szcklere, herkesin paylamaya hakk olan
dlere kar titiz ve saygl bir zenle doludur.
Kumarhane basknlar, gl kuvvetli gangsterler, mao sohbetler, karanlkta
hzla giden otomobiller, ihanet... tekmili birden! Film, insan malzemesinin ve ses
lerin en yi ekilde kullanld bir zemin, asla var olmam altn alara ynelik bir
anmadr. Byk filmlerin evrensel ve zamann tesinde olduu sylenir. Ama Ku
marbaz Bob, tam aksi bir nedenden dolay byk bir film: Kendi zamanna ve
meknna alt; ve bu zelliiyle, bilinli ya da bilinsiz, bundan tamamen farkl bir
gelecee ynelik olarak ince ince ilenmi, ierdii tuhaf hikaye tabii ki nemli
ama filmin asl cevheri, gzelliinde ve melankolisinde gizil. Hi kukusuz Kumar
baz Bob' tan sonra dnya dnmeye devam etti. Ama bu filmde bir eyler, sanki
camdan bir krenin iindeymi gibi zelliini yitirmeden saklanm; bizler bakp ha
trlayalm diye. Ayrca bu krenin iinde i karartc hibir ey yok. J-MF
 ABD (Parklane)
106dk, SB
Kiss Me Deadly (p Beni ldresiye), ynetmen Robert Aldrich ve senaryo Ynetmen: Robert Aldrich
yazar A.l. Bezzerides tarafndan Mickey Spillane'nin "ucuz" romanndan uyarlan Yapmc: Robert Aldrich
m, iine iir (Christina Rosetti'nin yazd "Remember Me"), tarifsiz bir iddet Senaryo: Mickey Spillane, A.l.
(kerpetenle vajinasna ikence edilen bir kadnn plak bacaklarna tekme atlma Bezzerides
s), uuk argo konumalar, tuhaf karakterler ve fantastikliln snrnda unsurlar ka Mickey Spillaneln romanndan

tlarak ekilmi tokat gibi bir bayapttr.

Grnt Ynetmeni: Ernest
Laszlo
Jeneriin artc bir biimde filmin banda akmasndan ve otomobille yap Mzik: Frank De Vol
lan bir gece yolculuunun grntlenmesinden sonra zerinde sadece bir pard- Oyuncular: Ralph Meeker, Albert
s bulunan aresizlik iindeki Cloris Leachman, sert grnml zel dedektif Mike Dekker, Paul Stewart, Juano
Hammer'n (Ralph Meeker) yolunu keser ve onu iinde casuslar, sokak serserileri, Hernandez, Wesley Addy, Marian
Carr, Marjorie Bennett, Maxine
polisler, bir eleba (yle bir bilgi birikimine sahiptir ki aptal bir sarn stne vazi
Cooper, Fortunio Bonanova, Cloris
fe olmayan lmcl ilere bulamamas iin uyarrken bile ancak metaforlarla ko Leachman, Gaby Rodgers, Robert
nuabilir), ifre zc gizli ajanlar ("Los Alamos...Trinity... Manhattan Projesi") ve Cornthwaite, Nick Dennis, Jack
"byk zm brtnn (iinde ya saf pltonyum ya da Medusa'nn kafas olan hazine Lambert, Jack Elam
deerindeki anta) olduu bir hikayeye doru srkler. Meeker'ln canlandrd ra
hatsz edici kahraman (masum tanklara yeri doldurulamaz opera plaklarn krarak
ya da ellerini ekmecelere sktrarak azap ektirirken, yzndeki glmsemeye
dikkat edin) sapklarn ve fahielerin arasndan kendisine yol amaya alr ve son
ra (en azndan filmin ekilen ki ayr final versiyonundan birinde) kyamet gibi bir fi

nalde sahil kenarndaki evden ykselen bulutlarla beraber buhar olup uar. KN

THE MAN FROM LARAMIE (1 9 5 5 ) ABD (Columbia)

ntikam Kanunu 104dk, Technicolor
Ynetmen: Anthony Mann
Yapmc: William Goetz
Film, ksa bir sre sonra El Cid (1961) gibi daha byk (ve belki de daha az il
Senaryo: Philip Yordan, Frank Burt
gi ekici) projelere el atacak olan Anthony Mann'ln, 1950'lerde bunalml kovboy Thomas T. Flynn'in romanndan
tiplemeleriyle kendinden phe eden Hitchcock kahramanlarn birbirlerine paralel Grnt Ynetmeni: Charles
olarak canlandran James Stewart'la ektii bir dizi srad western'in sonuncusu. Lang
1971 yapm Get Carter' andran yk neredeyse kara filmlerde grlebilecek tr Mzik: George Duning
den. Kardeinin lmnn ardndaki gerekleri aratran Will Lockhart (Stewart), Oyuncular: James Stewart, Arthur
Kennedy, Donald Crisp, Cathy
kr olmak zere olan, ok sevdii olu (Alex Nicol) sadiste eilimler gsteren
O'Donnell, Alex Nicol, Aline
zengin bir iftlik sahibinin (Donald Crisp) Kral Learvari aile ilikilerine bular. Ni- MacMahon, Wallace Ford, Jack
col'un, adamlarna Stewart'i yakalatp bir yarann diyeti olarak kahramann eline Elam, John War Eagle, James
ksa mesafeden ate ettii sahne, o dnemin izleyicilerini oke etmitir. Millican, Gregg Barton, Boyd
Stockman, Frank DeKova
Khya Vic Hansbro (Arthur Kennedy), mertlikte esas kahramana neredeyse denk
tir (Mann'in 1952 tarihli western'i Bend o f the River-Fedailer Kervan'nda olduu gibi)
ama iftliklerini ynettii, ne var ki isyanc Apailere tfek satmak gibi kirli bir ie bula
t iin asla varisi olamayaca ailenin kendisine ierlemesiyle onun dman olur, inti
kam kanunu, unutulmaz mzii ("The West will never see a man with so many notc
hes on his gun") ve Mann'in alameti farikas haline gelen "umutsuz ve saplantl adam
larn birbirleriyle iliki biimleri ve onlarn ulardaki psikolojik durumlarn ne karan
tehlikeli atmosfer'le gerilimli ve trajik bir masal. KN

ABD (Warner Bros.)
111 dk, Warnercolor
Ynetmen: Nicholas Ray
Yapmc: David Weisbart
Senaryo: Nicholas Ray, Irving
Shulman, Stewart Stern
Mzik: Leonard Rosenman
Oyuncular: James Dean, Natalie
Wood, Sal Mineo, Jim Backus, Ann
Doran, Corey Allen, William
Hopper, Rochelle Hudson, Dennis
Hopper, Edward Platt, Steffi
Sidney, Marietta Canty, Virginia
Brissac, Beverly Long, Ian Wolfe
Oscar adaylklar: Nicholas Ray
(senaryo), Sal Mineo (yardmc
erkek oyuncu), Natalie Wood
(yardmc kadn oyuncu)
REBEL WITHOUT A CAUSE (1 9 5 5 )
Asi Genlik
Bu nl klasik, trajik derecede ksa yaamnda James Dean'ln oynad film
den en iyisi olmak gibi zayf bir vgyle, farknda olmakszn hafife alnr. Oysa Asi
Genlik, o dnemler iin yeni olan "genliin sua yatknl" fenomeniyle ilgili
1950'lerde ekilmi ak farkla en iyi film. Bu ayn zamanda olaanst yetenekli ve
farkl olmasna karn Hollywood'da alt dnemlerde olduu gibi bugn de ken
disine hak ettii deer verilmeyen Nicholas Ray'in en nemli yaptlarndan biri.
Dean'in canlandrd Jim Stark, kavga eden ailesine "Siz beni ikiye blyorsu
nuz!" diye baryla, Ray'in kahramanlarnn ounun yaad kafa karkl ve ya
banclama duygularn dile getirir. Ynetmen, ilk filmi They Live By N ight'tan (D-
nlemeyen Yol, 1949) itibaren, ABD'nin dlanan kesimlerinin iine dt yalnz
l sk sk ilemi, kendilerinden daha sagrl ya da mutlu olmayan daha yal bir
kuaktan klavuzluk bekleyen savunmasz genlie yakn bir duru sergilemitir. Jim
ailesinin, retmenlerinin, polislerin ve arkadalarnn ounun kendisini hayal krk
lna urattn hisseder. Genlerin srekli heyecan aray, en az yetikinlerin ma
nevi ikilemlerle yzlemeyi reddetmesi kadar sorumsuzcadr. Jim, dier kayp ruhlar
Judy (Natalie W ood) ve Plato'yla (Sal Mineo) birlikte, karlkl anlaya dayanan ken
di alternatif ailesini oluturmaya alr. Bir arkadalarnn can skntsndan, cesareti
ni uurum kenarnda yaplan bir araba yarnda snamaya kalkmas sonucu, bou
bouna ve sama bir biimde lmesiyle bir araya gelen ve idealiste bir "samimiyet
anlaynn birletirdii bu lnn, neden Los Angeles n tepelerindeki metruk bir
rya evde", dier insanlardan uzakta yaamay setiini anlamak zor deil.
Ray'in, gen hayalperestlerin romantik idealizminin nasl yanstlaca sorusuna
verdii yant, hayranlk uyandrc ve heyecan verici biimde somuttur. Film ilk bata
siyah-beyaz ekilecekti ama Ray, Warners'i filmi renkli ekmesine olanak salamala
r iin ikna etti. Kullanlan davurumcu tonlar ve Ray'in her zamanki gibi dopdolu si
nemaskop kompozisyonlar ergenlik deneyiminin hararetli doasn artrr. Ayn
ekilde Ray, mimariyi, dokuyu ve dekorlar, zellikle kamusal ve zel alanlar arasn
daki fark, karakterlerin duygularn daha iyi anlamamz iin kullanr. Bir gzlemevi
nin iindeki karanlk, bir snak ve hayal kurmak iin, hatta bireyin kozmostaki yeri
ni dnmek iin uygun bir ortam haline gelir. Dardaki taraa daha sonra yksek
bir kamera as sayesinde boa greine benzeyen bakl dvn abartl jestlerle
gerekletirildii, gn yla aydnlatlm bir arenaya dnr. Ray, zellikle gen
ken, yaamlarmz nasl da birer tiyatro oyunu gibi grdmz iyi bi
lir. Onun kusursuz renk, kompozisyon, ekim, aydnlatma ve oyuncu
ynetimi anlay, perdede izlenen aksiyonun nemini daha da artrr.
Ray'le Dean'in birbirleri iin biilmi kaftan olmasnn nedenlerin
den biri udur: aktr, karakterin isel karmaasna, srf oyunculuk tar
zyla deil, tm varlyla dramatik bir ruh katar. Dean'in Jim'ini izle
mek, bir karakterin gzlerimizin nnde doumuna ve giderek by
mesine tanklk etmektir. Bu elbette ki Asi Genlik'n konusuna ok uy-
gun der; ama ayn zamanda, iindeki ac ekmi ama hayat dolu ru
hun perdeye yanstlmas anlamnda Ray'in ynetmenliini tamamlay
c niteliktedir. Ray ve Dean'in birlikte almay dnd projelerin
asla gerekleememi olmas ok zc. G A
ABD (Allied Artists)
100dk, SB
Ynetmen: Phil Karlson
Yapmc: Samuel Bischoff, David
Diamond
Senaryo: Daniel Mainwaring,
Crane Wilbur
Grnt Ynetmeni: Harry
Neumann
Mzik: Harry Sukman
Oyuncular: John Mclntire, Richard
Kiley, Kathryn Grant, Edward
Andrews, Lenka Peterson, Biff
McGuire, Truman Smith, Jean
Carson, Kathy Marlowe, John
Larch, Allen Nourse, Helen Martin,
Otto Hulett, George Mitchell, Ma
Beachie
sve (Svensk)
108dk, SB
Dili: svee
Ynetmen: Ingmar Bergman
Yapmc: Allan Ekelund
Senaryo: Ingmar Bergman
Grnt Ynetmeni: Gunnar
Fischer
Mzik: Erik Nordgren
Oyuncular: Ulla Jacobsson, Eva
Dahlbeck, Harriet Andersson,
Margit Carlqvist, Gunnar
Bjrnstrand, Jarl Klle, ke Fridell,
Bjrn Bjelfvenstam, Naima
Wifstrand, Jullan Kindahl, Gull
Natorp, Birgitta Valberg, Bibi
Andersson
Cannes Film Festivali: Ingmar
Bergman (iirsel Mizah dl)
ngilizce ad: Smiles o f a Summer
Night
Drst vatandalar, yaadklar Alabama ehrine "Gnah ehri, ABD" unvan
n kazandran kanunsuzlar etesini ortadan kaldrmak zere kanl bir savaa giriir.
Phil Karlson'n, konusunu gerek bir olaydan alan ve gerek meknlarda ekilen
filmi, The Phnix City Story (Phnix ehrinin Hikayesi), yar belgesel, rm kent
dokusunun tehiri ve gangster etesi filmi gibi sava sonras akmlarla balantl
ama bu terimler filmin srad derinlikteki gcn aklamakta yetersiz kalr.
ierdii betimsel iddet o gne dek Hollywood'da neredeyse benzeri grl
memi dzeyde olsa da bu dk bteli sarsc film i gerekten yeniliki klan ey,
yeni zn yeni biim gerektirdiine dair saptamas. The Phnix City Story, irkin
dar kafal cahillerle, irkin meyhanelerle, irkin kamera alaryla ("iyi" kompozisyo
nun herkese kabul edilmi uygulamalarn hie saymas anlamnda) ve irkin, es-
tetize edilmemi iddetle dolu, kasti olarak irkin yaplm bir film. Kk bir kzn
cam gibi gzlerle bakan cesedi bir banliy ayrna atlr, yal ve zrl bir adam
yakn mesafeden azndan vurulur, ehrin insanlar ldrlr ve kanlar iinde bra
klr; tm bunlar bir sava alannn olaan grntleriymi gibi perdeye yanstlr.
Yaplan gaddarlklar, ya anszn gzlerimizin nnde meydana gelir ya da sanki fil
min onlar gerektii gibi gsterebilme kapasitesini ayorlarm gibi artc bir
uzaklkta olup biterler. O gnden bu yana birok film, iddeti daha net ve daha ay
rntl biimde sergiledi ama bunlardan pek az iddetin kaotik gcn bylesine
ustaca bir su katlmamlkla ifade edebildi. MR
SOMMARNATTENS LEENDE (1955)
Bir Yaz Gecesi Tebessmleri
Ingmar Bergman'n bu ilk uluslararas baars gemie bakldnda onun ka
riyerinde kural d bir durum olarak alglanabilir. Bergman verdii rportajlarda o
u kez komediye yetenei olmadn iddia eder ve bu trde daha sonra yapt
filmler (Djuvulens ga-eytan'n Gz, 1960; ve Fr a tt inte tala om alla dessa
kvinnor- Btn O Kadnlardan Sz Etmeksizin, 1964), grne baklrsa bu iddi
ay dorular niteliktedir. te yandan, birbirlerine elenceli eziyetler ektiren orta
yal ift rolnde iki mkemmel oyuncunun, Gunnar Bjrnstrand ve Eva Dahl-
beck'in (ynetmen ondan sevgiyle, "Kadnsln Sava Gemisi" diye bahseder) oy
nad Kvinnors vntan (Bekleyen Kadnlar, 1952) ve zellikle En lektion i krlek'le
(Bir Ak Dersi, 1954) esprili, sofistike komediler iin baarl bir forml bulmutur.
Bir Yaz Gecesi Tebessmleri, bu formln bir 19. yzyl komedisine aktarlm
halidir. Bu filmde Bjrnstrand, orta yal bir materyalisti, Dahlbeck'se yalanmakta
olan bir aktristi canlandrr. kisi de kibirli insanlardr ve bakalaryla ypratc ilikiler
yaamaktadrlar. Afrodizyak bir arabn ve bir yaz gecesinin byl alaca karanl
nn tetiklemesiyle hem onlarn hem de ilikide olduklar insanlarn gerek duygula
r aa kar. Herkes gerek eini bulur. Ne var ki Bergman, Scener ur e tt ktens-
kap {Bir Evlilikten Sahneler, 1973) ve Aus dem Leben der Marionetten (Kuklalarn
Yaamndan, 1980) filmlerindeki korkun evlilik ve orta ya krizi betimlemeleriyle,
burjuva mutluluunun bu yeni dengesini altst edecektir. M T
 Fransa (Argos)
Gece ve Sis 32dk, SB / Renkli
Dili: Franszca
insann insana yapt zalimliin belgelenmesi, tarihin kendisi kadar eskiye da Ynetmen: Alain Resnais
yanr. Yine de tm bu belgeler dnyay, Holocaust'un (Yahudi soykrm) zalimlikle Yapmc: Anatole Dauman, Samy
Halfon, Philippe Lifchitz
rine, insana hl rknt veren o korkun olaylar dizisine hazrlayamamtr. Zama
Senaryo: Jean Cayrol
nn, hatralar ne kadar gl olurlarsa olsunlar bir ekilde sildiinin bilincinde olan
Grnt Ynetmeni: Ghislain
sinemac Alain Resnais (daha sonra Hiroshima, mon amour-Hiroima Sevgilim ve Cloquet, Sacha Vierny
L'Anne dernire Marienbad-Geen yl Marienbad'da gibi filmlerle ynetmen ola Mzik: Hanns Eisler
rak daha da byk bir n kazanr), Nazi zulmn filme almaya karar verdi; hem bu Oyuncular: Michel Bouquet,
zulm gelecek kuaklara aktarlabilsin hem de birbirimize neler yapabildiimizi ha Reinhard Heydrich, Heinrich
trlatan kalc bir yapt olsun diye. Himmler, Adolf Hitler, Julius
Streicher
2. Dnya Sava'nn izleri, zellikle Avrupa'da, hl tazeyken soykrm tam an
lamyla ifade edebilen ilk film olan Gece ve Sis, toplama kamplarnn ve bu kamp
larn kurbanlarnn slyah-beyaz ariv grntlerini, binalarn ve mekanlarn on yl
sonraki hallerini gsteren pastoral renklerdeki grntlerle arka arkaya sralar.
nc Reich'in knden on yl sonra bile varln srdren kukuculuk ve yad
smann altnda yatanlar aa karan Resnais, Fransa, Belika ve Polonya'dan g
rntler kullanmasna karn dikkat ekici bir biimde Almanya'dan grnt kullan
maz. izleyiciye, lm kamplaryla balants olan insanlarn kendi iledikleri sularla
nasl baa kacaklarn bilmediklerini ya da bilmek istemediklerini gsterir.
Yadsma, Gece ve Sis'in itici gcdr. Resnais, buldozerlerle toplu mezarlara
tanan llerin, dikenli tellere asl cesetlerin, korkuyla donup kalm bir deri bir ke
mik suratlarn, aalanmak amacyla geit yaptrlan iskelet gibi plak bedenlerin;
ve kim bilir neleri, kim bilir nereye tayan mehul tren ve kamyonlarn grntleri
ni filme dahil eder. Gaz odalarnn ve krematoryumlarn yan sra Nazilerin, eyala
r, kemikleri, derileri ve kurbanlarnn vcutlarn ilevsel hale getirmek ynndeki
tyler rpertici giriimlerini de belgeler.
Resnais, kendi ektii grntlerde bu lm kamplarnn rak ve cra blgeler
de deil, byk ehirlerin yaknlarnda bulunduunu belirterek, olup biten her eyin
en azndan belirli bir lde sivillerin bir ksmnn su ortaklyla gerekletiini ima
eder. Bununla beraber kamplardan sorumlu olan Naziler bile sulanmay reddeder
ler. Hepsi de ard ardna "Ben sorumlu deilim," diye iddia eder. Peki onlar deilse,
diye sorar film, kim sorumlu o zaman?
Gece ve Sis, belirli kiileri sulu olarak ne karmak yerine ortak bir suun var
ln ortaya koymaya alr. Resnais, hafzann kolay unutan doasnn savatan bu
kadar ksa sre sonra bile, Nazi dehetini silme riski tadn fark eder. Anlatc,
"Bir krematoryum, kartpostal kadar sevimli grnebilir," yorumunda bulunur. "Bu
gn turistler bu binalarn nnde fotoraf ektiriyor." Soykrmdan canl kurtulma
y baaran Jean Cayrol'un yazd metinlerden yola kan ve Hanns Eisler'n (Holly-
w ood'un komnistleri tasfiyesi srasnda Amerika'dan snr d edilen bir Marksist
ve Alman snmac) garip, inili kl mziinden faydalanan Resnais, arka arkaya
ylm lm ve dehet grntlerinin, bir daha bylesi zulmlere srt evirmeye
yeltenebilecek herkese, hata yapacaklarn gsteren canl birer kant olarak ilev
grmesini salar. Eer ksa ama etkili Gece ve Sis, sonuta bir kartpostaln zl s
lubuyla benzerlik tayorsa, bunun sonsuza dek geerli bir mesaj tayan bir kart ngilizce ad: Night and Fog
postal olduu; ktln daima yeniden su yzne kabilecei unutulmamal. JKI
ABD (Paul Gregory, United Artists)
93dk, SB
Ynetmen: Charles Laughton
Yapmc: Paul Gregory
Senaryo: James Agee
Davis Grubb'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Stanley
Cortez
Mzik: Walter Schumann
Oyuncular: Robert Mltchum,
Shelley Winters, Lillian Gish, James
Gleason, Evelyn Varden, Peter
Graves, Don Beddoe, Billy Chapin,
Sally Jane Bruce, Gloria Castillo
Caniler Avcs
Davis Grubb'in zayf, yaln bir romanna dayanan ve Charles Laughton'n y
nettii ilk ve tek film olma zelliini tayan Caniler Avcs, Byk Buhran dnemin
de geen, fena halde uursuz ama yine de derin bir biimde insancl bir psikoz ve
inan masal. Byk lde ocuklarn bak asndan anlatlan yk, basitliiyle
bir peri masaln andrr ama yetikinlerin yaratt sorunlarla dolup taar. Olaylar
tetikleyen ey, geimini salayamayan haydut Ben Harper'n ald paray sakla
mas ve yerini bir tek, ocuklar John (Billy Chapin) ve Pearl'e (Sally Jane Bruce) sy
lemesidir. Bu durum Ben'in dul kalan aresiz kars Wllla'yi (Shelley Winters) beyaz
perdenin en unutulmaz kt adamlarndan birinin ilgi oda haline getirir. Siyah-
beyaz ktip kyafeti ve kendisine eytani bir hava veren boynuz eklindeki kaklle
rine inen apkasyla "Muhterem" Harry Powell (Robert Mltchum), hem incil'le hem
de sustal bakla liki iindedir; yapt dinsel ierikli bir konuma srasnda, par
maklarnn zerindeki "love" (sevgi) ve "hate" (nefret) dvmeleriyle, bu iki kelime
nin temsil ettii glerin atmasn ellerini gretirerek betimler. Powell, Willa'ya
kur yaparak kadn tuzana drr (sonunda soukkanl bir biimde ldrlr)
ama cinayetten sonra kk kzn oyuncak bebeinin iine saklanm olan paray
la beraber kaan ocuklar bir trl tuzana dremez.
Genellikle hibir deere bal olmayan alayc kahramanlar canlandran Mitc-
hum, bu filmde kendini inand eye itenlikle adam bir kt adam oynuyor. Bu
adam, hafif kadnlar ldren bir seri katil olarak ikinci bir yaam srer. Ama asln
da inanc uruna verdii kanl sava finanse etmek iin ihtiyac olduunu dn
d para konusunda cinsel anlamda saplantl biridir. Kt-nefret imgesinin ok
gl bir biimde ifade edildii Caniler Avcs, iyi-sevgi imgesini temsil edecek ayn
ekilde etkili bir gce gereksinim duyuyor. Bu olaanst finalde, Mitchumun mo
noton ve tehdit edici bir sesle, szlerini deitirerek syledii ilahiye ("Leanin' "),
doru szleri ( "Lean on Jesus") bilen Gish elik eder ve kendi sesini adamnkine
katarak, henz gerek anlamda yenilgiye uratlmadan nce ktl sesiyle alt
eder KN
Fransa / Bat Almanya (Florida,
Gamma, Oska-Film)
110dk, Eastmancolor
Dili: Franszca / ngilizce / Almanca
Ynetmen: Max Ophls
Yapmc: Albert Caraco
Senaryo: Max Ophls, Annette
Wademant, Jacques Natanson
Cecil Salnt-Laurent'in La Vie
Extraordinaire de Lola Monts
isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Christian
Matras
Mzik: Georges Auric
Oyuncular: Martine Carol, Peter
Ustinov, Anton Walbrook, Henri
Guisol, Lise Delamare, Paulette
Dubost, Oskar Werner, Jean
Galland, Will Quadflieg, Hlna
Manon, Germaine Delbat, Cari
Esmond, Jacques Fayet, Friedrich
Domin, Werner Finck
ngilizce ad: The Sins o f Lola
Montes
ABD(MGM)
98dk, Eastmancolor
Ynetmen: Fred M. Wilcox
Yapmc: Nicholas Nayfack
Senaryo: Irving Block, Allen Adler,
Cyril Hume
Grnt Ynetmeni: George J
Folsey
Mzik: Bebe Barron, Louis Barron
Oyuncular: Walter Pidgeon, Anne
Francis, Leslie Nielsen, Robby the
Robot, Warren Stevens, Jack Kelly,
Richard Anderson, Earl Holliman,
George Wallace, Robert Dix, Jimmy
Thompson, James Drury, Harry
Harvey Jr., Roger McGee, Peter
Miller
Oscar adaylklar: A. Arnold
Gillespie, Irving G. Ries, Wesley C.
Miller (zel efekt)
LOLA MONTS (1955)
Lola Monts'in Gnahlar
Almanya doumlu, Fransa uyruklu, Viyana'ya gnlden bal Max Ophls, en
nde gelen kozmopolit femme fatale'lerden biri olan Lola Monts'in yaamn fil
me ekmek iin ok uygun bir isimdi. Srad dans ve courtesan (zengin ve st
dzey kiilerle dp kalkan fahie) Monts, 19. yzyl ortalarnda Avrupa'da bir
skandal dalgas yaratmt. Sevgili listesinde Liszt ve Bavyera Kral da yer alyordu.
Ophls'n bu son (ve yegane renkli ekilmi) filmi, kanksanm trden bir bi
yografik film deil. Ynetmen burada daha ok, geriye dnlerle dolu, zarif ha
yal gcne dayanan cmerte gsterili bir yap kurup hareketliliiyle bilinen ka
merasn ayrntl ve zenli dekorun iinde dolatryor. Baroldeki Martine Carol
duygusal adan talam, sert bir portre iziyor ve Walbrook'un oynad dertli
kral, filmde btn ilgiyi zerine ekiyor. Yine de Carol, yetenekleri snrl olsa da,
Ophls'n tasarlad eye uygun dyor. Her zaman olduu gibi, ynetmenin
asl ilgilendii nokta, ak idealiyle onun kusurlu, ekiciliini yitirmi gereklii ara
sndaki uurum. Onun Lola's, erkeklerin, zerine fantezilerini yanstt edilgen bir
beyaz sayfa; yazgsnn sirkte bir dolar iin pck veren bir gsteri malzemesi ol
makla son bulmas, Lola'nn mesleini en ilkel haline indirgiyor. Hak ettii deeri
bulamam bir klasik olan Lola Monts, datmclar tarafndan kesilmitir. Uzun
sre sadece bu hali piyasada dolatktan sonra yakn zamanlarda yaplan ekleme
ler sayesinde, artk Ophls'n eserini dokunakl bys iinde izleyebiliyoruz. PK
FORBIDDEN PLANET (1956)
Yasak Gezegen
Fred M. Wilcox'un ynetmenliini yapt, 1950'lerin bu iddial sinemaskop bi
limkurgusu, konusunu dnemin McCarthyci paranoyaklnn eseri olan, uzaydan
gelen dman istilaclar anlayndan deil, William Shakespeare'in The Tempest
(Frtna) adl eserinden ve en tehlikeli canavarlarn bilinaltndaki ilkel drtlerin al
tnda gizlenenler olduu ynndeki karmak psikolojik nermeden alr.
Kumandan John J. Adams'n (Leslie Nielsen) ynetiminde bir ekip, daha nce
Dnya'dan gnderilmi olan ama uzunca bir sredir haber alnamayan koloniye
ne olduunu aratrmak zere Altair 4 gezegenine gnderilir. Koloniden geriye bir
tek burnu havada bilim adam Edward MorbiusTa (Walter Pidgeon) onun mini
etekli, batan karc kz Altaira (Anne Francis), bir de beyazperdenin en sevilen
metalik karakterlerinden becerikli, yardmsever Robot Robby kalmtr. Doktor
Morbius, yok olmu Krell uygarlna ait baz esrarengiz kalntlar bulur ve bu uy
garln teknolojik mucizelerini acemice kurcalamak herkese felaket getirir. arp
c efektleri ("ilkel benlikten gelen canavarlar" da dahil olmak zere), yeraltndaki
gizemli Krell laboratuvar, elektronik tonlardaki rktc mzii, sk sk gnderme
yaplan ve kendisinden sonraki birok bilimkurgu filmine esin kayna olan bu fil
min ho srprizleri arasnda. AE
BIRUMA NO TATEGOTO (1956)
Japonya (Nlkkatsu)
116dk, SB
Akira Kurosawa, Bat'da en ok tannan Japon sinemacysa da onun ada Dili: Japonca
olan Kon Ichikawa, aralarnda kaybolan masumiyete at niteliindeki Biruma no Ynetmen: Kon Ichikawa
fafegofo'nun da (Birman Arp) bulunduu onlarca filmde, benzer bir sanatsal be Yapmc: Masayuki Takaki
ceri sergilemitir. 2. Dnya Sava'nn sonunda balayan filmde yzba Inouye Senaryo: Natto Wada
Michio Takeyama 'nn romanndan
(Rentaro Mikunl) Burma'ya gitmekte olan birliine, disiplin ve mzikal talimatlarn
Grnt Ynetmeni: Minoru
salkl bir karmyla liderlik eder. Kumandan tarafndan savamak ama ayn za Yokoyama
manda da ark syleyebilmek zere eitilmi olan askerler tuhaf bir birlik olutu Mzik: Akira Ifukube
rur ve atekes tarihine kadar bu byle srp gider. Oyuncular: Rentaro Mikuni, Shoji
Yasui, Jun Fiamamura, Taketoshi
Sava esirlerinin tutulduu bir ngiliz kampnda evlerine geri gnderilmeyi
Nait, Ko Nishimura, Hiroshi
beklerlerken teslim olmay reddeden, etraf kuatlm bir Japon birliinin varlna Tsuchikata, Sanpei Mine, Yoshiaki
dair sylentiler duyarlar. Inouye'nin arps ve birliin manevi yaamnn oda olan Kato, Sojiro Amano, Yji
Mizushima (Shoji Yasul), onlarn topu atei altnda lmelerine izin vermektense, Nagahama, Eiji Nakamura, Shojiro
Ogasawara, Tomoko Tonai,
gidip teslim olmaya ikna etmeye gnll olur. Siperde saklanan birlik onun yaka
Tatsuya Mihashi, Yunosuke Ito
rlarn dinlemez ve'ingllizler tarafndan yok edilir. Mizushima'nn da ld d
Oscar adaylklar: Japan (yabanc
nlr ama birlii onun kurtulmu olduuna dair sylentilere sk skya balanr. film)
Daha sonra saldrdan kurtulan, yaral ve korkmu Mizushima'y dokunakl bir Venedik Film Festivali Kon
Ichikawa (OCIC dlOnur
yolculuk beklemektedir. Kyllerin yardmyla yeniden Inouye'nin yanna gitmeye
Mansiyonu) (Altn Aslan adayl)
alr ama bu srada daha nemli bir ama iin uramas gerektiini fark eder.
Budist rahip klnda, Gneydou Asya'nn drt bir yanna salm ve bir cenaze
treninden ya da ailelerine gnderilecek son bir mesajdan bile yoksun sava ma
duru cesetleri gmmeye koyulur. Yas tutmann bir gereksinim olduunun ama ay
n zamanda da barn karlkl zen ve kiisel sadakat zerine kurulacann ayr
mna varr ve bylelikle ihtiya olan her yerde elinden gelen yardm yapmak ze
re eski yaamndan vazgeer. Yolu sonradan birka kez Inouye'yle kesiir; ama so
nuta ona, ister masum ister sulu, ister iyi ister kt olsun, tm llere kar yeri
ne getirmesi gereken bir grev olduunu, nk gelecein onlarn srtnda ykse
leceini aklar.
rpertici bir senaryonun zerine scak bir duyarllk ekleyen Biruma no tatego-
to, soyluluk ve iyi yreklilikle ilgili tm deerleri iinde barndryor. Filmde Bur-
ma'nn kendisi de edilgen bir yardmc oyuncu haline geliyor; ama dogmalardan
ya da propagandac itkilerden arnm biimde sunulan manevi yenilenme fikri, Ic-
hikawa'mn bu bayaptnda 2. Dnya Sava'nn dehetine hznl ama ho bir
nokta koyuyor. GC-Q

ngilizce ad: The Burmese Harp


ABD (Whitney, Warner Bros.)
120dk, Technicolor
Ynetmen: John Ford
Yapmc: Merian C. Cooper,
Patrick Ford, C.V. Whitney
Senaryo: Frank S. Nugent
Alan Le May'n romanndan
Grnt Ynetmeni: Winton C tii gibi, onun niyeti hayatta kalan yeeni Debbie'yi (Natalie Wood) kurtarmak deil,
Hoch
Mzik: Stan Jones, Max Steiner
Oyuncular: John Wayne, Jeffrey
Hunter, Vera Miles, Ward Bond,
Natalie Wood, John Qualen, Olive
Carey, Henry Brandon, Ken Curtis,
Harry Carey Jr., Antonio Moreno,
Hank Worden, Beulah Archuletta,
Walter Coy, Dorothy Jordan
THE SEARCHERS (1956)
l Aslant
l Aslan, l manzarasnn evin iinden grnd bir kareyle balar. Bir atl
yaklamaktadr. Bu, i Sava'tan kardeinin Teksas'taki iftliine dnen Ethan Ed-
wards'tir. Bir dizi bak ve jestten, Ethan'n kardeinin kars Martha'ya (Dorothy Jor
dan) ak olduunu anlarz. Ertesi gn, sr alan Kzlderililerin peinden giden bir
grup kanun adamyla beraber oradan ayrlr. O iftlikten uzaktayken Komaniler sald
rr ve Ethan'n kardeiyle yengesini ldrerek iki kzlarn da karrlar. Filmin geri kala
n, be yla yaylan bir aksiyonu ierir. Ethan ve yar-Kzlderili can yolda Martin (Jeffrey
Hunter) kzlar bulabilmek iin btn Bat'y batan baa dolar.
Peki John Ford bu basit yky nasl olup da en byk western'lerden birine d
ntrmtr? ncelikle olayn getii mekan nemli. Ford, Utah'la Arizona arasnda
ki snrda ssz bir blge olan Antlar Vadisi nde pek ok western ekti. Anm krmz
kayalar, olaanst bir grnt veriyor ve Ford'un amaz kompozisyon yetenei on
lar zel bir atmosferle kuatyor. Manzarann heybetli grnm, insan figrlerinin da
ha savunmasz, Teksasl yerleimcilerin yaamnn da daha tehlike altnda grnmesine
yol ayor, insan bylesine kra bir arazide yaamaya nasl katlanabilirdi ki?
Bununla beraber yknn kalbinde Ethan Edwards figr yer alr. Wayne'in can
landrd Ethan, heybetli, kar konulmaz ve boyun emez bir adamdr. Ama talihsiz
bir kusuru vardr. Kzlderililere ynelik nefreti onu yiyip bitirir ve onun bu aray ser
venindeki motivasyon kaynann amansz bir rklk olduu anlalr. Martin'in fark et
ldrmektir. Ethan'a gre kz, kendisini karan Komanilerle temas halinde olduun
dan onulmaz biimde kirlenmitir. Yava yava, Komani efi Scar'n (Henry Brandon),
Ethan'n aynadaki yansmas gibi bir ilev grdn fark ederiz. Martha'y ldrme
den nce ona tecavz etmekle Scar, Ethan'n gizliden gizliye gerekletirmeyi hayal et
mi olduu eylemin dehet verici bir kopyasn ifa eder. Ethan'n, hem Scar' hem de
Debbie'yi ldrme istei, onun kendi gayri meru arzularn giderme gereksiniminden
kaynaklanr.
l Aslan'nn asl dehas, izleyicinin Ethan'a olan sempatisini, onun lm saan
bir rk olduu gereinin aka bilinmesine ramen, koruyabilmesinden gelir. Bunu
yaparken, sz konusu tarzdaki, Broken Arrow (Krk Ok, 1950) gibi aka daha liberal
filmlerden ok daha karmak ve sonu getiren bir yol izler. Bir mesaj vaaz ekerek ver
mek yerine, Ford, bizi Amerika'nn rk farkllklar deneyiminin karmakl iinde bir ge
zintiye karr.
Bu gezinti srasnda, Max Steiner'n muhteem mziiyle ve Harry Carey Jr., Ken
Curtis, Hank Worden ve Ward Bond gibi John Ford kumpanyasnn pek ok salam
oyuncusuyla karlarz. Vera Miles, Marty'nin kz arkada Laurie rolnde kusursuz bir
oyunculuk sergilerken, onun annesini de Ford'un ilk western yldz Harry Carey'nin dul
ei Olive Carey canlandryor.
1992 ylnda Sight & Sound dergisinin uluslararas film eletirmenleri arasnda d
zenledii ankette, l Aslan tm zamanlarn en iyi beinci filmi seildi. Bu gerekten
byk bir vg; ama Ford'un filmi bunu hak ediyor. EB
Fransa (Gaumont, Nouvelles
ditions)
99dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Robert Bresson
Yapmc: Alain Poir, Jean Thuillier
Senaryo: Robert Bresson
Andr Devigny'nin anlarndan
Grnt Ynetmeni: Lonce-
Henri Burel
Tema mzii: Wolfgang
Amadeus Mozart
Oyuncular: Franois Leterrier,
Charles Le Clainche, Maurice
Beerblock, Roland Monod, Jacques
Ertaud, Jean Paul Delhumeau,
Roger Treherne, Jean Philippe
Delamarre, Csar Gattegno,
Jacques Oerlemans, Klaus Detlef
Grevenhorst, Leonhard Schmidt
Cannes Film Festivali: Robert
Bresson (ynetmen)
ngilizce ad: A Man Escaped
ABD (Universal)
99dk, Technicolor
Ynetmen: Douglas Sirk
Yapmc: Albert Zugsmith
Senaryo: George Zuckerman,
Robert Wilder'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Russell
Metty
Mzik: Frank Skinner, Victor
Young
Oyuncular: Rock Hudson, Lauren
Bacall, Robert Stack, Dorothy
Malone, Robert Keith, Grant
Williams, Robert J. Wilke, Edward
Platt, Harry Shannon, John Larch,
Joseph Granby, Roy Glenn, Sam,
Maldle Norman, William Schaliert,
Joanne Jordan
Oscar: Dorothy Malone (yardmc
kadn oyuncu)
Oscar adaylklar: Robert Stack
(yardmc erkek oyuncu), Victor
Young, Sammy Cahn (film arks)
UN CONDAMN MORT S'EST CHAPP
OU LE VENT SOUFFLE O IL VEUT (1956)
Bir dam Mahkumu Kat
Bir idam Mahkumu Kat, sinemada minimalizmin tadna varmak isteyenler
iin en iyi balang noktas. Filmin byk blm, Fontaine'i (Franois Leterrier)
hcresinde yalnz bana, kendisi gibi tutsak olanlarla iletiim kurarken ve zgrl
ne doru adm adm ilerlerken gsterir. Tm Bresson filmleri gibi bu film de,
Bresson'un uzun almalardan sonra gelitirdii, "sinematograf" zerine kuramla
rn ortaya koyar: Dramatiklikten tamamen uzak bir oyunculuk sergileyen amatr
oyuncular; grnt d seslere ve onlarn aktard bilgiye olaanst bir vurgu;
son ve grkemli ana kadar mziin kullanlmamas. Fransz sinemasnn dier
muhteem hapishane filmleri olan Jaques Becker'in Le trou (Delik, 1960) ve Jean
Genet'nin Un chant d'am our (Ak arks, 1950) filmleri gibi, Bir idam Mahkumu
Kat da insan ruhunun ektii aclarn ve kurtulua ynelten drtlerin olaans
t gl bir alegorisini sunar. Ayn zamanda, Hitchcock'un en iyi ileriyle boy l
ebilecek, diken zerinde tutan, seyreltilmi, kukulu bir gerilim biimi elde eder.
Bir idam Mahkumu Kat, uzun yllar boyunca varolusal ve tinsel boyutlarn
dan tr takdir toplad; yakn zamanlardaysa, Bresson'un Fransz Direni Hareke
tin d e k i deneyiminin bir yansmas olarak filmin politik boyutlar n plana karld
ve iledii "boyun edirilerek zgrlklerin snrlanmas" ve "ac eken ruhlar" te
malaryla, Bresson'un meslek yaamna, toplumsal temelli bir nem atfedildi. AM
WRITTEN ON THE WIND (1956)
Ak Rzgarlar
Sarho ve fkeli Robert Stack, bir iki iesini duvara frlatr. Yatak odasnn
penceresinden bakan Lauren Bacall baylr. Atelenen silahlar, lm, gzya. Ve
fonda bir erkekler korosu arkya balar: "Our night o f stolen bliss was w ritten on
the w ind" (alnt mutlululuu yaadmz o gece, rzgara yazld). Daha ilk anla
rndan itibaren bu filmin, elektrikli, younlatrlm, gl bir iirsellie sahip slu
buyla dierlerinin tm n birden kapsayan bir Hollywood melodram olduu an
lalr. Ak Rzgarlar, seks, g ve para arasndaki arpk ve lmcl ilikileri konu
alr. Karakterler, birbirlerinin kart olarak saptanmtr; iyiyle kt kar karya ge
lir ama sonuta herkes, olaylarn yakksz gidiat ierisinde karmak ve elikili
bir konum edinir, iki ve sigara ien, caz seven, petrol kuyusu kulelerinde erkekle
ri ayartan ve babasnn merdivenlerden aa yuvarlanmasna yol aan, znde k
t bir gen kz rolnde olaanst Dorothy Malone'un oyunculuu zellikle heye
can verici.
ok az film tutku, ciddiyet ve zeka dolu bir melodram olan Ak Rzgarlar gi
bi ayn anda hem duygu hem de mantkla rlmtr. Ynetmen Douglas Sirk, bir
zamanlar gerek aydnlar gerekse sanattan anlamayanlar tarafndan "kadnlara y
nelik alamakl iler" olarak grlp es geilen filmlerde uzmanlat. Bu filmler ni
hayet 1970'lerin balarnda dnya apndaki festivallerde yeniden kefedildiinde,
onun yaptlarndaki cretkarlk ve su katlmam ykclk ilk kez takdir grd. AM
THE MAN WHO KNEW TOO MUCH (1956) A B D (Paramount)
ok ey Bilen Adam 120dk, Technicolor
Ynetmen: Alfred Hitchcock
Yapmc: Herbert Coleman
Hitchcock'un kendi filmlerinden birini yeniden evirdii tek rnek olan ok
Senaryo: Charles Bennett, D.B.
ey Bilen Adam, ynetmenin ABD'de gerekletirdii filmlerin ngiltere'de ektik Wyndham-Lewis, John Michael
lerine stnl meselesini gndeme getirir. 1934'te ekilen ilk versiyon zekice Hayes
kotarlm olsa da yeniden evrim, daha gsterili ve usta iidir ve Hitchcock'un en Grnt Ynetmeni: Robert
etkileyici sahnelerinden bazlarn ierir. James Stewart, ailesiyle beraber Fas'ta ta Burks
til yapan ve rastlant sonucu yakn gelecekte dzenlenecek siyasi bir suikasttan ha Mzik: Bernard Herrmann
berdar olan Amerikal bir doktoru canlandryor. Tantklar cana yakn Ingiliz ift Oyuncular: James Stewart, Doris
Day, Brenda De Banzle, Bernard
aslnda suikastta parma olan iki casustur ve Stewart'in dilini tutmasn garantile
Miles, Ralph Truman, Daniel Gelin,
mek iin olunu karrlar. Dolaysyla onun, olunu tehlikeye atmadan cinayeti en Mogens Wleth, Alan Mowbray,
gellemesi gerekir. ou Hitchcock filminde olduu gibi ortalkta dnen uluslarara Hillary Brooke, Christopher Olsen,
s entrika, kahramann uzun ve maceral yolculuundan daha az nem tar. Kar Reggie Nalder, Richard Wattis, Noel
Wlllman, Alix Talton, Yves Bralnville
snn (Doris Day) potansiyelini hafife alan Stewart gerekten de ok ey bilmekte
Oscar: Jay Livingston, Ray Evans
dir." Film Albert Hall konser salonunda geen, Hitchcock'un en unutulmazlar ara
(film arks)
snda yer alan sahneyle dorua ular. Filmde orkestray ynetirken grdmz
Bernard Herrmann'n mzii, nl bestecinin en iyi eserleri arasndadr. BP

GIANT (1956) ABD (Giant, Warner Bros)

Devlerin Ak 197dk, Warnercolor
Dili: ngilizce / spanyolca
Ynetmen: George Stevens
Edna Ferber, bazlar Bat'da geen ve byk ilgi uyandran aile ykleri yaz Yapmc: Henry Ginsberg, George
makta uzmanlamt. 1930 tarihli roman Cimarron, Hollywood'da iki kez filme Stevens
alnd; 1926'da ekilen ve ABD'nin gneydou blgesinde geen Show Boat da
Senaryo: Fred Guiol, Ivan Moffat
Edna Ferber'in romanndan
(Elenceler Gemisi), sinemaclarn ilgisini daha sonra birka kez yeniden uyandrd. Grnt Ynetmeni: William C.
1950 ylnda yazlan Devlerin Ak'nda Teksasl hayvan iftlii sahibi Bick Benedict Mellor
(Rock Hudson), Maryland'li hayat dolu, gzel bir kadn olan Leslie'yle (Elizabeth Mzik: Dimitri Tiomkin
Taylor) evlenir. Bick'in kz kardei, eski bir alanlar olan Jett Rink'e (James Dean) Oyuncular: Elizabeth Taylor, Rock
Hudson, James Dean, Carroll Baker,
kk bir arazi brakmtr. Rink petrol bulur ve son derece zengin olur ama zel Jane Withers, Chill Wills, Mercedes
yaam tam bir hayal krkldr (Leslie'ye vurgundur); sonuta kendisini ikiye ve McCambrldge, Dennis Hopper, Sal
rir. Bick ve Leslie yalandka kendileri ldkten sonra iftlii kimin ynetecei ko Mineo, Rod Taylor, Judith Evelyn,
Earl Holliman, Robert Nichols
nusunda kayglanmaya balarlar. Kzlar (Carroll Baker) sorumluluu stlenmek is
Oscar: George Stevens (ynetmen)
ter ama Leslie bunu uygun bulmaz. Oullar (Dennis Hopper), Bick'in beklentileri Oscar adaylklar: George
ni boa kararak Latin Amerika kkenli bir kadnla evlenmi ve doktor olmutur. Stevens, Henry Ginsberg (film), Fred
Sonunda Bick ve Leslie yaama ayak uydurmay baarrlar. Guiol, Ivan Moffat (senaryo), James
Dean (erkek oyuncu), Rock Hudson
saati aan sresiyle Devlerin Ak gerekten adna uygun decek ekilde (erkek oyuncu), Mercedes
dev gibi; ama bata, filmin ekimleri tamamlandktan ksa bir sre sonra bir trafik McCambridge (yardmc kadn
oyuncu), Boris Leven, Ralph S. Hurst
kazasnda trajik biimde yaamn yitiren James Dean'inki olmak zere, oyunculuk
(sanat ynetmeni), Moss Mabry,
dzeyi ok stn. Ynetmen George Stevens, Teksas'n genel grnmnn gr Marjorie Best (kostm), William
kemine yakr bir i karyor; film ayrca, o dnem asndan allmadk bir biim Hornbeck, Philip W. Anderson, Fred
Bohanan (kurgu), Dimitri Tiomkin
de hem rksal hem de snfsal farkllklara eiliyor. EB
(mzik)
ABD (Universal)
89dk, Technicolor
Ynetmen: Douglas Sirk
Yapmc: Ross Hunter
Senaryo: Peg Fenwick, Edna L,
Lee, Harry Lee
Edna L. Lee'nin yksnden
Grnt Ynetmeni: Russell
Metty
Mzik: Frank Skinner
Oyuncular: Jane Wyman, Rock
Hudson, Agnes Moorehead,
Conrad Nagel, Virginia Grey, Gloria
Talbott, William Reynolds, Charles
Drake, Hayden Rorke, Jacqueline
deWit, Leigh Snowden, Donald
Curtis, Alex Gerry, Nestor Paiva,
Forrest Lewis
ALL THAT HEAVEN ALLOWS (1956)
Her ey Senin in
Belirli bir adan bakldnda Douglas Sirk'n Her ey Senin iin'i, oyunculuk sa
natnn mthi ve ironik bir rnei; sonradan televizyon melodramlarnda yozlatr
lacak bir 20. yzyl ortas film trnn kutsal emaneti adeta. Ama filmdeki uzak ha
yatlarn duygusal deneyimlerinin z, her zaman geerli olacak biimde ikna edici.
Bu film, 1950'lerin grkemli Technicolor melodramlarnn belki de en iyi rnei ve
Yahudi karsn Nazi Almanyas'ndan Hollywood'a karan sol grl "tiyatro ynet
menliinden gelme film ynetmeni", Danimarka doumlu Sirk'n (esas ad Detlef
Sierck) Universal Stdyolar iin yaptklar arasndaki en klasik filmi. Tannmam bir
gmen olarak her eye sfrdan balayan Sirk, grnte iddiasz ve beylik film pro
jelerini ayrt edici bir tarzda ekmitir. Avrupa tarz kltrll ve biimsel grsel s
lubuyla, sama ve ar duygusal yklerden lgnca elendirici bir biimde, gerek
lik duygusu artrlm mendil slatan aile ii dramlar karmtr.
Her ey Senin iin'de ho bir dul olan Cary Scott (Jane Wyman), kendisinden
ok daha gen bahvan Ron Kirby'ye (Rock Hudson; Hudson Sirk'in en gzde oyun
cularndan biriydi ve Magnificent Obsession'da da WymanTa barol paylat) ak
olunca, bencil yetimi ocuklaryla sorunlar yaar ve iinde bulunduu s evreden
dlanr. Cary'nin souk olu Ned'in (William Reynolds) gz kariyerinden baka bir
ey grmez ve mark kolejli kz Kay de (Gloria Talbott) annesinin ihtiyalar olan bir
kadn olmasndan utan duyar. Annelerinin bo zamanlarn doldursun diye almay
akl ettikleri szde muhteem hediye, bir televizyondan ibarettir. Sonunda ak kaza
nr; ama bu arada ak, acmasz dedikodular, zveriyle gerekletirilen gzya dolu
bir ayrlk ve kahramanlarnn yaamlarn tehdit eden bir krizle snanmtr. Tm bun
lar o dnemde yaplan kadn filmlerinin geleneksel hammaddeleridir ama Sirk bun
lar 1950'lerin Amerikas'nda idealize edilen steril banliy yaamnn altndaki karan
lk drtleri n plana karr ve bu yaamn bastrlm gvensizliini ustalkla yanstr.
Im itation o f Life'la (Zehirli Hayat, 1959) beraber Her ey Senin iin de, Todd
Haynes in Sirk'e hrmeten ektii cesur ve gsterili melodram Far From Heaven
(Cennetten ok Uzakta, 2002) iin ilham kayna olmutur. Ayn zamanda Rainer
Werner Fassbinder'in sosyoekonomik skalann ok daha alt tabakalar
n rklk meselelerini de iin iine katarak iledii filmine de dayanak
oluturur. Fassbinder'in filmi A ngst Essen Seele A u f (Korku Ruhu Kemi
rir, 1974), kendisinden ok daha gen, nazik ve bir o kadar da yalnz
Kuzey Afrikal gmen Ali'ye ak olunca nyarglara ve aalanmaya
maruz kalan yoksul, dul bir Alman kadnn yksn anlatr. te yan
dan, Her ey Senin iin'in kostm tasarm da daha sonra yeniden kar
mza kar: Fars tarz Fransz filmi 8 Femmes'da (Sekiz Kadn, 2002)
Catherine Deneuve'n tatil iin eve dnen kznn zerinde Gloria Tal-
b o tt nkiyle ayn kasket ve kyafet vardr. En iyi ilerinin ounu Sirk'le
beraber karan Hudson, Wyman'm canlandrd duygusal ev kadnnn
scaklk ve anlay bulduu bakmsz ama duyarl gen adam rolnde ku
sursuz derecede iten. Film, muhteem renkleri, kompozisyonlar, ay
dnlatmas, sanat ynetimi, kostmleri ve grnt ynetimiyle ok ba
arl bir grafik iziyor. Ama bu melodramda biim, esas olarak, insan
doasna ynelik salam bir gzlemi aktaran ierie hizmet ediyor. AE

ABD (Allied Artists, Walter
Wanger)
80dk, SB
Ynetmen: Don Siegel
Yapmc: Walter Wanger
Senaryo: Daniel Malnwarlng
Jack Finney'in The Body Snatchers
isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Ellsworth
Fredericks
Mzik: Carmen Dragon
Oyuncular: Kevin McCarthy, Dana
Wynter, Larry Gates, King
Donovan, Carolyn Jones, Jean
Wllles, Ralph Dumke, Virginia
Christine, Tom Fadden, Kenneth
Patterson, Guy Way, Eileen
Stevens, Beatrice Maude, Jean
Andren, Bobby Clark
INVASION OF THE BODY SNATCHERS (19S6)
Beden Yiyenlerin stilas
Amerikan bilimkurgu sinemasnn altn anda retilmi en popler ve para
noyak filmlerden biri olan Don Siegel'in Beden Yiyenlerin istilas ayn anda hem
mulak-elikill bir Souk Sava alegorisi hem de dnyann igal edilmesiyle ilgili
bir dehet yks.
"B snf" bir film hissi vermesine ramen, Siegel'in filmi (Jack Flnney'nin roma
nndan uyarlanmtr), allm bilimkurgu geleneini devam ettirmekten ok, top
lumsal konformizmin tehlikelerini ve kiinin kendi toplumunun hem iinden hem
de dndan gelen stila tehditlerini dramatize etmekle urar. Gzle grlr cana
varlarn olmay (byk lde ekonomik nedenlerden dolay; "bedenleri istila et
me" temas yaratc bir masraf ksma taktii olarak ie yarad) artk o kadar da nor
mal olmayan "normal hayat"n rktc betimlemesiyle fazlasyla telafi edilir. Kim
Newman'n yazd gibi, "Film korku unsurunu, plastik peneler, anime edilmi di
nozorlar ve ldrc nlar yerine imleri bien bir amcada, yol kenarndaki terk
edilmi bir zerzevat dkkannda, srekli mterilerinin gelmedii bo bir barda,
bebeinin oyun kafesine istilac tohumlar yerletiren bir annede ya da bir cumar
tesi sabah saat 7.45'te ehir meydannda belirli bir ama iin toplanan kalabalk
ta buluyor."
Dr. Miles Bennell (Kevin McCarthy), bir tp kongresinden Kaliforniya eyaletin
deki kk bir ehir olan Santa Mlra'dakl evine dndnde, hastalarndan baz
larnn, grnte ok iyi olan akrabalarnn, aslnda baka bir kiilie sahip olduu
ynndeki tuhaf ikayetleriyle karlar, ilk bata duruma kukuyla yaklaan Miles,
arkadalaryla beraber barbek yaparken ilerinde, kabarckl bir sv ve biri tpk
kendisine benzeyen iki tamamlanmam insan kopyas bulunan iki dev tohum bu
lunca ikna olur. Garip bir uzayl istilasnn gereklemekte olduunu dnen Mi
les ve sevgilisi Becky (Dana Wynter), tm ehir, kozalarn insanlktan karan etki
sine teslim olurken, kap kurtulmaya alrlar.
Potansiyel komnist tehdidiyle ilgili
sinematik bir kabus mu yoksa bilimkur
gunun koruyucu emsiyesi altna girmi
McCarthycilik kart bir "mesaj" filmi
mi? Beden Yiyenlerin stilas her ki yoru
mu da destekleyecek kantlar barndr
yor. Ayrca film in ktmserliini aka
ortaya koyan finalde, Miles'n bir otoyo
la karak kameraya doru "Sradaki
sensin!" diye barmasysa, nsana akln
da gece yannda yatann aslnda kim ol
duu sorusunu uyandryor. SJS
THE WRONG MAN (1956) ABD (First National, Warner Bros.)
Lekeli Adam 105dk, SB
Ynetmen: Alfred Hitchcock
Yapmc: Herbert Coleman, Alfred
Lekeli Adam, Hitchcock'un ektii en i karartc filmlerden biri. Henry Fonda, Hitchcock
yanllkla, bir sigorta irketini soyan kii olarak tehis edilen caz mzisyeni Manny Senaryo: Angus MacPhail,
Balestrero'yu canlandryor. Balestrero'nun kefaletle tahliye edilmesine ramen, Maxwell Anderson
bu olayn yaratt endie ve utan, kars Rosa'y (Vera Miles) etkilemeye balar. Maxwell Anderson'm The True
Story o f Christopher Emmanuel
Birlikte Manny'nin suun ilendii srada baka bir yerde olduunu kantlayacak in
Balestrero isimli romanndan
sanlar bulmaya alrlar ama baarsz olurlar. Rose davadan nce bir sinir krizi ge Grnt Ynetmeni: Robert
irir ve akl hastanesine kapatlr. Sonunda, ans eseri, gerek soyguncu ortaya Burks
kar; ama bu, kadnn ruhsal durumunda pek bir deiiklik yaratmaz. Mzik: Bernard Herrmann
Neredeyse belgesel tarz bir gerekilikle siyah-beyaz ekilen Lekeli Adam, biz Oyuncular: Henry Fonda, Vera
Miles, Anthony Quayle, Harold
zat Hitchcock'un ksa bir ndeyite ifade ettiine gre, gerek bir ykye dayanr.
Stone, John Heldabrand, Doreen
Bu film, Hitchcock'un deimez temalarndan birini, ilemedii bir sula tham edi Lang, Norma Connolly, Lola
len bir adamn yksn (Hitchcock'un 1959 yapm filmi North By Northvvest- D'Annunzio, Robert Essen, Dayton
Lummls, Charles Cooper, Esther
Gizli Tekilat'ta da benzer bir durum vardr) ele alr. Ynetmen sulama ve mah
Mlndotti, Laurinda Barrett,
kum etme srelerinin masum bir insan bile nasl da kolaylkla sulu pozisyonuna Nehemlah Persoff, Kippy Campbell
drdn mkemmel biimde aktarr. znel kamera tekniinin ustalkla kulla
nld bir sekansta, Manny'yi, filenmenin, aranmann, parmak izinin alnmasnn
getirdii aalanma duygusunu yaarken grrz; parmaklarndaki mrekkep
sanki sulu olduunun dorulanmasym gibi grnr. EB

BIGGER THAN LIFE (1956) ABD (Fox)

95dk, DeLuxe
Nicholas Ray'in filmleri arasnda en yisi olan Bigger Than Life, sava sonras d Ynetmen: Nicholas Ray
nemde Amerikan Ryas'n tanmlayan materyalist, orta snf konformizmine mthi Yapmc: James Mason
bir eletiri getirmek iin, "mucize ila" kortizonun kefi ve yaylmasyla lgili o dnem Senaryo: Cyril Hume, Richard
Maibaum
lerde gndemde olan tartmalar kullanr. Burton Roueche'un makalesinden
James Mason (ayn zamanda filmin yapmcsdr), para ve ya konusunda skn Grnt Ynetmeni: Joseph
tlarla kuatlm bir kk ehir retmeni olarak mkemmel bir oyunculuk sergiler. MacDonald
Doktorlarn verdii kortizonu kullanan retmen, ilalarn salad kendini iyi hisset Mzik: David Raksin
me duygusuna baml hale gelir. Bu durum onu, karsna, oluna ve etrafndaki her Oyuncular: James Mason,
Barbara Rush, Walter Matthau,
kese kar kt davranan huysuz bir nevrotie, megaloman bir zorbaya dntrr.
Robert F. Simon, Christopher Olsen,
la, sadece onun kendisine ve iinde skp kald boucu dnyaya ynelik nefreti Roland Winters, Rusty Lane, Rachel
ni ateleyen bir katalizrdr elbette. Hatta umutsuzluu yle derinlere iner k sonun Stephens, Kipp Hamilton
da olunu, insanln yozlamlndan kurtarmak iin ldrmesi gerektiine karar Venedik Film Festivali: Nicholas
Ray (Altn Aslan)
verir ve kars (Barbara Rush) ona brahim peygamberin olu Ishak' ldrmesini Tan-
r'nn engellediini hatrlatnca, Mason basit bir yant verir: "Tanr hata yapm.
O dnemler iin son derece radikal bir Hollywood filmi olan Bigger Than Life,
sadece kk ehirde yaayanlarn "normallik" kavramlarna ynelik honutsuzluuy
la deil ayn zamanda youn renklere sahip ekimlerinin kabus havas yaatan ber
raklyla da dierlerinden ayrlr. Gerek bir bayapt. GA
ABD (Bing Crosby, MGM, Sol C.
Siegel) 107dk, Technicolor
Ynetmen: Charles Walters
Yapmc: Sol C. Siegel
Senaryo: John Patrick
Philip Barry'nin The Philadelphia
Story isimli yksnden
Grnt Ynetmeni: Paul Vogel
Mzik: Saul Chaplin, Cole Porter
Oyuncular: Bing Crosby, Grace
Kelly, Frank Sinatra, Celeste Holm,
John Lund, Louis Calhern, Sidney
Blackmer, Louis Armstrong,
Margalo Gillmore
Oscar adaylklar: Edward
Bernds, Elwood Ullman (senaryo)*,
Johnny Green, Saul Chaplin
(mzik), Cole Porter (film arks)
* Academy yelerinin Bernds ve
Ullman'in High Society filmiyle Sol
Siegel'n yapmn kartrdklar sine izin vermez. Armstrong, High Society"yi seslendirirken, Sinatra ve Holm artk kla
ortaya knca dl geri alnd. siklemi "Who Wants to be a Millionaire?"! cokuyla syler. Hafif, sabun kp gibi
ABD (Cecil B. DeMille, Paramount)
220dk, Technicolor
Ynetmen: Cedi B. DeMille
Yapmc: Cedi B. DeMille, Henry
Wilcoxon
Senaryo: /Eneas Mackenzie, Jesse
Lasky Jr., Jack Gariss, Fredric Frank
J.H. Ingraham'm Pillar o f Fire; A.E.
Southon'in, On Eagle's Wing ve
Dorothy Clarke Wilson'm Prince o f
Egypt isimli romanlarndan
Grnt Ynetmeni: Loyal Griggs
Mzik: Elmer Bernstein
Oyuncular: Charlton Heston, Yul
Brynner, Anne Baxter, Edward G.
Robinson, Yvonne De Carlo, Debra
Paget, John Derek, Cedric
Hardwicke, Nina Foch
Oscar: John P. Fulton (zel efekt)
Oscar adaylklar: Cecil B. DeMille
(film), Hal Pereira, Walter H. Tyler,
Albert Nozaki, Sam Comer, Ray
Moyer (sanat ynetmeni), Loyal
Griggs (grnt ynetmeni), Edith
Head, Ralph Jester, John Jensen,
Dorothy Jeakins, Arnold Friberg
(kostm). Anne Bauchens (kurgu),
Loren L. Ryder (ses kayt)
HIGH SOCIETY (1956)
Yksek Sosyete
George Cukor'n st snfn ilikilerini anlatt romantik yks The Philadelphia
Story'nin (Philadelphia yks) mzikal yeniden evirimi olan Yksek Sosyete, Bing
Crosby, Frank Sinatra ve Louis Armstrong'un rakipsiz melodik yeteneklerini, Monaco
Prensesi Grace olmak zere Hollywood'u terk etmeden nceki son rolne kan Grace
Kelly'nin gzelliiyle buluturuyor.
Souk ve mark Tracy (Kelly), silik ama gvenilir a GeorgeTa (John Lund) ev
lenmek zeredir. Ne var ki dn arifesinde, eski kocas Dexter (Crosby) bu evlilie en
gel olmak iin kagelir. Yln olaynn arkasnda dnen dolaplar haber yapmak zere
gazeteciler Liz (Celeste Holm) ve Mike (Sinatra) oradadr ve caz devi Armstrong da
(kendisini oynr) bir eit Yunan korosunu yneterek, izleyicilerin Dexter ve Tracy'nin
karmak ilikilerinin hzna ayak uydurmasn salar.
1940'larda ve 50'li yllarn balarnda bir furya olan, zenli ark ve dans gsterile
riyle sslenmi mzikallerin izinden giden ynetmen Charles Walters, dokuz Cole Por
ter arks yorumunu filmin ak ierisine baaryla yedirir ve arklarn filmi ele geirme
ve daima zevkle seyredilecek bir mzikal komedi. JB
THE TEN COMMANDMENTS (1956)
On Emir
Cecil B. De Mille'in neredeyse drt saat sren bu son ve en atafatl bomba
s, samalklarla ve bayalklarla dolu; ama renkleri byleyici ve De Mille'in, film
deki anlatc roln de kapsayan ovmenlik form u hibir ekilde aksamyor. Charl
ton Heston'n Musa rolnde ilahlat sylenebilir.
Ayn anda hem sama hem muhteem olan bu epik film, kendisinden sonra
yaplan dier Hollywood abidelerinde bir daha neredeyse hi rastlanmayan tr
den, sarslmaz bir kiisel inancn zerinde ykseliyor, insan bu filmi doru okuya
bilmek iin onu zellikle De Mille'in 1956'da Souk Sava dnyasn nasl gzlem
lediiyle ilgili ideolojik, tinsel bir manifesto olarak grmek durumunda. Filmin giri
inde, Musa altn rengi psklleri olan bir perdenin nnde grndnde esas
anlatmak istedii ey, Musa'nn hayatnn incil'de gemeyen 30 yln Philo ve Jo
sephus gibi eski kaynaklara dayanarak hikaye ettii; ama ayn zamanda unlar da
dile getiriyor: "Bu filmin ana fikri insanlarn Tanr'nn kurallaryla m yoksa... Ram
ses gibi bir diktatrn kurallaryla m ynetilmesi gerektii." "Diktatr" kelimesiy
le Mao Zedung'u kastettii belli ve Yul Bryner'n Ramses'indeki oryantalizm, bunu
daha da kesinletiriyor.
Film zaman zaman, anamorfik geni perde formatnda, yani her karenin st
ve alt ksmlar kesilmi olarak, yeniden gsterime sokuldu (en son1990'da). Bun
da ilahi bir gcn parma olabilir; De Mille'in ayak fetiisti olduu bilinirdi ve bu
stdyo hilesi sayesinde De Mille'in n plandaki oyuncularnn ou ayaklarndan
mahrum braklm oldu. JRos
12 ANGRY MEN (1957)
12 fkeli Adam
Sidney Lumet'nin bu mahkeme salonu dram hl poplerliini koruyor n
k iinde pek ok usta oyuncu, ani sapmalar ve youn monologlar barndryor.
Benzersiz, mkemmel biimde yaln ve srkleyici bir dram olan 12 fkeli Adam,
aslnda bir mahkeme salonunda deil (jrinin yargtan aldklar talimatla karar ver
meye gnderildii ksa giri blm hari) ok scak ve bunaltc bir le sonrasn
da, jri odasnda geer.
Henry Fonda, mantkl phesi ve hakl gerekelere sahip direniiyle dier 11
jri yesini, babasn ldrmekle sulanan bir gencin davasnda ilk olarak verdikle
ri "sulu" kararndan yava yava caydran sekiz numaral jri yesini canlandrr.
Fonda, Reginald Rose'un, 1954'te CBS'te canl olarak yaynlanan (ve bantn bulun ABD (Orion-Nova)
duu 2003 ylna kadar kaybolduu sanlan) ustalkla rlm televizyon oyunu 96dk, SB
nun gcnden etkilenmiti. Kendi soukkanl itenliine tam olarak oturan bir rol Ynetmen: Sidney Lumet
olduunu fark edip bunu srkleyici bir film yapabilme frsat olarak grnce filmi Senaryo: Reginald Rose
ekmek iin bizzat para yatrd. Ynetmenlie, canl yaynlanan televizyon dramla Grnt Ynetmeni: Boris
rnn dinamik ve deneyimli ismi Lumet'yi getirdi. Lumet'nin bu alanda uzmanla Kaufman
m olmas, ynetmen olarak onun ve grnt ynetmeni Boris Kaufmann (kst Mzik: Kenyon Flopkins
l alanlarda almak ve slyah-beyaz ekim konularnda uzmand) Rose'un sk do Oyuncular: Flenry Fonda, Lee J.
Cobb, Ed Begley, E.G. Marshall,
kunmu senaryosundaki tansiyonu trmandrmalarn ve filmi 20 gnden az bir za
Jack Warden, Martin Balsam, John
manda tamamlamalarn salad. Fiedler, Jack Klugman, Ed Binns,
Lumet'nin bu ok sevilen, srkleyici ilk filmi, teatral zellikler tamasndan Joseph Sweeney, George
kaynaklanan hibir handikap yaamaz ve klostrofobik, bunaltc younluunu ken Voskovec, Robert Webber

di lehine evirir. Martin Balsam'n kendine gveni olmayan jri bakan tiplemesin
Oscar adaylklar: Flenry Fonda,
Reginald Rose (film), Sidney Lumet
den, Lee J.Cobb'un kavgac ve sivri dilli numaral jri yesi tiplemesine kadar
(ynetmen), Reginald Rose
her eit olaanst karakter oyunculuunun ve grup dinamiinin sergilendii bu (senaryo)
vitrinde, her oyuncu stne deni en iyi ekilde yerine getirir, ilgintir ki oyuncu Uluslararas Berlin Film
lardan iki tanesi, yal ve sagrl dokuz numaral jri yesi Joseph Svveeney'le Festivali: Sidney Lumet (Altn Ay),
zihni metodlk alan 11 numaral jri yesi George Voskovlc, orijinal televizyon ya Sidney Lumet (OCIC dl)

pmnda da yer almtr. Filmde snfsal ve etnik nyarglar, kiisel varsaymlar ve ki

ilik zellikleri, bu muazzam karar mcadelesinde ortaya dklr. AE
sve (Svensk)
96dk, SB
Dili: svee
Ynetmen: Ingmar Bergman
Yapmc: Allan Ekelund
Senaryo: Ingmar Bergman
Ingmar Bergman'in Trmlning
isimli oyunundan
Grnt Ynetmeni: Gunnar
Fischer
Mzik: Erik Nordgren
Oyuncular: Gunnar Bjrnstrand,
Bengt Ekerot, Nils Poppe, Max von
Sydow, Bibi Andersson, inga Gill,
Maud Hansson, nga Landgre,
Gunnel Lindblom, Bertil Anderberg,
Anders Ek, ke Fridell, Gunnar
Olsson, Erik Strandmark
Cannes Film Festivali: Ingmar
Bergman, "Kanal" adl filmle
paylat (zel Jri dl)
ngilizce ad: The Seventh Seal
*w l
DET SJUNDE INSEGLET (1957)
Yedinci Mhr
Siyah pelerinli, bembeyaz suratl Azrail'in (Bengt Ekerot) sahilde bezgin d
m, srekli sorular soran bir valyeyle (Max von Sydow) satran oynad sahne,
tpk Empire State binasnn tepesindeki King Kong, Humphrey Bogart'n Ingrid
Bergman' hava alannda reddetmesi, Janet Leigh'in duta baklanmas ya da ka
merann nnden geen dev uzay gemisi gibi, sinema izleyicilerinin toplu bellein
de yer etmitir. sve sanatsal sinemasnn rn olan Yedinci Mhr'dek bu sah
ne, Hollywood duraklama dnemindeyken ortaya kan yeni sinema trlerinin ta
d byk nemin, heyecann ve etkinin somut bir rnei: Yoksa Roger Cor-
man'n Masque o f the Red Deaf/'lnden (Kzl lmn Maskesi, 1964) W oody Al-
len'n Love and Death'me (Ak ve lm), John McTiernan'n Last Action He-
ro'sundan (Son Kahraman, 1993) Peter Hewltt'ln Bill & Ted's Bogus Journey'me
(Bill'le Ted Yalanyor, 1991) kadar pek ok filmde grlen parodi ya da gnder
meleri nasl aklayabiliriz?
Bu sahne pek ok kez parodiletirildi ve ne yazk ki popler imgelemde tm
filmi temsil eder hale geldi. Yazar-ynetmen Ingmar Bergman'in, arlk ve sanat-
salln arketipi olmaya aday bir film yapmaya koyularak, ar bir ciddiyete soyun
duu ynnde haksz bir kan sz konusu. Oysa Yedinci M hr, ok neeli, ou
kez de komik bir film; Bergman'in Akira Kurosawa'nin samuray filmlerine olan be
enisinin ilham verdii bir ortaa masal ve karmak dnsel sanclar sorgula
ma kaygs kadar, basit zevkleri yceltme kaygs da tayor.
Artk ceset soyarak geimini salayan sahtekar bir adamn balatt kanl
Hal Seferl'nden on yln ardndan sonra dnen Antonius Block (Sydow), Tanr'ya
olan inancnn, insanolunun kkn kazmas gereken bir hastalk olduunu his
setmektedir. Block, yardmcs olduu kadar fikir alverii partneri de olan silahta
ryla (Gunnar Bjrnstrand) beraber, vebadan lm bir insan cesedi formunda
lmle karlar ve daha sonra bizzat Azrail'in kendisiyle tanr. Film boyunca Az
rail'le valye arasnda oynanan satran oyununun ucunda, sadece valyenin ya
am deil ayn zamanda Tanr, din ve insanlkla ilgili duygular da vardr. Sonuta
umut, Block'un lm dansna kendi iradesiyle katlarak vebadan kurtard alterna
tif bir Kutsal Aile'den gelir (neeli bir jonglr (Nils Poppe), onun hayat dolu kars
(Gunnel Lindblom) ve onlarn masum, sevimli ocuu).
Tanr ve yokluk hakkndaki merak yznden srekli olarak dnsel sanclar
iinde olan valye (eytan'n Tanr hakknda ne bildiini sormak iin cad olduu
iddia edilen ve yaklmak zere olan bir kadn bile ziyaret eder), Bergman'n bir ya
nn temsil ediyorsa, somut dnen kars tarafndan.nazike eletirilen ("Sen ve
senin hayallerin ve senin kuruntularn,'') basit gsteri dnyas adam da dier yan
n temsil eder; adam, kefareti drste almakta arar ve masum gsterisi Kilise
onayl korkun bir kamlama ve ikence manzarasnn glgesinde kalnca dehe
te der. Bergman, insani ktlklere, zellikle din kisvesi altnda yaplanlara kar
srekli bir fke duyar ve bunlar karsnda kederlenir ama film ayn zamanda fi
ziksel ve tinsel ak, ortak sanatsal anlatm biimlerini, yemeyi, imeyi ve doal g
zellii de yceltir. KN
ABD (Fox)
119dk, DeLuxe
Ynetmen: Leo McCarey
Yapmc: Leo McCarey, Jerry Wald
Senaryo: Leo McCarey, Mildred
Cram, Delmer Daves, Donald
Ogden Stewart
Grnt Ynetmeni: Milton R.
Krasner
Mzik: Hugo Friedhofer, Harry
Warren
Oyuncular: Cary Grant, Deborah
Kerr, Richard Denning, Neva
Patterson, Cathleen Nesbitt, Robert
Q. Lewis, Charles Watts, Fortunlo
Bonanova, George Winslow
Oscar adaylklar: Milton R.
Krasner (grnt ynetmeni),
Charles Le Malre (kostm), Hugo
Friedhofer (mzik), Harry Warren,
Harold Adamson, Leo McCarey
(film arks)
AN AFFAIR TO REMEMBER (1957)
Unutulmayan Ak
"Sevgilim, sen resim yapabiliyorsan ben de yeniden yryebilirim!" Cary
Grant'le Deborah Kerr'in Unutulmayan Ak'takl cefal ilikisi yllar boyunca nere
deyse tapnma derecesinde yceltildi. Daha sonra 1993 yapm, deal olarak bol
bol ikolata ve bir kutu mendil eliinde izlenmesi gereken benzeri bir film (5/eep-
less in Seattle-Sevginin Baladklar), Unutulmayan Ak'n pabucunu dama att.
Film (Irene Dunne ve Charles Boyer'ln barolleri paylat, 1939 yapm, komedi-
dram Love A ffair'n yeniden evrimiydi), yapmc-yazar-ynetmen Leo McCa-
rey'nln blrbiriyle rekabet halindeki iki yann yanstr. Yldznn en parlak olduu
gnlerde bu komedi dehas, Laurel'i Hardy'yle bir araya getirmi, Duck Soup'ta
(rdek orbas) Marx Kardeleri ynetmi ve 1930'larda Grant'I ynettii screw-
ball klasii TheA w fuI Truthla (Korkun Gerek) ilk Oscar'n kazanmt. Ne var ki
McCarey ayn zamanda 40'larda ok rabet gren Going M y W a /d e (Yoluma Gi
derken; bu filmle En iyi Film, Ynetmen ve Yazar kategorilerinde Akademi dl
kazand) sergiledii bir ar duygusalla da sahipti.
Grant'in canlandrd, baarsz bir ressam olan espri
li ve apkn Nlckle Ferrante'yle Kerr'in sakngan gece kul
b arkcs Terry McKay (vokallerini, The King and l-Kral
ve Ben'de de Kerr'i seslendiren baarl stdyo arkcs
Mamie Nixon seslendirmiti), lks bir gemi yolculuu sra
snda tanp (nitelikli bir mizah sz konusudur) birbirleri
nin cazibesine kaplrlar. Ne yazk ki ikisi de baka ilikilerin
boyunduruu altndadr. Romantik bir anlama yaparlar.
Alt ay sonra eer bu ilikileri bitirip ilerini yoluna koyabi
lirlerse, Empire State binasnn tepesinde buluacak ve on
dan sonra birlikte sonsuza dek mutlu yaayacaklardr. Za
man gelip attnda, artk deimi olan Grant resim fr
alarn bir kenara brakr ve gkdelene doru mutlulukla
yola koyulur ama heyecanla ona doru koan Kerr'e o s
rada bir araba arpar.
Bunun ardndan yaananlar, cep telefonlu bir kua
n pek anlam veremeyecei trdendir; ama ekildiini d
nen Grant, durumunu ona anlatamayacak kadar gurur
lu olan Kerr'in cesaretle felcin stesinden gelmeye alt
ndan habersiz, keskin bir kinizm iine gmlr. Filmin
yrek burkucu ikinci yarsnda, izleyici, baarl bir biimde
uzatlan "bir araya gelecekler m gelemeyecekler m" st
rab iinde kvrandrlrken, komedi unsuru terk edilir.
McCarey arklarla durumu daha da vahim hale getirir
ama Kerr'in fazlasyla sevimli ocuklardan oluan bir koro
ya liderlik etmesi bile yeniden bulumay, gereklerin a
a kmasn, yani byk finali bozamaz. AE
SMULTRONSTLLET (1957) sve (Svensk)
Yaban ilekleri 91dk, SB
Dili: svee / Latince
Ingmar Bergman'n bayaptlar iinde belki de en sca olan Yaban ilekle Ynetmen: Ingmar Bergman
ri, yal profesr (Victor Sjstrm) Isak Borg'un (ismi svee'de aa yukar "buz
Yapmc: Allan Ekelund
Senaryo: Ingmar Bergman
dan kale" gibi bir anlama geliyor) kt corafi ve tinsel yolculuu anlatr. Borg,
Grnt Ynetmeni: Gunnar
fahri doktora nvan almak zere gelini Marlanne'le (Ingrid Thulln) beraber, oto
Fischer
mobille Stockholm'den Lund niversltesl'ne gider. Yolda, kendisine hem smen
Mzik: Erik Nordgren
hem de yap itibariyle hayatnn akn anmsatan yaam dolu Sara'nn da (Bibi An- Oyuncular: Victor Sjstrm, Bibi
dersson) aralarnda olduu gen otostopuyu ve orta yal bir ifti arabasna Andersson, Ingrid Thulin, Gunnar
alr. Marianne'in terk etmeyi dnd, insanlarn arasna karmaktan holan Bjrnstrand, Julian Kindahl, Folke
Sundquist, Bjrn Bjelfvenstam,
mayan alayc olu Evald'la (Gunnar Bjrnstrand) nihayet ten bir konuma yap
Naima Wifstrand, Gunnel
maya almadan nce, artk ok yalanm olan annesini ziyaret eder. Borg'un Brostrm, Gertrud Fridh, Sif Ruud,
Evald'la yapt konuma can alc bir neme sahiptir; srf olunun evliliini kurta Gunnar Sjberg, Max von Sydow,
rabilecei iin deil, profesrn yolculuunun onu belirli bir kendini tanma dze ke Fridell, Yngve Nordwall
yine getirdiini gsterdii in de. Borg, kendi lmllnn yan sra, duygular Oscar adaylklar: Ingmar
Bergman (en iyi senaryo)
n dile getirme konusundaki ketumluunun da (ailesinden miras ald, yaamn
Uluslararas Berlin Film
d krklklar ve ine olan dknlyle pekien) farkna varr. Bilmeden bunu
Festivali: Victor Sjstrm
bir virs gibi Evald'a da bulatrmtr. (FIPRESCI dl), Ingmar Bergman
Bergman'n yaamdan bir gn (ya da daha ziyade bir gn ierisinde bir ya (Altn Ay)
am, arpc anlar yeniden canlandran bir gnlk uzun bir yolculuu) anlatt Venedik Film Festivali: Ingmar
Bergman (talyan Film Eletirmenleri
yknn en gl yan, Borg'un hayatndaki nesnel ve znel gereklikleri birleti
dl)
rirken taknd kendinden emin tavrdr, isel ve dsal ayrntlar yal adamn ze
rine gitgide daha fazla k tutar. Onu kavraymz (ve onun kendini kavrayn)
aydnlatan ey sadece dleri ve anlar deil ayn zamanda muhtelif karlamala
r ve diyaloglar. Marianne, nazik ve sevecen olmasna ramen Borg'un baarsz
lklarn ima ederken olduka ak ve net. Sara ona tutkulu genlik gnlerini anm
ngilizce ad: Wild Strawberries
satyor. Tartma yaayan ift, hem onun kendi huysuzluunu hem de Marianne'in
Evald'la yaayabilecei gelecei akla
getiriyor.
Borg'un kendisiyle ilgili eylerin bi
lincine varmas evresindekileri de etki
liyor ve Yaban ileklerin in mucizesi,
Bergman'n varlan bu sonucu ar
duygusallkla kesinlikle zedelememesi.
Bergman'dan nce sve'in en byk
ynetmeni olan Sjstrm, k samak
la birlikte, kendini sevdirme abasn
dan cesur bir biimde uzak duran
oyunculuuyla filmi talandryor. Defa
larca taklit edilmi bu olaanst film,
duygusal adan, ba kahramann yol
culuuyla tamamen uyumlu bir drst
le sahip. GA
talya / Fransa (De Laurentiis,
Marceau)
110dk, SB
Dili: talyanca
Ynetmen: Federico Fellini
Senaryo: Federico Fellini, Ennio
Flaiano, Tullio Pinelli, Pier Paolo
Pasolini
Oyuncular: Giulietta Masina,
Franois Perier, Amedeo Nazzari,
Aldo Silvani, Franca Marzi, Dorian
Gray, Mario Passante, Pina
Gualandri, Polidor, Ennio Girolami,
Christian Tassou, Jean Mollier,
Riccardo Fellini, Maria Luisa
Rolando, Amedeo Girardi
Oscar: talya (yabanc film)
Cannes Film Festivali Giulietta
Masina (kadn oyuncu), Federico
Fellini (OCIC dl mansiyon)
ngilizce ad: The Nights o f Cabina
LE NOTTI D CABIRIA (1957)
Cabiria'nn Geceleri
Federico Fellini'nin 1957 tarihli bu klasiine adn veren kahraman, ynetme
nin ei Giulietta Masina canlandrr; Masina, izdii naif fahie portresiyle, Can-
nes'da En yi Kadn Oyuncu dln bileinin hakkyla kazanmtr. Mesleinden
utanan hassas Cabiria, umutsuzca, kendisini bu alemden ekip karacak zengin
bir erkek aramaktadr ama kalbinin derinlerinde esas arad lmsz bir aktr.
Filmin galas yapldktan sonra, inde din adam snfndan olmayan merha
metli bir adamn elinde torbasyla yoksullara yemek datmasnn getii bir b
lm, Katolik Kllisesi'nln kar kmas sonucu kesilmiti. Anlalan kiliseye gre,
ten gelen cmertlik sadece din adamlarna ait bir zellikti ama neyse ki bu blm
sonunda tekrar filme eklendi. Aslnda iyi yreklilik meselesi, Fellini'nin, maddeci
grnmnn altnda sadece, mutlu olmay isteyen Cabiria'nn yksn anlatt
bu filminde en can alc meseledir. Altn kalpli Cabiria, sonuta bir fahie olsa da
gzel bir mambo ya da bir sokak panayr dalma onun hznn datmaya yeter.
Cabiria iindeki yilii drt bir yana samadan edemez ama bu durum genel
de onun iin ya d krkl ya da daha kts, aalanmayla sonulanr. ans
eseri, iindeki arzular su yzne karan bir karnaval hipnotizmacsyla (Aldo Silva
ni) karlat blm olduka etkileyici ama daha iyi bir yaama ynelik d ve fan
tezilerinin geree dnebilir olduu umudunun altn izdii iin biraz da zalim-
cedir. apkn film yldznn (Alberto Lazzari) ilgisi, Cabi-
ria'nn kalbm yine sahte umutlarla doldurur Cabiria'nn
dleri asla gerek olmaz ve ou kez masumiyetinin ta
lan edilmesiyle sonulanr. Yine de Fellini, Cabiria'nn y
ksn, zahmetsizce acma duygusu yaratmak in s
mrmez. O, mcadele eden ve her seferinde yeni ve da
ha iyi bir yaama doru yryne en batan balayan
gl, gururlu bir kadndr. Cabiria'nn Geceleri, Felll-
ni'nln La Dlce Vita's (Tatl Hayat, 1960) gibi en alt top
lumsal snfa ait olanlarn perspektifinden anlatlr; bu ta
raftan dier tarafa doru atlan bir anlk bir bak, nce
iyimser bir mutlulukla kaplanr ama sonuta hznn de
rinliklerine saplanr. JKI
KUMONOSU JO (1957)
Japonya (Toho) 105dk, SB
Kanl Taht Dili: Japonca
Ynetmen: Akira Kurosawa
Yapmc: Akira Kurosawa, Sojiro
Akira Kurosavva'rn usta ii, biimsel olarak konuya ok uygun ve neredeyse bire
Motoki
bir denilebilecek Macbeth uyarlamas, birok kii tarafndan Shakespeare'in oyununun Senaryo: Shinobu Hashimoto,
en nefes kesici sinema versiyonlarndan biri olarak kabul edilir. Olay rgs ve psikolo Ryuzo Kikushima, Akira Kurosawa,
ji, feodal Japonya'ya baaryla aktarlmtr. Filmde, samuray kkenli cesur asker Gene Hideo Oguni
William Shakespeare'in Macbeth
ral Washizu (Toshiro Mifune) ve eytani kars Leydi Asaji (Isuzu Yamada) amansz bir
isimli oyunundan
hrsn esiri olurlar ve bir cadnn kehanetinden etkilenerek imparatorlarn ldrr, h
Grnt Ynetmeni: Asakazu
kmdarl ele geirir ve asla kurtulamadklar bir kan, paranoya, lgnlk ve ykm frt Nakai
nasyla sona doru srklenirler. Mzik: Masaru Sat
Muhteem Mifune (Kurosavva'nn en gzde barol oyuncusu; en az Martin Scor- Oyuncular: Toshir Mifune, Isuzu
sese'nin Robert De Niro'yla olan ibirlii kadar dikkate deer bir sre boyunca, 16'y Yamada, Takashi Shimura, Akira
Kubo, Hiroshi Tachikawa, Minoru
akn filmde birlikte altlar) buradaki oyunculuuyla, Japonya'nn en sekin uluslara
Chiaki, Takamaru Sasaki, Kokuten
ras yldz olarak nn daha da pekitirdi. Yamur gibi yaan oklarla mhland, ola Kodo, Kichijiro Ueda, Eiko Miyoshi,
anst baaryla canlandrlan lm sahnesi, dnya sinemasnn simgesel hale gelen Chieko Naniwa, Nakajiro Tomita,
en nemli grntlerinden biridir. No tiyatrosu, geleneksel Japon sava sanat ve tarih Yu Fujiki, Sachio Sakai, Shin Otomo
sel gerekilik unsurlaryla iyiyle ktnn doasna ilikin ada dnce tarz bu film Venedik Film Festivali Akira
Kurosawa (Altn Aslan adayl)
de, ormandaki ve kaledeki uursuz ve byl kehanetlerin kuatlm ve sislerle rtl
dnyasnda (Fuji Da'nn tepelerinde geer; kale, yaknlarda slenmi olan ABD Deniz ngilizce ad: Throne o f Blood
taburunun yardmlaryla ina edilmitir) eriyerek birbirine karr. AE

THE INCREDIBLE SHRINKING MAN (1957) ABD (Universal)

Kendi Kendine Klen Adam 81 dk, SB
Ynetmen: Jack Arnold
Yapmc: Albert Zugsmith
Bir deniz yolculuu srasnda gizemli, muhtemelen radyoaktif bir bulutun etki
Senaryo: Richard Matheson,
sine maruz kalan Scott Carey (Grant Williams), yava yava kldn fark Richard Alan Simmons
eder. Ynetmen Jack Arnold'un grsel duruluu, Richard Matheson'un yksn Richard Matheson'un The
deki ana temann abesliine ve kukulu oluuna son derece uygun. Kendi Kendi Shrinking Man isimli romanndan
ne Klen A dam 'n ilk yars (kahramann inde bulunduu zor durumu srasyla Grnt Ynetmeni: Ellis W.
Carter
tbbi, ev hayatyla ilgili ve sosyoekonomik bir sorun olarak betimleyen blm),
Mzik: Foster Carling, Earl E.
Amerikan orta snf yaamnn altst oluunu ironik ve rktc biimde betimle
Lawrence
mesiyle Nicholas Ray'in Bigger Than Life't (1956) ve Douglas Sirk'n W ritten on
Oyuncular: Grant Williams, Randy
the W ind'iyle (Ak Rzgarlar, 1956) ayn kefede deerlendirilmeyi hak eder. Ama Stuart, April Kent, Paul Langton,
filmin ikinci yarsnda (artk bir ayakkab topuundan bile ksa olan Scott'n kendi Raymond Bailey, William Schallert,
bodrumunda kapana ksld ve eitli doal tehditlerle mcadele etmek duru Frank J. Scannell, Helene Marshall,
Diana Darrin, Billy Curtis
munda kald blm) Kendi Kendine Klen Adam, srkleyici ve iirsel bir bi
limkurgu maceras haline gelerek uua geer. Vard etkileyici sonu ("Tanr iin
sfr noktas diye bir ey yoktur") popler sinemann aka metafizikle ilgilenmesi
nin nadir rneklerinden biri. Film, gcn byk lde psikolojik derinliinden ve
nesneleri dinamik ve etkin biimde kullanmasndan (merdivenlerin, sandklarn,
kibrit kutularnn ve boya kutularnn mimari unsurlar olarak kullanm) alyor. Mat-
heson ve Arnold iin Scott Carey, sradan bir atom a adam: Onun maceras, ya
pay evrenin dmanl ve insanolunun kendisini her eyin ls yapma ynn
deki engellenemez arzusu bakmndan ibret verici. CFu
Hindistan (Epic)
127dk, SB
Dili: Bengali
Ynetmen: Satyajit Ray
Yapmc: Satyajit Ray
Senaryo: Satyajit Ray
Bibhutibhushan Bandyopadhyay
isimli romandan
Grnt Ynetmeni: Subrata
Mitra
Mzik: Ravi Shankar
Oyuncular: Kanu Bannerjee,
Karuna Bannerjee, Pinaki Sengupta,
Smaran Ghosal, Santi Gupta,
Ramani Sengupta, Ranibala,
Sudipta Roy, Ajay Mitra,
Charuprakash Ghosh, Subodh
Ganguli, Mani Srimani, Hemanta
Chatterjee, Kali Bannerjee,
Kalicharan Roy
Venedik Film Festivali: Satyajit
Ray (Altn Aslan)
ngilizce ad: The Unvanquished
APARAJITO (1957)
Aparajito (Yenilmez), Satyajit Ray'n muhteem Apu lemesinin ikinci filmi.
Pather Panchali'de ( Yol Trks) ablasnn lmesinin ardndan kk Apu (Pinaki
Sengupta) ve ailesi Benares'e tanmtr. Babas Harihar (Kanu Bannerjee) Ganj k
ylarnda rahiplik yaparak hayatn kazanrken ocuk da iinde barndrd zengin
grnt ve ses karmndan bylenmi ve honut bir halde kenti dolar. Ne var
ki Harihar bir hastala yakalanp lr ve Apu'nun tek bana ayakta kalmaya g
c yetmeyen annesi Sarbojaya (Karuna Bannerjee), olunu yeniden taraya, kayn
pederinin evine gtrr. Daha byk bir dnyann tadn alm olan Apu, iinde
byd basit ky hayatyla yetinemeyecek duruma gelmitir; kyn retmeni
de onun tutku ve meraklarn tevik eder. 16 yanda Kalkta'da renim grmek
iin bir burs kazanr. Kent yaamna kendini kaptran Apu (artk Smaran Ghosal ta
rafndan canlandrlmaktadr) eve ok seyrek ve gnlszce dner. Yalnz ve umut
suz derecede hasta olan Sarbojaya, olunun eitimine engel olmaktan korktuu
iin, onun merhametine snmay reddeder. Sonunda, Apu'nun amcasndan ald
bir mektup onu eve getirir; ama bir gn ge kalmtr. Cenazeden sonra Apu,
babasnn izinden giderek rahip olmay reddeder ve yeniden Kalkta'ya dner.
Aparajito, Ray'n lemesi arasndaki olmazsa olmaz kpry oluturur. Pat
her Panchali'nin Bengal kyndeki deimeyen, kendiyle snrl yaanty kentin y
kc etkisine doru tar ve bu arada Ray'n gen kahramannn iki dnya arasnda
blnmesini, yava yava ve kanlmaz olarak ailesinden uzaklamasn anlatr.
Her zaman olduu gibi Ray, bir karakterin ya da dierinin lehine zar tutmaz.
Apu'nun daha byk bir dnya arayn anlarz; renmekten ald zevki, kiisel
baar duygusunu paylarz. Ancak ayn zamanda Sarbojaya'nn acsn da gr-
z; kzn erken yata kaybetmitir ve
mdi de olunu kaybetmektedir. Fii
lin en dokunakl annda, lmn ei
ndeki Sarbojaya, geceleyin, Apu'yu
>n bir kez ona getireceini umduu
eni bekler. Uzaklardan bir tren gelir;
idin zar zor ama istekle dorulur, g-
in dikip karanla bakar. Darda
issizlikten ve ate bceklerinin dan
adan baka bir ey yoktur. PK
GUNFIGHT AT THE OK CORRAL (1957) ABD (Paramount)
Vahi Mcadele 122dk, Technicolor
Ynetmen: John Sturges
Yapmc: Joseph H. Hazen, Paul
John Sturges'n W yatt Earp'le Clanton etesi arasnda 26 Ekim 1881'de Nathan, Hal B. Wallis
Tombstone, Arizona'da geen nl dv konu ald Vahi Mcadele, bu yk Senaryo: George Scullin, Leon
nn ilk sinema uyarlamas deildi. Ama Sturges'n filmi, gereklere, John Ford'un Uris
George Scullin'in The Killer balkl
M y Darling C/emenf/ne'inden (Kanun Harici, 1946) biraz daha fazla arlk verir.
makalesinden
rnein, Ford'un filminde Earp'n arkada Doc Holliday dv srasnda ldr Grnt Ynetmeni: Charles
lr; gerekte alt yl daha yaamtr. Vahi Mcadele, teknik adan kusursuz, b Lang
yk bir bteyle ekilmi parlak bir prodksiyondur ve baarl bir oyuncu kadro Mzik: Dlmltri Tiomkin
suyla desteklenmitir. Burt Lancaster, Earp rolnde byk bir otorite sergiler ve za Oyuncular: Burt Lancaster, Kirk
Douglas, Rhonda Fleming, Jo Van
man zaman kararllyla insann kann dondurur. Kirk Douglas'n canlandrd ve
Fleet, John Ireland, Lyle Bettger,
remli Holliday'se daima glmsemeye hazr ama bir ylan kadar da lmcldr. Frank Faylen, Earl Holliman, Ted de
High Noon (Kahraman erif, 1952), Rio Bravo (Kahramanlar ehri, 1959) gi Corsia, Dennis Hopper, Whit Bissell,
George Mathews, John Hudson,
bi, "kasabaya dzen getirme" western'lerinin de mziklerini yapan Dimitri Tiom-
DeForest Kelley, Martin Milner
kin'in melodik ezgileri, filmin nemli bir parasdr ve Frankie Laine imzal tema ar Oscar adaylklar: Warren Low
ks o dnem ok popler olmutur. Earp'n daha gereki biimde ilendii bir y (kurgu), George Dutton (ses)
k arayanlar, Sturges'n 1967 yapm devam filmi Hour o f the Gun' izlemeli. EB

THE BRIDGE ON THE RIVER KWAI (1957) Britanya (Columbia, Horizon)

Kwai Kprs 161 dk. Technicolor
Dili: ngilizce / Japonca / Tayland dili
Hrszlar arasnda gurur meselesi diye bir ey olmayabilir ama sava dnemi Ynetmen: David Lean
dmanlklar farkl bir konu. En azndan Kwai Kprs'nde, Burma'dakl (Myan Yapmc: Sam Spiegel
mar) cehennem gibi bir esir kampnn Japon yneticilerinin, adamlarna ve kendi Senaryo: Carl Foreman, Michael
Wilson
sine saygl davranmasnda srarc olan, Alec Gulnness'in canlandrd Albay Nic
Pierre Boulle'nin Le pont de la rivire
holson, byle olduuna nanyor. Kwai isimli romanndan
Ynetmen David Lean, Holden'n gereki ve kararl Amerikalsnn karsna Grnt Ynetmeni: Jack Hildyard
onun trajik sureti olarak Gulnness'i yerletirerek olayn indeki elikiye azami de Mzik: Malcolm Arnold
recede ironi katar. Lean, her zaman olduu gibi filmini tonlarca ayrntyla ykler ve Oyuncular: William Holden, Alec
beyazperdedeki grnty ince ince ilenmi bir aksiyon ve kusursuz ina edilmi Guinness, Jack Hawkins, Sessue
Hayakawa, James Donald, Geoffrey
dekorlarla doldurur. Ancak bu epik 2.
Horne, Andr Morell, Peter Williams,
Dnya Sava filmini ayakta tutan, ba John Boxer, Percy Herbert, Harold
roldeki efsanevi oyuncusunun perfor Goodwin, Ann Sears, Helhachlro
mans: kat ve geleneksel Guinness, ah Okawa, Keiichiro Katsumoto, M.R.B.
Chakrabandhu
laksz ve alayc Holden ve bilmeden At
Oscar: Sam Spiegel (film), David
lantik'in iki yakasn ynetenlerin emelle
Lean (ynetmen), Pierre Boulle, Carl
ri dorultusunda gerekletirilen bir sa Foreman, Michael Wilson (senaryo)*,
van tam ortasna saplanp kalm Japon Alec Guinness (erkek oyuncu), Jack
albay Sessue Hayakawa. Finaldeki ykm Hildyard (grnt ynetmeni), Peter
Taylor (kurgu), Malcolm Arnold
sahneleri, ortaya koyulan hnerli i, ko-
(mzik) * Kara listedeki yazarlardan
reografi ve kurgu bakmndan hakl ola Carl Foreman ve Michael Wilson,
rak vglere konu olsa da Kwai Kpr- komik bir biimde 1984'te Oscar ald.
s'nn en unutulmaz unsurlarndan biri Oscar adaylklar: Sessue
Malcolm Arnold'n slkla ald "The Hayakawa (yardmc erkek oyuncu)
Colonel Bogey March"tr. JKI

Hindistan (Mehboob )
172dk, Technicolor
Ynetmen: Mehboob Khan
Yapmc: Mehboob Khan
Senaryo: Mehboob Khan,
Wajahat Mirza, S. Ali Raza
Grnt Ynetmeni: Faredoon
A. Irani
Mzik: Naushad
Oyuncular: Nargis, Sunil Dutt,
Raaj Kumar, Rajendra Kumar,
Kanhaiyalal, Kumkum, Master
Sajid, Sitara Devi, Mukri, Sajid
Khan, Azra, Chanchal, Kanan
Kaushal, Sheela Naik
Oscar adaylklar: Hindistan
(yabanc film)
ngilizce ad: Mother India
BHARAT MATA (1957)
Mebhoob Khan'n filmi BharatMata (Hindistan Ana), gsterime girmesinden ne
redeyse 50 yl sonra bile hl Hindistan sinemasnn en gzel rnei olarak yerini koru
yor. Film, bir kadnn, Radha'nn (Nargis), geleneksel deerler ve ky yaamyla vaat
edilmi modern topyay badatrma mcadelesini anlatyor. Asya ve Afrika'nn b
yk blmnde izleyiciye ulaarak uluslararas baar yakalayan Bharat Mata, Oscar'a
aday gsterilen birka Hint filminden biri olarak Avrupa ve Amerika'da da n yapt.
Renkleri olaanst bir verimlilikle kullanan ilk Hintli ynetmenlerden biri olan
Mehboob Khan, tarihsel filmlerinde epik bir tarz izledi ve yeteneklerini, ky yaam
zerine bir inceleme olan bu filminde, ulusal bir destan yaratma sreci erisinde kul
land; yeni bir ulusa yeni bir yk kazandrd. Bharat Mata, kadn kahraman evlilikten
yalla kadar izleyen ok gl bir hikayeye sahip ve karakterlerin simlerini Hindu
panteonundan almas balamnda youn mitolojik gndermelerle dolu.
Film, Nargis, Raaj Kumar ve Sunil Dutt gibi dnemin en byk yldzlarn barnd
ryor. Film tamamlandktan sonra Nargis'in Sunil Dutt'la evlenmesi, hem Dutt n beyaz
perdede onun olunu canlandrm olmas nedeniyle, hem de o sralarda Nargis'in ef
sanevi Raj Kapoor'la romantik bir iliki yaam olmasndan dolay yank uyandrd. Bha
rat M ata1nn uzun sre poplerliini koruyan Naushad Ali imzal mzikleri, halk ark
larnn tnlaryla klasik raga'larn (melodi) harmanlanarak Bat tarznda, 100 enstr-
manl bir orkestra tarafndan alnmasyla oluturulmutu; Hint filmlerinin simgesi hali
ne gelen bu tarz, Ali'nin balatt sylenir. Bharat Mata ayn zamanda olaanst g
rntlere sahip; kadn kahramann sanki bir yk hayvanymasna pulluk ekmesi ve
hasattan sonra Radha le oullarnn, parlak bir gelecee doru bakan mutlu yzleri,
Sovyet gerekilii tarznda birer simge haline gelmitir.
Bharat Mata, karmakl ve farkl okumalara ak olmas sayesinde, hl ne za
man gsterilse, izleyicileri sinemaya ekebilen az saydaki filmden biri. Bu, dnya sine
masna ilgi duyan herkesin izlemesi gereken ilk Hint filmi. RDw
LETJAT ZHURAVLI (1957)
Rusya (Mosfilm)
97dk, SB
Stalin'in ve Stalinizmin son yllarnda, Sovyet sinemas neredeyse tamamen Dili: Rusa
yok oldu. Savan getirdii sregiden ekonomik ykmn yan sra, gnlk yaama Ynetmen: Mikheil Kalatozishvili
damgasn vuran yaygn korku, bir zamanlar baary yakalam olan Sovyet yap- Yapmc: Mikheil Kalatozishvili
mevlerinin neredeyse tmnn kepenk indirmesine yol at. 1953 ylnda Stalin'in Senaryo: Viktor Rozov
Letjat zhuravli isimli oyunundan
lmesinin ardndan yeniden doan Sovyet sinemas yava yava kendisini gster
Grnt Ynetmeni: Sergei
meye balad ve bu yeniden doumu simgeleyen film de Mikhail Kalatozov'un Let- Urusevsky
ja t Zhuravli'siyd (Leylekler Geerken). Grnte, savan balamasndan ksa s Mzik: Moisej Vajnberg
re sonra ayr den Boris (Aleksei Batalov) ve Veronika (Tatiana Samoilova) adl Oyuncular: Tatyana Samojlova,
sevgililerin sava dnemindeki akn anlatan film, sz konusu trn tm klieleri Aleksei Batalov, Vasili Merkuryev,
Aleksandr Shvorin, Svetlana
ne cesaretle meydan okuyor. Letjat Zhuravli, Kzl Ordu'nun parlak zaferlerini y
Kharitonova, Konstantin Nikitin,
celtmek yerine, fazlasyla profesyonel ve rktc Alman sava makinesinin, kah Valentin Zubkov, Antonina
ramanlk nitelikleri tasa da zayf organize edilmi ve donatlm Rus ordusunu ko Bogdanova, Boris Kokovkin,
laylkla bozguna uratt, savan o en karanlk baz anlarnn zerine odaklanyor. Yekaterina Kupriyanova
Cannes Film Festivali: Mikheil
Cephe gerisinde, umutsuzluk ve insann nce kendini kurtarmas gerektii his
Kalatozishvili (Altn Palmiye),
sinden baka bir ey yoktur. Sovyet izleyicileri, kendi sava dnemi deneyimlerini Tatyana Samojlova (mansiyon)
yanstan bu film i vgye deer bir biimde cokuyla kucakladlar; byk olaslkla
propagandadan bkp usanm olan izleyiciler, savan aslnda her alanda ok az
kahraman yarattn iyi biliyorlard. Batalov ve Samoilova, gen aklar olarak ola
anst etkileyici, seksi ve ekiciler ama filmin esas yldz, grnt ynetmeni Ser-
gei Urusevsky'nin duyulara hitap eden kamera almas. Nefes kesici vin ekim
leri, szlrcesine kayan grntleri ve dinamik el kameras ekimleriyle Urusevsky
ngilizce ad: The Cranes Are Flying
(muhteem sava dnemi belgeseli Bitva za nashu Sovetskuyu Ukrainu'da Dovz-
henko'yla birlikte almt), kerteriz noktalarn ya da refe
rans alnabilecek, kesinlik tayan her trl (etik, politik ya
da baka alanlarda) sabit noktasn yitirmi bir dnya hissi
ni baaryla yaratyor. Urusevsky, daha sonra Kalatozov'la
beraber Ya Kba (Ben Kba, 1964) adl, kimilerinin ok be
endii kimilerinin aalad film i yapacakt; bu film baz
larna barok slubuyla boucu gelir ama Letjat Zhuravli
neyse ki grsel efektlere hi bulamyordu. Film, ayn za
manda Souk Sava dneminde ABD'de geni datm ya
plan (VVarner Brothers tarafndan) ilk Sovyet filmi oldu. RP
ABD (Bryna, Harris-Kubrick)
87dk, SB
Dili: ngilizce / Almanca
Ynetmen: Stanley Kubrick
Yapmc: Kirk Douglas, James B.
Harris, Stanley Kubrick
Senaryo: Stanley Kubrick, Calder
Willingham, Jim Thompson,
Humphrey Cobb'un romanndan
Grnt Ynetmeni: Georg
Krause
Mzik: Gerald Fried
Oyuncular: Kirk Douglas, Ralph
Meeker, Adolphe Menjou, George
Macready, Wayne Morris, Richard
Anderson, Joe Turkel, Christiane
Kubrick, Jerry Hausner, Peter
Capell, Emile Meyer, Bert Freed,
Kern Dibbs, Timothy Carey, Fred
Bell
ABD (Hecht, Hill & Lancaster,
Norma-Curtleigh)
96dk, SB
Ynetmen: Alexander
Mackendrick
Yapmc: Tony Curtis, Harold
Hecht, James Hill, Burt Lancaster
Senaryo: Clifford Odets, Ernest
Lehman, Alexander Mackendrick
Ernest Lehman'in romanndan
Grnt Ynetmeni: James
Wong Howe
Mzik: Elmer Bernstein
Oyuncular: Burt Lancaster, Tony
Curtis, Susan Harrison, Martin
Milner, Sam Levene, Barbara
Nichols, Jeff Donnell, Sally, Joe
Frisco, Emile Meyer, Edith Atwater,
Chico Hamilton
PATHS OF GLORY (1957)
Zafer Yollar
Stanley Kubrick, pek ok filminde sava temasn ledi. Humphrey Cobb'un 1.
Dnya Sava srasnda Fransz ordusunda meydana gelen utan verici gerek bir olay
hakkndaki roman, gl bir filme uyarland (Kubrick, Jim Thompson ve Calder Willing
ham tarafndan); bu film, ynetmenin inanlmaz derecede dehetli eylerle urarken
elden brakmad gereki soukkanlln en etkili biimde ortaya koyuyordu.
Bir ift acmasz ama beceriksiz general (Adolphe Menjou, George Macready),
adamlarna intihar saylabilecek bir biimde Alman mevzilerine taarruz emri verir; birli
in neredeyse tamam yok edildikten sonra hayatta kalan birka asker geri dndkle
rinde, birlik korkaklkla sulanr ve aralarndan geliigzel seilen piyade mahkeme
ye karlr. Kendini mesleine adam olan Albay Dax (Kirk Douglas), adamlarn savu
nur ama mahkeme sradan, masum askerin (kesinlikle hayal edilebilecek en cesur
askerler) kuruna dizilmesine karar verir. Mkemmel oyunculuklarn sergilendii, ac
masz ve zekice bir film olmas asndan Zafer Yollar en iyi trden bir sava filmi: izle
yiciyi fkelendiriyor. Ayn zamanda, idamlardan sonra, bir oda dolusu alayc askerin
tutsak alnm bir Alman kzn (Susanne Chirstian, daha sonra Chirstiane Kubrick oldu)
kendilerine ark syleyerek onlar elendirmeye zorlad ancak kzn duruma hi de
uygun olmayan, iten, melankolik performansyla sessizlie gmldkleri film, Kub-
rick'in tm kariyerinde ynettii bu en duygusal sahneyle dorua ulayor. KN
SWEET SMELL OF SUCCESS (1957)
Baarnn Tatl Kokusu
Bu film, dalkavuk basn danman Sidney Falco'nun (Tony Curtis), muazzam de
recede etkili ke yazar J.J. Hunsecker'a (Burt Lancester) yaranmaya almas ama
bu arada da baar hrs yznden kendi yaamn mahvetmesini anlatan, nller dn
yasna ynelik olaanst keskin bir talama. Baarnn Tatl Kokusu, Chico Hamil-
ton'n muhteem ve dumanl caz mziiyle bizleri, 1957 yl dolaylarnda New York
ehrinin prltl gece klar altnda umutsuzlarn kaklara yaranmaya alt ve ruh
larn, gazete stunlarnda yer almak karlnda satld yerlerden, yozlam, acma
sz polislerin caz mzisyenlerinin zerine uyuturucu yerletirdii ya da J.J.'in dman
larn ldresiye dvd yamurlu sokaklara gtrr.
Ynetmen Alexander Mackendrick, Ernest Lehmann'n daha nce basnda tefri
ka edilmi olan sert senaryosundaki alayc ve gzlemci tavr benimseyip buna bir de
gotik glgeler ekleyerek, Ealing'in muzip komedilerinden, iddetli ve hain bir tre ol
duka keskin bir gei yapt. Frankenstein'n canavar gibi fitili atelenmi olan Lances
ter, alacak derecede nefret doludur ("Atele beni Sidney") ve Curtis, J.J.'e bir iyilik
-J.J.'in aka ensest trnden bir sevgiyle boduu hassas kz kardeiyle (Susan Har-
rison'dan ksr bir oyunculuk) ak yaayan bir caz mzisyeninin (Mart Milner) arasn
bozmakla ilgili, fena halde geri tepen bir iyilik- yapaym derken kendi kendini tketen
sarsak dalkavuk rolnde beyaz perdedeki en iyi performansn sergiliyor. KN
MAN OF THE WEST (1958) ABD (Ashton)
Batdan Gelen Adam 10Odk, Renkli
Ynetmen: Anthony Mann
Yapmc: Walter Mirisch
Anthony Mann, 195011 yllar boyunca barollerinde James Stevvart'n oynad bir
Senaryo: Reginald Rose
dizi olaanst western yaptktan sonra bu kez, yalanmaya balayan Gary Cooper'n, Will C. Brown'in The Border
arkasnda braktn sand bir gemile yzlemek zorunda kalan bir adam canlan Jumpers isimli romanndan
drd Batdan Gelen Adam' eker. Mann'in western'lerinde allm olduu zere bu Grnt Ynetmeni: Ernest
filmde de kiisel tarih, karakterlerin zerinde ancak lmn gevetebilecei bir bask Haller
Mzik: Leigh Harline
kurar. Cooper, kasabasna bir retmen tutmak iin bir yolculua km saygn bir
Oyuncular: Gary Cooper, Julie
yurtta olan Link Jones'u canlandrr. Yolculuk yapt tren soyulunca Link kendisini Bil
London, Lee J. Cobb, Arthur
lie (Julie London) adndaki bar arkcs bir kadnla beraber sszln ortasnda bulur ve O'Connell, Jack Lord, John Dehner,
aresizlik iinde yaknlardaki baz eski tandklarndan yardm stemeye karar verir. Ne Royal Dano, Robert J. Wilke
var ki Link'in kirli bir gemii olduu anlalr ve bir zamanlar arkadalar olan bu insan
lar, emektar western oyuncular Royal Dano, Robert Wilke ve John Dehner'n canlan
drd bir etedir. ok gemeden aralarn
da halledilmesi gereken baz meseleler ol
duu aa kar; ve ete, Billie'yl tecavz
le tehdit ederek, Link'i onlara bir soygun
in yardm etmeye zorlar. Onlarn bu dav
ranlar o ana dek munis bir grnt izen
Link'i fkeden deliye dndrr; ve Link, e
te yelerinden birini acmaszca dver.
etenin lideri Dock Tobin'dir (Lee J.
Cobb'dan ok gl bir oyunculuk).
Mann'ln western'lerinde aile balar, da
ima toplumun dier kesimleriyle olan ba
lardan daha sk kar ve Tobin'in etesi de
akrabalk ilikilerinin adi bir taklidi ilevi g
rr. Dock gerekten de Link'i manevi olu
olarak grmektedir. Mann'in bir hayalet
kasabada ok gzel bir biimde sahneledi
i finaldeki yzlemede, dorudan bir pro
vokasyon olarak Billie'ye sonunda tecavz
etmi olan Dock, Link'i bir eit baba katili
olmas in doldurua getirir. Ancak teh-
ditkar "baba"sini mezara gmen Link, iin
deki, gbela kontrol altnda tutabildii
amansz iddeti aa karmtr.
Bir Mann vvestern'i iin allmadk bir
biimde, birok aksiyon sahnesi, Link'le e
te arasndaki ipler gerilirken, karanlk ve
kasvetli i mekanlarda geer. Ama
Mann'in grntleri her zamanki gibi ok
baarl. Bu filmi mutlaka sinemaskop ola
rak izleyin! EB
ABD (Universal)
95dk, SB
Ynetmen: Orson Welles
Yapmc: Albert Zugsmith
Senaryo: Orson Welles
Whit Masterson'un Badge o f Evil
isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Russell
Metty
Mzik: Henry Mancini
Oyuncular: Charlton Heston,
Janet Leigh, Orson Welles, Joseph
Calleia, Akim Tamiroff, Joanna
Cook Moore, Ray Collins, Dennis
Weaver, Valentin de Vargas, Mort
Mills, Victor Millan, Lalo Rios, Risto,
Michael Sargent, Phil Harvey, Joi
Lansing
TOUCH OF EVIL (1958)
Bitmeyen Balay
"O bambaka bir adamd." On yllar boyunca sinemaclar Orson Welles'in
1950'lerde yapt son derece etkili kara film Bitmeyen Balay'na saygda kusur et
mediler. Bu film, pespaye bir snr kasabasnn striptiz kulplerinde ve motellerinde
geen arpc bir rmlk ve drstlk hikayesi. MeksikalI narkotik grevlisi
Charlton Heston ve yozlam Amerikan polisi Welles, kimin grev alanna girdii
tartmal bir cinayet olayyla ilgili olarak anlamazla der; bu arada Janet Leigh,
onlarn irade sava iinde tehdit altnda kalan bir piyon haline gelir.
Heston, film i ynetmek ve ayn zamanda Hank Quinlan roln oynamak zere
Hollywood'un paryas Welles'i tutmalar iin Universal Stdyolar'na byk bask
yapt ve isteini kabul ettirdi. Welles derhal senaryoyu bir kenara att ve W hit Mas-
terson'n piyasa roman Badge o f Evil'dan kendi zgn uyarlamasn yazarak, ucuz
ve basit bir maceray muhteem bir sanat eserine dntrd. Tekinsiz bir atmosfer
de geen film, dikkate deer bir kesintisiz kaydrmak ekimin kullanld al bl
myle hl vg toplar; bu dakikalk, gz kamatrc plan sekansta Miguel "M i
ke" Vargas (Heston) ve onun neeli, sarn, Amerikal yeni kars Susan (Leigh) don
durmal gazoz imek zere ABD'ye gezmeye gelmi ortalkta dolarlarken, kamera
vinci bir rpda hareketli gece manzarasnn arasndan geer. Kim olduu anlala
mayan bir adam st alabilen bir arabaya bomba yerletirir; yaya insanlar ortalk
ta kouturur; bir srcnn yanndaki fahie, "Kafamn iinde tik tak eden bir ses
var," diye yaknr; yeni evliler bir snr devriyesiyle onlarn hikayesini renmemizi
salayan ksa bir konuma yaparlar; ve bum, balay sona erer.
Polis efi Quinlan, soruturmay yrtmek zere snrn ABD tarafndan gelir ve
bu srada Susan'n yolunu, Vargas'n bir sredir ieri tkmaya urat uyuturucu
satclar keser. Birka dakika ierisinde bu kt niyetli, alaka oyunda kartlar da
tlmtr. Vargas'n kendisini bir sulu olarak tehir etmesini engellemek amacyla Qu
inlan, Susan' kartacak ve ona uyuturucu (Mercedes McCambridge'in canlandrd
deri giysiler iindeki lezbiyen tiplemesi ve onun esrar ekerek kafay bulmu hay
dutlar tarafndan) verdirecektir. Kara filmlerin en muazzam psikopatlarndan olan
Quinlan, elinde tuttuu gc ktye kullanmas sonucu canavara dnen (zaten iri
yar olan Welles, dolgu malzemeleri ve takma bir burunla iyice iriletirilmitir), Mar-
len Dietrich'in canlandrd eski sevgilisi olan gizemli fahie, bir an iin tanyamad
heybetli bir figrdr. En arpc olan, Quinlan'in kendisine tapan mezi, gecikme
li olarak saygnlk kazanan trajik Pete Menzies (Joseph Calleia) karakteridir.
Bitmeyen Balay'na kara filmin mezarta kitabesi olma hretini kazandran,
al sahnesiyle boy lebilecek nitelikteki bir dizi cesur, karmak ve unutulmaz
sahnedir. Welles slubu belirleyen unsurlar teatral biimde abartl hale getirirken,
bir yandan da Russell Means'in keskin siyah-beyaz grnt ynetimi ve Henry Man-
cini'nin Latin-caz-rock karm mziiyle olaanst bir gerekilik elde eder. Final
deki kovalamaca, gsterili grntlerle deneysel ses efektlerinin ve her yere yaylan
bir felaket havasnn takn bileiminden oluur. Welles, Universal Stdyolarnn kur
gusundan memnun kalmaynca, 1998 ylnda onun notlarna dayanarak titizlikle res
tore edilmi bir versiyon gsterime girdi. Birka dakika daha uzun olan bu versiyon
daki en tatmin edici deiiklikler, nl al sekansnn zerindeki jenerik aknn kal
drlmas ve Susan'n motelde yaad ikenceyle, Vargas'n Quinlan'la olan endie
verici mcadelesi arasnda daha girift bir kurgu oluturulmasyd. AE
t " w A
f
.. A f

\ f .y j
Msr (Gabriel Talhami)
95dk, SB
Dili: Arapa
Ynetmen: Youssef Chahine
Yapmc: Gabriel Talhami
Senaryo: Mohamed Abu Youssef,
Abdel Hay Adlb
Grnt Ynetmeni: Alevlse
Orfanelll
Mzik: Fouad El-Zahry
Oyuncular: Farid Shawql, Hind
Rostom, Youssef Chahine, Hassan
el Baroudl, Abdel Aziz Khalil, Nalma
Wasfy, Said Khalil, Abdel Ghanl
Nagdi, Loutfi El Hakim, Abdel
Hamid Bodaoha, F. El Demerdache,
Said El Araby, Ahmed Abaza, Hana
Abdel Fattah, Safia Sarwat
ngilizce ad: C airo S ta tio n
BAB EL HADID (1958)
Merkez Gar
nceleri hibir ey yoktu. Bu bak as hatal ve aptalcayd tabii nk M
sr'da, Arap lkelerinde, Afrika'da pek ok film yaplyordu; pek ok hikaye anlat
lyor, grntler bir araya getiriliyordu. Ama bu hikayelerin, grntlerin ve film
lerin hibiri retim yerlerinin dnda grlemiyor, hi bilinmiyorlard. Daha sonra
smrgecilik kart bir dalga olutu, Gney'in uluslar, Nasr ve Svey hareketle
niyordu ve ayn tarihlerde rtnmlklerinin (az ya da ok) altnda cinsellik ta
yan gzel kadnlarn ve yakc gzleri ve sesleriyle gen erkeklerin oynad mzikal
komediler ve ar duygusal dramlar da ortaya kt. Bunlar, ho, egzotik ve kimi za
man olduka kayda deer filmlerdi; eer bu filmlerden birini izleme frsat bulsa
nz, biraz hogryle birlikte takdir ederdiniz.
Daha sonra Merkez Gar karmza kt. Sanki ergenlik dnemine erimi si
nema, birdenbire kendi dnyasnn o gne dek bilinmeyen bir yann ortaya kara
rak yeniden ocukluk gnlerine dnmt. Bu yeni sinema, kendine ait bir form
ina etmek zere, Hollyvvood'tan ve talyan yeni gerekiliinden ders almt. Mi
zah, bilgelik ve kederle doluydu; kentin gnlk yaamndaki ok ufak ayrntlara
nem veriyordu; ihtiras ve arzunun ilkel glerini betimliyordu; klasik ve Dou'ya
zg ikonografiyi derinlemesine inceliyordu. Btn bunlar fantezi ve gerekliin
karm erisinde sunuluyordu. Merkez Gar, canl ve etkileyici, izdii portrelerde
titiz, hem tek bir bireyin yaratm hem de Bat'nnklne ok yakn ama ayn zaman
da ok farkl laik bir kltrn cisimlendirilmesl bakmndan orijinal.
Peki kimdir bunun sorumlusu? Yusuf ahin, istek ve umutsuzlukla dolu, ufak
tefek, "lgn" bir adam. ahin, kendisi ve yaam hakkndaki rahatsz edici aa
vurular beyaz perdeye tarken, ekici bir limonata satcsna (Hind Rostom) kar
lksz bir ak besleyen Kenaoui adndaki zrl bir gazete satcsn canlandryor.
Hikayenin bileenleri basit olsa da burada betimlenen dnya hem tehlikeli hem de
karmak. Olaylarn geliimi kentin yaamnda karanlk bir cehennem ukuru a
yor. ilk gsterime girdiinde, Msrl izleyiciler tarafndan ok sert biimde eletiri
len Merkez Gar, 20 yl kadar sonra yeniden kefedildiinde, hak ettii gibi bir ba
yapt olarak selamland. J-MF
GIGI (1958) ABD (MGM)
119dk, Metrocolor
Vincente Minnelli'nin muhteem MGM mzikali, aralarnda En iyi Film ve En Ynetmen: Vincente Minnelli
Yapmc: Arthur Freed
iyi Ynetmen dllerinin de bulunduu dokuz Oscar' evine gtrerek R z g a r Gi
Senaryo: Alan Jay Lerner, Anita
b i Gef/'nin elindeki Akademi dl rekorunun nihayet krlmasn salad. Colet- Loos
te'in, bykannesi ve byk teyzesi tarafndan aile geleneine gre bir courtesan C o le tte 'in ro m a n n d a n

(sosyete fahiesi) olarak yetitirilen ufak tefek bir Parisli kz anlatt yksne da Grnt Ynetmeni: Joseph
Ruttenberg
yanlarak ekilen G ig i, Alan Jay Lerner ve Frederick Loewe'un hazrlad esprili
Mzik: Frederick Loewe
mzik repertuaryla beyazperdeye uyarland. Bu arklarn en beenilenleri arasn
Oyuncular: Leslie Caron, Maurice
da "Thank Heaven for Little Girls", "I'm Glad I'm Not Young Anymore" (ikisini de Chevalier, Louis Jourdan, Hermione
bu filmle kariyeri yeniden dirilen, salon adam rollerinin mkemmel oyuncusu Ma Gingold, Eva Gabor, Jacques
Bergerac, Isabel Jeans, John Abbott
urice Chevalier seslendirmiti) ve eski bir kaak ilikiyi anmsatan elenceli Cheva
Oscar: Arthur Freed (film), Vincente
lier & Hermione Gingold deti "I Remember it W ell" bulunuyordu. Minnelli (ynetmen), Alan Jay Lerner
Leslie Caron, kanlmaz olarak anszn zgvenli ve ekici bir kadna dn (senaryo), William A. Horning, E.
Preston Ames, Henry Grace, F.
meden nce, grg kurallar, ivebazlk, batan karma ve mcevherlere deer
Keogh Gleason (sanat ynetmeni),
bime konularnda ders grme eziyeti eken en akrak ocuk rolnde kusursuz. Joseph Ruttenberg (grnt
Salon adam rolnde Louis Jordan da ayn ekilde mkemmel. 19. yzyl sonu Pa ynetmeni), Cecil Beaton (kostm),
Adrienne Fazan (kurgu), Andr
ris'i perdede hi bu kadar gzel grnmemiti ve Cedi Beaton'n kostmleri Ler
Previn (mzik), Frederick Loewe,
ner ve Loevve'n M y F a ir Lady'sindeki ( B e n im G z e l M e le im , 1964) almasyla Alan Jay Lerner (film arks)
rekabet edebilecek dzeyde. G ig i daima byleyici. AE

THE D E F I A N T 0 N E S ( 1 9 5 8 ) ABD (Curtleigh, Lomitas)

Kader Balaynca 97dk, SB
Ynetmen: Stanley Kramer
Yapmc: Stanley Kramer
Stanley Kramer'n, aka bir "mesaj" filmi olan K a d e r B a la yn ca 's, Ameri
Senaryo: Nedrick Young, Harold
kan rklar aras ilikilerin etkileyici bir simgesi niteliinde: Biri beyaz, dieri siyah iki Jacob Smith
mahkum (Tony Curtis ve Sidney Poitier), onlar hapishaneye gtren ara devrildi Grnt Ynetmeni: Sam Leavitt
inde birbirlerine zincirle baldr, iki adam da rk duygulara sahiptir ve ilk frsat Mzik: Ernest Gold
ta birbirlerinden ayrlmak isterler; ama Amerikan tarihinin bu alegorisine uygun Oyuncular: Tony Curtis, Sidney
Poitier, Theodore Bikel, Charles
olarak, ayrlamazlar. Kanlmaz yaknlklar onlar klielerin ve fkeli szcklerin
McGraw, Lon Chaney Jr King
tesine tar ve birbirlerini birer birey olarak tanmaya balamalarn salar. Donovan, Claude Akins, Lawrence
Yemek bulmak iin giritikleri bir soygun ters gider ve ikisini birden lin etmek Dobkin, Whit Bissell, Carl "Alfalfa"
Switzer, Kevin Coughlin
isteyen bir ete pelerine der. Yalnz, beyaz bir kadnn idare ettii bir iftlik evi
Oscar: Nedrick Young, Harold
ne geldiklerinde nihayet zinciri krmann yolunu bulurlar. Yine de bu noktadan Jacob Smith (kurgu), Sam Leavitt
sonra, kadn onlar ayrmaya alsa bile kendi yollarna gitmezler. Bir bataklktan (grnt ynetmeni)
geip daha sonra da bir yk trenine binerek, zgrle doru son bir hamle ya Oscar adaylklar: Stanley Kramer
parlar; ama bu giriimleri baarszlkla sonulannca yeniden ele geirilirler. (film), Stanley Kramer (ynetmen),
Tony Curtis (erkek oyuncu), Sidney
Gerek Curtis'ln gerekse Poitier'n baarl oyunculuklar, kolayca sradan bir Poitier (erkek oyuncu), Theodore
melodrama dnebilecek ykye hem hayat hem de dnsel g katyor. K a d e r Bikel (yardmc erkek oyuncu). Cara
B a la yn ca , 1950'lerde, Amerikan toplumunun Afrika kkenli Amerikallarn mev Williams (yardmc kadn oyuncu),
Frederic Knudtson (kurgu)
cudiyeti olgusuyla uzlama giriiminde bulunduu dnemde, "gereki" liberalle
Uluslararas Berlin Film
rin gndemini belki de en iyi ekilde yanstan film. BP Festivali: Sidney Poitier (Gm
Ay)
ABD (Alfred J. Hitchcock,
Paramount)
128dk, Technicolor
Ynetmen: Alfred Hitchcock
Yapmc: Alfred Hitchcock
Senaryo: Samuel A. Taylor, Alec
Coppel
Pierre Boileau ve Thomas
Narcejac'm d'Entre les Mods isimli
romanndan
Grnt Ynetmeni: Robert
Burks
Mzik: Bernard Herrmann
Oyuncular: James Stewart, Kim
Novak, Barbara Bel Geddes, Tom
Helmore, Henry Jones, Raymond
Bailey, Ellen Corby, Konstantin
Shayne, Lee Patrick
Oscar adaylklar: Hal Pereira,
Henry Bumstead, Sam Comer,
Frank R. McKelvy (sanat ynetimi),
George Dutton (ses)
VERTIGO (1958)
lm Korkusu
Alfred Hitchcock, baarsnn ve ticari nnn doruunda olduu halde, lm
Korkusu, gsterime girdii dnemde ok beenilen bir film olmad. Eletirilerin o
u, kukulu ve anlalmas g senaryoya ynelikti. Cinayet plann, ortaya k olsa
olsa ortalama bir Scooby-Doo izgi filminin sonu kadar artc, zayf karakterize
edilmi kt adam tarafndan yaplmas insanlara hi nandrc gelmemiti. Filmin so
nu baka bir eye o kadar ok arlk veriyordu k Hitchcock, katilin hak ettii ceza
y bulduunu belirtmek zere, televizyon in yapt almalardakine benzer gerek
siz bir aklama blm ekmesine ramen katil yine de bu iten paay syrm gi
bi grnyordu. Filmin odan oluturan, James StewartTa Kim Novak arasndaki
ilikide rahatsz edici bir eyler de vard. Ama lm Korkusu'nun, baz telif hakk so
runlarndan kaynaklanan nedenlerle gsterilemedii uzun yllar ierisinde, film yeni
den deerlendirildi. imdilerde "Usta nn en nemli ileri arasnda saylyor.
John "Scottie" Ferguson (Stewart), filmin banda ykseklik korkusu yznden
bir meslektann hayatn kurtaramayan ve bu yzden grevinden istifa eden bir
San Francisco polisidir. Zaman zaman zel dedektif olarak alan Scottle, eski arka
da Gavin Elster (Tom Elmore) tarafndan tutulur. Gavln, Scottle'den, arbal kya
fetler giyen, souk tavrl bir sarn olan ve 19. yzylda boularak lm, kendisine
benzeyen bir aile byn belli ki saplant haline getirmi kars Madeleine'i (No
vak) gizilce takip etmesini ster. Scottie'nln, nevrotik Madeleine'e ak olmas, bu du
rumun akllara, kadnn dirilmesinin ironlk olarak onun lmyle gerekleecei d it.
ncesini getirir ve filmin ilk yars bylelikle neredeyse bir hayalet hikayesine dn
r. Bu noktada devreye gerilim kadar atmosferin de ustas olan Hitchcock ve doa
st gler girer. Madeleineln bir an kulesinden atlayp lmesinden sonra film yn
deitirir ve ok daha heyecanl.bir hal alr. Scottle, len Madeleine'e ok benzeyen
kaba saba, koyu sal tezgahtar kz Judy Barton'a (yine Novak) rastlaynca akln ka
rmann eiine gelir ve onunla liki kurar. Scottie'nln kaybettii aknn reenkar-
nasyonunu yaratmaya alarak, Judy'yi kendi amac dorultusunda ynlendirdii,
kz yeni bir sa stili ve giysilerle Madeleine'e dntrd sahneleriyle lm Kor
kusu kadar rahatsz edici olmay gze alabilen ok az ana akm (egemen sinema an
laya uygun) Hollywood filmi vardr. Psycho'daki (Sapk) du sahnesi fiziksel olarak
ne kadar oke edlclyse, nihayet dnmn tamamlayan Judy'nln
Scottie'yl vampirce bir alkla kucaklamas da duygusal bakmdan o
kadar sarsicdr.
Baka baz mthi Hitchcock filmleri gibi lm Korkusu da bol
bol taklit edildi, vg toplad ve zerinde deiiklikler yapld. Brian
De Palma'nn Obsession' (Saplant) gibi filmler, bu orijinal filmin
uzun metrajl dipnotlardr. Filmde kullanlan teknik hileler (Stewart'in
ykseklik korkusunu ifade etmek iin kullanlan ezamanl zumlama
ve geriye kaydrma) sinema repertuarna dahil oldu (Steven Spielberg
bu teknik hileleri Jav/s-Denizin Pilerin de kulland). Hatta baz sah
neler baka filmlere (Terry Gllliam n Twelve Monkeys-12 Maymun'u
gibi) ruh katmak zere kullanld. Sonuta lm Korkusu, elik grisi
Technlcolorgrntlerl, gerekstc dinamikleri ve Bernard Herr-
mann'n arpc, deneysel nitelikler tayan mziiyle gz kamatrc,
rahatsz edici ve souk bir romantizm tayan bir film. KN

Polonya Poland (Polski, ZRF)
105dk, SB
Dili: Polonyaca
Ynetmen: Andrzej Wajda
Yapmc: Stanislaw Adler
Senaryo: Jerzy Andrzejewskl,
Andrzej Wajda
Jerzy Andrzejewski'nin Popil i
diament isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Jerzy
Wjdk
Mzik: Jan Krenz, Filip Nowak
Oyuncular: Zbigniew Cybulski,
Ewa Krzyzewska, Waclaw
Zastrzezynski, Adam Pawlikowski,
Bogumil Kobiela, Jan Ciecierski,
Stanislaw Milski, Artur Mlodnicki,
Halina Kwiatkowska, Ignacy
Machowski, Zbigniew Skowronski,
Barbara Krafftwna, Aleksander
Sewruk, Zofia Czerwinska, Wiktor
Grotowicz
Venedik Film Festivali: Andrzej
Wajda (FIPRESCI dl)
(
ngilizce ad: Ashes and Diamonds
POPIL I DIAMENT (1958)
Kller ve Elmaslar
1950'lerin sonlarnda, talyan yeni gerekiliinin etkisini yitirmesiyle Fransz
Yeni Dalga akmnn ortaya k arasnda kalan birka yl boyunca, sanat sinema
s denince akla Polonya sinemas gelirdi. PolonyalIlar, sava yllarndaki dayanma,
zveri ve sadakati anlatan karmak ve genellikle yoruma ak hikayeleriyle, sosya
lizmin insani yznn gelmi gemi en inandrc tasvirlerini sundular. Aleksandr
Ford, Andrzej Munk, Jerzy Kawalerowicz gibi ynetmenlerin filmleri, festivallerde
dl stne dl kazand ve dnya apnda ilgi grd. Bu dnemde ekilen Polon
ya filmleri arasnda belki de en iyisi, Andrzej Wajda'mn, Dou Avrupa'da yeni filiz
lenen bir sanat ve aydn kuan temsil eden, Kller ve Elmaslar adl filmiydi.
Wajda'mn, Jerzy Andrzejewski'nin tartma yaratan romanna dayanan baya
pt, 2. Dnya Sava'nn son gnnde gelien olaylar konu alr. Dman teslim ol
mutur ancak kazanan taraf ne kazandndan tam olarak emin deildir: Fiem ko
mnistler hem de milliyetiler sava dneminde kurduklar bak srtndaki ittifakn
zlmekte olduunu imdiden hissedebilmektedir. Bu srada sahneye bir tara
kasabasndaki milliyeti yeralt rgtne bal fevri bir gen olan Maciek (Zbigniew
Cybulski) kar; yeni greve gelen komnist blge liderini ldrmekle grevli Ma
ciek, o gece bir otelde saklanr. Ancak bu, Maciek'in yetikinlik yaamnda yaad
neredeyse ilk bar gecesidir; ve gen adam, yaamn kendisine baka neler su
nabileceini renme hevesindedir. Gen ve gzel bir kadnla tanr ve ona ilgi
duymaya balar. Kadna duyduu ilgi, grevin nne geme tehdidi tamaktadr.
Wajda, hem kart siyasi grlere hem de birbirinden btnyle farkl karak
terlere perdede eit arlk vermek iin filmin bandan sonuna kadar net alan de
rinlii kullanr. Bununla beraber filmde asl seyre deer olan, Wajda'mn Maciek ro
l iin kefettii PolonyalI aktr Cybulski'dir. Srekli gne gzlnn ardna giz
lenmi gzleri ve hafif kaba saba ancak sevimli tavrlaryla Cybulski'ye "Dounun
James Dean'i" yaktrmas yaplm; ve aktr, siyasi etiketleri bir kenara brakp bi
reyin insani niteliklerine odaklanmak isteyen bir kuan simgesi haline gelmitir.
Finalde lmcl bir kurun yaras aldktan sonra, p ynlar arasnda sendeleye
rek yrrken, tyler rpertici glyle "lm dans"n yapt sahne, hi phesiz
sinema tarihinin en gl (ve pek ok kez tekrarlanan) sonlarndan biridir. RP
DRACULA (1958)
Britanya (Hammer)
82dk, Technicolor
Hammer Stdyolar'nn Bram Stoker'n nl romanndan uyarlad bu film,
Ynetmen: Terence Fisher
gelmi gemi en muhteem korku filmlerinden biri. Montaj masasnda gelimi,
Yapmc: Michael Carreras,
belirgin kontrastlar yakalamada usta keskin gzn, uzamn mantksal almn Anthony Hinds, Anthony Nelson
dan ald hazla birletiren ynetmen Terence Fisher, melodramatik slup bakmn Keys
dan drt drtlk bir ustalk sergiliyor. Jack Asher'n dinamik grnt ynetmenli Senaryo: Jimmy Sangster
i, James Bernard'n korkutucu ve heyecan verici mzii ve bu filmdeki baarlar Bram Stoker'n romanndan
Grnt Ynetmeni: Jack Asher
nn kariyerlerinde belirleyici rol oynad iki oyuncunun performans (Peter Cus-
Mzik: James Bernard
hing'in entelektel, zarif ve atletik Van Helsing'i ve Chrlstopher Lee'nin souk,
Oyuncular: Peter Cushing,
otoriter, yakkl Kont'u) ynetmene destek veriyor.
Christopher Lee, Michael Gough,
Hammer'n bir nceki filmi The Curse o f Frankenstein (Frankenstein'n Lane Melissa Stribling, Carol Marsh, Olga
ti) gibi Dracula da ilk izleyici ve eletirmenlerine ok sarsc geldi ve Hammer'n kor Dickie, John Van Eyssen, Valerie
Gaunt, Janina Faye, Barbara
kunun fiziksel yanna yapt vurgu, ancak 1970'lerin balarnda genel anlamda
Archer, Charles Lloyd Pack, George
kabul grmeye balad. Dracula kendisinden nceki korku filmleri tarafndan belir Merritt, George Woodbridge,
lenen snrlar cesaretle aar. Bu durum en net biimde Dracula'nn vahi gzlerin George Benson, Miles Mallesn
de, uzun ve sivri dilerinde, kalbine kazk saplanm vampir kadnlarn zerlerinden
oluk oluk akan kanda ve vampirle kurbanlar arasndaki likinin kuku gtrmez
cinsel karakterinde gzlemlenir. Filmin bir yerinde Dracula, kurbannn yatak oda
sna girer ve kapy koridora yerletirilmi kamerann yzne kapatr, incelik asn
dan sahnenin burada sonlandrlmas gerekir ve bu beklenir; ne var ki Fisher kurgu
da dorudan odann iine kesme yapar ve Dracula'nn gen kadn yatana do
ru itiini gsterir. Salt bu kesme bile acmaszlk, taciz ve dehet tar. CFu

MON ONCLE (1958) Fransa / talya (Alter, Centauro,

Daym (Amcam) Gray, Specta)
1 lOdk, Eastmancolor
Dili: Franszca
Jacques Tati, ilk ki sinema filmi olan Jour de Fte (Tatil Gn, 1948) ve Les
Ynetmen: Jacques Tati
Vacances de M. Hulot'da (Bay Hulot'nun Tatili, 1953), tarallarn, sradan insanla
Yapmc: Louis Dolivet, Jacques
rn ve ezilmilerin etkileyici yanlarn sevecenlikle yceltti. Bu filmindeyse eletiri ok Tati, Alain Terouanne
larn, o eski, uysal yaam biimlerini tehdit eden makineleme lgnlna yneltir. Senaryo: Jacques Lagrange, Jean
Tati'nin deimez beyazperde karakteri, neredeyse konumayan Msy Hu- L'Hte, Jacques Tati
lot, Paris'in eski ve khne bir mahallesinde yaar. Pek de uzak saylmayacak bir yer Grnt Ynetmeni: Jean
Bourgoin
de kz kardei ve enitesi olan Arpel'ler (Adrienne Servantie ve Jean-Pierre Zola),
Mzik: Franck Barcellini, Alain
modaya uygun biimde kk ev aletleriyle donatlm modern bir evde otururlar.
Romans
Bu aletlerin ou, kanlmaz olarak arzalanr; zellikle iyi niyetli Hulot etraftayken.
Oyuncular: Jean-Pierre Zola,
Tati filmlerinde her zaman olduu gibi, mizah neredeyse tamamen grsel ve Adrienne Servantie, Lucien Frgis,
iitsel. ok az komedyen filmdeki sesleri bu derece yaratc biimde kullanmtr; Betty Schneider, Jean-Franois
Martial, Dominique Marie, Yvonne
Arpel'lerin eit eit ev aletinden ve enitenin bir hataya derek kaynbiraderine
Arnaud, Adelaide Danieli, Alain
i verdii fabrikadaki makinelerden kan trt, vzlt, tslama ve puflamalar ou Bcourt, Rgis Fontenay, Claude
kez kontroll bir cinnet derecesine ular. Tati, gya yaam kalitesini artrmak ze Badolle, Max Martel, Nicolas
re tasarlanm olan makinelerin, nasl konforun, huzurun ve hazzn aleyhine iledi Bataille, Jacques Tati
ini gstermekten muzipe keyif alr, bir "ayakl afet blgesi" olan Hulot tarafn Oscar: Fransa (yabanc film)
dan temsil edilen insan unsuru da gz ard edilemez. Filmde alttan alta bir melan Cannes Film Festivali Jacques
Tati (zel Jri dl)
koli kendini hissettirir (matkaplar jenerikte akan isimlerin zerinde ktye alamet
ngilizce ad: My nde
olacak ekilde dolap durur) ama hznl bir iyimserlik de sz konusu. PK
Hindistan (Aurora)
100dk, SB
Dili: Bengal dill
Ynetmen: Satyajit Ray
Yapmc: Satyajit Ray
Senaryo: Satyajit Ray
Tarashankar Banerjee'nin
romanndan
Grnt Ynetmeni: Subrata yan yeni gerekiliinin etkisinde kalan Ray'n gzel ve dokunakl filmleri, manevi ve
Mitra
Mzik: Ustad Vilayat Khan, Asis
Kumar, Robin Majumder, Dakhin
Mohan Takhur
Oyuncular: Chhabi Biswas, Padma
Devi, Plnaki Sen Gupta, Gangapada
Basu, Tulsi Lahirl, Kali Sarkar,
Waheed Khan, Roshan Kumari,
Sardar Akhtar, Tulsi Chakraborty,
Bismillah Khan, Salamat Ali Khan
ngilizce ad: The Music Room
JALSAGHAR (1958)
Satyajit Ray, yoksul bir Bengalli kylnn ocukluktan yetikinlie kadar olan ya
amn film halinde anlatan Apu lemesiyle nldr daha ok. Bu filmler, yalnzca
Bollywood mzikallerinin dsel ve tuhaf grntlerine aina olan dnyay Hindistan
sanat sinemasyla tantrd. Ray farkl bir Hindistan', geleneksel ky yaamn, ktln,
kurakln ve yoksulluun krp geirdii yaamlar ortaya seriyordu. Byk lde Ital
toplumsal adaletsizlikleri irdeleme arayndayd. Tarada, ok baarl biimde ekilmi
olan bu filmler, Hindistan yaamnn gerek ve gvenilir belgeleri olmak in her trl
abay gsteriyordu. Ne var ki Jalsaghar'da (Mzik Odas) Ray'n tarz ve amalar de
iiklik gsterir. Bu karamsar, deiik atmosferlere keskin geiler yapan, hznl
film, Apu lemesinin ya da Ashani Sanket'in (Uzaktaki Gk Grlts, 1973) Ray'n
bekleyenlere byk bir srpriz olacaktr. Ray, bu hner gsterisiyle, zellikle "nc
Dnya" lkeleri balamndaki tipik ulusal sinema anlaymzn tesine geer.
Jalsaghar, gcn yitirmekte olan bir Lordun, "Huzur" Roy'un, 1920'lerde geen
ehov tarz yksn anlatyor. Karakteri, Ray'n en gzde aktrlerinden Chhabl Bis
was, hznl bir ekicilik ve etkileyici bir asaletle canlandryor. Roy'un gc ve serve
ti yava yava tkenmi ve geriye hibir ey kalmamtr. Saray harabeye dnm, hiz
metkrlarnn says gittike azalmtr ve yal adam gnlerini atsnda oturup gemi
teki grkemli zamanlarn hayaline dalarak geirir. Kra bir manzaraya bakarak oturup
durur. Mahim Ganguly (Gangapada Basu), artan gcne ve ykselen statsne uy
gun den materyalist bir anlaya sahip bir tefecidir. Ganguly, Roy'un yitirdii eyle
rin temsilcisidir ve onun varln tehdit eder. Ganguly bir konsere ev sahiplii yapaca
n ilan ettiinde, Roy da eskiyle yeniyi son bir yzlemede kar karya getirmek ze
re ayn gece bir konser dzenlemeye karar verir. Roy'un gsterili mzik odas onun
en byk tutkusudur, bir geriye dn sahnesiyle eski refah gnlerinde odada verilen
konserler gsterilir. Bu son konser her ne kadar Roy'un hzinesini tamamen silip s
precek olsa da onun son soylu davran olacaktr. Bu, onun iin bir zamanlar alkn
olduu gibi yaama ve kanlmaz sonunu, son bir mzik ve g
zellik gecesi boyunca uzak tutmak iin bir frsattr.
Filmin k ve melankoli atmosferi nsanda neredeyse sar
ho edici bir etki yapyor ve buna bal bir yimserlie yol ayor.
Roy'un yaamnn artk sonuna geldiini ten e hissediyor, yi
ne de tpk onun gibi, olanaksz olduunu bile bile bu yaamn
sona ermemesini umut ediyoruz. Ray'n yeni gereki filmlerini
karakterlze eden, zamann ve mekann yakn gzlemi ve zenli
kurgusal yeniden yaratm, bu filmde ok iyi sonu veriyor ama
daha davurumcu sonulara ulayor. Saray bitkiler ve bcekler
ele geirirken, geride kalan iki uan da mcadelelerini kaybet
mekte olduklarn gryor, Roy'un yukardan bakt plak dz
lkte srnerek lne tank oluyoruz. Bu filmde yeni fikirleri
ve teknikleri kefe kan Satyajit Ray'n tarznn daha da gelime
sini izlemek ok etkileyici. Jalsaghar, duyusal bir zevk kayna ve
dnya sinemasnn olmazsa olmaz bayaptlarndan biri. RH
Fransa (Carrosse, Sdif)
94dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Franois Truffaut
Yapmc: Franois Truffaut
Senaryo: Franois Truffaut
Grnt Ynetmeni: Flenri
Deca
Mzik: Jean Constantin
Oyuncular: Jean-Pierre Laud,
Claire Maurier, Albert Rmy, Guy
Decomble, Georges Flamant,
Patrick Auffray, Daniel Couturier,
Franois Nocher, Richard Kanayan,
Renaud Fontanarosa, Michel
Girard, Flenry Moati, Bernard
Abbou, Jean-Franois Bergouignan,
Michel Lesignor
Oscar adaylklar: Franois
Truffaut, Marcel Moussy (senaryo)
Cannes Film Festivali: Franois
Truffaut (ynetmen) (OCIC dl)
ngilizce ad: The 400 Blows
LES QUATRE CENTS COUPS (1959)
400 Darbe
Franois Truffaut, ilk filmi 400 Darbe'yle, 1959 ylnda Cannes Uluslararas
Film Festivali'nde En iyi Ynetmen dln kazand. Bir anda uluslararas sinema
kltr haritasna girdi ve Jean-Luc Godard, Eric Rohmer gibi kendi yeniliki proje
lerinin iine dalp gitmi Yeni Dalga akmndan meslektalarnn yolunu at.
Dier Yeni Dalga ynetmenleri gibi Truffaut da grlerinin temel hatlarn,
Andr Bazin'in ynettii nitelikli sinema dergisi Cahiers de Cinma iin makaleler
yazarak gelitirdi. ounlukla onun kendine zg estetik ve felsefi kayglar bt
nnden uzak dseler de Bazin, eletirmenlerini kendi inanlarnn peini brakma
malar iin yreklendiriyordu. Truffaut, grubun iindeki en atak yazard. Fransz si
nemasnn "kalite gelenei"ni sert bir dille eletirirken bir yandan da gl bir bi
imde yaratc olan ynetmenleri, filmlerinin asl sahibi ve yaratcs olarak gren
politique des auteurs' ("yaratc-ynetmen" politikas/kuram) formle ediyordu.
400 Darbe. Truffaut'nun bir eletirmen olarak yceltmi olduu kiisel bir si
nemann ruhuyla dolup tayor. Filmin kahraman Antoine Doinel (Jean-Pierre L
aud), yaratc ynetmenin bizzat pek de kurmacaya kalmadan perdede hayat bu
lan hali; Truffaut sonradan, 15 yandaki aktrn oyunculuundaki gll,
onunla beraber oyuncu kadrosu ve ekim ekibine kar zel bir ittifak kurarak des
teklediini aklamtr. Usta grnt ynetmeni Henri Deca, filmi Paris'teki ger
ek meknlarnda ekti ve Truffaut, dokunakl bir biimde ifade edilen duygusal
ayrntlarn sergilendii anlarda, ykden ksa sreler iin sapmakta asla tereddt
etmedi. Bu sekanslardan biri, AntoineTn lunaparkta merkezka kuvveti uygulayan
bir elence aracna bindiinde vcudunu, toplumun kstlayc normlarna ba kal
drma ynndeki drtsnn dirensiz olduunu ifade edecek ekilde eip bkt
blm. Dieriyse film in sonunda; Truffaut'nun kameras Antoine'la birlikte
slahevinden kaar ve nereye gittiini bilmeksizin nefes nefese koan Antoine' ta
kip eder. Daha sonra, belki de Yeni Dalga sinemasnn en gl an saylabilecek
bir donuk karede, varolu kaygsnn portresini zapt edercesine onun yzne zum
yapar.
Truffaut ve Laud, Antoine'n maceralarn drt filmde daha srdrd ve se
riyi, Truffaut'nun zamansz lmnden drt yl nce, 1979'da ekilen L'Am ouren
Fuite'ie (Kaan Ak, 1979) sona erdirdiler. Bu devam filmleri ayr bir cazibeye sa
hip olmakla beraber 400 Darbe, Yeni Dalga'nn en bereketli yaratc igdlerinin
damtlm hali olarak esiz benzersizliini koruyor DS
NORTH BY NORTHVVEST (1959)
Gizli Tekilat
Cary Grant'in canlandrd karakter olan reklam ajans yneticisi Ro-
ger O. Thornhill, bir kadnla tantktan ksa sre sonra, kadn ona ismin
deki "0 "n u n ne anlama geldiini sorar. Grant'in nl yant m? "Hi." Bu
nunla bir yandan Alfred Hitchcock'un eski yapmcs David O. Selznick'e
kurnazca bir dokundurma yaplr, te yandan Hitchcock'un en elenceli
filmi Gizli Tekilattaki dier pek ok e gibi "O" da aksiyonu destekle
yen baka bir konu d ayrntdr yalnzca.
Aslnda Gizli Tekilat, zaman zaman kendi btnl inde konu d
byk bir ayrnt gibi grnr k bu da tuhaf bir biimde, filmin dikkate
deer ekiciliine nemli lde katkda bulunuyor. Film tam bir lunapark
gibi: Bir casusla kartrlan ve bir BM diplomatnn ldrlmesiyle ilgili zan
altnda bulunan Thornhill (tek silah engin cazibesi ve esprili yantlardr),
peinde kt adamlardan (bunlarn ban James Mason ve rpertici Mar
tin Landau eker) ve ajanlardan kamaktadr. Arada bir yerlerde de, iyi
adamlarla kt adamlar arasnda gidip gelen son derece gzel ve utan
mazca ehvetli Eve Kendall (Eva Marie Saint) vardr.
Ernest Lehman'n kaleme ald, gelmi gemi en gzel senaryolarn
birinden yola karak sinemann en mthi aksiyon sekanslarndan bazla
rn (uak saldrs, Rushmore Da'nda yz heykellerinin arasndaki kova
lamaca) sergileyen Hitchcock, Gizli Tekilat'ia altn an en etkileyici bi
imde noktalam oldu. Saul Bass tasarm olan balang jenerii bile unutulmaz ABD(MGM)
ve Bernard Herrmann'n mzii, en az Psycho (Sapk, 1960) ve Vertigo'nun (lm 136dk, Technicolor
Korkusu, 1958) simge haline gelen ezgileri kadar baarl. Ynetmen: Alfred Hitchcock
Gizli Tekilattan nce ekilen Vertigo'da Kim Novak'n canlandrd souk Senaryo: Ernest Lehman
sarndan ok farkl olan Saint, Hitchcock'un daha savunmasz kadn barol oyun Grnt Ynetmeni: Robert
cularndan biri ve GrantTe ilk karlatklar andan itibaren birbirleri iin yaratlm Burks
olduklar anlalyor. Bu, mzmin bekarn mutlu bir yuva kurma yolunda karsna Mzik: Bernard Herrmann
kan, atele son snavdr ve mesele, iftin sonuta birlikte olup olmayaca deil Oyuncular: Cary Grant, Eva Marie
Saint, James Mason, Jessie Royce
ne yapp da birlikte olabilecekleri meselesidir. Grant'in Saint'le paylaacaklar gele
Landis, Leo G. Carroll, Josephine
cee de ynelen tehditlerin stesinden gelmesi gerekmektedir ve Hitchcock'un Hutchinson, Philip Ober, Martin
elinde, yolu engellerle kapatan sihirli bir denek vardr. JKI Landau, Adam Williams, Edward
Platt, Robert Ellenstein, Les
Tremayne, Philip Coolidge, Patrick
McVey, Ed Binns
Oscar adaylklar: Ernest Lehman
(senaryo), William A. Horning,
Robert F. Boyle, Merrill Pye, Henry
Grace, Frank R. McKelvy (sanat
ynetimi), George Tomasini (kurgu)

ABD (Ashton, Mirisch)
120dk, SB
Ynetmen: Billy Wilder
Yapmc: I.A.L. Diamond, Doane
Harrison, Billy Wilder
Senaryo: I.A.L. Diamond, Billy
Wilder
Grnt Ynetmeni: Charles
Lang
Mzik: Adolph Deutsch, Gus
Kahn, Bert Kalmar, Leo Wood
Oyuncular: Marilyn Monroe, Tony
Curtis, Jack Lemmon, George Raft,
Pat O'Brien, Joe E. Brown,
Nehemiah Persoff, Joan Shawlee,
Billy Gray, George E. Stone, Dave
Barry, Mike Mazurki, Harry Wilson,
Beverly Wills, Barbara Drew
Oscar: Orry-Kelly (kostm)
Oscar adaylklar: Billy Wilder
(ynetmen), I.A.L. Diamond, Billy
Wilder (senaryo), Jack Lemmon
(erkek oyuncu), Ted Haworth,
Edward G. Boyle (sanat ynetimi),
Charles Lang (grnt ynetmeni)
SOME LIKE IT HOT (1959)
Bazlar Scak Sever
Talihsiz caz mzisyenleri Joe (Tony Curtis) ve Jerry (Jack Lem
mon), 1929 yl Sevgililer Gn Katliam'na tank olurlar ve "Josephi-
ne"le "Daphne" klna girerek, Miamiye gitmekte olan bir kzlar
orkestrasyla beraber Chicago'dan kaarlar, ikisi de hassas, akl bir
kar havada arkc Sugar Kane Kowalczyk'e (Marilyn Monroe) vu
rulur. Ne var ki Daphne, cazibesine kaplan zengin apkn III.
Osgood Fielding'in (Joe E. Brown) srarl ilgisine maruz kalr ve kah
ramanlarmzn kamak istedii gangsterler, Chicago'lu ete reisi
Spats Columbo (George Raft) ve adamlarnn bir yeralt dnyas zir
vesi iin Florida'daki otele gelmeleriyle iler daha da karr.
Erkek barol oyuncularnn kadn klna girdii bu efsanevi komedi, ierdii
mthi olaylar, zekice kotarlm espriler ve mkemmel oyunculuk dzeyiyle ban
dan sonuna olaanst elenceli ve komik. En byleyici dnemini yaayan
1950'lerin bir numaral seks tanras Monroe'nun mahzunluktan glnle geii
ni yakalayabilmek, rol arkadalar ve ynetmeni asndan ldrtc olmakla birlikte,
efsanevidir. Curtis'in kadn kyafetleri iinde rahat hissetmemesi, hareketlerinde ta
mamen zgr komik olan Lemmon'n aksine ona souk bir kontrolllk vermitir.
Bazlar Scak Sever'in bamsz yapmcln ve ynetmenliini Billy Wilder yap
t ve senaryoyu, ikinci kez bu konuda ibirlii yapt I.A.L. "z" Dlamond'la yazd.
Film, iki isiz mzisyenin bir kzlar orkestrasna katlmalar, bir tren yolculuuna k
malar ve hzl kostm deitirme abalar ierisinde, orkestrann vokalistiyle ak ma
ceras yaamalarn konu alan Alman fars Fanfaren der Liebe'den (1951) hareketle
ekildi. Wilder, kahramanlarnn kadns olmalarn stemedi; fazlasyla heteroseksel
olmalydlar ki etraflar batan karc kadnlarla doluyken, trene binip kalar daya
nlmaz biimde komik olsun. Dolaysyla kadn klna girmeleri iin fena halde iyi bir
gerekeleri olmas gerekiyordu. Hayatta kalabilmek amacyla acmasz katillerden
kamak, gl bir motivasyon kayna salad.
Filmin nl son replii, byle bir replik koyup koymamakta kararsz olan Wil-
dera, bunun beklenmedik olduu iin komik olduunda srar eden Diamond'n e
kimleri bitirmesinden bir gece nce yazld; izleyicinin, Jerry'nin "Ben ERKEM! di
yerek gerek kimliini aklamasna karlk bekledii son tepki, Osgood'un felsefi bir
bak asyla omuz silkerek, "Kimse mkemmel deildir," demesiydi. Zevkle anmsa
nan bir baka an da, Daphne'nin nianlandn ilan ettii andr. Lemmon, gln bir
heyecan iinde marakasn sallarken, W llder'in replikler arasnda izleyicilere glecek
boluk brakmak iin neeli marakas seslerini kullanmakta srar etmesiyle bu sahne,
komedi zamanlamas asndan bayapt nitelii tar. Wilder ayn zamanda, hem d
nem dekorunun deerini artrmak hem de kurnazca, erkek kahramanlarn makyajla
rn abartdan uzaklatrmak zere filmi siyah-beyaz ekmesine ynelik itirazlara prim
vermemitir. Aktrlerin geirdii dnm artc ve elencelidir ama Technicolor
renklerle ekilmi olsayd fazlasyla grotesk olabilirdi. Sektrn duayenleri, komedi
filmlerinin geleneksel kurallarndan bazlarn ihlal ettii iin (ykye tyler rpertici
bir toplu katliamla giri yaplr, ekimler baladnda senaryonun ancak yars yazl
mtr ve film iki saat srer) filmin baarsz olacan ngryorlard ama seyirciler
Bazlar Scak Sever'e bayld. Amerikan Film Enstits'nn, onu Tm Zamanlarn En
iyi Komedi Filmi semesinden ok sonra bile hayranlar toplamaya devam ediyor. AE
 rTV - 'J m_ 'N
W^ wV VI
r1 1m ' ,/J
m - & t * A fJ k

ABD (Carlyle, Columbia)
160dk, SB
Ynetmen: Otto Preminger
Yapmc: Otto Preminger
Senaryo: Wendell Mayes
John D. Voetker'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Sam
Leavitt
Mzik: Duke Ellington
Oyuncular: James Stewart, Lee
Remick, Ben Gazzara, Arthur
O'Connell, Eve Arden, Kathryn
Grant, George C. Scott, Orson
Bean, Russ Brown, Murray
Hamilton, Brooks West, Ken Lynch,
John Qualen, Howard McNear,
Alexander Campbell
Oscar adaylklar: Otto
Preminger (film), Wendell Mayes
(senaryo), James Stewart (erkek
oyuncu), Arthur O'Connell
(yardmc erkek oyuncu), George C.
Scott (yardmc erkek oyuncu), Sam
Leavitt (grnt ynetmeni), Louis
R. Loeffler (kurgu)
Venedik Film Festivali: James
Stewart (Volpi Kupaserkek
oyuncu)
Venedik Film Festivali Otto
Preminger (Altn Aslan adayl)
ANATOMY OF A MURDER (1959)
Bir Cinayetin Anatomisi
Robert Traver'n (Mlchigan Yksek Mahkemesi yargc
John D. Voelker'n takma ad) 1957 tarihli romanndan 1959
ylnda Otto Preminger'in sinemaya uyarlad film, ekildii
dnemde tartma yaratmt (o dnemler iin allmam
olan "klot", "tecavz", "sperm retimi" gibi szckleri per
dede aka kullanmasyla) ve ABD hukuk sistemine keskin,
sert, zehir gibi ve zekice bir biimde neter vuran niteliini
hl koruyor.
Bir Cinayetin Anatomisi, Saul Bass'in tasarlad arpc
balang sekans (afite de kullanlr) ve Duke Ellington'un caz temal mzikleriy
le, kendi dnemindeki Hollywood filmleri iin allmadk olan, her adan karmak
ve incelikli bir yaklam benimsiyor. Bu yaklamn en radikal izdm, mahkeme
de anlatlan cinayetin ya da dier zel olaylarn gsterilmemesi; ve bylelikle aksi,
kaytsz bir adam olan Temen Frederick Manlon'un (Ben Gazzara) hafifmerep
kars Laura'ya (ar dar pantolonuyla Lee Remick) tecavz ettii iddia edilen iri ya
r bar sahibi Barney Quill'l ldrdnde, cinnete edeer "kar konulmaz bir dr
t l n esiri olup olmadna karar vermeyi jriyle beraber blzlere brakmas. Ma-
nion, kendisini savunmak zere, yerini alanlarla kapmak iin yeniden mahkeme
salonlarna dnmeye hevesli eski blge savcs Paul "Polly" Biegler' (James Ste
w art) tutar ve Biegler de sivri dilil sekreteriyle (Eve Arden) Iklci ama zeki aratrma
ortann (Arthur O'Connell) yardmlarna bavurur. Bu durum karsnda ne yapa
can aran blge savcs, iddia makamn temsil etmesi iin, ehirden, kl krk ya
ran deneyimli avukat Claude Dancer'i getirtir. Dancer'n jilet gibi grnm ve sin
si zarafeti, Beigler'n "Jimmy Stewart tarz" kurnazlyla lgin bir tezat oluturur.
Hayranlk uyandran ama fazlasyla teatral nitelikler tayan 12 A ngry
Men'den (12 fkeli Adam) ok daha az yapmacklk ieren Bir Cinayetin Anatom i
si, gelmi gemi en iyi mahkeme filmi. Stewart ve Scott (ikisi de Oscar'a aday gs
terildi), avukatlarn ok baarl aktrler olmakla kalmayp yldz oyuncular olmala
r da gerektiini ok iyi kavryor ve zbenliklerini abartl biimde ortaya koyarak,
btn klarn ve itirazlarn jri sandalyesinde oturan, kandrlmaya ak zavall
insanlarn zerinde brakaca etkiye gre lp bien kiiliklere brnyorlar. KN
LES YEUX SANS VISAGE (1959)
Fransa / talya (Champs-Elyses,
Lux)

Georges Franju'nun Les yeux sans visage' ( Yzsz Gzler) hakknda pek ok, 88dk, SB

ey yazlp izildi; bu film Paris Sinemateki'nin kurucularndan olan ynetmenin

Dili: Franszca
Ynetmen: Georges Franju
korku filmi trne el att tek almasyd. Film, layk olduu gibi, bayapt sfaty
Yapmc: Jules Borkon
la yceltilirken, ou kez de basit senaryosuyla grnt ynetiminin iirsellii ara
Senaryo: Pierre Boileau, Claude
snda "Jean Cocteau'nun bir Edgar Allen Poe yapt ekmesi" benzeri balantlar Sautet, Pierre Gasear, Thomas
kurulur. Organ naklinde doku uyumazl sorununun stesinden gelmek zere Narcejac
deneyler yapan dahi doktor Gnessier (Pierre Brasseur), yzn, kendisinin sorum Jean Redon'un romanndan
lu olduu bir otomobil kazas sonucu yz deforme olan kz Christiane'n (Edith Grnt Ynetmeni: Eugen
Schfftan
Scob) yzyle deitirebilecei gen bir kadn bulmaya kararldr.
Mzik: Maurice Jarre
Franju, lgn bilim adam ve asistan (Alida Valli) ve tabii ki yaratt "canavar" Oyuncular: Pierre Brasseur, Edith
trnden beylik tiplemelere duyarllk ve karmaklk katyor; izleyicinin yz olma Scob, Alida Valli, Franois Gurin,
yan Christiane'la daha film in balarnda zdelemesini salamak gibi zor bir eyi Alexandre Rignault, Batrice
Altarlba, Juliette Mayniel, Charles
baaryor, ilk planda, Fransa'nn krsal bir blgesinde karanl delip geen iki far
Blavette, Claude Brasseur, Michel
nn otomobilin iinden grdmz grnts, Christiane'n ifadesiz maskesi Etcheverry, Yvette Etivant, Ren
nin eriden grnmn yanstyor. Filmin ilk karelerini bu maskenin ardndan iz Gnin, Lucien Hubert, Marcel Prs
ledikten sonra nihayet Christiane'n yzn grdmzde, karmzdaki ne
onun maskesinin plastik ehresi ne de (maske ktnda) dikkatimizi cezbeden bu
lank kas yn grnts oluyor; bunun yerine, daha nce o yanstmal ilk plan
gen kadnn kendi bakndan grdmz gzleriyle tanyoruz. Filme ierdii
anlam kazandran ey de bu: Doktor Gnessier, bir canavar adna korkun sular
liyor ve o "canavar" biziz.
Les yeux sans visage, Grand Guignol tiyatrosunun beyazperdeye tanm ha
li olarak grlebilir: Film, blzlere Christiane'n maskesinden balayp gen bir kur
bann yznn karlmasna (dier tbbi korkunluklarn yan sra), Christiane'n ol
mayan yznn ksa bir sre iin grnmesine ve nihayet Doktor Genessier nin
kendi kpeklerinin saldrsna uramasna kadar bir dizi, grotesklii gittike artan
grnt sunar. Franju, bize yksek ve dk kltrel zevklerin bir karmn verir;
ynetmenin ekilsel mgeleri smrmeyi ya da bunlara yz evirmeyi reddetmesin
den tr blzlere korkunun iinden gzellik ve iirsellik gsterilir. Film bize, "Asln
da canavar bizsek, tasvir edilen olaylar ille de 'korkun' olarak grmemiz gerek
mez," demek ister gibidir. MK
ABD (Columbia)
73dk, Eastmancolor
Ynetmen: Budd Boettlcher
Yapmc: Budd Boetticher, Harry
Joe Brown
Senaryo: Burt Kennedy
Grnt Ynetmeni: Charles
Lawton Jr.
Mzik: Heinz Roemheld
Oyuncular: Randolph Scott, Karen
Steele, Pernell Roberts, James Best,
Lee Van Cleef, James Coburn
Brezilya / Fransa / talya
(Dispat, Gemma, Tupan Filmes)
100dk, Eastmancolor
Dili: Portekizce
Ynetmen: Marcel Camus
Yapmc: Sacha Gordine
Senaryo: Vlnlcius De Moraes,
Marcel Camus, Jacques Viot
Vinicius De Moraes'in Orfeu do
Carnaval isimli oyunundan
Grnt Ynetmeni: Jean
Bourgoln
Mzik: Luiz Bonf, Antonio Carlos
Jobim
Oyuncular: Breno Mello,
Marpessa Dawn, Lourdes de
Oliveira, La Garcia, Ademar Da
Silva, Alexandra Constantino,
Waldemar De Souza, Jorge Dos
Santos, Aurino Cassiano
Oscar: Fransa (yabanc film)
Cannes Film Festivali: Marcel
Camus (Altn Palmiye)
ngilizce ad: Black Orpheus
RIDE LONESOME (1959)
Budd Boetticher'n ektii ve barollerinde Randolph Scott'n oynad yedi
western, Scott'n alayc, az ama z konuan, felein emberinden gemi karak
terleri ustaca canlandrmasyla; renkli yardmc karakterleriyle; grsel zariflikleriyle;
yaln, gsterisiz mekanlaryla; ve verdikleri abartsz ama yrek burkucu trajedi his
siyle dikkate deerdir. Bu seride eer Ride Lonesome ( Yalnz Kovboy) bir adm
ne kyorsa bunun nedeni finalindeki iyimserlik, Boetticher'n iki sempatik haydu-
tu Pernell Roberts ve James Coburn arasndaki yumuak etkileim ve Burt Ken-
nedy'nln senaryosunun kusursuzluudur.
Scott, Ben Brigade adl bir dl avcsn canlandryor. Brigade, filmin ilk sahne
sinde ktlyle n salm bir katili (unutulmaz biimde ocuksu James Best) ya
kaladktan sonra, dln almak zere onu teslim edecei yere gtrmek amacy
la ak arazide bir yolculua kar. Bu uzun ve zor yolculukta, kendi iradesi dnda
yol arkada edinir: stasyon efinin seksi kars (Karen Steele) ve esirini Briga-
de'in elinden almay planlayan, yukarda sz geen iki iyi "kt adam". Bu ara
da esirin kanun kaa kardei (Lee Van Cleef) grubu yakndan takip etmektedir.
Karakterler birbirlerine rakip ya da birbirlerinin tamamlaycs olan hedefler
iinde skp kalrlar (hibiri bir dierinin kar hamlesi olmakszn hamle yapama
maktadr); hepsi de hep beraber lmcl bir nihai yzlemeye doru gittiklerinin
farkndadr. Boetticher, hem senaryonun gzelliinin hem de kahramannn mitsel
yalnzlnn hak ettii zeni, film i sinemaskop ekerek gstermi. CFu
ORFEU NEGRO (1959)
Siyah rfe
Marcel Camus'nn, Orpheus mitini Rio de Janeiro'da, karnaval atmosferi iin
de yeniden sahneledii bu film, nce Cannes'da Altn Palmiye'nln daha sonra da
Yabanc Dilde En yi Film dalnda Oscar'n srpriz sahibi oldu. Yeni gereki teknik
ler (amatr oyuncular ve tklm tklm sokaklarda gerekletirilen kapsaml gerek
mekan ekimleri) kullanlarak yapm gerekletirilen film, Brezilya yaam tarzn ve
folklorunu canl bir biimde betimledii iin byk vg toplad. Konusunu byk
lde mitolojik bir ykden alan Siyah rfe, ayn zamanda tamamen siyahi bir
oyuncu kadrosuna sahip lk uluslararas sanat filmlerinden biri olduu in devrim
ci" nitelemesiyle ba tac edildi. Bu vglere ve otantiklik duygusuna, filmin cazibe
sini hl koruyan unsurlarndan biri de katkda bulunuyor: yani, Afrlka-Brezilya
sambalarnn nde gelen ki bestecisi Bonf ve Carlos Jobim'in besteledii muhte
em mzikler (1967 yapm "The Girl from Ipanema" arksn Jobim bestelemiti).
Film Brezilya'da uzun bir sre, lkeyi, kan kaynayan Latin nfusun sabahlara
kadar parti yapt bir yer olarak egzotikletirmekle eletirildi. effaflk politikalary
la ilgili pek ok gncel tartmay gndeme getiren bu eletirilere kar kmak g
olsa da bu filmi deerlendirmenin en iyi yntemi, onu kendi btnsellii ierisinde
ele almak. Siyah rfe, muhteem grntlere sahip ve Marpessa Dawn'la Breno
Mello'nun harika oyunculuu filme zenginlik katyor. Camus'nn Styks Irma be
timlemesi ve gece bekisi olarak grdmz Kayk Kharon'un ayaklarnn ze
rinden kat paralan uuup giderken ylece dikilmesi unutulmaz. RH
SHADOWS (1959)
Glgeler
John Cassavetesin 16mm'yle ekilip ardndan 35mm'ye aktarlm bu keskin ve
dokunakl ilk uzun metrajl filmi, Manhattan'da birlikte yaamakta olan iki erkek ve bir
kz kardee odaklanyor. Kardelerden en by (Hugh Hurd), nc snf bir gece
kulb arkcs; dier ikisi (Ben Carruthers ve Lelia Goldoni) beyaz sanlabilecek kadar
ak renkli tenlere sahipken, o, gzle grlr biimde karaderilidir. Cassavetes uzman
ABD (Lion)
81 dk, SB
Ray Carney, filmin kapannda kan "Az nce izlediiniz film bir 'doalama'dr" ya
Ynetmen: John Cassavetes
zsnn nesnel bir tanmlamadan ok bir pazarlama taktii olduuna iaret etmi olsa
Yapmc: Seymour Cassel, Maurice
da bu, allm anlamda bir senaryo olmakszn ekilen tek Cassavetes filmidir. Aslnda McEndree
Cassavetes ve Robert Alan Arthur, Glgeler'in byk blmn daha nce Cassave- Senaryo: John Cassavetes
tes'in gzetiminde yaplan bir doalama atlyesine dayanarak yazmtr. Filmin, sy Grnt Ynetmeni: Erich
lentiye gre anlatsal bir yapyla daha az snrlandrlm ilk ve daha ksa versiyonu, bilin Kollmar
dii kadaryla kaypt; ancak Ray Carney, 2003 ylnda bu kayp versiyonu buldu. Mzik: Shifi Hadi
Oyuncular: Ben Carruthers, Lelia
Glgeler, ayn zamanda Cassavetes'in znde gen insanlar zerine odakland
Goldoni, Hugh Hurd, Anthony Ray,
tek filmi; sahicilik hissini artrmak iin oyuncular kendi n adlarn kullanmlar. Bu de Dennis Sallas, Tom Allen, David
rece bir scaklk, duyarllk, incelik ve duygusal el dememilik, bir Amerikan filmindeki Pokitillow, Rupert Crosse, David
oyunculuklarda bylesine doal ve gzel bir biimde ok seyrek karmza kar. Bu Jones, Pir Marini, Victoria Vargas,
Jack Ackerman, Jacqueline Walcott,
film, Fransz Yeni Dalga akmnn Serseri Aklar ve 400 Darbe gibi erken dnem ba
Cliff Carnell, Jay Crecco
yaptlaryla ayn dnemde ekilmitir ve anlatmndaki tazelik ve zgrlkle onlarla ay
n kefeye konulmay hak ediyor. Film ayrca, artk canlln yitirmi olan Manhattan'n
en hareketli dneminin bir portresini orta
ya koymasyla, dokunakl bir zaman kaps
l ilevi gryor. Tony Ray (ynetmen Nic-
holas Ray'in olu), Rupert Crosse, Dennis
Sallas, Tom Ailen ve Davey Jones'un oyun
culuklaryla Cassavetes'in daha sonraki
tm filmlerinde oynataca Seymour Cas-
sel; ve ynetmenin bizzat konuk oyuncu
olarak filmde boy gstermeleri, oyuncu
kadrosuna zenginlik katyor.
Alto saksofoncu Shafi Hadi'nin ses
lendirdii Charles Mingus imzal muhte
em caz mzii, filmin duygusal tonunu
aktarmada ok nemli bir rol oynuyor.
Cassavetes'in daha baarl filmler ektii
dnlebilir ama son bayapt olan 1984
yapm Love Streams'le (Ak Irmaklar, kar
deler arasndaki scakla ve duygudala
odaklanan bir baka film) birlikte el stn
de tutulmas gereken bir film bu. JRos
 Hindistan (Satyajit Ray)
117dk. SB
Dili: Bengal dili
Ynetmen: Satyajit Ray
Yapmc: Satyajit Ray
Senaryo: Satyajit Ray
Bibhutibhushan Bandyopadhyay'n
Aparajita isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Subrata
Mitra
Mzik: Ravi Shankar
Oyuncular: Soumitra Chatterjee,
Sharmila Tagore, Alok Chakravarty,
Swapan Mukherjee, Dhlresh
Majumdar, Sefalika Devi, Dhiren
Ghosh, Belaranl, Shanti
Bhattacherjee, Abhijit Chatterjee
t
ngilizce ad: The World o f Apu
APUR SANSAR (1959)
A pur Sansar (Apu'nun Dnyas), Satyajit Ray'a n kazandran ve Hindistan si
nemasn dnyaya tantan Apu lemesini tamamlayan filmdir. Artk ebeveynleri
nin kisi de lm olan Apu (Soumitra Chatterjee), Kalkta'da, tren yolunun yann
daki eski psk bir kiralk odada yaamn srdrmekte ve yazar olarak isim yap
maya almaktadr. Arkada Pulu (Swapan Mukherjee), onu kz kardeinin Ben-
gal'in kk bir kynde yaplacak dnne davet eder. Ne var ki enlik bozulur;
mstakbel damadn zeka zrl olduu ortaya kar. Gelin kararlatrlan saatte
evlenmezse, fena halde kk decektir. Apu'nun aknlna ve tirazlarna ra
men damatlk grevi zorla ona verilir ve sonunda gen gelinini alp kentteki mez
belesine getirir. Beklenenin aksine bu evlilikle turnay gznden vurmutur. Bir yl
lk mutlu birlikteliklerinin ardndan Aparna (Sharmila Tagore) ocuunu dourmak
iin eve dner. Sonra kt haber gelir; Aparna doumda yaamn yitirmitir. Yk
lan Apu, olunu grmeyi bile reddeder. Be yl sonra Pulu onu uzaklarda bir k
mr madeninde alrken bulur ve byyp haar ve ele avuca smaz hale gelen
ocuunun sorumluluunu zerine almas iin ikna eder, ilk balarda ocuk, baba
s olduunu syleyen bu yabancy lmne reddeder ama yava yava aralarnda
ekingen bir gven oluur; ve Apu, omuzlarnda olu olduu halde yeniden ken
te ve dnyaya dner.
Bu sonu (Apu simgesel olarak doduu kye geri dnm ve kendi ocuklu
uyla yzlemitir), lemenin btnne bir mitin tatmin edici, dngsel biimini
verir. Apu filmlerinin hepsi de iki lm etrafnda kurulmutur ancak A p u r San-
sar'da ikinci lm, Apu'nun kendi lmdr. Aparna'y kaybettikten sonra tinsel
olarak lr ve ntihardan ans eseri kurtulur; olunu geri isteyinceye kadar da ye
niden doumu gereklemez, intihar giriiminin seilmi arac bir trendir; leme-
nin tamamnda olduu gibi burada da trenler, deiiklik, ayrlk ve lm getiren
dayanlmaz, insani olmayan gleri simgeler.
A p u r Sansar1n merkezinde Apu'yla Aparna'nn ksa evlilii yer alyor. Bu evli
lik perdeye yansma sresi bakmndan da ksa; yarm saati zor buluyor ama gl
bir duygusal ve erotik etki tayor. stelik Ray, en ufak bir cinsel temas gsterme
dii halde; zaten istese de, Hindistan'n ahlaki yaps buna izin vermezdi. Bunun
yerine Ray, Apu'nun tek bana yatt yatanda uyanp Aparna'nn neeyle kah
valt hazrlayn dinlerken, yanndaki yastn zerinde bir sa tokas kefetmesi gi
bi anlarda pek ok erotik gnderme yapyor. Ray, ilk kez beyazperdeye kan Chat
terjee ve Tagore'den hayranlk uyandrc derinlik ve inandrclkta bir oyunculuk
dzeyi elde etmi; ikisinin de Ray'in filmlerinde kadrolu oyuncu olmalarnn yan s
ra, Hindistan sinemasnn en nemli yldzlar haline gelmelerine amamal. Apar-
na rolnde byleyici bir cazibe saan Tagore, film ekildiinde henz 14 yan
dayd. Onlarn oyunculuu ve Ray'in ynetimindeki scaklk ve sadelik sayesinde
bu, sinema tarihindeki en dokunakl ve yrekten evlilik aklarndan biri oldu. A pur
Sansar, hem Ray'in ustaca ekilmi lemesine kusursuz biimde noktay koyuyor
hem de ak olmak ve kaybetmek zerine yrek burkucu bir hikaye anlatyor. PK
Fransa (Imperia, Georges de
Beauregard, SNC)
87dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Jean-Luc Godard
Yapmc: Georges de Beauregard
Senaryo: Jean-Luc Godard,
Franois Truffaut
Grnt Ynetmeni: Raoul
Coutard
Mzik: Martial Solal
Oyuncular: Jean-Paul Belmondo,
Jean Seberg, Daniel Boulanger,
Jean-Pierre Melville, Flenri-Jacques
Fluet, Van Doude, Claude Mansard,
Jean-Luc Godard, Richard Balducci,
Roger Hanin, Jean-Louis Richard,
Liliane David, Jean Domarchi, Jean
Douchet, Raymond Fluntley, Andr
S. Labarthe, Franois Moreuil,
Liliane Robin
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Jean-Luc Godard
(Gm Ay), (Altn Ay adayl) ister rastlantsal ister tasarlanm olsun, Godard'n dk bteli, dinamik ekim
ngilizce ad: Breathless
A BOUT DE SOUFFLE (1959)
Serseri Aklar
Sramal kurgu (jump cuts) iki televizyon reklamndan birinde kullanlrken,
yldz oyuncular ya oktan lm (Jean Seberg) ya da kariyerlerinin alacakaranlk
kuandayken (Jean-Paul Belmondo), Amerikallar AvrupalIlara kar kkrtan
"adabmuaeret komedileri" alp ban gitmiken ve dank bir gangster-su y
ksyle gsterili tavrlarn, yksek ve dk kltr dzeylerinden yaplan son mo
da alntlarn karm, bu iin zgn ustas Jean-Luc Godard'dan ziyade onun ard
l Quentin Tarantino'ya yaktrrken, Serseri Aklar'dan geriye ne kalmtr? G
nmzn gen izleyicilerine hitap eden ey nedir?
Godard'n Serseri Aklar', karmzda ok hzl ve hrsl bir evrim geirmi sa
natsal bir putkrc olduu dnldnde artc olmakla birlikte, alakgnll
bir ilk film, ihanet, polislerin takibi ve finalde silahlarn konumasyla bir macera fil
mi senaryosunu andran yanlar var. Martial Solal imzas tayan, kara filmlere ya
kr trden, caz temelli mzii, gzel ama basmakalp. Belmondo'nun geveze ser
serisinin azndan kstaha, biraz edepsizce eyler dklyor ama bu bile Chand-
ler, Flammet ve Spillane tr sert diyaloglar geleneine pek ters dmez.
Ancak Serseri Aklar'm sunduu incelikli, biimsel hazlarn hakk verilmelidir,
tarz sinema sanatna dikkate deer yenilikler getirdi. Sesli ekimden kanlmas ve
tamamen sonradan seslendlrilmesi, filmin, hem diyaloglarn aknda Orson Welles
tarz bir hz ve yaratc dgc elde etmesine neden oldu hem de yknn iinde
oluan "gerek" seslerle ynetmenin sonradan ekledii sesler arasndaki farkn an-
lalamayaca radikal bir ses miksajna zemin hazrlad. Keza, mekanlarda yakn
mesafeden ekim yaplmas, yeni bir sinematografik dnme biimine yol at:
"Grsel tetkik" olarak nitelenebilecek bu biimde, birbirinden birazck farkl grn
tlerden oluan bir sekans, filmde rol alan srad yldz oyuncularn ok eitli ruh
halleri ve durularn barndran kbist bir mozaik meydana getiriyordu.
Ama 2. Dnya Sava ertesinin nfus patlamas kua ve sonraki kuaklar iin
Serseri Aklar, sonsuz cazibesini modern bir ak yks olmas sayesinde koruyor.
Varoluu dncenin, sava sonras refahn, Beat kltr serinkanllyla pop kl
tr kstahlnn ocuu olan bu antikahramanlar, ak bir oyun, kendi kimlikleri
ni de geici maskeler olarak grrler. Kabul etmedikleri geleneksel deerlerle he
nz cisimlenmemi, gelecee ait bir sevme biimi arasnda skp kalmlardr. Bir
yerlerden tandk geliyor mu? AM
B EN -H U R (1 9 59 ) A B D (MGM)
212dk, Technicolor
William Wyler'in, 19. yzylda yaam bir i sava generali olan Lew Walla-
Ynetmen: William Wyler
ce'n romanna dayanan filmi Ben-Hur, zorba Roma ynetiminin hkm srd Yapmc: Sam Zimbalist
yllarda Hristiyan balaycln konu alan efsanevi bir hikayenin nc ve en Senaryo: Kari Tunberg
nl film versiyonu. Sadece tasarlanmas 1 milyon dolara mal olan heyecanl, ak Lew Walla'in romanndan
siyon ykl, mitolojik atl araba yar sahnesiyle efsane haline gelen filmde, 350 Grnt Ynetmeni: Robert
oyuncu rol alm, 50.000'i akn da figran kullanlmt. Film 12 dalda Oscar'a Surtees
aday gsterilip bunlardan 11 tanesini alarak, ancak 40 yl sonra Titanlc'in egale Mzik: Mikls Rzsa
edebildii bir rekor krmtr. Prodksiyonun dillere pelesenk olacak kadar byk Oyuncular: Charlton Heston, Jack
Hawkins, Haya Harareet, Stephen
olmas, entelektel evrenin filmi umursamamasna yol am; szgelimi Month
Boyd, Hugh Griffith, Martha Scott,
Sahi, filmle ilgili eletirisini "Ben taraf iyi, Hur tarafnda i yok," diyerek kelime Cathy O'Donnell, Sam Jaffe, Finlay
oyunlaryla geitirmitir. Bu belki de, filmin gsterime kyla birlikte erkekler iin Currie, Frank Thring, Terence
"Ben-His", kadnlar iin "Ben-Hers" havlularnn sata sunulmasnda kendini gste Longdon, George Relph, Andr
Morell
ren, emsali grlmemi ticari anlaya tepki olarak yaplm bir yorumdu.
Oscar: Sam Zimbalist (film),
Grnrde Hz. sa'yla ilgili olan film, aslnda Messala'yla (Stephen Boyd) Ju
William Wyler (ynetmen),
dah Ben-Hur (Charlton Heston) arasndaki dostane ilikiye odaklanr. Ben-Hur, Ro Charlton Heston (erkek oyuncu),
ma valisine suikast dzenlemekle sulanr ve bunun sonucunda hayat bir intikam Hugh Griffith (yardmc erkek
arayna dnr. Krek mahkumu olan, kars ve kz kardei karlan Ben-Hur, o oyuncu), William A. Horning,
Edward C. Carfagno, Hugh Hunt
zaman bir Roma subay olan Messala'yla dvmek zorunda braklr. Dello ger
(sanat ynetimi), Robert Surtees
ekten tehlikeli olan atl arabalarla yaplr ve Ben-Hur tm fkesini bu eski dostun (grnt ynetmeni), Elizabeth
dan karr. Senaryosu 40'tan fazla farkl sona sahip olan film in senaristlerinden Haffenden (kostm), A. Arnold
Gore Vidal, bir versiyonda Ben-Hur'la Messala arasnda ecinsel bir ilikinin kant Gillespie, Robert MacDonald, Milo
olabilecek bir e bulunmasnda srar etmitir. Boyd'un performansna dikkat etti B. Lory (zel efektler), Ralph E.
Winters, John D. Dunning (kurgu),
imizde, aktre, Ben-Hur'la olan ilikisinin bir erkek-erkee ak ilikisi olduu y
Mikls Rzsa (mzik), Franklin
nnde motivasyon verildiini gzlemleyebiliriz. Milton (ses)
Ben-Hur1un film olarak mesaj aksa, amac parayd: MGM stdyosu iddetli fi- Oscar adaylklar: Karl Tunberg
nansal zorluklar ierisindeydi. Filmin devasa prodksiyon problemlerine (bazlar hi (senaryo)
podromun nasl grnmesi gerektii ya da kamerann gemiye byk gelmesiyle il
gili gzden kam detaylard) ramen, film in byk cazibesi gie haslatn garan
tilemiti. Bu, stdyoyu iflastan kurtarm ve Heston' delicesine sevilen bir idol ha
line getirmiti. KK
Fransa (Lux)
75dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Robert Bresson
Yapmc: Agns Delahaie
Senaryo: Robert Bresson
Grnt Ynetmeni: Lonce-
Henri Burel
Mzik: Jean-Baptiste Lully
Oyuncular: Martin LaSalle, Marika
Green, Jean Plgri, Dolly Seal,
Pierre Leymarie, Kassagi, Pierre
taix, Csar Gattegno
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Robert Bresson (Altn Ay
adayl)
PICKPOCKET (1959)
Yankesici
Robert Bresson hayatn manevi anlamda bayaln, esiz bir paradoksla anlat
mak iin film yapar: somut grnt ve sesler zerine ok youn bir biimde odaklana
rak anlatlmaz olan ortaya karr. Maddi dnya, tm ayrnt ve nanslaryla birlikte,
Bresson'un dikkatlice ayarlanm kamerasyla aa vurulur. Heyecanl aktrlerin, me-
lodramatik olaylarn, entrikal olay rgsnn salad geleneksel dramatlzasyon tek
niklerinden kanan Bresson, hareketi aksiyonu anlatmas iin serbest brakr. Duygu
suz d ses, karakterlerin hislerini ve olaylar nemsiz birer ayrntymasna anlatmak
iin kullanlr. Bresson genellikle "modeller" dedii amatr oyuncularla alr, onlar
teatrallikten uzaklatrmak ve sadece filmin gidiatna adapte etmek iin titizlikle u
rar. Mzik kullanmndaysa olduka tutucudur; mzik yalnzca filmin nemli anlarn
da, szl bir ekilde anlatlamayacak olaylarda duyulur. Filmleri, temel bileenlerine n
dirgenmitir. Bu sade ve maniplasyondan kanan sinema gr, izleyiciye perdeye
yansyan olaylan zgrce yorumlama izni verir; bylece izleyiciyle filmin karakteri, fil
min ortaya koyduu ikilemleri beraberce anlamaya alrlar.
Yankesici, Bresson'un slubunu en iyi rnekleyen filmleri arasndadr. Film, Mlc-
hel (Martin LaSalle) adnda entelektel ve asi bir gencin yankesicilik takntsna kapl
masnn hikayesini anlatr. Michel balangta, yankesicilii basit ve geimini salayan
bir i olarak grr; ancak zamanla yankesicilik bir iten ok, bir amaca ve yaratc bir
edime dnr. Neredeyse annda paay ele verdii amatr bir hrszlk denemesin
den sonra, kendisini eitmesi iin usta bir hrszn yanna rak olarak girer. Filmdeki
yankesicilik sahneleri, heyecan ve sinema dilini kullanmadaki ustalyla nefes kesici
dir. Michel, hasta annesi ve kz arkada Jeanne'la (Marlka Green) gryorsa da
yankesicilik ona en duygusal ve manevi anlamda doyurucu insan ilikilerini sunar. Bu
durum Michel'ln alma sebebinin, srf para kazanmak olmad anlalmaya balad
nda, daha da ak bir ekilde grlr. Filmin sonunda, artk yakalanmak umurunda
bile deilmi gibidir.
Bresson, allm dramatik aralar kullanmay reddetse
de Yankesici bandan sonuna srkleyici bir film. Michel'ln
ahlak sorgulay ve yersiz yurtsuzluk duygusu son derece
etkileyici. Sinemann ne olduu ya da ne olabilecei konu
sunda nsann dncesini kkten deitirebilecek nitelikte
ki filmlerden biridir bu. Edebiyata en yatkn ynetmenler
arasnda olan Bresson karakterlerin i dnyasn tasvir et
mek ve yazyla ok daha kolay bir ekilde anlatlabilecek fel
sefi kavramlar zetlemek konusunda zel bir yetenee sa
hiptir. Bu filmdeyse ok daha byk bir ustalk sergiler; n
k gerek dnyann malzemelerinden yararlanp bunlar e
killendirerek sinemann tm niteliklerini harfi harfine kulla
narak amacna ular. Yankesici, sinema dilinin daarcn
genileten bir film. Bir Bresson filmi izlemek biraz aba ge-
rektirse de ziyadesiyle tatmin edici ve elendirici bir dene
yimdir RH
Fransa / Japonya (Argos, Como,
Daiei, Pathe)
90dk, SB
Dili: Franszca / Japonca / ngilizce
Ynetmen: Alain Resnais
Yapmc: Anatole Dauman, Samy
Halfon, Sacha Kamenka, Takeo
Shirakavva
Senaryo: Marguerite Duras
Grnt Ynetmeni: Michio
Takahashi, Sacha Vierny
Mzik: Georges Deleme, Giovanni
Fusco
Oyuncular: Emmanuelle Riva, Eiji
Okada, Stella Dassas, Pierre
Barbaud, Bernard Fresson
Oscar adaylklar: Marguerite
Duras (senaryo)
HIROSHIMA MON AMOUR (1959)
Hiroima Sevgilim
Alain Resnais bu ilk uzun metrajl filminde, ksa belgesel filmlerinden edindii
tecrbesini ortaya koyar. Bir filmde oynamak zere Hiroima'ya gelen bir Fransz
aktris (Emanuelle Riva), burada Japon bir mimarla (Eiji Okada) bir iliki yaar. Res
nais, 1945'teki nkleer saldrnn belgesel grntlerini, yeniden ina edilmi eh
rin ve mzenin grntleriyle birlikte kullanr. (Aslnda Resnais iin banda bir Hi
roima belgeseli ekmek istemi, sonradan uzun metrajda karar klmtr.) iftin i
irsel ak sahneleri, bu grntlerin zerine ustaca serpitirilmitir. Akn duygusal
lnn ve savan korkunluunun ilikilendirilmesi kadnn, Nevers adndaki Fransz
kasabasndaki gemiini hatrlamasna sebep olur. Kadn, sava srasnda bir Al
man askeriyle ak yaam ve tam da onunla birlikte kasabay terk etme planlar
yapt srada, savan son gnnde, adam ldrlmtr. Japon adamla ilikisi s
rerken, gemite yaad bu akn ac tatl anlar artan bir iddetle zihninde yer al
maya balar. Filmin sonunda bu iliki de bitecek, her iki taraf da evliliine geri d
necektir.
Filmin senaryosu, Fransz sinemasnn etkin isimlerinden, ayn zamanda kendi
si de ynetmen olan Marguerite Duras'ya aittir. Duras'nn bu eseri, hafza olgusu
na ve gemiin gelecee olan etkisine kar kaygl bir duru ierir. Hafza,
Resnais'nin filmlerinde de nemli bir temadr: rnein ynetmenin Fransz Ulusal
Ktphanesi'yle lgili ektii belgeselin ad, Toute la mmoire du m onde'dur (Dn
yann Btn Bellei, 1956). Hiroima Sevgilim'de Resnais, bugne etkileri zerin
den gemii adm adm aa karan karmak bir geriye dn yaps kullanr. Gi
ovanni Fusco ve Georges Delerue imzal akldan kmayan mziklerinin bir arada
tuttuu bu yapya, oyunculuklar, zellikle de Riva'nn canlandrd karakterin kar
mak hislerini tek bir yz ifadesinde en ince ayrntsna kadar verebildii oyuncu
luu gl duygular katar. Filmin mesaj aa yukar yledir: "Kimliimiz hafza
mza baldr ama sonuta ikisi de solup gidecektir." EB
RO BRAVO (1 9 5 9 )
Kahramanlar ehri
Fred Zinnemann'n High Noon (Kahraman erif, 1952) adl fil
mi, bir adamn kanun adna, sorunlara kar cesurca duruunu tas
vir eder. Hovvard Havvks un Kahraman erife bir tr yant olan
Kahramanlar ehri filmiyse, yine tek bir kanun adamnn hikayesini
anlatr; ama bu filmde, kk bir Teksas kasabasnn erifi olan John
T. Chance (John VVayne) yalnz deildir. Yannda bir sarho (Dean
Martin), silahlarla oynamay ve ark sylemeyi seven gen bir kov
boy (Ricky Nelson), bir de "Stumpy" (bodur) lakapl sakat ve yal bir
erif yardmcs vardr. Hep birlikte, kasabay hapishanedeki karde
lerini kurtarmak iin kuatan bir grup hayduttan kurtarmak iin a
lacaklardr.
Hawks, Hollywood'un her zaman en gvenilir ve yetenekli y
netmenlerinden biriydi ancak Gentlemen Prefer Blondes'u (Erkekler
Sarnlar Sever, 1953) yaptktan sonra, daha sonra hayal krkl
olarak nitelendirilen bir film ekmek zere Avrupa'ya gitti. Kahra
manlar ehriyse, Hawks'un sinema adna en iyi bildii eyleri, trle-
raras atmayla sunduu, Amerika'ya heyecanl bir dnt. Filmde mzikal ko
medi (Martin ve Nelson varken olmamas mmkn myd?), parasz gezgin An ABD (Armada)
gie Dickinson kaynakl romantizm ve bol aksiyon, grevine bal pragmatik kahra 141 dk. Technicolor
man rolndeki klt aktr W ayne'in gl oyunculuuyla birlemiti. Ynetmen: Howard Hawks
Hawks'un kurduu kuatma senaryosu (her trden zt karakter tek bir
Yapmc: Howard Hawks
Senaryo: Leigh Brackett, Jules
meknda kslp kalr) bu trn klasik unsurlarndan biri haline gelmi; zellikle
Furthman
Hawks'un takipileri John Carpenter ve George Romero, bu sistemi pek ok kez B.H. McCampbell'in yksnden
dn almtr. Kendi dk bteli filmlerine Kahramanlar ehrinin dekorunu uy Grnt Ynetmeni: Russell
gulamann ileri ne kadar kolaylatracan fark etmilerdir. Hawks'a gre kuat Harlan
mann kendisi, kuatma altndaki insanlarn etkileimleri kadar nemli deildir. Mzik: Dimitri Tiomkin
Hepsini tek bir mekana sktrarak, tm karakterlerin almaz zorluklar karsnda Oyuncular: John Wayne, Dean
savarken kendilerine has zelliklerinin ortaya kmasn salar. John Ford'un wes- Martin, Ricky Nelson, Angie
Dickinson, Walter Brennan, Ward
tern'e methiyesi niteliindeki The Searchers' tan (l Aslan, 1956) birka yl son
Bond, John Russell, Pedro
ra gelen Kahramanlar ehri, ayn zamanda, iyilerle kt adamlar arasnda keskin Gonzales-Gonzales, Estelita
bir izginin olduu eski model western trnn son rneklerindendir. JKI Rodriguez, Claude Akins, Malcolm
Atterbury
Fransa / talya (Filmsonor, Play
Art, Tltanus )
109dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Jacques Becker
Yapmc: Serge Sllberman
Senaryo: Jean Aurel, Jacques
Becker, Jos Giovanni
Jos Giovanni'nin romanndan
Grnt Ynetmeni: Ghislaln lamlatran nemli elerden biridir. Filmi zleme deneyimimizin can alc noktalarndan
Cloquet
Mzik: Philippe Arthuys
Oyuncular: Michel Constantin,
Jean Keraudy, Philippe Leroy,
Raymond Meunier, Marc Michel,
Andr Bervil, Jean-Paul Coquelln,
Eddy Raslml, Grard Hernandez,
Paul Pavel, Catherine Spaak,
Dominique Zardi
ngilizce ad: The Hole
LE TROU (1959)
Ad ok az duyulmu usta ynetmen Jacques Becker'ln son filmi Le Trou (Delik),
Jos Giovanni'nin 1947 ylnda hapishaneden ka denemesinin gerek yksn an
latt romanndan uyarlanmtr. Becker, senaryoyu Glovannl'yle beraber yazm ve
amatr oyuncularla almtr. Bu oyunculardan biri olan Jean Kreaudy'nin gerek ha
yattaki kaderi senaryodakine benzer.
Becker'ln amatr oyuncularla alma seimi, filmdeki mutlak gereki hissi sa
biri de, Beckerln film sresini kontrol etme biimidir. Be hapishane arkadann hc
relerindeki yer demelerini paraladklar, yaklak drt dakika sren ve kesme kullanl
madan ekilmi sahne, bize zlediimiz nsanlarn, demenin zerinde grdmz
zleri gerekten retecek kadar g sarf ettiklerini hissettirir. Becker, kahramanlarn
toplu direnlerini paylamamz salar ve bizi onlarn ortak mcadelesine daha gl
bir ekilde katar.
Baka bir hcreden getirilen ve hapishaneden kamak steyen bir grubun arasna
den Gaspard (Mark Michel) simli mahkumun bak asn (zorlukla ve eksik de olsa)
paylamamz, hikayeye katlmamz salayan bir dier etken. Gaspard'n gelii dierle
rini planlarndan vazgemek ya da ona gvenmek arasnda bir seim yapmaya zorlar,
ikinci yolu seseler de Gaspard hibir zaman gruba tam olarak giremez: gruptan sade
ce eitim seviyesi ve davranlaryla deil, filmde yalnzca onun durumunu zliyor oluu
muzla da dlanmtr. Gaspard'n varlnn yaratt gerilim, filmin temel psikolojik te
masn oluturur. Ayn zamanda artc finalde filmi trajik bir boyuta da ulatrr.
Becker, Gaspard'n dlanmln, dierleri arasndaki dostluun deerini anlama
mz salayan bir ara olarak kullanr. Grubun asl yelerinin arasndaki anlama, zgr
le giden yolda attklar her admda grdmz minnettar baklar ve glmseme
lerle kesinlik kazanr ve kutlanr. Gaspard, grubun gerek bir yesi gibi grnd en
der anlardan birinde, kekini onlarla paylar. ou ynetmenin byk blmn kes
meyi tercih edecei kadar bir sre getikten sonra, Becker kamerasn szsz sahnenin
karsnda tutmaya devam eder: Bu, meslek yaam boyunca, karakterlerinin, doru
dan hikaye gzetilerek yaratlan erevenin dndaki yapda da var olduklarn gster
me konusundaki srarnn iyi bir rneidir.
Le Trou kanlmaz olarak Robert Bresson'un Un condamn a mort s'est chap-
p'si (Bir idam Mahkumu Kat, 7956) ve Jean Renolr'n La Grande lllusion'uyla (Harp
Esirleri, 1937) karlatrlm olsa da, Becker'ln Bresson'un aknl ya da Renolrn sos
yal farkllklara ynelik eletirisiyle lgisi yoktur. Mahkumlarn erdemi (titizlikleri, yarat
clklar ve bir birlik oluturan yetenekleri) Le Trou'nun en yksek deerleri haline gelir.
Belki de Becker, Howard Hawks da dahil tm ynetmenler arasnda bu deerleri en s
k ekilde gsteren ve bir btn olarak sunan ynetmendir.
Becker filmin yapm ve montaj srasnda hastayd, ses montajn tamamlayama-
dan hayata veda etti. Film, ynetmenin istekleri dorultusunda bitirildi; ancak yapmc
Serge Sllberman, 140 dakikalk lk versiyonunun 24 dakikasn, filmin ticari ansn artr
mak amacyla makaslatt. Filmin eksik ksm halen kayp, ancak Le Trou bu haliyle bile
bir bayapt. CFu
UKIGUSA(1959) Japonya (Daiei)
Dalgalanan Otlar 119dk, Eastmancolor
Dili: Japonca
Bu ikinci renkli filminde, Kenji Mizoguichi'nin favori grnt ynetmeni Kazo Mi- Ynetmen: Yasujiro Ozu
yagawa'yla alan Yasujlro Ozu, gelien ustaln geni bir renk paletiyle kantlad iyi Yapmc: Masaichi Nagata
dzenlenip ynetilmi bir son dnem eseri ortaya koydu. Ozu'nun o yllarda ynettii Senaryo: Kgo Noda, Yasujiro
Ozu
bir dizi yeniden evrimden biri olan bu film, "dalgalanan otlar" isimli gezici bir oyuncu
Grnt Ynetmeni: Kazuo
grubunun maceralarna odaklanrken, dier taraftan ynetmenin aile ii ve kuaklara- Miyagawa
ras etkileime olan hayranln da gsterir. Ozu'nun 1934 tarihli daha komik ve dra Mzik: Kojun Sait
matik filmi Dalgalanan Otlarn Hikayesine tezat tekil edercesine, bu filmin sonbaha Oyuncular: Ganjiro Nakamura,
ra zg, nostaljik ve felsefi bir havas vardr. Huzurlu kompozisyonlaryla grntnn Machiko Ky, Ayako Wakao,
Hiroshi Kawaguchi, Haruko
ve sesin "damtlm" birliktelii, filmin kalitesini gzler nne serer.
Sugimura, Hikaru Hoshi, Yosuke
Ozu'nun filmleri genellikle artc derecede fazla sayda plan erir; ynetmen ay Irie, Hideo Mitsui, Hitomi Nozoe,
rca sinematografik meknn yapsyla oynamay alkanlk haline getirirse de, Dalgala Chishu Ryu, Masahiko Shimazu,
nan Otlar'dan kan birincil izlenim, birbirine bal bir dizi ldoa resminin ve gnde Haruo Tanaka, Kumeko Urabe,
Mantara Ushio
lik hayatn uyuturan tekrarlarna bal bir ritmin varldr. Filmin bir ienin ve fener
kulesinin sesini, biimini ve rengini tezat olarak sunan ve karlatran al sekans,
bundan daha fazla hareket vaat etmez. Grntnn "tamamln" ve "dolgunluu
nu," film mziindeki bir geminin motorunun aksak temposu glendirir. Bu anlarda
film bir tr stilize, uysal, paralanmaz btn halinde huzur duygusuna ulaarak,
Ozu'nun en trajik almasna, 1953 tarihli Tokyo monogatariye (Tokyo Hikayesi) e
ngilizce ad: Floating Weeds
lik eder. AD

ROCCO E I SUOI FRATELLI (1960) Fransa / talya (Marceau-Cocinor,

Dman Kardeler Titanus) 175dk, SB
Dili: talyanca
Luchino Visconti'nin (trajediye olan ilgisinin, melodrama yaklaacak dereceye var Ynetmen: Luchino Visconti
Yapmc: Goffredo Lombardo
masnn sulandrd) yeni gerekilik anlaynn kurallarna ballndan uzaklamas
Senaryo: Luchino Visconti, Suso
ve operaya yaklaan arl arasndaki nemli gei filmi olan Dman Kardeler, ay Cecchi d'Amico, Vasco Pratolini,
n zamanda en iyi filmlerinden biridir. Guiseppe Rotunno'nun siyah beyaz grnt a Pasquale Festa Campanile,
lmas, gzpek, belgesel tarz bir yeni gerekilik ve bir film noir (kara film) stilizasyo- Massimo Franciosa, Enrico Medioli
Giovanni Testori'nin II Ponte della
nunun arasndaym gibi durur. Nino Rota'nn mzikleriyse, Sicilya'dan Milano'ya he Ghisolfa isimli romanndan
nz gm ve sonradan grmeliin, kklerini yitirmenin ve fuhuun etkisiyle kme Grnt Ynetmeni: Giuseppe
ye balam bir ailenin yksndeki duygusal dinamikleri gl ve etkili bir dille anlatr. Rotunno
Belki de alacak gzellikteki Alain Delon'un, ailesini bir arada tutmaya ynelik Mzik: Nino Rota
Oyuncular: Alain Delon, Renato
mitsiz bir aba uruna kendi mutluluunu feda edecek denli iyi bir boksr canlandr
Salvatori, Annie Girardot, Katina
mas zleyiciye pek inandrc gelmeyebilir. Ya da Katina Paxinou'nun zorluklara sabrla Paxinou, Alessandra Panaro, Spiros
katlanan anaerkil roln kabullenmek zordur. Yine de hrsnn ve saplantl kskanl Focs, Max Cartier, Corrado Pani,
Rocco Vidolazzi, Claudia Mori,
nn perian ettii zalim ve sorumsuz aabey rolnde Renato Salvatori, Salvatori'yle De-
Adriana Asti, Enzo Fiermonte, Nino
lon arasnda gidip gelen seksi ve duygusal karmaa ierisindeki kz rolnde de Annie Castelnuovo, Rosario Borelli,
Girardot olaanst inandrc. Annie'nin filmin sonlarnda ehit dercesine ld Renato Terra
anlarda biraz arya kalm belki ama yine de izleyicide arnma duygusu uyandryor.
Venedik Film FEstivali: Luchino
Visconti (FIPRESCI dl), (zel
GA dl), (Altn Aslan adayl)
ngilizce ad: Rocco and His
Brothers
 talya / Fransa (Path, Riama)
167dk, SB
Dili: talyanca / ngilizce
Ynetmen: Federico Fellini
Yapmc: Giuseppe Amato, Franco
Magli, Angelo Rizzoli
Senaryo: Federico Fellini, Ennio
Flaiano, Tullio Pinelli, Brunello
Rondi
Grnt Ynetmeni: Otello
Martelli
Mzik: Nino Rota
Oyuncular: Marcello Mastroianni,
Anita Ekberg, Anouk Aime,
Yvonne Fumeaux, Magali Nol,
Alain Cuny, Annibale Ninchi, Walter
Santesso, Valeria Ciangottini,
Riccardo Garrone, Ida Galli, Audrey
McDonald, Polidor, Alain Dijon,
Enzo Cerusico
Oscar: Piero Gherardi (kostm)
Oscar adaylklar: Federico Fellini
(ynetmen), Federico Fellini, Tullio
Pinelli, Ennio Flarano, Brunello
Rondi (senaryo), Piero Gherardi
(sanat ynetmeni)
Cannes Film Festivali: Federico
Fellini (Altn Palmiye)
w AINEE FUMEAUX CUNY NINCHI
iwuHOfl ' ta BARKER utnnsSERNAS .oiaCRAY
' N*VlLli''.'o. PIHE CONSORTIUMCINEMA.fAMld
LA DLCE VITA (i9 6 0 )
Tatl Hayat
Federico Fellininin bayal anlatan destans filmi, Roma'da moda olmu parti
genliinin tarznn ve davranlarnn 1959 yaz boyunca izilmi portresidir ve bu gen
lerin hepsini byk asalaklar olmakla sular. Tatl Hayatn zamana direnen gc, arl
hicvin de tesinde olan bir dnyaya gaddarca saldrmasyla, modern an lgn deka
danlarnn gsteri merakna kar hissetmekten kendini alamad hayranlk arasndaki
gerginlikten doar.
Otomatik Portakal, Kyamet Gn ve Wall Street gibi, Tatl Hayat da insanlar, Via
Veneto civarndaki caf'lerde oturmaya ve tatl hayat ironi yoksunu bir halde taklit etme
ye yreklendiren, eitli moda stillerini ortaya koyarak paradoksal bir ekilde ykmay
amalar. Paparazzi tabiri filmden bir karakter olan Paparazzo'dan gelir. Paparazzo, yol
dan geen her nlnn etrafnda kmelenen, devaml fla patlatan ve en iyi yere yerle
ip en iyi pozu yakalamak iin birbirini dirsekleyen bcek misali gazeteci srlerinin so
mut bir rneidir. Marilyn Monroe benzeri Amerikal sperstar Sylvia'nn (Anita Ekberg)
etrafndaki fotoraf ordusu, daha da rahatsz edici bir ekilde, evine dnen masum bir
ev kadnnn fotoraflarn eker. Sylvia "Byk bir aktris" olduu sylenerek pohpohlan-
mtr ancak daha sonra gazetecilerin onunla ilgilenmesinin tek sebebinin, filozof kocas
Steiner'n (Alain Cuny) iki ocuunu ve ardndan kendisini ldrm olmas olduunu
reniriz.
Ait olduu neslin fiyakasn bcek biimli gne gzlklerinde tayan Marcello
Mastroianni, itibardan dn izlediimiz bir karakteri canlandryor. Bir zamanlarn
ciddi yazar, imdinin nc snf magazin gazetecisi Mastroianni, anlamszca mehur
olmu kiilerin evresinde pervane olan, bu tuhaf hayatn kaamaklarndan hibir zevk
alamad gibi, girdii bu evrelerde dalkavukluuyla dalga geilen biri olup kar. Tatl
Hayat en unutulmaz klan sahnelerden biri, hi kukusuz Ekberg'in Trevi emesi ban
daki ihtiaml grntsdr. Oysa aslnda bu, Mastroianni'nin canlandrd Marcello Ru-
bini karakterinin mahcubiyet, rahatszlk ve tarifsiz strabnn yansmasdr. Bir za
manlar koca bir oyuncak bebee" benzettii bu yldza umutsuzca vurulan Ruhi
ni, ak olduu bu kadna yaranmak iin Ekberg'in yerine getirilir getirilmez unut
tuu en olmadk vazifelere koar (gecenin bir yars babo bir kediye st bulmak
gibi). Daha sonra talyanca, "Sen yaradln ilk gnndeki ilk kadnsn," diyefek ka
dn tavlamaya alr. Ekberg'in canlandrd Sylvia bu iltifat elbette anlamaz ve
Rubini'nin gecesi Sylvia'nn aktr sevgilisinden (Lex Barker) yedii okkal bir yum
rukla sona erer. Marcello'nun aa doru kay, filozof karakterinin oke edici ci-
nayet-fntiharyla sona erer ve yazma konusundaki tm bahanelerini bir kenara b
rakarak bir basn szcs olmas, gln medya farslarnn krklemesiyle gerek
leir. rnein yamurda hnzr veletlerin balatt dzmece bir mucize; Nico'nun
metruk bir kkte ortaa miferi giydii bir hayalet avna katlmasn; Tod Brow-
ning'in mehur Freaks (Ucubeler, 1932) filmine gnderme yapyormuasna,
zrl grnl bir dansnn ortalkta dolat baarsz bir grup seks giriimi
srasnda Marcello'nun rasgele setii sarho bir kzla hunharca uramasn;
canavarlam vatoz-kpekbal krmas bir yaratn denizden ekiliini izleriz.
"1965 senesine geldiimizde mutlak yozlama olacak," der bir katlmc ve Marcel
lo'nun belki de tek umudunu temsil eden glmseyen masum kz, kuru grl
tnn arasndan ona sesini duyuramaz, zgn bir ekilde Marcello'nun bu akna
mum .,. GIUSEPPE AMATO
katlmasna bakakalr. KN
Britanya (Bryanston, Woodfall)
89dk, SB
Ynetmen: Karel Relsz
Yapmc: Tony Richardson, Harry
Saltzman
Senaryo: Alan Sillltoe
kendi romanndan
Grnt Ynetmeni: Freddie
Francis
Mzik: John Dankworth
Oyuncular: Albert Finney, Shirley
Anne Field, Rachel Roberts, Hylda
Baker, Norman Rosslngton, Bryan
Pringle, Robert Cawdron, Edna
Morris, Elsie Wagstaff, Frank
Pettltt, Avis Bunnage, Colin Blakely,
Irene Richmond, Louise Dunn,
Anne Blake
SATURDAY NIGHT AND SUNDAY MORNING (i9 6 0 )
1950'lerln sonunda, 60'larn banda, ngiliz sinemas genellikle akll, sivri dilil ve
asabilemi ii snfndan genlerin syankrln konu alan bir sosyal gerekilie dn
d. Bu filmlerin tamamna yakn, "fkeli gen kuak" hizbinden John Osborne (Look
Back in Anger), John Braine (Room at the Top) ve Stan Barstow (A Kind of Lovlng) gi
bi oyun yazarlar ve romanclardan uyarlanmt. Alan Slllitoe'nun Saturday Night and
Sunday Morning kitabndan uyarlanan ayn adl film ilerinde en baarls oldu. Geri
Karel Reisz'ln ynetmenlii, ilerinden biri olduu Cambridge mezunu filmcilerin, cruf
ynlarn baka gezegenlerin manzaras gibi gstermek zere kuzeye gittikleri ve Not-
tingham'da fabrika isisi bar mdavimlerinin tuhaf davranlarn gizlice gzetledikleri
zamanlarda ortaya kan trden, pitoresk eylere ynelik duygusal bir eilimden ba
msz deildi.
Filmin gc Slllitoe'nun kitabndaki sluptan ("Tek derdim iyi vakit geirmek, ge
risi propaganda") ve Albert Finney'nln Arthur Seaton rolnde canlandrd, i saatle
rinde devaml homurdanan, dnda elencesine bakan mao hedonist karakterinin
diyaloglara olan hakimiyetinden geliyordu. Filmin ad, Arthur'un ait olduu, srekli ezi
len ii snfnn ehliletirilmesi hikayesine gndermede bulunuyor adeta: cumartesi ge
cesi yaanan uar cinsellik ve sarholuk halinin, pazar sabah muteber evliliklerle snr
lan ve yeni ev araylar.
Film, Arthur'un babasnn (Frank Pettitt) nasl televizyon karsnda donuk bir ya
ama indirgendiini ve Arthur'dan yaa biraz byk arkadalarnn ounun (zellik
le de aldatt arkadann) nasl da tuzaa dme yoluna girdiini gsteriyor. Arthur
evli bir kadnla (Rachel Roberts) yaad srad ilikiden, gzel ama s
radan bir kzla (Shlrley Anne Field) nianlanmaya geiyorsa da camlar
talayp krma azminden vazgemiyor. Bu kuan yapt pek ok film
gibi bu filmin de, i snf maoluunun kadn dmanlnn snrnda
gezinen bir trne (Arthur'a gre "btn kadnlar tuzaktr") meylettii
gzlemleniyor; yine de Roberts, Simone Signoret'nin Room at the
Top'da (Tepedeki Oda, 1959) canlandrdna benzer bu rolde, farkl
bir okumay hakedecek kadar gerek bir acy ve isyan da vuruyor.
KN
TIREZ SUR LE PIANISTE ( i9 6 0 )
Fransa (Pliade)
Piyanisti Vurun 85dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Franois Truffaut
Franois Truffaut ikinci uzun metrajl filmi olan Piyanisti Vurunla kastl olarak,
Yapmc: Pierre Braunberger
dnya apnda n kazanm ilk filmi Les 400 coups'tan (400 Darbe) mmkn ol
Senaryo: Marcel Moussy, Franois
duu kadar farkl bir film yapmak istemitir. 400 Darbe duygusal, gereki ve ie Truffaut
rii ynnden arlkl olarak otobiyografikken; gln ve saygsz Piyanisti Vurun, David Goodis'in Down There isimli
romanndan
"B snf" filmler dnyasnn ve onun kara bahtl ve kaln kafal kahramanlarnn se
Grnt Ynetmeni: Raoul
vimli bir pastiidir. Truffaut daha sonra filmi, "Dorusal yk anlatmndan kop
Coutard
mak ve her sahnesinin houma gidecei bir film yapmak istedim. ekerken baka
Mzik: Georges Delerue, Boby
kriterim yoktu," diyerek aklamtr. Lapointe, Flix Leclerc, Lucienne
David Goodis'in ucuz bir polisiye romanndan serbeste uyarlanan senaryo, Vernay

klasik bir kara filmdir. Bir zamanlar nl bir konser piyanisti olan kahraman (zgn
Oyuncular: Charles Aznavour,
Marie Dubois, Nicole Berger,
bakl kpek cazibesiyle arkc Charles Aznavour oynamtr), karsnn onu nasl Michle Mercier, Albert Rmy,
aldattn renince kariyerini terk eder ve Paris'te adi bir barda piyano almaya Serge Davri, Claude Mansard,
balar. Klhanbeyi kardeleri yznden gangsterler arasndaki bir kan davasna ka Richard Kanayan, Jean-Jacques
Aslanian, Daniel Boulanger, Claude
rr ve kendisini ak olduu garson kzla beraber absrd ve lmcl bir karlma
Fleymann, Alex Joff, Boby
ve silahl atma oyununun iinde bulur. Lapointe, Catherine Lutz
Stdyo ekimlerine yetecek para bulunmadndan, Truffaut ve ekibi filmi so
kaklarda ekmi ve senaryoyu akna brakmtr. rnein filmin sonu, o gn sete
gelebilecek kiilere gre tekrar yazlmtr. Bu kaygsz ve geliigzel yaklam, be
raberinde getirdii ngrlemez atlamalar ve uyumsuz diyaloglarla Quentin Ta-
rantino'nun Reservoir Dogs'nn (Rezervuar Kpekleri, 1992) ncs olmutur.
Baroldekilerin oyunculuu izgi roman karakterlerine benzerken, kahramann
kardelerinin isimleri Marx Kardeler'i hatrlatr: Chico, Momo ve Fldo. Truffaut si
nemann sunduu her t r olanakla oyunlar oynamaktan haylazca bir haz alr: Bir (
dolandrc, "Annemin ls zerine..." diye yemin ettiinde, hzl bir kesmeyle
kalp krizi geirip yere ylan ihtiyar bir kadn grrz; bardaki anlamsz bir ark
da bu duruma vurgu yapar ("Avanie et framboise sont les mamelles de la vie":
"Flakaret ve ahududu yaamn memeleridir").
Film, slnefil evrede sevilir, ama halkn filmdeki t r karmaasndan kafas ka
rnca sonu ticari bir felaket olur. Truffaut sarslr ve daha allageldik yk anla
tmna ynelir; bir daha asla kendisine bir filmle bu kadar elenme iznini vermeye
cektir. PK

ngilizce ad: Shoot the Piano

Player
talya / Fransa (Cino Del Duca,
Cinematografiche Europee, R. & R.
Hakim, Lyre)
145dk, SB
Dili: talyanca
Ynetmen: Michelangelo
Antonioni
Yapmc: Amato Pennasllico
Senaryo: Michelangelo Antonioni,
Elio Bartolini, Tonino Guerra
Grnt Ynetmeni: Aldo
Scavarda
Mzik: Giovanni Fusco
Oyuncular: Gabriele Ferzettl,
Monica Vitti, Lea Massarl,
Dominique Blanchar, Renzo Ricci,
James Addams, Dorothy De Pollolo,
Lelio Luttazzi, Giovanni Petruccl,
Esmeralda Ruspoli, Jack O'Connell,
Angela Tommasl Dl Lampedusa,
Franco Clmino, Prof. Cucco,
Giovanni Danesi
Cannes Film Festivali:
Michelangelo Antonioni (Jri
dl), dl Kagi ile paylat
ngilizce ad: The Adventure
L'AVVENTURA ( i9 6 0 )
Macera
1960 Cannes Film Festivalindeki ilk gsteriminde, Macera seyircilerin byk o-
unluunca alaya alnm ve yuhalanmsa da nemli film eletirmenlerinin ve yapm
clarnn byk blm filme gsterilen bu tepkinin karsnda yer alm ve filmi festi
valde o zamana dek gsterilen en yi film olarak selamlamt. iki yl sonra, Ingiliz Sight
& Sound dergisinin yapt uluslararas film eletirmenleri anketinde, Macera gelmi
gemi en iyi ikinci film seildi. Geri senaryonun yazar ve ynetmen Mlchelangelo
Antonioni, yaklak 20 yldr belgesel ve uzun metrajl film ekiyordu ama destans
uzunluktaki bu film sanatsal ve ticari anlamda en byk hamlesiydi. Bunda nemli bir
etkense kaytsz, e yaramaz, insanlktan km bir toplumu hem kadna hem de er
kee ait zellikleriyle yanstabilen aktris Monica Vltti'yle ilk profesyonel almasn
yapmasyd. Vitti, ynetmenin sonraki filmleri La Notte (Gece, 1961), L'Eclisse (Batan
Gne, 1962) ve II Deserto flosso'da da (Kzl l, 1964) odak noktasnda olacakt.
Macera'nn nermesi tedirgin edici olduu kadar basittir: Romab kk bir zen
gin topluluk Sicilya'dan balayarak bir yat gezisine kar ve harap, kayalkl bir adada
bo bir leden sonrasn geirmek in duraklar; Anna'nn (Lea Massarl) kaybolmasy
la yolculuk kenceye dnr. Bu biraz kibirli ve uar kz, daha duyarl arkada Cla-
udla'ya (Vitti), onunla mimari danman sevgilisi Sandro (Gabrlele Ferzetti) arasnda
bir eyler olduunu bildiini belli eder ve yzerken kpekbal grdn iddia ede
rek dikkat ekmek ister. Filmi ikinci kere seyrettiimizde, bu barol karakterinin 26 da
kika sonra kaybolacan da bilerek, orada gerekten bir kpekbal grdn; ada
ya doru yaklamakta olan ve filmde sz edilmeyen bir teknenin Anna'y son gr
mzden sonraki lk planda bir an iin grndn fark ederiz.
Filmi lk gsterime girdiinde izleyen kitlenin Macera'ya ynelik tepki ve fkesi
nin en byk sebebi, Antonioni'nin Anna'nn bana ne geldiini hibir zaman gster
memesidir. Claudia ve Sandro, birlikte Anna'y arar ancak dier karakterlerin hibiri k
za ne olduuyla lgilenmiyor gibidir. Olayn asl duygusal etkisiyse, Claudia'nn arkada
n aramaktansa.Sandro'yla romantik bir birliktelik yaamay tercih etmesinden duy
duu sululuk duygusudur. Film, tahminen tesadfen, kahraman olduunu dnd
mz kiinin sarsc bir ekilde yok olmas ve kayp kadnn ayla kz arkada ara
sndaki zor, mulak bir likinin balamas ynnden, Hltchcock'un Psycho'suyla (Sa
pk, 1960) paralellik gsterir. Filmin konusu, ayn yl ekilen La Dlce Vita'yla
da (Tatl Hayat) benzeir. Anita Ekberg'in oynad film yldz rolnn bir ben
zeri Macera'da hafifmerep yazar (Dorothy De Pollolo) rolyle grnr: Bu
karakterin dar etei herkesin ortasnda (bile bile?) yrtlnca etrafn "hayran
lan" sarar; ayrca Sandro ve Claudia arasndaki yeni ilikiyi ykmak ve yapma
ck olduunu gstermek iin fazla uramasna gerek kalmaz. Ancak gene
d Felllni'nln filminin mulak gz kamatrcl bu filmde yoktur. Marcello
Mastrolanni'nin yazar-halkla likiler uzman aras karakteri gibi, Ferzetti'nin
mlmar-zengin dalkavuk aras karakteri de rejinin gereklemeyen vaadine bir
rnek tekil eder. Antonioni'nin bulabildii tek umut paracysa, yeni para
nn ve fazla kolay seksin beraberinde getirdii rmlkten eninde sonun-
da-uzakta duracak lmsz bir kadndr. KN
ABD / Meksika (Olmeca)
95dk, SB
Dili: ngilizce / spanyolca
Ynetmen: Luis Bunuel
Yapmc: George P. VVerker
Senaryo: Hugo Butler and Luis
Bunuel
Peter Matthiessen'in Travellin' Man
isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Gabriel
Figueroa
Oyuncular: Zachary Scott, Bernie
Hamilton, Key Meersman, Crahan
Denton, Claudio Brook
Cannes Film Festivali: Luis
Bunuel (zel mansiyon)
ngilizce ad: The Young One
Hindistan (Chitrakalpa)
134dk, SB
Dili: Bengal dili
Ynetmen: Ritwik Ghatak
Senaryo: Ritwik Ghatak
Shaktipada Rajguru'nun
romanndan
Grnt Ynetmeni: Dinen
Gupta
Mzik: Jyotirindra Moitra,
Rabindranath Tagore
Oyuncular: Supriya Choudhury,
Anil Chatterjee, Niranjan Ray, Gita
Ghatak, Bijon Bhattacharya, Gita
De, Dwiju Bhawal, Gyanesh
Mukherjee, Ranen Ray Choudhury
ngilizce ad: The Cloud-Capped
Star
Luis Buriuel'in iki ngilizce filmi, bu film ve 1952 tarihli The Adventures o f Ro
binson Crusoe'su, ilk dnem gerekst bayaptlaryla (Un Chien Andalou-End-
ls Kpei, L'ge d'Or-Altn a, Las Hurdes-Ekmeksiz Toprak) sonraki dnemle
re ait nn geri kazandran filmleri (Viridiana, Cet obscur objet du desir-Arzunun
u Karanlk Nesnesi) arasnda kalan orta-dnem Meksika filmleri arasnda en ok
ihmal edilmi olanlardr. La Joven (Gen Kz) Carolina aklarndaki av sahas ola
rak kullanlan bir adada gemesine karn, ilgin bir ekilde Meksika'da ekilmi bir
komedi-gerilim. Yaad yerde, beyaz bir kadna tecavze yeltendii iftirasna u
rayan ve areyi oradan kamakta bulan kuzeyli siyah bir caz mzisyeni (Bernie Ha
milton), adaya gelir. Burada, ii dedesini yeni kaybetmi gen bir yetimle (Key
Meersman) arkada olur. Kza ak olan kt niyetli beki (Zachary Scott) mzisye
ni ldrmeye teebbs eder; daha sonra blgenin rahibi (Claudio Brook) ve beki
nin kayks da (Crahan Denton) ortaya kar.
Irkla ve cinsel ikiyzlle hiciv niteliinde bir bak atan ve taraf tutmay
reddeden bu karanlk, ksnl, adabmuaeret komedisini, yetenekli ve kara listeye
alnm senarist Hugo Butler (mahlas kullanmtr) Buriuel'le beraber Peter M atthi
essen'in hikayesinden serbeste uyarlam. La Joven, ynetmenin karanlk, felsefi
zekasn en kiisel haliyle gzler nne seren iirsel fsltlarla ve beklenmedik geli
melerle dolu. JRos
MEGHE DHAKA TARA (i9 6 0 )
"Bakalar yerine ac eken, sonsuza kadar ac eker" sz, trajediye yakn bir
melodram olan, Rltwik Ghatak'n en nl filminden bir karakteri anlatabilecek bir
sz. Filmin kadn karakterinin trajik kusuru, bir ihmal suudur: en ok sevdii kii
lere, kendisine ve hayallerine yaplan adaletsizliklere isyan etmeyi beceremez. Nita
(Supriya Choudhury) gece gndz Banglade gmeni ailesini bir arada tutm ak
iin alr. Babas ok az kazanan bir retmendir. Byk aabeyi, arkc olmak is
teyen bir sanat olarak, ailesinin dier fertlerinin kullanamad bo zaman kullan
mak ister. Bu arada annesi de Nlta'nn mstakbel ei olan fen rencisinin bilime
olan eilimini Nita'nn kardeine aktaraca umudunu tar.
Meghe Dhaka Tara (Bulutun Gizledii Yldz), gnl tellerinizi titreten, akl
dan kmayan, kompozisyonlar ok gzel olan bir film; dahas ynetmenine Hin
distan'da ender grlen bir ticari baar kazandrm. Gmenlerin zor yaam ko
ullarn dolaysz bir ekilde anlatyor olsa da filmin politik yn, Subarnarekha (Su-
barna Irma, 1965) ve Titash Ekti Nadir Naam (Titash Adnda Bir Irmak, 1973)
bata olmak zere Ghatak'n sonraki filmlerinde olduu kadar ak deil. Filmin
sonlarna doru, nemli bir sahnede, yal adam bir yandan topallarken "Kimseyi...
sulamyorum," der. Bu sahneyi Ghatak'n mizanseni, davurumcu ses tasarm ve
sevdiklerinizi kaybetme hissini anlamak iin grmeniz gerekir. TCh
 Kuzey Kore (Kuk Dong, Seki)
90dk, SB
Bir western tutkununun bak asndan, Hayno gibi bir filmi, yapmndan 40 Dili; Korece
yldan fazla zaman getikten sonra kefetmi olmak muhteem bir his. Muhteem- Ynetmen: Kim Ki-young
lii sadece, yazar ve ynetmen Kim Ki-young'un olaanst bir grnt stad ol Senaryo: Kim Ki-young
masnda deil, ayn zamanda filmin kesinlikle nceden tahmin edilemeyecek bir Grnt Ynetmeni: Kim Deok-
jin
yapm olmasnda yatyor. Yani, Luis Bunuel'in Koreli bir kardei var! Bu ynetmen
Mzik: Han Sang-gi
bir yandan insan zekasnn derinliklerine, arzularna ve tahriklerine ularken, dier
Oyuncular: Lee Eun-shim, Ju
yandan da ayrntlara ineleyici bir ekilde dikkat edebiliyor. Bunu yaparken de Jeung-nyeo, Kim Jin Kyu
gncel renklerin kt tadn, bir kiinin varoluunu simgeleyen gizli bir ifre olarak
kullanabiliyor.
Filmi artc klan etkenler, bestecinin ve hizmetisinin tecrbe ettikleri tutku
nun iddeti; adam, kars ve metresi arasndaki ak geninin mahcupluu; ve bu
ak geninin, ynetmenin kulland planlarn allmn dnda uzunluu, gnlk
hayata ait eyalar pop-art bir ekilde kullanmas ya da kadn bedeninin filmdeki
baskn varl tarafndan her an bozulabilecei, hatta yok olabilecei gerei. An
cak filmin artc doas dier taraftan hem rahatsz edici hem de keyif verici: g
rnte sama olan mzik notalarnn kullanm ve duygusallkla zulmn ilgin bi
leimi, izleyiciye yeni hislerin kapsn ayor, hi beklenmedik olaylar elence kay
na olabiliyor. Bunun dnda, Kim Ki-young'un, karakterlerinin ruhlarnn derinlik
lerini tasviri ayn zamanda Gney Kore toplumunun i sava sonrasnda yaad
insanlk d gelimeye kar tutkulu ve yarglayc bir tutum ; dnyevi konfora olan
aln, halkna getirdii ruh deiimi zerine yetkin bir yorum.
Hayno, tutkuyla isyan arasnda gidip gelen bir ynetmenin ilk byk baars
dr. Ynetmen, kendi kltrne ait hor grlm kadnlara olan merhametini The
Insect Woman (1972), Promise o f the Flesh (1975), Fire Woman (1970), Beasts
o f Prey (1985) ve Water Lady (1979) isimli filmlerinde tekrar tekrar gstermitir.
Ancak Kim Ki-young'un filmlerindeki tr eitlilii ve melodramdan komediye, kla
sik trajediden fantastik korku filmlerine uzanan referanslar Hayno'nun matrisini
daha da etkileyici klmakta, sinema tarihine alan gizli kapy aralamaktadr. J-MF

ngilizce ad: The Housemaid

 ABD (Shamley, Alfred Hitchcock)
109dk, SB
Ynetmen: Alfred Hitchcock
Yapmc: Alfred Hitchcock
Senaryo: Joseph Stefano,
Robert Bloch'n romanndan
Grnt Ynetmeni: John L.
Russell
Mzik: Bernard Herrmann
Oyuncular: Anthony Perkins, Vera
Miles, John Gavin, Martin Balsam,
John Mdntire, Simon Oakland,
Vaughn Taylor, Frank Albertson,
Lurene Tuttle, Patricia Hitchcock,
John Anderson, Mort Mills, Janet
Leigh
Oscar adaylklar: Alfred
Hitchcock (ynetmen), Janet Leigh
(yardmc kadn oyuncu), Joseph
Hurley, Robert Clatworthy, George
Milo (sanat ynetmeni), John L.
Russell (grnt ynetmeni) haykran kemanlar bu korkun saldry vurgular. Daha ne? hibir ticari filmde ba ka
36&?S
PSYCHO (i9 6 0 )
Sapk
Tm zamanlarn en nl filmlerinden biri ve byk ihtimalle tarihteki en etkileyici
korku filmi olan Alfred Hitchcock'un Sapk', trn nceki dnemlerine ait vampir, kurt
adam, zombi ve trevi doast varlklar, tamamen insani bir canavarla deitirmitir.
Film, "Norman Bates" adn aileden biri haline getirmi ve ynetmenin gerilimin ustas
unvann sonsuza dek garantilemitir.
Robert Bloch'un rpertici ancak ksa mrl Norman karakterini, Ed Gein isimli
VVsconsin'li bir seri katilden alan romanndan uyarlanan Sapk, iyerinden 40.000 do
lar alan Marlon Crane adl gen ve ekici bir kadnn hikayesini anlatr. Marlon ehri
terk ederken evli erkek arkadayla beraber yaamak dnda herhangi bir plan yapma
mtr. Btn gece yamur altnda otomobil kullandktan sonra, yol kenarndaki bir
otele girer. Otelin iletmecisi kaba fakat yakklca bir gen olan Norman'dr (Anthony
Perkins rol karmak bir mkemmeliyetle oynamtr). Marion, ayn akam du ald
srada byk bir et ba kullanan yal kadn grnml biri tarafndan lene dek b
aklanr. Filmi ilk kez sinemada izleyen seyirciler bu ok edici sahnede lk atmaktan
kendilerini alamamlardr. Hitchcock'un favorisi Bernard Hermann'n film mziindeki
rakter filmin ortasnda byle vahice ldrlmemitir! Davaya bakmak zere grevlen
dirilen bir sigorta detektifi olan Milton Arbogast da (Martin Balsam) ldrlr. Mari-
on'un kz kardei Lila'yla (Vera Miles) erkek arkada Sam Loomis (John Gavin) Mari-
on'un izini Bates ailesinin evinden otele kadar takip eder. Katilin gerekte, cinsel ya da
tehditkr bir hisse kapldnda kendisini yal annesine benzeterek kadn elbiselerini gi
yen, adam ldrmeye meyilli izofren Norman olduunu kefederler. Filmin sonunda
polis tekilatndan bir psikolog (Simon Oakland) Norman'n hastalnn sebebini "ak
lasa" da, onu gdmleyen eyin, aslnda rasyonel akln kavrayabileceinin tesinde bir
yerde gizli olduuna dair ok az kuku vardr.
Sapk ilk gsterildiinde, eletirmenlerden genelde kaytsz yorumlar ald. Ancak
ne olursa olsun eletiriler Michael Povvell'm, yine 1960 tarihli nefretle karlanan
Peeplng Tom'undan kat kat iyiydi. Buna ramen seyircinin filme ilgisi artc dzey
deydi, gielerde uzun kuyruklar oluuyordu. Hitchcock'un yeni uygula
maya koyduu "zel kuraT' dorultusunda, filmin al jeneriinin ba
lamasndan itibaren sinema salonuna kimse alnmyordu; bu da filmin
reklamna katkda bulunuyordu. uras kesin ki ngiltere doumlu ynet
men, Amerika'nn toplum psikolojisine dorudan hitap etmenin yolunu
bulmutu: canavarn son derece normal bir insan yapp; cinsellii, delili
i ve cinayeti tek bir tekinsiz ve kirli hikayede birletirerek, sonraki ylla
rn haber balklarn nceden tahmin edebilmiti. Sapk'n baarsnn ar
dndan tane nemsiz "devam filmi" ekildi: bir tanesi Perkins'in 1986
ylnda bizzat ynettii film, biri 1987 tarihli "Bates Motel" isimli ksa
mrl bir televizyon dizisi, bir dieriyse Gus Van Sant'n kt hretli
1998 tarihli "birebir yeniden ekim" denemesidir. Gus Van Sant'n filmi
renkli ekilmi olsa da Hitchcock'un siyah-beyaz orijinal versiyonuyla kar
latrldnda, bu renkler solmaktadr. SJS
Vf -
talya (Galatea, Jolly)
87dk, SB
Dili: talyanca
Ynetmen: Mario Bava, Lee
Kresel
Yapmc: Samuel Z. Arkoff,
Massimo De Rita
Senaryo: Mario Bava, Ennlo De
Concini, Mario Serandrei
Nikolai Gogol'un yksnden
Grnt Ynetmeni: Mario Bava
Mzik: Robert Nicolosl
Oyuncular: Barbara Steele, John
Richardson, Andrea Checchi, Ivo
Garrani, Arturo Dominici, Enrico
Olivieri, Antonio Pierfederici, Tino
Bianchi, Clara Bindi, Mario LA MASCHERA DEL DEMONIO (i9 6 0 )
Passante, Renato Terra, Germana
Dominici
talya'da La Maschera Del Demonio (eytann Maskesi) adyla ekilen, ngilizce
versiyonu The Mask o f Satan eklinde isimlendirilen filmin, ABD'de Robert Nicolasi'nin
usta ii film mziklerinin Lex Baxter'in abartl caz mzikleriyle deitirildii Black Sun
day (Kara Pazar) adyla, birka yl sonraysa Birleik Krallkta ciddi ekilde makaslanm
haliyle Revenge o f the Vampire (Vampirin intikam) olarak ortaya karlmasyla iler
karmtr.
Asl ii grnt ynetmenlii olan Mario Bava, grnt ynetimini stlendii film
lerde birok kez ynetimi devralp filmi tamamlamtr. Sonradan ynetmenliini dev
rald filmler arasnda Ricardo Freda'nn / Vampiri (1957) ve Caltiki, the Immortal
Monster' (1959) vardr; Steve Reeves'in Hercules filminin de ikincil ekimlerini gerek
letirmitir. Bava, kendi filmini ekme ansn yakaladnda, Nikolay Gogol'n "Vly" ad
l Rus halk efsanesi hikayesinde karar klar. Hikaye, 19. yzylda kendisini bir anda, te
kinsiz bir Moldovyal topluluk arasnda be parasz bir halde bulan ve vcudu Asa isim
li bir byc tarafndan ele geirilen miras Katja Vajda'ya (Barbara Steele) ak olan
bir doktoru anlatr.
Senaryo, gizli geitler, lanetli aileler ve ani lmlerin allageldik bir karm olsa
da Bava, filmin her karesini byleyici ve korkun detaylarla doldurmutur. Film, kafa
larna eytan maskeleri mhlanm cadlarn son derece acayip idam sahnesiyle alr; ve
mezarlarndan srnerek insanlar katletmeye giden vampirler gibi pek ok unutulmaz
korkun grntyle doludur. Bolca siyah-beyaz grntnn yan sra, korkutucu mzik
ve iinden kan fkran amur sahneleriyle La Maschera Del Demonio, bir korku filmi
nin yldz olan en srad seksapele sahip aktris Steele'i, en iyi filmlerden birinde gr
mek iin en iyi frsat. Rank Zarafet Okulu'ndan mezun olan ve okulla konservatuar ei
timini birletiren esmer, iri gzl aktris Steele, Britanya sinemasnda rktc bak
larna uygun ok az rol bulunca, ansn yabanc lkelerde denemek zorunda kalmt.
Steele, Federico Fellini'nin S/z'unda (1963), Sophia Loren parodisi rolnden nce,
60'l yllarda talyan korku filmlerinin kraliesiydi. Hangi isimle olursa olsun, La Masc
hera Del Demonio, talya'dan km en iyi gotik korku filmi. KN
ngilizce ad: Revenge o f the
Vampire / Black Sunday
 Britanya (Anglo-Amalgamated,
Michael Powell)
Michael Powell'in kariyerini mahveden kt hretli filmi Peeping Tom'da (Rnt 101 dk, Eastmancolor
genci), kamerann saldrgan bir obje olarak kullanm filme rahatsz edici bir hava kat Ynetmen: Michael Powell
mtr. Mark Lewis (Carl Boehm) isimli bir gen, kendisini kadnlara belgesel ynetme Yapmc: Michael Powell
ni olarak tantr. Ancak kamerasnn iinde, filme ald kiiyi ldrmek iin kulland Senaryo: Leo Marks
Grnt Ynetmeni: Otto Heller
sivri ulu bir metal vardr. Bu durumu, filmin banda kamerann vizrnden grerek
Mzik: Brian Easdale, Angela
tank olduumuz sinir bozucu cinayet kaydyla reniriz.
Morley, Freddie Phillips
Hi phesiz Mark bir canavardr ancak Powell onu en azndan biraz daha sempa
Oyuncular: Karlheinz Bhm,
tik gsteren sorunlu ocukluuna ait paralar ifa eder. Sadist babas, Mark zerinde Moira Shearer, Anna Massey,
psikanalitik deneyler uygulamak zere, uyurken filme almak, uykusundan uyandrmak Maxine Audley, Brenda Bruce,
Miles Malleson, Esmond Knight,
iin gzne k tutmak ve yatana kertenkele atmak gibi metotlarla ona eziyet et
Martin Miller, Bartlett Mullins,
mektedir. Daha sonra Mark', babasnn ikinci evliliinin grntleriyle birletirdii l Michael Goodliffe, Nigel
annesiyle poz verdii grntlerle grrz. Mark iin seks, lm, ak ve nefret tek bir Davenport, Jack Watson, Shirley
duygudur ve kamera bu geici duygular yakalayabilen tek nesnedir. Mark, bilinaltn- Anne Field, Pamela Green, Brian
Wallace
dan gelen iddet ve onunla atmakta olan tahrik hissini sadece bu duygularn bilei
mi ve kamerasyla badatrabilmektedir.
Belki de izleyiciyi filmden soutan etken, filmin konusunun mulak drtleri ya da
Powell gibi sevilen bir ynetmenin yzn karanlk ve artc konulara evirmi olma
s gereiydi. Ancak bu etken, filmin izleyiciyi Mark'n cinayetlerine kolaylkla su orta
yapmas ve sapkn irenliklerini onaylatmaya kadar ileri gtrmesi olarak da kabul
edilebilir.
Esasen, Powell bu sapkn hikayesini, dier nispeten masum filmlerine ekledii ma
haretiyle sunmutur. Filmin renkleri, yle olmasn en az istediimiz anda dahi canldr.
Film, Alfred Hitchcock'un sarsc siyah-beyaz filmi Sapk'la (1960) karlatrrysa da
"gl" Peeping Tom daha gncel ve korkutucudur. Bir lgnn zihninin derinliklerine
doru itiliriz, ancak Powell bize oradan kacak
kolay bir yol sunmaz. JKI
ABD (Mirisch)
125dk, SB
Ynetmen: Billy Wilder
Yapmc: I.A.L. Diamond, Doane
Harrison, Billy Wilder
Senaryo: Billy Wilder ve I.A.L.
Diamond
Grnt Ynetmeni: Joseph
LaShelle
Mzik: Adolph Deutsch
Oyuncular: Jack Lemmon, Shirley
MacLaine, Fred MacMurray, Ray
Walston, Jack Kruschen, David
Lewis, Hope Holiday, Joan Shawlee,
Naomi Stevens, Johnny Seven,
Joyce Jameson, Willard Waterman,
David White, Edie Adams
Oscar: Billy Wilder (film), Billy
Wilder (ynetmen), Billy Wilder,
I.A.L. Diamond (senaryo), Alexandre
Trauner, Edward G. Boyle (sanat
ynetimi), Daniel Mandell (kurgu)
Oscar adaylklar: Jack Lemmon
(erkek oyuncu), Shirley MacLaine
(kadn oyuncu), Jack Kruschen
(yardmc erkek oyuncu), Joseph
LaShelle (grnt ynetmeni),
Gordon Sawyer (ses)
Venedik Film Festivali Shirley
MacLaine (Volpi kupaskadn
oyuncu), Billy Wilder (Altn Aslan
adayl)
THE APARTMENT (1960)
Garsoniyer
Billy Wilder, Amerikan toplumunu kand yerden kamaktan da te, trma
lar. David Lean'in Brief Encounter'ndan (Ksa Tesadfler, 1945) ilham alan Wil
der, zina yapan iftlere dairesini garsoniyer olarak dn veren "nc kii"nin
hikayesini anlatabilmek iin on yl boyunca sansr uygulamasnn gevemesini bek
lemek zorunda kalmtr. lgin bir ekilde, bu hassas konusuna ramen film, En iyi
Film, Ynetmen ve Senaryo dahil olmak zere be Oscar kazanm ve pek okla
rnca ynetmenin son gerek "gereki" filmi addedilmitir.
Bazlarysa Jack Lemmon'n oynad, alt byk sigorta irketinde kolay
ca terfi edebilmek iin patronlarna karlarn aldatmalarnda yardm eden C.C. Bax
ter karakterinin ahlakszln eletirmiti. Ancak Wilder'in gndelik yaama ait ka
rakterlerini oynamaya alkn olan Lemmon, rolne merhametle yaklar. Filmin so
nunda Baxter'in, daha en bandan belli olan ve inisiyatifi dnda gelien bir duru
mun iine aresizce skp kalan kle misali bir alandan baka bir ey olmad
n grrz. Mizahiliine ramen, film aslnda zamannn Amerikan yaam tarzn
ve cinsel ahlakn inceleyen sert bir toplum eletirisi. Ayn zamanda, en ufak nfuz
sahibi birinin bir dierini kar iin kullanabildii kapitalist sistemin temel yozlama
sna kar gl bir saldr.
Garsoniyer, eitli trleri hnerli bir ekilde harmanlar, ancak genele bakt
mzda; film bir talama olarak balar, gl bir drama dnr ve romantik kome
di olarak biter. W ilder ve I.A.L. Diamond'n titizce kurduu yrek burkan senaryo;
The Seven Year Itch'in (Yaz Bekar, 1955) sinemaskop olarak, olduka karanlk, si-
yah-beyaz etkileyici grntlerle perdeye aktarlm bir tr devam filmi olarak d
nlebilir. Erkekler, yaz tatilini frsat bilip karlarnn yokluunda ilikiye girdikleri
metreslerini, daha sonra terk eder. Fran Kubelik de (Shirley MacLaine) bu talihsiz
kzlardan biridir; ona gre ilikiler sadece bir tr tketim metas deildir. Sonunda,
Baxter nihayet bu yalnz kza duyduu akla iinde bulunduu durumdan kurtulur
ancak gene de film ar duygusallk hissi vermekten kanr.
Grnte Wilder, MacLaine ve Lemmon'n muhteem bir
ift olduunu dnmese de izleyicilerin bu grn karsn
da durmas gayet mantkl olacaktr. FL
ABD (Bryna)
196dk, Technicolor
Ynetmen: Stanley Kubrick
Yapmc: Kirk Douglas,
Edward Lewis
Senaryo: Dalton Trumbo
Howard Fast'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Russell
Metty, Clifford Stine
Mzik: Alex North
Oyuncular: Kirk Douglas, Laurence
Olivier, Jean Simmons, Charles
Laughton, Peter Ustinov, John
Gavin, Nina Foch, John Ireland,
Herbert Lorn, John Dali, Charles
McGraw, Joanna Barnes, Harold
Stone, Woody Strode, Peter Brocco
Oscar: Peter Ustinov (yardmc
erkek oyuncu), Alexander Golitzen,
Eric Orbom, Russell A. Gausman,
Julia Heron (sanat ynetmeni),
Russell Metty (grnt ynetmeni),
Valles, Bill Thomas (kostm)
Oscar adaylklar: Robert
Lawrence (kurgu), Alex North
(mzik)
SPARTACUS ( i9 6 0 )
Spartakiis
ekimler baladktan ksa sre sonra filmin yldz Kirk Douglas, bu epik filmin lk y
netmeni Anthony Mann' kovmutu; ancak onun ektii, lde geen baz sahneler, son
kurguda yer alr. Howard Fast'in yazd, antik Roma'da geen bir kle ayaklanmas yk
sn hayata geirmek henz 2001: A Space Odyssey"! (2001: Bir Uzay Maceras) ekme
mi olan Stanley Kubrick'e dmt ve bu grevi senatodaki g mcadelesini anlatan
sahnelerle, kleler arasndaki kardelii birlikte montajlayarak, byk bir baaryla tamam
lad.
Spartaks (Douglas), olaylarn merkezinde yer alan ve kendisi gibi pek oklarn, on
lar bask altnda tutanlara kar ayaklanmaya sevk eden kledir. Ayaklanan klelerin ara
snda, yakkl olann kayplara kartn renince pek de memnun olmayan Romal
Marcus Crassus'un (Laurence Olivier) gzdesi gen Antoninus (Tony Curtis) da bulunur.
Film yaplndan 30 yl sonra yeniden elden geirilirken, 1960'da ecinsel gndermeleri y
znden kartlan ve efendiyle klesi arasndaki ilikiyi daha iyi aklayan bir banyo sahne
si, Olivier'nin eksik diyaloglarn Anthony Hopkins'in seslendirmesiyle, kurguya eklenmiti.
Kubrick ayaklanma ve sava sekanslarn byk baaryla sahneler ancak duygusal
sahneleriyle tannmayan ynetmen adna en byk srpriz filmi bitiriidir. Yrek paralayan
bu anlarda, Spartaks kendisini izleyen adamlarla birlikte armha gerilmi halde lrken,
ak Varlnla (Jean Simmons) ocuklarn havaya kaldrp ona gsterir. Muhteem! JB

ABD (NBI, Newton, Warner Bros.)

124dk, Technicolor
Ynetmen: Ella Kazan
Senaryo: William Inge
Yapmc: William Inge, Ella Kazan,
Charles H. Maguire
Grnt Ynetmeni: Boris
Kaufman
Mzik: David Amram
Oyuncular: Natalie Wood, Pat
Hingle, Audrey Christie, Barbara
Loden, Zohra Lampert, Warren
Beatty, Fred Stewart, Joanna Roos,
John McGovern, Jan Norris,
Martine Bartlett, Gary Lockwood,
Sandy Dennis, Crystal Field, Marla
Adams
Oscar: William Inge (senaryo)
Oscar adaylklar: Natalie Wood
(kadn oyuncu)
SPLENDOR IN THE GRASS (1961)
Ak Bahesi
David Amram'n gl mziinin ilk notalarndan ve Bud'la (ilk rolndeki War
ren Beaty) Deanie'nin (Natalie W ood) grldeyen bir elalenin yan banda bir
arabann iinde ptkleri ilk grntlerden itibaren, Ak Bahesi, en baarl
Hollywood melodramlarnn cazibesinin bir zeti gibidir. Toplumun basklad tu t
kular (yk 1928'de Kansas'ta geer), her iddetli renk, ses ve hareket patlamasn
da, yeri deitirilmi biimde ifade bulur.
Duygularn bastrlmas bu film in her annda mevcuttur, insanlar korkun,
kmaz yollara saptran bir gtr bu. Erkekler baarl ve mao olmak zorunday-
ken, kadnlar bekaretle fahielik arasnda seim yapmak zorundadr. Tpk Barbara
Loden'in unutulmaz biimde canlandrd, Bud'un kalender, zgr kz kardei
Ginny gibi.
Ynetmen Elia Kazan, stdyolarn gelitirdii klasik anlatmla, M etot oyuncu
luunun ve Fransz Yeni Dalga akmnn getirdii yeniliki, dinamik formlar kesi
tirerek almtr. Bu filminde, oyun yazar William Inge'yle ibirlii yaparak, her iki
yaklamn stn bir sentezini elde etmiti. Film, snfn, servetin, sanayinin, kilise
nin ve ailenin belirledii sosyal elikilerin duru, youn bir analizini sunar. Ak Bah
esi ayn zamanda, karakterlerin gerek bireyler gibi grnd, Hollywood klie
lerinden ok uzak bir anlayla hareket ettii ve tepki verdii bir filmdir. AM
L'ANNE DERNIRE MARIENBAD (1961) Fransa / talya (Argos, Clnerlz,
Geen Yl Marienbad'da Cintel, Como, Cormoran, Tamara,
Precitel, Sllver, Soc. Nouvelle, Terra)
94dk, SB
Geen Yl Marienbad'da genelde modernist sinemann, zelde de sava son
Dili: Franszca
ras Fransz sinemasnn mihenk tadr.
Ynetmen: Alain Resnais
Alain Resnais'nin 1961 yapm ikinci filminin de, tpk 1959'da gsterime giren
Yapmc: Pierre Courau, Raymond
ilk filmi Hiroshima Mon A m our (Hiroshima Sevgilim) gibi, Resnais'nin Fransz Ye Froment
ni Dalga akmna bal daha gen meslektalarnn kulland aalayc ifadeyle, Senaryo: Alain Robbe-Grlllet
uzun sredir hkim olan "kalite gelenei"nin biimlendirdii filmlerden kkten Adolfo Bioy Casares'in The
Invention o f Morel isimli
farkl olduu annda belli olmutu. Film yalnzca allmadk ya da tuhaf deildi. Bir
romanndan
yk anlatan filmlerle lgili yerlemi yarglara iddetle saldryor, yknn getii Grnt Ynetmeni: Sacha
zaman belirleyen yapsndan fotorafik kompozisyonlara ve karakterlerin geliimi Vierny
ne dek film yapmann "doru" bilinen btn ynlerini sorguluyor ve ykyordu. Mzik: Francis Seyrig
Marienbad yalnzca Resnais'nin zihninin rn deildir. Filmin ihtiamnn, Oyuncular: Delphine Seyrig,
Alain Robbe-Grillet'nin zarafetle kotard senaryonun (hayranlarnn bile fark Giorgio Albertazzi, Sacha Pitoff,
Franoise Bertin, Luce Garcia-Ville,
edemedii kadar nkteli ve tuhaftr) hlyal iirselliiyle ve Sacha Vierney'in bal Hlna Kornel, Franois Spira, Karin
bana grkemli bir baar olan muazzam sinemaskop grntleriyle organik bir Toche-MIttler, Pierre Barbaud,
ba bulunur. Daha da derine inildiinde Cahiers du cinma dergisine yazan film Wilhelm von Deek, Jean Lanier,
Grard Lohn, Davide Montemurl,
eletirmenlerinin grlerinin, modern resim sanatndaki gelimelerin, Avrupa fel
Gilles Quant, Gabriel Werner
sefesindeki varoluu ve Bergson odakl akmlarn ve Fransz kltrnn bu ok ve
Oscar adaylklar: Alain Robbe-
rimli dneminde yer alan dier gl teorlk-kltrel-sosyopolltik yeniliklerin de Grlllet (senaryo)
hakknn verilmesi gerekir. Venedik Film Festivali Alain
Srad oyuncu kadrosunu da unutmamak gerekir. Efsanevi Delphine Seyrig, Resnais (Altn Aslan)
A denilen kadn, benzersiz Giorgio Albertazzi, X adndaki gizemli yabancy ve in
celikli ifade gcyle Sacha Pitoff, ykdeki kafas kark koca M'yi canlandrr. Bu
son derece gizemli masaln anlalmaz karakterlerini, filmin zarif havasn mkem
mel klan ll bir tutkuyla betimlerler.
Yine de Marienbad' temelde bir Resnais film i olarak grmek, hem bu yap
mn sonraki bayaptlaryla (srad Muriel ou le Temps d'un Retour, 1963; Provi-
dence-Kayra, 1977; ve Mon Onde d'Amrique-Amerikah Amcam, 1980 gibi) tr
deliini kabullenmek hem de Resnais'nin ilerici sinema iin ne kadar nemli oldu
unu kavramak anlamna gelir. Kendine zg mtevazlyla bir keresinde Mari-
enbad iin dncenin ve ileyiinin karmaklm yakalamaya ynelik "kaba ve
ilkel bir giriim" demiti. Setii sfatlarda yanlyordu ancak bu tuhaf ve etkileyici
filmle ilgili geri kalan her konuda haklyd. Baka hibir sinema eserinde, bilincin ve
bellein labirenti andrr ileyii bylesine byk bir gle canlandrlmam ya da
daha anlaml bir biimde ele alnmamtr. DS

ngilizce ad: Last Yearat

Marienbad
28dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Chris Marker
Yapmc: Anatole Dauman
Senaryo: Chris Marker
Grnt Ynetmeni: Jean
Chiabaut, Chris Marker
Mzik: Trevor Duncan
Oyuncular: Jean Ngroni, Hlne
Chtelain, Davos Hanich, Jacques
Ledoux, Andr Heinrich, Jacques
Branchu, Pierre Joffroy, tienne
Becker, Philbert von Lifchitz, Ligia
Branice, Janine Klein, William Klein,
Germano Faccetti
ngilizce ad: The Pier
Bilimkurgunun eyerine kurulmu deneysel bir film olan (Terry Gilliam 1995 y
lnda Twelve Monkeys-Or iki Maymun adyla "yeniden ekmiti"), Chris Marker'n
ksa almas La Jete, armlar ve karmakl zaman getike artan, yanltc
derecede basit projelerden biridir. Neredeyse tamamen siyah-beyaz fotoraflar
dan olusa da Marker filme anlatm asndan zihinleri kkrtan tici bir g katar
ve bylece kati suretle filmlerin hareketli grntlerinin, bizi etkilemek iin her za
man hareket etmeleri gerekmediini ispatlar.
Nkleer bir faciann hayatta kalan herkesi, emniyette olabilmek iin yeraltna
snmak zorunda brakt yakn bir gelecekte geen La Jete, ykm getiren sava
n sebebini bulmak ve bunu engellemek iin gemie gnderilen bir adam tarafn
dan anlatlr. Adam, gemie yapt yolculuklar esnasnda, ocukluundan kalma,
bir adamn vurulmasyla ilgili iddet ykl bir imgeyi ve gizemli, gzel bir kadn
saplant haline getirir. Bu ikisi arasndaki balanty kavrayana dek i iten geer ve
tarih tekerrr eder.
Marker'n hareketsiz fotoraflar kullanmas ve d ses anlatmn seyreklii,
onu ses tasarmna odaklanmak zorunda brakr. Pek ok sesin konumas ve tuhaf
sesler, bu filmde hafzann ve uzayn bir tr metafizik yntemle ynlendirilmesi ola
rak sunulan zaman yolculuunun bulank ileyiini yanstr. Anlatcnn zamanda
yapt yolculuklar ilerledike bu sesler de gitgide daha anlalr bir hale gelerek fil
min en etkileyici anlarndan birine doru yorulur. Gzel kadn uyurken filme alan
Marker, La Jefe'nin hareketli grnt gsteren tek annda kadnn gzlerinin al
masn gsterir.
Bu ksa an, anlatcyla kadn arasndaki ilikinin aydnlatlmasna katkda bulu
nur, mecburi grevinden neden sapmak istediini ortaya koyar ve ayn zamanda
filmin sonundaki akl almaz gelimenin
alt yapsn hazrlar. La Jete, 25 dakika
sresiyle ksa bir film dir ancak Marker yi
ne de bunun kat uzunluunda pek
ok filmin uyandramad bir etki uyan
drmay baarr. zellikle souk olan kur
gusunun herhangi bir duygusal etki
uyandrmas bile yaratclnn ve dehas
nn ispatdr ve bylesine allmadk bir
sinema almasnn etkili bir bilimkurgu
bayapt olarak sayg grmesini akla
makta faydaldr. JKI
ONE-EYED JACKS (1961)
A B D (Paramount, Pennebaker)
Ak ve ntikam 141 dk. Technicolor
Ynetmen: Marlon Brando
Marlon Brando elbette rol yapabilir. Ak ve intikam, Brando'nun ilk ynet Yapmc: Frank P. Rosenberg
menlik denemesinin yol at en byk soru uydu: film ynetebilir mi? Senaryo: Guy Trosper, Calder
Willingham
1950'lerin balarnda Amerikan sinemasnda Stanislavsky Metodu'nu pop Charles Neider'in The Authentic
lerletiren adam olan Brando, film in al sahnesinde esiz tarzn zetler. Yava Death o f Hendry Jones isimli
yava bir muzun tadn karrken, kamera geriye doru kayarak, canlandrd ka romanndan
rakter Rio'nun, bir banka soygunu olduu ortaya kan durumda nasl da sakin ol Grnt Ynetmeni: Charles
Lang
duunu vurgular. Glmser ve kamera hareketi "genel ekimle durur. Kadn m
Mzik: Hugo Friedhofer
terilerden birinin yzn almadan nce, meyvesinin son lokmasn yutar.
Oyuncular: Marlon Brando, Karl
Bu muhteem sahne, ayn zamanda Rio'nun orta, sert ve kavgac Dad Long- Malden, Katy Jurado, Pina Pellicer,
w orth'u (Karl Malden), bir western'in acelesiz temposuyla gsterir. Bundan sonra Ben Johnson, Slim Pickens, Larry
Brando'nun ynettii ilk film Meksika'nn kuzeyinden Monterey'e uzanan bir inti Duran, Sam Gilman, Timothy
Carey, Miriam Colon, Elisha Cook
kam fantezisine dnr. Sorunlu bir yapm olduu sylense de Ak ve intikam,
Jr., Rodolfo Acosta, Joan Petrone,
muhteem tasarm eleri barndrr, parlak bir biimde Malden'i tipine ters bir bi Tom Webb, Ray Teal
imde kt adam rolnde oynatr ve bunlarn dnda, dikkat ekici biimde azim Oscar adaylklar: Charles Lang
li bir ahlaki belirsizlik, grsel gzellik ve karakterlerin eylemleri iin inandrc ne (grnt ynetmeni)

denler ieren bir izlence sunar.

yknn geri kalannn ana hatlarna gelince, Dad
sonunda Rio'ya kazk atar ve onu yaam boyu srecek
bir garezin tohumlarnn atld bir Meksika hapishane
sinde brakr. Rio hapisten kaana dek aradan be yl
geer, intikamn almaktan hibir eyin dndremeye-
cei Rio, Bon Amory (Ben Johnson) liderliindeki bir
sulu etesine girer ve hareket peindeki grup Kaliforni
ya sahillerine gider. Monterrey'de nihayet, artk Meksi
ka kkenli kars Maria (Katy Jurado) ve ergen yataki
vey kz Louisa'yla (Pina Pellicer) yaayan ve blgenin i
erifi olan Dad'i bulurlar. Rio arkadam gibi davranr,
Dad gemii hakknda yalan syler, Bob bir banka soy
may planlar ve Louisa afili kanun kaaklarnn etkisine
kaplr. Doal olarak, dier adamlarn tm eitli kt
lklerin peinde lrken, Rio hak ettii iyi sona kavuur.
Brando'nun filmografisine baarl bir ek ve
1950'lerin western klasiklerini, 1970'lerin tr deneme
lerine balamak asndan nemli olan Ak ve intikam,
bir adamn iki yzn ustalkla ele alr, isminin iaret et
tii temaya uyar ve az grlm bir hazine olmay sr
drr. GC-Q
Fransa / talya (EIA, Rome-Paris)
90dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Jacques Demy
Yapmc: Carlo Ponti, Georges de
Beauregard
Senaryo: Jacques Demy
Grnt Ynetmeni: Raoul
Coutard
Mzik: Michel Legrand
Oyuncular: Anouk Aime, Marc
Michel, Jacques FJarden, Alan
Scott, Ellna Labourdette, Margo
Lion, Annie Duperoux, Catherine
Lutz, Corinne Marchand, Yvette
Anziani, Dorothe Blank, Isabelle
Lunghini, Annick Nol, Ginette
Valton, Anne Zamire
ABD (Jurow-Shepherd, Paramount)
115dk, Technicolor
Ynetmen: Blake Edwards
Yapmc: Martin Jurow, Richard
Shepherd
Senaryo: George Axelrod
Truman Capote'un romanndan
Grnt Ynetmeni: Franz nmek son derece gtr. Filmin unutulmaz balang sahnesinde, Manhattan'n
Planer
Mzik: Henry Mancini
Oyuncular: Audrey Hepburn,
George Peppard, Patricia Neal,
Buddy Ebsen, Martin Balsam, Jos
Luis de Villalonga, John McGiver,
Alan Reed, Dorothy Whitney,
Beverly Powers, Stanley Adams,
Claude Stroud, Elvia Allman,
Mickey Rooney
Oscar: Henry Mancini (mzik),
Henry Mancini, Johnny Mercer (film
arks)
Oscar adaylklar: George
Axelrod (senaryo), Audrey Hepburn
(kadn oyuncu), Hal Pereira, Roland
Anderson, Sam Comer, Ray Moyer
(sanat ynetmeni)
Jacques Demy'nin ilk uzun metrajl, byleyici filmi, sadece Atlantik kysnda
ki bir liman ehrinin banal yaantsna, peri masallarn andrr bir romantizm hava
s katma abasyla deil, ayn zamanda mzii ve dans kullanyla da daha sonra
ki iki bayaptnn, Les Parapluies de Cherbourg'un (Cherbourg emsiyeleri) ve Les
Demoiselles de Rochefort1un (Rochefort'un Gen Hanmlar) iaretlerini tar. M
zik ve dans bu filmde henz yerlemi deilse de al sekansnda Beethoven'in
kullanlmasndan, beyaz bir Cadillac'n ehre gizemli bir biimde giriine elik eden
Michel Legrand'n caz mziine, olay rgsn, betimlemeleri ve filmin havasn
belirler.
ekici ama bilmecemsi kabare danss ve bekar anne Lola'nn (A nouk A i
me) uzun sredir uzakta olan gerek aknn yurt dndan dnmesini beklerken
birka talibi arasnda tercih yapmay ertelemesiyle gelien romantik emberi nem
siz diye bir kenara itmek hatal olur. Btn canl yan gelimelere, Raoul Coutard'n
daireler izen zarif kamera hareketlerine (film Max Ophls'e adanm ho bir al
madr), neeli melodilere ve inanlmas g tesadflere ramen, Lola mutluluun
geiciliinin ve akn glklerinin ve olanakszlnn dokunakl bilinciyle ykldr.
Biimsel olarak da film ilk grnnden daha karmaktr, ikincil karakterlerin o
u, filmin merkezinde yer alan iftin etkili eitlemeleri olarak okunabilir. Bu arada
Anouk unutulmazdr. GA
BREAKFAST AT TIFFANY'S (1 9 6 1 )
Tiffany'de Kahvalt / lgnlar Kraliesi
Tiffany'de Kahvalt'run dayand uzun yknn yazar Truman Capote asln
da ana karakter kiralk kz Holly Golightly iin Marilyn Monroe'yu dnmt
ama bugn herhangi birinin bu role Audrey Hepburn'den daha ok uyacan d
nl mcevher dkkan Tiffanys'in nnde duran aktris, asla bylesine ltl bir
gzellikte ya da bu kadar byleyici gzkmemiti.
Capote'un kitabnda Holly'nin telekz olduu aikrdr ancak Blake Edwards'in
film uyarlamas bu tr meselelerin sansr kurullar iin kabus olduu 1961 ylnda
ekildiinden, Hepburn'n canlandrd Holly, yaamn centilmenlerin hediyeleriy
le srdren bohem bir kz olarak betimlenir. Onunla ayn binada, iliki iinde oldu
u zengin bir hami (Patricia Neal) sayesinde masraflarn karlayabilen zor durum
daki bir yazar olan Paul (George Peppard) yaar. Ancak Paul, bazen sinir bozucu
olan gzel komusuna ak olduunda, hem kendisinin hem de Holy'nin ilikileri
nin nazik dengesi tehlikeye girer. Salar arkaya taranm, k bir siyah elbise giyen
ve zarif sigara azl kullanan Audrey Hepburn, zamann solduramad unutul
maz bir imge yaratmt. Buna Henry Mancini'nin akldan kmaz film mziklerini
ve sinemaya zg klasik anlar (Hepburn'n "M oon River" arksn syleyii ya da
iddetle yaan New York yamuru altnda sevgili Kedi'sini aray) eklerseniz,
Hollywood'un en ho ve unutulmaz romantik filmlerinden birine ularsnz. JB
LA NOTTE (1961) talya / Fransa (Nepi, Silver,
Gece Sofitedip)
122dk, SB
Michelangelo Antonioni'nin r aan L'Avventura'dan (Macera, 1960) son Dili: talyanca
Ynetmen: Michelangelo
ra ektii film, uluslararas sinema camiasnda edindii entellektel prestijin doru-
Antonioni
undayken gerekletirdii ve L'Eclisse'\e (Batan Gne, 1962) sonlanan olduka Yapmc: Michelangelo Antonioni,
serbest bir lemenin ortasnda yer alr. Kendinden nceki filmde yer alan melan Ennio Flaiano, Tonino Guerra
kolik temalarn ve stilistik hamlelerin ounu tekrarlayan ve zenginlerin duyduu Grnt Ynetmeni: Gianni di
skntya ve krelmi duygularna zel bir vurgu yapan Gece, James Joyce'un yk Venanzo
Mzik: Giorgio Gaslini
s The Dead'in (ller) son sahnesini belirleyen, gemite yaanm cinsel arzula
Oyuncular: Marcello Mastroianni,
rn pimanlkla anmsanmasna benzer biimde biter, iyi ya da kt, 1960'larda or Jeanne Moreau, Monica Vitti,
talkta dolaan, Antonioni'nin sklan zenginlerle ilgili skc filmler yapan entelekt Bernhard Wicki, Rosy Mazzacurati,
el bozmas bir ynetmen olduuna dair klielerin byk ksm (ynetmenin en in Maria Pia Luzi, Guido A. Marsan,
Vittorio Bertolini, Vincenzo
celikli ve hassas ayarl ilerinin bir ksmna vitrin grevi grmesine ramen), bu fil Corbella, Ugo Fortunati, Gitt
min arlklarndan kaynaklanmt. Magrini, Giorgio Negro, Roberta
Gece iyi planlanm, dzgn bir anlat olarak, L'Avventura'ya ya da L'Edisse'e Speroni

gre daha karmaktr ve oyunculuklar genelde nceki filme gre daha iyi ama
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Michelangelo Antonioni
sonrakindeki kadar iyi deildir. 24 saatten ksa bir sreyle kstlanm asgari dzey (Altn Ay)
deki olay rgs, baarl romana Giovanni Pontano (Marcello Mastroianni) ve
ngilizce ad: The Night
hsrana uram kars Lidia (Jeanne Moreau) arasndaki tutkunun tkenmesiyle il
gilidir. Filmin en iyi ksmlar bayla sonunda toplanr
ve roman yazarnn lm deindeki bir arkadan
(Bernhard Wicki) ziyaret ettii hastanedeki nemfo-
man bir hastayla ksa sreli karlamasn ve bir sana
yicinin kzyla (Monica Vitti) bir partide yaad daha
uzun sren karlamay ierir. Bu karlamalarn ikisi
de yazarn deien drtlerini ve ruh halini n plana
karr. Her iki sekans da Antonioni'nin mizansenlerini,
olay rgsnn en karmak, duygularnsa en incelikli
olduu noktada gsterir. Buna karlk filmin muhte
melen en zayf olduu ksm, Lidia'nn Milan'da yapt
uzun yrytr. Bu sekans, ruh halini yanstmas iin
kullanlan ama daha ok Ingmar Bergman'n 1960 la-
rn balarnda baz sinemaclar zerinde brakt kt
etkileri gsterdii ileri srlebilecek sembolik detaylar
la doludur. Ancak arada bir pheye drse de bu
film genelde ve hakl bir biimde Antonioni'nin en ve
rimli dnemi olarak kabul edilen srece aittir ve arp
c ustalnn kantlar batan sona mevcuttur. JRos
Fransa (Carrosse, Sdif)
10Odk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Franois Truffaut
Yapmc: Marcel Berber
Senaryo: Jean Gruault, Franois
Truffaut
Henri-Pierre Roch'nin romanndan
Grnt Ynetmeni: Raoul
Coutard
Mzik: Georges Delerue
Oyuncular: Jeanne Moreau,
Oskar Werner, Henri Serre, Vanna
Urbino, Boris Bassiak, Anny Nelsen,
Sabine Haudepin, Marie Dubois,
Christiane Wagner, Michel Subor
ngilizce ad: Jules and Jim
JULES ET JIM (1962)
Jules ve Jim / Unutulmayan Sevgili
Kadn her parmana yzk takyordu. O arky sylyordu. Bir byk ve bere
takyordu ve sava yaklarken biri Fransz, dieri Alman ki adam seviyordu. nce
sinde, sonrasnda ve o esnada pek ok baka adam da sevecekti ve mutluluun
kvrml yollarndan bisikletler hzla geiyordu. Sonunda lm vard. Bay Jules (Os
kar Werner) ve Bay Jim (Henri erre) sinemann modernitesinin byl yazna bir
kap amlard ama kendileri bir baka modernitenin yazndan geliyordu. Henri-P-
erre Roche'nln bu yky yaad ve gnlk biiminde yazya geirdii 20. Yzyl
balarnda yaanan bir modernitedeydi bu. Onlar kapy at ve Catherine (Jeanne
Moreau) zarafetle, gle ve insanlna duyduu inanla ldayarak, o kapdan hz
la geti. Kprdeki btn yarlar kazanacakt; kprnn tam ortada sona erdii
yarlar bile. Bir trajedi olmalyd ama "kaba gldr" olarak sunulmutu.
Jules /e Jim'i asla seslendirilmi haliyle zlemeyin; Franois Truffaut'nun d se
si insan okayarak geen ve bir dnyay yok ederken bir dierinin ortaya kmas
n salayan bir rzgar gibidir. Siyah-beyaz sinemaskopun gzellii neredeyse, fil
min malzemesi olan canl ve zarif enerjiyi aktarmaya yetecek denli byk, hassas
ya da nansl, kkenine bal ama gerektiince ada, yeterince kontrastl deil
dir. Moreau'ya bakn! Ne kadar da gzel! Truffaut ona akt (nasl olmasn k?).
Jules ve Jim bu aktan domutu; oyuncusunu filme alan ynetmenin bariz mut
luluu olmasa, birbirlerine verdikleri g olmasa, bu filmin yaplmas imkansz olur
du. Moreau kareden her ktnda hznn glgesi, her geri dnnde mutluun
cokusu ve tutku kendini hissettirir.
Sinema kaydetme sanatdr, sadece nesnelerin deil ayn zamanda grsel bi
imlerin ve seslerin kaydedilmesi sanat. Ayrca gl duygularn rn olan arp
tlm gerekliin kaydedilmesinin. Jules ve Jim sadece bylesi, allmadk derece
de arptlm bir gerekliin kaydn tutar. Sava gelmek zereydi, tpk yanlsama
ve lm gibi. Film bundan haberdard; siyah beyaz renkleri ayn zamanda yasn
renkleridir. Bu ayn zamanda Truffaut'nun nc filmiydi ve hl Yeni Dalga'nn
zgn drtlerine gre ekilmiti. Ne var ki otobiyografik ve ocuklar merkez alan
Les 400 Coups'un (400 Darbe, 1959) ve avangard, virtz ii bir oyun olan Piya
nisti Vurun'un (1960) ardndan Jules ve Jim, Truffaut ve su ortaklarnn dnya si
nemasnda balattklar devrimin gen ve ykc enerjisini yitirmeksizin, daha yeti
kinlere zg ve lml bir yol tutturur. En azndan bu ksa an ierisinde yaanan bu-
dur. Truffaut'nun nc filmi, bir daha asla yaanmayacak bir kargaa ann, ge
lecee sranlan bir an, sevgiyle canl tutar. J-MF
VIRIDIANA (1961) ispanya / Meksika (59, Gustavo
Matriste, UNINCI)
1960'ta yeni nesil spanyol sinemaclar Luis Bunuel'i, 1936'da ayrlndan be 90dk, SB
ri ilk kez, doduu ispanya'da film ekmeye ikna ettiler. Tasarlad proje ironlk bir Dili: spanyolca
dramd. Son yeminini edip bir manastra kapanmak zere olan Vlridiana (Silvia Pi- Ynetmen: Luis Buriuel
nal), zengin bir toprak sahibi olan enitesini (Fernando Rey) ziyaret eder. Viridi- Yapmc: Gustavo Matriste,
ana'nn len karsna olan benzerliinden heyecana kaplan enitesi ona tecavz Ricardo Muoz Suay, Pedro
Portabella
etmeyi planlar ama son dakikada piman olup vazgeer. Vicdan azabyla kendini
Senaryo: Julio Alejandro, Luis
ldrr ve Virldiana'y, sahip olduu mlkn alayc oluyla birlikte ortak varisi ola
Buuel
rak brakr. evresindeki dnyay dzeltmeye azmeden Viridiana, hrszlar, dilenci Grnt Ynetmeni: Jos F.
ler ve fahielerden oluan korkun bir grubu himayesine alr, iyilikseverlii, kanl Aguayo
maz biimde bir faciaya ve sonunda mahvoluuna yol aar. Mzik: Gustavo Pittaluga
spanyol yetkililer senaryoyu, ok az deiiklik talebiyle onaylamt ancak Oyuncular: Silvia Pial, Francisco
1961 Cannes Film Festivall'nde yarma blmnde gsterilene dek tamamlanm Rabal, Fernando Rey, Jos Calvo,
Margarita Lozano, Jos Manuel
film i izleme anslar olmamt. Cannes'da Byk dl' kazanmasna ramen, Vi Martn, Victoria Zinny, Luis Heredla,
ridiana Ispanya'da annda (ve birka yl sreyle) yasaklanmt: Filme aktarrken se Joaqun Roa, Lola Gaos, Mara
naryoyu glendiren Buriuel, banazlar sarsma ve rahatsz etme yeteneinden Isbert, Teresa Rabal
hibir ey kaybetmemiti. Gerekst gzlem anlaryla dolu olan film Bunuel'in, in Cannes Film Festivali: Luis
Buuel (Altn Palmiye), dl Henr
san doasnn iflah olmaz aptallklarn ve yaamn bastrlamaz glnln en
Colpi'nin Une Aussi Longue
mkemmel biimde sergiledii eserlerinden biri olmay srdryor. DR Absence isimli filmiyle paylat

THE LADIES MAN (1961) ABD (Paramount)

Renkli
Jerry Lewis asla gz ard edilecek biri olmad. Belki de artk sinemasever Fran Ynetmen: Jerry Lewis
sz dostlarmzn neden bahsettiklerini bildiklerini kabul etmenin vakti gelmitir. Yapmc: Ernest D. Glucksman,
Amerika'nn beyazperdedeki en etkili drt komedyeninden biri olan Jerry'nin Jerry Lewis
bir oyuncu olarak sahip olduu byk poplarite dnyay, bir ynetmen olarak ye Senaryo: Jerry Lewis, Bill
teneklerine ya da The Ladies M a n'in ok sayda gzelliine yeterince hazrlama- Richmond

mt. Lewis The Ladies M a n'de, eine nadir rastlanan bir mizansen yaratma usta
Grnt Ynetmeni:
W. Wallace Kelley
l sergiler. Pek az kii bir film karesinde yer alan eleri bylesi bir beceriyle ve
Mzik: Jack Brooks, Walter Scharf,
tam anlamyla mkemmel bir komedi zamanlamasyla yerletirebilir. Bunun en n Flarry Warren
l kant, sadece kadnlarn kabul edildii pansiyonun ok sayda sakininin uyanp, Oyuncular: Jerry Lewis, Helen
sabah ritellerini yerine getirdii inanlmaz sahnedir. Dikkat ekici tek bir ekimle Traubel, Kathleen Freeman, Hope
farkl odalarda kalan gen kadnlarn salarn taramasn, korno(!) almasn izleriz. Holiday, Lynn Ross, Gretchen
Houser, Lillian Briggs, Mary
Bunlar olurken kamera nl yars kesilmi "bebek evi" biimindeki sette vinle iler
LaRoche, Madlyn Rhue, Alex Gerry,
ler. Kadnlarn hareketleri mzikle ayn tempodadr ve gsterili ortamla mkem Jack Kruschen, Vicki Benet, Pat
mel bir uyum gsterir. Bunun sonucunda canl renklerle ve psikoseksel bir lgn Stanley, Dee Arlen, Francesca
lkla sergilenen, 1960'larn kadnslk anlaynn komik bir resmi geidi ortaya kar. Bellini
Buna Jerry'nin en uar ve tuhaf performanslarndan birini ve bir ynetmen
olarak, tpk tuhaflyla nlenmi "rmcek Kadn" sekansnda olduu gibi, ger
eklii ilk frsatta sevinle askya alma istekliliini ekleyin. The Ladies Man ayn za
manda sinemann en baarl (benim beenime gre) "yava yava patlama" sre
cini de erir. Film yalnzca Jerry Lewls'ln gldr tarz deil ayn zamanda Ameri
kan filmlerinde mizansenin kullanl asndan da bir doruk noktasdr. EdeS
sve (Svensk)
89dk, SB
Dili: svee
Ynetmen: Ingmar Bergman
Yapmc: Allan Ekelund
Senaryo: Ingmar Bergman
Grnt Ynetmeni: Sven
Nykvist
Tema mzii: Johann Sebastian
Bach
Oyuncular: Harriet Andersson,
Gunnar Bjmstrand, Max von
Sydow, Lars Passgrd
Oscar: sve (yabanc film)
Oscar adaylklar: Ingmar
Bergman (senaryo)
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Ingmar Bergman (OCIC
dl), (Altn Ay adayl) sinin olmadn renir; Martin Krin'e duyduu onca sevginin sanrlarn engelle
ngilizce ad: Through a Glass
Darkly
SASOIVl I EN SPEGEL (1 9 6 1 )
Daha sonra Bergman'n Tanr'nn sessizlii stne oda lemesi olarak anl
maya balanan filmlerinin (ynetmen arada srada sz edilen filmlere bylesi bi
imsel bir yaklam benimsenmemesini tavsiye etmi olsa da) ilki olan Ssom i en
spegel (Aynadaki Gibi) yanltc bir biimde, hiliin ortasnda belirircesine, mutlu
luk ve birliktelik hissi uyandran nlayan kahkahalar atarak denizden kan drt ki
iyle, (Krin (Harriet Andersson], kocas Martin [Max von Sydow], babas David
[Gunnar Bjrnstrand] ve ergenlik andaki kardei Minus [Lars Passgrd]) balar.
Tatildedirler (aslnda bu Bergman'n daha sonra evi haline gelen Faro adasnda
ektii ilk filmidir) ve gn batarken havaya gevemi ve zevk veren bir ruh hali ha
kimdir; ailenin iinde barndrd umutsuzluu, pheleri ve blnml yava
yava, film tam bir gn sonra gerekleecek olan karanlk sonuna doru ilerlerken
reniriz.
Bu sre iinde Krin atlatmaya baladn dnd akl hastalnn tedavi
yemeyeceini kefeder; David iini ailesinden nde tuttuunu (baarl bir yazardr)
ve btn abalarna ramen deiemeyeceini itiraf eder; zaten ergenlik alkant
larn yaamakta olan Minus, Krin'in gitgide iddetlenen lgnlna kaplr ve Tan-
r'nn kendisini gsterip, ihtiya iinde olduklar bu dnemde on
lara yardm edeceini uman Krin, Tanr souk, talam yz
n bir rmcek olarak gsterdiinde yklr. Bu dehet verici sah
ne (rmcei grmeyiz sadece Krin'in, Tanr'nn hayali ziyare
ti karsnda verdii akl bandan gitmi tepkiyi grrz) hem
yknn doruk noktasn hem de katksz younluuyla Berg-
man'n dier filmlerinin bile dzeyine eriemedii, mkemmel
biimde yorulmu bir yknn mantkl tem atik sonucunu te
kil eder.
Strindberg'in etkisinin izlerini tayan Ssom i en spegel, bir
avu karakteri, ssz bir yerde gemesi, kapsad ksa sre ve
karmak olmayan grntleriyle (karakterler dnda tek grd
mz evleri, deniz, gkyz, kayalk ky ve Krin'in ilk sinir kri
zini geirdii harap bir teknedir) duygusal ve felsefi gcnn et
kisini hibir eyin sulandrmasna izin vermez; Bergman'n bunu
bayapt olan Persona'ya (1966) giden yolun ilk ta olarak gr
mesine amamak gerekir. GA
CHRONIQUE D'UN T (1961) Fransa (Argos)
85dk, SB
Antropolog Jean Rouch ve sosyolog Edgar M orln'ln birlikte ektii Chronique Dili: Franszca
d'un t, btn belgesellerin en nemlisi ve en ok anlandr. Trn baz ncle Ynetmen: Edgar Morin,
rinin (Dziga Vertov ve Robert Flaherty) yaratt gelenekleri ve teknikleri kullanan Jean Rouch
Rouch ve Morin, 1960'larn balarnda Paris'te, gnlk yaamn kalplarn ve ile Grnt Ynetmeni: Raoul
Coutard, Roger Mobilire, Jean-
yilerini belgeler. O dnemde 16 mm. film ekipman ve tekniklerinde meydana ge
Jacques Tarbs
len baz temel deiikliklerden yararlanan film, gitgide daha hareketli hale gelen
Oyuncular: Marceline Loridan
ve "nesnel" bir aracn salad, ortaya yeni yeni kmaya balayan olanaklar ser Ivens, Maril Parolini, Jean Rouch
giler.
Baz alardan Chronique d'un Ff'nin gzlemci bir slubu olduu sylenebi
lirse de film kendi yntemsel ve ahlaki yaklamn durmadan sorgular. Bu adan,
filmin "son halinin" gsterilmesini ve eletirel biimde tartlmasn filme dahil ede
rek, Flaherty'nin yaklamn gelitirir (o da ekimlerini Nanook o f the North-Kuzey-
li Nanooka, 1922), konu olan Inuit'lere gstermekte srarcyd). Ayrca Chronique
d'un t bize bazen Morin'le konuan, dier zamanlarda kamera nnde "var ol
may srdren" karakterlerinin yaantsndan anlar sunsa da ayn zamanda kendi
sini bilinli bir biimde, konu edindii znelerin etkileimli karlklarn iine alan et-
nografik ya da antropolojik bir deney olarak damgalar.
Belki de Chronique d'un Ff'nin en arpc yan aracsz aktarlan gereklik an
larn yakalama baarsndan daha ok, gereklikle, kamerann varlyla dayatt
gsterinin (ya da bir gereklik olarak gsterinin) karmn, eletirel biimde ince-
leyebilme kapasitesidir. Frederick Wiseman'in kameray ve ynetmeni silmek iin
byk gayret harcayan belgesellerinin aksine, Rouch'un ve M orin'in filminde her
ikisinin de varlna srarla vurgu yaplr. Bylelikle kamera ve ynetmen, gnlk ya
amn gzlemcilerinden ziyade, bu yaamn inasnda ve gzler nne serilmesin
de etkin olarak gsterilir. Bununla birlikte toplama kampndan sa kurtulan Mar-
celllne'in, son derece ak biimde "kiisel" yorumlar eliinde Paris sokaklarnda
yrmesinde, cinma vrit trnn yaklamakta olan "zgrl"nn izleri sezi
lebilir. Bu film , "dolaysz" sinemann gcn ve tekniklerini bir yandan biimlendi
ren bir yandan da eletirel adan sorgulayan, ileri grl bir almadr. AD

ngilizce ad: Chronicle o f a

Summer
ABD (Fox)
134dk, SB
Ynetmen: Robert Rossen
Yapmc: Robert Rossen
Senaryo: Sidney Carroll, Robert
Rossen
Walter Tevis'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Eugen
Schfftan
Mzik: Kenyon Hopkins
Oyuncular: Paul Newman, Jackie
Gleason, Piper Laurie, George C.
Scott, Myron McCormick, Murray
Hamilton, Michael Constantine,
Stefan Glerasch, Clifford A. Pellow,
Jake LaMotta, Gordon B. Clarke
Oscar: Harry Horner, Gene Callahan
(sanat ynetmeni), Eugen Schfftan
(grnt ynetmeni)
Oscar adaylklar: Robert Rossen
(film), Robert Rossen (ynetmen),
Sidney Carroll, Robert Rossen
(senaryo), Paul Newman (erkek
oyuncu), George C. Scott (yardmc
erkek oyuncu), adayl reddetti,
Jackie Gleason (yardmc erkek
oyuncu), Piper Laurie (kadn oyuncu)
ABD (Mlrlsch, Seven Arts)
151 dk. Technicolor
Dili: ngilizce / spanyolca
Ynetmen: Jerome Robbins,
Robert Wise
Yapmc: Robert Wise
Senaryo: Jerome Robbins, Ernest
Lehman
Arthur Laurents'in oyunundan
Grnt Ynetmeni: Daniel L.
Fapp
Mzik: Leonard Bernstein, Saul
Chaplin
Oyuncular: Natalie Wood, Richard
Beymer, Russ Tamblyn, Rita Moreno,
George Chakiris, Simon Oakland
Oscar: Robert Wise (film), Robert
Wise, Jerome Robbins (ynetmen),
George Chakiris (yardmc erkek
oyuncu), Rita Moreno (yardmc
kadn oyuncu), Boris Leven, Victor A.
Gangelin (sanat ynetmeni), Daniel
L. Fapp (grnt ynetmeni), Irene
Sharaff (kostm), Thomas Stanford
(kurgu), Saul Chaplin, Johnny Green,
Sid Ram, Irwin Kostal (mzik), Fred
Hynes, Gordon Sawyer (ses)
Oscar adaylklar: Ernest Lehman
(senaryo)
THE HUSTLER (1961)
Paul Newman, The Hustler'da (Bekar) zamann, dolandracak birka avanak
arayarak bir bilardo salonundan dierine dolaarak geiren kendini beenmi bi
lardo kats "Hzl Eddie" Felson'u canlandrr. Akbabalar andrr komisyoncu
George C. Scott, Eddie'nln gelecek vaat ettiini dnr ve ona kazanmann
anahtarnn serinkanl olmaktan getiini retmeye alr; ama Newman, serin
kanl olmann, ayn zamanda bilardo masas ve yenmeye altnz adam dnda
kalan her eyi ve herkesi yaamnzdan karmak anlamna geldiini, zor yoldan
renir.
Dumanl bilardo salonlarnn muhteem siyah-beyaz geni a ekimleri bir ya
na, The Hustler insanlara dair bir film dir ve bu adan bir dizi etkileyici oyunculuk
barndrr. Newman ve Scott'un yan sra ksa ve z konuan Jackie Gleason ve
Newman'in kt kaderli, alkolik akn (paylatklar eyi tanmlamak in ak belki
de fazla iddial bir szck olabilir) canlandran, beceriksiz Piper Laurie bu filmde yer
alr. Robert Rossen'in filmi, nsan doasnn en dikkat ekici derecede ac ve alayc
betimlemelerinden biri, sadakatin sadece kazanlan bir seri boyunca srd ve
zaferin bazen malubiyetten farkl olmad bir dnyann souk bir tasviri olmay
srdrr. JKI
WEST SDE STORY (1961)
Bat Yakas Hikayesi
Genlik filmlerine Shakespearvari yaklamn ilk rneklerinden olan ve moda
olmadan onlarca yl nce bu e kalkan, Broadway mzikalinden uyarlama Oscar
dll bu film, Romeo ve Juliet'in yksn New York'un sokak etelerine tar.
Capulet'ler ve Montague'ler, Porto Rlko'lu Sharks'a ve PolonyalI Jets'e dnr.
Salam ynetmen Robert Wise mzikal olmayan sahnelerde kalesini iyi korur ama
ou gerek meknlarda ekilen mzikal sahnelerinde, frenlenemeyen Jerome
Robblns'in danslarn koreograflsini dv ve dvlerinkini dans gibi dzenlemesi
ne izin verilmesiyle, film gerekten kanatlanr.
Bat Yakas Hikayesi, karizma yoksunu Richard Beymer'in ba rolde oynama
syla (Albay, Elvis'in Tony'i canlandrmasna izin vermemiti) sekteye urar ve eki
ci Natalie W ood'un Porto Riko'lu olduuna bizleri pek ikna edemez. Ancak yar
dmc oyuncular mkemmeldir: Russ Tamblyn Jets'ln liderini canlandrr ("Kk
ocuk sen bir erkeksin, kk adam sen bir kralsn"), George Chakiris onun
Sharks'takl kartdr ve dikkatleri stne eken Rita Moreno "Amerika'da Olmay
Seviyorum" arksnda barole geen en yakn arkada rolndedir. Leonard Berns
tein-Stephen Sondhelm paralarnn her biri trlerinin bir klasiidir: "I Feel Pretty",
"When You're a Jet", "Tonight", "Gee Officer Krupke", "Maria", "Stay Cool, Boy",
"There's a Place for Us." KN
MONDO CANE (1962)
Kpeklerin Dnyas
Kurmaca filmle kurmaca olmayan filmi birbirinden ayran snrlar tart
maya aan son derece popler bir belgesel olan M ondo Cane, "M ondo
Filmleri" (ya da Shockumentary, kaza ve iddet grntlerini eren reality
show tarz filmler) ad altnda kendi alt trn balatt. Ayrca arkasndan
dalga dalga taklitilerin geldii film; mockumentary'ler (belgesel havasnda
ekilmi kurmaca film), snuff filmler (gerek bir lmn grntlerini e
ren ksa film), ar porno filmler, nfaz videolar ve reality televizyon prog
ramlar gibi eitli pop ve gya belgesel geleneklerini biimlendirdi.
"Gerek, kurmacadan daha tuhaf olabilir" zdeyiini benimsediini be
lirtirken, bir yandan da sk sk yanltc d ses yorumlar ve (tmyle uydur
ma olmasa bile) mdahale edilmi grntler sunarak kendi prensiplerine ihanet
eden Gualtiero Jacopetti'nln sansasyonelist gezi-doa filmi, "egzotik, erotik ve ke talya (Cineriz)
sinlikle iren" arasnda dalgalanan tuhaf kltrel davranlarn tehiriyle izleyicile 105dk, Technicolor
ri oke etmeyi amalar. Dili: talyanca
Bir kerelik gazeteci ve sava muhabiri Jacopetti, popler gece kulb gsteri Ynetmen: Paolo Cavara,
Gualtiero Jacopetti, Franco E.
lerinden oluan iki nl derleme filminin d ses anlatsn yazmak zere bir i tek
Prosperi
lifi ald. Bu i, Jacopetti'nin zihninde Mondo Cane'yle ilgili ilk fikirlerin olumasna
Senaryo: Paolo Cavara, Gualtiero
yol at; ancak onun belgeseli arpc ve sansasyonel olan her eyi, ada Bat Jacopetti
standartlaryla gzler nne serecekti. Jacopetti, ortaklaryla birlikte Avrupa'y, As Grnt Ynetmeni:
ya'y, Kuzey Amerika'y ve Afrika'y gezerek kabile trenleri, hayvanlara ynelik a Antonio Climati, Benito Frattari
r eziyet, kar cinsin kyafetlerini giyme ve kendini krbalama gibi eylemleri de ie Mzik: Nino Oliviero, Riz Ortolani
ren dini ayinler ve evresel felaketlerle ilgili eitli grntler toplad. Bu hemen he Oyuncular: Rossano Brazzi,
Stefano Sibaldi
men rasgele toplanm malzeme, daha sonra ayr ayr blmlerden oluan, 105
Oscar adaylklar: Riz Ortolan,
dakikalk bir btn olarak montajlanrken, eitli blmler birbirlerine ok kk
Nino Oliviero, Norman Newell (film
armsal balantlarla birletirildi. mzii)
Filmin grkemli orkestra mziklerinin (tema arks "M ore", Grammy dl
kazand ve Oscar'a aday gsterildi) eliinde gsterili ve son derece alayc d ses,
bu filmi takip edecek mondo dngsnn kilit unsuru oldu. Mondo Cane'nin ay
rcalkl al kelimeleri hem szle sylenmi hem de perdeye metin olarak yanstl
mt: "Bu filmde greceiniz tm sahneler gerektir ve sadece yaamdan alnm
tr. Eer ou oke ediciyse, bunun sebebi, bu dnyada birok oke edici ey olma
sdr. Ayrca tarihilerin grevi gerei daha cazip hale getirmek deil, nesnel ola
rak anlatmaktr." Sunulan sahneler, hakiki olaylarn tarafsz ve nyargsz kaytlar
olmalar asndan "gerek" olsalar bile (ki kesinlikle deiller, sorulacak tek soru
var: hangi grntler gerek, hangisi yeniden kurgulanm ve hangisi tmyle sah
nelenmi), hi de "nesnel" olmayan bir aktarm teknii kullanan Mondo Cane, ver
dii sz tutmuyor. Stefano Sibaldi'nin d sesi, arada srada aka yanl bilgiler
vermenin yan sra, kibirli ve kmseyici; hatta bazen rk imalar ieriyor.
Filmin, emeklilik birikimlerini Hawaii'de bir tatil paketine harcamaya hevesli bir
grup enebaz yal Amerikan vatandayla turladmz blm gibi, Bat kltrnn
uygulamalarn alaya alan blmleri, ak bir yabanc dmanl yorumunu zorla
trr. Bu balamda, M ondo Cane'nin yaratclar, karmza frsat eitlii istismarc
lar olarak karlar. Finale gelindiinde ve filmin alternatif ad aklandnda "bir
kpein yaamn" seyrediyormuuz gibi grnr ("m ondo cane", "kpeklerin ngilizce ad: A Dog's Life
dnyas" anlamna gelir). SJS
Fransa / talya (Rome-Paris)
90dk, SB/Renkli
Dili: Franszca
Ynetmen: Agns Varda
Yapmc: Georges de Beauregard
Senaryo: Agns Varda
Grnt Ynetmeni: Jean
Rabier
Mzik: Michel Legrand
Oyuncular: Corinne Marchand,
Antoine Bourseiller, Dominique
Davray, Dorothe Blank, Michel
Legrand, Jos Luis de Vlllalonga,
Loye Payen, Rene Duchateau,
Lucienne Le Marchand, Serge
Korber, Robert Postee
ngilizce ad: Cleo From 5 to 7
ABD (Canyon Cinema)
30dk, Renkli
Ynetmen: Stan Brakhage
Yapmc: Stan Brakhage
Senaryo: Stan Brakhage
Grnt Ynetmeni: Jane
Brakhage, Stan Brakhage
Oyuncular: Jane Brakhage, Stan
Brakhage
CLEO DE 5 7 (1962)
5'ten 7'ye Cleo
lk uzun metrajl filmi La Pointe Courte'ia (Ksa U - 1956) Fransz Yeni Dalga
akmnn ncs olan yazar-ynetmen Agnes Varda, 5'ten 7'ye Cleo'da hayati bir
tbbi muayenenin sonularn bekleyen bir Fransz arkcy (Corinne Marchand) ko
nu alr. Filmin adnn iaret ettii zere, Varda, Cleo'nun strabn gerek zamanl
gstermeyi tercih ederek, "dorudan sinema"nn tekniklerinin douunu ve gelii
mini hesaba katar. Gen kadn Paris'in bat yakasnda, genellikle Montparnasse ls-
tasyonu'nda, gz alc kaydrmal ekimlerin eliinde dolarken, anlatnn teklifsiz
lii, kurgunun belgeselle birlemesine olanak tanr. Ancak Varda'nn gerekilii,
gl duygular yaratma ve ba karakterinin yznn yava yava kn, bir
kreendoda gsterme konusunda da baarldr.
5'ten 7'ye Cleo, belli bir noktaya kadar, rnein Cleo bir bar saldrsnn kt
sonularna tanklk ettiinde ve Cezayir'e geri dnmek zere olan, bir tr
mahkum olarak deerlendirilebilecek bir askerle karlatnda, dneminin sosyo-
politik gerilimlerini yanstr. Kk bir not: Jean-Luc Godard'n, Eddie Constantine,
Anna Karina ve Yves Robert dahil birok nl oyuncuyla birlikte yer ald "film
iinde ksa sessiz film " kombinasyonunu film tutkunlan beenecek. FL
DOG STAR MAN (1962)
Amerikan avangard sinemasnn tartmal eklide en verimli ve itibarl ismi
olan Stan Brakhage, ylesine derinlemesine kiisel filmler yapt ki bu filmleri zle
mek, bizzat dncenin kark srelerine dalmak gibi bir ey. Brakhage'n haya
tnn projesi; eitim ve kltrleme, zgr zihinsel enerjileri toplumca onaylanm
kalplarn dar erevesine sktrmadan nce, nsanlarn sahip olduu safl ve al
g younluunu yeniden kefetmekti.
Dog Star Man, devrimci estetik stratejilerinden, i ve d dnyalarda fiziksel,
psikolojik ve manevi bir yolculua kmann sonsuz olaslklarnn araynda olan
varoluu bir kahramanla ilgili felsefi grne kadar her adan, Brakhage slubu
nu rnekler. Anlat tarz minimaldir: bir adam (Brakhage) kpeiyle birlikte bir da
yamacndan zorlukla trmanr. Buna karn, filmin yaps gittike daha karmakla
r: be farkl blm, saylar artarak st ste bindirilmi grntlerle seri bir grsel
rg dokur ve bu ylesine girifttir ki ortaya yaklak drt buuk saat sren alterna
tif bir "zlm" versiyon, The A rt o f Vision (Gr Sanat) kar.
Filmin ad (Sirius Adam : byk kpek burcu), kahraman iin bir lakap olarak
ya da bu olaanst filmde, bilincin ve bilinsizliin en gizli derinliklerinde olduu
gibi, ayrlmaz ekilde birbirine dolanan biyolojik, kozmolojik ve insani arketiplerin
yakar olarak deerlendirilebilir DS
SANMA NO AJI (1962) Japonya (Shochiku)
Bir Gz leden Sonras 112dk, Agfacolor
Dili: Japonca
Yasujiro Ozu'nun son ve ikinci renkli filmi (dieri Good Morning-Gnaydn) Ynetmen: Yasujiro Ozu
olan Bir Gz leden Sonras, kendine zg slup istikrarnn (ilk birka filminden Yapmc: Shizuo Yamanouchi
sonra, neredeyse batan sona zemin seviyesinden 60-70 cm. yksee konumlan
Senaryo: Kogo Noda, Yasujiro
Ozu
drlm statik kamerayla ekilen sakin ev dramlarna ve komedilerine azimle tutun
Grnt Ynetmeni: Yshun
du) yan sra bylesi snrl metotlarla eriilmi, olaanst zenginlikleriyle ne Atsuta
kan bir kariyerin olaanst bir kant. Ozu, ayn temalara (ve hikayelere) tekrar Mzik: Kojun Sait
tekrar dnd; zaten bu son derece dokunakl film de esas itibaryla ynetmenin Oyuncular: Chishu Ryu, Shima
gzde oyuncusu Chishu Ryu'nun, birlikte yaad yetikin kzn evlenmeye ikna Iwashita, Shinichir Mikami, Keiji
ada, Mariko Okada, Nobuo
etmeye alan bir dul adam canlandrd 1949 yapm filmi Late Spring'in (Ge
Nakamura, Kuniko Miyake, Ryuji
Gelen Bahar) yeniden evrimi. Kita, Eijir Tono, Teruo Yoshida,
kilinin bylesi bir deiiklik sonrasnda adamn yalnz bana kalacan kar Daisuke Kat, Miseyo Tamaki,
lkl olarak bilmesi, birbirleri iin besledikleri sevgiyle dengelenerek, her biri iin Haruko Sugimura, Kyko Kishida,
Noriko Maki
gnlk evrenselliinde sradan ama ilgili insanlar iin son derece nemli bir ikilem
yaratr. Ozu, etkili detaylarda yanlmaz grn kullanarak, gidiat lml mizahla
yumuatarak ve muhteem bir biimde dinginletirilmi bir melankoli halini koruya
bilmek iin renk paletini kullanarak, alldk ustalyla bu tehlikeli dengeleme ey
leminin stesinden gelir. GA
ngilizce ad: An Autumn
Afternoon

L'ECLISSE (1962) talya / Fransa (Cineriz, Interopa,

Batan Gne Paris)
118dk, SB
Dill: talyanca / Franszca
Michelangelo Antonioni'nin yzyln ortalarndaki modern yaam hakknda
Ynetmen: Michelangelo
ektii serbest lemesinin son filmi (ilk ikisi 1960 yapm L'Avventura-Macera ve
Antonioni
La Notte-Gece) olan L'Edisse, ynetmenin kariyerinin en byk filmi olabilir ama Yapmc: Raymond Hakim, Robert
belki kastl olarak pek de nemli bir yks yoktur. Mutsuz bir ak ilikisinden ye Hakim, Danilo Marciani
ni kurtulan eski bir evirmen (Monica Vitti) ksa bir sreliine Roma'da bir borsa Senaryo: Michelangelo Antonioni,
cyla (Alain Delon) taklr; ancak belki de A ntonioni'nin yapt en gl ey olan ve Elio Bartolini, Tonino Guerra, .
Ottiero Ottieri
enfes bir kurguyla yaratlan final sekansnda bu karakterler hi yer almaz. Kariyer
Grnt Ynetmeni: Gianni Di
lerinin tartmal ekilde en ncelikli ve karizmatik performanslarn sergileyen bu iki
Venanzo
barol oyuncusunu film bitmeden kaybetmenin oku, ykc final efektinin zn Mzik: Giovanni Fusco
oluturur. Oyuncular: Alain Delon, Monica
"Ak hikayesi"nin birok temaya sahip bir hikaye olarak resmedildii ada Vitti, Francisco Rabal, Louis
dnya hakknda bir deneme ve nesir iir olan L'Edisse, grsel-ortamsal zenginlii Seigner, Lilia Brignone, Rosanna
Rory, Mirella Ricdardi
nin yan sra oksesli ve ok-ritimli mizanseni asndan da olaanst. Antoni
Cannes Film Festivali:
oni'nin Roma borsasndaki kalabal ileyii kesinlikle artc; ve Orson VVelles'in Michelangelo Antonioni (zel Jri
ilk filmlerinde n plan ve arka plan detaylarn grkemli bitiikliklerle dengede tu t dl), dl Procs de Jeanne
mak amacyla koreografik olarak kulland alan derinliini hatrlatyor. Ancak y dArc ile paylat

netmenin grnn umut ve aresizliini en iyi zetleyen ey, belki de mizansen

den ok kurguya dayanan final sekans. JRos
ngilizce ad: The Eclipse
Britanya (Horizon)
216dk, Technicolor
Ynetmen: David Lean
Yapmc: Sam Spiegel
Senaryo: Robert Bolt
T.E. Lawrence'in anlarndan
Grnt Ynetmeni: Freddie
Young
Mzik: Maurice Jarre
Oyuncular: Peter O'Toole, Alec
Guinness, Anthony Quinn, Jack
Hawkins, Omar Sharif, Jos Ferrer,
Anthony Quayle, Claude Rains,
Arthur Kennedy, Donald Wolfit, I.S.
Johar, Gamil Ratib, Michel Ray,
John Dlmech, Zia Mohyeddin
Oscar: Sam Spiegel (film), David
Lean (ynetmen), John Box, John
Stoll, Dario Slmoni (sanat
ynetmeni), Freddie Young
(grnt ynetmeni), Anne V.
Coates (kurgu), Maurice Jarre
(mzik), John Cox (ses)
Oscar adaylklar: Robert Bolt
(senaryo), Peter O'Toole (erkek
oyuncu), Omar Sharif (yardmc
erkek oyuncu)
LAWRENCE OF ARABIA (1962)
ArabistanlI Lawrence
Tm zamanlarn en byk destanlarndan biri olan ArabistanlI Lawrence, bir si
nema filminin olabilecei her eyi zetler. David Lean'in tuhaf ngiliz subay T.E. Law
rence'in yaamna ve 1. Dnya Sava srasnda Trkler'e kar kt sefere serbest
e dayanan ve kelimenin her anlamyla tutkulu olan Oscar'l bayapt, birok filmin
onun karsnda snk kalmasna yol aarken, bata George Lucas ve Steven Spiel
berg olmak zere saysz ynetmene ilham kayna oldu. Hatta Spielberg, kendisi gi
bi bir Lawrence tutkunu olan Martin Scorsese'yle birlikte, filme asl uzunluunun ve
grkeminin geri kazandrlmasna da yardmc oldu. Maurice Jarre'n cokulu mzik
lerinden Robert Bolt'un edebi senaryosuna, Freddie Youngn muhteem l grn
tlerinden binlerce kiilik oyuncu kadrosuna kadar, film beyazperdede grlmeyi hak
ediyor.
70. mm projeksiyon in tasarlanan format, barol oyuncusu Peter O'Toole'un
delici mavi gzlerinden srekli deiken kum zerinde ldayan gnee kadar, filmin
tm ince detaylarnn deerini artryor. ArabistanlI Lawrence'm mer erifin bir l
serabndan ortaya k, yanan bir kibritten gnein douuna geen nl kesme ve
Akaba'daki inanlmaz saldr gibi nl grntleri ve unutulmaz sahneleri, gz alc ve
benzersiz. Tm bunlar, zellikle bilgisayar destekli zel efektlerden nceki bir dnem
de yaplm bir film iin ok etkileyici. rnein, Spielberg, Lawrence'i gnmzde
ekmenin maliyetinin 285 milyon dolar civarnda olacan tahmin ediyor ve hakldr
da; ama gerek u ki hibir ynetmen, Lean gibi kariyerinin doruklarnda olan muh
teem bir ynetmen ve ykcy amaya cesaret edemez.
Bu mesele filmle bir araya gelerek, ArabistanlI Lawrence'm nemini ve Lean'in
nn pekitiriyor. Trkler'e kar Araplarla birlikte kt seferin baars Albay Law
rence'in ban dndrrken, smrgeciliin lgnlklar ve savan ikiyzll, yaln
bir zeminde ekillendirilir. Yine de Lawrence'in yaamdan da byk persona's, kana
susamln onurun yerini ve kstahln cesaretin yerini aldn fark ettiinde, gc
n ve nemini kaybeder, incelik, edebiyat ve hnerle sergilenmi hznl bir d;
byk edebiyat eserlerine yakr kapsamda ve apta gerek bir destan bu. JKI
ABD (Pakula-Mulligan, Brentwood,
Universal) 129dk, SB
Ynetmen: Robert Mulligan
Yapmc: Alan J. Pakula
Senaryo: Horton Foote
Harper Lee'nin romanndan
Grnt Ynetmeni: Russell Robert Mulligan'n yeni, bamsz ve toplumsal adan bilinli yapm ortaklyla
Harlan
Mzik: Elmer Bernstein, Mack
David
Oyuncular: Gregory Peck, Mary
Badham, John Megna, Frank
Overton, Rosemary Murphy, Ruth
White, Brock Peters, Estelle Evans,
Paul Fix, Collin Wilcox Paxton,
James Anderson, Alice Ghostley,
Robert Duvall, William Windom,
Crahan Denton, Richard Hale
Oscar: Horton Foote (senaryo),
Gregory Peck (erkek oyuncu),
Alexander Golitzen, Henry
Bumstead, Oliver Emert (sanat ,
ynetmeni)
Oscar adaylklar: Alan J, Pakula
(film), Robert Mulligan (ynetmen),
Mary Badham (yardmc kadn
oyuncu), Russell Harlan (grnt
ynetmeni), Elmer Bernstein
(mzik)
Cannes Film Festivali: Robert
Mulligan (Gary Cooper dl)
TO KILL A MOCKINGBIRD (1962)
Blbl ldrmek
Harper Lee'nin Byk Buhran dneminde Deep South'ta geen Pulitzer dl
l, ok sevilen ocukluk roman; yapmc olarak Alan J. Pakula ve ynetmen olarak
ender ve esiz bir beyazperde yorumuna kavutu, ikilinin 1960'larda yapt alt fil
min ilki olan Blbl ldrmek'in uyarlamasn, gerek Amerika krsal ve gerek
insanlarla ilgili duygularn rnekleyen bir senaryoyla ilk Oscar'n kazanan oyun ya
zar Horton Foote yazd.
Hikayenin kk bir kzn gzlerinden grlmesine (anlatc olarak yetikin
gr asn, saygdeer "m e to t" oyuncusu Kim Stanley seslendirir) ramen film,
Gregory Peck'in canlandrd tm iyi adamlarn en u noktas olan Atticus Finch
rolndeki Oscar kazandran oyunculuunda, gl bir odak noktasna kavuur.
Alabamal kibar bir dul avukat olan Atticus'un haksz yere beyaz bir kadna teca
vz etmekle sulanan bir siyahi adam (Brock Peters) tutkuyla savunmas, Gneyli
kk kasaba banazln en kt haliyle gzler nne serer ve kk ocuklar
na ahlaki cesaretle ilgili ac bir ders verir. Blbl ldrmek, nemsiz grnen de
taylar nemli, ackl ya da lmcl olaylarla birlikte korumas asndan, edebi
uyarlamalar iin bir model oluturur: ocuklarn oyunlar, akam yemeini uruba
batran a bir ifti, bir kuduz kpei vuran Atticus, cezaevinin dnda lin iin top
lanan kalabaln bir ocuk karsnda utanarak kendine gelmesi, boucu balkon
da davay gerginlik iinde izleyen siyahi topluluk. Mulligan bu konuda canl televiz
yon yapmlarndaki deneyimini beyazperdeye tayarak, saduyulu bir biimde gi
zemli ve derin bir karakter dram ortaya koyar.
nemli rollerde ocuklar, zellikle dokuz yandaki Alabama'l Mary Bad-
ham'n (o srada Yale'de okuyan aabeyi John daha sonra Saturday
N ight Fever-Cumartesi Gecesi Atei, 1977 ve War Games-Sava Oyunla
r' n, 1983 ynetti) canlandrd masum Scout Finch inanlmaz doal.
Blbl ldrmek, ayrca ocuklarn gvenilmez komusu, hayallerinin
umacs ve en sonunda kurtarclar Boo Radley rolnde Robert Duvall'n
ilk film i olma zelliini de tayor. Duvall, 20 yl sonra yine Foote'a ait bir
baka Oscar'l senaryo Tender Mercies de kendi Oscar'n kazand. Emler
Bernstein'n melodik mzikleri de bu duyarl ve samimi filmin bir baka
deeri. AE
THE MANCHURIAN CAN Dl DATE (1962) ABD (M.C. Productions)
Manuryal Aday 126dk, SB
Ynetmen: John Frankenheimer
Hollywood'da yaplm en tuhaf ve en deiken filmlerden biri olan ve Richard Yapmc: George Axelrod, John
Frankenheimer, Howard W. Koch
Condon'n ayn adl romanndan uyarlanan Manuryal Aday, ilk olarak 1962'de gs
Senaryo: George Axelrod
terime girdi ve filmin yldz Frank Slnatra'nn 1970'lerde haklarn satn alp filmi da
Richard Condon'un romanndan
tmdan ekmesinin ardndan yllarca izlenemedi. Kark trlerin ve duygusal doku
Grnt Ynetmeni: Lionel
larn bir karm olan bu politik korku filmi, iki saatten fazla sryor ve bir an bile Lindon
gten dmyor. Romann tutkunu ve Sinatra'nn dostu olan Bakan John F. Mzik: David Amram
Kenndy'nin aktif cesaretlendirmesi yeil k yakmt filme. Oyuncular: Frank Sinatra,
Byk olaslkla Fransz Yeni Dalga akmyla ilikllendlrilmeyi hak eden tek ticari Laurence Harvey, Janet Leigh,
Angela Lansbury, Henry Silva,
Amerikan filmi olan Manuryal Aday, bir hanmn gittike ve anlalmaz ekilde inli
James Gregory, Leslie Parrish, John
komnistlerin beyin ykama gsterisine (kelimenin tam anlamyla, Joseph McCarthy'ye McGiver, Khigh Dhiegh, James
layk bir Souk Sava kabusu) dnen bahe kulb toplants evresinde dnen 360 Edwards, Douglas Henderson,
derecelik hnerli bir pan ekimle balyor. Politik adan yanl bir yreklilik, bu nokta Albert Paulsen, Barry Kelley, Lloyd
Corrigan, Madame Spivy
dan balayarak en sonunda saygsz hiciv, berbat kara mizah, gerekstc samalk
Oscar adaylklar: Angela
ve ensesti ierecek ekilde geniliyor. Ktcl anne ve mazoiste itaatkr oul rolle Lansbury (yardmc kadn oyuncu),
rinde Angela Lansbury ve Laurence Harvey hi bu kadar iyi olmad ve Sinatra'yla Janet Ferris Webster (kurgu)
Leigh hi bylesine tuhaf ekilde kullanlmad. James Gregory, James Edwards, Leslie
Parrish, John McGlver ve Khigh Dhiegh'den oluan yetenekli yardmc oyuncu kadro
su da son derece etkileyici. Karanlk parodi araclyla zaman zaman acmasz klnan
gl bir deneyim; pheli, dokunakl ve korkutucu. JRos

LOLITA (1962) ABD / Britanya (Anya, Harris-

Kubrick, Seven Arts, Transwood)
Stanley Kubrick'in Vladimir Nabokov'un yasaklanan romanndan uyarlad 152dk, SB
1962 yapm filmi iin hazrlanan bir tantm filmi, " Lolita'nm filmini nasl yaptlar?" Ynetmen: Stanley Kubrick
diye soruyordu. Nabokov'un senaryosuyla alan Kubrick, Dolores "Lolita" Ha- Yapmc: James B. Harris
ze'in (Sue Lyon) kitapta 12 olan yan 14 civarna ykseltti ama bunun dnda b Senaryo: Vladimir Nabokov
yk oranda sansr snrlar iinde kalarak kitap kadar erotik, absrd, saplantl, bi kendi romanndan
Grnt Ynetmeni: Oswald
limsel ve kaba gldr arlkl bir film yaratmay baard.
Morris
Kubrick'in ngiltere'de ekilen Lolita's, kitabn Amerika'nn nc snf mo
Mzik: Bob Harris, Nelson Riddle
telleri ve yol kenar atraksiyonlarndan kaynaklanan yol ncesi sinema duygusun
Oyuncular: James Mason, Shelley
dan yoksun ama bata Lo'nun leopar desenli kyafetler iindeki annesini (Shelley Winters, Sue Lyon, Gary Cockrell,
Winters) gln biimde arzulad gibi, reit olmayan fettan kza da gln biim Jerry Stovin, Diana Decker, Lois
de vurulan orta yal akademisyen Humbert Humbert rolnde arpc bir perfor Maxwell, Cec Linder, Bill Greene,
Shirley Douglas, Marianne Stone,
mans sergileyen James Mason olmak zere, karakterlerin zerine gidiyor. Bir orji-
Marion Mathie, James Dyrenforth,
nin sonrasnda ve Humbert'n sbyanc rakibi "dahi" Clare Quilty'yi (Peter Sellers) Maxine Holden, John Harrison
ldrmesiyle alan film; slapstick'ten (bir motel odasnda katlanr karyolayla m Oscar adaylklar: Vladimir
cadele) trajediye (Humbert'n kzn yaamnda ne kadar nemsiz olduunu fark et Nabokov (senaryo)
tiinde koyuverdii ili hkrklar) uzanrken, Mason'n sinsi, titiz ve dokunakl kii Venedik Film Festivali: Stanley
Kubrick (Altn Aslan adayl)
lii, sessiz dnemin Morticia'sna benzer ilham perisi Vivian Darkbloom (bir anag
ram) rolndeki Marianne Stone'un eliinde, binbir surat bir blis olarak bir dizi
persona'da Sellers'la karlatrlr. KN
Brezilya / Portekiz (Cinedistri,
Francisco de Castro)
98dk, SB
Dili: Portekizce
Ynetmen: Anselmo Duarte
Yapmc: Francisco de Castro,
Anselmo Duarte, Oswaldo Massaini
Senaryo: Anselmo Duarte
Alfredo Dias Gomes'in oyunundan
Grnt Ynetmeni: H.E. Fowle
Mzik: Gabriel Mlgliorl
Oyuncular: Leonardo Villar, Gloria
Menezes, Dionisio Azevedo, Norma
Bengell, Geraldo Del Rey, Roberto
Ferreira, Othon Bastos,
Canjlquinha, Americo Coimbra,
Walter da Silvelra, Veveldo Diniz,
Joo Di Sordi, Napoleao Lopes
Filho, Milton Gaucho, Alalr Liguorl,
Gilberto Marques, Garlbaldo
Matos, Jurema Penna, Antonio
Pitanga, Cecilia Rabelo, Conceio
Senna, Irenio Simoes
Oscar adaylklar: Brezilya
(yabanc film)
Cannes Film Festivali: Anselmo
Duarte (Altn Palmiye)
ngilizce ad: Keeper o f Promises
ABD (John Ford, Paramount)
123dk, SB
Ynetmen: John Ford
Yapmc: Willis Goldbeck
Senaryo: James Warner Bellah,
Willis Goldbeck, Dorothy M.
Johnson
Grnt Ynetmeni: William H.
Clothier
Mzik: Cyril J. Mockridge
Oyuncular: John Wayne, James
Stewart, Vera Miles, Lee Marvin,
Edmond O'Brien, Andy Devine, Ken
Murray, John Carradine, Jeanette
Nolan, John Qualen, Willis
Bouchey, Carleton Young, Woody
Strode, Denver Pyle, Strother
Martin
Oscar adaylklar: Edith Head
(kostm)
O PAGADOR DE PROMESSAS (1962)
Brezilyal oyun yazar Alfredo Dias Gomes'in oyununa dayanan O Pagador de
Promessas, felaketlerin karsnda koulsuz inanla ilgili bir meseldir. Hikaye, bir ru
hun eeinin hayatn kurtardna inanan ve ruha verdii sz tutmaya alan saf
ifti Ze do Burro (Leonardo Villar) etrafnda geliir. Ze ve kars Rosa (Gloria Me
nezes), Salvador'dan yaklak 50 kilometre uzaktaki bir iftlikte yaarlar. Salvador;
Brezilya ruhanilii balamnda, Katolik ve Afrika pagan adetlerinin harmanlanarak
pozitif bir btn oluturduklar dini bir uzam temsil eder.
Eein mucizevi ekilde iyilemesinin ardndan, Ze Saint Barbara kilisesine
koymay istedii dev bir ha srtlanp hacca kar. Bu arzusu rahip Olavo'nun (Di
onisio Azevedo) vurdumduymazlyla aktndan, Ze'nin kiliseye girmesi yasak
lanr. Ze'nin safl vicdansz karakterler tarafndan da kullanlr. Filmde insan rk
ylesine acmasz resmedilir ki Ze'nin en iyi arkadann neden bir eek olduunu
anlamak ok kolay.
Brezilya duyarlln tanmlayan dini ak fikirlilie ramen, Katolik Kilisesi'nin
hogrszlne kar iten bir itham olan O Pagador de Promessas; acmasz,
hznl ve son derece gzel bir trajik sonla biter. En iyi Yabanc Film Oscar'na
aday olan O Pagador de Promessas'n en byk baars, 1962 Cannes Uluslarara
s Film Festivali'nde kazand Altn Palmiye oldu. RDe
THE MAN WHO SHOT LIBERTY VALANCE (1962)
Kahramann Sonu
John Ford, sanki ilk western'lerinin gzel kaamaklarn ve belirgin yalanlar
n aklamasna, Kahramann Sonu'nda, eer efsane gerekten daha iyiyse, "efsa
neyi yazman" gerektii sonucuna varr. Avukat Ransom Stoddard (James Ste
wart), insanlktan yoksun bir kanun kaan (Lee Marvin) temizlemi ve 20. yz
ylda politik baar kazanm olmann itibarn yaarken, Liberty Valance' (John
Wayne) vuran asl adam, be parasz ve sarho bir halde lr. En son western kah
raman, Liberty yi glgelerin arasndan, srtndan mhlarken, szde dlek politika
cnn intihar edercesine akta durarak, drste davranmas da filmin bir baka ki
nayesi.
Ford'un Monument Valley destanlarnn lirizminden kanmak amacyla siyah-
beyaz olarak stdyoda ekilen Kahramann Sonu, vahi doay uygarlatrma sre
cine alayc bir bakla M y Darling Clementine'n {Kanun Harici, 1946) kasabay te
mizleme temasna geri dner. Stewart gibi, rol iin ok yal ama yine de kusur
suz olan Wayne, Stewart'in canlandrd avukat-retmen-milletvekili karakterinin
Bat'y ynetmeye geldiinde ortadan kaldraca kovboy kahramanln ve doru
luunu temsil eder. KN
WHAT EVER HAPPENED TO BABY JANE (1962) ABD (Aldrich, Seven Arts, Warner
Kk Bebee Ne Oldu? Bros.)
134dk, SB

Kk Bebee Ne Oldu?1da sinemann iki yal aktrisi, yklmaya yz tutmu Ynetmen: Robert Aldrich
bir film yldz maliknesinde birbirlerini mecazi anlamda lme lime ederken, Sunset Yapmc: Robert Aldrich, Kenneth
Hyman
Boulevard'm (Sunset Bulvar, 1950) grotesk anlayn nemli oranda aan bir
Senaryo: Lukas Heller
Hollywood Grand Guignol destan yaratlr.
Henry Farrell'n romanndan
Henry Farrell'n bir romanna dayanan ve Robert Aldrich tarafndan karanlk bir
Grnt Ynetmeni: Ernest
coku iinde ekilen Kk Bebee Ne Oldu? tekerlekli sandalyeye mahkum olmu Haller
ve deli kz kardeinin insafna kalm, 1930'larn sper star rolnde Joan Crawford Mzik: Frank De Vol
ve eski sahne kostmlerini giymekte srar eden, durmadan tek baarl arksn Oyuncular: Bette Davis, Joan
('T ve W ritten a Letter to Daddy") syleyen ve byk bir dnn hayalini kuran (ve Crawford, Victor Buono, Wesley
filme adn veren) orta yaa gelmi ocuk yldz rolnde Bette Davis iin arpc bir Addy, Julie Allred, Anne Barton,
Marjorie Bennett, Bert Freed, Anna
frsat. Hikaye, Blanche' ok uzun sre nce, hretinin doruundayken sakat bra
Lee, Maldle Norman, Dave Willock,
kan kazann etrafnda dner ve gerekten beklenmedik birka tecelliye dayanr; William Aldrich, Ernest Anderson,
ama sert komedi, hi kukusuz birbirlerinden nefret eden bu iki beyazperde kralie Russ Conway, Maxine Cooper
sinin gsterisinden kaynaklanr. Yardmc oyuncu kadrosunda khya kadn rolnde Oscar: Norma Koch (kostm)
Agnes Moorehead ve Jane'in oyunu iin piyanist olarak ie giren frsat rolnde Oscar adaylklar: Bette Davis
inanlmaz derecede rktc Victor Buono yer alyor. En gzde an: Bette, akam (kadn oyuncu), Victor Buono
(yardmc erkek oyuncu), Ernest
yemeinde Joan'a taban altnda pimi bir fare kram ediyor. KN
Haller (grnt ynetmeni), Joseph
D. Kelly (ses)
Fransa (Pliade, Path)
80dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Jean-Luc Godard
Yapmc: Pierre Braunberger
Senaryo: Jean-Luc Godard
Marcel Sacottein kitabndan
Grnt Ynetmeni: Raoul
Coutard
Mzik: Michel Legrand
Oyuncular: Anna Karina, Sady
Rebbot, Andr S. Labarthe,
Guylalne Schlumberger, Grard
Hoffman, Monique Messine, Paul
Pavel, Dlmltri Dineff, Peter
Kassovitz, Eric Schlumberger, Brice
Parain, Henri Attal, Gilles Quant,
Odile Geoffroy, Marcel Charton
Venedik Film Festivali: Jean-Luc
Godard (Pasinettl dl), (zel Jri
dl), (Altn Aslan adayl)
ngilizce ad: My Life to Live
ABD
66dk, SB
Ynetmen: Harry Smith
VIVRE SA VIE: FLM EN DOUZE TABLEAUX (1962)
Hayatm Yaamak
Gen bir fahienin ksa yaamnn hikayesini blm blm anlatan Hayatn
Yaamak, Jean-Luc Godard'n olgunluk dnemi bayaptlarnn lkidir. En yi eserle
rinin ou gibi, bu film de alabildiine analitik ve alabildiine duyumsal olmasnn
yan sra, Contempt (1963) ve Pierrot le fou'nun (lgn Pierrot, 1965) renkli yaz
manzaralaryla tezat oluturacak ekilde sade ve souk bir gzellie eriir. Vivre sa
vie: Film en douze tableaux'nun balca referans noktalar, ynetmenler Carl The
odor Dreyer ve Robert Bresson'n kat tinselliinin yan sra, yitirilmi sessiz sinema
cennetidir. Kadn kahramann (Anna Karina), Dreyer'ln sessiz film klasii Jeanne
d'Arc'n Tutkusu'nu zlerken kendi ehit ediliini ngrd sahnede, bu iki unsur
en arpc ekilde bir araya gelir.
Dreyer alnts, filmi salamlatran birok yar-zerk metinden biridir (mzik
dolabndan bir balad, fahielik zerine bir kitap, filozof Brice Parain'le bir tartma
ve Poe'nun The Oval Portrait" dahil); film ayrca 12 blme ve kamerann kaydet
tii bir dizi farkl biimsel birime blnmtr. rten ama birbirine uymayan ka
lplarla dzenlenmi bu unsurlar filmin ana slubu, dilin yk ve Godard'n ba ka
dn oyuncuyla ilikisi gibi konularla ilgili yan yorumlara yol aar. Anna Karlna'nn
byk sessiz film yldzlarnn yz kadar lgin yz, Vivre sa vie: Film en douze
tableaux'nun eitli blmlerini duraan uyuma kaptrmakszn salamlatrr.
MR
HEAVEN AND EARTH MAGIC (1 9 6 2 )
Harry Smith belki de Amerikan avangard sinemasnn byk isimleri arasnda en
az bilinenidir. Filmleri, simya ve doastne ynelik geni kapsaml bir bylenmenin
yan sra, eski alarn kltrel enkazlarnn yeniden kefini biimlendirme tekniini
yanstr. Smith, 1991'de ldnde geride arpc bir The Anthotogy o f American Folk
Music (Amerikan Folk Mzii Antolojisi) ve ou tamamlanmam az sayda filmden
oluan bir derleme eserler topluluu brakt. Bayapt olan Heaven and Earth Magic,
1950'ler boyunca aralklarla "tamamlanmt."
Filmin anlats kasten dolayl, tartmal ekilde gerekstcyd ve genelde kes
melere dayanan hareketleri, ounlukla biim asndan "soyut" ya da simgeciydi. He
aven and Earth Magic, karmak bir hikayeye sahip. zleyici, erevenin bir yanndan
dierine ve inde dans eden nesneler ve ekiller arasnda var olan grafiksel ve ar
msal balantlar yakalayabilir. Smith, filmini hazrlarken mantk ve kesin dorusallk
srelerinden kanmay deneyerek bilinalt, otomatik ve simgesel evrenlere girdi. Jo-
seph Cornell gibi Smith de nesneleri, grntleri ve sesleri, yeni balamlara ve ar
mlara yerletirmekle ilgilenir. Heaven and Earth Magic, hem Rose Hobart'taki (1936)
uyuturan ve transa sokan grnt ve ses bitiikliine; hem de Cornell'in tehir kutu
larnn girift, elle rlm gibi ve dolayl olarak kiisel niteliklerine benzer. Bu olgu,
Smlth'in daha cesur sanatsal slubuyla tamamen uyum iindedir. Tamamlanmam,
son derece zel, byk oranda daha eski bir dnemden alnm malzemelerle yeniden
dzenlenmi bu Victoria a katalogunun doas, aka "folk"tur. AD
THE B IRDS(1963) ABD (Alfred J. Hitchcock,
Kular Universal)
119dk, Technicolor

Kular, birok nedenden tr, Hitchcock'un filmleri arasnda bir anormallik Ynetmen: Alfred Hitchcock
olarak ne kar. Bu nedenlerden biri, ynetmenin geleneksel korku filmine en ya Yapmc: Alfred Hitchcock
kn almasn yapm olmasdr. Ancak belki de tm filmlerinin en esrarengiz ola
Senaryo: Evan Hunter
Daphne Du Maurier'nln
n da yine Kular'dr. Kular, birok yorumu davet eder ama Hitchcock en kk yksnden
bir pucu vermez. Filmden karlabilecek herhangi bir anlam tasar.ladysa bile, tah Grnt Ynetmeni: Robert
kabartacak (ve alayc) ekilde ortaya koyduu dehet hakknda az aklama yapar. Burks
Tlppl Hedren (Hitchcock'un uzun sarn ba karakterler listesinin sonuncusu), Oyuncular: Tippi Hedren, Rod
kk ve durgun sahil kasabas Bodega Bay'e gelir ve orada bir evcil hayvan ma Taylor, Jessica Tandy, Suzanne
Pleshette, Veronica Cartwright,
azasnda Rod Taylor'la karlar. Daha sonra Taylor'a srpriz yapmak iin evine
Ethel Griffies, Charles McGraw,
urayan Hedren'abir mart saldrr k bu tm kasabann akbetinin habercisidir: en Ruth McDevitt, Lonny Chapman,
kk bir uyar olmakszn Bodega Bay ldrm ku srlerinin saldrsna urar. Joe Mantell, Doodles Weaver,
Saldr iin aklama yaplmaz ve kimse gvende deildir. Karakterlerin elinden ge Malcolm Atterbury, John
McGovern, Karl Swenson, Richard
len tek ey, kendilerini binalara kapatarak gizemli ve lmcl saldry beklemektir.
Deacon
Hitchcock'un, sadist alma ahlaknn gittike artan younluunu kaldrama
Oscar adaylklar: Ub Iwerks
yan Hedren' neredeyse sinir krizine srkledii sylentileri ayyuka kar (belki de (grsel efekt)
gzde yldz Grace Kelly'nin emekliliinin ardndan yanl kiiye ynelmi bir saldr
ganlk). Aslnda "kulara" (hem hayvan, hem de kadnlar iin argo terim olarak) sa
ysz atfta bulunan Sapk'tan (1960) sonra gelen Kular (Hitchcock'un Daphne Du
Maurier nin eserlerine dayanan nc filmi), ilgisini ekmek iin abalayan birok
kadnn arasnda tek erkein Taylor olmasndan da tahmin edilebilecei gibi, belli
belirsiz bir kadn dmanl alegorisi olarak tasarlanm olabilir.
Ancak Hitchcock'un korkuyu ve korku efektlerini vurgulamasna ramen, fil
min temas yine de en iyi durumda bile dolambal yapsn korur. Kular, birka
mekanik ku ve birok gerek eyle birletirilerek her saldry yrek paralayc bir
deneyime dntren rtl ekim kullanmnn nclerindedir. Gerilim, genelde
ten kularn ve tehditkar kanat rplarnn sesleriyle uursuzca bulanklaan bir
tuhaf sesler karm olarak tanmlanabilecek (Bernard Hermann'n denetledii)
r aan elektronik mzikle artrlr. JKI
ABD (Jerry Lewis, Paramount)
107dk Technicolor
Ynetmen: Jerry Lewis
Yapmc: Ernest D. Glucksman,
Arthur P. Schmidt
Senaryo: Jerry Lewis and Bill
Richmond
Grnt Ynetmeni: W.
Wallace Kelley
Mzik: Louis Y. Brown, Walter
Scharf
Oyuncular: Jerry Lewis, Stella
Stevens, Del Moore, Kathleen
Freeman, Med Flory, Norman
Alden, Howard Morris, Elvia
Allman, Milton Frame, Buddy
Lester, Marvin Kaplan, David
Landfield, Skip Ward, Julie Parrish,
Henry Gibson
THE NUTTY PROFESSOR (1963)
atlak Profesr
Dr. Jekyll and M r Hyde'n parodisi olan (bunu daha sonra Eddie Murphy de
kefetti) The N utty Professor (atlak Profesr), izleyicinin eilimlerinden, bir n
ceki on yllk dnemde olduu kadar emin olmayan biri tarafndan yaplabilirdi an
cak. The N utty Professor, 1963'te ocuksu komedyen Jerry Lewis'in her iki rol de
oynayabilecei iin fiyakal bir ciddi adama ihtiyac olmadnn bir kant ve Martin-
Lewis filmlerinin tuhaf bir zeti olarak yorumlanrken, Hyde'n hayat dolu "Buddy
Love" yorumu Dinonun kinci bir karikatr olarak grld. Aslnda Buddy daha
ok Dean Martin'in Rat Pack (Kar Daire) filmindeki patronu Frank Sinatra gibi oy
nar ve Lewis de ocuklarn houna giden ama yetikinleri ileden karan tatl
komik persona'snn kozasndan karak karanlk ynn sergiler. Jekyll'n dengi
Julius Kelp, Fredric March'n 1932'li Hyde'a yapt makyaja kinayeli bir selam gn-
derircesine, dilek Lewis'i sevmeyenlerin onu bomak istemelerine yol aan
boulmu Lewis vzltsyla konuur. Kelp; niversite dekannn, futbol oyun
cularnn, spor salonundaki kasl adamlarn (bir baka insan karikatr Richard
Kiel'in de kk bir rol var) ve rencilerinin hakaretlerini neredeyse mazoiste
kabullenirken, sadece gzel sarn renci Stella Purdy'nin (Stella Stevens) sem
patisini kazanr.
Murphy'nin Buddy Love', Sherman Klump'a yaplan yanllarn intikamn alr
ama Lewis'in Buddy'si teki benliini kmser ve Stella iin ylesine tatsz bir
oyun oynar ki Kelp'le alay eden dier tm zorbalar geride brakr. The N utty
Professor, geleneksel Jekyll-Hyde dnmnn, Kelp'ln "en hayat dolu" Buddy
olmadan nce bir dizi daha grotesk Hyde tipine dnt, olaanst ekilde
renkli davurumcu parodisinden Buddy'nin kasabann urak yeri Purple Pit'te ik
tidar ele geirmesine kadar her anyla Amerikan komedilerinin en huzursuz edici
rneklerinden biri. Jekyll'n aksine Kelp olanlardan ders alr ama ancak iinde bir
canavar olduunu kabullendikten sonra. Love'un tm kampsn nnde Kelp'e
dnt final sahnesi fazlasyla ciddi; ve Cliff Robertson'n, Charly'nin (1968)
son sahnesinde aptalla geri ekilmesi kadar ykc. KN
 ABD 33dk,
Ynetmen: Ken Jacobs
Genelde New York underground film dnyasnn bayaptlarndan biri olarak Oyuncular: Ken Jacobs, Jack
deerlendirilen Ken Jacobs'n Blonde Cobra's, belki de ncelikle ve en nemlisi, Smlth
Jack Smith'in trajikomik performansnn byleyici bir grsel-iitsel beyandr.
1989'da ADS'den len Smith; fotoraf, yazar, ynetmen, aktr ve 1960'larla
70'lerin New York avangard sanat dnyasnn ecinsel esin perisiydi. Jacobs n,
Smith'in Bob Fleischner'la birlikte ektii malzemeden kurgulad Blonde Cobra,
Smith'in dier aktr Jerry Sims'le birlikte etrafta maskaralklar yapt, uzun siyah
boluklarla bititirilmi sekanslardan oluur.
Grntsz siyah sekanslar srasnda, Smith'in genizden gelen karakteristik
homurtusuyla fonda film mziiyle birlikte anlatt neeli ve ahlaksz hikayeler du
yulur. rnein, kk bir erkek ocuun "hedefine ulaamam zlemleri"ni itira
f ve yal bir rahibenin lezblyenllk anlarndan oluan bu hikayelerin aralarna,
Smith'in dier derin dncelerinin (Neden tra olaym ki? Yaamak iin hibir se
bep bulamazken stelik?) yan sra radyodan paralar, bir Alman tangosu ve bir
Fred Astaire-Ginger Rogers arks serpitirilir. Jacobs'n Blonde Cobra's. Smith'in
de ifade ettii gibi biraz "ar" da olsa, byk bir deneysel aktrn doalama
yeteneklerinin ekici bir portresini sunar. MS

THE COOL WORLD (1963) ABD (Wiseman)

125dk, SB
"Hollywood'a gittiim de tm sinema kodamanlar filmlerimin gereklii kar Ynetmen: Shirley Clarke
snda afalladklarn iddia ettiler. Bunu nasl yapmtm? Ben de "Harlem'I Har- Yapmc: Frederick Wiseman
lem'e benzetmek hi zor deildi, dedim." Yazar ve ynetmen Shirley Clarke, ana Senaryo: Shirley Clarke, Cari Lee,
akm Hollywood sinemaclarnn bamsz "kurgusal belgeseli" The Cool W orld'a Robert Rossen
Warren Miller'n roman ve
tepkilerini ite bu szlerle anlatyordu. 1960'larn Amerikan deneysel sinemasnn
oyunundan
radikal ve ok az izlenmi bir klasii olan film; gerek meknlar, serbest anlaty, Grnt Ynetmeni: Baird
doalc oyunculuu ve son derece anlaml kurgu ve grnt ynetimini, Harlem Bryant
sokak etelerinin g mcadelelerine ve sradan iddetine souk ve cesur bir bak Mzik: Mal Waldron
ta birletirir. Oyuncular: Hampton Clanton,
Warren Miller ve Robert Rossen'n (kendisi de Miller'n oksatan romanndan Yolanda Rodriguez, Bostic Felton,
Gary Bolling, Carl Lee, Clarence
uyarlanm) oyununa dayanan ve yapmcln ok beenilen belgesel ynetmeni
Williams, Gloria Foster, Georgia
Frederick Wlseman'in (ilk ynetmenlik denemesi olan 1967 yapm Titticut Follies' Burke
ekmeden drt yl nce) stlendii The Cool World, ayrca bir zamanlar Billy
Hollday'e elik etmi Mal W aldon'in gl caz mziklerini de barndrr. Mziin
sadelii, zaten kederli olan yaam koullarnn daha da zorlu ve zalim grnmesini
salar. Mziin yan sra, The Cool W orld'un unutulmaz grntleri, film eletir
meni Judlth Christ'in filmi, "toplumun Harlem genleri iin yaratt dnyaya ve
kenar mahallelerdeki insanlarn durumuna grltl, uzun ve gl bir hakaret
l" olarak deerlendirmesine yol at. Bir ekilde bir yerlerden bir kopyasn
bulun, piman olmazsnz. SJS
talya / Fransa (Cineriz,
Francinex)
145dk, SB
Dili: talyanca / ngilizce /
Franszca
Ynetmen: Federico Fellini
Yapmc: Angelo Rizzoli
Senaryo: Federico Fellini, Ennio
Flaiano, Tullio Pinelli, Brunello
Rondi
Grnt Ynetmeni: Gianni Di olan Fellini'nin ynetmenlik hayatnda bir dnm noktas ayn zamanda; bu filmle Fel
Venanzo
Mzik: Nino Rota
Oyuncular: Marcello Mastroianni,
Claudia Cardinale, Anouk Aimee,
Sandra Milo, Rossella Faik, Barbara
Steele, Madeleine LeBeau, Caterina
Boratto, Eddra Gale, Guido Alberti,
Mario Conocchia, Bruno Agostini,
Cesarino Miceli Picardi, Jean
Rougeul, Mario Pisu
Oscar: Piero Gherardi (kostm),
talya (yabanc film)
Oscar adaylklar: Federico Fellini
(ynetmen), Federico Fellini, Ennio
Flaiano, Tullio Pinelli, Brunello
Rondi (senaryo), Piero Gherardi
(sanat ynetmeni)
apkas ve purosuyla bir kvette Marcello Mastroianni... Fi tarihinden kalma be
yaz duvarlar ve bir kamnn siyah izgisi... Etkileyici kadnlar ve fanteziler... Fellini'nin
8 / 2 'unun grntleri ve sesleri (son derece yapay olsa da filmin zgn italyancasn
dinlememi olmak byk ansszlk) hl akllarda. Film, 20. yzyln ortasnda, Avrupa
Baroku'nun bir ikonuna tanklk ederek yerini koruyor. Ayrca, zamannn en parlak, en
yaratc ve elenceli filmlerinden biri. Ama hepsi bununla da snrl deil. Film, kiisel he
zeyanlarn bir sanat eserine dntrmeyi bilmi, ann en byk sinemaclarndan
lini, Amarcord, Roma, Satyricon, La Citta Delle Donne (Kadnlar Kenti), Casanova ve
E la Nave Va (Ve Gemi Gidiyor) gibi sonradan gelecek klasikleri iin de bir hazrlk yap
mt.
ilk sekiz filminden sonra Fellini, bir ynetmenin dileyebilecei kadar ne kavutu
(hatta bu ne baarnn da tesinde dlleri, eletirmenlerin beenisini, skandallar ve
La Dlce Wfa'nin (Tatl Hayat) yznden aforoz edilmeyi de ekleyebiliriz), ustalarna
(Rossellini, Visconti, De Sica, vb.) sayg gsterdi ve onlardan ileriye gitti. Fier naslsa, he
nz 43 yandayken, iinde mkemmellie erimeyi baard. S /z, ynetmenin yetkin
lie eritii bu erken dnemle yeni bir macera arasnda bir kpr grevi grr. Sonra
ki maceras, ynetmenin belki de en zgn ve yaratc zaman olsa da dneminin
kincisidir (Fellini'nin son filmlerinden oluan muhteem bir dnemi daha var).
Ama 8 !/z zerine sylenecek daha da ok ey var. Film, sinemann moderniteye
doru ilerleyiinde byk bir adm; yaratc eylemin kendisine ayna tutan yapmlarn en
yeniliki rneklerinden biri. Filmde zihinsel srelerin yan sra maddi, psikolojik ve libi
dinal zorunluluklar; sanatsal yntemlerle ruhsal labirentleri kefetmekle ilgilenen her
kesin sevecei Pirandello tarz alabildiine fantastik, serbest bir slupla perdeye akta
rlm. Ancak bu bile filmi aklamak iin yeterli deil. S '/z'a bu kadar deer verilmesi
ni salayan tm bu hakl nedenlerin tesinde deil ama asl neden (sylemek gereki
yor) ayn zamanda en mtevaz olan olmasdr.
Bir film yapmak zorunda olan bir ynetmenin, bir eser yaratmas gereken bir sa
natnn, kadnlarla yzlemek zorunda kalan bir adamn, yaam ve lmle hesapla
mas gereken bir insann ektii ac hakkndaki yk ok yaln ve dokunakl. Yaratc ta
savvurlar ve rahatsz edici durumlaryla, gerek ve hayal arasndaki snrla korku ve mi
zah da katarak oynamasyla bu film, hepimizin, dnyayla, ailelerimizle, ocuklarmzla,
altmz insanlarla olan likilerimizi, yalanmann ve kaybolmann ya da ocukluk
korkularna dnmenin zorluklarn sorgular.
Muhteem siyah-beyaz grntleriyle, geometrik ve gereki olmayan kareleriyle
ve imal ses ve grnt kullanmyla 8 '/z, sanatn durumu hakknda bir sav aklamaz
ya da ruhzmsel aratrmalara girimez; bunun yerine, sanat olsun olmasn, erkek
ya da kadn, hepimizin ve her birimizin iine bir pencere aar. J-MF
Polonya (P.P., WFF)
62d k, SB
Dili: Polonyaca Andrzej Munk'un bu en nemli filmi ayn zamanda son filmiydi. PolonyalI ynet
Ynetmen: W ito ld Lesiewicz, men filmin yapm srasnda lnce, Pasazerka (Yolcu) yarm kald; film 1963'te
A n drze j M u n k
Munk'un ykye ve karakterlerine dair sorularn ve yaasayd karakterlerini nereye ta
Senaryo: A n d rze j M u n k, Zofia
yacan bir arada ele alan kuramsal bir yapyla yeniden tasarland. Filmin sorgulayc
Posmysz-Piasecka
ekli, bu amansz ve frtnal esere son derece uygundur.
Grnt Ynetmeni: K rzysztof
W in ie w icz Ana karakter Liza (Aleksandra Slaska) Auschvvitz'de bir SS mfettii olduu ge
Mzik: Tadeusz Baird miinin iki versiyonunu anlatr: Savatan sonra Almanya'ya ilk kez giderken bindikleri
Tema mzii: Johann Sebastian lks yolcu gemisinde kocasna anlatt, ayrntlardan arndrlm ilk versiyonda,
Bach mahkumlar arasndan iki sevgilinin bir araya gelmelerine, iyi niyetle yardmc olur ancak
Oyuncular: A leksandra Slaska, kaderlerine daha fazla mdahale etmeye gc yetmez. Liza'nn kendi banayken
A n n a C iepielew ska, Jan Kreczm ar,
anmsad daha ayrntl olan ikici versiyondaysa, amalar karmak ve karanlktr ve
M a re k W alcze w ski, M aria
Koscialkow ska, Irena M alkiew icz, kadn mahkumla olan ilikisi de saplantl grnr.
Leon Pietraszkiewicz, Janusz Pasazerka, bu likinin uyandrd psikolojik merakn yan sra, tavrnn kesinlii ve
Bylczynski, A. G oleb iow ska
ana karakterin bilincinin arka plannda ya da eperinde canlanan vahetin akllardan si-
Cannes Film Festivali: A n drze j
linemez biimde temsil ediliiyle, srad bir film. Paralar halindeki eser, Munk'un ksa
M u n k (m ansiyon)
ama parlak kariyeri kadar ac verici ve hain. CFu
Venedik Film Festivali: A n drze j
M u n k (Italyan Film E letirm enleri
dl )

ngilizce ad: Passenger

Fransa / talya (C om pagn ia,

LE MPRIS(1963)
C oncordia, Rome-Paris) Nefret
103dk, T ech nicolor
Dili: Franszca / ngilizce / A lm anca 1960'larn Yeni Dalga ynetmenlerinin en cesuru Jean-Luc Godard'n ynettii
/ talyanca
Nefret, bir filmin yapm yksyle bir evliliin portresini bir araya getiriyor. Camille (Bri
Ynetmen: Jean-Luc G odard
gitte Bardot) senaryo yazar Paul'le (Michel Piccoli) evlidir, ilk sekansta Camille, kocas
Yapmc: C arlo Ponti, G eorges de
Beauregard na en ok neresini sevdiini sorarak, plak vcudunun envanterini karr. Daha sonra
Senaryo: Jean-Luc G odard Paul onu, bir Hollywood yapmcs olan Jeremy Prokosh'la (Jack Palance) tanmaya g
Alberto Moravia'me II Disprezzo trr. Prokosh, filmde kendisini oynayan tecrbeli Alman ynetmen Fritz Lang'n yne
isimli romanndan
tecei Homeros'un Odyssea'sn film yapmaktadr. Palance kendini role vererek oynar,
Grnt Ynetmeni: Raoul
ark sylemesine: Tanrlar seviyorum, onlarn nasl hissettiklerini tam olarak biliyo
C o uta rd
rum," der. Lang'sa bunu sinema hakkndaki veciz gzlemleriyle yantlar: "Sinemaskop,
Mzik: G eorges Delerue
Oyuncular: B rig itte B a rdo t, M ichel
ylanlar ve tabutlar ekmek in ok uygundur."
Piccoli, Jack Palance, G iorgia M oll, Nefret, Chaplin'den Griffith'e, Hawks'tan Ray'e, Minelll'ye ve Godard'n yazarla
Fritz Lang rndan biri olduu Fransz sinema dergisi Cahiers Du Cinma'nm dier kahramanlarna
ynelik pek ok sinemasal gndermeyle doludur. Paul'n katks, bir kadna kamera
gsterdiinizde hemen poposunu aacan fade etmek olur k filmde sk sk Bar-
dot'nun plak kalalarnn gsterildii dnlrse bu olduka ironlk kaar. Peki nef
ret nerede? Camille'in kendisini Prokosh'a pazarlamakla ve para in ilkelerinden dn
vermekle sulad kocas iin hissetmeye balad budur. Nefret, sarsc bir sona sa
hip, zekice kotarlm, k ve zarif bir film. EB
 ABD (Paramount, Salem-Dover)
112dk, SB
Martin Ritt'in ynettii bu ada western, Bat Teksas'n ilgin bir taraf olmayan Ynetmen: Martin Ritt
doal ortamnda geer. Paul Newman, yaamnda imekten ve kadn tavlamaktan ba
Yapmc: Irving Ravetch, Martin Rltt
Senaryo: Harriet Frank Jr., Irving
ka pek bir derdi olmayan Hud Bannon canlandryor. Hud'n yaam gr su katlma Ravetch
m bir kinizmden ibarettir: "Azizlerin arasndaki gnahkrlar ayrdnzda, geriye Ab Larry McMurtry'in Horseman Pass
isimli romanndan
raham Lincoln kalrsa kendinizi ansl saymalsnz." Bununla birlikte, Hudn lm aa
Grnt Ynetmeni: James
beyinin olu Lonnie (Brandon De Wilde) Hud'a gptayla bakar; 17 yandaki gen am Wong Howe
casnn cazibesine hayrandr. Hud'n geleneki bir ifti olan babasyla da aras iyi deil Mzik: Elmer Bernstein
dir: Hud petrol kuyusu kazmak ister, babasysa, "Oradan gelecek paray istemem," di Oyuncular: Paul Newman, Melvyn
Douglas, Patricia Neal, Brandon De
yerek bunu reddeder. Hizmetileri Alma'ysa (Patricia Neal), boanm ve orta yana Wilde, Whit Blssell, Crahan Denton,
yaklaan, ancak Hud'n aslmalarna yz vermeyecek denli kendi ayaklar stnde du John Ashley, Val Avery
ran bir kadndr. Oscar: Patricia Neal (kadn oyuncu),
Melvyn Douglas (yardmc kadn
Babasnn deerli sr srsnn bir hastala yakalandndan phelenlldllnde, oyuncu), James Wong Howe
Hud hastaln varl dorulanmadan sry satmay nerir. Yal adam bunu kabul (grnt ynetmeni)
etmez ama srsnn mezbahaya gnderilmesi yaama arzusunu yerle bir eder. So Oscar adaylklar: Martin Ritt
(ynetmen), Irving Ravetch, Harriet
nunda, Lonnie ve Alma da Hud' ikiye teslim ederek, brakp giderler. Oyunculuun Frank Jr. (senaryo), Paul Newman
son derece parlak olduu film, Larry McMurty'nin zgn roman Horseman Pass By'in (erkek oyuncu), Hal Pereira, Tambi
Larsen, Sam Comer, Robert R.
getii tozlu meknn uyandrd hissi yakalamay byk lde baaryor. EB
Benton (sanat ynetmeni)
Venedik Film Festivali: Film
Festival: Martin Ritt (OCIC dl),
(Altn Aslan adayl)

NATTVARDSGSTERNA (1963) sve (Svensk)

81 dk, SB
Nattvardsgsterna (K Iklan) Ingmar Bergman'n "Tanr'nn Sessizlii" leme Dili: svee
sinin kinci blm (dier kisi 1961 tarihli Ssom i en Spegel-Aynadaki Gibi ve 1963 Ynetmen: Ingmar Bergman
tarihli Tystnaden-Sessizlik adl filmlerdi) ve kk bir kasaba kilisesinin papazn (Gun- Yapmc: Allan Ekelund
nar Bjrnstrand) konu alyor. Karsnn lmnden beri, papazn, Tanr'nn varlndan Senaryo: Ingmar Bergman
gitgide daha ok phe duymasndan kaynaklanan acs ve ksknl artmaktadr. Grnt Ynetmeni: Sven
Nykvlst
Kendisiyle evlenmesi iin onu ikna etmeye alan egzama hastas bir retmen (Ingrid
Oyuncular: Ingrid Thulin, Gunnar
Thulin) ve kendisini intihara iten nkleer sava korkularyla baa kmak iin yardma ih
Bjrnstrand, Gunnel Lindblom, Max
tiya duyan bunalml bir adam (Max Von Sydow), onun inancn daha da snayacaktr. von Sydow, Allan Edwall, Kolbjrn
Nattvardsgsterna, Bergman'n en youn eserlerinden biri. Anlatm gereksiz ay Knudsen, Olof Thunberg, Elsa
Ebbesen
rntlardan arndrlm, ksa ve z ve tam anlamyla amaca ynelik. ounlukla Sven
Nykvist'in mkemmel aydnlatlm yakn planlarla ektii oyuncular, byk lde diz
ginleme, incelik ve g gerektiren bir oyunculuk ortaya koyarken, sade, souk gri renk
li dekor ve meknlar da filmin geneline egemen olan kat ciddiyet havasn glendiri
yor. Film, Bergman'n sonraki filmlerinin bazlarnda ba gsteren havay yumuatan
umut krntlarndan ya da en azndan boynu bkk bir kabulleniten yoksun; baka bir
deyile, insan olmaya dair en cesaretlendirici yklerden biri olduu sylenemez. Bu
nun dnda, grntlerdeki safi sanatsal nitelik, ilgin bir ekilde son derece heyecan
verici. GA
ABD
45dk, SB
Ynetmen: Jack Smith Balangta bir komedi olmas dnlen, Jack Smith'ln 1963 tarihli artc filmi
Oyuncular: Joel Markman, Mario Flaming Creatures (Ateli Yaratklar), elikili bir ekilde, gittike ad ktye kan ye
Montez ralt sinemasnn en byk skandali oldu. 60'lar ve 70'ler boyunca, filmin gsterimi sk
sk ayaklanan kalabalklar ve bundan rahatsz olan polislerce durduruluyordu. Smith'ln
bu gzel, yaratc filmine gsterilen talihsiz ve iddetli tepkiler, devletin dayatt top
lumsal cinsiyetle ve cinsel temsille ilgili kurallarn szde erdemlilii stne ok ey sy
ler.
Modas gemi siyah-beyaz filmle ekilmi Flaming Creatures, Smith'in egzotik,
ucuz travesti kyafetleri giyen arkadalarnn yer ald, harikulade, titrek bir dizi puslu
grnt ierir. Hikayede devamllktan kanan film, bunun yerine Josef von Stern-
berg'in estetik zevklerini ve Smith'in ilham perisi, 1940'larn "Technlcolor Kraliesi"
Maria Montez'in egzotik fantezi dnyasn anmsatan eitli sekanslar ve birbirinden
bamsz tablolar sunar. Yaratklarn tantld uzun, merak uyandrc bir girile bala
yan film, bunun ardndan nazl bir cilveleme sahnesine ve ok elenceli bir ruj sekan
sna geer. Erkeksi ama yumuak bal Francis Francine, cazibeli Delicious Dolores'in
(Sheila Bick) peine dp onunla ehvetle sevimeye baladnda, btn yaratklar
onlara katlr ve zaman zaman saldrganlaan bir esrime ierisinde kendilerini kaybeder
ler. Bu orji lgnl, depreme benzeyen bir sarsntnn svalarn atlayp dmesine ne
den olmasyla son bulur. Bu szmona deprem onlar sakinletirir ya da ldrr, ta ki
"Our Lady O f the Docks" (Doklardaki Kutsal Anamz) rolndeki muhteem Joel Mark
man bir tabuttan aniden frlayp, yaratklara hayat verene ve onlar son bir dans iin
ayaklandrana dek. Filmde ismi Dolores Flores olarak geen byk yeralt travesti yld
z Mario Montez, spanyol Kz roln stlenerek, filmin Busby Berkeley tarzndaki fina
linde dans edip yelpazesini sallar. Filmde ayrca Deanne Durbin'den, Bela Bartok'tan,
The Everly Brothers'tan, Sternberg ve Montez filmlerinden eitli paralar ieren, v
lesi, eklektik mziklere de yer veriliyor.
Flaming Creatures'r ayrt edici gzellii byk lde Smith'in evik el kameras
kullanmndan kaynaklanyor. Umulmadk kareleri, kumalarn, vcut paralarnn ve
bol makyajl yzlerin youn grntlerini ortaya koyuyor. Bu grntlerle perdede
gsterile tehir edilen bedenler, beden paralar ve toplumsal cinsiyetler arasndaki
ak likiler Flaming Creatures' mthi bir yaamn snr tanmayan, uygulamal bir reh
beri klyor. MS
THE GREAT ESCAPE (1963) ABD (Mirlsch)
Byk Firar 172dk, Color DeLuxe
Ynetmen: John Sturges
Ynetmen John Sturges'n bol yldzl oyuncu kadrosuna sahip bu mthi sava fil Yapmc: John Sturges
mi Byk Firar, bugn hl, ilk kez gsterildii 1963'teki kadar heyecan verici, elen Senaryo: James Clavell, W.R.
Burnett
celi ve hareketli.
Paul Brickhill'ir kitabndan
Neredeyse her sahnenin bir klasik olduu filmde, Amerikan ve ngiliz sava esirle
Grnt Ynetmeni: Daniel L.
ri, Tom, Dick ve Harry adn verdikleri tnelle hapsedildikleri kamptan kamaya al Fapp
r. Olas kaaklar arasnda, ka plann hazrlayan, metanetli iki Ingiliz (Richard Atten Mzik: Eimer Bernstein
borough ve Gordon Jackson); kapal meknlardan korkan tnel kazcs (Charles Bron Oyuncular: Steve McQueen,
son); grme yetisi azalan demirci (Donald Pleasance); istedii her eyi bekilerden ve James Garner, Richard
Attenborough, James Donald,
dier mahkumlardan otlanabilen mahkum (James Garner); ve elbette, baarsz sonu
Charles Bronson, Donald Pleasence,
lanan her ka giriiminin ardndan yakalanp hcreye atld iin "hcre kral" lakap James Coburn, Hannes Messemer,
l deneyimli kaak Hilts (Steve McQueen) bulunuyor. David McCallum, Gordon Jackson,
John Leyton, Angus Lennie, Nigel
Tpk Sturges'n bir nceki filmi The Magnificient Seven (Yedi Silahorlar) (o filmin
Stock, Robert Graf, Jud Taylor
oyuncusu burada da yer alr: McQueen, Bronson ve James Coburn) gibi epik bir film
Oscar adaylklar: Ferris Webster
olan, Paul Brickhlll'ln romanna dayanan bu yiitlik maceras, Elmer Bernstein'n her (kurgu)
olaanst ana vurgu katan unutulmaz mzikleriyle destekleniyor. JB

SHOCK CORRIDOR (1963) ABD (Allied Artists, F & F)

101 dk, SB/ Technicolor
Smr sinemasnn ve "B snf" filmlerin dnyasnda, yetersiz btelerle ve std Ynetmen: Samuel Fuller
yolarn krllk dnda bir beklentisi olmakszn alan Samuel Fuller, kaderin tuhaf bir Yapmc: Sam Firks, Leon
cilvesiyle elikili fikirleri ve yeni sinematografik teknikleri denemek adna, kendisinden Fromkess, Samuel Fuller

hretli pek ok meslektandan daha fazla zgrlk buldu. Shock Corridor (ok Kori
Senaryo: Samuel Fuller
Grnt Ynetmeni: Stanley
doru) eski bir klieye sarlr: Sansasyonel haber peinde koan bir muhabir, bir cinaye
Cortez
ti aratrmak zere tmarhaneye gider, orada umduundan ok daha fazlasn bulur,
Mzik: Paul Dunlap
ayn biimde Fuller da basit bir smr filminden fazlasn sunmaktadr. Oyuncular: Peter Breck,
Shock Corrldor'un, Stanley Cortez'in (The Magnificient Ambersons-Muhteem Constance Towers, Gene Evans,
Ambersoniar, The N ig h to fth e Hunter-Caniier Avcs) kameras, tmarhaneyi dolduran James Best, Hari Rhodes, Larry
Tucker, Paul Dubov, Chuck
karakterler kadar renkli ve hareketli; kamera sk sk sallanyor, uzaklayor ve grnt
Roberson, Neyle Morrow, John
ler siyah-beyazdan renkliye geiyor. lerindeki ruh hastasn karmaya yreklendirildik Matthews, Bill Zuckert, John Craig,
leri besbelli oyuncu kadrosu sayesinde oyunculuk da ayn ekilde karmakark. iman Philip Ahn, Frank Gerstle, Rachel
bir adam kendini nl bir opera arkcs ilan ediyor, bir nemfoman gruhu vahi hay Romen

vanlar gibi tm kouun altn stne getiriyor, siyahi bir adam rk vaazlar veriyor. Ful
ler filmlerini her zaman sonunun nereye varacan batan biliyormu gibi tasarlamaz
ve bu filmin zndeki avamlk, "B snf" kkenlerini asla yadsmaz ama Shock Corri-
dor'u filmin arpc adna fazlasyla uygun lgn bir enerjiyle doldurmu. JKI
talya / Fransa (S.G.C, Nouvelle
Pathe, Titanus)
205dk, Technicolor
Dill: talyanca / ngilizce
Ynetmen: Luchino Visconti
Yapmc: Goffredo Lombardo
Senaryo: Suso Cecchi d'Amico,
Pasquale Festa Campanile,
Massimo Franciosa, Enrico Medioli,
Luchino Visconti
Giuseppe Tomasi Di Lampedusa'nm
romanndan
Grnt Ynetmeni: Giuseppe
Rotunno
Mzik: Nino Rota, Vincenzo
Bellini, Giuseppe Verdi
Oyuncular: Burt Lancaster,
Claudia Cardinale, Alain Delon,
Paolo Stoppa, Rina Morelli, Romolo
Valli, Terence Hill, Pierre elementi,
Lucilla Morlacchi, Giuliano Gemma,
Ida Galll, Ottavia Piccolo, Carlo
Valenzano, Brook Fuller, Anna
Maria Bottini
Oscar adaylklar: Piero Tosi
(kostm)
Cannes Film Festivali: Luchino
Visconti (Altn Palmiye)
L GATTOPARDO (1963)
Leopar
GlseppeTomassi Di Lampedus'un 1860'larda Sicilya'da geen romanndan Luc-
hino Visconti'nin uyarlad klt haline gelmi bu klasikte, alacakaranlkta canlanan bir
dnya grkemli bir fresk gibi ilenmi. Film, talya'da "Risorglmento" hareketinden
sonra yaanan byk toplumsal deiimi prens Fabrizio di Salina'nn (Burt Lancaster)
hikayesi erevesinde anlatyor: Garibaldi'nin ordusuyla kar karya gelmekten eki
nen aristokratn, ailesiyle beraber Donnafugata'ya nzivaya ekilmesi gerekir. Salina,
kendi snfnn, dnyann geri dndrlemez-biimde deitiini kavrayabilen ender bir
yesi olarak, burjuvalarn temsilcileriyle bir anlama yapmaya hazrdr. Kiisel dsturu
"her eyin yerli yerinde kalmas iin bir eyin deimesi gerekir"e uygun davranarak,
yeeni Tancredi Falconeri'yi (Alain Delon) kentin belediye bakannn kzyla evlendir
meye karar verir. "Leopar" ve "akal" arasndaki g birlii, filmin nc ksmn olu
turan dn sahnesinde kutlanacaktr.
Son derece baarl bir ekilde ynetilmi ve grntlenmi bu blmde, filmin
merkezindeki metafor yaam bulur. Giuseppe Rotunno'nun nanlmaz grnt al
mas, sarayn htiamn unutulmaz biimde canlandrr. Bununla birlikte, dekor ve kos
tmlerin grkeminin tesinde, sonun yaklat kendini hissettirir. Portreler bile simge
sel armlar tar, tpk dn treni esnasnda Salina ailesinin yelerinin soluk yz
lerine baktmzda grebileceimiz gibi. Buna karlk, kamerann gz yeni zenginle
rin canlln ve grgszln fark etmemizi de salar.
Sinema tarihinin en iyi uyarlamalarndan biri olan bu bayaptn dnsel ve biim
sel zelliklerini zmleyebilmek iin tonlarca mrekkep harcand. Baz eletirmenler,
Visconti'nin Komnist Parti'yi destekleyen bir aristokrat olduunu anmsatarak, Le-
opar'n zyaamyksel armlarna dikkat ektiler. Ynetmen ve ana karakter ara
sndaki benzerlikler daha da derin, psikolojik bir boyuta tanabilir; her ikisi de lm
saplant haline getirmi ve her yerde lmn geliini haber veren iaretler sezen kiilik
ler. Visconti bu temaya, daha sonra ekecei La Caduta degli dei (Lanetliler, 1969),
Morte a Venezia (Venedik'te lm, 1971), Ludvvig (1972) ve "Leopar" Burt Lancas-
ter'n bir kez daha ynetmenin "teki ben"ini canlandrd 1975 tarihli Gruppo di fa-
miglia in un interno (Aile Toplants) gibi filmlerinde yeniden dnecektir. Hibir ynet
men Lancaster', Visconti'nin yapt gibi, bu kadar aristokrat, sekin ama ayn zaman
da bu kadar insancl gstermeyi baaramamtr. Lancaster'n muhteem oyunculuu
sayesinde Prens Salina, sinema tarihindeki simgesel soylu karakterler arasna katld;
bununla birlikte Delon ve bu filmde gzellii kelimenin tam anlamyla nefes kesen Cla-
udia Cardinale'nin grkemli rolleri de gz ard edilmemeli.
Visconti'nin gzel sanatlara ilikin engin bilgisiyle ekillenen filmin zarif renkleri ve
grsel slubu, ynetmenin imzas haline geldi. Avrupa'da retilmi en pahal ve aa
al filmlerden biri olan Leopar, kimi eletirmenlerce "birinci tekil ahsn azndan anla
tlan tarihsel ant niteliinde bir yapm" olmakla sulanmt. Bu sulamada hakllk pa
y olabilir ancak bunun kt bir ey olduunu sylemek g. Hem geni bir izleyici kit
lesini byleyen hem de byk oranda kiiselliini koruyan bir auteur (yaratc ynet
men) filmi, nerede olursa olsun her ynetmenin hayalidir. DD
*
Brezilya (Sino)
103dk, SB
Dili: Portekizce
Ynetmen: Nelson Perelra dos
Santos
Yapmc: Lulz Carlos Barreto,
Herbert Richers, Danilo Trelles,
Senaryo: Nelson Perelra dos
Santos
Graciliano Ramos'un romanndan
Grnt Ynetmeni: Lulz Carlos
Barreto, Jos Rosa
Mzik: Leonardo Alencar
Oyuncular: Genlvaldo, Gllvan,
tlla lrio, Orlando Macedo, Maria
Ribeiro, Jofre Soares
Cannes Film Festivali: Nelson
Pereira dos Santos (OCIC dl),
dl Les Parapluies de Cherbourg
ile paylat
talyan yeni gerekilii dnya sinemasnda akl almaz bir etki yaratmt; 1950'le-
rln ortalarnda, akm talya'da sona erdikten uzun zaman sonra, yeni gerekiliin tem
silcileri ve savunucular dnyann her yerinde bulunabilirdi. Alex Viany'nin Brezilya'da,
Rlo'da gerek meknlarda geen 1953 tarihli tatl komedisi Agulha no Palheiro (Sa
manlktaki ne), oradaki yeni gerekiliin kesin bir habercisiydi. Viany'nin o filmdeki
asistan, eski hukuk rencisi Nelson Pereira Dos Santos, 1955'te, ayn gnde meyda
na gelen farkl hikayelerin anlatld, Rio'nun cesur bir toplu portresi saylabilecek Rio,
40 Graus'u (Rio, 40 Derece) ekecekti. Rio'nun "favelalarnn" (gecekondu mahallele
ri) arpc derecede duygusallktan uzak, sert tasvirinin yan sra canl, belgesel havasn
daki kamera iilii, bu filmi Brezilya'nn yeni sinemas adna bir tr manifestoya dn
trmt.
Bu yeni sinema ya da tannd adyla Cinma Novo, Dos Santos'un beinci filmi
Vidas Secas'n gsterime girmesiyle 1963'te nihayet nemli bir kltrel hareket olarak
kabul grd. Graciliano Ramos'un, Brezilya edebiyatnn tartmasz bayaptlarndan
biri olan, ayn isimli eserinin olaanst uyarlamas Vidas Secas, kuraklk felaketinin
penesindeki kuzeydouda yaayan gmen iilerden oluan bir ailenin yksn an
latr. Sk sk Faulkner'la kyaslanan Ramos'un 1938de yazd eser, her biri, aile birey
lerinden birinin duygusal, bireysel bak asndan anlatlan iki yllk bir sreyi eren k
sa blmlerden oluur. Dos Santos bu edebi yapt byk bir ustalkla iler, hatta filmin
en yrek burkucu sahnelerinden birinde, lmeden nce ailenin kpeinin aklndan ge
enleri gsterir. Kat bir anlatdan ziyade olaylarn ve tesadflerin bir karm olan Vi
das Secas, tpk balad gibi, aileyi yol zerinde gstererek biter.
Dos Santos'un bu filmi. Luis Bunuel'in Las Hurdes'y\e (Ekmeksiz Toprak) benzer
bir etkiye sahip: soyut ama yine de gl bir eye ulamak iin "gerekiliin" ald
n duyumsarsnz. Kar-koca arasndaki son konumada st kapal bir deiim olasl
ndan bahsedilir ancak o noktada seyirci basit bir zm hayal edemeyecek kadar fil
min etkisindedir. RP
 Fransa
45dk
Jean-Daniel Pollet'nin 1963'te evrilmi Ve byk kitlelere ilk kez drt yl sonra Dili: Franszca
gsterilmi 43 dakikalk filmi Mditerrane, hl ynetmenin deneysel filmleri arasn Ynetmen: Jean-Danlel Pollet,
da en etkileyici olan saylr. Bu filmin Jean-Luc Godard'n 1963 tarihli filmi Le Mpris Barbet Schroeder

(Nefret) zerindeki etkisi zellikle ilgi ekici; ve minimalist bir hner gsterisi olarak et
Senaryo: Jean-Danlel Pollet,
Philippe Sllers
kileyiciliini hl korumasn, ksmen Pollet'nin kurguya ok fazla zaman ayrabilmi ol
Grnt Ynetmeni: Jean-Danlel
masna borlu. Philippe Sollers'in armlar uyandran bir metninin ve Godard'n Pollet
1965 tarihli Pierrot Le fou'sunun da (lgn Pierrot) mziklerini yapan Antoine Duha- Mzik:Antolne Duhamel
mel'in unutulmaz mziklerinin elik ettii filmde, Akdeniz etrafndaki eitli lkelerde
gerekletirilmi eitli ekimleri (bir Sicilya bahesi, bir Yunan tapna, bir balk,
ameliyat masas banda bir gen kz) her seferinde ayr bir srada ve farkl uzunluklar
da olmak zere film boyunca srekli grnr.
Mditerrane, Godard'n Fransz film dergisi Cahiers du Cinma iin yazd en i
irsel eletiri yazlarndan birine ilham vermiti. 1964'te yazlm ancak 1967'de yaynla
nan bu metinde Godard film hakknda, "70mm'nln tarifsiz ruhunu soluyan bu alelade
16mm grntler dizisinde, yalnzca sinemann yitik zamana ya da tam tersine dn
trebilecei boluu kefetmek bize kalmtr... nk burada przsz, dairesel e
kimler, kumsaldaki akl talar gibi perdede kaderine terk edilmitir." JRos

KHANEH SIAH AST (1963) ran (Golestan)

20dk, SB
Forugh Farrokhzad'n Kuzey ran'daki bir czaml topluluunu konu alan 20 daki Dili: Farsa
kalk ilgin filmi, grdm en etkileyici, en iirsel ve ayn zamanda en nsancl ran fil Ynetmen: Forugh Farrokhzad
mi. Farrokhzad (1935-1967) pek oklarnca 20. yzyln en byk Iranl airi olarak gs Yapmc: Ebrahim Golestan
terilir ve iirlerinden biri, Abbas Kiarostami'nin Bad Ma Ra Khabad Bord (Rzgar Bizi Senaryo: Forugh Farrokhzad
Srkleyecek, 1999) isimli filminde, kahraman airin filmle ayn ismi tayan iirini ez Grnt Ynetmeni: Soleiman
Minasian
berden okurken duyulabilir. Sessiz Sovyet sinemasnn olas etkisini yanstan, ancak hi
Oyuncular: (anlatc): Ebrahim
bir ekilde ondan aka tremi olmayan Farrokhzad'n bu tek filmi, iirin yntemleri Golestan, Forugh Farrokhzad
ni filmin karelerine, kurgusuna, sesine ve anlatmna sorunsuzca uyarlamay baarm
tr. Filmin anlatm ki kii arasnda paylatrlr: yapmc, Farrokhzad'n sevgilisi, ayn za
manda kayda deer bir ynetmen olan Ebrahlm Golestan'n sesi ounlukla nesnel ve
gerek; kadn sesiyse Farrokhzad'a alt, Tevrat'tan eitli pasajlar ieren, kendisi hakkn
da olduka dokunakl ve iirsel bir hayal dnyas sunan bir ses.
Hem lirik hem de fazlasyla gereki, duygusallktan ya da rntgencilikten yoksun
ancak son derece insancl olan Khaneh Siah Ast (Siyah Ev) czam kolonisindeki gnlk
yaamdan, yemek yiyen insanlar, eitli tbbi mdahaleler, okula giden, oyun oynayan
ocuklar gibi eitli kesitleri, Batl benzerlerinde karl bulunmayacak bir tinsellik, g-
zpekllk ve gzellikle sunuyor; gzlerimizde ve kulaklarmzda bir dua etkisi brakyor.
JRos
Britanya (Argyle, MGM)
112dk. SB
Ynetmen: Robert Wise
Yapmc: Denis Johnson, Robert
Wise
Senaryo: Nelson Gidding
Shirley Jackson'in yksnden
Grnt Ynetmeni: Davis
Boulton
Mzik: Humphrey Searle
Oyuncular: Julle Harris, Claire
Bloom, Richard Johnson, Russ
Tamblyn, Fay Compton, Rosalie
Crutchley, Lois Maxwell, Valentine
Dyall, Diane Clare, Ronald Adam
Beenilen romanc Shirley Jackson 1959'da, The Haunting o f Hill House isimli ki
tabn yaymlad. Kitap o zamandan beri kada dklm en korkun yklerden biri
olarak vgyle anlr. 3 yl sonra, ynetmen Robert Wise, eski ustas Val Levvton'n an
sn onurlandrmak amacyla beyazperdeye uyarlamak in bu yky seti. Sonuta or
taya kan The Haunting (Lanetli Ev), ok sayda eletirmen, korku filmi bamls ve
korku trnn sradan hayranlar tarafndan tm zamanlarn en korkun filmlerinden
biri, hatta belki en korkuncu olarak kabul edilmektedir.
Fazlasyla tyler rpertici bir girite, lanetli ev Hill House'un tedirgin edici yks
n reniriz. 80 yl nce Hugh Crain adnda acmasz bir denizci tarafndan ina edilen
bu bina, o zamandan beri en az drt kadnn lmne tanklk etmitir. Ardndan, d a
ast olaylara bilimsel aklamalar getirmeye alan bir antropolog olan Dr. Marka-
way'in (Richard Johnson) deneyine katlma frsatna atlayan, 30 yalarnda, yalnz ve
duygularn bastran bir kadn olan Eleanor Lance'le (Julle Harris) tanrz. Eleanor, Hill
House'a vardktan sonra, ilk bakta tutulduu Dr. Markaway'le, evin o anki sahibinin
pheci yeeni Luke Sanderson'la (Russ Tamblyn) ve yeni oda arkadann almasn
salamak in bariz bir istek duyan, psiik yetenekleri olan bir sanat ve (gl bir bi
imde ima edildii zere) lezbiyen olan Theodora'yla (Claire Bloom) tanr.
Bundan ksa zaman sonra, ev varln hissettirmeye balar: gecenin bir yarsnda
ortal inleten grltler, aklanamayan souk hava akmlar ve Eleanor'un aslnda
"hi kimse"yle el ele tututuunu anlad nl, korkun bir sahne. Eleanor'un Hill Ha
use'un ncelikli hedefi olduu ya da bir ekilde yaananlardan sorumlu olduu gittik
e aklk kazanr. Dr. Markaway'ln kars umulmadk bir anda kageldiinde, Ele
anor'un beklenen sinir krizi gerekleir (bu kriz, Harris'in kan dondurucu i monolouy-
la aktarlr). Akln yice yitirmesinden korkan dierleri Eleanor'u evden uzaklatrr, Ele
anor grnmez glerin kurban olarak arabasnn kontroln kaybeder, bir aaca tos
lar ve orada, Hugh Crain'ln ilk karsnn yllar nce ld yerde lr.
Yana yatm eri planlar, ayna yansmalarn, balk gz mercekleri ve esrarengiz
ses ve grnt kurgularn parlak bir biimde kullanan Wise, hem Hill House'u canlan
drmay hem de tehlikenin gerek kaynan belirsiz klmay baaryor. Bu filmi tek
banza izlemeyin! SJS
Japonya (Datei)
113dk, Eastmancolor
Dili: Japonca
Ynetmen: Kon Ichikawa
Yapmc: Masaichi Nagata
Senaryo: Daisuke It, Teinosuke
Kinugasa, Natto Wada
Otokichi Mikami'nin romanndan
Grnt Ynetmeni: Setsuo
Kobayashi
Mzik: Yasushi Akutagawa
Oyuncular: Kazuo Hasegawa,
Fujiko Yamamoto, Ayako Wakao,
Eiji Funakoshi, Narutoshi Hayashi,
Eijiro Yanagi, Chsha Ichikawa,
Ganjiro Nakamura, Saburo Date,
Jun Hamamura, Kikue Mri,
Masayoshi Kikuno, Raiz Ichikawa,
Shintaro Katsu, Yutaka Nakayama
ngilizce ad: An Actor's Revenge
Britanya (Elstree, Sprinukok)
112dk, SB
Ynetmen: Joseph Losey
Yapmc: Joseph Losey, Norman
Priggen
Senaryo: Harold Pinter
Robin Maugham'm romanndan
Grnt Ynetmeni: Douglas
Slocombe
Mzik: John Dankworth
Oyuncular: Dirk Bogarde, Sarah
Miles, Wendy Craig, James Fox,
Catherine Lacey, Richard Vernon,
Anne Firbank, Doris Knox, Patrick
Magee, Jill Melford, Alun Owen,
Harold Pinter, Derek Tansley, Brian
Phelan, Hazel Terry
Venedik Film Festivali: Joseph
Losey (Altn Aslan adayl)
Yukinojo Henge (Oyuncunun ntikam) imdiye kadar yaplm en elenceli Japon
filmlerinden biri. Filmin yapld zamanda, ynetmeni Kon Ichikawa'nin son iki filmi za
rara uradndan yapmclaryla aras iyi deildi. Ceza olarak ona, efsanevi aktr Kazu
Hasegawa'nm 300. roln oynayaca filmi ekmesi grevi verildi. Bu film, Hasega-
wa'nin en popler filminin, Yukinojo'nun ntikam isimli eski bir melodramn yeniden
evrimi olacakt. Hasegawa da eski filmindeki ifte roln, anne babasnn intikamn
almaya ant imi kadn klnda sahneye kan bir kabuki aktrn ve ona yardm
eden bir hrsz yeniden canlandracakt. Hasegawa bu her babayiidin harc olmayan
ifte rolde ilk kez oynadnda 27 yandayd, filmin ikinci yapmndaysa 55.
Ichikawa bu projenin glnln ve olanakszln rtmeye almak bir yana
dursun, yknn yapay ve teatral taraflar zerinde elenceli bir ekilde oynar, anszn
slubunu deitirir, dnce balonlar kullanarak izgi filmci gemiinden yararlanr,
sahtelii su gtrmez setlere, acayip mziklere ve tahrif edilmi grsel elere bavu
rur. Geleneksel kabuki tiyatrosunun parodisini de abartl bir biimde stilize olan aydn
latmayla, sinemaskop grntde yatay gemelerle sevecen bir ekilde yapar. Ichikawa,
yknn cinsel belirsizliinin salad zengin olanaklardan en iyi ekilde yararlanr: Bir
sahnede Hasegawa kendisini, bir kadnla sevien kadn taklidi yapan bir adam izleyen
bir erkek olarak bulur. PK
THE SERVANT(1963)
Gen Hizmetiler
lkesini terk edip Ingiltere'ye yerlemi bir Amerikal olan Joseph Losey, sonradan
edindii lkesinin geleneklerine her zaman mesafeli, d krkl sezdiren bir bak a
syla yaklamtr. Ancak Harold Pinter'la ortak almalar olan Gen Hizmetiler'de, bu
bakn daha da keskinletiini grrz. Pinter'n her zamanki eksiltili ve st kapal an
latmlarla dolu senaryosu ve Losey'nin kat ve buruk ynetimi, 1960'larn Londra'snn
snfsal, cinsel ve iktidar ilikilerinin alayc bir zmlemesini sunar. st snfa mensup,
zayf karakterli gen bekar Tony (James Foxun ilk barol), Barret (Dirk Bogarde) is
minde, zamanla ivereninin yaamn eline alacak, onu zayf drecek ve yok edecek
bir uak kiralar.
Bogarde, uzun sre peini brakmayan "aile oyuncusu" imajndan sonunda kurtul
duu bu filmde, derin bir yaraya dnm snfsal kini cisimletiren kmseyici, titrek
gl ve Cockney ivesiyle, en iyi performanslarndan birini sergiler. Ne var ki Losey ve
Pinter, her iki adam da iine alan bir kapana kslmlk hissi yaratr. Rolleri belki gide
rek tersine dnyor olabilir ancak ikisi de hl karlkl olarak birbirini smrmektedir.
Bu his, Douglas Slocombe'un terasl evin klostrofobik alanlarnda ylankavi biimde ge
zinerek, evi mkemmel bir kafese dntrd ve sakinlerini huzursuz edici alardan
gzledii grntlerle iyice kkrtlr. Tuhaf, tekinsiz ve sinir bozucu bir film olan Gen
Hizmetiler, tedirgin etme gcn hl korur. PK
 GOLDFINGER (1964) Britanya (Danjaq, Eon)
Altn Parmak 112dk, Technicolor
Ynetmen: Guy Hamilton
Dr. No'yu uzay ann Fu Manchu'su, From Russia With Love' (Rusya'dan Sevgi
Yapmc: Albert R. Broccoli, Harry
lerle) bir Eric Ambler maceras olarak dnrsek, Harry Saltzman-Albert Broccoli'nin Saltzman
007 serisinin nc filmi olan Altn Parmak', James Bond filmlerinin bal bana bir Senaryo: Richard Maibaum, Paul
tr haline geldii ilk film olarak niteleyebiliriz, ilk James Bond filmlerinin olduka acma Dehn
sz havas, biti jeneriinden nceki blmde deitirilmitir: Sean Connery'nin oynad lan Fleming'in romanndan

sper casus nce kafasnda sahte bir rdekle grnr, ardndan balkadam giysisini Grnt Ynetmeni: Ted Moore
zerinden syrdnda altndan mkemmel bir smokin kar ve sonra eski "kvete at
Mzik: John Barry, Monty Norman
Oyuncular: Sean Connery, Honor
lan elektrikli stc" numarasyla kt adamlardan birini haklayarak, ineleyici kitabe ni
Blackman, Gert Frbe, Shirley
teliindeki szcklerinden birini syler ("arpc"). Eaton, Tania Mallet, Harold Sakata,
Kitaplarda geen Sovyet SMERSH rgtnn ya da ilk filmlerde yer alan kom Bernard Lee, Martin Benson, Cec
nistlerle ilikili SPECTRE'nin yerine ktlerin elebann Auric Goldfinger (Gert Frbe) Linder, Austin Willis, Lois Maxwell,
Bill Nagy, Michael Mellinger, Peter
adl megalomanyak bir milyoner olduu Altn Parmak, jeopolitik gerekliklerle dolu
Cranwell, Nadja Regin
dnyadan izgi romanlarn dnyasna geer. Geri bu dnyada inliler, Bat'nn ekono
Oscar: Norman Wanstall (zel ses
misini sarsmak iin kt adamlardan birine nkleer bomba salar. Bu karma, altn efektleri)
kaplama kurbanlar, kusursuzca giydirilmi Koreli greiler (Melon apka frlatan Odd-
job rolnde Harold Sakata), acayip bir ekilde isimlendirilmi kadn kahramanlar (Pussy
Galore rolnde Honor Blackman), lazer nlaryla uygulanan yksek teknoloji ikence
yntemleri ve Fort Knox'u soymak yerine yzyllar boyunca nlara maruz brakarak,
kt adamn altn stokunun deerini arttrmak iin hazrlanan bir plan da dahildir.
007'yi baarl klan btn eler bu filmde tam kvamnda yer alr:
John Barry'nin besteledii ve Shirley Basseynin syledii arpc film
mzii, bir sr aygtla kaplanm, kurun geirmez zrhl ve frlatma
koltuklu Aston-Martin, Ken Martin'in tasarlad muazzam setler (Al
tn Parmak'm inindeki sehpa grevi gren camla kapl Fort Knox
modeline ve zehirli gaz menfezlerine dikkat edin, bu geni oda yal
nzca bir kez kullanlmak zere tasarlanmt). Bunlara ek olarak lan
' Fleming'in yabanc aksam olan ve golfte hile yapan birinin alak ola
cana dair pheci yaklamnn izlerini ve Sean Connery'le saman
larn arasnda kucaklamann Pussy'yi sadece taraf deil ayn zaman
da cinsel tercihini deitirmeye ikna edeceini ileri sren dokunakl
biimde mao gr de bulmak mmkndr. Bu filmden sonra,
Bond serisi kendini tekrar edip durdu. KN
ABD (Puck)
SCORPIO RISING (1964)
30dk, Renkli
Ynetmen: Kenneth Anger Btn "yeralt" filmlerinin en etkililerinden biri olan bu 29 dakikalk epik film nce,
Yapmc: Bruce Byron filmin ve ynetmeninin simlerini bir motosiklet srcsnn deri ceketinin srtnda zm
balarla yazlm olarak gsterir, ardndan ou Brooklyn'de bir motosiklet garajnda e
kilmi grntler zerine, 1950 sonlar ve 1960 balarna ait, mzik kutularna yarar
popler arklar (Elvis Presley'nin "Devil In Disguise", "The Anguish", "My Boyfriend's
Back"i, Ray Charles'n "Hit The Road Jack"i gibi) almaya balar. Romantik feti imgeler
tm ekran kaplar: siyah deri, sa ve makine ya, plak gvdeler, parldayan krom,
oyuncaklar ve motosikletler, izgi romanlardan ve filmlerden grntler (James Dean
resimleri, televizyonda Marlon Brando'nun The Wild One-Kanl Hcum filminden para
lar), yzkler ve amblemler; dar kotlar ve sivri kasketleriyle Tom of Finland albmlerin
den frlama benzeyen, poster yakkls edasyla tembelce uzanan kasl genler.
Scorpio Rising olmasayd, Martin Scorsese pop mzii Mean Streets'te (Arka So
kaklar, 1973) kulland gibi kullanamazd, David Lynch, Bobby Vinton arks Blue Vel-
ve fte ki (ark bu filmde de kullanlm) rahatszlk verici gizli cereyanlarn farkna vara
mazd ve aksiyon filmlerinde homoerotizm ykl batan aa silah kuanma planlarna
rastlanamazd. Filmin en tartmal, hakknda dava almasna neden olan sahnesinde,
Crystals'n "He's a Rebel" (O Bir Asi) arksyla bir kilisenin pazar okulunda temsil edilen
sa'nn Yaam'nn bulup buluturulmu grntleri, zekice ama kastl bir kkrtclkla
bir arada kurgulanr. Bylece Havariler doktrinlere kar gelen hatta kfreden bir biim
de kurulu dzeni ykmay hedefleyen, afili, hafif ecinsel eilimli genlerden oluan bir
ete olarak gsterilirken, arknn szleri artc biimde bir vaaz andrr ("ona btn
sevgimi vermemem iin hibir sebep yok").
Isa'nn yaamnn, daha sonra Roger Corman'n The Wild Angels'la (1966) vg
dolu bir ilahi dzd gamal halarla kapl motosikletlilerin topland bir nevi cadlar
bayramnn grntleriyle birlikte mon-
tajlanmasyla; Mesih'in son gnlerini an
latan oyun The Ron Dells'in "Party
Lights"! (Parti Iklar) eliinde srer.
lm simgeleyen mor peeli iskeletten
de anladmz gibi tm Kenneth Anger
filmlerinde olan sihir, bu filmin de uza
nda deil.
Bunlara ramen, ynetmenin dier
birok filminden kat kat daha iine
girilebilir bir film bu; ayrca filmi tuhaf bir
biimde MTV'yi andrr dzeyde anlalr
klan bir zellii var: arklarn sinema
balamnda ie yaramalar iin (allagel-
dik Hollywood mzikallerinde olduu
zere) dorudan kameraya bakarak sy
lenmeleri gerekmediini gsteriyor. ar
klar resmedilebilir, baltalanabilir ve on
lara uygun ya da alabildiine uygunsuz
grntlerle daha fazla derinlik kazan
drlabilir. KN
LES PARAPLUIES DE CHERBOURG (1964) Fransa / Bat Almanya (Beta,
Cherbourg emsiyeleri Madeleine, Parc)
87dk, Eastmancolor
Sinema izleyicileri, uzun zaman boyunca mzikalleri, gnlk yaamn yklerinden Dili: Franszca
uzaklatrmay amalayan bir sinemann en iyi rnei olarak grdler. Dnn, duy
Ynetmen: Jacques Demy
Yapmc: Mag Bodard
gular o kadar kuvvetli ki yalnzca szckler onlar ifade etmeye yetmiyor; karakterleri
Senaryo: Jacques Demy
ark syleyip dans ettirmeye balyor. Jacques Demy'nln Cherbourg emsiyeleri mzi
Grnt Ynetmeni: Jean
kalindeki karakterleri de bu duruma stisna oluturmuyor; ancak bu muhteem melod Rabier
ramda Demy, dans ve mzii ka sinemasnn deil, gerekiliin hizmetine sunuyor. Mzik: Michel Legrand
Sonu da gl olduu kadar derinden dokunakl. Oyuncular: Catherine Deneuve,
Bununla beraber, Cherbourg emsiyeleri, Michel Legrand'n filme batan sona ya Nino Castelnuovo, Anne Vernon,
ylan mziklere elenen tm diyaloglarn arklardan olumas anlamnda ou mzikal Marc Michel, Ellen Farner, Mireille
Perrey, Jean Champion, Pierre
den ayrlyor. Sonusa, gzel olduu kadar byleyici. Srekli devam eden mzik gittik Caden, Jean-Pierre Dort, Bernard
e daha ackl bir hal alan ykye, derinden girmemize zin veriyor ve durmak bilmeyen Fradet, Michel Benoist, Philippe
arklar da oyunculardan son derece samimi ve dorudan bir performans alnmasn Dumat, Dorothe Blank, Jane
Carat, Harald Wolff
salyor. Catherine Deneuve, Guy (Nino Castelnuovo) adndaki bir tamirciye ak bir
Oscar adaylklar: Fransa
gen kz olan Genevive Emery'yi canlandryor. Genevive ve Guy birbirlerine, sevgile
(yabanc film), Jacques Demy
rinin sonsuza dek sreceine dair sz veriyorlar ancak Guy'n karsna sava engeli (senaryo), Michel Legrand, Jacques
kyor. Sonrasnda Genevive, hamile olduunun farkna varyor ve annesinin dkkan Demy (mzik), Michel Legrand
(mzik), Michel Legrand, Jacques
nn sahibi olan ve Genevive'e kar onun ocuunu kendlsininkiyml gibi yetitirecek
Demy (film arks)
kadar gl duygular besleyen zengin bir kuyumcunun (Marc Michel) evlenme teklifi
Cannes Film Festivali: Jacques
ni kabul ediyor. Demy (Altn Palmiye) ve (OCIC
Genevive'in duygusal karmaas elbette seyircide olabildiince merhamet duygu dl), dl Vidas Secas ile
su uyandrma amal; ve sadece bir defalna gerek ak Guy'le karlatnda, sizin paylat

kalbiniz de onunkiyle beraber parampara oluyor. Ancak Demy asla, filmin basit bir a
r duygusalla gmlmesine izin vermiyor. Son sahne alabildiine dokunakl ama ya
pay deil; ve mzik, karakterlerin hislerini ynetme ve yanstma grevlerini yerine ge
tirse de, ar derecede duygusal bir izlenim brakmyor. Cherbourg emsiyelerine ya
ylm ac veren kanlmazlk duygusu, en azndan filmin byk cazibesinin nedenini
aklyor. ou insan gibi Demy, btn yklerin mutlu sonlar olmadn kavramt
ve muhteem oyuncu kadrosu (zellikle son derece inandrc ve gzel Deneuve) saye
sinde, bu, drstlk, sihir ve olgunluk dolu filmi baaryla gerekletirebilmiti. JK

ngilizce ad: The Umbrellas o f

Cherbourg

A B D (Geoffrey-Stanley, Universal)
130dk, Technicolor
Ynetmen: Alfred Hitchcock
Yapmc: Alfred Hitchcock
Senaryo: Jay Presson Allen
Winston Graham'n romanndan
Grnt Ynetmeni: Robert
I Burks
Mzik: Bernard Herrmann
Oyuncular: Tippl Hedren, Sean
Connery, Diane Baker, Martin
i Gabel, Louise Latham, Bob
Sweeney, Milton Selzer, Mariette
Hartley, Alan Napier, Bruce Dern,
Henry Beckman, S. John Launer,
Edith Evanson, Meg Wyllie
MARNIE (1964)
Hrsz Kz
1963'teki ilk filmi The Birds'ten (Kular) sonra, Tippi Hedren'a yine bir Hltchcock
filminde rastlyoruz; bu sefer lk sahnelerde bir demiryolu peronunda uzun admlarla
yrdn grdmz bir kleptoman canlandryor. Bir otelde salarn ykyor, tek
rar sarn haline dnmek iin salarndaki siyah boyay duruluyor. Anlyoruz ki Marnie
patronunu henz soymu; ve yava yava bu kadnda bir acayiplik olduunun farkna
varyoruz. Krmz rengi grnce histeri krizleri geiriyor, annesine yapt bir ziyaret de
sevgisiz likilerini aa vuruyor. Sonrasnda Marnie'yl, yakkl i adam Mark Ruthland
(Sean Connery) ie alyor. Son derece baarl, gerilim dolu bir sahnede Marnie, bir te
mizliki kadn yerleri silerken, Mark'n kasasn soyuyor. Marnie yakalanmadan nce te
mizlikiyi gryor ve orapsz ayaklaryla srnrken ayakkablarndan biri cebinden
dverlyor. Ne var ki temizliki kadn arkasn dnmyor, sahnenin sonundaysa kad
nn sar olduu anlalyor. Mark ok gemeden Marnie'nin izini buluyor ve ondan bir
seim yapmasn stiyor: ya evleneceklerdir ya da Mark onu polise teslim edecektir. Ba
lay iin ktklar bir gemi yolculuunda Marnie, erkeklerin ona dokunmasna katlana
madn sylyor; ancak rahatsz edici bir sahnede grdmz gibi, Mark onu zorlu
yor. Mark Kadn Sulularn Cinsel Sapknlklar adl bir kitaptan yararlanarak, einin ruh
zmlemelerini yapmaya alyor; ancak Marnie buna, Mark' yeniden soymaya kal
karak karlk veriyor. Bu sefer Mark onu, annesini ziyarete zorluyor.
Hltchcock'a zg ustaca ve batan karc dokunularla dolu olmasna karn, ks
men Mark karakterinden dolay Hrsz Kz, tuhaf ve tedirgin edici bir film. Marnie'ye
olan akn aka gstermesine ve onun ruhsal bozukluklarnn stesinden gelmesine
yardmc olmaya alsa da Mark'n davranlar aka bastrlm sadizm doludur ve
ona kafese konmu bir hayvan gibi davranr. Tpk Marnie'nin dedii gibi, "yakalad
bir ey" olarak grr onu. Balaynda ona aslnda tecavz ettii sahne, Mark' itici gs
terecei endiesiyle bu sahnenin kartlmasn isteyen senaryo yazar Evan Hunter'la
Hitchcock arasnda anlamazla neden olmutu. Hitchcock bunu reddedince senar
yoyu Jay Presson Ailen tamamlad. EB
MY FAIR LADY (1964) ABD (Warner Bros.)
Benim Tatl Meleim 170dk, Technicolor
Ynetmen: George Cukor
Yapmc: Jack L. Warner
Benim Tatl Meleim, grltl, neeli bir mzikal; Broadway ve Hollywood gs
Senaryo: Alan Jay Lerner
terisinin tuhaf bir birleimi; stdyo sistemi ve bunun tecrbeli ustalarnn yeni bir dn George Bernard Shaw'un
yaya uygun yeni film yapma araylarnda debelendii bir dnem olan 1960 ortalarna Pygmalion isimli oyunundan
ait gerek bir sanat eseri. Dahas "l sresi" ve maarams meknyla (o zamanlarn Grnt Ynetmeni: Harry
Stradling Sr.
gen, modernist Cahiers du Cinma yazar Andr Tchin filmin bu "artc boluu Mzik: Frederick Loewe
na" hayran kalmt) ve George Bernard Shaw'un Pygmalioruna dayanan inkr edil Oyuncular: Audrey Hepburn, Rex
mez derecede etkileyici temel yksyle gerek bir ada efsane oluturacak nitelik Harrison, Stanley Holloway, Wilfrid
Hyde-White, Gladys Cooper, Jeremy
te bir film. Brett, Theodore Bikel, Mona
yknn merkezinde, nne geilmesi zor, nefretten aka dnen bir iliki var Washbourne
dr: hrn dilbilimci Henry Hlggins'la (Rex Harrison) onun "toplumsal deneyi" in seti Oscar: Jack L. Warner (film),
George Cukor (ynetmen), Rex
i sokak kz Eliza Dolittle'n (Audrey Hepburn) ilikisi. Eliza'nn bu snavnn her admn
Harrison (erkek oyuncu). Gene
da (Higgins'ln zorlu eitimine direnen yoksul bir kzken, ona usulca ak olan bir i ar Allen, Cecil Beaton, George James
kadayken ve en sonunda yzeysel taliplerini defetmeye alan gz alc bir Ley- Hopkins (sanat ynetmeni), Harry
Stradling Sr. (grnt ynetmeni),
di'yken), onunla ayn duygular paylarz. Cecil Beaton (kostm), Andr
George Cukor'n neeli duygusall, bu yldz kilisinin srad simyasyla uyum iin Previn (mzik), George Groves (ses)
deydi; ayrca, gz kamatrcl salayacak btn kaynaklar Cukor'un elinin altnday Oscar adaylklar: Alan Jay Lerner
(senaryo), Stanley Holloway
d (Cecil Beatn sanat ynetimi ve kostmlerden sorumluydu). Kar konulmaz derece (yardmc erkek oyuncu), Gladys
de gzel arklar da cabas. AM Cooper (yardmc kadn oyuncu),
William H. Ziegler (kurgu)

SUNA NO 0 N N A (1 9 6 4 ) Japonya (Teshigahara, Toho)

123dk, SB
Hiroshi Teshigahara'nn tuhaf varolusal meseli Suna No Onna (Kum Kadn), ger Dili: Japonca
ekiliin ve eretilemenin allmadk bir birleimi olarak gze arpyor. Kumsalda b Ynetmen: Hiroshi Teshigahara
cek toplayan bir bcekbilimci (Eiji Okada), gizemli bir kadnn (Kyoko Kishida) misafir Yapmc: Kiichi Ichikawa, Tadashi
Oono
perver davetini kabul eder. Ama bu kadnn, bir kum ukurunun dibine kurulmu, dur
Senaryo: Kb Abe
makszn srnen kum taneciklerinin srekli krekle atlarak durdurulabildii evinde,
kendi romanndan
ok gemeden kendisini tpk koleksiyonlarndaki bcekler gibi kapana kslm bulur.
Grnt Ynetmeni: Hiroshi
Ksmen neofeminist bir deneme, ksmen politik bir tez, ksmen de bir yaamda Segawa
kalma yks olan Suna No Onna, temel dncesinden hem daha azn hem daha Mzik: Toru Takemitsu
ounu ifade ediyor. Okada, ukurdan felakete bulamadan kaamamaktadr ama ilk Oyuncular: Eiji Okada, Kyoko
akla gelen oru neden yle bir yere ev yapld ynnde olacaktr. Kishida, Okada'nn Kishida, Hiroko Ito, Koji Mitsui, Sen
Yano, Kinzo Sekiguchi
ii karlnda ona cinsel tekliflerde bulunur ancak bunun ne kadar onu yalnzlndan
Oscar adaylklar: Japonya
uzaklatrma amaldr? Suna No Onna, evcimenlikle dalgasn m gemektedir, onu (yabanc film), Hiroshi Teshigahara
yceltmekte midir yoksa onu mitolojideki Sisifos efsanesi tarznda bir karabasan olarak (ynetmen)
m betimlemektedir? Her naslsa, bu film, olduka ilgi ekici kum grntleri barn Cannes Film Festivali: Hiroshi
dryor. Filmin kendisi gibi, grnt ynetmeni Hiroshi Segawa'nn grntledii kum Teshigahara (zel Jri dl)

tepeleri de hi ummadnz yerlerde sk sk yer deitiriyor, kayp gidiyor, eleniyor,

yklyor. JK

ngilizce ad: Woman in the Dunes

Britanya (Hawk)
93dk, SB
Ynetmen: Stanley Kubrick
Yapmc: Stanley Kubrick, Victor
Lyndon
Senaryo: Terry Southern, Stanley
Kubrick
Peter George'un Red Alert isimli
romanndan
Grnt Ynetmeni: Gilbert
Taylor
Mzik: Laurie Johnson
Oyuncular: Peter Sellers, George
C. Scott, Sterling Hayden, Keenan
Wynn, Slim Pickens, Peter Bull,
James Earl Jones, Tracy Reed, Jack
Creley, Frank Berry, Robert O'Neil,
Glenn Beck, Roy Stephens, Shane
Rlmmer, Hal Galili
Oscar adaylklar: Stanley
Kubrick (ynetmen), Stanley
Kubrick (film), Stanley Kubrick,
Peter George, Terry Southern
(senaryo) Peter Sellers (erkek
oyuncu)
DR. STRANGELOVE OR: HOW I LEARNED TO STOP
WORRYING AND LOVE THE BOMB (1964)
Doktor Garipak ya da Korkmaktan Vazgeip
Bombay Sevmeyi Nasl rendim?
"Beyefendiler, burada kavga edemezsiniz! Buras Sava Odas!" Harika bir kara mizah
rnei olan Dr. Garipak, politik hiciv, gerilimli gldr ve teknolojinin bizi tutsak ediine kar
bir ibret yks niteliinde ayn zamanda. Fanatik bir Amerikan generali Sovyetler Birli-
i'ne bir nkleer saldr gerekletirdiinde: Amerikan Bakan, eli telefonda, bir yanda bom
bardman dzenleyecek olanlara ulamak iin abalarken dier yanda Ruslar yattrmaya
alr, ayn anda etrafndaki danmanlar ve atlak bilim adamyla da uramaktadr. Bu, as
len korkutucu olan hikaye, bir RAF (Kraliyet Hava Kuvvetleri) subay olan Peter George'un
Amerika'da Red Alert (Krmz Alarm), ngiltere'deyse Two Hours to Doom (Kyamete ki Sa
at Kala) ismiyle yaynlanm, ciddi ierikli romanndan esinlenerek oluturulmutu. Kubrick ki
tab ok sevdi ancak halkn her gn yz yze olduu yok olma tehdidi altnda ezilmekten, bu
konuda ekilen belgesel ya da kurgu filmlere duyarszlatn dnyordu. Bu nedenle de
var olan bu kresel yok olu ihtimalini, artc derecede komik ve kkrtc bir karikatr ize
rek anlatacak ve seyirciyi gafil avlayacakt.
Kubrick ve senaryoyu birlikte yazd Terry Southern film iin, canlandrdklar karakter
le uyumazlk gsteren grotesk aktrler semilerdi. Film, konu itibariyle gereki olmas ge
rekirken, oyuncular bununla elien absrd bir oyunculuk sergiler. Grnt ynetmeni Gilber
Taylor'n baarl slyah-beyaz almas da filmin bu tezat yann glendirir. Kyamet Gn
Aygt hakknda verilen bilgiler, tpk Stratejik Ha
va ss'nn operasyonlar ve B-52 ekibinin uygu
lad prosedrler gibi geree dayanyor, insan
mdahalesinin nne geerek durumu ele alan
bilgisayarlar ok daha muktedir bir hale gelmi
tir. Korkun! Hem de ok!
Olaylar, mekn arasnda geliiyor ve
de birbiriyle iletiim kuramyor: Burpelson Hava
ss'nde, bedensel svlar ve komnist komplola
ryla kafay bozmu lgn general Jack D. Ripper
(Sterling Hayden), hata koruma" protokoln
atlatp bombardman uaklarna nkleer silahlar
la Ruslar vurmalar emrini verir; odasnda tutsak
ettii RAF subay Lionel Mandrake (Peter Sellers)
oktadr. Czaml Smrge kod adl B-S2 bom
bardman uann ierisinde; inat binba T.J.
"King" Kong (Slim Pickens) ve ekibi (ilerinden
biri, henz kariyerinin banda olan James Earl)
yaanan sorun nedeniyle radyo sinyallerini ala
mazlar ve onlara ulaabilmek iin harcanan deli
ce abadan bihaberdirler. Pentagon'un Sava
Odas'nda (sanat ynetmeni Ken Adam'n hazr
lad muhteem sette) Amerikan Bakan Mer-
kin Muffley (Sellers), takn general Buck Turgid-
son (George C. Scott), Sovyet Elisi de Sadesky (Peter Bull) ve atlak Dr. Strangelove (bu ro
l de, Kubrick'in selam gnderdii Metropolis'in dell bilim adam Rotwang'a benzer ekilde
Peter Sellers canlandryor) Kyamet'I durdurmaya ynelik nafile bir aba in toplanmtr.
Sellersn insan glmekten ldren bu ayr performans da efsanelemi; ancak da
ha da nemlisi, bu performansn bir araya gelii, ortaya kusursuz bir oyunculuun par
mak srtan btnn koymutur. Filmdeki ki sahne unutulur gibi deil: Biri, ata biner gibi
Hidrojen bombasnn zerine oturan Kong'un kovboylara zg ln atarak aa dme
si; tekiyse, lgn Dr. Strangelove'n Nazi selam verip kendi kendini bomaya alan me
kanik koluna hakim olamay. Her sahne filmin komik diyaloglarla dolu olduunu hatr
latyor, Bakan Muffley'nin zel hattan konutuu Moskova'daki Sovyet babakanna, askeri
s kumandanlarndan birinin "gidip budalaca bir ey yaptm" itiraf ediiyse, sinemann
klasiklemi monologlar arasnda. Kubrick, bilgisayara olan ar ballmzn dourduu
potansiyel tehdit konusuna 2001: A Space Odyssey'de (2001: Uzay Maceras): kurumsal ve
siyasi iddete The Clockwork Orange'da (Otomatik Portakal); yabani ve gerekstc sava
lgnl temasnaysa, Full Metal Jacket'ta geri dnm; ama hibir filminde, blzlerl Dr.
Gar/pafr'takl kadar gldrmemltlr. AE
 Britanya (Proscenium)
87dk, SB
Ynetmen: Richard Lester
i Yapmc: Walter Shenson
Senaryo: Alun Owen
Grnt Ynetmeni: Gilbert
| Taylor
Mzik: George Harrison, John
Lennon, George Martin, Paul
McCartney
Oyuncular: John Lennon, Paul
McCartney, George Harrison, Ringo
Starr, Wilfrid Brambell, Norman
Rossington, John Junkin, Victor
Spinetti, Anna Quayle, Deryck
Guyler, Richard Vernon, Edward
Malin, Robin Ray, Lionel Blair,
Alison Seebohm
Oscar adaylklar: Alun Owen
(senaryo), George Martin (mzik)
A HARD DAY'S NIGHT (1964)
Village Voice gazetesi, barolnde The Beatles grubu ve mziklerinin bulunduu,
1964 yapm bu Rlchard Lester filmini, "mzik dolab" filmlerinin Yurtta Kane'i lan
etmiti byk bir heyecanla. Bu biraz zorlama bir benzetme de olsa (ayrca bu film
Yurtta Kane'den ok daha komik), filmin, popler mzik filmleri tarihini deitirdii
ortada, verpool'lu oyun yazar Alun Ovven'n akllca ve gereki senaryosuyla Les-
ter'n Ingiliz tarz gerekstc etkilenimleri sayesinde (The Beatles'n 1950'lerdeki ko
medi idollerl The Goons'la da almt), A Hard Day's Night, son derecede baarl bir
genlik grubunun hayatndan bir gn alyor, bunu heyecan verici bir hale sokuyor.
Kamera, neredeyse kendilerini oynayan The Beatles yelerinin bir gnlk kouturma-
casn takip ediyor: hayranlardan kaarken, ylesine elenirken, basnn sama sorula
rn cevaplarken ve gnn sonunda da sahnede alarken. Lester, kamera karsndaki
grup yelerine zgrlk tanyor. Bu durumdan en ok faydalanansa Ringo Starr; ya
nndaki kk ocukla nehir kysnda geen nl sahnesi, krktk sarho olduu
gerei gz nnde bulundurulduunda ok daha etkileyicidir.
Lennon, McCartney, Harrison ve Starr, sevimli, biraz asi, zeki, ne oldum delisi ol
mayan, gsterisiz ve dier insanlarn sahteliklerini anlayabilen kiiler olarak (Melon
apkal yal adam Starr'a, "Sizin gibilerin yilii in savata yer aldm," dediinde;
Starr'n, "Eminim sava kazandna plmansndr," demesi gibi), Kuzey Ingiltere
dramlarnn gerekiliiyle sunuluyor. Grubun neredeyse (televizyon yapmclarna,
reklamclara, genel anlamda otoriteye) her eye kar kan tavrnn parltl ve gl
mzikleriyle oluturduu eliki, kt bir etki de yaratabilirdi. Ama bu kombinasyon
tam da amaland ekilde, hem The Beatles hem de sonrasnda gelen ve takdir edi
len "daha gen nesil" lehine byk bir propaganda eklini ald. Her ne kadar A Hard
Day's Night kar kltr kavramn yaratmak, Hollyvvood'u yok saymak ve Vietnam Sa-
va'n sonlandrmakla sorumlu tutulamazsa da; zellikle gen nfusun, filmi son de
rece zgrletirici bulduu Amerika'da, gelecekte adlarn duyuracak baz yetenekli
sanatlar tarafndan da zlendi ve beenildi. Ayrca arklar da harika. KK
L DESERTO ROSSO (1964) talya / Fransa (Federiz, Duemila,
Kzl l Franco Rlz)
120dk, Technicolor
Dili: talyanca
Michelangelo Antonioni'nin bu ilk renkli uzun metraj filmi, sinemada renk kullanm a
Ynetmen: Michelangelo
sndan olduka nemli bir yere sahip. Antonlonl, stedii renk paletine ulamak iin ereve Antonioni
ye giren manzarann tamamn boyatma yolunu semiti. Filmin zleyicileri heyecanlandran ye Yapmc: Tonina Cervl, Angelo
nilii, sadece her an kendini hissettiren renk kullanm deil, ayn zamanda gz alc kurgusuy- Rizzoli
du da. II Deserto Rosso, Antonioni'nin en verimli olduu dneminin son ksmnda karmza Senaryo: Michelangelo Antonioni,
Tonlno Guerra
kyor: Harikulade lemesi L'avventra (Macera, 1960), La Notte (Gece, 1960) ve L'Edis-
Grnt Ynetmeni: Carlo D
se'ln (Batan Gne, 1962) hemen ardndan. II Deserto rosso, ynetmenin bu erken dnem
Palma
klasiklerinin seviyesine eriemese de; filmin sahip olduu ekolojik kayglar, gsterime girdii Mzik: Giovanni Fusco, Vittorio
dneme oranla bugn daha lgi ekici ve dndrc: ynetmenin ileri grll ortada. Gelmettl (elektronik mzik)
Monica Vltti, bir fabrikatr olan Richard Harris'e lgi duyan evli, nevrotik bir kadn (Gu- Oyuncular: Monica Vittl, Richard
Harris, Carlo Chlonettl, Xenia
illana) canlandryor. Antonlonl, bilimkurgu filmlerini andran bir manzara erisinde yrdk
Valderi, Rita Renoir, Llli Rhelms,
e kadnn karsna kan ve onu sarp sarmalayan rktc endstriyel biimler ve renkler Aldo Grotti, Valerio Bartoleschl,
le unutulmaz bir alma ortaya koyuyor. Ynetmenin filmlerinde mevcut olan, zsayg sahi Emanuela Paola Carboni, Bruno
bi karakterleri gibi, kadn da ak arar ve anlamak ister; oysa bulduu ey, seks olacaktr. Fil Borghi, Beppe Conti, Julio
Cotlgnoll, Giovanni Lolll, Hiram
min bir sekansnda, Gulliana'nn boalma sonras melankolik ve deiken ruh hail, davu Mino Madonia, Giuliano Missirlni
rumcu renk kullanmyla etkileyici bir ekilde ifade edilir. Vedenik Film Festivali:
Ancak filmin belki en byleyici ksm, tanrsal ve topik masumiyet hayalinin dile getirildii se Michelangelo Antonioni (FIPRESCI
dl), (Altn Aslan)
kanstr: Gulliana, st kapal olarak, hasta oluna, bylesi dertli bir kadnla (filme de adn veren) bu
ngilizce ad: The Red Desert
kzl lde bulunmaktansa, bir deniz kysnda gzel bir kzn yannda olmay neriyor. JRos

TINI ZABUTYKH PREDKIV (1964) Sovyetler Birlii (Dovzhenko)

97dk, Sovcolor
UkraynalI yazar Mlkhaylo Koysyublnskiy'in romanndan uyarlanan bu filmde Dili: Ukraynaca
ynetmen Sergei Paradjanov; efsane, tarih, iir, etnografya, dans ve geleneksel t Ynetmen: Sergei Parajanov
renleri olaanst bir biimde harmanlayarak, Sovyet sinemasnn en yetkin rnek Senaryo: Ivan Chendej
Mikhaylo Mikhaylovich
lerinden birini ortaya koyuyor. Tini zabutykh predkiv'in (Unutulmu Atalarn Gl
Koysyubinskiy'nin yksnden
geleri) ardndan ektii ve ayn baary yakalayamayan dier filmleri de bu parlak
Grnt Ynetmeni: Viktor
eserin parltsn sndremiyor. Bestayev, Yuri Ilyenko
Hrn bir gzellie sahip Karpat Dalar'nda geen film, iki dman ailenin Mzik: Miroslav Skorik
mensuplar olan Ivan (Ivan Mikolajchuk) ve Marichka (Larisa Kadochnikova) ifti Oyuncular: Ivan Mikolajchuk,
nin lanetli ak yksn ve Marichka'nn lmnn ardndan Ivan'n evlenip haya Larisa Kadochnikova, Tatyana
Bestayeva, Spartak Bagashvill,
tna devam ediini anlatr. Konu etkileyici ama aslnda Paradjanov baka arzularn
Nikolai Grinko, Leonid Yenglbarov,
yerine getirmek iin kullanyor bu hikayeyi: Usta grnt ynetmeni Yui llyen- Nina Alisova, Aleksandr Gaj,
ko'nun kamerasnn lirik hamleleri, i ve d mekan ekimlerindeki yeniliki yakla Neonila Gnepovskaya, A.
m, folklorik ya da hayal gcne ait elerin pagan ve Hristiyan ayinleriyle i ie Raydanov, I. Dzyura, V. Glyanko

ilenmesi, renk ve mzik kullanmndaki parmak srtan baar.

Aleksandr Dovzhenko'ya; ve onun, Ukrayna hayatna olan airane yaklam
na yakan Tini zabutykh predkiv, peri masallarn ve W alt Dlsney'ln Pamuk Pren
ses ve Yedi Cce/er'indekl (1937) kulbeyi de zleyiciye hatrlatmaktan geri kalm
yor. Kimi sahnelerindeyse, midemizi kaldrma ini kusursuzca yapyor: Ynetmen,
kamerasn devrilecek aacn tepesine yerletirip bamz dndrrcesine yere a ngilizce ad: Shadows o f
Forgotten Ancestors
kyor. JRos
Britanya (Alta Vista, AIP, Anglo-
Amalgamated)
89dk, Pathecolor
Ynetmen: Roger Corman
Yapmc: Roger Corman
Senaryo: Charles Beaumont, R.
Wright Campbell
Edgar Allan Poe'nun The Masque
o f the Red Death ire Hop-Frog isimli
yklerinden
Grnt Ynetmeni: Nicolas
Roeg
Mzik: David Lee
Oyuncular: Vincent Price, Hazel
Court, Jane Asher, David Weston,
Nigel Green, Patrick Magee, Paul
Whltsun-Jones, Robert Brown,
Julian Burton, David Davies, Skip
Martin, Gaye Brown, Verlna
Greenlaw, Doreen Dawn, Brian
Hewlett
talya (Clneriz, ride)
115dk, SB
Dili: talyanca
Ynetmen: Bernardo Bertolucci
Yapmc: Gianni Amico, Bernardo
Bertolucci
Senaryo: Aldo Scavarda
Mzik: Ennlo Morricone, Gino
Paoll, Aldo Scavarda
Tema mzii: Giuseppe Verdi
Oyuncular: Evelina Alpi, Gianni
Amico, Adriana Asti, Cecrope
Barilll, Francesco Barilll, Amelia
Bordi, Salvatore Enrico, Guido
Fanti, lole Lunardl, Antonio
Maghenzani, Allen Midgette,
Morando Morandini, Gollardo
Padova, Cristina Pariset, Ida Pellegri
ngilizce ad: Before The
Revolution
THE MASQUE OF THE RED DEATH (1964)
Kzl lmn Maskesi
Roger Corman, barolnde Vincent Prlce'n oynad Edgar Allan Poe'dan
uyarlanan filmlerinde, (The Fail o f the House o f Usher-Usher Evi'nin k-
'nden, Raven-Kuzgun'a kadar) Amerika'da gelitirilen geni ekranl gotik film
tarzna dayand iin her film giderek daha fazla kendine gnderme yapmaya
balayarak matraklar. Bununla birlikte, 1964 ylnda dizinin prodksiyonu ngilte
re'ye geince, bu komik ton, radikal bir deiiklie urayarak ki bayaptn ortaya
konmasna vesile oldu: Barok estetiin hakim olduu Kzl lmn Maskesi ve r
ktc Tomb o f Ligeia (1965). Bu filmde Price, ideal rol olan Prens Prospero'yu
canlandryor. Prospra, vebann krsal alanlarda yaayanlar vurduu bir dnem
de, itibarn yitirmi bir maskeli baloya ev sahiplii yapan talyan bir satanisttir.
Ortada esir dm masum bir gen kz ve onun byk ak hikayesinden olu
an, genlik filmi haval bir olay rgs olsa da asl mesele, yozlam lks dkn
ldr. Bunu da srekli burduu by ve kalaryla gz boyayan, tici ve alayc
Price'ta ve hatta lm'n bizzat gelip baloyu basarak Bergmanvari bir lm dan
syla, bulac hastal ierldekllere yaymasnda grrz. Grnt ynetmeni Nic-
holas Roeg, cretkr bir duyarllk barndran artc efektlerle sunduu, farkl
renklerdeki odalarn (hikayeden bir imge) birbirini izledii uzun planlaryla, filme
farkl bir hava katmay baarr. Filmde maymun kostm giymi olan Patrick Ma-
gee, cce bir soytar tarafndan (Poe'nun Hop-Frog'una bir gnderme) diri diri ya
klr. Hanzel Court'sa aniden zerine saldran bir doan tarafndan ldrlr. KN
PRIMA DELLA RIVOLUZIONE (1964)
Devrimden nce
Bernardo Bertolucci'nin Devrimden nce'si olduka artc bir film. Ynet
menin bu filmi ektiinde, henz 22 yanda olduu hesaba katldnda, bu a
knlk daha da artyor elbette. Stendhal'n La Chartreuse de Parme (Parma Manas
tr) romannn gnmze uyarland eserde, gen bir adam olan Fabrizio'nun
(Francesco Barilli) yaam ve kendisinden on ya byk halas Gina'ya (Adriana As-
ti) olan umutsuz ak anlatlyor.
Adna kanp da bunun, anl devrim mcadelelerinin anlatld militan bir film
olduu sanlmasn. nk bu film, devrim ncesinin lanetli burjuva yaam iin bir
attr. Aslnda hikaye olduka basit: Yetikinlie yeni adm atan Fabrizio, snrlar
orta snf ehirli hayatnn normlarna gre belirlenmi bir yaam srer. Fakat arka
da Agostino'nun (Ailen Midgette) boularak lmesi, gelecee pheyle bakma
sna neden olur ve bylece, Gina'yla olan frtnal ilikisi de balar. Hem Fabri
zio'nun komnist retmeninin hem de Gina'nn mirasyedi arkadann izdii ge
lecekle elien filmin sonunda Fabrizio'nun gelecekte de gemite de yaayamaya
ca anlalr. Sadece, hi de kolay olmayan imdiki zamanda var olabilir o. Devrim
den nce, 1960 sonlarnda, devrimi srtlayan neslin ve Bertolucci'nin doduu e
hir olan Parma'nn kusursuz bir portresini iziyor. CM
GERTRUD (1964) Danimarka (Palladium)
119dk, SB
Carl Dreyer, son filmi Gertrud'\a, 40 yllk sinema hayat boyunca peinden Dili: Danlmarkaca
kotuu duru ve incelikli sinema dilinin zirvesine ulayor. Filmin, sinemaya veda Ynetmen: Carl Theodor Dreyer
eden yal bir ynetmen elinden kt hlssedllse de; ne kadar modern olduu da Yapmc: Jorgen Nielsen
ortada. Yaptn sade ve kendi iine dnk minimalist slubu, Michelangelo Anto Senaryo: Carl Theodor Dreyer,
Hjalmar Sderberg'in oyunundan
nioni ya da Mikls Jancs gibi ok daha gen ynetmenlerin ayn dnemde orta
Grnt Ynetmeni: Henning
ya koyduu eserlerle benzemesini, bir arada deerlendirilmesini salyor. Ancak
Bendtsen
unutulmamas gereken bir ey var: Dreyer hibir zaman moda olan takip etmek
Mzik: Jargen Jersild, Grethe
le ilgilenmedi: bu noktaya, 75 yana gelene kadar kendine izdii yolu izleyerek Risbjerg Thomsens
ulat sadece. Oyuncular: Nina Pens Rode,
Gertrud, isveli tiyatro yazar Fljalmar Sderberg'in 1906'da yazd oyundan Bendt Rothe, Ebbe Rode, Baard
Owe, Axel Strabye, Karl Gustav
uyarlanmtr. Oyundaki ana karakteriyse, yazarn gerek hayatta ihtirasl bir iliki
Ahlefeldt, Vera Gebuhr, Lars
yaad bir kadndan esinlenerek oluturmutur. Dreyer'in uyarlamas, oyunun ori Knutzon, Anna Malberg, Edouard
jinalindeki kadn dmanl ieren birok unsurdan arndrlmtr (Sderberg'in Mielche
sevgilisi, daha gen bir adam iin onu yzst brakmt). Bylece Gertrud, erotik Cannes Film Festivali Carl
Theodor Dreyer (FIPRESCI dl)
anlamda dealist, ak sadece uyulmas g ve kat kurallar yerine getirildiinde ka
bul eden bir kadn olarak kar karmza. Ona ak erkei de (kocas, bir air ve
gen bir mzisyen), ak hayatlarndaki her eyden
stn tutmadklar iin reddedip, Paris'te yalnz ya
amay ve kendini dnce yaamna adamay se
er. Filmin sonunda, yal ve hl yalnz olarak kar
mzdadr. yle yazdrlmasn ister mezar tana:
"Ak tattm ."
Dreyer, filmini hayret verici bir tutumlulukla
ekmitir. Yaklak iki saat sren filmdeki plan say
s 90 'dan azdr, iki kii konuurken, sabit kamera,
bel plannda uzun sre onlar eker. Ak, umutsuz
luk gibi birok duygu younluu yaayan karakter
ler seslerini nadiren ykseltir. Sadece birka set ve
tek bir d mekn ekiminden oluan filmde, dekor
kullanm en aza ndirgeniyor. Byk ynetmenler
ierisinden belki de sadece Ozu, bylesi kat bir sa
delie cesaret edebilmitir. Filmin Paris'teki ilk gs
teriminde, anlalmaz bir nedenle basn ve halk fil
me dman kesildi. O tarihten gnmze kadar
geen zamanda, Gertrud hak ettii deeri buldu
ve gelmi gemi en kiisel sinemalardan birini or
taya koyan Dreyer'in son bayapt olarak bellekle
re kaznd: tpk ana karakteri gibi, kendi kurallar
na gre deerlendirilen bir film. PK
Fransa / talya (Arco, Lux)
137dk, SB
Dili: talyanca
Ynetmen: Pier Paolo Pasolini
Yapmc: Alfredo Bini
Senaryo: Pier Paolo Pasolini
Grnt Ynetmeni: Tonlno
Delli Colli
Mzik: Luis Enriquez Bacalov
Oyuncular: Enrique Irazoqul,
Margherlta Caruso, Susanna
Pasolini, Marcello Morante, Mario
Socrate, Settlmio Di Porto, Alfonso
Gatto, Luigi Barblnl, Giacomo
Morante, Giorgio Agamben, Guido
Cerretanl, Rosario Mlgale, Ferruccio
Nuzzo, Marcello Galdlni, Elio
Spazianl
Oscar adaylklar: Luigi
Scaccianoce (sanat ynetmeni),
Danilo Donati (kostm), Luis
Enriquez Bacalov (mzik)
Venedik Film Festivali: Pier
Paolo Pasolini (OCIC dl), (zel
Jri dl), dl Gamlet ile
paylat, (Altn Aslan adayl)
ngilizce ad: The Gospel
According To St. Matthew
L VANGELO SECONDO MATTEO (1964)
Matta'ya Gre ncil
Pier Paolo Pasolini'nln bu erken dnem eseri; dini, Marksist ve yeni gereki
gelenekleri bir araya getirerek, Incil'e dayanan destans bir filmin nasl olaca hak-
kndaki fikirlerinizi sonsuza dek deitiriyor. Pasollnl film ekmeye balamadan n
ce film eletirmenlii, yazarlk ve politika teorlsyenlil yapyordu. Birok yaptnda
da bu entelektel tutkularnn varl kuvvetli ekilde hissedilir. Bu nispeten samimi
filminde Pasollnl, set olarak setii Gney talya manzaralaryla birlikte minimal bir
dekor ve basit kamera hareketlerini tercih ederek, incil'de anlatlan aa uygun bir
tasvir ortaya koymay baarr. Ynetmen, oyuncularn profesyonel olmayan insan
lar arasndan seerek (Enrique Irazoqul, sa rolne uygun grldnde henz
renciydi) havarileri, devrimsel amalar uruna abalayan bir grup angaje gen gi
bi tasvir eder. Gen aktrlerin bu deneyimsizliiyse, yeni doduu in henz kim
senin doruluundan emin olamad Hristiyanlk hareketinin krlgan doasnn
baaryla yanstlmasnda etkili oluyor.
Ynetmen, diyaloglar olabildiince az tutarak yapt, ikonalar anmsatan ya
kn ekimleriyle, karakterlerini ortaa dini portrelerine benzetiyor. Isa'nn yks
cokulu ve akc bir balamda sunuluyor bylece. Bach ve Mozart eserlerinden,
"blues"a uzanan geni yelpazeli mzik, zekice kullanlarak, kimi sahnelerde duygu
aktarm konusunda yetersiz kalan acemi oyunculuun kotarlmasn salayp filme
fazladan bir anlam yklenmi oluyor. Pasolinl, bir yandan Hristlyanlk'n douu
nun etkili ve tatmin edici ekilde anlatld bir film yaparken, dier yandan da H
ristiyanlk'a Marksist bir eletiri getirmeyi baaryor. Ynetmenin sonraki filmlerin
deki gibi, zleyicilerin nan ve dncelerine saldrmad M atta'ya Gre ncil, yine
bu filmlerde mevcut olan birok fikri barndryor. Daha nce hibir filmini seyret
memi birisi in, Pasolinl sinemasna giri yapmaya olduka uygun bir eser. RH
DEUS E O DIABO NA TERRA DO SOL (1964) Brezilya (New Cinema,
Copacabana, Luiz Augusto
Glauber Rocha'nn Deus e o Diabo na Terra do Sol'unu (Siyah Tanr Beyaz Mendes)
eytan) gsterime girmeden nce izleme firsat bulan Brezilyal bir film eletirme 110dk, SB
Dili: Portekizce
ni, filmden bylenip yle syledi: "Aman Tanrm! Ayzentayn yeniden domu,
Ynetmen: Glauber Rocha
stelik Brezilya'da!" Brezilya'nn kuzeydousundaki, Afrika kkenli Brezilya klt
Yapmc: Luiz Paulino Dos Santos,
rnn patlad Bahia Eyaleti'nde doan Glauber'n ocukluu mistisizm ve Ame Luiz Augusto Mendes
rikan vvestern'lerinin etkisi altnda geti. 20'li yalarnn balarnda tand Rio de Senaryo: Walter Lima Jr., Glauber
Janeiro'da, kendisini birden bire Yeni Sinema hareketini balatacak olan gen sine Rocha, Paulo Gil Soares
maseverler arasnda buldu. Grnt Ynetmeni: Waldemar
Lima
Radikal siyasi grlere sahip olan birok ada gibi, Glauber de Deus e o
Mzik: Sergio Ricardo, Glauber
Diabo na Terra do Sol filminde tarihsel deiimlerin iddetle olan ilikisini inceleme
Rocha
arayndayd. Brezilya tarihi, ne mutlu ki vahi ayaklanmalara, darbelere sahne ol
Oyuncular: Othon Bastos, Billy
mamtr. Smrgelikten imparatorlua, imparatorluktan kurulan ilk cumhuriyetle Davis, Geraldo Del Rey, Sonia Dos
rine dek her byk siyasi deiim nispeten de olsa kan dklmeden gerekletiril Humildes, Mauricio do Valle, Joao
Gama, Mario Gusmao, Yon
mitir. Rocha filminde, Brezilya'nn i kesimlerinde kan halk isyan rneklerine
Magalhes, Marrom, Antonio
odaklanyor, iverenini, ona srekli hakaret ettii iin ldren Manoel (Geraldo Del Pinto, Maria Olivia Rebouas,
Rey), kars Rosa'yla (Yon Magalhes) birlikte lkenin bu bakir i kesimlerindeki Milton Rosa, Regina Rosenburgo,
sertao'lara (yar kurak, allk arazi) kamakta buluyor areyi, ilk nce, Sebastiao Roque Santos, Lidio Silva

(Lidio Silva) adnda, siyahi bir mistikle karlayorlar. Adam, onlara "denizin kara
ya, karann denize dnecei" kyamet gnnn yaklat kehanetinde bulunu
yor. Sonuta Rosa, Sebastiao'yu, kilise ve zengin toprak sahiplerinin kiralad gi
zemli Antonio das Mortes'se (Maurcio do Valle) tfeiyle mistiin mritlerini l
dryor. Ardndan, Manoel ve Rosa, "sar eytan" lakapl Corisco'yla (Othon Bas-
tos) karlayor. Hayatta kalmay baaran tek cangaceiro (halk zerinde Robin Ho-
od'unkine benzer bir etki yaratan, vahi grnml ekyalar) odur. Sonuta das
Mortes, Corisco'ya ulap onun iini de grr. Manoel ve Rosa'ysa yollarna devam
etmektedir. Ancak asilikleri srse de artk aradklarnn, ne ekyalk ne de misti
sizm olmadnn farkna varrlar.
Neredeyse scaklktan grntnn kzllaaca kadar gze batacak bir siyah-
beyaz kontrastta ekilen Deus e o Diabo na Terra do Sol, bir tarafta ard arkas ke
silmeyen lgn kamera hareketlerini dinamik montajyla btnlerken; dier taraf
ta rzgar, lklar ve silah patlamalarn, Villa Lobos'un besteleriyle harmanlyor.
Sonuta ortaya kansa; film in ve betimledii lkenin infilak ederek etrafa sald-
hissi: ekimlerin bitiiyle filmin gsterime girmesi arasnda geen sre zarfnda,
belki de tahmin edildii zere, Brezilya ordusu siyasi bir darbe gerekletirerek 20
yl srecek bir diktatrl balatt. RP

ngilizce ad: Black God, White

Devil
Japonya (Kindai Eiga Kyokai,
Toho, Tokyo Eiga)
103dk, SB
Dili: Japonca
Ynetmen: Kaneto Shindo
Yapmc: Hisao Itoya, Tamotsu
Minato, Setsuo Noto
Senaryo: Kaneto Shindo
Grnt Ynetmeni: Kiyomi
Kurada
Mzik: Hikaru Hayashi
Oyuncular: Nobuko Otowa,
Jitsuko Yoshimura, Kei ato, Jukichi
Uno, Taiji Tonoyama, Somesho
Matsumoto, Kentaro Kaji, Hosui
Araya
ngilizce ad: The Demon
ABD (Andy Warhol)
7 0 d k ,
Ynetmen: Andy Warhol
Senaryo: Ronald Tavel
Anthony Burgess'in A Clockwork
Orange isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Andy
Warhol
Oyuncular: Edie Sedgwick, Tosh
Carlllo, Gerard Malanga, J.D.
McDermott, Ondlne, Jacques Potin
ONIBABA (1964)
Kaneto Shindo'nun Onibaba's, tarihi, kaybedenlerin gznden aktarlan, dinme
yen bir korkunun hikayesi olarak tasvir ederek; yoksulluu, snf ve cinsiyet ayrmn
kapsayan bir hayatn alegorisini yapyor. Bunu baarrken, korku trnn gereklerini
yerine getirmekten de geri kalmyor.
Olay rgsnn odanda iki kyl var: bir anne (Nobuko Otovva) ve gelini (Jitsu
ko Yoshimura). Bir ortaa sava srasnda; gezinen kayp bir samuray yiyecek alabil
mek in ldrp, zrhn satarak hayatta kalmay baarrlar. Gnn birinde, korkutucu
maskesiyle, yal kadnn kulbesine bir samuray girer. Ondan, sazlklara giden yolu
gstermesini ster. Samurayn yzn grme arzusuyla yanp tutuan kadn, dayana
maz ve adam ldrr. te, len samurayn maskesini kard bu sahne, filmin en vu
rucu anlarndan biri; nk adamn yz, atom bombas kurban Japonlarnkine (hlba-
kusha) benziyor.
Maskeyi yal kadn takmaya balar. Ancak filmin dehete dren bir sahnesinde, mas
kenin kadnn yzne yapt anlalr. Gen kadn, gnlszce de olsa baltayla maskeyi
kartr. Gen kadnn tiksinerek kamaya alt, kanayan, kence edilmi canl bir hibakus-
ha yz kar ortaya. Film, gelininin arkasndan koan yal kadnn alayarak bard sah
nenin kez tekrarlanyla son bulur: "Ben bir blis deilim, nsanm!"
Shindo, bu eytani maskeyi, 2. Dnya Sava sonras Japonyas'nda aalanan bir
topluluk olan hibakushalar'n ekilsiz suratn gizlemek iin kullanyor. Bu zeki tercihiy
le de lkesindeki genel tutumu, halkn fazlasyla gerek, tm korkularyla badatr
yor. JKe
VINYL (1965)
Andy W arhol'un 1965'te, Anthony Burgess'n A Clockwork Orange (Otoma
tik Portakal) adl romannn muhteem ve seksi bir uyarlamasn yaparak (Stanley
Kubrick'in Otomatik Portakal'ndan nce) ektii bu film, 33'er dakikalk iki ham,
montajlanmam siyah-beyaz makaradan oluuyor. n planda, homoerotlk bir sa-
domazoizm var. Bir de Gerard Malanga'nn kusursuzca canlandrd gen sulu
Victor karakterinin, polis tarafndan "yeniden eitilii." W arhol'un uzun sre birlik
te alt Ronal TaveTn zekice yazlm senaryosunda; Vlctor'n bir adam hrpa
lamaya giderken, polisin Vlctor' hrpalamas; gen sulularn yol at vahetten
birka "rnek"; sado-mazo bir deri maske, uyuturucular; ve The Supremes'in
"Nowhere To Run" adl arks eliindeki lgn danslar yer alyor. Victor'n "yeni
den eitilmesi", su orta Doc'n (dar ve beyaz bir kot pantolon giyen seksi Tosh
Carillo) onunla alay ettii sadomazoist bir sahneyi de ieriyor.
Vinyl"\n mkemmellii, Warhol'un ekim becerisinden kaynaklanyor. Hare
ketli kamera kullanm sayesinde tm sahneler, adeta durmakszn devam eden
tek bir plan havasnda: n planda Victor'n "yeniden eitilmesi"; arka planda
Doc'n sadomazoist aktiviteleri; ortada homoseksel Ondine; ve belki de en ar
pclar, perdenin sa kesinde sessizce parlayan Edie Sedgwick. MS
OBCHOD NA KORZE (1965) ekoslavakya (Barrandov)
Ana Caddedeki Dkkan 128dk, SB
Dili: eke / Slovaka
Belki de Yahudi soykrm zerine ekilmi en ackl dram olan, Jn Kadar ve Ynetmen: Jn Kadar, Elmar Klo
Elmar Klos'un ynettii Ana Caddedeki Dkkan, toplumun btn balamndaki Senaryo: Ladislav Grosman, Jn
Kadar, Elmar Klo
bireysel ahlak ve sorumluluk anlayna deiniyor. Film, bu provokatif konusu y
Oyuncular: Ida Kaminska, Jozef
znden ek otoritelerinin sansrne takld. Oysa ki Alman egemenliindeki e Kroner, Hana Slivkova, Martin
koslovakya'da, Yahudiler ve Yahudi olmayanlar arasndaki ilikinin dourduu Holly, Adam Matejka, Frantisek
nemli insanlk sorularn soran bu film, derin bir umutsuzluk ortasnda yeeren or Zvarik, Mikulas Ladizinsky, Martin
Gregor, Alojz Kramar, Gita
tak bir mutlulua ynelik topik bir umudu kefediyor.
Misurova, Frantisek Papp, Helena
Filmin kahraman Tono (Jozef Kroner) adnda bir marangoz. Yaad kk Zvarikov, Tibor Vadas, Eugen
kentte onu megul eden en byk sorunu, bann etini yiyen kars Evelyna (Hana Senaj, Luise Grossova
Slivkova). Kadn, srngenleri hatrlatan kardei Marcus (Frantlsek Zvarik) gibi Al- Oscar: ekoslovakya (yabanc film)
manlar'la ibirlii yapp daha fazla para kazanmas konusunda kocasn zorlar. Oscar adaylklar: Ida Kaminska
(kadn oyuncu)
Tono da cazip bir terfi kazanabilme umuduyla, ufak bir Yahudi dkkann "Ar
Cannes Film Festivali: Jozef
yan denetimcisi" olmay kabul eder. Dkkan, bir hayli yal ve biraz bunam Ba Kroner, Ida Kaminska (mansiyon)
yan Lautmann (Ida Kaminska) iletmektedir. Tono, dkkann aslnda hi kr etme
diini, dul kadnn ehirdeki dier Yahudilerin destei sayesinde yaamn srdr
dn anlar. Ksa sre sonra da yine ayn Yahudiler, Tono'ya kadna gz kulak
olmas iin para vermeye balayacaktr. Hayatnda ilk defa bir Yahudi'yle vakit ge
irmek zorunda kalr ama ok gemeden bu garip ikili olduka samimileir. Ama
sonra; Yahudilerin eyalarn toplayp "alma" kampna yollanmalar emri kar.
Bata, Tono yal kadn, zorla dardaki dier Yahudiler'in yanna yollamaya al
r, kadn direnir. Bunun zerine, akl karan ve panie kaplan adam, kadn dola
ba kilitleyip dier Yahudiler gtrlene kadar orada tutmaya karar verir. Bu ekil
de ikisi de paay kurtaracaktr. Ancak, nasl olduysa, kadn dolaba sokmaya al
rken panikleyip olduka sert davrand iin kadn lr. Bayan Lautmann'n can
ngilizce ad: The Shop on Main
sz bedeniyle karlatnda, sululuk duygusu altnda ezilir Tono. Sonunda boynu
Street
na bir ilmik geirip kendini asar.
Tono, onu evreleyen ideolojilere
ne kadar ilgisiz kalmak istese de koulla
rn onu seim yapmaya ve harekete ge
meye zorladn renen "herhangi bir
adam"dr. Bu ekilde harekete getiin
deyse, sorumluluk alr ve pimanlk du
yar; nk ideoloji ve yobazln tesin
de bir toplum anlayna sahiptir. Oyun
culuk ve reji asndan son derece baar
l olan Ana Caddedeki Dkkan, ek R- *
nesans nn bayaptlarndan biri. RBP
 DOCTOR ZHIVAGO (1965)
Doktor Jivago
Belki de gelmi gemi en iyi sinematografik destandr bu. Boris Pasternak'n ro
manndan David Lean'in uyarlad film, 20. yzyl bandaki Rus halknn mutsuz duru
muna eiliyor. Feci sonularla biten 1. Dnya Sava'nn ardndan; Sovyet Devrimi Rus
ya'da eski dzeni yerle bir etmi, bunun dnda tek yapabildiiyse, nce i sava, ar
dndan bitmek tkenmek bilmeyen politik alkantlar ve anari dourmak olmutur.
Robert Bolt'un, Doktor Jivago'nun kapsaml yksn titizlikle sadeletirdii se
naryosu, iktisadi ve sosyal dnmlerin aralksz yaand 1930'larn perspektifinden
geriye dnlerle anlatlan bir hikayeye dayanyor: Jivago (mer erif) saygn bir aile
den gelen, iire merakl bir hekimdir. ocukluk ak Tonya'yla (Geraldine Chaplin) cep
heye gitmeden hemen nce evlenir. Cephede hayatnn ak olacak Lara'yla (Julie
Christie) tanr. Lara ateli bir devrimciyle evlidir. Devrim sonrasnda Jivago'nun ailesi
skntya der; Jivago i savata Bolevik bir etenin doktoru olarak almak zorunda
kalr. Ailesinin hapse atlma ya da daha beterini grme tehlikesine kar Paris'e kam
olduunu renir; o da Bolevikler'in yanndan kaar. O srada Lara'yla karlar ve
onunla yaamaya balar. Hayatnn en yi iirini de yine bu dnemde yazacaktr. Ancak
iki ak bir daha buluamamacasna ayrlmak durumunda kalrlar.
Zorlu ve ackl ak hikayesinin kahramanlar Christie ve erifin, kavuamayan ak
lar performansyla akllarda yer eden Doktor Jivago'yu unutulmaz klan olaanst se
ABD (MGM, Sostar)
kanslar var: kazak askerlerin kl savurarak protestocularn zerine saldr, Jivago'nun
197dk, Metrocolor
Ynetmen: David Lean tm lkeyi kat ederek ailesine kavumaya abalad sonu gelmez tren yolculuu, yine
Yapmc: Arvid Griffen, David Jivago'nun bir kr evinde bekleyen Lara'ya ulamak adna amak durumunda kald
Lean, Carlo Ponti karak artlarndaki corafyann manzaras. Lean ok nl, uluslararas oyuncu kadro
Senaryo: Robert Bolt sunu, yan rollerdeki Rod Stieger ve Tom Courtenay'in verimli performanslarnn da kat
Boris Pasternak'n romanndan
ksyla yi deerlendirmeyi biliyor. Freddie Young'n grnt almas Rus natrmortu
Grnt Ynetmeni: Freddie
Young nun tm tonlarn barndrrken, Maurice Jarre'n mzikleri, yky olaanst bir e
Mzik: Maurice Jarre kilde tamamlyor.
Oyuncular: Omar Sharif, Julie Doktor Jivago byk bir gie baarsna ulamt; zaten daha sonraki televizyon
Christie, Geraldine Chaplin, Rod gsterimlerinde de akllarda yer eden karakterleri, srkleyici hikayesi ve nemli tarihi
Steiger, Alec Guinness, Tom
olaylara baaryla ayna tutmas sayesinde ilgi toplamay srdrd. RBP
Courtenay, Siobhan McKenna,
Ralph Richardson, Rita
Tushingham, Jeffrey Rockland,
Tarek Sharif, Bernard Kay, Klaus
Kinski, Grard Tichy, Noel Willman
Oscar: Robert Bolt (senaryo), John
Box, Terence Marsh, Dario Simoni
(sanat ynetmeni), Freddie Young
(grnt ynetmeni), Phyllis Dalton
(kostm), Maurice Jarre (mzik)
Oscar adaylklar: Carlo Ponti
(film), David Lean (ynetmen), Tom
Courtenay (yardmc erkek oyuncu),
Norman Savage (kurgu), A.W.
Watkins, Franklin Milton (ses)
Cannes Film Festivali: David
Lean (Altn Palmiye adayl)
THE WAR GAME (1965) Britanya (BBC)
48dk, SB
ngiltere'ye dzenlenen bir nkleer saldrnn yan etkilerini konu alan The War Ynetmen: Peter Watkins
Game (Sava Oyunu), filmin yapmcs BBC televizyonunun filmi, "yaynlanamaya- Senaryo: Peter Watkins
cak kadar korkun" bulmas (pek ok gereke arasndan ne kan buydu) nede Grnt Ynetmeni: Peter
Bartlett
niyle yasaklanmt. Bu durum, filmin bir anda nlenmesini salad. Ardndan bir
Oyuncular: Michael Aspel, Peter
de Oscar kazannca Peter Watkins'in en ok bilinen filmi haline geldi.
Graham
Bir haber filmi ekibi tarafndan ekilmi gibi duran sahneler, kamera yokmu
Oscar: Peter Watkins (belgesel)
asna grntlenen belgeselleri anmsatyor (tek bir el kameras ve doal k). Venedik Film Festivali: Peter
Hikayenin, grnt d anlatcs (donuk bir BBC spikeri sesi), bazen, anlatlan olay Watkins (zel dl)
lar gerekten de olmuasna, kesin tarihler veriyor ve gemi zaman kullanyor.
Sonra bir anda bilgilendirici bir ton taknyor ya da "ya byle bir ey olsayd" tavr
n ("Eer tahliye planlar uygulansayd, bu tr sahneler kanlmaz olacakt", "Bu
Britanya'nn grd bar dolu son iki dakika olabilirdi") benimsiyor. Watkins'in
deiken anlatm teknikleri, filme tpk ykm sahnelerinin tasvirindeki kadar coku
lu bir hareketlilik katyor. The War Game, ilk gsteriminden beri gcn hi kay
betmemi bir ustalk gsterisi adeta. C fu

TOKYO ORIMPIKKU (1965) Japon (Organizing Committee for

the XVIII Olympiad, Toho)
Kon Ichikavva'nn 1964 yapm filmi Tokyo orimpikku { Tokyo Olimpiyatlar), 170dk, Eastmancolor
destans belgeselcilik alannda tay ykseltti ve ileride spor programlarnn srek Dili: Japonca
li taklit edecei sanatsal bir anlatm yakalad. Film, Japon kltrndeki bayrak se Ynetmen: Kon Ichikawa
remonilerini hatrlatrcasna, doan bir gne grntsyle balyor ve yine ayn e
Yapmc: Suketaru Taguchi
Senaryo: Kon Ichikawa, Yoshio
kilde sona eriyor. Olimpiyattan aklda kalan ya da daha az bilinen baz olaylar, kur
Shirasaka, Shuntaro Tanikawa,
gu sayesinde heyecanl seyircilerin veya Tokyo'nun nl mekanlarnn grntleri Natto Wada
eliinde sunuluyor. Grnt Ynetmeni: Shigeo
Ichikavva'nn asl zelliiyse hareketleri grntlemedeki becerisi. Ayaklar, Hayashida, Kazuo Miyagawa,
Shigeichi Nagano, Kenichi
kalalar ya da uzanan boyunlar, fiziksel baary tam da mevcudiyetin zarafetine
Nakamura, Tadashi Tanaka
dntrerek, bedenlerin tamamn kaplayacak ekilde sunuluyor. Belgeselin pek
Mzik: Toshiro Mayuzumi
ok yerinde grld gibi azim, atletik baarya hem hazrlanrken hem de baa
Oyuncular: Abebe Bikila, Jack
rya ularken kendini gsteriyor; olayn tarihi gerekliiyse baki kalyor. Douglas
Gnmzde aina olduumuz rvaata, o zamanlarda daha yeni yeni dene
niyor. Yerden kullanlan voleybol servisi henz bilinmiyor; ve bugn kusursuzca uy
gulanan sma servis, o dnemlerde olduka etkisiz. Yine de Tokyo orim pikku'da-
ki insan unsurunun en youn ekilde grld an, byk htimalle bayanlar 80
metre engelli kousunda tm seyirci ve mzik sesinin kesilip, yava ekime geilen
andr. Diz kapaklar birbirine srtnrken yzler buruuyor, kaslar kaslp geviyor.
Ksaca bu film, sporun, sinemann byl dnyasna adm atnn en nemli ve asl
sebebi. GC-Q
 LA BATTAGLIA Dl ALGERI (1965)
Cezayir Sava
Kimya blm mezunu bir gazeteci ve 2. Dnya Sava srasnda talya'daki
faizm kart direniin ateli lideri olan Gillo Pontecorvo, film dnyasna belgesel
yapmcm olarak girdi. Pontecorvo, Cezayir'in Fransa'ya kar verdii kanl bamsz
lk mcadelesini anlatan bu benzersiz ve sarsc politik filme; zekasn, ateli politik
fikirlerini ve kiisel deneyimlerini katt. Film, 1954 ila 1962 yllar arsnda geiyor.
Genelde amatr oyuncularn rol ald bu canlandrma-belgesel, haber filmlerini
hatrlatan bir ekim ve sunu tarzna sahip. Venedik Film Festivali'nde Altn Aslan
dln kazanan La Battaglia di Algeri, 1960'larda talya'dan kan en nemli
filmlerden biriydi ve hl etkisini kaybetmi deil. Film, Cezayir'in en ok aranan
adam Ali La Point'la (Brahim Haggiag) ilerinde bir kadn ve bir de ocuun oldu
u en sk destekleyicilerinin, teslim olmazlarsa leceklerini syleyen (ikenceci bir
tavr sergileyen) ok saydaki Fransz askeri tarafndan keye sktrlmasyla ba
lyor. Askerlerin verdii mddet yava yava dolarken, anlatc Ali'nin gemiine,

Cezayir / talya (Casbah, Igor) kk bir hrsz olduu zamanlara, Franszlar'a kar silahl mcadeleye katlmasna
117dk, SB ve yaayan bir efsane oluuna gidiyor. Bu srada Fransz otoriteler de gnmz ge
Dili: Franszca rilla isyanlarna rnek olan bu asilere, kararl bir kumandan ve taktiki (Jean Mar
Ynetmen: Gillo Pontecorvo tin) nderliindeki parat birliiyle cevap veriyor.
Yapmc: Antonio Muu, Yacef Bu film iin Pontecorvo, Cezayir hkmetinden mali destek alm ve smrge
Saadi
kart tavrn filmine yanstmsa da; yrek paralayan zulm ve alma sahnele
Senaryo: Gillo Pontecorvo, Franco
rini, her iki tarafn da sknt ve kayplarn ayn oranda gstererek takdire ayan bir
Solinas
Grnt Ynetmeni: Marcello tarafszlkla yanstmtr. Bu srkleyici filmin en etkileyici sahnelerinden biriyse,
Gatti Kasbah'tan (Arap kesimi) gelen Cezayirli kadnlarn, kontrol noktalarndan birer bi
Mzik: Ennio Morricone, Gillo rer geip, kendilerini bekleyen hazin sondan habersizce ark syleyip, oyun oyna
Pontecorvo yan Fransz ocuklarn bulunduu bir havaalan blgesine bombalar yerletirdii
Oyuncular: Jean Martin, Yacef oke edici sahne. Muhteem ve duygulu film mzii de Pontecorvo ve muhteem
Saadi, Brahim Haggiag, Samia
Kerbash, Tommaso Neri, Michele Ennio Morricone tarafndan bestelenmi. AE
Kerbash, Ugo Paletti, Fusia El
Kader, Franco Morid
Oscar adaylklar: talya (yabanc
film), Gillo Pontecorvo (ynetmen),
Franco Solinas, Gillo Pontecorvo
(senaryo)
Venedik Film Festivali: Gillo
Pontecorvo (FIPRESCI dl),
(Altn Aslan)

ngilizce ad: The Battle O f Algiers

THE SOUND OF MUSIC (1965) ABD (Fox, Argyle)
Neeli Gnler 174dk, Renkli Deluxe
Ynetmen: Robert Wise
Yapmc: Robert Wise
Robert Wise'in Rodgers ve Hammerstein'in gzde mzik parasnn son derece baa Senaryo: Ernest Lehman, Richard
rl beyazperde uyarlamas Neeli Gunleti, ark syleyen rahibelerden ve sama bir biim Rodgers, Oscar Hammerstein
Howard Lindsay ve Russel Crouseun
de disiplinli bir dul babann yan sra, 1930'larn Salzburg'unda Nazi rejiminin ykseliinin kitaplarndan
yol at ifte belayla ba etmeye alan yedi irin ocuktan ibaret olduu iin yerden ye Grnt ynetmeni: Ted D
re vurmak ok kolay olabilir. Ancak barol oyuncularnn performanslarnn etkisini km McCord
Mzik: Richard Rodgers, Irwin
sememek gerek: tuhaf bir biimde neeli bir eski rahibe-yeni mrebbiye rolnde Julie And
Kosta I
rews ve Julie'nln kalbini eritmeyi baard, azn bak amayan sert aile reisi rolnde Oyuncular: Julie Andrews,
Christopher Plummer. Ayrca Ernest Lehman'n senaryosunun mantkl kesinlii (ne de ol Christopher Plummer, Eleanor
Parker, Richard Haydn, Peggy
sa Sweet Smell o f Success-Baarnn Tatl Kokusu, 1957 ve North by Northwest-Gizli Te
Wood, Charmian Carr, Heather
kilatta da, 1959 alt) ve Wise'm kurgu rejinin yap, ritim ve uyakl bitiikliklere duyarl Menzies, Nicholas Hammond
ln daima belirgin kld ynetmenliinin salam ve gsterisiz ustaln unutmamal. Oscar: Robert Wise (film), Robert
Wise (ynetmen), William Reynolds
Dalarn zirveleri alarak helikopterden ekilen ve en sonunda "The hills are alive'T. (kurgu), Irwin Kostal (mzik), James
syleyerek cokuyla koan Andrews'a odaklanan o neeli al sahnesi, gnmzde bas Corcoran, Fred Hynes (ses)
makalp olarak deerlendirilebilir ama bunun tek sebebi, bir ruh hali (ve aslnda Neeli Oscar adaylklar: Julie Andrews
(kadn oyuncu), Peggy Wood
Gnlet in mzik ve yaam gcnn birbirine ayrlmamacasna bal olduu bir film olmas (yardmc kadn oyuncu), Boris
nedeniyle anlam) oluturma konusundaki etkisinin ok fazla taklit edilmi olmas. Unutul Leven, Walter M. Scott, Ruby R.
Levitt (sanat ynetmeni), Ted D.
mamas gereken bir nokta daha: beenseniz de beenmeseniz de bu arklar gerekten
McCord (grnt ynetmeni),
unutulmaz. 6A Dorothy Jeakins (kostm)

REKOPIS ZNALEZIONY W SARAGOSSIE (1965) Polonya (Kamera)

124dk, 5B
Jerry Garcia, 1960'larda North Beach, San Francisco'da ksaltlm bir versiyo Dili: Polonyaca
nunu grd bu 1965 yapm Polonya filmini en sevdii film olarak ilan etti ve Ynetmen: Wojciech Has
birka yl sonra Martin Scorsese ve Francis Ford Coppola'yla birlikte saatlik ori Senaryo: Tadeusz Kwiatkowski,
Jan Potocki'nin romanndan
jinal uzunluuna kavuturulmasna yardm etti. The Saragossa M anuscripfn ne
Grnt Ynetmeni:
den bir klt film olduunu anlamak ok kolay. Ispanyol Engizisyonu'nun sonlarna Mieczyslaw Jahoda
doru Napoleon tarz bir subay (bu filmde allmtan daha bodur olsa da Polon Mzik: Krzysztof Penderecki
ya'nn James Dean'i olarak bilinen Zbigniew Cybulski), aralarnda ensest bir iliki Oyuncular: Zbigniew Cybulski,
varm hissi uyandran Tunuslu iki uh Mslman prenses kardein ahlaki snavna Kazimierz Opalinski, Iga
Cembrzynska, Joanna Jedryka,
maruz kalr ve labirent gibi hikayede, eitli karakterler birbirine bal dokuz geri
Slawomir Lindner, Miroslawa
ye dnl hikaye anlatrken, hikaye iinde hikayeler The Arabian Nights'n (Arap Lombardo, Aleksander Fogiel,
Geceleri) tadn ve (zellikle erotizmde) tesadfi Kafka yanklarn yanstr. Franciszek Pieczka, Ludwik Benoit,
Krzysztof Penderecki'nin mzii, klasik mzikten flamenkoya ve modern Barbara Krafftwna, Pola Raksa,
August Kowalczyk, Adam
elektronik mzie kadar tm gamlara basarken, sssz ve duygusuz sahneler in Pawlikowski, Beata Tyszkiewicz,
celikli bir biimde siyah-beyaz Techniscope'la ekilmi. Merhum Wojciech Has, ke Gustaw Holoubek
sinlikle usta bir ynetmen ama bu t r bir film gerekten Roman Polanski gibi da
ha saplantl birine ihtiya duyuyor. Jan Potocki'nin 1813 tarihli romanndan Tade-
usz Kwiatkowski'nin uyarlad film, hi kukusuz hikaye anlatm sreciyle ilgili
merak uyandrc bir fantezi ve unutulmaz bir tefekkr. JRos
ngilizce ad: The Saragossa
Manuscript
Fransa / talya (Athos,
Chaumiane, Filmstudio)
99dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Jean-Luc Godard
Yapmc: Andr Michelin
Senaryo: Jean-Luc Godard
Paul luard'm La Capitale de la
douleur isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Raoul
Coutard
Mzik: Paul Misraki
Oyuncular: Eddie Constantine,
Anna Karina, Akim Tamiroff
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Jean-Luc Godard (Altn
Ay)
ALPHAVILLE, UNE TRANGE AVENTURE DE
LEMMY CAUTION (1965)
Gelecekte gizli ajan Lemmy Caution (Eddie Constantine) ya bir ehir ya da ge
zegen olan Alphaville'de ya bir araba ya da uzay gemisi olan Ford Galaxie'slyle ge
zinir. Grevi, kayp Profesr Von Braun'u (Howard Vernon) bulmak ve belki de l
drmektir. Caution nce yerlilemi ajan Henri Dickson'la (Akim Tamiroff) ve son
ra da lgn bilim adamnn "ak" ve "vicdan" kelimelerini hi duymam olan kz
Natacha'yla (Anna Karina) karlar. Alphaville, samimi duygular lmle cezalan
drlacak bir su olarak deerlendiren ve korkun bir yzme havuzunda trensel bir
havada gerekletirilen toplu infazlarda srar eden bouk sesli bir sper bilgisayar
tarafndan ynetilir. He-man kahraman Caution, doal olarak bilgisayar (iirsellii
ni besleyerek) yok eder ve bu arada da krlgan Natacha'ya kur yaparak kzn uyu
yan duygularn canlandrr.
Fransz Yeni Dalga akmnn g kayna Jean-Luc Godard, pahal dekorlar ya
da zel efektler olmakszn bir bilimkurgu yaratmaya koyulur. Filmi akllca seilmi
Paris meknlarnda eken Godard; ada otel lobilerinde, neon tabelalarda, ofis
binalarnda ve brokratik bekleme odalarnda totaliter bir gelecein tohumlarn
kefeder. Balangta Alphaville'in bilimkurguyla ilikisi, tpk Godard'n Fransz-
Amerikan filmlerinden sevgiyle dn ald trenkotlu karakterleri ve silah ekme
pozlar gibi (Constantine daha nce bir dizi ar korku filminde yazar Peter Chey-
neyin Mike Hammer tarz dedektifi Lemmy Caution' canlandrmt), pervasz bir
parodi amac tayordu. Ancak Alphaville, dneminin bir rn olarak deerlendi
rildiinde (Philip K. Dick de daha iddial romanlarda ayn temalar kullanyordu),
imdi ok daha gerek bir bilimkurgu gibi grnyor; yle ki bir dizi uyarlamann
zerinde nemli etkileri oldu (Franois Truffaut'nun Ray Bradbury'nin Fahrenheit
457'inden ektii filmden, Ridley Scott'un Dick'in bir romanna dayanan Bak Sr
t filmine kadar).
Alphaville, birok Godard filmi gibi, bir saatin sonunda kasten konunun d
na kar ve iki karakter bir otel odasnda oturup dakikalarca tartr. Serseri Aklar
ve N efref'te olduu gibi, Cautlon'n Natacha'y zombllikten kurtard bu serbest
konulu sohbet, yersiz gibi grnse de, aslnda Godard' sohbet sinemasnda nere
deyse Joseph Mankiewlcz'in dengi olduunu onaylayan bir doruk noktas. Film,
alayc bir mizah ve iirsel bir ciddilik (bazen ahmaklk) sergiler ve asla eskimeyecek
ender bir ftrist gr ortaya koyar. KN
CAMPANADAS A MEDIANOCHE (1 9 6 5 ) ispanya / svire (Alpine,
Gece Yars anlar Espaola)
113dk, SB
Ynetmen: Orson Welles
Orson Welles, Shakespeare'den hep etkilenmiti ve hem Othello'yu, hem de Yapmc: ngel Escolano, Emiliano
Macbeth'i beyazperdeye tad gibi The M erchant o f Venice'in de (Venedik Ta Piedra, Harry Saltzman, Alessandro
ciri) televizyon versiyonunu ekti. Bununla birlikte bu yndeki en byk baars, Tasca
hi kukusuz IV. Henry oyunlarndan uyarlad Geceyars anlar'dr. Ancak sakn Senaryo: Orson Welles
William Shakespeare'in
sadk bir Shakespeare uyarlamas beklemeyin. Akademik grler, Prens Hal'in sar
oyunlarndan ve Raphal
ho serseri Falstaff'la sadece genlik lgnlklarn tatm in ettiini, tahta ktnda Holinshed'in romanndan
onu terk etmesinin bunu doruladn dnenler ve iman valyenin terk edil Grnt Ynetmeni: Edmond
mesinin Hal'in Makyavelvari bir prens olduunu gsterdiine nananlar arasnda Richard
ikiye ayrlr. Welles, bu grleri dengelemekle uramaz. Onun filmi, IV. Mzik: Angelo Francesco
Lavagnino
Henry'nin Falstaff'n bak asndan anlatlan 1. ve 2. Blmleri'nl konu alr.
Oyuncular: Orson Welles, Jeanne
Falstaff'n iki mesi, hrszlk yapmas, korkakl ve agzll, su deil zaaftr. Moreau, Margaret Rutherford,
Welles, iman valye Falstaff'n iri cssesinden mutluluk duyar. Eastcheap'teki John Gielgud, Marina Vlady, Walter
komik sahneler, zellikle Gadhill'dekl baarsz soygundan sonras, tam bir usta i. Chiari, Michael Aldridge, Julio Pena,
Tony Beckley, Andres Mejuto, Keith
Hi kimse Shakespeare'in hazrcevapln Welles kadar kusursuzca canlandr- Pyott, Jeremy Rowe, Alan Webb,
mamt. Ancak asalet ya da onur olmakszn, insanlarn efendilerinin arpk emel Fernando Rey, Keith Baxter
lerine hizmet etmek in ldkleri sefil sava alanlarnda geen sava sahneleri ok Cannes Film Festivali Orson
daha dokunakl. Bununla birlikte, Gece Yars anlar, gerek zaferini, filmin adn Welles (20. yldnm dl),
(Byk Teknik dl), dl
ald ve Falstaff'n amatac genliinden tand taral sulh yargc Shallow'la Skaterdater ile paylat, (Altn
(Alan Webb) karlat sahnelerle kazanyor. Bu karlamalarn Shakespeare'in Palmiye adayl)
oyununun da tesine geen dokunakll gerekten etkileyici: zellikle artk Kral
V. Henry olan, yaamnn ak gen Prens Hal tarafndan kovulan Falstaff' bekle
yen trajik duygusal kader hakknda hibir kukumuz kalmamken. IV. Henry roln ngilizce ad: Chimes at Midnight
de John Gielgud, Hotspur rolnde Nor
man Rodway, Hal rolnde Keith Baxter
ve hatta Doll Tearsheet rolnde kage
len Jeanne Moreau ve Hotspur'n kars
rolnde Marina Vlady'den oluan oyun
cu kadrosu muhteem. Bir uyar: diya
loglarn sonradan yaplan senkronizasyo
nu gerekten berbat, inanmak iin duy
manz gerek. Bunun dnda tam bir ba
yapt. CM
Britanya (Compton)
104dk, SB
Ynetmen: Roman Polanski
Yapmc: Gene Gutowskl, Michael
Klinger, Robert Sterne, Tony
Tenser, Sam Waynberg
Senaryo: Grard Brach, Roman
Polanski, David Stone
Grnt Ynetmeni: Gilbert
Taylor
Mzik: Chico Hamilton
Oyuncular: Catherine Deneuve,
Ian Hendry, John Fraser, Yvonne
Furneaux, Patrick Wymark, Renee
Houston, Valerie Taylor, James
Villiers, Helen Fraser, Hugh Futcher,
Monica Merlin, Imogen Graham,
Mike Pratt, Roman Polanski
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Roman Polanski
(FIPRESCI dl), (Gm Ayzel
Jri dl), (Altn Ay adayl) memi yemeklerle birlikte iyiden iyiye artar. Ortaya gittike iddetli ve korkun so
REPULSION (1965)
Tiksinti
Roman Polanski'nln lk ngilizce film i Tiksinti; sadece cinsel panik armlar
nedeniyle deil, ayn zamanda sesin ustalkl kullanmnn, seyircileri hayal gleri
ni saysz ekillerde altrmaya yneltmesi nedeniyle de hl ynetmenin en kor
kun ve en huzursuz edici eseri olma zelliini koruyor. Ayrca gittike alan geni
alar ve alan derinliinin yan sra daha baka grsel stratejiler de kullanarak rya
larn, hayal gcnn ve gnlk gerekliin ayn srete ilendii znel ruh halleri
nakleden Tiksinti, Polanski'nln lk siyah-beyaz filmlerinin en davurumcu rnei.
Bylesi bir davurumcu slubun sonularndan biri de yknn getii sradan
apartman dairesinin gittike azap eken bir bilincin biim ve kalbna girmesi.
Catherine Deneuve, erkeklerden korkan ve ablasyla Londra'da yaayan, sakin
ve sessiz deli, Belikal manikrc Carole Ledoux rolnde en etkileyici oyunculukla
rndan birini sergiliyor. Yan odada sevimelerinden bile rahatsz olduu ve korktu
u ablasyla sevgilisi tatile knca, Carole'un korkular ve apartman dairesindeki
yalnzl, derisi yzlm meymenetsiz bir tavann da aralarnda bulunduu pi
nular karken, Carole'un delilii daha da belirginleir.
Tiksinti; anlat asndan, sadece zaman zaman baarya ular ve vaka analizi
asndan, bazen ok ak grnr ama znel kabus asndan, sersemletici bir si
nema eseridir. Ustalkla ayarlanm oklar ve birok adan yava yava gelien bir
dehet duygusuyla oluturulmu bu korku filmi; Polanskl'nin daha sonraki korku
filmlerinin ou iin bir tr ablon oluturdu. Polanski'nin filmleri, yalnzlk ve klost
rofobiyi ele alrken, 1976 yapm The Tenant (Kirac', Polanski barol oynamt) ve
eyrek yzyl sonrasnn The Pianist'i (Piyanist) gibi birbirinden tamamen farkl a
lmalar ierir. Yine de Polanski, 1984 yapm otobiyografisinde, alayc bir ifadeyle,
kendisi ve ortak yazar Grard Brach'n Tiksintiyi aslnda "amac olan bir ara ola
rak"; daha dorusu, Deneuve'n kz kardei Franoise Dorlac'm oynad, daha
az ticari olsa da ok daha kiisel bir ngilizce film olan Cul-de-sac (kmaz Sokak,
1966) finanse etmelerine olanak tanyacak ticari bir baar olarak grdklerini yaz
d JRos
GIULIETTA DEGLI SPIRITI (1 9 6 5 ) Italya / Fransa / Bat Almanya
Ruhlarn Jlyeti (Eichberg, Federlz, Francoriz, Rizzoll)
148dk, Technicolor
Dili: talyanca
Bugn, renkli filmlerin grnt ynetimi ve film tasarm asndan stnl, Ynetmen: Federico Fellini
zenle dzenlenmi genel bir skalann baarsna gre deerlendirilir. Federico Fel- Yapmc: Angelo Rizzoli
lini, Giulietta degli spiriti'de rengi, planlar arasnda ve iinde estetik bir isyan yarat Senaryo: Federico Fellini, Ennio
Flaiano, Tullio Plnelli, Brunello Rondi
ma frsat olarak kullanr: rnein, tamamen krmz ve yeil bir ereve, parlak be
Grnt Ynetmeni: Gianni Di
yaz bir baka ereveyle kesilir. Venanzo
Fellini, ilk renkli filminde, olaslklar cokuyla aratrd. S '/ 2 'un (1963) tamam Mzik: Nlno Rota
laycs olarak tasarlanan Giulietta degli spiriti, Fellinl'nln nl kars Giulietta Masi- Oyuncular: Giulietta Masina,
Sandra Milo, Mario Pisu, Valentina
na'nn canlandrd Juliet'n ruhunu inceler. Belirsiz bir evlilik ve kadn dkn bir Cortese, Jos Luis de Villalonga,
kocayla (film hafif otobiyografiktir) kar karya kalan Juliet; ka, medyumlar, Caterina Boratto, Sylva Koscina,
st snf fahieler ve varlkl tandklardan oluan son derece erotik bir dnyada bu Frederick Ledebur, Luisa Della Noce,
Valeska Gert, Lou Gilbert, Silvana
lur. Ksa srede ruhlar grmeye balayan Juliet, baskc ve dini terbiyesiyle arad Jachino, Milena Vukotic, Fred
zgrleme ya da mutluluk arasndaki uurum yznden ac eker. Williams, Dany Paris
Bugn, bu filmin en olaanst yanlarndan biri, mutlak modernlii. Yzler,
Oscar adaylklar: Piero Gherardi
(sanat ynetmeni), (kostm)
kostmler ve tavrlar hi eski grnmyor. Film benzersiz bir biimde ileriyi gr
yor: Yeni Dalga kltrnde zellikle "beden ve zihin" felsefeleriyle ilgili olarak pat ngilizce ad: Juliet o f the Spirits
layacak pop-mlstik lgnlklar oktan zmseyip
sevgiyle abartan Fellini, gerekten gerekstc
"iletiim aralar" olarak beden ve zihinle lgilenir.
Felllni'nin kadnlar, narsist izdmlerine ze
min olarak kullanmakla sulanmasna karn, Juli
et aslnda onun en muhteem dii karakteridir ve
Masina da tuhaf hareketlerine ocuksu bir mera
kn yan sra, gereki bir tereddt ve kukuculuk
kazandrarak bu karakteri izleyici in doal bir z
deleme figr haline getirir.
Tarz asndan, Fellini ryayla besledii gr
lerini modern dnyann teknolojik vr zvryla (te
lefonlar, film projektrleri, ekranlar) birletirmeye
balam ve bylece ezamanl olarak grkemli
eyleri sradan, sradan eyleri de grkemli klm
tr. Kameras, bazen kaybolmu gibi grnen ba
bo bir gzdr: ereveye aralksz giri-klar,
bedenlerin sanatsal dalgalanmalar, bir grnt
nn Juliet'in gr as olarak ortaya konduu
an anlar... tm bu teknikler, Nino Rota'nn zen
gin ve karnaval tarz mziinin ritmiyle salnarak
bilinalt evrenine delimen bir dal anmsatr.
AM
Fransa / talya (De Laurentiis,
Rome-Paris, SNC)
110dk, Eastmancolor
Dili: Franszca
Ynetmen: Jean-Luc Godard
Yapmc: Georges de Beauregard
Senaryo: Jean-Luc Godard
Grnt Ynetmeni: Raoul
Coutard
Mzik: Antoine Duhamel
Oyuncular: Jean-Paul Belmondo,
Ferdinand Griffon, Anna Karina,
Marianne Renoir
Venedik Film Festivali: Jean-Luc
Godard (Altn Aslan adayl)
PIERROT LE FOU (1 9 6 5 )
lgn Pierrot
Jean-Luc Godard'n bayapt Pierrot le Fou (lgn Pierrot), ynetmenin uzun
ve parlak kariyerinde nemli bir kilometre tadr. Kark bir dnm noktas olan
film, Godard'n Breathless (Nefes Nefese, 1960) ve Vivre Sa Vie (Hayatn Yaa
mak, 1962) gibi eserlerinin deneysel yaam gc ve Week End (Hafta Sonu,
1967) ve Wind from the East (1969) gibi son derece politik, alayc ve ac bir biim
de komik filmleri arasnda kalr. Pierrot le Fou, her kisinin elerini de barndrr ve
srf bu nedenle izleyici in zengin bir deneyim frsat sunar. Ancak filmin sahip ol
duu bir baka koz da gerek gzellik duygusu. Eletirmenler, Godard'n polemik
yaratan slubuna karn zarif bir biimde gzel filmler de yaptn unutmaya me
yilli ama Pierrot le Fou, hi kukusuz Contempt'\e (1963) birlikte, bu adan deer
lendirilmeli.
Godard'la Hollywood arasnda her zaman ak ve nefret karm bir iliki var
d. Ona gre, Amerikan filmleri, hem gzel ve iten hem de duygusuz ve irkindi.
Godard, filmlerinin ounda olduu gibi, hareket noktas olarak yine Amerikan
"alt, kltr ve tr filmciliini kullanr: Pierrot le Fou, ucuz roman yazar Lionel
W hite'in Obsesslon'nna (son derece) serbeste dayanrken, hak ettii takdiri gr
meyen bamsz Hollywood oyuncusu ve Godard'n gzdesi Samuel Fuller'a uzun
bir rol verir. Filmin muhteem Raoul Coutard tarafndan Technlscope tekniiyle e
kilmi olmas da Hollywood'un 1950'ler ve 60'lardaki birok prestij filminin yapay
ihtiam zerine bir yorumdur. Eer o dnemdeki Hollywood sinemasn biliyorsa
nz, Pierrot le Fou'yu seyretmek akl kartrc deil ama son derece tatmin edici bir
deneyim olabilir; nk Godard'n hicvi hibir zaman tahmin edilebilecek kadar
ak deildir.
Pierrot, acmasz, hicivsel, mizahi ve gzel olmasnn yan sra, lk izleyite an
lalr bir film. Ancak belki de en ekici (ve arpc) zellii, katksz edepsizlii. Fer-
dinand-Pierrot ve Marlanne (Godard'n daima birlikte alt Jean-Paul Belmondo
ve Anna Karina), bir komik durumdan dierine lgncasna geerken, benzin istas
yonu grevlileriyle herkese ak ve dnyann en katlanlmaz partisine ya da tuhaf
ekilde yreklendirici bir kendini kurban etme eylemine katlrlar. Bu filmde nere
deyse her ey mmkn, stelik tekrar tekrar seyretsenlz bile, yine de aryorsu
nuz. Godard'n imgeleminin ve hicvinin gc leri yanda bile azalmad. Hatta bu
gn ok daha etkili. EdeS
 ABD (Eve)
83dk, SB
Russ Meyer hakknda ne syleyebilirsiniz? Filmleri, yaamla ilgili nl bir zde Ynetmen: Russ Meyer
yite de belirtildii gibi, edepsizce, kaba ve ksa. Kimileri sanatsallnn tesadfili- Yapmc: George Costello, Eve
Meyer, Russ Meyer, Fred Owens
i hakknda grler belirtti ve bazen bizden filmlerinin rahatsz edici cinsel politi
Senaryo: Russ Meyer, Jack Moran
kasn yeniden deerlendirmemiz istendi. Ancak her iki gre (ve bizzat filmleri
Grnt Ynetmeni: Walter
nin ouna) dikkatle yaklalmas gerekse bile, Faster, Pussycat! Kill! Kill!, sevilme
Schenk
ye devam ediyor; stelik tek hayran da bu filmin gelmi gemi en yi film olduu
Mzik: Paul Sawtell, Bert Shefter
nu iddia eden John Waters deil. Oyuncular: Tura Satana, Haji,
Faster, Pussycat! Kill! Kill!, biimli ve sert oto yar yapan kadnn kahra Rosie, Lori Williams, Sue Bernard,
Stuart Lancaster, Paul Trinka,
manlklarn (bu balamda zellikle nemli bir terim) konu alr. Varla (Tura Sata
Dennis Busch, Ray Barlow, Michael
na), Rosie (Hajl) ve Billie (Lori Williams); katldklar bir yarla balantl bir cinaye Finn
tin ardndan, civardaki bir iftlikte saklanr ve filmin gerisini iftlik sahibinin mail du
rumunu dzeltmek iin planlar kurarak geirirler. Film, ksmen yaratc ve gsteri
li bir kurgu, zekice bir slyah-beyaz grnt ynetimi, caz tarz mzikler ve youn
kinayeler gibi ok sayda doal holuklar sunmas ve ksmen 1960'larda zellikle
bizzat sinemada yaanan deiimlerin byleyici bir lei olmas sayesinde birok
klt film listesinin ilk sralarnda yer alr. DO
Hindistan (J.J. Films)
143dk, SB
Dili: Bengal dili
Ynetmen: Ritwik Ghatak
Senaryo: Ritwik Ghatak
Radheshyam Jhunjhunvvala'nn
romanndan
Grnt Ynetmeni: Dilip
Ranjan Mukhopadhyay
Mzik: Ustad Bahadur Khan, Nino
Rota (Fellini'nin La Dlce Vita
filminden)
Oyuncular: Abhi Bhattacharya,
Madhabi Mukherjee, Satlndra
Bhattacharya, Bijon Bhattacharya,
Indrani Chakrabarty, Sriman Tarun,
Jahar Ray, Pitambar, Sriman Ashok
Bhattacharya, Sita Mukherjee,
Radha Govinda Ghosh, Abinash
Bannerjee, Gita De, Umanath
Bhattacharya, Arun Chovvdhury
SUBARNAREKHA (1965)
Rltvvik Ghatak, en ok The Cloud-Capped SfarTa (1960) tannr ama Subar-
narekha daha da gl olabilir; hatta bazlarna gre sinemann en byk kefedil
memi bayaptlar arasnda yer alr. Dou Bengal (gnmzn Banglade'i) Dha-
ka yerlisi olan Ghatak, lke blnd srada 22 yandayd ve sanat kimliini
te bu travma belirledi. Subarnarekha, fakir bir Bengal mlteci kolonisinde Gan-
di'ye suikast yapld haberinin duyulmasyla balar. Gen kzn byten ve terk
edilmi bir erkek ocuu da kanatlar altna alan Ishvvar Chakraborty (Abhi Bhat
tacharya); varlkl bir niversite arkada ona tarada bir fabrikada i teklif ettiin
de, daha byk arzularn gz ard ederek, ocuklarnn geleceklerini gvence alt
na almak adna bu i teklifini kabul eder.
Yllar geer. Erkek ocuk Abhlram (Satlndra Bhattacharya) niversiteden he
vesli bir yazar olarak dndnde, yar-kardel Shita'yla (Madhabi Mukherjee) bir
birlerine ak olduklar ortaya kar. Ak ilan, Ghatak'n sesle yapt yeniliki de
neylerin unutulmaz bir rneini sunar: kelimeler gen adamn azndan fslt ha
linde kar; tutkusu sanki dudaklarndan deil, dorudan kalbinden gelir. Ishvvar
elbette ocuklarnn birlemesine kar kar; zaten Abhiram'n alt kasttan olduu
ve kzna layk olmad gerei de bu birlemeyi zora sokar. Ishvvar gibi iyi bir
adam, yaamn temsil eden her eyin gzlerinin nnde zlmesini dehet iin
de izlemek zorunda kalr.
Tamamen yenilgiye uram ve intihar etmekten bile aciz olan Ishvvar, "ey
tanla demeye" karar verir ve Ghatak bu noktadan tibaren popler melodram
trajedi dzeyine ykseltir.
Mutlak ve katksz strab sinema diliyle da vurma konusunda, Ghatak'a e
deer olabilecek bir Amerikal ynetmen henz domad. Ghatak'n dinamik kom
pozisyon duygusu, kiisel ilikilerde etkin olan g oyunlarn biimlendirirken, yine
de srarc bir davurumcu keskinlik, toplumsal, etnik, ekonomik ve belki de mito
lojik glerin karsndaki daha byk bir temel gszl gzler nne serer.
Ghatak zellikle marjinallerin; yani kadnn, gencin, yalnn ve akl hastasnn kade
rine kar duyarldr. Ghatak, bu yaamlarn enkazlarndan titrek bir umut n or
taya karr. Bununla birlikte, seyircilerin ok ackl bulduu Subarnarekha, sadece
ok snrl bir gsterim olana buldu; ynetmense alkolizme srklendi. Ghatak,
1976'da, 51 yandayken ld. TCh
DE MAN DIE ZIJN HAAR KORT Belika (BRT, Ministerie van
LIET KNIPPEN (1965) Nationale Opvoeding en Kultuur)
94dk, SB
Dili: Flemenke
De Man die zijn haar kort //et knippen, Belika sinemasnn modernizme giri
Ynetmen: Andr Delvaux
filmdir. Andr Delvaux'nun ilk uzun metraj olan film, ayrca Belika'nn kendi ulusal
Yapmc: Paul Louyet, Jos Op De
sinema tarznn, yani gnlk hayatn gerekst melankolisini ele alan benzersiz bir Beeck
gerekilik ve rktc hayal karm byl gerekiliin douunu da mjdeler. Senaryo: Anna De Pagter
Johan Daisne'nin romanndan
Delvaux'nun filmi; ak hikayesinden, dedektiflik-korkuya uzanan allmadk bir
Grnt Ynetmeni: Ghislain
anlat izleyerek, akl sal ve delilik arasndaki ince izgiyi irdeler. retmen Govert
Cloquet
Miereveld (Senne Roufaer), bir rencisine ak olur ama renci ksa bir sre sonra
Mzik: Frdric Devreese
ortadan kaybolarak, bizleri ve Govert'i ldrlp ldrlmedii konusunda merak Oyuncular: Senne Rouffaer, Beata
iinde brakr. De Man die zijn haar kort liet knippen, sadece bir dedektiflik hikayesi Tyszkiewicz, Hector Camerlynck,
olmann tesinde, kahramann kimlik bunalmna bir yolculuktur; gerein kendisi bir Hilde Uytterlinden, Annemarie Van
Dijk, Hilda Van Roose, Franois
ryaya dnrken, Govert'le birlikte biz de yava yava grdklerimize ya da duy
Beukelaers, Arlette Emmery, Paul
duklarmza inanamayacamz fark ederiz. Gereklii, uzaklamay ve ryams bir S'Jongers, Luc Philips, Franois
yabanclamay harmanlayan bir otopsi, filmdeki kritik sahnelerden biridir. Bernard, Vic Moeremans, Maurits
Goossens
De Man die zijn haar kort liet knippen, slup asndan, ok karmak bir film.
Dildeki, grntlerdeki ve karakterlerin tavrlarndaki titiz detaylar; Govert'in yaad
ve yolculuk ettii son derece gereki dekorlarn gereklii zerine kuku drr
ve en sonunda gerei aramaktan vazgeip Govert'le birlikte sakin bir tefekkr iin
ngilizce ad: The Man Who Had
de yabancla geri ekiliriz. EM His Hair Cut Short

HOLD ME WHILE I'M NAKED (1966) ABD

17dk, Renkli
George Kuchar'n ilk 16 mm. ektii renkli filmi; underground yaratcln e Ynetmen: George Kuchar
kici ve melodramatlk bir gvde gsterisi. Kuchar'n 1950'lerin sonundan beri yap Oyuncular: Donna Kerness,
George Kuchar, Andrea Lunin,
t yzlerce filmin en popleri olan bu 1966 yapm dk bteli ksa film; film
Hope Morris, Steve Packard
yapma abalar srasnda depresyon ve yalnzlk nbetleriyle savaan, kaybetmeye
mahkum ekici bir ynetmenin (Kuchar) hikayesini anlatr. ehvetli gen yldz (i
tah kabartc bir Donna Kerness) duta tutkuyla tandnda, Kuchar'n kendine ac
mas ve yabanclamas daha da derinleir.
Hold Me While Tm Naked, George ve kizi Mike'n Bronx'ta ektikleri Holly
w ood destanlarnn ou gibi, kanlmaz ekilde karlatrld camp (baya, ka
ba, popler [kitsch] elerin kastl olarak abartl bir biimde kullanld film tr)
ve trash (ucuz, deersiz) Hollywood parodilerinin arasndan syrlmasn salayan
bir duygusal ciddiyet dzeyine ular. Film, bunu byk oranda Kuchar'n teknik ve
yaratc becerilerine borlu: artc ad ve yapm tasarm, tuhaf ve sade kamera
alarnn yaratc ekimleri, Hollywood filmlerinin gz alc kayglar ve duygusal a
rlklarn mahalle arkadalarnn sradan gereklerine ve insani boyutlarna uyarla
ma konusundaki doymak bilmez yetenei. Kuchar becerikliliinin renkli bir rnei
olan Hold M e While Tm Naked, birok izleyiciyi ve zellikle John Waters'i kendi
grkemli beyazperde destanlar iin arkadalarn seferber etmeye tevik etti. MS
Britanya (Bridge)
111 dk, Metrocolor
Ynetmen: Michelangelo
Antonioni
Yapmc: Carlo Ponti, Pierre Rouve
Senaryo: Michelangelo Antonioni,
Tonino Guerra, Edward Bond
Julio Cortazar'm yksnden
Grnt Ynetmeni: Carlo Di
Palma
Mzik: Herbie Hancock
Oyuncular: David Hemmings,
Vanessa Redgrave, Peter Bowles,
Sarah Miles, John Castle, Jane
Birkin, Gillian Hills, Veruschka von
Lehndorff, Julian Chagrin, Claude
Chagrin
Oscar adaylklar: Michelangelo
Antonioni (ynetmen),
Michelangelo Antonioni, Tonino
Guerra, Edward Bond (senaryo)
Cannes Film Festivali:
Michelangelo Antonioni (Altn
Palmiye)
BLOWUP (1966)
Cinayeti Grdm
Michelangelo Antonioni, yavan Italyan st snf bkknlnn yan sra Monica Vi-
ti etrafnda gelien ve L'Aw entura'dan (Macera) IIDeserto Rosso'ya (Kzl l) uza
nan bir bayaptlar serisinin ardndan, 1966 yapm Cinayeti Grdm 'le uluslararas
ynetmen unvann kazand. Julio Cortazar'n anekdot tarz bir ksa yksne daya
nan Cinayeti Grdm, zmsz bir gizem sunma konusunda Macera'y izler ama
daha da ileri giderek kahramann zihninin dnda gerekten de herhangi bir gizem
olup olmadyla ilgili saplantl bir aratrmann peine der.
Yabanc baklarn, sendelemeye balam bir Londra'ya eviren Antonioni, kl
trel adan nemli gibi grnen bir zaman ve mekan dikkatle yakalar. Fellini'nin
Tatl Hayatnda olduu gibi, belli bir trde modern entelektellik ve boluk zerine
hicivsel bir saldr olarak planlanan film, aslnda onaylamad bir dnyann modala
rnn, adetlerinin, mziinin, cinselliinin ve tuhaflnn kutlamasna dnr.
Ana karakter Thomas (David Hemmings), belki Antonioni gibi, zamann yavan
ama ekici mankenlerle, saldrgan ilikilerle ve genelde isiz olmasna karn arada s
rada yapt vrit almalaryla geiren bir fotorafdr. Son kitabn bitirmek iin
huzurlu bir grnt bulabilme umuduyla, rktc biimde ssz bir parkta ekim ya
pan Thomas, grnte masum ve sakin dakikalar geiren yal bir adamla gen bir
kadnn (Vanessa Redgrave) birka kare fotorafn eker. Ancak kadn Thomas ta
kip ederek filmi geri vermesini ister, sonra da Thomas n stdyosuna gelerek son de
rece kurnaz olan Thomas'n ilgisini daha da artran gergin ve nevrotik ivelerle tale
binde srar eder. Thomas, yanl filmi vererek kadn bandan savar ve ektii foto
raflar basar: dikkatlice incelediinde allklarda pusuya yatm ve kadnn korku do
lu ya da ibirliki baklarn yakalayan bir adam grr. Bir baka fotorafta da bir n
san vcudu olabilecek belli belirsiz bir cisim grnr ve Thomas parka yapt bir ge
zide bu cismin gerek bir ceset olduunu grr ama sonra tm ka
ntlar ortadan kalkar ve Thomas bir cinayete tanklk ettii inancn
kaybederek yaamn altst eden meguliyetlerden uzaklar.
Korku tarz cazibesine (genelde Coppola'nn The Conversati
on'! (Konuma) ya da De Palma'nn Blow O ut'u (Patlama) gibi ori
jinal gerilim filmlerinde saygyla anlmtr) ramen, Cinayeti Gr
dm, bir cinayet filminden ok sallantl bir yabanclamann portre
sidir. ngilizce filmlerde plakln henz olaanlamad 1966'da,
Redgrave'in bluzunu karp kollarn gslerinin zerinde kavu
turarak stdyoda dolanmas gerek bir saldryd; hele Thomas'n
yerde bir ift beceriksiz ve kkrdayan grup kzyla sarma dola ol
duu nl (ve hatta zarif) sekanstan sz etmeye gerek bile yok.
Her eyin tesinde, Cinayeti Grdm, yabanc bir dnya hakknda
bir film: rpertici biimde ssz park, bir gitarn paraland ana ka
dar kaytsz kalan dinleyicilerin aniden yemek yeme lgnlna ka
pldklar (The Yardbirds'in verdii) bir konser, Thomas'n aslnda
hibir aklama yapamayaca birini arad bir marihuana partisi
ve renci pantomimciler arasnda Thomas'n kayp bir "topu"
oyuna geri gndermesiyle birlikte kukulu bir biimde biten bir te
nis ma. KN
talya / spanya (Arturo
Gonzalez, PEA)
161 dk. Technicolor
Dili: talyanca
Ynetmen: Sergio Leone
Yapmc: Alberto Grimaldi
Senaryo: Luciano Vlncenzonl,
Sergio Leone, Agenore Incrocd,
Furio Scarpelll
Grnt Ynetmeni: Tonlno
Delil Colli
Mzik: Ennio Morricone
Oyuncular: Clint Eastwood, Lee
Van Cleef, Eli Wallach, Aldo
Gluffre, Luigi Pistilli, Rada
Rassimov, Enzo Petito, Claudio
Scarchllll, John Bartha, Livio
Lorenzon, Antonio Casale, Sandro
Scarchllli, Benito Stefanelli, Angelo
Novi, Antonio Casas
ngilizce ad: The Good, The Bad,
and The Ugly
L BUONO, L BRUTTO, L CATTIVO (1 9 6 6 )
yi, Kt, irkin
i
Hollywood, 1960'larn ortasnda gittike bir baka an hantal ve eskimi kaln
ts olarak grlmeye balanan western'lerden hayli sklmt. Elbette filmler sinema
tarihinin temel eleri olarak kald ama zaman deiiyordu ve western'lerin artk po
pler sinemada salam bir yeri yok gibi grnyordu. Ancak Sergio Leone farkl d
nyordu. talyan ynetmen, can ekimekte olan bu trn, yeniden kefedilmek
iin yeterince olgunlatn hissediyordu ve (ekimlerin talya'da yaplmasnn yan s
ra bol kan nedeniyle) spagetti western olarak adlandrlan filmlerinin kalc etkisi,
onun hakl olduunu kantlad.
Leone, bir avu film zerinde altktan sonra, Aklra Kurosawa'nm Dashiell
Hammett'n roman Red Harvest'a (Kzl Hasat) dayanan filmi Yojimbo'nun ( 1961) A
Fistful ofDollars (Bir Avu Dolar, 1964) adyla yeniden evrimini yapmak zere o d
nemde pek tannmayan Clint Eastwood'u talya'ya davet etti. Simgelemi "adsz
kahraman" western'lerinin ilki olarak kstl bir bteyle ekilen bu gsterili ve yeni
liki film, olaanst bir baar kazand ve Leone ardndan bir baka anlaml ve isim
siz anti-kahraman olarak yine Eastwood'u oynatt For a Few Dollars More'u (Birka
Dolar iin, /965) ekti.
Ancak Leone'nin bir sinema efsanesi olarak gerekten n kazanmasn, "isimsiz
kahraman" lemesinin nc filmi olan iyi, Kt, irkin salad, i Sava srasnda
geen film, adndaki kategorinin her birini aka temsil etse bile, aslnda aralarda
ki izgileri bulanklatran haydutu konu alr. Eastwood bu kez kanun kart bir
dl avcs (grnte "iyi") olarak geri dner ve bana konan dl alabilmek iin
kanun kaa Eli VVallach' ("irkin") tekrar tekrar yakalar. Eski ortaklar, sadiste bir
kavgann ardndan, alnan Konfederasyon altnn aramak iin bir kez daha bir ara
ya gelir ama frsat ve ahlaksz Lee Van Cleef ("kt") ilerini zorlatrr.
Leone olay rgsyle pek lgilenmez; iyi, Kt, irkin, ynetmenliin saf sinema
elerini kucaklar. Leone, her bir geni plan grnty, adeta byk bir manzara
resmi yaparcasna zenle olutururken, sk sk karakterin gzle
rinden biraz daha byk olan ar yakn planlar kullanr. Leone,
hikayeyi, genelde Ennio Morricone'nin sra d enstrmantal
paralar ve elektronik gitar daha geleneksel orkestrasyonla
harmanlayan nl mziklerinin ritimleriyle kesilen radikal kurgu
teknikleriyle lerletir. Tpk yldzlarnn yznden damlayan ter gi
bi, her kareden slup fkrr.
Ortak rakipler eski bir mezarlkta l bir delloya tutuur
ken, kamera adeta Eastwood, VVallach ve Van Cleef'in yzlerine
yapr. Bu sahne, sinema tarihinin en ok taklit edilen ve kopya
lanan sahnesi olmutur. Morrlcone'un hlpnotik mzii younla
rken, yzden yze kesmeler hzlanr, her bir ksk gz ve silaha
uzanan her bir el yakalanr. Camp, kitsch ve son derece byle
yici olan bu eser, western'in kurallarnn, Leone'nin benzersiz
bak asna uydurulmak zere, ustalkl bir yeniden yazmdr.
JKI
 f '-
ekoslovakya (Ceskoslovensky
Sttni, Barrandov)
74dk, Eastmancolor
Dili: eke
Ynetmen: Vera Chytilov
Senaryo: Vera Chytilov, Ester
Krumbachov
Grnt Ynetmeni: Jaroslav
Kucera
Mzik: JiriSlitr, JiriSust
Oyuncular: Julius Albert, Jitka
Cerhov, Marie Ceskov, Ivana
Karbanov, Jan Klusk
ngilizce ad: Daisies
Hong Kong (Shaw Brothers)
95dk, Renkli
Dili: Mandarin
Ynetmen: King Hu
Yapmc: Run Run Shaw
Senaryo: Ye Yang
Oyuncular: Cheng Pei-pei, Hua
Yueh, Chen Hung Lieh, Blao Yuen,
Jackie Chan
ngilizce ad: Come Drink With Me
S E D M IK R A S K Y ( 1 9 6 6 )
Kk Papatyalar
Hi kukusuz 1960'larn en cokulu sinemasal slup ve duygu patlamalarn
dan biri olan Vera Chytilov'nn Sedmikrasky1si (Kk Papatyalar), delimen ve
saldrgan bir feminist fars olarak birok ynden dikkat eker. O dnemde birok
Amerikal ve Bat Avrupal ynetmenin ykclklarndan onur duymalarna karn, o
on yln ideolojik ve biimsel adan en radikal filminin Dou'dan, 1968'de ekos
lovakya'daki Prag Bahar'nn ksa vadeli politik reformlarna yol aan zgrletirici
galeyandan domu olmas doal.
Sedmikrasky (Kk Papatyalar)-, her kisi de Marie adl, 17 yanda iki zgr
kzn (Jitka Cerhov ve Ivana Karbanov) hikayesini anlatr. Kzlarn bir olay rg
snden ok, unutulmaz bir edepsizlik sahneleri dizisi oluturan eitli lgnlklar
arasnda, Chytilov'nn ban hkmetle belaya sokmasna yol aan birok penis-
kart gag'ler (salatalk ve muz soymak gibi), irkin yal adamlara eilim ve kalite
li yemeklerin ikram edildii herkese ak (Laurel ve Hardy'ye rakip olabilecek cins
ten) bir parti bulunur. Bu rahatsz edici ama zgrletirici g gsterisi, yetenekli
ynetmeninin zgrlkle neler yapabileceini gzler nne serer. Jacques
Rivette'nin Celine and Julie Go Boating' zerinde byk bir etkisi olan Sedmik
rasky, eletirmen Ruby Rich'in de dile getirdii zere, Medusa'nn kahkahas ola
rak yorumlanabilecek, ykc, canl, enerjik ve ou erkek izleyici iin (tehditkr de
ilse bile) rktc kadn kkrdamalaryla dopdolu. JRos
DAZUI XIA (1966)
Kaplan ve Ejderha'dan ok nce, Da zui xia'yla balayarak kostml dv
sporlar dramnda devrim .yaratan byk ve usta ynetmen King Hu vard: Gen
bir memurun karlmasnn ardndan, yetkililer onu kurtarmak iin Golden Swal
lo w adl (Altn Krlang-Cheng Pei-pei) muhteem ama gizemli bir kl dvs
n gnderirler. Dilenci klnda bir kungfu ustas olan Drunken Caf'ten (Sarho
Kedi) yardm alan Golden Swallow, memurun hapsedildii yozlam bir manast
ra saldrmak iin gzpek bir plan yapar.
King Hu, grsel bir gvde gsterisi olan film in her sekansn zenle bir renk,
hareket ve tutkulu aksiyon leni olarak tasarlam. Ancak, olaanst ekiciliine
karn, film yine de King Hu'nun ilk dnemine ait; ynetmenin sinemann tm yn
lerine hakimiyeti ve zellikle benzersiz kurgu yaklam ancak A Touch o f Zen gibi
daha sonraki bayaptlarnda kusursuzlua eriir. Ondan nce ya da belki sonra hi
kimsenin yapamad ekilde kl kullanan gen kadn yldz Cheng Pel-pel, kusur
suzca sert bir kararll dokunakl bir krlganlkla harmanlarken, kahramanlna
karn, daima her dvn sonuncusu olabileceine dair imalar seziliyor. Cheng
Pel-pel, daha sonra Hong Kong sinemasnda baarl bir kariyer yapt ve Ang
Lee'nin Kaplan ve Ejderha'snda kt Nanny rolyle beyazperdeye geri dnerek
byk beeni toplad. RP
SECONDS (1966)
ABD (Joel, John Frankenheimer,
Paramount)
Thomas W olfe bir keresinde, "Eve bir daha gidemezsin," demiti ve John 100dk, SB

Frankenheimer'n Amerikan banliysndeki yabanclamayla ilgili Faustvari gr

Ynetmen: John Frankenheimer
Yapmc: John Frankenheimer,
n bilen herkes bunu ok iyi anlamt. Ana akm eletirmenlerinin oktan gz ar
Edward Lewis
d ettii Seconds, klt klasik statsne erimiti.
Senaryo: Lewis John Carlino
A rthur Hamilton'a (John Randolph), basite irket olarak bilinen kt niyetli David Ely'nin romanndan
bir rgt, radikal bir ameliyat geirmesi ve gemiini tmyle unutmas kaydyla, Grnt Ynetmeni: James
Wong Howe
orta snf duygusal yalnzln terk edip yeni bir yaama kavuma ans teklif eder.
Mzik: Jerry Goldsmith
Tm cevaplan bilen yal adam rolnde Will Greer ve zellikle Hamilton'a nasl ya
Oyuncular: Rock Hudson, Salome
kkl ve yetenekli ressam Tony Wilson'a (Rock Hudson) dneceini heyecanla
Jens, John Randolph, Will Geer, Jeff
anlatan cehennem pazarlamacs rolnde Jeff Corey'nln de dahil olduu, rgtn Corey, Richard Anderson, Murray
kara steli karakter oyuncular filmi resmen alyorlar. Deiimin gereklemesiyle Hamilton, Karl Swenson, Khigh
Dhiegh, Frances Reid, Wesley Addy,
birlikte, yeniden doan kahramanmz irketin sunduu bohem yaam tarzna al-
John Lawrence, Elisabeth Fraser,
amaz; ve Seconds, Kafkavari bir kabusa dnr. Dodie Heath, Robert Brubaker
Filmin asl yldz olan tecrbeli grnt ynetmeni James Wong Howe, de Oscar adaylklar: James Wong
forme lensleri ve allmam kamera alar sayesinde Oscar'a aday olurken, Se Howe (grnt ynetmeni)

conds' da 1960'larn sonlarnn en byk slyah-beyaz filmlerinden biri yapt. Jerry Cannes Film Festivali: John
Frankenheimer (Altn Palmiye
Goldsmith, bir psikolojik dramda kullanlm en huzursuz edici mzikleri yaparak adayl)
al jeneriinden paranoyak finale kadar gerekstc bir hava yaratt. DDV

IN THE HEAT OF THE NIGHT (1967) ABD (Mirisch Company)

Gecenin Scanda 109dk, Renkli
Ynetmen: Norman Jewison
Yapmc: Walter Mirisch
"Bana Mister Tibbs derler." Bamsz yapmc'W alter Mirisch ve ynetmen
Senaryo: Stirling Silliphant
Norman Jewison, John Ballun roman In the Heat o f the Night zellikle Sidney John Ball'n romanndan
Poitier iin uyarladnda, rklk henz beyazperdede yeterince ilenmemiti. Or Grnt Ynetmeni: Haskell
taya kan sonu, daha nceleri B kategorisi olarak deerlendirilebilecek yapmla Wexler
r nemli filmler dzeyine ykselten ve yeni toplumsal su gerilimlerinln ncs Mzik: Quincy Jones
olarak deerlendirilen bir film oldu. Oyuncular: Sidney Poitier, Rod
Steiger, Warren Oates, Lee Grant,
Virgil Tibbs (Poitier), srf Kuzeyli bir sanayicinin ldrld gece siyahilerin gir
Larry Gates, James Patterson,
mesinin yasak olduu Sparta'dan, Mississippi'de cebinde parayla geen siyahi bir William Schallert, Beah Richards,
adam olduu iin tutuklanr. Banaz polis efinin (Rod Steiger), Tibbsin Philadelp- Peter Whitney, Kermit Murdock,
hia'l bir cinayet dedektifi olduunu rendiinde hayal krklna uramasna karn, Larry D. Mann, Matt Clark, Arthur
Malet, Fred Stewart, Quentin Dean
bu tuhaf dman ikili soruturmada ibirlii yapmak zorunda kalr. Su esi ve at
Oscar: Walter Mirisch (film),
mosfer gldr (ve Quincy Jones'un unutulmaz mzikleriyle bu daha da pekiir)
Stirling Silliphant (senaryo), Rod
ama filmin kalc etkisi, iki adam arasnda gelien byleyici ilikiden kaynaklanr. Po Steiger (erkek oyuncu), Hal Ashby
itier, Chandlervari bir dm zerken, kendisini tedirgin eden basit beyaz adam (kurgu), (ses)
iin duyduu asilce kmsemeyle en byk roln oynad; ama Steiger, srekli ik Oscar adaylklar: Norman
Jewison (ynetmen), James Richard
let ineyen, asabi, iri ama ince ruhlu Tibbs rolyle En iyi Erkek Oyuncu Oscar'n ka
(zel ses efektleri)
zand. Film ayrca En yi Film, En iyi Senaryo (Stirling Sllliphant), En iyi Ses ve En iyi
Kurgu (1970'lerin en ilgin filmlerinden bazlarn ynetecek Hal Ashby'ye ait) Oscar-
lar'n kazand. Poitier, iki devam filminde Tibbs karakterini canlandrd. AE
ABD (Chenault, Warner Bros.)
134dk, SB
Ynetmen: Mike Nichols
Yapmc: Ernest Lehman
Senaryo: Ernest Lehman
Edward Albee'nin oyunundan
Grnt Ynetmeni: Haskell
Wexler
Mzik: Alex North
Oyuncular: Elizabeth Taylor,
Richard Burton, George Segal,
Sandy Dennis, Frank Flanagan
Oscar: Elizabeth Taylor (kadn
oyuncu), Sandy Dennis (yardmc
kadn oyuncu), Richard Sylbert,
George James Hopkins (sanat
ynetimi), Haskell Wexler (grnt
ynetmeni), Irene Sharaff (kostm)
Oscar adaylklar: Ernest Lehman
(film), Mike Nichols (ynetmen),
Ernest Lehman (senaryo), Richard
Burton (erkek oyuncu), George
Segal (yardmc erkek oyuncu), Sam
O'Steen (kurgu), Alex North
(mzik), George Groves (ses)
WHO'S AFRAID OF VIRGINIA WOOLF? (1966)
Kim Korkar Hain Kurttan?
Edward Albee'nin, gen bir kocayla karsn, ykc ak-nefret oyunlarnn iine eken
yal bir iftin hararetli portresini izen, 1960'larn balarnn baarl Broadway oyununun
dili ve temas, nceleri Sinema Yapm Ynetmelli'nln kstlamalar yznden beyazper
deye tanamayacak kadar kaba olarak deerlendirildi. Ancak Hollywood, 60'larn orta
larnda Ynetmelii terk ederek daha yetikin dramlarn sergilenmesine izin verecek bir
snflandrma sistemine geti; ve Mike Nichols'n, Albee'nin oyununun uyarlamas, beyaz
perdede grlecek ilk rneklerden biri oldu (yeni snflandrma kategorileri henz sonu
landrlmad iin, sinema salonu sahiplerinden 18 yan altnda hi kimseyi salonlara al
mamalar stendi).
Nichols'n Kim Korkar Hain Kurttan? versiyonu, ayn zamanda bir baka akmn,
geleneksel elenceden, 1960'larn sonlaryla 70'lerln balarnda yaanan Hollywood R-
nesans'n tanmlayan daha byk bir ciddiyete ksmen geiin nemli bir parasn tem
sil eder. Oyunun diyaloglarnn byk blmn koruyan Ernest Lehman'n mkemmel
senaryosunu temel alan ve filmi slyah-beyaz eken Nichols, Hollywooda tiyatro ynet
menliinden gelmi olmann etkisiyle, Albee'nin orijinal oyununun zn korur. Oyuncu
kadrosu olaanst; George ve Martha rollerinde dnyann en frtnal ve en tutkulu if
ti Richard Burton ve Elizabeth Taylor, bitmez tkenmez szel ve zihinsel dellolaryla ana
aksiyonu oluturur. George, yerel kolejde tarih profesr ve Martha da kolejin bakan-
nn kzdr; ift, gen bir faklte yesiyle (George Segal) karsn (Sandy Dennis) akamn
ge saatlerinde zihinsel oyunlar oynamak iin evlerine davet eder: nce "Ev Sahibini Aa
la" ama sonra daha da ykc bir biimde "Misafirleri Ele Geir." Bu dzeysiz yarmada
evliliklerinin pek de saygn olmayan ynleri ortaya dklrken ve gen adamn zgve
ni ciddi ekilde sarslrken, gen evliler yenilgiye urar. Burton'lar ayn filmde etkin ekil
de kullanma giriimlerinden biri olan Kim Korkar Hain Kurttan? kesinlikle ok baarl;
Nichols, Taylor'n kariyerinin en iyi performansn kartmasna olanak tanm ve Burton
muazzam bir duygusal gce ve tkenmez bir sevgi kapasitesine sahip zayf bir adam ola
rak son derece etkileyici. Be Oscar'n gerekten hak eden film, hi kukusuz bugne ka
dar yaplm en mkemmel tiyatro oyunu uyarlamalarndan biri RBP

sve (Svensk)
85dk, SB
Dili: svee
Ynetmen: Ingmar Bergman
Yapmc: Ingmar Bergman
Senaryo: Ingmar Bergman
Grnt Ynetmeni: Sven rulur. Balangta filmdeki ki kadndan daha glsnn, psikiyatri hemiresi Alma
Nykvist
Mzik: Lars Johan Werle
Oyuncular: Blbl Andersson, Liv
Ullmann, Margaretha Krook,
Gunnar Bjrnstrand
PERSONA (1966)
Ingmar Bergman'n Persona'syla ilgili eletirilerin byk blm, filmi,
1960'larn Avrupa sanat sinemas anlatsnn dier arpc rnekleri gibi, karanlk ve
kelimelerin tesinde bir yapm olarak deerlendirdi. Ynetmenin filminin grsel bir
iir olmasn stedii doruydu ve nl al jenerii sekans da bunu vurgulamay
amalyordu. Ancak bu youn ve arml montajda bile, grntlerin ounun
tandk Bergman motiflerine gndermede bulunduu anlalabilir: rmcek-Kral
(rmcek), Hristiyan miras (armha germe, kurban edilen kuzu), yap asndan
sanat-yanlsama (filmin ad, bir film projektrnn detaylar, 1949 yapm Prlson fil
minden film inde film), souk anne karn (1964 yapm The Silence-Sessizlik fil
minden, rlplak yatan gen bir adamn souk ve uzak bir "anne"ye uzand
morg). Bu sekans, Bergman'n sanatsal profilini zetleyen bir preld grevi grr;
sanki Bergman nce bir durum analizi yapp ardndan tahtay silerek yeni bir sanat
sal balang yapmak istemitir. Aslnda, kaydrmalar, erimeler ve kesintilerle durup
yeniden balayan film, batan sona varoluu ve estetik bir kmaz yolculuk olarak
grlebilir; bu yle bir yolculuktur k kiilik, anlam ve dil en sonunda kerken,
Bergman'n sanatn da yok eder.
Persona'nn hikayesi, yzeysel olarak August Strlndberg'in oda oyunu The
Stronger'daki (Daha Gl) kadnlar aras g oyununun bir varyasyonu olarak ku
(Bibi Andersson) olduunu zannederiz; nk o kendinden emin grnr ve srek
li konuarak sessiz muhatabn kontrol altna alr. Ancak cra bir adadaki ssz bir
yazlk evde bu esrarengiz hastayla, yani nl aktris Elisabet Vogler'le (Liv Ullmann)
kar karya gelen Alma'nn grnte sarslmaz ve gereki dnya gr para
lanmaya balar. Alma'nn tedavi amal konumalar, kendi gizli srlar ve arzularnn
itiraflarna dnrken, persona's, yani kimliini oluturan ve yaamna bir anlam
duygusu katan yalan ve kendini kandrma maskesi yava yava der.
Persona'nn dm noktas, ki kadnn ayn siyah elbiseler iinde karlkl otur
duklar nl sahnedir. Alma, Elisabet'in annelii ve evlilii reddetmesi hakknda ko
numaya balar ama ksa sre sonra eskiden saf bir cokuyla hayalini kurduu aile
yaamyla ilgili kendi kukularndan bahsettiini fark eder. Yeni gven szleriyle
kontroln kazanmaya alr ama dil yaps bile ker ve sadece tu
tarsz cmleler kar azndan. te tam bu noktada Bergman kullan
d grsel efektle, iki kadnn yzlerini tek bir unutulmaz grntde
eriterek toplam bir zlme halinde korkun bir kimlik gr sergi
ler.
Film, mantkl bir biimde, Alma'nn yaamn ve benlik duygusu
nu yeniden kurmak iin elinden gelen tek eyi yapmasyla biter: Alma,
kendisini tanmlayan ve Elisabet'I "teki" olarak reddeden sradan
dnyaya geri dner. Birlikte olduklar son sahnede dramn al sah
nelerinin getii hastaneye geri dneriz. Yine eski niformas ve per-
sona'sn stne geiren Alma, Elisabet'i "hibir ey" kelimesini tekrar
etmeye zorlar. Elisabet'in istenmeyen ocuu mu, yoksa Alma'nn
krtajla alnm cenini mi olduunu bilmediimiz morgdaki erkek o
cua geri dneriz ve sonra projektr durur. Karanlk. MT
Fransa / sve (Anouchka, Argos
Films, Sandrews, Svensk)
103dk, SB
Dili: Franszca / svee
Ynetmen: Jean-Luc Godard
Yapmc: Anatole Dauman
Senaryo: Jean-Luc Godard
Guy de Maupassant'n La Femme
de Paul ve Le Signe isimli
yklerinden
Grnt Ynetmeni: Willy
Kurant
Mzik: Jean-Jacques Debout
Oyuncular: Jean-Pierre Laud,
Chantal Goya, Marlne Jobert,
Michel Debord, Catherine-Isabelle
Duport, Eva-Britt Strandberg, Birger
Malmsten
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Jean-Luc Godard
(Interfllm dlmansiyon), (Altn
Ay adayl), Jean-Pierre Laud
(Gm Ayerkek oyuncu)
ngilizce ad: Masculine-Feminine
Fransa / sve (Argos, Athos,
Pare, Svensk, Svenska)
95dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Robert Bresson
Yapmc: Mag Bodard
Senaryo: Robert Bresson
Grnt Ynetmeni: Ghislain
Cloquet
Mzik: Jean Wiener
Oyuncular: Anne Wiazemsky,
Franois Lafarge, Philippe Asselin,
Nathalie Joyaut, Walter Green,
Jean-Claude Guilbert, Pierre
Klossowski, Franois Sullerot, M.C.
Fremont, Jean Remignard
Venedik Film Festivali Robert
Bresson (OCIC dl)
ngilizce ad: Balthazar
MASCULIN, FMININ (1966)
Erkek-Dii
Neredeyse hibir ey, Jean-Luc Godard'n kariyerinin bandan itibaren tm
filmlerindeki klasik diyaloglara benzemez; karakterlerin karlkl akalamalar, r
portaj ya da sorgulama eklini alr. Masculin, fm inin'in (Erkek - Dii) ekildii d
nemde, bu artk sk skya uyulan bir ilke olmutu, insanlarn birbirleriyle sadece
pop-snavlar, saldrgan sorgulamalar ya da "hret isimlerin" analizleri araclyla
konuabildii duygusu filme bir soukluk katar. Ayrca Godard'n bu tr atmala
r ak bir rportaj tarznda filme almas, siyah-beyaz filmlerinin en cokusuz rne
ini ortaya koyarken karakterlerinin varolusal hcrelerinde yalnzlklarn artrr.
Godard, bu filmi, o zamanki gen izleyicilerini hayal krklna uratma paha
sna, hibir duygu paylam tamayan sosyolojik bir sorgulama olarak tasarlad.
Cinsiyet rolleriyle ilgili gr, insanlardan nefret etme snrndadr: Kzlar, ekici
ama bo tavan kzlar, gelecein pop starlar, tketim odakl bir toplumun oyun
caklar; erkeklerse yapmack, apkn ve zenti isyanclardr ve ifade ettikleri tm
idealleri, yakn ilikileri kadar bo ve geici grnr. Godard, bu filmde, Jean Eus-
tache'n La Maman e t La Putain'inden (Anne ve Fahie, 1973) nce davranmtr.
Yine de geriye dokunakl bir eyler, Godard iirselliinin geici tortular kalr:
Toplumsal kargaann iinde, Jean-Pierre Laud'nun delici gzlerindeki lmsz
ifade ve filmlerde donup kalm ruhsal dnceleri araclyla kendini gsteren ki
isel bir hayal dnyas ve bir yalnzlk melankolisi vardr. AM
AU HASARD BALTHAZAR (1966)
Rastgele Baltazar
Robert Bresson'in 1967 yapm Mouchette'min tamamlayc filmi olarak ektii
sondan bir nceki siyah-beyaz filmi; bir ermilik incelemesi, gl ve yakc bir kt
lk ve strap hikayesi ve insanolunun doutan zulmne ve ykc igdlerine ac
masz bir baktr. Filme adn veren eei saflk, erdem ve kurtulu simgesi olarak ele
alan ve filmine basit ama etkili bir epizodik yap kazandran Bresson, Au hasard Balt
hazar's (Rastgele Baltazar) sadece yaln bir grsel slupla pekitirilen arpc bir yo
unluk katar.
Balthazar, bir sahipten dierine geerken insanolunun her trl iyiliini ve k
tln yaayan, ounlukla smrlen bir eektir. Sk sk kt muamele grd
zorlu ve hznl yaam; acmasz ve sadist Gerard'la (Franois Lafarge) ilikiye girip
en sonunda reddedilen, ekingen gen kadn Marie'nin (Anne Wiazemsky) yaamy
la kyaslanr. Bununla birlikte ocuklarn evcil hayvan, sirk gsterisinin yldz ve yk
hayvan olan Balthazar, zorlu yaamnn sonuna doru kendisini yaama geri dn
m bir aziz olarak gren kibar bir yal deirmencinin mal olur.
Bresson'in filmi, en azndan bir eletirmen tarafndan "sinemada safln doruk
noktas" olarak deerlendirildi. Ancak en byk vg, Andrew Sarris'ten geldi. Sar
ds, Village Voice'taki filmle ilgili klasik yorumunda, A u hasard Balthazar'm "sanatsal
anlamda gerekletirilmi duygusal deneyimlerin en yksek tepelerinin zirvesinde tek
bana durduunu" yazar. SJS
2 OU 3 CHOSES QUE JE SAIS D'ELLE (1967) Fransa (Anouchka, Argos,
Onun Hakknda Bildiim 2 ya da 3 ey Carrosse, Parc)
90dk, Eastmancolor
Dili: Franszca
2 ou 3 choses que je sais d'elle (Onun Hakknda Bildiim 2 ya da 3 ey), Je- Ynetmen: Jean-Luc Godard
an-Luc Godard'n fahielii modern kapitalist devlette yaamn ana metaforu ola Yapmc: Anatole Dauman, Raoul
rak iledii birok filmden biridir. Godard iin, kendisini para iin satan bir kadn, Lvy
yaam deerini artran son derece kiisel bir eylem olan sevimenin nasl dier her Senaryo: Jean-Luc Godard
Catherine Vimenet'nin
ey gibi bir mala dntnn kusursuz bir imgesidir. Bu sre iinde, insanolu
mektubundan
kendisiyle yabanclaarak satlacak ve satn alnacak bir eye dnr.
Grnt Ynetmeni: Raoul
Kadn kahramann trajik sonularla birlikte tam zamanl bir fahieye dnt Coutard
Vivre Sa Vie (Hayatn Yaamak, 1962), Godard'n bu tema zerine daha eski Mzik: Ludwig van Beethoven
bir denemesiydi. Bir Fransz dergisinde geimlerini salayabilmek iin yar zamanl Oyuncular: Joseph Gehrard,
Marina Vlady, Anny Duperey,
fahielik yapan varo ev kadnlarn inceleyen makalelerden doan 2 ou 3 choses
Roger Montsoret, Raoul Lvy, Jean
que je sais d'elle, dairesinin penceresinde duran bir kadnla balar. Mziin st Narboni
ne binen Godard'n sesi, bize kadnn Marina Vlady olduunu syler. "O bir aktris.
Sar izgili bir kazak giyiyor. Rus kkenli. Sar ya da belki ak kahverengi salar
var. Pek emin deilim." Sekans, bu ekilde birok karakteristik motifi duyurur. lk
nce, seyirciyi anlatlan kurgunun doasn sorgulamaya iten, bir aktr Brechtyen
rolden ayrma teknii. Godard, ayn ekimi bir baka adan yineleyerek bu kez
aktrisi deil, karakteri tanmlar: "Ad Juliette Janson. Burada yayor. Bir kazak gi
yiyor..." kincisi, ynetmenin dorudan hitap sayesinde izleyiciyi de aksiyondan
uzaklatrarak kurguyla ok yakndan zdelemesini engellemeyi amalayan bir
baka Godard tekniidir. ncs, tereddt ("Emin deilim..."), grdmzn
doruluundan kuku duymamza yol aar. Film, baz belgesel teknikleri kullanr
ama grntler ve anlamlar arasnda bir boluk yaratmak iin srekli araya girer.
Yukarda tanmlanan sekans, pek de filmin al saylmaz; film aslnda birka
Paris manzarasyla balar. Zaten filmin adnda sz geen 'elle' (Franszca'da diil
nc tekil ahs), ana kadn karakter deil Paris'tir. Godard, ilk ya da son kez ol
mamak kaydyla, modern kent yaamnn doasn inceler. Pledeflerinden biri, t-
keticilik ve daha fazla para ihtiyacn dourarak, kadnlar fahielie ynlendiren
maddi eyalara ynelik yapay arzu uyarmdr. Godard, perdeyi renkli eya grn
tleriyle (kahve fincanlar, arabalar, yemek kutular) doldurarak her birini ekici ve
absrd klar.
Ksmen belgesel, ksmen kurgu olan filmin parlak renkli yzeyini kaplayan bir
baka sylem de dnya olaylaryla ilgilidir. Juliette'in amatr radyo operatr ko
cas (Roger Montsoret), evde oturup Vietnam Sava haberlerini dinler ve kk
olu Kuzey ve Gney Vietnam'n birlemesinin hayalini kurar. Godard'n bu aa
mada tepkisel bir Amerikan kartlyla (madalyonun dier yznde Hollywood
hayranl bulunur) belirlenen devrimci politikas, ksa sre sonra tam bir Maoizm'e
dnecektir ama 2 ou 3 choses que je sais d'elle, bylesi kalc bir ekicilie, en
telektel akacl ve sinemann doas hakkndaki merak sayesinde kavuacaktr.
EB

ngilizce ad: Two or Three Things

I Know About Her
ABD (Embassy, Lawrence Turman)
105dk, Technicolor
Ynetmen: Mike Nichols
Yapmc: Joseph E. Levine,
Lawrence Turman
Senaryo: Buck Henry, Calder
Willingham
Charles Webb'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Robert
Surtees
Mzik: Dave Grusin, Paul Simon
Oyuncular: Anne Bancroft, Dustin
Hoffman, Katharine Ross, William
Daniels, Murray Hamilton, Elizabeth
Wilson, Buck Henry, Brian Avery,
Walter Brooke, Norman Fell, Alice
Ghostley, Marion Lome, Eddra Gale
Oscar: Mike Nichols (ynetmen)
Oscar adaylklar: Lawrence
Turman (film), Calder Willingham,
Buck Henry (senaryo), Dustin
Hoffman (erkek oyuncu), Anne
Bancroft (kadn oyuncu), Katharine
Ross (yardmc kadn oyuncu),
Robert Surtees (grnt
ynetmeni)
Ak Mevsimi
Ak Mevsimi, bugn kulaa ne kadar olanaksz gelse de dnemin hayli vn
len cinsel devriminin hl tutunmak iin abalad 1967 ylnda, birok sinema izle
yicisinin zihinlerinde cesur ve hatta biraz da rezilce bir film olarak yer etmiti. Daha
nce hibir yksek profilli Hollywood filmi banliylerdeki cinsellie bylesine iten bir
bak yneltmemi ya da bylesi olanaksz bir ak genine odaklanmamt: ok
fazla bo vakti olan bir kolej mezunu, kolej mezunuyla yatmaya kararl alkolik bir ev
kadn ve kadnn cinsellikteki en byk rakibinin kendi yrtc annesi olduunun far
knda bile olmayan gzel kz. Eer herhangi bir ana akm filmi yzyln ortalarnda
ki "anneye ar dknlk" tabutunun son ivisini aktysa, bu kesinlikle Ak Mevsi
m idir. Annelik, banliy hayat ve sava sonras orta snf adetlerinin boucu duma
n hi bu filmdeki kadar ayn grnmemitir.
Ak Mevsimi'nin ardndaki yaratc ekip, filmin konusu ve slubu kadar yeniydi.
Mike Nichols, Edward Albee'nin oyunu Who's A f raid o f Virginia Wolf?' un (Kim Kor
kar Hain Kurttan?) beyazperde uyarlamas olan bir nceki ilk filmiyle (1966) gl
bir etki yaratmt. Ak Mevsimi, Nichols'a, alayc detaycln, Elaine May'le ikisini
kent modernitesinin eanlamls yapan yeniliki komedi anlayyla daha da etkinle-
tirdii jilet kadar keskin szel nkte yeteneiyle harmanlamak iin ok daha iyi bir
frsat verdi. En orijinal fikirlerinden biri, yeni bestelenmi birka Simon ve Garfunkel
arksn (en nemlisi "Mrs. Robinson") ikilinin daha nce kaydedilmi ve onlu ya da
yirmili yalarnda binlerce gen hayran tarafndan sevilmi arklaryla ("The Sounds
o f Silence," "Scarborough Falr-Canticle") tamamlamak oldu. Nichols, arklarn po
plerliini ek bir sat esi ve daha da nemlisi bu filmin genlik kltr duyarllk
larn dneminin dier tm yapmlarndan daha dorudan ve daha byk bir sempa
tiyle ele alacann bir areti olarak kulland. Bu hesapl hareket estetik ve ticari a
dan ie yararken, ekilecek saysz Hollywood filminin mziklerini de etkiledi.
Dustin Hoffman, ailesinin bo beyinli maddeciliinin belirsiz dehetinden huzur
suz olan yeni kolej mezunu Benjamin Braddock portresi sayesinde bir yl
dz oldu. Filmle ilgili bir efsaneye gre, Nichols, Hoffman'a karakterini rol
yapmadan oynamasn tlemitir ve Ben'in yapmack tavrlarnn doal
beceriksizlii filmin kalc duygusal ekiciliinin ana nedenidir. Birok mito
lojik anla dolu bir filmde, belki de Amerika'nn pop kltrnn derinlikle
rine ileyen sahnelerden biri de Ben'in, bir aile dostunun, finansal ve pro
fesyonel mutluluk reetesinin tek kelimeyle "plastik" olduunu belirttiini
duyduu ve buna unutulmaz ve bir o kadar da dizginlenmi bir korku, nef
ret ve tereddt karmyla tepki verdii sahnedir.
Yaratc bir ekilde seilmi yardmc oyuncu kadrosunda, Mrs. Robin-
son rolnde Anne Bancroft, kz rolnde daha az etkili Katharine Ross,
1960'larn tutucularnn "d tahrikiler" dedikleri eyden paranoyaka bir
korku duyan pansiyon sahibi rolnde Norman Fell, pansiyoner rolnde pek
beenilmeyen Richard Dreyfuss ve otel resepsiyonisti rolnde Buck Henry
yer alr. O dnemde uzun metrajl filmlerde daha yeni olan Henry, senaryo
yu Calder Willlngham'la birlikte yazmt. Nichols, bu senaryoyu 60'larn si
nemasnn nemli baarlarndan birine dntrd. DS
Fransa / talya (Jolly, Specta)
155dk, Eastmancolor
Dili: Franszca / ngilizce / Almanca
Ynetmen: Jacques Tati
Yapmc: Ren Sllvera
Senaryo: Jacques Lagrange,
Jacques Tati, Art Buchwald
Grnt Ynetmeni: Jean Badal,
Andras Winding
Mzik: Francis Lemarque , James
Campbell
Oyuncular: Jacques Tatl, Barbara
Dennek, Rita Maiden, France
Rumilly, France Delahalle, Valrie
Camille, Erika Dentzler, Nicole Ray,
Yvette Ducreux, Nathalie Jem,
Jacqueline Lecomte, Oliva Poli,
Alice Field, Sophie Wennek, Evy
Cavallaro
Oyun Vakti
Playtime (Oyun Vakti), bir film olmaktan ok bir adamn bizleri yeni gzlerle
grmeye tevik etme abasdr ve baarl da olmutur. Gerekte ynetmen Jacqu
es Tatl'nln lmsz bayapt batan sona zleyiciye yepyeni bir duyumsal deneyim
ler silsilesi yaatmakla lgilenir. Playtime, baka hibir film in sahip olmad bir e
ye, bizlere gzlerimizi ve kulaklarmz sorgulatma gcne sahiptir.
Yllarca Mr. Hulot's Holiday (Bay Hulot'nun Tatili, 1953) ve M y nde (A m
cam, 1958) gibi muhteem filmlerin acemi Bay Hulot'su olarak tannan Tatl, bu ro
l byk bir zgvenle oynamasna karn, bir palyaodan ok daha fazlasn sunabi
lecek kapasitedeydi. Tati'nln komik filmleri, sessiz ve sesli film, vodvil ve modern a
arasnda bir kpr kurar. Ancak en ok grsel duyarllklaryla hatrlanr. Filmlerinde
ki gag'ler aslnda hi de gag deildir; aksine her biri hafif arpk olan bir dnyann ge
nel tonuna katkda bulunan tuhaf kk anlardr. Byle anlardan yeterince bir araya
geldiinde, bizi gldrmek iin deil, zleyici olarak rollerimizi dndrmek in ora
da olduklarn anlamaya balarz; Playtime'n nanlmaz derecede youn mizanseni
nin kelimenin tam anlamyla her kesi de te bu anlarla dopdoludur.
Souk ve nesnel bir ftrist kentte geen Playtime'n vahice dz hatl dekorla
r byk maliyetlerle sfrdan ina edildi. Playtime, son derece masrafl bir filmdi ve
bunun tek nedeni 70 mm. olarak ekilmesi deildi ama gie haslat ylesine dk
t ki gsterime girmesinden sonraki on yl boyunca Tati borlarndan kurtulamad.
"Tatlville", dekor tasarmnn, ya da bak anza bal olarak, megolamaninin en b
yk baarlarndan biridir. Setin kendi yollar, elektrik sistemleri vard; hatta ofis binala
rndan birinde alan bir asansr bile mevcuttu. Tm bunlarn tesinde, Alman davu
rumculuk gnlerinden beri hibir ynetmen, bir eyi olduundan ok daha byk gs
termek iin zenle ina edilen bir perspektif hilesiyle bylesine ok ey baarma-
mt.
Tativille'ln dnyas nesnel, acmasz ve sterildir ama bu dnyada akn ve dal
gn dolanan Hulot, arada srada kk organik maddeclkler, rnein, bu gri ken
te biraz renk katan bir iek satcs bulur; ve yalnzca Hulot tuhaf tasarml sokak
lambalarna, kk bir bukete benzetmek yoluyla, bir anlam kazandrabilir. Playti
me'm, daha eski ve daha dnyevi yaam tarzlarn etkisi altna alan nesnel modernlik
hakknda syleyecei ok ey vardr. Film, bir anlamda, modern kent yaamnn nasl
da insanlarn hl ilerinde barndrabilecekleri kk bireysellik paracklarn ezme po
tansiyeline sahip olduuyla lgilidir.
Playtime'n gsterili grsel akalar, burada saylamayacak kadar oktur. Ancak
modern varoluun televizyondan arabaya, spermarketten havaalanna ve elektrikli s
prgeye kadar neredeyse her nesnesine, bu filmde komik bir nesne olarak yeni bir ya
am ve yeni bir biim kazandrldn sylemek yeterli olur.
Playtime'dakl tm ablonlar, 45 dakika sren ve grsel ve iitsel younluu nede
niyle tekrar tekrar grlmesi gereken nanlmaz restoran sahnesinde kritik bir noktaya
ular. Ancak filmi tekrar tekrar izlemek ayn zamanda zevk almak iin daha ok frsat
anlamna da geliyor. Hibir film Playtime kadar zengin bir zleme deneyimi sunamaz.
EdeS
 ABD (Canyon)
SB, 13dk, 16mm
Bruce Conner, John F. Kennedy'nin vurulduu gn, televizyondaki suikast g Ynetmen: Bruce Conner
rntlerini Sper 8'e kaydetmeye balar. Elde edilen film zerinde drt yl boyun
ca saplantl biimde tekrar tekrar almann ve kurgulamann meyvesi, 13 dakika
lk avangard klasik Report olur. Arka planda o gn olay artan bir histeriyle anlatan
televizyon ve radyo yorumlarn duyarz. Bununla birlikte Conner grntde idde
te yer vermez. lm annda perde tmyle beyazlar, ardndan da iddetli ve tit
rek siyah ve beyaz ereveler birbirinin yerini alr. Yzlerce temsili grnt geer
gzlerimizin nnden: lgnca bir serbest armla kurgulanm haber grnt
leri, reklamlar, izgi filmler ve sinema filmleri.
Sanki Conner'n o ilk televizyon annda iine doduu gibi, bu olayla tm li
kimiz, kitle iletiim aralarnn kaydettii ve yaynlad grntler ve sesler aracl
yla kurulabilecekken, bunlara bir anlam verme saplantmz bu filmin sonsuz tek
raryla biimlenecektir. Report, Kennedy suikastna ki zt tepkiyi doru olarak n
grd: ya grsel-iitsel arivde grlebilecek gerek bir eylerin eksikliiyle hayal k
rklna uramak ya da Oliver Stone gibi ok fazla ey grp ard ardna komplo
teorileri retmek. AM

HOMBRE (1 9 6 7 ) ABD (20th Century Fox, Hombre

Asi Kabaday Productions)
111 dk, Renkli
Ynetmen: Martin Ritt
Paul Newman i kk bir ocukken, Apailer karm ve kendilerinden biri gi Yapmc: Irving Ravetch, Martin
bi bytmlerdir. Ailesinden bir arazinin miras kalmas zerine beyaz adamla Ritt
geri dnmesinin ardndan, Newman kendisini New Mexico'da bir at arabasnda Senaryo: Irving Ravetch, Elmore
bulur; yannda alngan bir dul rolnde Diane Cilento, frsat bir Kzlderili simsar Leonard, Harriet Frank Jr.
Elmore Leonard'n romanndan
rolnde Fredrlc March ve MeksikalI araba srcs rolnde Martin Balsam'dan
Grnt Ynetmeni: James
oluan kark bir yolcu grubu vardr. Grup, yolculuun ortalarna doru Richard Wong Howe
Boone'un canlandrd bir baka yolcuyla ibirlii iindeki bir ete tarafndan dur Mzik: David Rose
durulur. Newman, Apal eitimini gzler nne sererek birka ete yesini ld Oyuncular: Paul Newman, Fredric
rr ama bazlar Kzlderlliler'e nefretini aka belirttii iin yolculara daha fazla March, Richard Boone, Diane
yardm etmeye gerek grmez. Cilento, Cameron Mitchell, Barbara
Rush, Peter Lazer, Margaret Blye,
Martin Ritt'ln Hombre'si, 1960'lar ve sonrasnn western'lerinde klielemi li Martin Balsam, Skip Ward, Frank
beral dnceyi youn biimde gzler nne serer ama ete ve avlar arasnda bir Silvera, David Canary, Val Avery,
kedi-fare oyunu oynanrken karakterler arasndaki artan gerilimler vaizlii geride Larry Ward

brakr. Newman, ift rk sayesinde, rk nyargya ynelik zel bir gr kazan

m, souk ve kontroll John Russell rolnde olaanst; ve Richard Boone, New-
man'n dman rolnde daha saygn vatandalarn kiyzlln neeyle delip
geiyor. EB
Fransa / talya (Five, Paris)
101 dk, Eastmancolor
Dili: Franszca
Ynetmen: Luis Bunuel
Yapmc: Henri Baum, Raymond
Hakim, Robert Hakim
Senaryo: Luis Bunuel, Jean-Claude
Carrire
Joseph Kessel'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Sacha
Vierny
Oyuncular: Catherine Deneuve,
Jean Sorel, Michel Piccoli,
Genevive Page, Pierre Clmenti,
Franoise Fabian, Macha Mril,
Muni, Pallas, Maria Latour, Claude
Cerval, Michel Charrel, Iska Khan,
Bernard Musson, Marcel Charvey,
Franois Maistre, Francisco Rabal,
Georges Marchai, Francis Blanch
Venedik Film Festivali: Luis
Bunuel (Altn Aslan), (Paslnettl
dlfilm)
Gndz Gzeli
Luis Briuel, byk bir rahatlkla Belle de jo u r'u (Gndz Gzeli) "pornogra
fik" olarak tanmlamt ama "yaln erotizmi" irdelediini de eklemiti. Aslnda Bel
le de jour, byk olaslkla, 1960'lardaki daha byk bir hogrnn ve (geici ola
rak) esnek sansr ynetmeliklerinin erotik betimlemelerde yeni bir canllk yarat
masndan nceki son byk seks filmi.
Belle de jour, ayrca Sersen Aklar ve Tatl Hayat gibi 1990'lardan itibaren
dnya apnda yeniden gsterim ansn yakalayan dier filmlerle birlikte konu
ma, jest, kyafet ve tavrn en kk ayrntlarnda belli bir dnem "slubu" yakala
mas asndan da 60'larn esasl sanat eserlerinden biri.
Belle de jour, son derece fetiist bir film. Bunuel, Catherine Deneuve'n p
laklyla deil, onu rten araflar ve tllerin yan sra son derece gsterili ve p
rzsz dii grnyle ilgilenir. Filmin st snf bir genelevdeki faaliyetler etrafn
da gelimesine karn, seks asla gsterilmez. Kapal kaplar ardnda, kuytu keler
de, hatta bir tabutun altndaki ok gln bir sahnede gerekleen cinsel sapkn
lklar en vahi hayal gcne meydan okur adeta.
Deneuve, kocas Pierre'e (Jean Sorel) kar frijit (hatta belki bakire) olan bur
juva kadn Severine Serizy'yi oynuyor. En sonunda hafta sonlarnda leden son
ralar bir fahie olarak ifte bir yaam srmeye balayan Severine; muazzam ve
mazoist cinsel fantezilerini kefederken kendini gvende hisseder gibi grnr.
Bununla birlikte, ateli ve klksz bir gangsterin (Pierre elementi) kalbini almas ve
saygn yaamna karmasyla birlikte sisteminin dzeni altst olur.
Bu ekilde zetlenebilecek Belle de jour, ematik ve budalaca bir erkek fan
tezisi olarak grnse bile, aslnda bugne kadar yaplm en gizemli, en iirsel, en
karmak ve en aldatc filmlerden biri. Hibir karakter psikolojisi basite ya da ak
a verilmiyor ve ayn ey yaadklar gnlk dnya iin de geerli.
Bunuel, bizleri sakin ama emin admlarla hayal ve gerek arasnda kusursuz
ca dengelenmi tuhaf bir blgeye ynlendirir. Film; farkl karakterlerin uursuzca
srekli hakknda konuulduunu duyduumuz ama hi grmediimiz "kedileri"
ieri almaktan bahsetmesi gibi, hem komik hem huzursuz edici sanrsal efektlerle
doludur. Bu ayartc ve ryams dokuya ak olan seyirci, olaanst final sahnesin
den ok nce gerekte neler olduunu renmeyi beklemekten vazgeecektir.
Ho bir zgrleme aslnda. AM
ROBERT.*RAYMOND HAKIM pr.ent.nt

CATHERINE DENEUVE
JEA N SO REL
MICHEL PICCOLI d an s un f ilm de

BELLE DE JOUR
d 'a p r s le rom an de JOSEPH KESSEL d e l ' A c a d m i e F r a n a is e

avec

GENEVIVE PAGE
PIERRE CLMENTI
FRANCISCO RABAL
FRANOISE FABIAN
MACHA MERIL
M A R IA LATOUR M U N I

et GEORGES MARCHAL
a v e c l a p a r t i c i p a t i o n de
FRANCIS BLANCHE
E A S T jy jL O L 0 R
MIJNNAAMIS
BELLE DE JOUR
Fransa (Madeleine, Parc)
120dk, Eastmancolor
Dili: ngilizce / Franszca
Ynetmen: Jacques Demy, Agns
Varda
Yapmc: Mag Bodard, Gilbert de
Goldschmidt
Senaryo: Jacques Demy
Grnt Ynetmeni: Ghislain
Cloquet
Mzik: Michel Legrand
Oyuncular: Catherine Deneuve,
George Chakiris, Franoise Dorlac,
Jacques Perrin, Michel Piccoli,
Jacques Riberolles, Grover Dale,
Vronique Duval, Genevive
Thnler, Henri Crmleux, Pamela
Hart, Leslie North, Patrick Jeantet,
Gene Kelly, Danielle Darrieux
Oscar adaylklar: Michel
Legrand, Jacques Demy (mzik)
ngilizce ad: The Young Girls o f
Rochefort
Fransa / talya (Ascot, Comacico,
Copernic, Lira)
105dk, Eastmancolor
Dili: Franszca
Ynetmen: Jean-Luc Godard
Senaryo: Jean-Luc Godard
Grnt Ynetmeni: Raoul
Coutard
Mzik: Antoine Duhamel, Guy
Bart, Wolfgang Amadeus Mozart
Oyuncular: Mireille Darc, Jean
Yanne, Jean-Pierre Kalfon, Valrie
Lagrange, Jean-Pierre Laud, Yves
Beneyton, Paul Ggauff, Daniel
Pommereulle, Virginie Vignon, Yves
Afonso, Blandine Jeanson, Ernest
Menzer, Georges Staquet, Juliet
Berto, Helen Scott
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Jean-Luc Godard (Altn
Ay adayl)
Jacques Demy'nin olaanst Umbllas o f Cherbourg'unun (Cherbourg
emsiyeleri, 1964) tamamlaycs Les Demoiselles de Rochefort, ok az filmin eri
tii ya da erimeye alt bir hedefe ulat. Les Demoiselles de Rochefort, iki sa
at boyunca dinmek bilmez bir nee ve coku tonunu koruyarak filmin gerek tu t
kunlar in huuya yakn bir noktaya yaklar.
Bu filmdeki her ey; mutluluk, nee ve sinemada bir ei daha olmayan bir ya
am sevincini ifade eder. Rakipsiz bir artma ve etkileme kapasitesine sahip Umb-
rellas o f Cherbourg'da (Cherbourg emsiyeleri) bile hikayenin hznnn, tasvirle
rin canllyla att bir ok an bulunur. Bu filmde byle bir gerilim yaanmyor.
Renkler ereveden frlayp dorudan beynin zevk merkezlerine saldrr; tpk kos
tmler, dekorlar ve zellikle performanslar ve mzik paralar gibi. Bir kez daha
mzik stad Michel Legrand'la alan Demy, zellikle 1950'lerin MGM mzikal
lerinde yaratlm dnyalara atfta bulunan ve birebir ayn kyafetler iindeki kz kar
delerin, kz karde olmann zevkli yanlar hakknda arklar syledii, bir hafta so
nu boyunca sren bir yerel sokak panayrnn ak ve mutluluk kutsamasna dn
t, sradan bir kprden geme eyleminin zenle koreograflanm hoppalk
gsterilerine esin kayna olduu bir byl lke yaratr.
Basite zetlemek gerekirse, Les Demoiselles de Rochefort, sizi hayal edebi
leceiniz dier tm filmlerden ok daha fazla mutlu edecektir. Hi de kmsene
cek bir baar deil bu. EdeS
WEEK END (1967)
Hafta Sonu
Hafta Sonu, Jean-Luc Godard'n en vahi ve en kark filmi olabilir ki bu da
nemli bir ey. Ancak Hafta Sonu, her eyin tesinde, ynetmenin en cretkar fil
mi. Bu filmde her ey olabilir: Sradan bir telefon konumas absrd bir biimde
ho bir mzik parasna dnr, kahramanlarmz ormanda masal karakterleriyle
karlar ve ba karakterler gerekten her an tyler rpertici sonlarla kar karya
gelirler. Godard'n bir epizottan bir baka tuhaf epizota geme karar, cesurca ve
son derece etkiliydi. Her tr ve renkten radikal ynetmen, bu anlamda Hafta So
nu'na ok ey borlu. Ancak "radikal" yaftas bu film iin biraz uygunsuz; nk
bu tr bir niteleme, korkun bir siyasiletirme ve mizahi yoksunluk anlamna gelir.
Oysa geriye kalan dier tm unsurlar, Hafta Sonu'nun bu problemleri yaamama
sn salar.
Hafta Sonu'yla ilgili bir tartma, en nl sahnesini, hatta sinema tarihinin en
nl sahnelerinden birini, anmadan tamamlanm olmaz. Filmin en muhteem
sahnesi, Godard'n didaktik ve eksiltili ara yazlara ynelik bastrlamaz eilimiyle
kesilen, dnyann en korkun trafik skklnn on dakikalk kaydrmak ekimidir
belki. Sradan bir karmaa deildir bu; Godard'n kabusumsu ama gln versiyo
nunda hayvanat bahesi hayvanlar, gemiler, ara sra yaplan piknikler ve ok faz
la kan bulunur. Ancak ynetmenin nl szne dayanarak, endielenecek bir ey
yok: Sadece krmz boya bu. EdeS
LE SAM0URA'(1967) Fransa / talya (CICC, Fida, Filmel,
Kiralk Katil TC)
105dk, Eastmancolor
Dili: Franszca
Jean-Pierre Melville, Samurayn Bushido Kitab'ndan beyazperde uyarlamasna Ynetmen: Jean-Pierre Melville
nsz olarak bir alnt yaratma kabiliyetine sahipti: "Samurayn yalnzlndan daha Yapmc: Raymond Borderie,
byk bir yalnzlk yoktur; ormandaki kaplannki dnda... belki..." Japon kltr Eugne Lpicier
ne baka bir antrmaya gerek kalmaz: Bu szler, Kiralk Katil'e soyut, mitolojik ve Senaryo: Jean-Pierre Melville,
lmsz bir hava katmaya yeter. nsan boacak kadar stilize olan bu nefes kesici Georges Pellegrin
Joan McLeod'un The Ronin isimli
filmde, sinemann hayali dnyas, gereklii zahmetsizce alt eder. John W oo'dan romanndan
Paul Thomas Anderson'a, Quentin Tarantino'dan W alter Hill'e birok ynetmenin Grnt Ynetmeni: Henri
Kiralk KatiT' soukkanl hareketlerin gerek Incil'i olarak grp adeta talan etme Deca
sine amamak gerek. Mzik: Franois de Roubaix
Jef Costello (Alain Delon), "eski kurt" sfatnn hafif kalaca elik gibi bir ki
Oyuncular: Alain Delon, Franois
Prier, Nathalie Delon, Cathy
ralk katildir. Sistemli ve cinsellikten yoksun olan, emir zerine ldrme istekliliin Rosier, Jacques Leroy, Michel
den de aka anlalabilecei gibi ahlak kurallarn hie sayan Jef, tpk Robert Boisrond, Robert Favart, Jean-Pierre
Mitchum'un Out o f the Past'te (1947) canlandrd ada gibi, tuzaa drld Posier, Catherine Jourdan, Roger
Fradet, Carlo Nell, Robert Rondo,
n ve takip edildiini fark eder; bir "erevenin iinde"dir ve gidip "resme bak
Andr Salgues, Andr Thorent,
mas" gerekir. Onu sulu karabilecek tankla nihai yzlemesi, i motivasyonlar Jacques Deschamps
nn muammasn gzler nne serer.
Melville'in Paris'e bak, Amerikan kara film aknn szgecinden geer: siya
hi arkclaryla caz kulpleri, karanlk ve yamurlu sokaklar. Polisler bir Frantz Lang
filmindeki gibi bir grev stlenerek girift bir gzetimle kentin haritasn karr ve
bu ele gemez insan grntsn takip eder. Yine de film hayalinin arpc atmos
feri, Melville'in efsanevi ve lgn detayclyla dengelenirken ayn detaydk bir po
lis prosedrnn saplantsallna yaklar: Fier jestin, kentin etrafndaki her hare
ketin lojistii kusursuzca planlanm ve kaydedilmitir.
Kiralk Katin izlemek zordur: Byk oranda diyalogsuz filmde her ses (Jef'in
apartman dairesinde cvldayan ku, bir otomobil motorunun homurtusu ya da bir
anahtarln ngrdamas gibi) yaltlm ve ykseltilmiken, oyuncular gz kama
trc mankenler gibi poz verir (Delon, en az 1967 yapm Belle de jo u r1daki Cathe
rine Deneuve kadar porselenden yaplm gibidir); Robert Bresson'dan sz etmeye
bile gerek yok. Melville karlatrlmay reddeder ama dorudur: Jef, isel bir a
ryla harekete gemi sofu bir rahiptir adeta. AM

ngilizce ad: The Godson


ABD (Jalem, Warner Bros.)
126dk, Technicolor
Ynetmen: Stuart Rosenberg
Yapmc: Gordon Carroll, Carter
De Haven Jr.
Senaryo: Donn Pearce ve Frank
Pierson
Donn Pearce'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Conrad L
Hall
Mzik: Lalo Schlfrin
Oyuncular: Paul Newman,
George Kennedy, J.D. Cannon, Lou
Antonio, Robert Drivas, Strother
Martin, Jo Van Fleet, Clifton James,
Morgan Woodward, Luke Askew,
Marc Cavell, Richard Davalos,
Robert Donner, Dennis Hopper
Oscar: George Kennedy (erkek
oyuncu)
Oscar adaylklar: Donn Pearce,
Frank Pierson (senaryo), Paul
Newman (erkek oyuncu), Lalo
Schifrin (mzik)
COOL HAND LUKE (1967)
Parmaklklar Arkasnda
Bir yldzlar vardr, bir de nce simge haline gelen varlyla, sonra da iimize
ileyen mavi gzleriyle, oynad en iyi filmleri bile aan Paul Newman gibi aktr
ler. Parmaklklar Arkasnda' nn alml ilerleyii arada kesintiye urasa da film, nis
peten basit hikayesinin asaletle tamaya alt arln Newman'in ekici kiili
inden alyor. Stuart Rosenberg'in, grntlerini Conrad Hall'un muazzam geni
perde formatnda (bylece parlak le gneini ve stsz, gz alc prangal
mahkumlar olabildiince iyi grntlemi oluyordu) ektii filmi, dpedz otorite
kart bir hikayeyle tafral bir mao hikaye arasnda iddetle salnyor ve nihayet tu
haf ve eksik gedik bir sa alegorisine dnyor.
Filmin beceriksizce iki arada bir derede kalmasna amamak gerekir ama Par
maklklar Arkasnda yine de batan sona srkleyiciliini koruyor. Newmanin can
landrd ar dikkafal, yine de sradan adam karakteri Lucas "Cool Hand" Jack-
son, parkmetre cihazlarn krma suundan cezaevindedir. Beklenecei gibi, hapse
girer girmez ilk ii, daha da amaz bir kurallar sistemine kafa atmak olur. Dolay
syla, bana dert aan stoisizmi giderek daha ykc hale geldike, ald cezalar da
o lde sertleir. Unutulmaz sahneleri, alntlanmaya uygun replikleriyle Parmak
lklar Arkasnda, znde, derinlikten uzakm izlenimi uyandrsa da batan aa
kltrel (ve kar-kltrel) anlamlarla dolu simge haline gelmi bir film.
Gerekten de, filmde geen kimi replikler (u tehdit kokan, "Aslnda burada
sorunumuz, iletiim kuramamak" ifadesi rnein) sinema literatrne girdii gibi,
yumurta yeme bahsi ve hapishane avlusundaki yumruklama sahneleri de yedinci
sanatn efsanevi anlar arasna girmitir. Filmi bu kadar ekici klan bir baka eyse,
gen- Dennis Hopper, Harry Dean Stanton ve Newman'in nce rakibiyken sonra
sa kolu olan George Kennedy'nin aralarnda bulunduu renkli yardmc oyuncu
kadrosu.
Son derece naif bir kabaday olan DraglineT canlandran Kennedy, bu rolyle
En iyi Yardmc Oyuncu Oscar'na deer bulundu. Ama filmi tayan asl unsur
Newman'in dingin, karizmatik oyunu. En iyi performansn ortaya koyduu bu rol
le bir anda nnn doruuna trmand. Jack Nicholson'n tuhaf bir bi
imde benzer filmi One Flew Over the Cuckoo's West'teki (Guguk Ku
u) abartl oyunculuuna kyasla, Parmaklklar Arkasnda'daki New
man, bilgi glmsemesi, sonsuz gveniyle, ok daha incelikli bir
oyun sergiliyor. Newman'in Luke'u kendi kendine fazlaca konumaz,
yle her hareketini gzmze sokmaz, hatta drtlerini bile pek ak
etmez. Rasgele bir zorluu alt etmek iin hapishaneye zellikle d
m gibi neredeyse ve sanki srf kazanp kazanamayacan grmek
iin sisteme meydan okuyor. Aslnda ektii hapis cezasnn zgr
ruhlu Luke'a dettii ar bedel, film in sonlarna dek netlik kazanm
yor. Dier mahkumlarn yaptnn aksine esaretle gelen kurumsal ra
hatl sebatla reddeden Luke, ibirliine yaklamayan duruuyla so
nunda bir trajedinin kurban olur. Parmaklklar Arkasnda, tek bir kii
nin sistemi ne lde zorlayabileceini konu ald kadar, sistemin bu
na cevap vermesi halinde ortaya neler kabileceini de anlatyor. JKI
ABD (MGM)
92dk, Metrocolor
Ynetmen: John Boorman
Yapmc: Judd Bernard, Robert
Chartoff
Senaryo: Alexander Jacobs, David
Newhouse, Rafe Newhouse
Donald E. Westlake'in The Hunter
isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Philip H.
Lathrop
Mzik: Stu Gardner, Johnny
Mandel
Oyuncular: Lee Marvin, Angie
Dickinson, Keenan Wynn, Carroll
O'Connor, Lloyd Bochner, Michael
Strong, John Vernon, Sharon
Acker, James Sikking, Sandra
Warner, Roberta Haynes, Kathleen
Freeman, Victor Creatore,
Lawrence Hauben, Susan Holloway
POINT BLANK (1 9 6 7 )
Dn Olmayan Nokta
Donald E. Westlake'in 1964'te yaynlanan The Hunter (Avc) romanndan
John Boorman'n uyarlad gerilim filmi, en az ilk gsterime girdii zamanlardaki
kadar srkleyici ve olaan bir biimde stilize. Film, ana karakterini ldrme numa
rasyla balar; Walker'i (Lee Marvin) delip geen iki kurun, sert aksiyon ve hatta
daha da sert seks sahneleriyle dolu bu erkeksi filme eklini verir.
Walker, nce dostu gangster Mal Reese'in (opur yzl John Vernon) ihane
tine urar, sonra da lme terk edilir. Reese, Walker'in karsnn sevgilisi oluverir.
Walker, kurun yaralar iyileince, hem Reese'in kendisinden ald 93 bin dolar
geri almak hem de kars Lynne (Sharon Acker), Reese ve tm su ortaklaryla he
saplamak ister. Walker'in plan Lynne'in, tecavze uram, kullanlm ve ylece
braklm kz kardei Chris'i de (Angie Dickinson) iine alan bir girdaba dnr.
Gerek biim gerekse grsellik asndan mkemmel bir gerilim: Boorman'n
geni perde formatn (kentsel ufkun plak olarak ve tm aklyla arz- endam
ediine ve karakterlerin erevenin bir ucundan teki ucuna varna dikkat) her
zelliini deerlendirerek kullan, Dn Olmayan Noktay sinemada olduu gi
bi televizyonda da izlenir klar. KK
 ABD /Kanada (Canyon)
45dk, 16mm Renkli
Grnrde bir minimalizm arketipi olsa da Wavelength (Dalga Boyu) aslnda Ynetmen: Michael Snow
aksiyon ykl bir filmdir: hem biimi ya da tematik ierii hem de ierdii hikaye Yapmc: Michael Snow
ler btn asndan. Film, perdenin uzam ve zamanyla adeta etin bir oyun oy Senaryo: Michael Snow
nar. Sinemaya ikin gizem dnyas ve anlat biimi geleneklerini batan kabul eden Grnt Ynetmeni: Michael
Snow
bu deneysel film, seyirciyi, hemen her filmin ne kard genel dorular zerine
Oyuncular: Hollis Frampton, Joyce
dnmeye zorlayarak, perdeyle kurduumuz ilikiyi tamamen deitirmeye yelte
Wieland, Amy Yadrin, Lyne
nir. Grossman, Maoto Nakagawa,
Ynetmen Michael Snow, filmi, tek bir plan-sekans olarak gerekletirmi. 45 Roswell Rudd
dakika boyunca bir apartman dairesinin tek odas iinde, zellikle dalgalar gste
ren bir fotorafa odaklanrz. Kstl olanaklarna gre sk, izleyiciyi fiziksel uzamla
ve insan elinden kma bir anlatnn her boyutuyla hesaplamaya zorlayan aman
sz bir yapt bu. Hatta kalabaln iinde yryen bir adamn (Hollis Frampton) bir
denbire lmyle sonulanan bir cinayet bile sz konusu. Daha sonra bir kadn,
cesedi bulur, telefona sarlr; ardndan, bu giderek byyen olayn etrafa hafif ha
fif yaylan dalgalarn anmsatrcasna, polis arabalarnn siren sesleri gelir kulam
za. Ama ayn anlarda melodram da dalgalanmaya balar, grnt birdenbire de
iir ve filmin banda bize gsterilen fotorafn yerinde artk yeller estiini gr
rz. Neler olup bittiini anlayabilmek iin duvara (ve bir fotorafn kendine zg
evreni saylabilecek eye) ok yaknzdir artk.
Wavelength tek plandan olumasna karn kesintisiz tek bir ekim deildir:
Odann iindeki yolculuumuz boyunca kameraya takl film, renk ayarlar ve k
rastgele ama yine de bilinli olarak deiirken, film boyunca mzikal bir dalgann
en dk sesten (50 devir saniye) en yksee (12 bin devir saniye) kademe kade
me ykseliine tank oluruz; ironik The Beatles paralar ( Strawberry Fields Fore
ver") bu mini melodrama elik eder. Hemen her underground ve deneysel film gi
bi, Wavelength de kendini ciddiye al asndan parodisi yaplmaya, entelektel
bir tatm in arac olarak gz ard edilmeye aktr; ama yine de grmezlikten geline
meyecek lde can alc bir neme sahip, olmazsa olmaz bir almadr. KN
ABD (Tatira-Hiller, Warner
Bros/Seven Arts)
111 dk. Technicolor
Ynetmen: Arthur Penn
Yapmc: Warren Beatty
Senaryo: David Newman, Robert
Benton
Grnt Ynetmeni: Burnett
Guffey
Mzik: Charles Strouse
Oyuncular: Warren Beatty, Faye
Dunaway, Michael J. Pollard, Gene
Hackman, Estelle Parsons, Denver
Pyle, Dub Taylor, Evans Evans,
Gene Wilder
Oscar: Estelle Parsons (yardmc
kadn oyuncu), Burnett Guffey
(grnt ynetmeni)
Oscar adaylklar: Warren Beatty
(film), Arthur Penn (ynetmen),
David Newman, Robert Benton
(senaryo), Warren Beatty (erkek
oyuncu), Faye Dunaway (kadn
oyuncu), Michael J. Pollard
(yardmc erkek oyuncu), Gene
Hackman (yardmc erkek oyuncu),.
Theadora Van Runkle (kostm)
BONNIE AND CLYDE (1967)
Bonnie ve Clyde
Arthur Penn, Fransz Yeni Dalgas tarznda, tezcanl bir taknla dayanan iz
gi d bir Amerikan filmi yapma giriimi sonucunda, olaanst bir gie baars ya
kalad. zleyici, Penn'in kurumsallk kart tavrn benimsedi. Eletirmenler de sonu
ta, Amerikan sinemasna yeni bir enerji getiren ve bir ciddiyet alayan bu ynetme
ni alklamak zorunda kaldlar. Oysa film lk vizyona girdiinde, tablo byle deildi:
Bonnie ve Clyde, iddeti rahatsz edici grntlerle betimledii gerekesiyle sert bir
ekilde knanmt. Teknolojik yenilikler artk mermi yaralarn daha gereki gster
meye izin verdiinden Penn'in ekimleri de ou zaman paralanm vcutlar ve e
kilen fiziksel aclar zerinde uzun uzun oyalanyordu. Kukusuz daha nce de Ame
rikan filmleri iddete dayanyordu ama Bonnie ve Clyde, izleyiciyi bu kadar gl bir
ekilde iddetten korkmaya ve ayn zamanda onun byleyici gzelliinden etkilen
meye zorlayan ilk filmdir,
Balangta yaplan yorumlar iin kalitesini gz ard ediyor, hatta filmi knyor
du. Ama ksa bir sre sonra iin rengi hzla deiti ve kimi dergiler filmi tekrar gz
den geiren yazlar yaymlamaya balad. Dehet sahneleri, kat gereki duru ve
neredeyse kaba gldr bir kenara, Bonnie ve Clyde bir biyografi filmi tarznda, ti
tiz sanat ynetmenlii sayesinde, olduka gereki bir film duygusu uyandrr. Ayr
ca kuzeydou Teksas'n toz duman iklimi de filmde ok iyi verilmitir. Film, tarihi
gerekleri tam yanstmayan kimi ynleriyle, Buhran Dnemi'nin, zamannda halk
kahraman saylm en nl banka soyguncusu iftinin maceralarn ve trajik sonla
rn iler. etenin dier elemanlar rolndeki Gene Hackman, Estelle Parsons ve Mic
hael i. Pollard'n mthi yardmc oyunculuklaryla birlikte, asl failler, baroldeki
Warren Beatty ve Faye Dunaway filmde prldyor. Baaryla sonulanan bir soygun
sonrasnda ete, Clyde'n aabeyi Buck'n (Hackman) ldrld, kars Blanc-
he'nsa (Parsons) kr edilip yakaland lowa'da polisin dikkatini eker. Dier ele
man polisten yakay syrmay baarr ama sonuta Bonnie'yle Clyde pusuya dr
lr ve ar ekim bir lm balesinde, makineli tfekle delik deik edilirler.
ktidarsz Clyde'la saldrgan Bonnie arasndaki, o dnemde pek allm olma
yan cinsel ilikinin aklkla sergilenmesi de r ac niteliktedir. 1960'larn sonu iti
bariyle Hollywood, Sinema Yapm Ynetmelii yasaklarn kaldrr ve yeni bir snf
landrma sistemi getirerek seks ve iddetin perdede yanstlma biimini zgrletirir.
Bonnie ve Clyde bu yeni sistem iinde ekilmi ilk ve en baarl filmler arasndadr.
On dalda Oscar'a aday gsterilen film, gsterdii olaanst gie baarsyla da
Amerikan sinema endstrisinin kt gidiatn durdurup, yeniden krl bir alan ha
line gelmesine katkda bulunmutur.
Bonnie ve Clyde, Amerikan toplum hayatnda birey ve iddetin yeri zerine,
salam na edilmi, mulak bir yapttr. Bununla beraber sinema tarihindeki yeri
daha da nemlidir. Filmin malum ve can alc baars Hollywood'a, geleneksel
Amerikan temalarnn Avrupa tarz bir stilizasyon ve ciddiyetle ilendiinde (yerleik
trlerin iine yedirilerek), hele bir de tem po hzlandrlp etkileyici aksiyon sahneleri
ne yer verilirse, lke apnda izleyiciyi yeniden kazanabileceini gstermitir. Bonnie
ve Clyde, 1970'lerdeki "Hollywood Rnesans"nn yolunu amtr. Szgelimi Fran
cis Ford Coppola'nn The Godfather' (Baba) gibi bu dnemin rn olan bayapt
lar Penn'in filmini nemli lde taklit ederek, ona duyduklar hayranl en iten bi
imde gstermilerdi. RBP
V!

Macaristan / Sovyetler Birlii
90dk, SB
Dili: Macarca / Rusa
Ynetmen: Mikls Jancs
Yapmc: Jenoe Goetz, Andras
Nemeth, Kirill Sirjajev
Senaryo: Gyula Herndi, Mikls
Jancs, Luca Karall, Valeri Karen,
Giorgi Mdivani
Grnt Ynetmeni: Tams
Soml
Oyuncular: Jzsef Madaras, Tibor
Molnr, Andras Kozak, Jcint
Juhsz, Anatoli Yabbarov, Sergei
Nikonenko, Mikhail Kozakov, Bolot
Bejshenaliyev, Tatyana
Konyukhova, Krystyna
Mikolajewska, Viktor Avdyushko,
Gleb Strizhenov, Nikita Mikhalkov,
Vladimir Prokofyev, Valentin
Bryleyev
CSILLAGOSOK, KATONK (1967)
Kzl ve Beyaz
1967'de ektii uzun metrajl filmiyle Mikls Jancs, Amerika'da merak uyan
dran ilk Macar ynetmenlerden biriydi. Filmin bieminin hnerli sunumu, dayand
gl ritel ve saf gzellii apak ortadadr. Rus Devrimi'nin yan etkilerinin g
rld dnemi ileyen bu siyah-beyaz trende, kzllar devrimciler, beyazlarsa on
lar ezmekle grevli devlet gleridir. Jancs, genellikle etkileyici bir grnt su
nan, zenle hazrlanm koreograilerden oluan uzun planlar kullanarak, bizi, ik
tidar mekanizmalar zerine neredeyse soyut bir dzlemde (ki filmin Stendhalvarl
adnn hikmeti de budur) kafa yormaya zorlad gibi, sonradan Stanley Kubrlck'in
filmlerinde greceimiz trden souk bir erotizme de yer verir. Ama yanl bir fik
re de kaplmamak gerekir: Jancs, bu duruuyla, politikaya ya da duygulara mesa
fe alyor da deildir. Sebebi belli; zellikle filmin, Macar Devrimi zerinde kurulan
ve 7.000 Macar'n lmyle sonulanan Sovyet basksnn bitiminden sonra, on yl
dan ksa bir sre iinde vizyona girdiini dnecek olursak, Kzl ve Beyaz'daki
aikr milliyeti elerin, Rusya kart olarak alglanabileceini (ki yle de alglan
mtr) grebiliriz. Zaten Macar-Rus ortak yapm bu filmin, Sovyetler Birlii'nde
gsterime girmesinin Rus otoritelerince yasaklanmas da olduka anlamldr.
Jancs'nun genel ekim tercihiniyse, oyuncularna saygszlk olarak grme
mek gerekir. Macar ynetmenin gedikli aktrlerinden Jzsef Madaras'a gre
"Jancs'nun sinemasnda oyuncunun yz ikincil bir nem tar: O insan ruhunu
kitle hareketleri zerinden tarif ve ifade eder. Yerleik betimleme biimlerine al
kn izleyiciye tuhaf gelen ey budur. Buna ramen oyuncularndan, konvansiyon
dan hareket etmek zere, yaratc ibirlii beklemeye de devam eder. Hibir za
man psikolojiye, analize odaklanmaz; hareketlenmenizi salar. Ben de sizi hareket
lendirme yntemine bakarak, benden ne beklediini, karakteri gznde nasl can
landrdn karsarm. Dnme biimi mzikal, gr ritm iktir."
Bugne dek Jancs'nun hibir filmini izlemediyseniz, bu film balamak iin en
doru seim: Kzl ve Beyaz onun izlediim i|k uzun metrajl filmiydi ve dier film
lerini de izlememi salad. Jancs, sesli film dneminin kilit Macar ynetmenidir di
yebiliriz. Onun ardndan gelen, Bela Tarrgibi dier Macar ynetmenleri de onu iz
lemeden alglayamayz. JRos
 ekoslavakya (Barrandov)
162dk, SB
Frantisek Vlcil'in, 18. yzyl Bohemya ormanlarnda geen, ddial ve ok kat Dili: eke
manl ortaa epiinin temas, paganizmden Hristiyanla geitir. Filmde, ma Ynetmen: Frantisek Vlacil
sum, manastra bal klan liderinin nder kznn (Magda Vsryova), vahi pagan Yapmc: Josef Ouzky
savas Mikolos Kozlik'e (Frantisek Veleck) esir d ve cinsel smrye maruz Senaryo: Frantisek Pavlicek,
Frantisek Vlacil
kal anlatlr.
Vladislav Vancura'nm romanndan
Tamamlanmas alt yl sren, sembollere ve metaforlara vurgu yapan, hemen
Grnt Ynetmeni: Bedrich
hemen saatlik eksiltill bir anlatdr Marketa Lazarov. Vizyona girdii ilk gnden Batka
itibaren birok dergi tarafndan "afallatc bir i, sradan ticari sinemaya benzeme Mzik: Zdenek Liska
yen bir film " olarak tantlarak hak ettii deeri de grd. Sava ncesi avangard Oyuncular: Josef Kemr, Magda
romana dayanan ve Cari Theodor Dreyer, Akira Kurosawa ve Ingmar Bergman Vsryov, Nada Hejna, Jaroslav
Moucka, Frantisek Velecky, Karel
grselini anmsatan bu siyah-beyaz Gotik bayapt, 1988 ylnda, lkedeki eletir
Vasicek, Ivan Palch, Martin
menler ve sanayi nderlerinin bir araya geldii bir panelde tm zamanlarn en iyi Mrazek, Vclav Sloup, Pavla
ek filmi seilmiti. iirsel lirizmi ve tarihi filmleriyle tannan Vlacil (1961'de ektii Polaskova, Alena Pavlikov, Michal
Kozuch, Zdenek Lipovcan, Harry
The Devil's Trap, kar-Reform srecini anlatrken, 1967 yapm Vallery o f the Be-
Studt, Vlastimil Harapes
es'deki ek kahramansa Ttonik bir valyedir), bu filmde aksiyon ykl yzeysel
bir macera anlatm yerine, sinematografisinden ve hikayenin getii dnemin ta
rihsel gerekliklerinden hi sapmadan, atalarnn psikolojik ve tinsel dnyalarn de
rinlemesine zmler. Bu yzden Marketa Lazarov bir ahir zaman kbusu gibidir:
trn ya da korku uyandrma sebebini snflandramayacamz bir sinematik iir
dir. SJS

THE JUNGLE BOOK (1967) ABD (Walt Disney)

Orman ocuu 78dk, Technicolor
Ynetmen: Wolfgang Reitherman
Disney animasyonlar arasnda muhtemelen en sevileni, Rudyard Kipling'in Yapmc: Walt Disney
yazd, vahi ormanlarda kurtlarca yetitirilmi bir olan ocuumun hikayesini an
Senaryo: Larry Clemmons, Ralph
Wright, Ken Anderson, Vance
latan Orman ocuu'dur. Zoltn Korda (1942) ve Stephen Sommers' in (1994), Gerry, from novel by Rudyard
ocuun uygarla geri dndkten sonraki deneyimlerini anlatan canl-aksiyon ver Kipling
siyonlarndan farkl olarak bu izgi film, Mowgli'nin vahi hayattaki son gnn Mzik: George Bruns, Terry
anlatr. Zira acmasz Kaplan Shere Khan'n geri dnd orman, kahramanmz Gilkyson, Richard M. Sherman

iin gvenli olmaktan kar. Mowgli nce kararsz kalr, sonra da ayn Pinokyo gi
Oyuncular: Phil Harris, Sebastian
Cabot, Louis Prima, George
bi, yolunu arr ve Kaa'yla (ylan) Kral Louie'nin (maymun) elinden, ancak dostla
Sanders, Sterling Holloway, J. Pat
r Bagheera (bir panter) ve Baloo (ay) sayesinde kurtulur. O'Malley, Bruce Reitherman, Verna
Hafif bir hikaye ve istisnai olmaktan uzak bir animasyon geri; ama kiiletir Felton, Clint Howard, Chad Stuart,
Lord Tim Hudson, John Abbott,
meye ve sonuca baktmzda farkllklar ortaya kyor. W alt Disney'in bizzat ilgi
Ben Wright, Darleen Carr
lendii son animasyon rn Orman ocuu'nun birtfier zelliiyse, bu trde ilk
Oscar adaylklar: Terry Gilkyson
kez, nl seslendirmenlere yer verilmi olmasyd: George Sanders sinsi Shere (film arks)
Khan' hatasz seslendirir; Louis Prima "I'm the King o f the Swingers" arksn sy
ler; Phil Harris'se okul kakn bir hippi olan Baloo'ya ve arks The Bear Necessis-
ties"e ses verir. Filmin devam, Orman ocuu 2, ge de olsa 2003 ylnda vizyona
girmiti. TCh
ekoslavakya / talya (Carlo
Ponti, Barrandov)
71 dk, Eastmancolor
Dili: eke
Ynetmen: Milos Forman
Yapmc: Rudolf Hjek, Carlo Ponti
Senaryo: Milos Forman, Jaroslav
Papousek, Ivan Passer, Vaclav
Sasek
Grnt Ynetmeni: Miroslav
Ondrfcek
Mzik: Karel Mares
Oyuncular: Jan Vostrcil, Josef
Sebanek, Josef Valnoha, Frantisek
Debelka, Josef Kolb, Jan Stckl,
Vratislav Cermk, Josef Rehorek,
Vaclav Novotny, Frantisek
Reinstein, Frantisek Paska, Stanislav
Flolubec, Josef Kutlek, Frantisek
Svet, Ladislav Adam
Oscar adaylklar: ekoslovakya
(yabana film)
ngilizce ad: The Fireman's Ball
HOR, M PANENKO (1967)
tfaiyeciler Balosu
Milos Forman alegorik bir film ekmeyi dnmemise de itfaiyeciler Balosu
ister istemez Sovyet toplum modelinin ktlkleri zerine salam bir kara mizaha
dnmtr. Forman'n Bat'ya g etmesinin sebebi biraz da dll filminin, ya
pmc yardmcs Carlo Ponti tarafndan ok sert eletirilere maruz kalmasyd; zira
film, tanklarn, Demir Perde snrlarn geniletmek iin, Prag'a yapt basknla ba
lar.
Filmin kk bir ekoslovak kynde balayan hikayesi, birka ilgin zellie
sahiptir: adalar partisi, itfaiye bakannn gnll emekliliine sayg treni, paha
l yiyecekler iin yaplan piyango ekilii, bir gzellik yarmas ve gece balamadan
nce patlak veren yangn ve onun trajikomik sonucu.
Sadece olay rgs nedeniyle deil, filmin ekildii kasabada kefedilen ren
grenk amatr oyuncu topluluunu grmek iin de mutlaka izlenmesi gereken bir
film. Blm blm akan yaps, doal tarz, mizaha olabildiince geni lde yer
verii, el akalar ve sahne olduu hatalar zinciriyle film, kstl olanaklarna ramen
grup psikolojisi hakknda dikkatle yaplan bir gzlem aslnda.
Gnll bir itfaiye ubesi komisyonunun iyi niyetli komite yeleri, henz
emekli olan bakanlar erefine dzenledikleri gece iin bir gda piyangosu hazrlar.
dl hazrlamak iin kasabada yaayan herkes buluma salonuna yiyecek getirir.
Konuklarn gelmesiyle salon dolar; ve bu arada, gzellik yarmas adaylarn belir
lemeye alan komite yelerinin, gzel kadn vcutlar karsnda kendilerinden
gemeleriyle ortaya kan frsat deerlendiren hrszlar, ekilile datlacak tm g
da maddelerini alarlar. O anda salonda bulunan herkes phe altndadr
nk zaten kasabada bir ktlk olduu su gtrmez bir gerektir. Pahal li
krler, etler herkesi hrszla tevik edebilir.
Haliyle gzellik yarmas da karr ve ardndan da kasabada yangn
kar. Henz sarho olmu komite yeleri, azgn alevleri sndrmeye ala-
dursun, yal bir adam kar altnda, evinin yann izler. Filmin sonunda komi
te yeleri toplamda gnah ilemilerdir: bir ekiliin altndan kalkama-
mak, gzellik yarmas dzenleme giriiminde bulunmak, yangna sebep ol
mak. Ama yine de bir tek ey, emekli bakan iin byle bir gece dzenlemi
olmalar, onlar kurtarr. Komitelerin, yoldalarn iten pazarlkl halleri bir ta
rafa, daha iyi yarnlar iin iyimser kalarak, aralarndan yaa byk birisine
sayglarn sunmak iin armaan vermeleri, filmde, olsa olsa bir kuru grlt,
bir tantana olarak belirir.
Forman, Jaroslav Papousek, Ivan Passer lsnn, gerekten bir itfa
iyecinin balosundan etkilenerek ortaklaa yazd senaryo, Sovyet toplumu-
nun durumunun farknda olduklarn kantlar. Fitim, 1967 ylnda ekoslavak-
ya'daki gnlk hayatn, bir trl giderilemeyen ihtiyalardan, isteklerden
olumasn fazla abartmadan anlatrken, ounluun elindekilerin nasl da
ynetici aznlka ele geirildiine yer vererek ahlaki iradenin kne vur
gu yapar. Tabii bu durumu yaratan ey, iyi beslenme, su ime gibi temel in
sani ihtiyalarn giderilememesinden kaynaklanr geri; ama filmin alegorik
tns, forman'n asl niyeti bir kenara, btn bunlarn aslnda bir uygarlk t
rnn olduu gibi ktne kadar vardrr ii. GC-Q
 Brezilya (Mapa)
106dk, SB
1 Nisan 1964 gn Brezilya'da, 25 yllk bir diktatrln yolunu aan askeri Dili: Portekizce
darbe gerekleti. Son derece etkin ve sz sahibi Brezilya Solu'nu afallatansa, dar Ynetmen: Glauber Rocha
benin yaplm olmas deil, sivil hkmetin bu kadar hzl ve kanl bir biimde k Yapmc: Luiz Carlos Barreto,
Carlos Diegues , Raymundo
mesi oldu. fke, su ve bask ortamnn kemirgen yaps, lke sinemasnda, politi
Wanderley Reis, Glauber Rocha,
ka, iddet ve aydnlarn rol zerine, daha nce grlmemi bir sorgulama atmos Zelito Viana
feri yaratt. Bu atmosferde ortaya kan rnler arasnda belki en etkileyici olan Senaryo: Glauber Rocha
Glauber Rochann Terra em Transeidr (Kendinden Gemi lke). Grnt Ynetmeni: Luiz Carlos
Eldorado adl bir blgede, air ve ynetmen Paulo Martins (Jardel Filho), bl Barreto
ge siyasetinin lideri Porfirio Diaz (Paulo Autran) yerinden etmek amacyla valilik Mzik: Srgio Ricardo
seimlerinde poplist aday Felipe Vieiraya (Jos Lewgoy) destek verir. Vieira sei Oyuncular: Jardel Filho, Paulo
Autran, Jos Lewgoy, Glauce
lir ancak ksa sre iinde verdii szleri unutur ve bir kyl ayaklanmasn bastrr.
Rocha, Paulo Gradndo, Hugo
Bunun zerine Paulo desteini eker ve ok iyi bildii, dank, hovarda yaamna Carvana, Danuza Leo, Jofre
geri dner. Ancak Viera destekisi "radikal"lerden oluan bir grup, eski sevgilisi Sa- Soares, Modesto De Souza, Mario
Lago, Flvio Migliaccio, Telma
rann (Gloche Rocha) ynlendirmesiyle, Paulo'yu, balantlarn kullanmak suretiy
Reston, Jos Marinho, Francisco
le eski vali Diaz'i kertmesi konusunda ikna eder. Paulo mecbur kalr, gelgelelim Milani, Paulo Csar Perio
nceki tecrbeleri onu politikadan irendirir. Daha sonraysa, ihanete uradn ve Cannes Film Festivali: Glauber
skynetim ilan edildiini renince silahl direnite karar klar ancak polis tarafn Rocha (FIPRESCI dl), (Altn
dan vurulur. Palmiye adayl)

Hikaye buysa da izlediimiz zaman, filmden ok daha farkl bir ey karsarz.

Geriye dnte grdmz gibi Rochann filmi, "grand opera''yla (genellikle 5
perdeden oluan grkemli, masrafl prodksiyonlar gerektiren opera tr) cinma
vrit'nin (kurgu deilmi gibi grnen, doal oyunculuk ve gerek hayatn deva
m ya da bir paras izlenimi veren, genellikle hareketli kamerayla ekilen filmlerin
genel ad), Villa Lobos'la Afro-Brezilyal eytan kovmalarnn keskin bir karmdr.
Paulo Martins karakterinde kiileen siyasi ve bireysel kargaay alttan alta, sert ve
ani grnt geileri yerine tercih edilen, el kamerasyla ekilmi uzun, cesur se
kanslar yanstr. Rocha'nn yaratt evren, 1950'lerve 60'lar Latin Amerika politik
spektrumunun baaryla aktarld arketipler ve 1970'lerin banda blgeyi askeri
diktatrle gtren deneyimlerden oluur. Kavranmaya bu kadar msait, evren
sel olarak eletirilmeye bu kadar ak ok az film vardr. Hem Sa'dan hem de
Sol'dan eit derecede sert tepkiler alan film, Rocha'nn kr epikleri Deus e o Diabo
na Terra do Sol (Kara Tanr, A k eytan, 1964) ve A ntonio des Mortes'n (1969)
yannda adeta ihmal edilmitir. Gelgelelim bugne geldiimizde, bu film sadece
Rocha'nn deil, ayn zamanda Latin Amerika sinemasnn da bayaptlarndan bi
ri olarak kabul edilir. RP

ngilizce ad: Earth Entranced

ekoslavakya (Barrandov)
92dk, SB/Renkli
Dili: eke / Almanya
Ynetmen: Jlri Menzel
Yapmc: Zdenek Oves
Senaryo: Jin' Menzel
Bohumil Hrabal'n romanndan
Grnt Ynetmeni: Jaromir
Sofr
Mzik: Jin' Pavlik, Jin' Sust
Oyuncular: Vaclav Neckar, Josef
Somr, Vlastimil Brodsky, Vladimir
Valenta, Alois Vachek, Ferdinand
Kruta, Jitka Bendov, Jitka
Zelenohorsk, Nada Urbnkov,
Libuse Havelkova, Kveta Flalova,
Pavla Marslkov, Milada Jezkov,
Zuzana Mlnlchova, Vaclav Fiser
Oscar: ekoslovakya (yabanc film)
ngilizce ad: Closely Watched
Trains
O S T R E S L E D O V A N V L A K Y(1967)
Sk Denetlenen Trenler
Sk Denetlenen Trenler, kara mizah, ayrntya nem atfedii, mahcup ve ef
katli hmanizmiyle ek Yeni Dalgas'nn ideal bir rnei olarak kar karmza. Jiri
Menzel'in bu lk uzun metrajl filmi, tpk nceki filmlerinin ounda olduu gibi, ek
romanc Bohumil Hrabal'n metinlerinden uyarlamadr. Senaryoyu da beraber yazan
bu ikilinin likisi olduka yakn ve dostanedir: Menzel, ald En yi Yabanc Film Os-
car'n tmyle yazara atfederken, Hrabal'sa filmi, kendi orijinal metninden daha
ok sevdiini syler.
Utanga, hassas gen bir delikanlnn duygusal eitiminin anlatld hikayenin
ana damarn trenler oluturur. Milo (iri gzleri, merakl baklaryla Buster Keaton'
anmsatan Vaclav Neckar'n canlandrd karakter) "tek bir yerde durmasn sala
yan ve ar lerden uzak tutan" yeni niformasndan, istasyon bekilii iinden gu
rur duyar. Ancak tatl bir bileti kza tutkuyla ak Milo, kendisini ona yaklamaktan
alkoyan ekingenliinden tr umutsuzluk iindedir. Rol-modeli, alayc ve uslan
maz kadn delisi Hubl-ka'ysa (Josef Somr), vaktini aktrmadan kurallar delmeye ve
karsna kan her dii yarat avlamaya ayrr.
imdilerde aldatc bir biimde ileniyor olsa da bu tema, hikaye, 2. Dnya Sava-
'nn son yllarnda durgun bir tren istasyonunda geiyor olmasayd, pek de lgin ol
mazd. Ka yldr devam ettii halde nceleri pek de umursanmayan sava, kademe
kademe her eye glge etmeye, Mllo'nun hikayesine de trajedi ve karmaklk kat
maya balar. O gne kadar ek sinemasnca gal kuvvetlerine kar kahramanca bir
mcadele olarak zmlenen bu dnem, filmde dolayl ve ironik bir adan ele alnr.
"ou film, bilinli bilinsiz, sava ekici klar," diyen Menzel'in amac abartl sava
mitini yapzme uratmaktr. Trenlerin kahramanlklarla ilgisi yoktur: Hubl-ka'nn
asl derdi Direni mcadelesine katk vermek filan deil, cinsel arzularn tatmin et
mekken, Mllo'ysa tesadfen oradadr. Ayrca kimse de eytanlatrlmamtr filmde:
Evinden uzak kalm, zihnen kayp bir grup Alman askerinin yapt i, faist kpek
lere destek vermek deil, bir tren dolusu gzel hemireyi baklaryla kesmektir. ek
Nazi ibirlikisi Counselor Zednlcek'se (Vlastimil Brodsly), cani bir yaratktan ziyade,
kendisine elik eden alayc, Wagner gsteriiliini tiye alan mziiyle, bir budala
dan baka bir ey deildir. ekoslovakya zerindeki Sovyet hakimiyetine ok ciddi
yer verilmi deildir geri ama, o dnemde filmi izleyen yerli sinemasever
lerin byle bir karsama yapm olduklarn rahatlkla syleyebiliriz.
itaatsizlik gstergesi glmsemesi ve saygszlk belirtisi sessizliiyle
ek zekasn kendisinde cisimletiren Aslan Asker vayk karakterinin etkisi,
asla, W ehrmacht'in snrlardan geri ekiliini zafer gstergesi parlak bir tak
tik rn olarak yorumlayan Zednlcek'e, istasyon personelinin ifadesiz su
ratlarla karlk vermesi kadar iddetli deildir. Aynen Hasek'in klasik roma
n gibi Sk Denetlenen Trenlerde gldr, trajedi ve maskaral erotizmle
talamay; doallkla absrdl hayli nefret uyandrc bir tuhaflkla, by
leyici bir biimde birbirine kartrr. Hrabal sa olsun; Menzel, romann tra
jik sonunu yumuatmaya yeltenememitir. PK
Sovyetler Birlii (Mosfilm)
78dk, Renkli
Dili: Rusa
Ynetmen: Georgl Kropachyov,
Konstantin Yershov
Senaryo: Georgi Kropachyov,
Aleksandr Ptushko, Konstantin
Yershov
Nikolai Gogoiun yksnden
Grnt Ynetmeni: Viktor
Pishchalnlkov, Fyodor Provorov
Mzik: Karen Khachaturyan
Oyuncular: Leonid Kuravlyov,
Natalya Varley, Aleksei Glazyrin,
Vadim Zakharchenko, Nikolai
Kutuzov, Pyotr Vesklyarov, Dmitri
Kapka, Stepan Shkurat, G.
Sochevko, Nikolai Yakovchenko,
Nikolai Panasyev, Vladimir Salnikov
ran (Iranian Ministry of Culture)
10Odk, SB
Dili: Farsa
Ynetmen: Dariush Mehrjui
Yapmc: Dariush Mehrjui
Senaryo: Dariush Mehrjui,
Gholam-Hossein Saedi'nin
oyunundan
Grnt Ynetmeni: Fereduyn
Ghovanlu
Mzik: Hormoz Farhat
Oyuncular: Ezzatolah Entezami,
Mahmoud Dovvlatabadi, Parviz
Fanizadeh, Jamshid Mashayekhi, Ali
Nassirian, Esmat Safavi, Khosrovv
Shojazadeh, Jafar Vali
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Dariush Mehrjui (OCIC
dl)
ngilizce ad: The Cow
Mario Bava'nn korku trndeki klasii The Mask o f Safan'inin (eytann
Maskesi, 1960) ilham kayna nl XIX. yzyl Rus romancs Nikolai Gogol imzal
hikayeye dayanan, ynetmenliini Georgi Kropachyov'la Konstantin Yershov'un
yapt Vij, eytanlar ve bycler hakknda renkli, elenceli ve zekice korku uyan
dran, senaryosu sinematografik fantezinin Rus ustas Aleksandr Ptushko'ya (The
New Gulliver, 1935; The Stone Flower, 1946; Ruslan I Lyudmila, 1972) ait bir film
dir.
Uursuz seminer rencisi Khoma Brutus (Leonid Kuravlyov), tatile diye g itti
i bir yerde kaybolur ve geceleyin kendini yal bir kocakarnn ahrnda bulur. Ksa
sre sonra yal kadn bir cad olduunu ak eder ve Khoma'y da sprge olarak
kullanr. Khoma, kendine geldiinde, cadnn nasl da gen ve gzel bir kadna d
ntn biraz sululuk biraz da hayranlkla izler. Khoma ardndan, uzak bir k
ye, kydeki eski kilisede bulunan gen bir kadnn diriltilmesi greviyle arlr.
gn boyunca, kendisine korkutucu derecede tandk gelen cesedin yannda kalma
s gerekir ve bu gn boyunca kendisini koruyabilecek tek ey krlgan imandr.
Filmin en elenceli ksm bundan sonra gelir; br dnyadan gelen karaba-
sanvari yaratklar perdede arz- endam etmeye balarlar. Kilise sahneleri, bir sine
ma eletirmenin szleriyle "gulyabanlye, hayalete, uzun bacakl hayvanlara benze
yen muhteem yaratk koleksiyonuna kar sahneye giren" eytan Vij'in grnme
siyle birlikte dorua ular. SJS
GAAV (1 9 6 8 )
nek
Sylentiye gre Ayetullah Humeyni, ineki izledikten sonra, belki de Iran slam
Cumhuriyet'inde sinemaya biraz yer amak iyi olabilir, diye dnmtr. Bylece
Abbas Kiarosfami, Mohsen Makhmalbaf, Cafer Panahi ve dierlerine en azndan
teorik olarak da olsa olanaklar tannm olur, inek, ran'a, o sralarda yeni yeni or
taya kmaya balayan 3. Dnya sinemas iin almak zere geri dnen Dariush
Mehrjui'nin ikinci uzun metrajl filmidir; ve ilk kez bir ran filmi, uluslararas kamu
oyunun dikkatini bu kadar eker.
Senaryonun da yazarlarndan olan Gholam-Flseyin Saedi'nin oyununa daya
nan film, fakir bir kydeki tek inein sahibi olmakla gurur duyan Masht Flasan'n
(Ezzatolah Entezami) hikayesini anlatr. Bir gn, Flasan iteyken, beklenmedik bir
ekilde inein ld haberi yaylr ve gerei kendisinden saklayan kasaba halk
hayvann kaybolduunu syler. Kimlii ve konumu byk lde bu inee bal
olan Haan, giderek ykselen ve nihayet delilie varan bir saplantyla inei arar.
Masraflarnn byk blm ah Hkmeti'nce finanse edilen filmin yapmc
lar, inek'te sunulan son derece geri ve yoksul ran grntsne fkelenerek, y
netmeni, filmde bir aklamayla, bu hikayenin mevcut rejimden ok daha eski bir
tarihe dayandn belirtmesi iin zorlarlar. RP
C'ERA UNA VOLTA IL WEST (1968) ABD (Paramount, Rafran, San
Bir Zamanlar Bat'da Marco)
165dk, Technicolor
Dili: talyanca
Sergio Leone'nin bayaptnda Charles Bronson, intikam peinde koan isim
Ynetmen: Serglo Leone
siz karakter Bay Mzka'y (Harmonica), Henry Fonda'ysa, nceden edindii W yatt
Yapmc: Bino Clcogna,
Earp imajn pe atmay gze alarak, donuk ifadeli, mavi gzl bir katili, Frank'i Fulvio Morsella
canlandrr. Filmin olaysz ama byleyici alnda W oody Strode, Al Mulock ve Senaryo: Dario Argento,
Jack Elam, etraflarnda dolanan sinekten ve srekli damlayan sudan rahatsz, tre Bernardo Bertolucci, Serglo Donati,
ni ve trenden inerek adeta filmi balatacak olan Bronson'u beklerler. Ustalkla ko Mickey Knox, Sergio Leone

tarlm bir sahnedir bu.

Grnt Ynetmeni: Tonino
Delli Colli
Yerlerinden kolay kolay kmayan gmenleri def etmek iin birtakm haydutla
Mzik: Ennlo Morrlcone
r ie koan, bir buldozer edasyla ortalkta dolanan ve "ayn bir ylan gibi parlak ve
Oyuncular: Henry Fonda,
yapkan izler brakan" yozlam bir demiryolu kodamannn sularn ak ederek Claudia Cardinale, Jason Robards,
Leone, ilk kez bu filmde, iddeti gerek bir politik balam iinde sunar. Abisini asa Charles Bronson, Gabriele Ferzetti,
Paolo Stoppa, Woody Strode,
rak ldren sadistin takibindeki Bay Mzka'nn kat ettii yollar, dul ve fahie tara
Jack Elam, Snaky, Keenan Wynn,
annesi Claudia Cardinale'in, ldrlen kocasnn vasiyetini yerine getirmek zere ha Frank Wolff, Lionel Stander
yalini kurduu gerek Bat halkn, ocuk gibi sadece kendi haline braklmak isteyen
haydut Jason Robards' grdke, yama uygarlnn gnlk hayat nasl da lekele
ngilizce ad: Once Upon a Time in
diini anlarz. arpc geni perde dzenlemeleri ve epik zaman akyla Bir Zaman
the West
lar Bat'da, neresinden bakarsak bakalm, gerek bir western filmidir. KN
ABD (Fox, APJAC)
112dk, Renkli
Ynetmen: Franklin J. Schaffner
Yapmc: Mort Abrahams, Arthur
P, Jacobs
Senaryo: Michael Wilson, Rod
Serling
Pierre Boulle'un La Planete des
singes isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Leon
Shamroy
Mzik: Jerry Goldsmith
Oyuncular: Charlton Heston,
Roddy McDowall, Kim Hunter,
Maurice Evans, James Whitmore,
James Daly, Linda Harrison, Robert
Gunner, Lou Wagner, Woodrow
Parfrey, Jeff Burton, Buck Kartalian,
Norman Burton, Wright King, Paul
Lambert
Oscar: John Chambers (Onur
dlmakyaj)
Oscar adaylklar: Morton Haack
(kostm), Jerry Goldsmith (mzik)
PLANET OF THE APES (1968)
Maymunlar Cehennemi
Maymunlar Cehennemi, bugn bile en az ilk kt gnk kadar gl bir bi
limkurgu macera klasii. Gelgelelim 2001 ylnda Tim Burton'n tekrar ekiminde
de grdmz gibi, kt ilendiinde tamamen ilgisiz yerlere sapabilme potan
siyeli de var. Tamam, 100 milyon dolarlk bte bundan aa yukar 20 yl nce
ok ey demekti ama yine de Pierre Boulle'un roman La Plante des Singes"\ sine
maya aktarmak riskli bir iti. Birok oyuncuyu maymun klnda grmek, izleyiciler
iin bir korku vesilesi deil de bir dalga geme frsat da olabilirdi pekala.
Neyse ki filmin yapm aamasndan nce ekilen, Charlton Heston (insan ka
rakter Taylor' oynuyordu) ve Edward G.Robinson'n (Dr. Zaius adl maymunu can
landryordu) yer ald deneme sahnesinde, makyaj uzman John Chambers'n or
taya koyduu i, stdyo eflerinin yreine su serpti. Bu tatm inkar sonucun ardn
dan Chambers'a, maymunsu grnm daha da gelitirebilmesi iin 50 bin dolar
verildi; ki saatler sren makyaj srasnda, zaten pek yerinde olmayan salndan
iyice endie etmeye balayan Robinson'un yerine Maurice Evans getirilmiti.
Epeyce para harcand. Uzay gemisiyle ne id belirsiz bir gezegene arpan
Taylor ve iki astronot arkadann kar koyduu maymunlar hakikaten korkutucu
dur ama asl rktc olan, Taylor'la beraber anladmz gibi, bu tuhaf yerde
maymunlarn ynetici, insanlarnsa dilsiz hayvanlar olmasdr. Rol dalm mkem
meldir: Ortalklarda dolanan kk, erkeksi ve
hrn Heston, Roddy McDowall ve Kim Hunter,
"dost" maymunlar Cornlius ve Zira, hepsi,
makyajdan kaynaklanan engelleri bile aan bir
performans sergilemilerdir.
Akla kaznan etkileyici dekorlar, Taylor'n
yeni gezegeni ilk grd an, yakalan ve ta
bii, o unutulmaz son, Rod erlin ve Michael
Wilson'in zekice yazdklar senaryodaki o lm
cl replikler: "ek o iren penelerini stm
den, iren pislik maymun!" Tam bir sinema
klasii olan Maymunlar Cehennemi toplam
filmden oluur, zerine bir televizyon dizisi ya
plmtr, dediimiz gibi, baarsz bir yeniden
ekimi mevcuttur ve hatta Slmpsonlar'n bir b
lmnde ti'ye alnmtr. JB
FACES (1968) ABD (Castle Hill)
Yzler 130dk, SB
Ynetmen: John Cassavetes
Kahkaha, taklidi zor olduu iin, perdede ou zaman sahte grnr. Ama Yapmc: John Cassavetes,
Maurice McEndree
Yzler'de, kahkahann her trls (lgn, ehvetli, skntl, kontrolsz, savunmac),
Senaryo: John Cassavetes
direktifle bile atlsa ya da sonradan seslendirilmi bile olsa, samimiyetinden bir ey
Grnt Ynetmeni: Maurice
kaybetmez. McEndree, Al Ruban
John Cassavetes'ln srr neydi? Oyuncularyla likisi o denli btncl, ayrntlar Mzik: Jack Ackerman, Charlie
bakmndan o denli derinlemesineydi ki yaanm gereklii yakalamak konusunda Smalls
dier Amerikal ynetmenlerden ok daha baarl oldu. Shadovvs (Glgeler, Oyuncular: John Marley, Gena
Rowlands, Lynn Carlin, Seymour
1959) deneyinden ve Hollyvvood'da edindii kt tecrbelerden sonra Yzler'e
Cassel, Fred Draper, Val Avery,
gerekten de ilk kez kendi zgn imzasn atmtr Cassavetes. Kendi evinde ek Dorothy Gulliver, Jerry Howard,
tii bu filmde kimi insanlarn (mitsizce arzulu, gz dnmesine yabanclam Carolyn Fleming, Don Kraatz, John
insanlarn) gerek hayatlarndan arpc sahneler yer alr. Karakterlerse, tm Cassa Hale, Midge Ware, Kay Michaels,
Laurie Mock, Christina Crawford
vetes karakterleri gibi, gndelik rutinin ar sorumluluklaryla gece hayatnn kayt
Oscar adaylklar: John
sz sarholuklar arasnda yalpalarken, karaya oturmulardr. Cassavetes (senaryo), Seymour
Cassavetes, parlak oyuncu kadrosunu (ki aralarnda zellikle John Marley ve Cassel (yardmc erkek oyuncu),
Lyonn Carlin aklda kalr) filmin ak srasnda hep toplu halde gsterir, vcutlar Lynn Carlin (yardmc kadn oyuncu)
nn ereveden kmasna izin verir, szcklerini, jestlerini montajda budar. Her Venedik Film Festivali: John
Marley (Volpi Cup - erkek oyuncu),
sahne ngrlemez olann ve ou zaman dmz patlatan, karakterin ruhsal
John Cassavetes (Altn Aslan
durumunda ya da davran biiminde deimeyle sonulanan "srprizlerin zeri adayl)
ne kuruludur. Yzler, sinemada zaman farkl bir ekilde tecrbe etmenin yolunu
aar. Akn arada aniden durmasnysa Cassavetes, "bir hzl trenin aniden fren
yapmas gibi," diye ifade etmitir.
Kimi zaman, ruhsuz, maddeci orta snfn ayplanmas olarak alglansa da film
aslnda, gndelik strabn ac veren mahrem ve sevecen bir hikayesidir. Cassave
tes, kendi iinde srekli karan ve karakterin gn iinden geceye doru uzayan
yolculuu ve onun yan etkilerini karlatran bir anlatyla evlilik krizlerinin, ylesine
yaplan seksin, kiisel tatm ine ynelik ayrlklarn, aile balarnn (ska ele ald te
malarn) snrlarn gsterir.
Yzler, sinema tarihinde karakterlerinin, kadna yaplan oral seks hakknda ko
nutuklar, daha dorusu ahmaka gldkleri ilk film midir? 35 yl sonra bugn
Neil LaBute, Lars von Trier gibi ynetmenler hl, zamannda Cassavetes'in yeti
kin ilikilerindeki karmakl sunarken gsterdii beceriyi edinmeye alyorlar.
AM
ABD (Paramount)
136dk, Technicolor
Ynetmen: Roman Polanski
Yapmc: William Castle, Dona
Holloway
Senaryo: Roman Polanski
Ira Levin'in romanndan
Grnt Ynetmeni: William A.
Fraker
Mzik: Christopher Komeda
Oyuncular: Mia Farrow, John
Cassavetes, Ruth Gordon, Sidney
Blackmer, Maurice Evans, Ralph
Bellamy, Victoria Vetrl, Patsy Kelly,
Elisha Cook Jr., Emmaline Henry,
Charles Grodin, Hanna Landy, Phil
Leeds, D'Urville Martin, Hope
Summers
Oscar: Ruth Gordon (yardmc
kadn oyuncu)
Oscar adaylklar: Roman
Polanski (senaryo)
John Cassavetes
ROSEMARY'S BABY (1968)
Rosemary'nin Bebei
Feri snm, kayg dolu bo gzlerle bakan Mia Farrow'un canlandrd Ro
semary Woodhouse "yayor" diye haykrarak rahatlarken, bebek onun rahminde
byr, en sonunda karnn tekmeler. Ama yine de iinde yabans bir ekilde duran
bu bebei hissetmek iin kocas Guy (John Cassevetes), karsnn gbeine doku
nunca elini alelacele geri eker. Rosemary heyecandan einin cevabn duyamaz.
Daha da nemlisi, hem gdlerini hem de kocas, yeni daireleri, komular ve ha
mileliinin, gizemli ve karanlk bir ekilde birblriyle balantl olduuna dair parano
yasn zapturapt altna alabilmi olmasdr. Bylece, tartmaya aksa da bugne
dek yaplm en iyi korku filmlerinden biri iin yar tamamlar.
Her ey Roman Polanski'nin aldatma, rmlk, akln snrlar ve kadnn
"sr'Tar gibi bildik ve sinemasn tanmlayc nitelikteki temalar etrafnda dnen bir
sahnede kristalize oluyor. Polanskinin tm bu eleri kusursuzca bir araya getiri
i, hafif ve hamur kvamndaki kaynann (Ira Levin'in ok baarl roman) bir sine
ma klasiine evrilmesine yaryor. Aradan geen zaman filmin sk, endie ve kor
ku dolu temposunu, Polanski'nin dier filmlerinden aina olduumuz ritim, hz,
oyunculuk kalitesi ve st dzey senaryosunun deerini yitirmesine engel olamad.
Filmi bir daha grmek onun akl dolu, llp biilmi mizahna bir daha hayran ol
may da beraberinde getiriyor. O zaman sanatn her geen gn gelitirmekte
olan, henz simgeletirilememi Cassevetes, ruhunu gsteri dnyas iin eytana
satm adam rolyle aklda yer ediyor. Uzun yllara ve Mia Farrow'un gz dn
mesine anne olmak istedii gereine dayanan mizah, kadn kahramann orta-
ya gndelik sorumluluklar sa olsun, endieli kkrdamalara yol ayor.
Rosemary'nin Bebei'nden hafzalarmza kaznan sahneler: Farrow kendisini,
mutfak lavabosuna eilmi, az kanl, i hayvan etini kemirirken bulur ve oke
olur; Rosemary'nin hayal rn tecavz-kullanma sahnesi, gsterilenden ok daha
fazla rahatsz edicidir; Ruth Gordon'n, giderek daha da uursuzlaan telal kdem
li vatandal; filmin sonuna doru, bir kabilenin toplama merasimine katlan Rose
mary, elinde bak, kendisine ld sylenen bebe
i delicesine grmek ister. Yine de tylerimizi rper
ten ey, filmin eytani yan deildir. Medeni halin s-
mrlmesinin, ailenin ve dostlarn salad gvence
fikrinin, tamamen illzyon, sizin iin deil size kar
kullanlacak bir g olduunu ngren Rosemary'nin
Bebei feci korkular dile getirir. Etrafmzdaki insan
larn gerekten kim olduklarn bilemeyiz. Kimseye,
kendimize bile gvenemeyiz. Gven duyacamz bir
dayanamz yoktur. Filme gcn, Polanski'nin b
tn bu varolusal korkular bayapt seviyesinde ele
al verir. Rosemary evresindeki iyi insanlarn birer
Baby birer ldne ya da hasta dtne tank olduk
a, ktlk tarafndan nasl da kuatlm olduunu
kefederken, izleyiciler arasndan kim kendini Rose-
mary'yle zdeletirmekten alkoyabilir? EH
Britanya (Memorial)
111 dk, SB / Eastmancolor
Ynetmen: Lindsay Anderson
Yapmc: Lindsay Anderson,
Michael Medwin
Senaryo: David Sherwin, John
Howlett
Grnt Ynetmeni: Miroslav
Ondricek
Mzik: Marc Wilkinson
Oyuncular: Malcolm McDowell,
David Wood, Richard Warwick,
Christine Noonan, Rupert Webster,
Robert Swann, Hugh Thomas,
Michael Cadman, Peter Sproule,
Peter Jeffrey, Anthony Nicholls,
Arthur Lowe, Mona Washbourne,
Mary MacLeod, Geoffrey Chater
Cannes Film Festivali: Lindsay
Anderson (Altn Palmiye)
IF... (1968)
Eer...
Jean Vigo'nun anarist bir erkek renci iin ksa ilahisi Hal ve Gidi S/f/rTn
(1933) model alarak ektii ve nceki filmi Sporcunun Hayat (1963) devam nite
liindeki er...Te Lindsday Anderson, realizmden ve ii snf ayaklanmasndan
yola kmtr. Bu ynyle de "m utfak lavabosu" sinema hareketine bal, talama
l bir tarz kucaklayan ve bugn itibariyle klasik gerekstclerle, Monty Python
grubu arasnda bir ba olarak kabul edebileceimiz bir filmdir.
Saygn bir st snf geleneinden gelen Anderson, nceki filmin gerektirdii
gibi er...'de, rugby oyuncusu Kuzeyli hdkler zerine etnografik bir alma
yapmtr yapmasna ama film, devlet okulu sistemiyle yetimi bir ynetmence e
kildii iin, bir kez daha gerekten realisttir. Filmin ilk blmnde 16 yandaki
Mick Travis (Malcolm McDowell) ve kendisi gibi "antisosyal" birka arkadana
odaklanrz: hepsi de hocalarndan sklm, snf bakanlarnn zorbalklarndan bk
m, jimnastik salonunda, 19. yzyl infaz treni havasnda dzenlenen "kamla
ma" seanslar gibi garip ve acmasz cezalara dayanan eitim sistemine kar fena
halde dolmulardr. Film renkliyle siyah-beyaz grntler arasnda gider gelir. Ak
as bunun sebebi, ekimler sona ermeden btede renkli film iin para kalmama
sdr. Film, huysuz karakter oyuncular ve aleni sbyanclyla okulun kat kuralla
rn ykp geerken Mick, ehvetli bir garson kzla (Christine Noonan) belki de haya
li bir ilikiye girer. 1969 iin fazla ak olan seks sahnesi, sonrasnda cinsel ahlakn
vurguland, z nefrete yol aan bir geliigzel ilikiyi ya da tecavz deil fiziksel
aktan zevk alan bir ifti resmetmesi asndan tabular ykma alannda allmam
bir rnektir.
Vigo, o khnemi okul ciddiyetini bir yastk kavgasyla alabora etmiti; 68
renci ayaklanmalarn, protesto hareketlerini grm Anderson'n filmindeyse
Mick ve arkadalar, k gerilla malzeme
leriyle donanrlar ve "Konuma G-
n"nde (Amerikan ilk ve orta retim
okullarnda her yl dzenlenen bir tren)
himayeci okul mdrlerini (Peter Jeff
rey) ve dier kurum figrlerini kurunlar
lar. Bir dosyalama odasndaki konuan
ceset gibi tuhaf esprileriyle mthi bir
saldr olmusa da arkasndan, devrimci
arzularn .tatmin edilmi olmasndan kay
naklanabilecek bir "gerek"e geri dn
de sz konusu olmaz. Anderson, sena
rist David Sherwin ve aktr McDowell,
tamamen farkl iki talama filminde (O
Lucky M a n i-1973, Britannia Hospital-
1982) Mick Travis karakterini perdeye
dndrdler. KN
MEMORIAS DEL SUBDESARROLLO (1968)
Kba (Cuban State Film, ICAIC)
Azgelimiliin Anlar 97dk, SB
Dili: spanyolca
Toms Gutirrez Alea'nn, bir ksm belgesel, bir ksm uzun metrajl filmi A z Ynetmen: Toms Gutirrez Alea
gelimiliin A nlar'nda, 1961-62 dnemi Kba gnlk hayatndan nemli bir ke Yapmc: Miguel Mendoza
sit sunuyor izleyiciye. Film, eski zengin iadam, yeni tutkulu yazar Sergio'nun (Ser Senaryo: Edmundo Desnoes,
Toms Gutirrez Alea
gio Corrieri), Havana'nn, polis devleti odakl bir komnist diktatrle dnme Edmundo Desnoes'in Memorias del
sinden ne ekilde etkilendii zerinde duruyor, insanlarla, lkesiyle ilikisinde hep subdesarrollo isimli romanndan
inanszlk, hzn, ihmal duygular hakimse de onlarla olan balantszl, Sergio Grnt Ynetmeni: Ramn F.
iin ayn zamanda iyimserlik kaynadr, zira kendini tekrar gerekletirmek iin Suarez

ona ihtiyac vardr. nce ailesini ve eski karsn Miami'ye yolcu ederken grrz
Mzik: Lo Brouwer
Oyuncular: Sergio Corrieri, Daisy
onu; kendisi, buna karlk evde kalr ve yayor olmann ne anlama geldiini ona
Granados, Fslinda Nriez, Omar
hatrlatacak samimi eyleri umutla bekler. Bir defter tutmaya balar ve hizmetisiy Valds, Ren de la Cruz, Yolanda
le ilgili fantezilerini, kayp gerek akyla ilgili eski anlar ve gzel Elena'yla (Daisy Farr, Ofelia Gonzalez, Jos Gil
Granados) yeni yaamaya balad sorunlu flrt kaleme alr. Zorunlu hamilelik Abad, Daniel Jordan, Luis Lpez,
Rafael Sosa
evliliinden zar zor paasn kurtarr, tecavz etmekle sulanr, beraat eder. Deer
leri yozlam, devlet eliyle yryen bir adalet sisteminin bireysel zgrl ne hale
getireceini bu dersle rendikten sonra her eyden elini eteini eker ve lkesi
nin devrimsel hareketten umduu eylerin neler getireceini bekleyerek grmeye
karar verir.
Alea, Sergio'nun hayat hikayesini, sk sk devreye soktuu, eitli konular ele
alan ve filmi de katmanlara blen d ses konumalaryla ssler. Film Marksist diya
lektik hakknda aydnlatc bir monolog, tropikal bir iklimde yaama urana me
rakl bir bak, daha genelde azgelimilik temas ve Fidel Castro saltanatnn ilk d
nemlerindeki toplumsal tutarszla bir deinidir. Muhtemelen dnya apnda en
ok tannan ve devlet destekli film stdyosu Instituto Cubano del Arte e Industri
as Cinematogrficos (ICAIC) kurucusu bir ynetmenin ektii bu film, kapitalizme
ve Komnist Devrim'e ynelik etkili bir eletiridir. Krizdeki bir adam anlatan basit
hikaye, fantastik eler, kutular dolusu haber filmi grnts, souk sava karga
as srasnda ezamanl olarak yaanan aknlk ve horgrme duygularn ifade
eden dokunakl dramatik sahneler ierir. Daha iyi yarnlar bahanesiyle o gnlerde
uygulanan iddetli bask ortamna ramen etkili olabilen Kba yaratclna bir v
g. Zarif ve salam bir film. GC-Q

ngilizce ad: Memories o f

Underdevelopment
ABD (Crossbow, MGM,
Springtime)
88dk, Pathcolor
Ynetmen: Mel Brooks
Yapmc: Sidney Glazier, Jack
Grossberg
Senaryo: Mel Brooks
Grnt Ynetmeni: Joseph F.
Coffey
Mzik: Norman Blagman, Mel
Brooks, John Morris
Oyuncular: Zero Mostel, Gene
Wilder, Kenneth Mars, Estelle
Winwood, Rene Taylor,
Christopher Hewett, Lee Meredith,
William Hickey, Andras Voutsinas,
David Patch, Dick Shawn, Barney
Martin, Madelyn Cates, Shimen
Ruskin, Frank Campanella
Oscar: Mel Brooks (senaryo)
Oscar adaylklar: Gene Wilder
(yardmc erkek oyuncu)
ABD (Paradigm)
74dk, SB
Ynetmen: Jim McBride
Yapmc: Jim McBride
Senaryo: Jim McBride
Grnt Ynetmeni: Michael d: Kendini aynada filme alan bir adamn imgesi, gndelik hayatn banallii ve
Wadlelgh
Oyuncular: L.M. Kit Carson,
Eileen Dietz, Lorenzo Mans, Louise
Levine, Fern McBride, Michel
Levine, Robert Lesser, Jack Baran
THE PRODUCERS (1968)
Yapmclar
"Dans eden HitlerTer ltfen kenarda beklesin!" ilk uzun metrajls ayn zaman
da en parlak film idir Mel Brooks'un. En iyi senaryo Oscar'l Yapmclar, ynetme
nin dier tm filmlerinden daha nce ve daha tehlikeli, karnmza arlar sokabile
cek kadar sulu bir komedi: New Yorklu bir gsteri dnyas uzman Yahudi, ka
tlkla da olsa, sahneye bir mzikal koyar; mzikalin konusu, nefret uyandrc da
olsa, Hitler'dir.
Filmin en byk nee kayna, kyas kabul etmez performansyla aramza ge
ri dnen Zero Mostel'dlr k kara listeye girerek oyunculuk kariyerini mahvetmi ve
ardndan, bu filmdeki iflah olmaz alak Max Bialystock rolyle lmszlemitir.
Mostel'in kurban, olan biteni masumca gzlemleyen, dzenbaz bir adamn bir
gsterinin gerekletirilemeyeceini bildiinde nasl da servet sahibi olabileceini
gren, telal muhasebeci Leo Bloom'dur (Gene Wilder). Bir gsteri dzenlemek
iin, aslnda sadece kk bir ksmna ihtiya duyulacak miktarda bir paray, milyon
dolarlar toplarsnz ve i bittii anda kimse parasnn geri dnmesini bekleyemez.
Heyecanlanan Max, korkun bir fiyaskoyla sonulanacak sahtekrln dzenler;
lgn bir Nazi'nin (Kenneth Mars) yazd Springtime fo r Hitler (Hitler'in Bahar)
adl oyunu sahneye koymaya kalkr. Absrd bir biimde, gsteri iflas ederek yeri
ni, galas Leavenworth'te yaplacak olan, Max'in hapishanede yazd Prisoners of
Love (Ak Mahkumlan) adl eserine brakr. Gayet gzel bir ekilde sahneye konan
ve oynanan Yapmclar, her izleyite daha bir ho gelir insana. AE
DAVID HOLZMAN'S DIARY (1968)
David Holzman'in Gnl
Jim McBride yirmili yllarn balarnda, 2.500 dolarlk ufak ve sallantda bter
siyle, David Holzman'in Gnl'n hazrlamaya baladnda aklnda ey var
New York kasvetinin insanlarn alglarn ve davranlarn nasl etkiledii.
David (senarist L.M. Kit Carson) kan biridir. "Gerei bulmak adna" gn
delik hayatn en ince ayrntlarna kadar filme almaya karar verir. Ancak yaklam
takntl, rntgenci ve paranoyaka olduundan ksa zamanda etrafna yabancla
r. Bildik szde belgesellerden (mockumentary) farkl olarak McBrlde'n, bu gr
sel-iitsel gnlk iin hazrlad sahne dzenlemeleri; dramatik eksiltiler, duygusal
gerilim ve elenceli, srekli artan bir dizi eitlemeyle bezenmitir. Sonu olaa
nst bir biimde ngrld gibidir. Film, meyvelerini ok sonra, video ve dijital
alarnda verecek, 1960'larn cinma vrit takntsn tar.
David Holzman'in G nlne zaman iinde hakk verilmitir. Sadece Roman
Coppola'nn CO'sundan (2001) hrmet grm deil, ayn zamanda biimsel ye
nilikleri, duraan uzun planlar, siyah ekran, balkgz arptmas, yana kaydrma
ekimleri, tek kare plkselasyonlaryla da bir sr baka deneyi hayata geirmitir.
MacBride; Godard'n, Mekas'n ve "dorudan sinema"nn mirasn oktan sentez
lermi, eletiriye tabi tutmutur. AM
SKAMMEN (1 9 6 8 )
sve (AB, Svensk)
Utan 103dk, SB
Dili: svee
Ynetmen: Ingmar Bergman
Ingmar Bergman'n 1960'larn ikinci yars biterken, Max von Sydow ve Liv Ull-
Yapmc: Lars-Owe Carlberg
mann'la, sevgili Faro Adas'nda ektii filmler arasnda muhtemelen en iyisi Senaryo: Ingmar Bergman
L/fan'tr. Yine de imgeler (Images: My Life in Film) kitabnda filmi yeniden deer Grnt Ynetmeni: Sven
lendirirken Bergman, sonutan pek de memnun olmadn syleyecektir. Ona g Nykvist
Oyuncular: Liv Ullmann, Max von
re senaryo sorunlu, bu nedenle de filmin ilk yars kt ikinci yarsysa daha iyicedir.
Sydow, Sigge Frst, Gunnar
Ayrca sava gstermeye gereinden fazla nem verdiini dnr. Olduka ar Bjrnstrand, Birgitta Valberg, Hans
bir deerlendirmedir onunki. Savan tahripkrlnn bir ift zerindeki etkileri ve Alfredson, Ingvar Kjellson, Frank
Sundstrm, Ulf Johansson, Vilgot
bir ilikinin ba edemeyecei glerin o ilikiyi dntrmesi zerine yaplm en Sjman, Bengt Eklund, Gsta
inandrc filmlerden biridir bu. Bergman'n ykm ve katliam ok etkili biimde gs Przelius, Willy Peters, Barbro Hiort
termek iin elinde Hollywood lsnde bir kayna yoktu belki ama cesareti, z af Orns, Agda Helin
ngilizce ad: Shame
gveni, eserine olan inanc ve kendi kavrayna ynelik psikolojik, duygusal ve top
lumsal duyarllyla, bu eksikliini kapatmaktan
teye bile gitmitir.
Ullmann'la von Sydow, iradesizlikten ve gnl
rahatlndan tr sakat ama yine de kendi kendi
ne ayakta durabilen aklaryla, bir ifti oynamakta
drlar. Ancak u ya da bu ekilde yok saymay be
cerdikleri sava, gnn birinde kaplarnn eiine
kadar geldiinde, ister istemez kendilerine, birbirle
rine ve ilikilerine, yeni ve acmaszca drst bir
gzle bakmak durumunda kalrlar. Etraflarndaki
iddet, lm ve ihanetler; muhtemelen daha mah
rem ve dorusu daha sarsc bu aklamalar kadar
keyfi ve korkun deildir. Btn bunlar, muhteme
len, Bergman'n oda oyunlarnda olanlar gibidir.
Ancak bu filmde bunlara bir de geni balamda,
dnyann iinde bulunduu byk yangn eklen
mitir. Sven Nykvist'in, yakn plan yz ekimleriyle,
ar ar ilerleyen tank tekerlekleri, yanan aalar,
darmadan yeryz grntleriyle o mthi tipik
siyah-beyaz sinematografisi, Bergman'n buyurgan
kavramsallatrmasna hakkn yeterince verir, iki
barol oyuncusu, iftliklerine sinecek atma bala
mazdan hemen nceki o son, ksa sren neeli, ev
cil mutluluu yaadklar sahnedeki oyunculuklary
la hafzalarmza kaznmlardr. Ayrca, sadece son
radan ayrcalkl pozisyonunu kullanacak olduu
iin onlara yardm eden yakn dostlar Gunnar
Bjrnstrand da hatrlanmaya deerdir. Gaddar,
unutulmaz lde gzel ve yine tabii ki korkutucu
lde geer ake bir film. GA
Britanya (MGM, Polaris)
141 dk, Metrocolor
Dili: ngilizce / Rusa
Ynetmen: Stanley Kubrick
Yapmc: Stanley Kubrick
Senaryo: Stanley Kubrick, Arthur
C. Clarke
Arthur C. Clarke'r The Sentinel
isimli yksnden
Grnt Ynetmeni: Geoffrey
Unsworth
Mzik: Aram Khachaturyan,
Gyrgy Ligeti, Richard Strauss,
Johann Strauss
Oyuncular: Kelr Dullea, Gary
Lockwood, William Sylvester,
Daniel Richter, Leonard Rosslter,
Margaret Tyzack, Robert Beatty,
Sean Sullivan, Douglas Rain, Frank
Miller, Bill Weston, Ed Bishop,
Glenn Beck, Alan Gifford, Ann Gillls
Oscar: Stanley Kubrick (zel grsel
efektler)
Oscar adaylklar: Stanley
Kubrick (ynetmen), Stanley
Kubrick, Arthur C. Clarke (senaryo),
Anthony Masters, Harry Lange,
Ernest Archer (sanat ynetmeni)
2001: A SPACE ODYSSEY (1 9 6 8 )
Uzay Maceras 2001
Uzayl olduu aikar bir yaratn, insanolunun, maymundan yldz ocua
yolculuunu tetiklemesi ve ynetmesi zerine bir yapt. Gizemli bir monollt, nsa
nn doum srecinde, lelllkten toplaycla, oradan alet kullanabilen avc ve ka
tile dnrken geirdii sramalar da katalizr roln stlenir. Bundan binlerce
yl sonra, ayda bir monollt bulan bir jeoloji ekibi, Jpiter'e alarm mahiyetinde ksa
bir radyo sinyali gnderir. Discovery adl uzay gemisinin psikolojik olarak dengesiz
bilgisayar HAL (Douglas Rain'ln seslendirdii), aratrma yapan bir insanl keif ara
cn (grev in seilen uzmanlar dolamlar durmu bir halde uyurken, Keir Dullea
ve Gary Lockwood'un duygusuzca klavuzluk ettii) sabote eder; ama hayatta ka
lan astronot Bowman'n (Dullea), Jpiter'in yrngesindeki baka bir monolitle te
masa gemesi onu, zamann ve uzamn iinden, yalanp lecei ve varoluun ye
ni bir evresine yeniden doaca "yldzlarla dolu" bir geitten geirir. Yllar yl an
lalamaz olmann saygnlnn tadn karan film in bir zeti budur.
Etkili ama yine de esiz, soukkanllkla ayrks, takntl, gsterili, kavgac, ser-
semletlcl, dalma byleyici: 2001 bunlarn hepsini hak ediyor. Film, Stanley Kub-
rick'in aka "ok konuulan iyi bilimkurgu film i" yapma niyetiyle ve ortaya kan
in de trsel konvansiyonlara bakaldrmasyla bu film, yardmc senarist Arthur C.
Clarke'n ilgi ekici roman Gzc'den sapt gibi kendisinden nceki hibir bilim
kurgu filmine de benzemez. 2001 grsel olarak, yadsnamaz lde korku verici
dir. Oscar dll, yeri g sarsan zel efektler (titiz Kubrick'ln tasarlayp, nc
Douglas Trumbull'un denetledii.), hayal dnyasyla bilim karmnn gz kamat
rc rnekleridir. Filmin drt ayr perdesinden ilkinde kullanlan titiz mim almas
ve 60'larn sanat eseri plastik makyaj, o zamanlar grlen en yi maymun canlan
drmasn yaratyor (John Chamber'n 1968 yapm Maymunlar Cehennemi in ya
rattklar muhtemelen zirvede olmasna ramen, hl olduka etkileyici). Film unu
tulmaz grntlerle doludur: Bir maymun adamn frlatt bir kemikten bir uydu
ya yaplan beklenmedik, artc gei; gnein ve ayn monolltln kenarnn tam s
tnde byleyici bir ekilde ayn hizaya gelmesi; uzay istasyonunun vals yaparcas
na yrngede dn ve bir mekiin ayn ekilde istasyona nii; Discovery ekibinin
dairesel yaam alan (olduka kk lekte NASA'nn uzay mekii programnda
geree dn).
Ayn ekilde filmin mzikleri de olduka zengin: Dinlendiinde akla her zaman
filmi getiren deneysel koral mzii, klasikler (Richard Strauss'tan "Byle Buyurdu Zer
dt", Johann Strauss'tan "Mavi Tuna Valsl"), kk mlnimalist diyaloglar, daha son
ra filme yaplan sayg durularnda ve kltrel gndermelerde de tekrarlanacaktr.
2001, gizemli bir macera, bir vaaz ya da bir nsezi olarak grlebilir; hippile
rin psikodelik yolundaki nihai yolculuu olarak kabul edilebilir. Ama ayn ekilde,
beyazperde in emsalsiz, unutulmaz ve takdire ayan bir gsteri olarak da grle
bilir. Filmin kusurlar (abartl soyutlamas ve insan hayatnn kkenleri ve kaderi
hakkndakl anlalr olmaktan uzak, zmlenememl speklasyonlara dayanan s
tnkr anlats), insanla makinenin birbirine yazgll, grsel kararllk ve berrak
l, hepsinden te, cennete, yeryzne ve sonsuzlua ynelik rapsodimsi meraky
la, enikonu glgede brakr. AE

sve (Svensk)
90dk, SB
Dili: svee
Ynetmen: Ingmar Bergman
Yapmc: Lars-Owe Carlberg
Senaryo: Ingmar Bergman
Grnt Ynetmeni: Sven Merken Baronu'nun (Erland Josephson) atosunda yaayan ller olarak grr.
Nykvist
Mzik: Lars Johan Werle
Oyuncular: Max von Sydow, Liv
Ullmann, Gertrud Fridh, Georg
Rydeberg, Erland Josephson, Naima
Wifstrand, Ulf Johansson, Gudrun
Brost, Bertil Anderberg, Ingrid
Thulin
ngilizce ad: Hour o f the Wolf
V A R G T IM M E N (1 9 6 8 )
Kurtlarn Saati
Filmin 1964'te yazlan orijinal senaryosunun ismi The Cannibals't ve pahal,
antsal bir film olarak dnlmt. Ancak ciddi bir zatrree nbeti ve hastane
den iyileip ktktan sonra kk bteli Persona'y (1966) ekme karar sebebiy
le senarist-ynetmen Ingmar Bergman, senaryo zerinde yeniden alr ve nce
den planladnn aksine, apn klterek Persona'ya eklenmi bir para nitelii
ne getirir.
Kurtlarn Saaf/'nde sanatnn tinsel acs, Persona'da olduu gibi dardan
gzlenen bir muamma deil, gnlnden kan metinlerin sahneye konmas su
retiyle sanatnn dncelerinin dorudan ifadesidir. E.T.A. Hoffmann'n esraren
giz anlatlarndan gayet aka esinlenen (o kadar ki, karakterlerin isimleri de ayn
dr), eytani eletirmenleri ve izleyicilerince ruhu yrtk prtk edilmi duyarl (ya da
en azndan sempatik) bir sanat hakknda her eyiyle bir korku film idir bu.
Persona'daki vampir metaforu (orada aktris Elisabet Vogler'in (Liv Ullmann)
kann emiini hayal eden hemire Alma (Bibi Andersson) sz konusuydu.) Kurtla
rn Saaf/'nde ters evrilmitir. Ressam Johan Borg (Max von Sydow), sanatnn
vampirane avlanma ihtiyacnn belirdii bir gece, feodal ve burjuva hayrseverleri
Sadece sadiste elenmi olmak adna, ressam partiye davet ederek ona saray
soytars muamelesi yaparlar. Ressamn sanatsal zgrlk hakk iddia ediini, ay
nen Mozart'n "Sihirli Flt"nn (ki daha sonra Bergman tarafndan hem sahneye
konacak hem de filmi ekilecektir) kukla tiyatro versiyonunu hayranlkla sunan ve
sonra da deerinin grev icab yazlm olmasndan ileri geldiini hatrlatarak, onu
bir meta olarak ven ikenceciler gibi, alaya alrlar. En ar aalamaysa, Johan'n
kendini kadn palyao klnda bulduu ve efendisi Veronica Vogler'in (Ingrid Tu
lin), dier ikencecilerin onlar karanlkta glerek izlemesi eliinde, ona eziyet et
tii sahnedir.
Gelgelelim Bergman ayn zamanda, Johan'n yle pek gvenilir bir yazar ol
madn da hissettirir. kenceciler, malik olduklar doast nitelikler ve esraren
giz bir kavrayla, sanatnn ruhundadrlar ve sonuta da onun iindeki ykc g
lerin izdmleri olarak aa kacaklardr. Bu filmi, Bergman'n yineledii motifin,
sanat-izleyici ilikisindeki yrtclk kaygsnn, bir eitlemesi haline getirir. MT
TARGETS (1968) ABD (Satlcoy)
Hedef 90dk, Pathecolor
Ynetmen: Peter Bogdanovich
Peter Bogdanovich'in bu filmi ekme ans elde edebilmesinin hikayesi, yapm Yapmc: Peter Bogdanovich,
c Roger Corman'n, Boris Karloff'un kendisine iki ekim gn borcu olduunu Daniel Selznlck
fark etmesine kadar gider. Ayrca Corman, elindeki The Terror filminden kalma Senaryo: Polly Platt, Peter
Bogdanovich, Orson Welles
kullanlmam 20 dakikalk el kamera grntsn de kullanmas iin Bogdano-
Grnt Ynetmeni: Laszl
vlch'e verir. Ancak Corman bir Edgar Allan Poe kaz beklerken, Bogdanovich son
Kovcs
derece parlak, orijinal bir senaryoyla kagelir: Karloff esasen kendini oynar (can
Oyuncular: Tim O'Kelly, Boris
landrd karakter, Byron Orlok adl eski bir korku filmi yldzdr), Bogdanovich'se Karloff, Arthur Peterson, Monte
onu son bir filmde oynamaya ikna etmeye alan azimli gen bir ynetmen roln- Landis, Nancy Hsueh, Peter
dedir. Film ayn zamanda buna paralel bir hikayeyi de apraz kurgu ierisinde an Bogdanovich, Daniel Ades, Stafford
Morgan, James Brown, Mary
latr: Aka her eyiyle Amerikan bir "komunun olu" olan Bobby Thompson
Jackson, Tanya Morgan, Timothy
(Tim O'Kelly) karsn ve annesini ldrr; ardndan, nce otoyola nazr bir su kule Burns, Warren White, Mark Dennis,
sinde, sonra da Orlok'un konuk sanat gibi grnd sahnede (k Bogdanovich Sandy Baron
The Terror'dan kalma, gen Jack Nicholson grntlerini de ieren ekimleri bura
da e dahil edecektir), bir otomobil sinemasnn sahne arkasnda yaplan geliig
zel adam vurma cmbne katlr.
Hedef, Franois Truffat ve Claude Chabrol gibi ynetmenlere ait Fransz Yeni
Dalgas filmlerinin bir Amerikan benzeridir. Bu postmodern estetik giderek filmin
kendi kendisi zerine kafa yormasna doru ilerler: "Ben bir anakronizmaym," di
yecektir Orlok, "Benim korku biimim artk korkun deildir." Orlok'un dediinin
alt, Thompson'n sebepsiz cinayetleriyle izilecektir. Besbelli ki 1 Austos 1966'da,
nce annesini ldren, sonra da 14 yabancy vuran eski bahriyeli, Teksas Kulesi
keskin niancs, iyi aile ocuu, "normal, salkl bir olan" ama yine de silahlara
tutkun (arabasnn arkasnda ufak apl bir cephane tard kendisiyle beraber)
Charles VVhltman'm hikayesine dayanr Thompson karakteri. Ayn dknl g
rrz filmde: Kamera Thompson'n niangahnn ardna yerletirilir ve bize, n
c Adam ' dakl Harry Lime (Orson Welles) gibi, u hedefte grnen noktacklar ne
denli umursayp umursamadmz sorulur. Soukkanl bir biimde ayrks klnm,
erevesi zekice izilmi Hedef, yeni, vahi bir aa doru giden Amerika'nn kes
kin bir fotorafdr. TCh
 ABD (Image Ten, Laurel, Market
Square)
96dk, SB
Ynetmen: George A. Romero
Yapmc: Karl Hardman, Russell
Streiner, Karen L. Wolf
Senaryo: George A. Romero, John
A. Russo
Grnt Ynetmeni: George A.
Romero
Mzik: Scott Vladimir Licina
Oyuncular: Duane Jones, Judith
O'Dea, Karl Hardman, Marilyn
Eastman, Keith Wayne, Judith
Ridley, Kyra Schon, Charles Craig,
S. William Hinzman, George
Koana, Frank Doak, Bill Cardllle,
A.C. McDonald, Samuel R. Solito,
Mark Ricci
;
NIGHT OF THE LIVING DEAD (1968)
Yaayan llerin Gecesi
Ucuza kotarlm ve sanki ilerledike bir gldrye dnecekmi gibi gr
nr: Bir aabey-kz karde, sayg gerei annelerinin mezarn ziyaret eder; ve aa
bey, kardeini korkutmak iin hortlak taklidi yapar. Halbuki birka dakika sonra
aabey ldrlr ve gen kadn kendini, l, yeni domu, sersem ve insan etini
tatmak iin can atan ahmak bir etenin igal ettii iftlik evinde hcreye kapatlm
bulur.
Mlteciler zamanla, radyo ve televizyonlarn olaanst durum yaynlar ze
rinden, neler olup bittiini anlamaya balarlar. lkedeki, hatta belki baka lkeler
den de cesetler uyanmakta ve etlerini yemek zere canllara saldrmaktadrlar. Ta
bii kahramanlar arasndaki gerilim, nasl hareket edilmesi gerektii konusundaki
tartmalardan tr ykselmeye balar. Kamay m denemelidirler, yoksa hi gel
meyecek olan yardm m beklemelidirler? Kim lider olacak ve emirleri verecektir:
sakin, rasyonel siyah adam m, patavatsz aile babas m? Darda yryen llerin
says giderek arttna, iftlik evi artk gvenilir olmaktan kmaya baladna g
re artk keskin bir hamle yapmann vakti gelmitir. ok gemeden tm bahisler ka
panr. imizdeki her bir um ut ve beklenti yanl bir kararla, kara talihle, acma
sz bir yazg dnemeciyle sner ve bize kalan tek ey umutsuzluun verdii korku
dur.
Eski zamanlarn demode gotik konvansiyonlarndan ve gnmzn souk ve
amansz ndan gelme hikayeleri tarayan bu korku filmi, 20. YzyTn ikinci yar
snda, trnn tasn ykseltmitir. George Romero'nun Yaayan llerin Gece
sinin, duygusuz ve neredeyse belgesel tarz yaklamyla ele ald konular, ge
1960'lar Amerika'sn megul eden meselelerdir: sivil huzursuzluk, rklk, nkleer
ailenin k, ete ve bizzat Kyamet
Gn korkusu. Hibir ey itirazsz kabul
edilemez. yi olan her zaman galip gele
mez. stelik lk kez bir korku filmi, o g
nn toplumsal yaamna szm, hi de
rahatlk ve gvenlik vaat etmeyen bir en
die duygusunu yanstmtr. A T
Fransa (FFD, Pliade, deux
mondes, Carrosse, Losange,
Guville, Renn, Simar, SFP, Two
World)
110dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Eric Rohmer
Yapmc: Pierre Cottreil, Barbet
Schroeder
Senaryo: Eric Rohmer
Grnt Ynetmeni: Nstor
Almendros
Oyuncular: Jean-Louis Trintignant,
Franoise Fabian, Marie-Christine
Barrault, Antoine Vitez, Lonide
Kogan, Guy Lger, Anne Dubot
Oscar AdaylklarrFrance
(yabanc film), Eric Rohmer
(senaryo)
Cannes Film Festivali: Eric
Rohmer (Altn Palmiye adayl)
ngilizce ad: My Night With Maud
Kba (ICAIC)
160dk, SB
Dili: spanyolca
Ynetmen: Flumberto Solas
Yapmc: Julio Garca Espinosa,
Nelson Rodrguez, Flumberto Solas
Senaryo: Jorge Flerrero
Oyuncular: Raquel Revuelta,
Eslinda Nez, Adela Legra,
Eduardo Moure, Ramn Brito,
Adolfo Llaurad, Idalia Anreus,
Silvia Planas, Flora Lauten, Rogelio
Blain, Maria Elena Molinet, Arams
Delgado, Tet Vergara, Flavio
Caldern
MANUIT CHEZ MAUD (1969)
Maud'la Geen Gecem
M audia Geen Gecem, Fransa'daki tara kenti Clermont'da, birka k g
nnde geen, Eric Rohmer'in alt paralk "Ahlaki Anlatlar serisinin nc ve ge
nel kanya gre en iyi filmidir. Jean-Louis Trintignant, kilise ayininde grd ama
hi bulumad Franoise (Marie-Christine Barrault) adl bir renciyle evlenmeye
karar vermi, mhendis ve dini btn bir Cizvit'i canlandrr. Bir gn, tesadfen
karlat eski bir okul arkada (Antoine Vitez) onu, zeki ve zarif, einden boan
m bir doktor olan M aud'nun (Franoise Fabian) evine gtrr. Filmin omurgas
n oluturan uzunca sohbet sresince, kahramanmz ve Maud aralarndaki elekt
riklenmeyi kefederler.
Baka hibir ynetmenin filminde mekn ve mevsim bu kadar nemli rol oy
nayamaz. Maud'la Geen Gecem'de, Maud'nun dairesinde geen uzun sahne bo
yunca yaan kar havay soutur ve kahramann geceyi orada geirmesine bahane
olur ki ayn kar, daha sonra bir baka gecesini renciyle geirmesi olana vere
cektir ona. Film, karmakln ve dokunaklln, Nstor Almendros'un, o g fark
edilen ton dizgesiyle, siyah-beyaz sinematografisine olduu kadar, salam ve par
lak diyaloga da borludur. Kahramann makul yabanclamasna bal ama yine de
zlen bir endie atmosferi. Trigntignant'n mthi sevimliliine ramen (bu
onun en iyi performanslarndan biridir), film sonuta kahramann tarafnda deil
dir: izleyici, kahramann kararlarn verirkenki hzn karsnda film zerinde uzun
sre oyalanr. CFu
LUCA (1969)
Flumerto Solas'n Lucia's phesiz, modern, devrim sonras Kba sinemasnn
ke talarndan biridir. Birok adan filmin, dnemin kilit niteliindeki sinema
prensiplerinin zeti olduu sylenebilir. Tarzlarn ve tonlarn bu heyecan verici ka
rm, "m odern" Kba tarihinde merkezi neme sahip dnemlerde grdmz
ayr Lucia karakterinin kader ve ak hikayeleriyle badatrlr.
Gnmz perspektifinden bakldkta, Lucia'nn kayda deer yan, farkl sine
ma biimleri arasnda dinamik bir biimde gidip gelmesi ve gzellikle korkuyu a
rtc bir ekilde birbirlerine eit dzeyde sunuyor olmasdr. Bu bakmdan filmin
al, zerinde en ok yorum yaplan ve en sk hatrlanan ksmdr. zellikle, plak
siyah svarilerin hkmet glerini kesip bitikleri sava sahnesi (aynen Orson Wel-
les'in Geceyars anlar gibi) iren ve vahicedir. Farkl oyunculuk tarzlarn kar
trmas, tarihi lmcl bir biimde sahneye koymas ve yaknlkla uzaklk arasnda
dinamik bir biimde hareket etmesi itibariyle, Sergio Leone'nin benzer ekilde ope-
ravari filmlerine benzer. Bak alarn ve yaklamlar arptrmasyla Lucia, hem
sinemann bilin uyandrc olanaklarn hem de devrim sonras Kba sinemasyla
Avrupa ve Gney Amerika'daki yeni sinema dalgalar arasndaki banty kefe
kar. AD
HSIA NU (1969)
Filmin ince adnn birebir evirisi "Sava Kadn" ama bu isim ykye hakk
n hi vermiyor. Hsia m /n un in sinemas iin bir referans noktas oluturmasnn
sebebi udur: Bu film, wuxia'nn, yani dv sanatlarnn Rosetta Ta' (Msr hiye
rogliflerinin zlmesini salayan yazt) gibidir. Hikaye son derece basit bir biim
de, hayalperest bir bilginin (Shih Chun), Pekin'in dndaki uyuuk bir kasabadaki
gndelik hayatn ve annesinin kendisinden, evlenip, ocuk sahibi olup soyunu de
vam ettirme konusunda midini kesmi olmasn anlatarak balar. Daha sonra bil
ginimiz, cinlerin yaad, ska rivayet edilen terkedilmi bir konaa yerleen gi
zemli bir kadna (Feng Hsu) ak olur ve st rtlm bir peri masal aa kma
ya balar. Dahas, gizemli kadnn kasabaya, ailesini katleden smrgeci dman
lardan kaarak gelmi olmasnn aa kmasyla hikaye daha da geniler.
Olay rgsndeki her dnm noktas, anlaty daha geni bir ereveye yerle
tirir ve artk bitime yakn, doast gleri ve metafizik fantezileriyle, gizemli Bu
dist rahipler de hikayeyle ilintilendirilir. Cinsiyet rolleri ters evrilir: Prenses artk k
k bir meneke deil, kendisini st dzey bir muhafz alayna kar koruyabilecek
lde iyi yetimi bir kl savas, bilginse, nasl kavga edeceini bilmeyen bir ki
tap kurdudur. Filmin ak, artc bir biimde saat boyunca dinamik kalr; n
k, siz her seferinde bir sonraki aamada ne olacan aa yukar tahmin eder bir
beklenti iine girdike, film zekice, tahminlerinizi boa kartacak ekilde deie
rek, ngrlemez kalr.
Tayvan (International, Lian Bang,
King Hu (tr sessiz sinema andan beri var olmasna ramen) vuxia'nn n Union)
clerinden saylr. Wuxia romanlar, belli bir zenginlik ve karmaklk dzeyini ok 200dk, Eastmancolor
tan am kabul edilirler geri; ama Hu, akrobasiyle. Pekin Operasfnn muazzam Ynetmen: King Flu
trenlerini Zen Budizmi'nin desteiyle de birletirerek, romanlardaki zellikleri si Yapmc: Jung-Feng Sha, Shiqing
Yang
nemaya aktarmay baarr. Hu, sinemann duyularla tecrbe edildiini anlamtr
Senaryo: King Flu, Songling Pu
ve sinemaskop perdeyi sreen bir renk ve hareket girdabyla doldurttu, eski vuxia
Grnt Ynetmeni: Yeh-hsing
filmleriyle biledii hnerini, Hsia nu'da zirveye ulatrr. A T Chou, Hui-ying Flua
Mzik: Tai Kong Ng, Dajiang Wu
Oyuncular: Billy Chan, Ping-Yu
Chang, Roy Chiao, Shih Chun, Flsue
Flan, Yin-Chieh Han, Feng Hsu,
Ching-Ying Lam, Tien Miao, Hong
Qiao, Peng Tien, Cien Tsao, Pai
Ying
Cannes Film Festivali: King Hu
(Byk Teknik dl), (Altn Palmiye
adayl)

ngilizce ad: A Touch Of Zen


k SP
ABD (Fox, Campanile)
110dk, SB (Sepiatone)/ Renkli
Dili: ngilizce / spanyolca
Ynetmen: George Roy Hill
Yapmc: John Foreman
Senaryo: William Goldman
Grnt Ynetmeni: Conrad L.
Hall
Mzik: Burt Bacharach
Oyuncular: Paul Newman, Robert
Redford, Katharine Ross, Strother
Martin, Henry Jones, Jeff Corey,
George Furth, Cloris Leachman,
Ted Cassidy, Kenneth Mars,
Donnelly Rhodes, Jody Gilbert,
Timothy Scott, Don Keefer, Charles
Dierkop
Oscar: William Goldman (senaryo),
Conrad L. Hall (grnt
ynetmeni), Burt Bacharach
(mzik), Burt Bacharach, Hal David
(film arks)
Oscar Adaylklar: John Foreman
(film), George Roy Hill (ynetmen),
William E. Edmondson, David
Dockendorf (ses)
BUTCH CASSIDY AND THE SUNDANCE KID (1969)
Sonsuz lm
"Yzemiyorum da ne demek? lrsn o zaman! Paul Newman'la Robert
Redford'un simge niteliindeki takm almas o denil byleyici ve vizyona girdi
i yln en byk gie baarsn gsterdiine gre o denli krldr ki, western filmi
klnda, Conrad Hall'un Oscar dll sepya renkleriyle ykanm bu karakter ana-
lizi-aksiyon komedisi karm, birbirlyle ekiip duran yakn arkadalarn ilikisi ze
rine kurulu "kanka filmleri iin bir mihenk ta ilevi grr.
iki haydut Butch (Newman) ve The Kid (Redford; ki sonradan Utah'taki arazi
sine ve kurduu film enstitsne "Sundance" adn verecektir), kt naml Hole in
the Wall Gang etesi adl ("Duvardaki Oyuk" anlamna gelen, 1800'lerin ilk yarsn
da Johnston Country'de etkin olmu nl bir ete) baldrlar. Amansz bir polis ta
kibine neden olan ok byk bir tren soygunu ileri fazlasyla kztrr. Bu takip
Butch'un srekli tekrarlad bir slogana dnen bu adamlar da kim?" sorusunu
sormasna neden olur. ki haydut, yanlarna Kid'in metresi Etta Place' da (Kathari
ne Ross) alarak su kartellerine yurt dnda yeniden balama karar verirler. Boliv
ya'da belal bir haydut olabilmek in "Bu bir soygundur; dnn duvara!" szleri
nin ispanyolcasn ezberledikleri sahne mizahtan payn almtr. Ancak film, esa
sen, ikilinin, bir orduyla mermi dellosuna giritii son sahnesiyle lmszlemitir.
Sonsuz lm, zekice yazlm orijinal bir senaryo, ho bir grsellik ve yldz
oyuncularn insan eken bir kombinasyonudur. Btn o akalarna, pozlarna ra
men, birbirine tezat karakterler ok iyi tanmlanmlardr. Butch, sersem olan, tu t
kusu yzne vurmu dz bir konumac; The Kid'se, karanlklar ardndaki serin
kanl, alayc, en ufak bir zayfl bile gstermekten imtina eden zeki bir ocuktur.
William Goldman'n Oscar dll senaryosu heyecan verici, matrak ve roman
tik; kurnazca talama yapp western efsanesini de (gerek Butch ve Sundance,
Newman ve Redford'un karizmatik karakterlerinden hayli uzaktr) kucaklyor. Ay
rca film, The Kid'in "retmen hanm" Etta'ya yaklap kafasna silah dayayarak
soyunmasn emrediinde grdmz gibi, bir hayli cretkar. Sonsuz lm, ilk
srprize kadar en akrak ilerliyor, son derece rahat bir atmosferde, gldrp e
lendiriyor; her eyin nceden bilindiini ak ettiindeyse, bir anda heyecanlandrr.
Filmdeki modas gemi tek ey, Burt Bacharach'n "Raindrops Keep Falling on My
Head" parasn syledii mola. Bunun kadar ekici ve scak bir filme rastlamak
ok kolay deildir. AE
MIDNIGHT COWBOY (1969) ABD (Florin, Jerome Heilman)
Geceyars Kovboyu 113dk, Renkli
Ynetmen: John Schlesinger
'Yryoruz burada!' Teksasl bulak Joe Buck (onu yldzlatran rolyle Jon Yapmc: Jerome Heilman,
Kenneth Utt
Voight), varlkl kadnlarn seks iin onun gibi riyan bir aygra seve seve para vere
Senaryo: Waldo Salt,
cei umuduyla (filmin ad argoda jigolo anlamna gelir), Harry Nilson'n seslendir
James Leo Herlihy'nin romanndan
dii 'Evereybody's Talkin' A t Me'nin bulac hzn eliinde New York'a doru Grnt Ynetmeni: Adam
yola kar. ehre yeni gelen bu saf ocuun trajikomik yksnn geliimi, zc, Holender
rahatsz edici geriye dnlerle, zellikle kz arkada 'lgn Annie'yle (Annie'yi se Mzik: John Barry, Floyd
narist Waldo Salt'un kz Jennifer canlandrr) birlikte maruz kaldklar dehet veri Huddleston, Fred Neil
ci tacizin anlaryla srekli kesintiye urar. Joe'nun New York'ta 'meslek yaamna Oyuncular: Dustin Hoffman, Jon
Voight, Sylvia Miles, John McGiver,
atlma' giriimleri bir dizi cesaret krc deneyimle sonulanr; bunlar arasnda en
Brenda Vaccaro, Barnard Hughes,
unutulmaz, Sylvia Miles'n canlandrd, 'muhteem bir pili' olduu konusunda Ruth White, Jennifer Salt, Gilman
ki acnas sraryla saf Joe'nun parasn alan yosma sarnla olandr. Rankin, Gary Owens, T. Tom
Be parasz ve yalnz Joe, terk edilmi bir binadaki meskenini onunla payla Marlow, George Eppersen, Al
Scott, Linda Davis, J.T. Masters
may teklif eden sakat ve veremli kat Enrico 'San' Rizzo'yla (son derece
Oscar: Jerome Heilman (film), John
inandrc bir 'sokak kurnaz' portresi izen Dustin Hofmann) arkadalk kurar. Joe'
Schlesinger (ynetmen), Waldo Salt
nun sefil baarszlklar biriktike umutlar solar; Rlzzo da kronik hastal ilerledike (senaryo)
Florida'da yeni bir hayat kurma hayallerine daha sk sarlr. Film ou zaman sinik ve Oscar Adaylklar: Dustin
karamsar olarak tanmlansa da, ynetmen John Schleslnger'n filmin sonuta bir Hoffman (erkek oyuncu), Jon
umut yks anlatt ynndeki gr, Joe'nun tam gerekleecek gibi grn Voight (erkek oyuncu), Sylvia Miles
(yardmc kadn oyuncu), Hugh A.
d noktada jigololuk hayalinden, sahici ve insancl bir liki uruna vazgemesiy
Robertson (kurgu)
le desteklenir. ngiliz Schlesinger, ABD'dekl ilk filminde ortaya koyduu keskin ba
Uluslararas Berlin Film
kla, karakterlerin umutsuz yalnzlklarn vurgulayan ehirde sert bir dinamizm Festivali: John Schlesinger (OCIC
bulmu, gerek mekanlarn kullanlmas da filmin rahatsz edici bir gereklik duy dl), (Altn Ay adayl)
gusu vermesine katkda bulunmutur.
En iyi Film Oscar'n kazanan filmler arasnda X kategorisine (17 yandan k
klerin seyretmesi uygun deildir) dahil edilmi tek rnek olan Geceyars Kovbo
yu n u n , Akademi yelerinin bugne kadar yapm olduu en cesur seim olduu
iddia edilebilir. Geceyars Kovboyu, 1960'larn modasn (zellikle Warhol evresi
nin uyuturuculu at kat partisi sekansnda) grsel anlamda selamlasa da Schle-
singer'n biemden ok, karakterlerin ilikisine odaklanan bak hl gncel ve
hep etkileyici kalacak. AE
talya / Fransa (PEA)
138dk, Technicolor
Dili: talyanca
Ynetmen: Federico Fellini
Yapmc: Alberto Grimaldi
Senaryo: Federico Fellini, Brunello
Rondl, Bernardino Zapponi
Petronius'un kitabndan
Grnt Ynetmeni: Giuseppe
Rotunno
Mzik: Tod Dockstader, Ilhan
Mlmaroglu, Nino Rota, Andrew
Rudin
Oyuncular: Martin Potter, Hiram
Keller, Max Born, Salvo Randone,
Mario Romagnoli, Magall Nol,
Capucine, Alain Cuny, Fanfulla,
Danlca La Loggia, Giuseppe
Sanvitale, Genius, Lucia Bose,
Joseph Wheeler, Hylette Adolphe
Oscar Adayl: Federico Fellini
(ynetmen)
SATYRICON (1969)
Avrupa sanat sinemasnn Amerikal zleyicilerin ilgisini ekmesi, 1940'larn
Italyan yeni gereki filmleriyle balad ve bu hareketin en etkili mirass Federico
Fellini'nin angaje ve ufuk ac filmleriyle artarak srd. Belki de daha ok gn
mz toplumunun ahlak kurallarn ve sorunlarn inceleyen yapmlaryla tannan y
netmen, talyan sinema endstrisindeki pek ok baka ynetmen gibi, tarihi yeni
den kurup yorumlamakla da ilgilendi. Satyricon, Petronius'un Nero dnemini ele
alan uzun yksnn epik bir uyarlamas. Olaylarn btn Roma topraklarna yayl
d bu Fellini filmi, ksa zamanda sanat sinemas izleyicilerinin beenisini kazand.
Sefahat, grotesklik ve kara mizah dolu oke edici sahneleriyle film, Sinema Yapm
Ynetmelii nin kalkmasnn ardndan ortaya kan yeni ifade zgrlnn de le
hine ilemesiyle, dnemin yeni uygulanmaya balam snflandrma sistemine g
re R kategorisine (17 yandan kklerin yanlarnda bir yetikinle izlemesi uygun
dur) alnd.
Ayn anda hem Antik Roma'y Italyan tarihsel filmleri geleneine sadk bir
biimde ele alan hem de 1960'larn cinsel devrimine dair bir antrma olan Satyri-
con'un, bu adan ynetmenin nceki filmleriyle, zellikle de La Dolce Vita'yla
(Tatl Hayat, 1960) pek ok ortak noktas var. Buna karn pek ok eletirmen, y
netmenin nceki filmlerindeki entelektel temalarn ve anlaml stilizasyonlarn
Satyricon'da eksik olduunu dndler. plakla ve cinsellie yaplan vurgu, d
nemin 'sanat sinemas' izleyicilerinin baz kesimlerinde belirli bir etki brakt. Film
de, kaynak alnan eserin paral yapsna bal kalan Fellini, birbirine yalnzca gen
ve sinik Encolpio'nun (Martin Potter) varlyla balanan 25 ayr blmden oluan
bir anlat sunar. Encolpio, tpk Odysseus gibi, lm ve felaketle sonulanma tehli
kesi tayan bir sr maceraya atlr ama her seferinde kurtulmay baarr.
Encolpio'nun Ascilto'yla (Hiram Keller) dostluu ve kisinin birden gen bir
erkek kleye (Max Born) duyduu ilgiyi merkez alan film , olay rgsndeki bek
lenmedik dnler dolaysyla genellikle zor takip ediliyor Yine de uras kesin ki
tpk izleyici gibi Encolpio da karlat saysz tuhaf karakterin davrann ve ah
lak anlayn kavramakta byk glk ekiyor. Film, unutulmaz sekanslarla dolu:
ar iman fahielerle ve mterilerle dolu bir genelev, kanlar nehir gibi akan
kurbanlk hayvanlar, Encolpio'nun kald binay yerle bir eden dep
rem, lde karlat ve tatmin olmak iin onun yardmna bavuran
bir nemfoman, Theseus'un nl macerasndakine benzer yar boa
yar insan bir yaratkla kar karya gelme ve Trimaicione'nin (Mario
I Romagnoli) verdii ve konuklarn sonradan grme zenginlere zg
I inanlmaz kabalklar sergiledii lendeki artc zenginlik.
Satyricon, plkaresk gelenee uygun bir biimde, toplumsal d-
zenin salanmasyla deil, kahramann baka maceralara doru yola
kmasyla sona eriyor. Fellini'nin modern toplumdaki hazclk ve utan
maz materyalizm zerine ektii dier yaptlarnda da rastlanan tarz
da bir yorum olarak da grlebilecek olan film daha ziyade, sregi-
den aktan grsel uyaklar ve yinelenen motiflerle bir btnlk ka
ran, artc hatta sarsc bir imgeler leni olarak aklda kalyor.
1972'de gsterime giren ve Satyricon'un bir t r devam olan Roma
(Fellinl'den Roma), bu filmdeki tuhaf, kar konulmaz byy yakala
yamamt. RBP
 -m

B B i
Cezayir / Fransa (Office National Z (1969)
pour le Commerce et l'Industrie lmsz
Cinmatographique, Reggane,
Valoria)
Costa-Gavras'n bu hzl tempolu politik dram, ynetmenin uluslararas film
127dk, Eastmancolor
evrelerindeki saygn yerini salamlatrd ve 1963 ylnda sol eilimli profesr ve
Dili: Franszca
hukuku Gregorios Lambrakls'in Selanik'te bir suikasta kurban gitmesiyle kesinti
Ynetmen: Costa-Gavras
Yapmc: Jacques Perrin, Ahmed ye urayan Yunan demokrasisinin dt durumu gzler nne serdi.
Rachedi, Eric Schlumberger, lmsz Franszca ekildii, oyuncularn ou da Fransz olduu halde; Yu
Philippe d'Argila nanl bir gmen olan Costa-Gavras'n filmi. Yunan yazar Vassili Vassilikos'un
Senaryo: Jorge Semprun, Lambrakis olayn konu alan romanna dayanr. Liberal bir politikacnn (Yves Mon
Vassilis Vassilikos'un romanndan
tand) bir bar gsterisinde yapt konumadan sonra hunharca ldrlmesinin
Grnt Ynetmeni: Raoul
ardndan gelen soruturma, askeri hkmeti devirecek kadar derin bir yozlamay
Coutard
gn na karr. Filmin verdii tedirginlik, ynetmenin sreksiz, kesik kesik kur
Mzik: Mikis Theodorakls
Oyuncular: Yves Montand, rene gu tekniiyle ve Raoul Coutard'n bunu dengeleyen keskin grnt ynetimiyle ar
Papas, Jean-Louis Trintignant, tar. Pauline Kael'in szleriyle "lmsz neredeyse dayanlmayacak kadar heyecan
Jacques Perrin, Charles Denner, vericidir. Bu politik gerilim tansiyonu o kadar ykseltir ki bittiinde koltuunuza ya
Franois Prier, Pierre Dux, Georges
pp kalrsnz." Filmin biimsel baarsnn yan sra, soruturmay yrten savc ro
Gret, Bernard Fresson, Marcel
Bozzuffi, Julien Guiomar, Magali lndeki Jean-Louis Trintlgnant'n ve len politikacnn eini canlandran rene Pa-
Nol, Renato Salvatori, Habib Reda, pas'n oyunculuklar da vgye deer. SJS
Clotllde Joano
Oscar: Cezayir (yabanc film),
Franoise Bonnot (kurgu)
Oscar Adaylklar: Jacques Perrin,
Ahmed Rachedi (film), Costa-
Gavras (ynetmen), Jorge
Semprun, Costa-Gavras (senaryo)
Cannes Film Festivali: Jean-Louis
Trintignant (erkek oyuncu), Costa-
Gavras (Jri dl), (Altn Palmiye
adayl)
IL CONFORMISTA (1 9 6 9 ) talya / Fransa / Bat Almanya
Konformist (Maran, Marianne, Mars)
115dk, Technicolor
Bernardo Bertolucd'nin bu filminin ad, Mussolini'nin faist hkmetini sorgu Dili: talyanca
suz sualsiz kabullenen Marcello Clerici'ye (Jean-Louis Trintignant) gnderme yap Ynetmen: Bernardo Bertolucci
yor. Marcello, gizli polise katlr ve yeni bir ei de (Stefania Sandrelli) kapsayan ye
Yapmc: Giovanni Bertolucci,
Maurizio Lodi-Fe
ni bir yaama balar. Ama halaynn gizli bir amac vardr: Antifaist hareketin n
Senaryo: Bernardo Bertolucci,
clerinden yal bir profesr (Enzo Tarascio) ldrecektir. Ancak Marcello, bast Alberto Moravia'nm romanndan
rlm ocukluk anlarnn da etkisiyle, grevinin meruluundan kuku duymaya Grnt Ynetmeni: Vittorio
"balar. Storaro
Balyla bu kadar elien bir baka film daha var m? Konformist, cretkar Mzik: Georges Deleme
biemiyle aka kstah; konformizm, filmin amalad en son ey. Filmin doru Oyuncular: Jean-Louis Trintignant,
Stefania Sandrelli, Gastone
sal olmayan bir anlatm var; geriye dnlerle zaman iindeki ileri geri sramalar,
Moschin, Enzo Tarascio, Fosco
Trintlgnant'n canlandrd karmak ana karakterin daha ayrntl bir portresini iz Giachetti, Jos Quaglio, Dominique
meye yaryor. Daha da artc olan, Vittorio Storaro'nun grnt ynetimi. Renk Sanda, Pierre dmenti, Yvonne
Sanson, Giuseppe Addobbati,
kullanm, kamera alar ve set tasarm ylesine iyi ki ounlukla yk, imgelere
Christian Aligny, Carlo Gaddi,
hizmet eder gibi grnyor. Umberto Silvestri, Furio Pellerani
Tm bunlar stn bir grsel gzellie sahip; gizli suikastlar ve politik entrika Oscar Adaylklar: Bernardo
lar hi bu kadar stilize grntlenmemitlr. Yine de filmin politik yn hibir za Bertolucci (senaryo)
man btnyle arka plana dmyor. Sonuta faist ibirlikiler aleyhine bir iddi Uluslararas Berlin Film
Festivali: Bernardo Bertolucci
aname bu film. Marcello karakteri de yaamn bakalarnn gl (ve yanl) ina
(Gazeteciler zel dl), (Altn Ay
nlarna gre dzenlemenin bedelini deyen iradesiz bir yanda olarak resmedili adayl)
yor.
Bertolucci yky, tuhaf bir biimde, belirsiz baz psikolojik elerle buland- ngilizce ad: The Conformist
ryor. Anlald kadaryla Marcello'nun davranlar, ocukluundaki bir cinsel de
neyime dayanyor; yani dzen meraknn k
keninde iddet ve cinsellik ilikisi var. Sanki fa
ist partiye katlma kararn, bir ekilde ecin
selliini bastrmak iin alm. Ama tpk filmin
byk blm gibi, filmdeki psikanaliz de ge
nel olarak yzeysel ve izleyiciye meselenin
zne ilikin pek bir ey vermiyor. Yine de
Bertolucci, bazlar ak, bazlar dolayl pek
ok simgesel gnderme ve imge kullanarak
bu bulank psikolojiden yararlanyor. Tm
bunlar izlemekse byleyici. JKI
ABD (BBS, Columbia, Pando,
Raybert)
94dk, Technicolor
Dili: ngilizce / spanyolca
Ynetmen: Dennis Hopper
Yapmc: Peter Fonda, William
Hayward, Bert Schneider
Senaryo: Peter Fonda, Dennis
Hopper, Terry Southern
Grnt Ynetmeni: Lszl
Kovcs
Mzik: Hoyt Axton, Mars Bonfire,
Roger McGuinn, Jimi Hendrix
Oyuncular: Peter Fonda, Dennis
Hopper, Antonio Mendoza, Jack
Nicholson, Phil Spector, Mac
Mashourlan, Warren Flnnerty, Tita
Colorado, Luke Askew, Luana
Anders, Sabrina Scharf, Robert
Walker Jr., Sandy Wyeth, Robert
Ball, Carmen Phillips, Ellie Wood
Walker
Oscar Adaylklar: Peter Fonda,
Dennis Hopper, Terry Southern
(senaryo), Jack Nicholson
(yardmc erkek oyuncu)
Cannes Film Festivali: Dennis
Hopper (film), (Altn Palmiye
adayl)
EASY RIDER (1 9 6 9 )
Easy Rider, nemi bir sanat eseri olarak deerini glgede brakan filmlerden
biri. Filmin yks nemsiz: Takma adlar Kaptan Amerika (Peter Fonda) ve Billy
(Dennis Hopper) olan iki gen adam, Meksika'dan aldklar uyuturucular satp
ykl bir para kazanr. Kendilerini zengin hisseden ikili, uzun zamandr heves ettik
leri bir eyi yaparak Mardi Gras zaman New Orleans'e gitmeye karar verir. Bir ift
motosiklet alp lkeyi boydan boya kat edecekleri bir yolculua karlar. Antlar Va
disi ve Taos Pueblo gibi, Bat Amerika'nn simgesi haline gelmi yerlerden geerler.
Bir komne taklr, kendilerini hapisten kurtaracak olan iyi niyetli bir kk kasaba
avukatyla karlar ve New Orleans'taki bir mezarlkta iki fahleyle uyuturucu tri-
bine girerler. Tm bunlar, blzleri sarsc sona doru gtrr.
Film, ilk bakta nemsiz grnen bu hikayesiyle, Hollywood'un 1968 sonras
kuann r aan filmlerinden ve 'alternatif toplum 'u perdeye ilk kez tayan ya
pmlardan biri oldu. Motosikletiler, yani uzun salar, gzl ve Kzlderili kolye
siyle Hopper: ve Amerikan bayrakl kask ve motoruyla Fonda birer simgeye dn
t. Rivayete gre, filmde olduu gibi sette de yksek miktarda uyuturucu tketil
di. Filmin iki kahraman, kendilerine uyum salayan iki hippi kzla birlikte plak y
zer, avukat dostlar George'la kamp atei banda marihuanann ateledii derin
felsefi tartmalara girerler. Bu filmle ilk byk roln alan Jack Nicholson'n can
landrd George, zengin bir babann yerleik toplum dzenini reddeden oludur.
Filmin ideolojik yaklam olarak kabul edilen eylerin byk ounluu, George
karakteri araclyla dile getirilir. Ona gre lke, greneklere uymayan her eyden
d kopan kpeklerin eline gemitir. "Pazarda alnp satlan insann zgr olma
s zordur."
Easy Rider, Hollywood'un allm kafa yapsna meydan okudu. Genler tara
fndan (Hopper filmi ynettiinde 32'sindeydi) genler iin yaplan filmin mzikle
ri de Steppenwolf, Jimi Hendrix ve Bob Dylan gibi kar kltr devlerine aitti. Ana
karakterleri canlandran oyuncularn (Nicholson, Hopper ve Fonda) hibiri o zaman
byk bir yldz deildi. yk de karakterler kadar zgr ruhluydu. Allageldik bir
ak hikayesi yoktu ve ok sert, mutsuz bir son vard. ok k
k bir bteyle ekilen Easy Rider, giede byk baar yaka
lad. Yine Jack Nicholson'n rol ald Five Easy Pieces (Be
Kolay Para, 1970) ve The King o f Marvin Gardens da (M ar-
vin Gardens'm Kral, 1971) dahil, kanksanm Hollywood ba
kna ters den birok filmin de nn at.
Yllar sonra, filmde kimin tam olarak ne yapt konusun
da anlamazlklar kt. Hopper film in 'auteur' (yaratc y
netmeni) olduunu ve oynayp ynetmenin dnda, senaryo
dan da sorumlu olduunu iddia etti. Bakalar, filmin bol di-
yaloglu sahnelerini, rnein George'un dahil olduu konu
malar, daha nceki senaryo deneyimleri arasnda Stanley
Kubrick'in Dr. Strangelove, or H ow I Learned to Stop Worr-
ying and Love the Bomb (Doktor Garipak ya da Korkmak
tan Vazgeip Bombay Sevmeyi Nasl rendim?, 1963) ad
l filmi de yer alan Terry Southern'n nceden zenle hazrla
dn savundular. Ama herkesin zerinde anlat bir ey de
vard: filmin ad. Southern'n bulusuvdu. EB
ABD (Osti)
75dk, SB
Ynetmen: Frederick Wiseman
Yapmc: Frederick Wiseman lara ynelik incelemelerinin en dehet verici ve en kafa kartrc olan. Film, Phlla-
Senaryo: Frederick Wiseman
Grnt Ynetmeni: Richard Northeast Lisesi zerine bir belgesel. Wiseman, retmenlerin ve yneticilerin oto
Leiterman
HIGH SCHOOL (1969)
Frederick Wiseman'in ikinci filmi olan High School (Lise), ynetmenin kurum-
delphia'da, genel olarak beyaz orta snf bir toplulua hizmet eden devlet okulu
riter bir eitim sisteminden yana olmasna, kendini ifade etme ya da eletirel d
nceyi gelitirme konusunda okulun baarszlna ve adetlerle formalitelerin an
lamszlna odaklandn en bandan itibaren aka belli ediyor.
Bir spanyolca retmeni, rencilerine, 'Jean-Paul Sartre' ve 'existentiaIista'
szlerini, belli ki Sartre'n kim olduu ya da varoluu felsefenin ne anlama geldi
i zerine hibir tartma yaplmakszn tekrarlatr. Bir ngilizce retmeni, 16 ya
ndaki rencilerine 'Casey at the Bat' iirini ezberden okur, baka bir zaman da
u bilgece sz sarf eder: 'Baar'nn alma'dan nce geldii tek yer szlktr.'
Kendisine verilen cezaya itiraz eden bir ocua, cezalar sorgusuz sualsiz kabullen
menin bir olgunluk belirtisi olduu sylenir.
niversiteye hazrlktan sorumlu bir rehber retmen, rencilerden birine,
en kt olasla kar hazrlkl olmak in ucuz, akademik dzeyi dk bir okula
bavurmasn tler. Bir salon dolusu erkek renciye cinsel eitim dersi veren bir
jinekolog, kzlk zarndan 'kiraz' diye bahseder ve parman vajinalara sokmas in
kendisine para dendii yolundaki esprisiyle rencilerden alk toplar. Kz ren
ciler, 1910 Fruitgum Company grubunun insann beynini uyuturan 'Simn Says'I
eliinde anlamsz bir beden eitimi dersine ve herhalde Gllllgan's Island (Gilliga-
n'n Adas) adl televizyon dizisindeki milyonerin eiyle ayn mankenlik okulundan
mezun olmu bir retmenin defile provasna dayanmak zorunda kalrlar. Bu
retmen, bir kz rencinin 'kilo sorunu'ndan, herkesin nnde nee iinde sz
eder.
nsann kann donduran finalde bir mdire, okulun, Vietnam'da zorlu bir g
rev iin gnll olan bir yeni mezunundan ald mektubu okur. Okulda rendik
leri iin teekkr eden renci, kendisini 'sadece vazifesini yapan bir beden' olarak
tanmlamaktadr. Mektubu okuyan mdirenin 'bu, Northeast Lisesi'nin ne kadar
baarl olduunun kantdr,' szleri, filmde duyulan son seslerdir. Baka hibir y
netmen bu kadar arpc bir etkiyle siyaha gei yapmamtr. Wiseman, mdirenin
szlerinin ve bu szlerin arkasndaki dnya grnn, filmin kuruni sessizlii kar
snda tm plaklyla durmasna izin verir.
Bununla birlikte, filmin izdii tablo btnyle olumsuz deil. Wiseman'in hi
bir zaman bariz sorunlarn sert bir biimde knanmasna dnmeyen toplumsal
eletirisi, belli durum ve davranlara dayanan gereklerin ayrntl ve ironik bir bi
imde tehir edilmesine dayanyor. Yneldii znelerin kendilerini nasl aa vur
duunu duyarllkla kaydeden kameras, her eyden nce, en ok eletirilebilecek
kiilerin bile nsanlna sayg gsteren bir sinema ortaya koyuyor. Ynetmen by
lelikle, izleyicinin su ortaklna olduu kadar kart duygularna da meydan oku
yor. Wiseman, tpk Renoir gibi bize 'herkesin kendince nedenleri olduunu' anm
satyor. Bu mesaj, La rgle du jeu'da (Oyunun Kural, 1939) iimizi rahatlatmad
gibi High School'da da rahatlatmyor. CFu
IN THE YEAR OF THE PIG (1969) ABD (Path)
101 dk, SB
Emile de Antonio'nun In the Year o f the Pig' i (Domuz Yl), savn dolayl yol Ynetmen: Emile de Antonio
lardan ortaya koyarak ABD'nin d politikasna ve Vietnam Sava'na ynelik etki Yapmc: Vincent Hanlon, Emile de
leyici bir saldrya giriiyor. Ortaya kan sonulardan biri olaanst kkrtc bir Antonio
belgesel, bir baka sonu da Amerikan hassasiyetinin en basit ekliyle 'kibir' olarak Grnt Ynetmeni: Jean-
Jacques Rochut
adlandrlabilecek zaaflarnn gzler nne serildii tipik bir rnek olmas.
Oyuncular: Harry S. Ashmore,
Protesto grntleriyle alan film, ABD'nin szmona dnyay komnist ya
Daniel Berrigan, Joseph Buttinger,
ylmaclktan korumak amacyla, Gneydou Asya'da yapt mdahalelerin arka William R. Corson, Philippe
plann incelerken, kanlmaz olarak smrgeciliin tarihine giriyor. nce in'in, Devillers, David Halberstam, Roger
Hillsman, Jean Lacouture, Kenneth
daha sonra eitli Avrupa lkelerinin Vietnam' smrgeletirme abalarna dei
P. Landon, Thruston B. Morton,
nen film, Fransa'nn 1954'te Dien Bien Phu'dan atlmasna kadar geliyor. Bu se Paul Mus, Charlton Osburn,
kanslar ilgin olmakla birlikte, film in ana fikrine ulamasn geciktiriyor. Bu ana fi Harrison Salisbury, Ilya Todd, John
kirse, Vietnam savalarnn hibirinin kanlmaz ya da insancl olmad ve (gr Toller, David K. Tuck, David Werfel,
John White
nrdeki tek amalar bu olsa da) yerli nfusun kendi devletini kurmasna yardm et
Oscar Adaylklar: Emile de
mekle uzaktan yakndan bir ilgisinin bulunmad.
Antonio (belgesel)
Derleme grntlere younlaan ve zenle kurgulanm rportajlara daya
nan film, meramn aka dile getirmek yerine iddiasn
ciddi grnml uzmanlarn demeleri araclyla aktar
yor. Bylelikle, de Antonio ve yapm ekibi her sahneye
damgalarn vurmu olsalar da erevenin dnda durma
ya dikkat ediyorlar. Tarihsel kiiliklerse hret ve balamn
ikiz ekseni boyunca tutarsz durular sergiliyorlar.
nemli liderlerden, yazarlardan ve eletirmenlerden
oluan gerek bir 'kim kimdir?' koleksiyonu bu nller tab
losunu geniletiyor. Tabii ki bazlar daha tannm kiiler:
Amerikan bakanlar Dwight Eisenhower, John Kennedy,
Lyndon Johnson, Richard Nixon ve Gerald Ford; Vietnam
kahraman Ho Chi Minh, kzl avcs Joseph McCarthy ve
sava ahini Robert McNamara. Yine de film in asl arlk
noktasn, politik rtkanlk yapmak yerine balam olu
turan kiiler salyor, ilerinden David Helberstam, Jean de
Lattre de Tassigny, Harry S. Ashmore, Hubert Humphrey
ve hatta George S. Patton III, Amerikan askerlerini Vietna
m'a gnderen batakla renk katyorlar. Kukusuz, bu kii
liklerin bazlar zaman iinde statkocu dnceyle ean
laml duruma geldi. Ancak 1969'da, onlarn grleri, bu
filmin tezinin ve politik karcln ktl zerine sava
kart (ve yer yer Amerikan kart) sylevlerin nispeten da
ha baarl bir rneinin temelini oluturuyordu. GC-Q
ABD (Warner Bros./Seven Arts)
145dk, Technicolor
Dili: ngilizce / spanyolca
Ynetmen: Sam Peckinpah
Yapmc: Phil Feldman, Roy N.
Sickner
Senaryo: Walon Green, Roy N.
Sickner, Sam Peckinpah
Grnt Ynetmeni: Luden
Ballard
Mzik: Jerry Fielding
Oyuncular: William Flolden,
Ernest Borgnine, Robert Ryan,
Edmond O'Brien, Warren Oates,
Jaime Snchez, Ben Johnson,
Emilio Fernandez, Strother Martin,
L.Q. Jones, Albert Dekker, Bo
Hopkins, Dub Taylor, Paul Harper,
Jorge Russek
Oscar Adaylklar: Walon Green,
Roy N. Sickner, Sam Peckinpah
(senaryo), Jerry Fielding (mzik)
c fJ S J S AT.C J. l J J X Z / S iJ J
THE WILD BUNCH (1969)
Vahi Belde
Butch Cassidy and the Sundance Kid'deki (Sonsuz lm, 1969) Eric Segal usu
l western revizyonlzmine Hemingway usul bir yant nitelii tayan, 'en ktmz
bile hatta zellikle en ktmz, yeniden ocuk olmak ister' tezini inceleyen Vahi
Belde, ayn anda hem tiksindirici hem de romantik bir film. Ynetmen Sam Peckin
pah, kendisine ilk byk baarsn getirecek olan bu filmi, Amerikan askerleri kln
daki 'ete' yelerinin kasabaya girii eliinde, akrepleri karncalarn ortasna atan,
sonra da karnca yuvasn yakan masum ocuklarn grntleriyle balatr. Olaylar
izleyen ocuklar tekrar tekrar gsterilir: nce byklerin kovboyculuk oyununu tak
lit ederler, sonra da bu oyuna katlrlar. Antipatik General Mapache'ye bile hayran
lk duyan bir ocuk vardr; Mapache ldnde, bir silah kapp onun cn almaya
kalkr. Altaki banka soygunu tam bir fiyaskodur nk irkef para babas ete
yi, cret olarak yutturduu uvallar dolusu rondelayla (iyimser bir ahmak, kandrl
dklar ortaya ktnda 'gm yzkler bunlar!' diye barr) kasabaya getirir. Ek
yalarla bir grup dejenere dl avcsnn atmas pek ok masum insann lmne
neden olur nk alkol kartlarnn yry, bu atmann olduu ana denk gelir.
Bu sahne ar ikici Peckinpah'a epey keyif vermi olsa gerek.
Vahi ama onurlu kt adam Pike Bishop' (William Holden) eski orta Deke
Thornton (Robert Ryan) takip etmektedir. Pike, mezi Dutch'la (Ernest Borgnine)
kuyruu Meksikal'nn (Jaime Sanchez) sayg duyduu; huysuz, aksi ve ocuksu
Gorch kardelerin (Warren Oates, Ben Johnson) hogrd ve ilk basknda deli to
rununu (Bo Hopkins) ihmal etmi olsa da babacan Freddy Sykes'n (Edmond O'Bri
en) koruduu bir adamdr. Amerikan snrnn kapanmasyla birlikte, devrim ncesi
Meksika'snn baskc ynetimi, 'ete' iin byk bir tehdit oluturmaya balar. Al
man danmanlaryla birlikte Mapache, meru bir hkmeti temsil etse de davran
lar en eytani ekyannkinden daha ktdr. Tipik bir son kapmada, kr sal kah
ramanlar, dm yoldalarna arka kmak in Mapache'nin kasabasn tamamen
ele geirmeye karar verirler. Peckinpah, drt silahl adamn son hesaplama ncesin
de sokaklardaki yrynn grntlerinin, filmin doruk noktasn oluturan dahi
ce kurgulanm, yar ar ekimin kullanld, ete yelerinin tm bir
orduyu da beraberinde gtrerek ld, kann patlam itfaiye
hortumlarndan fkrrcasna akt toplu imha leni in art oldu
unu gayet iyi biliyordu.
1913'te, Amerikan Bats'nn kanun kaaklar dneminin sonla
rnda geen Vahi Belde, kovboy filmi mitini, doru bir seimle Gat
ling makineli tfei ve T modeli Ford'un simgeledii bir kitlesel cina
yet ana tayor. Sala western eksantriklilyle ekilmi bu filmde,
L.Q. Jones'la Strother Martin nsan akbabalar olarak muhteem bir
ikili oyun sergiliyor ('bunun altn dileri var'); etkileyici diyaloglarnsa
sonu gelmiyor ('kz kardeimin kara kedisinin kn p o zaman').
Vahi Belde, znde ABD gelenei olan western'i italyanlardan ge
ri almaya soyunan Peckinpah'n, Sergio Leone'den daha ok kan
torbas patlatabileceini kantlayan bir film. nceleri kanl iddetiyle
n salan film, zaman inde iirsel hznyle ('eskisi gibi deil, ama
idare eder'), gl oyunculuklaryla ve k olmayan onur anlayy
la belleklerde yer etti. KN
SSCB (Mosfilm)
181 dk, SB / Renkli
Dili: Rusa / talyanca
Ynetmen: Andrei Tarkovsky
Yapmc: Tamara Ogorodnikova
Senaryo: Andrei Konchalovsky,
Andrei Tarkovsky
Grnt Ynetmeni: Vadim
Yusov
Mzik: Vyacheslav Ovchinnikov
Oyuncular: Anatoli Solonitsyn,
Ivan Lapikov, Nikolai Grinko, Nikolai
Sergeyev, Irma Raush, Nikolai
Burlyayev, Yuri Nazarov, Yuri
Nikulin, Rolan Bykov, Nikolai
Grabbe, Mikhail Kononov, Stepan
Krylov, Irina Miroshnichenko, Bolot
Bejshenaliyev
Cannes Film Festivali: Andrei
Tarkovsky (FIPRESCI dl)
ngilizce ad: Andrei Rublev
ANDREI RUBLYOV (1969)
Bu film bir muamma. Fsldanan bir muamma deil, devasa anlarn gl ses
leriyle namelendirilen; frtnalarn haykrd; sava, inan ve ak ateinin aydnlat
t bir muamma. Bu gl muammann kayna ok ak: Andrey, Andrey'in filmi
ni ekiyor. Ama, Anatoli Solonitsin'in canlandrd ikona ustas, 15. yzyl ressa
m Andrey Rublev'le 20. yzyln grkemli Sovyet ynetmeni Andrey Tarkovski ara
sndaki benzerlikleri ortaya koymak deil. Bu daha ziyade, korkunun, umudun, de
lilie yaklaan kiisel adanmln ve kitlesel igdnn bir arada piirildii dev bir
kazan. Film tabii ki insanla tanr, insanla doa, sanatyla toplum, sanatyla sanat
biimi, Rus halkyla fiziksel ve mistik bir e olarak lkesi arasndaki ilikiyle de ilgi
leniyor. Ama tm tematik zenginliine karn (ki film bugn de Sovyet rejimine
kar bir silah olarak yapld dnemdeki kadar zengin), Tarkovski'nin bu bayap
t fikirlerden deil, ktan ve karanlktan, grltden ve sessizlikten, insan yzlerin
den ve kaba malzemeden yaplm bir film. Dnyevi bir hareket, boluun zerin
de asl duran byl bir kprtszik. Karanlk, duygusal ve derinden etkileyen bir
film. Szcn en olumlu anlamyla, bu film bir muamma. J-MF
LE BOUCHER (1969) Fransa / talya (Euro
Kasap international, La Botie)
93dk, Eastmancolor
Byk bir sinemacnn tm yaptlarna bakmzn tek bir filmle deimesi, al Dili: Franszca
lmadk bir eydir. Claude Chabrol, Fransz burjuvazisinin acmasz ressam olarak Ynetmen: Claude Chabrol
grlyordu. Ahlaki medeni hukukun, grg kurallarnn konformizminin, igd
Yapmc: Andr Gnovs
Senaryo: Claude Chabrol
lerin gerekliini rten 'iyi' ve 'kt' klielerinin ve insan doasnn derinliklerini an
Grnt Ynetmeni: Jean
lamay olanaksz klan anlat kalplarnn ardnda yatan karmakl, koyu kalemle
Rabier
ve gaddar bir mizah anlayyla resmettii doruydu; ama tek yapt bu deildi. Mzik: Pierre Jansen
1969'da, tm Fransz toplumunu etkileyen ideolojik snmann kaynama nok Oyuncular: Stphane Audran,
tasnda, ak bir biimde tarihin etkisinde olan Chabrol, bir adm geri ekilerek ya Jean Yanne, Anthony Pass, Pascal
ad dnyaya daha geni bir adan bakmay ve onu iyinin ve ktnn tesinde, Ferone, Mario Beccara, William
Gurault, Roqer Rudel
kozmik bir btn olarak grmeyi baard. Bu srecin sonucu olarak ortaya kan
film, yani Kasap, iinde seri cinayetler olan bir ak hikayesi anlatyor, ite sinema
nn gc burada: birbirlerini dlar grnen iki trn; cinayet hikayesiyle ak hika
yesinin uyum iinde bir araya gelip kaynamasn salayabiliyor. Gney Fransa'da
ki cennet bahesinin cra bir kesinde geen filmde, Chabrol muhteem oyuncu
lar Jean Yanne ve Stephane Audrann younluklarnn yava yava yanmasna
izin verir. Bu iki oyuncu absrd (bu absrdlk hem insana, hem dnyaya dair bir
absrdlktr) rollerini gze batmayan bir oyunculukla yerine getirir ve her eyin fe
lakete srklenmesine izin verirler.
Adam kadn seviyor, kadn ondan ok holanyor; adam gen kzlar ldr
yor. Kasap Popaul (Yanne) bedendir, okul mdiresiyse (Audran) akl. Doann ku
ral byledir; su, kan ve karanlk gler onlar ayrr. Ancak bu birbirlerine ilgi gs
termemelerini, insann kendisinden bu denli farkl bir insana deer vermemesini
gerektirmez. Belki de tam tersine bu farkllk, beraberinde deer vermeyi getirir.
Ne are ki cennet sonsuza dek yitirilmitir. Chabrol'un ustalkl sinemas biraz da
bununla ilgili. Bu konuda ynetmeni sorgulamaya kalkmayn; o, bunu kabul et
meyecek kadar ince ve zekidir; bunun yerine toplumsal yklerinin ve trlerle oy
nad oyunlarn arkasna saklanmay tercih eder. Siz, kendinizi Kasap'n akc hz
nne brakn yeter. J-MF

ngilizce ad: The Butcher

 SSCB / Ermenistan (Armenfilm)
73dk, Renkli
Dili: Ermenice
Ynetmen: Sergei Parajanov,
Sergei Yutkevich
Senaryo: Sergei Parajanov,
Sayat Nova isimli iirden
Grnt Ynetmeni: A.
Samvelyan, Martyn Shakhbazyan,
Suren Shakhbazyan
Mzik: Tigran Mansuryan
Oyuncular: Sofiko Chiaureli,
Melkon Aleksanyan, Vilen Galstyan,
Giorgi Gegechkori, Spartak
Bagashvili, Medea Djaparidze, Onik
Minasyan
ngilizce ad: The Color o f
Pomegranates
jr*9
SAYAT NOVA (1 9 6 9 )
Sergey Paradjanov'un en baarl, en radikal ve en anlalmaz filmi olan Sayat
Nova, ynetmenin Rus yetkilileriyle yaad en ciddi sorunlarn da balangc oldu.
Bu sre, ynetmenin biimci, Ukrayna milliyetisi ve ideolojik sapkn olarak su
lanmasnn ardndan, 1973'te ecinsellikle ve baka eylerle sulanarak hapse gir
mesiyle sonuland. Paradjanov Sayat Nova'dan sonra on yl boyunca hi film ya
pamad ve 1990'da kanserden lene kadar da yalnzca tek bir filmi bitirebildi.
1924'te Grcistan'da, Ermeni bir ailenin ocuu olarak dnyaya gelen Paradjanov,
yaam boyunca Rus kltr dndaki kltrlere ilgi duymas ve brokrasiye ba
kaldrmas yznden trl glklerle karlamt. Ynetmenin r aan bu ba
yapt, onun tuhaf dnya grnn en ar davurumu.
18. yzyl Ermeni airi Arutin Sayadin'in yaam, yaptlar ve i dnyas zerine
mistik ve tarihsel bir mozaik olan Sayat Nova'nr (arknn Kral), yakn zamana ka
dar elde sadece, 'etnik bir kuru temizleme'den geirilmi Rus versiyonu vard. Fil
min 1990'larn banda bir Ermeni stdyosunda bulunan ve ok daha stn nite
likli olan orijinali, filmin son hali saylamaz ama kesinlikle eldeki versiyonlarn en iyi
si. Baz planlar ve sekanslar yeni, bazlar farkl alardan ekilmi ve Batl izleyicile
rin ansna, filmdeki iirlerin ok daha byk bir blm altyazl.
iki versiyonda da tablo gibi kadrajlarn arpc kullanm, yz yl ncesinin alan
derinliinden yoksun filmlerini artryor. Grkemli renk kullanmyla vahi iirsel
ve metaforik fikirlerse, sanki gelecein topik sinemasndan dn alnm gibi.
Altaki Sayadin alnts, ynetmenin 'yasal uyar's olarak okunabilir: 'Suyum zel
bir sudur,/Flerkes emez./Yazm zel bir yazdr./Herkes okuyamaz./Temelim
kum deil, tatandr,/kolay kolay yklmaz.' Ancak filmdeki mgelerin insann iine
ileyen gcn hissetmek iin onlar sistemli bir biimde deifre etmemize gerek
yok. Al planlarnda, krmz sular masa rtsne akan nar, kan lekeli bir han
er, zm ezen plak ayaklar, yzen tahta
larn arasnda hoplayan nce bir, hemen
sonra balk ve kitaplarn zerine dklen
su grlr. Filmin hem zorlu hem dolaysz,
hem gizli kapakl hem de ok gzel olan sert
imgeleri, cokuyla yorulmu ran minyatr
lerine benzer. JRos
KES (1969) Britanya (Kestrel, Woodfall)
Kerkenez 110dk, Technicolor
Ynetmen: Ken Loach
Ken Loach ilk filmi Kerkenezce, televizyon iin yapt almalardaki gerek Yapmc: Tony Garnett
i yaklam sinemaya tad ve gelecekte yapaca filmlerle ilgili niyetine dair ipu Senaryo: Tony Garnett, Ken
lar sunmu oldu. Filmi Barry Hines'la birlikte Hines'n romanndan uyarlayan Lo Loach,
Barry Hines'in A Kestrel For A
ach, Barnsley'li kk bir ocuun (David Bradley) bulduu kerkenezi (doan)
Knave isimli romanndan
eitmesiyle ksa sreliine ortaya kan ka umudunu ele alyor. D oandk (yrt Grnt Ynetmeni: Chris
c kula avlanma) sanatna olan ilgisi ve kerkenezin kendine zg av yntemlerine Menges
ve gururlu bamszlna olan saygs, ocuun, ngiliz ii kasabasnn insan bu Mzik: John Cameron
naltan bugnnn ve nceden belirlenmi geleceinin ille de byle olmak zorun Oyuncular: David Bradley, Freddie
Fletcher, Lynne Perde, Colin
da olmadn, ksack bir sre iin de olsa grmesine olanak tanyor.
Welland, Brian Glover, Bob Bowes,
Loach, acmasz pis sokaklar, gri bacalar yerine insan ilikilerinin ve arzularnn, Bernard Atha, Laurence Bould, Joey
bitmek bilmeyen ekonomik ve kltrel yoksunlukla nasl engellenip arptldna Kaye, Ted Carroll, Robert Naylor,
younlaarak, Britanya'nn endstriyel kuzey blgesinde geen pek ok filmin duy Agnes Drumgoon, George Speed,
Desmond Guthrie, Zoe Sutherland
gusal klielerinden uzak durmu. ocuun, ailesi, arkadalar ve biri dnda tm
retmenlerinin destek olmak bir yana, bsbtn grmezden geldii bu hevesinin
krlmasn ve sonunda tmyle yitip gitmesini anlatan sahnelerin duygusal gc
de buradan geliyor. Chris Menges'in her zamanki gibi kusursuz olan grnt y
netimi, kerkenezin uarken sergiledii gc perdeye tarken kuun hem eviklii
ni hem de igdsel zgrln simgesi olarak deerini dengeleme konusunda
ok baarl. GA

TRISTANA (1970) Fransa / talya / spanya

(Corona, Selenia, Tala, poca)
John Ford'tan Clint Eastwood'a, klasik sinema anlayn benimseyen pek ok 95dk, Eastmancolor
ynetmenin belirleyici zelliinin, sluplarnn grnmezlii olduu sylenir. Ancak Dili: spanyolca
Buuel'in son dnem yaptlaryla karlatrlnca, onlarn filmleri bile gsterii ve Ynetmen: Luis Buuel
yapmack kalyor. Tristana'y bylesine rahatsz edici klan ey, grnteki basitli Yapmc: Luis Buuel, Robert
Dorfmann
inin yan sra, kat, acmasz bir mantkla kanlmaz bir trajediye dnmesi.
Senaryo: Julio Alejandro, Luis
Buuel, Benito Prez Galds'un klasik romannn bu uyarlamas zerine
Buuel,
1963'ten beri alyordu. yk, Buuel'in en sevdii konulardan birini iliyor: Sz Benito Prez Galds'un
de politik idealleri, kadnlara kar tutumundan ok daha radikal olan yaa byk romanndan
bir adamn (Fernando Rey'in canlandrd Don Lope) gen bir kadn (Catherine Grnt Ynetmeni: Jos F.
Deneuve'n canlandrd Tristana), batan karp yozlatrmas. Tristana, bir ba Aguayo
can kaybettikten sonra, bu baskdan, adamn ktln ikiye katlayp etkileri Tema Mzii: Frdric Chopin
ni bakalarna da yayarak (bedenini, Jess Fernndez'in canlandrd gen hiz
Oyuncular: Catherine Deneuve,
Fernando Rey, Franco ero, Lola
metkar Saturno'ya tehir ettii rahatsz edici sahnedeki gibi) kurtulmay baarr. Gaos, Antonio Casas, Jess
Tristana gerekstc bir film midir? Evet; ama ak deil, rtk bir biimde. Fernndez, Vicente Solar, Jos
Bilinalt gdlerden oluan bir yeralt dnyas, Buuel'in ortaya koyduu her ey Calvo, Fernando Cebrin, Antonio
Ferrandis, Jos Mara Caffarel,
de, yzeyin hemen altnda paralel bir boyut olarak kendini belli eder ve ancak son
Cndida Losada, Joaqun
anda yzeye karak bu ackl yknn bambaka bir yne doru gidebileceine Pamplona, Mary Paz Pondal, Juanjo
dair bir imada bulunur. AM Menndez
Oscar adaylklar: Ispanya
(yabanc film)
ABD (BBS, Columbia, Raybert)
96dk, Technicolor
Ynetmen: Bob Rafelson
Yapmc: Bob Rafelson, Richard
Wechsler
Senaryo: Carole Eastman, Bob
Rafelson
Grnt Ynetmeni: Lszl olarak ilk rol, garson kz arkada Rayette'le (Karen Black) bir karavan parknda
Kovcs
Mzik: Bach, Chopin, Mozart
Oyuncular: Jack Nicholson, Karen
Black, Billy Green Bush, Fannie
Flagg, Sally Struthers, Marlena
MacGuire, Richard Stahl, Lols.
Smith, Helena Kalllanlotes, Toni
Basil, Lorna Thayer, Susan
Anspach, Ralph Waite, William
Challee, John P. Ryan
Oscar adaylklar: Bob Rafelson,
Richard Wechsler (film), Bob
Rafelson, Carole Eastman
(senaryo), Jack Nicholson (erkek
oyuncu), Karen Black (yardmc
kadn oyuncu)
FIVE EASY PIECES (1970)
Be Kolay Para
Bob Rafelson'n Five Easy Pieces filmi, en azndan kzarm ekmek sipariine
bir trl kavuamayan Jack NicholsonT izlemek in grlmeye deer. Nlcholson'n
Easy Rider'da (1969) avukat olarak bir yardmc rolde tannmasnn ardndan, yldz
yaayan petrol aratrma grevlisi Robert Dupea oldu. Robert hasta babasyla ara
sn dzeltmek in Bat Yakas'na doru bir araba yolculuu yapmaya karar verir.
Bu araba yolculuu ve Robert'n eve dnn temel alan film , bir dizi sahnede
karakter almna deal ekilde uyan ve oyuncularn ayrntl oyunculuklarnn tad
n karan dolambal ve kaprisli bir tarza sahip.
Nicholson'n iddet ve krlganlk gibi ki farkl uta gidip gelen karlzmatik bir
antl-kahraman olarak beyazperdedeki kiiliinin balangcn grmek byleyici.
Black, genliini kaybetmeye balam, gemiine dnen Robert' kaybederken, y
lece seyretmek zorunda olan yi gn dostu olarak olaanst. Film, sonu olarak
hayli dokunakl ve artc etkiler brakan, dnceli ve titiz bir karakter incelemesi.
Five Easy Pieces, Amerikan sinemasnn yaratc ve retken bir dneminin banda
ekilmi bir film olarak, o dnemi tantmak asndan mkemmel bir rnek. RH
EL TOPO (1970)

Western'in Cat Ballou ve Paint Your Wagon (Altn Avclar) gibi filmlerde,
Marksist alt metinler ve komediyle mzikali harmanlamak gibi tuhaf giriimler ie
ren spagetti vvesternlerle paralanp dnme uratld 1960'lar ve 1970'lerin
banda El Topo, zihinsel yolculuk temal, zgn bir western olarak ne kt.
Balang noktasn Felllni'den alan senarist-ynetmen-barol oyuncusu Ale
jandro Jodorowsky, lkenin en byk haydutlarn alt etmeyi amalayan bir silah
orun, basit gibi grnen hikayesini alp nsann aydnlanma araynn bir alegori
sine dntryor. Silahor El Topo acmasz eteler ve grotesk, gerekst sava
larla dolu bir lde yolculuk ederken, her bir karlama, kahramann yolculuu
nun farkl bir aamasn temsil ediyor, incil'e atflar, Freud motifleri ve Jung simge
leri adeta resmi geit yapyor. Jodorowsky hibir eyi ansa brakmyor. El Topo yo
Meksika (Panicas)
la g ve zafere ulamak isteyen kibirli ve bencil bir adam olarak balyor ama he 125dk, Renkli
define vardnda, kendini, kaybetmi ve bo hissediyor. Grevinin beyhudeliini Dili: spanyolca
fark ederek dnyevi hrslarndan ve egosunu tatmin etme ihtiyacndan vazgeiyor. Ynetmen: Alejandro Jodorowsky
Simgesel bir lmn ardndan lden dnyann strabn omuzlarnda tayan ve Yapmc: Juan Lpez Moctezuma,
bir grup sakat ve deforme olmu, ocuksu ucubeyi korumaya alan, arnm ve Moshe Rosemberg, Roberto Viskin

bo bir ruhani kiilik olarak geri dnyor. Arkasnda brakt dnya kadar acma
Senaryo: Alejandro Jodorowsky
Grnt Ynetmeni: Rafael
sz ve umursamaz bir dnya ve terk ettii kindar oluyla yzleen El Topo'nun son
Corkidi
bir fedakarlktan, Sava' ve Ykm' protesto etmek iin kendini yakan keii hatr
Mzik: Alejandro Jodorowsky,
latan bir kendini kurban etme eyleminden baka bir alternatifi kalmyor. Nacho Mndez
Dier westernlerln aksine, El Topo'nun doalclk ya da tarihi doruluk gibi bir Oyuncular: Alejandro
iddias yok. Tasvir edilen dnya, hayli kiisel bir manzara; Yaam, lm ve Yeniden Jodorowsky, Brontis Jodorowsky,
Jos Legarreta, Man Alfonso Arau,
Dou dngs in bir dekor oluturuyor. Baroldeki Jodorowsky'nln biraz abar
Jos Luis Fernndez, Alf Junco,
tl olduu sylenebilecek oyunculuu da ar gurur ve narsisizmin doruklarnda. Gerardo Cepeda, Ren Barrera,
Ancak film, dneminin bir rn olmas, insanlarn o gnlerde inceledii derslerin Ren Ali's, Federico Gonzles, Pablo
ve felsefelerin, bilinli ya da bilinsiz korkularn bir belgesi olmas asndan by Leder, Giuliano Girini Sasseroli,
Cristian Merkel, Aldo Grumelli,
leyici. El Topo sinema tarihinde hl tmyle benzersiz. A T Mara Lorenzio
ABD (Wadleigh-Maurice, Warner
Bros.)
184dk, Technicolor
Ynetmen: Michael Wadleigh
Senaryo: Bob Maurice
Grnt Ynetmeni: Don
Lenzer, David Myers, Richard
Pearce, Michael Wadleigh, Al
Wertheimer
Mzik: Sly Stone, Jimi Hendrix,
John Lennon & Paul McCartney,
Joni Mitchell, Alan Wilson
Oyuncular: Richie Havens, Joan
Baez, Roger Daltrey, John
Entwistle, Keith Moon, Pete
Townshend, Joe Cocker, Country
Joe McDonald, Arlo Guthrie, David
Crosby, Graham Nash, Stephen
Stills, Alvin Lee, John Sebastian,
Carlos Santana, Sly Stone, Jimi
Hendrix, 10 Years After, Richard
Alvarez, Lennie Baker, Jon Bauman,
Canned Heat, Jack Casady, Chick
Churchill, Johnny Contardo, Crosby
Stills Nash & Young, Spencer
Dryden, Lawrence Ferlinghetti,
Jerry Garcia, Bill Graham, Frederick
Greene, Bob Harvey, Bob Hite,
Jefferson Airplane, Janis Joplin,
Jorma Kaukonen, Michael Lang, Ric
Lee, Leo Lyons, Jocko Marcellino,
Hugh Romney, Sha-Na-Na, Group,
Screamin Scott' Simon, Grace Slick,
The Who, Johnny Winter, Max
Yasgur, Donald York, Swami
Satchidananda, Sidney Westerfield
Oscar: Bob Maurice (belgesel)
Oscar adaylklar: Thelma
Schoonmaker (kurgu), Dan Wallin,
Larry Johnson (ses)
WOODSTOCK (1970)
I9 6 0 kua, son Baby Boomer'lann, dnemin sonunda erginlik yana ula
masyla birlikte, babo idealizmin ve pratik gerekiliin basklarnn tepe st ii
ne dt. Ardndan ABD, giderek, nemli blm popler mzik ve genel Ameri
kan projesiyle ilgili elikileri temel alan deiken kuak atmalarna sahne oldu.
Dolaysyla 1969 yaz, bir dnm noktas ve zamanda bir dalgalanmayd. Bo-
omer'lar oktan en sert milliyetilikten, halsinasyon yaratan uyuturuculara kadar
uzanan bir kltrel deerler debdebesini benimseyen hiziplere blnmt; gere
ken tek ey, deneyimin doruklarnda paralanm masumiyet ruhunu iletecek ve
dnm noktas olacak bir etkinlikti. Bethel, New York'taki gnlk Woodstock
Mzik ve Sanat Festivali ite byle bir ortam hazrlad ve tarihi bir dayanak nokta
s oldu. Festival, kltrel geerlilii o gnden bugne alkolsz iecekler ve yeni
mzik gsterilerini satmak iin kullanlsa bile, '60 genliinin durumunu bir kutla
ma ve ark feveran iinde yanstan bir ayna olmaya devam ediyor.
Martin Scorsese, George Lucas ve Thelma Schoonmaker gibi isimlerle alan
belgeselci Michael Wadleigh'in ektii Woodstock'un konser organizatrlerinin iyi
dnlm planlarnn, etkinliin gereklerini yanstmad grlyor. Dou Yaka-
s'nn ehir merkezlerinden uzakta, birka kaplama yolla ulalan bir tarlada kuru
lan Woodstock alan, bir frtna sonucunda byk bir amur deryasna dnr.
Konsere tahmin edilenin ok stnde, binlerce kii gelir. R&B, rock, folk ve funk'n
en iyilerini dinlemeye gelen; ve sel altnda, kt koullarda kalan bu binlerce kii,
bugne kadar gerekletirilmi en byk performans etkinliklerinden birinin en n
l izleyici kitlesi olur.
Konserin maddi zarara uram olmas ilgin bir dipnottur. Bununla birlikte
daha sonraki kuaklar Woodstock' u simge haline gelen bir ak hava rock konse
ri olarak grrler. Mzik, atmosfer ve mitoloji bugn 1970'lerde kaybedilen her
eyi ve bunun yol at Baby Boomlet'i temsil eder. O tarihten gnmze kadar
saysz mzik odakl filmin ve medya gsterilerinin taklit ettii Wadleighin filminin,
yaklak drt saatlik muhteem ynetmen versiyonu bu noktay en gl ekilde
ortaya koyar. W oodstock'un blnm-perde teknikleri, stereo ses kaytlar, etkin
liklerin ezamanl ve oklu ekimleri ve mesafeli gr as perdeyi kesinlikle do
ru ve isabetli gzlemlerle doldurur. Rportaj yaklam, ynetmenin znel gr
asn ok fazla empoze etmeden ama artk kaybedilmi olsa da bir zamanlar gr
kemli ve gerek olan bir eye hayranlkla bakan bir dnem foto
raf olarak filmin deerini daha da artrr.
Ksa hikayeler, festivalin aksaklklaryla mcadele eden kon
ser izleyicilerini ve kasabalarna akn eden yabanc dalgalarna
tepki gsteren kasaballar merkez alr. Evlilik teklifleri birbirini iz
ler. Acil durum sinyalleri alnca havadan uakla yemek atlr, in
sanlar, Crosby, Stills and Nash'in srad akustik gsterisi, Janis
Joplin'in grntleri, Canned Heat'in garage-band tarz ve San-
tana'nn doalama ksa pasaj da dahil birok muhteem mzik
performansnn ortasnda alelacele ykanrlar, ortak tuvaletleri te
mizlerler, ot ierler, glmserler ve uyurlar, GC-Q
Britanya / Polonya / Bat
Almanya (Bavaria Atelier, COKG,
Kettledrum, Maran)
88dk, Eastmancolor
Ynetmen: Jerzy Skolimowski
Yapmc: Helmut Jedele
Senaryo: Jerzy Gruza, Jerzy
Skolimowski, Boleslaw Sulik
Grnt Ynetmeni: Charly
Stelnberger
Mzik: The Can, Cat Stevens
Oyuncular: Jane Asher, Sean
Barry-Weske, Erica Beer, Will Danin,
Diana Dors, Dieter Eppler, Cheryl
Hall, Anne-Marie Kuster, Burt
Kwouk, Karl Ludwig Lindt, Eduard
Linkers, Anita Lochner, Louise
Martini, Peter Martin, Ursula
Mellin, John Moulder-Brown,
Christina Paul, Gerald Rowland,
Christopher Sandford, Jerzy
Skolimowski, Uli Stelgberg, Karl
Michael Vogler, Erika Wackernagel
talya (RA, Red Film)
100dk, Eastmancolor
Dili: talyanca
Ynetmen: Bernardo Bertolucci
Yapmc: Giovanni Bertolucci
Senaryo: Bernardo Bertolucci,
Eduardo de Gregorio, Maril
Parollnl
Jorge Luis Borges'in Theme o f the
Traitor and Hero isimli yksnden
Grnt Ynetmeni: Franco Di
Giacomo, Vittorio Storaro
Tema Mzii: Arnold Schnberg,
Giuseppe Verdi
Oyuncular: Giulio Brogl, Alida
Valll, Plppo Campanlnl, Franco
Glovanelli, Tlno Scotti
ngilizce ad: The Spider's
Stratagem
DEEP END (1970)
Jerzy Skolimowskl'nin, Roman Polanski'nin Knife in the Water (Sudaki Bak)
filmini yazdktan sonraki lk ngilizce filmi, cinsel adan hayal krklna uram 16
yandaki bir ocuun zihnine olaanst bir gezidir. Deep End, dahil olan herkes
iin trajik sonular douran bir kara seks komedisi ve bir ergenlie gei hikayesi
dir.
John Moulder-Brown, gen ocuu, arzusunun hedefi olan gen kadn teklif
lerini geri evirdike karanlklaan bir komik duyarllkla oynarken, Jane Asher gen
ocuun saplantsnn odak noktas olan gen kadn Susan', yar doalama ve
muhteem bir nseziyle canlandryor, iki gen nsan seks ve futbol iin yaayan
mutsuz insanlarla dolu Newford Bathhouse'un pejmrde dnyasnda hapsolmu-
tur. Susan mterilerinden ekstra para kazanmak in d grnn kullanr ve
Brown'a da ayn eyi yapmasn tavsiye eder. Brown'sa kzn yaam tarzndan i
renmektedir ve onu tm bunlardan kurtarmak ister.
Skolimowski ngiliz tuhaflklarna kurnazca bir nseziyle yaklar ve szm
ona modern Londra'nn yaklaan manevi k duygusuyla zayflam irkin yan
n yakalar. Moulder-Brown'in, Soho'nun pejmrde striptiz kulplerinde Susan'
ararken en sonunda zihninin en derin kelerinde son bir fantezi in Susan'n kar
ton posterini ald sahnelerde film, rntgenci bir tona ular. lmeden nce mut
laka grmeniz gereken bir dnem filmi! DDV
LA STRATEGIA DEL RAGNO (1970)
rmcein Stratejisi
Bertolucci'nln ynettii rmcein Stratejisi, birok insan iin Avrupa sanat
filminin nihai noktasdr. Anlats para paradr, karakterleri tutarsz davranlar
sergiler, zaman ve/veya mekan takip etmek neredeyse mknszdr ve izleyiciler
genel bir belirsizlik etkisiyle ba baa braklr. Elbette tm bunlar plan gerei by-
ledir. Michelangelo Antonioni, Alain Resnais ve dierleri gibi Bertolucci de blzlere
hikaye, olay rgs, zaman, uzam ve aksiyon gibi, normalde bir filmi anlalr klan
olmazsa olmaz unsurlar olarak grdmz eyleri bile sorgulatmaya abalar. Bu,
Hollywood kart sinemadr.
Ancak bunun sizi filmden uzaklatrmasna izin vermeyin. rmcein Strate
jisi (isim asla akla kavumaz) bizlere meydan okur ama ok az film byleslne
ho bir estetik aknlk yaratr: eer sorularnzn cevaplanmasn beklemeden i
ne girerseniz, kesinlikle dllendirilirsiniz.
Hikaye, bir adamn (Giulio Brogi), pheli politik faaliyetlerinin ayrntlarn a
a karmak amacyla babasnn memleketine yapt yolculuu konu alr. Ancak bu
basit macera ksa srede kahramann tm yaamn etkisi altna alr ve hatta Berto
lucci adamn sadece babasnn eski sevgilisine ak olmakla kalmayp, kendi babas
na dntn ima eder. Bertolucci, zekice ve yeniliki bir kurgu ve erevelemey
le, anlatya likin beklentilerimizle srekli oynar. rmcein Stratejisi hi phesiz
artc bir film ama bir usta tarafndan maniple edildiimiz de kesin. EdeS
ABD (Wadleigh-Maurice, Warner
Bros.)
184dk, Technicolor
Ynetmen: Michael Wadlelgh
Senaryo: Bob Maurice
Grnt Ynetmeni: Don
Lenzer, David Myers, Richard
Pearce, Michael Wadleigh, Al
Wertheimer
Mzik: Sly Stone, Jimi Hendrix,
John Lennon & Paul McCartney,
Joni Mitchell, Alan Wilson
Oyuncular: Richie Havens, Joan
Baez, Roger Daltrey, John
Entwistle, Keith Moon, Pete
Townshend, Joe Cocker, Country
Joe McDonald, Arlo Guthrie, David
Crosby, Graham Nash, Stephen
Stills, Alvin Lee, John Sebastian,
Carlos Santana, Sly Stone, Jimi
Hendrix, 10 Years After, Richard
Alvarez, Lennie Baker, Jon Bauman,
Canned Heat, Jack Casady, Chick
Churchill, Johnny Contardo, Crosby
Stills Nash & Young, Spencer
Dryden, Lawrence Ferlinghetti,
Jerry Garda, Bill Graham, Frederick
Greene, Bob Harvey, Bob Hite,
Jefferson Airplane, Janis Joplin,
Jorma Kaukonen, Michael Lang, Ric
Lee, Leo Lyons, Jocko Marcellino,
Hugh Romney, Sha-Na-Na, Group,
Screamin Scott' Simon, Grace Slick,
The Who, Johnny Winter, Max
Yasgur, Donald York, Swaml
Satchidananda, Sidney Westerfield
Oscar: Bob Maurice (belgesel)
Oscar adaylklar: Thelma
Schoonmaker (kurgu), Dan Wallin,
Larry Johnson (ses)
WOODSTOCK (1970)
I9 6 0 kua, son Baby Boomer'larin, dnemin sonunda erginlik yana ula
masyla birlikte, babo idealizmin ve pratik gerekiliin basklarnn tepe st ii
ne dt. Ardndan ABD, giderek, nemli blm popler mzik ve genel Ameri
kan projesiyle lgili elikileri temel alan deiken kuak atmalarna sahne oldu.
Dolaysyla 1969 yaz, bir dnm noktas ve zamanda bir dalgalanmayd. Bo-
omer'lar oktan en sert milliyetilikten, halsinasyon yaratan uyuturuculara kadar
uzanan bir kltrel deerler debdebesini benimseyen hiziplere blnmt: gere
ken tek ey, deneyimin doruklarnda paralanm masumiyet ruhunu letecek ve
dnm noktas olacak bir etkinlikti. Bethel, New Yorktaki gnlk Woodstock
Mzik ve Sanat Festivali te byle bir ortam hazrlad ve tarihi bir dayanak nokta
s oldu. Festival, kltrel geerlilii o gnden bugne alkolsz iecekler ve yeni
mzik gsterilerini satmak iin kullanlsa bile, '60 genliinin durumunu bir kutla
ma ve ark feveran iinde yanstan bir ayna olmaya devam ediyor.
Martin Scorsese, George Lucas ve Thelma Schoonmaker gibi isimlerle alan
belgeselci Michael Wadleigh'in ektii Woodstock' un konser organizatrlerinin iyi
dnlm planlarnn, etkinliin gereklerini yanstmad grlyor. Dou Yaka-
s'nn ehir merkezlerinden uzakta, birka kaplama yolla ulalan bir tarlada kuru
lan Woodstock alan, bir frtna sonucunda byk bir amur deryasna dnr.
Konsere tahmin edilenin ok stnde, binlerce kii gelir. R&B, rock, folk ve funk n
en iyilerini dinlemeye gelen; ve sel altnda, kt koullarda kalan bu binlerce kii,
bugne kadar gerekletirilmi en byk performans etkinliklerinden birinin en n
l izleyici kitlesi olur.
Konserin maddi zarara uram olmas ilgin bir dipnottur. Bununla birlikte
daha sonraki kuaklar Woodstock'u simge haline gelen bir ak hava rock konse
ri olarak grrler. Mzik, atmosfer ve mitoloji bugn 1970'lerde kaybedilen her
eyi ve bunun yol at Baby Boomlet'i temsil eder. O tarihten gnmze kadar
saysz mzik odakl filmin ve medya gsterilerinin taklit ettii Wadleigh'in filminin,
yaklak drt saatlik muhteem ynetmen versiyonu bu noktay en gl ekilde
ortaya koyar. Woodsfoc/cun blnm-perde teknikleri, stereo ses kaytlar, etkin
liklerin ezamanl ve oklu ekimleri ve mesafeli gr as perdeyi kesinlikle do
ru ve isabetli gzlemlerle doldurur. Rportaj yaklam, ynetmenin znel gr
asn ok fazla empoze etmeden ama artk kaybedilmi olsa da bir zamanlar gr
kemli ve gerek olan bir eye hayranlkla bakan bir dnem foto
raf olarak filmin deerini daha da artrr.
Ksa hikayeler, festivalin aksaklklaryla mcadele eden kon
ser izleyicilerini ve kasabalarna akn eden yabana dalgalarna
tepki gsteren kasaballar merkez alr. Evlilik teklifleri birbirini iz
ler. Acil durum sinyalleri alnca havadan uakla yemek atlr, in
sanlar, Crosby, Stills and Nash'in srad akustik gsterisi, Janis
Joplin'in grntleri, Canned Heat'in garage-band tarz ve San-
tana'nn doalama ksa pasaj da dahil birok muhteem mzik
performansnn ortasnda alelacele ykanrlar, ortak tuvaletleri te
mizlerler, o t erler, glmserler ve uyurlar. GC-Q
LITTLE BIG MAN (1970) ABD (Cinema Center 100
Kk Dev Adam Productions, Stockbridge-Hiller
Productions)
147dk, Technicolor
Arthur Penn'in Kk Dev Adam filmine temel ald Thomas Berger'in roma Ynetmen: Arthur Penn
n (1964'te yaynland), Bat edebiyatnn en komik ve en orijinal eserlerinden biri Yapmc: Gene Lasko, Stuart
dir. Roman, defalarca Kzlderililer tarafndan yakalanan, Vahi Bat'da silahor Millar
olan, Vahi Bili Hickok'la tanan ve Little Big Horn Sava'nda General Custer'a ka Senaryo: Calder Willingham,
Thomas Berger'in romanndan
tlan Jack Crabb'in pikaresk maceralarn anlatr. Filmin banda, Dustin Hoffman'n
Grnt Ynetmeni: Harry
canlandrd Jack'in, 111 yandayken karlat hevesli bir aratrmac, bu ola Stradling Jr.
naksz hikayenin tmn yalayp yutar. Mzik: John Hammond
Bu karlamann ardndan Vahi Bat mitolojisi elenceli bir ekilde yalanlanr Oyuncular: Dustin Hoffman, Faye
Dunaway, Chief Dan George,
ken Custer kibirli bir zorba, Hickok'sa asabi bir nrotik olarak gsterilir. Aksine
Martin Balsam, Richard Mulligan,
Jack'i kabilelerine kabul eden eyenler, zellikle Chief Dan George'un muhteem Jeff Corey, Aime Eccles, Kelly
performansyla canlanan Old Lodge Skins'in (Yal adr Derisi) kiiliinde ortaya Jean Peters, Carole Androsky,
Robert Little Star, Cal Bellini,
konduu zere, kibar ve yaam sevgisiyle dolu insanlardr. Custer'n Yedinci Sva
Ruben Moreno, Steve Shemayne,
ri Birlii'nin bir eyen kampna yapt saldrnn (1868 ylndaki VVashita Katli- William Hickey, James Anderson
am'n temel almtr) tasviri, film in yapld dnemde ortal kasp kavuran Viet Oscar adayl: Chief Dan
nam Sava'na ve zellikle de My Lai Katllam'na ak gndermelerini gizlemeye George (yardmc erkek oyuncu)

almaz bile. EB
ekoslavakya (Barrandov)
94dk, SB
Dili: eke
Ynetmen: Karel Kachyna
Yapmc: Karel Vejrik
Senaryo: Karel Kachyna, Jan
Prochazka, Ladislav Wlnkelhfer
Grnt Ynetmeni: Josef lllig
Mzik: Svatopluk Havelka
Oyuncular: Jirina Bohdalov,
Radoslav Brzobohaty, Jirf Ci'sler,
Miroslav Holub, Borivoj Navratil,
Gustav Opocensky, Lubor Tokos
Cannes Film Festivali: Karel
Kachyna (Altn Palmiye adayl)
ngilizce ad: The Ear
UCHO (1970)
Kulak
Karel Kachyna'nn, Sovyet istila glerinin uyank gzleri altnda ekilen cesur
politik dramas tamamlandktan hemen sonra gsterimden kaldrld. Film ancak
1989 ylnda art-house (sanat filmleri gsteren kk sinema) izleyicilerine gste
rilebildi. Uc/o'nun, sac parti lideri Gustave Husk'n ynetimine direkt eletirisi,
Kachyna'y dier eski Yeni Dalga ek ynetmenlerinden ayrsa da film, bylesine
kalc bir ilgi grmesini, temellere geri dn benimseyen bak ve tutkulu ama
nefretle dolu evli iftin pek de zel olmayan yaamyla ilgili zorlukla kazanlm n
seziler gibi iki ana nedene borlu.
Ludvik (Radoslav Brzobohaty), Prag'da, iktidardaki Komnist Parti'nin brok
rasisinde kdemli bir memurdur. Anna'ysa (Jirina Bohdalova) onun alkolik kars ve
kk bir kasaba barnn sahibinin kzdr. ift, gen oullaryla birlikte ho bir mu
hitteki sakin bir sokakta, konforlu bir evde yaar. Balangta birbirlerine ynelttik
leri acmasz hakaretler, tehditkar baklar ve ak dmanlk, izleyiciyi, Ludvik ve
Anna'nn o dnemde ek toplumunun depolitize edilmi tipik vatandalar olarak
tasvir edildii karakter geliiminden biraz daha fazla etkiler. Daha sonra karmak
evlilik ilikilerinin, acmasz ve baskc politik rejimle, hakl olarak paranoyaklam
halk arasndaki, ayn oranda karmak ilikiyi simgeleyerek farkllamas nedeniyle,
Ucho'nun kayglarnn tam merkezinde olduunu fark ederiz.
Olaylar uzun bir akam boyunca geliir. Sradan bir politik trenden eve d
nen Ludvik ve Anna n kaplarn ak bulurlar ve yedek ev anahtarlar da kayptr.
nce bu olaya nem vermeyip gz ard ederler ama elektrik kesintisi ve kesik te
lefon hatlar gibi baka garip olaylar giderek pheci ve ahlaksz Komnist yetkili
lerin gzetimi altnda olduklarndan endielenmelerine yol aar.
Ludvik o gece daha erken saatlerde olanlar gzden geirir. Balangta zarar
sz grnen eyler, imdi gerekst bir kabusa dnrken, Ludvik'e sylenen
her cmle ("zgnm, yoldalar dinliyor", "nemli olan sosyalist hedefleri kabul
edip etmedikleri", "Seninle konumadlar m?") artk byk bir kiisel tehlike altn
da olduunu gsterir sanki. Boluklar dolduran Ludvik, Komnist Parti'nin hedefi
olduuna ve her an tutuklanabileceine inanmaya balar.
Aleyhine kant olarak kullanlabilecek her trl malzemeyi yok etmeye alan
Ludvik tm yazmalarn yakar. Bu arada Anna ilikilerinin kt gidiat ve cinsel ve
duygusal adan lgisizlii hakknda kocasn ineler durur. Ancak afak skerken
likilerindeki bastrlm bir dinamik su yzne kar. Byk bir efkat, korumaclk
ve duygu derinliini aa vuran ift, yetkililer Ludvik'i almaya geldiinde ne yap
malar gerektiini tartmaya balar. Anna lgnca alar. Ludvik karsn avutmaya
alrken Big Brother'n yaklamasyla birlikte psikolojik sava sona erer. Evlilik ve
vatandalk arasnda kurulan benzerlikler artk nemini kaybeder. Aksine iki kurum
arasndaki farkllklara; yani iktidardakilerin komplo kurma, entrikalar evirme, ile
ri teknoloji kullanma, toplumu korkutma, maniple Ve kontrol etme konusundaki
snrsz kapasitesine duyarl hale geliriz. SJS
ABD (Fox)
170dk, Renkli
Ynetmen: Franklin J. Schaffner
Yapmc: Frank McCarthy
Senaryo: Francis Ford Coppola,
Edmund H. North
Grnt Ynetmeni: Fred J. kazanlr." Franklin J. Schaffner'ln Patton'mn prologu byle balar.
Koenekamp
Mzik: Jerry Goldsmith
Oyuncular: George C. Scott, Karl
Malden, Stephen Young, Michael
Strong, Carey Loftln, Albert
Dumortier
Oscar: Frank McCarthy (film),
Franklin J. Schaffner (ynetmen),
Francis Ford Coppola, Edmund H,
North (senaryo), George C. Scott
(erkek oyuncu), Urle McCleary, Gil
Parrondo, Antonio Mateos, Pierre-
Louis Thevenet (sanat ynetmeni),
Hugh S. Fowler (kurgu), Douglas 0.
Williams, Don J. Bassman (ses)
Oscar adaylklar: Fred J.
Koenekamp (grnt ynetmeni),
Alex Weldon, (zel efektler), Jerry
Goldsmith (mzik).
PATTON (1970)
General Patton
"Hibir pi kurusunun sava, vatan in lerek kazanmadn hatrlamanz s
tiyorum. Sava baka bir zavall salak pi kurusunun, vatan iin lmesi salanarak
Film, bylesl canl bir monologun ardndan, George C. Scott'n filme adn ve
ren barol karakterini, kaderini kovalarken takip eder. nce Tunus, sonra Sicilya,
kaba bir taatsizlik yznden dil krbalama cezas, eitli gerek yaam kesitleri,
Almanlar'n General'ln yerini bulma abalar ve Bulge Sava'na doru karlar ara
snda bir mcadele. Patton'n rtbesinin indirilmesiyle son bulan filmin ayrntlarla
dolu yks, tarihi nem tayan bir an boyunca byleyici bir kiilii canlandryor.
Scott'n General'I, bir yandan len adamlarna dadlk yaparken dier yandan
da dmanlarna dehet saar. Ayrca dneminin politik zorunluluklar altnda ezil
mi modern bir sava olmann elikilerini de yaar. Bir air, eitimli bir katil ve re-
enkarnasyon destekisi olarak topluma uymayan duyarllklar Vietnam Sava d
neminin protestocular kadar taraftarlarn cezbeden bir muammadr.
Filmin hikayesi gereki sava sekanslarndan oluur ve Francis Ford Coppo-
la'yla ortaklaa yazlan bir senaryodan domutur. Dolaysyla 1970'lerln nihai bi
yografik epii olarak adlandrlabilecek General Patton, brokratik bir sava maki
nesine deer kazandrrken bir profesyonel askerin akll sesi araclyla bireyselli
i kutsar. GC-Q

ABD (Fox, Aspen, Ingo Preminger)

116dk, Renkli
Ynetmen: Robert Altman
Yapmc: Leon Eneksen, Ingo
Preminger
Senaryo: Ring Lardner Jr.
Richard Hooker'n romanndan
Grnt Ynetmeni: Harold E.
Stlne
Mzik: Mike Altman, Ahmad
Jamal, Johnny Mandel
Oyuncular: Donald Sutherland,
Elliott Gould, Tom Skerritt, Sally
Kellerman, Robert Duvall, Roger
Bowen, Rene Auberjonols, David
Arkln
Oscar: Ring Lardner Jr. (senaryo)
Oscar adaylklar: Ingo Preminger
(film), Robert Altman (ynetmen),
Sally Kellerman (yardmc kadn
oyuncu), Danford B. Greene (kurgu)
Cannes Film Festivali: Robert
Altman (Altn Palmiye)
M*A*S*H (1970)
Cephede Elence
Robert Altman'n Kore Sava komedisi M * A *S *h inin, zellikle Altman'n ba
arlarn daha da iddial Nashville'le perinlemeslnln ardndan, yeniliklerinin sade
lii ve belirginliiyle, neredeyse tuhaf ve eski moda grnmesi ok uzun srmedi.
Yine de Altman'n gln kara komedi arac olarak bir gezici cerrahi hastanesini
kullanmas kadar, geni al toplu oyunculuk sahnelerinde st ste binen karma
kark diyaloglar, filmin gsterime girdii dnemde artc ve oke ediciydi.
Altman'n teknii, uzaktan zum yaparak aktrnn doalamalarn yakalar
ken, neeli bir teatral anariye yol ayordu. O dnemde Vietnam Sava'nn haya
leti, olduundan ok daha byk ve korkun grnyordu. M *A *S *H 'n dzen
kart izgisi birok adan Vietnam lgnln da kara komedi olarak grmeye
balayan sava kart hareketin ruhunu yanstyordu. Aslnda Altman M *A *S *H 'n
byk blmn, stdyoyu milliyeti bir sava filmi yaptna inandrarak gizlice
yaratmt. Stdyo filmi rafa kaldrmaya hazrlanrken, test gsterimler ok beenil
di. Filmin gsterime girmesiyle birlikte byk bir beeni dalgas, beraberinde bir
sr Oscar adayln ve baarl bir televizyon dizisini getirirken Altman'n nn
de salamlatrd. JKI
PERFORMANCE (1970)

1960'larin kar-kltrnn bir yansmas olmaktan ok, Sum

m er o f Love'a (Ak Yaz) ak bir meydan okuma olan Performance
(Donald Cammell ve Nicolas Roeg tarafndan ortaklaa ynetildi),
deien gelenekleri ve dnceleri, yzletirici ve cretkar bir tarzla
vurgulad. Film, 1967 ylnda tamamlanmasna ramen, stdyo kara
kara dnrken, iki yl boyunca raflarda bekledi. Bylesi benzersiz
ve sra d bir filmi ne yapsak?
Ancak bu uzun bekleyi film in iine yarad. Performance daha
vizyona girmeden, hippie idealizmi de geti ve Woodstock top
yas Rolling Stones'un 1970 konser filmi Gimme Shelter'da kayda al
nan Altam ont fiyaskosuyla son buldu. Stones'un arkcs Mlck Jag-
ger', ahlaksz bir rock yldz olarak oynatmas, Performance'n klt
rel etkisini artrd (James Fox'in canlandrd Chas, Jagger'n canlan
drd Turner'a, "Krkna geldiinde komik grneceksin", diyordu).
Britanya (Goodtimes)
Hikaye nispeten basit. Chas, su dolu yaamn terk etmeye karar vererek ka 105dk, SB / Technicolor
an bir gangsterdir ("icraat"). Peindeki zorbalar gizlice bekleyecei bir yer arar Ynetmen: Donald Cammell,
ken, gece kulb benzeri evinde, seks ve uyuturucuyla dolu bir hayat sren mn Nicolas Roeg
zevi pop star Turner'la karlar. Chas onu arayacaklar en son yerin buras olduu Yapmc: David Cammell, Sanford
Lieberson
nu fark eder; bylece bir oda kiralayarak, Turner ve iki kadn arkadayla (Anita Pal-
Senaryo: Donald Cammell
lenberg ve Michle Breton) ayn evi paylamaya balar. Ancak grnn ve ya
Grnt Ynetmeni: Nicolas
am tarzn deitiren Chas'in kiilii de Turner ve Safovari etesinin katalizr g Roeg
revi grmesiyle birlikte deimeye balar. Mzik: Jack Nitzsche
Hikayenin sonuna doru hibir eyin (ve hi kimsenin) aslnda hi de dnd Oyuncular: James Fox, Mick
mz gibi olmadn anlarz. CammelITn senaryosu ve Roeg'un kameras, sade Jagger, Anita Pallenberg, Michele
Breton, Ann Sidney, John Bindon,
ce arpk uyuturucu mantyla deil, artc iddet patlamalaryla kesilen, aka
Stanley Meadows, Allan
ve kasten akl kartrc kurgu sayesinde, her eyi dzensizlik iinde tutuyor. Uyu Cuthbertson, Anthony Morton,
turucu kaynakl youn halsinasyonlar, Performance' sanatn ve kimliin kesitii Johnny Shannon, Anthony
ve hayalle gerekliin arasndaki izginin nihayet kaybolduu, sersemletici bir sona Valentine, Kenneth Colley, John
Sterland, Laraine Wickens
doru srklyor. JKI

ABD (Maysles Films)
91 dk. Renkli
Ynetmen: Albert Maysles, David
Maysles, Charlotte Zwerin
Senaryo: Ronald Schneider
Grnt Ynetmeni: Ron
Dorfman, George Lucas, Albert
Maysles, David Maysles, McKinney
Mzik: Mick Jagger, Keith
Richards, The Rolling Stones
Oyuncular: Mick Jagger, Keith
Richards, Mick Taylor, Charlie
Watts, Bill Wyman, Marty Balin,
Melvin Belli, Dick Carter, Jerry
Garcia, Meredith Hunter, Paul
Kantner, Michael Lang, Phil Lesh,
Ronald Schneider, Grace Slick, Ike
Turner, Tina Turner, Bob Weir
GIMME SHELTER (1970)
Rock belgeselleri genelde yavan olur; en iyisi uzatlm tantm filmleri, en k
ts kt rportajlarla dolu ar uzun pop videolar olarak kalr. Tabii mkemmel
istisnalar da vardr ve bunun en nl rnei de D.A. Pennebaker'm Bob Dylan bel
geseli Don't Look Back'tir ama o bile sadece iirilmi bir gnlk, zayf bir karakter
incelemesidir. En dehet verici ve dramatik adan en tatmin edici rock belgeseliy
se hi phesiz Maysles Kardelerin 1970 ylnda vizyona soktuu, Rolling Sto-
nes'un 1969 ABD turnesinin filmi Gimme Shelter'dr.
Vrit tarz doallk yerine ksmen zorlamac bir anlat yapsn benimseyen ve
dm noktasna 6 Aralk 1969 tarihli feci ve trajik cretsiz Altamont Pisti konse
rini yerletiren Gimme Shelter, hem zc ve heyecan verici bir toplumsal yorum,
hem de saf rock-'n'-roll'dur. Film son derece klasik bir yaklamla Stones'un Madi
son Square Garden'daki performansyla balar ama ardndan birka ay sonra gru
bun A ltam ont konseri sonrasnda bir radyo haberini dinledikleri bir kurgu odasna
geer. Bu, gdml bir anlat; Albert ve David Maysles'n (ve kurgucu-yardmc y
netmen Charlotte Zwerin'in) "kurgusal" filmcilikten alnan teknikleri, kurgusal ol
mayan eserlere uygulayan Direkt Sinema'ya inancnn bir rndr. Bylece Alta
mont konseri dramatik gerilimi artrmak iin "yeniden kurgulanr"; gerekilik ta
raftarlar, zenci konser izleyicisi Meredith Hunter'n yanl Stones arksnda ld
rlmesini eletirebilirler ama Maysles Kardelerin kurgusu rock tarihi kitaplar iin
deil, dramatik etki iindi. Gimme Shelter, Rolling Stones'un kurgu sitlerinde
(grubun "gvenlik" amacyla tuttuu Helis Angels'dan birinin iledii) cinayeti iz
lerken biter. Bu, rock yldzlarnn, kendi hareketlerinin sonularyla yzletii ben
zersiz bir andr.
Film Stones'un rock eytanlar imajn ve daha da nemlisi Altamont'n
1960'larn olumsuz sonu ve anti-Woodstock imajn kesinletirdi. Gimme Shelter,
kar-kltrn aslnda cinayetin bir uyuturucu" olduunu dnen bir sr uyu
turucu bamls deliden olutuunu ve 60larn ryasnn tmyle ve kesinlikle so
na erdiini ne sryordu. Bu tartlabilir ama belgeselin gc ve dramas asla.
KK
ZABRISKIE P O IN T(1970) ABD (MGM, Trianon)
Zabriskie Noktas 110dk, Metrocolor
Ynetmen: Michelangelo
Michelangelo Antonionl'nin tek Amerika filmi, 1969 ylnda vizyona girdiin Antonioni
de, kt karland; ama zaman, baz alardan Zabriskie Noktas'na on yl nce e Yapmc: Carlo Ponti, Harrison
Starr
kilen La Notte'ye (Gece) davrandndan daha nazik davrand. Ynetmenin Ame
Senaryo: Michelangelo Antonioni,
rikan kar-kltr mitlerine aka gerekd ve iirsel yaklamyla anlatya serbest Franco Rossetti, Sam Shepard,
ve kasten yava yaklam hl baz insanlar artabilir. Antonioni ayrca, nispeten Tonlno Guerra, Clare Peploe
etkisiz bir profesyonel olan Rod Taylor'n yan sra bir marangoz (Mark Frechette) Grnt Ynetmeni: Alfio
ve bir niversite rencisinden (Darla Halprin) oluan romantik barollerinde, bir Contini

daha hibir yerde grlmeyecek ki gen ve tannmam oyuncuyu oynatt. Ingilte

Mzik: Jerry Garcia, David
Gilmour, Nick Mason, Roger
re'de tek uluslararas baarsn (Blovvup Cinayeti Grdm) yeni kazanm olan Waters, Richard Wright, Roy
Antonioni, o dnemde ticari prestijinin doruklarndayd ve kar-kltr Amerika- Orbison
s'yla ilgili olarak benzer bir eyler karaca beklentisi hi phesiz abartlyd. Oyuncular: Mark Frechette, Darla
Ancak ho bir tarzda kullanlan geni perde kompozisyonlarnn. Pop A rt renk Halprin, Paul Fix, G.D. Spradlin, Bill
Garaway, Kathleen Cleaver, Rod
ler ve (byk oranda gney Kaliforniya billboard'larndan alnm) konunun ve dal Taylor
gn ruh hallerinin birok kalc sonular oldu ve khince final kesinlikle olaans
tyd. Antonioni'nin dier filmlerinin bazlar (en nemlileri II Deserto rosso-Kzl
l, L'Eclisse-Batan Gne ve Professione: Reporter-Yolcu), onlardan nce gelen
filmlerdeki her eyi zetlemenin yan sra, yeniden ekillendiren gsterili pasajlar
la biter ya da "neredeyse biter"; Antonioni bu kez de hayal krklna uratmyor.
JRos

L'UCCELLO DALLE PIUME D CRISTALLO (1970) talya / Bat Almanya (CCC

Kristal Tyl Ku Filmkunst, Glazier, Seda Spettacoli)
98dk, Eastmancolor
Dili: talyanca
Fredric Brown'in roman The Screaming M im i'nln zinsiz bir versiyonu (ve ro
Ynetmen: Dario Argento
mann yksne Ger Osvvald'n 1958 yapm "resmi" filminden daha yakn) olan
Yapmc: Salvatore Argento
Dario Argento'nun L'Uccello dalle piume di cristallo'yu, Marlo Bava'nn The Evil
Senaryo: Dario Argento
Eye (1963) ve Blood and Black Lace'te (1964) ortaya koyduu Hitchcock tarz kor Fredric Brown'in The Screaming
kuya, zellikle Italyan yorumu katma konusunda yol gsterdi. Bylece ynetmen Mimi isimli romanndan
ilk filmiyle kendi alt trn ekillendirdi. Grnt Ynetmeni: Vittorio
Amerikal yazar Sam Dalmas (Tony Musante), Roma'da gecenin ge saatlerin Storaro

de bir modern sanat galerisinin nnden geerken, ierideki kavga dikkatini e Mzik: Ennio Morricone
Oyuncular: Tony Musante, Suzy
ker. iki cam kapnn arasnda skm haldeyken bir adamla kadnn kavga ettiini
Kendall, Enrico Maria Salerno, Eva
grr ve kadnn baklanmasn aresizce izler. Kurban kurtulur ve kahramanm Renzi, Umberto Raho, Renato
za saldrgann ehre korku salan bir seri katil olduu sylenir ama Musante olay s Romano, Giuseppe Castellano,
rasnda pek anlam veremedii bir ey grd fikrine kaplr. akn kz arkada Mario Adorf, Pino Patti, Gildo Di
Marco, Rosita Torosh, Omar
(Suzy Kendall) kanlmaz ekilde katilin ilgisini eker ve polisler filmin adyla lintili
Bonaro, Fulvio Mingozzi, Werner
tuhaf bir iitsel pucunu izlerken Musante, Hltchcock'un The Man Who Knew Too Peters, Karen Valenti
Much (ok ey Bilen Adam, 1956) filmindeki unutulmaz kurukafa yzl kiralk ka
tille (Reggie Nalder) dvr ve Ironik olduu kadar korkutucu da olan bir finalde
aslnda "Bildiini Fark Etmeyen Adam" olduunu fark eder. KN
ngilizce ad: The Bird With The
Crystal Plumage
talya / Bat Almanya (CCC
Filmkunst, Documento)
94dk, Eastmancolor
Dili: talyanca
Ynetmen: Vittorio De Sica
Yapmc: Artur Brauner, Arthur
Cohn, Gianni Hecht Lucari
Senaryo: Vittorio Bonicelli
Giorgio Bassani'nin romanndan
Grnt Ynetmeni: Ennio
Guarnieri
Mzik: Bill Contl, Manuel De Sica
Oyuncular: Lino Capolicchio,
Dominique Sanda, Fablo Testi,
Romolo Valli, Helmut Berger,
Camillo Cesarel, Inna Alexeieff,
Katina Morisani, Barbara Pilavin,
Michael Berger, Ettore Geri
Oscar: talya (yabanc film)
Oscar adaylklar: Ugo Pirro,
Vittorio Bonlcelli(senaryo)
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Vittorio De Sica (Altn
Ay), (Otto Dibelius Film dl)
ngilizce ad: The Garden o f the
Finzi-Continis
ABD (Foundation for Filmakers)
102dk, Renkli
Ynetmen: Barbara Loden
Yapmc: Harry Shuster
Senaryo: Barbara Loden
Grnt Ynetmeni: Nicholas T
Proferes
Oyuncular: Barbara Loden,
Michael Higgins, Dorothy
Shupenes, Peter Shupenes, Jerome
Thler, Marian Thier, Anthony Rotell,
M.L. Kennedy, Gerald Grippo,
Milton Gittleman, Lila Glttleman,
Arnold Kanig, Joe Dennis, Charles
Doslnan, Jack Ford
IL GIARDINO DEI FINZI-CONTINI (1970)
Finzi-Continis'in Bahesi
Vittorio De Sica'nm II Giardino dei Finzi-Contini filmi, almaktan asla vazge
meyen ama Umberto D (1952) gibi yeni gereki bayaptlarnn ardndan yldz
snmeye balayan bir ynetmenin, uluslararas arenaya geri dnn simgeler. Gi
orgio Bassani'nin yaklaan faist baskya yava yava adapte olan Italyan Yahudiler'i
leyen romanndan alnan hikaye, art-house sinemada bu tr politik-tarlhi temalarn
diriliini beeniyle karlayan 1970'lerin seyircisine, kendini zorla kabul ettirir.
Hikaye trajik darbesini, sonuna kadar karanlk bir glge olarak saklarken, bu
arada karakterler farknda olmakszn son elencelerinin tadn karr. Yksek bur
juvazi cennetlerinde toplanan gzel gen eyler, karlksz arzularnn actc yo
unluuna kaplrlar: normal ya da homoseksel, hi kimse stedii kii tarafndan
sevilmemektedir.
Tarz asndan film bir bayapt deildir. Ancak De Sica'nn gz alc yldz
larnn (zellikle de Dominique Sanda ve Helmut Berger'in) duygu ve anlam ykl
gzlerindeki kaamak baklar gzlemlemek in, kamerasn yakn plan sabltledii
anlar son derece canldr.
II Giardino dei Finzi-Contini, kiisel ve politik, zel ve kamusal drama etkileimi
hakknda, keskin ve dokunakl bir bret hikayesidir. Sinsice yaklaan toplumsal
trajedi, romantik yrek arpntlarn zaman zaman nemsiz, aresiz, sama ve
dokunakl klar. AM.
WANDA (1971)
W anda'nn yrek paralayc finali (kk kasaba barlarndan ve sessiz bir
sefaletten ibaret yaam boyunca hznle srklenen ba karakterin donuk er
eveli grnts). Amerikan bamsz sinemasnn bu bayaptnn star Barbara
Loden'n, 1980'de kansere yenilmeden nce ynettii tek filmi olduu bilindiin
de, daha da trajik yansmalara yol ayor. Elia Kazan'n kars (ve Kazan'n Wild
River-Vahi Nehir, 1960 ve Splendor in the Grass-Ak fiaes/'ndekl, 1961, oyun
cusu) Loden, Pennsylvanla'nn elik retimiyle geinen bir kasabasnda yaarken,
kocasn ve ocuklarn daha sonra kendisini zorba bir banka soyguncusuyla (Mic
hael Higgins) ak likisine srkleyen ayn lgisizlik derecesiyle terk eden yoksul ve
eitimsiz bir kadnn kaba ve natralist portresiyle, 60'larn sonunda filizlenen
bamsz film akmnn doalama vrit ritimlerini esin kayna olarak kullanyor.
Loden hayran kalnacak bir tutum sergileyerek, kahramann feminist davala
rn simgesel ehidine dntrmeyi kolaya kamakszn reddederken, W anda'nn
yaad umutsuzluu daha da artran kt seimlerdeki sorumluluunu tasvir et
mekten de kanmyor ve yine de insan kendini Wanda ve parampara olmu z
saygs in byk bir empatl duymaktan alkoyamyor. Profesyonellerle yerel ama
trleri harmanlayan bir oyuncu kadrosundan uzmanca ve nandrc performanslar
karmay baaran Loden, Amerikan sinemasnda az rastlanan bir karakter tipine
nclk etti ve bu sre iinde Amerikan sinemasnn en byk "tek eklmlik" y
netmenlik baaflrndan birini yaratt. TCr
W.R.: MISTERIJE ORGANZMA (1971> Yugoslavya / Bat Almanya
Organizmann Srlar (Neoplanta, Telepool)
85dk, SB
Dili: Srbistan-Karadaca
Yugoslav ynetmen Dusan Makavejev'in eletirilmekle birlikte en beenilen
Ynetmen: Dusan Makavejev
filmi W.R.: Misterije organizma, Souk Sava politikasnn ve toplumsal gelenekle
Senaryo: Dusan Makavejev
rin muhteem ve mstehcen bir parodisidir. Film ayrca New York'lu protest grup
Grnt Ynetmeni: Aleksandar
The Fugs'n "Kill for Peace" arksn da ieren muhteem mzikleriyle de dikkat e Petkovic, Predrag Popovlc
ker. Birok yknn rengarenk bir kolaj olan W.R.: Misterije organizma, 1960'la- Mzik: Bojana Marljan
rn sonunda birbiriyle savaan kltrn hikayesini anlatr: eski moda Sovyet tar Oyuncular: Miodrag Andric, Jim
z komnizm, ABD burjuva militarizmi ve deerleri yznden dier ikisiyle anlaa Buckley, Jackie Curtis, Betty
Dodson, Milena Dravlc, Nancy
mayan cinsel devrimciler.
Godfrey, Dragoljub Ivkov, Milan
Bu kltrler, zaman zaman tmyle aptalca ve rahatsz edici ekilde yan yana Jelic, Jagoda Kaloper, Tull
getirilen, birbirine gemi anlatlar araclyla incelenir. Radikal bir psikiyatr olan Kupferberg, Zivka Matic, Nikola
Wilhelm Reich'n yaamna belgesel bir bak ynelten bir anlatda, Reich'n zel Milic, Zoran Radmilovic, Wilhelm
Reich, Ivica Vidovic
olarak yaplm kutularda yakalanabileceine nand cinsel yaam enerjisi birimi
Uluslararas Berlin Film
orgon teorisiyle tanrz. Gda ve ila idaresinin, Reich'n mterilerini byk grup Festivali: Dusan Makavejev
lar halinde bir araya getirerek inlemelerini, barmalarn ve kalalarn orji yapar (FIPRESCI dlmansiyon),
casna birbirlerine srtmelerini istemek gibi sra d tedavi uygulamalarn ren (Interfilm dl)
mesinin ardndan, Reich tutuklanr ve yaamnn geri kalann hapiste geirir.
Reich'n hikayesi, cinsel adan serbest, feminist-komnist Milena'nn eski mo ngilizce ad: W.R.: Mysteries o f
the Organism
da bir Rus "halk sanats" feci sonular yaratacak ekilde ayartmaya alt
(1962 yapm klt klasik The Brain That W ouldn't Die'a bir
sayg gsterisi), komnist Yugoslavya'nn budalaca bir haya
li parodisiyle kesilir. The Fugs'un arkcs Tull Kupferberg'i,
Manhattan civarnda askeri niforma iinde, rasgele mekan
larda kaz admlaryla lerlerken ve tfeiyle mastrbasyon
yapyormu gibi davranrken izleriz. Makavejev filmini, 1946
yapm bir Sovyet propaganda filminden alnm Stalin g
rntlerinin ardndan, elektrook tedavisi gren insanlarn
tbbi filmleriyle doldurur. Arada srada, Reich'n akbetine
uramamay baarm Amerikal cinsel devrimcilerle yaplan
rportajlar izleriz: transseksel masum kz Jackie Curtis, bir
erkek olarak ilk beceriksiz sevime teebbslerini anlatr; mi
litan Betty Dodson, kadnlara kendi vajinalarna dokunmas
n retmekle ilgili bir konuma yapar.
Bu hikaye fragmanlarnn toplam etkisi, politikann cin
sel arzuyu kstlamaya almas ve baarsz olmas yzn
den dnyann kaos iinde olduu hissidir. Makavejev, kolaj
tarz ynetmenlik anlaynn, Ayzentayn'n diyalektik mon
taj idealinin gerek cisimlenmesini temsil ettiini nk Ay-
zentayn'n bile bunu doru ekilde yapmaya yetecek kadar
iyi bir mizah anlayna sahip olmadn sylemesiyle nlen-
mitir. W.R.: Misterije organizma, bugne kadar yaplm
tek avangard kaba gldr-komnist belgesel-seks-elence
filmi olabilir. Sadece bu bile grlmesini gerektirir. AN
Britanya (Hawk, Polaris, Warner
Bros)
137dk, SB / Renkli
Ynetmen: Stanley Kubrick
Yapmc: Stanley Kubrick
Senaryo: Stanley Kubrick
Anthony Burgess'in romanndan
Grnt Ynetmeni: John
Alcott
Mzik: Nacio Herb Brown, Walter
Carlos, Rachel Elkind, Edward Elgar,
Gioacchino Rossini, Ludwig van
Beethoven, Henry Purcell, Nikolai
Rimsky-Korsakov
Oyuncular: Malcolm McDowell,
Patrick Magee, Michael Bates,
Warren Clarke, John Clive,
Adrienne Corri, Carl Duering, Paul
Farrell, Clive Francis, Michael
Gover, Miriam Karlin, James
Marcus, Aubrey Morris, Godfrey
Quigley, Sheila Raynor
Oscar adaylklar: Stanley
Kubrick (film), Stanley Kubrick
(ynetmen), Stanley Kubrick
(senaryo), William Butler (kurgu)
A CLOCKWORK ORANGE (1971)
Otomatik Portakal
Stanley Kubrick'in 1971'de yapt toplumsal bir bilimkurgu masal olan Otoma
tik Portakal, ynetmenin en tartmal filmiydi; ve son derece baarl olmakla birlik
te, youn ekilde eletirilen ilk gsterimi sonrasnda, ngiltere'de bizzat ynetmeni
tarafndan yaklak 30 yl boyunca geri ekildi. Film, Kubrick'in lmnden ksa bir
sre sonra mistik bir haleyle sarmalanm olarak yeniden gn yzne kt. Anthony
Burgess'ln 1959'da yaynlandnda, beeni ve antlpati karm tepkiler alan ve
uzun sre filme ekilemeyeceine inanlan cehennemi romanndan sinemaya cesur
ca uyarlanan Otomatik Portakal hl heyecan verici olma zelliini koruyor.
Sulu ama zeki ve kurnaz gen Alex De Large (Malcolm McDowell), enerjisini
pornografiden, Beethoven'dan ve lideri olduu melon apkal, batan aa beyaz
giyimli (bebek yzl Warren Clark'n da yesi olduu) "Droogs" etesinden alr. e
te, ateli ve canl "ar iddet" saldrlar dzenler ve Rusa'yla dou Londra ivesi ka
rm kafiyeli ve farkl bir argo kullanr. Filmin ilk 20 dakikalk blmnn en rahat
sz edici sahnesi, Alex'in aresiz olduu dnemde srekli gzlerinin nne gelecek
olan sahnedir. ete yeleri ftrist ve lks bir eve girerek, kocay (Patrick Magee) sa
katlar ve karsna (Adrienne Corri) tecavz ederken, Alex "Singin' n The Rain"l an-
rrcasna syler ve (tekrar moda olan) Doc Marten izmelerinin iddetli darbelerini
arknn ritmine gre ayarlar. Kubrick'in bu eziyet sahnesini, Alex tam kadnn tulu
munu kesmeyi bitirdiinde kesmi olmasna ramen, tecavzn hafzalarda zellik
le tiksindirici olarak yer etmesi hayli ilgin. Bir baka dehet verici gezintide de Alex
dev bir fallus heykeliyle bir kadnn beynini datr ve bu suu nedeniyle tutuklanr.
Ancak toplumun ikiyzllnn, rynn ve sadizmlnln bu sert hicvinde,
Alex'in cezasnda kendini gsteren kurumsallam vahilik ve onu korkak, izme ya
layc bir kurbana dntren "rehabilitasyon" da en az Droogs'un iledii sular ka
dar korkun ve hatta daha kkrtcdr. Flapisten kmann yolunu bulduunu d
nen Alex, ukalaca bir tavrla politikaclarn kamuya gstermek amacyla kullandkla
r deneysel bir renme terapisine gnll olur ve gzleri tmyle ak kalacak ekil
de kaylarla balanm olarak iddet eilimlerini bastran ama ayn zamanda temel
nsanln da elinden alan korkun bir davran "kr"ne maruz braklr. Ktlk
yapma kabiliyetinden yoksun braklan Alex, zayf ve takatsiz bir bire
ye dnr ve dnyaya geri dndnde "zgrl"nn tadn
karamaz. ironik bir ekilde polis olan eski ete arkadalarnn ihane
tine urayan Alex, zarar verdii kurbanlarndan biriyle karlamasn
da, gln denebilecek kadar sinir bozucu bir cezaya maruz kalr.
Kubrick'in uzak olmayan bir gelecekle lgili tasarm, baz detay
larda komik denebilecek kadar demode; film in gsterime girdiinde
youn ekilde eletirilmesine yol aan iddet de gnmzn kaba ve
dnyevi standartlarna gre hayli htiyatl. Ancak skntlarn pervasz
bir ahlakszlkla gidermeye alan amasz kabadaylarn portresinin
yan sra, bireyselliin ve kiisel haklarn devletin arzularyla uyuma
dnda krlganlamas gibi filmin merkezinde yer alan asl meseleler
de rktc ekilde gncelliini koruyor. Son derece gsterili ve ge
nelde artc derecede komik olan, lgn mzikleriyle de dikkat e
ken Otomatik Portakal, hl insann stnde, bizzat bu filmden tre
yen birok ardlndan ok daha byk etkiler brakyor. AE
Fransa / Bat Almanya / svire
(NDR, Tlvision Rencontre, TSR)
262dk, SB
Dili: Franszca / Almanca / ngilizce
Ynetmen: Marcel Ophls
Yapmc: Andr Harris, Alain de
Sedouy
Senaryo: Andr Harris, Marcel
Ophls
Grnt Ynetmeni: Andr
Gazut, Jrgen Thieme
Oyuncular: Georges Bidault,
Matheus Bleibinger, Charles Braun,
Maurice Buckmaster, Emile
Coulaudon, Emmanuel d'Astler de
la Vigerle, Ren de Chambrun,
Anthony Eden, Marcel Ophls,
Denis Rake, Henri Rochat, Paul
Schmidt, Mme. Solange, Edward
Spears, Helmut Tausend, Roger
Tounze, Marcel Verdier
Oscar adaylklar: Marcel Ophls
(belgesel)
ngilizce ad: The Sorrow and The
Pity
ABD (David L Wolper, Quaker
Oats, Warner Bros.)
100dk Technicolor
Ynetmen: Mel Stuart
Yapmc: Stan Margulies, David L.
Wolper
Senaryo: Roald Dahl
Charlie and the Chocolate Factory
isimli kendi romanndan
Grnt Ynetmeni: Arthur
Ibbetson
Mzik: Leslie Bricusse, Anthony
Newley
Oyuncular: Gene Wilder, Jack
Albertson, Peter Ostrum, Roy
Kinnear, Julie Dawn Cole, Leonard
Stone, Denise Nickerson, Nora
Denney, Paris Themmen, Ursula
Reit, Michael Bollner, Diana Sowle,
Aubrey Woods, David Battley,
Gnter Meisner
Oscar adaylklar: Leslie Bricusse,
Anthony Newley, Walter Scharf
(mzik)
LE CHAGRIN ET LA PITI (1971)
Keder ve Acma
Yaklak 20 yl boyunca Fransz toplumu Alman igali'nin yol at ahlaki so
runlar incelemeye pek istekli grnmedi ama Mays 1968'in derin huzursuzlukla
r yeni bir ak szlle yol at. Marcel Ophlsn belgeseli Le Chagrin e t la Piti,
Clermont-Ferrand kasabasndaki olaylara odakland. Fransz ulusal televizyonu ba
langta Ophls' desteklese de daha sonra film in yaynlanmasna izin vermedi.
Bunun zerine sanat evlerinde gsterilen film ksa srede yln en ok tartlan ya
pm oldu. Bu ilk gsterimleri dnya apnda bir datm izledi ve savatan kurtul
mu insanlarn anlarnn ariv ekimleriyle desteklenmi drt saatlik kayt, ksa s
rede dnya sinemasnn en ok beenilen belgesellerinden biri oldu.
Ophls, ibirliki hkmetin yaptklarn aratrabilmek iin Vichy Fransas'nn
serbest blgesi"nde bir kasabay seti. Bilgi kaynaklar, asilzadelerden kyllere
ve madalyalaryla fotoraflanm eski Alman askerlerine kadar uzanyordu. Anlat
m ve arpk genellemeleri minimum seviyede kullanan Le Chagrin et la Piti, d
nemin belirsizliklerini ve elikilerini ok iyi yakalad. Bununla birlikte, filmin, rpor
tajcnn srarl sorularnn yan sra, konumaclarn zor, utandrc sorgulamalara ha
zrlksz tepkileri farkl tanklklar sayesinde ortaya karlan yalanlar ya da arptma
larla oluturduu duygu, adnn da belirttii gibi, kederdir (hzn ama ayn za
manda utan). RBP
WILLY WONKA AND THE CHOCOLATE
FACTORY (1971)
ou ocuk filmi aptalca deilse bile yapay olmasna ramen, Roald Dahl'n
popler ocuk romanndan Mel Stuart n uyarlad film ho bir istisna olarak de
erlendirilebilir. Willy Wonka and the Chocolate Factory (Willy Wonka ve ikola
ta Fabrikas)', parlak grseller, elenceli arklar ve dnyann en byk ikolata re
ticisi olarak n kazanmay amalayan ba karakter Gene Wilder'in olaanst per
formansyla dopdolu bir ocuk kara komedisidir.
Wonka, ikolata paralarnn iine be altn bilet saklar ve bu biletleri bulanlar
fabrika turu ve mr boyu eker kazanrlar. Fabrikada, ikolata nehri de dahil ol
mak zere bir mucizeler galerisi bulunur. Kazanan talihliler iin hazrlanan oyunda
W onka'nm zor ve kaprisli kurallarna uyulmas zorunludur. Ancak bu oyunun he
defi, gerekten drst olan ocuu bulmaktr (elbette grubun en sevimli ve en ca
d yesinin bu unvan hak ettii ortaya kar). Kazanann dl, Wonka'nm fabri
kasnn varisi olmaktr; bir gn sadece ocuklara ikolata temin etmekle kalmayp
onlarn yetikinler dnyasna uygun bir gei treniyle katlmasn salamak gibi bir
grevi de stlenen bir ikolata reticisi olacaktr. The Wizard o fO z (Oz Bycs,
1939) gibi Willy Wonka da tuhaf yaratklarla, yapay dekorlarla, neeli ark ve dans
gsteriyle doludur. ocuklar elendiren ve bykleri dnmeye iten bir film.
RBP

Britanya (Fox, Litvinoff)
95dk, Eastmancolor
Ynetmen: Nicolas Roeg
Yapmc: Si Litvinoff, Max L. Raab
Senaryo: Edward Bond
James Vance Marshall'in
romanndan
Grnt Ynetmeni: Nicolas
Roeg
Mzik: John Barry, Warren
Marley, Billy Mitchell, Rod Stewart,
Karlheinz Stockhausen,
Oyuncular: Jenny Agutter, Luc
Roeg, David Gulpilil, John Meillon,
Robert McDarra, Peter Carver, John
lllingsworth, Hilary Bamberger,
Barry Donnelly, Noeline Brown,
Carlo Manchini
Cannes Film Festivali: Nicolas
Roeg (Altn Palmiye adayl)
WALKABOUT (1971)
Gezinme
Nicolas Roeg'un ynetmen olarak ikinci filmi (tek bana ilk denemesi) aldatc
ekilde basittir: Melon apkal bir memur (John Meillon) 16 yandaki kz (Jenny
Agutter) ve daha kk oluyla (Luc Roeg) birlikte Avustralya'nn ssz derinlikleri
ne doru bir otomobil yolculuuna kar. Baba otomobili atee verip kendisini vu
rarak ocuklarn lde brakr, iki ocuk, kurumu bir su kaynanda, doayla b
tnlemek iin kabilesinden ayr geirmek zorunda olduu "gezinti" dneminde
olan gen bir Aborijin'le karlar. Elbette ehir ocuklarnn vahi doada geirdik
leri sre de kendi "gezinti"leridir ve sadece kaderine terk edilmi Aborijinln anlad
bir tahribat arkalarnda brakarak kendi yaamlarna geri dndklerinde daha
lml bir eyler renirler.
Walkabout derin olduu kadar izleyiciyi srekli fikir yrtmeye ya da baz gi
zemlerin asla zlmeyeceini kabul etmeye zorlayan anlalmas g bir film. Hika
ye, "anlamak" iin hakknda yeterli bilgiye sahip olmadmz intiharlarla balar ve
biter. Eer ilham kayna eserden (James Vance Marshall'in roman) basmakalp bir
uyarlama yaplm olsayd, film heyecan verici vahi doa tehlikeleriyle dolu olur ve
duygularn bastran ehirli kzla, doa ocuu arasnda Blue Lagoon (Mavi Gl) tar
z bir ak hikayesine odaklanrd ama Roeg daha eksiltili ve gizemli bir yaklam ter
cih ediyor. Grnte duyulmamak zere sylenmi diyaloglar boyunca bir dn
m ve trajedi dram yaanr. arpc sinema hileleri ve dipnot benzeri sahneler, s
rnen kertenkeleler ve kml kml bceklerin belgesel ekimleriyle birleerek, vahi
doa davranlaryla (Gulpilil'in hibir duygu belirtisi gstermeksizin bir kanguruyu
mzrakla vurmasyla bir kasap bann eti doramas arasnda) "uygar" bir tezat
oluturur.
"Oyunculuk"la btnlemi normal becerilere bu filmde gerek yok ve Roeg
barollerinden ikisinde daha nce hi oyunculuk deneyimi olmayan oyunculara yer
veriyor: Aborijin Gulpilil (daha sonra The Last Wave'den Crocodile Dundee'ye bir
ok Avustralya filminin demirbalarndan olur) ve kendi olu Luc. Walkabout, bir
kuan fantezilerinde yaar; nk okul niformasn bir giyip bir karan Agutter
(mehur bir plak yzme sahnesi vardr), ehre hi gereklememi bir eyin "an
syla" birlikte geri dnen kz rolnde, televizyon dizisi Railway Children'daki (Demir
yolu ocuklar) ciddi imajndan syrlarak arpc ekilde ehvetli olmay baarr. KN
KLUTE (1971) ABD (Gus, Warner Bros.)
114dk, Technicolor
1970'lerin sinemasnn Vietnam-Watergate sonras duyarllklar, hibir zaman Ynetmen: Alan J. Pakula
Alan Pakula'nn klasik yeni-kara filmi K/ufe'taki kadar belirgin olmamtr. Ynet Yapmc: C. Kenneth Deland,
men, al jeneriindeki feti telefon konumas araclyla, daha sonra Francis David Lange, Alan J. Pakula
Coppola'nn The Conversation (Konuma, 1974) filminde dorua ulaacak olan Senaryo: Andy Lewis, Dave Lewis
gzetleme ann farkna varmamz salar. Klute; alt metinlerinde kentsel r Grnt Ynetmeni: Gordon
Willis
meyi ve klostrofobik bir aresizlik duygusunu ilerken, ayn anda hem dedektif-ge-
Mzik: Michael Small
rilim filmi hem de karakter gdl ruhsal durum incelemesi olabilen allmadk bir
Oyuncular: Jane Fonda, Donald
film. Sutherland, Charles Cloffi, Roy
Film, baka bir karakterin adn tamasna ramen, aslnda Bree Daniels'ln Scheider, Dorothy Tristan, Rita
(Jane Fonda) hikayesini iler ve baars Fonda nn, ne tipik altn kalpli srtk ne de Gam, Nathan George, Vivian
Nathan, Morris Strassberg, Barry
tmyle kaltak olan tele-kznn karmak i yaamndan kaynaklanr. Fonda, bu
Snider, Betty Murray, Jane White,
filmde kariyerinin en byk ve baarl performansn yakalar. Pakula'nn New York Shirley Staler, Robert Milli, Anthony
tasviri, aktris ve model olmak isteyen Bree'nin ayakta kalabilmek iin neden dolap Holland
lar evirmesi gerektiini anlamamz salar: Sadece bir baka oyunculuk semesi Oscar: Jane Fonda (kadn oyuncu)
dir bu. Oscar adaylklar: Andy Lewis,
David P. Lewis (senaryo)
Bir de su ve sahtekarlk kenti New York'un yumuak karnn henz bulama
m bir kk kasaba dedektifi ve yaanan ryten etkllenmemeyi baarm gi
bi grnmesi nedeniyle, Bree iin tam bir muamma olan John Klute (Donald Sut
herland) sahneye kar. Bree Sutherland'in ahlaki adan tutucu dedektifinden y
lesine bylenir ki onun kendi bana girmeyi asla baaramayaca bir dnyaya gir
mesine yardm eder. Paul Schrader'in Hardcore (1979) filminde olduu gibi kent
sel gnahkrln karanlklarna kaplan kk kasaba masumu, tm bunlarn asln
da son derece dokunakl olduunu grr ve aralarnda bir iliki sz konusu olma
sa bile elini kurtulu midi iindeki kayp bir ruha uzatr.
Klute'ta gizemli bir gerilim yok nk katilin kimlii daha balardan itibaren
ortaya kyor. Filmi hedefine kilitli tutan temel unsur, iki ana karakter arasndaki
dinamik. Asl haz veren noktaysa, Fonda'nn oyunculuk hneri ve kameraya by-
lesine ok tezatlar ve elikiler sunabilme yetenei. Pakula'nn estetii, dnyas bir
korku dalgasyla sarmalanan ve belki de ilk kez bir adama gvenmesi gerektiin
de sert grnts paralanmaya balayan Bree'yi, bir anti-kahramana dnrken
izlemenin rntgenci zevkini merkez alr.
Pakula asndan bakldnda, bayapt (Klute, The Parallax View ve A ll
the President's Men-Bakann Tm Adamlar) 1970'lerin ve hatta tm zamanlarn
en byk ynetmenleri arasndaki yerini salamlatrrken, slubu sonuna kadar
benzersizliini koruyor. DDV
A B D (Paramount)
91 dk, Technicolor
Ynetmen: Hal Ashby
Yapmc: Colin Higgins, Mildred
Lewis, Charles Mulvehlll
Senaryo: Colin Higgins
Grnt Ynetmeni: John A.
Alonzo
Tema mzii: Cat Stevens,
Johann Strauss, Tchaikovsky
Oyuncular: Ruth Gordon, Bud
Cort, Vivian Pickles, Cyril Cusack,
Charles Tyner, Ellen Geer, Eric
Christmas, G. Wood, Judy Engles,
Shari Summers, Tom Skerrltt, Susan
Madlgan, Ray K. Goman, Gordon
Devol, Harvey Brumfield
nil L
HAROLD AND MAUDE (1 9 7 1 )
Harold ve Maude
"Klt film " etiketi gnmzde yaygn olarak, szde bamsz filmler ya da e
itli alt-kltrlerle flrt eden ana akm filmleri in bir pazarlama taktii olarak kul
lanlyor. Ancak Harold ve Maude, eski kurgucu Hal Ashby'nin ynetmenlik yete
neklerini, barol oyuncular Bud Cort ve Ruth Gordon'n tuhaf personalaryla birle
tiren gerek bir klt filmdi. 21 yandaki Cort, sadece ksa bir sre nce Robert Alt-
man'n Brewster McCloud (1970) filminde uak saplantl ocuk olarak lk barol
n oynamt. 76 yandaki eski senarist Gordon'sa 1960'larda birok unutulmaz
yardmc rol arkasnda brakmt ve en nls de Roman Polanskl'nln Rosemary's
Baby (Rosemary'nin Bebei, 1968,) filminde kendisine Oscar kazandran Manhat
tan cadsyd. Cort ve Gordon, Harold ve M aude'da aralarndaki tuhaf kimya saye
sinde genlik, yalanma, seks, lm ve mutluluk tabularna meydan okuyan ho ve
unutulmaz bir romantik ift oldular.
Belki de en ilgin nokta, bu meydan okumann, yalnzca geleneksel ataerkil
topluma kar sradan bir kar-kltr yaklam olmakla kalmayp, gncel genlik
depremine saldrmasyd. Bu saldrnn balca teknii, 1960'larn kalplar ykan
canl kar-kuwetl olarak tanmlanan genlik kavramnn, 30 yan stndeki herke
si kanlmaz ekilde etkileyen fiziksel ve ruhsal durgunlua dntrlmeslydl.
Gen ve zengin Harold, bir dizi gln ve sahte intihar giriimiyle bouna lgisini
ekmeye alt souk annesine (Vivian Pickles) ynelik saplantsndan kendini
kurtaramamas yznden yaayan bir ldr. Ancak yal ama canl ve anarist
ruhlu Maude'la tantnda yaamaya balayan HaroldTn yaam korkusu byme
ve yalanma korkusuyla eitlenir bylece. Dier yandan Nazi toplama kamplarn
dan kurtulmay baarm olan (bir sahnede kolundaki numara dvmesinin yle
bir grnvermesiyle ima edilir) Maude lmden korkmaz. Hatta filmin sonunda
Maude'un lmeyi dilediini reniriz.
Bu tuhaf ak hikayesi, garip bir ekilde Harold ve Maude'un, ikisi iin de fark
l sebeplerden tr tedavi edici bir deeri olan, cenazelere katlma saplantlarn
dan doar. Ashby bu hikayeyi, yalnn, pervasz gence hayat dersi verdii duygu
sal bir platonik dostluk hikayesine dntrmeyerek vgy hakkediyor. Aksine
pervasz olan Maude'dur ve hayallerinin peinden sonuna kadar giderek araba al-
mak ve kendisinden 60 ya kk genleri ayartmak dahil ak-
I? J ma geleni yapar. Filmin kilit noktasndaysa film karakterleri
nin ounu ve muhtemelen kendilerini "serbest" olarak ta
nmlayanlar da dahil olmak zere zleyicilerin byk blm
n syan ettiren cinsel ilikileri yer alr. Eric Christmas'n vaizi
nin HaroldTn gen bedeninin, Maude'un yalanan vcuduyla
birletii dncesinin "kusma istei yaratt eklindeki sz
leri akllara l-sevicllli ya da yal canavarn gen kurbanla
ryla beslendii gotik bir korku filmini getiriyor. Ancak Harold
ve Maude byk bir baaryla, bizi bylesi kltrel nyarglar
dan kurtaryor. Maude'un 80. ya gnnde lmeye hazrlan
d final sahnesinde, genlie ynelik bu nyargnn yerini
yaama anlamn verenin aslnda lmn ta kendisi olduu
ynndeki varolusal nsezi alyor. MT
Macaristan (Mafilm)
88dk, Eastmancolor
Dili: Macarca
Ynetmen: Mikls Jancs
Yapmc: Ott Fld
Senaryo: Yvette Biro, Gyula
Herndi
Grnt Ynetmeni: Janos
Kende
Mzik: Tams Cseh
Oyuncular: Lajos Balzsovlts,
Andrs Blint, Gyngyl Brs, Erzsi
Cserhalmi, Mari Csoms, Lszl
Csurka, Andrea Drahota, Zsuzsa
Ferdinndy, llona Gumik, Peter
Fiaumann, Jclnt Juhsz, Janos
Koltai, Jzsef Madaras, Tibor
Molnr, Elemer Raglyl, Bertalan
Solti, Eva Spnyik, Frantisek
Velecky, Mark Zala
Cannes Film Festivali: Mikls
Jancs (ynetmen), (Altn Palmiye
adayl)
ngilizce ad: Red Psalm
Britanya (MGM)
112dk, Metrocolor
Ynetmen: Mike Hodges
Yapmc: Michael Klinger
Senaryo: Mike Hodges,
Ted Lewis'in Jack's Return Home
isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Wolfgang
Suschltzky
Mzik: Roy Budd
Oyuncular: Michael Caine, Ian
Hendry, Britt Ekland, John Osborne,
Tony Beckley, George Sewell,
Geraldine Moffat, Dorothy White,
Rosemarie Dunham, Petra
Markham, Alun Armstrong, Bryan
Mosley, Glynn Edwards, Bernard
Hepton, Terence Rigby
MG KR A NP(1971)
Kzl lahi
1997 yapm belgesel East Side Story (Dou Yakas Hikayesi), komnist blok
ynetmenlerinin daima kaba ve zayf donanml grnen Hollywood fantezileri
yapmak iin deli olduklarn varsayar. Ancak Mikls Jancs'nun grkemli ve dev
rimci ak hava gsterisi Mg k ra np, tesadfi plakl ark sylemek, dans et
mek ve doa kadar cokulu kullanan hayli ehvetli bir komnist mzikali olarak
kendi slubu inde bir yandan neeyle salnrken dier yandan acyla feryat ediyor.
19. yzylda bir grup kylnn toprak sahibinden temel haklarn talep etme
si zerine askerlerin at srtnda kagelmelerini anlatan Mg k ra np, sadece her
biri girift bir panoramik kamera, manzara ve kmelenmi vcutlar koreografisl su
nan 26 kareden oluur. Jancs'nun biimle ierik, politikayla iir arasnda gerek
letirdii gsterili kaynama, Fransz Yeni Dalga akmnn yenilikleriyle boy l
r. Mzik kafanzn iinde gnlerce alacak trden ve renkler de byleyici.
Jancs'nun ABD'de acnas ekilde unutulmu eserlerindeki genel anlatm
zetleyen Mg kr a np, zamannn en muhteem Macar filmi olarak da deer
lendirilebilir. Jancs'nun tipik baarlarndan biri de dn ve bugn arasnda arpc
bir sreklilik, tarih hakknda dier dnem filmlerinin ok aznda rastlanabilecek bir
dolayszlk duygusu yaratmak. Bu da Jancsya kar sk sk ne srlen kuralclk
sulamasnn, anlalr ekilde slup hnerleri ve gzellikleriyle mest olma abas
iinde olanlarn, ynetmenin filmlerine ykledii tarihi ve politik anlamlar tm y
le anlayamamasndan kaynaklandn gsteriyor. JRos
GET CARTER (1971)
Yzleme
Londral bir etenin fedaisi olarak alan gangster Jack Carter (Michael Ca-
ine), erkek kardeinin lmnn intikamn almak in kuzeydeki memleketine ge
ri dner ve orada kendisini yerel gangsterlerin arasnda adeta katliama dnen
bir dizi karmak hizip kavgasnn iinde bulur; stelik gzden dme tehlikesiyle
kar karya kalr nk aptalca bir tavrla patronunun kz arkada Anna'yla (Brltt
Ekland) oynamaktadr.
Get Carter'in taral kabadaylarn canlandran hayli ilgin oyuncu kadrosu
arasnda, yeralt dnyasnn mecalsiz figr olarak artc derecede ikna edici olan
oyun yazar John Osborne ve unutulmaz tanmyla "karda sidik ukuru gibi" gz
lere sahip olan, gvenilir ve zeki lan Hendry yer alyor. Mike Hodges'n deersiz ve
khne meknlarn etkin kullanm sayesinde duygusuz ve iddetli olan filmi, ahlaki
deerlere ayrcalk tanmaz ama yine de karakterlerinin acmaszlklarna da nere
deyse hi gz yummaz: Caine kuzeninin (kz da olabilir) amatr bir porno filmde
oynadn rendiinde oke olur, ardndan ssz bir kumsalda kendi iddet yn
temleriyle adaleti yerine getirdikten sonra kt bir sonla karlar. Unutulmaz sah
neler arasnda av tfeiyle bir ift haydutu otel yatandan kovan rlplak Caine,
bagajnda fark edilmeyen bir yolcuyla doklara giren otomobil ve ok katl bir garaj
dan atlayan ete patronu saylabilir. KN
THE FRENCH CONNECTION (1971) ABD (Fox, D'Antoni,
Kanunun Kuvveti Schine-Moore)
104dk, Renkli
Dili: ngilizce / Franszca
The French Connection; Bullitt (1968) ve Dirty Harry'yle (Kirli Harry, 1971)
Ynetmen: William Friedkin
birlikte, polis filmlerinin 1970'lerin balarnda yeniden canlanmasna nc oldu.
Yapmc: Philip D'Antoni, G. David
Ksmen gereklere dayanan film, New York ehri polis dedektifi "Popeye" Doy- Schine, Kenneth Utt
le'un (Gene Hackman) Marsilyal kibar iadam Charnier'nin (Fernando Rey) tasar Senaryo: Ernest Tidyman
lad devasa bir eroin sevkiyatn fanatike nleme abalarn konu alr. Uyuturu Robin Moore'un romanndan
cu savalarn, sokak polislerinin kurulu dzenin zenginlerine kar srdrd bir Grnt Ynetmeni: Owen
Roizman
snf mcadelesi olarak deerlendiren grnn artk demode grnmesine ra
Mzik: Don Ellis
men, The French Connection, zellikle canl kurgu slubu, kentsel rme hakkn-
Oyuncular: Gene Hackman,
daki destans gr ve kesinlikle ktmser sonu sayesinde son derece heyecan
Fernando Rey, Roy Scheider, Tony
verici ve gl bir film olmaya devam ediyor. Lo Bianco, Marcel Bozzuffi, Frdric
Youn enerjisi sivri ve keskin sahne geileriyle glendirilen kurgu, hem den de Pasquale, Bill Hickman, Ann
Rebbot, Harold Gary, Arlene
gesiz bir yn kayb, hem de pervasz bir itici g sunar. Doyle'un arabasnn kpr
Farber, Eddie Egan, Andr Ernotte,
st treninin peindeyken ilek bir bulvarda savrulduu nl kovalama sahnesi, Sonny Grosso, Ben Marino, Patrick
film boyunca sregelen kinetik ve hzl tnel efektini devam ettirmesi nedeniyle, McDermott
asla abartl grnmez. Oscar: Philip DAntoni (film),
William Friedkin (ynetmen), Ernest
The French Connectiorin sava halindeki "uyuturucu metropol" gr,
Tidyman (senaryo), Gene Hackman
son derece pespaye mekanlarn tesine geerek farkl ehir manzaralar arasnda (erkek oyuncu), Gerald B.
yanklanan bir etkileimi kucaklar. Zorlu ve sefil New York, nce alayc bir tavrla Greenberg (kurgu)
ferah ve nazik (ama gizliden gizliye kt) Marsilya'yla karlatrlr; sonra da iki bl Oscar adaylklar: Roy Scheider
gesine indirgenir: Zenginlerin ve gllerin kalesi Manhattan ve kelerin, ufak ap (yardmc erkek oyuncu), Owen
Roizman (grnt ynetmeni),
l haytalarn ve sokak polislerinin sava alan Brooklyn. Gerek kentsel sava alan
Theodore Soderberg, Christopher
larndan kopuk, ruhsuz bir Beyaz Kent olarak gsterilen Washington, D.C.'deki k Newman (ses)
sa bir sahneyle ek bir dm noktas yaratlr.
Bylesine karamsar bir sonla En iyi Film Oscar'n kazanm baka bir film var
mdr acaba? Charnier'yi tiksindirici boyutlarda harabe bir binaya kadar kovalayan
Doyle, hem adam kaybeder, hem de
saplantsnn kurban olur. Bir FBI ajann
ldrdn kabullenemeyecek kadar
ldrm olan Doyle beyhude bir kaa
srklenir. Final sahnesi, kentin gelecei
nin kahince bir imgelemi; harabe bina,
kayp uygarln kutsal emaneti; Doy
le'un arkasnda kaybolduu kapysa, ce
hennemin kaps olarak yorumlanabilir.
The French Connection' sradan Oscar
sahipleri seviyesinden gerekten etkileyi
ci filmler seviyesine ykselten de ite bu
saptama. MR

ABD (MGM)
100dk, Metrocolor
Ynetmen: Gordon Parks
Yapmc: Joel Freeman, David
Golden
Senaryo: Ernest Tidyman, John
D.F. Black
Ernest Tidyman'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Urs Furrer
Mzik: Isaac Hayes, J.J. Johnson
Oyuncular: Richard Roundtree,
Moses Gunn, Charles Cioffi,
Christopher St. John, Gwenn
Mitchell, Lawrence Pressman,
Victor Arnold, Sherri Brewer, Rex
Robbins, Camille Yarbrough,
Margaret Warncke, Joseph Leon,
Arnold Johnson, Dominic Barto,
George Strus
Oscar: Isaac Hayes (film arks)
Oscar adaylklar: Isaac Hayes
(mzik)
SHAFT (1971)
Klas ve sert biri. Siyahi bir zel detektif ve btn pilileri gtren bir seks ma
kinesi. Siyahi ya da beyaz, hi kimseden emir almaz ama kardeleri iin hayatn
tehlikeye atar. Shaft'tan bahsediyorum. Anladn m?" Isaac Hayes'in Oscar kaza
nan arksndan alnan bu satrlar, Gordon Parks'n son derece baarl filmine ad
n veren ve Richard Roundtree tarafndan canlandrlan Afrika kkenli Amerikal
kahraman-asi-ilah John Shaft'n en mkemmel tanmlamasn sunar. Shaft, doru
dan Melvin Van Peebles'n Sweet Sweetback's Baadasssss Song'nn (1971) ayak
izlerini takip eder ve yaygn ekilde 1970'lerin ksa mrl (ama sevgiyle anlan)
blaxploitation ad altnda siyahi sinema patlamasn balatan film olarak kabul edi
lir.
Senaryoyu, filmin kahramannn yer ald bir dizi popler dedektif romannn
yazar olan Ernest Tidyman yazd. Sweetback'in baarsnn ardndan MGM, saygn
bir Afrikal-Amerikal fotoraf, yazar, besteci ve ynetmen olan Parks'a, hzla ge
lien siyahi piyasasnda para kazandraca umulan bir projeyi hayata geirme g
revini verdi. Parks, barol yeni bir yzn oynamasn istedi ve eski bir Ebony der
gisi modeli olan ve arada srada tiyatro oyunculuu yapan Roundtree'de aradn
buldu: Fiziksel duruu ve oyunculuk yetenekleri tam da gereken maoluk, yiitlik
ve gven kombinasyonunu sunuyordu.
Filmin sarmal olay rgs, epey standart bir kurt dedektif hikayesidir. Shaft'n
istemeden ofisine gelen bir gangsterin lmne neden olmasnn ardndan, iki be
yaz polis mfettii onu, Harlem'de gerekleecei sylenen bir ete savayla ilgili
istihbarat toplamalarna yardm etmeye zorlar. Bu arada uyuturucu ticareti yapan
siyahi bir mafya babas da karlan kzn kurtarmas in Shaft' tutar. Kz karan
larn talyan mafyas olduu ortaya kar ve Shaft, eski bir can dostunun ve siyahi
milliyeti taraftar grubunun yardmyla tehlikeli ama sonu olarak baarl bir kur
tarma operasyonuna giriir. Genelde hi durmayan aksiyon iki kez romantik ara
blmlerle kesilir. Kz arkadan aldatmak gibi kayglar olmayan Shaft, frsat eit
liine inanan bir sevgili olduunu kantlar.
Eer anlatnn, belli bir karakteri gzler nne sermek iin basit bir ara olarak
kullanld bir film varsa, bu kesinlikle Shaft'tr. Tidyman, Parks ve Roundtree bir
likte Hollywood sinemasnda ilk kez kendi kurallarn koyan, hi kimseyi dinleme
yen, emir almak yerine veren ve beyaz yetkililer hakknda akalar yapmaktan hi
korkmayan gl bir siyahi kahraman yaratrlar. Bozguncu barol karakterine ve
saldrgan imalarna ramen (belki de bu sayede), Shaft hem siyahi hem de beyaz
seyirciler arasnda iyi i kard ve yalnzca ABD'de 23 milyon dolarn stnde bir gi
e haslat yapt. Bylesi geni kapsaml bir baar, ksmen Shaft'n her koulda her
tip insanla (kendini Shaft'n kn imdiklemeye mecbur hisseden aka homosek
sel barmen dahil) rahat olmasnn yan sra ekiciliinin ve ate hattndaki souk
kanllnn basit renk snrlarn amasyla aklanabilir.
Shaft', Shaft's Big Scorel (1972) ve Shaft in Africa (1973) olmak zere iki de
vam film i izledi. John Singleton 2000 ylnda, barolde Samuel L. Jackson ve yar
dmc rollerden birinde Roundtree'yle baarl bir yeniden evrim yapt. SJS
DIRTY HARRY (1971) ABD (Malpaso, Warner Bros)
Kirli Harry 102dk,
Ynetmen: Don Siegel
Bugne kadar yaplm en etkili ve en tartmal polis filmlerinden biri olan Kir Yapmc: Don Siegel
li Harry, basitle karman kurnazca bir karm. Karakterler, zellikle sper polis Senaryo: Harry Julian Fink, Rita M.
Fink, Dean Riesner
Harry Callahan (Clint Eastvvood) ve sper sapk Scorpio (Andy Robinson), parlak
Grnt Ynetmeni: Bruce
ve abartl izgi kahramanlar gibi. ki karakter de kimliklerini psikolojik derinlik ve Surtees
ayrntlar araclyla deil, film in girift ve hayli hareketli ortamlaryla etkileimleri Mzik: Lalo Schifrin
araclyla kazanyor. Oyuncular: Clint Eastwood, Harry
San Francisco mekanlarn zekice kullanan ynetmen Don Siegel, ilk kareler Guardino, Reni Santoni, John
Vernon, Andrew Robinson, John
den itibaren inili kl bir m otif kullanrken, kamera geriye alarak yksek bir a
Larch, John Mitchum, Mae Mercer,
tda bulunan gk mavisi bir havuzda yzen bir kadn ve daha yksek bir baka bi Lyn Edgington, Ruth Kobart,
nann atsndan kadna nian alan bir suikasty gsterir. O andan itibaren film Woodrow Parfrey, Josef Sommer,
genel batlaryla ini-klarna devam ederek tehlikeli Gkyz ehri'nin helikop William Paterson, James Nolan,
Maurice Argent
terlerinin, tepelerinin, atlarnn, cam kulelerinin ve tm bunlar sarmalayan sisin,
ilkel yeralt dnyasnn snaklarnn, tnellerinin, geitlerinin ve dehlizlerinin ze
rinde tnedii ok katmanl bir metropol resmeder. Bu rktc labirent, filmin
aksiyonunun basit bir arka plan olmann tesinde, iinde yollarn bulmaya alan
karakterleri ekillendirir ve snar. Bunun en canl tasviri, pejmrde bir haldeki Scor-
pio'nun bir deste fidye parasn almak iin yapt ka plannn bir paras olarak,
kentin bir ucundan dier ucuna Harry'den kat ve tam bir gvde gsterisine d
nen sekansta grlebilir. MR

LE SOUFFLE AU COEUR (1971) Fransa / talya / Bat Almanya

Kalp Mrlts (Franz Seitz, Marianne, NEF, Vides)
11 Sdk, Eastmancolor
Dili: Franszca
Le Souffle au coeur'den "ilk film im " diye bahsetmeyi seven Louis Maile, asln
Ynetmen: Louis Malle
da sekizinci ama kendi bana yapt bu ilk almasnn "ilk mutlu ve iyimser film i" Yapmc: Vincent Malle, Claude
olduunu da dnyordu. Mall'un kendi ergenlik anlarna serbeste dayanan Nedjar
film, tmyle 15 yandaki kahraman Laurent Chevalier'nin (Benoit Ferreux) gz Senaryo: Louis Malle
leriyle grlen bir dnyada geer. Ayr ayr blmlerden oluan olay rgs, birka
Grnt Ynetmeni: Ricardo
Aronovich
srpriz ierir: Laurent babasndan nefret eder, gzel ve gen annesine tapar, sa
Mzik: Sidney Bechet, Gaston
solu belli olmaz bir tavrla ocukluk ve yetikinlik arasnda bocalar ve kendi azgn Frche, Charlie Parker, Henri
cinsellii karsnda bylenir ve rahatsz olur. Filmin canll, 50'li yllarn balarn Renaud
daki Fransz tara yksek burjuvazisini yeniden canlandrmasnn yan sra, zengin Oyuncular: Lea Massari, Benoit
Ferreux, Daniel Gelin, Michael
ve canl bir aka, kavga, utan, hoyratlk, dmanlk ve ittifak karm olarak tasvir
Lonsdale, Ave Ninchi, Gila von
edilen aile yaamnn fiziksel dolayszlnda yatar. Weitershausen, Fabien Ferreux,
Filmin Fransz hkmetiyle nemli sorunlar yaamasna yol aan kilit noktas, Marc Winocourt, Micheline Bona,
Henri Poirier, Liliane Sorval, Corinne
Laurent ve annesi arasndaki ensest ilikidir. Maile, byk bir incelik ve ketumluk
Kersten, Eric Walter, Franois
iinde ektii bu ilikiyi, cretkr bir slupla, bir gnah ve travma kayna olarak Werner, Ren Bouloc
deil, (annesinin Laurent'a syledii gibi) "pimanlkla deil, efkatle, gzel bir ey Oscar adaylklar: Louis Malle
olarak" hatrlanacak, sevgi ykl ve zgrletirici bir olay olarak iler. PK (senaryo)
Venedik Film Festivali: Louis
Malle (Altn Palmiye adayl)
ngilizce ad: Murmur o f the Heart
ABD (Yeah)
97dk, Renkli
Ynetmen: Melvin Van Peebles
Yapmc: Jerry Gross, Melvin Van
Peebles
Senaryo: Melvin Van Peebles
Grnt Ynetmeni: Robert
Maxwell
Mzik: Earth Wind and Fire,
Melvin Van Peebles
Oyuncular: Simon Chuckster,
Melvin Van Peebles, Hubert Scales,
John Dullaghan, West Gale, Niva
Rochelle, Rhetta Hughes, Nick
Ferrari, Ed Rue, John Amos, Lavelle
Roby, Ted Hayden, Mario Van
Peebles, Sonja Dunson, Michael
Agustus
SWEET SWEETBACK'S BAADASSSSS
SONG (1971)
"Bu film, insan'dan sklan tm Kardelerime adanmtr." Hollywood'da al
an ilk Afrika kkenli Amerikal ynetmenlerden biri olan Melvin Van Peebles, 1970
yapm rkl tersine eviren komedisi Watermelon M a n'den kazand 70.000
dolar ve bulduu ek fonlarla (Bili Cosby'den ald 50.000 dolar bor dahil) yeni
projesi Sweef Sweetback's Baadasssss Song'u finanse etti. Maliyetleri dk tu t
mak iin, porno ektiini ileri srerek siyahi ve sendikasz ekiplerle alma frsat da
yakalayan Van Peebles, yazp ynettii filmin mziklerini de yapt, hatta baroln
de de oynad; bu sayede akllca bir ekonomik karar vermenin tesinde yapmn her
aamasndaki yaratcl kontrol altna alm oldu. Sweetback, 1971'in balarnda,
sadece ilk gsterim esasna gre anlamay kabul eden iki sinema salonunda gs
terildi. Ancak film yl sonuna doru tarihin en krl bamsz yapm oldu. lke a
pnda beklenmedik bir k yapan Sweetback, 15 milyon dolardan fazla brt ka
zan elde etti.
Sweetback, hem tasawur hem gerekletirme asndan ylesine orijinal bir
film ki tm beklentilere meydan okuyarak insanlarn baskn Hollywood paradigma
sna popler bir alternatif bulma arzusunu da tatmin etmi bir film. Ancak Sweet
back ayn zamanda anlat tarzn ve kurallarn kovalama filmi, gangster filmi, mo-
tosikleti filmi ve erotik porno dahil olmak zere farkl trlerin karmndan dn
alan bir film. Son olarak, Sweetback, inanlmaz ve beklenmedik ticari baars saye
sinde siyahi piyasas iin, siyahi oyuncularla ve/veya siyahi ynetmenlerle gerekle
tirilen yapmlarn yaad (ksa srede "Blaxploitatlon sinemas" gibi karmak bir
ad alan) patlamann en n sralarnda yerini alm bir film.
Sarsc lk sahnede, ilk genlik yllarndaki (Melvin'in olu Mario'nun canlandr
d) Sweetback'i, minnettar bir tele-kzn orgazm srasnda lakabn bard bir ge
nelevde alrken buluruz. Daha sonra yetikin Sweetback'i, Gney-Orta Los Ange-
les'ta bir seks gsterisinde doyumsuz erkek olarak grrz, iki beyaz polisin gen
bir siyahi militan (Hubert Scales) ldresiye dvdn gren Sweetback, polisle
rin stne atlar ve kisini de neredeyse ldrr. Filmin geri kalannda yakalanma
mak in rm ehir manzaralarn arabayla, koarak ya d otostop yaparak a
maya alan kahramanmzn umutsuz abasn izleriz. Bir noktada, ba bir moto
siklet etesiyle belaya giren Sweetback kendini kurtarmak iin, kadn liderle halka
ak bir seks dellosuna girer ve galip gelir. stelik, bir eletirmenin de belirttii gi
bi, bu sadece bir balangtr. Sweetback, "polisten kaarken bakla tehdit ettii
bir siyahi kadna tecavz eder, bir polisi bilardo stakasyla deler, peine taklan bir
sr kpei ldrr, kendi sidiiyle kendini iyiletirir ve Meksika snrndan geip
le kamadan nce dileriyle bir kertenkelenin kafasn koparr." Film, beyaz izleyici
ler iin meum bir notla biter: "Bir Baadasssss zencisi baz alacaklarn toplamaya
geliyor" kelimeleri perdede yanp sner.
Sweetback'in sosyo-politik mesaj hakknda ne dnrseniz dnn, Van Pe-
ebles'n ynetmenlik slubunun enerjisi ve yenilikiliini kesinlikle nkar edemezsi
niz. arpc kurgu, st ste bindirme, donuk kareler, sramal kurgu, zumlar, b-
lnm-perdeli kurgu, stilize diyalog, oklu pozlama sahneler ve duygusal mzik gi
bi teknikleri yaratc bir yaklamla kullanan Van Peebles, bir r at ve her renkten
izleyiciye meydan okudu. SJS
THE LAST PICTURE SHOW (1 9 7 1 ) ABD (BBS, Columbia)
118dk, SB
70'lerin balarnda akranlar, zamanlarn kurallar ykmakla geirirken, heves Ynetmen: Peter Bogdanovich
li bir kuralc olan Peter Bogdanovich, The Last Picture Show'u eski moda ideallere Yapmc: Stephen J. Friedman
ve fikirlere inatla sadk kalarak ekti. Bu balamda, Bogdanovich'in Larry Senaryo: Peter Bogdanovich,
James Lee Barrett
McM urtry'nin romanndan uyarlad filmi, yeni nesil gen nclerin ynetmenlii
Larry McMurtry'nin romanndan
daha serbest ve daha kaba bir yne srkledikleri bir dnemde, bir nceki usta y
Grnt Ynetmeni: Robert
netmenler kuana (Howard Hawks ya da John Ford gibi) bir at olarak ne Surtees
kyor. Mzik: Hank Williams, John Philip
The Last Picture Show, kk ve tozlu bir Texas kasabasnda geen ergenlik Sousa
hikayesiyle, 1950'lere veda ederken lkenin deien geleneklerini ve ilgi alanlarn Oyuncular: Timothy Bottoms, Jeff
Bridges, Cybill Shepherd, Ben
gzler nne seriyor. Muhteem bir gen oyuncular kadrosu (Jeff Bridges, Cybill
Johnson, Cloris Leachman, Ellen
Sheppard, Randy Quaid ve Timothy Bottoms dahil), Cloris Leachman ve Ben John Burstyn, Eileen Brennan, Clu
son gibi emektarlarn karsnda oynarken her biri deien dnyada kendilerine bir Gulager, Sam Bottoms, Sharon
yer edinmeye alyor. Kasvetli ama drst bir gr benimseyen Bogdanovich, Ullrick, Randy Quaid
masumiyetin sendeleyerek tecrbeye yenildii tuhaf anlar, yarglamadan ve bas Oscar: Ben Johnson (yardmc
erkek oyuncu), Cloris Leachman
makalp nostaljiye kamadan (sade ama arpc bir siyah-beyaz ekimle), gzler
(yardmc kadn oyuncu)
nne seriyor. Film, btn bir dnem iin trajediyle olgunlam ve belirgin bir hz Oscar adaylklar: Stephen J.
nn ar tatszln ortaya koyan bir uyar gibi. JKI Friedman (film), Peter Bogdanovich
(ynetmen), James Lee Barrett,
Peter Bogdanovich (senaryo), Jeff
Bridges (yardmc erkek oyuncu),
Ellen Burstyn (yardmc kadn
oyuncu), Robert Surtees (grnt
ynetmeni)

Britanya (ABC, Amerbroco,
Talent)
118dk, Eastmancolor
Ynetmen: Sam Peckinpah
Yapmc: Daniel Melnick
Senaryo: David Zelag Goodman,
Sam Peckinpah
Gordon M. WilHams'm The Siege o f
Trencher's Farm isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: John
Coquillon
Mzik: Jerry Fielding
Oyuncular: Dustin Hoffman,
Susan George, Peter Vaughan, T.P.
McKenna, Del Henney, Jim Norton,
Donald Webster, Ken Hutchison,
Len Jones, Sally Thomsett, Robert
Keegan, Peter Arne, Cherina
Schaer, Colin Welland
Oscar adaylklar: Jerry Fielding
(mzik)
STRAW DOGS (1971)
Kpekler
Sam Peckinpah, inceliiyle tannan bir ynetmen deildi ve aslnda 1969 yap
m The W ild Bunch'n (Vahi Belde) daha stilize western iddetini izleyen Straw
Dogs, ynetmenin hl en tartmal ve en heyecan verici filmi olmaya devam edi
yor. Dustin Hoffman, kars Susan George'la birlikte, kadnn ngiltere'de ocuklu
unu geirdii kasabaya tanan ekingen bir matematikiyi oynar. Susan orada,
Hoffman'n ve karsnn geliini bir igal olarak deerlendiren dar fikirli kasaba hal
knn gzleri nnde, baarsn ve gzelliini tehir ederken, zaten pek salam ol
mayan evliliklerinin gerilim altnda kebilecei aka grlr. Hoffman kendi a
sndan her geen gn biraz daha huzursuzlarken, kasaba halk da ifte ynelik
kmseme duygularn her geen gn biraz daha cretkarca ifade eder; ancak
Hoffman karsnn tecavze uramas zerine gerek bir iddet patlamas yaar.
Straw Dogs, bir adamn ar zorlanmas halinde kanlmaz bir sonu olarak
grnen kabadayl kr krne desteklemenin tesinde, George'un karakteri
konusunda da ayn oranda mulak. George, etrafta dar kazaklar giyerek dolanr
ve eski sevgilileriyle utanmazca flrt eder; dolaysyla Susan sonunda tecavze u
radnda, Peckinpah nce bu korkun saldry, sanki kitap dkn kocasna bir
hakaret ve pasifliine kkrtc bir tepki olarak, bizzat kadn davet etmi gibi gs
terir. Ancak Peckinpah rezil tecavz sahnesinin dehetini vurgularken, bu belirsiz
lik kaybolur ve tecavz sahnesi biterken izleyici, neredeyse George kadar sarslr.
Straw Dogs'un vahi finaline gelindiinde ve filmi bu noktaya getiren olaylar
da gz nne alndnda, Peckinpah'n, seyirciyi hemen hemen hi rahat brakma
d sylenebilir. Akl kartrc kurguyla, amaz ve cretkar younluk art saye
sinde filmin dengesizliini koruyabilen Peckinpah, hayvani antagonistlere kar hi
le yaparak seyircinin duygularn daha da gerer ve kullanr. Ancak sinir bozucu ve
kanl sonu pek de gerek bir katarsis ya da tatmine yol amaz. Aksine, izleyici
grdkleri karsnda kendisini eskisinden daha akn ve gvensiz hisseder. Straw
Dogs' un belirsiz ahlak anlay, ironik bir ekilde Peckinpah'n igdlerini dorula
yan geni kapsaml bir tartmay ateledi. Grdklerimizden holanmayabiliriz
ama yine de seyretmeye zorlanyoruz. JKI
TWO-LANE BLACKTOP (1971) ABD (Michael Laughlin, Universal)
102dk, Technicolor
Monte Hellman'in Two-Lane Blacktop' (ki eritli A sfalt Yol), byk olaslk Ynetmen: Monte Heilman
la, Hollywood'da stdyo yneticilerinin ve ne yazk ki ou seyircinin anlamad, Yapmc: Gary Kurtz, Michael
hippi a yol filmleriyle yaanan, Easy Rider sonras lgnln yaratt en iyi film Laughlin

dir. Senaryo: Will Corry, Rudy

Wurlitzer
Heilman, Ride in the W hirlwind [Kaaklar, 1965) ve The Shooting [Av, 1967)
Grnt Ynetmeni: Jack
gibi iki olaanst varoluu western filmi yaptktan sonra, Easy Rider'in (1969)
Deerson
uzun zamandr sregelen cazibesini elinden almaya giriti. Blacktop, 55 model bir Mzik: Billy James
Chevrolet'de mzisyenlerin canlandrd (James Taylor, Dennis Wilson) iki siyahi Oyuncular: James Taylor, Warren
araba tutkunu ve sar bir G.T.O'da srekli konuan ve srtan bir nrotik (Hell Oates, Laurie Bird, Dennis Wilson,
man'in daimi oyuncusu Warren Oates) arasnda, ask suratl pili Laurie Bird'e s David Drake, Richard Ruth, Rudy
Wurlitzer, Jaclyn Heilman, Bill
rayla taklmaktan ibaret olan, dl olarak pembe kombinezonlar koyduklar ab
Keller, Harry Dean Stanton, Don
srd bir yarla ilgili kasten hzlandrlm bir hikayedir. Samuels, Charles Moore, Tom
Easy Rider ve Vanishing Point [lm Noktas, 1971) kyamete giden otoyolla Green, W.H. Harrison, Alan Vint
ra odaklanrken, Two-Lane Blacktop sonu olmayan bir yar anlatr ve herhangi
bir sonuca varlmadan nce film projektrn iinde yanar. Derin bir sahtekarlk ha
li iindeki bir lkeyi tasvir eden film, Harry Dean Stanton (homoseksel bir otos
topu rolnde) gibi keskin kk rollerin de dahil olduu ok fazla yol detayyla
doludur ama merkezine arabalarna ve kat edecekleri yollara, tpk bir ocuun ya
r oyunundaki oyuncaklar gibi saplanp kalm iletiimsiz insanlar arasndaki iliki
leri koyar. KN

THE HEARTBREAK KID (1972) ABD (Palomar)

Krk Kalpli ocuk 106dk
Ynetmen: Elaine May
Elaine May, Amerikan sinemasnn deeri en az bilinen ynetmenidir. Yine Yapmc: Michael Hausman, Erik
de The Heartbreak Kld, May'i genel akm iinde baar kazanmaya en ok yakla Lee Preminger, Edgar J. Scherick

tran filmdir ama ynetmenin ykc ve deimez grnden dn vermez. Temel Senaryo: Neil Simon
de Neil Simon'n senaryosuna (1967 yapm film i The Oraduate'in-Mezun yankla Bruce Jay Friedman'm A Change o f
Plan isimli yksnden
ryla birlikte) sadk kalmakla birlikte, May, insafszlk, klme ve utan gibi tatsz
Grnt Ynetmeni: Owen
gerekleri vurgulayarak, yazarn popler filmlere uursuz katksnn duygusal ve Roizman
keyifli ruhunu katletmeyi baarr. Mzik: Cy Coleman, Sheldon
"Kara komedi" bu filmde sradan bir hal alr. Aptal pazarlamac Lenny (en iyi Harnick, Garry Sherman
rolnde Charles Grodin) ve kabus gibi ama iyi kalpli Ula (Jeannie Berlin; kzn by- Oyuncular: Charles Grodin, Cybill
lesine cesur ve u bir rolde oynatan baka bir anne var mdr?) halayna karlar. Shepherd, Jeannie Berlin, Audra
Lindley, Eddie Albert, Mitchell
Kendini kapana kslm ve tkanm hisseden Lenny'nin s fantezileri, tam bir
Jason, William Prince, Augusta
Amerikan ideali olan, hayat dolu Kelly'ye (Cybill Shepherd) ynelir. Bu genin her Dabney, Doris Roberts, Marilyn
trl sonucu tam bir felakettir. Putnam, Jack Hausman, Erik Lee
Preminger, Art Metrano, Tim
ok az film romantik ve cinsel hayallerin bayalna bylesine acmaszca
Browne, Jean Scoppa
dalabilir. May'in bu malzemedeki odak noktas kusursuz John Cassavetes olur: e
Oscar adaylklar: Eddie Albert
kincesiz bir huzursuzluk kant, gerek zamanda yaanan gerek ac. May'in ykc (yardmc erkek oyuncu), Jeannie
mizanseninin baaryla kkrtt kahkahalarmz, korkudan bir an iin de olsa ka Berlin (yardmc kadn oyuncu)
mann bir yolu olarak, psikoterapik anlamda histerikleir. AM
 AGUIRRE, DER ZORN GOTTES (1972)
Aguirre, Tanrnn Gazab
"Ben, byk hainim. Ben, Tanrnn gazabym." Werner Herzog, radikal ve heye
can verici yeni Alman sinemasnda bir dizi nemli film yapt. Ancak manyak ikence
ci, kkrtc ve cokun yorumcu Klaus Kinski'nin oynad destans maceralar, ynet
menin en bilinen filmleri oldu. Herzog'un uluslararas platformda yaygn bir zleyici
kitlesine ulaan filmlerinin ilki olan Aguirre, Tanrnn Gazab'ysa en byleyici eseri
dir. Gya spanyol kei Gaspar de Carvajal'in gnlnden nakledilen film, Her
zog'un alegori, metafor, kara mizah ve grotesk yeteneini; yabanclama, saplant
ve toplumsal rmeye ilgisini ve korkun insani ynleri simgeleyen manzara duygu
sunu zetleyen sinir bozucu bir ibret hikayesidir.
Don Lope de Aguirre (Kinski), 16. yzyl Gney Amerlkas'n bir utan dier uca
kuatan Pizarro'nn yamac fatihlerinden biridir, inkalar' egemenlikleri altna alan
Pizarro'nun askerleri zafere ve altna atrlar ama keif gezisi zorlu topraklarda k
maza girer. Amazon havzasna salla gnderilen bir kafilenin, bir haftalk bir aratr
ma ve keif gezisi olarak planlanan yolculuunda ksa srede felaketler yaanmaya
balanr. Askerler ve esirler; yerliler, hastalk ve alk yznden teker teker lr. Agu
irre komutanna kar bir ayaklanmay ynetir ve bu umutsuz yolculuk, Aguirre'in
gittike rndan kan efsanevi altn ehir El Dorado'ya ulama saplantsnn yn
lendirdii bir katliam yolculuuna dnr.
Peru'nun cra kelerinde kk bir bteyle yaplan ekimler yeterince sorunlu

Bat Almanya / Peru / Meksika ve meakkatliydi ama Herzog'un sk sk ldran Klnski portresi (zellikle belgeseli My
(Werner Herzog) Best Fiend- Sevgili Can Dmanm'da hayli canl), filme korkutucu ve elendirici bir ar
100dk, Eastmancolor ka plan katar. ekimlerin sonlarna doru, Herzog, Kinski'yi vurmakla tehdit ederek,
Dili: Almanca ekip gitmesini engellemitir. Aktr ki gerek yaam mcadeleleri filmin hararetli yo
Ynetmen: Werner Herzog unluunu, trajik kanlmazln artrr; bunun iareti ldrlen komutann zarif ka
Yapmc: Werner Herzog
rsnn en iyi (olanaksz bir ekilde temiz) kyafetini giyerek balta girmemi ormann ii-
Senaryo: Werner Herzog
ne karrl bir ekilde yryyle verilir. Filmin sonunda akln yitiren Aguirre, drt bir
Grnt Ynetmeni: Thomas
yana salm cesetler ve ciyak ciyak baran maymunlarla dolu yzer bir tabutu yne
Mauch
tir. Kinski'nin byleyici varl filme egemen olur ama filmi sanrsal ve hipnotik sey-
Mzik: Popol Vuh
Oyuncular: Klaus Kinski, Daniel
Ades, Peter Beding, Daniel Farfn,
Justo Gonzalez, Ruy Guerra, Julio E.
Martinez, Del Negro, Armando
Polanah, Alejandro Repulles, Cecilia
Rivera, Helena Rojo, Edward Roland

ngilizce ad: Aguirre, The Wrath

o f God
CABARET (1972) ABD (ABC) 124dk, Technicolor
Ynetmen: Bob Fosse
Ynetmen, dans, koreograf ve Broadway devi Bob Fosse'un henz ikinci fil Yapmc: Cy Feuer
mi olan Cabaret, Baba'yla aday olan Francis Ford Coppola'ya kar En iyi Ynet Senaryo: Jay Presson Ailen
Christopher Ishervvood'un Berlin
men Oscar dahil, toplam sekiz Oscar kazand. Cabaret, 1970'lerde yaplan tek
Stories isimli kitabndan; John Van
gerek ve byk mzikal filmdi; oysa "Flitlerin Bahar" olaca ynnde birok ke Druten'in I Am a Camera isimli
hanette bulunulmutu (Naziler'in olduu bir mzikali kim seyretmek ster?). oyunundan ve Joe Masteroff'un
Aslnda filmi, bylenmek steyen herkes seyretti. Fosse, vodvillerle yetimi, mzikalinden
Grnt Ynetmeni: Geoffrey
hiciv ve adi gece kulpleriyle erginlie erimi bir alaycyd. Baka hi kimse John
Unsworth
Kander ve Fred Ebb'in (John Van Druten'in, Christopher Isherwood'un Goodbye Mzik: John Kander
To Berlir-Hoakal Berlin'ine dayandrd I Am A Camera-Ben Bir Kameraym oyu Oyuncular: Liza Minnelli, Michael
nuna dayanan) mzikalini alp, 1930'larn Berlin'inin gnahkar ve ruhsuz vatan York, Flelmut Grlem, Joel Grey, Fritz
VVepper, Mansa Berenson, Elisabeth
dalarna bylesine souk ve aaal bir gzle bakamazd. Filmin hiddetli ve parlak
Neumann-Viertel, Flelen Vita
arklar ve kabareyle d dnya arasndaki sivri kesmeleri, Nazizmin ykseli dne Oscar: Bob Fosse (ynetmen), Liza
minde yanl anlalan bir ak ve tutkunun felaketlerle ykl yksn rktc Minnelli (kadn oyuncu), Joel Grey
ekilde kartlarken, Joel Grey'in kt niyetli kulp takdimcisi de gz alc. Ancak (yardmc erkek oyuncu), Rolf
Zehetbauer, Flans Jrgen Kiebach,
sonu olarak, ateli canll ve yapmack fesatlyla hznl ve lgn Sally Bow- Flerbert Strabel (sanat ynetmeni),
les'a herkesi memnun etmek iin umutsuzca rpnan asabi bir enerji yklerken, Geoffrey Unsworth (grnt
nefes kesici arklar ve gzler nne serdii tehditle bir bayapt olan filme scak ynetmeni), David Bretherton
(kurgu), Ralph Burns (mzik), Robert
lk ve zaaf katan Liza Minnelli'ye aittir bu film. AE
Knudson, David Hildyard (ses)
Oscar adaylklar: Cy Feuer (film),
Jay Presson Ailen (senaryo)

ULTIMO TANGO A PARIGI (1972) talya / Fransa (Artistes Associs,

Paris'te Son Tango PEA)
129dk, Technicolor
Bernardo Bertolucci'nln Paris'te Son Tango'su, art-house erotizminde bug Dili: ngilizce / Franszca
ne kadar sregelen bir akm balatt ve Intimacy (Mahremiyet, 2001) dahil birok Ynetmen: Bernardo Bertolucci
film, teklifsizlii zora sokan bir "soru yok" cinsel iliki ncln devam ettirirken, Yapmc: Alberto Grimaldi
filmde oynayan yazar-ynetmen Catherine Breillat da (Romance-Romans, 1999) Senaryo: Bernardo Bertolucci,
Franco Arcalli, Agns Varda
Paris'te Son Tango'nur Eros ve Thanatos temalarn gncelledi.
Grnt Ynetmeni: Vittorio
Paris'te Son Tango, Brando olmasayd bu kadar nemli olur muydu? Bran-
Storaro
do'nun olaanst oyunculuu birok ncl efsanevi role atfta bulunur. Bertoluc-
Mzik: Gato Barbiri
ci'nin Reich ve Bataille teorilerine yapt imalarla dopdolu, Brando'nun msteh
Oyuncular: Marlon Brando, Maria
cenlii ve mstehcen monologlar hl artacak kadar gl. Bu orta yal umut Schneider, Maria Michi, Giovanna
suz adamn duygularysa hayli somut. Galletti, Gitt Magrini, Catherine
Baarl bir rol datm manevrasyla Brando'nun karsna kan, nispeten de Allgret, Luce Marquand, Marie-
Hlne Breillat, Catherine Breillat,
neyimsiz Maria Schneider'n Jean-Plerre Leaud'yla kasten yzeysel sahneleri; mer
Dan Diament, Catherine Sola,
kezdeki ana likiyle ve bu ilikinin yanlsamalar ykmasyla tezat oluturuyor. Mauro Marchetti, Jean-Pierre
Yine de Paris'te Son Tango byk fikirlerin toplamndan daha fazlasna sa Laud, Massimo Girotti
hip. Bertolucci'nln ar barok tarz, bizlerl paralanm ve psiik bir yeralt dnyas Oscar adaylklar: Bernardo
na gtryor. Tahta paravanlar, ayna yansmalar, uyumsuz dekorlar ve arpk er Bertolucci (ynetmen), Marlon
Brando (erkek oyuncu)
evelemeler birbirini izlerken, Gato Barbieri'nin kusursuz ve cokulu saksofon vals-
lerinin eliinde, izleyiciye her noktada ynn kaybettiriyor. Saplantl kan lekele
ri ve bo duvarlarn, anlalmaz lklarn ve bedensel rpnmalarn filmi Paris'te
ngilizce ad: Last tango in Paris
Son Tango, "lmn karnna" iniini canllkla temsil ediyor. AM
ABD (Malpaso)
105dk, Technicolor
Ynetmen: Clint Eastwood
Yapmc: Robert Daley
Senaryo: Ernest Tidyman
Grnt Ynetmeni: Bruce
Surtees
Mzik: Dee Barton
Oyuncular: Clint Eastwood, Verna
Bloom, Marianna Hill, Mitch Ryan,
Jack Ging, Stefan Gierasch, Ted
Hartley, Billy Curtis, Geoffrey Lewis,
Scott Walker, Walter Barnes, Paul
Brlnegar, Richard Bull, Alex Tlnne,
John Hlllerman
Britanya (Palomar)
138dk, Renkli
Ynetmen: Joseph L. Mankiewlcz
Yapmc: Morton Gottlieb
Senaryo: Anthony Shaffer,
kendi oyunundan
Grnt Ynetmeni: Oswald
Morris
Mzik: John Addison, Cole Porter
Oyuncular: Laurence Olivier,
Michael Caine, Alec Cawthorne,
John Matthews, Eve Channlng,
Teddy Martin
Oscar adaylklar: Joseph L.
Mankiewlcz (ynetmen), Michael
Caine (erkek oyuncu), Laurence
Olivier (erkek oyuncu), John
Addison (mzik)
HIGH PLAINS DRIFTER (1972)
Clint Eastwood'un ynetmen-yldz olarak (Play Misty for M e'nln ardndan)
ikinci filmi, spagetti western personasn, Amerikan tarz gotik bret hikayesinde
yeniden konumlandrr. Trasz bir atl serseri, ln sisleri inden karak eskiden
polis mdrl yapan bir kasabalnn, lmne krbaland Lago'ya gider. High
A/oon'un (Kahraman erif) bu gerekst yeniden evriminde, kasaballar ldr
len adamn hayaleti, daha dorusu kardei olan Eastwood'a, eyalet hapishanesin
den yeni serbest braklan ve iddetli bir ntikam in kasabaya geri dnmek zere
olan kanun kaana kar durmas iin yalvarrlar.
Gizemli adam, aa yukar 1972'lerde, sefil bir kovboy kar-kahramana y
nelik silah oyunlar ve ktlk beklentilerini karlamann tesinde, herkesi tuhaf
bir bayrama katlmaya zorlayarak gcn gsterir. Sz konusu bayram zetlemek
gerekirse, Eastwood bir cceyi erif ve belediye bakan karm bir mevkiye geti
rir, kasabay resmen krmzya boyar ve kasabann adn "Cehennem" olarak dei
tirir. Yabanc en sonunda Vietnam'n "kasabay kurtarmak iin imha ettik" sloga
nn artrrcasna kasabay yakar. Serglo Leone kadar Luls Bunuel'den de birok
temay dn alan bu komik ve vahi korku filmi; western ve korku temas kar
myla, cesur bir ekilde tuhaf olmasnn yan sra batan sona dokunakl bir kiisel
tahlil de barndrr. KN
SLEUTH (1972)
Ynetmenlerin en konukan, her zaman kaliteli konumay grsellie tercih
eden adam olarak edindii n dikkate alndnda, Joseph L. Mankiewlcz, Ant
hony Shaffer'ln Broadway ve West End'de uzun sre sahnede kalan baarl eseri
Sleuth'un film versiyonunu ekmek iin kusursuz bir seimdi. Film, dedektif ro
manlar yazar Andrew Wyke'in eyalarla dolu grkemli evinin bahesinde geen
birka sahneyle "alsa" da temelde farkl kuaklardan iki aktrn tarz, miza ve
m etot asndan arpt bir salonla snrldr.
Daha "ciddi" tiyatro eserlerinin ardndan film yldz statsne geri dnen Sr
Laurence Olivier; edepsiz hilelerden ocuksu bir zevk alan ("bir bilmece testisi bu")
ve karmak oyunlara (bembeyaz bir yapboz gibi) baml olan eytans sadist
Wyke roln oynuyor. Michael Caine'se, Wyke'in ihmal edilen karsnn sevgilisi ve
berber Milo Tindle rolnde, ilk bakta rakibi tarafndan her adan alt edilmi gibi
grnse de Caine ilk perdenin dm noktasnda, artc bir duygusallk sergiler
ken; ikinci perdede, geldiini grseniz bile ie yarayan ve sizi birok srprizleri ve
sapmalar olan bu olay rgs mutsuzca ama ilgili herkes in adilane bir ekilde
bitmeden nce tuzaa dmeye davet eden bir coup de thetre'a (bir oyunda
olaylarn beklenmeyen bir ekilde gelimesi) ekiyor. KN
DELIVERANCE (1972)
Kurtulu
Sam Peckinpah'in Straw Dogs'u (Kpekler) ve Wes Cra-
ven'in Last House on the Left'i (Soldaki Son Ev) gibi, John Bo-
orman'in Kurtulu'u da vahi doada mantksz ve sinir bozu
cu bir cinsel iddetle kar karya kalarak "katil doduklarn"
anlayan kibirli orta snf insanlarn ele alyor. Tuhaftr ki, Kurtu
lu'u ekmeyi planlam olan Amerikal Peckinpah, ngiltere'de
Straw Dogs'u ekerken, ngiliz ynetmen Boorman'sa karan
ln kalbine giden kendi yolculuunu filme almak ve air-ro-
manc James Dickey'nin hayali Cahulawassee Nehri'nin yerine
Chattooga Nehri'ni kullanmak zere Georgia'dayd.
Film, banliyde yaayan ve birbirine tezat oluturan
drt tiple alr: sakin Ed (Jon Voight), mcadeleci Lewis (Burt
Reynolds), dobra Bobby (Ned Beatty) ve duyarl Drew (Ronny Cox), golf oynamak
yerine nehirde kano gezintisine kmay tercih ederek, yeni bir gl yaratacak bir ABD (Elmer, Warner Bros.) .
barajn yok etmek zere olduu bir ormana giderler. Bir ift korkun orman ky 109dk, Technicolor

ls, Ed ve Bobby'nin yollarn keser; adamlar soyduklar ve "domuz gibi cyakla Ynetmen: John Boorman
maya" zorladklar Bobby'ye tecavz ederlerken, Ed'i kendi kemeriyle aaca ba Yapmc: John Boorman
layarak, bu ikence boyunca tuhaf ekilde penisine asl brakrlar. Archer Lewis
Senaryo: James Dickey
kendi romanndan
olanlara mdahale ederek tecavzcy (Bill McKinney) ldrr ve drt arkada
Grnt Ynetmeni: Vilmos
son derece karmak duygular iinde geride kalan kyl silahor (Herbert Coward) Zsigmond
ve dmans doa karsnda olay rt pas edip blgeyi terk etmeyi seerler. Mzik: Eric Weissberg
Birok ynetmen zellikle kentlilerin en maosu olan Burt Reynolds'la stan Oyuncular: Jon Voight, Burt
dart bir he-man macera filmi yapabilirdi ama Dickey'nin senaryosuyla alan Boor Reynolds, Ned Beatty, Ronny Cox,
man, daha sinir bozucu bir yaklam seerek, karakterlerin kahramanlnn asln Ed Ramey, Billy Redden, Seamon
Glass, Randall Deal, Bill McKinney,
da ne anlama geldiini sorguluyor srekli. Film sonunda Voight'in canlandrd
Herbert Coward, Lewis Crone, Ken
hznl Ed'in iindeki hayvans yaama igdsn kefetmesinin ardndan, ka Keener, Johnny Popwell, John
zanmaktan ok kaybettii sonucuna varyor. Beyazperdedeki iyi ocuk persona's- Fowler, Kathy Rickman
n yeniden dnme ans bulan Reynolds, The Searchers'daki l Aslan John Oscar adaylklar: John Boorman
Wayne kadar cmerte zeletiri ieren bir performans sergiliyor. Birka gze ar (film), John Boorman (ynetmen),
Tom Priestley (kurgu)
pan blmden bahsetmek gerekirse: Drew'un bir verandada otururken bulduu
ve inanlmaz bir mzisyen olduu ortaya kan, km adam-ocukla det yapt
unutulmaz "dman banolar" sahnesi ve Ed'in uykusunun yeni gln sularn
dan kan bir el grd ryalarla bozulduu, sk sk taklit edilen (rnein Carrie-
Gnah Tohumu) son dakika korku srprizi. KN
Rusya (Creative Unit of Writers &
Cinema Workers, Mosfilm, Unit
Four)
165dk SB / Sovcolor
D ili : Rusa
Ynetmen: Andrei Tarkovsky
Yapmc: Viacheslav Tarasov
Senaryo: Fridrikh Gorenshtein,
Andrei Tarkovsky
Stanislav/ Lem'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Vadim
Yusov
Mzik: Eduard Artemyev, Johann
Sebastian Bach
Oyuncular: Natalya Bondarchuk,
Donatas Banionis, Jri Jrvet,
Vladislav Dvorzhetsky, Nikolai
Grinko, Anatoli Solonitsyn
Cannes Film Festivali: Andrei
Tarkovsky (FIPRESCI dl), (Byk
Jri dl), (Altn Palmiye adayl)
ngilizce ad: Solaris
SOLYARIS (1972)
Solaris
Stanislaw Lem'in oksatan kitabndan Andrey Tarkovski'nin uyarlad Solaris,
hayali bir gezegen ve Stanley Kubrick'in 2001: Uzay Maceras'nn (1968) zerine bir
medltasyondur. Bir bilimkurgu bayapt olan film, ayn zamanda bteslz bir epiktir
de. Solaris, yeniliki zel efektler ya da artc bir gsteri sunmak yerine, hayal ve
gnlk yaam tek bir potada eriten bir karakter deneyimiyle snrldr.
Psikolog Kris Kelvin (Donatas Banionis), kendisinden Solaris'in yrngesindeki
bir uzay istasyonunun ie yarayp yaramadn deerlendirmesi istendiinde, astro
not Berton'n (Vladislav Dvorzhetsky) sarsc hikayesiyle karlar. Birka yl nce, ye
ni dnyann girdapl bilin okyanuslarna ait srlarn aa karlabileceinin mit edil
dii gnlerde yaanan ve birok kaifin lmyle sonulanan bir felaketten yalnzca
Berton'n kurtulmasyla birlikte, herey ktye gitmeye balamtr. Meraklanan Kris,
uzay stasyonunu ziyaret ederek Dr. Snauth (Jri Jrvet), Dr. Sartorius (Anatoli Solo
nitsyn) ve intihar vakas Dr. GibaryanTa (Sos Sarkisyan) bir toplant yapar. Doktorlar
Kris'e hi acele etmemesini ve ortama almaya almasn tavsiye ederler. Bu arada
uzun zaman nce len kars Khari'nin (Natalya Bondarchuk) hayaleti de dahil ol
mak zere tuhaf grntler ve seslerin saldrsna urayan Kris, Solaris'in, ziyareti
lerin anlarn yeniden yaratma kabiliyetinin farkna varmaya balar.
Khari'nin grsel gerekliinden korkan Kris, birok farkl Khari'yi yok ederken
ya da yok edilmesine yardm ederken, Solaris hakknda baka gerekleri de kefe
der: hayaller maddesel adan gerek, duygusal adan Kris kadar zayftr ve gezege
nin bilinciyle kalc bir iliki kuran ilk insan kendisidir. Sonunda grevini yerine getire
meyecek duruma den Kris, Khari ve temsil ettii her eyle btnleir. Kris'ln d
n fark eden Snauth ve Sartorius, Solaris'i yok etme grevini kabul etseler de fil
min son grntsnde, gezegen kendini Kris'in hayali kurtuluunda ekillendirir.
Baarl bir sreklilik ve son derece yaln yapm deerleriyle btnlemi byk
fikirler deneyimi olan Solaris, hayalin her eyi kapsayan tatm ini karsnda yaanan
gerekliin belirsizliiyle lgili bir muhakemedir. Kris'in, kaytsz yabancdan, tmy
le kendisi iin yaratlm bir dnyann kelimenin tam anlamyla merkezi olmaya uza
nan yolculuu araclyla, mantkl bir zihnin, katksz arzu yznden paralann iz
leriz. Bu balamda, Tarkovski'nin filmi, gerekten gzel grntler yaratabilmek
amacyla geni perde format ve uzun planlar kullanr. Bu anlamda Solaris, kahrama
nnn ruh halini somutlatrmak iin isel durumlar davurur.
Banionis'in Kris Kelvin'i, hznl ve orta yal bir adamdr. Kahverengi salarnn
bir anda beyazlamas, trajik bir deneyimi temsil eder; ve Kris'in, Solaris'in rya man
tna kendini kaptrmadan nce, gezegeni snflandrma ynndeki ilk teebbsleri
ni ynlendirir. Bylece gezegenin (hem rahatlatc hem de tketici) zmlenemez
atmas dairesel planlarla ekilmi eitli sekanslarda kusursuzca ifade edilir. Sabit
kamera, merkezi eksen zerinde yavaa dnerken, oyuncular ve dekorlar deierek
birka saniye nce yaananlarn yeni olaslk katmanlarn gzler nne serer.
2001: Uzay Maceras benzeri bir akl oyunu olan Solaris, Sovyetler'in fade z
grlne kar srdrdkleri kat uygulamalarn tam ortasnda ve hi kukusuz b
yk bir bteden yararlanlmakszn ekildi. Her eyden nce felsefi bir dram olan bu
Tarkovski filmi, sinemann, yaamann ne anlama geldiini ortaya karma drts
nn bir mihenk ta. GC-Q
ABD (Paramount)
175dk, Technicolor
Dili: ngilizce / talyanca
Ynetmen: Francis Ford Coppola
Yapmc: Albert S. Ruddy
Senaryo: Francis Ford Coppola,
Mario Puzo
Mario Puzo'nun romanndan
Grnt Ynetmeni: Gordon
Willis
Mzik: Carmine Coppola, Nino
Rota
Oyuncular: Marlon Brando, Al
Pacino, Diane Keaton, Richard S.
Castellano, Robert Duvall, James
Caan, Sterling Flayden, Talia Shire,
John Marley, Richard Conte, Al
Lettleri, Abe Vigoda, Gianni Russo,
John Cazale, Rudy Bond
Oscar: Albert S. Ruddy (film),
Mario Puzo, Francis Ford Coppola
(senaryo), Marlon Brando (erkek
oyuncudl reddetti)
Oscar adaylklar: Francis Ford
Coppola (ynetmen), James Caan
(yardmc erkek oyuncu), Al Pacino
(yardmc erkek oyuncu), Robert
Duvall (yardmc erkek oyuncu),
Anna Fiili Johnstone (kostm),
William Reynolds, Peter Zinner
(kurgu), Nlno Rota (mzik
Fortunella'nn notalarn kulland
iin geersiz sayld), Charles
Grenzbach, Richard Portman,
Christopher Newman (ses)
THE GODFATHER (1972)
Baba
"Ona reddedemeyecei bir teklif yapn." En gen oul Michael Corleone (Al
Patino), aile meslei olan organize suun dnda kalarak katld 2. Dnya Sava-
'ndan dner. Ancak babas Don Corleone (Marlon Brando) vurularak ldrln
ce, Michael intikam cinayeti ilemek zorunda kalarak, kan ve "onur" ba yzn
den iddetli bir yeralt gc ve mcadele seyrine (ya da lanetine) kaplr. Sonu ola
rak Michael aile reisi roln miras alr ve yeni "Baba" olarak adamlarnn ballkla
rn kabul ederken anlaysz WASP (Beyaz Anglo-Saxon Protestan) karsnn yz
ne kapy kapatr.
fiaba'nn diyaloglar ve karakterleri annda sinema izleyicilerinin kolektif bilin
cine girdi. Film, Pacino ve James Caan' (asabi byk oul Sonny) yldzlatrd; En
iyi Film, En iyi Senaryo ve muhteem bir dn yapan Brando adna En iyi Erkek
Oyuncu Oscarlar'n kazand. Baba, en muhteem Amerikan filmlerinden biri oldu;
sadece hayali Carleone karakterlerine tapanlar deil, filmi bilgelik kayna olarak
deerlendiren i adamlar dahil herkes tarafndan ok sevildi. Filmi Mario Puzo'nun
ok satan romanndan uyarlayan yazar-ynetmen Francis Ford Coppola, bir ucuz
gangster operas; bir ataerkillik, aile ve Amerika destan yaratt. talyan asll Ame-
rikallar'n ilk balarda kendilerine hakaret edildii iddiasyla yaptklar protestolar,
filmin artc poplerliinin altnda silinip gitti. Gmenlerin torunlar, hep birlikte
makarna yiyen, kutlama yapan ya da yas tutan Corleone klann nostaljik bir z
lemle izledi. Anekdotlar, dipnotlar ve eklemeler film folklorunun bir paras oldu:
Brando yanaklarn pamukla doldurmad, arka dilerine reine damlacklar kllpsle-
dl. Vaftiz edilen bebek, Sofia Coppola'yd. Brando, Oscar'n reddetmek iin dl
trenine sahte bir Kzlderili olan "Satcheen Littlefeather" gnderdi.
Baba, nn hakeden ustalkl bir eser. Coppola, etkili tekniiyle 1970'lerin si
nemasnn temelini att. Cretkar, gdsel, grkemli ve unutulmaz sahneler ef
sane oldu: yataktaki at ba, Sonny'nin ldrl, bahedeki neeli bir dn par
tisinin grntleriyle Don Carloene'nin evin iindeki grntlerinin kesimeleri ve
yeni bir Carloene'nin vaftiz treni srasnda lenen cinayetlerle gz kamatrc bir
final (aslnda Baba roln stlenen Michael in dzenlenmi bir dini ayin). Filmin
en ince nitelikleri Coppola'nn klasik, ucuz, kara ve toplumsal dramdaki akcln
gzler nne serer ama Baba bugn bile hl Mafya'y ycelttii iin eletirilir. Pa-
cino nun Michael' filmin kahramandr ve Michael iyi bir adam deildir. Ancak kan
ve hrs laneti altnda da olsa, aile balarnn bu mitolojik aratrmas hala seyircile
re Ailenin hi aile olmamaktan daha iyi olduu fikrini kabul ettirir. AE
VISKINGAR OCH ROP (1972) sve (Cinematograph AB, Svenska)
lklar ve Fsltlar 106dk, Eastmancolor
Dili: svee
Ingmar Bergman'n en olaanst baarlarndan biri olan Viskingar och
Ynetmen: Ingmar Bergman
Yapmc: Lars-Owe Carlberg
Rop, sabahn erken saatlerinde bir ky malikanesinde balarken, Sven Nykvlstln
Senaryo: Ingmar Bergman
kamera hareketleri gne klarnn, aalarn ve sisin indeki oyunlarn byleyi
Grnt Ynetmeni: Sven
ci bir etkiyle yakalar. Bir kadnn iini kemiren kanserin strabyla uykusundan uyan Nykvist
mas srasnda, antika saatlerin acmaszca ald evin ine girerken, Bergman'n Tema mzii: Johann Sebastian
kurgusunun ll ritimleri, kamerann yerleimi ve sesle rengin etkileyici kullanm Bach, Frdric Chopin
ylesine kendinden emin ve grnte ylesine zahmetsiz ki sanatkarlnn do Oyuncular: Harriet Andersson,
Kari Sylwan, Ingrid Thulin, Liv
ruklarnda bir ynetmene tank olduumuz aka ortada. Aslnda bu sonbahar Ullmann, Anders Ek, Inga Gill,
havas yayan bayapt izledikten sonra akllarda en canl ekilde yer eden ey, bel Erland Josephson, Henning
ki de renk oluyor. Yaamlarna gz attmz drt kadnn tercih ettii zarif beyaz Moritzen, Georg rlin, Fredrik
geceliklerle keskin bir tezat oluturan parlak krmz, malikanenin odalarnn mobil Oscar: Sven Nykvist (grnt
ynetmeni)
yalarna ve duvarlarna tuhaf ekilde hakim.
Oscar adaylklar: Ingmar
Bergman, insan ruhunun bu krmz tonunda olduunu hayal ettiini aklam Bergman (film), Ingmar Bergman
t; elbette krmznn rahatsz edici varl Bergman'n lm ve lmn yaam zerin (ynetmen), Ingmar Bergman
deki etkisiyle ilgili ncelemesini younlatrr. Drt kadn; malikanenin len sahibi (senaryo), Marik Vos-Lundh
(kostm)
(Harrlet Andersson), onun sadk hizmetisi (Kari Sylvvan) ve son gnlerinde hastaya
Cannas Film Festivali: Ingmar
bakmak iin gelen iki kz kardeten (Ingrid Thulin ve Llv Ullmann) oluur. Thulin ks Bergman (Byk Teknik dl)
men sevgisiz bir evlilik yznden duygusal ve fiziksel adan suskunken, Ullman en
ngilizce ad: Cries and Whispers
azndan yzeysel olarak daha scak olmakla birlikte, kendini havailie ve gvensizli
e kaptrmtr. ki kz karde ve hizmeti nce hasta kadn avut
maya ve sonra da lmn kabullenmeye alrlarken, Bergman
anlar ve en azndan hizmeti iin kabusumsu hayalleri araclyla
her birinin korkularn, hsranlarn, endielerini ve pimanlklarn
resmederek i dnyalarna gz atmamz salar. Bergman'n dra
matik uzmanl ylesine byktr ki korku filmlerinin temalarn
(vampir pckleri, yaama geri dnen bir cesedin kabusumsu g
rnts) ehov ya da Strindberg'i artran oda dramyla har
manlar ve bu harmanlama sadece tutarl ve zorlayc olmakla kal
maz, ynetmenin sanatsal evreninin bir paras olarak hemen tan
nr. Elbette Bergman bu abada, yllardr birlikte alt kadn
oyuncularn olaanst performanslarndan yardm alr ama Berg-
man'n senaryosu da onlar iin muhteem bir ltuftur. GA
ABD (Columbia, Rastar)
100dk, Technicolor
Ynetmen: John Huston
Yapmc: John Huston, Ray Stark
Senaryo: Leonard Gardner,
kendi romanndan
Grnt Ynetmeni: Conrad L
Hail
Mzik: Kris Kristofferson
Oyuncular: Stacy Keach, Jeff
Bridges, Susan Tyrrell, Candy Clark,
Nicholas Colasanto, Art Aragon,
Curtis Cokes, Sixto Rodriguez, Billy
Walker, Wayne Mahan, Ruben
Navarro
Oscar adaylklar: Susan Tyrrell
(yardmc kadn oyuncu)
Fransa / talya / spanya (Dean,
Greenwich, Jet)
105dk, Eastmancolor
Dili: Franszca / spanyolca
Ynetmen: Luis Bunuel
Yapmc: Serge Silberman
Senaryo: Luis Bunuel, Jean-Claude
Carrire
Grnt Ynetmeni: Edmond
Richard
Oyuncular: Fernando Rey, Paul
Frankeur, Delphine Seyrig, Bulle
Ogier, Stphane Audran, Jean-
Pierre Cassel, Julien Bertheau,
Milena Vukotic, Maria Gabriella
Maione, Claude Piplu, Muni, Pierre
Maguelon, Franois Maistre, Michel
Piccoli, Ellen Bahl
Oscar: Fransa (yabanc film)
Oscar adaylklar: Luis Bunuel,
Jean-Claude Carrire (senaryo)
ngilizce ad: The Discreet Charm
o f the Bourgeoisie
FAT CITY (1972)
John Huston'n en etkili "kk film i" Fat City, basmakalp Hollyvvood tiple
rinden beklenecei gibi, kaybetme konusundaki cesur kararllyla bir tr aknlk
yaasa bile, kanlmaz ekilde baarszlkla sonulanacak bir dn yapan yal bir
boksrn (Stacy Keach) hikayesini anlatr. Birok Huston kahraman gibi Tully de
(Keach) asl ansn karmtr ama ans eseri zsaygsn geri kazanmak iin bir fr
sat daha yakalar. Ernie adnda daha gen bir boksrle (Jeff Bridges) bir araya ge
len Tully, "byk oynama" kararl iinde gencin akl, hocas ve rakibi olur. Ernie
boksta baar kazanmaya yetecek kadar yetenekli olabilir ama o da koullarn tu
zana der ve kz arkadayla evlenmek zorunda kalarak, bitmez tkenmez so
rumluklarla ykl bir yaama adm atar. Buna karn Tullynin, kendine zarar veren
ruh hastas sevgilisi Oma (Susan Tyrrell), kendisini kullanan ve kt davranan eski
bir sevgilisi iin Tully'yi terk eder.
Filmin sonunda, yalnzl ve baarszl kabul eden Tully, hi de baarlarla
dolu erkeksi bir yaam srebilecek kadar "zgr" deildir. Huston, Amerikan rya
snn bereketli kenti"ne giden kolay bir yol olmadn ileri srer. Gereki boks se
kanslar, kasvetli California mekanlar ve yetenekli bir kadronun mkemmel ve in
celikli oyunculuu sayesinde, Fat City, kiisel dnm ve aknlk gibi gerekleti
rilmesi mmkn olmayan hayalleri gerekletirmeye ynelik tmyle insani bir sap
lantnn, gereki ama iirsel bir portresini sunar. RBP
LE CHARME DISCRET DE LA BOURGEOISIE (1972)
Burjuvazinin Gizli ekicilii
Luis BuriueTin oturup hep birlikte yemek yemeye alan ama baaramayan
varlkl iftle ilgili komik bayapt Burjuvazinin Gizli ekicilii, belki de ynetme
nin son dnem Fransz filmlerinin en kusursuzca kotarlm rneidir. Film; karak
terleri, snflarn ve szde ylm azlklarn, anlat yanlsamas ve anlat devamll
sreleri sayesinde tespit eden eitli duraklamalar, sapmalar ve eklemelerle lerler.
Burjuvazinin Gizli ekiciliini radikalizmine ramen bylesine byleyici ya
pan ve Buriuel'e tek Oscar'n kazandran ey, her biri daha nceki filmlerinde
edindikleri neredeyse efsanevi armlar beraberinde getiren kusursuz oyuncu
kadrosudur. Delphine Seyrig, bizlere L'Anne Dernire Marienbad', (Geen Yl
Marienbad'da, 1961) dndrr; Stphane Audran, Claude Chabrol'un orta d
neminin yksek burjuvazisini zetler; Bulle Ogier'nin nevrozlu karakteri, L'Amour
Fou'da (lgn Ak, 1969) oynad lgn karakterin hafif komik bir versiyonu gibi
ve Rey bile biraz kokain ektiinde hafzalara kesinlikle The French Connections
(Kanunun Kuvveti, 1971) getiriyor.
Bu filmin Oscar aday olmasndan ksa bir sre sonra Bunuel, bir Meksika res
torannda gazetecilere rportaj vermi ve kazanmay umup ummad sorulduun
da cevab yaptrvermiti: "Elbette. stedikleri 25.000 dolar dedim bile. Amerika-
llar'n baz zayflklar olabilir ama szlerini tutarlar." JRos
DIE BITTEREN TRNEN DER PETRA Bat Almanya (Autoren, Tango)
VON KANT (1972) 124dk, Renkli
Dili: Almanca
Petra Von Kant'n Ac Gzyalar Ynetmen: Rainer Werner
Fassbinder
Birok nl gay artist iin, George Cukor'n The Women' (Kadnlar, 1939) Yapmc: Rainer Werner Fassbinder,
Michael Fengler
gay tarz bir sinematografik hikaye anlatm iin kar konulmaz bir model olmu
Senaryo: Rainer Werner Fassbinder,
tur: ayn evde yaayan, kaderleri perdede grnmeyen erkekler tarafndan belir kendi oyunundan
lenmi ve hkmedilmi ama hemcinsleriyle ilikilerinin melodramatlk younluuy Grnt Ynetmeni: Michael
la yorulmu bir grup kadn. Ballhaus
Alt bal kstaha "bir hastann gemii" olan film, Rainer Werner Fassbin- Tema mzii: Giuseppe Verdi
Oyuncular: Margit Carstensen,
der'in bu model zerine kurduu lezbiyen eitlemesidir. Oyununun klostrofoblk
Hanna Schygulla, Katrin Schaake, Eva
teatralliini koruyan ve hatta abartan Fassbinder, moda tasarmcs Petra'yla (Mar Mattes, Gisela Fackeldey, Irm
git Carstensen) dilsiz ve itaatkar hizmetisi Marlene'i (Irm Hermann) ziyaret eden Hermann
Uluslararas Berlin Film Festivali:
k kadnlarn resmi geidini sunar. Petra'nn en gl yn, psikolojik stnl
Rainer Werner Fassbinder (Altn Ay
ve oyun oynama konusundaki uzmanldr (telefonda seks hizmeti verir) ve yatak adayl)
odas oyunlar yatan inde ve etrafnda bir danstr. Kskanlktan kpren Mar- ngilizce ad: The Bitter Tears o f
lene'se bu srada arka planda durmadan daktiloda yaz yazar ve izimler yapar. Petra Von Kant

Eski pop arklarnn tuhaf bir ekilde

kaynatrlarak kullanlmas gibi ok say
da camp mizah olaslklar ortaya kar
ama Fassbinder soukkanlln korur.
Film, duygusal adan sado-mazoist ili
kilere bulam insanlara, yani Fassbin-
der'e gre herkese basit ama deerli bir
yaam dersi verir: "Z ayfn her koulda
tek bir nihai ve ykc silah var... gitme
gc". AM
Britanya (Universal)
116dk, Technicolor
Ynetmen: Alfred Hitchcock
Yapmc: William Hill, Alfred
Hitchcock
Senaryo: Anthony Shaffer
Arthur La Bern'in Goodbye
Piccadilly, Farewell Leicester Square
isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Gilbert
Taylor
Mzik: Ron Goodwin
Oyuncular: Jon Finch, Alec
McCowen, Barry Foster, Billie
Whitelaw, Anna Massey, Barbara
Leigh-Hunt, Bernard Cribbins,
Vivien Merchant, Michael Bates,
Jean Marsh, Clive Swift, John
Boxer, Madge Ryan, George Tovey,
Elsie Randolph
FRENZY (1972)
Cinnet
Alfred Hitchcock, 1972'de Arthur La Bern'n roman Goodbye Piccadilly, Fa
rewell Leicester Square'in film versiyonunda, oyun yazar Anthony ShafferTe ibir
lii yapmak zere ngiltere'ye dnd. Ynetmenin lk baarl filmi The Lodger'un
(Kirac, 1926) kuralarnn ounu yeniden canlandran filmde, Londra yine Karn-
deen Jack tarz bir seri katilin tehdidi altnda ve baroldeki adam ylesine kuku
lu tavrlar sergiliyor ki asl pheli haline geliyor.
Hitchcock, kendi saplantsnn da byk blmn oluturan cinayetle lgili In
giliz tutumunda, ehvetli ekicilik ve gerek korkunun kusursuz karmn yaratr.
Hayata ksm eski RAF subay Richard Blaney (Jon Finch), Covent Garden pub'n-
da barmen olarak alan bir alkoliktir ve kaderin cilvesi onu baarl bir patan
lk ajansn ileten, akll eski kars Brenda'nn (Barbara Leigh-Hunt) srtndan gein
mek zorunda brakmtr. Gerilim Ustas'nn bugne kadar ynettii en korkun ve
en ak sahnelerden birinde, dou Londral neeli bir meyve tccar olan Bob Rusk
(Barry Foster) Brenda'y ziyaret eder; Brenda adamn aka ifade edilmeyen ama
sapka zel steklerini profesyonel adan karlamak istemez; bunun zerine ger
ekte nl Kravatl Katil olan Rusk, tecavz ettii kadn al desenli kravatyla bo
ar.
Frenzy (Cinnet), anti-sosyal, kaba ve alalm kahraman (bir noktada evsizler
yurdunda yatmak zorunda kalacak kadar der)
ve neeli bir barmaid olan eski kz arkadan
(Edith Massey) ldrerek, Blaney'yi daha da are
siz klan ekici, ho ve baarl kt adam arasnda
kesmelerle ilerler. (Sapk ve Strangers on a Tra-
in'de (Trendeki Yabana) olduu gibi, Hitchcock,
Rusk' kendisini ele verebilecek kravat inesini ge
ri almak iin, bir kamyonetin arkasna att pata
tes uvalndaki plak bir cesetle etrafta aresizce
dolanrken gstererek, katilin suunu rtbas etme
abasna sempati duymamz salamak kouluyla
bir gerilim sekans yaratmay baarr. Hitchcock,
dnemin daha esnek sansr ynetmeliklerinden
faydalanarak, cinsellik ve iddet konusunda daha
ak davranr ama yine de bir cinayetten uzun ve
yava bir geri ekilmenin, ne zaman bir baka
yakn ekim yama ve boazlamadan daha fazla
korku yaratacan da bilir. Bir polis mfettiinin
(Alec McCowen) kars (Vivien Merchant) tarafn
dan srekli iren gurme yemekleriyle kar kar
ya brakld bir alt hikayede, Mike Leigh tarz
bir toplumsal utan komedisi sunulur. KN
PINK FLAMING0S(1972) A B D (Dreamland)
Pembe Flamingolar 93dk, Renkli
Ynetmen: John VVaters
Byk olaslkla bugne kadar yaplan en kt filmlerin en iyisi ve hi phe Yapmc: John VVaters
siz Amerikan underground akmndan km trash sinemasnn en nl ve en se Senaryo: John VVaters
vilen (tabii doru kelime buysa) eserlerinden biri olan John VVaters'n 1972 yapm Grnt Ynetmeni: John
VVaters
filmi, "katksz" ren filmciliin estetii zerine sanal bir rehber sunuyor.
Oyuncular: Divine, David Lochary,
VVaters'n sevgili memleketi Baltimore, Maryland ve evresinde ekilen Pembe Mary Vivian Pearce, Mink Stole,
Flamingolar, kendisi kadar tuhaf ailesiyle (zeka zrl hipple olu Crackers Danny Mills, Edith Massey,
(Danny Mills) ve oyun parknda oturan, yumurta saplantl obez annesinden (kesin Channing Wilroy, Cookie Mueller,
Paul Swift, Susan Walsh, Pat
likle unutulmaz Edith Massy) kurulu bir karavanda yaayan travesti diva Divine'n
Moran, Pat Lefalver, Jack Walsh,
kanlmaz zaferini konu alr. Sz konusu sava, "Yaayan insanlarn En irenci" ol Bob Skidmore, Jackie Sldel
mak amacyla tiksindirici ve ahlaksz davranlar sergileyerek ine kapank ve anti-
sosyal Marble'lar (VVaters'n her zamanki oyuncular Mink Stole ve David Lochary)
alt etmeyi hedefler.
Marble'lar, kadn otostopular ifal edip hamile braktktan sonra bebekleri
ni lezbiyen iftlere satarak ve kazandklar paralar okullara eroin sokma planlar
iin kullanarak zorlu bir tehdit olutururlar ama Divine'n Babs Johnson' ailesinin
tahtn koruma grevinde altta kalmaz.
Pembe Flamingolar1n (arada srada arpk ve bulank grntleri, szde ras
gele zumlar ve kesmeleri ve przl ses kalitesiyle salanan) cesurca amatr filmi
hissi; trash ve klt film izleme deneyimine katkda bulunur. Her eyden nce bura
da, k delii ve dudak senkronizasyonu, kazkla serbest braklm barsak hare
ketleri ve tavuklarla sekse (stelik sadece
balang in) fazlasyla zaman ayran
bir filmden bahsediyoruz. Filmin nl
epilogunda, Divlne, Baltimore kent mer
kezinde bir yolda durur, kk bir kpe
in yeni brakt dky yerden alr, az
na koyar, biraz iner, sonra rr ve
kameraya ancak bok yiyici denilebilecek
bir srtla bakar. Eletirmen Justin
Frank, bu sahneyi "tm underground si
nemasnn en nl sahnesi... Sapk'tki
du sahnesinin underground muadili"
olarak tanmladnda kesinlikle abartm
yordu. VVaters 1980'lerve 90'larda daha
nazik ve daha lml bir sluba dnme
den nce zevksizlik konusunda Female
Trouble (1974) ve Desperate Living
(1977) dahil olmak zere daha birok
unutulmaz deneme yapmaya devam et
se de filmlerinin hibiri mizah ve baya
l, Pembe Flamingolar kadar kusursuz
ca birletirememitir. SJS
ABD (Superfly, Warner Bros.)
93dk, Technicolor
Ynetmen: Gordon Parks Jr.
Yapmc: Sig Shore
Senaryo: Phillip Fenty
Grnt Ynetmeni: James
Signorelli
Mzik: Curtis Mayfield
Oyuncular: Ron O'Neal, Carl Lee,
Sheila Frazier, Julius Harris, Charles
McGregor, Nate Adams, Polly Niles,
Yvonne Delaine, Henry Shapiro,
K.C., James G. Richardson, Make
Bray, Al Kiggins, Bob Bonds, Fred
Rolaf
ABD (Universal)
129dk, Technicolor
Ynetmen: George Roy Hill
Yapmc: Tony Bill, Robert L.
Crawford, Julia Phillips, Michael
Phillips
Senaryo: David S. Ward
Grnt Ynetmeni: Robert
Surtees
Tema Mzii: Scott Joplin
Oyuncular: Paul Newman, Robert
Redford, Robert Shaw, Charles
Durning, Ray Walston, Eileen
Brennan, Harold Gould, John
Heffernan, Dana Elcar, Jack Kehoe,
Dimitra Arliss
Oscar: Tony Bill, Michael Phillips,
Julia Phillips (film), George Roy Hill
(ynetmen), David S. Ward
(senaryo), Henry Bumstead, James
Payne (sanat ynetimi), Edith Head
(kostm), William Reynolds (kurgu),
Marvin Hamlisch (mzik)
Oscar adaylklar: Robert Redford
(erkek oyuncu), Robert Surtees
(grnt ynetmeni), Ronald Pierce,
Robert R. Bertrand (ses)
SU PER FLY(1972)
Curtis Mayfield'n czrtl funk mziklerini, uyuturucu satcs mao bir anti-
kahraman ve 1970'lerin deersiz sokak satclarn kullanan Superfly, blaxploitati-
on (70'lerin siyahi sinema akm) dngsnn en sevilen ve en sk alnt yaplan
filmlerinden biri olarak kesinlikle unutulmaz. Gordon Parks Jr.'un ynettii bu duy
gusuz aksiyon-su dram, bir grup bamsz Afrika kkenli Amerikal iadam (bu
onura ulaan ilk iadamlar oldular) tarafndan finanse edildi ve neredeyse tm si
yahi bir ekip tarafndan ekildi. Superfly, cafcafl kyafetlerin ve lmcl elence
arac olarak uyuturucularn, zellikle kokainin Amerika'nn temel pop kltrne
szmasna nclk etti.
Superfly, son bir i yapmay ve elindeki tm kokaini paraya evirip, sutan
uzakta yeni bir yaama balamay uman Harlem'li k uyuturucu satcs Youngb-
lood Priest'n (Ron O'Neal) destann anlatr. Film, getto kaynakl acya, straba ve
sonsuz bir iddet dngsne srekli uyuturucu temini hakknda gl bir beyan
da bulunur ve Priest'i de gangsterler arasnda en zengin ve en beenilen zppe
konumuna tarken, dier yandan dnemin "mao-kokain bilincini" daha ekici; si
yasi siyahi bilinciyse nemsiz ve etkisiz klar. Superfly' tutarl ve siyasi adan do
ru bir mesaj vermemekle sulamak neredeyse olanaksz. Diyaloglar ylesine canl,
"Pusherman" arksnn durgun ereveli montaj ylesine utanmazca etkileyici,
O'Neal'in karakteri ylesine sessizce karizmatik ki seyirciler filmin zlmesini sey
rederken heyecan duymaktan kendilerini alamazlar. Ya da bir eletirmenin ksaca
belirttii gibi, Superfly "bir Playa'nn yaamnn zn" kusursuzca yakalyor. SJS
THE STING (1973)
Belallar
George Roy Hill, Paul Newman ve Robert Redford' ilk olarak Butch Cassidy
and the Sundance Kid'de (Sonsuz lm, 1969) ynetti. ylesine geni kapsaml
sonular elde edildi ki film izleyicilerin western filmlere ilgisini onaylarken, New
man ve Redford'n ticari ekiciliini de gzler nne serdi. Ayn ekip drt yl sonra
su filmi The Sting'de tekrar bir araya geldiinde, Hill oyunculara, oyunculuklarn
sergilemek iin daha fazla olanak tand ama herhangi bir trajik tnlama yoktu.
Byk Buhran sonras Chicago'da geen filmde, Henry Gondorff (Newman)
ve Johnny Hooker (Redford) hibir hrs olmayan iki katy oynar. Gangster
Doyle Lonnegan'n (Robert Shaw) bir arkadalarn ldrmesi zerine ikili intikam
almaya karar verir. Bu karar izleyen ve duman, aynalar ve tersine evrilen durum
lar temel alan aba; ayn zamanda Chicago'nun yeralt su dnyasnda kalabalk
bir ebekeye de dayanr.
Zeki adamlardan oluan gl bir yardmc oyuncu kadrosu dier zeki adam
lara kar kiisel tarzlarn belirlerken drt bir yana zeka kvlcmlar salr. Scott Jop-
lin'in rag'inin lmszl tm film mziklerinde nlar ve en sonunda uzun boy
lu dolandrc en korkutucu caniyi alt eder.
The Sting belki bir sanat eseri deil ama yine de leziz bir pasta. Mavi gzl
Newman ve sarn Redford muhteem grnyor ve ikilinin arkadalklar, sada
kat ve aldatmay merkez alan komik bir macerada at stnde dven beyazper
de ustalarnn neesiyle pekiiyor. GC-Q
LA MAMAN ET LA PUTAIN (1973) Fransa (Cin Qua Non, Elite,
Anne ve Fahie Losange, Simar Films, V.M)
219dk, SB

Anne ve Fahie hakkndaki her ey; yani sre, performanslar ve diyaloglar Dili: Franszca
Ynetmen: Jean Eustache
gerek bir gvde gsterisi. Jean Eustache, bu otobiyografik filmde youn bir ak
Yapmc: Pierre Cottrell, Vincent
genini anlatmak iin destans bir 220 dakika harcyor: Alexandre (Jean-Pierre L-
Malle
aud), Marie'yle (Bernadette Lafont) yaar ama Veronika'ya (Franoise Lebrun) ak Senaryo: Jean Eustache
olur. Grnt Ynetmeni: Pierre
16 mm.'yle ve siyah-beyaz ekilen Anne ve Fahie, Yeni Dalga akmnn este Lhomme
tiini yerletirirken, 68 Mays sonras yaanan hsrann dokunakl bir portresini su Tema mzii: Mozart, Offenbach
nar. Hareketli kamera (sekin Pierre Lhomme'a ait), batan karc bir Paris man Oyuncular: Bernadette Lafont,
Jean-Pierre Laud, Franoise
zaras sunar: ilerindeki karakterlerin sersemletici bir sohbet akna kapldklar es
Lebrun, Isabelle Weingarten,
ki apartmanlar, bulvarlar ve kafeler. Eustache'n olaanst diyaloglar edebiyat, Jacques Renard, Jean-Nol Picq,
argo ve mstehcenlii harmanlarken, Lhomme'un kameras sreyi, ar uzun plan Jessa Darrieux, Genevive Mnich,
lar ve gerek zamanl sahnelerle uzatr. Marlnka Matuszewskl

Anne ve Fahie, birok Yeni Dalga filmi gibi, bizzat Eustache da dahil olmak
zere gerek yaamdan film eletirmenlerinin ve ynetmenlerinin yan karakterler
olarak grndkleri Paris entelektel dnyasnda geer. Ancak Lafont dnda Ye
ni Dalga'y en ok artran karakter, Franois Truffaut'nun teki benlii L-
aud'dur. The 400 Blows' un (400 Darbe, 1959) mucize ocuu ve Stolen Kisses'n
(alnt pckler, 1969) havai gen adam byyerek lgn, saplantl, fkeli ve
yine de byleyici Alexandre'a dnmtr. Yaamn, akn ve sanatn anlamn
tartan Laud-Alexandre, aykr Yeni Dalga erkeini, Mays 68'in zgrlksy
le harmanlar; Anne ve Fahie, hem narsist bir portre hem de bu figrn dokunak
l tehiri olarak dneminin ayrlmaz bir parasdr.
Filmin adndaki "anne" ve "fahie" nedir peki? Alexandre gibi film de iki dii
stereotip arasnda bocalar ve sre iinde onlar birbiriyle deitirir. Alexandre'm i
siz olmasna ramen i sahibi olan bu iki kadn, olgunlamam Alexandre'dan da
ha gl grnr. Yine de film bu iki kadn, "trajik" ama en sonunda Lafont ve
tecrbesiz Lebrun'n mkemmel performanslarna ramen Alexandre'm (ve y
netmenin) varoluu endiesine boyun emi, marjinal figrlere dntrr. Bu
adan da dneminin bir paras olan Anne ve Fahie; 1970'lerin Fransas'nn ka
rk, "zgr" ve yine de zalimce ataerkil cinsel politikalarna adanm bir yapt. Eus
tache (1981'de intihar etti), filmi ayn zamanda son derece dokunakl yapmaya ye
tecek yetenee de sahipti. GV

ngilizce ad: The Mother and

the Whore

ABD (Badlands, Pressman-Williams)
95dk, Renkli
Ynetmen: Terrence Mallck
Yapmc: Jill Jakes, Terrence
Malick, Edward R. Pressman, Louis
A, Stroller
Senaryo: Terrence Malick
Grnt Ynetmeni: Tak
Fujlmoto, Stevan Larner, Brian
Probyn
Mzik: Gunlld Keetman, James
Taylor, George Aliceson Tipton,
Carl Orff, Erik Satie
Oyuncular: Martin Sheen, Sissy
Spacek, Warren Oates, Ramon
Bieri, Alan Vint, Gary Littlejohn,
John Carter, Bryan Montgomery,
Gail Threlkeld, Charles Fitzpatrick,
Howard Ragsdale, John Womack
Jr., Dona Baldwin, Ben Bravo
BADLANDS (1973)
Kanl Toprak
"Elendiimizi inkar edemem... ve sylenmesi gerekenden daha fazlasn sy
ledim." Harvard mezunu, Rhodes aratrmacs, eski gazeteci ve MIT'de felsefe
retmeni olan Terrence Malick, Amerikan film endstrisinin kurallarna ve ticarilii
ne tmyle kaytsz, gerek bir sanatyd. 1970'lerde sadece iki filmin senaristlii
ni, yapmcln ve ynetmenliini stlendikten sonra 20 yllk bir inzivaya ekilme
si (bu dnemin sonunda uzun sre tartlan 2. Dnya Sava projesi A Thin Red Li-
ne'-ince Krmz H at gerekletirdi), Amerikan sinemasnda saygn bir efsane ve
korkun bir kayp olarak deerlendirilmesine yol at. 1979 yapm film i Days O f
Heaven (Cennet Gnleri), gcn keskin gzelliinden ve ruhsal armlarndan
alr. Ancak pervaszca zorlu bir yolculuun sinir bozucu ve kaderci bir incelemesi
olan Badlands, daha dikkat ekici ve etkili gzde bir klt film oldu. Badlands, ta
sarlanm sanat gibi grnmeyen grsel gzelliiyle daha sade ve arbal, ayrca
daha doal ve enerjik. Asla eskimeyecek bu film, lmsz bir kalite tayor ve ma
sumiyetten yoksun ama kitlesel hret alnn egemen olduu bir ada her ge
en gn biraz daha anlam kazanyor.
Badlands' in iki gen yldz, Kit ve Holly rollerinde olaanst. 30'lu yalarnn
balarnda olan ama daha gen grnen, vahi ve huysuz Martin Sheen; hret
heveslisi, kendini James Dean benzeri bir kanun kaa olarak hayal eden, ama
sz, yabanclam ve uyumsuz Orta Bat genci rolnde adeta patlyor. 24 yanda
olmasna ramen 15 yanda bir kz ocuu olarak son derece inandrc Sissy Spa
cek de Martin'in ifadesiz, illi ve pasif ama ekici sevgilisi rolnde sinir bozucu.
Sulu genler Bonnle ve Clyde, asl adlaryla Charles Starkweather ve Carol Fuga-
te'in 1950'lerln gerek ve oke edici vakasndan esinlenen filmin kt erkek ocuk
ve bando lideri pilicinin anlatsnda korkun bir cazibe var. Kzn hain babasnn
(Warren Oates) lgisizlii, bir pamuk tarlasnda ak barna olarak kurulan aa
ev, lke apndaki saysz cinayet ve kovalamaca hep Bonnie ve Clyde hatrlatr.
Badlands, grnte sradan bir ergen kzn baka hibir fikri olmad iin ka
derini itaatkarca bir sosyopatla birletirmesinin farkndal iinde souk, kasvetli
ve korkutucu. Ayrca Mallck'in zekice yazm araclyla, iddetli psikolojik dram
dan tarafsz ve mlzahsz bir mesafede durabilmesi sayesinde film son derece ede
bi. Spacek'in, ikilinin nihilistik geliimine tuhaf bir dokunakllk katan bir d ses ola-
-, rak, canlandrd karakterin romantik ama sradan gnln, kzn
50'li yllarn adi sinema dergilerini okuduu tarzda acemice okumas ok
zekice bir simge. Dnemin konografisini kullanan detaylar, yattrc ol
duu kadar (durumlarn hi umursamayan ift, sokakta Mickey ve
Sylvia'nn "Love Is Strange"l eliinde kaygsz ocuklar gibi ya da Nat
King Cole eliinde arabalarnn far nda ryadaymasna dans
eder) dokunakl da (bir araba takibi srasnda, polis tam da enselerlndey-
ken Kit san aynada dzeltir ya da polislere neeyle armaanlar frlatr).
Harap evleri, skc yaamlar ve baya ryalaryla Amerika'nn kalbinden
manzaralarn; yinelenen lm grntlerinin arkasndaki parlak ve canl
mzik paralarnn oluturduu tezatlar, batan sona arpc. stelik Ma-
lickln hametli, dndrc ve karamsar slubunun yanklar, bugn
hl kaak aklar trnde kendini hissettirmeye devam ediyor. AE
ABD (Lucasfilm, Coppola,
Universal)
110dk, Technicolor
Ynetmen: George Lucas
Yapmc: Francis Ford Coppola,
Gary Kurtz.
Senaryo: George Lucas, Gloria
Katz, Willard Huyck
Grnt Ynetmeni: Jan
D'Alquen, Ron Eveslage
Tema mzii: Sherman Edwards,
Chuck Berry, Buddy Holly, Booker
T. Jones
Oyuncular: Richard Dreytuss, Ron
Howard, Paul Le Mat, Charles
Martin Smith, Cindy Williams,
Candy Clark, Mackenzie Phillips,
Wolfman Jack, Bo Hopkins,
Manuel Padilla Jr., Beau Gentry,
Harrison Ford, Jim Bohan, Jana
Bellan, Deby Celiz, Johnny
Weissmuller Jr., Suzanne Somers
Oscar adaylklar: Francis Ford
Coppola, Gary Kurtz (film), George
Lucas (ynetmen), George Lucas,
Gloria Katz, Willard Huyck
(senaryo), Candy Clark (yardmc
kadn oyuncu), Verna Fields, Marcia
Lucas(kurgu)
AMERICAN GRAFFITI (1973)
Genlik Yllar
Yapmcln Coppola'nn stlendii American Graffiti'y', Coppola'nn otobi
yografik enili senaryoya da katkda bulunan, himayesi altndaki eski asistan Ge
orge Lucas ynetti. 1962'de olayl bir yaz gecesinde arabayla turlayan lse mezun
larnn hikayesini konu alan bu son derece elenceli ve zeki ergenlik filmi, 1950'le-
rin genlik filmlerinden esinlenmiti ama klasik arabalarn iinde ve vintage rock
mzikler eliinde geen yzlerce ergenlik komedisinin slubunu belirledi; ksaca
s American Graffiti sk sk taklit edilse de zekas ya da teknik ustal asla alama
d. Film, ayrca ayn oyuncular kullanan ve Vietnam ncesi szde kaygsz genlik
ana hayali olarak geri dnen Happy Days (M utlu Gnler) ve Laverne and Shir
ley gibi faydal ve nostaljik televizyon sitcomTarna da aka esin kayna oldu.
Bu grafiti topluluundaki mucizeler: kolej rencisi erkek ocuk rollerinde Ric
hard Dreyfuss ve henz Ronny olan Ron Howard, briyantinli kt ocuk rolnde
Paul "sana ne oldu?" LeMat, Cindy Williams, Candy Clark, Charles Martin Smith,
efsanevi rock-n'-roll DJ'yi Wolfman Jack ve daha mtevaz rollerde Joe Spano, Su
zanne Somers, daha Kathleen Quinlan olmadan nce Kathy ve drag (ksa mesafe
li srat yar) yars Bob Falfa rolnde Harrison Ford adnda, pek de gen olma
makla birlikte mit vaat eden bir oyuncu. Gen yetenek kalabal filme, Lucas'n
ilk akl hocalarndan olan grnt ynetmeni Haskell Wexler'in mkemmelen ya
kalad bir enerji, komedi, gr ve sanat katyor. American Graffiti; stdyo dn
da, hl geerliliini koruyan "ana yolda srat yapma" geleneinin uzun zamandr
yakndan gzlemlendii biimiyle gece turlar, kpk skma, flrtvari takipler ve ke
se ktlarnda gizlice ele geirilmi alkol ieren ayinsel bir tren olduu ve Lu-
cas'n daha sonra sinema imparatorluu Skywalker Ranch kompleksini kuraca
Modesto ve San Rafel, Callfornla'da ekildi.
Lucas, ikinci filminde souk ve ftrist lk filmi Orwellian THX 1138'de rastlan
mayan bir scaklk sergiledi. 28 gecede bir milyon dolarn altnda bir bteyle eki
len American Graffiti, gie rekorlar krarak tm zamanlarn en krl filmlerinden
biri olmakla kalmad, vg dolu eletiriler alrken, En iyi Film, En iyi Ynetmen ve
En iyi Senaryo dahil olmak zere be dalda Oscara aday oldu. Bu, Lucas'n bir son
raki filmi Star Wars' la (Yldz Savalar) olaanst bir n kazanmasn salad. AE
PAPILLON (1973)
ABD / Fransa (Allied Artists,
Kelebek Corona-General, Solar)
150dk, Technicolor
Ynetmen: Franklin J. Schaffner
Franklin J. Schaffner'ln, "Yaama istei ve lmek iin bir yer dnda ortak hi
Yapmc: Robert Dorfmann, Ted
bir noktas olmayan iki adam" szleriyle tantlan filmi Kelebek, erkek kahramanla
Richmond, Franklin J. Schaffner
rnn ak hikayesine dnm macera yksn anlatr. Film, ilemedii bir su Senaryo: Dalton Trumbo, Lorenzo
iin Fransz Guayanas'nda bir hapishaneye gnderilen Papillon'la (Steve McQu Semple Jr.
een) alr. Papillon orada Dega adl bir baka tutukluyla (Dustin Hoffman) tanr. Henri Charrire'nin romanndan
Ardndan film ikilinin kamaya alrken yaadklar talihsizlikleri anlatrken en so Grnt Ynetmeni: Fred J
Koenekamp
nunda Papillon baarl olur.
Mzik: Jerry Goldsmith
Bu gz ziyafetine elik eden Jerry Goldsmith'in mzikleri, tropikal fonu yank
Oyuncular: Steve McQueen,
larken, Kelebek' bir aksiyon aracndan ok insan ve doa arasndaki yzleme ha Dustin Hoffman, Victor Jory, Don
line getirir. Dolaysyla, McQueen, bireysel sadakat ve acy kefetmemizi salayan Gordon, Anthony Zerbe, Robert
ileke kahramandr. Dikkatli seyirciler ok az diyalog olmas karsnda aracak Deman, Woodrow Parfrey, Bill
Mumy, George Coulouris, Ratna
lardr. Kelebek'in etkisi, oyunculuk paralarndan ve mahpusluun katksz gcn
Assan, William Smithers, Val Avery,
den kaynaklanr. Belki de buna en gzel rnek, kahramann hcre hapsidir; McQu Gregory Sierra, Vic Tayback, Mills
een tek kelime etmese bile yine de gl bir beyazperde kiilii ve yldz olarak Watson, Ron Soble, Barbara
Morrison, Don Hanmer, EJ. Andr,
kar karmza.
Richard Angarola, Jack Denbo, Len
Ancak filmin asl amac bir kabusta ldar. Papillon'a "Seni boa harcanm bir Lesser, John Quade, Fred Sadoff,
hayatla suluyorum" denir ama Papillon'un kendisini mahvetmek iin tasarlanm Allen Jaffe, Liam Dunn
bir sistemi alt eden nemsiz bir adam olarak kazand zafer sayesinde film, bir Oscar adaylklar: Jerry
Goldsmith (mzik)
kar-iddiaya dnr. GC-Q

ENTER THE DRAGON (1973) Hong Kong / ABD (Concord,

Ejder Kalesi Sequoia, Warner Bros.)
98dk, Technicolor
Ynetmen: Robert Clouse
Eski aa ampiyonu ve Amerikan televizyon mezi Bruce Lee, Fist o f Fury
Yapmc: Raymond Chow, Paul M.
(Demir Yumruk) ve The Big Boss (Byk Patron) gibi kaba Hong Kong filmleriyle,
Heller, Bruce Lee, Fred Weintraub
aksiyon filmlerinin sper star olarak kendine bir yer edindikten sonra, Hollywood Senaryo: Michael Allin
yapm deerlerine uygun bir film yapmak iin sadece tek bir ansa sahipti. Fiziksel Grnt Ynetmeni: Gil Hubbs
becerileri ruhsal bir seviyeye ulaan dv sanatlar ustas Lee, ktadamlarn pat Mzik: Lalo Schifrin
ronunun korunakl adasna szar (mezler John Saxon ve Jim Kelly'yle birlikte) ve Oyuncular: Bruce Lee, John
bir sr gen suluyu haklar (Jackle Chan de figran olarak yle bir grnr). Saxon, Kien Shih, Jim Kelly, Ahna
Capri, Robert Wall, Angela Mao,
Ynetmen Robert Clouse, bir Brock Landers macerasn yneten birinden bek
Bolo Yeung, Betty Chung, Geoffrey
leyeceiniz trden bir slup sergilerken (bir sr zum ve k krlmas), gerek ya Weeks, Peter Archer, Ho Lee Yan,
amnda fazlasyla aksanl ama akc ve anlalr bir Hong Kong ngilizce'si konuan Marlene Clark, Allan Kent, William
Lee, anlalmaz biimde bilgece beyanlardan oluan bir Charlie Chan dlyalouna Keller
saplanp kalm. Ancak Lee, hareketlerini Crouching Tiger Hidden Dragon (Kaplan
ve Ejderha) benzeri filmlerde kullanlan kablolarn ya da efektlerin yardm olmak
szn htiamla yaparken, simgesi olan nunchaku'lar evirirken ve yal bedenini es
netirken aksiyon yine de hi aralksz aknlk yaratmay baaryor. Daha sonraki
dv sanatlar filmleri tr zerinde byk etkisi olan ve "hepsini ldr" tarz bil
gisayar oyunlar in ablon oluturan Ejder Kalesi, sinema tarihindeki yerini,
Lee'nln karizmatik kiiliinin ve kelimenin tam anlamyla taklit edilemez dv ha
reketlerinin gc sayesinde kazand. KN
ABD (Taplin - Perry Scorsese)
110dk, Technicolor
Ynetmen: Martin Scorsese
Yapmc: E. Lee Perry, Martin
Scorsese, Jonathan T. Taplin
Senaryo: Martin Scorsese, Mardik
Martin
Grnt Ynetmeni: Kent L nize suun orta dzey dolandrclarn konu alr. Scorsese, uzun bir ergenliin ne
Wakeford
Tema mzii: Eric Clapton, Bert
Holland, Mick Jagger ve Keith
Richards
Oyuncular: Robert De Niro,
Harvey Keitel, David Proval, Amy
Robinson, Richard Romanus,
Cesare Danova, Victor Argo,
George Memmoli, Lenny Scaletta,
Jeannie Bell, Murray Moston, David
Carradine, Robert Carradine, Lois
Waiden, Harry Northup, Catherine
Scorsese, Martin Scorsese
MEAN STREETS (1973)
Arka Sokaklar
Martin Scorsese'nin r aan bu filmi, o zamandan beri iledii temalarn ve
atafatl yeteneinin anlk fadesiydi. Aslnda byk ksm Los Angeles'da ve baz
ek blmleri San Gennaro din festivalinde ekilmekle birlikte Scorsese'nin kendi
mntkasnda, yani New York Clty'nin Little Italy'sinde geen Mean Streets, orga
esi ve ykclnn yan sra filmografisi boyunca sregelen kiisel bir kurtulu ara
yn iler.
Gen ve sakin Harvey Keitel, Scorsese'nin yar-otobiyografik dublr Charlie
Cappa'y canlandrr (gerekte ynetmen karakterin anlats iin kendi sesini kulla
nr). Cappa, "gnahlarnn bedelini sokakta dersin, kilisede deil" szne inanan
kk bir ete asaladr ama yine de sularnn kefaretini demek iin adak mu
muna elini uzatmaya heveslidir. Dnyaya etkileyici bir yz sunma abas iinde fe
tiist bir tavrla kendisini zrhlar iinde bir valye gibi gren Charlie, eski moda bir
onur ve sadakat duygusu beslemenin ve yine de centilmenlerin yrtt bir ite
baar kazanmann mmkn olduuna inanr. Ancak kuzeni ve ayn zamanda kz
arkada (Amy Robinson), "Aziz Francis'in talih oyunu oynatmadm" hatrlatarak
Charlie'nin drst adam tavrlarn baltalar.
Charlie zamann Little Italy'de arkadalaryla etrafta dolanarak, tehlikeli ekil
de sorumsuz kuzeni Johnny Boy'la (Robert De Niro) birbirlerine Hope-and-Crosby
akalar yaparak, sinemaya giderek (sizlere Marty'nin nereden geldiini gstermek
iin John Ford'un The Searchers' (l Aslan) ve Roger CormanTn Tomb o f Lige-
/a'sndan st kapal film sahneleri), kk dolaplar evirerek (sinema parasn,
uyuturucu satt rencileri kazklayarak kazanr), hangi kzla birlikte olacan
dnerek ve mesleinde ykselmeyi umarak geirir. Ancak ne olmas ve nasl g
rnmesi gerektiiyle ilgili duygular, Charlie'yi srf insanlarn kendisini tuhaf bulaca
iin sara hastas kuzeniyle ilikisini bitirmeye ve ardndan srf siyahi olduu iin
fl rt ettii besbelli mthi bir kadnla olas bir ilikiden kamaya yneltir. Bu arada
Johnny Boy'a sadakati Charlie'yi aka felakete srkler; nk kimsenin ne d
ndn umursamayan bu sorumsuz asi, gl bir yerel tefeciyi (Richard Roma-
nus) ald paray geri demeyerek ve stelik herkesin iinde kmse
yerek faka bastrr.
Duygulu, iten, arbal, saygdeer Charlie ve patlamaya hazr,
aklna geleni syleyen, fevri, akgz Johnny Boy (ilk olarak bir posta
kutusunu bombalarken grrz), 1970'lerin sinemasnn kilit karakter
leri olarak, yldzlarn Scorsese ve dierleri iin olaanst eierlerde n
celeyecekleri persona'lar ortaya koyarlar. Film; kanl bir tanrlatrmay
la, karakterlerin bazlarn kanlar iinde brakan ve dierlerinin de l
mne neden olan (ancak kimin akbetinin ne olduu kesinlikle ak de
il) bir silahla tarama-traflk kazasyla biter. Kamera zarif takm elbise
si iinde neon kl barlara girip kan Keitel'la birlikte sessizce dolar
ken, fonda Scorsese'nin benzersiz plak koleksiyonunun ald filme,
batan sona zevk veren bir enerji egemen. Scorsese'nin daha nceki
filmi Boxcar Bertha'nn (Ak ve lm, 1972) yldz David Carradine da
sarho bir cinayet kurban olarak komik bir yan rolde oynuyor. KN
ABD (E-K-Corp., Lions Gate)
112dk, Technicolor
Ynetmen: Robert Altman
Yapmc: Jerry Blck, Robert
Eggenweiler
Senaryo: Leigh Brackett
Raymond Chandter'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Vilmos
Zsigmond
Mzik: John Williams
Oyuncular: Elliott Gould, Nina
Van Pallandt, Sterling Hayden,
Mark Rydell, Henry Gibson, David
Arkin, Jim Bouton, Warren
Berlinger, Jo Ann Brody, Stephen
Coit, Jack Knight, Pepe Callahan,
Vincent Palmieri, Pancho Cordova,
Enrique Lucero
Britanya (British Lion)
102dk, Eastmancolor
Ynetmen: Robin Hardy
Yapmc: Peter Snell
Senaryo: Anthony Shaffer
Grnt Ynetmeni: Harry
Waxman
Mzik: Paul Giovanni
Oyuncular: Edward Woodward,
Christopher Lee, Diane Cilento,
Britt Ekland, Ingrid Pitt, Lindsay
Kemp, Russell Waters, Aubrey
Morris, Irene Sunters, Walter Carr,
Ian Campbell, Leslie Blackater, Roy
Boyd, Peter Brewis, Barbara
Rafferty
THE LONG GOODBYE (1973)
Uzun Veda
Robert Altman'n Raymond Chadler'n son byk romannn ar ve serbest
biim versiyonu The Long Goodbye, 1953'te geen olay 1973'e tayarak Philip
Marlovve'un eskimi deerlerini zekice eletirir. Elliott Gould'un klksz, trasz, zin
cirleme sigara ien zel dedektifi; kibirli kedisine adi kedi mamasn kakalamaya
alt muhteem sekansta ortaya konduu zere, kaybetmeye mahkum bir
adamdr. Chandler'n hikayesinin kalntlar arasnda glkle yolunu bulmaya al
an Gould, Hemingwayvari alkolik bir yazara (kendi sahnelerini yazan Sterling Hay-
den) yardm etmeye alr ve tek arkadan (Jim Bouton) bir cinayet sulamasn
dan kurtarr.
John WilliamsTn olaanst mzikleri, filmle ayn ad tayan bir parada son
suz varyasyonlarla oynarken, birok artc sekans sunulur: gaddar gangster Jark
Rydell'n metresinin yzne kola iesi frlatarak duygularn aklamas ("Onu sevi
yorum, senden holanmyorum bile"), Hayden'n kumsalda tkezleyerek kazara n
tihar etmesi ve Marlowe'u en sonunda bir ekilde galipler ligine tayan alayc son
cmlesi ( ve kedimi kaybettim"). Bu arada Arnold Schwarzenegger de nemsiz bir
gangster olarak cret bile almad kk bir rolde oynuyor. Altman, erevenin
kelerinde neredeyse hi fark edilmeden birok hayati olayn gereklemesini
salyor ve Los Angeles zevksizliinin gne arpm dokusunda, grsel ve iitsel
etki yaratan kk anlar ne karmay seviyor. KN
THE WICKER MAN (1973)
Gizemli Adam
"Hristiyan aynasz" lakapl ezik sko polis Howie (Edward W oodward), eki
ci ama acmasz bir yerel arazi sahibinin (Christopher Lee) bir sonraki hasadn ba
arl olmasn salamak iin ar nlemler ald Summerlsle'da kk bir kzn kay
boluunu aratrr. Anthony Shaffer'n (Sleuth) yazd Gizemli Adam) korku filmi,
cinayet-dedektiflik, putperest etnografyas ve folk mziin son derece orijinal bir
karm olarak ne yazk ki pek retken olmayan ynetmeni Robin Hardy'nln ilk ba
arl filmi olarak dikkat eker. Film, seksi ve fesadn cretkar bir karm olmay ba
ararak, filme gidenlerin bir kutsal bakire delisinin kumsalda yaklan insan eklinde
ki dev enlik ateine gtrld festivalde olaylarn nasl sonlanacan artk bil
melerine ramen, hl etkisini srdren ok bir sonla biter.
Tuhaf oyuncu kadrosunda toprak sahibinin uh kz rolnde hem ses hem g
rnt in dublr kullanan Britt Ekland, plak ktphaneci rolnde gelecein klt
yldz Ingrid Pitt, kurnazlyla gln duruma den meyhaneci rolnde mim sa
nats Lindsay Kemp ve okul mdiresi benzeri barahibe rolnde Diane Cilento yer
alr. Filmin ilk gsterim iin nemli oranda kurgulanmasna ramen, gnmzde
kullanlan versiyona, budanm grntlerin (tm olmasa bile) byk blm ye
niden eklenmi; ancak ksa versiyon baz alardan biraz daha iyi nk uzatlm
versiyon, izleyicileri final srprizine ynlendirme konusunda biraz ar kalyor. KN
LA NUIT AMRICAINE (1973) Fransa / talya (Carrosse, PECF,
Gecenin tesi / Gnete Gece P IC )

115dk, SB/Eastmancolor
La N uit Amricaine'nin tipik bir sahnesinde, ynetmen Ferrand (Franois Truf Dili: ngilizce / Franszca
fau t oynar), yeni sipari ettii sinema kitaplar ynn (Bresson, Rossellini, Flitch- Ynetmen: Franois Truffaut
cock hakknda) masaya atarken, czrtl bir telefon ahizesinden Georges Dele- Yapmc: Marcel Berber
rue'nn mziini dinleriz. Gnlk yaam detaylarnn beklenmedik ve zenle snr Senaryo: Jean-Louls Richard,
landrlm bir iirsel lirizm dalgasyla karm, tipik Truffaut slubunu yanstr. Suzanne Schlffman, Franois
Truffaut
La N uit Amricaine, Truffaut'nun film yapma srecine sevgi dolu bir armaa
Grnt Ynetmeni: Pierre-
ndr. Truffaut, tartmaya yol aacak ekilde, 1968 sonras dnem iin dayanak
William Glenn
noktas olarak Yeni Dalga'y deil; stdyoyla snrlandrlm, klasik ve genel sine Mzik: Georges Delerue
may seer. Film, sinemay sanat olarak deil; meslek olarak vurgular (hi kimse Oyuncular: Jacqueline Bisset,
Ferrand'n sradan elentisi M eet Pamela'nn bir bayapt olduunu iddia ede Valentina Crtese, Dani, Alexandra
mez). Ayrca film, "rn"den ok rne uzanan kolektif sre hakkndadr. Truffa Stewart, Jean-Pierre Aumont, Jean
Champion, Jean-Pierre Laud,
ut, genelde ele alnan ktcl g oyunlarnn yerine, oyuncu kadrosu ve teknik
Franois Truffaut, Nike Arrighl,
ekip arasnda sevecen ve iyi huylu bir "aile" ilikisinin portresini izerek, Amerikan Nathalie Baye, Maurice Seveno,
Geces/'nl Jean-Luc Godard'n Le Mpris'ine (/Vefref,1963) ya da Rainer Werner David Markham, Bernard Menez,
Fassbinder'in Beware o f a Holy Whore' una (1970) zt kutupta konumlandrr. Gaston Joly, Zenaide Rossi
Zengin bir oyuncu topluluu (kibar Jean-Plerre Aumont'dan delifiek Jean-PI- Oscar: Fransa (yabanc film)
erre Laud'ya kadar) yaam, ak ve hsranla ilgili geici dersler paylarken, daya Oscar adaylklar: Franois
Truffaut (ynetmen), Franois
nak noktalarn uysal ve ac-tatl bilgelik oluturur. Film, baz noktalarda blrbirleriy-
Truffaut, Jean-Louis Richard,
le zekice karlatrlan geni bir karakter yelpazesini ustalkla resmeder: rnein, Suzanne Schiffman (senaryo),
seks kaamaklarna ynelik tutumlar (Laud'nun ilikilerini aklamasyla birlikte Valentina Crtese (yardmc kadn
Jacqueline Bisset'nin mutlu bir evlilik yaayan karakteri iin trajik ve fazlasyla dra oyuncu)
matik, ciddi ynetmen yardmcs rolndeki Natalie Baye iin kstaha).
Truffaut, yaamn faniliini, krlganln ve dselliini bir set ortamn kulla
narak vurgular; hatta artc ve neeli bir sahnede bir yabancnn en sonunda pat
lamasna ve bu film insanlarn kudurmu ahlakszlklar yznden eletirmesine bi
le zin verir. Film, (ngilizce ad Day For N ight"tan anlalabilecei gibi), filmcilik s
recinin birok yanlsamasn nazike gzler nne serer ama filmlerin bysnn
stmzde yaratt dehetle kark saygy da korur. Truffaut, tipik slubuyla, kur
gu odas cinnetine adanm canl montaj sahneleri ya da yapay karda ekilmi gs
terili bir sahnede bu iin rutin uygulamalarna derin bir sevgi ve takdir gsterir.
Bu tuhaf ekilde neeli montaj sahnelerinin gzler nne serdii zere, Truf
faut'nun sinemas, temelde gze hitap etmez. Filmde melodram vurgusu yok; mi
zanseninde gsterili ve esasl bir sylem yok. Truffaut'nun saplants; slup hafif
liini korumak, anlat akn en st dzeye karmak ve olaylar azami tasarrufla
nakletmekle lgili: Truffaut, bu noktada gerekten Flitchcock'un ya da Lang'n ger
ginliiyle Renoir ya da Becker'n gzlemsel inceliini birletirdi. Filmi, nemsiz ya
da ciddiyetten yoksun olmakla sulayanlar, Truffaut'nun bu dzeydeki benzersiz
baarsn gremiyorlar.
Sradan durumlarn garip silsilesi arasnda, ruh halini deitiren ani kesintiler
eklinde (Alexanderen lm gibi) ender ve gl dram anlar yaanyor. Bu "da
kik" olaylarn hzn, karakterlerin geici zevklerinin keskinliini artryor: gizli mah
remiyet ya da su ortakl anlar, neeli aydnlanmalar, tesadfi komedi patlama
lar ve kaamak pckler. La N uit Amricaine, Truffaut'nun bu tr anekdotlarnn
en sevimlilerinden bazlarn barndryor. AM ngilizce ad: Day For Night
Britanya / talya (Casey,
Eldorado)
110dk, Technicolor
Ynetmen: Nicolas Roeg
Yapmc: Peter Katz, Frederick
Muller, Anthony B. Unger
Senaryo: Allan Scott, Chris Bryant,
Daphne Du Maurier'nin
yksnden
Grnt Ynetmeni: Anthony B,
Richmond
Mzik: Pino Donaggio
Oyuncular: Julie Christie, Donald
Sutherland, Hilary Mason, Clelia
Matania, Massimo Serato, Renato
Scarpa, Giorgio Trestini, Leopoldo
Trieste, David Tree, Ann Rye,
Nicholas Salter, Sharon Williams,
Bruno Cattaneo, Adelina Poerio
DON'T LOOK NOW (1973)
By
Nicholas Roeg'un, Daphne du Maurier'nin ksa bir hikayesine dayanan filmi
By, ngiliz ynetmenin tipik dolambal hikaye slubunu gzler nne serer. Ro
eg'un geici elipsleri ve lgn kesmeleri, psikolojik huzursuzluk ve dehetin zaten
aikar atmosferini yanstr ve pekitirir. Sanat restoratr John Baxter (Donald Sut
herland) ve kars Laura (Julle Christie), kzlarnn gen yata kaza sonucu boula
rak lmesinden ksa bir sre sonra, eski bir kilisede almak ve kayplarnn yol a
t travmay atlatabilmek iin sezon d bir dnemde Venedik'e giderler. Ancak s
sz kanallar ve tuhaf karakterlerle dolu rpertici bir kentle karlarlar. Bu tuhaf ka
rakterlerin arasnda yer alan iki garip yal kz kardeten (Hilary Mason ve Clelia
Matania) biri, len kzlaryla iletiim kurabileceini srarla iddia eden ve ifti yakn
bir tehlikeye kar uyaran kr bir psiiktir. John nce pheci davranr; ama birka
kez kzn, ld srada stnde olan krmz yamurlukla, sokaklardan ok gibi ge
ip giderken tesadfen grmesinin ardndan, yal kadna inanmaya balar.
Filmin unutulmaz finalinde, John gece vakti artk len kznn hayaleti olduu
na nand gizemli krmz yamurluklu grntnn peinde Venedik sokaklarnda
koturur ve en sonunda onu karanlk bir geitte srt dnk olarak yakalar. Sonra
sz konusu grnt yzn dnerek cinsiyeti belirsiz bir cceyi gzler nne se
rer ve (hayli gerek ve kentte bir sredir cinayetler iliyor olmas nedeniyle hayli
lmcl) kk yaratk yaklap boazn usturayla keserken John sadece akn bir
halde ylece durur. Sinema tarihinde ok az sahne izleyicilerin tylerini rpertme
konusunda bu sahne kadar etkili olmutur demek hi de abart olmaz.
Ancak By'nn korkutucu finali, filmin en bilinen sahnesi deil. Bu onur,
John ve Laura'nn evli bir ift olarak ruhsuzca akam yemeine hazrlanma grn
tleriyle kartrlm uzun seks sahnesine ait. Sevime boyunca perdeye yansyan
olaanst tutkunun, Christie ve Sutherland arasnda gerek yaamda yaanan bir
ilikiden kaynakland dedikodular yayld. Durum ne olursa olsun, ayn tutku tm
filme yaylyor. SJS
SLEEPER (1973) ABD (Rollins-Joffe Productions)
Uykucu 89dk, Renkli
Ynetmen: Woody Ailen
W oody Allen'n kendi ifadesiyle "ilk komik filmlerinden" biri olan Sleeper, Yapmc: Jack Grossberg
2001 Uzay Maceras (1968), Otomatik Portakal (1971), THX 1138 (1971) ve Senaryo: Woody Allen, Marshall
Brickman
ZP.G. (1972) gibi filmlerin biimlendirdii bir gelecein, 1973 ylnda Allen'n im
Grnt Ynetmeni: David M.
geleminde babo kalan mzmz ve nevrozlu Yahudi karakteri iin Bob Hope tarz Walsh
bir komedi aracdr. Mzik: Woody Ailen
Greenwich Village'da salkl gda dkkan sahibi ve cazc Miles Monroe (Al Oyuncular: Woody Allen, Diane
len), sradan bir lser ameliyat srasnda komplikasyonlar yaamasnn ardndan Keaton, John Beck, Mary Gregory,
Don Keefer, John McLiam, Bartlett
folyoya sarlarak dondurulur ve 200 yl sonra tekrar zlr. Bananas (M uz Cum
Robinson, Chris Forbes, Mews
huriyeti, 1971) ve Love and Death'te (Ak ve lm, 1975) olduu gibi, Allen'n Small, Peter Hobbs, Susan Miller,
karakteri, yine bir tiranl dieri iin deitirmeye mahkum devrimci faaliyetlerin Lou Picettl, Jessica Rains, Brian
iine srklenen bir bozguncudur. Bir gn mutlaka bitecek romantik ilikiler hak Avery, Spencer Milligan

knda baz sivri felsefi yorumlar var ama filmin ana odak noktas komedi. arpk bir
ftrist perspektiften baklarak ada geleneklere yneltilen hiciv darbelerinden
(yal yiyeceklerin ve sigarann, salkl besinlerden daha iyi olduu kantlanm),
sessiz sinema tarz slapstick'e (dev bir muz doal olarak dev bir muz kabuu
gag'ine yol ayor) ve Diane Keaton ve Allen'n, Marlon Brando ve Vivien Leigh'i
oynad A Streetcar Named Desire'in (htiras Tramvay, 1951) bir yeniden gste
rimine dnen zihinsel programlama oturumu gibi solcu gerekstcle kadar
uzanan bir komedi. KN

SERPICO (1973) ABD / talya (Paramount, De

Laurentis)
Kendi departman (ubesi?) iindeki yolsuzluun kkn kazyan bana buy 129dk, Technicolor
ruk polisler artk televizyonlardaki birok kanun dizisinin tandk bir temas. Ancak Ynetmen: Sidney Lumet
1973'te bu, Sidney Lumet'nin Al Pacino'nun ateli performansyla dikkat eken Yapmc: Martin Bregman
Serpico'da tmyle kulland heyecan verici ve bakir bir sinema alanyd. Peter
Senaryo: Waldo Salt, Norman
Wexler
Maas'n 1972 tarihli biyografisine dayanan film, New York polisi Frank Serpi- Peter Maas'n kitabndan
co'nun srkleyici hikayesini anlatr. Gerek Serpico para almay reddetti ve bu ka Grnt Ynetmeni: Arthur J.
rar nakledildii birok ubede hi sevilmemesine yol at. Meslektalarndan kiisel Ornitz
tehditler alan Serpico, gizemli bir ekilde grev banda yznden vuruldu ama yi Mzik: Mikls Theodorakis
ne de kurtularak nemli bir polis yolsuzluu durumasnda tanklk etti. Oyuncular: Al Pacino, John
Randolph, Jack Kehoe, Blff
1972 yapm Baba'daki r aan roln henz geride brakm olan Paclno,
McGuire, Barbara Eda-Young,
Serpico'da kendisine Altn Kre ve birok Oscar adaylklarndan kincisini kazan Cornelia Sharpe, Tony Roberts,
dran, yksek enerjili ama gsterisiz bir performans sergiliyor. Serpico, sadece bir John Medici, Allan Rich, Norman
polis kliesi olmaktan, ana karakterinin dengeli gr as sayesinde kurtulur: Ornellas, Edward Grover, Albert
Henderson, Hank Garrett, Damien
yaama ksm bir ehide dnen, haktan yana bir adam. Tek uyumsuz unsur,
Leake,Joseph Bova
Mikls Theodorakis'in ar Akdeniz temal mzikleri. Judd Hirsch ve F. Murray Ab Oscar adaylklar: Waldo Salt,
raham da kk rollerde grnyor. KK Norman Wexler (senaryo),
Al Pacino (erkek oyuncu)
ABD (Hoya Productions, Warner THE EXORCIST (1973)
Bros.) eytan
122dk, Metrocolor
Dili: ngilizce / Latince / Yunanca /
Korku sinemas tarihindeki ilk byk gie rekortmeni olan bu filmin, trn da
Franszca / Almanca / Arapa
ha sonraki geliimi zerinde gl bir etkisi oldu. Daha nce hibir korku filmi,
Ynetmen: William Friedkin
Yapmc: William Peter Blatty gsterim ncesi bu kadar tantma, montaj aamasndaki ekimelerle lgili bu ka

Senaryo: William Peter Blatty, dar dedikoduya: kusma, baylma ve hatta geici psikoz krizlerine yol amasyla n
kendi romanndan l bir filmi seyretmek iin, her yatan insann neden saatlerce kuyrukta bekledii
Grnt Ynetmeni: Owen ne dair bu kadar speklasyona maruz kalmamt. eytan'n kltrel etkisini ne ka
Roizman, Billy Williams dar abartsanz azdr. Film, beyazperdede neyin gsterilip neyin gsterilemeyecei
Mzik: Jack Nitzsche, David ni kesin olarak belirleyen kurallara meydan okudu. O sralarda gndemde olan
Borden, George Crumb, Hans
Watergate skandalinin yerine, en azndan ksa bir sre, gazete manetlerine otur
Werner Henze, Mike Oldfield,
Krzysztof Penderecki, Anton du; "gerek hayattaki" ruhun ele geirilmesi vakalarnda belirgin bir art oldu ve
Webern bir eletirmenin yazd gibi, "tiksintinin geni bir izleyici kesimi tarafndan bir kit
Oyuncular: Ellen Burstyn, Max . le elencesi olarak benimsenmesini salad."
von Sydow, Lee J. Cobb, Kitty Maryland'da bedenini eytani glerin ele geirdii iddia edilen 13 yanda bir
Winn, Jack MacGowran, Jason
erkek ocuu hakkndaki gazete haberlerinden esinlenen yazar William Peter
Miller, Linda Blair, Reverend
William O'Malley, Barton Heyman, Blatty, kahraman bir kz ocuu Olarak deitirdi. Ktln doas zerine ar
Peter Masterson, Rudolf Schndler, dozlarda felsefi ve teolojik speklasyonlar da katarak birok ayrnty merak uyan
Gina Petrushka, Robert Symonds, dracak ekilde abartt ayn adl romann 1971'de yaymlad. Kitabn oksatanlar
Arthur Storch, Reverend Thomas
listesine gireceini isabetli bir biimde tahmin eden-Warner Brothers film haklar
Bermingham
n satn ald; ve Blatty, senaryonun ilk halini defalarca elden geirdikten sonra, en
Oscar: William Peter Blatty
(senaryo), Robert Knudson, sonunda kl krk yaran Friedkln'in taleplerine uygun bir senaryo ortaya koydu.
Christopher Newman (ses) Kitab okumayanlar in anlalmas neredeyse imkansz olan ok uzun bir gi
Oscar Adayl: William Peter ri blmnden sonra, filmin ilk yarsnda temel dzeydeki karakter ilikileri geliir
Blatty (film), William Friedkin ve dnm noktasnn temelleri atlr. Regan MacNeil (Linda Blair), einden boan-
(ynetmen), Ellen Burstyn (kadn
oyuncu), Jason Miller (yardmc
erkek oyuncu), Linda Blair (yardmc
kadn oyuncu), Bill Malley, Jerry
Wunderlich (sanat ynetmeni),
Owen Roizman (grsel ynetmen),
John C. Broderick, Bud S. Smith,
Evan A. Lottman, Norman Gay
(kurgu)
m nl sinema oyuncusu Chris MacNeil'in (Ellen Burstyn) ergenlik ana yeni
adm atm sevimli kzdr. Ancak, annesinin bir tandnn leceine dair kehanette
bulunup akam yemeine arlm bir oda dolusu misafirin nnde iediinde,
Chris kznn "iindeki" derdi merak etmeye balar. Daha baka tuhaf davranlar ve
yatann lgnca sallanmasnn ardndan, Regan hastaneye kaldrlr. Hastanede, en
iyi ekilde "tbbi pornografi" diye tanmlanabilecek bir dizi ilemle bedeninin her y e
ri derinlemesine tetkik edilir. Beyninde bir hasa/ olduundan phelenilir ama test
lerden sonu kmaz. Regan hastane psikiyatrnn kendinden emin sorularn dokto
run testislerini yakalayarak yantlaynca, Chris'e kiliseden yardm istemesi nerilir.
Chris bunun zerine kukularla dolu Cizvit papaz Damien Karras'a (Jason Miller) bir
eytan kovma ayini dzenlemesi iin yalvarr. Filmin ikinci yarsnda, daha deneyimli
bir eytan kovucu olan Peder Merrin'in (Max von Sydow) ayin srasnda lmesinin ar
dndan, Karras'la Regan'n bedenine girmi eytani gler arasndaki youn mca
dele dorua ular. Karras eytann kendi bedenine gemesine izin vererek Regan'
kurtarr, pencereden atlayarak (ya da eytann kendisini atmasna izin vererek) lr.
renci protestolarnn, uyuturucu denemelerinin ve genel anlamda otoriteyi
sorgulamann damgasn vurduu bir dnemde eytan, seyircinin asi Regan'n arp
trld korkun cezalardan zevk almasn salad. Ancak iine eytan girmi Regan,
izlerken kendinizi o kadar kaptrdnz, o kadar hnzr artmacalarla dolu bir karak
ter iziyordu ki eytan seyircinin bu asilikten de zevk almasn salad. Film bir dizi
dk kaliteli devam filminin, taklit filmlerin ve ruhun ele geirilmesi temasnn var
yasyonlarnn ekilmesine zemin hazrlamakla kalmayp eytani glere sahip ocuk
motifinin korku sinemasnn baskn bir unsuru olmasn salad. SJS
Hollanda (VNF)
112dk, Renkli
Dili: Flemenke
Ynetmen: Paul Verhoeven
Yapmc: Rob Houwer
Senaryo: Gerard Soeteman,
Jan Wolkers'in Turks Fruit
romanndan
Grnt Ynetmeni: Jan de
Bont
Mzik: Rogier van Otterloo
Oyuncular: Monique van de Ven,
Rutger Hauer, Tonny Huurdeman,
Wim van den Brink, Hans Boskamp,
Dolf de Vries, Manfred de Graaf,
Dick Scheffer, Marjol Flore, Bert
Dijkstra, Bert Andr, Jon Bluming,
Paul Brandenburg, Suze Broks,
David Conyers
Oscar Adaylklar: Hollanda
(yabanc film)
ngilizce ad: Turkish Delight
TURKS FRUIT (1973)
Turks Fruit (Trk Lokumu), HollandalI ynetmen Paul Verhoeven'n insan cin
selliini kefe kt Basic Instinct (Temel igd, 1992), Showgiris (1995) ve
Starship Troopers (Yldz Gemisi Askerleri, 1997) gibi byk bteli Hollywood d
nemi filmlerinin aykr bir habercisiydi. Ar iddet ve mstehcenlik kullanmas ne
deniyle sk sk eletirilen Verhoeven, filmlerinin hayat etkilemektense, ona ayna
tuttuunu savundu her zaman. Turks Fruit'ta Rutger Hauer'in canlandrd, rasge
le ilikilerin adam heykeltra Eric Vonk, cinsel itah kendisininkinden aa kalma
yan gzel Olga'yla (Monique van de Ven) ilikiye girer, ilikileri ilerleyince evlenme
ye karar verirler; ancak Eric'in deer yarglaryla, Olga'nn ailesinin deer yarglar
arasndaki farkllklar, aklarnn sonunu hazrlar. Yllar sonra Eric ve Olga yeniden
karlar ve alkantl ilikileri nihayet bir ekilde son bulur. Film, Eric'in i dnyas
nn ve hassasiyetlerinin yava yava su yzne kt bir geri dnler dizisi halin
de kurulmutur.
Filmin banda bir adam ldresiye dven, sonra da gen bir kadn iki kann
ortasndan vuran Eric'i grrz. Kamera pan yaparak Eric'in odasnda dolar ve
sonra hafzasnda hl, canl olan bu hayallerle yatanda yar plak uzanm
Eric'te sabitlenir. Eric, daha sonra Olga olduunu reneceimiz ayn kadnn fo
toraflaryla dolu bir kutudan bir fotora f eker. lgn bir tempoyla ilerleyen bir
sonraki sekansta, Eric'in rasgele bir dizi kadnla beraber oluunu ve erotik eyalar
toplama takntsn zleriz. lgin bir hikaye kurgusuyla, filmin ortalarnda imdiki za
mana dneriz ve sonraki blm, filmin banda kald yerden devam eder. n
c ve son blmn havasysa balangtan o kadar farkldr ki adeta bambaka bir
film izlemeye balarz. Film, srkleyici bir ak
ve hsran, esriklik ve umutsuzluk yksne
dnr ve hl hatr saylr derecede ero
tizm iermesine karn ar dozda fantezi ve
gereklikle yumuatlr.
Verhoeven filmlerinin hareket noktas
olan zgrlk cinsellik Turks Fruit'un z
n oluturuyor ve burada burjuva deerlerine
ynelik tam bir saldr olarak sunuluyor. Kah
ramann ar davranlarndan g alan bu s-
rad ak hikayesi, kkrtclktan bir an olsun
geri durmuyor ve Hauer ile van de Ven ara
sndaki gl elektrik bu etkiyi daha da artr
yor. Turks Fruit, 1999 Hollanda Film Festiva-
li'nde "Yzyln En iyi Hollanda Filmi" seilmi
ti. RDe
EL ESPRITU DE LA COLMENA (1973) Ispanya (Elias Querejeta)
Ar Kovannn Ruhu 97dk, Eastmancolor
Dili: spanyolca
Vctor Erice'nin Ar Kovannn Ruhu adl filminde, hikayeyle ilgili birka temel
Ynetmen: Vctor Erice
noktann, yani bir baba (Fernando Fernn Gmez), bir anne (Teresa Gimpera) ve
Yapmc: Elias Querejeta
iki kz ocuundan (Isabel rolnde Isabel Telleria, Ana rolnde Ana Torrent) olu
Senaryo: Vctor Erice, ngel
an bir ailenin yksn izlemekte olduumuzu anlamamz bile neredeyse 20 da Fernndez Santos, Francisco J.
kika srer. Erice bize, adam arlaryla urarken ve alma odasnda; kadn bir Querejeta
mektup yazarken ve sonra bisikletle bu mektubu bir trene yetitirirken; kzlar da Grnt Ynetmeni: Luis
James W hale'ln Frankenstein'inin (1931) gsterildii derme atma bir sinemada Cuadrado
kalabaln inde gsterir. Karakterleri tantan bu portreler, tekinsiz bir yalnzlk Mzik: Luis de Pablo
zerine yaplan almalar gibidir ve karakterlerin odalarnn pencereleri babann Oyuncular: Fernando Fernn
Gmez, Teresa Gimpera, Ana
kovanlarndaki petekleri andrr.
Torrent, Isabel Tellera, Ketty de la
A n Kovannn Ruhu, birok temel noktaya deinmesine ramen tek bir trle
Cmara, Estanis Gonzlez, Jos
ya da niyetle snrlandramayacanz gizemli ve unutulmaz bir film. Ne yazk ki pek Villasante, Juan Francisco Margallo,
retken bir ynetmenlik kariyeri olmayan Erice'nin dier filmlerinde olduu gibi, Laly Soldevila, Miguel Picazo
bu filmde de aile birimi, ruhsal travmann yuvas olarak sunulur ve samimi bir top
luluun mmknm gibi grnd tek yer olarak yceltilir. Karakterler baka
bir yerin hayaliyle yaar, terk edilmi bir iftlik evinde geree toslayncaya kadar:
Kolayca etki altnda kalan Ana, iftlik evinde kendisini hem korkutan hem de b
yleyen bir siyasi kaakla karlar ve onun canavar FrankensteinTn gezgin "ru-
ngilizce ad: The Spirit o f the
hu"nun ete kemie brnm hali olduunu sanr. Bir peri masal gibi balayan
Beehive
film, rzgarn ruhlarn aran tlsml bir szle sona erer: "Ben, Ana'ym. AM

LA PLANTE SAUVAGE (1973) ekoslavakya / Fransa

Vahi Gezegen (Ceskoslovensky Filmexport, Krtky
Film Praha, Les Films Armorial)
Canlandrma sinemas 80'lerin sonunda yeniden byk bir sektr haline gel 72dk, Eastmancolor

di ve o zamandan beri Ren Laloux'nun Fransz yeralt klasii Vahi Gezegen ka Dili: Franszca
dar tuhaf bir uzun metrajl canlandrma filminin yaplmas olasl her geen gn
Ynetmen: Ren Laloux
azalyor. Keskin ayrntlarn scak, pastel renklerle izildii bu film, tam da 60'larda
Yapmc: Roger Corman, S.
Damiani, Anatole Dauman, A.
birok ynetmenin yapt trden bir hippi alegorisi (ve uyuturucu tribinden fark Valio-Cavaglione
sz bir grsel deneyim). Senaryo: Steve Flayes, Ren
Stefan W ul'un bir romanndan uyarlanan Vahi Gezegen, esinini, 60'larn so Laloux, Roland Topor,
nunda Ruslarn ekoslavakya'y igal etmesinden alr. Ygam gezegeninde Traag Stefan Wul'un Oms En Sri isimli
denilen dev yaratklardan oluan bir rk yaar. Traaglar nsanlara benzeyen tuhaf romanndan
Grnt Ynetmeni: Boris
biimli Omlar' evcil hayvan olarak besler ve onlara, insanlarn ounlukla kendi
Baromykin, Lubomir Rejthar,
hayvanlarna eziyet etmelerine benzer biimde sadiste ve sapkn bir annelik gd
Mzik: Alain Goraguer
syle davranrlar. Traaglar'n bilgi cihazlarndan birini alp kaan bir Om, bu aygt
Cannes Film Festivali: Ren
Omlar' ayaklanmaya kkrtmak iin kullanr. Laloux'nun filmi, "boyal" canlandr Laloux (Byk Jri dl) ve Altn
ma filmleriyle dolu pazarlama aralarndan ve saysz kt taklidinden kamak is Palmiye adayl
teyenlere bir soluklanma frsat sunuyor.
Yapmna Prag'da balanan ama siyasi basklar nedeniyle Paris'te tamamla
nan Vahi Gezegen, herkesin anlayaca tarzda, propagandann kt ynlerini
gsterir ve bireysellie duyulan gereksinimi ifade eder. Filmin psikodelik unsurlar
nn biraz modas gemi olsa da Laloux'nun, Dali'yle 20'li 30'lu yllarn nl bant
ngilizce ad: Fantastic Planet
karikatr Krazy Kat'i buluturan yaratklarla dolu gezegen tasviri arpcdr. JKI
talya / Fransa (F.C., PECF)
127dk, Technicolor
Dili: talyanca
Ynetmen: Federico Fellini
Yapmc: Franco Cristaldi
Senaryo: Federico Fellini, Tonino
Guerra
Grnt Ynetmeni: Giuseppe seli, ark syleyerek denize doru akyor. Ve sonunda Fellini bir gn, bir dn t
Rotunno
Mzik: Nino Rota
Oyuncular: Pupella Maggio,
Armando Branda, Magali Noel,
Ciccio Ingrassla, Nando Orfei, Luigi
Rossi, Bruno Zanin, Gianfilippo
Carcano, Josiane Tanzilli, Maria
Antonietta Beluzzi, Giuseppe
lanigro, Ferruccio Brembilla,
Antonino Faa Di Bruno, Mauro
Misul, Ferdinando Villella, Antonio
Spaccatini, Aristide Caporale,
Gennaro Ombra, Domenico Pertica,
Marcello Di Falco, Stefano Proietti,
Alvaro Vitali, Bruno Scagnetti,
Fernando De Felice, Bruno Lenzi,
Gianfranco Marrocco, Francesco
Vona, Donatella Gambini
Oscar: talya (yabanc film)
Oscar Adaylklar: Federico Fellini
(ynetmen), Federico Fellini, Tonino
Guerra (senaryo)
AMARCORD (1973)
Federico Fellini, bireylere odaklandnda (1963 tarihli 8 1/2'ta olduu gibi) en
kasvetli haline brnyor; kamerasn nsan topluluklarna, k tk kalabalklara, y
nlara evirdiindeyse, en en yzn taknyor. Am arcord'takl grkemli sahneler
den biri, sahile akn eden bir kalabaln her bir yesinin birbirinden farkl hareketle
rini gstermeye ayrlm. Nino Rota'nn mziinin ritmiyle tek vcut olmu bir insan
renini, kendi ocukluk anlarn (ve dolaysyla bu filmi), hatta bir dnemi, bata
maheri bir insan kalabalyla dolu olan bu genel plan yava yava boaltarak biti
riyor.
Byk stadn son dnem filmleri arasnda en tantanasz, en dolaysz filmi olan
Am arcord ("Hatrlyorum"), 20. yzyln en iyi otobiyografik filmleri arasnda sayl
may hak ediyor. Fellini'nin kariyerindeki en ince rlp sk dokunmu anlat yaps
na sahip olan bu film, olaanst bir iirsellik ve canllk sergileyen bir dizi anekdot
la sslenmi.
Fellini'nin 60'lar ve sonrasndaki filmleri arasnda modernist yn en az belirgin
olan Am arcord'ta, Roma (1972) ve Ginger e Fred'i (Ginger ve Fred, 1986) doldu
ran, kendine ayna tutan trden oyunlardan kanlm. Fellini, Titto adl ocuk ak
a teki benlii olsa da, merkezdeki karakterlerden hibirinin, hatta filmin iindeki
anlatcnn (Felllni'ye zg tipik bir komik figr olan yal amatr tarihi) bile etrafn
da dnmeyen (Scorsese'nin 1990 tarihli Goodfellas-Sk Dostlar11 ve '96 yapm Ca-
sino'su gibi su dnyasn konu alan destans filmleri belirgin biimde etkilemi olan)
ok paral bir mozaik kuruyor. Amarcord'ta, mevsimlerin birbirini izlemesi gibi, ko
mediden melankoliye eit eit hallerde dolamasnda byk etkisi olan, eskiden
beri itibar edilen klasik yntemler kullanlm.
Yaymlanan ya da filmi yaplan birok otobiyografik hikaye gibi, bu film de o
cuklarn masum ve dar bak asn (30'larn Italyas'nda faizmin hkmranln
haber veren) daha geni toplumsal balam iine yerletiriyor. Seyirciye yava yava
sunulan, yaklaan iddet ve toplumsal dlamann (zellikle de Musevi vatandalar
la ilikilerdeki) ipularyla genlerin hayat dolu muziplikleri ara
sndaki uurum, gerekten de ok dokunakl. Ancak oyuna ge
len yalnzca ocuklar deil, tapnan kitlelere faizm bir gsteri
gibi geliyor (komediyle sivri dilli bir sosyal yorum arasnda du
ran zellikle gsterili bir sekansta, dev bir Mussolini ba so
kaklarda dolatrlr) ve kasabann gzeli La Gradisca'nn dle
dii bir rya sekansndaki gibi, beyazperdenin gz kamatrc
imgeleriyle karm halde grnyor.
I Vitelloni (Aylaklar, 1953) filmiyle etkili bir ncs olduu
Italyan usul "genlik film i" trne dnlen ieme, mastrbas
yon ve memelere tapma zerine elenceli birka sahnedeyse,
Fellini'nin komedisi i ac bir biimde bayaln snrlarn
zorluyor. Fellini'nin slubu, Casarova (Kazanova, 1976) gibi
filmlerinde bazen gereinden fazla baroktur; buradaysa tr
plenip yumuak kamera hareketleri, pastel renkler ve hafif
yapay bir dekor tasarmyla sislerin ardnda saf, cokulu bir iir
haline getirilmi. Sanatsal biimin bir zaferi olarak, seyirciye
geirdii duygular dolaysz ve etkileyici. AM
Jamaika (International) ABD
120dk, Metrocolor
Ynetmen: Perry Henzell
Yapmc: Perry Henzell
Senaryo: Perry Henzell, Trevor D.
Rhone
Grnt Ynetmeni: Peter
Jessop, David McDonald, Franklyn
St. Juste
Mzik: Jimmy Cliff, Desmond
Dekker, The Slickers
Oyuncular: Jimmy Cliff, Janet
Barkley, Carl Bradshaw, Ras Daniel
Hartman, Basil Keane, Bobby
Charlton, Winston Stona, Lucia
White, Volair Johnson, Beverly
Anderson, Clover Lewis, Elijah
Chambers, Prince Buster, Ed "Bum"
Lewis, Bobby Loban
ABD (MGM)
122dk, Metrocolor
Ynetmen: Sam Peckinpah
Yapmc: Gordon Carroll
Senaryo: Rudy Wurlltzer
Grnt Ynetmeni: John nin en iyi filmlerinden biri saylabilir. Yenilenmi uyarlamas Pat Garrett'n (kariye
Coquillon
Mzik: Bob Dylan
Oyuncular: James Coburn, Kris
Kristofferson, Richard Jaeckel, Katy
Jurado, Chill Wills, Barry Sullivan,
Jason Robards, Bob Dylan, R.G.
Armstrong, Luke Askew, John
Beck, Richard Bright, Matt Clark,
Rita Coolidge, Jack Dodson
THE HARDER THEY COME (1973)
Jamaika'nn varolarndaki bir yaam kesitini anlatan Perry Henzell'ln The Har
eler They Come (Geldikleri Gibi Giderler) filmi, epey bayatlam bir hikayeyi iliyor:
taral bir gen ehre gelir ve ehrin kt adamlaryla kavgaya dalar. Fakat gangs
ter filmlerine kk bteli bir sayg duruu olan The Harder They Come, gerek
ten iyi i kartr. Kabataslak hazrlanm mekanlar ve gsterisiz oyunculuklar sa
olsun, film ilenmemi bir gerekilikle hzlanr. Taral naif gen rolndeki Jimmy
Cliff kendisini, rveti polisler ve reggae endstrisine szm gangsterler arasnda
ki kavgaya balklama dalm bulur. Gerekten de The Harder They Come'n gece-
yars sinemas akmna vurduu damga kadar arpc olan en uzun soluklu etkisi,
Jamaika dndaki insanlara reggae'yi tantmak olmutur. Filmin (hikayenin bir par
as olan) mzikleri, "Kesien Nehirler" arks imdiye kadar sylenilmi en duygu
lu arklardan biri olan bizzat Cliff'e ve Toots'la Maytals'a ait en parlak eserlerden
oluur. Bu film mzii, sperstar Bob Marley'nln trmanna hzla zemin hazrla
mtr ama bu Jamaika reggae'sl in, elbetteki bayat bir haberdi. Onlar, kendi yok
sul hayatlarnn canl bir portresi ve Karaylpler'den dnyann geri kalanna gnde
rilen sert bir kartpostal olarak bu filmi barlarna bastlar. JKI
PAT GARRETT AND BILLY THE KID (1973)
Pat Garrett ve Billy the Kid
Gsterime ilk girdiinde kesilmi olan ve pek ilgi grmeyen; Sam Pecklnpah'n
orijinal grntsne uygun olarak yenilenmi bu son gerek Western'i ynetme
rinin rolndeki James Coburn) vurularak ldrlmesi ve "Bu lke yalanyor ve ben
de onunla birlikte yalanmaya niyetliyim," diyerek kanun kaa olmaktan vazge
ip eski arkada Billy'i (Kris Kristofferson) yakalamak zerine kanun adam olduu
gnleri anmsamasyla balar. Yol boyunca, Garrett drstlnn her bir zerresi
ni kaybeder; ve Peckinpah, birden ortaya kp kanl bir biimde vurulan Wes-
tern'in bir dizi tandk yz araclyla neredeyse Gotik denebilecek bir biimde Ba-
t'nn dn gsterir.
Bu filmde Slim Pickens, Katy Jurado, Jack Elam, Richard Jaeckel, L. Q. Jones,
Harry Dean Stanton, Chill Wills, M att Clark, Elisha Cook Jr., Denver Pyle ve Barry
Sullivan oyunculuklarn sergilerler. Bu oyunculardan birini iermeyen byk bir
Western bulmak zaten zordur; hep birlikteyken de bu tarzn bykln gmbr
gmbr haykryorlar; Bob Dylan'n mziklerinin elik ettii bu ada, melankoliye
ve Western'in ve Western tarihinin kan ve iir paralarndan rlm bu hznl
dokumasna, her bir kabartma, kendinden bir eyler ekliyor. KN
DERSU UZALA (1974) Japonya / Sovyetler Birlii
(Atelier 41, Daiei Studios, Mosfilm,
Dersu Uzala, usta Japon ynetmen Akira Kurosawa'nn lkesinde her naslsa Satra)
destek bulamad bir dnemde, Sovyetler Blrlli'nde 70mm olarak ektii grl 137dk, Renkli

meye deer bir destan. Dersu Uzala'nn uluslararas baars ve En iyi Yabana Film Dili: Rusa
Oscar'n almas ynetmenin nn pekitirdi; ama filmin gzard edilen yaklam,
Ynetmen: Akira Kurosawa
Yapmc: Yoichi Matsue, Nikolai
Kurosavva'nn yalnzca bol dvl samuray elenceleri yapan yetenekli bir ynet
Sizov
men deil, usta bir dahi olduunu da hatrlatmaya yarad. Heybetli bo manzara
Senaryo: Akira Kurosawa, Yuri
larn hakim olduu bu engin film, ayrca kk jestler ve bariz zt iki kii arasnda Nagibin
ki derin sevginin ans zerine kurulu iten bir hikaye. Vladimir Arseniev'in gnlklerinden
Vladimir Arseniev'in bir hikayesinden uyarlanan ve yzyln sonunda Sibirya'da Grnt Ynetmeni: Fyodor
Dobronravov, Yuri Gantman,
geen film, harita keif ekibindeki bir askerle (Yuh Solomin), keif iin rehber ola
Asakazu Nakai
rak alnan ihtiyar, arpk bacakl bir ormanc kyl olan Dersu (Maksim Munzuk)
Oyuncular: Yuri Solomin, Maksim
arasndaki ilikinin etrafnda dner. Haydutlarla girilen kk atmalarda ve do Munzuk, Suimenkul Chokmorov,
ayla girilen byk bir mcadelede, Dersu, gcn ve evresini ne kadar iyi bildi Svetlana Danilchenko, Dima
Kortitschew, Vladimir Kremena,
ini gsterir. Filmin en gerilimli sekansnda, korkun bir frtna knca, kahraman
Aleksandr Pyatkov
larmz ssz doada yer lm aleti ve biraz otla canlarn kurtaracak bir barnak
Oscar: Sovyetler Birlii (yabana
yaparlar. Yaratln enginliinin yannda, insann savunmaszl ve dayanakll film)
zerine olan film byk temasn kk ayrntlarn zerine kuruyor. Balangta,
askerin yandalar, Dersu'nun komik biri olduunu dnseler de daha sonra Der-
su'nun doal bilgelii sayesinde, doann nanlmaz sertliine ve nceden kestiri
lemeyen tehlikelerine kar onlardan ok daha dayankl olduu belli olur. lk keif
ten be yl sonra asker, grevini tamamlamak zere Sibirya'ya dner ve Dersu'ya
kavutuu in sevinir ama yal adamn sal ktye gitmektedir; Dersu kr ol
maya baladndan ve blgedeki btn kaplanlarn ldrd bir koca kedinin in
tikamn almak iin kendisini izlediklerinden kayglanmaktadr. Uzun ve dokunakl
bir sahnede, iyi niyetli haritac, Dersu'yu daha uygar blgedeki evine gtrmeye
alr ama anlar ki Sibirya'da hayatta kalmasn yal adama borlu olsa da borcu
nu Dersu'yu topluma uydurmakla deyemeyecektir. KN
ABD (Zoetrope, Paramount,
Coppola Co., Directors Co.)
113dk, Technicolor
Ynetmen: Francis Ford Coppola
Yapmc: Francis Ford Coppola
Senaryo: Francis Ford Coppola
Grnt Ynetmeni: Bill Butler
Mzik: David Shire
Tema mzii:Duke Ellington
Oyuncular: Gene Hackman, John
Cazale, Allen Garfield, Frederic
Forrest, Cindy Williams, Michael
Higgins, Elizabeth MacRae, Ten
Garr, Harrison Ford, Mark Wheeler,
Robert Shields, Phoebe Alexander
Oscar adaylklar: Francis Ford
Coppola (film), Francis Ford
Coppola (senaryo), Walter Murch,
Art Rochester (ses)
Cannes Film Festivali: Francis
Ford Coppola (Altn Palmiye), (Jri
dlmansiyon)
THE CONVERSATION (1 9 7 4 )
Konuma
Yaratc enerjiyle talanm olan Francis Ford Coppola, henz bir projeyi bitir
meden bir dierine balyor. Baba I ve Baba //'nin (1972 ve 1974) arasnda ortaya
kan Konuma bu iki destann yannda kk kalabilir. Fakat kk hafif anlam
na gelmez; ve Amerika'nn ken ahlakn ileyiinde, Konuma da en az Baba
filmleri kadar kkrtc bir filmdir. Fazlasyla zel ve iselletirilmi bir oyun sergile
yen Gene Hackman, arkadalaryla ayn odada etkileim iinde olmak yerine, yz
lerce mil uzaktaki yabanclarn konumalarn gizlice dinlemeyi daha rahat bulan
bir gzetleme uzmann canlandryor. zgn, ekingen ve aresizce yalnz olan,
srlar ierisindeki bu adam, sade evinde oturup saksofon almay yeliyor; ta ki pa
razitler ve grltler karmaasndan seebildii bir konuma krnts itahn kabar
tana dek. Grevinin zorunlu kld uzakln verdii huzursuzlukla, Hackman so
ruturmay kiiselletirir. Kopmak zere olan bir trajediyi hissedip zaman yitirme
den bozulmu soruturma bantlarnn arkasndaki gizemi zmeye kalkr ama
dnyada gvendii iki eyin (gzleri ve kulaklar) kendisini aldattn kefeder.
zc olduu kadar alayc bir film de olan Konuma, Watergate skandalinin
kopuunun arifesinde, gizli gzetim ve yolsuzluk, kamuoyu nnde akland za
man gsterime girdi ve bu adan rktc bir biimde ngrlyd. Fakat Cop
pola bu filmle, ayn zamanda gzetlemeciliin postmodern bir almasn da orta
ya koymutur. Hackman'in Harry Caul', kendi hayal gcnn harekete geirdii
tartma paralan ve krntlarn birletirip korkun bir gerei ortaya kartarak,
kefettii gizi zdke, biz de onun hakknda daha ok ey kefederiz. Takntl
soruturmas daldka, Caul'n nerdeyse hibir eyi kalmaz: ne arkada, ne eya
s, ne hayat ne de kendisini hzla szp kuatan paranoya karsnda zgrl var
dr. Arkadalar onu, meziyetleri yznden verken, bizim gzmzde artk bir
sahtekar, etrafndaki dnya hakkndaki belirsiz tutum u kendisinden aka kimlii
ni alm, kabuu krlm bir adamdr. JKI
THE TEXAS CHAIN SAW MASSACRE (1974) A B D (Vortex)
Teksas Kasab 83dk, Renkli
Ynetmen; Tobe Hooper
Kendinden nceki Psycho (Sapk, 1960) ve kendisinden sonraki Silence o f the Yapmc: Tobe Hooper, Lou
Peraino
Lambs ( Kuzularn Sessizlii, 1991) gibi, Wisconsin seri katili Ed Gein'in gerek ya
Senaryo: Kim Henkel, Tobe
am yksnden biraz esinlenmi olan Tobe Hooper'n ar dk bteli ok-kor-
Hooper
ku klasii Teksas Kasab, yol at tartmalardan kaynaklanan iddetli bir kamu Grnt Ynetmeni: Daniel
oyu fkesini zerine ekti ve o gnden bu yana da estetik deeri ve seyirciler ze Pearl
rindeki olas zararl etkileri zerine ateli tartmalara yol amaya devam etti. Mzik: Wayne Bell, Tobe Hooper,
Gen John Laroquette'in (henz tanmadmz) d sesiyle balayan film, John Lennon

1970'lerin Teksas'nda arabayla yolculuk yapan hippivari be gencin, tm erkek

Oyuncular: Marilyn Burns, Allen
Danziger, Paul A. Partain, William
olan yamyam eski mezbaha iileri klannn yaknnda konaklamak gibi vahim bir Vail, Teri McMinn, Edwin Neal, Jim
hataya dmesiyle devam eder. Kt adamlarn en unutulmaz, filme adn veren Siedow, Gunnar Hansen, John
elektrikli testeresi ve eitli kurbanlarn yz derilerinden yaplm korkun maskesiy Dugan, Robert Courtin, William
Creamer, John Henry Faulk, Jerry
le Derisurat'tr (hayatnn rolndeki Gunnar Hansen). Kzn parmandaki kan em
Green, Ed Guinn, Joe Bill Hogan
mek iin bile dudaklarn zor aabilen yal, vampirimsi aile reisine tatl olarak su
nulduu unutulmaz akam yemeinden sonra, Sally Har
desty (Marilyn Burns) ki hala hayatta olan tek gentir,
ikinci kattaki bir pencereden atlayarak bu dehet odasn
dan kamay baarr. Geceleyin ormanda, bitmek tken
mek bilmeyen bir kovalamacadan sonra, Derisuratn (na
slsa yakt hi bitmeyen) elektrikli testeresinin srtna de
mesine gerekten de ramak kalmken, Sally sonunda ya
kndaki bir kamyonetin arkasna atlamay baarr ve Deri-
surat gnn ilk klar altnda silahn kzgn bir biimde
sallarken oradan uzaklar.
Eletirmen Rex Reed, acmasz hz ve yar belgesel
slubu olan bu youn filmi izledikten sonra, filmi imdiye
kadar yaplm en korkun film ilan etti. Gsterime girme
sinden ksa bir sre sonra Modern Sanatlar Mzesi, sabit
koleksiyonu iin film in bir kopyasn satn ald ve Can-
nes'da "Ynetmenlerin Haftas" blmnde dereceye
girdi. Filmi gklere kartan vgler yamaya devam etti;
prestijli Londra Film Festivali filmi, 1974'te "Yln En Dik
kat eken Filmi" seecek kadar ileri gitti. Nihayetinde yal
nzca Amerika'da 31 milyon dolara ulaan dev bir haslat
ve mantar gibi treyen devam filmiyle (art bir yeniden
yapm), Hooper'n akla yapt bu kak film, uzunca bir
sre sinema tarihinin en krl bamsz filmi olarak yerini
korudu. SJS
 Sovyetler Birlii (Mosfilm)
108dk, SB / Renkli
Dili: Rusa / spanyolca
Ynetmen: Andrei Tarkovsky
Yapmc: ErikWalsberg
Senaryo: Aleksandr Misharin,
Andrei Tarkovsky
Grnt Ynetmeni: Georgi
Rerberg
Mzik: Eduard Artemyev
Oyuncular: Margarita Terekhova,
Ignat Danlltsev, Larisa Tarkovskaya,
Alla Demidova, Anatoli Solonitsyn,
Tamara Ogorodnikova, Yuri
Nazarov, Oleg Yankovsky, Filipp
Yankovsky, S. Sventikov, Tamara
Reshetnlkova, Innokentl
Smoktunovsky, Arseni Tarkovsky
ngilizce ad: The M ir ro r
!
ZERKALO (1974)
Ayna
Amerikal usta avangard film ynetmeni Stan Brakhage bir seferinde, Andrey
Tarkovski'yi sinemadaki aamal baars iin kutlamt: "dnyadaki airetlerin"
destans hikayelerini anlatt, almalarn kiisel dzeyde srdrerek kendi do
rusuna bu yoldan ulat ve "usdnn snrlarn aydnlatmak iin dler rettii"
in. Ayna, bu katmanl ihtiamn arpc ve unutulmaz bir rneidir.
Ayna, cezbedici ve dikkate deer bir film, zetlenmesi zor nk mekanlarn,
kiilerin ve davranlarn birok eye gebe gizemiyle dolu. Tarkovski'nin bu kaak
otoportresl, annesinin (1940'larda kocas tarafndan terk edilmi ve bytmesi ge
reken bir olu olan) durumunun veciz melankolisini, kendi yetikinlik dnemi liki
lerine yanstt (Margarita Terekhova hem gemiteki anneyi hem de bugnk
karsn oynuyor) kuaklar aras bir hikaye. Hikayede olduu kadar grntde de
olmayan erkekler, sesler araclyla ortaya karlar ve dokunakl bir biimde sanat
yapmak ve iir yazmakla zdelemi haldedirler (aralarda duyulan iirler Tarkovs-
ki'nln babasna alt).
Tarkovski, grnrdeki Rus halefi Aleksandr Sokurov'a gre daha radikal ve
modernlst bir ynetmen. Ayna'nn yaps, gemii ve bugn, kasten bulanklat
ran yeniden yaratlm hikayeciklerin, birok lkeden grnmlerin olduu ariv
grntleriyle ve fazlasyla balantsz klasik mzik paralaryla (Bach, Pergolesi,
Purcell) serbeste kaynat bir kolaj. Filmin atmosferi dsel, srlarla dolu ve anla
lmas g. Yine de Tarkovskl'de, onu Terence Melllck'le ayn izgiye getiren g
zel bir sadelik var: Doal unsurlarn hareketi (rzgar, ate,
yamur), insan yznn sonsuz peyzajlar ve geen zama
nn duyumu; sanki hepsi, dnyann ta kendisinin "soluk ald
n" hissettirmek zere aralarnda anlamlar.
Tarkovski de Robert Bresson gibi titizce seilmi grn
tlerin ve seslerin ustas. Kamera hareketlerindeki hesapllk
ve herhangi bir sahnenin birbirine zt blmlerinin kademe
li olarak ortaya konulmas, grdmz ve duyduumuz
maddesel gerekliin tesinde bir etki yaratarak baka bir
dnyann kaplarn ayor. Tarkovski, dokularn, aurann ve
duyularn sinemasn yapyor. Ayna aslnda hem samimi bir
gnah karma, hem tarihe bir uzan, hem de gizemli bir i
ir. AM
A WOMAN UNDER THE INFLUENCE (1974) ABD (Faces)
Etki Altnda Bir Kadn 155dk, Renkli
Ynetmen: John Cassavetes
John Cassavetes ve kars Gena Rowlands, kolay lokma olmayan bir dizi riskli Yapmc: Sam Shaw
projeye birlikte imza attlar; ama Rowlands'in sinir krizi geirmek zere olan bir ev Senaryo: John Cassavetes
Grnt Ynetmeni: Mitch
kadnnn yorucu portresini izdii Etki Altnda Bir Kadn, doalamadan beslenen
Breit, Caleb Deschanel
yntemlerinin doruk noktas olarak kald. Rowlands'in tikler, tuhaf sesler ve nce
Mzik: Bo Flarwood
den kestirilemeyen yapmack tavrlarla dolu, delilie doru k; en sonunda
Oyuncular: Peter Falk, Gena
onun rahatsz edici davranlarnn grnd kadar kendiliinden ve gszleti- Rowlands, Fred Draper, Lady
rici olmayabileceini fark etmemizi salyor. Benzer biimde, kaya gibi sert kocas Rowlands, Katherine Cassavetes,
Matthew Laborteaux, Matthew
(Peter Folk) da balangta grnd kadar akl banda olmayabilir ve ayn ey
Cassel, Christina Grisanti, O.G.
onun destekisi olan arkada ve tandk evresi in de sylenebilir. Dunn, Mario Gallo, Eddie Shaw,
iftin arada skp kalan ocuuysa, karmaa srasnda artc bir biimde Angelo Grisanti, Charles Horvath,
ileyen bu ekirdek ailenin (kesinlikle greneklere uymasa da) sabit anmsatclar. James Joyce, John Finnegan

Aslnda, Etki Altnda Bir Kadn, Cassavetes filme kesinlikle byle kaba bir ahlak
Oscar Adaylklar: Gena
Rowlands (kadn oyuncu), John
dersiyle mdahale etmese de bir aileyi bir arada tutmann bazen nelere mal oldu Cassavetes (ynetmen)
unun gz kara bir tasviri. Bunun yerine aksiyonlar, duygusal gcne drst bir
ekilde ulaan, garip bir ekilde dokunakl duygusallkla, Rowlands'in kak ve de
vingen oyununu birletirerek (standart hikaye anlatma alkanlklarndan ounluk
la bamsz), belirsiz ve acmasz bir halde brakmay tercih ediyor ynetmen. JKI

YOUNG FRANKENSTEIN (1974) ABD (Fox, Crossbow,

Gen Frankenstein Gruskoff/Venture, Jouer)
108dk, SB
Dili: ngilizce / Almanca
Mary Shelley'nin klasik romanndan Mel Brooks'un uyarlad 1974 yapm si
Ynetmen: Mel Brooks
yah beyaz korku parodisi, retken ynetmen-yazarn clk km sanat yaam bo
Yapmc: Michael Gruskoff
yunca yapt en dengeli komedidir. nl Victor Frankenstein'in torunu olduunu
Senaryo: Gene Wilder, Mel
yeni renen Gene Wilder'm canlandrd gen beyin cerrah Dr. Frederick Fran Brooks
kenstein ("Fronkunstheen" diye telaffuz edildiini reniriz), Transilvanya'daki ai Mary Shelley'nin Frankenstein isimli
le atosuna geri dner. Sadk kambur Igor (prtlek gzl Marty Feldman), tatl romanndan

kyl kz Inga (Teri Garr) ve kahya Bayan BleucherTn (Cloris Leachman, tekinsizli- Grnt Ynetmeni: Gerald
Hirschfeld
i o kadar mthi ki Brooks'un iki filminde daha benzer rollerde oynamaya devam
Mzik: John Morris
etti) yardmlaryla insanlar yeniden canlandrmak iin byk babasnn nc oldu
Oyuncular: Gene Wilder, Peter
u almalar tekrar hayata geirmeye koyulur. Frederick'in ar kapal (ve daha Boyle, Marty Feldman, Madeline
sonra azgnlaan) nianls Elizabeth (Madeline Kahn) ve Canavar (Peter Boyle) ara Kahn, Cloris Leachman, Teri Garr,
sndaki reaksiyon ise tahminlerin tesindedir. Kenneth Mars, Richard Haydn,
Liam Dunn, Danny Goldman, Oscar
Ateten rken bu vahi yarata, scak orba ve puro nerme hatasn yapan
Beregi Jr., Arthur Malet, Richard A.
yalnz kr adam rolndeki Gene Hackman'sa filmin dikkat eken srprizlerinden Roth, Monte Landis, Rusty Blitz
biri. 1931 yapm James Whale klasiiyle ayn atoda ekilen ve ayn laboratuvar Oscar Adaylklar: Mel Brooks,
malzemelerinin yer ald filmin tmne sinmi bu sayg duruu, Yaratk n ve Dok- Gene Wilder (senaryo), Richard
Portman, Gene S. Cantamessa (ses)
tor'un "Puttin' on the Ritz"i syleyerek dans ettii sekansta (filmin lehine) bozulu
yor. Komik bir film ve ciddi bir sayg duruu olan Gen Frankenstein, En iyi Ses ve
En iyi Uyarlama Senaryo dallarnda Oscar'a aday gsterilmiti. KK
 ABD (Long Road, Paramount,
Penthouse)
131 dk, Technicolor
Ynetmen: Roman Polanski
Yapmc: Robert Evans
Senaryo: Robert Towne
Grnt Ynetmeni: John A.
Alonzo
Mzik: Jerry Goldsmith
Oyuncular: Jack Nicholson, Faye
Dunaway, John Huston, Perry
Lopez, John Hillerman, Darrell
Zwerling, Diane Ladd, Roy Jenson,
Roman Polanski, Richard Bakalyan,
Joe Mantell, Bruce Glover, Nandu
Hinds, James O'Rear, James Hong
Oscar: Robert Towne (senaryo)
Oscar Adaylklar: Robert Evans
(film), Roman Polanski (ynetmen).
Jack Nicholson (erkek oyuncu),
Faye Dunaway (kadn oyuncu),
Richard Sylbert, W. Stewart
Campbell, Ruby R. Levitt (sanat
ynetmeni), John A. Alonzo
(grnt ynetmeni), Anthea
Sylbert (kostm), Sam O'Steen
(kurgu), Jerry Goldsmith (mzik),
Charles Grenzbach, Larry Jost (ses)
I hatsz edici bir grsellie de kavumutur. Kendi trajik ve mahrem deneyiminden
CHINATOWN (1974)
in Mahallesi
"Sanki ehrin yars bunun stn rtmeye alyor, benim iin hava ho. Ama
Bayan Mulwray, neredeyse kahrolas burnumu kaybediyordum. Ve onu seviyorum.
Onunla nefes almay seviyorum." Robert Towne in Mahallesi'ni, zellikle arkada
Jack Nicholson iin yazd ve Baba ll'nin egemen olduu yl filmin tek Oscar'n z
gn senaryo dalnda ald. in Mahallesi, Raymond Chandler-Dashiell Hammett iz
gisinde bir komplo ve bir tr eski kurt dedektif hikayesidir. Bu zorlayc, karmak bil
meceyi ve dev oyunculuklar takdir eden seyirci de dahil olmak zere filmle ilgili her
kesi, bir parlaklkla saran, hayli sofistike bir filmdir ayn zamanda.
zel dedektif Jack Gittes, ChandlerTn Marlowe'una veya Hammett'n Sam
Spade'ine gre daha k, esprili, hali vakti yerinde ve toplumdan daha uzak bir ka
rakterdir. Jake, grev yeri Los Angeles'n in Mahallesi olduu zamanlar aklndan
kartamayan eski bir polistir. in Mahallesi'nin, baarszl ve derinine inemedii
bir meseleyi temsil ettiini merakmz uyandrarak ima eden bu durum, film in ka
nlmaz doruk noktasnda in Mahallesi'ne felaketi geri getireceinin ipularn verir.
ehrin su ve enerji blmnn bandaki nl ba mhendis olan, szde zampara
kocasn izlemesi iin ssl bir pili (Diane Ladd) Jack'i tutar. Jack ii alr ama ma
dur olan gerek Bayan Mulwray'in (Faye Dunaway) ortaya kmas, onu serte uy
kusundan uyandrr. Aptal yerine konulmaktan holanmayan Jake gzda ve cina
yetler arttka meseleyi daha ok kurcalamakta srar eder. Bu, onu, 1930'larn Los
Angeles'nn arka sokaklarnda ve portakal bahelerinde geen hrs, cinayet ve en-
sestle dolu bir felakete bulam, blf para babas ve esas kt adam olan Noah
Cross'a (John Huston) gtrr. Roman Polanski'nin dehas sayesinde, film yalnzca
zekice ve kurnazca dzenlenmi bir anlat olmaktan kp, ayn zamanda mthi, ra
yola kan Polanski, en nemlisi Jake'i yedii darbeyle ba baa brakt, daha ac
ama unutulmaz bir son ekerek Towne'in senaryosunu sertletirmitir. Zppeler,
kurbanlar ve (bizzat ynetmenin oynad, Jakein burnunu yaran kk sansar da
dahil olmak zere) zalimler gruhunu insancl ve keskin bir bakla gzlemleyen de
Polanski'dir. 1990'da yaplan, senaryosunu Towne'n yazd ve
1948'deki Gittes'ini tekrar ziyaret eden Nicholson'n ynettii anla
lmaz devam filmi iki Jake de tamamen bu gr dorular. Oyun
culuklarn yine iyi olduu bu film karmak olmasna ve parlak g
rnmesine karn, ilk filmin bysnden maalesef yoksundur.
Nevrastenik zelliinden daha nce hi bu kadar iyi faydalanl
mam olan Faye Dunaway'in canlandrd serinkanl ve zarif
Evelyn'nin doum lekesi ("gz irisindeki bir kusur") filmin kalbinde
ki karanl temsil eder. st snftan, ldrc cazibeye sahip bir ka
dn canlandrd bu filmde, gerekten de tedirginlii, ateli batan
kma sahnesi ve in Mahallesi'hn en oke edici aklamasyla ay
dnlatlana kadarki pheli tavrlar, onun stndeki tehditi ve tehli
keyi arttrr. Filmin ounda burnunun stne bir bandajla dolama
snn bile kltemedii doal cazibesiyle, alayc, nkteli ve tahrik
edici bir biimde bir nazik dedektif olarak filmi srtlayan yine de Nic-
holson'dr. AE
Fransa (Action, Christian Fechner,
Le Films 7, Losange, Renn, Saga,
Simar, V.M. Prod.)
193dk, Eastmancolor
Dili: Franszca
Ynetmen: Jacques Rivette
Yapmc: Barbet Schroeder
Senaryo: Juliet Berto, Eduardo de
Gregorio, Dominique Labourier,
Bulle Ogier, Marie-France Pisier,
Jacques Rivette
Grnt Ynetmeni: Jacques
Renard
Mzik: Jean-Marie Snia
Oyuncular: Juliet Berto,
Dominique Labourier, Bulle Ogier,
Marie-France Pisier, Barbet
Schroeder, Nathalie Asnar, Marie-
Thrse Saussure, Philippe
Clvenot, Anne Zamire, Jean
Douchet, Adle Taffetas, Monique
Clment, Jrme Richard, Michael
Graham, Jean-Marie Snia
ngilizce ad: Celine and Julie Go
Boating
CLINE ET JULIE VONT EN BATEAU (1 9 7 4 )
Celine ve Julie'nin Sandal Sefas
Franszca bilmeyen seyirciler bu filmin gerek kokusunu asla tadamayacaklar.
Film, hibir anlama gelmeyen ama orijinal halinde ve tabii Franszca konuanlar
iin masallara, fkralara ve ocuk hikayelerine uzanan geni kaplar aan bu balk
la alr. Cline e t Julie vont en bateau, dolambal yollarn, d dnya ve mahrem
ryalar, bugn ve gemi, gereklik ve kurgu arasndaki perdeleri at bir dnya
nn ifresidir. Alice, Beyaz Tavan' izlediinde baka bir dnyaya girmiti. Julie de
(Dominique Labourier) Celine'nin (Juliet Berto) dnyasna girdiinde benzer bir
ey yapar; ama tam da ayn deildir. Farkl olan nedir peki? En bariz ve en nem
li fark Alice Harikalar Diyarnda'nn bir kitap Celine ve Julie'nin Sandal Sefas'nn
se bir film olmas. En zor beenir ve titiz film eletirmenlerinden biri olan ve ken
disini sinemann doas zerine, gerek dnya ve dier sanatlarla ilikisini sorgula
yarak nemli aratrmalar yapmaya veren Jacques Rivette'in filmi. Rivette'nin gr
kemli eseri, hikaye anlatmak, gzel kadnlar izlemek, ark ve yk dinlemek,
oyunculara duyulan hayranl ve sevgiyi paylamak iin her daim neeli bir slup
la yaplmtr. Rivette'in filmin oyuncularyla yaratt anlat labirentleri (sonsuz po
litik, psikanalitlk ve estetik yanklar) belki de hi bu kadar serbest ve yaratc bir bi
imde tasarlanmamt. Paris'te yaz mevsimidir. topyalara inanan kahramanlar
mzn hibir eyden korkular yoktu ve maceraya hazrdlar, zellikle ak macerala
rna. Yazar Eduardo di Gregorio'nun yan sra, Celine, Julie, Camille (Bulle Ogier)
ve Sophie (Marie-France Pisler) bu gneli i yolculuuna, neeyle su sratarak ay
nalara dalmaya ve ty kadar hafif hortlaklarla yaplan bu dansa hayat verdiler. Jac
ques Rivette'in sanki oturduu yerden idare ettii bu mzii hayaletler ve glm
semeler izledi ve dnya bu bynn etrafnda dnyordu. J-MF
 ABD (Crossbow, Warner Bros.)
93dk, Technicolor
Ynetmen: Mel Brooks
Yapmc: Michael Hertzberg
Senaryo: Andrew Bergman Mel
Brooks, Richard Pryor, Norman
Steinberg, Alan Uger
Grnt Ynetmeni: Joseph F.
Blroc
Mzik: Mel Brooks, Vernon Duke,
John Morris
Oyuncular: Cleavon Little, Gene
Wilder, Slim Pickens, David
Huddleston, Liam Dunn, Alex
Karras, John Hlllerman, George
Furth, Jack Starrett, Mel Brooks,
Harvey Korman, Carol DeLuise,
Richard Collier, Charles McGregor
Oscar Adaylklar: Madeline
Kahn (yardmc kadn oyuncu),
John C. Howard, Danford B.
BLAZING SADDLES (1974) Greene (kurgu), John Morris, Mel
Brooks (film arks)

Blazing Saddles (Gm Eyerler) Mel Brooks'un sinema kariyerinin doruk

noktas saylmasa da (The Procuders-Yapmclar hl en sarsc ve en sivri filmi) ger
ekstclk, slapstick komedi (kaba gldr) ve o zaman in yeni olan bayalk
karmyla ynetmenin kesinlikle en etkileyici filmi. Hem klie mekan kullanm (es
ki Bat) hem de stne ekilmi 70'ler cilasna (rk ve cinsellikle ilgili espriler) ra
men, 50'lerin byk komedi yazarnn kariyerindeki en parlak eserlerinden biri ola
rak yerini korur.
Brooks'un Marx Kardeler'in yan sra Amerikan televizyon ovu "Three Sto-
oges"un sama sapan esprilerine dillere den selamlar gnderdii tm filmleri
arasnda Blazing Saddles, Mad dergisinin ilk zamanlarndaki lgn, hiciv ykl ve
dokundurma takntl esprilerine en ok ey borlu olan. Brooks'un filmi, Ku Klux
Klan yelerinin ve Nazllerin 1870'lerin lin gruhuna katlmak in srada bekledi
i ve zerlerinde EVET ve HAYIR yazl kzlerin olduu grsel espriler ve baka
filmlere szl gndermelerle ("Bunu Randolph Scott in yapmalsnz") bu gelene
i zleyip onu lk kez sinemaya uyarlar. Bu adan, Zucker Kardeler'in ve taklitleri
nin habercisi olmu ve onlar etkileyerek bir trn domasn salamtr (Holy Gra-
il'lnklne ok benzeyen finalinde biraz Monty Python tad da vardr).
Blazing Saddles aslnda High Noon (Kahraman erif) zerine uzun bir tema
eitlemesi saylabilir, ancak dahiyane yn, bir parodiden ibaret olmamas. Bro
oks'un daha sonraki filmleri, belli bir filme dorudan nazire yapmakla kalsa da Bla-
zing Saddles'ta baka katmanlar da var; bunlardan en belirgini, kasabaya yeni ge
len erifin siyahi olmas. Filmde, modern rap mziiyle har neir olmayan birini
korkutacak kadar "nigger" (zenci) kelimesi gese de film aslnda batan sona gr
gr amata dolu. Blazing Saddles'n siyahlar zerine politik bir film olduunu sy
lemek zor olsa da bu kelimeyi kullanrken ortaya koyduu daimi nee ve beyazla
rn nyarglarn ti'ye almas rklk kavramnn tmden abes grnmesini salyor.
KK
ABD (Paramount, Coppola)
200dk, Technicolor
Dil: ngilizce / talyanca
Ynetmen: Francis Ford Coppola
Yapmc: Francis Ford Coppola,
Gray Frederickson, Fred Roos
Senaryo: Francis Ford Coppola,
Mario Puzo
Mario Puzo'nun romanndan
Grnt Ynetmeni: Gordon
Willis
Mzik: Carmine Coppola, C. Curet
Alonso, Nino Rota
Oyuncular: Al Pacino, Robert
Duvall, Diane Keaton, Robert De
Niro, John Cazale, Talia Shire, Lee
Strasberg, Michael V. Gazzo, G.D.
Spradlin, Richard Bright, Gastone
Moschin, Tom Rosqui, Bruno Kirby,
Frank Sivero, Francesca De Sapio
Oscar: Francis Ford Coppola, Gray
Frederickson, Fred Roos (film),
Francis Ford Coppola (ynetmen),
Francis Ford Coppola, Mario Puzo
(senaryo), Robert De Niro (yardmc
erkek oyuncu), Dean Tavoularis,
Angelo P. Graham, George R.
Nelson (sanat ynetmeni), Nino
Rota, Carmine Coppola (mzik)
Oscar Adaylklar: Al Pacino
(erkek oyuncu), Michael V. Gazzo
(yardmc erkek oyuncu), Lee
Strasberg (yardmc erkek oyuncu),
Talia Shire (yardmc kadn oyuncu),
Theadora Van Runkle (kostm)
THE GODFATHER: PART II (1974)
Baba II
"Dostlarn yaknnda dursun, ama dmanlarn daha yaknnda." Baba destann
daki nihilizmin ve umutsuzluun altn izmek iin biraz zaman ve ki film daha gere
kecektir. Sinema tarihinde bir dnm noktas niteliinde olan ilk fiaba'nn olmazsa
olmaz tamamlaycs olan bu devam filminde, yazar-ynetmen Francis Ford Coppo-
la'nn tasarlad gibi, birinci filmin "hayaleti" kol geziyor, iin garip taraf, ilk filmde
Coppola'nn iine son verilmesine ramak kalm ve Baba gsterime girdiinde, eko
nomik kayglarla bir otel odasna kapanp The Great Gatsby'nn (Muhteem Gatsby)
senaryosunu yazmaya balamt. Filmin byk baarsndan sonra Paramount, Cop-
pola'nn bir devam filmi ekmesini o kadar ok stedi k ona geri eviremeyecei bir
teklif sundu. Krdan byk bir pay almann yan sra, film in sanatsal adan kontro
l tamamen onda olacakt.
Baba II, bir devam filmine ilk kez verilen En yi Film Oscar da dahil olmak ze
re toplam alt dalda Oscar ald. Film, iktidarn yozlatrc etkisinin tam bir ahlaki
rmeye yol amasn incelikle ilemesi asndan muhtemelen ilk filmden daha karan
lk, daha derin ve, tartmal olarak, daha kna edici. Sahneler, kalplar ve motifler ilk
filme aka ayna tutsa da bu film, hem farkl zaman dilimlerini karmak bir biim
de e rmesi hem de iki don Corleone, Vito (Robert De Niro) ve Michael (Al Paci
no) arasndaki paralellikleri ve ztlklar sunuuyla daha byk lekte atsal ve h
znl bir duygu barndryor. Bu kez mafyaya su gtrmez bir biimde eletirel yak
laan Coppola, iki kua derinlemesine nceliyor: Gc ve denetimi arttka, Micha
el melankoliye, acmaszla ve ihanete srklenir. Aile kutlamalar yine olaylarn
merkezindedir: film 1950'lerde, Michael ve Kay'in (Diane Keaton) Tahoe Gl'nde-
ki malikanelerinde, oullar Anthony'nin kiliseye ye olarak kabul edilmesi onuruna
verilen gsterili partiyle balar. Bir yandan Corleone ailesinin ilerini yasallatrma
amal plan yrrlkteyken bir yandan da Michael'n, Nevadadan Kba'ya yasad
kazan peinde olduunu reniriz. Michael, evdeki sorunlar ve resmi soruturma
nn yan sra, yaylmac politikasn sezen rakiplerinin ve ortaklarnn (hayatnda ilk kez
71 yanda bir filmde oynayan Actors Studio'nun bir hayli nfuzlu ynetmeni Lee
Strasberg'in canlandrd Hyman Roth bunlardan biridir) tehditleriyle kuatlmtr.
Micheal'n hikayesine paralel olaraksa, yzyln banda, Sicilya'nn Corleone k
ynde Vlto Andolinl olarak doan babasnn acmasz bir kan davas yznden yetim
kald, Ellis Adas'nda kaak bir gmen ve akn bir tutuklu olduu gnlerin sep
ya tonlardaki hikayesini izleriz. Yllar sonra, New York'un Dou yakasnn aa kesi
mindeki bir bakkal dkkannda alan sessiz sakin aile babas Vito (Martin Scorse-
se'nln 1973 tarihli Mean Streets- Arka Sokaklar filminden sonra sca scana, bi
rinci filmde Brando'nun oynad karaktere gen bir adam olarak byk bir baary
la yepyeni bir yorum katan De Niro, bu rolyle lk Oscar'n kazand) mahallenin su
etesinin korku salan patronunun gcn kullanma tarzn gzlemleyerek bu gc
aktrmadan ve acmaszca ele geirir. Saygn ve hali vakti yerinde bir adam olarak,
eski ileri dzene sokmak ve oullarna bir gelecek hazrlamak zere Corleone'ye
dner. Film yine zengin karakter betimlemeleri ve talyan Mahallesi'ndeki enlik, Ha-
vana'daki ylba devrimi gibi unutulmaz sahnelerle dolu. Yine de, izleyiciyi hl asl
tatmin eden, gnahlar dn olmayacak kadar artm yalnz Michael'n rpertici
grntsnn olduu final sahnesi. AE
Bat Almanya (Autoren, Tango)
93dk, Eastmancolor
Dili: Almanca
Ynetmen: Rainer Werner
Fassbinder
Yapmc: Christian Hohoff
Senaryo: Rainer Werner
Fassbinder
Grnt Ynetmeni: Jrgen
Jrges
Mzik: Rainer Werner Fassbinder
Oyuncular: Brigitte Mira, El Hedi
ben Salem, Barbara Valentin, Irm
Fiermann, Elma Karlowa, Anita
Bcher, Gusti Kreissl, Doris Mattes,
Margit Symo, Katharina Fierberg,
Lilo Pempeit, Peter Gauhe,
Marquard Bohm, Walter Sedlmayr,
Flannes Gromball
Cannes Film Festivali: Rainer
Werner Fassbinder (FIPRESCI
dl), (Altn Palmiye adayl)
ngilizce ad: Ali: Fear Eats the Soul
ANGST ESSEN SEELE AUF (1 9 7 4 )
Korku Ruhu Kemirir
Mnih'te 60 yalarnda Alman bir temizliki kadnla, ondan 20 ya kadar gen
Fasl misafir ii arasndaki srad ak konu alan bu filmin yksnn ilk nvesi, Ra
iner Werner Fassbinder'in kafasnda, en azndan oda hizmetisi rolndeki Margaret
he von Trotta'nn, Emmi'yle kocas Ali'nin hikayesini anlatt Der Amerikanische
Soldat (Amerikan Askeri, 1970) filminden beri olumu durumdayd. 1974'te bu fi
kirle yapt film, ie ileyen bir melodram ve yer yer haddinden fazla toplumsal yer
ginin birleimi oldu. Korku Ruhu Kemirir grsel tarzn, Fassbinder'in kprtsz yzler
zerinde uzun sre oyalanan ya da kap aralndan geri ekilip saygl bir mesafede
duran sabrl kamerasna borlu. Filmin dokusu, mahallenin barndaki mzik dolabn
da alan arklar da dahil olmak zere ii snf yaamnn ayrntlaryla bezeli ve g
cn Emmi rolndeki Brigitte Mira'yla Ali rolndeki El Hedi ben Salem'in oyunculuk
larndan alyor.
Her ey bir akayla balar. Mdavimi olduu bardaki bir Alman kz, masasnda
tek bana oturan yal kadnla dans etmesi iin Ali'yi kkrtr. Ali, kendisini daha son
ra evine kahve imeye davet edecek kadar nazik bu kadnn, herkesin kolayna gelen
"A li" adnn (Almanlarn, sylemekte zorlandklar ve aslnda ne olduunu nemse
medikleri tm Arap isimlerinin yerine kulland ad) ardndaki insanla gerekten ilgi
lendiini grr. kisi de yalnzdr: Ali, be gmen iiyle daha ayn oday paylar ve
zamann kah ite kah barda geirir. Emmi duldur, artk bym olan ocuklar, ona
ve dk statl iine kar ilgisizdir. Komu
larn, ailenin, neredeyse herkesin dmanca
tepkisine ve alaylarna hedef olmasna ra
men aralarnda yine de ak filizlenir. Emmi
bunlar dert etmek istemez ve etmiyormu gi
bi davranr; ama dnyas dier insanlardan
olutuundan bunlar dert eder.
Buna karn d basklar, ilikileri gerek
anlamda kabul grdnden deilse de, her
kesin Emmi'den bir istei olmasndan dolay
yava yava azalr, isel gerilimler ters orant
l olarak arttndaysa Fassbinder tkezleme
ye balar: Tanmaya baladmz kadaryla
Emmi, seve seve kuskus piirecek, bu yeme
e yabanc diye burun kvrmayacak ve i ar
kadalarna Ali'nin kaslaryla hava atp onu
nesneletirmeyecek biridir. Yine de ne bu, ne
de karikatrize edilmi rk bakkalla dediko
ducu kadnlar (F. W. Murnau'nun 1924 yap
m muhteem sessiz filmi Der Letzte Mann-
Son Adam 'a gnderme) bu iki insan birbiri
ne kenetleyen gl ve etkileyici balar ko
parabilir; dahas hi hesapta yokken birbirleri
nin kollarnda mutluluu bulmu bu ikilinin,
ne kadar ansl olduklarn bilecek kadar akl
bandadr. JW
BRING ME THE HEAD OF ALFREDO GARCIA (1974) ABD / Meksika (Churubusco
Bana Onun Kellesini Getirin Azteca, Optimus)
112dk, Renkli
Seyirciyi tam anlamyla ikiye blen o nadir filmlerden biri: kimisi be yldzl bir Ynetmen: Sam Peckinpah
klasik olarak gklere karr, kimisi de bir yldz ok grerek yerin dibine batrr. Yapmc: Martin Baum, Helmut
Dantine, Gordon T. Dawson
Sam Peckinpah'n en acmasz, nihilist filmi, meteliksiz piyanist Benny'nin (Warren
Senaryo: Gordon T. Dawson,
Oates) ynetmenin nceki klasiklemi filmi Wild Bunch'tki ( Vahi Belde) kabus Frank Kowalski, Sam Peckinpah
gibi Vahi Bat'y aratmayacak kadar cehenneme dnm bugnn Meksika'snda Grnt Ynetmeni: Alex
bandan geenleri anlatr. Phillips Jr.
El Jefe (Vahi Belde'deki kt babay perdede yeniden dirilten Emilio Fernan Mzik: Jerry Fielding
dez) kzn hamile brakt iin, artk yaamayan Alfredo'nun filme adn veren kel Oyuncular: Warren Oates, Isela
Vega, Robert Webber, Gig Young,
lesi zerine dl koyar; Benny de dle gz diker. lde bir torba iindeki kokmu
Helmut Dantine, Emilio Fernandez,
kafayla dolarken, kelle avclaryla ve lgn motosikletlilerle ba derde girer, ana Kris Kristofferson, Chano Urueta,
fahie rolndeki Isela Vega'yla seviir ve ynetmenin alameti farikas olan, bol kur Jorge Russek, Don Levy, Donnie
unlu cehennem gibi bir finalin yaanaca byk iftlik evine ular.. Bana Onun Fritts, Chalo Gonzalez, Enrique
Lucero, Janine Maldonado, Tamara
Kellesini Getirin, kirli sakall sansar suratl anti kahraman ve inanlmaz derecede
Garina
yoz yan karakterleriyle "grunge" sinemasnn mkemmel bir rnei. Peckinpah
kendi tarzndan uzaklaarak, beyni utuu andaki bir Ernest Hemingway'i anmsa
tan kana bulanm bir gsterile, batan savma ve mide bulandrc bir evre d
zenlemesi kullanm. Tecavz ve silahlarn konutuu sahnelerde bile etkileyici bir
melankoli ve gzellik dolu anlaryla, filmin alkolik bir dahinin rn olduu aka
grlyor. KN

DOG DAY AFTERNOON (1975) ABD (Artists Entertainment

Kpeklerin Gn Complex)
124dk, Technicolor

Sidney Lumet'nin, Brooklyn'de rehine krizine yol aan gerek bir banka soy
Ynetmen: Sidney Lumet
Yapmc: Martin Bregman, Martin
gunu zerine yapt gerilimli filmi, W oody Ailen veya Martin Scorsese'nin btn
Elfand
filmleri gibi tam bir New York filmi. Al Pacino ve John Cazale'nin canlandrd ta Senaryo: Frank Pierson
lihsiz banka soyguncular (srasyla Sonny ve Sal), koullarn dayatmasyla iinden P.F. Kluge ve Thomas Moore'n
klmaz bir duruma srklenir. Soyguncular kamay baaramadan bankann etra makalesinden
fn polis evirir ve Sonny banka alanlarn rehin alarak ka pazarl yapmay Grnt Ynetmeni: Victor J
Kemper
denemeye karar verir. Soygundan nce nc ortaklar tarafndan yzst bra
Oyuncular: Penelope Ailen, Al
klan Sonny ve Sal, gittike zapt edilmez hale gelen banka alanlar karsnda ye Pacino, Sully Boyar, John Cazale,
tersiz kalr. Durum byle srerken, Sonny'nin megafon kullanarak polisle yapt Beulah Garrick, Carol Kane, Sandra
yksek sesli konumalar sokaklarda duyulunca olay yerine toplanan kalabalk. Kazan, Marcia Jean Kurtz, Amy
Levitt, John Marriott, Estelle
Sonny iin tezahrat yapmaya balar. 70'lerin bandaki toplumsal huzursuzluk s
Omens, Gary Springer, James
rasnda, birka ksa dakika boyunca Sonny, kar kltrn kahraman olur. Broderick, Charles Durning
Kpeklerin Gn abartl absrdlk ve hakiki trajedi sahneleri arasnda gidip Oscar: Martin Bregman, Martin
gelir. Sonny'nin, eer istekleri kabul edilirse hangi lkeye gitmek istedii sorusuna Elfand (film), Frank Pierson
(senaryo)
verdii "Ohio" yantyla hayal gcnn snrlarn belli eden Sal, filmin belki de en
Oscar Adaylklar: Sidney Lumet
dokunakl karakteri. Karakterlerin yaamlarndaki ve tarihteki bir ann ba dnd (ynetmen). Al Pacino (erkek
rc tutkularn olaanst bir itenlikle perdeye tayan bir film. RH oyuncu), Chris Sarandon (yardmc
erkek oyuncu), Dede Ailen (kurgu)
 ONE FLEW OVER THE CUCKOO'S NEST (1975)
Guguk Kuu
Oyuncu Kirk Douglas'n yllarca elinde bekleyen film projesi Guguk Kuu (hak
larn almt, ancak sonunda yapm aamasna gelindiinde barol in fazla yal
kaacan dnd), olu Michael Douglas'a oyuncu olarak olmasa da yapmc
olarak ilk Oscar'n kazandrd, Ken Kessey'nin California Sava Gazileri Hastane-
sl'nde alma deneyiminden hareketle yazd ok satan romanndan uyarlanan
film, sistem kart sivri akll Randle P. Me Murphy'nin (Jack Nicholson) rehabilitas
yon iin gnderildii bir eyalet akl hastanesinde geer. Orada, her an tetikte olan
sadist hemirenin (Louise Fletcher'n canlandrd bu rol, Jane Fonda, Anne
Bancroft, Ellen Burstyn ve Faye Dunaway'ln de aralarnda bulunduu birok Holly
wood yldz geri evirmiti) gzetimi altna girer ve birka hastann daha yardmy
la hemireye kar bir isyan balatr.
Hikayenin, kitabndaki gibi Kzlderili ef Bromden'in (Will Sampson) bak a

ABD (Fantasy, N.V. Zvaluw) sndan anlatlmamasna kzan Kessey'in asla izlemek istemedii bu r aan film,
133dk, Renkli be nemli daldaki Oscarlarn hepsini birden kazanan ikinci film olarak sinema ta
Ynetmen: Milos Forman rihine geti. ek ynetmen Forman'n (Lesky jedne plavovlesky-Bir Sarnn Ak
Yapmc: Michael Douglas, Saul lar, Hori me panenko-ltfaiyeciler Balosu ve daha sonra Amadeus' la The People
Zaentz vs. Larry Flynt-Larry Flynt: Skandalin ismi filmlerinin ynetmeni) eksantrik karakter
Senaryo: Bo Goldman, Lawrence lerle dolu (oyunculardan Brad Dourif ve Christopher Lloyd'un ilk filmleri) ve
Hauben
Fletcher'n kariyerinin en iyi oyununu kartt bu hipnotize edici ve insancl filmi
Ken Keseydin romanndan
Grnt Ynetmeni: Haskell ald dlleri fazlasyla hak ediyor. Nicholson kukusuz hapsedilmi ama zgr
Wexler ruhlu Me Murphy rolnde byleyici. Fletcher'n canlandrd hain hemire Ratc-
Mzik: Jack Nitzsche hed'la arasnda geen sahnelerse Amerikan sinemasnn bu modern klasiinin en
Oyuncular: Jack Nicholson, Louise heyecanl sahneleri. JB
Fletcher, William Redfield, Michael
Berryman, Peter Brocco, Dean R.
Brooks, Alonzo Brown, Scatman
Crothers, Mwako Cumbuka, Danny
DeVito, William Duell, Josip Elic,
Lan Fendors, Nathan George, Ken
Kenny
Oscar: Saul Zaentz, Michael
Douglas (film), Milos Forman
(ynetmen), Lawrence Hauben, Bo
Goldman (senaryo). Jack Nicholson
(erkek oyuncu), Louise Fletcher
(kadn oyuncu)
Oscar adaylklar: Brad Dourif
(yardmc erkek oyuncu), Haskell
Wexler, Bill Butler (grnt
ynetmeni), Richard Chew, Lynzee
Klingman, Sheldon Kahn (kurgu),
Jack Nitzsche (mzik)
JEANNE DIELMAN, 23 QUAI DU COMMERCE, Belika / Fransa (Paradise Unit
1080 BRUXELLES (1 9 7 5 ) Trois)
225dk, Renkli
Belikal ynetmen Chantal Akerman'n, feminist sinemann nde gelen eserle Dili: Franszca
rinden biri olmas bir yana 1970'ler Avrupa sinemasnn da en nemli filmleri arasn Ynetmen: Chantal Akerman
da yer alan minimalist bayapt Jeanne Dlelman, itiraf etmek gerekirse gerekten de Yapmc: Corinne Jnart, Evelyne
Paul
zlemesi zor bir film. Kukusuz 30 yl sonra bu durum film in marjinalliine katkda
Senaryo: Chantal Akerman
bulunuyor. Piyasada video kaseti bulunmad gibi sinema kulb gsterimleri bile
Grnt Ynetmeni: Babette
artk ok azald. Film, yle bo ve kasvetli bir burjuva sknts zlettirir ki L'Amentura Mangolte
(Macera, 1960) bile bunun yannda aksiyon filmi gibi kalr. Dnemin Avrupa auteur Oyuncular: Chantal Akerman,
(yaratc-ynetmen) sinemasnda bile az rastlanr dzeyde bir estetik kaygyla yaban Yves Blcal, Jan Decorte, Jacques
clamay belgeleyen bu saatlik filmde Akerman'n yaklamndaki metodik titizlik, Doniol-Valcroze, Delphine Seyrig,
Henri Storck
tartmasz biimde en sabrllar dnda btn izleyicileri pes ettirir.
Film, ergenlik andaki oluyla kendisine rahat bir yaam salayabilmek iin
ara sra fahielik yapan dul bir ev kadnnn, yani filme adn veren ana karakterin ya
amndaki gn anlatr. Filmin byk bir blmnde, Jeanne'n (Delphine Seyrig)
gnlk yaamndaki nemsiz ayrntlardan baka bir ey zlemeyiz. Akerman, sabit
geni planlar kullanarak monoton ev ilerini gerek zamanl gsterir. Ancak, son iki
sahnenin nihayet ortaya koyduu gibi, film byk lde, ynetmenin ustaln ko
nuturduu dnsel bir egzersizdir. Bu son sahnelerde Jeanne, mterilerinden bi
riyle ini bitirdikten sonra, soukkanl bir biimde adam bir makasla ldrr. Daha
sonra yemek odasnn karanlnda tek bana sakin bir biimde oturur. Senarist-y-
netmenin dier filmleri de ayn ekilde derin dnceleri yanstmalarna, hesapl bir
ar tempoyla ilerlemelerine karn, onlar ayn zamanda byk lde byleyici,
hipnotize edici anlatsal denemelerdir ve hem duygusal hem biimsel aralaryla izle
yiciyi kolayca ilerine alrlar. Oysa bu film, tartmal olarak, Akerman'n en souk, en
zor ve en mesafeli almasdr. Film bittiinde, izleyicilerin ou, karakterlerin zayf
bir ekilde ilenmesi gz nnde bulundurulduunda, filmi bu kadar uzun bir sre
ye yaymann ille de gerekli olup olmad sorusuyla ba baa kalr.
Filmi zlemek zahmetli olsa da, sonunda bunun karln yabana atlmayacak
bir biimde alyorsunuz ve bunlar ounlukla filmin amansz uzunluuyla balantl.
Her eyden nce Akerman'n feminist tezi, Jeanne'n yaamn neredeyse tm ayrn
tlaryla izme kararnn bir sonucu olarak inandrc bir kanlmazlkla perdeye yan
stlyor. Kahramannn zgeci varolu biiminin skcln gstermek Akerman iin
yeterli deil; bunun yerine ynetmen, rutin yaamnn kasvetli banalliini gerek za
manl sunarak Jeanne' eninde sonunda nihai trajik eylemine srkleyecek olan bo
ucu boluu zleyiciye aktaryor.
Film ayrca bir oyunculuk almas olarak da ok baarl. Seyrig'in mkemmel
izdii portre, Jeanne'n aama aama gerekleen ruhsal zlmesini, daha sk do
kunmu bir yaps olan ve geleneksel dramatik vurgular ieren bir film sz konusu ol
sayd byk olaslkla fark edilmeyecek denli kk davran deiiklikleriyle, inceden
inceye hissettiriyor, izleyiciler filmin 3. saatine ulatklarnda, kahvenin kaynamasna
veya patateslerin fazla pimesine elik eden yz kaslarndaki mikroskobik gerilmeler
ve hareketlerin giderek hoyratlamas, bu destans melodramn yknn byk bl
mn srtlanyor. Seyir zevkinden ok zerinde kuramsal olarak dnmek amacyla
izlemenin daha doru olabilecei trden bir film belki ama, Akerman'n kat ve yaln
tarzna alkn izleyici iin birok adan unutulmayacak denli baarl bir alma. TCr
Britanya (Fox)
100dk, Eastmancolor
Ynetmen: Jim Sharman
Yapmc: Michael White
Senaryo: Jim Sharman, Richard
O'Brien
Richard O'Brien'in The Rocky
Horror Show isimli oyunundan
Grnt Ynetmeni: Peter
Suschitzky, Richard O'Brien
Oyuncular: Tim Curry, Susan
Sarandon, Barry Bostwick, Richard
O'Brien, Patricia Quinn, Nell
Campbell, Jonathan Adams, Peter
Hinwood, Meat Loaf, Charles Gray,
Jeremy Newson, Hilary Labow,
Perry Bedden, Christopher Biggins,
Gaye Brown
T H 'V V S Y A \\| \ \
THE ROCKY HORROR PICTURE SHOW (1 9 7 5 )
Richard O'Brien'in srad sahne mzikali 1975'te sinemaya uyarlanr ve gs
terime lk girdii zamanlarda i yapmaz. Ne var ki New York'taki bir sinema, filmi
gece yars gsterimine soktuunda, bu tuhaf bllimkurgu/korku parodisinin n
kulaktan kulaa hzla yaylr. Klt haline gelen film, Almanya, Mnih'te 27 yldan
uzun sredir her hafta ayn sinemada gsterilmesinden dolay en uzun sre gste
rimde olan film rekorunu da elinde tutuyor.
O zamanlar henz ok gen olan Susan Sarandon ve Barry Bostwick'in can
landrd masum ift Janet'le Brad, frtnal bir gecede arabalar bozulunca yakn
daki bir atoya snmak zorunda kalr. atonun naylon orapl ve jartiyerli traves-
ti Frank N Furter'la (sahnede de ayn rol canlandrm olan Tim Curry), uursuz
Riff Raff (Richard O'Brien) ve Magenta'nn (Patricia Quinn) da aralarnda olduu
Transilvanyal dostlarna ait olduundan habersizdirler. atoda ayrca motosikletli
Eddie (Meat Loaf), Frank N Furter'n hatal retilmi yarat (Frankenstein'n cana
varn akla getiriyor) ve onun yerini almas iin yaplan bir st modeli, bronz tenli
f()\\l \ r o \ J
parlak ocuk Rocky (Peter Hinwood) yaamaktadr.
Dr. Everett Scott'n (Jonathan Adams) anlatcln stlendii film, Frank N
Furter ve ekibinin, saf Brad ve Janet'i "Touch-a Touch-a Touch Me", "Sweet Trans
vestite" ve elbette "Time W arp" gibi unutulmaz arklarn eliinde batan kar
maya alt bir glam rock leni. Utanmaz cinselliin, alayc mizahn, abartl k
yafetlerin ve ki anlama da ekilebilen szlerin bu karm, imdiye kadar filme ak
tarlm eylere pek benzemiyor. Aklda kalmas kolay arklarn ve unutulmaz diya
loglarn, hayranlarn neden bu kadar ilgisini ektiini anlamak zor deil; en tutku
lu fanlarsa filmden karakterler gibi giyiniyor, gsterimlerde filmden baz blmle
ri canlandryor ve film in eitli sahneleri iin gereken malzemeleri yanlarnda geti
riyorlar (rnein dn sahnesinde pirin atyorlar). Rocky Horror Picture Show
bykannenizle izlemek iin uygun bir film olmayabilir ama kitsch elencenin tad
na bakmak in mthi bir frsat. JB
Hindistan (Trimurti)
174dk, Renkli
Dili: Hindi
Ynetmen: Yash Chopra
Yapmc: Gulshan Rai
Senaryo: Javed Akhtar, Salim
Khan
Mzik: Rahul Dev Burman
Oyuncular: Parveen Babi,
Amitabh Bachchan, Iftekhar, Shashi
Kapoor, Satyen Kappu, Yunus
Parvez, Nirupa Roy, Neetu Singh
ngilizce ad: The Wall
D E E W A A R (1 9 7 5 )
Duvar
Yash Chopra, kendi yapm irketinde kentli zengin burjuvalarn ak macerala
rn anlatt, alameti farikas olan tarzda filmler ekiyordu. Ancak, yapmcln
Gulshan Rai'nin Timurti Films irketinin stlendii Duvar, 1970'lerin iki byk sena
risti Salim Khan ve Javed Akthar'n yazd, Hindistan'n sinema tarihindeki en iyi
senaryolardan birine sahip bir aksiyon filmi. Birok ynden, Mehboob Khan'n
1957 yapm M other India'snn (Bharat Mata) kentte geen bir yeniden evrimi
olduu sylenebilir; geri burada vurgu anneden, doumundan lmne kadar iz
lediimiz dikbal oluna kaym.
Hindistan'n gelmi gemi en byk yldz Amitabh Bachchan, onu Amitabh
Bachchan yapan rollerden birinde, hakszla urayan bir ailenin adaleti kendi yn
temleriyle arayan masum ocuu Vijay Verma'y canlandryor. Duvar, Yash Chop
ra'ya asl nn kazandran ve bu tr filmlerin baarlarn borlu olduu sekiz on
ark yerine, jenerik mzii ve bir kabare arks dnda ark iermemesi asndan
srad bir rnek. Film, bu fazlasyla cazip unsurlara prim vermeden grntlerde
ki simgesel anlar ve diyaloglar araclyla kendi albenisini yaratmada baarl olu
yor.
Limanlar, kalabalk sokaklar, ihtiaml oteller ve malikanelerde geen sahne
lerle, Bombay, dekor olarak gz dolduruyor. Bachchan'n bembeyaz pantolonu ve
mavi gmleinden oluan ii giysisiyle, yeni bir "delikanllk" anlay yaratan stili
ze diyaloglar eliinde bir depoda kt adamlar dvd sahne de bunlara dahil.
Hint sinemasnn tarihindeki en nl diyaloglardan biri, Vijay'la, adaleti polis olarak
aramay seen kardei Ravi (Shashi Kapoor) arasnda geer. Vijay kendisinin bir
serveti olduunu, Ravi'ninse hibir eyi olmadn syler. Ravi'nin yant ise "Mere
paas maa hai" ("Benim annem var") olur. Vijay'n bir telekzla allmadk derece
de ak ayrntlarla gsterilen ilikisi de annesine olan ballnn glgesinde kalr.
Filmin sonu, Hint sinema tarihinin en nl ve en sembolik lm sahnelerinden bi
ridir: Tanrtanmaz olduunu bildiimiz Vijay, bir tapnakta annesinin kollarnda,
ondan uzaktayken asla gzne uyku girmediini syleyerek son nefesini verir.
RDw
MONTY PYTHON AND THE HOLY GRAIL (1975) Britanya (Michael White, National
Kutsal Kupa Film Trustee, Python)
91 dk. Technicolor
Flerey, John Cleese, Michael Palin, Eric Idle, Terry Jones ve Graham Chap Ynetmen: Terry Gilliam, Terry
Jones
man adl be zeki ngiliz'i ve programn daldan dala atlayan blmlerini birletiren
Yapmc: Mark Forstater, Michael
eklemli resim animasyonlarn hazrlayan Terry Gilliam adndaki bir Amerikal'y bir
White
araya getiren bir komedi ekibinin, szel ve grsel muzipliklerinin yer ald Monty Senaryo: Graham Chapman, John
Python's Flying Circus (Uan Sirk) adnda bir televizyon programyla balad. Cleese, Eric Idle, Terry Gilliam, Terry
Esprilerinin anarist doas yznden biraz arm grnen BBC'nln yapm Jones, Michael Palin
n stlendii program, neredeyse aralksz olarak 1969'dan 1974'e kadar yaynda Grnt Ynetmeni: Terry
Bedford
kald. zellikle derleme filmleri A nd N ow for Something Completely Different (Ve
Mzik: De Wolfe, Neil Inns
imdi Yepyeni Bir ey), 1971 'de beeni toplaynca, bir sonraki adm kukusuz si
Oyuncular: Graham Chapman,
nemada anslarn denemekti. Btn bunlarn sonucunda, yazarln btn John Cleese, Eric Idle, Terry Gilliam,
Python ekibinin, ynetmenliini de Gilliam ve Jones'un stlendii 1975 yapm Terry Jones, Michael Palin, Connie
Kutsal Kupa ortaya kt. Booth, Carol Cleveland, Neil Inns,
Bee Duffell, John Young, Rita
Filmin yapm sreci de neredeyse bir Monty Python skeci kadar kara mizah Davies, Avril Stewart, Sally
yklyd. Bunun nedenlerinden biri, filmin slubu konusunda farkl dnen y Klnghorn, Mark Zycon
netmenlerin uyumlu bir ikili oluturmamasyd: Gilliam, kendi set tasarmnn gr
kemini azaltt iin Jones'un dar kamera alar kullanma eilimine kzyordu. Ba
ka bir nedense, filmin yldz Chapman'n had safhadaki alkolikliiydl; Kral Arthur
gibi nemli bir rol canlandran oyuncu, zaman zaman kamera alrken dpedz
repliklerini syleyemez hale geliyordu.
Ama durun bir dakika, iyi bir Python' pes ettiremezseniz. Topluluk, inanlmaz
dk btenin stesinden geldii gibi, bu sorunlara da kolaylkla gs gerdi.
valyelerin, atlarn nal seslerini kartmak iin nasl yol boyunca hoplayp hindistan-
cevizlerini takrdattklarn grdnz m?
Gerekstc mizahn bu byk lokmasna
esin veren, bir komedi dehasnn buluu de
il, gerek at kullanlamayacak kadar d
k bteli bir filmde karakterleri bir yerden
bir yere gtrme ihtiyacyd.
Monty Python'n en iyi almalarnn
ou gibi. Kutsal Kupa da iyiliksever despo
tizmden valyelik ruhuna uzanan gelenek-
selci fikirleri Brechtyen bir yaklamla dm
dz ederek Bat gcnn temelleri mitinin
kirli amarlarn ortaya dken politik bir
yan da olan keskin zeka rn bir parodi.
Bir de tahmin edebileceiniz gibi, tam bir
kahkaha tufan. DS
Britanya (Hawk, Peregrine)
184dk, Eastmancolor
Dili: ngilizce / Almanca / Franszca
Ynetmen: Stanley Kubrick
Yapmc: Stanley Kubrick, Bernard
Williams
Senaryo: Stanley Kubrick
William Makepeace Thackeray'n
romanndan
Grnt Ynetmeni: John Alcott
Mzik: Leonard Rosenman
Tema mzii: The Chieftains,
Johann Sebastian Bach, Georg
Friedrich Hndel, Wolfgang
Amadeus Mozart, Giovanni
Paisiello, Franz Schubert, Frederick
The Great, Antonio Vivaldi
Oyuncular: Ryan O'Neal, Marisa
Berenson, Patrick Magee, Hardy
Krger, Steven Berkoff, Gay
Hamilton, Marie Kean, Belle, Diana
Krner, Murray Melvin, Frank
Middlemass, Andr Morell, Arthur
O'Sullivan, Godfrey Quigley,
Leonard Rossiter, Philip Stone
Oscar: Ken Adam, Roy Walker,
Vernon Dixon (sanat ynetmeni),
John Alcott (grsel ynetmen), Ulla-
Britt Sderlund, Milena Canonero
(kostm), Leonard Rosenman
(mzik)
Oscar Adaylklar: Stanley Kubrick
(film), Stanley Kubrick (ynetmen),
Stanley Kubrick (senaryo)
\ MS j.
2, J*Jkjjpr- mV
j p v P m
i ~ k j
KN! m J
M i
BARRY LYNDON (1975)
Stanley Kubrick'in belki de hak ettii deeri en az gren filmi Barry Lyndon,
William Makepeace Thackeray'in 1844 tarihli The Memoirs o f Barry Lyndon, Esq,
As Told By Himself (Barry Lyndon: Beyefendi'nin Kendi Azndan Anlar) adl pika-
resk romanndan uyarlanmtr. Film, ykselileri ve dleri ayn anda hem derin
den trajik hem de absrd denecek kadar komik olan karakterleri evreleyen m
kemmel dekorlar, kostmleri ve grnt ynetimiyle 18. yzyl, A Clockwork
Orange (Otomatik Portakal) ve 2001: A Space Odyssey (2001 : Bir Uzay Maceras)
gelecei nasl yanstyorsa yle yanstr.
Thackeray'nin hikayeyi ironik bir biimde kendine yontarak ilk azdan anlatan
kahramannn yerine babacan sluplu Michael Hordern'in nc ahsn bilgece
melankolisiyle anlatc roln stlendii film, dlek bir ngiliz askeriyle (Leonard Ros
siter) yapt dellodan sonra memleketinden kamak zorunda kalan rlandalI yak
kl gen Redmond Barry'nin (Ryan O'Neal) bandan geenleri konu alr. Saygda
kusur etmeyen bir ekya tarafndan soyulunca kk servetinden de olan Barry, In
giliz ordusuna yazlp Yedi Yl Savalar'na katlr; bir kama giriiminin ardndan da
kendini Prusya ordusunda bulur. Zarafetle sslenip pslnen bir dolandrcy (Pat
rick Magee) izleme grevi, onu Avrupa saray evrelerinde bir kumarbaz hayat sr
meye gtrr ve kahramanmz bu hayata ara vermesine az bir zaman kala, zen
gin, soylu ve gzel dul Leydi Lyndon'la (Marisa Berenson) evlenerek isteyip isteye
bilecei her eye kavuur. Ancak, film in ikinci yars Barry'nin, Kubrick'in bir nceki
filminin kahramanndan daha fazla "mekanik b ir canl" (otom atik portakal) olama
yacan gsterir; har vurup harman savurmas, toplumsal stat peinde gzn ka
rartmas ve yeni ailesine kar aklszca tutum u birok felakete yol aar ve bunlar so
nunda bir baka korkun (yine de gln olan) delloyla doruk noktasna ular.
Barry Lyndon byleyici grntler sunar; ama grntlerdeki kusursuzluk,
karakterlerin donuk grnmlerinin ardnda yaanan isel kargaaya denk der.
Kubrick'in bu filmdeki -lll her zamankinden daha etkileyici: zellikle
Barry'nin yaknlarnn lmyle ykld, karsnn delilikle kvrand ya da vey o
lunun (Leon Vitali) delloda yerini almadan nce kustuu sahnelerde. KN
. 0 M N L ^
Z ' J,
' r fflt
T* ML p M
t m
is s T \ | |
FAUSTRECHT DER FREIHEIT (1 9 7 5 ) Bat Almanya (City, Tango)
zgrln Zorbalk Hakk 123dk, Eastmancolor
Dili: Almanca
Ynetmen: Rainer Werner
Rainer Werner Fassbinder'in bu klasii, ounlukla, blseksel ynetmen-ya- Fassbinder
zar-oyuncunun, homofobik z-nefret zerine yapt bir inceleme olarak tanmlan Yapmc: Rainer Werner
mtr. Ne var ki zgrln Zorbalk Hakk, cinsellikten ok snflar konu alyor: Fassbinder
Senaryo: Rainer Werner
Aa tabakadan ecinsel bir serseri olan Franz "Fox" Biberkopf (Fassbinder), pi
Fassbinder, Christian Hohoff
yangoda 500.000 mark kazandktan sonra zenginlerin ve gzellerin dnyasna gi Grnt Ynetmeni: Michael
recei yolunda bo hayaller kurarken, birdenbire yakkl burjuva Eugen Thiess'in Ballhaus
(Peter Chatel) ilgisini eker. Balangta, ateli enerjisi, doymak bilmez libidosu ve Mzik: Peer Raben
kurnaz sokak oyunlaryla pleri elinde tutuyormu gibi gzken Fox, Eugen'le arka Oyuncular: Peter Chatel, Rainer
Werner Fassbinder, Adrian Floven,
da evresinin grg kurallar zerine kurulu ruhsuz dnyasnn kart kutbuna yer Christiane Maybach, Plans Zander,
letirilir. Ne var ki kaba kuvveti, Eugen'in kmseyici davranlar, ftiralar ve Kurt Raab, Rudolf Lenz, Karl
oyunlaryla giderek yontulur. Fox sokaktaki serserilerin ve fahielerin dnyasnda Scheydt, Peter Kern, Karl-Heinz
Staudenmeyer, Walter Sedlmayr,
baarl bir avc olabilir olmasna ama kapitalistlerin k salonlarnda (ufak tefek Bruce Low, Brigitte Mira, Evelyn
olanlarnda bile) Eugen gibi kat yrekli kan emicilerle ak atamaz. Knneke, Barbara Valentin
Fassbinder bizi, Fox'un kanlmaz yazgsnn alametlerine erkenden tank ol ngilizce ad: Fox and his Friends
maya davet ederek, onun sonunu hazrlayan yolculuu ok daha ackl bir hale ge
tirir; bu alametlerden lki ve en vahimiyse Fox'un Eugen'in yaam tarzna deli diva
ne olmas, bu yaam gznde yceltmesidir. Film, kitle letiim aralarnn reklam
lar, boyal basn ve pembe diziler araclyla, sava sonras ii snfna nasl sosyal
stat ve zenginlik arzusu pazarladn dokunakl bir biimde dramatize eder.
Fox'un, tm paras ve onuru Eugen tarafndan slenml halde metroda kalbi
krk olarak ylp kald, belki de ld, son kalan parasn da birka ocua
kaptrd unutulmaz final sahnesiyse melodramatik bir numara olarak grlp
eletirilmitir. Ama Fox'un kaderinin, genellikle Fassbinder'in bizzat oynad Franz
adl baka karakterleriyle de, rnein Liebe ist klter als der Tod'daki (Ak lm
den Souktur, 1969) Franz'la bir balants var. Yine de en belirgin gnderme,
kukusuz, bir baka Franz'n, yani Alfred Dblin'in roman Berlin Alexanderplatz'n
(Berlin Aleksander Meydan; Fassbinder be yl sonra televizyona uyarlamtr) kah
raman Franz Biberkopf'un trajik lmne yaplr: k insann deerinin parayla l
ld bir toplumda, lmn en gl betimlemelerinden biridir. MT
Fransa (Armorial, Sunchild)
120dk, Eastmancolor
D ili: Franszca
Y ne tm en : Marguerite Duras
Yapmc: Stphane Tchalgadjieff
Senaryo: Marguerite Duras
G rnt Y n e tm e n i: Bruno
Nuytten
M zik: Carlos d'Alessio
O yuncular: Delphine Seyrig,
Michael Lonsdale, Claude Mann,
Mathieu Carrire, Didier Flamand,
Vernon Dobtcheff, Claude Juan,
Sataslnh Manila, Nicole Hiss,
Monique Slmonet, Viviane
Forrester, Dlonys Mascolo,
Marguerite Duras, Franoise
Lebrun, Benoit Jacquot
A vustra lya (AFC, BEF, McElroy &
McElroy, SAFC)
115dk, Eastmancolor
Y ne tm en : Peter Weir
Yapmc: A. John Graves, Patricia
Lovell, Hal McElroy, Jim McElroy
Senaryo: Cliff Green; Joan
Lindsay'in romanndan
G r n t Y ne tm en i: Russell
Boyd
M zik: Bruce Smeaton
Tema m zi i: Bach, Mozart,
Beethoven
O yuncular: Rachel Roberts,
Vivean Gray, Helen Morse, Klrsty
Child, Tony Llewellyn-Jones, Jacki
Weaver, Frank Gunnell, Anne-
Louise Lambert, Karen Robson,
Jane Vallls, Christine Schuler,
Margaret Nelson, Ingrid Mason,
Jenny Lovell, Janet Murray
INDA SONG (1 9 7 5 )
Marguerite Duras'nn filmlerini izlerken orta karar diye bir eye yer yoktur;
eserleri ya hipnotize edecek denil batan karc ya da ldrtc derecede gsteri
i bulunur. ki tepkinin birbirini dlad anlamna gelmez bu. Duras'nn filmleri ge
nellikle kitaplarnn bir uzantsdr; 1960'larla 70'lerln deneysel Avrupa filmlerine
alkn izleyiciler de (Duras'nn birlikte alt) Alain Resnais ve Alain Robbe-Grillet
sinemasyla arasndaki hem tem atik (zamann geiinin gizemli karakterlerin bel
lekleri ve kimlikleri zerindeki etkilerinin kefi) hem de biimsel (ar kaydrma e
kimleriyle desteklenen duraan bir ton) yaknl byk olaslkla fark edeceklerdir.
zleyiciyi kendinden geirerek 1937 Kalkta'sna gtren (tamam Paris yakn
larnda ekilmitir), zengin bir Fransz diplomatn skntnn ve ruhsal bunalmn al
tnda ezilen kars rolnde Delphine Seyrig'ln oynad India Song (Hindistan ar
ks) Duras'nn en nl filmi. Duras, dorusal bir anlat tutturm ak yerine eksiltili
(eliptik) bir dsel iir kotarm, yine de India Song'un asl byleyici yan, perdede
ki grntyle tezat oluturan dil ve ses kullanm. Duras, grnt d kulak trma
layc lklar ve feryatlar, st ste binen, uyumaz diyaloglar ve uyku getirecek ka
dar durgun grntlere przl bir kontrpuan salayan, aldatc bir ekilde "yer
deitirmi" bir anlat araclyla itsel bir ynyitimi yaratyor.
Duras'nn bu filmin devam olarak ektii Son Nom de Venise dans Calcutta
Desert'te (1976), farkl grntler eliinde India Song'un ses kuann tamam
kullanlr. India Song izlemesi zor olsa da byleyici bir film. TCr
PICNIC AT HANGING ROCK (1975)
Hanging Rock'ta Piknik
Hayaletleri olmayan bir hayalet yks, zm olmayan bir bilmece ve cin
sellik kullanmadan cinselliin bastrlmasn anlatan bir yk, Peter Weir in esraren
giz Hanging Rock'ta Piknik filmi, ldrtc srlarla dolu.
yk, grnte ok basitmi izlenimi veriyor: Avustralya'da zel bir yatl kz
okulunda okuyan bir grup renci krlara piknik yapmaya gider. Ancak Hanging
Rock kayalnn zirvesine lgna dnmeslne yaplan bir yryten sonra kz
ve bir retmen, geride hibir iz brakmadan ortadan kaybolur ve o gn yaanan
eyin kt bir aka deil, lmcl bir ey olduu konusunda kukular giderek ar
tar. Bilinmeyene duyulan korkunun, bildik canavarlara duyulan korkuya ounluk
la stn geldiini derinden kavrayan Weir, bu baarl filminin merkezinde zm
sz kalan birok gizemi aa vurmay metanetle reddeder: Kaybolan renciler
den biri ortaya kt halde hibir ey anmsamamaktadr.
Betimlendii ekliyle gezintinin kendisi, yksek ate altnda grlen bir d ya
da halslnasyon, l scanda ykselen havann iinde titreen bir serap gibi ge
er. Weir gerilimi adm adm artrmann fazla allm yollarndan kand halde,
film in geri kalanna rahatsz edici bir tehdit havas sinmi. Yine de dikkat ekici bir
stisna, Bruce Smeaton'un, sanki baka bir boyuttan gelen bir arym gibi uul
dayan, uhrevi ve aklda kalc elektronik mzii. JKI
MAYNILA: SA MGA KUKO NG LIWANAG (1 9 7 5 ) Filipinler
125dk, Renkli
Lino Brocka'nn bu baarl dk bteli filmi, Filipin sinemasnn yapt b Ynetmen: Llno Brocka
yk bir atakt; hala da tm zamanlarn en iyi Filipin film i kabul edilir. Tarada yok Yapmc: Severino Manotok
sul bir balk olan Julio (Bembol Roco), kayp ak Ligaya'y (Hilda Koronel) aramak Senaryo: Clodualdo Del Mundo Jr.
iin Manila'ya gelir. Bir inaatta alrken, adaletsiz uygulamalar, tehlikeli alma Grnt Ynetmeni: Mlke De
koullar, i arkadalarnn kendisine tavr almas ve arkasndan dolaplar evirmesi Leon

gibi durumlarla karlar. Ayrca bir erkek fahie etesine de bular. Sonunda Liga- Mzik: Max Jocson
Oyuncular: Bembol Roco, Hilda
ya'nn bir genelevde altn renir. Julio'nun, Ligaya'y ve kendisini bu Manila
Koronel, Lou Salvador, Princess
cehenneminden kurtarma teebbs bir trajediyle sonulanr. Reymundo, Juling Bagabaldo
Maynila: Sa mga kuko ng Hvvanag (Manila: Neon Iklarnn Penesinde) sa
nayi grlts, trafik sesleri ve kalabaln grltsnn kulak trmalayc bir ekil
de n plana getii film mziiyle kentteki yoksulluun acmaszln perdeye ak
tarr; taklit Ennlo Morricone arklar ve sintisayzr mzii, kayt ve mlksajn gerilime
katkda bulunan hamln azaltmaya yetmez. Kentin kapanna kslma ve yaanan
aclara ilikin grntler; Brocka'nn melodrama balln dorudan ortaya ko
yan, aklarn sahildeki saf ak anlarna ara sra yaplan geri dnlerle keskin bir
kartlk iinde verilir. Kahramanlarmzn bir sinemada izledii, Nicholas Ray'in
King o f Kings filminden paralarla etkisi arttrlan, artc derecede gl homo-
erotizml de Brocka'nn daha sonraki filmi Macho Dancer'n (1988) iaretlerini ve ngilizce ad: Manila in the Claws
o f Brightness
rir CFu
talya / Fransa (Artistes Associs,
PEA)
117dk, Eastmancolor
Dili: talyanca
Ynetmen: Pier Paolo Pasolini
Yapmc: Alberto De Stfanis,
Antonio Girasante, Alberto
Grimaldi
Senaryo: Pier Paolo Pasolini,
Roland Barthes, Maurice Blanchot,
Sergio Citti, Pierre Klossowski
Marquis de Sade'in Salo ou les 120
Journes de Sodome isimli
romanndan
Grnt Ynetmeni: Tonino
Delli Colli
Mzik: Ennio Morricone
Oyuncular: Paolo Bonacelli,
Giorgio Cataldi, Umberto Paolo
Quintavalle, Aldo Valletti, Caterina
Boratto, Hlne Surgre, Sonia
Saviange, Elsa De Giorgi, Ines
Pellegrini, Rinaldo Missaglia,
Giuseppe Patruno, Guido Galletti,
Efisio Etzi, Claudio Troccoli, Fabrizio
Menichini
ngilizce ad: Salo, or the 120 Days
o f Sodom
SAL O LE CENTOVENTI GIORNATE
DI SODOMA (1 9 7 5 )
Salo ya da Sodom'un 120 Gn
Salo kuramsal dzeyde, filmin irdeledii cinsel sapknlk trne adn veren
Marquis de Sade'n Sodom'un 120 Gn adl eseri stne kurulu. yk Sade'n
eserinden birok yerde ayrlsa da ruhunu ounlukla koruyor. De Sade'n eseri ks
men politikti, zamannn iktidar kurumlarn, zellikle de kiliseyi hicvediyordu. Paso-
lini de ateli bir kilise kart olmasna ramen, Salo'yu dorudan talya tarihiyle ili-
kilendirir.
Film, ikinci Dnya Sava'nn sonunda Mussollni'nin son kalesi olan ksa mr
l Salo Cumhuriyetl'nde geer. Pasolini de buradaki olaylar srasnda yakalanm,
kardei Salo'da ldrlmtr. Pasolini'nin sava zamannda geen bu fantezisin
de drt faist sefib, zerlerinde her trl hakka sahip olduklar her iki cinsiyetten
bir grup ekici gen kleyi bir dizi cinsel ikenceye ve aalamaya maruz brakr.
Ynetmen bunlar, tuhaf bir biimde erotik tutkudan yoksun, souk ve mesafeli
bir dizi sahne araclyla verir. Karakterlerin tasviri iin fazla aba gsterilmemitir;
kurbnlar istismar edilecek ve rzna geilecek isimsiz, rasgele bedenlerden ibaret
ken, sefihlerin bile kiilikleri doru drst izilmez ve sefahat alemlerinden gerek
ten zevk alyor gibi grnmezler.
Pasolini'nin niyeti, cinsel aalamann u noktasna gtrlm haliyle, iktida
rn dizginlenmemi bir biimde kullanmn, iktidar iin iktidara tapan bir felsefe
olarak grlen faizmin metaforu olarak kullanmakt. Ancak filmde baka mesaj
lar da var. Sefihlerden biri piskopos olarak tanmlanr ve bir noktada kurbanlardan
ikisi iin bir tr dn treni dzenlenir; ne var ki iftin bedenleri arasna sefihle
rin bizzat girmesiyle gerdekleri yarda kesilir. Pasolini'nin tketim kapitalizmi ve
onun abur cubur retiminin metaforu olduunu ileri srd, zellikle kt nam
salm sahnelerden birinde, plak bir gen kadn dk yemeye zorlanr. *>
Kurbanlarn boulduu, derilerinin yzld, dillerinin kesildii ve meme u
larnn yakld final blmyse tam bir zulm cmb. Btn bunlar, Pasoli
ni'nin faist mzik olarak grd Carmina Burana'ya ve Mussolini'yi destekleyen
Amerikal air Ezra Pound'n iirlerinden okunan ktalara gre kurgu
lanm. Filmin sunduu mstehcenliin oke edici gc inkar edile
meyecek olmasna ramen, belki de asl rahatsz edici olan, Pasoli
ni'nin kariyerinin bu noktasnda, bedene ve cinsellie en iyi ihtimalle
mulak bir tavrla yaklayor olmas. Pornografinin hedefi cinsel arzu
uyandrmaksa, Salo bu tanma uymaz nk etkisi ve muhtemelen
amac, tiksinti uyandrmaya ynelik.
Bu keskin ve rahatsz edici filmin tamamlanmasndan ksa sre
sonra ve gsterime girmesinden bir sre nce Pasolini ldrld.
Film aleyhine birok lkede dava ald ya da gsterimi yasakland; ve
ancak ksa bir sre nce, ngiltere ve Amerika'da piyasada yaygn bir
ekilde bulunabilir hale geldi. EB
 NASHVILLE (1975)

Robert Altman'n ynettii Nashville, Amerikan tarihinde ok nemli yer tu

tan iki dnemin kesime noktasnda gsterime girdi. Film Amerika'nn hkmeti
ne olan inancn azaltan ve ulusal boyutta bir huzursuzluu artran Watergate ve
Vietnam skandallarnn sonrasna; ancak ABD'nin douunu salayan deerleri ve
inanlar yceltmeyi amalayan 200'nc yldnm kutlamalarnn ncesine
denk gelmitir. Altman sendelemekte olan bir milletin douunu kutlamann ri
yakr bir davran olduunun farkndayd ve bu yzden filmini popler elence sa
nayisinin aaal merkezi, country mziin vatan Nashville'de ekti.
Kltrel adan birok deiim meydana gelirken, Altman bu karmaay fil
minde yanstma amac gdyordu. Nashville' deki iki dzine ana karakter ve i ie
gemi birok konu, Altman'n keskin igdleri sayesinde iinden klamayacak
bir karmaaya dnmek yerine, bir btnn paralar haline gelmiti. Altman
filmde, siyaset lgnlyla, elence endstrisinin kepazeliini ve sahtekrln ay
n kefeye koyarak, yollar (ve de akbetleri) kesien bir mzik festivaliyle, siyasi bir
kampanyann gerekletirildii be gnlk bir zaman dilimini anlatr.
Ancak Altman'n sunduu bu tabloyu birbirinden ok farkl ve ok eitli ka
rakterler oluturmaktadr, kimi gz baka hibir ey grmezcesine hrslarna tes
lim olmuken kimi de etrafndaki yava yava yok olan dnyaya skca tutunmakta
dr. Filmin dank anlatm ve kalabalk oyuncu grubu arasnda ne kanlar da i
te bu daha kk karakterlerdir ve izlerken onlarn gerekten de baarl ve mutlu
olmalarn istersiniz. Ne var ki Nashville' deki tm karakterler bir ykm ve yadsma
denizinde, bir anda ortaya kp yok olan amandralara benzerler. Bu etki, dikka
ABD (ABC, Paramount)
tinizi her an perdenin hi farknda olmadnz bir noktasna ya da hikayede nem
159dk, Metrocolor
li veya nemsiz bir rol alan, ancak o kalabalk arasnda zar zor tanyabildiimiz bir
Ynetmen: Robert Altman
yze eken Altman'n, tam da bu durumu anlatan mehur diyalogu ile de rtr.
Yapmc: Robert Altman
I Senaryo: Joan Tewkesbury Dz bir anlatm teknii yerine, Altman ok farkl konular belirleyerek alm

| Grnt Ynetmeni: Paul ancak hibir konuyu dierinden daha ok ne karmamtr. Bunun yerine Alt
Lohmann man, Yunan korosu olarak (kendi oyuncular tarafndan bestelenip alnan) co
Mzik: Arlene Barnett, Jonnle untry mziini kullanm ve filminin akn bu banal poplizm arklaryla ynlen
Barnett, Karen Black, Ronee dirmiti. Film sona ermeden tam olarak neyi anlatt anlalamasa da renkli karak
Blakley, Gary Busey, Keith
terleriyle izleyicileri etkiledii su gtrmez bir gerek. Nashville, bu tip eylerin pek
Carradlne, Juan Grizzle, Allan F.
Nicholls, Dave Peel, Joe Raposo dert edilmedii bir dnemde, sava zamannda yaamn nasl olduunun ve ulusal
Oyuncular: David Arkin, Barbara bir kimlik araynn bir portresidir. JKI
Baxley, Ned Beatty, Karen Black,
Ronee Blakley, Timothy Brown,
Keith Carradine, Geraldine Chaplin,
Robert DoQui, Shelley Duvall, Allen
Garfield, Henry Gibson, Scott
Glenn, Jeff Goldblum, Barbara
Harris
Oscar: Keith Carradine (film
arks)
Oscar adaylklar: Robert Altman
(film), Robert Altman (ynetmen),
Ronee Blakley (yardmc kadn
oyuncu), Lily Tomlin (yardmc kadn
oyuncu)
CRA CUERVOS (1975) spanya (Elias Querejeta,
Besle Kargay Querejeta y Grate, Elias)
110dk, Eastmancolor
Dili: spanyolca
Saura'nn en beenilen filminin ad mehur "Besle kargay oysun gzn!"
Ynetmen: Carlos Saura
atasznden geliyor. Kk Ana (sra d bir oyuncu olan Ana Torrent tarafndan
Yapmc: Carlos Saura
canlandrlmt) bir gece uyanr ve merdivenlerden aa iner. Dul kalm babasnn
Senaryo: Carlos Saura
odasndan tuhaf sesler gelmektedir. Aniden bir kadn odann kapsn grltyle Grnt Ynetmeni: Teodoro
aar ve evden kp gider. Franco'nun ordusunda asker olan babas lmtr ve Escamilla
Ana bir ekilde sulanacak kiinin kendisi olduundan emindir. Bu sarsc aln ar Mzik: Federico Mompou
dndan Besle Kargay, Ana ve iki kz kardeinin byme sanclarn, zgrln ne Oyuncular: Geraldine Chaplin,
Monica Randall, Florinda Chico,
anlama geldiini yava yava renmelerinin hikayesini anlatr.
Ana Torrent, Flctor Alterio,
Franco lm deindeyken ekilen film, ayn dnemde ekilen birka span Germn Cobos, Mirta Miller,
yol filminde de grld gibi faist ynetim altnda yaamay, kavruk ocukluk Josefina Diaz, Conchita Prez, Juan
metaforuyla, ancak yepyeni bir duyarllk sergileyerek anlatmtr. Saura nn o yllar Sanchez Almendros, Mayte
Sanchez
daki ilham perisi Geraldine Chaplin, hem Ana'nn kansere yakalanm annesini
Cannes Film Festivali: Carlos
hem de onun gemii anmsayan yetikin halini ok baarl bir ekilde canlandrr. Saura (Byk Jri dl), dl Die
Yetikin Ana'nn kendine gvenen hali, faizmin gemie ait olduunu; acyla kat Marquise von O ile paylat, (Altn
lanlm ama sonunda stesinden gelinmi olduunu ima eder. RP Palmiye adayl)
ngilizce ad: Cra!
Yunanistan (Papalios)
230dk, Renkli
Dili: Yunanca
Ynetmen: Theo Angelopoulos
Yapmc: Giorgis Samiotis
Senaryo: Theo Angelopoulos
Grnt Ynetmeni: Yorgos
Arvanitis
Mzik: Loukianos Kilaidonis
Oyuncular: Eva Kotamanidou, Aliki
Georgouli, Stratos Pahis, Marla
Vassiliou, Petros Zarkadis, Klriakos
Katrlvanos, Yannis Firios, Nina
Papazaphiropoulou, Alekos Boubis,
Kosta Stiliaris, Greg Evaghelathos,
Vangelis Kazan
Uluslararas Berlin Film Festivali:
Theo Angelopoulos (Interfllm dl)
Cannes Film Festivali: Theo
Angelopoulos (FIPRESCI dl)
ngilizce ad: The Travelling Players
O THIASSOS (1975)
Kumpanya
Yunan ynetmen Theo Angelopoulos, 1970'li yllarn bandan itibaren, hi yo
rulmakszn sinemada eine pek rastlanmayan bir peyzaj yaratmann peinde. Ele al
d konu hep Yunanistan oldu; ancak seyahat brorlerindeki gneli Yunanistan
deil, Balkan corafyasnda yer alan, snrlar hem klasik ve ada gemiiyle hem
de corafi konumuyla belirlenen bir kuzey lkesi olarak souk bir Yunanistan. n
celeri sosyalist bir gazetede eletirmen olarak alan Angelopoulos, albaylar cunta
snn esas meselesi olduunu; ve bunun, onu diktatrln tarihi temellerini anla
maya ynelttiini sylemiti. Angelopoulos, yetkili makamlara Orestes efsanesinin
Alman igali zamannda geen bir versiyonunu ektiini syleyerek filmi neredeyse
gizli bir ekilde tamamlamt. Aslnda bu tamamen de yanl deildi: Filmde bir
kumpanya, 19. yzylda popler olan oban Kz Golfo adl oyunu sergilemek ze
re 1939 ila 1952 yllar arasnda Yunanistan' gezmektedir. Ancak tarihi olaylar (Al
man igali, i sava ve Papagos hkmetinin ykselii) srekli araya girer ve kum
panyann oyunu artk lime lime olmu sahne perdesinin nnde sergileme abas
da srekli olarak top-tfek ateleri, uak sesleri ya da lmlerle kesintiye urar.
Kumpanya oyuncular da Orestes efsanesindeki karakterlerin bir yansmasdr:
Aegisthus (Vangelis Kazan) Nazi ibirlikisi, Orestes (Petros Zarkadis) komnist ta
raftar ve Agamemnon (Stratos Pachis) kumpanyann ihanete uram lideri. Bu ka
rakterler arketiplerden, hatta hayaletlerden daha az karakter zellii gstermekte
dir. Hayata geri gelen l oyuncularyla kumpanya, Angelopoulos'un 1988 ylnda
ektii Puslu Manzaralar filminde fantastik bir dn yapar. Filmdeki zaman ve me
kan, karakterle ayn belirsizlie sahiptir. Tek bir ekimle bir anda bir dnemden di-
erine geilir; film 1952 ylnda, oyuncularn hep beraber ayakta durduu
bir sahneyle alp 1939 ylnda neredeyse ayn kiilerin grnd bir
sahneyle sona erer.
Sinemann en byk grnt ustalarndan biri olarak Angelopoulos,
zellikle bir kumsal, bir ehrin meydan ya da bir dan etekleri olsun,
mekann, nsann ine leyen bir an yanstan bir sahneye dnmesi ko
nusunda ok baarl bir ynetmendir. Ama Angelopoulos ayn zamanda
trenle, arabayla, otobsle ya da yryerek yaplan ve hepsinin tesinde
hayali yolculuklar filme eken bir ynetmendir. Orson Welles ve Kenjl Ml-
zoguchi'nin kendisini en ok etkileyen ynetmenler olduunu syleyen
Angelopoulos, uzun yllardr beraber alt kameraman Giorgos Arvani-
tis'le birlikte koreografik adan ok iyi dnlm, akc uzun planlar ko
nusunda bir uzmandr. Kumpanya, drt saat srmesine ramen sadece
sekiz sahne iermesiyle, bu tarz filmlere ok iyi bir rnektir. Ynetmenin
en kendine zg zelliiyse, kamera ve insanlarn zaman ve mekann
tersyz olmu gibi grnd bir ortamda hareket etmeleri ve Mbius
eridi gibi bir elastikiyete sahip olmalardr.
Angelopoulos, kalabalk insan topluluklarnn hareketlerini ekme ve
paralar yerine oturtmak konusunda da usta bir ynetmendir. Kumpanya'da bir in
san topluluunun kasabada yrd karakteristik bir sahne srekli olarak tekrarla
nr. Kamerann caddeler boyunca takip ettii yry, bir baka sene, daha kalabalk
bir topluluu gsterir. Angelopoulos'un filmleri, tarih kuramn bir geit treni olarak
sunar. Ayn anda hem bir cenaze alay hem de politik gsteri yapan insanlar, kendi
yollarnda yrr, ynlerini ve ideolojik inanlarn deitirirler. Kumpanya'da, hareke
tin kendisi, tarihi anlamakta ok nemli ve vazgeilmez bir ara haline gelir. JRom
 ABD (Universal/zanuck-Brown)
124dk, Technicolor
Ynetmen: Steven Spielberg
Yapmc: David Brown, Richard D.
Zanuck
Senaryo: Carl Gottlieb
P e ter B e nch le y'n in ro m a n n d a n
Grnt Ynetmeni: Bill Butler
Mzik: John Williams
Oyuncular: Roy Scheider, Robert
Shaw, Richard Dreyfuss, Lorraine
Gary, Murray Hamilton, Carl
Gottlieb, Jeffrey Kramer, Susan
Backlinie, Jonathan Filley, Ted
Grossman, Chris Rebello, Jay Mello,
Lee Fierro, Jeffrey Voorhees, Craig
Kingsbury
Oscar: Verna Fields (kurgu), John
Williams (mzik), Robert L. Hoyt,
Roger Heman Jr., Earl Mabery, JAWS (1975)
John R. Carter (ses)
Steven Spielberg ynetmenlik kariyeri boyunca, Michael Crichton'n macera
Oscar adaylklar: Richard D.
Zanuck, David Brown (film) kitab Jurassic Park ya da Thomas Keneally'nin Yahudi soykrmn anlatan Schind-
leri r Listesi adl eseri olsun, romanlar beyaz perdeye tamakta her zaman ok
baarl olmutur. Ancak bu filmlerden hibiri Spielberg'in ilk hiti olan Peter Bench
ley'nin korku roman Javvs'n uyarlamas kadar byk bir etkiye sahip olmamtr.
Edebi adan pek deerli olmayan bir romandan yola klarak ekilen film,
Amity Adas'nn Dou Sahili'ndeki bir yerleim blgesine dehet saan katil bir k
pekbaln konu alyordu. Spielberg (pazarlama almalarndan kazanlan parann
I da yardmyla) ilk byk yaz "vakas" filmini ekti. Film daha gsterime girmeden

I kulaktan kulaa yayld, sinemalara geldiinde ise kuyruklar sokaklara tat.

Bu macera-korku filminin en baarl ynlerinden biri, oyuncu seimiydi. Roy
Scheider sahilde inenmi insan vcutlarnn ortaya kmasnn, halk sahilden
uzak tutmak iin iyi bir neden olduunu fark eden; ama endie edilecek hibir ey
olmadn dnen belediye bakann bir trl ikna edemeyen Amity polisi rol
iin biilmi kaftand. Tek ans kpekbal konusunda uzman M att Hooper (Ric
hard Dreyfuss) ve yal deniz kurdu Quint'in (muhteem Robert Shaw) onun tara
fnda olmalaryd. Ksa sre iinde bu adam kendilerini denizin ortasnda, n
ne kan her eyi ktr ktr yiyen canavarla kar karya bulur ve bu durum Kaptan
Ahab-Moby Dick tarz bir yzlemenin gereklemesine neden olur.
Asl baar, tabii ki btn bir neslin ayak baparman suya dedirmeden n
ce bir kez daha dnmesine neden olan Spielberg'e ait. Bilinmeyene duyduu
muz korkunun zerine giderek, gerilimi kpekbaln azar azar gstererek trman
drd ve John Williams'in o unutulmaz zafer sahnesini yaratt. Bunun sebebi, ks
men bizim koltuklarmzda rahat rahat oturmamz engellemek ksmen de filmde
kullanlan Bruce adl plastik kpekbaln ne kadar az grrsek o kadar ok gerek
olduunu dnecek olmamzd. Spielberg'in bu Hitchcock tarz hokkabazlklar
gerekten ie yarad ve Benchley ve Carl Gottlieb tarafndan zekice (Shaw un John
Milius'a atfettii ar "Indianapolis" konumasnn ardndan) senaryolatrlan ve
bu gerilimi yanstacak ekilde ynetilen hikaye, denizle ilgili en korkun film olarak
sinema tarihindeki yerini ald. JB
THE KILLING OF A CHINESE BOOKIE (1 9 7 6 ) ABD (John Cassavetes)
inli Bir Bahisinin lm 108dk, Renkli
Ynetmen: John Cassavetes
John Cassavetes'in kara film dnemi sonrasnda ektii bir bayapt olan ilk Yapmc: Al Ruban
polisiye-gerilim filmi, gsterime girdiinde giede fena halde baarszla urad, Senaryo: John Cassavetes
iki yl sonra film in gzden geirilerek ksaltlm versiyonu gsterime girdiinde de Grnt Ynetmeni: Mitch
gie haslat ncekinden daha iyi olmad. Filmin daha uzun ve baz ynlerden da Breit, Al Ruban
ha iyi olan versiyonunu, Cassavetes'in filmin montajyla pek ilgilenmedii (ancak Mzik: Bo Harwood
sonuta kesinlikle kendisinin onaylad) sylentisine ramen (belki de bu neden Oyuncular: Ben Gazzara, Timothy
Carey, Seymour Cassel, Robert
den dolay), takip etmek daha kolaydr. Herhangi bir aksiyon filminde olmad ka
Phillips, Alice Friedland, Soto Joe
dar kiisel ve derin bir karakter yaps oluturulan inli Bir Bahisinin lm nde, Hugh, Al Ruban, Azizi Johari,
Los Angeles'ta bir striptiz kulbnn sahibi olan karizmatik Cosmo Vitelli (en iyi Virginia Carrington, Meade Roberts
performansyla ayn anda hem bir maganda hem de aziz olan bir karakteri canlan
dran Ben Gazzara), inli bir bahisiyi ldrmek zorunda kalr.
Birok bakmdan, film kiisel bir vasiyetname vazifesi grmektedir. Trajikomik
Cosmo karakterini bu kadar etkileyici klan, ynetmenle olan teki ben ilikisidir:
Kk ailesini geindirmek iin i ahlakndan fedakarlk yapmak zorunda kalan
(Cassavetes'in bir Hollywood aktr olarak meslek hayat) marur yapmc ve dar
madan olmu bir elence sanayisinin (Cassavetes'in oyuncular ve film yapm eki
bi) baba figr. Peter Bogdanovich, Saint Jack (1979) adl filminde, Gazzara'y yi
ne benzer bir rolde kulland; bu film Cassavetes'in talihsizliklerle rl komedi-
dram tarz filmindeki son derece iten ve ince duygular hissettirme konusunda o
kadar baarl deildi. JRos

CARRIE (1 9 7 6 ) ABD (Redbank)

Gnah Tohumu 98dk, Renkli
Ynetmen: Brian De Palma
Brian De Palma,1970Terin ortalarna gelmeden nce, on yl akn bir sreyi, Yapmc: Brian De Palma, Paul
zerinde etki brakan Alfred Hitchcock, rock mzik ve siyasi hiciv gibi eitli kay Monash,
naklardan beslenmekle geirmiti. Gnah Tohumu'\a da bu abasnn sonucuna Senaryo: Lawrence D. Cohen,
S te p h e n K in g 'in ro m a n n d a n
ulat. Gnah Tohumu, aile kuruntunun kt ynlerini sergileyen ve doast g
Grnt Ynetmeni: Mario Tosi
leri barndran opera benzeri bir korku-melodramla, genlik filmi tarz birleimidir.
Mzik: Pino Donaggio
Rlm, halen en iyi uyarlanan Stephen King roman olarak kabul edilmektedir.
Oyuncular: Sissy Spacek, Piper
De Palma'nn filmlerinde srekli kulland fantezi ve gereklik arasnda ar
Laurie, Amy Irving, William Katt,
tc gidip gelilerin ilk rneine Gnah Tohumu'nda rastlarz. Al, sahnesi erotik Betty Buckley, Nancy Allen, John
filmlerde karlaacamz trde bir du yapan gen kzlar fantezisinden, Carrie'nin Travolta, P.J. Soles, Priscilla Pointer,
adet kanamasnn balamas gerekliine, baka bir deyile onu yaad dar g Sydney Lassick, Stefan Gierasch,
Michael Talbott, Doug Cox, Harry
rl evreden sanki bir canavarm gibi ayracak "teki'Tiin ilk iaretine geer.
Gold, Noelle North
Carrie'nin hem evde (Piper Laurie'nin canlandrd fanatik dinci annesi tara
Oscar adaylklar: Sissy Spacek
fndan) hem de okulda maruz kald basklar, iinde giderek byyen bir fkeye (kadn oyuncu). Piper Laurie
neden olur, bu fke de kendini telekinetik bir gle dar vurur. Carrie'nin intikam (yardmc kadn oyuncu)
fantezilerinin okul balosunda kontrolden karak toplu bir katliama dnmesini
karmak duygular iinde izleriz (De Palma tarz gvde gsterisi). Sissy Spacek,
filmde Carrie rolnde insan hayrete drecek denli baarldr. Yz ve bedeni,
Carrie'nin yaad dayanlmaz elikileri ve karakterin dansa kaldrlmad iin yal
nz kalan bir kadndan rktc bir "lm Kraliesi"ne dnmesini yanstmak
zere yaratlm canl bir efekt gibi davranr. AM
ABD (Malpaso)
135dk, Renkli
Ynetmen: Clint Eastwood
Yapmc: Robert Daley
Senaryo: Sonia Chernus, Philip
Kaufman
Forrest Carter'm Gone to Texas
isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Bruce
Surtees
Mzik: Jerry Fielding .
Oyuncular: Clint Eastwood, Chief
Dan George, Sondra Locke, Bill
McKinney, John Vernon, Paula
Trueman, Sam Bottoms, Geraldine
Kearns, Woodrow Parfrey, Joyce
Jameson, Sheb Wooley, Royal
Dano, Matt Clark, John Verros, Will
Sampson
Oscar adaylklar: Jerry Fielding
(mzik)
ABD (Warner Bros, Wildwood)
138dk, Technicolor
Ynetmen: Alan J. Pakula
Yapmc: Walter Coblenz
Senaryo: William Goldman
Carl Bernstein ve Bob Woodward'in
kitabndan
Grnt Ynetmeni: Gordon yi kendine eker. Sonucunda ne olduu herkes tarafndan bilinen gerek olaylara
Willis
Mzik: David Shire
Oyuncular: Dustin Hoffman,
Robert Redford, Jack Warden,
Martin Balsam, Hal Holbrook, Jason
Robards, Jane Alexander, Meredith
Baxter, Ned Beatty, Stephen
Collins, Penny Fuller, John
McMartin, Robert Walden, Frank
Wills, F. Murray Abraham
Oscar: Walter Coblenz (film), Alan
J. Pakula (ynetmen), William
Goldman (senaryo), Jason Robards
(yardmc erkek oyuncu), George
Jenkins, George Gaines (sanat
ynetmeni), Arthur Piantadosi, Les
Fresholtz, Rick Alexander, James E.
Webb (ses)
Oscar adaylklar: Jane Alexander
(yardmc kadn oyuncu), Robert L.
Wolfe (kurgu)
THE OUTLAW JOSEY WALES (1976)
Bu film, gerekten muhteem bir Western rnei ve belki de yldz ynetmen
Clint Eastwood'un imdiye kadar ektii en iyi filmdir. Josey Wales, yznde yara
izi olan ve intikam ateiyle yanan tipik bir Eastwood karakteri. Bu olaanst ye
tenekli dokuz canl tetiki, i Sava sona erince teslim olmay reddeder ve yolda
karlat ganimet avclarna katlarak Teksas'a gitmeye karar verir. Josey silahn
dorultarak pislikleri temizledike. The Outlaw Josey Wales (Kanun Kaa Josey
Wales) neredeyse bir toplu katliam gsterisine dnse de, filmde artc bir e
kilde scak bir atmosfer oluur. Bir araya toplanan bu insanlar sonunda Bat'da bir
topluluk halini alnca da Josey Wales silahlarna veda edip rahat bir nefes alr.
Filminin en etkileyici sahnesi, Joseynin yerli bir efe (Will Sampson) saldrmak
zereyken, bir daha ldrmemeye yemin ettii sahnedir. Bu sahnede Eastwood
meslek hayatnn en uzun konumasn yapar. Bu konuma sadece bir oyuncu ola
rak Eastwood'da grlen kiisel bir deiiklik deil, ayn zamanda Western tr si
nemada nemli bir dnm noktas olma zellii tar. Filmde kahramanmzn yer
li yolda rolndeki ef Dan George muhteem bir performans sergiler hatta ou
zaman sinir bozucu olan Sondra Locke da rolnde ok baarldr. Sonraki yllarda,
Clint Eastwood'un tekrar bir katil olarak karmza kt Affedilmeyen (Unforgi-
ven, 1992), konusu asndan hayal krkl yaratan bir devam filmidir. KN
ALL THE PRESIDENT'S MEN (1976)
Bakann Btn Adamlar
William Goldman'n yazp Alan J. Pakula'nn ynettii Bakann Btn Adam
lar, aratrmac gazetecilik trnde ekilmi herhangi bir film in ulaabilecei son
noktadr. Asrn vurgununu anlatan film, ele ald konuyu zekice ileyerek izleyici
dayandrlarak yaratlm olmasna karn, dier polisiye filmlerle karlatrldnda,
en srkleyici ve heyecanl olanlarndan biridir.
Watergate binasna giren birka hrszn yakalanmasnn ardndan Washing
ton Post muhabiri Bob W oodward (Robert Redford) hrszlarn n durumasna ka
tlr ve bir muamma kokusu alr. Editr Ben Bradlee'nin (Jason Robards, pe pee
iki sene ald Oscar dllerinin ilkini bu film sayesinde kazanmt) ve onlara ieri
den bilgi szdran Deep Throat'un (Hal Holbrook) yardmyla byk bir gce kar
meydan okuyan W oodward ve onu destekleyen meslekta Carl Bernstein (Dustin
Hoffman), inatla seim kampanyasnda yaplan dzenbazln ve yzszce bu du
rumun zerinin kapatlmasna uraanlarn zerine giderler; ve sonunda Beyaz Sa
ray' rahatsz ederek Bakan Richard Nixon'm (pek erefli bir ekilde olduu syle-
nemese de) istifa etmesine neden olurlar. Bir hiciv ustas dahi, sonuta umutlu ve
gururlu bir savamn hikayesine dnen bu kt senaryoda rol alan CREEP (Ba-
kan'n Yeniden Seilmesi Amacyla Oluturulan Komite) ve onun iin alan d
zenbazlardan daha iyi hainler yaratamazd. W oodward ve Bernstein, filmde kesin
likle kendilerinden daha baarl iki karakteri canlandran Redford ve Hoffman'la
zdeletirilerek halen bu durumun faydasn grmektedirler. AE
ROCKY (1976)
Akl ksa, kaslar (ve yrei) sk. John G. Avildsen'in Rocky filmi
Sylvester Stallone un o zamanlar bir adm ileri, iki adm geri giden kari
yerini zirveye tad. Ayn zamanda, benzeri grlmemi bir gie hasla
t salayan film, o senelerde ekilen spor konulu kalplam filmlerin
arasndan syrlarak dierlerini nakavt etti. Filmin hikayesi, ya biraz
gekin bir boksr olan Rocky Balboa (Stallone) zerine kuruludur.
Rocky, arkada Paulie nin (Burt Young) kz kardei Adrian'a (Talia Shi
re) ak olur ve antrenr Mickey'nin (Burgess Meredith) saygsn ka
zanmak iin var gcyle alr. Zamanla baar kazanarak nlenen
Rocky, sonunda dnya ar siklet boks ampiyonu Apollo Creed'le (Cari
Weathers) kar karya gelme ansn yakalar.
Bili Conti'nin, patlamay andran borazan sesleri ve gmbrdeyen
vurmal alglar kullanarak hazrlad mzik, heyecan dorua karr
ken, Rocky, kaytsz bir dnyada mutluluk ve baary yakalama abas
n anlatan son derece srkleyici bir dram haline gelir. Muhammed Ali
ve Chuck Wepner arasndaki rekabetle "talyan Aygr" Sylvester Stallo-
ne'nin yksnn bir bileimi olan film, imdinin nl oyuncu/senaristi
Stallone'nin ne kadar ok ynl biri olduunun ve karsna kan hibir zorluun
ABD (Chartoff-Winkler)
onu yldramayacann bir kantdr. Senaryoyu kaleme alrken, o zamanlar nere 119dk, Technicolor
deyse hi kimsenin tanmad biri olmasna ramen barol oyuncusu olarak ken Ynetmen: John G. Avildsen
dini dnmtr. Umutsuzluktan ya da ilham geldii iin filmde rol alan Stallone, Yapmc: Robert Chartoff, Irwin
bu oyunculuuyla byk baar yakalad ve Hollyvvood'un en nl yldzlarndan bi Winkler

ri oldu. Senaryo: Sylvester Stallone

Grnt Ynetmeni: James
zellikle Stallone'nin bu film in ardndan ykselen kariyeri gz nnde bulun
Crabe
durulduunda film, ou zaman ar duygusal olduu ileri srlerek dikkate aln
Mzik: Bill Conti
masa da beyaz ii snfn durumunu baarl biimde anlatmtr. Tahsildar olarak
Oyuncular: Sylvester Stallone,
alan Rocky, et paketleyen Paulie, evcil hayvan satan bir dkkanda tezghtarlk Talia Shire, Burt Young, Carl
yapan Adrian ve spor salonu ileten Mickey'yi ayakta tutan tek ey, umutlar ve Weathers, Burgess Meredith,
Thayer David, Joe Spinell, Jimmy
hayalleridir. Bu "biyografik film ", hakszla urayp ezilen kiilerin ok altklar
Gambina, Bill Baldwin Sr., AI
takdirde hak ettiklerini kazanacaklarn kantlayan bir efsaneye dnmtr. Silvani, George Memmoli, Jodi
Rocky'nin nemi, 1960'larda ve 1970'li yllarn banda ekilen filmlerde sk sk sor Letizia, Diana Lewis, George
gulanan insan onuru ve cesaret deerlerini yceltmesidir. Eer film sayesinde elde O'Hanlon, Larry Carroll
edilen haslat ve Oscar dlleri Treni'nde En iyi Film dllerini hi zorlanmadan Oscar: Irwin Winkler, Robert
Chartoff (film), John G. Avildsen
alarak rekor elde etmesi bir gsterge olarak kabul edilirse, izleyicinin de bu deer
(ynetmen), Richard Halsey, Scott
lerin yceltilmesine olumlu tepki verdii sylenebilir. GC-Q Conrad (kurgu)
Oscar adaylklar: Sylvester
Stallone (senaryo), Sylvester
Stallone (erkek oyuncu), Burt
Young (yardmc erkek oyuncu),
Burgess Meredith (yardmc erkek
oyuncu), Talia Shire (kadn oyuncu).
Bill Conti, Carol Connors, Ayn
Robbins (film arks), Harry W.
Tetrick, William L. McCaughey, Lyle
J. Burbridge, Bud Alper (ses)
ABD (Bill/Phillips, Columbia,
Italo/Judeo)
113dk, Metrocolor
Ynetmen: Martin Scorsese
Yapmc: Julia Phillips, Michael
Phillips
Senaryo: Paul Schrader
Grnt Ynetmeni: Michael
Chapman
Mzik: Bernard Herrmann
Oyuncular: Robert De Niro, Cybiil
Shepherd, Peter Boyle, Jodie Foster,
Harvey Keitel, Leonard Harris,
Albert Brooks, Diahnne Abbott,
Frank Adu, Victor Argo, Gino
Ardito, Garth Avery, Harry Cohn,
Copper Cunningham, Brenda
Dickson-Weinberg
Oscar adaylklar: Michael
Phillips, Julia Phillips (film), Robert
De Niro (kadn oyuncu), Jodie
Foster (yardmc kadn oyuncu),
Bernard Herrmann (mzik)
Cannes Film Festivali: Martin
Scorsese (Altn Palmiye)
TAXI DRIVER (1976)
Taksi ofr
"Bir gn yle bir yamur yaacak ki caddede yryen btn bu pislikleri temiz
leyecek." Robert de Niro'nun olaanst bir oyunculuk performansyla canlandrd
memnuniyetsiz taksi ofr Travis Bickle, Martin Scorsese'nin filminde byle ho
murdanr. "Her zaman, her yere" diyerek mesleiyle vnen Bickle, ii gerei New
York'u bir batan br baa dolap durur ve uykusuzluktan mustarip olduu gece
lerde ehrin her trl tehlikeye ak, karanlk ara sokaklarnda, ou insann hi a
hit olmad trden eylere ahit olur. Artk evresindeki dnyaya kar daha duyar
sz bir insan haline gelen Bickle, kendini uyumu, silik ve ok aciz hissetmektedir.
Ancak evresindeki toplumsal ve fiziksel kn belirtilerine kar duyduu f-,
ke, artk baka hibir ey bilmemesinin yaratt hayal krkl kadar gl deildir.
Ayn zamanda, kmser gibi grnd eylerin cazibesine kaplarak kendiyle de
elimektedir. Kendisinden ve etrafnda grdklerinden nefret eden Bickle, son bir
kez mitsizce topluma karmann yollarn arar. "Bence bir insan hayatn kendi has
talkl benliine adamamal," der; ve ekler, "Bence kii, dierleri gibi biri olmal."
Ama Paul Schrader'n kasvetli ve yeryzndeki cehennemi anlatan senaryosunda bu
tr umutlara yer yoktur. Bickle geri dnemeyecek kadar ileri gitmitir.
Onun kn izlemek ilk bata ac vericidir, sonraysa sinir bozucu ve son de
rece zavall bir hal alr. Gzel kampanya gnlls Betsy'ye (Cybill Shepherd) kur ya
parak ie balayan Bickle'n, mnasebetsiz romantik tekliflerine hibir ekilde kar
lk alamadn grdnde, hissettii yabanclama daha da gl bir hal alr. Yeni
den topluma karmay deneyen Bickle'n sonraki hedefi, karmak istedii toplumu
yok etm ektir ve kazanmas muhtemel bakan adayna ynelik bir suikast plan hazr
lar. Bu plan baarszla uraynca, Bickle bu kez de kk yataki bir fahieyi (Jo
die Foster) kfrbaz pezevenginin elinden bir intihar saldrsyla kurtararak toplumu
dzeltmeye alr. Kentsel skntlar ve dzensizlik. Taksi ofr filmindekinden da
ha karanlk, kasvetli ya da klostrofobik gelmez. Filmde, Bickle'n grntler akarken
bir eyler anlatmas, Bernard-HerrmannTn akldan kmayan cazvari mzii gibi ka
ra filmi andran baz eler de bulunmaktadr; ama sra, hikayeyi anlatmaya geldi
inde bu durum tamamen deiir. Taksi ofr, cinayet ilenen bir yerde durup po
lisin yerde yatan bedeni rtmesini gizli gizli izleyen mehul bir kiinin bak asndan
anlatlr ve kara film gibi ilerler. Bu insann kafasndan neler geer? Bylesine kt
bir iddet olayyla karlanca nasl tepki verir?
Scorsese, Schrader ve De Niro bize bu sorular yneltiyor gibidir. Film boyunca
ehri, Bickle'n tecrit edilmi bak asyla grr, birka defa onun hasta beyninden
kp kendi gzlerimizle grme umuduna kaplrz. Bickle, Dostoyevski'nin silah ve l
me isteiyle buluan "Yeralt Adam", ehri pisliklerden temizleyerek dzeni kendi el
leriyle deitirmeye uraan bir anti-kahramandr. Muzafferane bir tavrla, "ite kar
nzda buna daha fazla katlanmayacak bir adam," diye herkese duyurur. "Serserile
rin, aptallarn, kpeklerin, btn bu bokun karsna dikilen bir adam var. ite btn
bunlara kar gelen bir adam!"
Ama gerekten istedii bu mudur? ironik bir "amaca ulamak iin her yol mu
bahtr" dnyle Bickle, kutsal bir mcadele srdren bir kahraman haline getirile
rek yceltilir; ve kazand tesadfi baarnn, aslnda bir trajedi olduunu sylemek
de ok zordur. Film, ahlaki snrlar zorlamakta o kadar baarldr ki bittiinde izleyi
ci cevabn bulamayaca sorularla ba baa kalr. JKI

ABD (MGM, United Artists)
120dk, Metrocolor
Ynetmen: Sidney Lumet
Yapmc: Fred C. Caruso, Howard
Gottfried
Senaryo: Paddy Chayefsky
Grnt Ynetmeni: Owen
Roizman
Mzik: Elliot Lawrence
Oyuncular: Faye Dunaway,
William Holden, Peter Finch, Robert
Duvall, Wesley Addy, Ned Beatty,
Arthur Burghardt, Bill Burrows,
John Carpenter, Jordan Charney,
Kathy Cronkite, Ed Crowley,
Jerome Dempsey, Conchata Ferrell,
Gene Gross
Oscar: Paddy Chayefsky (senaryo),
Peter Finch (erkek oyuncu), Faye
Dunaway (kadn oyuncu), Beatrice
Straight (yardmc kadn oyuncu)
Oscar adaylklar: Howard
Gottfried (film), Sidney Lumet
(ynetmen), William Holden (erkek
oyuncu), Ned Beatty (yardmc
erkek oyuncu), Owen Roizman
(grnt ynetmeni), Alan Heim
(kurgu)
NETWORK (1976)
ebeke
Televizyon yapmclar ve yneticileri acaba bu aptal kutusuna yapp kalm
milyonlarca insana kar hi sorumluluk duygusu tayor mu; yoksa sadece netice
ye mi bakyorlar? Sydney Lumet'nin her ey daha farkl olsayd, durum ne olurdu
gibi saf bir dnceyle yola karak ektii, televizyonun ahlaki ve etik dayanakla
rnn kn anlatan alayc bir yapt olan ebeke, televizyon dnyasnn izleyici
lerini tatmin etmek iin nereye kadar gidebileceini gsteriyor; hatta bu dnya,
ylece koltuunda oturup izleyen ynlar da suuna ortak ediyor.
Filmde, her eyi, izlenme oranlar ynetmektedir ve programlama blmnde
ynetici yardmcs olarak alan Diana Christensen (Faye Dunaway) bu rakamlar
ykseltmek iin her eyi yapmaya hazrdr. Bunun sonucu olarak Christensen, can
l yaynda intihar edeceini aklayan Floward Beale'n (Peter Finch, lmnden
sonra Oscar dl kazanan ilk oyuncudur) peygambervari paranoyak samalkla
rn heyecanla bara ara sunabilecei bir program yayna sokar. "Ben delinin
tekiyim, artk hibir eye katlanmayacam." Beale'n bu bar izleyicilerine de
bular ve onlar da seslerini ykseltirler ancak Christensen kolayca elde ettii bu
baarnn barndrd tehlikenin farknda deildir. Gece haberlerinin banda olan
Max Schumacher (William Flolden) tehlikeyi grr.
Eer Sydney Lumet ve yazar Paddy Chayefsky televizyon dnyasn bu kadar
baya ve zarar verici toplumsal bir asalak olarak tasvir edip bylesine sert bir dil
le eletirmeseydi, film ikiyzl olarak grlebilir ve aslnda anlatlmak istenenin
tam tersi anlalabilirdi. Filmdeki iddetli ve gz dnm sahnelerle kara komedi
unsuru terslikler o kadar hzl geer ki eletiri oklarnn sadece televizyonculara de
il, saplantl televizyon izleyicisi olarak bizlere de dorultulduunu gbela fark
ederiz. ebeke, izleyicisinin, televizyonun fiini ekip pencereden sokaa frlatma
sn salayacak denli baarl bir filmdir; ancak filmin eletirdii balca nokta da za
ten bunu yapamayacak oluumuzdur. Televizyonun heyecan verici ve gsterili
oluu ondan bir trl vazgeemeyiimizin sebebi: Film tamamen rakamlarla ilgili
ve aslnda o rakamlar da biziz. JKI
VOSKHOZHDENIYE (1976)
S.S.C.B. (Mosfilm)
Trman 111 dk, SB
Dili: Rusa
1942 ylnda Rusya'daki partizan ve kyller. Alman igalciler ve Rus ibirliki Ynetmen: Larisa Shepitko
lerinden kayorlard. Filmde, Larisa Shepitko'nun tarz ilk bata sert, sade ve rk Senaryo: Yuri Klepikov, Larisa
Shepitko
tcdr: az k, basit odak ve kulak trmalayc ritimler. Filmin byk bir blm, Vasili Bykov'un Sotnikov isimli
karakterlerin acmaszca maruz brakld ar aydnlk ve karlarla kapl peyzajlarda romanndan
gemektedir. Bu grsel sadelik, Shepitko'nun sadece grdmz oranda tanma Grnt Ynetmeni: Vladimir
mza izin verdii karakterlerine de ayn oranda yansr, insanlarn yzlerindeki ayrn Chukhnov, Pavel Lebeshev

tlar ve gzlerdeki sinirli ve heyecanl ifadeleri yanstmasna ramen film, karakter Mzik: Alfred Shnitke
lerinin psikolojik derinliini gstermekten kanr. Filmdeki ana karakter, Orta-
Oyuncular: Boris Plotnikov,
Vladimir Gostyukhin, Sergei
a'da sergilenen ibret oyunlarndaki sembolik karakterler gibidir, izleyici onlar bi Yakovlev, Lyudmila Polyakova,
rer birey olarak alglayamaz: Kendini kurban eden entelektel Sotnikov (Boris Plot Viktoriya Goldentul, Anatoli
nikov); korkak ve kararsz yolda (Vladimir Gostyukhin) ile eytani sorgu yargla Solonitsyn, Mariya Vinogradova,
Nikolai Sektimenko
r (Tarkovsky'nin gedikli oyuncusu Anatoli Solonitsyn).
Uluslararas Berlin Film
Shepitko'nun uzun ve hararetli bir ac ekme sahnesiyle son bulan filminin g Festivali: Larisa Shepitko (FIPRESCI
c, doaya zg eler kullanlarak (ate, kar, duman, odun, metal) artrlmtr. dl), (Altn Ay), (Interfilm
Alfred Shnitke'nin asap bozucu konusu ve Vladimir Chukhnov'un k kullanm sa dlmansiyon), (OCIC dl)
yesinde, baka trl ekilseydi bunaltc ve karamsar olacakken, ok baarl bir
film olarak karmza kyor. Trman, arka plannda sava olan en sarsc filmler
den bir tanesidir. CFu
ngilizce ad: Ascent

Al NO CORRIDA (1976) Japonya / Fransa (Argos,

Duygu mparatorluu Oshima, Shibata)
105dk, Eastmancolor
Dili: Japonca
Yl 1936, Japonya. Gen bir fahie olan ada (Eiko Matsuda), genelev patro
Ynetmen: Nagisa Oshima
niesinin kocas Kichi-zo'yla (Tatsuya Fuji) ilikiye girer. Aralarndaki iliki youndur
Yapmc: Anatole Dauman
ve daha ok bedensel hazza dayaldr. ounlukla geyalar, hizmeti kadnlar ya
Senaryo: Nagisa Oshima
da dier fahieler onlar izlerken seks yaparlar. Seks oyunlar oynarlar; rnein a
Grnt Ynetmeni: Hideo Itoh
da ann yemesi iin vajinasna yiyecekler yerletirir ve Kichi-zo'yu, onlara ark Mzik: Minr Miki
sylemek zere gelen yal bir kadn da dahil bakalaryla da seks yapmas konu Oyuncular: Tatsuya Fuji, Eiko
sunda cesaretlendirir. Ancak zamanla ada, Kichi-zo'nun karsyla da cinsel ilikiye Matsuda, Aoi Nakajima, Yasuko
girmeye devam etmesini kskanr ve onu penisini kesmekle tehdit eder. Cinsel ili Matsui, Meika Seri, Kanae
Kobayashi, Taiji Tonoyama, Kyoji
kiye girdikleri srada solunumu durdurarak aldklar zevki oaltan oyunlar oyna
Kokonoe, Naomi Shiraishi, Shinkichi
maya balarlar ve sonunda Kichi-zo'nun da cesaretlendirmesiyle ada an bo Noda, Komikichi Flori, Kikuhei
ar ve sonra penisini keser. Matsunoya, Akiko Koyama, Yuriko
Oshima, filminde allmam bir erotik samimiyet ve fiziksel doallk yakala Azuma, Rei Minami

mtr. Pornografik amala ekilmemi bir filmde ilk olarak pek ok defa ereksiyon
halindeki bir penis ve oral seks sahneleri grnmektedir. Ancak Oshima, bizi, bu
nun lgn bir ak hikayesi, en u noktaya kadar gtrecek bir tutkunun ifadesi ol
duuna inandrmay da baarr. Ynetmenin mizansenlerindeki zarafet, aklarn
cinsel lgnlklarna, karlk, dingin bir ortam yaratr. EB
ngilizce ad: In The Realm o f the
Senses

Fransa / talya / Bat Almanya
(Artmis, Artistes Associs, PEA)
320dk, Technicolor
Dili: talyanca
Ynetmen: Bernardo Bertolucci
Yapmc: Alberto Grimaldi
Senaryo: Franco Arcalli, Bernardo
Bertolucci, Giuseppe Bertolucci
Grnt Ynetmeni: Vittorio
Stora ro
Mzik: Ennio Morricone
Oyuncular: Robert De Niro,
Grard Depardieu, Dominique
Sanda, Francesca Bertini, Laura
Betti, Werner Bruhns, Stefania
Casini, Sterling Hayden, Anna
Henkel, Ellen Schwiers, Alida Valli,
Romolo Valli, Bianca Magliacca,
Giacomo Rizzo, Pippo Campanini
ngilizce ad: 1900
NOVECENTO (1976)
1900
1970'lerde gsterime giren ilk ve kesinlikle en uzun siyasi eretileme filmlerin
den biri olan 1900, Bernardo Bertolucci'nin ok istedii ancak herkesi hayrete d
ren (Paris'te Son Tango) filmiyle kazand baarnn ardndan ekebildii bir
filmdi. 45 yllk bir toplumsal tarih srecini anlatan be saat uzunluundaki film iki
blmden oluur ve izleyiciyi elendirme amacyla yaplm bir film olduu pek sy
lenemez. Seyircinin ada talyan tarihi hakknda genel bir bilgi sahibi olduu var
saylarak ekilen 1900, iki insann i ie gemi yazglarnn zerinden o dnemde
yaanan toplumsal mcadeleyi anlatmaktadr.
Film, 2. Dnya Savann sona erdii tarihte talyan sayfiyesinde yaanan kan
l sahnelrle alr, ardmdan hikaye aa yukar ayn zamanlarda dnyaya gelen iki
nemli torunun doduu ana dner. Torunlardan biri, zm bann sahibinin
(Burt Lancaster) dieriyse onun iin alan bir iinin (Sterling Flayden) torunudur.
ki torun, ocukluktan beri arkadatr; bydklerinde, Alfredo (Robert De Niro)
zevklerinin peinde koturduu bo bir aristokrat hayat srerken, Olmo (son yllar
daki csseli haliyle bildiimizden, burada zar zor tanyabildiimiz Gerard Depardi
eu) fkeli bir iidir. Genel olarak iftlikte ve iftliin yaknndaki bir kyde geen
hikaye, snrl meknlaryla filmdeki mikrokozmik hissiyat pekitirir: Bu iki adam,
talya'nn blnen toplumsal snflarn simgelerken, yaadklar yer de talya'nn ta
kendisidir. Alfredo, kltrl ve dnceli bir kadnla (Dominique Sanda) evlendi
inde, iiler iinde bulunduklar kt durumun artk sona ereceini dnrler;
ama merhametsiz iftlik yneticisinin (Donald Sutherland), onlar faizminin simge
si olan siyah gmlek giymeye zorlamasyla bu beklentileri suya der.
Filmdeki gereklik, kazara beliren neeli bir an hemen bastrr. Italyan toplum
sal tarihi hakknda pek bilgi sahibi olmayan bir izleyici, filmin sonunda her eyin d
zeleceine dair bir beklenti iine girebilir. Filmin balangcndaki iddet dolu sahne
lerin de gsterdii gibi hibir ey dzelmez. Ar siyasi eletiriler ynelten film i bu
gn, sarsc bir sinemasal deneyime dntren, Italyan, Fransz ve Amerikal
oyunculardan oluan muhteem uluslararas kadrosudur. Bertolucci muhtemelen
bu filmi, en baarl siyasi filmler arasnda anlmasn isteyerek ekmitir; ancak ile
tilen mesajn altn ok fazla izmesi nedeniyle izleyici filmden alaca hazz baka
bir yerde, zellikle De Niro ve Depardieu'nun oyunculuunda aramaktadr. KK
THE MAN WHO FELL TO EARTH (1976) Britanya (British Lion)
Dnyaya Den Adam 140dk, Color
Ynetmen: Nicolas Roeg
Nicholas Roeg'in, W alter Tevis'in ayn adl romanndan uyarlad, 1976 yap Yapmc: Michael Deeley, Barry
m bilimkurgu filmi pek ok kez yanl anlald. Roeg'in alameti farikas olan ks Spikings
Senaryo: Paul Mayersberg
tah tarzyla ynetilen Dnyaya Den Adam, bir uzaylnn gezegenimize yapt ta
Walter Tevis'in romanndan
lihsiz ziyareti, grsel olarak zamannn artlarn sonuna kadar zorlayarak anlatr. Grnt Ynetmeni: Anthony B
Amerikan kltr, ak ve memleket zlemi zerine son derece iyi dnlerek e Richmond
kilmi film, belirsiz tarihsel ve mekansal atlamalar yapan paralel kurgulardan olu Mzik: John Phillips, Stomu
Yamashta
maktadr, ayn zamanda teknik adan da nemli bir baardr.
Oyuncular: David Bowie, Rip
Uzayl Thomas Jerome Newton rol ok az oyunculuk deneyimine sahip an Torn, Candy Clark, Buck Henry,
cak nl bir pop yldz olan David Bowie'ye gitmiti. Newton dnyamza, yok ol Bernie Casey, Jackson D. Kane, Rick
makta olan dnyas iin su aramaya gelir; ve bu arada, burada olduu sre iinde Riccardo, Tony Mascia, Linda
Hutton, Hilary Holland, Adrienne
tantt yeni teknolojiler sayesinde bir anda ok zengin olur. O da insanlarn iine
Larussa, Lilybelle Crawford, Richard
dt kt alkanlklara yenilir; zellikle alkole alr, grevini yerine getiremez. Breeding, Albert Nelson, Peter
Son yllarda byk baar getiren M emento (Akl Defteri, 2000) ve Mulhol- Prouse
land Dr. (Mulholland kmaz, 2001) adl iki filmde de ayn ekilde zamann ve Uluslararas Berlin Film
Festivali: Nicolas Roeg (Altn Ay
meknn kartrlarak kullanlmas. Dnyaya Den Adam 'n ekildii zamann te
adayl)
sinde deil, o zamann izleyicisinin de tesinde olduunun gstergesidir. KK
ABD (Lucasfilm)
121 dk. Technicolor
Ynetmen: George Lucas
Yapmc: Gary Kurtz, George
Lucas
Senaryo: George Lucas
Grnt Ynetmeni: Gilbert
Taylor
Mzik: John Williams
Oyuncular: Mark Hamili, Harrison
Ford, Carrie Fisher, Peter Cushing,
Alec Guinness, Anthony Daniels,
Kenny Baker, Peter Mayhew, David
Prowse, James Earl Jones, Phil
Brown, Shelagh Fraser, Jack Purvis,
Alex McCrindle, Eddie Byrne
Oscar: John Barry, Norman
Reynolds, Leslie Dilley, Roger
Christian (sanat ynetmeni), John
Mollo (kostm), John Stears, John
Dykstra, Richard Edlund, Grant
McCune, Robert Blalack (zel
grsel efektler), Paul Hirsch, Marcia
Lucas, Richard Chew (kurgu), John
Williams (mzik), Don MacDougall,
Ray West, Bob Minkler, Derek Ball
(ses), Ben Burtt (zel ses efektleri)
Oscar adaylklar: Gary Kurtz
(film), George Lucas (ynetmen),
George Lucas (senaryo), Alec
Guinness (yardmc erkek oyuncu)
STAR WARS (1977)
Yldz Savalar
Yazar-ynetmen George Lucas'n filminin bylesine byk bir baar getirme
si beklenmiyordu. "Bilimkurgu-western" trnde bir film olan Yldz Savalar nere
deyse hi tannmayan barol oyuncularyla (Harrison Ford, Mark Hamili ve Carrie
Fisher), stdyo patronlarnn gznde fiyaskoyla sonulanacak bir projeydi ve bu
nedenle Yldz Savalar 'yla ilgili her trl rnn ticari haklarn seve seve Lucas'a
verdiler. Filmin barndrd mthi gc fark etmemilerdi.
Kat zerinde film in maliyeti 11 milyon dolard ama getirisi 460 milyon dola
r geiyor. Muhtemelen potansiyel bir baar olduu ngrlemeyen film, ayn za
manda sinema tarihinin en baarl filmlerinden biri oldu. Dik bal gen bir adam
olan Luke Skywalker (Hamili), onu yetitiren amcasyla yengesinin lmesinin ardn
dan; yal bir Jedi valyesi, Ben "Obi-Wan" Kenobi (Alec Guinness), iki pasl robot
(R2-D2 ve C-3P0), Han Solo adndaki (Ford bu performansyla yldzlamt) kibirli
bir uzay gemisi kaptan ve Solo'nun Wookie rkndan tyl arkada Chevvbac-
ca'dan (Peter Mayhew) oluan ekibe katlr. Amalar, bir prensesi (Fisher), kafas
na kocaman bir plastik mifer takan cppe giymi kt adamn (Darth Vader) elin
den kurtarmaktr. 1970'li yllarn ortalarnda "bilimkurgu" denince, izleyicinin akl
na Ed W ood'un Uzayllarn 9 Numaral Plan (1959) filminde ipe balad jant ka
pa geldiinden. Yldz Savalar filmindeki mekn ve efektlerin de byle gln
olmas beklenebilirdi.
Ancak Lucas ok daha farkl fikirlerle ortaya kt. Fantastik dnyalar ve uzak
gezegenler yaratmakta, bilgisayar teknolojisinin kullanlmaya balanmasndan 20
yl nce Lucas, en ince ayrntsna kadar dnlm modeller, baarl grnt y
netmenlii ve iyi seilmi meknlar sayesinde (rnein Luke'un yaad le ben
zeyen Tatooine gezegeninde geen sahneler, Tunus'ta ina edilen devasa'setlerde
filme alnmt (Lucas 1999 ylnda Yldz Savalar Blm I: Gizil Tehlike filmini e
kerken de tekrar ayn yere gidilmiti), Darth Vader'n (James Earl Jones'un seslen
dirmesiyle David Provvse) ynettii ama isyan glerinin kt adamlar devirmek
iin urat kt imparatorluk'un kurulu olduu bir baka evrende geen bir
hikayeyi anlatr.
Lucas bu hikayeyle hem genlerin hem de ya daha byk olanlarn benimse
dii bir efsane yaratm oldu. ok ok uzaklardaki bir galaksiye ait yaratklarn yer
ald bu "iyiler ktlere kar" hikayesi bizi, artk hayatmzn bir paras haline ge
lecek kii ve nesnelerle tantryordu: Millennium Falcon (Solo'nun uzay gemisi,
Lucas bu gemiyi aslnda uan bir hamburgere benzeyecek ekilde hayal etmiti),
n klc (hepimizin bildii "zvouuun" efektiyle), imparatorluk askerleri ve tabii ki
Jedi valyeleri (kolektif belleimize o kadar ilemi ki Birleik Krallk'ta yaplacak
nfus saymnda "Dininiz nedir?" sorusunun cevabn insanlarn "Jedi olarak
cevaplamalarn salamak amacyla internet zerinden bir kampanya yrtlyor
du ve byk lde baarl oldu). Lucas, Yldz Savalar 'n yaratarak sadece bir
film yapmakla kalmad (stne stlk Smithsonian Enstits'nde zel bir sergisi
olan bir film), bambaka bir dnya ve yeni bir sinema tr yaratt. Bu unutulmaz
uzay filmi birok kez taklit edilmesine ramen imdiye kadar daha iyisi yaplamad.
Hem bu filmde ipleri kesinlikle gremezsiniz! JB
ABD (Columbia, EMI)
135dk, Metrocolor
Dili: ngilizce / Franszca
Ynetmen: Steven Spielberg
Yapmc: Julia Phillips, Michael
Phillips
Senaryo: Steven Spielberg
Grnt Ynetmeni: Vilmos
Zsigmond
Mzik: John Williams
Oyuncular: Richard Dreyfuss,
Franois Truffaut, Teri Garr,
Melinda Dillon, Bob Balaban, J.
Patrick McNamara, Warren J.
Kemmerling, Roberts Blossom,
Philip Dodds, Cary Guffey, Shawn
Bishop, Adrienne Campbell, Justin
Dreyfuss, Lance Henriksen, Merrill
Connally
Oscar: Vilmos Zsigmond (grnt
ynetmeni), Frank Warner (zel ses
efektleri)
Oscar adaylklar: Steven
Spielberg (ynetmen), Melinda
Dillon (yardmc kadn oyuncu), Joe
Alves, Daniel A. Lomino, Phil
Abramson (sanat ynetmeni), Roy
Arbogast, Douglas Trumbull,
Matthew Yuricich, Gregory Jein,
Richard Yuricich (zel grsel
efektler), Michael Kahn (kurgu),
John Williams (mzik), Robert
Knudson, Robert J. Glass, Don
MacDougall, Gene S. Cantamessa
(ses)
LOSE ENCOUNTERS OF THE THIRD KIND
nc Trden Yaknlamalar (1977)
Sradan bir insann uzayllarla ilk kez karlamasn anlatan, heyecan dozu yk
sek muhteem bir bilimkurgu filmi olan nc Trden Yaknlamalar, ynetmen
Steven Spielberg'in eserlerinde ska grdmz temalar bir arada barndryor. Bu
filmde yine Spielberg'in tm filmlerinde grmeye alk olduumuz karakterler var
(aray iindeki bir birey, sevgi dolu bir anne, kaybolan bir gen adam, gvenilmez
hkmet yetkilileri) ve deiime neden olan bir deneyim yaanyor; kurtulu, kefaret
deme ve bireyin nemini geri kazanmas konular ileniyor. Btn o muhteem
zel efektleri, k ve ses gsterilerini kardnz zamansa geriye, sradan bir kiinin
sra d bir olayla karlamasn anlatan insancl bir hikaye kalyor.
Richard Dreyfuss'n baaryla canlandrd Roy Neary, bu dnyadan olmayan
varlklarla karlaan alelade bir insandr. Kimsenin UFO grdne inanmamas,
onu yaad bu olay takntl bir halde aratrmaya iter ve soru iaretlerinin pein
deyken ailesine de yabanclar. Onu anlayan tek kiiyse, evine yaplan korkun bir zi
yaret srasnda karlan olunun (Cary Guffrey) peine den Jillian Guiler'dr (Melin-
da Dillon). Sonunda ikisinin de zel bir mesaj ann birer paras olduu ortaya
kar. Birok insan bilinmeyeni kefetmekten dolay hayal krkl ve korku duyup
onunla yzlemekten hem gurur hem de zevk alrken (ve ocua benzeyen uzayl
larda harika bir ey bulurken) dier yanda Franois Truffaut'nun canlandrd, konu
yu aratran bilimsel projenin bandaki Claude Lacombe btn dnyay tarayarak
uzayllara cevap gndermeye alr.
nc Trden Yaknlamalar, 2. Dnya Sava srasndaki nfus patlamas d
neminde dnyaya gelen ve Disneyle, 1950'lerin bilimkurgu filmleriyle byyen bir
banliy sakininin btn hassasiyetini gsterir. Aslnda bu film, Spielberg'in genlik
yllarnda ektii Firelight adl am atr ksa filmin, bir yetikin gzyle profesyonel bir
ekilde tekrar ele alnm halidir. E.T., Spielberg'in ruh halini ifa etmekte daha baa
rl saylabilirken, nc Trden Yaknlamalar, slubunu ve zengin hayal gcn
yanstr. Film, ayn zamanda 1980 ylndaki zel Kurgu versiyonunun (Neary'nin kriz
sahnelerinin bulunduu orta blm ksaltlm, uzayllarn grnd heyecanl sah
neler uzatlmtr) ve 1997'deki Koleksiyonculara zel versiyonun montajlarna y
netmenin bizzat katld filmdir. Dostu George Lucas'n Yldz Savalar filmiyle ya
kn zamanlarda gsterime giren nc Trden Yaknlamalar, tpk onun gibi ann
da simge haline gelen olay bir filmdir. John VVlliams'n yaratt melodi ve patates
presinden yaplan da, hemen popler kltrn bir paras haline geldi. Uzay ge
misinin dan ardnda belirdii an, herkesin korku ve heyecanla i ekmesi de Spiel
berg'in yeteneinin bir baka kant. AE
THE LAST WAVE (1977) Avustralya (Ayer, McElroy &
Son Dalga McElroy)
106dk, Renkli
Peter W eir'in Picnic a t Hanging Rock (Hanging Rock'da P/kn/k)(1975) filmi, Ynetmen: Peter Weir
insann doayla dmanca ilikisi hakknda gibi grnyorsa, o zaman esrarengiz Yapmc: Hal McElroy, Jim McElroy
The Last Wave filmi de insann doayla ibirlii iinde oluu hakkndadr, diye d Senaryo: Peter Weir, Tony
nlebilir. Richard Chamberlain, cinayetle sulanan bir Aborijin'i savunmak iin Morphett, Petru Popescu

tutulan avukat rolndedir. Ancak kimse cinayet hakknda konumaz ve Chamber-

Grnt Ynetmeni: Russell
Boyd
lain iin iinde ok daha gizemli (ve belki de eytani) bir eylerin olduuna inanma
Mzik: Charles Wain
ya balar. Cinayet, bir Aborijin ayini olabilir; Sidney'de hava artlar tuhaf bir hal
Oyuncular: Richard Chamberlain,
alr ve Chamberlain yaklaan kyamete ilikin grd rktc hayallerden rahat Olivia Hamnett, David Gulpilil,
szlk duyar. Chamberlain'in fiziksel ve ruhsal yolculuu onu, gizemin derinliklerine Frederick Parslow, Vivean Gray,
doru gtrrken ve yaklaan kt son bilinaltn giderek daha ok megul eder Nandjiwarra Amagula, Walter
Amagula, Roy Bara, Cedrick Lalara,
ken, adam gereklie olan inancn yitirmeye balar.
Morris Lalara, Peter Carroll, Athol
Weir, The Last Wave filmini, bulunduklar yerle olan derin (ve belki de doa Compton, Hedley Cullen, Michael
st) balar, evrelerini saran Anglo medeniyetin eften pften kanunlarndan ok Duffield, Wallas Eaton
daha nde gelen ve hatta aan Aborijin mitolojisiyle rl bir detektif hikayesi ola
rak ekmitir. Gerilimi sanr sahneleriyle ykselten Weir, film in sonunda kafamz
hikayenin kahraman kadar kartrmak ve inandrldmz her eyin yalan olabile
ceini fark edebileceimiz artc bir sonla noktalamak niyetindedir sanki. JKI
A B D (Rollins-Joffe)
93dk, SB
Ynetmen: Woody Ailen
Yapmc: Charles H. Joffe, Jack
Rollins
Senaryo: Woody Allen, Marshall
Brickman
Grnt Ynetmeni: Gordon
Willis
Oyuncular: Woody Allen, Diane
Keaton, Tony Roberts, Carol Kane,
Paul Simon, Shelley Duvall, Janet
Margolin, Colleen Dewhurst,
Christopher Walken, Donald
Symington, Helen Ludlam,
Mordecai Lawner, Joan Neuman,
Jonathan Munk, Ruth Volner
Oscar: Charles H. Joffe (film),
Woody Allen (ynetmen), Woody
Allen, Marshall Brickman (senaryo),
Diane Keaton (kadn oyuncu)
Oscar adaylklar: Woody Allen
(erkek oyuncu)
ANNIE HALL (1977)
1977 senesinin en nl filmi aslnda, 1930'lu yllarda Spencer Tracy ve Kathryn
Hepburn'n rol ald zarif komedi fimlerinin modern bir versiyonu olarak dnl
mt. Daha sonra Woody Allen ve senaryoyu onunla birlikte yazan Marshall Brick
man, bunun yerine Allen'n zihninde geen, geriye dnlerle ana erkek karakterin
nceki evliliklerini ve ocukluk aklarn anlatan ve stne de esrarengiz bir cinayet
ekledikleri bir hikaye yazmaya giritiler. Kurgucu Ralph Rosenbaum'un ksaltp yeni
den biimlendirdii filmde yaplan deiiklikler arasnda, al monologunun tekrar
montajlanmasyla, 13 yandaki Brooke ShieldsTn grnd sahnelerin karlmas
da vard. Bu, filmin daha basitletirilmi haliydi, bylece cinsellie dkn bir nevro-
tik olan Alvyyle (tabii ki kanlmaz olarak Ailen), filme adn veren Annie Hall (Diane
Keaton, Allen'n eski ak) arasndaki romantizm daha belirgin olacakt. Bu ekilde
ynetmenin ilk fikri de kullanlarak, phe, kararszlk ve popler psikolojiyle renklen
dirilmi bir romantik komedi filmi ekilmi oldu.
Akademi dlleri'ne be dalda aday olan ve 1978 yl En iyi Film dl de da
hil drt dl kazanan film, hem eletirel hem de ticari adan byk bir baar yaka
lad. Aslnda Annie Hall ylesine poplerdi ki diyaloglarn baz blmleri konuma di
line geti ve insanlarn rmcekleri "Buick kadar kocaman" eklinde nitelendirmeyi
brakmalar birka sene kadar srd. Annie H a ll, Allen'n kariyerinde bir dnm
noktas yaratan ve yeteneinin anlalmasn salayan film oldu. O zamana dek Ai
len, Bananas (Muz Cumhuriyeti, 1971) ve Sleeper (Uykucu, 1973) gibi katksz ko
medi filmleriyle biliniyordu. Hl, son derece komik filmler olmalarna ramen, ikisin
de de duygusal bir yansma yaratan ya da Annie Hall 'daki gibi "zeitgeist'T, yani a
n ruhunu yakalayan bir yn bulunmaz.
zerinde birok deiiklik yaplan srreal bir al monologunun ardndan A n
nie Hall, Alvy ve arkada Rob'un (Tony Roberts) New York'taki bir caddede, hayat
hakknda konutuklar sahneyle balar. Rob, Annie'yi Alvy nin hayatna, onu bir tenis
mana davet ederek sokar; Alvy'yse o sralarda Yahudi olmasnn, spor kulbne
kabul ediliini etkileyip etkilemeyeceini dnmekle meguldr. (Ailen, Alvy karak
terinin otobiyografik bir ynnn olmadnda srar etse de ikisi arasndaki benzer
likler tesadf olamayacak kadar fazladr. Ayn ekilde Keaton da Diane Hall adyla
domutur, takma adysa Annie'dir.) Bu sahnenin ardndan film, Annie ve Alvy'nln
ilikisini, stand-up komedi, postmodern kamera ekimleri, Yahudi esprileri, seks, ak
ve New York'la Los Angeles arasndaki farklara dair dokunakl szler
ve stakozlarn olduu bir sahneyle ssleyerek anlatmaya balar. Annie
Hall, muhtemelen Allen'n duygusal adan en olgun filmidir..
Filmin adnn ilk nce Anhedonia (zevk alma yetersizlii) olmas
planlanmt ama 1977'de gsterime girmesinden yalnzca hafta
nce Annie Hall olarak deitirildi. Devam ekilmese de film in ilk se
naryosunun ana hatlar ve Keaton-Allen birliktelii, Manhattan M urder
Mystery (Bir Cinayet Srr, 1993) filminde tekrar karmza kar. Annie
Hall, Jeff Goldblum, Christopher Walken, Beverly D'Angelo ve (filmin
sonunda konumasn gerektirmeyen bir rolde) Sigourney Weaver'm
erken dnem oyunculuklarn da grebileceimiz bir film. Filmde Tru
man Capote ve Marshall MacLuhan karmza kar. Capote "Truman
Capote benzeri" rolyle kamerann nne geerken, MacLuhan'sa
son anda (ve istemeyerek) Federico Fellini'nln yerine oynamtr. KK
K t

|| " T i.,
ABD
90dk, Renkli
Y ne tm en : Jon Jost
Senaryo: Jon Jost
G r n t Y n e tm e n i: Jon Jost
O yuncular: Tom Blair, Wayne
Crouse, Jessica St. John, Steve
Voorheis
LAST CHANTS FOR A SLOW DANCE (1977)
Amerikan "bamsz" sinemasnn seri cinayet ileyen katilleri, parampara ol
mu iktidar, uzun planlar ve arklar aklama niyetine kullanmay birer feti hali
ne getirmesinden ok nce; Paul Schrader'n Light Sleeper'\ (1991) hatta Paul
Thomas Anderson ve Lodge Kerrigan'n filmlerinden de nce, komik denecek ka
dar az parayla ekilen ve unutulmaz country balad "Fixing to Die" eliinde, oto
banda giderken srekli silahn ateleyen bir katilin yer ald sahneyle sona eren,
Last Chants for a Slow Dance vard.
Grntler, montaj, hatta alnan paralar ve bu paralarn seslendlrilmesi da
hi tek bir kiiye aitti: Jon Jost. Last Chants, daha sonra Sure Fire (1990) ve The Bed
You Sleep In (1993) filmleriyle beraber "Tom Blair lemesi" (adn artc barol
oyuncusundan alr) olarak bilinecek bir lemenin ilk filmiydi. Bu film ada Ame
rikan sinemasnn en az bilinen kilometre ta olma zelliine sahiptir.
Last Chants, lemedeki dier iki film gibi umutsuzluk yaratan ama toplum
sal bir k ve atmay laf hi dolandrmadan aktaran acmasz bir belge nite
liine sahiptir. Filmdeki anti-kahraman ortalkta amaszca dolaarak lgnlar gibi
elenir, cinsel ilikiye girer ve cinayet iler; Jost'sa onun davranlarnn evresine
avangard bir ortam rerek, filmi hem srkleyici hem de rkn klar. Film, kolay
anlalmaktan kansa da rnein katilin bir insann hayatna son verirken hissetti
i kaytszl simgeleyen hayvan ldrme sahnesi gibi arlklara bavurur. Filmde
ki iddet unsuru, zellikle sluptan ierie, 1960'l yllarda ekilen Godard filmlerin
deki anlaya gre biimlenir: izleyiciyi kaba bir ekilde sarsar ama bu hem sanatn
grevidir hem de politik farkndalk iin gereklidir.
Byk lde Gary Gilmorel olayndan ilham alan film (John McNaughton'n
Henry: Portrait o f a Serial Killer adl 1990 yapm filmiyle birlikte), sinemada zorlu
bir konuyu ustaca ele alan nadir filmlerden biridir. Mesafeli efektler (renkli filtreler,
perdede beliren szckler, uzatlm sahneler) bizi yarglamak yerine, fke, iddet
ve nefretle dlanan, "teki" kavramyla beslenen "katmerli" Amerikan kltrn
anlamaya iter. Filmin kar kt gerek dnyaya kar duyduu iyi ya da kt her
trl duygunun en iyi gstergesi, ili melodileri ve ironik szleriyle (koronun "Uzun
zaman nce Hank Williams" yazd, dediini duyarz), bizi Robert Altman'n Nash
ville (1975) filmindeki taklit mziklerden ok daha derine eken mzikleridir. A M
STROSZEK (1977)
1974 ylnda, Alman ynetmen Werner Herzog, 19. yzylda, yllar boyu bir
hcrede yaadktan sonra bir gn serbest braklan bir adamn hikayesinden yola
karak The Enigma o f Kaspar Hauser (Kaspar Hauser'in Gizemi, 1975) filmini ek
ti. Barolde oynatt sokak mzisyeni Bruno S., gerek hayatta da topluma yaban
c bir kiiydi ve tuhaf tikleriyle ilgin konuma biimi, rol iin ne kadar uygun oldu
unun kantyd. Eer Kaspar Hauser, Bruno S.'nin dolayl bir portresi gibi geliyor
sa, henz hapishaneden km sarho bir sokak mzisyenini canlandrd Stros-
zek in, bu dnce daha da glenir. Alman yaantsn baa klamayacak den
il vahi bulup bir fahie (Eva Mattes) ve lgn bir baba figrne (Clemens Scheitz)
katlr. Hep birlikte, Amerika'da yeni bir hayata balamak zere yola karlar ama
bu aray sonucunda kendilerini ksr ve baya bir hiliin ortasnda bulurlar. are
siz bir halde keye skan Bruno, sonunda umutsuz bir durumda olduunu ele
veren bir hareket yapar. Filmin son sahnesinde perdede bir telesiyej, bir pikap ve
yol kenarndaki bir hayvan srs grnr ve bu sahne sinema tarihinin en vahi
ve acmasz final sahnelerinden biridir.
Herzog'un 1970'lerde ektii filmler ounlukla lirik ve mistik Alman roman
tizmiyle bezelidir. Ancak Stroszek tamamen bir istisnadr. zgrlk hayalini ok
acmasz bir dille anlatan filmde, Amerika'nn stndeki gizem rts tamamen Bat Almanya (Skellig, Werner
kaldrlr, lke manevi deerlerini yitirmi ve dikkat etmeyenler iin bir tuzak olarak Herzog, ZDF)
sunulur. Filmin sonunda bir mzkadan kan kakofoni eliinde lgnlar gibi dans 108dk, Renkli
eden tavukla bir kylnn avaz avaz bar, insann saplantl ve kontrolden k Dili: ngilizce / Almanca
m halini gsteren, bir ynetmenin, seyirciden izlemesini bekledii en acmasz ve Ynetmen: Werner Herzog
katlanmas en zor sahnedir. Senaryo: Werner Herzog
Yine de bu filmi sra d klan, Bruno S.'nin ekicilii ve enerjisiyle perdeye ha Grnt Ynetmeni: Stefano
kim olmasdr. Srekli ayn budala roln oynamasna karn, ada sinemann en Guidi, Wolfgang Knigge, Edward
Lachman, Thomas Mauch
gze arpan lgin yeteneklerinden biridir o. Doalc yaklam ve ddiasz konusun
Mzik: Chet Atkins, Sonny Terry
dan dolay Stroszek, Herzog'un 70'li yllarn lgnln yanstan dier filmlerinden
Oyuncular: Pit Bedewitz,
daha az tannmtr ama en iyi eserlerinden biridir; ve kesinlikle Avrupa'nn Ameri
Burkhard Drlest, Alfred Edel,
ka hayalleri hakknda ekilen en acmasz filmler arasndadr. JRom Michael Gahr, Eva Mattes, Scott
McKain, Ely Rodrlguez, Bruno S.,
Clemens Scheitz, Clayton
Szalpinski, Yuecsel Topcuguerler,
Vaclav Vojta, Wilhelm von
Homburg, Ralph Wade
Polonya (Polski, Zespol)
165dk, SB/Renkli
Dili: Polonyaca
Ynetmen: Andrzej Wajda
Senaryo: Aleksander Scibor-Rylski
Grnt Ynetmeni: Edward Welles'in Citizen Kane (Yurtta Kane, 1941) filminin artc kurgusunu anmsatan
Klosinski
Mzik: Andrzej Korzynski
Oyuncular: Jerzy Radziwilowicz,
Krystyna Janda, Tadeusz Lomnicki,
Jacek Lomnicki, Michal Tarkowski,
Piotr Cieslak, Wieslaw Wojcik,
Krystyna Zachwatowicz, Magda
Teresa Wojcik, Boguslaw Sobczuk,
Leonard Zajaczkowski, Jacek
Domanski, Irena Laskowska,
Zdzislaw Kozien, Wieslaw Drzewicz
Oscar adaylklar: Andrzej Wajda
(FIPRESCI dl), dl Miris lde Rus ynetmen Vsevolod Pudovkin'in karakterleriyle benzerlik gsteren Bir
Poljskog Cveca ile paylat
ngilizce ad: Man o f Marble
CZLOWIEK Z MARMURU (1977)
Mermer Adam
Polonya yapm en iyi filmlerden biri olan Andrej Wajda'nm M erm er Adam adl
yapt, ayn zamanda sinemann ne denli g sahibi olduunun da bir kant. Orson
M erm er A dam 'da, hrsl sinema rencisi Agnieszka (olaanst inandrc rolyle
Krystyna Janda) bitirme tezi olarak, 1950'lerde "devletin ii kahraman" olan ama
artk unutulmu duvar ustas Birkut'la (Jerzy Radziwilowicz) ilgili bir film ekmeye ka
rar verir. Birkut, Stalin dneminde komnist propaganda rgt tarafndan ulusal
bir efsane haline getirilmitir. Agnieszka, bu olaydan 20 yl sonra, Birkut'un "kutsa-
n"na tanklk edenlerin izini bulmaya alrken karlat tm zorluklara ramen,
inatl sayesinde onlardan birkayla grmeyi ve onlar bu basit ii hakknda ko
numaya ikna etmeyi baarr. rencinin aratrmalar sonucunda, eline yanan bir
tula verilerek sabotaja urayan gen Birkut'un masumiyetini yitirdii ve bir efsane
ye dntrlmesinin ne kadar aalayc olduunun farkna vard ortaya kar. Bir
kut, toplumsal doru ve yanllar ayrt etmeye balar, ancak bu uyan devrimci bir
nitelik tamaz. Komnist hkmet yetkililerine onlar zor durumda brakan sorular
sormaya balaynca, Birkut ortadan kaldrlr, ite bu, film in son sahnesinde ima edi
len (ancak sansre urayan) ve komnist ynetimin "sevgili evlatlarn harcamaya"
ne kadar meyilli olduunu cesurca gzler nne seren sonutur.
Aratrmalar esnasnda, Agnieszka, Birkut'un kahraman imajnn yaratlmasna
filmiyle katkda bulunan, dnyaca tannm ynetmen Jerzy Burski'yle (Tadeusz
Lomnicki) tanr. Burski'nin "belgesellerinden" alnan grntler, bilmecemsi anlat
mn nemli birer parasn oluturur. Wajda, bizleri ynetmenin grevinin her za
man gerekleri ortaya karmak olduuna ikna ederek, gen kadnn verdii sava
hayranlkla anlatr. Hikayeden kan bu ahlaki sonu, film in nemini daha da artrr.
Ayn ekilde, Wajda nm 1959 ylnda ektii Everything fo r Sale (Her ey Satlk) fil
mi de sinemada gereklik ve sahtekrlk zerine bir kssadan hissedir.
M erm er A dam ' belki sinema sanat zerine bir dnce ve komnizm tarihinin
en korkun yllar olan Stalin dnemini yanstan karmak bir anlatm eklinde, birka
seviyede zmlemek mmkn olur. Film ayn zamanda, amansz bir srecin, dier
bir deyile komnizmin knn belirtilerini tasvir ederek, toplumsal deiimi se
zinlemek konusunda ne kadar baarl olduunu da gstermitir. Devam filmi olan
Man o f Iron (Demir Adam), 1980'li yllarda Gdansk ve dier Polonya ehirlerindeki
ii grevlerini konu alr. Filmde yine muhteem Radziwilowicz rol alr ancak bu sefer
Birkut'un olu rolndedir.
M erm er Adam, Wajda'nm uluslararas kariyerini pekitirdi, zaman zaman da
"akademik" olduu ileri srlerek haksz yere eletirildi. Wajda, Krzysztof Kielsows-
ki ve Krzysztof Zanussi'yle birlikte, Polonya'da olaanst prestijli ve ykc bir ne sa
hip Ahlaki Evham Sinemas ad verilen bir akmn nclerindendi. Bu film, ayn za
manda bir baka nemli PolonyalI ynetmen Janusz Zaorski'nin 1990'l yllarn ban
da ileri srd, "En iyi filmlerimizi, hkmetin parasyla hkmete kar ektik" ek
lindeki iddiasn da dorular. Bu elikili durum sayesinde Mermer Adam gibi baya
ptlar, ortaya kmtr. M erm er Adam, mutlaka izlenmesi gereken bir film; Waj-
da'nn, 2000 ylnda zel bir Oscar dl'ne layk grlmesinin nedenini anlamakta
zorluk ekenler iin zellikle. DD
SATURDAY NIGHT FEVER (1977) A B D (Paramount, RSO)
Cumartesi Gecesi Atei 118dk, Renkli
Ynetmen: John Badham
Cumartesi Gecesi Atei, Nik Cohn'un sonradan uydurduunu itiraf ettii "Tri Yapmc: Milt Felsen, Kevin
bal Rites o f the New Saturday Night" (Yeni Cumartesi Gecelerinin Toplu Ayinleri) McCormick, Robert Stigwood
adl makalesinden yola klarak filme alnmtr. New York'taki ya da dnyann Senaryo: Norman Wexler
Nik Cohn'un Tribal Rites o f the
herhangi bir yerindeki diskolar, makalenin yaynlanndan nce de hayat, ak ya
New Saturday Night balkl
ayan ve Hustle (bir tr disko dans) yapan genlerle doluydu. Filmin elde ettii ba makalesinden
arnn ardndan genler akn akn piste kotular ve 1970'lerin sonunda diskonun Grnt Ynetmeni: Ralf D.
bir dans tr haline gelmesine katkda bulundular. John Travolta, daha nce Wel Bode
come Back, Kotter adl dizideki rolyle nemsiz bir televizyon yldzyken, mahalle Mzik: BeeGees, David Shire,
deki dans pistinin kral Brooklyn Ti Tony Manero rolnde beyaz takmn kuandk Mussorgsky
tan sonra, hayranlarnn peinden kotuu biri haline geldi. Al sahnesinde so Oyuncular: John Travolta, Karen
Lynn Gorney, Barry Miller, Joseph
kakta yapt yry taklit edildi. Travolta'nn, ynetmen John BadhamT, yakn
Cali, Paul Pape, Donna Pescow,
ekim yerine belli bir mesafeden ekim yapmas iin zor ikna ettii dans hareket Bruce Ornstein, Julie Bovasso,
leriyse, o zaman bu zamandr dans pistlerinde ve filmlerde birok kez yinelendi JB Martin Shakar, Sam Coppola, Nina
Hansen, Lisa Peluso, Denny Dillon,
Bert Michaels, Robert Costanzo
Oscar adaylklar: John Travolta
(erkek oyuncu)
ABD
83dk, SB
Ynetmen: Charles Burnett
Yapmc: Charles Burnett
Senaryo: Charles Burnett
Grnt Ynetmeni: Charles leri dneminin tam ortasnda yer alr. O dnemler iin daha cesur ve sessizce ba-
Burnett
Oyuncular: Henry G. Sanders,
Kaycee Moore, Charles Bracy,
Angela Burnett, Eugene Cherry,
Jack Drummond
KLLER OFSHEEP (1977)
Charles Burnett'in Killer o f Sheep filmi, siyahi Amerikan sinemasndaki iki po
pler dalgann; 1970T yllarn bandan ortasna kadar ezilen siyahilerin konu ola
rak ilendii dnemle, 1980'li yllarda Spike Lee'yle yeniden canlanan Siyahi film
kaldran tavryla Killer o f Sheep, iki dalgaya da uymaz.
Yazar-ynetmen Burnett, mezbahada alarak ailesini geindirmeye uraan
sradan bir adam olan Stan'in (Henry G. Sanders) hikayesinden yola karak siyahi
Amerikan ehir hayatn irdeler. Aile, 1970 W atts, Kaliforniya adresinde oturur. O
zamanlarda ehirde yaamaya almak demek, haplardan dolay umutsuzlua ka
plmak, hzla giden bir arabadan ate almas ya da stesinden gelinemeyecek ka
dar fakir olmakla henz eanlaml deildir. Stan'in alt kanl ve yorucu , filme
adn vermesine ramen (ikayet etmeksizin drst bir iten para kazanmasn y
celten bir balktr), film in asl nemi, ekildii 1977 ylna gelmeden yok olmaya
yz tutmu nostaljik bir masumiyet iererek, filmdeki karakterlerin sradanln y
celtmesidir. Harabe halindeki n bahelerde oynayan, bulduklar her eyi hemen
bir oyuncaa dntren ocuklar; gitm e planlar yaplan, ama bir trl gerekle
tirilemeyen bir piknik; Stan'in bir boruyu tamir etmek iin mutfak lavabosunun al
tna girmesi ve kamerann onun yumuak ve kvrlan bedenini uzun uzun gster
mesi. Bunlarn hepsi ok sradan gibi grnse de film in sadeliinin bir parasdr.
Filmi yaldzl bir zarafetle dolduran siyah-beyaz ekilmi ham grntlerle Kil
ler o f Sheep, siyahi karakterlerin, bir eyin ya da baka birinin eretilemesi olarak
kullanlmad birka Amerikan filminden biri olmas asndan da artcdr. Ka
rakterler, sadece birka stereotip eitlemesi ya da rkla, snf mcadelesine ve
ya Amerikan hayatnn basksna kar kan pasif kurbanlar olmaktan ibaret deil
dir. Burnett in kameras snrlar delerek Amerika'da yaayan siyahilerin maskeleri
nin ardndaki insanlar gsterir. Filmin ritmi ok yavatr, bu nedenle yzlerden ve
ifadelerden gzlerimizi ayramayz. Ynetmen, kar-koca, anne-baba ve ocuk ya
da arkadalar arasndaki mahrem ilikileri bir belgeselci maharetiyle aktarr, biz de
izleyici olarak kendimizi, sinemada pek sk rastlamadmz ekilde
siyahilerin sr ortaymz gibi hissederiz.
Afro-Amerikanlar'la ilgili o kadar ok film, hem korkun ger
ek hayat hikayelerinin hem de sinsice davranan rk film endst
risinin szgecinden gemitir ki yaplan filmler daha ok, birbiri ar
dna dizilen yapmack sahneler boyunca, hava atma, espri yapma
ve silah patlatma rollerinin oluturduu ifrelerden baka bir ey
deildir. Burnett, olan biteni yavalatr; st ste binenleri teker te
ker aar, bilinli olarak sradan meknlar seer ve etle kemiin iin
deki ruhu gsterir. Nefesinizi keser ama nefes kesici olmaya ura
maz, izleyiciyi ar bir siyasi yaptla artmay ya da etkilemeyi de
amalamaz. Ancak onun filmi yine de en radikal ve altst edici r
neklerden biridir. Sizi siyahilerle ilgili grdnz ya da duyduu
nuz her eyi sorgulamaya zorlar ve artk bambaka bir ekilde gr
menize ve duymanza neden olur. EH
ABD (AF)
90dk, SB
Ynetmen: David Lynch
Yapmc: David Lynch
Senaryo: David Lynch
Grnt Ynetmeni: Herbert la rabet grmemi birka ksa filminin ardndan ektii ilk uzun metrajl filmidir. Po
Cardwell, Frederick Eimes
Mzik: Peter Ivers, David Lynch
Tema mzii: Fats Waller
Oyuncular: Jack Nance, Charlotte
Stewart, Allen Joseph, Jeanne
Bates, Judith Anna Roberts, Laurel
Near, V. Phlpps-Wllson, Jack Fisk,
Jean Lange, Thomas Coulson, John
Monez, Darwin Joston, Nell Moran,
Hal Landon Jr., Brad Keeler
ERASERHEAD (1977)
Silgi Kafa
Be yldan uzun sren aralkl ekimler ve postprodkslyon montajlar sonucun
da ortaya kan Eraserhead {Silgi Kafa), David Lynch'in gelecek vaat eden ama faz
pler bir "geceyars film i" ve klt sinema fenomeni, Lynch'in tabiriyle "karanlk ve s
kntl eylerin ryas" olan film, mesleinde yeni yeni yetkinlemeye balayan ynet
mene tutkuyla bal bir hayran kitlesinin olumasn garantilemi ve ayn zamanda
The Elephant Man (Fil Adam, 1980), Dune (1988), W ild a t Heart (Vahi Duygular,
1990) ardndan arptlm, arpk anlatlar olan Twin Peaks: Fire Walk w ith Me (kiz
Tepeler, 1992) dizisi ve Lost Highway (Kayp Otoban, 1997) ve Mulholland Dr.
(M ulholland kmaz, 2001) filmleriyle devamnn geleceini mjdelemiti.
Allmn dndaki olay rgs, post-endstriyel ssz mekan ve zavall bir nev-
rotiin bilinaltndan frlam gibi grnen siyah-beyaz grntleriyle Eraserhead,
The Cabinet q f Dr. Caligari' deki (1919) ekspresyonist mizansenler. Metropolis' teki
(1926) gelecein harap ehir tasviri ve Un Chien Andalou'daki (Endls Kpei,
1929) absrd-gerekst rya sahneleriyle birok benzerlik gsterir (Lynch'in, bu
filmlerden hibirinin filme dorudan bir etkisi olmadnda srar etmesine ramen).
Ayrca, eletirmenlerin ou, filmle ilgili anlatacaklarnn banda "Bu film in konusu
nedir?" diye sormann konu d saylmasa da yersiz bir soru olduunu belirtmesine
ramen, Eraserhead'n kendine zg baz zellikleri olan ama iinde diyalog geen,
bakahraman ve az ok bir olay rgs bulunan bir film olduunu da eklerler.
Bu son iddiay bildiimiz anlamda bir zet geerek aklamak pek mmkn de
il. Eraserhead, garip grnl bir adam (Jack Fisk) yzeyi girintili kntl bir geze
genin iinde manivelalar ekerken alr, bu srada havada szlen "kahramanmz"
Henry Spencer'n azndan, belki de hamilelii ve doumu ima eden solucan benze
ri bir yaratn kt grlr. Issz bir ehir manzarasnn ortasndaki pis apartman
dairesine geldiinde, bir komusu kz arkada Mary'nin (Charlotte Stewart) onu, ai
lesinin evinde yemee beklediini syler. Yemekte srekli kanayan ve atal batrld
nda bacaklar bir aa bir yukar oynayan minyatr bir tavuk vardr ve Henry o an
da hastanede olan prematre bir bebein babas olduunu renir. Mary,
Henry'nin yanna tanr ama ksa bir sre sonra elleri ve ayaklar ktrm olan sakat
bebein, btn gece alayp onu uyutmamasndan dolay oray terk eder.
Bir srngenle, bir buza cenininin karm gibi grnen bebek, son derece i
ren ve hastalkl bir yarata dnr. Kaloriferinin iinde, kuyruklu kurtlara benze
yen yaratklarn zerine basarak ark syleyen dolgun yanakl sarn bir kadnla (La
urel Near) ilgili fanteziler kuran ve onu batan karan komusuyla (Judith Anna Ro
berts) yatan Henry, kendi kafasnn yerinde bebeinin kafasnn olduunu, kopan
kafasnnsa bir fabrikaya gnderildiini ve kalem silgisine dntrleceini d
nr. Bunun sonucunda Henry bebein kundan keserek aar, onu ldrr ve i or
ganlarn deer. Gz kamatrc beyaz bir n ortasnda, Henry, lmden sonraki
hayat simgeledii dnlebilecek "Kaloriferdeki Kadn"a sarlr.
Hibir zet, ne kadar "eksiksiz" olarak anlatmaya alrsa alsn, Eraserhe-
ad'in o kendine zg ve snrlar zorlayan tonunu iletemez. Filmi izlemekten dolay
hissedilecek rahatszlk ve hatta korku, tekrar tekrar izlendiinde etkisini daha da ar
trr. SJS
CEDDO (1977) Senegal (Domireevv, Sembene)
120dk, Eastmancolor
Ousmane Sembene'in Afrika tarihi zerine karmak dncelerini yanstan Dili: Franszca / VVolof
Ceddo adl filminde, Afrikadaki bir devletin kral Mslman olmaya karar verir an Ynetmen: Ousmane Sembene
cak sava snf (ceddo) kendi inanlarn korumakta kararldr. Boyun emek zo Senaryo: Ousmane Sembene
runda brakldklar dini basklara kar gelen bir ceddo, kraln kzn karr. Kraln k Grnt Ynetmeni: Georges
Caristan
zn kurtarmak iin verilen btn uralar boa kar ve i sava patlak verir.
Mzik: Manu Dibango
Duru, ince dnlm ve sylemek istediini dorudan ileten film, gerekli ol
Oyuncular: Tabata Ndiaye,
mayan ayrntlar ayklayarak yalnzca, insanlarn ok byk siyasi nem tayan bir
Moustapha Yade, Ismaila Diagne,
konuya kar verdikleri tepkileri ya da tartmalarn gsterir, diyalog ve rollerle de Matoura Dia, Omar Gueye,
bu tutum unu devam ettirir. Halka ak alanlarda bir tren havasnda gerekletiri Mamadou Dioume, Nar Modou,
Ousmane Camara, Ousmane
len konsey toplantlarnn yer ald sahnelerde Sembene, ne srlen fikirleri, kar
Sembene
fikirleri; ve birbirine ters gelen konuma biimleri ve jestler (ask suratl imam ve
Uluslararas Berlin Film
mritlerinin nuh deyip peygamber demeyen tavrlar, kraln ocukluk arkadann Festivali: Ousmane Sembene
konuurken bir aa bir yukar hareket eden eli) araclyla birbirlerini sulaylar (Interfilm dl)
n gsterir.
Sembene'in filminde, Afrika asll Amerikallar n yapt halk mziini kullan
mas, en cesur ve zekice dnlm vurucu darbelerden biridir. Bu sayede filmin
ieriine Afrika diasporasyla birlikte, hayvan srs gibi bir araya toplanp kzgn
demirle damgalanm ve nakledilmeyi bekleyen, kaderinde klelik olan Afrikal ky
llerin gelecei de eklenir. Asl hikayenin arasna bu tip sahneleri de katan Ceddo.
sert diliyle ok ar bir eletiri getirirken, olaylar aydn bir bak asyla sunar. CFu

DER AMERIKANISCHE FREUND (1977) Bat Almanya / Fransa (Autoren,

Amerikal Arkada Losange, Moli Films, Road Movies,
WDR, Wim Wenders)
Der Amerikanische Freund, Wim Wenders'm varoluu anlayn en gzel ifa 127dk, Eastmancolor

de ettii filmlerinden biridir. Filmde, Avrupa'da yaayan bir Amerikal'y canland Dili: Almanca / ngilizce
ran Dennis Hopper, Hamburg'da bir resim erevecisinin (Bruno Ganz) lmcl bir
Ynetmen: Wim Wenders
Yapmc: Rene Gundelach, Wim
hastala yakalandn renir ve bir cinayet ilemesi iin akln elmeye alr. Pa
Wenders
ra dl sayesinde adamn ei ve olu rahat bir yaam srebilecektir.
Senaryo: Wim Wenders
Grnt ynetmeni Robby Mller'in snk davurumcu renkler kullanarak Patricia Highsmith'in Ripley's Game
kard i ve Jrgen Knieper'n keye sktrlm hissi veren mziiyle filmin para isimli romanndan
noyak havas daha da etkili olur ve gerilim dorua kar. Der Amerikanische Fre Grnt Ynetmeni: Robby
und ayn zamanda, korkuyu, kskanl, akgzll resmeden; ve sonuta, Mller
farkl ekillerde olsa da ikisi de kt yazgya mahkum iki insann arasndaki ilikinin Mzik: Jrgen Knieper
snrlarn belirleyen bir arkadal zekice anlatan, ok baarl bir psikolojik tahlil Oyuncular: Dennis Hopper, Bruno
Ganz, Lisa Kreuzer, Grard Blain,
dir.
Nicholas Ray, Samuel Fller, Peter
Meslek hayatnn ok retken olduu bu dneminde Wenders'm filmlerinde Lilienthal, Daniel Schmid, Jean
ska rastland zere, bu film de Amerika ve Avrupa'nn, birbirlerinden yarar sa Eustache, Rudolf Schndler, Sandy
layabilecekleri halde, aralarnda sorunlu bir kltrel iliki olmasndan bahseder. Bu Whitelaw, Lou Castel

tutum baz alardan Jean-Pierre Melville'in filmlerinde Hollywood ve Avrupa sanat Cannes Film Festivali: Wim
Wenders (Altn Palmiye aday)
sinemasnn benzerlik ve temalarn bir arada kullanmasyla benzemiyor da deil
dir. Wenders da tannmam oyuncularn yan sra Nick Ray, Sam Fuller, Jean Eus-
tache, Grard Blain ve Lou Castel gibi nl isimlere rol vererek bu gelenee sayg ngilizce ad: The American Friend
sn gsteriyor. GA
ABD (Blood Relations)
89dk, Renkli
Ynetmen: Wes Craven
Yapmc: Peter Locke
Senaryo: Wes Craven
Grnt Ynetmeni: Eric
Saarinen
Mzik: Don Peake
Oyuncular: Susan Lanier, Robert
Houston, Martin Speer, Dee
Wallace-Stone, Russ Grieve, John
Steadman, James Whitworth,
Virginia Vincent, Lance Gordon,
Michael Berryman, Janus Blythe,
Cordy Clark, Brenda Marinoff,
Peter Locke
THE HILLS HAVE EYES (1977)
Tepenin Gzleri
Wes Craven'n pek az bilinen ilk filmi Last House on the Left'le (Soldaki Son Ev,
1972) doast kesip-bime filmi /A Nightmare on Elm Street (Elm Soka Kabusu.
1984) filmleri arasna sktrd The Hills Have Eyes, Amerika'nn nde gelen korku
film i ynetmenlerine yneltilen eletiriler arasnda yok olmaya yz tutmutur. Cra-
ven'n Scream (lk, 1996, 1997, 2000) lemesinin getirdii inanlmaz gie has
latyla bir anda byk baar elde ederek kitlelerin saygsn kazanmas gz nnde
bulundurulduunda, bu durum bugn her zaman olduundan daha fazla geerlili
ini korumaktadr. Orta snf mensubu bir ailenin bana gelen ve kendi iinde yaa
d iddet olaylarn merhametsizce anlatan The Hills Have Eyes, genellikle Cra-
ven'n "klt klasik" eseri olarak grlr. Ynetmenin fanatik hayranlar filmi, aratr
d film temalarnn yan sra ilkrneksel gndermelerini de ven yar kinayeli oku
malar reterek, dk bteli estetii nedeniyle takdir ederler. Tartmal da olsa,
The Hills Have Eyes Craven'n bugne kadar ektii filmler arasnda en zengin ierik
li ve iyi anlalan filmlerden biridir.
Film, ABD Hava Kuvvetleri'nin bomba testlerini yapt ssz bir arazide kar kar
ya gelen ve birbirleriyle kyasya mcadeleye giren iki aileyi konu alr. Bir yanda or
ta snf mensubu Carter Ailesi vardr. Otomobille Los Angeles'a giderken halalarnn
vasiyetini yerine getirmek isteyen Ethel (Virginia Vincent) ve kocas "Big Bob" (Russ
Grieve), Yucca lndeki gm madenini aramak iin yollarn deitirerek pek de
akllca saylamayacak bir karar verirler. Dier yandaysa l evreleyen tepelerde ya
ayan bir grup yamyam yer alr. Bu grup, Jupiter (James W hitw orth) adl dilsiz bir ca-
navar-baba figrnn merhametsiz ynetimi altndadr. Yamyam eteciler (hakszl
a uram aznlk ya da etnik gruplar simgeler), ordunun elden kard alet ve si
lahlar kk hrszlklar yapmak amacyla kullanarak sefil yaamlarn srdrrler.
ln Jpiter'e ait blgesinde kaza yaptklarnda, Carter Ailesi'nin fertlerinin
ideolojik olarak miras aldklar kibirlerini ve bastrlm duygularn inkar etmeye ne
kadar yatkn olduklarn aa vurmalar, onlar merhametsiz ve vicdansz dmanla
rnn gznde hemen kurban edilecek birer hedef haline getirir. Rakibi Baba Jpi
ter'in, Big Bob'a zulmedii ve sonunda onu kurban ederek ldr, Yahudl-Hristi-
yan deerlerin (ki Big Bob daha nce yapt rk bir eletiride bu deerleri ikiyzl
bir ekilde sulamt) kesinlikle reddedilmesi anlamna gelen son derece simgesel bir
olaydr. Daha sonra Jpiter'in iki olu ailenin karavann basar, kk kzlar Bren-
da'ya (Susan Lanier) tecavz edip ablas ve annesini ldrr. Btn kibirlerinden ar
narak aresizce hayatta kalmaya alan ailenin son fertleri, nihayet dmanlarn
yok etmek iin ihtiya duyduklar cesaret, beceri ve fkeyi kendilerinde bulurlar.
Film, ailenin damad Doug'un (Martin Speer) elindeki silah fkeden gz dnm
esine Jpiterin olu Mars'n (Lance Gordon) gsne saplayaca anda (donan kr
mz filtreli bir kareyle ok etkileyici bir ekilde sona erer.
Craven'n yaratcl, zellikle korku, kovboy, yol ve sava filmleri gibi farkl tr
leri kartrarak ve birletirerek kullanmasnda ortaya kar. slup olarak Craven ar
tc taktikler ve rktc efektleri yeniliki bir anlayla kullanarak film boyunca seyir
cinin merakn canl tutar. El kameras, gizli alardan yaplan ekimler, gece grn
tleri ya da seri kurgu hep bilinli olarak, anlatnn ritminin ve geriliminin dmeme
si amalanarak kullanlmtr. SJS
 Belika / Hollanda (Excelsior,
Holland, Rank, Rob Houwer)
167dk, Eastmancolor
Dili: Flemenke / ngilizce
Ynetmen: Paul Verhoeven
Yapmc: Rob Houwer
Senaryo: Kees Holierhoek, Gerard
Soeteman, Paul Verhoeven
Erik Hazelhoff Roelfzema'nin
Soldaat van Oranje '40-'45 isimli
kitabndan
Grnt Ynetmeni: Jost
Vacano
Mzik: Rogier van Otterloo
Oyuncular: Rutger Hauer, Jeroen
Krabbe, Susan Penhaligon, Edward
Fox, Lex van Delden, Derek de Lint,
Huib Rooymans, Dolf de Vries,
Eddy Habbema, Belinda Meuldijk,
Peter Faber, Rijk de Gooyer, Paul
Brandenburg, Ward de Ravet
ngilizce ad: Soldier o f Orange
I
SOLDAAT VAN ORANJE (1977)
Yaam Mcadelesi
Paul Verhoeven'n zenerek ektii Soldaat van Oranje, o tarihte Hollanda'da
yaplan en baarl ve pahal film olma zellii tamaktadr. Film, daha sonra Ver-
hoeven'n Hollywood'da ekecei dier filmlerde ileyecei konular da o zaman
dan belli ediyordu. Soldaat van Oranje, 2. Dnya Sava esnasnda renci olan bir
grup gencin bandan geenleri anlatr, ilk bata sava "hayatmza biraz heyecan
katar" dncesiyle karlayan genler, ksa sre sonra kendilerini Almanlarla ibir
lii yapmak, direni glerine katlmak ya da yeraltnda gizlenmek seeneklerinden
birini tercih etmek zorunda bulurlar. Film boyunca Erik Lanshof (Rutger Hauer) her
eyin ortasndadr. evresindekiler seecekleri yolu belirlemekte zorlanrken, Erik
tm kararlarn hayatn akna brakr ve bir maceradan dierine koar.
Soldaat van Oranje'n en baarl yan, sava zamannda Hollanda'da yaanan
toplumsal meseleleri ok net yanstabilmesidlr. Filmdeki her karakter, Hollanda
halknn sava yllarndaki halinin kk birer simgesidir. Filmde sadece, gerek ki
ilerle ilikilendirerek, karakterlerin insani ynleri ortaya karlmam, ayn zaman
da savan insanlar ve nsanlarn fikirlerini nasl etkiledii de ayrntl bir ekilde an
latlmtr; nk bu film yarglamamz deil, hem dostun hem de dmann dav
ranlarnn altnda yatan sebepleri anlamamz amalamaktadr EM
SUSPIRIA (197?) talya / Bat Almanya (Seda
Spettacoli)
Dario A rgento'nun anlalmas zor filmi Suspiria, su katlmam tuhaflyla bir 98dk, Technicolor
filmi aslnda hibir zaman metin olarak deil, daima bir deneyim olarak grmek Dili: ngilizce / Almanca / Latince
gerektiini anmsatr bize. Buram buram Avrupa sinemas kokan film, barok bir Ynetmen: Dario Argento
mzikal sahnelenircesine ilenen bir dizi grkemli cinayetle, bir talyan giallo'su Yapmc: Claudio Argento, Salvatore
Argento
(ucuz gerilim filmi) gibi balar. Ama Argento ok gemeden vites deitirip maske
Senaryo: Dario Argento, Daria
li ya da eldivenli katiller yerine, doast glerin, kara bynn ve melun cadla
Nicolodi
rn cirit att bir dnyay gzler nne serer. Thomas De Quincey'nin Suspiria de
Ancak Suspiria, Avrupa korku sinemasnn bir alttrnn rnekleri arasna bi Profundis isimli kitabndan
raz ge katlm bir film deil sadece. Ayn zamanda zel bir slubun; daha ak Grnt Ynetmeni: Luciano
Tovoli
sylemek gerekirse Argento'nun akl hocas Mario Bava'nn slubunun etkisiyle or
Mzik: Dario Argento, Agostino
taya konmu bir yapm. nanlmaz bir zeka ve tutumlulukla son derece arpc gr
Marangolo, Massimo Morante, Fabio
sel efektler yaratan Bava, talyan sinemasnda birka farkl trn ncs olmutur. Pignatelli, Claudio Simonetti
Belki de Bava'nn slubunun en kalc etkisi, Argento'nun utanmazca kendine mal Oyuncular: Jessica Harper, Stefania
ettii ve Martin Scorsese'den Sam Raimi'ye dek birok ynetmen sayesinde a Casini, Flavio Bucci, Miguel Bose,
Barbara Magnolfi, Susanna Javicoli,
da film dilinin ayrlmaz bir paras haline gelmi olan sonu gelmez kaydrma eki
Eva Axen, Rudolf Schndler, Udo
minde kendini gsterir. Kier, Alida Valli, Joan Bennett,
Suspiria klasik bir gotik ortamda, eski bir dans akademisinde geer. Bir akam Margherita Horowitz, Jacopo
kzlarn bana yaan kurtuk yamuruyla akademide verilen eitimin iyz orta Mariani, Fulvio Mingozzi, Franca
Scagnetti
ya kar. Byk grkemli sahnelerin kendisi birer dayankllk testine dntn
den, irenliin doruuna ulaan bu sahne bir tr anahtar niteliindedir. Gerek iz
leyiciler gerek filmin renci kahraman Susy Banyon (Jessica Harper) gizemli ve
ezoterik olaylarn izinde oradan oraya srklenirken,
Suspiria'nn youn grsel-iitsel ok ve efekt bombard
man, katlanlmazln snrnda gezinir. Sadece filmdeki
lmlerin gerekst grkemine deil, sadist bir dans
retmeni Susy nin azna dorudan srahiden su d
kerken srahinin ar camnn gen kzn dilerine arp
mas gibi en kk ayrntlara dek filmin tamamnn do
kusuna ilemi bir zellik bu.
Argento'nun filmi, srf gze (ve kulaa) bu kadar
youn bir biimde hitap etmesi asndan, kendi tr
nn en iyileri arasnda bile ne kar. Kulaa hitap etme
konusunda gcn, ynetmenin sk sk birlikte alt
rock grubu Goblin'le ibirlii iinde besteledii ve nere
deyse film in dier unsurlarn geri plana iten mzikten
alr. Batan sona kabus gibi bir peri masal olan film, ca
d topluluunun bandaki korkun cadyla grotesk bir
yzlemenin gerekletii sahnede doruuna ular.
Sonunda Suspiria, hem kahraman hem de izleyici iin
korku filmlerinin bir eit erginlenme (inisiyasyon) ayini,
korku trnn kendisinin de bir t r dnyevi gizem dini
olduunu ortaya koyar. AS
Avustralya (Film House, VFC)
120dk, Eastmancolor
Ynetmen: Fred Schepisi
Yapmc: Fred Schepisi, Roy
Stevens
Senaryo: Fred Schepisi
Thomas Keneally'nin romanndan
Grnt Ynetmeni: lan Baker
Mzik: Bruce Smeaton
Oyuncular: Tommy Lewis, Freddy
Reynolds, Ray Barrett, Jack
Thompson, Angela Punch
McGregor, Steve Dodds, Peter
Carroll, Ruth Cracknell, Don Crosby,
Elizabeth Alexander, Peter Sumner,
Tim Robertson, Ray Meagher, Brian
Anderson, Jane Harders
Cannes Film Festivali: Fred
Schepisi (Altn Palmiye adayl)
Hog Hong (Shaw Brothers)
98dk, Renkli
Dili: Kantonez
Ynetmen: Chang Cheh
Yapmc: Mona Fong
Senaryo: Chang Cheh, Ni Kuang
Grnt Ynetmeni: To Kung
Mo, Tsao Hui-chi
Mzik: Yu Chen Yung
Oyuncular: Chiang Sheng, Philip
Kwok, Lu Feng, Wei Pai, Sun Chien,
Lo Meng, Wang Lung Wei, Ku
Feng, Lung Tu, Sun Shu Pei, Shih
Liu Huang, Shen Lao, Huang Lin
Hui, Wang Ching-Ho, Cheng Wan
Han
ngilizce ad: Five Deadly Venoms
THE CHANT OF JIMMIE BLACKSMITH (1 9 7 8 )
Thomas Keneally'nin 19. yzyl Avustralya'snda federasyon ve ulusun bam
szl meseleleri tartlrken Aborljinler'in ektii aclar anlatan sansasyonel roma
nndan Fred Schepisi'nln yapt uyarlama, beyaz yerleimciler modern uluslarn
yaratrken, yerli halklarn marjinalize ediliini, hatta yok edililerini bir arada ele alr.
The Chant o f Jimmie Blacksmith'te (Jimmie Blacksmith'in arks) trajik hika
yesini izlediimiz melez ana karakter (Tommy Lewis), kendi halkyla balar zayf
larken, beyaz verenlerinden de kt muamele grr. Sonunda dierlerinden de
acmasz bir ailenin yannda ie girer ve aile, karsndan ayrlncaya dek onu a b
rakmaya yeltenir. Her zaman sabrl ve yumuak bal olan Jimmie en sonunda f
keden deliye dnp etraf kan glne evirir. Korkun bir tfek yarasyla sakatlan
dktan sonra yakalanp ldrlr.
Film, ekildii dnemde, yeni yeni olumaya balayan Avustralya film endst
risinin en pahal yapmyd. vg dolu eletirilere ramen lkesinde pek fazla seyir
ci toplamad ancak yurtdndaki gsterimleri baarl oldu. Belki de AvustralyalI si
nemaseverler, iddetin ok sarsc bir biimde tasvir edildii hikayeyi fazla rahatsz
edici bulmutu. Film hl rkl ve rkln korkun sonularn sinemada en do
kunakl ve en etkili biimde anlatan filmler arasndadr. RBP
WU DU (1 9 7 8 )
Chang Cheh'nin Wu Dusunun (Be Zehir) barol oyuncular, gln maskeler
takp zehirli hayvan isimleri tayor olsalar da glnecek kiiler deiller. Onlar iin
daha ok, dv sporlarnn bugne dek herhangi bir filmde bir araya gelmi en iyi
ustalar denilebilir. Bruce Lee, ikon/ehit statsnden asla bir ey kaybetmeyecek
tir, Jackie Chan'in komediyle dv sanatlarn birletirme konusunda stne yok
tur, ama gerek dv grmek isteyenler bu filmi izlemeli.
Kuo Chai (Kertenkele), Lo Meng (Kurbaa), Sun Chien (Akrep), Lu Feng (
yan), Wei Pai (Ylan) ve Chiang Sheng ("M elez") adl aktrlerden oluan bu ekip,
dv sanatna yeni kahramanlar kazandrma konusunda zel bir yetenei olan
Chang tarafndan eitilip altrld. Ekip, bugne dek bir filmde grp grebilece
iniz en kayda deer dv sahnelerinin bazlarnn koreografisine de yardmc ol
du. Her hamlenin bir dierinden daha akrobatik olduu dvler, iddet ykl bir
zarafet ve zekayla gerekleiyor.
Aktrlerin fiziksel becerileri filmin asl cazibesini olutursa da, Chang yknn
yapsyla da ilgin bir biimde oynuyor. Film, sinema diline aktarlm bir bilano
defterinin sayfalar gibi ilerliyor: ki kt adam bir iyi adam dverse, daha sonra iki
iyi adamn matematiksel bir hesaba tam karlk gelen, iddetli bir intikam alaca
ndan emin olabilirsiniz. Wu Du'daki bu allmam aritmetik yaplar takip etmek,
sanki dv sahneleri yetmezmi gibi, filmi izlemeyi daha da zevkli klyor. EdeS
L'ALBERO DEGLI ZOCCOLI (1978)
talya / Fransa (Gaumont,
Naln Aac Gruppo Produzione Cinema,
Italnoleggio, RA, SACIS)
170dk, Gevacolor
Ermanno Olmi, Lombardiya kyllerinin yaamn hznl bir dille anlatt bu
Dili: talyanca
eserinde, daha nceki filmleri / postol (i, 1961), I fidanzati (Nianllar, 1962), Un
Ynetmen: Ermanno Olmi
certo giorno (Gzel Bir Gn, 1968) ve La circonstanza'da (artlar, 1973) gn
Senaryo: Ermanno Olmi
mz talya'sna ilikin sunduu tablonun yol at endieleri gideriyor. Filmde, ky
Grnt Ynetmeni: Ermanno
llerin alma ve sosyal yaamlarna ilikin ayrntlardan kan birka yk izleriz: Olmi
kendi halinde gen bir iftin birbirlerine kur yapp evlenmeleri; oluna okula gider Tema mzii: Johann Sebastian
ken giyecei ayakkablar yapmak zere iftlik sahibinin aacn kesen bir baba; da Bach
ha abuk olgunlasnlar diye domatesleri tavuk pisliiyle gbreleyen bir ihtiyar. He Oyuncular: Luigi Ornaghi,
Francesca Moriggi, Omar Brignoli,
men hemen sadece "doal" kaynaklardan geldii aikar olan yumuak k ve her
Antonio Ferrari, Teresa Brescianini,
eyden nce, yer yer ve tam kvamnda kullanlm fon mzii, neredeyse gerek Giuseppe Brignoli, Carlo Rota,
lie dolaysz bir biimde tank olduumuz hissini uyandrmaya katkda bulunuyor. Pasqualina Brolis, Massimo Fratus,
Ynetmenin zel tercihi olan ksa planlar; herhangi bir eyleme ya da bak asna Francesca Villa, Maria Grazia Caroli,
Battista Trevaini, Giuseppina
uzun sre taklmamza izin vermeyerek filmin sakin bir biimde, birka ynde ge Langalelli, Lorenzo Pedroni, Felice
limesini salyor. Cessi
Ayrcalk tannm bir sekansta bir kadn dua ederek yrr, bo bir arap ie Cannes Film Festivali: Ermanno
sine dereden su doldurur ve sonunda onu siluet halinde bir kilisenin giriinde g Olmi (Altn Palmiye)

rrz. Bu t r eylerden holanmayan bir seyirci, belki bu sahneden (ya da filmin

birka yerinde Bach kullanlmasndan) dolay Olmi'yi estetizme dkn olmakla
sulayabilir. Ne var ki byle bir eletiri, ynetmenin kyllerin yaamnda dini ina
nlarn olumlu etkisine iaret ettiini gzden karmak demektir. Naln Aac, bu
temaya ll yaklam sayesinde, dinle ilgili tm filmler iinde en etkileyici ve en
inandrc olanlar arasndadr.
Eer Naln Aac'nn toplamda yaratt duygusal etki, Olmi'nin yabanclat-
ngilizce ad: The Tree o f Wooden
rc modern sanayi dnyasnda geen daha nceki bayapt I fidanzati'nin yaratt
Clogs
etkiye benziyorsa, bu bize "hmanizm" (ynetmenin ad sk sk bu kavramla bir
likte anlr) gibi kelimelerin bu durumu ak
lamakta ne kadar yetersiz kaldn gste
rir. I fidanzati'nin sonunda, derin kararsz
lkla ateli idealizmin badatrlmas son
derece dokunakldr. Naln Aac'nn daha
gzle grlr bir karamsarlk sergileyen fi
nali de zerimizde ayn etkiyi brakr. Belki
de Olmi'nin filmlerine, keskinlik ve kanl
mazln damgasn vuran ey, her eyden
nce bu. CFu
ABD (EMI, Universal)
183dk, Technicolor
Dili: ngilizce / Rusa / Vietnamca /
Franszca
Ynetmen: Michael Cimino
Yapmc: Michael Cimino, Michael
Deeley, John Peverall, Barry Spikings
Senaryo: Michael Cimino, Louis
Garfinkle, Quinn K. Redeker, Deric
Washburn
Grnt Ynetmeni: Vilmos
Zsigmond
Mzik: Stanley Myers
Oyuncular: Robert De Niro, John
Cazale, John Savage, Christopher
Walken, Meryl Streep, George
Dzundza, Chuck Aspegren, Shirley
Stoler, Rutanya Alda, Pierre Segui,
Mady Kaplan, Amy Wright, Mary
Ann Haenel, Richard Kuss
Oscar: Barry Spikings, Michael
Deeley, Michael Cimino, John
Peverall (film), Michael Cimino
(ynetmen), Christopher Walken
(yardmc erkek oyuncu), Peter
Zinner (kurgu), Richard Portman,
William L. McCaughey, Aaron
Rochin, C. Darin Knight (ses)
Oscar Adaylklar: Michael
Cimino, Deric Washburn, Louis
Garfinkle, Quinn K. Redeker
(senaryo), Robert De Niro (erkek
oyuncu), Meryl Streep (yardmc
kadn oyuncu), Vilmos Zsigmond
(grnt ynetmeni)
THE DEER HUNTER (1978)
Avc
Daha nce Hollywood'da senarist olarak isim yapm Michael Cimino'nun y
nettii ikinci film olan Ava, annda hem bir sinema aheseri hem de tarihi gerekle
ri byk lde arptan nefret dolu bir knama filmi ilan edildi. Ayrca, bu iki ar
ucun arasnda bir yerde, Vietnam Sava'nda Amerika'nn masumiyetini yitiriine
odakland halde, ticari baar da elde etti. Pennsylvania'daki bir madenci kasaba
snda balayan filmde, maden iisi, Michael (Robert De Niro), Steven (John Sa-
vage) ve Nick (Christopher Walken) askere arlr. Ancak arkadalarn geride bra
kp savaa gitmelerinden nce arkadatan Steven evlenir ve dn treni ayn
zamanda asker adaylar iin bir veda partisine dnr.
Atlamayla krsal bir blgeye geeriz. de savata esir dmtr. Sonunda,
baz kalc hasarlarla birlikte de olsa, her trl eziyete maruz kaldklar kamptan ka
may baarrlar. Steven n belden aas fel olmutur; ruhsal saln yitirmi olan
Nick, Gneydou Asya'da sefil bir halde dolanr; Michael ise, arkadalarnn zarar
grmesine engel olamad iin lkeye byk bir sululuk duygusuyla dner. Yeni
den kaygsz bir sivil yaam srmeye alrken, bir zamanlar Nick'in nianls olan
Linda'ya (Meryl Streep) ak olunca, yaam iyice iinden klmaz bir hal alr.
Filmin saati aan sresi boyunca, oyuncularn gl performans ve olaa
nst younlukta baz sahneler zellikle dikkat ekicidir: nce dn sekans, son
ra onu da aan ve gnmzde ok tartlan, sava esirlerine Rus ruleti oynatlan
sahne. Bu ikisinin arasnda, Pennsylvania tepelerinde yaayan ve zlmekte olan
bir toplumdan eitli manzaralar sunulur. Bu sahnelerin her birinde De Niro, Wal
ken, Streep gibi oyuncularn kariyerlerinin dnm noktas olan anlar izleriz.
Biti jeneriinin akmasndan hemen nce filmin kahramanlar, ironik bir biim
de ve tuhaf bir duygu veren bayat bir vatanseverlik gsterisiyle, "God Bless Ameri
ca" (Tanr Amerika'y Korusun) marn syleyerek aralarndaki zayf balara kadeh
kaldrrlar. Bu sekans, Amerika Birleik Devletleri ni inanlmaz kahramanlklarn, kor
kakln, cehaletin ve anlamsz kutlamalarn kayna olarak gsteren hal-i prmela-
line likin, yaralar sarmaya ynelik hsran dolu bir yorum sunar. Film, sahte bir
um ut alamas bakmndan, olumsuz yaklam sergileyen bir Amerikan klasiidir.
Savaa 1978'deki baktan uzaklap geriye dnk bir deerlendirme yapld
nda, filmin nasl da kkrtc bir Amerikan melodram olduu ortaya kar. Tarihsel
gereklere dar bir adan, geliigzel deinen film, Vietnam deneyiminin hamasi bir
tablosunu gzler nne serer. Filmin AsyalIlar, rk bir yaklamla deilse bile gayet
tek boyutlu olarak betimlemesine ve en az iki anlat ekseninde Rus ruletini arptl
m bir biimde kullanmasna deinen pek ok eletirmen bu gr benimser. Di
erleriyse, sava snfa ve bu snfn sivil hayat, yani bir anlamda kadnlarn etki ala
nn asimile etmesine ilikin tek cinsiyetli, hatta ecinsel alt metinler zerinde durur.
Ancak belki de dile getirilen en ac nokta, Ava'nn, Amerikan sinemasnn ana
damarnda, Vietnam'a odaklanan ilk filmlerden biri olmasdr. Akademi'nin deer
lendirmesine alnmak iin ancak yl sonunda gsterime giren szmona prestij film
lerinin mesaj verme kalplarn gelitirmesi asndan da nemli olan film, Oscar' al
madan nce, halkn belleine unutulmaz grntler kazd. stelik vatani grevini
yapmaya arlan sradan adamlarn grnte beylik yksn anlatmak adna.
GC-Q
 GREASE (1978)

1970'lerin sonlarnda, erkek ocuklar iin Star Wars (Yldz Savalar) neyse,
kitsch klasik Grease de ergenlik dnemindeki kzlar iin oydu. Kvrak kalal, parlak
sal John Travolta, 1950'lerin Rydell High lisesindeki T-Birds'n haval lideri
Danny Zuko rolnde ldar. Tatilde, ehrin dndan gelen bal gibi tatl Sandy Ols-
son'a (Olivia Newton John) ak olur ama sonra okulda onu karsnda grnce
dehete der, nk onun bir bakireyi andran grnts, kendi tarzna yakma
yacak gibidir.
Jim Jacobs ve Warren Casey'nin Broadway mzikaline dayanan filmin konusu
ok bayattr: haval ocuk iyi ve dzgn kzla kmaz, kz bir bakasyla ktnda
onu kskanr. Araya giren arkadalar sayesinde bir dizi yanl anlama yaanr ve so
nunda ocuk, akn haval olmaktan daha nemli olduunu kavrar ve herkes mu
radna erer. Ancak burada nemli olan hikaye deil, ynetmen Randal Kleiser'in
iin iine katt ve bu filmi bugne dek ekilmi en iyi mzikallerden biri yapan di
er malzemelerdir. Travolta (Saturday N ight Fever-Cumartesi Gecesi Afe/'nin
1978'de kazand byk baardan sonra, zellikle gen kzlar arasnda hi olma
d kadar poplerdi) ve Nevvton-JohnTa (nce Marie Osmond'a nerilmi olan rol
de) mkemmel ki barol oyuncusu bulmann yan sra, gzellik okulundan terk
Frenchy rolndeki Didi Conn'dan, okulun kevaesi Rizzo rolndeki Stockard Chan-
ning'e ve Frenchy'nin semavi danmann canlandran Frankie Avalon'a dek btn
yardmc oyuncular da iyi seilmitir.
Ayn zamanda baz muhteem sahneler de bulunur; Ben-Flur tarz Thunder
ABD (Paramount)
Road araba yar, Travolta'nn arabal sinemada arkasndaki ekranda canlandrma
110dk, Metrocolor
sosisler dansederken krk kalbini ortaya dkmesi ve hepsinden iyisi topuk vurdu
Ynetmen: Randal Kleiser
ran, el rptran ark ve dans numaralar. Hopelessly Devoted to You ve Sandy gi
Yapmc: Allan Carr, Neil A.
Machlis, Robert Stigwood bi hznl ak arklarndan seksi You're the One That I W ant'a (bu esnada New
Senaryo: Bronte Woodard, Allan ton-John yan komunun sevimli kzndan, dar deri pantolonlu vampa dnr ki
Carr hayranlarnn bir ksm bu dnmn etkisini zerlerinden asla tam olarak atama
Jim Jacobs ve Warren Casey'nin mtr) ve canl Summer Nights'a dek her biri bir klasiktir. Ama elbette ilerinde en
mzikalinden
iyisi Greased Lightning'dir. Film gsterime girdii gnden beri geen onlarca yl
Grnt Ynetmeni: Bill Butler
boyunca, bu sahnedeki dans hareketleri milyonlarca gencin evinde allmtr. JB
Mzik: John Farrar, John Farrar,
Barry Gibb
Tema mzii: Sylvester Bradford,
Warren Casey, Sammy Fain, Jim
Jacobs, Al Lewis, Richard Rodgers,
Louis St. Louis, Mike Stoller, Ritchie
Valens, David White
Oyuncular: John Travolta, Olivia
Newton-John, Stockard Channing,
Jeff Conaway, Barry Pearl, Michael
Tucci, Kelly Ward, Didi Conn, Jamie
Donnelly, Dinah Manoff, Eve
Arden, Frankie Avalon, Joan
Blondell, Edd Byrnes, Sid Caesar
Oscar adaylklar: John Farrar
(film arks)
DAYS OF HEAVEN (1978) ABD (Paramount)
95dk, Metrocolor
Klasik Hollyvvood ynetmenlerini, zellikle simetrik kompozisyonlara ve geni Ynetmen: Terrence Malick
al peyzajlara dknln paylat John Ford'u anmsatan grsellikteki sine Yapmc: Bert Schneider, Harold
maya duyduu gl ilgiyle Terence Malick, genellikle Hollyvvood Rnesans ola Schneider

rak adlandrlan ynetmenler kuann en sra d yesidir. lk iki uzun metraj fil Senaryo: Terrence Malick
Grnt Ynetmeni: Nestor
mi olan Badlands (Kanl Toprak) ve Days o f Heaven (O Gzel Gnler)'n her ikisi
Almendros
de byk lde, Arthur Penn'in Bonnie and Clyde' gibi, "kanun kaa ift" an
Mzik: Ennio Morricone
lat geleneini takip eder. Ancak her iki film in de merkezinde yer alan su anlats,
Oyuncular: Richard Gere, Brooke
(zellikle Days o f Heaven'da, Richard Gere, Brooke Adams ve Sam Shepard ara Adams, Sam Shepard, Linda Manz,
sndaki karmak ak geni) bu filmlerin pek de en kayda deer yan saylmaz. Robert J. Wilke, Jackie Shultis,
Stuart Margolin, Tim Scott, Gene
Malick'ln sinemaya gl bir grsel deneyim olarak duyduu ilgiyi, baka hibir fil
Bell, Doug Kershaw, Richard
mi, 19. yzyl Amerikan yaantsn resmediiyle unutulmazlaan bu ncs ka Libertini, Frenchie Lemond, Sahbra
dar iyi yanstamaz. Bu filmde, gmenlerin doldurduu ar kalabalk dou ehir Markus, Bob Wilson, Muriel Jolliffe
lerinin sefaleti ve bakmszl ile Amerika bozkrlarnn geni, ak arazileri karla Oscar: Nestor Almendros (grnt
trlr. iki mekan birbirine kanlmaz sosyal snf gerei ile balanr. ynetmeni)

Douda st snf, kiisel olmayan bir biimde fabrika sistemiyle temsil edilir;
Oscar adaylklar: Patricia Norris
(kostm), Ennio Morricone (mzik),
ama bozkrda, ileri kendisi ie alan ve tarlalarda balarnda duran toprak sahibi John Wilkinson, Robert W. Glass
nin evi, nsan endstrisinin ve servetin grnr yegane semboldr. Malick, iki er Jr John T. Reitz, Barry Thomas
kein arasna bir kadn yerletirerek bu ortam hareketlendirir. Kadn, her iki ada (ses)
m da sevlyordur ve sonunda kimseye ait olmak istemeyen birinin tek sahibi olma
arzusundan kaynaklanan iddetli rekabet, byk bir trajediye yol aar. yknn
ilerlemesi iin konumalara fazlaca dayanan sekanslar yerine Malick, temelde ses
siz sinemaya ait teknikler kullanr: gerektiinde anlamlar, sessiz filmlerdeki akla
ma yazlarnn yerini alan bir d sesin unutulmaz anlatmyla aklanabilen iyi tasar
lanm grntler. Badlands'de olduu gibi burada da erkeklerin davranlarn,
zellikle de znde daha yi olan karakterlerine son derece ters gibi grnen id
deti kucaklaylarn aklamakta kullanlan, anlatc bir kadndr (17 yandaki Unda
Manz). Gzelliine ve insanlarn yaamas iin uygun bir ortam pastoral bir biim
de yanstmasna ramen, Days o f Heaven ynetmenin ok yakn tarihli Thin Red
Line (nce Krmz H at)'na ok benzer biimde mcadele, ykm ve insanlk duru
munun sama kaprisleri stne dncelerle doludur. RBP
ABD / talya (Target, Laurel)
126dk, Technicolor
Ynetmen: George A. Romero
Yapmc: Claudio Argento, Daro
Argento, Alfredo Cuomo, Richard
P. Rubinsteln
Senaryo: George A. Romero
Grnt Ynetmeni: Michael
Gornlck
Mzik: Dario Argento, Agostino
Marangolo, Massimo Morante,
Fabio Plgnatelll, Claudio Simonetti
DAWN OF THE DEAD (1978)
llerin afa
George Romero korku filmlerinin metafora dayanan sosyal etkisini dier tm
yazar-ynetmenlerden daha yi kavramtr. Ynetmenliini yapt lk film olan
N ight o f the Living Dead (Yaayan llerin Gecesi, 1968) le 1960'lardaki rklara-
ras ilikileri neredeyse belgesel dzeyinde ele almtr. On yl sonra ekilen Dawn
o f the Dead, Romero'nun kolektif sorunlar en beklenmedik yerlerde yanstma ei
limini srdrr. Yamyamlk dehetini bir banliydeki alveri merkezine yerletiren
Romero, rahatszlk verici "yaayan l" araclyla, zombiyle kapitalizm kltr
arasndaki tekinsiz ilikiyi irdeler. ehir merkezindeki, hem zombllerin hem de zom

O yuncular: David Emge, Ken
Foree, Scott H, Reinlger, Gaylen
Ross, David Crawford, David Early,
Richard France, Howard Smith,
Daniel Dletrlch, Fred Baker, James
A. Bafflco, Rod Stouffer, Jesse Del
Gre, Clayton McKinnon, John Rice
bi olmayanlarn yaratt iddetten kaan drt kii, daha az tehlikeli bir yere gitmek
iin helikopterle oradan ayrlmaya karar verir. Yaktlar ve yiyecekleri azaldndan,
kalabalk bir yamyam zombi topluluunun bulunduu bir alveri merkezinin a
tsna inerler. Bir depo blgesini emniyete aldktan sonra, kaaklar grubunun iki
yesi ortal biraz yamalamaya karar verir. Zevkli alveriten sonra grup alveri
merkezinde kalmaya karar verir, klar emniyete alr, yaayan llerden kurtulur
ve Amerikan ryasn yaar.
Dawn o f the Dead, Amerikan tketicisinin ustaca bir eletirisini sunar: zombl-
ler, kollar ileri uzanm, ayaklarn ambiyans mziinin yumuak pop tnlaryla s
ryerek, sadece hayatta kalmak iin duyduklar temel ihtiyala alveri merkezin
de aptalca dolarlar. Ancak bu makinelemi yaratklarn tesinde, alveri merke
zinin drt insan sakini, Romero'nun kapitalizm deerlendirmesine zenginlik katar.
Hayatta kalarak orada aylar geiren kahramanlar, istedikleri ve ihtiya duyduklar
her eyi alarak depo blmn gsterili bir daireye dntrr. Ne var ki byk
ve terkedilmi alveri merkezinin hep gz nnde olan grntleri, bu ar tke
timin sadece kapnn hemen ardnda bekleyen, insanln kendi iddetinin rn
olan tehlikeyi unutmak iin olduu gereini durmadan anmsatr.
Romero'nun korku filmlerinin aklda kalc ve rktc bir yan vardr. Tasvir
edilen zombi deheti fantezisinde bizi srekli sarsar ve gerek yaamn da en az
bu kadar korkutucu olduunu anmsatr. Dawn o f the Dead'de ele alnan dnye
vi kayglar, yaayan lleri geride braktmzda bile bizi huzursuz eder. KB
SHAO LIN SAN SHIH LIU FANG (1978) Hong Kong (Shaw Brothers)
115dk, Renkli
Chia-Liang Li, kesinlikle bugne dek Hong Kong film endstrisinde alm en Dili: Kantonez / ngilizce
baarl dv koreografdr. Chang Cheh'nin en iyi filmlerinin bir ounda dv Ynetmen: Chia-Liang Liu
sanatlar ynetmeni olarak pitikten sonra, ei bulunmaz kinetik anlayn da be Yapmc: Mona Fong, Run Run
raberinde getirerek ynetmenlik koltuuna gemitir. Shaw
Senaryo: Kuang Ni
Liu'nun grsel becerileri baka hibir yerde Shao Un san shih Hu fang'da oldu
Oyuncular: Lung Chan, John
u kadar gze arpmaz. Pek ok baka dv filmi gibi bu da basit bir intikam y
Cheung, Norman Chu, Hou Hsiao,
ksdr ama allmadk bir biimde farkl blme ayrlmtr. Birinci blmde Hoi San Lee, Chia Hui Liu, Chia
San Te'nin (Gordon Liu) ailesi Manchu'lar tarafndan ldrlmtr ve o da inti Yung Liu, Lieh Lo, Casanova Wong,
Yue Wong, Siu Tien Yuen
kam almaya yemin eder; nc blmde de intikamn alr. Ancak hikaye, aksi
yon ve grsellik muhteem bir biimde ikinci blmde bir araya gelir.
Ortadaki bir saatin tamam San Te'nin, bedenini olduu kadar zihnini de ge
litirdii, efsanevi Shaolin Tapna'nn 36 odasnda geirdii zorlu eitim seansla
rna ayrlmtr. Bunlardan en unutulmaz olan, San Te'nin kol kaslarna hanerler
taklm bir halde dik bir eimden yukar ar su kovalar tamasdr; kollarn indi
rirse kendini gsnden baklayacaktr.
Filmin yldz kelliiyle nl Gordon Liu'dur. Gl oyunculuu Shao Lin san
shih Hu fang'n baka bir ynden daha ne kmasn salamtr. Ayrca dv sah
nelerinden henz bahsetmedik bile. u kadarn sylemek yeterli olacaktr, sizi ha
yal krklna uratmalar imkansz. EdeS
ngilizce ad: Shaolin Master Killer

UP N SMOKE (1978) ABD (Paramount)

86dk, Metrocolor
Up in Smokeu, sadece geceleri esrar ienlerle tasasz niversite rencileri Dili: ngilizce / spanyolca
iin (elbette bu gruplar hala filmin en ateli hayranlardr) ekici olacak bir esrarke Ynetmen: Lou Adler, Tommy
komedisi olarak bir kenara atmak kolaydr; ama bu, filmi paralarnn toplamndan Chong
Yapmc: Lou Adler, John Beug,
ok daha byk klan doalama komedi, absrdlkler ve gemini koparm lgn
Lou Lombardo
lktan oluan yaratc harman grmezden gelmek olur.
Senaryo: Tommy Chong, Cheech
Son derece popler komedi kilisi Cheech Marin ve Tommy Chong'un ilk ve Marin
en baarl sinema almas olan Up in Smoke, 1970'lerdeki Amerikan komedisi Grnt Ynetmeni: Gene
nin en renkli karakterlerinden birkan barndrr. Pedro (Cheech) hem sempati Polito
uyandrmas hem de dalga geilmesi beklenen nadir kahramanlardan biri, sefalet Mzik: Tommy Chong, Danny
Kortchmar, Cheech Marin, Waddy
iinde yaayan ama sevgili arabas iin inanlmaz pahal donanmlar alan anssz bir
Wachtel
Meksika kkenli Amerikal'dr. Man (Chong) sosis kalnlnda esrarl bir sigaraya i
Oyuncular: Cheech Marin,
tah ac yiyecek muamelesi yapan, ok kdemli bir ketir. Ama en baarl perfor Tommy Chong, Strother Martin,
mans kesinlikle, kararllna sadece beceriksizlii edeer olan gergin, bir sr tik Edie Adams, Harold Fong, Richard
sahibi polis Komiser Yardmcs Stedenko rolnde, Stacy Keach sergiler. Novo, Jane Moder, Pam Bille,
Arthur Roberts, Marian Beeler,
Up in Smoke'un verdii artc zevklerden biri panoramik kadrajlarn kullanl
Donald Hotton, John Ian Jacobs,
masdr, bylesine kk bteli bir filmin kompozisyonlarnda bylesine zenli ol Christopher Joy, Ray Vitte, Michael
mas beklenmez. Film sadece seyirciyi gldrmekle kalmaz, ayn zamanda olduka Caldwell
iyi de ekilmitir. EdeS
ABD (Compass, Falcon)
91 dk, Metrocolor
Ynetmen: John Carpenter
Yapmc: Debra Hill, Kool Lusby
Senaryo: John Carpenter, Debra
Hill
Grnt Ynetmeni: Dean
Cundey
Mzik: John Carpenter
Oyuncular: Donald Pleasence,
Jamie Lee Curtis, Nancy Kyes, P.J.
Soles, Charles Cyphers, Kyle
Richards, Brian Andrews, John
Michael Graham, Nancy Stephens,
Arthur Malet, Mickey Yablans,
Brent Le Page, Adam Hollander,
Robert Phalen, Tony Moran
HALLOWEEN (1978)
Alfred Hitchcock'tan beri hibir ynetmen, deheti izlemeye ynelik zevk ve
ren rntgencilik arzusunu, John Carpenter'n Halloween'de baard gibi yakala
yamamtr. Bu film ezeli korkularmzla ylesine yakndan ilikilidir ki 20 yldan
uzun bir sre sonra bile hala trn belirleyici rneklerinden biridir. Hitchcock ve
Carpenter kyaslamas gerekten de abartl deildir; Halloween, Psycho'dan (Sa
pk, 1960) alnma Sam Loomls ve Rear W indow'dan (Arka Pencere, 1954) alnma
Tom Doyle gibi karakter isimlerinden, Psycbo nun talihsiz kurban Janet Leigh'in k
z Jamie Lee Curtis'in oyuncu kadrosunda yer almasna dek, Carpenter'n, Hitch-
cock'a sayg gsterileriyle doludur.
Halloween'in olay rgs olduka basittir; maskeli psikopat Michael Myers,
bira iip cinsel iliki peinde koan bir grup genci srayla baklar ve boazlar, ta ki
filmdeki tek saf gle, bakire bebek bakcs Laurie StrodeTa (Curtis) kar karya
gelene dek. Minimalizmine ramen, Halloween'in iyi ve ktnn atmas yk
snde alt izilen toplumsal endieler zmlenmez. Bu strateji Friday the
13th'den (13. Cuma, 1980) lk'a dek (1996), sapk katil filmlerinde durmaks
zn tekrarlanmtr. Carpenter ve Debra Hill'in birlikte yazdklar senaryonun gc,
dehetin, ocuklarn gvende ve iyi olduklarn varsayacanz (ya da en azndan
eskiden yle olan) banliyde yaanmasndan kaynaklanr.
Halloween'in kameras, ev ve evresinin emniyeti fikrini yap-bozuma urata
rak, gezinen gr as ekimlerle kurmaca Haddonfield kasabasna tecavz eder.
Filmin al sahnesi de baarl bir gr as ekimdir ve o anda alt yanda olan
katilin gzlerinden bakar. Carpenter, Halloween'i, sknt verici derecede aklayc
trevlerinden ayran, tam anlamyla estetik bir korku yaratr. Film boyunca, ister
avc ister av olsun, daima izleyen biri vardr. Halloween'in yaatt znellik okla
r byleyicidir ve film ilerledike yaknda gereklemesini beklediimiz akbeti g
receimizden emin bir biimde kelerin arkasndan, omuzlarn stnden, pence
relerden ieri ve dolaplarn iinden dar baktrlrz.
Michael, zeki Laurie'nin peine dmek iin lmden tekrar tekrar dnp gl
gelerin arasnda sessizce ilerlerken, muhteem zamanlama ve ac verici derecede
uzun sekanslar, adrenalini yksek tutmay baarr. Sonunda bize, gerekle kurma-
cay ayran ince izgi stne, huzursuz bir biimde dnmek kalr. KB
H I K lllI lid )
Bat Almanya (Albatros, Fengler,
Autoren, Tango Film, Trio Film,
WDR)
120dk, Fujicolor
Dili: Almanca
Ynetmen: Rainer Werner
Fassbinder
Yapmc: Michael Fengler
Senaryo: Rainer Werner
Fassbinder, Pea Frhlich, Peter
Mrthesheimer
Grnt Ynetmeni: Michael
Ballhaus
Mzik: Peer Raben
Oyuncular: Hanna Schygulla,
Klaus Lwitsch, Ivan Desny, Gisela
Uhlen, Elisabeth Trissenaar,
Gottfried John, Hark Bohm, George
Byrd, Claus Holm, Gnter
Lamprecht, Anton Schiersner,
Sonja Neudorfer, Volker Spengler,
Isolde Barth, Bruce Low, Gnther
Kaufmann, Karl-Heinz von Hassel,
Kristine De Loup, Hannes Kaetner
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Rainer Werner
Fassbinder (Berliner Morgenpost
Okur Jrisi), Hanna Schygulla
(Gm Aykadn oyuncu), Rainer
Werner Fassbinder (Altn Ay
adayl)
ngilizce ad: The Marriage o f
Maria Braun
DIE EHE DER MARIA BRAUN (1 9 7 9 )
Maria Braun'un Evlilii
Alman ynetmen Rainer Werner Fassbinder'in Effi Briest (1974), Lili Marlen
(1981) ve Veronica Voss (1982) da dahil olmak zere dier filmlerinin ou gibi.
Die Ehe der Maria Braun da kaderi lkesinin kaderini yanstan bir kadn karaktere
odaklanr. 2. Dnya Sava esnasnda Hermann (Klaus Lwitsch) adnda bir asker
le evli olan Maria kocasnn savata ldn sanmaktadr, bar ilan edildiinde
bir kabarede almaya balar. Kendisine tecavz etmeye alan bir Amerikan as
kerinin saldrsna urar ve mcadele esnasnda onu kazayla ldrr. Bu kocasnn
geri dnd gece olur. Suu kocas stlenir ve o hapisteyken Maria hem kefaret
demek hem de kocasnn serbest kalaca gnler iin emniyetli bir hayat kurmak
amacyla durmakszn alr. On yl sren youn abalarn ardndan baarl, kariyer
sahibi bir kadn olmutur ama mutlulua ulamas mkansz gzkmektedir; nk
zgr kalm olsa da Hermann onun yannda olmaktan rahatszlk duymaktadr.
Hermann, kendi servetini kurmak iin Gney Amerika'ya gider ve nihayet filmin
sonuna doru geri dner. Ama Maria'nn kadeh bir kez daha acmaszln gste
rir, yeniden bir araya geldikleri gece bir boru hatt patlar ve ikisi de lr.
Melodrams yap talar, belirli bir vaka stnden "Alman mucizesini" zm
leyen bu dikkat ekici filmin gcn hibir ekilde azaltmaz. Karl byk feda
karlklarla denen Almanya'nn yeniden nasnn yk, byk lde kadnlarn k
rlgan omuzlarna yklenmiti. Herkes tarafndan kabul grmese de Fassbinder'in
sava sonras yaanan hzl gelimeye dair dncesi "Duvarlar ina edildiyse bile,
kalpler krk kaldfyd. Die Ehe der Maria Braun, refah ycelten bir toplumun ruhu
nu kaybediini anlatr. Schygulla'nn harika bir biimde canlandrd Maria, insa
nst bir abayla z sayg ve saygnlk kazanmaya abalad in ac ekmek zo
runda kalr. Parann byledii Maria, kadns cazibesini yitirir.
Douglas Sirk tarafndan melodramn her zaman ie yaradna ikna edilen
Fassbinder, titiz ve beceriklice davranarak duygusallktan kanmay baarr. Onun
amaz damgasnn bir iareti olan nl "souk bak" burada da mevcuttur. Die
Ehe der Maria Braun'\a Fassbinder, bir kez daha kadn portelerinin stad olduu
nu gsterir. DD
REAL LIFE (1979) ABD (Paramount)
99dk, Renkli
Albert Brooks'un ilk uzun metraj filmi olan Real Life (Gerek Hayat), bir klt Ynetmen: Albert Brooks
film olarak uzun bir yaam srmtr. ekildii zaman tek bir nl medya olayn Yapmc: Penelope Spheeris
dan, Amerikan "televizyon gizli kamera" dizisi An American Family'den (Bir Ame Senaryo: Albert Brooks, Monica
rikan Ailesi) esinlenen bir komedi olarak tasarlanan film, gnmzde "Reality TV" Mcgowan Johnson, Harry Shearer
olarak bilinen, yaygn, uluslararas olgunun ok daha geni kapsaml bir yergisine Grnt Ynetmeni: Eric
Saarinen
dnmt.
Mzik: Mort Lindsey
Saturday Night Live (Cumartesi Gecesi Canl) iin hazrlad skelerin aksi to
Oyuncular: Dick Haynes, Albert
nunu gelitiren Brooks, burada da kendini yine son derece komik bir biimde in Brooks, Matthew Tobin, J.A.
san dman, modern bir fabln fena halde sevimsiz karakteri olarak konumland Preston, Joseph Schffler, Phyllis
rr. Brooks kendini ve ekibini (kameralar astronotlarnkine benzer balklara yerle Quinn, James Ritz, Clifford Einstein,
Harry Einstein, Mandy Einstein,
tirilmitir) "sradan, tipik" bir ailenin evine soktuunda, hibir ey uzun sre gerek
Karen Einstein, James L. Brooks,
ya da mantkl kalamaz. Bu filmde her tr karlkl ilikiyi, ltl ov dnyasnn ca Zeke Manners, Charles Gradin,
zibesi ve her eye kadir dolarn ekicilii belirler. yknn acmasz mant buna Frances Lee McCain
dayanr.
Amerika'nn dnda. Brooks sklkla kendine zg bir bak olan, radikal bir
film yapmcs olarak vg toplar; Stanley Kubrick onun en byk hayranlarndan-
d. Hi kimseyi kayrmayan bir komedi biimine hizmet eden, amanszca zetleyici
tarz kastl bir biimde huzursuz edicidir, neredeyse Woody Allen'n kartdr. Eer
Brooks sadece Real Life' ekmi bile olsayd, Amerikan alternatif sinemas tarihe
lerindeki yeri yine de garanti olurdu. AM

MY BRILLIANT CAREER (1979) Avustralya (GUO, Margaret Fink,

Parlak Kariyerim NSWFC)
100dk, Eastmancolor
Ynetmen: Gillian Armstrong
1970lerin sonlar ve 1980lerin balarnda uluslararas baar elde eden birka
Yapmc: Margaret Fink
Avustralya filminden biri olan M y Brilliart Career, ayn zamanda dnemin feminist
Senaryo: Eleanor Witcombe
hareketini de yanstr. AvustralyalI bir kadn yazarn (Miles Franklin) romanna da Miles Franklin'in romanndan
yanan ve ynetmeni, senaryo yazar ve yapmcs nl kadnlar olan film, yzyln Grnt Ynetmeni: Donald
balarnda Avustralya'nn ssz bir blgesinde yaayan bir gen kzn, Sybylla'nn McAlpine
(Judy Davis) yetikinlie geiini anlatr. Mzik: Nathan Waks
"Parlak bir kariyer" edinmeye kararl olan Sybylla, ailesinin ve toplumun on Tema mzii: Robert Schumann
dan yaamasn bekledii kstlanm hayata pek sayg duymaz. Biraz "erkek Fat ("Kinderszenen"den)
Oyuncular: Judy Davis, Sam Neill,
ma" gibi davrandndan, kadnlarn k olduu ve davranlarna dikkat ettii b
Wendy Hughes, Robert Grubb,
ykannesinin evinde, varl biraz tuhaf kamaktadr. ki ilgi ekici talibin kur yap Max Cullen, Aileen Britton, Peter
t Sybylla'yla Harry Beecham (Sam Neill) iyi bir ift oluturur. Ancak sonunda, Whitford, Patricia Kennedy, Alan
kendisine yazma isteinin peinden gitm e frsatn tanyacak dahi olsa, bir iftinin Hopgood, Julia Blake, David
Franklin, Marion Shad, Aaron
kars olarak yaamaya katlanmayacan bilen Sybylla evlenmemeye karar verir.
Wood, Sue Davies, Gordon Piper
Film, Sybylla'nn M y Brilliart Career adyla yaynlanacak el yazmasn postalamas Oscar adaylklar Anna Senior
ile sona erer. yi seilmi kadrodan mkemmel bir oyunculuk ve 20. yzyl balarn (kostm)
daki cinsiyet politikalarnn ilgi ekici bir sunumu. RBP
Bat Almanya / SSCB (Mosfilm,
ZDF)
163dk, SB/ Eastmancolor
Dili: Rusa
Ynetmen: Andrei Tarkovsky
Yapmc: Aleksandra Demidova
Senaryo: Arkadi Strugatsky, Boris
Strugatsky
Arkadi ve Boris Strugatsky'hin The
Roadside Picnic isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Aleksandr
Knyazhinsky
Mzik: Eduard Artemyev
Oyuncular: Aleksandr
Kajdanovsky, Alisa Frejndlikh,
Anatoli Solonitsyn, Nikolai Grinko,
Natasha Abramova
Cannes Film Festivali: Andrei
Tarkovsky (Jri dlzel dl)
STALKER (1979)
z Src
Andrei Tarkovski'nin daha nce ektii Solaris (1972) gibi Stalker da popler
bir dou blou bilim kurgu romanndan (Arkadi ve Boris Strugatsky'nin yazd
The Roadside Picnic-Uzayda Piknik) uyarlanmtr; ve insanlk, hafza, arzu ve yal
nzlk hakknda temel sorular sormak iin trn aralarn kullanr; bir kez daha gi
zemli, muhtemelen dnya d bir olgu, aratrmaclarn ilerinde yatan en derin is
tekleri pheli bir biimde geree dntrr.
Ad belirtilmeyen kk bir lkede (kitapta olaylar Amerika'da geer), belki
bir meteor arpmas ya da uzayllarn ziyareti sonucu, fizik ve corafya kanunlar
nn askya alnd bir Blge belirmitir. Yetkililer temkinsiz kiileri "korumak" in
Blge'nin snrlarn denetim altnda tutsa da filme adn veren iz src (Aleksandr
Kajdanovsky), insanlar gizlice itlerin tesine geiren ve onlara tehlikeli ama by
l alanda rehberlik eden kk bir grup sakatlanm duyarldan biridir. Fiziksel
zrl ama olaand zihinsel yetenekleri olan kzlarna bakmas gereken karsnn
(Alisa Frejndlikh) itirazna ramen, iz Src ilham peindeki bir yazar (Anatoli So
lonitsyn) ve gizli grevdeki bir bilim adamn (Nikolai Grinko) Blge'ye, eski bir as
keri ssn paslanm ykntlarnn tesine, tehlikeli ve sk
sk deien patikalardan geirerek, dileklerin gereklee
bildii "Oda"ya gtrr.
Strugatsky'lerln orijinal romannn bir gn aksiyon
film i olarak ekilmesi mkansz deildir ancak Tar-
kovsky'nin yorumu bir "tefekkr" filmi olarak adlandrl
maya daha uygundur. Blge'de ileri gitmek sk sk geri
dnmek anlamna gelir ve yolcular daha ok, saygl bir
mesafeden yaplan ekimlerle, dinlenirken grrz. Etki
leyici bir mziin ve doal ortam sesinin elik ettii uzun
sessizlik anlar, karakterlerin arasndaki iddetli, meydan
okuyan ve muhtemelen nafile tartmalarla blnr.
Blge, sinemann muhteem, byl mekanlarndan biri
dir; grup belki de bir mitten baret olan Oda'ya yaklar
ken suyla dolu, amurlu, ssz yeni harabelere alan slak
yeilliklerden ve aalardan oluan toprak rts.
MGM'In Oz'u gibi Blge de tekdze, siyah beyaz ger
ekliin ortasnda renklidir. Ancak iz Src'nn kznn
da (ekil bozukluunun nedeninin, babasnn Blge'ye
maruz kalmas olduu ileri srlr) kendine has bir ren
gi vardr; zellikle de onu, kendine zg tarzyla Brian de
Palma'nn Carrle (1976) ve The Fury'de (fke, 1978)
kanla yaratt dehet kadar etkileyici bir basitlikte, tele-
kinetik glerini kullanrken gsteren nefes kesici sahne
de KN
ALIEN (1979) Britanya (Fox, Brandywine)
Yaratk 117dk, Renkli
Ynetmen: Ridley Scott
"Uzayda kimse ln duyamaz" Alien'in afi cmlesi klasik bir batan kar Yapmc: Gordon Carroll, David
ma taktiiydi ama tatmin edici bir biimde sinemalarda lklar duyulabiliyordu. Giler, Walter Hill, Ivor Powell
Star Wars ( Yldz Savalar) lgnlna meydan okuyan Ridley Scott, uzaydan ge Senaryo: Dan O'Bannon, Ronald
Shusett, Dan O'Bannon, Walter Hill
len korkun canavarlara dair ucuz janr diriltti, ona mkemmel, yksek bteli bir
Grnt Ynetmeni: Derek
grsellik katt ve yetikinlere ynelik, dikkat ekici, sinirleri ypratc bir bilim kurgu Vanlint
korku filmi yaratt. Mzik: Jerry Goldsmith
Dan O'Bannon'un ada senaryosu, 1950'lerin acayip korku filmi t! The Oyuncular: Tom Skerritt,
Sigourney Weaver, Veronica
Terror From Space'e (O! Uzayn tesinden Gelen Terr) ok ey borludur ve The
Cartwright, Harry Dean Stanton,
Cat A nd The Canary' nin {Kedi ve Kanarya) ya da Ten Little Indians' m (On Kk John Hurt, Ian Holm, Yaphet Kotto,
Hintli) perili ev formlnn izinden gider ama olaylar bir uzay gemisinde geer ve Bolaji Badejo, Helen Horton
tiksinti faktr ok daha iddetlidir. Nostromo, Kaptan Dallas'n (Torn Skeritt) li
Oscar: H R. Giger, Carlo Rambaldi,
Brian Johnson, Nick Allder, Denys
derliinde, gverte subay Ripley'in (Sigourney Weaver) ve geminin kedisi Jo- Ayling (zel grsel efektler)
nes'un dahil olduu ok az sayda (ve tuhaf tiplerden oluan) mrettebat olan Oscar adaylklar: Michael
dev bir derin uzay kurtarma gemisidir. Bir yardm arsna cevap verince, terkedil Seymour, Leslie Dilley, Roger
Christian, Ian Whittaker (sanat
mi yabanc bir gemi ve tuhaf yumurtalar bulurlar. Yumurtalardan birinden, John
ynetmeni)
Hurt'un canlandrd Kane'in yzne yapan bir parazit kar ve Kane kahvalt
masasnda lklar atarak yere ykldnda ve
gsnden bir yaratk ktnda tyler rpertici
bir ykma sebep olur. Rivayete gre, ekibin kala
n olacaklar bilmiyormu ve bu da yaadklar
oku ve tiksintiyi gereki klm. Hi genlik kor
ku filmi izlemedikleri belli olan ve gitgide azalan
mrettebat, yaratn uzayan ifte azna doru
ilerlerken, Scott karanlk koridorlar gerilim yara
tan dramatik bir biimde kullanr ve heyecan
uyandrr. Korkuyu, Oscar kazanan grsel efekt
ler vastasyla sanat dzeyine ykselten; organik
motifleri metalik olanla bir arada kullanan, ken
dine zg ve hayranlk uyandrc tasarm ve sa
nat ynetmenliiyle sanat H.R. Giger'in tasarla
d ve ok az gsterilen yaratktr. Yaratn deh
et uyandran gzelliine, heykeli andran Masai
danss Bolaji Badejo artc bir zarafet katm
tr.
Weaver, kck bir yelek ve klotla hayat
ta kalan yrekli Ripley rolnde bir anda bir yldz
ve simge haline geldi. Aslnda mkemmel lm
makinesi karsnda insann zayfln vurgula
mak amacyla filmin sonunda plak kalmas
planlanyormu ama R klasmanna girmek iste
yen 20th Century Fox buna engel olmu. Bir
korku filmi iin allmadk bir biimde, devam
filmlerinin her biri, kendilerine zg grsel tarz
laryla nlenmi ynetmenlere, James Came
ron, David Fincher ve Jean-Pierre Jeunet'ye ek
tirildi. AE
ABD (Fox)
100dk, Renkli
Ynetmen: Peter Yates
Yapmc: Peter Yates
Senaryo: Steve Tesich
Grnt Ynetmeni: Matthew
F. Leonetti
Mzik: Patrick Williams
Oyuncular: Dennis Christopher,
Dennis Quald, Daniel Stern, Jackie
Earle Haley, Barbara Barrie, Paul
Dooley, Robyn Douglass, Hart
Bochner, Amy Wright, Peter
Maloney, John Ashton, Lisa Shure,
Jennifer K. Mickel, P.J. Soles, David
K. Blase
Oscar: Steve Tesich (senaryo)
Oscar adaylklar: Peter Yates
(film), Peter Yates (ynetmen),
Barbara Barrie (yardmc kadn
oyuncu), Patrick Williams (mzik)
Bat Almanya / Fransa /
Polonya / Yugoslavya (Argos,
Artmis, Bioskop, Film Polskl, Franz
Seitz, GGB-14, Hallelujah, Jadran)
142dk, Eastmancolor * Volker Schlndorff un, bir enfantilizm (kiinin ocukluk karakterlerini bulu
Dili: Almanca / Polonyaca / Rusa
Ynetmen: Volker Schlndorff
Yapmc: Anatole Dauman, Franz
Seitz
Senaryo: Jean-Claude Carrire,
Gnter Grass, Franz Seitz, Volker
Schlndorff,
Gnter Grass'n romanndan
Grnt Ynetmeni: Igor Luther
Mzik: Lothar Brhne, Maurice
Jarre, Friedrich Meyer
Oyuncular: Mario Adorf, Angela
Winkler, David Bennent, Katharina
Thalbach, Daniel Olbrychskl, Tina
Engel, Berta Drews, Roland
Teubner, Tadeusz Kunikowski,
Andra Ferrol, Heinz Bennent, lise
Pag, Werner Rehm, Kate Jaenicke
Oscar: Bat Almanya (yabanc film)
ngilizce ad: The Tin Drum
BREAKING AWAY (1979)
Gnmz Amerlkas'n en iyi kavrayan yklerin bazlarn, bir yabancnn ba
kna sahip olma ltfuna erimi film yapmclar anlatmtr. Breaking A w ay'de
(Ka), Ingiliz ynetmen Peter Yates, bymeye dair sradan bir genlik filmine
dnebilecek bir konuyu, szde snfsz bir toplumda, snflarn nasl ilediine da
ir inandrc sezgilerle ele almay baarr.
Yzeyde yk, kendisi gibi okulu yeni bitirmi arkadalarna ve i snfndan
ailesine duyduu ballkla, yaad kk Indiana kasabasna bazen hkmeder gi
bi grnen niversitedeki bir renciye olan ilgisi arasnda blnen, bisiklet delisi
ve italyansever Dave (Dennis Christopher) hakkndadr. Kz tavlayabilecek midir, o
ve arkadalar Little Indy bisiklet yarnda niversitelilerin takmn yenebilecekler
midir, snavlarn verebilecek, hatta o snavlara girecek midir? Ama btn elence
sine ve hareketliliine ramen (film gerekten de ok komik ve heyecan vericidir),
parann, eitimin, olanaklarnn ve kiisel isteklerin birleerek, bireyin ve yaam
n paylat kiinin hayatlarn nasl biimlendirdiine dair ciddi, zekice ve artc
biimde drst bir nceleme ierir.
Yar sekanslarnn yapmndaki ustalktan (neticede Yates, Bullitt'i de ekmi
ti), zekice diyaloglardan, etiin ve likilerin Hawksvarl rgsnden, kadronun m
kemmelliinden (Dave'ln babas rolndeki Paul Dooley gibi, ou hi bu kadar iyi
oynamamt) ve mziin harika bir biimde kullanldndan da bahsetmek gere
kir. ok elenceli. GA
D IE B L E C H T R 0 M M E L (1 9 7 9 )
Teneke Trampet
a sonrasnda da devam ettirmesi) alegorisi olan Teneke Trampet"!, tarihin ky
snda duran bir Alman ocuu Oskar Metzerath'n (David Bennent) bak asn
dan anlatlr. Daha domadan mutlak bilgi sahibi olan Oskar'n yaam, yetikinle
rin davranlarnn, zellikle de sorunlu, takntl cinsellik asndan deerlendirildii
bir yapya dnr. nc ya gnnde kendisine bir teneke tram pet hediye
edilen Oskar, yalandka bymeyi reddeder. Daha sonra Nazizm'in ykseliini iz
lerken trampetini alar ve libidinal adan sknt yaadnda ya da hayal krklna
uradnda camlar kran bir lk atar. Ne var ki zamanla Oskar'n boyu onu bir
ucubeye dntrr ki bu nc Relch' destekleyen kiilerdeki ahlaki bilin eksik
liine iaret etmektedir.
Film batan sona oke edici ve kafa kartrcdr. Ccelerin sirk gsterisi, Paris
gece hayatnn en nemli olay haline gelir. Kesik at kafalarndan ylan balklar d
klr. Bir Nazi gsterisi Mavi Tuna'ya dnr. En rahatsz edici olay, 12 yanda
ki Bennent'n canlandrd, bir ocuun bedeninde hapis olan ergen Oskar n,
eskiden hizmetileri olan vey annesiyle sevimesi ve muhtemelen onu ocuu-
na/kardeine hamile brakmasdr.
1979'da gsterime girdiinden beri sansasyon yaratmay srdren Teneke
Trampet, beklenmedik sarsntlarla ba aa edilmi bir fantezidir. GC - Q
ALL THAT JAZZ (1979)
Btn O Caz
"Gsteri zaman, m illet!" zleyicileri hala ikiye blen bu byleyici, yaratc ve
samimi biimde otobiyografik mzikal Amerika'nn S /z 'u ; yetenekli dans, baar
l koreograf, birka Tony dl sahibi ve Cabaret'yle Oscar kazanm ynetmen
Bob Fosse'un hayret uyandrc itenlikteki tankldr. Fosse'un ak kalp ameliyat
geirdikten ksa bir sre sonra tasarlad, senaryosunun yazmna ortak olduu ve
ynettii artc derecede drst dans dram, alter ego'su olarak Oscara aday
gsterilen Roy Scheider'in canlandrd sigara tiryakisi, kadn dkn, hap bam
ls koreograf-ynetmen Joe Gideon'n yksn konu alr. Erotizm ykl yeni gs
terisinin provalaryla, destekilerini zorlamakla ve ov kzlarn kovalamakla, endie
verici gs arlarn ciddiye alamayacak kadar megul olan Joe, kiisel baarszlk
larn, mesleki zaferlerini ve ov dnyasndan muhteem anlar dnrken lmek
tedir (ameliyat odasnda, onunla ilgilenen lm melei Jessica Lange'la son ana
dek flrt eder). Kimilerine gre hayranlk uyandrc, kimilerine gre fazla iddial olan
A ll That Jazz, kulis hayat hakknda acmaszca nktedan ve ilerine tutkuyla bal
olanlarn saplantl, tketici heyecann yanstmakta son derecede baarldr.
Fosse'a zg renkli tarzda muhteem danslar ve gz alc yapm numaralar
(George Benson'n duygusal "On Broadway" yorumu eliindeki gz kamatrc ABD (Fox, Columbia)
al performans, dnemin gzde ok ynl gsteri yldz Ben Vereen'in yer ald 123dk, Technicolor
bir dieri), kibirli, alayc tiyatro hretinin, gnah kartmay andran anlarn b Ynetmen: Bob Fosse
ler. Bu anlar yoksul, gln gemiinden anlar ve hayatna girmi sevdii, kullan Yapmc: Robert Alan Aurthur
d, ak olduu ve bandan savd kadnlara dair (bunlardan biri bariz biimde Senaryo: Robert Alan Aurthur,
Fosse'un nc ei, dans ve Broadway yldz Gwen Vernon'a dayanr, bir die Bob Fosse
rini himayesine ald ve daha sonra partneri olan Anne Reinking canlandrr) yeter Grnt Ynetmeni: Giuseppe
Rotunno
siz bir pimanlk ieren grlerini ierir.
Mzik: Ralph Burns, Peter Allen,
Cesur bir biimde tasarlanp kurgulanan A ll That Jazz, hakkyla drt Oscar ka
Barry Mann, Mike Stoller, Antonio
zanmtr ve Cabaret'yle birlikte son 30 yln en iyi iki mzikalinden biridir. Sonra Vivaldi
dan grld zere, ynetmenin inkar edilemez biimde kendi keyfine gre ek Oyuncular: Roy Scheider, Jessica
tii bu vasiyet film, lmne on yl kala izleyiciyle bulumutu. Fosse 1987'de, Lange, Ann Reinking, Leland
1960'larda Broadway'de baar kazanan mzikali Sweet C harit/yi ( Tatl Charity) Palmer, Cliff Gorman, Ben Vereen,
Erzsebet Foldi, Michael Tolan, Max
(ynettii ilk film de bu olmutu) yeniden sahnelemeye balayacakken, ani ve bel
Wright, William LeMassena, Irene
ki de kanlmaz bir kalp kriziyle yaamn yitirdi. Eski bir Kander-Ebb mzikalinin, Kane, Deborah Geffner, Kathryn
1970'lerde Fosse'la tandmz karanlk atafatl lm dansna dntrlm ha Doby, Anthony Holland, Robert Hitt
li olan 2002 yapm Oscar dll Chicago'da, geriye brakt miras kendini hisset Oscar: Philip Rosenberg, Tony
tirdi. AE Walton, Edward Stewart, Gary J.
Brink (sanat ynetmeni), Albert
Wolsky (kostm), Alan Heim
(kurgu), Ralph Burns (mzik)
Oscar adaylklar: Robert Alan
Aurthur (film), Bob Fosse
(ynetmen), Robert Alan Aurthur,
Bob Fosse (senaryo), Roy Scheider
(erkek oyuncu), Giuseppe Rotunno
(grnt ynetmeni)
Cannes Film Festivali: Bob Fosse
(Altn Palmiye), dl Kagemusha
ile paylat
 BEING THERE (1979)
Merhaba Dnya
Aslnda Peter Sellers'n son filmi olmamakla birlikte (son filmi daha az anmsa
nan The Fiendish Plot o f Doctor Fu Manchu'dur. Being There, genelde Peter Sel-
lers'n son eseri olarak kabul edilir. Jerzy Kosinski'nin 1971'de yazd romana da
yanan (senaryoyu da o yazmt) Being There, kitabn temel karakteri, saf bir bah
van olan Chance'e akln takan Sellers'n, sevgiyle meydana getirdii bir alma
dr. 1971'de, kitabn yaynlanmasndan ksa bir sre sonra Sellers, Kosinski'ye, "BE
N BAHEMDE YA DA HEMEN DIINDA BULABLRSNZ" yazan ve telefon numa
rasn ieren bir telgraf ekmiti.
Son derece gsterisiz ve 1970'lerin ltleriyle bile tuhaf olduundan, bu fil
min yaplmasnda Sellers'n nfuzunun etkisi olsa gerektir. yk, olmas gerektii
gibi, basittir: Zengin ivereni Chauncey Gardiner'n lmnden sonra, neredeyse
zeka zrl olan Chance'in (Sellers), Gardiner olduu sanlr. Senatr Benjamin
Rand (Melvyn Douglas) ve kars (Shirley MacLaine) tarafndan misafir edilen Chan
ce'in her szne, insanlk durumuna dair bilgece bir yorum gzyle baklr, inand
rcln snrnda bir dizi gelimenin ardndan, grne gre Amerika Birleik Dev
letleri bakan olmak zereyken, kendisine yakan bir ekilde, sa benzeri bir tavr
la ortadan kaybolur.
Film daha az yetenekli ellerde, acemi ii bir ahlak yksne ya da insan ava
naklna dair zayf bir yergiye dnebilirdi ama Hal Ashby'nin (filme batan sona
yumuak, sakin ve souk bir hava verir) incelikle belirledii tempo ve Sellers'n ba
ABD / Britanya / Bat Almanya roldeki mkemmel performansyla film ok baarldr.
/ Japonya (BSB, CP, Enigma, Bir keresinde "Benim kesinlikle bir kiiliim yok. Ben bir bukalemunum. Rol
Fujisankei, Lorimar, NatWest,
Northstar) yapmadm zaman, hi kimse deilim," diyen Sellers, yaratt manik komik ka
130dk, Technicolor rakterlerin kar kutbunu oynad role gl bir edilgenlik katmtr. Chance iin
Dili: ngilizce / Rusa uzunca bir sre uygun bir ses aradktan sonra, bunu, uygun bir biimde, bir ba
Ynetmen: Hal Ashby ka byk ngiliz sinema komedyeni olan Stan Laurel'n, sakngan, tekdze tonla
Yapmc: Andrew Braunsberg malarnda bulmutur. KK
Senaryo: Jerzy Kosinski
kendi romanndan
Grnt Ynetmeni: Caleb
Deschanel
Mzik: Johnny Mandel
Oyuncular: Peter Sellers, Shirley
MacLaine, Melvyn Douglas, Jack
Warden, Richard A. Dysart, Richard
Basehart, Ruth Attaway, David
Clennon, Fran Brill, Denise DuBarry,
Oteil Burbridge, Ravenell Keller,
Brian Corrigan, Alfredine P. Brown,
Donald Jacob
Oscar: Melvyn Douglas (yardmc
kadn oyuncu)
Oscar adaylklar: Peter Sellers
(erkek oyuncu)
Cannes Film Festivali: Hal Ashby
(Altn Palmiye adayl)
 \

KRAMER VS. KRAMER (1979) ABD (Columbia)

Kramer Kramer'e Kar 105dk, Technicolor
Ynetmen: Robert Bentonton '
fo
Yapmc: Stanley R. Jaffe
1970'ler Arthur Hiller'n eski moda melodram Love Story'y\e (Ak Hikayesi)
Senaryo: Robert Benton
balad ama yazar-ynetmen Robert Benton'r bu son derece modern, yrek pa- Avery Corman'm romanndan
ralayc filmiyle kapand. Joanna Kramer (Meryl Streep) Ted'le (Dustln Hoffman) Grnt Ynetmeni: Nstor
evliliinin yrmediini anlaynca, yetitirmesi iin kk oullar Billy'yl (Justln Almendros
Henry, ar derecede sevimli olmayan, iyi bir performans sergiler) brakarak, onu
Mzik: Herb Harris, John Kander
Oyuncular: Dustin Hoffman,
terk eder. Daha nce ocuuna zaman ve duygudan ok para salayan, alan
Meryl Streep, Jane Alexander,
bir baba olan Ted, deneme yanlma yntemiyle olunu tek bana nasl bytme Justin Henry, Howard Duff, George
si gerektiini renmek zorundadr. Elbette, filmlerdeki yaamlarda hibir ey so Coe, JoBeth Williams, Bill Moor,
Howland Chamberlain, Jack
runsuz yrmediinden, tam ileri yoluna koymak zeredir ki Joanna velayet dava
Ramage, Jess Osuna, Nicholas
s talebiyle ortaya kar. Hormann, Ellen Parker, Carol Nadell
Hem Hoffman hem de Streep, zellikle gerilimli mahkeme sahnelerinde g Oscar: Stanley R. Jaffe (film),
Robert Benton (ynetmen), Robert
l, doal bir performans sergilerken (En iyi Erkek Oyuncu ve En iyi Yardmc Kadn
Benton (senaryo), Dustin Hoffman
Oyuncu Oscar'larn kazandlar, film de En iyi Film seildi), ynetmen Benton, (erkek oyuncu), Meryl Streep
Ted'le olunun, kolaylkla arya kam ve abartl oynanm bir hale gelebilecek (yardmc kadn oyuncu)
yaknlama anlarnda, kendini frenler. Ayrlk ve boanmann, ebeveynler ve ocuk Oscar adaylklar: Justin Henry
(yardmc erkek oyuncu), Jane
lar zerindeki gerek etkisine etkileyici ve dokunakl bir bak. JB Alexander (yardmc kadn oyuncu),
Nestor Almendros (grnt
ynetmeni), Gerald B. Greenberg
(kurgu)

LIFE OF BRIAN (1979) Britanya (HandMade, Python)

94dk, Eastmancolor
Ortaya bir aka olarak kan (bir sonraki M onty Python filminin ne olaca so Ynetmen: Terry Jones
rulduunda, ekibin yesi Eric dle "Hazreti sa: an eref Tutkusu" demiti) 1979 Yapmc: John Goldstone
yapm film Life o f Brian (Brian'm Hayat), daha st rtl bir ykye dnm Senaryo: Graham Chapman, John
Cleese, Terry Gilliam, Eric Idle, Terry
t. Yani M onty Python ekibi iin st rtl.
Jones, Michael Palin
Graham Chapman'n canlandrd Brian'in "Mesih deil, ok yaramaz bir o
Grnt Ynetmeni: Peter
cuk" olduunu aka ifade ederek, dine kfredildii sulamalarndan (baarsz bir Biziou
biimde) kanmaya alan Life o f Brian, Yeni A hit'teki karakterlerle incelikle oy Mzik: Geoffrey Burgon, Eric Idle,
nar ve bu esnada hem eletiri ieren hem de ahlaki yorumlarda bulunur. Film, tm Michael Palin
Python filmleri gibi aslnda gevek bir anlat rgsyle birbirine balanan gereks Oyuncular: Graham Chapman,
John Cleese, Terry Gilliam, Eric Idle,
t, iddetli ve son derece komik skelerden olusa da, bu kez bariz nedenlerden
Terry Jones, Michael Palin, Terence
tr hikaye gldr. Ailesinin, yandalarnn ve arkadalarnn terk ettii Brian Bayler, Carol Cleveland, Kenneth
armhta lrken, armha gerilmi Idle'n "Her zaman hayatn iyi yanna bak, di Colley, Neil Innes, Charles
ye ark syledii son sahnenin, Stanley Kubrick'in Dr. Strangelove'ndan (1964) McKeown, John Young, Gwen
Taylor, Sue Jones-Davies, Peter
beri ekilmi en kasvetli komedi sahnesi olduu sylenebilir. Byk bir uluslarara
Brett
s baar yakalayan Life o f Brian neredeyse ekilemeyecekti. Filmin yapm, eski Be
atles yesi George Harrison'un yeni kurmu olduu yapm irketi HandMade
Films'den alnan parayla gerekleebildi. KK
ABD (Omni, Zoetrope) APOCALYPSE NOW (1979)
153dk, Technicolor Kyamet
Dili: ngilizce / Franszca /
Vietnamca / Kamboya dili
"Dehet! Dehet!" Vietnam Sava esnasnda Yzba Willard (Martin Sheen)
Ynetmen: Francis Ford Coppola
ordudan firar etmi bir zel Kuwetler komutan olan. Albay Kurtz'u (Marlon Bran
Yapmc: Francis Ford Coppola,
do) bulup, grd yerde ldrmekle grevlendirilmitir. W illard'in yolculuu y
Gray Frederickson, Fred Roos, Tom
Sternberg. zeysel adan bir aksiyon maceradr ama ayn zamanda bariz bir biimde savan
Senaryo: John Milius, Francis Ford akldlnn bir alegorisi ve kendini kefetme yolculuudur. Sonunda Brando or
Coppola taya ktnda, film deliliin ve ktln zmsz gizemlerine felsefi bir zm
Joseph Conrad'in Heart o f bulma arayna dnr.
Darkness isimli romanndan
Francis Coppola'nn epik filmi, ateli, sava yanls yazar John Milius ile Coppo-
Grnt Ynetmeni: Vittorio
la'nn Zoetrope'deki (Francis Ford Coppola ve George Lucas'n bamsz film yap
Storaro
mak amacyla 1969'da kurduklar stdyo) orta ve kendisi gibi sava kartln
Mzik: Carmine Coppola, Francis
Ford Coppola, Mickey Hart, The dan sulu zgrlk George Lucas (balangta filmi o ekecekti) tarafndan, Jo
Doors, Wagner seph Conrad'n 1902 tarihli roman Heart o f Drakness'n (Karanln Yrei), o es
Oyuncular: Marlon Brando, nada srmekte olan savala Ilikilendirilmi, serbest bir uyarlamas olarak gelitiril
Robert Duvall, Martin Sheen, miti. Bir dier temel ilham kayna Homeros'un Odysse/a'syd; ve bu, ciddiyetsiz
Frederic Forrest, Albert Hall, Sam
bir annda Coppola'nn filmine "Idiocy" (Budalalk) adn takmasna sebep olmutu.
Bottoms, Laurence Fishburne,
Dennis Hopper, G.D. Spradlin, ekimler srasnda yaanan zorluklar bir efsane haline geldi ve birka kitabn yan
Harrison Ford, Jerry Ziesmer, Scott sra 1991 yapm belgesel Hearts o f Darkness: A Filmmaker's Apocalypse'e (Ka
Glenn, Bo Byers, James Keane, ranln Yrekleri: Bir Ynetmenin Kyameti) konu oldu. Filipinlerde 16 hafta sre
Kerry Rossall
cek ekimler 238 gne uzad. Henz 36 yanda olan Sheen, ekimler esnasnda
Oscar: Francis Ford Coppola, Fred
Roos, Gray Frederickson, Tom kendisini neredeyse ldren bir kalp krizi geirdi ama be hafta sonra almaya
Sternberg (film), Francis Ford dnd. Brando ar kilolu ve hazrlksz olarak kageldi; ve filmin, herkesin lm
Coppola (ynetmen), John Milius, ne sebep olmadan nasl bitirileceinin yeniden gzden geirilmesine sebep oldu.
Francis Ford Coppola (senaryo), Kusurlu ama sersemletici filmin gsterili sahnelen unutulmazdr. Kyamet,
Vittorio Storaro (grnt
ynetmeni), Walter Murch, Mark bezgin ve tkenmi Willard'i, Saygon'daki bir otel odasnda, eytanlarnn hcu-
Berger, Richard Beggs, Nathan
Boxer (ses)
Oscar adaylklar: Robert Duvall
(yardmc erkek oyuncu), Dean
Tavoularis, Angelo P. Graham,
George R. Nelson (sanat
ynetmeni), Richard Marks, Walter
Murch, Gerald B. Greenberg, Lisa
Fruchtman (kurgu)
Cannes Film Festivali Francis
Ford Coppola (FIPRESCI dl),
(Altn Palmiye), dl Die
Blechtrommel ile paylat
muna urarm halde gsteren heyecan verici bir montajla alr. Bu sahnedeki vaz
geilmez ve alntlanmaya son derece uygun anlatm, ortaya daha sonra, filmin
montaj srasnda km bir fikirdir ve "Sava B ltenlerinde yer alan Vietnam r
portajlar, Milius tarafndan ek kaynak olarak kullanlan Michael Herr tarafndan
yazlmtr. Bir devriye teknesiyle nehir yukar ilerleyen Willard ve ekibi, Hava Kuv
vetlerinden muhafzlar ile buluur. Muhafzlarn komutan, beyazperdenin en
muhteem rktc kaklarndan biri olan, Albay "Sabahlar napalm kokusuna
baylrm" Kilgore'dur (Robert Duvall); Viet Konglar'n elindeki bir ky kyne a
fakta saldr emri veren lgn, karizmatik, kovboy apkal srf tip. Saldr sahne
si film in doruk noktasdr. Birlik afakta, borazanc geleneksel svari saldr emrini
alarken havalanr. Kilgore helikopterinden yksek sesle Wagner'den "Valkyrle'nin
Dn"n alar. Sahne Kilgore'un jel haline getirilmi benzine dzd nl v
gyle sona erer: "Zafer gibi kokuyordu." Bu sahne, lmcl kltr atmalar ve
sava psikozlarn gl bir biimde canlandran ve nihayetinde Kamboya'dan n
ceki son mevkii olan "Cehennemin Kaplarndaki arpmaya ve iaret fiekleri,
lklar ve makineli tfek atei arasnda geen bir asit tribi lgnlna varan, bir di
zi gerekst, kabus gibi, uyuturucu etkisinde rock-n-roll karlamann sadece il
kidir. Coppola huzursuz edici biimde belirsiz bir sona srklenmeden nce, Bran-
do'nun katlediliini bir kzn kurban edilmesiyle birlikte kurgular. Ancak bu yol
culuun en korkun yan, Vietnam gereini ok baarl bir biimde yakalam ol
duunun sylenmesidr. AE
ABD (Aspen)
94dk, Technicolor
Ynetmen: Carl Reiner
Yapmc: William E. McEuen,
David V. Picker
Senaryo: Steve Martin, Carl
Gottlieb, Michael Elias
Grnt Ynetmeni: Victor J.
Kemper
Mzik: Jack Elliott
Oyuncular: Steve Martin,
Bernadette Peters, Catlin Adams,
Mabel King, Richard Ward, Dick
Anthony Williams, Bill Macy, Dick
O'Neill, Maurice Evans, Helena
Carroll, Ren Woods, Pepe Serna,
Sonny Terry, Brownie McGhee,
Jackie Mason
ABD / Britanya (Henson, ITC)
97dk, Eastmancolor
Ynetmen: James Frawley
Yapmc: Jim Henson
Senaryo: Jack Burns, Jerry Juhl
Grnt Ynetmeni: Isidore
Mankofsky
Mzik: Kenny Ascher, Paul
Williams
Oyuncular: Jim Henson, Frank Oz,
Dave Goelz, Jerry Nelson, Richard
Hunt, Charles Durning, Austin
Pendleton, Scott Walker, Edgar
Bergen, Milton Berle, Mel Brooks,
James Coburn, Dorn DeLuise, Elliott
Gould, Bob Hope
Oscar adaylklar: Paul Williams,
Kenny Ascher (mzik), Paul
Williams, Kenny Ascher (film arks)
THE JERK (1979)
Gsterime girdiinde olduka yanl anlalm olsa da. Cari Reiner'in 1979 ya
pm Blissfully Silly komedisi, o yln nc byk gie haslatn elde etti. Komed
yen ve yazar Steve Martin'in ilk sinema filminde yer alan, olan bitenlere ramen
hayallerini gerekletirmeye alan ahmak fikri, zamannn ok tesindeydi. Yllar
sonra, Farrelly Kardeler'in baarl komedilerinin omurgasn bu ar derecede kli
eletirme oluturacakt. Martin'e ekledikleri sadece 1990'larn oka daha dayank
l izleyicilerine ynelik, alameti farikalar haline gelen mstehcen ve aleni biimde
cinsel referanslardr.
The Jerk'n (Ahmak) ana karakteri, beyaz sal, zayf ve solgun Navin R. John
son (M artin) "fakir bir zenci ocuu olarak yetitirilmitir." Bu komiktir nk yaln
gerein ta kendisidir. Navin bebekken terkedilmi ve paylaacak fazla sevgisi olan
siyah bir aile tarafndan evlat edinilmitir. Johnson'larn kanndan olmadn re
nince sarslan saf Navin, kaderini aramak zere St. Louis'e gider. Yolculuu talihli
tesadfler getirir ve kolay aldanabilen ama gamsz ahma, ne, servete ve aka
ulatrr. O dnemde Martin'le romantik bir ilikisi olan Bernadette Peters'n can
landrd sessiz, yumuak huylu kz Gibson, ba roldeki erkeinin ilgin komedi be
cerilerine zarif biimde ayna tutar. The Jerk televizyon iin yeniden ekilmi ve bir
televizyon dizisinin pilot blmleri iin de kullanlmtr ancak her ikisi de baarsz
olmutur. Martin ve Peters, son derece yanl zamanlanm Penries from He-
aven'da (1981) yeniden bir araya geldiinde, byk umutlar boa kmt. KK
THE MUPPET MOVIE (1979)
Bir yol filmi ne zaman bir yol filmi olmaktan kar? O yolda seyahat edenler
bir grup kukla ya da daha dorusu, absrd olan grme becerisiyle ocuk prog
ramlarnn kkten deimesine sebep olan Jim Henson'un yaratt Muppet'lar ol
duunda. Kurbaa Kermit, Ay Fozzy, Kpek Ralph ve Miss Piggy gibi "yldzlar"
gerek dnyaya koymak (M uppet ov'un ekildii set yerine) bylerini biraz kay
betmelerine sebep olsa da The M uppet Movie yine de yeterince byleyicidir. Ve
elbette samalklarla doludur nk Muppet'lar brakn fizik kurallarn, mantk ku
rallarna bile her zaman uymazlar.
Kermit, Hollywood'da yldz olmak zere yola km taral bir kurbaadr ve
yol boyunca kendine farkl tiplerden oluan yoldalar edinir, birka gln ste
sinden gelir, hatta kendisini sahip olduu Kurbaa Baca restoranlarndan oluan
zincirin maskotu olarak kullanmak isteyen kt bir adamdan kamay baarr.
Ama yk, arklarn ve Orson Welles'le bir karlamayla doruk noktasna varan
eitli nl (bunlardan bazlar da Muppet'lardandr) taklitlerinin ok gerisindedir.
Mzikler ilgi ekicidir, sesler (Henson ve Frank Oz gibileri sayesinde) ifade ykl ve
almann tamam insan sersemletecek kadar komiktir. JKI
MANHATTAN (1 9 7 9 )

"Birinci Blm. New York ehrine akt. Oray ar lde

putlatrmt." Hicivsel ve sevimli Manhattan, W oody Allen'n
New York ehriyle beyazperdede yaad ak ilikisinin cokulu
tepe noktasdr ve hatta ehrin grntlerinin sevecen bir biim
de montajland, ifade ykl bir Sevgililer Gn mektubu gibi
balar. nemli dlleri 1977 yapm filmi Annie Hall kazanmtr
ama bu hem ac hem tatl devam filmi (ayn biimde Ailen ve
Marshall Brickman tarafndan yazlmtr) ineleyici, ar derece
de ince esprilerle ("Kadnlarla ilikiler sz konusu olduunda,
August Strlndberg2 dln hak ediyorum") hedefi vuran dar
belerin mkemmel bir birleimidir. Allen'n oynad, bir komedi
yazar olan entelektel romantik Isaac Davis, Diane Keaton'n
canlandrd kendini beenmi, zengin, beyaz, Radcliffe mezunu sevgilisi Mary
Wilke tarafndan incitilmitir; ve kendisinin zm olduu elenceli, ok ho ve en ABD (Rollins & Joffe)
96dk, SB
die verici derecede gen Tracy'e (Mariel Hemingway) dner.
Ynetmen: Woody Ailen
Manhattan, Annie Hall'da yer alan ve W oody Allen'n alameti farikas haline
Yapmc: Charles H. Joffe
gelen baz eleri aynen ierir. Psikanaliz bamls kahramanlar ("Biliyor musun
Senaryo: Woody Allen, Marshall
stnde harika bir i karm... Kendine gvenin Kafka'nnkinden biraz daha az") Brickman
ve bir erkek arkadayla (bu filmde Michael Murphy) srlarn paylat, alayc bir Grnt Ynetmeni: Gordon
iliki mevcuttur. Manhattan'\ zel klan holuklar arasnda Meryl Streep'in sinema Willis
da oynad ilk rollerden birinde (Ike'n eski kars muhalif Jill) yer almas. Ailen ve Mzik: George Gershwin
Keaton'n 52. Cadde Kprs altndaki bir bankta oturduu afak sahnesi (filmin Oyuncular: Woody Allen, Diane
Keaton, Michael Murphy, Mariel
afiinde kullanlan grnt) ya da yldz evindeki bulumalarndaki komposizyon gi
Hemingway, Meryl Streep, Anne
bi estetii gl geni plan ekimler, Gordon Willis'in aydnlk siyah beyaz, geni
Byrne, Karen Ludwig, Michael
ekran sinematografisi ve gz kamatrc biimde kullanlm George Gershwin m O Donoghue, Victor Truro, Tisa
zikleri (Zubin Mehta ynetiminde New York Filarmoni Orkestras tarafndan ses Farrow, Helen Hanft, Bella Abzug,
lendirilir) bulunur. Filmin sonunda zellikle mthi, aklayc bir an yer alr. Wo- Gary Weis, Kenny Vance, Charles
Levin
ody/lke bir monologla Manhattan'llarn "evrenin zlmesi daha zor, rktc
Oscar adaylklar: Woody Allen,
sorunlaryla" yzlemekten kanmak iin kendi nevrozlarn yarattn aklar ve Marshall Brickman (senaryo), Mariel
sonra da hayat yaamaya deer klan, Groucho Marx'la balayp, sporu, mzii, Hemingway (yardmc kadn
edebiyat, sanat, yemekleri ieren ve filmleri de ihmal etmeyen, ekici bir grup in oyuncu)
san ve nesneyi sralayarak kendini (ve izleyiciyi) neelendirir. AE
Avustralya (Crossroads, Kennedy
Miller)
93dk, Eastmancolor
Ynetmen: George Miller
Yapmc: Byron Kennedy
Senaryo: James McCausland,
George Miller
Grnt Ynetmeni: David
Eggby
Mzik: Brian May
Oyuncular: Mel Gibson, Joanne
Samuel, Hugh Keays-Byrne, Steve
Blsley, Tim Burns, Roger Ward, Lisa
Aldenhoven, David Bracks,
Bertrand Cadart, David Cameron,
Robina Chaffey, Stephen Clark,
Mathew Constantine, Jerry Day,
Reg Evans
MAD MAX (1979)
lgn Max
Yazar-ynetmen George Miller'in kyamet sonras lemesinin kinci filmi olan
1981 yapm The Road Warrior (Yol Savas; bunu Mad Max Beyond Thunderdo-
me zledi ve drdnc film in de almalar sryor) daha iyi eletiriler alsa da, on
dan ki yl nce gsterime giren aknlk uyandrc M ad Max, her eyin balang
cdr. nk Miller etelerin kol gezdii orak bir Avustralya'ya dair cehennemi an
drr tasavvurunu, Mel Gibson adnda gen, yeni bir aktrn yardmyla lk kez bu
filmde perdeye tamtr.
Gibson, Max Rockatansky roln aldnda henz 23 yandayd (sylentiye
gre Gibson semelere bir bar kavgasnn ertesi gn katlm ve onu dierlerinden
ayran morarm yz, rol datan ynetmenin aklnda kalm) ve o kadar tannma
mt k Mad Max, Amerika'da gsterime girdiinde, fragmanlarda ondan bahset
mek yerine filmin patlama ve arpma sahnelerine odaklanlmt. Geriye baknca,
phesiz Gibson'n deri ceketli anti-kahraman canlandrmas, filmin temel esidir.
Rockatansky, gelecekteki ssz bir Avustralya'da, hzla zlen bir toplumda
dzeni salamaya alan motosikletli bir polistir. eteler, terkedilmi otobanlarda
bir aa bir yukar gezinir ve uygun grdkleri her yeri yamalar ve insanlara te
cavz eder. Bu gruplardan biri, Max'in karsnn ve ocuunun evine gelir. Onlar
ldrlnce Max intikam peine der ve bylece ihtiaml araba takipleri, acma
sz dvler ve yavalamak bilmeyen aksiyon ieren, iddetli taknlk balar.
Daha da etkileyici olan film in sadece 400.000 dolara mal olduu halde (bt
e o kadar kstlym ki Miller'n bir arpma sahnesinde kendi arabasn kulland
sylenir) 100 milyon dolardan fazla gelir getirerek, tarihin en karl yapmlar ara
sna girmesidir. M ad Max tm dnyada hak ettii biimde bir klt klasii olmutur
(ABD'de, seyircilerin Avustralya aksann anlamayaca dncesiyle "Amerikanca"
dublajlanm olmasna ramen) ve bugn bile arpc, kasvetli ve anmsanmaya de
er bir sinema eseridir. JB
NOSFERATU: PHANTOM DER NACHT (1979)
Vampir Nosferatu

F.W. Murnau'nun 1922 tarihli Dracula uyarlamasnn, Werner Herzog tarafn

dan yeniden yapm, hem Alman sessiz sinema klasiine etkili ve dokunakl bir say
g gsterisi hem de bal bana dikkat ekici bir almadr. Her ikisi de 1979 yap
m olan, John Badlamn Dracula's ve George Hamilton'n vampir komedisi Love
a t First Bite (ilk Isrkta Ak) neredeyse ayn anda ortaya kan Nosferatu: Phantom
der Nacht (Vampir Nosferatu), Bram Stoker'n yksn deimez, neredeyse
hipnotize edici bir biimde anlatr. Jonathan Harker (Bruno Ganz), fare suratl, iti
ci ama melankolik Kont Dracula'nn (Klaus Kinski) atosunun sszlndan, kalaba
lk ve hareketli Bremen ehrine tanmasn ayarlamak zere byleyici bir Popol
Vuh (1969'da Mnih'te kurulmu avangard Krautrock topluluu.) mzii eliin
de, sisli bir gzellii olmakla birlikte tehditkar Karpat dalarnda yol alr.
Bu uyarlamada, Dr. Van Heising (Walter Ladengast) Dracula'nn lmnn
ardndan polisin gtrd konuyla ilgisiz nemsiz bir karakterdir ve Murnau iin
de olduu gibi, insanl, fedakarlyla kadim yaratn afak skene dek oyalan
masna sebep olan, porselen krlganlndaki kadn kahraman Lucy (Isabelle Adja
ni) temsil eder. Filmin, belki de Mario Bava (Black Sabbath, 1963) ya da Roman
Polanski (The Fearless Vampire Killers (Korkusuz Vampir Avclar), 1967) yapm
vampir filmlerinden alnma temalarn eklendii sonunda, salgn yaymak zere bir
sahilde drtnala giden, yeniden doan Dracula'ya dnm Jonathan yer alr.
Meksika mumyalar ve ar ekim yarasa grntleri ile alan Herzog'un filmi
anlalmazdr ve ima ykldr. Kinski'nin hafif ikayeti, kendine acyan ama yine
de gaddar Dracula's, Max Schreck'in canlandrd Graf von Orlok'un acmaszl
n deerlendirirken, orijinal filmdeki uzun parmakl, ukur gzl kan emicinin n Bat Almanya / Fransa
(Gaumont, Werner Herzog)
l imgesini yeniden canlandrr. Roman yazar Roland Topor'un (The Tenant (Kira 107dk, Eastmancolor
c)) kkrdayan bir Renfield olduu ve geleneksel kahraman rollerinin Ganz ve Ad Dili: Almanca
jani tarafndan gerekletirilen son derece tuhaf, portre gibi yorumlarnn yer ald Ynetmen: Werner Herzog
bu yapm, bir korku filmi iin sra ddr. Korku sahneleri dk tempoludur, ak Yapmc: Michael Gruskoff,
Werner Herzog, Daniel Toscan du
siyon ya da olay rgsnden ziyade esrarengiz ya da kara-mizah ieren olaylarla Plantier
(arbal cenaze trenlerinin ve saa sola kouturan kemirgenlerin doldurduu Senaryo: Werner Herzog
bir kasaba meydan) ykldr. Eer orijinal Nosferatu, Dracula'nn en rktc si Bram Stoker'n Dracula isimli
romanndan
nema uyarlamasysa, bu dntrc gzden geirme kesinlikle en mistik ve gi
Grnt Ynetmeni: Jrg
zemli olandr. KN Schmidt-Reitwein
Mzik: Popol Vuh
Oyuncular: Klaus Kinski, Isabelle
Adjani, Bruno Ganz, Roland Topor,
Walter Ladengast, Dan van Husen,
Jan Groth, Carsten Bodinus, Martje
Grohmann, Rijk de Gooyer,
Clemens Scheitz, Lo van
Hensbergen, John Leddy, Margiet
van Hartingsveld, Tim Beekman
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Henning von Gierke
(Gm Ay), Werner Herzog (Altn
Ay adayl)
ngilizce ad: Nosferatu: Phantom
o f the Night

ABD (Paramount, Wildwood)
124dk, Technicolor
Ynetmen: Robert Redford
Yapmc: Ronald L. Schwary
Senaryo: Alvin Sargent
Judith Guest'in romanndan
Grnt Ynetmeni: John Bailey ulduundan beri sululuk duygusuyla ve intihar eilimleriyle bouan, liseli gen
Mzik: Marvin Hamlisch
Oyuncular: Donald Sutherland,
Mary Tyler Moore, Judd Hirsch,
Timothy Hutton, M. Emmet Walsh,
Elizabeth McGovern, Dinah
Manoff, Fredric Lehne, James
Sikking, Basil Hoffman, Scott
Doebler, Quinn K. Redeker,
Mariclare Costello, Meg Mundy,
Elizabeth Hubbard
Oscar: Ronald L. Schwary (film),
Robert Redford (ynetmen), Alvin
Sargent (senaryo), Timothy Hutton
(yardmc erkek oyuncu)
Oscar adaylklar: Mary Tyler
Moore (kadn oyuncu), Judd Hirsch
(yardmc erkek oyuncu)
ORDINARY PEOPLE (1980)
Sradan nsanlar
"Olumuzun cenazesine gidiyorduk ve sen ayama ne giydiimi dert ediyor
dun!" Robert Redford'un gzel bir biimde dnlm ve ustalkla gerekletiril
mi ilk ynetmenlik denemesinin, Akademi dllerl'nde En iyi Film ve En yi Ynet
men Oscar'larn alarak Martin Scorsese'nin Raging Bull'unu (Kzgn Boa) geride
brakmas, bazlar iin hl fke kaynadr. Sradan nsanlar1da ayrca En iyi Yar
dmc Erkek Oyuncu Oscar'yla 19 yandaki Timothy-Hutton (bylelikle bugne
dek Oscar kazanan en gen erkek oyuncu olmutu) ve Judith Guest'in, ergen ya
taki oullarnn lmnn bir aileye etkisini ele alan baarl romannn duyarl ve
zekice uyarlamasyla, senarist Alvin Sargent da dllendirilmiti. Ancak bu filmi
"anlamayanlar," i dnyalarndaki gerei dile getiremeyen insanlara dair son de
rece nce, kiisel bir dram skalyorlar. Anlalr bir biimde film en ok ABD'de ilgi
ekti. Buradaki etkileyici ticari baars, 1980'ler Amerika'snn, kiinin duygularn
ortaya karmas konusuna duyduu ilgiyi yanstyordu.
Hutton, popler aabeyi, kendisinin hayatta kald bir yelken kazasnda bo
Conrad Jarret' canlandrr. Conrad, akln derli toplu grnmekle bozmu ve kz
gnln iddetle inkar eden bir kontrol manya olan mesafeli, souk annesi
Beth'ten (Mary Tyler Moore) ne anlay ne de yardm grr. Baarl, geinmesi ko
lay babas Calvin (Donald Sutherland) olu iin endielenir ama onunla ne hakkn
da, nasl konumas gerektiini ya da kendi duygularn nasl fade edeceini bile
mez. Conrad'a ulamak ve derin zntsn ve fkesini fark etmesi in onu y
reklendirmek ak szl, deneyimli bir psikiyatra (Judd Hirsch) der. Onunla ba
kurmak ac veren bir tercih yapmay gerektirse de sonuta olan sadece babasnn
sevgisi kurtarabilir.
Chicago'nun zengin bir banliysnde geen ykde, Jarret'larn sosyal stat
leri ve ayrcalkl refahlar, yzeyin altndaki alkanty daha gl vurgular. Barol
lerde oynayanlar muhteemdir; zellikle komedi dizilerinin sevgilisi Moore olmak
zere, trn rneklerine son derece ters seilmilerdir ve Conrad'n tatl, tuhaf sev
gilisi rolnde Elizabeth McGovern parlak bir k yapmtr. Redford'un filmleri e
siz bir biimde Amerikal ve daima zariftir. Bu samimi, ll, imza yapm, Red
ford'un geni grl insanclnn somut bir rneidir. AE
ATLANTIC CITY (1980) ABD / Kanada / Fransa (Cine-
Neighbor, Famous Players,
International, Merchant,
Louis Malle'n, su-gerilim, ak hikayesi, Gzel ve irkin tarz peri masal ve ya
Paramount, Selta, CFDC)
rm yzyl iinde bir Amerikan tatil blgesini etkileyen deiimler stne dnce
104dk, Renkli
lerin, snflandrmas harikulade biimde zor bir bileimi olan alayc aheseri, Burt Ynetmen: Louis Malle
Lancastern canlandrd, yalanan bir tombalacya, mevcut yaamnn kt koul Yapmc: Denis Heroux
larndan kamak iin Capone, Siegel ve benzerleri gibi byk bir gangster olduu Senaryo: John Guare
zamanlara dair hayallere kaplan, romantik bir gevezeye odaklanr. Grnt Ynetmeni: Richard
Ciupka
Talihini dzeltme ve kendine saygsn yeniden kazanma frsat, kahramann
Mzik: Michel Legrand
karsna bir anda, uzaktan beendii bir krupiyenin (Susan Sarandon) eski sevgi
Oyuncular: Burt Lancaster, Susan
lisi olan, sorumsuz, hippi kokain satcs (Robert Joy) klnda kar. Yeniden serve
Sarandon, Kate Reid, Michel Piccoli,
te ve gen bir kadna sahip olabilir, tek sorun kokainin aslnda Mafya'ya ait olma Hollis McLaren, Robert Joy, Al
sdr. Waxman, Robert Goulet, Moses
Znaimer, Angus Maclnnes, Sean
Maile ve senarist John Guare, filme adn veren oyun alannn, snmekte olan Sullivan, Wallace Shawn, Harvey
ihtiamn muhteem bir biimde kullanarak, ustalkla sahnelenmi aksiyon sekans Atkin, Norma Dell'Agnese, Louis
laryla zaman zaman gerilimi arttrarak ve ty gibi hafif yapm, btn oyuncularn Del Grande
sergiledii salam performansla balayarak, ryalar, aldanlar ve gereklik arasn Oscar adaylklar: Denis Heroux
(film), Louis Malle (ynetmen),
daki uurumu incelikle ele alrlar. Ancak A tla n tic C ity 'd e , sonunda defne yaprakla
John Guare (senaryo), Burt
rn kazanan, sadece S w e e t S m e ll o f S u c c e s s 'd e k i (B a arn n T atl K o k u s u ) J.J. Lancaster (erkek oyuncu), Susan
Hunsecker performans filmdekine rakip olan Lancaster'dr. GA Sarandon (kadn oyuncu)

LE DERNIER MTRO (1980) Fransa (Carrosse, SFP, Sdif, TF1)

Son Metro 128dk, Fujicolor
Dili: Franszca
Ynetmen: Franois Truffaut
2. Dnya Sava ve Alman igali hakknda pek ok Fransz filmi ekilmitir ama
Yapmc: Franois Truffaut
hibiri Franois Truffault'nun S on M e tr o 's u kadar grkemli deildir. Bu film ayn
Senaryo: Jean-Claude Grumberg,
zamanda Truffault'nun "gsteri" hakkndaki yarm kalan lemesinin, film yapm Suzanne Schiffman, Franois
na dair La N u it A m ric a in e 'd e n ( n a m d i e r G e c e n in tesi, 9 7 3 ) sonra, tiyatro Truffaut
hakkndaki ikinci blmdr. Grnt Ynetmeni: Nestor
Almendros
Yahudi ynetmen Lucas Steiner (Heinz Bennent) sava sresince kilerde sak
Mzik: Georges Delerue
lanrken, kars Marion (Catherine Deneuve) tiyatroyu iletir ve ykselen yldz Ber
Oyuncular: Catherine Deneuve,
nard Granger'n (Grard Depardieu) rol ald bir oyun sahneler. Truffaut tarihe biraz Grard Depardieu, Jean Poiret,
keyfi yaklasa da nfuz sahibi faist bir eletirmenin yattrlmasndan, karaborsa sa Heinz Bennent, Andra Ferrol,
lam kaaklna dek, igal altndaki Fransa'da gnlk hayata dair pek ok gerek Maurice Risch, Paulette Dubost,
Jean-Louis Richard, Sabine
detay filmine doldurur. Her eyin tesinde, dnem arklar, giysileri ve nesneleriyle
Haudepin, Jean-Pierre Klein,
an ruhunu gl bir biimde canlandrr ve filmin dnyasyla filmin iindeki oyu Renata, Marcel Berbert, Hnia Ziv,
nun, birbirlerine oyuncu bir biimde yansdklar pitoresk, temsili bir ortam yaratr. Laszlo Szabo, Martine Simonet
Oscar adaylklar: Fransa
Truffaut daha sonra iki film ekmi olsa da S on M e tr o erken lmnden nce
(yabanc film)
ki son nemli eseri olarak grlr. Filmin, merkezindeki romantik ifti canlandran yl
dzlar, Deneuve ve Depardieu'ye de ok ey borlu olan byk baars, Truffaut'nun
parlak kariyerini talandrd. Hi tartmasz, sorunlu bir dnemin kabul gren bir yo
rumu olsa da muhteem, cokulu ve gz alc bir filmdir S on M e tro . GV
,
ngilizce ad: The Last Metro
Britanya (Hawk, Peregrine,
Producers Circle, Warner Bros.)
119dk, Renkli
Ynetmen: Stanley Kubrick
Yapmc: Stanley Kubrick
Senaryo: Stanley Kubrick, Diane
Johnson
Stephen King'in romanndan
Grnt Ynetmeni: John
Alcott
Mzik: Wendy Carlos, Rachel
Elkind
Oyuncular: Jack Nicholson,
Shelley Duvall, Danny Lloyd,
Scatman Crothers, Barry Nelson,
Philip Stone, Joe Trkei, Anne
Jackson, Tony Burton, Lia Beldam,
Billie Gibson, Barry Dennen, David
Baxt, Manning Redwood, Lisa
Burns
THE SHINING (1980)
Cinnet
Stanley Kubrick'in, Stephen King'in ayn adl eserinden yapt usta ii uyarla
ma sayesinde, The Shining sadece yazara ve ynetmene sarslmaz bir n kazandr
makla kalmad, ayn zamanda aktr Jack Nicholson' "sper-starlar" dnyasna da
tad. Nicholson'un rktc, kan donduran Tonight Show nidas "iteeee kar-
nzdaaaa Johnny!" sinema tarihinin en unutulmaz sahnelerinden biri olmutur. To
parlanmakta olan alkolik Jack Torrance (Jack Nicholson), kars Wendy (Shelley Du
vall) ve kk olu Danny'yle (Danny Lloyd) birlikte yaamak zere, l sezonda
bakcln yapmak zere ie girdii, Colorado'nun Rocky Dalar'nda grkemli bir
dinlenme yeri ve artk bo olan Overlook Hotel'e gider. Haftalar getike ailenin
her bir yesi korkutucu sanrlar grr. Otelde uzun yllar nce gerekleen kanl ci
nayetlere dair ilk grntleri, psiik yetenekleri en yksek olan Danny grr. Ar
dndan Jack yava ve geri dnsz bir biimde delilie srklenmeye balar. Bilin
dzeyinde deneyimlerinin farknda olmasa da yaanan her olaydan sonra davran
lar daha deiken, iddetli ve saldrgan bir hal alr. Akln Danny'nin kendi kabuu
na ekilmesine ve Jack'in mantksz davranlarna takan Wendy, en son etkilenen
kiidir. Sonunda, iinde bulunduu tehlikenin ac bir biimde farkna varr ve iste
rinin eiinde olduu halde, oluyla birlikte hayatta kalmay baarr.
King'in kitab, kendi cmleleriyle "sadece yazar tkanml hakknda kk
bir ykdr." Romanc Diane Johnson'la ibirlii yapan Kubrick, romann temalar
olan iletiim ve yaltlmlk zerine iddetle yklenip, onlar zengin bir sembolizm
le glendirir. Bu temalar, ksmen psiik "yansma" becerisiyle ve ksmen de Jack'in
delilie dehet verici yuvarlanyla film boyunca tekrarlanr.
Film karanlk, rahatsz edici ve klostrofobiktir. Kubrick, byk dehet uyand
ran bir atmosfer yaratarak ustaln sergiler. Kamera alarn ve tempoyu dikkat
le belirleyerek, bizi korkunun iine eker. Btn aheserler gibi The Shining de bir
edebiyat uyarlamas statsn aarak sadece (kayda deer
mziklerin ve Roy Walker'in unutulmaz yapm tasarmnn
g katt, grkemli havadan ekimler, nefes kesici ve sem
bolik renk kullanm ve yinelenen ayna ve labirent imgeleriyle)
Kubrick'in en baarl eserlerinden biri deil ayn zamanda
ada korku sinemasnn bir klasii haline gelir. artc bir
biimde Stephen King, gerekliin zlmesine ve yava ya
va delirmeye dair yksnn Kubrick yorumundan pek de
memnun kalmamt. 1997'de orijinal romana neredeyse ke
limesi kelimesine sadk kalan ksa bir televizyon dizisi iin
Mick Garris'le alt. RDe
A B D (Lucasfilm Ltd.)
124dk, Renkli
Ynetmen: Irvin Kershner
Yapmc: Gary Kurtz, George
Lucas
Senaryo: George Lucas, Leigh
Brackett, Lawrence Kasdan
Grnt Ynetmeni: Peter
Suschitzky
Mzik: John Williams
Oyuncular: Mark Hamili, Harrison
Ford, Carrie Fisher, Billy Dee
Williams, Anthony Daniels, David
Prowse, Kenny Baker, Peter
Mayhew, Frank Oz, Alec Guinness,
Jeremy Bulloch, John Hollis, Jack
Purvis, Des Webb, Kathryn Mullen
Oscar: Bill Varney, Steve Maslow,
Gregg Landaker, Peter Sutton (ses),
Brian Johnson, Richard Edlund,
Dennis Muren, Bruce Nicholson
(grsel efekt)
Oscar adaylklar: Norman
Reynolds, Leslie Dilley, Harry Lange,
Alan Tomkins, Michael Ford (sanat
ynetimi), John Williams (mzik)
STAR WARS: EPISODE V - THE EMPIRE
STRIKES BACK (1980)
Yldz Savalar: Blm 5 - mparator
"Asiler iin kt bir zaman..." Darth Vader (David Provvse) saplantl bir biim
de toy kahraman Luke Skyvvalker' (Mark Hamili) aramaktadr. Luke kaderini ke
fetmeye balar. kat maceraperest Han Solo'nun (Harrlson Ford) yakasna
kelle avcs Boba Fett (Jeremy Bulloch) yapmtr. Asi prenses Leia (Carrie Fisher)
kulak rten sa modelini bir topuzla deitirmitir ve ktcl imparatorluk, ok
ok uzaklardaki bir galakside kuatt yiit zgrlk savalarnn bana bela
edecei, bir dizi yeni dehet verici teknolojiye sahiptir.
George Lucas'n, modern sinemann mihenk ta olan orijinal Yldz Savalar
lemesinin en iyisinin, byk gie baarsnn ve kltrel olgunun, bu 1977 yap
m arpc devam filmi, Oscar kazanan daha ok sayda zel efektiyle birinciyi ge
ride brakmtr. 5. Blm daha kiiliklidir: Baroldeki lde ak filizlenir; ve orta
ya, hepsi de stdyonun alkan iisi Irvin Kershner'n usta ellerine emanet edil
mi, gl yeni karakterler kar (Billy Dee VVlliams'n canlandrd atlgan herge
le Lando Calrlssian gibi). Luke'un bir hipotermi talihsizlii yaad arpc buz ge
zegeni Hoth'dan, asilerin ilk epik kara arpmasna varncaya dek aksiyon son de
rece gldr. arpma, Han'n gemiiyle yzletii Cloud City'de (Bulut ehir)
doruk noktasna ular ve ba dman Vader (James Earl Jones'un unutulmaz ses
lendirmesiyle) Luke'a Yldz Savalar mitinin merkezindeki sarsc gerei aklar.
Bu saldrlar arasnda Luke, Jedi valyesi olmak iin ei-
tim almaya devam eder ve tuhaf gizemci usta Yoda'nn
(Muppet'lara can veren Frank "Miss Piggy" Oz'un, art
c bir ifade gc ve canllkla oynatt, kr kr kukla ke
i) eitimi altnda, Dagobah bataklklarnda "g"le tan-
r.
Tpk ncl gibi, imparator da 1930'larn Cumarte
si serilerinin2 btn heyecanl gerilimlerinden faydalanr.
Howard Hawks'la gerekletirdii almalarla tannan ve
filmin yapm balamadan len Leigh Brackett'n ve son
radan gelen etkileyici Lawrence Kasdan'n yazd harika
senaryo, canl bir romantik elence duygusuyla geliir.
Tek cmlelik diyaloglar slogan haline gelmitir; "imde
bununla ilgili kt bir his var" gibi. Sahne alan C-3PO ve
R2-D2 gibi androidler arasndaki ho, komik etkileim ve
ok daha tuhaf uzayl yaratklar, tm dnyada izleyicilerin
beenisini kazanmtr. Lucas'n 1997'de dijital olarak
glendirilmi efektler ve dakika ilave ederek yeniledi
i bu canl, patlam msr macerasnn bugn daha da k
ve en az eskisi kadar elenceli olduu sylenebilir. AE
THE ELEPHANT MAN (1980) Britanya / ABD (Brooksfilms Ltd)
Fil Adam 124dk, SB
Ynetmen: David Lynch
David Lynch'in 1977 yapm ilk uzun metraj filmi Eraserhead, Jack Nance'n Yapmc: Jonathan Sanger
temel doum korkusu iin mkemmel bir katalizr grevi gren, tslayan buharlar Senaryo: Christopher De Vore,
ve evreyi kirleten fabrikalarla dolu sanayilemi dnyaya dair bir kabus gibidir. Fil Eric Bergren, David Lynch
Sir Frederick Treves'in The Elephant
Adam 'da Lynch ayn temalarn ve imgelerin ounu kullanr; ama bunlar, bu kez
Man and Other Reminiscences ve
tuhaf, bilmecemsi bir metafora deil, dokunakl, insancl bir ifadeye dnrler. Ashley Montagu'nun The Elephant
Mel Brooks, John Merrick'in (sahip olduu byk urlar yznden acmaszca Man: A Study in Human Dignity
"Fil Adam" lakab taklmt) gerek yksn beyazperdeye tamak iin yllarca isimli kitaplarndan
urat, iin bana Lynch'i getirmek iin de ayn lde byk bir mcadele verdi. Grnt Ynetmeni: Freddie
Francis
Ho bir biimde siyah-beyaz, geni ekran alan ynetmen, 19. yzyl Londra'sn,
Mzik: John Morris
kl krk yaran Viktoryen hassasiyetiyle, sanayi devriminin kat, kirli gereklerinin ir
Oyuncular: Anthony Hopkins,
kin, rahatsz edici bir atmas olarak yanstr. John Hurt, Anne Bancroft, John
Bir sirk gsterisinden, iyi niyetli bir cerrah (Anthony Hopkins) tarafndan kur Gielgud, Wendy Hiller, Freddie
tarlan Merrick (John Hurt), deforme grntsne verdii ilk tepki ok ve tiksinti Jones, Michael Elphick, Hannah
Gordon, Helen Ryan, John
olan bir dnyaya uyum salamaya alr. Dnemin grg kurallar ve resmiyetiyle
Standing, Dexter Fletcher, Lesley
yetitirilmi nazik Merrick, evresindekilerin ounun nyarglarnn ve tatsz hisle Dunlop, Phoebe Nicholls, Pat
rinin stesinden gelemez. Hurt, Merrick'i, kendisini tannmaz hale getiren tonlar Gorman, Claire Davenport
ca makyajn altndan ldayan bir duyarllk ve arballkla canlandrr. Balang Oscar adaylklar: Jonathan
taki iyi niyetine ramen, Merrick'i, bilinalt gdlerle tbbi bir tuhaflk olarak kul Sanger (film), David Lynch
(ynetmen), Christopher De Vore,
lanyor olabileceini fark eden Hopkins de ayn lde muhteemdir. Film batan
Eric Bergren, David Lynch
sona bir baardr, zellikle sanat filmleri gettosundan kurtulmasna yardmc olan (senaryo), John Hurt (erkek
ok sayda dl kazanan Lynch iin. JKI oyuncu), Stuart Craig, Robert
Cartwright, Hugh Scaife (sanat
ynetimi), Patricia Norris (kostm),
Anne V. Coates (kurgu), John
Morris (mzik)
ABD (Lorimar Television)
113dk, Metrocolor
Dili: ngilizce / Franszca /
talyanca
Ynetmen: Samuel Fuller
Yapmc: Gene Corman
Senaryo: Samuel Fuller
Grnt Ynetmeni: Adam
Greenberg
Mzik: Dana Kaproff
Oyuncular: Lee Marvin, Mark
Hamili, Robert Carradlne, Bobby D
Clcco, Kelly Ward, Stphane
Audran, Siegfried Rauch, Serge
Marquand, Charles Macaulay, Alain
Doutey, Maurice Marsac, Colin
Gilbert, Joseph Clark, Ken
Campbell, Doug Werner
Cannes Film Festivali: Samuel
Fuller (Altn Palmiye adayl)
Fransa (Action, Gaumont)
110dk, Eastmancolor
Dili: Franszca
Ynetmen: Maurice Plalat
Yapmc:: Yves Gasser, Klaus
Hellwlg, Yves Peyrot
Senaryo: Arlette Langmann,
Maurice Pialat
Grnt Ynetmeni: Pierre-
William Glenn, Jacques Lolseleux
Mzik: Philippe Sarde
Oyuncular: Isabelle Huppert,
Grard Depardieu, Guy Marchand,
Humbert Balsan, Bernard Tronczak,
Christian Boucher, Frdrique
Cerbonnet, Jacqueline Dufranne,
Willy Safar, Agns Rosier, Patricia
Coulet, Jean-Claude Meilland,
Patrick Playez, Grald Garnier,
Catherine De Gulrchltch
Cannes Film Festivali: Maurice
Pialat (Altn Palmiye adayl)
THE BIG RED ONE (1980)
Samuel Fullerim kariyerindeki en iddial sava filmi, 2. Dnya Sava srasnda
kendisinin dahil olduu Birinci Piyade Bl'ndeki anlarna dayanan The Big Red
One'n (Byk Krmz Bir) yapm uzun srmt. Sonunda film gsterime girdi
inde, stdyonun geni kapsaml yeniden montaj ve stne eklenen anlatm (y
netmen Jlm McBride tarafndan), filmi, Fuller'n istediinden farkl bir hale getir
miti. Fuller bata stdyoya drt saatlik ve iki saatlik iki farkl montaj vermiti ancak
ikisi de reddedilmiti. Fuller dknleri, bu yorumlardan birinin ya da her kisinin de
bir gn yenilenecei umudunu koruyor. Yine de bu film, muhteem iirsel fikirler,
youn duygular ve metafizik iaretler ynnden zengin, akldan kmayan mgeler
eren, grkemli, kiisel bir sava destandr.
Lee Marvln'in ban ektii etkileyici kadroda Mark Hamili, Bobby Di Cicco ve
Robert Carradine yer alr. Enerji ve gzlem dolu olan film unutulmaz, byleyici
anlarla ve akldan kmaz gerekstc imgelerle doludur: Savama steini ilan
ederken bir makineli tfek kapp kullanan, akl hastanesindeki bir hasta; Norman-
diya karmas srasnda bir cesedin saatine uzun sre odaklanlmas (Saving Priva-
te Ryan' - Er Ryan Kurtarmak ekerken Steven Spielberg'ln haberdar olduu bir
sekans); lm kamplarndan birinin kurtarlmasndan sonra l bir ocuu tayan
asker (gl bir biimde, Kenjl Mlzoguchinin Ugetsu M onogatari - Yamurdan
Sonraki Soluk Ayn y/r/eri'ndeki kahramann, kendisini bir hayaletin karlad
eve dn sahnesini artran tekinsiz bir sekanstr). JRos
LOULOU (1980)
Arlette Langmann ve Fransz gereki Maurice Pialat'nn r aan bu filmi,
ilikilerin dinamiklerine cinsellik asndan drst (ve muhtemelen gcklayc) bir
bak grnm altnda, Fransz toplumunun keskin bir eletirisidir. Filmin kalc
deeri bunun ok tesindedir.
Filmin sradan yks, dolambal ve biraz kafa kartrc olmakla birlikte, b
tnl son derece baarl bir biimde korunan bir hikayenin atsn olutur. Nelly
(Isabelle Hupert), yontulmam kocasn (Guy Marchard), tembel eski mahkum Lo-
ulou (sert ama hassas haydut rolnde son derece inandrc olan Gerard Depardl-
eu) iin terk eder. Loulou almak yerine alar. Nelly alr ama pek az belli olan
eitli sebeplerle, eski kocasna dnp durur. ngilizce tercmenin nitelii yer yer
farkllk gsterse de doalama gibi duran diyaloglar yine de farkl ve nandrcdr.
Nelly'nin ksa ve z bir biimde ortaya koyduu zere, bir kadnn onu "siken bir
ayla, sinir eden zengin bir adama tercih edecei" fikri, o dnem in oke ediciy
di. Yirmi yl sonra filmin dili hl ayn lde keskin ve aktr ve tam da bu neden
le son derece gzeldir. Montajda kullanlmayan, Huppertln park etmi iki aracn
arasnda kaybolduu sahnenin yan sra "yatak krma" sahnesiyle nlenen Loulou,
ilgi ekici, usta i ve tam anlamyla yetikinlere ynelik bir filmdir. KK
AIRPLANE! (1980) ABD (Paramount)
Uak 88dk, Metrocolor
Ynetmen: Jim Abrahams, David
Uak, yapmc-ynetmen-senarist ekibi David ve Jerry Zucker ile Jim Abra- Zucker, Jerry Zucker

hams'n nc filmiydi ve ekibin esiz, parodiye dayanan, ayrntl tarzlarn ortak

Yapmc: Jon Davison, Howard W.
Koch Jr.
bilincin bir paras haline getirdi. znde 1970'lerin, The Towering Inferno (Gk
Senaryo: Jim Abrahams, David
delende Panik), Earthquake (Deprem) ve A irport (Havaalan) gibi felaket filmleri Zucker, Jerry Zucker
nin bir parodisi olan Uak byk lde tek bir felaket filmini, 1957 yapm Zero Grnt Ynetmeni: Joseph F.
Hour'u (Kritik A n) temel alr. Zucker kardeler ve Abrahams, Zero Hour'un hakla Biroc
rn satn almt; ve Uak, orijinal filmin yksne, o filmden baz diyaloglar iere Mzik: Elmer Bernstein
cek denli (bunlardan en nls Leslie Nielsen'n syledii "Sadece bu ua uura Tema mzii: John Williams
bilecek deil ayn zamanda akam yemeinde balk yememi birini bulmamz ge Oyuncular: Robert Hays, Julie
rekiyor" cmlesidir) sadktr. Bylelikle film, Zucker kardelerin de daha sonra itiraf Hagerty, Lloyd_ Bridges, Leslie
Nielsen, Robert Stack, Peter Graves,
ettii zere, nceki almalar Top Secret (ok Gizli) ve Kentucky Fried M ovie'de
Lorna Patterson, Stephen Stucker,
eksik olan bir yapya sahip olmutur. Ama Uak, o zamana dek samalk derece Kareem Abdul-Jabbar, Jim
sinde abartlm facia filmleri janrnn bilindik btn kalplaryla oynayarak, filme Abrahams, Frank Ashmore,
baka eler katar: Sorunlu bir iliki, tehlikeli bir hastalk geiren ocuklar, zayflk Jonathan Banks, Craig Berenson,
laryla yzlemeleri gereken korkaklar, bir rahibe, "siyah-smr sinemasna" zg Barbara Billingsley

zevzek adamlar ve ok eitli kaba espriler.

Uak ona ok ey borlu olan Dumb and Dumber (Salak ile Avanak) ve Scary
Movie (Korkun Bir Film) gibi filmlerin R kategorisine alnan esprilerine sahip olma
yabilir ama rahatsz edici olabilecek anlara yeterince sahiptir. zellikle Kk Jo-
ey'e (Rossie Harris) syledii pedofilyak cmleler neyse ki olduka yumuatlarak
yazlm olan Peter Grave'in canlandrd Kaptan Oveur karakterinde. Her eyden
nemlisi film, bu lnn, parodinin ciddi bir biimde oynanmas kuralna uyar ve
baz karakterler bu akllca yoldan sapsa da Graves ve Nielsen gibi emektar aktr
ler rollerini, en ciddi filmlerden birinde oynarmasna canlandrrlar. Bu filmde, bu
kuraln geerli olmad tek istisna, kendi lgn, komik galaksisinde yaar gibi g
rnen hava trafik kontrolr Johnny Hinshaw rolndeki muhteem Stephen Stuc-
ker'dr. Ekip, en byk esin kaynaklarnn, Mad dergisinin "Grmeyi isteyeceiniz
Sahneler" balkl, dzenli olarak yaynlanan blm olduunu belirtmiti. KK
ABD (Chartoff-Winkler
Productions)
129dk, SB/Technicolor
Ynetmen: Martin Scorsese
Yapmc: Robert Chartoff, Irwin
Winkler
Senaryo: Paul Schrader, Mardik
Martin
Jake La Motta, Joseph Carter,
Peter Savage'm kitabndan
Grnt Ynetmeni: Michael
Chapman
Mzik: Pietro Mascagni
Oyuncular: Robert De Niro, Cathy
Moriarty, Joe Pesci, Frank Vincent,
Nicholas Colasanto, Theresa
Saldana, Mario Gallo, Frank
Adonis, Joseph Bono, Frank
Topham, Lori Anne Flax, Charles
Scorsese, Don Dunphy, Bill
Hanrahan, Rita Bennett
Oscar: Robert De Niro (erkek
oyuncu), Thelma Schoonmaker
(kurgu)
Oscar adaylklar: Irwin Winkler,
Robert Chartoff (film), Martin
Scorsese (ynetmen), Joe Pesci
yardmc erkek oyuncu), Cathy
Moriarty (yardmc kadn oyuncu),
Michael Chapman (grnt
ynetmeni), Donald O. Mitchell, Bill
Nicholson, David J. Kimball, Les
Lazarowitz (ses)
RAGING BULL (1 9 8 0 )
Kzgn Boa
Boksa dair bu biyografik film, eski orta siklet ampiyonu Jake La Motta'nn yaz
drd otobiyografisini kefeden ve Taksi ofr'nde birlikte alt ynetmen Mar
tin Scorsese ve senarist Paul Schrader', bu gl, uzlamaz malzemeyle ilgilenmeye
ikna eden aktr Robert de Niro'nun kiisel projesiydi. Ayakta kalan ve sonunda ga
lip gelen, ringlerin kaybetmesi beklenen adamn ycelten Rocky filmleri (ironik bir
biimde bu filmlerin de yapmclar Irwin Winkler ve Robert Dhartoff'du) tm zaman
larn en baarl spor destanlaryken. Kzgn Boa, Rocky'nin tam tersini, sonunda
fazla iirilmi hrsl bir dv olarak gemite kalan ve bu arada hibir ey ren
meyen ya da baarlarnda tatmin bulamayan birini ele alma cesareti gsterir.
Uzun yllardan ve pek ok engelden sonra, La M otta (De Niro) ampiyonluk ke
merini kazanr ama perdedeki zamanla birka dakika sonra, rehinciye vermek iin
kemerdeki mcevherleri sker. Bylece, ahlaki bir sulamadan rvetle kurtulmaya
alacaktr. Kzgn Boa ayn zamanda kendini ifade edemeyen, sert bir adamn ru
hunun, iirsel, cretkar bir incelemesidir. ektii ve bakalarna ektirdii fiziksel ve
psikolojik zararlar anlatrken, Bronx'la snrl talyan asll Amerikan dnyasnn tama
mn tanmlayan kkl kadn dmanln (ve hastalkl homofobiyi) gstererek, sa
hip olduu pek ok korkun kusuru asla mazur grmez. Buradaki mucize, De Ni
ro'nun, reklam ok yaplan bedensel deiiminin g katt, rnek gsterilecek us
talkta bir oyunculukla, bir kskanlk krizinin ve ringdeki saldrganlnn kendisi ve ai
lesi iin nasl kt sonular dourduunu yanstrken. La M otta'ya bunca duyguda
lk hissedebllmesldlr. ilk dnem malarnda gelincik kadar zarif olan, kontrol edile
mez gaddarlkta bir yumruk makinesini; ve ringlerdeki kariyeri bittiinde, doyumsuz
tutkuya teslim olabilen koca gbekli, kafas yava alan, yklm La Motta'y can
landrrken de ayn lde inandrc olan aktr, byk ustalk sergiler.
Olaanst dvlerin (kameraman Michael Chapman'n patenler stnde ya
kalad patlayan flalar, fkran vcut svlar ve acmasz yumruklardan oluan siyah
beyaz halsinasyonlar) yan sra, Scorsese, rktc ya da dokunakl pek ok sahne
ekmitir: La M otta'nn kardei Joey'nin (Joe Pesci), havlu atmak zorunda kald bir
dvten sonra alayan boksre sarlmas, Budd Shulberg'in yazd Rhtmlar s-
tnde'deki "bir ampiyon olabilirdim" konumasn (daha sonra La M otta gece kul
bndeki gsterisi iin bu sahnenin provasn yapar) ii bo ve yapmackl gsteren bir
andr; La M otta'nn karsn (Cathy Moriarty) kk hayali sadakatsizlikler iin ine
leyip durmas ve sonunda kendisini seven herkesi onu terk etmek zorunda brakacak
kadar acmaszca saldrgan birine dnmesi; kt bir dneminde hapse girmesi ve
sanki bir kez daha Sugar Ray Robinson'la dvyormu gibi ta duvarlar yumruk
lamas; La Motta'nn szckleri, bir zamanlar yumruklarn konuturduu kadar ac
maszca kullanmaya alt ama aresizce syledii herzaman ki replii "Elence di
ye buna denir"le noktalanan korkun gsterisi boyunca, sadece dil asndan ne ka
dar kaln kafal biri haline geldiini gsterdii btnlkten yoksun gece kulb ovu.
Kzgn Boa, ringin kenarndaki kadnlarn kaza eseri incinmelerinden rahatsz
lk duymayacak bir erkeklik anlaynn filmidir. Kadn izleyiciler, bir kargaa annda
inenirken ya da yzlerine kan srarken grlr hatta gece kulb gnlerinde, La
M otta onu grmeye gelen bir politikacnn karsnn kucana iki dker. KN

ABD (Lucasfilm, Paramount)
115dk, Metrocolor
Dili: ngilizce / Almanca / Franszca
/ spanyolca
Ynetmen: Steven Spielberg
Yapmc: Frank Marshall
Senaryo: Lawrence Kasdan,
George Lucas, Philip Kaufman
Grnt Ynetmeni: Douglas
Slocombe
Mzik: John Williams
Oyuncular: Harrison Ford, Karen
Allen, Paul Freeman, Ronald Lacey,
John Rhys-Davies, Denholm Elliott,
Alfred Molina, Wolf Kahler,
Anthony Higgins, Vic Tablian, Don
Fellows, William Hootkins, Bill
Reimbold, Fred Sorenson, Patrick
Durkin
Oscar: Norman Reynolds, Leslie
Dilley, Michael Ford (sanat
ynetimi), Richard Edlund, Kit
West, Bruce Nicholson, Joe
Johnston (grsel efekt), Michael
Kahn (kurgu). Bill Varney, Steve
Maslow, Gregg Landaker, Roy
Charman (ses), Ben Burtt, Richard
L. Anderson (zel ses efektleri)
Oscar adaylklar: Frank Marshall
(film), Steven Spielberg
(ynetmen), Douglas Slocombe
(grnt ynetmeni), John Williams
(mzik)
RAIDERS OF THE LOST ARK (1981)
Kutsal Hazine Avclar
1930'larn Cumartesi matineleri serisinin bir parodisinden ziyade, bu seriye bir
sayg duruu olan Kutsal Hazine Avclar, tm alayc bir mizah duygusuyla sahne
lenen heyecan, zel efektler ve maceray birletiren bir film in, yapmc George
Lucas (Yldz Savalar'n yeni bitirmiti) ve ynetmen Steven Splelberg'I bir araya
getirmiti.
Harrison Ford, kariyeri boyunca kendisine en yakan rolde, Indiana Jonesu
canlandrr. Gndzleri tvit takm elbise giyen bir arkeoloji profesr Indiana Jo
nes, vaktinin kalann Kayp Ahit Sand (Musa'nn, On Emirln yazl olduu tablet
leri ine yerletirdii dnlen altn sandk) gibi hazneleri ve nesneleri bulmak
in dnyay dolaarak geirir. Ne yazk k nnde sand tayan ordularn yenil
mez olduunu duymu olan Naziler de onun peindedir.
Almeti farikas olan apkas ve krk giysileriyle Indy, bubi tuza yerletiril
mi bir maarada hzla yuvarlanan bir kayadan kaar, ylan dolu bir kuyudan kur
tulur, bir Afrika pazarnda kt haydutlar atlatr ve ldeki heyecanl takipte, ha
reket halindeki bir kamyonun altndan sarkar. Bunlar filmin etkileyici sahnelerinden
sadece bazlardr. Ne var k kahramanmz Spermen deildir ve sk sk dayak yer.
Kutsal Hazine Avclar pek ok adan baarldr. Bu baar, sadece Ford'un
harika performans ve Splelberg'in aksiyon ve heyecan artrma yeteneinden de
il, ayn zamanda Lawrence Kasdan'n (Lucas'n belirledii bir taslak zerinde a
larak) eski moda bir maceradan ok daha fazlasn ieren bir senaryo yazmasn
dan da kaynaklanr. Yaratt kahraman, karmak, mkemmel olmaktan uzak; pa
ha biilemez hazneleri almakla, onlar korumak arasndaki nce izgide dolaan
biridir. Ktler, zellikle de Indy nln arkeolojik rakibi Belloq (Paul Freeman), onlar
harekete geiren nedenler dnda (tarihi koruma isteine karlk agzllk) kah
ramandan ok da farkl deildir. Kadn kahraman Marlon (Karen Ailen) da zor du
rumdaki kadn rneine uymaz, aksine fiziksel adan gl, kendi bann aresi
ne bakabilecek (ou zaman) bir kadndr ve kahramana hi htiyac yoktur.
The M um m y (Mumya, 1999) gibi filmlerde sk sk taklit edilen (ama asla ayn
baarya ulaamayan) mkemmel bir macera, mizah, zel efekt, gereklerden ka
ve muhteem performanslar paketi olan Kutsal Hazine Avclar'nn, ki devam
filmi ekilmiti ve ncsnn de yolda olduu rivayet ediliyor. JB
DAS BOOT (1981) Bat Almanya (Bavaria, Radiant,
Denizalt SDR, WDR)
149dk, Technicolor
Dili: Almanca / ngilizce
Ynetmen W olfgang Petersen'in 1981 yapm 2. Dnya Sava filmi Denizal
Ynetmen: Wolfgang Petersen
t, alt Akademi dl'ne aday gsterilmiti ki bu herhangi bir yabanc film iin
Yapmc: Gnter Rohrbach,
"imkansz bir i"ti. Sualt arpmalarnn grntlerini ve daha da dikkat ekici bir Michael Bittins.
biimde seslerini, gereki klostrofobik detaylaryla yakalayan film, milliyetilik me Senaryo: Wolfgang Petersen,
selelerini arka plana iterek, savan paralad sularda bir denizalt kullanmann Lothar G. Buchheim'in romanndan
nasl g bir i olduuna odaklanr. Grnt Ynetmeni: Jost
Vacano
Kuzey A tlantik'te M ttefik gemilerini vurmaktan baret tek bir grevi ele alan
Mzik: Klaus Doldinger
filmde, olaylarn ou pis, kf kokulu, sk tk U96'nn inde geer. Yetki, 30 ya
Oyuncular: Jrgen Prochnow,
nda kdemli bir denizaltc olan kaptan Temen Henrich Lehmann-Willenb- Herbert Grnemeyer, Klaus
rock'dadr. Bu filme dek Almanya dnda tannmayan mavi gzl barol oyuncu Wennemann, Hubertus Bengsch,
su Jrgen Prochnow, kaptandan beklenecek sarslmaz profesyonellii ince, inand Martin Semmelrogge, Bernd
Tauber, Erwin Leder, Martin May,
rc bir insaniyetle yumuatr. Yapmas gerekenleri yapsa da kalpsiz biri deildir.
Heinz Hoenig, Uwe Ochsenknecht,
Dehet verici olaylara dair duygusal gerekler, gnlnn satrlar arasnda gizli Claude-Oliver Rudolph, Jan Fedder,
dir. Daha sonra Holyvvood'un barna bast ve The Keep (Kale), The English Pa Ralf Richter, Joachim Bernhard,
tient (ngiliz Hasta) ve baka filmlerde rol alan Prochnow, kaptann ylesine cisim- Oliver Stritzel
lemi hali gibidir ki film Almanlar ve Amerikallar iin ortak ilgi konusuyken, bu Oscar adaylklar: Wolfgang
Petersen (ynetmen), Wolfgang
nemli rol iin hem Robert Redford'un hem de Paul Newman'm aday gsterilmi
Petersen (senaryo), Jost Vacano
ldn dnmek mmkn deildir. Mkemmel yardmc oyuncular arasnda (grnt ynetmeni), Mike Le
yer alan, bir Alman rock mzisyeni olan Herbert Grnemeyer, Temen W erner'i Mare (zel ses efektleri), Hannes
canlandrr. Bu karakter. Denizalt'nn senaryosunun dayand, ok satan anlar Nikel (kurgu), Milan Bor, Trevor
Pyke, Mike Le Mare (ses)
1973 ylnda yaynlanan, sava muhabiri Lothar-Gunther Bucheim' temel alyordu.
DenizaltTnn sinir bozucu gerekilii, byk lde bu yapm iin retilen
adet, gerek llerdeki U-boat'a dayanr. Filmin 14 milyon dolarlk btesinin b
yk bir ksmna mal olan denizaltlar daha sonra Raiders o f the LostA rk'ta (Kutsal
Hazine Avclar) kullanlmt. Grsel olduu kadar iitsel bir deneyim de olan filmin
tamam sessiz ekilmiti nk bir denizaltnn iinde canl ses kayd almak imkan
szd. Altyazl versiyonun eksiksiz olduu dnlmektedir. Almanca ve ngilizce
diyaloglarn tamam sonradan eklenmitir ve ngilizce konuulan versiyonda Al ngilizce ad: The Boat
man aktrlerin ou, kendilerini seslendirmilerdir. KK
Avustralya (AFC, R & R, SAFC)
110dk, Eastmancolor
Ynetmen: Peter Weir
Yapmc: Patricia Lovell, Robert
Stigwood
Senaryo: David Williamson, Peter
Weir
Grnt Ynetmeni: Russell
Boyd
Mzik: Brian May, Tomaso
Albinoni, Georges Bizet, Jean
Michel Jarre
Oyuncular: Mark Lee, Bill Kerr,
Harold Hopkins, Charles Lathalu
Yunlpingli, Heath Harris, Ron
Graham, Gerda Nicolson, Mel
Glbson, Robert Grubb, Tim
McKenzie, David Argue, Brian
Anderson, Reg Evans, Jack Giddy,
Dane Peterson
Britanya (Allied Stars, Enigma,
Goldcrest, Warner Bros.)
123dk, Renkli
Ynetmen: Hugh Hudson
Yapmc: David Puttnam
Senaryo: Colin Welland
Grnt Ynetmeni: David
Watkin
Mzik: Vangelis
Oyuncular: Nicholas Farrell, Nigel
Havers, Ian Charleson, Ben Cross,
Daniel Gerroll, Ian Holm, John
Gielgud, Lindsay Anderson, Nigel
Davenport, Cheryl Campbell, Alice
Krige, Dennis Christopher, Brad
Davis, Patrick Magee, Peter Egan
Oscar: David Puttnam (film), Hugh
Hudson (ynetmen), Colin Welland
(senaryo), Milena Canonero
(kostm), Vangelis (mzik)
Oscar adaylklar: Ian Holm
(yardmc erkek oyuncu), Terry
Rawlings (kurgu)
Cannes Film Festivali: Hugh
Hudson (Jri dl-mansiyon), lan
Holm (yardmc erkek oyuncu),
Hugh Hudson (Altn Palmiye
adayl)
GALLIPOLI (1981)
Gelibolu
AvustralyalI ynetmen Peter Weir, 1. Dnya Sava'nn trajik ve kt hretli
Gelibolu arpmasn (1915 ylnda binlerce Anzac askerini lme gnderen, ok
hatal bir sava) etkileyici bir atmosfer ve ac veren olaylar dizisiyle anlatarak, sava
n aptall ve ykm stne yaplm klasik filmlerden birini retir. Sporda birbirle
rine rakip ve dost olan, iki hzl, gen AvustralyalI koucu; kaba ve cazibeli Frank
Dunne la (Mel Gibson) duyarl Idealist Archy Hamilton (Mark Lee), Byk Sava'a
katlr ve ngiliz imparatorluu iin dnyann teki ucuna gidip, anakkale'deki si
perlerde yoldalk, cesaret ve dehet bulurlar. Weir, gl bir zaman, mekn, kl
t r atmas hissi uyandrp, samimi insancl bir yk yaratrken, en sradan eylem
lere bile gzellik ve gizem katarak, heyecan, coku, korku ve elem uyandran b
yleyici imgeler bularak, farkn gsterir. W eir'in eserlerinin ou gibi Gelibolu'da
da bylesl pek ok sradan an, zeka, insanlk ve scaklk saar. Gelibolu'nun Holly-
w ood'u, Mad Max'in sadece sert bir adam olmayp romantik bir barol oyuncusu
nu andrdna ikna etmesiyle, uluslararas hret haline gelen, elbette karizmatik
Mel Gibson olmutu. Ama filmin akllardan kmayan son imgesi, W eir'in Robert
Capa'nn spanyol i Sava srasnda ektii nl bir fotorafa saygsn sunduu,
Lee'yi gsteren dondurulmu bir karedir. AE
CHARIOTS OF FRE (1981)
Ate Arabalar
Bir grup plak ayakl koucuyla bir plajda balayan Hugh Hudson'un Ate
Arabalar, besteledii elektronik mzik, sporda mkemmellikle eanlaml hale ge
len Vangelis'in adn evlerimize soktu, iki ngiliz koucunun yksn anlatan film
ayrca, bir ngiliz yapm olmasna ramen Akademi dlleri'nde En iyi Film Os-
car'n ald.
Film, 1. Dnya Sava'nn ardndan ulusal ve kiisel onurlar iin yaran iki ada
ma, Yahudi bir ksa mesafe koucusu olan Harold Abrahams'la (Ben Cross) dindar
Hrlstlyan rakibi Eric Lidell'a (lan Charleston) odaklanr. Koucular 1924 Yaz Ollm-
piyatlar'na hazrlanrken, ykleri fedakarlk ve centilmenlik deerleriyle zenginle
ir. Bununla birlikte filmde, fiziksel gzelliin grkemini yceltmeye yeterince za
man ayrlmtr. Bu yolculuk esnasnda, Abrahams, Arap kkenli talyan altrc
Mussabini'yi (lan Holm) ie alr, her iki koucu da Cambridge'deki hocalarnn
(John Gielgud ve Llndsay Anderson'un canlandrd) kafalarn kartrrlar ve reka-
betllikleriyle takm arkadalarnn baarlarn atelerler.
Sonunda zafer ve kefaretle noktalanan Ate Arabalar, atletizmle dini inanla
r zdeletirir ancak Abrahams ve Liddel sadece birer sembol deildir. Aksine, Ya
hudi dmanlnn, Ingiliz klasisizminln ve seyirci ekmeye ynelik Hollywood tek
niklerinin yokluunun damgasn vurduu, barl rekabetin dnyadaki en nem
li sahnesinde an ve hret aramakla ilgili bu yaln filmde, yaadklar dnemle yz
leirler. GCQ
BODY HEAT (1981) ABD (Ladd)
Ateli Vcutlar 113dk, Technicolor
Ynetmen: Lawrence Kasdan
Yapmc: Fred T. Gallo
The Empire Strikes Back (imparator; 1980) ve Raiders o f the Lost A rk (Kutsal
Senaryo: Lawrence Kasdan
Hazine Avclar, 1981) filmlerinin senaristi Lawrence Kasdan'n tartma yaratan ilk
Grnt Ynetmeni: Richard H.
ynetmenlik denemesi olan Ateli Vcutlar, gsterime girdiinde iddetli ve ok Kline
eitli tepkilere yol amt. David Chute film iin, "Belki de imdiye kadar ekilmi Mzik: John Barry
en iyi lk film ," derken, Pauline Kael sertliiyle nl bir eletiri yazarak, filmin kasn- Oyuncular: William Hurt,
tlyla ve neo-noir'a (yeni kara film ) yknyle alay etmiti. Kathleen Turner, Richard Crenna,
Ted Danson, J.A. Preston, Mickey
Ateli Vcutlar, kara filme borlu olduklarn gizlemeye almaz. Ned Racine Rourke, Kim Zimmer, Jane Hallaren,
(William Hurt), Florida'nn kk bir kasabasnda alan tembel, kadn dkn Lanna Saunders, Carola
bir avukattr. Korkun bir scak hava dalgasnn ortasnda tesadfen, yaknlardaki McGuinness, Michael Ryan, Larry
Marko, Deborah Lucchesl, Lynn
bir banliyde yaayan zengin, evli bir kadn olan Matty Walker'la (Kathleen Tur
Hallowell, Thom Sharp
ner) tanr. Aralarnda ateli bir iliki geliir hzla. Ksa sre iinde Matty, Ned'i,
sonsuza dek beraber olabilmeleri iin kocasn ldrmeye ve bunun kendi fikri ol
duunu sanmaya ikna etmitir bile. Cinayetten sonra
Ned eitli alardan ihanete urar. En bandan beri
Matty tarafndan seilmi ve tuzaa drlm ol
duunu renir. Matty kendini lm gsterince
Ned hapse girer. Burada biraz aratrma yapar ve
M atty'nln aslnda baka bir kadnn yerine getiini
renir ama artk bir ey yapmak iin ok getir. Son
plan Matty'yi yeri belli olmayan bir tropikal adada
gnelenirken gsterir.
Ateli Vcutlar, gizemli, seksi bir kadnn, sevim
li, ekici ama ahlaksz erkek kahramann hayatna
girdii ve onu mahvettii tipik kara film olay rgs
nn yan sra hzl ve k diyaloglaryla ve gvenilmez
ama yine de byleyici "femme-fatale" betimleme
siyle de kara film zellikleri gsterir. Geen zamanla,
Kasdan'n filmine verilen olumlu tepkiler baskn k
m ve Ateli Vcutlar'n, Double Indemnity (ifte
Tazminat, 1944) ve O ut o f the Past'a (Gemiten
Ka, 1947) sayg sunmas gibi, Ateli Vcutlar'a
sayg gsterisinde bulunan neo-noir'lar -Blood Simp
le (Kansz, 1984) ve The Last Seduction (Son Tahrik,
1994) gibi- ekilmitir.
Ancak Ateli Vcutlar'n, onu klasik kara filmler
den ayran ykc bir nitelii de vardr. Film, erotik ge
rilim denilen tre daha yakndr. Eski filmlerde st
rtl bir biimde ma edilenler, bu filmde n plana
alnm ve grselliin oda haline getirilmitir. Hurt
ve Turner arasndaki uzun sren hafif pornografik
seks sahneleri, gnmz cinselliinin daha serbest
standartlar iin bile oke edici ve mstehcendir. SJS
ABD (Barclays, JRS, Paramount)
194dk, Technicolor
Dili: ngilizce / Rusa / Almanca
Ynetmen: Warren Beatty
Yapmc: Warren Beatty
Senaryo: Warren Beatty, Trevor
Griffiths,
John Reed'in Ten Days That Shook
isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Vittorio
Storaro
Mzik: Stephen Sondheim, Dave
Grusin, Pierre Degeyter
Oyuncular: Warren Beatty, Diane
Keaton, Edward Herrmann, Jerzy
Kosinski, Jack Nicholson, Paul
Sorvino, Maureen Stapleton,
Nicolas Coster, M. Emmet Walsh,
Ian Wolfe, Bessie Love, MacIntyre
Dixon, Pat Starr, Eleanor D. Wilson,
Max Wright, George Plimpton,
Harry Ditson, Leigh Curran, Kathryn
Grody, Brenda Currin, Nancy
Duiguid, Norman Chancer, Dolph
Sweet, Ramon Bieri, Jack O'Leary,
Gene Hackman, Gerald Hiken,
William Daniels, Dave King, Joseph
Buloff, Stefan Gryff, Denis Pekarev,
Roger Sloman, Stuart Richman,
Oleg Kerensky
Oscar: Warren Beatty (ynetmen),
Maureen Stapleton (yardmc kadn
oyuncu), Vittorio Storaro (grnt
ynetmeni)
Oscar adaylklar: Warren Beatty
(film), Warren Beatty, Trevor
Griffiths (senaryo), Warren Beatty
(erkek oyuncu), Diane Keaton
(kadn oyuncu), Jack Nicholson
(yardmc erkek oyuncu), Richard
Sylbert, Michael Seirton (sanat
ynetimi), Shirley Russell (kostm).
Dede Allen, Craig McKay (kurgu),
Dick Vorisek, Tom Fleischman,
Simon Kaye (ses)
REDS (1981)
Kzllar
Filmin adnn ticari adan kabul grmesi bile tek bana, Flollywood'un sol si
yasetle anlaml bir biimde ilgilenmekten duyduu korkunun sona erdiine iaret
ediyordu. Warren Beaty'nin gazeteci John Reed'e sayg gsterisi olan film, 20.
yzyl banda Amerikal siyasi radikallere, onlarn Rusya'daki Bolevik Devri-
mi nden etkilenmelerine ve komnist bir devletin inanlmaz bir biimde kuruluu
na ilgi ekici bir bak sunar.
Beatty, Kzllar stnde yllarca almtr. Filmin bitmi haline katks ok b
yktr. Filmde, Orson Welles geleneini takip ederek, yapmc, ynetmen, senarist
ve barol oyuncusu olarak yer alr. zellikle merkezine ald Reed, 20. yzyln son
dnemlerindeki sinema izleyicileri tarafndan neredeyse hi tannmadndan, bu
film cesur bir giriimdi. Flollywood gelenekleriyle snrlanan Beatty, sadece Reed'in
gz kamatrc kariyerinin karmak ve heyecan verici yanlarn gstermeyi baarr:
Avrupa'da cepheden habercilik yapmas; Pano Villaya hayranl; sendikal siyase
te karmas ve 1. Dnya Sava'na katlmas; Flarvard'da bir zppe ve amigo ola
rak yaadklar; ve sra d ve yasak olana duyduu, Byron' andrr tutku. Kzllar'n
ilk yars Reed'in feminist entelektel Louise Bryant'la (Diane Keaton) olan ak ili
kisine ayrlmtr. Filmin bu ksm, ikincil karakterlerden bazlarnn baarl perfor
manslaryla canlanr. Maureen Stapleton anarist Emma Goldman rolnde zellik
le etkileyicidir.
Reed Rusya'ya gittiinde, Kzllar, kargaal yryleri ve dzensiz toplu mi
tingleriyle ortaya kmakta olan devrimin epik olaylarn mkemmel bir ekilde res
meder. zellikle Rusya sahnelerinde Beatty, Reed'in peygamberimsi hevesliliini;
ve uzun sren bencil maceraperestlik dneminden sonra, kendini gl bir biim
de siyasi deiime adamasn (boa harcanm bir genlikten sonra eylemcilie
getii dnlrse, Beatty bu role
zellikle uygundu) baaryla yanstr.
Akllca davranan Beatty, kurgusal
sekanslarn arasna, Will Durant ve
Flenry Miller gibi saygn kiileri de
ieren dnemin tanklaryla yaplm
ksa rportajlar ekleyerek, filme bel
gesel havas katar. Bu rportajlar
Reed'le ilgili olduka fazla bilgi sa
lamakla kalmaz, ayn zamanda
Amerika tarihindeki nemini de vur
gular ki film in asl hedefi de budur.
Elence sinemas anlayna verdii
dnlere ramen Kzllar'n, 20.
yzyl Amerika'snda siyaset ve ide
olojik atmaya dair, Flollywood ta
rafndan gerekletirilmi en baarl
sunum olduu sylenebilir. BP
AN AMERICAN WEREWOLF IN LONDON (1981) ABD / Britanya (American
Werewolf, Guber-Peters,
Lyncanthrope, PolyGram)
Ynetmen John Landis'in henz 19 yandayken yazd, yaratc ve nktedan
97dk, Technicolor
korku-komedi An American W erefolf in London (Amerikal K urt Adam Lond
Ynetmen: John Landis
ra'da), btn gazetelerin Charles ve Dlana'nn orada gerekleen peri masal" gi Yapmc: George Folsey Jr.
bi dnnden bahsettii yl, ngiltere bakentinin daha uursuz bir yann gste Senaryo: John Landis
riyordu. David Naughton ve Griffin Dunne, srt antalaryla seyahat eden iki Ame Grnt Ynetmeni: Robert
rikal gentir. Slaughtered Lamb (Boazlanm Kuzu) barnn pheci mdavimleri Paynter
onlar aksi ynde uyard halde, bir gece, Yorkshire Fundalklarna giderler ve a Mzik: Elmer Bernstein
bir kurt adam pelerine dtnde, uyarlar neden dinlemeleri gerektiini anlar Oyuncular: David Naughton,
Jenny Agutter, Griffin Dunne, Don
lar. Dunne korkun bir biimde lrken, Naughtan bir sabah aznda insan eti ta
McKillop, Paul Kember, John
dyla, Londra'daki Regents Park Flayvanat Bahesi'nde rlplak uyandnda, ald Woodvine, Joe Belcher, David
srn onu yar-kurda evirdiini kefeder. Schofield, Brian Glover, Lila Kaye,
Rik Mayall, Sean Baker, Paddy
Film tyler rpertici, kara mizah ieren sahnelerle (en unutulmazlar, kurt ada
Ryan, Anne-Marie Davies, Frank Oz
mn bir m etro istasyonunda kovalanmas ve Naughton'n bir sinemada rmekte
Oscar: Rick Baker (makyaj)
olan, olduka fkeli kurbanlaryla karlamasdr) ve muhteem performanslarla
doludur (hemire rolndeki eski Railway Children [Demiryolu ocuklar] yldz
Jenny A gutter'in ve Slaughtered Lamb mterilerinin en huysuzunu canlandran
Brian Glover'nkiler de dahil olmak zere). Film ayrca Rick Baker'n elinden kma
olaanst kurt adam efektleri ierir ki Michael Jackson', klasik epik video klibi
Thriller'da almak zere onu ve Landis'i ie almaya sevk eden bu efektler olmu
tur. JB

TRE FRATELLI (1981) talya / Fransa (Gaumont,

Iterfilm)

Andrey Platonovun ksa yks The Third Son'n (nc Oul) olduka ser 113dk, Technicolor

best bir uyarlamas olan Tre Fratelli'de ( Karde), ynetmen Francesco Rossi tal
Ynetmen: Francesco Rosi
Yapmc: Antonio Macri, Giorgio
ya'nn baz sosyal sorunlarn ele alr, ii snfnn smrlmesi, fakirliin genler
Nocella
zerindeki etkisi ve ehirlerdeki iddetin art bunlarn arasndadr. Italyan toplu-
Senaryo: Tonino Guerra,
munun ana yzn temsil eden Giuranna kardeler, Raffaele (Philippe Noiret), Francesco Rosi
Nicola (Michele Placido) ve Rocco (Vittorio Mezzogiorno), annelerinin cenazesi Grnt Ynetmeni: Pasqualino
iin talya'nn gneyindeki kylerine dnerler. Raffaele, bir anti-terr komisyonun De Santis
daki grevi yznden hayat tehlikede olan bir hakimdir. Nicola bir fabrika iisi ve Mzik: Pino Daniele, Piero Piccioni
daha iyi koullar iin verdikleri mcadelede terrist taktikler uygulayan solcu bir Oyuncular: Philippe Noiret,
Michele Placido, Vittorio
grubun yesidir. Rocco, reit olmayan sululara ynelik, ar kalabalk, yetersiz
Mezzogiorno, Andra Ferrol,
bteli bir slahevinde alan bir sosyal grevlidir. Maddalena Crippa, Rosaria Tafuri,
Evlerine ya da gemilerine artk ballk hissetmeyen; ve o gemii yeniden Marta Zoffoli, Tino Schirinzi,
yaamaya ynelik zayf abalar, ac verici bir biimde aslnda ne kadar deimi ol Simonetta Stefanelli, Pietro Biondi,
Charles Vanel, Accursio D Leo,
duklarn vurgulayan kardein ruhlarna nfuz ettiimiz yaln, zarif anlarda, fil
Luigi Infantino, Girolamo Marzano,
min gerek gc ortaya kar. Rossi, melodramla d gcn etkili bir biimde Glna Pontrelli
harmanlayarak, gelecein, kardelerden her biri iin neler getirebileceini grme Oscar adaylklar: talya (yabana
mize olanak tanr. Gelecekte olacaklar, her kardein karakterine gre belirlenen film)
bir film janrna uygun tarzda ileri sramalarla sunulur. Filmin Sony, bu dnyada
geirdiimiz her ann deerini bilmemiz gerektiini gl bir biimde anmsatr.
ngilizce ad: Three Brothers
RDe

Polonya (Film Polski, Zespol
Filmowy X)
153dk, SB / Renkli
Dili: Polonyaca
Ynetmen: Andrzej Wajda
Senaryo: Aleksander Scibor-Rylski
Grnt Ynetmeni: Janusz
Kalicinski, Edward Klosinski
Mzik: Andrzej Korzynski
Oyuncular: Jerzy Radziwilowicz,
Krystyna Janda, Marian Opania,
Boguslaw Linda, Wieslawa
Kosmalska, Andrzej Seweryn,
Krzysztof Janczar, Boguslaw
Sobczuk, Franciszek Trzeciak
Oscar adaylklar: Polonya
(yabana film)
Cannes Film Festivali: Andrzej
Wajda (Altn Palmiye),
ngilizce ad: Man o f Iron
CZL0WIEKZZELAZA(1981)
Demir Adam
1977 yapm Man o f Marble'n (M ermer Adam ) devam film i olan Demir
Adam, ynetmen Andrej Wajda'nn Polonya tarihinin nemli olaylarna deinme
frsatn asla karmak istemediini ispatlamt, ilk film daha ok Stalin dnemini
ve o dnemde ilenen sular ele alrken, Demir Adam da eylemleriyle 1980'lerin
sonlarnda komnist rejimin yklmasn salayan gl sendika rgtlenmesiyle.
Dayanma Hareketi'nln canlanyla ilgilenir.
Burada da bir kez daha belgesel yapmcs Agnieszka'yla (Krystyna Janda) kar
larz; imdi eski PolonyalI ii-kahraman Birkut'un olu Mateusz'la (Jerzy Radzi-
vvilovvicz) evlidir. 1980'deki Gdansk grevinin rgtlenmesiyle youn bir biimde il
gilenen Mateusz, Dayanma Hareketi'nin kurucularndandr ve entelektelleri de
sendikaya katlmaya ikna etmeye almaktadr. Bir nceki filmde sadece ima edi
len ey bir dizi geri dnle bize gsterilir: Birkut, komnist zel Kuvvetler'i tara
fndan vahetle bastrlan bir ayaklanma olan, 1970'deki Gdansk grevinde ldrl
mtr. Ancak yakn gemiin olaylaryla, Gdansk'taki yeni grev arasndaki bu pa
ralellik, sonunda zafer kazanlacana dair umutlu bir bekleyie olanak tanr.
Mermer Adam'a gre yaps daha az karmak olan devam filmi yine de ko
mnizm tarihinde artc bir deiim getiren on yllk dneme yakan bir tanklk
sunar. 1970'te ve daha sonra da 1980de ekilmi inanlmaz belgesel sekanslar fil
min uyandrd ulusal ve uluslararas yanky iddetlendirmitir. zellikle, Dou Av
rupa'nn rettii filmlerle pek ilgili olmayan Batl izleyiciler, grdklerinden tr
sarslmlard: Demir Adamn, 1981 Cannes Film Festivali'nde Altn Palmiye'yle
dllendirilmesinin nedenlerinden biri budur. Filmde Dayanma Hareketi'nin lide
ri olarak bizzat Lech VValesa nn ksa bir sre grnmesi de VVajda'nn tarih bilin
cini ve gelecei kestirebilmeye ynelik gizemli becerisini vurgular.
Gl bir etkisi olan politik bir film yapmaya kararl olan Wajda, ideolojik me
sajn diyaloglarda n plana karmakta srar etmi ve baz eletirmenlere gre de
bunda arya kamtr. Ancak bu gibi yorumlara ramen, Demir Adam Wajda'nn
"izleyicilerle tarih arasnda (yer alan), fikirlerimle birlikte ben" taahttn yerine
getirir. Film, Avrupa'nn bu blgesinde ok deer verilen, zgrl mmkn k
lan Polonya yurttalarna adanm, dokunakl bir sayg duruudur. DD
ZU FRUH, ZU SPAT(1981) Almanya
100dk, 16mm, Eastmancolor
Jean-Marie Straub ve Danile Huillet'in renkli ektikleri bu belgesel, ikilinin 16 Dili: Almanca
mm. altklar nadir ilerden biridir ve kesinlikle benim favori peyzaj filmimdir. Me Ynetmen: Danile Huillet, Jean-
Marie Straub
kanlarla ilgili bu 100 dakika uzunluundaki filmde "karakterler" bulunmaz; yine de
Senaryo: Friedrich Engels, Danile
elikili bir biimde gerekletirdikleri en kalabalk alma da budur. Birinci blmde
Huillet, Mahmoud Flussein, Jean-
gnmz Fransasndan baz yerler gsterilir. Bu grntlere, Friedrich Engels'in Kari Marie Straub
Kautsky'ye yazd, Fransz kyllerinin yoksullamalarn anlatan mektubun bir ksm Grnt Ynetmeni: Robert
n ve 1789 ylnda vergilerin arttrlmas planlarna karlk, ayn kylerin belediye ba- Alazraki, Caroline Champetier,
kanlar tarafndan hazrlanan "ikayet Defterleri"nden baz blmleri okuyan Huillet William Lubtchansky, Marguerite
Perlado
elik eder.
Tema mzii: Beethoven
ilkinin aa yukar iki kat uzunluundaki, ok daha iyi olan ikinci blmde ayn
ey, Mahmoud Flusseinin, 1952'de, Neguib'de gerekleen "kk burjuva" devrimi
ncesi Msrl iftilerin ngiliz igaline direnilerini anlatt, daha gncel Marksist bir
metni eliinde gerekleir, iki blm birlikte, iftilerin ok erken ayaklandn ve
ok ge baar kazandn ima eder. Biimsel esin kaynaklarndan biri Beethoven'in
ge dnem kuartetleri olan filmin yava temposu, yaatt deneyimin merkezinde
yer alr. Straub ve Huillet'in gzel, uzun ekimlerinin arpc yan, sese ve grntye
gsterdikleri titiz ihtimamn ister ehirdeki byk bir fabrikann nnde, ister ak bir
kr yolunda olsun, nmzde koca bir evren aar gibi olmasdr. Jacques Tatinin ta
mam stdyoda ekilen Playtime' (Oyun Zaman, 1967) gibi Zu fruh, Zu spat'm (ok
Erken, ok Ge) konusu da iinde yaadmz dnyann katksz zenginliidir. JRos ngilizce ad: Too Early, Too Late

FAST TIMES AT RIDGEMONT HIGH (1981) ABD (Refugee, Universal)

90dk, Technicolor
Bob Clark'n gross-out klasii Porky's (Porky'nin Yeri) Flollyvvood mizahnn Ynetmen: Amy Fleckerling
inebilecei yeni noktay belirledikten (ksa sreliine de olsa) sadece bir yl sonra, Yapmc: Irving Azoff, Art Linson
Amy Heckerling'in Fast Times a t Ridgemont High' (Ridgemont Lisesi'nde Hzl Senaryo: Cameron Crowe
Gnler), 1980'lerin balarnda banliydeki bir lisede geen bu artc derecede kendi romanndan
duyarl filmde, genlik komedisiyle olgunlama yksn baarl bir biimde birle Grnt Ynetmeni: Matthew
tirdi. Bir grup gen aktr takdim eden Fast Times a t Ridgemont High tekrar tek F. Leonetti

rar izlenmeye (filmdeki yldzlar kefetmek iin) son derece dayankl bir film ve Mzik: Jackson Browne, Jimmy
Buffett, Charlotte Caffey, Danny
gsterime ilk girdiinde yakalam olanlar iin nostaljik cazibesi var. Bu yapma, in
Elfman, Rob Fahey, Louise Goffin,
ceden inceye tatl bir melankoli duygusu elik eder. Gelecekte, Say Anything (Bir Sammy Flagar, Don Flenley, Danny
ey Syle, 1989), Singles (Bekarlar, 1992) ve Alm ost Famous (hrete Bir Adm, Kortchmar, Giorgio Moroder,
2000) gibi X-kuann baarl filmlerini yazp ynetecek, eski Rolling Stone muha Graham Nash, Stevie Nicks, Tom
Petty, Marv Ross, Billy Squier, Joe
biri Cameron Crovve'un senaryosunu yazd bir film iin bu artc deildir.
Walsh, Rusty Young, Charlotte
Ancak Fleckerling de Fast Times'n oul anlatsn mkemmel bir tutarllkla Caffey, Jane Wiedlin
rd ve komikten ziyade i karartc gzken bir ykdeki mizah ortaya kar Oyuncular: Sean Penn, Jennifer
d iin, vgy en az Crowe kadar hak eder. leride Clueless'da (1995) ortaya Jason Leigh, Judge Reinhold,
Robert Romanus, Brian Backer,
koyaca slubun iaretlerini veren Fleckerling, melodrama yatkn malzemeden
Phoebe Cates, Ray Walston, Scott
kahkahalar kartr, ar duygusallktan kanr ve herkes iin mutlu bir son yaratr. Thomson, Vincent Schiavelli,
En iyi replik udur: kafas srekli iyi gezen srf ahbabmz Jeff Spicoli'nin, Bili & Amanda Wyss, D.W. Brown, Forest
Ted.'s Excellent Adventure'dan (Bili ve Ted'in Maceralar, 1989) yllar nce, kelime Whitaker, Zoe Kelli Simon, Tom
Nolan, Blair Ashleigh
leri ar yayan Gney Kaliforniya aksanyla syledii, "Kendimi iyi hissetmek iin
tek ihtiyacm diime gre dalgalar ve souk bira. SJS

ABD (Amblin, Universal)
115dk, Technicolor
Ynetmen: Steven Spielberg
Yapmc: Kathleen Kennedy,
Steven Spielberg
Senaryo: Melissa Mathison
Grnt Ynetmeni: Allen
Daviau
Mzik: John Williams
Oyuncular: Henry Thomas, Dee
Wallace-Stone, Robert
MacNaughton, Drew Barrymore,
Peter Coyote, K.C. Martel, Sean
Frye, C. Thomas Howell, David M.
O'Dell, Richard Swingler, Frank
Toth, Robert Barton, Michael
Durrell
Oscar: Charles L. Campbell, Ben
Burtt (zel ses efektleri), Carlo
Rambaldi, Dennis Muren, Kenneth
Smith (grsel efekt), John Williams
(mzik), Robert Knudson, Robert J.
Glass, Don Digirolamo, Gene S.
Cantamessa (ses)
Oscar adaylklar: Steven
Spielberg, Kathleen Kennedy (film),
Steven Spielberg (ynetmen),
Melissa Mathison (senaryo), Allen
Daviau (grnt ynetmeni), Carol ti) yerine, dijital yntemlerle telsizlerin yerletirilmesiydi. JB
Littleton (kurgu)
E.T.: THE EXTRA-TERRESTRIAL (1982)
E.T.
Ridley Scott'in Alien T (Yaratk) bizi uzaydan gelen varlklarn saknlacak eyler
olduuna ikna ettikten yl sonra Steven Spielberg, sevimli ve kucaklanabilir ola
bileceklerini de gsterdi; zellikle E.T. gibi koca gbekli yaratklar olurlarsa.
f.T .'nin sevimli, saf grnts szde, Splelberg'in ekibi Einstein'n gzlerini ve al
nn bir bebein yzne yerletirdiinde ortaya kmt.
Aile boyu bir bilimkurgu maceras olan bu filmle Spielberg, ocuklua saygla
rn sunuyordu. Kk, yalnz bir ocuk olan Elliott (Henry Thomas) arkadalarnn
geride brakt uzayl bir yaratkla (sahnelerin ounda E.T. kostm giyen kk
birisi tarafndan canlandrlr) arkada olur. Ona, iletiim kurmak, bira imek, eker
yemek ve kk kz kardei Gertie nin (Drew Barrymore) giysilerini giymek gibi
Dnya geleneklerini tantr. Elbette gizli arkadalklar fazla uzun sremez ve ksa
bir sre iinde ocukla uzayls, galaksileraras yolculuk eden seyyah stnde de
neyler yapmak isteyen hkmet grevlilerinin tehdidi altnda kalr.
Splelberg'in bir sredir aklnda olan ve Raiders o f the Lost A rk 'tan (Kutsal Ha
zine Avclar) sonra senarist Melissa Mathison'a anlatt bir fikre dayanan E.T., he
pimizin iindeki ocua hitap eden elenceli bir maceradr ama biti jenerii ba
lamadan nce en kat izleyiciyi bile zrl zrl alatarak perian etmeye yetecek ka
dar duygusallk da ierir. Filmin ekerleme kvamna gelmemesi, Spielberg'in olu
turduu tem po ve Mathison'un yazd senaryoda mizahla hznn bir arada yer
almasna ek olarak, Debra W inger'in ve Pat Welsh'in kulak trmalayan E.T. seslen
dirmeleri ve ou gen olan oyuncularn muhteem performanslar sayesindedir.
Hayali arkada aslnda gerek olan ansl ocuk rolnde Thomas, filmi neredeyse
kk omuzlarnda srtlarken, Robert MacNaughton (aabey Michael rolnde) ve
yedi yandaki Drew Barrymore, balangta ekingen davranan ama f.T .'nin ol
duka gl cazibesine kaplan kardeler rolnde mkemmel bir i karrlar.
Film piyasaya srldkten 20 yl sonra Spielberg zel bir yldnm srm
yaymlad. Bunda f.T .'nin yz ifadelerinde 1982'de yapmay baaramad ve bilgi
sayarla gerekletirdii baz deiiklikler yer alyordu. Bir baka dikkat ekici dei
iklik, hkmet ajanlarnn ellerindeki silahlarn (bu Spielberg'i hep rahatsz etmi
THE THING (1982) ABD (Turman-Foster, Universal)
ey 109dk, Technicolor
Dili: ngilizce / Norvee
Ynetmen: John Carpenter
Antarktika'da sszln ortasndaki bir kampta, bir grup bilim adam (Kurt Rus-
Yapmc: David Foster, Lawrence
sell'n canlandrd ba kahraman da dahil) bedenlerini ele geirebilen yabanc bir Turman
yaam biimi tarafndan kuatlr. D dnyayla balants olmayan adamlar, yaban Senaryo: Bill Lancaster
c varln ele geirmi olabilecei dncesiyle birbirlerinden kukulanrken, gitgi John W. Campbell Jr. 'in Who Goes
de daha da paranoyaklar ve sonunda btn dnyay etkilemesi tehlikesine kar There? isimli yksnden
Grnt Ynetmeni: Dean
lk, yaratn kamptan kmasna izin veremeyeceklerini fark ederler.
Cundey
ilk uyarlamas 1951 'de The Thing From A nother W orld (Baka Bir Dnyadan Mzik: Ennio Morricone
Gelen ey) adyla Howard Hawks tarafndan yaplan John W. Campbell'n bilim Oyuncular: Kurt Russell, Wilford
kurgu klasii yks Who Goes There ?'in (Oraya Kim Gider?) 1982 yapm John Brimley, T.K. Carter, David
Clennon, Keith David, Richard A.
Carpenter uyarlamas, Hawks'un ektii film in Olanlara zel Macera"1 yakla
Dysart, Charles Hallahan, Peter
mndan zellikle uzak durur ve doruca klostrofobiyle ve varolusal kayglarla ilgi Maloney, Richard Masur, Donald
lenir. Carpenter n Jey'i, 80'lerin en etkili korku filmlerinden biri oldu; ok taklit Moffat, Joel Polis, Thomas G.
edildi ama daha iyisi nadiren ekildi. Waites, Norbert Weisser, Larry J.
Franco, Nate Irwin
David Cronenberg filmleriyle birlikte ey, dnemin korku ve bilimkurgu filmle
rine hakim olan bedenin istilas temasn incelemek iin, temel metinlerden biridir.
Et ve kemiin krlp bklerek, tuhaf bir gzellii olan grotesk tablolara dnme
sini, gzn krpmadan gsteren ilk filmlerden biridir ve sinema araclyla yarat
lan korkunun tasn sonsuza dek ykseltmitir. A T

POLTERGEIST (1982) ABD (MGM)

114dk, Metrocolor
Texas Chain Saw Massacre'n (Teksas Kasab) dmencisi Tobe Hooper'n ad, Ynetmen: Tobe Hooper
jenerikte ynetmen olarak geer ama herkes yapmc Steven Spielberg'in bu filmin Yapmc: Steven Spielberg
yaratlmasnda yardmc oyunculuktan daha fazla rol stlendiinde hemfikirdir. Senaryo: Steven Spielberg,
Michael Grais, Mark Victor
Gerekten de gittike ktclleen, ne olduu bilinmeyen bir eyin, banliyde ya
Grnt Ynetmeni: Mathew F.
ayan bir ailenin huzurunu karmas ve onlar tehdit etmesi yks, Spielberg'in Leonetti
daha nceki ve sonraki senaryolarnn ouyla uyumludur. Tpk, gnmz umac Mzik: Jerry Goldsmith
s televizyonun, oyuncu bir biimde, kt ruhlarn ilk temaslarna araclk eden, ve Oyuncular: JoBeth Williams, Craig
kaleten kt kahraman rolnde kullanlmas gibi. T. Nelson, Beatrice Straight,
Dominique Dunne, Oliver Robins,
Doastyle harikulade bir karlama olarak balayan olaylar, hortlaklar ken
Heather O'Rourke, Michael
dilerini gitgide naholaan biimlerde (ve giderek daha ayrntl zel efektler vasta McManus, Virginia Kiser, Martin
syla) gsterdike, ksa srede dehet verici bir hal alr. Bolca bulunan sinema b Casella, Richard Lawson, Zelda
ys ve gney Kaliforniya aile dinamikleri bir yana braklrsa, Poltergeist, Spiel Rubinstein, Lou Perry, Clair E.
Leucart, James Karen, Dirk Blocker
berg'in projelerinin oundan ok daha korkutucudur. Bunun iin de bir ona bir
Oscar adaylklar: Stephen
buna giden vgler yeniden, izleyicileri akllarn oynatacak kadar korkutma konu Hunter Flick, Richard L. Anderson
sunda bir iki ey bilen Hooper'a dner. Yzme havuzunda iskeletler belirir, bir (ses efektleri), Richard Edlund,
aa bir ocuu yutar ve paranormal olaylar aratrmacs kendi yzn paralar. Michael Wood, Bruce Nicholson
(grsel efekt), Jerry Goldsmith
Herhangi biri, ailenin neden antalarn toplayp gitmediini merak ettii iin ba
(mzik)
lanabilir ama Hooper'n oklar ve srprizleri ylesine aldatc biimde amaz bir
tempoyla gelir ki bu filmde saduyu, gerilimin ve gerek korkunun gerisinde kalr.
JKI
 ABD (Blade Runner, Ladd)
117dk, Technicolor
Dili: ngilizce / Japonca / Kantonez
Ynetmen: Ridley Scott
Yapmc: Michael Deeley
Senaryo: Hampton Fancher, David
Webb Peoples, Roland Kibbee,
Philip K. Dick'in Do Androids
Dream o f Electric Sheep? isimli
romanndan
Grnt Ynetmeni: Jordan
Cronenweth
Mzik: Vangelis
Oyuncular: Harrison Ford, Rutger
Hauer, Sean Young, Edward James
Olmos, M. Emmet Walsh, Daryl
Hannah, William Sanderson, Brion
James, Joe Trkei, Joanna Cassidy,
James Hong, Morgan Pauli, Kevin
Thompson, John Edward Allen, Hy
Pyke
Oscar adaylklar: Lawrence G.
Pauli, David L. Snyder, Linda
DeScenna (sanat ynetimi),
Douglas Trumbull, Richard Yuricich,
David Dryer (grsel efektler)
Si
1 dan en arpc olanlarndan biridir. JB
Bak Srt
Bilimkurgu yazar Philip K. Dick'in 1968'te yazd D oAndroids Dream o f Elect
ric Sheep'in (Androitler Elektrikli Koyun Dler mi?) beyazperdeye aktarlmas 14 y
l buldu. Ancak Rldley Scott'un hayranlk uyandran sinema uyarlamas olan Bak
Srt'rn, nihayet bilimkurgu filmi yapmclnn bir aheseri olarak kabul grmesi iin
bir on yl daha gemesi gerekecekti. 28 milyon dolarlk film gsterime ilk girdiinde
beenilmemi ve mali adan fiyasko olmutu. Eletirmenler ve izleyiciler ancak 1992
ylnda, Ynetmen'in Kurgusu piyasaya ktktan sonra filmi barlarna bastlar.
Sadece filmin ekimine adanm kitaplar yazlmtr. Herkesin zor olduunu be
lirttii yapmda, sette eitli srtmelerin yaandndan sz edilir. Filmin yldz Har-
rlson Ford un yardmc oyuncu Sean Young'dan holanmad rivayet edilir, ekim
ekibi yorucu programdan duyduklar rahatszl ifade etmek iin tirt bastrmtr
ve en nemlisi Ford ve Scott anlaamamtr. Ford, lk gsterimden bu yana film hak
knda nadiren konumu ve sadece alt en zor film olduunu belirtmitir.
Ne filmdir ama! Scott'un, byleyici yapm tasarmyla hakl vgler alan, ar
kalabalk sokaklar ve durmakszn yaan asit yamurlaryla, 2019 ylnn kasvetli ve
neon klaryla aydnlatlm Los Angeles tasavvuru pek ok kez taklit edilmi ama
asla alamamtr. Dedektif Rick Deckard bylesi bir dnyada dolap insan klnda
gezen syankar androitler olan kopyalar ararken, yanllkla bu robotlardan birine
(Young) ak olur. Sembolizm ykl olan Bak Srt yllar ierisinde pek ok tartma
yaratmtr. Baz hayranlar film in bilinalt dzeyde dinle ilgili olduunu ileri srerek,
kopya Roy Batty'nin (Hauer) muhtemelen bir armha germe simgesi olarak elini i
viyle delmesini ve kopyalarn yaratcs Tyrell'n (Joe Turkel) bir Tanr figr olarak ya
rattklarna gz kulak oluunu, rnek gsterirler.
Filmin, baka bir ynetmenle ayn etkiyi yaratabileceini dnmek gtr
(Scott'tan nce Adrian Lyne'e, Michael Apted'a ve Robert Mulligan'a teklif gtrl
mtr ve Martin Scorsese de 1969'da romann haklarn satn almakla lgilenmitir).
Barole gelince dnlen isimler arasnda Christopher Walken'n, hatta Dustin
Hoffman'n bile ad gemitir. Scott'n 21. yzyl bilimkurgusuyla 1940'larn dedek
tif kara filmlerini muhteem bir biimde birletirmesi ortaya arpc bir distopya ka
rr. Ford, yaratclarn bulmak iin dnyaya gelen insan grnl androitleri "emek
liye ayrmaya" (yani idam etmeye) gnderilen adam rolnde, 1991'de bir gazeteci
ye syledii gibi, "ortalkta dikilip, Ridley'in setlerine bir odak kazandrmaksan pek
holanmam olsa da akn grn, olaylar dizisiyle mkem
mel biimde uyumludur. Bak Srrf/'nn klt haline gelmesinin
nedenlerinden biri, filmin birden fazla versiyonunun bulunmas
dr. Ynetmenin Yorumu baz ek sahneler ierir ve stdyonun
zorla kabul ettirdii mutlu sonun yansra Ford'un d ses anlat
m da darda braklmtr. Bir baka sebepse Deckard'n da as
lnda kopya olduuna dair sregelen tartmadr. Cevap her ne
olursa olsun (Scott en azndan bir kez Deckard'n bir androit
olabileceini ma etmitir), Bak Srt bugne dek ekilmi bilim
kurgu filmlerinin, sanat ynetmenlii en baarl ve grsel a
 ABD (Renaissance)
85dk, Renkli
Ynetmen: Sam Raimi
Yapmc: Robert G. Tapert
Senaryo: Sam Raimi
Grnt Ynetmeni: Tim Philo
Mzik: Joseph LoDuca
Oyuncular: Bruce Campbell, Ellen
Sandweiss, Hal Delrich, Betsy
Baker, Theresa Tilly, Philip A. Gillis,
Dorothy Tapert, Cheryl Guttridge,
Barbara Carey, David Horton,
Wendall Thomas, Don Long, Stu
Smith, Kurt Rauf, Ted Raimi
ABD (Colum., Mir., Punch)
119dk, Renkli
Ynetmen: Sydney Pollack
Yapmc: Sydney Pollack, Dick
Richards
Senaryo: Larry Gelbart, Don
McGuire, Murray Schisgal
Mzik: Dave Grusin
Oyuncular: Dustin Hoffman, Jessica
Lange, Teri Garr, Dabney Coleman,
Charles Durning, Bill Murray, Sydney
Pollack, George Gaynes, Geena
Davis
Oscar: Jessica Lange (yardmc kadn
oyuncu)
Oscar adaylklar: Sydney Pollack,
Dick Richards (film), Sydney Pollack
(ynetmen), Larry Gelbart, Murray
Schisgal, Don McGuire (senaryo),
Dustin Hoffman (erkek oyuncu), Teri
Garr (yardmc kadn oyuncu), Owen
Roizman (grnt ynetmeni),
Fredric Steinkamp, William
Steinkamp (kurgu), Dave Grusin,
Alan Bergman, Marilyn Bergman
(film arks), Arthur Piantadosi, Les
Fresholtz, Rick Alexander, Les
Lazarowitz (ses)
Kt Ruh
Biti jeneriinde kendisini alak gnllkten uzak bir biimde vd gibi, bu
"en u noktadaki bitap drc korku deneyimi", ait olduu trn tarihini dei
tirdi. Sam Raimi, talyan korku filmlerinin kan revanim, vakur bir biimde genlere
zg bir mizah anlayyla birletirdi. Filmin ergen yataki kahramanlar ylesine
can skc bir biimde salkldr ki ssz bir sayfiyedeki kulbelerine yerletikleri an
da, lmeleri ya da zombiye dnmeleri iin sabrszlanmaya balarz. Olacaklara da
ir bylesi bir farkndalk, bu filmden sonra korku filmlerine hakim olacakt.
Bu film sinefiller iin kelimenin tam anlamyla bir baar yksdr. Efektlerin
ou gze batacak derecede amatr iidir; ama gl mzikleri ve ok sk kullan
lan, hzl, yere yakn, bak as ekimler filme g katar. Raimi, William Friedkin,
Wes Craven, George Romero ve Brian de Palma gibi 1970'ler kua ynetmenler
den ald dersleri zmsemi; ama bunlara gze batmayan, Jean Coucteau ile
Tex Avery aras bir srrealizm eklemitir. Raimi, Bruce Campbell'le, sevimli bir bi
imde izgi film karakterlerini andran bir yldz bulmutur.
Bugn Kt Ruh'ta komediden baka bir ey bulmak gtr; zellikle devam
filmleri Evil Dead II (Kt Ruh 2, 1987) ve A rm y o f Darkness (Karanln Ordusu,
1993) dnldnde. Ancak filmin 1982'de izleyiciler stnde, 17 yl sonra The
Blair Witch Project'm (Blair Cads), onlar bir an iin bulunduklar huzur ortamn
dan uzaklatrarak yaratt gibi bir etki uyandrdn unutmamak gerekir. AM
TOOTSIE (1982)
ngiliz eletirmen Judith Williamson bir keresinde gnmz kltrndeki 'T o
otsie Sendromu"nu, yaadklar glkleri tam anlamyla kavrayabilmek ve bunla
ra anlay gsterebilmek iin sosyal "teki"nizin yerinde birka gn geirmenin ye
terli olacan ileri sren yaklam, yerden yere vurmutu. Bu sendrom ortaya, ba
arl bir televizyon dizisinde rol kapmak iin gizlice kadn (gnmzde Dame Ed
na Everagen Gneyli bir uyarlamasn andrr) klna giren aresiz durumdaki bir
aktrn (harika bir oyunculuk sergileyen Dustin Hoffman) yksn anlatan bu
filmle kmt.
Toofs/e'nin yaad zorluklar (sahte kimliini srdrebilmek iin gsterdii
byk aba ve rol arkadalarndan biriyle [Jessica Lange] romantizm yaamaya y
nelik, lezbiyenlikle ilgili hafif bir karklk da ieren, g giriimi gibi), 1930'larn ve
40'larn, screwball seks ve kimlik konulu farslarn andrr. Ancak ynetmen
Sydney Pollack (ayn zamanda Tootsie'nin menajerini de canlandrr) hem davran
detaylar hem de estetik asndan yaad a son derece iyi yanstr.
James L. Brooks'un almalaryla birlikte Tootsie, sinemann ana damarnda,
son derece hareketli, yan temalarla, popler gndermelerle (bu filmde Andy War-
hol'un misafir oyuncu olarak ksa bir sre grlmesi gibi) ve dikkat ekici montaj
sekanslaryla dolu yeni bir tarzn ncln yapmt. Dramatik karklklar gittik
e arttrp, alldk dzeni ykc imalarda bulunurken, yanlarndan zarafetle gee
rek bunlar geride brakr; ve elenceli, mutlu bir sona ular. AM
 Trkiye / svire/ Fransa (Cactus,
Films A2, Gney Film, Maran Film,
Schweizer Fernsehen DRS)
Yol'un ekim yks neredeyse film in kendisi kadar ilgi ekici. Film, o srada
114dk, Fujicolor
hapiste olan Ylmaz Gney'in hcresinde yazd ayrntl senaryoya ve talimatla
Dili: Trke
ra gre asistan erif Gren tarafndan ekildi. Gney daha sonra hapisten kaa
Ynetmen: erif Gren, Ylmaz
rak montaja ve yapm sonras ilemlerine nezaret etti. Yol, Cannes Film Festiva Gney
lin d e byk dl kazand ve dnyann dikkatini Trkiye'deki cunta ynetimi s Yapmc: Edi Hubschmid, Ylmaz
rasnda siyasi tutuklularn urad insan haklar hlallerine ekti. zc bir biim Gney
de Gney, sadece bir film daha (Duvar, 1983) yaptktan birka yl sonra kanser Senaryo: Ylmaz Gney
den ld. Grnt Ynetmeni: Erdoan
Engin
Yol, dier tm eleri ikinci plana iten bir amac ve ak bir mesaj olan, son
Mzik: Sebastian Argol, Zlf
derece politik bir film. Be mahkumun her birinin yksnde, ar tutucu gele Livaneli
nekler, din ya da devlet basks aa vurulur. Mahkumlardan birinin izin kad Oyuncular: Tark Akan, erif
kaybolduu iin yolda prz kar ve hemen geri dnmesi gerekir. Bir dieri aile Sezer, Halil Ergn, Meral Orhonsay,
Necmettin obanolu, Semra Uar,
vi basklar nedeniyle, kendisini aldatan karsn namusunu temizlemek iin ldr
Hikmet elik, Sevda Aktolga,
mek zorundadr. Nianlsna kavuaca iin mutlu olan nc bir mahkum, ok Tuncay Aka, Hale Aknl, Turgut
gemeden hayal krklna urar nk ailesinin baka planlar vardr. Krt bir Sava, Engin elike, Hikmet
mahkum, izninin neredeyse yarsn tketen zor bir yolculuktan sonra doduu Tademir, Osman Bardak, Enver
Gney
kye ulatnda, kyn jandarmalarn bastn grr. Mahkumlardan sadece
Cannes Film Festivali: erif
birinin yks umut verici, ne var ki o da pek ok engelle karlar ve dierlerinin- Gren, Ylmaz Gney (FIPRESCI
kilere benzer sorunlar yaar. dl) ve (Altn Palmiye), dl
Son derece karamsar bir film olan Yol, baka trl hayli sradan bir yapya sa Mlsslng ile paylat, (Jri dl-
mansiyon)
hip olaca halde elle tutulur bir fkeyle dolu olmas nedeniyle heyecanl ve ilgi
ekici. Gney'in detayclyla, yaad toplumdaki gerici gle
ri gsterme arzusu birleince, bir lkedeki yaama, yabanc
filmlerin oundan daha ayrntl bir bak sunar. Son kertede
Yol'un bak as son derece yakc ve eletirel olsa da Gney,
karakterlerini insancllatrmak ve onlar bireyler olarak da
nemsememizi salamak iin byk gayret gsterir. Bu adan
vglerin byk ksmnn, hepsi de muhteem olan oyunculara
gitmesi gerekir. Politik, angaje film ler ekmenin bundan daha
iyi rneine az rastlanmtr. RH

* "Yol filminin ynetmeni kim?" sorusu pek ok tart

malara neden olmutur. Artk ulusal-uluslararas birok kaynak
ta film in ynetmeni ya erif Gren olarak geiyor ya da erif
Gren ve Ylmaz Gney ortak ynetmen olarak anlyor. te
yandan erif Gren, Cannes Film Festivali'ne yllar sonra Altn
Palmiyeli ynetmenlerden biri olarak davet edildi, [y.n.j
ABD(MGM)
110dk, Metrocolor
Ynetmen: Barry Levinson
Yapmc: Jerry Weintraub
Senaryo: Barry Levinson
Grnt Ynetmeni: Peter ova d. Bu kltrel temaya cevaben Barry Levinson 1982de, Baltimore'u merkezine
Mzik: Bruce Brody, Ivan Kral
Oyuncular: Steve Guttenberg,
Daniel Stern, Mickey Rourke, Kevin
Bacon, Timothy Daly, Ellen Barkin,
Paul Reiser, Kathryn Dowling,
Michael Tucker, Jessica James,
Colette Blonigan, Kelle Kipp, John
Aquino, Richard Pierson, Claudia
Cron
Oscar adaylklar: Barry Levinson
(senaryo)
George Lucas'n bir dnm noktas olan American G ra ffiti sinden (Genlik
Yllar, 1973) sonra, sinema endstrisinde hakim olan gr, Bebek Patlamas ku
andan, orta yalarna gelen izleyicileri iin iyimser nostaljiyi tercih etmeye bala
alan komedi klasii Diner' (Lokanta) yazd ve ynetti. Filmde hi tannmam
oyuncularla almt, bunlardan bazlar ilerleyen yllarda gsteri dnyasnda dik
kat ekici baarlar kazanacakt.
Diner'n al sahnesi 1959'un Noel gecesinde geer. Film, birbirleriyle olan
karmak ilikileriyle ve bir dnemin bitiiyle bouan 20'll yalarndaki alt kiinin
yksn anlatr. Btn bunlar, aralarndan birinin ylba gecesi gerekleecek
olan dnnn hazrlklar esnasnda, st kapal bir biimde aktarlr. Bu hazrlk
lar blecek biimde, filme adn veren restoran, yldzlarn ikinci evleri, yedek ra
himleri olur. Restorann duvarlar arasnda, deri kapl blmelere yerleip, cilal ma
salar zerinde yemek yiyerek, dardaki dnyann taleplerini arkalarnda brakmak
ve birbirlerinin arkadalnn tadn karmak iin konuur, konuur, konuurlar.
Eddie (Steve Gutenberg) yaklaan dnn iple eken kendine gvensiz bir
boboazdr. Shrevie (Daniel Stern) dzenli bir ie ve yetikinlere zg bir arkada
lk kuramad kars Beth'e (Ellen Barkin) bal, doduu yerden hi ayrlmam s
radan bir adamdr. Boogie (Mickey Rourke) gece okulunda hukuk okuyan bir
renci, bir kadn dkn ve kumar problemi olan bir kuafrdr. Fenwick (Kevin Ba
con) alkolizmin penesinde, dm bir zengin ocuudur; ve Billy (Timothy Daly),
eski.dostu Barbara'yla (Kathryn Dowling) uzun sreli arkadal hamilelie dn-
m bir doktora rencisidir. Altlnn sonuncusu Modeli, zamanlama duygusu
vahim derecede komik olan, karc bir tiptir.
Birka dikkat ekici sahneyle akllara kaznan Diner, Los Angeles'n sokakla
rnn ve film stdyolarnn ya da New York'un gkdelenlerinin ve banliylerinin
kstlayclnn tesinde geen, ac tatl bir olgunlama yksdr. Sadece Bal-
tim oreda ekilmi olmas bile, filme daha geni kapsaml bir hassasiyet kazand
rr ve beyaz perdenin bu tr yklerinin ufuklarn genileterek, kozmopolit e
hir merkezlerinin tesine tar. Ancak Diner n asl esprisi, birbirlerine byk l
de destek olan, gelecek vaat eden oyuncu kadrosu etrafnda biimlenen se
kanslar ve yeterli miktarda, son derece gereki gzken dnem detay veren
yapm tasarmlardr. Arabalar ve mzik tam o dneme aittir. Kadnlarn yeni ye
ni siyasi g kazanmaya balam olmas kendini hissettirir; ama ayn biimde
toplumun genel geer yarglarna uymakla, kendilerine zg artc derecede
yeni ynlerde ilerlemek arasnda bir seim yapmak zere olan gen erkeklerin
kararszlklar da. Gldren anlar, kanlmaz dramatik yan yklerle bir arada
yer alr. Frank Sinatra ve Johnny Mercer'la ilgili iddetli bir tartma, tatsz bir
aabey karde yzlemesi ve patlam msr torbasndan kan penis gibi.
Bir patlama yerine soru iaretiyle biten yknn yapsndaki belirleyici eksik
lik phesiz Eddie'nin hi grmediimiz nianlsdr. Varlyla tehdit eder biim
de, aile ve ev yaantsnn engelleyiciliini, yani yetikinliin getirdii ykmllk
lere tam anlamyla teslim olmay temsil eder. Bunlar Dinerdaki karakterlerin al
tsnn da grnte nefret ettii; ama ayn anda, 1959'un sonunda masumiyet
leri son nefesini verirken, zlemini ektii deerlerdir. GC-Q
Bat Almanya / Peru (Autoren,
Pro-ject, Werner Herzog, Wildlife,
ZDF) 158dk, Renkli
Dili: ngilizce / Almanca
Ynetmen: Werner Herzog
Yapmc: Werner Herzog, Lucki
Stlpetic
Senaryo: Werner Herzog
Grnt Ynetmeni: Thomas
Mauch
Mzik: Popol Vuh
Tema mzii: Vincenzo Bellini,
Giacomo Puccini, Richard Strauss,
Giuseppe Verdi
Oyuncular: Klaus Kinski, Jos
Lewgoy, Miguel ngel Fuentes,
Paul Hlttscher, Huerequeque
Enrique Bohorquez, Grande Otelo,
Peter Berling, David Prez Espinosa,
Milton Nascimento, Ruy Polanah,
Salvador Godinez, Dieter Milz,
William L. Rose, Leoncio Bueno,
Claudia Cardinale
Cannes Film Festivali: Werner
Herzog (ynetmen), (Altn Palmiye
adayl)
Ynetmeni Klaus Kinski'nin saplantl eilimlerinin yan sra sk sk alt (ve
sklkla kendini ele vermez) yldz Klaus Kinski'yle artc ibirliini derinlemesine
incelemeden, Fitzcarraldo'yu ele almak ok gtr, i ilikileri, karlkl hayranln
yumuatt karlkl atma ve ak bir saldrganlk zerine kurulmutu; ve yzle
me abalarnda bu eliki srekli yzeye kyordu. Kinski'nin nceden kestirilemez
davranlarna ramen, sra oyuncu semeye geldi mi ou zaman Herzog'un ilk
tercihi olduunu belirtmek gereksizdir. Yoksa Herzog, yoruculuklaryla kt hret
kazanm projelerine kendini adayacak birilerini nadiren mi ikna edebiliyordu?
Gerekten de balangta bu rol nce Jason Robards'a, sonra da Mick Jag-
ger'a verilmiti; ve Herzog, ancak ikisi de havlu attktan sonra Kinski'yle temasa
geti. Bu hi de artc deildir: Filmin konusu, hem Herzog'un hem de Kinski'nin
efsane haline gelmi inatlklarnn tam bir rneini tekil eder. Opera a Brian
Svveeney Fitzgerald (Kinski), Peru'nun ssz bir blgesine opera gtrmeye yemin
eder. Ama nce, Don Kiota yarar amacna kaynak salayabilmek iin zengin ol
mak zorundadr; ve plan, koca bir buharl gemiyi bir da yamacndan artp, ka
uuk aalarn biebilecei ssz bir araziye gtrmekten ibarettir.
Duruma son derece uygun ya da belki de tipik bir biimde, neredeyse almaz
glklerle dolu, gerekleme ihtimali imkansza yakn bir giriimi anlatan bir film
yapmak da bal bana bir ileye dnmt. Herzog'un projeye, filme ismini ve
ren karakterinkine e, delice bir inatlkla yaklamas da kr etmemiti. Nitekim,
Herzog'un bylesine arpcl olan hayalini gerekletirme abas esnasnda, yara
lanmalar, delilik, ac, hastalk ve hatta lm, Fitzcarraldo'nun yapmn lekeledi.
 Herzog, filmi, gerekten de Ekvador ve Peru ormanlarnn derinliklerinde e
kip, sivrisineklerden amur kaymalarna dek blgeye zg sorunlarla birebir mca
dele etti. iddetli akntda tehlike atlatan bir sal yolculuunun grntlerini ek
mek iin, Herzog ve kk bir ekip, iddetli akntlarla bizzat boutu. Hepsinden
nls, buharl geminin da an gstermek iin, Herzog bu ii gerekletirdi ve
gsterilen abay belgesel benzeri bir gerekilikle betimledi. Nitekim, Fitzcarral
do'nun yapmnda yaanan zorlu srecin byk ksm, byk mcadele veren Her-
zog'un sinir krizinin eiinde grld, Les Blank'n ayn lde ilgin belgeseli
Burden o f Dreams'de (Dlerin Arl, 1982) anlatlr.
Ancak tamamlanm haliyle Fitzcarraldo, Francis Ford Coppola'nn Kyamet"!
bir yana, Joseph Conrad'n Karanln Yrei gibi bir etki yaratmaz ve Kinski de
Kurtz benzeri bir igalci deildir. Herzog ve Kinski'nin birlikte alt kasvetli yk
s Aguirre: The Wrath o f God'a (Aguirre: Tanrnm Gazab, 1972) kyasla Fitzcar
raldo tam anlamyla masumdur. Peru yerlilerinin Fitzcarraldo adn takt, Kins
ki'nin canlandrd iyimser opera a, sabit fikirlilikle olduu kadar, idealizmle de
hareket etmektedir. Merakl yerliler, ksmen masumiyeti, cokunluu ve yannda
her yere gtrd eski bir Victrola gramofonla ald operaya duyduu mutlak
tutku yznden ona yardm eder. Btn zorluklara ramen, buharl gemisi tepeye
doru ilerlerken, Kinski'nin canlandrd Fitzcarraldo, Victrola'snn yksek sesle
ald opera arkcs Enrico Caruso eliinde st gvertede dikilip, glmser. Bu
gerekst olduu kadar ilham veren bir manzaradr; ve ayn anda, hem dramatik
(anlat asndan) hem de etkileyici bir biimde elle dokunulabilir (film yapm a
sndan) bir baary ilan eder. JKI

Britanya / Hindistan (Carolina
Bank, Goldcrest, Indo-British,
International, NFDC)
188dk, Technicolor
Ynetmen: Richard Attenborough
Yapmc: Richard Attenborough
Senaryo: John Briley
Grnt Ynetmeni: Ronnie
Taylor, Billy Williams
Mzik: Ravi Shankar, George
Fenton
Oyuncular: Ben Kingsley, Candice
Bergen, Edward Fox, John Gielgud,
Trevor Howard, John Mills, Martin
Sheen, Ian Charleson, Athol
Fugard, Gnther Maria Halmer,
Saeed Jaffrey, Geraldine James,
Alyque Padamsee, Amrish Puri
Oscar: Richard Attenborough
(film), Richard Attenborough
(ynetmen), John Briley (senaryo),
Ben Kingsley (erkek oyuncu), Stuart
Craig, Robert W. Laing, Michael
Seirton (sanat ynetmeni), Billy
Williams, Ronnie Taylor (grnt
ynetmeni), John Mollo, Bhanu
Athaiya (kostm), John Bloom
(kurgu)
Oscar adaylklar: Tom Smith
(makyaj), Ravi Shankar, George
Fenton (mzik), Gerry Humphreys,
Robin O'Donoghue, Jonathan
Bates, Simon Kaye (ses)
GANDHI (1982)
Gandi
Richard Attenborough, "iin asl, ynetmen olmay hi istememitim," demi
ti. "Sadece o filmi ynetmek istemitim." Dolaysyla, Attenborough iin Gandi bir
tr misyon anlamna geliyordu: Mohandas Karamand Gandi'nin (1869-1948) ha
yatn ve yaad dnemi, hem Doulu hem de Batl izleyicilerin, Mahatma'nn ru
hani neminden etkilenecei biimde anlatmaya ynelik byk dn gerekle
tirebilmek iin, 20 yl boyunca gecikmelere, d krklklarna, alay konusu olmaya
katland ve kiisel mali risk altna girdi.
Attenborough bu projeyi ilk tasarladnda, yl 1962'ydi. Ona zellikle ilham
veren Gand/ nin "nsanlarn, trdelerinin aalanmasndan, kendileri adna nasl
onur duyabildiklerini asla anlayamadm," szleriydi. Zaten yapmc olan A ttenboro
ugh, 1969 ylnda O h! W hat a Lovely War'a (A h! Ne Ho Bir Sava) dek ynet
menlie girimeyecekti ve Gandi iin finansman salamaya abalad 18 yl iin
de, eitli aamalarda, daha olas ve pazarlanabilir ynetmenler olarak Fred Zinne-
mann ve David Lean adlar ne srlecekti. John Brileyin, Gandi'nin yaamnn ve
baarsnn zn ustalkla anlatan senaryosundan nce, aralarnda Gerald Han-
ley'in, Donald Ogden Stuart'n ve Robert Bolt'un da bulunduu eitli yazarlar bu
ie kalkmay denemiti.
Yllar ierisinde, farkl kuaklardan gelen aktrler (bunlara Alec Guinness, Dirk
Bogarde, Peter Finch, Albert Finney, Tom Courtenay, Robert De Niro, Dustin Floff-
man, John Hurt ve Richard Burton da dahildi) barol iin deerlendirilmiti. Sonun
da, babasndan ald Hintli yz hatlarnn getirdii avantaja sahip olan, neredeyse
hi tannmam Ben Kingsley seildi. Kingsley kendini oynad role adad. Kilo ver
di, yogaya balad, yn eirmeyi rendi ve Gandi'nin izinde bir yaam srmek iin
cesurca bir giriimde bulundu. Kalabalk yardmc oyuncu kadrosu, dnemin sahne
ve sinema yldzlarndan oluan etkileyici bir vitrine sahipti.
Brileynin senaryosu Gandi'nin 1948'te urad suikast ve resmi cenaze tre
niyle alr, ardndan 1893'e, Gney Afrika'da rk ayrmna kar kan gen bir avu
kat olduu gnlere dner. Buradan itibaren, Ingiliz emperyalizmine kar verdii
mcadelenin ve tmleik bir Flint toplumu ve kltr oluturma abalarnn nem
li biyografik dnm noktalarn aktarr, ironik bir biimde Gandi'nin pasif direnie
duyduu gl ballk ounlukla iddete ve lme, ayrca kendisinin de uzun s
re mahkum edilmesine yol aar. Olaylarn byk ksm gerek tarihi mekanlarda
ekilmiti. 11 kamera ekibi kullanlarak Rajpath'ta ekilen cenaze sahnesi iin yak
lak 400.000 figran toplanmt.
Gandi kazand byk baaryla, yapm uzun sren filmlerin, balangtaki esin
lenme tazeliini yitirdii iin hedeflerine ulaamadklar grn rtt. Gandi gs
terime girer girmez iyi vgler ve tm dnyada izleyici toplad. Kazand sekiz Aka
demi dl, sadece Ben Hur'un (1959) gerisinde kalan, bir rekordu. Belirgin bir bi
imde, Attenborough iin daha byk kiisel tatmin, izleyicilerin en azndan bir ksm
nn perdede betimledii Gandi'yle karlamalar sonucu kendilerini zenginlemi his
setmeleri gereiydi. yi ya da kt Gandi, etkileyici biyografik filmlerin ynetmeni
olarak Attenborough'un gelecekteki kariyerine damgasn vuracakt. DRos
 talya (Ager, RA)
San Lorenzo Gecesi 105dk, Eastmancolor
Dili: talyanca
Ynetmen: Paolo Taviani, Vittorio
San Lorenzo Gecesi, Paolo ve Vittorio Taviani Kardeler'in bayaptdr ve btn Taviani
dlerin gerek olduu San Lorenzo gecesinde geer. Uyuyan bebeiyle konuan bir Yapmc: Giuliani G. De Negri
annenin anlatt yk, 1944'e, o zamanlar alt yanda olan anlatcnn kyn Alman Senaryo: Paolo Taviani, Vittorio
igalcilerin ve faist talyan ibirlikilerinin kontrol ettii dneme dner. Anlatcnn do Taviani, Giuliani G. De Negri,
Tonino Guerra
duu ky, Nazilerin dzenlemeleriyle, sonunda gerekleecek zgrlk arasnda bln
Grnt Ynetmeni: Franco Di
m olduundan, bir grup hemerisi kurtulu umuduyla Toskana'ya geer. Giacomo
Sava dneminin dehetini grmezden gelmeyen ancak stnde uzun uzadya Mzik: Nicola Piovani
durmayan bu yolculuk, sivil direnii anlatr. Yemek bulmak iin verilen gnlk mcade Oyuncular: Omero Antonutti,
Margarita Lozano, Claudio Bigagli,
leler, kurunlardan ya da taktik avantajlardan daha nemlidir. Hatta zaman zaman an
Miriam Guidelli, Massimo Bonetti,
latcnn ocuksu bak as, yolculuklarnn kayg verici yanlarn, inandrclktan uzakla Enrica Maria Modugno, Sabina
tran trajikomik gerekst imgelerle kendini gsterir. Vannucchi, Giorgio Naddi, Renata
Zamengo, Micol Guidelli, Massimo
Kimsenin n planda olmad kadrosuyla dikkat eken San Lorenzo Gecesi, isten Sarchielli, Giovanni Guidelli, Mario
meyen atmann hafzaya kazd izleri iyiletirmek iin, baz unutulmaz grntler de Spallino, Paolo Hendel
sunar. Bir katedral bombalanr ve iinde ibadet edenler lr. Bir tarlada yabani karpuz Cannes Film Festivali: Paolo
Taviani, Vittorio Taviani (Byk Jri
lardan ziyafet ekilir. Siyasi ekimenin iki zt kutbunda yer alan arkadalar birbirlerini l
dl), (Altn Palmiye adayl)
drr. Yal iki kii, on yllardr gelien aklarn, sonunda tamamna erdirir. Btn bu an
lar birlikte 2. Dnya Sava'nn arlna iaret ederken, gndelik yaamn deerine de ngilizce ad: The Night o f the
deinir. GC-Q Shooting Stars

DE STILTE ROND CHRISTINE M. (1982) Hollanda (Sigma)

92dk, Renkli
Marlen Gorris'in, kadn filmleri tarihinde bir dnm noktas olan De Stilte rond Dili: Flemeke / ngilizce
Christine M. (Christine M .'i Saran Sessizlik), izleyicileri doldurmu ve iki kutba ayr Ynetmen: Marleen Gorris
mt. Film kadnlarn bastrlm fkelerini ele alyordu ve feministlerin 1960'larda ve Yapmc: Matthijs van Heijningen
1970'lerde kadn hareketinin itici gc olan fkeyle yeniden balant kurmasn Senaryo: Marleen Gorris
salarken kltrel klieleri tersine evirmekle sulanmt. Grnt Ynetmeni: Frans
ii snfndan bir kadnn dkkandan bir ey ald iin tutuklanmas haberinin Bromet
tetiklemesiyle ortaya kan De Stilte rond Christine M., birbirini tanmayan kad Mzik: Lodewijk de Boer, Martijn
Hasebos
na odaklanr. Kadnlar, hi hesapta yokken, hrszlk yaparken yakalad perian du
Oyuncular: Edda Barends, Nelly
rumdaki bir ev kadnyla kibirli bir biimde yzleen maaza mdrn ldrrler.
Frijda, Henriette Toi, Cox Habbema,
Polisiyenin, mahkeme yksnn, kara mizahn, yar-belgesel ve politik alegorinin Eddie Brugman, Hans Croiset, Erik
esiz bir karm olan film, ayn anda hem srkleyici hem mesafeli, hem boucu, Plooyer, Anna van Beers, Noa
hem de heyecan vericidir. Cinayetin kendisi grlmez ama duyulur ve geriye d Cohen, Kees Coolen, Edgar Danz,
nle anlatlr. Bylece grselliin stnl yklr. Diana Dobbelman, Miranda Frijda,
Frederik de Groot, Noortje Jansen
Filmin mahkeme salonunda geen doruk noktasnda, Dr. Van den Bos akl sa
lklarnn tam anlamyla yerinde olduunu akladnda, kadnlarn eylemi politik bir
anlam kazanr. Biti sahnesinin tarif edilmesi deil yaanmas gerekir. Filmin bir pat
lama ya da iniltiyle deil, dalga dalga yaylan grltl kahkahalarla sona erdiini
ve bir sessizlikle bittiini sylemek yeterlidir sadece. Bir eletirmenin sorduu gibi
"Huzursuz edici olan ilenen cinayet mi yoksa kahkahalar m?" Gorris'in yakn d
nemde ektii filmler daha yumuak ve popler olsa da De Stilte rond Christine M. ngilizce ad: A Question o f Silence
ideolojiyi yaama geirir ve gerekten sarscdr. LB

sve / Fransa / Bat Almanya (Cin.
AB, Gaumont, Persona, Swedish Film
Inst., Sandrews, Svenska, TVI, Tobls)
188dk, Eastmancolor
Dili: svee / Almanca / Ibranice /
ngilizce
Ynetmen: Ingmar Bergman
Yapmc: Jm Donner
Senaryo: Ingmar Bergman
Grnt Ynetmeni: Sven Nykvist
Mzik: Daniel Bell
Oyuncular: Erland Josephson, Jarl
Kulle, Pernilla Allwln, Allan Edwall, Bertil
Guve, Gunn Walgren, Ewa Frling
Oscar: sve (yabanc film), Anna Asp,
Susanne Lingheim (sanat ynetimi),
Sven Nykvist (grnt ynetmeni),
Marik Vos-Lundh (kostm)
Oscar adaylklar: Ingmar Bergman
(ynetmen), Ingmar Bergman (senaryo)
Venedik Film Festivali: Ingmar
Bergman (FIPRESCI dl)
ngilizce ad: Fanny and Alexander
FANNY OCH ALEXANDER (1982)
Fanny ve Alexander
isveli ynetmen Ingmar Bergman'n saysz almas birbirlerinden ylesine
belirgin bir biimde farkldr ki ounlukla komedyenler bu filmleri parodi konusu
yapt gibi, daha az baarl ynetmenler onlar taklit eder ya da onlara gnderme
yaparlar. Bergman n, melodrama kamadan ve gzn hi krpmadan insan ru
hunun daha kt, karanlk bir yann anlatan bir rya gibi olan alegorik filmleri, ya
am olmasn arzuladmz gibi deil, gerekten olduu biimde yanstr.
Ynetmenin son sinema almas ilan edilen (bu filmden sonra arlkl olarak
televizyonda alt) Fanny ve Alexander1m otobiyografik yks, daha nceki ka
ramsar dncelerle dolu filmlerinin hayranlar in bir ok olmutu. Senaryosunu
Bergman'n yazd ve aralarnda Erland Josephson, Harriet Andersson ve Gunnar
Bjrnstrand da bulunan, Bergman'n en yetenekli, deneyimli oyuncularnn ou
nun yer ald Fanny ve Alexander, onun en iine girilebilir filmi saylr. En iyi Ya
bana Film Oscar da dahil olmak zere, aday gsterildii alt Akademi dl'nden
drdn kazanmt.
Bu uzun yar otobiyografi, yzyln banda sve'te aristokrat bir ailede doan
bir erkek ve kz kardein (Pernilla Allwin ve Bertil Guve) hayatlarnn nemli ve fr
tnal bir yln anlatr. Bergman'n nceki yapmlarnda grlmedik bir enerjiyle e
kilen yk, ksmen Dlckens' andran bir dram ksmen de gizemli bir peri masaldr.
Olann bak asndan anlatlan ailenin bir arada olduu, bolluk iindeki bir No
el'de balayan film, ocuklarn ok sevilen tiyatro sahibi babalar ldkten sonra
yaadklar sefil hayata geer. O ana dek Bergman'a zg bir uursuzluk hissi
hikayenin stne kmtr bile ve annelerinin rezil bir piskoposla (ona yakan
nefret uyandrc rolde Jan Malmsj) son derece talihsiz ve korkutucu ikinci evlilii
srasnda hayatlarna reklenir.
Fanny ve Alexander'n uzunluuyla, ar, zenli temposu, gnmz aksiyon
izleyicilerine cazip gelmeyebilir ama Bergman'n nl g
rnt ynetmeni Sven Nykvist her karede, izlemeyi b
yk bir zevk haline getiren parlak bir k kullanr. Btn
film harika bir dsellik hissi uyandrr ki; bu, yknn
trajik anlarnda iimizi rahatlatr. Bergman, her zamanki
ustalyla, anlaty, en korkun ve en tatmin edici ann
da, tam da yknn artk bir zme ulamas gerekti
inde yaanacak biimde, zekice dzenler. O ana dek z
leyici artk soluksuz kalm, gzel gnlerin geri gelmesini
beklemektedir. Btn hayat boyunca almalarnda,
yaayanlarn korkutucu dnyasn analiz eden Bergman,
bu filmde izleyicilerin biraz teselli bulmasna izin verir an
cak baz felsefi koullar dahilinde. KK
 ABD / Kanada (Christmas Tree,
MGM)
1940'lar; Amerikal ailelerin akam yemeklerini birlikte yedii, ocuklarn oku 94dk, Metrocolor

la gitmek iin uzun mesafeleri gruplar halinde kat ettii ve herkesin komularn ta Ynetmen: Bob Clark
nd zamanlar. A Christmas Sfory'nin (Bir Noel yks) kk Ralphiesi (Peter
Yapmc: Bob Clark, Ren Dupont
Senaryo: Leigh Brown, Bob Clark,
Bllllngsley) iin hayat gzeldir ama tam anlamyla mkemmel deildir. Noel hzla
Jean Shepherd
yaklamaktadr ve onun tek istei, radyo kahramannn rtkanln yapt bir Jean Shepherd'in God We Trust,
"Red Ryder BB" tfeidir. Ailesinin ve retmeninin tm itirazlarna ramen, No All Others Pay Cash isimli
el gecesi oyuncan eline gemesini salayacak bir plan kurmaya kararldr. romanndan
Grnt Ynetmeni: Reginald
Bu basit kurmaca, ynetmen Bob Clark'a, Noel'i, aile deerlerini, gemi ylla
H. Morris
ra duyulan nostaljiyi ve tatil dnemlerinde belirleyici hale gelmi olan tketim d
Mzik: Paul Zaza, Cari Zittrer
knln sevecenlikle ama yine de ineleyici bir biimde alaya almak iin yeterli Oyuncular: Melinda Dillon, Darren
malzemeyi verir. Matrak ve kahkahalarla gldrecek denli komik olan bu ada McGavin, Peter Billingsley, lan
yeni yl klasii, eletirdii konulan hafife almadan ya da acmaszlamadan ele ald Petrella, Scott Schwartz, R. D. Robb,
Tedde Moore, Yano Anaya, Zack
iin derin bir etki uyandrr. Okuldaki kabadaylar, geimsiz bir baba ve almak
Ward, Jeff Glen, Colin Fox, Paul
tan bitap dm bir anne, tuhaf bir karde ve bir grup uyumsuz arkada, yetikin Hubbard, Leslie Carlson, Jim
Ralphie'nin anlatmyla hayat bulur. Bir klasik haline gelmi sahneler (okul arkada Hunter, Patty Johnson
larndan birinin dilini donmu bayrak direine yaptrmas, in restoranndaki No
el yemei), duygu smrs yapmadan ya da ar duygusalla kamadan, ayn
anda hem son derece komik hem de dokunakl olmay baarr. A Christmas Story,
tam da yeni yln yapay tatlandrclar andran yanlarndan holanmayan ama Scro-
oge konumuna da dmek istemeyenlere gredir. EH

EL NORTE (1983) ABD / Britanya (American

Playhouse, Channel Four,
Independent, Island Alive, PBS)
Amerika Birleik Devletleri'ne yasad g ele alan El Norte (Kuzey), Birinci
139dk, Renkli
Dnya'nn refahna dair hayallerle, nc Dnya vatandalarnn yaad gerek
Dili: ngilizce / spanyolca
lii baarl bir biimde kar karya getirir. Senaryosunu Gregory Nava ve Anna
Ynetmen: Gregory Nava
Thomas iftinin yazd ve Nava'nn ynetmeni olduu film, ulusal snrlarn geir
Yapmc: Trevor Black, Bertha
genliini ve gmen iilerin nasl smrldn fa ettii iin nemlidir. Ame Navarro, Anna Thomas
rikan ryasnn en alt kademesinde var olabilmek iin var gleriyle abalayan ya Senaryo: Gregory Nava, Anna
sad gmenlerin insaniyetlerini ven El Norte (Kuzey), dahas bu kiilerin dene Thomas

yimlerinin ekil bulduu koullar da dikkate alr. Grnt Ynetmeni: James

Glennon
GuatemalalI kardeler, Enrique (David Villalpando) ve Rosa (Zaide Silvia Guti
Mzik: The Folkloristas, Malecio
rrez) iin mesele jeopolitikten ok daha basittir. Babalar kahve toplayan iileri Martnez, Unda O'Brien, Emil
rgtledii iin ldrldnde ve anneleri bir paramiliter grup tarafndan "kaybe Richards
dildiinde", canlarn kurtarmak iin kaarlar. Tijuana'da ehrin fakirliiyle bouur Oyuncular: Zaide Silvia Gutirrez,
David Villalpando, Ernesto Gmez
ve Los Angeles'a gemeden nce kendilerine bir "akal" bulurlar. Kuzeyli iveren
Cruz, Lupe Ontiveros, Trinidad
lerinin iddetli rklnn farkna varan kardeler, gelecek gvencesi olmadan gn Silva, Alicia del Lago, Abel Franco,
delik ilerde alrlar ama artk evlerinde su tesisat ve elektrik vardr. Enrique Castillo, Tony Plana, Diane
Civita, Mike Gmez
Bu filmde Guatemala'ya yeil ve sar, Tijuana'ya boz ve ABD'ye mavi ve beyaz
Oscar adaylklar: Gregory Nava,
renkler hakimdir. Mzik de kardelerin yolculuuyla birlikte deiir; ancak nihaye Anna Thomas (senaryo)
tinde, gnmzde yaanan ekonomik eitsizliin gcn, g etmelerinin dour
duu sonular gzler nne serer. GC-Q
ABD / Kanada (Famous Players,
Filmplan, Guardian, CFDC,
Universal)
87dk, Renkli
Ynetmen: David Cronenberg
Yapmc: Claude Hroux
Senaryo: David Cronenberg
Grnt Ynetmeni: Mark Irwin
Mzik: Howard Shore
Oyuncular: James Woods, Sonja
Smits, Deborah Harry, Peter
Dvorsky, Leslie Carlson, Jack Creley,
Lynne Gorman, Julie Khaner, Reiner
Schwartz, David Bolt, Lally Cadeau,
Henry Gomez, Harvey Chao, David
Tsubouchi, Kay Hawtrey
1980'ler Hollywood'unun ticari-bamsz hareketinden kaynaklanan, r
aan bu filmde, David Cronenberg'in, televizyonda yaynlanan iddete fazla maruz
kalmann yol at korkun dnmleri ele alan yks, tam da ynetmenin da
ha nceki yapmlarnda iddet ieren cinsel imgelerin kullanm yznden, sansr
le, Hollywood datmclaryla ve feminist gruplarla yaad sorunlar zekice ele
alr. Max Renn (James Woods) kablolu televizyon kanallarndan birinde yneticidir.
Alayc bir biimde seks ve iddet ticareti yapmas geri teper; ve karnnda, iine ba
ka eylerin yan sra ses bantlarnn da yerletirilebildii, vajina benzeri bir yark a
lr. Bu tr sadomazoist fantezilerin ve cinsiyetler aras geilerin belirleyici bir rol
oynad film, trajik bir biimde, Max in kendi kendini yok etmesiyle sona erer.
Pek ok adan, Cronenberg'e zg temalarn en cretkr biimsel rnei
olan Videodrome, olduka sradan, ticari bir gerilim filmi gibi balar ve ancak orta
larna gelindiinde, son derece sra d ve sarsc, znel bir fanteziye dnr. Gr
sel adan zengin olan Videodrome ayn zamanda, hem "ok ekilli sapknlk",
hem de kiisel deneyimlerde kamusal ve zel alanlarn ie gemilii stne a
rtc grleriyle son derece dndrcdr. Cronenberg cinsiyetlere akkan bir
biimde yaklat iin hem vg alm hem de mahkum edilmitir (filmin sonun
da, Max'in vajina gelitirmesine bir tr yant biiminde, iki kadn karakterin penis
lerinin ktn gsteren bir sekans, sradan izleyiciler iin fazla rahatsz edici olaca
gerekesiyle piyasaya srlen kopyadan kartlmt). Kesilmi haliyle bile Vide
odrome, Hollywood'un en sra d filmlerinden biridir. ylesine artc ve aykry
d ki ticari adan bir fiyasko olmas kanlmazd. RBP
STAR WARS: EPISODE VI - ABD (Lucasfilm)
RETURN OF THE JEDI (1983) 134dk, Renkli

Yldz Savalar: Blm 6 - Jedi'nin Dn Ynetmen: Richard Marquand

Yapmc: Howard G. Kazanjian
Senaryo: George Lucas, Lawrence
George Lucas'n orijinal Yldz Savalar lemesinin, Blm 6 olarak da bili Kasdan
nen nc filmi The Empire Strikes Back (imparator, 1980), yaanan heyecanl Grnt Ynetmeni: Alan Hume
gelimelerden bir sre sonrasn anlatr, ilk filmde gen, hevesli bir Jedi rencisi Mzik: John Williams, Joseph
Williams
olan Luke Skywalker (Mark Hamili) artk dnceli bir savadr (dolaysyla siyah
Oyuncular: Mark Hamili, Harrison
giysiler giyer). "G" kullanmay renmi olarak, arkadalar Prenses Leia (filmin
Ford, Carrie Fisher, Billy Dee
erkek hayranlarn bugn hl heyecanlandran, bilimkurguya yarar bir bikiniye Williams, Anthony Daniels, Peter
brnm olan Carrie Fisher), Lando Calrissian (Billy Dee Williams) ve "wookie" Mayhew, Sebastian Shaw, Ian
Chewbacca'nm, karbonit ierisinde dondurulmu dostlar Han Solo'yu (Harrison McDiarmid, Frank Oz, James Earl
Jones, David Prowse, Alec
Ford), Jabba the Hutt'n penesinden kurtarmasna yardm etmek zere, doduu
Guinness, Kenny Baker, Michael
gezegen Tattoine'e geri dner. Pennington, Kenneth Colley
Olay rgsnn geliimi temelde Star VVars'unkine (Yldz Savalar, 1977) Oscar : Richard Edlund, Dennis
Muren, Ken Ralston, Phil Tippett
benzer. Kt imparatorluk, kahramanlarmzn yok etmek zorunda olduu baka
(grsel efekt)
bir "lm Yldz" ina etmektedir. Yapm ynetmeni George Lucas (Lawrence
Oscar adaylklar: Ben Burtt (zel
Kasdan'la birlikte senaryoyu da yazmtr) ve ynetmen Richard Marquand, daha ses efektleri), Norman Reynolds,
gen izleyicileri elendirmek iin, yeni bir "oyuncak ay" benzeri tr, "Ewok"lar Fred Hole, James L. Schoppe,
Michael Ford (sanat ynetimi), John
ortaya karrlar. Bu arada filmin yldzlar, asla sevimli kuklalarn ve etkileyici zel
Williams (mzik), Ben Burtt, Gary
efektlerin gerisinde kalmaz ve Lucas'n galaksileraras iyi-kt atmasna son nok Summers, Randy Thom, Tony.Dawe
tay baaryla koyarlar. JB (ses)

THE BIG CHILL (1983) ABD (Carson, Columbia)

105dk, Metrocolor
Lawrence Kasdanin ok taklit edilen ama daha iyisi asla yaplamayan (bu film ol Ynetmen: Lawrence Kasdan
masa TV dizisi Thirtysomethirg3-Otuzlar muhtemelen ekilmezdi), 1960'larda niver Yapmc: Michael Shamberg
sitede tanan ve orta yalarndayken bir cenaze iin bir araya gelen arkadalar anla Senaryo: Barbara Benedek,
Lawrence Kasdan
tan, bu nostaljik filmi ayn anda hem keskin dilli hem de ac verecek kadar dokunakl ol
Grnt Ynetmeni: John Bailey
may baarr.
Mzik: Mick Jagger, Smokey
Alex'in intiharndan sonra (Alexi Kevin Costner canlandrr ama filmin son halinde, Robinson, John Williams
sadece oktan lm olduu ve tabuta yerletirilmek zere hazrland bir sahne yer Oyuncular: Torn Berenger, Glenn
alr), yedi arkada onu anmak iin bir hafta sonu toplanr. Sam (Tom Berenger), Micha Close, Jeff Goldblum, William Hurt,
Kevin Kline, Mary Kay Place, Meg
el (Jeff Goldblum), Nick (William Hurt), Karen (JoBeth Williams) ve Meg (Mary Kay Pla
Tilly, JoBeth Williams, Don
ce); evli ift Sarah (Glenn Close) ve Harold'un (Kevin Kline) evinde, 1960'larn mzikle Galloway, James Gillis, Ken Place,
ri eliinde, eski gnleri anmak, incir ekirdeini doldurmayacak konular tartmak ve Jon Kasdan, Ira Stiltner, Jake
eski yaralar demek amacyla toplanan, her biri kendi orta ya buhranlaryla bouan Kasdan, Muriel Moore

arkadalardr.
Oscar adaylklar: Michael
Shamberg (film), Lawrence Kasdan,
Kasdan ve Barbara Benedekin birlikte yazd ayrntl senaryo, maddeci 80'lerde Barbara Benedek (senaryo), Glenn
skp kalm 60'lar kuann, btn idealist duygularn ve hayal krklklarn yakalama Close (yardmc kadn oyuncu)
y baarrken, The Big Chillin, btn oyuncular eit arlkta nemli olan kadrosu, asla
ar duygusalla kaplmadan, hzn ve mizahn mkemmel bir birleimini sunar. JB
Fransa (Argos Film)
100dk, Renkli
Dili: Franszca
Ynetmen: Chris Marker
Senaryo: Chris Marker
Grnt Ynetmeni: Chris ri olan Hitchcock'un V'ert/go'sunun (Ykseldik Korkusu, 1958) ekildii zgn
Marker
Mzik: Isao Tomita
Tema mzii Modest
Mussorgsky, Jean Sibelius
Oyuncular: Florence Delay, Arielle
Dombasle, Riyoko Ikeda, Charlotte
Kerr, Alexandra Stewart
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Chris Marker (OCIC
dlOnur dl) de bu film , kendi izlenimlerinin bazlaryla afallam ve bunlar aklndan karama
ngilizce ad: Sunless
Fransa (Loup)
92dk, SB
Dili: Franszca
Ynetmen: Luc Besson
Yapmc: Luc Besson
Senaryo: Luc Besson, Pierre Jolivet
Grnt Ynetmeni: Carlo
Varini
Mzik: Eric Serra
Oyuncular: Pierre Jolivet, Jean
Bouise, Fritz VVepper, Jean Reno,
Christiane Krger, Maurice Lamy,
Pierre Carrive, Jean-Michel
Castanie, Michel Doset, Bernard
Havet, Marcel Berthomier, Petra
Mller, Garry Jode
ngilizce ad: The Last B a ttle
Chris Marker'n, ad "Gnesiz" anlamna gelen bayapt, kurmaca olmayan
sinema asndan gnmzn en nemli filmlerinden biridir. Bu, zellikle gn
mz Tokyo'suna odaklanan ama Marker'n sinemayla ilgili temel takntlarndan bi
mekanlarn izini srd, zlanda, Gine-Biso ve San Francisco'da yaplm ekimle
ri de ieren, kiisel bir felsefe denemesidir. nemli bir Fransz film yapmcs ve vi
deo sanatsnn, tarif etmesi g ve zetlemesi neredeyse olanaksz olan iirsel
yolculuu, dnyann her yannda, onlarca ylda edinilmi deneyimleri inceleyip, ak
tararak tm ynlerden ldar.
znellik, lm, fotoraf sanat, toplumsal gelenekler ve bizzat bilin stne
bir film olan ans Soleil, bir zaman kapslnde bulunmu iir etkisi brakr. Temel
yan bir fotoraf, solcu ve takntl dnya gezgininin, baz meseleleri tekrar gz
den geirmesini konu alr. Tpk dier filmleri ve videolarnda olduu gibi, Marker
burada da anlaml bir biimde adnn ynetmen olarak gemesini kabul etmez. Fil
min ngilizce versiyonunda, kendi yksn anlatmas iin Amerikal bir kadn
(Alexandria Stewart) grevlendirmesi de (Marker'dan sadece nc ahs kipin
de ve gemi zamanda bahsedilir) de bu yaklamna uygundur ve onun bir dolay
llk ustas olduunu gsterir. Marker'n son derece zgn syleminin yapsndaki
zeka ve gzellik, geriye etkileyici bir ta t brakr. JRos
LE DERNIER COMBAT (1983)
Paris, M ad M ax'i andrr tarzda, bir ln ortasnda yer alan harabelere d
nmtr. Siyah beyaz ekilmi, kyamet sonrasn anlatan bu bilimkurgu yk
snde yer alan karakterler, konuma yetilerini kaybetmitir; ve yiyecek, su ve seks
bulmak iin mcadele etmek zorundadr. Kahramanmz (Pierre Jolivet) kendini
kaybetmiesine bir ime bebekle seviir. Peine yamaclar dtnde, kendi
yapt uayla havalanr ve harabe halindeki bir hastanenin yaknlarna iner. Sa
kalm son kadnlardan birini barndran bir doktor (Jean Bouise) onu hastaneye
kabul eder. Doktor kendini Tanr-rntgenci konumuna koyarak ve kadnla kahra
manmz, Adem'le Havva olarak kullanarak yeni bir toplum yaratmak istemekte
dir. Kt yrekli bir devin de (Jean Reno) kadnla ilgili baz tasarlar vardr; dokto
run yaad binaya saldrr ve kahramanmz onu ldrmeden nce, kadna teca
vz edip ldrr. Kahramanmz geri dnp peine den eteyle yzleir, liderle
rini ldrr ve belki de dnyada kalan son kadn olan liderin kadnn kendine alr.
Luc Besson'un son derece kstl bir bteyle gerekletirdii ilk filmi olan La
Dernier Combat (Son Sava), izgiroman tarz bir mizah anlayn, gerekst
eleri (rnein gkten yaan balklar) ve iddeti bir araya getirerek, iletiimin il
kel drtlere indirgendii maddeci 1980'lerde genliin yabanclamas stne bir
yorum getirir; ve Paris ehrinin, bir distopyann ykntlarna nasl dnebileceini
anlatr. PP
 Fransa / svire (EOS-Fllm, France
Para 3 Cinma, Marloris Films)
85dk, Eastmancolor
Dili: Franszca
Para baladktan bir saat sonra, bir anda artan beyazlk anlatda yeni bir yne
Ynetmen: Robert Bresson
girildiini gsterir. Kr sal bir kadn (Sylvle Van den Elsen) yryerek geerken, ka Yapmc: Jean-Marc Flenchoz,
ak bir sulu olan Yvon'la (Christian Patey) aralarnda belli belirsiz bir bakma ge Daniel Toscan du Plantler
er. Birka dakika sonra filmde lk kez her ey yeil ve doaldr. Senaryo: Robert Bresson
Leo Tolstoy'un Faux billet isimli
Gizem, Robert Bresson sinemasnn iardr; ancak burada Yvon'la hamisi ara
romanndan
snda balayan iliki, btn filmlerindeki olaylarn en gizemlisidir. Kadn, lgilendii Grnt Ynetmeni: Pasqualino
kiinin bir katil olduunun farknda gibidir. Ona boyun eii ayn anda mazoiste, De Santls, Emmanuel Machuel
tinsel ve cinsel anlamdadr. Sonunda da intihara meyilli bir hal alr. Tema mzii: Johann Sbastian
Bach
Bu kadn, yanl ynelmi yilik anlaynn kurban olmu bir ahmak mdr yok
Oyuncular: Christian Patey,
sa lanetli bir ruha anlk bir merhamet balayan bir azize mi? Peki, paralayan
Vincent Risterucd, Caroline Lang,
yolculuunun bu aamasnda Yvon kimdir? Leo Tolstoy'dan alntland biimde, Sylvie Van den Elsen, Batrice
renci gencin bast sahte 500 frank yznden, hayatndaki her trl yap Tabourin, Didier Baussy, Marc
Ernest Fourneau, Bruno Lapeyre,
zlmtr. Yabanclam bir deli midir; souk kanl bir hilebaz m; yoksa kaybetti
Franois-Marie Banler, Alain
i masumiyetini arayan bir kurban m? Aptekman, Jeanne Aptekman,
Para'nn getii dnya bo ve plaktr. Orta snfa alt dkkanlarn, mahkeme Dominique Mullier, Jacques Behr,
Gilles Durleux, Alain Bourguignon
lerin ve hapishanelerin souk mimarisine, ayn lde hain siren, araba ve maki
Cannes Film Festivali: Robert
ne seslerinden oluan bir ses kolaj elik eder. Bedenler sklkla kap ve pencere er
Bresson (ynetmen), dl Andrel
evelerine ilitirilmitir. Tarkovsky'nln Nostalghla simli
Bresson'un en dnyevi ve materyalist almas olan Para, Le Diable Probable- filmiyle paylat (Altn Palmiye
adayl)
m ent'te (Herhalde eytan, 1977) ortaya koyduu modern, endstrilemi hayatn
getirdii umutsuzluun doal bir sonucu mudur; yoksa leriye dnk karamsar g
rsnde, zayf bir um ut mevcut mudur? Baz dokunakl detaylar, nedensellik
ana taklmaz: beyaz rtler meltemle hafife uuurken, Yvon'un aatan fndk
toplayp, bunlar kadnla paylamas gibi. Bu, Bresson'un btn filmlerindeki en ya
ln ama en gzel pasajlardan biridir. Bu sahnede, usulca lerinde tadklar yilik ya
da ktlk yapma yetileriyle, nsan nsanlktan karan iddet ykl ortamlardan
geen varlklarn byk gizemini sezinler ve cehenneme dnm bir dnyada, hz
la geip giden mutlak, doal saflk anlarna tank oluruz. AM

ngilizce ad: Money

Yeni Zelanda (Glitteron)
118dk, Fujicolor
Ynetmen: Geoff Murphy
Yapmc: Don Blakeney, Geoff
Murphy
Senaryo: Keith Aberdein, Geoff
Murphy
Grnt Ynetmeni: Graeme
Cowley
Mzik:: John Charles
Oyuncular: Anzac Wallace, Bruno
Lawrence, Tim Elliott, Kelly
Johnson, Wi Kuki Kaa, Tania
Bristowe, Ilona Rodgers, Merata
Mita, Faenza Reuben, Tom Poata,
Martyn Sanderson, John Bach, Dick
Puanaki, Sean Duffy, Ian Watkin
Te Wheke (Anzac Wallace) Yeni Zelanda'da, ngiliz smrge glerine hizmet
eden, Maori bir iz srcdr. Hizmet ettii ordunun bir kolu, kyn yerle bir et
tiinde, ordudan kaarak "yerlileir" ve "utu" yani intikam sz verir. O andan iti
baren beyazlarn sahip olduu ve koruduu krsal blgelerde dehet saan bir a
pulcu etesi kurar. Sonunda, ngilizlere alan Wlremu adnda bir baka Maori z
src (Wi Kuki Kaa), Shakespeare uyarlamalar dnda eine az rastlanan, tren
sel bir karde katliyle, onu ldrr.
Yeni Zelanda'y kkten deitiren Maori ayaklanmalarn takdire deer bir bi
imde betimleyen Utu, yerlilerin ngiliz smrgeciliine kar direniinin baar ka
zanan muhtemelen tek rneini, hayal rn bir ykyle anlatr. Film, bu gl f
keyi, tarihteki kardelerini simgeleyen Te Wheke'nin ahsyla ilikilendirerek, kendi
kaderini tayin edebilmenin nemini vurgularken, eletirel duyarllna ahlaki bir te
mel salar. Yaln bir iddet eren, sona doru zikzaklar izerek ilerleyen, blmle
re ayrlm olay rgs boyunca ne ynde geliecei belirsiz farkl "utu" trleri, fil
min yaratt etkiyi glendirir.
Kibirli Albay Elliot'un (Tim Elliott) birliine ard. Yeni ZelandalI beyaz, Te
men Scott'tan (Kelly Johnson) gerilla savandaki taktik deneyimlerini kullanmas
stenir. Bu grevi esnasnda bir Maori olan Kura'ya (Tania Bristowe) ak olur. Da
ha sonra Wheke kz ldrerek, bir "utu"nun daha domasna sebep olur. Byle-
ce senaryonun yazmna da katkda bulunan ynetmen Geoff Murphy, Wheke'yi
ne firari bir kahraman ne de sapkn bir sulu olarak gsterir. Onun, Yeni Zelanda
lI Torn Amcadan, kana susam bir vatanpervere dnmesine yol aan nedenler
inandrcdr. Tpk, W heke'nin saldrlarndan biri esnasnda iftliini ve karsn kay
beden beyaz yerleimci Williamson'un (Bruno Lawrence) intikam peindeki delilii
gibi. Ancak filmin brakt etki asndan en kayda deer yan, Wiremu'nun oyna
d anahtar roldr. Deiim rzgarnn farkna varmas asndan Wiremu, Whe
ke'nin kardeidir ve kanlmaz grnen, AvrupalIlarla Maoriler'in btnletii bir
gelecek iin kardeini kurban ederek, adaleti yerine getirme grevini stlenir.
Zengin Yeni Zelanda manzaralar, gl oyunculuklar, beklenmedik, sarsc
iddet patlamalar ve Avrupa-merkezci olmayan bir bak asyla, Utu batan sona
harika bir yapmdr. Bariz bir trajediyi anlatmakla birlikte, Murphy'nin filmi dnya
nn teki ucundan selam gnderen mthi bir yk ve parlak bir baardr. GC-Q
TERMS OF ENDEARMENT (1983)
Sevgi Szckleri
The Last Picture Show'un (Son Film), Lonesome Dove'un (Yalnz
Gvercin), ve Horseman Pass 8 / in (Ge Git, A tl!; M artin Ritt'in 1963
yapm klasii Hud da bu kitaba dayanr) yazar Larry McM urty'nin, bir
anneyle kznn skntl, duygusal ve sorunlu ilikilerini anlatan romann,
yazar-ynetmen James L. Brooks baar kazanan, dll bir Hollywood
filmine dntrmt. Film bugn hl, sradan bir Amerikan melod
ramnn, nasl baaryla yaplacann mkemmel bir rneidir.
1980'lerde kariyerinin zirvesindeki Debra Winger, ar sahipleniri
hatta lgisiyle boan bir anne olan Aurora'nn (Shirley McLaine) inat
kz Emma'y canlandrr. Sevgi Szckleri, Emma'nn iinde bulunduu skntl du
A B D (Paramount)
rumdan kurtulmak iin vurdumduymaz (sonunda onu aldatan) Flap Horton'la (Jeff
132dk, Metrocolor
Daniels) evlenmesinden, Emma kanserden lrken, anne kzn bir tr atekese var
Ynetmen: James L. Brooks
malarna dek, likilerini yllar boyunca takip eder. Ar duygusal bir film olmasna
Yapmc: James L. Brooks
ramen, Brooks hastalkl duygular dizginlemeyi baarr ve bunu baarrken oyun Senaryo: James L. Brooks,
cularnn yakn sinema tarihinin en dokunakl lm dei sahnesini ortaya koyma Larry McMurtry'nin romanndan
larna yardm eder. Anneyle kzn birbirlerine syledii krc szlerin ve gzyalar Grnt Ynetmeni: Andrzej
nn tesinde, Oscar kazanmasn salayan oyunculuuyla Mac Laine'in ve Garret Bartkowiak
Breedlove rolnde Jack Nicholson'un yer ald sahneler, hafif bir teselli verir. Bu Mzik: Michael Gore
ki deneyimli oyuncunun arasnda geen anlarda film , gerek kvamn bulur; zel Oyuncular: Shirley MacLaine,
likle Garret'n, pervasz tavrn ortaya koyarak, Aurora'yla birlikte arabasn sahilde, Debra Winger, Jack Nicholson,
Danny DeVito, Jeff Daniels, John
dalgalarn yan banda srd sahnede.
Lithgow, Lisa Hart Carroll, Betty
Sevgi Szckleri'nde, Winger'in, Danlels'in, John Lithgow'un (Flapin ihane King, Huckleberry Fox, Troy Bishop,
tinden sonra Emma'nn ilikiye girdii adam rolnde) ve Danny DeVito'nun (Auro- Shane Serwin, Megan Morris, Tara
Yeakey, Norman Bennett, Jennifer
ra'nn bir baka talibi rolnde) Nicholson ve MacLaine'den sahne alarak, btn
Josey
filme hakim olma tehdidi ieren, incelikle canlandrlm performanslar yer alr. An
Oscar: James L. Brooks (film),
cak, eski televizyon ynetmeni Brooks (1997de Oscar kazanan As Good As t James L. Brooks (ynetmen), James
Gets-Benden Bu Kadar iin Jack Nicholson'la tekrar bir araya gelmilerdi), mizah L. Brooks (senaryo), Shirley
la trajediyi zekice harmanlayarak filme yle bir tem po verir ki, oyunculuklar, mo MacLaine (kadn oyuncu), Jack
dern aile likilerinin melankolik deerlendirmesine daha da g katar. JB Nicholson (yardmc erkek oyuncu)
Oscar adaylklar: Debra Winger
(kadn oyuncu), John Lithgow
(yardmc erkek oyuncu), Polly Platt,
Tom Pedigo (sanat ynetmeni),
Richard Marks (kurgu), Michael
Gore (mzik), Donald 0. Mitchell,
Rick Kline, Kevin O'Connell, James
R. Alexander (ses)
Hollanda (De Verenigde
Nederlandsche)
105dk, Renkli
Dili: Flemeke
Ynetmen: Paul Verhoeven
Yapmc: Rob Houwer
Senaryo: Gerard Soeteman
Gerard Reve'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Jan de
Bont
Mzik: Loek Dikker
Oyuncular: Jeroen Krabb, Rene
Soutendijk, Thom Hoffman, Dolf de
Vries, Geert de Jong, Hans
Veerman, Hero Muller, Caroline de
Beus, Reinout Bussemaker, Erik J.
Meijer, Ursul de Geer, Filip Bolluyt,
Hedda Lornie, Paul Nygaard, Guus
van der Made
ngilizce ad: The Fourth Man
ABD (Fox, Embassy)
101 dk. Technicolor
Ynetmen: Martin Scorsese
Yapmc: Arnon Milchan
Senaryo: Paul D. Zimmermann
Grnt Ynetmeni: Fred
Schuler
Mzik: Robbie Robertson
Oyuncular: Robert De Niro, Jerry
Lewis, Diahnne Abbott, Sandra
Bernhard, Shelley Hack, Ed Herlihy,
Lou Brown, Loretta Tupper, Peter
Potulski, Vinnie Gonzales, Whitey
Ryan, Doc Lawless, Marta Heflin,
Katherine Wallach, Charles Kaleina
Cannes Film Festivali: Martin
Scorsese (Altn Palmiye adayl)
HollandalI ynetmen Paul Verhoeven, Hollywood'un verimli topraklarna g
etmeden nce, kendisine ok uurlu gelen Avrupa dnemine son noktay koydu
u De Vierde M a rla (Drdnc Adam), kara mizahta fazlasyla gsterili bir tr
lmszlk mertebesine ulamt. Hitchcock kadn cinsellii karsnda duyduu
korkuyu aa daha ok vurmu olsayd, temelde bir Hitchcock filmi denilebilecek
De Vierde M an'da, srtndan geindii zengin biseksel Rene Soutendijk'in, nce
ki kocasn ldrm olabileceinden phelenen, ecinselliini tam olarak orta
ya koyamayan, alkolik, gey yazar rolnde Jeroen Krabb yer alr. Krabb, ecinsel
liinden nefret etm ektedir ama yine de Soutendijk'in gnl elendirdii olan
batan karmadan edemez ve drdnc cinayet kurban olabileceini dnd
halde kadna slk gibi yapr.
Kendi kendine duyduu nefretle akl karm olan Krabb'nin pheleri gittik
e artar ama Verhoeven gerei kasten gizler. Filmi bariz Katolik simgelerle ve l
me dair bir nseziyle doldurarak, beklentilerle sapknca oynar. Nitekim, Verhoeven
daha sonra, senarist Gerard Soeteman'la birlikte, sadece eletirmenlerden kurtul
mak iin gereksiz ve konuyla hi ilgisi olmayan semboller eklediklerini ileri srm
t r ve gerekten de film nceden kestirilemez bir biimde geliir. Verhoeven daha
sonra, bir Hollywood bombas olan Basic Instinctle (Temel gd, 1992) temel
de ayn senaryoyu bir kez daha ele ald ama daha yaldzl olan bu film, De Vierde
M an'daki mizah duygusuna ve sapkn enerjiye sahip olmay baaramamt. JKI
THE KING OF COMEDY (1983)
Komedi Kral
Taxi Driver'dan (Taksi ofr, 1976) ve zellikle Raging BulTdan (Kzgn Boa,
1980) sonra ekildii iin, Martin Scorsese filmi Komedi Kral, balangta nispeten
hafif gelebilir: Ama Scorsese, televizyonda program sunmaya kafay takm bir kay
beden olan Rubert Pupkinin (Robert De Niro) tuhaf yksn gerekten elendir
mek iin anlatsa da filme rahatsz edici bir tedirginlik hissi elik eder.
De Nironun kendinden emin tebessm ok daha heybetli canlandrmalar ka
dar tehdit yklyken, ne yapaca kestirilemez, iz src orta Masha (Sandra Bern-
hard) gereklikten ylesine kopmu gibidir ki tavrlarndan tedirginlik havas yaylr,
ikisi de her ehir merkezinin eperlerinde bulunan, yalnz ve belki de tehlikeli karak
terleri, renkli bir biimde artrr. Ancak Komedi Kral'nn en nemli yan, televiz
yon sunucusu Jerry Langford rolnde, smrld onca yldan sonra, aa yukar
kendisinin kstah, krgn ve usanm bir kopyasn canlandran Jerry Lee Lewis'tir. Le-
wis'in, kamu karsnda taknd kak maskesinden arpc bir biimde syrlmas,
gerekle kurgu arasndaki fark silikletirirken, Pupkin ve Masha'nn kapldklar yanl
samaya vurgu yapar. Ama Komedi Kral'yla, iinde yaadmz toplumun ne verdi
i ar deere sert bir sulama getiren Scorsese, ayn zamanda hretin getirdii g
ve ierdii tuzaklarla da ayn derecede ilgilidir sanki. JKI
 ABD (The Ladd Co.)
193dk, Technicolor
Amerika'nn insanl uzay yolculuu programnn ilk dnemlerini kutlayan ve Ynetmen: Philip Kaufman
yldz olmann eiindeki bir grup aktrn (aralarnda Ed Harris, Dennls Quald ve Yapmc: Robert Chartoff, Irwin
gldr unsuru olarak eklenmi kk bir rolde Jeff Goldblum bulunur) yer ald Winkler
bu epik filmle lgili yksek beklentiler, ykl btesine ramen giede ortalama bir Senaryo: Philip Kaufman
baar saladnda boa kmt. Ama yazar-ynetmen Philip Kaufman'n kahra Tom Wolfe'un kitabndan
manca davranlara allmadk yaklam ve grsel malzemeyi arpc bir biimde Grnt Ynetmeni: Caleb
Deschanel
kullanmas sayesinde The Right Stuff, sekiz dalda Akademi dl'ne (En iyi Film
Mzik: Bill Conti
de dahil olmak zere) aday gsterildi ve bunlarn drdn kazand. Ayrca, filmde
Tema mzii: Gustave Holst
ki havadan ekimlerden ve Dnya yrngesinden uzay gsteren sekanslardan h
Oyuncular: Sam Shepard, Scott
l byk zevk alan, deerbilir bir hayran kitlesi edindi.
Glenn, Ed Harris, Dennis Quaid,
Tom VVolfe'un Mercury Projesi'nde yer alan astronotlarn, ok satan, sert, do Fred Ward, Barbara Hershey, Kim
kunakl ve ilgin yklerle dolu vakayinamesinden uyarlanan film, ses duvarn a Stanley, Veronica Cartwright,
Pamela Reed, Scott Paulin, Charles
ma denemelerine katlan pilot Chuck Yaeger'in (Sam Shepard pervasz, ar birey
Frank, Lance Henriksen, Donald
ci pilot rol iin biilmi kaftandr) yrekli ama pek bilinmeyen baarlaryla, reka Moffat, Levon Flelm, Mary Jo
beti, salar ksa tral, sporcu tiplerin seilmeleri, eitilmeleri, medya nne kar Deschanel
tlmalar ve Amerika'nn, "mkemmel vasflara" sahip, en iyi ekibi haline gelmele Oscar: Jay Boekelheide (zel ses
rini karlatrr. Pilotlarn hayranlkla ama candan, gereki, iyi ve kt yanlaryla efektleri), Glenn Farr, Lisa
Fruchtman, Stephen A. Rotter,
betimlenmelerine karlk, Souk Sava dneminin uzay yar belirgin bir biimde
Douglas Stewart, Tom Rolf (kurgu),
hicvedilir. Bill Conti (mzik), Mark Berger,
Filmde anmsanmaya deer pek ok an yer alr. Yere aklan Yaeger'i bulma Thomas Scott, Randy Thom, David
abalar esnasnda, arayanlardan biri uzaktaki bir noktaya iaret eder ve kararsz MacMillan (ses)

bir biimde "uradaki bir adam m?" diye sorar. Kamera, dumanlar karan enkaz
Oscar adaylklar: Irwin Winkler,
Robert Chartoff (film), Sam
dan salam admlarla yryerek uzaklaan, kararm bir figre ve tekrar Ya
Shepard (yardmc erkek oyuncu),
eger'in, "ok doru! O bir adam !" diye sevinle baran arkadana (The Geoffrey Kirkland, Richard
Band'den Levon Flelm, ayn zamanda filmin anlatcsdr) dner. Alan Shepard Lawrence, W. Stewart Campbell,
(Scott Glenn), bir Satrn roketinin Peter R. Romero, Jim Poynter,
George R. Nelson (sanat ynetimi),
tepesinde tuttuu nbet eziyete
Caleb Deschanel (grnt
dnecek denli uzadnda, tarihe ynetmeni)
yn vermek kadar, iemeye de he
vesli hale gelir. Mistik bir yaklam
ve konfeti yamuruna tutulduu
muzafferane geit treniyle sona
eren, heyecan verici atmosfere giri
an, John Glen'in (Ed Harris) yrn
gedeki uuunu ssler. Quaid'in
canlandrd kendini beenmi, s
rekli srtan Gordo Cooper, baln
da yansyan "tanrsal k" karsnda
huu duyar. Gustav Flolst'un orkest
ra iin bestelenmi gl eseri "Ge-
zegenler"in, Bili Conti'nin Oscar'la
dllendirilen, insan kendinden ge
iren film mziiyle birlikte kullanl
mas da dahil olmak zere, film ba
tan sona heyecan vericidir. AE
ABD (Institute for Regional
Education, Santa Fe)
87dk, Renkli
Dili: ngilizce / Hopi
Ynetmen: Godfrey Reggio
Yapmc: Godfrey Reggio
Senaryo: Ron Fricke, Michael
Hoenig, Godfrey Reggio, Alton
Walpole
Grnt Ynetmeni: Ron Fricke
Mzik: Philip Glass, Michael
Hoenig
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Godfrey Reggio (Altn
Ay adayl)
KOYAANISQATSI (1983)
Sanki Koyaanisqatsi (Dengesini Yitirmi Yaam) gibi bir film bal bana bir
gz peklik rnei deilmiesine (yks olmayan, batan sona minimalist mzik
eliinde sunulan ve ciddi toplumsal-politik mesajlar ieren avangard bir uzun met
raj), ynetmen Godfrey Reggio daha en banda, 1983 yapm bu filmin, hepsi de
ticari nitelikli 35 mm. filmle ekilecek ve sradan sinema salonlarnda gsterilmesi
hedeflenen bir "qatsi" lemesinin ilk blm olduunu aklamt.
lemenin devam ancak 1988'de Powaqqats!nin (Dnen Yaam) yapm
na balandnda geldi ve finansman sorunlar yznden Reggio seriyi, Naqoyqat-
si'nin (Sava Halindeki Yaam) nihayet tamamland 2002 ylnda bitirebildi.
filmin her birinin hayranlar olsa da Koyaanisqatsi, aralarnda en baarl olandr
ve akl kurcalama, gzleri yorma ve kula byleme gcnden bir ey yitirmez.
Film cesur fikre dayanr. Bunlardan birincisi, Reggio'nun btn yaratc or
taklarn (grnt ynetmeni Ron Fricke, besteci Philip Glass ve ynetmen olarak
kendisi) eit rol oynayaca, filmin tamamlanm haline eit lde katkda buluna
ca, duyulara hitap eden, byleyici yeni bir sinema tr gelitirme arzusudur. Bir
dieri, sradan izleyicilerin, nemli fikirleri, ekici, yapmacktan uzak bir biimde
sunduu takdirde, kurmaca olmayan sinemay destekleyeceine duyduu inantr.
ncsyse, lemenin merkezinde yer alan mesaja balldr: Doa ve kltr
gnmzde eski dengelerini yitirmitir ve eer insanlk teknolojiyle ilgili kibrinin do
urduu tehlikeleri fark etmezse, iler rndan kabilir.
Hopi Kzlderililerinin dilinde "dengesini yitirmi yaam" anlamna gelen ismine
sadk kalan, durmakszn deien Koyaanisqatsi, insanlarn her t r faaliyetiyle den
gesini yitirmeye balam bir dnyadan grnmler sunar. En kayda deer sekans
lar, anamorfik merceklerden kuralsz kurguya, zaman aralkl ekimlerden farkl ka
mera hzlarna dek deiik sinema aralar kullanarak, ekolojik ve evresel mesele
lerle ilgili yeni, zgn fikirler uyandrmay hedefleyen yeni, zgn bir yaklamla be
tim ler dnyay.
Reggio'nun tasawuru, kendisinden nceki deneysel film yapmclarndan
nemli eler alrken (zellikle Stan Brakhage'nin ve Hillary Harris'in etkilerini fark
etmemek olduka gtr), daha nce hibir avangard sanatnn ulaamad ka
dar ok izleyiciye ular. Koyaanisqatsi'n\n sregelen cazibesi, Reggio'nun ne ka
dar baarl olduunu gsterir. DS
Bir Zamanlar Amerika'da
Sergio Leone, muhteem Western serileri iin aktrleri talya'ya ekmeye o
kadar ok vakit harcamt ki Bir Zamanlar Am erika'da'nn ekildii yerler, kkl
bir deiiklie iaret ediyordu. Leone, ln engin, ak alanlar yerine New
York'un Aa Dou Yakas'nn ayrntl bir kopyasn ina etti. Buras, yllar iinde
yollar kesien ve birbirleriyle atan Yahudi gangsterlerin (bambaka bir silahor
trnn), birka neslini anlatan hikayesinin getii mekand.
iki yasa dneminde balayan ve 1960'larn sonuna dek gelen film, farkl
yaklamlar kanlmaz olarak atmayla sonulanan, su orta iki ete lideri, Ro
bert De Niro ve James Woods'un hayatlarn anlatr. Noodles (De Niro) daha ses
siz ve depresyona yatknken, Max (Woods) onun takn ruhlu kartdr. Film ikilinin
farkl tarihteki (1921, 1933 ve 1968) durumlarn gsterir ve karakterlerimizle
her karlamamzda kendilerini deitirme becerisinden yoksun olduklarn anm
sarz. Neredeyse drt saat uzunluundaki Bir Zamanlar Amerika'da, Leone'nin en
ABD / talya (Embassy, PSO,
uzun ve en yorucu filmidir. Yava gelien anlat, Noodles'n dzensiz hayat st Rafran, Warner Bros., Wishbone)
ne dncelere dald, afyon tekkesindeki narkotik dumannn hznda akar. Her 227dk, Technicolor
zaman olduu gibi, Leone dnem detaylarna ve kompozisyona byk nem ve Ynetmen: Sergio Leone
rir ve bir kez daha grntlerin gcn diyaloglara tercih ettiini vurgular. Anlat Yapmc: Arnon Milchan
t hikaye fkeli baklarla, hakaret edercesine kslm gzlerle ve yar gizlenmi Senaryo: Leonardo Benvenuti,
dudak bkmelerle geliir. Filmin aktard hznl ruh halini glendiren, Le Piero De Bernardi, Enrico Medioli,
one'nin uzun sre birlikte alt Ennio Morricone'nin besteledii harika film m Franco Arcalli, Franco Ferrini,
Sergio Leone, Ernesto Gastaldi
ziidir. Vurgulu bir biimde kulland pan fl t bir ekilde, eldeki malzemeye uyar.
Harry Crey'in The Hoods isimli
Ne yazk ki Leone Bir Zamanlar Amerika'da' y bitirdikten ksa sre sonra ld; romanndan
ancak film, bir simgeye dnen kariyeri adna, byleyici bir son eserdi. Daha ba Grnt Ynetmeni: Tonino
sit ve k spagetti westernlerdeki enerji ve yaratclk bir lde eksik olsa da bu Delli Colli
film, kendine zg baka trl hazlar verir. Daha yava tem poludur ama yine de Mzik: Ennio Morricone
ynetmenin amaz zevkini ve film yapmclnn her ynne hakimiyetini yanstr. Oyuncular: Robert De Niro, James
Woods, Elizabeth McGovern, Treat
JKI Williams, Tuesday Weld, Joe Pesci,
Burt Young, Danny Aiello, William
Forsythe, James Hayden, Darlanne
Fluegel, Larry Rapp, Dutch Miller,
Robert Harper, Richard Bright

ABD (Universal)
170dk, Technicolor
Dili: ngilizce / spanyolca
Ynetmen: Brian De Palma
Yapmc: Martin Bregman
Senaryo: Oliver Stone
Howard Hawks'in Armitage Trail
isimli romanndan ve 1932 yapm
Scarface filminden
Grnt Ynetmeni: John A.
Alonzo
Mzik: Giorgio Moroder
Oyuncular: Al Pacino, Steven
Bauer, Michelle Pfeiffer, Mary
Elizabeth Mastrantonio, Robert
Loggia, Miriam Colon, F. Murray
Abraham, Paul Shenar, Harris Yulin,
ngel Salazar, Arnaldo Santana,
Pepe Serna, Michael P, Moran, Al
Israel, Dennis Holahan
SCARFACE (1983)
Yaral Yz / SicilyalI
Howard Hawks un 1932'de ektii gangster klasiinin, Brian De
Palma tarafndan gncellenmi yeniden yapm olan SicilyalI, kanl,
abartl, inanlmaz, olaanst ustalkla ekilmi bir film; ve Al Paci-
no'nun unutulmaz oyunculuunu izleme frsat sunuyor. Film ilk gs
terime girdiinde, De Palma adna rntgencilerle, arka pencerelerle
ve glge-ikizlerle gerekletirilen, Hitchcock'a zg oyunlardan bariz
bir uzaklama gibiydi. Bugn tekrar izlendiinde SicilyalI, tam anla
myla bir De Palma eseri, erkek benliinin krlgan koullarnn ve g
oyunlarnn bir incelemesi.
Film, Kuzey Amerika'ya akn eden Kbal mlteci dalgasn anla
tan belgesel niteliinde ekimlerle balayarak, ykye, Havvks'un ori
jinal filminin ablonunu batan aa deitiren siyasi bir boyut kazan
drr. Tony Montana (Pacino), gmen gettosundan kurtulmak iin en
byk ansnn, su ve cinayet ilemek olduunu ok abuk fark eder.
ada bir gangster olarak ykselii ve d gsterili bir tarzda an
latlr: 1970'lerin moda akmlarn, dklen onca kana ve ihanetlere
tezat oluturacak biimde vurgulamak iin her frsat deerlendirilir.
Eletirmenler hi zaman kaybetmeden, Havvks'un zgn filminin
bu uyarlamasn (senaryosunu Oliver Stone yazmt) ilk "postmo-
dern" gangster epii olarak adlandrd. Hatta Tony, kendisinden, Ro-
bert VVarshavv'un klasik haline gelen "Trajik Kahraman Olarak Gangs
ter: Bana ihtiyacnz var, ben kt adamm!" adl makalesini artrr biimde sz
eder. Yine de artc farkndalna ramen bu film, eski tarz bir "byk anlatdr"
ve arndrc, dorua karc etkisi olaanstdr. Tony mutlak iktidar hayali kurar;
kendi bedeni stnde, yaknlarnn kalpleri ve ballklar stnde ve ehrin kendi
su imparatorluuna ait blgesi stnde. Ama uvallar dolusu kokain ektikten
sonra, gvenlik kameralarnda, kendisini ldrmeye gelenleri bile gremez.
Palma'nn tartma yaratan bayapt, binlerce paraya ayrlan toplumsal bir
minyatr evreni izlemenin uyandrd ykc heyecan, 1970'lerden beri ekilen fa
cia filmlerinin hepsinden daha gl bir biimde verir. Btn bunlar olurken, tepe
de uan bir balon, neon klaryla yazlm acmaszca alayc bir slogan duyurur:
"Dnya enindir." AM
 Japonya (Toei)
Narayama Trks 130dk, Renkli
Dili: Japonca
Ynetmen: Shohel Imamura
Bu tuhaf film, 19. yzyl Japonya'snda, medeniyetten uzak, dalk bir blge
Yapmc: Goro Kusakabe, Jiro
de sakl kalm bir ky halknn yaamlarn ve lmlerini anlatr. 70 yana gelen
Tomoda
her kylnn, erkek akrabalarndan birinin srtnda, engebeli bir da patikasndan, Senaryo: Shohei Imamura
Narayama'daki mezar alanna tanmas ve orada lme terk edilmesi gerekir. Shichir Fukazawa'nm Narayama
Narayama Trks'nn merkezinde, 70 yana girmek zere olan Orin (Suml- Bushi-Ko isimli kitabndan
ko Sakamoto) adl bykannenin banda olduu bir aile yer alr. Ynetmen Sho- Grnt Ynetmeni: Masao
Tochlzawa
hei Imamura ky hayatn tarafszca ve gerekst bir yaklamla ele alarak, kyl
Mzik: Shlnlchiro Ikebe
lerin yaamlarn ynlendiren sade arzular ve zorluklar ortaya koyar. Ktlk zama
Oyuncular: Ken Ogata, Sumiko
n paylarna denden fazlasn alan bir aile diri diri yaklr. Cinselliini yaayamayan
Sakamoto, Takejo Aki, Tonpei
bir delikanl, kendine kadn bulamaynca komunun kpei sayesinde rahatlar. Hidarl, Seiji Kurasakl, Kaoru
Ky ve Orin'ln ailesi bu ekilde, insanca olmayan ok zor koullarda, tm gleriy Shimamorl, Ryutaro Tatsumi, Junko
le varlklarn srdrrken gsterilir. Takada, Nijiko Kiyokawa, Mitsuko
Baisho
Filmin son blmnde Orin 70 yan doldurur ve en byk olu Tatsuhei'nln
Cannes Film Festivali: Shohei
(Ken Ogata), onu srtnda Narayama'ya karmas gerekir. Sarp da geitlerindeki Imamura (Altn Palmiye)
yolculuk kydeki yaamdan ok daha zordur. Yolculuk ilerledike Tatsuhel, azimle,
annesini tamay srdrr ve Orin lmln zarafetle kabullenir. Bizler de bu a ngilizce ad: The Ballad o f
Narayama
r derecede gereksiz ritelin, kyllerin nsanlnn temeli olduunu kavrarz. RH

AMADEUS (1984) ABD (Saul Zaentz) 160dk, Renkli

Ynetmen: Milos Forman
ek ynetmen Milos Forman'n srekli kkrdayan AvusturyalI bested W olf Yapmc: Saul Zaentz
Senaryo: Peter Shaffer,
gang Amadeus Mozart rolne Amerikal Torn Hulce'u semesi, epik biyografik
kendi oyunundan
film Amadeus' un tamamna hakim olan gsterili setlerle ve dnem ayrntlaryla
Grnt Ynetmeni: Miroslav
eliir. Ancak Hulce'un, muhteem "kt ocuk" rolnde sergiledii lgn, abart Ondr'cek
l oyunculuk byle mthi bir mziin ancak mthi bir karakterden kaynaklanabi Tema mzii: Johann Sebastian
lecei savyla uyumludur. Bach, Wolfgang Amadeus Mozart,
Antonio Salieri
Hulce, sanki zamanna uyumsuz bir biimde, frfrl gmleklerinin ve renkli pe Oyuncular: F. Murray Abraham,
ruklarnn glnln fark etmiesine, ortalkta hoplayp gezinir. Bununla birlik Tom Hulce, Elizabeth Berrldge,
te filmi ylesine canl bir tempoyla srkler ki soytarlklarnn ve Yankl aksannn Simon Callow, Roy Dotrice,
Christine Ebersole, Jeffrey Jones,
pek de nemi olmaz. Peter Schafer'ln kendi yazd oyundan sinemaya uyarlad
Charles Kay, Kenny Baker
Amadeus, Mozart'n aba gstermeden kazand yaratc baarlar, kskanlkla
Oscar: Saul Zaentz (film), Milos
kvranan rakibi Salieri'nin (uygun bir biimde huysuz F. Murray'in canlandrd) ba Forman (ynetmen), Peter Shaffer
sit kompozisyonlarnn karsna koyar. Salieri'nin krgnl gln bir ey olarak or (senaryo), F. Murray Abraham
(erkek oyuncu), Patrlzla von
taya konurken, Mozart kadn dkn bir sersem olarak tasvir edilir. Ancak snav
Brandenstein, Karel Cerny (sanat
geen, kincinin filmin grleyen mzii ve Don Giovanni'nln sahneleniinden c ynetmeni), Theodor Pistek
mert sahnelerle aktarlan baarlardr. Toplamda popler bir sanat eseri olan bir (kostm), Paul LeBlanc, Dick Smith
balam erevesinde, bylesine arpc bir almann sadece bir ksmna ahit ol (makyaj), Mark Berger, Thomas
Scott, Todd Boekelheide,
mak bile tuhaf gelse de aslnda hedeflenilen tam da bu olabilir. Forman tarihin en Christopher Newman (ses)
muhteem deha kaynaklarndan birinin yaam ve baarlarn adalatrmaya ke Oscar adaylklar: Tom Hulce
sinlikle kararl gibidir. JKI (erkek oyuncu), Miroslav Ondr'cek
(grnt ynetmeni), Nena
Danevic, Michael Chandler (kurgu)
ABD (Cinema 84, Euro Film Fund,
Hemdale, Pacific Western)
108dk, Renkli
Dili: ngilizce / spanyolca
Ynetmen: James Cameron
Yapmc: Gale Anne Hurd
Senaryo: James Cameron, Gale
Anne Hurd
Harlan Ellison'm Soldier and
Demon with a Glass Hand isimli
senaryosundan
Grnt Ynetmeni: Adam
Greenberg
Mzik: Brad Fiedel
Oyuncular: Arnold
Schwarzenegger, Michael Biehn,
Linda Hamilton, Paul Winfield,
Lance Henriksen, Rick Rossovich,
Bess Motta, Earl Ben, Dick Miller,
Shawn Schepps, Bruce M. Kerner,
Franco Columbu, Bill Paxton, Brad
Rearden, Brian Thompson
THE TERMINATOR (1984)
Terminator
Altn Hindi dl'ne aday olma potansiyeli tayan bu Z kategorisi kitsch, aksi
ne 1984'n srpriz baarlarndan biri olmutu ve son 20 yldaki poplerlii sayesin
de trnn klasikleri arasna girdi. Terminator, slubun olay rgs; gsteriin zeka
karsndaki zaferi; ve eitli elerin, paralarn glgede brakacak biimde bir ara
ya gelmesidir. Gelecein, kendisine hkmedebilmek amacyla gemie hkmetmeye
almasna ve mevcut durumunu deitirmesine dair dairesel anlats, sava sonras
bilimkurgu edebiyatnn (Harlan Ellison, Phillip K. Dick ve dierleri), televizyon dizile
rinin (Outer Limits-D Snrlar ve Star Trek-Uzay Yolu gibi) hayranlar in tandkt.
Roger Corman ve John Carpenter iin yrtt dk maliyetli zel efektler
lerini henz bitirmi olan ynetmen-senarist James Cameron, filmin olay rgsnde
ki birok boluk karsnda oluabilecek muhtemel tirazlar baka yne ekmek iin,
akl hocalarnn yattrc mizah duygusunu benimsemitir. Bu tr itirazlara kar, fil
min kahramanlar aknlkla omuz silkip geer ya da bilgilik taslar. John Carpen-
ter'in Escape From N ew York'u (New York'tan Ka, 1981), George M iller'In Mad
Max 2-The Road W arrior (M ad Max 2-Yol Savas, 1981), Luc Besson'un La Der
nier Combat'i (Son Sava, 1983) ve Lars von Trier'in The Element o f Crime' (Su
Unsuru, 1984) gibi filmlerin ispatlad gibi, karanlk, kirli ve kyametimsi bir gelecek
tasavvuru o dnemde son derece modayd.
. Cameron'un kendinden emin slubu (filmdeki bir gece kulbnn adyla
"tech-nolr2" diye adlandrlmt) ve kinetik enerjisiyle, hikayede bolca bulunan bek
lenmedik gelimeleri ve dmleri rerken, anlatda tutum lu davranlmas, izleyiciyi
olan bitenlerin samaln dnmekten alkoyan Donuk yz ifadesi, koyu Avustur
ya aksam ve Frankenstein'n canavar ekolnden gelme beden diliyle, kt oyuncu
luun somut rnei olan Arnold Schwarzenneger bile, bu film iin deerli bir hal ka
zanr. iddet ieren btn eylemleri gerekletirirken ve aa yukar on tane replii
sylerken sergiledii mekanik tekdzelii ve yapmack gaddarl, bunlara son derece
gl, ok katmanl bir ironi ykler. Neredeyse btn replikleri ksa, dikkat ekmeyen
cmleciklerden ibarettir. Yine de beklenmedik bir baar kazanan bu filmi izleyen her
kes, bu repliklerin ounu, Schwarzenneger'in telaffuzuna varana dek ezbere bilir.
Terminator1n izleyiciyi karlkl etkileime sokabilme becerisi The Rocky Horror
Picture Show1un (1975) ardndan ortaya kan trensel klt andtryorsa, varln
belirgin biimde hissettiren ironi ve izleyicilere sk sk gz krpmas da Scream (
lk, 1999-2000) lemesinde, tre zg klielerle alay edilmesine benzer. Ayn ey,-
finaldeki sadiste ama elenceli, slapstick bol kanl iddet ve "film in sonunda hayat
ta kalan kz" gelimesi iin de geerlidir. Bilimkurgu elerinin, bu ar ssl halinin
altnda, eksiksiz bir biimde mekanik (kelimenin tam anlamyla) bir katil ve ktlk
le savap, onu alt edebilme gcn kefeden bir erkek fatmayla (Linda Hamilton),
yaratclktan daha da yoksun bir "katil" filmi yatar. Ne var ki daha nce de ifade et
tiim gibi, Terminator'n esiz kombinasyon stratejisi, paralarnn btnnden da
ha fazlasna denk gelir. Filmin yaratt etki, btn nemli janr filmleri gibi, bir z
gnlk varsaymna dayanmaz. Daha ok bunun aksi geerlidir: bylesine unutul
maz bir deneyimi mmkn klan, ynetmenin btn bu tandk eleri bir araya ge
tirmesi ve onlara yeni bir ruh kazandrmasdr. MT

Britanya / Fransa / Bat
Almanya (Fox, Argos, Channel
Four, Pro-ject, Road Movies, WDR)
147dk, Renkli
Ynetmen: Wim Wenders
Yapmc: Anatole Dauman, Don
Guest
Senaryo: L.M. Kit Carson, Sam
Shepard
Grnt Ynetmeni: Robby
Mller
Mzik: Ry Cooder
Oyuncular: Harry Dean Stanton,
Nastassja Kinski, Dean Stockwell,
Aurore Clement, Hunter Carson,
Socorro Valdez, Bernhard Wlcki
Cannes Film Festivali: Wim
Wenders (Altn Palmiye), (FIPRESCI
dl), dl Taxidi sta Kithira ile kinli bir biimde deerlendiren Travis gibi Wenders de yava yava sinemada yk
paylat
PARIS, TEXAS (1 9 8 4 )
u yryen adam da kim? Travis (oynad en iyi rolde Harry Dean Stanton),
Ry Cooder'in gitarndan gelen unutulmaz ezgiler eliinde, engin Teksas lnden
kagelir. Bir anda bir yk olasl bizi avucuna alr: Nereden geliyor, nereye gidi
yor? Travis'in ykc bir ayrlktan kat ortaya kar. Bu ayrlk sonucunda, imdi
kendisi de ortadan kaybolmu olan kars Jane (Nastassja Kinski) ve kk olu
Hunter (Hunter Carson), Travis'in kardei W alt'un (Dean Stockwell) yannda kal
mtr.
Travis yrmeyi brakmak istemez. W alt ve dierleri, onun, yava yava dili,
sosyallii, evini ve aidiyet hissini anmsamasn salar. Ancak Travis, Jane'i bulana
dek hibir ey yoluna girmeyecektir. Onu, genellikle sorunlu ve yalnz olan mte
rilere terapi hizmeti verdii bir striptiz kulbnde bulur. Dokunakl bir sahnede,
ona kendi yksn anlatr. Aralarnda tek tarafl bir ayna bulunur, o, Jane'i g
rr; ama Jane, onu gremez.
Wim Wenders bu filmle, 1980'lerin "ideal rnek" filmlerinden birini yapmtr.
Avrupal, estetik yan gl yaratcl (en etkileyici biimde Robby Mller'in peyzaj
ekimlerinde yansr), yazar Sam Shepard'n Amerikal duyarllyla mkemmel bir
uyum gsterir. "tekilik" temasn ileyen bu film "simgesel dzen"e uyum sala
yamayan bir adamn etkileyici yksn konu alyor. Uygarla yeniden katlmay
denerken, Travis, doal olarak kendisi gibi "darda" olan kiilerle iliki kurar. Ona
tuhaf giyinme ve grg kurallar dersleri veren Latin Amerikal bir hizmetiyle ve
zellikle ekici biimde ocuksu bir dostluu paylat Hunter'la olduu gibi.
Paris, Texas, Wenders iin bir dnm noktasyd. Tpk toplumla ilikisini tem
anlatma sanatnda, kendini rahat hissetmeye balyordu. Bu filme kadarki, ama
sz, devamll olmayan Almanca ektii Alice in the Cities (Alice Kentlerde, 1974)
ve Kings o f the Road (Yolun Krallar, 1976) dneminde askya ald bir ykml
lkt bu. Ayn zamanda geleneksel evlilik, aile ve toplum deerleri stne de d
nmeye balyordu. Kimilerine gre, sonra
dan, hem allagelmi sinemay hem de gele
neksel deerleri benimsemekte fazla ileri git
mitir. Ne var ki Paris, Texas, tpk Der Himmel
Uber Berlin (Berlin zerinde Gkyz, 1987)
gibi, Wenders'in kariyerindeki her iki aamay,
hem yuva zlemini hem de bu duygu karsn
da hissedilen katlanlmas g, modern yaban
clamay mkemmel bir biimde aktarr. AM
A NIGHTMARE ON ELM STREET (1984)
Elm Soka Kabusu
Tam anlamyla bir Wes Craven filmi olan Elm Soka Kabusu, ayn anda hem
eletirmenler nezdinde hem de ticari adan baarl olmu; ve korkuyla komediyi.
Gotik edebi motiflerle kanl cinayet filmlerine zg eleri, bolca kan revan eren
zel efektlerle incelikli toplumsal eletiriyi, yaratc biimde bir araya getirmiti. Ay
rca Amerika'nn pop kltr bilincine yeni bir canavar katmt: ok bilmi, apka
l ergen katili Freddy Krueger'i.
Craven'in lk ki filmi, Last House on the Left (Sol Taraftan Son Ev, 1972) ve
The Hills Have Eyes (Tepelerin Gzleri, 1977), eski Ingiliz dili profesrn, Tobe
Hooper ve George Romero saflarnda yer alan, dk bteli korku filmlerinin ya-
ratc-ynetmeni olarak tantmt. Daha sonraki birka filmi, sahip olduu potansi
yeli yanstmay baaramaynca, Craven, kurbanlarn d grdkleri esnada avla
yan bir katil fikrini gelitirdi, iki milyon dolardan daha aza mal olan Elm Soka Ka
busu kadrosunda ya hi tannmam ya da dk bteli filmlerin oyuncular (lk
uzun metraj filminde rol alan 21 yandaki Johnny Depp de aralarndayd) yer al
ABD (Media Home Entertainment,
yordu ve film sadece 32 gnde tamamlanmt. Bu, giede 25 milyon dolar gelir
New Line, Smart Egg)
getirecek; ve bugne dek onu, korku sinemas tarihinin en krl serilerinden biri ya
91 dk. Renkli
pan alt devam filminin takip edecei bir yapm iin, hi fena saylmazd. Ynetmen: Wes Craven
Film gerekst bir bodrum kat ve atlyede balar. Burada, krmz yeil ka Yapmc: Robert Shaye
zak giyen ve kaskat kesilmi eski bir apka takan, korkun yara izleri tayan bir Senaryo: Wes Craven
adam, ustura keskinliinde baklar kaynakla metal parmak ularna takar ve son Grnt Ynetmeni: Jacques
ra bunlar ypranm bir deri eldivene yerletirir. Olaylar geliip, uzun zamandr giz Haitkin
lenen srlar ortaya ktka, bu acmasz d istilacsnn, teknik sebeplerle hapisten Mzik: Charles Bernstein, Steve
Karshner, Martin Kent, Michael
salverildikten sonra, Elm Soka'nda yaayan fkeli ebeveynler tarafndan yakla
Schurig
rak ldrlen ocuk katili, Ferddy Krueger (Robert Englund) olduunu reniriz.
Oyuncular: John Saxon, Ronee
Yllar sonra Freddy, ktln vcut bulmu hali olarak geri dnmtr ve akln Blakley, Heather Langenkamp,
lml hayatna son veren kiilerin, ergenlik andaki ocuklarndan intikam al Amanda Wyss, Jsu Garcia, Johnny
maya takmtr. Gen kurbanlarnn bilin altna yerleen, onlara uyuduklar zaman Depp, Charles Fleischer, Joseph
saldran Freddy, neredeyse mutlak g sahibidir, fizik kurallarn istedii gibi dzen Whipp, Robert Englund, Lin Shaye,
Joe Unger, Mimi Craven, Jack Shea,
leyebilir ve grotesk ama yaratc pek ok yntemle cinayet iler. Filmin zel efekt Ed Call, Sandy Lipton
ler sihirbazl ve litrelerce yapay kan dolu gsterili sahneleri; gerilim yaratan bir
mzik; ve uyank kalmak iin verdikleri umutsuz savata kurban seilenler iin en
dielenirken, bizi avucuna alan bir ykyle dengelenir.
Halloween (Cadlar Bayram, 1978) ve Friday the
13th (13. Cuma, 1980) gibi daha nceki kanl cinayet
filmlerinin aksine Elm Soka'nn canavar katili sessiz bir
lm makinesinden ok, ilk-rneksel bir "ktlk oyun
baz," bir tr gotik anti-kahraman, cazibesi, mizah duy
gusu ve dramatik olana yatknlyla seyircilere ekici
gelen acmasz bir katildir. Kabus, gotik edebiyattan,
batan karc kt karakter, korkun bir mekn, rya
lara ve znel grye yaplan vurgu gibi eleri; kalpla
m cinayet filmlerinin tek tek avlanan kurbanlar, yok
edilemez katil ve kurtulmay baaran, akln kullanmay
bilen bakire gibi eleriyle birletirir. SJS
 ABD (Spinal Tap Prod.)
82dk, Renkli
Ynetmen: Rob Reiner
Yapmc: Karen Murphy
Senaryo: Christopher Guest,
Michael McKean, Rob Reiner, Harry
Shearer
Grnt Ynetmeni: Peter
Smokier
Mzik: Christopher Guest, Michael
McKean, Rob Reiner, Harry Shearer
Oyuncular: Rob Reiner, Kimberly
Stringer, Chazz Domingueza, Shari
Hall, R.J. Parnell, David Kaff, Tony
Hendra, Michael McKean,
Christopher Guest, Harry Shearer,
Bruno Kirby, Jean Cromie, Patrick
Maher, Ed Begley Jr., Danny
Kortchmar
i lar alr. Rock mziin dinozorlarnn kasnt gsteriiliklerinin
4 dalmas tehlikesiyle film in baz duygular uyandrabilmesi tam
THIS IS SPINAL TAP (1984)
Ron Reiner'in uydurma belgeseli ("sahte belgesel" de diyebilirsiniz), gerek
rock belgesellerinden (D on't Look Back-Arkana Bakma, The Last Waltz-Son Vals)
baz eler alp yeni bir janr yaratrken (The Blair Witch Project-Blair Cads ve Bob
Roberts bu trn daha sonraki rnekleri arasndadr), "aptallkla zeka arasndaki
ince izgide" dans eder. This is Spinal Tap (ite Spinal Tap) hayranlar iin, favori
sahneler ve replikler esizdir: Derek Smalls'un (Harry Shearer) bir sahne blmesin
de skp kalmas ya da i amarna soktuu alminyum folyoya sarl turuyla ha-
vaalanndaki detektrleri harekete geirmesi; grubun, heyecanla bekleyen dinleyi
cilerine ulamaya alrken sahne arkasnda kaybolmas ("Merhaba, Cleveland!");
"bir cce tarafndan ezilme tehlikesi atlatmak" zere sahneye indirilen ar kk
Stonehenge modeli; haklarnda km gemi tarihli kt eletirilerle ya da bir rad
yo DJ'inin Spinal Tap'i "u anda 'imdi Neredeler Dosyas'nn iinde duran grup"
olarak nitelendirmesiyle karlatklarnda grup elemanlarnn yzlerindeki bo ba
klar; "Eldiveni Kokla" albmnn cinsiyeti kapa hakkndaki tartmalar; Ni-
gel'in (Christopher Guest) gitar ve amfi koleksiyonunu gezdirmesi ("Bunlar 11 'e
kadar kyor"); "Bu parann ad 'Ak Pompam Yala'."
Filmde ayrca tantm sorumlusu Bobbl Flekman rolnde (hl bu ii yapan
taklitleri vardr) Fran Drescher'dan, Sinatra a limuzin ofr rolnde Bruno
Kirby'ye dek birok nlnn ustaca canlandrd ksa roller yer alr. Mim oyuncu
su garsonlar canlandran Billy Crsytal'n ve Dana Carvey'nin ok kk rolleri de
mevcuttur ("M im nakittirl"). 1970 yapm Let it Be'den Yoko fikrini alan Spinal
Tap, sahici bir olay rgs de sunar. David'in kz arkada Jeanine Pettibone (June
Chadwick) kurnazlkla gruba menajer olarak dahil olup, ahmak
kz unutulmaz biimde "bir AvustralyalInn kabusu" gibi giyini
yor diye tanmlayan, grubun ilesini uzun sredir eken lan Fa-
ith'in ayan kaydrdnda, ocukluklarndan beri arkada olan
David St. Hubbins'le (Michael McKean) ve Nigel Tufnel'in ara
korkun bir biimde gereki parodileri ("Koca Klar", "Seks
iftlii") eliinde, Spinal Tap yelerinin dangalaklklar ve ap
tallklarna dayanan esprilerle geen bir saatten sonra, grubun
bir baardr. Michael Kean harika bir oyunculuk sergiler. KN
BEVERLY HILLS COP (1984) ABD (Paramount)
Beverly Hills Polisi 105dk, Technicolor
Ynetmen: Martin Brest
Eer balangta projeye dahil olan Sylvester Stallone barolde oynasayd, Be Yapmc: Jerry Bruckheimer, Don
Simpson
verly Hills Polisi nasl da farkl bir film olurdu. Hi phesiz iddet dolu aksiyon sah
Senaryo: Daniel Petrie Jr, Danilo
neleri ok daha kanl olurdu; ama film, tm dnyada gie rekorlar krmasna se
Bach
bep olan yldz Eddie Murphy'nin makineli tfek hzndaki esprilerinden yoksun ka
Grnt Ynetmeni: Bruce
lrd. Murphy, konumay iyi bilen, sokaklar tanyan ve filmlerdeki tm iyi polisler Surtees
gibi, kitaba uymayan Detroit'li polis memuru Axel Foley'i canlandrr. Eski bir arka Mzik: Harold Faltermeyer
da ldrldnde, Foly olay gayri resmi olarak aratrmak iin Los Angeles'a gi Oyuncular: Eddie Murphy, Judge
der ve aratrma srecinde Beverly Hills polis ubesinde (tahminen zamanlarnn Reinhold, John Ashton, Lisa
Eilbacher, Ronny Cox, Steven
byk ksmn kk sulardan tr nlleri tutuklamakla geirmektedirler) b
Berkoff, James Russo, Jonathan
yk bir rahatszla sebep olur. Banks, Stephen Elliott, Gilbert R.
Ynetmen Martin Brest (M idnight Sun-Gece Gnei, S c e n to fA Woman-Ka- Hill, Art Kimbro, Joel Bailey,
Bronson Pinchot, Paul Reiser,
dn Kokusu), pop paralardan oluan mzikler ve Harold Faltemeyer'in besteledi
Michael Champion
i sinir bozacak derecede aklda kalc tema mzii "Axel F" eliinde, ortaya sade
Oscar adaylklar: Daniel Petrie
ce tarzdan ibaret olan, zden yoksun Los Angeles yaam biimine birka sivri ine Jr, Danilo Bach (senaryo)
batran, hzl tempolu, bir "sudan km balk" yks olan bir aksiyon-komedi ko
yar. Ayn zamanda asla bu kadar iyi bir performans sergilememi olan karizmatik
yldzndan da en iyi biimde faydalanr. Ardndan pek ok polisiye komedi/aksiyon
filmi geldi. Bunlara, yine Murphy'nin barolde olduu iki devam filmi de dahildi
ama hibiri bu film kadar canl bir etki brakmad. JB

GHOST BUSTERS (1984) ABD (Black Rhino, Columbia)

Hayalet Avclar 107dk, Metrocolor
Ynetmen: Ivan Reitman
Yapmc: Ivan Reitman
Senaryosunu film in yldzlarndan ikisinin, Harold Ramis ve Dan Aykroyd'un
Senaryo: Dan Aykroyd, Harold
yazd bu fantastik macerada, yksek bte gerektiren zel efektler ve komedi Ramis
zekice bir araya getirilmitir. Bili Murray'le birlikte, paranormal olaylar "uzman" Grnt Ynetmeni: Lszl
olan bir ly canlandrrlar. Aslnda soytarlklar yznden niversiteden atlm, Kovcs
tembel, ukala, fen bilimleri profesr olan bu l. New York'taki terkedilmi bir Mzik: Tom Bailey, Elmer
Bernstein, Alannah Currie, Joe
itfaiye binasnda hayalet avlama ii kurar. Zamanlamalar ok iyidir nk ehir bir
Leeway, Brian O'Neal, Kevin
anda paranormal olaylarla dolup taar. Hayaletler byk bir hengame yaratr, k O'Neal, Ray Parker Jr, Diane
tphaneyi ziyaret eden insanlar dehete drr, pahal bir otelin altn stne ge Warren
tirir ve hatta pheci Sigourney Weaver'in buzdolabna yerleir. Oyuncular: Bill Murray, Dan
Aykroyd, Sigourney Weaver, Harold
Ramis (grubun ciddi, bilim manya), Aykroyd (laflar aznda geveleyen ta
Ramis, Rick Moranis, Annie Potts,
kafa) ve yardmc oyuncular Weaver ve Rick Moranis (Key Master rolnde) bu film William Atherton, Ernie Hudson,
de komedi asndan harika bir ritim tuttursa da Murray, canlandrd karakter Dr. David Margulies, Steven Tash,
Peter Venkman'n pespaye cazibesi ve ukalalyla Hayalet Avclar'nn btn sah Jennifer Runyon, Slavitza Jovan,
Michael Ensign, Alice Drummond,
nelerini alar. Daha az yetenekli bir komedyenden btn filmi alabilecek, Man- Jordan Charney
hattan' ekerli bir moloz ynna dntrmeye niyetli, bozgun yaratan dev bir Oscar adaylklar: Richard
ekerleme adamn da dahil olduu, zel efektlerle yaratlm yardmc oyuncular Edlund, John Bruno, Mark Vargo,
dnldnde Murray'nki gerekten etkileyici bir baardr. JB Chuck Gaspar (grsel efekt), Ray
Parker Jr (film arks)
 A PASSAGE TO INDIA (1984)
Hindistan'a Bir Geit
David Lean son filminde de Lawrence o f Arabia (ArabistanlI Lawrence), The
Bridge on the River Kwai (Kwai Kprs) ve Doctor Zhivago (D oktor Jivago) gibi
filmlerinde belirleyici olan, geni al manzara ekimleriyle almak konusunda ay
n lde srarcdr ancak A Passage to India (herkesin bildii gibi sinemaskop e
kilmemiti), grnmlerden daha ok fikirlere dayanan bir filmdir. E.M. Forster'in,
smrge dnemi Hindistam'nda snf ve kltr atmalarn anlatan yksnn ol
duka sadk bir uyarlamas olan film koullar gerei, birok bak as barndran
romann isel itici gcnn bir ksmn yitirir ve dolaysyla karakterlerini harekete
geiren eitli nedenlerdeki baz nanslar da karr. Ayrca A Passage to India, za
man zaman Ingiliz smrgeciliine ac veren bir vedadan ziyade, bir gizem ve be
lirsiz bir cinsel isteri yksne benzer. Ancak film her daim mkemmel bir zana
atkar olan Lean'ln ellerinde ldar. Lean, senaryoya saygs ve oyuncular sayesin
de, Hindistan'n bazen fetiist bir biimde betimlenmesinin tesine geer.
zellikle, solgun Judy Davis gl bir performans sergiler. "Gerek Hindis
tan"! (ngiliz hemerilerinin tandk bir yer haline getirmedii ama iine girmekten
Britanya (EMI, HBO, Thorn-EMI)
ekinmedii Hindistan') kefetme abasnda, Victor Banerjee'nln canlandrd yal
163dk, Technicolor
taklanma derecesinde hizmete amade ve dnyadan bihaber Dr. Azlz'ln ahsnda
Ynetmen: David Lean
Yapmc: John Brabourne, Richard istediinden fazlasn bulur. Dr. Aziz, Davis'ln canlandrd toy Ms. Quested'in zih
B. Goodwin. ninde, "yerllleme"ye kar ilkel bir tiksinti uyandrr. Aman vermez scak, klostrofo
Senaryo: David Lean bi ve ene alan maymunlar banal hevesini krdka, Quested gitgide dengesizleir
E.M. Forster'in romanndan ve bunun sonucunda yanklar artran Marabar maaralarnda, Aziz'in tecavzle
Grnt Ynetmeni: Ernest Day sulanmasna yol aan bir olay yaanr.
Mzik: John Dalby, Maurice Jarre
Forster'in psikolojiyle smrgecilii arptrmas, akla neredeyse sonradan
Oyuncular: Judy Davis, Victor
gelmi bir fikir gibiyse, filmin ingilizler'in tepeden bakan tavrlarn kmseyii, so
Banerjee, Peggy Ashcroft, James
Fox, Alec Guinness, Nigel Havers, nuta Dr. Aziz'in yarglanmasn kaderin kanlmaz bir cilvesi klar; A Passage to
Richard Wilson, Antonia India uygun ve tatm in edici bir biimde, filmin temel karakterlerinden bazlarnn
Pemberton, Michael Culver, Art derslerini hl almadklarn ima eden, belirsiz bir havada biter. Filmin sonu olabi
Malik, Saeed Jaffrey, Clive Swift,
lecei (ya da olmas gerektii) kadar gl ya da kkrtc deildir ama film yine de
Anne Firbank, Roshan Seth, Sandra
Hotz salam bir alma, parlak bir kariyer iin baarl bir kapantr. JKI
Oscar: Peggy Ashcroft (yardmc
kadn oyuncu), Maurice Jarre
(mzik)
Oscar adaylklar: John
Brabourne, Richard N. Goodwin
(film), David Lean (ynetmen),
David Lean (senaryo), Judy Davis
(kadn oyuncu), John Box, Hugh
Scaife (sanat ynetmeni), Ernest
Day (grnt ynetmeni), Judy
Moorcroft (kostm), David Lean
(kurgu), Graham V. Hartstone,
Nicolas Le Messurier, Michael A.
Carter, John W. Mitchell (ses)
 Heme
ABD / Bat Almanya (Cinesthesia,
Grokenberger, ZDF)
89dk, SB
Dili: ngilizce / Macarca
Ynetmen: Jim Jarmusch
Yapmc: Sara Driver
Senaryo: Jim Jarmusch
Grnt Ynetmeni: Torn DiCillo
Mzik: John Lurie, Screamin' Jay
Hawkins
Oyuncular: John Lurie, Eszter Balint,
Richard Edson, Cecillia Stark, Danny
Rosen, Rammellzee, Tom DiCillo',
Richard Boes, Rockets Redglare,
Harvey Perr, Brian J. Burchill, Sara
Driver, Paul Sloane
STRANGER THAN PARADISE (1984) Cannes Film Festivali: Jim
Cennetten de Garip Jarmusch (Altn Kamera)

Birka filminden sonra artk Jim Jarmusch'un alma biimi olduka belirgin
gibidir. Filmleri sadece gnmz dnyasnda farkl kltrlerin kesimesini, akma
sn ve birbirleriyle ilikiye girmesini anlatmakla kalmaz, ayn zamanda uluslararas
snrlarn anml dnldnde, kltrler aras farklarn, ortak yanlarmz kar
snda ounlukla nasl da silikletiini gsterir. Stranger Than Paradise tuhaf ol
duu kadar harikadr; son derece bamsz bir ynetmenden arpc bir ilk filmdir.
Belli bir olay rgsne sahip olmasa da Stranger Than Paradise iin sylene
bilecek en son ey zensiz olduudur. New York'lu bir aylak olan Willie'ye (mzis
yen John Lurie canlandrr) Macar kuzeni Eva (Eszter Balint) srpriz bir ziyarette bu
lunur. Willie'nin kk dairesinde tklp kalan Eva, Lotte Teyze'sini ziyaret etmek
zere Cleveland'a gider. Daha sonra yapacak daha iyi bir ii olmayan Willie ve ar
kada Eddie de (Richard Edson) kzn peinden Ohio'ya giderler. birlikte, can
skntsndan kurtulmak iin son bir gayretle, Florida'ya giderler ama okyanus bile
onlar kendi kendilerini mahkum ettikleri bezginlikten kurtaramaz.
Eva'nn ABD'yi ycelten grlerinin, burann da baka herhangi bir
lke kadar sradan ve skc olabileceini krc bir biimde kefetmesiyle y
kld Stranger Than Paradise, Amerikan ryasnn bir parodisi gibidir.
Ancak ilerinden sadece Eva, iinde bulunduu boucu kmazdan kur
tulmak iin bir ey yapmaya isteklidir. Willie ve Eddie monotonluk hissini
beraberlerinde, nce Ohio'ya, sonra da Florida'ya tarlar. Nereye gitse,
yaam iine ekip tketen, gezgin birer kara delik gibidirler. Bu kader
karsnda Eva'nn kamaktan baka aresi yoktur ancak Willie'yle Eddie
kzn tek kurtulular olabileceini fark ederler.
Jarmusch filminin byk ksmna mekn olarak, klostrofobik odalar
seer ve lnn ilikilerinin sradan yanlarn ekerken, kameray olduka
sabit tutar. Kimse birbiriyle arkada deildir sanki, yine de ayn koullar
paylatklarndan bu yoldalktan mmkn olduunca yararlanrlar. Jar
musch'un Amerika's, kltrel adan, muazzam bir Araf' andrr ama ka
rakterlerinin en tutkulusu bile kurtulmak iin istekli deildir sanki. JKI
Britanya (Enigma First Casualty,
Goldcrest, Intern'I Film Investors,
Warner Bros.)
141 dk. Renkli
Dili: ngilizce / Franszca / Khmer
Ynetmen: Roland Joffe
Yapmc: David Puttnam
Senaryo: Bruce Robinson
Grnt Ynetmeni: Chris
Menges
Mzik: Mike Oldfield
Tema mzii: John Lennon, Paul
McCartney, Giacomo Puccini,
Francisco Tarrega
Oyuncular: Sam Waterston, Haing
S. Ngor, John Malkovlch, Julian Sands,
Craig T. Nelson, Spalding Gray, Bill
Paterson, Athol Fugard, Graham
Kennedy, Katherine Krapum Chey,
Oliver Pierpaoli, Edward Entero Chey,
Tom Bird, Monirak Sisowath
Oscar: Haing S. Ngor (yardmc
erkek oyuncu), Chris Menges
(grnt ynetmeni), Jim Clark
(kurgu)
Oscar adaylklar: David Puttnam
(film), Roland Joffe (ynetmen),
Bruce Robinson (senaryo), Sam
Waterston (erkek oyuncu)
ABD (Delphi, TriStar)
134dk, Technicolor
Ynetmen: Barry Levinson
Yapmc: Mark Johnson
Senaryo: Roger Towne, Phil
Dsen berry
Bernard Malamud'nun romanndan
Grnt Ynetmeni: Caleb
Deschanel
Mzik: Randy Newman
Oyuncular: Robert Redford, Robert
Duvall, Glenn Close, Kim Basinger,
Wilford Brlmley, Barbara Hershey,
Robert Prosky, Richard Farnsworth,
Joe Don Baker, John Finnegan, Alan
Fudge, Paul Sullivan Jr., Rachel Hall,
Robert Rich, Michael Madsen
Oscar adaylklar: Glenn Close
(yardmc kadn oyuncu), Mel
Bourne, Angelo P. Graham, Bruce
Weintraub (sanat ynetmeni), Caleb
Deschanel (grnt ynetmeni),
Randy Newman (mzik)
THE KILLING FIELDS (1984)
lm Tarlalar
Amerika'nn Vietnam Sava srasnda, Kamboya'nn siyasetine karmas
nn felakete yol aan sonularn sergileyen, ciddi, ahlaki ierik sahibi Roland Joffe
filmi, New York Times muhabiri Sydney Schanberg rolndeki Sam Waterston'dan
muhteem bir oyunculuk sunar. Schanberg in Kamboya'dan getii haberler,
Amerika'nn kabullenmedii, komnistlerin ss olduundan phelenilen alanla
rn bombalanmasnn korkun sonularn ortaya koyar.
The Killing Fields biraz tuhaf bir biimde ki blme ayrlr. Kzl Kimerler lke
nin ynetimini ele geirdikten sonra, Schanberg'in cesurca, belki de lgnca bir bi
imde orada kalmaya karar vermesi, ilk blm kapsar. Schanberg'in Kamboya
l yardmcs Dlth Pran (Haing S. Ngor), Batl gazetecilerden oluan kk bir gru
bun, gc ele geirenlerle tehlikeli karlamalar srasnda yaplan pazarlklarda on
lara yardmc olur. Ancak onu ABD vatanda gsterme abalarna ramen, sonu
ta gazeteciler gittiinde, o geride kalr. Filmin ikinci blmnde ba kahraman
Pran'dr. Byk bir beceri ve dayankllk sergileyerek, zorlu esaret koullarna kat
lanr, yurttalarnn cesetleriyle dolu pirin tarlalarndan (filme adn veren "lm
tarlalar") geerek lmden kaar ve Schanberg'le yeniden bir araya gelmek ze
re New York'a ular. Film, savan getirdii deheti, karmaay ve sarsc deiim
leri son derece etkili bir biimde yanstmakla birlikte, uluslararas siyaset yerine,
gayri ahsi iddetin insan onuruna verdii zarar stnde durur. BP
THE NATURAL (1984)
Barry Levinson'un Bernard Malamud'un romanndan yapt romantik uyarla
ma, Amerika'nn en sevilen oyununu, kahramanlk sylencesine dntrmeyi ba
aran bir beysbol filmi olup, bu spora olan tanr vergisi yetenei kk yata orta
ya kan Roy Hobbs'un (Robert Redford) kariyerini ele alr. Btn kahramanlar gi
bi Hobbs da byl bir silah edinir; yldrm arpm bir aatan yapt ve "Harika
ocuk" adn verdii bir beysbol sopas. Parlak bir gelecek vaat ettii halde, byk
yeteneini fark eden, siyahlar giyen gzel bir kadn (Barbara Hershey) nce onu
vurur sonra da kendini ldrr.
Roy, onu seven ve oluna hamile olan iyi kadn Iris'ten (Glenn Close) ayr d
er ve yllarca srklendikten sonra, sonunda 38 yandayken birinci ligde oynaya
bilir. Ligde, son sradaki bir takmn kadrosuna girmek iin mcadele eder ve ksa
srede yetenei ve karizmas sayesinde takmn kaderini deitirir. Byk ehirden
gelen Memo adl bir kadnn (Kim Basinger) batan karmasyla Roy, kendini nere
deyse tekrar kaybetmek zeredir ama sonunda sadece takmn yenilgiden kurtar
makla kalmaz, ris ve oluyla da yeniden bir araya gelir (roman Hobbes'un oyun
d kalmasyla, daha naho biter). Levinson'un slubu pek gereki deildir
(Roy'un kaleye doru son kousu esnasnda fener kulelerinden biri devrilir ve elekt
rik kvlcmlarndan oluan bir frtna kar) ama film Redford'dan ve her biri eit
arlktaki oyuncu kadrosundan ince, kontroll oyunculuklar sunar. BP
 ABD (A&M, Universal)
Kahvalt Kulb 92dk, Technicolor
Ynetmen: John Flughes
Yapmc: John Flughes, Ned
1960'larn genlik filmlerinde, Frankie Avalon, Anette Funlcello, bolca kum
Tanen, Michelle Manning
(seks yok) ve canl bir mzik yer alrd. 1970 lerin eitli korku filmlerindeyse gen Senaryo: John Flughes
olmak, uyurken boaznzn kesilmesi demekti. Ama 1984'te yazar-ynetmen Grnt Ynetmeni: Thomas
John Flughes, Sixteen Candles'la (On A lt M um ) genlik filmi trnde bir devrim Del Ruth
yaratt ve bundan bir yl sonra, genleri gerekte dndkleri ve konutuklar gi Mzik: Gary Chang, Wang Chung,
bi yanstan bir film olduu iin vlen, The Breakfast Club geldi. Keith Forsey
Oyuncular: Emilio Estevez, Paul
The Breakfast Club'dan baka hibir film dnemin daha iyi bir rnei ya da
Gleason, Anthony Michael Flail,
genler iin daha nemli bir klt film haline gelmemiti. Film sadece, Flughes ad John Kapelos, Judd Nelson, Molly
n, izlenecek biri olarak duyurmakla kalmad (daha sonra muhteem bir film olan Ringwald, Ally Sheedy, Perry
Ferris Bueller's Day Off'u-Ferris Bueller'in Tatil Gn, 1986; ve byk baar kaza Crawford, Mary Christian, Ron
Dean, Tim Gamble, Fran Gargano,
nan Fiome Aione'u-Evde Tek Bana, 1990, ekecekti) ayn zamanda, medyann
Mercedes Flail, John Flughes
"Velet Tayfas" adn takt yetenekli bir grup gen aktr (ondan iki yl nce Fran
cis Ford Coppola'nn The Outsiders'nn-Dardakileryapt gibi) bir araya getirdi.
Birbirlerinden son derece farkl be gen, eitli sebeplerle Cumartesi gnn
okulda geirme cezasna arptrlmtr ve gnn bandaki farkllklarna ramen,
gn sona ererken aralarnda bir tr ba oluur. Okulun atleti (Emilio Estevez), gz
lerine koyu kalem ekmi kak (Ally She-
edy), kendini beenmi prenses (Sixteen
Candles'da barol oynadktan sonra
Flughes'un favori oyuncularndan ve il
ham perilerinden biri olan, gen Molly
Ringwald), bir inek (Anthony Michael
Flail) ve asi olan (Judd Nelson) oradadr
ve hepsi de anal takntl retmenleri
Vernon'un (Paul Gleason) dikkatli gze
tim i altnda kendilerini elendirmeye a
lmaktadr.
Eylemden ok, zekice yazlm diya
loglara dayanan bir film olan The Break
fast Club'n baars, ksmen kadronun,
gerekler ortaya ktka, duyulan kinler
ifade edildike ve her biri ldad bir
an yakaladka tanmlanmasna bal
dr. Birok filmde ve televizyon dizisinde
taklit edilen, genlik filmlerinin bu m
kemmel rnei asla alamamtr. Bu
nun sebebi, ister mkemmel zamanla
mas, ister parlak oyunculuklar, isterse
Simple Minds'n klasiklemi arks (film
iin bestelenmiti) "D on't You Forget
A bout Me"nin de aralarnda yer ald
insan 80'lere gtren film mzikleri ol
sun. JB
Japonya / Fransa (Greenwich,
Herald Ace, Nippon Herald)
160dk, Renkli
Dili: Japonca
Ynetmen: Akira Kurosawa
Yapmc: Masato Hara, Serge
Silberman
Senaryo: Masato Ide, Akira
Kurosawa, Hideo Oguni
William Shakespeare'in King Lear
isimli oyunundan
Grnt Ynetmeni: Asakazu
Nakai, Takao Sait, Masaharu Ueda
Mzik: Toru Takemitsu
Oyuncular: Tatsuya Nakadai,
Akira Terao, Jinpachi Nezu, Daisuke
Ryu, Mieko Harada, Yoshiko
Miyazaki, Takashi Nomura, Hisashi
Igawa, Peter, Masayuki Yui, Kazuo
Kato, Norio Matsui, Toshiya Ito,
Kenji Kodama, Takashi Watanabe
Oscar: Emi Wada (kostm)
Oscar adaylklar: Akira
Kurosawa (ynetmen), Yoshir
Muraki, Shinobu Muraki (sanat
ynetmeni), Takao Sait, Masaharu
Ueda, Asakazu Nakai (grnt
ynetmeni)
Ran, Akira Kurosawa 75 yan doldurmak zereyken yaplmt. Onca yln bil
geliinin ve ustalnn, muhtemelen tm zamanlarn en iyilerinden biri olan bu fil
min yaratmna katklarn kavramak nemlidir. lmeden nce izlenmesi gereken
1001 film arasnda. Ran kesinlikle ilk ondadr. Ynetmen bu filmi, "cennetten izle
nen bir dizi insani olay" diye nitelemiti. Sinema tekniine hakimiyeti asndan Ku-
rosawa'nm stne kimse yoktur ve bugne dek Ran'n sava sekanslarnn dengi
ekilememitir. Bu sekanslar sinema diline aktarlm bir baleyi andrr; vahi ve
kanl ama inanlmaz bir gzellikle dolu. yk, Shakespeare'in Kral Lear'nn uyar
lamasn, okla ilgili ok eski bir Japon destanyla birletirir. Bu tercih Shakespe
are'in trajedisini son derece farkl bir alana tar. Lear'n kzlar oullara dnm
tr ve arnma anndan ziyade intikam vurgulanr.
Oyunculuklar gz kamatrc performanslardan, tam anlamyla mkemmel
performanslara kadar uzanan bir yelpazede yer alr. Aralarnda en dikkat ekici
olan hi phesiz, Lord Hidetora'nn (Tatsuyo Nakadai) gelinlerinden, Lady Ka-
ede'yi canlandran Mikeo Harada'dr. Saraynda, pek giysisinin kard hrt e
liinde, gizlice dolamas unutulmazdr. Nakadai, Lord Hidetora rolnde gitgide
aresizlie dnen amansz bir kstahlk sergiler. Lear'n maskarasysa, tannm
bir No oyuncusu olan travesti Shinnosuke Ikehata'nn harika bir biimde canlandr
d soytar Kyoami'ye dnmtr. Ran'daki makyajlarn ve yknn byk ks
mnn ilham kayna No tiyatrosu ve geleneidir.
Toru Takemitsu'nun minimalist mzii, fl t ve vurmallar epik etkiyi glendi
recek biimde, baaryla kullanr. arpma sahnelerinde sessizlie zellikle vurgu
yaplmtr. Sinema perdesinde sava tasvir etmeye ynelik daha nceki abalarn
top gmbrtlerinden ok daha baarl bir taktiktir bu. Ran, "sadece" iki saat krk
dakika iinde bir yaamn bilgeliini gzler nne serer ki bu sre iinde zamann
kendisi askya alnr. Filmdeki karakterlerden birinin syledii gibi, "nsan alayarak
doar; ldnde, artk yeter, lmtr." DDV
Rusya (Belarusfilm, Mosfilm,
Sovexportfilm)
142dk, Renkli
Dili: Rusa
Ynetmen: Elem Klimov
Senaryo: Ales Adamovich, Elem
Klimov
Grnt Ynetmeni: Aleksei
Rodionov
Mzik: Oleg Yanchenko
Tema mzii: Wolfgang
Amadeus Mozart, Richard Wagner
Oyuncular: Aleksei Kravchenko,
Olga Mironova, Liubomiras
Lauciavicius, Vladas Bagdonas, Juris
Lumiste, Viktor Lorents, Kazimir
Rabetsky, Yevgeni Tilicheyev,
Aleksandr Berda, G. Veits, V.
Vasilyev, Igor Gnevashov, Vasili
Domrachyov, G. Yelkin, Ye,
Kryzhanovsky
ngilizce ad: Come and See
Gel ve Gr
2. Dnya Sava srasnda Belarus'ta, Polonya snr yaknlarnda krsal bir bl
ge. Bir delikanl (Aleksei Kravchenko), igalci Naziler'le savaan partizanlara katl
mak iin kyn terk eder. Birliinden ayr der ve evine gitmesi gerekir. Oraya
vardnda btn kyn boazlanm, cesetlerin bir iftliin arkasna dzensiz bir
biimde ylm olduunu grr. Kaybolmu, yalnz ve sar kalmken iler daha
da ktye gidecektir.
Tan anlamyla bir karabasan andran acmaszl asndan hibir sava filmi,
Elem Klimov'un di i Smotri'siyle boy lemez. Filmin bir olay rgs yoktur, sa
dece olann krsal blgede gezindii ve arka arkaya korkun olaylarla karlat,
dehet verici bir pikaresk yolculuk anlatlr. Ne kahramanlk ya da fedakrlk gste
rileri bulunur, ne de insanlar dmanla dvmeye tevik eden kkrtc oven ko
numalar. Hayatta kalmann son derece tesadfi, hatta belki acmasz, kozmik bir
akaya bal olduu bu yerde, sadece lm, vahet, rastlantsallk ve maduriyet
bulunur.
Yukardaki anlatm okuduktan sonra, bu filmi neden izlemeniz gerektiini so
rabilirsiniz. Bunun cevab, Klimov'un filme ve dolaysyla izleyiciye yanstt inan
ve hakimiyette gizlidir. Filmde ayn anda hem yabanc hem de tuhaf bir biimde ta
ndk gelen gerekst tablolar yer alr. Nefesinizi kesen dsel tekinsizlik patlama
lar bulunur: partizanlardan biri, amur, sopalar ve eski bir Nazi niformas kullana
rak, yas tutan dullarn ve analarn, lkel bir iddet ve arnma eylemiyle saldrp par
alamalar iin bir totem yapar; ya da bir tarla, dmanlarn takip fiekleriyle aydn
landnda, birka partizann, besin kayna olup olamayacan tartt bir inein
arkas, gen kahramanmzn saklanabilecei tek yer olur. Olaylar bir ryann man
tyla geliir. Baz anlarda film, ocuun bak asndan anlatlr ve btn sesler,
evresinde patlayan arapnellerle edindii sarln kopyas olan durgun, kof bir
yankya dnr.
Sava filmlerinin ou sava kart olma iddiasndadr; ama iinin ehli, sava
maya istekli kahramanlarnn takn kahramanlklarndan zevk alrken ne ii yak
m olurlar ne de kebab. di i Smotri bylesi bir teselli ya da avuntu vermez. Sava
ta sadece kurbanlar olduunu gsterir. A T
 Arjantin (Hist. Cinemat., Progress
Comm.) 112dk, Eastmancolor
Dili: spanyolca
Arjantin'de 1976 askeri darbe sonras, devlet gcn elinde bulunduranlar, si Ynetmen: Luis Puenzo
vil direnie kar "kirli bir sava" balatt. Bu sre zarfnda binlerce kii silahl kuvvet Yapmc: Marcelo Pineyro
lerin ve paramiliter gruplarn elinde "kaybedildi" (lenlerin says 9.000 ile 30.000 Senaryo: Aida Bortnik, Luis Puenzo
arasnda tahmin ediliyor). Bu insanlarn ocuklarndan birou, akrabalarnn ona Grnt Ynetmeni: Flix Monti
Mzik: Atilio Stampone
y alnmadan evlatlk verildi.
Oyuncular: Hector Alterio, Norma
La Historia Oficial (Resmi Tarih), yaanan bu olaylar, Alicia'nn (Norma Ale- Aleandro, Chunchuna Villafane,
andro^yksyle anlatr. Alicia, kiisel Arjantin tarihi yorumunda acil zm gerek Hugo Arana, Guillermo Battaglia,
Chela Ruiz
tiren sosyal atmalar grmezden gelmeyi tercih eden, siyasi adan muhafazakar
Oscar: Arjantin (yabanc film)
bir lise tarih retmenidir. Ne var ki evlat edindii be yandaki kznn, bu "kayp" Oscar adaylklar: Luis Puenzo,
ailelerden birinin ocuu olduundan phe etmeye balar. Baarl bir iadam Aida Bortnik (senaryo)
olan kocas Roberto'nun (Hector Alterio) gerekleri bildii ortaya kar ve sonunda Uluslararas Berlin Film
Festivali: Luis Puenzo (Otto
Alicia onunla yzleir. Dibelius Film dl)
1985'te, askeri diktatrln knden hemen sonra ekilmi olan Luis Pu- Cannes Film Festivali: Luis Puenzo
enzo filmi, rahatsz edici gereklerle yzlemeye ynelik cesurca bir abadr. La (Jri dl), Norma Aleandro (kadn
oyuncu), dl Mask filmindeki
Historia Oficial olduka geleneksel bir slupla ekilmitir ve kocasnn Alicia'y dv rolyle Cher iule paylat, Luis Puenzo
d son sahnede melodrama kaar ama ierdii toplumsal ac son derece ger (Altn Palmiye adayl)
ektir. Amerikan Akademisi'nin filmi, En iyi Yabanc Film Oscar'yla dllendirme
ngilizce ad: The Official Story
sinin sebebi filmin sanatsal deil siyasi ieriidir. EB

OUT OF AFRICA (1985) A B D 162dk

Benim Afrikam Ynetmen: Sydney Pollack

Yapmc: Sydney Pollack
Senaryo: Kurt Luedtke,
Muhteem peyzaj grntleri, Kenya'da, yerinde ekilen bu En yi Film dl Isak Dinesen'in anlarndan
l yapmn neredeyse nne geer. Ancak burada "neredeyse" nemli bir kelime Grnt Ynetmeni: David
Watkin
dir nk Meryl Streep ve Robert Redford, bu artc derecede gzel grntle
Mzik: John Barry
ri dengeleyen, allmadk bir ak hikayesini inandrclkla canlandrr.
Tema mzii: Mozart
Gerekten de filmin her karesi muhteem, her sahnesi bir cevherdir. Beyaz Oyuncular: Meryl Streep, Robert
perdeye aktarlm bir yaam yks olan Benim Afrikam , rklk sulamalarndan Redford, Klaus Maria Brandauer,
Michael Kitchen, Joseph Thiaka,
kanrken, kaynana da sadk kalr. Sydney Pollack'n, Birinci Dnya ykclk
Stephen Kinyanjui, Michael Gough,
tekniinin kr ve sanat peinde dier her eyi nasl baarabildiini gsteren epik Suzanna Hamilton, Rachel Kempson
filmi, ie ileyen bir ak yks ve seyahatnamedir. Oscar: Sydney Pollack (film), Sydney
Pollack (ynetmen), Kurt Luedtke
DanimarkalI hanmefendi Karen Blixen (Meryl Streep), Baron Bror Finecke'yle
(senaryo), Stephen B. Grimes, Josie
(Klaus Maria Brandauer) kar evlilii yapmak zorunda kalr ve eyizi kocasnn MacAvin (sanat ynetimi), David
Kenya'da bir iftlik almasn salar. Yerinde duramamaktan mustarip kocas onu Watkin (grnt ynetmeni), John
Barry (mzik), Chris Jenkins, Gary
ihmal eder ve Karen yaamn srdrme gcn, maceraperest Denys Hatton'da
Alexander, Larry Stensvold, Peter
(Robert Redford) bulur. likileri 1. Dnya Savayla ve baka kiisel sorunlarla b Handford (ses)
lnr, bunlardan sonra aklar muhabbetlerini arttrmaya devam eder. Sonunda Oscar adaylklar: Meryl Streep
(kadn oyuncu), Klaus Maria
Karen, Bror'un giriimleri yznden servetini kaybeder ve trajik bir kazann ardn
Brandauer (yardmc erkek oyuncu),
dan, Denys'i gmmek zorunda kalr. Milena Canonero (kostm), Fredric
Drt kanatl uakla klan safari, doal haliyle yaban hayat grntleri ve Steinkamp, William Steinkamp,
Pembroke J. Herring, Sheldon Kahn
John Barry'nin muhteem film mziklerinin insan saran cokusu, filmin gze ar (kurgu)
pan yanlar arasndadr. GC-Q

ABD (Jack Rollins & Charles H.
Joffe, Orlon)
84dk, 5B / Renkli
Ynetmen: Woody Allen
Yapmc: Robert Greenhut
Senaryo: Woody Allen
Grnt Ynetmeni: Gordon
Willis
Mzik: Dick Hyman
Oyuncular: Mia Farrow, Jeff
Daniels, Danny Aiello, Irving
Metzman, Stephanie Farrow, David
Kieserman, Elaine Grollman,
Victoria Zussin, Mark Hammond,
Wade Barnes, Joseph G. Graham,
Don Quigley, Maurice Brenner, Paul
Herman, Rick Petrucelli
Oscar adaylklar: Woody Allen
(senaryo)
Cannes Film Festivali: Woody
Allen (FIPRESCI dl)
THE PURPLE ROSE OF CAIRO (1 9 8 5 )
Kahire'nin Mor Gl
Bu son derece gzel nostaljik komedi, Allen'n alldk "likilerinde sorun ya
ayan atlak New Yorklular" formlnden uzak durur. Bu filmde Woody Ailen da
nl nevrotik monologlar da bulunmaz ama yazar-ynetmenin hayranlarnn en
dielenmesine gerek yoktur nk son derece gln replikleri ve tuhaf karakter
leri hl mevcuttur. Her eyin tesinde Kahire'nin M o r Gl ak. W oody Allen'n
muhtemelen en byk ak olan sinema hakkndadr.
Perdenin sihirli glerine bir vg olan Kahire'nin M o r Gl, Byk Buhran
dneminde zamannn byk ksmn film seyrederek geiren fakir bir garson olan
Cecilia'nn (Mia Farrow) yksn anlatr. Kaba ve isiz kocasnn yldrd gen
kadn, "zntlerimi unutuyorum," diye itiraf eder. Her gn yaad bir kbus
olan hayatna, ancak perdede cesur ve yenilmez kahramanlar izleyerek katlanabi
lir.
Amerikallarn Buhran yllarnda, filmlerin yaratt yimserlik havasna nasl da
ihtiya duyduklarn, Preston Sturges'in 1941 tarihli klasii Sullivan's Travels'dan
(Sullivan'n Seyahatleri) biliyoruz. Cecilia "Kahire'nin M o r Gl" isimli bir filmi se
kizinci kez izlerken, ekici erkek kahraman (Jeff Daniels), dier izleyicilerin itirazla
rna ve paralarnn iadesini istemelerine ramen, perdeden karak onunla buluur.
Filmin, mali bir fiyasko yaamasn engellemek isteyen Hollywood'lu yapmclar,
Cecllla'y batan karmas iin kahraman canlandran aktr gnderirler. Kurma
ca karakter, nazik ve romantikken, onu canlandran yldz alayc ve kstahtr. Her
iki rolde de oynayan Daniels, kinayeli bir biimde ideal erkekle, gerekte olduu ki
i arasndaki farka iaret eder. Her ikisinin de cazibesine kaplan Cecilia, arpc bir
bakalamla, Sindrella'dan gzel bir prensese dnr ve Farrow'un mkemmel
oyunculuu bizi bylesine mucizevi bir dnme inandrr.
Kahire'nin M or Gl, yanlsama stne kafa yorar. Filmin sonu, Allen'n daha
yakn tarihli Deconstructing Harry'si (Yara
maz Harry, 1997) gibi alayc deildir. Ailen,
Kahire'nin M o r Gl'rde, dsel olann yaa
mmz kurtarabileceini iddia eder; ve bizi,
buna ikna etmeyi baarr. Replikler arasnda,
Some Like t Hof'n (Bazlar Scak Sever,
1959) nl kapan cmlesi "Hi kimse m
kemmel deildir"i anmsatan, Cecilia'nn unu
tulmaz sz, "Harika bir adamla tantm. Ha
yali bir kii ama kimin umurunda? istediin
her eye sahip olamazsn" sinemann sihirli
glerine duyduumuz inanc glendirir.
DD
 ABD (Amblin, Universal)
Gelecee Dn 116dk, Technicolor
Ynetmen: Robert Zemeckis
Yapmc: Neil Canton, Bob Gale
Komedi dizisi Family Ties'la (Aile Balar) oktan televizyonun yakkllar aras
Senaryo: Robert Zemeckis, Bob
na girmi olan Michael J. Fox, zamanda yolculuk eden bu komedi macera filmiyle, Gale
tam anlamyla bir film yldz olmutu. Fox, kolay istismar edilen babas George'dan Grnt Ynetmeni: Dean
(Crispin Glover) umudu kestii iin, zamannn ounu eksantrik mucit Emmet Cundey
Mzik: Alan Silvestri
Brown'la (Christopher Uoyd) geiren 17 yandaki Marty McFIy' canlandrr. Profesr
Oyuncular: Michael J. Fox,
Brown'un son icad, DeLorean marka araba biimindeki bir zaman makinesidir ve k
Christopher Lloyd, Lea Thompson,
sa bir sre sonra Marty kendisini zamanda geriye, 1955'e giderken bulur. Annesiyle Crispin Glover, Thomas F. Wilson,
babas, sonuta Marty'nin var olmasn salayacak ilikiyi balatmak bir yana, henz Claudia Wells, Marc McClure,
Wendie Jo Sperber, George
tanmamtr bile.
DiCenzo, Frances Lee McCain, James
Filmin son derece zekice olan dayanak noktas, Robert Zemeckis'in seri yneti Tolkan, J.J. Cohen, Casey Siemaszko,
Billy Zane, Harry Waters Jr.
mi ve mkemmel, nktedan bir senaryoyla daha da canlanr. Marty, henz ok da
Oscar: Charles L. Campbell, Robert
ha gen olan Profesr Brown'un yardmyla, gemii deitirerek gelecei ykma u
R. Rutledge (zel ses efektleri)
ratmadan, imdiki zamana dnmeye alr (her eyden habersiz olan gelecekteki an Oscar adaylklar: Robert
neniz size gnln kaptrmken, bu i kulaa geldii kadar kolay olmayacaktr). Bir Zemeckis, Bob Gale (senaryo), Chris
gn doabilmek iin ebeveynlerini bir araya getirmeye alan ergen rolnde Fox m Hayes, Johnny Colla, Huey Lewis
(film arks), Bill Varney, B.
kemmeldir; Uoyd, canlandrd kak bilim adamna uyacak biimde budaladr ve Tennyson Sebastian, Robert
Glover'la Lea Thompson (Marty'nin annesi), karakterlerinin hem orta yal hem de Thirlwell, William B. Kaplan (ses)
gen hallerini canlandrrken ok elenirler. Hi eskimeyen bir komedi aksiyon. JB

TONG NIEN WANG SHI (1985) Tayvan (Central)

Yaama Zaman, lme Zaman 138dk, Renkli
Dili: Mandarin
Ynetmen: Hsiao-hsien Hou
1950'lerde Tayvan: Gen Ah Xiao'nun yaam, grne gre misket oyna
Senaryo: Chu T'ienwen, Hou
makla, arkadalarn kovalamakla ve bykannesinin in anakarasna dnme plan Hsiao-hsien
larn dinlemekle geen sonsuz ve basit bir dng gibidir. Ne var ki lmn sarsc Grnt Ynetmeni: Lee Pin
etkisini ilk kez hissettiinde, yaam kararr; ve olan, ailevi grevleriyle yerel sokak Bing
eteleri arasnda kendini kantlama ihtiyac arasnda skan saldrgan bir gence d Mzik: Wu Chuchu
nr. Oyuncular: Mei-Feng, Tang Yu-
Yuen, Tien Feng, Xin Shufen, Yiu
Hsiao-hsien Hou'nun bymeye dair otobiyografik filmi, pek ok adan nce
Ann-Shuin
ki filmi Dongdong de Jiaqi'ye (Dedemde Bir Yaz, 1984) gre byk gelime gs
Uluslararas Berlin Film
teriyordu. Zamann belirli bir annda Tayvan toplumunun dinamiklerini incelemek Festivali: Hou Hsiao-hsien
iin tek bir karakteri derinlemesine ele alarak, Beiqing Chengshi'nin (Hzn eh (FIPRESCI dl)
ri, 1989) daha karmak anlat yapsna giden yolu amt. Ah Xiao'nun yaamnn
ilk dnemlerini biimlendiren, komnist anakaradan ayrldndan beri kendi kim
liinden ve geleceinden emin olamayan bir toplumdur. Bu toplumda, ya kuralla
rn ihlal edilmesine ve su ilenmesine; ya da Hou'nun durumunda olduu gibi,
tatmin edici bir yetikinlie ynlendirme potansiyeline sahip elikili duygular yaa
nr. Tong Nien Wang Shi'de ynetmenlik, Ozu tarznda, geri planda, dnceli ve
lldr. Bylece, sonunda perdeyi alev alev sarmalarna izin verilen ac verici
duygu patlamalar, ok daha ykc bir g kazanr. Film arpc olgunlukta, zg ngilizce ad: The Time to Uve and
vende ve berraklkta bir almadr. GA the Time to Die
 Britanya (Embassy, Universal)
131 dk. Technicolor
Ynetmen: Terry Gilliam
Yapmc: Arnon Milchan
Senaryo: Terry Gilliam, Charles
McKeown, Tom Stoppard
Grnt Ynetmeni: Roger
Pratt
Mzik: Michael Karnen
Oyuncular: Jonathan Pryce,
Robert De Niro, Katherine
Helmond, Ian Holm, Bob Hoskins,
Michael Palin, Ian Richardson, Peter
Vaughan, Kim Greist, Jim
Broadbent, Barbara Hicks, Charles
McKeown, Derrick O'Connor,
Kathryn Pogson, Bryan Pringle
Oscar adaylklar: Terry Gilliam,
Tom Stoppard, Charles McKeown
(senaryo), Norman Garwood,
Maggie Gray (sanat ynetimi)
J 4, > '%
Brazihn yaratcs Terry Gilliam ve datmcs Universal Stdyolar arasnda,
stdyonun ar derecede ksaltlm bir versiyonu piyasaya srme abalarna ynet
menin direnmesi ve sonuta dndrc filmini Amerika'da gsterime sokmay ba
armasna dayanan anlamazln iyi bilinen yks, politik saylabilecek hedefleriy
le edinebilecei mevkiden olduka bamsz artlar (ve eksileri) olan bu filme gste
rilen ilgiyi arttrmt. Dikkat ekici bir biimde 1984 ylnda ve George Orwell'in ay
n adl kitabndan Michael Radford'un uyarlad filmle benzer izgide ekilen Brazil,
20. yzylda bir dnemde, 1940'larn ngiliz brokrasisini, 1950'lerin Amerikan para
noyasn, Stalinci ya da faist totaliterlii ve 1980'lerin hasta yanlarn (rnein este
tik cerrahiye saplant derecesinde dknlk gibi) bir araya getiren, hayali ama inan
drc olan, baskc bir lkede geer. Orwell'in Air Strip One' olanaksz ve korkun
derecede etkili bir devlet istihbarat sistemi zerine kurulmuken, Gilliam n yaratt
distopyann en korkun yan bu sistemin ie yaramamasdr. Olay rgs farsa yak
r bir yanllkla balar. Ezilmi bir bcek yazcnn iine der ve terrist s mhen
disi Tuttle (Robert de Niro) adna kartlmas gereken tutuklama karar, masum Mr.
Buttle'a (Brian Miller) uygulanr, i karartc derecede faydacl olan ehrin her yan,
dzenli olarak feci kymlara sebep olan, muhtemelen devlet destekli terrist bomba
lamalar olmasa da zaten dklmektedir.
1984'n Winston Smith'i gibi Sam Lowry de (Jonathan Pryce) acmasz devletin
orta kademe memurlarndandr. Romantik bir iliki sonucunda isyann yannda saf
tutar ve dostu olan ikencecisinin elinde ezilip, akln yitirir. Ancak Gilliam dsel ola
n gstermeyi Orwell'e gre daha ok nemser ve sadece yeni fantezilerle kalabi-
len fantastik bir set sunar. Sam, hayal gcnn snrlarnda romantik yolculuklar (fil
me ismini veren Latin ezgili mzik eliinde) yapmaktan holanr. Hayallerinde, rya
larnn kzn (Kim Greist) kurtarmak iin Japon filmlerindeki dev canavarlarn Pytho-
nesk (M onty Phyton tarz tuhaf ve gerekst mizah tr) taklitlerini andran Gilli-
am'a zg yaratklarla dven, meleimsi bir sper kahramandr. Ryalarnn kz
nn gerek dnyadaki glge kizi, Buttle ve ailesine yaplan hakszla karlk
bir eyler yaplmasn salamak iin ortal kartrmaya niyetli olan bir kam
yon ofrdr.
Muhtemelen senaryoyu birlikte yazd Tom Stoppard'n katklar saye
sinde, Brazil dramatik adan Gilliam'n nceki karikatrms almalarndan
daha caziptir. rktc kara mizah ve tuhaf grntler (birbirinin yerini alan
ayakkab biimindeki apkalar takan estetik cerrahi bamls anne rolndeki
Katherine Helmond'da vcut bulur), inandrc ve korkun bir biimde gerek
lere dayanan siyasi rejimle bir arada yer alr. "Bilgi Bakanl"nda uzman ola
rak alan aile babasnn (Michael Palin) ve orta kademe ynetimde alan,
umutsuz durumdaki evrak memurunun (lan Holm) temsil ettii bu rejim, yap
t ikencede kulland elektriin ve iiliin parasn kurbanlarndan tahsil
eder. Universal Stdyolar en azndan bir adan haklyd; film, kendisini all
dk talamalara yaklatran haddinden fazla slapstick kalplarla makbul sre
sini fazlasyla aar. Brazii'm son dakikalarnda, filmdeki "gerek" dnyada ge
limekte olan yan olaylarn bazlaryla ilgili tiksindirici bir cenaze sahnesi yer
alr. Sonra bunun l bir adamn "Owl Creek'T (Ambrose Bierce'in "Owl Cre
ek Kprs'nde Bir Olay" adl yksne atfen.) andrr fantezisi olduu orta
ya kar, nk Sam'in zihni kence altnda kmtr. KN

Brezilya / ABD / Arjantin (HB,
Sugarloaf)
119dk, Metrocolor
Dili: ngilizce / Portekizce
Ynetmen: Hector Babenco
Yapmc: David Weisman
Senaryo: Leonard Schrader
Manuel Puig'in Beijo da Mulher
Aranha isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Rodolfo
Sanchez
Mzik: John Neschling
Oyuncular:: William Hurt, Raul
Julia, Sonia Braga, Jos Lewgoy,
Milton Gonalves, Miriam Pires,
Nuno Leal Maia, Fernando Torres,
Patricio Bisso, Herson Capri, Denise
Dumont, Antonio Ptrin, Wilson
Grey, Miguel Falabella, Walter
Breda
Oscar: William Hurt (erkekoyuncu)
Oscar adaylklar: David
Weisman (film), Hector Babenco
(ynetmen), Leonard Schrader
(senaryo)
Cannes Film Festivali: William
Hurt (erkek oyuncu), Hector
Babenco (Altn Palmiye adayl)
KISS OF THE SPIDER WOMAN (1 9 8 5 )
rmcek Kadnn pc
Brezilyal ynetmen Hector Babenco'nun Manuel Puig'in bir romanna daya
nan, yksek gvenlikli bir Gney Amerika hapishanesinde siyasi, psikolojik ve cin
sel meseleleri cesaretle ele alan filmi, biti jeneriinde Burt Lancaster'a teekkr
eder. Projeyi, sonunda William Hurt'e verilen barolde oynamaya niyetli olan Lan
caster balatmt. Beklenmedik bir performans sergileyen Hurt, ecinsel olduu
iin mahkum edilen vitrin dzenlemeci Luis Molina rolnde Oscar kazand. Tiyatro
ya uygun ve biraz eskimi olsa da yk hl etkileyicidir ve Raul Julia'nn srad
inandrclktaki oyunculuu, Hurt'n haddinden iyi Luis canlandrmasna denktir.
Uzun, yapmack ve kadns olan Luis, devasa bir hapishane kouunu hetero-
seksel siyasi mahkum Valentin Arregui'yle (Julia) paylar. Luis zaman ldrmek
iin birka yl nce grd bir melodram, neredeyse insan delirtecek kadar ince
ayrntlaryla anlatmaya balar. Nostaljik bir biimde renklendirilmi bir dizi geriye
dnte Sonia Braga, 2. Dnya Sava srasnda yaayan basmakalp bir Fransz
arkcsn canlandrr. O zaman ngilizce konuamayan Braga kelimeleri fonetik
olarak telaffuz ederek, bu muhteem yergiye gerekd bir hava katmt. Son de
rece bakml ve ar hassas olan arkc, yakkl, sarn bir Gestapo subayna ak
olur. Fransz Direnil'ne dahil olduu halde, a onu Nazilerin sadece dnyay se
faletten kurtarmak isteyen, iyi insanlar olduuna ikna eder. Siyasi grlerine ba
l olan Valentin filme itiraz eder ama zamanla anlatlmasna kar gelmeyi brakr.
Tabii Luis yemekleri ya da plak kadnlar tasvir etmeye taklmad srece. Luis'i
sadece filmdeki romantik ayrntlar ilgilendirmektedir ama onun da kendine ait bir
srr vardr. Hapishane mdr Luls'e, ak olduu hcre arkadandan kayda de
er bilgiler toplamay baard takdirde, erken tahliye sz vermitir.
Aslnda daha ok tarihsel adan nemi olsa da (ana akm sinemada ecinsel
lik nadiren bu biimde resmedilmiti), Hurt'n performans tiyatro oyunculuunun
ok tesine geer. Asl baars karakterinin gerek hislerini, farkl younluklardaki
eitli katmanlarn altnda gizlemesidir. Filmin en sonunda bile izleyiciler onun, Va-
lentin'e ihanet edip etmediinden emin olamaz. Kazablanka'nn "gey" versiyonu
saylan rmcek Kadnn pc'nn en byk erdemi, sevginin btn biimle
rini insancllatrmasdr. KK
THE QUIET EARTH (1985)
Yeni Zelanda (Cinepro, M r.
Sessiz Dnya Y e llo w bea rd)
91 dk, Renkli

Geoff Murphy'nin, Craig Harrison'in romanna dayanan filmi The Quiet Earth, Ynetmen: G e o ff M u rp h y
klasiklemi, dnyada kalan son adam yksnn Yeni Zelanda'ya zg farkl bir Yapmc: Sam Pillsbury, Don
Reynolds
yorumudur. Bilimadam Zac Hobson (Bruno Lawrence) bir sabah uyandnda, ters
Senaryo: Bill Baer, Bruno
giden bilimsel bir projenin ardndan dnyada yapayalnz kaldn kefeder. Law-
Law rence, Sam Pillsbury
rencen, yalnzlnn getirdii cokunluk ve umutsuzluk arasnda gidip gelen Zac' Craig Harrison'in romanndan
canlandrd ilk 36 dakikalk solo performans muhteemdir. Sonunda hayatta ka Grnt Ynetmeni: James
lan bir bakasyla, Joanne'le tanr ve bir iliki balar. Romantizm dolu yaamlar, Bartle
hayatta kalan nc kiinin, kavgac bir Maori olan ve ak genini tamamlayan Mzik: John Charles
Api'nin (Pete Smith) ortaya kyla bozulur. Temas itibariyle bilimkurgu trne ait Oyuncular: Bruno Law rence,
A liso n Routledge, Pete Sm ith,
olsa da iledii malzemeyi ele al biimi filmi M ad Max (1979) tarz distopyalar-
A n z a c W allace, N o rm a n Fletcher,
dan uzaklatrp, insan ilikilerinin ve rklar aras sorunlarn deildii bir incelemeye
T om Hyde
yaklatrr. Murphy'nin insanlarn olmad bir dnya betimlemesi filmi dierlerin
den zellikle farkl klar. Zak'n aamal k arpc bir grnt kolaj eliinde
aktarlr: kadn i amarlaryla dolamas; gerek trenleri sanki oyuncak tren setiy
le oynar gibi kullanmas; yamurda saksofon alarak dolat ok gzel sahneler.
The Quiet Earth, insan gsterili zel efektlerle cezbetmez. Bunun yerine insanlk
durumuna karakterlerinin srkledii, zihin kkrtan bir bak sunar. RDe
ABD (American Zoetrope, Filmlink,
Lucasfilm, M Co.)
120dk, SB / Renkli Paul Schrader'in Japon yazar-eylemd Yukio Mlshima hakkndaki sra d filmi,
Dili: Japonca / ngilizce
Japonca ekilmi (Roy Scheider ln az miktardaki ngilizce d sesine ramen) zen
Ynetmen: Paul Schrader
gin bir Amerikan sanat filmi, yani bir anomalidir. Mishlma bir narsist, devrimci bir
Yapmc: Francis Ford Coppola,
vatansever, samuray zentisi ve muhtemelen 20. yzyln en nemli Japon yazar
George Lucas, Tom Luddy, Mata
Yamamoto dr. Taksi ofr'ndekl Travis Bickle'nin yaratcsnn, kendini ruhen Mishima'ya ya
Senaryo: Leonard Schrader, Paul kn grd aikrdr ama film sadece bir sayg gsterisi deildir. Schrader, Mlshi-
Schrader ma'nn taknd pek ok maskeyi byk bir zeka ve aklkla ortaya dker.
Grnt Ynetmeni: John Bailey
Film, yazarn ocukluunu gsteren siyah beyaz sekanslarla ve Temple o f the
Mzik: Philip Glass
Golden Pavillion (Altn Sayvanl Tapnak), Kyoko's House (Kyoko'nun Evi) ve Runa
Oyuncular: Ken Ogata, Masayuki
Shlonoya, Hiroshi Mikami, Junya way Horses (Kaak Atlar) kitaplarndan esinlenen stdyoya bal, son derece stili
Fukuda, Shigeto Tachihara, Junkichi ze sahnelemeyle, Mishima'nn (Ken Ogata) son meydan okuyuuna (sanatla ey
Orimoto, Naoko Otani, G Riju, lemcilii badatrmaya ynelik, bir generali karmay eren gsterili bir teeb
Masato Aizawa, Yuki Nagahara,
bs) dek gelien olaylar dokur. Yapm ynetmenleri Francis Ford Coppola ve Ge
Kyuzo Kobayashi, Yuki Kitazume,
Haruko Kato, Yasosuke Bando, orge Lucas'n (tannm bir sinema a) desteiyle gerekletirilen Mishima, kar
Hisako Manda, Roy Scheider mak ve gayret gerektiren bir film olduu kadar, aydnlatc ve anlalrdr. Film, El
Cannes Film Festivali: John ko Ishloka'dan nefes kesici yapm tasarm, John Balley'den ltl grsel ynetim
Bailey, Eiko Ishioka, Philip Glass ve Philip Glass'tan gl, arpc film mzikleri sunar. TCh
(artistik performansgrnt
ynetmeni, mzik), Paul Schrader
(Altn Palmiye adayl)

ABD (ABC) 130dk, Renkli

Ynetmen: John Huston
Yapmc: John Foreman
Senaryo: Richard Condon, Janet
Roach
Richard Condon'un romanndan
Grnt Ynetmeni: Andrzej
Bartkowiak
Mzik: Alex North, Gaetano
Donizetti, Gioacchino Rossini
Oyuncular: Jack Nicholson,
Kathleen Turner, Robert Loggia,
John Randolph, William Hickey, Lee
Richardson, Michael Lombard,
Anjellca Huston, George
Santopletro, Lawrence Tierney, CCH
Pounder, Ann Selepegno, Vic
Polizos, Dick O'Neill, Sully Boyar
Oscar: Anjellca Huston (yardmc
kadn oyuncu)
Oscar adaylklar: John Foreman
(film), John Huston (ynetmen),
Richard Condon, Janet Roach
(senaryo), Jack Nicholson (erkek
oyuncu), William Hickey (yardmc
erkek oyuncu), Donfeld (kostm),
Rudi Fehr, Kaja Fehr (kurgu)
PRIZZI'S HONOR (1985)
Prizzi'lerin Onuru
John Huston ktleen salna ramen 1985'te krknc filmine, iki suikast-
i birbirine ak olursa neler yaanabileceini ele alan bir kara komediye balad.
Jack Nicholson, nfuzlu New York mafya ailesi Prizzi'ler iin alan, pek de zeki ol
mayan tetiki Charley Partanna rolndedir. Ailenin babas, Don Carrado, torunu
Maerose (ynetmenin kz ve o dnem Nicholson'n sevgilisi olan Anjelica Huston)
hatal davrandndan beri, Charley'e evlatl gibi davranmaktadr. Charley bir d
nde yakc sarn Irene Walker'a (Kathleen Turner) ak olur ve sevgililerin birbir
lerini ldrmeleri iin kiraland ortaya kar.
Allmadk (ve ilgin) bir biimde, filmin sonu izleyicilerin arzulad gibi deil,
yknn gerektirdii gibidir. Film sekiz dalda Oscar'a aday gsterildiyse de sade
ce Anjellca, En yi Yardmc Kadn Oyuncu dalnda dl kazanmt. Ancak kendisi
de aday gsterilen Hickey filmin gizli dinamosudur; oyunculuunun doruunda
gzkt anlarda, hem tehditkr hem de son derece komik gelen "Bir kurabiye
alr msn?" gibi replikler syler. Lawrence Tierney de (Max Dosseck'in 1945 yap
m filminde, filme adn veren Dillinger'i canlandrmt) yozlam bir polis rolnde
yer alr. Kusurlu ve nihayetinde karartc olan Prizzi'lerin Onuru yine de komedi
asndan bir cevherdir. KK

iV f;
SANS TOIT NI LOI (1985) Britanya / Fransa (C hannel Four,
Yersiz Yurtsuz Cin Tam aris, Films A 2 , French
M in is try o f C u ltu re and
C o m m u n ic a tio n )
Bir zamanlar Fransz Yeni Dalga akmna dahil olan Agns Varda, Franois 105dk, Renkli
Trufaut ve Jean Luc Godard gibi film eletirmeni olan o dnemdeki emsallerinin Dili: Franszca
referanslarnn bir ksmna sahip deildi. Varda fotoraflktan gelmeydi ve sine Ynetmen: A g ns Varda
maya baladnda film yapmakla lgili pek bilgisi olmasa da ksa srede ortaya Yapmc: O ury M ilshtein
kendine zg bir tarz koydu. Belki de daha ok, kanser testi sonularn alacak Senaryo: A gns Varda
olan bir kadnn gerek zamanl bekleyiinin anlatld Clo de 5 7 (5 'te r 7'ye
Grnt Ynetmeni: Patrick
Blossier
Cleo, 1962) gibi nceki filmleriyle tannan Varda, kurmaca ve belgesel film arasn
Mzik: Joanna B ruzdo w icz, Fred
da gidip geldi. Yersiz Yurtsuz, Varda kurmaca filme uzun sre ara verdikten son C hichin
ra yaplmt ki bu, filmin belgesel tarzyla daha klasik sinema tekniklerini melez bir Oyuncular: Sandrine Bonnaire,
biimde birletirmesini aklar. Setti Ramdane, Francis Balchre,
Jean-Louis P erletti, U rbain Causse,
Bir sabah bir ifti, avare bir kadnn donmu vcudunu bir tarlada kvrlm
C h ris to p h e Alcazar, D o m in iq u e
halde bulur. Kadnn yz souktan morarm ve camlamtr. Polisler oraya var D u ran d, Jol Fosse, Patrick Schm it,
dnda, Varda'nn sesi araya girer. Gen kadn hakknda ok az ey bilindiini Daniel Bos, Katy C ham paud,
Raym ond Roulle, H enri Fridlani,
aklar, sonra da her biri kt talihli kz hakknda nemsiz gerekleri ve kk ay
Patrick Sokol, Pierre Im b e rt
rntlar ortaya koyan sahte rportajlar ve geriye dnler sahneler. Elbette, Mona
Venedik Film Festivali: A g ns
Bergeron (Sandrine Bonnaire tarafndan buz gibi bir dmanlkla canlandrlr) Varda (FIPRESCI dl ), (A ltn
adndaki kadn hakknda aslnda hibir ey bilinmemektedir. O sadece Varda'nn Aslan), (OCIC dl )

eksiltili anlatmnn bir rndr.

Ne var ki Varda, her gn karlatmz insanlar aslnda ne kadar az tand
mz gstermek iin avareyi bir m etafor olarak kullanr. Bonnaire'in avaresi yemek
ve barnak ararken pek ok kiiyle tanr ama onlar tanmak iin ok az gayret
gsterir. Somurtkan ve nankrdr, dondurucu Fransa krsalnda, kim bilir neden
uzaklaarak, haber olarak geilen trajik sonuna doru sessizce ilerler. Rportaj b
lmlerindeki kiiler hal ve tavrlarna dair eitli paralar aktarr ama kimse esraren
giz kz tam olarak betimleyemez. Varda btn sahneleri ve kasvetli peyzajlar bir
fotorafnn gzyle dzenleyerek, gitgide vahileen kahramann (bazen de
dmann) karenin snrlarna yerletirir. Tpk gizemli Mona'nn dnyann eperle
rinde yer almas gibi. JKI

ngilizce ad: Vagabond


In >
TREBLINKA
Fransa (Les Films Adelph/Historia)
566dk, Renkli
Dili: Franszca
Ynetmen: Claude Lanzmann
Grnt Ynetmeni: Dominique
Chapuis, William Lubtchansky
Bir adan, Claude Lanzmann'n Shoah'sn, buraya seilmi dier filmlerle bir
araya koymak, onu anlatmak ve tartmak iin ayn sayda kelime kullanmak sa
ma hatta kabul edilemez gibi gelebilir. Ama te yandan dokuz saatlik sresi ve fil
me hakim olan zgn deha da dahil olmak zere, kendine has btn zellikleriy
le Shoah'y, filmler arasnda bir film olarak ele almak son derece nemlidir.
Lanzmann on yl boyunca dnyay gezip, toplama kamplarn, bir btn ola
rak Nazi sistemini, bir sre olarak Yahudi dmanln deil, lmn hakim oldu
u belirli yerleri, cehennemin merkezini, Nazilerin lm kamplarn aratrd. Hayat
ta kalan ok az kiinin, birka tann ve hatta kitle imha srecini dzenlemi olan
larn bazlarnn anlattklarn toplad. Bugne alt bu sesleri ve grntleri montaj-
layarak (filme alndklar gibi), bu trajik gemiin sonsuza dek izini brakt beden
lerin, yzlerin ve meknlarn bugnk grntlerini gsterdi. Ayn zamanda btn
izleyicilerin, Auschwitz, Birkenau, Soblbor, Trebllnka ve Chelmno gibi yerlerde
olanlar temsil etmenin mutlak mkanszln anlamasn salad; temsil etmek ya
saklandndan deil, sadece mkansz olduundan.
Lanzmann bunlar yaparken, son derece nemli birka baard. Yahudi Soy
krmnn dehetine dair hatralar, bu deheti arptmadan anmsatmann bir yolu
nu buldu. Bunun sonucunda bu srece bir isim bulmay da baard; gnmzde
yaygn bir biimde kullanlan, filme adn veren Shoah." Ancak tamamen farkl bir
dzlemde, Lanzmann ayrca, sinemann z denilebilecek eye ulamay baard:
bir eyin mutlak yokluu araclyla, onun varln en yksek derecede hissettir
meyi. Katillerin zenle ortadan kaldrd milyonlarca lnn, gemiin, geriye ka
lan herhangi bir kantn yokluu, grsel kaytlarn ya da ses kaytlarnn yokluu.
Lanzmann'n filmi Jean Luc Godard'n "adil bir mge deil, sadece bir imge,"
arsnn mkemmel yantdr. Shoah gnmz sinemasndan byle bir kktenci
lik talep ediyordu; putlatrmaya ve propagandaya dayal arlk kt sonular do
urmutu. Film yapmclyla sanayi ann gc arasnda fedakarlk gerektiren
baz balar bulunuyordu. Temelinde modern sinema, bu balarn ahlaki reddi an
lamna geliyor ve en yksek fadesini bulmak iin temsili sanayiletirmeye ynelik
insanlkd gayretlere meydan okumas gerekiyordu. Shoah'nn yaratt tartma
lar, herhangi bir izdmnn, nsanlk ve gelecei adna bir zafer olaca sylene
bilecek, bu sra d sanat eserinin nemini pekitirir. J-MF
 ABD (A m blin, G uber-Peters Co.,
W a rn e r Bros.)
154d k, Renkli
Ynetmen: Steven Spielberg
Yapmc: Q uincy Jones, Kathleen
Kennedy, Frank M arshall, Steven
Spielberg
Senaryo: M e n n o M eyjes
Alice Walker'in romanndan
Grnt Ynetmeni: A llen
Davlau
Mzik: Q uincy Jones
Oyuncular: D anny G lover,
W h o o p i G oldb erg , M a rg a re t Avery,
O prah W in fre y , W illa rd E. Pugh,
A kosua Busia, Desreta Jackson,
A d o lp h Caesar, Rae D a w n C hong,
Dana Ivey, Leonard Jackson,
B e nnet G uillory, John P a tton Jr.,
Carl A n derson, Susan Beaublan,
James Tillls, Phillip S trong, Laurence
Fishburne, Sonny Terry
Oscar adaylklar: Steven
Spielberg, Kathleen Kennedy, Frank
M arsh all, Q uincy Jones (film ),
M e n n o M eyjes (senaryo), W h o o p i
G o ld b e rg (kadn oyun cu), M a rg a re t
A ve ry (yardm c kadn oyun cu),
O prah W in fre y (yardm c kadn
oyun cu), J. M ichael Rlva, Linda
DeScenna (sanat y n e tim i), Allen
D avlau (g r n t y n e tm e n i), A g g ie
G uerard Rodgers (k o s t m ), Ken
Chase (m akyaj), Q uincy Jones,
THE COLOR PURPLE (1985) Jerem y Lubbock, Rod T e m p e rto n ,

Mor Yllar Caiphus Semenya, A n d ra e Crouch,

Chris Boardm an, Jorge Calandrelll,
Joel R osenbaum , Fred Steiner, Jack
Hayes, Jerry Hey, Randy Kerber
Sadece genleri ilgilendiren popler fantezilerin yaratcs namndan kurtulma
(m zik), Q uincy Jones, Rod
ya kararl olan Steven Spielberg, dramatik adan kendini kantlamak in, Alice T e m p e rto n , Lionel Richie (film
Walker'in 20. yzyl balarnda Amerika'nn gneyinde krsal bir blgede yaayan arks)
fakir siyahi bir topluluu anlatan yksn semiti. Tuhaf bir biimde Splel-
berg'n bir ynetmen olarak yerlemi becerilerinin, projesine faydas kadar zara
r da dokunmutur nk keskin mizah duygusu ve parlak teknik becerileri, Wal
ker'in romanndan yumuatarak uyarlad ykyle uyumsuzdur.
Ancak Spielberg kaldramayaca bir ykn altna girmi olsa bile, M o r Yllar
yine de onun risk almaya stekli olduunu kantlamtr. Oprah W infrey ve Danny
Glover'dan gl oyunculuklar karmtr; ama zellikle o zamanlar pek tannma
yan Whopl Goldberg'e rol vererek, Spielberg bir kez daha esiz gdlere sahip
olduunu gstermiti. Spielberg sk sk ar duygusalla kaar ama gelecekte Em
pire o f the Sun (Gne mparatorluu, 1987), Schindler's List (Schindler'in Liste
si, 1993) ve A rtificial Intelligence:'A.I. (Yapay Zeka, 2001) gibi daha olgun al
malar gerekletirecek ynetmenin lk ltlar burada grlebilir. JKI
ABD (De Laurentiis, Red Dragon)
119dk, Technicolor
Ynetmen: Michael Mann
Yapmc: Dino De Laurentiis,
Richard A. Roth
Senaryo: Michael Mann
Thomas Harris'in Red Dragon isimli
romanndan
Grnt Ynetmeni: Dante
Spinotti
Mzik: Michel Rubini, Klaus
Schulze
Oyuncular: William L. Petersen,
Kim Greist Joan Allen, Brian Cox,
Dennis Farina, Stephen Lang, Tom
Noonan, David Seaman , Benjamin
Hendrickson, Michael Talbott, Dan
Butler, Michele Shay, Robin
Moseley, Paul Perri, Patricia
Charbonneau
ABD (Act III, Columbia, The Body)
89dk, Technicolor
Ynetmen: Rob Reiner
Yapmc: Bruce A. Evans, Raynold
Gideon, Andrew Scheinman
Senaryo: Raynold Gideon, Bruce
A. Evans,
Stephen King'in The Body isimli
romanndan
Grnt Ynetmeni: Thomas
Del Ruth
Mzik: Jack Nitzsche
Oyuncular: Wil Wheaton, River
Phoenix, Corey Feldman, Jerry
O'Connell, Gary Riley, Kiefer
Sutherland, Casey Siemaszko,
Bradley Gregg, Jason Oliver,
Marshall Bell, Frances Lee McCain,
Bruce Kirby, William Bronder, Scott
Beach, Richard Dreyfuss
Oscar adaylklar: Raynold
Gideon, Bruce A. Evans (senaryo)
M A N H U N T E R (1 9 8 6 )
Thomas Harris'in ok satan roman Red Dragon'a (Kzl Ejder) dayanan bu
film, yamyam psikiyatr Hannibal Lecter'i (Brian Cox klnda), Anthony Hopkins'in
Oscar dll The Silence o f the Lambs'deki (Kuzularn Sessizlii) canlandrmasn
dan be yl nce izleyicilere tantt.
H eatln (Byk Hesaplama) ynetmeni Michael Mann'n (o dnemde Miami
Vice dizisiyle tannyordu) gl bir estetik duygusuyla ve k bir ekilde ynettii
M anhunter (nsan Avcs), katillerin ruh halini hissedebilmeye ynelik zel yetene
i, seri cinayetler ileyen son derece korkun bir katili yakalamak iin kullanlabilsin
diye, ruhsal bunalm sonras ayrld emeklilikten ie geri dnmeye ikna edilen FBI
ajan WHI Graham'a (William Petersen) odaklanr. Ancak Graham'n yardmc ola
bilmek iin, yakalanmasnda rol oynad son kii olan Lecter'la hcresinde gr
mesi gerekmektedir. Hem de daha nce onun akl saln tehlikeye atan ey,
Lecter'in oynad zihin oyunlar olduu halde.
1980'lerin en gerilimli ve rahatsz edici gerilim filmlerinden biri olan (ve dier
lerinin yansra Chris Carterin televizyon dizisi Mlllenium'un da ablon ald) Man
hunter, sadece insan rperten Cox ve gergin Petersen'den deil ayn zamanda
Kim Greist, Joan Ailen ve Dennis Farina'y ieren yardmc oyuncu kadrosundan da
srkleyici oyunculuklar ierir. Eer Kuzularn Sessizliin in korkun olduunu d
ndyseniz, henz hibir ey grmemisiniz demektir. JB
STAND BY ME (1986)
Benimle Kal
Stephen King'in, erkek ocuklarn arkadalna adanm bir methiye olan,
korku trnde yazmad ksa hikayesi The Body (Ceset), ynetmen Rob Reiner ve
senaryo yazarlar Raynold GideonTa Bruce A. Evans tarafndan perdeye baaryla
uyarlanmtr. Stand By M e'de (Benimle Kal), sessiz Gordie (Wil Wheaton), gz-
pek Teddy (Corey Feldman), tknaz Vern (Jerry O'Connell) ve grup lideri Chris (Ri
ver Phoenix), 1959 yazn, aa evlerinde taklmann dnda pek bir ey yapmadan
geiren drt olandr, ta ki bir gn Vern nerede bir ceset bulabileceklerini bildii
ni aklayana kadar. Bir cesedin neye benzediini grmek isteyen drt arkada, ce
sedi bulmak in uzun bir yrye karlar.
Artk yetikin olan Gordie'nin (jenerikte ad gemeyen Richard Dreyfuss) an
latt, muhteem Oregon manzaras (romandaki Maine yerine) eliinde geen
bir dostluk yks olan Stand By Me, gen olanlarn paylat korkular, oyunla
r, sloganlar ve tartmalar ("Mickey fare, Donald rdek, Pluto kpek, peki ya Go
ofy ne?") baaryla anlatrken, ocuklardan daha yal olan kt kalpli Ace, yaam
larnn bir sonraki aamasnda neye dnebileceklerini gsterir. Gen oyuncu kad
rosu harika oynam ve Reiner filmi iirsel bir biimde ynetmitir. JB
Mavi Kadife
"Dnya ok tuhaf, yle deil mi?" Ayrntl cinsel iddet ve Dennis Hopper'n,
bir arkcnn ailesini, kendisine uygulanan iddete raz gelmesi iin rehin tutan sa
dist psikopat sarsc bir biimde canlandrmas, Lynch'ln karanlk, rahatsz edici, r
yay andrr esrarengiz filmi evresinde bir tartma frtrnas yaratmt. Lynch'in,
Amerikan orta snfnn iyi, temiz, beyaz-itli yzeyinin hemen altnda yatan acma
szl, hastal ve deheti betimleyii ince deil, aksine acmaszca srkleyici, c
retkr ve ktr. Mavi Kadife, hastalkl bir gizem havasn, alayc, hicivsel bir Ame
rika yks ve benzersiz, canl, hafif stilize bir tarzla birletirir, itici biimde yaban
c olanla scak bir biimde tandk olann, yapay olanla iten olann ayn ekilde ba
arl karm, Lynch'in televizyon dizisi ikiz Tepeler'i 1990'larn kltr olgusu klm
ve saysz taklitisini gl biimde etkilemiti.
Kyle MacLachlan ve Laura Dem, Jeffrey Beaumont ve Sandy VVlliams rollerin
de bir araya gelirler. Bu toy genler kendilerini, Hopper'n canlandrd delirmi,
oksijen tp bamls, adam karan katille (delice korkutucu, kfrbaz Frank Bo-
oth, sinema perdesinin unutulmaz sapklarndan biridir), kocasn ve olunu tutsak
eden adamn, asla yumuama gstermeyen insafna kalm, ac eken kabare ar
ABD (De Laurentiis)
kcs, muhteem Isabella Rossellini'nin canlandrd, ruhen yaralanm Dorothy
120dk, Renkli
Vallens arasndaki korkun ilikinin ortasnda bulurlar. Lumberton, dzgn kesilmi
Ynetmen: David Lynch
imenleri ve iek tarhlaryla, merkezdeki sanayi blgesiyle ve Jeffrey'le Sandy ara
Yapmc: Fred C. Caruso
snda ak tomurcuklanrken, amatr dedektifler olarak g birlii yaptklar renksiz
Senaryo: David Lynch
restoranyla, gneli, skc, sradan bir Amerika kasabasdr. Ancak Jeffrey'in bah Grnt Ynetmeni: Frederick
ede bir insan kula bulmasyla, sular ortaya karan bir rntgenci olarak yaad Eimes
tehlikeli maceradan, tuhaf bir lm manzaras karsnda afallamasna dek ge Mzik: Angelo Badalamenti, David
en zamanda, iler (bir lde ya da rezilce) rndan kar. Lynch
Tema mzii: Roy Orbison,
Dorothy'nin dolabnda saklanan Jeffrey'in, Frank'in mavi kadife kaftanl kur
Bernie Wayne, Victor Young
banna lgnca tecavz etmesine tank olduu sahne, ok tartmaldr ama yads
Oyuncular: Isabella Rossellini, Kyle
namaz biimde etkileyicidir; ve Lynch'in cretkrlnn klasik bir rneidir. MacLachlan, Dennis Hopper, Laura
Lynch'in sk sk birlikte alt Angelo Badalamenti'nln tyler rpertici film mzi Dem, Hope Lange, Dean Stockvvell,
iyle birbirine balanan zararsz pop baladlarnn (filme adn veren ark ilerinde George Dickerson, Priscilla Pointer,
Frances Bay, Jack Harvey, Ken
en aklda kalc olandr) zekice kullanm, filme hakim olan ruh halini glendirir.
Stovitz, Brad Dourif, Jack Nance, J.
Sadece bir sahnede rol alan Stockvvell, Frank'in su orta rolnde, yanltc kadn Michael Hunter, Dick Green
s cana yaknlyla, ktcl tuhafl asndan neredeyse Hopper'la yarr. AE Oscar adaylklar: David Lynch
(ynetmen)
ABD (Orion, Charles H. Joffe &
Jack Rollins)
103dk, Technicolor
Ynetmen: Woody Allen
Yapmc: Robert Greenhut
Senaryo: Woody Allen
Grnt Ynetmeni: Carlo Di
Palma
Mzik: James V. Monaco
Tema mzii: Johann Sebastian
Bach, Giacomo Puccini
Oyuncular: Barbara Hershey,
Carrie Fisher, Michael Caine, Mia
Farrow, Dianne Wiest, Maureen
O'Sullivan, Lloyd Nolan, Max von
Sydow, Woody Allen, Daniel Stern,
Julie Kavner, Joanna Gleason, HANNAH AND HER SISTERS (1986)
Bobby Short, Lewis Black, Julia
Louis-Dreyfus
Hannah ve Kz Kardeleri
Oscar: Woody Allen (senaryo),
Michael Caine (yardmc erkek A Midsummer Night's Sex Comedy'yle (Bir Yaz Gecesi Seks Komedisi) bala
oyuncu), Dianne Wiest (yardmc
yan, son derece baarl W oody Allen filmleri serisinin sonuncusu ve en pahals olan
kadn oyuncu)
Hannah ve Kz Kardeleri, Bergman'dan esinlenmi olabilir ama daha ok Renoir ha-
Oscar adaylklar: Robert
Greenhut (film), Woody Allen vasndadr ve karmak bir dizi ilikinin bir yl iindeki seyrini izlerken, her iki ustann
(ynetmen), Stuart Wurtzel, Carol etkisini de aa vurur. Dier baz filmleri gibi, Manhattan'n sanat merakls, st ta
Joffe (sanat ynetimi), Susan E. bakas arasnda geen film kardee (Mia Farrow, Barbara Hershey ve Dianne
Morse (kurgu)
West), lk ikisinin partnerlerine (Michael Caine, Max von Sydow), ilkinin eski kocas
na (Allen) ve romantik "nakarat" tamamlayan dost ve arkadalarna odaklanr.
Ailen bu filmde, genelde olduundan daha geri plandadr. Canlandrd all
dk, nevrozlu hastalk hastas, gen Hershey'e kendini kaptrd in Farrow'a sada
kati sarslan Caine'den perdede daha az grnr ve daha az sempati uyandrr. As
lnda film in en gzel yanlarndan biri, Allen'n alldktan daha kapsaml olan bu y
ky ele al biimidir; karakterler nceki filmlerine gre daha yi biimlenmiken, fil
min geni kapsam, merkezine ald snrl yaamn tesinde bir dnya hissi aktarr.
Elbette pek ok adan ayn durumlarla, tiplerle ve hatta esprilerle karlarz
ama yine de filmin ehov'u andran bir yan vardr: eit
li duygusal kilemlerin yaratt nazik dokunakllk; esprile
rin altnda yatan son derece gerek bir acnn bilincinde
olmak, Woody'nln canlandrd endieli soytar, saly
la ilgili bir panik yaarken, amansz, kanlmaz lm ger
einin, perdeye yansmadan havada asl kalmas. Espri
ler tek cmlelik deil, aksine karakterler ve olay rgs
erevesinde anlamldr. Allen'in bir araya getirmeyi ba
ard en iyi ekiplerden biri olan oyuncu kadrosu, filmin
bu niteliinin hakkn gerektii gibi verir. Dahas baz film
lerinin aksine, hayat yaamaya deer klan gzel eylerin
yceltilmesi Hannah ve Kz Kardelerimde zorlama deil
samimi olarak hissedilir. Kelimenin tam anlamyla insana
kendini iyi hissettiren bir film. GA
SHE'S GOTTA HAVE IT (1986) ABD (40 Acres & a Mule)
ok stekli 84dk, SB / Renkli
Ynetmen: Spike Lee
Yapmc: Spike Lee
Spike Lee'nin ilk uzun metrajl filmi olan She's Gotta Have It, cinsel itahnn
Senaryo: Spike Lee
kendisini bir "ucubeye" evirmesinden endielenen ve hibiriyle tam olarak tatmin
Grnt Ynetmeni: Ernest R.
olamad erkekle ilikisini srdren, New York'lu siyahi gen kadn Nola Dar- Dickerson
ling'in yaamn ele alr. Kendisini fazla nemseyen erkek manken ve "buppie" Mzik: Bili Lee
(Yksek maal bir ite alan ve byk bir ehirde yaayan, niversite mezunu si Oyuncular: Tracy Camilla Johns,
yahi yetikin.)Greer'le (John Canada Terrell), srk gibi, sorumsuz, patrtc Mars Tommy Redmond Hicks, John
Canada Terrell, Spike Lee, Raye
Blackmon (Lee) neredeyse tek boyutlu komik karikatrler gibiyken, drst, dn
Dowell, Joie Lee, S. Epatha
celi ve air ruhlu Jamie (Tommy Redmond Hicks) kz kazanacak konumdadr. Merkerson, Bill Lee, Cheryl Burr,
Jamie, siyah-beyaz filmi, doum gn hediyesi olarak sunduu renkli ekilmi Aaron Dugger, Stephanie
Covington, Renata Cobbs, Cheryl
mzikal sahnesiyle bler; ve Nola'nn hayatn gzden geirmeye ve Jamie'ye ba
Singleton, Monty Ross, Lewis
lanmaya karar vermeye iten, beklenen, byk yzleme sahnesini de balatan Jordan
odur. Ama ayn zamanda derdini anlatmak iin neticede Nola'ya tecavz eder; ve Cannes Film Festivali: Spike Lee
filmin boucu "mutlu son"u, Nola'nn olaylar balayan yorumuyla baltalanr: "Ben (gen yabanc film dl)

tek bir erkekle birlikte olacak kadnlardan deilim, ite ben byleyim." Genellikle, te
melde Afrika kkenli Amerikal ynetmen olarak tanmlanan Lee, siyahi Amerikal-
lar'n yaamnn ete filmlerinin tamamnda ihmal edilen katmanlarn ele almaya ke
sinlikle isteklidir; ama ayn zamanda sohbete, anlaya, New Yorka ve insan kalbine
yaklam onu, Eric Rohmer, Martin Scorsese ve Woody Allen'la yakn klar. KN

LE DCLIN DE L'EMPIRE AMRICAIN (1986) Kanada (Corporation Image M &

Amerikan mparatorluunun k M, Malofilm, NFB, Socit Radio
Cinma, Socit Gnral du
Cinma du Qubec, Tlfilm
Canada) 101 dk. Renkli
KanadalI film yapmcs Denys Arcand'n ilk uluslararas baars olan Amerikan
Dili: Franszca
im paratorluu'nun k, sekse dair greneklerin, seksin eylemden ok konu
Ynetmen: Denys Arcand
malarda yer ald, alayc bir incelemesidir. Gl kenarndaki bir kr evinde, drt Yapmc: Roger Frappier, Ren
Fransz-Kanadal erkek akademisyen gurme ii bir yemek hazrlarken, seksten bah Malo
seder. Bu arada misafir edecekleri drt kadn, ehirdeki bir spor salonunda buluur Senaryo: Denys Arcand
ve seksten bahseder. Daha sonra akam yemei iin toplanrlar ve konumalar (ve Grnt Ynetmeni: Guy
Dufaux
itiraflar) devam eder.
Mzik: Franois Dompierre
Daha nce kadnlardan biri, radyoda yaplan bir rportajda, "kiisel mutlulua Oyuncular: Dominique Michel,
ulamaya ynelik lgnca istek, acaba Amerikan imparatorluunun kyle mi Dorothe Berryman, Louise Portai,
Pierre Curzi, Rmy Girard, Yves
alakal", diye sorar. Arcand'n film i alayc bir biimde bu soruyu ele alr. Btn ka
Jacques, Genevive Rioux, Daniel
rakterler mutluluu bulmaya son derece kararldr; ancak hepsi de d krklna Brire, Gabriel Arcand, E'velyn
uram ve aresizdir, ilikileri de felaket blgeleri gibidir. Arcand bunun, cinsel tat Regimbald, Lisette Guertin,
Alexandre Remy, Ariane
minin, dier tm deerlerin stnde tutulduu bir toplumun k olduunu
Frdrique, Jean-Paul Bongo
ima eder. Karakterler arasndaki etkileim, zellikle akam yemeinde, sava sah Oscar adaylklar: Kanada
neleri gibi, a-kar a kullanlarak ekilmitir; diyaloglar zekice, zengin ierikli ve (yabanc film)
dolayldr. Amerikan imparatorluu'nun k ayn anda heni karamsar hem de Cannes Film Festivali: Denys
Arcand (FIPRESCI dl)
komiktir; bu insanlardan holanmayabiliriz ama onlar izlemek batan sona by
ngilizce ad: The Dclin o f the
leyicidir. PK American Empire

ABD (Brooksfilms)
95dk, Renkli
Ynetmen: David Cronenberg
Yapmc: Stuart'Cornfeld, Marc
Boyman, Kip Ohman
Senaryo: David Cronenberg,
George Langelaan, Charles Edward
Pogue
Grnt Ynetmeni: Mark Irwin
Mzik: Howard Shore
Oyuncular: Jeff Goldblum, Geena
Davis, John Getz, Joy Boushel, Leslie
Carlson, George Chuvalo, Michael
Copeman, David Cronenberg, Carol
Lazare, Shawn Hewitt
Oscar: Chris Walas, Stephan Dupuis
(makyaj)
THE FLY (1986)
Sinek
Ynetmen David Cronenberg, ilk filmlerinde bile bilimde, tpta ve teknolojide
(ve sklkla nn birleiminde) meydana gelen deiimlerin insan davranlarn
nasl deitirebileceini ele almtr. Sinek, bu bileimi tam anlamyla u noktaya
tar ve film tam bir korku rnei olsa da aslnda Cronenberg olaylar arpk bir ak
yks gibi rer.
Vincent Price'n rol ald 1958 yapm dk bteli zgn filmin temel e
lerini barndran Sinek'te, maddeyi bir yerde ayrtrp baka bir yerde yeniden bir
letirebilen bir "madde nakil arac" tasarlayan bilim adam rolnde Jeff Goldblum
yer alr. Sevgilisi Geena Davis'i dehete drerek, bir akam makineyi kendi s
tnde dener. Bir eyler ters gider. Goldblum'un DNAs yanllkla bir karasinein-
kiyle birleir ve bu genetik deiim, balangta Goldblum'un duyularn glendlr-
se de ksa srede iki farkl t r arasnda genetik stnlk savana dnr.
Cronenberg bedensel dnmleri gstermekten hi saknmamtr ve Goldb
lum'un insandan, insan-sinek melezine dnm baladnda, Sinek pe pee
gitgide irenleen zel efektler sunar. Tuhaf yerlerde sert kllar fkrr. Bedenin
her deliinden yapkan svlar akar. Bedeni oluturan paralar kuruyup der ve
onlarn yerinde esrarengiz yeni paralar kar.
Rob Bottin'in yaratt irkin protezler neredeyse barole geecek gibidir ve
mide bulandran efektlerinin bazlar sadece sarsmaya deil ayn zamanda sapkn
bir mizah duygusuna da hizmet eder. Ancak filmin merkezindeki bu dnm ku
laa ne kadar tiksindirici gelse de (yledir de), Cronenberg ve baarl oyuncular
buna inandrc duygular katmay baarr. Davis, bir zamanlar tand adamla ba
kurabilmek iin Goldblum'un irkin dnmleriyle mcadele ederken, Goldblum
igdlerinin bastrd iradesiyle, insanln korumaya abalar.
Ne yazk ki aralarndaki tatl ak, kaderin sinekliiyle ezilirken olaylar tek bir e
kilde sonulanabilir. Bu yzden Cronenberg trajedisini azami duygusallk yaratacak
biimde sergiler ve barol oyuncularnn arasndaki kimyayla, btn glklere
meydan okuyan ilikilerinin inandrcl sayesinde, bylesine mide bulandrc bir
dizi olay, eine nadir rastlanr biimde onca gz ya aktr. JKI
ALIENS (1986) ABD / Britanya (Fox, Brandywine)
Yaratk 2 137dk, Eastmancolor
Ynetmen: James Cameron
Yapmc: Gale Anne Hurd
"Ondan uzak dur, orospu ocuu!" Sigourney Weaver'in canlandrd Te
Senaryo: James Cameron, David
men Ellen Ripley hamileyken daha da fkelidir ve A lien'in (Yaratk) James Came- Giler, Walter Hill
ron'un ektii muhteem devam filminde, gelmi gemi en mthi kadn bilim Grnt Ynetmeni: Adrian
kurgu kahraman haline gelir. Sinema tarihinin en baarl devam filmlerinden biri Biddle
olan Yaratk 2, Ripley'in (ve kedisi Jones'un) ka kapslnn dnyaya getirilme Mzik: James Horner
siyle balar. Sorun, aradan 57 yl gemi olmas ve Ripley'in Nostromo'ya olanlar Oyuncular: Sigourney Weaver,
Michael Biehn, Paul Reiser, Lance
aklamak iin ifade vermek zorunda kalmann yan sra, faciaya yol aan keifleri
Henriksen, Carrie Henn, Bill Paxton,
nin (gezegen LV 426) koloniletirildii gereini sarsc bir biimde renmesidir. William Hope, Jenette Goldstein, Al
Gezegende kanlmaz bir terslik yaanr ve iddetli bir sarsnt geirmi olan Ripley, Matthews, Mark Rolston, Ricco
gvenilmez bir grup adamla, kasnt gemicilerden oluan bir ekip (Cameron'un fa Ross, Colette Hiller, Daniel Kash,
Cynthia Dale Scott, Tip Tipping
vorisi Michael Biehn, Bili "Oyun b itti!" Paxton ve etin ceviz Vasquez'i canlandran
Oscar: Don Sharpe (zel ses
Jenette Goldstein da aralarndadr) ve anlalmas g yeni bir androitle (Bishop ro efektleri), Robert Skotak, Stan
lnde Lance Henrikson) oraya geri gnderilir. Winston, John Richardson, Suzanne
M. Benson (grsel efektler)
Eer Alien (Yaratk) korkutucu uzayda perili bir ev idiyse, Cameron'un yava
Oscar adaylklar: Sigourney
lamak bilmez, son derece iddetli heyecan yolculuu (serinin ikinci zel efekt Os-
Weaver (kadn oyuncu), Peter
car'n kazanmt), H.R. Giger'in yaratt korkun, azndan asit akan, ok sayda Lamont, Crispan Sallis (sanat
dev dmann ve trn anasnn drt bir yandan kuatt saylar gitgide azalan ynetimi), Ray Lovejoy (kurgu),
James Horner (mzik), Graham V.
grup ve becerikli yetim Newt'le (Carrie Henn) birlikte, uzaydaki kuatlm kaledir.
Hartstone, Nicolas Le Messurier,
Ynetmenin yorumuna, temponun hi dmedii 17 dakika daha ilave edilmitir. Michael A. Carter, Roy Charman
AE (ses)

FERRIS BUELLER'S DAY OFF (1986) ABD (Paramount)

102dk, Metrocolor
Yazar-yonetmen John Hughes'un genlik komedisi Ferris Bueller's Day O ff ta Ynetmen: John Hughes
(Ferris Bueller'in Tatil Gn), filmin kahraman (M atthew Broderick) oumuzun Yapmc: John Hughes, Tom
bir m r boyu yapmaya cesaret edemeyecei eyleri bir gnde gerekletirdiin Jacobson
de, ergenlik yalarndaki btn erkeklerin ryas ve ebeveynlerin kabusu perdede Senaryo: John Hughes
hayat bulur. Bir sabah "hayatn ok abuk getiini ve arada bir durup etrafna Grnt Ynetmeni: Tak
bakmazsan, yaam karabileceini" fark eden Ferris okulu krmaya ve bu kez kr Fujimoto
dna demesini salamaya karar verir. Arkada Cameron'dan (Alan Ruck) yar Mzik: Ira Newborn
dm alan Ferris, Cameron'un babasnn ok deerli Ferrari'sini "dn alr," ehir Oyuncular: Matthew Broderick,
Alan Ruck, Mia Sara, Jeffrey Jones,
deki bir geit treninde "Twist and Shout"u syler (filmin en unutulmaz anlarn
Jennifer Grey, Cindy Pickett, Lyman
dan biridir bu), Chicago'daki Wrigley Stad'nda bir ma seyreder ve bir numara e Ward, Edie McClurg, Charlie Sheen,
virerek ok pahal bir restorana girmeyi baarr. Ben Stein, Del Close, Virginia
Capers, Richard Edson, Larry Flash
nceki Hughes filmlerinde olduu gibi burada da ister Ferris'in ebeveynleri is
Jenkins, Kristy Swanson
ter Ferris'i yapmamas gereken bir ey yaparken yakalamay yaamnn amac hali
ne getirmi lise mdr (Jeffrey Jones) olsun, yetikinler sorumluluklarndaki gen
leri anlamazlar. Yetikinler olaylara sadece tanklk eder. Film tam anlamyla yar
dmc oyuncular Ruck'a (ergenlik andaki Cameron'u canlandrdnda 30 yan
dayd), Jennifer Grey'e (Ferris'in, popler aabeyinden bkm, kzgn kz kardei
rolnde), Mia Sara'ya (Ferris'in kz arkada Sloane) ve hepsinin tesinde sevimli,
cokulu barol canlandran M atthew Broderick'e aittir. JB
ABD / Bat Almanya (Black
Snake, Grokenberger, Island)
107dk, SB
Ynetmen: Jim Jarmusch
Yapmc: Alan Kleinberg, Tom
Rothman, Jim Stark
Senaryo: Jim Jarmusch
Grnt Ynetmeni: Robby Down by Law (ierdekiler), onun hegemonya kart yaklamnn ve slubunun so
Mller
Mzik: John Lurie, Tom Waits
Oyuncular: Tom Walts, John
Lurie, Roberto Benigni, Nlcoletta
Braschl, Ellen Barkin, Billie Neal,
Rockets Redglare, Vernel Bagneris,
Timothea, L.C. Drane, Joy N. Houck
Jr., Carrie Lindsoe, Ralph Joseph,
Richard Boes, Dave Petitjean
Cannes Film Festivali Jim
Jarmusch (Altn Palmiye adayl)
DOWN BY LAW (1986)
erdekiler
oktandr Amerikan bamsz sinemasnn nclerinden biri olarak tannan ya-
zar-ynetmen Jlm Jarmusch, ticari olmayan, son derece kendine zg filmleriyle bili
nir. 1986 ylnda ektii, kendi adna bir dnm noktas olan uzun metrajl filmi
mut bir rneidir ve gie haslat ya da zleyici memnuniyeti beklentilerinden azade,
d etkilere smsk kapal yaratc bir evrende geer.
Tesadfi karlamalarn ve ansn yks olan Down by Law, pezevenk Jack'ln
(John Lurie), isiz DJ Zack'n (Tom Walts) ve talyan turist Bob'un (Roberto Benigni)
birbiriyle kesien yaamlarn konu edinir. de hapse der; Jack'in ve Zack'in st
lerine ilemedikleri sular yklmtr ve Bob da meru mdafaa esnasnda adam l
drmekten ceza ekmektedir. Balangta birbirlerinden pek holanmamakla birlikte,
yine de koullar gerei arkada olur ve sonunda Amerika krsalnn grece skuneti
ne kaarlar. yk pek az sslemeyle te bylesine basittir.
Ancak Jarmusch'un yaln anlatm nemlidir nk asl niyeti genellikle aldatc de
recede basittir. Gz alc, ifade ykl slyah-beyaz ekimlere vitrin olan kapsaml kompo
zisyonlar ieren uzun planlar, filme hakimdir. Kat oyunlar gibi zaman ldrme ey
lemleri karakterlerin yaamn ereveler ve destekler. Her an fars andrr bir macera
nn izlerini tayan film, szde Louisiana'da geer ama aslnda aka baka filmler ara
clyla da olsa tandmz bir dnyay anlatr. Genelinde amatr ii bir teknikle profes
yonel ii bir harikuladelik arasndaki nce izgide gezinen Down by Law, basmakalp
ifade biimleriyle uzam ve meknn dayatt kstlamalardan uzak durur. Filmde bir
arada yaamaktan kaynaklanan tartmalar, hapishane koullarn ortaya seren ok k
sa bir blm ve yeralt atk su sisteminden aklanamayan bir ka yer alr. Kan ar
dndan film, aa yukar doalama gibi grnen bir dizi senaryo zerinden yrr.
Jarmusch hayranlar iin karlmamas gereken bir filmdir bu. Rakipleri in bile,
alldk Hollywood maliyetleri karsnda kk bteli Amerikan yapmlarnn dee
rini teyit eder. Her ey bir yana, Jarmusch yapmlar iin Alman kaynaklarndan fi
nansman salar. Jarmusch'un mizac, slubu ve ticari beklentileri (beklentisizlii), bu
filmde nispeten biimsiz bir yky yadsnamaz biimde gzel bir eye dntren,
tannm grnt ynetmeni Robby Mller'in katklaryla sslenen, kkl Toton gele
neiyle bir ekilde uyumludur. GC-Q
A ROOM WITH A VIEW (1986) Britanya (Channel Four, Curzon,
Manzaral Oda Goldcrest, Merchant-lvory, National
Film Finance)
117dk, Technicolor
smail Merchant ve James Ivory 1963'ten beri birlikte alyordu ama yapmc-y- Ynetmen: James Ivory
netmen ekibini, daha sonra The Remains o f the Day (Gnden Kalanlar) ve Howard's Yapmc: Ismail Merchant
End gibi filmlerde belirgin bir hal alacak olan belirli bir dneme zg gsterili slupla
Senaryo: Ruth Prawer Jhabvala
E.M. Forster'm romanndan
ryla nl klan, E.M. Forster'in romanndan 1985'te uyarladklar Manzaral Oda ol Grnt Ynetmeni: Tony Pierce-
mutu. Roberts
Dnem filmlerinin yeniden canlandrlmas asndan vglerin byk bir ksm, Mzik: Richard Robbins
Oyuncular: Maggie Smith, Helena
Merchant-lvory kilisiyle daha nce Heat and Dust'ta (Scak ve Toz, 1982) alan ve bu
Bonham Carter, Denholm Elliott,
filmde gen bir kadnn bilinleniini romandan perdeye baaryla uyarlayan, ekibin n Julian Sands, Simon Callow, Patrick
c yesi Ruth Prawer Jhabvala'ya aittir. Sz konusu kadn, damat adaylar George (Juli Godfrey, Judi Dench, Fabia Drake,
Daniel Day-Lewis
an Sands) ve Cecil (Daniel Day-Lewis) arasnda karar vermeye alrken, Toskana krsa
Oscar: Ruth Prawer Jhabvala
lnda yaam ve ak hakknda ok ey kefeden Lucydir (Helena Bonham Carter). (senaryo), Gianni Quaranta, Brian
Beyaz perdedeki en iyi performansn sergileyen Sands, arbal Lucy'yi sar be Ackland-Snow, Brian Savegar, Elio
Altramura (sanat ynetmeni), Jenny
neklerle kapl bir ayrlkta pen George rolnde son derece tutkuluyken, Day-Lewis Beavan, John Bright (kostm)
kendini beenmi Cedi rolnn hakkn tam anlamyla verir (yalanm salarna ve in Oscar adaylklar: Ismail Merchant
san rahatsz eden yapmack tavrlarna varncaya dek). Ancak bu grkemli ve pitoresk (film), James Ivory (ynetmen),
Denholm Elliott (yardmc erkek
ortamda yer alan muhteem oyunculardan oluan kadroda dikkati en ok ekenler,
oyuncu), Maggie Smith (yardmc^
Lucy'nin kak arkada rolndeki Maggie Smith ve George'un ileri grl babasn kadn oyuncu), Tony Pierce-Robgfts
canlandran Denholm Elliott'tur. JB (grnt ynetmeni)

CHILDREN OF A LESSER GOD (1986) ABD (Paramount) 119dk, Renkli

Baka Tanrnn ocuklar Ynetmen: Randa Haines
Yapmc: Patrick J. Palmer, Burt
Sugarman
Kat stnde haftann en berbat televizyon filmi gibi grnebilir ama aksine, Senaryo: Hesper Anderson
dayand tiyatro oyununun baarl uyarlamas ve barollerdeki iki oyuncunun m Mark Medoff'un oyunundan
kemmel performanslar sayesinde Baka Tanrnn ocuklar, dndrc bir filme Grnt Ynetmeni: John Seale
ve gerekten etkileyici bir ak hikyesine dnmt. Mzik: Michael Convertino
Oyuncular: William Hurt, Marlee
iaret dili retmeni James Leeds (William Hurt) sarlara eitim veren bir
Matlin, Piper Laurie, Philip Bosco,
okulda almaya gider ve artk orada hizmetli olarak alan, okulun eski renci Allison Gompf, John F. Cleary, Philip
si Sarah Norman'la (Marlee Mailin) tanr. Gemite okulun en parlak rencile Holmes, Georgia Ann Cline, William
rinden biri olan fkeli gen kadn Sarah, balangta James'in cazibesine ve yn D. Byrd

temlerine (sar rencilerini seslerini kullanmaya tevik etmektedir) direnir ama

Oscar: Burt Sugarman, Patrick J.
Palmer (film), Hesper Anderson,
sonunda yumuar ve onun sevgilisi olur. Mark Medoff (senaryo), Marlee
iitme engelli olan Matlin, Sarah rolnde muhteem bir oyunculuk sergiler, Matlin (kadn oyuncu)
iaret dilini yle fkeli bir gle kullanr ki genellikle Hurt'n bu iaretleri tercme Oscar adaylklar: William Hurt
(erkek oyuncu), Piper Laurie
etmesi gerekmez; nk ne demek istediini Sarah'nn yznden okuyabiliriz.
(yardmc kadn oyuncu)
Hurt ll bir oyunculuk sergilerken (filmin ar duygusallamasn nlemek iin Uluslararas Berlin Film
gereken tam da budur) ynetmen Randa Haines (bu filmden nce, televizyon iin Festivali: Randa Haines (Berliner
ektii film Something A b o u t Amelia'yla 1984'te Emmy dl kazanmt) Sa- Morgenpost Okurlar Jrisi), (Gm
ay), (Altn Ay adayl)
rah'nn sessiz dnyasn, zellikle James ve Sarah arasnda bir havuzda geen sah
nede harika bir biimde ele alr. Bu sahnede James nihayet dnyay Sarah'nn alg
lad biimde alglar. Harika bir film. JB

ABD (Cinema 86, Hemdale)
120dk, Renkli
Dili: ngilizce / Vietnamca
Ynetmen: Oliver Stone
PLATOON (1986)
Mfreze
Vietnam Sava'na gen bir askerin gznden, vahi ama yine de dokunakl
bir bak olan Mfreze, bugne dek yaplm en etkileyici sava filmlerinden ve ya-
zar-ynetmen Oliver Stone'un en baarl almalarndan biridir.
Stone'un "Vietnam filmleri lemesi"nin ilki (bunlarn kincisi ve ncs
1989 yapm Born on the Fourth o f July-Doumgn D rt Temmuz ve 1993 yap
m Heaven and Earth- Cennet ve Yeryz'yd) olan Mfreze, kendisini bekleyen
dehetten habersiz orduya yazlan orta snftan gelme, idealist bir ocuk olan 19
yandaki Chris Taylor'n yaadklarn anlatr. Vietnam'a vardnda, eve gnderdi
i mektuplar (bazen rktc bir biimde babas Martin'in, Francis Ford Coppo-
la'nn 1979 ylnda ektii Vietnam'a dair epik filmi Apocalypse Now-Kyamet'i an
latn andrr bir biimde Sheen tarafndan aktarlr) kendisi gibi erlerle ve birbirle-
riyle mfrezenin kontroln ve Chris'in lekesiz ruhunu ele geirmek iin mcade
le eder gibi grnen iki avula (etrafnda yaanan karabasandan kamak iin
uyuturucu kullanan hippi Elias Grodin-Willem Dafoe ve tehlike yaratacak denli
vahi Bob Barnes-Tom Berenger) ilikilerinin ayrntlarna deinir.
Mfreze genelde savaa ve zelde Vietnam Sava'na dair kendine zg bir
yaklam sunar. Bu byk lde Stone'un bu savata yer alm olmasna; ve filmi,
gen bir asker olarak kendi yaad deneyimleri aktarmak iin kullanmasna ba
ldr. Sahnelerin tamamnda mmkn olan her bak asn kullanr, bylece izleyi

Yapmc: Arnold Kopelson ci bir sonraki saldrnn nereden geleceinden asla emin olamadndan, sanki ger

Senaryo: Oliver Stone ekten orada, bu korkun, kaotik karlamann evresinde gereklemesini izliyor-
Grnt Ynetmeni: Robert muasna, huzursuz ve tedirgin edici bir atmosfer yaratr, yrek deen, asap bo
Richardson zucu sava grntleri izlettirir. Bu savata Hollyvvood kahramanlar deil, uruna
Mzik: Georges Deierue savatn dnd her eye inancn yitiren, yurtsever bir gen yer alr sadece.
Oyuncular: Tom Berenger, Willem Bu film, senaryonun ekilmesini salamak iin on yl uraan Stone adna kiisel
Dafoe, Charlie Sheen, Forest bir zaferdi, izleyiciler iinse unutulmaz, zgn, ada bir klasiktir. JB
Whitaker, Francesco Quinn, John C.
McGinley, Richard Edson, Kevin
Dillon, Reggie Johnson, Keith
David, Johnny Depp, David Neidorf,
Mark Moses, Chris Pedersen, Tony
Todd
Oscar: Arnold Kopelson (film),
Oliver Stone (ynetmen), Claire
Simpson (kurgu), John Wilkinson,
Richard D. Rogers, Charles
Grenzbach, Simon Kaye (ses)
Oscar adaylklar: Oliver Stone
(senaryo), Tom Berenger (yardmc
erkek oyuncu), Willem Dafoe
(yardmc erkek oyuncu), Robert
Richardson (grnt ynetmeni)
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Oliver Stone (Gm
Ay-ynetmen), (Altn Ay adayl)
CARAVAGGIO (1986) Britanya (BFI)
93dk, Technicolor
Derek Jarman, Caravaggio'da, Rnesans sanat dnyasnn arpc bir portresi Ynetmen: Derek Jarman
ni izmek iin, Londra'daki bir stdyoyu ve gnmz talya'sndan sesleri kullanr. Yapmc: Sarah Radclyffe
Film Caravaggio'r\un, Porto Ercole'de, knt iindeki Roma'da, insafsz hamile Senaryo: Derek Jarman
rini, barlardaki ve arka odalardaki ahbaplarndan alnma g ve yaam ykleriy Grnt Ynetmeni: Gabriel
Beristain
le elendirerek geen yaamn gzden geirerek lyle alr. Nigel Terry ve Tll-
Mzik: Simon Fisher-Turner
da Svvinton'dan Robbie Coltrane ve Jonathan Hyde'a, oyunculuklar tam anlamy
Oyuncular: Noam Almaz, Dawn
la muhteemdir. Christopher Hobbs'un tasarlad sahneler grsel adan arpc Archibald, Sean Bean, Jack Birkett,
ve Simon Fisher Turner'n besteledii mzik son derece etkileyicidir. Jarman'n Ca Sadie Corre, Una Brandon-Jones,
ravaggio' nun en nemli resimlerine biyografik canllk kazandrmasyla sanat yaa Imogen Claire, Robbie Coltrane,
Garry Cooper, Loi Coxhill, Nigel
ma ve tekrar sanata dnrken ressam, sanat dnyasnn rtkan zppeliiyle, Davenport, Vernon Dobtcheff,
iddet ve seksin kesitii bir evrenin heyecan verici tehlikeleri arasnda blnen ya Terry Downes, Dexter Fletcher,
amn acmaszca gzden geirir. Michael Gough, Jonathan Hyde,
Spencer Leigh, Emile Nicolaou,
Caravagg/b'nun bayaptlarn canlandran arpc sahneler, kardinallerin Gene October, Cindy Oswin, John
lmcl entrikalarn belirledikleri sahnelere hakim olan tyler rpertici nee ve Ra- Rogan, Zohra Sehgal, Tilda
nuccio'nun (Sean Bean), fahie Lena'nn (Svvinton) ve Caravaggio'nun (Terry) Swinton, Lucien Taylor, Nigel Terry

oluturduu srad gen, filmi dikkat ekici klar. Sanatnn frasnn te yann Uluslararas Berlin Film
Festivali: Derek Jarman
da ne olduunu gsteren nadir biyografik filmlerden biri. CM
C.I.D.A.L.C. dl, (Gm Ay
adayl)

TAMPOPO (1986) Japonya (Itami P, New Century)

114dk, Renkli
Mteveffa Juzo Itami ikinci komedi filmine "ramen western" adn vermiti. Dili: Japonca
"Ramen," Japonya'da fast-food olarak tketilen in eritelerinin addr. Bu film, Ynetmen: Juzo Itami
1984 yapm bir nceki etkileyici komedisi Ososhiki'nin onlarca k yl tesindeydi. Yapmc: Seigo Hosogoe, Juzo
Itami, Yasushi Tamaoki
Itami Tampopo' da, konuyu ele aln, o filmde ve daha sonraki almalarnda ser
Senaryo: Juzo Itami
giledii toplumsal yergi becerisini terk etmeksizin, Louis Buriuel'in ge dnem a
Grnt Ynetmeni: Masaki
lmalarna zg, serbest biimli anlatm oyunlarn ierecek ynde gelitirir. Hem
Tamura
son derece komik hem de huzursuz edici olan felsefi bir karamizah anlayyla, e Mzik: Kunihiko Murai
itli yan temalardan geerek bizleri bir saplant alemine gtrr. Oyuncular: Tsutomu Yamazaki,
Filme adn veren, gz yemeklerden baka bir ey grmeyen kahraman (No- Nobuko Miyamoto, Ken Watanabe,
Koji Yakusho, Mario Abe, Izumi
buko Miyamoto), bir kamyon ofr olan akl hocas Goro'nun (Tsutomu Yamaza-
Hara, Isao Hashizume, Hisashi
ki) yardmyla, "ramen" piirme sanatnda ustalamakta kararl olan, dul bir anne Igawa, Toshimune Kato, Yoshi
dir. Kadnn yks, beyazlara brnm, akln yemek, seks, lm ve sinemayla Kato, Yoshihiro Kato, Fukumi
bozmu sevgilisinin elik ettii, beyazlar giyen, isimsiz, zengin bir gangsterin yk Kuroda, Nobuo Nakamura, Mariko
Okada Shuji Otaki, Ryutaro Otomo,
syle birlikte ilenir. Balangta gangsteri bir sinemann en n srasnda, ihtiaml
Yoshihei Saga, Kinzoh Sakura,
bir yemek sofrasnn banda, szde Tampopo'nun yksn izlemeye hazrlanr Setsuko Shino, Hitoshi Takagi,
ken grrz. Birbiriyle kesien bu temalar, aldan, fakirlik, aile ve sululuk gibi Ja Choei Takahashi, Akio Tanaka,
pon kltrne ait yardmc temalarn eklenmesi iin, yan yklerle alr. Masahiko Tsugawa, Rikiya Yasuoka

Tpk Ososhiki'de olduu gibi bu filmde de Itami'nin asl istei, snf ve grg
kurallar da dahil olmak zere Japon toplumunun baz paradokslarn incelemek ve
alaya almak gibidir. Enerjik ve yaratc bir biimde baarr bunu. JRos
Hong Kong (Cinema City) U.S.:
104dk, Renkli
Dili: Kantonez
Ynetmen: Tsui Hark
Yapmc: Claudie Chung Chun,
Tsui Hark
Senaryo: Wai To Kwok
Grnt Ynetmeni: Poon
Hang-Sang
Mzik: James Wong
Oyuncular: Brigitte Lin, Cherie
Chung, Sally Yeh, Kenneth Tsang,
Wu Ma, Paul Chu, Hoi Ling Pak,
Mark Cheng, Cheung Kwok Keung,
Ku Feng, Lee Hoi San
ngilizce ad: Peking Opera Blues
ABD (Hemdale)
123dk, Renkli
Dili: ngilizce / spanyolca
Ynetmen: Oliver Stone
Yapmc: Gerald Green, Oliver
Stone
Senaryo: Oliver Stone, Rick Boyle
Grnt Ynetmeni: Robert
Richardson
Mzik: Georges Delerue
Oyuncular: James Woods, James
Belushi, Michael Murphy, John
Savage, Elpidia Carrillo, Tony Plana,
Colby Chester, Cynthia Gibb, Will
MacMillan, Valerie Wildman, Jos
Carlos Ruiz, Jorge Luke, Juan
Fernndez, Salvador Snchez,
Rosarlo Ziga
Oscar adaylklar: Oliver Stone,
Rick Boyle (senaryo), James Woods
(erkek oyuncu)
DO MA DAAN (1986)
Pekin Opera Binas
1980'lerin Yeni Dalga akm sonras Hong Kong sinemas Batda benimsendiinde,
hayranlan, bu film endstrisinin, dnemin Hollywood yapmlarnda eksik olan yaratclk, esp
ri ve zeka gibi niteliklerle kitleleri elendirebilme becerisinin bysne kaplmt. Muhteme
len Hong Kong sinemasnn byk k yaad 80'lerden, baka hibir film bu eleri, y
netmen Tsui Hark'n 1913 civarnda bir opera binasnda geen, muhteem biimde ba dn
drc ve yer ekimine meydan okuyan tarihi epii Do Ma Daan'\ kadar bolca ermez.
Kaderleri tiyatroda kesien, devrimcilerle gizli ilikileri olan bir generalin kzndan (Brigit
te Lin), babasnn sadece erkeklerden oluan opera kumpanyasna girmeye azmetmi yete
nekli bir akrobattan (Sally Yeh) ve alnt mcevherlerin peindeki dalavereci bir servet avc
sndan (Cherie Chung) oluan kadn kahramann i ie geen zlemlerini bir arada doku
yan Tsui, tarihi melodram, yatak odas fars ve gerilim ykl gsterili aksiyon eren farkl tr
lerden, etkileyici bir karm byk bir ustalkla, kusursuz biimde bir araya getirir.
ykde etkili olan politik temalar ve toplumsal cinsiyet meseleleri, gnmz Hong
Kong sinemasnn bu klasii iin srkleyici bir alt metin oluturur. Bylesine ar bir sinema
zevki patlamasna ancak yar ac yar tatl bir nostalji duygusuyla dnp bakabiliyor insan.
Tsui'nin son almas korkun ktyd, Do Ma Daan'm barollerindeki ekici l, sinema
perdesinden ekildi ve 21. yzyl banda Hong Kong film endstrisi feci bir k yayor.
TCr
SALVADOR (1986)
Oliver Stone'un ynetmen olarak k, tartma yaratan gie baarlar elde
eden, aralarnda M idn ight Express (Gece Yars Ekspresi), Scarface (Yarat Yz) ve
Year o f the Dragon'un da (Ejderha Yl) bulunduu bir dizi senaryonun ardndan
geldi. Salvador, daha nceki filmlerinin rk ve gerici politik yaklamna taban ta
bana zt bir biimde, Amerika'nn Latin Amerika'daki iddet kullanan, baskc faist
rejimleri desteklemesine kar aka yaplm solcu bir saldrdr. yknn btn
nemli dm noktalarnda, izleyicilerde duygusal tepkiler uyandracak biimde
utanmazca melodramlara zg gelimeler kullanlarak yazlm ve batan sona in
san iine eken canl bir gle ekilmi olan film, Stone'un daha sonraki alma
lar iin bir model tekil eder. Bu film ayn zamanda onun, sradan bir Amerikal'nn
resmi yalanlarn ("Amerikan Ryas," hkmet propagandalar vs.) ardndaki ger
ekle yzletii ve dnya grn yeniden biimlendirmek zorunda kald d
nsz bir noktaya vard, tarih dersleri serisinin ilkidir.
Salvador, gazeteci Richard Boyle (James Woods) ve DJ arkada Dr. Rock'un,
ucuz seks, uyuturucu ve rock n'roll bulacaklar gneli bir tatile ktklarn sandk
lar bir yolculuu ele alr. Gittikleri yere vardklarnda kendilerini, bakmaktan alko-
yamayacaklar denli irkin bir i savan ortasnda bulurlar. Film, El Salvador'da
"1980-1981 aras yaanan olaylar"n (balangta yazd gibi) btn iddetini yan-
stamasa da ABD'nin arka bahesinde yaanan cehenneme yaplan bu yolculuk,
Amerikan politikasnn en kt ynlerine uzlamaz, sarsc bir tanklk sunar. MT
TOP GUN (1986) ABD (Paramount)
110dk, Metrocolor
ABD donanmasnn sava pilotu yetitirme programna yaplan bavurular, hz Ynetmen: Tony Scott
tutkunu erkeklere adanm bu testosteron ykl filmden sonra bir hayli artmt. Yapmc: Jerry Bruckheimer, Don
Bunun sebebini anlamak g deildir. Tom Cruise, kendisini yakkl bir genten, Simpson
nemli bir yldza dntren Maverlck rolnde, San Diego, Kaliforniya'daki Top Senaryo: Jim Cash, Jack Epps Jr,
Gun okulunda eitim gren bir pilotu canlandrr. Otoriteyle aras pek iyi deildir, Ehud Yonay'm makalesinden

st olan subay Michael Ironside'la takp durur ve samimiyet kurmakta zorlanr

Grnt Ynetmeni: Jeffrey L.
Kimball
k bu da uu eitmenine (Kelly McGillis) ak olduunda sorun yaratr.
Tema mzii: Harold Faltermeyer,
Cruise'un mao ama "aslnda iten e hassas biriyim" performans, zellikle Giorgio Moroder (film arklar)
afallam McGillis'e barda yapt "Youve Lost That Lovin' Feelin" serenad saye Oyuncular: Tom Cruise, Kelly
sinde kadn izleyicileri cezbetmiti. Ama filmi asl deerli klan etkileyici uu sahne McGillis, Val Kilmer, Anthony
Edwards, Tom Skerritt, Michael
leridir. Kendini en ok hzl tempolu aksiyonlarda ( The Last Boy Scout-Son izci,
Ironside, John Stockwell, Barry
1991 ve Days o f Thunder- Yldrm Gnlen, 1990 gibi filmlerde) gsteren ynet Tubb, Rick Rossovich, Tim Robbins,
men Tony Scott, aa yukar kestirilebilir olan romantizm ve kiisel atmalar s Clarence Gilyard Jr., Whip Hubley,
tnde ok az durarak, filmi gereki it dalalar ve havaclk gsterileriyle doldurur. James Tolkan, Meg Ryan, Adrian
Pasdar
1980'lerin tipik aksiyon filmlerinin zevk veren bir rnei olan Top Gun'da ayrca,
Oscar: Giorgio Moroder, Tom
liste baars yakalam rock paralardan oluan film mzikleri ve her biri daha son
Whitlock (film arks)
ra byk yldzlara dnen bir grup gen oyuncu da (aralarnda Meg Ryan, Val
Oscar adaylklar: Cecelia Hall,
Kilmer ve ER dizisinde oynayan Anthony Edwards yer alr) yer alr. JB George Watters (zel ses efektleri),
Billy Weber, Chris Lebenzon (kurgu),
Donald O. Mitchell, Kevin O'Connell,
Rick Kline, William B. Kaplan (ses)
ABD (First Run Features)
157dk, Renkli
Ynetmen: Ross McElvvee
Senaryo: Ross McElvvee
Grnt Ynetmeni: Ross
McElvvee
Oyuncular: Ross McElvvee, Burt
Reynolds, Charleen Svvansea
SHERMAN'S MARCH (1986)
Sherman'n Yry
1950 lerin ortalarnda hem Avrupa'da hem de ABD'de, 16 mm. kamerayla
manyetik bant kaydediciyi bir araya getiren, ayn anda ses ve grnt alabilen do
nanmlar gelitirilmiti. Ses kayd alnabilmesi, sonunda gerek olaylarn filme alna
bilmesini mmkn klacakt. Bylece, bazen dolaysz sinema ad verilen bazen de
CV olarak ksaltlan, cinma vrit diye tannan belgesel film hareketi dodu. Ba
langta manyetik bant kayt cihazlar olduka ard ("tanabilir" olsalar da) ancak
1960'larda gitgide daha kk ve daha hafif olmaya baladlar. 1970'te isvireli
retici Nagra, ynetmenin (olduka geni) cebinde tanabilecek kadar kk ve
hafif olan, yksek kalitede kayt yapabilen Nagra SN' kard, iki kiilik CV ekipleri
artk sadece ynetmenden oluabilirdi ve hi de artc olmayan bir biimde bu
yeni, kendi kendine yeterli sinemaclar, filmlerinin konusu olarak kendilerine odak
lanmaya baladlar. Ksa bir sre iinde "gnce film " en yeni belgesel tr olarak
ortaya kt.
Ross McElvvee'nin Sherman's March', gnce film trnn Citizen Kane
(Yurtta Kane) saylabilir. Ortalama film eletirmenleri tpk Kane gibi Sherman's
March' da Amerikan sinemas iin son derece byk bir yenilik olarak ilan etmiti
ama filmin en byk baars zgnlnden ziyade, daha nce ekilmi gnce
filmlerde zaten mevcut olan teknikleri ve yaklamlar mkemmelletirmesidir.
MIT'de Ricky Leacock ve Ed Pincus'un rencisi olan Gney Carolina l McEl
vvee'nin asl niyeti, i Sava' kaybetmi olmann (ve zellikle kt hretli General
William T. Sherman'n getirdii ykmn) gnmz Gney'i zerinde sregelen et
kilerini ele alan bir film yapmakt. Ancak ekimlere balamadan hemen nce, uzun
zamandr birlikte olduu kz arkada onu terk etti. Sherman'n brakt izleri bul
mak iin eve dn artk ayn lde ak bulma abasna dnmt.
1960'larn balarnda ekilmi, ekim ekibinin grnmez olduu CV filmleri
nin aksine, Sherman's March'ta McElvvee, kamerasnn nndeki znelerle srek
li etkileim iindedir. zneleriyle gz temasn srdrrken kamerasn kolunun al
tnda tutmay renen McElvvee, filme ald insanlarn rahat etmelerini salamak
ta inanlmaz lde yeteneklidir. Asla ucuz ekimlere tenezzl etmez ya da kar
lat karakterlerin en tuhaf karsnda bile kmseyici bir tavr taknmaz.
ekimleri ve montaj yaklak be yl sren film boyunca, birka kez iliki kur
ma denemesinde bulunur. Bunlarn hibiri yrmez ve birka son derece komik
bir biimde baarszla urar. D ses yorumlarnda kendini daha ok eletirmeye
balar ki bu sonunda iyice dokunakl bir anda yksek sesle yaamn m filme ald
n yoksa film ekerek kendine bir yaam m yarattn sormaya dek varr.
Yine de Sherman's March kesinlikle skc deildir ve filmi seyredince insan,
McElvvee'nin gnmz ak ilikilerinin ruhunu baaryla yakalamasndan etkilenir.
Film "basit", biraz yceltilmi amatr ii bir film gibi gzkebilir ama onu sanat ya
pan McElvvee'nin cmert ruhu, neeli tabiat ve dikkat ekici drstldr. RP
DAO MA ZEI (1986) in (Xi'an)
At Hrsz 88dk, Renkli
Dili: Mandarin
Ynetmen: Tian Zhuangzhuang
Tian Zhuangzhuang'n Tibet'in medeniyetten uzak doasnda geen ikinci
Yapmc: Wu Tian-Ming
uzun metrajl filmi (1984 yapm On the Hunting Ground-Av Sahas adl filmin ar
Senaryo: Zhang Rui
dndan) grntler ve renkler asndan nefes kesici bir yapmdr. Belki de in Halk
Grnt Ynetmeni: Zhao Fei,
Cumhuriyeti'nden kma "Beinci Kuak" Pekin filmlerinin en kiisel olandr. Ti- Hou Yong
an'n zgnlyle, ses ve grnt zerindeki hakimiyeti, filmin ince olay rgs Mzik: Qu Xiao-Song
nn (arada srada at alan bir hrsz, tapnak adaklarn ald iin klanndan uzak Oyuncular: Dan Jiji, Gaoba,
latrlr) ve blgesel kltr n plana karmasnn (zellikle Budist lm ayinlerine Jayang Jamco, Tseshang Rinzim,
eilmesi) etkileyiciliinin tesine geerek, insanla doa arasnda yeni bir iliki bii Daiba

mine iaret eden evresel ve ekolojik bir gizemcilik anlatr. Diyalog ve yk ak

ieren rollerin azlyla, kompozisyonun ve arka arkaya gelen sahnelerin arpc bir
biimde ele aln Dao Ma Ze/'nin 1920'lerin baz vvestern'lerini anmsatmasna se
bep olur. Ancak film sessiz filmlerin ok uzandadr: ilahiler, vurmal alglar, Bu
dist ayinlerinde kullanlan anlar ve gzel mzii, film in dokusunu oluturan
nemli elerdendir.
Dao Ma Ze/'nin, gsterime girmeden nce hkmet yetkililerinin iki kk
sansrne urad. Tian zamansz bir film yapmak niyetindeydi. Ancak hkmet fil
min ban, ilk grntden nce perdede 1923 tarihi belirecek biimde deitire
rek, olaylar zamanda belirli bir anda konumlandrd. kincisiyse, filmde geen
"gkyzne gmme" treninin ilkindeki cesetlerin kartlmasyd. Ancak, aznlk
kltrne odakland ve semeci olduu iin, in ana topraklarnda pek az izlen
mesine ramen, isteksiz bir hrszn toplum dna itildikten sonra, ailesini doyura
bilmek iin daha sistemli alan bir hrsza dnmesini anlatan ibret verici yk yi ngilizce ad: The Horse Thief
ne de bozulmamtr ve ayn biimde modernist slubuna dokunulmamtr. JRos

YEELEN (1987) Mali (Artificial Eye, Ciss,

Parlaklk Souleymane) 105dk, Renkli
Dili: Bambara / Franszca
Ynetmen: Souleymane Ciss
Souleymane Cisse'nin sra d gzellikte ve byleyici fantastik filmi Yeelen, 16.
Yapmc: Souleymane Ciss
yzyl sonunda Fas igal etmeden ok nce Mali'nin (eski Fransa Sudan') antik Bam- Senaryo: Souleymane Ciss
bara kltrnde geer. Niankoro (Issiaka Kane) adnda gen bir adam, annesinin (So- Grnt Ynetmeni: Jean-Nol
umba Traore) ve amcasnn (Ismaila Sarr) yardmyla doann gizemlerini (ya da tanr Ferragut, Jean-Michel Humeau
larn bilgisi "komo"yu) zmeye kalkr. Ama Niankoro'nun kskan ve kindar babas Mzik: Salif Keita, Michel Portai
Soma (Niamanto Sanogo), onun kutsal Bambara ayinlerindeki unsurlarn anlamn Oyuncular: Issiaka Kane, Aoua
zmesine engel olmann yollarn arar ve Niankoro'yu ldrmeye alr. Sangare, Niamanto Sanogo, Balla
Moussa Keita, Soumba Traore,
George Lucas' kskanlktan atlatacak denli karmak ve heyecan verici bir ev Ismaila Sarr, Youssouf Tenin Ciss,
ren yaratan Cisse, nefes kesici grntleri Fujicolor filme eker ve yksne yer yer, Kke Sangare
hipnotize edici, vurmal arlkl bir mzik elik eder. Muhtemelen bugne dek ekil Cannes Film Festivali:
mi en nemli Afrika filmi olan ve gereklikle gizemi muhteem bir biimde bir araya Souleymane Ciss (Jri zel
dlmansiyon, dl Shinran:
getiren bu harikulade alma, 1987 Cannes Film Festivali'nde Jri zel dl'n ka
Shiroi michi ile paylat, (Altn
zanmt. Her ey dnldnde Yeken, Ousmane Sembene'yle birlikte muhteme Palmiye adayl)
len Afrika'nn en baarl ynetmeni olan bir sinema sanatsn tanmak iin ideal ba ngilizce ad: Brightness
langtr. JRos
Bat Almanya / Fransa (Argos,
Road Movies, WDR)
127dk, SB / Renkli
Dili: Almanca / ngilizce / Franszca
Ynetmen: Wim Wenders
Yapmc: Anatole Dauman, Wim
Wenders
Senaryo: Peter Handke, Wim
Wenders
Grnt Ynetmeni: Henri
Alekan
Mzik: Jrgen Knieper
Oyuncular: Bruno Ganz, Solveig
Dommartin, Otto Sander, Curt
Bois, Peter Falk, Hans Martin Stier,
Elmar Wilms, Sigurd Rachman,
Beatrice Manowski, Lajos Kovcs,
Bruno Rosaz, Laurent Petitgand,
Chick Ortega, Otto Kuhnle,
Christoph Merg
Cannes Film Festivali Wim
Wenders (ynetmen), (Altn
Palmiye adayl)
ngilizce ad: Wings o f Desire
DER HIMMEL BER BERLIN (1987)
Berlin zerinde Gkyz
Wim Wenders'in Peter Handke'yle birlikte yazd muhteem fantezi Berlin
zerinde Gkyz, bir lmlye ak olan melek Damiel (Bruno Ganz) zerinden, iki
dnya arasnda (insanlarn dnyas ve onlarn grnmez ama hissedilebilir koruyucu
meleklerininkl) seim yapma cesaretini gstererek Berlin'in blnmln, Holo-
caust'un etkilerini ve yaamn nihai gzelliini iler. Estetik adan gl, hznl ve
yava tempolu olan film, gsterime girdiinde ok iyi eletiriler almt.
Michael Powell ve Emeric Pressburger'in 1946 yapm klasikleri A M a tte r o f Li
fe and Death'te (Albay Blimp'in Hayat ve lm) olduu gibi Wenders'in cenneti
de souk siyah-beyaz ekimlerle gsterilirken, insanlarn dnyas, Jean Cocteau'nun
La Belle e t la efe'inde de (Gzel ve irkin, 1946) kameraman olarak alan efsa
nevi grnt ynetmeni Henri Alekan'n kard iin yardmyla, son derece canl
renklerle yaam bulur. Ykseklerde, binalarn tepesinde ya da heykellerin omuzlarn
da, melekler dnyay izler. Pardsleri ve bilmecemsi glmseyileriyle ocuklar ve
arada bir rastladklar, varlklarn hisseden krler hari herkes iin grnmezdirler.
Melekler her eyi grr, her eyi hisseder ve bu yzden zntl anlarnda lml
lerin yannda bulunup, yalnz odalara, ktphanelere ve kaza yerlerine sklkla urar
lar. insanlarn eylemlerini dorudan etkileyemeseler de daha nce sadece karanln
hkm srd yere bir nebze um ut getirebilirler.
Ancak ablak suratl melek Damiel, dmekten korkan gzel trapez sanats
Marion'un (Solveig Dommartin) yardmna kotuunda, insanlar iin sradan olan
eyleri; dokunabilmeyi, sarlabilmeyi, grlebilmeyl arzulamaya balar. Berlin harabe
leri civarndaki yamurlu bir sahnede Peter Faik (kendisini canlandrr) gizemli bir
adamdr: televizyon dizisi Columbo'yla tannan aktrdr ama ayn zamanda Dami-
el'e aka selam veren tek insandr. Bir kahve barnda Faik, bilinemez olan nasl bil
diini aklamakszn, elini melee uzatarak "Seni gremiyorum ama burada olduu
nu biliyorum," der. zleyiciye frsat tanmayan Wenders, Falk'tan dolayl olarak iki
kez "Columbo" olarak bahsedilmeslne izin verir. Bylece izleyi
cileri hem elendirip hem de irkilterek, yattrc bir sinema de
neyimini bir dten ok gereklie dntrr.
Rainer Maria Rilke'nin iirlerinden esinlenen Berlin zerin
de Gkyz'nn kalp at yavalndaki temposu yknn
yaratt etki iin gereklidir. "Neden ben benim de sen dei
lim? Neden buradaym da orada deilim? Zaman ne zaman
balad ve uzay nerede biter?" gibi sadece ocuklarn sorduu
sorular tam anlamyla irdelemek iin zaman gerekir. Filmin ya
va temposu izleyicileri kanlmaz bir biimde nceliklerin be
lirginletii ve yaamn genelde daha umutlu olduu bir 3n-
yaya srkler. Bu acelesiz, derinlikli ve ince "mesaj" filminin
grd ilgi, bir devam filminin, Faraway, So Close!'un (ok
Uzak, Fazla Yakn! 1989) ekilmesini salad. Ayrca kanl
maz bir biimde, Hollywood tarafndan Meg Ryan ve Nicholas
Cage'in barollerinde oynad City o f Angels (Melekler ehri,
1988) isimli ematik romantik yapma dntrld. KK
Hong Kong (Golden Harvest)
101 dk. Renkli
Dili: Kantonez
Ynetmen: Jackie Chan
Yapmc: Willie Chan, David Lam,
Edward Tang
Senaryo: Jackie Chan
Grnt Ynetmeni: Yiu-Tsou
Cheung
Oyuncular: Jackie Chan, Kenny
Bee, Anthony Chan, Wai-Man
Chan, John Cheung, Maggie
Cheung, Mui Sang Fan, Kenny Ho,
Ricky Hui, Regina Kent, Hoi-Shan
Kwan, Rosamund Kwan, Benny Lai,
Ben Lam, David Lam, Wai Lam,
Carina Lau, Siu-Ming Lau, Hoi San
Lee, Siu-Tin Lei, Fong Liu, Ken Lo,
Ray Lui, Sam Lui, Mars, Bozidar
Smiljanic, Po Tai, Bill Tung, Lung
Wei Wang
'A' GAI WAAK JUK JAAP (1987)
A Plan, Blm 2
Konu basit: film in ynetmeni ve yldz Jackie Chan, geen yzyln banda
Hong Kong Kraliyet Deniz Kuvvetlerinde baarl bir subay. Gney in kylarnda
ki gemileri ele geiren bir grup yamac korsan yakalamak iin harekete geiyor
ve kendi safnda yer alan bir haini de ortaya karmas gerekiyor. yk bundan
ibaret. Gerekten! iyi adamlar ve kt adamlar var. Ahlaki adan belirsizlikler, gri
blgeler yok. Kahramann kt adamlar yeneceinden phe ediyor muyuz? El
bette hayr. unu kabul edelim, bir Jackie Chan filmini olay rgs iin izlemeyiz.
yk sadece bir ereve, Jackie Chan'in bizlere birbiri ard sra etkileyici sahneler
sunmak iin kulland nemsiz bir bahanedir.
Chan iin, kendisini evreleyen alan, ister darack bir oda, bir at, isterse ka
labalk bir pazar yeri olsun, sk sk hem bir oyun alanna hem de dayankllnn s
nand bir piste dnr. Srekli peinde olan, onu yumruklamaya, tekmelemeye
ve genellikle pestili kana dek dvmeye hep hazr olan, bitmek tkenmek bilmez
kt adamlardan kamak iin eilirken, yana kaarken, yuvarlanrken ve kvrlr
ken, mimari ve yaknndaki nesneler kendisine yardm eder ya da zarar verir. Onun
kan, zplayn, hzla dnn ve acmasz dayaklardan kurtulmann doala
ma bir yolunu bulmasn izlemek, dikkatle zamanlanm esprilerin ve eski moda
slapstick komedinin uyandrd zevki ve elenceyi tatmak demektir. Chan yapt
nda ok kolaym gibi gzkse de biti jenerii akarken gsterilen kamera arka
s ekimler (Jackie Chan filmlerinin bir gelenei) bu gsterili sahnelerin ne kadar
emek gerektiren, tehlikeli almalar olduunu ortaya koyar. Chan, filmlerinin ne
redeyse tamamnda yaralanmtr. Vcudunda krlmadk tek bir kemik kalmam
tr. Btn bunlar, bize 90 dakika boyunca yapmacktan uzak bir elence sunmak
zerine kurulu sanatn icra etmek adnadr.
Peki zgn yapm dururken, neden devam filmi? 'A ' Gai Waak Juk Jaap, "ay
ns ama daha etkileyici" kuralna uyar ve bu filmde Chan', ilerleyen ya ve krlan
onca kemii, onu kanlmaz bir biimde yavalatmadan nce, henz hl gen,
hzl ve evikken, bir ynetmen, koreograf ve dv sanatlar ustas olarak yetene
inin doruk noktasnda yakalarz. A T
BABBETES GAESTEBUD (1987) Danimarka (Det Danske,
Babette'in leni Panorama) 102dk, Eastmancolor
Dili; Danimarkaca / svee /
Franszca
Isak Dinesen'in yks Babettes Gaestebud'u (Babette'in leni) bilenler, p Ynetmen: Gabriel Axel
Yapmc: Just Betzer, Bo
hesiz Gabriel Axel'in filminin, baka bir ok adan esiz olmann yan sra, uyarlama
Christensen
sanatnn mkemmel bir rnei olduu dncesine katlacaktr. yky bir Norve Senaryo: Gabriel Axel,
ehrinden, Danimarka'nn rzgarl Jutland kysnda kk bir kye tamak, Axel'in, Isak Dinesen'in romanndan
kyn sofu dindar topluluunun yesi olan iki yal kz kardein sade yaantlaryla, Grnt Ynetmeni: Henning
Kristiansen
Paris Komn'ndeki ayaklanmadan kaarak Jutland'a snan hizmetileri Babette'in
Mzik: Per Norgaard
(Stphan Audran), ihtiyarlar ve inananlar iin bir kereye mahsus olarak hazrlad Oyuncular: Stephane Audran,
lenin tantanal hedonizmi arasndaki btn ilikiyi yeniden ele alma planna akllca Birgitte Federspiel, Bodil Kjer, Jarl
Klle, Jean-Philippe Lafont, Bibi
bir balangt.
Andersson, Ghita Norby, Asta
Babette'in oraya neden ve nasl geldii; ak, inan ve sanat zerine, batan so Esper, Hagen Andersen, Thomas
Antoni, Gert Bastian, Viggo
na scak, zeki ve bilgece dnceler ieren bu filmin ilk blmn kaplar, ikinci b
Bentzon, Vibeke Hastrup, Therese
lmde, kymeti bilinmeyen bu bycnn yemeklerinin hazrlanmas ve (bata son Hojgaard Christensen, Pouel Kern,
derece isteksizce) tadnn karlmas yer alr. Tpk Babette (ve Dinesen'in yaratt ka Cay Kristiansen
rakterin esin kayna olmu gibi grnen Prospero) gibi Axel de bu mtevaz ama
Oscar: Danimarka (yabanc film)
Cannes Film Festivali: Gabriel
son derece etkileyici, gani gnll filmde, bir tr byc olduunu kantlar. Ancak Axel (zl Jri dl-mansiyon)
ona, bir ksm Bergman ve Dreyer klasiklerinden tandk olan oyuncular batan sona
yardmc olmutur. Ayrca kendisi de nl bir gurme olan Audran'n, azlar suland
racak denli enfes oyunculuunun her annn tadn kard aikardr. GA ngilizce ad: Babette's Feast

RAISING ARIZONA (1987) ABD (Circle)

Bebek Arizona Byyor 94dk, Renkli
Ynetmen: Joel Coen
Yapmc: Ethan Coen
Coen kardelerin son derece yaratc ikinci uzun metraj filmi, bu etkileyici iz
Senaryo: Ethan Coen, Joel Coen
gi film tarz karikatrler ieren komedi iin, Blood Simple'nin (Kansz, 1984) kara
Grnt Ynetmeni: Barry
film havasndan uzaklamt (ama benzer biimde karmak bir olay rgsne sa Sonnenfeld
hipti). Nicholas Cage ikide bir hapse girip kan bir dkkan soyguncusudur, hapisa- Mzik: Carter Burwell
nede polis olan Holly Hunter'a ak olur ve onunla evlenir. Bir karavan parknda ya Oyuncular: Nicolas Cage, Holly
adklar, bir adan uygunsuzca mutlu evlilikleri, Hunter'n ksr olduunu ren Hunter, Trey Wilson, John
mesiyle sarslr. Cage, onu mutlu etmek iin blgenin ham mobilya kralnn yeni Goodman, William Forsythe, Sam
McMurray, Frances McDormand,
doan drdzlerinden birini karr. Sanki babann, bebeini geri getirmesi ve ka
Randall 'Tex' Cobb, T.J. Kuhn,
ranlardan intikam almas iin cehennemden kagelen motosikletliyi (Randall Lynne Dumin Kitei, Peter Benedek,
"Tex" Cob) kiralamas yetmezmi gibi, Cage'in talihi iyice ters dner. Karsn son Charles 'Lew' Smith, Warren Keith,
derece fkelendirecek bir biimde, hapisten kaan eski hcre arkadalar John Go Henry Kendrick, Sidney Dawson
odman ve William Forsythe ziyaretine gelir. Onlarn da nl kayp bebekle ilgili
kendi planlar vardr.
Raising Arizona'da yer alan olanakszlklar, pek de zeki olmayan kahramanla
rna yaktrdklar samalk derecesinde iirsel d ses anlatm yannda az kalr. Film
zevk yoksunu arla, Preston Sturges'n herhangi bir tasavvuru kadar tutkulu ve
zekice bir,sevgiyle dkndr. Aslnda, baz kamera oyunlar, dikkatleri enfes bir
biimde zeki espriler ieren diyaloglardan uzaklatrr; ama ba dndrc isteri
havas, dikkat ekici bir ustalkla korunur. GA
ABD (Natant, Warner Bros.)
116dk, Renkli
Dili: ngilizce / Vietnam dili
Ynetmen: Stanley Kubrick
Yapmc: Stanley Kubrick
Senaryo: Gustav Hasford, Michael
Herr, Stanley Kubrick
Gustav Hasford'un The Short-
Timers isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Douglas
Milsome
Mzik: Abigail Mead (Vivian
Kubrick)
Oyuncular: Matthew Modine,
Adam Baldwin, Vincent D'Onofrio,
R. Lee Ermey, Dorian Harewood,
Arliss Howard, Kevyn Major
Howard, Ed O'Ross, John Terry,
Kieron Jecchinis, Bruce Boa, Kirk
Taylor, Jon Stafford, Tim Colceri,
Ian Tyler
Oscar adaylklar: Stanley
Kubrick, Michael Herr, Gustav
Hasford (senaryo)
FULL METAL JACKET (1987)
Stanley Kubrick'in Barry Lyndon'undaki, en nemli sava sahnesi, anlatcnn bi
ze tarih kitaplarna gemediini syledii ama "katlanlar iin yeterince nemliydi"
dedii bir arpmay anlatr. Francis Ford Coppola'nn (Apocalypse Now-Kyamet)
ve Oliver Stone'un (Platon-Mfreze) Vietnam Sava iin LSD-napalm pusuyla kapl
bir sinema dili oluturan korku ykl ve inanlmaz filmlerinin ardndan, Vietnam'la il
gili bir film yapmaya kalktnda, Kubrick sz edilen yaklam kulland. Full Metal
Jacket btn subaylarn ve astsubaylarn gln ama lmcl derecede farkl varlk
lar ve Take the High Ground benzeri onca filmin gayretli, kahraman denizcilerinin
nerede olduklarna ya da ne yaptklarna dair hibir fikri bulunmayan takma isimli o
cuklar olduu piyadelerin dnyasn anlatr.
Gustav Hasford'un otobiyografik roman The Short-Timers'a dayanan ve Mic
hael Herr'in (Dispatches-Sava Bltenleri'nin ve Kyamet1teki d ses anlatmlarn ya
zar) senaryosuna katkda bulunduu Full M etal Jacket, savan filmlerde nadiren
karlatmz bir yzn gsterirken, ayn llerde amansz, komik, dehet verici
ve etkileyicidir. Uzun al sahnesinin tamam, askere alma ve acemi eitim merke
zi olan Parris Adas'nda geer: Uzun sal genlerin salarnn kesilerek, George Lu-
cas'n THX 1138'indeki gelecein insanlar kadar birbirinden farksz kel asalaklara
evrildii bir sekansn ardndan, talim avuu Hartman rolndeki muhteem R. Lee
Ermey filme el koyar. avuun acemi erlere uygulad kfr dolu, yaratc, aralksz
kt muamele ("Bahse girerim sen birini arkadan becerip, n tarafyla ilgilenme ne
zaketini bile gstermeyecek tiplerdensin") "kurtuklar'Tn kiiliklerini tamamen ykp,
birer lm makinesi olarak yeniden ina edebilmek iindir. Sylevlerinden birinde
Hartman, Lee Harvey Oswald'in ve Charles W hitm an'in ate etmeyi Deniz Kuvvetle-
ri'nde renmi olmalaryla vnr. Spartacus'ta (Spartaks) gladyatrlerin eitil
mesine ok benzeyen bu sekansta, kaderin dehet verici cilvesi, akla yatkn bir sonu
olarak her eyi yzne gzne bulatran tknaz bir erin (Vincent d'Onofrio), Kub
rick'in grotesk maymun-adamlarndan birine dnmesidir. Erin baklarndan Oto
m atik Portakal'daki serserileri ve The Shining'deki (Cinnet) Jack
Torrance' andran ilkel bir fke yansr. Yeniden yaratlan denizci
nin yapt ilk i, kendisine eziyet eden yaratcsn ldrp, inti
har etmek olur.
Bunun ardndan gelen Vietnam sekanslar neredeyse insann
iini rahatlatr. Bir gazeteci olan er Joker (M atthew Modine) ken
dini biraz serbest brakr ve daha da kak tiplerle karlar. Ka
dnlar ve ocuklar nasl ldrebildii sorulduunda bir helikopte
rin niancs teknik bir cevap verir: "ok kolay, nian almakla faz
la uramak gerekmez." bir albaysa yle der, "Evlat, denizcile
rimden tek isteim emirlerime tanr sz gibi uymalar." Filmin
doruk noktas, Hue ehri harabelerindeki muharebe srasnda ya
anan bir atmadr. Bu atma esnasnda Joker'in mfrezesi,
Vietkong keskin niancs olan bir kadnla karlar: atmay ka
zanan bir taraf olmaz ve denizciler "The Mickey Mouse Club
Marching Song"u syleyerek gecenin iinde uzaklar. Sadece
Kubrick, Disney'le bu ekilde oynamaya cesaret edebilirdi. KN
Britanya (Handmade)
107dk, Renkli
Ynetmen: Bruce Robinson
Yapmc: Paul M. Heller
Senaryo: Bruce Robinson
Grnt Ynetmeni: Peter yaama, pimanlk dolu nostaljiyle bakan bir komedi olan ilk filminin verdii, muh
Hannan
Mzik: David Dundas, Rick
Wentworth, Jimi Hendrix
Oyuncular: Richard E. Grant, Paul
McGann, Richard Griffiths, Ralph
Brown, Michael Elphick, Daragh
O'Malley, Michael Wardle, Una
Brandon-Jones, Noel Johnson, Irene
Sutcliffe, Llewellyn Rees, Robert
Oates, Anthony Wise, Eddie Tagoe
ABD (Silver Screen, Touchstone)
119dk, Renkli
Ynetmen: Barry Levinson
Yapmc: Larry Brezner, Mark
Johnson
Senaryo: Mitch Markowitz
Grnt Ynetmeni: Peter ova krkl yaratan filmlerde, perdede m otor gibi ileyen azna hakim olurken, so
Mzik: Alex North
Oyuncular: Robin Williams, Forest
Whitaker, Tung Thanh Tran,
Chlntara Sukapatana, Bruno Kirby,
Robert Wuhl, J.T. Walsh, Noble
Willingham, Richard Edson, Juney
Smith, Richard Portnow, Floyd
Vivino, Cu Ba Nguyen, Dan
Stanton, Don Stanton
Oscar adaylklar: Robin Williams
(erkek oyuncu)
W IT H N A IL A N D I( 1 9 8 7 )
Bruce Robinson'un W ithnail and I'dan (W ithnail ve Ben) sonraki filmleri, im
diye dek hayal krkl yaratm olabilir ama hibir ey, 1960'larn sonlarnda Cam
den Town'da, ksmen kendi kendine yaratlm fakirlik ve sefalet iinde geen bir
teem biimde kendine zg zevkin etkisini azaltamaz. Richard Grant, aktr ola
rak (bouna ve nadiren) rol ararken kenar mahallelerde taklan, st orta snftan,
kt huylu Withnail rolnde son derece uygun ve komik bir biimde aksi ve teat-
raldlr. Paul McGann de daha sessiz, nispeten daha vicdanl ve olduka gen ev ar
kada (filmin adndaki "ben") rolnde ayn lde etkilidir. Hi temizlenmeyen Ku
zey Londra gecekondularnn sefaletini geride brakarak, ucuz bir tatil geirmek
iin W hitnail'in domuz gibi iman gay days M onty'nin (Richard Griffiths) Gller
Yresi'ndeki kr evine giden fakir, iki ve uyuturucu dkn ift, krsal blge ya
ants ve daynn tutkular karsnda arr, sersemler ve hatta bunalr.
W hitnail and I, trnn neredeyse tek rneidir. Anlatt yk (sonunda
W hitnail'in hi deimeyecek sorumsuz tutum unun yanlln grr ve yetikinle
re yakr bir kariyer edinir), son derece komik grsel ve szel esprilerin, gemite
yaananlarn anmsanmasna dair ok hafif grotesk abartnn ve renkli karakterle
rin verdii hazzn (yoksa iticiliklerinin mi?) arkasnda kalr. Hayret verici bir biimde
btn olanlar, hatta "Camberwell Havucu byklndeki esrarl sigara bile, in
sana korkutucu derecede gerek gelir. GA
GOOD MORNING, VIETNAM (1987)
Gnaydn, Vietnam
Makineli tfek gibi espriler yapan stand-up komedyeni Robin Williams, Mos
cow on Hudson (Hudson Nehrindeki Moskova) ve Popeye (Temel Reis) gibi hayal
nunda Barry Levinson'un komedi yks Gnaydn, Vietnam'da kendini tutm a
dan konuma frsatn buldu. Williams, Saygon'daki merkezinden Vietnam Sava-
'n srdren askerlere, hibir eye sayg gstermeyen, ukala akalar (aslnda Wil-
llams'n stand-up ovunun, oturarak sunulan haildir) ve M otow n paralar yaynla
yan, gerek hayattan alnma ABD Silahl Kuwetler radyo DJ' Adrian Cronauer'i
canlandrr. Radyo yaynlar esnasnda, aralarnda Bruno Kirby'nin muhteem bi
imde canlandrd, kendini komik sanan ama hi de yle olmayan bir temenin
de bulunduu subaylarn cann skmay baarr.
Filmde eitli yan ykler de yer alr: Cronauer'in stleriyle atmas, Vietnam
lI bir kadnla yaad ak ilikisi ve kadnn kardeiyle kurduu arkadalk gibi. Bu
film, Vietnam Sava srasnda geen, Vietnamllar' gerek nsanlar olarak betimle
yen ender Amerikan filmlerinden biridir. Ancak filmin verdii asl zevk Wllliams'in
manlk monologlarn izlemektir. Bu monologlarn ou doalama gelimiti ve
ynetmen Levinson akllca bir kararla arkasna yaslanarak, kamerann bu enerjik
patlamalarn her birini tamamen kaydetmesine izin vermiti. JB
AU REVOIR LES ENFANTS (1987) Fransa / Bat Almanya (MK2,
Hoakaln ocuklar NEF, Nouvelles ditions, Stella
Films)
104dk, Renkli
Otobiyografik olduu kabul edilmi bu filmin geeklere tam olarak ne kadar Dili: Franszca / Almanca
sadk kald, ancak aktard anmsanan duygularn ve sululuk hissinin younlu Ynetmen: Louis Maile
undan anlalabilir. Julien (Gaspard Manesse), Nazi igali altndaki Fransa'da, ya Yapmc: Louis Maile
tl bir Katolik okulunda okuyan 12 yandaki bir rencidir. Savan, derslere ara Senaryo: Louis Maile
verildii, memnuniyetle karlanan hava saldrs uyarlar dnda, okul yaantsnn Grnt Ynetmeni: Renato
Berta
gnlk dzenine pek bir etkisi yoktur ve buraya gelen yeni renci, ocuk top
Mzik: Camille Saint-Sans, Franz
luluklarnn yabanclara uygulad ayinsel dmanla maruz kalr. Kendisi de top
Schubert
luluun dnda saylabilecek Julien, yeni gelen ocuklardan biri olan Jean'la (Rap-
Oyuncular: Gaspard Manesse,
hael Fejt) arkadalk kurar. Samimiyetleri ilerledike, yeni gelen rencilerin hep Raphal Fejt, Francine Racette,
sinin sahte isimler kullandn kefeder, ancak Yahudi dmanlnn iddetini ve Stanislas Carr de Malberg,
Philippe Morier-Genoud, Franois
Katolik rahiplerin tehlike altndaki bu ocuklar kurtarmaya altklarn yava yava
Berland, Franois Ngret, Peter
ve tam olarak kavrayamadan anlamaya balar, iinde bulunduklar ember daral Fitz, Pascal Rivet, Benoit Flenriet,
maya baladnda, Yahudi ocuklar ele veren ve akl almaz bir kaderin kucana Richard Leboeuf, Xavier Legrand,
atan, Julien'in istemeden yapt bir ey olur. Bu ann Julien'e sonsuza dek ac ve Arnaud Henriet, Jean-Sbastien
Chauvin, Luc Etienne
receini anlarz.
Oscar adaylklar: Fransa
Yazar ve ynetmen Louis Maile (The Lovers-Aklar, 1958, M urm ur o f the (yabana film), Louis Malle
Fleart-Kalbin Fslts, 1971, Atlantic City, 1980) Flollyvvood tarz bir sava melodra (senaryo)
myla deil, okul yaantsyla, her gn yaanan isteksizlikler ve keiflerle, okul m Venedik Film Festivali Louis
Malle (Altn Aslan), (OCIC dl)
drnn tuhaf alkanlklaryla, arkadalklarla ve gvensizliklerle ilgilenir. Sava,
hava saldrs uyarlar ve igalci Nazilerin, tpk dier btn gruplar gibi, haydutlar
dan ve centilmenlerden oluan tehlikeli bir karm olmas bilmecesiyle kendini his
settirir.
Maile her eyi olanlarn keskin ama henz biimlenmemi bak araclyla
grr ve teknik uzmanln yerine geen ak drstlk sayesinde Manesse ve Fej-
t'in oyunculuklar son derece etkileyicidir. Malle'n en kiisel filmi olan A u Revoir
Les Enfants ok sayda uluslararas dl kazanmt (aralarnda 1987 Venedik Film
Festivali'nde ald Altn Aslan da olmak zere) ve Maile iin, sinemada Yeni Dal
ga dnemi srasndaki gsterili balangcndan sonra bir lde gerileyen kariyeri
adna zafer kazanan son eseriydi. DR

ngilizce ad: Goodbye Children

ABD (Fox, Amercent, Amer.
Entert., Part., Grade)
127dk, Renkli
Ynetmen: James L. Brooks
Yapmc: James L. Brooks
Senaryo: James L. Brooks
Grnt Ynetmeni: Michael
Ballhaus
Mzik: Bill Conti
Oyuncular: William Hurt, Albert
Brooks, Holly Hunter, Robert
Prosky, Lois Chiles, Joan Cusack,
Peter Hackes, Christian Clemenson,
Jack Nicholson, Robert Katims, Ed
Wheeler, Stephen Mendillo, Kimber
Shoop, Dwayne Markee, Gennie
James
Oscar adaylklar: James L. BROADCAST NEWS (1 9 8 7 )
Brooks (film), James L. Brooks
(senaryo), William Hurt (erkek Haberler
oyuncu), Holly Hunter (kadn
oyuncu), Albert Brooks (yardmc
erkek oyuncu), Michael Ballhaus Demokratlarn 1984'te dzenlenen kongresine ald davet, James L. Bro-
(grnt ynetmeni), Richard oks'un 1987 ylnda ektii hzl tempolu medya ve ak filmine hakim olan heye
Marks (kurgu) canl ruha lham vermiti. Eskiden kendisi de CBS televizyonunda haberci olarak a
Uluslararas Berlin Film lan Brooks, kahramann kariyerindeki bir dnm noktasn, klasik screwball ko
Festivali: Holly Hunter (Gm
medi kavramnn iine yerletirir. Bu kez yk, nemli bir kanalda habercilik yap
Aykadn oyuncu), James L.
Brooks (Altn Ay adayl) mann getirdii basklarla duygusal adan daha da tedirgin olan hrsl ve yete
nekli insann ak geni etrafnda geliir. Bir ak yks olan film ayn zamanda
kendilerini gvende hissedebilecekleri tek ak ilikisinin ilerine duyduklar ballk
olduunu sanan aklar konu edinir.
Jane Craig (Holly Hunter), her sabah masasnda alayabilmek iin ie erken
gelen narin ve tertipli bir haber yapmcsdr. Byk bir televizyon kanalnn Was
hington brosunda alan Jane, haber merkezini, yetenei temel alarak ynetir.
Jane'e ak olan Aaron Altman (Albert Brooks) iyi bir habercidir ama birka soru
nu vardr: Kamera onu sevmez ve grne gre Jane de. Torn Grunick (en cana
yakn ve hesap rolnde William Hurt) Aaron'da bulunmayan her eye sahiptir.
ekicidir, televizyonda iyi grnr ve fazla zeki deildir. Duygusal adan ki ada
mn arasnda kalan Jane, Haberler'i muhteem klan bir karar verir: ler sarpa sar
dnda, sert insanlar hibir ey yapmaz. Bazen kendini ie vermek, duygusal a
dan drst olmaktan daha kolay bir seimdir; aslnda iine ak olmak, duygusal
adan verilebilecek en drst karardr.

Yardmc rollerden birinde Joan Cusack'n oynad filmde, jenerikte belirtil

meyen ikincil bir rolde, enfes biimde kurnaz Jack Nicholson, Grunick'in arkasn
kollayan, kanaln ba spikerini canlandrr. "Haberler" artk Altman'n gerekleme
sinden korktuu ov programlarna dntnden, televizyon haberlerine adan
lan zaman baka bir zamana aitmi gibi geliyor. Film hl gldryor ve daha az
zeki biri iin reddedilmi herhangi biri, acil bir yayn iin dman Grunick'e geli
meleri aktarmak amacyla haber merkezini aradnda, Aaron'un syledii inele
yici cmleyi unutamaz, "Benim burada sylediklerim, oradan kyor." KK
HOUSEKEEPING (1987)
ABD (Columbia)
116dk, Rankcolor
Bill Forsyth'n Amerika'da ektii Ilk film, iskoya'da ektii filmlerin garip, ek Ynetmen: Bill Forsyth
siltin, ac tatl mizahn (iine melodram katlm muziplikler) yabanc bir ortama ta Yapmc: Robert F. Colesberry
r. Housekeeping, Pasifik'in kuzeybat kysnda bir yerlerde geer. Anneleri len Senaryo: Bill Forsyth
Marilynne Robinson'n romanndan
iki gen kz, istenmeyen hediyelermiesine bir akrabadan dierine getikten son
Grnt Ynetmeni: Michael
ra, kendilerini eksantrik teyzeleri Sylvie'nin gzetiminde, ssz bir blgede, gl ke Coulter
narndaki bir evde bulur. Christine Lahty'nin incelikle canlandrd Sylvie kendine Mzik: Michael Gibbs
ait bilinmez bir mzikle hareket eder. Baklar yumuak ama kaamakldr ve da Oyuncular: Christine Lahti, Sara
ima en beklenmedik biimlerde davranr. Kzlar bydke, byk kz karde Walker, Andrea Burchill, Anne
Pitoniak, Barbara Reese, Margot
(Andrea Burchill) utan veren teyzesinden uzaklamaya balarken, kk kz kar
Pinvidic, Bill Smillie, Wayne Robson,
de (Sara Walker) belki de buna bir tepki verircesine teyzesine iyice yaknlar. Betty Phillips, Karen Austin, Dolores
Forsyth nadiren kolay zmler sunar ya da bir yargda bulunur. Film herhan Drake, Georgie Collins, Tonya
Tanner, Leah Penny, Brian Linds
gi bir mesele bir yere dzgnce balanmadan ya da zmlenmeden, belirsiz bir
biimde biter. Kzlarla ilgilenilmesi gerekebileceini dndkleri iin ziyarete ge
len yre kadnlar kt niyetli deildir, sadece bu allmadk ev halk hakknda ne
dnmeleri gerektiini bilemediklerinden akn ve endielidirler. Housekeeping
eksiklikler ve az ok hissedilen hsran, zmlenmemi mitler ve lmn daha ka
ranlk imalarna dnen geicilik hissi stne bir filmdir. Son kertede, sesini asla
ykseltmeyen ama insann aklnda sinsi bir fslt gibi kalan, ho, hznl bir film
dir. PK

THE PRINCESS BRIDE (1987) ABD (Act III, Buttercup, Princess

Prenses Gelin Bride)
98dk, Renkli
Ynetmen: Rob Reiner
Rob Reiner'in scak peri masal maceras The Princess Bride (Prenses Gelin), Yapmc: Rob Reiner, Andrew
fantezinin etkileyiciliine hi zarar vermeksizin, sahteliinin altnda yatan kinayeyi Scheinman
incelikle deer. yky anlatan, pheci erkek torununa en sevdii kitaplardan bi Senaryo: William Goldman
rini okuyan bir bykbabadr (Peter Faik) ve Reiner torunun balangtaki dik kafa kendi kitabndan

lln, hem stesinden gelmesi gereken bir mesele hem de bir emniyet a olarak
Grnt Ynetmeni: Adrian
Biddle
kullanr. Hayali Florin krallnda yaayan gzel Buttercup (Robin W right) sevdii
Mzik: Willy De Ville, Mark
ifti ocuktan (Cray Elvves) ayrlmak zorunda braklm, kt ruhlu Prens Hum- Knopfler
perdinck'le evlendirilmi ve alak Vizzini (Wallace Shawn) tarafndan karlmtr. Oyuncular: Cary Elwes, Mandy
Renkli karakterler ve maceralar, en iyi olduklar anlarda Disney'in animasyon Patinkin, Chris Sarandon,
Christopher Guest, Wallace Shawn,
filmlerinin canl kopyalar gibidir ve araya sevilen pek ok baka Hollywood ans
Andr the Giant, Fred Savage,
katlmtr. Dev Andre, Andy Devine'la Ay iene'nin bir karm gibidir. Mandy Robin Wright Penn, Peter Falk,
Patinsin'in canlandrd etkileyici Inigo Montoya, Gene Kelly'nin The Pirate'tki Peter Cook, Mel Smith, Carol Kane,
(Kara eytan) halini anmsatr. Kaba etnik espriler (Billy Crystaln Mel Brooks'u an Billy Crystal, Anne Dyson, Margery
Mason
drr Mucize Max canlandrmas) bile bu rya balonunu delemez ve canl oyuncu
Oscar adaylklar: Willy De Ville
kadrosu byk baar kazanr. William Goldman'n kendi romanndan uyarlad (film arks)
filmde Christopher Guest alt parmakl bir sadisti, Peter Cook peltek bir rahibi ve
Carol Kane MaxTn karsn canlandrr. JRos
ABD (MGM) 102dk, Technicolor
Ynetmen: Norman Jewison
Yapmc: Norman Jewison, Patrick
J. Palmer
Senaryo: John Patrick Shanley
Grnt Ynetmeni: David
Watkin
Mzik: Dick Hyman
Oyuncular: Cher, Nicolas Cage,
Vincent Gardenia, Olympia Dukakis,
Danny Aiello, Julie Bovasso, John
Mahoney, Louis Guss, Feodor
Chaliapin Jr., Anita Gillette,
Leonardo Cimino, Paula Trueman,
Nada Despotovich, Joe Grifasi
Oscar: Cher (kadn oyuncu),
Olympia Dukakis (yardmc kadn
oyuncu), John Patrick Shanley
(senaryo)
Oscar adaylklar: Patrick J.
Palmer, Norman Jewison (film),
Norman Jewison (ynetmen),
Vincent Gardenia (yardmc erkek
oyuncu)
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Norman Jewison (Gm
Ayynetmen) ve (Altn Ay adayl)
ABD (Paramount)
119dk, Technicolor
Ynetmen: Brian De Palma
Yapmc: Art Linson
Senaryo: David Mamet,
Eliot Ness, Paul Robsky ve Oscar
Fraley'in romanndan,
Grnt Ynetmeni: Stephen H.
Burum
Mzik: Ennlo Morrlcone
Oyuncular: Kevin Costner, Sean
Connery, Charles Martin Smith,
Andy Garcia, Robert De Niro,
Richard Bradford, Jack Kehoe, Brad
Sullivan, Billy Drago, Patricia
Clarkson, Vito DAmbroslo, Steven
Goldstein, Peter Aylward, Don
Harvey, Robert Swan
Oscar: Sean Connery (yardmc
erkek oyuncu)
Oscar adaylklar: Patrizia von
Brandensteln, William A. Elliott, Hal
Gausman (sanat ynetmeni),
Marilyn Vance (kostm), Ennio
Morrlcone (mzik)
MOONSTRUCK (1987)
Ay arpmas
Ynetmen Norman Jewlson'un talyan asll Amerikal ailelere adanm ho fil
mi A y arpmas'nn yldz, salam ve gvenilir (bunu snk ve skc olarak oku
yun) Johnny Cammareri'yle (Danny Aiello) evlenmek zere olan dul Loretta Cast-
rorini rolndeki, arkclktan oyunculua geen Cher'dlr. Johnny hasta annesiyle il
gilenmeye gittiinde, Loretta Johnny'den uzaklam olan kardei Ronny'l (Nicho
las Cage) bulup, dnlerine davet etme iini stne vazife edinir. Ancak birbirle
rini tanmaya balayan ift, ak olur.
Bu romantik komedinin merkezinde yer alan ak yks, Cage'ln ve zellikle
Cher'ln (bu rolle Oscar kazanmt) ba rollerdeki harika oyunculuklar sayesinde
elenceli ve canl bir hal alr. Cher kuafr salonuna bir kez uradktan sonra demo
de rdekten, alml kralieye dnerek, ada bir Slndrella olma ansn yakalar.
Ama gelimelerin tad tuzu olan, zellikle Loretta'nn apkn babas rolndeki Vin
cent Gardenia ve annesi Rose rolndeki Olympia Dukakis olmak zere, senaryo
yazar John Patrick Shanley'in kelimelerini eni katarak dillendiren yardmc oyun
culardr. ok taklit edilmi ama henz daha iyisiyle karlamadmz zevk veren
bir film. JB
THE UNTOUCHABLES (1987)
Dokunulmazlar
Chicago'da ki yasa yllar ve birisinin ehirde ellerini kollarn sallayarak ge
zinen u sinir bozucu gangsterlere ekidzen vermesi gerek. Bunu yapacak olan
adam tabii ki kt adamlarn ve ilerinde en kts olan Al Capone'un (Robert De
Niro) ini bitirmek in, bir grup polisin ve adalet savasnn yardmyla kendi zel
birimini kuran, Hazine ajan Eliot Ness (Kevin Costner).
Ynetmen Brlan De Palma'nn sua teslim olmu Rzgarl ehir tasavvuru,
kendisinden ncekilerin pek oundan daha kanldr ama De Palma kan revann
yknn ya da oyuncularnn performanslarnn etkisini azaltmasna zin vermez.
Costner, De Nlro'nun ve Sean Connery'nln son derece gl oyunculuklar kar
snda, kendi oyunculuunun dzeyini yksek tutmay baarr. David Mamet'ln yaz
d diyaloglarn en iyileri, dnyadan bkm bir polis rolndeki Connery'e der.
Bunlardan en unutulmaz, "senlnkilerden birini hastaneye yolluyor, sen onunkiler
den birini morga konumasdr. Filme hazrlk almasnda De Niro, karakterinin
havasna girebilmek in, insan ine bir sr kilo alm ve Capone'nln terzisinin dik
tii takm elbiseleri (ve sylentiye gre amarlar) giymi olarak kyordu.
Etkileyici sahnelerle (tren istasyonundaki Odessa Merdivenleri sekans ve Ca
pone'un beysbol sopasyla att bir dayakla biten toplants gibi) dolu olan Doku
nulmazlar, Amerikan tarihinin zellikle kanl bir dnemine byleyici ve srkleyi
ci bir bak sunmay srdrmekte. JB
HONG GAO LIANG (1987) in (Xi'an)
Kzl Msr Tarlalar 91 dk, Eastmancolor
Dili: Mandarin
Ynetmen: Zhang Yimou
in Halk Cumhuriyeti'nden Zhang Yimou'nun 1988 Berlin Uluslararas Film
Yapmc: Tian-Ming Wu
Festivali'nde Altn Ay kazanan uzun metrajl filmi, yerel tarihle efsaneleri birletirir.
Senaryo: Jianyu Chen, Wei Zhu,
Babasnn yal ancak zengin bir czamlya satt, daha sonra soyguncu klnda Yan Mo'nun Red Sorghum ve
ki tahtrevan taycsnn kard ve sonunda sprge dars arab reten bir da- Sorghum Wine isimli kitaplarndan
mtm evinin bana geen gen bir kzn maceralarn anlatr. Grnt Ynetmeni: Changwei
Hong Gao Liang (Krmz Sprge Dars), Yellow Earth (Sar Toprak, 1984), Gu
The Big Parade (Byk Tren, 1986) ve Old Well (Eski Kuyu, 1986) filmlerinin g Mzik: Jiping Zhao
rnt ynetmeninin ilk uzun metraj filmiydi. inli sinema sanatlarnn nl "Be Oyuncular: Gong Li, Wen Jiang,
Rujun Ten, Liu Jia, Cunhua Ji, Ming
inci Kuaf'nn nde gelen yelerinden biri olan Zhang, kameramanlk ve oyun
Qian, Yimou Zhang
culuk (Old Well-EskiKuyuda barol oynuyordu)gemiinden tr bu grubun en Uluslararas Berlin Film
yeteneklilerinden biri olarak tannyordu. Festivali: Yimou Zhang (Altn Ay)
Kahramann perdede grlmeyen torunu tarafndan anlatlan yk, 1920'le-
rin sonlaryla, 1930'larn balarnda geer ve Japon igaliyle son bulur. Olaylar di
zisi genelde epey ilgi ekici (ilk blmlerde lirik, ortalara doru tuhaf, sonlarda
kanl ve gerilimli) olsa da blmlere ayrlm yap, yky olduka paralar; ve film
insann aklnda, daha ok birbirlerinden ayr dnebilecek nemli sahnelerle kalr.
Filmde, daha sonra in'in ana topraklarndaki sinemann nemli aktrislerinden bi
ri ve Zhang'n dier filmlerinin yldz olan Gong Li ilk kez rol alr. Zhang'n Gong'la
ektii ilk dnem filmleri Ju Dou ve Da Hong Deng Long Gao Gao Gua (Krmz
Feneri Kaldr) gibi Hong Gao Liang (Kzl Msr Tarlalar) da hem alenen hem de s
ngilizce ad: Red Sorghum
t rtl bir biimde in topraklarnda srmekte olan feodalizmi ele alr. JRos

THE DEAD (1987) Britanya (Liffey, Zenith)

ller 83dk, Renkli
Ynetmen: John Huston
Yapmc: Wieland Schulz-Keil,
Merhum John Huston kariyerinin byk ksmn, edebiyat uyarlamalar stne Chris Sievernich
kurulu bir sinemaya adamt. Baaryla seilmi oyuncular ve akc bir yklemeye Senaryo: Tony Huston,
sahip ama sklkla Malta ahini, The Red Badge o f Courage (Kzl Cesaret Nian), James Joyce'un yksnden
M oby Dick, The Man Who Would Be King (Kral Olacak Adam), Wise Blood (Bilge Grnt Ynetmeni: Fred
Kan) ve Under the Volcano (Volkann Altnda) gibi ar skletlere duyduu ilginin Murphy
snrlad filmleri, olsa olsa "sadk" indirgemeleri garantiliyordu. James Joyce'un Mzik: Alex North
Dubliners'ndaki (Dublinliler) son yknn uyarlamas olan son filmi The Dead Oyuncular: Anjellca Huston,
Donal McCann, Dan O'Herlihy,
(ller) bu tutum un en mkemmel rneidir: yky kitabn geri kalanndan ve
Donal Donnelly, Helena Carroll,
byk lde kusursuz biimde oluturulmu dilinden soyutlar ve sonra da geri ka Cathleen Delany, Ingrid Craigie,
lanlarla elinden geleni yapar. Rachael Dowling, Marie Kean,
Frank Patterson, Maria
Olunun yazd bir senaryoyla alan ve Gretta Conroy rolnde kz Anjeli-
McDermottroe, Sean McClory, Kate
ca'y oynatan Huston, zgn esere ve diyaloglarna titiz bir dknlkle sadk ka O'Toole, Maria Hayden, Bairbre
lr ve herkes tarafndan kabullenilmi kstllna ramen, filmin belirli bir konuya Dowling
younlam yalnl ve arl bir tr mkemmellie ular. Canl rlanda ruhu film Oscar adaylklar: Tony Huston
den neredeyse tamamen karlmtr ve Fred Murphy'nin szlen kamera hareket (senaryo), Dorothy Jeakins
(kostm)
leri incelikle gerekletirilmitir. Ayn zamanda Huston'n hzla yaklaan kendi l
mn deerlendiriinde, muhteem bir drstlk ve skunet de bulunur. JRos
ABD (Paramount)
123dk, Technicolor
Ynetmen: Adrian Lyne
Yapmc: Stanley R. Jaffe, Sherry
Lansing
Senaryo: James Dearden
Grnt Ynetmeni: Howard
Atherton
Mzik: Maurice Jarre
Oyuncular: Michael Douglas,
Glenn Close, Anne Archer, Ellen
Hamilton Latzen, Stuart Pankin,
Ellen Foley, Fred Gwynne, Meg
Mundy, Tom Brennan, Lois Smith,
Mike Nussbaum, J.J. Johnston,
Michael Arkin, Sam Coppola,
Eunice Prewitt
Oscar adaylklar: Stanley R.
Jaffe, Sherry Lansing (film), Adrian
Lyne (ynetmen), James Dearden
(senaryo), Glenn Close (kadn
oyuncu), Anne Archer (yardmc
kadn oyuncu), Michael Kahn, Peter
E. Berger (kurgu)
Hong Kong (Cinema City, Film
Workshop)
98dk, Renkli
Ynetmen: Siu-Tung Ching
Yapmc: Hark Tsui
Senaryo: Kai-Chi Yun,
Songling Pu'nun romanndan
Grnt Ynetmeni: Poon
Hang-Sang
Mzik: Romeo Daz, James Wong
Oyuncular: Leslie Cheung, Joey
Wong, Wu Ma, Wang Zuxian, Liu
Zhaoming
ngilizce ad: A Chinese Ghost
Story
FATAL ATTRACTION (1987)
ldren Cazibe
Ynetmen Adrin Lyne bu kabus gibi (kabul etmeliyiz ki kadn dman) film
le, dnyann her yannda erkeklerin koltuklarnda kvranmalarna sebep olmu ve
ngiliz diline Bunny Boller (saplantl kadn) terimini eklemiti. Dan Gallagher (Mic-
hael Douglas), kars ve ocuklar bir seyahatteyken, i arkada Alex Forrest'la
(Glenn Close) tek gecelik bir iliki yaar. Ancak Alex tek geceden fazlasn ister ve
gitgide iddetlenen reddedilmllik sanrlar, sonunda sahip olamad eyi, kazkl
itleri olan bir evde yaayan, dzgn Amerikan ailesinin mkemmel rneini yok
etmek zere patlar. Grne gre 1980'lerin gl, bamsz kadnlarnn aslnda
tek istei June Cleaver (Amerika'da 1950'lerin televizyon karakterlerinden biri, ide
al e ve annenin temsilcisi. Cleaver ayn zamanda satr demektir.) olabilmektir ama
bunu baaramazlarsa "Satirli June" olmak da ie yarar.
ldren Cazibe, Hollywood elini smr sinemas pazarna atarsa, karmza
ne kacann harika bir rneidir. Lyne kadar gsterili olmayan ve slubu ieri
in stnde tutmayan bir ynetmenle ve Douglas'la Close gibi yldzlardan yok
sun, bu son derece sradan, neredeyse video pazarna ynelik bir film olur, belki
de bir "kesip bime film i" olarak pazarlanrd. Ancak tipik Hollywood cilasyla film
bir saygnlk halesi kazanr; bu bir korku filmi deil, ayn zamanda (belki) erotik
imalar olan bir aile dram art gerilim filmi gibi grnr. Numara ie yaram ve
film 1987'nin en baarl yapmlarndan biri olmutu. MK
SINNUI YAUMAN (1987)
in Hayalet Hikayesi
i fantastik filmlere geldiinde, hayal gc asndan Hong Kong Hollywood'u
yaya brakr. Bu 1987 klt klasii, Sam Raimi, Jean Cocteau, George Melies ve Tim
Burton'un bir bileimi gibidir. Bu ayn zamanda ak yks, kl ve by masal ve
komedi olan, bir hayalet yksdr. Leslie Cheung, terkedilmi bir tapnaa mu
sallat olan esrarengiz bir gzele (Joey Wong) ak olan gen, toy bir icra memuru
nu canlandrr. Ne yazk ki kadn, yaayanlarn ruhlaryla beslenen eski bir aa ru
hunun oda hizmetisidir, bu yzden Cheung sevgilisini lmden beter olan bir ka
derden kurtarmak iin, kendisini koruyan Taoist bir kl ustasyla birlikte, teki
dnyaya gider. Bu film, izlemek iin muhteemdir, zellikle iskeletlerin harekete
getii, ruhlarn oyun oynamaya kt ve her eyin olabilirmi gibi gzkt ve
muhtemelen olaca kadifemsi gece sekanslarnda. zel efektler gerekten srad-
dr: Uuan giysileri ve ay nda ldayan hanerleriyle insanlar havada uar
(bunlarn optik ilemlerden geirilmi grntler deil dublr ii almalar olduu
nu unutmayn); kt bir dil yuvarlanarak alr ve oday sapk, esnek bir smkl
bcek gibi yalar geer; bu arada cehennem, bal bana abartl bir korku tneli gi
bidir. Filmin snrsz, sevimli fiziksel gldrs pek ie yaramaz ama artc derece
de lirik, tensel romantizmi etkilidir ve tad karlacak o kadar ok ey vardr ki yer
yer beceriksizleen yk anlatmn grmezden gelmek kolaydr. TCh
MUJERES AL BORDE DE UN ATAQUE
DE NERVIOS (1988)
Sinir Krizinin Eiindeki Kadnlar
En iyi Yabanc Film Oscar'na aday gsterilmesi sayesinde (Pedro Almod-
var'n kariyerinde ilk kez), Sinir Krizinin Eiindeki Kadnlar, spanyol ynetmenin
uluslararas statsn pekitirdi. Film kesinlikle Almodvar'n nceki almalarnn
en kayda deer yanlar zerinden geliir: hislerin kkl znellii, duygularn abar
tlmas ve melodramla komedinin tuhaf bir kanm.
yknn konusunun melodram trne ait olduu aikardr. Pepa Marcos
spanya (El Deseo, Laurenfilm)
(Carmen Maura) ve evli bir adam olan a Ivn (Fernando Guillen), yaamlarn 90dk, Eastmancolor
filmlere dublaj yaparak kazanr. Adam bir gn kadnn telesekreterine bir mesaj b Dili: spanyolca
rakarak, ayrlmak istediini belirtir. Bir aklama iin kendisiyle son kez grmeye Ynetmen: Pedro Almodvar
karar veren Pepa, Ivn'n aile yaamn aratrr ve bir psikiyatri hastanesinden ye Yapmc: Pedro Almodvar
ni taburcu edilen karsnn onu ldrmeyi planladn renir. Ivn'n ihanetine
Senaryo: Pedro Almodvar
Grnt ynetmeni: Jos Luis
ramen Pepa, onun yeni ayla birlikte yola kmak zere olduu havaalanna ko
Alcaine
ar ve hayatn kurtarr. Pepa'ya kran duyan Ivn onunla barmaya alr ama Mzik: Bernardo Bonezzi, C. Curet
Pepa onu reddeder. Alonso, Ventura Rodrguez

Sinir Krizinin Eiindeki Kadnlar, melodramlara zg anlarla dolu olsa da Al-

Oyuncular: Carmen Maura,
Antonio Banderas, Julieta Serrano,
modvar'n yky gelitirme biimi, daha ok film i dolduran eksantrik karakter Rossy de Palma, Mara Barranco,
lere dayanan kendine zg mizah anlayn ortaya serer. Pepa telefonda kayp a Kiti Manver, Guillermo Montesinos,
Chus Lampreave, Yayo Calvo, Loles
n ararken, dairesi her tip insanla dolup taar: ii bir terristle iliki yaad iin
Len, ngel de Andrs Lpez,
polisten kaan arkada Candela (Mar'a Barranco); Pepa tandktan sonra daireyi Fernando Guilln, Juan
kiralamak isteyen kekeme, gen bir adam; ve Ivn'n antasnda silah tayan deli Lombardero, Jos Antonio Navarro,
kars. Herkes ylesine aresiz ve onca aresizliin tek bir mekanda toplanmas y Ana Leza
Oscar adaylklar: ispanya
lesine abartldr ki sadece kahkahalarla glebiliriz. Her hareketin karln bulma
(yabanc film)
s ve vodvile zg durumlar film in bir komedi fars gibi grnmesine yol aabilir Venedik Film Festivali: Pedro
ama Almodvar'n amaz dokunuu, kitsch olan, canl renkleri ve genelde abar Almodvar (Golden Osella
ty ykseltiiyle, fark yaratr. senaryo)

Sinir Krizinin Eiindeki Kadnlar, lgnca mizahnn tesinde mutluluk ve yal ngilizce ad: Women on the
nzlk stne dokunakl bir kadn monologudur. Serbest bir biimde Jean Cocte- Verge o f a Nervous Breakdown

au'nun 1930 ylnda yazd oyunu The

Human Voice'dan esinlenen film, Almo-
dvar'n ilham perisi Carmen Maura'nn
muhteem yeteneine vitrinlik eder. Bu
filmde uluslararas bir yldz olmaya do
ru nemli bir adm atan Antonio Bande-
ras' da unutmamak gerekir. DD
Hollanda / Fransa (Argos,
Golden Egg, Ingrid, MGS, Movie
Visions)
107dk, Renkli
Dili: Flemenke / Franszca /
ngilizce
Ynetmen: George Sluizer
Yapmc: George Sluizer, Anne
Lordon
Senaryo: Tim Krabb, George
Sluizer,
Tim Krabb'nin The Golden Egg
isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Toni Kuhn
Mzik: Henny Vrienten
Oyuncular: Bernard-Pierre
Donnadieu, Gene Bervoets,
Johanna ter Steege, Gwen
Eckhaus, Bernadette Le Sache,
Tania Latarjet, Lucille Glenn, Roger
Souza, Caroline Appr, Pierre
Forget, Didier Rousset, Raphaeline,
Robert Lucibello, David Bayle,
Doumee
ngilizce ad: The Vanishing
SPOORLOOS (1988)
Kaybolu
HollandalI gazeteci ve yazar Tim Krabb'nin 1984'te yaynlanan ok satan ro
man The Golden Egg (Altn Yumurta), ynetmen George Sluizer'in ok iyi vg
ler alan gerilim filmi The Vanishing iin kaynak metin olmutu. Tpk kitap gibi film
de kz arkada Saskia (Johanna ter Steege) Fransa'ya yaptklar bir yolculuk srasn
da bir benzin istasyonunda esrarengiz biimde kaybolan, gen bir HollandalI olan
Rex Hofman'n (Gene Bervoets) yksn anlatr. Kz arkadana ne olduunu
renmeyi aklna takan ve onun kaybyla strap eken Rex, kendi bana, hayatn ta
mamen ele geiren uluslararas bir arama kampanyas dzenler.
izler silindikten ve polis dosyay kapattktan yllar sonra, Rex bunu hala sulu
luk duygusuyla ve Saskia'y anmak iin Fransay batan aa kat etmektedir. Bu
arada yeni kz arkadan da kendinden uzaklatrp, sonunda kaybeder. Sakia'y
kendinden beklenmeyecek biimde karm olan Raymond Lemorne (Bernard-Pi
erre Donnadieu) adndaki Fransz kimya retmeni, her eyi anlatmay teklif ede
rek ortaya kar. Ancak tek bir artla, eer Rex kz arkadann bana gelenleri ay
nen yaamay batan kabullenirse. Rex isteksizce kabul eder nk en kts "ne
olduunu bilmemektir." Raymond, Saskia'y ldrdn anlatr. Cinsel ya da ki
isel sebeplerle deil, sadece bylesine kt bir eylemi gerekletirip gerekletire
meyeceini grmek iin. Rex kendi arzusuyla bir uyku hap alr ve filmin sondan bir
nceki sahnesinde, kendini dar bir tabutun iinde, canl canl gmlm bulur. The
Vanishing, Rex'le Saskia'nn esrarengiz "ifte kaybolular" hakkndaki bir habere
yavaa yaklaarak biter. Bu arada Raymond kr evinde dnceli bir biimde otur
makta; ve olanlardan habersiz kars, iftin baka hibir iaret tamayan mezarla
r zerindeki iekleri sulamaktadr.
Gizem-korku-gerilim uslubuna sadk kalmasna ve uluslararas tantmnda
Hitchcock tarz ada bir film olarak sunulup, byle kabul grmesine ra-
men, The Vanishing'n hznl mzii, melodram andrr havas ve ger-
ekleri ortaya karmaktan ziyade bizzat yaamaya odaklanmas, filmi gele
neksel trlerin kalplaryla incelemeyi son derece zor klar. Sluizer'in filmi en
ok, her biri ulusal, belirli bir kltre zg boyutlar tayan, kendilerine z
g bir tr olan Hollanda gerilim filmleri grubuna aittir. Bu grubun dier r
nekleri Paul Verhoeven'in Die Vierde M a n'n (Drdnc Adam), Dick Ma-
as'n De L ift'ini (Asansr) ve Amsterdam ned'n (Amsterdam Laneti) ve bir
lde de Marleen Gorris'in Gebroken Spiegels'ini (Krk Oyunlar) ierir.
Farkl trlerin baz alldk yaklamlarn almakla birlikte ve her birindeki
"yaratc" ynetmen izleri tayan elere ramen, bu filmlerin hepsinde
belirleyici olan, belli bir konuya taklm olmalardr. Erkek kahraman, nor
mal bir ilikide, kadn partnerine balanmakla (evlilik ve getirecei tek eli
lik, heteroseksellik ve yaam boyu ballk gibi tm yasal ve sosyal zorun
luluklarn yaklamas ya da gereklemesi) ilgili kayglar yaar. Tpk talyan
giallo'su (ucuz gerilim filmi) gibi, en bilindik ve saygn rnei The Vanishing
olan Hollanda gerilim sinemas da bir trden ziyade, trlere zg basit ta
nmlara direnen bir grup filmden oluur. SJS
ABD (Mount)
108dk, Renkli
Ynetmen: Ron Shelton
Yapmc: Mark Burg, Thom Mount
Senaryo: Ron Shelton
Grnt Ynetmeni: Bobby
Byrne
Mzik: Michael Convertino
Oyuncular: Kevin Costner, Susan
Sarandon, Tim Robbins, Trey
Wilson, Robert Wuhl, William
O'Leary, David Neidorf, Danny
Gans, Tom Silardi, Lloyd T.
Williams, Rick Marzan, George
Buck, Jenny Robertson, Gregory
Avellone, Garland Bunting
Oscar adaylklar: Ron Shelton
(senaryo)
Finlandiya (Villealfa)
73dk, Eastmancolor
Dili: Fince
Ynetmen: Aki Kaurismki
Yapmc: Aki Kaurismki
Senaryo: Aki Kaurismki
Grnt Ynetmeni: Timo
Salminen
Oyuncular: Turo Pajala, Susanna
Haavlsto, Matti Pellonp, Eetu
Hllkamo, Erkki Pajala, Matti
Jaaranen, Hannu Vlholalnen, Jorma
Markkula, Tarja Keinnen, Eino
Kuusela, Kauko Laalo, Jyrki
Olsonen, Esko Nikkari, Marja
Packaln, Mikko Remes
BULL DURHAM (1988)
Senarist-ynetmen Ron Shelton beysbol ikinci ligindeki tecrbelerini bu zeki,
ok seksi komediye katm; ve ynettii ilk filmi, beysbola, ehvetli kadnlara ve ko
ca yrekli sradan insanlara duyduu sevgiyi anlatmak iin kullanmt.
Bull Durham'm ana karakteri, beysbol hastas, amatr felsefeci, kendini kst
lamayan, iyi eitimli Annie'dir (Susan Sarandon). Annie her yl Durham Bulls'tan
bir oyuncuyu, yatan paylamas ve yaam tecrbelerinden (bazen partnerine
W alt W hitman okumak in onu yataa balar) faydalanmas iin seer. "Milyon
dolarlk kolu ve be sentlik beyni olan" atc, kt zekal aylak Ebby "Nuke" LaLo-
osh'u seen Annie, i iten getikten sonra kariyerinin sonuna yaklaan yal bir tu
tucu olan Crash Davis'in (Kevin Costner) daha klas bir seenek olduunu fark
eder. Bu arada Crash, Nuke'a erkeke tavsiyeler vererek, atcnn kesinde dzen
ledii ma ortas derslerinde, medyayla karlamalar ve terliklerde mantar geli
mesini nlemek gibi konular bkknlkla aklarken, en komik anlarn bazlarn su
nar. Tabii ki zeki, gl diyaloglaryla, son derece srkleyici oyunculuklarla, hari
ka film mzikleriyle ve Sarandon'la Costner arasnda geen tam anlamyla ateli
seks sahneleriyle (ama Sarandon'un, perdenin dndaki partneri Robbins olmutu)
bu film aslnda hayat denilen byk oyun hakkndadr. AE
ARIEL (1988)
Ani bir kararla iten ayrlan ve iten karlan bir madenciyle (Tura Pajala) yo
la kan bir kadn (Susanna Haavisto), "Umarm buna piman olmam," der. Daha
sonra adam, ilemedii bir cinayet yznden hapse girdiinde, dini, sabit bir adre
si, ailesi ya da arkadalar olmadn beyan eder. Yeni edindii sulu arkadalarn
dan biri lkeden kamaya alrken, u nl son szleri syleyerek lr: "Kalbimi
bir ple gmn."
Sinema dilini tuhaf bir mizah duygusu aktaracak biimde gelitirmi biri varsa,
bu FinlandiyalI ynetmen Aki Kaurlsmaki'dlr. Filmleri, toplumun marjinal ynlerine
adanmlklarn inkar edercesine alayc, cansz ve umursamaz grnr. 1980'lerde
gerekletirdii en iyi almalarndan biri olan A riel (Shakespeare'in Frtnalnda
ki akac hayalet), sradan insanlarn yaadklar talihsizlikler stne aman vermez
bir ibret yksdr. Ne var ki bu insanlar kaderlerine lanet okumaz ya da itiraz et
mezler: en byk beklentileri herhangi bir yere gitme frsatdr, neresi olursa olsun.
Kariyerinin baz dnemlerinde, zellikle kamuya ynelik beyanlarnda Kauuris-
maki, onulmaz derecede ciddiyetsiz gzkmt. Ancak Ar/e/'ln iaret ettii tatsz
olaslklar ve kararl minimalizml (Robert Bresson'un ciddiyetine yaklar), ele ald
konularla samimi bir biimde ilgilendiini gsterir. Kaurismaki'nin 2002'de Man
W ithout A Past\e {Gemii Olmayan Adam ) ulaaca nemin iaretlerini veren
Ariel, kendini ipnotize eder gibi izlettirir. AM
THE THIN BLUE LINE (1988) ABD (American Playhouse)
nce Mavi izgi 103dk, Renkli
Ynetmen: Errol Morris
Yapmc: Mark Lipson
Errol Morrisin nc uzun metraj belgesel filmi (Gates o f Heaven-Cennetin
Senaryo: Errol Morris
Kaplar, 1978 ve Vernon, Florida'nn, 1981 ardndan ektii), 1976'da Dallas po
Grnt Ynetmeni: Robert
lisinden bir memurun ldrlmesini, sorunlu bile olsa, srkleyici bir biimde can Chappell, Stefan Czapsky
landrr ve soruturur. Bu vaka zerinde yllarca alan aratrmac bir dedektif-ga- Mzik: Philip Glass
zeteci olan Morris, idam edilmeye ok yaklaan ve hayat bu film sayesinde kurtu Oyuncular: Randall Adams, David
lan Randall Adams'n hkm giymesi srecinde, adaletin kayg uyandracak denli Harris, Gus Rose, Jackie Johnson,
Marshall Touchton, Dale Holt, Sam
hatal ilediini ortaya koymutu. Morris sadece konulan bir kafann grnd
Kittrell, Flootie Nelson, Dennis
rportaj tekniinde o kadar ileri gider ki sonunda, sz konusu cinayet gecesi Johnson, Floyd Jackson, Edith
Adam'n yannda olan David Harris'ten itirafa benzer bir cevap koparmay baarr. James, Dennis White, Don
Metcalfe, Emily Miller, R.L. Miller
ince Mavi izgi'yi bylesine unutulmaz ve nemli klan, ite bu baarsyd. An
cak Morris'in son derece seici yaklamnn pek ok soruyu cevapsz braktn da
akldan karmamak gerekir. Cinayet sebebi konusuna neredeyse hi deinilmez ve
ilenen suun, Philip Glass'n besteledii, gerek anlamda ilk film mziinin elik et
tii yar-zetlenmi canlandrmalar kkrtc olduklar kadar, cinayet annda gerek
te neler yaandn da glgeleyen pek ok metafizik yorum dourur.
Werner Herzog'un etkisi altnda kalmann yol at tehlikelere dair bir ders
konusu tekil etseler de bu canlandrmalarn sonular ilgi ekicidir; daha nemli
kayglar ve kara film yaklamlar, dikkatimizi davann gereklerinden uzaklatrr ve
ortaya her biri birbiriyle ksmen elien iki yarm film kar. Ancak burada Morris'in
zt eyleri yana yana koyma ve montajlama becerisini biledii de grlebilir. Bu be
ceri meyvesini sonunda, grnte birbiriyle alakasz drt konuan kafa arasnda
ki devamllklar ve devamszlklarla oynad 1997 yapm filmi Fast, Cheap and Out
o f Control'de ve imdiden ikinci sezonu ekilmi olan televizyon dizisi First Per-
son'da (Birinci ahs) ona ait olan blmlerin edindii eitli baarlarla verecekti.
JRos
Japonya (Akira, Dragon,
Nakamura, Telecom Animation,
Tokyo Movie)
124dk, Renkli
Dili: Japonca
Ynetmen: Katsuhiro tomo
Yapmc: Shunzo Kato, Yoshimasa
Mizuo, Ryohei Suzuki
Senaryo: Katsuhiro tomo, Iz
Hashimoto
Grnt Ynetmeni: Katsuji
Misawa
Mzik: Shoji Yamashiro
Oyuncular: Mitsuo Iwata,
Nozomu Sasaki, Mami Koyama,
Tessh Genda, Hiroshi take,
Kichi Kitamura, Michihiro Ikemizu,
Yuriko Fuchizaki, Masaaki Okura,
Tar Arakawa, Takeshi Kusao,
Kazumi Tanaka, Masayuki Kat,
Ysuke Akimoto, Masato Hirano
AKI RA (1988)
Katsuhiro Otomo nun canlandrma bayapt Akira, kyamet konulu Japon bi
limkurgularnn doruk noktasdr. Olay rgs yanltc derecede basittir: gelecein
kaotlk Neo-Tokyo'sunda (20. Yzyl sonunda gizemli bir afet sonucu yklan asl
Tokyo'nun yerine kurulduu iin bu ad almtr) yaayan motosikletli bir etenin
ergen yataki yei Kaneda, eskiden en yakn arkada olan Tetsuo'nun, yzlerce
insan ldrebilecek gce ve iradeye sahip, telepati yetenei olan bir cani olduu
nu kefeder, isteksizce, Tetsuo'dan da gl telepatik yetenekleri olan gizemli Aki-
ra'y\ arayan, hkmet kart terristlere katlr.
Otomo'nun dehas kyametle, otoriteyle sorunlar olan genler arasnda liki
kurmasnda yatar. Neticede bir ergen iin btn duygular kyamet gibidir. Bu yz
den, duygularyla birlikte iddeti artan telekinetik gleri olan bir ergen dnn ve
bu gencin hayatnz boyunca karlatnz en fkeli, krgn pi olduunu hayal edin.
Bunlar dndkten sonra hayal edebileceiniz en grkemli ykm sahnelerini d
nn ve ite size bu film. Akira'nn enerji ykl aksiyonu, saatte 300 kilometre hzla
yaplan bir adrenalin yolculuu gibidir. Film Japonlarn toplumsal psikolojisini megul
eden sosyal k, ahlaki hastalk ve askeri g oluturmak ynnde sregelen ka
rarszlk gibi baz konularla ilgili ciddi dncelerin ve metaforlarn kabul edilmesini
kolaylatran bir yk sunar. ykde yer alan temel kart kutuplarn motosikletli
sulu genler, gelecein devrimcileri ve askerler olmas tesadfi deildir.
Akira'nn yks her eyin tesinde, toplumun kendi genliinden, vahi,
kontrol edilemez, kaotik genlerden duyduu korku stne kurulur. Tetsuo, fke
li gencin u noktadaki rneidir. Onlarca kiiyi ldrebilecek gce sahiptir ve h
kmetle ordunun, sonsuza dek hi byyemeden ocuk kalacak olan Akira'dan
korkmak iin geerli bir sebepleri bulunur. Bu ergenliin yol at, Japonya'ya 2.
Dnya Sava'nda atlan atom bombalarnn hatrasndan ve hepimizin paylat
kolektif yok olma korkusundan faydalanan epik boyutlardaki ykmdr. Japon po
pler kltrnn Kyamet'e duyduu ilgi kur yapmann ok tesine geer ve bul
duu her frsatta lgnca, pis, sapkn bir sekse dnr ki bunun pek de salkl ol
duu sylenemez ama mkemmel yklerin ortaya kmasn salad kesindir.
AT
NUOVO CINEMA PARADISO (1988) talya / Fransa (Cristaldifilm,
Cennet Sinemas Ariane, RA, TF1)
155dk, Renkli
Dili: ngilizce / talyanca
talyan ynetmen Guiseppe Tornatore'nin otobiyografik izler tayan ikinci fil
Ynetmen: Giuseppe Tornatore
mi, ocukluk gnlerini ve ayn zamanda televizyon yaygnlamadan nce insanla
Yapmc: Mino Barbera, Franco
rn sinemaya gittii o mutlu zamanlar nostalji duygusuyla anar. Annesi "Alfredo Cristaldi, Giovanna Romagnoli
lm" dediinde, kk bir Sicilya kynde yaayan bir ocukken zamannn ne Senaryo: Giuseppe Tornatore
redeyse tamamn Cennet Sinemas'nda geirdii 1950'leri anmsamaya balayan Grnt Ynetmeni: Blasco
Giurato
bir ynetmenin yksn anlatr film. Kyde yaarken kendisi iin bir baba figr
Mzik: Andrea Morricone, Ennio
olan makinist Alfredo'yla (en iyi rollerinden birini canlandran Phillipe Noiret) arka Morricone
da olmutur. Bir yangn esnasnda kr olan Alfredo, iini yapmaya ocuun yard Oyuncular: Antonella Attili, Enzo
Cannavale, Isa Danieli, Leo Gullotta,
myla devam eder. Kylerinde yaam, bir elence mekan olmann yansra bir top
Marco Leonardi, Pupella Maggio,
lanma ve sohbet yeri de olan sinema etrafnda dner. Agnese Nano, Leopoldo Trieste,
Cennet Sinemas'ndaki karakterler elenceli biimde cezbedicidir, zellikle Salvatore Cascio, Tano Cimarosa,
Nicola Di Pinto, Roberta Lena, Nino
"cretkar" sahneleri keserek, sansr kurulu grevi stlenen rahibinki. tibarl Yeni Terzo
Gerekilik ve Italyan komedisi geleneklerine sadk kalan Cennet Sinemas mizah Oscar: talya (yabanc film)
ve nostalji arasnda mkemmel bir denge tutturur. Franois Truffaut'nun 400 Dar Cannes Film Festivali: Giuseppe
Tornatore (Jri Byk dl), dl
be's\ri\ (1959) anmsatr biimde, filmlerin etkisiyle beslenen mutlu bir ocukluk ha
Trop belle pour toi filmiyle paylat
yali, Tornatore'nin sinemann ustalarna duyduu minnettarl yanstr. Filmi izle (Altn Palmiye adayl)
mek zevklidir ve insann kalbini str, zellikle ocuk ve projeksiyona! arasndaki
ilikiyle. DD ngilizce ad: Cinema Paradiso

HTEL TERMINUS: KLAUS BARBIE ET SON Fransa / ABD (Samuel Goldwyn,

TEMPS (1988) Memory)
267dk, Renkli
Marcel Orphls, Le Chagrin e t la Piti'de (znt ve Acma, 1969), yeni bir Dili: Franszca / ngilizce / Almanca
/ spanyolca
Soykrm belgeseli biimi yaratm, rportajlarn ve montajn, Orphls'n fazlasyla
Ynetmen: Marcel Ophls
grup yaklamna ait ve ideoloji ykl bulduu d ses anlatmlarn yardm olmak
Yapmc: Marcel Ophls
szn kendilerini ifade etmesine olanak tanmt.
Senaryo: Marcel Ophls
The M em ory o f Justice'te film in konusu olan Nrnberg sava sular duru
Grnt Ynetmeni: Reuben
malarna, kiisel tepkisini katarak baka yenilikler de denemiti. Htel Terminus: Aaronson, Pierre Boffety, Daniel
Klaus Barbie e t Son Temps'te (Son Durak Oteli: Klaus Barbie ve Dnemi), radikal Chabert, Michael J. Davis, Paul
Gonon, Hans Haber, Lionel Legros,
bir adm atp, drt buuk saatlik bir filmin merkezine, yaam boyunca fotoraf
Wilhelm Rsing
lardan kamay baarm bir Nazi'yi ald. Tpk onun fotoraflardan ka gibi,
Oyuncular: Klaus Barbie, Claude
Orphls de yllarca seyredildii iin etkilerini bir lde yitirdikleri gerekesiyle, Soy Lanzmann, Jeanne Moreau, Marcel
krm srasnda ilenen sularla ilgili grntleri kullanmamakta kararlyd. Ophls
Htel Terminus, merkezinde yer alan adamn neredeyse grnmez olmasn Oscar: Marcel Ophls (belgesel)
dan ve Orphls'n soykrmn dehetini filme alnm ya da fotoraflanm kantlar Cannes Film Festivali: Marcel
Ophls (FIPRESCI dl), dl
yerine szl ifadelerle anmsatma kararllndan, zararl deil kazanl kar. Eer
Krtki film o zabijaniu ile paylat
Soykrm aclarnn medyada asla temsil edilemeyecek denli byk olduuna ve si
Uluslararas Berlin Film
nemann byk perdedeki karizmasnn, tarihe gemi dehete kanlmaz olarak Festivali: Marcel Ophls (Bar
bir miktar estetik ekicilik kazandrma riski tadna inanyorsanz, Orphls'n ter Filmi dl)
cihleri alk olmadmz bir ahlaki aklk ierir. Eler adan bir sanat eseri olan H
ngilizce ad: Hotel Terminus: The
tel Terminus, Nazi dnemine dair en sert ama ayn zamanda en anlalr belgesel
Life and Times o f Klaus Barbie
lerden biridir. DS

ABD (MGM, Prominent, Star)
108dk, Technicolor
Dili: ngilizce / talyanca / Rusa
Ynetmen: Charles Crichton
Yapmc: Michael Shamberg
Senaryo: John Cleese, Charles
Crichton
Grnt Ynetmeni: Alan Hume
Mzik: John Du Prez
Oyuncular: John Cleese, Jamie
Lee Curtis, Kevin Kline, Michael
Palin, Maria Aitken, Tom
Georgeson, Patricia Hayes,
Geoffrey Palmer, Cynthia Cleese,
Mark Elwes, Neville Phillips, Peter
Jonfield, Ken Campbell,
Al Ashton, Roger Hume
Oscar: Kevin Kline (yardmc erkek
oyuncu)
Oscar adaylklar: Charles
Crichton (ynetmen), John Cleese,
Charles Crichton (senaryo)
A FISH CALLED WANDA (1988)
Wanda Adnda Bir Balk
George adnda bir ngiliz (Tom Georgeson), Amerikal kz arkada Wanda
(Jamie Lee Curtis), kzn Yanki sevgilisi Otto (Kevin Kline) ve George'un kekeme
adam Ken (Michael Palin) birlikte bir mcevher kasasn soyarlar. Hi kimseye g
venmeyen ve kendileri de gvenilmez bu kiiler, gizli kiisel hedefleri ve grup ii it
tifaklar olan amatr sululardr. Bylece Wanda ve Otto, suu George'un stne
ykarak ona ihanet ederler ancak Ken bilmeden araya karr ve kt yoldan elde
edilmi mcevheri evindeki akvaryuma saklar.
George mahkemeye karlp, hayatndan honut olmayan avukat Archie
(John Cleese) tarafndan savunulduunda, Wanda iyi avukat batan karp, ete
nin ald ganimetin ne olduunu renmeye karar verir. Ortaya hzla yeni sorun
lar kar. Belki de bunlarn en komii Ken'in, George'u ilenen sula ilikilendirebi-
lecek tek tank olan kpek sahibi Mrs. Coady'den (Patricia Hayes) kurtulma aba
lardr. O tto'nun Ken'i batan karmak ister gibi yapt ecinsel imalar, Archie'nin
iler acs ev yaam, Archie ve Wanda arasnda gelien ve her dnm noktasnda
O tto'nun kpren kskanlyla blnen ak ilikisi ve yetien herkesi sonsuz tati
le gtrecek bir uan kalkaca havaalanndaki final, filmi iyice elenceli klar.
ngiliz ve Amerikan kltrlerinin bariz farkllklaryla ve davran biimleriyle il
gili muzip bir komedi olan, Charles Crichton'un Wanda Adnda Bir Balk'inin baa
rs, basmakalp gangster tiplerini ele alnda yatar. ncelikle, tam bir kekeme
olan bir adamn (Ken) iletiim becerisine bal olan yknn tuhaf motifi gelir. A r
dndan da seviirken kullanlan dillere kar ar erotik zaaf olan bir femme fata-
le'in (Wanda) karlar dorultusunda kulland, ar hassas bir aptal olarak sunu
lan sapk katil (Otto) gelir. Son olarak da bastrd byk tutkular olan ama kt
talihle ilgili durumlarda hep ksa p ekmeye ynelik neredeyse patolojik bir be
ceriye sahip, ahlakl kahramanmz (Archie).
Komedi bir yana Wanda Adnda Bir Balk, bir zamanlarn korku filmleri krali
esi Curtis'i, komedi oyuncusu olarak yeniden deerlendirirken, Kline'nin dlleri
hak eden bir oyuncu olarak kabul grd eletirel evrelere ykselii iin frlatma
rampas grevi grr. Film zel bir aba gstermeden ama dahas komik bir biim
de, M onty Python ekibinden John Cleese ve Michael Palin'in kariyerlerini gelitir
mi ve onlar bu trn Hollywood yldzlar arasna sokmutu. GCQ
THE NAKED GUN (1988) ABD (Paramount)
plak Silah 85dk, Technicolor
Ynetmen: David Zucker
1980'lerin byk gie baars Airplane!'in ( Uak*.) arkasndaki ekip, David Yapmc: Robert K. Weiss
Zcker, Jim Abrahams ve Jerry Zucker, szckleri aznn iinde geveleyen polis Senaryo: Jerry Zucker, Jim
Abrahams, David Zucker, Pat Proft,
Frank Drebin'i (Leslie Nielsen) dnyaya nce 1982 yapm televizyon komedi dizisi
from television series by Jerry
Polie Squad'la (Polis Ekibi) tantmt. Ancak Nielsen'in canlandrd Drebin'i bir Zucker, Jim Abrahams, David
yldza dntrp, iki devam filminin ekilmesine yol aan, bu geleneksel polis di Zucker
zisinin alt yl sonra ekilen uzun metraj parodisiydi. Grnt Ynetmeni: Robert M.
Peinde olduu adamlar daima (genellikle tamamen tesadf eseri) yakalayan Stevens

polis yeni bir vakaya atanmtr: Kralie 2. Elizabeth'e bir beysbol ma esnasnda
Mzik: Ira Newborn
Oyuncular: Leslie Nielsen, Priscilla
suikast dzenlemeyi planlayan su dehas Victor Ludvvig'i (Ricardo Montalban)
Presley, George Kennedy, Ricardo
aratracaktr. (Ne yani, yknn mantkl olmasn m bekliyordunuz?) Gzel Jane Montalban, O.J. Simpson, Raye
(komedide yetenekli olduunu gsteren Priscilla Presley) ve aralarnda Polis Komi Birk, Susan Beaubian, Nancy
seri Ed Hocken'le (George Kennedy) Drebin'in orta Nordberg'in de (kt hret Marchand, Jeannette Charles, Ed
Williams, Tiny Ron, "Weird AI"
li davasndan alt yl nce, futbol yldz O.J. Simpson) bulunduu bir grup tuhaf Yankovic, Leslie Maier, Winifred
tip, bu davada ona yardm eder. Freedman, Joe Grifasi
Zucker-Abrahams-Zucker'in son derece komik bir biimde aptalca senaryola
rnda, Amerikan milli marndan Kazablanka (1942) gibi klasik filmlere dek her ey
taa tutulurken, esprilerin hepsi birbirinden ahmakadr, parodiler ve grsel gagler
oktur ve arka arkaya gelir. Aptalca bir film ama ho bir biimde. JB

BIG (1988) ABD (Fox, Gracie)

104dk, Renkli
Kk Josh (David Moscow) panayr yerindeki elence trenine bindirilmeyin Ynetmen: Penny Marshall
ce, karnavaln dilek makinesine bir eyreklik atar ve byk olmay diler. Ertesi sa Yapmc: James L. Brooks, Robert
bah uyandnda kendini otuz yalarnda (ve kesinlikle daha uzun) bir adamn Greenhut
(Tom Flanks) bedeninde bulan Josh'un ryas gereklemi gibidir (yle saylr). An Senaryo: Gary Ross, Anne
Spielberg
nesi onu tanyamaynca (hatta olunu karan kii olduundan phelenince) evin
Grnt Ynetmeni: Barry
den kaan byk Josh'un, kendisine yardmc olabilecek tek ey, ocuksu masumi
Sonnenfeld
yeti olduu halde yetikinlerin dnyasna girmesi gerekir. Mzik: Howard Shore
Flanks, sonraki iki filmiyle (Philadelphia ve Forrest Gump) Akademi dlle- Oyuncular: Tom Hanks, Elizabeth
ri'nde En iyi Oyuncu seildiyse de en iyi performansnn buradaki olduu iddia edi Perkins, Robert Loggia, John Heard,
lebilir. Flenz ergenlie erimemi bir ocuun davranlarn mkemmel biimde Jared Rushton, David Moscow, Jon
Lovitz, Mercedes Ruehl, Josh Clark,
yakalayan Flanks, ar bym Josh'u, kendisine i bulmay (elbette bir oyuncak
Kimberlee M. Davis, Oliver Block,
fabrikasnda) sevimliliiyle inandrc bir biimde baaran, hantal bir masum olarak Erika Katz, Allan Wasserman, Mark
betimler. Filmin sonu biraz fazla duygusallasa da ynetmen Penny Marshall geri Ballou, Gary Howard Klar
kalan anlarda izleyicileri alatabilecek eyleri asgari dzeyde tutup, oyuncularn Oscar adaylklar: Gary Ross,
Anne Spielberg (senaryo), Tom
dan azami lde mizah duygusu alr. zellikle Flanks ve Rushton'un (Josh'un
Hanks (erkek oyuncu)
okul arkada rolnde) elemeleri ve Robert Loggia'nn (oyuncak irketinin sahibi
rolnde) ve John Fleard'n (Josh'un entrikac mesleki rakibi rolnde) kadroda yer
bulmalaryla, JB
ABD / Britanya (Lorimar, NFH,
Warner Bros.)
119dk, Eastmancolor
Ynetmen: Stephen Frears
Yapmc: Norma Fleyman, Flank
Moonjean
Senaryo: Christopher Flampton,
Christopher Hampton ve Choderlos
de Lados'un romanlarndan
Grnt Ynetmeni: Philippe
Rousselot
Mzik: George Fenton
Oyuncular: Glenn Close, John
Malkovich, Michelle Pfeiffer,
Swoosie Kurtz, Keanu Reeves,
Mildred Natwick, Uma Thurman,
Peter Capaldi, Joe Sheridan, Valerie
Gogan, Laura Benson, Joanna
Pavlis, Nicholas Flawtrey, Paulo Abel
Do Nascimento, Franois Lalande
Oscar: Norma Fleyman, Flank
Moonjean (film), Christopher
Flampton (senaryo), Stuart Craig,
Grard James (sanat ynetimi),
James Acheson (kostm)
Oscar adaylklar: Glenn Close
(kadn oyuncu), Michelle Pfeiffer
(yardmc kadn oyuncu), George
Fenton (mzik)
Japonya (Ghibli)
93dk, Technicolor
Dili: Japonca
Ynetmen: Isao Takahata
Yapmc: Tohru Flara
Senaryo: Isao Takahata
Akiyuki Nosaka'nm romanndan
Mzik: Yoshio Mamiya
Oyuncular: Tsutomu Tatsumi,
Ayano Shiraishi, Yoshiko Shinohara,
Akemi Yamaguchi, Rhoda Chrosite,
Amy Jones, J. Robert Spencer,
Veronica Taylor
ngilizce ad: Grave o f the Fireflies
DANGEROUS LIAISONS (1988)
Tehlikeli likiler
Christopher Flampton kendi yazd nl oyun Les Liaisons Dangereuses' (ki
bu oyun da bir Choderlos de Laclos romanndan uyarlanmt), perdeye ynetmen
Stephen Frears'n tad, 18. yzyl Fransa'snda geen cinsel bir entrikaya dair
gsterili, ahlaksz bir film olan Tehlikeli ilikiler e dntrd.
Glen Close, skc, zengin yaamnn tek elencesi kendisi kadar sinik Valmont
Vikontuyla (John Malkovich) birlikte komplo kurmak olan ktcl ve kindar Mer-
teuil Markizi rolnde film in tamamna hakimdir. Son planlar, bakire Ccile (Uma
Thurman) ve ahlaken saf Madam de TourvelTe (Michelle Pfeiffer) ilgilidir ama Val-
mont'un kadnlarn ikisini de kendi zevki uruna mahvetme planlar, her eyden
habersiz olan Madam'a kendisini kaptrnca karmaklar.
Frears bizleri, her birinin stnden ayn miktarda zarafet ve ktlk akan zen
gin aristokratlarn makyaj masalarna ve gardrop odalarna gtrr. Close m
kemmel biimde keskin dillidir, Malkovich hem batan karc hem de yapmackl-
dr ve oyuncu kadrosu allmadk bir rolde karmza kan Keanu ReevesTe (daha
ada rollerle tannr) tamamlanr. Reeves, kendisini Valmont'un entrikalarnn or
tasnda bulan zavalllardan biri olan Chevalier Danceny'i canlandrr. ehvet, ihanet
ve sululuk duygusunu ho bir biimde ele alan Tehlikeli likiler, cmerte sslen
mi ve ok gzel betimlenmitir. JB
HOTARU NO HAKA (1988)
Atebceklerinin Mezar
iilie ve tasarma, Bat'daki ortalama animasyonlarn ounda eksik olan bir
zen gsteren birka Japon canlandrma sanats, izgi filmlerin ocuklara ynelik
(en azndan genellikle byle olduklar dnlr) alldk yapsn deitirerek, bunla
r canlandrma olmayan byk bteli filmlere denk grkemli baarlar haline getirdi.
Aslnda Isao Takahata'nn Hotaru no Haka'snn rahatlkla ispatlad gibi bazen bu
canlandrma filmler, anlatm zgrl, duygusal drstlk ve iki boyutlu bir sette da
ha yksek sanatsal kontrol bularak, canlandrma olmayan edeerlerini aar.
Savan dehetine dair i paralayc, ac bir yk olan Hotaru no Haka, 2. Dn
ya Sava srasnda kylerinin bombalanmas sonucu ksz kalan iki Japon ocu
un yksn anlatr. Ancak film sava adna askerlerin yapt ktlkleri deil,
daha ok savan sesi genelde duyulmayan kurbanlarn, tepelerine yaan cehen
nemin altnda kendi balarnn aresine bakmak zorunda kalan masum ocuklar
gstermekle ilgilenir. Dikkate deer bir biimde Hotaru no Haka, Flayao Miyaza-
ki'nin daha hafif film i Tonari no Totoro'y\a (Komum Totoro) birlikte gsterilmiti.
ocuk izleyiciler bir yana, yetikinlerin bile, insanlararas atmann grnteki
kanlmazlndan zntye ve hayal krklna kaplmadan, bu gl ve rahatsz
edici film in tamamn izleyebileceklerini dnmek, gerekten zordur. JKI
TOPIO STIN OMICHLI (1988) Fransa / Yunanistan / talya
Puslu Manzaralar (Basic, ET, French Film enter,
Paradise)
127dk, Renkli
Tho Angelopoulos'un Puslu Manzaralar1mm giri sahnesinde, kk olan
Dili: Yunanca
Alexandre (Michalis Zeke) ve henz ergenlie girmemi ablas Voula (Tania Palaio-
Ynetmen: Theo Angelopoulos
logou) karanlktan kar ve kamerann yaknlarndaki bir noktaya yrrler. Durur
Yapmc: Theo Angelopoulos, Eric
lar. Kamera yavaa evrelerinde dnmeye balar. Kz: "Korkuyor musun?" Olan: Heumann, Stphane Sorlat
"Hayr." Aniden oradan ayrlr ve artk uzakta seebildiimiz bir tren istasyonuna Senaryo: Theo Angelopoulos,
doru, bu kez daha hzl yrmeye balarlar. Tonino Guerra, Thanassis Valtinos
Bu bir dakikalk sekans ok gzeldir ve arkasndan geleceklerin neye benzeye Grnt Ynetmeni: Yorgos
Arvanitis
ceini gsterir, inatla yollarndan kmayan, baka her eye kar kaytsz kalan, ba
Mzik: Eleni Karaindrou
zen duraklayp, bazen hzlarn deitiren insanlar ve aralar; aydnlk, belirgin tek
Oyuncular: Tania Palaiologou,
bir eyin gze arpt orak ya da karanlk manzaralar; bir sahnenin sonu gelirken
Dimitris Kaberidis, Vassilis Kolovos,
kulak trmalayc, doal seslerin yerini alan Eleni Karaindrou'nun gl mzii. He Gerasimos Skiadaressis, Stratos
le hepsinin tesinde, Giorgos Arvinitls'in daima olaylardan bamsz bir niyet ve ri Tzortzoglou, Michalis Zeke
timle daireler izen, yaklaan ve uzaklaan, daima Angelopoulos'un bakndaki Venedik Film Festivali: Theo
Angelopoulos (Gm Aslan),
merak, tutkuyu, bilgelii ve duygular kaydeden kameras.
(OCIC dl), dl La Leggenda
Sz edilen ablonlar, ykde zellikle zayf ve ak ulu braklm olaylara bir del Santo Bevitore ile paylat
etki ve tavr kazandrr: ocuklar evden kap, var olmamas ihtimali bulunan baba Uluslararas Berlin Film
larn aramak zere trenle Almanya'ya ulamaya alr, yolda yardmc olmak iste Festivali: Theo Angelopoulos
(interfilm dl)
yen ya da tehditkar yabanclarla tanr. Puslu Manzaralar, Roberto Rosselini'nin
paralanmay anlatan sava sonras vakayinameleriyle, Chantal Akerman'n i bo
"yeni dnya dzeni"ne dair manzara odakl panoramalar aras, son derece yaln
ama cokulu bir yol filmidir.
Atina'yla Almanya snr arasndaki bu isimsiz alanlar ve yerlerde, neredeyse
hibir ey arasnda iliki kurulmaz: Voula ve Alexandre bir avluda dikilirken, nlerin
de bir traktr lmekte olan bir at indirir; ve arkalarnda, bir dn kalabal ar
k syleyip dans ederek kareden kar. Sadece Voula'yla gezgin oyuncu Oreste
(Stratos Tzortzoglou) arasndaki geici ilikide grnt, karlkl ekimin ve itimin
gerilimiyle canlanr. Ama bu ok ksa srer: kamera ykselerek souk havaya yne
lirken, bu ocuklar sonsuz bir otobanda yine yryecek, duraksayacak ve daha hz
l yryecektir; sonra Oreste mahzun bir biimde veda ederek iki kez el sallar hi
kimseye. A M

ngilizce ad: Landscape in the

Mist
Polonya (Polish TV)
53dk, Renkli
Dili: Polonyaca
Ynetmen: Krzysztof Kieslowski
Yapmc: Ryszard Chutkowski
Senaryo: Krzysztof Kieslowski,
Krzysztof Piesiewicz
Grnt Ynetmeni: Wieslaw
Zdort
Mzik: Zbigniew Preisner
Oyuncular: Henryk Baranowski,
Wojciech Klata, Maja Komorowska,
Artur Barcis, Maria Gladkowska,
Ewa Kania, Aleksandra Kisielewska,
Aleksandra Majsiuk, Magda Sroga-
Mikolajczyk
ngilizce ad: The Decalogue
DEKALOG, JEDEN (1988)
On Emir
PolonyalI ynetmen Krzysztof Kieslowski, siyaseti, komediyi, dini, trajediyi ve
metafizii filmlerine katp, yapmack ya da aptal grnmeyen nadir ynetmenler
den biriydi. Ne yazk ki tam da kazand uluslararas baarnn meyvelerini tatma
ya balad dnemde, 1996 ylnda, henz 54 yandayken ld. Ksa kariyerine
pek ok ynetmenin hayal edebileceinden fazla baar sdrd tartma gtr
mez.
Kieslowski Veronique'in ifte Yaam (1991) ve Renk lemesi de (Mavi-
1993, Beyaz-1994 ve Krmz-1994) dahil olmak zere pek ok bayapt yaratm
olsa da Dekalog onun en derinlikli, ok ynl ve mkemmel eseridir. Aslnda Po
lonya televizyonu iin ekilen Dekalog toplam on saat tutan bir ksa film toplama
sdr. Filmlerin her biri iddial bir biimde On Emir'den birine dayanan bir yk an
latr ve btn ykler Varova'daki ayn kasvetli apartmanda geer.
Kieslowski'nin daha nceki almalarnn ou, dnemin Polonya'snda yaa
nan siyasi gerekliklere dolayl olarak deinmitir ama ynetmenin Dekalog'la he
defledii, daha byk ve daha evrensel bir eydir. Bu derleme, kesien farkl ya
amlar (ocuklarn, ebeveynlerin, kardelerin ve yabanclarn) araclyla kader,
ans ve inan kavramlarn irdeler ve bizleri bir araya getiren grnmez balar ol
duu kadar, daha yce bir gce balayan hisleri ve inanlar da aydnlatmaya a
lr.
Blmlerden birinde, bir baba ve olu, teknolojinin hkm srd bir ada
tanrnn yeri stne dnr. Bir dierinde bir doktor, yaamas ya da lmesi, zor
durumdaki karsnn sorunlu geleceini sonsuza dek deitirecek olan bir hastay
yaam destek nitesine bal tutmann ahlaki ynlerini gzden geirir, iki erkek
karde ilikileri bozulmu babalarnn ansna, paha biilmez pul koleksiyonuna sa
hip karak sayg gsterir. Dehet verici bir cinayet, lm cezasn ahlaki bir sorun
sal olarak nmze koyar. Her bir blm aslnda kimsenin kabahati olmayan aile
vi durumlara, doru ya da yanl bir k yolunun olmad derin kararszlklara
odaklanr ve Kieslowski byk bir zenle karakterlerinin gittii farkl yollar izler.
Dekalog'un her blm On Emir'den birine balansa da aradaki iliki nadiren
ak ya da aikardr. Kieslowski daha ok bu antik kurallarn, gnmzn gnde
lik yaamnn her zaman planland gibi ilemeyen koullarnda nasl uygulanabi
leceiyle ilgili gibidir. Her blm estetik adan kk farklar ierse de ele alnan
konular asndan baz benzerlikleri paylar. Daha sonra gerekletirdii Renk
lemesinde olduu gibi Dekalog'un eitli blmlerinde de bazen ayn aktrler
yer alr. Bu aktrlerin varl farkl (ve istisnasz her biri srkleyici olan) yklerin
ilikilendirilmesini kolaylatrr.
Srekli birlikte alt senaryo yazar Krzysztof Piesiewicz, besteci Zbigniew
Preisner (sakinletirici, minimal bir mzik yaratmt) ve dokuz farkl grnt ynet
meniyle yakn ibirlii iinde alan Kieslowski nadir grlen bir baarya ular: in
san olmann anlamn nerdeyse dier tm filmlerden daha iyi kavrayan, sorunsuz
bir biimde bir araya gelmi kapsaml bir antoloji ortaya koyar. Srkleyici, zeki ve
iirsel olan Dekalog, elendirirken reten gerek bir sanat eseridir. JKI
 ABD (Fox, G ord on, Silver)
131 dk. Renkli
Dili: ngilizce / A lm a n ca / talyanca
Ynetmen: John M cTiernan
Yapmc: Law rence G o rd o n , Joel
Silver
Senaryo: Jeb S tuart, Steven E. de
Souza
Roderick Thorp'un Nothing Lasts
Forever isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Jan de
B ont
Mzik: M ichael Karnen
Oyuncular: Bruce W illis, Bonnie
Bedelia, Reginald V e ljo hnson, Paul
G leason, D evoreaux W h ite ,
DIE HARD (1988) W illia m A th e rto n , H a rt Bochner,

Zor lm James Shigeta, A la n Rickman,

A le x a n d e r G odunov, Bruno Doyon,
A n dre as W isniew ski, Clarence
Bu filmden nce Bruce Willis, baarl tek bir televizyon dizisi (Mavi Ay) ve ba G ilyard Jr., Joey Plewa, Lorenzo
arsz bir filmi (Blind Date-Kr Talih, 1987) olan sradan bir aktrd ama Zor Caccialanza

lm'n kazand byk baarnn ardndan, Hollywood'un en aranan yldzlarn Oscar adaylklar: Stephen
H u n te r Flick, Richard Shorr (ses
dan biri oldu.
e fe k ti), Richard Edlund, A l Di Sarro,
Willis'in mao cazibesi, ayrld kars Holly'yi (Bonnie Bedelia), alt bina B rent Boates, Thaine M o rris (grsel
tam da Hans Gruber (Alan Rickman) liderliindeki bir grup acmasz terristin eli e fe k t), Frank J. U rioste, John F. Link
ne getii an, Los Angeles'taki ofisinde ziyaret eden New York'lu polis John (k u rg u ), D on J. Bassman, Kevin F.
Cleary, Richard O v e rto n , A l O verton
McClane rolne hayat katar. Kt adamlar, irketin Noel partisi iin ge saatlere
Jr. (ses)
kadar ofiste kalm olan btn alanlar tek bir blgede toplarken, kahramanmz
(saldr baladnda tuvalette olan) inaat ksmen tamamlanm kulede dolama
ya balar.
Bundan nce Arnold Schwarzenegger'in rol ald, uzayl yaratk-aksiyon filmi
Predator' u eken John McTiernan (aslnda McClane rol iin nce Schwarzeneg
ger dnlmt), gkdelende geen macera filmini, anti-kahramanmz (sigara
ier, kfreder ve kt adamlar kanl yntemlerle haklar), alaka planlarn anla
ma abasyla telsiz konumalarn dinledii terristleri tek tek avlarken, patlamalar,
dvler ve durulmak bilmez aksiyonla doldurur.
Senaryo yazarlar Jeb Stuart ve Steve DeSouza'yla (bir Roderick Thorpe roma
nn uyarlamlard) birlikte McTiernan, aksiyon filmini tek kiilik ordu olarak yeni
den tanmlar. Willis bir dizi zeki tuzak ve cezadan (McClane filmin banda uu
sersemliinin etkisini azaltmak iin ayakkablarn ve oraplarn kardnda, plak
ayaklarnn daha sonra olay rgs ierisinde kullanlacan anlarsnz ve yle de
olur) kurtulmay baarrken, stndeki atlet her an daha da kirlenir. Tek arkada,
telsizle iletiim kurduu, olanlara hazrlksz yakalanm bir polistir (Reginald Vel-
johnson). Bu arada dier polislerin ve federal ajanlarn ou ya fazla aptaldr ya da
neler olduunu kavrayamayacak denli sorumsuzca kavgacdr.
Baka bir yerde olmay gerekten yeleyecek adam rolndeki Willis'in m
kemmel biimde canlandrd McClane, zevkle izlenen iki devam filminde "yippi-
ki-yay, sepi put!" repliini sylemeye devam eden, 90'lara zg bir kahramandr.
Bu film tam bir elence treni turudur. JB
Hollanda / Britanya / Fransa /
Almanya (A ir France, Capi,
C hannel Four, La Sept, NOS, NDR,
S tich ting, D o cum e nta ire, TF1,
W DR)
80 d k, Renkli
Dili: Franszca
Ynetmen: Joris Ivens
Senaryo: Joris Ivens, M arceline
Loridan Ivens
Grnt Ynetmeni: Thierry
A rb o g a s t Jacques Loiseleux
Mzik: M ichel Portai
Oyuncular: Flenxiang Han, Joris
Ivens, G uilian Liu, Z hu ang Liu,
H ong W ang
ngilizce ad: A Tale o f the Wind
UNE HISTOIRE DE VENT (1988)
Rzgarn yks
Joris Ivens'in filmografisine baknca, bunca film in tek bir sinemacnn ii oldu
una inanmak gtr. Bu sanat, ilk Avrupa avangard sinema akmnn faal ye
lerinden biriydi; ilk be yllk Sovyet Kalknma Plan'n (Konsomol), spanyol i Sava-
/'n (The Spanish Earth-ispanya Topra) ve Amerikan "New Deal" (Yeni Gr)
programn (Power and Land-G ve lke) filme ald; ve znde smrgecilik kar
t olan ilk filmi ekti (Indonesia Calling-Endonezya'nn ars). Bylesi bir hayat
kendi elikilerini de barndryordu; ok az sanat hem Uluslararas Lenln dl
hem de Fransz Lgion d'Honneur nianyla dllendirildiini iddia edebilir. Bu yz
den, sinemada birlikte alt kars Marceline Loridan'la ortaklaa ektii son fil
mi Une histoire de vent'in, sinema tarihinin en zarif ve akldan kmaz kiisel de
erlendirmelerinden biri olmas, duruma mkemmelen uygundur.
90 yllk yaamnda on hayata yetecek denli olaya tank olan bu "Uan Hollan
dalI", kendisi iin kavramas belki en g olan konuya, kendisine evirmiti kame
rasn. Hayat boyunca astmdan mustarip olan ynetmen, kendi yaamn ve b
tn yaamlar besleyen ve dnyada kendini rzgar olarak gsteren nefes stne
baz dncelerle balar. Tpk Ivens gibi rzgar da snr tanmaz, doas gerei
halklar, kltrleri ve ktalar birletirir. Ivens'in aratrmas, sonunda onu en nem
li filmlerinden birkan ektii in'e geri gtrr. Burada, srrn renebilmek iin,
rzgarn mitolojik temsilcisi olan Ejderha'y aramaya balar. Yolda karsna engel
ler kar; baz Parti yetkilileri ekim yapmasn engellemek iin, son derece kibar bir
biimde ellerinden geleni yaparlar ve doann da bazen ynetmenin projesi iin i
birlii yapmaya ikna edilmesi gerekir. Qin Hanedan'nn muhteem toprak sava
larn filme alamayan Ivens ve Loridan, kendi savalarn yaratr; hatta onlarla
Busby Berkeley'i (1930'larn unutulmaz mzikallerinin ynetmeni) andrr bir oyun
bile sahneler. Loridan ve Ivens, belgesel, kurmaca, mitoloji, felsefe ve muziplik ara
snda gidip gelerek, bu son eserleriyle gnmze dek ekilmi en muhteem "ser
best" filmlerden birini yaratrlar. Bu film, sinemann gerek yaratclarndan birine
adanmaya layktr gerekten. RP
 A B D (Amblln, Silver Screen,
Touchstone)
103dk, Renkli
Ynetmen: Robert Zemeckis
Yapmc: Frank Marshall, Robert
Watts
Senaryo: Jeffrey Price, Peter S.
Seaman
Gary K. Wolf'un Who Censored
Roger Rabbit? isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Dean
Cundey
Mzik: Alan Silvestri
Oyuncular: Bob Hoskins,
Christopher Lloyd, Joanna Cassidy,
Charles Fleischer, Stubby Kaye,
Alan Tilvern, Richard LeParmentier,
Lou Hirsch, Betsy Brantley, Joel
Silver, Paul Springer, Richard
Ridings, Edwin Craig, Lindsay
Holiday, Mike Edmonds
Oscar: Charles L. Campbell, Louis
L. Edemann (ses efekti), Ken
Ralston, Richard Williams, Ed Jones,
George Gibbs (grsel efekt), Arthur
Schmidt (kurgu), Richard Williams
(special achievement dl)
Oscar adaylklar: Elliot Scott,
Peter Howitt (sanat ynetimi),
Dean Cundey (grnt ynetmeni),
WHO FRAMED ROGER RABBIT (1988) Robert Knudson, John Boyd, Don
Masum Sank Roger Rabbit Digirolamo, Tony Dawe (ses)

. Canlandrma olmayan ve olan karakterler daha nce ayn perdeyi paylam

olsa da (bunlarn en dikkat ekeni Torn ve Jerry'deki nl izgi fare Jerry'nin, 1945
yapm Anchors Aweigh'de Gene Kelly'le dans etmesiydi) ynetmen Robert Ze
meckis ve animasyon ynetmeni Richard Williams, yaplnn stnden on yldan
fazla zaman getii halde teknik adan hl kusursuz grnen bu uzun metrajl
komedi polisiye filminde, iki tr ustalkla birletirmilerdi.
Aksiliinin doruundaki Bob Hoskins'in canlandrd kaba, klksz zel dedek
tif Eddie Valiant, Los Angelesin Toontown banliysnde yaayan izgi karakter
Toon'lardan holanmaz. Bu yzden bir film stdyosunun patronu olan Marvin Ac
me (Stubby Kaye), stdyonun yldz, seksi izgi karakter Jessica Rabbit'in (Kathle
en Turner'in buulu seslendirmesiyle) neler yaptn aratrmas iin kendisini tu t
tuunda, bundan pek honut olmaz. Eddie, Jessica'nn heyecanl kocas Ro-
ger'dan (Charles Fleischer'in sesi) daha da az holanr, zellikle uyumsuz ift son
derece komik bir cinayet ve antaj genine daldktan sonra.
insan ve izgi oyuncu kadrosuyla zekice oluturulmu karakterler ieren ve Jeffrey
Prlce'la Peter S. Seaman'n nktedan senaryosunu yazd Who Framed Roger Rabbit,
tpk sayglarn sunduu Warner izgi filmleri gibi bir aksiyon komedidir: elence dolu
dur, ho bir biimde gerekstdr ve st ste pek ok kez seyredilebilir. JB
ABD (M ira ge, Star II)
RAN MAN (1988)
133dk, Renkli Yamur Adam
Ynetmen: Barry Levinson
Yapmc: M a rk Johnson Ynetmen Barry Levinson iin bana gemeden nce, ok sayda senarist ve
Senaryo: Ronald Bass, Barry ynetmen Yamur Adam 'n senaryosuna el atmt. ou, bir kullanlm araba sa
M o rro w
tcsnn, lkeyi bir utan dierine kat ettikleri bir yolculukta, ona kalan milyonlar
Grnt Ynetmeni: John Seale ca dolarlk servete el koyabilmek iin otlstik aabeyinin sevgisini kazanmaya al
Mzik: Ian G illan, R oger G lover, masnn yksn perdeye tamay fazla zor bulmutu. Sonunda filmin yldzlar
Doc Pomus, Hans Z im m er
olan Dustin Hoffman ve Tom Crulse bile, ekimler esnasnda "Bir Arabada iki A h
Oyuncular: D ustin H o ffm a n , Tom
Cruise, Valeria G olino, G erald R. mak" adn verdikleri filmin, sonuta neye benzeyeceinden endie eder gibiydi.
M o le n , Jack M u rd o ck, M ichael D. Levinson filmin merkezinde yer alan insani geliime odaklanr. Raymond ua
Roberts, Ralph S eym our, Lucinda a binmedii iin, otistik Raymond'la (Hoffman) lkenin bir ucundan dierine ara
Jenney, Bonnie H u nt, Kim R obillard,
bayla giden Charlie Babbitt (Cruise), hi tanmad aabeyini anlamaya; ve bu s
Beth G ran t, D olan D o ugherty,
rete, daha nce sahip olmad bir incelik gelitirmeye balar. Hoffman, ar he
M arshall D o u g h e rty, Patrick
D o u g h e rty, John-M ichael D o u g h e rty yecanlandnda ortaya kan tikleri fazla abartmadan, karakterinin otizmini yaka
Oscar: M a rk Johnson (film ), Barry lamay baarr; ama bu filmde asl etkileyici olan, oyunculuunu kendisinden daha
Levinson (y n e tm e n ), Ronald Bass, deneyimli bir aktrn karsnda yksek nitelikli tutmay baaran ve nihayet yaa
Barry M o rro w (senaryo), Dustin mnda bir nebze derinlik bulan s bir adam ustalkla canlandran Cruise'dur. JB
H o ffm a n (erkek oyun cu)
Oscar adaylklar: Ida R andom ,
Linda DeScenna (sanat y n e tim i),
John Seale (g r n t y n e tm e n i), Stu
Linder (ku rg u ), Hans Z im m e r (m zik)
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Barry Levinson (A ltn Ay),
(B erliner M o rg e n p o s t oku rla r j risi)
UNE AFFAIRE DE FEMMES (1988) Fransa (A2, C am lia, La Sept,
Bir Kadn Meselesi M K 2, S o finergie) 108dk, Renkli
Dili: Franszca
Claude Chabrol'n baarl ve kendisi iin olduka farkl olan, 2. Dnya Sava Ynetmen: Claude C habrol
Yapmc: M a rin K a rm itz
srasnda igal altndaki Fransa'da geen ve avukat Francls Szpiner'in kurmaca
Senaryo: Claude C habrol, Colo
olmayan bir kitabndan serbest biimde uyarlanm bu dnem filmi, Dieppe yakn
Tavernier,
larndaki kk bir kyde yaayan, krtajcla balayan ve bu yzden giyotine Francis Szpiner'in romanndan
gnderilen bir ev kadn ve annenin (Isabelle Fluppert), inandrc ve duygusalla Grnt Ynetmeni: Jean
kamayan yksn anlatr. Sava esiri olan bir Fransz askerle evli olan kadn, Rabier

adam dndkten sonra onunla yatmak istemez; ksa sre iinde ailenin reisi olur Mzik: M a tth ie u C habrol
ve dier kadnlara yardmc olan, gl, mcadeleci birine dnr.
Oyuncular: Isabelle H u ppert,
Franois Cluzet, Nils Tavernier,
Chabrol ve Colo Tavernier O'Hagan'n ortaklaa yazd ve gerek olaylara da M arie T rin tig n a n t, D o m iniqu e
yanan Bir Kadn Meselesi, Simone de Beauvoir'nn bir romanndan uyarlad ve Blanc, Lolita C h am m ah, A u ro re
G auvin, G uillaum e F ou trier, Nicolas
ayn dnemde. Alman igali altndaki Fransa'da geen, ektii en kt film Le
Foutrier, M arie Bunel, Dani,
Sang des Autres' (Bakalarnn Kan, 1984) fazlasyla affettirmiti. Ayrca bizleri Franois M aistre , V in c e n t G auth ier,
1993'te gerekletirdii, yine ayn dnemi konu edinen mkemmel belgeseli Franck de la Personne, C aroline
Berg
L'Oleil de Vichy (Vichy'nin Gz, 1993) iin hazrlar. Bu filmde mizansenler ve
Venedik Film Festivali: Isabelle
oyunculuklarla, sahneleri ele al biimi usta iidir. JRos
Fluppert (V olpi cupkadn
oyun cu), dl, Shirley M acLaine
ile M a d a m e S ousatzka 'daki rolyle
paylat
ngilizce ad: The Story o f Women

DROWNING BY NUMBERS (1988) Ingiltere / Hollanda

Saylarda Boulmak 118dk, Renkli (Kodak)
Dili: ngilizce
ngiltere'nin en byk "sanat" ynetmeni Peter Greenaway, sadakatsiz ko Ynetmen: Peter G ree naw a y
calarn suda boarak ldrmek isteyen, ayr kuaktan ve hepsinin de ad Cissie Yapmc: Peter Jaques, Kees
Colpitts olan kadnn yks araclyla ahlaki deerlerimiz ve duygularmzla Kasander, Denis W ig m a n
dalgasn geiyor. Fazla ipucu vermeden u kadarn sylemekle yetinelim: de Senaryo: Peter G ree naw a y
ilerini tereyandan kl eker gibi hallediyor. Bunda en byk rol, efsanevi oyun Grnt Ynetmeni: Sacha
cu Bernard Hlll'in ( Yzklerin Efendisi, Titanik) baaryla canlandrd Mfetti V ierny

Madgett'le nn de ayr ayr, ok zel bir ilikileri olmas oynuyor. Joan Plow- Mzik: M ichael N ym an
right, Juliet Stevenson ve Joely Richardson'dan oluan etkileyici kadn oyunculary
Oyuncular: Joan P lo w rig h t, Juliet
Stevenson, Joely Richardson,
la Greenaway'in bu rahatsz edici kara komedisi, "suda cinayet" oyunu oynuyor. Bernard Hill, Jason Edwards, Bryan
Grsel adan izleyiciyi esir alan film, kimine haz verirken kimini de afallatyor. Pringle, Trevor C ooper, David
Saylarda Boulmak anlam asndan, ynetmenin ilk filmi The Draughtsman's M orrissey, John R ogan, Paul
M o o n e y , Jane G u rn e tt, Kenny
Contract (Ressamn Szlemesi) gibi oyunbaz, batan karc ve uar; genelde
Ireland, M ichael Percival, Joanna
grmeye alk olmadmz ngiltere manzarasyla da ou yerde A Zed and Two
Dickens, Janine Duvitski
Noughts (Hayvanat Bahesi) gibi fars nitelikleri tayor. Saylarda Boulmak'n tam Cannes Film Festivali: Peter
anlamyla tadn karmak iin, bunun kelime oyunlar, listeler, lmllk sancs ve G ree naw a y (en iyi senaryo), Peter
birazck da baka eyler zerine bir film olduunu anmsamakta yarar var. ekim G ree naw a y (A ltn Palmiye)

ler srasnda, ekim mekanlar 1987'deki grlmemi frtnayla yerle bir oldu. Bu
da sahnelerin birbirini tutmad anlamna geliyor; Sacha Vierny'nln olaanst
grnt ynetmenlii sa olsun, manzaradaki bu deiiklik Greenaway'in oyunu
nun bir parasym gibi duruyor. KK
ekoslovakya / svire /
Britanya / Almanya (Channel
Four, Condor, Hessischer
Rundfunk, SRG)
86dk, Eastmancolor
Dili: eke / ngilizce
Ynetmen: Jan Svankmajer
Yapmc: Peter-Christian Fueter
Senaryo: Jan Svankmajer,
Lewis Carroll'un Alice in
Wonderland isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Svatopluk
Maly
Oyuncular: Kristyna Kohoutov
ABD / Britanya (PolyGram,
Warner Bros.)
126dk, Technicolor
Ynetmen: Tim Burton
Yapmc: Peter Guber, Jon Peters
Senaryo: Sam Hamm, Warren
Skaaren, Bob Kane
Grnt Ynetmeni: Roger
Pratt
Mzik: Danny Elfman, Prince
Oyuncular: Michael Keaton, Jack
Nicholson, Kim Basinger, Robert
Wuhl, Pat Hirigle, Billy Dee
Williams, Michael Gough, Jack
Palance, Jerry Hall, Tracey Walter,
Lee Wallace, William Hootkins,
Richard Strange, Carl Chase, Mac
McDonald
Oscar: Anton Frst, Peter Young
(sanat ynetimi)
NECO Z ALENKY (1988)
Alice
ek sinema sanats, animator ve sra d kukla yapmcs Jan Svankmajer,
kendisine zg tuhaf tarz ve snr tanmayan hayal gcyle Lewis Carroll'n ocuk
lar iin yazd yk Alice Harikalar Diyarnda'nn ruhunu yakalarken, ayn zaman
da "yetikinlere" ynelik ve belli bir kltre zg temalar aktarmay da baarr. l
kesinden kma pek ok beenilen ksa filmin (Moznostu Diaiogu-Diyaioun Bo
yutlar, 1982, Do Pivnice-Mahzene ini, 1983 ve 1983 yapm Kyvadlo, Jma a Na-
deje-Kuyu, Sarka ve Umut bunlarn arasndadr) arkasndaki yaratc g olan
Svankmajer, tuhaf yaratklarn ve hayvanlarn yaad bir dnyaya giren ve srek
li karlat olaylarn mantn (mantkszln) sorgulayan kk Allce'in (30 san
tim uzunluunda porselen bebee dnt sahneler hari, Alice'l oyuncu kad
rosunun tek insan yesi olan gen Kristyna Kohoutov- canlandrr), gerekstc
ln ilk izlerini tayan yksnde, tam da kendisine uygun eini bulur.
Svankmajerin eserinde, ev hayatnn nemsiz nesneleri, gotik bir ihtiamn
ham maddelerine dnr. Beyaz Tavan, lgn apkac ve M art Tavan gibi Le-
wis'in yaratt bildik karakterler, burada ekici olmaktan ziyade rktcdr; bir
eletirmenin yazd gibi, "ksmen bylenmi, ksmen tekinsizdirler ve yapblllmci-
nin laboratuvarndan bir para tarlar, bir miktar form aldehit." Ne var ki sonuta
Alice bir uyarlamadan daha ok bir yaratc-ynetmen almasdr. Svankmajer ta
ndk saplantlarn, monotonluun acmaszlna, ar yemenin bayalna ve
tehlikelerine maruz brakmann yeni yollarn kefeder. SJS
BATMAN (1989)
Yarasa Adam
Bob Kane'in klasiklemi izgi romannn byk baar kazanan bu uyarlama
snda, ynetmen Tim Burton filme adn veren sper kahraman Batman'i (ekrana
en son 1960'larn camp televizyon uyarlamasyla gelmiti) karanlk ve elikili bir
karakter olarak yeniden ele alr.
Michael Keaton, ocukken soyguncularn karanlk bir ara sokakta annesiyle
babasn ldrdn gren, dnceli adam, ruhu ac iindeki Bruce Wayne'i
canlandrr. Artk gnlk hayatnda milyonlarca dolarlk servet sahibi bir sanayici
olan Bruce, geceleri maske talip, bir pelerin ve dizine kadar kan izmeler giyerek
Batman'a dnr ve kasvetli, gotik Gotham ehri'ndeki sulular cezalandrr.
Ama o bir sper kahraman m yoksa kendi kafasna gre adalet datan bir kak
mdr? Basn fotorafs Vicki Vale (Kim Basslnger) ve muhabir Alex Knox (Robert
Wuhl), Batman'n gizli kimliini renmek ve gerekleri ortaya karmak steyen ki
iler arasndadr.
Burton, Pelerinli Hal'sna derinlik, karanlk ve hatta romantizm (Vicki klna
brnm olarak) katsa da film in kt adam, Jack Nicholson'n byk bir zevkle
canlandrd Joker, ovun neredeyse tamamn Burton'n kahramanndan alar.
Mor takm elbisesi ve palyao makyajyla gz kamatran ve filmin mziklerinin ta
d tuzu olan Prince arklaryla dans eden Joker, phesiz uzun zamandr perdede
karlatmz en elenceli, itici ve kt adamd. JB
WHEN HARRY MET SALLY (1989)
Harry Sally'le Tannca
Harry Sally'le Tannca, doru malzemelerle yani yetenekli, komik bir ynet
men (Rob Reiner), harika bir senaryo (Nora Ephron) ve parlak bir oyuncu kadrosu
(Billy Crystal, Meg Ryan) bir araya geldiinde, ortaya mkemmele yakn, elendi
rici bir film kacan kantlamt.
1977'de niversiteden mezun olduktan sonra, otomobille Chicago'dan New
York'a birlikte yolculuk ederlerken, ukala Harry (Crystal) zppe Sally'e (Ryan) asla
arkada olamayacaklarn, nk kendi arpk mantna gre, "seks meselesi hep
araya gireceinden erkeklerle kadnlarn arkada olamayacan," syler. Yolculu
un sonunda ikili kendi yollarna gider. Birka yl sonra havaalannda, Sally erkek ABD (Castle Rock, C o lum bia ,
arkadandan ayrlmak zereyken ve Harry de karsndan ayrlmken karlarlar. Nelson)

Elbette sonunda arkada olurlar ve film bitmeden aralarnda bundan fazlasnn ol 9 6 d k , Renkli

mas kanlmazdr ama zaten elencenin yars bundan kaynaklanr. Ynetmen: Rob Reiner
Annie Hall (1977) gibi W oody Ailen filmlerine selam gnderen bir romantik Yapmc: Rob Reiner, A n d re w
Scheinm an
komedi olan bu film, Ephron'un yazd, gnmz liki oyunlarn geree uygun
Senaryo: N ora Ephron
biimde tasvir eden nkteli diyaloglar sayesinde son derece gnceldir. Harry bir k
Grnt Ynetmeni: Barry
za Kennedy'nln vurulduu gn nerede olduunu sorup, "Ted Kennedy vuruldu
S onnenfeld
mu?" cevabn aldnda, kendinden gen kadnlarla kmann glklerini kavrar.
Mzik: M arc Shaim an
Arka planda sinemaya en yakan ehir olan New York'un grnd sahneler fil
Oyuncular: Billy Crystal, M eg
min unutulmaz diyaloglarn pe pee sunar: Sally'nln restoranda orgazm taklidi Ryan, Carrie Fisher, B runo Kirby,
yapt ve ardndan yan masalardan birinde oturan kadnn, "Ben de onun yediin Steven Ford, Lisa Jane Persky,
den stiyorum," diye sipari verdii (bu kadn Reiner'in annesi canlandrr) ve M ichelle N icastro, G retchen Palmer,
R obert A lan Beuth, David Burdick,
Harry'nin maazada karaoke yaparken eski karsna rastlad sahneleri, ki barol
Joe Viviani, H arley Jane Kozak,
oyuncusu da ustalkla oynar. Yardmc rollerdeyse Bruno Kirby, Harry'nin yakn ar
Joseph H u nt, Kevin Rooney, Franc
kadan, Carrie Fisher da Sally'ninkini canlandrr. Luz
Projede yer alan herkes in bir zafer olan (Nora Ephron henz buna denk bir Oscar adaylklar: N ora Ephron
senaryo yazmad) film, Ryan' aranan bir barol oyuncusuna evirmi ve filmin m (senaryo)
zikleri arasnda yer alan 1930'lara ve 40'lara ait caz standartlarn ("It Had to Be
You" da dahil) alan ve syleyen Harry Connick Jr.' gerek bir yldz yapmt. JB

ABD (Rank, O rion)
107dk, Renkli
Ynetmen: W o o d y A llen
Yapmc: R obert G re e n h u t
Senaryo: W o o d y Allen
Grnt Ynetmeni: Sven
Nykvist
Tema mzii: Bach, S chubert
Oyuncular: Bill Bernstein, M a rtin
Landau, Claire Bloom , Stephanie
Roth, G regg Edelm an, G eorge J.
M anos, A n jelica H uston, W o o d y
A llen , Jenny Nichols, Joanna
G leason, A la n A lda, Sam
W a te rsto n , Zina Jasper, Dolores
S u tton, Joel Fogel.
Oscar adaylklar : W o o d y Allen
(y n e tm e n ), W o o d y Allen
(senaryo), M a rtin Landau (yardm c
erkek oyun cu)
CRIMES AND MISDEMEANORS (1989)
Sular ve Kabahatler
Felsefi ilerde de formunda grnen (ardarda gelen ve her ikisi de pek scak
karlanmayan iki dramay, September ve Another W oman'i henz yapmt) W o
ody Ailen Sular ve Kabahatler'de yaam, lm, ak, Tanr ve tm Dostovyevsklva-
rl konulara el atm. Salam bir oyuncu kadrosu, in kutular gibi iie girmi an
lat yapsyla Yukar Dou Yakas tadnda, rastlantlar zerine bir roman uyarlama
sna benzeyen bu film in bir araya gelmi. Ingmar Bergman'n daimi grnt y
netmeni Sven Nykvist'in gzel grntleri zerine, Ailen kendisiyle zlemi caz ve
swing klasiklerinin yansra Schubert'in ve Bach'n mziklerinin de arpc bir kulla
nmn yakalam.
Film, grnrde birbirinden hayli farkl da olsa son anda kesien iki yk an
latyor. Toplumda saygn bir yeri olan gz cerrah Judah Rosenthal (stn ve Os-
car'a aday gsterilen oyunuyla Martin Landau) dzenli, rahat ve iki yzl hayatn
mahvetmekle kendisini tehdit eden fkeli metresi Dolores'ten (Anjelica Huston)
kurtulmak iin akla karay seer. Bu srada, Allen'n canlandrd belgesel ynet
meni Cliff Stern, Mia Farrow'un canlandrd Halley'e kur yapmaya alr; ama
dayanlmaz kaynbiraderi Lester (sinemaya mthi bir dn yapan Alan Alda), bu
abalarn bozguna uratr. Rastlantya bakn ki Cliff'in yeni filminin konusu da te
levizyon iin komedi dizileri yapan kazanova Lester'dr. Judah'n karanlk iler evi
ren erkek kardei (Jerry Orbach) Dolores'in iini bitirmeyi nerir ve Judah'n bu
neriyi kafasnda tartmasyla, film in byk meselelerine kap alr. O kendi kma
znda debelenmeyi srdrken, biz de aclar, aklar ve unutulmaz zl szleriyle
("En son bir kadnn ine girdiimde zgrlk Ant'n geziyordum) onun aile, ar
kada ve tandk evresiyle har neir oluruz.
W oody Allen'n her zamanki varoluu, bunalml Manhattan'l e yaramaz
entelektel karakterinin en iyi sekisini ac tatl u komik diyalogda toplamas bizi
artmaz. izginin biraz daha dndaki bu ar, gereki ve trajik drama ve durum
komedisi, bu filmde deerler, ahlak ve kanunlar zerine benzeri grlmemi dere
cede sofistike ve tutkulu tartmalarla iie geiyor. Tam gaz giden Ailen, taklit edi-
lemesl zor, mzas haline gelmi slubuyla, iyiyle kt, sula ceza, filmlerle gerek
lik ve ekici kokteyl partileriyle, zeka ve alglama zerine ac, derinlik ve lgn bir
mizah araclyla szlerini sylyor. Allen'n en iyi almalarndan biri olan film
karmak ve olgun; hem karanlk hem de tadna doyum olmayan bir film. AE
THE COOK, THE THIEF, Fransa / Hollanda/ Britanya
HIS WIFE & HER LOVER (1989) (Allarts, Elsevira, Erato, Erbograph,

A, Hrsz, Kars ve A Films, Vendex)

124dk, Renkli
Ynetmen: Peter G ree naw a y
Tutucu politikalardan ikayetini iyice ulara vardran Peter Greenaway, A, Yapmc: Kees Kasander
Hrsz, Kars ve A'nn zengin ve rm dnyasyla Margaret Thatcher Ingilte- Senaryo: Peter G ree naw a y
resi'ne cevabn yaptrd. Michael Gambon, haval bir Ingiliz restorannda nfuzu Grnt Ynetmeni: Sacha
olan, etraf dalkavuklar ve uaklarla evriliyken bir ku st eksik tiksindirici bir zi V ierny

yafet sofrasn silip spren, iriyar, mide bulandrc ve budala hrsz Albert Spica Mzik: M ichael Nym an
rolnde. Uzun zamandr ihmal ettii kars Georgina (Helen Mlrren) restorann ses
Oyuncular: Richard Bohringer,
M ichael G am b on, H elen M irre n ,
siz sakin, kitap kurdu bir mterisiyle (Alan Howard) tutkulu bir ilikiye girer; bu s A lan H o w ard, Tim Roth, Ciaran
rada a da onlara mutfan arkasnda yer salayarak yataklk eder. Zkkmlanmak Hinds, G ary Olsen, Ew an S tew art,
ve tayfasn aalamakla fazlasyla megul olan Gambon balangta karsnn bir R oger A s h to n -G riffith s , Ron C ook,
Liz Sm ith, Em er G illespie, Janet
iler evirdiini fark etmez; ancak ihanetini renir renmez yamyamca bir inti
H enfrey, A rn ie Breeveld, Tony A lle ff
kam tertipler.
Greenaway'in filmi yanl dokunmu bir hal gibi; kameras tm bu vahetin
ortasnda bir iyi niyet krnts bulmak iin mutfakla salon arasnda gidip geledur-
sun, her trl pislik ortalkta kol geziyor. fke ve tiksintiyle kaynayan A, Hrsz,
Kars ve A asl hedefi olan st snfn msriflii ve barbarln hem toplumu bo
zan bir kf hem de drst bir ekilde, az tadna bir hakaret olarak resmetmi.
JKI

DRUGSTORE COWBOY (1989) ABD (Avenue)

100dk, Renkli
Gus van Sant'in Drugstore Cowboy' u uyuturucu bamll zerine elence Ynetmen: Gus Van Sant
li ve dokunakl bir film. Oregon, Portland'da eczaneleri soyarak uyuturucu ihtiya Yapmc: Karen M u rp h y , Nick
larn gideren, Bob'un (M att Dilon) liderliindeki bir baml etesinin bandan ge W echsler

enler filmin konusunu oluturuyor. Ynetmen, bamllarn kk sularn ve her Senaryo: Gus Van Sant, Daniel
Yost
gn birbirine benzeyen hayatlarn ahlaki bir yorum yapmadan, olduu gibi su
James Fogle'n romanndan
nar. Ama ete iindeki ilikilerin, zellikle Bob ve kars Dianne arasndaki kadersiz
Grnt Ynetmeni: R obert D.
akn hassas doas iyi gzlemlenmi ve mkemmel oyunculuklarla da desteklen Yeom an
mi. Mzik: E lliot G old e n th a l
Filmin konusu basit gibi grnse de (habire polisle ve dier bamllarla kova Oyuncular: M a tt D illon, Kelly
lamaca oynarlar) gerek trajedi sonlara doru ba gsterir. Ar dozdan len bir Lynch, James LeGros, H e ath er
G raham , Eric H ull, M ax Perlich,
ete elemann erifin toplant yapt motelden karp ormana gmmek zorunda
James Remar, John Kelly, Grace
kalan Bob, artk dze kmas gerektiine karar verir. Bir klinie yatar; ve orada, Zabriskie, G eorge C atalano, Janet
William Burroughs'un canlandrd, uyuturucu bamls bir papaz olan eski bir Baum hover, Ted D A rm s , N e a l'
Thom as, Stephen R utledge, Beah
dostuyla karlar; aralarnda geen konuma Bob'un geride brakt bu dnyay
Richards
la son bulumasna noktay koyar. Filmin tm muhteem olsa da Dillon ve Burro
Uluslararas Berlin Film
ughs'un bu son konumas muhteemden de te. CM Festivali: Gus V an Sant (C.I.C.A.E.
dl)
 -
rlanda / Britanya (Ferndale,
G ranada, RTE)
9 8 d k, Tech nicolor
Ynetmen: Jim Sheridan
Yapmc: Noel Pearson
Senaryo: Shane C o n n a u g h to n ,
Jim Sheridan
Christy Brown'm romanndan
Grnt Ynetmeni: Jack
C onroy
Mzik: Elmer Bernstein
Oyuncular: Daniel Day-Lewis,
Brenda Fricker, A liso n W helan,
K irsten Sheridan, Declan C roghan,
Eanna M acLiam , M arie C onm ee,
Cyril Cusack, Phelim D rew , Ruth
M cCabe, Fiona Shaw , Ray
M cA nally, Patrick Laffan, Derry
Pow er, H ugh O 'C o n o r
Oscar: Daniel Day-Lewis (erkek
oyuncu), Brenda Fricker (yardm c
kadn oyuncu)
Oscar adaylklar : Noel Pearson
(film ), Jim Sheridan (y n e tm e n ),
Shane C o n n a u g h to n (senaryo)
MY LEFT FOOT (1989)
Sol Ayam
Bunalml bir duygu seline dnmeye hayli yatknken. Sol Ayam
doumundan beri beyin felci nedeniyle sakat bir bedenin iinde korkun
bir hapisane hayat yaayan, buna ramen tannm ve sayg duyulan bir
ressam ve yazar olmay baaran rlandalI Christy Brown'a vg niteliin
de, elenceli, ayaklar yere basan, komik ve yrekleri kabartan bir film
olarak ortaya kt ve izleyenleri artt. Hayret verici bir zekaya sahip sa
kat adam fikri Yamur Adam ' la kout olsa da Sol Ayam yalnzca ana
karakteriyle deil, her ynyle ona e bir yapm. Gzlerimizi ayramad
mz Daniel Day Lewis, Manzaral Oda'daki (1986) gsteri budalas ya
da Benim Gzel amarhanem'deki (1985) uyank ecinsel rollerinden alabildiin
ce uzak bir rolde. Christy'nln sofu ve ileke annesini canlandran Brenda Fricker'sa
k sayor. Film gsterime girmeden nce ne yazk k len Ray McAnally
Christy'nin ne yapaca belli olmayan, alkolik babas rolnde son kez zengin bir ka
rakter izmi. Ayrca Christy'nln ocukluunu canlandran gen Hugh O'Connor
geri zekal muammelesl yaplan ve ailesiyle iletiim kurmak iin abalayan parlak
bir ocuun yaad kabuslar bize hissettiriyor.
Ynetmenlik koltuuna lk kez oturan Jim Sheridan ve ortak senarist Shane
Connaughton, hatr sayl yeteneklerine ramen sradan aalamalara maruz ka
lan, tekerlekli sandalyeye mahkum, himaye altnda bir dahi olan Christy'nin traje
disini ve fkesini yanstmaktan kanmyorlar. Ancak Christy hakkndaki bu kap
saml zlenimleri, yaamn mucizeviliini ve adamn olaanst ruhunu ezici bir e
kilde hissettiriyor. Bu duygu kk kk olaylara lemi bir tlsmla vurgulanr.'
Christy'nln bedeninde kullanabildii tek yer olan nl sol ayak, filmde baz ko
mik ya da dramatik sahnelerde ne kar; Christy yalnzca bu uzvuyla annesinin
hayatn kurtarr, goller atar, resim izer, bir bar kavgasnda rakibini yere serer, in
tihara kalkr, tula dizer ve yaam yksn yazar. Daniel Day Lewis, Oscar'n
srpriz galibi olarak gz ard edilemeyeceini kantlad. Hareketsiz ve sakat bir be
dende yaamann fiziksel zorluklarn ve konuma zrn ustalkla yakalayan Le
wis, zekasyla biraz avuntu bulan, ancak bu durumuna asl (onlarsz bir eziye
te dnecek) espri anlay, ehveti ve kaynayan kanyla getiren bu adam bize ya
attryor. AE
DIE XUE SHUANG XIONG (1989) Hong Kong (Film Workshop,
Katil Golden Princess, Magnum)
111 dk. Renkli
Dili: Kantonez / Japonca
Her ne kadar ynetmen John Woo, yapmc Tsui Hark ve oyuncu Chow Yun-Fat
Ynetmen: John Woo
birlikte daha nce de alm (zellikle 1986 yapm gangster filmi Daha Gzel Bir
Yapmc: Tsui Hark
Yarn'da) ve her biri nemli ilere imza atm olsa da Katil'in uluslararas alanda ka
Senaryo: John Woo
zand baar Hong Kong aksiyon sinemasnn ayrcalkl bir konum edinmesini sa
Grnt Ynetmeni: Peter Pau,
lad. Bu filmden sonra, belli bal sinemaclarn ou Hollywood'a iyi kt kapa Wing-Hung Wong
atarken, Robert Rodriguez ve Quentin Tarantino gibi Batl sinemaclar da kendi ak Mzik: Lowell Lowe
siyon filmlerine biraz yaam katsn diye onlarn kendilerine has tarzlarndan kimi un Oyuncular: Chow Yun-Fat, Danny
surlar armaya baladlar; rnein srt st yere yatm haldeyken iki elde silah ate Lee, Sally Yeh, Kong Chu, Kenneth
Tsang, Fui-On Shing, Wing-Cho Yip,
etmek Chow Yun-Fat'in fazlaca taklit edilen ve sevilen hareketlerinden biridir. Fan Wei Yee, Barry Wong,
Katil, cinayetlerinden birisi srasnda yanllkla kr olmasna neden olduu bir Parkman Wong, Siu-Hung Ng, Sing
arkcnn (Sally Yeh) ameliyat parasn denkletirmek iin bir dizi cinayet ileyen Yeung, Siu Hung Ngan, Kwong
Leung Wong
onurlu ve duygusal bir kiralk katili (Chow) anlatan hareketli bir melodram. Sert bir
polis memuru (Danny Lee) peinde olduu katile sayg duymay renir ve filmin
korkun ve yce sonunda glerini birletirirler. Geree ar ve Zor lm 2'nin
toplamndan daha ok cesetle bir katliama dnen (gariptir ki yks Hong
ngilizce ad: The Killer
Kong'da yeterince kornea ba olmamas zerine) bu film akrobasi, pembe dizi
duygusall ve hnzr bir mizah tam anlamyla yourmu. izgi roman si
lahorluu ve aksiyon unsurlarndaki iddet, Douglas Sirk'e bir eyler bor
lu olan duygusal bir havayla iie gemi; yine de asl ak hikayesini polis,
katil ve kr kurban arasndaki hassas ak geninde deil, baroldeki iki er
kek arasnda yaanan ve ecinsel armlar da olan dostlukta aramak ge
rek.
Filmin orijinal isminin bire bir evirisi olan Kahraman ikilinin ntikam,
karakterlerden birini tek bana ne karmak yerine, bunun bir iliki filmi
olduunu vurguladndan, filme vizyon adndan daha ok yakyor. Film,
W oo'nun perdedeki kiiliini ortaya koyan bir sahneyle biter: Gvercinlerin
kanat rplar arasnda (kimi zaman ksa sreli ar ekimlerde) kilisede si
lahlar konuurken mumlar, kurunlar ve cesetler havada uuur. Bembe
yaz giysiler kan lekeleriyle kaplanr, gzyalar ve kan oluk oluk akarken ki
lise mzii ykselerek srer. KN
ABD (40 Acres & a Mule)
120dk, Renkli
Ynetmen: Spike Lee
Yapmc: Spike Lee
Senaryo: Spike Lee
Grnt Ynetmeni: Ernest R
Dickerson
Mzik: Rubn Blades, Cathy Block,
Chuck D, Flavor Flav, James
Weldon Johnson, Rosamond
Johnson, Raymond Jones, Bill Lee,
Sami McKinney, Michael O'Hara,
Lori Perry, Mervyn Warren, Public
Enemy
Oyuncular: Danny Aiello, Ossie
Davis, Ruby Dee, Richard Edson,
Giancarlo Esposito, Spike Lee, Bill
Nunn, John Turturro, Paul
Benjamin, Frankie Faison, Robin
Harris, Joie Lee, Miguel Sandoval,
Rick Aiello, John Savage
Oscar adaylklar : Spike Lee
(senaryo), Danny Aiello (yardmc
erkek oyuncu)
Cannes Film Festivali Spike Lee
(Altn Palmiye adayl)
DO THE RIGHT THING (1989)
Doruyu Se
iinde yaadmz bu kresel pop kltr manzaras batan aa hip hop dili,
mzii, estetii ve siyasetiyle yontulmuken bir zamanlar sinemaclarn (ya da da
ha byk ortak kltr arklarnn) bile farkna varmad bu genlik hareketinin se
sini kolay kolay duyuramadn abuk unutuyoruz. Ayn zamanda, gnmzde
popler hip hop'u ve onun mzik aya olan rap'i tanmlayan materyalist ve yzey
sel sanat anlayna baknca, bu mziin bir zamanlar radikal, ykc ve boyun e
mez devrimci bir yn olduunu da yine pek anmsamyoruz. Spike Lee'nin top
lumsal eletiri niteliindeki filmi Doruyu Se, tam da nbette bekleyen rap'in h-
zr gibi imdada yetitii o an ustalkla yakalyor; daha da etkileyici olan, paradok
sal bir biimde parlak renklerle doldurduu bu hatra fotorafnda rklk, rk gu
ruru, snf mcadelesi ve kent yaamnn her gnk neeleri ve skntlar gibi konu
lar toplam olmas. Bu kkrtc ve derin filmi hip hop gtryor, henz syleye
cek bir sz olan hip hop.
Filmin al sahnesi hip hop'un ar toplar ve simgelerinden olan Public
Enemy'nin mziine (ve ritimlerin ve patlayan seslerin hcumuna) gre kurgulanm.
Kesien gnlk ykleriyle daha geni sosyopolitik noktalara k tutan canl bir kad
royla dolu Doruyu Se'te, olaylar siparileri datrken mahalleyi turlayan pizzac
ocuk Mookie'nin (Lee) gznden izleriz. Mookie, kamera omzundaymasna bu
yerel manzarada dolar. Biz de bu srada onun crlak sesli, talepkar kz arkada (Ro-
sie Perez), cad ama sevimli anne babas (Ruby Dee ve Osie Davis) ve Radio Raheem
(Bil Nunn) ve Buggin' Out'un (Giancarlo Esposito) da aralarnda olduu kankalaryla
tanrz. Mahallenin dier sakinleri arasndaki Italyan pizzac Saln (Danny Aiello) si
yahi mterilerine kar elikili tutumu oullarnda eitlenerek iki farkl tavra dn
r; byk olu Pino (John Turturro) tam bir rkyken kk olu Vito (Richard Ed
son) aabeyine gre daha renk krdr. Karakterler, kfrbaz ve elenceli talama-
laryla o gn olanlar mizah yoluyla hafifleten orta yal ve ihtiyar
bir grup siyahi adamdan oluan Yunan korosuyla tamamlanr.
Bu scak yaz gn ilerleyip sinirler tutuunca, ylesine yap
lan hareketler bile gze batar. Gnlk alverilerin hemen altn
da yatan cinsel ve rksal gerilimler patlaynca, ortaya kan fke
dolu iddet (polisin acmaszln ve yllarn hatrl likilerinin bir
anda kopuunu da zetleyen) 20. yzyl sonu Amerikas'ndaki
rklararas ilikilerin ne durumda olduunun net bir metaforudur.
Tartmal bir film olan ve kendisine amur atanlarca yalan yanl
aktarlan (biroklar film in ayaklanmaya ar olduunu ne sr
d) Doruyu Se pek altta kalmayan, fkeli bir film. Ayrca, radi
kal sayld iin Amerikan sinemasnda gittike daha az rastlan
lan siyahiler arasndaki ak ve dostluk grntleriyle dolu. Ekran
dan frlayacakm gibi duran parlak renkleri ve daha ok izgi ro
manlarn serbestliini artran hafife arpk kamera alaryla,
kanmz kaynatan rap arklarnn enerjisini yanstacak ekilde
kurgulanm Doruyu Se, hem k vitrini hem de sinemaclara
konularn, Hollyvvood'un ve szde bamsz ynetmenlerin o za
mana kadar grmezlikten geldii ya da arptarak sunduu ya
amlardan seme olana tand iin, film yapm tarihinin de en
etkileyici filmlerden biri oldu. Dikkate almamak cesaret ister. EH
 ABD (Dog Eat Dog, Warner Bros.)
91 dk. Renkli
Ynetmen: Michael Moore
Yapmc: Michael Moore
Senaryo: Michael Moore
Grnt Ynetmeni: Chris
Beaver, John Prusak, Kevin
Rafferty, Bruce Schermer
Mzik: Buddy Kaye
Oyuncular: James Bond, Pat
Boone, Rhonda Britton, Anita
Bryant, Karen Edgely, Bob Eubanks,
Ben Hamper, Dinona Jackson,
Timothy Jackson, Tom Kay, Michael
Moore, Kaye Lanl Rae Rafko,
Ronald Reagan, Fred Ross, Robert
Schuller, George Sells, Roger B.
Smith, Steve Wilson
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Michael Moore (Bar
Filmi dlOnur mansiyonu)
ABD (TriStar)
122dk, Technicolor
Ynetmen: Edward Zwick
Yapmc: Freddie Fields
Senaryo: Kevin Jarre
Robert Gould Shaw'un
mektuplarndan; Lincoln Kirstein'in
Lay This Laurel ve Peter Burchard'm
One Gallant Rush isimli
kitaplarndan
Grnt Ynetmeni: Freddie
Francis
Mzik: James Horner
Oyuncular: Matthew Broderick,
Denzel Washington, Cary Elwes,
Morgan Freeman, Jlhml Kennedy,
Andre Braugher, John Finn,
Donovan Leitch, JD Cullum, Alan
North, Bob Gunton, Cliff De Young
Oscar Denzel Washington (yardmc
erkek oyuncu), Freddie Francis
(grnt ynetmeni), Donald O.
Mitchell, Gregg Rudloff, Elliot Tyson,
Russell Williams (ses)
Oscar adaylklar Norman
Garwood, Garrett Lewis (sanat
ynetmeni), Steven Rosenblum
* (kurgu)
ROGER & ME (1989)
Michael Moore'un Michigan, Flint'tekl General Motors Fabrikas'nda gerek
leen toplu iten karmalarn sonular ve eylemlerinin neye yol atn grsnler
diye ynetmenin bizzat GM'nin ynetim kurulu bakan Roger Smlth'le grp
onu Fllnt'e getirmek iin yapt baarsz giriimleri anlatan bu kara-mizah rnei
belgesel kesinlikle etkileyici; ayrca filmlerin hem elenceli hem de siyaseten fazla
syla sivri olabilecei yolundaki kantlar glendiriyor. Ne var k Moore'un hakl ve
yakc fkesi, Flint'in kurbanlar ve kt adamlarna kar bizim de paylamaya a
rldmz az laf yapan bir stnlk taslamayla bir arada; ama ortaya kan, o
u zaman cokulu ve asla skmayan bu samimi film, ucuza kam ekimlerden ve
gazeteciliin ar basitletirme oyunlarndan tamamen de yoksun saylmaz. Filmin
konusu olan Reaganizm'ln glckler saan ta yreklilii filmin tarzyla uyum iin
de olur; eletirmen Dave Kehr de lk gsterime girdiinde Roger & Me'yi filme tam
oturan u szlerle tanmlamt: "nsana kendisini iyi hissettiren lk gaddarlk film i."
Roger & Me'nin olaylarn gerek sreleri ve kronolojik sralarn takmayan ra
hatl, o zamanlar en azndan bir eletirmenin Moore'u kaale almayp arlatan de
mesine yol at. Buna ramen yapt ses getirici haberlerde gz ard edilemeyecek
gerekler de var. Moore'un elendirme amal poplist arzusu kendisine ticari ba
ar ve fikirlerini daha geni alana yayma olana salad; koltuklarnn kabarmas
ve bir dizi kestirme gazetecilik yolu da yanna kr kald. Yine de son kertede han
gisinin daha nemli olduunu sormak gerek: kurumsal hrs m yoksa Moore'un
ego tribi mi? JRos
GLORY (1989)
Zafer
Amerikan Yurttalk Haklar konusunun gndeme gelmesinin ardndan tarihin
ykntlar arasndaki az bilinen ykleri karp diriltmek moda oldu. Edward
Zwick'in Zafer'i de belleklerdeki bo sayfalan yeniden doldurmak zere yaplan a
lmalardan biri.
Film i Sava srasndaki cephelerden birinde balyor; eski kle John Rawlins
(Morgan Freeman) len askerleri gmmeye uramaktadr. Daha sonra, liberal ve
beyaz bir asilzade olan Albay Robert Shaw (M atthew Broderick) Birlik Ordusu'nun
ilk siyah gnll alaynn bana atanr. Savan k nedeni olan kleler ve zgr
siyahlar artk ona emanettir; sonunda hepsi kaleyi ele geirmeye yollanacaklardr.
Tarihin teki yzn anlatmasyla kendisinden sonraki filmlere ilham kayna
olan Zafer ayrca kadrosundaki baarl, gen siyahi oyunculara kendilerini gster
me olana salad. Bunlarn en nde geleniyse Er Trip rolyle ilk Oscar'n alan
Denzel Washington'du. Jlhmi Kennedy ve Andre Braugher da ne kan dier isim
ler. Filmde, dnemin simgeleri, kukuya yer brakmakszn siyahlarn ve beyazlarn
uyum iinde yaamas uruna yaplan zverilere bir gzelleme niteliinde kullanl
m olsa da, gnmzde rk ayrmclndan kaynaklanan gerginliklere merhem
olmalar da amalanm. Zafer'n ar duygusallk ve yce ereklerle ykl olduu
doru. Ama gereklere dayanan kahramanlk yks ve James Horner'n yapt
baarl mzikleriyle bir o kadar da bugnk kinik tutum un panzehiri. GC-Q
ASTENICHESKIJ SINDROM (1989) SSCB (G osklno, Odessa)
153dk, SB/Renkli
Bugnn dnyas hakknda mthi ama bir o kadar da kaldrlmas ya da an Dili: Rusa
lalmas zor bir film, nk filmlerin tabi olduu birok kural iniyor. Saygdeer Ynetmen: Kira M u ra to v a
(ve sayg duyulan sivri diliyle) o zamanlar 50'll yalarnda olan Kira Muratova'nn Senaryo: A leksand r C hernykh,
Kira M u ra to v a , Sergei Popov
ynettii Astenicheski] Sindrom'a belki de hakl olarak "glasnostun tek bayapt"
Grnt Ynetmeni: V la d im ir
deniliyor. Ayn zamanda Prestroyka zamannda yaplan filmlerden Rus hkmeti
Pankov
nin yasakland tek Rus filmi; yasaklanma nedeni olarak daha ok filmin az bo
Mzik: Franz S chubert
zukluu gsterilse de devlet filmin haklarn Moskova'daki bir sinema kulbne sa Oyuncular: O lga A n to n o v a ,
tnca illa k gsterim olana buldu. Film kocasnn lmn bir trl sindiremeyen Sergei Popov, G allna Zakhurdayeva,
ve inde her an patlamaya hazr, ykc bir fke tayan orta yal bir doktor olan Natalya Buzko, A leksandra
Svenskaya, Pavel Polishchuk,
Natasha (Olga Antonova) adl bir kadnn 40 dakika sren siyah-beyaz yksyle
Natalya Ralleva, Gallna
balar. Daha sonra renkli ama daha allmadk bir yk balar: Bir lse ngilizce Kasperovlch, V ik to r A rlstov, N ikolai
retmeni olan Nikolai (filmin senaristlerinden Sergei Popov oynuyor) etrafnda ne Sem yonov, O leg Shkolnik, Vera

olup bittiinin farkna varmadan sk sk uyuyakalmadadr. Filmin bal hem dok S torozheva, A leksand r C hernykh,
Leonid Kushnir, Nadya Popova
torun kzgnln hem de retmenin uyuukluunu kapsyor gibi grnen bir tr
Uluslararas Berlin Film
zayfla ya da sakatla iaret eder. Belli ki Muratova her ki davran trn de Festivali: Kira M u ra to v a (G m
genel olarak ada toplumun kflenmi ynnn sembol olarak grr. Ynet Ayzel Jri dl ), (A ltn Ay
men, Bat'yla aramzda temel bir fark yok bence, insanolu her yerde ayn. Dn adayl)

yada anlay snrlarmz aan bir ac ve zalimlik gryorum," demitir.

Baka bir syleyile, bu trajikomik destann komnizm sonras Rusya'ya dair
syleyecek sz ok, ama eytann gnmzde dizginlerinden boanmas zerine
son zamanlarda yaplm bir iki bayapttan biri ayn zamanda. Sizi lgna evirebi
lir ki kukusuz amac budur, ama kesinlikle unutamazsnz. Ayrca Muratova bun
dan sonraki en az ki filminde daha, Three Stories (1987) ve Chekhov's M otifs'le
(2002), hem oyunculuktaki ar stlllzasyonu hem de ki ya da daha fazla yky
bir filme sktrmay srdrr. Her ki unsur da onun son dnem filmlerini, oyuncu
olarak da yer ald Brief Encounters (1967) gibi nispeten daha geleneksel ve da
ha doalc ilk dnem filmlerinden ayrr. JRos

ngilizce ad: The Asthenic

Syndrome
ABD (Outlaw, Virgin)
100dk, Renkli
Ynetmen: Steven Soderbergh
Yapmc: John Hardy
Senaryo: Steven Soderbergh
Grnt Ynetmeni: Walt Lloyd
Mzik: Cliff Martinez
Oyuncular: James Spader, Andie
MacDowell, Peter Gallagher, Laura
San Giacomo, Ron Vawter, Steven
Brill, Alexandra Root, Earl T. Taylor,
David Foil
Oscar adaylklar: Steven
Soderbergh (senaryo)
Cannes Film Festivali: Steven
Soderbergh (Altn Palmiye),
(FIPRESCI dl), dl Yaaba ile
paylat, James Spader (erkek
oyuncu)
SEX, LIES, AND VIDEOTAPE (1989)
Seks Yalanlar
Bugn en ok Erin Brockovich (2000) ve Trafikle (2000) tannan yazar-ynet-
men Steven Soderbergh, 1989'da Cannes Film Festivali'nde Altn Palmiye ve En iyi
Erkek Oyuncu dllerini kazanan bu ilk uzun metrajl filmiyle etkileyici bir k yapt.
Yalnzca sekiz gnde yazd ve 1,2 milyon dolarlk bir bteyle be haftada
ektii Seks Yalanlar bamsz sinema endstrisini deitiren film olarak tannd,
nk ticari sinemann seyircisini, aksi takdirde karacaklar kk lekli indie
filmleri grmeleri iin ayartmt. Buram buram tten Gney'deki gnmz ilikile
rine, esprili, seksi ve zeki bir bak atan bu film kesinlikle karlmaz.
St. Elmo's Fire (1985) ve Greystoke: The Legend o f Tarzan'da (1984) gr
nen Andie MacDowell, ilk barolnde bencil bir avukat olan John'la (Peter Gallag-
her) yavan ve cinsel hayatlarnn yok denecek kadar az olduu evliliinden bunal
m mkemmel ev kadn Ann Millaney'yi canlandryor. John'sa, Ann'den gizli
onun yaramaz kz kardei Cynthia'yla (Laura San Giacomo) ii piirmitir; ne var ki
John'un eski okul arkada Graham (James Spader) gelip de onlar kendileri ve bir-
birleriyle ilgili gereklerle yzlemeye zorlaynca, tm srlar ve l ilikile
rindeki yalanlar bir bir dklr. Elbette Graham'n da ortaya dklecek
srlar vardr: her birinde bir kadnn cinsel srlar hakknda dobra dobra ko
nutuu bir bagaj dolusu video kaseti. Ama kendisine alacak bu kadar
kadn nereden bulmutur?
Soderbergh'in diyaloglar nefes kesici bir dobralkta ve filmini doldu
ran yetenekli oyuncular da bunun fazlasyla hakkn veriyorlar. Eski man
ken ve nnde hl epey yolu olan MacDowell, tutucu Gney iei ro
lnde mthi, snr tanmaz kz kardei rolndeki San Giacomo ise iyi bir
keif. Yine de film, eski bir genlik filmleri oyuncusu (Pretty in P ink-1986,
Less Than Zero- 987) olan ve bu filmde Soderbergh'in bastrlm drtl
snn en ilgincini, beklenmedik bir derinlik ve duyarllk katarak ustalkla
canlandran Spader'n filmi esas. Muhteem. JB
SAY ANYTHING (1989) ABD (Fox, G rad e)
Bir ey Syle 100 dk, Renkli
Ynetmen: Cam eron C row e
Eski Rolling Stone yazarlarndan Cameron Crovve, ilk ynetmenlik denemesin Yapmc: Polly Platt
de genlik aknn ruhunu olduu gibi yakalamay baarm. Baarsz bir gen Senaryo: C a m eron C row e
Grnt Ynetmeni: Laszl
Lloyd Dobler'in (John Cusack) nnde hayatta ne yapmas gerektiine karar ver
Kovcs
meden nce, diledilnce geirebilecei bir yaz vardr. Tek yapmak istedii de bu
Mzik: A n n e D udley, Richard
zaman parlak bir renci olan Dlane Court'la (lone Skye) geirmektir, kzn boan G ibbs, Nancy W ilson
m babasnn (John Mahoney) tirazlarna ramen. Oyuncular: John Cusack, lone
Bir ey Syle'yi dier genlik ak filmlerinden stn yapan oyunculuklardaki i Skye, John M ahone y, Lili Taylor,
A m y Brooks, Pamela Segall, Jason
tenlik ve Crovve'un ilikilere drst ve esiz yaklamdr. Genellikle bu tr filmler
G ould, Loren Dean, G lenn W a lke r
de, kzlar film boyunca hayallerinin erkeini kendilerine ak etmeye alr. Ancak Harris Jr., Charles W a lk e r, Russel
burada kendisini aka adayan duyarl Llooyd'dur (Cusack bu rol yi oynam), Lunday, Polly Platt, G loria
mesafeli ve kat duransa, niversite planlarna ve birine "bir ey sylemek" in C rom w ell, Jerem y Piven, Patrick
O 'N eill
babasnn onayna bal Diane'dir. Crovve'un senaryosu Lloyd'un aknn ve kalp
acsnn her ann mkemmel bir biimde yakalar: Dianee kma teklif etmek iin
aknca ilk telefon at sahneden (ki Diane'in onun kim olduunu hatrlamas
iin okul yllna bakmas gerekir), acs yznden okunan Lloyd'un, kafasnn s
tnde tuttuu, Peter Gabrlel'in "n Your Eyes"n alan bir kasetalarla Dlane'nln
evinin nnde dikildii, kadnlarn favorisi olan sahneye kadar. Mkemmel. JB

THE UNBELIEVABLE TRUTH (1989) ABD (A c tio n )

nanlmaz Gerek 90 d k, Renkli
Ynetmen: Hal Hartley
Bamsz sinemac Hal Hartley'nin ilk filmi olan The Unbelievable Truth her Yapmc: Hal H artley, Bruce W eiss
ynyle drt drtlk bir k filmi olmasa da olduka etkileyici. Ynetmenin Long
Senaryo: Hal Hartley
Grnt Ynetmeni: M ichael
Island'daki kendi kasabasnda ektii filmdeki karakterlerden bakalar, hapis
Spiller
haneden km evine dnen ve yanllkla rahip sanlan bir tamirci (Robert Burke);
Mzik: Jim C olem an, Kendall
i amar reklamlarnda modellik yapmaya balayan, siyasi adan yabanclam Brothers, Philip Reed, W ild Blue
bir gen kz (Adrienne Shelley) ve onun esnaf zlhniyetli, dar kafal babasdr (Chris- Yonder

topher Cooke). Burke, Shelley ve Cooke daha sonraki filmlerinde de Hal Hartley'le Oyuncular: A d rie n n e Shelly,
R obert John Burke, Chris Cooke,
almaya devam ederler: Burke Simple Men (1992) ve Flirt'te (1993), Shelley
Julia M cNeal, K a therine M ayfield ,
Trust'ta (1990), Cooke da Trust ve Simple Men'de. G ary Sauer, David Healy, M a tt
Gen kz kresel ykm fantazllerine; babas paraya; ve bunlarn dndaki ne M alloy, Edle Falco, Jeff H o w ard,

redeyse herkes grnrde tamircinin ledii iki cinayete kafay takmtr. Oyuncu Kelly Reichardt, Ross Turner, Paul
Schulze, M ike Brady, Bill Sage
luklarda ara sra grlen tekdzelik filmin nn kesse de, film, yksnn, karak
terlerinin ve yapmnn garipsenen orijinallii ve allmadk, souk espri anlayyla
izleyiciyi kendisine balyor. JRos

Tayvan (Artificial Eye, 3-H, Era)
157dk, Renkli
Dili: Tayvanca / Mandarin /
Japonca
Ynetmen: Hsiao-hsien Hou
Yapmc: Fu-Sheng Chiu
Senaryo: T'ien-wen Chu, Nien-Jen
Wu
Grnt Ynetmeni: Chen
Huai'en
Mzik: Tachikawa Naoki
Oyuncular: Wou Yi Fang,
Nakamura Ikuyo, Jack Kao, Tony
Leung Chiu Wai, Tianlu Li, Ikuyo
Nakamura, Shufen Xin
Venedik Film Festivali: Hsiao-
hsien Hou (Altn Aslan)
ngilizce ad: A City O f Sadness
BEIQING CHENGSHI (1989)
Aclar Kenti
Burada anlatlmas gereken ki ayr yk var. ilki, nerede ve ne zaman ortaya
kaca belli olmayan u mthi hikaye: Bir lkede bir Yeni Dalga'nn, bir sanat
akmnn bagstermesl ve bir ya da iki (nadiren daha fazla) olaanst yetenekli
sinemacnn ortaya kmas. Bu hikaye 1980'lerde, Yeni Sinema ad altnda Tay
van'da gerekleti ve o dnemde kan en yetenekli ynetmenlerden biri Hslao-
hsien Hou'ydu. Hou'nun ilk filmleri kiisel ve otobiyografik almalard (The Boys
from Fengkuei, A Summer a t Grandpa's, Dust in the Wind, The Time to Live ve
The Time to Die). Bu filmler onun hz duyumunu, planlarnn fiziksel younluunu
ve en basit durumlar filme alrken bile grnrde deimeyen tarzndaki anlaml
gc ortaya koyuyordu.
kinci hikyeye gelince, bu bir ulusun kendisini anlatmas iin sinemay gerek
sindii o kanlmaz anla, dier bir deyile toplu otobiyografisiyle lgilidir. 1989'da
adada 40 yl boyunca hkm sren askeri diktatrlk yklnca, sinemaclar da Tay
van'n yakn tarihini anlatma frsat buldu. Ve "znel avangard yaratc ynetmen"
olan Hou'nun da yapmaya karar verdii (Kukla Ustas ve Good Men, Good
Woman'da da srdrd) buydu. Tayvan'da sinemann nihayet lkelerinin yakn
tarihine de bakabildii byk bir adm saylan Beiqing chengshi, esasl bir dnm
noktas oldu, bu olgu ayn zamanda filmin geni kitlelere ulamasn salad.
Tarihi sslemelerle ada sinemann bileimi olan Beiqing chengshi kar
mak anlat yaps (drt erkek kardein arap sana dnm yaamlar zerine
kurulu) ve ierdii ykl miktarda tarihsel bilgiyle, dnemi, topluluu, bireyleri, on
larn i alkantlarn ve her bir kardein ister istemez bal olduu farkl topluluk
larn beklentilerini izleyiciye gzel ve duygusal bir biimde hissettiriyor. Beiqing
chengshi yalnzca bir bayapt deil, bir lkenin nemli olaylarn anlatmaya niyet
lenen ama ou zaman skc antlar olmaktan teye gidemeyen tm o filmlerin
rnek almas gereken bir film. J-MF
S'EN FOUT LA MORT (1990) Fransa / Almanya (Cina, NEF)
97dk, Eastmancolor
Fransz ynetmen Claire Denis, Cboco/at (1988), S'en fo u t la m o rt (1990) ve Dili: Franszca
J'ai pas sommeil'den (1994) smrgecilik ve sonras hakkndaki lemesi olarak Ynetmen: Claire Denis
bahseder. S'en fou t la m o rt Fransa'da tekinsiz bir banliy gece kulbnn bod Yapmc: Francis Boespflug,
rum katndaki yasad horoz dvleri iin horoz yetitiren Dah (Isaach De Banko- Philippe Carcassonne
Senaryo: Claire Denis, Jean-Pol
l) ve Jocelyn (Alex Descas) adl iki siyahinin birka ayn, belgesele yakn bir tarzla
Fargeau
takip ediyor. Filmin insann iini karartan klostrofobik havas, yasad mltecilerin
Grnt Ynetmeni: Pascal
smrlmesine dair izdii erevenin tesinde, Jocelyn'le gece kulbnn sahibi Marti
nin olu Michel (Christopher Buchholz) arasndaki gerilim ykselirken bu marjinal Mzik: Abdullah brahim
dnyadaki g, iddet, arzu ve zorbalk dengelerini incelemek in mthi bir or Oyuncular: Isaach De Bankol,
tam salyor. Michel, babasnn ve zellikle Jocelyn gibi kendisinin de gz koydu Alex Descas, Solveig Dommartin,
Christopher Buchholz, Jean-Claude
u gzel sevgilisi Tonl'nln (Solveig Dommartin) Jocelyn'e gsterdii ilgiyi kskan
Brialy, Christa Lang, Gilbert Felmar,
yor. Daniel Bellus, Franois Oloa Biloa,
Jocelyn ve Michel arasndaki ekimenin filmin sonundaki anlamsz cinayetle Pipo Sarguera, Alain Banicles,
vahi bir biimde son bulmas, smrgecilik sonrasndaki iddetin anlamszlnn Valrie Monnet
Venedik Film Festivali
altn iziyor, klorozlarn eitilmesinin ve karakterlerin yzleriyle bedenlerinin yakn
Dominique Auvray (kurgu)
planlardan oluan i bir kurguyla sunulmasnn yansra Descas ve Bankol'n
gl oyunculuklar, filmi koullar uygun olduunda "hangi rk, renk ya da kken
den olursa olsun her erkein her eyi yapabileceinden yola kan, nsan doas
na dair youn ve samimi bir deneyim haline getiriyor. CO
ngilizce ad: No Fear, No Die

REVERSAL OF FORTUNE (1990) ABD / Japonya (Reversal,

Talihin Dn Shochiku-Fuji, Sovereign, Warner
Bros.)
111 dk. Technicolor
Zengin ve kstah bir adamn gzden dmesini izlemek kadar heyecan verici
Ynetmen: Barbet Schroeder
bir ey yok. Claus von Blovv da hem gerek hayatta hem de Jeremy Irons n Os-
Yapmc: Oliver Stone, Edward R.
car kazandran bir performansla canlandrd gibi bu filmde, gerekten gzden Pressman
dt. Senaryo: Nicholas Kazan
1980'lerin en nl davalarnda birinde, AvrupalI aristokrat von Blovv ok Alan M. Dershowitz'in kitabndan
zengin kars Sunny'yi (bu filmde Glenn Close) ldrmek amacyla ar dozda ins- Grnt Ynetmeni: Luciano
Tovoli
linle kalc olarak komaya sokmakla sulanmt. Barbet Schroeder'in filmi, von B-
Mzik: Mark Isham
lovv'un avukat Alan Dershovvitz'in kitabna dayanyor ve bizi davaya uzanan yol
Oyuncular: Glenn Close, Jeremy
daki olaylar arasnda zekice gezdirirken, sonular herkese bilinen iki davayla pa Irons, Ron Silver, Annabella Sdorra,
ralele olarak kurgulanm geriye dnlerden ve komadaki Sunny'nin anlatmn Uta Hagen, Fisher Stevens, Jack
dan yararlanyor, ilk davada sulu bulunan Claus von Blovv, kincisinde aklanm Gilpin, Christine Baranski, Stephen
Mailer, Christine Dunford, Felicity
t.
Huffman, Mano Singh, Johann
Nicholas Kazan'n keskin senaryosu bize ok fazla bo zaman olan zengin in Carlo, Keith Reddin, Alan Pottinger'
sanlarn nasl yaadn (Sunny'nin durumunda yaayamadn) gsteriyor. Belge Oscar: Jeremy Irons (erkek
sel deil, srkleyici ve baarl bir drama olan film "gerekten yapt m?" sorusu oyuncu)
nu yantlamak yerine bizi kendi sonularmz karmaya yneltiyor. JB Oscar adaylklar: Barbet
Schroeder (ynetmen), Nicholas
Kazan (senaryo)
ABD (Warner Bros.)
145dk, Technicolor
Ynetmen: Martin Scorsese
Yapmc: Irwin Winkler
Senaryo: Nicholas Pileggi and
Martin Scorsese
Nicholas Pileggi'nin Wise Guy isimli
romanndan
Grnt Ynetmeni: Michael
Ballhaus
Tema mzii: Paul Anka, Jeff
Barry, Eric Clapton, Ernie Erdman,
Paul Evans, Claude Franois,
George Harrison, Mick Jagger, Mel
London, Elias McDaniel, McKinley,
Harry Nilsson, Phil Spector, Pete
Townshend
Oyuncular: Robert De Niro, Ray
Liotta, Joe Peso, Lorraine Bracco,
Paul Sorvino, Frank Sivero, Tony
Darrow, Mike Starr, Frank Vincent, GOODFELLAS (1 9 9 0 )
Chuck Low, Frank DiLeo, Gina
Mastrogiacomo, Catherine
Sk Dostlar
Scorsese, Charles Scorsese
Oscar: Joe Pesci (yardmc erkek Bir grup mahalle sahtekarnn hayatlarndan 30 yllk bir blm ele alan bu
oyuncu) epik filmle Martin Scorsese Mean Sfreefs'teki (Arka Sokaklar, 1973) kaba konu
Oscar adaylklar: Irwin Winkler an ou talyan asll serserilerin dnyasna geri dnyor. Serseri ocuk Henry Hill
(film), Martin Scorsese (ynetmen),
(Ray Liotta) taksi duranda taklmaktan uak karmaya, havaalan soygunlarna,
Nicholas Pileggi, Martin Scorsese
(senaryo), Lorraine Bracco (yardmc gaspa, feci bedensel zarara, uyuturucu satclna ve son olarak muhbirlie terfi
kadn oyuncu), Thelma eder. Bu arada Corleone kadnlarnn aksine kocasnn yaam biiminin yol at
Schoonmaker (kurgu) pisliklere bulamadan edemeyen Yahudi bir kadnla (Lorraine Bracco) evlenir. Ama
Venedik Film Festivali: Martin asl nemli olan tabii ki Henry'nin erkeklerle olan sk dostluklardr: Serinkanl ama
Scorsese (Gm Aslanynetmen)
iddete eilimli bir soyguncu olan Jimmy'yle (Robert De Nlro) ve byklerin aras
na katlmay uman dengesiz psikopat Tommy'yle olan ilikileri. Sonuta, FBI
Henry'yi ayartr ve Henry hayatta kalan az saydaki arkadan ihbar ederek kendi
sini- "Bologna usul spagetti istediinizde kfteli erite verdikleri" bir Federal Tank
Koruma zindanna hapsolmu bulur.
Film, enesini tutamayan muhbirin yksn anlatmak konusunda efsanevi
The Godfather'a (Baba, 1972) oranla ok daha serinkanl. Hatta Sk Dostlar orga
nize su dnyasndaki adetleri ve alkanlklar incelemesiyle, neredeyse komedi fil
mi M arried to the Mob'a (Babann Metresi, 1988) elik edebilecek nitelikte. zen
le seilmi pop arklarnn aralksz bombardmannn desteiyle, yasad Ameri
ka'nn bu panoramas btnyle iren olan ve giderek daha da yozlaan insanla
r iki buuk saate yakn bir sre boyunca hi sklmadan takip ediyor, ikincil bir rol
de yer alan ve kendini ne karmayan De Niro, zaman zaman tand herkesi l
drmeden rahata ermeyecekmi izlenimi veren bastrlm ama her an her eyi ya
pabilecek hrsz olarak insannn kann donduruyor. Ancak filmin en gze batan
oyuncusu, kafay syrm Tommy'yi az bozuk laf ebeliklerinden lmcl tehditle
re ya da akl almaz canavarlklara birdenbire srayabilen cani bir Lou Costello yo
rumuyla canlandran Pesek Film yasann (ve her trl olas yasann) dnda geen
hayatlarn korkun sonunu ahlaki mesajlar vermeksizin aktarmay baaryor. KN
JACOB'S LADDER (1990) ABD (Carolco)
Dehetin Nefesi 115dk, Technicolor
Ynetmen: Adrian Lyne
Korku filmi Jacob's Ladder ruh gibi uucu bir yolculuk. Filmin byk bir bl Yapmc: Alan Marshall
m lmekte olan Jacob Singer'n (Tim Robbins) ruhunun, lmden nce kayp ve Senaryo: Bruce Joel Rubin
kark olduu anlarda, New York kentinde somutlaan ruhsal bir dnyada gei
Grnt Ynetmeni: Jeffrey L.
Kimball
yor. Jacob'n teki dnyaya yolculuu bir dizi dayanlmaz geriye dn, sanr ve
Mzik: Maurice Jarre
sonsuz sorgulamayla dolu.
Oyuncular: Tim Robbins,
Jacob's Ladder, Dante'nln "Cehennem"! gibi aa doru inen bir sarmal an Elizabeth Pea, Danny Aiello, Matt
dryor: Film ilerledike Jacob'n sanrlar daha da korkun bir hal alyor. nceleri b Craven, Pruitt Taylor Vince, Jason
Alexander, Patricia Kalember, Eriq
lisler ekranda ksaca belirirken, ksa sre sonra cehennem Jacob'n her yann sar
La Salle, Ving Rhames, Brian
yor. Tarantina, Anthony Alessandro,
rktc ve rahatsz edici grntlere karn, sonuta insann kendi yaamy Brent Hinkley, S. Epatha
la barmasna dair bir film olan Jacob's Ladder, Jacob'n, felsefeci Meister Eck- Merkerson, Suzanne Shepherd,
Doug Barron
hart'n szlerinin yolunda ruhunun zgrleebilmesi iin anlarndan ve balarn
dan kurtulmasn gsteriyor. Ynetmen Adnan Lyne bu ruhsal yolculuu gndelik
yaamn iine yerletirerek, kendimizi olaylara daha yakn hissetmemizi salyor.
Film tandk olan alp hafife rahatsz edici hale getirerek ya da irkinletirerek hi
bir eye gven duyulamayan ve neredeyse her eyin beklenmedik olduu stn
bir sinemasal dzey yakalyor. JKe

KING OF NEW YORK (1990) ABD / talya (Caminito, Rank,

Reteitalia, Scena)
Abel Ferrara'nm King o f N ew York'u yllar sren yasad faaliyetlerin ardn 103dk, Renkli
dan, gnahlarn affettirm ek iin kent merkezine bir hastane yaptrmak isteyen Ynetmen: Abel Ferrara
New York'lu uyuturucu babas Frank W hite'in (Christopher Walken) knn Yapmc: Augusto Caminito, Mary
Kane
gncesi. Frankin topluma bir eyler kazandrma abalar her yandan dmanca di
Senaryo: Nicholas St. John
renile karlayor; uyuturucu iindeki inli orta (Joey Chin), yerel mafya, iini
Grnt Ynetmeni: Bojan
ok ciddiye alan sert polis memuru (David Caruso) onu alaa etmek iin ellerin Bazelli
den geleni yapyor. Frank'in beyhude abalar, kentin su gruplar arasndaki kan Mzik: Joe Delia
l bir hesaplamayla son bulan, etnik temellere dayal bir ete savan tetikliyor. Oyuncular: Christopher Walken,
Baroldeki Walken, arpk bir ahlak anlay olan acmasz katili stn bir oyun David Caruso, Laurence Fishburne,
Victor Argo, Wesley Snipes, Janet
culukla canlandrrken, Frank'in adam Jimmy Jump rolndeki Laurence Fishburne,
Julian, Joey Chin, Glancarlo
filmin cokulu enerjisine katkda bulunuyor. Ferrara'nm btn filmleri gibi King o f Esposito, Paul Calderon, Steve
N ew York da zor izlenen bir film. ok sayda insann ld bu vahi ve rahatsz Buscemi, Theresa Randle, Leonard
edici filmde ynetmenin ilkrneksel Gotham Kenti olarak izdii New York'un L. Thomas, Roger Guenveur Smith,
Carrie'Nygren, Ernest Abuba
uyuturucuya batm iddet dolu yeralt dnyasnda kurtuluu arayan karakterler
ileniyor. Ferrara'nm 1992'de ektii ve Walken'm canlandrd uyuturucu baba
s ne denli sapmsa o kadar yolsuzlua bulam olan, Harvey Keitel'in canlandr
d isimsiz bir polisi ele alan bir sonraki filmi Bad Lieutenant, ynetmenin gnah
ve arnma konusuna getirdii kanl ama derinlikli bakn daha da ileri bir rneiy
di RDe

ABD (Tig, Majestic) 183m Color
Dili: ngilizce / Siu dili / Pawnee dili
Ynetmen: Kevin Costner
Yapmc: Kevin Costner, Jim
Wilson
Senaryo: Michael Blake
kendi kitabndan
Grnt Ynetmeni: Dean
Semler
Mzik: John Barry, Peter Buffett
Oyuncular: Kevin Costner, Mary
McDonnell, Graham Greene,
Rodney A. Grant, Floyd "Red Crow"
Westerman, Tantoo Cardinal,
Robert Pastorelli, Charles Rocket,
Maury Chaykin, Jimmy Herman,
Nathan Lee Chasing His Horse,
Michael Spears, Jason R. Lone Hill,
Tony Pierce, Doris Leader Charge
Oscar: Jim Wilson, Kevin Costner
(film), Kevin Costner (ynetmen),
Michael Blake (senaryo), Dean
Semler (grnt ynetmeni), Neil
Travis (kurgu), John Barry (mzik),
Russell Williams, Jeffrey Perkins, Bill
W. Benton, Gregory H. Watkins
(ses)
Oscar adaylklar: Kevin Costner
(erkek oyuncu), Graham Greene
(yardmc erkek oyuncu), Mary
McDonnell (yardmc kadn
oyuncu), Jeffrey Beecroft, Lisa
Dean (sanat ynetimi), Elsa
Zamparelli (kostm)
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Kevin Costner (Gm
Ayyapmc/ynetmen/erkek
oyuncu), (Altn Ay adayl)
DANCES WITH WOLVES (1990)
Kurtlarla Dans
"Snr grmek istiyorum... yok olup gitmeden nce." Snr grmeye dair ro
mantik bir hayali olan idealist bir kuzeyli asker, i Sava'ta gsterdii kahramanlk
nedeniyle atanaca yeri seme hakkn elde eder ve Dakota'nn snr blgesine gi
der. Burada Lakota Siular'yla arkada olup yerli hayata ayak uydurur ve beyaz
adamn yerlilerin hayatna tecavzne ve alacakaranln, ovalarn yce kltr s
tne den glgesine tank olur. Kevin Costner'n ilk kez ynetmen koltuuna
oturduu iddial, epik, bir blm Lakota dilinde ekilip altyazyla sunulan Kurtlar
la Dans, Costner'n yzn gldrd ve aralarnda en iyi film (1931 'den beri ilk
kez bir western en iyi film seiliyordu) ve en iyi ynetmen de (Goodfellas'n ynet
meni Martin Scorsese'yi geride brakarak) olmak zere tam yedi Oscar kazand.
Kurtlarla Dans" Costner'n canlandrd Temen Dunbar'a yerlilerin takt
isim. Dunbar, ty takan komularnn yaam tarzlar karsnda nce aryor, son
ra meraklanyor ve sonunda byleniyor. Temenin kendini bulup yeni adn alma
snn yks, western'lere yakr bir biimde zengin, lirik, scak, beklenmedik kah
kahalarla dolu, yrek burkucu ve etkileyici bir sinemasal gce sahip. Costner'n ba
aryla kotarlm rejisi her bir yasl, mistik ya da romantik aral, atmalarla, bu-
falolarla veya Gney Dakota'nn grlmeye deer ovalaryla dolu heyecan verici
aksiyon sahnelerine vardryor. Baarl oyuncu kadrosu M ad Max' in grnt y
netmeni olarak tannan AvustralyalI Dean Semler'a iyi bir malzeme sunmu. Kzl
derililer, heybetli ve etkileyici grnen Amerikan yerlilerince benzeri grlmemi
bir sayg ve samimiyetle, gururlu, evik ve esprili kiiler olarak resmediliyor. Burada
Tekmeleyen Ku'u canlandran Graham Greene'in ve sava Rzgarl Sa' canlan
dran Rodney A. Grant'in adlarn zellikle anmak gerek.
Film fazlasyla duygusal, hatta yer yer melodrama kayyor. Ama incelii ve e
kicilii onu batan sona zevkle izlenen bir film haline getiriyor. Costner bir yl son
ra, kahramann Yumrukla Durur'la (Mary McDonnell) olan ilikisini ayrntlandran
ve yakalanm beyaz bufalo avclarnn akbetini gsteren sahnelerin yer ald bir
saatlik ek grnty kapsayan zel bir versiyonunu yapt filmin. Ama yeni bir ak
siyon sahnesi yoktu ve eklenen sre filmin hayranlar iin ok ho ve ekici olsa da
tempoyu dryordu. Aksiyon merakllar, batan sona soluksuz izlenen saat
lik orijinal versiyonu tercih ediyor. AE
HITLERJUNGE SALOMON (1990) Almanya / Fransa / Polonya
Avrupa Avrupa (CCC Filmkunst, Losange)
112dk, Eastmancolor
Dili: Almanca / Rusa
Marco Hofschneider'in canlandrd Salomon Perel soykrmdan sa kabil
Ynetmen: Agnieszka Holland
mek iin niforma, dil ve kimlik deitirir. Saygn PolonyalI ynetmen Agnieszka
Yapmc: Artur Brauner, Margaret
Holland tarifsiz psikolojik ikenceleri ve mucizevi kalar, dehete ve kan gsteri
Mngoz
sine girimeden soukkanllkla ilerken bukalemunvari kahramann yarglamak Senaryo: Agnieszka Holland
tan kanyor. Bu inanlmaz yky soykrm hakkndaki teki filmlerden ayran ve Salomon Perel'in kitabndan
arpc bir biimde inandrc klan da bu. Grnt Ynetmeni: Jacek
1938-1945 yllar arasnda geen Avrupa Avrupa, Salomon "Solly" Perel'in Petrycki, Jacek Zaleski

gerek anlarna dayanyor. Almanya'da yaayan gen bir Polonya Yahudisi olan
Mzik: Zbigniew Preisner
Oyuncular: Marco Hofschneider,
Solly'nin yaam, ailesinin yaad eve Naziler bir baskn yapnca keskin bir dn
Salomon Perel, Ren Hofschneider,
yapyor. Ailesinin dalmasyla yalnz kalan Solly, giydii Nazi niformas sayesinde Piotr Kozlowski, Klaus
lmekten kurtuluyor. Bu davran, rol yaparak srdrecei yaamn balatyor. Abramowsky, Michle Gleizer,
Solly nce Dou Polonya'daki bir Rus yetimhanesine dp komnist dogmay et Marta Sandrowicz, Nathalie
Schmidt, Delphine Forest, Andrzej
raflca reniyor ve Yahudi kimliini gizleyerek dini "kitlelerin afyonu" olarak red Mastalerz, Wlodzimierz Press,
dediyor. Ardndan Hitler'ln askerleri onu Almanya'ya geri getiriyorlar ve Aryan ola Martin Maria Blau, Klaus Kowatsch,
rak kabul edilip orduda Rusa tercman olarak grev alyor. Oynad roldeki e Holger Hunkel, Bernhard Howe
liki ve tehlike, Hitler genliine katlp Yahudiler'i nasl tespit edip ldreceini Oscar adaylklar: Agnieszka
Holland (senaryo)
renmesiyle dorua ulayor.
Yakkllyla ecinsel bir Nazi subaynn ve (Julie Delpy'nln oynad) ekici
ama koyu bir Yahudi dman bir kzn kalplerini aldnda, snnetli olduunu giz
lemesi iyice riskli bir hal alyor. Solly'nin gerek kimliini hatrlatan tek ey olan sn
neti, film in anlatsnda nemli bir metafor olarak yer ediniyor. Avrupa Avrupa'nn
en etkileyici sahnelerinden bazlar Solly'nin oynad rolle fazla zdeleerek ger
ek kimliin mmkn olmadn gstermesiyle oluuyor, ilgintir, filmin sonunda
bir katarsls ya da trajedi yok ama Solly erkek kardei Isaak'la (Ren Hofschnelder)
mucize sonucu bir araya geldiinde, "oyunculuunun" sona ermekten ok uzak
olduunu gryoruz. Al

ngilizce ad: Europa Europa

ABD (Silver Screen, Touchstone)
119dk, Technicolor
Dili: ngilizce / talyanca
Ynetmen: Garry Marshall
Yapmc: Arnon Milchan, Steven
Reuther
Senaryo: J.F. Lawton
Grnt Ynetmeni: Charles
Minsky
Mzik: James Newton Howard
Oyuncular: Richard Gere, Julia
Roberts, Ralph Bellamy, Jason
Alexander, Laura San Giacomo,
Hector Elizondo, Alex Hyde-White,
Amy Yasbeck, Elinor Donahue,
Judith Baldwin, Jason Randal, Bill
Applebaum, Tracy Bjork, Gary
Greene, Billy Gallo
Oscar adaylklar: Julia Roberts
(kadn oyuncu)
PRETTY WOMAN (1990)
zel Bir Kadn
1940'larn romantik komedilerinin modern bir hava katlm bir versiyonu olan
zel Bir Kadn, 1980'lerin sonunda Hollywood'taki retimin byk blmn olutu
ran vurdulu krdl erkek filmlerinin panzehiri gibi ortaya kt. 1990'n en ok gie ya
panlarndan biri olan film, "randevu filmi" trn yeniden popler klmay baard. Ba
langta 3 Thousand adl bir senaryoya dayanarak Los Angeles'takl fahielerin duru
mu hakknda i karartc bir portre olarak dnlm bir film iin hi de fena deil.
zel Bir Kadn, 80'lerin ortasndan beri nemli bir baarya imza atmam olan
Richard Gere'e ve bu filmle Oscar adayl kazanan Julia Roberts'a kariyerlerinde bir
srama yaatt. Los Angeles'ta bir gezisinde bulunan zengin iadam Edward Lewis
(en tatl halindeki Gere) Hollywood Bulvar yaknlarnda kaybolur ve karsna kan "al
tn kalpli fahie" Vivian'a (mini etek ve dlzstne kadar uzanan deri izmeler iindeki
Roberts) Beverly Hllls'dekl oteline nasl dnebileceini sorar. Akll ve duyarl bir fahie
olan Vivian onu istedii yere gtrmeyi teklif eder. ok gemeden Edward'i etkilemi
ve bir haftalna emrine amade olmay adama kabul ettirmitir. Vaktinin ve emeinin
karlnda Edward'in kredi kartn giysi almak zere snrszca kullanabilecek, Hctor
Elizondo'nun canlandrd dost canls otel grevlisinin yardmlaryla kibar bir restoran
da nasl yemek yemesi gerektiini renecektir. Pek tabii, Vivian verenine ak olur.
Btn bu hikaye hi de nandrc deil tabii k. Bir kere Hollywood Bulvar'nda y
ryen herhangi birinin Vivan kadar k ve bakml olmas pek akla yakn deil. Ro-
berts'n fahie rolndeki byk baars siyaseten yanl ancak zel Bir Kadn'm ekici
lii bunlar glgede brakmay baaryor. Pygmallon'la Sindrella'nn birletirilip gnm
ze uyarlanm bir versiyonu olan film zevkle zlenen iki yldz oyuncusunun birinci snf
oyunculuklaryla, ynetmen Garry Marshall'n ho rejisiyle ve keskin, komik senaryosuy
la ne kyor. JB
 Kanada (Clnephile, Ordnance,
Winnipeg)
Yeralt klt filmlerinin VVnnipegli ustas Guy Maddin, Tales From the Gimli 90dk, SB
HospitaTn ardndan nispeten daha yksek bir bteyle daha da tuhaf slyah-beyaz Ynetmen: Guy Maddin
filmi A rcha ngei ekti. Film, 1. Dnya Sava'nda ve Sovyet Devrlmi'nde hardal ga Yapmc: Greg Klymkiw
zna maruz kalp hafza kaybna urayan nsanlar hakknda. KanadalI bir asker Senaryo: Guy Maddin, George
Toles
olan kahramanmz (Kyle McCulloch) bir hemireyi (Kathy Marykuca) lm kars
Grnt Ynetmeni: Guy
sanr. Kendisiyle evli olduunu hatrlamayan Belikal bir pilotla (Ari Cohen) evli Maddin
olan hemirenin kafas karr ve o da Kanadal'y Belikal'yla kartrr. Oyuncular: Kyle McCulloch, Kathy
Hafza kayb gibi baz akl karklklar da filme Random Harvest'in delilik do Marykuca, Sarah Neville, Ari
zu katlm bir yeniden evrimi havas veriyor. Ancak Archangel, belki biraz Mad- Cohen, Michael Gottli, Victor
Cowle, David Falkenburg, Michael
din'in sessiz sinemann son dnemleriyle sesli sinemann ilk dnemlerine alt kitsch O'Sullivan, Margaret Anne
grsel efektlere olan bariz sevgisi ve siperlere tavan yadran bir dolu frtnas gi MacLeod, Ihor Procak, Robert
bi olaand gerekst fikirler dnda hibir ey hakknda deil. Ortaya kan so Lougheed, Stephen Snyder,
Michael Powell, Sam Toles, Lloyd
nucun her an komik ya da etkileyici olmasa da Maddln'ln niyeti hibir noktada d
Weinberg
zayak bir komedi ya da camp bir film yaratmakm gibi grnmyor. Hele ciddi
dramay hi dnmedii kesin. Sonuta ortaya eski sava filmlerinin anlarnn ye
niden ilendii yer yer korkun yer yer gzel, arpc bir fetiist sayklama km.
JRos

TRUST (1990) ABD / Britanya (Channel Four,

Gven Republic, True Fiction, Zenith)
90dk, Renkli
Ynetmen: Hal Hartley
Hal Hartley ilk filmi The Unbelievable Truth'tar (1989) ok daha iyi olan bu
Yapmc: Hal Hartley, Bruce Weiss
ikinci filmiyle ayn muhite, Long Island'daki bir ii kasabasna dnyor. Barolde
Senaryo: Hal Hartley
yabanclam bir gen kz canlandran, The Unbelievable Truth'ta da rol alan Ad-
Grnt Ynetmeni: Michael
rienne Shelly var. Shelly'nin canlandrd karakter bu kez hamile kalan, babasnn Spiller
lmcl kalp krizine isteyerek sebep olan, erkek arkada tarafndan bir rpda Mzik: The Great Outdoors, Philip
terk edilen ve annesi (M erritt Nelson) tarafndan evden kovulan bir liseli gen kz. Reed
Bunlarn ardndan tek bir gn iinde tacize uruyor, bir karlma olayna tank olu Oyuncular: Adrienne Shelly,
Martin Donovan, Merritt Nelson,
yor ve can skkn bir elektronik dehasyla (Martin Donovan) karlayor.
John MacKay, Edie Falco, Gary
Filmin artlarndan biri, bu ar olayl akn inandrcl zedelememesi ve filmi Sauer, Matt Malloy, Suzanne
sevimli bir komediye evirmemesi. nk aslnda gerek hikaye gen kzla elektro Costollos, Jeff Howard, Karen
nik dehas arasnda bir iliki kurulmasyla ve katlanlmas zor anne babalar dahil or Slllas, Tom Thon, Hannah Sullivan,
Marko Hunt, Kathryn Mederos, Bill
tak dertlerinin ikisini de yava yava deitirmesiyle balyor. Karakterlerine ve or
Sage
tamna sadk kalmasna karn beklenmedik ekilde gelien bu komik drama tpk
Hartley'nln filmografisi gibi ilerledike gzelleiyor. JRos
ABD (Institute for the Intellectual
Development of Children & Young
Adults)
97dk, Renkli
Dili: Farsa
Ynetmen: Abbas Kiarostami
Yapmc: All Reza Zarrin
Senaryo: Abbas Kiarostami
Grnt Ynetmeni: Ali Reza
Zarrindast
Oyuncular: Hossain Sabzian,
Mohsen Makhmalbaf, Abolfazl
Ahankhah, Mehrdad Ahankhah,
Monoochehr Ahankhah, Mahrokh
Ahankhah, Nayer Mohseni
Zonoozi, Ahmad Reza Moayed
Mohseni, Hossain Farazmand,
Hooshang Shamaei, Mohammad
AM Barrati, Davood Goodarzi, Haj
Ali Reza Ahmadi, Hassan Komaili,
Davood Mohabbat
ngilizce ad: Close-Up
NEMA-YE NAZDIK (1 9 9 0 )
Yakn Plan
Abbas Kiarostami'nin gerek bir olaya dayanan bayapt ilk bakta, sahteci
likle sulanan yoksul Hseyin Sabzian'n yarglanmasna uzanan olaylarn tamamy
la belgesel nitelikli bir yeniden canlandrld gibi grnyor. Otobste yal bir ka
dna kendisini Muhsin Makmalbaf (The Cydist-Bisikletli'n\n ve Kandahar-Kanda-
har'a Yolculuk'un iranl ynetmeni) olarak tantan Sabzian, kendisini evine davet
eden kadnn ailesini, finansrln yaparlarsa bir sonraki filminde rol alabilecek
lerine inandrr. Ancak aile onun, bir sre sonra evlerini soymak niyetindeki bir do
landrc olduundan kukulanp polise haber verirler.
Bu ykden lgi ekici bir belgesel drama kmasnn nedeni Kiarostami'nin
gerekle yalan, grnenle aslnda olan, belgeselle kurmaca arasndaki karlkl li
kinin akllca, esin veren, yaratc bir incelemesini kapsayan nce anlatm. Sabzi-
an'n ve Ahankhah ailesinin yansra Kiarostaml, Makmalbaf ve haber atlatma me
rakls gazeteci kendilerini "oynuyorlar." Baz olaylar dramatik olarak yeniden kur
gulanm, bazlar sadece aktarlm, bazlar da (rnein tuhaf bir biimde Kiaros
tam i'nin sorgulama iini stlenmesine izin verilen dava) belgesel grntleri olarak
sunuluyor. Anlatm izgisi btn geriye dnlere karn son derece anlalr olsa
da olaylarn sunuki ekli ve nitelii srekli deiiyor ve neyin gerek, neyin kurma
ca olduu anlalmaz oluyor. Bylece film o en uucu meselenin, gerein, ok
katmanl bir incelemesine dnyor.
Ama Kiarostami bizim nesnellik konusundaki varsaymlarmz sarsarken bile
bize kk, kanlmaz bir gerei gsteriyor: Renoir'n dedii gibi herkesin bir ba
hanesi olduunu. Balangta sama grnen yksnn derinliklerine ndike
reniyoruz ki Sabzian ne bir sulu, ne de deli; yalnzca sinemaya inanlmaz deer
veren, nl bir ynetmen olarak grlmekle, kendisini daha az nemsiz, daha
kontrol sahibi hisseden bir adam. Filmler hayaller kurup gndelik yaantmzn s
kntlarndan kurtulmamz salayabilir. Nema-ye Nazdik klasik belgeselin komik ve
dndrc bir yapbozumu olmann tesinde, sinemann gcne ve sradan in
sanlarn iindeki iyilikle yaratcla sayg duruu niteliinde. Filmin efkat, alakg
nlllk ve affedicllik gibi erdemleri sessiz bir mgeyle ycelten son sahnesi, Kiaros-
tami'ye zg soukkanl nsanclln tipik bir rnei. GA
EDWARD SCISSORHANDS (1990)
ABD (Fox)
Edward Makaseller 105dk, Renkli
Ynetmen: Tim Burton
Tim Burton, byk baar kazanan 1989 yapm Batman'in ardndan, zel Yapmc: Tim Burton, Denise Di
Novi
efekt zengini byk bteli bir film daha yapmak yerine, Hollywood gie canavar
Senaryo: Tim Burton ve Caroline
olmaktan mmkn olduunca uzak, baaryla ekilmi bir filmle kageldi. Aka Thompson
ortann solunda yer alan Edward Makaseller, Burton'n filmografisinin en tuhaf, Grnt Ynetmeni: Stefan
en dokunakl paras olan bir masal. Czapsky
Filme adn veren Edward (Johnny Depp) bir insan deil; son sinema filminde Mzik: Danny Elfman
ksack bir rol olan konuk oyuncu muhteem Vincent Price'n canlandrd mud
Oyuncular: Johnny Depp, Winona
Ryder, Dianne Wiest, Anthony
din yaratt bir varlk. Edward, elleri yerine makaslar olmas dnda btnyle in Michael Hall, Kathy Baker, Robert
san grnmnde ve pastel renklere boyal evlerle dolu kasabaya tepeden bakan Oliveri, Conchata Ferrell, Caroline
yknt halindeki malikanede yalnz yayor. Kozmetik rnleri satan nazik Peg Aaron, Dick Anthony Williams, 0-
Lan Jones, Vincent Price, Alan
Boggs (Dianne Wiest) onu bulunca aadaki dnyaya inen Edward, sa kesimi,
Arkin, Susan Blommaert, Linda
kpek bakm ve al ekillendirme konularndaki yeteneini ortaya koyarak Peg'in Perri, John Davidson
komular tarafndan benimseniyor. Ancak Peg'in amigoluk yapan kz Kim'e (Wi Oscar adaylklar: Ve Neill, Stan
nona Ryder) ak olunca ve Kim'in erkek arkada (Anthony Michael Hall) kendisi Winston (makyaj)

ni bir su lemeye zorlaynca saf ve masum Edward'in hayat karmak bir hal al
yor.
Burton'n bu tuhaf ve ekici filmdeki en byk baarlarndan biri, bu acayip,
ryavari dnyada oyuncularnn rollerini tiplerine aykr bir biimde paylatrmas.
John Hughes'un The Breakfast Club'ndaki inek renci rolyle tannan Hail, ser
sem sevgili Jim rolnde ok daha irkin bir yzn gsteriyor. Ryder, Heathers'da-
ki ar alayc rolnden ok farkl olan mahallenin cici kz rolne ince bir hava veri
yor. Ancak film in en etkileyici oyuncusu Johnny Depp: eksik bedenine hapsolmu
bir karakter yaratyor, Edward'in mutsuzluunu birka szckle aktaryor ve ma
kas ellerinin en hafif dokunuunun bile insanlar inciteblldlini grdnde yaad
acy donuk, yaral yzyle yanstyor. Baaryla yaratlm iddial bir gnmz
masal. JB

ABD (Filmcat, Fourth World Media,
MPI, Maljack)
83dk, Renkli
Ynetmen: John McNaughton
Yapmc: Lisa Dedmond, Steven A.
Jones, John McNaughton
Senaryo: Richard Fire, John
McNaughton
Grnt Ynetmeni: Charlie gzellik salonundaki aalk patronun att rk nutua geiyor.
Lieberman
Mzik: Mic Fabus, Ken Hale,
Steven A. Jones, Robert
McNaughton
Oyuncular: Mary Demas, Michael
Rooker, Anne Bartoletti, Elizabeth
Kaden, Ted Kaden, Denise Sullivan,
Anita Ores, Megan Ores, Cheri
Jones, Monica Anne O'Malley,
Bruce Quist, Erzsebet Sziky, Tracy
Arnold, Tom Towles, David Katz
HENRY: PORTRAIT OF A SERIAL KLLER (1 9 9 0 )
John McNaughton'n ynettii Henry: P o rtra ito fa Serial Killer, seri cinayetler
ileyen Henry Lee Lucas'n gerek yksnden esinlenmi bir film. Gereki anlat
m ve ahlakd bak asyla srad bir deneyim olan film, tm zamanlarn en ra
hatsz edici filmlerinden biri olarak izleyicinin hafzasna kaznyor.
Henry, beklenen cinayetlerin beklenmedik biimlerde, kadrajn iinde ya da d
nda anszn, rastgele ve umursamazlkla gerekletii eplzodlarn bir araya gel-
meinden oluan dz anlatmyla korku filmi kalplarn kryor. Bir sahnede Henry
(Michael Rooker) arabasnda iki fahienin boyunlarn krdktan sonra ev arkada
Otls'le (Tom Towles) hamburger almaya gidiyor.
Filmin yks Otis'in kzkardei Becky'nin (Tracy Arnold), Henry'yle Otis'in
Chicago'daki kk dairesine tanp kilinin bastrlm ecinsel su ortakln sek
teye uratmasyla ortaya kan olaylar takip ediyor. Dk bteli Henry, kirli bir
alt snf evrede srklenenlerin yaamlarn aktarmakta ok baarl. Bir noktada
film, Henry'nln ldrd bir kadnn cesedinden bir kesmeyle, Becky'nin alt
Becky, Henry'nin annesini nasl ldrdn renince ondan holanmaya
balyor. Rooker'n psikopat rolne getirdii aksi, Brandovari yorum, Becky'nin ne
den yanl kiiye ak olduunu aklyor. Film, ar rahatsz edici iki cinayetle son
buluyor. nce Henry ve Otis banliyde yaayan bir aileyi ldryor. Katliama tank
olduktan sonra birden farkediyoruz ki aslnda olay koltukta oturup videodan zle
yen katillerle birlikte izlemiiz. Daha sonra Henry, Becky'ye tecavz ederken yaka
lad Otis'i ldryor. Henry ve Becky kasabadan ayrlyor. Ama filmin son sahne
lerinde, ertesi sabah, Henry'nin otel odasndan yalnz bana ktn ve yol kena
rnda ar bir bavulu brakmak iin durduunu gryoruz. Henry ylesine sade ki
1980 sonrasnn teki ar kanl korku filmleriyle yorulmu gen izleyicilere skc
bile gelebilir. stelik Hannibal Lecter gibi zarif bir katili de yok. Zevkle korkuyu,
bunlar yerine cesur gerekilik ve kusursuz oyunculukla yaratyor. Keyifle izlenen
bir seyirlik deil ama nemli bir film nk bizi kendimize dnp seri cinayetlere
TOTAL RECALL (1990) ABD (Carolco, TriStar)
Geree ar 109dk, Technicolor
Ynetmen: Paul Verhoeven
Daha nce gie canavar bilimkurgu filmi RoboCop'la (1987) benzer bir baa
Yapmc: Buzz Feitshans, Ronald
Shusett
r yakalayan HollandalI ynetmen Paul Verhoeven, bilimkurgunun klt yazar Phi
Senaryo: Ronald Shusett, Dan
lip K. Dick'in We Can Remember It For You Wholesale adl yksn insann a O'Bannon, Gary Goldman
zn ak brakan bir dizi zel efektle ve iddet gsterisiyle etkileyici bir biimde ek Philip K. Dick'in We Can Remember
It For You Wholesale isimli ksa
rana tam.
yksnden
Arnold Schwarzenegger Mars'ta yaamaya dair ryalar gren sradan (ama Grnt Ynetmeni: Jost Vacano
Herkl gibi kasl) vatanda Doug Quaid'i canlandryor. Kars (Sharon Stone) fan Mzik: Jerry Goldsmith, Bruno
tezilerini ciddiye almad iin, Doug bir sanal gereklik tatili irketine gidip kzl ge Louchouarn
zegene yolculuk simlasyonu salayan bir makineye balanyor. Ancak ne yazk ki Oyuncular: Arnold
Schwarzenegger, Rachel Tlcotin,
makine beynini etkiliyor ve Doug sanal yolculuundan gizli bir ajan olduunu sa Sharon Stone, Ronny Cox, Michael
narak uyanyor. Bir sre sonra insan ve androitler tarafndan takip edildiini san Ironside, Marshall Bell, Mel Johnson
maya balayp neyin gerek neyin hayal olduunu zmeye alyor. Jr Michael Champion, Roy
Brocksmith, Ray Baker, Rosemary
Tpk Ridley Scott'n Do Androids Dream o f Electric Sheep? ten uyarlad bi Dunsmore, David Knell, Alexia
limkurgu klasii Blade Runner'daki (Bak Srt) gibi Geree ar'da da kimlik, al Robinson, Dean Norris, Mark
g, gerek ve retilmi anlar bata olmak zere Dick'in en sevdii temalar ileni Carlton
Oscar: Eric Brevlg, Rob Bottln, Tim
yor. Ancak aksiyon da hi ihmal edilmiyor. Ayrca Stone'la Schwarzenegger'm e
McGovern, Alex Funke (grsel efekt)
lenceli bir atmayla iyice zevkli hale gelen kavgasndan, finaldeki dehetli ama e Oscar adaylklar: Stephen Hunter
kici yzlemeye kadar yeterince aksiyon var. JB Flick (ses efekti), Nelson Stoll,
Michael J. Kohut, Carlos DeLarlos,
Aaron Rchln (ses)

WONG FEI-HUNG (1 9 9 1 ) Hong Kong (Film Workshop)

Bir Zamanlar in'de 134dk, Renkli
Dili: Kantonez / ngilizce /
Mandarin
1980'lerde ve 1990'larn banda, insann gz alc aksiyon filmlerini zekice
Ynetmen: Hark Tsui
politik yorumlarla destekleyen HarkTsui Hong Kong'un en nemli ynetmeniydi.
Yapmc: Hark Tsui
Wong Fei-hung in halk kahraman Wong Fei-Hung'un tarihsel yksne yeni bir
Senaryo: Ylu Ming Leung, Pik-yin
boyut katyor. Hark'n 1960'lara kadar uzanan pek ok filminin kahraman olan ef Tang, Hark Tsui, Kai-Chi Yu
sanevi bir hekim ve dv sanatlar ustas Wong Hark Tsui'nin "Bir Zamanlar" se Grnt Ynetmeni: Tung-
risinin bu ilk blmnde, savurganca yeniden yorumlanm. 1875'te geen ve Chuen Chan, Wilson Chan, David
W ong'un (Jet Li) ngiliz iletmecilerle yozlam inli iadamlarna kar kt film, Chung, Andy Lam, Arthur Wong,
Bill Wong
emperyalizmi, in kyllerinin zorla altrlarak Amerikan demiryollarn yapmas
Mzik: Romeo Diaz, James Wong
n, silah kaaklarn ve kiralk katil olarak alan gzden dm dv ustalarn
Oyuncular: Jet LI, Blao Yuen,
da kapsayan lgn ve karmak bir ykye sahip. Rosamund Kwan, Jacky Cheung,
Dengeli ve sabrl kahraman olarak dnya yldz dzeyine ulaan Jet Li'nin s Steve Tartalla, Kent Cheng, Yee
tn atletik yapsnn da katksyla Wong Fei-hung, popler Hong Kong sinemasnn Kwan Yan, Mark King, Jonathan
Isgar, Shun Lau, Chi Yeung Wong,
en heyecan verici rneklerinden biri. Merdivenlerle yaplan ve yerekimine kar
Ma Wu, Simon Yam, Cheung-Yan
gelen bir delloyu ve silahsz W ong'un silahl rakibini etkisiz hale getirmesini de Yuen, Kam-Fai Yuen, Shun-Yee
kapsayan bir dizi etkileyici sahnenin merkezinde Jet Li yer alyor. Ancak karmak Yuen, Tony Yuen
olay rgsnn ve amansz aksiyonun altnda gzle grlr bir melankoli, Bat'nn
etkisiyle sonsuza kadar deiecek olan in'e bir at da yatyor. A T ngilizce ad: Once Upon a
Time in China
ABD (Columbia)
107dk, Renkli
Ynetmen: John Singleton
Yapmc: Steve Nicolaides
Senaryo: John Singleton
Grnt Ynetmeni: Charles
Mills
Mzik: Stanley Clarke, Ice Cube
Oyuncular: Hudhail Al-Amir,
Laurence Fishburne, Lloyd Avery,
Cuba Gooding Jr., Ice Cube, Mia
Bell, Morris Chestnut, Lexie
Bigham, Nia Long, Angela Bassett,
Kenneth A. Brown, Nicole Brown,
Tyra Ferrell, Ceal, Desi Arnez Hines
Oscar adaylklar: John Singleton
(ynetmen), John Singleton
(senaryo)
BOYZ 'N THE HOOD (1 9 9 1 )
1970'lerin banda ortaya kan Melvin Van Peebles ve Gordon Parks gibi ha
bercileri gz nnde bulundurursak, 1980'lerde ok az sayda Afrika kkenli Ame
rikal sinemac ana akma dahil olabildi. Bunlarn en nde gelenleri, Afrika kkenli
Amerikallar'n durumu zerine akl dolu komedi-dramlar ortaya koyan Robert
Townsend ve Spike Lee. Ancak yine de "Siyahi Amerikallarn sinemadaki sesi" ola
rak adlandrlan eyi eletirel baarya ulatran, John Singleton'n 1991 'de ektii
otobiyografik ilk filmi Boyz 'N the Hood oldu. Singleton emeinin karlnda iki
Oscar adayl elde etti ve film Columbia Pictures'a beklenmedik derecede ykl
bir kr getiren srpriz bir zafer oldu.
Singleton'n 1984 Los Angeles Olimpiyatlar'nn ertesinde balayan dramas
Tre (Desi Arnez Hies II), Doughboy (Baha Jackson) ve Ricky (Donovan McCrary)
adl 10 yandaki ocuu merkeze alyor. Ya annesiz ya da babasz byyen bu
ocuklarn dnyas ete iddeti, polisin acmaszl ve ekonomik glklerle evri
li. Annesi (Angela Bassett) Tre'yi, babas "fkeli" Jason'n (Laurence Fishburne) ka
psnn nne braknca, Tre erkeklik zerine hzl bir ders alr ve toplumsal ykse
lie eilimli bir gence dnr.
Aradan yedi yl geer. Tre (o sradaki halini Cuba Gooding Jr. canlandrr) lise
nin son ylna gelmi, yar-zamanl bir ite alan, siyahilerin nemli bir okuluna
bavurmu, Brandi (Nia Long) adnda bir kz arkada olan bir gen. Doughboy (Ice
Cube) annesi Bayan Baker'n (Tyra Ferrell) sabrn zorlayan aylak bir ete yesi. Do-
ughboy'un kardei Ricky'yse gelecein birinci ligde oynayan bir futbol yldz olma
hayaliyle niversite futbol semelerine hazrlanr. Mahalleden kurtulmak isteyen
Tre, yine de arkadalarna baldr. Doughboy'un yeralt balantlar ly tehdit
eder ve Ricky yoldan geen bir arabadan alan ate sonucu lr. Bundan sonra
Tre babasnn verdii arbal eitime kar kar ve ezik dnyasndaki yanllara
dmemeyi baarr. Finaldeki karalamalardan reniriz ki yoksulluun ve iddetin
tuzandan kurtulmutur ve Brandi'yle birlikte niversiteye gitmektedir.
Biraz bilgilik talaa da Amerikan kentlerindeki siyahiler aras iddeti ustaca
resmeden Boyz N the Hood, perdede temsil edilen genlie seslenen, zihinlerden
silinmeyecek bir ahlak masal. nsan kendine getiren bir ithaf yazsyla siyahilerin
ldrd siyahi saysn hatrlatan film daha sonra gereki, kfrle dolu ve etki
leyici bir byme yks sunuyor.
Rap arkcs Ice Cube'un rol ald ilk film olmasyla da nem tayan Boyz 'N the
Hood, Hollywood yk anlatm kalplarnn farknda olan ve hip-hop mziinin ele al
d konularla itenlikle ilgilenen bir film. Geleneksel perdeli yapya sahip olup genel
bir ahlakla eilim gsteren filmin profesyonel cilas eksik. Ancak filmin liste ba ol
mu pek ok arkdan oluan, vurmal alglarla desteklenen ritimleri ve byleyici rap-
leri Trenin kana elik ediyor ve Boyz 'N the Hood'u ynetmenin en iyi filmi haline
getiriyor.
Zaman zaman daha byk projelere el atsa da Singleton erken gelen bu baars
n tekrarlayamad. Belki baarsnn geici olduunu gz nnde bulundurarak geriye
dnp baknca bu ilk filminin sanatsal deerinden kuku duyulabilir. Yine de Boyz 'N
the Hood'un 1990'larda serpilen dk bteli, siyahileri merkeze alan ehir ii ve get
to dramalarnn k noktas olmasndan kaynaklanan nemi yadsnamaz. GCQ
 +0*2
fi Jk J '

^ J p L n
& 1 %
in / Hong Kong / Tayvan
DA HONG DENG LONG GAO GAO GUA (1 9 9 1 )
(Palace, Era, China Film) Krmz Fenerler
125d k, E astm ancolor
Dill: M a n d a rin Yimou Zhang Red Sorghum (Kzl Msr Tarlalar, 1987) ve Ju Dou'yla (1990) ba-
Ynetmen: Y im o u Zhang
layan birbirinden bamsz lemesini tamamladktan sonra, kasvetli bir Su Tong ro
Yapmc: Fu-Sheng Chiu
mann uyarlar. Filmde kendinden ok daha yal bir adamla evlenen gen kadn roln
Senaryo: Ni Zhen
Su Tong'un romanndan de bir kez daha Li Gong var. Zhang yine aka in feodalizmini, dolayl olarak da a

Grnt Ynetmeni: Zhao Fei, da in'i eletiren bir yk anlatyor. Ancak bu kez, biem (krmz rengin bir baka bi
Lun Yang imde nem atfedilerek kullanmasna karn) olduka farkl, grntler de daha ka
Mzik: Naoki Tachikaw a, Jiping rartc.
Zhao
Kendinden ncekilere gre pek de sempatik olmayan kadn kahramanmz,
Oyuncular: Li G ong, Caifei He,
1920'li yllarda bir niversite rencisidir ve vey annesi onu artk okutamayacak duru
Jin gw u M a, C u ifen Cao, Qi Zhao,
Jin Shuyuan, Ding W e im in , Cao ma dnce, in'in kuzeyinde nfuz sahibi bir adamn drdnc ve en gen ei olur.
Zhengyin, Z hihgan g Cui, Chu Xiao, Bir anda kendisini kocasnn dnyasna ve aile geleneine hkmeden eler arasndaki
Lin Kong her eit entrikann dnd bir rekabet ortamnda bulur. Her bir ein malikanenin
Oscar adaylklar: H ong Kong
bahesinde kendi evi vardr; ve koca o gece kiminle birlikte olmay seerse, ona ayak
(yabanc film )
masaj, ok sayda yanan krmz fener ve ertesi gnn mnsn seme hakk verilir.
Venedik Film Festivali Zhang
Y im o u (G m Aslan), dl The Krmz Fenerler bizi elerin ve kadn hizmetkarlarn hayatlarn, birbirlerine kar
Fisher King ve J'Entends Plus la dolaplar evirmeye adad, kutu kutu iindeki bu klostrofobik evrene yice hapseder.
Ouitare isimli filmlerle paylat Zhang bu filmde sunduu souk, uzak ve boucu dnya duygulan nadiren dar vur-
ngilizce ad: Raise The Red sa da kimi (vurucu film mzii gibi) nispeten yeni olan birok biimde ustaln ve
Lantern sanatln spatlar. JRos

Fransa (C onstellation , H achette,

S o finergie, UGC)
99 d k, Renkli
Dili: Franszca
Ynetmen: M a rc Caro, Jean-
Pierre Jeunet
Yapmc: Claudie Ossard
Senaryo: Gilles A d rie n , M arc
Caro, Jean-Pierre Jeunet
Grnt Ynetmeni: Darius
Khondji
Mzik: Carlos d Alessio
Oyuncular: Pascal Benezech,
D o m iniqu e Pinon, M arie-Laure
D ougnac, Jean-Claude Dreyfus,
Karin V iard, Ticky H o lgad o, Anne-
M arie Pisani, Boban Janevski,
M ikael Todde, Edith Ker, Jacques
M a th o u , Rufus, H o w a rd V e rnon,
Chick O rtega, Silvie Laguna
DELICATESSEN (1 9 9 1 )
arkteri
Kyamet ertesinde geen bilimkurgu, kara mizah ve ak filmi trlerini yaratc
bir biimde birletiren ve izleyicilere hi allmadk sesler, renkler, oyuncular ve g
rntlerden oluan bir yelpaze sunan Jean-Pierre Jeunet ve Marc Caro'nun ml
hem filmi arkteri, Avrupa'da ok sayda dl ald; ve bu filmi, kilinin birlii yap
t bir sonraki film La Cit des enfants perdus (Kayp ocuklar ehri, 1995) izle
di. Jeunet kariyerine 1997'de, Alien: Resurrection'\a (Yaratk: Dirili) devam etti,
bu filmi de 2001'de dnya apnda gie rekoru kran Amlie izledi.
Film unutulmaz bir planla balar: st batan aaya sprntden oluan es
rarengiz bir tip, p kamyonuna aslarak, ykk dkk bir apartmann altnda bulu
nan arkteriden bir an nce kap kurtulmaya alr. Birden zgrle giden yol
daki tek gvencesi de elinden yitip gider ve kendisini tehdit eden kasap (Jean-Cla
ude Drefyus) muazzam bir et satryla zerine yrr. ok gemeden kasabn, nsan
etinde uzmanlatn reniriz; yeni eleman testere alan sabk palyao" Loui-
son (harika bask yzyle Dominique Plnon) kasabn gzlkl viyolonselist kzna
(Marie-Laure Dougnac) ak olunca, Louison'u, gnn spesiyali yapma yar ba
lar. Julie palyao erkek arkadan, yamyam babasndan kurtarmak iin babasn
yeraltnda yaayan bir grup mercimek-yiyen asiye ihbar eder. arkteri, izgi ro
man yazar Gilles Adrlen'n garip senaryosuyla ve bir dizi kara mizah set aksesu
aryla, gzlerle kulaklara adeta bayram ettiriyor. SJS
GULING JIE SHAONIAN SHA REN
SHIJIAN (1991)
Daha Gneli Bir Gn
Edward Yang'n zaman zaman destans zellikler tayan ve kendini kolayca
ele vermeyen zengin Tayvan portresi, aldatc biimde hareketli drt saate o kadar
ok ayrnt sdrr ki ynetmenin filmi, nasl bu denli ksaltabildii merak konusu
dur. 1960'larn banda, bir Taipei okulunda bir renim yln anlatan film, hl
1948dekl (baskc Chiang Kai-shek nclndeki) blc milliyeti inli aknnn
etkisinden kurtulmaya alan bir lkeyi anlatr. Yang'n Taiwan'i, karmaa, yaban
clama, belirsizlik; kimi zaman da etkisini yitiren yozlamann etkisinde komnizm Tayvan (ICA, Jane Balfour, Yang &
le demokrasi, milliyetilikle liberalizm arasnda bocalar. Bu dnce, film kadar His Gang)
237dk, Renkli
gl grnse de Yang onu, giderek yaklaan ackl kt son atmosferini hafifle
Dili: Mandarin
ten mizah ve insanlkla alar. Filme sabrl ve sakin bir reji hakim olup, onlarca ka
Ynetmen: Edward Yang
rakterin zellikleriyle tempolar da sanki Yang tarafndan usta i bir senfoni gibi
Yapmc: Yu Welyan
maharetle ynetilir gibidir. Yakn plan ekimlerle, duraan ya da yava ilerleyen
Senaryo: Yan Hongya, Lai
uzun planlar tercih eden Yang, yalnzca kameray deil, ykde rol alan oyuncu Mingtang, Yang Shunqing, Edward
larn kendi duygularnn (ya da aka hissetmedikleri duygularnn) peine d Yang
mekte zgr braksa da film in insanlar gibi belli mekanlarla nesnelere bal kalma Grnt Ynetmeni: Huigong
Li, Longyu Zhang
sn ster. Dolaysyla filmin, gereklerle yknn kimi noktalarn, byk bir roma
Mzik: Zhan Hongda
n zenle tasarlayarak ve zerinde dnp tanarak aktarmas hi de artc de
Oyuncular: Zhang Guozhu, Elaine
il. Jin, Wang Juan, Zhang Han, Jiang
Ayn ekilde Taipei sokak eteleri, genlik ak, rock'n roll, kaybolan kltrel Xluqiong, Lai Fanyun, Lisa Yang,
iaretler ve ulusal kimlik arayn kolayca bir araya getirmeyi baaran ve Yang'n Zhang Zhen

drt yl sren hazrln sonunda zenle oluturduu yknn dl olan filmin

trajik sonu, duygusal bir arlk dourur ve bu da bizi artmaz. ou kez Nlcho-
las Ray'in hznl klasii Asi Genlik'e benzetilen film ok daha fazlasna sahip.
Bu, Tayvan Yeni Dalga akmnn bir bayapt ve sinemann 20. yzyl sonlarnda
ulat son nokta olarak, salt yk anlatmann tesinde dnemi ve mekan usta
lkla yakalayan bir film. Gerekten etkileyici ve dndrc grntlerden oluan
ok renkli bir fotoraf albmn andryor. JKI

ngilizce ad: A Brighter Summer

Day

Jm * fl
ft
^ s
tKrV-
# -y
M an" olarak adlandrr; ancak bu ifade, aknlk ve atma yaratan kar yky
Kanada / Britanya / Japonya
(Film Trustees, Nippon Film
Develop, and Finance, RPC, The
Ontario Film Develop. Corp.,
Telefilm Canada)
115dk, Renkli
Ynetmen: David Cronenberg
Yapmc: Jeremy Thomas
Senaryo: David Cronenberg
William 5. Burroughs'un
romanndan
Grnt Ynetmeni: Peter
Suschitzky
Mzik: Ornette Coleman, Howard
Shore
Oyuncular: Peter Weller, Judy
Davis, Ian Holm, Julian Sands, Roy
Scheider, Monique Mercure,
Nicholas Campbell, Michael
Zelniker, Robert A. Silverman,
Joseph Scoren, Peter Boretski,
Yuval Daniel, John Friesen, Sean
McCann, Howard Jerome
Uluslararas Berlin Film
Festivali: David Cronenberg (Altn
Ay adayl)
NAKED LUNCH (1991)
plak len
Yazar William S. Burroughs " plak len" ifadesini ayn adl kitabnda sunul
duu gibi tanmlarken basite, "herkesin her ataln ucunda ne olduunu grd
aklamaz. David Cronenberg, Burroughs'un ou blmde lgnca tutarszlklar
ieren kitabn filme ekerken baz eyleri pek fazla aklamaz. ou kii, kitabn
sadk kalnarak uyarlanmas bir yana, beyazperdeye asla uyarlanamayacan sy
lemiti; Cronenberg'se filme bilerek, hem Burroughs'un dier birok eserinden
hem de yaamndan eler katarak, film i daha da karmak hale getirerek, bu yo
rumlara yant verdi.
Film Burroughs'un Naked Lunch (plak len), Junkie (Canki), Exterminator!
ve Queer (Top) romanlaryla, Burroughs'un, lmyle William Tell'i andran, aksi
eini bir araya getiriyor. Cronenberg gerekle kurgunun nsan zihnini kartran k
t bir karmn, bir potada yani kat bir kara film biimselliinde eritiyor. Sonu
Burroughs'la Cronenberg'in geleneklere kar kma eilimini iyi bilenleri artma
yacak ve geleneksel bir ykden ok, gerekst bir Burroughs portresi gibi etkili.
Peter Weller Bill Lee (bir Burroughs takma ad) rolnde, kendi bcek ilacna
baml bir ilalama elemandr ve karsn kazara ldrnce gizemli Tanca gibi bir
Ara Blge'ye kaar. eitli falllk uzantlarndan svlar fkrtp szdran farkl yaratk
larn, canl bcek daktilolarn ve tuhaf nsanlarn yaad bir dnyada, casus olarak
orduya girer. Cronenberg gerekle kurguyu birletirse de film gerekle hayal ara
sndaki o alt blgeyle ilgilenir; burada, uyuturucunun neden olduu sanrlar, yal
nzca yaratc sreci uyaran aralar deil ayn zamanda bunun sonucudur.
Cronenberg'in yky korkusuzca altst etmesi Weller, Judy Davis ve Roy
Scheider'in performanslar gibi hayranlk verici. Ancak film Peter Suschitzky'nln mi
de bulandran yell-gri grnt ynetmenliiyle ve zellikle Cronenberg'in tercih
ettii besteci Howard Shpre'la, efsanevi solo caz saksafoncusu Omette Cole-
man'n ibirliinden doan sarsc mziiyle nl. Filmin kendisi gibi mzii de
farkl duyarllklarn, kompozisyonun ve ezamanl davurumun olaanst biim
de bir arpmas. JKI
LA BELLE NOISEUSE (1991) Fransa / svire (CNC, France 3,
Gzel Grltc G eorge Reinhart, Canal+, Pierre
Gris, Rgion Languedes, Ronsillon
Soflca 2, Soflca 3)
insann duygularla sezgileri grntlere evirirken bandan geenleri gster 24 0 d k, E astm ancolor
mek iin, "Tuvale dklen, stne perde ekilmi romantizmle ypranan ruhun" Ynetmen: Jacques Rlvette
korkun klielerine davetiye karan, sanatlarla ilgili filmler risklidir. Jacques Rivet- Yapmc: M a rtin e M a rig n a c
Senaryo: Pascal Bonitzer, C hristine
te filmde, Balzac'n bir ksa yksnden yola karak neeyle meydan okur: Bu,
Laurent, Jacques Rivette
mesleinin zirvesindeyken yazlp sonra da saklanan "yarm kalan bir bayapt"n Honor de Balzac'n Le Chef-
yks olacaktr. Rivette'le senaristleri Pascal Bonitzer ve Christine Laurent pek d'Oeuvre Inconnu isimli
ok temada aldatmaca kullanr. Birinde film, yaratclarn, araclarn ve srdalarn romanndan
Grnt Ynetmeni: W illia m
ufak bir erotik gen rdkleri ayrcalkl sanat dnyasna bir bak atar. Rivette fil
Lubtchansky
min merkezinde ayrnt ve sreye zellikle dikkat ederek bir sanatyla, Edouard Tema mzii: Ig o r Stravinsky
Frenhofer (Michel Plccoli) ve neredeyse tamamen plak modeli Marianne (Emma Oyuncular: M ichel Piccoli, Jane
Birkin, E m m anuelle Bart,
nuelle Beart) arasnda dans andran uyum zerinde alr. Resim seanslar birok
M a ria n n e D e nicou rt, David
duygu halini ierir: Hayal krkl, saldrganlk, nee. Derken, sahip-kle ilikisinin Bursztein, Gilles A rb o n a , M arie
yn deiir. Birok denemenin ardndan, yavaa bir sanat eseri ekillenir. Belluc, M arie-C laude Roger, Leila

Frenhofer Liz'le (Jane Birkin) olan evliliinden rahatszlk duyar, yeni gelen Remlli, D aphn G o o d fe llo w , Susan
R obertson, Bernard D u fo u r
nesli temkinle gzlemler ve kendi ahlaknn yaratt hayaletle kar karya gelir;
Venedik Film Festivali: Jacques
bu melankolik kahraman, kolayca ynetmenin otoportresi gibi okumak mmkn. R ivette (Byk Jri dl-
AM m ansiyon), (A ltn Palmiye adayl)

ngilizce ad: The Beautiful

Troublemaker

THE RAPTURE (1991) ABD (N e w Line)

Ge Ykseli 10Odk, Renkli
Ynetmen: M ichael Tolkin
Az sayda film, dini ciddi anlamda ele alm ve pek az da kendi dini ilikileri Yapmc: Karen Koch, Nancy
Tenenbaum , Nick W echsler
zerinden koyu Protestanl incelemi, ite Michael Tolkln, bu filmde tam da bu
Senaryo: M ichael Tolkln
nu yapyor ve film gerek bir dini alt kltrden kan ruhani bir melodram, inanca
Grnt Ynetmeni: Bojan
dayal bir masal ve tuhaf bir peri masal kadar zevkle izlenebiliyor. Bazelli
Mimi Rogers kumar oynamak iin serseri grnml erkek arkadayla gemi Mzik: Thom as N e w m an
turlarna kmaktan holanan, olduka hareketli bekar Sharon rolnde. Bu srada Oyuncular: M im i Rogers, D arw yn
kyamet gnnn giderek yaklat, Tanr'yla kiisel ilikiye odaklanan dini bir ha Carson, Patrick Bauchau, M arvin
Elkins, David D u chovny, S tephanie
reket olduu kulana gelir. Kyamet gn, iyi ruhlarn cennete gnderildii, grl
M enuez, Sam Vlahos, Rustam
memi bir "Ge Ykseli"\e son bulacaktr. Yeni kefettii inanc, einin lm gi Branam an, S cott B u rkho lder, V ince
bi sarsc frtnalar amasna yardm eder. Her eyin yaknda sona ereceini d G ran t, Carole Davis, Patrick
nnce, Tanr'nn onlar merhametli eliyle kurtarmasn beklemek zere kzn, insa D o llaghan, James LeGros, Dick
A n th o n y W illiam s, D eV aughn Nixon
nn ayak basmad kk bir le gtrr. Filmdeki en beklenmedik olaysa, "G
e Ykseli"in gerekten de gereklemesidir; ancak bu kez de Sharon'n ektii
ile, adil ve merhametli Tanr'y reddetmesine neden olur.
ilk bakta bir psikolojik dram, inanla zgr irade zerine odaklanan ve Holly-
vvood'un "kadnlk durumu" olarak adlandrd .1990'larn sradan bir eitlemesi
gibi grnen bu zgn alegorik yk, ak fikirli sinema seyircisine ok ey vaat
ediyor. DS
ABD (New Line)
102dk, Renkli
Ynetmen: Gus Van Sant
Yapmc: Laurie Parker
Senaryo: Gus Van Sant
Grnt Ynetmeni: John J.
Campbell, Eric Alan Edwards
Mzik: Bill Stafford
Oyuncular: River Phoenix, Keanu
Reeves, James Russo, William
Richert, Rodney Harvey, Chiara
Caselli, Michael Parker, Jessie
Thomas, Flea, Grace Zabriskie, Tom
Troupe, Udo Kier, Sally Curtice,
Robert Lee Pitchlynn, Mickey
Cottrell
Venedik Film Festivali: River
Phoenix (Volpi cuperkek oyuncu)
MY OWN PRIVATE IDAHO (1991)
Benim zel Idaho'm
1989'da k yapt Drugstore Cowboy filminin ardndan ektii M y Own
Private Idaho, Desson Howe'un ifadesiyle "bir yere ait olma ve ruhun yalnz bah
esine ulama arayna dair mkemmel, sinemasal bir iir" ve senarist-ynetmen
Gus Van Sant'n ilk film i arasnda en derin, sarsc ve eksiksiz filmi. (Artk ad bi
le anlmayan hazine deerindeki 1985 tarihli, son derece dk bteli ilk filmi
Mala Noche'nin (Kt Gece) hl ne video ne de DVD versiyonu piyasaya km
durumda.)
Olduka duygusal, etliye stlye dokunmayan dramlar Good Will HuntingTe
(Can Dostum, 1997) Finding Forreste'in (Forrester7 Bulmak, 2000) ardndan ko
layca ulalmak ya da geleneksel seyircinin gzne girmek gibi nedenlerle sula
nan Van Sant bu filminde, sanatsal, hatta avangard isteklerini, bu gibi amalarla
hi bastrmadan, seyircileri byleyecek, en az szckler kadar grntlere de da
yal harika bir kiisel yk anlatmay baarr. Genlerin sevgilisi (belki de imdiye
kadarki en iyi performansyla) Keanu Reeves ve (parlak kariyerinin tam zirvesindey-
ken 23 yanda ar dozda uyuturucudan trajik biimde lecek olan) River Pho
enix gibi oyuncularn barollerde olmas, M y Own Private Idaho'nun ticari baar
sna kukusuz zarar vermedi. Ynetmen uyku hastalndan muzdarip, kendini o
cukken terk eden annesinin anlaryla yaayan kahramanyla, aka evsizlik, homo
seksellik ve gen yata fahielik gibi konularda gezinen filmin birok nemli sah
nesinde, eski dil kullanarak Orson Welles'in IV. Henry uyarlamas Chimes a t M id
n ig h t a (Geceyars anlar, 1965) sayg duruunda bulunuyor. Dolaysyla kimse
Van Sant'n, her eyden habersiz ortalama Amerikal seyircisini, kendisinden uzak
latrdn hatta onlarn gazabna uramaktan kandn syleyemez. Film, anla
tm ve slup olarak gie rekoru krmaktan uzak ve geleneklerin ok dnda olma
sna karn, eletirmenlerden vg ald, Van Sant hayranlar filmi barna bast ve
birok uluslararas festivalde dl ald.
Adn bir B-52 arksndan alan M y Own Private Idaho'nun merkezinde, Port
land Oregon'da, sokaklarda yaayan iki kat delikanl Mikela (Phoenix)
Scott'n (Reeves) ilikisi yer alr, ikisi de huzursuz ve sorunlu ailelerin toplum dna
itilmi ocuklardr ve istimlak edilmi bir binada bir araya gelerek, hayatta kalmak
iin bedenlerini nlerine gelene satarlar. Ancak sonunda Scott'n aslnda, Port-
land'l hali vakti yerinde bir ailenin olu olduunu, bu hayat, byk lde baba
sn kk drmek iin setiini reniriz. Dier tarafta Mike'n da durumu ilk
bakta anlalr; en yakn arkadana ak olan ve yllardr kayp olan annesini bul
maya kafasna koyan bu sessiz, hayalperest ve kibar ocuu, ynetmen mizah ve
acma duygusu yaratmak iin sk sk uygunsuz zamanlarda uyutur. Mike'n anne
sine dair taknts, bu tutarsz ama hzl yol filmine g katar. Scott, Idaho'dan tal
ya'ya, anne sevgisinin izini sren ve ba beladan kurtulmayan arkadana elik
ederken, seyirci de Mike'n zihninde yer eden ypranm amatr video filmi izler.
Vant Sant duyarl olmasna karn, ar duygusalla yer vermeyen bu filmde,
sorunlu, yabanclam genliin znel deneyimini aktarmak konusunda dier bir
ok ynetmenin baaramadn baarr. SJS
ABD (M G M , Pathe)
129dk, Renkli
Ynetmen: Ridley Scott
Yapmc: M im i Polk, Ridley Scott
Senaryo: Callie K houri
Grnt Ynetmeni: A d n a n
Biddle
Mzik: Hans Zim m er
Oyuncular: Susan Sarandon,
G eena Davis, Harvey Keitel, M ichael
M adsen, C h risto p h e r M cD ona ld,
Stephen T o b olow sky, Brad Pitt,
T im o th y C a rha rt, Lucinda Jenney,
Jason Beghe, M a rc o St. John, Sonny
Carl Davis, Ken S w o ffo rd , Shelly
Desai, Carol M ansell
Oscar: Callie K h ouri (senaryo)
Oscar adaylklar: Ridley Scott
(y n e tm e n ), G eena Davis (kadn
oyun cu), Susan Sarandon (kadn
oyun cu), A d ria n Biddle (g r n t
yn e tm e n i), Tho m N o ble (k u rg u )
THELMA&L0UISE(1991)
Thelma ve Louise
Thelma ve Louise' feminist bir yol filmi olarak nitelendirmek, hem doru olur
hem de filme hakszlk olur. nk bylece, filmin halka ulama gcn hafife almak
da mmkndr. Hayattan ylm ev kadnyla (Geena Davis), alayc, dnyadan bezmi
garson dostu (Susan Sarandon) bir hafta sonu kaama yapar ve ilerinden biri po
tansiyel bir tecavzcy ldrnce kendilerini kanundan kaarken bulurlar. Bu film
gsterime girdiinde, filmdeki cinsiyet, kken ve snftan kaynaklanan roller tartma
ya yol amt. Daha nce erkeklerin egemenliindeki bir tre, kadn eli demesinin
yan sra, toplumsal eitsizliklere ilikin ayrntlar sunarak, ok sayda seyircinin kendi
sini kadn kahramanlarla zdeletirmesini, kadnlarn kt yolculuun hem iyi hem
de kt yanlarn grmelerini salad; ve film, gnmzde de seyircileri etkilemeye de
vam ediyor. Yalnzca hayatta kalmaya alrken, kaba erkekler, bitmek bilmeyen iler,
neesini kaybetmi yaamlar gibi bir dizi engele kar mcadele veren sradan Ameri
kan,kadn, hayalet karakterler olarak Sarandon ve Davis'le ete kemie brnr. Y
netmen Ridley Scott, efsane ve sylencelerle dolu, zgrlk vaat eden ama aslnda
hi zgrlk tanmayan, "ta topra altn" ABD'yi somutlatrr. Sz konusu vaatle
ac gerek arasndaki boluk, Amerika'nn dlerini, gereklerini ve snrlarn keskin bi
imde yorumlayarak filme etki kazandrmaktadr. EH

ABD / Fransa (Carolco, Canal+,

TERMINATOR 2: JUDGMENT DAY (1991)
Lig h tsto rm , Pacific W e ste rn ) Terminator 2: Maher Gn
137dk, Renkli
Dili: ngilizce / spanyolca
Arnold Schwarzenegger, James Cameron'un 1984 tarihli Terminator film in
Ynetmen: James C a m eron
de, tane tane konuan gelecekten gnderilmi katil robot rolnde, kariyerinin en
Yapmc: James C am eron,
Senaryo: James C a m eron, W illia m iyi roln yakalamt. Bu nedenle yedi yl sonra Cameron'un devam filminde, tek
W ish e r Jr. rar bu rol oynamaya karar vermesi hi de artc olmad. Bu kez Arnie'nin sibe-
Grnt Ynetmeni: A d am rorganizmas T-800, gelecein asi lideri (Michael Biehn'in ilk filmdeki karakteri)
G reenberg
John Connor'n kendi genliiyle (Edward Furlong) annesi Sarah' (Unda Hamil
Mzik: Brad Fiedel
ton) korumak iin gnderdii iyi adam rolnde. Bylece ana-oul, dnyay ele ge
Oyuncular: A rn o ld
S chw arzenegger, Linda H a m ilton,
irecek makinelere kar kacaklar savaa liderlik edebilecek.
Edw ard Furlong, R obert Patrick, Earl T-800, John'la Sarah', onlar ortadan kaldrmaya alan sv metalden yapl
Ben, Joe M o rto n , S. Epatha m ekilden ekle giren ve insan hayrete dren baz zel efektler sayesinde ba
M erke rson , C astulo G uerra, Danny
Cooksey, Jene tte G oldstein
ka bir insann klna giren ya da bir metal birikintisinden eski haline yeniden d
Oscar: G ary R ydstrom , G loria S. nen yeni bir Terminator eidinden, yani ok daha kt T-1000'den (Robert Pat
Borders (ses e fe k ti), Dennis M ure n, rick) koruyor. Bu devam filminde, Hamilton'n kuvvetlenmi fiziinden, birbiri ard
Stan W in s to n , G ene W a rre n Jr,
na gerekleen patlamalara; usta ii ynetimden, hzl aksiyona kadar her ey as
R obert Skotak (grsel e fe k t), Stan
W in s to n , Jeff D a w n (m akyaj), Tom lnda daha byk ve daha gelimi. JB
Johnson, G ary R ydstrom , Gary
Sum m ers, Lee O rlo ff (ses)
Oscar adaylklar: A d am
G reenberg (g r n t y n e tm e n i),
C o nra d B uff, M a rk G o ld b la tt,
Richard A. Harris (ku rg u )
THE SILENCE OF THE LAMBS (1991) ABD (Orion)
Kuzularn Sessizlii 118dk, Renkli
Ynetmen: Jonathan Demme
Oscar dllerinde En iyi Grnt dl'n alan Kuzularn Sessizlii, It Hap Yapmc: Ronald M. Bozman,
Edward Saxon, Kenneth tt
pened One Night'\a (Bir Gecede Oldu, 1934) Guguk /Cuju'ndan (1975) sonra,
Senaryo: Ted Tally
Oscar tarihinde be nemli dl kazanan nc film. Thomas Harris'in romanndan
Thomas Harris'in ok satan romanndan uyarlanan film, Jodie Foster'la Ant Grnt Ynetmeni: Tak
hony Hopkins'in stn performanslaryla, daha nce komedi filmleriyle tannan y Fujimoto.
netmen Jonathan Demme'n kana hi yer vermeden seyircinin tylerini diken di Mzik: Howard Shore
ken ediiyle dl hak etmiti. Amiri Jack Crawford (Scott Glenn), yeni FBI ajan Oyuncular: Jodie Foster, Anthony
Hopkins, Scott Glenn, Anthony
Clarice Starling rolndeki Foster'dan, Buffalo Bill adl bir katilin (Ted Levine'n ty
Heald, Ted Levine, Frankie Faison,
ler rpertici biimde yaama geirdii) kiiliini anlayabilecek, FB'n onu yakalama Kasi Lemmons, Brooke Smith, Paul
sn salayacak, bir yeralt hcresinde tutulan ktlyle n salm eski bir psiki Lazar, Dan Butler, Lawrence T.
yatr ve seri katil FHannibal "Yamyam" Lecter' (Hopkins, daha nce Jeremy Irons'a Wrentz, Don Brockett, Frank Seals
Jr., Stuart Rudin, Masha
teklif edilen bir rolde) ziyaret etmesini ister.
Skorobogatov
Kukusuz, kurnaz ve kltrl Hannibal bu gibi bilgileri yle kolayca verecek Oscar Edward Saxon, Kenneth Utt,
kadar saf deildir. Clarice'i kendi grlerine karlk, onun ocukluuna ilikin ay Ronald M. Bozman (film), Jonathan
rntlar talep ettii rahatsz edici bir ilikinin iine eker. Filmin kalbini, d dnya Demme (ynetmen), Ted Tally
(senaryo), Anthony Hopkins (erkek
dan yalnzca bir camla ayrlan, Hannibal'n karanlk, gotik zindannda, Foster'n ve
oyuncu), Jodie Foster (kadn
zellikle Hopkins'in, Ted Tally'nin sk sk alnt yaplan, "Bir saym grevlisi bir sefe oyuncu)
rinde beni denemek istedi. Ben de bakla ve leziz (bu szck bir yamyamla ilgili ola Oscar adaylklar: Craig McKay
rak kullanlabilirse) bir Chianti arab eliinde onun cierini yedim," repliini sy (kurgu), Tom Fleischman,
Christopher Newman (ses)
ledii, aheser performanslaryla ssl grmeleri oluturur. 1991'de film gste
Uluslararas Berlin Film
rime girdiinden beri, Hopkins'in zihinlere kaznan Hannibal karakteriyle, Julianne
Festivali: Jonathan Demme
Moore'un canlandrd Clarice karakteri, 2001'de hayal krkl yaratan Hanni- (Gm Ayynetmen), dl
bal'n daha elenceli devam filmi Red Dragon'\a (Kzl Ejder, 2002) yeniden hayat Ultra (1990) ile paylat, (Altn Ay
buldu. Kzl Ejder, Michael Mann'n daha nitelikli ve gsterili filmi M anhunter (in- adayl)

san Avcs, 1986) gibi Harris'in ayn adl roma

nndan uyarland. JB
 ABD (Alcor, Camelot, Ixtlan,
Canal+, Regency, Warner Bros.)
189dk, SB/Renkli
Ynetmen: Oliver Stone
Yapmc: A. Kitman Ho, Oliver
Stone
Senaryo: Oliver Stone, Zachary
Sklar
Jim Marrs'm Crossfire: The Plot
That Killed Kennedy ve Jim
Garrison'in On the Trail o f the
Assassins isimli kitaplarndan
Grnt Ynetmeni: Robert
Richardson
Mzik: John Williams
Oyuncular: Kevin Costner, Kevin
Bacon, Tommy Lee Jones, Laurie
Metcalf, Gary Oldman, Beata
Pozniak, Michael Rooker, Jay 0.
Sanders, Sissy Spacek, Brian Doyle-
Murray, Gary Grubbs, Wayne
Knight, Jo Anderson, Vincent
D'Onofrio, Pruitt Taylor Vince
Oscar: Robert Richardson (grnt
ynetmeni), Joe Hutshing, Pietro
Scalia (kurgu)
Oscar adaylklar: A. Kitman Ho,
Oliver Stone (film), Oliver Stone
(ynetmen), Oliver Stone, Zachary
Sklar (senaryo), Tommy Lee Jones
(yardmc erkek oyuncu), John
Williams (mzik), Michael Minkler,
Gregg Landaker, Tod A. Maitland
(ses)
JFK (1991)
JFK
Anlamazlklara hi de yabana olmayan Oliver Stone, en gl Vietnam filmi
Born on the Fourth o f July1dan (Doum Gn D rt Temmuz) sonra, nsanlar ay
n lde kzdran ve artan, sorgulayan, ykp geen, acil komplo filmi JFK'yi ek
ti. Tabii ou kii, bizim 22 Kasm 1963'teki Bakan John F. Kennedy suikastna da
ir tm gerekleri bilmediimize inanyor. Gerekten de Lee Harvey Oswald'in tek
bana hareket ettiine mi inanyoruz? Warren Komisyonu olarak bilinen Senato
zel Soruturma Komlsyonu'nun bir sonuca ulamaya alan raporu gerekten
de bunlara yant veriyor mu? ou insan, o gn tetii ekenin bir kii mi birden
fazla kii mi olduunu tartadursun, Stone bir adm daha ileriye giderek, birok te
oriden bazsn beyazperdeye aktard. Bunu yaparken, verdii yantlardan daha
fazla soru soran byleyici bir filme imza att.
Filmin ba kahraman, gerek yaamda New Orleans Savcs olan Jim Garri-
son'n (Kevin Costner) JFK'yi kimin vurduuna dair kendi teorileri vard ve
1966'dan 1969'a dek konuyla ilgili bir soruturma yrtt. Stone pek hakl olarak,
kimi evrelerin gerek ipularn lgnca komplo teorilerinden ayramayan, salkl
karar veremeyen bir beceriksiz olarak niteledii Garrison'n tm bu teorilerini ka
bul etmez; buna karlk ynetmen (o gn ka tane tank bulunduunu gz n
ne aldnzda ok artc) tm zamanlarn en nl (ve hl hibir ekilde zle
memi) cinayeti iin, Amerika'da nne gelene dava aan tek adam olduu iin
onu, k noktas ve filmin bir nevi sembolik merkezi olarak kullanr.
Stone, geriye dnler, yeniden birletirmeler, hzl kurgu ve szcklerle m
ziin ustalkl kullanmnn yannda, Abraham Zapruder'ln el kamerasyla ektii
belgesel grntleri de kullanarak, seyircisinin kafasn kartrmadan ya da gz
n boyamadan ok miktarda kant ve tank ifadesine bavurarak birok fikir ve te
oriyi bir araya getirir. nefes kesici saatin ardndan, jenerik akmaya balayncaya
kadar bir sonuca ulaamyoruz; ama sanki daha nce zihnimizde herhangi bir p
he varm gibi, Lee Harvey Oswald'in tek bana hareket etmesinin imkansz oldu-
mm unu biliyoruz.
1963'te hayatta olmayan ya da olaylar anmsayamayacak kadar k
k olanlar grebilsin diye, Kennedy'nin Dallas'ta halk selamlarken vurul
mas, Jack Ruby'nln Oswald'i ldrmesi ve dier olaylarn hepsi bu filmde
yer alyor: Olaylar Garrison'n gznden gryoruz ve Stone bize, ClA'nin,
Castro yandalarnn ya da eitli ar u gruplarn karm olabilecei
komplolar aramak iin, bu adam, ok sayda rapor ve haberle boumaya
neyin ttiini zekice gsteriyor. Kk rollerde perdeye dahil olan sank Clay
Shaw rolnde Tommy Lee Jones'dan Joe Pescl'ye, (Oswald rolndeki) Gary
Oldman, Donald Sutherland, Jack Lemmon, W alter Matthau, Kevin Bacon,
ve Sissy Spacek'e kadar her biri enfes oyunlar sergileyen birok yldz oyun
cuya karn, film boyunca ilginizi canl tutan Costner'n gl oyunu olma-
saym, ynetmen gerei ararken bizi bu denli filmin iine alamayacakm.
Yeri doldurulamayacak bir ynetmenden gerekten de artc bir ya
pt. JB
ABD (Detour)
97dk, Renkli
Ynetmen: Richard Linklater
Yapmc: Richard Linklater
Senaryo: Richard Linklater
Grnt Ynetmeni: Lee Daniel
Oyuncular: Richard Linklater,
Rudy Basquez, Jean Caffeine, Jan
Hockey, Stephan Hockey, Mark
James, Samuel Dietert, Bob Boyd,
Terrence Kirk, Keith McCormack,
Jennifer Schaudies, Dan Kratochvil,
Maris Strautmanis, Brecht
Andersch, Tommy Pallotta
SLACKER (1991)
Richard Linklater'in anlalmas zor ve kukusuz daha ok sineflllere hitap
eden It's Impossible to Learn to Plow by Reading Books (1988) adl sper-8
mm .'lik yaptnn ardndan ektii, ilk kez byk apta datm olana bulan, ol
duka farkl ve elenceli bir ikinci film olan Slacker, bizi 24 saatliine, farkl dnem
lerden oluan kariyeri boyunca filmlerini besleyen bir yere; Austin, Texas'm tuhaf
hippi kltrne gtryor. Daha sonra ektii tm filmlerin aksine, Slacker'm ta
rih ve yer srasna gre bir gnn ksmen Austin'de gemesi dnda, akas bir
birini takip eden bir olay rgs yok. Ancak esrarengiz karakterlerle (grne ba
klrsa, 2001 tarihli canlandrma filmi Waking Life'tan (Hayata Uyanmak) kimi ka
rakterlerin katkda bulunduu, Linklater tarafndan kaleme alnmasna ramen o
u zaman doalama gibi grnen) harika szlerle dolu. Birbiriyle balantl diya
loglarn yaps birok olayn ayn zaman ve mesafe dahilinde birbirine yakn grn
mesi nedeniyle birbirine girdii, Luis Bunuel'in The Phantom o f Libertyy\e (zgr
lk Hayaleti, 1974) Jacques Tatl'nln Playtime'm (Oyun Vakti, 1967) fazla arba
l bir eitlemesini akla getiriyor. Linklater sonraki ou eserinde de belli bir biim
sel mant, gereksiz fantezi ve araszlere ynelik mantk d bir beceriyle birletir
me isteinin peinde koar ancak sz konusu birleim bu filmindeki gibi hi bu
denli aka sergilenmemitir.
Linklater ilk, bir bakma da en komik sekansta yine Waking Life' dnerek,
yznde anlamsz bir ifade olan taksi ofrne arabann arka koltuundan "Her
dnceniz kendi iinde blnr ve kendi gereini meydana getirir" eklinde ha
yali bir felsefe safsatas syler. Filmin geri kalan da bu fikri, 90'i yllardaki eitli
paranoyak komplo ve suikast kuramclaryla, seri katil hayranlar, mzisyenler, ta
rikatlar, niversite rencileri, papa taraftarlar, adi sulular, sokakta yaayanlar
ve aylaklarla bol bol rnekler. Film anla
tm bakmndan bir sona ulaamadan,
balad yerde bitse de arma olduk
a ak sahneleri, 60'l yllardan gnm
ze ulaan canl kltr ve belli bir toplu
luun ustalkla canlandrlan duygusunu
veriyor. JRos
TONGUES UNTIED (1991) ABD (Framellne)
Diller zlyor 55dk, Renkli
Ynetmen: Marlon Riggs
Essex Hemphill'in son dnem siyaseti konu alan, erotizm ykl iiriyle asi Oyuncular: Essex Hemphill
punk ruhu; Madonna'dan nce rabet gren Marlon Riggs'in r aan, tartma Uluslararas Berlin Film
Festivali: Marlon Riggs (Teddy-
l belgeseli Tongues Untied'da (Diller zlyor) derinden ilemi. Film, ecinseller
belgesel)
den korkan rapilerle ahmak geleneksel medya varlklarnn tesadfen farkna var
madan, neredeyse on yl kadar nce ecinsel gangsterleri gn na kard; mi
zah ve acma duygusuyla kk dm hanm evlad siyahiye farkllk ve itibar kat
t. Performanslar, (nl "patlama" sahnesi gibi) acayip gsteriler, kralie sokakta
rportajlar, (Eddie Murphy'nin Raw ve Spike Lee'nin School Daze filmlerinden
semeler gstererek) siyahi filmlerindeki ecinsel korkusuna dair neleyici eletiri
ler, iir okuyan ya da yalnzca yaamlarna tanklk eden donuk konumaclar, ener
jiyle dolup taan bir siyahi-ecinsel portresine iaret ediyor.
Film zellikle bir yanda, toplumca onaylanan banazln snrlamalar dahilin
de ve tesinde retilen sanatla (insann ve hayatnn meydana gelii), Sanat' (kl
trle kltr yaptlarnn meydana gelii) verken, karakterlerin herkesin iindeki
performanslarna daha fazla yer veren benlik-kimlik politikasyla ustaca oynamas,
dier yandan da sz konusu banazl eletirmesi nedeniyle karlmamal. Ton
gues Untied'm derinliiyle can damar, hem byk oranda beyaz, kuramn kontro
l altnda kalm New Queer Cinema (Yeni Homoseksel Sinema) filmlerinin hem
de "zgnl" yeterince tanmlanmam ou Spike Lee sonras siyahi filmlerinin
zaaflarn sergiler. Tongues Untied, sz konusu alana yabanc seyircilerin beklenti
lerini ya da nyarglarn gz ard ederek, onlar iyice marjinallemi bir alt kltrn
iinde dolatryor; ve nesneyi, kendi kendini tanmlayan zneye dntryor.
Irk ve rkn temsili gibi konulara dier filmlerinde de eilen Riggs, bu yaptn
da son derece souk ve saknmasz. Tongues Untied (AIDS sonras, ecinselliin
metalamasndan nceki bir dnemi) kusursuz bir biimde yakalayan, hem
Riggs'in tasarmlarn benimseyen dier ynetmenler, belgeseleler ve deneysel
filmcileri hem de airler, romanclar ve kltr sanat eletirmenlerini fazlasyla etki
leyen bir belgesel. Filme devlet destei verilmesinin yaratt yanklar, filmin, onu
hi izlememi ve asla izlemeye tenezzl etmeyecek insanlar arasnda isim yapma
sna yardmc oldu. Bu tartma, ou kez filmde yer alan sanatla toplumsal yoru
mu da glgede brakt: Tongues Untied, kabul grm kltrel "gereklerin altn
da yatanlarn nasl kefedileceini, hem zleyen hem de izlenene dair yerlemi ka
lplarn nasl yklp, tesine geileceine dair temel bir metin. EH
ABD (American Zoetrope)
96dk, Renkli
Ynetmen: Fax Bahr, Eleanor
Coppola, George Hickenlooper
Yapmc: Doug Claybourne, Les
Mayfield, George Zaloom
Senaryo: Fax Bahr, George
Hickenlooper
Grnt Ynetmeni: Larry ynden) belgeledi. Kyametin 1979'daki gsteriminin ardndan ulat mthi
Carney, Igor Megllc, Steven Wacks
Mzik: Todd Boekelhelde,
Carmine Coppola, Francis Ford
Coppola, Mickey Hart
Oyuncular: Sam Bottoms, Marlon
Brando, Colleen Camp, Eleanor
Coppola, Francis Ford Coppola, Gia
Coppola, Roman Coppola, Sofia
Coppola, Robert De Niro, Robert
Duvall, Laurence Fishburne,
Harrison Ford, Frederic Forrest,
Albert Hall, Dennis Hopper, George
Lucas, John Milius, Martin Sheen,
G.D, Spradlin
HEARTS OF DARKNESS:
A FILMMAKER'S APOCALYPSE (1991)
Francis Ford Coppola'yla film irketi 238 gn boyunca Filipinler'de Kyameti
tamamlamaya alrken, Coppola'nn ei Eleanor filmin oyuncularyla ekibinin ve
en ok da nl ynetmeninin bandan geen kabus gibi olaylar kamerayla ve ya
zyla ayrntl olarak (fiziksel, psikoloji, ekonomik ve manevi olmak zere birok
maddi ve manevi baar, hemen ada Amerikan klasii mertebesine ulamasn
salad. Fax Bahr'la George Hickenlooper ynetimindeki efsanevi yapta byk
katkda bulunan Hearts o f Darkness: A Filmmaker's Apocalypse, Coppola filminin
skntl yapl srecini ve yksn aktarr. Hearts o f Darkness, yapm srecine ka
tlan birok ekip yesiyle yaplan daha standart rportajlarn (on yldan fazla bir s
re sonra Bahr'n) yan sra Eleanor'un ektii set ve set-d grntlerle, Coppola
farkna varmadan ekilen, eiyle zel konumalarn da ierir. Belgeselde, kurgu s
rasnda kesilen belgesel blmlerle, Orson Welles'in 1938'de Mercury Theater
radyo program iin, Kyamet senaryosunun esinlendii, 1901 tarihli Joseph Con
rad roman Heart o f Darkness' (Karanln Yrei)
seslendirdii kaytlar yer alr.
Hearts o f Darkness, byk lde ynetme
nin normalde erimesi olduka g birinci derece
kaynaklardan malzeme toplamas nedeniyle, "arka
plan" olarak bilinen belgesel trnde, genel olarak
en iyi eserlerden biri olarak kabul edilmektedir. Fili
pinli askerlerin seti basmas; ynetmenin eine g
venlik ve umut olmadn itiraf etmesi; ekimlerin
ortasnda filmin barol oyuncusu Martin Sheen'in
kalp krizi geirmesi; ve Coppola'yla zamana mey
dan okuyan ki ekip yesi (repliklerini hatrlamak
tan aciz durumdaki) Dennis Hopper'la, (sete Con-
rad'n romann okumadan gelen iri kym) Marlon
Brando arasnda hararetli tartmalar kmas filmin
en nemli (ekiptekiler iinse en kt) blmleri
arasnda saylabilir. Barol iin ilk nce szleme ya
plan Harvey Keitel'ln kovulmas; birok seti ykan
iddetli bir tayfun; Coppola'nn filminin sonunu bir
trl beenmemesi; ve 16 haftada ekilmesi plan
lanan bir projenin yl akn srede bitmesi de
iin cabas. Dolaysyla Hearts o f Darkness'm yarat
clarnn elinde bir "arka plan" altn madeni vard
ve onlar bunun farkndaydlar.
Belgeselin en ilgi ekici ynlerinden biri de;
Coppola'nn esiz ve uzlamaz sanat imgelemiyle
ynetmen sinemasnn paradoksal yapsnn, hem
sinema kuramnda hem de popler dncede nemli bir kavram olduunu (kast
l olmasa da) etkin bir biimde gstermesi. Dier taraftan, Hearts o f Darkness var
olan pheleri ortadan kaldrmaya almas nedeniyle, Kyamet olsa olsa bir Cop-
pola filmidir. Hem oyuncularyla ekibi hem de Eleanor, Coppola'ya byle byk
katklarda bulunmasaym Kyamet byle bir bayapt olamayacakm. Ah, bir de
Eleanor, Coppola'ya, onun kendisine duyduundan daha ok gven duyabilsey-
ml. SJS
Fransa / Polonya / Norve (L
Studio, Canal+, Norsk, Sidral, Tor)
98dk, Renkli
Dili: Franszca / Lehe
Ynetmen: Krzysztof Kieslowski
Yapmc: Leonardo De La Fuente
Senaryo: Krzysztof Kieslowski,
Krzysztof Piesiewicz
Grnt Ynetmeni: Slavomir
Idziak
Mzik: Zbigniew Preisner
Oyuncular: Irne Jacob, Halina
Gryglaszewska, Kalina Jdrusik,
Aleksander Bardini, Wladyslaw
Kowalski, Jerzy Gudejko, Janusz
Sterninski, Philippe Volter, Sandrine
Dumas, Louis Ducreux, Claude
Duneton, Lorraine Evanoff,
Guillaume De Tonquedec, Gilles
Gaston-Dreyfus, Alain Frrot
Cannes Film Festivali: Krzysztof
Kieslowski (FIPRESCI dl), Irne
Jacob (kadn oyuncu), Krzysztof
Kieslowski (Altn Palmiye adayl)
ngilizce ad: The Double Life o f
Vronique
Avustralya (M & A, AFFC,
Beyond, Rank)
94dk, Eastmancolor
Ynetmen: Baz Luhrmann
Yapmc: Tristram Miail
Senaryo: Baz Luhrmann
Andrew Bovell, Baz Luhrmann'm
yksnden
Grnt Ynetmeni: Steve
Mason
Mzik: David Hirschfelder
Oyuncular: Paul Mercurio, Tara
Morice, Bili Flunter, Pat Thomson,
Gia Carides, Peter Whitford, Barry
Otto, John Hannan, Sonia Kruger,
Kris McQuade, Pip Mushin, Leonie
Page, Antonio Vargas, Armonia
Benedito, Jack Webster
Cannes Film Festivali: Baz
Luhrmann (Gen Jri dl-yabanc
film)
LA DOUBLE VIE DE VRONIQUE (1991)
Veronik'in ifte Yaam
Krzysztof Kieslowski'nin on filmlik bayapt Dekalog'un (1988) ardndan ek
tii La Double vie de Vronique, Renk lemesinde de (Mavi-] 993, Beyaz-
1994 ve Krmz-] 994) srdrecei Avrupa ortak yapm filmler furyasn balatr.
Film, ikisini de gzel rene Jacob'un oynad, biri Fransa'da dieri Polonya'da ya
ayan 20'li yalarndaki iki gen kadnn paralel yaamlarnn etrafnda gelien en
fes bir bilmece. Avrupa ortak yapm olmas projenin Renk'teki gibi yalnzca fi-
nansal yann deil, biimsel ve tem atik ileniini de etkilemitir.
PolonyalI Veronika kalbinden rahatsz olan yetenekli bir arkcdr; Fransz V
ronique an derslerini brakr ve ocuk kitaplar yazan bir kuklacyla (Phlllippe Vol
ter) birlikte olmaya balar. Ustaca rejisiyle bu rya gibi film, Kieslowski'nin ayn an
da hem PolonyalI kimliine sahip kma hem de ona e dzeyde bir kararllkla bu
kimlii ama abasdr; Polonya hkmeti parasal desteini Polonya komnizminin
yoluna serdii iin, ynetmen bu filmle sanki kendi diriltilmi sanat kimliinin d
n kurar. JRos
STRICTLY BALLROOM (1992)
Dans ve Ak
Yazar-ynetmen Baz Luhrman lgn biblosu Moulin Rouge'u yapmadan nce
Strictly Ballroom'la modas gemi Hollywood mzikallerinin sihrini ve gcn us
talkla yakalamt. Bu baarsnysa, iki klasik temay i ie geirmesine borlu: s
kntlarn ve duyduu "bayr"larn er ge stesinden gelecek bir asi ve kuuya d
nerek sonunda prensi kapan bir irkin rdek yavrusu.
Yetenekli dans Scott Hastings (mthi cazibesiyle Paul Mercurio) Dans Fede
rasyonunun kurallarna meydan okuyunca dans annesi (Pat Thomson) tiz lk
lara boulur ve neredeyse evlatlktan reddettii olunu dize getirmek iin binbir
oyuna bavurur. Bu srada, annenin mez dans rencilerinden Fran (tatl bir et
kileyicilii olan Tara Morice) her ynden aralarnda dalar kadar fark varm gibi
grnen Scott'tan holanmaya balar. Tm yadrgamalara ve kukulara meydan
okuyarak hem sahnede hem de darda bir ift olurlar. Hzl, romantik, komik ve
zeki esprilerle dolu Strictly Ballroom erez misali deerli bir ka filmi.
Hzl kurgusunun, insan kendinden geiren mziklerinin ve grkemli rk
kostmlerinin (ve daha da histerike.rk yan karakterlerinin) tesinde, filmi asl
gtren koca bir yrek ve derin bir ruhtur. Hem hayalperest hem de dlanm ol
mann ne anlama geldiini.ve neye mal olduunu yrekten hissettirmesi, iftin ne
fes kesen finalini boazmz dmleyen bir zafere dntrr. EH
THE PLAYER (1 9 9 2 ) ABD (Avenue, Guild, Spelling)
Oyuncu 124dk, Renkli
Ynetmen: Robert Altman
Oyuncu hzl konuan tipik iki Hollywoodlu'nun bir stdyo ofisinin n kapsn Yapmc: David Brown, Michael
Tolkin, Nick Wechsler
dan kp grkemli "uzun planlarla" balayan filmler hakknda ahkam kestikleri bir
Senaryo: Michael Tolkin
konumayla balar. Kamera yavaa onlardan uzaklap bakalarna geince espri
k e n d i ro m an n d a n
ortaya kar: izlediimiz, tam da bahsettikleri trden bir planla modern sinemann Grnt Ynetmeni: Jean
renkli ve fiyakal anlarnn bir parodisidir. Oyuncu'nun reklam, Robert Altman'n Lepine
bir gie felaketi olan Popeye'nin (1980) ardndan 12 yllk aradan sonra sinemaya Mzik: Thomas Newman
geri dn, diye yapld. Bu iddia geree kysndan bile yaklamyor; Altman si Oyuncular: Tim Robbins, Greta
nema, tiyatro ve televizyondaki almalarna hi ara vermedi ki. Ne var ki Oyuncu Scacchl, Fred Ward, Whoopi
Goldberg, Peter Gallagher, Brion
nefes kesici bir ustalk ve modernlteyle Altman' yeniden kitlelerin karsna kar James, Cynthia Stevenson, Vincent
d. Alayc, muhteem bir elenceyle. D'Onofrio, Dean Stockwell, Richard
Mlchael Tolkln'in ayn adl romanndan uyarlad zeki ve esprili senaryo, Tom E. Grant, Sydney Pollack, Lyle
Lovett, Dina Merrill, Angela Hall,
W olfe'un The Bonfire o fth e Vanities (enlik Atei) romannn, Brlan de Palma'nn
Leah Ayres
1990'da yapt filmine gre daha baarl bir uyarlamasym gibi durur. Tim Rob-
Oscar adaylklar: Robert Altman
bins'in souk bir cazibe katarak oynad Griffln Mills kaypak bir stdyo yneticisi (ynetmen), Michael Tolkin
dir. i, ksa ve szl zetler halinde sunulan ounlukla absrt ve yksekten uan (senaryo), Geraldine Peroni (kurgu)
film nerilerini (Gradate II gibi) deerlendirmektir. irket inde dnen g oyun Cannes Film Festivali: Robert
Altman (ynetmen), Tim Robbins
lar ve zellikle de kimsenin umursamad kskn bir senaristten gelen lm teh
(erkek oyuncu), Robert Altman
ditleri sinirlerini tepesine karmtr. (Altn Palmiye adayl)
ite bu noktada gizemli kimlikler, kaza ss verilmi bir cinayet, aldatma, blf,
rastlantlar, fiziksel tehlike ve ak oyunlaryla dolu bir gerilim yks balar. Alt
man, kusursuz bir ekilde hepsinin stesinden gelir ama asl lgilendii ey baka
dr. O, her zamanki gibi ayrntl bir mozaik ve minyatr bir dnya kurmann tad
n karr. Eksantrik yan karakterler, hzla akan olaylar, kulak misafiri olunan konu
malar, tuhaf parantezler; Oyuncuyu harikulade yapan te bunlardr.
Altman, karsna radikal bir ikinci
yol koyduu Hollywood film yapmn, te
reyandan kl eker gibi zetler. Kahra
manlarn gl, atmalarnsa net oldu
u ve kimin neyi niye yaptn bildiimiz
o zevkli filmlerin karsnda Oyuncu'nun
nerisi, dnek bir kahraman ve en saf ki
nayeyle tatlandrlm bulank durumlar
ve belirsiz hedeflerdir. Filmin sonuysa si
zi, Jack Lemmon'dan Julia Roberts'a, ku
ral tanmazln bu stn rneinde yer
almaya dnden raz Hollywood yldzlar
nn kaymak tabakasnda bir gezintiye
karr. AM

ABD (Dog Eat Dog, Live)
99dk, Eastmancolor
Ynetmen: Quentin Tarantino
Yapmc: Lawrence Bender
Senaryo: Quentin Tarantino
Grnt Ynetmeni: Andrzej
Sekula
Oyuncular: Harvey Keitel, Tim
Roth, Michael Madsen, Chris Penn,
Steve Buscemi, Lawrence Tierney,
Randy Brooks, Kirk Baltz, Edward
Bunker, Quentin Tarantino, Rich
Turner, David Steen, Tony Cosmo,
Stevo Polyi, Michael Sottile
RESERVOIR DOGS (1992)
Rezervuar Kpekleri
Kendi kendine gnah karan video delisi Quentin Tarantino, bu r aan ve
fazlasyla taklit edilen filmin senaryosunu yazdnda yalnzca 28 yandayd. Filmin
ad da bilindii kadaryla Tarantino'nun bir zamanlar alt video dkkannn sa
hibinin A u Revoir les Enfants filmine "u rezervuar kpekli film " demesinden gelir.
Tarantino bu laftan ok holanm olacak ki ilk filmine bu ad verir.
Unutulmaz diyaloglarla ve nerdeyse tm erkek olan kadrosunun stn
oyunculuklaryla beslenen Rezervuar Kpekleri, baarsz bir elmas soygununun ar
dndan gelien kanl olaylar anlatr. Geriye dnlerle Joe Cabot'm (Lawrence Ti
erney) sulular bir araya getiriini grrz; birbirlerini ele vermesinler diye su or
taklarndan hibiri dierinin gerek kimliini bilmez ve hepsine takma bir ad veri
lir: Bay Kahverengi (Tarantino), kazma Bay Pembe (Steve Buscemi), gen Bay Tu
runcu (Tim Roth), dnyadan bezmi Bay Beyaz (Harvey Keitel) ve vahi Bay Sarn
(tyler rpertici oyunuyla Michael Madsen). Filmin bir depoda kan revan iindeki
dmleniine dek, bir dizi aklayc sahne olan biteni bize gsterir.
Rezervuar Kpekler'ini bir 90'lar klasii yapan yalnzca zeki olay rgs deil
dir. Filmin oyuncu kadrosu Tarantino'nun ikinci filmi Ucuz Roman'daki (1994) gi
bi akllca seilmi (hepsi de kariyerlerinin en iyi oyununu kartan Madsen, Keitel
ve Roth); ayrca her biri bugn Tarantino senaryolarnn alameti farikas saylan po
pler kltr gndermelerinin olduu ve sinema tarihine gemi unutulmaz sahne
lerle dolu. Gerek soygundan nce bulutuklar kafedeki muhabbet (bahi brak
ma adabndan Madonna'nn "Like a Virgin" arksnn gerek anlamna kadar tar
trlar; vardklar sonucuysa buraya aktarmak olmaz), gerekse Madsen'in (bir Ste-
eler's Wheel klasii olan "Stuck in the Middle w ith You"nun unutulmayacak bir
kullanm eliinde) oke edici "kulak" tablosu olsun, Tarantino szckleri ve hare
ketleri o kadar zekice seer ki ne kadar havadan sudan eylerden konuurlarsa ko
nusunlar, her karakterin kiilii hakknda fazlasyla bilgi ediniriz. 90Tarn en yete
nekli bireysel sinemaclarndan biri olan Tarantino'dan ahane bir ilk film JB
ROMPER STOMPER (1992) Avustralya (AFC, Film Victoria,
Rap Rap! Romper Stomper P/L, Seon)
94dk, Eastmancolor

Romper Stamper, Avustralya'da rk bir film mi yoksa rklk kart bir film mi
Dili: ngilizce / Vietnam dili
Ynetmen: Geoffrey Wright
olduu zerine hararetli bir tartmay balatt. Aradan geen zaman Geoffrey
Yapmc: lan Pringle, Daniel Scharf
W right'in bu ilk uzun metrajl filmini, daha doru drst deerlendirmemizi salyor.
Senaryo: Geoffrey Wright
Melbourne'un varolarndan Footstray'de dazlak alt kltr arasnda geen
Grnt Ynetmeni: Ron Hagen
Romper Stamper, VietnamlI AvustralyalIlara saldran, Hando (ilk rollerinden birin
Mzik: John Clifford White
de Russell Crowe) liderliindeki etenin sonunda, polisin ve madur vatandalarn Oyuncular: Russell Crowe, Daniel
abalaryla rkm hayvanlar gibi yakalanarak daln anlatr. Pollock, Jacqueline McKenzie, Alex
Filmin merkezindeyse iddetli ve melodramatik bir ak geni var: Gl kuv Scott, Leigh Russell, Daniel Wyllle,
James McKenna, Eric Mueck, Frank
vetli Flando, daha duyarl Davey (gz dolduran Daniel Pollock) ve ikisinin arasnda
Magree, Christopher McLean,
kalan Gabe (Jacqueline McKenzie). Stanley Kubrick'in ve Martin Scorsese'nin bu Josephine Keen, Samantha Bladon,
film zerindeki etkileriyse ok ak, zellikle etenin bir burjuva evini Otomatik Por Tony Lee, John Brumpton, Don
takaldaki gibi kuatt sahne ve buna benzer grkemli sahnelerde. Bridges

Romper Stamper ok kltrl Avustralya'daki karmaklklar zerine sofistike

bir yorum getiriyormu havasna brnmez. Bu "dazlaklar" sinemann dier
gangsterleri ya da gen sulular gibidir: toplumun kysndaki hayatlarn arya
kam bir metaforu. Hem W right hem de Crowe bu olaylara III. Richard tarz
Sheakespearevari bir heybet katmaya urar, bunda da fazlasyla baarl olurlar.
AM

GLENGARRY GLEN ROSS (1992) ABD (GGR, New Line, Zupnik II)
Amerikallar 100dk, Renkli
Ynetmen: James Foley
1992 yapm filmi Glengarry Glen ftoss'la James Foley pazarlama hakknda Yapmc: Jerry Tokofsky, Stanley
R. Zupnik
tam bir kara mizah rnei kotarr. David Mamet'in 1984'te Pulitzer dl alan
Senaryo: David Mamet
oyunundan bizzat uyarlad senaryoda Mamet'in alameti farikas olan diyalog
kendi oyunundan
tekrarlar hem yky gereklikten uzaklatrmaya hem de izleyiciyi diken stnde Grnt Ynetmeni: Juan Ruiz
tutan bir tema kurmaya yarar. Anchia
Yamurlu bir New york gecesinde, sinir bozacak kadar ilek bir emlak bro Mzik: James Newton Howard
sunda bir grup umutsuz emlak pazarlamacsna bir ltimatom verilir: ya sabaha ka Oyuncular: Jack Lemmon, Al
Pacino, Ed Harris, Alan Arkin, Kevin
dar "l mteri'Tere, yani imdiye kadar hi gayrimenkul yatrm yapmam kii
Spacey, Alec Baldwin, Jonathan
lere aibeli gayrimenkulleri satacaklar ya da koyulacaklardr. Bunu baaranlarn Pryce, Bruce Altman, Jude
dlyse "Glengarry'Terin, yani en ball mterilerin listesidir. Oyunculara gelince, Ciccolella, Paul Butler, Lori Tan
Glengarry Glen Ross'unkine kadro yerine tm Tanrlar'n bir araya geldii bir tap Chinn, Neal Jones, Barry Rossen,
Leigh French, George Cheung
nak demek daha doru olur: Jack Lemmon, Al Pacino (bu filmdeki rolyle En iyi
Oscar adaylklar: Al Pacino
Yardmc Erkek Oyuncu dlne aday gsterildi ama ayn yl Kadn Kokusu'yla En
(yardmc erkek oyuncu)
iyi Erkek Oyuncu Oscar'n ald), Kevin Spacey, Alan Arkin, Jonathan Pryce ve Alec Venedik Film Festivali Jack
Baldwin. zellikle, yan rol de olsa irketin astm astk patronlarndan birini can Lemmon (Volpi cuperkek oyuncu)
landran Baldwin'in karakteri, film iin zel olarak yaratlm olmazsa olmaz bir rol.
Ynetmen Foley, Glengarry Glen Ross'u Satcnn /m'nn gncel bir uyarlama
sndan teye tar. Yine de izlemeden nce mide ilac alsanz fena olmaz. KK

ABD (Malpaso, Warner Bros)
131 dk, Technicolor
Ynetmen: Clint Eastwood
Yapmc: Clint Eastwood
Senaryo: David Webb Peoples
Grnt Ynetmeni: Jack N
Green
Mzik: Clint Eastwood, Lennie
Niehaus
Oyuncular: Clint Eastwood, Gene
Hackman, Morgan Freeman,
Richard Harris, Jaimz Woolvett,
Saul Rubinek, Frances Fisher, Anna
Levine, David Mucci, Rob Campbell,
Anthony James, Tara Dawn
Frederick, Beverley Elliott, Liisa
Repo-Martell, Josie Smith
Oscar: Clint Eastwood (film), Clint
Eastwood (ynetmen), Gene
Hackman (yardmc erkek oyuncu),
Joel Cox (kurgu)
Oscar adaylklar: David Webb
Peoples (senaryo), Clint Eastwood
(erkek oyuncu), Henry Bumstead,
Janice Blackie-Goodine (sanat
ynetimi), Jack N. Green (grnt
ynetmeni), Les Fresholtz, Vern
Poore, Rick Alexander, Rob Young
(ses)
UNFORGIVEN (1992)
Affedilmeyen
Clint Eastwood'un son western'! kalc olacak kadar byk bir film: karanlk,
heyecanl ve kapsaml temasnn karmaklyla A ffe d ilm e y e n , melankoli, gzellik;
ve ahlaki, fiziksel ve tarihsel gerekilik zerine cesur bir at. Eastwood ynetmen
olarak ge kalm ilk Oscar'n bu 16. filmiyle En yi Film ve En iyi Ynetmen dalla
rnda ald. Burada, ad olmayan ve birka kelimeden fazla konumayan daha gen,
sembolik ve "spercool" karakterini radikal bir deiime uratyor. Eastwood'un
kendi mitine kar oynamak zere benimsedii ve 20 yldr yedekte beklettii bir
senaryodan yola kan film byk bir anti romantik western olarak tanmlanm.
Yalanan silahrler, ezilen kadnlar ve lmn ac dolu irkinlii filmin karanlk
ynleri. Western kahraman mitinin kirli amarlarn dkmesi, ucuz roman hava
s ve tank olduu kanl olaylarn cezbedici grnts A ffe d ilm e y e n 'in karmna
alayc bir mizah da katyor.
Eastwood'un canlandrd, hava koullarndan mustarip William Munny, ken
disini para getirmeyen bir iftlikte iki ocuk yetitirme mcadelesiyle babaa bra
kp len iyi kalpli bir kadnn sevgisi uruna deimi, eski bir katildir. Munny'nin
yapmas gereken, Eastwood'un Josey Wales'i gibi insanlnn bedelini demek de
il, onu korumaya uramaktr; nk genelevdeki kadnlarn verdii dl kazan
mak iin eski sakolu Ned'le (Morgan Freeman) yeniden ie koyulur, i, acmasz
erif Little Bill'in (Gene Hackman) haklarn arayan kadnlara srtn dnd kas
vetli Big Whiskey kasabasnda baklanan bir fahienin intikamn almaktr. Biyog
rafisini yazdrmak zere, ba belalarnn zgrlk kanun kaa kahramanlara
dnt ucuz macera romanlar yazan u Dou'lu gazetecilerden biriyle dola
an haval katil ngiliz Bob (Richard Harris) da dl avclar arasndadr.
A ffe d ilm e y e n 'in en byleyici yan, gz kara haydutlar ve cretkar eylemlerden
oluan Eski Bat mitolojisinin yanna, Munny ve Ned'in anmsad gerekleri (yollarda
uyumann rahatszl, yamur altnda, at srtnda ekilen sefalet ve insan ldrme ey
leminin -tercihen yerdeyken- irkinlii gibi) koyarak bu miti yeniden gzden geirme
sidir. Bir baka sert kartlk da filmin gz alc mekanlardr (Kanada'nn Alberta eyale
ti, orta bat snrn aratmayacak kadar gz doldurur). Ayrca, gen fahienin yznn
doranndan finaldeki kanlmaz kavgaya kadar batan sona acmasz iddet sahne
leri aralara serpitirilmi.
Hem Hackman'n hem Freeman'n oyunculuklarna diyecek sz yok, ama bizzat
Eastwood'un oyunculuunda bir blnme seziliyor. Munny'nin dindar szleri ve gya
ldrme itahn kaybettii pek de inandrc gelmez. Nihayet fkesi kabardnda yer
siz bir umutla bekleyen Eastwood hayranlarn hayal krklna uratmaz ve ortal ka
sp kavurur. En sonunda Munny, Eastwood'un yllardr canlandrd btn intikamc,
vahi atllarn bir karm haline gelir.
A ffe d ilm e y e n ' le, modas getii zamanlarda bile tek bana 20 yl boyunca yaatt
western trnden ne anladn ortaya koyan Eastwood, kendisinden beklenebilecek usta
ii bir film kotarm. Senaryoyu yllar nce, Eastwood henz satn almamken geri eviren
Hackman, sadist Little Bill rolyle Oscar kazand. Finaldeki teekkrler ksmnda filmin "Ser
gio ve Don"a, yani Eastwood'un ynetmenlik konusunda ge dnem ustalar olan Leone ve
Siegel'e adanm olmasysa anlamldr. Onlar gururlandrm olsa gerek. AE
BRAM STOKER'S DRACULA (1992) ABD (American Zoetrope,
Dracula Columbia, Osiris)
130dk, Technicolor
Bram Stoker'n yazd Dracula efsanesi zerine yzden fazla film ve televiz Ynetmen: Francis Ford Coppola
yon dizisi (kimi, Blakula gibi daha az sadk olsa da) yapld. Tek szcklk Dracula Yapmc: Francis Ford Coppola,
Fred Fuchs, Charles Mulvehill
balnn haklar bir baka film stdyosunun elinde olduu iin yazarnn adyla
Senaryo: James V. Hart
anlan bu 1992 uyarlamas, korku filminden ok bir ak filmi; kaybettii akn asr Bram S to ke r'n ro m a n n d a n
lar aarak arayan bir adamn yks. Eer sivri dilerini ve insan kanna susaml Grnt Ynetmeni: Michael
n grmezlikten gelmeyi becerebilirseniz mkemmel bir erkee benziyor. Ballhaus
Dracula, Hal Seferleri'nden dnen Kont Dracula'nn (Gary Oldman) ld Mzik: Wojciech Kilar, Annie
Lennox
ne nanan sevgili karsnn surlardan atlayarak ldn renmesiyle balar. Bu
Oyuncular: Gary Oldman, Winona
olanlar yznden uruna kahramanca dvt Tanr'ya makul bir fke duyan Ryder, Anthony Hopkins, Keanu
Dracula, onu inkar eder ve gece gezen ve ardnda bir kan gl brakan kana susa Reeves, Richard E. Grant, Cary
m bir yarata dnerek 15. yzyl Transilvanyas'n kasp kavurur. Bundan son Elwes, Bill Campbell, Sadie Frost,
Tom Walts, Monica Bellucci,
ra film birka yzyl teye srar; gen ngiliz avukat Jonathan Harker, uzak bir Do
Michaela Bereu, Fiorina Kendrick,
u Avrupa atosu'nda Kont Dracula'y ziyaret etme talimat alr ve oraya gittiin Jay Robinson, I.M. Hobson
de karsna, soluk benizli, bugne ait deilmi gibi duran, ancak nianls Mina'nn Oscar: Eiko Ishioka (kostm), Tom
(Winona Ryder) resmiyle biraz fazla yakndan ilgilenen bir yaratk kar. len ak C. McCarthy, David E. Stone (zel
ses efektleri), Greg Cannom,
Elizabeta'nn Mina'nn bedeninde yeniden dnyaya geldiine inanan Kont, Jonat-
Michle Burke, Matthew W.
han' oyalasnlar diye onu dost canls Gelinleri'nin hnerli ellerine brakarak, Mi- Mungle (makyaj)
na'y bulmak zere Londra'ya gider. Oscar adaylklar: Thomas E.
Coppola'nn filminde vampir avcs Van Helsing rolndeki Anthony Hopkins Sanders, Garrett Lewis (sanat
ynetmeni)
filme ho bir alayclk katyor. JB

CONTE D'HIVER (1992) Fransa (C.E.R., Canal+, Losange,

Bir K yks Sofiarp, Soflcas)
114dk, Renkli
Dili: Franszca
Eric Rohmer'in Contes des quatre saisons (Drt Mevsim ykleri) dizisinin
Ynetmen: Eric Rohmer
ikinci filminin balangc biraz kafa kartrcdr: Gen bir kuafr (Charlotte Vry)
Yapmc: Margaret Mngoz
Gney Fransa'da geirdii tatilde tant, filmin yakkl kahramanyla (Frdric
Senaryo: Eric Rohmer
van den Driessche) bir yaz ak yaar (cretkar sevime sahneleri de ayn ekilde
Grnt Ynetmeni: Luc Pags
hayret vericidir). Ancak bu ksa giriten sonra olaylar be yl sonraya srar ve filmin
Mzik: Sbastien Erms
geri kalan daha tandk ve sakin, bol dlyaloglu Noel zaman sahneleriyle geer; ka Oyuncular: Charlotte Vry,
dn kahramanmz bilmeksizin kznn babas olan tatil akna, tekrar grebilme Frdric van den Driessche, Michael
leri iin kazara yanl adres vermitir ve onun sihirli bir denekle anszn kp gele Voletti,Herv Furie, Ava Loraschi,
Christiane Desbois, Rosette, Jean-
ceine kr krne inanr. Bu srada, hislerini belli etmeyen iki talibi arasnda ka
Luc Revol, Hayde Caillot, Jean-
rarszca gidip gelir. Claude Biette, Marie Rivire,
Umutsuz gibi grnen inanca ve yitik aka, zeki ama souk yaklamyla Ma Claudine Paringaux, Roger Dumas,
n u it Chez M aud'u (Maud'la Geen Gecem)] kararszl nerdeyse sinirlerimizi bo Danile Lebrun, Diane Lepvrier

zan, bencil kadn kahramanyla da Yeil ln'\ andran bu film, tam Rohmer'e zg Uluslararas Berlin Film
Festivali: Eric Rohmer (FIPRESCI
bir dnyay anlatr; Sheakespeare'in oyununa gnderdii dozunda selam ve final dl), (Jri dlmansiyon),
deki mucizevi ama izleyiciyi fazlasyla tatmin eden son da bunun bir parasdr. Her (Altn Ay adayl)
zamanki gibi oyunculuklar doal ve tamamen nandrc; mekan kullanmlar (Paris
ve Burgundy) gereki ve kzn taliplerinin resmedilii (entelektel bir ktphaneci
ve daha faydac patronu) onun karlat seenekleri birebir temsil eder. Sessizce
parldayan ve sonuta ok srkleyici olan bir film. GA ngilizce ad: A Tale o f W in te r
Hong Kong (Swift)
167dk, Renkli
Dili: Kantonez
Ynetmen: Stanley Kwan
Yapmc: Jackie Chan, Leonard Ho
Senaryo: Chiu Tai An-PIng
Grnt Ynetmeni: Poon Hang-
Sang
Mzik: Huang Jin Chen
Oyuncular: Maggie Cheung, Han
Chin, Carina Lau, Shin Hong, Tony
Leung, Lawrence Ng
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Maggie Cheung (Gm
Aykadn oyuncu), Stanley Kwan
(Altn Ay adayl)
ngilizce ad: The Actress
Y U E N L IN G -Y U K (1 9 9 2 )
Aktris
Stanley Kwan'in 1992 yapm bu bayapt muhtemelen hl izlediim en
mthi Hong Kong filmi; belki Wong Kar-Wal'nin kisi de nemli lde dnem fil
mi olan Days o f Being Wild (1991) \e Ak Zaman (2000) gibi kimi bayaptlar de
rinlik ve younluk asndan bu filme yaklar. Yine de orijinal gsterim sresinin
167 dakikadan 126 dakikaya drlmesinin filme zarar verdiini belirtmek gerek.
Bu zararn yan sra Hong Kong'lu yapmclar filmin orijinal negatiflerini de yok et
tiler; belli ki filmin kesilmemi hail yalnzca Avustralya televizyonunda kalabilmi.
in sinemasnn Greta Garbo'su olarak bilinen sessiz sinema yldz Ruan Ling-
yu'nun (1910-1935) yaam yksn anlatan Yuen Ling-yuk belgesel grntle
rini dnemin yeniden canlandrlmasyla; biyografik bir filmi derin bir merakla; ve
eski filmlerin byleyici sahnelerini ayn sahnelerin renkli ekilmi taklitleriyle birle
tirir ve bunlarn tm zleyiciyi bugnden daha karmak, cazibeli ve gizemli gr
nen bir gemii kefe karr.
Bir oyuncu olarak Ryan Llng-yu'yla arasndaki farklar
benzerliklerinden ok daha belirgin olan baroldeki Mag
gie Cheung, bu geree ramen kaliteli oyunculuuyla
fazlasyla hak ederek Berlin'de En iyi Kadn Oyuncu dl
n ald. Aslnda bu filmden nce, grece hafif Hong Kong
filmlerinde sradan bir komedi oyuncusu olarak tannyor
du; Yuen Ling-yuk'sa kariyerinde daha dramatik ve erikli
rollere doru bir dnm noktas oldu. Ancak onun kendi
parlak oyuncu imgesiyle daha ok dlzglnlenemez bir traje
di kahraman olan Ruan arasndaki uurum vahimdi.
Kwan'in filmin ynetmeni olarak yapt daha ok, Che-
ung'un arball ve zarafeti etrafnda bir eit hale ya
ratmak oldu. Hollywood'da onun bir dengini dnnce
akla George Cukor geliyor. Kwan ayrca Ruan'n kim oldu
u ve neden intihar ettii hakknda dnp duran sorular
dan bir labirent, siyah-beyaz film setlerinin gzel bir mu
laklkla kullanld hem fiziksel hem de fizik tesi bir labi
rent rer.
1930'larn hayali anghay'ndaki film dnyasnn stilis
tik gzellii ve Kwan'n Cheung'a tm bunlarn onun iin
ne ifade ettiini sorup pek bir sonu alamad video sy
leisinin rahatsz edici dzl filmin gze arpan ksmla
r. Verilen emee deen her dnem filmi, dnn yannda
bugn de tarihselletirir. Bu film de bizim kendi yetersiz
liimizi, Llng-yu'nun gl grntleriyle yan yana koyarak
dolayl yoldan bunu yapyor. JRos
 C'EST ARRIV PRS DE CHEZ VOUS (1992) Belika (Artistes Anonymes)
92dk, SB
Bu film, Belika sinemasnn muhtemelen en tartmal filmi. Dnyann drt bir Dili: Franszca
yanndan eletirmenler filmde iddetin sunuluunu R e z e rv u a r K p e k le ri (1992) ve Ynetmen: Rmy Belvaux, Andr
H e n ry : P o r ta r it o f a S e ria l K ille r (1990) gibi gncel filmlerle ilikilendirerek eletir Bonzel, Benot Poelvoorde

diklerinde, film birdenbire nlendi. Bu filmlerle kimi ortak ynleri olsa bile C 'e s t a r Yapmc: Rmy Belvaux, Andr
Bonzel, Benot Poelvoorde
riv p r s d e c h e z vo u s apayr bir film.
Senaryo: Rmy Belvaux, Andr
Grenli siyah beyaz film kullanlarak el kamerasyla ve sesli ekilen (hi mzik Bonzel, Benoit Poelvoorde, Vincent
yok) C'est a rriv p r s d e c h e z vo u s grsel adan cinma vrit belgesellerini an Tavier
dryor. yk, kendisini seri katil ilan eden Ben'in (filmi yazan ve yneten ekipten Grnt Ynetmeni: Andr
- Benoit Poelvoorde) etrafnda dolanp duran bir film ekibiyle ilgili. Ben ie ktka, Bonzel
Mzik: Jean-Marc Chenut,
ekip de yava yava onun sularna ortak olur. Ben, onlar zengin bir yemee kar
Laurence Dufrene
trken, ekip de Ben'e cesetlerden kurtulmas iin yardm etmeye, hatta ondan bor
Oyuncular: Benoit Poelvoorde,
almaya bile balar. Jacqueline Poelvoorde-Pappaert,
Ben'in filme alnrken "zanaati", kurbanlar ve onlarn toplumsal zellikleri ve Nelly Pappaert, Hector Pappaert,
film ekibi (kamera alar nererek ve pejmrde grnmlerini aalayarak) ze Jenny Drye, Malou Madou, Willy
Vandenbroeck, Rachel Deman,
rine yorumlar C'est a rriv p r s d e c h e z v o u s 'ya ho bir mizah duygusu katar, ite Andr Laime, Edith Lemerdy,
imdi bir seri katilin yaptklarndan zevk alyoruz; nk o komik, her zaman nee Sylviane God, Zoltan Tobolik,
li ve srprizlerle dolu. Bir adam banyoda ldrrken, Ben birden durup ekibe d Valrie Parent, Alexandra
Fandango, Olivier Cotica.
ner ve bu sahnenin onlara hangi Fransz filmini hatrlattn sorar; Rob Reiner'n
Cannes Film Festivali: Rmy
klasik mockumentary'si (belgesel taklidi yapan film) This is S p in a l Tap'teki (1984)
Belvaux, Andr Bonzel, Benot
kendi kendine yanan davulculara bir sayg duruuyla ekimler srasnda ekibin ba Poelvoorde (SACD dlfilm),
arl tm sesileri ldrlr. Bir sre tm bunlar komik olmaktan kar. C 'e s t a rri Rmy Belvaux, Andr Bonzel,
Benot Poelvoorde (zel dl)
v p r s d e c h e z vous'da olaylarn rengi ayrntl ve katlanlmas zor bir tecavz sah

nesiyle deiir. Buradan itibaren film, kara mizah olmaktan kp, gnlk yaamda
ki rayndan km, iddeti izleme arzumuza ynelik ar bir eletiri halini alr. Teca
vz sahnesi bizi oka uratarak, aldmz zevki de gzden geirmemize neden
olur ve anlatnn nceki konumunu deitirir.
C'est a rriv p r s d e c h e z vous'nun yaratclarna gre byle bir film yapma fik- ngilizce ad: Man Bites Dog
ri, Belika televizyonundaki, kk hika
yeleri iiren ve insanlarn zel yaamlar
na mdahale eden sansasyonel haberle
rin yer ald dizi halindeki bir magazin
gazetecelii programndan km. Filmin
altnda yatan bu ana fikir hem filmin ba
arsn garantiledi hem de tm zamanla
rn sevilen klt filmlerinden biri olmasn
kesinletirdi. EM
Britanya / Japonya (Brit. Screen,
Channel Four, E urotrustees, N ippon
Film Dev. Finance, Palace)
112dk, Renkli
Ynetmen: Neil Jordan
Yapmc: Stephen W o o lle y
Senaryo: Neil Jordan
Grnt Ynetmeni: Ian W ilson
Mzik: Sim on Bosw ell, A n n e
D udley
Oyuncular: Forest W h ita ke r,
M ira n d a Richardson, Stephen Rea,
A d ria n D unbar, B reffni M cKenna,
Joe Savino, Jaye D avidson, A n d r e
Bernard, Jim B road bent, Ralph
B row n, Ton y Slattery
Oscar: Neil Jordan (senaryo)
Oscar adaylklar: Stephen
W o o lle y (film ), Neil Jordan
(y n e tm e n ), Stephen Rea (erkek
oyun cu), Jaye Davidson (yardm c
erkek oyun cu), K a nt Pan (kurg u)
in / Hong Kong (Beijing Film,
China Film, M averick, Tom son)
171 dk, Renkli
Dili: M a n d a rin
Ynetmen: Kaige Chen
Yapmc: Feng Hsu
Senaryo: W e i Lu
Lillian Lee'nin romanndan
Grnt Ynetmeni: C h angw ei
Gu
Mzik: Jiping Zhao
Oyuncular: Leslie C heung, Fengyi
Zhang, Li G ong, Qi Lu, Da Ying,
You Ge, C hun Li, Han Lei, Di Tong,
M in g w e i M a, Y ang Fei, Zhi Yin,
Hailong Zhao, Dan Li, W e n li Jiang
Oscar adaylklar: H o ng Kong
(yabanc film ), C h angw ei Gu
(g r n t y n e tm e n i)
Cannes Film Festivali Kaige
Chen (FIPRESCI dl ), (A ltn
Palmiye), dl The Piano ile
paylat
ngilizce ad: Farewell My
Concubine
THE CRYING GAME (1992)
Alatan Oyun
Alatan Oyun'ur\ byk, kt hretli srprizi, aslnda filmin izdii dier res
min yannda yavan kalr: Forest Whitaker'n canlandrd Jody'nin ecinsellii o ka
dar siliktir ki birka dikkatli eletirmen ya da izleyici dnda bu pek zerinde durul
mayan adamn cinsel tercihleri nyarglarmzn gznden kaar. Filmi yazan ve y
neten Neil Jordan, gizemli bir "kadn" (trajik melez mitini dirilten mesafeli ve gzel
Jaye Davidson), onun tuhaf bir lme kurban giden sevgilisi (Whitaker) ve bu cina
yete karm bir adamdan (Stephen Rea) oluan arzunun srrna erilmez yasalar
zerine melodramatik olan ok katmanl bir anlat kotaryor. Tm bunlar ngiliz Or-
dusuyla Cumhuriyeti rlanda Ordusu arasnda uzun zamandan beri yaanan ge-
rilimlerin ortasnda bir dizi siyasi entrikayla iie gemi haldedir.
len adam, onun "fazlalkl" dulu ve katili arasndaki ak geni derinletike
tm srlar ortaya dklr; film, balangtaki hep beraber yeni bir hikayeye, karma
k bir ak hikayesine balyoruz havasndan kar. Kendisini popler yapm olan
kurnaz pazarlama taktii ve katmerli cinsel ykcln ayn potada eritmesi dolay
syla sinema tarihinde bir kilometre ta olan Alatan Oyun, cesur ve pervasz bir
bamsz sinemann da seyircisi olduunu kantlad. Irk, cinsellik ve cinsiyete farkl
yaklamlaryla cinsel ekimin ve erotik hislerin karmaasn kaplar tekmeleyerek
tartmaya at, iyi mi yapt kt m yapt bilmesek de filmin olaanst gie ba
ars, bamsz film in klt nesneden hayli krl bir pazar hissesine dnmesine ke
sinlikle katkda bulundu. EH
BA WANG BIE Jl (1993)
Elveda Cariyem
Kaplarn 1978'te yeniden atndan beri Pekin Film Akademisi'nden kan
"Beinci Kuak" inli ynetmenlerden dnyaya ilk alan olan Kaige Chen, bu film
le Kltr Devriml'ne ilikin kendi ac anlarn cesurca ortaya koyar. Pekin Opera-
s'nda yer alan iki erkek arkc arasndaki, toplu ya da kiisel sarsc ihanetler ara
clyla in'in alkantl 20. yzyl tarihine k tutan 50 yllk ilikinin nefis ve by
leyici yks.
Cannes'da Altn Palmiye kazanan lk in filmi olan (filmdeki ecinsellik ve ya
kn tarih elerine fkelenen yetkililerin kayglarna ramen) Ba wang bie ji, tutku
lu, grkemli bir epik; zellikle de zor bir zamanda ve kstlamalar altnda yaplm
olduu dnlrse dudak srtan bir baar. Hong Kong pop yldz Leslle Cheung
kadn rollerinin, en nemlisi de popler bir klasikteki Kral'n bahtsz cariyesi rol
nn yldz olmak zere yetitirilen, annesinin terk ettii, ifal edilen gen rolnde.
Sanatna ve ideallerine o kadar bal olmayan Fengyi Zhang, onun hem m r bo
yu dostu hem de Kral' oynayan rol arkadadr; kendisini yoldan kartan fahie Li
Gong'la evlenmesi, kumpanyadaki ve toplumdaki ayaklanmalar esnasnda birok
eyi tetikler: kskanlk, ispiyonculuk ve husursuz bir kendini koruma. Gerekten de
bu apta bir filmin egzotik kltrle, gerilimli bir destan (opera, i sava ve devrim
ci ayaklanmalar) dengede tutmas nadirdir; hem de ten ve evrensel bir gc olan
insan deneyimine dayanarak. AE
 ABD (C olum bia)
101 dk. Tech nicolor
Ynetmen: H arold Ramis
Yapmc: Trevor A lb e rt
Senaryo: D anny Rubin, Harold
Ramis
Grnt Ynetmeni: John Bailey
Mzik: G eorge Fenton
Oyuncular: Bill M urray, A n die
M a c D o w e ll, Chris E lliott, Stephen
Tob olow sky, Brian D oyle-M urray,
M a rita G era ghty, A n g e la Paton,
Rick D u com m un, Rick O v e rto n

GROUNDHOG DAY (1 9 9 3 )
Bugn Aslnda Dnd
Komedi oyuncusu Bili Murray, filmin ynetmeni de olan Harold Ramis'le
Danny Rubin'in yazd 1990'larn tartmasz en iyi komedisi olan bu dahice film
de, kariyerinin byk olaslkla en iyi ve en scak oyunculuunu ortaya koyuyor.
Huysuz hava durumu sunucusu Phil Connors (Murray), yapmc Rita (Andie
MacDovvell) ve kameraman Larry'le (Chris Elliott) birlikte Kunduz Gn kutlamala
rnn haberini yapmak zere Pennsylvania'nn irin kk kasabas Punxsutaw-
ney'ye gnderilir. O gn ortaya kan Punxsutawney Phil adndaki bir kunduzun
glgesini grp grmemesine gre kasaballar da kn daha ka hafta sreceini
tahmin ederler. Orada olmak ukala ve bencil Phil'ln en son istedii eydir; bu yz
den ertesi sabah uyanp Kunduz Gn'n batan sona yeniden yaadn kefet
tiinde pek de heyecanland sylenemez. zellikle ertesi ve daha ertesi gn yine
ayn ey olunca; grnen o ki ayn olaylar tekrar tekrar (ve tekrar) yaayp hatrla
yan bir o vardr.
Sahtekar Phil ilk bata ne olduu hi aklanmayan (ve bylesi daha da iyi
olan) bu mthi mucizeden faydalanmaya alr. Bir gn bir kadna bir erkekte
arad zellikleri sorar ve ertesi gn her eyden habersiz kadnn karsna tm bu
niteliklerle donanm halde kar. Daha sonra eitli yollarla intihar dener, ta ki er
tesi sabah canl olarak uyanmann kanlmazln kefedene dek. En sonundaysa
onu hep olduu gibi, yani bir mzmz olarak gren Rita'nn gznde kendisini d
ze kartma abasyla, davranlarn ve kiisel yeteneklerini gelitirmeye koyulur.
Aralarda nefis ve canl gag'lere de yer var: Phil'in her sabah radyodaki ayn
muhabbet ve ayn arkyla (Sonny ve Cher'in "l've Got you Babe"i) uyanmas, sinir
bozucu sigorta satcs Ned Ryerson rolnde stn bir oyun karan Stephen
Tobolovvsky'yi grmemiz ve olacak her eyi nceden bilmemiz gibi.
Bugn Aslnda Dnd hem mthi derecede zeki bir film hem de lgn bir
elence; komedi nadiren bu kadar mkemmel olabilir. JB
Kanada / Portekiz / Hollanda /
Finlandiya (CBC, G lenn G ould,
NOS, Rhom bus, Sam uel G oldw yn.,
Socit Radio-Canada, The O n ta rio
Film D e ve lo p m e n t C o rp.,Tlfilm
Canada, YLE)
92 d k, Renkli
Ynetmen: Franois G irard
Yapmc: M ichael Adder, Niv
Fichman, Barbara W illis Sw eete,
Larry W ein stein
Senaryo: Franois G irard, Don
M cK ellar
Grnt Ynetmeni: A lain
Dostie
Tema mzii: Johann Sebastian
Bach, Richard W a g n e r
Oyuncular: C olm Feore, Derek
Keurvorst, Katya Ladan, Devon
A n derson, Joshua G re e n b la tt, Sean
Ryan, Kate H ennig, Sean Doyle,
Sharon Bernbaum , Don M cKellar,
David Hughes, C arlo Rota, Peter
M illa rd , John Dolan, A lle g ra Fulton
ABD (Avenue, Fine Line, Spelling)
187 dk, Renkli
Ynetmen: R obert A ltm a n
Yapmc: Cary B rokaw
Senaryo: R obert A ltm a n , Frank
B arhydt
Raymond Carver'in yklerinden
Grnt Ynetmeni: W a lt Lloyd
Mzik: Gavin Friday, M a rk Isham,
Doc Pomus
Oyuncular: A n d ie M acD ow ell,
Bruce Davison, Jack Lem m on,
Julianne M o o re , M a tth e w M o d in e ,
A n n e A rcher, Jenn ifer Jason Leigh,
Chris Penn, Lili Taylor, R obert
D o w n e y Jr., M adeleine S tow e, Tim
Robbins, Peter G allagher, Lily
T om lin, Tom W aits, Lori Singer,
Lyle Lovett, Huey Lewis, Darnell
W illiam s
Oscar adaylklar: R obert A ltm a n
(y n e tm e n )
Venedik Film Festivali: R obert
A ltm a n (Altn Aslan), dl Trois
couleurs: Bleu filmiyle paylat, t m
oyuncular (Volpi Cup d l)
THIRTY TWO SHORT FILMS ABOUT GLENN
GOULD (1993)
Glenn Gould Hakknda Otuz ki Ksa Film
Konser salonlarndan gen yata ayrlan KanadalI parlak ve eksantrik piyanist
Glenn Gould 1982'de, 50 yanda lene dek mrnn geri kalann aykr, mnze
vi ama dolu dolu geirmitir. Bu dnemde de bo durmaz ve beenilen kaytlar,
deneysel radyo programlar, borsada bir servet ve tuhafl dillere destan telefon
konumalar yapar. Onun bu dnyadan olmayan dehasna tamamen denk den
bir baka anekdot da Voyager uzay gemisinin Dnya'dan yldzlara gnderdii me
sajda yorumlad Bach prelddr.
Gen Fransz-Kanadal yazar Franols Glrard dramatik kurmacay, belgesel
gerekilii, mizah ve hatta animasyonu kurnazca harmanlad, batan kartc
ve cesaretine hayran brakan bir dizi ksa ykyle sanatnn acsna ve esrikliine
k tutuyor. 32 ksa film oyunbaz yapsn, bu esiz, elenceli, dokunakl ve coku
lu biyografik filmde, esprili bir biimde taklit edilen Bach'n "Goldberg Varyasyon
larndan alr. rnein "Bir Gnn Hikayesi" bir piyanistin iskeletinin, kas sistemi
nin ve sinir ularnn almasn gsteren bir rntgen filmidir; "Kamyon Dura
andaysa bir kafede oturmu etrafnda dnen konumalar kafasnda ho, ritmik
bir dzene oturtan Gould'u grrz. Colm Feore, bu farkl kiilii izerken yete
nekli, ok ynl ve nevi ahsna mnhasr bir karakterin tm karmaklklarn gz
ler nne seren, duruma hakim ve muhteem bir oyunculuk kartr. Filmin bizzat
Gould'un repertuarndan derlenen mzikleriyse ahane. AE
SHORT CUTS (1993)
Sosyeteden nsan Manzaralar
1990'larn ksaym taklidi yapp fazlasyla uzun olan filmlerinden biri olan bu
filmde Robert Altman, Raymond Carver yklerini i ie geirmi. Sosyeteden n
san Manzaralar insanlarn ldrma noktasnda olduu, her an yok yere bir trajedi
nin yaanabilecei, bceklerin ve depremin mahvettii bir Los Angeles'ta birbiriy-
le kesien eitli olaylar ve kiileri anlatyor.
Altman bylesi ancak bir kere olur dedirten bir kadroyu toplam ve hepsine
de cuk oturan roller verebilmi: yabanclam baba rolnde Jack Lemmon; belden
aas plak Julianne Moore; parti palyaosu Anne Archer; acdan oka uram
Bruce Davison ve Andie MacDowell; telefonla seks hattnda alan Jennifer Jason
Leigh; olaan ktler rolnde Robert Downey Jr. ve Chris Penn; vurdumduymaz
bir polis rolnde Tim Robbins; karsnn evini harabeye eviren Peter Gallagher; i-
kici Lily Tomlin ve Tom Waits. Filmi tekrar tekrar izleyince kesien yerleri bulmak
elenceli oluyor, oyunculuklarsa filmi gtrmeye yetiyor da artyor bile. Altman'n
filmin sonunda izdii prltl, lanetli ve rm Los Angeles mozaii (Carver'n
Orta Bat'sndan bir hayli farkl), zellikle grlmeye deer.
Altman'n Hollywood'a ierden bir bak as getirdii Oyuncu'nun ilgin bir
benzeri olan Sosyeteden nsan Manzaralar baklarn, sinema sektrnden ayra
rak (bu filmde yle bir grnp geiyor) yine kysndan kesinden bulam di
er Los Angelesllarn tuhaf kk yaamlarna eviriyor. KN
 ABD (Cllnlca Estetlco, TrlStar)
125dk, T echnicolor
AIDS her ne kadar televizyonda (en bilineni 1985 yapm A n Early Frost adl Ynetmen: Jonathan D em m e
drama) ve bamsz sinemada (1990 yapm Longtime Companion'la) lenmi ol Yapmc: Edward Saxon
sa da Jonathan Demme'n Philadelphia's bu hastalkla ilgili lk ana akm Hollywo Senaryo: Ron N ysw aner
od filmi. Tom Hanks, AIDS'! olduu anlalnca inden kovulan Phlledelphlal e Grnt Ynetmeni: Tak
F ujim oto
cinsel avukat Andrew Beckett rolyle En iyi Erkek Oyuncu dalnda ilk Oscar'n ka
Tema mzii: H o w a rd Shore,
zand. irket, Andrew'ln inde yetersiz olduu in ten karldn iddia eder; o Bruce Springsteen, Neil Y o u n g
da bunun zerine irkete kar at davada kendisini savunacak sk bir avukat tu Oyuncular: Tom Hanks, Denzel
tar. Elbette tuttuu avukat Joe Miller (Denzel Washington) ecinsel dmandr ve W a s h in g to n , A n to n io Banderas,
Roberta M a xw e ll, Buzz Kilm an,
hastalkla lgili nyarglarn yle hemen bir kenara atmaz; ama mcadeleleri sr
Karen Finley, Daniel C hapm an,
dke Andrew'dan ok ey renir ve ona sayg duymaya balar. Jeffrey W illiam so n, Joanne
Demme'ln bu iten dramas Hanks'ten (daha az yetenekli birinin batraca, W o o d w a rd , Jason Robards

Andrew'ln kendinden getii opera sahnesini ustalkla kotaryor) Washlngton'a; Oscar: Tom Hanks (erkek oyuncu),
Bruce S pringsteen (film arks)
irketin tutucu patronu rolndeki Jason Robards'tan Andrew'ln sevgilisi rolndeki
Oscar adaylklar: Ron N ysw aner
Antonio Banderas'a kadar yetenekli oyuncularla dolu. Filmde Demme'ln AIDS'in
(senaryo), Carl Fullerton, A lan
zararlarn yumuatt sylenebilir ama yine de Hanks'ln sempatik ve tutkulu D 'A n g e rlo (m akyaj), Nell Y o u n g
oyunculuu, bu meseleyi geleneksel sinema zleyicisi iin yumuatma abalarn te (ark)

lafi ediyor. JB Uluslararas Berlin Film

Festivali: Tom Hanks (G m
Aye rk e k oyun cu), Jonathan
D e m m e (A ltn Ay adayl)

HSIMENG JENSHENG (1 9 9 3 )
Tayvan (ERA, Nian Dal, Q lu
Kukla Ustas Fusheng)
142 dk, Renkli

Tayvan tarihi stne, aralarnda bir konu birlii olmayan filmlerden oluan
Dili: M a n d a rin / Tayvan d ili /
Japonca
(City o f Sadness-Aclar Kenti, 1989 ve 1995 yapm Good Men, Good W omen'in
Ynetmen: Hou Hslao-hsien
da dahil olduu) lemenin ikinci filmi Kukla Ustas, 1895'ten 1945'e kadar sren
Yapmc: Chiu Fu-Sheng, Zhang
Japon igali srasnda geiyor. Aralarda bizzat anlatc olarak da grdmz hti H uakun
yar Li Tlanlu'nun hatralarndan derlenmi yaam yksn anlatan film, gerek Senaryo: Chu T 'Ien-w en, U Tlanlu,
olaylara dayanyor. Li bir kuklacnn yanna rak olarak girer; o sanatn gelitirir W u Nlen-Jen

ken, biz de onun bandan geen olaylara tank oluruz. Film yknn kiisel ve po Grnt Ynetmeni: Lee Pin
Bing
litik yanlarn i e geirmitir; evlenip bir yandan aile meseleleriyle uraan L di
Mzik: Chen M in g C hang, Zhang
er yandan bir de metres edinir. Japonlar bazen zalim olarak gsterilir; rnein bir H o ngda
sahnede gelip, bykbabasnn ailesindeki tm erkeklerin salarndaki at kuyrukla Oyuncular: LI Tianlu, Urn G long,
rnn kesilmesini emrederler. Yine de Li onlarla iyi geinmeyi becerir, hatta Japon Lin C h ung, Bal M in g H w a, C heng
propaganda servisi in kuklac olarak bile alr. Savan sonunda Japon kuman Fue C h oung, Liou H ung, Tsai Chen-
Nan, Yang Lal-YIn
dan Li'yl yemee davet eder ve onu ok zleyeceini syler.
Cannes Film Festivali: Hou
Karakterlerin blrblrleriyle etkileimlerini geni planlarla gzlemleyen ynet
Hslao-hsien (Jri dl ), (A ltn
men Hou Hsiao-Hslen'ln sakin bir slubu var. Aralarda bolca boluk brakan yk Palm iye adayl)
leme tarz, biraz dikkat gerektlrse de Tayvan'daki yaam derinden hissettiren bir
portre izen film, bunun karln fazlasyla veriyor. EB

ngilizce ad: The Puppetmaster

ABD (Universal, A m b lln )
127dk, Renkli
Ynetmen: Steven Spielberg
Yapmc: Kathleen Kennedy,
G erald R. M olen
Senaryo: M ichae l C richton , David
Koepp
Michael Crichton'un romanndan
Grnt Ynetmeni: Dean
C undey
Mzik: John W illiam s
Oyuncular: Sam Neill, Laura Dem ,
Jeff G o ldb lum , Richard
A tte n b o ro u g h , Bob Peck, M a rtin
Ferrero, B.D. W o n g , Joseph
M azzello, A rla na Richards, Samuel
L. Jackson, W ayne K n ig h t, G erald
R. M ole n , M ig u e l Sandoval,
C a m eron Thor, C h risto p h e r John
Fields
Oscar: Gary R ydstrom , Richard
H ym ns (ses e fe kti), Dennis M u re n ,
Stan W in s to n , Phil T ip p e t t , M ichael
Lantierl (grsel e fe k t), Gary
Sum m ers, G ary R ydstrom , Shawn
M u rp h y, Ron Judkins (ses)
JURASSIC PARK (1 9 9 3 )
"Yetikinlere ynelik" sava dramas Schindler'ln stesi eletirmenlerce takdir
edilirken, Spielberg ayn yl Kutsal Hazine Avclar'nn ynetmeninden bekleyecei
miz trden bir film daha yapt: Michael Crichton'un oksatan romanndan uyarla
nan, dinozorlarn ve felaketin kol gezdii, gmbr gmbr bir macera, Jurassic
Park.
Bir tahtas eksik milyoner John Hammond (Richard Attenborough) uzak bir
adada bir elence park kurar ve zel olarak setii bir ki kiiye altan nce par
k gstermek ster; paleontolojisi Alan Grant (Sam Neill) ve Elli Sattler (Laura
Dem), matematiki lan Malcolm (Jeff Goldblum) ve Hammond'un kendi torunla
r Tim (Joseph Mazzello) ve Lex (Arlana Richards). Ziyaretiler karlarnda, fosille
mi bir sivrisinekten elde edilen DNA'yla yaratlm, gerek dinozorlarn yaad,
capcanl bir ada bulurlar. Buras teorik olarak mkemmel bir barnaktr, ne var ki
kt hretli T-rexler ve Veloclraptor denen tehlikeli, dilek yaratklar da "rettikle
ri" dinozor trleri arasndadr. Tm bu gidiatn gzyalar, lklar ve lmle so
nulanaca bellidir.
Ksmen yaratk ksmen de felaket film i olan (bir frtna kopar ve adadaki ziya
retiler, a grnen bu tarih ncesi yaratklarn korkun saldrsndan kaacak yer
bulamazlar) Jurassic Park'ta macerann ve azmz ak brakan dinozor efektleri
nin bini bir para; yle ki film in dnya apndaki 900 milyon dolarlk dev haslatn
anlamak hi de zor deil. "Canavarlarn" ortaya k zekice tasarlanm; bata,
grdmz sevimli, canayakn, otobur dinozorlarla byleniriz, nihayet insana
feleini artan T-Rex'le karlatmz sahneyse filmin unutulmaz anla
rndan biri. Frtna knca "turda" (ziyaretileri parkta gezdiren jipler)
mahsur kalan ocuklar ve bykler bir tehlikeyle kar karya kalrlar:
Elektrikli parmaklklarn devreden kmasyla dinozorlarn en korkuncu
serbest kalmtr.
Crichton'un ve Splelberg'in bilimin kontrolden kt bu masaln
da, mutfaktaki yrtc kulardan T-Rex - raptor dvne kadar daha bir
ok etkileyici an var. Filmin asl yldzlarnn bilgisayar rn olduunu
fark eden oyuncular zevkle oynuyorlar (zellikle de "Ben sylemitim"ci
kaos teorisyeni rolndeki Goldblum). Yine de sonuta bu Spielberg'in
ovu, ne ov ama; tylerinizi diken diken ediyor. JB
TROIS COULEURS: BLEU (1993) Fransa / Polonya / svire (CAB,
Renk: Mavi CED, Eurimages, France 3, M K2,
Tor) 10Odk, Eastm ancolor
Dili: Franszca
Krzysztof Kieslowski Renk lemesinin ilk filmi olan Mavi'de Fransz bayra
Ynetmen: Krzysztof Kieslowski
nn ilk renginin anlamndan esinlenmi olsa da bu zor ynetmen bu kadar dz
Yapmc: M arin Karm itz
bir anlamla asla yetinmiyor. Bunun yerine gizemli ve dolambal bir yk kurarak Senaryo: Agnieszka Holland,
sonuta gzel ve unutulmaz bir film kotaryor. Juliette Binoche, kznn ve besteci Slavom lr Idzlak, Krzysztof
Kieslowski, Krzysztof Plesiewlcz,
kocasnn lm zerine dnyadan elini eteini eken bir dul rolnde. Ne var ki
Edward Zebrow ski
hem gemiin anlar hem de kocasnn ardnda brakt srlar onu, bu bencil duy
Grnt Ynetmeni: Slavomir
gusal yaltlmlndan karp yarm kalm ileri bitirmeye koyulmasn salar. Idziak
Enfes mzikleri ve baarl sinematografisiyle Mavi, Kleslowski'nin keskin g Mzik: Z bigniew Prelsner
znden ve anlk duygulara kar amaz sezgisinden, esrarengiz hareketlerden ve Oyuncular: Juliette Binoche, Benoit
Rgent, Florence Pernel, C harlotte
insan doasn oluturan nce ayrntlardan besleniyor. Kieslowski derinlikli senaryo
Very, Hlne Vincent, Philippe
su ve yk zerindeki titiz denetimi sayesinde zenginlii ve drstlyle ruhun V olter, Claude D uneton, Hugues
gizemli arklarna gz atmamz salayan bir film ortaya koymu. M avinin her ka Quester, Em m anuelle Riva, Florence
V ignon, Daniel M artin , Jacek
resine bir anlam yklenmi; Binoche'un, yava yava toparlanan paralanm bir
Ostaszewski, Yann Trgout, Alain
ruhu betlmlerkenkl belli belirsiz tiklere ve kk fiziksel deiimlere dayanan cesur O lllvier
ve gl oyunculuuysa bu anlam bir an bile vurgulamadan tamamlyor. JKI Venedik Film Festivali Krzysztof
Kieslowski (A ltn Aslan), dl S hort
Cuts ile paylat, Slavom ir Idziak
(A ltn Osella, g r n t ), Juliette
Binoche (Volpi cupkadn oyuncu)
ngilizce ad: Three Colors: Blue

THE PIANO (1 9 9 3 ) Avustralya / Yeni Zelanda /

Piyano Fransa (AFC, CBy NSW Film & TV
O ffic e ) 121 dk, Eastm ancolor
Ynetmen: Jane Cam pion
Sweetie (1989) ve An Angel a t M y Table'in (Masamdaki Melek, 1990) ardn
Yapmc: Jan Chapm an
dan Jane Gamplon'dan gzel olduu kadar artc almalar beklemeyi de Senaryo: Jane C a m pion
rendik. Ynetmenin emin admlarla ilerleyen bu kkrtc nc filmi de kadnla Grnt Ynetmeni: Stuart
rn kendilerini fade ettiklerinde karlatklar tehlikelere ve elikilere dair bir ba D ryburgh
Mzik: M ichael N ym an
ka zengin mesel.
Oyuncular: H olly H u nte r, Harvey
Campion'un bizzat yazd, 19. yzylda geen ve kimi yerlerinde ksmen de Keitel, Sam Neill, A n n a Paquin,
olsa Emily Bronte younluunda bir romantizm sezilen bu yknn ba karakteri, Kerry W alker, G enevive Lem on,
ocukluundan beri muhtemelen kendi seimiyle konumam ve kendisini piyano Tun gia Baker, Ian M u n e , Peter
D e nnett, Te W h a ta n u i S kipw lth ,
alarak ifade eden dul bir skoya'l kadn (Holly Hunter). Filmin banda anlama
Pete Sm ith, Bruce Allpress
l bir evlilik yapmak zere dokuz yandaki kzyla (Anna Paquln) beraber yabanl Oscar: Jane C a m pion (senaryo),
Yeni Zelanda'ya gelir. Mstakbel kocas (Sam Neill) piyanosunu tatmay reddet H olly H u n te r (kadn oyun cu), A n na
Paquln (yardm c kadn oyun cu)
tii in evlilikleri pek mutlu balamaz. Maori yerlileriyle yaayan, o yreden bir be
Oscar adaylklar: Jan Chapm an
yaz (Harvey Keitel) piyanoyu satn alr ve kendisini byleyen bu sessiz kadnn ca
(film ), Jane C a m pion (y n e tm e n ),
zibesine kaplp her ders karlnda bir tu "satmak" zere onunla anlar. Bu S tu a rt D ryburgh (g r n t
dersler eninde sonunda herkesi derinden sarsacaktr. y n e tm e n i), Janet Patterson
(k o s t m ), V eron ika Jenet (k u rg u )
Hem slyaseten doru, hem erotik, hem de romantik olan Piyano ister istemez
Venedik Film Festivali: Jane
lneyebllecelnden daha byk bir lokma sryor. Buna ramen kkrtc tutkula C a m pion (A ltn Palmiye), d l Ba
r kamlayabilen bir film. JRos w a n g bie j i ile paylat, Holly
H u n te r (kadn oyuncu)
in / Hong Kong (Beijing Film,
LAN FENG ZHENG (1993)
Lon gw ick) Mavi Uurtma
138dk, Renkli
Dili: M andarin
Tian Zhuangzhuang'n (The Horse Thief, Li Lianying, The Imperial Eunuch) se
Ynetmen: Tian Z h u angzhua ng
kizinci filmi (in'de yasakland) Kltr Devrimi ve sonrasndaki tasfiyeler srasnda,
Yapmc: Luo G uiping, Cheng
Y o n g p in g
1953'ten 1968'e dek yknn kahraman Tietou'nun ve Pekin'deki ailesinin ban

Senaryo: Xiao M ao
Grnt Ynetmeni: Hou Y o ng
Mzik: Y oshihide O to m o
Oyuncular: Yi Tian, Zhang
W enyao , Chen X iaom an, Lu Liping,
Z ho ng Ping, Chu Q ua n zh o n g , Song
Xia oying, Zhang H ong
dan geenleri anlatyor. Tietou'nun ktphaneci olan babas, ktphane alanla
ryla toplantda olduu unutulmaz ve gerilim dolu bir sahnede sadece tuvalete git
mek zere odadan kar. Dndnde gerici damgasn yediini ve tm ailesinin
kaderini kknden etkileyecek bir kararla kolektif bir iftlie "slah edilmek" zere
srgn edildiini renir.
Lan feng zheng dikkate deer mekan kullanm (yknn merkezindeki avlu)
ve bu mekan ierisindeki gnlk yaantya hassas yaklamyla, tarih ve siyasetin s
radan yaamlar nasl alt st ettiini altn izmeden, stn bir bak asyla ortaya
koyuyor. Bu film, insanlarn deien toplumla beraber altst olan ya da anlamsz-
laan ahlak anlaylarn korumak iin verdikleri abay derinden hissettiriyor. JRos

ngilizce ad: The Blue Kite

ABD / Tayvan (C entral M o tio n

HSI YEN (1993)
Pictures Corp., G ood M achin e) Dn Yemei
106dk, Renkli
Dili: M a n d a rin / ngilizce New York'ta, fizik terapi uzman erkek arkadayla beraber yaayan TayvanlI
Ynetmen: A n g Lee
gen bir iadam yeil karta ihtiyac olan inli bir sanatyla evlenmeye karar verir.
Yapmc: Ted Hope, A n g Lee,
Bundan sonra bildii, onun ecinsel olduunu bilmeyen Tayvan'daki ailesinin d
James Schamus
Senaryo: A n g Lee, Neil Peng,
nne geleceidir ve bu durum elenceli olsa da nceden tahmin edilebilecek
James Schamus birok komik karmakla yol aar. Dn Yemei'nin senaryosu, ynetmen Ang
Grnt Ynetmeni: Jong Lin Lee, Neil Feng ve yapmc James Schamus'un ortak almas (Schamus o gn bu
Mzik: M ader gndr Lee'nin filmlerinde hem ortak senarist hem de yapmc olarak grev ald.)
Oyuncular: Dion Birney, Jeanne 1993 yapm, Lee'nin ikinci filmi olan Dn Yemei, ok daha geni kitlelere
K uo C hang, W in s to n Chao, Paul
seslenen Buz Frtnas (1997) ve Kaplan ve Ejderha (2000) gibi filmlerinden ok n
Chen, M a y Chin, C hou C hung-W ei
ce onun ticari sinema ynetmenleri arasnda yerini almasn salayan zeki ve e
Oscar adaylklar: Tayvan
(yabanc film ) lenceli bir toplumsal komedi. Orta snf zerine ve belli ki onlar iin bir hiciv olan
Uluslararas Berlin Film Dn Yemei kylarda dolamayan, cesur bir film. Hedef kitlesi her ne kadar da
Festivali: A n g Lee (A ltn Ay), ha liberal bir seyirci olsa da in kltryle ilgili ayrntlar yabanc seyircilerin tm
dl Xian hun nu ile paylat
n cezbedecektir. JRos

ngilizce ad: The Wedding

Banquet
 rr
SCHINDLER'S LIST (1993) ABD (A m b lin , U niversal)
Schindler'in Listesi 197 dk, SB/Renkli
Ynetmen: Steven Spielberg
Thomas Keneally'nin 1100'den fazla PolonyalI Yahudi'nin hayatn kurtaran Yapmc: Branko Lustig, G erald R.
M o le n , Steven Spielberg
Nazi iadam Oscar Schindler hakkndaki arpc belgesel romanndan Steven Zail-
Senaryo: Steven Zaillian
lian n (Searching for Bobby Fischer-Kk Adam'm senaristi) uyarlad salam bir Thomas Keneally'nin Schindler's
senaryoyla alan Spielberg, soykrm, kurmaca filmlerin genellikle gsterdiinden Ark isimli romanndan
daha ayrntl leyerek, izleyiciyi 185 dakika boyunca perdeye balayan takdire a Grnt Ynetmeni: Janusz
Kam inski
yan bir i karm. Filmin bir baka byk arts da Janusz Kaminski'nin olaans
Mzik: John W illiam s
t siyah-beyaz grntleri. Spielberg, Keneally'nin kitabndaki terr ve acy en yo
Oyuncular: Liam Neeson, Ben
un haliye alp (PolonyalI Yahudiler'in her an kampn yneticisin in-Ra Iph Fiennes- Kingsley, Ralph Fiennes, C aroline
kaprislerine kurban gidebilecek olmalar) Nazilerin lks yaam ve mutlak gcnn G oodall, Jonathan Sagall, Em beth
cazibesiyle tamamlam, hatta onun karsna koymu. Dier bir nemli unsur da Davidtz, M algoscha Gebel, Shm ulik
Lev, M a rk Ivanir, Beatrice M acola,
her bir duygunun farkl bir sinematografiyle verilmesi; ayrca Liam NeesonTn ete
A n d rz e j Seweryn, Friedrich von
kemie brnd Schindler Nazilere alan kapmzken, onun sa kolu, Yahudi Thu n, K rzysztof Luft, Harry
muhasebecisi ve ou zaman sessiz vicdan rolndeki Ben Kingsley incelikli bir N e hring, N o rb e rt W eisser

oyunculukla PolonyalI Yahudilerle aramzda kpr kuruyor. Oscar: Steven Spielberg, G erald R.
M ole n , Branko Lustig (film ), Steven
Ne yazk ki gerek ykdeki ok daha etkileyici kimi eler Spielberg'in din
Spielberg (y n e tm e n ), Steven
dar ve erkek egemen senaryosuyla uyumad in kartlm veya deitirilmi; Zaillian (senaryo), A llan Starski,
rnein Schindler Moravya'da sahte bir cephane fabrikas kurarken, birlikte yaa Ewa Braun (sanat y n e tim i), Janusz
d kars Emilie'nin de Yahudilerin hayatlarnn kurtarlmasnda rol oynamas; ya Kam inski (g r n t y n e tm e n i),
M ichae l Kahn (k u rg u ), John
da Schindler 'in gerekte onu baka kadnlarla aldatmay srdrmesi gibi. Ayrca
W illia m s (m zik)
Spielberg, Schindler 'in listesine girebilmek ve hayatta kalmak iin birok PolonyaT
Oscar adaylklar: Liam Neeson
Yahudi'nin vermesi gereken rveti senaryosuna yedirmeyi nasl baarrd, merak (erke k oyun cu), Ralph Fiennes
etmemek elde deil. Eer bu tr eleri de katm olsayd, film ahlaki doruluun (yardm c erkek oyun cu), A n n a B,
Sheppard (k o s t m ), C hristina
dan bir eyler yitirirdi belki ama daha sofistike bir ahlaki bak as kazanrd JRos
Sm ith, M a tth e w W . M u n g le , Judith
A. C ory (m akyaj), A n d y Nelson,
Steve Pederson, S co tt M illa n , Ron
Judkins (ses)
Avustralya
104dk, Renkli
Dili: ngilizce
Ynetmen: Stephan E lliott
Yapmc: A l Clark, M ichae l Ham lyn
Senaryo: Stephan E lliott
Grnt Ynetmeni: Brian J.
Breheny
Mzik: G uy Gross
Oyuncular: Terence S tam p, H ugo
W eaving, G uy Pearce, Rebel
Russell, John Casey, June M arie
B e nnett, M u rra y Davies, Frank
Cornelius, Bob Boyce, Leighton
Piken, M aria K m et, Joseph Km et,
A lan D argin, Julia C ortez, Daniel
Kellie, H annah C o rb e tt, Trevor
Barrie, Ken Radley, Sarah
C h adw ick, M a rk H olm es THE ADVENTURES OF PRISCILLA, QUEEN OF
THE DESERT ( 1994) ller Kraliesi Priscilla
Drag queen'lerin (kadn klnda gsteri yapan erkek, zenne) masals doas
n kutsayan ilk filmlerden biri olan Priscilla, saygn ngiliz aktr Terence Stamp'i te
peden trnaa earplara sarl transseksel Bernadette rolnde oynatarak sinema
seyircilerini oke etti. AvustralyalI ynetmen Stephan Elliot; Teke rolnde tecrbe
siz Hugo Weaving (daha sonra zellikle The M atrix lemesinde n kazand) ve
Guy Pierce'le (televizyon dizisi Neighbours-Komular, Memento-Akl Defteri, Mul-
hollahd Falls-Kurtlar ehri) birlikte bizlere pusuda yatan yalanma ve irkinleme
korkularnn karartt kusursuz ve eker pembesi bir drag queen dnyas sunuyor.
Priscilla, temelde (ve kelimenin tam anlamyla) cicili bicili bir yol filmi: Sydney'li iki
ecinsel adama lde bir travesti gsterisi sahneleme frsat verilir. Gen sevgilisi
nin lmnn yasn tutan Bernadette, oyalanmak iin kiliye katlr. l bir oto
bs alr ve durduklar her yerde gsterilerini sergiler.

Tarada snr tanmaz boyutlara ulaan homoseksellik korkusu, zellikle Pear-

ce'n karakteri Adam sokaklarda travesti kyafetleriyle dolamakta srar edince,
lnn yolculuklar tehlikelerle dolar. Travesti sanatlarn her birinin karakter
zmlemesi, filme bir sevimlilik katar. Kahramanlarmz To W ong Foo'nun lklar
atan, efkatli, paylamc ve sinsi, boyal travestileri deildir. lnn her birinin
farkl zlemleri vardr: biri Ayers Rock'a trmanmak, dieri en sonunda oluyla ta
nmak ister ve ho peremleriyle Bernadette yaamnda yeni bir akn zlemini e
ker. Drag queen'lere (en iyi zamanlarnda ok eker olabilirler) hayran olmasanz
bile, Priscilla'nn (bu arada, Priscilla otobsn ad) grntleri, tam bir sinematog
rafik len sunuyor.

lnn sahne gsterilerinde ve sokaklarda kulland kostmler, makyaj ve

tyler, Avustralya l dekoru kadar muhteem. Ancak filmin en unutulmaz an,
lde giden otobsn tepesindeki Pearce'n ardnda, gm yaldzl upuzun bir a
ln rzgarda uutuu sahne. Pearce, bir de dudaklarn ark sylemesine oynata
rak ekstra cinsel cazibe yaratyor. Neeli ve dokunakl bir film olan Priscilla, traves
ti maskesinin ardna gz atarak iindeki gerek insanlar grmemizi salar. KK
TROIS COULEURS: ROUGE (1994)
Fransa / Polonya / svire (CAB,
Renk: Krmz France 3, Canal+, MK2, Tor, TSR)
99dk, Eastmancolor

Fransz bayrann nc rengi kardelii temsil eder. Krzysztof Kieslows-

Dili: Franszca
Ynetmen: Krzysztof Kieslowski
ki'nin " Renk" lemesinin son filmi, bu temayla balarn yine gevek tutsa da
Yapmc: Marin Karmitz
ynetmen tm insanl balayan kimi zaman hassas ounlukla da anlalmaz
Senaryo: Krzysztof Kieslowski,
balarla, bir ekilde kardeliin tam da zn yakalyor. " Renk" filmlerinin her Krzysztof Piesiewicz
biri nasl mulak paralarnn toplamndan daha fazlaysa, Krmz da bu filmlerin Grnt Ynetmeni: Piotr
n birden kapsayp onlara k tutan toplamlar. Byk bir felsefi romann son Sobocinski
blm gibi Krmz da yknn gizemli arklarndan ald gle ayrntlar sabr Mzik: Bertrand Lenclos, Zbigniew
Preisner
la ve aralarda boluklar brakarak datyor ve iyi huylu bir mankenle (anlatmaya
Oyuncular: Irne Jacob, Jean-
kelimelerin kifayetsiz kald Irene Jacob) alayc bir emekli yargc (Jean-Louis Trin-
Louis Trintignant, Frdrique Feder,
tignant) buluturuyor. ift yalnzlklarn bambaka yollarla ifade etseler de bir bo Jean-Pierre Lorit, Samuel Le Bihan,
luk duygusuyla iie yaarlar; ancak yarg mankende, kendisini z nefretinin olu Marion Stalens, Teco Celio, Bernard
turduu kabuundan karacak, merakn uyandran bir ey grr. Escalon, Jean Schlegel, Elzbieta
Jasinska, Paul Vermeulen, Jean-
Kieslovvski'nin ou film i gibi Krmz da alttan alta ans ve rastlantlarla ili
Marie Daunas, Roland Carey,
yor. Fizik tesi konular ileyen ynetmen her ne kadar filmlerinde tinsellie bal Brigitte Raul, Leo Ramseyer
balna pek yer vermese de bu son filmi (Kieslowski Krmz'y yaptktan sonra sine Oscar adaylklar: Piotr
madan ekildi ve ksa bir sre sonra da ld) daha ok hem dnyadaki balarmz Sobocinski (grnt ynetmeni),
Krzysztof Kieslowski (ynetmen),
hem de evrendeki yerimiz zerine bir meditasyon gibi. Byle bir konu daha az ye
Krzysztof Piesiewicz, Krzysztof
tenekli ellerde kukusuz New Age zentlliklerinin kmazna girerdi, ancak Kies Kieslowski (senaryo)
lowski bunu yapmayacak kadar akll. Sanki ortada kelimeler yerine yalnzca duy Cannes Film Festivali: Krzysztof
gusal iaretlerden oluan bir senaryo varm gibi, karakterler canl bir geliim ve et Kieslowski (Altn Palmiye)
kileim iinde. Kamera, nemsizmi gibi grnen ama nemi kanlmaz olarak or
taya kan mekanlar ve anlar yakalyor. filmin de (Mavi-1993, Beyaz-1994 ve
Krmz) metaforlar ve sembolik dokunular, lemenin tmne farkl bir k tu
tan bu kkrtc ve kesinlikle srkleyici sonda birbirlerinin iinde eriyor; bylece
bu filmle nerdeyse tlsml bir dokunula varlmzn gerek tzn yakalyor. Bun
ca fikrin, imgenin ve duygunun bir filmde bu kadar baaryla kaynatrlp enfes bir
btn halinde ortaya koyulduu nadirdir. Krmz, yalnzca bir filmmi gibi gr
nen, bir yaam okuma kitab ve sanat yapt. JKI

ngilizce ad: Three Colors: Red

A B D (KTCA-TV, K a rte m q u in )
HOOP D R E A M S (1 9 9 4 )
170dk, Renkli Byk Dler
Ynetmen: Steve James
Yapmc: Peter G ilb e rt, Steve Hoop Dreams ehir takmnda oynayan ve NBA yldz olmak isteyen ikago'lu
James, Frederick M arx
iki gencin, A rthur Agee ve William Gates'in gerek yaam yksn anlatyor. Ye
Senaryo: Steve James, Frederick
tenekli olduklar iin seilen ortaokullu bu iki gen, kelimenin tam anlamyla sokak
M arx
Grnt Ynetmeni: Peter
lardan alnp beyazlarn hakim olduu bir niversiteye hazrlk okuluna, St. Joseph
G ilb ert Lisesi'ne yerletirilir. Basketboldaki idolleri olan St. Joseph mezunu isiah Thomas'n
Mzik: Ben Sidran izinden giden iki ocuk da kendilerinden ok ey bekjeyen ergenlik sorunlar, okul
Oyuncular: W illia m Gates, A rth u r ve spora boazlarna kadar batarlar. ,^
A gee, Emma Gates, Curtis Gates,
Filmdeki ilk ylda hazrlk okulunun sklna ocuklardan'yalnzca biri dayana
Sheila A gee, A rth u r "B o " A gee,
bilir. Dieriyse basketbol dlerinin izinden gitme abasyla ehre dner ve bir dev
Earl Sm ith, Gene P ingatore, Isiah
Thom as, Sister M arlyn H o pew e ll, let lisesine yazlr. Her ne kadar basketbolda izledikleri yollar ayrlm olsa da ocuk
Bill G leason, Patricia W eir, M arjorie larn olgunlamasn ve atletik gce kavumalarn be yl boyunca izlemeyi srd
Heard, L uther B e dford, A re th a
rrz. Byle younlatrlm bir sre bu ocuklarn hayatlarnn kiisel ynlerini de
M itchell
grmemizi salar; bir basketbol yldz olma hedefinin yalnzca onlarn tutkusu de
Oscar a d aylklar: Frederick
M arx, Steve James, W illia m Haugse il, ayn zamanda ailelerinin de ryas olduunu reniriz.
(kurg u) Ynetmen ve anlatc Steve James, ehir ii takmlar kayplaryla kazanlary
la adm adm izleyerek, onlarn mcadelesini esiz bir ykyle gzler nne serer.
Filmin katmanlar belirginletike i ie girmi yan konular sayesinde evrelerinde
ki dier oyuncularla da ili dl oluruz. Yaamn deimez gelgitleri ocuklarn duy
gular ve kaderiyle oynar. Basketbol Arthur ve William iin yalnzca bir oyun olmak
tan kp eitmenlerinin ve ailelerinin kendi dlerini ve tutkularn gerekletirme
sinin de yolu olur. Film bylece lisedeki rekabeti basketbol dnyasna bu gen
adamlarn, paralanm ailelerin ve tutkulu antrenrlerin gznden de bakmamz
salar. Byk Dler hem bu iki ocuun hem de film i yapanlarn be yl boyunca
kendilerini adayarak ektikleri zahmetin rn. Arthur ve William'i sska iki ocuk
olduklar ortaokul gnlerinden yetenekli lise basketbol oyuncular olarak yaadkla
r ini klara dek izleyen bu film ehirdeki yaant, aile, zveriler, baar ve yenil
gi zerine kafa yorup sorgulayan bir film. A K
F 0R R E S T G U M P (1 9 9 4 )

1950'lerden 1980'lere dek tek bir adamn bak asndan, canl ve hzl bir Ame
rika tarihi turu yaptran Forrest Gump baarl bir destan ve karakter almas. Bu ba
arsn ynetmen Robert Zemeckis'in kimi zaman ar duygusal ama zeki rejisine ve bu
rolyle En iyi Erkek Oyuncu dalnda st ste ikinci kez Oscar alan baroldeki Tom
Hanks'in duyarl oyunculuuna borlu.
Canayakn ve zeka seviyesi 75 olan bir idiot savant (zihinsel zrl dahi) olan For-
rest' lk kez parktaki banka oturmu, kendisini ocukluk arkada Jenny'e (Robn
Wrlght Penn) gtrecek olan otobs beklerken grrz. Orada oyalanrken bank
paylat bir dizi insana yaam yksn anlatmaya balar, ne ykdr ama. Yry
n bacak kaylaryla dzelten ama beynini dzeltmek iin hibir giriimde bulunma
yan (parolas "Aptallk aptaln yapt eydir") bir annenin (Sally Field) bytt For
rest 20. Yzyl Amerlkas'nn en nl olaylarnda oradadr. Her ey koabildiini kefet
tii gn (kabadaylar atlataym derken kaylar kar ve hzla uzaklar) balar ve bu ye
ABD (P aram ount)
teneini bir futbol yldz olmak iin kullanr. Sonraki otuz yl boyunca sradan bir adam 142dk, SB/Renkli
ken John F. Kennedy, Lyndon Johnson ve Richard Nixon'la tanr; Gary Sinise'in m Ynetmen: R obert Zem eckis
kemmel canlandrd huysuz st "Temen Dan' kurtarmak" suretiyle bir Vietnam Yapmc: W e n d y Finerm an, Steve
kahraman, daha sonra da zengin bir karides tccar olur. Tm bu olaylar boyunca tek Starkey, Steve Tlsch

d, hayat bambaka bir yne kayan Jenny'e tekrar kavumaktr. Forrest tarihteki bir Senaryo: Eric Roth
Winston Groom'un romanndan
ok kltrel ana bizzat tank olurken, Jenny Amerikan kar kltrne iyice saplanm,
Grnt Ynetmeni: Don
sava protesto edip alkol ve uyuturucuyla ile bir yaam srmektedir. Burgess
Jenny ve Forrest arasndaki ak hikayesi bir ekilde inandrc gelmez; Jenny yalnz Mzik: Alan Sllvestri
ca ii dtnde geliyor gibidir, bu da onu izleyicinin gznde daha antipatik yapar. Oyuncular: T om Hanks, Robin
Yine de Winston Groom'un romannn bu uyarlamas, zel aksann Forrest'n ocuklu W rig h t Penn, G ary Sinise, M yk e lti
W illiam so n, Sally Field, Rebecca
unu oynayan Mlchael Conner' rnek alarak gelitiren Hanks'in stn bir oyunculuk
W illiam s, M ichael C o nner
la canlandrd, drst ve masum bir adamn dokunakl yksn en iyi ekilde anla H um phreys, Harold G. H e rthum ,
tyor. Hanks'in tarihi olaylarn ariv filmleri ierisine ounlukla elenceli bir biimde G eorge Kelly, Bob Penny, John
yerletirildii film, yzyln ikinci yars zerine bilgisayar hileleriyle yaratlan bir meditas- Randall, Sam A n derson, M a rg o
M o o re r, lone M . Telech, C hristine
yon gibi. JB
Seabrook
Oscar: W e n d y Finerm an, Steve
Starkey, Steve Tisch (film ), R obert
Zem eckis (y n e tm e n ), Eric Roth
(senaryo), Tom Hanks (erkek
oyun cu), Ken Ralston, G eorge
M u rp h y , Stephen Rosenbaum ,
A lle n Hall (grsel e fe k t), A rth u r
S ch m idt (k u rg u )
Oscar adaylklar: G ary Sinise
(yardm c erkek oyun cu), Rick
Carter, Nancy Haigh (sanat
y n e tm e n i), D on Burgess (g r n t
y n e tm e n i), G loria S. Borders,
Randy Tho m (ses e fe k ti), D aniel C.
Striepeke, Haille D 'A m o re , Judith
A. Cory (m akyaj), A lan Sllvestri
(m zik), Randy T hom , Tom
Johnson, Dennis S. Sands, W illiam
B. K aplan (ses)
ABD (W a lt Disney)
THE LION KING (1994)
89 d k, Tech nicolor Aslan Krai
Dili: ngilizce / Sw ahili
Ynetmen: R oger Alters, Rob 1991'de byleyici Gzel ve irkin' (En iyi Film Oscar'na aday gsterilen lk
M in k o ff
canlandrma filmi) gsterime sokan Disney, geleneksel tarzda ve bilgisayarda re
Yapmc: Don Hahn
tilmi izgilerin gzel bir karm olan bu filmle canlandrma sinemasn gnn ko
Senaryo: Irene M ecchl, Jonathan
ullarna uyarlad. yl sonra yaplan Aslan Kral hem Gzel ve irkin'in getirdii
Roberts, Linda W o o lv e rto n
Mzik: Hans Z im m er, Elton John, ltleri daha ileriye tad hem de ksa srede bir Disney klasii olup Pamuk Pren
Tim Rice, Lebo M ., Joseph W illiam s ses ve Yedi Cceler (1937) ve elbette k Bambi (1942) gibi dier duygusal Disney
Oyuncular: (sesler): M a tth e w filmleri kervanna katld.
B roderick, Joseph W illiam s,
Yavru aslan gen Slmba (yavruyu Jonathan Taylor Thomas, yetikin halini de
Jona than Taylor Thom as, Jason
M atthew Broderick seslendiriyor) babas Mufasa (James Earl Jones) lnce kt
W eaver, James Earl Jones, Jerem y
Irons, M o ira Kelly, N iketa Calame, kalpli amcas Scar (rktc sesiyle Jeremy Irons) tarafndan srgne gnderilir.
Laura W illiam s, Ernie Sabella, Kendi bann aresine bakmak zorunda kalan Simba, Pumbaa (Ernie Sabella) ve
N athan Lane, R obert G uillaum e,
Timon (Nathan Lane) adnda iki tuhaf arkada edinir ve dii aslan Nala'ya (nce Ni
R ow an A tkin so n , M a d g e Sinclair,
Zoe Leader keta Calane sonra Moira Kelly seslendiriyor) ak olur. Sonra da dnp srsnn
Oscar: Hans Z im m er (m zik), Elton ba konumunu geri almak zere yola koyulur.
John, Tim Rice (film arks) Mthi bir filmde olmas gereken tm zelliklere sahip ve fazlasyla hareketli,
Oscar adaylklar: Elton John, serven dolu bu animasyon macera olduka baarl. Yavru aslan sahneleri kk
Tim Rice (film arks)
ocuklara hitap ederken animasyondaki etkileyicilik byklerin bile azn ak bra
kyor. Simba'nn tasasz yavrudan, bilge ve saygn bir aslana dnt filmin y
ks klasik bir izgi izliyor. Elton John'un aklda kalc mzikleriyle (aralarnda "Circ
le o f Life" ve "Can You Feel the Love Tonight" gibi popler arklar da var) destek
lenen Aslan Kral, karmzda yalnzca izgi karakterlerin olduunu dnnce bek
lenmedik derecede dokunakl, zellikle Simba'nn babasyla olan banda; yle ki
koca koca adamlar bile gzyalarna bouyor. Neyse ki Lane, Rowan Atkinson
(akac papaan Zazu), Cheech Marin ve Whoopi Goldberg (kkrdak srtlanlar) ye
tenekli sesleriyle bu ar havay datmak iin imdadmza yetiiyor, yoksa filmin
videosu ya da DVD'siyle beraber bir paket de mendil vermeleri gerekecekti. JB
CLERKS (1994) ABD (M ira m ax, V ie w A ske w )
Tezgahtarlar 92 d k , SB
Ynetmen: Kevin Sm ith
Yazar-ynetmen Kevin Smith 1994'te bu ilk filmiyle X Kua'nn en mit ve Yapmc: S cott M osier, Kevin
Sm ith
ren yeni ynetmenlerinden biri olarak bir adm ne kt. New Jersey'deki bir s
Senaryo: Kevin Sm ith
permarkette ekilen Smith'in Tezgahtarlar' iki tezgahtarn, Dante (Brian O'Hallo-
Grnt Ynetmeni: David Klein
ran); ve onun, yandaki videocuda alan kaygsz arkada Randal'n (Jeff Ander
Mzik: Scott A n gley
son) yaamlarndaki bir gn anlatyor. Dkkana eitli tuhaf tipler gelip giderken,
Oyuncular: Brian O 'H a llo ra n , Jeff
Dante ilikisiyle lgili sorunlar zmeye urar, Randal da gnnn ounu skla A n derson, M arilyn G h lg lio ttl, Lisa
rak, mterilere kfrederek, porno film zleyerek ve Return o f the Jedi'daki lm S p oonhauer, Jason M ew es, Kevin
Sm ith, S co tt M osier, W a lte r
Yldz'nn yok ediliinin gerek anlam gibi nemli meseleleri tartarak geirir.
Flanagan, S cott S chlaffo, Al
Film, siyah beyaz olarak 27.500 dolarlk bir bteyle ve 21 gnde ekildi. e B e rk o w itz , Ed H apstak, Lee
kim mekan Smith'in 19 yandan beri alt QuickStop Marketi'ydl ve Smith fil Bendlck, David Klein, Pattijean Csik,
minin kurgusunu da her gece ayn yerde yapt. ki ana karakterin harika oyuncu Ken Clark

luklar etrafnda dnen ve nktedan konumalarla dolu bu film, tm de Smith'in Cannes Film Festivali: Kevin
S m ith (G en Jri dl-yabanc
yaad eyalet olan New Jersey'de geen (Mallrats, Chasing Amy, Dogma ve Jay film ), (M ercedes-B enz dl )
and Silent Bob Strike Back) daha sonraki filmlerinde de karmza kacak iki elen
celi karakteri de tantt: Stoner Jay (Jason Mewes) ve gayet uygun bir ad verilmi
olan arkada Sessiz Bob (bizzat Smith oynuyor). JB

FOUR WEDDINGS AND A FUNERAL (1994) ngiltere (C hannel Four,

Drt Nikah Bir Cenaze PolyG ram , W o rk in g T itle)
1 17dk, Eastm ancolor
Ynetmen: M ike New ell
Mike Newell'in ynettii ve Blackadder'm yazar Richard Curtis'in yazd, e
Yapmc: Duncan K e n w o rth y
itli toplumsal trenlerde geen bu olduka baarl ngiliz komedisinde, Hugh
Senaryo: Richard C urtis
Grant mzmin sad rolnde. Bu filmdeki mkemmel oyunculuuyla Ac A y ve
Grnt Ynetmeni: M ichael
Gnden Kalanlar gibi filmlerdeki burnu havada tipleri oynamaktan, Hollywood yl C o u lte r
dzlna terfi eden Grant, hep ge kalan Charles rolnde mkemmel; bir dn Mzik: Richard Rodney B e nnett
de karlat Carrie'ye (Andie MacDowell), filmin geri kalan boyunca acemice Oyuncular: H ugh G ran t, James
kur yapmaya alyor. Bu arada kalm Ingiliz orta snf oyununda tm klasik d Fleet, Sim on C a llo w , John Hannah,
K ristin S co tt Thom as, David Bow er,
n kabuslarn en gzel apkalar ve elbiseleriyle bulmak mmkn: Mymnt bir
C h a rlo tte C olem an, A n d ie
rahip, damadn erefine kadeh kaldran sadcn patavatszlklar, tm eski kz arka M a c D o w e ll, T im o th y W alke r, Sara
dalarnzla ayn sofrada oturmann acayiplii gibi. Ama filmin zndeki duygusal C row e, Ronald H e rdm an, Elspet
l salayan balktaki cenaze fasl. Gray, Philip Voss, R upert V a n s itta rt,
N icola W a lke r
Esas kz rol iin donuk ifadeli MacDowell'in yanl seim olduu tartlabilir
Oscar adaylklar: Duncan
(belki de bu Britanyal ynetmenlerin, filmlerinde bir Hollywood smine yer verdik
K e n w o rth y (film ), Richard Curtis
diye vnebilmeleri iindi). Ne var k McDowell, Drt Nikah Bir Cenaze'yi ekici ve (senaryo)
elenceli klan yan rollerdeki oyuncularn (aralarnda Simon Callow, John Hannah
ve Kristin Scott Thomas da var) makul biimde gerisinde kalyor. JB
ABD (Alcor, Ixtlan, J D, Regency,
Warner Bros.)
118dk, SB / Technicolor
Ynetmen: Oliver Stone
Yapmc: Jane Hamsher, Don
Murphy, Clayton Townsend
Senaryo: David Veloz, Richard
Rutowski, Oliver Stone
Quentin Tarantino'nun
yksnden
Grnt Ynetmeni: Robert
Richardson
Mzik: Zack De La Rocha, Peter
Gabriel, Tom Hajdu, Brent Lewis,
Andy Mllburn, Trent Reznor, Eric
Avery Weiss, Leonard Cohen, Dr.
Dre, Bob Montgomery, Patti Smith
Oyuncular: Tommy Lee
Jones,Woody Harrelson, Juliette
Lewis, Rodney Dangerfleld, Robert
Downey Jr.
Venedik Film Festivali Oliver
Stone (zel Jri dl), Juliette
Lewis (Pasinetti dlkadn
oyuncu)
ABD (ITC)
110dk, Renkli
Ynetmen: John Dahi
Yapmc: Jonathan Shestack
Senaryo: Steve Barancik
Grnt Ynetmeni: Jeff Jur
Mzik: Joseph Vitarelli
Oyuncular: Linda Florentino, Peter
Berg, Bill Pullman, Michael Raysses,
Bill Nunn, Zack Phifer, J.T. Walsh,
Brlen Varady, Dean Norris, Donna
Wilson, Mik Scriba, Erlk-Anders
Nilsson, Patricia R. Caprlo, Herb
Mitchell, Renee Rogers
NATURAL BORN KILLERS (1994)
Katil Doanlar
Mfreze (1990) ve JFK (1991) gibi tartmal filmleri bir yana, Oliver Stone asl
frtnay medya ve iddet likisi zerine stn bir yergi olan bu filmle kopard. e
itli film teknik ve tarzlarnn (animasyon, video, n ve arka projeskiyon, siyah-be-
yaz ve renkli film) harmanland Katil Doanlar lke apnda bir cinayet sefasna
kan Mickey (Woody Harrelson) ve Mallory (Juliette Lewis) Knox'un yksn an
latyor. yklerinin medyann ilgisini ekmesi uzun srmez ve ylk bir televizyon
sunucusu Wayne Gale (Robert Downey Jr.) sayesinde kamuoyu da onlar izleme
ye balar.
Beyaz alt tabakadan sevgililerin, Amerika boyunca nlerine geleni katlettii
film fazlasyla iddet ermesine karn, bu kkrtc yk iin Stone'u kmsemek
yerine vmek gerek. Tommy Lee Jones'tan (duruma gre yapmack bir kibarlk ta
knan hapishane mdr) Mickey ve Mallory'nin izindeki azimli polis rolndeki
Torn Sizemore'a ve barollerdeki Harrelson, Lewis ve Downey Jr.'a kadar birok
tannm oyuncu, bu zeki, stilize ve arpc filme nandklarna ve saygn kariyerleri
nin en yileri arasnda saylabilecek vurucu bir oyunculukla katldklarna gre. JB
THE LAST SEDUCTION (1994)
Son Tahrik
ABD kablolu televizyon irketi HBO iin yaplan; ve irket, filmi sinemadan n
ce televizyonda yaynlad iin Akademi dlleri iin ne yazk ki yanamayan The
Last Seduction ynetmen John Dahl'n kara film trndeki nc ve en iyi al
mas.
Femme fatale Bridget rolndeki Linda Florentino perdede ate sayor; onu
nce kocasn bir uyuturu iine girmesi iin kafeslerken grrz, derdi paralar alp
kamaktr. Kk bir kasabaya gider ve kendisine delice ak olan ve ne tr bir ie
bulat hakknda en ufak bir fikri bile olmayan tatl Mike'n (Peter Berg) hayatna
szlr. Dahl'n tutkulu bir cinsellikle kaynayan bu gerilimli hikayesi, Florentino
kendisine safa inanan erkekleri parmanda oynatp hi dnmeden bir kenara
attka, ac, buruk ama nefis bir tat brakyor. Daha nazik rollerle tannan Pullman,
ktlkte nerdeyse Fiorentlno'yla yaran (Fiorentino'nun erkek hali) bir rolle kar
mza kyor; Berg ise bataa ne kadar saplandn bir trl kavrayamayan zaval
l adam rolyle tam not alyor. Yine de filmin asl yldz, Steve Barancik'in enfes
diyaloglarnn hakkn veren Florentino; karsna kan erkekleriyse, tir tir titreyen
sulugzl kurbanlara eviriyor. JB
 A B D (Band Apart, Jersey,
Miramax)
154dk, Renkli
Ynetmen: Quentin Tarantino
Yapmc: Lawrence Bender
Senaryo: Quentin Tarantino,
Roger Avary
Grnt Ynetmeni: Andrzej
Sekula
Tema Mzii: Dick Dale and his
Del-tones, Kool and the Gang, Al
Green, Tornadoes, Ricky Nelson,
Dusty Springfield, Centurians,
Chuck Berry, Urge Overkill, Maria
McKee, Revels, Statler Brothers,
Lively Ones
Oyuncular: Tim Roth, Amanda
Plummer, Laura Lovelace, John
Travolta, Samuel L. Jackson, Phil
LaMarr, Frank Whaley, Burr Steers,
PULP FICTION (1 9 9 4 ) Bruce Willis, Ving Rhames, Paul
Calderon, Bronagh Gallagher,
Ucuz Roman Rosanna Arquette, Eric Stoltz, Uma
Thurman

Ouentin Tarantino'nun, zeki ve elenceli bu ikinci uzun metrajl filmi (Rezervuar K

O scar : Quentin Tarantino, Roger
Avary (senaryo)
peklerinden sonra ve Jackie Brown'dan nce), sinema dkn ev miskinleri iin tam bir
Oscar adaylklar: Lawrence
cennet! 1994 yapm film, zamandizinsel ilerleyii allak bullak edilmi birbirleriyle ilikili ve Bender (film), Quentin Tarantino
i ie geen su hikayelerinden oluuyor. Ucuz Roman, bu ilgin ve yeniliki anlat yaps (ynetmen), John Travolta (erkek
bir yana, enerjisinin byk blmn dier film ve televizyon dizilerinin yansmalaryla, oyuncu), Samuel L. Jackson
(yardmc erkek oyuncu), Uma
ynetmenin bu yapmlara yapt antrmalara borlu. Balanma ve ikinci anslar gibi
Thurman (yardmc kadn oyuncu),
konulara yapt tematik dokunulara ramen, filmin gerek amac olsa olsa Forrest Sally Menke (kurgu)
Gump'n tersyzne ulamak: medya fatihi", ka merakls izleyiciyi yknn asl kah Cannes Film Festivali: Quentin
raman yapmak. Kendi sokak azyla ifade edilecek olursa; Tarantino'nun, tm "gazn" Tarantino (Altn Palmiye)
fars benzeri talihsizlikler, uyuturucu kltr, bkn delikanl monologlar, anal iliki a
rmlar ve rk smrs edebiyatndan alan "ar geyik" anlats, 14 ya olanlarnn (ve
ya hepimizin iindeki 14 ya olannn) erotik ryalarn andryor. Ynetmenin bu okbil
mi tarza olan hakimiyeti ylesine kuvvetli ve kendinden emin ki bu cretkar film batan
sona, tm ini k ve srprizleriyle l l parlyor.
Filmin oyuncularndan John Travolta, Samuel L. Jackson, Bruce Willis, Harvey Keitel
yksek voltaj yldz enerjisi yayarken dier oyuncular da (Uma Thurman, Ving Rhames,
Maria de Medeiros, Tim Roth, Amanda Plummer, Eric Stoltz, Christopher Walken, Steve
Buscemi ve Tarantino'nun kendisi gibi) geri kalan dekoru gayet gzel dolduruyor. Taran
tino film boyunca (ar ykl ve irkin bodrum sahnesi ya da baz ruhsuz ak sahnelerin
de olduu gibi) nadiren zorlanyor; ancak sz konusu sahnelerde dahi byk plan ken
dini belli ediyor: gerek yaam ve gerek insanlar, sanat sinemasndan tamamen tahliye
etmek ve yerlerine koyduu sradan espriler ve kltrel sayg durularyla izleyicinin var
saylan sinema uzmanlna son moda bir ant dikmek. Filmdeki Godard usul referans
lar Douglas Sirk'ten Howard Hawks'a, Cumartesi Gecesi Afe/'nden kung-fu' ya kadar
uzanyor. Ancak kimse Ucuz Roman'da bu eski sinema kaynaklarnn gcn bulmay
beklemesin; bu filmde gz alc, etkileyici bir yzeyden baka pek bir ey yok. JRos
ABD (Castle Rock, Columbia)
142dk, Technicolor
Ynetmen: Frank Darabont
Yapmc: Niki Marvin
Senaryo: Frank Darabont
Stephen King'in Rita Hayworth and
the Shawshank Redemption isimli
yksnden
Grnt Ynetmeni: Roger
Deakins
Mzik: Doris Fisher, Thomas
Newman, Allan Roberts
Oyuncular: Tim Robbins, Morgan
Freeman, Bob Gunton, William
Sadler, Clancy Brown, Gil Bellows,
Mark Rolston, James Whitmore,
Jeffrey DeMunn, Larry
Brandenburg, Neil Giuntoli, Brian
Libby, David Proval, Joseph Ragno,
Jude Ciccolella
Fransa (MA, Alain Sarde, Strand)
110dk, Renkli
Dili: Franszca
Ynetmen: Andr Tchin
Yapmc: Georges Benayoun,
Alain Sarde
Senaryo: Olivier Massart, Gilles
Taurand, Andr Tchin
Grnt Ynetmeni: Jeanne
Lapoirie
Oyuncular: lodie Bouchez, Gal
Morel, Stphane Rideau, Frdric
Gorny, Michle Moretti, Jacques
Nolot, Eric Kreikenmayer, Nathalie
Vignes, Michel Ruhl, Fatia Maite,
Claudine Taulre, Elodie Soulinhac,
Dominique Bovard, Monsieur
Simonet, Chief Officer Carre
ngilizce ad: The Wild Reeds
THE SHAWSHANK REDEMPTION (1994)
Esaretin Bedeli
Korku yazar Stephen King'in birok eseri beyazperdeye baarl bir ekilde ak
tarld (Misery-lm Kitab, Carrie-Gnah Tohumu ve The Shinirg-Cinnet dahil ol
mak zere) ancak bugne dek yaplan en iyi uyarlamalar, muhtemelen yazarn
Stand By Me (Benimle Kal) ya da Esaretin Bedelinin dayand, zgn ad Rita
Hayworth and the Shawshank Redemption olan bu yks gibi, korku trnde
olmayan hikayelerinden yaplmtr.
Gen bankac Andy Dufresne (Tim Robbins) 1946 ylnda, kars ve karsnn
an ldrmek suundan Shawshank Cezaevi'ne gnderilir. Cezaevinde geirdi
i sre boyunca, ar hapis cezasna arptrlm bir baka mahkum olan Red'le
(Andy'nin hikayesini izleyiciye anlatan Red'i Morgan Freeman oynuyor) yava ya
va dost olur. Andy, 20 yl boyunca cezaevi sistemini iyice renir ama zgrl
n geri istemekten bir an bile vazgemez.
Robbins ve Freeman'n sade ve dokunakl bir ekilde canlandrd, ynetmen
Darabont'un gzel senaryolatrd Esaretin Bedeli, zengin karakterler barndran,
zeki ve insan iine alan bir yk (ynetmen filmin kayna olan ykye bal kal
may tercih etmi; King'in yksyle film arasndaki tek nemli fark, Red'in yk
de rlandalI olmas). Esaretin Bedeli, 1994'teki ilk gsteriminde gie baars sala
yamam olsa da sinemaseverler arasnda n kulaktan kulaa yaylm, zaman
iinde hak ettii ekilde kesinlikle grlmesi gereken filmler arasna girmitir. JB
LES ROSEAUX SAUVAGES (1994)
Andre Tchin'in bu usta ii 12. uzun metrajl filmi, 1960'lardan 80'lerin bana
dek yaam yeniyetmeleri konu alan bir dizi kurmaca Fransz televizyon filminin en
iyilerinden biri. Tchin'nin Souvenirs d'en France (1974) filminin baz ynlerden Ber
nardo Bertoluccl'nin II Conformista'sini (Konformist, 1970) hatrlatmas gibi,
1962'de Cezayir Sava'nn sonlarna doru gneybat Fransa'da yaamakta olan bir
grup ocuun yksn anlatt bu filmi de, Bertolucci'nin Prima Della Rivoluzi-
one'sinin (Devrimden nce, 1964) tadn, iirselliini ve holuunu tayor. Ama Les
Roseaux sauvages'm ok daha olgun ve bilge bir kiinin elinden kt aikar.
Filmin ana karakteri olan renciler, yatl bir okulda liseyi bitirmek zeredir. Bu
karakterlerden biri, yakn bir arkadana duyduu homoseksel arzuyla bouan bir
ocuk (Gael Morel); dieri sa grl, Cezayir milliyetiliine kar, yaa daha b
yk bir baka renci (Frederic Gorny); tekiyse, retmenlerden birinin ocuu ve
homoseksel ocuun arkada olan, politik ayrlklarna ramen sa grl ren
ciye ak olmaktan kendini alkoyamayan komnist bir kzdr (lodie Bouchez). Film,
izleyicinin bu ve dier karakterleri eski dostlarmasna benimsemesine sebep olu
yor, Tchin'nin pastoral mekanlar ele alma biimiyse, en az filmin getii dnemi
tasvir edii kadar baarl. Les Roseaux sauvages, Fransa'nn Oscar' saylan Csar
dllerinde, en iyi film, ynetmen, senaryo ve "yeni keif" (Bouchez iin) dallarnda
dl ald. JRos
CHONG QING SEN LIN (1994) Hong Kong (Jet Tone)

Chungking Ekspresi 97 d k, Renkli

Dili: K a n to n e z / M andarin
Ynetmen: W o n g Kar-wai
Wong Kar-Wai'nin senaryosuz almay tercih etmesi, filmlerine arpk bir ri
Yapmc: Yi-kan Chan
tim veriyor. Ortaya kan sonularn, zorlayc olduu kadar gzel ve dokunakl ol
Senaryo: W o n g Kar-wai
masysa, alma arkadalarn seimindeki doruluun ve onlara duyduu gve Grnt Ynetmeni:
nin kant olarak karmza kyor. Chungking Ekspresi, Hong Kong'un kalabalk C h ristop her Doyle, W a l Keung Lau
ehir merkezinde geen iki ak hikayesi anlatyor; allmadk ve blrblriyle pek de Mzik: Frankie Chan, Roel A.
balantl olmayan hikayelerin kisinde de yalnz bir polis memuru var. Garca
Oyuncular: B rig itte Lin, Tony
Hikayelerin lkinde, gen dedektif Takeshi Kaneshiro, bir kutu ananas konser
Leung Chiu W al, Faye W o n g ,
vesinin son kullanma tarihi gemeden, yeni bir kz arkada bulmaya ant ier. Brigit Takeshi Kaneshiro, V alerie C how ,
te Chin-hsla Lin'le karlatnda se bu grevde baarya ulatn sanr, oysa ki Chen Jinquan, H u ang Zhlm lng,
Liang Zhen, Z uo Songshen
Lin (Kaneshiro bilmese de), bir parti kayp maln peindeki bir uyuturucu taciridir.
Ynetmen aniden vites deitirir ve ketum polis memuru Tony Leung'un hikayesi
ne geeriz; etin ceviz polis memuru srekli gittii bfedeki tezgahtar kz Faye
W ong'un lgisini ekmektedir. Leung'un grnrdeki lgisizlii W ong'u ileden
karr; gen kadn, Leung'a olan hislerini adamn dairesine gizlice girip, temizleyip,
yeniden dekore ederek, her ne kadar uzak grnse de onun hayatnda var olma
htimalini yaayp, benliini zmsemeye alarak da vurur.
iki hikaye de, garip bir ekilde ekici olduu kadar komik. Ancak Chungking
Ekspresi'nln asl yldz, oyuncular ya da hikaye deil, bunlarn sunulma biimi. Eki
binin deimez yelerinden yetenekli grnt ynetmeni Christopher Doyle'la a
lan Wong Kar-Wai; dier ynetmenlerin senaryoyla oynad gibi, film emlsiyo
nu ve ekim hzyla oynayarak, Hong Kong'u, turuncu neon klar ve balantsz, ngilizce ad: Chungking Express

bozulmu mgelerden oluan bir bulank

la dntryor. in iine, Wong Kar-
Wal'nln arklarn (Chungking Ekspresi
rneinde. Mamas and the Papas gru
bunun filme tuhaf, aykr kaan "Califor
nia Dreamln" arksnn) gcn ok yi
anlad gerei de eklenince, yeni nesil
Hong Kong sinemaclar arasnda, pop
kltr daha yi tanyan put krclardan
biri olarak yerini alm oluyor. Ynetme
nin dier filmleri zleyicide daha duygu
sal tepkiler uyandrsa da Chungking
Ekspresi, masumiyet, canllk ve ifade z
grlyle sivriliyor; ve biimin ierie
kar kazand zaferle, gnmz Hong
Kong'unun kalbindeki pislie ve kaosa
can veriyor. JKI
A B D (Superior)
1 19dk, Renkli
Ynetmen: Terry Z w ig o ff
Yapmc: David Lynch, Lynn
O 'D onn ell, Terry Z w ig o ff
Grnt Ynetmeni: M aryse
A lb e rti
Mzik: David Boeddinghaus
Oyuncular: R obert C rum b, A line
Kom insky, Charles C rum b, M axon
C rum b, R obert H ughes, M a rtin
M u lle r, Don D o nahue, Dana
C rum b, Trina Robbins, Spain
Rodriguez, D eirdre English, Peggy
O renstein, Beatrice C rum b, Kathy
G oodell, Dian Hanson
CRUMB (1 9 9 4 )
Yeralt izgi roman sanats R. Crumb'n almalarn bilenler, birka tahtas
nn eksik olduunu tahmin edebilir; ve gerekten de hakl kabilirler. Oysa ki Terry
Zvvigoff'un, Crumb'n hayatn anlatan bu hznl ve byleyici belgeselinin en
byk keiflerinden biri, R. Crumb'n, hepsi de beklenmedik yetenek ve yaratclk
sahibi olan ancak bu yaratclk gcn birbirinden son derece farkl hal ve davu
rumlara aktan kardeten en az acayibi, ve en iyi uyum gstereni olmas. Kar
delerden biri, zamannn ounu San Francisco sokaklarnda medltasyon yaparak
geiriyor. Dieriyse, evinde annesiyle gizlenerek klinik depresyon ve delilikle mca
dele eden bir mnzevi. Bu iki karde de en az R. Crumb kadar sanata yatkn ve ye
tenekli; ve filmin byk ksm, paylatklar grece sradan ocukluk evresinin
kardei nasl farkl ynlere tmi olduunu gzler nne seriyor.
Crumb'n sresinin byk ksm, doal olarak, R. Crumb'n 1960'larn sonun
da, Amerikan Haight-Ashbury hippiliinin doruk noktasna ulat gnlerde, bir
yeralt izgi roman ikonu olarak ykseliinin izini srmeye ayrlm. Zvvigoff bir dizi
aydnlatc ve artc derecede drst rportaj sayesinde, Crumb'n nasl her konu
da ten bir muhalif olduunu gsteriyor. R. Crumb, sanatn (ve nezaketin) grn
tde serbest (ama ileden karc derecede politik adan doru) yasalarna kart,
Amerikan kltrnn kontrolnn henz byk irketlerin tekeline gemedii za
manlardan kalma caz, usul ve biemlere bal bir muhalif. Crumb, pasif direni bi
iminin (izgi romanlar) ironik ekilde bir yeralt ikonuna dntrm olduu ger
ek bir syankar.
Crumb, kendisi de eski dnem caz kltr ve yeralt izgi roman fanatii olan
ve sonunda belgesel ynetmeni olarak kazand baary (bir baka eski caz fana
tii olan Daniel Clovves'un izgi romanna dayanan), Ghost VVorld'le (Hayalet Dn
ya) kurmaca filme tercme eden Zvvlgoff'tan m it verici bir ilk film. Crumb'n, R.
Crumb hakknda olduu kadar Zvvigoff gibi eksantriklerin yaam biimi ve tavrla
rna dair de syleyecek ok sz var. Zvvigoff'un, emekliliinin arifesinde bitap
dm Crumb' resmedii; 1960'larn yeralt izgi roman dnyasna dair (ve baz
ynlerden, o dnemin doal bir rn olan) paha biilmez bir belge. JKI
STNTANG (1994) Macaristan / Almanya / svire
eytan Tangosu (M a film , Vega Film, V o n
V ie tin g h o ff)
4 5 0 d k , SB
Birok adan 1990'larn en etkileyici filmlerinden biri olan bu 7 saatlik pej
Dili: M acarca
mrde kara mizah rneine kar nasl adil olunabilir ki? Macar ynetmen Bela
Ynetmen: Bela Tarr
Tarrve Lszl Krasznahorkai'nln, 1985'te yazd romanndan uyarlad, birbirini
Yapmc: G yrg y Feher, Ruth
izleyen yamurlu iki sonbahar gnnde geen (farkl karakterlerin bak alarn W a ld b u rg e r, Joachim von
dan ayn olaylar batan aktarlr) eytan Tangosu, batmakta olan kolektif bir ift V ie tin g h o ff

liin dleri, birbirlerinin ardndan evirdikleri dolaplar ve ihanetleri zerine Senaryo: Bela Tarr
Lszl Krasznahorkai'nin
acmasz bir talama. Romann biimi tango admlarndan etkilenerek kurulmu (al
romanndan
t ne alt geriye); filmin stste binen zaman yaps, 12 blm ve gze arpan
Grnt Ynetmeni: G bor
koreografisiyle geni planlar (daha ok John Cassavetes'in serasnda yetimi tin M edvig y
sellikten yoksun bir Andrey Tarkovskl'yi artryor) ve kamera hareketleri de bu Mzik: M ihly Vig
fikri yanstyor. Her blm, dorudan romandan alnm, karakterler ve onlarn Oyuncular: M ih ly V ig, Putyi
H o rvth, Lszl Lugossy, Eva
dnyalar zerine iirsel ve etkileyici szlerle yorum yapan bir d ses anlatmyla,
Alm ssy A lb e rt, Jnos Derzsi, ren
vurucu bir biimde bitiyor. Karakterleriyle hem zaman hem de mekan bol bol
Szajki, A lfre d Jrai, M ikls Szekely
paylatmz eytan Tangosu'nun genelde brakt etki her plann hem anlatsal B., Erzsebet Gal, Erika Bk
hem de ahlaki bir arl olmas: upuzun tasvirler boyunca bu insanlarla o kadar Uluslararas Berlin Film
dolarz ki onlar kadar ren olan bizler de ister istemez onlarn eitli kumpas Festivali: Bela Tarr (C aligari Film
dl)
larna derinden bulatmz hatta bizzat ortak olduumuzu hissederiz. Filmdeki
srad blmlerden biri de (k bunlardan ok var) alkolden kafas bulanklam
yal bir doktorun tam bir saat boyunca ve ounlukla yalnzken yapt hareket
lerin izelgesinin kartld, izleyiciyi perdeye ivileyen dahiyane bir sahne; kilolu
bir adamn bilincini kaybedecek kadar imesi in ne kadar aba gstermesi gerek
tiini ayrntlaryla elenceli bir biimde iziyor. Bir baka blmde kediye yaplan
grnrdeki kencenin, neredeyse hi durmadan yaan yamur gibi ustaca bir
film hilesi olduunu belirtmek gerek; tm amansz gerekiliine karn, Tarr film
hilelerinde de usta.
yk komnizmin k zerine dolayl bir yorum gibi gzkse de kapitaliz
min sradaki irkeflikleri zerine de bir o kadar syleyecek sz var; Tarr'n da
belirttii gibi polis her yerde polistir, tpk insan doas gibi. Baarl bir yaps olan
bu yk dnyann bugnk halinden daha azn anlatmyor; 431 dakika da Tarr'n
syleyecek ok sz olduundan deil, bunlar dolaysz sylemek stediinden
gerekil. JRos
Fransa / Iran (Abbas Kiarostam i,
CiESy 2 0 0 0 , Farabi, M ira m a x)
103dk, Renkli
Dili: Farsa
Ynetmen: A b bas Kiarostam i
Yapmc: A b bas Kiarostam i
Senaryo: A bbas Kiarostam i
Grnt Ynetmeni: Hossein
D jafarlan, Farhad Saba
Oyuncular: M o h a m a d Ali
Keshavarz, Farhad Kheradm and,
Zarifeh Shiva, Hossein Rezai,
Tahereh Ladanian, H ocine Redai,
Zahra N o uro uzi, Nasret Betri, Azim
A ziz Nia, A s ta d o u li Babani, N.
Boursadiki, Kheda Barech D efai, Ali
A h m e d Poor, Babek A h m e d Poor,
M a h b a n o u Darabi
Cannes Film Festivali: A bbas
K iarostam i (A ltn Palm iye adayl)
ngilizce ad: Through the Olive
Trees
ZIRE DARAKHATAN ZEYTON (1994)
Zeytin Aalar Altnda
Film yapma srecinin sradan insanlar arasndaki toplumsal yeri, Abbas Kiaros-
tam i'nin Nema-ye Nazdik (Yakn Plan, 1990), Zendegi va digar hich (Ve Yaam
Sryor, 1991) filmlerinde olduu gibi, Zeytin Aalar Altnda adl bu elenceli ve
zaman zaman byleyici filminde de ok nemli yer tutuyor.
Zeytin Aalar Altnda, Kuzey ran'n dalk blgelerinde yaayan fakir bir
rencinin maceralarn anlatan Arkadamn Evi Nerede? (Khane-ye doust kodjast,
1987) le balayan isimsiz bir lemeyi tamamlyor. lemenin ikinci filmi olan Ve
Yaam Sryor ise Kiarostami ve olunun, yakn zamanlarda yaanan depremden
sonra, lk filmdeki ocuk oyuncularn akbetini aratrmak iin blgeye dnlerini
kurmaca olarak yeniden yaratyor. Zeytin Aalar Altnda, bir filmin yapm sreci
ni konu alan; ve daha ok, kendisiyle konumaya bile tenezzl etmeyen bir kadn
oyuncuya kur yapan gen bir oyuncunun srarl abalarn vurgulayan bir komedi.
lemedeki her filmde, Klarostami'nin sonraki yapt Ta'm e guilass'nda (Kirazn
Tad, 1997) olduu gibi, karakterlerle lgili baz bilgiler, bilinli bir eklide karanlk
ta braklarak izleyici boluklar doldurmaya; ve Zeytin Aalan Altnda filminde ol
duu gibi, gizemli olduu kadar gzel, belirsiz bir son kurmaya davet ediliyor. Zey
tin Aalan Altnda, nceki ki filmi grenler in baz detaylar zenginletiriyor: r
nein Ve Yaam Sryor1da bir trl bulunamayan ocuk oyuncular bu filmde bir
mekana saks tayan set iileri olarak ortaya kyorlar. Ancak Zeytin Aalar A l
tnda, Klarostami'nin (k kendisi yaayan en byk ynetmenlerden, ran'nsa ke
sinlikle en byk ynetmeni) eserlerine yabanc olan izleyiciler in de mkemmel
bir balang, stelik dnyadaki birok zleyici iin de ayn grevi grm (tabii
ABD hari; filmin datcs Miramax filmi
diri diri gmmek iin alm olacak ki Zey
tin Aalar Altnda, Kiarostami'nin yeni
filmlerinden ABD'de en zor bulunan).
Zeytin Aalar Altnda, Klarostami'nin
ilk Avrupa ortak yapm ve ilk kez bir fil
minde profesyonel bir oyuncuyla al
yor: ynetmen rolndeki Mohammad-AII
Keshavarz. Tamam d mekanlarda e
kilmi olan film , Kiarostami'nin bir man
zara ustas olarak yeteneklerini sergile
mesi asndan zellikle etkili; ynetme
nin dalk blgede ilerleyen arabalardaki
konumalar, getikleri yolun stndeki
insanlar ve tm dier manzaralarla birbi
rinden gzel yollarla i e geirmesi,
tam anlamyla nefes kesici. JRos
HEAVENLY CREATURES (1 9 9 4 )
Britanya / Almanya / Yeni
Cennet Yaratklar Zelanda (Fontana, M ira m a x ,
F .C , Senator, W in g N u t)
N.Z.

99 d k, E a stm ancolor
Gerek olaylara dayanan trajik yklere el atan ynetmenler, ou zaman, Ynetmen: Peter Jackson
kendilerini i bayltc sayg durular yapmak ya da samimiyetin dozunu karmak Yapmc: Jim Booth
tan alkoyamazlar. Oysa k imdilerde Yzklerin Efendisi lemesiyle tannan Pe Senaryo: Frances W alsh, Peter
ter Jackson iin ayn eyi sylemek mmkn deil; Jackson, henz ilk filmlerinden Jackson

olan Cennet Yaratklar'nda, iyiyle kt, masumiyetle gnah ve komediyle dram Grnt Ynetmeni: A lun
B o llinger
arasndaki izgileri yiden iyiye belirsizletirmeyi baarm. 1952 ylnda geen Cen
Mzik: Peter Dasent
net Yaratklar, Yeni ZelandalI iki gen kz, Pauline Parker ve Juliet Hulme'un birbir
Oyuncular: M e lan ie Lynskey, Kate
lerinden ayrlmamak iin Paulinein annesini (filmde ngrl bir ekilde Mrs. Ri-
W inslet, Sarah Peirse, Diana Kent,
eper-Bn. Hasat olarak adlandrlm) ldrdkleri sulamasyla yarglandklar bir ci Clive M errison, Sim on O 'C onn or,
nayet davasnn, perdeye son derece serbest bir yorumla aktarm. Jed Brophy, Peter E lliott, G ilb e rt
G oldie, G e o ffre y Heath, Kirti Ferry,
Dokunakl olduu kadar muzip bir ekilde ilerleyen film, kzlarn hikayesini,
Ben Skjellerup, D arien Takle,
topluma uyumsuz iki kitap kurdu arasndaki, zvanadan kan ergenlik sevgisine Elizabeth M o o d y , Liz M ullane
dair bir mesel gibi anlatyor. ngiltere'den gelen, umursamaz ailesinden dertli, ok Oscar adaylklar: Frances W alsh,
bilmi, zavall zengin kz Juliet (ilk sinema filminde oynayan Kate Winslet), ok Peter Jackson (senaryo)
gemeden utanga, paspal ama zeki Pauline'le (Melanie Lynskey) kaynar. Ailele Venedik Film Festivali Peter

ri arkadalklarnn homo-erotik younluundan tedirgin olup kzlar birbirinden Jackson (G m A slan)

ayrmaya altka, kendilerini gnlklerinde gelien, intikamc prens ve prenses

lerle dolu zengin hayal dnyalarna daha da kaptrrlar.
Jackson'n tedirgin edici yakn planlar; Lynskey'nin ergenlik bunalmn (mit
veren bu oyuncuya ne oldu?), Winslet'in ihtirasl karizmasyla, dudaklarnn kvrm
nn, tahakkm eden kadndan efkat dileyen terk edilmi ocua dnt anla
dengeliyor. Bu sert ama inanlmaz derecede sempatik film; lezbiyen genlik-isteri-
si eletirisi yapmaktansa, 1950'lerde cinselliin her trlsne kar olan yetikin
burjuva isterisini suluyor. Jackson, filmi ekmeye baladnda bundan habersizdi
ama cezaevinden salverilmesinin ardndan ngiltere'ye gidip srra kadem basan Ju
liet, yllar sonra en ok satan kitaplar listesinde yer alan birok polisiye romannn
yazar Anne Perry olarak yeni bir kimlikle ortaya kmtr. ET
talya / Fransa (Banfilm, La Sept,
Canal+, Rai Uno, Sacher)
100dk, Technicolor
Dili: talyanca / ngilizce / Mandarin
Ynetmen: Nanni Moretti
Yapmc: Nella Banfi, Angelo
Barbagallo, Nanni Moretti
Senaryo: Nanni Moretti
Grnt Ynetmeni: Giuseppe
Land
Mzik: Nicola Piovani, Keith Jarrett,
Anglique Kidjo
Oyuncular: Nanni Moretti,
Giovanna Bozzolo, Sebastiano
Nardone, Antonio Petrocelli, Giulio
Base, Italo Spinelli, Carlo
Mazzacurati, Jennifer Beals,
Alexandre Rockwell, Renato
Carpentieri, Raffaella Lebboroni,
Marco Paolini, Claudia Della Seta,
Lorenzo Alessandri, Antonio
Neiwiller
Cannes Film Festivali: Nanni
Moretti (ynetmen), (Altn Palmiye
adayl)
ngilizce ad: Dear Diary
Avustralya / Fransa
106dk, Renkli
Dili: ngilizce
Ynetmen: P.J. Hogan
Yapmc: Lynda House, Jocelyn
Moorhouse, Michael D. Aglion,
Tony Mahood
Senaryo: P.J. Hogan
Grnt Ynetmeni: Martin
McGrath
Mzik: Peter Best
Oyuncular: Toni Collette, Rachel
Griffiths, Sophie Lee, Rosalind
Hammond, Belinda Jarrett, Pippa
Grandison, Bill Hunter, Jeanie
Drynan, Daniel Wyllie, Gabby
Millgate, Gennie Nevinson, Matt
Day, Chris Haywood, Daniel
Lapaine
CARO DIARIO (1994)
Sevgili Gnlm
Nanni Moretti'ye "Italyan W oody Allen'" sfat yaktrlmtr; ne var ki bu
haksz bir biimde yetersiz bir tanm. Ynetmen, Sevgili Gnlm adl filmiyle
"gnlk filmleri" trne el atyor. Ama Sevgili Gnlm, kendiliinden gelien,
cinma vrit usul bir film deil; filmde grdmz her ey dikkatlice senaryo
latrlm ve planlanm. Film, blmden oluuyor, ilk ve en iyi blm, Moret-
ti'nin gndelik gezilerine tank olduumuz "Vespamda". Filmin ikinci ve en komik
blm "Adalar"da, Moretti ve bir arkada, alabilmek iin, bulunmas hi kolay
olmayan sessiz bir ada ararlar. nc blm "Doktorlar", M oretti'nin kanserle
mcadelesi, ciddi ve unutulmaz bir ekilde perdeye aktarlr.
Sevgili Gnlm, konudan muhteem biimde sapmalar, derin dnceler
ve baka filmlere gndermelerle dolu bir film. Kiisel film yapma denemeleri za
man zaman, narslstik ve i baycdr; ancak Sevgili Gnlm'de byle bir ey sz
konusu deil. Acndrma ve kolay etkileme yollarna duyduu nefret, M oretti'nin
ok iine yaram. Filmde geen her ey, kemoterapiden tutun da Pasolinl'nin l
drld yere yaplan ziyarete kadar her ey son derece basit ve ak bir ekilde
sunulmu. Sevgili Gnlm; yolculuk, dans etmek, dnmek, hastalanmak, bir
bardak su imek gibi hayatn gndelik deneyimlerine dair ahane bir film. ok az
film, bu fani dnyada yaamann ne demek olduunu, bu denil sevin dolu ve
ayaklar yere basan bir ekilde anlatmay baarabilir. AM
MURIEL'S VVEDDING (1994)
Evlilik Ryas/Muhteem Evlilik
lk bakta umutsuzca evlenmek isteyen iman bir kz hakknda kk, sa
ma, romantik bir Avustralya komedisi gibi grnen Evlilik Ryas, bir tr klt klasi
ine dnt. Film, ayrca romantik komedi aleminde muhtemelen ayn kuakta
ki dier tm filmlerden ok daha fazla dalgalanmaya yol at. Seyirci, Rachel Grif-
fiths ve Toni Colette'in perdede birlikte grnd an, ar duygusal ve tatl vasat
bir romantik macerayla kar karya olmadn anlad (kisi de daha sonra Oscar'a
aday gsterildi). Colette, Porpoise Spit'li (Avustralya) hantal ve ar kilolu Muriel
Hislop karakterini oynamyor, yayor. Muriel, beyaz gelinlikler iinde evlenmeyi y
lesine ok ister ki romantizmi ve sonrasnda mutlu olmay umursamakszn her e
yi gze alr. Eski arkada Rhonda'yla (Rachel Griffiths) karlaan Muriel, adn de
itirip ak dnyasnda kendi ayaklar stnde durmay renerek deimeye ba
lar. Ancak her ey mutlu sonla bitmez; Gney Afrikal kaba saba bir yzc olan
talibin sadece Avustralya pasaportunun peinde olduu ortaya kar. Senarist-y-
netmen P.J. Hogan'n temelde bir kzn hayal dnyasna beklenmedik biimde ac
eler katmas, bu komedi filmini benzersiz ve unutulmaz klyor: gen kzlk he
veslerini uursuz ve kyametimsi bir duyguyla dengelemeyi ok az film baarmtr.
Griffiths ve Colette'in detinin, neden bylesine r ac dzeyde olduunu an
lamak, filmin gsterime girmesinden yllar sonra bile zor deil. Hogan, sonra ro
mantizmin canevine duyduu aktan yararlanarak Julia Roberts'n byk bir baa
r kazand M y Best Friend's VVedding'i (En iyi Arkadam Evleniyor) yapt. KK
RIGET (1994) Danimarka / Fransa / Almanya /
Krallk sve (C o p ro d u c tio n , DR, G reco,
M EDIA, NOS, N o rdic Film & TV, SVT,
TV Collab. Fund, W DR, Z en tropa,
Tbbi bir korku destan olan Krallk, gerekte drt blmlk bir televizyon di arte )

ziiydi: Sinema gsterimleri iin blnp birletirilen bu ilk iki para son derece tah 28 0 d k, Renkli

rik edici "Devam Edecek" yazsyla biterek, eit derecede belirsiz bir biimde sonla
Dili: D a nim arkaca / svee
Ynetmen: M o rte n A rn fre d , Lars
nan Krallk 2 (1997) iin uygun ortam hazrlyor. ntihal sulamalar yznden sr
von Trier
gnde olan isveli ukala nroirurjist Dr. Stig Helmer'in (Ernst-Hugo Jregrd) ba,
Yapmc: Sven A brah am se n,
Kopenhag'n, ad kendini belli eden hastanesi Krallk'ta da derttedir; yapt zen Philippe Bober, Peter A a lb k
siz beyin ameliyatlar kk Mona'y (Laura Christensen) embesile evirmitir. Hel Jensen, Oie Reim , lb Tardini

mer'in DanimarkalI ba belalarysa sahte-hasta, spiritalist Bayan Drusse (Kirsten Senaryo: Tornas G islason, Lars von
Trier, Niels Verse
Rolffes), hastanenin kibirli yneticisi Moesgaard (Holger Juul Hansen) ve Ahbap
Grnt Ynetmeni: Eric Kress
avu klkl stajyer Hook'tur (Troels Lyby).
Mzik: Joachim H olbek
Bn. Drusse hastaneye szp, 1919 ylnda cinayete kurban gitmi kk bir kz Oyuncular: Ernst-H ugo Jaregrd,
olan Mary'nin hayaletinin peine debilmek iin hasta numaras yapar. en ak K irsten Rolffes, H o lg e r Juul Hansen,
Seren Pilm ark, G hlta N e rby, Jens
rak Moesgaard'n, tm personelin hep beraber arklar sylemesi ve hastalara da
O kking, O tto B rand enburg, A nnevig
ha nazik davranmalar gibi esaslar ieren "Sabah Havas Operasyonu" program, Schelde Ebbe, Baard O w e, B irg itte
Helmer'i kplere bindirir. Moesgaard'n olu stajyer doktor Mogge'yse (Peter Raaberg, Peter M y g in d , V ita Jensen,

Mygind), aknn bir nian olarak holand doktora verdii kopmu kafa kaybol M o rte n R otne Leffers, Solbjerg
H o jfe ld t, U do Kier
duu iin telatadr. antaj yapmak zere, yaplan tm tbbi hatalarn dosyasn
tutm akta olan Hook'sa, fotoraflarndan Udo Kier olduu belli olan kayp sevgili ngilizce ad: The Kingdom
si Agge'nin doast bir ekilde hamile brakt doktor Judith'e
(Birgitte Raaberg) ak olmutur. Filmde ayrca, bir kara by lane
ti ve hastalkl bir karacieri ele geirmek iin kendi vcuduna tak
tran bir doktor yer alr.
Krallk'n sade ama gz kamatrc doast tezahrleri ger
ekten garip ve bazen de sihirli: Mary'nin asansr boluundaki
buulu hayaleti; suyun, temellerini rtt binadaki kk bir
sarsnt (Helmer, Danimarka'nn "tebeir ve sudan" ibaret olduu
dncesindedir); Bn. Drusse'la, titreen floresanslar araclyla
iletiim kuran vcutsuz bir ruh; srcs olmayan bir ambulans
tan selam akan kanl bir el. Von Trier (ynetmen koltuunu pay
lat Morten Arnfred ve uzun zamandr birlikte alt, Mark
Frost roln paylaan Niels Vorsel'le birlikte) tm film boyunca,
eski filmlerinin kendine has grnts (rahatszlk ve honutsuz
luk salglayan pas rengi filtreler, bol bol su, kslm ya da kahve
rengi tonlarna brnm renkler) ve 90'larn ironi ykl dizilerine
has sahte belgesel estetiini harmanlyor: tedirgin edici el kamera
s ekimleri, zellikle kaba tutulmu kurgu, yergi ve sapknlk, i
ie rlen yan ykler, aklda kalan replikler ("Danimarka pisli
i!"), takntl karakterler ve hi beklenmedik gelimeler. KN
Avustralya / ABD (K ennedy
BABE (1995)
M ille r, Universal) Cesur Domuz Bebe
89 d k, Renkli
Ynetmen: Chris N o onan
"Tamamdr domuz." Bir film eletirmeni tarafndan "Konuan domuzcuk film
Yapmc: Bill M iller, G eorge M iller,
lerinin Yurtta Kane'" olarak tanmlanan, ampiyon bir koyun oban olan domu
D oug M itchell
zun nee dolu hikayesini anlatan Babe, en umarsz etoburlara bile, vejetaryen ol
Senaryo: G eorge M iller, Chris
N oonan may ciddi ciddi gzden geirten bir film. Babe, yolu, retme iftliinden kendisiy
Dick King-Smith'in The Sheep-Pig le sevgi dolu bir yaknlk kuran sessiz ve eksantrik ifti Hoggett'n (James Crom
isimli romanndan
well) koyun alna uzanan masum, dayanlmaz bir domuz yavrusudur. iftinin
Grnt Ynetmeni: A n d re w
tombul, pembe yanakl kars (Magda Szubanski) domuzcuu duygusuz bir ekil
Lesnie
de, Noel rostosu olarak grr. Ama Babe'in, yazgsn yeniden ekillendirecek ve
Mzik: N igel W estlake
Oyuncular: C hristine Cavanaugh, iftlikteki her canly etkileyecek "nyargsz bir yrei", hi amaz nezaketi, me-
M iria m M argolyes, Danny M ann, rakll ve cesareti vardr.
H ugo W eaving, M iria m Flynn, Russi Filmin yapmcs ve yazarlarndan George Millerim (doktor, vejetaryen, Mad
Taylor, Evelyn Krape, M ichael
Max lemesini yaratan ve yneten), ngiliz yazar, retmen ve eski ifti Dick
Edward-Stevens, Charles B a rtle tt,
Paul Livingston, Roscoe Lee B row ne, King-Smith'in yazd byleyici ocuk kitab The Sheep-Pig'e (oban Domuzu)
James C rom w ell, M agda Szubanski, hayran kalmasndan film i ekmeye balamasna dek tam on yl gemi. Miller bu
Zoe B u rton, Paul G oddard
sre boyunca teknolojinin gelimesini beklemi. Ta ki Babe'in alameti farikas olan
Oscar: S cott E. A n derson, Charles
peruk benzeri, siyah elenkiiyle sslenmi bir grup domuz yavrusunu da ieren
G ibson, Neal Scanlan, John Cox
(grsel e fe kt)
gerek hayvanlarla tekinsiz animatronik dublrlerini sorunsuz bir ekilde bir araya
Oscar adaylklar: G eorge M iller, getirilebilene kadar. Babe rolndeki Christine Cavanaugh ve Hoggett'in oban k
D oug M itchell, Bill M ille r (film ), Chris pekleri rolndeki Miriam Margolyes'le Hugo Weaving'in inandrc dublajlar, antro-
N o onan (y n e tm e n ), G eorge M iller,
pomorfik elencenin yeni standartlarn belirledi. Filmin hemen ilk anlarnda, hay
Chris N o onan (senaryo), James
vanlarn konuuyor olduu yanlsamas insan esir alyor ve hayvanlarn cmertlik
C rom w ell (yardm c erkek oyuncu),
Roger Ford, Kerrie B row n (sanat ten fedakrla, nevrozdan hiddete, burnu bykle, hatta kanunsuzlua uza
y n e tm e n i), M arcu s D 'A rcy, Jay nan insans davranlarn inanlr klyor.
Friedkin (ku rg u )
Uzun sredir Miller'la alan Chris Noonan, ilk uzun metraj ynetmenliini,
zeki bulular, zevkli bir tempo, Charles
Camille Saint-Saens'n "Hayvanlar Karna
valndan seilen mziin duygulandrc
kullanm ve drt ayakl, tyl arkada
nn koreografisini lgncasna komik ve
heyecan verici efektlerle yaparken orta
ya koyduu Aziz Francis dinginliiyle
gerekletiriyor. Roscoe Lee Browne'la
ark syleyen farelerden oluan apal
bir koronun anlatt yk, dokunakl ya
lnlyla ocuklar byledii kadar b^
ykleri de etkiliyor. Film boyunca Geor-
ge Orwell'n Hayvanlar iftliinin yank
lar ve yansmalarna rastlansa da eserin
asl yaps, hak ettii ilgiyi grmeyen de
vam filmi Babe: Pig n The C /f/d e (Babe
ehirde) kendini daha ok hissettiriyor.
AE
DESERET (1995) Ynetmen: James Benning
Yapmc: James Benning
Deneysel-yapsalc ynetmen James Benning'in (One Way Boogie Woogie- Senaryo: James Benning
1977, Landscape Suicide-1986, North on /ers-1992) daha ok bilinen ilerinden Grnt Ynetmeni: James
Deseret, 1996 ylndaki Sundance festivalinde yaplan ilk gsteriminin ardndan b Benning

yk baar kazand. Filmin ad Mormonlar'n sonradan Utah adn alacak olan yer Oyuncular: Fred G ard ner (anlatc)

leim blgelerinin, eyalet olarak kabul edilmesi iin yaptklar bavuruda nermi
olduklar isimden geliyor. Film, 1852'den 1991'e uzanan 92 adet New York Times
makalesini, blgede ekilmi birbirinden etkileyici duraan grntlerle birletiri
yor.
Yln deiik zamanlarnda 16mm kamerasyla grntler kaydeden Benning,
18 ay sren bu almann ardndan elindeki malzemeyi dakikada 92 grntye in
dirip, her grnt parasn New York Times makalelerinden alnm 92 cmleyle
"uyuacak" ekilde yeniden dzenlemi, imge ve metin arasnda gizemli bir iliki ya
ratan Deseret, izleyiciyi kendi balantlarn kurmas iin serbest brakyor ve ses
bandnn salad youn bilgi akn corafyann duraan gzelliiyle dengeliyor:
ller, karla kapl vadiler, ssz patikalar, iek aan aalar, mezarlklar, ykntlar,
tekinsiz kayalklar, ilk yerleimcilerden kalan bo evler, hibir yere gitmiyormu gi
bi grnen yollar. nsan ekli birka istisna dnda, karenin dnda braklm; ama
izleyici, grntleri birletiren ynetmenin varlnn ve hissinin belli belirsiz farkn
da.
Metin, Utah'n ilk yerleim zamanlarndan, anlamazlk, katliam ve intikama,
Kzlderililerin tecridine, blgenin eyalet oluuna, Mormon kilisesinin zengin, mu
hafazakar bir irket haline dnmesine ve topraklarn nkleer deneme alan ola
rak kullanlmasna dek uzanan alkantl geliim srecini hatrlatyor. Gazete maka
lelerinin yzyl bana ulamasyla beraber grntlerin siyah-beyazdan renkliye
dnd muazzam ann dnda ses ve grntler tam bir denge iinde. New
York Times'n "Dou Yakas" slubunun, aslnda blgede yaanm dram nasl gr
mezden geldiini vurgulayan bir ekilde kullanlm. Corafya resmi tarihin yazdk
larna direniyor ama izlerinden kurtulamyor. Benning'in grntleri hi bu kadar
gzel, bu kadar kuvvetli, bu kadar hznl olmamt. Grntlerin duraan gibi
grnen yzeyleri, aslnda nice frtnann stn rtyor ama duygular ak denize
kmyor. BR
ABD (Fox, B.H. Finance, Icon,
P aram oun t, Ladd) 177dk, Renkli
Dili: ngilizce / Franszca / Latince
Ynetmen: M el G ibson
Yapmc: Bruce Davey, M e l Gibson,
A lan Ladd Jr.
Senaryo: Randall W allace
Grnt Ynetmeni: John Toll
Mzik: James H o rner
Oyuncular: M el G ibson, James
Robinson, Sean Law lor, Sandy
N elson, James Cosm o, Sean
M cG inley, A n d re w W eir, Gerda
Stevenson, Brian Cox, Patrick
M cG oo han, Sophie M arceau
Oscar: M el G ibson, A lan Ladd Jr,
Bruce Davey (film ), M el G ibson
(y n e tm e n ), John T oll (g r n t
y n e tm e n i), Lon Bender, Per
H allberg (ses e fe kti), Peter
F ram pton, Paul Pattison, Lois
B u rw ell (m akyaj)
Oscar adaylklar: Randall W allace
(senaryo), Charles K node (kost m ),
Steven Rosenblum (ku rg u ), James
H o rne r (m zik), A n d y Nelson, Scott
M illan, A n n a Behlm er, Brian
S im m ons (ses)
ABD / Britanya (M e tro Tartan,
A m erican Playhouse, C hannel Four,
C hem ical, G ood M achine,
Kardana)
119dk, Renkli
Ynetmen: T odd Haynes
Yapmc: C h ristine V a chon, Lauren
Zalaznick
Senaryo: T odd Haynes
Grnt Ynetmeni: Alex
N epom niaschy
Mzik: Brendan Dolan, Ed Tom ney
Oyuncular: Julianne M o o re , Peter
Friedm an, X a n d e r Berkeley, Susan
N o rm an, Kate M cG regor-S tew art,
M a ry Carver, Steven G ilb orn , A p ril
Grace, Peter C rom bie , Ronnie
Farer, Jodie M arke ll, Lorna Scott,
James LeGros, Dean N orris, Julie
Burgess
BRAVEHEART (1995)
Cesuryrek
Yapmc, ynetmen ve barol oyuncusu Mel Gibson'n devasa tarihi destan,
vahi aksiyon sahneleri, beyhude cesaret gsterileri ve romantik trajediyi ylesine
yrekten bir ekilde birletiriyor ki hem adrenalin delisi aksiyon izleyicilerinin hem
de "yle bir gzel alasak" diyen kadn izleyicilerin saatlik bu bonkr filmin en
azndan ya bir yarsndan ya da dier yarsndan tatmin olacaklar kesin.
Ekose etek ve mavi boya iindeki atraksiyonlarn, en ekici ve hamasi oyuncu
luklarndan biriyle birletiren Gibson'n byk blmn finanse ettii Cesuryrek,
akn (ba dndrc Catherine McCormack) kaybetmesi, muazzam mekanlarda,
binlerce kiilik oyuncu ekibiyle ekilen bir dizi gz yaartc olay tetiklemi olan s
ko sava, William Wallace'a dzlen bir methiye. Wallace'in 14. yzyl balarn
da I. Edward'a (zalim ve dlek Patrick McGoohan) kar balatt halk isyan, s
kolarn Stirling zaferiyle zirveye ulam; ancak gzya, ihanet ve vahetle son
bulmutu. Bazen gerilim ykl, bazen itici derecede kanl sava sahneleriyle bezen
mi olan yk; intikam ve tarihi karakterler ieren eski usul bir macera. Gibson,
tutkulu bir tarz ve yrekle yaplm, espri anlay ve destanslyla sadist ve parti
zan arlklar dengeleyen Cesuryrek'in layk grld be Oscar'dan ikisini, En
yi Film ve En iyi Ynetmen dllerini ald. AE
SAFE (1995)
Todd Haynes'in Safe (Gvenli) adl filmi, 2000 ylndan birka yl nce gsteri
me girmi olsa da Amerika'nn yeni bin yla yaklat gnlerde iinde bulunduu
tedirginlii yanstmakta ok baarl. Julianne Moore'un canlandrd, banliyde
yaayan skc ve maddiyat ev kadn, etrafndaki dnyaya kar iddetli bir alerjik
tepki gelitirir. Kurdeen ve halsizlikle balayan rahatszlk, sonunda ok daha cid
di boyutlara varr. aresiz kadn, kendisiyle ayn sorunu paylaan insanlar iin ku
rulmu holistik bir inziva merkezine yatar. Ama bu hastalk sadece Moore'un hayal
gcnn bir rn, skc, banal varlnn yan etkisi midir? Yoksa vcudu gerek
ten modern yaama kar bir isyan m balatmtr?
Haynes, hem Moore'un hastaln son derece gerek bir ekilde tasvir edip
hem de hastala yakalanmas ve bu "New Age" tedaviye can gnlden sarlmas
nn yaamndaki boluu doldurmak iin olduunu ima ederek hastaln gerek
niteliini muallakta brakyor. Karakter sal iin evini, dzenini, ailesini, bildii
her eyi feda etmek zorunda kalabileceini fark ettike, Moore'un oyunculuu en
die, panik ve korkuya brnyor. Film, mucize tedavinin ne olduunu aklama
yarak, m utat "haftann hastal" edebiyatn cesurca saptryor ve ortaya att bir
ok soruya kar ok az yant sunuyor. Safe, canavarn, uygarln ta kendisi ol
duu, modern bir korku filmi. JKI
TOY STORY (1995) ABD (Pixar Animation, Walt
Oyuncak Hikayesi Disney)
81 dk. Technicolor
Dili: ngilizce / spanyolca
Toy Story, ileride A Bug's Life (Bir Bcein Yaam) ve Monsters, Inc. (Sevim
Ynetmen: John Lasseter
li Canavarlar) gibi filmleri gerekletirecek olan yapm irketi Pixar'in ilk uzun met
Yapmc: Bonnie Arnold, Ralph
rajl filmi. Aslna bakarsanz, ocuklar iin yazlm, macera dolu bir bilgisayar ani
Guggenheim
masyonu olan Oyuncak Hikayesi, kk izleyicilere olduu kadar yetikinlere de hi Senaryo: John Lasseter, Andrew
tap edecek kadar zeki, komik ve gzel. Stanton, Peter Docter, Joe Ranft,
Alt yandaki Andy, kendisi odada yokken, oyuncaklarnn canlandn bil Joss Whedon, Andrew Stanton,
Joel Cohen, Alec Sokolow
mez. Andy'nln gzdesi kovboy bebek Woody'nin (seslendiren Tom Hanks) ba
Mzik: Randy Newman
ektii oyuncaklar (Bo Peep, Bay Patateskafa, dinozor Rex ve dierleri) Andy'nin,
Oyuncular (sesler): Tom Hanks,
hepsinden daha ok sevecei yeni bir oyuncak hediye alabilecei doum gnn Tim Allen, Don Rickies, Jim Varney,
(hayr, olamaz!) beklemek zere toplarlar. Ve Andy bu yl gerekten de tm Wallace Shawn, John
oyuncaklarn en harikasn alr: Buzz Ikyl (seslendiren Tim Ailen), paketinden Ratzenberger, Annie Potts, John
Morris, Erik von Detten, Laurie
tm leri teknoloji aygtlaryla kan uzay erifi. Yeniden Andy'nin gzdesi olabil
Metcalf, R. Lee Ermey, Sarah
mek iin Buzz'dan kurtulmas gerektiini anlayan Woody'nin entrikalar kiliyi, Freeman, Penn Jillette, Jack Angel,
Andy'nin odasnn dndaki dnyann korkun tehlikelerine iter. Spencer Aste
Joel Cohen ve Buffy the Vampire Siayef n [Vampir Avcs Buffy) yaratcs Joss Oscar adaylklar: Randy
Newman (mzik), Randy Newman
Whedon'i da ieren yazar ekibinin zekice kaleme ald senaryo, neredeyse bo
(film arks), Joel Cohen, Peter
yutlu, muhteem animasyon ve Hanks'le Allen'n mkemmel karakter almas, Docter, John Lasseter, Joe Ranft,
son derece elenceli ve komik bir film olan Oyuncak Hikayesi'ni hak ettii ekilde Alec Sokolow, Andrew Stanton,
klasikler mertebesine ykseltti. JB Joss Whedon (senaryo)

CASINO (1995) ABD / Fransa (De Fina-Cappa,

Lgende, Syalis, Universal)
Bir anlamda Martin Scorsese'nin 1990 tarihli bayapt Goodfellas'in (Sk Dost 178dk, Technicolor
lar) tamamlaycs olan Casino, Goodfellas'n barol oyuncular Robert De Niro ve Joe Dili: ngilizce / Farsa / Franszca
Pesci'yle, filmin senaristi Nicolas Pileggl'yi yeniden bir araya getiriyor. 1970'lerde, maf Ynetmen: Martin Scorsese
yann kumarhane kentindeki hakimiyetinin doruk noktasnda olduu gnlerde geen
Yapmc: Barbara De Fina
Senaryo: Nicholas Pileggi, kendi
Casino, Las Vegasl birka mafya yesinin yaamlarna odaklanyor.
kitabndan
Baroldeki De Niro'nun canlandrd Sam "Ace" (As) Rothstein karakterinde,
Grnt Ynetmeni: Robert
gerek bir kumarhaneler kral olan Frank "Lefty" (Solak) Rosenthal'den esinlenilmi. Richardson
Bahisilikten baarl bir kumarhane yneticisi mertebesine ykselen Ace, bela getire Oyuncular: Robert De Niro,
cei her halinden belli olan telekz Ginger'a (nce Madonna iin dnlm olan Sharon Stone, Joe Pesci, James
Woods, Don Rickies, Alan King,
rolde Sharon Stone oynuyor) ak olur; ve bu akn, i yaamn etkilemesine izin ve
Kevin Poliak, L.Q. Jones, Dick
rir. stne stlk sanki Ginger'la eski erkek arkada/muhabbet tellal Lester (James Smothers, Frank Vincent, John
Woods) yeterince tehlike yaratmyormu gibi, eski dostu Nicky de (Pesci) Ace'in ek Bloom, Pasquale Cajano, Melissa
mek teknesini sarsmak niyetiyle kente gelir. Prophet, Bill Allison, Vinny Vella

Bu saatlik dram, mkemmel bir ekilde planlanm sahneler, gzleri yuvala

rndan oynatan hareketli-ekimler, listeba arklar ve namlu dkn psikopat roln
de Pesci gibi, Scorsese'nin alameti farikas olan birok eyi, mafyann Amerika'nn
en favori kumarhane kentiyle olan likilerine dair tarihi bilgilerle birletiriyor. Scorse
se'nin Vegas', Ace'in kentin bu gnne dair sylediklerini hakl karr ekilde iddet
dolu, seksi ve batlndrc. "Byk irketler ii devrald," diyor Ace, "Bugn her ey
Disneyland gibi iliyor." JB
ABD (Forward Pass, Monarchy,
Regency, Warner Bros.)
171 dk. Renkli
Ynetmen: Michael Mann
Yapmc: Art Llnson, Michael
Mann
Senaryo: Michael Mann
Grnt Ynetmeni: Dante ortam yumuatr: "Kahve ielim mi?" ite bu sahne, Mann'n 1995 ylndan beri
Splnottl
Mzik: Elliot Goldenthal
Oyuncular: Al Pacino, Robert De
Niro, Val Kilmer, Jon Volght, Tom
Sizemore, Diane Venora, Amy
Brenneman, Ashley Judd, Mykelti
Williamson, Wes Studi, Ted Levine,
Dennis Haysbert, William Fichtner,
Natalie Portman, Tom Noonan
Norve / sve (Norsk, Sandrews)
118dk, Renkli
Dili: Norvee
Ynetmen: Hans Petter Moland
Yapmc: Bent Rognllen
Senaryo: Lars Bili Lundholm, Hans
Petter Moland
Peter Tutein'in Larsen isimli
romanndan
Grnt Ynetmeni: Philip ek'ln arasnda, iddetli ve ocuksu, takn gvde gsterileri arasnda gidip gelen
0gaard
Mzik: Terje Rypdal
Oyuncular: Stellan Skarsgrd,
Gard B. Eidsvold, Bjom Sundqulst,
Camllla Martens, Paul-Ottar Haga,
Johannes Joner, Erik 0ksnes, Lars
Andreas Larssen, Juni Dahr, Johan
Rabaeus, Frank versen, Tlnkas
Qorflq
ngilizce ad: Zero Kelvin
HEAT (1995)
Byk Hesaplama
.Mlchael Mann'n televizyon filmi L A Takedowrida (1987) geen bir sahne
de, bir polis memuruyla, saplantl ekilde peine dm olduu bir sulu alveri
yaparken karlarlar. Gergin bir duraksamann ardndan sulu klasik bir davetle
klt hayran grubu genileyen Byk Hesaplama adl filminde yeniden karmza
kyor. Los Angeles'ta geen film, polis memuru Vlncent'la (Al Paclno) kanunsuz
Neil'n (Robert De Nlro) birbirlerine baml ilikilerini ele alyor ve bu tema stn
de younlayor. Mann, grkemli, destans tarzyla gereki ayrntlara duyduu
saplantl zeni birletirerek, sokakta geen atma rneinde olduu gibi nanl
maz sahnelere mza atyor.
Ynetmenin aile ve yaknlk gibi konularla lgilenmesiyse, Byk Hesapla
madn kara film trnn ana temalarndan birini ele ald anlamna geliyor: bir in
sanla yaknlamann tehlikeleri. znt verici sahneler, Neil'n bir "profesyonelin"
yaamndaki her eyden, 30 saniye inde uzaklaabilecek durumda olmas1gerek
tii ynndeki dncelerini dramatize ediyor. Bu profesyoneller neredeyse robot
gibi: Zorlu, inat ve uzun sredir strap ektirdikleri elerine deil, tatsz ilerine
bal. Ama bunlar ayn zamanda vakur ve azimli insanlar. Ynetmen Mann da bu
filmiyle karakterlerinin kararllklarnda sakl grkeme adanm, lmsz bir ant di
kiyor. AM
KJRLIGHETENS KJ0TERE (1995)
Hans Petter Moland'n Kjaarlighetens Kjetere'si (Sfr Derece Kelvin) Roman
Polanskl'nin sert ve zorlu gerilimlerlnl andran keskin bir yalnla sahip. yk,
karartacak denil kapal bir meknda geiyor: Grnland'da, fok avcs olarak ie al
nan adamn annda kafay tt kk bir kulbede. Larsen (Garb B. Eids
vold) bir zppe, Holm (Bjorn Sundqulst) sessiz, bilim merakls bir tip, Randbaek
(Stellan Skarsgrd) se tam bir kzgn boadr. Bir sre boyunca Larsen ve Randba-
dramatik bir gerilim doar. Ancak Holm beklenmedik bir ekilde araya girer ve ka
rakterleri kulbenin dna, buz ve karn ine ten bir dizi olay tetikler. Bylelikle
Moland, hazrlad birbirinden etkileyici grntleri ve zeki, arpc gelimeleri
gzler nne serer.
Karakterler, uygarln tm zlerinden mahrum bir yerde skp kalm olsalar
da toplumsal deerlerini yitirmezler ancak bu ba dndrc corafya onlar kar
konulmaz bir ekilde deitirecektir. Moland'n asl lgilendii ey, bask altnda
ahlaki kmazlara giren nsan doasdr. Kjaerlighetens Kjvtere, normalde son de
rece uygar davranlar sergileyen bir kiinin, tm balarndan koptuu en dayanl
mayacak koullar altnda nasl hareket ettiini, son derece baarl bir ekilde gz
lemliyor. nsan hayvanlardan ayrann ne olduunu sorgulayan film, karakterlerin
dur durak bilmeyen ahlaki stnlk mcadeleleri ya da drt ba marur, dealizm
ddialarn da pek nkteli bir ekilde yokluyor. AM
CLUELESS (1995)
Erime Noktas

19. yzyl yazarlarndan Jane Austen Emma adl romann yazarken, kafas ka
rk, romantik, gen bir kahraman konu alan yksnn 20, yzyl sonu Beverly
Hllls'ine tanacan, byk olaslkla hayal bile etmemitir; gelin grn ki filmin ya-
zar-ynetmenl Amy Heckerllng'in yapt tam da bu.
Film, nceleri Aerosmith'in "Crazy" isimli arksnn klibindekl rolyle tannan
gen Alicia Silverstone'u bir yldza dntrd. Oyuncu, filmde, annesi, "rutin ya
aldrma ameliyatnda ortaya kan acayip bir kaza nedeniyle len Beverly Hills k
z Cher'i canlandryor. Cher, annesinin lmnn ardndan zengin babas tarafn
dan (Dan Hedaya) saray yavrusu malikanelerinde bytlyor. Arkada Dlonne'la
(Stacey Dash) okula gidiyor olsa da Cher'ln yaamnn byk ksm, Rodeo Drive'da
alverie kmak, geni gardrobunu koordine etmek ve arkadalar in patan
ABD (Paramount)
lk yapmaya adanm. Bu arkadalardan biri de okula yeni gelen ve bir rpda ze
97dk, Renkli
ki arkadann bir kopyasna dnen Tai (Brittany Murphy).
Ynetmen: Amy Heckerling
Filmin (gayet serbest bir ekilde) dayand Austen roman gibi, olaylarn mer Yapmc: Robert Lawrence, Scott
kezinde bir ak yks var. teki insanlarn ak hayatlarna karmaktan kendini Rudin
alkoyamayan Cher, vey kardei Josh'la (Paul Rudd) aralarnda romantik bir iliki Senaryo: Amy Heckerling
gelime olasln, neredeyse i ten geene kadar hi fark etmiyor. Erime Nokta Grnt Ynetmeni: Bill Pope
s, 20. yzyl genlerini hedef alan son derece keskin ve komik bir hiciv olarak ok Mzik: David Kitay
baarl; film kendine has bir jargon (iyi grnl erkeklere, Alec ve Billy'nin ba Oyuncular: Alicia Silverstone, Paul
Rudd, Brittany Murphy, Stacey Dash,
ektii yakkl aktr ailesini hatrlatacak ekilde "Baldvvinler ad taklyor), beklen
Donald Adeosun Faison, Dan
medik yorumlar ve gnmz Los Angeles kltrn hedef alan oklar (Cher park
Hedaya, Breckin Meyer, Justin
etmeyi renmesine gerek olmadn dnyor nk zaten gittii her yerde Walker, Wallace Shawn, Jeremy
arabasn park eden valeler var) ieriyor. Heckerling her eyi seri bir ekilde hareket Sisto, Twink aplan, Elisa Donovan,
ettiriyor, kahramann film boyunca, ie dizdii moda-kurbanlarndan biri yapmak Aida Linares, Sabastian Rashidi, Herb
Hall
tan ekinmiyor; Silverstone ise tam bir esin kayna, hem "tr" hem derin Cher
rolne fazlasyla uyuyor. Komik, dokunakl, etkileyici bir film. JB
ABD / Almanya (Eurospace,
Internal, Miramax, NDF, Smoke)
112dk, SB/Renkll
Ynetmen: Wayne Wang, Paul
Auster
Yapmc: Kenzo Hlrikoshi, Greg
Johnson, Hisaml Kurolwa, Peter
Newman
Senaryo: Paul Auster
Grnt Ynetmeni: Adam
Holender
Mzik: Rachel Portman
Oyuncular: Glancarlo Esposito,
Jos Zuniga, Stephen Gevedon,
Harvey Keitel, Jared Harris, William
Hurt, Daniel Auster, Harold
Perrlneau Jr., Cole/Paul Benjamin,
Deirdre O'Connell, Victor Argo,
Michelle Hurst, Forest Whitaker,
Stockard Channing, Vincenzo
Amelia, Erica Gimpel
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Wayne Wang, Harvey
Keitel (Gm Ay-zel Jri dl),
Wayne Wang (Altn Ay adayl)
ran (Ferdos Films)
85dk, Renkli
Dili: Farsa
Ynetmen: Jafar Panahl
Yapmc: Kurosh Mazkouri
Senaryo: Abbas Kiarostami
Grnt Ynetmeni: Farzad
Jadat
Oyuncular: Alda
Mohammadkhani, Mohsen Kallfi,
Fereshteh Sadr Orfani, Anna
Borkowska, Mohammad Shahani,
Mohammed Bakhtiar, Allasghar
Smadi, Hamidreza Tahery, Asghar
Barzegar, Hasan Neamatolahi,
Bosnali Bahary, Mohammadreza
Baryar, Shaker Hayely, Homayoon
Rokanl, Mohammad Farakanl
Cannes Film Festivali: Jafar
Panahl (Golden Kamera)
SMOKE (1995)
Duman
Duman, Brooklyn'de, New York toplumunun bir kesitini temsil eden ayrks,
renkli kiiliklerin buluma noktas bir ttn dkkannda geiyor. Ynetmen Wayne
Wang ve yazar Paul Auster'n ibirliiyle yaplan film, derinlemesine bir karakter
zmlemesi ve doalama komedi arasnda gidip geliyor. Ama Duman'n, Harvey
Keitel'n olaanst monolouyla simgelenebilecek duygusal younluu hesaba
katldnda, filmin bu trlerden birincisine daha yakn olduu sylenebilir. zellik
le ele alnan gven, pimanlk, sorumluluk gibi ar temalar dnldnde.
Keitel, William Hurt, Forest W hitaker ve Stockard Channing filmde mkem
meller ve Wang da karakterlerin blrbiriyle ilikili yklerini, gz alc tek bir duvar
hals gibi bir arada dokuyor. Duman'daki farkl ykler, aslnda tematik ilmeklerle
birbirine tutturuluyor: Karakterlerin ou hayatlarndaki byk bir kaypla ba et
meye alyor, karlksz aktan mustaripler ya da ocuk ve ebeveyn arasndaki
anm ba kuwetlendirmeye alyorlar. Her ilmek belli belirsiz bir ekilde bir ka
rakteri dierine balyor. Toplumun yaps da srekli devinim halinde ya da delik ve
gediklerle dolu olsa da ynetmenle yazar, nsann iindeki yiliin, her eyin birbi
rinden kopmasna engel olduunu ma ediyor. JKI
BADKONAKE SEFID (1995)
Beyaz Balon
ran'dan gelen bu taptaze ve allmadk, komik "gerilim" filmi, Parviz Shahba-
zi ve ynetmenin bizzat birlikte, filmin senaristlerinden biri olarak ad geen iranl
byk sinemac Abbas Klarostami'nin eski asistan Jafar Panahi'nln ilk uzun metraj
l filmi. Beyaz Balon, yedi yandaki Razieh (Alda Mohammadkhani) ve aabeyinin,
ran'daki ylba kutlamalarnn hemen ncesindeki 85 dakika boyunca, Tahran so
kaklarnda geen maceralarnn gerek zamanl bir tasviri.
Annesini, kutlamalar iin, bir tane daha Japon balna htiyac olduuna ikna
eden Razieh yola koyulur ama dkkana giden yolda kendisine verilen banknotu st
ste iki kez kaybeder. Filmin geri kalan blmnn ou, kk kzn paray bulma
abalarn anlatyor. yk kulaa biraz clz gelse de film iyi izilmi karakterler ve
usta ii bir anlatmla byleyici ve nsan iine eken bir hal alm; Panahi'nln yol bo
yunca, zaman algmz yeniden ekillendirme almalarysa dikkate deer, izleyici
nin yava yava kk kzn bala duyduu arzuya ve bu yolda karsna kan en
gellere odaklanp, ocuun zaman algsna ortak olmas ten bile deil.
Beyaz Balon'da en az bu kadar nem tayan baka bir detaysa, Razleh'nln,
parasn kurtarmak iin ban belaya sokan askere yapt orta snfa zg burnu
bykln son dakikada birdenbire gzler nne serilmesi. Bu detay, Panahi'nln
sonraki ki filmi Ayneh (Ayna) ve Dayereh'de (Daire) daha bariz ekilde ele ald
ahlaki konulara aret eder nitelikte. JRos
SE7EN (1995)
Yedi

Dedektif rolnde Brad Pitt ve Morgan Freeman' buluturan, mzik maazasnda

alan bir kasiyerin yazd (Andrew Kevin Walker) ve David Fincher'in (Alien3-Yaratik)
ynettii bu korkun ve rahatsz edici seri katil-polis filminin ciddi bir sanat yaptna ben
zeyeceini kim tahmin edebilirdi ki? Aslnda filmin zel bir eyler yakalam olduu, bi
imsel olarak baz klasiklemi Amerikan deneysel filmlerini andran ve seri katille (Kevin
Spacey) polisin arasndaki garip baa tema dzeyinde bir gnderme yapan jeneriinden
belli oluyor; tabii filmin cinayet ilemekle sanat yapmak arasndaki garip bala da bir o
kadar ilgilendii unutulmamal. Dedektifler yedi lmcl gnaha dayanan bir dizi kor
kun cinayeti zmek iin urarlar; etraflarn kuatan isimsiz kentin yozlaml ve
rmlyse, filmin son ksmnda olaylarn taraya tanmasyla bile knlamayan, me
tafizik bir atmosfer yaratr {Taxi Driver-Taksi ofr ve Bladerunner-Baksrt'ndakj bu
na benzer kent tasvirleri bile, filmdeki kentin yannda ocuk park gibi kalyor).
Tasarm objesi haline getirilen rahatszlk hissi, neredeyse amzn simgesi haline
gelmi durumda; bu filmse, bu durumun politik anlamlarna k tutmak yerine kendi ABD (New Line)
ni sz konusu hisse teslim etmeyi tercih etmi. Bu balamda Ved/nin, gcn ABD'nin 127dk, Renkli
kktencilikle sevgi-nefret ilikisinden alan dier bir film olan Taksi ofr'r\n ikiyzl Ynetmen: David Fincher
ln paylat sylenebilir; tabii Amerika'nn bu konudaki bocalamasnda yalnz ol Yapmc: Phyllis Cariyle, Arnold
Kopelson
madn da eklemek lazm. Yedi (Godfather-Baba lemesi ve Dances With Wolves-
Senaryo: Andrew Kevin Walker
Kurtlarla Dans'ia beraber) devrim sonrasnda ran'da gsterilen sayl Flollywood filmin
Grnt Ynetmeni: Darius
den biri. ran'da, byk olaslkla sansr edilmi haliyle gsterilen filme olan ilginin tek
Khondji
nedeninin, filmin yetenekli grnt ynetmeni Darius Khondji'nin ran kkenli olmas Mzik: Fioward Shore
olduunu dnmek pek de mantkl olmasa gerek. Oyuncular: Morgan Freeman,
Filmi yaratanlarn adanmlk ve kararllkla almas ortaya azmsanamaz bir i Brad Pitt, Kevin Spacey, Gwyneth
kartm. Yedi, The Silence o f the Lambs' den (Kuzularn Sessizlii) hem ahlaki hem de Paltrow, R. Lee Ermey, Andrew
Kevin Walker, Daniel Zacapa, John
sanatsal adan daha baarl, strab elencelik malzeme olarak smrmeyen ve insa
Cassini, Bob Mack, Peter Crombie,
n yaad dnya hakknda dnmeye iten bir yapt. Ancak ie bakn ki n gsterim Reg E. Cathey, George Christy,
izleyicileri beenmedii iin, filmin ok daha karanlk olmas hedeflenen son blm Endre Hules, Hawthorne James,
William Davidson
deitirilmi ve tm bu yaklama tezat bir ekilde bonus olarak DVD'lerde yerini bul
Oscar adaylklar: Richard
mu. JRos
Francis-Bruce (kurgu)
Fransa /Yugoslavya / Almanya
/ Macaristan (CiBy 2000)
192dk, Renkli
Dili: Srpa /Almanca
Ynetmen: Emir Kusturica
Senaryo: Dusan Kovacevic, Emir
Kusturica
Dusan Kovacevic'in Bila jednom
jedna zemlja isimli romanndan ve
Dusan Kovacevic ile Emir
Kusturica'nn oyunundan
Grnt Ynetmeni: Vilko Filac
Mzik: Goran Bregovic
Oyuncular: Miki Manojlovic, Lazar
Ristovski, Mirjana Jokovic, Slavko
Stimac, Ernst Sttzner, Srdjan
Todorovic, Mirjana Karanovic,
Milena Pavlovic, Danilo 'Bata'
Stojkovic, Bora Todorovic, Davor
Dujmovic, Dr. Nele Karajlic,
Branislav Lecic, Dragan Nikolic, Erol
Kadic
Cannes Film Festivali: Emir
Kusturica (Altn Palmiye)
Flindistan (Eros)
192dk, Renkli
Dili: Hindi
Ynetmen: Aditya Chopra
Yapmc: Yast Chopra
Senaryo: Aditya Chopra, Javed
Siddiqi
Grnt Ynetmeni:
Manmohan Singh
Mzik: Jatin Pandit, Lalit Pandit
Credited oyuncular: Shahrukh
Khan, Kajol, Amrish Puri, Farida
Jalal, Anupam Kher, Karan Johar,
Pooja Ruparel, Satish Shah, Anaita,
Mandira Bedi, Arjun Sablok, Achla
Sachdev, Parmeet Sethi, Himani
Shivpuri, Lalit Tivvari
ngilizce ad: The Brave Heart Will
Take The Bride
UNDERGROUND (1995)
Yeralt
Eski Yugoslavya'nn, 2. Dnya Sava'ndan, komnizm sonras bugnne dek
gelen bu 167 dakikalk lgn, talamal ve fars tadndaki alegorisi, Amerikan gs
terimi iin ynetmen-senarist Emir Kusturica tarafndan birazck krplm olmasna
ramen, yine de ba dndrc bir arlk sergiliyor. Yeralt1nn akl almaz olay r
gs, komnist kahramanlar olarak n yapan bir ift Nazi kart silah ve altn ta
cirini konu alyor. Bu iki karakterden biri (Miki Manojlovic), bykbabasnn mahze
nine yerletirdii bir grup gmene, yukarda savan hl srd uydurmacasy
la 1960lara kadar silah ve dier karaborsa rnleri rettirir, bir yandan da en iyi
arkadann (Lazar Ristovski) evlenmeyi umduu kadn oyuncuyu (Mirjana Jokovic)
batan karr. Filmin dier yazar Dusan Kovacevic'in tiyatro oyununa dayanan bu
alayc, karnaval benzeri destan, 1995 ylnda Altn Palmiye'yl kazandndan beri
"Srp yanls" olarak tanmlanan tavrndan tr fkeli tartmalara neden oldu
(Kusturica bizzat Bonak bir Mslman). aprak tarih grn nasl deerlendi
rirseniz deerlendirin, yetenekli ynetmenin (Dom za vesanje-ingeneler Zaman,
Arizona Dream-Arizona Ryas) bugne dek ektii en iyi filmlerden biri olan Ye-
ralt, mizansenin ve kendi arln krkleyen nkteli bir hayal gcnn zaferi.
JRos
DILWALE DULHANIYA LE JAYENGE (1995)
Yeni kablo ve uydu televizyon kanallarnn ritmini belirledii, glenen mzik
piyasasnnsa kabark bteler salad bir yeniden yaplanma srecine giren Hint
sinemas, 1990'larda daha akc, daha gen ve daha tarz sahibi bir hale geldi. Bu
gelime, sinemay VHS video uruna terk etmi olan orta snf zleyicinin, salonla
ra geri dnmesine neden oldu.-19901ar ayn zamanda yurtdna yerlemi olan
Hint aslllarla ilgili ykleri konu alan birok filme de ahit oldu. Dilvvale Dulhani-
ya Le Jayenge de (Cesur Yrek Gelini Kapacak) hem yurtdndaki bu Hintli izleyi
ciler arasnda hem de anayurtta ok tutuldu ve Hint film tarihindeki en popler
filmlerden biri oldu.
1990larn en sevilen beyazperde kililerinden Londral Shah Rukh ve Kajol, s
vire'de tatildeyken tanrlar ama ailesi kz beik kertmesi dolaysyla evlendirmek
iin Pencap'a gtrnce ayrlmak zorunda kalrlar. Kzcaz sevgilisiyle kamaya
dnden raz olsa da gen adam kzn babasnn rzasn almakta srar eder; ve Hint
li bir delikanlnn nasl davranmas gerektiini bildiini kantlayarak kzn ailesine
kendisini kabul ettirir. Zeki senaryo ve liste ba mziin bir arada olmas, ynet
men Aditya Chopra'nn (her ne kadar kendi rtn ispatlam olsa da) babas n
l ynetmen Yash Chopra'nn izinden gittiini belli etti. RDvv
XICH LO (1995)
Bisikleti

Hem tandk hem yabanc bir dnyaya giriyoruz. Kendimizi daha nce bura
dan gemi gibi hissediyoruz. Burasnn, 1990'larn Hanoi'si olduu syleniyor bize;
1970'lerdekl Vietnam sava haberlerine ait grntlerden beri hi grmediimiz
bir kent.
Gen ekek srcs (Le Van Loc) bisikletini aldrr ve bu durum yznden Vietnam / Fransa
bisikleti kendisine kiralayan kadna borlu duruma der. Kadn delikanly vanda- (Entertainment, Lazannec, Lumire,
llzm ve hrszlk yaparak borcunu demek zere altracak olan sessiz gangster- La Sept, SFP)
120dk, Renkli
pezevenk air'e (Tony Leung) gnderir. Kahramanmzn bilmediiyse, air'ln,
Dili: Vietnamca / talyanca
onun kz kardeini de Amerikan dolaryla deme yapan zengin mterilere hizmet
Ynetmen: Anh-Hung Tran
veren bir fahie olmaya ikna ettiidir. Masum kardeler, ayn adamn rehberliin
Yapmc: Christophe Rossignon
de ykm ve dknlk yolunda ilerlemeye balar.
Senaryo: Trung Binh Nguyen,
B/s/k/ef/ nin yks kulaa tam bir melodram reetesi gibi gelse de ynet Anh-Hung Tran
men Ahn-Hung Tran ok baka bir eyin peinde. Yaklam dnceli ve ll. Grnt Ynetmeni: Benot
Kamera, karakterler arasnda dikkatli bir ekilde dolap, dnce ve hisleri dei Delhomme, Laurence Trmolet
tii anda, yzlerine yansyacak en ufak bir kvlcm beklerken, ynetmen tm dik Mzik: Tn-Tht Tit
katini renk ve sessizlik stne odaklam. Hikaye k noktasn Vittorio De Sica'nn Oyuncular: Le Van Loc. Tony
Leung Chiu Wai, Tran Nu Yn-Kh,
Ladri d i h idd ette (Bisiklet Hrszlar, 1948) filminden alyor olabilir, ama bu yeni
Nhu Quynh Nguyen, Hoang Phuc
gereki bir film deil. Tam aksine, karakterlerin youn trafikte yere aklan aske Nguyen, Ngo Vu Quang Hal, Tuyet
ri bir helikoptere bakmak iin aniden duraksadklar; ya da filmin birdenbire, iirin Ngan Nguyen, Doan Viet Ha,
ktalarn eksiltlli sabit grntlerle eleyerek, dikkatleri (adna yakr bir ekilde ya Bjuhoang Huy, Vo Vinh Phuc, Le
Kinh Huy, Pham Ngoc Lieu, Le Tuan
ayan) air'ln minimalist iirine ektii sahnelerde olduu gibi, beklenmedik gzel
Anh, Le Cong Tu^n Anh, Van Day
lik patlamalarna odaklanan filmin tonu neredeyse byleyici ve gereki. Nguyen
Yozlama, kaybedilen masumiyet, iddet, uyuturucu ve lmle lgili bir filmde Venedik Film Festivali: Anh-
bunca gzellik grmek ok garip. Belli ki ynetmen Tran, ticari tr kalplarndan ka Hung Tran (FIPRESCI dl), (Altn
Aslan)
nan yeni bir anlatm biimi aryor. Bu film kolaylkla bir gerilim ya da gangster filmi ola
bilirdi; oysaki Bisikleti, iinde getii kentin ritimlerine gre akort edilmi, bizi 20 yl
ngilizce ad: Cydo
dr grmediimiz bir yer ve halkla yeniden tantrmaya hazrlanan bir film. AT
ABD / Almanya (PolyGram,
Spelling, Blue Parrot, Bad Hat
Harry, Rosco)
106dk, Technicolor
Dili: ngilizce / Macarca /
spanyolca / Franszca
Ynetmen: Bryan Singer
Yapmc: Michael McDonnell,
Bryan Singer
Senaryo: Christopher McQuarrie
Grnt Ynetmeni: Newton ma gelmeden nce film in esrarn zmeye yarayacan sanmak byk bir yanlsa
Thomas Sigel
Mzik: John Ottman
Oyuncular: Gabriel Byrne, Kevin
Spacey, Stephen Baldwin, Chazz
Palminteri, Pete Postlethwaite,
Kevin Poliak, Benicio Del Toro, Suzy
Amis, Giancarlo Esposito, Dan
Hedaya, Paul Bartel, Carl Bressler,
Phillip Simon, Jack Shearer,
Christine Estabrook
Oscar: Kevin Spacey (yardmc
erkek oyuncu),, Christopher
McQuarrie (senaryo)
THE USUAL SUSPECTS (1 9 9 5 )
Olaan pheliler
"eytann en byk marifeti, dnyay var olmadna inandrmasdr." Srkleyi
ci bir gveni ktye kullanma oyunu olan Olaan pheliler, sulularn eleba bi
eytann kimliinin belirlenmesini konu alyor: Keyser Sze kimdir? Aslna bakarsam;
filmin yaratclarnn, kark olay rgs, mao edebiyat ve kendinden emin ynet
menliiyle Bryan Singer'n en byk marifeti, izleyiciyi, filmi derhal tekrar grmes
gerektiine inandrmas. Ama Olaan pheliler1! tekrar tekrar izlemenin, ok akla
ma. Bu almasyla Oscar kazanan senarist Christopher McQuarrie ve Singer belli k
mantkl aklamalardan deil, beklenmedik gelimelerden zevk alyorlar.
Spacey kendisine ilk Oscar'n kazandran Verbal ("ok konutuumu sylerler"
Kint rolnde: Film boyunca bu topal, geveze dolandrcnn anlatt hikayeye tutu
nuyoruz. Be sulu, ilemedikleri bir sutan tr tutuklanp kimlik tehisi iin sraya
dizilirler. Ama ans eseri gereklemi gibi grnen bu buluma, karakterlerin anta
ve ihanet ieren yeni bir i iin birlemelerine esin kayna olacaktr.
Rashomoriun (1950) son moda, kentli versiyonu olarak grlebilecek film
zenle dzenlenmi, iddet ykl aksiyon sahneleriyle dolu. Film Gabriel Byrne'r
canlandrd Keaton karakterinin, gizemli bir adam tarafndan vahice katledildi
bir sahneyle alyor. Bu "nesnel" sahne, hem Verbal'n hatrlad haliyle yeniden kar
mza kacak hem de Verbal' sorgulayan ve adamlarn neden bu fiyasko iin bi
araya geldiine dair gelitirdii teorilere fazlaca saplanan federal ajann (Chazz Pal
minteri), "mesafeli yaklamaya ve "doru grmeye" gayret ederek, kafasnda can
landrd haliyle tekrar gzden geirilecek. Zekice yanl tarafa ynlendirilen izleyici
nin de ayn hataya decei kesin.
Singer mthi bir el abukluuyla, kamerann bir fincan kahveye gemesi ya de
kan dondurucu asansr boluu suikast gibi sahneleri birbiri ardna sralyor ve izle
yicinin akta kalan noktalan unutmasna neden oluyor. Hem labirent benzeri sahne
leri kurgulayan hem de karamsar film mziini bestelemi olan John Ottman'n filme
katklar da azmsanmamal. Olaan phelilerin en byk baars, filmi izleyen her
kei artmas. Filmin paralar mantkl bir ekilde yerine oturtulamayabilir ama Ola
an phelilerim insann aklnda karmak bir bulmaca olarak yer ettii kesin. AE
DEAD MAN (1995)
ABD / Almanya / Japonya (12
l Adam Gauge, JVC, Miramax, Newmarket,
Pandora)
rkek, gzlkl, ar medeni katip William Blake (Johnny Depp), Jlm Jar- 121 dk, SB
musch'un l Adam adl filminin banda, Machine kasabasnda ie balamak ze Ynetmen: Jim Jarmusch
re, ABD'nin Bats'na doru hareket eder. Yolculuk hi bitmeyecek gibi gelir, snr Yapmc: Demetra J. MacBride
blgesindeki kasabaya vardndaysa yerinin aylar nce doldurulmu olduunu Senaryo: Jim Jarmusch
renir. Kendini reddedilmi hisseden William, bir fahieyle yataa girer ama kzn ni Grnt Ynetmeni: Robby
Mller
anls ileri bozar; kz nianls tarafndan vurularak ldrlr, William yaralanr,
karlk olarak da saldrgan nianly vurup ldrr. William kaar ve yannda Gary
Mzik: Neil Young
Oyuncular: Johnny Depp, Gary
Farmer'n canlandrd gizemli Kzlderili Nobody'yle (Hikimse) Bat Amerika'nn
Farmer, Lance Henriksen, Michael
vahi derinliklerine doru bir yolculua balar ancak tedavi edilmeyen ve gitgide Wincott, Mili Avital, Iggy Pop,
daha ok strap veren yaras onu lme gtrecektir. Nobody, William'in rehberi Crispin Glover, Eugene Byrd,
dir: "O silah nasl kullanacan biliyor musun?" diye sorar, "dilinin yerine geecek. Michelle Thrush, Jimmie Ray
Weeks, Mark Bringleson, Gabriel
Ansel Adams'dan etkilenen grnt ynetmeni Robby Mller'in siyah-beyaz
Byrne, John Hurt, Alfred Molina,
grntleri, Neil Young'n inanlmaz derecede yaln gitar mzii ve Depp'in l bir
Robert Mitchum
ceylan kucaklamak zere yere uzand sahneyle hatrlanabilecek narin, airane Cannes Film Festivali: Jim
oyunculuuyla, izleyiciyi bylyor. Tuhaf yardmc rollerde John Hurt, Iggy Pop, Jarmusch (Altn Palmiye adayl)
Lance Henriksen, Gabriel Byrne ve dudaklarnn arasna kondurduu purosuyla
Blake'in suratna bir ifte dorultarak ofisinden kmaya ikna ettii son rolnde g
rlen, uzun nce, hiddetli Robert Mitchum, olaylar ve gelimelerden neredeyse ta
mamyla arnm olan filmin sahnelerini dolduruyor.
Filmdeki yk ve iddetin byk ksm, dz ve romantizmden uzak; zellikle
soukkanl deil kansz olarak tanmlanabilecek katil Cole Wilson'in (Henriksen)
sapkn ve katatonik tavr. Western'e zg sessizlik, William ormanda ilerledike ya
nndan getii gmi aalar, Nobody'nin ne olduu pek de anlalmayan bir ta
km ayinleri pek de kendinde olmayan bir adama uygularken gsterdii ciddiyet;
kii, yer ve anlarn neredeyse anlamsz ekilde birlemelerine yol ayor. Her ey so
na ererken Nobody, William'i koca gle yolluyor ve ruh-kanosu teki dnyaya, Kral
Arthur'un Avalon'da lm'n anmsatan bir grntyle szlyor. MP
ABD / Britanya (Gramercy,
PolyGram, Working Title)
98dk, Renkli
Ynetmen: Joel Coen
Yapmc: Ethan Coen
Senaryo: Joel Coen and Ethan
Coen
Grnt Ynetmeni: Roger
Deaklns
Mzik: Carter Burwell
Oyuncular: William H. Macy,
Steve Busceml, Frances
McDormand, Peter Stormare,
Kristin Rudrd, Harve Presnell, Tony
Denman, Gary Houston, Sally
Wlngert, Kurt Schwelckhardt,
Larissa Kokernot, Melissa
Peterman, Steve Reevis, Warren
Keith, Steve Edelman, Sharon
Anderson
Oscar: Ethan Coen, Joel Coen
(senaryo), Frances McDormand
(kadn oyuncu)
Oscar adaylklar: Ethan Coen
(film), Joel Coen (ynetmen),
William H. Macy (yardmc erkek
oyuncu), Roger Deaklns (grnt
ynetmeni), Ethan Coen, Joel Coen
(kurgu)
Cannes Film Festivali: Joel Coen
(ynetmen), (Altn Palmiye adayl)
FARGO (1996)
"Sanrm dorama makinesinin iindeki, su ortand," Birlikte alan Joel ve Ethan
Coen kardelerin zelliklerinden biri, uzun zamandr ortada olan kara film-gerilim, screw-
ball komedisi, gangster yks ya da birbirlerine zincirlenmi mahkumlarn kan anla
tan filmler gibi Hollywood trlerini, gz alc, ada hazlara dntrmeleri. 1980'lerde
ABD'den kan nde gelen ynetmenlerden Coen kardelerin iyi filmleri, hl etkileyicilik
lerinden bir ey yitirmedi; cin gibi bir zek ykl olan Fargo'ysa en yi filmlerinden biri, in
sann hayranlktan soluunun kesilmesine, iddetli biimde sarslmasna ve bunlarn yan
sra kasla kasla glmesine yol aan muzip bir yk (her zaman olduu gibi, senaryoyu iki
karde ortaklaa yazm, yapmcl Ethan stlenmi, Joel de filmi ynetmiti). Zimmete
para geirme, adam karma, dzenbazlk, yanl anlamalar ve cinayet, tm bir arada
ereveye girer; tpk Coen'lere zg deneyimin bir baka olaan esi olan, kontrolden
tamamen kan su gibi.
Fargo Kuzey Dakota'da geer. Bunalan araba satcs Jerry Lundergaard (kendisini e
yarayan bir karakter oyuncusundan, aranan bir karakter oyuncusuna ykselten asabi per
formansyla William H. Macy), karsn karmalar in kiralad ki eski mahkumla bir g
rme ayarlar. Ancak korkun aldatmacalarndan ilkinde, hnzrca, gerek bir yk olarak
sunulan filmin byk ksm, Coen'lerin doup byd Mlnnesota'da (son derece komik
bir biimde sradan olan konumalarda elendirici biimde kullanlan abartl yerel lehe,
blgeye ilk yerleen beyazlar olan skandinav gmenleri dneminin tekdze ve cansz bir
yadigardr ve tiksindirici gelimelerle gln bir kartlk indedir) geer.
Ciddi miktarda borca batm olan Lundergaard, basit olmas gereken ve sertlik" er
meyen bir anlama yapar. Karsnn fidyesini, zengin, zorba babas (Harve Ptesnell) deye
cek ve kocayla, kiralad haydutlar bu paray paylaacak; kadn da olanlardan habersiz,
serbest kalacaktr. Ama krep yemeye ar dkn bir psikopatn (Peter Stormare Grims-
rud) ve onu ya da olanlar kontrol edemeyen telal bir beceriksizin (Steve Buscemi, "tuhaf
grnl ufak tefek bir adam" olan Shovvalter' canlandryor) ellerinde, ler korkun ve
grotesk bir biimde rndan kar. Devreye, hamileliinin sonlarna yaklam, komik bir
biimde sradan ama zeki, kk kasaba polis efi Marge Gunderson rolnde tam anla
myla muhteem olan Frances McDormand (Joel Coen'ln ei) girer. Acelesiz badi badi y
ryyle ve tuhaf zgveniyle, lk l cinayet soruturmasn azimle yrten Marge, Co-
en'lerln yaratt (daha sonra gelen, Jeff Brldges'n canlandrd "Ahbap Lebovvskl'yle bir
likte) en etkileyici karakterdir.
Coen'lerln nktecl ustal, tinayla tamamlanan dnglerle; baz karakterlerin znde
ki masumiyetin ve yalnln, dierlerindeki ahlaki rmeyle etkili biimde kyaslanmasyla;
hem son derece komik hem de ar derecede rahatsz edici olabilen allmadk bir trajiko
mik film yaratr. Talihsiz sulular ve kurbanlar onlarla duygudalk kurmamz in deil, ala
camz rkiltici zevk adna, acmaszca oynanmak in oradadr. almalarnn ounda kar
mza kan bu souk, ktcl iz, onlar eletirenlerden birinin, nl "sanat bozuntusu ba
belalar" yaktrmasna yol amt. Ancak bu yaktrma, gz kamatrmaya, artmaya ve
elendirmeye ynelik bariz yeteneklerinin etkisini azaltmaz. Buzlu grntlerine ramen
Fargo onlarn en scak almalarndan biri olarak, Coen kardeler imzas tayan etkileyici
sahnelerle, tekrarlanan esprilerle ama ayn zamanda basit, ak szl bir ahlak anlaynn,
artc i rahatlatan huzuruyla doludur. Coen'lerln yazd senaryo ve McDormand, esiz
bir cinayet vakasnda, kalplar yktklar iin Oscar'la dllendirilmiti. AE
 Fransa / Portekiz (CNC, Gemini,
La Sept, Le Groupement National
des Cinmas de Recherche, Canal+
Madragoa) 123dk, Eastmancolor
Dili: Franszca
Ynetmen: Raoul Ruiz
Yapmc: Paulo Branco
Senaryo: Pascal Bonitzer, Raoul
Ruiz
Grnt Ynetmeni: Laurent
Machuel
Mzik: Jorge Arrlagada
Oyuncular: Marcello Mastroianni,
Anna Galiena, Marisa Paredes,
Melvil Poupaud, Chiara
Mastroianni, Arielle Dombasle,
Fodor Atkine, Jean-Yves Gautier,
Jacques Pieiller, Pierre Bellemare,
Smaih, Lou Castel, Roland Topor,
Jacques Delpl, Jean Badin
Cannes Film Festivali: Raoul Ruiz
(Altn Palmiye adayl)
ngilizce ad: Three Lives and Oniy
One Death
Avustralya
105dk, Renkli
Dili: ngilizce
Ynetmen: Scott Flicks
Yapmc: Jane Scott
Senaryo: Scott Flicks, Jan Sardl
Grnt Ynetmeni: Geoffrey
Simpson
Mzik: David Fiirschfelder
Oyuncular: Geoffrey Rush, Justin
Bralne, Sonia Todd, Chris
Flaywood, Alex Rafaiowlcz, Gordon
Poole, Armin Mueller-Stahl,
Nicholas Bell, Danielle Cox, Rebecca
Gooden, Marta Kaczmarek, John
Cousins, Noah Taylor, Paul Unkson,
Randall Berger
Oscar: Geoffrey Rush (erkek
oyuncu), Armin Mueller-Stahl
(yardmc erkek oyuncu), Scott
Flicks (ynetmen)
Oscar Adaylklar: David
Hirschfelder (mzik), Jane Scott
(film), Jan Sardi, Scott Flicks
(senaryo)
TROIS VIES & UNE SEULE MORT (1996)
ill doumlu Raoul Rulz'ln (yzden fazla film ekmitir) belki de ine girmesi
en kolay filmi olan Trois vies & une seule m o rt ( Hayat ve Tek Bir lm), mer
hum Marcello Mastrolannl'nln karlzmatik yetenei iin neeli bir vitrin grevi gr
yor; ve ynetmenin, byl grntleri ve fikirleri eirip dokumaya ynelik, post-
srrealist, yaratc yeteneklerine tanklk ediyor.
Nathanlel Flavvthorne ve Isak Dlnesen yklerinden, ak fikirlilikle ve serbest
e dn alnm dnceleri, Rulz'den baka hi kimseye alt olamayacak acayip
tasarmlarla (kendisini steyerek ve baaryla dilenciye dntren milyonerin yk
s gibi) harmanlayan film, byk ksmnda, Jorge Louis Borges gibi bir yazarn
eserleri ve hayalleri arasndan heyecan verici bir serbest d andran, Paris'te
geen bir Fransz komedisi. Karakterleri evkle canlandran kadroda Mastrolan-
ni'nln kz Chiara ve Melvll Poupaud da (Rulz'nln 1983 yapm filmi La Ville des pi-
rates'de de rol almt) gze arpyor. JRos
SHINE (1996)
David Flelfgott (Geoffrey Rush) yetenekli bir piyanisttir. Ancak bir konser piya
nisti olarak umut veren yetenei hibir zaman uzmanlarn (babas da dahil) ondan
bekledii seviyeye ulaamaz. Televizyon in belgeseller ekmi AvustralyalI ynet
men Scott Hlcks'in yapt bu film, Flelfgott'un yksnn katlarn trajik bir biim
de aarak bunun nedenlerini bize gsteriyor.
Tpk ar ekimde gsterilen bir trafik kazas gibi, bu film i zlemek de kimi za
man olduka ac verici. Flelfgott (genliini Alex Rafalowlcz oynuyor) kendi kua
nn muhtemelen en iyi piyanisti ve muhtemelen klasik piyanonun en son mucize
si saylmaktadr. Ne var ki "sahne" babasnn (Armln Mueller-Stahl) ezici basks ve
varl bu yetenei soldurur. Babas ebeveynini gaz odalarnda kaybetmi bir
adamdr ve olunu sevdiine de kuku yoktur; ancak onun yeteneini kavrama ve
ynlendirme konusunda sfrdr. ocuun gelien yeteneini sonunda onun hata
lar mahveder.
Psikolojik ynden hassas olan Flelfgott'un piyanodaki olaanst yetenei na
diren su yzne kar. Tm hznne ramen Shine'n belleklerimizdeki en aydn
lk sinematografik anlar arasnda yerini alan kimi kareleri de yok deil; bunlar en
kasvetli anlarla yan yana getirilerek elde edilmi olsa bile. Gerek bir ykye daya
nan bu gl dram, sanatsal dehaya giden yolun acdan getii dncesini rahat
sz edici bir biimde pekitiriyor. Bu klie bir yana, Shine kendisine kar verdii m
cadeleden, duygusal ve zihinsel hasarlarna ramen galip kan, byk aclara ma
ruz kalm bir yetenein gerek yaamna tarafsz ve atsal bir bak. Filmin mzik
leri arasnda gerek David Flelfgott'un kaytlarn da bol bol duymak mmkn. Da-
vld'in Londra'daki hocas rolndeyse John Gielgud var. KK
BREAKING THE WAVES (1 9 9 6 )
Danimarka / sve / Fransa /
Dalgalar Amak Hollanda / Norve (Argus,
Canal+, CoBo, Det Danske,
DanimarkalI sinemac Lars Von Trier, insanlar bir dogmaya gre hareket et Eurimages, European Script Fund,
meye tevik eden bir manifesto yazmadan nce, dogmalarla yaamann kavran Finnish Film Foundation, La Sept,
Liberator, Lucky Red, Media
mas g deheti stne bir film yapmt. 1970'lerde iskoya'nn uzak bir blgesin
Investment Club, Nederlands Fonds
de geen Dalgalan Amak, daha nceki Von Trier yapmlarnn (Forbrydetsens Ele- voor de Film, Nordic Film & TV
meht-Su Unsuru, Europa-Avrupa), yapmackl bir biimde tasarlanm, zerinde Fund, Northern Lights, Norwegian
fazlaca allm, genelde siyah-beyaz byl dnyalarn, kendisinin Idioterne'si- Film Institute, October, Philippe
Bobor, SVT Drama, Swedish Film
nin (Geri Zekallar) ve dier ynetmenlerin ektii Dogma95 filmlerinin (Thomas
Institute, TV1000 AB, Icelandic Film
Vinterberg'in Fester-len'i ve Joren Kragh-Jacobsen'in Mifune's gibi) cilalanma Corporation, Trust Film Svenska,
m, kamera elde ekilmi, keskin kenarl grntlerini denemek zere geride bra VPRO TV, Villealfa, YLE, Zentropa,
kr. Ne var ki sahnelerin, bilgisayar yardmyla etkileri glendirilmi tekinsiz manza ZDF, arte) 159dk, Renkli
ralarda, 70'lerin son derece demode pop mzik paralar eliinde getii bu ya (Eastmancolor)

pm hibir adan bir dogma ya da dogmatik bir film deildir.

Ynetmen: Lars von Trier
Yapmc: Peter Aalbaek Jensen,
Von Trier ocukluunda, bakalarna ok fazla ey verdii iin kendisini tke
Vibeke Wlndelov
ten yi bir kzla ilgili, bir peri masal olan Golden Heart (Altn Kalp) isimli kitaptan
Senaryo: Lars von Trier, Peter
ok etkilenmiti ama elzem olan mutlu son onun elindeki kopyada eksikti. Dalga Asmussen
lar Amak, bu temadan doan bir lemenin ilk filmi ve bunu Idioterne (Geri Grnt Ynetmeni: Robby
Zekallar) ve Dancer in the Dark (Karanlkta Dans) adl mzikal izledi. Dalgalar A- Mller
mak\n kahraman, D Hebridler'de yaayan ciddi, korkutucu derecede dindar bir Mzik: Joachim Holbek
toplumda yetimi, iine kapank, neredeyse ocuk gibi bir kadn olan Bess'tir Oyuncular: Emily Watson, Stellan
(Emily VVatson). Ani bir kararla Kuzey Denizi'ndekl bir petrol platformunda alan Skarsgrd, Katrin Cartlidge, Jean-
Marc Barr, Adrian Rawlins,
isveli Jan'la (Stellan Skarsgrd) evlenince kabuunu krmaya balar ama Jan bir i
Jonathan Hackett, Sandra Voe,
kazasnda sakatlannca yeni yaam parampara olur. Bess, Jan'a, kendisini komik, Udo Kier, Mikkel Gaup, Roef
trajik ve nihayetinde lmcl karlamalara tayan cinsel maceralarn anlatarak Ragas, Phil McCall, Robert
ulaabildiini kefedince, azizelie ve ehitlie giden allmadk bir yola girer. Robertson, Desmond Reilly, Sarah
Gudgeon, Finlay Welsh
Dzenli bir biimde kadnlarn mezarlar banda dikilip, insanln cennetten
Oscar adaylklar: Emily Watson
kovulmasna sebep olduklar iin onlar lanetleyen kyn ihtiyarlarnn toplum d
(kadn oyuncu)
lan ettii Bess, denize, eytani Udo Kier'in kaptan olduu bir tekneye gider. An
Cannes Film Festivali: Lars von
cak Bess'in lmnden sonraki etkisi, film in son anlarnda, gerek bir mucize ola Trier (Byk Jri dl), (Altn
rak sunulur. yk zor ama denemeye deer bir yol tutturuyor. VVatson'un barol Palmiye adayl)
deki artc derecede inandrc, dokunakl ve tuhaf oyunculuu olmasa film ya
pay gelebilirdi. KN
ABD (Fox, Centropolis) INDEPENDENCE DAY (1996)
145dk, Renkli Kurtulu Gn
Ynetmen: Roland Emmerich
Yapmc: Dean Devlin zel efektlere dayanan filmler, her karesinden Amerikan vatanperverlii
Senaryo: Dean Devlin, Roland akan, haslat rekorlar kran bilimkurgu filmi Kurtulu Gn'nn tesine pek gee
Emmerich
mez. Jeff Goldblum, d uzaydan sanki geri sayma gemi bir sinyal alan uydu uz
Grnt Ynetmeni: Karl Walter
mandr. Bakan Bili Pullman' (Clinton'u ok andran bir liderdir, Hillary'ye benze
Lindenlaub
Mzik: David Arnold yen karsn da Mary McDonnell canlandrr), gezegenin her yannda beliren uzay

Oyuncular: Bill Pullman, Mary
McDonnell, Mae Whitman, Jeff
Goldblum, Judd Hlrsch, Will Smith,
Vivica A. Fox, Ross Bagley,
Margaret Colin, Robert Loggia,
James Rebhorn, Randy Quaid,
James Duval, Lisa Jakub, Giuseppe
Andrews
Oscar: Volker Engel, Douglas
Smith, Clay Pinney, Joe Viskocil
(grsel efekt)
Oscar adaylklar: Chris
Carpenter, Bill W. Benton, Bob
Beemer, Jeff Wexler (ses)
gemilerinin tombul ve dost canls ET'lerle deil, Dnya'y mahvetmek niyetinde
olan dman uzayllarla dolu olabilecei konusunda uyarmak iin Washington
D.C.'ye doru yola kar.
Ynetmen Roland Emmerich ve yapmc Dean Devlin filmi, Will Smith, Robert
Loggia, Judd Hlrsch ve Harvey Fierstein gibi, olaylar tuhaf bir alayclkla canland
ran, mizahi oyuncularla doldurmu. Ancak bu filmin gerek yldz oyunculardan
hibiri deil, muhteem zel efektler. Klt televizyon dizisi Ziyaretileri anmsatan
uzay gemilerinden, Dnya'ya yaplan (neredeyse ar gereki) saldrlara varnca
ya dek, bir zamanlarn muazzam antlarnn (Empire State Binas ve Beyaz Saray)
zerlerinden dumanlar tten harabelere dnmesini dehet iinde izleriz. zetle
bir bilimkurgu fantezisinin nasl da gerilimli bir elenceye dnebileceinin mt
hi bir rnei. JB

Fransa / Britanya (Channel Four,

SECRETS AND LIES (1996)
CBy 2000, Thin Man) Srlar ve Yalanlar
142dk, Metrocolor
Ynetmen: Mike Leigh
Mlke Leigh'nln 1996'da Cannes'da byk dl kazanan, srkleyici, ok kat
Yapmc: Simon Channing-Wllliams
manl komedi-dram, ayn zamanda onun en anlalr ve yimser filmi olabilir. Fil
Senaryo: Mike Leigh
Grnt Ynetmeni: Dick Pope min, genelde Thatcher dnemi ve sonras ngiltere'sinde snf farklarna duyduu

Mzik: Andrew Dickson fkeyle ve bunlar acmaszca eletirmesiyle tannan, sahne ve perde in yazan ve
Oyuncular: Timothy Spall, Phyllis yneten Leigh'nln hl en beenilen eseri olmas, bununla aklanabilir.
Logan, Brenda Blethyn, Claire Gen, siyahi gzlk uzman Hortense (Marianne Jean-Baptiste), doumdan
Rushbrook, Marianne Jean-Baptiste,
sonra kendisini evlatlk veren ve bir fabrika isi olan beyaz biyolojik annesini arar,
Elizabeth Berrington, Michele
Austin, Lee Ross, Lesley Manville, iki kadn birbirlerini tandka, anneyle dier gayri meru kz (Claire Rushbrook),
Ron Cook, Emma Amos, Brian anneyle erkek kardei (Timothy Spall) ve erkek kardeiyle kardeinin kars (Phyllis
Bovell, Trevor Laird, Claire Perkins, Logan) arasnda gerilim doar ve btn bunlar iddetli bir doruk noktasna ular.
Elias Perkins McCook
Srlar ve Yalanlar1dakl aile srlarnn ortaya kmasna dair youn, ibsen tarz
Oscar adaylklar: Simon
Channing-Williams (film), Mike Leigh olay rgs, genel olarak dramatik adan tatmin edici ancak birka ayrnty ak
(ynetmen), Mike Leigh (senaryo), lamadan brakyor. Yine de oyunculuk yle gl ki (aralarndan Spall zellikle ne
Brenda Blethyn (kadn oyuncu), kyor), bir gelgit dalgasna kaplmasna srkleniyorsunuz. JRos
Marianne Jean-Baptiste (yardmc
kadn oyuncu)
Cannes Film Festivali: Mike Leigh
(Altn Palmiye), (Jri dl), Brenda
Blethyn (kadn oyuncu)
GABBEH (1996) Iran / Fransa (MK2, Sanaye Dasti)
75dk, Renkli
Mohsen Makhmalbaf'n Gabbeh'i kar konulmaz gzellikte bir film. Gen bir ka Dili: Farsa
dnn bir ran halsndaki bir desenden kp hayat bulduu ilk cesur fra darbelerin Ynetmen: Mohsen Makhmalbaf
den itibaren renkler, sesler ve armlar uyandran kurgusuyla film insan kendine Yapmc: Khalil Daroudchi, Khalil
Mahmoudi
hayran brakyor. Ancak Gabbeh (Tl), rnein II Postno (Postac, 1994) tarz ayrk
Senaryo: Mohsen Makhmalbaf
s, ho, egzotik, turistik, yar-kyl bir baka alma olmann ok tesinde. Ertelen
Grnt Ynetmeni: Mahmoud
mi bir akn filmi dolduran hznl yks, ak ve zlemin, doum ve lmn, do
Kalarl
a ve kltrn, by ve kaybn derin, insancl bir panoramasn sunuyor. Mzik: Hossein Alizadeh
Haldaki ekiller bu yk iin antik, anmsanamayacak denli eski bir k kayna Oyuncular: Abbas Sayah,
salyor ancak anlatnn dokunuu birok zaman, mekan ve durumu kesitiriyor. Shaghayeh Djodat, Hossein
Gemi ve imdiki zamanlar, yallar ve genler, gndelik yaamn ierdii zengin sa Moharami, Rogheih Moharami,
Parvaneh Ghalandari
natlarn yan sra resim ya da sinema gibi kabul gren sanatlar: Makhmalbaf can al
c duygulara ve deneyimlere ait zengin ve deiken bir alan ele alyor.
Gnmzde kzla alan birka gnbatm ieren her filme rahatlkla "iirsel" yaf
tas yaptrlyor. Gabbeh "iirsel sinema"nn zgn bir ifadesi. Her kelime, grnt,
ses, beden hareketi ve renk, metafor dzleminde bir baka eyle ilikili: Bir hayvann
hareketleri, hal dokuyanlarn hareketlerine benziyor; hzla akan su, rzgarn dans et
tirdii bir ayr andryor.
Bat'nn "Yeni Iran Sinemas"na ynelik yeni filizlenen beenisi balamnda, Ab-
bas Kiarostami'nin 1994 yapm Zire Darakhatan Zeyton'u (Zeytin Aalan Al
tnda) gibi filmlerinin marur yeni gerekiliiyle kyaslandnda, Gabbeh'e
kusur bulunmutu. Ne var ki Kiarostami karsnda Makhmalbaf, Mlchael
Jackson karsnda Prince neyse odur; karanlk, sapkn bir kuzen. Gabbeh,
Makhmalbaf'n muhteem yeteneinin zel bir yann ortaya koyar; st rt
l, sabrl, zamansz bir yann. Burada kendine mal ettii, ksmen Grc sine
ma ustas Sergei Paradjanov'u rnek alan nefes kesici slup, halk kltrne
ait ve modernist eleri, aralarnda herhangi bir kat ayrm reddeden bir bi
imde kaynatrr.
Byleyici karmaklna karn bu film, gerekten hayret verici bir ber
rakla ve akla sahiptir. Yeni deneyimlere ak olan kiiler iin Gabbeh
dorudan insann ruhuna ulaan bir film. AM
A B D (Castle Rock, Columbia, Rio
Dulce)
135dk, Renkli
Ynetmen: John Sayles
Yapmc: R. Paul Miller, Maggie
Renzl
Senaryo: John Sayles
Grnt Ynetmeni: Stuart
Dryburgh
Mzik: Mason Daring
Oyuncular: Stephen Mendillo,
Stephen J. Lang, Chris Cooper,
Elizabeth Pena, Oni Falda Lampley,
Eleese Lester, Joe Stevens, Gonzalo
Castillo, Richard Coca, Clifton
James, Tony Frank, Miriam Colon,
Kris Krlstofferson, Jeff Monahan,
Matthew McConaughey
Oscar adaylklar: John Sayles
(senaryo)
/ - rak (bazen kiisel anlar, bazen paylalan deneyimler biiminde), snf, para, seks, arka
LONE STAR (1996)
Yalnz Adam
John Sayles'ln, Teksas Meksika snrndaki blrblriyle ilikili yaamlar bilge ve espri
li bir biimde ele alan almas, snrlar gemek, gemii demek, ders almak ve yaa
ma devam etmek zerinedir. Hepsi Rio Blge erifi Sam Deeds'le (Chris Cooper) bir bi
imde ilikili ol^n ya da kasabann hemen dndaki lde bir skeletin bulunmasndan
sonra, onun tarafndan soruturulan enebaz bir karakterler topluluu sunar. Deeds'ln
kiisel fikri, bu cesedin, yllarca yerel bir kahraman olan merhum babasyla (Matthew
McConaughey) namussuzluu ve rklyla nam salm bir kanun adam (Kris Kristof-
ferson) arasnda birka yl nce gemi olan mcadeleyle ilgili olabilecei ynndedir.
Gemite neler olmutu? Ve yaananlarn, hepsi de gemii yeniden yazmaya ve gele
cei sahiplenmeye istekli olan beyazlarn, spanyol kkenlilerin ve siyahilerin oluturdu
u gerilimli nfusuyla, bu kasabann bugn zerinde nasl bir etkisi olmutu? Kiisel
olan politik olan, politik olan kiisel olan nasl etkiliyordu?
Yalnz Adam, dedektif yksyle ada western aras bir film gibi grnebilir
ama aslnda daha uygun tanm, Sayles'in Matewan'dan (1987) ve City o f Hope'tan
(Umut ehri, 1991) beri yllardr mkemmelletirdii, deiim srecindeki bir toplumun
kaleydoskopik bir ncelemesi olduu. Ancak bu filmde ilk kez geriye dnleri kullana-
dalk, aile ve rk kavramlarndan oluan sk bir karma, ilave bir malzeme olarak zama
n ekler. Film bir snr kasabasnda getiinden rk meselesi arln, korku, nefret, arzu,
g, i olanaklar ve nyarg biiminde kanlmaz bir biimde hissettirir; merhametli Say
les asla vaaz vermez, sadece bizlere ilerin nasl yrdn (ya da kimi durumlarda y
rmediini) gsterir. Diyaloglar zekice yazlm ve renkli ancak doal, oyunculuklar ba
tan sona mkemmel, mzik kullanm kendine zg bir muziplik ve anlam ieriyor ve
Stuart Dryburgh'un kamera kullanm/izlediimiz topluluktaki eitli ittifaklar ve bln
mlkleri etkili bir ekilde aktaryor. Filmin mtevaz bir biimde iktidar kart (her ne
kadar son derece hakl olsa da),sonunu .karmayn: Alamo'yu unutmal, gerekten! GA
 Britanya (Channel Four, Figment,
PolyGram, Noel Gay)
1994 yapm ngiliz klt filmi Shallow Grave'in (Mezarn Derin Kaz) arkasnda 94dk, Renkli
ki ekip, yapmc Andrew Macdonald, senarist John Hodge, ynetmen Danny Boy Ynetmen: Danny Boyle
le ve filmin yldz Ewan McGregor, srad yazar Irvine Welsh'in tartma yaratan Yapmc: Andrew Macdonald
romanna dayanan, Edinburgh uyuturucu dnyasina gl, karamsar bir bak su Senaryo: John Hodge
Irvine Welsh'in romanndan
nan bu yapm in yeniden bir araya geldi.
Tema mzii: Johann Sebastian
McGregor, uyuturucu bamls Mark "Rent Boy" Renton'u canlandryor. Bir Bach, Georges Bizet, Brian Eno,
grup uyumsuz arkada var: ara sra torbaclk yapan Slck Boy (Jonny Lee Miller); Iggy Pop
yaamn kaybedenlerinden biri olmaya yazgl bir karakter olan Spud (Ewen Brem- Grnt Ynetmeni: Brian
ner); ve herhangi biriyle ve herkesle kavga karan iddet dkn bir sapk olan Tufano

Begbie (kayda deer, korkutucu bir performans sergileyen Robert Kariyle).

Oyuncular: Ewan McGregor,
Ewen Bremner, Jonny Lee Miller,
Renton'n sokakta kotuu son derece arpc al sahnesinden balayp, k Kevin McKidd, Robert Carlyle, Kelly
t alkanln srdrebilmek iin iledii bir baka adi sutan tr kovalanrken Macdonald, Peter Mullan, James
yapt nl "Yaam se" konumasna dek, Boyle bu kaybedenlerin yaamlarn Cosmo, Eileen Nicholas, Susan
Vidler, Pauline Lynch, Shirley
perdeye tamak iin, sinema dilini parlak bir hayal gcyle kullanyor. Uyuturucu
Henderson, Stuart McQuarrle,
bamll bu filmde cazip bir seenek olarak sunulmuyor; Renton'n dehet verici Irvine Welsh, Dale Wlnton
halsinasyonlar arasnda, kaybettii uyuturucu maddeleri geri almaya alrken Oscar adaylklar: John Hodge
Iskoya'nn muhtemelen en pis tuvaletine dalmas ve uyuturucudan kurtulma a (senaryo)
balar srasnda lm bir bebein unutulmaz grntlerinin aklna musallat olma
s da var.
Gsterime girdii dnemde baz
eletirmenler, Tralnspotting'in uyuturu
cuyu cazip bir ey olarak gstermemekle
birlikte, uyuturucu bamls karakterleri
hakknda hibir ahlaki yargya varmama
sndan yaknmt. Ama aslnda Boyle ve
Hodge'n ahlaki bir tavr taknmay red
detmeleri film in nemli zelliklerinden
biri; burada bizden beklenen Renton ve
arkadalarn yarglamak deil, yaamla
rnn kasvetli bir glnlkle boa geip
gidiini izlemek. Etkileyici, olduka ykl
ve oyunculuklaryla gz kamatran Tra
inspotting, hakl olarak 1990'larn en ba
arl Ingiliz filmleri arasnda kabul edili
yor. Filmde lkenin en artc gen ye
teneklerinden bazlar hnerlerini ortaya
koyuyor: Carlyle, McGregor, senarist
Hodge ve ynetmen Boyle (ki yl sonra
ilgin ama bununla kyaslanamayacak
bir film olan A Life Less Ordinary-Olaa-
nst Bir Hayat ta bir kez daha
McGregor'la almt). JB
ABD (Dimension, Woods)
111 dk. Renkli
Ynetmen: Wes Craven
Yapmc: Cathy Konrad, Cary
Woods
Senaryo: Kevin Williamson
Grnt Ynetmeni: Mark Irwin
Mzik: Marco Beltrami
Oyuncular: David Arquette, Neve
Campbell, Courteney Cox, Skeet
Ulrich, Rose McGowan, Matthew
Lillard, Jamie Kennedy, W. Earl
Brown, Drew Barrymore, Joseph
Whipp, Lawrence Hecht, Roger L.
Jackson, David Booth, Liev
Schreiber, Carla Hatley
SCREAM (1996)
lk
The Hills Have Eyes (Tepelerin Gzleri, 1978) ve A Nightmare on Elm Street
(Elm Soka'nda Kbus, 1984) gibi ada klasiklerin ynetmeni Wes Craven,
1996 ylnda, tm zamanlarn en popler ve baarl korku filmi serilerinden birini
balatarak emekliye ayrldn dnen herkesi artt. Bir grup yetenekli gen
oyuncunun (aralarnda Drew Barrymore, Neve Campbell, Skeet Ulrich, David Ar
quette, Rose McGowan ve Jamie Kennedy bulunur) yer ald lk, ABD'de kasr
ga gibi esip giede 103 milyon dolar haslat yapt ve kendisine ayna tutan, son mo
da bir kesip bimeli (slasher) korku filmi furyasn balatt. Urban Legend (Gerek
Efsaneler, 1988), I Know W hat You Did Last Summer (Ne Yaptn Biliyorum,
1997), Valentine (lmcl Bedel, 2001), elbette Scream 2 (lk 2, 1997), Scre
am 3 (lk 3, 2000) ve insanlarn avland filmlerin bir parodisi olan Scary M o
vie (Korkun Bir Film, 2000) gibi filmler, baarlarnn byk ksmn Craven'in z
gn filmine borlu.
lk'n on dakika sren son derece gerilimli girii, yakn gemiin zerinde en
ok konuulan korku sahneleri arasnda yer alr. Tele
fonla arayan kimlii belirsiz biri, lisenin sevimli kz Ca
sey Becker'i (Barrymore), "On nc Cuma'da katil
kimdi?" gibi sorulara doru yant veremezse, onu ve
erkek arkadan ldrmekle tehdit eder. lk'ta yer
alan dier herkes gibi Casey de slasher klasiklerinin o
unu grmtr: Halloween (Cadlar Bayram, 1978),
Prom N ight (Mezuniyet Balosu, 1980) vs. Ancak bura
da sadece korku filmleri fanatiklerinin yaama ans
vardr, hatta bazen bu bile yeterli olmaz. Temel
hikaye, bakire kahraman Sidney Prescott'un (Camp
bell), hayalet maskesi takan ve ok keskin bir bak ta
yan slasher filmleri hayran saldrgandan kurtulma a
basn ele alr. Sadece kirli ilerin peindeki bir haberci
olan Gail Weathers'in (Courteney Cox) vaktinde gelen
yardm Sidney'i kurtarr. Gen kz, dmannn aslnda
sebepsiz yere ldryor olmaktan zevk alan iki yakn
arkada (ilerinden biri, bir ayrlp bir bart erkek ar
kadadr) renince sarslr.
lk'n arpc baarsn hazrlayan sebepler ara
snda, sk sk gldren senaryosu (daha sonra, televiz
yonlarn tutulan genlik dizisi Dawson's Creek'i yaratan
Kevin Williamson yazmt); eski korku filmlerine yap
lan aka yollu gndermeler; ve izleyicileri glerken bile
korkutmay baaran Craven'in ustalkl rejisi bata
geliyor. SJS

ABD (J&M, Miramax, Tiger Moth)
160dk, Renkli
Dili: ngilizce / Almanca
Ynetmen: Anthony Minghella
Yapmc: Saul Zaentz
Senaryo: Anthony Minghella
Michael Ondaatje'nin romanndan
Grnt Ynetmeni: John Seale
Mzik: Gabriel Yared
Oyuncular: Ralph Fiennes, Juliette
Binoche, Willem Dafoe, Kristin
Scott Thomas, Naveen Andrews,
Colin Firth, Julian Wadham, Jurgen
Prochnow, Kevin Whately, Clive
Merrison, Nino Castelnuovo,
Flichem Rostom, Peter Rhring,
Geordie Johnson, Torn Fligginson
Oscar: Saul Zaentz (film), Anthony
Minghella (ynetmen), Juliette
Binoche (yardmc kadn oyuncu), buna benzetilen, rya gibi ak hava sekanslar ve arpc bir kum frtnasndan,
Stuart Craig, Stephanie McMillan
(sanat ynetmeni), John Seale
(grnt ynetmeni), Ann Roth
(kostm), Walter Murch (kurgu),
Gabriel Yared (mzik), Walter
Murch, Mark Berger, David Parker,
Christopher Newman (ses)
Oscar adaylklar: Anthony
Minghella (senaryo), Ralph Fiennes
(erkek oyuncu), Kristin Scott
Thomas (kadn oyuncu).
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Juliette Binoche (Gm
Aykadn oyuncu), Anthony
Minghella (Altn Ay adayl)
THE ENGLISH PATIENT (1996)
ngiliz Hasta
"Her gece kalbimi skp atyorum ama sabaha kadar yeniden bym olu
yor." Michael Ondaatje'nin Booker dl sahibi romanndan, Anthony Minghel-
la'nn yapt epik uyarlama, 1987 yapm film The Last Emperohdan (Son impara
tor) sonraki en grkemli zaferle, dokuz Akademi dl kazanarak, Oscar gecesi
nin hakimi olmutu. Senarist-ynetmenin gerekletirme umudunu neredeyse yitir
dii bir film iin, bu iyice dikkat ekici bir baaryd. iirsel kitaptan bylenen
Minghella, yldan fazla bir zaman hikayeyi, merkezinde yer alan ak yksn
olduka gelitirecek biimde yeniden yaplandrmaya harcamt. Bamsz yapm
c Saul Zaentz (One Flew Over the Cuckoo's Nest-Guguk Kuu, 1975; Amadeus,
1984) balangta 20th Century Fox'tan mali destek bulmutu. Ama rnein Ame
rikal bir aktris yerine Kristin Scott Thomas'n seilmesi gibi anlamazlklar, sonun
da stdyonun filmden ekilmesine kadar vard. Miramax gereken finansmanla iin
iine girene dek, yapma ara verilmiti.
2. Dnya Sava'nn sonlarna doru Kuzey Afrika'da, feci biimde yanm ve
yz tannmaz hale gelmi bir pilot (Ralph Fiennes) ift kanatl uann enkaznda
bulunur. Grne gre hafzasn yitirmi olan, kimlii belirlenemeyen ancak ngi
liz olduu varsaylan pilot lm deindedir ve Fransz Kanadas'ndan hemire
Hana'nn (Juliette Binoche) gzetimi altndadr. Yklm bir talyan manastrna s
nan kiliye, bellek, kaybettikleri insanlar ve iyileme konusundaki samimi arayla
rnda, Willem Dafoe'nun canlandrd intikam peindeki Kanadal bir ikence kur
ban ve iki bomba imha uzman katlr.
Filmin insan cezbeden iki gl esi bulunur. yk karmak ama klasik, tu t
kulu bir biimde romantiktir. Yapmsa, pek oklar tarafndan David Lean'in slu
ehvetli ak sahnelerine ve meale ateinde incelenen maara resimleri, bir alevin
aydnlatt kilise freskleri gibi byleyici efektlere dek, kl krk yaran bir ustalk ba
rndrr. ngiliz Hasta'nn boyutlar, byk perdedeki ihtiam ve uyandrd ehem
miyet hissi, sanatsal ve teknik baarlarnn tannmasn gerekli klmt. AE
CHEUN GWONG TSA SIT (1997)
Mutlu Beraberlik
Hong Kong'un mucize ocuu, senarist-ynetmen Kar
Wai Wong'un bir ak ilikisinin bitiine hzn dolu bak, c-
retk.r, titrek ltl bir "ruh hali" filmi; aktard ruh halinin
rengi de ivit mavisi. Ac bir alayla isimlendirilmi M u tlu Be
raberlimin byk blm Arjantin'de geiyor: inli gmen
sevgililer Li Fai'yle (Tony Leung) Poh Wing (Leslie Cheung),
birlikte bir yaam kurmak umuduyla bu lkeye yerlemitir. Ancak bu bo bir ha
yaldir nk birbirine son derece zt karakterleri (sessiz, sakin ve sorumlunun kar Hong Kong (Block 2, Jet Tone,
snda dncesiz ve ar) hzla aralarndaki uzlamaz farkllklar krkler. Prnom H, Seowoo)
96dk, SB/Renkli
Genel planlar, yerinde bir mzik, dikkatle oluturulmu sahneler ve son dere
Dili : Kantonez/ Mandarin /
ce davetkar sessizlik ve hareketsizlik anlar kullanan W ong, izleyiciyi doruca, bu spanyolca
zlen ilikinin paralanm kalbine gtrr. Hipnotize edici bir yolculuktur bu. Ynetmen: Wong Kar-wai
Bunda, ve renkleri ustalkla kullanmas sayesinde her kareyi bir sanat eserine Yapmc: Ye-cheng Chan, Chan
dntren efsanevi grnt ynetmeni Christopher Doyle'un pay ok byk. Yecheng
Oyuncularn, ekim ekibinin ve ynetmenin uyandrd melankoli havas, perde Senaryo: Wong Kar-wai
den darya hafif bir esintiyle taar ve iki adamn dklen, eski bir mutfakta tango Grnt Ynetmeni:
Christopher Doyle
yapt sahne gibi anlar, gzelliklerinin gcyle nefesinizi keser. Leung ve Cheung
Mzik: Danny Chung
karakterleriyle kusursuz biimde btnleir; baz anlarda aktardklar ac ylesine
Oyuncular: Leslie Cheung, Tony
gerektir ki neredeyse baklarnz karmak zorunda kalrsnz, inili kl ilikile Leung Chiu Wai, Chen Chang,
rinden kaynaklanan elem, birinin hrnl, dierinin sessizce ektii acyla yanst Gregory Dayton
lrken, aktrlerin gzleri, beden hareketleri ve durular ok ey anlatr. Cannes Film Festivali: Wong
Kar-wai (ynetmen), (Altn Palmiye
Aldatma ve ac verici efkat arasnda izilen zikzaklar (aklardan birinin ba
adayl)
yavaa dierinin omzunda yaslanacak bir yer bulurken, taksinin arka koltuunda
bir sigaray paylamalar; Li'nin, bandajl, krk uzuvlaryla aresiz durumda ve tama
men Li'ye baml olan Poh'ya kakla orba iirmesi, ilikilerindeki duygusal ko-
numlarn-rollerini zengin metaforlar araclyla fiziksel dnyaya aktarr) insanlar
ngilizce ad: Happy Together
balayan ve boan balar kesip atmann kolay bir yolu olmadn aka ortaya
koyar. Kapan jeneriinin ardndan
sinemadan kan izleyiciye tatl bir
hzn elik eder. Tam anlamyla
mkemmel bir film. EH

* Prenses Mononoke
Japonya (Dentsu, Nippon TV,
Ghibli, Tokuma Shoten)
133dk, Fujicolor
Dili: Japonca
Ynetmen: Hayao Miyazaki
Yapmc: Toshio Suzuki
Senaryo: Hayao Miyazaki
Grnt Ynetmeni: Atsushi
Okui
Mzik: J Hisaishi
Oyuncular: Yji Matsuda, Yuriko
Ishida, Yko Tanaka, Kaoru
Kobayashi, Masahiko Nishimura,
Tsunehiko Kamijoe, Sumi
Shimamoto, Tetsu Watanabe,
Mitsuru Sato, Akira Nagoya,
Akihiro Miwa, Mitsuko Mori, Hisaya
Morishige
ngilizce ad: Princess Mononoke
MONONOKE H IM E (1997)
izgi filmlerin ya da canlandrma filmlerin sinema
nn alanna m girdiini yoksa, ne kadar mkemmel
olurlarsa olsunlar, baka bir sanat trne mi ait oldukla
rn tartmak iin pek ok sebep var. Hayao Miyaza-
ki'nin canlandrma filmleri, zellikle en baarl bayapt
Prenses Mononoke, bir yandan bu tartmann geerli
liine meydan okurken bir yandan da tesine geer. Prenses Mononoke bir mey
dan okumadr nk inanlmaz derecede karmak, grsel adan yaratc ve ide
olojik dzeyde aba gerektiren bir efsaneyi, geleneksel sinemann aralarndan
ok izim ve modelleme kullanarak ele alr. Bununla birlikte film in derin duygular
uyandrabilme gc, ana karakterlerinin derinlii ve belirsizlii, yan karakterlerinin
artc bolluu ve (son derece gzel bir biimde) resmedilenin tesinde bir anlam
aray bir araya gelip, potansiyelini daha gl bir biimde ortaya koyan canlandr
mayla, gerekliin mekanik kayd araclyla dnyann grnmez boyutlarna a
lan bir kap grevi gren sinemann kesimesiyle sonulanr.
Mitsel savalar ve kt kaderli prenses, arkaik canavarlar ve endstriyel ey
tanlar, ktln ve byl gkkuann cazip karakterleri; hepsi de koar ve fr
tna gibi eser, dvr ve sever, yldzlara srar ve aniden ama ksa sreliine, Ja
pon canlandrma sanatlarnn insan yzlerini ocuksu izimlerle maddeletirme-
siyle yok olur. Bu filmde, canlandrma yapmlarda allmadk olduu zere, kan
gerek kandr; ak ve lm renkli mrekkep vastasyla canlandrlr ve her eyin
gerek dnyaya ait olan bir duruu vardr. Fantastik hayvanlarla gnmzn eko
lojik sorunlar, doalar e elermiesine etkileim iindedir. Miyazaki canlandr
mayla sinema arasnda bylesine esiz bir karlama yaratabildiyse bu ykleme
nin ve resimlendirmenin gc, Prenses M ononoke'nin perdede akt sre boyun
ca, ilkinden sonuncusuna dek btn grntlerde mevcut olan arpc gerilim sa
yesinde. Miyazaki'ye filmlerinin gerek olmadn sylemeyin nk o aksine ina
nyor. stelik kendisi de karakterleri kadar cesur, insan sadece hep byle cesur kal
masn dileyebilir. J-MF
L.A. C 0 N F ID E N T IA L (1 9 9 7 ) ABD (Monarchy, Regency, Warner
Los Angeles Srlar Bros.)
138dk, Technicolor
Ynetmen: Curtis Hanson
Curtis Hanson'n, yoz polislerin yeni treyen ete yeleri ve henz palazlan Yapmc: Curtis Hanson, Arnon
mam bulvar gazeteleriyle vakit ldrd, rinli bir bataklk olan 1950'lerln Los Milchan, Michael G. Nathanson
Angeles'nda geen gsterili ve anlaml filmi, James Ellroy'un karmak bir olay r Senaryo: Brian Helgeland, Curtis
Hanson
gsne sahip oksatan romann, duygusal zne ulaacak biimde budar. Birka James Ellroy'un romanndan
cinayetin soruturmas in bir araya getirilmi, birbirlerine taban tabana zt po Grnt Ynetmeni: Dante
lisin ahlaki adan belirsiz birliinin zini sren Hanson'n temposu mkemmel, Spinottl
Mzik: Jerry Goldsmith
oyuncu seimi hnzrca ve lham verici. Kevin Spacey, arkadalarn ele vermeyi red
Oyuncular: Kevin Spacey, Russell
deden nl polis rolnde ok baarl. Kim Bassinger'n canlandrd (daha sonra Crowe, Guy Pearce, James
devamn getiremedii, kariyeri in dnm noktas olan bir oyunculukla) sosyetik Cromwell, Kim Basinger
fahie iin, kariyer peindeki tutucu polis Guy Pearce'la rekabet inde olan mca Oscar: Brian Helgeland, Curtis
Hanson (senaryo), Kim Basinger
deleci polis memurunu canlandran Russel Crovve ateli ve iddet dkn. (yardmc kadn oyuncu)
Hararetli kara film trnn grkemli ikolata rengine brnm olan Los An Oscar adaylklar: Arnon
geles Srlar, ateli, komik ve hazin bir film. Giriken 50'lerln yimserliini, ask surat Milchan, Curtis Hanson, Michael G.
Nathanson (film), Curtis Hanson
l 30'larn kinizmiyle didlklese ve 90'larn ok bilmllllyle, ki dnemi alp birbirine (ynetmen), Jeannlne Claudia
vursa da film ayn zamanda ar derecede romantik. Belki de Amerikan kara film Oppewall, Jay Hart (sanat
ynetmeni), Dante Splnotti
lerinin hummal bir biimde ryalarn peinden koup sonra da onlar paralamaya
(grnt ynetmeni), Peter Honess
ynelik son byk giriimi. Medeni kltrmzde hem gerek akn, hem ahlaki (kurgu), Jerry Goldsmith (mzik)
yrekliliin hem de -madem baladk- umudun yitlrilmiliine yaklan bu grkemli Cannes Film Festivali: Curtis
Hanson (Altn Palmiye adayl)
atta, beyler ve hanmlar kar karya geliyor. ET

THE BUTCHER BOY (1997) rlanda / ABD (Geffen, Warner

K k K asap Bros.)
109dk, Technicolor
Ynetmen: Nell Jordan
Nell Jordan'n en gzel ve en kiisel filmlerinden biri olan KCk Kasap, Patrick
Yapmc: Redmond Morris,
McCabe'ln ayn adl romanndan, Jordan ve McCabe tarafndan harikulade muzip
Stephen Woolley
bir senaryoya dntrlerek, uyarlanmtr. Film 1960'larn rlanda krsalnda ge Senaryo: Nell Jordan, Pat McCabe
er ve tutarsz koullarn ve terk edilmiliin dayatmasyla, televizyonun ve Souk Pat McCabe'nin romanndan
Sava grntlerinin besledii hayali bir macera dnyasna ekilen kk bir ola Grnt Ynetmeni: Adrian
nn yksn anlatr. Dengesiz annesinin (Alsllng O'Sulllvan) ve alkolizmin enkaz Biddle
haline getirdii babasnn (Stephen Rea) kendi bann aresine bakmak zorunda Mzik: Elliot Goldenthal
brakt ve kasabann burnunu her eye sokan merakl tipinin (son derece komik
Oyuncular: Eamonn Owens, Sean
McGinley, Peter Gowen, Alan
Fiona Shaw) huzur vermedii gen Francie, oyunculuu ilk kez deneyen aktr Ea- Boyle, Andrew Fullerton, Fiona
monn Owens tarafndan artc bir canllkla oynanr. Francie bir dizi iddetli b Shaw, Alsling O'Sullivan, Stephen
lmde, en yakn arkadan bile kendisinden uzaklatracak bir lgnlk ve fkenin Rea, John Kavanagh, Rosaleen
Llnehan, Anita Reeves, Gina
kucana yuvarlanr.
Moxley, Nlall Buggy, Ian Hart, Anne
Francle'nln dnyevi bir Meryem Ana (beklenmeyecek biimde Slnead O'Con- O'Neill
nor'n canlandrd) hayalinde bulduu huzur ie yaramamaya balaynca, olan Uluslararas Berlin Film
nefes kesici bir kindarlkla kaderini belirler, ierdii btn kasvetli temalara ra Festivali: Nell Jordan (Gm Ay
ynetmen), (Altn Ay adayl),
men, Kk Kasap kesinlikle i bayc deil. Film, hzla gelien, hummal sahneleriy
Eamonn Owens (mansiyon)
le, kendinden emin bir havada ve gsterili mzikler eliinde, hznn elik ettii
bir tehdide dnerek, Francle'nln karmak dnyasna ve kendini kurban etme
becerisine ayna tutuyor. ET
ABD (Canal+ Droits Audiovisuels,
Fox Searchlight, Good Machine)
112dk, Technicolor
Ynetmen: Ang Lee
Yapmc: Ted Hope, Ang Lee,
James Schamus
Senaryo: James Schamus,
Rick Moody'nin romanndan
Grnt Ynetmeni: Frederick
Elmes
Mzik: Mychael Danna
Oyuncular: Kevin Kline,
Joan Allen, Henry Czerny, Adam
Hann-Byrd, David Krumholtz, Tobey
Maguire, Christina Ricci, Jamey
Sheridan, Elijah Wood, Sigourney
Weaver, Kate Burton, William Cain,
Michael Cumpsty, Maia Danziger,
Michael Egerman
Cannes Film Festivali: James
Schamus (senaryo), Ang Lee (Altn
Palmiye adayl)
THE ICE STORM (1997)
Buz Frtnas
Romanc Rick Moody, 1970'lerin haletiruhiyesini yakalamay baard roma
n Buz Frtnas'nda, banliyde yaayan duygusal boluktaki iki ailenin arpc yk
sn anlatyordu. Kitab 1997'de sinemaya uyarlayan TayvanlI ynetmen Ang
Lee'yse, Kevin Kline, Joan Allen, Sigourney Weaver, Christina Ricci, Elijah Wood,
Adam Hann-Byrd ve Tobey Maguire gibi yldzlardan oluan oyuncu kadrosundan,
son derece ll oyunculuklar karmay baard. Film bykl kkl trajediler
den oluan olay rgsn, zleyiciye anlatarak deil, tuhaf bir havas olan i karar
tc bir dizi sahneyle hissettirerek aktaryordu.
New York'un varolarndaki uydu kentlerden biri niteliindeki New Cana-
an'da (Connecticut), 1973 ylnda geen ve kentin tad huzursuzluu doru bir
biimde aktaran filmde, komu Hood ve Carver aileleri, neredeyse birbirinin ayn
s yaamlar srmektedir. Bykler ok fazla iki ve sigara iip porno filmlerden ya
da Watergate skandalndan bahseder. Benjamin Hood (Kline), Janey Carver'la
(70'lerln batan karc banliy kadnna yakan lgn giysiler iindeki Weaver) an
lalmaz derecede isteksiz bir yasak liki yrtr. Hood'un kars (kt salar dz
gn bir biimde fnlenml Ailen) bu ilikinin farkndadr ama kocasndan bir itiraf
koparmay baaramaz. Bu arada, ocuklar (Ricci, Hann-Byrd ve Wood) yabancla
m bir biimde, hibir ey hissetmeden seks ve alkol denemelerine giriir. Filmin
en hayat dolu kiisi olan ana karakter Paul Hood (Maguire), ailesini,
olaan ilevlerini yitirmi izgi roman kahramanlar Fantastik Drt-
l'yle badatrarak anlamlandrr. Baz senaryo kuramclarnn tepe
den nme bir mdahele olarak grd ve bu nedenle kullanlma
sndan hi holanmad hava felaketi, iki iftin ancak her ey olup
bittikten sonra ele alabildii bir baka gizemli ve lmcl g ilevi
gryor.
The Wedding Banquet (Dn Yemei, 1993) ve Yin shi nan
nu (Tatl Tuzlu, 1994) gibi sevilen sanat sinemas rneklerinin ynet
meni Ang Lee, toplumsal ve duygusal olaylar incelikle ele almak ko
nusundaki ustaln, ngilizce ektii ilk film olan ve beklenmeyecek
derecede yeni tatlar eren Sense and Sensibility1de (Ak ve Yaam,
1995) gstermiti. Buz Frtnas, ynetmenin yetilerini daha da yo
un olarak ortaya koyduu bir film. Dnemin dekor ve kostmleri
nin en ince ayrntsna kadar dnlerek kullanlmas, en doru
renklerin seilmi olmas ve aa kmas, nsan rahatsz eden ve
bu yzden ancak dolayl olarak gzlenebilen ateli duygular in se
rin bir ortam yaratyor. KK
BOOGIE N IG H T S (1997)
Ateli Geceler
Risk almak, Amerikan sinemas deyince ilk aklmza gelen zelliklerden biri ol
masa da, arada srada gzn budaktan saknmayan birileri kp ortal yle bir
silkeliyor. Bu grevi 1990'larda stlenen kurtarcnn Paul Thomas Anderson oldu
unu sylemek yanl olmaz. Gz ard edilen ilk filmi Hard Eight'ten (1996) sonra
ektii Ateli Geceler, porno endstrisinin 1970lerin sonuyla 1980'lerin ba ara
sndaki dnemini konu alan arpc bir destan. Tanr vergisi olaand zelliini
kullanarak porno yldz dzeyine ulaan ve "Dlrk Diggler" olarak isim yapan G
ney KaliforniyalI gen rolnde Mark VVahlberg var. Anderson, porno dnyasn hic
vetmenin yan sra sevecen bir bakla ele alarak izleyiciyi artp sarsyor. Filmin ay
n zamanda baarl bir toplumsal tarih belgesi olduunu sylemek abart olmaz.
Ateli Geceler, pelikle ekilen porno filmlerin yerini yava yava ok daha
ucuza gelen yeni video formatlarna brakt dnemde balyor. Ancak burada s
z edilen, teknolojik gelimenin ok tesinde bir deiim. Franois Truffaut'nun
bir zamanlar iddia ettii gibi, 1970'lerin pornosu, farkl bir tr olmann eiine gel
miti: Deep Throat (Derin Grtlak, 1972), Behind the Green Door (Yeil Kapnn
Ardnda, 1975) ve The Devli in Mlss Jones (Miss Jones'un iindeki eytan, 1973)
ABD (Ghoulardl, Lawrence
gibi filmler, orta snf zleyicilerle ortalama zevkleri olan yenilik merakls hipster'le- Gordon, New Line)
rin youn ilgisiyle karlayordu. Ne var ki videonun ortaya kmasndan sonra, ek 152dk, Renkli
randaki bedenlerin sradanlna vurgu yapan bir estetik, porno yldz sistemini ve Ynetmen: Paul Thomas
bu sistemin yaratt sinemasal fantezileri acmaszca yok etti. Bu da belki. Ameri Anderson
kan televizyonlarnda 1990'larda olacaklarn bir habercisiydi. Yapmc: Paul Thomas Anderson,
Ateli Geceler'de Burt Reynolds tuhaf bir seks filmleri "ailesi"nin ynetmeni Lloyd Levin, John S. Lyons, Joanne
Sellar
ve babas rolnde, belki de tm kariyerinin en iyi oyunculuunu sergiliyor. Kendi
Senaryo: Paul Thomas Anderson
kuandan pek ok ynetmen gibi Anderson'n da lk bakta olanaksz grnen,
Grnt Ynetmeni: Robert
geni bir alan Steadicam'le tarayan ekimlere kar bir eilimi var. Ama bu ekim Elswit
ler filmlerinde hibir zaman keyfi yaplm duygusu vermiyor. Tam tersine, yk an Mzik: Michael Penn
latmnn karmakln pekitirmeye yaryor; nk bu sayede anlatnn her katma Oyuncular: Mark Wahlberg, Burt
n tekilerle srekli etkileim halinde gsteriliyor. RP Reynolds, Luis Guzman, Julianne
Moore, Don Cheadle, Philip Baker
Hall, Heather Graham, Philip
Seymour Hoffman, Thomas Jane,
William H. Macy, Ricky Jay, John C.
Reilly, Robert Ridgely, Alfred
Molina, Nicole Ari Parker
Oscar Adaylklar: Paul Thomas
Anderson (senaryo), Burt Reynolds
(yardmc erkek oyuncu), Julianne
Moore (yardmc kadn oyuncu)
ABD (Jean Doumanian, Sweetland)
96dk, Technicolor
Ynetmen: Woody Allen
Yapmc: Jean Doumanian
Senaryo: Woody Allen
Grnt Ynetmeni: Carlo Di
Palma
Oyuncular: Caroline Aaron,
Woody Allen, Kirstie Alley, Bob
Balaban, Richard Benjamin, Eric
Bogosian, Billy Crystal, Judy Davis,
Hazelle Goodman, Mariel
Hemingway, Amy Irving, Julie
Kavner, Eric Lloyd, Julia Louis-
Dreyfus, Tobey Maguire
Oscar Adaylklar: Woody Allen
(senaryo)
Kanada (Alliance, Canadian Film
and Video Production Tax Credit,
Ego Gort, Harold Greenberg Fund,
TMN, Tlfilm Canada)
112dk, Renkli
Ynetmen: Atom Egoyan
Yapmc: Atom Egoyan, Camlia
Frleberg
Senaryo: Atom Egoyan,
Russell Banks'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Paul
Sarossy
Mzik: Mychael Danna, Sarah
Polley
Oyuncular: Ian Holm, Caerthan
Banks, Sarah Polley, Tom McCamus,
Gabrlelle Rose, Alberta Watson,
Maury Chaykin, Stephanie
Morgenstern, Kirsten Kieferle,
Arsine Khanjian
Oscar Adaylklar: Atom Egoyan
(ynetmen), Atom Egoyan (senaryo)
Cannes Film Festivali: Atom
Egoyan (FIPRESCI dl), (Byk
Jri dl), (Altn Palmiye adayl) laldnda, bazen uzlama ve barma, drstlkten daha nemli olabilmektedir.
DECONSTRUCTING HARRY (1997)
Yaramaz Harry
Tamam yldzlardan oluan bir kadro, nevrotik, seks dkn, bencil, durma
dan tuhaf eyler syleyip mzmzlanan yazar Harry Block'un (Woody Ailen) yaa
mndan ve almalarndan sahneleri canlandrrken, W oody Ailen kadnlara yne
lik (akla zellikle gelen bir aday var) artc bir kin sergiliyor. Allen'n senaristi ve
ynetmeni olduu 27. film, Yaramaz Harry parlak bir ekilde zekice, rktc bi
imde hrn ve plak kiisel itiraflarla dolu.
Harry'nin kariyeri, yaamn st pek az rtlm olarak, kurguya dntr
mek zerine kuruludur. Alt psikanalist ve eten sonra hl sorumluluk almak
tan kanmakta ve kendisinden ok daha gen bir kadnla ilikisinin uygunsuz ol
madna kendini inandrmaktadr: "Olgun biri olmadm iin, genlere zg bir
cazibem var." Harry'nin almalarndan alnma blmler, "kurmaca" karakterlerinin
"gerek" karlklaryla bir arada dokunarak, Harry'nin ilikilere dair yorumlarn p
heli klar. Komedi ve dram gerekst bir boyutta arpr; tpk Harry'nin endieli
bir biimde Cehenneme gidip, yaratt edebi karakterlerle yzletii sahnede ol
duu gibi. Hayranlk uyandrc tuhaf fikirlerden biri, Harry'nin yklerinden birinde
anlatlan, Robin Williams'in canlandrd, kelimenin gerek anlamyla flulaan film
yldznn zor durumudur. Bu filmde, W oody Ailen hayranlarnn bulmay bekleye
cei btn veciz repliklerin yannda keskin, drst bir igr de var. Ancak Woody
Allen'n, filmin en can alc yerinde acyla yaknd bir konuya katlanlar da olacak
tr: "Kendimden ar dozda almm!" AE
THE SWEET HEREAFTER (1997)
Baka Bir Dnya
Edebiyat uyarlamalar sz konusu olduunda gerek bir istisna olan Baka Bir
Dnya, Russell Banks'in romann ylesine akllca yorumlam ki yazarn kendisi bi
le filmin romandan daha iyi olduunu kabul ediyor. Ynetmen Atom Egoyan, ala
meti farikas olan karmakark edilmi kronoloji ve mltimedyaya olan dknl
n bu filmde yumuatarak, yaknlarn yitirmenin acs zerine dolaysz, neredey
se masals bir inceleme sunuyor. Hatta, "Fareli Kyn Kavalcs" filmin yksne
kusursuzca yedirip zc olaylara derin ve karanlk bir tem atik btnlk veriyor.
Kaza yapan bir okul otobsnn buzun altna batmasyla ocuk yolcularn o
u ldnde, kk kasabann sakinleri aclaryla baa kmann yollarn arar, lan
Holm'n canlandrd yabanc avukatn, kasaba halknn hissettii kolektif sululuk
duygusunu ortadan kaldrabilecek tek eyin, kazann sorumlularnn belirlenmesi
olduunu dnmesi, bu acy daha da kztrr. Egoyan, trajik olay ancak blk
prk bir halde aa vurur; o gn olanlar ortaya ktka, yrek paralayan kaza
y da daha anlalr biimde ortaya koymaya balar. Avukatn hem maddi hem de
manevi fayda elde etmeye ynelik abalar sonu vermeye yaklatka, kazadan
kurtulan tek kiinin (Sarah Polley) ifadesi giderek daha da nem kazanr. Ama avu
katn ok gemeden anlayaca gibi, akl almaz boyutlarda bir umutsuzlukla kar
JKI
FUNNY GAMES (1997) Avusturya (Wega)
lmcl Oyunlar 108dk, Renkli
Dili: Almanca / Franszca
Gnmz izleyicisi, kkeni D.W. Griffith'e kadar uzanan ve bir alttr oluturan Ynetmen: Michael Haneke
"haneye tecavz" temasna, A Clockwork Orange (Otomatik Portakal, 1971), Yapmc: Veit Heiduschka
Straw Dogs (Kpekler, 1971), Panic Room (Panik Odas, 2002) gibi filmlerden ai Senaryo: Michael Haneke
na. Michael Haneke, kendi "haneye tecavz" filmi olan vahi ve kkrtc lmcl Grnt Ynetmeni: Jrgen
Oyunlar'da sabrn snad izleyiciyi, rasgele iddetin anlamszl ve bu iddeti per Jrges
dede grmeye ynelik doymak bilmeyen arzu zerine dnmeye zorluyor. Tema mzii: Georg Friedrich
Hndel, Pietro Mascagni, Wolfgang
kiilik varlkl bir aile, gl kenarndaki evlerine tatile gider. Eve vardklarnda
Amadeus Mozart
gen bir adam (Frank Giering) kaplarn alp kibarca bir yumurta rica eder. Hemen
Oyuncular: Susanne Lothar, Ulrich
sonra, zayf ve daha da nazik arkada (Haneke'nin ayn derecede rahatsz edici Mhe, Arno Frisch, Frank Giering,
1992 yapm filmi Benny's Video'nun yldz Arno Frisch) ona katlr, ilk bata bu Stefan Clapczynski, Doris
gen adamlarn terbiyeli grnmlerine ve komu ailenin tand olduklar ynn Kunstmann, Christoph Bantzer,
Wolfgang Glck, Susanne
deki iddialarna kanan Anna (Susanne Lothar) onlar eve buyur eder. Ne varki iki
Meneghel, Monika Zallinger
gen eve girdikten sonra Anna'nn kocasn (Ulrich Mhe) yaralayp etkisiz hale ge
Cannes Film Festivali: Michael
tirir, Anna'y soyunmaya zorlar ve iftin gen olunu (Stefan Clapczynski) vurur. Haneke (Altn Palmiye adayl)
Sadist genler, lecek olan kurbanlaryla pek "kom ik" olmayan oyunlar oynar
ken ynetmen de izleyicisiyle oynuyor: Bir noktada, Anna ocuklardan birini ldr
meyi baardnda yknn akna mdahale eden Haneke, teki ocuun filmi
"geri sararak" su ortan kurtarmasna izin veriyor. Bu filmde mutlu son yok; orta
ya koyduu rahatsz edici sorular ve gelecekteki karmaann kanlmazl var. SJS
Fransa / Iran (Abbas Kiarostami,
CiBy 2000)
95dk, Renkli
Dili: Farsa
Ynetmen: Abbas Kiarostami
Yapmc: Abbas Kiarostami
Senaryo: Abbas Kiarostami
Grnt Ynetmeni: Homayun
Payvar
Oyuncular: Homayon Ershadi,
Abdolrahman Bagheri, Afshin
Khorshid Bakhtiari, Safar Ali
Moradi, Mir Hossein Noon
Cannes Film Festivali: Abbas
Kiarostami (Altn Palmiye), Unagi ile
paylat
ngilizce ad: Taste o f Cherry
TA'M E GUILASS (1997)
Kirazn Tad
ntihar etmeyi dnen orta yal bir adam (Homayon Ershadi) baarl olursa
onu gmecek, baarsz olursa ona yardm edecek birini bulmak niyetiyle, Tah-
ran'n engebeli, tozlu varolarnda otomobiliyle dolar. Abbas Kiarostami'nin bu
minimalist ama gl ve hayat dolu filmi, adamn neden lmek istediini hibir bi
imde aklamaz. Hatta intihar giriiminin baarya ulap ulamadn bile kesin
olarak belirtmez. Yine de adamn gn boyu sren yolculuunun her an byk bir
younlua ve felsefi derinlie sahip. Kirazn Tad 1997'de Cannes'da Altn Palmi-
ye'yl Shohei Imamura'nn Unagi (Ylanbal) adl filmiyle paylatndan beri, Ki
arostami'nin en tartmal filmi olageldi. Bunun bir nedeni, film in anlamnn ve g
cnn ok byk bir blmn izleyiciye ve onun filme kendinden kattklarna b
rakmas. Kiarostami'nin dier pek ok filmi gibi Kirazn Tad da otomobiline insan
lar alan bir adamn ayn anda hem zel hem de kamusal deneyimi evresinde e
killeniyor. Sinemada film izlemek nasl kiisel ve kitlesel tepkilerin btnletii bir
deneyimse, bu film, sz konusu iki durumu birden yaatyor. Kirazn Tadim hem
yalnz bamza izliyoruz hem de bakalaryla birlikte.
Senaryo kullanmayp yksn bir otomobilde geen konumalar etrafnda
ren Kiarostami, gerektiinde src koltuuna, gerektiinde yan koltua otura
rak her oyuncusunu ayr ayr filme alm ve amatr oyuncularn repliklerini onlarla
rportaj yaparcasna ortaya karm. Bu nedenle filmin merkezinde yer alan yal
nzlk temas, filmin ekilme biimiyle rtyor. izleyici mutsuz kahramanla m z
deleiyor, yoksa onun syletii iranl asker, Afganl lahiyat, Trk tahnitlyle
(taksidermist) mi? Yoksa drdyle birden mi?
Kiarostami, hem gzel grntler ekme hem de eksik paralaryla izleyicinin
hayal gcn harekete geiren mesel benzeri anlatlar kurma konusunda usta bir
ynetmen. Bu ustalk, film in yksnn ve karakterlerinin de tesine geerek fil
min kendisine gnderme yapan alacak derecede hayat dolu finalde de ortaya
kyor. Bu derin yalnzlk yksnn ardndan gelen dostluk konulu epilog, yaam
enerjisiyle parldyor. JRos
ABRE LOS OJOS (1997) Ispanya / Fransa / talya
A Gzlerini (Escorpin, Alain Sarde, Lucky Red,
Sogetel)
Alejandro Amenabar'n filmi A Gzlerini, daha ok Cameron Crowe'un Tom 117dk, Renkli
Crulse'la 2001 'de Vanilla Sky adyla yeniden ektii spanyol filmi olarak tannyor Dili : spanyolca
olsa da ustal ve zgn film olmas dolaysyla izlenmeyi hak ediyor. Kriyojeniye
Ynetmen: Alejandro Amenabar
Yapmc: Fernando Bovaira, Jos
(soubillm) ve sanal gereklie merak sarm Amenabar, insann akln bandan
Luis Cuerda
alan zel efektler yerine sadece "kamera alarndan" yararlanan "gereki" bir bi Senaryo: Alejandro Amenabar,
limkurgu yapmaya altn sylyor. Ama A Gzlerini, eXistenZ (Varolu, Mateo Gil
1999), The M atrix (1999), Fight Club (Dv Klub, 1999), The Sixth Sense (A ltn Grnt Ynetmeni: Hans
Burman
c His, 1999), M emento (Akl Defteri, 2000) ve Mulholland Dr. (M ulholland k
Mzik: Alejandro Amenabar,
maz, 2001) gibi yapbozumsu, paranoya yaratan, kimlii bir performans ya da sa Mariano Marin
nal bir deneyim olarak sunan, zamann ve gerekliin doasn sorgulayan ve en Oyuncular: Eduardo Noriega,
azndan iki kez izlenmesi gereken ok katmanl filmlerin ncs olarak izlenmedi Penlope Cruz, Chete Lera, Fele
Martinez, Najwa Nimri, Grard
i srece, byleslne basit bir snflandrmay aacaktr.
Barray, Jorge de Juan, Miguel
Film, kendini beenmi, varlkl Csar'm (Eduardo Noriega), ryalarnn kz Palenzuela, Pedro Miguel Martinez,
Sophia'yla (Penlope Cruz) tanp tek gecelik iliki yaad son sevgilisini terk et Ion Gabella, Joserra Cadianos,
Tristan Ulloa, Pepe Navarro, Jaro,
mesi ve en yakn arkadana ihanet etmesiyle balyor. Ertesi gnse, yzn dar Walter Prieto.
madan eden korkun bir otomobil kazasnn ardndan, bir hapishanenin psikiyat Uluslararas Berlin Film
ri kouunda gzlerini ap cinayetle sulandn reniyor. Csar hapishanede Festivali: Alejandro Amenabar
(C.I.C.A.E. dl-ynetmen olarak)
ruhsal kntye urayp gerek yaamla ryay ayrt edemez oluyor; ta k srpriz
gelimelerin ve ortaya kan gereklerin, daha nce olmu her eyin "gerekliini" ngilizce ad: Open Your Eyes
tartmal hale getirdii finale kadar. LB

MAT I SYN (1997) Almanya / Rusya (Zero, O-Film,

Ana ve Olu Severnij Fund)
73dk, Renkli
Ana ve Olu, iki karakter, ok az diyalog, uzun planlar, nce anamorfik, son Dili: Rusa
ra dzgn merceklerle ekilmi sahneler arasnda sk yaplan kesmeler etrafnda Ynetmen: Aleksandr Sokurov
ekillenen; sanki film ss verilmi esiz ve byleyici bir grsel deneme. Filmdeki
Yapmc: Aleksandr Golutva,
Thomas Kufus
buharl trene ve karakterlerin giysilerine baklrsa szde 20. yzylda geen film,
Senaryo: Yuri Arabov
hasta bir anneyle (Gudrun Geyer) onun zerine titreyen olu (Aleksei Ananishnov)
Grnt Ynetmeni: Aleksei
hakknda. Karakterlerin ne adlar anlyor, ne de gemilerine dair die dokunur bir Fyodorov
bilgi veriliyor. Film bunun yerine ksack bir ailevi yaknlk ansnn zenle gzlem Mzik: Mikhail Ivanovich, Otmar
lenmesi zerine kurulu. Nussio
Annenin hasta yrei, olunun kollarnda geirdii lmeden nceki bu son Oyuncular: Aleksei Ananishnov,
Gudrun Geyer
gnnde, bu saf ilikiyi tehdit ediyor. Ana ve oul, birlikte yaratln gizemleri ze
rine durup dnrlerken, oulun acs hibir ey hissetmemekten, anneninkiyse
lm korkusundan kaynaklanyor. nce anann oula, sonra oulun anaya bam
ll zerinden, aralarndaki ebedi kanbana dair ipular veriliyor. Yine de filmin
tekinsiz havas ve kalc etkisi, nefes kesici olduu kadar yalnzlk duygusu uyand
ran doa manzaralarndan geliyor. Film, bitkiler ve hayvanlar dnyasyla aile ii ili
kiler arasnda ba kuran basit bir alegori deil; bununla birlikte, her karesinin
kenarlarnda yalnzlk ve yitirme temalarnn gezindii bir senfonik iir. GC-Q

ABD (Fox, L ig h tsto rm , P a ram oun t)
194 dk, Renkli
Dili: ngilizce / Franszca / A lm anca
/ svee
Ynetmen: James Cam eron
Yapmc: James C a m eron, Jon
Landau
Senaryo: James C a m eron
Grnt Ynetmeni: Russell
C a rpe nte r
Mzik: James FJorner
Oyuncular: Leo nardo DCaprio,
Kate W inslet, Billy Zane, Kathy
Bates, Bill Paxton, G loria Stuart,
Frances Fisher, Bernard Fiili,
Jona than Plyde, David W arn e r,
V ic to r G arber, D anny Nucci, Lewis
A b e rn a th y, Suzy A m is, N icholas
Cascone
Oscar: James C a m eron, Jon
Landau (film ), James C a m eron
(y n e tm e n ), Peter Lam ont, M ichael
Ford (sanat y n e tm e n i), Russell
C a rp e n te r (g r n t y n e tm e n i),
D eborah Lynn S co tt (ko st m
tasarm ), Tom B e llfo rt, C h ristop her
Boyes (ses e fe kti), R obert Legato,
M a rk A. Lasoff, Tho m as L. Fisher,
M ichae l K a nfer (grsel efe kt),
C o nra d B uff, James C am eron,
Richard A. FHarrls (ku rg u ), James
Plorner (m zik), James H orner, W ill
Jennings (film arks), G ary
R ydstrom , Tom Johnson, Gary
Sum m ers, M a rk U lano (ses
kurgusu)
Oscar Adaylklar: Kate W in sle t
(kadn oyun cu), G loria S tuart
(yardm c kadn oyun cu), Tina
Earnshaw, G reg C a nnom , Sim on
T h o m p so n (m akyaj)
TITANIC (1 9 9 7 )
Titanik
James Cameron'n gnl vererek yapt bu filmin kamera arka
snda, neredeyse perdede anlatlandan daha dramatik bir yk yat
yor. 200 milyon dolar olarak aklanan btesiyle Titanik, daha gste
rime girmeden, tm zamanlarn en pahal yapm olma onuruna (tar
tmal olarak) eriti. Btenin byk blm, Meksika'da gerekleti
rilen, 1912'de bir buzdana arparak batan nl yolcu gemisinin
240 metrelik kopyasnn kullanld, alt ay sren ekimlere harcand.
Bu ekimlerde, oyuncularn ve set ekibinin Nova Scotia'da halslnoje-
nik uyuturucu kartrlm yemeklerle zehirlenmesi bata olmak ze
re, sorunlar ekibin peini hi brakmad. Cameron'n akln karm bir mkemme
liyeti olduu dedikodular yayld. Ynetmenin ayrntlara gsterdii zen, gerek
Titanik"\ deyen irketlerle anlap her avize ve taban orijinalinin birebir kopya
s olmasn salayacak kadar ileri gitti. Ama filmin akl almaz gie baars (dnya
apnda bir milyar dolarn zerinde) ve tam 11 Oscar'la 1959 yapm Ben Hur1dan
bu yana en ok Oscar alan film olmas, Cameron'a dahi sfatnn yaktrlmasna
yol at. Artk Cameron, bileinin hakkyla tm zamanlarn en baarl ynetmenle
ri arasnda saylyor.
Cameron'n filmi, bir yanyla Poseidon Maceras, bir ynyle Ak Gemisi: yani
filmde ak da ak deniz felaketi de ayn oranda nemli. Kate Winslet, filmde aa
lk Cal'le (Billy Zane) evlendirilmek istenen ama dnyann en nl gemisi deniz
dibindeki mezarn boylamadan hemen nce nc mevki yolcusu Jack'e ak
olan sosyetik Rose'u canlandryor, ikilinin yasak ak filmin merkezinde yer alyor.
Kazann korkunluunu hakkn vere
rek aktarabilmek iin srtn zel efekt
lere yaslayan Cameron, szmona bu
"batmayan" geminin nce batmaya
balamas, sonra da korkun bir biim
de kiye blnmesinin ardndan gelen
dehet verici sahnelerin ekimlerinde
oyuncularn gnlerce buz gibi sularda
altrm.
Sinema tarihinin en byk gie
canavarlarndan olan Titanik, Leonar
do DCaprio'yu gen kzlarn yrekleri
ni hoplatan bir sperstara dntr
d. Filmin bir numaraya ykselen "My
Heart Will Go On" adl Celine Dion
parasn da ieren albm de tm za
manlarn en ok satan film mzii al
bmlerinden biri oldu. Titanik, tam
anlamyla destans boyutta dev bir ya
pm olmas asndan tm zamanlarn
en etkileyici filmlerinden biri. JB
THE BIG LEBOWSKI (1998)
ABD / Britanya (PolyGram ,
Byk Lebowski W o rk in g T itle Films)
117dk, Renkli
Byk Lebowski, Joel ve Ethan Coen'in"'su filmleri lemesi"nin sonuncusu. Dili: ngilizce
Coen Kardeler, ilk Alimleri Blood Simple'\ (Kansz, 1984) ektiklerinde Double In Ynetmen: Joel Coen
dem nity (ifte Tazminat) ve The Postman Always Rings Twice (Postac Kapy iki Yapmc: Ethan Coen
Kere alar) gibi cinayet ykleriyle tannan James M. Cain'in blgesine girmi ol Senaryo: Ethan Coen, Joel Coen
dular. Coen Kardelerin eninde sonunda Raymond Chandler'n Los Angeles'da ge Grnt Ynetmeni: Roger
en gizemli yklerine engel atacaklar belliydi. Ancak unutmayalm ki burada Deakins

sz ettiimiz kiiler Coen Kardeler; dolaysyla Chandler'n soukkanl zel dedek Mzik: C arter B urw ell, Sons o f th e
Pioneers
tifi Marlowe'un yerini biricik, ei benzeri olmayan . . "The Dude" ("Ahbap") alyor.
Oyuncular: Jeff Bridges,
Jeff "The Dude" Lebowski (Jeff Bridges), elence anlayn "Bildiin eyler: John G o odm an, Julianne M o o re ,
Bowling oynarm. Arabayla gezerim. Arada bir LSD sonras flashback sendromu Steve Busceml, David H u ddle ston,
yaarm" diye tanmlar. The Dude, birka haydutun kendisini, kars onlara bor Philip S eym our H o ffm a n , Tara Reid,
Philip M o o n , M a rk Pellegrino,
takm olan bir milyarderle kartrmas sonucu hayat karan 60'lardan kalma bir
Peter S torm are, Flea, Torsten
serseridir. Ksa sre sonra The Dude ve Vietnam gazisi bowling arkada (John Go Voges, Jim m ie Dale G ilm ore,
odman) kendilerini gizemli bir karmaann ortasnda bulurlar. Chandler'in temel John T u rtu rro
malzemeleri olan kimlik kartrma, kt adamlar, femme fatale'ler, cinsel sapkn
lklar ve fidye taleplerinin yan sra Byk Lebowski'de, "i lekeli hal", kvetteki
gelincikler ve Busby Berkeley'den esinlenilmi bir sekansn da aralarnda saylabile
cei pek ok Coen Kardeler tuhafl mevcuttur. Biri size Byk Lebowskl'nin
mutlaka grlmesi gereken bir film olup olmadn sorarsa, ona 'evet' deyin. M V

FESTEN (1998) Danimarka (DR, N im bus Film, SVT

len D ram a)
105dk, Renkli

"Dogma 95", yani gerek meknlarda el kamerasyla ekim yapmay, ekim

Dili: D anim arkaca / A lm a n ca /
ngilizce
srasnda kaydedilenlerden baka ses kullanmamay ve zel efektlerden kanmay
Ynetmen: Tho m as V ln te rb e rg
art koan Danimarka kl film manifestosu, zellikle bu manifestoya gre eki
Yapmc: B lrg itte Hald
len ilk ki film olan Thomas Vinterberg'ln len'i ve Lars von Trier'in Idioterne'si Senaryo: Thom as V in te rb e rg ,
(Gerizekallar, 1998) gz nnde bulundurulduunda, ideolojik bir devrimden ok T ho m as V in te rb e rg , M o g e n s Rukov
bir tantm kampanyas ilevi grd diyebiliriz. Aslnda orta snf varsaymlaryla ve Grnt Ynetmeni: A n th o n y

dikkafal apolitiklikleriyle, iki film de aka birer isyan ve cesaret gsterisi. Ibsen, Dod M a n tle

Strindberg ve Bergman'n yaptlarn dnrsek Vinterberg'in, von Trier'inkine Mzik: Lars Bo Jensen

gre yerleik kalplara ok daha uygun olan filmi, gerekten sarsc ve gl.
Oyuncular: U lrich Thom sen,
H e nnin g M o ritz e n , Thom as Bo
Dnemin en kk ve en hafif dijital video kamerasyla ekilen film, tarada Larsen, Paprika Steen, Blrthe
ki bir malikanede, en byk oulun ikiz kz kardeinin intiharndan ksa bir sre N e um a nn, T rine D yrholm , Helle

sonra, 60'nc yan kutlayan babann erefine bir araya gelen aile yeleri arasnda D olleris, Therese G lahn, Klaus
B ondam , Bjarne Henriksen,
yaanan sert ve iddetli atmalarn etelesini tutuyor. Daha ilk andan balayarak
G b a to k a i Dakinah, Lasse
ortaya kan ar saldrgan tutum lar ve Vinterbergin keskin dnl paralel kurgu Lunderskov, Lars B rygm ann, Lene
su belli etmese de len, iddia edildii gibi devrimci bir deney olmaktan ziyade iyi Laub ksen, U nda Laursen

yazlm, oynanm ve ynetilmi bir psikolojik dram. Sonuta aile srlarnn bir bir Cannes Film Festivali: Thom as
V in te rb e rg (Jri dl ), La Classe
aa kmasyla elde edilen saf dramatik etki, doal olarak zleyiciyi yava yava
de neige ile paylat (A ltn Palmiye
ele geiriyor. JRos adayl)

ngilizce ad: The Celebration

ABD (Amblin, DreamWorks, Mark
Gordon, Mutual, Paramount)
170dk, Technicolor
Dili: eke/ ngilizce / Franszca /
Almanca
Ynetmen: Steven Spielberg
Yapmc: lan Bryce, Mark Gordon,
Gary Levinsohn, Steven Spielberg
Senaryo: Robert Rodat
Grnt Ynetmeni: Janusz Yakn ilikiler, 1977) gibi erken dnem filmleri, bir bakma Spielberg'in saygnln
Kaminski
Mzik: John Williams
Oyuncular: Tom Hanks, Edward
Burns, Tom Sizemore, Matt Damon,
Jeremy Davies, Adam Goldberg,
Barry Pepper, Giovanni Ribisi, Vin
Diesel, Ted Danson, Max Martini,
Dylan Bruno, Joerg Stadler, Paul
Giamatti, Dennis Farina
Oscar: Steven Spielberg
(ynetmen), Janusz Kaminski
(grnt ynetmeni), Gary
Rydstrom, Richard Hymns (ses
efekti), Michael Kahn (kurgu), Gary
Rydstrom, Gary Summers, Andy
Nelson, Ron Judkins (ses)
Oscar Adaylklar: Steven
Spielberg, Ian Bryce, Mark Gordon,
Gary Levinsohn (film), Robert Rodat
(senaryo), Tom Hanks (erkek
oyuncu), Thomas E. Sanders, Lisa
Dean (sanat ynetimi), Lois Burwell,
Conor O'Sullivan, Daniel C.
Striepeke (makyaj), John Williams
(ses)
SAVING PRIVATE RYAN (1998)
Er Ryan' Kurtarmak
Steven Spielberg'in film ekmeye ynelik neredeyse doast yetenei, zellik
le gerilim yaratan durumlara ve zel efektlere yatknl daha ilk ilerinde kendini bel
li etti. Bu yetenek, sinema seyircisinin youn ilgisinde karln buldu. Ama modern
Hollywood'daki gie filmi anlaynn kkl bir deiim geirmesine katkda bulunan
Jaws (Denizin Dilen, 1975) ve Close Encounters o f the Third Kind (nc Trden
zedeledi. Sayg grmek isteyen ynetmen, filmlerinin her zaman popler elencelik
ler ve teknik denemeler olarak grlp bir kenara atlacan biliyordu.
Spielberg yine de The Color Purple (M or Yllar, 1985) ve Empire o f the Sun
(Gne imparatorluu, 1987) gibi olgun deneylerle kulvarn geniletmeye alt
ama Yahudi soykrmn konu alan asap bozucu filmi Schindler's List'e (Schindler'in
Listesi, 1993) kadar, ayn anda hem eletirmenleri hem de izleyiciyi tatm in eden bir
film yapamad. O zamandan beri de heyecan bombas Jurassic Park (1993, 1997)
filmleri dnda, genel olarak ciddi sularda geziniyor.
Er Ryan Kurtarmak filmiyle birlikte ynetmenin szlne yeni bir ey eklendi:
mide kaldran youn bir iddet. Spielberg kukusuz daha nce iddetle har neir ol
mutu ama kulland iddet ya karikatrdeydi ya da dehetli anlar sona erdiren dik
katle dengelenmi (ve sonra smrlm) dramatik bir arat. Ne var ki Er Ryan'
Kurtarmak, mutlak bir biimde vahet dolu bir sava sekansyla balyor. Amerikan
gemileri Normandiya sahillerine karma yapar yapmaz, kurunlar askerlerin ie ya
ramaz miferlerini iren bir "n" sesiyle delip geiyor ve gen insanlar ard arkas
kesilmeyen makineli tfek ateiyle biiliyor, i bununla da kalmyor. Askerler para
lara ayrlyor, organlar havada uuup yere seriliyor. Deniz, mide bulandran bir kan
krmzsna boyanyor. Kamera deli gibi sallanyor, renkleri soldurulmu film eridi
lmn rengine brnyor. "Yeni" Spielberg kimseyi sa brakmyor.
Kabul etmek gerek, Spielberg eskisi gibi utanmaz bir duygusalla dmekten
de kurtulamyor. Filmin balang ve bitiindeki inandrclktan uzak sahneler bt
nyle maniple edici bir havaya sahip. Spielberg bu blmlerde favori bestecisi John
Williams'i izleyicinin gnl tellerini titretmeye ynelik eilimlerinin en kt rnekle
rini ortaya koymaya itiyor. Daha da kts, huu uyandran al sahnesinde sava
n ktln betimlemekte kulland tekniin aynsn, filmin sonunda
ki daha geleneksel iyi-kt atmasn dayatmakta kullanyor.
Ancak bildiimiz iyi adam-kt adam ikilii, sava kart mesaj daha
iddial bir eye dntryor. Spielberg savan cehennem olduunu kabul
ediyor ama kazanan tarafta olmadnz srece. nk sonuta zafer, ah
lak kurallarn belirleme hakkn beraberinde getiriyor. Er Ryan' Kurtar
mak, savan sis perdesi ardnda, kr krne milliyeti olduu yolundaki
eletirileri savuturmaya yetecek kadar bir karanlk barndryor. Bir asker,
binlerce mezara bakarken karsna "Ben iyi bir adam mydm?" diye soru
yor. Bu da sadece "btn bunlara deer miydi?" demenin deil, ayn za
manda "hakl ktk m?" demenin rtk bir yolu. Kukusuz bunlar, ate
kesildiinde ayakta kalp evrelerindeki lm ve ykm gren herkesin ak
ln kurcalayacak olan sorular; sz konusu lm ve ykm, amalarn en y
cesi uruna yaratlm olsa bile. JKI
ABD (CFP, Lions G ate, M use)
110dk, Renkli
Ynetmen: V in ce n t G allo
Yapmc: Chris Hanley
Senaryo: V in c e n t G allo, A lison
Bagnall
Grnt Ynetmeni: Lance
A co rd
Mzik: V in ce n t G allo
Oyuncular: V in ce n t Gallo,
C hristina Ricci, Ben G azzara,
M ickey Rourke, Rosanna A rq u e tte ,
Jan-M ichael V in ce n t, Anjelica
H uston, Kevin Poliak, Alex Karras,
John Sansone, M a n n y Fried, John
R um m el, Bob W a h l, Penny
W o lfg a n g , A n th o n y M ydcarz
ABD (A m erican Em pirical,
Tou chston e)
93 d k, Renkli
Ynetmen: W es A n derson
Yapmc: Barry M endel, Paul Schiff
Senaryo: W es A n derson, O w en
W ilson
Grnt Ynetmeni: R obert D
Yeom an
Mzik: M a rk M o th e rs b a u g h
Oyuncular: Jason S ch w artzm an,
Bill M urray, Olivia W illiam s,
S eym our Cassel, Brian Cox, M ason
G am ble, Sara Tanaka, Stephen
M cC ole, Connie Nielsen, Luke
W ilson, D ipak Pallana, A n d re w
W ilson, M a rie tta M arich, Ronnie
M cC aw ley, K eith M cC aw ley
BUFFALO 66 (1998)
Palookaville (1996) ve The Funeral (Cenaze Treni, 1996) filmleriyle tannan
oyuncu Vincent Gallo, yazd, ynettii ve barolde oynad bu gln dram
bayapt olarak tanmlyor. Kulaa biraz kibirli bir aklama gibi gelebilir ama ok
da yanl saylmaz. Gallo filmde, yllardr hapiste olduunu bilmeyen kak anne ba
basn ziyarete giderken, peinden gelmeye dnden raz bir gen kz (mini etek ve
peri masal ayakkablar giyen bir Christina Ricci) karp onu karsym numaras
yapmaya zorlayan Billy'yi canlandryor. Billy ailesine devlet iin alan bir gizli ajan
olduunu, evden bu nedenle uzak kaldn sylemitir.
Bylesine oyuncakl bir konusu olan bu dk bteli tuhaf ak hikayesi, drt
barol oyuncusunun (Billy'nin sapk babas rolndeki Ben Gazzara zel bir takdiri
hak ediyor ve Amerikan futbolu hastas anne rolndeki Anjelica Huston da ok ko
mik) filme yakan srad performanslaryla vgy hak ediyor. Mickey Rourke,
Jan-Michael Vincent ve Rosanna Arquette de konuk oyuncu olarak filme renk ka
tyor. Filmin her eyini baaryla stlenen, hatta mziklerini besteleyen ve ailesinin
Buffalo'daki evini filmin ana mekan olarak kullanan Gallo, eitli grsel teknikler
le ve imgelerle ilikilere ve hayal krklna ironik bir bak atyor. JB
RUSHMORE (1998)
lgn Liseliler
Wes Anderson ve senaryolarn birlikte yazd Owen Wilson, 1996 ylnda
Bottle Rocket adl filmle sinema dnyasnda farkl bir yer edindiklerinde, film o s
ralarda gcn yitirmi olan dk bteli bamsz Amerikan komedileri alanna
tek bana yeni bir soluk getirmiti. Bu trdeki kinci filmleri olan, takdire ayan se
fillikteki lgn Liseliler, bir kez daha Anderson'la W ilson'in ok sevdikleri kaybe
denlerin ve tuhaf tiplerin dnyasna eiliyor.
Oyuncu Talia Shire'n olu ve Frances Ford Coppola'nn yeeni Jason
Schwartzman, entelektel ve skc bir drtgz olan Max Fischer' canlandryor.
Max, Rushmore Llsesi'nde burslu okuyan bir renci olduu iin hi sevilmiyor.
Okuldan atlmann eiinde gezinirken, her trl ders d aktivitede bakanla ge
tirilmeyi baaryor. Sosyal likilerdeki baarszl yznden ans pek yaver gitm e
yen Max, yine de gzel retmenine (Olivia Williams) ak oluyor; sorunlu ama
varlkl Herman J. Blume'u (Bill Murray) akl hocas olarak belliyor. Bu arkanl
screwball komedisi, Murray'ye oyunculuunu sergilemek iin drt drtlk bir frsat
sunmu; sonunda bir filmde, ayn anda hem derinlikli, hem yaral, hem de komik
olabiliyor. 1960'larn rock mziiyse bariz bir biimde gnmzde geen filme
baka bir zamanda geiyormu havas veriyor. KK
LOLA RENNT (1 9 9 8 ) Almanya (Bavaria Film, G erm an
Ko Lola Ko Indepen dents, W DR, X-Film e, arte)
81 dk. Renkli

Tom Tykvver'in grsel adan yaratc, enerjisiyle soluk kesici filmi Ko Lola Dili: A lm anca
Ko, daha al jeneriinde, kalabalk bir insan grubunun havadan grnmnn Ynetmen: Tom Tykvver
filmin adn oluturmasndan balayarak srprizlerle dolu bir deneyim olduunu Yapmc: Stefan A rn d t
Senaryo: T om Tykvver
gsteriyor.
Grnt Ynetmeni: Frank
yk ok basit: Alev sal Lola'ya (Franke Potente), erkek arkada Manni'den
G riebe
bir telefon gelir. Manni, bir uyuturucu satcsna teslim etmesi gereken 100 bin Mzik: R einhold Heil, Johnny
markla dolu antay metroda unuttuunu syler. Kt adamlar onu ldrmeden Klim ek, Franka P o tente, Tom
nce paray bulmak iin 20 dakikas vardr ve bir spermarketi soymaya karar ver Tykvver

mitir. Lola paray bulmak iin farkl bir yol deneyeceini syler ve Mannl'yi kurtar Oyuncular: Franka Potente,
M o ritz B leibtreu, H e rb e rt Knaup,
mak iin atld tam gaz macera boyunca Lola'nn zamana kar yarn zleriz.
Nina Petri, A rm in Rohde, Joachim
Filmi farkl ve yaratc klan, gen Alman ynetmen Tykvver'in, Lola'nn mace Krl, Ludger Pistor, Suzanne von
rasn ortaya koyu biimi. Lola'nn 20 dakikalk yks, kck bir deiikliin Borsody, Sebastian Schipper, Julia
Lindig, Lars R udolph, A n dre as Petri,
bambaka sonulara yol at farkl biimde anlatlyor. Lola koarken, Manni
Klaus M lle r, U tz Krause, Beate
kaarken ve film ikisinin de hayatta kalmak iin her adm byk bir dikkatle atma Finckh
lar gereken bir engelli kouya dnrken Tykvver bu maceray anlatmak iin Venedik Film Festivali: Tom
animasyonu, film hilelerini, renkli ve slyah-beyaz filmi, video kllp efektlerini ve ar Tykvver (A ltn A slan adayl)

ekimde tekrarlanan grntleri kullanyor.

Daha sonra Hollyvvood yapm gie rekortmeni The Bourne Identity1de (Ge
mii Olmayan Adam, 2002) M att Damon'la barol paylaacak olan Potente,
rzgarda uuan ate krmzs salaryla, sokaklar ve caddeler boyunca kollarn sa
ngilizce ad: Run Lola Run
vurarak koarken gz alc bir sinematografik imgeye dnyor. Varlkl babasn
(Herbert Knaup) para istemek iin ziya
ret ettii ve onun metresi uruna anne
sini terk etmeyi planladn rendii
sahnelerdeyse sevimli, derinlii olan bir
oyunculuk karyor.
Filmi yazp yneten Tom Tykvver,
mizah duygusuna, nefes nefese bir he
yecana ve muazzam bir enerjiye sahip
bu ilgi ekici, olaand sinema deneyi
minden sk bir MTV kua film i kar
m. JB
Fransa / talya / Danimarka /
Hollanda (3 Em m e, A rgus, CoBo
Fund, DR, Jennie C in e m a to g r fica ,
La Sept, Canal+, Liberato r, N ordic
Film & TV Fund, O cto b e r, PGO TV
H o lla nd, Rai, SVT, VPRO TV,
Z e n tro p a , ZDF, arte )
117dk, Renkli -
Dili: D anim arkaca
Ynetmen: Lars von Trier
Yapmc: V ibeke W in d e lo v
Senaryo: Lars vo n T rier
Grnt Ynetmeni: Casper
H olm , Jesper Jargil, K ris to ffe r
N yholm , Lars vo n Trier
Oyuncular: Bodil Jorgensen, Jens
A lbin us, A n n e Louise Hassing,
Troels Lyby, Nikolaj Lie Kaas, Louise
M ie ritz , H enrik Prip, Luis M esonero,
K nud R om er Jorgensen, Trine
M ichelsen, A n ne-G reth e Bjarup Riis,
Paprika Steen, Erik W edersoe,
M ichae l M o ritze n , A n ders Hove
Cannes Film Festivali: Lars von
T rie r (A ltn Palmiye adayl)
ngilizce ad: The Idiots
ABD (Harvest, Plantain, P rotozoa,
T ru th and Soul)
84 d k, SB
Ynetmen: Darren A ro n o fsky
Yapmc: Eric W a tso n
Senaryo: Darren A ro n o fs k y , Sean
G ulle tte , Eric W a tso n
Grnt Ynetmeni: M a tth e w
Libatique
Mzik: C lint M ansell
Oyuncular: Sean G ulle tte , M a rk
M arg olis, Ben S h enkm an, Pamela
H art, Stephen Pearlm an, Sarnia
Shoaib, Ajay N aidu, Kristyn M ae-
A n n e Lao, Espher Lao Nieves,
Joanne G ord on, Lauren Fox,
Stanley H erm an, C lint M ansell, Tom
T u m m in e llo , A ri Handel
IDIOTERNE (1998)
Geri Zekallar
Geri Zekallar, hayatnn bir noktasnda aka yaparken, 'Bu yaptn komik de
il, hastalkl bir ey!' diyen bir otorite figrne yakalanm herkese seslenen bir
film. Von Trier'ln byk blm doalama olan bu dk bteli komedi-dram,
hippilerinkine benzer bir komnde yaayp toplum iinde spastik, yani zihinsel
zrl numaras yapan orta snftan bir grup zeki insan konu alyor. Bodil Jorgen-
sen'ln canlandrd, ruhsal bir sarsnt geirdii aka belli olan sessiz sakin Karen,
zrl numaras yapan bu insanlarn oyununa gelir; sonra da grubun, 'iindeki ge
ri zekaly' aramaya kendini en ok adayan yesi olur.
Filmdeki paral anlatm, eek akalarn, karmak ilikileri, partileri ve tart
malar, kahramanlarn araya serpitirilmi rportajlarda tpk filmin izleyicisi gibi ne
ye bulatklarn anlamayarak konutuklar sahnelerle birlikte aktarr. Geri Zekallar
komik, rahatsz edici, hatta gerilimli sahnelerle dolu: rnein, grup yelerinden bi
rinin nemli bir mteri kimliiyle bir arkadann reklam irketine gidip zihinsel
zrl gibi davranmaya balamas; bir dierinin, numara yaptn fark ederlerse
onu kesinlikle dvecek olan bir motosikleti etesiyle yalnz braklmas; ve Karen'-
in evine yaplan, kadnn gerekte delirmenin eiine ne kadar yakn olduunu or
taya karan bir ziyaret. Tm karakterlerin serbest braktklar isel geri zekallklar
kendileriyle ilgili derin, zaman zaman rahatsz edici gerekleri ortaya koyarken fil
min tezi aa kyor: 'Kimmi gibi davranyorsan sen osun aslnda.' KN
PI (1998)
Senaryo yazar ve ynetmen Darren Aronofsky'nin bomba etkisi yaratan bu
ilk filmi, David Lynch'in Eraserhead'inin, siberpunk yazar William Gibson tarafn
dan elden geirilmi versiyonu gibi bir film. Filmde Sean Gulette, kendisini bitkin
dren ba arlaryla ve borsadan ncil'e kadar, dnyadaki her eyi birbirine ba
layan say dizisini bulmak iin doymak bilmez bir arzuyla kuatlm bir matematik
dehasn canlandryor. Ev yapm bilgisayarn kaybetmesine neden olan bir bulu
un ardndan, radikal bir Yahudi Kabala tarikatnn yeleri ve borsann silahl adam
lar, kafasndaki gizemli saylara ulamak amacyla, Gulette'in canlandrd Maxi-
millian'la iliki kurar. Ba arlar arttka, aratrmas Maxlmillian'i ldrtmaya ba
lar. Peki bu saysal ifrenin anlam nedir ve neden herkes onun peindedir?
Siyah-beyaz ekilmi yksek kontrastl arpc grntlere sahip filmde, ba
dndrc birok yeni kamera teknii deneniyor. Pi, Poe'daki ve Kafka'daki para
noya duygusunu, bilimkurgunun snrlar belirsiz erevesinde'yeniden yaratan bir
film. Aronofsky sorularn ounun finale kadar havada asl kalmasna izin veriyor;
izleyiciyi merakta brakmak, filmin kaotik, takn, ou yerde grkemli havasnn
yaratt etkiyi artrmaya yarayan eylerden biri. Ynetmenin sonsuzlua uzanan
bir zamandizinde geen bir kouturmacada son srat ilerlemenin, sonra da ans
zn kmaza girmenin yaratt panii ve kafa karkln aktarma konusundaki ba
ars, ortaya gz alc ve yer yer rahatsz edici bir film karm. JKI
HAPPINESS (1998) A B D (G ood M achin e, Killer)

Mutluluk 134dk, Renkli

D ili: ngilizce / Rusa
Gnmzn Amerikal bamsz ynetmenlerinden Todd Solondz'un tartma Ynetmen: Todd Solondz
yaratan filmi M utluluk'ta yapt eyi, yani izleyicide ayn anda kahkaha, tiksinti, Yapmc: Ted Hope, C hristine
Vachon
sevecenlik gibi birbirinden ok farkl duygusal tepkileri uyandrmay pek az ynet
men baarabilir. Dylan Baker, Philip Seymour Hoffman, Ben Gazzara, Lara Flynn
Senaryo: T odd Solondz
Grnt Ynetmeni: M aryse
Boyle, Camryn Manheim, Jon Lovitz gibi oyunculardan oluan birinci snf kadro
A lb e rti
nun cretkr oyunculuklar ortaya koyduu filmi ksaca zetlemek olanaksz. u
Mzik: Robbie K o n d o r
kadarn sylemekle yetinelim: Her biri ac verecek derecede aibeli olan ilikileri
Oyuncular: Jane A d am s, Jon
konu alan M utluluk, pek az ynetmenin adm atmaya cesaret ettii ya da istekli Lovitz, Philip S eym our H o ffm a n ,
olduu diyarlara gtryor bizi. Filmin unutulmaz anlarndan biri, bir babann ken Dylan Baker, Lara Flynn Boyle,

di olanclyla ilgili olarak kk olunun sorduu sorular, doal bir tavrla, ak- Justin Elvin, Cynthia Stevenson, Lila
G lantzm an-Leib, G erry Becker,
szllkle yantlad sahne. M utluluk'un belki de en doru tanm, her evin her
Rufus Read, Louise Lasser, Ben
kesinde sapknln gizlendii iddiasyla, ada Amerikan ailesine ve banliy ya G azzara, C am ryn M a n h e im , A rth u r
amna (perdeye hem yansyan hem yansmayan haline) yneltilen bir sulama ol J. Nascarella, M o lly Shannon

duu. Yava yava postmodern ve daha hastalkl bir W oody Allen'a dnmeye Cannes Film Festivali: Todd

balayan Solondz, bir ynetmen olarak, belki de abartl olan bu dnceyi iar Solondz (FIPRESCI d l )

edinmi. Kusurlu karakterlerinin tek boyutlulua savrulmasna izin vermemesi sa

yesinde, bunda bir noktaya kadar baarl da oluyor. MO
Kanada / ABD (Fox 2000, Geisler-
Roberdeau, Phoenix)
170dk, Renkli
Ynetmen: Terrence Malick
Yapmc: Robert Michael Geisler,
Grant Hill, John Roberdeau
Senaryo: Terrence Mallck
James Jones'un romanndan
Grnt Ynetmeni: John Toll
Mzik: Hans Zimmer
Oyuncular: Sean Penn, Adrien
Brody, James Cavlezel, Ben
Chaplin, George Clooney, John
Cusack, Woody Harrelson, Ellas
Koteas, Jared Leto, Dash Mihok,
Tim Blake Nelson, Nick Nolte, John
C. Reilly, Larry Romano, John
Savage,
Oscar adaylklar: Robert Michael
Geisler, John Roberdeau, Grant Hill
(film), Terrence Mallck (ynetmen),
Terrence Mallck (senaryo), John
Toll (grnt ynetmeni), Billy
Weber, Leslie Jones, Saar Klein
(kurgu), Hans Zimmer (mzik),
Andy Nelson, Anna Behlmer, Paul
Brincat (ses)
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Terrence Malick (Altn
Ay), John Toll (Onur dl)
THE THIN RED LINE (1998)
nce Krmz Hat
Terence Mallck, byk vgyle karlanan ve pek ok ynetmene esin kayna
olan Badlands (Kanl Toprak, 1973) ve Days o f Heaven'I (Cennet Gnleri, 1978)
ektikten sonra, sekin bir yer edinen hibir ynetmenin yapmad bir ey yapp z
brakmadan ortadan kayboldu. Ynetmenin cra bir yerde mnzevi hayat yaad
na ya da Teksas'ta doa yryleri yapp kular ncelediine ilikin dedikodular
yayld. Nereye kaybolmu olursa olsun, Mallck'in 1990'larn sonunda sinemaya
dnmesi de bir o kadar ani oldu. Yeni projesinin ayrntlar gizil tutuluyordu ve el
de edilebilen bilgiler fazla bir fikir vermiyordu. Yine de iki ey kesin olarak biliniyor
du: Film James Jones'un 2. Dnya Sava'yla lgili roman The Thin Red Line'dan
uyarlanmt ve nde gelen oyuncularla, umut vaat eden genlerden kurulu dev
bir kadroya sahipti.
iki dedikodu da doru kt ama film yine de birok kiiyi artmay baard.
zellikle Steven Spielberg'in 2. Dnya Sava konu alan dram Saving Private
Ryan'm (Er Ryan'i Kurtarmak, 1998) hemen ardndan gsterime girmesi, Malick'-
ln filminin entelektel ynn ne kard, iki film birbirinden ancak bu kadar fark
l olabilirdi; yol atklar tepkilerin kartl da bu farklln bir yansmasyd, izleyi
ciler, igdlere seslenen Er Ryan' Kurtarmak'tan derinden sarslm olarak, daha
felsefi ince Krmz H at'tansa kafalarn kayarak ktlar.
Ancak hangi filmin daha gl bir etki brakt tartmasz, ince Krmz Hat,
savan lgnln aka teorik, hatta teolojik bir bak asyla ele alyor. Sanki sa
van iki nsan grubu arasndaki atmadan te bir ey olduunu sylyor. Filmde
sava doaya, dolaysyla da tanrya yaplm bir saygszlk olarak gsteriliyor.
nce Krmz Hat, askerlerin, yaamn krlganlyla kendi davranlarnn perva
szln badatrmaya alan ortak bilincini kefe kyor. ekinmeden askerden
askere geen ve girdii zihindeki dnceleri sregiden bir konumann parala
r olarak sunan film, bunun dnda herhangi bir askeri ne karmyor.
Askerler evrelerini kuatan egzotik dnyann gzelliinin fazlasyla farknda:
Filmin banda, asker kaa W itt (Jim Caviezel) Gney Pa
sifik'te cennet gibi bir adadan alnp gtrlnceye kadar
yerliler arasnda sade ve masum bir yaam sryor. Malick
askerler ormanda gizlice ilerlerken bile kamerasn, evre
deki rengarenk doaya ya da devasa aalarn yapraklar
arasndan szlen a yneltmeden edemiyor. Sanki tan
r ve yaratt tm varlklar, dnyada gzel olan her eyi
yok eden bu tuhaf tr banda zliyor ve zgr iradenin
nelere kadir olduuna hayret ediyor.
Filmde Elias Koteas'n canlandrd duyarl yzba,
Nick Nolte'nin canlandrd akln terfiyle bozmu duygu-
suz albay ve Sean Penn'in oynad alayc avu gibi birka
karakter zellikle dikkat ekiyor. Bununla birlikte Mallck
hikayeyi eksiltili (eliptik) brakyor. Klasik anlamda ba so
nu olmayan filmde dramatik anlar ve soluk kesen sava
sahneleri eksik deil ama tm bunlar Malick'in hayatn an
lamn arayndan daha az derin olmayan bir meditasyonu
kesintiye uratyor yalnzca. JKI
ABD (Fox)
1 19dk, Renkli
Ynetmen: B obby Farrelly, Peter
Farrelly
Yapmc: Frank Beddor, M ichael
Steinberg, Bradley Thom as, Charles
B. W essler
Senaryo: Ed D ecter, John J.
Strauss, Peter Farrelly, Bobby
Farrelly
Grnt Ynetmeni: M a rk Irw in
Mzik: Jonathan Richm an
Oyuncular: C a m eron Diaz, M a tt
Dillon, Ben Stiller, Lee Evans, Chris
E lliott, Lin Shaye, Jeffrey T am bor,
M a rkie Post, K eith David, W . Earl
B row n, Sarah Silverm an, Khandi
A lexand er, M a m ie A le xe n b u rg ,
D anny M u rp h y, Richard Tyson
Fransa (CNC, Canal+, M o n te u rs,
Proclrep, Zele, Zlie, arte)
112dk, Renkli
D ili: Franszca
Ynetmen: Philippe G ran drieux
Yapmc: C a the rine Jacques
Senaryo: Sophie Fillires, Philippe
G randrieux, Pierre Flodgson
Grnt Ynetmeni: Sabine
Lancelin
Mzik: A lan Vega
Oyuncular: M a rc Barb, Elina
Lw ensohn , G raldine V o illat,
Coralie, M axim e M azzolini,
A lexand ra Nol, A n n ic k Lem onnier,
Sadlja Sada Sarcevic, Lea Civello,
A s trid Com bes, Sylvie G ran ato,
Tony Baillargeat, M a rc Berm an,
M a rtin e V andeville, A n to in e D ebilly
THERE'S SOMETHING ABOUT MARY (1998)
Ah Mary Vah Mary
Dumb & Dumber (Salak ile Avanak, 1994) ve Kingpin'in (1996) ynetmenle
ri Bobby ve Peter Farrelly, srekli daha iyiye gitmeleri sayesinde, haklarndaki eski
muhtemel olumsuz dnceleri deitirerek takdir topluyorlar. Ah M ary Vah
M ary'de kahkahalara boulmamak elde deil. Politik doruculukla dalga geen
tavrlarna karn, Farrelly kardelere zg irenlie dayal mizah sonuta iyi huy
lu. Film biraz batan savma grnse de ynetmenlerin Ed Decter ve John J.
Strauss'la birlii iinde yazdklar senaryo artc derecede iyi.
Srekli hakszla urayan kahramanmz Ted Stroehmann'n (Ben Stiller), lise
yi Rhode Island'da bitirdikten hemen sonra Miami'ye tanan, filme adn veren
kahraman Mary'ye (Cameron Dlaz) 13 yldr akln takm durumdadr.
Stroehmann'n Mary'yi takip etmesi iin tuttuu pheli dedektif (M att Dillon),
Mary'ye kendisi ak olur. Filmin alt-orta snf sevgisizliine kar yaklam yer yer
nl komedyen W.C. Fields'I artryor. Filmde olabileceklerin en ktsnn ba
a geldii gerekten ok komik baz sekanslar var: okul balosu randevusu, bir k
pekle mcadele ve mastrbasyon sahneleri gibi. Ayrca Caf Ballou'daki (1965)
ozanlar gibi tekrar tekrar ortaya kan iki mzisyen, Jonathan Richman'la davulcu
su da hayranlk uyandrc. JRos
SOMBRE (1998)
Sombre, 'karanlk' anlamna gelen adna yakr biimde ounlukla karanlk
bir perdeyle izleyicisinin filmin derinliklerini grmesini engelliyor. Film ahlaki adan
da'karanlk; bizi, izlemememiz gereken bir eyi izlemiiz duygusunun rahatszly
la ba baa brakyor. Philippe Grandrieux'nn 20 yl boyunca video filmler rettik
ten sonra ektii bu ilk sinema filmi, Fransa'nn eitli yerlerinde gen kadnlar l
dren yalnz bir adamn (Marc Barb) yksn anlatyor. Adam, vurdumduymaz
lna karn, film sresince izlediimiz bir dizi cinayet boyunca yakalanmyor. An
cak bir gn tant Claire (Hal Hartley filmlerinden tandmz Elina Lvvensohn)
kendisini, onunla sapkn bir likinin iine ekilmi buluyor.
Sombre, srf saldrganyla ekinmeden ibirlii yapan bir kadn konu almasy
la bile etkileyici bir film. Ama Grandrieux'nn tarz bizi alkn olduumuz yargla
rmzdan kuku duymaya yneltiyor. Filmin klostrofobik karanl, belirsiz devaml
l ve aklayc konumalarn azl, bizi tpk karakterler gibi, irade, arzu ve lme
isteinin egemen olduu bir dnyada kendi yolumuzu bulmak zorunda brakyor.
Grandrieux, Gaspar No gibi medyatik adalarnn yannda daha az kabul gren
bir ynetmen. Ancak Fransz sinemasndaki en srad ve dn vermeyen yeni da
marlardan birini temsil ediyor. JRom
RINGU (1998) Japonya (K ado kaw a Shoten,
Halka O m eg a)
96 d k , SB / Renkli

Halka'nin k noktas, yanltc derecede basit: Ortalkta lanetli bir kaset do Dili: Japonca
layor ve bu kaseti zleyen herkes yedi gn sonra lyor.
Ynetmen: H ideo Nakata
Yapmc: Shinya Kaw ai, T akenori
ehir efsaneleriyle ilgili bir aratrma yapan televizyon muhabiri Reiko Asaka-
Sento, Takashige Ichise
wa (Nanako Matsushima) yeeninin de bu kasetin kurbanlarndan biri olduunu
Senaryo: H iroshi Takahashi
fark edince kaseti bulmaya karar verir. Kaseti izlediinde, tuhaf ve gizemli grn Kji Suzuki'nin Ringu isimli
tler lanetin gerek olduuna nanmasn salar. Reiko, yalnz yaayan eski kocas romanndan
Ryuji Takayama'dan (Hlroyuki Sanada) yardm ister. Grntlerin srrn zp la Grnt Ynetmeni: Junichiro
Hayashi
neti ortadan kaldrmann bir yolunu bulmak iin nlerinde yedi gn vardr; stelik
Mzik: Kenji Kaw ai
drt yandaki oullar da kaseti izlemitir.
Oyuncular: N a nako M atsushim a,
Ynetmen Hldeo Nakata, Reiko'yla Ryuji kasetteki grntlerin gizemini z M ik i N akatani, H iroyuki Sanada,
meye alrken, srekli artan bir rahatszlk duygusu yaratmay baaryor. kilinin Y u k o Takeuchi, H ito m i ato, Yoichi
aratrmalarnn sonucunda, ortaya olaanst psiik glere sahip bir kzn l N u m ata, Y u taka M atsu shige ,
Katsum i M u ra m a ts u , Rikiya O taka,
mne dair, kkeni on yllar ncesine dayanan bir trajedi kar. Nakata, yaayanla
M asako, Daisuke Ban, Kiyoshi
rn zerinde saldrmaya her an hazr bir biimde gezinen huzura ermemi lnn Risho, Y u ure i Y a nagi, Y k o
varln hissettirmek iin ucuz korku efektleri yerine seslerden ve atmosferden ya shim a, K iriko Shim izu

rarlanyor.
Halka, 1990'larn sonundaki ruh halini zl bir biimde saptamay baaryor:
yaygn bir belirsizlik duygusu; ekirdek ailenin blnmesinden duyulan endie; tek
nolojinin, altst edilen yaamlarmza akl sr ermez, tehlikeli sonular douracak
ekilde nfuz etmi olmas; sonsuz, kanlmaz bir lm kalm dngsnn iine
kstrlmlk duygusu; ve byle devam etmekten baka aremizin olmay.
Sinemada trlerin poplaritesi dngler halinde kendini gsterir. Belirli bir
tr, toplumun genelinin dertlerini ve tasalarn aktardnda nem kazanyor. Hal
ka, 1990'larn sonunda korku trn tek bana hayata dndrrken Asya'da ve
daha sonra ABD'de ekilen onlarca korku filmini, dorudan ya da dolayl olarak et
kilemenin yan sra iki devam filminin, olaylarn ncesinin anlatld bir n filmin,
Kore'deki bir yeniden evrimin ve Hollywood'da, Gore Verbinski'nin ynettii faz
la pimi ama giede byk baar elde eden baka bir yeniden evrimin yolunu
at. AT

ngilizce ad: The Ring

Britanya / Fransa / Japonya
(BS Asahi, Sac, Eisei G ekijo,
Im agica, K a dokaw a Shoten,
Canal+, O shim a, RPC, Shochiku)
10Odk, Renkli
Dili: Japonca
Ynetmen: Naglsa Oshim a
Yapmc: S h igehlro N a kagaw a,
Eiko O shim a, K azuo Shim izu
Senaryo: Naglsa O shim a
Ryotaro Shiba'nm Maegami No
Sozaburo ve Sanjogavvara Ranjin
isimli romanlar ile Shinsengumi
Keppuroku isimli TV dizisinden
Grnt Ynetmeni: T oyo m lchi
K u nta
Mzik: Ryulchl S a kam o to
Oyuncular: Takeshi K ita no,
M atsu da, Shlnjl Takeda, T a d anobu
A sa no, Koji M a to b a , M asa
Tom m ies, M a sa t Ibu, U no Kanda,
K azuko Y oshlyukl, T o m o ro w o
Taguchl, Y o lchi Sal, Jiro Sakagam i,
Zakoba Katsura, Kei ato
ngilizce ad: Taboo
ABD (G ho ulardl, N e w n e )
188 dk, Renkli
Ynetmen: Paul Thom as
A n d e rso n
Yapmc: Paul Tho m as A n derson,
Joanne Sellar
Senaryo: Paul Thom as A n d e rso n
Grnt Ynetmeni: R obert
E lsw it
Mzik: Jon Brlon
Oyuncular: John C. Reilly, Tom
Cruise, Jullanne M o o re , Philip Baker
Hall, Jerem y Blackm an, Philip
S eym our H o ffm a n , W illia m H.
M acy, M elora W alters, Jason
Robards, M elinda D illon, M ichael
B ow en, Ricky Jay, Felicity H u ffm a n ,
A p ril Grace, Pat Healy
Oscar adaylklar: Paul Thom as
A n d e rso n (senaryo), Tom Cruise
(yardm c erkek oyun cu), A im e e
M a n n (film arks).
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Paul Thom as A n derson
(A ltn Ay)
GOHATTO (1999)
Tabu
1960'larn Japon (ve dnya) Yeni Dalga'snn nde gelen ynetmenlerinden
Nagisa Oshima, 14 yl aradan sonra sinemaya dnd. Ynetmenin maymunla ya
anan bir ak komedisi olan bir nceki filmi Max, mon amour, Cannes Film Festi
valinde yerden yere vurulmutu. Tabu'yla Oshima, ciddi salk sorunlaryla bou
masna karn, en kiisel lerinden birine mza atmay baarm. Ynetmenin son
filmi olaca neredeyse kesin olan Tabu, byk ustalarn hayatlarnn son dnemin
de ektikleri filmlere zg o sonbahar tadn tayor. Film bir yandan Oshlma'nn
nceki filmlerindeki stil ve temalarn damtlm bir rneiyken, bir yandan da ba
ka ynetmenlerin yaratabilecei olas bir sinema nerisi niteliinde.
1865'te bir milis, samuray savas olarak eitecei genleri semektedir, im
renilen samuray rol iin ekien Tashiro'yla (Tadanobu Asano) rakibi cazibeli Ka
no (Ryuhel Matsuda) arasnda gl bir ekim balar, ikisinin arasndaki ekim, di
Ryuhel
er milisleri de etkiler ve uzun zamandr bastrlan gerlllmlerin ve arzularn su yz
ne kmasna yol aar. Fazlasyla teatral bir mizansen kullanan Oshima, filmde ya
pay olduu kadar kat bir dnyann arpc bir resmini iziyor. Yaptlarnda hep ol
duu gibi, ham bedensel arzunun ortaya k, karakterleri hayal bile edemeyecek
leri davranlara itiyor. RP
MAGNOLIA (1999)
Manolya
'Hayat yolunda ilerlerken, iyi olmaya almalyz.' Senarist ve ynetmen Paul
Thomas Anderson, bir ailenin ihanetler, srlar, yrek szlar ve hayal krklklarn
eren kapsaml yksn anlatrken, kadn dman, adi televizyon ovmeni (Torn
Cruise); yalnz bir dahi ocuk (Jeremy Blackman); insanla nanc kalmam, lm
deindeki bir ihtiyar (Jason Robards) ve onunla paras iin evlenmi kars
(Julianne Moore); alkolik, uyuturucu bamls bir gen kadn (Melora Walters); l
mek zere olan popler bir yarma program sunucusu (Philip Baker Hail); ve be
ceriksiz, yalnz, iyi kalpli bir polis (John C. Reilly) arasnda mekik dokuyor. Epik bir
yapya sahip olan filmi bu karakterler arasndaki balantlar, yollarn kesitiren
rastlantlar ve kaderin cilveleri srklyor.
incile gndermelerle ve antrmalarla dolu bir film olan Manolya, hayatn an
lam, ktln doas ve insan ilikilerinin koullar gibi derin konularla urat
n gizlemiyor. Bu ar iddial filmin bu kadar baarl olmasnn en byk nedeni,
Anderson'n bu temalar ele alrken, yaral karakterlerin i dnyalarndaki kk ay
rntlara odaklanabilmesi. Gkten kurbaalar yayor, radyoda popler ark
'Dreams' alarken bir otomobil bir dkkann vitrinine arpyor, insanlar birbirinden
ayr dyor. Tm bunlar olurken, Anderson kanad krk karakterlerine srekli em-
patlyle yaklayor, ktlerin insancl yanlarn gstermekle birlikte hakszla ura
yanlarla yanl anlalanlarn tarafn tuttuunu aka belli ediyor. Film, fke ve
acyla dolup taarak srekli umuda ve 'kurtulua' doru sendeleyerek ilerliyor. EH
 Fransa (La Sept-Arte, SM, Tanais)
9 2 d k , Renkli
Clarie Denis dnyann en cesur, en yetenekli ynetmenlerinden biri ve Beau Dili: Franszca
Travail da (Gzel i) byk olaslkla onun bayapt. Herman Melville'in klasik ro Ynetmen: Claire Denis
man Billy Budd'a dayanan film, her rk ve milletten askerin Fransz Lejyonu'nda di Yapmc: Patrick G ra n d p e rre t
siplinli bir eitimden getii Afrika'nn ku umaz kervan gemez bir yresinde ge Senaryo: Claire Denis, Jean-Pol
Fargeau
iyor. Usuz bucaksz kumu, dalgal mavi birg o n altndaki eri br talaryla
Herman Melville'in Billy Budd,
ssz l, eitimden geen, uygun adm yryen, ykanan ve duvar ren erkeklerin Sailor isimli yksnden
ritellerlni airane bir bakla betimleyen Denls'ye soluk kesen bir tuval salyor. Grnt Ynetmeni: A g ns
Ynetmenin zenle kurduu sahnelerde, gndelik yaamn rutinleri byl bir bi G odard

imde dzenlenmi danslara dnyor. Ancak bir yandan erkeklie ve erkek g Mzik: Charles H enri de Pierrefeu,
Eran Zur
zelliine adanm bu iir ilerlerken, subay Galoup'un (Denys Lavant) astlarndan bi
Oyuncular: Denis Lavant, M ichel
ri olan Sentaine'e (Grgoire Colin) duyduu kskanlk, trajik bir sonu hazrlar.
Subor, G rg oire Colin, Richard
yky Galoup'un d sesi anlatyor. Denis, askerlik deneyiminin homoerotik C o urce t, Nicolas Duvauchelle,
boyutunu gzmze sokmuyor ama aka ilemekten de kanmyor. Bu da se A d ia to u M assudi, M ickal Ravovski,
Dan H e rzbe rg, G iuseppe M o lin o ,
venlerin de sevmeyenlerin de kabul ettii zere, filmin bir gay sinemas rneine
G ia n fra n c o P oddighe, M a rc Veh,
dnmesini engelliyor. Derdi ok daha kapsaml olan Denis, eski Avrupa smr T ho ng Duy N guyen, Jean-Yves
gelerinde siyahlarla beyazlarn ilikisini sorguluyor ve askerlerin kasabaya gidip yer V ivet, B e rna rdo M o n te t, D im itri
li kadnlarn arasna kart sahnelerde, ksa ama gl darbelerle, toplumsal cin Tsiapkinis

siyetle rk politikalar arasndaki balantya deiniyor. Ancak film srarla bu konular Uluslararas Berlin Film
Festivali: Claire Denis ( zel dl)
da batan sona tarafsz kalyor. En nemlisi, Denis uzun planlarla ve ok az konu
mayla ncelii perdeyi kaplayan byleyici grsellie vererek, ritellerin ve tekra
rn gzelliini yakalyor. Bir de tekdzeliin cesareti krma gcn; ki askeri talim
ler, fiziksel kondisyonu artrma amacyla olduu kadar bu nedenle de yaplr asln
da.
Saf gzellik asndan bakldnda, Beau Travail' n her karesi ok baarl, id
man yapan erkekler ya da Denls'nin ho bir rastlantyla yakalad hareket eden bir
trenin camndan yansyan gne n ya da filmin sonunda, itibarn yitiren subayn
dnen disko topunun altnda dans etmesi. Denis renk kullanm, aydnlatma ve
kompozisyon konusundaki esiz yeteneiyle, yklerini diyaloglar ve olay rgs
yerine grntlerle anlatma eiliminde. EH
ABD (Blair Witch, Haxan)
86dk, SB/Renkli
Ynetmen: Daniel Myrick,
Eduardo Snchez
Yapmc: Cowie, Gregg Hale
Senaryo: Daniel Myrick, Eduardo
Snchez
Grnt Ynetmeni: Neal
Fredericks
Mzik: Tony Cora
Oyuncular: Heather Donahue,
Joshua Leonard, Michael C.
Williams, Bob Griffin, Jim King,
Sandra Snchez, Ed Swanson,
Patricia DeCou, Mark Mason, Jackie
Hallex
Cannes Film Festivali: Daniel
Myrick, Eduardo Snchez (film)
THE BLAIR WITCH PROJECT (1999)
Blair Cads
'1994 ylnn Ekim aynda, sinema rencisi Maryland'da Burkittsville yakn
larndaki ormanda belgesel ekerken kayboldu... Bir yl sonra yaptklar ekimler
bulundu.' Daniel Myrick ve Eduardo Snchez'in hap kadar bteyle ektii korku
'mockumentary's (szde belgesel) Blair Cads byle balyor. Film yepyeni bir ta
ntm kampanyas yaratt ve kulaktan kulaa yaylan nyle yalnzca ABD'de 140
milyon dolarn zerinde haslat yapt. Bu da filmi tm zamanlarn en krl bamsz
filmlerinden biri haline getirdi.
Hrsl ynetmen Heather'n nderliinde, yukarda bahsi geen 'sinema
rencisi' yerel bir efsane olan 'Blair Cads' zerine yapacaklar belgesel iin ekim
yapmak zere, Maryland'n eski ad Blair olan Burkittsville kasabasna gider. Riva
yete gre yaknlardaki Black Hills orman 18. yzyldan beri pek ok eytani cina
yetten sorumlu olan bu gizemli varln laneti altndadr. l, yre halkyla yaptk
lar birka rportajdan sonra ek grntler ekmek iin ormana girer. Kamp yap
ma konusunda deneyimli olmadklar iin ksa srede yollarn kaybederler ve ba
langtaki en akrak havalar yerini, korku, sulama, umutsuzluk ve panik karm
bir duyguya brakr. Bu da yetmiyormu gibi, adrlarnn nne zenle yerletiril
mi ta ynlar ve aalardan sarkan tahta heykelcikler gibi uursuz iaretler be
lirmeye balar. Sonra Josh sessizce yok olur. Filmin dehet verici finalinde, Micha
el ve Heather'n karsna metruk bir virane kar. Josh' bulmak umuduyla ieri gi
rerler ama karlarna bir kabus kar. Kamerasnn vizrnden Heather'n grdk
lerini grrz: nce karanlk, ykntlar ve duvarlarda ocuklarn el izleri, sonra da
birisi ya da bir ey onu baylttktan sonra bo tavann kayt (ve filmin kendisi) bite
ne kadar sren grnts.
Filmin yer yer dk temposuna ve el kamerasyla ekilmi ba dndrc g
rntlere dayanmasna ynelik eletirilere karn, Blalr Cads belgesel tekniklerini
kullanarak izleyicisine korku alamay fazlasyla baaryor. Myrick ve Snchez'in
benzersiz yapm yntemi de bir efsane haline gelmi durumda: Oyuncular sekiz
gn sekiz gece sren ekimlerin tamamn bizzat gerekletirmekle kalmayp mal
zemelerini de kendileri tamlar. Repliklerin neredeyse tamam doalamaym.
Ynetmenler her gn birka kere, her oyuncunun yalnzca kendisinin
H H H | grecei notlar yazm. Myrick ve Snchez bu dzeyde bir gereklik
' yakalayarak, Wes Craven'n The Last House on the Left'i (1972) ve
| Tobe Hooper'm The Texas Chain Saw Massacre (Teksas Kasab,
1974) gibi 'mockumentary' olmaya alan daha eski filmleri bir adm
teye tayor.
Karanlktan, bilinmeyenden ve tuhaf seslerden duyduumuz te
mel korkular smren Blair Cads, youn duygusal tepkiler yaratma
y baaran bir film. En korkun anlarn bazlarnda, karanlktan, bo bir
perdeden baka bir ey grmyoruz; nk hayal gcmz en kar
mak efektlerin ve makyajn yaratabileceinden ok daha fazla korku
yaratyor. Filmi gerekletirenlerin, grmezden gelinen bu basit gere
in farknda Olmalar, tamamen onlarn yararna olmu. SJS
*
THREE K IN G S (1999) ABD (Atlas, C oast Ridge, Junger
Kral W itt, V illage Roadshow , W a rn e r
Bros.)
1 14dk, Tech nicolor
Kral, zamannn son moda aralarn (hzl kurgu, ba dndrc kamera
Dili: ngilizce / Arapa
hareketleri, perdeden taan renk cmb), modas gemi deilse de eski tip di
Ynetmen: David 0 . Russell
yebileceimiz bir sol politikayla harmanlayan sava kart bir 'binyl sonu' filmi.
Yapmc: Paul Junger W itt,
Senarist ve ynetmen Davld O. Russell, ilk Krfez Sava'n (1991), savan al Edw ard M c D onn ell
tnda yatan politik ve kltrel tuzaklarn ine ekildike, cehaletleri, agzllkle Senaryo: John Ridley, David O.
ri ve saflklar silinip giden, dmanlarnn nsan olduunun farkna varmak ve ken Russell

di lkeleriyle ordularnn gerek yzn grmek zorunda kalan Amerikan aske Grnt Ynetmeni: N e w to n
Thom as Sigel
rinin bak asndan anlatyor. Bu srada seyirci, 1. Krfez Sava'nn, medyann
Mzik: C arter Burw ell
(zellikle Amerikan medyasnn) bahsetmedii ve hibir zaman da bahsetmeyece
Oyuncular: G eorge C looney,
i yzne maruz braklyor: szgelimi masum nsanlarn lmesi, yksek rtbeli su M a rk W a h lb e rg , Ice Cube, Spike
baylarn yozlam tavrlar, szde tarafsz medyann gerekleri arptmak konusun Jonze, C liff Curtis, N ora Dunn,
daki ibirlii. ok heyecanl bir senaryoyla, aman vermeyen hzl bir tempoyla, gz Jamie Kennedy, Said T ag hm a oui,
M y k e lti W illiam so n, H o lt
kamatran grnt ve dekorlarla, barollerdeki George Clooney, Mark Wahlberg
M cC allany, Judy G reer, C h risto p h e r
ve Ice Cube'un ekonomik oyunculuklaryla aktarlan meseleler, bir hayli sert ve yo Lohr, Jon S klaroff, Liz Stauber,
un. Farkl tr ve tarzlara hokkabazca geiler yapan film, ksmen sava, ksmen M arsha Horan

soygun filmi; ayrca btnyle sava kart bir manifesto. Btn bunlar birbirine
pamuk ipliiyle bal ama film hibir yerde tkezlemiyor. EH

ROSETTA (1999) Fransa / Belika (ARP Slection,

CNC, Cen. de Cin. e t de
Belikal ynetmen kardeler Jean-Pierre ve Luc Dardenne'ln 1999'da Can- l'A u d io visu e l de la C om m .
Franaise de Belgique, Laterne,
nes'da Altn Palmiye kazanan filmi, Hollywood'un patlamalarla ve zel efektlerle
W a llo n e , Canal+, Fleuve, O c to b e r,
bezeli fantezilerini bile geride brakacak kadar sarsc bir sinema deneyimi olduu RTBF) 95 d k , Renkli
nu daha ilk saniyelerinde belli ediyor. Rosetta, filme adn veren 18 yandaki kah Dili: Franszca
ramann, dzenli bir i bulmak iin aresizce abalamasn anlatyor. Kayda deer Ynetmen: Jean-Pierre Dardenne,
Luc D ardenne
bir am atr oyuncu olan Emilie Dequenne'in canlandrd Rosetta, bir karavanda
Yapmc: Jean-Pierre D a rdenne,
alkolik annesiyle birlikte yaayan, mide sanclar eken bir kz. Kendisine ilgi duyan Luc D a rdenne, Lau ren t Ptin,
bir adamn da alt bir w affle satcsnda almak stiyor. Bu kadar kulaa, en M ichle Ptin

gaddarndan bir yeni gerekilik gibi gelebilir ama Dardenne'ler yky duygusal Senaryo: Jean-Pierre Dardenne,
Luc D ardenne
lktan ylesine uzak, o kadar fiziksel bir boyutta tutuyorlar ki film i daha nceki her
Grnt Ynetmeni: A lain
hangi bir akmla karlatrmak hakszlk olur. M arco en
insan Rosetta'y, anlam zerine dnmeye frsat bulamadan damarlarnda Mzik: Jean-Pierre Cocco
hissediyor. Bu da Dardenne kardelerin, ada dnyann dolaysz deneyimini, so Oyuncular: Emilie Dequenne,
luk kesen bir lunapark deneyimine dntrmek istediklerini dndryor. Bu fil Fabrizio Rongione, A n n e Yernaux,
O livier G o u rm e t, Bernard M arb a ix
min yannda, dier tm filmlerin 'gerekilii', hayatn gereklerinden ciddiye aln
Cannes Film Festivali Jean-
mayacak trden bir ka gibi kalyor. Psikolojik derinlikten kesinlikle yoksun olma Pierre Dardenne, Luc D ardenne
yan film Belika'da ylesine etkili oldu ki ocuk iilerle lgili olarak Kasm 1999'da (A ltn Palmiye), Emilie D equenne
(en iyi kadn oy u n c u ), L 'H u m a n it
kan bir yasa 'Rosetta Projesi' olarak anlyor. JRos
film in d e rol alan Severine Caneele
ile b irlik te
Ispanya / Fransa (El Deseo,
France 2, Renn, Va Digital)
101 dk, Eastmancolor
Dili: spanyolca / Katalanca/
ngilizce
Ynetmen: Pedro Almodovar
Yapmc: Agustn Almodovar,
Michel Ruben
Senaryo: Pedro Almodovar
Grnt Ynetmeni: Affonso
Beato
Mzik: Alberto Iglesias
Oyuncular: Cecilia Roth, Marisa
Paredes, Candela Pea, Antonia
San Juan, Penlope Cruz, Rosa
Mara Sarda, Fernando Fernn
Gmez, Fernando Guillen, Toni
Cant, Eloy Azorn, Carlos Lozano,
Manuel Morn, Jos Luis Torrijo,
Juan Jos Otegui, Carmen Balagu
Oscar: ispanya (yabanc film)
Cannes Film Festivali: Pedro
Almodovar (ynetmen), (Altn
Palmiye adayl)
ngilizce ad: Ali About M y Mother
TODO SOBRE MI MADRE (1 9 9 9 )
Annem Hakknda Her ey
Pedro Almodvar'n 1999da yapt film , bekar annesi Manuela'ya (Cecilia
Roth) ok dkn, yakkl bir ocuk olan Estebn'la (Eloy Azarin) alyor. Balar
da zleyici, Truman Capote'ye ve Tennessee VVIIliams'a yaplan kurnaz gnderme
lerle, otobiyografik olduunu ok da gizlemeyen bir gay filmi izleyecei hissine ka
plyor. Bir bakma izliyor da; nk Esteban 17. ya gnnde lse ve odaa Manu-
ela yerlese de tm Almodvar filmleri gibi Annem Hakknda Her ey de kadn
kimliini, sinir krizinin eiinde olup zerine titreyen kadnlarn arasnda bym
ecinsel bir erkein utanmaz, sevgi dolu bak zerinden kuruyor. Olunun lm
zerine acdan deliye dnen Manuela, Barcelona'ya gider ve kendini AIDS' ve ha
mile bir rahibeye (Hollyvvood'da kapak kz olmak zere feda ettii Ispanya'daki
harika rollerinden birindeki seksi Penelope Cruz), ona srekli karan kavgac,
transseksel bir fahieye (Antonia San Juan) ve Blanche Dubois'y sahnenin dn
da da canlandran lezbiyen bir aktrise (grkemli Marisa Paredes) annelik yaparken
bulur. zenle kurulup baarl biimde katmanlandrlm olay rgs, kendi g
sleri olan ya da olmayan birka kaln sesli kadn ak sak konumak, mek,
alamak ve birbirlerine destek olmak zere bir arada grmek iin bir bahane yal
nzca.
Almodvar filmlerinde bir kadnn alamas sarsc, boucu ve aristokratik bir
olaydr. Yine de, sarayn soytars rolne brnen Almodvar, toplumsal eitsizlie
en ateli biimde kar kanlardan biri. Bir. rahibe debilir; bir fahie ykselebilir.
ikisi de kaderlerine svp saysalar da ektikleri aclarda krgnlk ya da fke olmaz.
Renk kullanm eitliki ve pln bile kendine zg bir gzellii var: Barcelona-
'da bir kpr altnda gece vakti fahie arayanlarn otomobillerini aydnlatan ay-
nn gzelliiyle, kentin projektrlerle aydnlatlm eski binalarnn gzellii birbi
rine denk.
Annem Hakknda Her ey'in sonlarna doru tiyatro sahnesine kan fahie,
dehete den burjuva seyircilere geirdii ameliyatlara dkt paralar bir bir sa
yar ve onlar gerek olmann bedeli zerine doalama syleviyle akna evirir.
'Dlediiniz eylere ne kadar benzerseniz o kadar kendiniz olursunuz,' der. Almo-
dvar'a gre insanlk doann nemini fazla abartr. Yalan sylemek dahil her tr
l oyunculuk bizi zgrletirip en iyi ve en kt ynlerimizin yzeye kmasna izin
verir. Bu unutulmaz sahne, ynetmenin yapt tm filmlerin altnda yatan coku
lu ve insancl hayat grn zetliyor. Annem Hakknda Her ey, ynetmenin di
er filmleri gibi iten ve cokulu sahnelere sahip olmakla birlikte, 1995 yapm La
Flor de mi secreto'yla (Srrmn iei) balayp 2003'te Hable con f//a yla (Konu
Onunla) srecek, daha sessiz, hznl ve derinlikli tonu da srdrr. Film biter
ken, insann akln bandan alan bu kadnlar kumpanyas, Almodvar'n esnek
kadnlk tanmnn yan sra huzur veren ruhunun da etkisiyle oluan yeni birliktelik
lere yelken aar. Bu da bize anatomi bir yazg olmasa da yabanc kadnlarn gs
terdii efkatin azmsanamayacak olduunu gsterir. Pek ok stdyonun 'kadn
film i'nden anlad zrvalar gz nnde bulundurursak, Almodvar ve Todd Hay-
nes gibi ecinsel ynetmenlerin hiperironik amzda gl kadn karakterlerin ve
hakiki melodramlarn son kalesi olduunu syleyebiliriz. ET
Fransa / talya / Portekiz (Blu
CNC, France 2, Gemini, Canal+,
Lendemain, Madragoa)
169dk, Renkli
Dili: Franszca
Ynetmen: Raoul Ruiz
Yapmc: Paulo Branco
Senaryo: Raoul Ruiz
Marcel Proust'un romanndan
Grnt Ynetmeni: Ricardo
Aronovich
Mzik: Jorge Arriagada
Oyuncular: Catherine Deneuve,
Emmanuelle Bart, Vincent Perez,
John Malkovich, Pascal Greggory,
Marcello Mazzarella, Marie-France
Pisier, Chiara Mastroianni, Arielle
Dombasle, Edith Scob, Elsa
Zylberstein, Christian Vadim,
Dominique Labourier, Philippe
Morier-Genoud, Melvil Poupaud
Cannes Film Festivali: Raoul Ruiz
(Altn Palmiye adayl)
ngilizce ad: Time Regained
ABD (Art Llnson, Fox 2000,
Regency, Taurus)
139dk, Renkli
Ynetmen: David Fincher
Yapmc: Ross Grayson Bell, Cen
Chaffin, Art Llnson
Senaryo: Jim Uhls
Chuck Palahniukun romanndan
Grnt Ynetmeni: Jeff
Cronenweth
Mzik: Dust Brothers
Oyuncular: Edward Norton, Brad
Pitt, Helena Bonham Carter, Meat
Loaf, Zach Grenier, Richmond
Arquette, David Andrews, George
Maguire, Eugenie Bondurant,
Christina Cabot, Sydney Colston,
Rachel Singer, Christie
Cronenweth, Tim De Zarn, Ezra
Buzzington
Oscar adaylklar: Ren Klyce,
Richard Hymns (zel ses efektleri)
LE TEMPS RETROUV (1999)
Yeniden Bulunan Zaman
Dnyann en inat ve en verimli ynetmenlerinden biri olan ilili srgn Raul
Ruiz, 1970'lerde bir Fransz avangardistl olarak kendini batan yaratp gemiin
zerine snger ekti. Ruiz'in filmlerinin ou ancak ok dar bir kesime ulamaya
mahkumdu: ynetmen yine de 1990'larn sonlarna doru beklenmedik bir kla,
ounlukla 'yeni gerekstc' bakn sulandrmadan sanat sinemalarnn ana da
tm ana girmeyi baard. Ne hikmetse, Ruiz'in bu geiini talandran ve Fransa
'da ok byk bir gie baars yakalayan film, beyazperdeye aktarlmas olanaksz
grnen bir Marcel Proust uyarlamasyd. Daha da ilginci, Kayp Zamann izinde'nin
son cildinden uyarlanm olmasyd.
Ruiz'in serbest armlara dayanan tarz bizi Proust'unkinden bile daha do
lambal bir zaman ve bellek yaps boyunca gezdirir: ocuk Marcelin ryalarndan
tutun da, Proust metninin ierdii zdnmsel unsurlarn Ruiz sinemasna has z-
dnmselliln szgecinden getii daha ele avuca smaz pasajlara dek.
izleyicinin bir dnem filminden bekleyebilecei her eit grsel zenginlie sa
hip Yeniden Bulunan Zaman, Ruiz'in bu film trnn kuyusunu kazmak yerine ke
fe kt bir film. Burada Luchino Visconti'ye de bir sayg duruu sz konusu.
Proust'un alg ve bellek zerine yorumlar konusunda ynetmenin benimsedii ba
k as, sekin bir oyuncu kadrosundan da byk destek alyor ve Catherine Dene-
uve, Emmanuelle Bart ve ar mklpesent Baron de Charlus rolndeki John Mal
kovich, Proust'un salon dnyasnn parlayan yldzlarna dnyor. JRom
FIGHT CLUB (1999)
Dv Kulb
'Dv Kulb1nn lk kural. Dv Kulb'nden bahsetmemektlr. Dv Ku-
lb'nn kinci kural, Dv Kulb'nden bahsetmemektlr.' David Fincher'n,
Chuck Palahniuk'un romanna dayanan ve erkek dnyasnn snrlarn izen filmi,
1999'un en heyecan verici, en fkeli ama ayn zamanda en zeki sinemasal fante
zisi. Olaanst popler olan Dv Kulub, grsel adan unutulmaz olduu ka
dar ahlaki ynden dndrc bir film.
Edward Norton'n canlandrd yumuak bal anlatc, ofis yaamnn bolu
undan bunalmtr ve srf bir eyler hissedebilmek in dayanma gruplarnn top
lantlarna gitmeye balar. Bu toplantlardan birinde tant Marla'nn (Helena
Bonham Carter) ekimine kaplr, sonra da tehlikeli derecede lgn Tyler Durden'la
(Brad Pltt) taklmaya balar. Tyler onu, dvmeyi renirse daha iyi bir yaam s
receine ikna eder. Ksa sre sonra bu ikilinin sokak kavgas maskaralklar baka
larnn da ilgisini eker. Bu adamlar, sradan yaamlarnda bulamadklar bir tr kir
il, saldrgan bir haysiyeti Dv Kulb'nde bulur ve kulp zamanla hakiki bir ter
rist hcresine dnr.
arpc kamera hareketleri ve zel efektleriyle Dv Kulb roket hzyla iler
leyen, heyecan verici ve kkrtc dzeyde huzur karc bir film, Meat Loaf'un can
landrd ar bym meme bezlerine sahip kanser hastas benzeri ok tuhaf
eyler bile gayet normal gibi gsteriliyor. Sondaki byk srprize dikkat. KK
BEING JOHN MALKOVICH (1999)
ABD (G ram ercy, P ropaganda,
John Malkovich Olmak Single Cell)
1 12dk, Tech nicolor

Daha nceki ileri arasnda Fatboy Slim'in 'W eapon O f Choice'u ve Beastie Ynetmen: Spike Jonze
Boys'un 'Sabotage' da yer alan saygn reklam ve klip ynetmeni Spike Jonze, fil Yapmc: Steve G olin, V in c e n t
Landay, Sandy Stem , M ichae l Stipe
me ekilip ekilebilecek en tuhaf fikirlerden birini (senarist Charlie Kaufman'n zih
Senaryo: Charlie K a ufm an
ninin rn), yakn sinema tarihinin en yaratc Hollywood yapmlarndan birine
Grnt Ynetmeni: Lance
dntrmeyi baarm. A co rd
Craig Schvvartz (John Cusack) karanlk (ve ocuklar asndan epey travmatik) Mzik: C a rter Burw ell
sokak gsterileriyle kt kanaat geinen derbeder bir kukla ustasdr. st ba d Oyuncular: John Cusack,
klen kars Lotte (tannmaz haldeki Cameron Diaz) ellerindeki az buuk paray da C a m eron Diaz, Ned Bellamy, Eric
W e in s te in , M adiso n Lane, O ctavia
evlerinde yetitirdikleri envai eit hayvanlar beslemek iin harcar. Craig ek gelir
Spencer, M a ry Kay Place, O rson
iin, Manhattan'da byk bir i merkezinin yedi buukuncu katndaki tuhaf bir ir Bean, C a the rine Keener, K.K.
kette dosya memuru olarak almaya balar. Bir ofisin nasl olup da yedinci ve se Dodds, Reginald C. Hayes, Byrne
kizinci katlar arasnda yer alabildii, bal bana bir film konusu olsa da John Mal Piven, Judith W etzell, John
M alkovich, Kevin C arroll
kovich Olmak'ta akl almaz olaylar balatan, Craig'in bir evrak dolabnn arkasn
Oscar adaylklar: Spike Jonze
da bulduu gizli bir kap olur. Bu kapnn ardndaki tnelden geen kii, dorudan
(y n e tm e n ), Charlie K a ufm an
oyuncu John Malkovich'in (filmde kendini oynuyor) beyninin iine girmektedir. (senaryo), C a the rine Keener
Craig bu kapdan geip 15 dakikalna John Malkovich'in yapt eyleri tecrbe (yardm c kadn oyun cu)
eder ve sonra aniden New Jersey otoyolunun kenarna frlatlverir.
Kaufman bu srad fikri, Craig'in srrn i arkada Maxine'le (Catherine
Keener) paylamasyla balayan karmak bir olaylar zinciri evresinde zekice geli
tiriyor ve Maxine, bu lgn yolculuu bizzat denemeleri iin insanlardan para kes
me fikrine Craig'i de ikna ediyor. Spike Jonze bu zeki, sarsc, karanlk ve komik
masal anlatrken, izleyiciyi her dnemete artyor. Cusack ve Diaz bata-olmak
zere, aykr bakn perdeye tayan baarl bir oyuncu kadrosundan da byk
destek alyor.
Tabii ki John Malkovich Olmak, filme adn veren John Malkovich'in, zellikle
kapy bizzat deneyip kendi tuhaf dnyasna girdii, saysz Bay Malkovich'le dolu
restoran sahnesinde kendi imajnn parodisini yapan dahiyane oyunculuu olma
dan hibir biimde amacna ulamazd. nsana apka karttran, tek kelimeyle
muhteem bir film. JB
ABD (DreamWorks SKG,
Jinks/Cohen)
122dk, Renkli
Ynetmen: Sam Mendes
Yapmc: Bruce Cohen, Dan Jinks
Senaryo: Alan Ball
Grnt Ynetmeni: Conrad L
Hail
Mzik: Thomas Newman
Oyuncular: Kevin Spacey, Annette
Bening, Thora Birch, Wes Bentley,
Mena Svari, Peter Gallagher,
Allison Janney, Chris Cooper, Scott
Bakula, Sam Robards, Barry Del
Sherman, Ara Celi, John Cho, Fort
Atkinson, Sue Casey
Oscar: Bruce Cohen, Dan Jinks
(film), Sam Mendes (ynetmen),
Alan Ball (senaryo), Kevin Spacey
(erkek oyuncu), Conrad L. Hall
(grnt ynetmeni)
Oscar Adaylklar: Annette
Bening (kadn oyuncu), Tariq
Anwar (kurgu), Thomas Newman
(mzik)
Iran / Fransa (MK2 Productions)
11 Sdk, Renkli
Dili: Farsa
Ynetmen: Abbas Kiarostami
Yapmc: Marin Karmitz, Abbas
Kiarostami
Senaryo: Abbas Kiarostami
Grnt Ynetmeni: Mahmoud
Kalari
Mzik: Peyman Yazdanian
Oyuncular: Behzad Dourani,
Noghre Asadi, Roushan Karam Elmi,
Bahman Ghobadi, Shahpour
Ghobadi, Reihan Heidari, Masood
Mansouri, Ali Reza Naderi, Frangis
Rahsepar, Masoameh Salimi, Farzad
Sohrabi, Lida Soltani
Venedik Film Festivali: Abbas
Kiarostami "CinemAvvenire" dl,
(film), (FIPRESCI dl), (Byk Jri ki dinginliiyle gzlemliyor. Filmde zaman hem mhendis iin hem de izleyici iin
zel dl), (Altn Aslan adayl)
ngilizce ad: The Wind Will Carry Us
AMERICAN BEAUTY (1999)
Amerikan Gzeli
1986 ylnda Blue Velvet (Mavi Kadife) perdenin aralndan modern zaman
larn banliy yaamna gizlice gz atmamz salarken, 13 yl sonra Amerikan G
zeli, perdeleri pencerelerden tamamen ekip kararak ieride olup bitenleri huzur
suz edici ve sarsc bir ekilde tm plaklyla gzler nne serdi.
Kamera, filmin banda Lester BurnhamTn (Kevin Spacey) evini bulana dek
ehrin stnde dolarken, Lester'n d sesi, "Buras benim muhitim, benim soka
m, benim hayatm," der. "42 yandaym. Bir yldan az bir sre sonra lm ola
cam. Elbette bunu henz bilmiyorum. Bir bakma zaten lym." Sunset Boule
vard (Sunset Bulvar) filmindeki Joe Gillis (William Holden) gibi, Lester'n kaderini
de hem kendisi hem de seyirci bandan itibaren biliyor ama zellikle de kars, k
z ve eitli komularyla tannca, bunun onun hikayesinin sadece kk bir bl
m olduunu anlyoruz.
Elbette ncelikle izlediimiz, Lester'n hikayesi ve bu rol canlandrann Spa
cey olmas, yzeyde bir koca ve baba olarak tad sorumluluklar dolaysyla kay
bettii zgrln yeniden bulmaya alan bir adamn orta ya bunalmn anla
tan bu hikayeyi son derece byleyici klyor.
Senaryosunu, daha sonra yoluna HBO televizyonunun beenilen dizisi "Six Fe- .
et Under'Tn yaratcs olarak devam eden Alan Ball'un yazd Amerikan Gzeli,
komik, hznl, zlem, hatta mit dolu ve asla beklediiniz ynde ilerlemeyen bir
film. Ynetmen Sam Mendes izleyiciyi, baarl bir oyunculuun yan sra, daha n
ce tiyatroda alm ve ilk sinema filmini yapan bir ynetmen iin artc derece
de sinematografik ve unutulmaz grntlerle dolu bir yolculua karyor. Dn
drc bir alma olan Amerikan Gzeli, gerekten dikkate deer bir ilk film. JB
BAD MA RA KHAHAD BORD (1 9 9 9 )
Rzgar Bizi Srkleyecek
Abbas Kiarostami'nin tm filmleri gibi Rzgar Bizi Srkleyecek de sonsuz bir
imdiki zamann iinde geiyor ve tpk yaam gibi, hatta daha da fazla, bir hikaye
den ok gndelik ilerin takntl tekrarndan oluuyor.
Pinpirlkll bir mhendis bir cenaze treni kaydetmek zere ekibiyle birlikte Tah-
ran'dan ran Krdistan'nn cra bir da kyne gelir. Kyllerin m utat konukse
verliine gvenen mhendis, sabrla lmcl derecede hasta olan yal bir kadnn
lmn beklerken kk bir ocukla arkadalk kurup, karlnda kadnn duru
mu hakknda bilgi edinir. ehirdeki insanlarla bitmek bilmeyen telefon grmele
ri yaparken telefonu eksin diye yksek bir tepeye inip karak gn ldrr. Eki-
bindekilerin seslerini duyarz ama yzlerini hi grmeyiz. Mhendis Tahran'daki
adamlaryla, ne olduu hibir zaman tam anlalmayan konularda tartr durur.
Rzgar Bizi Srkleyecek'te, bir bokbceinin faaliyeti ve bir adamn kuyuya
dmesi dnda adna olay denilecek bir ey yok ve Kiarostami bunlar her zaman
yavalyor. Batl dram anlay yadsnp yeni batan tanmlanyor. Olaanst ey
lere gebe bu yar-yknn boluklarn doldurmaksa bize dyor. ET
THE MATRIX (1999) ABD (G ro u c h o II, Silver, V illage
R oadshow )
Chicagolu Andy ve Larry Wachowski kardelerin tasarlad, yazd ve ynet
136dk, Tech nicolor
tii gie rekortmeni bilimkurgu The Matrix, popler felsefe temalarn ncelikli bir
Ynetmen: A n dy W a chow ski,
koreograflye sahip aksiyon sahneleri ve gelimi zel efektlerle harmanlamay baa Larry W a c h o w s k i
ryor. Eskiden izgi romanlar yazan iki karde, bu karma. The Wizard o f Oz (Oz Yapmc: Joel Silver
Bycs), The W ild Bunch (Vahi Belde), Alice in Wonderland (Alice Harikalar Di Senaryo: A n d y W ac h o w s k i, Larry
yarnda), Hard Target (Zor Hedef), Sleeping Beauty (Uyuyan Gzel) ve Incil dahil W achow ski

her eyi katm. Grnt Ynetmeni: Bill Pope

The M a trix'n yldz Keanu Reeves, geceleri Neo adl bir hacker olarak baka Mzik: Paul Barker, Don Davis
bir kimlie brnen grevine sadk bir irket elemann canlandryor. Neo'nun ger Oyuncular: Keanu Reeves,
Laurence Fishburne, C arrie-Anne
ein hakiki doas hakkndaki Dekart kukular, Trinity adl gzel ve gizemli bir
M oss, H u go W ea v in g , G loria
kadn (Carrie-Anne Moss) tarafndan efsanevi "zen hacker" Morpheus'la (Laurence Foster, Joe P a ntoliano, M arcus
Fishburne) tantrlmasnn ardndan dorulanyor. Morpheus'un zihin-beyin ac C h ong, Julian A ra h a n g a , M a tt

bir tekno-uyuturucu yolculuu davetini kabul eden Neo, daha nce iinde "yaad D oran, Belinda M cC lory, A n th o n y
Ray Parker, Paul G o d d a rd , R obert
" dnyann, bilgisayarlarca retilmi bir sanal gereklik programndan baka bir
Taylor, David A s to n , M a rc G ray
ey olmadn reniyor; yllar nce insanolunun kendi elleriyle gelitirdii yapay
Oscar: Zach S taenberg (k u rg u ),
zeka makinelerince denetim altnda tutulan bir programdr bu. Grne gre var Dane A . Davis (ses ku rg u su ) John
lklarn srdrebilmeleri iin snrsz elektrik akmna gereksinim duyan makineler, G aeta, Janek Sirrs, Steve C ourtley,

tm insan nfusunu (bir grup asi ve bir yeralt ehri hari) srekli halsinasyon gr Jon Thu m (grsel e fe k t), John T.
Reitz, G regg R u dloff, David E.
dkleri bir durumda tutuyorlar. Otomatik kuvzlerde bilinsizce yatan insanlar, ya
C a m pb ell, David Lee (ses)
adklarna ve retken yaamlar srdklerine inandrlrken, aslnda vampirlmsi bilgi
sayarlar, deerli yaam enerjilerini emip boaltyor. Morpheus, Neo'nun "seilmi ki
i", yani efsaneye gre bir gn ortaya kp insan rkn ebedi esaretten kurtaracak
Mesih olduuna inanyor. Neo, balangta artc derecede evcimen olan bir ka
hin (Gloria Foster) tarafndan aksine inandrlsa da sonuta John W oo tarz bir d
v sporlar balesi, Sam Peckinpah'tan esinlenilen ar ekim silahl atmalar ve sk
sk kendine duyduu inanc pekitirmesinin yardmyla, Yapay Zeka'nn fkeli ajan
larn alt etmek iin gerekli isel metanetini toplamay baaryor.
The Matrix, sanal gereklik temasn ileyen dier bilimkurgu filmlerinden, des
tans iddiall, vahiysel antrmalar ve nefes kesici grsel efektleriyle ayrlyor.
"Mermi-zaman" (bullet-time) sper ar ekim grntleme gibi yeni teknolojiler,
kablolarla desteklenen akrobasi ve Woo-Ping Yuen (Fist of Legend, Black Mask) ko-
reografislyle kung fu dv sahneleri, yksek bteli Hollywood aksiyon filmleri iin
tay hayli ykseltiyor. Filmin en byleyici yanlarndan biri, bir yanda konformizmi
reddetme ve kendini bulmayla ilgili ilerici mesajlar, dier yanda Hollywood'un tutu
cu stdyo sisteminin m utat dayatmalar arasnda bir denge kurma konusunda gs
terdii aba. Bir eletirmenin dedii gibi, "Masaya itah kabartc fikirler koyup son
ra da izleyiciden bir silahl atma ve dv sporlar gsterisiyle yetinmesini istemek
gerekten gaddarca." Baka eletirmenlerse, Wachowski kardelerin filme barolde
Trinity'nin olduu uzun bir dv sahnesiyle balamasndan vgyle sz ederken
filmin devamnda Trinity'nin "Neo'nun sevgilisi" konumuna drlmesine dikkat
ekmeyi de ihmal etmediler. Bu t r bir mesaj karmaas, anlat dzeyinde de orta
ya kyor. Sava sonras Dnya gezegeninden geriye kalan eyin, plak ve yaam
in elverisiz bir "gereklik l" olduu ve Neo'nun iinde byd sanal dnya
nn avantajlardan yoksun olmad dikkate alndnda, nsanlarn direni mcadele
siyle ne elde etmeyi umduu tam anlamyla net deil. Yine de bu tr ikilemlerin iz
leyicinin cann hi skmad aka grlyor. SJS

ABD (H o llyw o o d , Spyglass,
K e n n e d y/M a rsh a ll)
107dk, Tech nicolor
Dili: ngilizce / spanyolca / Latince
Ynetmen: M , N ig h t Shyam alan
Yapmc: Kathleen Kennedy, Frank
M arsh all, Barry M e ndel
Senaryo: M . N ig h t Shyam alan
Grnt Ynetmeni: Tak
F ujim oto
Mzik: James N e w to n H o w a rd
Oyuncular: Bruce W illis, Haley
Joel O sm ent, Toni C o lle tte , Olivia
W illiam s, Trevor M o rg a n , D onnie
W a h lb e rg , Peter A n th o n y
Tam bakls, Jeffrey Zubernis, Bruce
Norris, G lenn Fitzgerald, G reg
W o o d , M ischa B a rton, A n gelica
Torn, Lisa S u m m erour, Flrdous
Bamji
Oscar adaylklar: Frank
M arshall, Kathleen Kennedy, Barry
M e ndel (film ), M . N ig h t Shyam alan
(y n e tm e n ), M . N ig h t Shyam alan
(senaryo), Haley Joel O sm ent
(yardm c erkek oyun cu), Toni
C o lle tte (yardm c kadn oyun cu),
A n d re w M o n d sh e in (ku rg u )
THE SIXTH SENSE (1 9 9 9 )
Altnc His
Senarist-ynetmen M. Night Shyamalan, henz 29 yanda ektii bu ikinci fil
minde, srpriz sonuyla nlenen bir ak ve hayalet hikayesi karmyla adeta dram
gerilim trn batan yaratt.
ocuk psikologu Malcolm Crowe (Bruce Willis), eski bir hastas tarafndan
evinde vurulduktan bir yl sonra, yeni bir sorunlu ocuu, Cole'u (Haley Joel Os
ment) anlamaya alr. Grne gre Cole, l nsanlar grebilmektedir: lm
lerinden nce arkalarnda zlmemi meseleler brakan hayaletler, zm bul
mak iin onu ziyaret eder. Bu arada Cole'a yardm etmeye alan Malcolm'un
kendi hayat da karklk iindedir, mutlu bir evlilik srd kars Anna'yla (Olivia
Williams) ilikileri artk uzak ve souktur.
Drt ba mamur bir hayalet yks olan Altnc His, birok katmanda ilerli
yor. Cole, azap eken hayaletlerce ziyaret edilir ama burada sz konusu olan bir
korku-gerilim filminden ok; ocukla psikolog, Malcolm'la kars, Cole'la annesi
(Toni Collette) arasndaki ilikilere odaklanan duygusal bir dramdr. Osment, fazla
irin oynand takdirde tm filmi mahvedecek bir rol iin, olaanst bir keif.
Collette de anne rolnde, her sahnede, srad oluna tam kararnda bir aknlk
ve sevgiyle yaklayor. Ancak asl kefin, Willis'in, film in zn oluturan alak per
deden abartsz oyunculuu olduunu sylemek gerekir.
Elbette filmin tm unsurlarn bir araya getiren kii olarak, en byk vgy
Shyamalan hak ediyor. Pastel renklerin ve ileride ne olacayla ilgili ince ipularnn
zekice kullanlmasnn (odada hayalet varken scakln dmesi, krmznn kullan
m vb.) yan sra, daha nce de bahsedilen sondaki srpriz ylesine incelikle ilen
mi ki her ne kadar seyirci film boyunca baarl ekilde aldatlm olsa da, dn
dnden tamamen farkl bir yola srklenmi olmaktan rahatszlk duymak yeri
ne, filmi, ikinci, nc, hatta drdnc kez yeni batan deerlendirme istei du
.
yuyor. rktc derecede gerilimli, actacak derecede keskin ve duygusal adan
karmak, modern bir klasik. JB
LES GLANEURS ET LA GLANEUSE (2000)
Fransa (Tamaris)
Renperler ve Kyl Kz 82dk, Renkli
Dili: Franszca
Dijital teknoloji, film ekmeyi daha demokratik ve ucuz klarak sinemada bir Ynetmen: Agns Varda
devrim yaratsa da bu devrimin erdemleri, beklenmedik sonulan ve deeri ciddi Senaryo: Agns Varda
ekilde tartlabilir. Ancak dijital filmlerin ounlukla en byk eksii, bir gzellik Grnt Ynetmeni: Didier
Doussin, Stphane Krausz, Didier
ya da stil duygusu, bir film gz. Daha da nemlisi, dijital devrimin rn olan 'ki
Rouget, Pascal Sautelet, Agns
isel' filmler genelde toy ve kendi kendini tatmine ynelik. Fransz Yeni Dalga sine Varda
masnn annesi Agnes Varda, tm zpktlara byle bir filmin nasl yaplmas gerek Mzik: Agns Bredel, Joanna
tiini gsteriyor. Bruzdowicz, Richard Klugman,
Isabelle Olivier
Politik adan solcu gr benimsediini ekincesizce ortaya koyan; yaam
Oyuncular: Bodan Litnanski,
ve lmllk zerine dncelerden sanatn toplumdaki rolne saparken toplum
Agns Varda, Franois Wertheimer
dna itilmilere ve marjinallere sayglarn sunan Renperler ve Kyl Kz, ok
farkl konulara deiniyor. Bununla birlikte Varda, filmin kendisinden uzaklamas
na izin vermiyor; izleyici, sanki bir yolcu koltuunda oturmu, usta bir kaptanla ay
dnlatc bir yolculua kt hissine kaplyor. Filmdeki en muhteem anlardan bi
rinde, ynetmen Varda, aatan olgun incirleri toplayp orackta yerken, varlkl ve
bencil nsanlarn agzllyle ilgili bir tirada balyor. Beylik Marksist teoriyi ez
bere okumak yerine sadece bir gzlemini dile getiriyor: 'iyi olmak istemiyorlar.'
Merkezinde, semt pazarlar kapandktan sonra yiyecek bulmak iin artklar topla
yan veya plkleri kartran modern zamanlarn renperlerinin bulunduu bu ac
masz gerek, belgesel boyunca yanklanyor. Varda, bu marjinal insanlarn kendi
adlarna konumalarna izin veriyor ve dnya politikasndan kiisel trajedilerine ka
dar her konuyu belagatle ifade ederlerken, film aslnda, bu iki kutbun birbirinden
o kadar da uzak olmadn gsteriyor.
etin sosyal eitsizlik sorunlar, sanatn yattrc nitelikleriyle ve yaadnz
yerlerde gzellii, tpk yiyecek ve barnak arar gibi etkin bir biimde arayp bulma
nn gerekliliiyle, sorunsuzca yan yana getiriliyor. Sonuta ortaya, ksmen toplum
sal eletiri, ksmen seyahatname nitelii tayan ama daima insann direncinin duy
gusal olmayan bir biimde kutsanmas olan bir protesto filmi km. Film boyunca,
Varda kendi lmll zerine dncelerini de dile getiriyor. Acnas ya da duy
gusal olmaktan uzak bu anlar, filmin, yaamdaki engelleri ortadan kaldran herke
sin bir ekilde sanat olduu ynndeki iddiasn zetliyor. EH
Arjantin (FX SOUND,
Audiovisuales Argentinas, J.Z.,
Kodak, Naya, Patagonik)
114dk, Renkli
Dili: spanyolca
Ynetmen: Fabin Bielinsky
Yapmc: Cecilia Bossi, Pablo Bossi
Senaryo: Fabin Bielinsky
Grnt Ynetmeni: Marcelo
Camorino
Mzik: Csar Lerner
Oyuncular: Gastn Pauls, Ricardo
Darn, Leticia Brdice, Toms Fonzi,
Graciela Tenembaum, Mara
Mercedes Villagra, Gabriel Correa,
Pochi Ducasse, Luis Armesto,
Ernesto Arias, Amancay Espndola,
Isaac Fajm, Jorge Noya, scar
Nez, Ignasl Abadal
ngilizce ad: Nine Queens
Fransa / Belika (CNC, Gimages
3,Gmini, Canal+, Paradise, arte)
118dk, Renkli
Dili: Franszca
Ynetmen: Chantal Akerman
Yapmc: Paulo Branco
Senaryo: Chantal Akerman, Eric
De Kuyper,
Marcel Prousfun La prisonnire
isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Sabine
Lancelin
Oyuncular: Stanislas Merhar,
Sylvie Testud, Olivia Bonamy,
Liliane Rovre, Franoise Bertin,
Aurore Clment, Vanessa Larr,
Samuel Tasinaje, Jean Borodine,
Anna Mouglalis, Brnice Bejo,
Adeline Chaudron, Sophie Assante,
Christopher Gendreau, Sbastien
Haddouk
NUEVE REINAS (2000)
Dokuz Kralie
Bu Arjantin yapm, elenceli su filminde ok fazla taban tepiliyor. Marcos
(Ricardo Darin) ve Juan (Gastn Pauls) adl iki dolandrcnn yaya yolculuunun fo
nunda, 21. yzyln Buenos Aires'ine likin bir belgesel sunuluyor. Ancak bu karak
terler evirebilecekleri dolaplar hayal ederken, admlar onlar bir kurgunun iine
srklyor.
ilk filmini eken ynetmen Fabin Bielinsky, sradanlk ve gerilim arasnda sa
lam bir denge kuruyor. Filmin byk blmnde fon mziinden kanlmasyla,
saniyelerin gemesi daha arlk kazanm. Ancak mzik sonunda iin iine dahil
edildiinde, ou byk bteli su filminde olduundan ok daha dinamik bir et
ki yaratyor.
Bielinsky'nin, Billy Wilder ve Joseph Mankiewicz gibi ynetmenlerin imzasn
tayan ve aldatma, kazklama temasn byk bir ncelikle ileyen Hollywood kla
siklerine taparcasna tutkun olduu aka anlalyor. Juan, evresinde yaanan
ansszlklar pek de ciddiye almamay, bunlarn dalavereci Marcos'un planlad
katlar olabileceini ksa srede reniyor. Bylesi kurnaz bir anlatm, bu tr
hikayelerin doasnda mevcut olduu zere, srekli kzan bir stnlk salama
dngs yaratma riskini tar. Ancak Bielinsky'nin elinde ok zel bir koz var: Ger
eklik faktr. Arjantin'in korkun ekonomik krizinin iin iine girdii an, gerek
ten filmin en nemli blm. A M
LA CAPTIVE (2000)
Chantal Akerman'in, Marcel Proust'un Kayp Zamann izinde adl romannn
beinci cildi olan Mahpus'tan esinlenerek ektii film i La Captive (Tutsak), tekinsiz
bir biimde Hitchcock'un Vertigo (Ykseklik Korkusu, 1958) adl filmini anmsat
yor. Saplant, tutku ve arzu temalarn leyen Akerman, sevgilisi Arlane'a (Sylvie
Testud) tmyle sahip olmay isteyen Simon (Stansilas Merhar) adl bir adama
odaklanyor. Arzuyla yanan Simon, Arlane' sadece bir sevgili olarak deil; gemi
i, bugn ve geleceiyle tm varln anlamak iin yanp tututuu bir obje ola
rak gryor. Ariane'n Andre adl bir lezbiyenle (Olivia Bonamy) ikiyzl bir hayat
srdne inanan Simon'un saplants her geen gn biraz daha iddetlenerek en
sonunda Ariane'n her hareketini kstlyor.
Cinsellik ve zlemin karmak ynlerini konu alan Akerman, srad bir ak ve
saplant hikayesi kotaryor. La Captive'i en sk kulland film motiflerinden biri
olan, olanaksz da olsa "tekilii" anlama arzusu etrafnda ekillendiren Akerman,
yalnzlk ve ayrlk temalarn glendirmek iin, yan genel plan prl prl peyzajlar
ustalkla kullanyor. Akerman, yetenekli grnt ynetmeni Sabine Lancelin'le bir
likte, erkek kskanlnn baskc gcne maruz kalm bir kadnn sade ama nce
likli hikayesini perdeye aktaryor. A K
 Fransa / Hong Hong (Block 2,
Jet Tone, Paradis)
9 8 d k , SB/ Renkli
Dili: K a nton ez / Franszca /
M a n d a rin / spanyolca
Ynetmen: W o n g Kar-wai
Yapmc: W o n g Kar-wai
Senaryo: W o n g Kar-wai
Grnt Ynetmeni:
C h ris to p h e r Doyle, Pin Bing Lee
Mzik: M ike Galasso, Shigeru
Um ebayashi
Oyuncular: M a g g ie C heung, Tony
Leung Chiu W ai, Ping Lam Siu,
T ung C ho C heung, Rebecca Pan,
Lai Chen, Man-Lei Chan, Kam -w ah
Koo, Roy C heung, Chi-ang Chi,
Hsien Yu, Po-chun C h o w , Tony

DUT YEUNG NIN WA (2000) Leung Chiu-wai, M a g g ie C heung

M an-yuk, Paulyn Sun, M an-lei
Ak Zaman W ong
Cannes Film Festivali: Tony
Ak Zaman, 1960'larda Hong Kong'da hnca hn dolu kk bir apartman Leung Chiu W ai (erke k oyun cu),
da geiyor. Yaamlarnn en sonunda kesimesinin hi de hayret uyandrmayaca C h ristop her Doyle, Pin Bing Lee,
W illia m Chang (Teknik d l), W o n g
kadar dip dibe vakit geiren iki komu, Tony Leung ve Maggie Cheung, elerinin
Kar-w ai (A ltn Palm iye adayl)
birbirleriyle ilikisi olduundan pheleniyorlar; ancak kendileri de tpk onlar gibi
bir ilikiye girip girmeme konusunda tereddt iindedirler. Bunun yerine, buluup
sessiz yemekler yiyip utanga sohbetler ediyorlar; birlikte zaman geirdike, belki
de gerekten birbirleri in yaratldklarn fark ediyorlar. ngilizce ad: In the Mood For Love
Bununla birlikte, her zamanki gibi senaryosuz alan ynetmen W ong, sada
katsizlik yksnn garip ekilde ketum ve kestirilemeyen bir biimde bitmesine
izip veriyor, izleyicinin iin iin kaynayan bir romantizm hissettii noktada Wong,
hznl bir vazgei gryor, iki potansiyel sevgili, iki uydu gibi birbirlerinin yak
nnda dolanmalarna karn hibir zaman ayn yrngeyi paylaamayabileceklerini
anlam gibiler. Sz konusu olan karlksz deil, kar konulan bir ak: Kader on
lar birlikte olmaya zorlaa da Leung ve Cheung ayr kalmak iin abalyor. Wong
bu garip ilikiyi, valsin zarafet ve ritmini yanstan bir koreografiyle sunuyor. Her za
manki grnt ynetmeni Christopher Doyle'la alan Wong, ifti darack merdi
venlerde karlarken, karanlk sokaklarda havadan yaknrken ve gizemli bir ekil
de iki gerek sevgilinin yapaca trden tartmalar yaparken ar ekimle izliyor.
Mzii her zaman olduu gibi dahice kullanan W ong, tekrarlandka etkisi gi
zemli bir biimde artan enstrmantal bir Nat King Cole parasn tercih etmi bu
kez. Filmin her sahnesi lt sayor ve zenle aratrlm olsa da gze batmayacak
ekilde kullanlm dnemsel ayrntlarla dolup tayor; kamera bu ayrntlar, olan
bitene gizlice tanklk edercesine puslu bir dsellik iinde kaydediyor. Cheung, en
vai eit gzel elbisenin iinde ylesine byleyici ve zevk sahibi yakkl Leung'u
ylesine kusursuz bir biimde tamamlyor ki ikisinin sonunda birlikte olmasndan
yana oluyorsunuz. Kavumamalar srpriz olmuyor; ama yaanmam ilikilerinin
duygusal iddeti, olaanst bir etki yaratyor. JKI
Fas / Tunus / Fransa / Belika
(2M, Ace, Alexis, Ali'n, Glmages 3,
Canal+, Playtime, TF1.TPS)
99dk, Renkli
Dili: Arapa / Franszca
Ynetmen: Nabll Ayouch
Yapmc: Etienne Comar, Jean
Cottin, Antoine Voiturlez
Senaryo: Nabll Ayouch, Nathalie
Saugeon
Grnt Ynetmeni: Vincent
Mathias
Mzik: Krishna Levy
Oyuncular: Mounim Kbab,
Mustapha Hansall, Hicham
Moussoune, Abdelhak Zhayra, Said
Taghmaoul, Amal Ayouch,
Mohamed Majd, Hicham Ibrahimi,
Nadia Ould Hajjaj, Abdelkader
Lofti, Khalil Essaadl, Abdessamad
Tourab Seddam, Ahmed Lahlil,
Karim Merzak, Halima Frizi
ngilizce ad: Ali Zaoua, Prince o f
the Streets
ALI ZAO UA, PRINCE DE LA RUE (2000)
Toplumun dlad sokak ocuklarnn yaamlar ve kaderleri ynetmenler iin
tkenmez bir merak kayna olmutur; ve dnyann d rt bir yannda, zenginle fa
kir arasndaki uurumun her geen gn artt dnlrse, yeni malzemelerin so
nu hi gelmeyecektir. A li Zaoua, Prince de la Rue (A li Zaoua, Sokaklarn Prensi)
adl filmde, hem ynetmen ve hem de senaristlerden biri olan Nabil Ayouch, ac
masz Kazablanka sokaklarndaki yaamlar, almak, kouturmak ve mutlak olan
lmn bir adm nnde olmaya almak zerine kurulu olan evsiz Fasl ocu
un hikayesini anlatyor. lm, dev bir "Kayp ocuklar" takmnn kendi kendini
baa geiren zalim lideri Dib'in (Said Taghmaoui) ahsnda geliyor. Dib'in sadiste
iktidar oyunlar ve yerine getirdii tehditleri, genileyen etesini kontrol altnda tu
tarken, ocuklara sahip olamadklar eyi, yani kt de olsa bir aileyi veriyor.
Filme adn veren karakter (Abdelhak Zhayra) filmin balarnda lnce, arka
dalar gl bir denizel olma hayalleri kuran ocuu uygun ekilde gmmek iin
abalyor. Yaarken asla ulaamayaca hayaline lmnde ulamasn salayarak
Ali'yi onurlandrmak istiyorlar. Byk oranda am atr oyuncularla alan Ayouch,
metanet ve sefaleti rahatsz edici oranda gereki olan filmle, gl bir belgesel
hissi vermeyi baaryor. Gen Ali'nin hayalleri, grnt ynetmeni Vincent Mathi-
as'n byk baaryla yakalad ve zaman zaman beklenmedik gzelliklerle (ltl
ve zifiri gkyz gibi) yumuatt, kasvetli gereklerini etkisizletiren parlak ve
renkli animasyonlarla grntleniyor. Filmi bylesine gl klan ey, Ayouch'un
karakterlerinin zorlu yaamlarn, bir yanda mizah, dier yanda saknmasz bir duy
gusallkla baarl bir ekilde kartrmas. Ayouch sizi zmek istiyor, sizi zmeye ka
rarl ve bunu baaryor. Gen oyuncu kadrosunun kederli baklarnn, sert d g
rnlerinin altndan kendini hissettiren dipsiz hznlerinin ve hayattan bezmilik-
lerinin bu konuda ona ok byk yard
m dokunuyor. Ali'nin gen arkadalarn
dan birinin, atlak ve atall ocuk sesiyle
geleneksel bir at yakt sahne, izleyici
yi sadece zmekle kalmyor, derinden
sarsyor. Ali Zaoua, dnyann hem hzla
yaklamakta olduumuz yakn gelecei
nin habercisi, hem de bugnn anlatan
bir film. EH
GLADIATOR (2000) Britanya / ABD (D ream W orks
Gladyatr SKG, S cott Free, U niversal)
155d k, Tech nicolor
Insider (Kstebek, 1999) filmini yeni tamamlam olan Russell Crowe, otuz y Ynetmen: Ridley Scott
l akn bir aradan sonra Hollywood'tan kan ilk gerek Roma epiinde, Romal Yapmc: David Franzoni, Branko
Lustig, Douglas W ick
general ve gladyatr Maximus'u canlandrmak iin 18 kilo verip kas yapt. Akl ho
Senaryo: David Franzoni, John
cas imparator Marcus Aurelius'un (Richard Harris) lmnn ardndan yerine ha
Logan, W illia m N icholson
ris olu Commodus (Joaquin Phoenix) geince srgne gnderilen Maximus, glad
Grnt Ynetmeni: John
yatr olarak eitilir ve kendisini Roma'dan kovmas ve ldrmeye almas yetmi M ath ie s o n
yormu gibi ailesini de katleden Commodus'tan intikam almaya ant ier. Mzik: Hans Z im m er
Ynetmen Scott'tan bekleyeceiniz gibi, film sadece boyut olarak deil, gr Oyuncular: Russell C row e,
sel adan da, grkemli Roma'nn perdede muhteem bir ekilde yeniden yaratld Joaquin Phoenix, C onnie Nielsen,
O liver Reed, Richard Harris, Derek
(vgnn byk blmn, Scott'n grnt ynetmeni John Mathieson hak
Jacobi, D jim on H o unsou, David
ediyor) tam bir epik. Ancak Scott, bilgisayar hileleriyle ustaca sahnelenen sava se Schofield, John Shrapnel, Tom as
kanslar ve grsel len sunan dekorlar arasnda, hikayenin insani ynn asla A rana , David H em m ings, Ralf
gzden kaybetmeyerek, en bata Crowe olmak zere, kibirli Commodus'u olaa M o e lle r, Spencer T re a t Clark,
T o m m y Flanagan, Sven-Ole Thorsen
nst bir baaryla canlandran Phoenix ve son rolndeki Oliver Reed (ne yazk ki
Oscar: D ouglas W ic k , David
film ekimleri srasnda yaamn yitirdi ve kalan sahneleri, bir dublr ve bilgisayar
Franzoni, Branko Lustig (film ),
destekli film hileleriyle gerekletirildi) gibi yetenekli oyuncular sayesinde byleyi Russell C ro w e (erke k oyuncu),
ci ve dehet verici bir kahramanlk hikayesi sunuyor. JB Janty Yates (k o s t m tasarm ), John
N elson, Neil C o rb o u ld , Tim Burke,
Rob Harvey (grsel e fe k t), S cott
M illa n , Bob Beem er, Ken W e s to n
(ses)
Oscar Adaylklar: Ridley Scott
(y n e tm e n ), David Franzoni, John
Logan, W illia m N icholson
(senaryo), Joaquin Phoenix
(yardm c erkek oyun cu), A rth u r
M ax, Crispian Sallis (sanat
y n e tim i), John M ath ie s o n
(g r n t y n e tm e n i), Pietro Scalia
(k u rg u ), Hans Z im m e r (m zik)
Fransa / srail (Agav Hafakot,
Canal+, MP, R&C, Telad, Tele Plus,
arte)
123dk, Renkli
Dili: ibranice
Ynetmen: Amos Gltai
Yapmc: Amos Gitai, Mlchel
Propper, Laurent Truchot
Senaryo: Amos Gitai, Marie-Jose
Sanselme
Grnt Ynetmeni: Renato
Berta
Mzik: Jan Garbarek
Oyuncular: Liron Levo, Tomer
Russo, Uri Ran-Klausner, Yoram
Hattab, Guy Amir, Juliano Mer, Ran
Kauchinsky, Kobi Livne, Liat Glick,
Pini Mittleman, Meltal Barda, Gidi
Gov
Cannes Film Festivali: Amos
Gitai (Altn Palmiye adayl)
Tayvan / Japonya (Atom,
Nemuru Otoko Seisaku linkal,
Omega, Pony Canyon)
173dk, Renkli
Dili: ngilizce / Hokkien / Mandarin
Ynetmen: Edward Yang
Yapmc: Shlnya Kawal, Osamu
Kunota, Naoko Tsukeda, Wel-yen
Yu
Senaryo: Edward Yang
Grnt Ynetmeni: Wel-han
Yang
Mzik: Kai-L Peng
Oyuncular: Wu Nien-Jen, Elaine
Jin, Issey Ogata, Kelly Lee,
Jonathan Chang, Hsi-Sheng Chen,
Su-Yun Ko, Michael Tao, Shu-shen
Hsiao, Adrian Lin, Pang Chang Yu,
Ru-Yun Tang, Shu-Yuan Hsu, Hsin-
Yi Tseng, Yiwen Chen
Cannes Film Festivali: Edward
Yang (ynetmen), (Altn Palmiye
adayl)
KIPPUR (2000)
1980'lerin banda srail televizyonunda yaynlanan bir dizi belgeselle ynet
menlie adm atan Amos Gitai, srail'in en kkrtc ynetmeni olarak n sald. Ce
saretine ve isabetli sezgilerine ramen, filmleri zaman zaman biraz incelikten yok
sun ve yetersizmi hissi uyandrabilmesine karn ayn eyleri Kippur iin sylemek
mmkn deil. Akllardan kmayan bir gemi zamann peine den Gitai, ken
disinin de ciddi ekilde yaraland 1973 Yom Kippur (Kefaret Gn) Sava'na sar
sc bir bak sunuyor, iki arkada birliklerine katlmak zere Golan Tepeleri'ne do
ru yola kyor ama sonra yollarndan sapp helikopterle yarallar kurtaran bir sh
hiye birliine katlyorlar, ihtiyat kuvvetlerinin bartan kp kelimenin tam anlamy
la sava alann arayarak cepheye doru ilerlemeye balad andan itibaren Gitai,
bizleri zamann, bedenin ve yeryznn bozulma ve/veya zlmeye lmcl bir
biimde hedef olduu lgnca manzaralara srklyor.
Kippur, dman kuvvetler arasndaki belli bir arpmadan ok, savan yol a
t sanrsal durumu anlatma derdinde: karmaa, ok, uyuukluk veren bir yorgun
luk, sreen bir kakofoni. zellikle bir sekans, kabus denen eyin hammaddesi
olarak nitelendirilebilecek unsurlar tayor: Bir kurtarma ekibi, ar yaral bir aske
ri, dizlerine kadar amura battklar sava alanndan karmaya alrken sedyeden
dryor. Gitai, dehet verici ve iren olduu kadar komik olan tek bir anda biz-
lere, savan kiisel olduu kadar evrensel, gereki olduu kadar gerekst etki
sini iliklerimize kadar hissettiriyor. RP
Y Y (2000)
Bir, ki
Edward Yang'n Guling Jie Shaonian Sha Ren Shijian'dan (Parlak Bir Yaz G
n, 1999) beri yapt en iine girilebilir ve belki de en iyi filmi olan bu 2000 yap
m filmi, ada bir Taipei ailesinin kuan bir dnden bir cenazeye kadar iz
liyor ve saatten fazla srse de tek bir an bile gereksizmi hissi vermiyor.
Bu kez de amatr oyuncularla alan Yang, nemli bir yazar ve kendisi de bir
ynetmen olan Wu Nien-jen'den, baarsz bir bilgisayar irketinin, Japon bir oyun
tasarmcsyla birlemeyi uman ve 30 yl nce terk ettii bir kadnla (Su-Yun Ko)
Tokyo'da gizil bir randevusu olan orta yal orta N.J. rolnde inanlmaz bir per
formans kartm. Bir, ki'deki dier nemli karakterler arasnda kahramann sekiz
yandaki olu (Jonathan Chang), yeniyetme kz (Kelly Lee), ruhsal travma geiren
kars (Elaine Jin), komadaki kaynvalidesi (Ru-Yun Tang) ve bor batandaki kayn
biraderi (Hsi-Sheng Chen) bulunuyor. Komik ve duygusuz bir harika ocuk olan
Yang-Yang adndaki oul, insanlarn kafalarnn arkas gibi gremedikleri eylerin
fotoraflarn ekmeyi bir saplant haline getiriyor; nk gerein yarsnn karl
dna inanyor ve deien gr alar ve dokunakl duygusal ekingenlikleri har
manlarken gznden hibir ey karmayarak modern sinemann en zengin aile
portrelerinden birini sunan Yang'n szcs konumuna yaklayor. JRos
REQUIEM FOR A DREAM (2000)
ABD (A rtisan, Bandeira, Protozoa,
Bir Rya in At Sibling, Industry, T housand W o rd s
T ru th & Soul)

Darren Aronofsky'nln byk beeni toplayan lk filmi P/'nin (1998) ardndan 102 dk, Renkli

yapt ikinci filmi de kesinlikle yabana atlacak gibi deil. Film, uyuturucu bam
Ynetmen: Darren A ro n o fs k y
Yapmc: Eric W a ts o n , Palmer
llnn kabus dnyasnda, Harry Goldfarb (Jared Leto), annesi (Ellen Burstyn), kz
W est
arkada (Jennifer Connelly) ve en iyi arkada (Marlon Wayans) olmak zere drt
Senaryo: H u b e rt Selby Jr., Darren
karakterin yksn konu alyor. Her birinin kendine zel bir uyuturucusu, kendi A ro n o fs k y
ne zel bir bamllkla baa kma yntemi var ve hepsi de sonunda farkl farkl Hubert Selby Jr. 'in romanndan
durumlara dyor; ancak hepsinin bamllklarnn sebebi ayn: "Amerikan Rya Grnt Ynetmeni: M a tth e w
L ibatique
sn gerekletirememi olmalar. Aronofsky iin Rya lmtr; bu film de ynet
Mzik: C lin t M ansell
menin o ryann kurbanlarna yakt kabustan farksz bir attr.
Oyuncular: Ellen B urstyn, Jared
Bir Rya iin At, Danny Boyle'un Trainspottng'ne (1996) ve Spike Lee'nln Leto, Jenn ifer C onnelly, M a rlo n
filmlerine grsel adan ok ey borlu. Ancak, kendi uyuturucu filminde halsino- W ayans, C h risto p h e r M cD ona ld,
jenik znel bak asyla sunulan baz sekanslar bulunan Boyle'dan farkl olarak, Louise Lasser, M arcia Jean K urtz,
Janet Sarno, Suzanne Shepherd,
Aronofsky izleyiciyi herhangi bir nesnel konuma yerletirmemekte direniyor. Film
Joanne G ord on, C h a rlo tte
batan sona, znel kamerayla verilen bu uyuturucu sersemliinin gerilimi iinde A ro n o fs k y , M a rk M arg o lis , M ichael
ekilmi. Aronofsky, Lee'den, Brooklyn'e zg bir ruh halini yanstmak iin kullan Kaycheck, Jack O 'C o n n e ll, Chas
M astin
d ar hareketli grsel duyarll alm; ama bu eleri srf yzeysel bir slup
Oscar Adayl: Ellen Burstyn
oluturmak iin kullanmak yerine onlardan tema dzeyinde de yararlanm.
(kadn oyun cu)
Oyunculuk istisnasz muhteem; Leto, Connelly ve Wayans, artc derecede
gl bir performans sergiliyorlar. Ancak Harry'nin diyet hap bamls annesi ro
lndeki Burstyn zellikle olaanst ve filmi grmek in tek bir sebep gstermek
gerekse, bu, Burstyn'in oyunculuu olurdu. En iyi Kadn Oyuncu Oscar'na aday
olan Burstyn, dl Julia Roberts'a (Erin Brockovich) kaptrd. Filme ya da Ro-
berts'a saygszlk etmek istemeyiz ama,
yapmayn ltfen! Robertsn kariyerinin
en iyi oyunculuunu sergilediine hi
phe yok ama Burstyn'in Sara rolnde
ki oyunculuu da kariyerinin en iyisiydi
ve iki oyunculuk arasnda bir karlatr
ma yapmak hi de adil deil!
Ancak bu tartmada es geilen ko
nu ve filmi seyretmek iin asl neden, or
taya koyduu zekice fikirlerin, artc
bir biimde kullanlan znel narkotik sah
nelerin, anlaml slubunun ve muhte
em performanslarn tesinde; filmin
korku (uyuturucu lgnlnn anlatld
son sekanslar, son yllarda grdm en
korkun sahneler arasnda) ve muhte
em Yahudi komedi anlay arasnda
kurduu olaanst denge. W oody AI-.
len' Naked Lunch' (plak len) eker
ken bir dnn. MK
Meksika (AltaVista, Zeta)
153dk, Renkli
Dili: spanyolca
Ynetmen: Alejandro Gonzlez
Irritu
Yapmc: Alejandro Gonzlez
Irritu
Senaryo: Guillermo Amaga
Grnt Ynetmeni: Rodrigo
Prieto
Mzik: Gustavo Santaolalla
Oyuncular: Emilio Echevarra,
Gael Garca Bernal, Goya Toledo,
lVaro Guerrero, Vanessa Bauche,
Jorge Salinas, Marco Prez,
Rodrigo Murray, Humberto Busto,
AMORES PERROS (2000)
Gerardo Campbell, Rosa Mara Parampara Aklar Kpekler
Bianchi, Dunia Saldvar, Adriana
Barraza, Jos Sefami, Lourdes
Quentin Tarantino Amerikal ynetmenler zerinde ylesine belirgin ve dolay
Echevarra
sz bir etki yaratt ki etkisinin dier lkelere sramas an meselesiydi. Kelime kar
Cannes Film Festivali: Alejandro
Gonzlez Irritu (Byk dl), l kabaca "Ak bir Kancktr" olan Amores Perros, stilize iddet ve olaylar dzen
(Gen Eletirmenler dl, en iyi siz bir srayla anlatma tekniinden oluan Tarantino modelinin, 2000 ylna gelin
film) diinde ABD'nin gney snrlarn aarak Meksika'ya ulatn gsteriyor. Param
para Aklar Kpekler, MeksikalI ynetmen Alejandro Gonzalez Inrritu'nun ilk
uzun metraj filmi ve yeni bir eyler sunmasa da, dinamizmi bir ekilde tandk olan
yklere enerji, mizah, zeka ve scaklk katmay baaryor.
Ana karakterlerinin yolunun tek bir kilit noktada kesitii, birbirine balanan
hikaye eklinde kurgulanan film, bir ya da birden fazla kpein barolde yer al
d her blmyle adndaki kpek temasna sadk kalyor. lk hikayede, aabeyi
nin karsyla ilikiye giren bir gen adam, sevgilisiyle birlikte kamak iin gerekli pa
ray biriktirmek amacyla dll kpeini tyler rpertici (ve mide kaldran) dv
lere sokuyor. Luis Buuel tarz bir Edgar Ailen Poe hikayesi olan ikinci blmde, sa
kat kalm kibirli bir sper model, kpeini dairesinin zemin demesinin altndaki
bolukta kaybediyor ve kpein bitmek tkenmek bilmeyen strap lklarn din
lemenin ve bu straba son verememenin acsn ekiyor. Son
blmdeyse evsiz bir kiralk katil, srm olduu yaamn kefa
retini demenin ve ayr yaad ailesi tarafndan onaylanmann
arayna giriyor.
blm de, insann insana gaddarln, insanlarn hay
vanlara davranlar araclyla ironik bir biimde resmediyor;
hatta filmde hayvanlara ylesine kt davranlyor ki filmin ba
nda, ekimler srasnda hibir hayvana zarar verilmedii, gze
arpan bir aklamayla nceden belirtiliyor. Aslnda film boyunca
karmza sk sk kan kpek iddeti (ve kpeklere ynelik id
det) ylesine gereki grntleniyor ki zaman zaman filmdeki
dier her eyi ezip geme riski tayor: Ancak Inrritu zalim bir
sadakatsizlik, tyler rpertici bir haysiyetsizlik ve snfsal ayrma
hakkndaki mesajn zengin bir slupla vermeyi baarrken, bu
srete oyuncularnn igdlerine olduu kadar seyircisinin ze
kasna da ne kadar byk gven duyduunu gsteriyor. JKI
MEET THE PARENTS (2000) ABD (DreamWorks SKG, Nancy
Zor Baba Tenenbaum, Tribeca, Universal)
108dk, Renkli
Kant gerekseyeli, King o f Comedy (Komediler Kral, 1983), M idn ight Run Dili: ngilizce/ spanyolca/
(Gece Yars Av, 1987) ve Analyze This (A nlat Bakalm, 1999) tm pheleri zaten Ibranice / Franszca
ortadan kaldrrd: Robert De Niro ciddi bir m etot oyuncusu olduu kadar muhte Ynetmen: Jay Roach
em bir komedi oyuncusu. Zor Baba'da kahkaha attrmakla kalmyor, her sahnede Yapmc: Robert De Niro, Jay
Roach, Jane Rosenthal, Nancy
deneyimli komedyen Ben Stiller'a ayak uyduruyor.
Tenenbaum
Erkek hemire Greg Focker (Stiller), kz arkada Pam'e (Teri Polo) evlenme
Senaryo: Jim Herzfeld, John
teklif etmeye karar verir; ancak Pam'in kz kardeinin nianlsnn, evlenmek iin k Hamburg
zn babasnn iznini istediini rendiinde, Greg bunu kendisinin de yapmas ge Grnt Ynetmeni: Peter
rekeceini fark eder. Bylece Greg'in Pam'le birlikte ailesinin evini ilk kez ziyarete James
gitmesi ve yanl gidebilecek her eyin yanl gittiini kefetmesiyle birlikte bir yan Mzik: Randy Newman
llklar komedyas balar. Pam'in anne-babasn, zellikle de eski CIA ajan babas Oyuncular: Robert De Niro, Ben
Stiller, Teri Polo, Blythe Danner,
Jack'i (De Niro) etkilemeye alrken kazalar birbirini izler: nce ailenin evcil hay
Nicole DeHuff, Jon Abrahams,
vanyla ilgili sorun, sonra Jack'in annesinin klleri, ardndan yanan kameriye ve ta Owen Wilson, James Rebhorn,
an bir lam ukuru derken, balarna gelmedik felaket kalmaz. Greg, Pam'in es Thomas McCarthy, Phyllis George,
ki nianlsyla (Owen Wilson) tannca iler iyice sarpa sarar. Kali Rocha, Bernie Sheredy, Judah
ilk nce Jim Carrey iin dnlen bir rolde Stiller, bir trl gerektii gibi dav- Friedlander, Peter Bartlett, John
Elsen
ranamayan iyi niyetli adam rolnde son derece inandrc. Ancak asl alk De Niro
Oscar Adaylklar Randy
hak ediyor; buradaki performansna baklrsa, belki de "ciddi" oyunculuu tmden Newman (film arks)
bir kenara brakp dnyann en komik adamlarndan biri olarak yepyeni bir kariye
re ynelmeyi dnmeli. JB

SIGNS & VVONDERS (2000) Fransa (Goatworks, Ideefixe,

aretler ve Mucizeler Industry, MK2, Sunshine
Amalgamedia)
105dk, Renkli
Daha nce byk m it vaat eden Sunday'de (Pazar, 1997) birlikte alan y
Dili: ngilizce / Yunanca
netmen Jonathan Nossiter ve senarist James Lasdun, bu tutkulu ve karmak geri
Ynetmen: Jonathan Nossiter
lim filmi iin yeniden bir araya gelmi. Film, Yunan asll Amerikal kars Marjorie'yi
Yapmc: Marin Karmitz
(oyunculuk gcnn doruundaki Charlotte Rampling) ve iki ocuunu baka bir
Senaryo: James Lasdun, Jonathan
kadn (Deborah Kara Unger) iin iki kez terk eden ama hl evliliinden vazgeme Nossiter
yen, Alec (Stellan Skarsgrd) adl Amerikanlam bir Atinal i adamnn hikayesi Grnt Ynetmeni: Yorgos
ni konu alyor. Arvanitis
Dijital kamerayla belgesel havasnda ekilen film, farkl dnemelerde, oku Mzik: Adrian Utley
luslu irketleri, politik hafza kaybn, Amerikan idealizminin hem iyi hem kt yan Oyuncular: Stellan Skarsgrd,
Charlotte Rampling, Deborah
larn ve akn bazen hrnlap nasl canavarca yollara sapabileceini ele alrken,
Unger, Dimitri Katalifos, Ashley
Nicolas Roeg'i, Graham Greene'i ve Richard Lester'n Petulia (1968) adl filmini ak Remy, Dave Simonds, Arto
la getiriyor. Film kesinlikle boyundan byk ilere kalkm gibi grnyor ve so Apartian, Alexandras Mylonas,
Dimitris Kaberidis, Themis Bazaka,
nuta fazla tumturakl olma'riskiyle kar karya kalyor. Ancak Avrupa'da yetimi
Michael Cook, Peggy
bir Amerikal olan Nossiter ve halen ABD'de yaayan ngiliz Lasdun (Bernardo Ber- Gennatiempo, Steven Goldstein,
tolucci'nin 1998 yapm Besieged-Teslimiyet filminin senaryosu da ona aittir) z Steven Edward Zate
gn ve kkrtc bir hikaye yaratmalarn salayan bir kltrel srgn duygusunu Uluslararas Berlin Film
paylayorlar. JRos
Festivali: Jonathan Nossiter (Altn
Ay adayl)
ABD / Hong Hong / in /
Tayvan (Asia Union, China Film,
Columbia, EDKO, Good Machine,
Sony, United China, Zoom Hunt)
120dk, Technicolor
Dili: Mandarin
Ynetmen: Ang Lee
Yapmc: Li-Kong Hsu, William
Kong, Ang Lee
Senaryo: Hui-Ling Wang, James
Schamus, Kuo Jung Tsai,
Du Lu Wang'in kitabndan
Grnt Ynetmeni: Peter Pau
Mzik: Jorge Calandrelli, Yong
King, Tan Dun
Oyuncular: Chow Yun-Fat,
Michelle Yeoh, Zhang Ziyo, Chen
Chang, Sihung Lung, Pei-pei Cheng,
Fa Zeng Li, Xian Gao, Yan Hai, De
Ming Wang, Li-Li Li, Su Ying Huang,
Jin Ting Zhang, Rei Yang, Kai Li
Oscar: Tayvan (yabanc film),
Timmy Yip (sanat ynetimi), Peter
Pau (grnt ynetmeni), Tan Dun
(mzik)
Oscar adaylklar: William Kong,
Li-Kong Hsu, Ang Lee (film), Ang
Lee (ynetmen), Hui-Ling Wang,
James Schamus, Kuo Jung Tsai
(senaryo), Timmy Yip (kostm
tasarm), Tim Squyres (kurgu), Jorge
Calandrelli, Tan Dun, James
Schamus (film arks)
WO HU CANG LONG (2000)
Kaplan ve Ejderha
Ynetmen Ang Lee, Kaplan ve Ejderha'y ekerken, niyetinin sadece dnya
nn en gzel dv sporlar filmini yapmak olduunu sylemiti; ortaya kan r
nn sanatsal baars ve poplaritesi bunu kesinlikle baardn gsteriyor. Uzun
sredir birlikte alt James Schamus'un, hikayesini byk lde in halk ma
sallarndan dn ald aksiyon-fantezi-romantizm karmas senaryodan yola kan
Lee, hikayenin gerektirdii oyunculuk yeteneine de sahip uluslararas bir Asyal
aksiyon yldzlar kadrosunu bir araya getirdi.
Lee ayn ekilde, ok yerinde bir kararla dv sporlar dnyasnda bir nc
olan nl dv koreograf Lee Wu-PingTe alt. in tiyatrosunun fizikselliinden
esinlenen Wu-Ping, fizik yasalarna aldrmadan oyuncular aa tepelerinde dv-
ebilmeleri, suyun stnde ta gibi sekebilmeleri, duvarlarda koabilmeleri ve sk
sk havada arpabilmeleri iin kablolarla havaya kaldryor. Havada uarak yaplan
bu tr balelere muhtemelen alk olmayan Batl seyirci, al sahnesinde, mehtap
l bir gecede ky evlerinin atlarnda yaanan bir kovalamacayla annda kar ko
nulmaz bir biimde film in cazibesine kapld.
Chow Yun Fat, Michelle Yeow ve nispeten iei burnunda bir oyuncu olan
Ziyo Zhang (Zhang Ziyi), rollerinin doast fizikselliiyle kolayca baa kyor;
ama oyunculuklar, etkileyici aksiyon sahnelerinin glgesinde kalmyor kesinlikle.
Aslnda Kaplan ve Ejderha'nn bu kadar ok ses getirmesinin bir nedeni de, en id
dial dv sporlar filmlerinde bile oyunculuktan ok akrobasi ve dv sahneleri
ne arlk verilmesi nedeniyle gz ard edilen konu ve karakter geliimine gsteri
len zendi.
Chow Yun Fat, alnan bir klcn peine den Yeil Ejderha adl savay can
landryor. Araynda eski sevgilisi olan Yeowdan yardm alan sava, klcn Ziyo
Zhang tarafndan alnmasnn ardnda binlerce yllk onur ve intikam meselelerinin

ngilizce ad: Crouching Tiger,

Hidden Dragon
yattn kefediyor. Yerekimine meydan okuyan akrobasi ve yaratc iddet patla
malarnn arasnda Lee, dvmenin ve kan dkmenin faydas hakkndakl felsefe
leri birbirinden tmyle farkl yaam deneyimleriyle biimlenmi ana karaktere
odaklanmay srdryor.
"kaplar ve Ejderha'nn alt metinlerinde gl bir feminizm de okunuyor ve bu
unsur filme bir baka anlay katman daha ekliyor. Farkl kadn karakterler farkl
nedenlerle dvyor ama ou, erkeklerin dnyasnda saygnlk kazanmak iin
dvyormu gibi grnyor. Evden kaan ve sava klna giren ufak tefek
Zhang, hareketli kk bir handa bir grup pespaye dv tarafndan kuatlyor.
Lee, bu birka dzine saldrgan bozuntusunun kanlmaz yenilgisini, eski bar kav
galarnn ar hareketli bir versiyonuna dntrerek kahkaha esi olarak kullan
yor. Ancak Zhang'n hrsl ve ar tepkisinin bir blm, kadn olduu bilinseydi e
tin bir rakip olarak sayg (ya da korku) uyandrmak yerine, derhal bir kenara itile
ceini bilmenin verdii iddetli fkeden kaynaklanyor zlenimi veriyor.
Lee, filmin her sahnesini, benzer bir nans ve duyarllkla iliyor. Dv sekans
lar, kl dvlerinin tesinde psikolojik yzlemeleri; masumiyet ve deneyimin,
huzur ve fkenin arpmasn temsil ediyor. yle bile olsa, Lee, grntlerdeki i
irsellik kadar glnle de yeterince yer vererek ender rastlanr bir heyecan, g
zellik, mizah ve zeka dengesi kurmay baaryor. JKI

Almanya / ABD (Bedford Falls,
Compulsion, IEG, Splendid, US)
147dk, Renkli
Dill: ngilizce / spanyolca
TRAFFIC ( 2000)
Trafik
1989 yapm ilk film i Sex, Lies, and Videotape'in (Seks Yalanlar) olaanstl
ne ve onu izleyen O ut o f Sight (Ak ve Para, 1998) ve The Limey (Denizci, 1999)
gibi ustalkl filmlerine ramen, Hollywood'un, ynetmen Steven Soderbergh'in ne
kadar yetenekli olduunu anlamas iin 2000 ylna kadar beklemesi gerekti. Erin
Brockovich (Tatl Bela, 2000) nihayet fark edilmesini saladysa da Soderbergh, ku
ann en ilgin ynetmenlerinden biri olarak kabul grmesini Trafik'e borlu.
Ksmen, byk beeni toplayan ngiliz televizyon dizisi Traffic'i (1989) temel
alan film, uyuturucu ticaretinin eitli alanlarn adeta belgesel tarznda kefe karak
ABD'nin uyuturucu kltrn ateleyen zincirdeki farkl insanlara odaklanyor: Ba-
kan'n uyuturuculara kar at savaa nayak olurken, bizzat kendi orta snf evin
de uyuturucu sorunuyla karlaan yarg (senaryoyu ilk grdnde rol geri evi
ren ve rol geniletilince fikrini deitiren Michael Douglas); snrn gneyinde benzer
bir sava verirken kendi sorgulanabilir yntemlerini kullanan MeksikalI polis (bu film
deki rolyle Oscar kazanan Benicio Del Toro tek kelimeyle byleyici); ve uyuturucu
ticareti yapan kocas (Steven Bauer) hapse atlnca hayatla tek bana baa kmak zo
runda kalan ruhen km hamile anne (en iyi performanslarndan birini sergileyen

Ynetmen: Steven Soderbergh Catherine Zeta-Jones) gibi. Ayn oranda etkileyici olan yardmc oyuncu kadrosunda,
Yapmc: Laura Bickford, Marshall peinde olduklar satcy yakalamaya azmetmi Uyuturucuyla Mcadele ubesi g
Herskovltz, Edward Zwick revlileri rolnde Don Cheadle ve Luis Guzmn; Jones'un avukat rolnde Dennis Qu
Senaryo: Stephen Gaghan, aid; ve en kayda deer olan, Douglas'n eroin bamls kz rolnde Erika Christensen
Simon Moore'un Traffic isimli mini yer alyor. Dier oyuncular da gl oyunculuklaryla dolduruyorlar.
dizisinden Stephen Gaghan'n (daha nce NYPD Blue ve American Gothic gibi televiz
Grnt Ynetmeni: Steven
yon dizilerinin baz blmlerini yazmt) ince eleyip sk dokuduu senaryodan yola
Soderbergh
kan Soderbergh, hayli iddial bir ekilde 110 ayr mekanda, 130'dan fazla oyuncuy
Mzik: Brian Eno, Cliff Martinez
la alm ve gerekten huu uyandrc ve merakla izlenen bir film ortaya koymak
Oyuncular: Benicio Del Toro,
Michael Dougjas, Catherine Zeta- iin el kameralarnn yan sra, yaratc kurgu ve sinematografi tekniklerinden de
Jones, Denis Quaid, Alec Roberts, yararlanarak kusursuz bir i karm. JB
Miguel Ferrer, Luis Guzman, Don
Cheadle, Topher Grace, Erika
Christensen, Jacob Vargas, Amy
Irving, Tomas Milian, Majandra
Delfino, Albert Finney, James
Brolin, Steven Bauer
Oscar: Steven Soderbergh
(ynetmen), Stephen Gaghan
(senaryo), Benicio Del Toro
(yardmc erkek oyuncu), Stephen
Mlrrione (kurgu)
Oscar Adaylklar: Edward Zwick,
Marshall Herskovitz, Laura Bickford
(film)
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Benicio Del Toro (Gm
Ay-erkek oyuncu), Steven
Soderbergh (Altn Ay adayl)
DANCER N THE DARK (2000) Danimarka / Almanya /
Karanlkta Dans Hollanda / ABD / Britanya /
Fransa / sve / Finlandiya /
Bu kendine gndermede bulunan mzikalin byk blm, tedirgin kamera
zlanda / Norve (Zentropa,
Svenska, Vast, Liberator, Pain
hareketleri ve doalama gibi grnen oyunculuklarla, ynetmen Lars von Trier'- Unlimited, Cinematograph A/S,
in Dogma 95 tarznda ilerliyor. Ancak sk sk hayali arkl blmlere yumuak ge What Else? B.V., Icelandic Film
iler yaplyor. Flu video grntleriyle verilen (filmin 'gerekliinden daha i a Corp., Blind Spot, France 3, DR,
c ama yine de MGM filmlerindeki gibi gz kamatrc deil) ve ritm ik fabrika ses arte, SVT Drama, Angel, Canal-*-,
FilmFour, Constantin, Lantia
lerinden ya da grltlerden (bir cinayet kurbannn kafasna vurulmas dahil) ka
Cinema, TV 1000, VPRO TV, WDR,
rlan bu arklarn, allm anlamda film mzii denen eyle pek ilgisi yok. YLE)
1960'larda, Avrupa'da yaratlm bir Amerika'da (nk ynetmen uaa bin 140dk, Renkli
meyi reddediyor), ek asll yalnz bir anne olan Selma (Bjrk) bir lavabo fabrikasn Ynetmen: Lars von Trier
da ve ek ilerde alr; kendisinde oktan iyilemeyecek kadar ilerlemi kaltmsal Yapmc: Vibeke Windelov
krlkten olunu kurtaracak ameliyat yaptrabilmek iin para biriktirmek amacn Senaryo: Lars von Trier
dadr. Mzikal arklaryla hayaller kurar ve ona perdedeki grntleri anlatan ar Grnt Ynetmeni: Robby
kada Kathy'yle (baarl oyunculuuyla Deneuve) sinemaya gider; bu arada ken Mller

disine kur yapan yi niyetli Jeff'I (Peter Stormare) kibarca geri evirir (her ne kadar Mzik: Bjrk
ykcysa da); olunun ameliyat in gerekli paray Dr. Porkorny'ye (Udo Kier) de
Oyuncular: Bjrk, Catherine
Deneuve, David Morse, Peter
yebilecek duruma gelene kadar krlnn etkilerini geciktirmeye odaklanr. Stormare, Joel Grey, Cara Seymour,
Selma, fabrikada The Pajama Game'den (Pijama Oyunu, 1957) frlam bir Vladica Kostic, Jean-Marc Barr,
dans atlyesinin olduu gerekd bir mzikal dnyann hayalini kurarken 'gerek' Vincent Paterson, Siobhan Fallon,
yaam da bir o kadar masala benzer: skntlarnn giderek boyunu at, en sefif Zeljko Ivanek, Udo Kier, Jens
Albinus, Reathel Bean, Mette
tarafndan bir masal. Selma'nn ev sahibi yerel polis Bili (David Morse) bor iinde
Berggreen
dir ama karsna zengin rol yapmaktadr. Selma'nn parasn almaya karar verir, Cannes Film Festivali: Lars von
Bill'le yzleen Selma, paray geri almak iin onu ldrmek zorunda kalr. Paray ni Trier (Altn Palmiye), Bjrk (kadn
hayet Dr. Porkorny'ye verdikten sonra yakalanr, yarglanr, hkm giyer, en so oyuncu)
nunda da aslr. Bu Guy Maddin filmleri kadar gerekd filmde yine de tm sah
neler yerine oturuyor ve Bjrk bylesi zor bir rolde byleyici bir oyunculuk sergi
leyerek bizzat fade etmekte zorland bir sevgi iin kendisini zorla iine soktuu
zindanlar tam olarak izleyiciye aktarmay baaryor. KN

ABD (Remember, Newmarket,
Todd)
113dk, SB / Renkli
Ynetmen: Christopher Nolan
Yapmc: Jennifer Todd, Suzanne
Todd
Senaryo: Christopher Nolan,
Jonathan Nolan
Grnt Ynetmeni: Wally
Pfister
Mzik: David Julyan
Oyuncular: Guy Pearce, Carrie-
Anne Moss, Joe Pantollano, Mark
Boone Junior, Russ Fega, Jorja Fox,
Stephen Tobolowsky, Harriet
Sansom Harris, Thomas Lennon,
Callum Keith Rennie, Kimberly
Campbell, Marianne Muellerleile,
Larry Holden
Oscar Adaylklar: Christopher
Nolan, Jonathan Nolan (senaryo),
Dody Dorn (kurgu)
MEMENTO ( 2000)
Akl Defteri
ngiliz ynetmen Christopher Nolan'n, erkek kardeinin Memento Mori adl
yksne dayanan ikinci filmi, mkemmele yakn bir psikolojik bilmece. Sinema me
rakllarnn 'tersine ekilmi film ' olarak tanmlad bu modern kara filmde hikaye,
srekli durdurulup balatlarak anlatlyor. Sahneler, ters bir kronolojiyle birbirini iz
leyip sonra tekrar ileri giderek, hikayenin bir baka blm izlenene kadar herhan
gi bir anlam tamayan bilgiler sunuyor. Bir baka ynetmenin elinde bu sinir bozu
cu bir numara olabilecekken, Nolan sahneleri kronolojik olarak kaydrmay, kahra
mann, elindeki gereklerin aslnda 'gerek' olmadn bildii ya da bilmedii, yanl
tc ipularyla verilen bir cinayetin gizemini zmek iin etkili bir yntem olarak kul
lanyor. Kara film trnn hafza kayb geleneine (1945 tarihli Blue Dahlia-Mavi
Zambak Ban ve 1993 tarihli Sufure'da olduu gibi) sadk kalan Akl D efteri'nde,
ana karakterin hafza kayb da filmde bulunan heyecan verici elerden biri.
AvustralyalI oyuncu Guy Pearce, Leonard adl kstah ve kibirli bir eski sigor
ta mfettiini canlandryor. Ender rastlanan bir amnezi tr (ileriye dnk amnezi
olarak adlandrlan ve bir travma sonrasnda yeni anlar oluturamama olarak tanm
lanan gerek bir hastalk) yaayan Leonard, yapp ettiklerini yapkan not katlar
ve polaroidler araclyla, daha nemli 'gerekleri'yse vcuduna dvme yaptrarak
izliyor. Tek amac karsnn tecavz edilerek ldrlmesinin intikamn almak. Yata
n paylat Natalie (Carrle-Anne Moss) ya da en akrak Teddy (Joe Pantollano)
gibi evresindeki insanlarn, dost mu yoksa katil mi olduu konusunda hibir fikri
yok.
Pearce, neredeyse her sahnede, stlendii greve talihsiz denilecek lde
saplanp kalm ama gerekli kararlar almaktan son derece aciz biri rolnde fazlasy
la inandrc ve cretkar bir oyunculuk sergiliyor. Hikayenin ipularnn zl ve ye
niden dzenleni biimi, mantk yrtme ve senaryodaki devamlln baaryla sa
lanmas asndan gerek bir seyir zevki sunuyor. Bu teknik trk, seyircinin filmi pr-
dlkkat izlemesini gerektirse de gerek bir kara filmden beklenecei zere, bunu
dllendirmiyor. Sonuta aklda kalan, hikayenin kendisi deil, anlatl biimi. KK
SAFAR E GHANDEHAR (2001)
Iran / Fransa (Bac, Makhmalbaf,
Kandahar'a Yolculuk Studio Canal)
85dk, Renkli

Kandahar'a Yolculuk filminde, Afganistan lnn ortasna kurulmu derme

Dili: Farsa / ngilizce / Polonyaca
Ynetmen: Mohsen Makhmalbaf
atma bir salk merkezinin stne bir uaktan takma bacaklarn atld muhte
Yapmc: Mohsen Makhmalbaf
em bir gerekst sahne var. Bulutlarn arasndan yavaa szlen paratl plas
Senaryo: Mohsen Makhmalbaf
tik organlarn grnts, hem ok gln, hem dehet verici, hem de tuhaf bir e
Grnt Ynetmeni: Ebrahim
kilde gzel. Melezlik ve eliki, filmin ayrt edici eleri. Nafas (Nlloufar Pazlra) A f Ghaforl
ganistan'da domu, genliinde Kanada'ya kam ve sonunda baarl bir muha Mzik: Mohammad Reza Darvlshi
bir olmutur. Nafas, geride kalan (ve bacaklarn bir kara mayn patlamasnda kay Oyuncular: Nlloufar Pazira,
beden) kz kardeini bulmak iin yurduna dner. Kz kardein mektuplar, yakn bir Hassan Tantal, Sadou Teymouri,
Hoyatala Hakimi, Monlca
tarihte gerekleecek ay tutulmas srasnda ntihar etmeyi planlamasna yol aan
Hankievlch, Zahra Shafahl, Safdar
Taliban ynetimi altndaki baskc ve kabus gibi yaam ayrntl olarak anlatmakta Shodjal, Mollazaher Teymouri
dr. Panie kaplan Batllam Nafas, zaman hzla lerlerken, kz kardeini kurtar Cannes Film Festivali: Mohsen
mak in lkeye gizlice girmeye karar verir. Makhmalbaf, (Altn Palmiye
adayl)
iranl senarist-ynetmen Mohsen Makhmalbaf, dini ve kltrel gelenei ken
di dar dnya grlerine uygun hale getirmek iin arptan delilerin ynetiminde
ki bir toplumun dehetini resmetmek iin, gerek ve zgn belgesel ekimlerini
kurgusal bir anlatyla birletirmi. Kandahar'a Yolculuk, gcn Makhmalbaf'n
dram, trajedi ve hatta mizahn ayn dzlemde yan yana yer almasna olanak tan
may bilmesinden alyor; bu organik unsurlar birbirini destekleyip tamamlyor. Na
fas, lke iinde yolunu bulmaya alrken, izleyici sava ve zulmn yol at ykma
(korkun bir yoksulluk ve strap, paralanan aileler, srekli bir iddet ve misilleme
tehdidi) ilikin manzaralara gz ucuyla tank oluyor. Beklenmedik gzellikte grn
tler ve karmak karakterler, bizi srekli sarsyor.
Sonu olarak, filmi srkleyen insani hayatta kalma igds, perdeye baa
ryla aktarlyor. Zaten byleslne yrek paralayc olan da Nafas'n kz kardeinde ngilizce ad: Kandahar
bu igdnn yok olmas; filmde bunun nedeni ve nasl ana hatlaryla anlatlyor.
Kandahar'a Yolculuk, iinde yaadmz
dnyay yeni batan ekillendirmesine ve
yaklamakta olan kresel atmann ha
bercisi olmasna ramen, oumuzun
tmyle habersiz olduu d in i-pol iti k-k I-
trel bir kargaaya ilikin gerek bir ka
busu tm dnyann gzleri nne seri
yordu. Bu olaanst filmin en sarsc
yan, daha uzun yllar boyunca gncelli
ini ve aclllyetini koruyacak olmas. EH
Fransa / Tayvan (Arena,
Homegreen)
116dk, Renkli
Dili: Mandarin / Franszca /
Tayvanca
Ynetmen: Ming-liang Tsai
Yapmc: Bruno Pesery, Chinlin
Hsieh
Senaryo: Ming-liang Tsai, Pi-ying
Yang
Grnt Ynetmeni: Benoft
Delhomme
Oyuncular: Kang-sheng Lee,
Shlang-chyi Chen, Yi-Ching Lu, Tien
Miao, Cecilia Yip, Chao-jung Chen,
Guei Tsai, Arthur Nauzyciel, David
Ganansia, Jean-Pierre Leaud,
Li-Ching Lu
Cannes Film Festivali: Ming-liang
Tsai (Altn Palmiye adayl)
ngilizce ad: What Time is it
There?
ABD / Meksika (Anhelo, Besame
Mucho)
105dk, Renkli
Dili: spanyolca
Ynetmen: Alfonso Cuarn
Yapmc: Alfonso Cuarn, Jorge
Vergara
Senaryo: Alfonso Cuarn, Carlos
Cuarn
Grnt Ynetmeni: Emmanuel
Lubezki
Mzik: Natalie Imbruglia
Oyuncular: Ana Lpez Mercado,
Diego Luna, Gael Garca Bernal,
Nathan Grinberg, Vernica Langer,
Mara Aura, Giselle Audirac, Arturo
Ros, Andrs Almeida, Diana Bracho,
Emilio Echevarra, Marta Aura
Oscar Adaylklar: Carlos Cuarn,
Alfonso Cuarn (senaryo)
Venedik Film Festival Alfonso
Cuarn, Carlos Cuarn (senaryo),
Gael Garca Bernal, Diego Luna
(Marcello Mastroianni dl),
Alfonso Cuarn (Altn Aslan adayl)
NI NEIBIAN JIDIAN (2001)
Orada Saat Ka?
Orada Saat Ka? birok ynden Ming-liang Tsai'nin bugne kadar yapt en
heyecan verici ve en zgn film. lk be filmindeki deimez saplantlar (baz ayn
mekanlarda benzer rolleri oynayan ayn oyuncular, su ve yabanclama konusuna
tuhaf bir biimde kafay takma), onun minimalist bir ynetmenmi gibi grnme
sine neden olabilir. Ancak bu filmde, biimsel katlndan ve oyunbazlndan
dn vermeksizin ilgi alann genileterek repertuarna bir baka kenti ve lkeyi
(Taipei'le dnml olarak Paris ve Fransa) ekliyor. 1998 yapm Dong (Delik) ad
l filminde, gen bir adamla kadn ayn apartmann farkl katlarndaki dairelerde ya
yorlard; bu filmdeyse ift (Kang-sheng Lee ve Shiang-chyi Chen), farkl lkelerde
ve zaman dilimlerinde yayor. Ksa rastlamalar dnda meselenin znde birer
yabanc olarak kalyorlar; ama Tsai'nin ikisi arasnda mekik dokurken, biimsel ap
rak kafiyelerle evirdii dolaplar, (Jacques Tatl'yi hatrlatan birok unsurdan biri)
De/zk'tekilerden ok daha yaratc. Orada Saat Ka?'ta, Taipei'de Franois Truffa-
ut'nun Les 400 coups (400 Darbe, 1959) filmini videoda seyreden gen adam ve
Truffaut'nun yldz Jean-Pierre Laud'yla Paris'te bir mezarlkta karlaan gen ka
dn arasnda da bir t r oyun sz konusu. Tsai'nin filmlerinde, insanlar arasndaki
balant kopukluu her zaman deimez bir unsur olarak kalsa da bu filmde kent
lerin bir ucundan br ucuna olduu kadar, gezegenin farkl blmleri arasnda
da eitli biimsel balantlar kurulmu olmas, her naslsa um ut verici. JRos
Y TU MAM TAMBIN (2001)
Anan da
ilk bakta basitmi izlenimi veren bu ok katmanl filmin hayranlar bile, onu
verken genelde iki ana trden birine indirger: genlik film i ya da ehvetli bir yol
filmi. Anan da, grnrde, iki ocukluk arkada Tenoch (Diego Luna) ve Ju-
lio'nun (Gael Garda Bernal) yaa daha byk bir kadnla (Ana Morelos) ktklar
uzun yolculukta balarndan geenleri konu alyor. Bu l, mitolojik bir kumsaln
aray iinde Meksika'y bir ucundan dier ucuna kat ederken, lkenin toplumsal
adan genelde filmlerde gsterildiinden daha karmak ve dinamik ekilde tasvir
edilmesini salayan yreler ve insanlarla karlayor.
Bununla birlikte Alfonso Cuarun'un filmi, genlik/yol filmi karmnn altnda,
hem snf, kapitalizm ve kreselleme hem de bu unsurlarn dinamiklerinin insann
ailesini geindirme becerisinden, cinsel arzularnn ekillenmesine kadar her konu
da oynad rol zerine ustalkl ve derinlikli bir deneme, iki ocuk arasnda iin iin
kaynayan gerilim, sonu olarak zt snfsal konumlarndan, ierlemelerinden ve giz
li nyarglarndan kaynaklanyor. Film, ekinmeden ortaya koyduu politikas, ba
dndrc ehveti ve cinsellii ftursuzca yceltmesiyle, 20. yzyl sonlaryla 21.
yzyl balarnda yeniden canlanan Meksika sinemasnn en iyi rneklerinden biri.
EH
LE FABULEUX DESTIN D'AMLIE Fransa / Almanya (Filmstiftung
POULAIN ( 2001 ) Nordrhein-Westfalen, France 3, La

Amlie Sofica Sofinergie 5, Canal+, MMC

Independent, Tapioca, UGC
Images, Victoires )
Jean-Pierre Jeunet'nin 2001 'deki terrist saldrlarndan ksa bir sre nce gs 122dk, SB / Renkli
terime girip baar kazanan filmi Amlie, 11 Eyll' izleyen aylarda daha geni bir Dili: Franszca
datma girmesinin ardndan daha ok dikkat ve takdir toplad. Byle bir filmin Ynetmen: Jean-Pierre Jeunet
tam zamanyd; ancak Amlie dncesiz bir ka olarak deil, gerek dnyann Yapmc: Jean-Marc Deschamps,
Arne Meerkamp van Embden,
dehetinden ve zorluklarndan fantastik ve idealize edilmi bir uzaklama, bir so
Claudie Ossard
luklanma olarak kabul edildi. Dolaysyla film in hayalperest Franszca ad, Le Fabu
Senaryo: Guillaume Laurant, Jean-
leux destin d'Amlie Poulain (kelimesi kelimesine evirisi: Amlie Poulain'in Masal Pierre Jeunet
s Kaderi) uluslararas ksaltlm halinden ok daha renkli ve ierie ilikin daha ok Grnt Ynetmeni: Bruno
fikir veriyor. Delbonnel
Amlie pekala, Jean Jeunet'nin Masals Kaderi olarak da adlandrlabilirdi. Se- Mzik: Yann Tiersen
narist-ynetmen, ksmen tandmz fantastik dnyalarn yetenekli yaratcs (daimi
Oyuncular: Audrey Tautou,
Mathieu Kassovitz, Rufus, Yolande
orta Marc Caro'yla birlikte) olarak kendisini zaten kantlamt. Kara komedisi Moreau, Artus de Penguern,
Delicatessen (arkteri, 1991), yiyecek ktlnn lunaparka benzeyen tuhaf bir Urbain Cancelier, Dominique Pinon,
apartmanda, birtakm yaratc yamyamca zmler gelitirilmesine yol at bir Maurice Bnichou, Claude Perron,
Michel Robin, Isabelle Nanty, Claire
gelecekte geiyordu. Daha da iyi bir film olan La Cit des enfants perdus'yse (Ka
Maurier, Clotilde Mollet, Serge
yp ocuklar ehri, 1995) kendisi rya gremeyen sinsi ve kak yal bir bilim ada Merlin, Jamel Debbouze
mnn, garipsenecek lde olgun ocuklarn ryalarn toplad alternatif bir dn Oscar Adaylklar: Fransa
yaya odaklanyordu. Amlie, yzeyden bakldnda gerek dnyada geiyor. An (yabanc film), Guillaume Laurant,
Jean-Pierre Jeunet (senaryo), Aline
cak ok sayda oyunbaz (ve oyunbaz bir ekilde gerek) efekt kullanan Jeunet,
Bonetto, Marie-Laure Valla (sanat
ada Fransa'y, filme adn veren koca gzl ve idealist karakterin evresindeki ynetmeni), Bruno Delbonnel
ask suratlara sevgi ve mutluluk yayd, gerekliin gzel ve gerekst bir yans (grsel ynetmen), Vincent
masna dntryor. Arnardi, Guillaume Leriche, Jean
Umansky (ses)
Ancak bizzat Amlie de hsran iindedir ve youn enerjisinin bir blmn,
gerek ak arayp bulmak iin harcamaya karar verir. Audrey Tautou'nun masum
ve afacan bir ocuk berraklyla canlandrd Amlie, hkrarak alamakla kal
maz, eriyip bir gzya glcne dnr. ehir metaforik olarak parldamakla
kalmaz, ustaca tasarlanm bilgisayar efektleri sayesinde, doast bir renge, hep
kusursuz olan bir havaya kavuturulur. Sradan ellerde film, duygusall kt kul
lanlm budalaca bir romantizme saplanp kalabilirdi; ama Jeunet, peri masalna
benzeyen fantezisini dengelemek iin, gerek hayatn aclarn ve hayal krklklar
n yeterli miktarda ve zekice kullanyor. Ayrca filmde, tpk ana karakterinde oldu
u gibi, izleyiciyi bu abartl tuhaf hikayeye balayan kk ayrntlar ve garip titiz
likler konusunda saplantlar grlyor.
Jeunet en iyi karar, iyilik samakla birlikte muzip glmsemesine yakan ve
oyunculuunun ar irin olmasn nleyen yaramaz bir karakter sergileyen Ta-
utou'yu oynatmakla vermi. Tautou, Amlie'nin duygusal anlamda yaad arp
c gelgitleri ylesine byk bir baaryla ayarlyor ki kendinizi onunla birlikte ileri ge
ri sallanmaktan alkoymanz mmkn deil. Aslnda fantastik sinemann birok y
netmeninin aksine Jeunet, iinde yaanan dnyadan ok, insanlarn neler hissetti
i ve dier insanlara neler hissettirdiiyle ilgili grnyor. Amlie'nin dnyas ne
kadar fantastik olursa olsun, filmin, byk bir metropoln iki farkl yakasnda ar
pan iki yrein bir ekilde birbirleriyle balant kurup tek yrekmi gibi arpmann
yolunu bulacandan baka bir ey anlatmadn hissediyorsunuz sonuta. JKI
ABD / Japonya (Dentsu,
Mitsubishi, NTV, Ghibli, Tokuma
Shoten, Touhoku Shinsha Walt
Disney)
125dk, Renkli
Dili: Japonca
Ynetmen: Hayao Miyazaki
Yapmc: Toshio Suzuki
Senaryo: Hayao Miyazaki
Mzik: J Hisaishi
Oyuncular: Daveigh Chase,
Rumi Hiiragi, Miyu Irino, Jason
Marsden, Mari Natsuki, Suzanne
Pleshette, Michael Chiklis,
Takashi Nait, Lauren Holly,
Yasuko Sawaguchi, Tatsuya
Gashuin, John Ratzenberger,
Ryunosuke Kamiki, Tara Strong,
Susan Egan
Oscar: Hayao Miyazaki (uzun
metraj animasyon)
Uluslararas Berlin Film
Festivali: Hayao Miyazaki (Altn
Ay), dl Bloody Sunday filmiyle
paylat
SEN TO CHIHIRO NO KAMIKAKUSHI (2001)
Ruhlarn Ka
Hayao Miyazaki, yapt her filmle canlandrma sinemasnn standardn daha
da ykseltiyor. stelik ylesine benzersiz bir d gcne sahip ki onu panteonda
nereye yerletirmek gerektiini sylemek ok zor. Gemiin mirass deil nk
gemite hi kimse Miyazakl'ninkl gibi filmler yapmad. Gelecein habercisi olma
d da kesin nk Miyazaki dnda bir bakasnn, onun yaptklarn yapabilece
ini hayal etmek bile zor. O trnn tek rnei ve bu nedenle filmleri sinemase
verlerin kalbinde zel bir yer tutuyor.
zellikle anavatan Japonya'da, her filmi bir ncekinden daha fazla haslat ya
parken, gie rekorlar kran en nemli Hollyvvood filmlerini bile glgede brakyor.
Bunun sebebi de Mlyazakl'nln, genel eilimi yanstan birok canlandrma filminin
artk bktran karakterlerinden ve bilgilik taslayan tonundan uzak fantastik dnya
lar yaratmas. Her zaman zekice yaplm filmlerinin, hem ocuklara hem yetikin
lere hitap etmesine amamak gerek; filmleri, ocuklarn houna gidecek kadar
basit, yetikinlerin farkl bir seviyede tadna varabilecei kadar karmak.
Utanga ve asabi Chlhlro (ngilizce versiyonunda Daveigh Chase tarafndan
seslendirildi) ve anne babas yeni evlerine giderken, anayol kapal olduu in gi
zemli bir tnelden gemek zorunda kalrlar. Dier utan dar ktklarnda gr
nte ssz bir kente varrlar ancak hibir ey grnd gibi deildir. Chihiro'nun
tka basa yemek yiyen anne babas, by sonucu bir ift domuza dnr; te o
an Chlhlro yalnz olmadklarn fark eder. Gece olduunda, ehirde yzlerce ruh ci
rit atmaya balar ve Chlhlro ailesini kurtarp evlerinin yolunu bulmak iin korkula
rnn stesinden gelmek zorundadr. Haku adl daha yi kalpli bir ruhun (Jason
Marsden) rehberlik ettii Chlhlro, kentin derinliklerindeki gizli alma mekanlarna
gizilce girer; ve ruhlar ehrini, cazibe merkezi sekin bir kaplca olan baarl bir i
yeri gibi yneten Yubaba (Suzanne Pleshette) adl bir cadyla karlar. Chlhlro an
cak kendisini gizemli kocakarya ve gvenilmez arkadalarna sevdlrirse kaabile
cektir.
Ruhlarn Ka'nn birok ynden, Mlyazakl'nln "Alice Harikalar Diyar" yoru
mu olduu sylenebilir. Senarlst-ynetmenln elle izdii sahnelerden enerji ve ya
ratclk fkryor; dahas Miyazaki, anlalmaz kurallara ve akl ermez bir manta
sahip bu dnyada aylak aylak dolanan dzinelerce ruh ve yarat tasarlamak iin
bu fantastik yknn avantajlarndan sonuna kadar yararlanyor. Dev bebekler,
evreye zarar veren sinir krizleri geiriyor. Kt ruhlar grdkleri her eyi mideye
ndirmeden nce, yem olarak altn hediyeler sunuyorlar. Karakterler hibir uyar ol
makszn ekil (ve bazen kiilik) deitiriyorlar: Ayn yaratk srayla bir erkek ocuk,
bir ejderha ve bir nehir ruhu olarak karmza kyor. Chlhiro bu yaratklarn her bi
rine nce aknlk, sonra korku ve son olarak cesaretle yaklayor. Eve dnmek s
tiyorsa, bu tuhaf dnyaya hkmetmesi gerektiini ok gemeden anlyor; ve kar
lat ruhlar, kk kzn yaama bakn nasl deitiriyorsa, o da ruhlarn dav
ranlarn etkiliyor. Chlhlro, tuhaf bir dnyada yabanc bir konuk ve bu dnyann
sakinleri, aralarndaki en tuhaf yaratk olarak onu gryorlar. JKI
 awaY
WINNER WINNER WINNER
AUDIENCE AWARD GOLDEN BEAK AWARD BEST PICTURE
BEST NARRATIVE FEATURE BEST PICTURE BEST ORIGINAL SONG
The*Wi S Franaaco Mm foBrat The MJ Berhn iRWnatxm*! I'd FeWvml The 15tt>Nippon Academy Aware
Fransa / Avusturya (CNC,
Eurimages, Canal+, Alain Sarde,
MK2, WFF, Wega Film, arte, ORF)
130dk, Renkli
Dili: Franszca
Ynetmen: Michael Haneke
Yapmc: Yvon Crenn, Christine
Gozlan, Veit Heiduschka
Senaryo: Michael Haneke,
Elfhede Jelinek'in romanndan
Grnt Ynetmeni: Christian
Berger
Oyuncular: Isabelle Huppert, Annie
Girardot, Benoit Magimel, Susanne
Lothar, Udo Samel, Anna Sigalevitch,
Cornelia Kndgen, Thomas
Weinhappel, Georg Friedrich, Philipp
Heiss, William Mang, Rudolf
Melichar, Michael Schottenberg
Cannes Film Festivali: Michael
Haneke (Jri Byk dl), Benoit
Magimel (erkek oyuncu), Isabelle
Huppert (kadn oyuncu), Michael
Haneke (Altn Palmiye adayl)
ngilizce ad: The Piano Teacher
Fransa / talya (Bac, Canal+, Rai,
Sacher, Telepi)
99dk, Renkli
Dili: talyanca / Latince
Ynetmen: Nanni Moretti
Yapmc: Angelo Barbagallo,
Nanni Moretti
Senaryo: Nanni Moretti, Unda
Ferri, Heidrun Schleef
Grnt Ynetmeni: Giuseppe
Lanci
Mzik: Nicola Piovani
Oyuncular: Nanni Moretti, Laura
Morante, Jasmine Trinca, Giuseppe
Sanfelice, Sofia Vigliar, Renato
Scarpa, Roberto Nobile, Paolo De
Vita, Roberto De Francesco,
Claudio Santamaria, Antonio
Petrocelli, Lorenzo Alessandri,
Alessandro Infusini, Silvia Bonucci,
Marcello Bernacchini
Cannes Film Festivali: Nanni
Moretti (FIPRESCI dl), (Altn
Palmiye)
LA PIANISTE (2001)
Piyanist
Michael Haneke, Benny's Video (Benny'nin Videosu, 1992) gibi filmlerde im
zas haline gelen klinik ve son derece biimselletirilmi bir yaklamla, Piyanistten
melodram trne zg romantik sarholuu ekip alarak, istismar zerine kurulu,
souk ve yabanclam bir toplumsal yap ortaya koyuyor. Elfriede Jelinek'in 1983
tarihli romanndan uyarlanan film, klasik sanatn younluunu ve evresinde ina
ettiimiz ritellerln temelini ve hatta kaynan oluturan psikoseksel nevrozlar
derinlemesine inceliyor.
Isabelle Huppert, saygn ama mesleki anlamda hedeflerine ulaamam bir pi
yano retmeni olan Erlka Kohut rolnde, hayatnn oyunculuunu sergiliyor. Eri-
ka, en sert porno filmleri seyretmekten, cinsel tercihlerinde srar etmeye kadar;
toplumun erkeksi bulduu yasak davranlar sergiliyor. Ancak her defasnda insan
larn kendisinden kamas ya da hakarete maruz kalmas, ar yabanclama ve
sapknla yol ayor. Erica ve kendisine ak olan rencisi W alter'n (Benoit Ma
gimel) bir araya geldii noktadan itibaren film, bir adam ve bir kadnn birleme-
mek iin neler yapabileceinin acmasz bir gsterisine dnyor. Amansz bir
reddedi, hsran, yanl anlama ve tecavzler geidine tank oluyoruz. Haneke
batan sona, Erika iin garip ve zorlayc bir sempati ina ediyor.
Piyanist'in zaferi, bu kiileraras trajediyi ataerkillik ve yksek kltr gibi top
lumsal balamlarn kapsamna zenle yerletirmesinden kaynaklanyor. AM
LA STANZA DEL FIGLIO (2001)
Oul Odas
Atom Egoyan'n The Svveet Hereafter (Baka Bir Dnya, 1998) ve Pedro Al-
modovar'n Todo sobre m i madre {Annem Hakknda Her ey, 1999) filmleri gibi
sekin dramlarn yan sra Nanni M oretti'nin Oul Odas da bir ocuun trajik l
m ve geride kalan aile yelerinin zerindeki ykc etkileri gibi zor bir konuyu ele
alan bir baka film.
M oretti, kark trde srad filmler ortaya koyduu 20 yln ardndan, ilk kez
egemen anlaya uygun bir dram ekmeye giritiinde bu konuyu seince byk
phe uyandrd. Yoksa bu bir tr kltrel saygnlk kazanma abas myd? Neyse
ki film bylesi fevri tepkilerden ok daha fazlasn uyandrd. Merkezde bir lm ol
sa da filmin asl konusu, yas tutma ve yasn stesinden gelme sorunu. Moretti'nin
asl baars, babann (ynetmen bizzat canlandryor) bir psikoterapist olmas. Mo
retti ve hastalar arasndaki kimi neeli kimi oke edici etkileimler, filmin insan dav
ranna kar gsterdii karmak ve empatik anlay kavramamz salyor.
Terapist, lmllkle temas etmesinin ardndan artk hastalarna tavsiyede
bulunamayacan, seviemeyeceini, hatta kaygsz bir nee iinde kendi kendine
ark bile syleyemeyeceini anlyor. Oul Odas, bu adam ve evresindekilerin, na
sil yava yava toparlanp yeniden canlandklarn ve gnlk yaamn cennetine
dndklerini dokunakl bir biimde perdeye aktaryor. AM
NO MAN'S LAND (2001)
Tarafsz Blge
1. Dnya Sava'na ilikin bir askeri terim olan "Tarafsz Blge"
dman kuvvetler arasndaki nsandan arndrlm lm hattn ifade
eder. Danis Tanovic'in Balkanlar'da geen dram Tarafsz Btge'nir
amac da bu terimi, bir kmaz stne kurulu absrd bir dramla kar
maklatrmak. Yl 1993 ve cepheye nbet devralmaya giden Bosna
l askerlerden oluan bir grup, gecenin karanlnda kaybolur. Bir Srf
devriye tarafndan tuzaa drlrler ve iki asker dnda hepsi lr
Chiki (Branko Djuric) kendini siperlere atmadan nce serseri bir kur
unla yaralanr ve arkada Cera da (Filip Sovagovic) bilincini kaybe
derek yere kapaklanr. Siperleri yoklamak iin gnderilen kdemli bi
Srp askeri ve yeni tim arkada Nino (Rene Bitorajac), Cera'nn gv
desinln altna zplayan mayn yerletirirken, Chiki kdemli askeri ld
rr. Cera kprdayamaz bir halde kendine geldiinde, asker hayat
ta kalmak iin ibirlii yapmak zorunda kalr; nk hepsi de ayn ekilde, her iki Bosna Hersek / Slovenya /
tarafn art birliklerinden ve bir liderden yoksun kalmtr. talya / Fransa / Britanya /
Gkyznden arapneller yaar. Ortalk bir kzr bir sakinleir. Bu arada birbi Belika (Casablanca, Counihan
Villiers, Eurimages, Fabrica, Fonds
rine yakn mevzllenen dmanlar, hikayeye ara verilmesini bekleyen bir grup fkeli
Slovne, Man's, No, Maj, Centre
gazetecinin sktrp durduu Birlemi Milletler Bar Gc'ne itaat etmeye alr. du Cinema et de l'Audiovisuel de la
Gerek bir trajedi olan Tarafsz Blge, davetsiz misafirler ne kadar iyi niyetli olursa Communaut Franaise de
olsun, savan bounaln onaylamaya yetecek derecede mitsizce artan bireysel Belgique, Wallons)

iddet eylemleriyle son buluyor. Tanovic'in, devriye gezen adamlarla balayan ve 98dk, Renkli

lm bekleyen Cera'yla biten filmi, tam da atma noktasnda, rndan kan

Dili: Srpa / ngilizce / Franszca
askeri amalarn olaanst bir portresini sunuyor. Dier bir deyile; Chiki, Nino ve
Ynetmen: Danis Tanovic
Yapmc: Marc Baschet,
Cera, dini, politik, etnik ama en nemlisi milliyeti gdlerin bileimini kapsayan da
Frdrique Dumas-Zajdela, Cdomir
ha byk bir gndemin ykmna katlanmak zorunda kalyorlar. Mermi arapnelleri Kolar
arasnda, bir dinamit tpasnn kvlcmlarnda, her ey kaybolup gidiyor; en eski sa Senaryo: Danis Tanovic
va kliesi dnda. Gen adamlar, kanlmaz bir ekilde kurban edilip, stratejinin do Grnt Ynetmeni: Walther
aya aykr penesinde lyor. Aslnda kasvetli bir film ama ayn zamanda dobra van den Ende
yurtseverlerin, tfeklerinin sembolik sngleriyle birbirlerini detikleri karanlk bir Mzik: Danis Tanovic
yanllklar komedyas boyunca yaanan anlaml bir sinema deneyimi. GC-Q Oyuncular: Branko Djuric, Rene
Bitorajac, Filip Sovagovic, Georges
Siatidis, Serge-Henri Valcke, Sacha
Kremer, Alain Eloy, Mustafa
Nadarevic, Bogdan Diklic, Simon
Callow, Katrin Cartlidge, Tanja
Ribic, Branko Zavrsan, Djuro
Utjesanovic, Mirza Tanovic
Oscar: Bosna Hersek (yabanc film)
Cannes Film Festivali: Danis
Tanovic (senaryo), (Altn Palmiye
adayl)
ABD / Avustralya (Bazmark)
MOULIN ROUGE! (2001)
127dk, Renkli Krmz Deirmen
Ynetmen: Baz Luhrmann
Yapmc: Fred Baron, Martin Senarist-ynetmen Baz Luhrmann, Strictly Ballroom'la (Dans ve Ak, 1992)
Brown, Baz Luhrmann balayp Romeo & Juliet'\e (1996) sren "Krmz Perde" lemesinin son filmi olan
Senaryo: Baz Luhrmann, Craig bu kstah, hzl, gsterili ve esiz hikayeyle, mzikal sinemasn adeta yeni batan
Pearce yaratt.
Grnt Ynetmeni: Donald 1890'larn Paris romansnn 21. yzylda MTV tarznda ekilmi versiyonu Kr
McAlpine
mz Deirmen, duyularnza saldrarak balyor ve son sahneye kadar asla durmu
Mzik: Craig Armstrong
yor. Tiyatro perdesi alrken, Paris'e yazar olmak iin gelen gen ngiliz Christi-
Oyuncular: Nicole Kidman, Ewan
McGregor, John Leguizamo, Jim an'n (Ewan McGregor) hikayesi anlatlmaya balanyor. Christian ksa srede, bir
Broadbent, Richard Roxburgh, gsteri sahnelemek steyen Toulouse Lautrec'ln (John Leguizamo) ynettii sanat
Garry McDonald, Jacek Koman, grubuyla temas kuruyor ve gsteriyi yazma teklifi alyor. Grup ayrca, maddi kay
Matthew Whittet, Kerry Walker,
nak bulmak iin ondan Moulin Rouge (Krmz Deirmen) adl gece kulbnn sa
Caroline O'Connor, Christine Anu,
Natalie Jackson Mendoza, Lara hibi Harold Zldler'e (Jlm Broadbent) gitmesini de istiyor ve Christian, Zidler'ln ku
Mulcahy, David Wenham, Kylle lbn ziyareti srasnda Moulin Rouge'un gzel yldz Satlne'l (Nicole Kidman)
Mlnogue grp annda ak oluyor. Elbette ackl romanslarn en iyilerinin geleneine uygun
Oscar: Catherine Martin, Brigitte bir biimde, bunun hi yaanmayacak bir ak olmas htimali vardr; nk Satine
Broch (sanat ynetmeni), Catherine
sevimsiz Duke'la (Richard Roxburgh) nianl ve Christian bilmese de (geri ince k
Martin, Angus Strathie (kostm
tasarm) srklerden bir eyler anlam olmal) veremden lmek zere.
Oscar Adaylklar: Fred Baron, Eletirmenler hikayenin melodramatlk bir klie olduunu ileri srebilirler ama
Martin Brown, Baz Luhrmann bu durumda Luhrmann'n grkemli gsterisini gzden karm olurlar. Romansn
(film), Nicole Kidman (kadn
oyuncu), Donald McAlpine
(grnt ynetmeni), Jill Bilcock
(kurgu), Maurlzio Sllvi, Aldo
Signoretti (makyaj), Andy Nelson,
Anna Behlmer, Roger Savage,
Guntls Sics (ses)
Cannes Film Festivali: Baz
Luhrmann (Altn Palmiye adayl)

i f \ fi?C J
jt - ^
Tt j
arka plannda aristokrasinin, bohemlerin, sulularn, zenginlerin ve ii sn
fnn absente boulmu bir dekadans iinde i ie yaadklar M oulin Ro
uge yer alyor ve Luhrmann'n perdeye tamaya alt (ve byk oranda
baard) ey hakknda baz ipular veriyor: gsteri dnyasnn, yaamn
ve rengin yceltilmesi. Krmz Deirmen, elbette Luhrmann'n dahiyane
bir etki yaratarak kulland mzii de yceltiyor. Kullanlan arklarn hep
si tandk ama srad bir ekilde kullanlm: Christian, Satine'e "Your
Song" ve "Up Where W e Belong" gibi farkl ak arklarndan alntlar yu
mayla karmakark bir serenat yapyor; Satine kulpte "Diamonds are a
Girl's Best Friend" arksn sylerken toplanan erkek gruhu Nirvana'nn
"Smells Like Teen Spirit" arksn istiyor. Belki de filmin en tuhaf sahnesin
de, Zidler, Duke'u, Satine'e ilgisini srdrmeye ikna ederken Madonna'nn
"Like A Virgin" arksnn esiz bir versiyonunu seslendiriyor.
Hepsi de ok yaratc ve Satinein arksnda bahsettii elmaslar kadar parltl
(52 milyon dolarlk btenin her bir kuruu perdede). McGregor mcadeleci yazar
Christian rolnde masum, karizmatik ve duyarl; ayrca Kidman' seksi, gl ve b
yleyici Satine rolnde izlemek apayr bir zevk. Krmz yanakl Broadbent'ten, ne
eli Leguizamo'ya ve yeil absent perisi olarak kk bir rolde grnen arkc yl
dz Kylie Minogue'a kadar yardmc oyuncu kadrosunun her yesini izlemek de
hayli elenceli. Bu grsel aheseri ister sevin, ister nefret edin, daha nce byle bir
ey seyrettiinizi kesinlikle syleyemezsiniz. JB
Hindistan / ABD / Fransa /
talya (Delhi Dot Com, IFC,
Keyfllms Roma, Mirabal, Pandora,
Paradis)
114dk, Renkli
Dili: ngilizce / Hindi / Pencap dili
Ynetmen: Mira Nair
Yapmc: Caroline Baron, Mira
Nair
Senaryo: Sabrina Dhawan
Grnt Ynetmeni: Declan
Quinn
Mzik: Mychael Danna
Oyuncular: Naseeruddin Shah,
Lillete Dubey, Shefali Shetty, Vijay
Raaz, Tilotama Shome, Vasundhara
Das, Parvin Dabas, Kulbhushan
Kharbanda, Karnini Khanna, Rajat
Kapoor, Neha Dubey, Kemaya
Kidwai, Ishaan Nair, Randeep
Hooda, Roshan Seth
Venedik Film Festivali: Mira Nair
(Altn Asian)
Avustralya / Almanya
121 dk. Renkli
Dili: ngilizce
Ynetmen: Ray Lawrence
Yapmc: Jan Chapman, Mikael
Borglund, Rainer Mockert,
Catherine Jarman
Senaryo: Andrew Bovell
Grnt Ynetmeni: Mandy
Walker
Mzik: Steve Hadley, Bruce
Haymes, Paul Kelly, Peter
Luscombe,
Shane O'Mara
Oyuncular: Anthony LaPaglia,
Rachael Blake, Kerry Armstrong,
Jon Bennett, Melissa Martinez,
Owen McKenna, Nicholas Cooper,
Marc Dwyer, Puven Pather, Lionel
Tozer, Glenn Suter, Leah Purcell,
Barbara Hershey, Natasha Guthrie,
MONSOON VVEDDING (2001)
Muson Dn
Mira Nair, ya Salaam Bombay!'n (Selam Bombay, 1988) sokak ocuklar ya
da zengin fantezisi Kama Sutra (1996) araclyla Hindistan'daki yaam radikal
bir biimde farkl alardan ele ald. Ancak Muson Dn, tm filmleri iinde en
canls olmasnn yan sra nispeten daha az karmak anlatm ve evrensel konusu
sayesinde belki de duygusal adan en tatm in edici olan.
ou zaman tek bir sahnenin ak iinde ngilizce'den Hinte'ye, sonra da
Pencap diline kayveren Muson Dn, romansn gizemleri ve zayflklar sz ko
nusu olduunda, dilin ve arka plann yersizliini gsteriyor. st snf bir ailenin da
lm yeleri, dnyann drt bir yanndan bir dn iin Hindistan'a dner. Ne var
ki dn ncesindeki karmak gnlerde ilikiler fiyaskoyla sonulanr, yenileri ku
rulur ve uzun sredir bastrlan aile srlar en sonunda su yzne kar.
Muson Dn, aslnda oyuncular ve hareketi bulank bir sisin ardnda gizle
me eilimi olan ve genelde dudak bklen dijital video formatnda ekilmi. Ancak
bu filmde dijital video, rengarenk dekorlar daha da canlandryor; el kameras e
kimleri de uyumsuz karakterlerin srekli telan yakalama konusunda ok yararl
olmu. ocuk istismarn ieren yan yk biraz zorlama kalsa da genel olarak film,
akn filizlenmesini muhteem bir ekilde yceltiyor. JKI
LANTANA (2001)
Short Cuts, Paul Haggis'in Crash'i, Magnolla (Manolya) gibi birka yky i
ie geiren filmlerin izinden giden Lantana, bu trn Avustralya'dan kan bir r
nei ve gerekten her bakmdan Avustralya'ya zg. Filmin ad, her yerde yetien
bir t r alms trmanc bitkiden (aamlnesi) geliyor. Bu bitki, filmde ilenen alt
st olmu ilikiler yumann metaforu: yzeyi ok gzel ieklerle kapl ama iek
lerin altnda sivri dallar var.
Karanlk bir ormanda yzst yatan giyinik bir kadnn grntleriyle balayan
Lantana, nceleri bir cinayet filmi izlenimi veriyor. Kolu ters bir biimde bklm
olan ve yz grnmeyen kadnn lm olduuna phe yok. Ray Lawrence'n
sinsi ynetimi filme daha en bandan kanlmazlk duygusu katyor. Ama nce
ilikiler a genileyerek kendine acyan polis dedektifi Leon, sevgilisi Jane (Racha-
el Blake), kars Sonja (Kerry Armstrong), psikolog Valerie (Barbara Hershey) ve
onun gizemli, mao tavrl hukuk profesr kocas John'u (Geoffrey Rush) bir ara
ya getiriyor.
Tam ok nemli bir soru yantlanacakken, baka bir yk izgisine atlayacak
biimde zekice kurgulanm olan bu karmak ama ilgin masal hzla ilerliyor. Pek
ou televizyondan ve Avustralya dnda ad duyulmayan pembe dizilerden gelen
oyuncular ok baarl. Lantana, karakterlerin son temizleme tarihleri oktan ge
mi kirli amarlarn ortaya koyan, incinmi duygularla ve yalanlarla rl atmos
ferik ve klostrofobik bir bayapt. KK
A MA SOEUR! (2001)
Fransa / talya (Catherine Breillat,
Kz Kardeim CNC, Flach, Immagine, Canal+,
Urania, arte)
93dk, Renkli
Filmi yazp yneten Fransz Catherine Breillat, dnya sinemasnn mmtaz l
Dili: Franszca / talyanca
gn kadn ynetmeni. Ancak deli olmad kesin. Kadn cinselliine ilikin dizginlen
Ynetmen: Catherine Breillat
memi, aykr, zaman zaman uzlamaclktan uzak tatsz incelemelerini perdeye
Yapmc: Conchita Airoldi, Jean-
iddetli bir slupla yanstr. Fazla ak ve ayrntl grntler kullanr. te yandan Franois Lepetit
kadn karakterleri ne kadar ezilmi ya da kk drlm olsalar da onlar yara Senaryo: Catherine Breillat
tan nevi ahsna mnhasr kiilik, kader ve erkekler karsnda pasif kalan doutan Grnt Ynetmeni: Yorgos
kurban kadn anlayna sonuna kadar kar koyar. Arvanitis
Kz Kardeim, kadn yeniyetmelil, gelimekte olan beden, yeni yeni kendini Oyuncular: Anais Reboux, Roxane
Mesquida, Libero De Rienzo,
gsteren cinsel g ve bu gten nasibini alamam olanlar zerine, hafif otobi
Arsine Khanjian, Romain Goupil,
yografik bir alma. Anais Pingot (Anais Reboux), 12 yanda, iman, somurtkan Laura Betti, Albert Goldberg,
ve hin bir zekaya sahip bir kz olarak, hali vakti yerinde ailesinin yz karasdr. i Odette Barrire, Ann Matthijsse,
manl, bir yandan onu kmsemelerine neden olurken dier yandan da bu k Pierre Renverseau, Jean-Marc
Boulanger, Frederick Bodin, Michel
msemelere kar tam pon ilevi grr. 15 yandaki ablas Elena (Roxane Mesqu-
Guillemin, Josette Cathalan, Claude
ida) incelii ve gz kamatrc gzelliiyle ailenin gzbebeidir. Tm aile tatil iin Sese
sakin bir sayfiye yerine gittiinde Elena ok gemeden yaa byk bir adamla ili Uluslararas Berlin Film
kiye girer; Anais'se olan biten her eyi izler ve gnlk ilikilerine nfuz eden sevgi- Festivali: Catherine Breillat
(Manfred Salzgeber dl), (Altn
nefret karmaas iinde kendisini ablasyla karlatrr. Film, endie ve zlemlerin
Ay adayl)
yan sra, yeni yeni filizlenen, her trl duygusallktan yoksun bir cinsellik zerine
bir karakter incelemesi sunuyor. Breillat bu duygusallktan yoksun cinsellii, stan
dart ok taktikleriyle donatm: dimdik bir penis, beklenmedik karakterlerin plak
l ve filmin sonunda younluu ve rasgelelilyle zleyiciyi koltuuna yaptracak
derecede sarsc bir iddet eylemi.
Breillat, Kz Kardeim'de, aile dram, ergenlik filmleri, kadn filmleri gibi farkl
trleri ayn anda yerle bir ediyor. Sadk kald tek ey kendi sagrs; sinema ge
leneklerini parampara edii, hibir ereveye smayan tom bul gen kahraman
nn i dnyasnn kargaasna ayna tutuyor. Film, ki gen kzn zihninin ve arzula
rnn iine girip kendine has bir tarzda ilerlerken, toplumun dlad karakterin ta
rafnda oluunu aka belli eden kat bir bak asna sahip. rnek ald sylene
bilecek belirgin bir benzeri olmayan (belki daha nceki Breillat filmleri hari) bu
film, izleyicinin yukarda ad geen trler hakknda bildiini sand her eyi alp fe
minist bir fke, g ve diren feryadna dntryor. EH
ABD / Fransa (Asymmetrical,
Imagine, Canal+, Alain Sarde,
Picture, Touchstone)
145dk, Renkli
Dili: ngilizce
Ynetmen: David Lynch
Yapmc: Neal Edelstein, Tony
Krantz, Michael Polaire, Alain
Sarde, Mary Sweeney
Senaryo: David Lynch
Grnt Ynetmeni: Peter
Deming
Mzik: Angelo Badalamenti
Oyuncular: Naomi Watts, Jeanne
Bates, Laura Elena Harring, Scott
Wulff, Robert Forster, Brent
Briscoe, Maya Bond, Patrick
Fischler, Michael Cooke, Bonnie
Aarons, Michael J. Anderson,
Joseph Kearney, Enrique Buelna,
Richard Mead, Ann Miller
Oscar Adaylklar: David Lynch
(ynetmen)
Cannes Film Festivali: David
Lynch (ynetmen), dl The Man
Who Wasn't There filminin
ynetmeni Joel Coen ile paylat
(Altn Palmiye adayl)
MULHOLLAND DR. (2001)
Mulholland kmaz
David Lynch'in ve zellikle srprizlerle dolu, garip ve bamllk yaratan televiz
yon dizisi Twin Peaks' in (ikiz Tepeler) hayranlar, gayet hakl olarak M ulholland k
maz' n da ok seviyor; nk dizinin tm gariplii, verdii rya duygusu ve rkt
cl tek bir filmde toplanm. Aslnda Lynch, filmi bata ikiz Tepeler benzeri bir te
levizyon dizisi olarak tasarlam ama pilot blm ekildikten sonra dizi olarak ok
pahalya patlayacana karar verilmi. Bu nedenle senarist-ynetmen, oyuncu kadro
sunu yeniden bir araya getirmi, birka sahne daha (ve bir final) ekleyerek Mulhol-
land kmaz'n uzun metrajl film olarak gsterime sokmu.
Ne film ama! ok gzel ekilmi ve neredeyse ldrtacak derece anlalmas ola
naksz olan bu film, gen ve gzel bir kadn (Laura Harring), Hollywood'daki Mulhol
land kmaz'nda kaza yapm bir arabann enkazndan karken balyor. Kim oldu
unu ve oraya nasl geldiini bilmeyen kadn, bir ekilde Betty Elms'in (Naoml
Watts) dairesine ulayor ve Betty kimliini yeniden bulmas iin ona yardm etmeye
karar veriyor (kadn geici olarak Rita Hayworth'dan esinlenerek "Rita" adn alyor).
Buraya kadar her ey gayet ak, deil m? Aslnda pek deil. Bu noktadan sonra ki
kadn Lynch'in arpk boy aynasndan grmeye balyoruz; Betty aslnda tutunmaya
abalayan Dlane adl bir aktristir ve Camilla adnda bir yldzn (Rita'ya hayli benze
mektedir) sevgilisidir. Camilla'ysa Diane', gen bir ynetmen (Justin Theroux) iin
terk etmeye hazrlanmaktadr. Mulholland kmaz'r izlemenin en zevkli taraflarn
dan biri, Lynch'in bize tm cevaplar vermemesi. Filmin ilk blm Diane'n lrken
grd bir rya m? Hangi hikaye gerek, hangisi deil? Kafa kartrc bir hikaye
olsa da Lynch mizansendeki baz ipularnn bulmacay zmekte bize yardmc ola
can ima ediyor: rnein, krmz bir abajur, bir anahtar (kim ve neden vermitir) ve
kaza yeri. Ayrca keskin gzl zleyiciler iin daha en bata, al jeneriinden bile
nce film in asl anlamn ortaya karacak ki ak ipucu verilmi.
ikiz Tepeler, Eraserhead (Silgi Kafa, 1977), Blue Velvet (Mavi Kadife, 1986),
W ild a t Heart (Vahi Duygular, 1990), Twin Peaks: Fire Walk With Me (ikiz Tepeler:
Ate Benimle Yrr, 1992; TV dizisindeki olaylarn balangcn konu alan film) ve
Lost Highway (Kayp Otoban, 1997) gibi M ulholland
kmaz'nda da bylesine bamllk yaratan ey; kafa
kartrcl, gerekstl ve ryalarla gereklik ara
sndaki bulank izgi. Baz izleyiciler filmin sonunda d
mlerin zlmemesine sinirlenebilir; ama Lynch'in
enfes grntlerinin gzellii, Angelo Badalamen-
ti'nin unutulmaz mzikleri ve muhteem oyunculuklar
bylesi bir hsran telafi edecek ok ey sunuyor.
Lynch'in, Sunset Beach'ten Laura Harring ve Naomi
Watts gibi daha nce pembe dizilerde oynam bir
grup oyuncuya rol vermesi ilgin; ve hepsi de etkileyi
ci performanslar sergiliyor. zellikle Watts, hem saf
gen kz hem de kskan, kinci ak roln ayn inand
rclkla oynayan Betty-Diane rolnde ok iyi bir keif.
Mavi Kadife'den beri Lynch'in en iyi filmi olan
Mulholland kmaz, muhteem, srkleyici, sinir bo
zucu ve gz kamatrc. JB
THE ROYAL TENENBAUMS (2001) ABD (American Empirical,
Tenenbaum Ailesi Touchstone)
109dk, Technicolor
Wes Anderson'n aka The New Yorker dergisinin eski saylarndan esinlene Ynetmen: Wes Anderson
rek ve hnzr bir mizah dozu katarak ortaya koyduu bu tuhaf eseri, daha nceki Yapmc: Wes Anderson, Barry
Mendel, Scott Rudin
iki filmi Bottle Rocket (1996) ve Rushmore'un (lgn Liseliler, 1998) hayranlarn
Senaryo: Wes Anderson, Owen
hayal krklna uratmyor. Edward Gorey'in izimlerinden frlama benzeyen de
Wilson
korlarla donatlan ve Alec Baldwin'ln ifadesiz bir sesle anlatt bu garip fantezi, yl
Mzik: Mark Mothersbaugh
dzlarla dolu bir oyuncu kadrosunun yapmack oyunculuklarna tutunuyor. Grsel Grnt Ynetmeni: Robert D.
gag'lerle (karakterler ocukken giydikleri kyafetlerin yetikin versiyonlarn giyiyor Yeoman
lar, silahlar komik bir ekilde patlyor ve komik bir baklama gerekleiyor) ve mt Oyuncular: Gene Hackman,
hi imal esprilerle dolu senaryoda, dolaysz duygusal ierik neredeyse tamamen Anjelica Huston, Gwyneth Paltrow,
Ben Stiller, Luke Wilson, Owen
bo. Kusurlarna ramen, Anderson yine de sorunlu aile komedisi trne yeni bir
Wilson, Danny Glover, Bill Murray,
ta t katmay baarm. Anderson ve dier senarist Owen Wilson, var olmayan bir Alec Baldwin, Seymour Cassel,
kitab temel alan senaryoyla Oscar'a aday gsterildi. Wilson, yardmc rollerden bi Kumar Pallana, Grant Rosenmeyer,
rinde de oynuyor ama Tenenbaum kardelerden biri olarak deil; oysa gerek ha Jonah Meyerson, Aram
Aslanian-Persico, Irene Gorovaia
yattaki erkek kardei Luke, bir Tenenbaum'u canlandryor... Bu da pek ok yn
Oscar Adaylklar: Wes
karanlkta braklm film in bir baka ilgin yn.
Anderson, Owen Wilson (senaryo)
Yllardr egzotik kars EthelineTe (Anjelica Huston) ayr yaayan, barodan ko Uluslararas Berlin Film
vulmu avukat Royal Tenenbaum (Gene Hackman) zor gnler yaamaktadr. Festivali: Wes Anderson (Altn Ay
yetikin ocuu da dahidir: Richie (Luke Wilson) eski bir profesyonel tenisi, evlat adayl)
edinilen kz kardei M argot (Gwyneth Paltrow) nl bir yazar, Chas'se (Ben Stiller)
bir finans dehasdr. Babalarndan saknan ve kendi krizleriyle baa kmaya
alan ocuk, yeniden annelerinin yanna, ailenin be katl evine tanr
(evin doal olarak ailenin sancan tayan kk bir kulesi vardr; ve bunlarn
hepsi ada New York'ta geer). Etheline i ortana ak olduunu fark
eder (tvitler ve fitilli kadifeler iinde muhteem bir Danny Glover). Her za
man gerek bir dalavereci olan Royal, ailesinin ilgisini geri kazanmak iin g
venilmez hizmetkar Pagoda'nn (Kumar Pallana) da yardmyla kansere yaka
lanm numaras yapar. Pagoda aslnda Royal' sevdii halde onu ldrmeye
alr; Royal buna, "Bu beni son baklayn" esprisiyle karlk verecektir.
Kendi garip motifleriyle bir aile yaam zerine renkli ama bir o kadar da
hznl ve hafif gerekstc bir aratrma olan Tenenbaum Ailesi, tuhaf
alkanlklar ve olaanst yetenekler koleksiyonundan pek fazlasn sunma
yan iki boyutlu karakterlerle dolu; sadece Stiller'in karakteri bir lde sahici
bir duygusal arlk tayor. Bununla birlikte Hackman, yzeyde sakin ve ken
dine hakim gibi grnen ama aslnda kendisinden baka kimsenin ihtiyalar
n dnmeyen bir adam olarak nispeten doal oyunculuuyla stnln
kabul ettiriyor. Royal, grnenin ardnda ailesini kendi kurallar erevesinde
geri kazanmak iin her trl frsata mitsizce sarlyor. Hackman ayrca senar
yonun en iyi repliklerini kapm: Eli, "Her zaman bir Tenenbaum olmak iste
mitim," dediinde, Royal st kapal bir ekilde "Ben de, ben de," yantn ve
riyor.
Sonu olarak Tenenbaum Ailesi, tmyle trajik olamayacak kadar komik
ve derin olamayacak kadar geveze bir melez film olarak son derece tatmin
edici ayn zamanda. Filmden geriye kalan eyse bol meziyetli ama talihsiz bir
ailenin parltl neesi ve c duygular oluyor. KK
Brezilya (Zazen)
150dk, SB / Renkli
Dili: Portekizce
Ynetmen: Jos Padilha, Felipe
Lacerda
Yapmc: Jos Padilha, Marcos
Prado
Senaryo: Jos Padilha
Grnt Ynetmeni: Marcelo
"Guru" Duarte, Cezar Moraes
Mzik: Sacha Amback, Joo
Nabuco
Oyuncular: Yvonne Bezerra de
Mello, Sandro do Nascimento,
Rodrigo Pimentel, Luiz Eduardo
Soares
ngilizce ad: Bus 174
NIBUS 174 ( 2002)
Ynetmenler, gerek olaylarda gizli heyecan verici hikayeleri gn na ka
ramadnda belgeseller genellikle ilginliini yitirir. Jos Padilha'yla Felipe Lacer-
da'nn nibus 174 (174 Numaral Otobs) adl belgeseli, Rio de Janeiro zerinde
ki helikopter ekimiyle filmin bandan itibaren bundan syrlmay baaryor; bize za
man ve mekan duygusu vererek kentsel sefaletin, polisin acizliinin meakkatli tab
losuna mmkn olan en geni arka plan salyor.
Sandro do Nascimento, 12 Haziran 2000de 174 numaral otobse bindi ve si
lah zoruyla yolcular rehin ald. Acmasz, sa solu belli olmayan bu profesyonel
sulunun ou zaman akl banda deildi. Dolaysyla, merkezi idareden ya da uy
gun haberleme aralarndan yoksun olmakla birlikte harcalem gaddarlyla nl
bir polis tekilat iin benzeri grlmemi bir sorundu. Otobsn bir koruma em
berine alnmam olmas, sonra da Brezilya televizyonunun canl yayn ileri daha
da kztrd. Otobsteki masum yolcular tehlikedeydi ve daha sonra Sandro maki
neli tfekli bir polis memuru tarafndan sktrldnda bir yolcu yaamn yitirdi.
Padilha'nn belgeseli, bu hikayenin paralarn derlemekle yetinip taraflar ken
di adlarna konumaya brakyor. Otobs karma olaynn ve eitli rportajlarn et
rafnda gelien belgeselde, Rio'daki yoksulluk ve yozlama bu tek adli vakann er
evesi geniletilerek ele alnyor. Film boyunca (bazlar rehineler arasnda bulunan)
uzmanlar gecekondu mahallelerindeki hayat koullarn, rehineyle rehinenin, rehi-
neciyle poliin deien kader ortaklklarn ve Sandro gibi, toplumun en d kesimin
de yaayan, mlkszve yoksul nsanlarn kanlmaz kt sonunu anlatyor.
Sonunda selamete ve baarya ulamak in trajedinin stesinden nasl gelindi
i temas, filmin temelini oluturuyor ve Sandro bunu grlmeye deer biimde rt
bas ediyor. Burada grntler kelimelerden daha ak szl; zellikle de, olabilecek
her adan kare kare gsterilen polisle son hesaplama annda. Buna, Sandro'nun
fazlasyla sradan olduu halde, bir ekilde nlenebilir olmas dolaysyla ok daha tra
jik olan hikayesini yeni bir biimde alglamamz da ekleniyor. Su gerekten de suu
douruyor olabilir belki, ama en kat yrekli grnen sulu bile sonunda onu toplu
mun bana bir musibet olarak saran belirli bir balamda ortaya kar. GC-Q
THE PIANIST (2002) Britanya / Fransa / Almanya /
Piyanist Hollanda / Polonya (A gencja
Produkcji Fllm ow ej, Beverly D e troit,
Canal+ Polska, Fllm FernsehFonds
PolonyalI Yahudi piyanist Wladyslaw Szpllman'n Varova gettosunda hayat
Bayern, FBB, FFA, H eritage,
ta kalma mcadelesini anlatan Piyanist, deolojik bir film deil. Soykrma ynelik Interscope, Canal+, M ainstream ,
herhangi bir "bak as" benimsemi olmamasnn yan sra Roman Polanski filmi M eespierson, R.P., Runteam ,
olduunu aka hissettiren bir film de deil. Ancak film alakgnlllk ve zekay S tudio Babelsberg, S tudio Canal,
TVP)
la kotarlm; ynetmenin kendi soykrm hikayesi olmasa da hayat boyunca yap
148dk, Renkli
may bekledii film olduuna hi phe yok. Film, Ronald Harvvood'un fazla ak
Dili: ngilizce /A lm a n c a
layc acemice diyaloglar eren senaryosundan zarar grse de, Pawel Edelman'n
Ynetmen: Roman Polanski
grntleri muhteem. Eski fotoraflarn, tarihin rengi olarak tanmlanabilecek Yapmc: R obert Benmussa,
sepyann kysnda gezinen zengin koyu kahverengiler, pek ok sahnede yreini Rom an Polanski, A lain Sarde
ze leyecek. Olaanst ll bir oyunculuk sergileyen Adrlen Brody, hayli serin Senaryo: Ronald H a rw o o d
kanl Szpilman' canlandryor. Szpllman, Nazller'ln elinden birok kez inanlmaya Wladyslaw Szpilman'm kitabndan
cak kadar kl pay kurtuluyor. Film zellikle Alman askerlerinin kiisel ve keyfi sadiz- Grnt Ynetmeni: Pawel
Edelm an
miyle Nazi sisteminin kurumsal gaddarlnn korkutucu karmn gzler nne
Mzik: W ojclech Klar
serme konusunda ok baarl. Polanski akllca bir davranla hi yorum yapmyor:
Oyuncular: A d rie n Brody, Emilia
Byleslne titizlikle planlanm bir dehet karsnda yaplabilecek en yi eyin, ayrn
Fox, M lc h a l Z eb row skl, Ed
tlar doru ekilde anlatmak olduuna karar vermi grnyor. ET S toppa rd, M aureen Lipm an, Frank
Finlay, Jessica Kate M eyer, Julia
Rayner, W a n ja M ues, Richard
Ridings, N o m i Sharron, A n th o n y
M iln e r, Lucy Skeaplng, Roddy
Skeaping, Ben Harlan
Oscar: Roman Polanski
(y n e tm e n ), Ronald H a rw o o d
(senaryo), A d rie n Brody (erke k
oyun cu)
Oscar Adaylklar: Roman
Polanski, R obert Benmussa, A lain
Sarde (film ), Pawel Edelm an (grsel
y n e tm e n ), A n n a B. Sheppard
(k o s t m ), Herve de Luze (k u rg u )
Cannes Film Festivali: Roman
Polanski (A ltn Palm iye)
Ispanya / Fransa (El Deseo,
France 2, Renn, Va Digital)
101 dk, Eastmancolor
Dili: spanyolca / Katalan /
ngilizce
Ynetmen: Pedro Almodovar
Yapmc: Agustn Almodovar,
Michel Ruben
Senaryo: Pedro Almodovar
Grnt Ynetmeni: Affonso
Beato
Mzik: Alberto Iglesias
Oyuncular: Cecilia Roth, Marisa
Paredes, Candela Pea, Antonia
San Juan, Penlope Cruz, Rosa
Mara Sard, Fernando Fernn
Gmez, Fernando Guillen, Toni
Cant, Eloy Azorn, Carlos Lozano,
Manuel Morn, Jos Luis Torrijo,
Juan Jos Otegui, Carmen Balagu
Oscar: Ispanya (yabanc film)
Cannes Film Festivali: Pedro
Almodovar (ynetmen), (Altn
Palmiye adayl)
HABLE CON ELLA (2002)
Konu Onunla
Konu Onunla, nsann ruhunu elenceli bir ekilde arndran bir nceki Ped
ro Almodovar filmi Todo sobre m i m adre'nin (Annem Hakknda Her ey, 1999J
insani scaklk ve duygusal karmaasnn kontrpuann sunuyor. Almodvar'n 14.
filmi Konu Onunla her ne kadar, nceki daha dinamik filmlerinin baz gz kama
trc grntlerini korusa da ynetmenin en kontroll ve en srkleyici filmi olarak
deerlendirilebilir. Ayrca, zellikle kadnlar ele al, daha dorusu suskunlua
gmmesi asndan en melankolik, en mesafeli ve en huzur karc Almodvar fil
mi olduu da sylenebilir. Almodvar'n filmleri genelde yaamn ve sinemann
kargaasn kucaklarken Konu Onunla'nn yaps, blrbirlyle balantl birok m otif
le (ve grnt iinde grnt, performans inde performansla) son derece zarif,
karmak, hatta klasik. Genellikle manik olan nceki filmlerinde grlen bedensel
lik bu filmde yerini, garip ekilde cansz, nesnel ve kaamakl bir tona brakm.
Film, ileride yaanacaklarn tonunu belirleyen bir Pina Bausch gsterisiyle, di
er deyile, karakterlerin birbirlerlyle eit koullarda karlamasna ya da konuma
sna pek olanak tanmayacak ekilde blrbirlyle rekabet eden ve kaynaan kimlikle
rin karmak "dans"yla balyor, iki erkek kahramann Bausch'un dansna verdikle
ri, birbiriyle elien tepki (birisi neredeyse isterik, dierinlnse dikkati dalm), z
nel motivasyonlarn, tepkilerin ve eylemlerin dnyasna girdiimizi hissettirir.
Almodvar'n nceki filmlerinin ou, kadn karakterlere ve bu karakterlerin
hem birbirlerlyle hem de evrelerindeki dnyayla karmak ve genelde elikili etki
leimlerine odaklanr. Konu Onunla'ysa, erkek kahramanlarna ve yaamlarndaki
kadnlarla (ki her ikisi de komaya girer) gittike dnyadan kopan diyaloglar zeri
ne younlayor. Almodvar'n filminin en arpc ynlerinden biri, ynetmenin iz
leyiciyi kurnazca idare edebilme ve ynlendirebilme yetenei sayesinde, dikkatleri
filmdeki eylemlerin nispeten daha rahatsz edici armlarndan, en azndan bir
sreliine uzaklatrmas. Almodvar, sinemasnn en cesur hamlesi olarak nitele
nebilecek ekilde, bir tecavz, Am ante menguante (Klen ak) adl gereks-
tc bir sessiz film araclyla ustaca bir parodiyle "gsteriyor." Konu O nunla'nn
en kayda deer baars, izleyicinin zdeleme eilimiyle oynama ve buna mey
dan okuma tarz. Ksacas film, yaammz tanmlayan insanlar, eyalar ve metin
lerle ve onlarn araclyla nasl konutuumuz zerine derin bir tefekkr. AD
LA MEGLIO GIOVENT (2003)
talya (BIBIFIIm, Rai Cinemafiction)
400dk, Renkli
iki kardein yaamn yaklak 40 yl boyunca takibe alan film, karakterlerine Dili: talyanca
yaamalar iin gerekli alan ve ortak hikayelerinin devasa bir roman gibi gelime Ynetmen: Marco Tullio Giordana
sini salayarak alt saatlik sresinin bir saniyesini bile boa harcamyor. Marco Tul- Yapmc: Angelo Barbagallo,
lio Giordana'nn esiz bir Italyan hikayesi olan bu dll epik filmi, aile dramn l Donatella Botti

kenin yakn tarihiyle kusursuz bir biimde i ie dokuyarak hem karakterlerin hem
Senaryo: Sandro Petraglia,
Stefano Rulli
de lkenin bir destanna dnyor.
Grnt Ynetmeni: Roberto
nce 1966'da, ikisi de niversite anda olan Carati kardeler, Nicola (Luigi Forza
Lo Cascio) ve Matteo'yu (Alesslo Boni) tanrz. Bir akl hastanesinde kt muame Oyuncular: Luigi Lo Cascio,
le gren Giorgia (Jasmine Trinca) adl bir gen kzla tantklarnda onu hastane Alessio Boni, Adriana Asti, Sonia
Bergamasco, Fabrizio Gifuni, Maya
den karp yola koyulurlar. Giorgia iin pek fazla bir ey yapamayacaklarn anlasa
Sansa, Valentina Carnelutti,
lar da bu karlama hayatlarn sonsuza dek deitirir. Nicola bir sre hippi olarak Jasmine Trinca, Andrea Tidona,
taklr, daha sonra da Giorgia gibi insanlara yardmc olmak iin psikiyatriye girer. Lidla Vitale, Claudio Gioe, Paolo
Glorgia'nn durumundaki adaletsizlie fkelenen Matteo'ysa okulu brakp orduya Bonanni, Mario Schiano, Giovanni
Scifoni, Michele Melega
kaydolur, en sonunda da polis olur.
Cannes Film Festivali: Marco
Sandro Petraglia ve Stefano Rulli'nin olaanst senaryosu, Carati kardeleri,
Tullio Giordana (zel dl)
arkadalarn ve dier kardelerini talya tarihinin birka dnm noktasna balyor.
Floransa'y sular altnda brakan 1966 taknlar srasnda Nicola, 1970'lerde Kzl
Tugaylar terrist grubuna katlan gerek ak Giulla'yla (Sonia Bergamasco) kar
lar. Caratls ln ablas Glovanna (Lldla Vitale) 1980'lerdekl Mafya davalarnn yar
glarndan biri olur.
La Meglio Oiovert, milli olaylarn aile dramndan daha ar basmasna hibir
zaman izin vermeme baarsn gsteriyor. Daha ok, aile prizmasndan baklarak
talya tarihi anlatlr; hem kiisel hem siyasal olaylar ayn arlkta cereyan eder. Bu
karakterlerin gznde bir cenaze, bir dn, doal afetlerle ya da terrist saldr
larla ayn derecede nemlidir, iilerin geici olarak iten karlmas gibi skc ko
nular bile, Giordana'nn tanyp sevdiimiz nsanlar zerine etkisini gsterdiinde
ngilizce ad: The Best o f Youth
olduu gibi filmi gayet srkleyici klar. KW
Gney Kore
120dk, Renkli
Dili: Korece
Ynetmen: Chan-wook Park
Yapmc: Dong-ju Kim,
Seung-yong Lim
Senaryo: Jo-yun Hvvang, Chun-
hyeong Lim, Joon-hyung Lim
Chan-wook Par, Garon Tsuchiya
Grnt Ynetmeni: Jeong-hun Sympathy fo r Mr. Vengeance'nkindeijHakl n tika rn \2 0 0 2 ) daha basit: Bir
Jeong
Mzik: Pierre Aviat
Oyuncular: Min-sik Choi, Ji-tae
Yu, Hye-jeong Kang, Dae-han Ji,
Dal-su Oh, Byeong-ok Kim, Seung-
Shin Lee, Jin-seo Yun, Dae-yeon
Lee, Kwang-rok Oh, Tae-kyung Oh
Cannes Film Festivali: Chan-
wook Park (Byk Jri dl),
Chan-wook Park (Altn Palmiye
adayl)
OLDBOY (2003)
htiyar Delikanl
Baaryla ilenmi mistik bir masal, iirsellik, okul gnleri ve ftristik bir yatak
odas, ihtiyar Delikanl'nn erdemlerinden yalnzca birka. dipal tabulara, kr ta
lihe, hipnotizmaya ve kadere dayanan, bnyesinde aksiyon, dram ve psikolojik ge
rilimi barndran bu gerilim filmi Kore sinemasn, daha nce hibir filmin yapama
d kadar geni kitlelere ulatrd. yk^ynetfnnin sevilen bir nceki filmi
adam, hibir aklama yaplmakszn 15 yl boyunca hapsediliyor. Kamasnn ardn
dan, onu karan kiiyi bulmak iin yalnzca be gn var.
Koreli ynetmen Chan-VVook Park'n Garon Tsuchiya'nn Japon mangasn te
mel alan kanl ve hznl bayapt ihtiyar Delikanl'nn bomba etkisi yapan balan
gc byle. Kendi dublrln yapan oyuncu Choi Min-sik, bir gkdelendeki pen-
ceresiz hcresinden dahice kamay baaran talihsiz karlma kurban Dae-su ka
rakterini canlandrmak iin ok alm. Dae-su, kaar kamaz kendisini kzndan,
karsndan ve hayatndan eden kiiden almak iin M onte Kristo tarz bir yemin
eder. Artk irkin peruklu Koreli bir Charles Bronson' andran Dae-su, bir ahtapotu
canl canl yedikten sonra baylp tezgha kafa st derek etkiledii gzel bir su-
i efiyle (Gang Hye-jung) arkada olur, ihtiyar Delikanl'nn insan yere serip iki sek
sen uzatan tarz ite byle. Masal ne kadar karmak olursa olsun, filmin temelini
oluturan basit mantk, filmdeki saysz geriye dn kolaylkla anlalr hale geti
riyor. Temposu insan yer yer soluksuz brakan ama durup dnmeye de olanak
veren ihtiyar Delikanl'nn dv sahnelerinin koreografisi hem ok yaratc hem de
artc. Filmdeki iddetin tamam olay rgsne hizmet ediyor. Film tm vahilii
ne karn sonuta gerilimli mafya yks ve gizemli intikam elerini baaryla bir
araya getiren bir kara komedi. Chan-vvook Park, film 2004 ylnda Cannes'da b
yk jri dln kazandnda, oyunculara ve ekibine teekkr ettikten sonra su-
i barndaki etkileyici sahnenin ekimlerinde hayatlarn feda eden drt ahtapota
teekkr ederek dinleyicileri akna evirmiti. KK
ABD / Yeni Zellanda / Almanya
201 d k /2 5 1 d k (zel versiyon) Renkli
Dili: ngilizce / Sindarin
Ynetmen: Peter Jackson
Yapmc: Peter Jackson, M ichael
Lynne, M a rk O rdesky, Barrie M .
O sborne
Senaryo: Fran W alsh, Philippa
Boyens, Stephen Sinclair, Peter
Jackson
Grnt Ynetmeni: A n d re w
Lesnie
Mzik: H o w a rd Shore
Oyuncular: Elijah W o o d , Ian
M cK ellen, Liv Tyler, V ig g o
M o rte n se n , Sean A stin , Cate
B lanche tt, John Rhys-Davies,
Bernard Hill, C h risto p h e r Lee, Billy
Boyd, D o m inic M o n a g h a n , O rla n d o
Bloom , H ugo W e a vin g , M iranda
O tto , David W e n h a m , Karl U rban,
Ian H olm , John N oble
Oscar adaylklar: G ra n t M a jo r,
Dan H ennah, A lan Lee (sanat
y ne tm eni-set d e ko ru ), Ngila
Dickson, Richard Taylor (kost m ),
Peter Jackson (y n e tm e n ), Jamie
Selkirk (ku rg u ), Richard Taylor,
Peter King (m akyaj), H o w a rd Shore THE LORD OF THE RINGS: RETURN OF THE
(m zik), Fran W alsh, H o w a rd
Shore, A n n ie Lennox (film arks,
KING (2003) Yzklerin Efendisi: Kraln Dn
"In to th e W est" isim li ark), Barrie
M . O sborne, Peter Jackson. Fran Yzklerin Efendisi lemesinin son blm, her eyi belirleyecek olan filmdi,
W alsh (film ), C h risto p h e r Boyes, ilk iki filmle koyu Tolkien hayranlarnn sempatisini kazanp beklentisini ykselten
M ichae l Sem anick, M ichael
Yeni ZelandalI ynetmen Peter Jackson'n lemeyi gereken ihtiamla bitirip bitire
H edges, H a m m o n d Peek (ses), Jim
Rygiel, Joe Letteri, Randall W illia m meyecei merak konusuydu. Eer Kraln Dn baarsz olsayd, ayrntlar ve
C ook, A le x Funke, (grsel e fe k tle r), enerjisi vgye boulan Yzklerin Efendisi lemesi, M atrix lemesinin son iki
Fran W alsh, Philippa Boyens, Peter blm gibi hayal krkl yaratabilirdi. Orijinal versiyonu 200 dakika sren film,
Jackson (senaryo)
lemenin gevek olay rgsn toparlamaya yetecek kadar sk, kat ve keskin.
Yzklerin Efendisinin ok fazla sonu var ama zaten film in amac da bu. n
ceki filmleri izlemeyenler ya da Tolkien hayran olmayanlar Kraln Dn'n ken
di iinde bir btnl olan bir film olarak gremez nk bu filmde daha nce
ki olaylara dair, ki Kd/edekinden bile daha az anmsatma var. Elijah Wood'un y
zk tayc Frodo olarak srdrd ileli yolculuk, rmceklerden korkanlar faz
lasyla rahatsz edecek en dayanlmaz tehlikenin ardndan sona eriyor. lemenin
en heyecan verici karakteri olan Gollm, Andy Serkis'i herkesin tand bir oyuncu
haline getirdi. Sinema asndan hayal krklklaryla dolu bir ylda gsterime giren
Kraln Dn'nn ba dndrc bir mkemmellii var. Filmin baars. Yzkle
rin Efendisi lemesinin gelecekteki her trl leme ve devam filminin ulamaya
ya da amaya alaca bir kilometre ta olmasn salad. paral Yzklerin
Efendisi, zleyicileri zahmetsizce kahramanln, akn ve zverinin son derece an
laml olduu baka diyarlara tayor. KK
GOOD BYE LENIN! (2003)
Almanya
Elveda Lenin 121 dk, Renkli/SB
Dili: A lm a nca
ok uzun zaman ncesinin olaylarym gibi gzkse de (Berlin Duvar'nn y Ynetmen: W o lfg a n g Becker
kl, sokaklara taan Dou ve Bat AlmanyalIlar ve Almanya'nn yeniden birleme Yapmc: Stefan A rn d t, M arcos
Kantls, M anuela Stehr
sini mjdeleyen o komik Trabant otomobiller), bunlarn hepsi, 1988'de oldu. ki
Senaryo: W o lfg a n g Becker, Bernd
halkn bu birlemesi her iki tarafn hayatnda birok eyi deitirdi; ama W olfgang Lichte nberg
Becket'ln Elveda Lenln'l, acnn, fkenin ve isizliin ortasnda bolca mizahn da ya Grnt Ynetmeni: R obert
andn gsterdi. Elveda Lenin'in yks, Dou Almanya'da, Duvar'n yklmasn Richardson

dan ksa bir sre nce balar. Mzik: Y ann Tiersen

Alex (Danlel Bruhl) cana yakn, ho bir gen adamdr, annesiyse (Katharin Oyuncular: Daniel Brhl, Katrin
Sa, C h ulpa n K h am a tova, M arla
Sass) Dou Almanya'nn sosyalist gelecei iin aktif siyasi mcadele veren bir ka
Sim on, Florian Lukas, A le x a n d e r
dn. Alex'ln bir yryte tutuklandn gren annesi olduu yere ylr ve Alman Beyer, B u rg h a rt Klauner, M ichael
ya'nn yeniden birlemesinin ilk gnlerine kadar srecek bir komaya girer. Doktor G w lsd ek, C hristine Schorn, Jrgen
H o ltz, Jochen Stern, Stefan W alz,
herhangi bir okun onu ldrebileceini syleyince, annesinin zerine titreyen
Eberhard K irchberg, Hans-Uwe
Alex, komnizmin bitiinin ve Dou Almanya Cumhuriyetl'nln ortadan kalkmasnn
Bauer, Nico Lederm ueller, Jelena
byle lmcl bir ok olabileceine karar verir ve basit bir plan yapar: Annesi iin Kratz
Dou Almanya'y yeniden kuracaktr. Bir dizi dokunakl ve komik sahne boyunca
Alex yataktan kalkamayan annesini, eski dzenin srdne inandrmay baarr,
izci ocuklar annesini ziyaret edip sosyalist marlar sylerler. Alex kalitesiz ve artk
piyasada olmayan Dou Almanya yiyeceklerini temin etmekte uzmanlar, filmin
ne kan bir baka anekdotu da Alex'in annesinin en sevdii haber programn ye
niden ekmesidir. Bat AlmanyalIlarn gcr gcr BMW'lerlyle bu tarafa geiini de
kapitalizmin arlklarndan kaanlarn topluca Dou'ya g etmesi olarak aklar.
Tm bu ho, amatal hicvine karn Elveda Leniriin e ileyen bir yn de
var. Bir an bile Dou Almanya'nn, yaamak in iyi bir yer olduunu ima etmiyor
ama sosyalist deerler yitip onlarn yerine nakit para ve ticaret gelince, kapitalizm
dalgasyla nelerin kaybolduunu bir bir gzler nne seriyor. Alex'in kz kardei ar
tk Burger King'de almaktadr. Film ilerledike, Alex'in, bir zamanlar Doulu bir
kaak, imdiyse dier Almanlar'dan biri
olan babas yeniden ortaya kar ve bir o
kadar gerilimli bir birleme daha yaanr;
grnen odur ki Alex'in annesini gerek
lerden koruma taknts biraz da kendisi
ni daha huzursuz edici baka gerekler
den koruma amaldr. KK

ABD / Japonya (American
Zoetrope, Elemental,
Tohokashinsha)
102dk, Renkli
Dili: ngilizce / Japonca / Almanca
Franszca
Ynetmen: Sofia Coppola
Yapmc: Sofia Coppola, Ross Katz
Senaryo: Sofia Coppola
Grnt Ynetmeni: Lance
Acord
Oyuncular: Scarlett Johansson,
Bill Murray, Akiko Takeshita,
Kazuyoshi Mlnamimagoe, Kazuko
Shibata, Take, Ryulchlro Baba,
Akira Yamaguchi, Catherine
Lambert, Franois du Bois, Tim
Leffman, Gregory Pekar, Richard
Allen, Giovanni Ribisi, Diamond
Yukai
Oscar: Sofia Coppola (senaryo)
LOST IN TRANSLATION (2003)
Bir Konuabilse
Yabanc bir lkede yalnzlk ve aknlk hissetmi herkes, Sofia Coppola'nn
ynetmen olarak kinci filmi Bir Konuabilse'yi kendine ok yakn bulacaktr. Evden
uzak iki yalnz Amerikal, meslek yaamnda inie gemi 50 yandaki film yldz
Bob (Bill Murray) ve fotoraf kocasyla seyahate km 22 yandaki sevimli ama
can sklan Charlotte (Scarlett Johansson), Tokyo'da bir otelin ruhsuz lks ortamn
da karlar, ikisi de saat farkna alamamtr ve uykusuzluk ekmektedir. Bob,
yksek cretle Japon viskisi reklamlarnda oynayan bir aktr konumuna dt,
Charlotte kocasyla aralarndaki akn yok olup gitmesine tank olduu iin skarta
ya karlm hisseder. Bu tuhaf ift, kendi halleriyle dalga getikleri soukkanl mi
zah anlaylar, okuyamadklar devasa kl tabelalarla anlam veremedikleri tuhaf
adetlerle akllar karm bir halde, birbirlerinde scaklk ve teselli bulurlar.
Daha az hnerli bir ynetmen filmi kolay bir zme gtrrd: Bob ve Char
lotte yatarlar; tm sorunlar tatil ak romantizmiyle tatlya balanrd. Oysa Coppo
la, ac tatl bir komediye hizmet edecek ekilde aikar olandan kaar ve filmin mi
zahi yn havada yzen bir melankoliyle durmakszn kesilir. Kk bir gz seir
mesi ya da yllarn ypratc hayal krklklarna iaret eden hafif bir yz buruturmay
la Murray'nin mahcup, donuk ifadesi, filme ok gzel oturuyor; Johansson da bir
birlerinin ekimine kaplmalarn tam anlamyla inandrc klan lek, hin bir zekya
sahip. Sonuna kadar yaanmam olsa da aralarndaki iliki hibir zaman yadsn
maz; baklar, mahzun tebessmler ve anlaml sessizliklerle da vurulur. Filmin en
dokunakl sahnesinde, giyinik ve tavana bakar bir halde bir yatan stne yan ya
na uzanm, aresizlik ve acizlik duygusunu paylarlar. Konuurlarken Charlotte
bacaklarn kvrr ve Bob nazike onun plak ayan okar. Bu minik dokunuta
tm o yatak odas jimnastiklerinde olduundan ok daha fazla erotizm vardr. PK
DER UNTERGANG (2004)

k
Oliver Hirschbiegel'in ynettii, Bernd Eichinger'in senaryosunu yazd ve Hit-
ler'in portresini allm hikaye kalbnda sunan ilk Alman film i olma zelliini ta
yan k'n ABD galasna eletirel bir gerginlik hakimdi. Hitler'in (Bruno Ganz) ve
yakn evresinin son gnlerini ylmaz bir doru szllk ve hzl bir tempoyla perde
ye aktaran filmin, nc Reich' ve sanrya kaplm adamlarn insancllatrarak
yaptklar eylerin korkunluunu hafifletmi olabileceinden endieleniliyordu.
Ama durum hi de yle deildi. Hitler'in, Eva Braun'n (Juliane Khler), Joseph
Goebbels'in (Ulrich Matthes) ve dierlerinin burada nsan olduklarna phe yok;
asl nemli nokta, genellikle gerekten canavarca olann ne olduu. Sonu olarak,
Nazi makine retiminin yavalatlmasndaki eitli nifaklar izlerken; o romantik psi
kopat, bir zamanlar gcnn doruundayken hezeyanla barr arr, tatl szler Almanya / talya / Avusturya
le kandrr, bahaneler uydurur ve bilimkurgudan farksz topyasnn baarszl kar (C o n s ta n tin ) 156dk, Renkli

snda feryat figan ederken (bir kltrn ortadan kaldrlmasndaki roln reddede Ynetmen: O liver H irschbiegel
rek) blzler rahatsz edici bir ainalk duygusuyla ba baa kalyoruz. Yapmc: Bernd Eichinger
k'n bu yn yitirten, merkezsizletiren doru szll, filmin baarsnn Senaryo:: Bernd Eichinger
anahtar. Hirschbiegel'in kameras ve Ganz'n muhteem donuk oyunculuu, Hitler'i Grnt Ynetmeni: Rainer
K lausm ann
srekli olarak kadrajn kysna itiyor. Bununla birlikte baka karakter zellikleri de
Oyuncular: Bruno Ganz, A lexand ra
yan karakterler araclyla grnr klnyor: merhamet, cesaret, agzllk, kariyer M aria Lara, C orinnaa H a rfouch,
hrs ve Hitler'in nefret ettii Almanlarn durumunda, inanlmaz bir sadakat... So U lrich M a tth e s , Juliane Khler, H eino
nuncusunu, yaam dolu yzeysel Braun ve gznden hibir ey kamayan, Blind Ferch, C hristian Berkel, M a tth ia s
Habich, Thom as K retschm ann,
Spot: Hitler's Secretary adl 2002 yapm belgeselde bu olaylar anlatan sekreter Tra-
M ichael M endi, A n d r H ennicke,
udl Junge (Alexandra Maria Lara) temsil ediyor. Korkun yazglarna trajik denilebi Ulrich N o eth en, B irgit M inichm a yr,
lir mi? Hi phesiz. Bununla birlikte, Hirschbiegel ve Eichinger'in imparatorluklarn Rolf Kanies, Justus vo n D ohnanyi

erden nasl paralandna ilikin hayranlk uyandrc, inceden nceye radikal yoru ngilizce ad: Downfall
mu, buna zemin hazrlayan pek ok eyi gzler nne seriyor. M H
Fransa / ABD (2003 Productions)
133dk, Renkli
Dili: Franszca / Almanca
Ynetmen: Jean-Pierre Jeunet
Yapmc: Francis Boespflug
Senaryo: Jean-Pierre Jeunet ve
Guillaume Laurant, Sbastien
Japrisot'nun Un Long Dimanche de
Fianailles romanndan
Grnt Ynetmeni: Bruno
Delbonnel
Oyuncular: Audrey Tautou,
Gaspard Ulliel, Dominique Pinon,
Chantal Neuwirth, Andr
Dussollier, Ticky Holgado, Marion
Cotillard, Dominique Bettenfeld,
Jodie Foster, Jean-Pierre Darroussin,
Clovis Cornillac, Jean-Pierre Becker,
Denis Lavant, Jrme Kircher,
Albert Dupontel
Oscar Adaylklar: Aline Bonetto
(sanat ynetmeni), Bruno
Delbonnel (grnt ynetmeni)
ngilizce ad: A Very Long
Engagement
UN LONG DIMANCHE DE FIANAILLES (2004)
Kayp Nianl
Filmler, grnt ve sesleriyle bizi en fazla, medyann gzellikleri ve aclar iyi
ce kanksatmasndan nce yaanan olaylar sergilerken etkileri altna alrlar. Sbas
tien Japrisot'nun romanndan uyarlanan Jean-Pierre Jeunet filmi Kayp Nianl'da
da durum byle; zengin ayrntlarla donatlan bu tarihi epik film, arpc bir gzel
lie ve gl bir hikayeye sahip.
1. Dnya Sava cephelerinde ve sava sonras Fransz tarasnda geen Kayp
Nianl, Mathilde'in (Audrey Tautou) Somme'da askeri mahkemede yarglanan as
kerlerden biri olan kayp ak Manech'i (Gaspard Ulliel) aramasn konu alyor. Do
al olarak iin iinde baz karklklar vardr ve bunlarn en kayda deeri de Ma-
nech'in lmne aslnda kimsenin dorudan tank olmad gereidir. Sonu ola
rak, aksine iaret eden bir yn kant olduu halde, Mathilde'in nianlsnn yaa
d yolundaki imkansz gibi grnen inancna tutunuruz.
Romantizmi gizem ve savala baaryla harmanlayan ve byl gerekilikle ser
beste flrt eden Jeunet, cephede aktlan kan ayrntl bir biimde gsterir; ama sa
dece aklar filmin sonunda kavuturmaya hizmet edecek ekilde. Sk sk bavurulan
geri dnler, dorusal olmayan anlat tarz, st ste bindirmeler, hayali sahneler, Ta-
utou'nun yzndeki anlam ykl en minik kas hareketleriyle ve dier drt askerin yan
hikayelerini ieren yapsyla filmin olay rgs daha da karmak hale gelir. Dneme
ilikin gereki ayrntlar yanstan kostm ve dekorlardan gsterili kamera hareketle
ri ve dahiyane zel efektlere dek, film bir tasarmcnn yetenek gsterisi gibi adeta.
Paris'in yaldzl dneminin genel planlar, bir deniz fenerinden grlen manza
ra ve Tarafsz Blge'de ilerleyen piyadelerin grnts gibi nefes kesici birka unu
tulmaz sahne var. Buna karn batan sona duygusal bir film bu: Mathilde, Ma
nech'i o kadar ok seviyor ki, tam da korkun savan fokurdayan kazanndan k
mann ardndan iki a huzur ve mutlulua kavuturacak kadar derin olduu iin
onun bu imkansz sadakatine inanyoruz. GC-Q
FAHRENHEIT 9/11 (2004) ABD
122dk, Renkli
2004 yaznda adndan en ok sz ettiren film, srtn CGI teknolojisine yasla Dili: ngilizce / Arapa
yan bir gie filmi deil, Michael Moore'un New York'taki Dnya Ticaret Merkezi'ne Ynetmen: Michael Moore
ve Washington'daki Pentagon binasna 11 Eyll 2001'de yaplan saldrlarn ardn Yapmc: Jim Czarnecki, Rita
Dagher, Carl Deal, Carl Deal,
dan ABD'nin geldii durumu yorumlad Altn Palmiyeli ve tartmal filmiydi.
Joanne Doroshow, Kurt Engfehr,
Bowling For Columbine'n (Benim Cici Silahm, 2002) ynetmeninden bekledi Jeff Gibbs, Kathleen Glynn, Monica
imiz zere bu belgesel, hesapl ve maniplatif; dahas yer yer kendisiyle eliiyor. Flampton, Nicky Lazar, Tia Lessin,
Ama Moore, Bush ynetiminin saygnln iki saat iinde yerle bir etmeye alr Jay Martel, Agns Mentre, Anne
Moore, Michael Moore, Meghan
ken (ve bunu byk lde baarrken) ayn zamanda gl, komik, etkileyici ve
O'Hara, Bob Weinstein, Harvey
artc bir film koyuyor ortaya. "Dubyann New York'taki saldrlardan haberdar Weinstein
edildikten sonra bir grup renciye yedi dakika boyunca aptal aptal bakmas bile Senaryo: Michael Moore
sizi Bush kart cepheye itmeye yetebilir. Grnt Ynetmeni: Andrew
Seimlerin sonularn etkileyemese de Amerikan iktidarnn seim ylnda se Lesnie

menlerinin bu filmi izlemesini engellemeye almas ok doal. Filmin yanl oldu Mzik: Howard Shore
u doru ama Bush'u Beyaz Saray'a tayan aibeli seimlerden balamasyla film,
Oyuncular: Michael Moore, Khalil
Bin Laden, Jenna Bush, Neil
bir o kadar da dahiyane. 11 Eyll'n karartlm bir ekranla ve o gn kaydedilen Cavuto, John Conyers, Byron
seslerle, daha sonra da dehet iinde sokaklara dklen New York'lularn grnt Dorgan, Al Gore, Abdul Henderson,
leriyle asap bozucu bir biimde aktarlmas, Irak igali ve Bush ailesinin Bin Ladin ai Lila Lipscomb, Jim McDermott,
Rep. Patsy Mink, Craig Unger, Ben
lesiyle ilikileri, Moore'un mikroskopunun altna konuyor. Filmde Moore'dan bekle
Affleck, John Ashcroft, Barbara
nen o grkemli sahneler de var: Moore sokaklarda kongre yelerini takip edip Bush, George Bush, George W.
oullarn askere yazdrmalarn istiyor ya da bir dondurmac arabasyla Washing Bush, Jeb Bush, Laura Bush,
Saddam Hussein, Osama bin
ton D.C.'yi dolaarak pek ok politikacnn okumadan imzalad Yurtseverlik Yasa-
Laden, Colin Powell, Dan Rather,
s'n megafonla okuyor. Ancak bu trden anlara, nceki belgesellerine kyasla da Condoleezza Rice, Donald
ha az yer verilmi; zira Moore'un akllca fark ettii gibi George Bush'un salak gibi Rumsfeld, Britney Spears
grnmek iin fazla yardma ihtiyac yok. Cannes Film Festivali: Michael
Komik anlar zc ve korkun anlarla etkileyici bir biimde bir araya geliyor. Moore. (FIPRESCI dl), Michael
Moore (Altn Palmiye)
Moore'un politik grne katlsanz da katlmasanz da bu snr tanmayan, tutku
lu, unutulmaz filmi izlemelisiniz. JB
 SIDEWAYS (2004)

Sideways, orta yal bir arapsever olan baarsz roman yazar Miles'n (Paul
Giamatti) hikayesini konu alyor. Miles, en iyi arkada Jack'l (Thomas Haden
Church) dnnden nceki hafta Kaliforniya'nn arap diyarnda bir tura karmak
istiyor. Gezileri srasnda Miles, Maya (Virginia Madsen) adl bir garson kza ak olu
yor. Bu arada Jack, Maya'nn arkada Stephanie'yi (Sandra Oh) batan karyor.
ok gemeden Jack'in foyas meydana kyor ve ki iftin ilikisi de mahvoluyor. Yi
ne de film, umut verici bir sinyalle sona eriyor; Maya, Miles'a mektup yazarak sana
tnn srdrlmeye deer olduunu ve onu yakkl bulduunu sylyor.
Filmi karalayan az saydaki eletirmen, alkolizme ve sadakatsizlie odaklan
mtr. Doru. Ama Sideways' in derdi, insanlarn zaaflarn gzler nne sermek.
Filmin gerek gzellii, genellikle heyecan verici metaforlarla desteklenen kk
mahremiyet anlarnda yatyor. rnein Maya'nn arab (ve Miles') neden ekici
bulduuna ilikin tanm tek kelimeyle olaanst: "zmlerin yetitii yl neler ol
ABD (Fox Searchlight, Michael duunu dnmek houma gider; gne nasl parlyordu; hava yamurlu muydu.
London Productions, Sideways)
zmleri yetitiren ve toplayan tm o insanlar dnrm. Ve eski bir arapsa, o
116dk, Renkli
insanlarn kann lm olmas gerektiini dnrm. arabn nasl evrimine de
Dill: ngilizce / Ermenice
vam ettiini, rnein bugn bir arap iesini atmda onu baka bir gn asay-
Ynetmen: Alexander Payne
dm tadnn ne kadar farkl olacan... nk aslnda ienin iindeki arap canl
Yapmc: Michael London
dr. Ve srekli evrim geirip karmaklar. Yani tadnn doruuna ulancaya dek."
Senaryo: Alexander Payne ve Jim
Taylor, Rex Pickett'nin Sideways Sinemada metaforlarn modas gemi olabilir ama Sideways, arab, hayatn po
.isimli romanndan tansiyelini onaylamak iin kullanmasyla dierlerinden ayrlyor.
Grnt Ynetmeni: Phedon Payne ve senaryoyu birlikte yazd Jim Taylor'a En iyi Uyarlama Senaryo Os-
Papamichael car'n kazandran senaryonun dnda filmin gerekten gz alc taraf, drt barol
Mzik: Rolfe Kent, Francisco oyuncusunun da olaanst bir oyunculuk sergilemi olmas. Giamatti ve Madsen
Tarrega
dpedz yldz gibi parldyor; daha nce glgelerde abalayan Haden Church se
Oyuncular: Paul Giamatti,
Thomas Haden Church, Virginia tam bir keif. arap tadm zerine uzun metrajl bir film in bu kadar srkleyici ve
Madsen, Sandra Oh, Marylouise elenceli olabilecei kimin aklna gelirdi? GC-Q
Burke, Jessica Hecht, Missy Doty,
M.C. Gainev, Alysia Reiner, Shake
Tukhmanyan, Shaun Duke, Robert
Covarrubias, Patrick Gallagher,
Stephanie Faracy, Joe Marlnelli
Oscar: Alexander Payne, Jim Taylor
(senaryo)
Oscar adaylklar: Michael
London (film), Alexander Payne
(ynetmen), Virginia Madsen
(yardmc kadn oyuncu)
CACHE (2005)
Fransa / Avusturya / Almanya
Sakl talya (Les Films du Losange,
Wega)
117dk, Renkli
Almanya doumlu ynetmen Michael Haneke, haneye tecavz zerine kurulu,
Ynetmen: Michael Haneke
zorlayc ve kafalarda ldrtan soru iaretleri yaratan Funny Games (lmcl Oyun
Yapmc: Veit Heiduschka
lar, 1997) adl gerilim filminden bu yana kendisini meta-sinemann nde gelen pro
Senaryo: Michael Haneke
vokatr ve bizzat bir eit haneye tecavz eden ynetmen olarak ortaya koydu.
Grnt Ynetmeni: Christian
Sakl, Haneke'nin imdiye kadar burjuvazinin huzurlu dnyasn ve sinema izleyicisi
Berger
nin edilgenliini en keskin biimde sorgulad film. Oyuncular: Daniel Auteil, Juliette
Filmin kolayca zetlenebilecek bir hikayesi var: Paris'te yaayan, orta st snf Binoche, Maurice Benichou, Annie
tan Georges (Daniel Auteuil) ve Anne (Juliette Binoche) iftinin evlilikleri, kaplarnn Girardot, Bernard Le Coq, Walid
Afkir, Lester Makedonsky, Daniel
nnde kendi ufak evlerinin grntlerini ieren, gndereni belirsiz video kasetler
Duval, Nathalie Richard, Denis
bulmalaryla sarslmaya balar. Kasetlerde kayda deer bir ey yoktur ancak tehdit- Podalydes, Aissa Maia, Caroline
kar bir anlam ve bir nevi sulayclk barndrrlar. Aslna baklrsa, film in nemli se Baehr, Christian Benedetti, Philippe
kanslar, grndkleri gibi zararsz genel planlar olmayan bu upuzun ekimlerden Besson, Loic Brabant
paralar gsterildike ortaya kar ve bunlar, sinema hakkndaki en temel varsaym Cannes Film Festivali: Michael
Haneke (ynetmen, FIPRESCI
mz olan izleyenle izlenen ayrmn ustalkla darmadan eder.
dl, Byk Jri dl), (Altn
Anne kasetlerin yaamlarn giderek daha da ayrntl biimde gzler nne se Palmiye adayl)
ren ieriinden ve moral bakmndan tkenen Georges'un bunlar kendi sorunlu
gemiiyle balantlandramamasndan tr byk bir fkeye kaplrken, Haneke
de huzursuzluun dozunu artrr. Bylelikle, Georges'un muhtemel ikencecisiyle
yzlemesinin ani ve tyler rperten sonucu bizim tuhaf su ortaklmz yznden
insana daha da zalimce gelir. Filmin sonunda Georges kendisini evinin her trl kon
fora sahip rahminde saklarken bu hissi anlayacaksnz.
Filmin sonunda jeneriin arkasnda akan ve daha nceki gzetleme sekanslar
nn engel olduu dikkat derecesini dllendiren sahneyle Haneke hi pes etmedii
ni gsterir. Bu sahne, hem Sakl'nn esas gizem kaynana dayanlmaz derecede
mantkl bir zm hem de onun getirecei felaketlere potansiyel bir hafifletici ne
den sunar. Bizler, anlamakta bile zorluk ekeceimiz trajedilerin uyumu, akn ta
nklar olarak kalakalrz. Haneke'nin serte ima ettii ey, her zaman olduu gibi,
ngilizce ad: Hidden
bunun byle olmas iin aslnda onun filmlerine ihtiya duymadmzdr. MH
Fransa / Belika / srail / talya
(Elzevir, O'OO')
140dk, Renkli
D ili: Amharic (Etiyopya dili) /
ibranice / Franszca
Ynetmen: Radu Mihaileanu
Yapmc: Denis Carot, Marie
Masmonteil, Radu Mihaileanu,
Marek Rozenbaum, Itai Tamir
Senaryo: Alain-Michel Blanc, Radu
Mihaileanu
Grnt Ynetmeni: Rmy
Chevrin
Mzik: Armand Amar
Oyuncular: Yal Abecassis,
Roschdy Zem, Moshe Agazai,
Moshe Abebe, Sirak M. Sabahat,
Roni Hadar, Yitzhak Edgar, Rami
Danon, Meskie Shibru Sivan, Mimi
Abonesh Kebede, Raymonde
Abecassis
ngilizce ad: Go, See, and Become
VA, VIS ET DEVIENS (2005)
Bir ans Daha
EtiyopyalI Yahudiler'in srail'e gyle ilgili ilk epik film olan, Radu Mllhalle-
anu'nun byk bir baaryla kotarlm yapt Bir ans Daha, izleyicilerin, sz konu-
' su blgenin dnda yaayanlarn muhtemelen hakknda pek az ey bildii bir hika
yeyle duygusal anlamda iliki kurabilmesine olanak tanyan bir forml izler.
Schlomo, annesi tarafndan EtiyopyalI Yahudiler'i srail'e geri gtrme amal
bir program olan "Musa Operasyonu"na dahil olmak zere gnderilen dokuz yan
da EtiyopyalI bir erkek ocuudur. Ancak Schlomo'nun bir srr vardr: O ne Yahudi
ne de kszdr; bunlar onun btn varolu gereini tahrif eden iki yalandr. Schlo
mo, srail'de gl bir anne, sevgi dolu bir baba ve bilge bir dededen oluan seve
cen, mutlu bir ailenin yanna yerletirilme ansn yakalar. znde bu ayn zamanda,
lkenin dirlii iin lmllarn kktendincllerle kar karya getirildii, srail'in son dere
ce karmak ve sorunlu politikalarn da iinde barndran bir aile dramdr.
Siyah, beyaz, dini ve laik bak alar politik protestolar, hava saldrlar ve rksal
nyarglardan oluan bir arka plan zerinde hep birden alevlenirken, gen Schlomo,
kendisini bu hararetli mcadelelerin tam gbeine itilmi bulur. Mllhaileanu, Schlo
mo'nun yaamndaki farkl evreye odaklanarak srail meselesinin geni kapsamn
daraltr: ocukluk (Moshe Agazai tarafndan canlandrlr), genlik (Moshe Abebe)
ve yetikinlik (Sirak M. Sabahat); her bir evre onu, en derin korkularyla ve en ok
nemsedii arzularyla sonunda yzlemek durumunda kalaca na adm adm yak
latrr.
Sonuta Bir ans Daha, hem kk bir ocuun hem de yeni bir lkede hayata
batan balayan herhangi birinin hikayesidir. Sinemadan sanki srail'de bir Etiyopya
lI mlteci olarak bir baka hayat batan sona yaamsnz duygusuyla ayrlabilirsiniz.
Kelimenin her anlamyla, epik biimde dndrc bir film. KW
PARADSE NOW (2005) Fransa / Almanya / Hollanda /
srail (Arte France Cinema, Hazazah
Vaat Edilen Cennet Film, Eurimages) 90dk, Renkli
Dili: Arapa
srail ile Filistin arasndaki bitmek bilmez gibi grnen trajik mcadeleye dair bir
Ynetmen: Hany Abu-Assad
Yapmc: Bero Beyer
film yapmak iin salt bunu yapmak istemek ya da politik nedenlere sahip olmak yet
Senaryo: Hany Abu-Assad, Bero
mez. Bu, cesaret gerektiren bir itir. Bylesine derinlere kk salm ve hararetli eki Beyer, Pierre Hodgson
melere konu olan bir meseleyi betimlemek, tartmalara davetiye karmak anlamna Grnt Ynetmeni: Antoine
gelir. zellikle de (ynetmen Hany Abu-Assad'n olaanst filmi Vaat Edilen Cen Heberle
Mzik: Jina Sumedi
n e tte olduu gibi) o betimlemede taraflardan biri aka tercih edilmiyorsa.
Oyuncular: Kais Nashef, Ali
Said (Kais Nashef) ve Halid (Ali Suliman) birlikte Nablus'ta tamirci olarak alan iki Suliman, Lubna Azabal, Amer
eski arkadatr. ok gemeden Cemal (Amer Hlehel) tarafndan onlara her ikisinin de Hlehel, Hiam Abbass
Tel Avivin kalabalk bir blgesinde, birbirlerinden 15 dakika uzaklkta bombal bir eylem Oscar adaylklar: Bero Beyer
(yabanc film)
le kendilerini ldrmelerini gerektiren bir grev emri verilir. Neden mi? Elbette misilleme
Berlin Film Festivali: Hany Abu-
ana nedendir ama Halid ve Said'in bu byk feda eylemini gerekletirmek iin kendile Assad (Uluslararas Film dl),
rine gre ayr ayr nedenleri vardr. Berliner Moorgenpost' okur jrisi
dl): (Altn Ay adayl)
Bata barol oyuncularnnkiler olmak
zere performanslar ok arpc. Nashef ve
Suliman, beyinleri ehit olma hayalleriyle ve
dinsel dlle ykanm ki erkek rolnde ola
anst inandrclar. Nihai eylem zaman
geldiinde geirdikleri deiim gerekten
tyler rpertici: Tral ve yi giyimliler ve d
ardan bakldnda gayet normal grnen
kyafetlerinin altnda patlayclar var. Bir so
kakta yannzdan yryp geebilirler ve siz
onlar hi fark etmeyebilirsiniz. Ayrca Lubna
Azabal da, bombalarn ve iddetin hibir e
yi zmeyeceine itenlikle inanan ve gitgi
de daha da aresiz kalan bar yanls eylem
ci Sha rolnde mkemmel. Sha, Said'le
yakn ve gerekten filme ancak Said ciddi
anlamda manevi yol gstericilik ihtiyac ieri
sindeyken giriyor. Kadn, ounlukla man
tksz ve sama olan dnyada saduyunun
sesini temsil ediyor.
Vaat Edilen Cennet, salt ynetmeninin
gsterdii yreklilik nedeniyle bile vgy
hak ediyor. Ancak bizlerin takdirini ve sayg
sn kazanmasna yol aan esas nitelii filmin
tarafszla sadk kal. Polemiklere konu
olan bir ihtilafa nyargsz yaklamyla bizle-
ri srall-Filistln meselesi, canl bomba eylemi
ve hatta yaamaya ya da urunda lmeye
deecek bir hayatn anlam zerine daha
derin sorular hakknda kararlarmz kendi
bamza vermeye davet ediyor. KW
ABD (A lb e rta , Focus Features,
G ood M achin e, P aram oun t, River
Road, This Is T h a t P roductions) Brokeback Da
134dk, Renkli
Dili: ngilizce
Ang Leenin Brokeback Da adl filmi, byk sinemalarda gsterilen ilk ecin
Ynetmen: A n g Lee
sel westernlerinden biri olmas nedeniyle bol bol ilgi toplad. Aslna baklrsa, Andy
Yapmc: D iana Ossana, James
Schamus Warhol bundan 30 yl kadar nce nc nitelii tayan ve Arizona'daki Old Tuscon
Senaryo: Larry M c M u rtry ve Diana Stdyolar'nda gerek mekannda ekilen Lonesome Cowboys (Yalnz Kovboylar,
Ossana, A n n ie P ro u lx'n u n 1969) filmiyle bu hedefi gerekletirmiti. Ancak W arhol'un filmi trn bir parodi-
B rokeb ack M o u n ta in isim li ksa
siyken Lee'nin almas son derece ciddi. Budd Boetticher, John Ford ve Howard
hikayesin den
Grnt Ynetmeni: R odrigo
Hawks'in -h e r ne kadar zellikle Hawks, Brokeback Da1nn ieriinden fena hal
Prieto de rahatsz olabilecek olsa d a - westernlerinde rastlanan tarzda bir gereklik hava
Mzik: G ustavo Santaolalla, s ve katksz ustalkla ynetilmi.
M arce lo Zarvas
Film, 1963 yaznda W yoming'in uzak kelerinde obanlk yaptklar srada ta
Oyuncular: H eath Ledger, Jake
np ak olan Ennis Del Mar (Heath Ledger) ile Jack Twist'in (Jake Gyllenhaal) hika
G yllenhaal, Randy Q uaid, A n n e
H a tha w ay, M ichelle W illiam s, yesini anlatr. Bata iki adam yalnzca arkadatr ama yaz ilerledike ilikileri derinle
Valerie Planche, G rah am Beckel, erek yaam boyu srecek bir ak macerasna dnr; ne var ki bu, modern top
David H a rbo ur, Kate M ara , Roberta
lumun katiyetle yasaklad ve her iki erkei de aslnda nemsemedikleri baarsz
M a xw e ll, Peter M cR obbie, A n n a
Paris, Linda C ardellini, Scott evliliklerle orta yolu bulmaya sevk eden bir ilikidir. Gyllenhaal bu rolde kusursuz bir
M ichael C a m pb ell, David T rim ble i karm ama Ledger n performans gerekten olaanst: Sessiz, utanga ve ii
Oscar: A n g Lee (y n e tm e n ), ne kapank Ennis, duygularn mao hoyratlndaki sert d grnmnn ardna
G ustavo Santaolalla (m zik), Larry
saklyor. Lee'nin kameras, mekan dokusunun gzelliini ve hainliini yanstyor;
M c M u rtry , Diana Ossana (senaryo)
aralarnda Randy Quaid, Anne Hathaway ve Michelle Williams'in bulunduu yar
Oscar adaylklar: Diana Ossana
(film ), H eath Ledger (erke k oyuncu) dmc oyuncu kadrosu, kusursuzca dengelenmi performanslaryla iki barol oyun
Jake G yllenhaal (yardm c erkek cusunu destekliyor. Brokeback Da, perdedeki son grntnn kararp gitmesin
oyun cu), M ichelle W illiam s
den ok sonra bile zihinlerde yanklanan btnyle inandrc bir ak hikayesi anlat
(yardm c kadn oyun cu), R odrigo
Prieto (g r n t y n e tm e n i) mak zere western geleneklerini alp onlar yeniden ekillendiriyor.Yrek burkan,
Venedik Film Festivali: A n g Lee, drst ve ele ald konu hakknda artc derecede gereki olan Brokeback Da,
y n e tm e n (A ltn A slan) Amerikan sinemasnn 21. yzyldaki en nemli yaptlarndan. WWD
ngiltere / Gney Afrika (IDC of
S.A., NFVF of S.A., Moviworld, U.K.
Film and TV) 94dk, Renkli
Dili: Zulu / Xhosa / Afrikaan
Ynetmen: Gavin Hood
Yapmc: Peter Fudakowskl
Senaryo: Gavin Hood, Athol
Fugard'n Tsotsi isimli romanndan
Grnt Ynetmeni: Lance
Gewer
Oyuncular: Presley Chweneyagae,
Mothusi Magano, Israel Makoe,
Terry Pheto, Percy Matsemela, Jerry
Mofokeng, Benny Moshe, Owen
Sejake, Zola, Kenneth Nkosi, Zenzo
Ngqobe, Nambitha Mpumlwana,
Ian Roberts, Thembi Nyandenl,
Oscar: P. Fudakowski (yabanc film)
Birka yldr umut vadeden Gney Afrika sinemas ataa kalkmaya hazr gr
nyor ve bunu baaran film Tsotsi olabilir. Yeni yeni gelimekte olan sinemalarda
genellikle olduu gibi, bu film de yksn kent sokaklarndan ekip karyor ve
onu am atr ya da deneyimsiz aktrlerle, gereki bir tarzda anlatyor. Ana karak
ter olan Tsotsi (Persley Chvveneyagae), arkadayla beraber trende orta yal bir
i adamn soymaya teebbs eder. Soygun srasnda Tsotsi, adam baklayarak l
drr. Yaadklar derme atma evlerle dolu blgeye dndklerinde etedekller-
den biri yaptklar eyden piman olmutur; ama Tsotsi, zayflk gsterdii in onu
aalar ve dver. Artk kendi hesabna alan Tsotsi, zengin bir kadnn otomobi
lini gasp eder ve bu srada da kadn yaralar. Kamay baaran Tsotsi, kadnn be
beinin otomobilin arka tarafnda olduunu fark eder.
Tsotsi'nin igdleri bebei bir yere brakmasn sylemektedir ama bir eyler
onu byle yapmaktan alkoyar. Bebei
alp kulbesine gtrr ve besleyip bak
maya alr. Ancak ocuun ste ihtiya
c vardr ve bu nedenle Tsotsi, komu ku
lbelerden birindeki gen ve bekar bir
anneyi bebei emzirmeye zorlar. Mlrlam
(Terry Pheto), bebee sevgi duyar ve
Tsotsl'yl onu annesine geri gtrmeye
ikna etmeye alr. Sonunda, kendisini
Mlrlam'a kar savunmakta aciz kalan
Tsotsi, yaam biimiyle ve bu yaamn gi
diatyla yzlemek durumunda kalr.
Chweneyagae ve Pheto, bir yandan
yoksulluun dayanlmaz arl altnda
ezilmeye direnen nsan ruhuna ynelik
salam bir inanc korurken dier yandan
da Johannesburg un kenar mahallelerin
deki acmaszlk ve sefaleti ok gl bir
biimde aktaran bu filmde dikkate deer
performanslar sergiliyorlar. Zaman za
man ynetmenin tarz (blzler bir sahne
nin nemini zmserken yaplan youn
duraksamalar dolaysyla) ar teatral gi
bi grnse de bu, film in i dnyalar
yanstmadaki gcne karlk denecek
kk bir bedel. EB
Bahvan
Bir Fernando Meirelles filmi olan Bahvan, birinci dnya lkelerinde yaayan ay
rcalkl insanlarn manevi bakmdan iinde olduklar mulakl konu alyor. Meirel-
les'ln k yapt C ity o f G o d 'la ( T a n rk e n t , 2002) ayn gsterili slupta ekilen Bah
van, birinci dnya lkelerinin nc dnya lkelerine kar olan kaytszln irde
liyor ve u soruyu soruyor: Bir yaamn deeri nedir?
Justin Quayle (Ralph Fiennes), kibar bir Ingiliz diplomattr. Amiri olan brokrat
Sr Bernard Pellegrln'ln (Bili Nlghy) yerine verdii bir konferansn ardndan idealist bir
kiilie sahip Tessa'yla (Rachel Weisz) tanr. Evlenirler, Justln'ln Kenya'daki yeni g
rev yerine tanrlar. Erkein yaam elilik evresinde gemektedir; kadnsa szde,
dnyann iyilii iin len yoksul Afrikallarn iinde bulunduklar durumu ortaya kar
maya alr. Niyetleri, tberkloz hastalnn tedavisini bulmak zere feda edilebilir
kimseleri feda etmek olan byk ila irketlerinin kiril lerine, Pellegrln de bulamtr.
Tessa ldrlnce, soukkanl Justin gider, yerine, sevgilisinin yreindeki limandan
yoksun kalnca demir alp dnyaya alan tutkulu bir adam gelir.
Bahvan, byk bir baaryla, bu ak hikayesini Afrika'ya has kabllecillk ve kast
sistemiyle birletirir. Filmin anlatm yaps da benzer bir biimde ayrk ve karmak
tr: El kamerasyla yaplan ekimler keskin netlie sahip olanlarla karr; sabit ekim
lerden kanmak in hareket zerine hareket bindirilir; ve dorusal bir izgi zleme
yen olay ak ilerl-gerl gidip gelir. Danny Huston, Kelth Pearson ve Donald Sumpter
yardmc rollerde anlmaya deer bir oyunculuk gc sergiliyorlar ama Bahvan, ngiltere / Almanya (Potboiler,
esas olarak yoksulluun ve gelimekte olan dnyann bolanmlnn modern dn Epsilon, Scion, U.K. Film Council)
yadaki elde edilebilirlik anlayyla likisi olduunu gstererek baarya ular. Melrel- 129dk, Renkli
les'ln filmi bunu gerekletirirken aresizlik kavram etrafnda dolaarak umutlarn yi Ynetmen: Fernando Meirelles
tirmi insanlarn cesaret bulduunu ve koullar tarafndan eli kolu balanm sradan Yapmc: Simon Channlng-
kiilerin dnyay yeniden yarattn dile getirir. GC-Q Wllllams
Senaryo: Jeffrey Caine, Jo h n Le
C a rr 'n in The C o n s ta n t G a rd e n e r
is im li ro m a n n d a n
Grnt Ynetmeni: Csar
Charlone
Mzik: Alberto Iglesias
Oyuncular: Ralph Fiennes, Rachel
Weisz, Hubert Kound, Danny
Huston, Daniele Harford, Packson
Ngugi, Damaris Itenyo Agweyu,
Bernard Otieno Oduor, Bili Nighy,
Keith Pearson, John Sibi-Okumu,
Donald Sumpter, Archie Panjabi,
Nick Reding, Gerard McSorley
Oscar: Rachel Weisz (yardmc
kadn oyuncu)
Oscar Adaylklar: Claire Simpson
(kurgu), Alberto Iglesias (mzik),
Jeffrey Caine (senaryo)
Venedik Film Festivali:
Fernando Meirelles, ynetmen
(Altn Aslan adayl)
12 Angry Men 337
1900 620
2 ou 3 Choses Que Je Sais
D'Elle 467
2001 498-499
39 Steps, The 128
400 Blows, The 360
42 nd Street 108-109
8 1/2 4 1 6 4 1 7
A Andrei Rublyov 518
'A ' Gai Waak Juk Jaap 748
Ma Soeur! 927
Nous la libert 89
A One and a Two 908
Abre Los Ojos 879
Actor's Revenge, An 428
Actress, The 826
Adam's Rib 249
Adventure, The 382-383
Adventures o f Priscillia, Queen
o f the Desert, The 832
Adventures o f Robin Hood,
The 146
A ffa ir to Remember, An 340
Affaire de Femmes, Une 775
African Queen, The 267
Age d'or, L' 84-85
Age o f Gold, The 84-85
Aguirre, Der Zorn Gottes 552
Aguirre: The W rath o f God
552
Ai No Corrida 619
Aileen W uornos: The Selling o f
a Serial Killer 821
Airplane! 6 7 ]
Akira 764
Albero degli Zoccoli, L' 641
Ali Zaoua, Prince de la Rue 906
Ali Zaoua, Prince o f the Streets
906
Ali: Fear Eats the Soul 594
Alice 776
Alien 653
Aliens 737
All A b out Eve 259
All A b out M y M other 896-897
All Q uiet on the W estern Front
89
All That Heaven Allows 332-333
All That Jazz 655
All the President's Men 614
Alphaville 448
Alphaville, une trange
Aventure de Lemmy
Caution 448
Amadeus 707
Am arcord 580-581
Amlie 919
American Beauty 900
American Friend, The 635
American G raffiti 568
American In Paris, An 268
American W erew olf in London
679
Amerikanische Freund, Der
635
Amores Perros 910
Anatom y o f a M urder 364
And Your M other Too 918
Andalusian Dog, An 74
Andrei Rublev 518
Angel Face 273
Angels w ith Dirty Faces 146
Angst Essen Seele A u f 594
Animal Farm 299
Anne dernire Marienbad,
L' 393
Annie Hall 626-627
Aparajito 344
Apartm ent, The 390-391
Apocalypse N ow 658-659
Apur Sansar 368-369
Archangel 795
Argent, L' 699
Ariel 762
Artists and Models 310
Ascent, The 619
Ashes and Diamonds 356
Asphalt Jungle, The 255
Astenicheskij Sindrom 785
Asthenic Syndrome, The 785
Atalante, L' 120
Atlantic City 665
Au Hasard Balthazar 466
Au revoir les enfants 753
Autum n Afternoon, An 405
Aviator, The 948
A w entura, L' 382-383
A w fu l Truth, The 144
B 116
Ba W ang Bie Ji 824
Bab El Hadid 352
Babbete's Gaestebud 749
Babe 848
Babes in Arms 152
Babette's Feast 749
Back to the Future 723
Bad and the Beautiful, The 278
Bad Day at Black Rock 314
Bad Ma Ra Khahad Bord 900
Badkonake Sefid 854
Badlands 566-567
Baker's W ife, The 148
Ballad o f Narayama, The 707
Balthazar 466
Band W agon, The 282
Bank Dick, The 171
Barbarian Invasions, The 938
Barefoot Contessa, The 302
Barren Lives 424
Barry Lyndon 602
Batman 776
Battaglia di Algeri, La 446
Battle o f Algiers, The 446
Battle o f San Pietro, The 207
Battleship Potemkin 58-59
Beat the Devil 295
Beau travail 893
Beautiful Troublemaker, The
805
Beauty and the Beast 221
Before the Revolution 438
Being John Malkovich 899
Being There 656
Beiqing Chengshi 788
Belle de Jour 472-473
Belle noiseuse, La 805
Ben-Hur 371
Best Years o f Our Lives, The
215
Beverly Hills Cop 713
Bharat Mata 346
Bicycle Thief, The 233
Big 767
Big Carnival, The 263
Big Chill, The 697
Big Heat, The 290
Big Lebowski, The 881
Big Parade, The 61
Big Red One, The 670
Big Sky, The 279
Big Sleep, The 222
Bigamist, The 281
Bigger Than Life 335
Bird w ith the Crystal Plumage,
The 533
Birds, The 413
Birth o f a Nation, The 30-31
Biruma No Tategoto 327
Bitch, The 98
Bitter Tea o f General Yen, The
Bitter Tears o f Petra von Kant,
The 561
Bitteren Trnen der Petra von
Kant, Die 561
Black Cat, The 121
Black God, W hite Devil 441
Black Narcissus 227
Black Orpheus 366
Black Sunday 388
Blackmail 77
Blade Runner 684-685
Blair W itch Project, The 894
Blaue Engel, Der 82-83
Blazing Saddles 591
Blechtrommel, Die 654
Blonde Cobra 415
Blowup 456-457
Blue Angel, The 82-83
Blue Kite, The 830
Blue Velvet 733
Boat, The 675
Bob le flam beur 318
Bob the Gambler 318
Body Heat 677
Bonnie and Clyde 480-481
Boogie Nights 875
Boot, Das 675
Boucher, Le 519
Boudu Sauv des Eaux 101
Boudu Saved from Drowning
101
Boyz N the Hood 800-801
Braveheart 850
Brave-Hearted Will Take the
Bride, The 856
Brazil 724-725
Breakfast at Tiffany's 396
Breakfast Club, The 717
Breaking Aw ay 654
Breaking the Waves 863
Breathless 370
Bride o f Frankenstein 129
Bridge on the River Kwai, The
345
Brief Encounter 216
Brighter Summer Day, A 803
Brightness 745
Bring Me the Head o f Alfredo
Garcia 595
Bringing Up Baby 149
Broadcast News 754
Broken Blossoms 38
Bronenosets Potyomkin 58-59
Biichse der Pandora, Die 80-81
Buffalo 66 884
Bull Durham 762
Buono, Il Brutto, Il Cattivo, II
458-459
Burmese Harp, The 327
Butch Cassidy and the
Sundance Kid 506
Butcher Boy, The 873
Butcher, The 519
C
Cabaret 553
Cabinet o f Dr. Caligari, The
36-37
Cairo Station 352
Camille 135.
Campanadas a Medianoche
449
Captain Blood .126
Captains Courageous 138
Captive, La 904'
Caravaggio 741
Carmen Jones 307
Caro Diario 846
Carrie 613
Carrosse d'or, Le 281
Casablanca 184-185
Casino 851
Cat People 187
Cat People 187 Cow, The 489 Detour 214 Exorcist, The 576-577
Ceddo 635 Cranes are Flying, The 347 Deus E O Diabo Na Terra Do Eyes W ith o u t a Face 365
Clbration, The 881 Cria Cuervos 609 Sol 441
Celine and Julie Go Boating Cria! 609 Diaboliques, Les 298 F
590 Cries and Whispers 559 Diary o f a Country Priest 268 Fabuleux Destin d'Amlie
Cline et Julie V ont en Bateau Crimes and Misdemeanors Die Hard 771 Poulain 919
590 778 Die Xue Shuang Xiong 781 Faces 491
C'era Una Volta il W est 489 Crouching Tiger Hidden Dilwale Dulhaniya le Jayenge Fahrenheit 9/11 941
C'est arriv prs de chez vouz Dragon 912-913 860 Fanny and Alexander 694
823 Crowd, The 72 Diner 688-689 Fantasia 166
Chagrin e t la Piti, Le 538 Crumb 842 Dirty Harry 547 Fantastic Planet 579
Chant o f Jimmy Blacksmith, Crying Game, The 824 Discreet Charm o f the Farewell My Concubine 824
The 640 Csillagosok, Katonk 482 Bourgeoisie, The 560 Farewell M y Lovely 206
Chariots o f Fire 676 Cyclo 857 Do Ma Daan 742 Fargo 860-861
Charme Discret de la Czlowiek Z M arm uru 630 Do the Right Thing 782-783 Fast Times at Ridgemont High
Bourgeoisie, Le 560 Czlowiek z Zelaza 680 Docks o f New York, The 73 681
Chelovek s kinoapparatom Dodsworth 136 Faster Pussycat! Kill! Kill! 453
78-79 D Dog Day A fternoon 595 Fat City 560
Cheun G wong Tsa Sit 871 Da Hong Deng Long Gao Gao Dog Star M an 404 Fat Girl 927
Chienne, La 98 Gua 802 Dog's Life, A 403 Fatal Attraction 758
Children o f a Lesser God 739 Da Zui Xia 460 Dolce Vita, La 378-379 Faustrecht Der Freiheit 603
Children o f Paradise, The 210 Daisies 460 Don't Look Now 574 Femme du Boulanger, La 148
Chimes a t M idnight 449 Dance, Girl, Dance 169 Double Indem nity 204-205 Ferris Bueller's Day O ff 737
Chinatown 588-589 Dancer in the Dark 915 Double Life o f Vronique, The Festen 881
Chinese Ghost Story, A 758 Dances w ith Wolves 792 816 Fight Club 898
Chong Q ingS en Lin 841 Dangerous Liaisons 768 Double Vie de Vronique, La Firemen's Ball, The 484
Christmas Story, A 695 Dao Ma Zei 745 816 Fires Were Started 192
Chronicle o f a Summer 401 David Holzman's Diary 496 Down By Law 738 Fish Called W anda, A 766
Chronique d'un t 401 Dawn o f the Dead 646 Downfall 939 Fitzcarraldo 690-691
Chungking Express 841 Day fo r Night 573 Dr. Mabuse, der Spieler 43 Five Deadly Venoms 640
Cinema Paradiso 765 Day in the Country, A 130 Dr. Mabuse, Parts 1 and 2 43 Five Easy Pieces 522
Citizen Kane 172-173 Day the Earth Stood Still, The Dr. Strangelove 434-435 Flaming Creatures 420
City Lights 95 270 Dr. Zhivago 444 Floating Weeds 377
City o f Sadness, A 788 Daybreak 160 Dracula 357 Fly, The 736
Clo de 5 7 404 Days o f Heaven 645 Dracula 92-93 Foolish Wives 49
Cleo from 5 to 7 404 De Man Die Zijin Haar Kort Drugstore Cowboy 779 Footlight Parade 110
Clerks 837 Liet Knippen 455 Drowning by Numbers 775 Forbidden Games 272
Clockwork Orange, A 536-537 Dead Man 859 Duck Soup 112-113 Forbidden Planet 326
Close Encounters o f the Third Dead, The 757 Dumbo 178 Force o f Evil 237
Kind 624 Dear Diary 846 Dut Yeung Nin Wa 905 Forrest Gump 835
Closely W atched Trains Decalogue, The 770 Four W eddings and a Funeral
486-487 Dclin de l'Empire Amricain, E 837
Close-up 796 Le 735 E.T. the Extra-Terrestrial 682 Fourth Man, The 702
Cloud-Clapped Star, The 384 Decline o f the American Ear, The 528-529 Fox and His Friends 603
Clueless 853 Empire 735 Earth 86-87 Frankenstein 94
Color o f Pomegranates, The Deconstructing Harry 876 Earth Entranced 485 Freaks 106
520 Deep End 526 Easy Rider 512-513 Freedom fo r Us 89
Color Purple, The 731 Deer Hunter, The 642-643 Eclipse, The 405 French Connection, The 545
Come and See 720 Deewar 600 Eclisse, L' 405 Frenzy 562
Come Drink W ith Me 460 Defiant Ones, The 353 Edward Scissorhands 797 From Here to Eternity 284
Condamn M ort s'chapp Dekalog, Jeden 770 Ehe Der Maria Braun, Die 650 Full Metal Jacket 750-751
ou Le Vent Souffle o II Delicatessen 802 El Norte 695 Funny Games 877
Veut, Un 330 Deliverance 555 El Topo 523
Conform ist, The 511 Demoiselles de Rochefort, Les Elephant Man, The 669 G
Conformista, Il 511 474 Empire Strikes Back, The 668 Gaav 489
Constant Gardener, The 949 Der Himmel ber Berlin Enfants du Paradis, Les 210 Gabbeh 865
Conte dhiver 821 746-747 English Patient, The 870 Gallipoli 676
Contempt 418 Dernier Combat, Le 698 Enter the Dragon 569 Garden o f the Finzi-Continis,
Conversation, The 584 Dernier M etro, Le 665 Eraserhead 634 The 535
Cook, the Thief, His W ife, & Dersu Uzala 583 Espritu del la Colmena, El 579 Gaslight 202
Her Lover, The 779 Deseret 849 Europa '51 277 Gattopardo, II 422-422
Cool Hand Luke 476-477 Deserto Rosso, II 437 Europa Europa 793 General, The 66
Cool W orld, The 415 Destry Rides Again 156 Evil Dead, The 686 Gentlemen Prefer Blondes 289
A Boetticher, Budd 366
Abrahams, Jim 671 Bogdanovich, Peter 501, 549
Ackerman, Chantal 597, 904 Boorman, John 478, 555
Adler, Lou 647 Borzage, Frank 170
Aldrich, Robert 319, 411 Boyle, Danny 867
Alea, Toms Gutirrez 495 Brakhage, Stan 404
Allen, W oody 575, 626-627, Brando, M arlon 395
661, 722, 734, 778, 876 Breillat, Catherine 927
Allers, Roger 836 Bresson, Robert 268, 330,
Almodovar, Pedro 759, 896- 372-373, 461, 699
897, 936 Brest, M artin 713
Altm an, Robert 530, 539, Brocka, Lino 605
572, 608, 817, 826 Brooks, A lbert 651
Amenabar, Alejandro 879 Brooks, James L. 701, 754
Anderson, Lindsay 494 Brooks, Mel 496, 587, 591
Anderson, Paul Thomas 875, Broomfield, Nick 821
892 Browning, Tod 67, 92-93, 106
Anderson, Wes 884, 929 Buuel, Luis 74, 84-85, 114,
Angelopolous, Theo 610-611, 262, 384, 399, 472-473,
769 521, 560
Anger, Kenneth 430 Burnett, Charles 632-633
Antonioni, Michaelangelo Burton, Tim 776, 797
382-383, 397, 405, 437,
456-457, 533 C D
Arcand, Denys 735, 938 Cameron, James 708-709,
Argento, Dario 533, 639 737, 808, 880
Arliss, Leslie 193 Cammed, Donald 531
Arm strong, Gillian 651 Campion, Jane 829
Arnfred, M orten 847 Camus, Marcel 366
Arnold, Jack 343 Capra, Frank 116, 122-123,
Aronofsky, Darren 886, 909 134, 153, 228-229
Arzner, Dorothy 169 Came, Marcel 160, 210
Ashby, Hal 542-543, 656 Caro, M arc 802
Attenborough, Richard 692 Carpenter, John 683, 648-649
Avildsen, John 615 Cassavetes, John 367, 491,
Axel, Gabriel 749 587, 613
Ayouch, Nabil 906 Chabrol, Claude 519, 775
Chahine, Youssef 352
B Chan, Jackie 748
Babenco, Hector 726 Chaplin, Charlie 60, 95, 131,
Bacon, Lloyd 108-109, 110 230
Badham, John 631 Cheh, Chang 640
Bahr, Fax 814-815 Chen, Kaige 824
Batchelor, Joy 299 Chia-Liang, Liu 647
Bava, M ario 388 Chong, Tom m y 647
Beatty, Warren 678 Chopra, Aditya 856
Becker, Jacques 385 Chopra, Yash 600
Becker, W olfgang 943 Christensen, Benjamin 48
Belvaux, Remy et al. 823 Chytilova, Vera 460
Benning, James 849 Cimino, Michael 642-643
Benton, Robert 657 Cisse, Souleymane 745
Bergman, Ingmar 328, 338- Clair, Rene 89, 90
339, 3 4 1 ,4 0 0 , 419, 464- Clark, Bob 695
465, 497, 500, 559, 694 Clarke, Shirley 415
Berkeley, Busby 152 Cleese, John 766
Bertolucci, Bernardo 438, 511, Clement, Rene 272
526, 553, 620 Cline, Edward 171
Besson, Luc 698 Clouse, Robert 569
Biberman, Howard J. 310 Clouzot, Henri-Georges 287,
Bielinsky, Fabian 904 298
Cocteau, Jean 221, 255
Coen, Ethan 749, 860-861
Coen, Joel 749, 864-865, 881
Conner, Bruce 471
Cooper, Merian C. 115
Coppola, Francis Ford 558,
584, 592-593, 658-659
Corman, Roger 438
Costa-Gavras, 510
Costner, Kevin 792
Craven, Wes 711, 636-637,
868-869
Crichton, Charles 266
Cronenberg, David 696, 736,
804
Crosland, Alan 70
Crowe, Cameron 787
Cuaron, Alfonso 918
Cukor, George 135, 167, 202,
249, 302, 433
Curtiz, Michael 126, 146, 184-
185, 190, 208-209
Dahl, John 838
Darabont, Frank 840
Dardenne, Jean-Pierre 895
de Antonio, Emile 515
De Sica, V ittorio 233, 280,
535
Delvaux, Andre 455
DeMille, Cecile B. 336
Demme, Jonathan 809, 827
Demy, Jacques 396, 431, 474
Denis, Claire 789, 893
DePalma, Brian 613, 706, 756
Deren, Maya 191
Dickinson, Thorold 315
Diterle, W illiam 141
Dmytryk, Edward 206
Donen, Stanley 298, 254, 274-
275
Dovzhenko, Alexander 86-87
Dreyer, Carl 75, 99, 317, 439
Duarte, Anselm o 410
Dulac, Germaine 42
Duras, M arguerite 604
Duvivier, Julien 145
Dwan, Allan 307
E Guitry, Sacha 138
Eastwood, Clint 554, 614,
820, 949
Edwards, Blake 396
Egoyan, A tom 876
Eisenstein, Sergei 51, 58-59,
68-69, 203
Elliot, Stephan 832
Emmerich, Roland 864
Erice, Victor 579
Eustache, Jean 565
F
Farrelly, Bobby 890
Farrokhzad, Forugh 425
Fassbinder, Rainer W erner
561, 594, 603, 650
Fellini, Federico 303, 342,
451, 378-379,416-417,
508-509, 580-581
Ferrara, Abel 791
Feuillade, Louis 32-33
Fincher, David 855, 898
Fisher, Terence 357
Flaherty, Robert 44-45, 91,
245
Fleming, Victor 138, 154-155,
158-159
Foley, James 819
Ford, John 121, 150-151, 168,
182, 218-219, 258, 271,
328-329, 410
Forman, Milos 484, 484, 596,
707
Forsyth, Bill 755
Fosse, Bob 553, 655
Franju, Georges 365
Frankenheimer, John 409, 466
Frawley, James 660
Frears, Stephen 768
Friedkin, William 545, 576-577
Fuller, Samuel 288, 423, 670
G
Gallo, Vincent 884
Gance, Abel 50, 71
G arnett, Tay 217
Ghatak, Ritwak 384, 454
Gibson, Mel 850, 946
Gilliam, Terry 601, 724-725
Girard, Francois 826
Gitai, Amos 908
Godard, Jean-Luc 370, 412,
418, 448, 452, 461, 467,
474
Gorris, Marleen 693
Grandrieux, Philippe 890
Greenaway, Peter 775, 779
G riffith, D.W. 30-31, 34-35,
38, 39, 42
Guney, Yilmaz 687
H
Haines, Randa 739
Halas, John 299
Hamer, Robert 247
Hamilton, Guy 429
Haneke, Michael 877, 922
Hanson, Curtis 873
Lucia 504 Meg Ker A Nep 544 Naked Spur, The 288 On the Town 254
M eghe Dhaka Tara 384 Nanook o f the North 44-45 On the W aterfront 296-297
M M eglio Gioventu, La Napolon 71 Once Upon a Time in America
M 96-97 M em ento 916 Narayama Bushi-Ko 707 705
M *A *S *H * 530 Memorias del Subdesarrollo Nashville 608 Once Upon a Time in China
M. Hulot's Holiday 291 495 Nattvardsgsterna 419 799
Ma Nuit Chez Maud 504 Memories of Natural Born Killers 838 Once Upon a Time in the
Madame de... 283 Underdevelopment 495 Natural, The 716 West 489
Mad Masters, The 315 Meshes o f the Afternoon 191 Neco z Alenky 776 One Flew Over the Cuckoo's
Mad Max 662 M etropolis 62-63 Nema-Ye Nazdik 796 Nest 596
M agnificent Ambersons, The M idnight Cowboy 507 N etw ork 618 One-Eyed Jacks 395
188-189 M idnight Song 139 Neuve Reinas 904 Onibaba 442
Magnolia 892 M ildred Pierce 208-209 Ni Neibian Jidian 918 nibus 174 930
Maftres fous, Les 315 M illion, Le 90 Night and Fog 323 Only Angels Have W ings 157
Make W ay fo r Tom orrow 142 M illion, The 90 Night at the Opera, A 127 Open City 211
Maltese Falcon, The 176-177 M irror 586 Night o f the Hunter, The Open Your Eyes 879
Maman et la Putain, La 565 Mishima: A Life in Four 324-325 O rdet 317
Man Bites Dog 823 Chapters 728 Night o f the Living Dead Ordinary People 664
Man Escaped, A 330 M odern Times 131 502-503 Orfeu Negro 366
Man From Laramie, The 319 M on oncle 357 Night o f the Shooting Stars, Orphans o f the Storm 42
Man in Grey, The 193 M ondo cane 403 The 693 Orphe 255
Man o f Iron 680 M oney 699 Night, The 397 Orpheus 255
Man o f Marble 630 M ononoke Hime 872 Nightmare on Elm Street, A Ossessione 197
Man o f the W est 349 Monsieur Verdoux -30 711 Ostre Sledovan Vlaky
Man W ho Fell to Earth, The M onsoon W edding 926 Nights o f Cabiria, The 342 486-487
621 M onty Python and the Holy Nine Queens 904 Our Hospitality 49
Man w h o had his hair cut Grail 601 Ni notchka 161 O ut o f Africa 721
short, The 455 M onty Python's Life o f Brian No Fear, No Die 789 O ut o f the Past 231
Man W ho Knew Too Much, 657 No Man's Land 923 O utlaw Josey Wales, The 614
The 331 M oonstruck 756 North By Northwest 361 Ox-Bow Incident, The 195
Man W ho Shot Liberty M ortal Storm, The 170 Nosferatu, a Symphony of
Valance, The 410 M other and Son 879 Terror 46-47 P
Man w ith a Movie Camera, M oth er and the W hore, The Nosferatu, eine Symphonie Paisa 217
The 78-79 565 des Grauens 46-47 Paisan 217
Manchurian Candidate, The M oth er India 346 Nosferatu: Phantom der Nacht Paleface, The 241
409 M oulin Rouge! 924-925 663 Palm Beach Story, The 183
M anhattan 661 M r. Deeds Goes to Town 134 Notorious 226 Pandora and the Flying
M anhunter 732 M r. Smith Goes to Notte di San Lorenzo, La 693 Dutchman 266
Manila in the Claws o f W ashington 153 Notte, La 397 Pandora's Box 80-81
Brightness 605 Mujeres al Borde de un Notti o f Cabiria, Le 342 Papillon 569
Marketa Lazarova 483 Ataque de Nervios 759 Novecento 620 Paradise N ow 945
Mamie 432 M ulholland Dr. 928 Now, Voyager 183 Parapluies de Cherbourg, Les
M arriage o f Maria Braun, The M uppet Movie, The 660 Nuit Amricaine, La 573 431
650 M urder, My Sweet 206 Nuit et Brouillard 323 Paris, Texas 710
M arty 316 M uriel's W edding 846 Nuovo Cinema Paradiso 765 Partie de Campagne, Une 130
Maschera del Demonio, La M urm ur o f the Heart 547 Nutty Professor, The 414 Pasazerka 418
388 Music Room, The 358-359 Passage to India, A 714
Masculine-Feminine 466 M utiny on the Bounty 126 O Passenger 418
Masculin-Fminin 466 My Brilliant Career 651 O Pagador De Promessas; 410 Passion de Jeanne d'Arc, La 75
Masque o f the Red Death, My Darling Clementine O Thiassos 610-611 Passion o f Joan o f Arc, The 75
The 438 218-219 Obchod Na Korze 443 Pat G arrett and Billy the Kid
M at I Syn 879 M y Fair Lady 433 October 68-69 582
Matrix, The 901 M y Left Foot 780 Odd Man O ut 232 Pather Panchali 312-313
M atter o f Life and Death, A My Life to Live 412 Official Story, The 721 Paths o f Glory 348
223 My M an G odfrey 133 Oktyabr 68-69 Patton 530
Maynila: Sa Mga Kuko Ng My Night w ith M aud 504 Oldboy 934-935 Peeping Tom 389
Liwanag 605 M y O wn Private Idaho Olvidados, Los 262 Peking Opera Blues 742
McCabe and Mrs. Miller 539 806-807 Olympia 1: Teil - Fest Der Pepe le M oko 145
Me and M y Gal 107 My Uncle 357 Volker & Olympia 2: Teil - Performance 531
Mean Streets 570-571 Fest Der Schnheit 147 Persona 464-465
M diterrane 425 N Olympia Part 1: Festival o f the Phantom Carriage, The 41
M eet Me in St. Louis 198-199 Naked Gun, The 767 Nations & Part 2: Festival Phantom o f the Opera, The
M eet the Parents 911I Naked Lunch 804 o f Beauty 147 57
Phnix City Story, The 322 Red Psalm 544 M orning 380 Sixth Sense, The 902
Philadelphia 827 Red River 238 Saturday Night Fever 631 Sjunde Inseglet, Det 338-339
Philadelphia Story, The 167 Red Shoes, The 242-243 Satyricon 508-509 Skammen 497
Pi 886 Red Sorghum 757 Saving Private Ryan 882-883 Slacker 812
Pianist, The 931 Reds 678 Say Anything 787 Sleeper 575
Piano Teacher, The 922 Rgle du Jeu, La 162-163 Sayat Nova 520 Sleuth 554
Piano, The 829 Rekopis Znaleziony w Scarface 706 Smiles o f a Summer Night 322
Pickpocket 372-373 Saragossie 447 Scarface: The Shame o f a Smiling Madame Beudet, The
Pickup on South Street 288 Report 471 Nation 104 42
Picnic at Hanging Rock 604 Repulsion 450 Schindler's List 831 Smoke 854
Pier, The 394 Requiem fo r a Dream 909 Scorpio Rising 430 Smultronstllet 341
Pierrot le Fou 452 Resevoir Dogs 818 Scream 868-869 Snake Pit, The 240
Pink Flamingos 563 Return o f the Jedi 697 Se7en 855 Snow W hite and the Seven
Pinocchio 169 Reversal o f Fortune 789 Searchers, The 328-329 Dwarfs 143
Place in the Sun, A 269 Ride Lonesome 366 Seconds 461 Solaris 556-557
Planet o f the Apes 490 Riget 847 Secret Beyond the Door 236 Soldaat Van Oranje 638
Plante Sauvage, La 579 Right Stuff, The 703 Secrets & Lies 864 Soldier o f Orange 638
Platoon 740 Ring 891 Sedmikrasky 460 Solyaris 556-557
Player, The 817 Rio Bravo 375 S'en Fout La M o rt 789 Sombre 890
Playtime 470 Rio Grande 258 Sen To Chihiro No Some Like it Hot 362-363
Point Blank 478 Rocco and his Brothers 377 Kamikakushi 920-921 Sommarnattens Leede 322
Poltergeist 683 Rocco e i suoi fratelli 377 Senso 306 Sons o f the Desert 116
Popil I Diament 356 Rocky 615 Sergeant York 178 Son's Room, The 922
Postman Always Rings Twice, Rocky Horror Picture Show, Serpico 575 Sorrow and the Pity, The 538
The 217 The 598-599 Servant, The 428 Souffle Au Coeur, Le 547
Potomok Chingis-Khana 76 Roger & Me 784 Seven Brides fo r Seven Sound o f Music, The 447
Pretty W om an 794 Roma, Citt Aperta 211 Brothers 298 Souriante Madame Beudet, La
Prima Della Rivoluzione 438 Roman d'un tricheur, Le 138 Seven Chances 56 42
Princess Bride, The 755 Roman Holiday 286 Seven Samurai, The 304-305 Spartacus 392
Princess M ononoke 872 Romper Stomper 819 Seventh Seal, The 338-339 Spellbound 207
Prizzi's Honor 728 Room w ith a View, A 739 Seventh Victim, The 194 Spider's Stratagem, The 526
Producers, The 496 Rope 239 Sex, lies, and videotape 786 Spirit o f the Beehive, The 579
Project A, Part II 748 Roseaux Sauvages, Les 844 Shadow o f a Doubt 196 Spirited Away 920-921
Psycho 386-387 Rosemary's Baby 492-493 Shadows 367 Splendor in the Grass 392
Public Enemy, The 95 Rosetta 895 Shadows o f O ur Forgotten Spoorloos 760-761
Pulp Fiction 839 Roue, La 50 Ancestors 437 Spring in a Small Town 237
Puppetmaster, The 827 Royal Tenenbaums, The 929 Shaft 546 Stachka 51
Purple Rose o f Cairo, The 722 Rules o f the Game, The Shame 497 Stagecoach 150-151
162-163 Shane 294 Stalker 652
Q Run Lola Run 885 Shanghai Express 105 Stand By Me 732
Quatre Cent Coups, Les 360 Rushmore 884 Shao Lin San Shih Liu Fang Stanza del Figlio, La 922
Queen Christina 114 647 Star is Born, A 302
Question o f Silence, A 693 S Shaolin Master Killer 647 Star Wars 622-623
Quiet Earth, The 727 Sabotage 135 Shawshank Redemption, The Steamboat Bill, Jr. 76
Quiet Man, The 271 Safar e Ghandehar 917 840 Stella Dallas 141
Safe 850 She Done Him W rong 111 Stilte Rond Christine M., De
R Salaire De La Peur, La 287 Sherlock Jr. 54-55 693
Raging Bull 672-673 Salo o le centoventi giornate Sherman's March 744 Sting, The 564
Raiders o f the Lost Ark 674 di sodoma 606-607 She's Gotta Have It 735 Storm over Asia 76
Rain M an 774 Salo, or The 120 days o f Shine 862 Story o f a Cheat, The 138
Raise the Red Lantern 802 Sodom 606-607 Shining, The 666-667 Story o f the Late
Raising Arizona 749 Salt o f the Earth 310 Shoah 730 Chrysanthemums, The 152
Ran 718-719 Salvador 742 Shock Corridor 421 Story o f W om en, The 775
Rapture, The 805 Samourai', Le 475 Shoot the Piano Player 381 Strada, La 303
Rashomon 256-257 Sanma No Aji 405 Shop on Main Street, The 443 Stranger than Paradise 715
Real Life 651 Sans Soleil 698 Short Cuts 826 Stranger, The 220
Rear W ind ow 300-301 Sans Toit Ni Loi 729 Sideways 942 Strangers on a Train 265
Rebecca 165 Sansh Day 308-309 Signs & W onders 911 Strategia del Ragno, La 526
Rebel W ithout a Cause Sansho the Baliff 308-309 Silence o f the Lambs, The 809 Straw Dogs 550
320-321 Saragossa M anuscript 447 Silver Lode 307 Streetcar Named Desire, A
Reckless M om ent, The 251 Sasom I En Spegel 400 Sin o f Lola Montes, The 326 264
Red and the W hite, The 482 Stntang 843 Singin' in the Rain 274-275 Strictly Ballroom 816
Red Desert, The 437 Saturday Night and Sunday Sinnui Yauman 758 Strike 51
Stranger than Paradise 715
Stranger, The 220
Strangers on a Train 265
Strategia del Ragno, La 526
Straw Dogs 550
Streetcar Named Desire, A 264
Strictly Ballroom 816
Strike 51
Stroszek 629
Subarnarekha 454
Sullivan's Travels 180-181
Suna No Onna 433
Sunless 698
Sunrise 64-65
Sunset Blvd. 260-621
Superfly 564
Suspiria 639
Sweet Hereafter, The 876
Sweet Smell o f Success 348
Sweet Sweetback's Badasssss
Song 548
Swing Time 132
T Top Hat 130
Tabu 91
Tale o f the W ind, A 772
Tale o f W inter, A 821
Tales o f Ugetsu 293
Talk to Her 936
Ta'm e Guilass 878
Tampopo 741
Targets 501
Taste o f Cherry 878
Taxi Driver 616-617
Temps retrouv, Le 898
Ten Commandments, The 336
Term inator 2: Judgment Day
808
Terminator, The 708-709
Terms o f Endearment 701
Terra Em Transe 485
Texas Chainsaw Massacre, The
585
Thelma and Louise 808
There's Something A b out Mary
890
Thief o f Bagdad, The 50
Thin Blue Line, The 763
Thin Man, The 124-125
Thin Red Line, The 888-889
Thing, The 683
Things to Come 137
Third Man, The 252-253
Thirty Tw o Short Films About
Glenn Gould 826
This is Spinal Tap 712
Three Brothers 679
Three Colors: Blue 829
Three Colors: Red 833
Three Kings 895
Three Lives and Only One
Death 862
Throne o f Blood 343
Through a Glass Darkly 400
Through the Olive Trees 844
Time Regained 898
Time to Live and the Time to
Die, The 723
Tin Drum, The 654
Tini Zabutykh Predkiv 437
Tirez sur le pianiste 381
Titanic 880
To Be or Not to Be 186
To Have and Have Not 200
To Kill A M ockingbird 408
To Live 276
Todo Sobre M i Madre
896-897
Tokyo Olympiad 445
Tokyo O rimpikku 445
Tokyo Story 285
Tong Nien W ang Shi 723
Tongues Untied 813
Too Early, Too Late 681
Tootsie 686
Top Gun 743
Topio Stin Omichli 769
Total Recall 799
Touch o f Evil 350-351
Touch o f Zen, A 505
Toy Story 851
Traffic 914
Trainspotting 867
Travelling Players 610-611
Tre Fratelli 679
Treasure o f the Sierra Madre,
The 244
Tree o f W ooden Clogs, The
641
Trip to the M oon, A 26-27
Tristana 521
Triumph des W illens 118-119
Trium ph o f the W ill 118-119
Trois Couleurs: Bleu 829
Trois Couleurs: Rouge 833
Trois Vies & Une Seule M ort
862
Trou, Le 376
Trouble in Paradise 102-103
Trust 795
Turkish Delight 578
Turks Fruit 578
Two or Three Things I Know
A b out Her 467
Two-Lane Blacktop 551
U W hite Balloon, The 854
Uccello dalle Piume di Cristallo,
L' 533
Ucho 528-529
Ugetsu M onogatari 293
Ukigusa 377
Ultim o Tango a Parigi 553
Um berto D 280
Umbrellas o f Cherbourg, The W ild Strawberries 341
431 W illy W onka and the
Un chien andalou 74 Chocolate Factory 538
Unbelievable Truth, The 787 Winchester '73 258
Underground 856 W ind W ill Carry Us, The 900
Unforgiven 820 W ings o f Desire 746-747
Unknown, The 67 W inter Light 419
Untouchables, The 756 W ithin Our Gates 40
Unvanquished, The 344 W ithnail and I 752
Up in Smoke 647 Wizard o f Oz, The 154-155
Usual Suspects, The 858 W o Hu Cang Long 912-913
Utu 700 W olf Man, The 175
W om an in the Dunes, The 433
V W oman Under the Influence, A
Vacances de M. Hulot, Les 291 587
Vagabond 729 W omen on the Verge o f a
Vampire, The 99 Nervous Breakdown 759
Vampires, Les 32-33 W ong Fei-Hung 799
Vampyr 99 W oodstock 524-525
Vangelo Secondo M atteo, II W orld o f Apu, The 368-369
440 W ritten on the W ind 330
Vanishing, The 760-761 W .R .-M isterje Organizma 534
Vargtim m en 500 W.R.: Mysteries o f the
Vertigo 354-355 Organism 534
Vidas Secas 424 W rong Man, The 335
Videodrom e 696 W u Du 640
Vierde Man, De 702 W uthering Heights 164
Vij 488
X
Vinyl 442
Xiao cheng zhi chun 237
Viridiana 399
Xich Lo 857
Viskingar och Rop 559
Vivre Sa Vie: Film en Douze
Tableaux 412 Y
Voskhozhdenie 619 Y tu mama tam bien 918
Voyage dans la Lune, Le 26-27 Yankee Doodle Dandy 190
Voyage in Italy 292 Ye Ban Ge Sheng 139
Yeelen 745
W Yeux Sans Visage, Les 365
Wages o f Fear 287 Yi yi 908
W alkabout 540 Yol 687
W all, The 600 Young and the Damned, The
W anda 535 262
W ar Game, The 445 Young Frankenstein 587
W avelength 479 Young Girls o f Rochefort, The
W ay Down East 39 474
W edding Banquet, The 830 Young One, The 384
W eek End 474 Yukinojo Henge 428
W est Side Story 402
W hat Ever Happened to Baby Z
Jane? 411 Z 510
W hat Time Is It There? 918 Zabriskie Point 533
W heel, The 50 Zangiku m onogatari 152
W hen Harry M et Sally 777 Zemlya 86-87
W hiskey Galore! 250 Zerkalo 586
Zro de conduite 107
W hite Heat 251 Zero fo r Conduct 107
W ho Framed Roger Rabbit 773 Zero Kelvin 852
Who's Afraid o f Virginia W oolf Zire Darakhatan Zeyton 844
462-463 Zu Fruh, Zu Spat 681
W icker Man, The 572
W ild Bunch, The 516-517
W ild Reeds 84o
A Bielinsky, Fabian 904
Abrahams, Jim 671
Abu-Assad, Hany 945
Ackerman, Chantal 597, 904
Adler, Lou 647
Aldrich, Robert 319, 411
Ala, Toms Gutirrez 495
Allen, W oody 575, 626-627,
661, 722, 734, 778, 876
Allers, Roger 836
Almodovar, Pedro 759, 896-
897, 932
Altm an, Robert 530, 539,
572, 608, 817, 826
Amenabar, Alejandro 879
Anderson, Lindsay 494
Anderson, Paul Thomas 875,
892
Anderson, Wes 884, 929
Angelopolous, Theo 610-611,
769
Anger, Kenneth 430
Antonioni, Michaelangelo
382-383, 397, 405, 437,
456-457, 533
Arcand, Denys 735, 938
Argento, Dario 533, 639
Arliss, Leslie 193
Arm strong, Gillian 651
Arnfred, M orten 847
Arnold, Jack 343
Aronofsky, Darren 886, 909
Arzner, Dorothy 169
Ashby, Hal 542-543, 656
Attenborough, Richard 692
Avildsen, John 615
Axel, Gabriel 749
Ayouch, Nabil 906
B Chan, Jackie 748
Babenco, Hector 726
Bacon, Lloyd 108-109, 110
Badham, John 631
Bahr, Fax 814-815
Batchelor, Joy 299
Bava, M ario 388
Beatty, Warren 678
Becker, Jacques 385
Becker, W olfgang 937
Belvaux, Remy e t al. 823
Benning, James 849
Benton, Robert 657
Bergman, Ingm ar 328, 338-
339, 3 4 1 ,4 0 0 , 419, 464-
465, 497, 500, 559, 694
Berkeley, Busby 152
Bertolucci, Bernardo 438, 511,
526, 553, 620
Besson, Luc 698
Biberman, Howard J. 310
Boetticher, Budd 366
Bogdanovich, Peter 501, 549
Boorman, John 478, 555
Borzage, Frank 170
Boyle, Danny 867
Brakhage, Stan 404 Coppola, Francis Ford 558,
Brando, M arlon 395
Breillat, Catherine 927
Bresson, Robert 268, 330,
372-373, 461, 699
Brest, M artin 713
Brocka, Lino 605
Brooks, Albert 651
Brooks, James L. 701, 754
Brooks, Mel 496, 587, 591
Broomfield, Nick 821
Browning, Tod 67, 92-93, 106
Buuel, Luis 74, 84-85, 114,
262, 384, 399, 472-473,
521, 560
Burnett, Charles 632-633
Burton, Tim 776, 797
C Forman, Milos 484, 484, 596,
Cameron, James 708-709,
7 3 7 ,8 0 8 ,8 8 0
Cammell, Donald 531
Campion, Jane 829
Camus, Marcel 366
Capra, Frank 116, 122-123,
134, 153, 228-229
Came, Marcel 160, 210
Caro, Marc 802
Carpenter, John 683t 648-649
Cassavetes, John 367, 491,
587, 613
Chabrol, Claude 519, 775
Chahine, Youssef 352
Chaplin, Charlie 60, 95, 131,
230
Cheh, Chang 640
Chen, Kaige 824
Chia-Liang, Liu 647
Chong, Tommy 647
Chopra, Aditya 856
Chopra, Yash 600
Christensen, Benjamin 48
Chytilova, Vera 460
Cimino, Michael 642-643
Cisse, Souleymane 745
Clair, Rene 89, 90
Clark, Bob 695
Clarke, Shirley 415
Cleese, John 766
Clement, Rene 272
Cline, Edward 171
Clouse, Robert 569
Clouzot, Henri-Georges 287,
298
Cocteau, Jean 221, 255
Coen, Ethan 749, 860-861
Coen, Joel 749, 864-865
Conner, Bruce 471
Cooper, Merian C. 115
Farrokhzad, Forugh 425
584, 592-593, 658-659
Coppola, Sofia 938
Corman, Roger 438
Costa-Gavras, 510
Costner, Kevin 792
Craven, Wes 711, 636-637,
868 869
Crichton, Charles 266
Cronenberg, David 696, 736,
804
Crosland, Alan 70
Crowe, Cameron 787
Cuaron, Alfonso 918
Cukor, George 135, 167, 202,
249, 302, 433
Curtiz, Michael 126, 146, 184-
185, 190, 208-209
D 707
Dahl, John 838
Darabont, Frank 840
Dardenne, Jean-Pierre 895
de Antonio, Emile 515
De Sica, V ittorio 233, 280,
535
Delvaux, Andre 455
DeMille, Cecile B. 336
Demme, Jonathan 809, 827
Demy, Jacques 396, 431, 474
Denis, Claire 789, 893
DePalma, Brian 613, 706, 756
Deren, Maya 191
Dickinson, Thorold 315
Diterle, William 141
Dmytryk, Edward 206
Donen, Stanley 298, 254, 274-
275
Dovzhenko, Alexander 86-87
Dreyer, Carl 75, 99, 317, 439
Duarte, Anselmo 410
Dulac, Germaine 42
Duras, M arguerite 604
Duvivier, Julien 145
Dwan, Allan 307
E 38. 39, 42
Eastwood, Clint 554, 614,
820,
Edwards, Blake 396
Egoyan, A tom 876
Eisenstein, Sergei 51, 58-59,
68-69, 203
Elliot, Stephan 832
Emmerich, Roland 864
Erice, Victor 579
Eustache, Jean 565
F
Farrelly, Bobby 890
Fassbinder, Rainer W erner
561, 594, 603, 650
Fellini, Federico 303, 342,
451, 378-379, 416-417,
508-509, 580-581
Ferrara, Abel 791
Feuillade, Louis 32-33
Fincher, David 855, 898
Fisher, Terence 357
Flaherty, Robert 44-45, 91,
245
Fleming, Victor 138, 154-155,
158-159
Foley, James 819
Ford, John 121, 150-151, 168,
182, 218-219, 258, 271,
328-329, 410
Forsyth, Bill 755
Fosse, Bob 553, 655
Franju, Georges 365
Frankenheimer, John 409, 466
Frawley, James 660
Frears, Stephen 768
Friedkin, William 545, 576-577
Fuller, Samuel 288, 423, 670
G
Gallo, Vincent 884
Gance, Abel 50, 71
Garnett, Tay 217
Ghatak, Ritwak 384, 454
Gibson, Mel 850
Gilliam, Terry 601, 724-725
Giordana, Marco Tullio 933
Girard, Francois 826
Gitai, Amos 908
Godard, Jean-Luc 370, 412,
418, 448, 452, 461, 467,
474
Gorris, Marleen 693
-Grandrieux, Philippe 890
Greenaway, Peter 775, 779
G riffith, D.W. 30-31, 34-35,
Guitry, Sacha 138
Guney, Yilmaz 687
H
Haines, Randa 739
Halas, John 299
Hamer, Robert 247
Hamilton, Guy 429
Haneke, Michael 877, 922,
943
Hanson, Curtis 873
Hardy, Robin 572
Hark, Tsui 742, 758, 799
Hartley, Hal 787, 795
Has, W ojech 447
Hawks, Howard 104, 149,
157, 164, 178, 200, 222,
238, 279, 289, 375
Haynes, Todd 850
Heckerling, Am y 681, 853
Heilman, M onte 551
Henzell, Perry 582
Herzog, W erner 552, 629,
663, 690-691
Hicks, Scott 862
Hill, George Roy 506, 564
Hirschbiegel, Oliver 939
Hitchcock, Alfred 77, 128,
135, 165, 196, 207, 226,
239, 265, 300-301, 331,
334-335, 355, 361, 386-
3 8 7 ,4 1 3 , 432, 562
Hodges, M ike 544
Hogan, P. J. 846
Holland, Agnieszka 793
Hood, Gavin 948
Hooper, Tobe 585, 683
Hopper, Dennis 512-513
Hou, Hsiao-hsien 827
Howe, J.A. 71
Hsiao-hsien, Hou 723, 788
Hu, King 460, 505
Hudson, Hugh 676
Hughes, John 717, 737
Huillet, Daniele 681
Huston, John 176-177, 207,
244, 255, 267, 295, 560,
728, 757
Ichikawa, Kon 327, 428, 445
Imamura, Shohei 707
Inarritu, Alejandro 910
Itami, Juzo 741
Ivens, Joris 772
Ivory, James 739
J Landis, John 679
Jackson, Peter 845, 936
Jacobs, Ken 415
Jacopetti, G ualtiero 403
Jaffe, Roland 716
James, Steve 834
Jansco, Miklos 482, 544
Jarman, Derek 741
Jarmusch, Jim 715, 738, 859
Jennings, Humphrey 192
Jeunet, Jean-Pierre 802, 919,
940
Jewison, Norman 466, 756
Jodorowsky, Alejandro 523
Jones, Terry 601, 657
Jonze, Spike 899
Jordan, Neil 824, 873
Jost, Jon 628
Julian, Rupert 57
K Lewis, Jerry 399, 414
Kachyna, Karel 528-529
Kadar, Jan 443
Kalatozov, Mikhail 347
Karlsen, Phil 322
Kar-Wai, W ong 841, 8 7 1 ,9 0 5
Kasdan, Lawrence 677, 697,
775
Kaufman, Philip 703
Kaurismaki, Aki 762
Kazan, Elia 264, 296-297, 392
Keaton, Buster 49, 54-55, 56,
66, 76
Kelly, Gene 254, 274
Khan, M ehboob 346
Kiarostami, Abbas 796, 844,
878, 900
Kieslowski, Krzysztof 770,
816, 829, 833
Kim, Sang-jin 908
Ki-Young, Kim 377
Kleiser, Randal 644
Klimov, Elem 720
Kramer, Stanley 353
Kropachyov, Georgi 488
Kubrick, Stanley 348, 392,
409, 434-435, 498-499,
536-537, 602, 666-667,
750-751
Kuchar, George 455
Kurosawa, Akira 256-257,
276, 304-305, 343, 583,
718-719
Kusturica, Emir 856
Kwan, Stanley 822
L Mann, Delbert 316
La Cava, Gregory 133
Lacerda, Felipe 930
Laloux, Rene 579
Lang, Fritz 43, 62-63, 96-97,
236, 290
Lanzmann, Claude 730
Lasseter, John 851
Laughton, Charles 324-325
Lawrence, Richard 926
Lean, David 216, 224-225,
345, 406-407, 444, 714
Lee, A ng 830, 874, 912-913,
946-947
Lee, Spike 735, 782-783
Leigh, M ike 864
Leone, Sergio 489, 458-459,
705
LeRoy, Mervyn 88, 101, 110
Lester, Richard 436
Levinson, Barry 688-689, 716,
752, 774
Lewin, Albert 266
Lewis, Joseph H. 248
Linklater, Richard 812
Litvak, Anatole 240
Lloyd, Frank 126
Loach, Ken 521
Loden, Barbara 535
Losey, Joseph 428
Lubitsch, Ernst 161, 186, 102-
103
Lucas, George 568, 622-623,
668, 697
Luhrmann, Baz 816, 924-925
Lumet, Sidney 337, 575, 595,
618
Lupino, Ida 281
Lynch, David 634, 669, 733,
928
Lyne, Adrian 758, 791
M M unk, Andrzej 418
Mackendrick, Alexander 250,
316, 348
Maddin, Guy 795
Makavejev, Dusan 534
M akhm albaf, Mohsen 865,
917
Malick, Terrence 566-567,
645, 888-889
Malle, Louis 547, 665, 753
Mamoulian, Rouben 100, 114
Mankiewicz, Joseph 232, 259,
302 ,311
Mankiewicz, Joseph L. 554
Mann, A nthony 258, 288,
319, 349
Mann, Michael 732, 852
Marker, Chris 394, 698
Marshall, Garry 794
Marshall, George 152
Marshall, Penny 767
Marshall, Rob 947
May, Elaine 551
Maysles, Albert 532
Maysles, David 532
McBride, Jim 496
McCarey, Leo 112-113, 142,
144, 340
McElwee, Ross 744
McLeod, Norman Z. 117, 241
M cNaughton, John 798
McTiernan, John 771
Mehrjui, Dariush 489
Meirelles, Fernando 949
Melies, Georges 26-27
Melville, Jean-Pierre 318, 475
Mendes, Sam 900
Menzel, Jiri 486-487
Menzies, William Cameron
137
Meyer, Russ 453
Micheaux, Oscar 40
Milestone, Lewis 89
Milhaileanu, Radu 944
Miller, George 662
Minghella, Anthony 870
M inkoff, Rob 836
M innelli, Vincente 198-199,
268, 278, 282, 353
Miyazaki, Hayao 872, 920-921
Mizoguchi, Kenji 156, 293,
308-309
M oland, Hans Petter 852
M oore, Michael 784, 941
M oretti, Nanni 846, 922
M orin, Edgar 401
Morris, Errol 763
M u, Fei 237
M ulligan, Robert 408
M uratova, Kira 785
M urnau, F.W. 56, 46-47, 64-
65, 91
Murphy, G eoff 700, 727
Myrick, Daniel 894
N
Nair, Mira 926
Nakata, Hideo 891
Nava, Gregory 695
Newell, Mike 837
Nichols, Mike 462-463, 468-
469
Nolan, Christopher 916
Noonan, Chris 848
Nossiter, Jonathan 911
O
Olivier, Laurence 202
Olmi, Ermanno 641
Ophuls, Marcel 538, 765
Ophuls, Max 234-235, 251,
283, 326
Oshima, Nagisa 619, 892
O tom o, Katsuhiro 764
Ozu, Yasujiro 285, 376, 405
P
Pabst, G.W. 80-81
Padhilha, Jos 930
Pagnol, Marcel 148
Pakula, Alan 541, 614
Panahi, Jaffar 854
Paradjanov, Sergei 437, 520
Park, Chan-wook 934-935
Parks Jr., Gordon 546, 564
Pasolini, Pier Paolo 440, 606-
607
Payne, Alexander 942
Peckinpah, Sam 516-517, 550,
582, 595
Penn, A rthur 480-481, 527
Pereira dos Santos, Nelson
424
Petersen, W olfgang 675
Pialat, Maurice 670
Polanski, Roman 450, 492-
493, 588-589, 931
Pollack, Sydney 686, 721
Pollet, Jean-Daniel 425
Polonsky, Abraham 237
Pontecorvo, Gillo 446
Porter, Edwin S. 28-29
Powell, Michael 193, 214,
223, 227, 242-243, 389
Preminger, O tto 201, 273,
307, 364
Pressburger, Emeric 193, 214,
223, 227, 242-243
Pudovkin, Vsevolod 76
Puenzo, Luis 721
R Scott, Tony 743
Rafelson, Bob 522
Raimi, Sam 686
Ramis, Harold 825
Rapper, Irving 183
Ray, Nicholas 263, 295, 320-
3 2 1 ,3 3 5
Ray, Satyajit 312-313, 344,
358-359, 368-369
Redford, Robert 664
Reed, Carol 232, 252-253
Reggio, Godfrey 704
Reiner, Carl 660
Reiner, Rob 712, 732, 755,
777
Reisz, Karel 380
Reitherman, W olfgang 483
Reitman, Ivan 713
Renoir, Jean 98, 101, 130,
140, 162-163, 281
Resnais, Alain 323, 374, 393
Riefenstal, Leni 118-119, 147
Riggs, Marlon 813
Ritt, M artin 419, 471
Rivette, Jacques 590, 805
Roach,Jay 911
Robinson, Bruce 752
Robson, M ark 194
Rocha, Glauber 441, 485
Roeg, Nicholas 531, 540, 574,
621
Rohmer, Eric 504, 821
Romero, George 502-503,
646
Rosenberg, Stuart 476-477
Rosi, Francesco 679
Rossellini, Roberto 2 1 1 ,2 1 7 ,
277, 292
Rossen, Robert 402
Rouch, Jean 315, 401
Ruiz, Raoul 862, 898
Russell, David O. 895
S W aters, Charles 336
Sanchez, Eduardo 898
Sandrich, M ark 130
Saura, Carlos 609
Sayles, John 866
Schaffner, Franklin J. 490,
530, 569
Schepisi, Fred 640
Schlesinger, John 507
Schlondorff, Volker 654
Schrader, Paul 728
Schroeder, Barbet 789
Scorsese, M artin 570-571,
616-617, 672-673, 702,
790, 851
Scott, Ridley 653, 684-685,
808, 907
Seiter, W illiam A. 116
Sembene, Ousmane 635
Sharman, Jim 598-599
Sharpstein, Ben 143, 166,
169,
178
Shelton, Ron 762
Shepitko, Larisa 619
Sheridan, Jim 780
Sherman, Lowell 111
Shindo, Kaneto 442
Shymalayan, M. Knight 902
Siegel, Don 334, 547
Singer, Bryan 865
Singleton, John 800-801
Siodmak, Robert 223
Sirk, Douglas 330, 332-333
Sjostrom, Victor 41
Skolimowski, Jerzy 526
Sluizer, George 760-761
Smith, Harry 412
Smith, Jack 420
Smith, Kevin 837
Snow, Michael 479
Soderbergh, Steven 786, 914
Sokurov, Aleksandr 879
Solas, Hum berto 504
Solondz, Todd 887
Spielberg, Steven 612, 624,
674, 682, 7 3 1 ,8 2 8 , 831,
882-883,
941
Stevens, George 132, 161,
269, 294, 331
Stone, Oliver 740, 742, 810-
8 1 1 ,8 3 8
Straub, Jean-Marie 681
Stuart, Mel 538
Sturges, John 314, 345, 421
Sturges, Preston 174, ISO-
181, 183
Svankmajer, Jan 776
T W aters, John 563
Takahata, Isao 768
Tanovic, Danis 923
Tarantino, Quentin 818, 839
Tarkovsky, Andrei 518, 556-
557, 586, 652
Tarr, Bela 843
Tashlin, Frank 310
Tati, Jacques 291, 357, 470
Taviani, V ittorio 693
Taviani, Paolo 693
Techine, Andre 840
Teshigahara, Hiroshi 433
Tian, Zhuangzhuang 745
Tolkin, Michael 805
Tornatore, Giuseppe 765
Tourneur, Jacques 187, 194,
231
Tran, Anh-Hung 857
Truffaut. Francois 360, 381,
398, 573, 665
Tsai, Ming-liang 918
Tsukamoto, Shinya 881
Tykwer, Tom 885
U
Ulmer, Edgar G. 121, 214
V Yates, Peter 654
Van Dyke, W.S. 124-125
Van Peebles, Melvin 548
Van Sant, Gus 779, 806-807
Varda, Agnes 404, 729, 903
Verhoeven, Paul 578, 638,
702, 799
Vertov, Dziga 78-79
Vidor, Charles 230
Vidor, King 61, 72, 141
Vigo, Jean 107, 120
Vinterberg, Thomas 881
Visconti, Luchino 197, 306,
376, 422-423
Vlacil, Frantisek 483
von Sternberg, Josef 73, 82-
83, 105
von Stroheim, Erich 49, 52-53
von Trier, Lars 847, 863, 886,
915
W
W achowski, Andy 901
W achowski, Larry 901
W adleigh, Michael 524-525
W aggner, George 175
W ajda, Andrzej 356, 630, 680
Walsh, Raoul 50, 107, 179,
251
W ang, Wayne 854
W arhol, Andy 442
W atkins, Peter 445
W eibang, Maxu 139
W eine, Robert 36-37
W eir, Peter 604, 625, 676
Welleman, William 95, 195
Welles, Orson 172-173, 188-
189, 220, 240, 350-351,
449
W enders, W im 635, 710, 746-
747
Whale, James 94, 129
W ilcox, Fred 326
W ilde, Ted 71
W ilder, Billy 204-205, 212-
213, 260-261, 263, 362-
363, 390-391
Wise, Robert 270, 402, 447,
426-427
Wiseman, Frederick 514
W oo, John 781
W ood, Sam 127
W right, G eoffrey 819
Wyler, W illiam 136, 145, 164,
215, 246, 286, 371
Y
Yang, Edward 803, 908
Z
Zemeckis, Robert 723, 773,
835
Zhang, Yimou 757, 802
Zhuangzhuang, Tian 830
Zinnemann, Fred 279, 284
Zucker, David 671, 767
Zwick, Edward 784
Z w igoff, Terry 842
 FOTORAFLAR
Bu kitapta yaynlanan tm fotoraflar, Kobal Collection
Arivi'nden alnmtr. Kitapta kullanlan fotoraf bilgilerinin
yazm srasnda ortaya kabilecek hatalar ve dikkatsizlik ya da
unutulma sonucu atlanlan isimler olabilir; kendilerinden zr
dileriz. Eksik kalabilecek bilgilerin tamamlanmas iin bize
yardmc olabilecek tm ahs ve irketlerden gelebilecek
yardmlar iin imdiden teekkr ederiz.
1 20th Century Fox / Douglas Kirkland; 4 Paramount; 5 Miramax / David
James; 6 United Artists; 7 Universal; 8 Warner Bros.; 9 Universal; 10 Em
bassy; 11 Columbia / Sony; 12 Dreamworks / Jinks / Cohen / Lorey Se
bastian; 15 Amblin / Universal / Murray Close; 17 Columbia / Sony /
Chan Kam Chuen; 19 Amblin / Universal; 20 New Line / Saul Zaentz /
Wing Nut / Pierre Vinet; 24 Lucasfilm / 20th Century Fox / John Jay; 26
Mlis / StarFilm; 27 Mlis / StarFilm; 28 Edison; 29 Edison; 30 Epoch /
Griffith Prods; 31 Epoch / Griffith Prods; 32 Gaumont; 33 Gaumont; 35
Wark Prods / Griffith Prods; 36 Decla-Bioscop; 37 Deda-Bioscop; 38 Grif
fith Prods; 41 Svensk Filmindustri; 43 Uco-Film; 44 Flaherty; 45 Flaherty;
46 Prana-Film; 47 Prana-Film; 48 Svensk Filmindustri; 51 Goskino; 52
MGM; 53 MGM; 54 Metro; 55 Metro; 57 Universal; 58 Goskino / Mos-
film; 59 Goskino / Mosfilm; 60 UA / Charles Chaplin; 61 MGM; 62 UFA;
63 UFA; 64 Karl Struss, Fox Films; 65 Karl Struss, Fox Films; 66 United Ar
tists; 67 MGM; 68 Sovkino; 69 Sovkino; 70 Warner Bros. / First National;
72 MGM; 73 Paramount; 74 Bunuel-Dali; 75 Socit Gnrale des Films;
77 Gainsborough / BIP; 79 VUFKU; 80 Nero-Film; 81 Nero-Film; 82 Univer
sum / UFA; 83 Universum / UFA; 84 Vicomte / CDN; 85 Vicomte / CDN;
86 VUFKU Ukraine; 87 VUFKU Ukraine; 88 Warner Bros. / First National;
90 Tobis Film; 92 Universal; 93 Universal; 94 Roman Freulich, Universal;
96 Nero-Film; 97 Nero-Film; 98 Braunberger-Richebe; 99 Tobis / Dreyer /
Klangfilm; 100 Paramount; 102 Paramount; 103 Paramount; 104 Gene
Kornman United Artists; 105 Paramount; 106 MGM; 108 Warner Bros. /
First National; 109 Warner Bros. / First National; 111 Paramount; 112 Pa
ramount ; 113 Paramount; 115 RKO; 115 RKO; 117 Paramount; 118
NSDAP; 119 NSDAP; 120 Gaumont / Nounez; 122 Irving Lippman, Co
lumbia; 123 Irving Lippman, Columbia; 124 MGM; 125 MGM; 127 MGM;
128 Gaumont / British; 129 Roman Freulich, Universal; 131 UA / Charles
Chaplin; 132 RKO; 133 Universal; 134 Irving Lippman, Columbia; 136
Goldwyn; 140 Ralisations D'art Cinmatographique; 142 Paramount;
144 Columbia; 147 Olympia-Film; 148 Films Marcel Pagnol; 149 top RKO;
150 Ned Scott, UA / Walter Wagner; 151 Ned Scott, UA / Walter Wag
ner; 153 Irving Lippman, Columbia; 154 MGM; 155 MGM; 156 Universal
/ Ray Jones; 157 Irving Lippman, Columbia; 158 Selznick / MGM; 159
Selznick / MGM; 160 Raymond Voinquel Sigma Prods; 162 Nouvelle Edi
tion Franaise; 163 Nouvelle Edition Franaise; 165 Selznick / UA; 167 Ja
mes Manatt, MGM; 168 20th Century Fox; 170 MGM; 171 Universal;
172 RKO; 173 RKO; 174 A.L. 'Whitey' Schafer, Paramount; 175 Universal;
176 Warner Bros. / First National; 177 Warner Bros. / First National; 179
(t) Bert Six, Warner Bros. / First National; 179 (b) Warner Bros. / First Na
tional; 180 A.L. 'Whitey' Schafer, Paramount; 181 Paramount; 182 Gene
Kornman 20th Century Fox; 184 Warner Bros.; 185 Warner Bros.; 186
United Artists; 187 RKO; 188 RKO; 189 RKO; 190 Warner Bros.; 192
Crown Film Unit; 195 20th Century Fox; 196 Universal; 197 ICI; 199
MGM; 200 Warner Bros.; 201 20th Century Fox; 203 Alma Ata / Mos
film; 204 Paramount; 205 Paramount; 206 RKO; 208 Warner Bros.; 209
Warner Bros.; 210 Path; 211 Excelsa / Minerva; 212 Paramount; 213 Pa
ramount; 215 Goldwyn; 216 Rank / Cineguild; 218 20th Century Fox;
219 20th Century Fox; 220 Haig / International / RKO; 221 G.R. Aldo,
Discina / Andre Paulv; 222 Warner Bros.; 224 Rank / Cineguild; 225
Rank / Cineguild; 226 (t) Ernest Bachrach, RKO / Vanguard; 226 (b) RKO
/ Vanguard; 227 The Archers / Rank / Independent; 228 RKO; 229 RKO;
231 RKO; 233 De Sica; 234 Rampart / Universal; 235 Rampart / Univer
sal; 236 Diana / Universal; 238 Monterey / UA; 239 Transatlantic / WB;
241 Paramount; 242 The Archers / Rank / Independent; 243 The Archers
/ Rank / Independent; 244 Warner Bros.; 245 Robert Flaherty; 247 Ea
ling; 248 United Artists; 249 MGM; 250 Ealing / Rank; 252 Len Lee, Bri
tish Lion / London Films; 253 Len Lee, British Lion / London Films; 254
MGM; 256 Daiei; 257 Daiei; 259 20th Century Fox; 260 Paramount; 261
Paramount; 262 Ultramar; 264 (t) Jack Albin, Warner Bros. / Feldman;
264 (b) Warner Bros. / Feldman; 265 Warner Bros.; 267 Horizon / Romu
lus; 269 Paramount; 270 20th Century Fox; 272 Silver; 273 RKO; 274
MGM; 275 MGM; 276 Toho; 277 Ponti / De Laurentiis; 278 MGM; 282
MGM; 283 Rizzoli / Indus; 284 Columbia; 285 Shochiku; 286 Paramount;
289 20th Century Fox; 290 Irving Lippman, Columbia; 293 Daiei; 294 Pa
ramount; 296 Columbia; 297 Columbia; 299 Halas and Batchelor; 300 Pa
ramount; 301 Paramount; 303 Ponti / De Laurentiis; 304 Toho; 305 To
ho; 306 Lux; 308 Daiei; 309 Daiei; 311 Goldwyn; 312 Govt, of W. Bengal;
313 Govt, of W.Bengal; 314 MGM; 317 Palladium; 320 Floyd McCarty,
Warner Bros.; 321 Floyd McCarty. Warner Bros.; 324 United Artists; 325
United Artists; 328 Whitney / Warner Bros.; 329 Whitney / Warner Bros.;
332 Universal; 333 Ray Jones, Universal; 334 Allied Artists; 337 Orion-No-
va / UA; 338 Svensk Filmindustri; 339 Svensk Filmindustri; 340 20th Cen
tury Fox; 341 Svensk Filmindustri; 342 De Laurentiis / Marceau; 344 Epic;
345 Columbia / Horizon; 346 Mehboob; 347 Mosfilm; 349 Ashton / UA;
350 Universal; 351 Universal; 354 Paramount / Hitchcock; 355 Paramo
unt / Hitchcock; 356 Film Polski / ZRF; 358 Aurora; 359 Aurora; 361
MGM; 363 Bernie Abramson, Ashton / Mirisch / UA; 364 Carlyle / Colum
bia; 367 Lion; 368 Satyajit Ray; 369 Satyajit Ray; 371 MGM; 372 Lux; 373
Lux; 375 Armada / WB; 378 Riama-Path; 379 Riama-Path; 380 Wood
fall; 382 Cio Del Duca / PCE / Lyre; 383 Cio Del Duca / PCE / Lyre; 386
Shamley / Hitchcock / Universal; 387 Shamley / Hitchcock / Universal;
388 Galatea / Jolly; 389 Anglo-Amalgamated; 390 Mirisch / UA; 391 Mi
risch / UA; 394 Argos; 395 Paramount / Pennebaker; 397 Nepi / Silver /
Sofitepid; 400 Svensk Filmindustri; 403 Cineriz; 406 Horizon / Columbia;
407 Horizon / Columbia; 408 Universal; 411 Warner Bros.; 413 Universal
/ Hitchcock; 414 Lewis / Paramount; 416 Cineriz / Francinex; 417 Cineriz
/ Francinex; 423 SGC / Path / Titanus; 426 Argyle / MGM; 429 EON /
Danjaq; 430 Puck; 432 Universal; 434 Hawk / Columbia; 435 Bob Penn,
Hawk / Columbia; 436 Shensoa / Proscenium; 439 Palladium; 440 Arco /
Lux; 443 Barrandov; 444 MGM; 446 Casbah / Igor; 449 Alpine / Espao
la; 451 Rizzoli / Eichberg / Federiz; 453 Eve / RM Film; 456 Bridge / Pon
ti / MGM; 457 Bridge / Ponti / MGM; 458 Gonzalez / PEA / Constantin /
Grimaldi; 459 Gonzalez / PEA / Constantin / Grimaldi; 462 Chenault /
WB; 463 Chenault / WB; 464 Svensk Filmindustri; 465 Svensk Filmindust
ri; 468 Embassy / Deg; 469 Embassy / Deg; 473 Five / Paris; 476 Jalem /
WB; 477 Jalem / WB; 478 MGM; 480 Penn / Beatty / WB; 481 Penn / Be
atty / WB; 482 Mafilm / Mosfilm; 484 Barrandov / Ponti; 486 Barrandov;
487 Barrandov; 489 Paramount / Rafran; 490 20th Century Fox; 492 Pa
ramount; 493 Paramount; 494 Memorial; 497 Svensk Filmindustri; 498
MGM; 499 MGM; 500 Svensk Filmindustri; 501 Saticoy / Bogdanovich;
502 Image Ten; 503 Image Ten; 505 Lian Bang / Union; 506 20th Cen
tury Fox; 507 Florin / Heilman / UA; 508 PEA / Grimaldi; 509 PEA / Gri
maldi; 511 Maran / Marianne / Mars; 512 BBS / Columbia; 513 BBS / Co
lumbia; 515 Path; 516 Warner Bros. / Seven Arts; 517 Bernie Abramson,
Warner Bros. / Seven Arts; 518 Mosfilm; 520 Armenfilm; 522 Bernie Ab
ramson, Columbia; 523 Panicas; 524 Wadleigh-Maurice / Warner Bros.;
525 Wadleigh-Maurice / Warner Bros.; 527 Stockbridge-Hiller Prods /
CBS; 528 Barrandov; 529 Barrandov; 531 Goodtimes; 532 Maysles Films;
534 Neoplanta / Telepool; 536 Hawk / Polaris / Warner Bros.; 537 Hawk
/ Polaris / Warner Bros.; 539 Warner Bros.; 540 Dean Goodhill, Raab-Liti-
noff Films; 542 Paramount; 543 Paramount; 545 20th Century Fox; 546
MGM; 548 Yeah; 549 Columbia; 550 ABC / Amerbroco / Talent; 552
Werner Herzog; 555 Elmer / Warner Bros.; 556 Mosfilm; 557 Mosfilm;
558 Paramount; 559 Bo-Erik Gyberg, Svenska Filminstitutet / Cinematog-
Harvard niversitesi retim grevlilerinden Steven Jay
Schneider, New Y ork niversitesinde sinema dersleri ald.
Designing Fear: A n Aesthetics o f C inem atic H orror (Routledge
Yaynevi) kitabnn yazar olan Schneider; The H orror Film and
Psychoanalysis: Freud's W orst Nightm ares (C am bridge University
Yaynevi), New H ollyw ood Violence (M anchester University
Yaynevi) ve Fear W ith o u t Frontiers: H orror Cinema Across the
Globe (FAB Yaynevi) kitaplarnn ed itrl ; ayrca
U nderstanding Film Genres (M cGraw-Hill Yaynevi), Horror
International (W ayne State University Yaynevi) ve U nderground
U.S.A.: Filmm aking Beyond th e H ollyw ood Canon (W allflow e r
Press Yaynevi) kitaplarnn da yardmc ed itrl n yapt.

Katkda bulunanlar:

G eoff A n drew Karen Krizanovich

Linda Badley Andrea F. Kulas
Kathryn Bergeron Frank Lafond
Joanna Berry Colin MacCabe
Edward Buscombe Adrian M artin
G arrett Chaffin-Quiray Ernest M athijs
Tom Charity Annalee Newitz
Travis Craw ford Kim Newman
Adrian Danks Devin O rgeron
Ethan de Seife Marsha O rgeron
David Del Valle Corinne Oster
Roumiana Deltcheva- R. Barton Palmer
Dana Duma Richard Pena
Rachel Dwyer M urray Pomerance
Angela Errigo Phil Powrie - '
Chiara Ferrari Brnice Reynaud
Cynthia Freeland David Robinson
Jean-Michel Frodon Jonathan Romney
Chris Fujiwara Jonathan Rosenbaum
Tom Gunning M artin Rubin
Rahul Hamid M arc Siegel
Ernest Hardy Adam Simon
Bernd Herzogenrath Peter Stanfield
A nik Imre David Sterritt
Jyotsna Kapur Adisakdi Tantimedh
Philip Kemp Michael Tapper
James Kendrick Ella Taylor
Joshua Klein G inette Vincendeau
Mikel J. Koven Josephine W oll
lm eden nce Grmeniz Gereken 1001 Film, hevesli okurlar
n istekli izleyicilere dntrm eyi, zamann abucak akp ge
tiini, izlenmeye deer film ler listesinin gerekten ok uzad
n ortaya koymay hedefliyor. u anda elinizde tu ttu u n u z ki
tap, tm zamanlar, t m trler, t m dnya kapsamnda, bir g
rlmesi gereken film ler listesi sunmakla byk ris-ke giriyor.
Ama bu alnmaya deer bir risk ve eer sizler gidip -de burada
ele alnan film leri izlerseniz, m utlu bir sinema izlem ii olarak
leceinize emin olabilirsiniz:'Ksaca sylemek g e ^kirse ; it
kadar ounu izlerseniz kendinizi o kadar iyi hissejfeks, z: