IHTSTOTELES Font Popper “OZIck LOCKE LAN krates arias S EL CUABRES) hs Leibniz paseae Tit TON PWutn eee ee DERLEYENLER: MICHAEL BRUCE - STEVEN BARBONE Bati Felsefesindeki 100 Temel Mesele CEVIREN: MUSTAFA TOPAL Eas ea}lee Ou Lease ee MOE eee Cele ea EI cel VTaar- Tala aM ada de nae CMe ote (mae tel daa te diay Colac ua STL) LSAT Ssol eT Tare) CMEC Keita dT cI Io} TTaaE Im orete LM arc Ke LAM y=\< Laat Ae) CLs] X00 Se) gE LTD Roce Tre Ole N RCN MRC eae 1a) Neal AR edna areola Tec B ir sorun, konu uzerinde etraflica akil yuriitme, argiimani Teme mole Cnn Ato alae a eee vazgecilmezi olan felsefi diisiincede ne cikmis 100 argiimani, Col SMe elem O Fag TAR) cle NTN aed Ae Ce XO) 0 aa s6z konusu diistincenin temellerini ortaya koyarak bdliim sonlarinda Wear lelamelara 1 mma cela aes MN AED E Teall ese] oa Mantiksal formillasyonla metafizikten epistemolojiye, bilimden dile cok genis bir alana uzanan, dzellikle felsefe 6grencileri icin cok 6nemli bir kaynak olan kitap, felsefeye merakli tiim okurlar icin de cezbedici. Yer yer zor ve diisiindiircti belki ama diisiincenin sinirlarini zorlamak Cie ota) (eae ea YEO Lg oN ZT =O er ee. Hobbes Sokrates. >artre : eo / hume iletisimJust the Arguments 100 of the Most Important Arguments in Western Philosophy © 2011 Blackwell Publishing Ltd. Bu kitabin yayin haklan Anatolialit Telif Haklan Ajansi aracthgryla John Wiley & Sons Limited’den alinmisur. letisim Yayinlan 2054 * Basvuru Dizisi 99 ISBN-13: 978-975-05-1630-6 © 2014 Metisim Yaymcihk A. $. 1. BASKI 2014, Istanbul 2. BASKI 2015, Istanbul EDITOR Kivang Kocak KAPAK Suat Aysu UYGULAMA Husnti Abbas DUZELTI ve DIZIN Oben Ucke BASKI ve CILT Sena Ofset - SERTIFIKA NO. 12064 Litros Yolu 2. Matbaacilar Sitesi B Blok 6. Kat No. 4NB 7-9-11 Topkapi 34010 Istanbul Tel: 212.613 38 46 fletisim Yayinlan seRTIFIKA NO. 10721 Binbirdirek Meydant Sokak, Iletisim Han 3, Fatih 34122 Istanbul Tel: 212.516 22 60-61-62 * Faks: 212.516 12 58 e-mail: iletisim@iletisim.com.tr * web: www .iletisim.com.trDerleyenler MICHAEL BRUCE STEVEN BARBONE Bati Felsefesindeki 100 Temel Mesele Just the Arguments 100 of the Most Important Arguments in Western Philosophy CEVIREN Mustafa Topal Uy Sue iletisimMark Bruce’un (1961-2001) anisina... Asla unutulmayacak.Igindekiler Tesekkiir ats) Giris: Bana Argiimanlari Géster Michael Bruce - Steven Barbome......c-sccsovscvsevssessessnnsrntsnesessceee 17 1. Botim Din Felsefesi 1 Aquinali'nin Bes Kant Timothy J. PAWL cesses ceeeeensseee Mark T. Nelson. 3 Tanri’nin Varligi Hakkinda Kelam Ee Harry Lesser....... soe 4 Ontolojik Argiiman Sara L. Uckelman........ 5. Pascal’in Kumari Leslie Burkholder... . 6 James’in Inanma Arzusu reine A. T. Fyfe... SS 7 Kotilliik Problemi Michael Bruce - Steven Barbone ..............-- 8 Kétiiliik Problemine Karsi Ozgiir Irade ent Grant Sterling... Pen) 9 Aziz Anselmus, Serbest Segim ve Giinah sitsalees Hakk Julia Hermann oo 69Hume’un Mucizelere Kari Argiimant Tommaso Piazza. pant 11 Euthyphron ikilemi David Baggett 80 12 Nietzsche'nin Tanri Odi Argiimant Tom Grimwood secssensneeeee BF 13 Ockham’in Usturasi Grant Sterling erteneesoneee 9D. 2. Baliim Metagizig i ctsessssesstsnesneenneennese 95 14 Parmenides’in Degisimi Reddetmesi Adrian Bardon 1 97 15 McTaggart’in Zamanin Gergekligine fer pk fem M. Joshua Mozersky 101 16 Berkeley'in idealizm Lehine Temel rien John M. DePoe «107 17 Kant'n idealizmi Reddetmesi Adrian Bardon eee 110 18 Diodorus Cronus’un Temel arena Ludger Jansen Cf eerraresepeineerrnagrenth. Lt 4 19 Lewis’in Olanakli Diinyalar Aion David Vander Laan . sestestenee HB 20 Kisisel Kimlik Hakkinda freiremee! Bir ekeana Fauve Lybaert...cccccsccsc secs stssssestsssssiscesnsnstseesstneenee 122 21 22 23 24 Kisisel Kimlik Hakkinda Boliinme Durumu eciaalae Ludger Jansen ... 7 ro 7 Theseus’un Gemisi Puudger Jansen ......ccccccccesseessnseseeneteeteeteettneen ee. 134 Gecici igsel Var Olantar conte Montserrat Bordes .... Ruh Hakkinda Modern Bir Model inet Rafal Urbaniak - Agnieszka Rostalsha ........:..c.cssctsssessnsesseee 140 =. 15]25 Oliimiin Zararsizig Uzerine iki Argiiman Epikirin Oldim Bizim I¢in Onemsizdir Argamant Steven Luper ... Lucretius'un Simetri Argimant Nicolas Bommarito......... 26 Formlarin/Bigimlerin Varligi: Platon’un Bilginin Olanakliligindan Gikan Argiimam Jurgis (George) Brakas.... 27 Platon, Aristoteles ve Ugiincii han Argiman Jurgis (George) Brakas.. 28 Mantiksal Monizm (Tekcilik) Luis Estrada-Gonzalez 29 Azamilik Paradoksu Nicola Ciprotti........... 30 Ozgiir irade Igin Bir Argiiman Gerald Harrison Harry Frankfurt’'un Alternatif Olasiliklar likesi’ni Reddetmesi Gerald Harrison 32 Van Inwagen’in Bagdasircilik Karsiti Sonug Argiimant Grant Sterling. 33 Kadercilik Fernando Migura - Agustin Arrieta 34 Sartre’in Ozgiirliik Argiimant Jeffrey Gordon... 3 3. Baliim Epistemoloji 35 Descartes ve Aziz Augustinius’un Cogito Argiimaniari Descartes'in Cogitosu Joyce Lazier Aziz Augustinus'un “Si fallor, sum” (Yamhyorsam, Varim) Argimant Brett Gaul 148 150 153 158 180 183 186 190 195 19836 Dis Diinyanin Varligiyla ligili Kuskuculuk j Hakkindaki Kartezyen Riya eT { Stephen Hetherington............... Ssonee oases +200 37 Deneyimin Seffafligi Argiimam Carlos M. Murtoz-Sudrez. 38 Kuskuculuk Konusunda Gerileme Argimant 207 Scott Aikin..... - e212) | 39 Moore’un Kushuculuk Karsit braimanan | Matthew Frise.........:0.csesceseseeeesees hE... 220 ! 40 Onyargi Paradoksu Deborah Heikes... vos ERROR. cere eer 223 41 Geleneksel Bilgi Reitemetel ial ‘ettier'in Aeiman John M, DeP 06 -...o:ssssssssseesessseneee pe. 226 42 Kiiltirel Emperyalizme Kars Putnam bina ; Maria Caamaio.. eaeet.1230 43 Davidson ve anal Senna igi Asil Disince George Wrisley........ sestentee 234 44 Quine’in spiriamlrenecine i iki Dogma Robert Sinclair... ee 243 45 Hume ve Tiimevarim Problem Hume’un Tamevarm Problemi James E. Taylor.......ccccsssessessscssssssssessseceesssssesesesssssssiseceesenssesseeees 251 Hume'un Tamevarim Hakkindaki Olumsuz Argimam Stefanie Rocknake «0.0... ent 254 46 Thales ve Anaksimenes’te Analoj toa taiman Giannis Stamatellos. 260 47 Quine’in preea tsa Eisen Robert Sinclair ..........:.cccsssseeesses eee 5 ee... 48 Sellars ve Belli Mit Willem A. deVries ...cccccccscecssneen ee eer 270 49 Sellars’in “Rylean Miti” Willem A. deVries o.cccccsn-e sevsneee 277 | 50 Aristoteles ve Bitin ants son Veren eT Toni Vogel Carey... —— eee OO4. Béliim ERIK sa. 287 51 Platon' un Deviet’ inde. Aalet Mutluluk Cetirr Joshua I. Weinstein 2... eh eee. 289 52 Aristoteles’in islev Arian Sean McAleer ...oesscsssossssssisssssnsssseessnseessonenensnnnsnneesneeeee 295 53 Aristoteles’in lyilikler Indirgenebilir Degittir Aresimat Jurgis (George) Brakas.......0:c.e00 a 299 54 Aristoteles'in Hakermeegik areas Eric J. Silverman....... eseeteceeeeee 303 55 Ahlakin Kaynagi Olarak Kategorik Buyruk Joyce LAIN cece . eseeseeeeee, 306 56 Kant ve Gzerklik Neden Saye Hak Fler? Mark Piper... oe. 311 57 Mill'in Yararcilik Kanit ALT. BY fe cccscssscssesssstisssstereeieeeneeneee a. 314 58 Hedonizme Karsi Deneyim Makinesi itraz Dan Weifers ....cccscosscssssccsensssssssssssesnstiiessesnneevantsenese 322 59 Yanlis Teori Argiiman Robert L. Muhtnickel ‘ » 326 60 Moore’un Agik Soru Argiimant Bruno Verbeek ess 61 Wolff'un Deviet Otoritesini Redideden hear Bett SQUIAEES ...4.....++0s.010-sor0neeeeennecernsesesnssscersscccrscsecnnbcetensnsseesneets 337 62 Nozick’in Vergilendirme Zorla gaat siman Jason Waller .....sscteccsscvesesnsesnessesnseneensesestnteneenernneteenet 340 63 Hayirseverlik Tina Joakim Sandberg ...vscsscvscvesvsssecseiesinineeenssinssnesseensesseseee: B43 64 Aykiri Sonug Joakim Sandberg........... oa 347 65 Taurek ve Rakamlarin Senlamazity Uzerine Ben Saunders 2.1.00... cee SO)66 Parfit'in Esitlikcilige Karst Aynt Seviyeye indirme Argiimant Ben Saunders ......... ecoeeererreermmmeretee: 35:3 67 Nozick’in Wilt Chamberlain brgiman Fabian Wendt .......... aS 7” 357 68 Liberal Feminizm Julinna C. Oxtey...c..0 ‘ ee. 362 69 Marjinal Orneklerden Ortaya Gikan Hayvanlarin Ahlaki Durumiari Julia Tanner... ce 369 70 Etik Vejetaryenlik Argiimam Robert L.. Muhlnickel ....... ee core, 372 71 Thomson ve Onli Kemanct Leslie Burkholder...... . ee. 377, 72 Marquis ve Kiirtajin blake Leslie Burkholder... te : 383 73 Tooley, Kiirtaj ve Bebek dldiirme Ben SQUAAENS .......cc0ccccescesceeotsesseeeeccee peciieneenseee, 386 74 Rachels ve Stenazi Teslic Burkholder... f.. mre 389 5. Baliim Zihin Felsefesi...... 305, 75 Leibniz’in Dogustan Diisiinceler Argiimant Byron Kaldis ..397 76 Descartes’tn Zihin-Beden Ayrimuyla ilgili Argiimantart Dale Jacquette . 407 77 Prenses Elizabeth ve Tihin: Beden Problem Jen MeWeeny os... 417 78 Kripke’nin Zihin-Beden ikiciligi zeliiki Argiiman Dale Jacquette 422 79 Fizikalizm igin Zihinsel Nedensellik reinvent Amir Horowitz 42780 Davidson’in Anormal Tekcilik Argiimam Amir Horowitz 81 Putnam’in Tiir-Fizikalizmine Karst Goklu Gerceklesme Argiiman Amir Horowitz, 82 indirgemeci Olmayan Fizikalizme Kare Ardindan Gelme Argiimant Andrew Russo 83 Ryle’nin Kartezyen igsellige Karst Argiimant Agustin Arrieta - Fernando Migura 84 Jackson’in Bilgi Argiimam Amir Horowitz...... 85 Nagel’in Fizikalizme Karst “Bir Yarasa Olmak Nasil Bir Seydir?” Argiimam Amy Kind... 86 Chalmers’tn Zombi Argiimant Amy Kind... 87 Agiga Cikarma ara Carlos Marie Munoz-Sudrez 88 Searle ve Cince Odasi Argiimant Leslie Burkholder 6. Baim Bilim ve Dil 89 Sir Karl Popper’in Sinir Gekme Argiimant Liz Stillwaggon Swan 90 Kuhn’un Karsilastirilamazlik Argiimantart Liz Stillwaggon Swan - Michael Bruce 91 Putnam’in Mucizeler Yoktur Argiimant Liz Stillwaggon Swan 92 Galileo ve Cisimlerin Diigmesi Liz Stillwaggon Swan 93 Eleyici Materyalizm Charlotte Blease 438 442 460 464 469 473 478 482 48494 Wittgenstein’in 6zel Dil Argiimant George Wrisley .....:0..0-- . seceteeseeseeseseee, 489 95 Fodor’un Dilbilimsel Dogan timan Majid Amini.......... snes 96 Fodor ve ipeamenin] Olanaksizhift Majid Amini e...cccceccsscsssssssetssssesossssssssenstnestsvesinnsssieseteeee 499 97 Quine ve Gevirinin Belirsialigi Robert Sinclair ..cccccsescsssssssesssssseenseseeetinsssiessisessseeeeeeee 502 98 Davidson'in Hayirseverlik ilkesi wena Maria Caamahio....cceccsscssessssesssssssssinesssesiiseseestsseeeneeee 509 99 Frege’nin Platonculuk Argiim mani Wan Kas..scccssssseesseeescesesee oneness 518 100 Matematikse! Platonculuk Oe 516 Ek A: Mantik Dilinin Ogrenilmesi.. 519 Ek B: Gikarim ve Bildirim Kurallari.... . m 521 Katkida Bulunantar Hakkinda Notlar 523)Tesekkiir Ik olarak, esere katkida bulunanlara tesekkur etmek istiyoruz. Bu, buyak bir projeydi; yazarlar sabirh ve coskuluydular. Ha- zirladiklan metinlerden ve bu metinleri kitabin formatina uy- gun bicimde islemelerinden cok etkilendik. Yazarlarin degerli yaz aylan boyunca ¢alismalarina ve ¢aligmalarim ongorulen ta- rihten once bitirmelerine mutesekkiriz. Ikinci olarak, yayncumz Wiley-Blackwell’e tesekkiir etmek istiyoruz. Ozellikle gecen yil projenin olusturulmasina inanan ve gelistirilmesinde bize yardim eden Jeff Dean’a minnettanz. Bu, kendi turaniin ilk 6rnegi olan bir kitap ve kitabin gercek- lestirilmesini saglayan gaveni ic¢in Jeffe cok sey borcluyuz. Ucuncii olarak, Michael, surekli iyimserligi ve katkisi icin Steven’a tesekkur etmek istiyor. Steven, Michael’in San Diego State’deki mezuniyet danismaniydh. Michael, 2007'de bu kitap hakkindaki ham dusiincesinden ona s6z ettiginde Steven, yal- mizca onu tesvik etmekle kalmadi, ayn zamanda bir bicimde ona yardimci olmay: da teklif etti. Steven’n olumlu bakis a¢i- si olmasaydi bu proje asla gerceklesemezdi. Ayni zamanda hiz- lca g6z atarak yapug) hatirlatmalariyla Steven, gercek bir deha ve Michael’in bu orijinal projesinin asil motoru. Aynica kitabi hazirlamak igin kendimizi bile unuttugumuz anlarda bize tahammil etmeyi basardiklan icin sevgili partner- lerimiz Karen Hull ve Stephen Russell’a da tesekkiir etmek is- tiyoruz. 15Giris: Bana Argiimanlari Géster Michael Bruce - Steven Barbone “Universitedeki felsefe derslerini mahvedecegiz.” Bu kitabi olusturma fikrine kafay: takugimizda arkadaslarimiza ve Ogret- menlerimize soyledigimiz bu olmustu. Lisans 6grencileri ola- rak batun deneyimimiz felsefe siniflarindan herhangi biriyle si- nirlydi. Elimizde bilmemiz gerekenlerden olusan, dikkatli bi- cimde tutulmus yalnizea birkag sayfalik notlardan ibaret bir avug arguman vardi. Argimanlari 6nimuzdeki bloknota yaza- cagimizi ve oradan kolayca bulup devam edecegimizi samiyor- duk. Donem ortasi ya da dénem sonu sinavlarinda bir filozo- fun argimaninin sunulmasim genellikle bir baska filozofun ar- gumannyla elestirme izler. Ornegin bir makalede bir argamam net ve somut bir bicimde ifade etme yetenegi, konunun 621 bir bigimde anlasildigim: gosterir. Asagidaki argumanlar béylesi si- nav sorularina ve ayni zamanda bazi yasam sorularina verilen yanutlar olarak gorulebilir. “Bana arguman gosterin” filozoflar igin bir savas qighgidir. Herkes oznel nitelikte kisisel deneyimler, duygular ve dugtin- celere sahiptir. Dolayistyla felsefe, iddialarin nesnel bir bicim- de degerlendirilebilmesi igin aklin ortak zeminine ¢agri yapar. Manuksal akil yuriitme siyasi ve dinsel baghiliklardan bagim- sizdir. Basitge dile getirildiginde bir argiman ya gecerlidir ya da gecersiz. (Ikna edici olup olmamasi bir baska konudur.) Bir konu kendi argumanlanyla analiz edildiginde, aym kesinlik ve dikkatle yanitlanabilir. Yetersiz argumanlar, sagmalik ve unu- tulmus arguimanlar olarak ise yaramaktan cikmis sayilirlar. Ne 17var ki, giicla tepkilere neden olan argamanlar, genellikle argu- manin potansiyel sonuglari sayesinde, neden s6z konusu so- nuglara ulasilamayacaf), referanslar, varsayimlar ve hakh ¢1- karmalar agikea ortaya konularak baslangictaki argimanin ye- niden ifade edilmesiyle kari karsiya kalirlar. Konular ciddiles- tiginde istenen yalmzca argumanlardir. Herhangi birinin Bau felsefesi kulliyatunin tamamim okuya- bilmesi cok vakit alacakur. Gecen zaman icinde Ogrenci gore- ce belli bir duzeyde kalmaya devam ederken felsefe etkili ar- gumanlarin niceligini ele almak igin yeni didaktik araglara ih- tiyag duyar. Derste kullanilacak hangi argumanlarin otekilere gore daha dikkate deger oldugunun belirlenmesi ve ogretilme- si gerekliligi konusunda, bicimsel bir disiplin olarak felsefe gi- derek daha zeki olmay gerektiriyor. Simiflarin disinda egitim kalavuzu olarak is gorecek gok az kaynak var. Aynnuh egitim kalavuzlari her seyden -Incil, hesap makinesi, gramer, biyolo- ji- olusabiliyor, felsefe diginda. Standart matematik esitlikleri ya da cok kullamilan Ispanyolca fiilleri listeleyen, hatta “Kadin- lar i¢in golf’u anlatan materyaller kitapgilarda mevcut. Ancak Tann’nin varhgi, 6zgir irade ya da ahlaki sorumluluk uzerine argumanlan iceren bir materyal yok. Bircok kitap onemli felse- fi argamanlan icermekte ancak bu tir kitaplar genellikle yal- nizca tek bir argamami ya da bir konuyla ilgili argamanlani ve- tiyor. Felsefe ansiklopedileri, bhywk dlcide filozoflarin ve kav- ramlarn simrh tammlanyla yetiniyorlar. Zaten bu ikincil kay- naklar, genellikle argamanin yorum ve analizine yogunlasiyor- lar ve etkili, somut bir referans durumuna gelemiyorlar. Argu- manin bir analizini yapabilmek ancak orijinal metne basvuru- larak mamkin. Iste elinizdeki kitap, bu kaynaklara butunsel ve kapsaynct bir ulasim igin hazirlandi. Bu kitabin en onemli 100 argamami vitrine gikardiginin, an- cak bu listenin tam olmayabilecegi gibi tartusilmaz bir liste de olmadiginin aluni cizmek gerekiyor. Bu kitap, kendi turanun ilk 6rnegi durumunda. Argamanlamin, alanda kabul edilen tek anlamh, standart aciklamalari mevcut degil. Her alandaki uz- manlar anlasamayabilir, belki de felsefede bu cok daha fazla 18olur. Bugin deger verilen argimanlara gelecekte ayn 6nemle bakilmayacak olabilir. Bir argtimanin 6nemi konusunda bir an- lasma oldugu durumda bile argimanin nasil ortaya konulacagi ya da ondan dogru sonucun nasil ¢ikartlabilecegi agik olmaya- bilir. Bu kitabin yazarlan argimantlarla ilgili kendi yorumlanm destekleyen temsil edici alinuilari sectiler. Argiimanlann sirasi, birbirlerine kiyasla 6nemlerine gore belirlenmedi. Aquinalr’nin Bes Kamin, ilk sirada yer aldiga icin diger argumanlardan daha onemlidir diye diisinmemek gerek. Buraya alinmayan baska birgok énemli arguman elbette var ve bunlan baska kitaplarda sunmay! umuyoruz. Bir felsefe 6grencisinin karsilasmasi muhtemel en 6nemli ar- gumanlan sectik ancak bu konularin birgoguna felsefe disin- daki bolumlerde de rastlamilabilir. Argamanlarin biyak kism, okurun argiimant izlemek i¢in manuk egitimi almis olmasini gerektirmeyen sezgisel manuki referanslani ele aliyor. Cikarsa- ma kurallan, okurun argimanin gecerli yapisimi acikca gorebil- mesini saglayacak bir adlandirmayla her sonucun sunulmasi- na dayantyor. Eklerde gikarsama kurallartyla ilgili genel bir ba- kis agisi da sunduk. Daha gelismis bir manuk anlayisi gerekti- ren birka¢ arguman var. Okur, genel stratejiyi ortaya koyan yo- rumlardan ve giristen bu konuda yararlanabilir. Kitap alu béliime ayrildi: Din felsefesi, metafizik, epistemo- loji, etik, zihin felsefesi, bilim ve dil felsefesi. Kuskusuz felsefe- nin bu kitapta yer alanlardan daha fazla disiplini ve burada su- nulan alanlarda verilenlerden daha 6nemli felsefi argimanla- n var. Bir alandaki argumanlann aym zamanda baska bir alan- da da 6nemli ve etkili argamanlar olmasi yaygin bir durum- dur. Bircok argiman coklu felsefi disiplinlerin icine yerlestiri- lebilir. Bu bélunmeler gecici olabilir ve kitaptaki argamanlarla ilgili referans olacak argimanlar “#” isareti ve argimanin nu- marasiyla gésterilecek. Her makalede yer alan kaynak¢ayla ilgi- li bilgiler daha ileri okumalar icin yol gésterici olacakur. Asagi- da, sorularin ifade edildigi bicimlerde argimanlarin sunulusu var. Bir baska deyisle, dogal olarak bir argamana yol acan soru- lari veriyoruz. Ornegin, “Degisim gercek midir (#14)?” ifadesi, 19 OO eeeokuru “Parmenides Degisimi Reddediyor” makalesindeki #14 argumanina yonlendiriyor. Din Felsefesi Tanrr'nin varligini kanitlayan Aquinali’nin “Bes Kaniti” neydi (#1)? Higlikten bir sey cikmayacagim agiklayan en azindan bir tane kendi kendine var olan olmali midir (#2)? Eger bir sey var olmaya basliyorsa, o zaman onun bir nedeni var midir (#3)? Eger Tann dusunulebilen her seyden daha biyikse, bu, Tan- rnin gercekte var oldugu anlamina gelir mi (#4)? Pascal’in Ku- mari nedir (#5)? Yeterli kanit olmadan dine inanmak rasyonel midir (#6)? Diinyada kotilagin varlig: Tanri’nin mevcudiye- tini curatir ma (#7)? Tann, insanlar ozgur iradeden daha bi- yuk yarar saglasin diye mi kotuluge izin veriyor (#8)? Ozgar irade gunah isleme hakkim insana verir mi (#9)? Deneysel ka- nit temelinde mucizeye inanmak hakh olabilir mi (#10)? Bir sey tannilar onayladigi icin mi kutsaldir, yoksa kutsal oldukla- r1 igin mi onaylanir (#11)? Nietzsche, “Tanr 6lda” dediginde ne kastediyordu ve bu sézdeki hakikat nerededir (#12)? Ock- ham’in Usturasi nedir (#13)? Metafizik Degisim gercek midir (#14)? Eger degisim gercek degilse, o halde zaman gercek midir (#15)? Yalnizca algilanan seyler mi gercektir (#16)? Kant, bu tarden idealizme ve kuskuculuga karsi nasil bir argiiman gelistirmisti (#17)? Gecmis, simdi ve gelecek bakimindan zorunluluk ile rastlanti arasindaki iliski nedir (#18)? Eger seyler gecmiste fark olmuslarsa bu, farkl olas: diinyalarin oldugu anlamina gelir mi (#19)? “Kisiler” ve bir kisinin zaman icinde sayisal kimligini sirdirmesi ne de- mektir (#20)? Kisisel kimlik igin belirleyici bir faktor -6rne- gin vicut kitlesi, beyin hacmi ya da anilar— var midir (#21)? Seyler zaman icinde hem nasil kalici olup hem de degisebi- lirler (#22, 23)? Insanlar, ruh denilen bedensel ve maddi ol- 20mayan bir kisma sahip midirler (#24)? Olam korkusu akildi- gi midir? (#25)? Seyler stirekli bir akis halindelerse onlani na- sil bilebiliyoruz (#26)? Platon’un Bicimler'ine (Forms) karst Aristoteles hangi argtimani ortaya atmist: (#27)? Butun alan- lara uygulanan aym manuk teorisi midir, yoksa farkl alanla- ta farkli manuklar mi gerekir (#28)? Paradokslara diigmeden gercek onermelerin butinselligi saglanabilir mi (#29)? Oz- gur irade ile ahlaki sorumluluk arasindaki iliski nedir (#30)? Yalnizca baska tirlu davranma secenegim oldugunda mi 6z- gur iradeye sahip olurum (#31)? Ozgur irade ile determinizm bagdasir mi (#32)? Her sey ya olacak ya da olmayacaksa, ka- dercilik savunulamaz mi? (#33)? Sartre’in varolusculuguyla —“Insan 6zgur olmaya mahkamdur”~ nasil bir sohbete girile- bilir (#34)? Epistemoloji Var oldugumu nasil bilebilirim (#35)? Riya gormedigimden emin miyim? (#36)? Dogrudan dogruya bilincine vardigim duyumlar mi yoksa deneyimler mi (#37)? Her inancin baska bir inangla hakh gikarilmasi ve bunun sonsuz bir geriye gidi- se yol acmasi gerekir mi (#38)? Kuskuculuga sagduyulu bir ya- nit var midir (#39)? Birbiriyle micadele eden epistemik goriis- ler arasinda normatif olarak ayrim yapmak yerinde olmayacak- sa, o zaman bitin aciklamalar epistemolojik olarak esit midir (#40)? Geleneksel bilgi acklamasinin gercek bir dogrulanmis inan¢ haline gelmesi nasil yanhislanabilir (#41)? Bir sey, insan- lar onun gercek oldugunu kabul ettikleri icin gercek olur mu (#42)? Kavramsal bir bilesenle deneysel bir bilesen arasinda bilgi ya da deneyimin farkhlasmasi olanakh midir (#43)? Ana- litik gerceklerle sentetik gercekler arasinda keskin bir bolun- me var midir (#44)? Modern bilimin temellendirilmesi ve in- dirgemeci ¢ikanmlar i¢in akilc/rasyonel bir dogrulama var mi- dir (#45)? Bazi gozlemlenebilir ya da tammlanabilir olgularda- ki seyler benzerse, diger bazi gozlemlenemez ya da tanimlana- maz olgularda da aym bicimde benzer midirler (#46)? Felsefe, 21dinya hakkindaki bilgimizi agiklamak ve dogrulamak icin bili- me goz atmali midir (#47)? Gerceklikle dogrudan iliski halin- deki baz bilissel durumlar bilgimizin geriye kalanim destekle- mekte saglam bir temel olusturur mu (#48, #49)? Akal yariit- menin gerceklestirilmesinin simirlan var midir (#50)? Etik Dogru yasam mutluluk getirir mi (#51)? Mutlu yasam akilla uyumlu mudur (#52)? lyi, bir tane midir yoksa birden fazla mi- dir (#53)? Bir insanin surdurebilecegi olasi en iyi yasam nedir (#54)? Kant, kategorik buyruk/imperatif icin bir argiiman one surdi mui (#55)? Kant, ozerkligin (autonomy) saygtyi hak et- tigini neden distiniiyordu (#56)? lyi, yarar acisindan ele alin- mali midir (#57)? Insanlar yalmizca her seyden cok zevk alma- nin pesinde olan hedonistler midir (#58)? Butuan ahlak goreceli midir yoksa kultirlerin hepsinde gecerli nesnel ilkeler var mi- dir (#59)? lyi, tanmmlanabilir mi (#60)? Devletin otoritesini ka- bul etmeli miyiz (#61)? Emek, vergi vermeye zorlanmah mi- dir (#62)? Hayir islemek gibi ahlaki bir yakamlilugamiz var mui (#63)? Gelecekte daha az yerine daha fazla insanin yagama- si daha m. iyidir (#64)? Bir insanin daha biyuk kaybi, cok daha fazla insanin daha kuicuk yararlarm hakh cikanr mi (#65)? Bir esitsizligi kabul etmek yerine herkesi aymi duzeye indirmek da- ha iyi midir (#66)? Adalet yoksullugun belli bir dagitum orin- tastind sirdurmeyi talep eder mi (#67)? Liberal feminizmin merkezi argimanlari nelerdir (#68)? Marjinal olgularla ilgili ahlaki durum nedir; yani insanla hay- vanlar arasinda net olmayan bir cizgi ne zaman s6z konusu olur (#69)? Vejetaryenlik lehine en saglam argiiman nedir (#70)? Unla bir kemancinin kurtaj tartismasindaki en tartusmali arga- mania ilgisi nedir (#71)? Gelecek deneyimler, faaliyetler, pro- jeler ve keyiflerin yitirilmesi nedeniyle kartaj ahlakdigi midir (#72)? Bir seyde hak sahibi olmak icin o seyin disunilebilme- si ya da arzulanabilmesine gerek var midir (#73)? Aktif ve pasif 6tanazi arasinda etik bir fark var midir (#74)? 22Zihin Felsefesi Zihin bos bir levha midir yoksa dogustan gelen dusinceler var mudir (#75)? Kartezyen ikicilik/dualizm nedir ve zihin beden- den ayn midir (#76)? Zihin-beden problemi nedir (#77)? Ni- telikli ikiciligin/dualizmin ozelligi nedir ve 6zcii ikicilikten ne farka vardir (#78)? Zihinsel olaylarla fiziksel olaylar ayn midir (#79, #80)? Her zihinsel ozellik kesinlikle fiziksel bir tarzda mi gerceklesir (#81)? Fiziksel olmayan zihin fiziksel bedeni nasil hareket ettirebilir (#82)? Kendi zihinsel durumuma girme ay- nicaligina sahip miyim ve baskalarinin zihinsel durumlannt bi- lebilir miyim (#83)? Fizikselcilik (physicalism) deneyimle il- gili butun temel olgulari kavrayabilir mi (#84, #85)? Eger bir zombi diinya metafizik olarak olanakhysa bu, fizikselciligi nasil elestirebilir (#86)? Renk duygusu renk hakkinda igsel 6zellik- leri agiga vurur mu (#87)? Bir bilgisayar dogru programlanir- sa, bir zihne sahip olabilir mi; bir baska deyisle gercek bir ya- pay zeka olanakh midir (#88)? Bilim ve Dil Bilimi, sozde-bilimden nasil ayirt edebiliriz (#89)? Bilimsel paradigmalar 6nceki bilimsel paradigmalardan mi olusur; ya- ni bunlar ayn: élcekle degerlendirilebilir mi (#90)? Bir para- digmadan digerine gecis akilci bir sire¢ midir (#90)? Bilim ve teknolojide ilerleme saglamanin tek yolu mucize degil bilim- sel gercekcilik midir (#91)? Galileo, deney yapmadan buatun cisimlerin kendi agarhklarindan bagimsiz olarak aym hizla di- seceklerini nasil bilmisti (#92)? Bir teori yanlislanabilirse, onu elemek gerekir mi (#93)? Tamamen 6zel dil diye bir sey var midir (#94)? Bir dil og- renmek bir kural ogrenmeyi gerektirir mi (#95)? Bir kural og- renmek bir dil ogrenmeyi gerektirir mi (#96)? Bir ceviri yapil- diginda, ayn: zamanda bir yorumlama da yapilmis midir (#97, #98)? Gercek ifadeler soyut nesneler ihtiva ederse bu, soyut nesnelerin var oldugu anlamina gelir mi (#99)? Matematiksel 23Platonculuk, matematiksel bilginin agiklanmasinin en iyi yolu mudur? (#100)? Kitaptan Yararlanma Tarzi Hakkinda Argiimanlardan once gelen kutucuklarda orijinal ve ikincil kay- naklarin referans listesini bulacaksiniz. Blok alinular, metinde sunulan argimanin nasil gosterildigini ortaya koyuyor. P1. Onculler “P” ile gosterilmistir. P2. Bir 6nctil, dogru ya da yanhis bir ifadedir ve sonucun kabul edilmesi igin bir kamt ya da gerekce olarak verilir; bir so- nug, onciller tarafindan desteklenen ya da one strulen ifa- dedir. Cl. Birden fazla olabilen sonuclar girintili yazilir ve “C” ile gosterilmistir. Sonug gostergeleri -ornegin “dolayisiy- la” ya da “bu nedenle” gibi ifadeler— dahil edilmemis- tir. Cikarim kurali ya da degistirme, taumdengelimli so- nuclardan sonra listelenmistir. 241. Boliim Din Felsefesi1 Aquinali’nin Bes Kanitt Timothy J. Pawl Aquinah'dan yapilan baton almular Alfred Freddoso’nun Sum- ma theologiae cevirisinden yapilmisur. Bu geviriye online olarak www.nd.edu/-afreddos/summa-translation/TOC-part] .htm’den ulasilabilir. Baisnee, Jules, “St. Thomas Aquinas's Proofs of the Existence of God Presented in Their Chronological Order”, Philosophi- cal Studies in Honor of the Very Reverend Ignatius Smith, O.P., (ed.) John K. Ryan, Westminster: The Newman Press, 1952, s. 29-64. Bochenski, Joseph M., “The Five Ways”, The Rationality of The- ism, (ed.) Adolfo Garcia de la Sienra, Atlanta, GA: Rodopi, 2000, s. 61-92. Kenny, Anthony, The Five Ways: Saint Thomas Aquinas’ Proofs of God's Existence, Oxford: Oxford University Press, 1969. Pawl, Timothy, “The Five Ways”, The Oxford Handbook of Tho- mas Aquinas, (ed.) Brian Davies ve Eleonore Stump, Oxford: Oxford University Press, 2011. Aquinali Thomas (1224/5-74), magnum opus'u (basyapit) olan Summa theologiae kitabinin hemen baslarinda (1. Bolum, Soru 2, Madde 3, yanit) Tanri’nin varligimi kanitlamak icin “Bes Yol” (Five Ways) ya da bes kamit 6ne stirmustu. Genellikle Summa (ST) denilen bu kitap, rahiplik formasyonu icin erkek ogren- cilere ders kitabi olarak yazilmisu. Latinceden Ingilizceye ya- pilan standart cevirisi 2.500 sayfadan fazla olan bu kitapta yer 27alan Bes Kamit, bir sayfadan biraz daha fazla yer tutuyordu. Ne var ki, bu kanitlar, kuskusuz Summa’nin en cok yorumlanan boélamunt ve Tanri’nin varlgiyla ilgili en cok bilinen argiman- lardan bazilarim olusturuyor. Her Kanit'in “ve buna Tann diyoruz” ifadesinin belli bir ce- sidiyle sonuglandigina dikkat etmek gerekse de Aquinali, Bes Kant'ta yalnizca Hiristiyan Tanrisi'ni kanitlamak niyetinde de- gildi. Ashnda Aquinah, ornegin Tanri’nin uclilagind (Hiristi- yan iddiaya gore bir varlikta tg kisi, yani triune —birde ti¢ olma— 6zelligini) kamitlama girisimlerine karsi uyarida bulunur, ¢un- ku ona gore boylesi argimanlar yetersiz kalacak ve inangsizla- rin alaylarina yol agacaktr (bkz. Summa contra gentiles, 1. Ki- tap, 9. Bolum, 2. paragraf). Aynca Aquinal, Bes Kamt'ta bizim “Tanni” dedigimiz seyin kusursuz, iyi, degismez, ebedi, gucli, her seyi bilen oldugunu, hatta béyle bir seyin var oldugunu bi- le gdstermeye calismiyordu. Sonug olarak —6rnegin Kanutlar'in her seye giicii yeten bir varligi kanitlamadigini 6ne stren— ba- z1 yaygin elestirilerde séylendigi gibi bu noktay1 agik¢a goz ar- di ediyordu. Aquinali devam ederek daha sonra Bes Kanit'ta yer alan bizim “Tanni” dedigimiz seyin her seye gticti yeten bir varlik olup olmadigi sorusuna bircok sayfa ayinr. Ayn durum yukarida s6z edilen diger dzellikler igin de gecerlidir. Aquina- I’nin Bes Kanivtaki niyeti, 6rnegin bir seye ya da baskasina ne- den olan ama kendisi yaratulmamis ya da gerekli olan ve zorun- lu varligim: baskasindan almayan bir seyin varligimi gostermek- ti. Nitekim Summa’da daha sonra ele alinincaya kadar (1. Bo- lum, 11. Soru, 3. Madde, yamit) Bes Kamit kisminda —bes farkli seyden ziyade— aym sonucun cikugim one sirmiiyor. Son olarak Bes Kamit’in, Tanrr’nin varligi icin one surilen argumanlar arasinda en sik alint: yapilanlar olmakla birlik- te Aquinali’nin en ayrintih ve en iyi islenmis kanitlar: olma- digina dikkat cekmek gerekir. Yukarida soylendigi gibi Sum- ma, akademisyenler, arastirmacilar, ateistler ya da agnostik- ler igin degil rahiplik formasyonu alan siradan erkekler icin ya- zilmig bir tur ders kitabidir. Tanri’nin varhguyla ilgili Aquina- Iynin en iyi ve en giicli argumanlan hakkinda yargida bulun- 28mak igin Summa’sindan cok diger eserlerindeki paralel pasajla- ra bakmakta yarar var (bu pasajlarla ilgili yararl bir liste icin bkz. Baisnee). Summa’daki argimanlar ¢ok fazla dikkat ¢ekmis olsalar da bu pasajlarin, akilci standartlara gore de, Batih ente- lektuel gelenekteki en onemli argimanlardan bazilari oldukla- n soylenebilir. Birinci Kamit - Hareket Argimani Birinci kamit, hareket uzerine odaklamyor. Aquinali, “hareket” kelimesiyle Aristoteles'in ayirt ettigi i¢ tir rastlanusal degisimi kastediyor: Yer degistirme (6rnegin bir odayi boydan boya gec- mek), niteliksel degisim (6rnegin sicakligin artmasi) ve nice- liksel degisim (Ornegin sismanlama). Argimanin genel olarak ortaya konulusunda, bir seyde bu sekilde meydana gelen bir degisim baska bir sey tarafindan degistirilmistir. O baska sey, birincideki seyi degistirirken, kendisi de degisir ya da degisme- den oldugu gibi kalir. Degisenlerin bir dizi degisimden gecme- si sonsuza kadar stremez. Dolayistyla ilk olan, degismeyen bir varlik olmasi gerekir. O varliga “Tann” diyoruz. Asagidaki argiimanda yukarida s6z edilen hareketin tig ¢e- sidiyle dogrudan ilintili varhk durumlanna yol agan etkin de- isken olarak “F” kullanihyor. Ornegin F yerine “odayi boy- dan boya gecmek”, “sicak” ya da “sisman” konulabilir. Aquina- h, Summa contra gentiles, 1. Bolum, 13. Kisim’daki C3 ile ilgi- li ayrimuh wg savunma sunar. En yaygin itirazin bir seyin ken- disinin hareket edebiliyor olmasi (6rnegin bir kosucu ¢ikis ¢iz- gisinden kosmaya baslayarak kendisi hareket eder) oldugu- nu dusinur. Aquinal, boylesi durumlarin hareketin butani- nin bir parcasi oldugunu, bunun hareketin kendisi olmadigini soyler. P3'de Aquinah, hareket ettiricinin Fye bir sey yapabil- mesi icin F ile gergekten ilintili bir durumda olmasi gerektigi- ni belirtir. Aquinali hareket ettiricinin aslinda F olmasimi séyle- mis olsaydi arguman cok daha giicli olacakti ancak en azindan kusursuz bir genelleme yapmayarak bunu soylemiyor. Cunki Aquinah, Tanri’nin seyleri aslinda kendisinde olmayan bircok 29bicimde hareket ettirebildigini diiginur: Tann, kendisi sisman olmadan bir insani sismanlatabilir. Bu durumda Tanrrnin ne- redeyse (virtually) F oldugu soylenebilir; dolayisiyla “neredey- se F” olan bir sey, Fnin kendisi olamaz ama baskalarim F ya- pan bir giice sahiptir. O halde su séylenebilir: Bir sey ister fii- len/tam olarak (actually), ister neredeyse (virtually) F oldugun- da fiilen F ile ilintili bir durumdadir. 30 Bu dinyada bazi seylerin hareket ettigine yonelik duyum- lar (senses) kesin ve agikur. Ancak hareket eden her sey baska bir sey tarafindan hareket ettirilir. Gerceklikte hareket etme- ye yonelmis olanla potansiyel olarak ilgili olmadigi surece hi¢- bir sey hareket etmez, halbuki bir sey gerceklikle ilgili oldugu surece hareketi etkiler. Buna karsilik hareketin etkisi potansi- yel olan seyin fiiliyata dontismesine yol agar. Ancak bir sey, fi- iliyatta bir bakima belli bir varhgi olmanin disinda potansiyel- likten fiiliyata gecemez; 6rnegin fiiliyatta sicak olan bir sey — diyelim bir ates— potansiyel olarak sicak olan bir tahta par¢asi- m fiili olarak sicak yapabilir ve boylece tahta parcasim hareket ettirir ve degistirir. Ancak bir seyin aym anda aym seyle hem potansiyel olarak hem de fiili olarak ilintili olmasi olanaksiz- cir; tam tersine, potansiyel olarak ve fiili olarak yalnizca fark- h geylerle ilinti iginde olabilir. Canki fiili olarak sicak olan ay- ni zamanda potansiyel olarak sicak olamaz; tam tersine potan- siyel olarak soguk olur. Dolayistyla bir seyin hem hareket etti- rici hem de aymi bicimde ve aym seye gore hareket eden olma- si ya da bir bagka deyisle o seyin kendi kendine hareket etme- si olanaksizdir. Dolayistyla hareket eden her sey baska bir sey tarafindan hareket ettirilmelidir. O zaman eger bir sey kendi kendine hareket ediyorsa, bas- ka bir sey tarafindan da hareket ettirilmeli, o baska sey de bir bagkasi tarafindan hareket ettirilmelidir. Ancak bu sonsuza ka- dar béyle devam edemez. Cunku devam etmis olsaydi, 0 za- man bir ilk hareket ettirici olmayacakt ve bunun sonucu ola- rak baska hic¢bir sey de hareket etmeyecekti. Cunkw ikincil ha- reket ettiriciler, yalmizca bir ilk hareket ettirici tarafindan ha-reket ettikleri icin hareket ederler, tipki bir el tarafindan ha- reket ettirildigi icin hareket etmesinin disinda bir sopanin ha- reket etmemesi gibi. Dolayisiyla bir ilk hareket ettiricinin bir baska sey tarafindan hareket ettirilmedigi sonucuna geliyo- uz. Iste bu, herkesin Tann saydigi seydir. (ST I, Soru 2, Mad- de 3, yamt) P1. Bazi seyler hareket eder. P2. Eger hareket eden sey F varligiysa, su halde o fiili olarak de- gil ama potansiyel olarak Fdir. P3. Bir seyi hareket ettiren sey F ise o zaman (hareket ettirici) sey, fiili olarak F ile ilintili durumdadir. C1. Sayet bir sey F olmak icin baska bir seye dogru hareket ediyorsa (Ornegin, hem hareket ettirilen hem de kendi kendisinin hareket ettiricisi olan), o zaman bu sey hem fiili olarak degil ama potansiyel olarak ve hem de ger- ceklikte F ile ilintili haldedir (baglag ve modus ponens,' Pl, P2, P3). P4. Ancak bir seyin hem fiili olarak degil ama potansiyel ola- tak F olmasi hem de aym zamanda F ile ilintili bir gercek- lik durumunda olmasi olanaksizdir. C2. Bir seyin F olmak icin kendi kendini hareket ettirmesi olanaksizdir (modus tollens,? C1, P4). P5. Bir seyin F olmak icin kendi kendini hareket ettirmesi ola- naksiz ise o zaman bir sey hareket ederse, baska bir sey ta- rafindan hareket ettirilir. C3. Bir sey hareket ederse, baska bir sey tarafindan hareket ettirilir (modus ponens, C2, P5). Eger B, A’y: hareket ettirir ve B hareket ederse, o zaman B baska bir sey, C tarafindan hareket ettiriliyor olmalidir. Ve C hareket ettiriliyor ise o zaman C baska bir sey, D tarafin- dan hareket ettiriliyor olmalidir. Ve bu boyle strer gider. Bi tn 1 Modus ponens: Onermeli manuikta gecerli bir argiman bigimi ve sonug ¢ikar- ma kurali; onaylayarak onaylama yontemi ~ ¢.n. 2. Modus tollens: Onermeli manukta gecerli bir arguman bigimi ve sonug cikar- ma kurali; yadstyarak yadsima yontemi — ¢-n. 31P6. Hareket ettiriciler dizisi sonsuza kadar giderse, o zaman bir ilk hareket ettirici olmaz. P7. Eger bir ilk hareket ettirici yoksa o zaman hareket de olamaz. C4. Bir ilk hareket ettirici vardir (modus tollens, P1, P7) CS. Bu tlk hareket ettirici, herkesin Tani olarak ele aldigi seydir (tanim). Ikinci Kanit - Nedensellik Argimani Birinci Kant arizi degisiklikler uzerine odaklanmisken, [kin- ci Kant sirali etkin neden dizileri izerine odaklanmistir. Bir etkin neden, bir seyi yaratan ya da bir seyde degisiklige neden olan nedendir. Besteci, sonatin etkin nedenidir; ates, caydan- hgin isinmasinin etkin nedenidir. Bir sirali dizi, siral dizideki sonraki unsurlarin nedensel isleyisinin dizideki 6nceki unsur- larin nedensel isleyisine bagli oldugu bir dizidir. Eger ates ¢ay- danligi, caydanhk da suyu isitirsa bu, bir sirali dizidir; cunkit caydanhgin suyu isitmast, 6nceki nedenin —yani atesin— neden- sel faaliyetine baglidir. Benzer bicimde bir disli sistemi de sira- h bir dizidir, cankw aradaki bir dislinin nedensel eylemi sonra- ki disliyi dondurdiiginden sonraki disli sistemde yer alan ken- disinden bir 6nceki dislinin nedensel eylemine baglidir. Aqui- nah, Ikinci Kamit'ta disli 6rnegiyle devam ederek sistemin ba- gindan sonuna kadar geriye dogru islemeyecegini One suriyor. Dislilerin sonsuz serisi, onlarin donmesine neden olan bir ilk neden olmadan harekete gecmeyecektir. Duyulur (sensible) seyler arasinda etkin nedenlerin bir dit- zenini bulabiliriz ama kendi kendinin etkin nedeni olan bir sey bulamayiz, bulmamiz da olanakh degildir. Eger bir sey kendisinin etkin nedeniyse, o zaman kendisinden Once var ol- mus olacaktir, ki bu olanaksizdir. Nitekim etkin nedenler arasinda sonsuza kadar devam et- mek olanaksizdir. Cankit her sirali etkin nedenler ornegin- de birinci olan, arada olanin nedenidir ve arada olan bir son- rakinin nedenidir; bu, aradakinin bircok nedenden ya da yal-mizca bir nedenden olusup olusmamasina bakmaksizin boyle- dir. Ancak bir neden yok olursa, onun etkisi de yok olur. Do- layistyla eger etkin nedenler arasinda bir ilk neden yoksa, 0 za- man ne sonuncu ne de araci neden de olacakur. Eger etkin ne- denler sonsuza kadar devam ederse, bir ilk etkin neden olma- yacakuur ve béylece bir sonuncu etki ya da herhangi bir etkin neden de olmayacakur; bunlann ikisi de, apagik, yanhigur. Do- layisiyla belli bir ilk etkin nedeni varsaymak gerekir, ki herkes buna Tann der. (ST I, $2, M3, yanit)? P1. Etkin nedenlerin sirahi bir dizisi vardir. P2. Zorunlu olarak, X, Y’nin etkin nedeniyse, o zaman X, Y'den Once gelir. Cl. Zorunlu olarak, X, X’in etkin nedeniyse, 0 zaman X, X'ten Once gelir (ornek, P2.) . X icin X’ten once gelmek olanaksizdir. C2. X’in kendisinin bir etkin nedeni olmasi olanaksizdir (modus tollens, C1, P3.) P4. Bir sey etkin nedenlerin sirali bir dizisiyse, o zaman ilk ne- den orta neden(leri)in nedeni olur ve orta neden(ler) so- nuncu etkinin nedeni olur. PS. Eger bir neden etkin nedenlerin sirali bir dizisinden ¢ikar- sa, o zaman bu nedenin ardindan gelen etkiler de yok olur. C3. Eger bir ilk neden yoksa, o zaman sonraki etkiler de ol- mayacakur (6rnek, P4, P5.) . Eger etkin nedenlerin bir sirali dizisi sonsuzluk icinde once gelebiliyorsa, o zaman bir ilk neden olmayacakur. C4. Eger etkin nedenlerin bir sirali dizisi sonsuzluk icinde 6nce gelebiliyorsa, o zaman sonraki etkiler olmayacak- ur (varsayimsal tasim,* C3, P6). P7. Fakat sonraki etkiler vardir. C5. Etkin nedenlerin bir sirali dizisi sonsuzluk icinde 6nce gelemez (modus tollens, C4, P7). N gi wo P a 3 S,"soru”, M, “madde” anlamina gelmektedir. Bundan sonra kisaltmay: kulla- nacagim — ¢.n. 4 Hypothetical syllogism — ¢.nP8. Etkin nedenlerin bir sirali dizisi ya sonsuzluk iginde once gelerek kendi kendisinin nedeni olan bir nedene son verir ya da bir nedensiz nedeni kaldinr. C6. Etkin nedenlerin bir sirali dizisi bir nedensiz nedene son verir. (ayristirici tasim,® C2, C5, P8). C7. Nedensiz nedene “Tanri” diyoruz (tanim). Uciancé Kamit - Olasihk ve Zorunluluk Argimani Ucanci Kanit'ta Aquinalrnin zihninde olasihk ve zorunluluk- la ilgili kendine ozgiin bir anlayis vardir ve bu anlayis gunu- miz felsefi tartismalarindaki yaygin anlayis degildir. Aquina- h bu argumanda bir seye “zorunlu” dediginde, onun olusuma veya bozulmaya maruz kalmadigim séylemek istiyor. Bir zo- runlu varhk vardir ama 0, bir bilesimden ortaya gikmaz ve soz konusu bilesimin dagilmas: yoluyla da varlig: sona ermez. Bu baglamda benzer olasi bir varlik vardir ama o bilesim (compo- sition) vasitasiyla ortaya cikar veya varlik bulur ve bilesimin dagilmastyla da varligi sona erer. Bu argumandaki en tartigma- hh qikarim, P3’ten C2 sonucunu ¢ikarmakur. Birgok yorumcu, burada Aquinali’nin zihninde P3 ile birlikte C2’yi de gerekti- ren zimni bir éncul oldugunu One stirerek bu argiimam dog- rulamaya caligmistir. Ortaya kondugu haliyle, zimni bir 6nci- lun varhgi olmaksizin, cikarim gecersizdir ve bilesimin yanlis- hgim ortaya koyar. Bazi seyleri dtinyada mevcut halde bulabiliriz, bazilarim bu- lamayiz; baz seyler olusmug ve bozulmus halde bulunabilir ve sonuc olarak bunlar var olabilir de var olmayabilir de. Ancak her seyin béyle olmasi olanaksizdir. Cankt bu bi- cimde var olmayabilen, belli bir zamanda da var olamaz. Dola- yistyla eger her sey bu bicimde var olmayabilirse, o zaman belli bir zamanda dinyada hicbir sey olmaz. Ancak bu dogru olsay- di, o zaman bugiin de dunyada hicbir sey olmazdi. Canki var olmayan sey, yalnizca var olan bir sey aracihigiyla var olmaya 5 Disjunctive syllogism — ¢.n 34P Pas Ras Res P6. Pie baslar. Dolayistyla varhiklar yoksa, o zaman bir seyin var olma- ya baslamasi olanaksizdir, boylece gu an hicbir sey var olma- yacaktt, ki bunun yanhs oldugu apacik ortadadir. Dolayistyla dunyada zorunlu bir sey olmahdntr ki, var olan butan varhk- lar var olmay1 basarabilsin [ve var olmay1 basarabilemesinler]. Simdi her zorunlu varhk ya kendisinin diginda kendi z0- runlulugunun nedenine sahiptir ya da sahip degildir. Ancak kendi zorunluluklarinin nedenine sahip olan zoruntu varlik- Jar arasinda sonsuza kadar ilerlemek olanaksizdir. Ayni bicim- de, yukarida kanitlandigy gibi, etkin nedenler arasinda sonsuza kadar ilerlemek de olanaksizdir. Dolayistyla kendi zorunlulu- gunun nedeni kendisinin diginda olmayan, tam tersine baska [zoruntu] seyler i¢in bir zorunluluk nedeni olan bir seyin ken- diliginden zorunlu oldugu sonucuna varmamuz gerekiyor. Bu- na herkes Tann der. (ST I, $2, M3, yamit) - Bazi seyler olusabilir veya bozulabilir. P2. Eger baz seyler olusabilir ve bozulabilirse, o zaman bu sey- ler var olabilir ya da var olmayabilir. C1. Bazi seylerin var olmasi ya da var olmamasi olasidir (modus ponens, P1, P2.) Eger her sey icin, var olmamak olastysa, o zaman belli bir zamanda o sey var olmaz. C2. Eger, her sey, belli bir zamanda var olmazsa, 0 zaman belli bir zamanda hicbir sey yoktur (evrensel genelle- me, P3). Eger belli bir zamanda hicbir sey yoksa, o zaman baska bir seyin var olmasina neden olacak hicbir sey de yoktur. Eger baska bir varhgin var olmasina neden olan hicbir sey yoksa, o zaman hicbir sey meydana gelemez Eger hicbir sey meydana gelemezse, o zaman bugiin de hic- bir sey var olamaz. Fakat su anda bir seylerin varlgi soz konusudur. C3. Bir sey meydana gelmis olmali (modus tollens, P6, P7). C4. Baska bir seyin var olmasina neden olan bir sey olmus olmali (modus tollens, P5, C3).C5. Hicbir seyin olmadigi bir zaman yoktur (modus tol- lens, P4, C4). C6. Beli bir zamanda var olmama her sey icin gercek degil- dir (modus tollens, C2, C5). C7. Var olmamasi olas olmayan bir sey var olmali — yani zorunlu bir varlik olmali (modus tollens, P3, C6). P8. Bir zorunlu varlik, baska bir seyden gelsin ya da gelmesin kendi zorunluluk nedenine sahiptir. P9. Kendi zorunluluklarim: baska bir seyden alan varliklarin sonsuz bir dizisinin var olmasi olasi degildir. C8. Kendi zorunluluklarim baska bir seyden almayan bir zorunlu varhk var olmali (ayrisurici tasim, P8, P9). C9. Zorunlulugunu baska hicbir seyden almayan zorunlu varliga “Tann” diyoruz (tamim). Dordincu Kanit - Derecelendirme Argiimani Dordiincu Kanit’ta Aquinah, kendi iki oncilinu (P3 ve P4) dogrulamak icin metinde vermedigi, Aristoteles'ten alinma iki argumana dayamtyor. P1 gozlemsel olarak gercektir. P2 epey bir simirlandirma gerektirir. Aquinali, bir 6zelligin herhangi bir karsilastirmal dogrulamasinin o ozelligin bir seyde azami derecede/maksimal var olmasi gerektigini sdyler gibidir. Eger bu dogruysa, sayet Bob, Tom'dan sismansa, o halde maksimal sigman diye bir seyin olmasi gerekir. Daha da kotiisti P4’ten bu en sisman seyin diger butun sisman seylerin nedeni oldugu so- nucu cikar. Mikemmellikler karsisinda P2’yi simrlandirmak ve ardindan (Aquinal’nin ornegi olan) sicakhgi bir mikem- mellik formu olarak almak daha iyi olur gibi goruntyor (yal- niz dikkat edilsin, bu yalnizca bir ornek; sicakhgin mukemmel oldugunu inkar ederken bu husus kabul edilebilir). C4, bir bi- lesim safsatasi (fallacy of composition) olusturmak gibi gori- nuyor. Bir seyin en iyi, en soylu ve en hakiki sey oldugu kanit- lanmis olsa bile yine de neden bunun aymi sey olmasi gerekti- gi gésterilmelidir. Belki de Aquinali’nin aklinda bir seyin ne- deninin ayni zamanda onun diger olumlu 6zelliklerinin ya da 36onun mikemmelliklerinin de nedeni olmasin: gerektiren bir ilke vardi. Eger 6yleyse, boylesi bir onculun C#ten 6nceki ar- gumana dahil edilmesi gerekecektir. Dunyadaki aym seyler daha fazla ve daha az iyi, daha fazla ve daha az dogru, daha fazla ve daha az soylu vb. olabilir. Fa- kat daha fazla ve daha az, ancak seylere degisik yontemlerle, belli bir acidan maksimal seyler olarak yaklasildigi stirece de- gisik seyleri belirtir. Ornegin en sicak sey, maksimal olarak st- cak olana en yakin olan seydir. Dolayistyla maksimal olarak gercek, maksimal olarak iyi, maksimal olarak soylu bir sey ve sonug olarak maksimal bir varlik vardir; Metafizik 2'deki (Me- taphysics) Filozofa gore seyler, maksimal olarak gercek ve maksimal varhklardir Ancak ayn kitapta one suruldugu gibi belli bir cinsin mak- simah, bu cinse ait olan butun seylerin nedenidir; ornegin, maksimal olarak sicak olan ates, butiin sicak seylerin nedeni- dir. Dolayistyla butun varlklarin kendi ozlerinin, kendi iyilik- lerinin ve kendi mukemmelliklerinin her birisinin nedeni olan bir sey vardir — ve buna Tann deriz. (ST I, S2, M3, yanit) P . Daha fazla ya da daha az iyi, daha fazla ya da daha az dogru, daha fazla ya da daha az soylu olan seyler vardir. P2. Eger bir sey daha fazla ya da daha az F ise o zaman maksi- mal olarak F olan bir sey vardir. C1. Maksimal olarak iyi bir sey, maksimal olarak gercek bir sey ve maksimal olarak soylu bir sey vardir (yerine koyma ve modus ponens, P1, P2). C2. Maksimal olarak gercek olan bir sey vardir (basitles- tirme, C1) P3. Eger bir sey maksimal olarak gercekse, 0 zaman maksimal bir varlikur. C3. Bir sey maksimal olarak vardir (modus ponens, C2, P3). P4. Eger bir sey maksimal olarak F ise o zaman F olan bitun seylerin nedenidir. C4. Butin varhklarin, onlardaki iyiligin ve onlann mu- 37kemmelliginin nedeni olan bir sey vardir (modus po- nens, Cl, P4). C5. Buuin seylerin varhginin, iyiliginin ve mikemmelligi- nin nedeni olan seye “Tanri” diyoruz (tanm). Besinci Kamit - Yonetim Argiman Aquinah, Besinci Kamit'ta eger seyler her zaman ya da cogu za- man belli bir amag icin hareket ediyorlarsa, bunun onlarin akill, bir fail tarafindan belli bir amaca dogru yoneltilmis oldugunun kaniti oldugunu one strer. Dogada bircok dogal sey, her zaman ya da cogunlukla belli bir amaca gére hareket eder, dolayisiyla doga zeki bir fail tarafindan yonetilir. Aquinalt'ya gore bir sonu- ca yonelik olarak hareket etmenin bilingli bir hareket olmayabi- lecegine dikkat etmek gerekir. Aquinali’nin anlatimina gore ates yandiginda yukartya dogru yiikselmek, tas ise yeryuztine dogru diismek icin hareket eder. Evrimsel biyolojinin tasarim mi, te- saduf mu ikileminden kurtulmaya olanak sagladigi, cunku ev- rimsel biyolojinin bir seyin her zaman ya da cogunlukla ne tasa- rim ne de tesadufle ilgisi olan yalnizca dogal secilim yiziinden belli bir amaca dogru ilerledigini ortaya koydugu diistinulebi- lir. Ne var ki, Aquinali'nin argiimami yalmizca biyolojik varhkla- ri hedeflemez. Orne@in bir elektron, her zaman ya da cogunluk- la yuklu parcaciklar tarafindan cekilir ancak bu ézellik baz1 ev- rimsel surecler yoluyla elde edilmemistir. Dolayistyla dogal se¢i- lim Aquinalrnin argimaninin kapsamini daraltryor olsa bile tek basina argiimani gecersiz kilmaya yetmiyor. Bazi seylerin, érnegin dogal bedenlerin, bilme yetileri olma- sa da bunlanin bir amag ugruna hareket ettiklerini anlayabili- riz. Bu, onlarm her zaman ya da siklikla en iyi sonucu elde et- mek icin aym bicimde hareket etmelerinden bellidir ve bura- dan onlarin tesadifen degil ama tasarlayarak bu amaca ulas- uklari sonucu ¢ikar. Ancak bilissel yetileri olmayan seyler, bir oku bir okcunun yonlendirmesi gibi, sanki onlan bilgili ve zeki bir sey yonlen- 38diriyormus gibi hareket ederler. Dolayistyla batun dogal sey- leri belli bir amag icin duzene koyan zeki bir varhk vardir ~ ve buna Tan diyoruz. (ST I, $2, M3, yamit) P1. Eger bir sey en iyi sonucu elde etmek igin her zaman ya da coklukla belli bir bigimde davramiyorsa, 0 zaman bir sonu¢ ugruna hareket ediyordur. P2. Dogadaki varliklar en iyi sonucu elde etmek i¢in her zaman ya da coklukla aymi bicimde hareket ederler. Cl. Dogadaki varliklar bir ama¢ ugruna hareket ederler (modus ponens, P1, P2). P3. Eger dogadaki varhklar bir amac¢ ugruna hareket ediyorsa, o zaman dogadaki varhklar bilgili ve zeki bir varlik tarafin- dan yonetiliyor demektir. C2. Dogadaki varhklar, bilgili ve zeki bir varhk tarafindan yonetilir (modus ponens, C1, P3). C3. Diistinemeyen seyleri yonetene “Tann” diyoruz (tanim). 392 Olumsal Kozmolojik Argiiman Mark T. Nelson Clarke, Samuel, A Demonstration of the Being and Attributes of God and Other Writings, (ed.) Enzio Vailati. Cambridge, Bir- legik Kralhk: Cambridge University Press, 1998. Rowe, William L., The Cosmological Argument, Princeton, NJ: Princeton University Press, 1975. —, Philosophy of Religion: An Introduction, Belmont, CA: Wadsworth, 1978. Samuel Clarke (1675-1729) tarafindan ortaya atlan ve Willi- am Rowe (1931) tarafindan anlasilmazhktan kurtarilan Olum- sal Argiiman, Tanrinin varhgi iin ortaya atilan kozmolojik ar- gumanin bir versiyonudur. Kozmolojik arguman, aslinda tek bir argiiman degil, kozmosun varligina dayanarak Tanr’nin varligini kanitlamaya ya da en azindan makul kilmaya ¢ali- san bir argimanlar toplulugudur. Tipik olarak bu argimanlar iki asamaya sahiptir: 1k argamanda kozmosun varhgindan zo- runlu bir varligin ya da bu kozmosun bir ilk nedeninin olma- si gerektigi Onermesi ortaya atilir; ikinci argumandaysa bu zo- runlu varlk ya da ilk nedenin Tann oldugu 6ne strilir. Argu- manin ilk asamasiyla ilgili olarak arasurmacilar bazen iki ver- siyon arasinda birbirlerinden ayrilirlar: Sonsuz nedensel geriye gidis olamaz dustincesine dayananlar ve bu diistinceye dayan- mayanlar. Aquinali Thomas'1n (1224/5-1274) “Bes Kanit”1inin 40(#1) ilk ugut birinci anlayisa ornektir; Clarke’in olumsal argu- mamysa ikincinin bir 6rnegidir. Ornegin Aquinah, “etkin ne- denli duyarh varliklar”in nedensiz bir ilk nedeninin oldugu- nu, ¢unkw bu olmasa nedenlerin sonsuz geriye gidisinin ola- cagini, oysa béylesine sonsuz bir nedensel geriye gidisin mev- cut olmadigini One surer. Bircok elestirmen Aquinali’nin argu- manint bu noktada ikna edici bulmaz. Dolayisiyla Clarke’in ar- gumaminin bu konuyu bertaraf etmek gibi bir avantaji vardur, Clarke’a gore her seyin varliginin (Aquinali'nin “etkin nedenli duyarli varliklari”na denk dusen) baska bagiml varliklar tara- findan kosullanan bagimh varliklarin sonsuz bir geriye gidisine bagh olmasi dusuncesiyle ilgili problem, aslinda béylesine bir geriye gidisin olanaksiz olmasindan degil, tam tersine bu duru- mun (kabaca) her varlik ve her olgunun bir agiklamasi oldugu- na dayanan sezgisel bir ilke olan Yeter Akil Ilkesi’ni (Princip- le of Sufficient Reason) ihlal etmesindendir. Boylesi bir durum- da her 6zel bagimli varolusun bir aciklamasi ve hatta bagimh varliklarin 6zel koleksiyonunun varolusunun bir agiklamasi da olacakur. Ne var ki, herhangi bir bagiml varligin bulunmasi- nin bir agiklamasi olmayacakur, cinkw higbir bagiml: varligin (ya da bagimh varlik setinin) 6zel varolugu bunu agiklayamaz. Yani hicligin degil bir seylerin var oldugu olgusunu agiklamak- ta yetersiz kaliniz. Dolayistyla higligin degil bir seylerin oldu- gunu aciklayan, en azindan kendi kendine var olan bir varligin meveut olmasi gerekir. Clarke baska bir yerde, bu varligin sa- hip oldugu, normalde kutsallikla iliskilendirebilecegimiz diger 6zelliklerini kanitlamaya girisir. Sonsuzluktan ¢ikan, degismeyen ve bagimsiz belli bir var- hk vardir. Bir seyin sonsuzluktan ortaya ¢ikmis olmast igin, za- ten kanutlandigi ve her yonden ortaya konuldugu gibi, ya diger bittun varhklardan veya onlarin kaynaklandiklan evrenden ba- gumsiz olarak belli bir degismeyen ve bagimsiz varlik her za- man vardir ya da hicbir asil, orijinal neden olmadan sonsuz bir ilerleyis icinde birbirlerini ureten degisebilen ve bagimh varhk- larin sonsuz bir dizisi vardir. Simdi, bu sonuncu gorii, o kadar asagmadhr ki, her ne kadar ateizmin hesaplannda bircok sey [...} ortadan kaldinhyor olsa da, yine de cok az sayida ateistin bunu acikea ve dogrudan dogruya savunabilecegini digintyorum. Canka bu argiman agikca olanaksiz ve kendi kendisiyle celiski q halindedir. Biraz sonra s6zt edilecek, mutlak olarak ve kendili- } ginden hemen hemen hic disunulemeyecek bir nedenle bu ar- gimana karsi sonsuz bir dizinin olanaksizhgy varsayimim one surmeyecegim. Eger bagimh varhklann butin bir sonsuz dizisi olarak sonsuz bir ilerlemeyi diigiinirsek, agikur ki, varhklann. butiin bu dizileri, bitin her seyde ya da evrende hepsinin ice- rildigi varsayilmis oldugundan kendi varoluslan olmadan hic- bir nedene sahip olmayacaklardir. Ve agikur ki, kendi varolus- lan igin kendilerinde hicbir neden olmayacakur, cunkw bu son- suz ilerleme i¢inde (bir seyin varolugunun temeli ya da nede- ni olarak yalmizca kendi kendisinin iginde hayal edilebilen [...]) higbir varhk dasinulemez, tam tersine her bir varlik kendisin- den 6ncekine baghdir. Hicbir kismin zorunlu olmadigi yerde butin de zorunlu olamaz — varhgin mutlak zorunlulugu, digsal, goreli ve anzi bir deger degil, tam tersine igsel ve mevcut olan seyin dogasinn zorunlu bir 6zelligidir. (Clarke, s. 10) Rowe'un terminolojisi: “bagimh varlik” = “varolusu baska seylerin nedensel faaliye- tiyle agiklanan bir varhik.” “kendi kendine var olan varlik” = “varolusu kendi kendisiyle, yani kendi dogasiyla agiklanan bir varhk.” “olumlu olgu” = “Meydana gelmesi en azindan bir olumsal varligin varligimi gerektiren bir olgu.” “olumsal varlik” = “manuksal olarak var olmasi olanakh olan ve manuksal olarak var olmasi olanakh olmayan bir varlik.” Yeter Akl Ilkesi (YAN): YAI 1. Her var olan ya da var olmus varlk icin, bu varligin varolusunun bir agiklamasi vardir. 42YAI 2. Her olumlu olgu igin, bu olgunun bir aciklamasi vardir. P1. Her (var olan ya da var olmus) varlik, ya bagimhi bir varlik- ur ya da kendi kendine var olan bir varlikur. P2. Her varlik, bagimh bir varhk degildir. Cl. Kendi kendine var olan bir varhk mevcuttur (ayristin- ci tasim, P1, P2). Argiiman, asagidaki gibi yorumlanursa gecerlidir: P1*. Her varhk bagimhi bir varlikur ya da belli bir varhk ken- di kendine var olan bir varhikur. [Ya da: Eger varlk kendi kendine var olan bir varlik degilse, o zaman her varlik ba- gimh bir varhkur.] P2*. Sorun, her varlgin bir bagimli varlik olmasi degildir. Cl*. Belli bir varlik, kendi kendine var olan bir varhkur (ayrisurici tasim, P1*, P2*). P1* ile ilgili durum: P1 totoloji olarak gorunebilir ancak oyle degildir, cankw belli bir tip durumu, yani varolusu hicbir bigimde agiklanama- yan seyleri dista birakiyor. Dolayistyla YAI 1’in esdegeridir P2¢ ile ilgili durum: P3. Eger her varltk bir bagimli varliksa, o zaman herhangi bir bagiml: varhgin var olmasinin (hi¢bir seyden ziyade) bir aciklamasi varsa, bu, ya bagimhi varliklarin butununun ya da bu butunligiin belli bir alt kiimesinin varolusu yoluy- la olacakur. P4. (Hicbir seyden ziyade) Zerre kadar bile var olan bir bagim- h varhk, olumlu bir olgudur (“bagimh varhgin”, “olumlu olgu”nun tanimlari). P5. Her olumlu olgunun bir agiklamasi vardir (YAI 2). C2. Zerre kadar var olan herhangi bir bagimsiz degisken icin bir aciklama vardir (6rnekleme, P4, P5). 43C3. Eger her varhk bir bagimli varlk ise o zaman (hi¢- bir seyden ziyade) var olan herhangi bir bagimhi varlik igin, ya bagimh varhklarin butanlugu ya da bu batin- lugun belli bir alt kamesi araciligiyla bir agiklama var- dir (6rnekleme, P3, C2). P6. (Hicbir seyden ziyade) Zerre kadar var olan herhangi bir bagimh varhgin aciklamasi basitce ya bagimh varhiklarin butinligu ya da bu butanlagun belli bir alt kimesi aracih- giyla olanakh degildir. C4. Her varligin bir bagimh: varhk olmasi durumu s6z ko- nusu degildir (modus tollens, C3, P6). Dolayisiyla P1*, YAl V’e ve P2*, YAI 2'ye baglidir. Boylece Rowe’a gore Clarke’in olumsal argiimam, Yeter Akil Ilkesinin kendisinin rasyonel kabul edilebilirligine ya da hakikatine d6- nusir.3 Tanri’nin Varligt Hakkinda Kelam Argiimani Harry Lesser Craig, William L., The Kalam Cosmological Argument, Londra: Macmillan, 1979. Tanr’nin varhgi hakkindaki en ilging argimanlardan birisi, Ortacag’m Musluman teoloji gelenegi olan Kelam’mn filozof-te- ologlari tarafindan gelistirilmis ve digerlerinin yani sira Willi- am Craig tarafindan yakinlarda tekrar ele alinmistir. Kozmolo- jik argimanin bir versiyonu olan bu argiiman, ontolojik argii- manin yapugi gibi Tann kavramindan ya da tasarim kanitinda oldugu gibi evrenin 6zgun 6zelliklerinden yola gikip iddiada bulunmak yerine Tanr’nin varliginin evrendeki tek varolus ol- dugunu One siren bir argiimandir. William Craig'in argimani formule edisi 6zellikle 6zli olup, asagidaki gibidir: Var olmaya baslayan her seyin bir nedeni vardhr. Evren var olmaya baslamisu. Dolayistyla evrenin bir nedeni vardir. (s. 63) Bu argiiman, acikea gecerli bir modus ponens’tir; ancak 6ncul- lerin dogrulugundan nasil emin olunabilir? Buyuk onculiun ka- nitlanmasi olanaksiz gibi goriiniyor. Bir seyin herhangi bir ne- den olmadan var olmaya baslayabilmesini ya da baslamig olma- sini one stirmek kendi kendiyle celisik bir iddiadir. Kuskusuz 45var olmaya baslayan ve kendi varolusunun bir nedenine sahip olan seylerle ilgili olarak milyarlarca ve milyarlarca 6rnekten yola cikarak olusturulan giicla bir ampirik tumevarimsal argu- man varken, bir seyin nedensiz olarak meydana geldigi konu- sunda tek bir gézlem ya da kayit yoktur. Ancak bu, iki neden- le yetersiz bir kanitur. Birincisi, hicbir tumevarimsal argiman, bir seyin her zamanki mevcut durumuyla ilgili gok iyi bir ka- nittan fazlasim bize higbir zaman veremez: Bircok dogrulayici ornek bulsak bile, cok muhtemel olmasa da bir istisna her za- man icin s6z konusu olabilir. Ikincisi, evrende var olmaya bas- layan her bireysel butinlik kendi varolus nedenine sahip ol- sa bile, buradan bunun genel olarak evren igin de dogru oldu- gu sonucu ¢ikmaz. Cunku her parca icin dogru olsa bile bu du- rum bitinun kendisi igin zorunlu olarak dogru olmayabilir ve tersi (vice versa). Var olmaya baslayan her seyin bir nedeninin oldugu iddia- styla ilgili olarak, bir nedeni olmadan bir seyin ortaya ¢ikabile- cegini one siren kendi kendisiyle celismeyen u¢iincu bir argii- man daha olsa bile bu da tasavvur edilemez bir argamandir. Bu argumana iki turlii yamit verilebilir. Birincisi, aslinda bu diinya- nin bir 6zelliginden cok zihinlerimizin bir 6zelligi olarak, yal- nizca dusiinebilmemizin bir sinirinin oldugu ama olabilecek- lerin bir simmnin olmadigidir. Ikincisi, bir batin olarak evren, butinsel olarak deneyimimizin 6tesindedir: Dolayisiyla neyin mumkun olup, neyin olamayacagi hakkinda bir dusuncemizin olamayacagi soylenebilir. Bu yuzden argiimanin buyuk onculu manuksal olarak ya da deneyim yoluyla kanitlanamaz. Yine de bir seyler, nedensiz olarak, hiclikten meydana gelebilir anlay1- gi -inanilmaza yakin géziikse de-, bu oncil kanitlanmamis ol- sa da, oldukca akla uygun gortniyor. Ote yandan evrenin bir baslangicinin oldugunu bildiren kii- gtk 6nciil uzun zamandan bu yana olduk¢a yetersiz olarak de- gerlendiriliyor: Aralarinda Aristoteles'in de yer aldigi eski Yu- nanhilarin bircogunun diistindugu gibi evrenin her zaman mev- cut olmasi yerine bir bicimde meydana geldigini one sirmek igin bir neden yok gibi goruntyor. Kelam filozoflannin kendi- 46leri ve onlan takip edenler, zaman icinde olaylarin sonsuz bir dizi halinde, hicbir ilk olay olmadan geriye uzanmasi anlayisi- nin tutarsiz ya da bir bakima olanaksiz oldugu argumanini one surmeye ¢alistilar ancak bu dogrultuda ikna edici hicbir argu- man ortaya koyamadilar. Zamamin bir baslangicinin olmama- sinin zihinler igin bir problem yarattyg: dogrudur ancak zama- nin bir baslangicinin oldugunun kabul edilmesi de ayni prob- lemleri yaratir. Bu durumda her zaman icin su sorulabilir: “On- dan Once ne vardi?” Evrenin bir baslangicinin oldugu yonunde giderek artan bilimsel kanitlarla birlikte hicbir bicimde Muslu- manilarla sinirh olmayan argiimanin ¢agdas versiyonunu yeni- den olusturuldu. Yine de bu konuda yeterli bir kamt yok: Ni- tekim astronomik ya da baska gézlemler evrenin baslangicty- la ilgili “biayuk patlama” (big bang) teorisini kesin olarak ka- nitlamis degil. Ancak bu teori, evrenin bir baslangicinin olma- sini olduk¢a manukh, kaniti olan ve ona inanan bircok kisinin inceledigi bir kanit haline getiriyor. Dolayisiyla Tanri’nin var- hgayla ilgili Kelam argimami, ne kanitlanmamis ne de kesin ol- mayan ama oldukca manukh iki énculden ¢ikan gecerli bir ar- gumandhr. Juri hala konuyu tarusiyor; karar ise buyuk dlcude bilimin nasil gelisecegine ve kiigik 6nculiin giderek artan bi- cimde ikna edici olup olmayacagina baghidir. Yine de argimanin tamamlanmamis olmasina dikkat etme- miz gerekir. Evrenin kendi disinda bir nedeni olsa bile, argu- manin gelismis bigiminde bu nedenin ebedi ve iyi bir varhk, baska bir deyisle Tann olarak temellendirilmesine ihtiyag var- dir. Argtimani kabul eden bazilar1, nedenin ayni zamanda kisi- sel bir varlik oldugunun da gésterilmesini dusiintyorlar ve bu- nun i¢in argumanlar 6ne strtyorlar. Kuskusuz yalnizca ebe- di bir varligin evrenden 6nce olabilecegi ve dolayistyla yalnizca ebedi bir varligin neden olabilecegi one siirulebilir. Ayrica yal- mzca bir cesit nedenin bitin evreni distan yonetebilecegi ve yalmizca iyi bir kisisel varhgan bir evren yaratmay1 isteyebilece- Bide One surilebilir. Ancak samirim yukanda gosterilen yol ta- kip edilse bile argamanin bu kisminin tam ve kuvvetli bir bi- cimde hentiz ¢ézimlenemedigini soylemek dogru olacak. Bir 47kez daha, bunun manukh ama kanitlanmamis oldugunu; evre- nin nedeninin iyi bir kisisel Yaratici oldugu dustincesinin man- ukh oldugunu ama evrenin bir nedeni oldugunu kamtlamaya yetmedigini soyleyebiliriz. P1. Eger bir sey var olmaya bashyorsa, 0 zaman bir nedeni var- dir. P2. Evren var olmaya baslamistir. Cl. Evrenin bir nedeni vardir (modus ponens, P1, P2).4 Ontolojik Argiiman Sara L. Uckelman Canterburyli Anselmus, Proslogion, S. Anselmi Cantuariensis Ar- chiepiscopi Opera Omnia, c. 1, (ed.) F.S. Schmitt, s. 93-104, Seccovii: Abbatia, 1938-61. Canterburyli Anselmus, Proslogion, Anselm of Canterbury: The Major Works iginde, (ed.) B. Davies ve G.R. Evans, cev. M. J. Charlesworth, s. 82-104, Oxford: Oxford University Press, 1998. Davies, Brian, “Anselm and the Ontological Argument”, The Cambridge Companion to Anselm, (ed.) B. Davies ve B. Lef- tow, s. 57-178, Cambridge, Birlesik Krallik: Cambridge Uni- versity Press, 2004. Din felsefesinde, yalmizca Tanri’'nin varliginin 6zt ya da yapi- si Wzerine yoneldikleri icin Tanri’nin varhgim Tann'nin 6zi te- melinde kanitlamaya ¢calisan argimanlara ontolojik argaman- lar denilir. Bu turden ilk argimam, Canterburyli Aziz Ansel- mus (1033-1109) Proslogion (yazilisi yaklasik 1077-8) kitabi- nin II. Bolamw’nde vermistir. Aziz Anselmus, Tann’y: “daha yucesi dusintlemeyen” olarak tammlar ve Tann’nin var olma- digi varsayimimin bu tanimla celiski olusturdugunu ortaya koy- maya ¢alisir. Bazi modern yorumcular, Proslogion’un III. Bolu- mi'nde yalnizca Tanri’nin varhigimi degil aym zamanda Tan- ri'nin varhginin zorunlu oldugunu da gésterdigi one surilen benzer bir baska argiman daha bulmaktadirlar. Ancak genelde 49basitge “ontolojik argaman” olarak amlan argiman Proslogion IP'deki argimandir. Anselmus'tan bu yana bircok yazar, sonuclarinin giictt ize- rinden bu argumana itiraz etmekte ve onun gecersiz ya da ku- surlu oldugunu géstermeye caligmaktadir. Anselmus'un yasa- digi donemde Marmoutierli bir kesis olan Gaunilo, ayn yapida bir argamanin olasi en iyi adanin varligini kamitlamak icin kul- lamlabilecegini, bununsa sacma bir sonug olacagim gostererek bu argamam: elestirmisti. Bu elestiri Anselmus’un argimanin- daki belli bir noktaya yonelmemis, yalnizca ayni yapiyla sagma sonuclara da ulasilabilecegini belirterek onun yapisi hakkinda belli bir kuskuyu dile getirmisti. Bu argimana karsi ortaya ko- yulan tinlu kari argimanlardan birisi Immanuel Kant’a (1724- 1804) aitti. Kant, Anselmus’un bir yuklem (predicate) olmayan “varolus”u yanhsg bir bigimde yuklem olarak kullandigim one surmusta. Argimanin gecerlilik durumu ya da oncullerinin dogrulugu konusunda genelde bir uzlasma yoktur; argimani savunanlar arasindaysa problemin nerede oldugu konusunda bile bir anlasma bulunmamaktadir. O halde, Yuce Tanrim, bana inanma guictinii Sen verdin, Se- nin uygun gordiigiin kadanyla anlayabilme guicunu bana bah- settin, Senin var olduguna inandigim gibi Sen varsin ve Sen Senin olduguna inandigim seysin. Simdi Senin dusunulebile- cek her seyden daha yuce olduguna inamtyoruz. Yoksa, “Ap- tal iginden Tann yoktur dedigi” [Mezmurlar, 13: 1; 52: 1] icin bir dogasi olmayan boylesi sey olanakh degil midir? Ancak hic kuskusuz bu aym Aptal benim neden séz ettigimi, yani “du- sunulebilecek en yuce seyden daha yuce bir seyi” duydugun- da, duymus oldugu seyi anlar ve gercekte neyin var oldugunu anlamasa bile zihninde var olam anlar. Cunku zihinde bir nes- nenin var olmast icin bir seye ve gercekte var olan bir nesne- yi anlamak icin bir baska seye gerek vardir. Boylece bir ressam ise koyulmadan once bir plan yapar, yapacag sey [tablo] zih- ninde bulunur ancak onun gercekte var olmadigim bilir, ¢iin- ku henuz onu yapmamisur. Onu gercekten boyayip bitirdi-ginde, o zaman tablo hem zihnindedir hem de simdi onu yap- mis oldugu i¢in onun var oldugunu anlar. Bu durumda Aptal bile zihninde var olan “dusinilebilecek en yuce seyden daha yace bir seyi” kabul etmek zorunda kalr. Canku duydugun- da bunu anlar ve neyi anlarsa o zihnindedir. Elbette ki, duisu- nuilemeyecek kadar ytice olan seyden daha yuce bir sey yalmz- ca zihinde var olamaz. Gunku eger yalmzca zihinde var olur- sa, daha yiice olan seyin gerceklikte de var oldugu dusunile- bilir. Dusunulemeyecek kadar yiice olan seyden daha yuce bir sey yalmzca zihinde var olursa, bu, aym diistinulemeyecek ka- dar yace olan seyden daha yiice bir sey, diistinulebilir olan en yuce seydir. Ancak besbelli ki, bu olanaksizdhr. Dolayisiyla hig | kuskusuz disunulemeyecek kadar yice olandan daha yiice bir sey hem zihinde hem de gerceklikte kesin olarak vardir. (An- selmus, cev. Charlesworth, s. 87) Pl. Tanni, kendisinden daha yice bir seyin diisintlemeyecegi bir seydir (tanim). P2. Anlayista varolus ve gerceklikte varolus iki ayri seydir. P3. Gerceklikte varolus, anlayista varolustan daha yicedir. (P3a. Gerceklikte var olan bir sey, anlayista var olan bir seyden daha yucedir.) P4. Bir aptal bile “kendisinden daha yiice bir seyin ditstinile- meyecegi bir sey”i anlar. P5. Eger bir sey anlagiltyorsa, o zaman o sey anlayista vardir (tanim). Cl. “Kendisinden daha yuce bir seyin dusintlemeyecegi bir sey” anlayista vardir (modus ponens, P4, P5). P6. “Kendisinden daha yuce bir seyin dugtnulemeyecegi bir sey” yalnizca anlayista var olabilir (reductio icin varsayim). P7. “Kendisinden daha yiice bir seyin dusinulemeyecegi bir sey” igin yalmizca anlayista var olana gore gerceklikte var olan daha yucedir. C2. “Kendisinden daha yuce bir seyin disuntlemeyecegi bir sey”den daha yuce bir sey vardir (6rnekleme, P6). C3. “Kendisinden daha yuce bir seyin disuntlemeyecegi 51bir sey” yalmizca anlayista var olamaz. Ayni zamanda gerceklikte de olmahidir (reductio, P6-C2). C4. Tanni vardir (definiens' yerine definiendum’un konul- masi, C3, Pl). 1 Definiendum: Tanumlanan; bir tanmda tanimlanan terim. Definiens: Tanmla- yan; bir tanimda tamimlanani tanimlayan terim ~ ¢.n. 525 Pascal’in Kumari Leslie Burkholder Pascal, Blaise, Pensées, (ev. John Warrington), Londra: Dent, 1960. [Disitnceler, cev. Ismet Zeki Eyapoglu, Say Yaymnla- n, 2011] Hacking, lan, “The Logic of Pascal’s Wager”, American Philosop- hical Quarterly 9 (1972), s. 186-92. McClennan, Edward F., “Pascal's Wager and Finite Decision Theory”, Gambling on God, (ed.) Jeff Jordan, s. 115-33, Lond- ra; Rowman & Littlefield, 1994. Whyte, Jamie, Crimes against Logic, New York: McGraw-Hill, 2004. Tanri'nin varhigi hakkindaki diger argiimanlardan farkh olarak Pascal’in Kumari, Tanri’nin varligint kamitlamaya ¢aligmaz. Bu arguman size Tann’nin varligina inanmanin ve bir inanan ola- rak hayatim sirdurmenin boyle yapmamaktan cok daha iyi bir secenek oldugunu géstermeyi amaclar. Daha dogrusu bu argu- man, Hrristiyan Tanrisi’‘nin varligina inanmanin ve inangli bir Mnristiyan olarak yasam sirmenin zahmete deger bir caba oldu- gunu géstermeye calisir. Pascal dusiincesinin modern bir sunumu s6yledir: Hiristi- yan Tanrisi ya vardir ya da yoktur. Felsefi argimanlarla Tan- n’'nin varligini kanitlamak zordur. Ebedi yasama ulasmak ama- cayla -bir inanan olarak hareket ederek- bir Hiristiyan yasami 53stirmek ve 6mrintiz boyunca bir inanan olarak bu yasama de- vam etmeye deger mi? Eger Tann varsa ve sen de bir Hiristi- yan yasami stiriyorsan, kurtulacaksin. Bu, senin igin neredeyse sonsuz degerli bir durumdur. Eger Tann varsa ve Hiristiyanca bir yasam surmiuyorsan, lanetleneceksin ve sonucta ugradigin olumsuzluk ¢ok biytk olacaktrr. Eger Tanri yoksa ve Hiristi- yanca bir yasam stirmiigsen, Tanr’min var olmasi durumunda elde edeceklerine kiyasla ¢ok az diinyevi zevkten yoksun kal- mis olacaksin. Dolayistyla Tanr’nin var olma olasiligi sifirdan daha biyiik oldugu siirece Hiristiyanca bir yasam strerek imit edilen kazanc, baska turla bir yasamda elde edileceklerden cok daha yuksektir. Ister Pascal’in kendi yorumunda, ister bunun modern ver- siyonunda kumar argimammin kisimlani en iyi “karar tablo- su” denilen bir arag kullanilarak sunulabilir (asagida). Tablo- nun her stitununun tizerindeki kelimeler diinya ya da evren- deki olas: durumlani tasvir ediyor. Yalnizca iki olasihk var ve bunlarin her birisi ayn sansa ya da hakikat olma olasiligina sa- hip. Pascal’a gore bunlarin ikisini de g6z ardi edemeyiz. Tablo- daki her kutu, sttunda belirtilen durumun gercek olmasi du- rumunda elde edilecek sonucu ve satirda yapilan secimi bildi- tiyor. Dolayistyla 6rnegin eger Hiristiyan Tanris’nin var oldu- §u kabul edilir, Hiristiyanca bir yagam surilur ve bu Tanrrya inanilirsa kazanim ya da elde edilen yarar her seyin 6tesinde- dir —Pascal’in s6zleriyle- ya da —modern argiman diliyle- son- suz olumlu degerdir ve bu durumda —Pascal disiincesine gore— pek bir kayip olmaz ya da —modern argumanda belirtildigi gi- bi- kaybedilen sey cok azdir, yalnizca bazi dunyevi zevklerdir. Pascal, kutulardan bazisinda neler olacagini bize acikca soyle- mez. Ornegin Hiristiyan Tanrisi varsa ama ona inanmuyorsa- niz ne olacagini soylemez. Modern kumar ifadelerinde bunlar da bize sunulur. Asagidaki argamanin ucunct ve dordinct éncilleri orta- lu ya da gizlidir. Bu argiman, elbette bu gizli oncullerin ek- lenmesi durumunda da tumdengelimli olarak gecerlidir. Ar- gumandaki akil yurutmede yer alan her basit adim dogrusal 54anaeklemli' olarak gecerlidir. Dolayistyla argiimanin herhangi bir elestirisi, onctllerden bir ya da birden fazlasinin yanlhis ol- dugunu séylemek zorundadr. Iste elestirilerden birkag érnek (a) Birinci 6ncul, bunu neden yapugindan bagimsiz olarak bi- rinin Hiristiyan yagam strmesinin ve Tanriya inanmasi- min buyuk yarar saglayacagini soyluyor. Bu yuzden Tablo 1 ve birinci éncil tablodaki her seyin gercek oldugunu bi- ze soyliiyor. Oysa bu yanlis. Hiristiyan Tan, yalnizca son- suz mutluluktan yararlanmayi elde etmek icin inanan ya da inangh bir yasam strduren kisiyi mikafatlandirmaya- cakur. (b) Akil yiriitmeye gore tablo butunuyle dunyadaki olasi du- rumlari tasvir ediyor. Eger kisi inanir ve buna uygun bir yasam surerse ya da inanmazsa ve Hiristiyanca bir yasam stirmezse, bu durumlardan her birinin sonuclarini anlat- yor. Peki, bu dogru mu? Varsayalim ki, Hiristiyan Tann- si yok ama aymi zamanda baska bir tann var. Bu tann Hi- ristiyan Tannisr’‘na inanan ve Hiristiyanca bir yasam surdu- renlere kargi ciddi cezalar uyguluyor. Bu bir olasilik; bu- nun Hiristiyan Tannsi'nin varlginin g6z ardi edilmesinden ya da manuksiz sayilmasindan daha az gecerliligi yok. Eger bu dogruysa, o zaman Tablo I’deki 2. sttunun bazi sonuc- lan olmayacakur. Bunlar yalnizca birgok olasi sonuc setleri arasinda gecerli olacakur. Bunlar, Hiristiyan Tanris’nin ve baska tannlann da var olmamasi durumunda meydana ge- lecek sonuglardir. Hiristiyan Tannsr'nin var olmamasi du- rumunda séylenenler, bu Tann’nin var oldugu durum icin de savunulabilir. Hiristiyan Tanrisi varken diger tanrilann olmasi da mamkandir. Tablonun 1. stitununda listelenen sonuclar, yalnizca Miristiyan Tanrisi’nin var oldugu ve di- ger tannlarin olmadig) durumda gecerlidir. Dolayisiyla 1. 6ncil yanhisur, ¢iinkw tablo, bircok belirsiz olasi sonugtan 1 “Truth-functional” bilesik onerme: Anaeklemi dogrusal olan bilesik onerme; dogruluk degeri, anabilesenlerinin dogruluk degerlerince tek bir bicimde be- lirlenmis olan bilesik onerme ~ ¢.n. 55(c) yalnizca birisine bagl sonuclari dile getiriyor ya da 2. on- cul de yanhsur, ¢iinkw stitunlar butin olasihklan kapsarm- yor. Bu stitunlar ashinda Hiristiyan Tanrisi’mn var oldugu ama baska tanrilarin olmadigi ve Hiristiyan Tanrisi’nin ya- ni sira baska tannilanin da olmadigi durumlan kapstyor. Tablo 1 Hiristiyan Tannist var Hiristiyan Tannsi yok (olasthk > 0) (olasilik > 0) Hiristiyanca bir yasam surme — Kazang= hep. Kazang= hic: ve Hiristiyan Tannist'nin sonsuz iyi; kaytp = kugak varhgina inanma kayip = kucuk ya da hig ya da hi Hiristiyan yasam sarmeme —_-Kazang= hic: ve Hiristiyan Tanrisrnin kayip = hep kayip = hic varligina inanmama sonsuz kota 1. ya da 2. 6ncilde bir problem olmadigim varsayalim. O zaman ortuli ya da gizli 3. nciilde problem vardir. Tablo- ya gore Hiristiyan Tanrisi’nin var olmasi durumuna inan- maktan elde edilen yarar sonsuz derecede olumlu ve bu duruma inanmamaktan kaynaklanan kayipsa sonsuz dere- ce olumsuzdur. Bu olgulardan ve tablonun geriye kalanin- dan yararlanarak Hiristiyan Tanmisi’nin varligina inanma- mak yerine ona inanmanin ¢ok daha iyi olacagini hesapla- yabildigimizi kabul edelim. Ancak sonsuz kazanglar ve ka- yiplarla ilgili saghkh hesaplamalan yapmanin hicbir yolu yoktur. Dolayistyla 3. 6ncul yanlis olabilir — ya da en azin- dan dogru oldugu pek kesin degildir. Tann vardir ya da yoktur. Burada akal hicbir seye karar ve- remez. [...] Sonsuz mesafenin uclarinda, yazi ya da turanin ge- lecegi bir oyun oynamtyor. [...] O halde hangisini sececeksin? [...] Tanrinin varhg: konulu kumardaki kazanci ve kaybi du- sun. [...] Eger kazamrsan, her seyi kazamirsin; eger kaybeder- sen, hicbir sey yitirmezsin. O zaman hig teredditstiz, kumar Tann var diye oyna. (8233)PAE Pa rn P4. Tablo I'deki bilgi gercektir. Tablo I'deki bilgi tamdir. C1. Tablo I'deki bilgi gergektir ve Tablo I'deki bilgi tamdir (birlesme, P1, P2) Eger Tablo I'deki bilgi gercek ve Tablo I'deki bilgi tamsa, o zaman Hiristiyan Tannisi’na inanmak ve inanch bir insan hayati strmek béyle yapmamaktan daha iyidir. C2. Miristiyan Tannsi’na inanmak ve inangli bir insan ha- yati surmek béyle yapmamaktan daha iyidir (modus po- nens, Cl, P3). Eger Hnristiyan Tanrisi’na inanmak ve inanch bir insan hayati surmek béyle yapmamaktan daha iyiyse, o zaman manuksal olarak Hiristiyanca bir yagam tarzimi ve Tanrr'ya inanmay secmek gerekir C3. Manuksal olarak Hiristiyanca bir yagam tarzini ve Tan- rl'ya inanmay1 secmek gerekir (modus ponens, C2, P4) 576 James’in inanma Arzusu Argiimani ALT. Fyfe James, William, The Will to Believe and Other Essays in Popular Philosophy, New York: Dover, 1956. Welchman, Jennifer, “William James's ‘The Will to Believe’ and the Ethics of Self-Experimentation”, Transactions of the Char- les S. Pierce Society 42, 2 (Bahar 2006), s. 229-41. Wernham, James C.S., James’ Will-to-Believe Doctrine: A Hereti- cal View, Montreal: McGill-Queen’s University Press, 1987. William James (1842-1910), 1896 yilinda verdigi “Inanma Ar- zusu” baslikh konferansinda, yetersiz kanitlar kargisinda bile dinsel inancin savunulmasi amaciyla s6hret bakimindan Pas- cal'in Kumari’ndan (#5) sonra ikinci sirada gelen bir argiiman ortaya koydu. James, konferansinda W.K. Clifford (1845-79) isimli bir felsefeciyi hedef almigu. Clifford, kisa bir stire once “Inang Etigi” bashkh konferansinda “Yetersiz kamitlara ragmen bir seye inanmak her zaman, her yerde ve herkes igin yanlis- ur” demisti. James, “Inanma Arzusu”ndaki stratejisine gore ilk olarak Clifford ile uzlasugim: dugundiga bir noktay: tarif eder; 6zellikle inanan kisiler olarak hakikate inanma ve yanlistan ka- cinma gibi iki temel gorevimiz vardir. Dolayistyla James, genel olarak yetersiz kamitlar karsisinda bir seye inanmanin akildisi oldugunu kismen kabul ederek Clifford’a kaulir. Zira yetersiz kanita dayanarak bir seye inanmak (inang gercek olabilecegin- 58den) gercek inancin pesinde olmaya katkida bulunuyorken, bi- risi yetersiz kanitlara dayanarak bir seylere inandiginda (inan- madan once yeterli kant elde etmek igin beklemediginden) ge- nelde yanlis inangtan kacginma gérevini ihmal etmis olur. James’in Clifford ile anlagamadigi nokta, yetersiz kanita da- yanan inancin yanlis inanca kapilmaktan kaginmak yonundeki gorevimizi her zaman ihlal etmek anlamina gelip gelmeyecegi konusudur. James, 6zellikle (eger gercek olsalar bile) gercek- liklerinin kaniu yalnizca onlara inanildiktan sonra elde edilebi- len inanglarin var oldugunu, dolayistyla yetersiz kanitlar kendi kendilerini baltalayana kadar onlara inanmaya devam edilmesi- ni One stirer. Konuyu bir 6rnekle agiklamak icin up fakiltesini bitirdiginizi ve kanser tedavisiyle ilgili kesif yapmak isteyen bir arasurma ekibine kauhp katulmamaya karar vermeye calistigi- nizi kabul edelim. James, bir tedavi bulmak amaciyla yapilacak arastirmaya Onemli bir katkida bulunabilmeniz igin bulunacak bir tedavinin olduguna inanmis olmamiz gerektigini one stirer. Yani aradigimiz tedavinin varlhgina iliskin kuskunuzu erteleme- ye devam ederken, kendi kendinizi aldatmaya yonelerek béyle- si Onemli bir kariyer segenegine yonelmeye karar vermeyi di- sunebilirsiniz. En azindan bircok insanin kendi yetersiz arasur- malari sirerken béylesi bir inanci surdtirmeye ihtiyaglan var- dir. O zaman bir tedavinin var oldugu yoniindeki yetersiz kani- tn boylesi bir tedavi gercekten yapilana kadar var olmaya de- vam edecegi sdylenebilir. Dolayisiyla kanserin tedavisinin var olduguna yonelik bir inancin (eger gercekten dogru bir inang- sa) gercekliginin kanitina, yalmizca biz boylesi bir tedavinin var olduguna inandiktan sonra ulasilabilir. James, tpki bir kanser arastrrmacisinin bir tedavinin var ol- duguna dair inancina benzer bicimde, bir dinsel inancin da (eger gercekten dogru bir inancsa) kendi gerceginin kaniu el- de edilmeden once gerekli oldugunu savunur. Bu durum sade- ce dini arastirmalar wzerine kariyer yapmak isteyenler igin dini inanci hakh kilar gibi gozukurken, James, dini inancin kaniui- min inananlarin kendi inanglarina bagh olmasi yuziinden aym1 durumun siradan inananlann inanglar i¢in de gecerli olacagi- 59ni One strer. “Inanma Arzusu” konferansinin yayimlanan bici- mine yazdigi 6nsdézde James, argiimaninin son adimini su bi- cimde atar: nae Pak Eger evren hakkindaki dinsel hipotezlerde bir duzen yoksa, o zaman yasam icinde kendilerini serbestce ifade eden bu hi- potezler hakkindaki bireylerin aktif inanclan deneysel testler- le dogrulamir ve onlarin gercek ya da yanhs olduklanim oleme- nin tek araci bu testlerdir. Belirttigimiz gibi en gercek bilimsel hipotezler en iyi bicimde “is goruirler”; dinsel hipotez olmala- nnin baska hicbir yolu yoktur. Dinler tarihi, kota is goren hi- potezlerin yerini yenilerinin aldigim, dunya hakkinda genisle- yen bilgiyle iliskiye girdiginde eski olanlann parcalandiklan- ni ve insanlarin zihninden silindiklerini kanithyor. Ne var ki, baz1 inanc kisimlan kosullarin degismesine ragmen varhklan- ni, hatta bazen Oncekinden daha canh bir bicimde surdirme- ye devam ederler [...] Degisik inanclarin birbirleriyle en ser- best bicimde rekabet etmeleri ve bazi en iyi savunuculan tara- findan hayata en acik bicimde uygulanmasi, en uygun olanla- nn varhklarim en uygun kosullar altinda siirdurmeleriyle sag- lamir. (XII). Yalnizca yeterli kanit olmadan dinsel inanclara sahip olmak yanlis inanglardan sakinma gorevini ihlal etmek anlamina geliyorsa, yeterli kanit olmadan dinsel inanglara sahip ol- mak akilci degildir. Yalmizca ve yalmizca yeterli kamita ulasana kadar beklemek amaciyla dinsel inanca sahip olmaktan imtina edersem, ye- terli kanit olmadan dinsel inanca sahip olmak yanlis inang- tan sakinma go6revimizin ihlali anlamina gelir. Cl. Eger yeterli kanit olmadan dinsel inanca sahip olmak akilci degilse, o zaman yeterli kanit olmadan dinsel inanca sahip olmak, yanlis inangtan sakinmak gorevi- mizin ihlali anlamina gelir (esdegerlik, basitlesme, P1). C2. Eger yeterli kanit olmadan dinsel inanca sahip olmak yanhis inanctan sakinmak gorevimizin ihlali anlaminagelirse, o zaman yeterli kanita ulasana kadar beklemek amaciyla dinsel inanca sahip olabilirim (esdegerlik, ba- sitlesme, P2). C3. Eger yeterli kanit olmadan dinsel inanca sahip olmak akilci degilse, o zaman yeterli kamita ulasana kadar beklemek amactyla dinsel inanca sahip olabilirim (var- sayimsal tasim, C1, C2). P3. Dinsel inang icin bir kamita ulasmak, zaten dinsel inanca sa- hip olmay1 gerektirir. P4. Eger dinsel inang ic¢in bir kamtta sahip olmak zaten dinsel inanca sahip olmayi gerektiriyorsa, o zaman yeterli kanit elde edene kadar beklemek amaciyla inancim1 koruyamam. C4. Yeterli kamit elde edene kadar beklemek amaciyla din- sel inancimi koruyamam (modus ponens, P3, P4). C5. Yeterli kanit olmadan dinsel inanca sahip olmak akilci- dir (modus tollens, C3, C4). 617 Kotiiliik Problemi Michael Bruce - Steven Barbone Inwood, Brad ve L.P. Gerson, Hellenistic Philosophy, Indianapo- lis: Hackett, 1988. Hume, David, Dialogues Concerning Natural Religion, Indiana- polis: Hackett, 1980. [Dogal Din Uzerine Soylesiler, cev. Or- san K, Oymen, Say Yayinlan, 2010] Mackie, J.L., “Evil and Omnipotence”, Mind 64 (1955), s. 200-12. Din felsefesinde (bazen “teodise”' olarak adlandimilan) “kota- luk problemi” (problem of evil), en eski ve en ilging arasurma alanlarindan birisidir. Bu sorunla ilgili sayisiz formulasyon ve ¢ozim sunulmus durumdadhr. Bunlarin bircogu, her seye gu- cti yeten, her seyi bilen ve sonsuz derecede iyi (mutlak guclu, mutlak bilgi sahibi ve mutlak sevecen) bir Tann kavramiyla dinyadaki kotulukleri bagdastirmaya calisir. Epikiir (10 341- 270), bu gerilimi bagdasurmaya calisan ilk yazar olarak sik sik ornek verilir. Epikur'u takip ederek sonuclan cok daha acik bigimde ortaya koyan genel bir arguman sunuyoruz. Ise Tan- rr’nin her seye gucii yeten, her seyi bilen ve sonsuz derecede iyi oldugu onciluyle baslarsak argiiman yalnizca bu tanimin, ké- tuligiin varolusuyla Tanrrnin ilgili toplu 6zelliklerinin celis- ki iginde oldugunu gosterir. Bu argiimani yorumlarken yapilan 1 Theodicy: En yaksek iyiligin meydana gelebilmesi icin fenaligin gerekli oldu- gunu iddia ederek Tanrinin tedbirlerini hakh gikaran anlayis ~ ¢.n, 62yaygin bir hata, argumanin kisaca (tout court) “Tanr”nin var olmadigin: gésterdiginin varsayilmasidir. Aslinda bu argiuma- nin ortaya koydugu, “Tanri”nin belli bir bigimde tanimlanma- sinin celiskili oldugu ve dolayisiyla béyle var olamayacagidir. Tann kotii seyleri yok etmek ister ama bunu yapamayabilir ya da bunu yapabilir ama yapmak istemez, ya da hem yapmak ister hem yapabilir veya hem yapmak istemez hem de yapa- maz. Eger yapmak ister ama yapamazsa, zayiftir — ve bu, Tan- rvya uygun duismez. Eger yapabilirse ama yapmak istemiyorsa, o zaman kindar demektir - ki, bu da aymi bigimde tanrthk do- ®asina uymaz. Eger hem istemiyor hem de yapamiyorsa, hem kinci hem de zayif demektir ve bir tann olamaz. Eger hem isti- yor hem de yapabiliyorsa, ki bu tanriya en uygun olan durum- dur, o zaman kotilitkler nereden geliyor? Ya da Tannt onlan neden ortadan kaldirmiyor? (Lactantius'un naklettigi bigimiy- le Epikur, akt. Inwood ve Gerson, s. 94) Pl. Tann her seye gucu yeten, her seyi bilen ve ahlaki olarak kusursuzdur. P2. Eger Tanri her seye gucii yetense, o zaman Tanri butiin k6- tulukleri yok edebilir. C1. Tann bitin kotilukleri yok etme giictine sahiptir (mo- dus ponens, P1, P2). P3. Eger Tanri her seyi bilense, o zaman Tann kotilugin var oldugunu bilir. C2. Tann kotilugan var oldugunu bilir (modus ponens, P1, P3). P4. Eger Tann ahlaki olarak kusursuzsa, 0 zaman Tann bitin k6talakleri yok etmek ister. C3. Tanri batin kéwilukleri yok etmeyi ister (modus po- nens, P1, P4). P5. Kotaluk vardir. P6. Eger kovaluk varsa, o zaman Tanni ya butin kotuliga yok etme guctine sahip degildir, ya kotulagiin var oldugunu bilmiyordur ya da bitun kotulukleri yok etmeyi istemez. 63C4. Tann ya butiin kétalugi yok etme gucune sahip de- gildir, ya kotulugun var oldugunu bilmiyordur ya da butun korilukleri yok etmeyi istemez (modus ponens, P5, P6). P7. Eger Tanni bitin kowluga yok etme giictine sahip degilse ya da kovalugun var oldugunu bilmiyorsa veya butin k6- wilukleri yok etmeyi istemiyorsa, o zaman Tanri yoktur. C5. Tanri yoktur (modus ponens, P7, C4).Kotiiliik Problemine Karsi Ozgiir Irade Savunusu Grant Sterling van Inwagen, Peter, The Problem of Evil, Oxford: Clarendon Press, 2006. Ozgur irade savunusu, kowaltik problemine (#7) bir yanitur. Bu savunma, (her seye giicti yeten, her seyi bilen ve sonsuz de- recede iyi olan bir Tanr’nin) kovalugun var olmasina izin ver- diginin kabulunun bir celiski olmadigim, ¢iinkw sonsuz dere- cede iyi bir varlgin, kotuluge izin verilmemesi durumundan daha buyuk bir iyiligin soz konusu olmasi halinde kotulige izin verme hakkinin olabilecegini géstermek icin tasarlanmis- ur. Ozgur irade savunucusu kisi, 6zgiir iradenin iyi bir sey ol- dugunu diistinur - Tann icin bile bir yaratiga 6zgur irade ver- mek ve aym zamanda her zaman dogru secim yapmasini garan- ti etmek mantiksal olarak olanaksizdir ama her seye karsin 62z- giir irade cok iyi bir seydir (ya da cok iyi seylerin varligi icin gereklidir). Bu argumanin bircok taraftan icin yalnizca boylesi bir hika- yenin tutarl oldugunu géstermenin zorunlu olduguna dikkat edilsin, gercek oldugunu degil. Yani kotuluk problemi hem Tanrrnin hem de kotalagun aymi anda var olmasinin olanak- siz oldugunu iddia ettiginden, bu argimani curitmek icin hem Tanri’nin hem de kotulugiin birlikte var olmasinin tutarl bir olasthk oldugunu gostermek yeterlidir. Bu anlayisa dayanan 65bir “savunma” bunun tutarh bir olasilik oldugunu iddia eder- ken, “teodise”yi savunan bir filozofsa bu olasiligin Tann’nin kotalage izin vermesinin gercek nedeni oldugunu gosterme- yi hedefler. j Kotalugun var olmamasinin son derece iyi bir varligin is- tedigi bir sey olmasi gerektigini bir bakima kabul ediyorum. Ancak biz genellikle yapabildiklerimiz ve yapmak istedigimiz seyleri One surmeyiz. Ornegin, varsayalim ki, Alice'in annesi cektigi korkung agrilar yizunden olmek uzere ve Alice ¢care- siz bir bicimde annesinin gelecek hafta ya da gelecek ay degil de bugin élmesini istiyor. Yine varsayalim ki, Alice icin bunu ayarlamak son derece kolay olsun — Alice belki bir doktor ya da bir hemsiredir ve istedigi hedefe ulasabilmek icin gerekli ilag kaynaklarina kolaylikla erisebilecek bir durumdadir. Pe- ki, Alice bu konuda sahip oldugu yetenege uygun bir eyleme girisecek midir acaba? Acikur ki, bunu yapmayacakur, canka Alice yapabilecegi bu isi yapmamak icin bazt nedenlere sahip olabilir. Bu turden nedenlerden en acik olan ikisi sunlardir: Alice, bunun ahlaki olarak yanhs bir eylem olacagim dusti- nebilir ya da bu eyleminin farkina varilacagindan ve cinayet- le yargilanabileceginden korkabilir. Bu nedenlerden her biri- si annesinin cektigi acilara bir an 6nce son verme arzusunu Alice’in zihninden silmesi icin yeterli olabilir. Boylece birisi bir seye ulasmak ya da onu elde etmek igin cok buyuk bir ar- zu duyabilir ancak bu arzusunu gerceklestirmek icin eyleme gecmez — ¢unkw arzulanan bu seyden onu vazgecirecek bi- cimde o kisinin oyle davranmamasini gerektiren bazi neden- ler olabilir. Dolayisiyla kotulugiin var olmamasi sonucu, ko- tulugdin olmamasin Tanni istemedigi ve bu arzusunu gercek- lestirmeye yonelmedigi oncultinden manuksal olarak ¢ikmaz ~ unk, manugin bize soyledigi gibi, Tann kotalugun var ol- mamasini saglamak yerine kotalugan var olmasina izin ver- mek icin zihninde bazi nedenlere sahip olabilir. (van Inwa- gen, s. 64-5)Tanni dunyayt yaratt ve bu cok iyi bir seydi. lyiliginin aynil- maz bir parcasi olarak Tan, kendi varhginin bilincinde olan, soyut olarak dustnebilen, seven ve alternatif eylem yollari uzerine diisunup serbestce secim yapabilme giica olan akil- ci bir varhgin olmasim istedi. Akilci varhgin sonuncu ozelligi olan serbestge secim yapabilme ya da ozgur irade iyi bir sey- dir. Ancak her seye guicu yeten bir varhk bile serbest secim ya- pabilme guictnun uygulamalarnmi tam olarak kontrol edemez, cunku bir secim azerinde kontrol gicinun olmasi, zorunlu olarak onun serbest (zgur) olmadigi anlamina gelir. Bir baska deyisle eger ben X ile Y arasinda serbest bir secim yaparsam, Tann bile benim X’i secmemi saglayamaz. Tann’nin bana X ile Y arasinda serbest bir secim yapma olanagi vermesini istemek ve benim Y yerine X’io istedi diye secmemi beklemek, doga- si geregi olanaksizdir; bu, ondan yuvarlak bir kare, sekli olma- yan maddi bir beden ya da golgesi olan goriinmeyen bir nes- ne yapmasint istemeye benzer. Serbest secim yapabilme guict- ne sahip olmak baz1 insanlar ya da herkesin onu yanlis bicim- de kullanmasina ve bu da bir miktar kottlugun ortaya ¢ikma- sina neden olur. Ancak ozgiir irade, kotulugun sonuglarindan ve onun istismannin olumsuz sonuclarina ragmen varhgi ter- cih edilecek kadar iyi olacakur ve Tann bunu gormiustar. (van Inwagen, s. 71-2) Koétulak Problemi, Sonug 3: *C3*. Tann bitin kotilakleri yok etmeyi ister. P1. Tanri her seye giicut yeten, her seyi bilen ve ahlaki olarak kusursuz olandir. P2. Eger Tanni ahlaki olarak kusursuzsa, o zaman bir kétilage izin vermeden biyak bir iyilik ortaya cikarmasi olanaksiz- dir, Tann bu kotiluga yok etmek istemeyecektir. P3. Ozgur iradeli olarak bir varhgin yaratilmasi bayik bir iyi- liktir (ya da bayuk iyiliklerin gerekli onkosuludur) P4. Kotiligin var olmasina izin vermeden ozgur iradeli bir varhgin yaratilmasini saglamak olanaksizdirC1. Eger bir kétuliige izin vermeden buyuk bir iyiligi sag- lamak olanaksizsa, Tanri bu kowiliigi yok etmek iste- meyecektir (modus ponens, P1, P2). C2. Bir kotiliige izin vermeden bayak bir iyilik (ozgur ira- de) saglamak olanaksizdir (semantik yer degistirme, P3, P4). C3. Tann butian kotulukleri ortadan kaldirmak istemeye- cektir (modus ponens, kiiguk semantik degisiklerle C1, C2). C4. *C3* (Kotilak Problemi’nin 3. sonucu) yanlisur (iki- li olumsuzlama, C3). C5. Kotuluk Problemi sakatur, dogru degildir (unsound). (Yanhis bir 6ncille ortaya konulan bitin argimanlar, tanim olarak sakattr.)Aziz Anselmus, Serbest Segim ve Giinah Isleme Hakki Julia Hermann S, Anselmi Cantuariensis Archiepiscopi Opera Omnia, (ed.) Fran- ciscus Salesius Schmitt, 3 cilt, Stuttgart-Bad Cannstatt: Fried- rich Fromann Verlag, 1968. (S) Anselmus, Three Philosophical Dialogues, cev. Thomas Willi- ams, Indianapolis: Hackett, 2002. (Dialogues) Anselmus'un se¢me 6zgirligiinun giinah isleme hakkini ge- rektirmedigini iddia eden argiimam, 6zgur irade problemiyle ilgili olarak hala buyuk bir felsefi ilginin konusudur. Insanin gunah konusundaki sorumlulugu ve iyilik yapma yukumlulu- guniin 6zgur iradeyle nasil bir alakasi olduguyla ilgilenen An- selmus’'un konuyu ele alirken yuriittagu akil, cagdas filozofla- rinkinden oldukga farkhdir. Yine de argiumaninin guctinu gor- mek icin onun ilgilerini paylasmak zorunda degiliz. Burada sunulan argiiman, Anselmus’un “Kutsal Kitap aras- urmasiyla ilgili u¢ tez”inden (S I, s. 173; Dialogues, s. 1) ikinci- sinde yer alan “Ozgur Irade Uzerine” bashkh diyalogun baslan- gicinda bulunabilir. Bu “ii¢ tez”in hepsi hakikat ve adalet (De Veritate), secme dzgurligu (De Libertate Arbitrii) ve seytanin dustisit (De Casu Diaboli) konulanyla yakindan ilgilidir. Ug di- yalogda yer alan konusmacilar ayn: kisilerdir: Bir 6gretmen so- tulan sorar ve bir 6grenci de onlara yanit verir. Ikinci diyalogun basinda ogretmen, Ogrenci tarafindan orta- 69ya atilan “secme zguirluguniin ‘giinah isleme ve gunah isleme- me yetisi” anlamina geldigi gorusiint reddeder (S, s. 208; Dia- logues, s. 32). Ogretmen konusmaya bir reductio ad absurdum' ile baslar: Eger secme ozgurlugu, “gunah isleyemeyecek olan Tanr’nin ya da meleklerin, serbest secim yetenegi olsaydi — de- mekse dinsizlik olurdu” (a.g.e.). Ardindan asagida yeniden for- mile edilecek olan “gunah isleme hakki, ne bir 6zgirliktir ne de ozgurlugiin bir parcasidir” iddiastyla ilgili yeni bir argaman sunar (a.g.e.). Ogrenci baslangicta, guinah isleyip islememe kapasitesinde olan bir iradenin bu kapasiteden yoksun bir iradeden daha 6z- gir olduguna inamiyor. Bu, 6zgur iradeyle determinizmin bag- dasmastyla ilgili son donem tarusmalarda one ¢ikan bir varsayi- mi ortaya koyuyor. Buna gore baska turlii davranma kapasitesi ozgur irade icin zorunlu bir kosuldur (“Alternatif Olasilklar 1l- kesi”, #31). Anselmus, ozgiirligiin iradenin hem adalet hem de adaletsizlik olasihgina degil, tam tersine kisinin kendi eylemleri uzerine inisiyatif kullanma yetenegine baghi oldugunu savunan bu varsayimi reddediyor. Kisinin eylemlerinin kaynaginin her- hangi bir baska dig giicte degil kendisinde olmasi kisinin irade- sinin 6zgur olmasi icin zorunlu bir kosuldur (S I: 209 vd.; Di- alogues, 33 vd.). Ozgiir irade (ya da secim), alternatif olasthk- larin eksikligiyle degil, yalmizca dig zorlamayla engellenebilir. Guntmiuzde bu disiincenin iyi islenmis cesitlemelerini “etkin- nedensellik” (agent-causality) agiklamalannda buluyoruz. “Uygun ve avantajli konumunu kaybetmeyecek durumda bulunan bir kisi, kaybedecek seyi olan ve uygun olmayan, za- rar bir konuma disiriilebilecek durumdaki bir kisiden daha ozgiirse” 6nculinden yola gikan Anselmus, ginah isleme yeti- si olmayan bir iradenin, bu yetiye sahip olan bir iradeye gore daha ozgur oldugunu one sirer. Ardindan devamla, bir sey ira- denin ozgurlugiine eklendiginde iradeyi ozgur yapmiyor ya da onu 6zgurlagun bir parcasi haline getirmeyip iradenin dzgir- 1 Reductio ad absurdum: Latince “sacma olana indirgeme” anlamina gelir ve bir iddiay: dogru kabul ederek sacma bir sonuca vanp iddianin yanhs oldugu so- nucuna ulasildigi bir mantik yontemidir — ¢.n 70lugund azaluyorsa ve gtinah isleme gict iradeye eklendiginde ozgirligu azaltiyorsa, bu giic ne Ozgurdur ne de ozgurlugin bir pargasidir der. Ik olarak, argamamin birinci 6nciila tartsmali gértinuyor. Buna Anselmus’un teleolojik ézgurlak anlayisi igiginda bak- mak gerekir. Daha sonra Anselmus, diyalogda secme ézgurlu- gunu “dogrulugun kendisi adina iradenin dogrulugunu koru- ma gucii” (S I, s. 212; Dialogues, s. 36) olarak tammliyor. Ne var ki, bu tanim Anselmus'un birinci diyalogdaki hakikat tar- tigmasindan bagimsiz olarak anlasilamaz. Orada hakikatin dog- tuluktan ya da hakkaniyetten ibaret oldugunu ne stirmekte- dir (rectitudo (dogruluk), S I, s. 177; Dialogues, s. 5). Orada yal- nizca ifadelerdeki ve disincelerdeki degil, ayn zamanda ey- lemlerdeki, iradedeki, duygulardaki ve seylerin 6ziindeki haki- katten de s6z ediyor. Anselmus’un teleolojik dogruluk anlayisi- na gore bir irade, eger irade olmasi gerektigini arzuluyorsa, ya- ni Tanri onun irade olmasini istiyorsa dogrudur (S I, s. 181 vd.; Dialogues, s. 8 vd.). Anselmus daha sonra adaleti “kendi adina iradenin dogrulu- gunu korumak” (S I, s. 194; Dialogues, s. 24) olarak tanmlar. Ikinci diyalogda secim ozgurluga “dogrulugun kendisi adina iradenin dogrulugunu koruma gucu” olarak tanmlandigindan secme ézgiirliga adalet kapasitesiyle aymi seye déniistir. Bu da gunah isleme yetisinin iradeye eklendiginde neden onun 6z- gurlaginu azaltugini agiklar. Aynca buradan, upki hakikat an- layisinda oldugu gibi Anselmus'un 6zgurluk anlayisinin da te- leolojik oldugunu agikea gorebiliriz. Buysa onu bircok cagdas filozoftan ayirmaktadir. Anselmus'un argiimanin sunma bicimi tam degildir. Bigim- sel ve semantik olarak gecerli olabilmesi icin metinde yalnizca ortak olarak var olan bazi 6ncullerin eklenmesi gerekir. Oriji- nal argiman, “Ozgir lrade Uzerine”den alinan asagidaki pasaj- da yer almaktadir: Ogretmen: Hangi iradenin 6zgur oldugunu dusintyorsu- nuz: Gunah isleme arzusu ve yetenegi olmadigindan giinah is- 71lememe dogrulugundan aynmayanin m, yoksa bir bicimde gunaha yonelenin mi? Ogrenci: Bu ikisine sahip bir iradenin neden daha ozgur ol- madigim anlayamiyorum. Ogretmen: Uygun ve avantajli konumunu kaybetmeyecek durumda bulunan bir kisinin, kaybedecek seyi olan ve uygun olmayan, zararh bir konuma dusinilebilecek durumdaki bir kisiden daha 6zgur oldugunu gormuyor musun? Ogrenci: Hig kimsenin bundan kuskusunun oldugunu san- muyorum. Ogretmen: Gunah islemenin her zaman uygunsuz ve zarar- h oldugundan en kick bir kusku duyulmayacagimi da soyle- yebiliriz. Ogrenci: Akh basinda hic kimse bunun tersini duginmez. Ogretmen: O zaman ginah islememe dogrulugundan ay- nilamayan bir irade dogrulugu terk edebilen bir iradeden da- ha ozgurdur. Ogrenci: Bundan daha manukh bir iddianin olabilecegini sanmiyorum. Ogretmen: Simdi, eger bir sey ona eklendiginde ozgir- lagu azaluyor ve uzaklasunildiginda ozgirlugi arunyorsa, onun ozgurluk ya da 6zgurligun bir parcasi oldugunu disi- nur mustin? Ogrenci: Disgtinemem. Ogretmen: O zaman ginah isleme guci, iradeye eklendigin- de onun ézgurligunu azaluyor ve ondan uzaklasunildiginda onun ozgurlugunu artinyorsa, giinah isleme gucii ne ozgurlak ne de onun bir parcast olamaz. Ogrenci: Hicbir sey bundan daha manukh olamaz. (S I, s. 208 vd.; Dialogues, s. 32 vd.) Pl. Uygun ve avantajh konumunu kaybetmeyecek durumda bulunan bir kisi kaybedebilecek seyi olan ve uygun olma- yan, zararh bir konuma dustrilebilecek durumdaki bir ki- siden daha 6zgurdur. P2. Dogruluk uygun ve yararh bir yoldur. 72nee P4. Eas PO. Bie P8. Cl. Eger bir kisi dogruluga onu kaybetmeyecek bir bicgim- de sahipse, o zaman onu kaybedebilecek ve uygun, za- rarli bir konuma distrulebilecek bir durumda olan ki- siden daha 6zgurdur (yer degistirme, P1, P2). Gunah isleme, her zaman uygunsuz ve zararhdir. C2. Eger bir kisi onu yitirmeyecek bir bicimde dogruluga sahipse, 0 zaman onu yitirebilecek ve gunah islemeye yoneltilebilecek olan kisiden daha 6zgirdur (yer degis- tirme, Cl, P3). Onu kaybetmeyecek bir bigimde dogruluga sahip olan ki- si, iradesi dogruluktan sapmayan ve gunah islemeyen bir kisidir. Eger birisi ganah islememe dogrulugundan ayrilmayan bir iradeye sahipse, o zaman bu kisi dogrulugu kaybedebilen ve gtinah islemeye yonlendirilebilen birisinden daha 6z- gurdur (yer degistirme, C2, P4). C3. Gunah islememe dogrulugundan ayrilmama iradesi olan bir kisi, dogrulugu kaybedebilen ve gunah isleme- ye yonlendirilebilen bir iradeden daha 6zgurdur (mo- dus ponens, P5, P4). Dogruluktan ayniabilen bir irade, onu kaybedebilen ve gu- nah islemeye yonlendirilebilen bir dogruluga sahip bir ira- dedir. C4. Gunah isleme dogrulugundan ayrilmayan bir irade, dogrulugu terk edebilen bir iradeden daha 6zgurdur (yer degistirme, C3, P6). Gunah isleme gucu, eger iradeye eklenirse ozgurligu azal- ur ve eger iradeden uzaklasurilirsa 6zgurlugu artirir (C2’de ortuk olarak var). Eger bir sey eklendiginde dzgurlugu azaltiyor ve uzaklasu- nildiginda ézgirligu artirtyorsa, o zaman o ne ozgtrluktur ne de 6zgurligun bir parcasidir. C5. Gunah isleme gucu, ne dzgirluktur ne de ozgurlugin bir parcasidir (modus ponens, P7, P8). 7310 Hume’un Mucizelere Karsi Argiimant Tommaso Piazza Hume, David, An Inquiry concerning Human Understanding, In- dianapolis: Hackett, 1997 [Insanin Anlama Yetisi Uzerine Bir Sorusturma, cev. Manevver Ozgen, Biblos Kitabevi Yayinla- n, 2014]. Buckle, Stephen, Hume’s Enlightenment Tract: The Unity and Purpose of An Inquiry Concerning Human Understanding, Ox- ford: Oxford University Press, 2001. Fogelin, Robert J., A Defense of Hume on Miracles, Princeton, NJ: Princeton University Press, 2003. Levine, Michael P., Hume and the Problem of Miracles: A Soluti- on, Dordrecht: Kluwer, 1989. —, “Miracles”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Kis 2005 edn.), (ed.) Edward N. Zalta, http://plato.stanford.edu/ entries/miracles/#Hum Swinburne, Richard, The Existence of God, Oxford: Oxford Uni- versity Press, 2004. Esas olarak Insan Dogast Uzerine Inceleme'den (Treatise of Hu- man Nature) (1739-40) daha once yayimlanmasi planlanan Hume’un mucizelere karsi argiimami, ilk olarak 1748'de basi- lan Insanin Anlama Yetisi Uzerine Bir Sorusturma’nin 10. Bolii- miinde yayimlandi. O zamandan beri de cogunlukla ayri bir metin olarak surekli bir ilginin odagi haline geldi. Argiman, Hume'un din felsefesinin bir parcasim olusturur. Ozel olarak 74da bazi dini inanglarin vahiyle olusturulup olusturulamayaca- #1 konusundaki tartigmayla dogrudan ilgilidir; argiiman, —va- hiy dininin asil temelini olusturan— mucizelerin guvenilir ol- madigim (olamayacagin1) géstererek bu soruya verilen olum- suz yaniun bir savunusu gibi goranmektedir. Daha da 6nemli- si bir mucizenin olanakhi olup olmayacagtyla ilgili herhangi bir metafizik iddiadan bagimsiz olan argiiman, yalnizca epistemo- loji alaninda Hume’un deneyci gérislerine dayanir. Hume, ar- gumani soyle 6zetler: Bir mucize doga yasalannin ihlalidir [Tanim-m]; bu yasa- lar saglam ve degismez bir deneyim olarak olusturulur [Ta- nim-1], olgunun asil yapisindan cikan mucizeye kars1 kant, muhtemelen hayal edilebilen deneyden gelen herhangi bir ar- gman kadar tamdir. (Hume, s. 176) Zaman zaman karsi cikilmis olsa da (bkz. Swinburne) argii- man pek tartismali bir 6nerme degildir. Hume'un bu argiima- nin. bir mucizeye deneysel kanit temelinde inanmanin hak- hi olup olmadig: sorununun ele alinmasi olarak okumak gere- kiyor; aslinda Hume, Sorusturma’nin farkli bir boliminde va- hiy diginda Tanrr’nin (ve bu temelde dolayh olarak mucizelerin vb.) bilinip bilinmeyecegiyle ilgili bir tartgmaya gecmektedir. Biraz daha tarusmali bir bigimde Hume, bir mucizeye ne tir- den olursa olsun hicbir deneysel kanit olmadan —ve dolayisty- la 6zellikle herhangi bir mucize deneyimimiz olmadan- inan- mamuzin hakh olabilecegi sonucunu ya da baskalarimin tanikh- 1 temelinde bir mucizeye inanmamizin hakh olamayacagi yo- niuinde olduk¢a zayif bir sonug gikartmaya calisir. Asagida argu- man en alisildik tartisilma bicimiyle, yani zayif sonucu ¢ikart- ma hedefiyle sunulacak. Ayrica Hume’un argimanini a priori olarak mi yoksa a postreriori olarak m1 ifade ettigi net degil. Bu ayrimin su nedenle g6z onunde tutulmasi gerekiyor: Bircok fi- lozof a priori kanitlamanin deneyim yoluyla gurutilemeyece- ini dusiinur. Oysa a posteriori kamitlamanin bu bicimde ¢urt- tulmesi konusunda pek bir tartisma yoktur, bir argiimanin so- rynucu onun 6ncillerinden daha saglam bicimde kanitlanamaya- cag igin bu durumda Hume’un argimami, onu a priori ya da a posteriori olarak okuyup okuyamayacagimiza bagli olarak, da- ha ileri deneyimlerle tersine cevrilemeyen ~ayri ayri cevrilebi- len— bir sonucu ¢ikartmayi hedefler. Burada kabul edilen ola- nakh uzlasunici ¢6ztim, (10. Boliim’deki bolunmeye denk dii- sen kisimlar halinde)' Hume’un argimanint iki kisma bolmek; bunlardan birincisini a priori diigtinceler 1s1g:nda (en azindan kismen) bir mucizede yer alan inanci, tamkhklarin (muhte- mel) kanitlamasinin olanakhi olup olmadigi sorusunu deger- lendirmeyi hedefleyen ve ikincisini agikea a posteriori yapida- ki ilave dusiinceler 1giginda yine aym sorunu degerlendirme- yi hedefleyen olarak okumakur. Gorecegimiz gibi birinci kis- min (alt) sonucu ikinci sonugtan manuksal olarak daha zayif- ur. Ayni nedenden dolay: birinci argamanin sonucu, ikincinin sonucundan cok daha direngen goruntyor. (Bu yizden Foge- lin, Hume'un birinci argimani degil, ikinci argiimani one sir- mek istedigini iddia etmektedir.) Birinci arguman, hicbir tanik- hgin birbirleriyle baglanuh gibi gorulemeyecek (ve goriilme- mis) olaylarin her zaman birbirleriyle baglanuli bigimde yasan- digi yolundaki beklentilerimizi yok etmeye yetecek kadar guc- lu bir kamit saglamaya yetmedigini gosterme iddiasimi one su- rer; ikinci argumansa béylesi bir kaniti saglayan hicbir kanitin olmadigim géstermeyi hedefler. Son olarak, basarili olsa bile aslinda inga edilmis olan Hume’un argiimaninin (birinci kismi- nin) sonug¢ bélamunde baz1 ihtilafl alanlardan soz etmek ge- rekir. Ozellikle argiimanin gecmis deneyimlerin 1s1ginda (eger cok sicak bir bolgede yastyorsamiz suyun buza doniismesi gibi) gerceklesmesi pek muhtemel olmayan bir olayla ilgili tamkhgi kabul etmenin her zaman akildisi oldugu sonuclart hizli (ve ar- zu edilmeyen bir bicimde) genellestirdigi one surulebilir. Ola- Zantistii (ama dogal) olaylarla mucizeler arasindaki ayrim uze- 1 Buckle, bu iki kismn Hume'un zamanindaki argumantarin —“icsel” ve “digsal” kamutlar arasindaki— bolinme olasihklarim bir olcude yansitugim aciklar. Boy- lesi bir argumanin icsel kism, iddianan icsel guvenilirligini inceler, dissal ki simsa elde edilebilen kant isiginda bu iddiay: incelemektedir. 76rinde Hume’un israri, genellikle bu itiraza karsi cikmayi tesvik etmektedir (Levine): Verili dogatista kaynaklanyla bir mucize yasanan herhangi bir baska olayin benzeri olarak degerlendiri- lemez; tam tersine olaganusti bir olay, gecmiste yasanmis bir deneyimle benzerlik tasiyabilir ve dolayisiyla benzerlik kurul- masi kabul edilebilir. Yine de bu strateji -Hume’un argimani- nin mucizevi bir olay deneyimini yasayamayacagimiz iddiasi- ni bir oncil olarak kabul ettigini ima ettiginden— Hume’un ar- guman1 icin problemi ¢6zme yerine daha fazla problem yarat- maktadhr. P1. Yalnizca ve yalnizca once A’y1 gozlemleme ve ardindan B'yi gozlemleme sayimiz A’nin B tarafindan takip edilmedigi gozlemlerimizin sayisindan daha biyak oldugunda A, B icin E kamitini sunan olaydir. P2. E’nnin giicii, A’y1 gozlemleme ve ardindan B'yi gozlemleme sayimizla B tarafindan takip edilmeyen A’yi gézlemleme sa- yimuz arasindaki orana baghidir. P3. K tipi tamkhgin (dolayisiyla K-tamkhg1) varliginin B'ye et- kisi, yalnizca bir Onerme icin K-tamkhgim almamuz ve ar- dindan onermenin dogru oldugunu gozlemleme sayimiz bir onerme icin K-tamkhgini alma ve ardindan 6nerme- nin dogru olmadigini gozleme sayimizdan daha biyuk ol- dugunda o onerme i¢in ETnin (tamkhgi) kanium saglayan durum degildir (6rnekleme, P1). P4. ET’nin gici, bir onerme icin K-tamkhgim almamuz ve ar- dindan onermenin dogru oldugunu gozlemleme sayimizla bir onerme igin K-tanikligim alma ve ardindan onermenin dogru olmadigim gozleme sayimiz arasindaki orana bagh- dir (6rnekleme, P2). P5. Ne zaman E] ve E2 tarafindan bir evrensel kant olusturul- sa ve El, belli bir p lehine bir kamt ve E2, p-olmayan icin bir kanit olsa, yalmizca El, E2'den giiclii oldugunda buna inanmak akalci; yalmzca E2, El’den gicli oldugunda buna inanmak akildisi ve yalnizca El, E2 ile aym giicte oldugun- da bir inang olusturmaktan sakinmak akilci olur. 7P6. M mucizesinin meydana gelmesiyle ilgili K-tanikligi vardir. P7. “A her zaman B tarafindan takip edilir” diyen L doga yasa- si vardir ve K-tamkhg A’nin B tarafindan takip edilmeme- sini etkiler (Tanim-m). P8. M’nin meydana geldigini kabul etmek akilcidir (reductio igin varsayim). P9. Brnin olgu olmadigi énermesine K- tamkhg tarafindan sag- lanan, B’nin ET kamiundan daha bir zayif olgu oldugu 6ner- mesine E* kaniuni saglayan olgu A idi. P10. M’nin meydana geldigini kabul etmek akilc: bir tutumsa, o zaman A; B'nin olgu olmadigi énermesine K-tamkhgi ta- rafindan saglanan, B’nin ET kanitindan daha bir zayif olgu oldugu onermesine E* kanitin saglayan olguydu (drnekle- me, P8, P9). P11.L, birgok ornekte istisnasiz bicimde B tarafindan takip edi- len A’min birgok ornekte gerceklesen “saglam ve degistiri- lemez deneyimi” tarafindan olusturulmustur. (Tanim-1) P12. A, Bnin olgu oldugu onermesi icin olasi en guglu E* kani- tum saglayan olguydu (6rnekleme, P2, P11). P13. ET, olasi en gticli kanit olan E*’den daha gugludur (bir- lestirme, P9, P12). Cl. ETnin E*’den daha gucli oldugu bir olgu degildir. C2. M’nin meydana gelmis oldugunu kabul etmek akilci degildir (modus tollens, P10, C1). Yukaridaki (alt) sonuc, mucize lehine K-tamklginin doga- sindan daha ileri bir 6zellestirme yapilmadan (yani M’nin K ile ilgisini belirleyen aciklanmis cok sayida, giivenilir, uygun vb. tamkhktan bagimsiz olarak) cikarulmisur. Dolayisiyla, en azin- dan bu noktada, argiman a priori‘dir. Daha da 6nemlisi bu so- nug, tamkhga dayanarak bir mucizenin meydana gelip gelme- digi konusunda bir inang olusturmaktan kaginmanin akilci ol- dugu tespitiyle uyumludur. Ancak 6ngoriildugu gibi Sorustur- ma’nn 10. Bolumw’nun ikinci kesiminde Hume, K-tanikhigiyla ilgili olarak aslinda manuksal olarak gii¢li bir sonug ¢ikarma- ya izin verebilen deneysel duisunceler ortaya koyar. 78Butin tarihte sagduyusundan kusku duyulmayan, egitim- li ve her tarden yanilsamaya karsi given verecek kadar bilgili yeterli sayida insan tarafindan dogrulanmis hicbir mucize bu- lunamaz. [...] Mucizeler cevresinde olusan, hog bir duygu ya- ratan surpriz ve hayret tutkusu, bu olaylara inanma yonunde anlamh bir egilime neden oluyor. (Hume, s. 78) Bir mucizeyi onaylayan tamkhgin yapisiyla ilgili deneysel gézlem ve insanlarin harikalara inanmaya fazlasuyla egilimli ol- duklarim bildiren genel psikolojik ifade, bir mucize hakkinda- ki tankhgin aslinda doganin her zaman deneyimledigimiz yol- da islemesini beklemek zorunda oldugumuzu bildiren kani- ta (agir bastigi séylenemese de) denk diisecek kadar guiclii ET kanitin saglayamayan K tiranden bir kanit oldugunu bildi- rir. Dolayisiyla bu durum tartismahi bir bigimde sunlan zorlar: Cl. ET kamu, E*’den daha zayiftir. C2. M’nin meydana gelmemis olduguna inanmak (daha) akilci bir tutumdur (modus ponens, P5, C1).11 Euthyphron ikilemi David Baggett Platon, The Collected Dialogues of Plato, (ed.) Edith Hamilton ve Huntington Cairns. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1961. [Diyaloglar, Remzi Kitabevi, 2009] ‘Adams, Robert, Finite and Infinite Goods: A Framework for Ethi- cs, Oxford: Oxford University Press, 2000. Baggett, David ve Jerry L. Walls, Good God: The Theistic Founda- tions of Morality, New York: Oxford University Press, 2011. Bir keresinde Antony Flew, birisinin felsefi yetenegini test et- menin bir yolunun teist ahlaka yonelik geleneksel itirazin izle- nebildigi erken donem Sokratik bir diyalog olan “Euthyphron lkilemi”yle ilgili bakis agisi ve onu kavrama giict oldugunu soylemisti. Bu ikilem, uzun suredir ahlaki otoriteyi Tann’nin (ya da tanrilarin) iradesi ya da buyruklarina yerlestirme ¢abasi- nin etkili bir reddiyesi olarak dustunulmektedir. Orijinal bagla- minda ikilem Yunan tannlar panteonuna, onlarin sevdikleri ve nefret ettikleri seylere gondermede bulunurken yakin donem- lerdeki formulasyon, genelde Tann ve Tanr’nin buyruklari uizerinden dizenlenmektedir. Ikilemin ana hususu, Tann'nin, eger Tanri varsa bile, ahlakin temellendirilmesinde bir islev g6- remeyecegidir. Tann olsa olsa, ahlak konusunda sagduyulu ya da epistemik bir islev gérebilir ama argimandan anlasildigina gore ontolojik bir islev goremez. 80Platon’un Euthyphron diyalogunun ortalarina dogru Sokra- tes, gen¢ Euthyphron’a sonradan “Euthyphron tkilemi” ola- rak bilinen bir soru sorar. Monoteistik ve ¢agdas bir tarzda ifa- de edildiginde soru soyle dile getirilebilir: Tanri bir seyi ahlaki oldugu igin buyurabilir mi ya da bir sey onu Tann buyurdugu igin ahlaki olur mu? Orijinal baglamda Yunan panteonunda- ki tannlara yurekten inanan Euthyphron, kutsalligin 6zunuin tanrilarin sevdigi sey oldugunu one surer. Sokrates, Euthyph- ron’un kabultnden yola cikip efsanelere gore tannilarin her ko- nuda anlasamadiklari sonucuna varinca, Euthyphrom’un goru- si kutsalin butun tanrilarin sevdikleri ve kutsal olmayanin bu- tun tanrilarin nefret ettikleri sey olduguna donusur. Bu nokta- da Sokrates vites yukseltir ve Ikilemi ortaya atar. Ikilemin iki yani da teistik ahlak acisindan problemlidir: Zira Tann ya yal- nizca neyin ahlaki oldugunu bildirir ya da Tann’nin aklina esen her neyse o ahlaki olabilir. Bircok klasik teist, ikilemin iki sonucunu da kabul edilemez bulur, ¢unkw ahlaki gercekciler olarak ahlakin sonsuz derecede degisebilen bir sey olarak dusiintilmesini istemezler ve saglam dogatistuctiler olarak da ahlaki gercek gibi bu kadar 6nemli bir konuya Tanri'nin aslinda ilgisiz olmasi goriisune karst ¢ikarlar. “Ahlakin” yukumluluk (deontic) ve degersel (axiological) bo- yutlari arasindaki “belirsizligi ortadan kaldirmaya” ¢alisan yay- gin bir ¢ézum cabasinda yikimliluk/zorunluluk (obligation) ve deger (value) ayirt edilerek Tann'nin buyruklarmin kékeni yalmzca yukimlulikte bulunur. Boylece Tanri'nin buyruklan ayn zamanda yukumluluk gerektiren iyi seyler arasinda sinir- landirma yapmamin yolunu agiyor, dolayistyla ahlaki olarak iyi olan her sey ayni zamanda zorunlu bir yukumliluk olmayacagi icin béylesi bir mekanizma zorunludur (aksi halde gorev cag- risinin Otesine ve tistune cikan ahlaki eylemler isgiizarhk kate- gorisine, yararci eylem bicimlerinin zor dénemlerde benimsen- digine dair adi cikan bir kategoriye girmezlerdi) Kutsal mukemmelligin (gunahsizhgin) ilke olarak onaylan- mas, keyfiligi ve anlamsiz endiseleri ¢ozmeye yardimci olur Cunku eger Tann 6zunde iyi ve sevgi doluysa, o zaman hic¢- 81bir zaman tartigma konusu yapilamaz ahlaki sezgilerle icinden cikilamaz hale gelen gerilimler yaratacak buyruklar vermeye- cektir. Alt ilave ayrimdan olusan bir dizi, ayn zamanda Euthyph- ron Ikilemi’ne nuafuz etmeye yardimci olabilir. Tamim ile ana- liz arasindaki ayrim alam, kacamak konusmak ile aymi dil- den konusmak arasindaki semantik ayrim, disuniulebilirlik ile olanakhhk arasindaki kipsel ayrim, zorluk ile olanaksiz- hk arasindaki epistemik ayrim, bilgi ile varlk arasindaki ah- lakotesi (metaetik) ayrim, bagimlilik ile kolektif kontrol ara- sindaki ontolojik ayrim teist ahlakin Euthyphron Ikilemi’ne karsi goriislerini savunmasini saglayabilir. Dolayistyla “ahlaki yukumlalaklerin” (moral obligations) bir tamminin olmama- si, ateistlerin Tanri’'ya inanmadan anlamh bicimde yikumlu- luk dilini kullanmalarina izin veriyor olsa bile, Tanri’nin buy- ruklari ahlaki yakamluluklerin dogru bir analizini saglayabi- lir. Ayrica Tanri insanda bulunmayan ahlaki yetilere sahip ol- dugundan Tanri’nin davranisi, sonuna kadar ahlaki olarak ka- bul edilse bile kesinlikle insan ahlaki gibi olmasina gerek yok- tur John Stuart Millin karsi iddias: bunun tam tersidir). Tan- rnin bas edilemez kéti buyruklar verebilmesi anlasilamaz olsa da, gercekte bu pek olanakh olmayacakur; ortadan kal- dinilamayan ahlaki sezgilerle Tanri’nin buyruklarim: bagdas- turmak zor olabilir ancak Tanrinin ahlaki mikemmelligine inanmak akla uygunsa bu olanaksiz degildir. Bizim zorun- lu ahlaki olgulan kavramamuz, ahlaklihgin metafizik temelle- ri konusunda eksik kalacak epistemik bir konudur. Son ola- rak ahlakin Tanrrya bagimlihg: ahlakin icerigi uzerinde Tan- ri'nin iradi kontrolanu gerektirmez; kutsal kusursuzluk bazi seyleri hukumsiz kilar. Boylesi ayrmlarla silahlanan teist ah- lak ve kutsal buyruk teorisi Euthyphron Ikilemi 1g1g1nda akil- disi olarak gosterilemez. Kutsal, tanrilar onu onayladigi igin mi kutsaldir; yoksa kut- sal oldugu icin mi tanrilar onu onaylar? (Platon, s. 10a) 82P1. Ahlaki olan, Tann onu buyursa da buyurmasa da ahlakidir. P2. Eger ahlaki olan Tann buyrugu oldugu icin ahlakiyse, o za- man ahlak keyfi ve anlamsiz bir seydir. P3. Eger ahlaki olan Tanri buyrugu yerine baska bir neden- den ahlakiyse, o zaman ahlaki bakis acisma gore Tann ge- teksizdir. C1. Ahlak ya keyfi ve anlamsiz bir seydir ya da Tanni ahlak igin gereksizdir (yapici ikilem, P1, P2, P3).12 Nietzsche’nin Tanri Oldii Argiimant Tom Grimwood Nietzsche, Friedrich, The Gay Science, cev. Josefine Nauckhoff, Cambridge, Birlesik Kralhk: Cambridge University Press, 2001. [Sen Bilim, cev. Ahmet Inam, Say Yayinlan, 2004] Nietzsche kolay manuksal formulasyona dirense de hakikat ve ahlak uizerine elestirel dustincelerinin Bau felsefesindeki agarh- 1 onu modern dénemin en 6nemli dustintrlerinden birisi ha- line getirir. Belki de baska hicbir filozof Nietzsche'de oldugu gi- bi kendi mirastyla tanmmlanmamisur: Bu argiimandaki hakika- tin metafizik dogasina yonelik saldin yalnizca varolusculugun, postyapisalciligin ve postmodernizmin temellerini olusturmu- yor, ayni zamanda ahlaki kuskuculugun simgesel bir figirtyle birlikte ahlak felsefesini de sagliyor (6rnegin MacIntyre ya da Williams’in eserinde). Nietzsche’ye gore (19. yuizyil sonunda Kuzey Avrupa’daki) cagdas donem kendi felsefi temellerinin radikal bir bicimde al- tinin oyulmasina tanik oluyordu. Bir yandan geleneksel Tan- m1 inanclari bilimsel gelismeler sayesinde inanilmaz hale geli- yordu ancak diger yandan varolusta meydana gelen bu bosluk, yalnizca bilimin kendisi tarafindan dolduruluyordu. Bu yazden Nietzsche, “hakikat”in kutsal dogasi tzerine aymi yanilsamali varsayimlan surdtriyordu. Bir yandan sanayi ¢aginda orta si- niflarin yukselmesi, geleneksel toplum yapilarm yok ediyor, 84insanhgin gelismesinde giicun bicimlenmesini ve onemini or- taya koyuyordu. Ote yandan Nietzsche, bu bayitik déntisimin radikal bir degisiklik degil bir uyugukluk, umursamazhk tret- tigini gorayordu. Nietzsche’nin tartisig1 asil sorun, Tanri'nin inanirhginin ortadan kalkmasi degil, —bilim benzer bir kuru- cu alani kusursuz bi¢imde kaplarken- kimsenin bu olayin 6ne- mini gercekten fark etmemesiydi. Nietzsche bir nihilist degildi: Ona gore Tann’nin Olamu, “Ozgur Rublar’in metafizik pran- galarini kaldirip atmalarim saglayan ve onlari gercekten ozgur bir gelecege ulasuracak son zamanlarin en buyuk olayiydi (Ni- etzsche’nin —zorunlu olarak— bu gelecegin dogasi konusunda- ki tavm belirsiz de olsa eserlerinin bu yonde bir okumaya kap1 actigi inkar edilemez). Dolayisiyla bu konuyu ele almasina karsin Nietzsche, ese- rinde Tanri’nin Olumuna geleneksel din felsefesiyle baglan- uh olarak tartigmadi. Bunu daha ziyade, duyulan ya da tamk olunan bir olayin ilan edilmesi gibi sundu (ornegin Sen Bilim, §125, §343 ve Boyle Buyurdu Zerdist’in girisi). Nietzsche, da- ha cok biz insanlarin bu olaya nasil tepki gosterecegimizle il- gilendi: Olan bitenin tam anlamini kavrayip kavramayacagmi- zi; upki metafizik varsayimlara bagh kalarak onun yerine bi- lim ve/veya ahlak gibi benzer bir “inanci” yerlestirip yerlestir- meyecegimizi. Bu varsayimlarin merkezinde bizim dolaysiz de- neyim diinyamuzin gerisinde yatan “baska bir dinya”nin, “ha- kikat dunyasi"nin (6rnegin Hiristiyanhk icin “cennet”; ahlak icin soyut “iyi”; bilim igin atomik yapilar vb.) onaylanmasi var- dir. Bu “6te yaka” bizi kendi duyarhhklarmizdan uzaklasu- mir ve bilimsel ve/veya ahlaki olana saygili yari-dinsel bir du- ruma sokar. Dunyanin bu bicimde duzenlenmesi hem dilimi- zi hem de pratigimizi zehirlerken Nietzsche, buradan hakika- tin akilci olmaktan cok metaforik agidan onemli oldugu sonu- cunu ¢ikartir: Dinyayla ilgili duygumuz her zaman perspek- tifimiz tarafindan simirlanir (gercekten de erken donem calis- malarinda Nietzsche, daha sonra postyapisalcilarin ayrintih bi- cimde ele alacaklari, hakikatin kendisinin karmasik bir meta- forik inga oldugunu 6ne surayordu) ve béylesi goriintiler, fi- 85gurler, motifler bizim bu duyguyu hakh gésterecek bir manuk insa etmemizden cok daha once bu duyguya olanak saglarlar. Nietzsche'nin tartisma tarzi, bir kere yogun akademik beceriy- le kavramlann tarihi gelisimini izleyen son derece filolojik bir tarz ve ayni zamanda bizim felsefi bir argiimanda olmasi gere- kenlerle ilgili beklenti citamizi kat kat asan bir genisligi hedef- leyen, neredeyse umutsuz genellemelerden olusuyor. Bu tarz, Nietzsche'nin argiimaninin manugint ele alirken zihinde belir- mis olmali: Onun Tanri'nin Olumu hakkindaki argimani, ka- pah bir akil yuruitme uygulamasindan ziyade bir polemiktir ve hedeflerinden en azindan biri dinyaya anlam ve hakikatle ilgili sabit parametreler olmadan, bunlarm yerine enerji ve gc akisi isiginda bakmamuzdir. Bu yakinlarda meydana gelen en buyuk olayin -“Tann ol- du”; Hiristiyan Tann'ya yonelik inang ark inanilast bir sey degil- ilk golgeleri Avrupa'nin uzerine dusmeye basladh. [...] Ancak cogunlukla soyle denilebilir; Hentz meydana gelen bu olay, uzerine dusunebilmeleri igin bircok insann kavrayis gu- cui acisindan cok buyuk, cok uzak ve tcra bir yerde meyda- na geldi, Bu olay: bilenlerin bircogunun da gercekte ne anla- ma geldigini pek bilmedikleri varsayilabilir — madem ki, bu inang ark yikildi, bu inang wzerine insa edilen, ona dayanan ve onun tizerinde buyuyen cok fazla sey, ornegin butin Avru- pa ahlakimiz yikilmak zorunda. (§343) Kisi kendisinde daha fazla inanca yer agmadiginda bilimsel ruh yetismeye baslamayacak midir? Muhtemelen durum boy- le olur; ancak yine de sunu sormamuz gerekiyor: Bu yetisme- nin baslamast igin bazi oncelikli (prior) inanclar olmali midir — oyle buyurgan ve kosulsuz bir inang ki, butun diger inancla- n kendisine kurban edebilsin? Bilimin de inanca dayandigim gorityoruz; basitce “onvarsayimsiz” bilim diye bir sey yok. So- run hakikatin onceden bir yamit vermesinin gerekip gerekme- digidir. Yanit “evet"tir ama ayrica bu yamtt ifade, dugunce ve inang olarak saglam bir bigim almahdhr: “Hicbir sey hakikatten 86daha gerekli olamaz; onunla ilintili oldugunda her sey yalmz- ca ikincil bir onem tasir.” {...] Ama neden aldatma olmasin? Ama neden kisi kendisinin aldatlmasina izin vermesin? Birin- cisinin nedenlerinin ikincininkilerden tumuyle farkh bir yerde olduguna dikkat edilsin: Insan kendisinin aldatilmasina izin vermek istemez, ctinku aldaulmanin zararh, tehlikeli, feci ola- cag kabul edilir; bu anlamda bilim, uzun vadede sagduyulu, tedbirli, yararh olacak ve bu hakh bir hedef olacakur: Peki na- sil? Gergekten de birisinin kendisinin aldatlmasin istememe- si daha az zararh, tehlikeli, feci olmaz mi? [...] Eger hakikat ve hakikat dist surekli bir bicimde yararli olduklarm ortaya ko- yuyorlarsa bu inang kesin olarak onlardan kaynaklanmaz. Do- layistyla var oldugu inkar edilemeyen bilim inanci, kokenini boylesi bir yararcilik hesabinda bulamaz; tam tersine yararsiz- hgi ya da teblikesi surekli olarak kanitlanmasina ragmen “ha- kikat istegi” ya da “ne pahasina olursa olsun hakikat”te bul- mus olmah. (...] Dolayistyla “hakikat istegi”, “kendimi aldaul- maya teslim etmek istemiyorum” anlamina gelmez ama —bas- ka secenek yoktur- “Aldatmayacagim, kendimi bile” anlamina gelir ve bununla ahlak zemininde yer aliriz. (8344) Boylece “Neden bilim?” sorusu bizi yeniden ahlak prob- lemine geri goturtyor: Eger yasamda, dogada ve tarihte “ah- lak yoksa” neden ahlak? Hig kuskusuz bilim inanci bakimin- dan samimiyetle cesur ve kendinden son derece emin bicim- de davrananlar, yasam, doga ve tarih dunyasinin disinda baska bir danyanin varhgimi Onvarsaytyorlar [...] yine de bilim inan- cimiz konusunda metafizik bir inanc varhgim koruyor — bugiin cok seyi biliyor, tanrisiz metafizik-karsitlan olsak da 1$131m1z1 bin yillk eski inancin tutusturdugu alevlerden altyoruz, Hiris- tiyan inang aymi zamanda Tanr'nmn hakikat; hakikatinse kut- sal oldugunu séyleyen Platon’un da inanciydi [...] Fakat yan- hs, gaflet ve yalan disinda artik hicbir sey kutsal olmuyorsa; eger Tanr’nin kendisi bizim en buyuk yalanimiza doniismiisse inanmak giderek daha zor bir hale gelmez mi? (§344)Argumanin yeniden insa edilmesiyle ilgili bu giris kism: Ni- etzsche’ye ait degil ama Nietzsche’nin ustlendigi modernitenin standart bir motifi: P1. Bir seyi yasamlarimizin orgitlenme ilkesi olarak kabul eder ya dao hale getirirsek, o zaman bu, akile, gercek ya da ina- nilabilir olmalidir. P2. Tanri'nin varligi akilci, dogru ya da inanilabilir degildir (*Hiristiyan Tanr'ya yonelik inang artik inanilasi bir sey degil” (8343) C1. Tann'y1 yasamlarimizin bir orgutlenme ilkesi olarak kabul etmemeli ve o hale getirmemeliyiz (modus tol- lens, P1, P2). Nietzsche, insanlarin cogunun bu durumdan hosnut oldu- gunu dusunuyor, cunku “Tanri’nin varligi” yerine daha inam- lr ilkeler —bilim, ahlak vb — koyuyorlar. O zaman P2, sonucun olumlanmast bir yanilsama yaratmasina ragmen bir olumsuzla- madan cok bir olumlama haline geliyor — ornegin, bilim akilei- dir. Nietzsche, bu yer degistirmeleri aslinda Tanrrnin Olumu duistincesi tarafindan meydan okunan inanein kalinulan olarak goruyor. Boylece Nietzsche, Tanr’nin varligi ya da dogasi uze- rine bir tartsmayla ilgilenmiyor (P2 veya C1). Onun sorunu daha ziyade Pl ‘deki iddiayla birlikte soyle ifade edilebilir: Do- laysiz duyumlarimizin Otesinde, dunyadaki “hakikati” arama arzumuz, ya da Nietzsche'nin terimleriyle, Hakikat Arzusu ve bunun neden yasamlannmizin yolunu belirledigi. P3. Eger bilim, ahlak ya da din varsayimlar ihtiva ediyorsa, 0 zaman bunlar onlarin sorusturulmasindan cikacak sonucu etkileyecektir. Nietzsche burada bir kez daha, bilginin nesnel olmasi ve var- sayimlara (ya da Nietzsche’nin s6zleriyle “inanglara”) dayan- mamasi gerektigini bildiren Aydinlanma (“bilimsel ruh”) ilke- sinden yararlantyor. “Kisi, inan¢larin kendisine dayatilmasi-mesi baslamayacak midir?” Fakat Nietzsche su 6nculu arasu- riyor: “Yine de sunu sormamuz gerekiyor: Bu yetismenin basla- mast icin bazi Oncelikli inanclar olmali midir — 6yle buyurgan ve kosulsuz bir inang ki, butun diger inanclari kendisine kur- ban edebilsin?” (§344) na artik daha fazla izin vermediginde bilimsel ruhun gelistiril- | P4. Bilim, ahlak ve din aym varsayimi ihtiva edebilir: Hakikat Arzusu (bilimin dillendirilmeyen varsayim1, 6rnegin, haki- kat kesfetmeye deger midir? Yanit pesinen “evet”tir); “Ki- sacasi ‘6nvarsayimsiz’ bilim yoktur.” C2. Hakikat Arzusu (ahlaki, bilimsel, dinsel) sorusturma- nin sonucunu etkiler (modus ponens, P3, P+.) Nietzsche, burada anlayigimizin, bircok ahlaki, bilimsel ve dinsel anlayisin yapuigi gibi dolaysiz algimizin otesindeki bir “hakikat”in kesfedilmesi ihtiyaci tarafindan kosullandigina dikkat cekiyor (lyinin ve K6tunun Otesinde’nin “Filozoflarin Onyargilari Uzerine” bashkh bolumuinde bu konuyu daha ay- ninth bigimde ele alir). P5. Eger Hakikat Arzusu, anlayisimiz icin gerekliyse (yani 0 ol- madan bilgiye ulagamiyorsak), 0 zaman onu takip etmemiz icin bir nedenimiz vardir. Po. Ancak onu takip etmek icin ahlaki ya da yararei (utilitari- an) bir nedene sahip degiliz. Nietzsche, “Kisinin kendisinin aldaulmasina izin vermek is- tememesinin gercekten daha az zararh, tehlikeli ve feci” olup olmadigini sordugunda bu yalan soyleme ve aldatmanin aslin- da cok yararh oldugunu (ornegin, cocuk yetistirirken mutlak hakikat gereksizdir ve bazen ise de yaramaz) gorebiliriz. C3. Hakikat Arzusu, anlayisimiz icin gerekli degildir (mo- dus tollens, P5, P6)Nietzsche’nin dusunduga gibi, “Yalnizca dikkatli bir bicim- de kendinize sunu sormalisiniz: Sanki [...] yagamin kendisi gercekte cok buyuk oranda en ilkesiz polytropoi tarafinda saf tutmasi gerekiyormus gibi gorunurken —ve oyle de géruntir- ken- 6zellikle ‘aldatmayi neden istemiyorsunuz?” (s. 201) Pol- ytropoi, hilekar, kurnaz, dolandirici anlami tasir. Terim Odys- seus'tan gelmektedir; polytropoi, tanrilarin gazabindan kurtu- labilmek igin bu 6zelliklerden yararlanan kahramani tasvir et- mek icin kullanihr. Bir baska deyisle Nietzsche, genel olarak “yasam”1n bilimsel ya da ahlaki bilgideki gibi hakikat lehinde olmadigini one surmektedir. Bu durumda arguman, birbiriyle ilintili iki konunun “haki- kat”in kendisini kusatmasina donustir: P7. Eger Hakikat Arzusu’nu takip etmek igin ahlaki ya da ya- rarci nedenlerimiz yoksa, bunlarin disinda baska nedenle- rimiz olmahdir. “Cok guvendigimiz kadar cok da guvenmedigimiz nedenle- rin ikisi de gerekli olmali midir, bu durumda bilim kosulsuz kan1 ya da inanclari nereye yerlestirebilir?” (s. 200-1). C4. Hakikat Arzusu’nu takip etmek i¢in nedenlerimiz, ah- laki ya da yararci olanlardan farklidir (modus ponens, P7, P6). P8. Hakikat Arzusu’nu takip etmek igin ahlaki ya da yararci ne- denlere sahip degilsek, o zaman bu ilke akilci, dogru ya da inamilabilir olamaz. C5. Hakikat Arzusu akilci, dogru ya da inamilabilir olamaz (modus ponens, P8, P6). Nietzsche, Hakikat Arzusu’nun bir gorunimunden baska bir sey olmayan “akilci” bir dogrulama yerine, “hakikat”in yalmiz- ca bizim guctimuzun dile getirilmesinin bir gizlenmesi oldugu- nu One strdyor. Bu da aslinda Tann’ya Hiristyanca inanmadan higbir fark: olmayan metafizik bir inanca dayamir. Dolayisiyla 90Hakikat Arzusu, boylesi bir giicimuzun dile getirilmesinin si- nirlanmasinin bir aracidir: Buysa Hiristiyan “kéle ahlaki"nin bir belirtisidir. Bilim, ahlak ve inang arasinda bu iliskinin ku- tulmastyla birlikte Nietzsche, argiimanin birinci kismina dont- yor. Eger Tann dtisuncesi akilci degilse, 0 zaman “hakikat”in kutsalligina yonelik inancimiz da kuskulu hale gelir. Boylece Nietzsche'nin bizi bag basa biraktigi sorun, ortaya attigi Tan- rnin Olimt onermesinin “gercekte ne anlama” geldigidir.13 Ockham’in Usturast Grant Sterling Ockhamhi William, Theory of Terms: Part I of the Summa Logi- cae, cev. Michael J. Loux, Notre Dame, IN: University of Not- re Dame Press, 1974. —, Scriptum in librum primum Sententiarum (Ordinatio), Distin- ctiones XIX-XLVIII, Opera Theologica, c. 1V icinde, (ed.) Gi- rard Etzkorn ve Francis Kelly, St. Bonaventure, NY: St. Bona- venture University, 1979. “Ockham'in Usturasi” argiiman olarak sik sik bahsedilen ve Ockhamhi William’a atfedilen bir argamandir. Tipik olarak “Varliklar (entities), zorunlu olmadikca cogaltilmamalidir (multiplied)” biciminde ifade edilir. Bazen iki teori arasinda bir secim yapmak gerektiginde daha az varhk (ya da bazen daha az sayida farkh varlk tipi) kullananin secilmesinin kastedildigi sdylenir. Bazense verili belli bir varlk bir seyin agiklanmast igin gerekli degilse, o zaman onun varliginin inkar edilmesi gerekti- ginin dile getirilmesi olarak anlasilir. Ne var ki, bu yaygin kav- rayis bazi noktalarda yanlis anlamalara yol agmakta. Birincisi, Ockhamh hicbir zaman bu kelimeleri kullanma- mistir: “Ockham’in Usturasi” deyisi 1852 yilinda icat edilmis olup, Ockhamlt’ya atfedilen bu deyis onun bilinen hi¢bir ese- rinde gecmez. (Ancak bu iki kelime Ockhamli'nin meveut ko- numunu temsil eder.) tkincisi, seylere iyi bir neden olmadan inanmamamiz gerektigi dusiincesi hicbir bicimde ilk olarak 92Ockhaml'nin dile getirdigi ya da ona ait bir dusunce degildir. Uciincust, Ustura, aslinda bir argtimandan ¢ok belli bir bicim- de argumanlar yaratmak icin kullanilan bir oncul ya da ilkedir. Dérdincti ve son olarak, Ockhamh bu argiimani aslinda her- hangi bir olasi varligin varolusunu inkar etmek icin de@il, yal- nizca onlardan kuskulanmak icin kullanmisu. Ockhamlhi tic bilgi kaynagi (kendi kendine kanitlanan, deneysel kamut ve ila- hi vahiy) oldugunu kabul etmis ve bu t¢ kaynaktan birisi yo- luyla bir seyin varligim bilemezsek, o seyin var olduguna inan- mamamuz gerektigini savunmustur (bu, bizim var olmayan bir seye zorunlu olarak inanmamuz gerektigi anlamina gelmez — bir seyin burada olmadigina yonelik olumlu kamit yoksa, basit- ce tarafsiz kalmaltyiz). Cokluk (plurality), zorunlu olmadikca dogru varsayilma- malidir. (Commentary on the Sentences of Peter Lombard, Bo- lum I, 1. Kesim, Soru 1 ve 2) Verili bir neden olmadan, kendisi sayesinde bilinmeden ya da deneyimle kavranmadan veya Kutsal Kitabin otoritesiy- le kanitlanmadan hicbir sey varsayilmamahdir. (Commentary on the Sentences of Peter Lombard, Boliim I, 30. Kesim, Soru 1) Bu durumda “Ockham’in Usturasi” genelde séyle isler: PL. Iki teori, T1 ve T2, gozlemlenen olgulari aym derecede ba- santyla acikhyor (ve biatin rakip teorilerden daha iyiler) ve Tl, T2’den daha fazla varligin (ya da daha fazla varhk tiple- rinin) varolusunu kabul etmemizi gerektiriyor. P2. “Ockham’in Usturasi”: Iki teori gozlemlenen olgulari ay- mi derecede basanyla agikhyorlarsa (ve bitin rakip teori- lerden daha iyilerse), rakip teoriye gore agiklama guctin- de hicbir kaybi olmayan daha az varsayim kabul eden teo- riye inaniriz. Cl. T2'ye inanmamuz ve T1’e inanmamamuz gerekiyor (mo- dus ponens, P1, P2). 93Ya da: Pl. Aciklamaya ¢alistigimiz herhangi bir fenomeni aciklamak igin X nesnesinin varligint varsaymak zorunda degiliz. P2. “Ockham’in Usturasi”: Agiklamaya ¢alistigimiz herhan- gi bir fenomeni agiklamak icin belli bir nesnenin varhgint varsaymak zorunda degilsek, fenomenin agiklanmasi igin zorunlu olmayan herhangi bir varsayimsal nesnenin varh- gina inanmamamiz gerekir. C1. Xin varhgina inanmamak (modus ponens, P1, P2). Ockhamli’nin kendisi Ockham’in Usturasi'nt sdyle ele alabi- lirdi: P}. X nesnesinin varhgi ne kendi kendini kanitlyor, ne onun varligiyla ilgili olarak elimizde deneysel bir kant var, ne de Kutsal Kitap tarafindan zorunlu sayihyor. P2. Ockham’in Usturasi: Eger X’in varhgi ne kendi kendine ka- nitlaniyor, ne varhigiyla ilgili elimizde deneysel bir kanit var, ne de Kutsal Kitap tarafindan zorunlu sayihyorsa, 0 za- man X nesnesinin varligina inanmamamiz gerekiyor. Cl. (Xin varhgi hala olanakh olsa bile) X nesnesinin varh- gina inanmayiz (modus ponens, P1, P2).2. Béliim Metafizik14 Parmenides’in Degisimi Reddetmesi Adrian Bardon Palmer, John, Parmenides and Presocratic Philosophy, Oxford: Oxford University Press, 2009. Hoy, Ronald, “Parmenides’ Complete Rejection of Time”, Jour- nal of Philosophy 91 (1994), s. 573-98. Parmenides, 1O 5. yuzyilda Elea’da bir Italyan kolonisinde ya- sayan Yunanh bir bilgindi. Savunucusu oldugu Elea Okulu, gercekligin zamansiz bir birlik oldugu iddiastyla tanimyordu. Zamanin gecmesiyle degisimin meydana gelmesi, yalnizca bir hayal ya da zihnin bir kurgusudur. Parmenides’in eserinden gunumize yalnizca bazi parcalar kalmisuir; kapsamli felsefi ar- guman ortaya koymanin en erken 6rnegini olusturan Parme- nides’in degisimi reddetmesi de bu parcalarda yer almaktadir. Kalan ana parca degisimin olanaksizligimi gostermeyi amac- layan, birbiriyle baglanuh bir dizi nokta ihtiva ediyor. Parmeni- des'e gore herhangi bir degisim ya yok etmeyi ya da yaratmay1 gerektirir; maddi bir seyin var olmayandan degil varhktan gel- mesi (veya tam tersi) ya da bir niteligin, var olmayandan degil (orneklenemeyen) var olandan (orneklenebilen) gelmesi gerek- tiginden. Dolayisiyla herhangi bir degisim hem olmayi hem de olmamayr gerektiren bir seydir ki, bu da agik bir celiskidir. Par- menides bu iddiaya karsi Onerilen su agik ¢oztimii Ongoriyor: 97Bir madde ya da niteligin hem var olmasi hem de var olmamasi celisik degildir, canku, ornegin su anda “olan”, gelecekte ya da gecmiste “olmayan”dir denilebilir. Parmenides, bunun yalnizca degisimde ickin olan celiskiyi zamanla degisimin duzeyine ak- tardigim soyler. Degisimi ciddiye almak, gecmis ve gelecek za- manlari gercek olarak diigtinmemizi gerektirir; ne var ki, gecmis ve gelecek “yok”ken bugun “var” oldugu icin, gecmis ve gele- cek bugunden aynlir. (Parmenides'in iddiasina gore) gecmis ve gelecegi gercek olarak diistinmenin tek yolu, onlari su anda ger- cek olarak diiginmektir, ki bu da onlari simdiye yerlestirir. Do- layisiyla degisim hakkinda diistinmek, gecmis ve gelecek hak- kinda dustinmek, onlari hem simdide hem de simdi olmayanda, gercek ve gercek olmayan olarak dusinmeyi gerektirir. Bu celiskiye Parmenides'in buldugu ¢éztim, hem degisimi hem de zamanin ilerledigi gercegini reddetmektir. (Bu akil yu- ratme cizgisinin, 20. yazyilin baslarinda J.M.E. McTaggart’in (#15) aym sonuca ulasmak icin ortaya atuigi argimanin bir on- custi olduguna dikkat edilsin.) Duyum-algi (sense-perception), degisim tarafindan karakterize edilir, dolayisiyla duyum, esas olarak aldaticidir. Dunyaya iliskin hakikati bilmenin tek yo- lu duyumlan bir yana birakmak, yalnizca akil ve manug1 kul- lanmakur. Parmenides'in P1 yerine P2 ya da P4'u reddetmeyi dustnme- digine dikkat edilsin; bir baska deyisle statik bir zaman teori- siyle uyumlu olacak herhangi bir degisim tanmi dusinmez. Bu statik teori, (gecmis/simdi/gelecek turtinden) iliskisel olmayan zamansal dinamik 6zellikleri reddediyor. Bu yok saymay: daha sonra McTaggart da aynen yinelemistir. Bu yok sayma, dina- mik zaman teorisi izerine yoneltilen 6zel bir saldin olarak du- stinuldugunde argimanin gecerliligini etkilemez. Simdi yalmzca tek bir anlaum yolu kaldi; ve bu yol boyunca bircok isaret bulunuyor, Var olan yaratlmamusur ve dlimsuzdur, o batundur, tekbicimlidir, hareketsizdir ve kusursuzdur; Fakat ne vardi, ne de olacakur, ¢iinkw o, simdi butin olarakvardir, tektir ve sureklidir; 0 halde onun icin hangi tureyisi arayacaksin? Nasil, nereden biytidu? Olmayandan geldigini ' | | soylemene ya da dusunmene izin vermeyecegim: ciink olmadigi soylenemez ya da dustinulemez. Gercekten hangi ihtiyag onu onceden yokken sonradan dogurmus, yokluktan baslayarak buyutmis olabilir? Dolayisiyla o, ya butun olarak var olmah ya da hi¢ olmamahdir Ne de inancin guicu onun kendisinden otedeki bir seyden, var olmayandan ortaya cikmasina izin verecektir: dolayistyla Adalet' zincirlerini gevsetip ne dogmaya ne de olmeye izin vermez, ama siki stkiya varhga sarihr. Ve bu konular hakkindaki yargumiz suna baghdir: “Var midir, yok mudur; yine de aslinda karar verilmistir, bir zorunluluk olarak; yollardan birinden dtistinulemez ve adlandinilamaz olarak vazgecmek (cunkw bu gercek yol degildir), ve [karar verildigi gibi] otekini var olarak ve gercek olarak almak gerekir Oyleyse Var Olan gelecekte nasil olabilir? Ya da nasil ortaya cikmis olabilir? Eger ortaya cikmugsa, yoktur, eger gelecekte olacaksa yine yoktur: boylece olus soner ve yok olug duyulmaz olur. (Parmenides, akt. Palmer, s, 143) P1. Degisim gercektir (reductio igin varsayim). P2. Eger degisim gercekse, o zaman ya (a) bir nesne meydana gelir ya da bazi niteliklere sahip olmaya baslar, ya da (b) bir nesne var olmayan haline gelir ya da var olan bazi nite- likleri yok olur. P3. Eger (P2) dogruysa, o zaman farkh zamanlar, yani gecmis/ simdi/gelecek vardir. Cl. Farkh zamanlar, yani gecmis/simdi/gelecek vardir (var- 1 Dike: Zafer Tanngasi ~ ¢.n 99sayimsal tasim, P1, P2, P3). P4. Farkh zamanlar yoktur — yalmizca simdi vardir. C2. Farkh zamanlar vardir ve farkh zamanlar yoktur (bir- lestirme Cl, P4). C3. Degisim, gercek degildir (reductio, P1-C2).15 McTaggart’in Zamanin Gercekligine Kars! Gikan Argiimant M. Joshua Mozersky McTaggart, J.M.E., The Nature of Existence, c. Il. Cambridge, Birlesik Kralhk: Cambridge University Press, 1927. Broad, C.D., An Examination of McTaggart’s Philosophy, c. II. Cambridge, Birlesik Krallik: Cambridge University Press, 1938. Le Poidevin, Robin ve Murray MacBeath (ed.), The Philosophy of Time, Oxford: Oxford University Press, 1993. McTaggart’in argamani, zaman icindeki anlarin ve olaylarin iki bicimde nitelendirilebilecegi yontinde oldukga basit iki g6z- lemle baslar. Birincisi, bu anlar ve olaylar McTaggart’in “A-di- zileri” dedigi bir tarzda (cinku s6z konusu 6zellikler olaylarin birbirlerine gore bir dizene girmesiyle ortaya cikar) gecmiste, simdi ya da gelecekte olabilir. Ikincisi, anlar ya da olaylar, bas- ka anlar/olaylarla aym anda, daha once ya da daha sonra olabi- lir; McTaggart bu duzene “B-dizileri” diyor. Bunlar farkh iki di- zidir. A-dizilerinin 6zellikleri gecicidir; bir olay gelecekte ola- cak olabilir, ancak cok gegmeden simdi, daha sonra da ge¢mis olacakur. B-dizilerindeki iliskilerse streklidir. Ornegin eger Xin Y’yi takip ettigi gercekse, o zaman X’in Yyi takip edecegi her zaman gercektir; X’in Y'den 6nce geldigi ya da X ile Ynin ayn: anda oldugu bir an hicbir zaman olmaz. McTaggart, bura- dan B-dizilerinde higbir degisim —aslinda hicbir zamansal degi- 101sim- olmadigimi, cunku gercek olan neyse onun ger¢ek olmaya devam ettigi sonucunu ¢ikartir. Ne var ki McTaggart, ayni za- manda yalnizca degisim varsa zamanin oldugunu da one siir- mektedir; dolayisiyla eger zaman gercekse, o halde zaman i¢in- deki anlar ve olaylar A-dizilerinin 6zellikleriyle nitelendirilme- lidir. Kisaca, yalnizca B-dizilerinin 6zellikleriyle duzenlenen diziler zamansal (temporal) yapida olamazlar. McTaggart’a gore sorun, A-dizileri 6zellikleri sergileyen her- hangi bir seyin varsayilmasinin bir celiskiye yol agmasidir. Bir yanda bu ozellikler kargilikh olarak uyumlu degildir, eger bir sey simdideyse, ornegin ne gecmiste ne de gelecektedir. Ote yandan, zaman icindeki her olay A-dizilerinin ézelliklerinin tice de sahip olmalidir: Ornegin simdideki (present) herhan- gi bir sey gelecekti (future) ve gecmis (past) olacakurr. McTag- gart, birinin bunda herhangi bir sorun olmadigina dair itiraz olabilecegine dikkat ceker: Kuskusuz bir olayin simdide, gec- miste gelecek ve gelecekte gecmis olmasinin varsayilmasinda gercekte bir celiski yoktur. Bu itiraza su yaniu verir: M olayi- nin simdi, gelecek ve gecmis oldugunu varsayalim. M’nin gec- mis olacagini soylemek icin onun belli bir gelecek zamanda, Tde M’nin gecmis oldugunu soylemek gerekir. Ne var ki, M simdi oldugu igin M’nin gecmis oldugu bir gegmis zaman ani yoktur. Yine de T’nin kendisi sonucta gecmis olacak ve o M ol- dugunda, o zaman gecmis zamanin belli bir aninda gecmis ola- cak. Boylece M, gecmis zamanin belli bir aninda gecmis degil ama ge¢mis zamanin belli aninda, yani T’'de gecmis olur ve bu, bir celiskidir. Kuskusuz, T en sonunda gecmis oldugunda ya- nit vermek istenirse, o zaman gecmis zamanin belli bir aninda Mnin gecmis olmast olanakhdir, boylece gecmis zamanin her- hangi bir aninda M gecmis olamazsa bile ortada bir ¢eliski yok- tur. McTaggart’in bu yaniti, celiskiyi basitge yeniden ortaya ko- yar, cunkii eger T’nin kendisi ge¢mis olacaksa, 0 zaman T ge¢- mis, simdi ve gelecek olmak zorundadir ve tutarlihg: saglamak icin gecmis, simdi ve gelecegin fark zamanlar oldugunu var- saymamiz gerekir. Ancak bu zamanlar gecmis, simdi ve gelecek olacaksa, gecmis, simdi ve gelecegin farkh zamanlar oldugunu 102varsaymadigimiz strece bir celiski olur vb... Celiskiyi yok et- mek igin yapilan her girisim yeniden celiskiye yol acar. Buna gore A-dizileri celigkiden kurtulamaz ve dolayisiy- la herhangi bir seyle nitelendirilemez. Ancak zaman, yalmizca anlar ve olaylar A-dizileri ozellikleri tarafindan nitelendirilirse gercek olur. Dolayisiyla McTaggart, buradan zamanin kendisi gercekdisidir sonucuna varir. McTaggart’in argumami gecerlidir ancak onun dogrulugu ko- nusunda kaygilanan uc ana kaynak bulunmaktadir. Birincisi, McTaggart ilk onctilu hicbir saglam kanit ortaya koymadan su- nuyor. Aslinda savunmasi basitce séyle sunuluyor: “Zamanin degisimi gerektirdiginin evrensel olarak kabul edildigini varsa- ytyorum [...] degisim olmadan zaman olamaz” (s. 11). Ancak bu, evrensel olarak kabul edilse bile belki de evrensel distinis yanhsur. Ayrica evrensel olarak kabul edildigi de yok. Bazi filo- zoflar, degisim olmadan zamanin var olmasinin olanakhi oldu- gunu 6ne surtyorlar (bkz. Le Poidevin ve MacBeath, s. 63-79) Ayrica ikinci oncul de sorunludur. McTaggart, eger bu onciil her zaman gercekse, diyelim bir ocak demiri pazartesi gunu si- cak ve sah giinu soguk olsun, bu durumda hicbir seyin degis- medigini, cunku toplam gercegin degismeden kaldigini one sti- ruyor. Ne var ki, inanglar, cimleler ya da 6nermeler gercektir; bir baska deyisle, her ne olursa olsun gercek, baska bir seyi ta- rif eden varhklarin bir 6zelligidir. Ancak bizim gercegi tarif et- memizdeki eksiklik 6zelligine sahip olan bir sey olamaz mi? Ne de olsa kirmizi bir cigegi siyah ve beyaz kelimeleriyle tarif ede- biliriz, béylece belki de degisen bir diinyayi degismeyen, ebedi gercekler setiyle tarif edebiliriz. Bir baska deyisle McTaggart’a B-dizilerinin gercek degisimle uyumlu olmadiklarini varsay- mak yanlis gibi goriinuyor ve bunun sonucu olarak bir¢ok filo- zof, zamanin varligimi reddetmeden A-dizilerini kabul etmiyor. Bu turden filozoflara, genelde “B-teorisyenleri” deniyor. Son olarak altinci 6ncul tarusgmalidir. Bircok filozof, neden McTaggart’: takip ederek “M, gelecek zamanin, T’nin bir anin- da gecmistir” gibi “M gecmis olacak” biciminde bir analiz yap- mamuz gerektigini merak ediyor (bkz. Broad). Belki de “-idi” ve 103“-ecek/-acak” gibi zaman donistirticillerine daha ileri analiz- lerde ihtiyag olmayacak ve onlarin ne olduklan kolayca anlasi- lacak. Bir baska deyisle, “M simdidir”, “M gelecek idi” ve “M gecmis olacak” gibi zamana dair dilbilgisi zamanlartyla ilgili ta- rifleri temel ve asil olarak almamuza izin verilirse, bu durum- da McTaggart’in 6nerdigi analizin ortadan kaldiracag ¢eliski- ler ortaya ¢ikmaz, ¢unkw bu tirden butin tarifler karsihkh ola- rak birbirine uygundur. “A-teorisyenleri”, B-dizilerinin zama- nin tarifi olarak uygun olmadiklar. konusunda McTaggart'la aymi diistincedeler ancak onun A-dizilerinde ¢eliski oldugu yé- niindeki iddiasin reddederler. Bugiin igin zaman konusunda dusiince treten bir¢ok filozof ya A-teorisyeni ya da B-teorisyenidir. Cok az1 McTaggart’in akil yuritmesinin butinuyle uzlasiyor olsa da zaman wzerine dist- nen hemen hemen her filozof onun akil yuriitmesinden etki- lenmistir. Gercekten de bu akil yuratme, Bat felsefesindeki en 6nemli argimanlardan birisini temsil etmektedir. Gecmis, simdi ve gelecek birbirine uyumlu olmayan belirle- melerdir. Her olay, birisinde ya da digerinde yer almalidir ama higbir olay aynt anda birden fazlasinda yer alamaz. Eger bir olayin gecmis oldugunu soylersem, onun ne simdi ne de ge- lecek olmadigim ve digerleri icin de durumun aym oldugunu ima ederim. Bu 6zellik degisim ve dolayisiyla zaman icin z0- runludur. Ginku degisimi yalmzca gelecekten simdiye ve sim- diden gecmise elde edebiliriz. Dolayisiyla bu ozellikler birbiri- ne uygun degildir. Ne var ki, her olay bunlarm tiimune sahip- tir. Eger M gecmis ise, o simdi ve gelecekti. Eger gelecek ise, simdi ve gecmis olacak. Simdi ise gelecekte olmustu ve gec- mis olacak. Boylece bu 6zelliklerin tigtt de her olaya aittir. [...] Gecmis, simdi ve gelecek 6zelliklerinin nitelendirilmesinin herhangi bir dizi yoluyla yapilmasi, onlann bu 6zelliklere ard ardina sahip olduklan 6zel olarak belirtilmedikce bir celiskiye yol acar. Bu, daha once gordagimiz gibi onlann bu ézellikler- le gecmis, simdi ve gelecek olarak adlandirthp iliskilendirilme- leri anlamina gelir. Bu durum sonsuza kadar devam ettigi icinterimlerin birinci seti higbir zaman celiskiye dusmekten kur- tulamaz. [...] A-dizilerinin gercekligi de bir celiskiye yol agar ve reddedilmesi gerekir. Degisim ve zamanin A-dizilerini ge- rektirdigini gordagumuz icin degisim ve zamanin gercekligi reddedilmelidir. Dolayistyla zamam. gerektirdigi icin B-dizile- rinin gercekligi de olmahdir. (McTaggart, s. 20-2) P1. Eger zaman gercekse, o zaman degisim gercektir. P2. Eger degisim gercekse, o zaman belli bir zamanda gercek olan baska zamanlarda gercek olandan farklidir. Cl. Eger zaman gercekse, o zaman belli bir zamanda ger- cek olan baska zamanlarda gercek olandan farkhdir (varsayimsal tasim, P1, P2). P3. Eger anlar ve olaylar yalnizca B-dizilerinin iligkileriyle nite- lendiriliyorsa, o zaman belli bir zamanda gercek olan baska zamanlarda gercek olandan farkli olamaz. C2. Belli bir zamanda gercek olan baska zamanlarda gercek olandan farkh olamazsa, o halde zaman gercek olamaz (yer degistirme, C1). C3. Eger anlar ve olaylar yalnizca B-dizilerinin iliskileriyle nitelendiriliyorsa, o halde zaman gercek olamaz (varsa- yunsal tasim, P3, C2.) C4. Eger zaman gercekse, o zaman anlar ve olaylarin yal- nizca B-dizilerinin iliskileriyle nitelendirilmesi olamaz (yer degistirme, C3). P4. Eger anlar ve olaylar yalnizca B-dizilerinin iliskileriyle nite- lendirilmiyorsa, o zaman anlar ve olaylar A-dizileri 6zellik- lerine sahiptir (varsayimsal tasim, C4, P4). C5. Eger zaman gercekse, o zaman anlar ve olaylar A-dizi- leri Ozelliklerine sahiptir (varsayimsal tasim, C4, P4). PS. A-dizileri ozellikleri karsihkli olarak uyumlu degildir. P6. Eger A-dizileri 6zellikleri karsihkh olarak uyumlu degilse, o zaman A-dizileri 6zelliklerinin anlara ve olaylara atfedil- mesi bir celiski yaratir. C6. A-dizileri 6zelliklerinin anlar ve olaylara atfedilmesi bir celiski yaraur (modus ponens, P5, P6) 105 — aP7. A-dizileri 6zelliklerinin anlar ve olaylara atfedilmesi bir ce- liski yaraurrsa, o halde anlar ve olaylar A-dizileri ozellikle- rine sahip degildir. C7. Anlar ve olaylar A-dizileri ozelliklerine sahip degildir (modus ponens, C6, P7). C8. Zaman gercek degildir (modus tollens, C5, C7).16 Berkeley’in idealizm Lehine Temel Argiimant John M. DePoe Berkeley, George, Principles of Human Knowledge and Three Di- alogues, (ed.) R.S. Woolhouse, Londra: Penguin, 1988 [Insan Bilgisinin Ilkeleri Uzerine, cev. Halil Turan, Bilim ve Sanat Ya- yinlan, 1996]. George Berkeley'in (1685-1753) felsefi yazilarinin cogu, meta- fizik idealizmin savunulmasina ayrilmistr. Bu anlayisa gore var olan her sey diigunceden, zihinden ya da Tanrrdan olusmus- tur. Berkeley’in anladigi bicimiyle varligin dusiinceden olus- mast, varligin maddeden olusmasinin tam karsitidir. Dolayi- siyla Berkeley, maddi varolusa inanmanin anlasilamaz olmasa bile akildisi oldugunu gostermeyi hedeflemisti. Berkeley’e g6- re madde diisiinceden bagimsiz olarak vardir. Maddeyi, hare- ketsiz, duygusuz ve Ingiliz deneycilerin soyledikleri “birincil nitelikler”e sahip olarak tasvir ediyor, bu niteliklerin zihinden bagimsiz olarak algilanmasinysa (6rnegin kutle, genislik, ha- reket vb.) asagi yukari var olan 6zellikler olarak tanmmhyordu. Maddenin varhgina karsi Berkeley’in en unli argimanlarin- dan birisine yaygin olarak “temel argiiman” denir, ¢inku bu arguman basaril oldugunda, tek bir ustaca darbeyle madde- nin varligim reddetmektedir. Argiman bir tartismayla 6zetle- nebilir: Bir agacin (ya da herhangi maddi bir nesnenin) varh- gimi onu algilamadan (ya da uzerinde diistinmeden) hayal ede- 107bilir ya da dasunebilir misiniz? Algilamadan diigunmeyi basar- diginizi samirken, konu tzerinde biraz dusinduganuzde bu- nu yapamadiginiz ortaya ¢ikar, ¢unkwu agacin dusunulmesi su- recinde onu algilarsiniz. Dolayistyla, gercekten algilamadan bir seyin varligini dustinmek olanaksizdir. Ne var ki, algilamadan bir seyin varhgimi diginmek olanaksiz olsa bile maddenin bu bicimde var olabilecegini ya da var oldugunu neden disinmek zorundayiz? Maddenin algilanamayan varligini diisinmek ola- naksiz oldugu icin Berkeley, maddenin varliginin akildisi oldu- gu sonucuna vanir. Ancak, ornegin bir parktaki agaclan ya da bir dolapta bu- lunan kitaplan, hig kimse onlan algilamadan, hayal etmekten daha kolay hicbir sey olamaz diyorsunuz. Yamit veriyorum, si- ze dyle gelebilir, bunda hicbir zorluk olmayabilir: Ancak siz- den rica ediyorum, butan bunlar sizin kitaplar ve agaclar de- diginiz zihninizdeki baz1 duguncelerin gercevelenmesinden ve belli bir anda onlani algilayabilen birinin dusincesinin ¢cerce- velemesini ¢ikarmaktan baska nedir? Bu sirecte onlari ken- di kendinize algilamyor ya da disinmuyor musunuz? Do- layisiyla burada vanlabilecek bir hedef yok: Size yalmizca ha- yal etme gticunuzt ve zihninizde dusunceler olusturma gici- nuzti gosteriyor; ancak sizin dustnebiliyor olmamiz dusunce- nizin nesnelerinin zihniniz olmadan var olabilecegini goster- mez: Bunu yapmak icin onlant diisiinmeden ya da idrak etme- den disinmeniz gerekir ki, bu da agik bir tutarsizhkur. Dis- sal bedenlerin varhgim dusinmek icin biyak gayret sarf etti- Bimizde, butdn yapugumiz yalmizca kendi dusiincelerimiz uze- rine yogunlasmakur. Ne var ki, kendi kendini dikkate alma- yan zihin dusinmeyi basaramaz ve aym zamanda onunla kav- ransa ya da kendini onda var etse de zihin olmadan ya da du- sunemeden var olan bedenler idrak edilemez. (Berkeley, s. 60) Pl. Eger maddi nesneler varsa, o zaman maddi nesneler onla- n distinen herhangi bir zihinden bagimsiz olarak vardir. P2. Maddi nesneler onlari dasiinen herhangi bir zihinden ba- 108gimsiz olarak varlarsa, o zaman maddi nesnelerin onlan diistinen herhangi bir zihin olmadan var olduklan kavra- nabilir. P3. Maddi nesnelerin onlan dustinen herhangi bir zihin olma- dan var olmasi kavranamaz. Cl. Maddi nesneler onlani diisinen herhangi bir zihinden bagimsiz olarak var olmazlar (modus tollens, P2, P3). C2. Maddi nesneler var olamazlar (modus tollens, P1, C1).17 Kant’in idealizmi Reddetmesi Adrian Bardon Kant, Immanuel, Critique of Pure Reason, cev. Paul Guyer ve Al- len Wood. Cambridge, Bayuk Britanya: Cambridge Univer- sity Press, 1998. [Ari Usun Elestirisi, cev. Aziz Yardimh, Idea Yayinevi, 2003] Dicker, Georges, “Kant’s Refutation of Idealism”, Nois 42, 1 (2008), s. 80-108. Guyer, Paul, Kant, New York: Routledge, 2006. Saf Aklin Elestirisi eserinin ikinci baskisinda Kant, zaman-bilin- cin (time-consciousness) zorunlu kosullaniyla ilgili kendi anlayisi- nin cercevesini (olduk¢a ortulu bicimde de olsa) cizerek Kartez- yen epistemolojik kuskuculuga bir reddiye ortaya koyar. Ayrin- ular tarusilmaya devam edilse de ana iddia asagi yukani soyleydi: Oznel deneyimlerimizin art arda gelen dizilerini zihnin digindaki nesnelerde meydana gelen degisikliklerle belli bir bicimde iliski- lendirmedikce zaman icindeki 6znel deneyimlerimizin bazilan- ni ya da tamunt bir duzene sokamayiz. Kavrayis durumumuzun icerigi, onlarin meydana gelis anlartyla belirlenmez; ayrica batain deneyim, olaylarin art arda gelisleri ya da islerin statik durumla- mimin ortaya konulup konulmadigina bakilmaksizin bir dizi ha- linde olusur. Dolayistyla yalnizca algilayis ve hafizanin 6znel ige- riklerinin 6tesinde gecmis olaylani yeniden insa etmek icin belli bir rehbere ihtiyacimiz vardir. Yasalarin gecerli oldugu sistemin 110bir parcasi olarak distintilen sz konusu meselelerin ya da olay- lar yalnizca nesnel durumlan, birinin digeri uzerine yorumu- nu dikte ederek bu yeniden insa icin bir kilavuz gorevi gorebilir. Bu yuzden deneyimlerimizin zihinden bagimsiz olan olaylar ve meselelerle kurulan iliskinin sonucu olduklanni gostermek icin onlari duzenleyici bir belirleyen olarak tayin edebiliriz Kantin idealizmi reddetmesi, “askin (transandantal) argu- man” olarak bilinen arguman bigiminin klasik bir ornegidir. Askin argiimanlar, genellikle epistemolojik kugkuculugun bazi bicimlerini hedef ahrlar. Bu argimanlar -sahip oldugumuz bil- gi, inanc ya da bilissel yetenekler gibi- zihin yagamimuzla ilgi- li baz1 tartigmasiz olgularla baslar ve kuskuculuk tarafindan or- taya atilan ekstra-zihinsel (extra-mental) dunyadaki baz1 tartis- mahi olgularin 6znel zihin hayatumizia ilgili tarugilmaz olgula- rin zorunlu bir kosulu oldugu iddiasin one sirerler Bircok ¢agdas yorumcu, askin argimanlar karakteristik ola- rak dunyay1 nasil tasvir etmemiz gerektigini bilmekten dinya- nin ashinda nasil olmasi gerektigini bilmeye anlasilmaz bir si¢- rama yapmay1 gerektirdikleri icin bu argamanlarin herhangi bir ekstra-zihinsel olguyla ilgili kanitlar olarak basarih olmala- rinin pek muhtemel olmadigini diistiniiyor. Ancak bazi yorum- cularsa benzer argiimanlarin daha ilimh bigimlerinin umut va- at edebildigini disunuyorlar. “Ihmh” bir askin argiiman, yal- nizca belli bir kavramsal cercevenin bildigimiz kadartyla dene- yim icin vazgecilmez oldugunu, dinyanin bu cerceveye gercek- te uymak zorunda olmadigini gostermeye caligir. Kant’in ide- alizmi reddederken kullandigi akil yurutmeye yonelik en bili- nen cagdas itiraz, bizim deneyimlerimizi gercekte dissal nesne- ler ve olaylarin neden oldugu deneyimler olarak degil, olsa olsa dissal nesneler ve olaylarla iliskili deneyimler olarak kavrama- muz gerektigini belirtir. Bu sonuclar arasindaki farka iliskin ola- rak Kant’in belirgin ilgisizligi, onun “askin idealizmi”nden kay- naklamiyor olabilir. Bu anlayisa gore seylerin nasil olduklart ve bizim nasil olmamuz gerektigi arasindaki ayrimin onlan belirle- mesi, yapisal olarak belli bir duzeyde anlasilabilir ama herhangi bir deneysel ya da pratik bakis agisindan gecersizdir. 111Pie P2. Rat P4. 112 Zamanla belirlenmis olarak kendi varhgumin farkindayim Zamanin butun belirlenimi bir seyin algilanmasinda kalicilt- #1 onvarsayar. Ancak bu kalict sey benim icimdeki bir sezgi olamaz. Varhgimin bitin temel belirlenimleri bende bulus- tugundan temsillerdir ve bu temsillerden, onlarin degisimle- rinden ayn bile olsa boylesi kalici bir sey gerekli oldugundan boylece varligim onlarin degismesiyle birlikte zaman icin- de belirlenebilir. Dolayistyla bu kalict seyin algilanmast, yal- nizca sirf benim disimdaki bir seyin temsili aracihgyla degil yalmizca benim disimdaki bir sey sayesinde mumkiin olabi- lir. Sonuc olarak zaman icinde varligimin belirlenmesi, yal- mizca kendi distmda algiladigim gercek seylerin varhgi saye- sinde mumkundur. Zaman icindeki bilinclilik, zorunlu ola- rak bu olast zaman-belirlenimini hakkindaki bilinclilikle bir- lesir. Dolayisiyla aym zamanda zaman-belirleniminin kosulu olarak benim disimdaki seylerin varhgryla zoruntu bir bic¢im- de birlesir; yani kendi vargimin bilinci, ayn zamanda benim digtmdaki baska seylerin varhgtyla ilgili dolaysiz bir bilinctir. (Kant, B276) Zihinsel durumlarimdan ayri bir nesneler ve olaylar dun- yasim temsil eden zamansal bir duzenin belirlenimiyle 6z- nel deneyimler olarak kendimin farkindayim; yani kendi- lik bilincine sahibim. Eger (P1) ise, o zaman kendi zihinsel durumlarimin za- mansal diizeni hakkinda yargilarda bulunabilirim. Cl. Kendi zihinsel durumlarimin zamansal duzeni hak- kanda yargilarda bulunabilirim (modus ponens, P1, P2). Bicimi ya da iceriginin bulunmasi icin kendi zihinsel du- rumlarim: dizenlemenin higbir temeli yoktur. Eger (P3) ise, bu durumda kendi bilincimin farkindaysam, o zaman kendi biling durumlarimi onlarin degismeleriyle ilgili olan ve sayesinde onlarin duzenini belirleyen seyden ayiran bir sey vardir. C2. Eger kendi bilincimin farkindaysam, o zaman kendi bi- ling durumlarim: onlarin degismeleriyle ilgili olan vesayesinde onlarin duzenini belirleyen seyden ayiran bir sey vardir (modus ponens, P3, P4). C3. Kendi biling durumlarimi onlanin degismeleriyle ilgi- li olan ve sayesinde onlarin duzenini belirleyen seyden ayiran bir sey vardir (modus ponens, C2, P1). P5. Eger (C3) ise, o zaman benim digimda deneyim nesnele- ri vardir: C4. Benim disimda deneyim nesneleri vardir (modus po- nens, C3, P5). P6. Eger benim digimda deneyim nesneleri varsa, onlar uzay iginde olmak zorundadir. C5. Deneyim nesneleri uzay iginde vardir (modus ponens, P6, C4). 113,18 Diodorus Cronus’un Temel Argiimant Ludger Jansen Aristoteles, The Complete Works of Aristotle: The Revised Oxford Translation, (ed.) Jonathan Barnes, 2 cilt, Princeton, NJ: Prin- ceton University Press, 1984. Boethius, Commentarii in librum Aristotelis Perihermeneias, cilt LHI, (ed.) C. Meiser, Leipzig: Teubner, 1877-80. Cicero, De Fato, cev. H. Rackham. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1982. [Kader Uzerine, cev. Cengiz Cevik, Aylak Adam, 2013] Epiktetos, “Discourses”, The Hellenistic Philosophers (ed. ve cev. A. Long ve D. Sedley, c. 1. Cambridge, Birlesik Kralhk: Cambridge University Press, 1987. Gaskin, Richard, The Sea Battle and the Master Argument: Aris- totle and Diodorus Cronus on the Metaphysics of the Future, Berlin: de Gruyter, 1995. Psellos, Michael, Theologica, c. I., (ed.) P. Gautier. Leipzig: Teubner, 1989. Sedley, David, “Diodorus Cronus and Hellenistic Philosophy”, Proceedings of the Cambridge Philological Society 203 (1977), s. 74-120. Vuillemin, Jules, Necessity or Contingency: The Master Argument, Stanford, CA: CSLI, 1996. Weidemann, Hermann, “Aristotle, the Megarics, and Diodorus Cronus on the Notion of Possibility”, American Philosophical Quarterly 45 (2008), s. 131-48.“Temel argimam” (ho kurieuon logos), genellikle 10 4. yuzyil- daki Diyalektik Okul'un bir filozofu olan Diodorus Cronus’a atfedilir. Argumanin ismi muhtemelen kullanilan standart bir ornekten kaynaklanityor ancak aymi zamanda icerigindeki cok yonlulukten de geliyor: Bir ustat hakkindaki ustaca bir argu- mandi (bkz. Michael Psellus, Theologica, s. 3129-35). Aristo- teles'in deniz-savasi argumamnyla birlikte (De Interpretatione, s. 9) bu argiiman, olamkhhk ve zorunluluk ile bunlarin gelece- gin belirlenmesiyle ilgileri hakkindaki bir dizi tarugma arasin- da yer alir. Temel argiimamni, sezgisel olarak gecerli uc diuisuin- cenin manuksal olarak uyumlu olmadiklarini ima etmektedir: (1) Gegmisin zorunlulugu: Gegmis degistirilemez, boylece gecmise ait hakikatler zorunludur. (2) Gereklilik olanaklinin uzerindedir: Olanakli bir 6nerme, olanakh onermeler disinda hi¢bir olanaksiz Onermeye ih- tiyag duymaz; bu, bir seyin gercekten olanakh olup olma- digini test etmek igin kullamilabilir (krs., Aristoteles, Me- taphysics IX, s. 3-4). (3) Gerceklesmemis olanaklihklarin varligi: Cok sayida ger- ceklesmemis olanakhhk var gibi gorinuyor. Ornegin og- le vakti oturmam ya da ayakta durmam olanakh gibi gort- nebilir ancak bu olanakhhklarin yalnizca birisi gerceklese- cektir. Diodorus'un amaci, 3'0 curiitmek, yani “Sen bir ustasin” gi- bi bir ifadenin tutarsiz oldugunu varsaymamin olanakh olabi- lecegini géstermektir; dogru olsun ya da olmasin. Bu temelde Diodorus, olur ya da olacak gibi zamansal terimlerin olanakli olarak nitelendirilmesini Onerebiliyordu (Cicero, Kader Uzeri- ne 13; Bocthius, On de Interpretatione 234.22). Ancak bu, ayni zamanda bir “mantksal determinizm” bigimine yol agar, ¢uin- ku eger gerceklesmemis olanakhliklar yoksa, her sey zorunlu- dur. Ne var ki, Diodorus'un arkadasi Diyalektikci Panthoides ve diger bazi diyalektikciler li reddetmek igin 2 ile 3'U ve Sto- aci Chrysippus 2’yi reddetmek icin 1 ile 34 kullamir. Bu tartis- 115