ZAVARIVANJE

GASNO ZAVARIVANJE I REZANJE

 1

1. UVOD

Plinsko zavarivanje ili zavarivanje plinskim plamenom spada u

grupu zavarivanja taljenjem, gdje se osnovni materijal topi
toplinom plamena, koji nastaje izgaranjem gorivog plina
(acetilen, propan, butan, vodik) s istim kisikom ili kisikom iz zraka.
Najtopliji plamen daje izgaranje acetilena s istim kisikom (temperatura
je 3 160 C), uz oslobaanje ugljikovog dioksida (CO2) i vodene
pare (H2O). Plinsko zavarivanje se izvodi s dodatnim materijalom, ali
ponekad i bez njega. To je jedan od najstarijih naina zavarivanja i
najsvestranijih postupaka zavarivanja, ali u zadnje vrijeme je sve manje
zastupljen. Uglavnom se danas koristi za zavarivanje elinih cijevi i
cijevi od sivog lijeva, a koristi se i za popravke. Oprema relativno nije
skupa, plamen je vie raspren od elektrinog luka, uzrokujui
sporije hlaenje, koje vodi veim zaostalim naprezanjima i
deformacijama. Slian postupak je plinsko rezanje, uz dodatno
dovoenje istog kisika. Kisik-acetilen plamen ima vrlo veliku
industrijsku primjenu kod tvrdog lemljenja, toplinskog rezanja i
lokanih toplinskih obrada.

Zavarivanje plinskim plamenom koristi se za zavarivanje elika, sivog

lijeva, bakra, aluminija i njihovih legura. Postupak zavarivanja je
jednostavan, oprema jeftina, ali je brzina zavarivanja mala, dok
upaljivost i eksplozivnost rada poveava opasnost pri radu.

Slika 1. Gasno zavarivanje i rezanje

 2

2. OPREMA ZA GASNO ZAVARIVANJE

Oprema za plinsko zavarivanje sastoji se iz boce acetilena, boce kisika,

redukcijskih ventila, cijevi za zavarivanje, plamenika i dodatnog
materijala. Plinski plamen se primjenjuje za zavarivanje,
navarivanje, tvrdo lemljenje, nabrizgavanje, ravnanje,rezanje,
povrinsko ienje i duge vrste povrinske obrade materijala. Za
zavarivanje se koristi acetilen (kao gorivi plin) i kisik (kao plin koji
podrava gorenje). Boce za tehnike gasove spadaju u posude pod
pritiskom i podleu odgovarajuem JUS. Ove boce se izrauju dubokim
izvlaenjem od konstrukcionog ugljeninog ili niskolegiranog elika.

Slika 2. Oprema za gasno zavarivanje

 3

2.1. Boca kisika

Za zavarivanje i rezanje, kisik se isporuuje u plavim bocama pod

tlakom od 150 bara. Gorivi materijali oslobaaju veu koliinu topline
kada sagorjevaju u istom kisiku, a ne na zraku.

Kada se prazni boca kisika, mora se ostaviti odreena koliina kisika u

boci da se izbjegne prodor zraka i vlage u bocu (minimalno oitanje na
regulacijskom ventilu manometru je 0,5 bara). Kod rukovanja sa
bocama za kisik treba paziti da su uvijek iste (ne smije biti neistoa i
masti oko regulacijskog ventila), a otvaranje i zatvaranje boce mora biti
paljivo najvie do pola okreta ventila za otvaranje i zatvaranje boce).

Slika 2.1. Boca kisika

Kisik se dobiva frakcionom destilacijom zraka (rijee elektrolizom vode

jer je skuplji postupak). Osnovni princip frakcione destilacije je da se
zrak prvo pretvara u tekue stanje (to se postie tlaenjem na 40 bara i
pothlaivanjem na 200 C).

Prilikom zagrijavanja smjese tenosti A i B, nastae gasovita faza koja je

u ravnotei sa tenom fazom. Gasovita faza bie vie
obogaena isparljivijomkomponentom, a tena faza manje isparljivom.
Na ovaj nain ne dolazi do potpunog razdvajanja. Da bi se razdvajanje
poboljalo, potrebno je obogaenu gasovitu fazu kondenzovati, a zatim
 4

taj kondenzat ponovo destilovati. Svakim ponavljanjem se dobija

gasovita faza koja je vie obogaena isparljivijom komponentom.
Ovakav postupak se nazivafrakciona destilacija. [2] Kolona za
frakcionisanje je duga vertikalna cijev, koja sadri niz ploa poredanih
jedna iznad druge, koje se nazivaju tavanima

Slika 2.2. Laboratorijska aparatura za frakcionu destilaciju:1.plamenik; 2.balon

okruglog dna; 3.kolona za frakcionisanje;4.termometar; 5.voda (izlaz);
6.hladilo; 7.voda(ulaz); 8.kondenzat

Ako se tekui zrak potom zagrije, isparit e duik koji kljua pri 196 C,
tako da u aparaturi za frakcijonu destilaciju ostaje samo kisik (koji kljua
pri 183 C). Specifina masa kisika pri temperaturi 20 C i tlaku 1,013
bara je 1,43 kg/m3. Priblina koliina kisika ili volumen kisika (Vkisika,
m3) u boci rauna se pomou sljedee formule:

V kisika =Vol ,boce ( m3 ) x tlak u boci ( Pa ) x koeficijent O pri temp .15 C (2.1)

Koeficijent stlaenja kisika pri temperaturi 15 C je 1,078 10-5. Volumen

boce je 0,04 m3. Tako na primjer u punoj boci ima kisika:
3
V kisika =0,04 15 106 1,078 105=6,468 m .

2.2. Boca acetilena

 5

Acetilen ili etin se isporuuje u bijelim bocama pod tlakom od 15 bara.

Vrlo je nestabilan i eksplozivan u smjesi sa zrakom ili kisikom. S
poveavanjem tlaka eksplozivnost acetilena raste, tako da je dovoljno
3% acetilena u smjesi sa zrakom da doe do eksplozije. Isto tako pri
zavarivanju ili rezanju bakra (Cu) ili srebra (Ag) dolazi do reakcije
acetilena i spomenutih elemenata, te nastaju spojevi koji su eksplozivni
pri udarcima ili povienim temperaturama. Iz navedenih razloga
potrebno je pridravati se pravila koja vrijede za rukovanje s bocama
acetilena i kisika u proizvodnji, transportu i skladitenju.

Acetilen je plin iz grupe nezasienih ugljikovodika, bezbojan je i

neotrovan plin karakteristinog mirisa. Otapa se u vodi u omjeru 1 : 1, a
u acetonu 1 : 25 pri atmosferskom tlaku i temperaturi 20 C. Acetilen u
boci se rastvara u acetonu, jer je sam acetilen kao nezasieni
ugljovodonik vrlo eksplozivan na povienom pritisku. Osim toga, boca se
prethodno puni poroznom masom (najee drveni umur ili meavina
uglja i infuzorijske zemlje) u koju se uliva aceton, a zatim rastvara
acetilen. Rastvorljivost acetilena u acetonu raste s porastom tlaka, a
opada sa porastom temperature. U bocu za acetilen, koja je volumena
40 litara, pri tlaku od 15 bara i temparaturi 20 C stane 6 m3 acetilena.
Na izlazu iz boce postavlja se regulator tlaka (manometar) koji sniava
tlak acetilena na vrijednosti ispod 1,5 bara (ako je na izlazu iz boce tlak
acetilena prelazi 1,5 bar moe doi do stvaranja mjehuria plina i
spajanja sa zrakom, to moe prouzroiti eksploziju plina). Priblina
koliina plina u boci ili volumen acetilena (Vacetilena, m3) moe se
odrediti pomou sljedee formule:

V acetilena =0,35 x vol . boce (m3) x rastvorljivost H 2 O 2 x tlak u boci(Pa) x 105

(2.2)

Koeficijent rastvorljivost acetilena u acetonu pri 15 C je 23. Volumen

boce je 0,04 m3. Tako je na primjer sadraj acetilena u punoj boci:

Vacetilena = 0,35 0,004 23 15 105 10-5 = 4,8 m3

 6

Slika 2.3. Boca kisika

Pri pranjenu boce brzina istjecanja acetilena, odnosno protok acetilena

mora biti manji od 1 m3/h, da ne bi dolo do isparavanja acetona iz boce
i smrzavanja redukcionog ventila (manometra). Isto tako, boca se ne
smije potpuno isprazniti, ve se mora ostaviti odreena koliina
acetilena koja odgovara tlaku na manometu od 1 do 1,5 bara, ovisno o
vanjskoj temperaturi. Plamen acetilena i istog kisika daje maksimalnu
temperaturu od 3160 C, dok plamen butana i propana s istim kisikom
daje maksimalnu temperaturu 2830 C, odnosno 2850 C.

2.3. Regulacioni ventili

Kako je radni pritisak znatno nii od pritiska u boci, boce je neophodno

snabdjeti redukcionim ventilima za kiseonik i za acetilen, sl. 1.4. Oba
redukciona ventila imaju po dva manometra, jedan za pritisak u boci,
drugi za radni pritisak. Princip rada redukcionih ventila je isti, a jedina
konstruktivna razlika je u nainu vezivanja za bocu kod kiseonika
vezivanje je preko navrtke, a kod acetilena preko uzengije , to iskljuuje
mogunost pogrenog vezivanja. Osim toga, razlika je i u opsegu
mjerenja , kod kiseonika manometri su do 300 bara (pritisak u boci),
odnosno 16 bara (radni pritisak), a kod acetilena do 40 bara (pritisak u
boci), tj. 2,5 bara (radni pritisak).
Posebnu panju treba obratiti na rukovanje redukcionim ventilom za
kiseonik. Kako dodir kiseonika sa mau, uljem ili nekom slinom
materijom moe da izazove eksplozivno paljenje, zabranjeno je
rukovanje redukcionim ventilom za kiseonik masnim ili prljavim
rukavicama. Osim toga za ovaj ventil je karakteristina pojava
zaleivanja usljed razlike pritisaka na ulasku i izlasku i odgovarajueg
pada temperature.
 7

Slika 2.4. Regulacioni ventili: a) za kisik, b) za acitilen

Slika 2.5. Regulacioni ventili: a) za kisik, b) za acitil

Osim redukcionih ventila koriste se i tzv. suvi ventili, koji se postavljaju

izmeu reduk-cionih ventila i gorionika, sl. 1.5. Princip rada suvog
ventila je sljedei: kroz gumeno crjevo dotie gas u cjevni nastavak (2)
ventila i otvara nepovratni ventil (4), protie kroz ventil u unutranjost
poroznog uloka (5), zatim kroz njegov porozni zid u sredinu uloka, a
otuda u nastavak (3) i u gorionik. U sluaju eksplozije povratni udar
plamena stie do komore izmeu zida cjevi ventila (1) i uloka (5) i tu se
gasi, jer se pri prolasku kroz porozni uloak ohladi ispod temperature
paljenja mjeavine gasova. Poveani pritisak od eksplozije gotovo
trenutno zatvara nepovratni ventil.

Slika 2.6. ematski prikaz suvog ventila

 8

2.4. Gorionici za zavarivanje i rezanje

2.4.1. Gorionik za zavarivanje

U gorionicima se dobijaju potrebne smjee kiseonika i acetilena, pri

emu se zahtjeva stabilan plamen odreenog oblika i toplotne moi. Os-
novni djelovi gorionika prikazani su na sl. 2.6. Koristi se vie tipova
gorionika koji se djele prema pritisku napajanja (gorionik niskog i
visokog pritiska) i prema regulaciji protoka (gorionik stalnog i viestru-
kog protoka).

Slika 2.7. Gorionik, ematski prikaz

Prema pritisku napajanja gorionici se djele na osnovu pritiska smjee u

mlaznici i pritiska svakog od gasova. Ako je pritisak smjee manji od
pritiska gasova onda se radi o gorioniku niskog pritiska, a u sluaju da je
pritisak smjee vei od pritiska bar jednog gasa, onda se radi o gorioniku
visokog pritiska. Prema regulaciji protoka gorionici se djele na one kod
kojih je promena protoka mogua u vrlo malim granicama (gorionik
stalnog protoka - bez promjene cjevi) i one kod kojih je regulacija
mogua, najee izmjenom pritiska napajanja (gorionik viestrukog pro-
toka - sa izmjenom cjevi).
Osim prema svojstvima, gorionici se razlikuju i po veliini mlaznice, koja
se bira na osnovu debljine osnovnog metala. Po ovoj podjeli gorionici su
obiljeeni brojevima od 1 do 8, a biraju se prema debljini osnovnog
metala.
 9

Slika 2.8. Razliite vrste gorionika

Pri rukovanju gorionicima treba voditi rauna o slijedeem:

popravke smije da radi samo struna osoba;
mlaznica se isti posebnim iglama koje daje proizvoa;
za povremeno ienje injektora upotrebljavaju se posebne etke;
kod zamjene cjevi krunastu navrtku treba dobro pritegnuti, jer se kod
slabog zaptivanja javlja povratni udar plamena;
plamen se pali tako da se najprije malo otvori kiseonik, a zatim
acetilen; tek kada se smjea upali, plamen se regulie (gasi se
obrnutim redosljedom);
kada gorionik "zvidi" to znai da plamen gori kod injektora umjesto
na mlaznici; dovod gasa treba brzo zatvoriti; ako se gorionik previe
zagrijao, treba ga ohladiti;
U tab. 2.1. dati su najei kvarovi gorionika, njihovi uzroci i naini
otklanjanja.

Tabela 2.1. Najei kvarovi u radu gorionika

Kvar Uzrok kvara Otklanjanje

Plamen nee da se - krunasta navrtka nije - navrtku stegnuti

upali stegnuta
- oistiti ventil
- ventil zaepljen

Plamen kos ili ustranu - mlaznica delimino - oistiti mlaznicu

zaepljena

Plamen gori dalje od - preveliki pritisak kiseonika - regulusati ventile na gorioni-

mlaznice ku ili redukcionom ventilu
- preveliki pritisak acetilena
 10

Plamen nestabilan, - voda u gumenom crevu - vodu iscediti

povremeno povean
- redukcioni ventil zamrznut - odmrznuti redukcioni ventil

- mlaznica se u radu zagreva - ohladiti gorionik u vodi

Povratni plamen
- premali pritisak kiseonika - poveati pritisak
i pucketanje
- mlaznica je preblizu - odmaknuti mlaznicu 35 mm
predmetu
- pritegnuti cev na spoju
- gorionik ne zaptiva

Plamen "zvidi" i gori - mlaznica i cev pregrejani - ohladiti gorionik

unutra (obino posle
povratnog udara) - prljava mlaznica - oistiti mlanzicu

- oteen otvor na mlaznici - promeniti mlaznicu

2.4.2. Gorionik za rezanje

Ureaj (gorionik) za gasno rezanje je tako konstruisan da omoguava

pravilno stvaranje smjese kiseonik-gorivi gas, plamena za zagrejavanje i
dovoenje posebne struje kiseonika za rezanje, slika 5. Gorionici su
oblikom prilagoeni za runo i mainsko rezanje. Od kljunog znaaja za
uspjeno rezanje su mlaznice, koje mogu da budu veoma raznovrsne i
prilagoene specifinim zahtjevima (mlaznice za razliite gorive gasove,
za razliite debljine, za posebne uslove).
 11

Slika 2.9. ematski prikaz runog i automatskog gorionika za rezanje

U koncepcijskom smislu, postoje dva tipa gorionika za rezanje: gorionici

kod kojih se goriva smjea stvara unutar gorionika u tzv. mjeakoj
komori i gorionici kod kojih se goriva smjesa stvara unutar mlaznice.
Gorionik za runo gasno rezanje je komplikovaniji od gorionika za
zavarivanje, mada su neki djelovi isti, kao npr. Dra (rukohvat).
Osnovna razlika je u cjevima koje treba da obezjbede dovod smjese
gorivog gasa i kiseonika i nezavisni dovod kiseonika za sagorjevanje,
kao i u mlaznici ija konstrukcija treba da obezjbedi isticanje gasova.
Zato se gorionik za rezanje sastoji od cjevi za dovod smjese gasova,
ukljuujui mjeaku komoru i injektor, cjevi za dovod kiseonika za
rezanje, propusnim ventilima za dovod kiseonika i gorivog gasa i
mlaznice sa centralnim otvorom za kiseonik i perifernim otvorima za
smjesu.
 12

Slika 2.10. Runi gorionik za rezanje

2.5. Dodatni materijali i topitelji

Dodatni materijali se isporuuju u obliku ica i ipki. U sluaju

zavarivanja niskouglje-ninih i niskolegiranih elika dodatni materijal je u
obliku ipki duine 1000 mm ili koturova ice mase 40 kg, standardnih
prenika: 2; 2,5; 3,25; 4; 5; 6,3 mm (JUS C.H3. 051/81). Oznaka
dodatnog materijala se sastoji iz dva djela: opteg (slovo P) i dopunskog
(slovo O, Z, Y ili cifre od 1 do 6).ice su prevuene tankim slojem bakra
radi zatite od korozije.

Za zavarivanje Al i njegovih legura se koriste iste ice i ipke kao za TIG

postupak (JUS C.H3.061). Za zavarivanje bakra i legura koriste se ice i
ipke prema JUS C. H3.071

(S.CuSn1 i S.CuAg1), a za zavarivanje bronzi ipke prema JUS C.H3.072

(S.CuSn10Zn4 i S.CuSn4Zn7) i JUS C.H3.073 (S.CuSn412).

Topitelji, oblika praha ili pasta, se primenjuju pri zavarivanju livenog

gvoa, obojenih metala i legura, nehrajueg elika i drugih legura.
Osnovni razlog primjene topitelja su tekotopljivi oksidi koji se obrazuju
pri zavarivanju navedenih materijala i svojim prisustvom sprjeavaju
uspjeno zavarivanje. Nanoenjem topitelja na dodatni ili osnovni
materijal postie se dvojaki efekt spreava se donekle oksidacija
tenog metala, s jedne strane, i sniava temperatura topljenja oksida, s
druge strane, ime se obezbeuje njihovo uklanjanje u obliku troske.
Topitelji se dele prema hemijskom sastavu na kisele i bazine. Najee
se koriste kiseli topitelji na bazi bora, kao to su borna kiselina, H3BO3,
(prvenstveno za bakar i njegove legure), ili boraks (natrijumtetraborat
Na2B4O710H2O), koji lako razgrauje okside mnogih metala (npr. Cu,
Zn, Mn), i bazni topitelji, kao to su natrijum karbonat, Na2CO3, i potaa,
 13

K2CO3, (prvenstveno za sivi liv). Djelovanjem Na2CO3 na tekotopljivi

oksid SiO2 stvara se teno hemijsko jedinjenje Na2OSiO2 koje prelazi u
trosku i gas, CO2, koji odlazi u okolinu.

Slika 2.11. Dodatni materijal za gasno zavarivanje

3. GASNI PLAMEN I GORIVI GASOVI OSOBINE I PRIMJENA

Osnovni zahtjevi koje treba da ispuni gorivi gas da bi se koristio za

zavarivanje su da temperatura plamena bude znatno via od
temperature topljenja osnovnog i dodatnog metala, da brzina
sagorjevanja bude to vea, da se razvija dovoljna koliina toplote za
topljenje osnovnog i dodatnog metala, kao i za nadoknadu gubitaka
toplote, i da hemijska reakcija plamena sa osnovnim i dodatnim
materijalom bude to manja.

3.1. Gorivi gasovi

Najee se koriste gorivi gasovi na bazi ugljovodonika: metan (CH4),

metilacetilen-propadijen (C3H4 trgovaki naziv MAPP), acetilen (C2H2),
propan (C3H8), propilen (C3H6), butan (C4H10) i vodonik (H2). Za
detaljniju analizu karakteristika gasova treba imati u vidu da
ugljovodonici sagorjevaju u dvije faze, primarnoj i sekundarnoj, osim H2
koji sagorjeva u jednoj fazi. Pod primarnim sagorjevanjem se
podrazumeva reakcija sa kiseonikom iz boce, a pod sekundarnim
reakcija sa kiseonikom iz vazduha.
 14

Slika 3.1. Plamen za gasno rezanje

Primarni plamen je neutralan kada je reakcija primarnog sagorjevanja

ravnotena, a proizvodi sagorjevanja ugljen-monoksid i vodonik. U tom
sluaju atmosfera primarnog plamena je redukujua. Kako sekundarno
sagorjevanje zavisi od produkata primarnog sagorjevanja, to pojam
neutralan treba shvatiti kao pogodan nain za definisanje koliine
kiseonika potrebnog za potpuno sagorjevanje i za poreenje razliitih
karakteristika gorivih gasova.
Brzina sagorjevanja (brzina irenja plamena) je brzina kojom se front
plamena kree upravno na njegovu povrinu kroz okolni nesagorjeli gas.
Brzina sagorjevanja bitno utie na veliinu i temperaturu primarnog
plamena.
U tab. 1.1 su dati osnovni podaci o gorivim gasovima, kao to su
maksimalna temperatura neutralnog plamena, tmax, koliina
osloboene toplote kod primarnog i sekundarnog sagorjevanja (osim za
H2 koji sagoreva u jednoj fazi), Qprim i Qsek, ukupna koliina toplote po
jedinici zapremine i po jedinici mase, Qvol i Qmas, koliina kiseonika
potrebna za potpuno sagorjevanje jedinine koliine gasa
(stehiometrijska smea) oznaka O2 (ukupno) i koliina kiseonika koja
se u tu svrhu dobija iz boce (ostatak se dobija iz vazduha) oznaka O2
(boca), odnos gustine gasa prema gustini vazduha (na temperaturi od
15C, atmosferskom pritisku i gustini vazduha vaz = 1,21 kg/m3),
molarna masa, M, specifina zapremina, , i brzina sagore-vanja
neutralnog plamena, vsag.
 15

Tabela 3.1. Osnovne osobine najee korienih gasova

acetile propa buta meta propile MAPP vodoni

n n n n n k

tmax (C) 3087 2526 2300 2538 2865 2927 2655

Qprim (MJ/m 18,9 9,5 0,4 16,3 19,3

3)

Qsek (MJ/m 35,9 83,6 37 71,9 70,4

3)

Qvol (MJ/m 54,8 93,1 130 37 88,3 89,6 12

3)

Qmas (MJ/k 50 51 56 49 49 120

g)

O2 (mol) 2,5 5 2 4,5 4 0,5

(ukup
no)

O2 (mol) 11,3 3,5 1,5 2,6 2,5 0,30,

(boca 4
)

/va () 0,91 1,52 2,10 0,62 1,48 1,48 0,074

z

M (g/mo 26,0 44,0 58,1

l)

=V/ (m3/k 0,91 0,54 0,39 1,44 0,55 0,55 11,77

m g)

vsag (m/s) 5,7 3,9 5,5 11

Iako je sekundarna koliina toplote vea, za zavarivanje je bitnija

primarna koliina toplote jer je koncentrisana na mjestu zavarivanja.
Osim nje, kao to je ve pomenuto, od najveeg znaaja za primjenu u
zavarivanju je brzina sagorjevanja, koja je za neke gorive gasove
(acetilen, propan, metan, vodonik) data na sl. 3.2, u zavisnosti od udjela
gorivog gasa u smei. Kombinacijom ove dvije veliine, tj. proizvodom
primarne koliine toplote i brzine sagorjevanja, definie se intenzitet
primarnog sagorjevanja, koji se, osim tmax, koristi kao osnovni
 16

kriterijum primjenljivosti gorivog gasa. Intenzitet primarnog

sagorjevanja je najvei za acetilen, sl. 3.3.

Analogno se definie intenzitet sekundarnog sagorevanja, kao proizvod

sekundarne koliine toplote i brzine sagorjevanja. Intenzitet
sekundarnog sagorjevanja utie na temperaturski gradijent u okolini
spoja, tako to smanjuje brzinu hlaenja. Kao i u sluaju primarnog
sagorjevanja, najvei intenzitet sekundarnog sagorjevanja ima acetilen.

Slika 3.2. Brzina sagorjevanja nekih gorivih gasova

 17

Slika 3.3. Intenzitet primarnog sagorjevanja nekih gorivih gasova

Gustina gasa ukazuje na njegovo ponaanje u sluaju procurivanja.

Gasovi sa gustinom manjom od vazduha odlaze uvis i nestaju, dok
gasovi vee gustine od vazduha padaju na dno i sakupljaju se na mirnim
mjestima. U prvu grupu spadaju acetilen, metan i vodonik, a u drugu
butan, propan i MAPP, tab. 3.1.

3.2. Plamen acetilenkiseonik

Zavisno od odnosa acetilena i kiseonika, razlikuju se redukujui (manjak

kiseonika), neutralni (potpuno sagorjevanje) i oksidiui plamen (viak
kiseonika). Iako je teorijski smjea kiseonika i acetilena kod neutralnog
plamena 1:1, u praksi se pod neutralnim plamenom podrazumjeva
smjea O2:C2H2 = (1,11,2):1. Viak kiseonika se troi na sagorjevanje
okolnih gasova. Kod neutralnog plamena uoljive su tri razliite zone, sl.
3.4.
Jezgro oblika konusa ili cilindra (zavisno od naina isticanja gasova), u
kojem se odvija dio primarnog sagorjevanja. Pri tome sagorjeva manji
dio smjee gasova, dok se vei dio razlae na ugljenik i vodonik.
Osloboena koliina toplote zagrijava slobodni ugljenik stvarajui svjetli
omota jezgra, to daje utisak jarko bjele boje.

Srednja zona, oblika klina, gdje se odvija ostatak primarnog

sagorjevanja, a poinje i sekundarno sagorjevanje, odnosno oksidacija
2CO i H2 kiseonikom iz vazduha. U ovoj zoni se postie najvia
temperatura plamena (do 3100C, sl. 7.6a), na 46 mm od vrha jezgre,
pa se ona koristi za zavarivanje. Stoga se srednja zona zove i zona
zavarivanja.
Omota plamena, u kojem se odvija sekundarno sagorjevanje na raun
kiseonika iz vazduha. Temperatura u zoni sekundarnog sagorjevanja je
znatno nia od maksimalne, sl. 1.3. Boja u ovoj zoni prelazi od plavo-
ljubiaste boje u sredini do uto-narandaste na krajevima.
 18

Slika 3.4. ematski izgled plamena (a oksidiui, b neutralni, c redukujui)

U odnosu na neutralni plamen, specifinosti oksidiueg plamena su

manje jezgro koninog oblika i manji omota, sl. 1.3a. Kod redukujueg
plamena jezgro i omota su vei, a oko jezgra postoji zona oblika pera,
sl. 1.3c, koja je bjele boje slino jezgru, pa ih je ponekad teko
razlikovati. Kolinik duine ove zone i jezgra odgovara koliniku sadraja
acetilena i kiseonika. Smanjenjem sadraja acetilena ili poveanjem
sadraja kiseonika u plamenu, ova zona se gubi, to se koristi pri
vizuelnom podeavanju plamena.

Slika 3.5. Izgled oksidirajueg i redukujueg plamena (gornji-oksidirajui,donji-

redukujui)

Gasovi koji se javljaju u omotau plamena i zoni redukcije sprjeavaju

kiseonik i azot iz vazduha da dopru do rastopljenog metala, to
obezbjeuje njegovu dobru zatitu. Osim toga u okviru primarnog
sagorjevanja ugljenik nepotpuno sagorjeva u ugljen-monoksid, a
 19

vodonik ostaje slobodan. Nepotpuno sagorjeli ugljen-monoksid ima veliki

afinitet prema kiseoniku, pa mu ne dozvoljava pristup u rastop, a ako se
stvore oksidi, ugljen-monoksid ih redukuje. Stoga je veoma vano
odravanje propisanog rastojanja izmeu jezgra i povrine radnog
komada (35 mm), jer inae nastaju sljedee greke:
ako je jezgro suvie blizu rastopljenog metala dobija se oksidirani tvrdi
sloj;
ako je jezgro suvie udaljeno, provarivanje je oteano, a pojava gasnih
mjehurova esta.
Neutralan plamen se koristi za zavarivanje elika, bakra, nikla i njegovih
legura, bronze i olova. Redukujui plamen se primenjuje kada se trai
porast ugljenika u zavaru kao npr. kod zavarivanja sivog liva, kao i za
zavarivanje aluminijuma i njegovih legura, legura magnezijuma i
navarivanja tvrdim legurama. Oksidiui plamen se izbjegava, jer
reakcija kiseonika ima veoma tetno djelovanje na svojstva legura, sem
kod zavarivanja mesinga gde se viak kiseonika koristi da bi se sprjeilo
isparavanje cinka. Temperatura plamena sa vikom kiseonika je via od
ostalih vrsta plamena zbog reakcije sagorevanja metala ili prisutnih
elemenata, pa se oksidiui plamen ponekad koristi da bi se poveala
produktivnost zavarivanja elika, zbog ega u metalu ava po pravilu
nastaju greke tipa oksida. Prema brzini isticanja razlikuju se meki
plamen (5080 m/s) i tvrdi plamen (120180 m/s), to zavisi od pritiska i
protoka gasova. Meki plamen je nestabilan i osetljiv na poja-vu
povratnog plamena, a koristi se za zavarivanje visokolegiranih elika,
lakotopljivih metala (Pb, Zn) i za lemljenje. Tvrdi plamen je teko
kontrolisati, a esta je pojava izduvavanja rastopljenog metala iz
metalne kupke. Stoga se u praksi najee koristi srednji plamen sa
brzinama isticanja 80120 m/s.

4. TEHNOLOGIJA GASNOG ZAVARIVANJA

4.1. Propisivanje tehnologije gasnog zavarivanja

Propisivanje tehnologije gasnog zavarivanja ukljuuje

izbor i nagib gorionika, izbor ice za zavarivanje, kao i
izbor tehnike i parametara zavarivanja (veliina
mlaznice, prenik ice, brzina zavarivanja, potronja
acetilena, kiseonika i ice za zavarivanje).
Veliina i jaina gorionika se bira na osnovu vrste i debljine osnovnog
materijala. Jaina gorionika mjeri se protokom acetilena (l/h). Poloaj
gorionika znaajno utie na stepen iskorienja toplote plamena, kao i
na zatitu rastopa. Iskorienje toplote je najvee kod dranja gorionika
upravno u odnosu na mesto zavarivanja, sl. 4.1. Ovakav poloaj
gorionika daje dublje uvarivanje i ui zavar, to je kod debljih materijala
povoljnije, kao i bolju zatitu rastopa. Odstupanje poloaja gorionika od
upravnog daje znatno plie uvarivanje i iri zavar, to je povoljnije kod
zavarivanja tankih materijala. Kod gasnog zavarivanja najee se
 20

koriste nagibi gorionika 6080, sem kod vrlo tankih limova, gde se
koriste manji nagibi, 4560, sl. 1.10.
Vrsta i prenik ice se bira u zavisnosti od osnovnog materijala i njegove
debljine. Pri tome treba imati u vidu zahtev da se ica topi optimalnom
brzinom, ni prebrzo ni presporo u odnosu na topljenje osnovnog
materijala. Kod zavarivanja bakra, aluminijuma i njihovih legura, ica se
bre topi nego kod zavarivanja elika, pa se biraju gorionici vee jaine.
Iz ovog proizlazi da prenik ice u odnosu na debljinu osnovnog
materijala treba da bude vei nego kod zavarivanja elika.

Slika 4.1. Uticaj nagiba gorionika na oblik zavara

4.2. Tehnike zavarivanja unaprjed i unazad

U zavisnosti od kretanja gorionika i ice postoje dvije tehnike gasnog

zavarivanja: unaprijed i unazad (u smislu meusobnog poloaja ice i
gorionika), sl. 4.2. Ove dvije tehnike se zovu jo i ulijevo i udesno, to je
odgovarajui naziv samo ako se gorionik dri u desnoj ruci. Tehnika
zavarivanja unaprijed se sastoji u sledeem, sl. 4.2.a:
Plamen je usmjeren prema ivicama osnovnog metala (ljeba).
ica se dri ispred plamena, njen vrh je blizu mjesta zavarivanja,
povremeno se uranja u metalnu kupku i treba da bude u zatiti plamena.
Nain voenje i nagibi ice i gorionika zavise od poloaja zavarivanja i
debljine osnov-nog metala. U sluaju sueonog I spoja na tankom limu
(do 3 mm), ica se vodi bez

poprenih oscilacija, a gorionik od jednog do drugog kraja ljeba,

poprenim (cikcak) ili krunim kretanjem, dok su im nagibi oko 45.
Tehnika zavarivanja unazad se sastoji u sledeem, sl. 4.2b:
Plamen je usmjeren prema metalnoj kupki i ravnomjerno zagrijava i topi
osnovni i dodatni materijal. ica se dri iza plamena, i nalazi se izmeu
 21

osnovnog materijala i gorionika. Vrh ice je neprestano uronjen u rastop,

pomjera se u krug, i stalno mjea rastop.

Nain voenje i nagibi ice i gorionika takoe zavise od poloaja

zavarivanja i debljine osnovnog metala. U sluaju sueonog V spoja na
limu debljine preko 3 mm, ica je nagnuta pod 45 i pomjera se ukrug
od ivice do ivice ljeba, a gorionik je nagnut 4570, zavisno od debljine,
i kree se pravolinijski.

Slika 4.2. Tehnika zavarivanja a) unaprijed i b) unazad

Zavarivanje unaprjed je jednostavnije za rad, regulacija metalne kupke

je laka i dobijaju se lijepi i glatki zavari, dok je kod zavarivanja unazad
bolje iskorienje toplote i bolja zatita metalne kupke. Zavarivanje
unaprjed je sporije, a utroak acetilena sa poveanjem debljine znatno
bre raste nego kod zavarivanja unazad. Ako se materijali vee debljine
zavaruju tehnikom unaprjed teko se postie jednolian korjen zavara
(obino se javljaju prokapljine), a takoe je poveana mogunost pojave
ukljuaka oksida.

Stoga je primjena tehnike zavarivanja unaprjed ograniena na debljine

do 5 mm, a za vee debljine se koristi tehnike zavarivanja unazad, jer
njene prednosti tada dolaze do izraaja. S druge strane ako se ima u
vidu injenica da se gasni postupak praktino ne koristi za komade vee
debljine, jasno je da se tehnika zavarivanja unazad primenjuje veoma
rjetko, npr. u nekim varijantama zavarivanja cjevi.
 22

Slika 4.3. Ram zavaren gasnim zavarivanjem

5. ZAKLJUAK

Kako je gasno zavarivanje jedno od najstarijih postupaka zavarivanja,

ima i iroku primjenu. Pojavom novih tehnologija u zadnje vrijeme sve je
manje zastupljen. Moe se zakljuiti da gasno zavarivanje daje irok
spektar prednosti i nedostataka.
Osnovna prednost gasnog zavarivanja je mogunost kontrole koju
zavariva ima nad brzinom unoenja toplote, temperaturom u zoni
zavarivanja i oksidacijom u atmosferi metala ava. Osim toga, oblik i
veliina ava mogu bolje da se kontroliu, jer se dodatni metal uvodi
nezavisno od izvora toplote. U prednosti postupka se ubrajaju i niska
cjena opreme, njena pokretljivost i relativno jednostavno rukovanje. S
druge strane, koliina i koncentracija toplote je manja nego kod ostalih
postupaka zavarivanja, pa je za gasno zavarivanje karakteristino due
vrijeme zagrijavanja i hlaenja, usljed ega su strukturne promjene u
ZUT izraenije i nepovoljnije. Shodno tome, ovaj postupak je pogodan
jedino za zavarivanje tankih limova i cjevi, posebno manjeg prenika,
kao i za njihovo reparaturno zavarivanje.
 23

6. LITERATURA

[1] www.wikipedia.com
[2] www.scribed.com
[3] V.Martinovski, Noviteti u termikim postupcima obrade,
[4] O. Pai, Zavarivanje, IP Svijetlost d.d. 1998.
[5] Institut GOA, Postupci zavarivanja i oprema za zavarivanje
 24

7. SADRAJ

1. UVOD.....................................................................................................
....................1

2. OPREMA ZA GASNO
ZAVARIVANJE.........................................................................2
2.1. Boca
kisika...............................................................................................
...........2
2.2. Boca
acetilena..........................................................................................
...........4
2.3. Regulacioni
ventili...............................................................................................
6
2.4. Gorionici za zavarivanje i
rezanje.........................................................................7
2.4.1.Gorionik za
zavarivanje..............................................................................7
 25

2.4.2.Gorionik za
rezanje....................................................................................9
2.5. Dodatni materijali i
topitelji...............................................................................11

3. GASNI PLAMEN I GORIVI GASOVI OSOBINE I PRIMJENA.

........12
3.1. Gorivi
gasovi
..12
3.2. Plamen acetilen
kiseonik........................................................................................15

4. TEHNOLOGIJA GASNOG ZAVARIVANJA....

....18
4.1. Propisivanje tehnologije gasnog
zavarivanja...........................................................18
4.2. Tehnike zavarivanja unaprjed i
unazad.................................................................19

5. ZAKLJUAK............................................................................................
.................21
6. LITERATURA...........................................................................................
................22
7. SADRAJ................................................................................................
.................23