www.kimyaturk.

net

NDEKLER

GR......................................................................................................................................... 1
1. ETLEN................................................................................................................................ 2
2. POLETLEN NN TARHES..................................................................................... 2
3. POLETLEN MALZEMELER........................................................................................ 2
4. POLETLEN MALZEMELERN TEMEL ZELLKLER....................................... 3
5. POLETLENLER YLETRMEK N KATILAN MADDELER ........................ 4
5.1. OKSTLENMEY NLEYCLER ................................................................................ 4
5.2. UV KARARLILIK SALAYICILAR ............................................................................ 5
5.3. KAYDIRICI VE BLOKLAMAYI NLEYCLER .................................................... 5
6. POLETLEN LEME TEKNKLER............................................................................ 5
7. ALAK YOUNLUKLU POLETLEN ........................................................................ 6
7.1. RETM TEKNOLOJS ............................................................................................... 6
7.2. AYPE NN RETM PROSES..................................................................................... 6
7.3. AYPE NN ZELLKLER........................................................................................... 8
7.4. KULLANIM ALANLARI................................................................................................ 8
7.5. AYPE TKETM .............................................................................................................. 8
8. YKSEK YOUNLUKLU POLETLEN ...................................................................... 9
8.1. RETM TEKNOLOJS ............................................................................................... 9
8.2. YYPE NN RETM PROSES...................................................................................... 9
8.3. YYPE NN ZELLKLER......................................................................................... 11
8.4. KULLANIM ALANLARI.............................................................................................. 11
8.5. YYPE TKETM ............................................................................................................ 11
9. LNEER ALAK YOUNLUKLU POLETLEN ....................................................... 12
9.1. RETM TEKNOLOJS .............................................................................................. 12
9.2. LEME TEKNOLOJLER ......................................................................................... 13
9.3. KULLANIM ALANLARI .............................................................................................. 13
9.4. LAYPE TKETM ......................................................................................................... 14

0
 www.kimyaturk.net

GR

Polietilenler termoplastik ailesinin en eski polimerlerinden biri olup nceleri sadece

alak younluklu retilirken geliim gstermi ve yksek younluklu, lineer, orta younluklu
olmak zere yeni polietilen tr aileye eklenmitir.

Polietilenler gnmzde olduka yaygn olarak kullanlmaktadr. Yeni trlerin

eklenmesi, yani polietilenin iyiletirilmesi ile oyuncaktan, ev eyasna bidonlardan poetlere
kadar pek ok alanda kullanlmaktadr.

Polietilenlerin dayankllk, salamllk, kolay ilenebilme ve dielektrik zelliklerinin

stnl ile gnmzde olduka yaygn olarak kullanlmaktadr.

1
 www.kimyaturk.net

1. ETLEN

Etilen; Alak ve Yksek Younluk Polietilen Vinilklorr Monomer ve Etilen Oksit

eldesi iin, Saf Propilen; Polipropilen fabrikasnda, Normal Propilen; Akrilonitril
fabrikasnda, Ham Benzin ve Hidrojen Aromatikler fabrikasnda kullanlmaktadr.Aromatik
Ya Karbon Siyah eldesi iin, Btan ve Btadien karm olan C4' lerde sentetik kauuk iin
Tpra Yarmca Tesislerine ve ayrca d piyasaya verilmektedir.

2. POLETLEN NN TARHES

Etilenin polimerletirilme tepkimesi, 1930 ylnda tesadfen ngiliz kimyasal rnler

irketi Imperial Chemical Industries de bulundu. Ama balangta, yaklak 2000 barlk ok
yksek basnlar altnda gerekletirilen bu tepkimenin teknolojisini kolayca uygulanabilir
hale getirmek iin yllar gerekti. ok gemeden mekanik ve elektriksel zelliklerinin farkna
varlan polietilen, birok farkl uygulamada kullanlmaya balad. Daha sonra, 1950 li
yllarda kimyac K. Ziegler, dk basn altnda polimerletirme tepkimesini gelitirdi. Bu
yntem 1970 li yllarda polietilenin btn eitlerine yaygnlatrld; bylece o tarihten
itibaren polietilen, dnya apnda en ok kullanlan plastik madde haline geldi. p
torbasndan elektriksel yaltma kadar uzanan ok eitli alanlarda kullanld.

3. POLETLEN MALZEMELER

Polietilen beyazca, yar geirgen, yumuatlabilen ve olduka dayankl bir polimerdir.

Piyasada satlan zellikle effaf olandr. effaflk derecesiyle younluun ilgisi vardr.
Younluk arttka effaflk artar. Piyasada younluklarna gre polietilenler; alak
younluklu polietilen (AYPE), lineer alak younluklu polietilen (LAYPE), orta younluklu
polietilen (OYPE) ve yksek younluklu polietilen (YYPE). Her drt polietilen trnde de
monomer etilen olup, polimer moleklnn deiik yaplar ortaya kmaktadr. Polimer
molekln meydana getiren zincir eklindeki makro molekllerin deiik dallanma
durumlar polietilenin eitliliini salar. rnein LAYPE de dallanma yok denecek kadar
az, YYPE de biraz fazla, OYPE de daha fazladr. AYPE de dallanma maksimum
dzeydedir. Dallanmann uzun veya ksa oluu polimer zelliklerini etkiler.Younluk
dolaysyla effaflk arttka sertlik ve mukavemet artar, yumuama scakl da ykselir. Bu
trlere gaz ve sv maddelerin tesir etmesi de zorlar.

2
 www.kimyaturk.net

Polietilen bir katlma polimeridir. Etilen, polimerlemeyi balatc bir katalizr ile
polimerleir ve polietilen oluur.

nCH2 = CH2 (CH2 CH2)n (Katalizr O2, s, basn)

Polietilen zincirindeki karbonlar trans eklinde dzenlenmitir. Polietilen, bir

zcde znp, soutulur ve kristallendirilirse, tek kristal elde edilir.

Polimer zincirindeki dallanmalar kristalliin derecesini tayin eder. Dallanmann az

olduu molekl yaplarda kristalinite genellikle fazladr. Polimer iindeki kristallik arttka
sertlik artar, mekanik ve kimyasal zellikler iyileir ve sv ile gazlara dayankllk artar.

Erime indeksi molekl arlyla ters orantldr. YYPE lerin sertlii ve salaml
daha fazla, erime ak indeksleri daha dktr.

4. POLETLEN MALZEMELERN TEMEL ZELLKLER

Hafiflik ve Kullanm Kolayl

Malzemelerin tama kolayl ve deme esnasndaki hareket kabiliyeti, alternatif
malzemelere gre olduka nemli bir avantaj salar.

Esneklik
Yer hareketlerine dayanm, zellikle deprem kuandaki alt yap almalarnda
dikkate alnmas gereken en nemli husustur. 1999 senesinde lkemizde yaanan
byk deprem sonrasnda "doalgaz servis hatlar" dnda kalan tm alt yap hatlar
zarar grmt. Bunun nedeni sadece doalgaz hatlarnn Polietilen borular ile
denmi olmasyd. Deprem sonrasnda yaplan yenileme almalarnda ller Bankas
bu blgedeki tm ime suyu alt yapsn Polietilen PE100 borular kullanarak
yapmtr.

yi Kaynak zellikleri
zellikle elektrofzyon veya aln kayna ile birletirilmi PE boru hatlarnda kaynak
noktalar son derecece salam olup, yaplan testler kaynak noktalarnn eksiz boru
blgelerinden daha salam bir yapda olduunu gstermektedir.

3
 www.kimyaturk.net

Dayankllk

Salamlk

Basn altnda ek yerlerinden kma ve kopma olmamas

Mkemmel kaynak zellikleri ek yerlerinden kma/kopma veya sznt olmasn
engellemektedir.

atlamaya Kar Diren

Sfr Korozyon

Kimyasal Etkilere Kar Diren

PE malzemelerin farkl kimyasallara kar dayanmlar "Proje ve Teknik -
Kimyasallar" blmnde verilmektedir.
Dk srtnme

5. POLETLENLER YLETRMEK N KATILAN MADDELER

Polietilenlerin zelliklerini iyiletirmek, baz etkilere kar direncini ve dayanmn

artrmak iin eritilerek basn altnda kartrma yntemiyle aadaki kimyasal maddeler
polietilenlerin iine katlr.

5.1. OKSTLENMEY NLEYCLER

Bu tr kimyasal maddeler genellikle fenolik yapda olup primary ve secondary

antioksidant olarak iki gruba ayrlr. Primary oksidantlar dier bir deyile radikal
sndrcler polietilenin stlmas srasnda makromolekln paralanmas ile ortaya kan
radikalleri etkisiz hale getirir, oalmasn nler. Secondary antioksidanlar ise polietilenin
oksijenli ortamda bozunmas ile oluan hidrosiperoksitleri paralar ve bozunmann devamn
engeller. Bu iki oksidantlar polietilenin uzun sre bozunmaya kar direnli olmasn salar.

4
 www.kimyaturk.net

5.2. UV KARARLILIK SALAYICILAR

Gne nn ultraviyole kesimi her trl karbon karbon bana etki eder ve bu
ba zaman iinde zayflatarak krlmasna neden olur. Bunun nne gemek iin polietilenin
iine gnein bu etkisini polietilenden nce souran kimyasal maddeler konur. Bu kimyasal
maddeler; UV absorber ve UV quencher olmak zere iki grup altnda toplanr.

5.3. KAYDIRICI VE BLOKLAMAYI NLEYCLER

Kaydrc olarak ya asitlerinin aminleri, bloklamay nleyici olarak da %90 n

zerinde silisyum dioksit ihtiva eden inorganik bileikler kullanlr. Bloklamay nleyici
katklarda tane bykl dalm ve maddenin ya absorpsiyonu ok nemlidir. Kaydrc
ile birlikte kullanlan bloklama nleyicilerde ya absorbsiyonu nemlidir.

6. POLETLEN LEME TEKNKLER

Polietilenler plastik ileme sektrnde en yaygn ileme sahas olan malzemelerdir.

Film ekstrzyonu
Ekstrzyonla kat metal kaplama
iirme ile kalplama
Rotasyonel kalplama
Enjeksiyonla kalplama
Toz kaplamalar
Tel ve kablo imali
Boru hortum imalat
Kpk film imalat
Masterbe imalat

5
 www.kimyaturk.net

7. ALAK YOUNLUKLU POLETLEN

7.1. RETM TEKNOLOJS

AYPE bir otoklavda veya boru tipi tubular reaktrde, etilen monomerlerinin 1200
3000 atm basn ve 130 - 350C scaklkta, organik peroksitlerin yardmyla
polimerizasyonundan elde edilir. Yksek basn proseslerinde katalizr olarak O2 veya
peroxide kullanlr.

7.2. AYPE NN RETM PROSES

AYPE retmek iin yksek basnl proses ve oksijen ve peroksit katalisti kullanlr.
ekil 1 de AYPE nin retim prosesi grlmektedir. Polietilen retmek iin gerekli saf etilen,
pompalar yardmyla 150 MPa a baslarak 190C deki tubuler reaktre beslenir. Ayn anda
reaktre katalist eklemesi de yaplr. Reaksiyon bir zelti iinde gerekleir. Buradan kan
karm yksek basn separatrne gelir. Burada reaksiyona uram etilen polietilen olarak
dk basn separatrne yollanrken, reaksiyona girmeyen etilen sisteme geri beslenmek
zere nce kompresre, oradan tubuler reaktre yollanr. Dk basn separatrnden kan
rn ekstrudera beslenir. Ekstruderda kalplanan rn, nce soutulur sonra kurutular.

6
 www.kimyaturk.net

EKL 1 : AYPE NN YKSEK BASIN PROSESNDE RETM

7
 www.kimyaturk.net

7.3. AYPE NN ZELLKLER

zgl Arlk 0,91 0,93 g/cm3

Elastiklik Modl 0,1 0,26
Erime Noktas C 98 120
Dayanma Gc 4,1 1,6

7.4. KULLANIM ALANLARI

AYPE;

Ar hizmet torbas
Sera rts
Ambalaj filmi
Kablo klflama
Ev eyas, oyuncak
Boru, hortum, tp, ie, kuma ve metal kaplamalar, rotasyonlar, kalplama
maddeleri
Her eit stre ve irink film
Poet, peete iin naylon torba

alanlarnda kullanlr.

7.5. AYPE TKETM

Ekstrzyon kaplama ve film uygulamalarnda AYPE ile LAYPE nin kartrlarak

kullanlmasyla daha iyi ilenebilirlik elde edilmesinden dolay AYPE ye olan talepte bir
miktar azalma gzlenmitir.

Ekstrzyon kaplama, iirme ile kaplama, tel ve kablo kaplama gibi geleneksel
pazarda kullanlan AYPE, stn proses kabiliyeti ve berrakl sayesinde LAYPE nin bu
pazara daha ok girmesine direnmektedir. Nihai rn tketim dalm ekil 3 te verimitir.

8
 www.kimyaturk.net

ekil 3: Bat Avrupa AYPE Tketimi, 1998

AYPE iin esas kullanm alan, film uygulamas ile yaklak % 74lk bir tketim
oluturan paketleme sektrdr. Polietilen film sektrndeki talep byyerek devam edecek
ve LAYPE nin AYPE ile kartrlarak kullanlmas bu bymeyi destekleyecektir.

8. YKSEK YOUNLUKLU POLETLEN

Yksek younluklu polietilen kopmaya, krlmaya ve paralanmaya kar direncini

kaybettii gibi bunlarn kalplanmas iin yksek scakla ve basnca ihtiya vardr.

8.1. RETM TEKNOLOJS

YYPE, titanyum tetraklorr katalizr (Ziegler Nata katalizr) ve organometalik

katalizrler yardmyla 10 20 atm basn ve 70 80 C scaklkta etilenin polimerizasyonu
sonucu elde edilir. YYPE, dk basnla alan proseslerde retilmektedir. YYPE,
dallanm yapya sahiptir.

8.2. YYPE NN RETM PROSES

YYPE retmek iin dk basnl prosesler ve besleme olarak etilenle birlikte

komonomer beslemesi yaplmaldr. ekil 2 de dk basnl proseste YYPE retimi

9
 www.kimyaturk.net

grlmektedir. Union Carbide s Unipol prosesi kullanlr. Saf etilen ile 1 butane
komonomeri sv yatakl reaktre beslenir. Ayn anda reaktre katalist de beslenir. Reaktrde
100C de basn 690 kPa dan 2100 kPa kar. Sv yatakl reaktrde reaksiyona girmeyen
etilen nce kompresrle baslp daha sonra uygun scakla gelmesi iin soutulup sisteme
tekrar beslenir. Reaksiyona giren ksm reaktrden gaz olarak kan rn gaz lock odasna
kurutulmak zere alnr. Buradan kan rn separatre gelir. Separatrde, rn nitrojen ile
temizlenerek depolanmaya alnr. Reaktr iinde polimerin kalma sresi ortalama 3 5 sattir.

EKL 2 : YYPE NN ALAK BASIN PROSESNDE RETM

10
 www.kimyaturk.net

8.3. YYPE NN ZELLKLER

zgl Arlk 0,94 0,97 g/cm3

Elastiklik Modl 0,41 1,24
Erime Noktas C 127 137
Dayanma Gc 21 38

8.4. KULLANIM ALANLARI

YYPE;

Ev eyas, oyuncak
Ambalaj filmi
Boru (sert boru, deterjan ve kozmetik iesi (effaf olmayan)), su, gaz bidon
Levha, kat, kuma ve metal kaplamada rotasyonel kalplama maddeleri
Atlet tipi poet, Plastik poetler, Laminasyon, File uval
Basnl su borusu, gaz ve kanalizasyon
Su datm, kanalizasyon,sulama datm ebeke borular

alanlarnda kullanlr.

8.5. YYPE TKETM

YYPE teknolojisinde yer alan en byk gelime multi-stage reaktrler kullanlarak

retilen dayankll ve ilenirlii gelitiren bimodal HMW YYPE de olmutur. Bu trler
film ve iirmelik uygulamalarda AYPE ve LAYPE pazarndan pay almakta olduka baarl
olmutur. Nihai rn kullanm dalm ekil 4 te verilmitir.

11
 www.kimyaturk.net

ekil 4: Bat Avrupa YYYPE Tketim

5 litreden az kapasiteli ie imalatyla iirmelik uygulamalar YYPE talebinin yaklak

%40 lk ksmna sahiptir. Bu kaplar deterjan, sv sabun, ampuan, st iesi gibi geni
kullanm yelpazesine sahiptir. Geri dnml polietilenlerin baz alanlarda kullanmnn
artmas 1. Kalite YYPE nin kullanmn snrlamasna ramen st ve meyve suyu iin YYPE
kullanmann bymeye devam edecei tahmin edilmektedir.

9. LNEER ALAK YOUNLUKLU POLETLEN

9.1. RETM TEKNOLOJS

Son zamanlarda alak basnl otoklav ve tubular reaktrler kullanmak suretiyle

LAYPE retimi yaplmaktadr. LAYPE nin zellikleri AYPE den olduka farkldr.
Gerilime dayanm ve uzama AYPE ne nazaran daha yksek, darbe dayanm daha iyidir. Is
direnci 15C daha yksek, ilenmesi daha zordur. Buna karlk berraklk, parlaklk daha kt
olup, erime gc daha dktr.

LAYPE retimi gaz faz prosesinde gerekletirilir, elde edilen reine, etilen alfa
olefin kopolimeri olup, lineer bir yapya sahiptir. LAYPE de dallanma olmadndan ileme

12
 www.kimyaturk.net

esasnda makine ekim ynndeki uzamas ok fazladr. ekim ynnde dik uzamas ise
dktr. LAYPE otken, hekzen ve bten ile kopolimer olarak da retilir.

9.2. LEME TEKNOLOJLER

LAYPE ileme teknikleri ile AYPE ileme teknikleri ayn olup, LAYPE yalnz bana
ilenmek istenildiinde konvansiyonel AYPE ekstruderlarnda ilenmez. Bu yzden AYPE
iinde LAYPE % 40 avaran oranlarda kartrlarak kullanlr. LAYPE ni tek bana ilemek
iin bu rne gre dizayn edilmi yeni ekstruder kullanmak gerekir.

Tablo 1: AYPE ve LAYPE leme Teknikleri Asndan Kyaslama

zellik AYPE LAYPE

Film En iyi Orta
Kalplama Bklebilir Sert
Boru Bklebilir Daha iyi ekme gerilimi
Tel ve Kablo Hzl ekstrksiyon Daha iyi s direnci
iirilerek Kalplama yi, n ekil yi, n ekil
Ratasyon Kalplama yi ak Daha iyi ak
Toz Kalplama Dk s, bklebilirlik Daha yksek s gereklilii
Ekstrksiyon Kalplama Daha az gme Yksek gme
apraz Balantl Kp Kontrol kolay Kontrol zor

9.3. KULLANIM ALANLARI

Film ekstruzyon rrleri; p torbalar, zirai amal ar hizmet torbalar, branda,

market torbalar, tekstil rn ambalajlar
Enjeksiyon kalplama rnleri; ev eyalar, oyuncak imali, krtasiye malzemelri,
elektronik sanayi balant paralar
Dner kalplama rnleri; eitli byklkte konteynrlar, p bidonlar, portatif
kulbeler
iirme ile kalplama rnleri; eitli hacimde ieler, su kaparl

13
 www.kimyaturk.net

9.4. LAYPE TKETM

Dou Avrupa da LAYPE ihtiyac son yllarda hzl bir art gstermektedir. zellikle
AYPE le kullanlmas ve baz durumlarnda LAYPE nin tercih edilmesi tketimi artrmtr.
Nihai rn dalm ekil 5 te verimitir.

ekil 5: Bat Avrupa LAYPE Tketimi

LAYPE nin yaklak %76 s paketleme-ambalaj uygulamalarnda tketilmektedir.

LAYPE,film uygulamalarnda hzl bir ekilde AYPE nin yerini almaktadr. LAYPE nin
stn esneklik zellikleri, dk scaklklarda s etkisine kar dayankllk, yksek saflk
derecesi, berraklk ve stn optik geirgenlii ile olduka fazla ilgi grmektedir.

14