kutuphaneci - eskikitaplarim.

com
 Balangcndan Bugne
TRK SNEMASINDA LKLER
Agfilz g
 YILMAZ YAYINLARI A, .
(Cumhuriyet Cad. 18/6 Elmada, Istanbul)

Birinci Bask: Aralk 1990

Trkiye'de yayn haklan Ylmaz Yaynlan A.. 'ye ait olan bu kitap
yayncnn yazl imi olmakszn, elektronik veya mekanik hibir
surette oaltlamaz. Sadece eletiri ve bilimsel alma amacyla
. kaynak gsterilerek aktarlabilir.
 Agfil zg
Balangcndan Bugne

TRK SNEMASINDA

iLKLER
 YILMAZ YAYINLARI:
GENEL KLTR/LG DZS
o
Kap.t Dzeni: H. ZAFF.R.
o
@Yayn Haklan (Copyright): Ylmaz Yaynlan A..-Ag8h Zg1l
o
Belge ve fotoraflar Ag8h Zg zel kolekiyonwdan alnmtr

Teknik hazrlanmas Ylmaz Yaynlan A.. Tesisleri'nde,

renk ayrm Prima Grafik'te yaplan bu kitap,
Kuak Ofset Matbaas'nda baslm ve ciltlenrnitir.

6
 Sinemann Trkiye'ye girii 1896 ylnda balar.
Bir yl nce, yani 22Mart1895'de Rannes Soka'ndaki
(Paris) 44 numaral binada "lk sinematografk gsteri"yi
dzenleyen Fransz Auguste-Louis Lumiere kardelerin
operatrleri, ekim almalar yapmak iin eitli lkele
re yaylmlard. te bu operatrlerden Alexandre Promio,
her trl yeniliki harekete byk bir kukuyla baklan
"' Abdlhamit Trkiyesi'ne kamerasyla, ok zor koullar
altnda girebilmiti. Eer, Fransz Bykelisi araya gir
meseydi, belki de Sultan Atxllhamit, lkedeki yabancla
ra "film ekme iznini" kesinlikle vermeyecekti.
te, basklar dnemi yaanan Abdlhamit Trkiye
si'nde operatr Promio, stanbul ve zmir dolaylarnda ksa
filmler ekti. Yurt dndan gelip Trkiye'de ilk ksa met
rajl film ekimini gerekletiren yabanclardan sonra Sul
tan Abdlhamit'in kz Aye OsmanojJlu 'nun anlarna
gre, yine yabanclar tarafndan "ilk film gsterisi",
Yldz Saray 'oda yaplmu. Bertrand adl Fransz hokka
baz, sarayn koca salonuna bir perde kurarak padiaha ve
saray halkna sinemay tanbnu.
 Daha sonra da Romanya uyruklu bir Polonya Yahudisi
olan Sigmund Weinberg, Trldye'de halka ak ilk film
gsterisini gerekletirecekti. Ve o gnlerde Trkiye'de
elektrik olmad iin projeksiyon makinesi petrol lamba
lan yla altrlmt. Lambalardan kan ar gaz kokulan
merakl izleyicileri rahatsz ettii halde, bu "ilk gsteri",
bir "sihirli icat" olarak byk bir ilgiyle karlanmt. Ne
var ki, akna dnen seyircilerin iinde bu yenilie kar
kp, beyazperdede birbiri ardna yryen canl resimleri
seyretmeyi "gnah" sayanlar da vard(l). Metin And 'n
bir aratrmasna gre, bu gsteri srasnda trenin gara gir
dii bir sahnede trenin zerine geldiini sanan bir kadn se
yirci korkuyla salondan kamt.
1896 ya da 1897 yllanidaki bu halka ak gsterinin
dzenlendii yer, Galatasaray (Beyolu) karsna den
Hammalba sokaktaki Avrupa Pasaj'nn 7 numaral
yeriydi. Sinema tarihlerine Sponek Birahanesi adyla ge
en bu salonda bylece "halka ak ilk gsteri" gerek
lemi oldu. Bu gsterinin Trke, Franszca, Rumca ve
Ermenice baslan ilannda unlar yazar:
"Beyogu Galatasaray karsnda Sponeck Salonu'nda
stanbul'da birinci defa olarak Paris ve btn Avropa'nm
mazhan takdiri olmu olan canl fotograf lObiyat her
akam icra olunur. "(2)
Bir sre sonra bu gsteriler ehzadeba Feyziye kra
athanesi ile Tepeba ve Odeon tiyatrolarnda devam edip
stanbul'un eitli yerlerine yayldysa da, lkemizde yer
leik. ilk sinema salonununu aan (1908) yine Sigmund
Weinberg'di. Salon, Tepeba'nda, yklan eski ehir Ti
yatrolarnn komedi blmnde, imdi Tepeba Sergi Sa
ray'nn bulunduu yerdeydi. Fransz PetheFilm Kumpan
yas'nn lkemizdeki temsilcisi olan Weinberg, ayn za
manda Gramofon'u Trkiye'ye getiren ilk yabancyd.
(1) Bkz.: Nijat zn; Trk Sinema Tarihi (Ercment Ekrem Talu'nun
hatralar), sh.21/23, Artist yaynlan 1%2.
(2) Bkz. Mustafa Gkmen. Trk Sinema Tarihi, sh. 21, 1989.

8
Pathe adyla kurulan bu sinemay (Cinema-Theatre) daha
sonra Pera'da (Beyolu ve Taksim civarnda) halka alan
Cine-Oriental, Cine-Palance ve Cine-Palace ve Cine-Ma
gic gibi belli bal sinema salonlar izledi.
Trklerin sinema iletmeciliine el atmalar ise, daha
sonraki yllarda olumutur. rnein, 1. Dnya Sava'nn
balamasndan ksa bir sre nce (19Mart1914) ehzade
ba 'nda alan "Milli Sinema", illkede Trk iadamlarnn
devreye soktuu "ilk sinema salonu"dur. Ve sahipleri de
Cevat Boyer ile Murat Bey adl iki ortakur. Bilindii gibi
bir sre sonra devreye akir ve Kemal Seden kardeler gi
rerek, dnemin nl lokantacs Al Efendi ve Fuat Uzk
nay' la birlikte, Sirkeci'de "Ali Efendi Sinemas "m aacak
lardr.

Ve Sinema Douyor

lkemizde yabanc uyruklu baz kiilerin sinema salo

nu altrp, iletmecilik yaptklar yllarda,sinemaya tut
kun, ama amatrce duygular tayan bir gen va: Fuat
Uzknay. . imdiki ad Istanbul Lisesi olan eski Istanbul
.

Sultanisi'nde dahiliye memurluu yapyordu. te bu gen

memur, sinemayla ilgilendii sralar Sigmund Wein
bergle tanu ve ondan projeksiyon aygrnn nasl
alurlmas gerektiini ksa srede rendi. Ustas We
inbergtlen rendikleriyle harekete gemek, bireyler
yapmak istiyordu. Sonunda bu frsat yakalad. stanbul
Sultanisi'nin Mdr Ebulmuhsin Kemal Bey'e, okulda
rencilere flm gsterileri yapmay nerdi. Bylece sine
ma gsterileri ilk kez okula da girmi oluyordu.
14 Kasm 1914 ise, Trk sinemas iin bir" doum tari
hi" dir.
Ve bu "resmi tarih"in hikayesi yle geliir:
1914, Birinci Dnya Sava'nn balad yldr. 2
Austos'da lkemizde seferberlik ilan edilmi, 11 Ka
sm 'da da resmen savaa girilmiti. gn sonra,yani 14

10
Kasm Cumartesi gn, "cihad- ekber" ilan ediliyordu.
te o gn, 1876-77 yllarnda eskilerin "93 Harbi" dedikle
ri Osmanl-Rus sava srasnda Ruslarn Ayastefanos'ta
(Yeilky) "zafer ant" olarak diktikleri kule yklacak ve
ykm olay da filme alnacaku. Anlama sonucu davet edi
len Sacha-Messter Gesselchaft adl yabanc bir irketin
teknisyenleri, ykm grntlemek iin Viyana'dan
Yeilky meydanna geldiklerinde byk bir kalabalkla
karlamlard. Yeilky'de toplanan halk bu olay ya
banclarn deil, bir Trk'n filme ekmesini istiyorlard.
Ne var ki, o anda dinamitle havaya uurulacak anun
ykln grntleyecek birTrk yoktu. Fuat Uzknay ise,
birka gn nce askere alnmu. Kald ki Uzknay, henz
ekim aygt olan kameray altrmasn bilmiyordu. O,
sadece Weinberg'ten rendii kadany1a film gsterimi
iin projeksiyon aygundan anlyordu. Ne garip bir olayd
ki, yedek subayln yapan Fuat Uzknay, hemen orada ya
banc teknisyenlerden, alcnn nasl kullanlacan
ayakst renmi ve ksa bir sre iinde beklenen "muci
ze"yi gerekletirmiti. te Ruslar karsnda yenilgiye
urayan Osmanl mparatorluu'nun ac ansn tayan bu
anun ykl sonucu, Fuat Uzknay'n ektii 150 metrelik
"Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Ykl" adl belgeselle
bir tarih douyordu.
Ne var ki, "ilk Trk sinemacs" Uzknay'n ektii bu
"tarihi belge"den bugn bir tek para bile yok. Ve filmi
grebilme mutluuna erien bir "tank" da yoktu... Yazar
Onat Kutlar, bir yazsnda, bu konuda kendi z malna ve
tarihine sahip kmayan toplumunun ac gereini yle
dile getirmektedir:
"1966'da bu filmin kopyasn, Ordu Foto Film Merke
zi'nin arivinde gnlerce aradk, bulamadk. Birka yl
sonra, Merkez'den filmin bulundugu bildirildi. Gerekten
de zerinde "Ayastefanos" yazl bir kutu bulunmutu. An
cak kutunun iinden bambaka bir flm kt."

12
kadmlann da erkeklerle birlikte gelmeleri istenmi. Frka
bunu kabul etmitir. Ancak bu haber stne yobazlarayak
lanm ve ellerinde baklarla tiyatroyu kuatarak, "Tiyat
roya girecek kadnlan baklayacaklamu " sylemilerdir:.
Bylece, kadnlann o gsteriye gelmelerine engel olun
mutur. "(3)
Trkiye'de sinema ilennecilii ve sinema salonlarnn
serveni 1908'de balayp, 1914 ylnda Beyolu civarnda
yaygnlarken, haftann belli gnlerinde yalnzca kadnla
ra film gsterilmeye baland. Kadnlar iin "zel mati.
ne '1er, ilk kez Haaduryan adl bir Enneni vatandann
Pangalt'da at sinemada dzenlendi. Bu arada da baz
sinemalarda "haremlik ve selamlk" usulyle; yani, kadn
lar bir yanda erkek seyirciler bir yanda oturup filmi izliyor
lard. Bir tahta perdeyle kadn ve erkek seyircileri ayran bu
sistemi stanbul'da .ilk deneyen Ayasofya Mzesi'nin
karsndaki, imdi oto galerisi olan Alemdar Sine
mas'yd.
Peki, lkemizde kadnlarla erkeler, birlikte bir filmi ilk
kez nerede ve nasl izlediler? Bu sorunun yanun yaayan
en eski sinemac, 1895 doumlu Cemil Filmer'in bir an
sndan aktaralm:
"Ankara Sinemas zmir'in ki emelik yokuu
banda idi. Atatrk sinemaya geldiginde, yoku hmca
hn doluydu. Atatrk'e cokun gsteri yapyorlard. Ka
dn-erkek, Gazi'yi gnnek iin birbirini iteliyor,
gzyalar, alklar, hayknnalar birbirine kanyordu.
G;qi, locaya oturdugunda egilerek alt salondaki seyircile
re bakt. Hepsi erkekti.. Dnd ve:
- Niin aralannda kadn yok?, dedi.
Ben:
-Paam, sadece sal gnleri yalnz kadnlara bir matine
yapyoruz, dedim. Baka gn yasak ... "
Bunu duyunca yaverine:

(3) Bkz.:Metin And; MerutiyetTiyatrosu Seyircisi, Hisar, ubat 1967

14
deniyle oyuncular silah altna alnd ve film yarda kald.
"Himmet Aa'nn zdivac", ancak iki yl sonra 1918'de Fu
at Uzknay tarafndan tamamlanyordu. Sz konusu yapm,
"ekimine ilk balanan, konulu ilk Trk filmi" olmasna
karlk, "halk nne kan ilk Trk filmi" deildi.
1917 yllarnda Sedat Simavi (Hrriyet Gazetesi sahi
bi Erol ve Gnaydn Gazetesi eski sahibi Haldun Sima
vi'nin babalar) yirmi yalarnda aydn bir delikanlyd.
Ayn zamanda "Mdafaa-i Milliye Cemiyeti 'nin gen ye
lerindendi. Sonradan nl bir gazeteci olup, "7 Gn" adl
basn messesesini kuran Sedat Simavi'nin, dernein
mdr Dr. Hikmet Hamdi Bey'le scak ilikileri vard. Bu
nedenle uzun metrajl filmler yaplmasn nerdi. Gerek
ten bu bir frsatt. nk sava nedeniyle uzun bir sreden
beri yabanc kaynakl filmler yurda gelmiyordu.
Demek Ynetim Kurulu, gen Sedat Simavi'nin bu
nerisini olumlu karlaynca, Divanyolu'ndaki (ember
lita) imdiki Salk Mzesi'nin bulunduu yerde "'ilk film
stdyolan'ndan biri kuruldu. Bylece Sedat Simavi'nin,
Mehmet Rauf un drt perdelik oyunundan sinemaya uyar
lad ''Pene" filmi "halk nne kan ilk Trk filmi" olu
yordu. 1917 ylnda evrilen "Pene"nin sessiz ilk gsteri
mi ayn yl, Beyolu'ndaki Fransz Tiyatrosu'nda yapild.

Cinsel Konulu lk Filme Tepkiler

"Pene"nin bu tarihsel serven iinde bir baka zel

lii, "ilk cinsel konulu mm" olmasyd. Oynad gnler
de, eitli tepkilerle karlaan bu yapm, birbirine kart
iki gr as ortaya karmt. Bir eletiriye gre "Pen
e", "cretkat' saylacak ak sak sahnelerle doluydu".
Yani "mstehcen" bir filmdi.
Muhsin Ertugnl, 13 sayl 16 Kfuunisani (Ocak) 1335
(1919) tarihli "Temaa" dergisinde yaynlanan filmle ilgili
bir makalesinde: "Memleketimizde yalnz sanayi-i nefise
mntesiplerini (gzel sanatlarla uraanlar) deil, her

17
 Berlin'de, kk kk rollerden balayarak sinema oyun
culuu da yapacaktr. Bir yanda geimini salamak iin
verdii sava, bir yanda ise tiyatro sevgisi uruna verdii
sava sonucu Alnan yneunen Emil Albesle tanacak ve
bir komedi filminde ilk kez rol alacaktr. Gene Emil Al
bes'in "Das Licht in der Nacht (Karanlkta Ik)" adl fil
minde o dnemin nl yldzlarndan biri olan Magda
Magdalena ile birlikte oynar. Erturul'un Almanya mace
ras, daha sonraki yllarda yneunenlie kadar uzanr.
rnein, Almanya'daki arkada Nabi Zeki Ekemenle
"Stambul-Film G.m.b.H - (stanbul Film)" adl bir irket
kurup yneunenliini yapu ve baroln oynad
"Samsan sein eigene Mrder - (Samson, Kendi Kendinin
Katili)" ayn zamanda yneunenliini yapt "ilklim "dir.
Filmin barolndeki kadn oyuncu da Berlin Devlet Tiyat
rosu mdr Ludwig Bar;ay'n kz Margit Bamay'dr.
Muhsin Erturul, yurtdnda oyuncu olarak film eviren
"ilk Trle sanats" dr, ama "ilk ynetmen" deildir.
nk Erturul'dan iki yl nce, yani 1917 yllarnda Sad
razam Esad Paa'nn olu Celal Esat Arseven, yurtdnda
"lk Trle lilmi" ni ekmitir. Necmettin Molla 'nn Alman
ya'da Transorient adyla kurduu film irketine ekilen
"Die Tote Wacht - (Koruyan l)", bir Faust uyarla
masdr. Ve Alnan asll oyuncularn yan sra, daha sonra
Gzel Sanatlar Akademisi Mdr olarak greve getirilen
Nejat Sirer de bu filmde barol paylan. ki haftalk bir
sreyle kiralanan Mnih stdyosunda ekimi yaplan film,
lkemiz sinemalarnda oynad m? Ya da filmin akibeti ne
oldu? Baha Gelenbevi, bu konuda yle yazar:
"evrilmesi biten film montaj sa/hasma gelince baz
kk aksaklklar meydana kyor. Bu kadar kusur kad
kznda da bulunur. Faust'un melon apka ile gelip, hasr
apka ile gitmesi vesaire... Film, iletilmeye hazr olunca
harpte sona ererek, Amerikan filmleri Almanya'y istila
ediyor, bizim iki silahr de eserlerini maliyet fiyatna
satp Trleiye'ye dnmege mecbur kalyorlar."

19
Konak sahibi Dehri Efendi'den aba Tosun Aa'ya ka
dar, herkesle iliki kurar.
te, bu Fransz yosmasn oynayan da Madam Kali
tea'dr. Ve igal altndaki Trk sinemasnn o yllardaki
"mnekkit'1 (eletirmen) Galip Aan, Madam Kali
tea'nn oyununu ok beenip yle yazmt:
"ehresi, gzleri, evza, dessas kokot ruhlu mrebbi
yeyi tamamen ifade ediyordu.. "

galci Generalin Sansr

Ayn yl, ilk kez emberlita'daki "Mze-i Askeri" sa

lonunda basna ve zel davetlilere zel olarak gsterilen
film, o dnemin artlan iinde ilgi ekeFken, stanbul'da
bulunan "igalci kumandan", Fransz Generali Franchet
d 'Espercyi ise kplere bindirdi. evresinde "mthi Fran
kie" diye anlan ve Fransa'nn Makedonya'daki kumandan
general, Mondros Mtarekesi'nden sonra stanbul'a tayin
edilmiti. galci generali bylesine kzdran neydi?
Filme iddetle tepki gstermesinin nedeni, bir Fransz
mrebbiyesinin byle "ahlak dkn" bir srtk olarak
ele alnmasyd. Gerekten, kumandan Franchet d'Espe
reyin tepkisi ok sert olmutu. Bylece, "Franszlar kk
drlyor" gerekesiyle, igal altndaki Trk sinemasna
"ilk sansr" uygulamasn getirdi. Ve stanbul'da ksa bir
sre oynayan filmin Anadolu'da gsterilmesi gal Kuvvet
leri'nin emriyle yasakland. Grld gibi Madam Kali
tea "ilk vamp kadn" ve "Mrebbiye" de "sansr edilen ilk
/ilm"oldu.

Bir Tarihsel Film Den:mesi

1919 yllarnda ekilen "Binnaz" ise, Ahmet Fehim'in

ikinci filmiydi. Yusuf Ziya Ota'n bir sahne oyunundan
uyarlanan "Binnaz"n sinemasal zellikleri yle ge
liiyordu. Belgelere gre, Fehim'in "Binnaz" "ilk tarihsel

23
film denemesi"ydi. Buna karlk o yllarn "mnekkit
ler"ine gre, "Mrebbiye" kadar baarl bir film deildi.
Tek baars, maliyeti be bin liraya kan filmin, yalnzca
stanbul blgesinde 55 bin lira haslat elde etmesiydi.- De
mek ki "Binnaz" "ilk gie baars" elde eden bir film olu
yordu. Aynca, yurt dna satlan ilk film de...
ngiltere'ye sarld yazlan filmin konusu, Lale Dev
ri'nde geiyor ve iki erkei birbirine dren fettan bir
kadn kiilii sergileniyordu. "Binnaz" roln oynayan da
Matmazel Blanche ve filmin kadn tiplerinden biri de Eli
za Binemeciyan'd.

lk Dizi Kahramanmz: Bican Efendi

1919 ylnda, dnemin gldr oyuncularndan smet

Fahri Gln n ynettii "Tombul Agn Drt Sevgilisi"
'

adl film, Trk sinemas tarihinde "ilk komedi filmi dene

mesi'' olarak yerini alacakt. Ancak bu deneme, baz ne
den1erle yarm kald. ki yl sonra evrilen "Bican Efendi
Vekilhar" ise, tamamlanp gsterime girdikten sonra ilk
kez bir "sinema dizisi "ne yol an. Giderek bir "leme"
olutu. Ve bu filmin ortak kahraman Bican Efendi'ydi.
Trle sinemasnda "Bican Efendi tiplemesi" nasl
domutu?
Bu "ilk dizi kahramanmz"n serveni yle geliiyor
du. O yl tiyatro seyircisinin ok tuttuu bir oyun, Darlbe
dayi sahnelerinde sergileniyordu. Aylardan Ramazan'd.
bnrrefk Ahmet Sekizinci'nin bir Fransz yazarndan,
Trle toplumuna uyarlad bu oyunun ad "Hisse-i ayia"
idi. Ad geen oyunda kk Qir rol olmasna karlk, Bi
can Efendi tipi olduka dikkat ekiyordu. adi Fikret Ka
ragzoglu nun bu kk rol oynad yllarda 42 yalarn
'

da tecrbeli bir aktrd. Bir "kalem efendisi" olan Bican

Efendi tiplemesinin baars Karagzolu'nun gl oyu
nundan kaynaklanyordu elbette. te bu tiplemenin seyirci
tarafndan sevilip ilgi grmesiyle nl aktr, Mal11 Gazi-

24
yine de Trk sinemas tarihinin "ilk rontgencilik" sahnesi
saylr.

Yar-Askeri Kurulular ve lk zel Yapmevi

lkemizde sinemayla ilgili kurulularn tarihi 1915'li

yllardan balar. Harbiye Nazn Enver Paa, Almanya ge
zisini bitirip yurda dndnde, orduya bal bir sinema
dairesi kurulmasn emreder. lk kez belge film ekimle
riyle faaliyete geen bu askeri yapmevinin ad (MOSD)
Merkez Ordu Sinema Dairesi'dir. Bu kuruluun bana
nce Sigmund Wcinberg getirilmiti. Ne var ki, bir sre
sonra Romanya ile savaa girmemiz nedeniyle Weinberg,
zorunlu olarak grevinden uzaklatnlmu. nk Wein
berg, Romanya uyrukluydu. Yerine ise bu kez, yardmcs
Fuat Uzknay tayin edildi.
Bu ilk sinema kuruluundan sonra, ayn yl yine askeri
bir yapmevi olan "Mdafa-i Milliye Cemiyeti" faaliyete
geiyordu. Gerekte yan-askeri bir kurulu olan Mdafaa-i
Milliye Cemiyeti, 2. Balkan Sava sralarnda (1913) te
meli atlmasna karlk, sinema ile ilgili almalar yeni
balyordu. 1919 ile 1922 yllan arasnda almalarna
belgelerde rastladmz iki resmi kurulu da Malul Gazi
ler Cemiyeti ile Osmanl Donanmas Cemiyeti 'dir. Ve bu
resmi iki sinema kuruluunun ardndan Sirkeci'deki Ali
Efendi Sinemas'nn sahibi Ali ztuna, yeenleri akirve
Kemal Seden kardelerle, bir "aile ortakl"ndan olan
"Sinema leri irketi" ni kurarlar.
Yl 1921'dir. Bu kurulu, isminden de anlalaca gibi
yalnzca "film iletmecilii"ne dayal zel bir irket ve
program mdr de Fuat Uzknay'dr. Ama Trk sine
masnn "lk zel yapmevi", bir yl sonra bamsz olarak
film retimine balayp, yeni bir dnemi aan Kemal Fi1n
irketiydi.

26
vz geliyor. .. Fakat o zaman ili Gzeli Mediha'nm
ldrl stanbul'u birbirine katmt. Oitalk hep bu ci
'
nayetin dedikodusu ile alkalanyordu. '
1928 yllarnda filmcilie el atp, peki Kardeler
adyla irket kuran Fahir peki'nin Eminn'ndeki
dkkanndan, taksitle Ememann marka bir kamera satn
alnarak ekime balanan filmde Mediha roln Anna Ma
riyevi oynad. Mariyevi, Rus ihtilalinden kap Trki
ye'ye yerleen Beyaz Rus kadnlarndan biriydi. Ve dne
min deerlendinnelerine gre de bu rolde hayli baarl ol
mutu.
Aynca Mediha rolyle de sinemamza "ilk hayat
kadm tipi ni getiriyordu. Daha sonraki yllarda bu tipin
"

eitli benzerlerini greceimiz film, halk tarafndan

byk bir ilgiyle karlanmt. Sinema gielerine adeta
"para akm"t. Kald ki, o gnlerin son derece ilkel ve tek
nik imkfu1szlklan iinde ekilen filmin banyosu, Muhsin
Enurul'un anlarna gre, Ali Efendi Sinemas'nn labo
ratuvar olarak kullanlan apdesthanesinde yaplmt.

Saldrlar ve Basknlar

Trk sinemasndaki ilk saldn ya da baskn olaylan

Muhsin Enurul'un filmlerinde giilr. ekim almalar
srasnda baz tutucu gruplarn saldrlarna hedef olan, se
ilen konular ya da oyunculardr... "stanbul'da Bir Facia-i
Ak" ekilirken Enurul'un ekibi eitli saldrlara
uramt. imdi, filmi ekmenin zorluunu yaayan Muh
sin Enurul'un, bir belge nitelii tayan anlarna dne
lim:
"arafl kadmm filme ekilii en byk gnah sayl
yordu. Ta ki, araflar iinde rol alm kadnlann Enneni
sanats Aznif Hanm ya da Rus sanats Andreyevna ol
dugunu saptayncaya kadar ... Onlann bile araf giymeleri
gz yumulacak gnah degildi. O siyah giysi, ba/Jbana
kutsal bir simgeydi. Bu yzden birka kez de

30
talandk. "(5).
Muhsin Erturul'un yalnzca bu filmde ba derde gir
mi deildi. Asl "Nur Baba" adl filmin setinde daha
byk bir olayla kar karya gelecekti.. YakupKadriKa
.

raosmanoglu'nun ayn adi tayan romanndan uyarlanan

"Nur Baba", bir Bektai eyhinin servenleri zerine ku
rulmutu. Karaosmanoglu 'nun bu roman Akam gazete
si'nde tefrika edilirken (1922) Bektai tarikau evrelerinde
byk bir tepkiyle karlanm, bu nedenle de yaynna son
verilmiti. Yarm kalan bu olayl tefrika romann tamam,
daha sonra kitap olarak yaynlanmu. Ne var ki, sz konu
su roman, filme aktarlrken tepkiler dinmedi. Hatta gide
rek bir saldn ya dnt.
Filmin d sahneleri Eyp Camii'nin avlusunda ekil
dii sra, Bektai tekkelerinin sadk mritleri: "Bektailik
aleyhinde film evriliyonnu!" diye ayaklanmlar... Olay
gn, cami avlusundaki film setini basan yzlerce kii par
alamak iin kamerann zerine saldrm, oyuncular
dvlm...
Ancak bu olayda elikili bir durum var. yle ki, fil
min ynetmeni Muhsin Erturul'a gre, basknn yapld
yer Eyp Camii'nin avlusu, mnekkit Rakm alapala 'mn
bir makalesine gre ise, Kemal Film irketinin bir
blmn stdyo olarak kiralad Eyp'teki Feshane
Mensucat Fabrikas... te alapala'mn yazsndan bir
alnb:
"Bir gn stdyoda alrlarken bir grlt, bir patrt
dr koptu. Bir alay Bektai dervii stdyoya baskn
yapmt. Artistlerin zerine bir yry yrdler, dekor
lann zerine bir saldn saldrdlar ki, demeyin gitsin!..
Btn dekorlar artistlerin bana geti. Herkes il yavrusu
gibi bir tarafa dagld. Bu arada en ok korkan zavall Pa
pazyan olmutu. Arkasndaki Bektai urbalanna, ene
sindeki takma sakala ragmen degil Bektai, Mslman bi-

(5} Bkz.: Muhsin Erturul; Benden Sonra Tufan Olmasn, Sh.300, Dr.
NejatEczacba Yaynlan 1989.

31
le degildi! (6).
Dervi Figani rolndeki Ermeni oyuncu Vahram Pa
pazyan, olayn dehetiyle zerindeki Bektai kyafetiyle,
yzndeki makyajyla sokaa frlayp kamt. Olaydan
sonra zerindeki korkuyu bir trl atamayan Enneni aktr,
roln devamn oynamaktan vazgeince, Figani'yi Muhsin
Erturul stlendi. Ve filmin ekimine, potrs korumas al
tnda devam edildi. Ancak ekim bittikten sonra, bu kez de
gal Kuvvetleri "Nur Baba "nn gsterimini yasakladlar.
Film bir yl sonra, Cumhuriyet'in ilanyla ilk kez stan
bul'da (13 Aralk 1923) dinci evrelerin tepkilerine yol a
mamak iin "Bogazii Esran" adyla Sirkeci'deki Kemal
Bey Sinemas'nda halka gsterildi.
"Nur Baba''y oynayan Emin Belig izdii tiplemede
baarszla urarken, Madam Antinova ile Madam Sar
matova "gzellikleri ve oyun yetenekleriyle" dikkati
ekmilerdi. Antinova ile Sarmatova, Anna Mariyevi gibi
Rus kadnlaryd. te filmin nemli kadn rollerini de bu
"harao/ar" oynuyordu.
Kimdi ve neydi bu "Haraolar"? .

Biz sz gene dnemin tan Rakn alapala 'ya bra

kalm.
"Btn stanbul onlara "Haroa " derdi. Haroa, Rusa
da "iyi, gzel" demektir. Bolevik ihtilali zerine memle
ketlerinden kap Trkiye'ye gelmi olan bu eski aristokat
lar, burada kAgttan iekler. aldan resimlik/er, elbise
ask/an filan yapar, satarlard. Trke bilmedikleri iin de
ellerindeki mallan gstererek hep:
- Harao! Harao!, derlerdi.
Bundan tr kendi isimleri de Haroa olmutu. "

(6) Bk7..: R akm alapala. Stdyo'yaBaskn. Yldz dergisi, s.132, 1

Austos 1944.

32
 Cumhuriyetle Gelen Trk Kadn Oyuncular

Mustafa Kemal'in nderliinde Kurtulu Sava'run

byk bir zaferle sonulanmasndan sonra Cumhuriyet ilan
edilmiti. Atatrk devrimleriyle Trkiye, Bau'ya atlm,
"ada uygarlk" dzeyini hedef semiti. Cumhuriyet
ncesi Trkiyesi'nde Mslman Trk kadnlarnn sahneye
kmas, beyaz perdede grnmeleri yasaku. Byk bir
ounlua gre, film izlemenin bile "gnah " sayld
dnemlerde kadn oyuncular lkemize eitli nedenlerle
yerlemi aznlklardan seiliyordu. Ama yine de tm bu
yasaklara kar _kp, sanat uruna sava veren Trk
kadnlan vard. Omein, 1920 ylnda Saltanat Trkiye
si'nin zaptiyeleri tarafndan tutuklanp karakola gtrlen
Afi.le Hanm, Jale takma adyla Kadky'deki Apollon Ti
yatrosu'nda sahneye km, bu nedenle de "umumi ahlaka
uygun olmayan davran " gerekesiyle ba derde girmiti.
Yine ayn su nedeniyle mahkemeye verilen bir kadn sa
nat da aziye Moral d O dnemlerde bir baka Trk
' .

kadn ise Ameliye takma adyla, yabanc uyruklu bir

kadnm gibi sahneye kmu. te Cumhuriyet'in ilanyla
bu despota anlay yklyor, ilk kez Trk kadnlan sanat
sal zgrlklerine kavuarak, sinema tarihindeki yerlerini
alyorlard.
Kukusuz bu gelimede Atatrk'n etkisi ve rol, ok
bykt. Ve Trk asll kadnlarn kamerayla tanmas
nasl olmu ve bu "tarihi karar" nasl alnmu? Bu soru
larn yanun Tank Dursun Khn Muhsin Erturul'un
yaamn konu alan romannda buluyoruz:
"Gazi, bir gn Halide Edip Hanm agrtm anka
ya ya. Ona demi ki: stiklal Harbi bitmitir. Her harp
balar ve biter. Ama nemli olan, biten harbin yaralann
mmkn oldugu kadar abuk sannak ve hayat nonnal
akna sevk etmektir. Bunun iin kitlelerin heyecann
ayakta tutmak mecburidir. Yine bunun iin romanlar,
hikAyeler, piyesler yazlmal, flmler evrilmelidir. Senin

33
o "Ateten Gmlek" romann var. te onun Ilmi
yaplmal. Halkmz neler ektigini hi unutmamal, hep
bilmeli ki, bugnn kymetini takdir etmeli. "Ateten
Gmlek" filminde mutlaka Trk kadnlan rol alnal ve oy
namal "(7)
...

Bu tarihi karar sonucunda, "Ateten Gmlek" adl ro

mann Kurtulu Sava'n anlatmas nedeniyle, kahraman
larndan zellikle Kezban ve Aye'yi Trk kadnlarnn oy
namas art olmutu. Romann yazan Halide Edip Ad
vatla, filmi ynetmeye hazrlanan Muhsin Erturul da bu
gr savunmu ve sonunda Aye rol Bedia Muvahhit'e
verilmiti. O yllarda Darlbedayi oyuncularndan Mu
vahhit'in ei olan Bedia Muvahhit, Erenky Lisesi'nde
Franszca retmenlii yapyordu.. Muvahhit, ilk filmini
evirdikten sonra Atatrk'n nerisi ve desteiyle zmir'de
sahneye kp tiyatro yaamna balayacakt.
"Ateten Gmlek"teki hemire Aye roln can
landracak Trk kadn bulunmutu, ama Kezban' kim oy
nayacakt? Tm aralamalara karlk bu oyuncu bulunam
yordu. Oysa, kahraman kyl kadn Kezban' oynamak
iin can atan birok Trk kadn vard. Ama, muhtemel tep
kiler nedeniyle hibiri bu onurlu grevi stlenmeye cesaret
edemiyordu. Son are, gazetelere ilan verilerek duyurular
yapld. Bu olayn yaayan canl tan Vasfi Rza Zobu,
bir ansnda Kezban rol iin gelen kolejli gen kz yle
anlatyor:
''Ertesi gn tek bir Trle kz mracaat etti. Kemal
Film'in brosu Sirlceci'de, Ali Efendi Sinemas stndeki
iki kk odann iindeydi. O gn ugradgm zaman Ney
yire'yi ilk defa gryordum. Kolej'de talebe imi. Film iin
mraca.at etti. Muhsin1 (Ertugrul) bekliyor dediler." (8).
Mnire Eyp takma adyla bavuran Neyyire Neyir,

(7) Bkz.: Tank Dursun K.; Bala Onlar, Sh.173/174, Bilgi Yaynevi
1989.
(8) Bkz.: 1975 Yl, Trk Sinemasnda Kadn, Milliyet Sanat Dergisi
S.129, 1875.

35
kallar yz gram teneke peynirini katk olarak ok
gnnler"di. Hatta bir ekim srasnda, kyller toplanp,
muhtara bavurarak, alma yaplan yreyi derhal terk et
meleri iin bask yapmlard.
Bu tatsz olaylara karlk. sinema tarihimizin bu ilk
Trk kadn oyuncular, ilk denemelerinde beenilniler.
"Aye roln yapan gen Trle hamm mn muvaffaldyetine
hayran olmamak kabil degil" ve "Filmin aheser ksm
Kezban rolndedir" gibi olumlu eletiriler alnlard. Fil
min bir baka zellii de uzunluu nedeniyle yapbn "iki
fasla", yani Trk sinemasnda ilk kez "iki blm" olarak
gsterime ginnesiydi.
Eliza Binemeciyan, Madam Kalitea ve Anna Mariye
vi gibi aznlk oyuncularndan sonra, Trk kadnlarn sa
natsal zgrlne kavuturup bu yolu aan Bedia Muvah
hit ve Neyyire Neyir'i izleyen nc Trk kadn smet
Sm Hanmd. 1928 ylnda "Ankara Postas" adl Kurtu
lu Sava filmiyle sinemaya geen smet Sm da Neyyire
Neyir gibi bir kolej rencisiydi. Amerikan Kz Koleji'nde
okuyan smet Sm, Maarif Vekaleti'nin izniyle Aye adl
rolde oynam, baars nedeniyle de Milliyet ve Vakit (30
Eyll 192<]) gazetelerinden vgler almu. O gne kadar
gsterime giren Trk filmleri iinde en yksek kasa has
labn toplayan" Ankara Postas"n, ikibuuk sre iinde 16
bin 575 kii izlemiti.

lk Sesli ekilen Film ve Bir Gzellik Kraliesi

smet Sm Sanl'dan sonra Semiha Berksoyla Feriha

Tevfik'i grrz. Opera sanats olan Semiha Berlcsoy'un
(Zeliha Berksoy'un annesi) oynad "stanbul Sokak
lannda", "sesli ekilen ilk Trle filmi" dir. Ve baz sahnele
ri yurt dnda, Yunanistan ve Msr'da evrilmiti. Yuna
nistan ve Msr yapmclarnn desteiyle gerekletirilen
film aynca, sinemamzn da "ilk ortak yapm "yd. Byle
ce Trk kadn oyuncularnn yan sra, barolleri Msrl

38
Azize Emin 'le Yunanl Perikles Gavrilidis paylamn.
Yine Semiha Berksoy'un syledii folklor paralaryla
"stanbul Sokaklarnda", bir "ilk arkl film" zelliini
tayordu.
Ayn yl "Kaaklar"la sinema oyunculuuna bala
yan Feriha Tevfk, bir gzellik kraliesiydi. 1929 ylnda
"Trkiye Gzellik Kraliesi" seilmiti. Ve Feriha Tevfik,
Trk sinemasnda oyunculuk yapan "lk gzel"di.

Bir Aktrn lm

"Kaaklar" bir "ilk polisiye film"di. Bu deneme

baarl saylmazd. Ancak film, "Nur Baba"da olduu gibi
beraberinde getirdii bir olay nedeniyle dikkatleri zerine
ekmiti. ekim srasnda yaanan bir kaza, bir oyuncunun
lm, dier bir oyuncunun da yaralanmasyla sonulan
yordu.
Film setindeki bu kaza nasl olmutu?
Ttn kaakln konu alan filmin bir sahnesinde
polisle kaaklar atyordu. Bu kovalamaca srasnda
polislerden kaan Talat Artamel, kulland araba ile bir
likte gerekten uuruma yuvarlanyordu. Arabada, dier
oyunculardan Karakala Sait Kknar da (Ergun Kknar'n
babas) vard. te bu beklenmedik kaza sonucu Karaka,
yaamn yitirmi, Sait Kknar da yaralanmn. Karaka'n
lmesi, Kknar'n da yznn eitli yerlerinden para
lanmasyla ekim bir sre erteleniyordu. Olaydan sonra
Sait Kknar, ameliyata alnyorsa da yznn eitli yerle
rinde yara izleri kalyordu. Bu fln, ancak iki yl sonra, yani
19321erde halka gsterilebildi.
ekim srasnda ilk kazann meydana geldii film "Ka
aklar'' deildi. Ama rol uruna oyuncusuna lm geti
ren "lanetli" bir filmdi. Ve bir belgeye gre, film setinde ilk
kaza geiren aktr Refk Kemal Arduman'd.
Alrnanya'mn nl UFA stdyolarnda bir sre fig
ranlk yaptktan sonra 1923'de stanbul'a dnen Arduman,

39
"Ateten Gmlek"te alrken film setinde ok ciddi bir
lm tehlikesi atlatmt. ekim srasnda aniden ve haber
siz patlatlan dinamit lmne neden olacakm. Havaya
uurulan kaya paralar bann stnden gemi. Gene
ayn filmin bir sahnesinde cika gelen bir figran, rol icab
burnunun zerine bir sopa indirmi. Ve burun kemii
knlm Arduman'n. Dnemin nl aktr bandan ge
enleri anlatrken:
"Filmde akan kanlar, hakikaten benim kanmdr " di-
...

yor.

Operet Filmleri Dnemi

1923 yllarnda Bau sinemasnda arkl-szl filmler

ve mzikal komediler bir "altn a" yayordu. Bu trn
geerli olmasnn balca nedeni, "sesli film"in ortaya
kmasyd. O yllardaki Trk. sinemasnn "tek ynetme
ni" Muhsin Erturul da ksa bir sre iinde bu rzgardan et
kilenip "ilk operet trndeki film" olan "Kann Beni Al
datrsa "y ynetti. Ve trn bu ilk filmi Erturul Sine
mas'nda yeni bir "moda"y balatyordu. "Kann Beni Al
tadrsa"nn senaryosunu da Nazm Hikmet(Ran), Mmtaz
Osman takma adyla yazmt. Ve senaryonun ana kayna
ise bir Fransz vodviliydi.
Film, trn belli bal zelliklerini iinde tayan ope
ret karm mzikal bir gldryd. rnein, kfttip kl
na giren . Galip Arcan, laz ivesiyle ark syleyen Mu
ammer Karaca ile Hazm Krmk, filmin balca ko
mik tipleriydi. zellikle de Hazm Krmk bu filmdeki
baarsyla sinemada n yapmt. Aynca, Feriha Tevfik,
Ercment Behzat, Bedia Muvahhit, Vasfi Rza Zobu ve Re
fik Kemal Arduman'n filmde syledikleri baz mzik par
alan, uzun sre halkn azndan dmemiti. Halkn gs
ter-dii scak ilgi biraz da filmin mziinin bestecisi Muh
lis Sabahhattin'in baarsndan kaynaklanyordu elbette.
Bu genel beeniye karlk, tutucu belli bir kesim, fil-

41
min baz sahnelerini tepkiyle karlamu. rnein, seyirci
ilk kez bir Trk filminde mayolu kzlar gryordu. Ve fil
min bir sahnesinde mayolu kzlarn tek bir sra halinde dizi
lip, mziin ritmiyle bacaklarn srekli kaldrp indirme
leri, o yllarda ho karlanmamt.

Bir'' Afet-i Devran" Cahide

Trk sinemasn tarihsel geliimi iinde Bedia Muvah

hit ve Neyyire Neyir, Atatrk Trkiyesi'nin "ncler"i ol
malar nedeniyle kukusuz sayg duyulacak "ant
kadnJa-"d. Ama bu saygnlklarna karlk bir Cahide
Sonlcu gibi "yldz" olamamlard. Yzba Necat beyin
kz olan Cahide Serap'n Trk sinemasndaki zellikleri,
gnn koullan iinde ok ayn yerlerdeydi. O, eskilerin
deyimiyle bir "afet-i devran"d... Trk sinemasnn "ilk
kadn yldz"yd genel bir deyimle. Gerekten bu dalgal,
san sal gen kadnn sinemaya geliine kadar hibir
oyuncu, bylesine halka inmemi ve bir dnem genliinin
ryalarn ssleyen kadn olmamt.
Cahide Sonku, ynetmen Muhsin Erturul'un dikkatini
ekip sinemaya gemeden nce balerindi. 1933 yllarnda
Darlbedayi'nin operetlerinde, balerin olarak sahneye
kyordu. 17 yandaki Cahide, " Saat", "Delidolu",
"Lks Hayat" adl operetlerde dans ettikten sonra ksa bir
sre iinde byk bir srama yapm, sahnede barollere
kadar ykselmiti. O yllarn mnekkitlerine (eletirmen
ler) gre:
"Cahide Sonlcu, bir prima donna olmutu tiyatroda...
Hem ok gzel kadnd, hem de kuvvetli aktris... ehir Ti
yatrosu o gne kadar aktris grmt, ama onun gibi ok
gzel kadn grmemiti. "
Yllar ncesinin bu deer llerine gre Cahide Son
ku tiyatro sahnelerinde neyse sinema perdesinde de oydu.
te Muhsin Erturul'un dikkatini ekmesi sonucunda ba
lerin Cahide, tiyatro sahnelerinde olduu gibi sinemada da

42
Talat Artamel ve Cahide Sonlcu 'Batakl Damn Kz Aysel' filminde.

zirveye kt. Ve ilk filmi de Muhsin Eturul'un yneti

minde evirdii "Sz Bir Allah Bir di. Ne garip bir olay
"

ki, Erturul sinemasnn bir "mitos"u olmasna karlk,

dnemin nl ynetmeni anlarnda (Benden Sonra Tufan
Olmasn) Cahide'den bir satr bile sz etmiyordu... lgin
deil miydi?
Yine Muhsin Eturul'un ynettii "Aysel Batakl
Damn Kz", Cahide Sonku'nun ikinci filmidir. Trle sine
masnda "ilk ky Ilmi denemesi" olan bu filmi kitlelere
sevdiren de Sonku'nun oynad kyl kz Aysel tipiydi.
Ve yine Soriku, roln bulmu, ok baarl bir oyun ver
miti. Aynca son derece fotojenik bir yze sahip olmas,

43
Sonku'nun bir baka zelliiydi.
"Aysel Batakl Damn Kz", yine o dnemin gen
kzlan arasnda bir moda yaratyordu. Cahide Sonku'nun
filmde bana balad "eap"n ad "Aysel" kalrnu.
Dall-gll, beyaz eap, gen kzlarn banda uzun bir
sre grld. te byle "feti" bir modayla 1935 yllarnn
genliini etkisi altnda brakan bir kadn oyuncuydu Son
ku. Ve seyirci zerinde brak.t bu ilk "feti etkiler",
kukusuz "yldz" oluunun da ilk kantlaryd ...
19351erden 19511ere geen, yani 16 yl sonrasna ba
karsak Sonku'nun bir baka zelliini daha grrz.
"Yldz oyuncu"luunun yan sra Sonku, tarumaya ak
da olsa, Trle sinemasnn "ilk kadn ynetmen" idir .

nk, baz kiilere ve zellikle de Orhon M. Anbur

nu'nun bu konudaki aklamasna gre, Cahide'nin ynet
tii gerekte deil, yalnzca afilerdedir... Kald ki 1951
ylnda evrilen "Vatan ve Namk Kemal", Cahide Son
ku'nun tek bana ynettii bir film de deildir. Filmin
dier iki ynetmeni Sami Ayanoglu ile eski kocas Talat
Artamel dir. Bu " rejisrl deneme" olmann dnda
'

baka bir zellii olmayan, baarsz bir filmdi. Ama yine

de yln byk i yapan filmlerinden biri olarak yapmcs
na byk paralar kazandrmu. "Vatan ve Namk Ke
mal"in yapmcs da Cahide Sonku'ydu. stelik Sonku, da
ha sonraki yllarda yapmcln stlendii 7.e.ki Mren1i
"Beklenen ark "da o zamann parasyla 1 milyona yak
lak haslat toplamt.
Sonku, "ille kadn yldz", "ille kadn ynetmen", "ille
kadn yapmc" ve "ilk efsane kadn" gibi "ilklerin kadn'
olarak Trle sinema tarihine adn yazdrmtr. "Aysel Ba
takl Damn Kz"yla balayp "ehvet Kurban" ile srp
giden "yldz oyuncu"luu, giderek bir "efsane" boyutlar
na ulaan Cahide iin neler yazlmamu ki? rnein kimi
ne gre:
'Trkiye'de Cahide gibi kadn yaamamt. Siga
rasnn kln altn tabakalara silkelerdi, Papulannm

44
zerindeki parlak talar, hakiki prlanta idi."
Kimine gre de:
"O yllarda. yalmz yeni yetien ocuklar degil, ok
bykler de Cahide ye hayrand. Nasl "Greta" deyince ak
la Greta Garbo gelirse, Cahide sz edilince de milyonlar
ca insann hayalinde bu san sah gzel kadn canlanrd. "
te, tm bu anlaulan ya da yazlanlar, Trk sine
masnn "efsane kadn"ndan kalan anlard.

Dublaj ya da Seslendirmenin Tarihesi

Bir belgeye gre lkemiz sinemasnda "ilk sesli film"

25 Eyll 1929 ylnda oynamu. Ve bu yabanc filmin
Trke ad ise "Kadnn Askere Gidii" idi. Kadky Opera
Sinemas'nda gsterilmiti(9). te o yllarda sesli filmlerin
gsterime ginnesi nedeniyle gazetelerde yle bir ilan yer
alyordu:
"Sesli film stanbul'da Opera Sinemas mdriyeti si
nemaclgn en son tekamlat ve tera.kkiyatmdan olmak
zere icat edilen 'Talkie" sesli ve mzikal filmleri muhte
rem stanbul halkna dinletmek ve gstennek hususunda
en birinci mevkii igal emeliyle bu bapta bilcmle Ameri
kan makinalannm tarz faaliyetini dakikane mtaleaadan
sonra "RCA Photophone" sistemini intihap etmitir. Res
mi kad programndan mevsim nihayetine kadar sesli ve
mzikal filmlerin iraesine devam edilecektir" (8 Eyll
1929).
Trk.iye'de yabanc filmlerin orijinal, yani kendi diliy
le sesli oynamasndan sonra dublaj olay hangi filmle
balam ve ilk seslendinneyi kim yapmt? Bu konuda e
likili belgeler var. rnein kimine gre Trkiye'de seslen
dinnenin tarihesi Nazm Hikmet1e balyordu. Kimi
gre gre ise Ferdi Tayfur'la ya da i. Galip Arcan1a...
imdi ilk aklamay Ferdi Tayfur'la yaplan bir ko-

(9) Bkz.: Mustafa Gkmen; Trk Sinema Tarihi, Sh.127, Ajans Bas-
mevi 1989.

45
numadan aktaralm:
"Bizde ilk dublaj, J 937'de, . Galip Arcan'm yaptg Al
manca "Gn Batarken" filmiyle balar. O esnada ben de
"Bir Millet Uyanyor", "Milyon Avclan" ve "Leblebici
Horhor Aga" filmlerinin hazrlan mnasebetiyle "pek
Film Stdyosu"na gelir giderdim. Yine . Galip'in dub
lajn yaptg ikinci Amerikan filmi "Silahlara Veda"da
Adolphe Menjou (Adolp Menju 'yu) ben konumutum. Bir
mddet sonra, yani 1944 'de de bu stdyoda dublaj re
jisrlgn deruhte ettim.
En ok Arak Palabykyan' severim. Bu tip o kadar
tuttu ki, stanbul'daki Ermeni vatandalar arasnda bizim
Arak'm akrabas olduklarm iddia edenler bile kt. Hal
buki bizim Arak'm asl Musevidir. Ad da Kroo
Marks'tr"(IO).
Seslendinnenin "ilk kadn ynetmen "i olarak bilinen
Sacide Keskin ise, bu konuda kart bir bilgi veriyor:
"Ferdi Tayfur'dan nce Nazm Hikmet bir aralk
alm. Sonra Hsamettin Bey vard pek Filmde. Ferdi
Tayfur ve Mahmut Moral, en eskiler bunlar. Ondan sonra
Talat Atamel, Kani Kpak, Sami Ayanoglu falan geliyor..
Adalet Cimcoz benden sonra balamtr dublaj ynet
menligine. "(11)."
Eski bir sinemac olan Suphi Oktayla (imdi Atlas si
nemasnn mdr) yaptmz bir konumada ise Trki
ye'de dublaj balatan Nazm Hikmet'ti. Ve ilk kez seslen
dirnie ilemi pek Film Stdyosu hda balamt.
Sonu olarak, "dublaj" deyince bu tarihsel sre iinde
akla ilk gelen Ferdi Tayfur oluyordu. Laurel ile Hardy 'nin
seslerini veren, Ahbap avular' Enneni ivesiyle,
Eddie Canton'u Kayserili gibi konuturan Ferdi Tayfur'un
seslendinne-szlendinne sanatnn en byk "yldz" ola
rak halk arasnda n yapt bir gerektir. Bu gelime iin-

(10) Bkz.: Btn Trkiye, Haziran 1951.

(11) Bkz.: Sadice Keskin; Dublaj Anlan, Video Sinema s.11,
Maysl985.

46
de Tayfur, Nazm Hikmet gibi ncler arasnda ismi geen
i. Galip Arcan "ilkler"dir kukusuz.

Sinemada Sinemaclar ve Bir arkc Filmi

Muhsin Erturul, "tek yneunen" olarak egemenliini

srdrrken, tiyatrocularn dnda yeni ve gen bir yete
nek geliyordu sinemaya. Bu yneunen Faruk Ken'ti.
"Ta Paras" adl bir melodramla sinemaya ilk admlarn
atan Faruk Ken'in geliiyle Trk sinemasnda "tiyatrocu
lar dnemi" tmyle paralanmyorsa da, bir lde zayf
lyordu.
Ne var ki Faruk Ken, Muhsin Erturul'un egemen
liine "darbe" vuran bir "ilk rejisr" olmasna karlk, bel
li bir sre yine de tiyatrocu-sinemaclarn etkilerinden kur
tulamayacakt. Ama Faruk Kcn, tiyatro dndan sinema
ya ilk gelen yncuncn olarak, Trk sinema tarihinde yerini
alacak ve at bu yoldan srasyla adan Kamil, Turgut
Demirag, akir Srm al, etin Karam anbey, Aydn Ara
kan, Orlon M. Anbumu gibi yeni yetenekler, taze kanlar
geleceklerdi.
Etkileri gnmze kadar sren Trk sinemasndaki
"arkc-oyuncular moda s"n getiren bir "ilk film"de,
1939 ylnda evrilen "Allahn Cenneti"ydi. Muhsin Er
tugn l' un ynettii bu film, o dnemde "altn a" yaayan
mm Glsm'l , Enver Vecdi 'li Yusuf Vehblli "Akn
Gzyalar", "Memnu Ak", "Uyumayan Adam",
"Yaasn Ak" gibi Msr filmlerinin etkilerini tayordu.
mm Glsm gibi n yapm arkclarn barollerini oy
nad Dou kaynakl filmlere, yerli film seyircilerinin ilgi
gsterdii dnemde bu moda, Mnir Nurettin Seluk'la
balad. Ve o yllarda Mnir Nurettin Seluk, Trk mzik
dnyasnn "bir numaral sesi"ydi.
"Bak Ne Perian Halim'', "Salanma Ak Dt", "Yine
Kalbim Coar Aglar", "Dertliyim Ruhuma Hicranm
Sardm" ve "Yr Leyla ki Ben Mevlay Buldum", nl

47
arkclar sinemada: Mnir Nurenin, Oya Sensev1e 'Hasret' filminde

sanatnn filmlerde syledii arklardan bazlaryd.

Baarsz bir oyun veren Mnir Nurettin Seluk'un, yalnz
ca sesinin byleyici gzelliiyle halkn ilgisini ektii de
bir gerektir.

Bir Jn-Prmiyer Douyor

Trk sinemasnda "Jn prmiyer" (Jeune Premier) de

yimi, Fransz sinemasndan gelmitir. te Muhsin Er
turul'un ynettii "ehvet Kurban "nda "yasak ak" uru
na yolunu aran bir babann kemanc olu rolnde izle
diimiz Suavi Tedil, bu sinemasal deyime'tipiyle "cuk"

48
 Bir Muhsin Erturul filmi: "ehvet Kurban"

oturan, eli aya dzgn, masum yzl, romantik gen bir

oyuncuydu. 1940 yllarna, yani "ilk jn prmiyer" tipi
Ted gelinceye kadar Trle sinemasndaki erkek sa
natlarn ou, Behzah Butak, Vasf Rza Zobu, Talat Ar
tamel, Sami Ayanolu, Sait Kknar, Hazm Krnk.
Mfit Kiper gibi olgunluk dnemini yaayan, bu nedenle
de oyuncu arlkl, ya da yal tiplemelerden oluuyordu.

49
Ancak Ferdi Tayfur, ad geen bu oyuncular iinde yann
gen olmasna ve Suavi Tedil'den nce sinemaya girmesi
ne karlk, oynad roller nedeniyle jn prmiyerliin
dna dt. Ama Suavi Ted de kendinden sonra gelen
Muzaffer Tema, Sadri Alk ve Ayhan Ik gibi bir
"yldz" olamad.

Yerli Makineyle Sesli Film

Trle sinemas bir "bilinmezlikler dosyas"dr.

Eldeki belgeler ok kstldr...
Ama sabrlysanz ve demir gibi bir yreiniz varsa,
daldnz bu "karanlk dehlizler"de gene de baz "gizli
belgeler"i bulabilmek elinizdedir. te yeni bir belge.
Vaktiyle Trle sinemasnda, bizim yapumz bir yerli
makineyle sesli film ekildiini biliyor muydunuz?
Belgenin tarihi 1951. Ama. olayn getii tarih 1940'l
yllar...
Yerli malzeme ile yaplm ilk ses makinesiyle, ilk ses
li ekilen filmin yazk ki ismi belli deil. Yalnzca
Eminn Bankas ubesi adna ekilen filmin, tasarrufun
nemini vurgulayan bir reklam filmi olduu biliniyor, o ka
dar.
Bu yerli makinenin "mucidi" kim, bilemiyoruz.
Yalnz filmin kameramanlar Cezmi ve Remzi Ar kar
deler. Ynetmeni de Msr sinemasnn kuruluunda kat
klan olan Vedat nfi Beng, oyuncular da ehir Tiyatro
su artistlerinden Celal Yakup, Ferzan, Neriman Meral ve
Avni Dilligil. Eminn yresinde ekilirleen de orada te
sadfen bulunan Celal Bayar da filmi dikkatle izle
mi ..( 12).
.

Trk sinemasnda bir kaza sonucu yanan "ilk flm"

1944 ylnda evrilen "Deniz Kz"dr. Fransz sinema ta
rihisi George Sadol'un "Dictionnaire Des Film" adl ki-
(12) Bkz.: Perde; Trlciye'de yerli makineyle ekilen ilk sesli film, s.69,
7 Temmuz 1951.

50
tabnda biyografisi yer alan "ilk sinemacmz" Baha Ge
lenbevi'nin ynettii "Deniz Kz", kurgu (montaj) ilem
lerinin yapld sra Tepeba'ndaki stdyoda kan bir
yangnda yanp kl oldu. Rastlanbya bakn ki "Deniz Kz"
Gelenbevi'nin "ilk denemesi"ydi. Ama gene de Gelenbevi,
ylgnla dmedi ve Nezihe Becerikli'nin barolnil oy
nad filmi, byk bir sabrla yeniden ekip bitirdi.

Trk Sinemas rgtleniyor

1946, Trk sinemasnn ilk kez rgtlendii yldr.

1923'lerden nce orduya bal resmi ya da yan-resmi
kurulularn dnda sinemaclarn bir araya geldii ilk
bamsz ve sivil rgt " Yerli Film Yapanlar Cemiyeti"
adyla kuruldu. Ve bu "ilk kurucular"da Faruk Ken, hsan
peki, Turgut Demirag, skender Necef, Murat Kseoglu,
Necip Erses, Fuat Rutkay, Re!k Kemal Arduman, Hikmet
Yldz ve Yorgo Saristi.
Ayn yl bir ikinci rgt daha kuruldu. Bu "Sinemaclar
ve Filmciler Cemiyeti" adyla devreye girdi. Kurucular
da aa yukar " Yerli Film Yapanlar Cemiyeti"nin yele
rinden oluuyordu. Daha sonra kurulan bir nc rgt de,
Trle Sinema malcileri ve Daffe.tclar Birligi adn
tayordu. Ne var ki, hazrlklarn srdrld sra bu gi
riim yann kalp gerekleemedi.
Trk sinemas 1946'l yllarda rgtlenmeye doru gi
derken, bir baka giriim de tiyatro kl oyuncularn
dnda, bamsz yeni oyuncularn aranm asyla baland.
Ve bir gazeteye verilen ilanla sinemaya gelen "ilk oyuncu"
Neyyire Neyir'den sonra baz film irketleri de yeni oyun
cular bulmak amacyla bu yolu denemeye balamlard.
zellikle de 1946'lardan sonra bu tr gazete ilanlar sk sk
grlmeye balad. te 27 Ekim 1947 tarihli Cumhuriyet
Gazetesi'nde kan bir ilan:
"Memleketimizin en byk ve eski pek film stdyosu
evirecegi ilci sperlilf iin, fotojenik ve istidatl genkz

51
ve erkek artist aram aktadr. Nianta 'ndaki stdyoya
mracaat/an. "
lan araclyla yeni oyuncular arand yllarda, ilan
d zel giriimleriyle Faruk Ken, bamsz yeni yzler
bulmay baard. Ken'in ynettii "Gnahszlar'1a gelen
bu belli bal ilk amatr yzler, Oya Sensev'le Sadri
AlKn. Bir yl nce ise "Krolu " filmiyle ilk kez dene
nen oyunculardan biri Sezer Sezin'di. Ama bir Sadri Alk,
bir Oya Sensev ve "Deniz Kz "nda oynayan bir Orhan
Esen gibi dorudan barolle sinemaya gelmiti.

Yabanc Filmlerde Trk arkclar ve Kemaniler

lk kez Trke seslendinne ilemlerinin yapld pek

Film Stdyosu'ndan sonra birbiri ardna yeni kurulan dier
stdyolar da yabanc filmleri seslendirirken, aralarnda is
ter istemez bir rekabet balar. Ve o yllarda sinema salon
lar giderek artmakta ve salonlar gereinden fazla seyir
ciyle doldunnalan nedeniyle iletmecilerin, Belediye
ekipleriyle ba derde girer. Sinemalara basknlar dzenle
nip, cezalarn uyguland bu dnemde, salonlardaki an
izdiham nlemek amacyla, Belediyenin ald bir karar
la, stanbul'da sinema koltuklar numaralanr. "Numaral
koltuklar " dneminin balad gnlerde, seyirciye iinde
yerli film paralar bulunan yabanc filmler sunulacaknr.
rnein zel olarak Asm Nipton 'lu bir sahne ekilip, son
ra da aralara eklenen "Bahtiyar Prens " bu d kaynakl
filmlerden biridir.
Ama bu tr filmlerin en ilginci, belki de ilki olan
"Olumu ldrdm " adyla gsterilen Fransz filmidir.
Ik Film irketi'nin ithal ettii filmin barollerinde Mire
ille Balin ile Jacques Dumesnil oynamaktadr. Ve filmin
konusu Cezayir'de geer. Bir paann saraynda grkemli .
bir dn sahnesi izlenir. Cezayir'in tm tannm kiileri
nin dolutuu salona birden ''yksek ses sanatkar Hamiyet
Yceses, stad kemani Sadi lslav ve arkadalar " davet

52
edilir. Sadi Ilayn keman taksiminden sonra Hamiyet
Yceses, sarayda "Yesin Onu Ninesi" adl nl arksn
okur. Ve bir sre sonra da Luiza Non 'un dansn izleqz ...
Evet, bir Fransz filminde Hamiyet Yceses'le Sadi
Ilay'n Trle usul bir kurguyla "figranlk" yapun
grdnz m?

Film Yarmalar ve dll Sanatlar

1947 ylna kadar Trk filmleri, kk btelerle ev

riliyordu. lk kez, Turgut Demiran ynettii "Bir Da
Masal nn maliyetinin o gne kadar evrilen filmlerin
"

btelerini an grld. Asl meslei mimarlk olan

Kadri Erogan'la Nevin Aypatn barollerini paylat
"Bir Da Masal" bylece, Trle sinemasnn "ilk stn
yapm denemesi" oldu. 1947 ylnnmaddi olanaklar iin
de bu filme yatrlan para 75 bin Trle lirasyd. Ve bir yl
sonra, 1948'de "Bir Da Masal", Yerli Film Yapanlar Ce
miyeti'nin dzenledii yarmada "ikinci baarl film" se
ilirken ynetmeni Turgut Demira "en iyi ynetmen", "en
iyi senaryocu" ve Kadri Erogan'la Nevin Aypar da "en iyi
oyuncu" dllerini alacaklard.
Yarmann birincisi, yani "en iyi filmi" de akir
Snnal'nn "Unutulan Sr" adl filmiydi. Lks (arle) Si
nemasnda dzenlenen bu yanmannjuri yeleri de Refllc
Kemal Arduman, Kenan Erginsoy, lhan Arakan, Kemal
Emin Bara, Mahmut Maral, Sezai Salelli, Zahir Gvemli,
Kenan Temizkan ve Mustafa ekip Tun'tan oluuyordu.
Yine bu yarmada Kriton lyadis "en iyi operatr", Cahide
Sonku ile Talat Artamel "en iyi karakter artisti" dlleri
alan ilk sanatlard.(13)
. Yerli Film Yapanlar Cemiyeti'nin dzenledii bu
"msabaka", bu tr yarmalarn ilki saylrd. Ancak, bir
belgeye gre 1934 yllarnda Cumhuriyet Gazetesi ile pek

(13) Bkz.: Erman ener; Festivaller, Sh.8/11, Anlam yaynlan, 1972.

53
Film irketi ortaklaa bir "senaryo msabakas" "tertip et
mi" ve birincilii bu yarmaya katlan evket Sreyya
Aydemir kazanmt(l4). Ama, kazananlara dllerinin
Akhava Tiyatrosu'nda verildii Yerli Film Yapanlar Ce
miyeti'nin "msabaka"s "kurumsallamaya dogru atlan
ilk admlarndan biri " olarak dnlrse, bu adan bu bir
"ilk yarma " saylrd.

Sinema Oyunculuu Sigortalanyor

Kendi kendine terk edilen, korunmasz bir meslektir si

nema oyunculuu... 19511i yllara kadar ne sigortal ne de
emekli olana rastlanr Yeilam'da... Ve ilk kez byle bir
"hak" tannr "Yeilam'n sahipsizleri "ne. nsafa gelen bir
film yapmcsnn karanyla, artistler de sigortallar kap
;amna alnacakar... Ne var ki bu ilev, yalnzca bir filmin
tehlikeli sahneleri iin geerli saylacaktr.
te "Barbaros Hayrettin Paa " filminin ekimi sre
since oyuncular ve ynetmenleri sigortalayan irket pek
Film kurumudur. Geici olarak sigortalanma olay ile ilgili
Trkiye Genel Sigorta kurumunun poliesinde unlar oku
yoruz:
"Bir kere sigorta 13 Agustostan 13 Eyll'e kadar bir \
aylk. Kaza, lm ve daimi maluliyet halinde sigorta re-
jisr Vedat Ar, Baha Gelenbevi ve ba artist Cneyt
Gker'e onbeer bin, reji asistan Refet Glennan 'a
10.000, be figrana da beer binden 25.00 lira deyecek-
tir. Aynca her ahsn bin liralk tedavi ve hastane cretini
de tekeffl etmektedir. "
Son tehlikeli sava sahneleri denizde 200 kadar figran
ve 100 kiilik mehter takmyla ekilen, "iki ynetmenli
film " "Barbaros Hayrettin Paa"; "Lale Devri", "Cem Sul
tan ", "nc Selim'in Gzdesi " gibi Trk sinemasnda
1949'larda balayp 19531ere kadar sren "tarihsel filmler

(14) Bkz.: Mustafa Gkmen; Trle Sinema Taril, Sh.137/140, Ajans

Basrnevi 1989.
54
dnemi"ni amtr.

Ayhan Ik'la Gelen "Yaldz Sistemi"

Dergi yarmalar sonucu Trle sinemasna ilk gelen

oyuncular Ayhan Ik, Belgin Doruk ve Mahir zer
dem'di... Yldz Dergisi'nin 1951 ylnda amatr genler
arasnda dzenledii bu "yarma", belki de bir "ilk gi
riim" deildi. Ama sinemaya yeni oyuncular ve
"yldz"lar getirmesi nedeniyle "amacna ulam ilk
yarma" saylrd. Trk sinemasna halk iinden yeni
yzler, yeni yetenekler kazandnnak amacyla dzenlenen
bu yarmalardan biri, belgelere gre 1933 ylnda Akam
Gazetesi tarafndan dzenlenmiti. Yine bir baka
yarmay 19411erde Perde-Sahne Dergisi gerekletirdi.
Ancak . her iki yarmadan da oluml sonular alna
maynca, bu yoldan Trle sinemasna yeni oyuncular gel
medi.
zellikle de 1951'li yllarda M.G.M., Columbia, Uni
versal-Int, Wamer Brothers, 20th Century-Fox ve
R.K.O.Radio gibi, Amerikan dev film irleetlerinin servis
yapt reklam materyalleriyle beslenen Trle sinema bas
nnn dzenli ve uzun mrl "ilk dergi"si Yldz'n, at
yarma gerekten yararl sonular vermiti. te byle bir
yarmadan sinemaya gelen Ayhan Iyan (Ik) gerek an
lamda "ilk byk yldz" olarak oyunculua yeni bir "sis
tem" getirecekti. Bu, tm dnyada egemenliini kuran
Amerikan sinemasna zg bir "star", yani "yldz siste
mi" ydi. Ynetmen Osman F. Seden de bir yapmc ynet
men olarak Amerikan sinemasnn egemen koullan iinde
bu "star sistemi"ni Ayhan Ik'tan sonra yeni oyuncular
"lanse" ederek gelitirecekti.
O yllarda, Muzaffer Tema, tipiyle, Amerikan sine
masnn etkilerini tayan bir jn olarak hretin doruun
dayd. Ayhn Ik'tan ok nce, 1949'lara "glk" adl
filmle sinemaya giren, Devlet Konservatuan flt retme-

55
ni Muzaffer Tema, o dnemin, salar alnna dklen,
Amerikal nl aktr Alan Ladd'n bir kopyasdr. Bu d
kaynakl aktre yknen Tema, Alan Ladd gibi saatini sa
koluna takar, salarn afillice gzlerinin nne drr...
zellikle de "Dudaktan Kalbe" adl filmiyle gen kzlarn
dlerine giren Trk sinemasnn "ilk romantik jn "dr.
Bir anlamda Tema, kendinden daha nce sinemeya gelen
Suavi Ted'nn bir uzantsdr. Ancak, bir jn-prmiyer
olarak Tema gibi, gen kzlarn ryalarn ssleyebilecek
kadar "yldz" niteliine sahip bir sinema sanats deil
dir.
Ayhan Ik ise Muzaffer Tema'run tam tersi, esmer, ka
ra yaz bir Trk tipiydi. rnein, henz ikinci filmi "Ka
nun Namna" da tornac Nazm Usta'y canlandrrken, her
eyi ile katksz, "bizden" olan bir karakter iziyordu. Ken
dinden nceki oyunculardan bir Turan Seyfloglu, bir
Eref Kolak gibi kenar mahalle tiplerinin daha aya yere
basan rneklerini veriyordu.Kusursuz denilebilecek, kes
me eker gibi dzgn fiziinin yan sra, Trk sinemasnda
ki bir baka zellii ise, bakaldran bir "eylem adam" ol
masyd. nk Ayhan Ik, yerli sinemaya Batl bir yldz
gibi kendi ilkelerini, kendi "kanun"larru uygulayacakn.
"Yldz" olduktan sonra arln koyup srekli biimde
"oyunculuk haysiyeti"ni koruyacak, o gne kadar hibir
aktrn gerekletiremedii bir "i ahlak"ru da beraberin
de getirecekti. Kendi karlar bata olmak zere yeni bir
dzenin ateli, yrekli bir savunucusuydu. Ayhan Ik'
"Ayhan Ik" yapan ve Trk sinemasnda ayn bir izgiye
otunan temel zellikleri ve saygnl bu rneklerden,
ksacas "prensip adam" olmasndan kaynaklanyordu.
Ama, sanatnn oyunculuu ise, elbette tarnlmaya her
zaman akt. Kald ki Ltf . Akad, "Kanun Namna"da
ki Ayhan Ik'n oyunuyla ilgili olarak:
"Bu filminde pek o kadar banl degildi aslnda.. di
"

yordu.
Ama, gerek u ki, "Kanun Namna", dnemin eletir-

56
menlerine gre Trle sinemasnda "sinemaclar dnemi"ni
balatan bir yaptt. Ve Ltfi . Akad, bir dnemi etkileyen
"ille sahici ynetmen", Ayhan Ik da bu dnemin ''ilk ya
ratlan yldz" olarak sinema tarihine geeceklerdi. Ve bu
aamaya kaynaklk eden de filmin ekiminden 6 yl nce
yaanm (1946) gerek bir gazete haberiydi:
'Tornac Nazif Ku, kaynpederi Ahmet Muzaffer'i
ldrdkten ve biri ei, iki kiiyi yaraladktan sonra sak
land Galata'daki dkkfuun da intihar etti."

Amerika'da Kaybolan Bir izgi-Film Denemesi

Trk sinemasnda "ilk cartoon film" yani "canl resim"

denemesi, 1951 ylnda yapmc Turgut Dcmirag'n gi
riimiyle gerekletirildi. "Evvel Zaman inde" adl bu
uzun metrajl izgi-film'in resimleri kariktrc-desinatr
Yksel ynetiminde 20 kiilik bir ressam ekibi tarafndan
izildi.
ocukluk yllarmzda Walt Disney'in Miki Mouse,
Donald Duck, Pinokyo gibi evrenselleen tiplerinden
tandm izgi filmler, bu kez lkemizde 23 yandaki
Yksel nsal'n bu denemesinde bizim masal kahrarnan
lanndan Nasrettin Hoca'y, Kelolan' izleyecektik ...
Yazk ki tm bu abalar boa gidecek, her 30 metre ekil
dikten sonra banyo yaplmas iin gnderilen paralar
tmyle Amerika'daki bir laboratuvarda kaybolacakt....
Bir lke sinemasnn kaderiydi bu.
Korunmasz yazhanelerde, depolarda, stdyolarda
kan yangnlar sonucunda yitirilen filmlere, ayakkab
balannn ufanna klips yaplmas iin kiloyla satlan ne
gatiflere bir de renkli bir izgi-film ekleniyordu.

Halk Soruturmalarmda "En yiler"

Trle sinemasnda dergilerin okurlan ya da yazarlar

arasnda yapt sinemayla ilgili "en iyiler" konusundaki

58
 "sorutunnalar'' ya da "anketler'', ilk kez ne zaman balad?
Eldeki belgelere gre bunlardan biri, eer yanlmyorsak
1945 yllannda Muhsin Erturul'un yaynlad Perde-Sah
ne dergisi tarafndan dzenlenmiti. te hem okurlar, hem
de dnemin n yapm yazarlar arasnda yaplan
anketin sorulan:
1) En begendiginiz yabanc erkek sinema artisti.
2) En begendiginiz yabanc kadn sinema artisti.
3) En begendiginiz Trk erkek tiyatro artisti.
4) En begendiginiz Trk kadn tiyatro art.isti
Giild gibi o yllarda, zellikle de anketin dzen-
_ lendii 945'de yalnzca 2 film evrildii ve Ronald Col
man, Marlene Dietich, Oarles Loughton, Oarles Boyer,
Gary Cooper ve Tyrone Powergibi d kaynakl "mit'lerin
egemen olduu dnlrse, okurlarn bizim sinema yl
dzlanna rabet etmeyecei bir gerekti. Bu nedenle se
imlerin arlk noktas yabanc sinema oyuncula
n yla, ehir Tiyatrosu artistleri olacaku... Ve sz konusu
ankete katlan dnemin nl kalemleri arasnda Cevat
Fehmi Bakut, Hasan Ali Ediz, Nusret Safa okun da
vard.
Anketin okur listelerinde birbirleriyle ekien (kadn
lardan) "tiyatro artistleri" Cahide Doruk (Sonku) ile Peri
han Yanal'd. Erkeklerden de ba eken Muhsin Er
turul'du. Buna karlk yazarlarn verdii listelerde okur
larn tuttuu Cahide Doruk ismine rastlanmayacakt.
Okurlar arasnda ilk byk ve profesyonelce dzenle
nen "halk sontunnas" 1952'lerde yapld. Dnemin en
byk ve tek sinema dergisi olan Yldz'ri, okuyucular
arasnda dzenledii "1950-51 mevsiminin en iyileri" adl
sorutunna ilgi ekti. nk o yllarda Trk sinemas belli
bir kprdan iindeydi. Ve film says da 6l 'e kadar gelip
dayanmt. 1984 okurun "itirak" ettii bu "Mevsimin en
begenilen Yerli Film ve kadn-erkek artisti msabakas"
yapmc Hrrem Ennan bakanlnda, gazetecilerden
Celal Demiray, Sezai Solelli, Oguz zde, Seyhan Bilba-

(()
arve Semiral Bilb 'dan kurulu bir ekibin tasnifi sonucunda
u sonular alnd:
En beenilen yerli film: "Vatan Ve Namk Kemal"
En beenilen kadn yldz: "Cahide SonJcu"
En beenilen erkek yldz: "Sami Ayanoglu"
"Yldz mkMaUan" adyla ve okurlarn oylarna gre
dzenlenen bu soruturma, daha sonraki yllarda iki kez yi
nelendi. Ve kazananlara "mk.Mat " olarak verilen heykel
ise, bam arkaya doru eip, kollarn yukarya doru
kaldrarak birletiren ve etekleri dalgalanan yar plak
Vens benzeri bir kadn figrnden oluuyordu.

ocuk Oyuncular ve ocuk Filmlerinin Balang

Dnemi

Trk sinemasnda kamera karsna kan "ilk ocuk

oyuncu" kimdi? Ya da tmyle kahramanlar ocuklardan
oluan filmler hangileriydi?
1935'li yllara dnersek "Aysel Batakl Damn
Kz"nda Cahide Sonku'nun oynad Aysel'in ocuu ro
lnde Ergun Kknart grrz. Ancak Kknar, 1934
doumlu olduu dnlrse, kamera karsna kt
gnlerde bir ya da bir buuk yalarnda bir bebekti. Gene
1940 yllarnda evrilen "ehvet Kurban "nda Muhsin Er
turul'un kzn ve olunu oynayan iki ocuk vardr. Ne var
ki, bu ocuk. oyuncular kimdir, belirgin deildir.
Bu durumda net bir ekilde tmyle ocuk oyunculara
dayal "ilk film", Si.avi Ted'nn 1952 ylnda ynetmen
liini yapt "Gmen ocugu" dur . Nianta'ndaki bir
ilkokuldan temin edilen ve saylar 50 kadar olan bir ocuk
ordusuyla ekilen flmde, barol ynetmen Suavi
Ted'nn ei Perihan Ted ve Kk Erkan oynamtr.
Ve dqemin sinema mnekkitlerinden Sezai Solelli, film
le ilgili unlar yazar:
''Filmin en byk muvaffakiyeti, bize Trk ocuk
lannm muazzam atistik kabiliyetlerini gstemi ol-

62
masdr. Senelerce, Amerika bize Shirley1eri, Margaret
O'Brien1eri birer deha, birer harika gibi gsterip durdular.
Bu filmde bata Erkan, maalesef isimlerini bilmiyorum,
iman ocuk, hain ocuk ve digerleri yle bir oynadlar ki
deffere byk artistlerimiz bu derece kuvvetli sahneler ve
remezler. Bilhassa Erkan1a kk kzn banka giesinde
bir sahnesi vard. Orada Erkan 'n yz bir oynay ahese
riydi."
1952'lerin Kk Erkan' Trk sinemasnda belli bal
"ilk ocuk oyuncu"lardan biriydi, ama bu ya grubunun
yldz deildi. Gerekte ocuk kahramanl filmler dne
minin almas ve ocuk oyuncularn "yldz" olmalar
Memduh in 1960 yllarnda ynettii "Ayecik'1e
balamt. Dizinin isim babas da Kemalettin Tugcu 'ydu.
Dizinin bu ilk filmi, Tugcu'nun ayn ismi tayan ro
manndan uyarlanmt. te ilk kez 5 yanda Ayecik
rolyle kamera karsna kan Zeynep Degirmencioglu,
sinemamzn "ilk sper ocuk yldz" oldu. Ne ncekiler,
ne de ondan sonra gelenler Shirley Temple' anmsatan
Deirmenciolu'nun dzeyine kamadlar. Buna karlk
"Ayecik" dizisi, konulan nedeniyle melodram sine
masnn ok bilinen kalplarn aamad. Ve uzun sre o
cuk filmlerinin smrs yapld.
1963 ylnda Hseyin Kaifi n ynettii "Kayp Kz
Ayla", "Ayecik" dizileriyle gelen 'moda "nn bir baka
uzantsyd. Ne var ki, ad geen filmin konusu bir roman
dan deil, ayn yllarda meydana gelen, yaanm bir olay
dan kaynaklanyordu. stanbul Bahelievler'de, esrarengiz
biimde kaybolan Ayla adl bir kz ocuunun hikayesi be
yaz perdeye aktanlmb. Ancak, "Kayp Kz Ayla"nn e
kimi bitirildikten sonra sinemalarda oynayamad. nk
mahkeme kararyla filmin oynatlmas yasakland. Olayn
kahraman Ayla'nn acl ailesi, filmin durdurulmas iin
dava amt. Polisin olayla ilgili ipularn arad gnler
de, "Kayp Kz Ayla"nn gsterimi yasakland. Byece de
film, Trk sinema tarihinde, sansr kurulunun kararlan

63
dnda tmyle yasaklanan "ilk film" oldu. Filme konu
olan olay, bugn hfil! esrarn koruyor. Ve Ayla hfil! bulu
namad.

Krk Mantolu Bir Yerli Film Galas

lkemizde bir Trk filminin ilk kez "zel gsteri"si

1919 ylnn Mays'nda "Mze-i Askeri" salonunda gste
rildi. Filmin ad "Mrebbiye", resmi gsterinin davetlileri
de o zamanki adyla "matbuat mensuplar", stanbul'da bu
lunan eitli devletlere mensup gal Kuvvetleri Kuman
danlar, dnemin nl tiyatro oyuncular ve yabanc uyruk
lu nemli kiilerdi. Davetlilerin arasnda zellikle de san
src Fransz Generali Franchet d'Esperey bulunuyordu.
Bu gsteriler eitli biimlerde srp gitti. 1951 yln
dan nce prodktrler, filmlerini matbuatn ileri gelen
mensuplarna "sabah matineleri"nde zel olarak "takdim"
ediyorlard. Resmi gsteriler ve matbuat mensuplar d;vet
lileri dnda ve stanbul'da yaplan grkemli ilk yerli film
galasn, Adalet Cimcoz 'un kaleminden reniyoruz:
"Misafirler pek itinal giyinmiler, hemen btn er
keklerin zerinde koyu renk elbise, kadnlar tyl yahut
tll, tabii envai eit krle ve bir o kadar kark koku. Ka
labalk, kalabalk; bir taraftan filmler alnyor, bir taraftan
bfe merala derken bakyorsunuz ki oturacak yer kal
mam... "
Hollywood prmiyerlerini anmsatan bu krk mantolu,
grkemli gala'y,yapmcs olduu "Vatan ve Namk Ke
mal" adna Cahide Sonku dzenlemi. Ve gene reniyo
ruz ki Beyolu Smer Sinemas'nda (imdi Rya Sinemas)
yaplan bu galada stanbul Valisi Fahrettin Kerim Gkay,
General kr Kanatl, Ahmet Emin Yalman, Ahmet
Hamdi Tanpnar, Yusuf Ziya Orta, Reat Nuri Gntekin
ve Esat Mahmut Karakurt davetliler arasndaym...
te stanbul sinemalarnda "galalarn tarihesi" "Va
tan ve Namk Kemal" filmiyle balam oluyor.

64
 Cahide Sonku nlil galasnda.

Uluslararas Festivaller ve Bir Tutanak

Belgelere gre yurtdndan Trle sinemasna gelen

"ilk dl", Muhsin Erturul'un ikinci kez beyaz perdeye
uyarlad "Leblebici Horhor Aga" adl filmiyle gerek
lemitir. Dnyada Berlin, Cannes gibi nemli uluslara
ras festivalden biri olan 2. Venedik Film enlii'nde ald
"Onur Diplomas", her ne kadar byk bir deer tamyor
sa da, bu yurtdnda kazanlm "kk bir baar" saylr.
Trle sinemas yllar sonra uluslararas festivallere, da
ha ok sayda timle katlacaktr. rnein Cannes Film Fes
tivali ile ilgili resmi bir "tutanak"tan, ilk kez Tiirk film
yapmclarnn bu toplu biimdeki katlmlarn gryo-

65
ruz. Gerekten ilgin bir belge: 1953 ylnda dzenlenen bu
belgeyi aynen aktaryoruz:
"Dileri Vekaletinin 26.2.1953 gn ve 3. c daire ve
ikinci ube 39198176 say ile Basn Yayn Genel
Mdrlgne yazlan yazda: simleri tasrih edilmi olan
ileri Vekaleti, Dileri Vekaleti, Milli Egitim Vekaleti,
ErkAn Harbiyeyi Umumiye, Emniyet Genel Mdrlg
ve Basn ve Turizm Genel Mdiirug temsilcileri ile
san'at ve fikir adamlarndan Halim Alyot, Refik Ahmet Se
vengil, Cevat Memduh Altar, Mahir Canova, Adnan Say
gun, Ltfi Ay, Muazzez Lutas, Nihat Aybars, Milat Fen
men, ahap Akaln, Amolf Shrjder ve Ankara Gazeteci
ler Cemiyeti Bakanndan mteekkil bir jri tertiplen
mitir.
Jri, Devlet Tiyatrosu Genel Md Cevat Memduh
Altar'n bakanlgnda ekseriyetle toplanarak, Fransa 'da
Cannes ehrinde yaplacak, Fransz hkmcti tarafndan
tertip edilen VI. Milletleraras Film Festivaline itirak et
tirilmek istenen "Yldrm Beyazt ve Timurlenk", "Top
rak", "ki Sng Arasnda", "Gmen ocugu", "Me
zarm Tatan Oyun" adl filmleri sras ile seyretmitir.
14 Mart 1953 ve 16 Mart 1953 tarihlerinde biri Basn
Yayn ve Turizm Genel Mdrlgnde, biri de ileri Ve
kaletinde olmak zere iki toplant yapm olan jri
aagdaki karara varmtr:
1- Cannes Film Festivaline gnderilecek birinci ola
rak "Gmen ocugu" adl film seilmitir. Jri festivale
gnderilirken, filmin jenerigine bir yaz konmas ve bu
yaz ile eserin ilk terbiyevi ocuk Filmi oldugunun da be
lirtilmesini karar altna almtr. Filmdeki Erkan'm ba
basnn mezan banda agladg sahne de tamamen kan
lacaktr.
2- Cannes Film Festivaline ikinci esas olarak aagda
tasrih edilmi olan hususlar yerine getirildigi takdirde
"Yldrm Beyazt ve Timurlenk" adl filmi de semitir.
a) Yabanc filmlerden olan paralar eserden tamamen

66
kanlacaktr.
b) Ayasofya'daki orgla Handel'in Largosu filmden
kanlacak ve bu salneye o zamana ait mnasip bir Orto
doks ayininin mzigi konulacaktr.
c) Filmin baz yerlerine refakat eden 19.cu asnn ro
mantik mziginin degitirilerek yerine orijinal film
mzigi konulmas hususunda da filmin prodktrne te
menni de bulunacaktr.
d) Yakanda esaslar yerine getirildikten sonra flm tek
rarjri Ulrafndan grlecektir.
3- "ki Sng Arasnda", "Toprak" ve "Mezanm
Tatan Oyun" adl filmlerin memleket d bir film gste
rilmesi hususunda baz mahzurlar mtalaa edildiginden bu
filmin Cannes Film Festivali'ne gnderilmemesine ka
rar verilmitir. "

Korku Sinemasmm lkleri

Korku filmleri, Trk sinemasnn trleri iinde en ya

banc olandr kukusuz. Oysa, korku sinemasnn
"bayaptlar" 1930'lu yllarda ortaya km ve bu tr zel
likle 1940'lardan sonra Amerikan sinemasnda kendi
yldzlarn yarauntr. Daha ok dev yapl nl oyuncu
Lon Oaney'in "Frankestein" tiplemesi, korku sine
masnn bir simgesiydi o dnemde. Aynca Macar asll
aktr Bela Lugosi'nin oynad "Drakula "da Trk s.inema
seyircisinin yllarca ilgisini ekti.
te bu d kaynakl, rktc, dlere dayal ve fantas
tik atmosferli filmlerin etkisiyle sinemamzda "Drakula
stanbul'da" ekildi. Bu aonosf er daha nceki yllarda
Aydn Arakon'un "glk" adl filmiyle yaratlmak isten
diyse de "Drakula Jstanbul'da" Trk sinemasnda bir ''ilk
korku film denemesi"dir. Mehmet Muhtar"n 1953 ylnda
evirdii bu filmin "yerli Drakula"s da Atf Kaptandr.
Korku edebiyatnn klasikleri arasna giren ngiliz ya
zan Brahm Stocker'in Trk sinemasna uyarlanan yks,

67
lk korku filmi: "Drakula lsanbul'da"da Atf Kap.an, Blcnl Oran ve Anic Bali.

hortlan stanbul'a geliiyle balar. Kan emerek yaamn

srderen bu hortlak Kont Drakula'dr. Ve kann emdii in
sanlar ldkten sonrahortlamaktadr... Sonunda ise bir me
zarlkta Drakula'nn kalbine bir kazk aklr ve kafas
gvdesinden ayrlr...
Konusundan da anlald gibi "Drakula stanbul'da"
genel havasyla tam bir "korkufilmi"dir. Ama, dnemin bir
"mnekkit"in deyiiyle "Ne korkun bir film olmu, ne de
gln " Trn bir baka uzants olan Ltfi Akad'n
..

"Grnmeyen Adam stanbul'da " adl denemesinde de

ayn baarszlk grlr.

68
 iic Renkli Filmler ve Bir Ynetmenin Sonu

Trle sinemasnn uzun metrajl "ilk renkli film "i han

gisiydi? ''Halc Kz" m, ''Salgn" m?

18 Nisan 1953 tarihli bir sinema dergisi (Yldz) haberi

ne bakyoruz. unlar yaziyor:
"Virginia Bruce ile kocas Ali par, dieri Muhsin Er
tuifrul tarafndan ayn zamanda iki renkli film birden ev
rilmeye baland. Ali par'n "Salgn" Amerika'da banyo
edilip basla dursun, Doan Karde hesabna evrilen
Muhsin Ertunl'un "Halc Kz"nn laboratuvar ksm Al
manya'da hazrlanp bir ay evvel memlkete getirildi ve
geen hafla Bcyofu'nun yerli filme pek abmam byk
siemalarndan birinde prmiyerini yapt. "
Demek ki her iki film de ayn yllarda ekilmi. Ama
seyirci nne ilk kan, yani gsterime gireni "Salgn"
deil, "Halc Kz"m? .. Bu durumda Erturul'unki 13 Ni
san 1953'de par'n filmi ise yaklak sekiz ay sonra 15
Aralk 1953 ylnda vizyona
girmi. Dnemin nl ar
matii ve 27 Mays
htilali'nden sonra 1960'l
yllarn Yassada mahkeme
lerinde yarglanan Ali par'n
televizyonda yapt bir ko
numada: "lk renkli film e
kimine biz baladk. Ama si
nemalarda oynamas hayli
ge oldu" dediini anm
syoruz.
Barllerini Ali par'n
kans, Amerikal oyuncu
Virginia Bruce, Kenan Ar
tun ve Amerika Ateemilite
ri"nin kz Gloria Doman'n
lk renkli Trk flmi paylat "Salgm"n asl
"Halc Kz"n afii.
69
baka zellikleri vard. Film ngilizce olarak ve 16 mm 1ik
el kamerasna Singer diki makinesi motoru taklarak e
kilmiti. Afiinde "renkli ilk Trk filmi" yazan Muhsin Er
turul'un "Halc Kz"na gelince, o daha baka zellikler
ieriyordu. Ve bu filmin ekimi altnda bir "ynetmenin
dram" yatyordu. Be yllk bir aradan sonra tekrar sinema
ya dnen Muhsin Erturul'un "Halc Kz" ve Ali par'n
"Salgn"ndan nce de 1948 yllarnda bir "renkli film de
nemesi" yaplmt. Ne var ki Baha Gelenbevi'nin ynet
tii "ldran Kadn", tmyle renkli ekilmi bir film
deildi. Siyah-beyaz olarak ekilen filmin sadece Kz Ku
lesi ile ilgili sahneleri renkli ekilmiti.
1922'den 1947 ylna kadar Trk sinemasnda "tek
ynetmen" olarak egemenlik kuran Muhsin Erturul'un bu
renkli film giriimi, Vetat Nedim Tr araclyla gerek
lemiti. nk o yllarda Vedat Nedim Tr, Yap ve Kredi
Bankas'nn Kltr Maviri olarak grev yapyordu. Ve
bu kurumun, "Halc Kz" ekilmeden nce sinema ile ilgili
nemli tasarlar vard. rnein, Trkiye'de salkl,
dzenli bir sinema endstrisinin kurulmas iin byk bir
yatrma hazrland gnlerde, Vedat Nedim Tr banka
yetkililerine renkli film yaplmasn nermi ve kabul ettir
miti. te Muhsin Erturul'un, Yap ve Kredi Bankas'nn
parasal desteiyle ynettii "Halc Kz", 1953 ylnda tam
150 bin liralk bteyle evrilmiti. Ancak, barollerini
Heyecan Baaran gibi Kk Sahne oyuncularnn pay
lat "Halc Kz"n, yabanc film oynatan Atlas Sine
mas'ndaki galS, byk bir fiyaskoyla sonuland.
lk olumsuz tepkiler o gece seyirciden, sonra da eletir
menlerden geldi. Seyirciler filmi ayaa kalkarak yuha
lamlard. Ve belki de Trk sinemas tarihinde "ilk yuh
ekilen film "di. O tarihlerde Trkiye'nin en byk ve en
'
modem sinemas olan Atlas'ta "Halc Kz" i yapmamt.
Eletirmen Semih Tugrol 'a gre:
"Halc Kz, Agfacolor'un eitli renklerine ragmen
Trle sinemaclgmn yz karas olarak kalacak filmlerin-

70
den biri "ydi.
Bu arada "Kire gibi yzler, patlcan rengi insanlar
grdk" diye yazanlar da vard.
te bu "ilk giriim "e ynelik tepkiler, Trk sinemas
na destek olmaya hazrlanan Yap ve Kredi Bankas'n
byk bir d kmk.lna uratm, banka yetkilileri, sine
maya yatnn yapmaktan vazgemilerdi. Muhsin Ertu
rul, "Halc Kz"dan baka bir film yapamad. Bylece,
Trk sinemasna 32 yln veren bir tiyatrocu-ynetmen'in
dnemi tmyle kapanyor, "Halc Kz"n baarszl,
Muhsin Erturul'un ac sonunu oluturuyordu.

27 Mays nklab'yla Gelen Toplumsal

Gerekilik

"Byk Trk Milleti, Silahl Kuvvetlerimiz btn

yurt'ta 27 Mays saat ten itibaren idareyi ele alm bulun
maktadr. Btn vatandalanmzn ve Emniyet Kuvvetle
rinin Silall Kuvvetlerle yakn ibirligi ile bu harekat hi
bir can kayb olmadan baanlmtr. stanbul'da ikinci bir
teblige kadar Silahl Kuvvetler mensup/an.hari, sokaga
kma yasag konmutur. Vatandalarmzn Silahl Kuv
vetlerin vazifelerini kolaylatnnaya ve millete mit edi
len demokratik rejimin teesss etmesine yardmc ol
masn rica ederiz. Trle Silahl Kuvvetleri."
Trk siyaset tarihine "kansz ihtilal" olarak geen 27
Mays nklab'nn ilk bildirisi, sabaha kar 04.30 su
larnda ksa aralarla alnan stiklal Mar ile birlikte rad
yodan halka duyurulmutu. Silahl Kuvvetlerimiz, btn
yurtta idareyi fiilen ele almu. Ve bu harekatn kumandan
da Orgeneral Cemal Grsel'di. t-. Adnan Menderes
hkmetinin yargland, radyo kurumunda byk bir
"slahat" yapld ve halkn parmaklarndaki yzkleri
karp hazineye katkda bulunduk.lan gnlerde, Trk sine
masna yeni bir dnce biimi geliyordu. Bu sinemasal
trn ad "toplumsal gerekilik'l, ilk rnei de "Gecelerin

71
 lk "toplumsal gerekilik" denemesi: Gecelerin tesi.

tesi"ydi Metin Erksan'n ynettii "Gecelerin tesi"

1960 nkilabndannccki resmi ideolojinin "her mahallede
bir milyoner yetitireceiz" slogann sorgulayan bir
"bakaldr filmi"ydi. Ve kendi iinde toplumsal bir eletiri
getiriyordu. Ayn idealler peinde koan alt mahalle arka
dann soygun eylemi zerine kurulan "Gecelerin tesi"
bir dzen eletirisinin ieriye dnk filmi olarak da nemi
ni koruyacakt. nk 1980'lerden sonra "her mahallede
yetien milyonerler"in toplumsal kimlikleri giderek
deiecekti.

72
 Sansre Kar lk Toplu Dayanma

Trk sinemasnda sansrle ba derde giren yneunen

lerin banda gelir Metin Erksan. Sinema yaamnn bir
blm sansrle boumakla gemitir dersek, olay abart
mayz. rnein, 196 1 ylnda ynettii " Ylanlann c"
nn Erksan'n bu maceral yaamnda nemli bir yeri var
dr. Yalnzca Metin Erksan'n m? Trk sinemas tarihine
"sansr basks"na kar ilk kez toplu bir dayanmay olu
turan bir film olarak da ayn bir nem tar. Kald ki dne
min Cumhurbakan Cemal Grsel bile, "yasaklama"nn
basnda byk tepkilere ve giderek de toplumsal bir olguya
dnmesi nedeniyle merak edip ankaya Kk'nde izler
"Ylanlann c"n. Ve filmi izleyip, Metin Erksan' tebrik
ettikten sonra aralarnda ilgin bir konuma geer:
"Yahu Metin Bey. Ben senin adn gazetelerde hep ger
eki rejisr diye okuyorum. Seni byle vyorlar. Ama
bana kalrsa bu filmde biraz geregin dna kmsn. "
"Neden?"
"E, btn tipler ense kulak yerinde, iman. Bu kadar
besili mi Trle kyls. Biraz zayf adam seseydiniz ya.
"Paa hazrederi siz bizi tecviz ettiniz, begendiniz,
vdnz, ama bu filmi sansr men etti."
"Kimdir bu adamlar? Onlara telefon edin, bu filme
msade edilsin." ( 15).
Yurtiinde ve yurtdnda tmyle yasaklanan filme
sahip karak, destekleyen Cemal Paa'n n bu emrine
ramen gene de sonu deimeyecekti. Ve mcadele de
vam edecekti.
Ban kemie dayand gnlerde tm sinemaclar
toplu bir dayanma iine girmilerdi. Ve alnan ortak bir
karara gre, Prodktrler Cemiyeti nnde toplanp, Tak
sim Meydan'na kadar sessiz bir yry yapacaklard. An
cak byle bir "protesto yry" iin Emniyet !vfdrl
(15) Bkz.: Hseyin Snmez, Serhatztrk; "Metin Erksan: Trkiye'de
entelijansiye yok", Ve Sinema, sh.:28/29, s.:1 1985

73
izin venneyecekti. Son are toplanp, Trle sinemas al
anlar adna kamuoyuna onak bir bildiri yaynlamaku.
"Trle filmcilii stanbul'da, sansr Ankara'da", "Mussolini
ld, Sansr bizde yayor" gibi duvarlar dvizlerle
ssleyen Gen-Ar Tiyatrosu'nda yaplan toplantda Trle
Film Prodktrleri, sanatlar ve teknisyenleri u bildiriye
imza atacaklard:
"Milli filmciligimizi baltalayan, agda sinema sevi
yesine kmasn engelleyen sansrn karsnda ol
dugumuzu Trk halk-elk/inna bildiririz.
Sagam bir demokrasinin temellerinin kunldugu
Trkiyemizde, insan haklanna aykm, fikir ve ifade hrri
yetine k;:r bir zihniyeti btn plak/Jg ile Trk milleti
nin ibret nazarlanna sermeyi vicdani bir bor biliriz.
Faist talyann sansr ynetmeliinden alnm ve
medeni memde bugn hkm ve yeri kalmam olan
bylesine geri bir SANSR anlay Trk sinema sanatn
daki gelimeyi nlemitir.
Trk Film Prodktr, sermayesini sansrn lsz
kontrolu altndaki bir ie btnyle yatramamak.tadr. Bu
yzden basit anlaml ve szde yutii pazara hitap eden ka
litesiz filmler yllk istihsal iinde ekseriyeti tekil etmek
tedir. Bu ogunluk iinde, pek az sayda iyice film yapla
biliyorsa, bunlar da ancak sansrn gznden kanlan
filmlerdir. Trk film senaryo yazan ve rejisr sansr edil
meyen tiyatro, roman ve hikfiye alanndaki sanat kadar
geliememise, bunun da tek sulusu gereklerden korkan
ve hibir estetik lye sahip olmayan sansrdr. Trk
film oyuncusu gene ayn sansrn kaytl senaryo/an,
kaytl mizansenleri ile adeta mahkam edilmi ve bir ro
bottan farksz hale getirilmitir.
Trk film teknisyeni ise bu huzursuz Dleme yatnla
mayan sermayeden mahrum kalarak en iptidai. teknik vas
talarla almaktadr.
Grlyor ki sansr ,topyekn bu sanayi ve san'at kolu
nu tahrip etmektedir. Bu tahribatn bir an nce durdunl-

14
mas ve bu rezalete bir an nce son verilmesi iin gi
ritigimiz savata. demokratik ynelimli hkmetimizi,
hrriyet ag basnmz ve btn sagduyu sahibi yurt
talanmz bizleri desteklemege davet ediyoruz."
te eitli olaylar, tepkiler yaratan ve baz gruplar ta
rafndan "Komnizm propagandas yaplyor'' diye evre
sinde byk grltler koparlan "Yllanlann c", byk
bir mcadele sonucu yasaklan delerek gsterime girebili
yordu.

B'ir Boykot Bir ntihar

1960'l yllarn popler bir gldr oyuncusu olan

Suphi Kaner, Trle sinemasnda en ok intihara teebbs
eden bir sanatyd da aynca. Ve lmne kadar tam drt
kez canna kymak istemiti. Hatta bir defasnda onu haya
ta kavuturan doktora ok kzm ve yle demiti:
"Rahata lmeme bile mani oluyorslnuz. . " .

Beincisinde ise Suphi Kaneri kimse kurtaram ad.

nk nl komedyen azraile bu kez "elme"sini ata
mamt.
Suphi Kancr'in bu kanlmaz lmn hazrlayan bir
"boykot karan" myd? Ve sinemamz tarihinde ilk kez
filmcilik mesleiyle ilgili bir kurum, yani Prodktrler
Cemiyeti, bir aktr "boykot" ediyordu. Tm film irlcet
lerinin "i" vermesini yasaklyordu ...
Nedeni "alkol" myd?
Oysa Suphi Kaner lm tinden iki yl nce, giderek ha
yatnn sonunu hazrlayan bu "illet"ten kurtulmak iin bir
sinema dergisine u ilan vermiti:
"Sayn seyircilerim, meslektalanm...
24. 11.961 tarihinden itibaren, on yldan beri devaml
olarak itigim ikiyi, gerek shhatim ve gerekse dostlan
ma kar davranlarmn anormal/emesi bakmndan
braktm ...
Bundan byle, her kim beni iki ierken veya ikili g-

75
 Suphi Kaner - Bir boykot kurban-

rrse kendilerine tarafmdan 1000 TL.s denecektir.

Hrmetlerimle."
Ancak Kaner, szn ntamayacak, alkoln ntsa
olup, film setlerine ikili gidecek ve "star" olmu oyuncu
lara diini geiremeyen Prodktrler Cemiyeti, "bir garip

76
aktr"e i verilmemesi iin tilin fln irketlerine u yazy
gnderecekti:
"Aktr Suphi Kaner, Pesen Film irketi ile akd ve imza
ettilti 14. 7.1963 tarihli mukavelesinde oynamay kabul et
tigi rol filmin yansnda brakarak film irketini maddi,
manevi zatarlara sokmu ve anlama iin Pesen Film'den
bir miktar da para almtr. Bu meseleden dogan ihtilaf
halletmek iin idare kurulumuzun yapm oldugu mker
rer davetlere de icabet etmemitir. Bahis konusu ihtilaf
halledilinceye kadar aktr Suphi Kaner'e i verilmemesini
rica ederiz."
te Suphi Kaner, meslekta ve dostu Afif Yesarihin
evinde "Beni 12'den nce uyandrmayn" diyerek tp
Nembutal adl haplan yutup, yaamna son verecekti. Ve
nl komedyen 30 yandayd.
Gerekten Kancr'in intihanna neden, yalnzca
Prodktrler Ccmiyeti'nin bu "boykot karan" myd? Ya da
tutsa olduu alkol myd?
Kim bilir, her iki neden de Suphi Kaner iin bir baha
neydi belki de ...

Teksas Yeilam'da

Trk sinemasnda en nl jnler, en nl aktrler bile

bir kez dahi olsa kamera karsnda "Kovboyculuk" oy
nayp sralanru savdlar(16). Bilindii gibi westem, yani
kovboy filmlerinin vatan Amerika'dr. Amerikan sine
masdr. Ama lkemizdeki miman, kundurac Ahmet
Set'tir ... Kundura tamircisi Ahmet Setin 1963 yllarnda
yneunenliini yapu "ntikam Hrs", Trkiye'de ekil
mi "ilk yerli kovboy filmi"dir.
1963 yllarndan nce kovboy giysileriyle kamera
karsna kan oyuncular yok muydu? Kukusuz vard.
rnein Suphi Kaner, Hseyin Baradan, Feridun Karaka
(16) Bkz.: Agah zg; talya'da Makama Trkiye'de Lalunacun
Kovboylan, Erkeke, S.100 Nisan 1989.

77
 ilk yerli kovhoy filmi: ntikam Hrs

ya yle bir grnmlerdi. Ama zellikle de dlere da

yal bu tr sahneler, yalnzca birer ''gldr gesi" ol
mann dna kamamlard. ..
"ntikam Hrs", konusuyla, kurulan kasaba dekoruyla
tam bir kovboy filmiydi. Ahmet Sert, Teksas' tm zellik
leriyle Yeilam'a tamt... Kovboy filmleri tutkunu
yapmc-ynetmen, Taltarla Pirinliky'de bir yer kirala
yarak, bu tr filmlerin ekimi iin rzgara dayankl bir ka
saba ina etmiti. Giriindeki tahta tabelada "Welcome to
Dodge City" diye yazan, "Sherif Office" siyle, "Union

78
Dodge City " diye yazan, "Sherif Of.fice "siyle, " Union
Bank"yla, banyla, kilisesiyle ve nl "Apai'1eriyle tam
14 barakadan oluuyordu bu yerli "westem kasabas"...
Yzleri tebeirle boyal kzlderililer, sadan soldan te
min edilen st beygirleri ve zel olarak yapunlan posta
arabas ... Hibir ey eksik deildi.
Filmin kostmcs, ardirektr de Mehmet Sert'ti.Her
trl aksesuvar onun elinden kmt. Bu ilk kovboy filmi
"ntikam Hrs"nn hafiyesi de Oman Yldz adl bir gen,
teneke yldzl erifi de opera sanats Ferlan Tanseli'y
di...

Kundurac Ahmet Sert'in kurduu yerli Westem kasabas.

 Bu kasabada daha sonraki yllarda Dalton Kardeler'in
yklerine varncaya kadar ne filmler ekilmemiti ki...

lk Uluslararas Byk Zafer

1956 Beri in Film enlii'nde dl kazanan "ilk Trle

filmi" "Hitit Gnei" dir Ne var ki "ikinci" olup ''gm
.

ay dl" alan "Hitit Gnei" belgesel bir filmdir. Ama

ene de Sabahattin Eyboglu ile Mazhar evket
Ipiroftlu'nun ynettikleri bu ksa metrajl film, Berlin gibi
uluslararas bir enlikten "zafer'1e dnen "ilk belgesel"
saylr. Ama, Trk sinema tarihinin "ilk byk zaferi", si
nemamzn uluslararas dzeydeki baars "Susuz

Yaz'indr.
Metin Erksan'n "Susuz Yaz", yneunenin nceki
filmlerinde olduu gibi beraberinde yeni bir "yasaklama
olay "n daha getirecektir. 1964 Berlin Film enlii'ne
katlmas iin bavurulduunda "Susuz Yaz" Dileri Ba
kanl'na bal kiilik bir kurul izler. Karar olumsuzdur.
"Bu film Trlciye'yi temsil edemez."
Elbette "Susuz Yaz", uluslararas bir festivale
katlmas devlet tarafndan msade edilmeyen "ilk film"
deildi. 1959 ylnda Memduh n'n " Arlcada"nn
Cannes Film enlii'ne katlmasna Basn-Yayn ve Tu
rizm Genel Mdrl kar kmt.
kiilik bir kurulun sakncal bulduu "Susuz Yaz",
filmin orta ve oyuncusu ve asl meslei tekstil mhendisi
olan Ulvi Dogan, kiisel abalaryla Berlin'e gtrp so
nular alnnca ortalk kart. Yeilam'da ve aydn evre
lerde bir aknlk yaratt. Anthony Mann'in bakanlk
yapt jride "Susuz Yaz" 4'e kar 5 oyla "en iyi film" se
ilip, byk dl "Altn Ay " y kazanyordu. Bu baary
kmseyenler, zellikle de aydn evreler ve magazin
basn bir Trk filminin zaferine glge drmek iin eit
li iddialarda bulundular. rnein, filmin yapmcs ve
baoyuncusu Ulvi Dogan, jri yelerinden Faten Hamama

80
ile iliki kunnutu. mer erifin eski kans Msrl sinema
oyuncusu Faten Hamama'nn bir oyu filmin dllendiril
mesinde nemli rol oynamt. Ulvi Doan'n yaph bir
aklama da bu sylentilere anak tutmutu. yle diyor
du:
"Susuz Yaz'n birincilik almas Faten Hamama ile
kurdugum ok, ama ok yakn dostluk sayesinde oldu. Ha
mama, digerjri yelerinden Richard Todd ile yakn dost
tu. Aynca, jri zerinde byk etkisi olan bir prodktre
de bask yapt. Eger Faten Hamama olmasayd, tek rey ala
mazdk."
Grld gibi "Susuz Yaz"n bu baansna, bir "yatak
odas zaferi" biiminde, kmsenerek baklmr. Oysa,
Berlin Film enlii'nde olaylar ya da kurulan ilikiler, han
gi izgide geliirse gelisin burada nemli olan Trk sine
masnn yurtdnda kazand "zafer" deil miydi?

Bir Grev Filmi Denemesi ve Emeki Grevleri

Meslekle ilgili ilk sinemasal sendika 1963 yllarnda

Metin Erksan tarafndan kuruldu. Ad Sine-i (Sinema
ileri Sendikas) olan sendikann Genel Bakanl'n da
Erksan stlendi. Ve ilk kez emekiler, haklarnn korun
mad ve giderek de smrld bir dnemde bir araya
gelerek "sinemaya el koydular". te ilk kez bilinli bir
rgtlenmenin getirdii dayanmayla Ar Film Stdyo
su'ndaki grev eylemi gerekletirildi. Sine- Sendikas'na
bal ii ve teknisyenler toplu olarak belli bir sre ii
braktlar.
Bir yl sonra ekilen "Karanlkta Uyananlar" Trk si
nemasnn "ilk grev filmi" denemesiydi. Yeilam'daki
rgtlenme abalanrun etkisiyle "grev olgusu" beyaz per
deye de bylece yanstlm oluyordu. Ertem Gre'in, se
naryosunu yazd Vedat Trkali ile gerekletirdii "Ka
ranlkta Uyananlar"m konusu bir boya fabrikasnda gei
yordu. Fikret Hakan, Bek/an Algan ve Ayla Algan'n oy-

83
 lk grev filmi denemesi: 'Karanlkta Uyananlar'

nad film sansrle atmaya girerken, elin Altan ve

lhan cluk gibi toplumcu ke yazarlaryla dnemin si
nema eletirmenlerinden destek alacakt.
Grev olgusu Trk sinemas iin yeni bir olayd. Sine
iin 1963'lerde kurulup, 1964'lcrde de bu olguyu beyaz
perdeye getiren "Karanlkta Uyananlar"dan 12 yl sonra,
MC koalisyonunun iktidarda olduu dnemlerde ikinci,
amaen uzun sreli il.k byk "grev olay" yaanyordu Trk
sinemasnda. Bu, 1976'daki "Acar Film Stdyosu gre
vi"ydi.
Sinema emekileri ikinci kez stdyolara el koyuyor
lard. Ve bu dayanmann asl nemi, birincisinde baar
lamayan "toplu szleme eylemi"nin bu kez amacna
ulamasyd. Ve stdyo iilerinin bu grevi, yaklak 4 ay
srd.

84
 Blgesel Festivallere Doru

Trle sinemasnda blgesel "ilk festival" 1964 ylnda

Antalya'da dzenlendi. 1961 ylnda blgesel nitelikteki
"ilk Trle filmleri festivali" zmir'd e "Fuar Filmleri
Yanmas" adyla bir deneme yapldysa da bu giriim,
rgtlenme asndan amacna ulaamad gibi, yaam
da uzun snnedi.
Bugne dek "festivaller tarihimizde "en uzun mrl
yarma" zelliini tayan Antalya Film enlii, gnah
lar ve sevaplaryla birlikte Trle sinemasna baz eyler ka
zandrd bir gerekti. Belirli dcmemlerde baz kiilerin ve
baz kurumlarn egemenliinde yrtlen festival, en azn
dan blgesel film enliklerine yol amt.
Bu ilk blgesel festival'in ilkleri ise; film "Gurbet
Ku/an", ynetmen Halit Refi (Gurbet Kular), oyuncu
lar Trkan ora y la (Ac Hayat) zzet Gnay'd (Aalar
Ayakta lr).

Hazretli Filmler, Yeni Modalar

Bir yl nce, "Hazreti brahim" adl bir film evrilme-

sine ramen, gerekte bu dnem "Hazreti Yusufun Ha

ya " adl filmle balar. Nuri Akmcinn ynetip, Yusu
Sezgin in barln oynad film, zellikle Anadolu'nun
'

eitli blgelerinde "byk gie haslat" yaparak, Trk si

nemasnda etkileri yl kadar srecek bir "hazretli film
ler modas " getirecekti. Yusuf Sezgin'i 1965 yllarnda ne
kavuturan bu deneme, konusuyla, son derece ilkel olan e
kimiyle genelde smrye dayal bir filmdi. Aktan aa
din smrs yaplan filmin bu tarihsel sre iindeki tek
zellii(!), byle sinemasal bir modann domasna yol a
masyd Yeilam'da...
"Hazretli filmler " salgnnn etkileri byk oldu. r
nein, byle bir filmin ekiminden nce, tm ekip namaz
klm, ardndan da almaya balamlard. Afyon'da bir

85
 Hazrelli filmlerden Hazreti Yusufllll Hayau

sinemada ise hazretli filmlerden birinin izlenilmesinden

nce seyircilere glsuyu dattlmt ...
1965, garip modalarn yaratld bir yld.
Yllar nce Trk sinemasna yapmc Nusret kbal'in
getirdii "bonolu-senetli" bir alma dzeni Trk sine
masnn ekonomik yapsn bozmu ve zellikle de 1965
ylnda tefecilerin egemenlik kurmalarn salamt. Te
feci ekonomisi yllarca Trk sinemasnn kann emdi.
1965 ylnn mthi becerikli ve yecenekli sinemac
larndan Hasan Kazankaya "konfeksiyon sinemas", bir
ad da "gecekondu sinemas" olan ok hzl bir alma sis
temini oluturdu. Bu tr almann rnleri ipak,
anc bir el abukluuyla ya da drder gnlk sreler
iinde tezgfilllarup piyasaya srlyordu. Kazankaya'nn,

86
 dzenin dzensizliini getiren bu filmlerin saysn bir
ylda 13'e kard bile oluyordu. Pratik zekfil lumpenle
rin, harika ocuklarn dolutuu sinemann bir garip uygu
laycs da o yllarda Semih Evin 'di. Senaryosuz, klaketsiz,
i ie ektii "kiz filmler "in diyaloglann, Yenice sigara
paketlerinin arkalarna yazan dehet bir sinemacyd.

lk Sinemaskop Film

Trk sinemasnda "ilk sinemaskop film" (Cinemasco

pe) denemesi 1966 yllarnda gerekleti. Bu geniperde
sistemini yapmc olarak ygulayan Orhan Gniray'd.
.
Ama, filmi yneten Ltfi O. Akad, grmleyen de Al
uguldu.
Bu geniperde ekiminde kullanl yerli mal sine
maskop objektifi de grnt yneeni ilhan Arakan, zel
abalanyla meydana getinniti. "ilk sinemaskop film"
olan "Srat Kprs nn ekim provalar an Sine
"

mas'nn sinemaskop ekrannda gsterildi. Barollerini Or

han Gniray ve Sezer Sezin'in oynad "Srat Kprs"
yeni bir deneme olmasna karlk baarlyd.

Masal Filmleri Furyas

1970 yl, Trk sinemasna "masal filmleri furyas"n

getirdi. Bu dnem, "Pamuk Prenses ve Yedi Cceler" adl
filmle balyordu.
Enem Gre'in ynettii filmin barol oyuncula r da
"ocuk yldzlktan" gen kzla gei yapan Zeynep
Deinnenciolu ile Belgin Doruk'tu. 8. Anlatya Film en
lii'nde "en baaral nc film" dlil kazanan b u "ilk
masal filmi", daha sonra ekimi yaplacaklarn, kendi
lleri iinde en baarlsyd. Ve "masal filmleri fur
yas", dier sinemasal trlerde olduu gibi, uzun sre
dzeysiz yapmlarla bir smr biiminde srp gitti.

87
 slamc Sinema ve Ycel akmakh

1961'lerde "toplumsal gerekilik", 19641erde "ulusal

sinema", 1970'lerde ise "devrimci sinema" ile "milli sine
ma" akmlar onaya kt. Metin Erksan'n "Gecelerin te
si", "toplumsal gerekilik", Halit Refi'in "Gurbet
Ku/an" "ulusal sinema" ve Ycel akmakl'mn "Bir
leen Yollar" "milli sinema"nn "ilk mekleri"ydi.
"Milli sinema", slam dncesini yanstan sinemasal
bir akmd. te Trkan oray'la zzet Gnay'n oynad
"Birleen Yollar", bu akmn balangcn oluturuyordu.
ule Yksel enler'in "Huzur Sokag" adl romanndan,
Ycel aknakl'nn uyarlad "Birleen Yollar'', niver
siteli Mslman br genle, Bat dncesine ynelik hop
pa bir kzn atmalarm anlatr. Kendi z deerlerine ya
banclaan Feyza (Trkan oray), dini inanlaryla nce
alay enii Bilal'in (izzet Gnay) telkinleriyle deiecektir.
Bu deimeyi, yani Feyza'nn dini inanlara, yerleik gele
neklere dnn sergileyen "Birleen Yollar", gerekten
"slamc sinema"nn tanmaya ak bir denemesidir.

lk Byk Saysal Rekorlar

Ycilam'da, ylda evrilen film saylan, 1961'den

balayarak byk bir trmana gemiti. Omein, 1961'de
115 iken, 1965'de214'e gelip dayanmt. Film saysnn gi
derek anmas, Trk sinemasnda bir "enflasyon" yaratyor,
ok ksa sreler iinde ekilmeleri nedeniyle filmlerin ka
litesi dyordu. Bu nedenle ilk kez baz film stdyolar or
tak bir karar alarak, Yeilam'daki kahvehane kelerin
den idare edilen kk yapmevlerini boykot ediyorlard.
Bu tr kaptkat irketlerin filmleri, Acar, Erman, Lale ve
Yldz stdyolarnda ykanmayacak (banyo) ve her trl
laboratuvar ilemleri yaplmayacakt. Ne var ki, bu boykot,
Yeilam 'a zg bir ilev iinde zamanla geerliini yitire
cekti.

89
 ..

5 Tavuk l Horoz' filmnin afi.

Film saylarndaki unnan srp giderken, Trk sine

ma tarihinde "ilk ve en byk rckor" 1972'de knlyordu. O
y l Lam 294 film rcLildi. Bu bel ki de hem "ilk", hem de
"son" rekordu.
Bu artc film says ile dnya sinemasnda beinci

90
sraya ykselmitik. Peki ama bu filmler hangi sinemalar
da oynayacakt? Kald ki film stdyolar azna kadar do
luydu. Stdyo ve laboratuvarlar kopya yetitiremez hale
gelmilerdi...
Bu trafik karmaas .iinde sekse ve avantre dayal
filmlerde byk bir art olurken, Trk sinemasna yeni ye
ni modalar, furyalar geliyordu. rnein, seks ve avantr
birletiren "Parala Behet", yeni bir salgnn habercisiy
di.
Melih Glgen'in ynetip Behet Na ca'n baroln
oynad film adndan anlalaca gibi iddete ynelik bir
denemeydi. ,
Trler, kannaann yaand bu dnemde yabanc
film piyasasnda en geerli olan, Italyan seks gldrleri
nin oyuncusu Lando Buzzancha'yd. "Erkek Dediin" adl
seks komedileri dizisinde taral, kimi zaman salak, kimi
zaman uyank bir tara gencini canlandran Buzzancha'nn
hemen bir kopyas bulundu Yeilam'da. Bu tiyatro oyun
cusu Scnnet Ser dengcti'ydi. Oksal Pckmezoglu, bu ben
zerlikten yararlanarak Serdengeti'yi. "Be Tavuk Bir Ho
roz"da barol verince, Trk sinemasnda yeni bir tr daha
douyordu. Bu tr, "seks komedileri salgn yd
" .

Bu ilk denemenin konusu, doktorlar tarafndan an

cinsel gce sahip olduu saptanan kyl Khm'n
gldrl ak servenleri zerine kurulmutu. Lando Buz
zancha'nn dizisindeki isimleriyle, konularyla aynen ak
tarlmaya baland. 1974'lerde balayan seks gldrleri
salgn, ksa bir sre iinde "seks filmlcri"ne dnm, da
ha sonra alnan yasal nlemler nedeniyle bu furya, 1981'
ylnn balarnda son bulmutu. Aynca bu hz iinde bir
ylda tam 131 adet seks filminin retilmesi de saysal ilk
byk rekordan biriydi.
Bu dnemde ortaya kan "ilk rekorlar" dan biri de seks
yldz Zerrin Egeliler'indi. Ve bir yllk sre iinde(1979)
37 filmin barolnde oynamt. Gerekte bu bir "dnya re
koru "ydu... Dahas bu bir yllk sre iinde oynad film-

91
terden bir o kadar da uyduruk film, yani utlardan ve fazla
ekilen paralardan ek yaplarak oluturulmutu. Ve
ilk kez emniyet grevlilerinin porno film oynatan sinema
lara yaptktan basknlardan nce bu trn "ilk yldz" da
l:errin Dogan'd.
Zerrin Doan'dan nce bu filmlerde barol oynayan
kadn oyuncular, Amerikan sinemasnn deyimiyle "soft
core", yani cinsel eylemi "numaradan sevime" biimin
de srdryorlard. Bu ''yalanc sevimeler" gene Ameri
kan deyimiyle "hardcore", yani bu sahnelerdeki cinsel ey
lemler ''gerek se vim e 1ere dnyordu. "Numara yap
'

ma"nn dnda "sahici sevime eylemi"nin "ilk kadn

yldz" Zerrin Doan, erkei de mankenlikten sinemaya
geen Levent Gnsel'di. Naki Yurter'in ynettii bu "ilk
pomo filmi "nin ad "yle Bir Kadn ki "ydi...

lk Oyuncu Filmi Haftas ve lk Toplu Gsteri

stanbul sinemalarnda toplu gsteriler, yabanc film

lerden oluuyordu. Bir ynetmenin, bir oyuncunun sine
mas zerine dzenlenen haftalar, genel bir deyimle "toplu
.

gsterilcr"di. rnein "sve Filmleri Haftas", "Fransz

Yeni Dalga Ynetmenleri Haftas", "Tarihi Filmler Haf
tas" gibi...
Trk sinemasnda ilk kez bir Trk oyuncusu adna bir
"toplu gsteri" dzenleniyordu. Bu oyuncu Ylmaz
Gneydi. Ve Ylmaz Gney Filmleri Haftas 1970 ylnn
Haziran aynda yapld. Srekli yabanc film oynatan Yeni
Melek Sinemas'nn bir Trk oyuncusunun filmleriyle
oluturduu bu "toplu gsteri"de u filmler izlendi:
1) Kurbanlk Katil (Ltfi . Akad)
2) Seyyit Han (Ylmaz Gney)
3) Kzlnnak-Karakoyun (Ltfi . Akad)
4) Hudutlarn Kanunu (Ltfi . Akad)
5) Kozanoglu (Auf Ylmaz)
6) nce Cumali (Ylmaz Duru)

92
 Yurtdma Karlan lk Film "Umut" mu?

Bir iddiaya gre, "Susuz Yaz" oyuncusu ve filmin or

ta Ulvi Doan tarafndan yundna karlmt. Dile
ri Bakanh'nn grevlendirdii kiilik Denetleme Ku
rulu'nun Berlin Film enlii'ne resmen katlmasn yasak
ladk.lan "Susuz Yaz", ynetmeni Metin Erksan'n akla
masna gre yun dna karlarak dl alm bir film
deildi.
Ya "Umut"J ..
Bu konuda Ylmaz Gney'in aklamas ise yleydi:
"Trk sinemasn agda seviyeye ulatnnak ve bu et
kili sanat Yeilam tahribatndan kurtararak inanlarmn
dogrultusunda gerekletirmek iin aba harcadm. Bu
amala hareket ederken sansr bizim iin bir cellat olmu,
Umut filmi de giriimlerimizi engelleyen glere kar
yaplmtr. Umut fllmini Cannes Film enligi 'ne gndere
bilmek iin yaptgmz mracaatlar cevapsz braklnca
biz de bu filmi yurtdma karttk. Bu bir susa, bu sutan
tr verilecek ceza da bana eref verecektir. "
Grenoble Film enligi nde (Fransa) "ze/ Jri dl"
'

alan "Umut" yurtdna nasl karlmt? Bir belgeye g

re, filmi karan, Almanya'da alan bir iiydi. Trki
ye'ye izinli olarak gelip, sonra da bu karma olayn ger
ekletiren iinin ad Ahmet Saygl'yd(l 1). Ve ak
lad gibi bu plan hazrlayan da Ylmaz Gney'di.
Bilindii gibi "Umut"tan 10 yl sonra da "Yol" Fran
sa'ya karlarak 35. Cannes Film enlii'nde Costa Gav
ras'n "Missing-Kayp" adl filmiyle byk dl, "Altn
Palmiye"yi paylaacakt.
Metin Erksan'n "Susuz Yaz"ndan sonra yurtdnda
kazanlan "ikinci byk zafcr"di bu....

(l 7)Bkz.: Hasan Sonok; "Umut"un serveni, Broy dergisinin eki, s.53.

'
Mart 1990.

94
 Arabesk ve Orhan Gencebay

Arabesk trii filmlerin ilk tohumlannn atld ytl,

1971 olarak bilinir... Ne ki "arabesk olgu", "arabesk" olma
dan nce Kerime Nadirin "Nalan" tiplemesiyle balar
Yeilam'da...
Nalan, "Hknk" adl romann kahramandr.
1953'de Atf Y lmaz'n, l 965'de ise Orlan Aksoyu n
sinemaya uyarlad "H knk" , gerekte Trk sine
mas'nn an.bcsk ierikli "bayapt "la n ndan , belki de ilki
dir. ki kez romann btnne sadk kalnarak ve bu arada
saysnr saplanmas mmkn olmayan aln uyarlama
larla bcyazpcrdcyc akta rlan "Hkmk"n u hlm, "giz
li bir arabesk duyarll"nn yllar nce varolduunu bel
gelemiyor mu?
"Kenan, kendine hi acmyor musun? Niin temiz
agxm h; ..;ta kamma bulalrdm?" .
"Senin hasta kann benim gncimdir. Bana, o kan ha
yat vl'r:cc/...tir.. . "

ikisinin de ag:wda kan phtlan var .. Kenan, Nalan'

yeni pm. Kan kurumam daha agxmda... Kan
phl1/annm nedeni NaUi'm verem olmas... Naln'm kar
lkmcsi.... Kenan, bu kardan igrcnmiyor... Sevgisi yle-
sine hi_\ iik ki. px hibir eyi gmyor.. . Ve duygulann
yle Jile gclir_ or:
"Evet, her ey kzl, klpkzld... Btn kainat, agalar,
imenler, gk, deniz, her ey... Her ey ayn renge bo
yanmt. Halla Naliln'la ben Je bu renktcydik... Agzmda
bir kan taJ vard... "
Bilinmeyen arabeskin l 953'1crdeki sado- ma zoi st
yansmalaryd bu sahne. Ama o yllarda "arabesk" diye bir
tanmlama yoktu. Ne mzik alannda, ne de sinemada...
Arabesk, Trk sinemasnda Orlan Gence bay'n 197l'li
yllarda evirdii "Bir Teselli Ver" adl filmiyle resmen
balyordu.
Ayn zamanda Orhan Gencebay'n kamera karsna

96
kn "ille film" olan "Bir Teselli Ver", ayn ismi tayan
plann san rekorlan knnasna karlk, gie asndan
beklenmedik bir talihsizlie urad. k film i yapmad.
filmin yneuneni de sinemamzn ustalanndan Ltfi .
Akad 'u. Gencebay'n dillerden dmeyen arksnn is
minden yola klarak. yaplmt.
"Hknk"la "Bir Teselli Ver" arasnda kalan dnem
lerde de bu tr filmler yaplmyor deildi. O dnemlerde
byle sinemasal bir tr olumadndan, kimse iin
farknda olmuyordu. Ayn yllarda Metin Erlcsan'n ynet
tii Emel Sayn'l "Makber", ierik olarak, gnmzde
salgn haline gelen arabesk tii filmlerin ilgin bir ablo
nuydu. Ve belki de bugne dek ekilen arabesk tr filmle
rin iinde "Makber", yllar sonra erif Gren'in ynettii
"Feryada Gcm Yok' 1a birlikte sinema dili olarak en ba
anllanyd.
Ortan Gencebay'n "arlol arabesk" olarak "BirTesel
li Ver"le balatt bu tr, genelde ''yazg"ya dayalyd.
Yani, "kaderci" bir sinema ideolojisinin rnleriydiler. Bu
tre, zamanla iddet, seks eleri de bulannlnca giderek
boyutlan deiip, bir anlamda "yalakl arabesk"e dn
ecekti.

60 Yln En yi 10 Trk Filmi

Edebiyat, sinemac, bilim adam, eletinnen, sanat

tarihisi ve sinema yazan gibi halkn ve okurun dnda
oluturulan, Trk sinema tarihinin "ilk byk sorutur
ma "s 1974 ylnda yapld. Sorutunnann konusu "6G
yln en iyi 10 tilmi"nin seimiyle ilgiliydi. " Balang
cndan bugne (1914-1974) konusuyla. anlatmyla ve
oyun dzeniyle ulusal nitelikler tayan en iyi 10 Trle fil
mi hangileridir?" adl bu "byk sorotunna ", bir yl
srd. 128 kiinin grlerini kapsad sorutunnay Aga.h
zg, Yedinci Sanat dergisi adna dzenledi. Doldurulan
128 sorutunna fiinin deerlendirilmesi, nl sinema der-

97
gisi Sight and Soundun dz.enledii "Dnyann En yi 10
Filmi" seiminde uygulanan sisteme gre yapld. Ve orta
ya srasyla u filmler kt:
1) Umut (Ylmaz Gney)
2) Arkada (Memduh n)
3) Susuz Yaz (Metin Erksan)
4) Hudutlann Kanunu (Ltfi . Akad)
5) Ylanlann c (Metin Erksan)
6) Beyaz Mendil (Ltfi .Akad)
7) Agt (Ylmaz Gney)
8) Kanun Namna (Ltfi . Akad)
9) Gurbet Kulan (Halit Ref)
10) KlZllmak-Karakoyun (Ltfi . Akad)
Ve "60 y lm en iyi 10 fllmi'nden drd Ltfi . Akad
ustannd. Akad, bu listede olmayan 1973'de "Gelin",
1974'de "Dgn" ve 1975'de ektii "Diyet'1e bir "ig
sorunu" zerine kurduu bir "leme" sunacaktr. Ve
Trk sinemasnda gerekletirilen, birbirine bal bir "ilk
leme"dir bu.

Deien Ka d m maj

Giderek pornografiye dnen seks komedilerinin ya

saklanmas nedeniyle, bu kez de cinsellik, 1981 ylndan
balayarak "Sosyal ierikli filmler" e doru kyyordu.
Toplumsal konulan ieren bu tr filmlerin ilki, Omer Ka
v urun ynettii "Ah Gzel stanbul"du. Ve bu filmle
Mjde Ar, yeni bir kadn tiplemesi getiriyordu Trk sine
masna. O dnemde Trkan oray, Fatma Girik ve Hlya
Koyiit gibi "star oyuncular" seyirci gznde cinsellii
olmayan "tatl su kahramanlan"ydlar. Bylece de Mjde
Ar'la Trk sinemasndaki "kadn imaj" deiiyordu. Yani
cinsellii olmayan "kukla bebekler" dnemi kapanyordu.
Mjde Ar'la gelen bu "yeni kadn imaj" neydi?
Yllardr ie bastrlm duygulan, aykr gibi grnen
cinsel fantezileri, zgrlk yann vurgulayan gereki

98
 Mjde Ar: lk militan oyuncu

kadn tiplerinin sinemann gndemine gelmesiydi. Artk

mzmz, uyuntu, kaderine boyun een, yani teslimiyeti
"eski kadm"n yeri olmayacaknr gerek yaamda. te
"Ad Vasfiye", "Fahriye Abla", 'Gizli Duygular" gibi yeni
liki filmlerle, direnen ve ayakta kalmaya alan "ada
kadn" tiplerini son dnem Trk sinemasna getirebilmesi
ni baaran ve bir anlamda "ilk milium oyuncu "ydu Mjde
Ar. Sanatnn bu ynlendirici tavn, elbette "kutsal aile ku
rumu"na kar deildi. Ama, yalnzca ezilen ve
smrlen kadna, toplusal ve ekonomik konumu iinde
ada kimliini kazandmakt...

Filmler de Yakhr

zerinde 1 kuruluk damga pulu bulunan bir el ilannda

u satrlar okunuyordu:

99
 "Sayn Sinemaseverler
13 Mart Pazartesi gecesi ailelerin, gen kzlann. deli
kanllann ve herkesin grmesi gereken bir film Emek Si
nemasnda gsterilmege balanacaktr.
Bu filmin ad: Bir Kz Kamca'dr.
Bir Kz Kanca. ne olur?
Bunun ac neticesini Emek Sinemasnda greceksi
niz.
Muhteem Durokan'n bir gaye uguna Bir Kz
Kanca filmini stanbul Vilayeti nnde yakmaya
teebbs ettigini sayn gazete okuyucular gayet iyi hatr
larlar. H
Gerekten Muhteem Durokan, 1964 yllarnda ynet
tii "Bir Kz Kanca " nn, iinde negatifleri bulunan kutu
larn srtland gibi doru Caalolu yokuundaki stan
bul Vilayeti nne gtnnt. Kutularn zerine benzin
dkp yakacaku... Nedeni sansrd ... Ancak, grevli polis
ler ve Vilayet binasndaki ilgililer Muhteem Durukan'
glkle yattrarak, bu "protesto eylemi"ni engelle
milerdi.
Demek ki "Bir Kz Kanca" yaklan "ilk film" deildi.
nk amacna ulaamayan bir giriimdi bu.
1983 ylnda ise dnemin TRT Genel Mdr Macit
Akman'n aklamasna gre, Halit Refi'in " Yorgun Sa
va" adl dizisini yaktnnt. Ancak, olayla ilgili olarak
daha sonraki aklamalar elikili bir durum yaratmt. Bu
nedenle Kemal Tahir'in "Yorgun Sava" dizisi gerekten
yaklm myd?
Ama, 1988 ylnda Korhan Yutsever, "Zincir" adl fil
mini Kadky Moda Sinemas nnde benzin dkp aur
atr yakmt.
Neden yakmt?
Kendi lkesinde filmini oynatacak. sinema salonu bula
mayan bir Trk ynetmeninin filmi "i yapmyor'' gereke
siyle, daha haftasn tamamlamadan karlmt...
Demek ki Trk sinemasnda kendi ilmini kendi yakan

100
ilk ynelmcn'di KorhanYurtsever ... Ve nasl olsa Trki
ye'de filmler yazhanelerde, depolarda. en emin yerler
sanlan stdyolarda bile cayr cayr yanyordu ...

Sinema Tarihinin lk Byk Gie Rekoru

Trle. sinemas, dnyada benzerine rastlanmayan ve

zekA dzeyi ok ykseklerde olan kiiliklerle doluydu.
rnein, mapushane damlar alnndan, uzaktan kumanday
la film yneten Ylmaz Gney gibi. Tekerlekli sandalyede
hasta hasta ynetmenlik yapan Ertem Egilmez gibi...
Eilmez'in bir benzeri olacak dnya sinemasnda.
John Hustoridu bu.
Ertem Eilmez ne demiti?
"Bu fmim Trle sinemasnda en byk gie rekorunu
kmazsa bu dnyadan gzlerim ak gider... "
Ve gerekten de Trle. sinemasn sorgulayan, bir tarih
le dalgasn geen, bu arada da kendi kendiyle hesaplaan
Ertem Eilmez, "vasiyet filmi" "Arabesk"le bu gie reko
runu krd. "Melodram sinemas"ru gldrye dntren
"antolojik" filmi "Arabesk", bir milyarn zerinde haslat
elde ediyordu...

Ve "Son Sz" Yerine

Yl 1990.
Trle. sinemas yaad srece daha ne "ilkler" gre
cek..
"Sansrsz" 3. Ankara.Festivali ve YusufKurenli'nin
ilk kez "ikence olgusu"nu gaipten gelen lklara. simge
lere bavurmadan sergileyen "Karartma Geceleri" gibi . .

Ve Fruzan1a Glsn Karamustafa'nn "iki kadnl

ynelmen lilmi" "Benim Sinemalarm" gibi.

101
 EKLER:

TRK SNEMASI KRONOLOJS

1914 -1990

1914:

1908 yllarndan balayarak eitli kentlerde halka

alan sinema salonlar, yabanc uyruklu ve Trkiye'deki
aznlklarn egemenliinde gsterilerini srdrrken, ilk
kez Trk asl Cevat Boyetlc Murat Bey'lcr devreye girip,
chzadcba'nda Milli Sinema adyla "ilk Trk sine
mas"n atlar (19 Mart).
Ayn yl Sirkeci'de Kemal ve akir Seden kardeler
le amcalar Ali Efendi (ztuna) tarafndan ortaklaa Ali
Efendi Sinemas ald.
Fuat Uzknay 14 Kasm'da Trk sinemasnn "hk
belgesel filmi" "Ayastefanos'taki Rus Abidesinin
Ykl "n ekti.

1915

Almanya gezisinden dnen Harbiye Nazn Enve

*

Paa hn emriyle "Merkez Ordu Sinema Dairesi"

(MOSD)
kuruldu.

102
 1916

*Savala ilgili "anakkale Muharebeleri" gibi belge

filmleri ekildi.
*ekimine balananilk konulu uzun metrajl filmler
den "Himmet Agann zdivac" ve "Leblebici Horhor"
adl filmler yarm kald.

1917

*Yan-askeri bir sinema kolu olan "Mdafa-i Milliye

Cemiyeti" kuruldu.
* lk ykl filmlerden "Pene " ile "Casus", 20
yandaki gazeteci Sedat Simavi tarafndan yarm kalma
dan bitirildi.

1918

* Sicmund Wcin ber.g'in yarm brakn "Himmet

Aganm Izdivac"n Fuat Uzknay, savatan sonra tamam
lad.
* lk sinemayla ilgili tenldt l er "Temaa " dergisinde
" '

Muhsin Ertuftrul ve !.Galip Arcan'n yazlaryla balad.

*lk tarihsel film denemesi olan "Alemdar Vak'as Ya
hut Sultan Selim-i Sa/is" (Sedat Simavi), yarm kald.

1919

*"Ma/01 Gaziler Cemiyeti" kuruldu.

* Dnemin nl tiyatro sanats Ahmet Fehim, "Bin
naz 1a "Mrebbiye" adl flmle{i ekti.
'

1920

* smet Fahri Gln n ilk komedi denemesi 'Tom

'

bul Agn Drt Sevgilisi" yarm kald.

103
 1921

Dnemin n yapm gldr sanats adi FkreL

Karagzoglu, "Bican Efendi Vekilhar" adl 22 dakikalk
ksa filmiyle ilk gldr tipini yaratu. Ardndan "Bican
Efendi Mektep Hocas" ve "Bican Efendinin Ryas" yla
bir "leme" oluturdu.
* Ali Efendi (ztuna), yeenleri akir ve Kemal Se
den kardelerle yeni bir "aile ortaklg" giriiminde bulu
nup "Sinema leri irketi"ni kurdular. Yabanc filmleri
yurda ithal ettnek amacyla kurulan irket, almalarn
1928'li yllara kadar srdrd.

1922

lk zel yapmevi Kemal Film i:keti kuruldu.

Ve 1916 ylndan beri Almanya'da oyuncu-ynetmen
olarak almalarn srdren Muhsin Ertugnl, Kemal
Film araclyla Trkiye'de ilk ynettnenlik denemesine
"stanbul'da Bir Facia-i Ak" adl filmle balad.

1923

3 film ekildi.
Atatilrk'n emriyle Trk asll ilk Trk kadn oyuncu
lar, Bedia Muvahhitle Neyyire Neyir "Ateten
Gm/ek"de kamera karsna ktlar.

1928

1924 ylnda sinema iletmeciliine balayan peki

Kardeler, bu kez pek Film irketini kurup yapmcla
baladlar. Ve yurt dndan dnen Muhsin Ertugrul, bu ir
ketin ilk filmi "Ankara Postas'hn ekimine balad.

104
 1930

Sinema tenkitleri " Vakit" gazetesinin haftalk ekle

rinde Fikret Adilin katlmasyla srdrld.

1931

lk ortak yapm olan "stanbul Sokaklannda" adl

film ekildi. Trle, Msr, Yunan ortak yapm filmin ses

lendirme (dublaj) ilemi Paris'teki Espinay stdyolarnda
yapld. Bu nedenle "stanbul Sokaklarnda" ilk sesli film
saylr. Yani sessiz ekilip sonradan yaplan dublajla ses
lendirilmitir.

1932

AtfKaptan, Ferdi Tayfur, Mahmut Moral, Hadi n,

Hazm Knnk, Sait Kknar ve Ercment Behzat Lav
gibi Dar-l-bedayi oyuncularnn (tiyatrocular) egemen
olduu dnemde ve bu oyuncularla ekilen "Bir Millet
Uyanyor ", "Muhsin Ertugrul "un en nemli filmi kabul
edildii gibi, Trle sinema tarihinin de "ilk yz ak" filmle
rinden biri oldu. Ve ilk kez bir oyuncu halk iinde nlenip,
ne kb. Bu oyuncu Yakup Kaptan rolyle Atf Kap
tan'd.
peki Kardeler, Nianta'nda ilk seslendirme
stdyosunu kurup almalara baladlar.
"Sinema Filmlerinin Kontrol Hakknda Talimatna
me" yrrle girdi.

1933

4 uzun, 3 ksa ykl film ekildi.

Gldrler, vodviller ve operet tr filmler ekilme
ye baland.
Mmtaz Osman takma (mstear) adyla senaryo

105
almalarna balayan Nazm Hikmet (Ran), ksa ykl
film denemesi "Dg;Jn Gecesi/Kanl Nigar" la, Dar-l-be
dayi oyuncularndan Hazm Knnk, "Yeni Karagz'1e
ilk kez ynetmenlik yaptlar.

1934

* 3 film ekildi.
* Ha-Ka Film irketi (Halil Kamil) kuruldu.
* Muhsin Ertugnlun ynettii "Leblebici Horlor
Aga", 2. Venedik Uluslararas Film enlii'nde "Onur
Diplomas " ald.

1935

* Muhsin Ertugnl, "Batakl Damn Kz Aysel" le ilk

ky filmini gerekletirdi. Ve Sovyet sinemasnn etkileri
ni tayan filmin bir zellii, oyuncu Cahide Sonku'yla bir
"yldz" yaratrnas oldu.

1939

* 19161ardan balayp 1939 ylna kadar uzanan, Muh

sin Ertugrul ve tiyatro sanatlarnn damgasn vurduu
bu dnemde, "Ta Paras "yla bamsz ynetmen Faruk
Ken, devreye girdi. Tiyatrocular dndan gelen "ilk sine
mac ynetmen"di.

1940

* 4 film ekildi.
* Faruk Ken, "Ylmaz Ali"yle ilk polisiye film dene
mesini gerekletirdi. Ve filmin baroln oynayan Suavi
Tedifyle "ilk jn" tiplemesi dodu.
*Marmara Film Stdyosu ald.
* Muhsin Ertugrul, ilk arkc filmini ekti.

107
 1942

4 film ekildi.
ekoslovakya asl AdolfKlJmerpepee film e
virdi: Duvaksz Gelin, Stk ve Kerem ile Ash. KlJmer'in
bir tiyatro oyunu (Pigmalyon) uyarlamas olan "Srtk",
daha sonraki yllarda defalarca ekilerek, tipik melodra
matik yapsyla Trle sinemasn etkiledi.

1943

* 2 film ekildi.
* Ses Film SLdyosu kuruldu.
* Burhan Felek, "Nasrettin Hoca Dgnde" adl filmin
senaryosunu yazd. Muhsin Etugrol'un 1940 ylnda
yarm brakt filmi ise Ferdi Tayfurtamamlad.

1944
.

* 4 film ekildi. .
* stanbul Film irlceti (Faruk Ken) kuruldu.
* Grnt ynetmeni Baha Gelenbevi, "Deniz
Kz "yla ilk kez ynetmenlii denedi. Ancak filmin kurgu
su yaplrlcen kan bir yangn sonucunda yand. Ve film
yeniden ekildi.

1945

2 film ekildi.
Halle Film (Fuat Rutkay}, Atlas Film (Nazif Duru),
And Film (Turgut Demira) irlcetleri kuruldu.
Yeni Oyunculardan Oya Sensev, ''Hasret" adl filmle
sinemaya girdi.

108
 1946

6 film ekildi.
Ennan Film (Hrrem Ennan), Duru Film (Naci Du
ru), Birlik Film (skender Necef) irketleri kuruldu.
Atlas Film Stdyosu kuruldu.
lk bamsz sinema rgt "Yerli Film Yapanlar Ce
miyeti" kuruldu.
"Gnahszlar"la yeni oyuncu Sadri Alk sinemaya
girdi.

1947

* 12 film ekildi.
* Elektra Film (Yorgo Saris) irketi kuruldu.
* Msr sinemasnn kuruluunda byk katklar olan
oyuncu Vedat rfi Beng (Bada Gl), Budanettin Tepsi
ve Sadi Tek gibi tiyatro topluluklarnda sahneye kan
Seyfi Havaeri (Yara, Klbklar), ehir Tiyatrosu oyuncu
larndan Ferdi Tayfur (Senede Bir Gn, Kerim'in ilesi),
Kani Kpak (Yuvam Ykamazsn), bu yl ynetmenlie
balayp ilk filmlerini ektiler.
Ve hocalar Muhsin Ertugnrun etkileriyle filmlerin
de, tiyatrolatrlm, adal, ar makyajl bir sinema uy
gulaym egemen oldu. Aynca, 2. Dnya Sava yllarna
rastlayan dnemde yurda ithal edilen Msr kaynakl Arap
filmlerinin byle bir sinemann olumasnda byk etkileri
oldu.
Bu yl sinemaya giren ynetmenlerden yalnzca Tur
gut Demirag, dikkati ekti. Demirag, tiyatro d bir sine
macyd. Hollywood'da iki yl sreyle mesleki inceleme
lerde bulundu. Reat Nuri Gntekin den uyarlad "Bir
'

Dag Masal" o dnemin koullar iinde yaplm ilk stn

yapm denemesiydi.

109
1948

* 18 film ekildi.
* may Film (mer Aykut), Milli Film (Sabahattin
Tulgar) Ik Film (Agop Fmdkyan) irketleri kuruldu.
*Muhsin Ertugrorun takmndaki oyunculardan Sami
Ayanoglu (Harmankaya) ve Kadri gelman (Kahraman
Memet) ynetmen olarak almalara baladlar. aki
Smnal (Domani Yolcusu) ve etin Karamanbey (Silik
ehreler) tiyatro dndan gelen ynetmenlerdi.
* Belediye Gelirleri Kanunu 'nun yeni saptamasyla
yerli yapmlarn rsumu %25'e drld. Trk sinemas
gayrisafi haslat asndan ilk kez korunmaya alnyordu.
* Yurt iinde Trk sinemasnn ilk resmi film
yarmas, Yerli Film Yapanlar Cemiyeti tarafndan
dzenlendi:
- En gzel film: Unutulan Sr (akir Srmal)
- En gzel 2. film: Bir DagMasal (Turgut De-
mira)
- En ok muvaffak olan rejisr: Turgut De
mirag

- En ok muvaffak olan operatr: Kriton lya

dis
- En ok muvaffak olan kadn artist: Nevin
Aypar
- En ok muvaffak olan erkek karakter artisti:
Kadri Erogan
- En ok muvaffak olan kadn karakter artisti:
Cahide Sonku
- En ok muvaffak olan erkek karakter artisti:
Talat Artemel
- En iyi senaryo: Turgut Demirag (Bir Da
Masal)
- En iyi hikaye: Reat Nuri Gntekin: (Bir
Da Masal)
- En iyi laboratuvar: Ses Film (Necip Erses)

111
 - En iyi montaj: zen Sennet
- En iyi orijinal arla: Unutulan Sr'da.
- En iyi dekor. Kadri Erogan (Yuvam Yka-
mazsn)
- Makyaj ve fon mzii dallarnda ise, dle
layk bir alma, oybirliiyle grlmedi.

1949

* 19 film ekildi ..
*Duru Film (Naci Duru), Ulk Filn irketleri kurul-
du.
* Ltfi .Akadn geliiyle Tr sinemasnda yeni bir
dnem balad. Ve Trk sinema tarihi iinde ok nemli bir
yeri olan Kurtulu Sava filmi "Vurun Kahpeye" ile yeni
sinema anlaynn ilk prltlarn ortaya koydu.
* Sinemadaki bu deiim ve dinamizim yeni denenen
oyuncular iin de geerli oldu. Bu yeni kuan oyuncu
larndan zellikle Sezer Sezin1e (Vurun Kahpeye) Muzaf
fer Tema (lk) halk iinde yaratuklan etki sonucu ne
ktlar. Glistan Gzey, Hmaah Hian, Orhon M. An
bumu ve Reha Yurdakul yln teki yeni oyuncularyd.
i
1950 .

* 22 film ekildi.
* Bu yl sinemaya giren yeni oyunculardan Neriman
KiJksal (ete) ile Mesiha Yelda dikkati ektiler.
*Msr sinemasnn Trkiye'deki mirass Vedat rf
Beng, 7 film birden ynetti.
* ykc Tank Dursun K. ilk sinema eletirilerine
mir Anadolu gazetesinde yazmaya balad.

112
 1951

36 film ekildi.
Sonlcu Film (Cahide Sonlcu), Lale Film (Cemil
Filmer), Adal Film (Handan Adal), Yakut Film
(Dr. Aravir Alyanak) irketleri kuruldu.
Oyuncu olarak Turan Seylioglu 'nun yldz par
lad.
Kore filmleri dnemi balad.
Nuri Aknc, Dr. Alyanak ve hsan Toma ynet
menlie baladlar ..
Orhon M. Anbumu "Srgn '1e yln en iyi filmle

rinden birini gerekletirdi.

* Tun Yalman 'l a Attila lhan eitli dergi ve gazete
eklerinde sinema yazlarna baladlar.

1952

* 61 film ekildi.
Barbaros Film (Nedim Otyam), Aslan Film (etin
Karam anbcy) irketleri kuruldu.
* Yldz dergisinin yarmas sonucunda (1951) si
nemaya giren Ayhan Ik "Kanun Namna" ile
'yldz"larken ayn yarmadan gelen Belgin Doruk, ne
kavun.
*Ltfi .Akad, Trk sinemasnn belli bir dnemini
etkileyecek olan en nemli ilk filmlerini patlatt. Gerek
ten Akad, zgn bir yaamyksne dayanan "Kanun
Namna" yla yllardr "dilsiz" yaamaya alan kekeme
Trk sinemasna bir "dil" kazandrd. Yaayan tipler,
gndelik olaylar ve evre kullanm ilk kez "Kanun Nam
na "yla ortaya ku. Ve bu "ilk usta" nn ardndan gelen
nemli bir sinemac da Metin Erksan oldu. lk gereki
ky filmi denemesi "Karanlk Dnya/Ak Veysel'in Ha
yat"nn en byk talihsizlii "sansr"d.
Muhsin Ertugr!un miraslarndan Muharrem

GrseSle sinemamzda bir "Grses okulu" olutu. Daha

sonraki yllarda kendinden sonra gelen birok ynetmeni

114
etkileyen Grscs, giderek "ticari sinema "nn nde gelen
ynetmenlerinden biri olacakn.
* elin A. 7Janm, Milliyet ve Akam gazetelerinde
sinema eletirilerine balad.
* 1FDD, Trk Film Dostlan Demeli kuruldu.

1953

* 43 film ekildi.
* Geen yl sinemaya giren Atf Ylmaz Batbeki,
"Hknk" ve "Ak Jzdraptr" gibi melodram arlkl pi
yasa roman uyarlamalaryla almalarn srdrd.
* Kemal Kan ve inasi Ozonuk, ilk ynetmenlik dene
melerini gerekletirdiler.
* "Halc Kz" (Muhsin Erturul) ve "Salgn1a'(Ali
par) "renkli filme gei dnemi" balad.
Yeni oyunculardan zellikle Eref Kolak (Affet Be
ni Allahm) ve Nazm nan (stanbul Canavar) dikkati
ektiler.
Semih TuJ!rul ve Metin Erlcsan "Kamera" takma
adyla Dnya Gazetcsi'nde sinema eletirileri yazmaya
baladlar.
* Trk Film Dostlan Demeli, "1. Trk Film Festiva-
li"ni dzenlediler:
- En iyi film: Kanun Namna (Ltfi..Akad)
- Dier iyi filmler:
Kanl Para (Orhon M. Anbumu),
ki Sng Arasnda (adan Kamil),
Drakula slanbul'da (Mehmet Muhtar),
Efelerin Efesi (akir Smnal).
- En iyi rejisrler: Ltfi .Akad, Orton M.
Anbumu, adan Kamil, Mehmet Muhtar, akir
Smnal.
'

- En iyi o ratrler (grnt ynetmenleri):

Enver B urkn. Kriton lyadis. zen Sennet,
lhan Ankon. adan Kamil.
115
 - En iyi senaryocular. Osman F.Seden, Adnan
Fuat Aral, Orhon MAnbumu, mit Deniz.
- En iyi fon mzii bestecileri: Oman Barlas,
Nedim Otyam.
- En iyi erkek oyncular: Turan Seylioglu,
Ayhan Ik, Atf Kaptan, Orhon M. Anbumu.
- En iyi kadn oyuncular. Lale Oraloglu, Ned
ret Gven, Ayfer Feray.

1954

*8 film ekildi.
Zeki Mren1e (Beklenen ark) arkc filmleri
dnemi ald.
* Oktay Akbal, Vatan gazetesinde; Vehbi Belgi/den
sonra Tuncan Okadla Diner Ganer de YIldz dergisinde
sinema eletirilerine baladlar. .
Trk Fln Dost.lan Demegi ilcinci bir yarma dzen
ledi:
- En baarl film: Seilemedi. .
. - En baarl jisrler: Ltfi .Akad
(ldren ehir), Ali /par (Bir eprin Hikayesi)
- En baarl senaryocu: Ali !par (Bir ehrin
Hikayesi)
- En baarl kameramanlar: Yf!vakim Filrne
ridis (Mahallenin Namusy), ilhan Arakan
(Salgn) Mike Rafaelyan (Olm Saati), Kriton
..

llyadis (Oldren ehir)

- En baarl artistler: Lale Oraloglu (Leylak
lar Aln nda) ANye Rona (Mahalenin Namusu),
,

elgin Doruk (Oldren pir), Cahit Irgat (Aln

l Var), Oman Erin (Olilm Saati).
- En baarl fon mzikisi: Nedim Otyam
(lm Saati)

116
 1955

62 film ekildi.
Kemal Film irketinin bana geip, seo
almalar yapan Osman F. Seden, "Kanlanr.Ja dedi
lerie kez ynettnenlii denedi. Memduh Un, Abdur
rahman Palay ve Mmtaz Alpaslan sinemaya girdiler.
Muhterem Nur, Lale Oraloglu, Blent Oran, Mualla
Kaynak ve Nee Yula yeni oyuncular olarak dikkati ek
tiler. Fikret Hakan ise "Beyaz Mendil" le ilk byk
aamasn yapt.
Ltti .Akad, bir Yaar Kemal uyarlamas olan
"Beyaz Mendilie yeni bir baar elde etti.
Sami Ayanoglu'nun ynettnenliini yapu "Beyaz
ehir" adl filme Franszca dublaj yapld. Ve Isvire'de
dzenlenen Kzl Ha Kongresi'ndeki gsteri srasnda
"zel amagan" ald.
Tiirk Film Dostlar Demegi, 3. Tilrk Filmleri Festiva
lini dzenledi:
- En baarl filmler: Kaak (adan Kamil),
Sevdi8f!n Sendin (Agfil Hn), Bulgar Sadk
(Ltfi o. Akad).
- En baarl rejisrler: adan Kamil, Ltfi. .
Akad, Agh Hn.
- En baarl senaryocular: Haldun Taner
(Kaak), Lale Oraloglu (Sevdiim Sendin).
- En baarl kameramanla:: Turgut ren
(Sevdii Sendin), Kriton Dy adis (Bulgar
Sadk), ilhan Arakon (Kaak), Enver Burki.n
(Ecel Kprs)
- En baarl prodktrler: Nazif Duru (Ka
ak), Ali Oraloglu (Sevdiim Sendin).
- En baarl kadn artistler: Seur Sezin (Ka
ak), Lale Oraloglu (Sevdiim Sendin)
- En baarl erkek artistler: evki Artun (Bul
gar Sadk), Turan Seytioglu (Kaak), Cahit k
gatt (Sevdiim Sendin).

117
 1956

s 1 film ekildi.
Yeni oyunculardan Ekrem Bora. "Aln Yazs "yla si
nemaya girdi.
Muharrem Grses, 7 film yneterek rekor krd.
Nijat Zn, Ulus; Halit Refig, Yeni Sabah; Salah
Birsel, Vatan gazetelerinde film eletirileri yazmaya
baladlar.
Sabahattin Eybollu ile Mazhar evket pirol
lu nun ynettikleri belgesel, ksa film Uluslararas Bertin
'

Film enligi'nde "ikincilik dl Gm Ay" y kazand.

Ve "Hitit Gnei" yurt dnda dl alan ilk Trk belgeseli
oldu.
Yerli Film malcileri Cemiyeti kuruldu.

1957

60 flm ekildi.
As Film (Muzaffer Aslan), Birsel Film (zdemir
Birsel) irketleri kuruldu.
* Fatma Girik, Leyla Sayar ve Orhan Gniray sine
mann yeni oyuncular olarak dikkati ektiler. Osman Al
yanak "Ak Altn"daki Fettah rolyle, yardmc oyuncu
olarak ne kt.
Atf Ylmaz, "Gelinin Murad" yla ilk baarl
kn yapt.
Sabahhattin Eyboglu-Mazhar evket piroglu iki
lisinin "Siyah Kalem" adl belge filmi Bertin Film en
ligtnde mansiyon ald.

1958

* 81 film ekildi.
* Gven Film (Yuvakim Filmeridis), Melek Film
(ahan Haki), Kervan Film (mit Utku), Pesen Film (Nev-

118
zat Pesen) irketleri kuruldu.
Ynennenlere Nuri Ergiin, Hulki Saner, Nevzat Pe
sen. Nian Haner; oyunculara da Ahmet Mekin, olpan
lhan ve Gksel Arsoy kauldlar.
" Arlcada"la Trle sinemas nemli bir olay yaa
d. Daha nceki yllarda piyasa melodramlaryla sra
danl aamayan Memduh n " Arkada"l a dostluu,
sevgiyi, dayarumay, duyarl bir sinema diliyle sergiledi.
Aynca Fikret Hakan'n, Salih Tozan'n, Semih Sezerli'nin
ve zellikle de Muhterem Nur'un mkemmel oyunlaryla,
ilk kez bir ekip almasnn zaferi vurguland. Yln dier
nemli bir filmi de Metin Erksan'dan geldi. Bir efe filmi
denemesi olan "Dokuz Dagm Efesi", bu trde yaplanlar
dan hayli farklyd.

1959

* 77 film ekildi.
* Kbns filmleri dnemi balad.
* Aydn Arakon'un ynettii "Fosforlu Cevriye" ile
"erkek tipli kadn kahramanlar modas" balad. Bu tr
filmlerin ilk oyuncusu Neriman Kksal oldu.
* "Cilal bo" dizisiyle yeni bir gldr oyuncusu do
du. Feridun Karakaya.
*Nevzat Pesen'in roman uyarlamas "Samanyolu", ro
mantik sinemada yeni bir devir at. Gksel Arsoy, bu
filmle "Yldz" oldu. Aynca Gksel Arsoy-Belgin Doruk
ikilisiyle Trle sinemasnda "ift anlay "nn temelleri
atld.
Gldr oyuncusu Suphi Kaner, ynennenlie;
Ylmaz Gney ilk oyunculuk (Bu Vatarun ocuklar) de
nemelerine balad.
* Senaryosunu Attila lhan'm Ali Kaptanolu takma
adyla Y.azd (ekim srasnda senaryo deitirildi) ve
Ltfi O. Akad' n ynettii "Yalmzlar Rhtm" eitli
tartmalara yol at.

119
 Bu yl kurulan TSSD, Trk Sinema Sanatlan Demegi,
Gazet""':iler Cemiyeti ile yapt ibirlii sonucunda Trk
Film Festivali'ni dzenledi:
- En baarl ynetmen: Atf Ylmaz Batbe
ki.
- En baarl fotoraf direktrii: Kriton hya
dis (Beraber lelim)
- En baarl Fon mzii: Yaln Tura
(Zmrt)
- En baarl erkek oyuncu: Sadri Alk
(Zmrt)
- Jri zel annaan: Dokuz Dagn Efesi (Me
tin Erksan)
- En baarl film, senaryocu ve kadn oyuncu
seilmedi.

1960

81 film ekildi.
Be-Ya Film (Nusret kbal), Saner Film (Hulki Sa
ner), Ugur Film (Memduh n), Yedi Film (Anf Ylmaz,
Ortan Gniray), Eder Film (Trker nanolu), Metro
Film (Aram Glyz), Site Film (lhan Filmer), an Film
(Baki skdarl), Kurt Film (Mehmet Aranc), irketleri
kuruldu.
Trkan oray, Gnl Yazar yeni oyuncular: Trker
nanoglu, Burhan Bolan, Hsn Cantrk, Yavuz
Yalnlal ve Fikret Uak yeni ynetmenler olarak sine
maya girdiler.
Zeynep Deginnencioglu'nun "Ayecik" dizisiyle o
cuk kahramanl filmler dnemi balad.
Bir a filmi olan Akadm " Yangn Var"nda Ayhan
Ik karsnda ezilmeden ve giderek onu aan mkemmel
oyunuyla Turgut zatay ilgi ekti.
Yln en iyi ve zellikle 'Toplumsal Gerekilik"
trnn ilk rn olan "Gecelerin tesi"yle Metin Erk-

121
san'dan geldi.
Hayri Caner, Akam gazetesinde sinemayla ilgili
eletiri yapmaya balad.
Atilla Tokatl'mn "Denize nen Sokak" adl filmi
Locama Film enligi'nde (vire)" "eref Diplomas"
ald.

1961

, 115 film ek.ildi.

* Oyunculardan Muzaffer Tema, Kenan Pars ynet
menlie baladlar. lk Erakaln, Sreyya Duru, Natuk
Baylan ve Halit Refig ilk filmlerini ektiler.
*Senaryocu Vedat Trkali ile ibirliine giren Ertem
Gre'in "Otobs Yolcular" yln en iyi filmlerinden biri
oldu.
* Ali Gevgilili, eitli dergilerde sinema yazlarna
balad.
* stanbul Belediyesi, Sanat Festivali' ne "ek" olarak
" Yerli Filmler Yanmas" dzenledi:
-En baarl film: Knk anaklar (Memduh
n)
- En baarl ynetmen: Memduh n.
- En baarl senaryo: Metin Erksan (Gecele-
rin tesi)
- En baarl grnt ynetmeni: Turgut rer
(lm Peimizde)
- En baanh kadn oyncu: Lale Oraloglu
(Knk anaklar)

1962

*130 film ekildi.

* Artist Film (Recep Ek.icigil), Kazankaya Film (Ha
san Kazankaya), Sibel Film (Mfit lkiz) irketleri kurul
du.

122
 Rliz Akn ve Tanju Grsu, bir dergi yarmas sonu
cu sinemaya girdiler.
Sinema eletirmeni, yazar ve ykcii Tank Dursun
K. ynennenlik. romanc Kemal Tahir takma isimlerle se
naryo denemelerine baladlar.
Nevzat Pesen, Oman Elmas'n senaryosuyla artc
bir aama yapu. Ve Pesen'in ynetiminde "ikimize Bir
Dnya", sinema tarihimizin en duyarl filmlerinden biri
oldu. Metin Erksan, " Ylanlann C "yle edebiyat-sinema
ilikilerinin baarl bir rneini verdi.
Sami eke roglu'nun giriimleriyle ilk zel sinema
kulb kuruldu (Kulp Sinema 7).

1963

127 flm ekildi.

*Ajda Pekkan ve Tamer Yigit, Ses dergisi yarmas
sonucunda sinemaya girdiler.
* Zeki kten ve gazeteci lhan F.ngin ynetmenlie
baladlar.
*Yln en nemli filmleri olan "Ac Hayat'1a "Susuz
Yaz'\ "Metin Erksan ynetti. Trkan oray'la Ekrem Bo
ra "Ac Hayat"la baarl oyunlar sergilediler.
*Trk Film Prodktrleri Cemiyeti ve Sine- (Sine
ma ileri Sendikas) kuruldu.
* Moskova Film enligi "nde oyuncu Nilfer Aydan
"ehirdeki Yabanc"daki rolyle "eref Diplomas" ald.

1964

181 film ekildi.

*Genlerden Feyzi Tuna, Tun Baaran, Kemal nci
ve Remzi lntdc ilk filmlerini ynettiler.
* Zlrk Serengil "Adanal Tayfur" filmiyle n yapu.
*Etem Gre, "Karanlkta Uyananlar" la ilk grev fil
mi denemesini gerekletirdi. Halit Reflg yln iyi filrnle-

123
rinden biri olan "Gurbet Kular "yla ilgin bir "ig" de
nemesi ortaya koydu.
Berlin Film enligi'nde Metin Erksan'n "Susuz
Yaz'\ "en iyi film" seildi. Ve kazand birincilik dl
"Altn Ay", uluslararas bir festivalde Trk sinemas ad
na en byk zafer oldu.
Giovanni Scognamillo, Akam Gazetesi'nde film
eletirilerine balad.
1. Anlatya Film enligi dzenlendi:
- En iyi film: Gurbet Kular (Halit Refi)
- En iyi ynetmen: Halit Refil
- En iyi grnt ynetmeni: Ali Utur (Ac
Hayat)
- En iyi kadn oyuncu: Trkan oray (Ac Ha
yat)
- En iyi erkek oyuncu: zzet Gnay (Aalar
Ayakta lr)
-En iyi yardmc kadn oyuncu: Yldz KenteJ
(Aalar Ayakta lr)
- En iyi yardmc erlek oylncu: Ulvi Uraz
(Yarn Bizimdir).
Venedik Film enligi nde Metin Erksan, "Susuz
'

Yaz'la "Merito Biennale" dl ald.

1965

*214 film ekildi.

*Erdotan Tokatl (Son Kular), Haldun Donnen (Bo
zuk Dzen), Duygu Sagroglu (Bitmeyen Yol) ilk filmleri
ni ynettiler.
* Kart.al Tibet, Tun Okan, Selma Gneri sinemaya
girdiler.
*Nuri Aknc'nn "Hazreti Yusufun Hayat "yla "haz
retli filmler dnemi" balad. Yusuf Sezgin bu filmdeki
rolyle n yapn.
*Metin Ertsan "Sevmek Zaman" yla kara sevdaya da-
124
yal, en kiisel filmini gerekletirdi.
Ertem Egilmez'in ynettii "Srtk" yln gie has
lab rekorunu krd.
Sungu apan, "Forum Dergisi "nde sinema eletirile
ri yazmaya balad.
Trle Sinematek Demegi kuruldu.
2. Antalya Film enligi dzenlendi:
- En iyi film: Ak ve Kin (Turgut Demira)
- En iyi 2. film: Keanl Ali Destan (Abf
Ylmaz)
- En iyi 3. film: Karanlkta Uyananlar (Ertem
Gre)
- En iyi ynetmen: Atf Ylmaz (Keanl Ali
Destan)
- En iyi senaryocu: Vedat Trlcali (Karanlkta
Uyananlar)
- En iyi grnt ynetmeni: Gani Turanl
(Ak ve Kin)
- En iyi zgn mzik: Nedim Otyam (Ka
ranlkta Uyananlar)
- En iyi kadn oyuncu: Fatma Girik (Keanl
Ali Destan)
- En iyi erkek oyuncu: Fkret Hakan (Keanl
Ali Destan)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Aliye Rona
(Hepimiz Kardeiz)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Erol Ta (Du
varlarn tesi)
- En iyi stdyo: Acar Film Stdyosu.
- En iyi ksa metrajl film: Bir Damla Suyun
HikAyesi (Behll Dal)

34. zmirEntemasyonal Fuan 1. Film enligi dzen

lendi:
- En iyi fln: Tekerlekli Bisiklet (Ltfi
. Akad)

125
 - En iyi 2. film: Sahildeki Ceset (Natuk Bay
tan)
- En i)ri 3. fln: Ahtapotun Kollan (Nevzat
Pesen)
-En iyi ynetmen: Metin E rksan (Sulular
Aramzda)
- En iyi senaryocu: Natuk Baytan (Sahildeki
Ceset)
- En iyi kameraman: Kriton hyadis (Ahtopo
tun Kollar)
-En iyi kadn oyuncu: Sezer Sezin ( Teker
lekli Bisiklet)
- En iyi erk.ek oyuncu: Fikret Hakan (Keanl
Ali Destan)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: olpan lhan
(Ahtopotun Kollan)
-En iyi yardmc erk.ek oyuncu: Erol Ta (Sa
hildeki Ceset)
- En iyi stdyo: Acar Film Stdyosu.-
En iyi mzik: Yaln Tura (Keanl Ali Des
tan)
lk kez bu yl dzenlenen Gaziantep Film enligi 'nde
Knk Hayatlar" (Halit Refi), en iyi film seildi.
Milano'da (talya) Mifed'deki yarmada Metin Erlc
san, "Sulular Aramzda" yla " en iyi sosyal ierikli film ar
magaru" ald.

1966

239 film ekildi.

Ylmaz Gney ve Alp z.eJci Heper ynetmen olarak
ilk fimlerini ektiler. Ycel Uanogu, Nazmi zer, Ferit
Ceylan ve Yavuz Figenli de bu yl yneunen oldular.
Ltfi . Akad, "Hudutlann Kanww "yla. uzun bir ara
dan sonra yeni bir aama daha tazeledi. Ayn filmde
Ylmaz Gney usta ii bir oyun sergiledi.

126
, Osman F. Seden. bol yldzl filmler dnemini at.
Gksel Asoy "Altn ocuk", Cneyt Arlan "Mal
kooglu ", Sadri Alk "Turist mer" gibi popler sinema
tipleri yaratlllar. .
Atilla Dosay, Cumhuriyet Gaz.etesi'nde sinema
yazlarna balad. Ve sinema eletirisi tarihinde dill.enli ve
uzun soluklu ilk "sinema yazan" oldu.
3. Antalya Film enligi dzenlendi:
- En iyi film: Bozuk Dzen (Haldun Donnen)
- En iyi 2. film: Topragin Kan (Atf Ylmaz)
- En iyi 3. film: Muradn Trks (AUf
Ylmaz)
- En iyi ynetmen: Memduh n (Namusum
in)
- En iyi senaryo: Erol Keskin, Haldun Dor
men (Bozuk Dzen)
- En iyi grnt ynetmeni: Mustafa Ylmaz
(Namusum iin)
- En iyi zgn mzik: Nedim Otyam (syan
clar)
- En iyi kadn oyuncu: Selma Gneri (Son
Kular)
- En iyi erkek oyuncu: Ekrem Bora (Srtk)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Yldz Ken-
ter (syanclar)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Mfk Ken
ter (Bozuk Dzen)
- En iyi stdyo: Acar Film (Namusum in)
- En iyi ksa metrajl film: Talann Ala
(Behll Dal)
Tunus'da dzenlenen Kartaca Sinema Gn'nde Me
tin Erksan, "Ylanlann C"yle "eref Madalyas" ald.

1967

209 film ekildi.

127
 Ak-n Film (rfan nal), Er Film (Berker nanolu,
Efes Film (Mualla zbek), Kadri Film (Kadri Yurdatap)
irketleri kuruldu.
Resimli, izgi-roman'lardan uyarlanan "Killing
filmleri dnemi" balad.
*Ltfi .Akad, "Kzlnnak-Karakoyun"la baarsn
srdrd.
* 4. Antalya Film enligi dzenlendi:
- En iyi dram filmi: Zalimler (Ylmaz Duru)
- En iyi tarihi film: Bir Millet Uyanyor (Er-
tem Eilmez)
- En iyi komedi filmi: Gzel Bir Gn in
(Haldun Dormen)
- En iyi 2.dram filmi: Hudutlarn Kanunu
(Ltfi .Akad)
- En iyi ynettnen: Ylmaz Duru (Zalimler)
- En iyi oyuncu: E rol Gnaydn, Erol Kes kin
(Gzel Bir Gn in)
- En iyi grnt ynettneni: Ali Ugur(Zalim
ler)
- En iyi kadn oyuncu: Fatma Girik (Srtn
Kz)
- En iyi erkek oyuncu: Ylmaz Gney (Hudut
larn Kanunu)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Aliye Rona
(Zalimler)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Erol
Gn aydn (Gzel Bir Gn in)
- En iyi film stdyosu: Acar Film (alkuu)
- En iyi ksa metrajl film: Ay Dogarken
(Behll Dal)

1968

176 film ekildi.

* Aykut Dz, etin nan ve Melih Glgen ynetmen-

128
lie baladlar.
*Metin Edcsan, "Kuyu" ile yeni tanmalar getirdi.
*"Seyyit Han", Ylmaz Gney in ilk nemli filmi oldu.
'

*5. Antalya Film enligi dzenlendi:

- En iyi film: ince Cumali (Ylmaz Duru)
- En iyi 2. film: Vesikal Yarim (Ltfi
.Akad)
- En iyi 3. film: lm Tarlas (Auf Ylmaz)
- En iyi yneunen: Ylmaz Duru (nce Cuma-
li)
- En iyi senaryocu: Trkan Duru (nce Cuma
li)
- En iyi grnt ynetmeni: Gani Turanl
(lm Tarlas)
- En iyi kadn oyuncu: Trkan oray (Vesi
kal Yarim)
- En iyi erkek oyuncu: Fikret Hakan (lm
Tarlas)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Aliye Rona
(Son Gece)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Erol Ta
(nce Cumali)
- En iyi stdyo: Ennan Film (Kurbanlk Katil)
- En iyi ksa metrajl film: Altn Baklar
(Behll Dal)

1969

*23 1 film ekildi.

*Lorro tr serven filmleri dnemi ald.
*Halit Refig, "Bir TrkeGnl Verdim "le ilgin bir
film ortaya koydu. Ve Ahmet Meldn in oyunu dikkati ek
'

ti.
*Burak Evren, Dnya Gazetesi'nde sinema eleti
rilerine balad.
* 1. Adana Film Festivali dzenlendi:

129
 - En iyi fln: Kuyu (Metin Erksan)
- En iyi 2.film: Ezo Gelin (Orhan Elmas)
- En iyi 3. film: Seyyit Han (Ylmaz Gney)
- En iyi ynetmen: Metin Erlcsan
-En iyi senaryo: Safa nal (Meneke Gzler)
- En iyi grnt ynetmeni: Gani Turanl
(Seyyit Han)
- En iyi fon mzikisi: Nedim Otyam (Seyyit
Han)
- En iyi kadn oyuncu: Fatma Girik (Ezo Ge
lin)
- En iyi erkek oyuncu: Ylmaz Gney (Sey
yit Han)
- Fn iyi yardmc kadn oyuncu: Aliye Rona

(Kuyu, Kader Byle stedi)

- En iyi yardmc erkek oyuncu: Hayati Ham
zaoglu (Kuyu)
- En iyi stdyo: Lale Film
*En iyi ynetmenin seilemedii 6. Antalya Film en
ligi dzenlendi:
- En iyi 2.flm: Bin Yllk Yol (Ylmaz Duru)
- Fn iyi 3. film: nsanlar Yaadka (Memduh
n)
- En iyi senaryocu: Trlcan Duru (Bin Yllk
'
Yol)
- En iyi grnt ynetmeni: Ali Yaver
(ksz)
- En iyi kadn oyuncu: Hlya Koyigit (Cemi
le)
- En iyi erkek oyuncu: Cneyt Arkn (nsanlar
Yaadka)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Mu azzez Ar
ay (Bin Yllk Yol)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Ferit evki
(Cemile)
- En iyi ocuk oyuncu: 7.afer Karaka (Cemi-

130
 le)
- En iyi ksa metrajl film: Rya Gibi (Behll
Dal)

1970

*225 film ekildi.

*Selda Alkor, bir yarma sonucu sinemaya girdi.
* Ycel akmakl ile Temel Grsu ynetmenlie
baladlar.
* "Pamuk Prenses ve Yedi Cceler"le masal filmleri
furyas balad.
* "cko" (etin nan) adl filmle Ylmaz Kksal n
yapt.
*Ylmaz Gney'in ynettii " Umut"Trk sinemasna
yeni bir dnem getirdi.
* Ycel akmakl, "Birleen Yollar" la "milli sinema"
hareketini balatt.
*2. Adana Film Festivali dzenlendi:
- En iyi film: Umut (Ylmaz Gney)
-En iyi 2. film: BirTrke Gnl Verdim (Ha-
lit Refi)
- En iyi 3. film: Lin (Bilge Olga)
- En iyi ynetmen: Bilge Olga (Lin)
- En iyi senaryocu: Ylmaz Gney (Umut)
- En iyi grnt ynetmeni: Ali Yaver (Lin)
- En iyi fon mzii: ArifErkin (Umut)
- En iyi kadn oyuncu: Fatma Girik (Byk
Yemin)
- En iyi erkek oyuncu: Ylmaz Gney (Umut)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Seden
Kz/tun (Bir Trke Gnl Verdim)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Bilal nci (Bir
Trke Gnl Verdim)
- En iyi stdyo: Lale Film.
* 7. Ant.alya Film enligi d.enlendi:

13J
 - En iyi film: Bir ittin Adam (Ylmaz
Gney)
- En iyi 2. film: Knal Yapncak (Orhan Ak
soy)
- En iyi 3. film: Byk (Ylmaz Duru)
- En iyi ynettnen: Ertem Egilmez (Kalbimin
Efendisi)
- En iyi senaryocu: Sadk endi/ (Kalbimin
Efendisi)
- En iyi grnt ynettneni: Kriton hyadis
(Knal Yapncak)
- En iyi kadn oyuncu: Belgin Doruk (Yu
vann Bekileri)
- En iyi erkek oyuncu: Ylmaz Gney (Bir
irkin Adam)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Lale Belks

(Kalbimin Efendisi)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Hayati Ham
zaoglu (Bir irkin Adam)
- En iyi ocuk oyuncu: lker nanoglu (Yu
murcak)
- En iyi ksa metrajl film: Vurgun (Behll
Dal)
"' Grenople Film enligi nde (Fransa) " Umut" (Ylmaz
'

Gney) zel jri dl ald.

"' Tance Film Festivali'nde " Yara"(mit Utku)
"nclk dl" kazand.

1971

"' 265 film ekildi.

"'Azu Okay, Tank Akan, Murat Soydan sinemann ye
ni oyuncular.
"' Lale Oraloglu ile Fikret Hakan ynettnenlie
baladlar.
"' "At " (Ylmaz Gney) Venedik Film enligi'nde

132
elemeyi kazanp 10 fln arasna ginneyi baard.

"' 3. Adana Film Festivali yapld:

- En iyi film: Agt (Ylmaz Gney)
- En iyi 2. film: Ac (Ylmaz Gney)
- En iyi 3. film: Umutsuzlar (Ylmaz Gney)
- En iyi ynetmen: Ylmaz Gney
- En iyi senaryo: Ylmaz Gney (At)
- En iyi grnt ynetmeni: Gani Turanl
(Ac, At, Umutsuzlar)
- En iyi fon mzii: Metin Bkey (Ac)
- En iyi kadn oyuncu: Fatma Girik (Ac)
- En iyi erkek oyuncu: Ylmaz Gney (At)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Sleyman
Turan (Yarn Son Gndr)
- En iyi stdyo: Lale ve ren Film.
- Aynca Aliye Rona, sinemaya hizmetleri ne-
deniyle ''jri zel dl " ald.
8. Antalya Film enligi dzenlendi:
- En iyi flm: Ankara Ekspresi (Muzaffer As
lan)
- En iyi 2. film: leceksek lelim (Orhan El
mas)
- En iyi 3. film: Pamuk Prenses ve Yedi Cce
ler (Ertem Gre)
- En iyi ynetmen: Muzaffer Aslan ( Ankara
Ekspresi)
- En iyi senaryo: Blent Oran (Ankara Eks
presi)
- En iyi grnt ynetmeni: Cengiz Tacer
(Ankara Ekspresi)
- En iyi kadn oyuncu: Filiz Akn (Ankara
Ekspresi)
- En iyi erkek oyuncu: Fikret Hakan (Hasret)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Suna Selen
(Pamuk Prenses ve Yedi Cceler)
133
 - F.n iyi yardmc erkek oyuncu: Sadri Alk
(Afacan Kk Serseri)
- En iyi ocuk oyuncu: Menderes Utku (Afa
can Kk Serseri)
- F.n iyi ksa metrajl film: Hasret(Behll Dal)
Milano ocuk Filmleri Festivali 'nde "Afacan Kk
Serseri" (lk Erakaln) "birincilik dl" ald.

1972

301 film ekildi.

Serdar Gkhan yeni oyuncu.
Trkan oray, "[)(Jn '1e ilk yneunenlik denemesi
ni gerekletirdi.
9. Antalya Film enlili dzenlendi:
- En iyi film: Zulm (Abf Ylmaz)
- F.n iyi 2. flm: Sev Kardeim (Ertem Eil-
mez)
- En iyi 3. film: vey Ana (lkU Erakaln)
- F.n iyi ynetmen: Atf Ylmaz (Zulm)
- En iyi senaryocu: Sadlc endi/ (Sev Kar-
deim)
- En iyi grntii yneuneni: Cengiz Tacer
(Zulm)
- En iyi kadn oyuncu: Zeynep Aksu (vey
Ana)
- F.n iyi erkek oyuncu: Murat Soydan (vey
Ana)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Fatma Ka
ranfll (vey Ana)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Sleyman
Turan (Gll)
- En iyi kadn karakter artisti: kriye Atav
(Emine)
- En iyi erkek karakter artisti: Mnir zkul
(Sev Kardeim)

134
 4. Adana Film Festivali dzenlendi:
- En iyi film: Kara Dogan (Ylmaz Duru)
- En iyi 2. film: Yaral Kurt (Ltfi .Akad)
- En iyi 3. film: Irmak (Ltfi .Akad)
-En iyi yneunen: Ylmaz Duru(Kara Doan)
- En iyi senary0<."ll: Sabah Duru(Kara Doan)
- En iyi grnt yneuneni: Ali Ugur(Kara
Doan)
- En iyi kadn oyuncu: Hlya Koyigit (Z.Ch
ra)
- En iyi erlcck oyuncu: Cneyt Arkn (Yaral
Kun)
- En iyi yardmc kadn oyuncu : Muhterem
Nur(Kara Gn)
- En iyi yardmc erlcek oyuncu: Osman Alya
nak (Innak)
* 4. Adana F1m Festivali, sonulan nedeniyle byk
tepkilere yol au. lk oylamada "Baba" en iyi film,
Ylmaz Gney "en iyi ynetmen ve oyuncu" seildikten
sonra sonularn deitirilmesi "festivaller tarihi"nde bir
"yz karas" olarak kabul edildi.

1973

*209 film ekildi.

*Gazeteci Ennan ener, film eletirilerine Ses dergi
sinde balad.
* 10. Antalya Film enligi dzenlendi:
- En iyi film: Hayat m Bu? (Orhan Aksoy)
- En iyi 2. film: Dinmeyen Sz (Nejat Say-
dam)
- En iyi 3. film: Sulu (Mehmet Dinler)
- En iyi yneunen: Nejat Saydam (Dinmeyen
Sz)
- En iyi senaryo: Hamdi Deginnenciogu (Ha
yat m Bu?)

135
 - En iyi grnt ynetmeni: Melih Sertesen
(Dinmeyen Sz)
- En iyi kadn oyuncu: Hlya Koyigit (Tanr
Misafiri)
- En iyi erkek oyuncu: Tank Akan (Sulu)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Semra Sar
(Hayat m Bu?)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Yldnm
nal (Dinmeyen Sz)
- En iyi ocuk oyuncu: Menderes Utku (Afa
can Harika ocuk)
- En iyi stdyo: Acar Film
- En iyi ksa metrajl film: Yuva Hasreti
(Behll Dal)
* 5. Adana Festivali yapld:
- En iyi film: Gelin (Ltfi .Akad)
- En iyi 2. film: Canm Kardeim (Ertem Eil-
mez)
- En iyi 3. film: Mahpus (Nejat Saydam)
- En iyi ynetmen: Ertem Egilmez (Caruni
Kardeim)
- En iyi grnt ynetmeni: Erdogan Engin
(Canm Kardeim)
- En iyi mzik: Cahil Oben (Canm Kar
deim)
- En iyi kadn oyuncu: Trkan oray (Mah
pus)
- En iyi erkek oyuncu: Kadir nanr (Utan)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: lk lker
(Utan), Nazan Adal (Gelin)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: KAmuran Us
luer (Gelin)
- En iyi stdyo: ren Film.

136
 1974

"' 189 film evrildi.

"' Yeni ynetmenler Omer Kavur ve Tun Okan. Yeni
oyuncular Glen Bubiko/u ve Kemal Suna/.
"' erif Gren, Ylmaz Gney1n senaryosuyla "En
die"yi ynetti.
"'Oksal Pekmezo/u'nun "Be Tavuk Bir Horoz" adl
filmi, seks komedileri salgnn balatt.
"'Ltfi .Akad, "Dn" ve "Gelin"i izleyen "ig
lemesi"nin sonuncusu olan "Diyet"i ekti.
"'Sreyya Duru, Bedrana "yla sinema yaamnn "ilk
"

byk pk"n gerekletirdi.

"' Ylmaz Gneyin ynettii "Arkada", ticari sinema
larda byk bir "i baans/'' elde ederken, Trk sine
masnn nemli filmlerinden biri oldu.
"'11. Antalya Film enlii dzenlendi:
- En iyi film: Dn (Ltfi . Akad)
- En iyi 2. film: Bedrana (Sreyya Duru)
- En iyi 3. film: Umit Dnyas (Safa nal)
- En iyi ynetmen: Ltfi . Akad.
- En iyi senaryocu: Sadk endi/ (Oh Olsun)
- En iyi grnt ynetmeni: Enver Burkin
(Pir Sultan Abdal)
- En iyi zgn mik: Ylmaz Duru (Namus
Borcu)
- En iyi kadn oyuncu: Perihan Sava (Bedra

na)
- En iyi erkek oyuncu: Hakan Balamir(Yunus
Emre)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Yldz Kenter
(Kzm Aye)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Orun Sona
(Sokaklardan Bir Kz)
"'Takent'te denlenen Asya v Afrika Ulkeleri Film
Festivali'nde "Kzgm Toprak"taki rolyle Fatma GiriKe

137
Kadnlar Komitesi tarafndan zel dQI verildi.
"' Kar/ovy Vary Film enlii nde (ekoslavakya)
'

"Bedrana" (Sweyya Duru) Cidalc dln kazand.

20. San Remo Film enlii'nde (ltatya), Endie"yle
"

(erif Gren), Erkan Ycel, en baarl oyuncu seildi.

Tun Okan n yurtdnda ektii "Otobs", Trk si
'

nemasna eitli dller getirdi: Taormina Filtn en

lii nde (Sicilya) byk dl (altn charybe) kazand.
'

'
Karlovy Vary Film enlifnde (ekoslavakya). Uluslara
ras Sanat ve Deneme Sinema/an dlyle, Dnya Sine
ma Kulpleri Fedarasyonu'nun Donkiot dln ald.
Ayrca Strasbourg (Fransa) insan Haklan Film Festivali
dl ile deerlendirildi. Portekiz'de Santarem Festivali
byk dl ile birlikte Sinema Eletirmenleri zel
d/'n kazand.

1975

"'225 film ekildi.

1967 ylnda Trk Film Arivi ve 1969 da ise Devlet
Gzel Sanatlar Akademisi Film Arivi olarak alma
larn srdren Kulp Sinema 7, bu kez Sinema TV Ens
tirs'ne dnt.
Ertem Eilmez'in ok kiilikli "Hababam Smf" di
zileri yln en popler filmleri oldu.
Nazmi zer'in "Civciv kacak Ku kacak" adl
filmi "seks komedileri furyasl''n hzlandrd.
Seks komedilerinin egemenolduu bu dnemde yln
en iyi filmini gene Sreyya Duru, "Kara arafl Gelin "le
gerekletirdi.
Trk Filmcileri Dernei, meslekte 25 ylm doldwan
43 sanatya onw belgesi verdi.
"'12. Antalya Film enlifnde u sonular alnd:
- En iyi film: Endie (erif Gren)
- En iyi 2. film: Arkada (Ylmaz Gney)

138
 - En iyi 3. film: 7.avalllar (Ylmaz Gney,
AufYlmaz)
- En iyi yneunen: erif (J(Jren (Endie)
- En iyi grnt . yneuneni: Kenan Omanlar
(Endie)
- En iyi zgn mzik: Atilla Zdemirogu
(Arkada)
- F.n iyi kadn oyuncu: Hlya Koyigit (Di-
yet)
- En iyi erkek oyuncu: Erkan Ycel (Endie)
- En iyi senaryo: Ylmaz Gney (Endie)
- En iyi yardmc kadn oywcu: Seden
Kz/tun (Zavalllar)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Erol Ta (Di
yet)
8. Ksa Filmler enligi nde (Paris) "Gnein Battg
'

Yer "(Bchll Dal) zel eref dl ald.

zmit'te dzenlenen 4. Yanmca Sanat enligi'nde
"Arkada" en iyi film seildi ve "Bedrana" (Sreyya Duru)
ise "ikinci" oldu.

1976

1 <>4 film ekildi.

Oyuncu Cneyt Arlan ve Kartal Tibet (Tosun Paa)
ynennenlie balad.
Seks komedisi trndeki filmler araclyla Ali
Poyrazoglu, Aydemir Akba, Sennet Serdengeti, Mete
nsele/, Hadi aman, lhan Daner, Alev Sezer, Rt As
yal, zcan Zgr ve Yksel (J(Jzen gibi tiyatro oyunculan
Yeilam'da yeni bir egemenlik kurdular.
13. Antalya Film enligi dzenlendi:
- En iyi film: Deli Yusuf (Atf Ylmaz)
- En iyi 2. film: Maglup Edilemeyenler (Auf
Ylmaz)
- En iyi 3. film: Pisi Pisi (Zeki kten)

139
 - En iyi ynetmen: Atf Ylmaz (Deli Yusuf)
- En iyi senaryocu: Umur Bugay (te Hayat)
- En iyi grnt ynetmeni: Gani Turanl
(An Da Efsanesi)
- En iyi zgn mzik: Melih .Kibar(Hababam
Snf Snfta Kald)
- En iyi kadn oyuncu : Adile Nait (te Ha
yat)
- En iyi erkek oyuncu: Cneyt Arkn (Malup
Edilemeyenler)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Diler Sara
(Pisi Pisi)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: hsan Yce
(te Hayat)
*stanbul Uluslararas 1. Film Festivali dzenlendi:
- En iyi film seilmedi.
- En iyi 2. film: Ben Sana Mecburum (lk
Erakaln)
- En iyi 3. film: Yazg (lk Erakaln)
- En iyi ynetmen: Natuk Baytan (Babacan)
- En iyi grnt ynetmeni: Enver Bur.kin
(Ben Sana Mecburum)
- En iyi mzik: Cahit Berlcay (Ben Sana Mec
burum)
- En baarl kadn oyuncu: Meral Orhonsay
(Ben Sana Mecburum)
- En baarl erkek oyuncu: Sadri Ahk (Ben
Sana Mecburum)
- En baarl yardmc kadn oyuncu: Aliye
Rona (Ben Sana Mecburum)
- En baarl yardmc erkek oyuncu: Macit
Flordun (Ben Sana Mecburum)
* Takent Film enligi'nde "Bizim Aile" (Ergin Or
bey) zbekistan i Federasyonu'nun zel dln ald.
* Moskova Film enligi'nde, "Yasak" (Ali zgentrk)
adl belgesel film, ikincilik dl gm madalya ald.
140
 1977

* 124 film ekildi.

* Korhan Yurtsever (Fraun Cinleri) ve mit Efekan
ynetmenlie baladlar.
* Atf Ylmaz "Selvi Boylum Al Yazmalm" adl fil
miyle yeniden dikati ekti.
* 14. Antalya Film Festivali'nin sonulan:
- En iyi film: Kara arafl Gelin (Sreyya
Duru)
- En iyi 2. film: Kapclar Kral (Zeki kten)
- En iyi 3. film: Merhaba (zcan Arca)
- En iyi ynetmen: Zeki kten (Kapclar
Kral)
- En iyi senaryo: Vedat Trkali (Kara
arafl Gelin)
- En iyi grnt ynetmeni: etin Grtop
(Ba Belas)
- En iyi kadn oyuncu: Semra zdamar (Kara
arafl Gelin)
- En iyi erkek oyuncu: Kemal Sunal (Kapc
lar Kral)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Gnl Hanc
(Merhaba)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Hseyin Pey
da
- En iyi ksa metrajl film: Safranbolu'da Za
man (Sha Arn)
- En iyi ksa metrajl 2.film: pler (F.
Tuna)
- En iyi ksa metrajl 3. film: Piri Reis Hari
tas (A. Ulvi, L. Dnmez.)

14 1
 1978

126 film ekildi.

* Yeni oyuncu Bulut Arns, yeni ynetmen Erden
Kral.
Ferdi Tayfur, brahim Tatlses ve Orhan Gence
bay'la "arkc oyuncu saltanat" balad. Ve arabesk tril
filmler giderek oald.
*Kltr Bakanl'nn bnyesinde Sinema Dairesi
kuruldu.
*Sosyal Gvence Yasas karld.
* "Kanal" (rden Kral), "Sultan" (Kartal Tibet),
"Maden" (Yavuz Ozkan) yln en iyi filmleri oldu.
* 15. Antalya Film Festivali dzenl<.:!ldi:
- En iyi film: Maden (Yavuz Ozkan)
- En iyi 2. film: Selvi Boylum Al Yazmalm
(Atf Ylmaz)
- En iyi 3. film: Fratn Cinleri (Kortan Yurt
sever)
- En iyi ynetmen: Atf Ylmaz (Selvi Boy
lu m Al Yazmalm)
- En iyi senaryocu: Umur Bugay (pler
Kral)
- En iyi .grnt ynetmeni: etin Tunca
(Sclvi Boylum Al Yazmalm)
- En iyi zgn mzik: Cahil Berkay (Fratn
Cinleri)
- En iyi kadn oyuncu: Hale Soygazi (Maden)
- En iyi erkek oyuncu: Tank Akan (Maden)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Meral Orhon-
say (Maden)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: ener en
(pler Kral) .
- En iyi ksa metrajl film: Urartu'nun iki
Mevsimi (Sha Ann)
- En iyi ksa metrajl 2. film: Ladik (Gner
Sanolu)
- En iyi sa metrajl 3. film: Blmlk
Ksa Film (Ozcan Arca)

142
 Filmciler Demegi, Trk sinemasna katklan nede
niyle Muhsin Ertugrol, Baha Gelenbevi ve Bedia Muvah
hife madalya ile onur belgesi verdi.
Takent Film enligi'nde Trkan oray, "Selvi Boy
lum Al Yazmalm "daki rolyle en iyi kadn oyuncu seil
di.
* Karlovy Vay Film enligi'nde "Kara arafl Ge
lin" Sendikalar Birligi zel dl'n kazand.

1979

195 film ekildi.

* Oyuncu Tuncel Kurtiz, sve'te Trk iilerini konu
alan (Gl Hasan) bir film ynetti. Ali zgentrk. "Hazal" la
ynetmenlie balad.
* Z:Cki kten'in Ylmaz Gneyin senaryosundan ak
tard aDman" ve mer Kavurln "Yusuf ile Kenan"
yln nemli filmlerini oluturdular. "Dman "daki oyu
nuyla Ayta Arman en baarl oyununu sergiledi.
*Sansr nedeniyle 16. Antalya Film Festivali 'nin uzun
metrajl film yanmas yaplmad. Yalnzca ksa metrajl
film dalnda Sha Ann'n "Tahtac Fatma "s dllendiril
di.
* Nasreddin Hoca izgi Filmleri Yanmas dzenlen-
di:
* Birincilik dl: Hoca le Hrszlar (fun zberk),
Sulu Kim? (fongu Yaar)
*kincilik dl: Ate Benice
* nclk dl: Emre Senan.
*Yundnda Trk sinemasna gsterilen ilgi byk bir
trmana geti. zellikle de "Srii" (Zeki kten) bu
aamada en etkin rol oynad:
* 32. Locamo Film enligi 'nde en iyi film seilip Altn
Leopar dl' n kazand. Aynca Melike Demirag,
"Srii"deki dilsiz kyl kz rolyle en iyi kadn oyuncu
dln Rebecca Hom ile paylat. Yapmcs ve senaryo-

144
cusu olmas nedeniyle de Ylmaz Gneye enlik zel
dl verildi.
* 29. Berlin Film enlig 'nde Uluslararas Protestan
film Jrisi ile Katolik Film Organizasyonu dllerini ald.
* Belika Kraliyet Film Arivi Uluslararas Sekin
Filmler Yanmas'nda byk dl kazand.
* 3. Balkan Film enligi 'ndc Sha Ann'n "Tahtac
Fatma" adl ksa metrajl filmi "hirinci" oldu.
* Ohc.rhau...;en 25. K1...;a Film cntigi'ndc i'can Ar
ca'nn "(i. Bol11Jtik K...;a Film"i frdcnl Almanya Gc
lik, Aile ve S<glk Bak anlg dl k azand .

xo

* 68 film ekildi.
* Si11an ('etin <Rir Giiniin Hiky('si) ve ahin Gk
(Kurban Oldugu ncnh:rli h.L.d lar.
* 12 Eyliil a;;keri harekat nedeniyle 17. Antalya Film
Festivali yaplmad.
* Kltr Bakanlg Sinema Dairesi tarnfndan dzen
lenen Milli Sinema Kongresi'ndc meslekte 25. yln dol
duran sanatlara takdirname verildi.
* Londra Film cnligi'nde 93 film arasnda "Sr" en
iyi film seildi. Ve a rd nd an Rottcrdam cnligi'nde sin e
ma elc:;; inncnkinin yapg ;;oruturma son ucu en iyi
liln arasna gir di . JO. Uluslararas Antwcrp cligi'ndc
(B elika) en iyi film seildi.
* 30. Berfin Film cnligi 'nde "Dman" (Z.Cki kten)
jri ze l senaryo ll ile Ulu...;lararas Katolik Film Orga
ni1sy<w byt... (),tln kazand.
* Ali xgentrk.'n "Hazal" Trk sinemasna 5 dl
birden kazandrd.
* Prades Film enligi'nde (Fransa) birincilik dl.
* San Sebastian Film enligi 'nde (spanya) byk
dl.
* 29. Uluslararas Manheim Film enligi 'nde (Alman-

145
ya) Alnn Dka ile Katolik Jrifil ve HalJc Jrisi olmak
zere 3 dl.
Lahey Film enligi 'nde (Hollanda) bir dl.
Erden Kral'n "Berekeai Topraklar zerinde" si
Uluslararas Nantes Film enligi'nde (Fransa) jri zel
dl ile Elal-Fransa Sanat Deneme Sinemalar Birligi
dl ald.
Ulusulararas Milano Film Fuar 'nda (talya) mer
Kavur\n "Yusuf ile Kenan" byk dl kazand.

1981

72 fim ekildi.
18. Antalya Film Festivali dzenlendi:
- En iyi 1. film seilmedi.
- En iyi 2. film: Al Gzel stanbul (mer Ka-
vur)
- En iyi 3. film: Gl Hasan (funcel Kurtiz)
- En iyi ynetmen: Erden Kra/ (Bereketli
Topraklar zerinde)
- En iyi senaryocu: Tuncel Kurtiz (Gl Ha
san)
- En iyi grnt _ynetmeni: Salih Dikii
(Bereketli Topraklar Uzerinde)
- En iyi zgn mzik: Nedim Otyam (Derya
Gl)
- En iyi kadn oyuncu: Meral Orhonsay (Der
ya Gl)
- En iyi erkek oyuncu: hsan Yce (Derya
Gl)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Meral etin
kaya (Hazal)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Yaman OkaJ
(Bereketli Topraklar zerinde)
Strasbourg Avropa Film Festival'inde "Bereketli
Topraklar zerinde" (Erden Kral) byk dl kazand.

146
 1982

* 72 film ekildi.
* Halit Reflg'in "Leyla ile Mecnun"u arabesk
eilimli filmlerin bayapn oldu. Ve oynad sinemalarda
byk gie geliri elde etti.
*:zeki kten, halk arasnda gncel bir duruma gelen
"banker ve faiz sorunu"na toplumsal bir eletiri getirip,
yln nemli filmlerinden birine imzasn att.
* Atf Ylmaz, Necati Cumal uyarlamas "Mi
ne''yle "kadn sorunlan"na eildi. Ve "Mine"yle kadn
filmleri arlk kazand. Bu arada Trkan oray, cinsel
arlkl gereki bir kadn tipine ynelip, yeni bir oyuncu
luk aamasna geti.
* 19. Antalya Film Festivali'nin Sonulan:

- En iyi film: irkin/erde Sever(Sinan etin)

- En iyi 2.film: At (Ali zgentrk)
- En iyi 3. film: Knk Bir Ak Hikfiyesi (mer
Kavur)
- En iyi ynetmen: mer Kavur (Knk Bir
Ak Hikayesi)
- En iyi senaryocu: Yavuz Turgul (iek Ab
bas)
- En iyi grnt ynetmeni: Salih Dikii
(Krk Bir Ak Hikayesi) '
- En iyi zgn mzik: Cahil Berkay (Krk Bir
Ak Hikayesi)
- En iyi kadn oyuncu: Nur Srer (B ir Gnn
Hikayesi)
- En iyi erkek oyuncu: Genco Erkal (At)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Gler kten
(Krk Bir Ak Hikayesi)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Orhan
agman (Krk Bir Ak Hikayesi)
* Ylmaz Gney'in senaryosunu yazp, erif Gren'in

ynettii "Yol", 35. Cannes Film enligi'nde Costa Gav-

141
ras'n "Missing-Kayp" adl filmiyle birlikte "en i)1 film"
seilerek byk dl Altn Palmiye "yi paylan. nsan
olunun temel sorunlarn sergileyen "Yol ", bir "sinema
bayapt" ve de 'Trk sinemasnn son yllarda gerekle
tirdigi en gl timlerden biri" kabul edildi.
* Hyeres Gen Sinema Festivali 'nde (Fransa). Sinan
etin'in "Bir Gnn Hikayesi" halle jrisi byk dln
ald.
* Valencia Akdeniz lkeleri enligi 'nde Ali z
gentrk'n "An nclk dln kazand.

1983

* 78 film ekildi.
* Hlya Avar (Haram) ve Zuhal Olcay (htiras
Frtnas) sinemaya ilk admlarn atnlar.
* Yusuf Kurenli (Ve Recep Ve Zehra Ve Aye), Nesli
lgeen (Kardeim Benim) ynetmenlie baladlar.
* Mjde Ar, mer Kavur ynetiminde "Ah Gzel
stanbul'1a ( 198 1) balatt kadnn "kimlik ara y" n bu
yl da srdrd. Bu aamada dibe bastrlm kadn cinsel
lii ve i dnyas n plana kt.
*20. Antalya Film Festivali dzenlendi:
- En iyi film: Faize Hcum (Zeki kten)
- En iyi 2.film: Dennan (erif Gren)
- En iyi 3. film: Tomruk (erif Gren)
- En iyi ynetmen: Zeki kten.
- En iyi senaryocu: Fehmi Yaar (Faize
Hcum)
- En iyi grnt ynetmeni: Orlan Oguz
(Tomruk)
- En iyi zgn mzik: Yeni Trk topluluu
(Derman)
- En iyi kadn oyuncu: Hlya Koyigit (Der
man)
- En iyi erkek oyuncu: Genco Erkal (Faize

149
 Hcum)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Asuman Ar
san (Faize Hcum)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Talat Bulut
(Dennan)
- En iyi ksa metrajl film: Kula'da Gn
(Sha Ann)
- En iyi ksa metrajl 2.film: ocuklar iek
tir (Yaln Yelence)
- En iyi ksa metrajl 3.film: Sentez (Ate Be
nice)
- Onur dl: Ltfi .Akad.
* Sedat Simavi Vakf dlleri yarmasnda Nesli
lgeen'in "Kardeim Benim" adl ilk filmi "birinci" se
ildi.
* 33. Uluslararas Bcrlin Film cnligi'nde Erden
Kratn "Hakkari'de Bir Mevsim "i Trk sinemasna 5 dl
birden getirdi:
*Jri zel dl, Gm Ay.
*Uluslararas Sinema Yazar/an Federasyonu (Fib
resci) dl (Bu dl Fransz yapm "Pauline ala plage"
ile paylau).
"' Uluslararas Sanat ve Deney Sinema/an Birligi
(Cicae) dl. (Bu dl de Avusturya yapm "Der Stille
Ozcan" ve Brezilya yapm "Pra Frenta Brazil" ile ara- ,
lannda blilld)
*nter film dl.
* Aynca 2. Akdeniz Kltrleri Film Festivali 'nde
(Korsika) "en iyi film" dl ald.
* 1983 Lecce Uluslararas Film Festivali 'nde (tal
ya) Ali zgentrk'n "At" en iyi film dl kazand.
* Valencia Film Festivali nde erif Gren 'in "Der
'

man jri zel dl ald.

"

150
 1984

124 film ekildi.

Yavuz Turgul (Fahriye Abla) ilk filmini ekti.
* Film Yapmclar Deme/ti kuruldu.
*Orhan Elmas'n "Kayp Kzlar" yln i filmi oldu.
*21. Antalya Film Festivali'nin sonulan:
- En iyi film: Bir Yudum Sevgi (Atf Ylmaz)
- En iyi 2. film: Kardeim Benim (Nesli
lgeen)
- En iyi 3. film: Kak Dman (Bilge Olga) .
- En iyi ynetmen: Atf Ylmaz (Bir Yudum
Sevgi)
- En iyi senaryocu: Bilge Olga (Kak
Dman)
- En iyi grnt ynetmeni: Seluk Taylaner
(Kardeim Benim)
- En iyi zgn mzik: Yaln Tura (Bir Yu
dum Sevgi)
- En iyi kadn oyuncu: Hale Soygazi (Bir Yu
dum Sevgi)
- En iyi erkek oyuncu: Tank Akan (Pehlivan)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Zuhal Olcay
(htiras Frtnas)
- En iyi yardmc erk.ek oyuncu: Macit Koper
(Bir Yudum Sevgi)
- Sinema onur dl: Sezer Sezin.
*24. Karlovy Vay Festivali'nde (ekoslovakya) cril
Gren'in "Dennan" Uluslararas Sinema Eletirmenleri
Uluslararas Film Kulpleri Fedarasyonu dllerini ald.
* 3. Akdeniz Kltrleri Film Festivali 'nde Erden
Kral'n Ayna s "eletinnenler dl"n ald.
" "

* 1984 Sao Paolo Uluslararas Film enligi'nde (Bre

zilya) Ali zgentrk'n At " byk dl kazanl.l.
"

151
 1985

* 127 film ekildi.

*Odak Film (Cengiz Ergun) irketi kuruldu.
* Baar Sabuncu (plak Vatanda). mit Eli
(Kurun Ata Ata Biter) ilk filmlerini ektiler.
*arkc Kk Emrah'la arabesk eilimli filmler
yeni bir unnana geti.
* Atf Ylmaz, "Ad Vasfiye" ile "sosyal ierikli
fantastik film" trne arlk verdi.
*Nesli lgeen, Yavuz Turgul'un senaryosundan
aktard "Zgrt Aga" ile gldr sinemasnda ilgin bir
denemeyi gerekletirdi. Ve ener en, bu filmdeki
baarl oyunuyla "yldz"la ilk admlarn atu.
*22. Ant.alya Film Festivali dzenlendi:
- En iyi film: Dul Bir Kadn (Atf Ylmaz)
- En iyi 2. film: 14 Numara (Sinan etin)
- En iyi 3. film: Bir Avu Cennet (Muammer
zer)
- En iyi ynetmen: Sinan etin ( 14 Numara)
- En iyi senaryocu: Muammer zer (Bir
Avu Cennet)
- En iyi grnt ynetmeni: Oman Oguz(Dul
Bir Kadn)
- En iyi zgn mzik: Tank cal (Bir Avu
Cennet)
- En iyi kadn oyuncu: Zuhal Olcay (Amansz
Yol)
- En iyi erkek oyuncu: Hakan Balamir ( 14
Numara)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Keriman
nusoy ( 14 Numara)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Engin nal
(Bir Kadn Bir Hayat)
*Kltr Bakanlg, "Sinema Tevik dlleri" adyla
bir yarma dzenledi. Bu yarmann 4 milyonluk dln

152
kazanan filmleri:
-Amansz Yol (mer Kavur)
- Krebe (mer Kavur)
- Alev Alev (Halit Refi)
- Pehlivan (Zeki kten)
* 25. Karlovy Vay Film enligi'nde (ekoslovakya)
"Dennan "daki rolyle Talat Bulut, Prag niversitesi Si
nema Enstits'nn "karakter oyunculugu dl"n ka
zand.
* 4. Uluslararas am Film Festivali'nde (Suriye)
"Dennan" en iyi film seilip "Altn Kl" dln ka
zand.
*4. Yeni Alman SinemasiFilm enligi 'nde (Lksem
burg) '"'HakkOri'de Bir Mevsim" seyirci oylaryla "en iyi
Jilm " seildi.
* 35. Uluslararas Berlin Film enligi 'nde Tank
Akan'a "Pehlivan"daki rolyle ''jri zel mansiyonu" ve
rildi.
* 7. Uluslararas Kadn Filmleri enli/ti 'nde (Paris)
"Kak Dman" (Bilge Olga) en iyi film dl ile
Fransz gazetecilerinin "basn zel dl"n kazand. Ve
Halil Ergn de seyirci tarafndan "en iyi oyuncu" seildi.
* 1. Uluslararas Tokyo Film Festivali'nde (Japonya)
Ali zgent.rk'n "At" 250 bin dolarlk dl kazand.
*New York Amerikan Film Festivali'nde birTrk-Al
man ortak yapm olan "Glibik" Educational Film Lib
rary Asociation (Eitsel Film Ktphaneleri Birlii)
dln ald.
*Figuera da Foz Uluslararas Film enligi 'nde Erden
Kral'n "Ayna "s byk dl kazand.
*Turizm Filmleri Festivali'nde (Viyana), Sha Ann'n
Kapalar'da Krk Bin Adm" adl ksa filmi, jri eref
dl ald.
*Uluslararas stanbul Sinema Gnleri dzenlendi:
*Altn Lale zel mansiyonu: Ayna (Erden Kral)
* Eczacba Vakf dl ( 1 milyon): Bir Yudum

153
Sevgi (Auf Ylmaz)
stn haan belgesi Pehlivan (Z.Cki kten)

1986

185 film ekildi.

Varlk Film (Lokman Kondak) irketi kuruldu.
Erdogan Kar, Nisan Akman, Ismail Gne ve
Tevfik Baer ilk filmlerini ektiler.
*ahika Tekand, Sibel Tumagl sinemann yeni
oyuncular olarak isimlerini duyurdular.
Sinemaya yeniden ilgi dodu. Ve seyirci sinemaya
dnd.
* Sinema, Video ve Mzik Eserleri Yasas
yrrle girdi.
Atf Ylmaz'n "Aaahh Belinda's, mer Kavurun
"Anayurt Oteli", Baar Sabuncu'nun "Aslacak Kadn",
Nesli lgeen 'in "Zgrt Aga "s ve Yavuz Turgulun
"Muhsin Bey''i yln en ilgin denemeleri oldular. zellik
le de mer Kavutun kendine zg sinemasyla, Macit Ko
pclin oyunuyla, "Anayurt Oteli", edebiyat-sinema iliki
lerinin ilgin bir rnei ortaya kt. Gene bir edebiyat
uyarlamas olan "Halkal Kle"yle mit Efekan , kendini
aan bir k yapu. Ve Zuhal Olcay'm "usta ii"oyun u
aynca dikkati ekti.
22. Antalya Film Festivali:
- En iyi film: Aaahh Belinda (Atf Ylmaz)
- En iyi 2. film: Ylanlann C (erif Gren)
- En iyi 3. film: Ad Vasfiye (Atf Ylmaz)
- En iyi ynetmen: Atf Ylmaz (Aaahh Belin-
da)
- En iyi senaryocu: Yavuz Turgul (Zrt
Aa)
- En iyi grnt ynetmeni: Aytekin ak
mak.
- En iyi zgn mzik: Atilla zdemirogu

154
 (Kurbaalar, Zrt Aa)
- En iyi kadn oyuncu Mjde Ar(Aaahh Belin
da)
- En iyi erkek oyuncu: Kadir nanr (Ylan
larn c)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Fusn Demi
rel (Zrt Aa)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Erdal
zyagclar (Ylanlarn c)
- En iyi stdyo: Fono Film.
- Jri zendinne dl: Beyaz Bisiklet (Nisan
Akman)
*Uluslararas stanbul Sinema Gnleri: En iyi film:
-Ad Vasfiye (Atf Ylmaz)
- Zgrt Aga (Nesli lgeen)
- Amansz Yol (mer Kavur)
*Kltr Bakanlg 'nn Tevik dlleri:
- Zgrt Aga (Nesli lgeen)
-Gn Dogmadan (smail Gne)
- Merdoglu mer Bey (Yusuf Kurcnli)
-Beyaz Bisiklet (Nisan Akman)
-Kurbagalar (erif Gren)
- Kan (erif Gren)
* 14. Strasbourg Film enligi nde (Fransa) "Beki"yle
'

(Ali zgcntrk), "Bir Avu Cennet" (Muammer zer)

ikincilik dln paylaular.
* 1 1. Uluslararas Spor Filmleri cnligi nde (Fransa)
'

"Pehlivan" (Zeki kten) uluslararas Olimpiyat Komitesi

dln kazand.
* "Bir Avu Cennet" Trk sinemasna 2 dl daha ge
tirdi:
* 7. Krsal Dnya Sinema enligi'nde (Fransa) man
siyon verildi.
* 3. Uluslararas Gmen Filmleri Festivali 'nde
(sve) byk dl ald.
* 8. Nantes Kta enligi nde (Fransa) Hlya Ko-
'

155
yigit, "Kurbagalar"daki yorumuyla "en iyi kadn oyuncu"
seildi.

1987

* 185 film ekildi.

* Sinema Eserleri Sahipleri Meslek Birligi (Sesam)
kuruldu.
* ahin Kaygun, Zlf Livaneli, Engin Aya, Orhan
Oguz, merUgur ve Yavuzeretinkaya ilk filmlerini ek
tiler.
*Zuhal Olcay, ahika Tekand, Nur Srer, erifSezer,
Fato Sezer ve Glsen Tuncer gibi "yldz" olmayan.ama
olgunluk an yaayan kadn oyuncular yeni bir ata ger
ekletirdiler.
*24. Antalya Film Festivali:
- En iyi film: Muhsin Bey (Yavuz Turgul)
- En iyi 2. film: Anayurt Oteli (mer Kavur)
- En iyi 3. film: Hayallerim, Akm ve Sen
(Atf Ylmaz)
- En iyi ynetmen: mer Kavur (Anayurt
Oteli)
- En iyi senaryocu: Yavuz Turgul (Muhsin
Bey)
- En iyi giint ynetmeni: etin Tunca (Ha
yallerim, Akm ve Sen)
- En iyi zgn mzik: Atilla zdemiroglu
(Muhsin Bey)
- En iyi kadn oyuncu: Trkan oray (Hayal
lerim, Akm ve Sen)
- En iyi erkek oyuncu: ener en (Muhsin
Bey)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Hmeyra
(Asiye Nasl Kurtulur?)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Ugul Ycel
(Muhsin Bey)

156
 - Sinema onur dl: Metin Edcsan

Uluslararas stanbul Sinema Gnleri

- En iyi film: Anayut Oteli
* Kltr Bakanhg "sinema tevik dllerini 8 mil-
yona kard:
-Muhsin Bey (Yavuz Turgul)
- Bir Knk Bebek (Nisan Akman)
- Gece Yolcugu (mer Kavur)
- Hafz Yusuf Efendi (Trker nanolu)
- peke (Bilge Olga)
* 13. Uluslararas Santarem Film Festivali 'nde (Porte
kiz) "Bir Avu Cennet" (Muammer zer) senaryo dalnda
birinci seilip ''Altn Buket" dln ald. Aynca "en iyi
film" dl "Bronz Buket"i kazand.
44. Uluslararas Venedik Film enliffe 'nde 'iWayut
Oteli" Uluslararas Sinema Yazarlar Fedarasyonu (Fib
resci) dln, Errnanno Olmi'nin "Hanmefendiye Uzun
mrler" adl filmiyle paylau.
8. Valencia Akdeniz Film Festivali'nde 'iWayut
Oteli", talyan ynetmen Mazzacum'nn "talyan Gecesi"
adl filmiyle nclk dl Bronz Madalya'y paylau.
9. Nantes 3. Kta Film enliffe'nde "Anayut Oteli"
byk dl kazand. Aynca Macit Koper "en iyi edcek
oyuncu" seildi.
* San Sebastian Film enligi'nde " Yer Demir Gk
Bakr " (Zlf Livaneli) Hristiyanlar Sinema rgt
(Ocic) dln kazand.

1988

* 108 film ekildi.

* Mahinur Ergun (Gece Dans Tutsaklar), romanc
ykc Fruzan ve ressam Glsn Karnmustafa (Benim
Sinemalarm) ilk filmlerini gerekletirdiler.
* Soder, Sinema Oyuncu/an Demegi. kuruldu.

158
 * Devlet Bakan Adnan Kahveci, ''yabanc serma
yeyi Trkiye'ye ekmeyi amalayan Off-Shore Media pro
jesi"ni sundu.
* Himaye edilmeye muhta sinema sanatlar iin
yaplacak "huzurevi"nin temelini Babakan Turgut Ozal
att.
* 1. Ankara Film enligi dzenlendi:
- En iyi film: Hereye Ragmen (O Ouz)
- En iyi 2. film: Bez Bebek (Engin Aya)
- En iyi 3. film: Dolunay (ahin Kaygun)
- En iyi Y,netmen: Orlan Oguz
- En iyi grnt ynetmeni: Salih Dikii
(Dolunay)
- En iyi senaryo: Engin Aya (Bez Bebek)
- En iyi mzik: Cahit Berkay (Hereye
Ramen, ark, Sis)
- En iyi kadn oyuncu: erif Sezer (Hercye
Ramen)
- En iyi erkek oyuncu: Talat Bulut (Hereye
Ramen)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Derya Ycel
(Bir Krk Bebek)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Oman
agman (Bir Krk Bebek)
* Foto Kino Fuan'nda (Kln) " Yer Demir Gk
Bak r"daki grntleriyle Jurgen Jurges Alman Kamera
dl ald.
* Cannes Film enligi nde "Hereye Ragmen" (Orhan
"

Ouz) genlik dl ald.

* 5. Avrupa Sinema Festivali'nde "Hereye Ragmen"
(eletirmenlerin setii Avrupa'nn en iyileri blmnde)
birincilik dlil kazand.
* 36. San Sebastian Film Festivali'nde "Muhsin Bey"
(Yavuz Turgul), jri zel dl ald.
* 37. Uluslararas Mannheim Film Festivali'nde (Al
manya) "Hereye Ragmen" 20 bin marklk byk dl

159
kazand.
* 25. Antalya Film Festivali:
- En iyi film: Gece Yolculugu (mer Kavur)
- En iyi 2.film: Dolunay (ahin Kaygun)
- En iyi 3. film: Zincir (Korhan Yurtsever)
- En iyi ynetmen: mer Kavur
- En iyi Senaryo: Seilmedi.
- En iyi gnt ynetmeni: Salih Dikii
(Gece Yolculuu)
- En iyi zgn mzik: Atilla zdemiroglu
(Gece Yolculuu)
- En iyi kadn oyuncu: Glen Bubikoglu
(Kurtar Beni)
- En iyi erkek oyuncu: Ayta Annan (Gece
Yolculuu)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Fato Sezer
(Kurtar Beni)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Tanju Grsu
(Kurtar Beni)
- Sinema onur dl: Sreyya Duru.
* 8. Uluslararas Amiens Film enligi 'nde "Bez Be
bek"teki yorumuyla Hlya Koyigit "en iyi kadn oyuncu"
seildi.
* Paris'te "Ylmaz Gney filmleri toplu gsterisi"
dzenlendi.
* Kltr ve Turizm Bakanlg dlleri:
* Hereye Ragmen (Orhan Ouz)
- Ada (Sreyya Duru)
- Av Zaman (Erden Kral)
- Dolunay (ahin Kaygun)
- Kurtar Beni (Halit Refi)
- Selamsz Bandosu (Nesli lgeen)
- zel dl: Ltfi .Akad

160
 1989

* 103 film ekildi.

* Selim leri "Hibir Gece" yle ilk ynetmenlik de
nemesini gerekletirdi.

* Kadir nanr "Kanlar Koguu "ndaki Kemal. Tahir

rolyle sanat yaamnn en usta oyununu sergiledi.
* Film Ynetmenleri Demegi (Film-Yn) kuruldu.
* Trle sinemasnn 75. yl kutland. Sinema ile ilgili
tm kurulular "Trk Sinemas Gn" adl bir bildiri
yaynladlar.
* Ertem Egilmez'in "vasiyet filmi" "Arabesk", Trle
sinemasnn gemiini kara bir mizahla sorgulayan ilgin
bir deneme oldu. Ve tm lkede bir milyar aan bir gie ha
slauyla sinema tarihimizin en byk rekorunu krd.
* 2. Ankara Film enligi
- En iyi 1 .film: Av Zaman (Erden Kral)
- En iyi 2. film: Bir Tren Yolcuugu (Tunca
Ynder)
- En iyi 3. film: nc Gz (Orhan Ouz)
- En iyi ynetmen: Erden Kra/
- En iyi senaryo: Verilmedi.
- En iyi grnt ynetmeni: Orhan Oguz
(nc Gz)
- En iyi zgn mzik: Sarper zsan (Av Za
man)
- En iyi sanat ynetmeni: Haim Tug (Bir
Tren Yolculuu) 1

- En iyi klandrma: Kahraman Kongar (Bir

Tren Yolculuu)
- En iyi kurgu: Mevlut Koak (Arleadam
eytan)
- En iyi kadn oyuncu: Zuhal. Olcay (Dnden
Sonra Yarndan nce)
- En iyi erkek oyuncu: Kemal. Sunal. (Dttr
Dnya)

161
 - En iyi yardmc kadn oyuncu: Glsen Tun
cer (Bir Tren Yolculuu)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Ali Poyraz
ollu (Arkadam eytan)
- Umut veren yeni oyuncu: Meral Konrad
(nc Gz)
- zel dl: Nevin Aypar
* 8. stanbul Uluslararas Film Festivali
- En iyi film: Uurtmay Vunnasmlar (Tun
Baaran)
- stn baar belgesi: nc Gz (Orhan
Ouz)
10. Akdeniz Film Festivali'nde (Valencia) "Sis"
(Zlf Livaneli) byk dl "Altn Palmiye" yi Yugoslav
ynetmen Goran Markovi'in "Buluma Noktas" adl fil
miyle paylat. Ve ayn festivalde "Uurtmay Vur
masnlar" (Tun Baaran) ikincilik dl "Gm Palmi
ye "yi ald.
Akdeniz Sinemalan Bulumas 'nda (Fransa-Mont

pellier) "Sis", byk dl kazand.

1990

Ylmaz Gney'in "Umut" adl "yasakl" bayapt

Dantay Kararyla Istanbul sinemalarnda ikinci kez viz
yona girdi.
* Kltr Bakanlg gn sren "Trk Sinema Kurul
tay "m dzenledi.
* 3. Ankara Film enligi:
- En iyi film: Med Cezir Manzaralan (Mahi
nur Ergun)
- En iyi 2. film: Btn Kapdar Kapalyd
(Memduh n)
- En iyi 3. film: Film Bitti (Yavuz zkan)
- En iyi ynetmen: Mahinur Ergun.
- En iyi senaryo: Sheyla Acar Kalyoncu

162
 (Btn Kaplar Kapalyd)
- En iyi grnt ynetmeni: Etun enkay
(Byk Yalnzlk)
- En iyi zgn mzik: Verilmedi.
- En iyi kurgu; Memduh n (Btn Kaplar
Kapalyd)
- En iyi klandnna: Sleyman eki

(Btn Kaplar !apalyd)
- En iyi kadn oyuncu: Zuhal Olcay (Med Ce-
zir Manzaralar)
- En iyi erkek oyuncu: Kadir nanr (Med Ce
zir Manzaralar)
- En iyi yardmc kadn oyuncu: Meral Oguz
(Film Bini)
- En iyi yardmc erkek oyuncu: Halil Ergun
(Film Bini)
- En iyi stdyo: Fono Film
- Umut veren yeni kadn oyuncu: Asl Altan
(Btn Kaplar Kapalyd)
- Umut veren erkek oyuncu: Ugur Polat
(Btn Kaplar Kapalyd)
- Umut veren yeni senaryo yazan Sheyla
Acar Kalyoncu (Btn Kaplar Kapalyd)
- Seiciler kurulu zel dl: ahin G<ik (Po
nente Feneri)
- Afsad zel dl: Bilge Olga.

* 9. stanbul Uluslararas Film Festivali:

* Dr. NejatEczacba Vakf en iyi film dl: Karat
ma Geceleri (Yusuf Kurenli)
* Jri zel dl: Btn Kapdar Kapalyd (Memduh
n)
* Ycel akmakl, "Minyeli Abdullah "la slamc si
nemann yeni bir rneini verdi. Ve yllar sonra ilk kez si
nemalarda, "haremlik-selamlk " usulyle, yani kadnlarla
erkeklerin ayn ayn izleme koulunu getiren film, aynca

163
Trldye genelinde "gie rekorlar" krd.
Trle filmlerini, zellikle de lke sinemalanru elleri
ne geirip bir "tekelleme" kuran Amerikan majrlerine
kar korumak amacyla yzde 25 yerli fln oynatan ve ya
banc filmlere de "dublaj yasag" getiren yeni 'yasa ta
san.s" eitli tartalara yol an.

- BTI -
 Agah zg, gerekten kendisini sinemaya adam bu dnya
nm btn girdisini kt1S1m tm ayrmblarty kavram br ga
zeteci-yazardr. Biz bilim adanlan Agah Ozg'lere ok ey
borluyuz.
Prof. Dr. Jur. Alim erif ONARAN

Trk sinemasyla en ufack bir ilginiz varsa Agah zg ad

size hi yabanc gelmeyecektir.
HasanPULUR

Agah zg resmi kurumlarm yapmas gereken bir ii, yd

lardr tek bama yerine getirmeye abahyor, stelik yapttyla
nice iddiah kiilerden daha yararh oluyor sinemamza.
Atilla DORSA Y

Trk aydmm. kendi sinemasm aa grd bir akm d

. nemde Agah Ozg kyor ortaya ve hayal etmesi bile
imkansz bir ii gerekletiriyor.
Erman ENER

Agah zg, gerek bir sinema yazardr. Hatta gerek bir

sinema belgecisi...
Mahmut T. NGREN

Agah zg, sinemamzm gemiine ynelik ahmalarda bi

ricik arivcimizdir.
Sungu APAN