You are on page 1of 46

qarTuli ocnebis

mmarTvelobis 100 dRe:


realobis Sefaseba
korneli kakaCia
biZina lebaniZe
jozef larseni
mariam grigalaSvili

angariSi 2017
korneli kakaCia
biZina lebaniZe
jozef larseni
mariam grigalaSvili

qarTuli ocnebis
mmarTvelobis 100 dRe:
realobis Sefaseba

angariSi 2017
saqarTvelos politikis instituti (GIP) aris arakomerciuli, arapartiuli, kv-
leviTi da analitikuri organizacia, romelic 2011 wlis dasawyisSi daarsda. GIP
cdilobs saqarTveloSi demokratiuli institutebis organizaciuli safuZvlebis
gaZlierebas da efeqturi mmarTvelobis principebis ganviTarebas politikuri kv-
levisa da advokatirebis gziT. organizacia aseve xels uwyobs samoqalaqo sazo-
gadoebis mSeneblobisa da demokratiuli procesebis ganviTarebaSi saxalxo Car-
Tulobas. 2013 wlis dekembridan saqarTvelos politikis instituti aris euTos
akademiuri institutebisa da analitikuri organizaciebis qselis wevri.

am publikaciis gamocema SesaZlebeli gaxda nacionaluri fondi demokratiisTvis


(NED) mxardaWeriT. aq gamoTqmuli mosazrebebi ekuTvnis avtorebs da SesaZloa,
ar gamoxatavdes nacionaluri fondi demokratiisTvis Sexedulebebs.

Georgian Institute of Politics, 2017


Tel: +995 599 99 02 12
Email: info@gip.ge
www.gip.ge
sarCevi
avtorebi...........................................................................................................................4
abreviaturebi...................................................................................................................5
kvlevis mizani..................................................................................................................6
meTodologia...................................................................................................................6
reziume..............................................................................................................................7
ZiriTadi mignebebis Sejameba..........................................................................................8
Sesavali...........................................................................................................................10
ekonomikuri politika...................................................................................................11
saarCevno programa................................................................................................11
analizi....................................................................................................................11
Sefaseba...................................................................................................................13
pirveli 100 dRe....................................................................................................14
analizi...................................................................................................................14
Sefaseba...................................................................................................................20
socialuri politika.....................................................................................................21
saarCevno programa................................................................................................21
analizi....................................................................................................................21
Sefaseba...................................................................................................................22
pirveli 100 dRe....................................................................................................23
analizi...................................................................................................................23
Sefaseba...................................................................................................................25
sagareo da usafrTxoebis politika..............................................................................26
saarCevno programa................................................................................................26
analizi....................................................................................................................26
Sefaseba..................................................................................................................28
pirveli 100 dRe....................................................................................................29
analizi....................................................................................................................29
Sefaseba...................................................................................................................32
demokratia da adamianis uflebebi...............................................................................33
saarCevno programa................................................................................................33
analizi...................................................................................................................33
Sefaseba..................................................................................................................34
pirveli 100 dRe....................................................................................................35
analizi....................................................................................................................35
Sefaseba...................................................................................................................37
qarTuli ocnebis samTavrobo gamowvevebi
konstituciuri umravlesoba: safrTxe Tu SesaZlebloba?.........................................38
daskvna.............................................................................................................................40
bibliografia.................................................................................................................42
4

avtorebi1
korneli kakaCia aris ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universi-
tetis politikuri mecnierebebis mimarTulebis profesori da saqarTvelos poli-
tikis institutis direqtori. igi sxvadasxva wlebSi iyo saerTaSoriso kvlevisa
da gacvlebis sabWosa (IREX) da Ria sazogadoebis institutis (OSI) stipendianti
da miwveuli mkvlevari harvardis universitetis jon kenedis saxelobis saxelm-
wifo mmarTvelobis skolaSi (2009-2010), kolumbiis universitetis harimanis in-
stitutsa (2011) da jon hopkinsis universitetis umaRles saerTaSoriso swavle-
baTa skolaSi.

biZina lebaniZe aris fraiburgis universitetis asocirebuli mkvlevari da le-


qtori da saqarTvelos politikis institutis ufrosi mkvlevari. mas miRebuli
aqvs doqtoris xarisxi politikur mecnierebebSi, berlinis Tavisufal universi-
tetSi da magistris xarisxi saerTaSoriso urTierTobebSi, Tbilisis saxelmwifo
universitetSi. fraiburgis universitetTan dakavSirebamde igi mkvlevrad muSaob-
da berlinis Tavisufal universitetSi da kiTxulobda leqciebs berlinis ekono-
mikisa da samarTlis skolaSi.

jozef larseni saqarTvelos politikis institutis analitikosia. igi aris cen-


traluri evropis universitetis saerTaSoriso urTierTobebis mimarTulebis
magistraturis kursdamTavrebuli. larseni muSaobda mkvlevarad da Jurnalis-
tad samxreT kavkasiis politikur da ekonomikur sakiTxebze. saqarTvelos poli-
tikis institutSi muSaobis dawyebamde josefi aseve muSaobda kavkasiis kvleviTi
resursebis centris saerTaSoriso staJirebis programis farglebSi.

mariam grigalaSvili saqarTvelos politikis institutis mkvlevaria. igi aris


Tbilisis saxelmwifo universitetis saerTaSoriso urTierTobebis doqtoran-
ti. mariami flobs vilniusis universitetis politikuri mecnierebebis magistris
xarisxs aRmosavleT evropisa da ruseTis kvlevebis mimarTulebiT. misi kvlevis
interesebis sfero moicavs aRmosavleT partniorobas, evrokavSiri-ruseTis urT-
ierTobebs da saqarTvelos sagareo politikasa da partiul politikas.

1
avtorebi madlobas uxdian hans gutbrods, profesor melani salis, Tornike zurabaSvils, levan natroS-
vils da levan cucqiriZes sasargeblo komentarebisaTvis. aseve gansakuTrebul madlobas uxdian poli-
tikis institutis staJiorebs, TinaTin vaxanias da mariam afriaSvils, proeqtis farglebSi gaweuli dax-
marebisTvis.
5

abreviaturebi
CEC _ centraluri saarCevno komisia
CIB _ [evrokavSiris] yovlismomcveli instituciuri ganviTarebis programa
CRRC _ kavkasiis kvleviTi resursebis centri
DCFTA _ Rrma da yovlismomcveli Tavisufali savaWro sivrcis Sesaxeb
SeTanxmeba
EBRD _ evropis rekonstruqciisa da ganviTarebis banki
EIB _ evropis sainvesticio banki
ENPARD _ evropis samezoblo programa soflis meurnebisa da soflis
ganviTarebisaTvis
EU _ evrokavSiri
EUR _ evro
GD _ qarTuli ocneba - demokratiuli saqarTvelo
GDS _ qarTuli ocnebis studia
GEL _ qarTuli lari
HPP _ hidroeleqtrosadguri
IDP _ iZulebiT gadaadgilebuli piri
NATO _ Crdilo-atlantikuri xelSekrulebis organizacia
NBG _ saqarTvelos erovnuli banki
PACE _ evrosabWos saparlamento asamblea
PES _ evropeli socialistebis partia
SIGMA _ marTvisa da mmarTvelobis ganviTarebis mxardaWeris programa
SME _ mcire da saSualo sawarmoebi
TAIEX _ informaciuli gacvlisa da teqnikuri mxardaWeris programa
UNM _ erTiani nacionaluri moZraoba
US _ amerikis SeerTebuli Statebi
USD _ aSS dolari
6

kvlevis mizani
mocemuli kvlevis samizne jgufia far- met CarTulobas am procesSi. angariSis
To auditoria, maT Soris, politikose- grZelvadian mizans warmoadgens, qarT-
bi da politikuri partiebi, samTavrobo vel politikosTa angariSvaldebulebis
struqturebi, samoqalaqo sazogadoebis gaZliereba, gansakuTrebiT saarCevno
warmomadgenlebi, kvleviTi, arasamTav- programebis Seqmnisa da maTi ganxor-
robo da saerTaSoriso organizaciebi, cielebis procesSi. angariSi aseve xels
saerTaSoriso da Sida damkvirveblebi Seuwyobs saqarTvelos xelisufleba-
da eqspertebi; iseve, rogorc sazoga- sa da samoqalaqo sazogadoebas Soris
doebis farTo wreebi, romlebic dain- met komunikacias da samoqalaqo sazo-
teresebulni arian partiuli poli- gadoebis met CarTulobas mniSvnelo-
tikisa da mmarTvelobis sakiTxebiT. vani reformebis dagegmvisa da ganxor-
kvlevis mizania qarTuli sazogadoebis cielebis procesebSi. am TvalsazrisiT,
da saerTaSoriso Tanamegobrobis ukeT Cveni angariSis erT-erTi mTavari miza-
informireba qveyanaSi mimdinare poli- nia, iyos erTgvari platforma, romel-
tikuri da demokratiuli procesebis ic daexmareba samoqalaqo sazogadoebis
Sesaxeb. igi miznad isaxavs, ukeT gaacnos da eqspertTa wreebis warmomadgenlebs
saerTaSoriso sazogadoebas saqarTve- saqarTvelos xelisuflebisadmi mimar-
loSi mimdinare reformebis procesi Tuli rekomendaciebisa da rCevebis
da biZgi misces evropeli eqspertebis SemuSavebis procesSi.

meTodologia
warmodgenili angariSi qarTveli da sa da aSS-s, evrokavSirisa da sxvadasxva
saerTaSoriso mkvlevarebis mWidro Ta- saerTaSoriso organizaciis, maT Soris,
namSromlobis Sedegia. weris procesSi msoflio bankis, saerTaSoriso gamWvir-
gamoyenebul iqna Semdegi meTodologi- valobis da fridom hausis mier ga-
uri nabijebi: koncefciis ganviTareba, moqveynebul kvleviT angariSebs. aseve,
pirveladi da meoradi monacemebis Seg- warmodgenili angariSis avtorebma
roveba, Sefaseba da kategorizacia, Se- pirispir interviuebi Caatares TbilisSi
degebis triangulacia qarTvel da ucx- myof politikis eqspertebTan. meoradi
oel eqspertebTan piradi interviuebis wyaroebi moicavs qarTuli da ucxou-
saSualebiT da Sedegebis analizi. ri media saSualebebis axal ambebs, re-
angariSi emyareba kvlevas, romelic cenzirebad JurnalebSi gamoqveynebul
ganxorcielda pirveladi da meoradi wy- akademiur naSromebs, kvleviTi orga-
aroebis gamoyenebiT. pirveladi wyaroe- nizaciebis, kvleviTi konsorciumebis
bi moicavs saqarTvelos konstitucias, da arasamTavrobo organizaciebis mier
saqarTvelos parlamentis reglaments, gamocemul wignebs, kvleviT angariSebsa
qarTuli ocnebis saarCevno programa- da politikis dokumentebs.
7

reziume
saqarTvelos 2016 wlis saparlamento lobis pirvel as dReSi ganxorcielda.
arCevnebma SedarebiT wynar da mSvidobi- angariSi gvTavazobs qarTuli ocnebis
an viTarebaSi Caiara. Tumca, arCevnebis saarCevno programis analizs, mis Zlier
Sedegebma qveyana gaurkveveli momavlis da sust mxareebs, da mTavar gamowveveb-
pirispir datova. qarTuli ocnebis sa da Seusabamobebs. garda amisa, vaan-
mmarTvelma koaliciam sakonstitucio alizebT qarTuli ocnebis saarCev-
umravlesoba moipova, romelic mmarT- no dapirebebis ganxorcielebadobis
vel partias SesaZleblobas aZlevs, xarisxs, sxvadasxva eqspertebis Sefase-
didi winaaRmdegobis gareSe Secvalos bebis safuZvelze. angariSis ZiriTadi
qveynis konstituciuri sistema. arsebu- nawili exeba axali mTavrobis saqmia-
li situacia gamocdaa ara mxolod qvey- nobas pirveli asi dRis ganmavlobaSi
nis demokratiuli ganviTarebisTvis, - Tu ramdenad iyo igi SesabamisobaSi
aramed Tavad qarTuli ocnebisTvisac, mTavrobis winasaarCevno dapirebebTan
romelmac pirvelad moipova msgavsi Za- da winasaarCevno programasTan, da Tu
laufleba. metic, arCevnebma ara mar- rogori gavlena eqnebaT maT qveynis
to qarTuli ocnebis siZliere asaxa, politikur da ekonomikur ganviTareba-
aramed opoziciis sisustec gamoavli- ze. angariSi aseve aanalizebs qarTuli
na, romelmac saparlamento adgilebis ocnebis sakonstitucio umravlesobis
mxolod erTi-mexuTedis mopoveba SeZ- safrTxeeebsa da SesaZleblobebs, isto-
lo. axlad damyarebuli dRis wesrigi riuli, instituciuri da kulturuli
qarTul ocnebas aniWebs absolutur faqtorebis gaTvaliswinebiT. kerZod,
mandats, waruZRves qveyanas sagareo kvleva mimoixilavs qveyanaSi arsebuli
da saSinao gamowvevebiT datvirTul, demokratiuli kontrolisa da gawonas-
Zalian rTul periodSi, rac mmarTveli worebis formalur da araformalur
partiisTvis mniSvnelovan gamowvevas meqanizmebs da Tu ramdenad Seswevs
warmoadgens. opozicias unari, uzrunvelyos mTavro-
warmodgenil angariSSi ganxilulia is bis angariSvaldebuleba da ganagrZos
ZiriTadi reformebi, romlebic qar- qmediTi sakanonmdeblo saqmianoba sa-
Tuli ocnebis umravlesobis mmarTve- konstitucio umravlesobis pirobebSi.
8

ZiriTadi mignebebis Sejameba


qarTuli ocnebis axali mTavrobis formebi Tavdacvis sferoSi. re-
pirveli 100 dRe gangrZobiTobisa da formebi fokusirebulia fiskalur
cvlilebis erTobliobiT xasiaTde- mdgradobasa da natos standar-
boda. qarTuli ocnebis mTavrobam tebTan Sesabamisobaze. Tumca,
miznad daisaxa ambiciuri reformebis aucilebelia, mTavrobam izrunos,
ganxorcieleba sakuTari winasaarCevno rom es reformebi ar ganxorciel-
gegmis mixedviT. garkveuli gabeduli des Tavdacvisunarianobis Sem-
nabijebi cvlilebebisken ukve SeimCneva cirebisa an adamianis da SromiTi
saSinao politikis ramdenime sferoSi, uflebebis darRvevis xarjze.
socialuri da ekonomikuri politikisa,
demokratiisa da adamianis uflebebis 3. damaimedebeli siaxlea aseve eston-
mimarTulebiT. Tumca, Tamami nabijebi- uri korporatiuli sagadasaxado
sken swrafva ar niSnavs imas, rom qar- modelis SemoReba, romelmac xeli
Tuli ocnebis dRis wesrigi uSecdomo unda Seuwyos ekonomikuri efeq-
an udavoa. zogierT sferoSi qarTul- turobisa da produqtiulobis zr-
ma ocnebam ukve iwvnia imedgacrueba, das. Tumca, reforma savaraudod
warmatebiT ganexorcielebina Tavisi aseve gamoiwvevs korporatiuli
winasaarCevno dapirebebi da gaetare- sagadasaxado Semosavlebis droe-
bina Sesabamisi politika. es angariSi biT Semcirebas, risi anazRaure-
warmoadgens qarTuli ocnebis mmarT- bac sxva sferoebidan unda moxdes,
velobis pirveli 100 dRis saqmianobis magaliTad aqcizis gazrdili ga-
Sefasebas. qvemoT warmodgenilia an- dasaxadebis saSualebiT.
gariSis ZiriTadi mignebebi:
4. aqcizis gadasaxadis gazrda mTa-
1. sayovelTao jandacvis sistema qa- vari gadaxvevaa qarTuli ocnebis
rTuli ocnebis umniSvnelovanes saarCevno programidan da aCens
reformad rCeba da axali mTavro- SekiTxvebs qarTuli ocnebis Ta-
ba aRniSnul sferoSi investiciis visufali sabazro politikis prin-
gazrdis pirobas iZleva. Tumca, cipebis erTgulebasTan dakavSire-
sistemis grZelvadiani fiskaluri biT.
mdgradoba, umniSvnelo ekonomiku-
ri zrdis fonze, kvlav problemad 5. larizaciis politika qarTuli
rCeba. fiskaluri mdgradobis uz- ocnebis yvelaze sakamaTo inicia-
runvelsayofad saWiroa ekonomi- tivas warmoadgens. iniciativa am-
kuri zrdis ufro maRali maCvene- biciuria da mTavrobis gegmebis
beli. socialurad orientirebul mxares
gamoxatavs, Tumca, SemoTavazebu-
2. misasalmebelia, rom qarTulma li kriteriumebidan gamomdinare,
ocnebam daiwyo grZelvadiani re- dazaralebuli moqalaqeebis um-
9
ravlesobam SeiZleba ver isarge- izms.
blos am programiT.
9. sagareo sakiTxebSi qarTuli oc-
6. marTalia, saarCevno programa neba pragmatuli politikis prin-
mdidari iyo ganaTlebis sistemaSi cipebisadmi erTguli rCeba, rac
gansaxorcielebeli reformebis gulisxmobs rusuli geopoliti-
CamonaTvaliT, pirveli 100 dRis kuri interesebis dabalansebas da,
Semdeg am sferoSi kidev bevri ram paralelurad, evro-atlantikur
rCeba gasakeTebeli. jerjerobiT struqturebSi integracias. Tumca,
mTavroba Semoifargla mcire re- am politikis ganxorcielebasTan
formebiT, rogoricaa, magaliTad, da mis mdgradobasTan dakavSire-
sertificirebuli maswavleblebi- biT garkveuli riskebi arsebobs
saTvis xelfasebis zrda. Tumca gansakuTrebiT im SemTxvevaSi, Tuki
ar ganxorcielebula Zireuli re- es midgoma xelSesaxeb Sedegebs ver
formebi, romlebic gamoiwvevda gamoiRebs.
ganaTlebis xarisxis mniSvnelovan
gaumjobesebas. 10. mTavroba agrZelebs ndobis aR-
dgenisa da Serigebis mSvidobiani
7. qarTuli ocnebis dominantur politikis gatarebas okupirebul
pozicias parlamentSi Tan erTvis teritoriebze mcxovreb adamianTa
susti zedamxedveloba sakanon- mimarT. Tumca, mTavrobis mcde-
mdeblo organos mxridan. msgavs lobebs arTulebs ruseTis ukom-
viTarebaSi axali konstituciis promisoba da mcocavi aneqsiis
miRebam, rac, rogorc Cans, axali politika. amasTanave saerTaSor-
mTavrobis prioritetia, SesaZloa, iso sazogadoebam marcxi ganica-
xelisuflebis Soris arsebuli da, moexdina efeqturi reagireba
kontrolisa da balansis sistema mimdinare procesebze. qarTul
daazianos. ocnebas jer kidev aklia naTeli
xedva da Tanmimdevruli strate-
8. mediasferoSi ganviTarebulma mov- gia, Tu rogor gazardos okupire-
lenebma _ sami mniSvnelovani sa- bul teritoriebze mcxovrebi ada-
televizio arxis gaerTianebam, mianebis CarTuloba samSvidobo
saqarTvelos sazogadoebrivi mauw- procesebSi, rac xels Seuwyobda
yeblis garSemo mimdinare sakamaTo konfliqtis mSvidobian gadawyve-
movlenebma da media garemos po- tas da okupirebul teritoriebze
larizaciam _ SesaZloa, seriozuli mcxovrebi moqalaqeebis uflebebis
safrTxe Seuqmnas media plural- dacvas.
10

Sesavali
saqarTvelo gardamavali demokratiaa. rodesac qveynis politikurma sistemam
axalbeda demokratiuli politikuri gamoavlina simwifisa da stabilurobis
kultura da mTeli rigi sagareo poli- niSnebi _ yofili mmarTveli partia ar
tikuri gamowvevebi mZime tvirTad awve- gauCinarda politikuri scenidan, Sein-
ba saqarTvelos politikuri sistemis arCuna ZiriTadi Semadgeneli birTvi da
demokratizaciis process. 2003 wlis partiuli struqtura, rogorc opozi-
vardebis revoluciam qveynis saxelm- ciurma partiam.2
wifo institutebis mniSvnelovani gaum- ekonomikuri ganviTarebis kuTxiT, 2012
jobeseba ganapiroba, ramac daaCqara wlis Semdgomma periodma araerTgvaro-
ekonomikuri ganviTareba, Tumca ver vani suraTi warmogvidgina. qarTulma
SeZlo arsebuli mZime socialur da ocnebam sakuTari Tavi umetesad warmo-
ekonomikuri krizisidan qveynis gamoy- aCina, rogorc memarcxene centristulma
vana. amasTanave, 2003 wlis Semdeg ganx- partiam romelic cdilobda ra, Seecvala
orcielebuli cvlilebebi ar aRmoCnda winamorbedi xelisuflebis neoliberalu-
sakmarisi qveynis politikuri insti- ri ekonomikuri da socialuri politika.
tutebis fundamenturi reformisaTvis. qarTuli ocnebis socialurad orien-
saqarTvelo bolo or aTeul welze meti tirebuli programis magaliTi iyo say-
xnis ganmavlobaSi hibridul reJimad ovelTao jandacvis sistemis SemoReba,
rCeba _ sadavo, SesaZloa, gayalbebuli romelic amorCevlSi sayovelTao popu-
arCevnebiT, polarizebuli media gare- larobiT sargeblobs, Tumca mis mdgra-
moTi, arasakmarisad daculi adamianis dobasTan dakavSirebiT seriozuli
uflebebiT da susti opoziciiT, rome- SekiTxvebi arsebobs. meore mxriv, qa-
lic uZluria daupirispirdes saparla- rTuli ocnebis mmarTvelobis negati-
mento umravlesobasa da mTavrobas. uri mxare gaxldaT ekonomikuri zrdis
2012 wlis saparlamento arCevnebi saqa- Semcireba, ramac daRi daasva mis mmarT-
rTvelos demokratiuli ganviTare- velobas. ekonomikuri zrdis tempma da
bis sakvanZo wertili gaxda, rodesac finansurma krizisma qarTuli erovnuli
opoziciurma qarTuli ocnebis koali- valutis (laris) gaufasureba gamoiwvia.
ciam, biZina ivaniSvilis xelmZRvanelo- 2016 wlis saparlamento arCevnebi ga-
biT, mmarTveli erTiani nacionaluri nixileboda, rogorc demokratiis mom-
moZraoba daamarcxa. 2012 wlis arCev- devno testi saqarTvelos politikuri
nebi iyo erTgvari wyalgamyofi, radga- sistemisaTvis. ekonomikuri stagnacia,
nac qveynis uaxles istoriaSi Zalau- umuSevrobis maRali done da finansuri
fleba, arakonstituciuri meTodebis krizisi mTavar gamowvevad arCevnebamde
gareSe, pirvelad erTi politikuri rCeboda. amis miuxedavad, mmarTvelma
Zalidan meores gadaeca. agreTve, 2012 partiam mniSvnelovani saarCevno gamar-
wlis arCevnebi iyo pirveli SemTxveva, jvebis mopoveba moaxerxa. misma so-

2
(kakaCia da lebaniZe 2016)
11
cialurad orientirebulma politikam, rCeveli da farTo sazogadoeba qar-
pirvel yovlisa, sayovelTao jandacvis Tuli ocnebisgan daxvewili da qmediTi
sistemis Seqmnam, nawilobriv aanaz- ekonomikuri da socialuri programis
Raura ekonomikuri zrdis neli temp- Sedgenas elodeba, romelic aamoZravebs
isa da valutis gaufasurebis Sedegad umoqmedo ekonomikas da aamaRlebs qar-
gamowveuli ukmayofileba. arCevnebSi Tuli ocnebis, rogorc kompetenturi
mopovebuli gamarjvebis Semdeg, amom- ekonomikuri menejeris prestiJs.

ekonomikuri politika
saarCevno programa

i `qarTuli ocnebis saarCevno programis 10 amocana ekonomikuri politikis


mimarTulebiT
200,000 axali samuSao adgilis Seqmna
saSemosavlo gadasaxadis reforma
biznesis xelSemwyobi kanonmdebloba
yovelwliurad 8 milioni turisti 2020 wlisaTvis
saxelmwifos mxridan soflis meurneobis 5,000 kooperativis mxardaWera
gzebis mSeneblobis 3,5 miliard dolariani programa
investiciebi infrastruqturisa da energo seqtorSi
qveynis sruli eleqtrifikacia
200 aTasi ojaxi miiRebs bunebriv airs da 120,000 ojaxs aRudgeba
wylis miwodeba
energetikuli damoukidebloba

analizi
qarTuli ocnebis saarCevno program- tul politikas. es ukanaskneli miznad
is ekonomikuri ganviTarebis nawili 14 isaxavs qveynis socialurad mowyvla-
gverdisgan Sedgeba (programis daaxloe- di mosaxleobisaTvis sayovelTao us-
biT erTi-meoTxedi). programa moicavs afrTxoebis qselis Seqmnas. qarTuli
mTel rig ekonomikur sakiTxebs, maT ocneba am politikas uwodebs inklu-
Soris, makroekonomikur stabiluro- ziur ekonomikur zrdas da mdgrad
bas, umuSevrobas, ekonomikur refor- ekonomikur ganviTarebas. saarCevno
mas, energetikul ganviTarebas, infra- programis Tanaxmad, ekonomikur zrdas
struqturas da soflis meurneobas, Tan unda axldes socialuri usafrTx-
biznes garemos kidev ufro gaumjobese- oeba da ekonomikuri Tanasworoba, is-
basa da sagareo savaWro urTierTobebis eve, rogorc siRaribisa da umuSevrobis
liberalizacias. qarTuli ocnebis donis Semcireba.3 marTlac, qarTuli
programa erTdroulad moicavs ro- ocnebis saarCevno programis saxel-
gorc Tavisufali bazris ekonomikur wodeba, dasaTaurebuli, rogorc Tav-
politikas, aseve, memarcxene-centris- isufleba, swrafi ganviTareba, keTil-

3
(qarTuli ocneba 2016, 12)
12
dReoba, am orsaxovnebas ireklavs.4 sabazro liberalizacia da socialurad
ekonomikuri programis Tavisufali orientirebuli politika erTmaneTis
bazris nawili miznad isaxavs ekonomi- sawinaaRmdego miznebs ar warmoadgens.
kuri zrdis daCqarebas da moicavs in- magaliTad, gadasaxadis liberalizacia
vesticiebs infrastruqturisa da sof- samuSao adgilebis warmoqmnas uwyobs
lis meurneobis seqtorebSi, sagadasaxo xels, romelmac, SesaZloa, potenciurad
sistemis liberalizacias, biznesis xe- gaaumjobesos saqarTvelos mowyvladi
lSemwyobi da maregulirebeli gare- mosaxleobis ekonomikuri mdgomareoba.
mos Seqmnas. aRniSnuli miiRweva saga- misasalmebelia is faqti, rom qarTul-
dasaxado stimulirebis (rac moicavs ma ocnebam saarCevno programaSi konk-
korporatiuli sagadasaxado reJimis retuli cifrebi daafiqsira. Tumca, am
liberalizacias investiciebis wasax- miznebis miRweva metad rTuli iqneba.
aliseblad), biznesgaremos xelSemwyo- magaliTad, SeuZlebelia garantirebu-
bi kanonmdeblobis, farTomasStabiani lad miviCnioT, rom korporatiuli saga-
infrastruqturuli da energetiku- dasaxado reforma 50,000 axal samuSao
li proeqtebis ganxorcielebiT. Sesa- adgils Seqmnis. kidev erTi magaliTia
bamisad, qarTuli ocnebis politika programis nawili, romelic saxelmwifo
miznad isaxavs uzrunvelyos ekonomi- vals exeba. momavali saxelmwifo valis
kuri zrdis farTod ganawileba, gan- zrdis maqsimumi ar aris naTlad gansaz-
sakuTrebiT momdevno 4 wlis ganmav- Rvruli, programa mxolod bundovan
lobaSi 200,000 axali samuSao adgilis ganmartebas gvTavazobs, rom saxel-
Seqmnis saSualebiT.5 axali adgilebis mwifo vali mTlian Sida produqtTan
Seqmna moiazreba saSemosavlo gadasaxa- mimarTebiT SenarCundeba im doneze,
dis reformis (50,000), biznesis mxar- romelic qveynis stabilur sakredito
damWeri programebis (40,000), sapensio reitings da dadebiT sainvesticio imi-
reformisa (10,000) da turizmis sferos js uzrunvelyofs.7 msgavsi bundovani
zrdis (50,000) saSualebiT.6 qarTuli ganmartebebi politikosebs farTo in-
ocnebis saarCevno programis Tanaxmad, terpretaciis saSualebas aZlevs.

4
(qarTuli ocneba 2016, 1)
5
(qarTuli oceneba 2016. 13)
6
(qarTuli ocneba 2016, 13)
7
(qarTuli ocneba 2016, 12)
13
Sefaseba
saarCevno programa
i
Sinaarsi:
mTlianobaSi qarTuli ocnebis saarCevno programis ekonomikuri politikis naw-
ili mravalmxrivia da moicavs ekonomikuri ganviTarebis Tavisufali bazrisa da
socialur aspeqtebs. programa, erTi mxriv, miznad isaxavs sagadasaxo reformis,
biznesis xelSemwyobi kanonmdeblobis, biznesis mxardamWeri programebis, infra-
struqturisa da soflis meurneobis sferoSi investiciebis saSualebiT Zlieri
kerZo seqtoris Seqmnas; xolo, meore mxriv, Tanmxlebi Sedegebi aseve moicavs
damatebiT 200,000 samuSao adgilis Seqmnasa da xelmisawvdomobas ZiriTad mom-
saxurebebze. maSasadame, qarTuli ocnebis ekonomikuri programa Seesabameba mis
centristul memarcxene ideologiur profils, Tumca, zogierT SemTxevaSi, aseve
Seicavs memarjvene-centristul maxasiaTeblebs.

winaaRmdegobrivi sakiTxebi:
qarTuli ocnebis saarCevno programis ekonomikur nawils ramdenime gansakuTre-
buli maxasiaTebeli aqvs. igi ireklavs partiis orsaxovan ideologias da cdi-
lobs, erTmaneTs moargos Tavisufali bazris principebi da socialurad ori-
entirebuli politika. am ideologiur orsaxovnebas SesaZloa dadebiTi gavlena
hqondes qarTuli ocnebis politikaze, romlis memarcxene da memarjvene orien-
tirebiT gansazRvruli gegmebi erTmaneTs abalansebs da inkluziur ekonomikur
zrdas ganapirobebs. magaliTad, SeiZleba msgavsad ganviTardes korporatiuli da
aqcizis gadasaxadis reformebi: mosalodnelia, rom gadasaxadebis liberalizacia
xels Seuwyobs ekonomikur zrdas da socialuri servisebi, rac partiis socialu-
ri gegmis mTavari nawilia, SesaZloa, aqcizis gazrdili gadasaxadiT dafinansdes.
aRniSnuli perspeqtiva Seesabameba qveynis amJamindel situacias, romelic moiTx-
ovs swraf ekonomikur ganviTarebas imis gaTvaliswinebiT, rom mosaxleobis mniS-
vnelovani nawili, romelic siRaribeSi cxovrobs, saWiroebs dacvas ekonomikuri
ryevebisgan.

ganxorcielebadoba:
ekonomikurma politikam sruli Sedegi rom gamoiRos, xSirad wlebia saWiro. Sesa-
bamisad, qarTuli ocnebis ekonomikuri danapirebis ganxorcielebadobis Sefase-
ba Zalian naadrevia. Sefasebas ufro metad arTulebs programaSi arsebuli metad
bundovani formulirebebi. Tumca, qarTuli ocnebis saarCevno kampaniis zogi-
erTi dapireba ukve dRes aCens kiTxvebs. magaliTad, bundovania, rogor Seiqmneba
damatebiT 50,000 samuSao adgili korporatiuli sagadasaxado reformis Sedegad.
msgavsi winaswari varaudebi umetesad ar marTldeba realobaSi; metismetad bevri
cvladi gaTvaliswinebaa saWiro imisTvis, rom SesaZlebeli iyos Seqmnili samuSao
adgilebis zusti ricxvis gansazRvra, maSinac ki Tu reforma warmatebuli iqneba.
kidev erTi problematuri sakiTxia qarTuli ocnebis politika soflis meurneo-
bis mimarTulebiT, romelic soflis meurneobaSi 5,000 axali kooperativis Seqmnas
gvpirdeba.8 am politikis ganxorcielebadoba kiTxvis niSnis qveS dgas, radganac 2017
wlis biujeti soflis meurneobis saministros biujetis 17%-iT Semcirebas gulisx-
mobs, rac zRudavs resursebs, sasoflo sameurneo iniciativebis mxardasaWerad.9

8
(qarTuli ocneba 2016, 22)
9
(saqarTvelos finansTa saministro 2017, 196)
14
pirveli 100 dRe

i qarTuli ocnebis xelisuflebis 10 nabiji pirveli 100 dRis ganmavlobaSi:


larizaciis politika;
korporatiuli sagadasaxado modelis SemoReba;
aqcizis gadasaxadis zrda;
sagareo fondebis mobilizeba infrastruqturisa da mcire da
saSualo sawarmoebis ganviTarebisaTvis;
soflis meurneobis proeqtebisaTvis biujetis Semcireba;
onlain azartuli TamaSebisTvis axali regulaciebis SemoReba
hidroeleqtrosadgurebis mSenebloba;
CineTTan Tavisufali savaWro SeTanxmeba romelic ZalaSi 2017 wels Seva;
infrastruqturuli proeqtebi;
erovnuli strategia soflis ganviTarebisaTvis 2017-2020.

analizi
ekonomikuri politikis sferoSi sabamisad, maTze Semsubuqdeba gavlena,
yvelaze mniSvnelovani nabiji, romel- romelsac savaluto bazarze arsebuli
ic axalma mTavrobam gadadga, erovnu- cvlilebebi axdens. larizaciis gegmaze
li valutis, laris, mxardaWeraa, ro- gansxvavebuli reaqciebi hqondaT ekono-
melmac, 2014 wlis noembridan 2016 mistebsa da biznes-sazogadoebis warmo-
wlis noembramde, Tavisi Rirebulebis madgenlebs. kritikas iwvevs mTavrobis
daaxloebiT 37% dakarga10. imis gaT- valdebuleba, gadasaxadis gadamxdelTa
valiswinebiT, rom 2016 wlis noembris Tanxidan daaxloebiT 65 milioni lari
mdgomareobiT11, daaxloebiT 75 000 mo- daxarjos ucxour valutaSi arsebuli
qalaqes aRebuli aqvs sesxi dolarSi, va- sesxebis larSi konvertaciis subsidi-
lutis Rirebulebis klebam mniSvnelo- rebisaTvis. gegma mkacrad gaakritika
vani siZneleebi Seuqmna bevr ojaxs. opoziciurma partiam _ erTianma na-
2016 wlis 29 noembers, mTavrobam mTe- cionalurma moZraobam, romlis wev-
li rigi RonisZiebebi daanonsa, rom- rebmac larizaciis gegma gaflangvad
lebic miznad isaxavs larze moTxovnis Seafases.12 mTavrobam, kritikis sapasux-
gazrdas sxva valutebTan mimarTebiT. od, sazogadoebas ganucxada, rom lar-
aRniSnul RonisZiebaTa paketi arafor- izacia erTjeradi iniciativaa, romel-
malurad larizaciis gegmad moixse- ic droebiTi finansuri krizisis dros
nieba. igi gulisxmobs SeTanxmebas, rom moqalaqeebis mxardaWeras uzrunvely-
mcire sesxebis aReba xelmisawvdomi ofs, da ara mTavrobis mudmivi poli-
iqneba mxolod erovnul valutaSi da tika. ufro metic, sagareo valutebze
saxelmwifo daexmareba sesxis mqone mo- damokidebulebis Semcirebis mcdelo-
qalaqeebs, raTa maT SeZlon dolarSi ba pozitiurad Seafasa saerTaSoriso
aRebuli sesxis larSi konvertacia _ Se- savaluto fondma.13

10
(blumbergi, 2017)
11
(Business Caucasus Week 2016)
12
(sivil jorjia 2016e)
13
(saerTaSoriso savaluto fondi 2016)
15
dadebiTad unda Sefasdes is faqti, rom, mTavrobis Tavisufali sabazro geg-
rogorc Cans, qarTuli ocnebis axal mis mTavari nawilia axali korpora-
mTavrobas, qarTuli ocnebis wina ad- tiuli sagadasaxo kodeqsis reforma.
ministraciisgan gansxvavebiT, momdevno ekonomistebi elian, rom igi biZgs mis-
oTxi wlisaTvis SemuSavebuli aqvs qvey- cems investiciebis zrdas da gazrdis
nis ekonomikuri reformis konkretuli ekonomikis efeqturobasa da produq-
gegma. partiis 2016 wlis saarCevno kam- tiulobas. Tumca, mas SesaZloa hqondes
paniis ZiriTadi elementi iyo oTxpun- moklevadiani uaryofiTi efeqtebic.
qtiani gegma, reformaTa paketi, rome- pirvel rigSi, navaraudebia, rom Semo-
lic 2016 wlis TebervalSi warmoadgina savlebi korporatiuli gadasaxadebidan
premier ministrma giorgi kvirikaSv- 500 milioni lariT naklebi iqneba, rac
ilma.14 arCevnebis Semdeg, rogorc qa- potenciurad gamoiwvevs fiskalur Sez-
rTuli ocnebis saparlamento umrav- Rudvebs. mTavroba am danaklisis anaz-
lesobam, ise axalma mTavrobam kvlav Raurebas aqcizis gadasaxadis gazrdiT
mxari dauWira aRniSnul gegmas, rome- miRebuli damatebiTi SemosavlebiT
lic moicavs sagadasaxado, ganaTlebis, gegmavs.19 ufro metad mniSvnelova-
infrastruqturul da mmarTvelobiT nia, rom zogierTi eqsperti qarTuli
reformebs, romlis wamyvani komponen- ocnebis korporatiuli gadasaxadis
tia 2017 wlis 1 ianvars ZalaSi Sesuli reformis seriozul xarvezebze sau-
korporatiuli sagadasaxado reforma.15 brobs. magaliTad, ar arsebobs daxve-
axali sagadasaxado kodeqsis Tanaxmad, wili meqanizmebi, romlebic Sesabamiso-
ganawilebuli korporatiuli mogeba baSi iqneba axal sagadasaxado reJimTan.
aRar daeqvemdebareba dabegvras. aR- kompaniebma, SesaZlebelia, moCvenebiT-
niSnuli politika efuZneba warmatebul ad gaanawilon TavianTi mogeba da Seqm-
estonur korporatiuli gadasaxadis nan warmodgena, rom moaxdines mogebis
reformas.16 agreTve aRsaniSnavia mTav- reinvesticia, rac maT SesaZleblobas
robis gegma, romelic iTvaliswinebs miscems, Tavi aaridon korporatiul
didi saxelmwifo investiciebis Cadebas gadasaxads. erTi ekonomistis sityve-
infrastruqturaSi, aRmosavleT-dasav- biT, kerZo seqtorma SesaZloa ipovos
leTiT da CrdiloeT-samxreTiT mgza- SemovliTi gza, raTa ar gadaixados ga-
vrobis gasaumjobeseblad axali gze- dasaxadi da ar moaxdinos mogebis rein-
bis mSeneblobis CaTvliT. programa vesticia.20 qarTuli ocnebis memarcx-
iTvaliswinebs transportirebis gaum- ene nawilis warmomadgenlebma axlaxan
jobesebasa da saqarTvelos turizmis moiTxoves saqarTvelos ekonomikuri
potencialis gaZlierebas.17 mTavrobis Tavisuflebis aqtidan im nawilis amoRe-
oTxpunqtiani gegmis mTavari principe- ba, romelic gansazRvravs, rom axali
bi moiwones eqspertebma da saerTaSor- gadasaxadis SemoReba mxolod refer-
iso safinanso institutebma, maT Soris, endumis gziT aris SesaZlebeli. Tumca,
msoflio bankma.18 saqarTvelos mTavrobam ar gaiziara aR-

14
(Investor.ge 2016)
15
(sivil jorjia 2016e)
16
(saqarTvelos mTavroba 2016b)
17
(Investor.ge 2016)
18
(saqarTvelos mTavroba 2016b)
19
(roitersi 2016)
20
(guruli 2016)
16
niSnuli iniciativa im argumentiT, rom bulebis memkvidreobas.23
maTTvis prioritetuli sakiTxi amJa- qarTuli ocnebis ekonomikuri poli-
mindeli sagadasaxdo sistemis stabili- tikis liberaluri nawili xels uwyobs
zaciaa. mTlianobaSi, rogorc Cans, qa- sagareo investiciebisa da sesxebis
rTul ocnebas ar surs misi memarcxene mozidvas infrastruqturuli ganvi-
centristuli da memarjvene centris- TarebisaTvis, iseve, rogorc savaWro
tuli ekonomikuri politikis balansis urTierTobebis ufro met liberal-
darRveva, imis miuxedavad, rom koali- izacias. qarTuli ocnebis mTavrobam
ciis SigniT arian memarcxene orient- warmatebiT moaxerxa sagareo inves-
aciis Zalebi. ticiebis, grantebisa da kreditebis
2016 wlis 30 dekembers axalma mTavrobam moZieba infrastruqturuli proeqtebi-
miiRo soflis ganviTarebis erovnuli saTvis. investiciebze dafuZnebuli in-
strategia.21 procesi mxardaWerili iyo frastruqturuli ganviTareba swori
evrokavSiris mier dafinansebuli sof- programaa saqarTvelos msgavsi ganvi-
lis meurneobisa da soflis ganviTare- Tarebadi qveynisTvis da Sesabamisoba-
bis evropis samezoblo programisa da Sia qarTuli ocnebis saarCevno plat-
gaeros ori saagentos _ gaeros ganvi- formasTan. 2016 wlis noembridan da
Tarebis programisa da gaeros sursaTi- 2017 wlis ianvramde periodSi saqarTve-
sa da soflis meurneobis organizaciis los mTavrobam 800 milioni aSS dolar-
mier.22 axali strategia dafuZnebulia is moculobis sagareo investiciebis,
evrokavSiris saukeTeso praqtikebze grantebisa da sesxebis moZieba SeZlo
aRniSnul sferoSi. igi miznad isaxavs, (cxrili 1). ekonomikisa da infrastruq-
xeli Seuwyos mewarmeobasa da samo- turis saministroebis gazrdil biu-
qalaqo CarTulobas da gaaumjobesos jetTan erTad, am faqtma unda uzrun-
xalxis cxovrebis xarisxi; amavdrou- velyos qarTuli ocnebis ambiciuri,
lad, gansakuTrebuli yuradReba dauT- investiciebze dafuZnebuli, infras-
mos bunebrivi da kulturuli Rire- truqturuli gegmis ganxorcieleba.

21
(UNDP 2016)
22
(UNDP 2016)
23
mewarmeoba
17
cxrili 1: 2016 wlis oqtombris Semdeg saqarTvelosTvis gamoyofili investicie-
bi, sesxebi da grantebi

organizacia raodenoba dafinanse- mizani


bis tipi
evropis sainvesti- 450 EUR sesxi soflis meurneobisa da regionuli da
24
cio banki (EIB) municipaluri infrastruqturis gan-
viTareba
quveiTis fondi 27 USD sesxi saqarTveloSi, aWaris regionSi, gze-
arabuli ekonomi- bis infrastruqturis gaumjobeseba
kuri ganviTarebi-
saTvis25
aSS-s saerTaSor- 22.5 USD granti biznes standartebis gaumjobeseba da
iso ganviTarebis sxvadasxva seqtorSi konkurentunari-
26
saagento anobis gazrda; aseve, bunebrivi re-
sursebis efeqturi mmarTvelobis
gaumjobeseba da bazarze orientire-
buli samuSao adgilebis Seqmna.
Tibisi banki, evro- 14.3 USD sesxi luxuni 2 hesi
pis rekonstruqci-
isa da ganviTare-
bis banki (EBRD)27
evrokavSiri28 43.95 EUR granti soflis meurneoba, regionuli ka-
vSirebis gazrda, sajaro adminis-
traciis reforma, Rrma da yovlismom-
cveli Tavisufali savaWro SeTanxmeba,
mcire da saSualo sawarmoebi, iZu-
lebiT gadaadgilebuli pirebi.
aziis ganviTarebis 99 USD sesxi wylis miwodebis gaumjobeseba.
29
banki (ADB)
anadolu jgufi 90 USD investi- hidroeleqtrosadguri _ xeledula 3,
(Anadolu Tast Ticar- cia qvemo svaneTis regioni.
et A.S.) 30

saerTaSoriso 67 USD Tanadafi- samedicino centri TbilisSi, navmis-


kerZo sainvesti- nanseba adgomis kompleqsi foTSi.
cio korporacia
(OPIC)31

24
(morisoni 2016a)
25
(Agenda.ge 2017b)
26
(interpresniusi 2016a)
27
(Agenda.ge 2017c)
28
(Agenda.ge 2016b)
29
(Agenda.ge 2016a)
30
(Agenda.ge 2016d)
31
(Agenda.ge 2017d)
18
mTlianobaSi, axali mTavrobis pri- oyofili dafinanseba, rac niSnavs, rom
oritetebisa da qarTuli ocnebis axali mTavroba soflis meurneobis gan-
saarCevno dapirebebis Sesabamisobis viTarebaze nakleb aqcents gaakeTebs.
Sefasebis saukeTeso SesaZlebloba es ukanaskneli ewinaaRmdegeba qarTu-
2017 wlis saxelmwifo biujetis Ses- li ocnebis saarCevno programas, ro-
wavlaa (cxrili 2). aRsaniSnia, rom 2017 melic fermerebis mxardaWeris pirobas
wlis biujeti didi raodenobiT Tanx- iZleoda soflis meurneobis dazRvevis
ebs gamoyofs socialuri dacvis pro- subsidirebis, fasebis mxardaWerisa da
gramebisTvis (saqarTvelos Sromis, sxva gzebis saSualebiT; sainteresoa,
janmrTelobisa da socialuri dacvis rogor gegmavs mTavroba soflis meur-
saministro), infrastruqturisa (saqa- neobis seqtorisTvis mxardaWeris gazr-
rTvelos regionuli ganviTarebisa das mniSvnelovnad Semcirebuli biuje-
da infrastruqturis saministro da tis pirobebSi.
ekonomikisa da mdgradi ganviTarebis yvelafris gaTvaliswinebiT, rTulia
saministro) da ganaTlebisaTvis (saqa- pirveli Tveebis ganmavlobaSi axali
rTvelos ganaTlebisa da mecnierebis mTavrobis ekonomikuri saqmianobis Se-
saministro). am sferoebisaTvis dafi- faseba erovnuli valutis Rirebulebis
nansebis gazrda SesabamisobaSia qarTu- mkveTri dacemis pirobebSi. miuxedavad
li ocnebis saarCevno platformasTan, amisa, 2016-2020 wlebis samoqmedo geg-
romelic gulisxmobda ganaTlebaSi, in- ma da 2017 wlis biujeti zustad Seesa-
frastruqturasa da socialuri dacvis bameba qarTuli ocnebis winasaarCevno
sferoSi investiciebis ganxorcielebiT programas. gamonaklisia mxolod parti-
inkluziuri zrdis xelSewyobas. is mier soflis meurneobis sferoSi
agreTve aRsaniSnavia, rom 2017 wlis daanonsebul politikasa da 2017 wlis
biujetSi, 2016 wlis biujetTan Sedare- biujetSi soflis meurneobis saminis-
biT, 50 milioni lariT Semcirda sof- trosTvis gamoyofil Tanxebs Soris Se-
lis meurneobis saministrosTvis gam- usabamoba.
19
cxrili 2: 2017 wels calkeuli saministroebisaTvis gaTvlili xarjebi

saministro 2017 wlis biujeti 2016 wlis biujeti


(milioni lari) (milioni lari)

Sromis janmrTelobisa 3,415 3,202


da socialuri dacvis
saministro

regionuli ganviTarebisa 1,258 950


da infrastruqturis
saministro

ganaTlebisa da mecnierebis 1,116 952


saministro

Tavdacvis saministro 748 750.4

Sinagan saqmeTa saministro 585 595

ekonomikisa da mdgradi 370.4 95.4


ganviTarebis saministro

soflis meurneobis 257.9 311.1


saministro
20
Sefaseba
mTavrobis 100 dRis saqmianoba
i
ZiriTadi sakiTxebi:
qarTuli ocnebis saarCevno programasTan Tanxvedris pirobebSi, qar-
Tuli ocnebis axali mTavrobis pirveli 100 dRis saqmianobas axasiaTebda
liberaluri da socialurad orientirebuli orsaxovani politika. eston-
uri korporatiuli sagadasaxado modelis SemoReba daabalansa aqcizis ga-
dasaxadis zrdam. am dromde, sabazro liberalizmis damcvelebisgan yvelaze
meti kritika larizaciis politikam daimsaxura. meore mxriv, inkluziuri
zrdis gasaZliereblad ganxorcielebuli saxelmwifo intervencia Sesabam-
isobaSia qarTuli ocnebis socialurad orientirebul xedvasTan. ar unda
daviviwyoT, rom partiaSi arsebuli Zlieri liberaluri frTis miuxedavad,
qarTuli ocneba sakuTar Tavs aRiqvams, rogorc memarcxene-centristul-
partias da aqvs damkvirveblis statusi evropeli socialistebis partiaSi.

saarCevno programasTan Sesabamisoba


pirveli asi dRis manZilze, yvelaze sakamaTo sakiTxad larizaciis poli-
tika rCeba. saarCevno programa cxadad ar gvTavazobda saxelmwifo inter-
vencias erovnuli valutis mxardasaWerad. Tumca, programa miuTiTebda
dolarizaciis maRali donis uaryofiT ekonomikur Sedegebze da pirobas
iZleoda, rom gazrdida erovnul valutaSi aRebuli sesxebis raodenobas.32
estonuri korporatiuli gadasaxadis modelis SemoReba ukve didi xania
qarTuli ocnebis dapirebaa. garda aqcizis gadasaxadis gaZvirebisa, rac
ar iyo naTlad gansazRvruli qarTuli ocnebis saarCevno programaSi,
ekonomikuri reformebi partiis saarCevno platformasTan sakmaod iyo
TanxvedraSi. Tumca, sawvavsa da importirebul manqanebze aqcizis gadasaxa-
dis gazrda savaraudod gamoiwvevs ufro maRal fasebs sayofacxovrebo
saqonelze, rac, socialuri mxardaWeris programebiT anazRaurebis ga-
reSe, winaaRmdegobaSia partiis dapirebasTan, uzrunvelyos inkluziuri
ekonomikuri zrda. garda amisa, mTavrobam moaxerxa STambeWdavi raodeno-
bis sagareo finansebis moZieba, umetesad infrastruqturuli proeqtebi-
sTvis da, aseve, axorcielebs vaWrobis liberalizaciis mimdinare gegmas.
orive maTgani qarTuli ocnebis ekonomikuri gegmis mniSvnelovani nawil-
ia. mTlianobaSi, qarTuli ocnebis mTavrobis pirveli nabijebi saarCevno
dapirebebs Seesabameba. zogierTi gadawyvetilebis efeqturoba kamaTis sa-
gania, Tumca, Sesabamisoba ar yofila mTavari problemuri sakiTxi.

32
(qarTuli ocneba 2016, 12-13)
21

socialuri politika
saarCevno programa

i 10 sakiTxi qarTuli ocnebis saarCevno programidan jandacvis politikis


Sesaxeb:
sayovelTao jandacvis sistemis gaumjobeseba;
maqsimaluri fasis gansazRvra 300 saxeobis medikamentisTvis;
socialuri usafrTxoebis sistemis gaumjobeseba;
dagrovebiTi sapensio sistemis SemoReba;
iZulebiT gadaadgilebul pirTa gansaxleba;
azartuli TamaSebis Sesaxeb kanonis gamkacreba;
skolis maswavlebelTa saSualo xelfasis 800 laramde gazrda;
2020 weli C hepatitis gareSe;
garkveuli saxis msubuqi narkotikebis moxmarebisTvis sasjelis
liberalizacia;
axali teqnologiuri universiteti quTaisSi.

analizi
qarTuli ocnebis saarCevno pro- valutis gaufasurebiT.
gramis erT-erTi mTavari dapireba iyo aseve, qarTuli ocnebis saarCevno pro-
dagrovebiTi sapensio sistemis SemoRe- grama miznad isaxavs erTiani naciona-
ba da programa cxovreba grZeldeba, luri moZraobis xelisuflebis liber-
rac miznad isaxavs pensionerTa dasaqme- aluri politikis Secvlas, mowyvladi
bas. es pozitiuri inovaciebia, magram jgufebis dasacavad axali saxelmwifo
naklebad savaraudoa, rom amiT daba- regulaciebis SemoRebiT. magaliTad,
lansdes is ekonomikuri zarali, rac qarTuli ocnebis saarCevno programa-
pensionerebs erovnuli valutis msyid- Si navaraudebia azartuli TamaSebis
velobiTi unaris SemcirebiT miadgaT. Sesaxeb axali regulaciebis daweseba,
msgavsi tendencia SeiniSneba saganmanaT- iseve, rogorc maqsimaluri fasis gan-
leblo sistemaSic. qarTuli ocnebis sazRvra 300 saxeobis medikamentze. gar-
programa iZleva dapirebas 2017 wels da amisa, mTavroba srulad daafinansebs
skolis maswavleblebis saSualo xelfa- medikamentebs qronikul mdgomareobaSi
sis TveSi 800 laramde gazrdis Sesaxeb; myofi pensionerebisTvis. rogorc mosa-
aseve, 2018 wlidan xelfasebis samomav- lodneli iyo, aRniSnuli regulaciebi
lo zrdis uzrunvelyofas mSp-s zrdis gaakritikes memarjvene liberalurma
maCveneblis safuZvelze.33 Tumca, Se- opoziciurma partiebma, rogorebicaa
darebiTi TvalsazrisiT, xelfasebis erTiani nacionaluri moZraoba da
zrda, SesaZloa, daiCrdilos erovnuli girCi.
33
(qarTuli ocneba, 2016, 35)
22
Sefaseba
saarCevno programa
i
Sinaarsi:
yvelafris gaTvaliswinebiT, qarTuli ocnebis saarCevno programa gvTava-
zobs kompleqsur da mravali sakiTxis momcvel samoqmedo gegmas socialuri
politikis mimarTulebiT. programis sxva Tematur nawilebTan SedarebiT,
socialur sferoSi qarTuli ocneba Semdegi oTxi wlisTvis mTel rig
konkretul dapirebebs iZleva, rac imaze miuTiTebs, rom qarTuli ocneba
aqcents socialur politikaze akeTebs. aRniSnuli mdgomareoba pozitiur,
Tumca damatebiT zewolas axdens mmarTvel partiaze, Seasrulos Tavisi
gacxadebuli miznebi sakanonmdeblo vadis dasrulebamde.

winaaRmdegobrivi sakiTxebi:
qarTuli ocneba ramdenime iseTi nabijis gadadgmas gvTavazobs, rac STam-
beWdavad gamoiyureba furcelze; magaliTad, rogorebicaa maswavleblebi-
saTvis xelfasis zrda, gazrdili saxelmwifo xarjebi sayovelTao jandac-
visa da socialuri usafrTxoebisaTvis da axali regulaciebi sxvadasxva
sferoebSi mowyvladi socialuri jgufebis dasacavad. Tumca ucnobia,
moutans Tu ara aRniSnuli gaumjobesebebis Tvisobriv gansxvavebas samizne
jgufebs. kerZod, Tu mimdinare erovnuli valutis gaufasurebis process
swrafad mzardi inflacia mohyveba, ganeitraldeba xelfasebisa da pen-
siebis dagegmili zrdis pozitiuri gavlenis mniSvnelovani nawili.

ganxorcielebadoba:
qarTuli ocnebis amocanebis ganxorcieleba metwilad damokidebulia
qveynis zogadi socio-ekonomikuri ganviTarebis traeqtoriasa da tempze.
mzardi investiciebi sayovelTao jandacvis sistemaSi da maswavlebelTa xe-
lfasebisa da socialuri usafrTxoebis gadasaxadebis zrda moiTxovs gaz-
rdil socialur xarjebs, rac, grZelvadian perspeqtivaSi, mxolod ekono-
mikuri zrdisa da fiskaluri stabilurobis pirobebSi iqneba SesaZlebeli.
23
pirveli 100 dRe

i qarTuli ocnebis 10 nabiji pirvel 100 dReSi:


socialurad orientirebuli saxelmwifo biujeti;
gazrdili dafinanseba sayovelTao jandacvis sistemas;
ufro mkacri kriteriumebi partniori klinikebis SesarCevad;
ufro mkacri kontroli klinikebisTvis gamoyofil saxelmwifo saxsrebze;
maRal da dabalSemosavliani moqalaqeebis meti diferenciacia
sayovelTao jandacvis sistemaSi;
gazrdili saxelmwifo dafinanseba ganaTlebas;
gazrdili xelfasebi skolis sertificirebuli maswavleblebisTvis;
sayovelTao jandacvis reformis meore etapis dawyeba;
pensionerebi _ mTavrobis mier yvelaze ignorirebuli jgufi;
iZulebiT gadaadgilebuli pirebi iReben sacxovrebel farTebs.

analizi
mmarTvelobis pirveli 100 dRis ganmav- gaumjobesebis Sesaxeb. Tumca, sistemas
lobaSi axalma mTavrobam, saparlamen- aqvs problemebic. mTavrobis TavSekave-
to umravlesobasTan erTad, gaagrZela bam, mieRo sadamsjelo zomebi warsulSi,
socialurad orientirebuli politikis klinikebs misca saSualeba, borotad ga-
gatareba. rogorc qvemoT warmodgenili moeyenebinaT saxelmwifo Tanxebi, paci-
me-3 cxrili gviCvenebs, socialuri xar- entebis keTildReobisgan gansxvavebuli
jebi 2017 wlis biujetSi mTliani saxel- miznebisaTvis.36 cota xnis win mTav-
mwifo xarjebis daaxloebiT erT-mesa- robam aRiara problemis arseboba.37 2016
meds Seadgens.34 jandacvis biujeti 90 wlis dekemberSi xelisuflebam daiwyo
milioni lariT gaizarda da 2017 wl- jandacvis reformis meore etapi, rac
isTvis 660 milion lars Seadgens,35 rac gulisxmobs met diferenciacias maRal
niSnavs, rom qarTuli ocnebis mTav- da dabalSemosavlian moqalaqeebs Soris
roba, rogorc minimum furcelze, as- da ufro mkacr kriteriumebs partniori
rulebs dapirebas jandacvis sistemis klinikebis SesarCevad.38

34
(saqarTvelos finansTa saministro 2017)
35
(Ipress.ge 2016b)
36
(Ipress.ge 2017)
37
(Ipress.ge 2017)
38
(Ipress.ge 2016a)
24
cxrili 3: 2017 wlis sabiujeto saxsrebis ganawileba sferoebis mixedviT.39

sfero gamoyofili Tanxis wili

socialuri xarjebi 29.4%

infrastruqturuli proeqtebi 19.8%

samarTaldamcavi uwyebebi, Tavdac- 14.6%


va da usafrTxoeba da samarTlebrivi
saagentoebi

ganaTleba da mecniereba 8.6%

turizmi da mewarmeoba 1.2%

dapirebisamebr, 2017 wlis ianvridan mTav- da, pensiebis SesaZlo zrdas kvlavinde-
robam gazarda xelfasebi sertificire- burad mxolod ekonomikuri zrdis tem-
buli maswavleblebisaTvis, romlebic pis gaTvaliswinebiT gegmavs.41 im faqtis
Seadgenen saqarTvelos 60 000 maswavleb- gaTvaliswinebiT, rom pensionerebi war-
lis naxevars.40 gaTvaliswinebulia, rom moadgenen qveynis erT-erT yvelaze Rar-
dagegmili zrdis Semdeg maswavlebel- ib da did demografiul jgufs, romelic
Ta saSualo xelfasi qarTuli ocnebis mowyvladia valutis gaufasurebisa da
saarCevno platformis dapirebis Sesabam- inflaciis zrdisadmi, maTi saWiroebebis
isad 800 lars miaRwevs. meore mxriv, ax- ignorireba qarTuli ocnebis sxva mx-
ali mTavroba jer-jerobiT Tavs ikavebs riv Zlieri socialuri politikis sust
sapensio reformis ganxorcielebisgan wertilad unda CaiTvalos.

39
(Agenda.ge 2016c)
40
(Allnews.ge. 2017)
41
(Jandacva.ge 2016)
25
Sefaseba
mTavrobis pirveli 100 dRis saqmianoba
i
ZiriTadi sakiTxebi:
axalma mTavrobam gaagrZela socialurad orientirebuli politika, rac
qarTuli ocnebis safirmo niSani iyo mas Semdeg, rac 2012 wels pirvelad
movida xelisuflebaSi. sayovelTao jandacvis sistema Tamami eqsperimentia
_ rogor da ramdenad SeuZlia ganviTarebad saxelmwifos daafinansos da
ganaxorcielos mdgradi, sayovelTao jandacva.
aRniSnuli reformis ganxorcieleba saqarTvelos mTavrobis damsaxurebaa,
Tumca sistemas samomavlo teqnikuri da finansuri mxardaWera sWirdeba.
amisaTvis xelisuflebam efeqturad unda daabalansos ekonomikuri ganvi-
Tareba da socialuri dacva. Zlieri ekonomikuri zrda saqarTvelos so-
cialuri usafrTxoebis grZelvadiani mdgradobis winapirobaa.
qarTuli ocnebis socialur politikaSi vxvdebiT xarvezebs. pensionerebi
ignorirebulni arian axali xelisuflebis mier, miuxedavad imisa, rom isini
ganicdian ekonomikur wnexs, rac gamowveulia erovnuli valutis gaufa-
surebiTa da inflaciis zrdis SesaZleblobiT. mTavrobam metad unda iz-
runos, rom misi socialuri politika yvela socialurad mowyvladi jgu-
fis saWiroebebs Tanabrad faravdes.

saarCevno programasTan Sesabamisoba:


umetesad, axali xelisuflebis socialuri politika Seesabameba qarTuli
ocnebis saarCevno programas. 2017 wlis saxelmwifo biujetis ganawileba
metwilad ireklavs saarCevno programis ZiriTad sakiTxebs. Tumca, rogorc
programis sxva nawilebSi, bundovanma formulirebebma gamoiwvia amomrCev-
elTa nawilis dabneuloba. magaliTad, saarCevno programaSi sakmarisad
naTlad ar iyo warmoCenili, rom xelfasebi gaezrdebodaT mxolod serti-
ficirebul maswavleblebs, ramac xeli Seuwyo aRqmas, rom yvela maswavle-
beli gazrdil xelfass miiRebda.
26

sagareo da usafrTxoebis politika


saarCevno programa

i qarTuli ocnebis saarCevno programis sagareo politikis 10 mTavari amo-


cana:
deokupacia da teritoriuli mTlianobis aRdgena;
evroatlantikuri integracia;
evrokavSirTan vizebis liberalizacia;
Tavdacvis SesaZleblobebis gaZliereba;
amerikis SeerTebul StatebTan strategiuli partniorobis gaRrmaveba;
ruseTTan konfliqtis mSvidobiani gziT mogvareba;
regionuli TanamSromloba da strategiuli proeqtebis ganxorcieleba;
saqarTvelos rbili Zalis gazrda;
saxalxo diplomatiisa da ndobis gaZliereba konfliqtur teritoriebze;
instituciuri da seqtoruli integraciis gaRrmaveba evrokavSirTan,
maT Soris, evropis energo gaerTianebis wevroba.

analizi
qarTuli ocnebis saarCevno platforma no programa iZleoda evroatlantiku-
sagareo politikis sakiTxebis Sesaxeb ri integraciis procesis gaRrmavebis
sakmaod pragmatul xasiaTs atarebda. pirobas da yuradRebas amaxvilebda
mmarTveli partiis gacxadebuli miza- saqarTvelos evropulobasa da, amave
ni iyo, emuSavaT ruseTis mier amJamad dros, qveynis TviTmyofadi erovnuli
okupirebul teritoriebze kontrolis identobis SenarCunebaze.42 premier min-
dasabruneblad da Sesabamisad qveynis istrma giorgi kvirikaSvilma atlanti-
teritoriuli mTlianobis aRsadgenad. kur sabWosTan43 seqtembris interviuSi
programis es punqti sakmaod bundova- ganacxada, rom qveynis evropuli ori-
nia. ar aris mkafiod Camoyalibebuli entacia Seuqcevadia da natos wev-
Tu konkretulad rogor unda moxdes robasTan dakavSirebiT kiTxvis niSnis
teritoriuli mTlianobis aRdgena. qa- qveS dgas ara Tu, aramed rodis.44
rTuli ocneba iZleoda pirobas, rom ufro metic, qarTuli ocneba saqarT-
am sakiTxze muSaoba misi prioriteti velos dasavlur orientacias ganixi-
iqneboda; Tumca, ara im varaudiT, rom lavs, rogorc ganviTarebis models da
realurad SesaZlebeli iqneboda sab- usafrTxoebis garants. evropuli inte-
oloo miznis miRweva momavali 4 wlis gracia aRqmulia, rogorc saukeTeso
ganmavlobaSi. paralelurad, saarCev- gza demokratiuli evropuli qveynis

42
(qarTuli ocneba 2016, 43)
43
(kumar sen 2016)
44
(kumar sen 2016)
27
asaSeneblad.45 meore mxriv, natos wev- vilebs TviT integraciis procesze da
roba da aSS-sTan strategiuli part- ara (gawevrianebis) saboloo mizanze.
niorobis gaRrmaveba danaxulia, ro- sagareo politikis kvlevis institutis
gorc saqarTvelos suverenitetisa da analitikosis, maikl CeCires Tanaxmad,
usafrTxoebis ganmtkicebis mniSvnelo- natosTan integraciis procesi kidev
vani instrumenti mZime regionul da ufro Rrmavdeba da, savaraudod, asec
globalur viTarebaSi.46 qarTuli oc- gagrZeldeba.49 miuxedavad amisa, nato-
nebis sagareo politikis ZiriTadi miza- Si gawevrianeba Soreul perspeqtivad
ni ekonomikuri xasiaTisaa _ stabiluri Cans, radganac aliansi sul ufro me-
da prognozirebadi politikuri gare- tad aris dakavebuli Tavisi sazRvre-
mos Seqmna, romelic aris sasicocxlo bis dacviT rusuli agresiisagan. CeCire
komponenti qveynis grZelvadiani ekono- wers: ruseTis SesaCereblad natos
mikuri ganviTarebisaTvis.47 aRmosavleT sazRvris gamagrebis momx-
meore mxriv, mniSvnelovania gansxvave- reebi SeuZleblad maRal standartebs
ba integraciasa da gawevrianebas So- aweseben potenciuri momavali wevrebi-
ris. saqarTvelom miaRwia natosTan da saTvis. aliansis usafrTxoebasTan da-
evrokavSirTan urTierTobebis gaRr- kavSirebuli siZnele baltiispireTSi
mavebas qarTuli ocnebis mmarTvelo- kargs arafers uqadis saqarTveloTi
bis wina periodSi, rac gamoixata 2014 gafarToebis sakiTxs, romelic sakmaod
wels evrokavSirTan asocirebis SeTanx- daucveli iqneba ruseTTan konfront-
mebis xelmoweriT da, agreTve, 2014 aciaSi.50 Sesabamisad, miuxedavad imisa,
wels natosTan arsebiTi RonisZiebaTa rom natosTan, da kidev ufro metad, ev-
paketis SeTanxmebiT.48 Tumca qarTu- rokavSirTan integracia yvela sferoSi
li ocnebis mTavroba acnobierebs, rom win miiwevs, axlo momavalSi gawevrianeba
amJamad evrokavSirisa da natos wevri ararealisturia. am viTarebaSi, qarTu-
saxelmwifoebi Semdgomi gafarToebiT li ocnebis platformaSi integraciisa
dainteresebulni ar arian. Sesabamisad, da gawevrianebis gamijvna mniSvnvelova-
saarCevno programa yuradRebas amax- nia.

45
(qarTuli ocneba 2016, 40)
46
(qarTuli ocneba 2016, 40)
47
(qarTuli ocneba 2016, 40)
48
(nato 2014)
49
(CeCire 2016)
50
(CeCire 2016
28
Sefaseba
saarCevno programa
i
Sinaarsi:
qarTuli ocnebis saarCevno programis sagareo politikis nawili detalu-
ri da mravlismomcvelia
mTavari miznebi ucvlelia: evroatlantikuri integracia da ruseTTan
urTierTobebis normalizeba. pozitiuria, rom programam Tavidan aicila
ararealuri konkretuli niSnulebisa da miznebis daweseba, rac misasalme-
beli cvlilebaa mwvave usafrTxoebisa da geopolitikuri gamowvevebis gaT-
valiswinebiT, romelTa sruli gadaWrac axlo momavalSi SeuZlebelia.

winaaRmdegobrivi sakiTxebi:
qarTuli ocnebis mizani, gaaumjobesos ruseTTan urTierTobebi pragmat-
uli, magram principuli midgomiT, didi xania tradiciuli prodasavluri
wreebisa da opoziciuri partiebis kritikis obieqtia. kritikis mTavari
obieqti aris ara sakuTriv mizani, aramed aRqmuli saSiSroeba, rom qarTu-
li ocneba zedmet kompromisze wava ruseTTan urTierTobebSi.
amJamindelma movlenebma, rogorebicaa saparlamento diskusiebi okupire-
buli teritoriebis Sesaxeb kanonis liberalizaciisa da gazpromTan tran-
zituli gadasaxadis monetarizaciis axali SeTanxmebis Sesaxeb, gaaZliera
aRniSnuli eWvebi. meore mxriv, dasavleTTan da ruseTTan erTdroulad
kavSirebis qonis SeuTavsebloba kritikis obieqti gaxda konservatiuli na-
cionalisturi partiebis mxridan, rogoricaa patriotTa aliansi. maTi
TvalsazrisiT, ruseTTan kavSirebi ufro metad momgebiania teritoriuli
mTlianobis aRdgenisaTvis, vidre dasavleTTan mWidro urTierToba. Se-
degad, patriotTa aliansi zewolas axorcielebs mTavrobaze, rom ufro
metad iTanamSromlon kremlTan, misi pirobebis Sesabamisad, maSinac ki, Tu
es niSnavs evroatlantikur miswrafebebze uaris Tqmas.

ganxorcielebadoba:
mTlianobaSi, qarTuli ocnebis saarCevno programis sagareo politikis
nawili Tavs aridebs mkveTri gancxadebebis gakeTebas da ufro metad te-
qnikuri da proceduruli xasiaTisaa. Sesabamisad, masSi gacxadebuli mizne-
bi realisturia. kritikis mTavar samizned kvlav rCeba ori gacxadebuli
miznis SeuTavsebloba: evroatlantikuri integraciis gaRrmaveba da ruseT-
Tan urTierTobebis gaumjobeseba. saqarTvelosa da ruseTis mTavrobebis
SeuTavsebeli poziciebi okupirebuli teritoriebis mimarT, gadaulaxav
dabrkolebad rCeba ruseTsa da saqarTvelos Soris urTierTobebis gaum-
jobesebis gzaze.
29
pirveli 100 dRe

i sagareo politikis 10 mniSvnelovani movlena pirvel 100 dRis ganmavlobaSi


saparlamento rezolucia adasturebs saqarTvelos prodasavlur
sagareo politikas;
saparlamento diskusia okupirebuli teritoriebis Sesaxeb kanonis
liberalizaciaze;
evropolTan partniorobis miRweva;
TiTqmis miRweuli Tavisufali savizo reJimi evrokavSirTan;
aSS-sTan erovnuli usafrTxoebis CarCo xelSekrulebis xelmowera;
aSS-s kongresis delegaciis viziti saqarTveloSi;
ruseTi xels awers samxedro SeTanxmebas afxazeTTan;
gazpromTan molaparakebebi da satranzito gadasaxadis monetarizacia;
saqarTvelos gavliT TurqmeneTis navTobis gatarebaze SeTanxmebis
miRweva;
evrokavSirma moiwona saqarTvelos mier Rrma da yovlismomcvel
savaWro sivrcesTan dakavSirebuli reformebi.

analizi
qarTuli ocnebis axali mTavroba pir- moaxdinos safrTxeebis minimalizeba,
veli 100 dRis ganmavlobaSi metwilad saqarTvelos suverenitetis gaZliere-
Tavisi saarCevno programis Sesabamisad ba, deokupacia, teritoriuli mTliano-
moqmedebda. Tumca, ramdenime gadaxrac bis aRdgena da regionuli stabiluro-
SeiniSneboda. 2016 wlis 29 dekembers bis mxardaWera.53
parlamentma qarTuli ocnebis fraqci- da mainc, qarTuli ocnebis sagareo poli-
is mier inicirebuli rezolucia miiRo tika xSirad mkveTri kritikis qveS eqceva
sagareo politikis Sesaxeb.51 rezolu- rogorc prodasavluri da konservati-
cias mxari dauWira rogorc qarTul- ul-nacionalisturi partiebis mxridan.
ma ocnebam, ise erTianma nacionalur- ruseTTan urTierTobebi gaumjobesda,
ma moZraobam. rezolucia adasturebs, gansakuTrebiT ekonomikisa da vaWrobis
rom evrokavSirsa da natoSi gawevriane- sferoebSi da Tbilissa da moskovs So-
ba saqarTvelos sagareo politikis uma- ris pirdapiri politikuri kontaqtebic
Rlesi prioritetebia da evrokavSiris damyarda. unda aRiniSnos, rom am gaum-
xelSekrulebis 49-e muxlis miTiTebiT jobesebis miRweva ar momxdara saqarT-
acxadebs, rom saqarTvelo eswrafis ev- velos evroatlantikuri orientaciis
rokavSirSi gawevrianebas.52 amave dros, xarjze da prodasavluri sagareo poli-
rezolucia adasturebs, rom ucvle- tika qarTuli ocnebis mmarTvelobis
lia ruseTis mimarT racionaluri da pirobebSi Cveulebriv grZeldeba.
principuli politikis gatarebis ganz- miuxedavad imisa, rom arsebobs
raxva. qveynis sagareo politikam unda garkveuli mRelvareba aSS-s axali ad-

51
(sivil jorjia 2016d)
52
(sivil jorjia 2016d)
53
(sivil jorjia 2016d)
30
ministraciis mimarT, mTavroba piro- riidan saqarTvelos kontrolirebad
bas iZleva, rom gaagrZelebs aSS-sTan teritoriaze aralegalurad Sesvla
mWidro TanamSromlobas. aSS-sa da saqa- dajarimdeba 400 lariT da ara 4 wliT
rTvelos Soris arCevnebis Semdeg ram- Tavisuflebs aRkveTiT.57 mTavrobam da
denime maRali rangis Sexvedra Catarda. mmarTvelma partiam kanonporeqtSi Set-
2016 wlis 6 dekembers, saqarTvelos Ta- anili Sesworebebi gaamarTles konfliq-
vdacvis saministrom da aSS-s Tavdacvis turi teritoriebis mosaxleobasTan
departamentma xeli moaweres CarCo xe- urTierTobebis gaadvilebis saWiroe-
lSekrulebas 2016-2019 wlebSi erovnu- biT, kanonproeqtis Sesaxeb veneciis
li usafrToebis Sesaxeb.54 saqarTvelos komisiis dadebiTi SefasebiTa da saqa-
Tavdacvis saministros informaciis rTveloSi evrokavSiris delegaciis re-
mixedviT, xelSekruleba moicavs sa- komandiciebiT, romelTa ganxorciele-
brZolo sawvrTneli centris Seqmnas, bac mniSvnelovania.58
romelic qarTuli jariskacebis sa- Tumca, saparlamento opozicia Tvlis,
brZolo momzadebas Seuwyobs xels.55 rom warmodgenili kanonproeqti saqa-
2017 wlis 1 ianvars respublikeli da rTvelos erovnul interesebs ewinaaRm-
demokrati senatorebis, jon makkeinis, degeba da ruseTis mier okupirebuli
lindsi gremis da emi klobuCaris Se- teritoriebis aneqsias aadvilebs.59
mandgenlobiT, saqarTvelos aSS-s maRa- sxva wyaros mixedviT, okupirebuli
li rangis delegacia ewvia. teritoriebis Sesaxeb kanonis human-
marTalia, qarTuli ocnebis wina mTav- izacia SesaZloa mezobeli somxeTis
robis dros saqarTvelosa da ruseTs interesebs emsaxurebodes, romel-
Soris dawyebulma yinulis lRobis ic saqarTvelos gavliT ruseTSi mox-
procesma qveynis prodasavlur sagareo vedris alternatiuli gzebis ZiebaSia.60
politikaze pirdapir ar iqonia zegav- patriotTa aliansma kanonis liber-
lena, zogierTi analitikosi da opozi- alizaciis gansxvavebuli argumenti
ciuri partia SiSobs, rom saqarTvelo gaaJRera. parlamentaris, emzar kvi-
ruseTis daSoSminebis politikisken ix- cianis Tanaxmad, romelic patriotTa
reba. magaliTad, 2016 wlis 28 noembers, alianss warmoadgens, kanoni mTlianad
erTianma nacionalurma moZraobam unda gauqmdes, radganac is ukrZala-
gaakritika saqarTvelos Tavdacvisa da vs ruseTis eTnikurad qarTvel moqa-
uSiSroebis komitetis gadawyvetile- laqeebs afxazeTSi miwis Sesyidvas.61
ba, muSaoba gaegrZelebina mTavrobis analogiurad, Zlieri sazogadoebrivi
mier inicirebul kanonproeqtze e.w. kritika gamoiwvia saqarTvelos mTav-
okupirebul teritoriebze Sesvlis robis molaparakebebma rusul kompania
wesis darRvevisaTvis pasuxismgeblo- gazpromTan, saqarTvelos teritoriis
bis Semsubuqebis Sesaxeb.56 kanonpro- gavliT, ruseTidan somxeTisaTvis gazis
eqtis Tanaxmad, okupirebuli terito- tranzitis sakiTxma. gazpromma moaxerxa

54
(morisoni 2016b)
55
(morisoni 2016b)
56
(Eurasian Daily 2016)
57
(jRarkava 2016)
58
(Eurasian Daily 2016)
59
(Eurasian Daily 2016)
60
(jRarkava 2016)
61
(wurwumia-zurabaSvili 2016)
31
gazis tranzitis gadasaxadis monetar- vdacvis saministrom Tanamdebobebidan
izacia _ saqarTvelosTvis arcTu xel- gaaTavisufla 2000 TanamSromelze
63
sayreli gamosavali, romlis miRwevasac meti, rac qarTuli ocnebis pro-
rusuli kompania didi xania cdilobs. gramaSi aRwerili iyo, rogorc xarjeb-
gadawyvetilebam saqarTvelos mTavroba is optimizaciis procesi.64 garda amisa,
rTul viTarebaSi Caagdo da rusul mx- saqarTvelos Tavdacvis saministrom ga-
ares ubiZga, saqarTvelos mxridan kidev naaxla gawvevis procesi _ winaaRmdego-
ufro meti daTmobebi eZios. brivi gadawyvetileba, romelic ar iyo
qveynis usafrTxoebisa da Tavdacvis- aRniSnuli qarTuli ocnebis saarCev-
unarianobis gazrdis mizniT, axalma no programaSi. analitikosTa nawili
mTavrobam Tavdacvis sferoSi axali Tvlis, rom mTavrobam gawvevis procesi
reformebi wamoiwyo, romlebic gansaz- arCevnebis Semdeg aRadgina, radgan aR-
Rvruli iyo qarTuli ocnebis saarCev- niSnuli nabiji arapopularulia mosax-
no programiT. Tavdacvis ministris, le- leobis umetes nawilSi.65 saerTo jamSi,
van izorias TqmiT, reformebis mTavari Tavdacvis sferoSi mimdinare reforme-
amocanaa, gaaZlieros saqarTvelos Sei- bi pozitiurad Sefasda saerTaSoriso
araRebuli Zalebi da uzrunvelyos misi sazogadoebis mier. aSS-s elCma saqarT-
msgavseba natos struqturebTan.~62 re- veloSi, ian kelim, mas (gansaxorcieleb-
formebis farglebSi saqarTvelos Ta- lad) rTuli, magram drouli uwoda.66

62
(Agenda.ge 2017e)
63
(dfwatch.net 2017)
64
(qarTuli ocneba 2016, 46)
65
(CeCire 2017)
66
(Agenda.ge 2017e)
32
Sefaseba
mTavrobis pirveli 100 dRis saqmianoba
i
ZiriTadi sakiTxebi:
axalma mTavrobam, saparlamento umravlesobasTan erTad, mniSvnelovani
nabijebi gadadga pirvel 100 dReSi, rac STabeWdilebas gviqmnis, Tu ro-
gori iqneba saqarTvelos sagareo politika Semdgomi oTxi wlis ganmav-
lobaSi. sagareo politikis axali rezoluciis miReba da evrokavSirisa da
aSS-s maRalCinosnebTan kontaqtebis gaumjobeseba xazs usvams saqarTvelos
prodasavluri orientaciis Seuqcevadobas.
meore mxriv, qarTuli ocnebis iniciativam, saqarTvelos okupirebuli ter-
itoriebis Sesaxeb kanonis liberalizaciis Taobaze, mwvave kritika gamoi-
wvia; iseve, rogorc gazpromTan axlandelma molaparakebebma, ruseTis mier
saqarTvelos gavliT somxeTisTvis gazis miwodebis tranzitis Sesaxeb.
mcdelobam, daebalansebina prodasavluri sagareo politika da ruseTTan
urTierTobebis normalizebiT, qarTuli ocneba yoveli mxridan kritikis
obieqtad aqcia. prodasavluri opozicia mmarTvel partias akritikebs ru-
seTTan Semrigebluri midgomis gamo, xolo konservatiul-nacionalisturi
partiebi mas brals sdeben, prorusuli da prodasavluri veqtorebis da-
balansebis, maTi azriT, utopiuri mcdelobisa da ruseTTan realisturi
politikis gautareblobis gamo.67 sapirispirod, qarTuli ocnebis pragmat-
uli sagareo politika didi mxardaWeriT sargeblobs mosaxleobis mxridan,
romelic mxars uWers rogorc dasavleTTan urTierTobebis gaRrmavebas,
ise ruseTTan ekonomikuri urTierTobebis gaumjobesebas.68

saarCevno programasTan Sesabamisoba:


mTlianobaSi, saqarTvelos axali mTavroba metwilad iTvaliswinebs Ta-
vis saarCevno programas da dgams mTel rig nabijebs evroatlantikuri
urTierTobebis gaRrmavebisken. qarTuli ocnebis wevrebis gancxadebebi
ruseTis mimarT, rac konstruqciul, magram principul xasiaTs atarebs,
agreTve Seesabameba saarCevno programas. Tumca, programa ar iTvaliswineb-
da qarTuli ocnebis mier Sesabamis kanonSi cvlilebebis Setanas sepa-
ratistuli afxazeTidan da cxinvalis regionidan saqarTveloSi Semosvlis
Sesaxeb. msgavsad amisa, saarCevno programaSi aRniSnuli ar iyo Tavdacvis
reformis yvela aspeqti. qarTulma ocnebam Tavi aarida sakuTari gegme-
bis dakonkretebas samxedro savaldebulo samsaxurSi gawvevis aRdgenasTan
dakavSirebiT, amomrCevlebSi am sakiTxis arapopularobis gamo.

67
(Torntoni da siWinava 2016)
68
(Torntoni da siWinava 2016)
33

demokratia da adamianis uflebebi


saarCevno programa

i qarTuli ocnebis saarCevno programis 10 mizani demokratiisa da adamianis


uflebebis sferoSi
konstituciuri cvlilebebi;
sisxlis samarTlisa da penitencialuri sistemis gaumjobeseba;
samarTlianobis aRdgena;
media pluralizmi;
demokratiuli arCevnebi;
sakonstitucio sasamarTlos damoukidebloba;
adamianis uflebebis dacvis instituciuri meqanizmebi;
sakuTrebis uflebebis ukeTesad dacva;
genderuli Tanasworoba da ojaxuri Zaladobis winaaRmdeg brZola;
samoqalaqo servisis gaumjobeseba.

analizi
qarTuli ocnebis saarCevno programis ufleba, gamoxatvis, mediisa da Sekre-
pirveli 10 gverdi qveynis demokratiul bis Tavisufleba da piradi cxovrebis
ganviTarebas eTmoba.69 Tumca, umetesi xelSeuxeblobis ufleba.71 saarCevno
nawili qarTuli ocnebis mmarTvelobis programis dapirebis Tanaxmad, kidev
pirveli 4 wlis ganmavlobaSi miRweul ufro gaizrdeba iseTi saxelmwifo saa-
warmatebasa da yofili mmarTveli parti- gentoebis efeqturoba da damoukide-
is, erTiani nacionaluri moZraobis, bloba, rogorebicaa prokuratura,
politikis kritikas exeba. Sinagan saqmeTa saministro, saxelmwifo
qarTuli ocnebis saarCevno programa uSiSroebis samsaxuri da sasamarTlo.72
dapirebas iZleva, rom kidev ufro gaum- garda amisa, saarCevno programa gvpir-
jobesdeba sisxlis samarTali da peni- deba adgilobrivi TviTmarTvelobisa
tencialur sistemaSi arsebuli mdgo- da saxelmwifo samoqalaqo samsaxuris
mareoba.70 programa aseve gvpirdeba, gaZlierebasa da mmarTvelobis yvela
rom gagrZeldeba samarTlianobis aRd- donis arCevnebis samarTlianad da mSvi-
genis procesi yofili maRalCinosnebis dobianad Catarebas.73
winaaRmdeg da kidev ufro ukeT iqneba qarTuli ocnebis saarCevno kampani-
daculi ZiriTadi politikuri da samo- is dros sakonstitucio cvlilebebis
qalaqo uflebebi; maT Soris, sakuTrebis sakiTxi mwvave kamaTis sagani iyo. qa-

69
(qarTuli ocneba 2016)
70
(qarTuli ocneba 2016, 5)
71
(qarTuli ocneba 2016, 8-9)
72
(qarTuli ocneba 2016)
73
(qarTuli ocneba 2016)
34
rTuli ocnebis saarCevno programa am ganacxada, rom 2016 wlis Semdgomi yve-
mimarTulebiT mokle da sakmaod bundo- la saparlamento arCevnebisTvis mTli-
vania. igi mxolod azustebs, rom nebi- anad proporciul (mravalmandatiani
smieri cvlileba mTavrobis sakanon- olqebis) sistemas danergavda.75 Sesa-
mdeblo, aRmasrulebel da sasamarTlo bamisad, miuxedavad imisa, rom saarCevno
Stoebs Soris Zalauflebis dayofis sa- programaSi ar iyo dawvrilebiT asaxuli
fuZvelze moxdeba.74 qarTulma ocnebam savaraudo sakonstitucio cvlilebebis
zogierT SemTxvevaSi sakonstitucio xasiaTi, saarCevno periodis ganmav-
cvlilebebis konkretuli winadadebe- lobaSi diskusiis erT-erTi centralu-
bi 2016 wlis arCevnebamde didi xniT ri sakiTxi parlamentis wevrebis arCev-
adre warmoadgina. 2015 wels partiam is proceduris cvlileba iyo.

Sefaseba
saarCevno programa
i
Sinaarsi:
saarCevno programa moicavda demokratiasTan dakavSirebul ara erT sakiTxs,
romelic gaumjobesebas saWiroebs. Tumca, bevri sakiTxi mokled da bun-
dovnad iyo gadmocemuli, ramac Seqmna subieqturi interpretaciis Sesa-
Zlebloba. amis kargi magaliTia sakonstitucio Sesworebebi. programaSi ar
iyo warmodgenili arc detaluri informacia, Tu konstituciis romeli
nawilis Secvlas gegmavda qarTuli ocneba da arc is, Tu rogor apirebda
amis gakeTebas. msgavsad amisa, programa yuradRebas amaxvilebda media plu-
ralizmisa da saredaqcio politikis damoukideblobis mniSvnelobaze, ma-
gram ar azustebda, ra nabijebis gadadgma iyo saWiro am miznebis misaRwevad.
winaaRmdegobrivi sakiTxebi:
2016 wlis saarCevno programa gadaWarbebul yuradRebas uTmobda 2012 wlamde
periodSi erTiani nacionaluri moZraobis mier Cadenil danaSaulebs da da
Tu rogor gamosworda viTareba qarTuli ocnebis mmarTvelobis periodSi.
programa aseve Seicavda sakamaTo Canawerebs, rogoricaa samarTlianobis aR-
dgena (erTiani nacionaluri moZraobis winaaRmdeg), _ politkurad datvir-
Tuli sakiTxi, romelmac wina wlebSi sazogadoebis polarizacias Seuwyo xeli
da saerTaSoriso sazogadoebis ukmayofileba gamoiwvia. Tumca, am sakiTxebis
bundovani formiT xseneba, konkretuli moqmedebis gegmis gareSe, SeiZleba aR-
qmuli iqnas, rogorc sazogadoebis im nawilis gulis mogebis mcdeloba, rome-
lic erTiani nacionaluri moZraobis winaaRmdegaa ganwyobili da qarTuli
ocnebis mxardamWerTa nawils warmoadgens.
ganxorcielebadoba:
demokratiisa da adamianis uflebebis gaumjobeseba ar aris damokidebu-
li sagareo faqtorebze, rogorc sxva sferoebi, magaliTad, ekonomika an
sagareo da usafrTxoebis politika. igi damokidebulia mxolod mTavro-
bisa da qarTuli ocnebis saparlamento umravlesobis politikur nebaze.
Sesabamisad, demokratiuli reformebis kraxi an warmateba axali mTavrobis
calsaxa pasuxismgebloba iqneba.

74
(qarTuli ocneba 2016)
75
(saerTaSoriso gamWvirvaloba saqarTvelo 2015)
35
pirveli 100 dRe

i pirveli 100 dRis ganmavlobaSi demokratiasa da adamianis uflebebTan


dakavSirebuli 10 mniSvnelovani movlena
sami kerZo satelevizio kompaniis gaerTianebis mimdinare procesi;
sazogadoebrivi mauwyeblis axal direqtorad politikurad
motivirebuli pirovnebis daniSnva;
qarTuli ocnebis fraqciis Tavmjdomare dasaxelebul iqna
sakonstitucio sasamarTlos mosamarTled;
sakonstitucio komisiis dafuZneba;
Tbilisis yofili meris sapatimrodan gaTavisufleba;
qarTuli ocneba kidev erTxel gamoTqvams survils, cvlilebebi
Seitanos prezidentis arCevis proceduraSi;
yvelaze didi opoziciuri partiis daSlis procesi;
prezidentma veto daado sasamarTlos reformas;
saqarTvelom gaiumjobesa korufciis aRqmis indeqsis reitingi;
evrosabWos saparlamento asambleam gaakritika saqarTvelo mediis
TavisuflebasTan dakavSirebuli problemebis gamo.

analizi
2016 wlis 23 dekembers parlamentma sa- li partia TavSekavebas iCens saarCevno
konstitucio cvlilebebis mosamzade- kodeqsis cvlilebasa da maJoritaruli
blad sakonstitucio komisia daafuZna. sistemis gauqmebasTan dakavSirebiT. qa-
komisia 74 wevrisgan Sedgeba: opoziciuri rTuli ocnebis saparlamento fraqci-
partiebidan komisiaSi 15 wevria, arasam- is xelmZRvanelis, mamuka mdinaraZis Ta-
Tavrobo organizaciebidan da eqspert- naxmad, maJoritaruli sistemis gauqmeba
Ta wreebidan _ 24, mmarTveli partiidan opoziciuri partiebis interesebs Sees-
_ 24 da sajaro seqtoridan da sasamarT- abameba, Tumca mmarTveli partia am in-
lodan _ 11 wevri.76 komisias xelmZRvane- teress ar iziarebs.79 Sesabamisad, komisi-
lobs parlamentis Tavmjdomare _ irak- is sxvadasxva jgufebs Soris konfliqti
li kobaxiZe, romelic mmarTvel partias gardauvalia. komisias evaleba, parla-
warmoadgens.77 qarTuli ocnebis gacxa- ments sakonstitucio cvlilebebis wina-
debuli mizania, rom saqarTvelos kon- dadebaTa paketi 2017 wlis aprilisTvis
stitucia klasikuri saparlamento res- warudginos.
publikis koncefciasTan SesabamisobaSi axali mTavrobis mosvlis Semdeg mniS-
moiyvanos.78 es SesaZlebelia gulisx- vnelovani cvlilebebi ganicada saqa-
mobdes prezidentis pirdapiri wesiT rTvelos satelevizio media bazarma.
arCevas parlamentis mier, rasac Zlier mimdinareobs sami mTavari kerZo
ewinaaRmdegeba rogorc opozicia, aseve satelevizo saSualebis _ imedis, GDS-
eqspertTa wreebi. meore mxriv, mmarTve- isa da maestros gaerTianebis procesi.

76
(basilaia 2016)
77
(basilaia 2016)
78
(basilaia 2016)
79
(basilaia 2016)
36
samive arxis gadacemebi mTavrobisT- aseve, sakamaTo gadawyvetileba iyo
vis sasargeblo tendenciebs amJRavnebs sazogadoebrivi mauwyeblis generalur
da kritikulia opoziciis mimarT. ime- direqtorad vasil maRlaferiZis arCe-
dis televiziis mesakuTre gardacvli- va.83 maRlaferiZis politikuri war-
li biznesmenis, badri patarkaciSvilis suli mis politikur neitralurobaSi
ojaxia, GDS-is mflobeli _ yofili darwmunebis SesaZleblobas ar iZleva,
premier-ministris, biZina ivaniSvilis rasac gadamwveti mniSvneloba aRniSnu-
Svili bera ivaniSvili; xolo maestros li Tanamdebobis SemTxvevaSi aqvs. 2012
ramdenime Tanamflobeli hyavs. mae- wels igi maSindeli premier ministris
stros da GDS-is sakontrolo paketi _ biZina ivaniSvilis kuTvnili telekom-
telekompania imeds gadaecema. Sesabam- pania mecxre arxis direqtoris moadg-
isad, swored patarkaciSvilis ojaxi iled muSaobda.84 xolo, 2014-2016 wleb-
gaxdeba axali media konglomeratis Si GDS-is wamyvani politikuri toqSous
mflobeli.80 Tumca, ucnobia, rogori generaluri prodiuseri iyo.85
iqneba sam telearxs Soris ZalTa ara- saqarTvelos media bazarze, ramden-
formaluri ganawileba. imis gaTvalis- ime damoukidebeli telearxis garda,
winebiT, rom saqarTveloSi televizia romlebic mxolod TbilisSi mauwye-
yvelaze mniSvnelovani media instru- bloben, rusTavi2 erTaderTi mTavari
mentia, gaurkvevelia, ratom andobs bi- satelevizio arxia, romelic mTavro-
Zina ivaniSvili patarkaciSvilis ojaxs bas mudmivad akritikebs. rusTavi 2 did
axali konglomeratis xelmZRvanelo- popularobas inarCunebs, Tumca aseve
bas da ratom aris darwmunebuli, rom ganicdis finansur problemebs. rac
igi SeinarCunebs prosamTavrobo Sexed- kompaniis mflobelobis uflebis Sesax-
ulebebs. sam kerZo telekompanias So- eb mimdinare sasamarTlo davis Sedegia,
ris garigebam opoziciis da samoqalaqo bevri Sida da saerTaSoriso damkvirve-
sazogadoebis ukmayofileba gamoiwvia. beli miiCnevs, rom dava televiziis amJa-
maestros aqcioners, mamuka Rlonts, mindeli mflebelebis winaaRmdeg poli-
sjera, rom garigeba ivaniSvilis inter- tikurad motivirebulia da qarTuli
esebis gamo moxda. Rlontis Tanaxmad, ocnebis mTavrobis mieraa wamowyebuli.
es iyo GDS-is mier telekompaniebis ufro metic, televizia ndobis nakle-
imedisa da maestros Sesyidva. am garige- bobasac ganicdis, vinaidan bevri moqa-
bis miRma biZina ivaniSvilis xelisufle- laqe mas erTiani nacionaluri moZrao-
baa.81 msgavsad amisa, media eqsperti bis televiziad miiCnevs. am yvelafris
laSa tuRuSi xazs usvams gaerTianebis gaTvaliswinebiT, media pluralizmis
politikur Seferilobas, romelic me- amJamindeli mdgomareoba aradamakmayo-
dia garemos daazianebs.82 fileblad SeiZleba CaiTvalos.

80
(sivil jorjia 2016c)
81
(sivil jorjia 2016c)
82
(interpresniusi 2016b)
83
(sivil jorjia 2017)
84
(sivil jorjia 2017)
85
(sivil jorjia 2017)
37
Sefaseba
mTavrobis pirveli 100 dRis saqmianoba
i
mTavari sakiTxebi:
pirveli 100 dRis ganmavlobaSi mTeli rigi mniSnvelovani movlenebi ganvi-
Tarda, romlebic cxadyofs mTavrobis ganzraxvebs momdevno 4 wlisTvis.
sakonstitucio Sesworebebis warmosadgenad sakonstitucio komisia Seiqm-
na, mimdinareobs prosamTavrobo kerZo televiziebis gaerTianebis procesi,
xolo sazogadoebrivi mauwyeblis direqtorad axali xelmZRvaneli dainiS-
na. samwuxarod, arc erTi aRniSnuli movlena ar aisaxeba dadebiTad saqarT-
veloSi demokratiis ganviTarebaze.

saarCevno programasTan Sesabamisoba:


media pluralizmTan dakavSirebiT unda iTqvas, rom satelevizio arx-
ebis gaerTianeba da sazogadoebrivi mauwyeblis xelmZRvanelad politi-
kurad motivirebuli pirovnebis daniSvna ewinaaRmdegeba qarTuli oc-
nebis programis gacxadebul mizans _ uzrunvelyos media pluralizmi da
saredaqcio gaSuqebis damoukidebloba. mimdinare sasamarTlo dava rus-
Tavi2-is winaaRmdeg safrTxes uqmnis mTavrobis mimarT kritikulad ganwyo-
bili ukanaskneli mTavari kerZo satelevizio arxis damoukideblad fun-
qcionirebas.
aseve, jer-jerobiT qarTul ocnebas ar gamoumJRavnebia, rom is mzad
aris sakonstitucio Sesworebebis sakiTxTan dakavSirebiT kompromisze was-
asvlelad. mmarTveli Zalis mier SemoTavazebuli Sesworebebi emsaxure-
ba mmarTveli partiis xelSi Zalauflebis konsolidacias (prezidentis
arCeva parlamentis mier) an gamiznulia amomrCevelTa socialur-konser-
vatiuli nawilis damatebiTi xmebis mosazidad (qorwinebis, rogorc qalsa
da kacs Soris kavSiris gansazRvra). qarTuli ocnebis warmomadgenlebma
aseve uyuradRebod datoves opoziciis mowodebebi maJoritaruli sistemis
gauqmebasTan dakavSirebiT. Sesabamisad, qarTuli ocnebis midgoma am
dromde amJRavnebs imaze nakleb interess TanamSromlobisa da konsensusi-
sadmi, vidre amas misi saarCevno programa gvpirdeboda.86

86
(qarTuli ocneba 2016, 10)
38

qarTuli ocnebis samTavrobo


gamowvevebi konstituciuri
umravlesoba:
safrTxe Tu SesaZlebloba?

i kvalificiuri umravlesobis Zalaufleba saqarTvelos politikur sistemaSi


cvlilebebi konstituciaSi;
nebismier sferoSi nebismieri kanonis cvlileba/miReba;
mTavrobisaTvis undoblobis gamocxadeba kenWisyris gziT;
axali mTavrobis daniSvna;
sagamoZiebo komisiis inicireba;
opoziciis sakanonmdeblo da kontrolis funqciis Semcireba.

2016 wlis saparlamento arCevnebma gamarTlebulia qarTuli ocnebis


saqarTveloSi erTpartiuli mmarTve- kvalificiuri umravlesobis mimarT ar-
loba daabruna. viTareba, rodesac erTi sebuli mRelvareba. partiis mxardam-
partia flobs kvalificiur umravleso- Werebi im faqts iSvelieben, rom qar-
bas, qarTvel eqspertTa sazogadoebasa Tuli ocnebis mmarTvelobis pirveli
da samoqalaqo sazogadoebriv organi- oTxi weli ufro metad pluralisturi
zaciebs Soris mRelvarebas iwvevs. qvey- da demokratiuli iyo, vidre erTiani
anas aqvs mmarTveli partiis mier Tav- nacionaluri moZraobis mmarTvelo-
isi mandatis borotad gamoyenebisa da ba, rac imaze metyvelebs, rom partiam
Zalauflebis xelSi Cagdebis tradicia, daadastura avtokratiuli mmarTvelo-
rac iwvevda maTi mmarTvelobis perio- bis dabrunebis safrTxis ararseboba.
dis gaxangrZlivebas. qarTul ocnebas Tumca, gasuli oTxi wlis pluralizmis
aqvs SesaZlebloba, daamkvidros axali, mxolod qarTuli ocnebis damsaxure-
ufro dadebiT standarti qarTul poli- bad miCneva gadaWarbebulia. msgavsi gan-
tikaSi da meti pasuxismgeblobiT moeki- viTareba ufro metad gansakuTrebuli
dos Tavis mandats. Tumca, sawyisi niSne- faqtorebis erTobliobis Sedegi iyo,
bi ar aris imedis momcemi. arCevnebidan romlebic 2012 wels arCevnebis gziT
cota xnis Semdeg, qarTulma ocnebam erTiani nacionaluri moZraobisgan
gamoamJRavna ganzraxva, ganaxorcielos qarTuli ocnebisTvis Zalauflebis
sakonstitucio cvlilebebi ramdenime gadacemas mohyva, rac pirveli SemTx-
sferoSi; maT Soris, prezidentis arCev- veva gaxldaT saqarTvelos istoriaSi.
is wesisa da qorwinebis, rogorc kacsa erTianma nacionalurma moZraobam Za-
da qals Soris arsebuli erTobis gan- lauflebis gadacemis Semdegac Seinar-
sazRvris Sesaxeb. Cuna gavlena mTel rig saxelmwifo in-
sayuradRebo SekiTxvaa, ramdenad stitutebze, rogorebicaa saqarTvelos
39
erovnuli banki, sakonstitucio sa- mxaresaa. rasakvirvelia, arsebobs aseve
samarTlo, prezidentis administracia araformaluri kontrolis meqanizmebi,
da sxva uwyebebi. Sesabamisad, qarTuli rac moicavs Zlier samoqalaqo sazoga-
ocnebis pluralistoba ufro metad doebas, damoukidebel masmedias da Zli-
yofil da im droisaTvis mmarTvel par- er saSualo klass, romelic finansurad
tias Soris Zalauflebis balansis Sede- damoukidebelia mTavrobisagan da mzad
gi iyo, rasac aseve emateboda qarTuli aris, daicvas qveynis demokratiuli sa-
ocnebis mravalferovani Semadgenloba. fuZvlebi. Tumca, saqarTveloSi yvela
situacia radikalurad gansxvavdeba CamoTvlili araformaluri instituti
dRes. amJamad qarTuli ocnebis Semad- sustia; magaliTad, samoqalaqo sazoga-
genloba naklebad mravalferovania imis doeba finansebis simwires da politikur
gaTvaliswinebiT, rom misma yvelaze me- infantilizms ganicdis, saSualo klasis
tad liberalurma da prodasavlurma mniSvnelovani nawili kvlav damokidebu-
politikurma partiebma _ Tavisufalma lia saxelmwifoze, romelic qveyanaSi
demokratebma _ 2014 wels, da respub- yvelaze didi damsaqmebelia. am yvelaf-
likelebma _ 2016 wels, datoves koali- ris gaTvaliswinebiT, 2016 wlis saparla-
cia. im faqtma, rom koalicias gamoakl- mento arCevnebis Semdeg miviReT Zlieri
da ori liberaluri partia, SesaZloa, erTpartiuli mTavroba uzarmazari
ufro metad gazardos demokratiuli resursebiT. Tumca, es ar niSnavs, rom
procedurebis darRvevis cduneba, ma- qveyana aucileblad avtokratiuli ten-
Sin, rodesac mmarTveli partia maT deciebisken unda gadaixaros. saqarT-
Tavisi interesebisaTvis dabrkolebad velos politikur sistemas gamoucdia
aRiqvams. ufro Zlieri erTpartiuli mmarTvelo-
ufro metad mniSvnelovania, rom qar- bac, romelic demokratiuli arCevnebis
Tuli ocneba akontrolebs yvela mniS- Sedegad dasrulda. yvela Tavisi naklo-
vnelovan sajaro uwyebas, garda sakon- vanebiT, qarTuli ocneba am dromde
stitucio sasamarTlosi. maSasadame, rCeba proceduruli demokratiis prin-
formaluri Semakavebeli da gamawonas- cipebis erTguli _ rac am etapze dasa-
worebeli Zalebi mmarTveli partiis fasebelia.
40

daskvna
warmodgenilma kvlevam Seafasa mTavrobis rogoricaa sajaro resursebis gamoy-
saqmianoba 2016 wlis saparlamento arCev- eneba valutis dasastabilureblad.
nebis Semdgomi 100 dRis ganmavlobaSi. kv- bevrma eqspertma da opozicionerma
levis farglebSi gamokveTilia rogorc larizaciis politika gaakritika da
mTavrobis SesaZleblobebi, ise gamowveve- misi gauqmeba moiTxova.
bi momdevno oTxi wlisaTvis. kvalifi- socialuri da jandacvis poli-
ciuri saparlamento umravlesobisa da tikis sferoSi qarTuli ocneba
SezRuduli raodenobis formaluri da ufro metad Tanmimdevrulia. 2017
araformaluri kontrolisa da balansis wlis saxelmwifo biujeti social-
meqanizmebis gaTvaliswinebiT, qarTuli urad orientirebulia, rac See-
ocnebis axal mTavrobas ekisreba qveynis sabameba saarCevno programis da-
efeqturad da demokratiulad marTvis pirebas. Tumca, maRali socialuri
TiTqmis eqskluziuri pasuxismgebloba. xarjebis SenarCuneba ver moxerxde-
maSasadame, mTavrobas dasWirdeba rogorc ba, Tuki mas ar axlavs ekonomikuri
politikuri gambedaoba, ise qarTuli zrda da fiskaluri stabiluroba.
sazogadoebisa da saerTaSoriso sazoga- sagareo da usafrTxoebis politi-
doebis mxardaWera imisTvis, raTa qveyana ka, rogorc Cans, yvelaze naklebad
waiyvanos demokratiuli da ekonomikurad polarizebuli sakiTxia. qarTu-
warmatebuli momavlisken. li ocneba mihyveba misTvis Cveul
cxrili 3 afasebs qarTuli ocnebis mTav- kurss, romelic ruseTis mimarT
robis saqmianobis Sedegebs pirveli 100 konstruqciuli midgomisa da cal-
dRis ganmavlobaSi Semdegi ori kriteri- saxa prodasavluri sagareo poli-
umis safuZvelze: ramdenad Seesabameboda tikis kombinacias warmoadgens.
mTavrobis qmedeba mis winasaarCevno da- demokratiis da adamianis uflebebis
pirebebs (winasaarCevno programasTan Se- sferoSi, pirveli 100 dRis ganmav-
sabamisoba) da ramdenad daexmara an ver lobaSi ori yvelaze mniSvnelovani
daexmara misi qmedebebi qveynis ekonomi- sakiTxi gamoikveTa: media plural-
kur da demokratiul ganviTarebas (mTa- izmi da ganzraxuli sakonstitucio
vari gamowvevebi). mTavrobis saqmianoba Sesworebebi. am ukanasknels, ro-
oTx farTo kategoriad davyaviT: ekono- gorc Cans, ori mxare aqvs. Tu sa-
mika, socialuri keTildReoba, demokra- konstitucio cvlilebebis proce-
tia da adamianis uflebebi da sagareo si demokratiuli da gamWvirvale
politika (cxrili 3). iqneba, cvlilebebma, SesaZloa, xeli
mTlianobaSi, suraTi Zalze komp- Seuwyos demokratizaciis process;
leqsuria. ekonomikuri politikis magram, Sesabamisi ganxorcielebis
sferoSi, laris gaufasurebasTan gareSe, sakonstitucio cvlilebebi
dakavSirebiT warmoqmnilma krizisma, savaraudod gamoiwvevs mmarTveli
mTavroba aiZula, mieRo droebiTi, partiis xelSi kidev ufro meti Za-
gansakuTrebuli gadawyvetilebebi, lauflebis Tavmoyras.
cxrili 3: saqarTvelos mTavrobis pirveli 100 dRis Sefaseba

Sefaseba winasaarCevno arCevnebis Semdgomi saarCevno programasTan mTavari gamowvevebi da


sfero pozicia 100 dRe Sesabamisoba rekomendaciebi
ekonomikuri 200,000 axali samuSao larizaciis gegma, kor- qarTuli ocneba metwilad iTvalis- larizaciis gegma SekiTxvebs badebs rogorc
da fiskaluri adgili, korporatiuli poratiuli gadasaxadis winebs Tavis winasaarCevno dapirebebs. eTikuri, ise ekonomikuri perspeqtividan. axali
politika gadasaxadis reforma, reforma, gazrdili aqcizis Tumca, soflis meurneobisaTvis saxel- korporatiuli sagadasaxado sistema moiTxovs
biznesis xelSemwyo- gadasaxadebi, umuSevrobis mwifo xarjebis Semcirebam SesaZloa ufro Zlier kontrolis meqanizmebs; pensioner-
bi garemo, infras- maRali donis gadaWris bun- safrTxe Seuqmnas qarTuli ocnebis ebi saWiroeben ufro met yuradRebas, radganac
truqturuli inves- dovani koncefcia, infra- programaSi aRweril soflis meurneo- mowyvladni arian ekonomikuri sirTuleebis
ticiebi. struqturuli proeqtebi- basTan dakavSirebul gegmebs. aqcizis mimarT da, amave dros, ver Rebuloben saTanado
sTvis ucxouri finansebis gadasaxadis gaZvireba ar yofila naT- mxardaWeras mTavrobisagan.
mobilizeba. lad aRniSnuli programaSi.

socialuri sayovelTao jandacvis gazrdili socialuri xar- qarTuli ocneba ZiriTadad erT- gazrdili socialuri xarjebis SenarCuneba mx-
politika sistemis gaumjobeseba, jebi; sayovelTao jandacvis gulia winasaarCevno dapirebebis. olod im SemTxvevaSia SesaZlebeli, Tuki mas Tan
dagrovebiTi sapensio reformis meore etapi; axlavs myari ekonomikuri da fiskaluri poli-
sistema, ufro maRa- sayovelTao jandacvisa da tika da Sesabamisi ekonomikuri zrda; socialuri
li xelfasebi maswav- ganaTlebisaTvis gazrdili xarjebis ganawileba moklebulia balanss; pensio-
leblebisaTvis, ganaT- fondebi, maswavleblebisaT- nerebi mTavrobis mxridan yvelaze metad ignori-
lebis reforma. vis gazrdili xelfasebi rebulni rCebian.

sagareo da ruseTis mimarT prag- vizebis liberalizacia; qarTuli ocneba ZiriTadad erT- cvlilebebi okupirebul teritoriebTan dakav-
usafrTxoebis matuli politika; axali rezolucia sagareo gulia winasaarCevno dapirebebis, Sirebul kanonSi saWiroebs ufro met ganxilvas;
politika evroatlantikuri in- politikasTan dakavSire- Tumca programa ar iTvaliswinebda qarTul ocnebas sWirdeba konkretuli geg-
tegraciis procesebis biT; okupirebuli teri- okupirebuli teritoriebis kanonSi mebis dasaxva, Tu rogor miudges okupirebuli
gaRrmaveba. toriebis Sesaxeb kanonis cvlilebebs. teritoriebis sakiTxs; mzardi mtruli sagareo
liberalizaciis mcdeloba; viTareba warmoadgens yvelaze did gamowvevas
gazpromis gazis tranzitis qarTuli ocnebisaTvis.
gadasaxadis monetizacia.

demokratia sakonstitucio cvli- sakonstitucio komisia; qarTuli ocneba nawilobriv erT- prosamTavrobo arxebis gaerTianebiTa da rus-
da adamianis lebebi; media plural- sakonstitucio cvlilebebi gulia Tavisi winasaarCevno dapire- Tavi2-is winaaRmdeg uwyveti zewolis pirobebSi,
uflebebi izmi; demokratiuli dagegmilia 2017 wlisaTvis; bebis, Tumca, zogierTi winasaarCevno media pluralizmi safrTxis qveSaa; qarTuli
konsolidacia. axali prosamTavrobo media mizani SesaZloa winaaRmdegobrivi iyos: ocnebis pozicia sakonstitucio cvlilebebis
imperiis (imedis, maestros, sakonstitucio cvlilebebma Sesa- Sesaxeb mmarTveli partiis xelSi Zalauflebis
GDS) Seqmna. Zloa daazaralos demokratia da ara Tavmoyris saSiSroebas warmoadgens; qarTul-
piriqiT. ma ocnebam uari unda Tqvas Tavis gegmebze,
Secvalos prezidentis arCevis procedurebi da,
nacvlad amisa, yuradReba dauTmos maJoritaruli
sistemis reformas saparlamento arCevnebisTvis.
41
42

bibliografia
1. Agenda.ge. 2016a. aziis ganviTarebis banki saqarTvelos 99 mln aSS dolar-
is Rirebulebis sesxs sTavazobs. nanaxia ianvari 25, 2017. http://agenda.ge/
news/71894/eng.
2. Agenda.ge. 2016b. evrokavSiri saqarTvelos reformis mxardasaWerad 44 mln
evros gamouyofs. nanaxia ianvari 25, 2017. http://agenda.ge/news/72447/eng.
3. Agenda.ge. 2016c. saqarTvelos ekonomikurma gundma oTx-wliani ganviTarebis
gegma warmoadgina. nanaxia ianvari 25, 2017. http://agenda.ge/news/70677/eng.
4. Agenda.ge. 2016d. Turquli kompania hidroeleqtrosadgur xeledula
3-Si 90 mln dolars daabandebs. nanaxia ianvari 25, 2017. http://agenda.ge/
news/71845/eng.
5. Agenda.ge. 2017a. istoriuli miRweva, 2017 wlidan CineTTan Tavisufali vaW-
roba daiwyeba. nanaxia ianvari 25, 2017. http://agenda.ge/news/66869/eng.
6. Agenda.ge. 2017b. quveiTis fondi aWaris regionSi gzebis reabilitacias daa-
finansebs. nanaxia ianvari 25, 2017. http://agenda.ge/news/73301/eng.
7. Agenda.ge. 2017c. raWaSi axali hesi aSendeba. nanaxia ianvari 25, 2017. http://
agenda.ge/news/73063/eng.
8. Agenda.ge. 2017d. aSS saqarTvelos ori ZiriTadi proeqtisaTvis 67 mln
dolars gamouyofs. nanaxia ianvari 25, 2017. http://agenda.ge/news/70160/
eng.
9. Allnews.ge. 2017. romel maswavleblebs gaezrdebaT xelfasi 2017 wels?
nanaxia ianvari 25, 2017. www.allnews.ge/sazogadoeba/151524-romel-maswav-
leblebs-gaezrdebaT-xelfasi-2017-wels.html.
10. basilaia, ekaterine. 2016. rogor konstitucias miviRebT ramdenime TveSi?
nanaxia ianvari 25, 2017. http://resonancedaily.com/index.php?id_rub=2&id_
artc=31921.
11. Bloomberg. 2017. dolarisa da laris gacvliTi kursi. nanaxia ianvari 25,
2017. https://www.bloomberg.com/quote/USDGEL:CUR.
12. borzel, tania, da biZina lebaniZe. 2015. evropuli samezoblo politika gza-
jvaredinze: warsulis Sefaseba momavlis Sesaqmnelad, MAXCAP dokumenti
(13).
13. Business Caucasus Week. 2016. erovnuli bankis prezidenti larizaciis kriti-
kas exmianeba. nanaxia ianvari 25, 2017. http://cbw.ge/banking/president-nbg-re-
sponds-critics-larization/.
14. CeCire, maikl. 2016. natos mier ruseTis SesaCereblad gadadgmuli nabijebi
ver moagvarebs saqarTvelos gawevrianebis dilemas. nanaxia ianvari 25, 2017.
http://www.worldpoliticsreview.com/articles/19325/nato-s-moves-to-deter-russia-
won-t-end-georgia-s-membership-limbo.
15. sivil jorjia. 2013. parlamentma sagareo politikis Sesaxeb orpartiuli
rezolucia miiRo. nanaxia ivnisi 17, 2015. http://www.civil.ge/eng/article.
php?id=25828.
16. sivil jorjia. 2016a. korporatiuli Semosavlis sagadasaxado reforma 2017
wlamde gadaido. nanaxia ianvari 25, 2017. http://www.civil.ge/eng/article.
php?id=29063.
17. sivil jorjia. 2016b. evrokavSirma da saqarTvelom asociaciis sabWos me-
43
same Sexvedra gamarTes. nanaxia ianvari 25, 2017. http://civil.ge/eng/article.
php?id=29669.
18. sivil jorjia. 2016c. imedis televizia maestros wilis Sesyidvis gegmas asa-
jaroebs. nanaxia ianvari 25, 2017. http://www.civil.ge/eng/article.php?id=29726.
19. sivil jorjia. 2016d. parlamentma sagareo politikis Sesaxeb rezolucia
miiRo. nanaxia ianvari 25, 2017. http://www.civil.ge/eng/article.php?id=29737.
20. sivil jorjia. 2016e. parlamentma 2017 wlis biujeti daamtkica. nanaxia ian-
vari 25, 2017. http://www.civil.ge/eng/article.php?id=29695.
21. sivil jorjia. 2017. sazogadoebrivi mauwyeblis axali xelmZRvaneli ar-
Ceulia. nanaxia ianvari 25, 2017. http://www.civil.ge/eng/article.php?id=29747.
22. CRRC. 2016. socialuri da politikuri institutebisadmi ndobis donis cvl-
ileba saqarTveloSi. nanaxia ianvari 25, 2017. http://crrc-caucasus.blogspot.
de/2016/06/changes-in-level-of-trust-in-social-and.html.
23. Eurasian Daily. 2016. erTiani nacionaluri moZraoba okupirebuli teri-
toriebis Sesaxeb kanonis liberalizaciis winaaRmdeg. nanaxia ianvari 25,
2017. https://eadaily.com/en/news/2016/11/29/unm-against-liberalizing-geor-
gian-law-on-occupied-territories.
24. qarTuli ocneba. 2016. saarCevno programis mTavari mimarTulebebi, qar-
Tuli ocneba - demokratiuli saqarTvelo. nanaxia ianvari 25, 2017. http://41.
ge/program.
25. saqarTvelos mTavroba. 2016a. samTavrobo gegma 2016-2020. nanaxia ianvari
25, 2017. http://gov.ge/program2016/#p=1.
26. saqarTvelos mTavroba. 2016b. msoflio banki miesalmeba mTavrobis 4-punq-
tiani reformis gegmas. nanaxia ianvari 25, 2017. http://gov.ge/index.php?lang_
id=ENG&sec_id=440&info_id=54898.
27. guruli, nina. 2016. j. larsonis interviu. 2016. Tbilisi.
28. interpresniusi. 2016a. amerikasTan xeli moewera 22.5 milioni dolaris sa-
granto SeTanxmebas. nanaxia ianvari 25, 2017. http://www.interpressnews.ge/
en/politicss/83686-grant-agreements-worth-225-million-dollars-signed-with-us.htm-
l?ar=A.
29. interpresniusi. 2016b. laSa tuRuSi: maestros, GDS-isa da imedis gaerTiane-
ba politikuri xasiaTisaa. nanaxia ianvari 25, 2017. http://www.interpress-
news.ge/en/politicss/83825-lasha-tugushi-combination-of-maestro-tv-gds-and-ime-
di-tv-is-of-political-character.html?ar=A.
30. Investor.ge. 2016. oTx-punqtiani gegma. nanaxia ianvari 25, 2017. http://inves-
tor.ge/article_2016_2.php?art=4.
31. Ipress.ge. 2016a. jandacvis reformis me-2 etapi iwyeba: ufro maRali xarisxi,
ukeTesi mxardaWera qarTul sazogadoebas. nanaxia ianvari 25, 2017. http://
agenda.ge/news/71565/eng.
32. Ipress.ge. 2016b. sayovelTao jandacvis biujeti 2017 wels 90 mili-
oni lariT gaizrdeba. nanaxia ianvari 25, 2017. http://www.ipress.ge/
new/53159-2017-tsels-sayoveltao-jandacvis-biujeti-90-milioni-larit-gaizrdeba.
33. Ipress.ge. 2017. sergeenko: zogierTma klinikam pacientebs minimaluri Tanxa
moaxmara, Cven amis atanas ar vapirebT!. nanaxia ianvari 25, 2017. http://www.
ipress.ge/new/57908-davit-sergeenko-rigi-klinikebi-minimalur-tankhebs-iyenebd-
nen-pacientebistvis-amas-ar-avitant.
34. Jandacva.ge. 2016. pensiebis Semdgomi zrda qveynis ekonomikur zrdaze iqneba
damokidebuli. nanaxia ianvari 25, 2017. http://jandacva.ge/pensiebis-shemd-
gomi-zrda-qveynis-ekonomikur-zrdaze-iqneba-damokidebuli/.
35. jRarkava, zaza. 2016. alternativebis Zieba: rogor SeuZlia somxeTs ruseTSi
44
tvirTis transportireba da piriqiT? nanaxia ianvari 25, 2017. http://georgia-
today.ge/news/5467/Seeking-Alternatives%3A-How-Can-Armenia-Transport-Car-
go-to-%26-from-Russia%3F.
36. kakaCia, korneli, da biZina lebaniZe. 2016. saqarTvelos gaWianurebuli tran-
zicia: samoqalaqo sazogadoeba, partiuli politika da demokratiuli trans-
formaciis gamowvevebi. saqarTvelos damoukideblobis 25 weliwadSi. miRw-
evebi da dausrulebeli proeqtebi, redaqtori - gia nodia, 130-62. Tbilisi:
ilias saxelmwifo universitetis gamocema.
37. kumar sen, aSiS. 2016. saqarTvelos evropuli arCevani Seuqcevadia, ga-
nacxada saqarTvelos premier ministrma. nanaxia ianvari 25, 2017. http://
www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/georgia-s-european-choice-irrevers-
ible-says-georgian-prime-minister.
38. lebaniZe, biZina. 2014. ratom aris tkbili avtoritaruli reJimebi? kavSi-
ri, berketi da demokratizacia postsabWoTa samxreT kavkasiaSi. samxreT ev-
ropisa da Savi zRvis kvlevebi 14 (2): 199-218. doi:10.1080/14683857.2014.905040.
39. saqarTvelos finansTa saministro. 2017. saqarTvelos saxelmwifo biuje-
ti: Tavi VI. nanaxia ianvari 25, 2017. http://www.mof.ge/images/File/biuje-
tis-kanoni2017/damtkicebuli/TAVI_VI.pdf.
40. mitCeli, linkoln. 2016. konstituciaSi cvlilebebis Setanis daCqareba.
nanaxia ianvari 25, 2017. http://lincolnmitchell.com/georgia-analysis/2016/10/19/
m08m1831no97ojvyutcdzqm6st5jb2.
41. morisoni, Tea. 2016a. evropis sainvesticio banki saqarTvelosTvis 450 mil-
ions gamoyofs. nanaxia ianvari 25, 2017. http://georgiatoday.ge/news/5368/
European-Investment-Bank-Allocates-%E2%82%AC450mln-for-Georgia.
42. morisoni, Tea. 2016b. Tavdacvisa da usafrTxoebis sferoSi amerika-saqarT-
velos Soris memorandumi gaformda. nanaxia ianvari 25, 2017. http://georgia-
today.ge/news/5327/Georgia%2C-US-Sign-Security-Framework-Agreement-.
43. nato. 2014. natos sagareo saqmeTa ministrebi Tanxmdebian, rom aliansis kari
Riaa axali wevrebisTvis. nanaxia ianvari 25, 2017. http://www.nato.int/cps/
en/natohq/news_111257.htm.
44. roiteri. 2016. saqarTvelom 4-procentiani zrda ganicada, Semosavlebis
zrda 2017 wlis biujetSi. nanaxia ianvari 25, 2017. http://www.reuters.com/
article/georgia-budget-idUSL5N1E967P.
45. Torntoni, lora, da daviT siWinava. 2016. sazogadoebis ganwyoba saqarTve-
loSi. 2016 wlis noembris Sedegebi, Catarebuli NDI-s dakveTiT CRRC-saqa-
rTvelos mier. nanaxia ianvari 25, 2017. https://drive.google.com/file/d/0B-
4Ga_NfYjme2VVF2UTg1bFFwOGs/view.
46. saerTaSoris gamWvirvaloba saqarTvelo. 2015. arasamTavrobo organizaciebi
saarCevno sistemasTan dakavSirebiT qarTuli ocnebis gegmebs exmaurebian.
nanaxia ianvari 25, 2017. http://www.transparency.ge/en/node/5453.
47. wurwumia-zurabaSvili,ana. 2016. okupirebuli teritoriebis Sesaxeb kanonSi
cvlilebebis politikuri fasi, saqarTvelos politikis instituti. poli-
tikis dokumenti.
48. UNDP. 2016. saqarTvelom miiRo pirveli erovnuli strategia soflis ganvi-
TarebisaTvis. http://www.ge.undp.org/content/georgia/en/home/presscenter/
pressreleases/2016/12/30/georgia-adopts-first-national-strategy-for-rural-develop-
ment-.html.
qarTuli ocnebis
mmarTvelobis 100 dRe:
realobis Sefaseba
korneli kakaCia
biZina lebaniZe
jozef larseni
mariam grigalaSvili

angariSi 2017

You might also like