a

KENCE
S0NRAS
YAAM
Serol Teber

Sorun Yaylnlar.
 Sorun Yaynlar
tr
Birinci Bask : Austos l993
Sorun-Psikoloi i Dizisi : 2

'l,!l!i
l,rl
ll,
 SEROL TEBER

IKENCE
SONRASI
YAAM

Piyerloti Caddesi No: 85 D/2-A embertita-stanbul

Tel : 518 44 78
Kil\4 SATIR BALARI

- Josef K. 'nn ldrlmeye gtrlrken dndkleri...

(Kafka)
- Holocaust'un 3. Dnya lkelerindeki izdmleri...
- kence yaanismn rseleyici etkisi...
- Ikencenin ruhbilimsel dinamii...
- ikencenin sonraki kuaklara etkisi...
- Ikencenin ana-babalara etkisi...
- Latin Amerika-ili Holcicaust uygulamalarnrn aile
zerine etkileri...
- Modern Devlet Ter6rnn, birey - insanrn ruhsalyaplar
zerine etkisi...
- ikence grm politik gmenlerin kimi zellikleri...
- Sonu yerine...
- Josef K.'nn lrken dndkleri... (Kafka).
- KaynakJar
1.

Josef K., ldrlmeye gtrlrken,

''yakalandklar sineklikten kurtulmak iin
rpnan,bu arada minik bacaklarn yitiren
sinekler geldi gzlerinin nne...''

Kafka (Dava)
-9
2.

Holocaust szc ingilizcede, Nazilerin 2. Dnya Sa-

vamda uygulddklar modern devlet terrn tanm-lamak
iin kullanlmrtr. Tanm, eski Greke-Latince kkenlidir.
Yldrmak, korkutmak, dehete drmek' ynsal yok et-
mek, soy krm... anlamlarna gelmektedir.
Holocaust uygulamalarr, Nazi dnbminin sona ermesiyle
dnyada ortadan kalkmamtr. o dnemin bilgileriyle do-
nanml olarak, zellikle 3. Dnya lkelerinin kapitalist
nodernleme srelerinde, eitli toplumlarda, deiik ko-
ull arda'' benzeri'' tar z|ar da uy gulanmaktadr.
Brez1lya' ili, Arjantin gibi T.atin Amerika lkelerinde
askeri cuntalarrn uyguladklarr modern devlet terrleri ya-
anan an mantna ve ruhuna uygun zgn Holoca-
ust'lar olarak, tanmlanmaktadr.
Trkiye bu tr bir modern d'evlet terrn, kendi zgn
Holocaust'unu' |2 Eyll 1980 Askeri Hareketiyle yaamaya
balamtr.
Bu arada, yz binlerce kii gzaltna alrnmr, tutuklan-
m, hapsedilmilerdir. Pek ok insan ldrlm ya da
birdenbire ortadan''kayboluvermilerdir"...
olaslkla bu sre bugn de tmyle sona ermi deil_
dir* Tutuklamalaryla, ikenceleriy.le,'' yar gsz infazlary-
la'' bu zgn "asyagil demokratikleme'' sreci devam et-
mektedir.

10
J.

Bu byk to}lumsal altst olu srecinde, tutuklanm i-

kence grm pek ok insan eitli yollardan yurt dna
kmak zorunda kalmlardr.
Bunlarn byk bir blm Bat Avrupa lkelerine git-
milerdir.
Politik g hareketlerini izleyen Zaman iinde, eitli bi-
imlerde maddi-manevi, fizik-biyolojik ve
ruhsal ikence
kerte ciddi ruh sa'
trm bu insanlarrn bir kesiminde son
1 sorunlarl ortaya kmaya balad grld.
Politik gmen konumuyla yurt dna rkan, yabanc bir
lkede yaamaya balayan ve ciddi ruhsal-bedensel salk
sornlar olan bu insanlarn nemli bir kesimi, Zorunlu bir
seenek olarak, kendi ana dillerini konuan hekimlere, zel-
likle de psikiyatrlara bavurdular...Ya da, dier salk ku-
rumlar tarafindan, dil, kltr, toplumsallama kalplan-
malaryla koullu olas kimi kstlamalar, -yanl anlal-
malar- aabilmek amabyla, anadilleri ortak hekimlerin,
psikiyatrlarn altklar kliniklere gnderildilei"'
Bu tr bir balam iinde, Federal Almanya'nn Kuzey
Ren Westfalen blgesinde, altm psikiyatri kliniinde,
pek ok i-
eitli ruh sal, psikosomatik ikayetleri olan
kence grm insanla karlatm,
Bun]ardan kimileri Almanya'nn uzak bIgelerinden geli-
yorlard. Bir ksimi, Danimarka, Fransa, Belika, Hollanda
glui uata lkelerden gelmilerdi. Bu trden uzak yreler-
den gelenleri, grece ksa sreli grebilme, konuabilme ve
tedavilerine de ancak -gene grece- yardmc olabilme ola-
nam oldu. 11
 Yakn yerlerde oturanlarn kimileriyle ok da youn
ilikilerimiz oldu. Bunlardan bir kesimi kerelerce klinik te_
davi gereksinimi gsterdi...
Benim,.asl -olay yeri- Trkiye'nin dlnda, Trke konu-
an , -anadili Trke olan-, bir psikiyatr olarak almamrn
oluturduu bu tr koullar nedeniyle tanyabildiim, iken-
ce grm pek ok insandan, zellikle 24 tanesiyle olan
ilikilerim grece biraz daha derinlemesine oldu.
Bu ilikilerimiz zaman zaman artmalar vp azalmalar gs-
tererek bugn bile ksmen de olsa devam etmektedir.

***

Bugnlerde, bu geni apl tutuklama ve ikence uygula-

malarnn balamasnn zerinden l0 yl akn bir sre
geti.
Ancak, bu zaman dilimi, insanlar zerinde braklan i-
kence yaantlarnn izlerini silmeye yetmedi. Baka tr-
l bir sylemeyle, ikence yaants, insanlar zerinde, -
bugne dein uzanan- kalc izler brakt...
Bu nedenle de, ben burada, grece yakndan tanrdrrm,
ikence grm bu insanlarn, zellikle, - bugnlerdeki- ruh
salk durumlarnr en genel izgileriyle sergilemeye al_
trm...

12
4.

kence grm, bu24 kiinin tm erkek. Ya ortalama-

s 28'tr, 16 tanesi bekar; 8 tanesi evli. 10 tanesi, zorunlu
olarak klinik tedavi gereksinimi gsterdiler. Bunlardan, 5
tanesi, bir kereden fazla klinikte yatt. Dier, 14 tanesi, ke*
relerce tekrarlayan bir ka saatlik, gnlk grmeler halin-
de ayaktan tedavi edilmeye alld.
Bu grubu oluturanlarn meslek dalmlarnda, ret-
menler'o belirgin bir arl oluturmulardr. Bunlarr,
yksek okul, niversite rencileri8 izlemitir.
Bu eski- tutuklularn, ikence grdkleri dnem ile yurt
drna ktklar ve psikiyatri kliniine, bize, geldikleri ta-
rihler arasnda kimi kez, bir ka yla varan uzun zaman di-
limleri gemi olduundan, yaplan bedensel muayeneler-
de, plak gzle grlebilecek ikence izlerine rast
gelinmedi,
Nrolojik muayenele rd,e:, 4 kiide, kimi ense,srt, 'inir
kklerinin eitli dzeylerdeki zedelenmesiyle ilgili olduu
dnlen eitli duygu bozukluklar, arlat, kuvvet azal-
maiar tesbit edildi. Bunlarn tedavileri, ayncabu konularda
zellemi kljniklerce srdrld.
Biz salt ruhbilimsel soruturmalartm7z uzantrsnda, t_
tukland*larmr Ve ikence grdklerini syleyen bu insan-
larrn, -ve kimi kez birlikte gelmi-, yaknlarnn anlattkla-
rndan kuku duymadk, Kendilerinin Ve yaknla-rnn
verdikleri bilgileri doru olarak kabul ettik.

x**
t3
Her bir eye karn, ikence grm insanlarn, tm irdele-
melerimize ramen, tutukluluk dnemleri ve ikence yaan-
tlar zerine yzeysel bilgiler verdiklerini dnyorum.
Bu inanlarn, zellikle ikence yaantrlarn tm ayrntla-
ryla anlatmadklarn saruyorum. Ikence grm insanlar,
bu olaanst yaantlar zerine konumaktan,
anlalabilen ok hakl nedenlerden dolay-, ok tutumlu
davranmakta, bu tr olumsu z y aantlar olabildiince unut-
mak istediklerini sylemektedirler.
Ikence yaantiarnn biraz daha ayrntl anlatlmasr is-
tendiinde, konumalaflmlzauzun sessizlik dnemleri ege-
men oldu... Bu konulardaki kimi yeterince anlalamayan
noktalarn biraz daha yakndan tanrnmasrna ynelik srarla-
rn ilikileri timyle kopardn skca yaadm.

t4
5.

rselenme (trauma), Greke'de, yara alma, yaralanma

anlamna gelmektedir. Hekimlik syleminde, genel olarak
bir nesnenin, bir eyin etkisiyle, bedende yaplm, yapsal,
dokusal hasar ve yaralanmalarr tanmlamak amacyla kul-
lanlmtrr.
Ancak, ruhbilimlerinde, olaya daha deiik bir balam-
da yaklalm: orselehme tanmyla, bireyin, ruhsal denge-
sini, harmonisini bozan uyarmlar, olumsuz yaantlar anla-
tlmak istenmitir.
Bu arada, zelllikle, psikanaliz ynelimli ruhbilimciler,
benliin, -benlik bilincinin-, kolayca alglayp, deerlen-
dirip, uygun yantlar Veremeyecei uyarmlarn etkisindeki
yaantlar, bir tr ruhsal rselenme durumu olarak tanmla-
mlardr.
Freud Qg2a),ruhsal rselenme durumunu, insanrn ruhsal
Savunma gcn aan Ve benlik fonksiyonlarn srekli bo-
zan d uyarrmlar akn olarak belirtmitir.'5
Bu durumlarda, benlik, tm Savunma olanaklar ve yn-
temleriyle kendisini rseleyen bu tr uyarmlar nlemeye,
hi olmazsa, yanszlatrp dengelenmeye ahr. Ancak,
rselenmenin allmn tesinde byk ol1nas ya da s-
reklilik kazanmasr durumunda, gelip geici ya da kalc
ruhsal huzursuzluklann, tedirginliklerin, korkulann ortaya
kabilecei sklkla grlmtr.
Kukusuz bu tr ruhsal tepkiler, genel olarak bireyin ya-
amyksne, iednk veya dadnk kiilik zellik-
lerine, rselenmelere kar n hazrlklarrna... Ayrca bu r_
seleyici uyarrmlarrn gcne, sfekliliine, beklenen ya da
beklenmeyen an'larda ortaya klarna, bireyin bunlara
kar bir tepki ortaya koyabilme olanann varl veya
yokluu gibi pek ok nedenlere bal olabilmektedir...
15
6.

Bir insan rselenienin en kaba biimi, ona fizlk-

biyolojik ikence yapmaktr kukusuz.
Ancak, rseleme ve rselenme ilikisi, yaanan ''a'
rn ruhuna'' uygun biimlerde deimektedir. Gemi-in
kaba iddet yntemleri gnmzde ''temiz ikence'' ya da
"beyaz ikence'' de denen, ardnda , }&f& bere izi brak-
mayan kansz; fakat buna karrn, insanrn kiiliini, da be_
ter phrayan ruhsal ikence yntemlerine dnmtr.'g
Norve, oslo, Bar Aratrmalar Enstits yneticisi,
Johan Galtung, giderek klasikleen, kurumlar ve toplumlar
st etik bir saygnlk kazanan ''Yapsal iddet'' adl yap-
trnda, iddet olgusunu eitli ynleriyle talttrmltr.
Galton'na gre, deil kaba ikence uygulamak, insanrn
potansiyel dizeyde (dahi) sahip bulunduu, bedensel tinsel
yeteneklerini,.kendisine yneltilen eitli olumsuz etkiler
ya da yaratlainayan olanaklar nedeniyle, yeterince geliti-
rememesi (insann kendisini oaltamamas) durumunu bile
insana uygulanan iddetin varlyla aklamak gerekmek-
tedir...'7
Burada artk an ruhuna uygun olarak kaba iddetten
te, tm iddet uygulamalarna kar gndermeler yapl-
makta... Hatt0, insan sahna yeteri zeni gstermeme du-
rumlar bile, insana uygulanan bir ttir iddetin kapsamna
a]nmaktadr. rnein, yaanan an gelimilik dzeyi
gz nne alndnda, herhangi bir insann, tedavi yn-
temleri ok iyi bilinen, fberkloz hastalndan lmesi (l-
mesine gz yumuimas) bile, bu insana kar bir tr iddet
uygulamas olarak tanmlamak gerekmektedir.l7
Gnmzn etik, barr, demokrasi anlayna gre, id-
deti byle bir kapsamda dnmek gerekmektedir.
t6
 Tifonbu ada, iddet, rseleme pnlaylarna karrn, ka-
latmz insanlar, gerek kendilerihe gerekse de tutukla-
nan hemen hemen herkese, Naziler dneminden beri ok
iyi bilinen "kirletme kuramr"(Besudelungstheorie) uya-
rlnca, en az bir ya da bir ka kez, kaba ikence yapldn
sylemilerdir.
En ok anlatlan ikence tiirleri yleydi:
Falakaya yatlrma. Ellerinden ve/veya bacaklarndan askr-
ya asma. Gzleri bal sorguya ekerken eitli yerlerine
sopayla Vufina. Uzun si.ireler ayakta tutma. Uzun sreler
komaya ya da hareket etmeye zorlama.
Vcudun eitli yerlerine elektrik Verme...
Cinsel organlar, eitilmi kpeklere rsrrtma tehdidi. Bu-
rada tutuklu.ayaklarndan ba aa asldn, bir kurt k_
peinin koarak gelip cinsel organlarn azna aldn ve
yanma gelen sorgucunun "bildiklerinin hepsini anlatma-
srnr...yoksa, verecei ikinci bir komutla kpein cinsel or-
ganlar koparacan" sylediini anlatt (sadece bir kii ta-
rafndan anlatld)...
Cinsel organa'cop gibi sert cisimler sokma (5 kii tara-
fndan anlatld)...
Islatp soukta tutma (5 kii tarafindan anlatld)...
Canl canl topraa gmme (sadece bir kii tarafindan an-
latld)...
Hcreye kapama... Srekli olarak aalayc, onur lrrcr
hakaretlerde bulunma... Kfr etme...
Elerine, kz kardelerinin hatt0 annelerinin de her an tu-
tuklanabilecei, tecavz edilebilecei tehdidi...
Bu sylenenlerin kimi tutuklularrn yaknlarna gerekten
de uygulanmasl...

t**
lkence Sonrasl Yaam F / 2 t7
 kence grm ins anlan ya amyklerini (anamnezleri -
ni) dinlerken ok kez dilim tutuldu, konuamaz oldum. Na-
sl bir kltr, iian, toplumsallatrma,eitim srecinden
geiliyor da, insanlar, -ok kez hi tanmadklar-, baka in-
sanlara, bu denli kt davranabiliyordu... Anlamam mm-
kn olamad...

18
7.

Grece yakrndan tanlma olana bulabildiim eski-tutuk-

lulardan, ikence yaantrsnrn zerinden orta]ama 8-10 yl-
lk bir Zaman dilimi gemi olmasna karn, bu insanlarrn,
bugnlerde bile, arada kimi zamanlar -iyileir- gibi olmala-
,rru k*rr, gene de son kerte nemli ruhsal-bedensel ika_
yetleri, ve ok kez de bunlara bal olabilecei dn-
iebilen, toplumsal sorunlarr (hala) sregelmektedir'

19
8.

Sergilenen psiko-somatik ikayetlerin en sk grlenleri

yle zetlenebilir:
Ba arlar, ba dnmeleri, eklem arlarr, ense-boyun-
"kas
srt-belkemii arlar...
Kalb-damar dolam sistemi ikayetleri... Mide-barsak
bozukluklar... drar yollar arlar...
Solunum sistemi ikayetleri.
Potenz ikayetleri...

20
9.

Fizik, biyolojik, ruhsal (psiik) hangi trden olursa.olsun

ikence yaantS, insanlarrn benlik-bilinlerinin yaam y-
ksnn srekliliini krmakta... ortaya kan korkulu, dep-
resyonlu, kukulu (paranoid) ruhsal yap, insanlar aras ili-
kileri bozmaktadr. Bireyin gelimesi, biyolojik ve kl'trel
evrimlemesi duraksamakta, hemen hemen tm entelektel
yetenekieri bozulmakta, matlamakta... Gerilemektedir... -

Bu koullarda, birey-insan, yalnz|a, toplumdan geri

dkilmeye, yaltlanmaya, bireysel ve toplumsal boyutlarda
atomlamaya itelenmektedir...

21
Ruhsal ikayetlerin en ok younlatr alanlar:
n:24
Uykusuzluk 20 Vo83

Korkulu dler 18 Vol5

Yorgunluk duygusu 22 Vo9l
Heyecanlanmada dengesizlikler
(abuk heyecanlanma/ kavga etme eilimi) T7 %17
Korku (aresizliin ar bast ) 15 Vo 63

Depresif ikayetler
(umutsuzluun ar bast ) 20 vo3

Kukulu dnceler 16 Vo 67

I huzursuzluk 2l Vo88

insanlar aras iliki bozukluu

/geri-ekilme/yalnz kalma eilimleri 13 Vo 54

Unutkanlk/ konsantrasyon bozukluu t7 7o ll

22
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
o .Y
E J!OL
v I !- J

q ':j
=

a =.i
r =4 a g
9rj
= = f;8 E
*
9; =x..
d.'6
o i 9-
*' E 1

\.
'23
 unutkanlik
insan ilis. boz.
huzursuzluk
' kusku
dopresif sik.
korku
Heyecan dengesizli
yorgunluk duygusu

korkulu ds.

uykusuzluk

r0 20 30 40 s0 60 70 80 90 1o0

24
 yanlizlik egilimi korkulu ds.

unutkanlik yorgunUk duygusu

insan ilis. boz. Heyecan dengesizli

huzursuzluk

depresif sik.

ematiklemi biimiyle de olsa, izelgede olduka somut

grlebildii gibi, karlatrz rneklerde, ikence ya-
antlsmdan sonra ortaya lkan psiko,patoloji, aradan geen
zun zaman dilimine karrn, ruhsal-psiik yapnn nemli
bir blmn, hAlA, Zarflan Zaman ya da srekli olarak, etki-
si altna alabilmektedir.

25
 Ar rselenme koullarnda ortaya kan depresyon ve
korku duygular hemen hemen her zaman birlikte i-ige ve
''anlatImas Zor ruhsal bir ac'' ile ortaya kmlardrr''Bu-
rada, kii, yaaml anlamsrz, kendisini yaad bu ortamda
gereksiz olduunu dnmektedir ok kez.Toplumda SeV-
dii insanlar ile balarnn'kopmu olduuna inanr.'. Bu
tr sanlara gre, kendisi artk ne toplum dzeyinde Ve ne
de sevdii insanlarrn gznde, aranlan biridir... Sonu ola-
rak, toplumdan ve sevilen insanlardan ayrlma zorunluluu
korkusu dayanlmas zor bir karabasan olarak ortaya kar"'
Bir kez da vurgularsak, burada, depresyon ile korku
duygusunu birbirlerinden ayrmak neredeyse olarakszdr'
Ancak, depresyonda zellikle ne kan belitiler yle
sralanabilir:

- duygusuzluk duygusu,
- canllrn (vitalitenin) azalmas
- umutsuzluk
- sululuk duygusu
- aalk duygusu
- uyku bozukluklar
- itn azalmas

Korku Sendromunda grlebilen balca belirtiler ise:

- abuk heyecanlanma, panik durumu

- kalp arpmts
- ba dnmesi
- titreme
- baylacakm gibi olma
26
 - i huzursuzluk, srekli bir tedirginlik duygusu
- abuk uyarlabilme eilimi
-parmaklarn ularrna ine batmas ve /veya uyuuk-
luk duygusu
- baln, yzn birden ate basp yanar gibi olmas
- insanrn en olmayacak olaylar, haberleri ''tehdit edi-
ci'' felAkqtler olarak deerlendirme eiliminin art-
' masl. Korkudan korkma; srekli bir korku, korku-
dan korkma beklentisi.

**r<

kence grm kiiler, o dnemleri dndklerinde ge-

nellikle, youn bir korku duygusu, ba ars ile birlikte,
boulur gibi olduklarrnr, boazlarna bir eylerin taklp so-
luksuz kaldklarn, kalplerinin rpnmasrnn arttn, g-
slerinden daralma duygusuyla birlikte soluksuz kaldk]a-
rln' terlediklerini, mide-barsak blgelerinde sancl
kaslmalar, kollarnda-bacaklarnda uyumalar, karncalan-
malar, titremeler duyumsadklarn sylemilerdir...

***

Saptanabilen bu temel ikayetlerin biraz daha ayrntl a-

ratrlmasnda tesbit edilen bulgular genel olarak yle ser-
gilenebilir:
Genel bir keyifsizlik durumu; hzn, znt, umutsuz-
luk; mutlu olmama durumu; sululuk duygusu; kendisine
yaplanlar unutamama; utanma duygusu. Giderek kronikle-
en rea<tir depresyon durumu...
Yorgunluk; canlln yitirilmesi; srekli ruhsal-bedensel
'27
gerginlik duygusu; i_huzursuzluk.
abuk heyecanlanma; sklkla kavga etme eilimi; fke
ve saldrganlk krizleri; heyecansal dengesizlikler.
Genel ve yaygm bir korku duygusu. Aynca, zaman za-
man gelen, panik tr korku krizleri.
Gerek yaamdan olabildiince ka; geri-ekilme; izo-
lasyon; otizm eilimleri.
Unutkanlklar; konsantrasyon bozukluklar; dikkatin a-
zalmas; eitim kurumlarna devam edememe, meslek -
renememe ya da eski mesleini devam ettirmede baar-
szlk]ar...
Dier insanlarla olan ilikilerin azalmasl; en yaknlan,
eleri, octikarr, arkadalaryla (bile) sklkla -ve ok kez
gereksiz yere- kavga etme eilimleri. Skhkla alma yeri
ve arkada deitirme.
Genel bir gvensizlik ve aalk duygusu; kendisini, ar-
tk hibir ie yaramaz ve deersiz grme eilimi...
En yaknlarndan bile kukulanma duygusu, paranoid d-
nceler...
Zaman Zamantm evresinin dmanlarla kuatId sa-
nrsr, dncesi...
Hezay anlar, Sanrlar, dnce danklklar, kendisini ve
evresindekilerini rselemeye, yaralamaya ynelik huzur_
suzluklar, saldrganlklar, arr depresyon durumlarr, korku
krizleri ve bakalar gibi psikotik belirtilerle klinikte yatma
gereksinimi gsteren 10 ikence grm eski tutukluya ko-
nulan tanlar:
psikoz ( ICD 298-I);5 kiide re-
3 kiide reaktif depresif
aktif paranoid psikoz (ICD 298-4); 2 kiide, paranoid ie-
rikli psikogbn psikoz (ICD 298-5) ...

28
10.

Bu ikence grm eski tutuklularrn, evli olan 8 tanesin-

deir, S'inin eleri, kocalarrnn, kendilerine ve ocuklarrna
ok kt davrandklar, dvdkleri, evde srekli kavga -
kardklar gerekesiyle, Almanya'ya gelilerinden bir s-re
Sonra, ocuklarnr alp evlerini terk etmilerdir. Bu ayr-lan
ailelerin sahip olduklar toplam 7 ocun, 4 tanesinin
-Alman sosyal yardm kurumlarrnn aracl ve isteiyle-
uzun sreli ocuk psikiyatrisi kliniklerinde -ayaktan- tedavi
edilme gereksinimi gsterdiklerini rendik...
Ayrrca, eierin tm de gene krsa ya da uzun sreli psiki-
.yatri tedavisine devam ettiler...
Eski tutuklulara, evlerinde, neden bylesine bir gerginli-
in olutuunu sorduumuzda, bu olumsuz durumun so-
rumlusunun kendileri olduunu, ancak ellerinde olmayan,
nleyemedikleri nedenlerden, birden fkelendiklerini, hrrs-
landklarn, birilerine saldrmak gereini duyduklarn, bu
arada hi istemedikleri ve ok sevdikleri halde, elerine, o-
cuklarrna, kerelerce, ok kt davrandklarrn, evlerindeki
camlar, radyo' televizyon gibi aygtlar krdklarn anlatt-
lar...
Yakndan izleme olana bulduumuzbu24 kiinin, hi-
birinin srekli ve kalrc bir meslei olmad. Yeni bir meslek
edinemediler. Dzenli bir gelirleri olmad. evre-leriyle s-
rekli arkadaIklar kuramadlar. eitli i giri-imleri -
duyabildiim kadaryla- hep baarszlkla sonu-land...
Srekli bir yalnzln, izolasyonun Ve hattA otizmin iin-
de yaadklarn izledik. Bu 24 kiilik kk grubun i"in-
29
den, 4 tanesinde giderek artan boyutlarda alkolizm ei-
limleri grld....
Bu trdeki politik gmenler,, yaamlarnn srekliliinde
ciddi kopmalar olduundan, kendilerini zellikle yabanc
bir lkede, ok yalnz, terk edilmi, yabanclam duyum-
sadrklarn sklkla sylemekteler... Yaamlarrna kronikle-
.en bir korku, depresyon, gvensizlik, kuku egemen ol-
mu durumda... Dzenli tedavi nerileri hemen he1kere-
sinde ya yadsnyor ya da gerekletirilemiyor. ok sk he-
kim, psikiyatr, klinik deitiriliyor, ancak kendilerini ok
aresiz duyumsadklarrnda, ksa sreler iin klinie gelmek
gereksinimi duyuyorlar.

30
11.

Bu ikence grm insanlar, psikiyatri kliniklerine ilk

kez genellikle eitli bedensel ikayetlerden, uyku bozuk-
luklar' dikkatlerinin azalmas, konsantrasyon yetenekleri-
nin bozulmas gibi grece herkeste bulunabilen ruhsal so-
runlardan gelmilerdir. kence grm insanlarla ilk
karlama ok kez bu tr her zaman, her yerde kolayca an-'
latlabilen nedenlerle olmutur. Burada, bedensel sorunlarrn
hemen hemen her zaman n-plana karld ve zellikle
vurguland grlmtr.
Ancak, uzun Ve gven verici bir iliki kurulabildikten
Sonra, -ki, byle bir iliki kurulmas her zaman mmkn
olamamaktadr- kendilerini -asl- ratsz eden ruhsal so-
runlardan szetmeye balamlardr.
rnein, bbrek blgelerinden gelen arlar ile balayan
uykusuzluk, abuk sinirlenme gibi ikayetlerle klinie ge.
len, ( 35 yandaki, evli, retmen) Y.B., ancak ok uzun
konumalarda ortaya kan karlkl gven, empathie dne_
minden sonra, ar korku krizleri geirdiini ok huzursuz,
skntl bir yaam srdn Ve gen yana ramen ciddi
potenz ikayetleri bulunduunu anlatmaya balamtr.
Y.B., zellikle Gneydou blgelerinde geen uzun tu-
tukluluk dnemlerinde, polislerin kendisini kerelerie rl-
plak soyduklarn, dvdklerini, vcudunun herbir yerine,
cinsel organlarna elektrik verdiklerini, elleri kollar bal,
ba-aaya asl durumdayken, zel yetitirilmi kurt kpe-
inin birden zerine srayp cinsel erkeklik organn di-
ieri arasna aldn ve bu durumda, kpein, gelecek ikinci
31
bir komutu beklediini, kendisini sorgulayan zel ekibin,
yneticisinin, sorulanlar doru y antlamazsa, verebilecek-
leri kk bir iaretle, kpein, cinsel organlarr koparabile-
ceini sylediini anlatlmtr...
Gene anlatldna gre, bu tr ve benzeri ikenceler ke-
relerce devam etmitir...
imdi, aradan yllara gernesine karrn, Y.B., bu anrlarr
Ve ''an''larl bir trl nutamamakta, zellikle, geceleri yo-
fke
un karabasdnh dler iinde' bararak uyanmakta...
krizleri geirmekte...duyduu siradan bir siren ya da polis
dd sesi, dizginlenmesi olanaksz heyecan, -hatt6 saldr-
ganlk-, krizlerinin balamasna neden olabilmektedir. Bu
nedenle de, yaknlarrnr, eini, ocuklarn, her bir eyini yi-
tirmi olan, Y.B., bugn b7|e, zaman Zaman da olsa hfilA
evinin evresindeki kliniklerdeki nbeti hekimlerin acil
tedavilerine gereksinim duymaktadr...
Kimi zaman ise, bu tr krizler ksa sreli psikotik epi-
zodlara dnmEkte ve bir ka gnlk klinik tedavilere ge-
reksinim duyulmaktadrr. Y.B.'nin yllardan beri acsn ek-
tii bbrek arlar ise, byk bir olaslkla, zeliikle
bbrek blgelerine tazyikli su srklmas ile oluturulan bb-
rek dokusu tribatlarndan kaynakland kansna varrl-
mrtr. Bu konuda ayrrca roloji uzmanlaruca da bbrek-
lerde organik bulgular saptanmtr.

32
t2.

rseleqme Sonrasl ortaya kabilen psiko-patoloji belirti'3

leri ok kez tutuklanmanln sresine, uzunluu ya da ksa-
1, ikencenin arlr Veya hafifliiyle doru orantl ol-
mamaktadr.
rnein, kendisinin ve yaknlarnn anlattna gre, s-
tanbul'da , 21 yandaki, kuyumcu rar, Ermeni kkenli
K. A., 1981 ylnda bir gn, birdenbire ve '' yanlrlrkla'' tu-
tuklanm. Gzaltna alrnmr. Emniyet mdrlnde, di-
er politik tutuklularla birlikte Sorguya ekilmi. Dvl-
m. Vcudunun eitli yerlerine, 'cinsel organlarrna,
azna,, diline elektrik verilmi... Ve sonra, yaplan ''yan-
llk'' anlarlmr, serbest braklm... K.A., byk bir kor-
kuyla evine dnm; ve kendisini annesinin yatainn altrna
atm. Aylarca, oradan darya kmam. Yemeini bile
annesinin yatann altnda yemeye balam. Zaman ii-
de korkular, paranoid dnceleri giderek ilerlemi. Bu
nedenle istanbul'da iki kez psikiyatri kliniinde yatm. i-
zofreni tanrs konmu. Sonunda, zerlerine ken bu olum-
suz etki yznden, aile, Almanya'daki akrabalarnln yanlna
g etmiler; ve oradan snma hakk almlardr.
Kendisiyle kerelerce konutuumuz, K.A., bu bir tek ge-
cenin etkisini bir trl unutamryor, kendisinin yeniden tu-
tuklanacan dnyor, bu konuda siste.matik hezayanlar
oluturuyor, iitme sanrlarr duyuyordu. omein, Aimanya
'daki evlerinde, olasr bir polis basknn nlemek iin gece-
leri, evdeki eyalar ile kapnn arkasrna barikat kuruyor, sa-
baha kadar uyumadan bu barikatn arkasrnda nbet tutuyor-

lk"n". Son.os Yaam F /3 -r-1

du... Bir gece, artrk rahata uyumaslnl, Almanya 'ya geldi=
kelerini, nemli bir tehlikenin bulu4madn anlatmaya a-
lan annesine lozan K.A., elindeki bakla, yal annesini
bandan yaralam; ve bunun zerine olay polise duyruI-
mu; Ve K.A klinie getirilmitir...
Bir ay kadar klinikte yatan K.A.'nn ruh sal tmyle
dzelmedi. Bir ka aylk aralarla daha pek ok kereler kli_
nik tedai gerekinimi gsterdi... Kronikleen bir paranoid
psikoz durumu ortaya kt.
Aradan 1lyl gemesine karn K.A., bugnlerde bile
srekli olarak ila (nroleptik) kullanma gereksinimi gs-
termektedir.
Bu arada, K.A.,'nn toplumsal ilikileri tmyle bozul-
mu, youn bir izolasy"on, geri- ekilme (regresyon) iinde
evinde tek barna, kardeleri ve yakn akrabalaryla yaa_
maktadr. Yabanclardan, resmi devlet memurlarrndan, po-
lislerden, otoriter kimlikli insanlardan, bu arada - zellikle
bey az gmlekli- hekimlerden ok korkmaktadr.
Toplumsal yardm kurumlarnn kendisine bulduklar ok
uygun ve cretsiz eitim olanaklarrn yadslm; renme
gcn yitirdiini, dikkatinin azaldn, konsantarasyon
yeteneinin kalmadn sylemitir. Kendisine bulunan i_
lerin hibirinde bir ka gnden fazla alamad grl-
mtr.
Zamansreci iinde, K.A.,'nn insanlar aras ilikileri d-
zelmedi, korkular ve paranoid dnceleri azalmad... Kro.-
nikJeti...

. ***

stanbul niversitesi rencilerinden, 23 yandaki H.A.,

4 aylk tutukluluk dneminde, dvlm, askrya asrlmr,
vcuduna va parmaklarna elektrik verilmitir...
34r
 t kenceyi iz|eyen ksa bir zaman sonfa, H.A., beyninin
iinde bir tr "metalleme'' duyumsaml... Beyninin dei-
tiini sezinlemi... Kafasnn iinde, gene metalik sesler
duymaya balamtr.
Tutukluluk durumunun ortadan kalkmasndan ksa bir
sre sonra, H.A., bandaki seslerin kendisini sorguya e-
ken polislerin seslerine dntn tesbit etmi... Ve bu
seslei, srekli olarak, ''biz sizin her yaptnz biliyoruz'',
''buraya gel'', ''uraya git'' vb. gibi komutlar vermeye, ko-
numalar yapmaya balamlardr...
Ayrca, H.A., srekli olarak kendisinin adnn arl-
dn duymaya balam... Bu arada; skntlarr, korkularr,
i huzursuzluklar artml... Yerinde duamaz' uyku uyuya-
maz konuma gelmitir
'Bu arada, istanbul'da bir psikiyatri kliniinde iki ay ka-
dar yatdak tedavi edilmi. Kendi deyimiyle, ''bitaz iyileir
gibi'' ol.mu. Sonra, korkularl, salrrlarr, hezeyan|ar yeniden
oalm. Izlenme ve yeniden tutuklanma korkularnn art-
mas zerine, bu tr duygulardan Ve potansiyel tehlikeden
''belki kurtulurum'' dncesiyle, Almanya'daki yaknla-
rrrun yanna gelmi. Bu arada, eitli kliniklerde yatm; de-
iik tedavi yntemleri uygulanmr. Ancak, beklenen ruh-
sal dinginlie bir trl yeniden kavuamamrtrr.
Kendisiyle klinik koullarnda karlatmzda, youn
iitme sanrlarrnrn; tutuklanma korkularnn, izlenme heze-
yanlarrnrn etkileri altndayd. i huzursuzl"uk nedeniyie ye-
rinde duramryordu. Gnlerdir uyku uyuyamadn syl-
yordu... Hemen hemen tm entelektel yeteneklerinin blo-
te olmu durumda bulunduunu sylyordu...
Kendi kendisi hakkndaki tanmlamasryla,''artrk, dnya-
y ve kendisini ok yzeysel alglayabiliyordu...'' algladk-
larrnn ok az bir ksmn anlayabiliyor... Ve bunlarn da de-
35
erlendirmelerini pek yapamyordu...''Beyninin metalleti-
ini'' ve ''kendisinin polisler tarafndan ynetil-diini'' ve
gene kendi kendisi zerine yapt liir degerlendirmeyle, bu
dnyada ''-artk_ zdt yayorum" diyordu...
r ***
kence yaanilSl her bir eyden nce insanlar afasl iliki-
leri bozmaktadr. kence grm insanlarrn, topluma, top-
lumsal kurumlara ve dier insanlara kar gvenleri kop-
maktadr. Bu durumu somutlatrrmak istiyorm
35 yandaki S.A., 1983 ylnda on ay tutuklu kalm.
Gnlerce falakaya yatrrlmr, elektrik verilmi. Iiapisten
ktktan ksa bir sre sonra yeniden tutuklanm. Yeniden
i-kence grm, Tekrar salverilmi. Sonra yeniden tutuk-
lan-m$. Y' eniden ikence edilmi Ve Sonra serbest bra\l-
m.
S.A., 1985 ylnda istanbul'a gelmi. eitli yerlerde a-
lm. Paranoid psikoz belirtileri olaslkla bu dnemde
balam.
S.A., evresindeki tm insanlarn kendisine kar komplo
kurduklar sansryla, pek ok i-yeri, ev deitirmi...
Kimi zaman bir gecede bir ka ayr yerde yatt olmu...
Sonunda, Federal Almanya'daki, akrabalarnn yanna git-
mi.
Ancak, psikoz belirtileri giderek younlam.
Klinik koullarnda karlat mzda, sistematik izlenme
hezayanlaryla rnek bir paranoid psikoz grnm sergili_
yordu. Ancak, tm,tedavi nerilerini geri eviriyordu. F{r
bir nerimizi kabul etmedi...
Bu arada ana-babasnn ve'kardelerinin de giz|i polis r-
gtleriyle ibirlii iinde kendisine kar komplo hazrla-
dklarn dnen S.A., kerelerce evden kamr... Polisin
yard my Ia bulunmutur.
36
 Klinie he1 uraynda, aynr tmceyi kerelerce tekrarl-
yordu. 'Doktor bey, ben deli deilim - Lfen beni insanlar-
dan kurtarn..." S.A.,'nn ilk ikence grd gn-lerden bu
yana 10 yllk bfu zamandilimi gemi olmasna karn, qn-
daki paranoid psikioz durumu arlaarak sr-yor, her kar_
lamamzda, ''Dokt6r bey, Ifen beni
insanlardan kurta-
rrn..." diyordu.

*x*

ikence, salt insanlar alasl ilikileri bozmakla kalmyor,

kiinin toplumun gnlk yaamlna uymasrnr da zorlat-
ryordu...
rnein, 34 yandaki H.K., |g]5,91'g, 1981 yllarnda
tutuklanmr. Her seferinde ar ikenceler grm' Sonra
da, gene her seferinde, -delil noksanlndan- mkeme
karsrna bile karlmadan serbest braklm.
ikence srrasrnda, falakaya yatrrlmr, elektrik verilmi-,
hcieye kapatlm ve diri diri topraa gmlmekle tehdit
edilmi...
198 yilarnn ortalarnda, Federal Almanya'ya yakrn-
larnn yanma gitmi. Bu arada, panik tr korku krizleri,
heyecan bozukluklar, depresyon gibi ikayetlerden uzun
sreli tedavi grm.
En nemli ikayeti kapal yerde bulunmaktan ok kork-
masl... rnein asansre binemiyor. otobs ya da tramvay-
larda kaplarn otomatik olarak birden kapanmasr, H'K''da
denetleyemedii byk korku krizlerine neden oluyor' Bu
yzden, H.K., bulunduu kentte otobs kaplarnn birden
tupun-u'rndan sonra panik tr korkular ve heyacan den_
geiizikeriyle, kaplar camlar yumruklamaya balam'
otobtis srcs ilk yardm ekiplerini armr. H'K-',*en
3'l
yakln hastanenin youn bakm servislerine yatrlm. Gn-
lerce klinik tedavi gereksinimi olmu. Bu durum, 1990 yl
iinde, T5 kez tekrarlanrn.
Uzun sreler ila kullanml. Psikoterapi olmu. Kars,
yakn dostlar, hatt psikologlar ile birlikte bindii tat
aralarnda, her trl desteklemeye, yreklendirmeye kar-
n, kimi kereler sakin geitirilebilse bile, hemen hemen
her keresinde, otomatik kaplarn birden kapanmas, onda
byk korku krizlerinin balamasna neden olmu...
H.K., ilk ikence grd gnden 18 yl gemi olmas-
na karn, youn korku krizleri azalmam. Grd iken-
ce onun tm toplumsal yaamn bozar.hale gelmitir.

38
13.

Ikence yaantsm nasl bir dinamik zerinden insanla-

,r, t- ruhsal dnyalarn etkiledii, paralad ve hatt6
kiiliini dattn, doyurucu ve ak bir biimde anlamak
ve aniatma( kukusuz bugn iin bile hi de kolay deildir'
Bu konuda yaplan baz tesbitleri anmsamak yararl ola-
bilir belki...
ikence -ve tutukluluk- yaants (hatt kaak -illegal-
koullarda yaama), her bir eyden nce, insann yaam y-
ktitintn zamansal, meknsal, kltrel ve insanlar aras ili-
kiler btnlnde kopmalar, dalmalar ortaya kar-
maktadr. "
ikence ve tutukluluk yaant1arrndan Sonra, insanlar ar-
tk itm yaamlar boyunca, ikence ve tutukluluk dnemi
gibi olajanst bir yaantyl' tm yaamyki|etinin odak
ya da dbnm noktas olarak grme durumundan bir trl
kurtaramamaktadrlar kendilerini.
Bu durumlarda, yaamykleri, ok kez, tutukluluk-
ikence yaants "ncesi" ye '|sonras " olarak paralara
ayrlarak anlmsanmaya balanmaktadr."
'yaamyklerinin bu ikence ''ncesi'' ile
insanlarn
,,Sorrasl,' donemi belki de, bir daha hi bir zaman birbir-
leriyle birleip tam bir btnlk oluturamamakta, birbirle-
rini oaltamamakta; tersine, bu iki yaamyks parasr
yoksamaktadrlar"'
ok kez birbirlerini yadsmakta,
Baka trl bir sylemeyle, ikence ve tutukluluk yaan-
tlar, bunu yakndan tanyan, -yaayan- insanlarn yaam-
39
 larnda bir tr "prizma etksi'' (ya da iIevi) grmektedir.
(Laub-Auerhan).
Bu insanlarn yaamykler -artk- ikence ve tutuklu-
luk yaantrlarnrn prizmaslnda yansrmakta. Burada, kk
yaant paraklarna ayrlmaktadr. Bu tr bir olaanst
yaant prizmasnda paralara blnm her bir yaam-
yks parac, her bir anr, bir dieri iin -artk- bir ya-
banc cisim, bir "bakas" zellii tamaya balamaktadr.
Bu durumda, ikence ncesi yaam Ve anlar ile ikence
sonlasl yaam've anrlarn birbirlerini yoksama eiliminde
oldukia;" izlenmektedir.
Bu'H<juilarda, ciddi bunalmlara giren benlik, kiilii,
kendi gereksinimlerine gre deiime zorl ayabilmektedir.
Gerekte, bireyi, btn teki insanlardan aylran tinsel/
ruhsal ve bedensel zelliklerin tm, olarak (da) tanmla-
nabilen, kiiliin temel ilevi, d dnyadan kaynaklanan
uyarmlar ile bastrlm gdlere karr, ben'i, benlik bilin-
cini, korumaktr...
Bu nedenle, kiilik-te, kimi zaman|ar, (kiiliin en zel
yanlnl, onun ekirdek blmn oluturan) benlii, koruya-
bilmek Ve ona gerekli destei saIayp, yeni olanaklar .an-
yabilmek .iin zorunlu kimi deiiklikler oitaya kabil-.
mektedir.
ikence, tutukluluk, kaak ya$am koullar gibi ar rse-
lenme durumlarnda, benlik bilinci, ciddi biimlerde g-
szlemekte, yeni bir kiilik deiimini zorunlu klmak-
tadr ok kez.
Ancak, burada hemen vurgulamak gerekir ki, bir kiilik
deiiklii belirlernesi, bir ''hasta]rk'' tanrsr deii, bir ruhsal
durum tartmasdr. (Rohde-Dachser)
Toplama kampr, ikence, tutuklutuk yaantlar zerine
nemli deneyimleri olan pek ok aratrmac, bu olaanst
40
yaantllarln etksiyle, korkulu, edilgen, depresif, fkeli, te-
dirgin, kukulu kiilik deiiklikJerinin szkonusu olabildi-
1''7' 14' 13' 25' 13
ini tesbit etmilerdir .36'
*
***

Grlebildii kadaryla, bu tr olaanst koullardan

gemi insanlarda, yaam genellikle, eski srekliliini, b-
tnln, harmonisini bir daha -kolayna- oluturama-
makta. Ruhsal dnya, eski dinginliine bir daha kavua-
mamaktadr. Burada bir tr ''ruhsal i kanamann" yar-
lrndan bile szedilebilmektedir. Yaam anlamsrz, varolu
dayanlmasr olanaksrz bir ikenceye dnmektedir.
Bu durumlarda, insanlara olan gven azalmakta, insanlar
aras ilikiler kopmakta, geri-ekilme, yaltlama, ok kez
tek seenek olarak ortaya kmaktadr.
Gerekte, Naziler dneminden bildiimiz glbi, modern
devlet terrn uygulayanlarn tam da amaladrklarr sonu
bu olmaktadr...

*<x

Modern devlet terrnn etkisinde kalm, ikence yaa-

mtru tanml bir insanrn tutukluluk durumunun Sona erme-
Si, onun, artk ''zgrle'' kavumasr olarak deil, gn-lk
yaamm iine '' frlatp atlma " (Heideger, Hoefer) olarak
(da) deerlendirilir. " '
Bu konumdaki insanlarn kendilerini sradan gnlk ya-
anun iinde (bile), aresiz, kararsz, korumasz ve g-sz
duyumsamalar simektedir.
Bu koullarda "darda olmak", "Zgr olmak", ikence
4t
grm insanr mutlu etmek yerine, yaklndan tanrd mo'
dern devlet terr karsndaki gszln pekitirmekte
ve ''kuzularn sessizliiyle'' bu durumu onaylyor gibi gr-
nen dier insanlara kar olan gvensizliini, korkulannl Ve
kukularnl arttrmaktadr.
Tutuklanm ve ikence grm insanlar, zgrlklerine
kavutuktan Sonra da, kendilerini toplumsal ve tinsel bir
gerginlik alannn etkisinde duyumsamaktadrlar. Bu insan-
Iarin yatn ve uzak evreleriyle, toplumla, aralarrnda her
gn biraz daha derinleen, byyen, genileyen bir yark
olutuu tesbit edilmektedir..
Bu konumdaki insanlar, kendilerin artk "yenilmi'', ''ya'-
ral'' konumda deerlerdirmekte, yaygn korkularrn, buna-
lmlarn, tedirginliklerin, kukularnn yaamlarrnrn tm
alanlarna yayldn duyumsamaktadrlar.

42
 14.

Holocau.st'dan etkilenen kimi ailelerin ocuklarrnn (da)

bu gnlerde sergiledikleri ruhsal durumun, gzatd edilmesi
kolay olmayan, olduka nemli zellikler sergiledikleri iz-
lenmektedir.
imdilerde, yalarr 18-25 arasnda olan bu konumdaki
genler, HotocauJt'u ok kk yalarda yaamlar. Tan-
mlardr. Bu olaanst toplumsal olayn ne alama geldii-
' ni kukusuz daha o zamanlar anlayamamrlar, ayrrdlna"Va-
ramamrlardr.
' Ancak, bu harketin etkisinde kalm ailelerin iindeki
byk alt-st olularn aclslnl -ve ykn ana-babalaryla
birlikte -grece- yaamlardi. rnein, aile yelerinin
birden isiz kalnl' en temel. gereksinim maddele}ini bile
karlamada ortaya kan zorluklar. sk sk ev deitirme
zorunluluunu ana-babalaryla birlikte yaamlardr bu o-
cuklar. Hastalk durumunda, hekim ve ila paraslbulmakta
ekilen skntIar, ortaya kan aresizlikleri, bu iki kuak,
ana-babalar ve ocuklar birlikte yaamak zorunda kalm-
lardr. Bugnlerde,22 yanda bulunan bir gen kz, I}Ey_
ll 1980'ni izleyen gnlerde, babasnrn Ve anaslrun birden
isiz kalnln, aynl gnlerde st ste bir ka ev deitirile-
rinin ve kendisinin geirdii ar bir hastalrk srrasrnda ana-
babasrnrn yaadklar aresizliin kendisi zerinde brakt
ar rseleyici etkiyi bugn bile bir trl unutamadn an-
latmtr.
' Bizim grebildiimiz genler, seksenli yllarn sonlarnda
okumak ya da almak iin Bat Avrupa lkelerine gelmiler.
Ksa ya da uzun erimli bir d-g servenine katlmlardr:
.43
 Ancak, izleyen Zaman dilimleri iinde, bu genlerin bir
krsmnda olduka ciddi ruh salk sorunlarr tesbit edilmeye
baland. Byk aresizlikler iinde baka psikiyatrlara gi- "

den, ya da bize gelen, bu genlerin sergiledikleri psiko_

patoloj i-tesbit edebild1imiz kadaryla-, yle zetlenebilir:
Srekli ya da gelip geici korkular. tm-<dtrme-
ldrlme fantazllerl m ve ldrlmenin ana konuyu
oluturduu karabasanl dler. Ksa ya da uzun sreli pa-
nik tr korku krizleri. Boluk duygusu. Kimlik bunalrmr.
Topluma ve yaknlarna kar gvensizlik. Duygusal ve
heyecansal kntlk. Yorgunluk. Uykusuzluk. insanlarla
' iliki kurma bozukluu. renme" zorluklar.Konsantrasyon
bozukluklar. okul velveya alma yaamnda baarrsz-
lklar. Cinsel isteksizlik. Kar cinsten korkma. Toplumsal
entelektel geri-ekilme. Kendi kendini yaltlama (izolas-
yon) eilimi... \
Bu t(ir bir psiko-patoloji biraz daha yakndan irdelendi- '
inde, bu genlerin, ana-babalaryla kendi aralarnda al-
mas hi de kolay olmayan nemli ikilemli-ztdeerli (am-
bivalence) Sorunlar, byk elikileri olduu grlmtr.
Bu genler; -genel bir toparlamayla_, bir yandan, maddi
manevi byk zorluklar grm, kovuturulmu, tutuklan-
m, ikence grm, kaak yaamaya zorlanmr, isiz kal-
m, ana-babalarnn aclarrnr -da ok paylamak-, onlar-
dan kopmamak' hattA onlarla daha ok btnlemek iste-
diklerini, daha doruSu, bunun zorunluluunu duyduklarnr,
te yandan da, her bir eye karn, - ve artk ne olursa ol-
Sunj ana-babalaryla srdrdkleri -kurmaya altklar-
bu''zbrunlu birlikteliklerden'' kamak, kurtulmak, biraz'
daha zgrlemek istediklefini sylemilerdir.'o
Ancak, ok kez grld gibi, bylesine elikili duy-
gularn ne biri Ve ne de dieri kolayna uygulanamamakta.
Sonuta ruhsal bir dinginlik oluturulamamaktadr.
Baka trl bir betimlemeyle: Bu genler, bu elikili
duygulardan, bilinli ve/veya bilind ister.]erinden, ne
birini Ve ne de dierini gerekletirme olanan bulama-
maktadrlar ok kez. Sonuta, bu genler, ne kendi kirr]ik-
lerini gerekletirebilecek biimde zgrleeblilmekte, ve
ne de, ana-babalarna kar olan eski ballklarn -artk-
srdrebilmektedirler.
Burada ok zor koullada srdrlmeye allan bir
''zorunlu birliktelik" Sz konusu olmaktadr. Bu acl du-
rum, bizim grdmz genlerde, bir d g serveni de-
nemesiyle bir kez daha almaya allml, ama grebil-
dlimiz kadaryla, genelde pek de baarl olunamamtrr.
Yakndan grebildiimiz genlerden pek ou, yurt dl-
ndaki eitimlerini, almalarn baaryla srdreme-
diler. Bir ksm lkeye geri dndler. Bir krsmr sonradan
yeniden yurt dna kt... Krrrlmas zor ksrr dngler ii-
ne girildi...
Ana-baba ile d dnya arasindaki bu kararsr z gidip-
gelmeler bir tr ''sarka kiiliklere" dnrek srp gir
mektedir (Eckstaed$.
Bu tr psiko-patolojilerin iinde Zaman Zaman son kerte
ciddi bir "Srnrrda Kiilik'' (Borderline Sendromunun) be-
lirtilerinin sergilendii tesbit edilmitir. "''o
Bu genlerin bir ksmnnda, kronik depresyonlu bit ze-
minde, zaman zaman klinik tedaviyi gerekli lolacak psiko-
tik epizodlarln ortaya ktn ska grdk.

45
15.

Latin.Amerika askeri cuntalarn uygulamalarrndan da bi-

lindii gibi, tutuklularn, kayplarn ana-babalarnda vQ di-
ger yaanarlnda, kanser,yrek enfarkts, beyin kanamasr
gibi lmcl hastalklar sklkla grlmtr'
Bugn artk b'u tr lmcl hastal*larn ortaya k-
,rrurrndu, birden younlaan umutsuzluun, yanlzln'
duygular ifade edecek gcn ve yetenein kendine gve-
,rin yitl'iinin, insanlar arasr ilikilerin zlnn, d3Y_
gr'u .'rutumaya karn artan i -huzursuzluun ve fke-
darya yanstlamaylarun etkileri olduka iyi
'rin
bilinmektedir.
s
Bizim 24 kiilik kk grubumuzdaki insanlarrn 4 tane_
sinde benzer durumlar izledik. Bunlardan 3 tanesinin baba-
s,bir tanesinin annesi, ocuklarnn tutuklanmasrndan he-
men Sonla hastalanmlar ve krsa zamanlarda lmlerdir.
Bu konuda daha faz|a bir varsaymda bulunma olana-
mzyok.Anak,yakrndantandmarplclbirrnekleso-
mutlatrmak istiyorum bu durumu.
istanbul niversitesi lktisat Fakltesi rencisi, 25 ya-
(yakrnlarnrn
ndaki H.K.'nrn tutuklandn duyan baba,
da syledii gibi) ne alam ne glm, talam_ b1r ynz
ifadesiyle, ocuunun nerede olduunu arafirm' 5-] va-
izine rast gelbme_
ndakinaua, e.k., uzn sre ocuunun
ancak uu d9:
-. ootrldiin sanml. ok tztlmi, dein bilindii
gularn darya aklayamamr. O zamana
iadaryla n ui, salk'sorunu olmayan, 51 yandaki-baba'
bir ka nafta iinde,mide sanclaryla krvranmaya balam'
46
Muayenesi sonucu, mide kanseri tanrsr konmu. Ameliyat
edilmi. Fakat kurtarlamamr. Birka hafta iinde yaa-
mn yitirmitir.
Bu tr lm olaylarrnn tutuklu yaknlarnd a g7ard
edilmeyecek sklkta grlmesini''rastlantr'' ile arklamaya
almann pek kolay olamayacan dnyorum.

47
16.

Latin Amerika kelerinde, -zellikle de ili'de-, Holo_

caust yaantrsnrn insanlar ve aileler zerine etkisi grece
ayrntl incelenmitir.'8''
Kukusuz, bu konuda en kapsaml yaptlarn banda Isa_
bel Allende'nin "Ruhlann yi'' adlr romanl olduunu d-
nyorum.
Holocaust yaantrs, insanlarda, hemen hemen her zaman
youn bir aresizlik, umutsuzluk, korku,.fke, depresyon,
kknlk, ylgnlk gibi duygularla dolu genel bir ruhsal
ik durumu ortaya karmtr.
Bu ar ok durumunun etkileri bir sre Sonra bilin d_
zeyinde azalsa biie, bunun, bilind varl uzun sreler
canllnl srdrmtr.
ili Holocaust dnemini yaayanlarda, bu ilk okun orta-
ya kard korkuyu 20 y| sonra bile unutamayan pek ok
Latin Amerikal politik gmenie karlatk.
ili Askeri Cntasrnn ynetime el koymasndan sonra,
Santiago'da hastanelere bavuran insanlarn te birinin i-
kayetlerinin, korku nevrozu ve buna bal psiko-somatik
belirtiler kapsamnda deerlendirildii tesbit edilmitir.'
Burada ortaya kan yaygm korku duygusunun, zellikle;
a) vi devlet terrnn hedefi olma... b) iini yitirme...,
c) ailenin temel gereksinimlerini karlayabilme konumunu
yitirme... korkuiarnadnereksrd izlenmitir.5'
ilk ok dnemi bir sre Sonra azalm. Ancak, bu kez
uzun sreli kolektif depresyon dnemi balamtr.
**<

48
 Holocaust etkisindeki Latin Amerika toplumlarnda, ne-
redeyse nek bir aile emasl - aile ii ilikiler dinamii -
ortaya kmtr. Burada, aile, militarizmin etkisindeki mak-
ro toplum dzeninin, mikro boyutta izgdiimn sergile-
mitir bir anlamda.. rnein, baba, -lkeyi yneten genera-
le benzer biimde- aileyi iinde yaanan olaanst du-
rumdan byk yaralar almadan kurtarma abasnda olan
nder roln stlenmi. Sanki, hi bir Sorunu yokmu gibi,
az konua, duygularn, dncelerini dier aile yelerine
ve d dnyaya belli etmemeye alr bir konum almtr.
Anne, izlenen ya da izlenme olasl byk olan, eini, o-
lunu, krzrn dnmekten perian bir durumda, sanki hi
bir ey yokmu, gibi, gler yzl Sevecen kucaklayc ana
roln, eskiye -oranla da bir aba.rtl biimde oynamayl
srdrm. Olan, her an tutuklanma ve ''kaybedilme'' teh-
didi altnda, her telefon ya da kap zili alnda yerinden
Slramaslna karin, sanki hi bir ey yokmu gibi yaamml
srdrmeye, duygularrnr, dncelerini; korkularn dar-
ya belli etmemeye almr... Kz ocuk, hem kendisinin,
hem kardeinin ve hem de arkadann byk tehlikeler al-
tnda olduklarn bilmesine, btn gece sabaha kadar ala-
maslna karn, gzlerinin kanmaktan kzardn syleyip,
sanki hi bir eyi yokmu gibi yaamril srdr-meye al-
mltr;3
Pek ok ili'li gen kzn, polisin ev basknlar Srasnda,
youn korku duygusuyla koullu, -Ve o Zamana kadar bilin-
meyen- sara (epilepsi) nbetleri geiimeye baladkiall tes-
bit edilmitir.'
Gerekte, yaanan Holocaust etkisindeki korkuyu, fke-
yi, gszl, olas tehlikelerin boyutlarn tm aile ye-
leri birbirlerine benzer biimlerde duyumsamlar. Fakat,
ailenin tm yeleri bu duygulan kendi geleneksel rolleri-
ne uygun biimlerde da vurabilmilerdir. Sonu olarak,
lkenceSonrasl YaamF/4 49
aile yeleri arasndaki ilikiler, gerek ve itenlikli duygu-
lar deil, sahte ''sanki'' duygular sergiler olmutur. Bura-
da, aile yelerinin hi' de istememelerine karn, aile ii i-
tenlik, gven yitirilmitir. Ailenin her bir yesi kendi iine
kapanmr, suskunlamr, ya- da, yeni ve anlamsz ilgi alan-
lar ortaya karm. Tutarsrz heyacanlar, mutlu g-rnme
rolleri oynanmaya balanmltr. Tm bu ''sank'' roller, ko-
numalar ve davranlar, ailenin tam da, bu tr-ola-anst
zamanlarda yelerine vermesi gereken gveni -ar-tk- ver-
memeye balad grlmtr. Aile yeleri birbirleriyle
karilamaktan, konumaktan korkmaya balam-lardr.
Bu tr bir ortamada, a7le yeleri arasnda g'erek ile fanta-
ziler birbirlerine karmr. Giderek aradaki srnrr brtadan
kalkm. Alglama bozulmutur. rnein, tehlikeli ya da
olurrSuzl bir anlam talmayan bir haber ya da olay, byk
bir felAketmi gibi alglanp, byk saldirgan davranlarn
ortaya kmasrna neden olabilmitir...3
ili rneinde olduu gibi' Holocaust etkisinde yaa-
nan yaygm toplumsal korku, salt bireyleri deil, aile gibi en
eski geleneksel toplumsal kurumlari da etkilemi. Kapitalist
modernleme srtci ile birlikte bu tr kurumlarn daha hzl
zlmelerine neden olmulardr.
Duygularn aa vurulmamasl, suskunluk giderek insan-
lar birbirlerinden uzaklatrmr. Tm insancl ilikileri ko-
paran, tahripkAr heyacan patlamalarrna neden olmutur. Ai-
leyi korumak iin oynanan ''sanki'' rollerinin, pratikte aile
ilikilerinin zlmesini koullad griilmtr...'

x**

50
 ili toplumunun Holocaust yaants bizim iin bir rnek
olabilir mi bilemiyorum.
Ancak, bugn yaadm z ar toplumsal, kltrel so-
runlarda Holocaust'un etkisinin hi olmadn sylemek de
pek kolay deildir gibi geliyor bana.
. Kuaklar arasndaki srtmelerin, aile y'eleri, insanlar
aras ilikilerin bu denli bozuluunda, yaanan Holocaust
dneminin hi mi etkisi olmad... Sanmyorum"'

51
 17.

Bufada szn etmeye altmz, ikence grm in-

sanlarn yaamlarn etkileyen tutukluluk ve iddet olay s-
radan bir ''felAket" ya da srradan bir l'olaanst olay'' ya-
antls deildir. Bu bir modern devlet terrdr .2'z0'4'l'23
ir modern devlet terrnlin insanlarrn ruhsal yaplarna
olan etkisi, dier olaanst olaylardan, rnein, deprem,.
sel, dmesi vb. gibi doal felAketlerden, ya da banka
soygunlarnda, uak karmalarda ve benzerlerinde gr-
len kk grup terrizminden ok daha farkl, kalc ve
tahrip edici olmaktadr.
Modern devlet terrnn, genel tutuklamalarda ve iken-
ce srecinde, benlik bilincine, birey-insanrn ruhsal yaplslna
(psiik dnyasna) yapt olumsuz etkiyi, Hiroima bom-
bardrmanrndan sonra ortaya kan atom bombas nevrozu
(A-bomb-nerosis) -atom bombas depresyonu- ve bakala-
r gibi ruh sal bozukluklaryla bile karlatrmanrn pek
22
mmkn olamayaca bilinmek tedir.
Modern devlet terrnn etkisinde kalm insan, kendi-
sini toplumdan tmyle atrlm, dlanm, yaltlanm, ya-
payalnz kalm duyumsamaktadr. Burada, tek }ana kal-
m bireyin, sradan fizik-biyolojik acl ekmesinin ya da
hakszla uram olmasnn -tesinde, toplumsal bir varlk
.olarak, toplumdan dlandn duyumsamasrrun getirdii,
varolu korkusu ortaya kmaktadr.
Bu. ok'ar, ldrc (pernisiyz) korku, ruhsal yapiy,
ok kez dalma noktalarrna dein getirebilmektedir.
Burada yaanan byk korkuyu (panik durumunu) belki
ilk toplumlarda rast gelinen 'kara-by, Vobdoo imt
5)
 tabu inemelerinde ortaya -
ve b4kalar gibi, toplumsal
kan majik korkularla karlatrmak olasdrr.u'"
Burada, hemen hemen tm toplum, tabu'yu ineyene
kar kmakta Ve onu, toplum dna atmakla tehtid etmek-
tedir. Sonuta, ok kez, toplumsal bir varlk olarak insan,
yaad -toplum dina atlmak gibi byk tehtid kar-
snda youn korkunun etkisi'altnda yaamml yitirmektedir.
Modern devlet terrnn etkisindeki birey-insann ruhsal
yaplsl, benlik -bilinci- gc, ok.kez sfir noktasna dein
zlmekte. Tmyle yklmaktadr. Bu durumun en arpl-
c rnekleri .Nazi dnemi Almanya'srnda kurulan toplama
kamplarnda grlm ; yaanmltlr.

***

Artk hep bilindii gibi, bu ir devlet terrlerinin, Holo-

caust'larrn temel amacl, bilgi toplamanln ya da merkezi b_
rokrasilerin belirledii ''resmi politikaya'' kar olanlar tek
birey-insan dzeyinde cezalandrrmann, hatt6 yok etmenin
tesine uzanm_aktadr. Burada asrl ama, yeni bir yap-
lanmaya zorlanmakta olan toplumun, byk sessiz oun-
luuna gzda vermektir. Temel sorun byk ounluu
susturmaktr. Burada, olas tm direni, muhalefet odakla-
rn, potansiyel dzeylerde bile olsalar, birey-insann ruhsal
yaplsl dzeyinde krrmak, yok etmek ngrlmektedir.

*t<*

Szn ettiimiz grubun dnda. gene olduka yak-ndan

tanmak olana bulduumuz, ve bu tr bir modern d"I-
let terrn yaknndan ya da uzandan yaam pek ok
insann, bu ''deneyimlerinin'' zerinden \Zn Zaman sre-
leri gemi olmasna karln, ruh salklarlnln, bugn bile
-sorunlarnrn
ok ciddi bulunduunu grdk.
Ayrca, salt ar fizik, biyolojik kaba iddetin etkisinde
kalmakla bu tr kalc ruhsal ikayetler ortaya kma-
maktadr. rnein, tutuklanp Emniyete gtrlm Ve ora-
da rlplak soyundurulup, bu konumlaryla, ayakta bir s-
re bekletilerek ifadeleri alndktan sonra da serbest bra-
klm insanlarn nemli bir kesiminin, bu ''olaanst ya-
antlnn'' olumsuz etkisinden uzun sreler kurtulamadk-
iarn, grdk.
Bu tr bir ruhsal iddetin etkisinin, aradan geen uzun
yllara kar azalmudrgrrr, bu insanlarn karabasanl d-
lerle dolu uyku bozukluklarnn, korkularnn, bunalmla-
rrnrn, ciddi reaktif depresyon belirtilerinin, eitli psikoso-
matik ikayetlerinin uzun,sreler devamettiini izledik.

***

Hangi koullarda gemi olursa olsun, Holocaust yaan-

ts toplumsal bilinde ve bilindnda varlnr uzun s-
reler canl' tutabilmektedir.
Salt bu felAketin kurbanlar deil, bunu uygulayanlar bi-
le, bu olaanst durumu uzun sreler unutamamakta. Bi-
linlerindenve vicdanlarndan silememektedirler.
FelAketi unutamayanlar lle unutmak zorunda olanlar
iin,Holocaust yaantsndan ok daha beteri, yaanan Ho-
locaust zerine yeterince konua.mamaktr. Uzun zaman di-
limleri iinde insanlar asl tketen nokta yaananlarn, du,
yumsananlarn zerine tartamamaktr.
Gemile hesaplamann yadsnd, yaananlar zerine
ayrntl konuulmad srece, birey ve toplum Holocaust -
larn glgesinde yaamay srdrmektedir. Ancak, srekli
54
glgesinde yaanan Holocaust-larrn da, zaman Zaman' top- -

iu*u, ve bireylerin gnlk yaamlarna yeniden girmesi

kanl-maz olmaktadr.

55
18.

kence ve tutuliluluk yaantsndan Sonra, bir insann,

iinde doduu, toplumsallat, urunda politik mcade-
le verdii toplumdan, kltr ortaiunda1 ayrlp yabanc bir
lkeye gitmesinin ve politik gmen olarak yaamaya ba-
lamasnrn getirebilecei olumsuzluklar, ruhsal rselen-
meler, hi kukusuz ayfl bir aratrmanrn konusunu olutu-
rabilir. Kanrmca, oluturmaldr da...
Bunun son kerte kamak ve geni kapsaml bir konu
olabileceini dhyorym.
Ancak, ok ince eleyip sk dokumadan, bu konuda baz
nem]i noktalarn ait izilebilir.
Politik gmenlik durumunda, ncelikle ok nemli iki
byk olaanst yaant i ie girmekte; ikence ve tutuk-
lu1uk gibi olaanst felAketi yaayan insanrn yaamna, bir
de politik gmenlik gibi yeni bir olaanst yaantnn
arl eklenmektedir.
Hi kukusuz bu durumun hem olumlu hem de olumsuz
yanlar bulunmaktadr.
Politik gmenlik srecinin ilk yliarnda, geneilikle,
olumlu yanlarn ar bast izlenmitir. Bu durumda, insan-
larda ncelikle, kaba iddetin, ikencenin, tutuklanmann
kaynandan''ikencecinin etki alanndan'' uzaklamann
getirdii bir ruhsal dinginlik tespit edilmektedir. Salt bu du;
rum bile, pek ok eski tutuklunun, ikence grm insann,
yeniden tutuklanma korkularndan uzakta l'rahat uyumalar-
na'' neden olmaktadr.

56
 Bu konuda konutuumuz pek ok insan, artk evlerinin
nnde bir otomobil durmasndan, kapnln Veya telefon zi-
linin almasndan, eskisi kadar korkmadklarn, Sokaa ya-
hatlkla kabildiklerini sylemilerdir.
Btn bunlar hi kkusuz ok nemli rahatlamalardr.
Ve bu tr rahatlamalar, ilk a4malarda, ruhsal yapylbyk
baslalardan kurtarmakta, belli bir dingillik, harmoni, olu_
turmaktadr.
Bu koullarda, insanrn benlik bilinci, kendisini yeniden
grece bir sala, kavuturmak iin nemli bir olanaa-
ansa kavumaktadr.
Ancak, Zaman iinde ve bu ilk rahatlamay izleyen d_
nemtrerden Sonra, ortaya bu kez yeni sorunlarn kt g-
rlmektedip.
Politik gmenler, Zaman iinde eski toplumundan kop-
maya, buna karn, yeni-yabancr-topluma (da) pek de kola-
yma uyum salayamadrklarnr sezinlerneye balamakta-
drlar.
Burada, ikencenin ve tutukluluk durumunun bozduu
ruhsal yaplya, insanlar aras ilikilerin bozukluuna, gven-
sizlie bir de; yabanc bir lkede bulunmanrn getirdii b-
yk sorunlar eklenmektedir. Aynca, ok kez"yeterince bili-
nemeyen bir yabanc dilin, bir trl tannamayan yeni kl-
tr ortamrnn getirdii olumsuzluklar g'zardr etmemek ge-
rekir.
Politik gmenlik sreci zad1kca;-bireyin iinde bulun-
duu toplumda kedisini yaitlanmr, hatt eylemi sezin-
lemesi o denli artmaktadlr. TJzayan Zaman sreci iinde,
kltrel balantlir -bir trl- istenilen dzeylerde kurula-
mamakta, lkeyi, arkadalar geride brakp yurt dna k-
manm getirdii sululuk duygular artmaktadr.
ok kez ekonomik sorunlar kolayna zlememekte.
5',7
Yitirilen eski meslek ve toplumsal konumlarn yerine -ok
kez- yenileri konulamamaktadr. Yaplmaya ahlan gelip
eici iler insanlar mutlu klmaya yetmemekte... Ayrca,
bu yeni alma alanlar bile genellikle baarszlklarla so-
nulanmaktadr. Her trl abaya karn lke ile srd-
rlmeye allan balanil, duygusal, kltrel, politik iliki,
zamanla -elde olmayan nedenlerle- azalmakta... buna kar-
n, iine girilen yabanc toplumla kkl bir kaynama bir
trl oluamamaktadr...
Kanmca, yabanc bir lkede geirilmeye allan ilk 3-5
yllk bir dnemden sonraki zaman politik gmenlerin ya-
amlarn olumsuz ynlerde etkilemeye balamaktadr.

58
19.

SONU YERNE

zet bir topaqlama yapmaya alrsak :

- Tutukluluk ve ikence yaants sonrasrnda ortaya kan
ruh sal sorunlar -ok kez- uzun yllar srmekte; ve g-
rebildiimi z kadaryla, -gene ok kez', kronikleme eilimi
gstermektedir...
- Burada, gerek ruhsal salk sorunlarnn ortaya kma-
srnda ve gerekse de, ortaya kan ruhsal belirtilerinin zel-
liklerinin belirlenmesinde eitli etkenleiin, -kimi kez belir-
leyici-, rollerinin bulunduu saptanabilir.
Bunlar ksaca yle anmsatmak mmkn olabilir:
a) Tutuklanan, ikence gren insanrn, soy Ve zgemii,
yaamyks, ocukluunun evrimi, birincil ve ikincil top-
lumsallama dnemleri, ana-baba ilikileri; eitim, kltr,
meslek, ekonomik, toplumsal konum; bu tr bir olaanst
yaantlya -hi olmazsa dnsel dzeyde- nceden hazr-
lkl olma ya da olmama durumu; kiiliin ie ya da da
dnk olma zellikleri vb...
b) Ayrca, yaanan olaanst koullarn zellikleri; gz-
alt, tutukluluk dnemleri, uygulanan ikence yntemleri-
nin zellikleri; kalnan hapishane koullar; darda brak-
lan yaknlarrn durumlar vb...
c) Kendi toplumundan ayrlmak zorunluluunu duymu
politik gmenlerde, ayflca, g edilen toplumun zellik-
leri, yabanc dil bilme durumu, karlalan alma Ve top-
lumsal koullar, kurulabilen insanlar aras ilikiler, ekono,
mik durum, geride kalan yaknlarn durumu vb. gibi etken-
ler...
- kence grm insanlarda ortaya kan salk sorunla-
rr, ok kez, hem bedensel ve hem de ruhsal ikaytler, belir-
tiler biiminde srmektedir...
Grlen ruhsal ikayetler, genellikle, yaygn korkular,
uykusuzluk, korkulu dler, yorgunluk, unutkanlk, kon-
santrasyon bozukluklar, reaktif depresyon, kuku, dizgin-
lenmesi zor heyecan krizleri, insanlar aras iliki bozukluk-
larr, toplumsal-bireysel geri-ekilmeler (rggresyon),' izolas-
yon vb. biiminde ortaya kabilmektedir... Ve zaman iin-
de, fuonikleme durumunda bu tr bir ruhsal yapinnkoul-
lad, korkulu, depresif, pasif, fkeli, saldrrgan, kukulu
bir kiilik deiikliinin ortaya kabileceini gzlemek
mmkn olabilmektedir...
_ Eski tutuklularn, ikence_grm insanlarrn, aile ye-
leriyle, arkada evreleriyle ve dier insanlarla oian iliki-
leri nemli llerde bozulabildii gzlenmektedir.
- Eski tutuklularn, ikence grm insanlarn, yetikin
"

ocuklarnda kimi Zaman, ana-baba I|e ''birlikte yaamaya

zorunlu olmak" (Margaret Maler) gerei ve herbir eye
karrn, ana-babadai ayrlmak, kendi kimliini bulmak iste-'
minden kaynaklanmasr olas, bir "snr kiilii" (Borderle-
in Kiilii) psiko-patolojisi sz konusu olabilmektedir...
_ Tutuklanml, ikence grm insanlarn gsterdikleri
ruh sal sorunlar. belki bugn bile, klasik ruhbilim ki-
taplarndaki verilere, nomeklatura da belirlenen tanlara
uygun dmeyebilir... Ancak. bunlarn klasik kuramlara uy-
gun dmemesi, "gerekleri varolamaktan alikoyama-
maktadr." (Chorcot, aktaran Freud).
_ ikence yaantsn, srradan bir ''Stress'' olayr olarak
60
grmek, konuyu anlamakta ve anlatmakta kimi nemli zor-
luklar getirebilir. Burada olaya, da ok, biyolojik ve n-
ro-fizyolojik kkenli organik bir vurguyu gitiren ( Nieder-
land)," ''rselenme Sonrasr Stress Bozukluklar" (Post
traumatic Stress .disorders) tanmlamalarrnn yetersiz oldu-
unu dnyorum. Bunun yerine, olaanst yaan-tlarn
insanlarrn ruhsal yaplar zerine olaq kalc niteliklerini an-
lamaya ok daha faz|a yardm edebilen, ikence sonrasr
kiilik deiiklii yaklamlarnrn bu tr olgularn teme-
lindeki dinamii ok daha anlalr klabilecei kan-snr
paylayorum...
- Tutukluluk ve ikence Sonrasl ortaya kan ruh sal
sorunlarrnrn tedavilerinin ne d,enli zor olduu hep bilinmek-
tedir.'*''o'"
Ancak, tm zorluklarrna karn, bu insanlara. toplum ola-
iak sahip rkmann, onlara, toplum vicdanmda kendileri
iin gvenceli yerler bulunduunu gstermeye almann,
bu konunun uzun erimli, fakat en salam tedavi ynterni
olabi leceini sanyorum.
- Tutuklu kalm, ikence grm insanlarrn, yaamla-
rlnln Sonraki dnemlerinde, zellikle,entelektel yetenekle-
rini kullanmakta ciddi zorluklar ektikleri, ve bu nedenle
de, kendilerinin de ok istemlerine karn, dzenli bir al-
ma yaaml kuramadklar grlmektedir. Bu son kerte -
nemii durum gz nne alrnrp, bu insanlarrn erken emekli-
lik gibi kimi toplumsal haklaryla ilgili ilemlerin ivedilikle
sonulandrrlmasnn ruhsal tedavilerini nemli llerde
kblaylatrc bir etken olacan dnyorum.
- Politik gmen olarak yabanc lkelerde yaayan eski
tutuklularn, ikence grm insanlarn iinde bulunduklar
konumlarn|n Zaman iinde, stne stlk fazladan kimi
olumsuzluklar tad gzlenmektedir. Bu nedenle de, poli-
61
tik gmenlerin yurtlarrna geri dnlerinde, onlara zelbir
sevgi gsterilmesinin ve kendilerine koulsuz sahip kl-
dnn gvencesinin.verilmesinin kanlmaz gereklilii ol-
duu kansndaym...
Burada, batan beri zetlenmeye alanlarn biraz daha
derinlemesine ve kapsaml olarak kavrayabilmek iin, bu
tr olaanst yaantlarrn en u, eksterm rnekldrini gs-
teren, Nazi Almanya's dneminin geni tutuklamalarnn
sonularrnr ve arta-kalanlarn ruhsal durumlarn sergileyen,
''Toplama Kamp Sendromunz'' yeniden've yeniden tartl-
manrn kanlmazln dnyorum.

*{<*

62
 Hangi lkede uygqlanm olursa olsun, Holocaust yaan-
trs zerine tartmak hi kukusuz youn duygusal, heye-
cansal gerilimleri de birlikte getirmektedir.
Bu tr olaanst yaantlar salt merkezi brokrasinin,
militarizmin gcn kantlamakla kalmamakla, ayn za-
manda, toplumsal yaplnm, kurumlarn, birey-insanrn, bu tr
felAketlere kar direnme glerinin ne denli az oldugnu
da gstermektedir. Holocaust'lar, modern toplumlarn, tm
grkemli grnmlerine karn, toplumsal kurumlar ve bi-
rey-insanr korumada ne denli yeteneksiz ve aresiz oldukla-
rn sergilemi lerdir.
Bu nedenle de, Holocaust zerine yeniden konumayr, ne
bunu uygulayan evreler, ynticiler, Ve ne de bu uygulama-
nn kurban olmu insanlar pek istemektedirler. Ancak, te
yandan da, Holocaust'larrn atklar yanlat zerine kereler-
ce konumadan, bu konularn tm ayrntlarrna kadar, birey
ve kamu vicdannda sindirilmesi mmkn olmamaktadr.'
Yaad felAketleri iIerine sindiremeyen toplumlarn
bastrlmr sululuk, aalk duygularn, fkelerini, saldr-
ganlklarnr, ok kez, kendi deerini abartl ykseltmeyi
amalayan, ''en byk biz'' psiko-patolojisi iinde darya
yansttklar grlmektedir.
Holocaust tek bir kuan Sorunu da deildir. Ardndan
gelen en az kua etkiledii olduka iyi bilinmektedir.
Ayrrca, Holocaust yaantrsn, bunun hi etikisinde kalma-
dklarn syleyen, dier toplum yelerini bile derinden et-
kilediini, hem Nazi Almanyas ve hem de Latin Amerika
26 28
kelerindeki deneylerden bilinmektedir.
Kukusuz Zaman iinde baz eyler deimekte, unutul-
makta... Unutulmak istenmekte... Belleklerden, amlardan
kafilmaya, bastrrlmaya allmaktadr...
Ancak, insanlarn ruhsal yaplarnn bu tr bastrma a-
63
balarna kar olduka difengen olduu da grlmektedir.
Bilinli olarak unutulmu sanlan anlarn, bilindnda
uzun yllar,bazen de yaam boyu canllklarn koruduklar
bilinmektedir.
'\Bu
durum salt birey iin deil, toplumsal bilin iin de
byledir. Skynetim komutanlarrnn kararlar, sokaa k-
ma yasaklaryla, insanlarn evlerine kapatlp, tek tek aran-
malarnn, sayllmalarnn, kontrol edilmelerinin, geride de-
rin rseleyici, patolojik izler brakmadan, birey-insan Ve
toplum belleinden kolayca unutulmas mmkn deildir.
ornein, gnlk toplumsal yaamda, kolayna tanmlana-
mayan' kimi kolektif korkularn, umutsuzluklarin, aresiz-
liklerin, huzursuzluklarnn, toplumun kendisini g-vensiz
duyumsayrntn, ynsal olarak, ''Baba bizi kurtar'' yakar-
larrnn altnda, yaanan bu tr Holocaust'larln etkisinin (de)
bplunduunu dnmek hi de abartma o|rnaz Saruyorum.
Ayrrca,.Holocaust tr olaanst dnemlerden Sonra,
att sklkla grlen, dinsel kktenci ya da rk arayla-
rn da biraz daha ayrntl ve derinlemesine tartrlmas ge-
rekebilir. otoriter bir ynetim ile akld bir pazar ekonomi
politikas aasrnda skp kalm insanlarrn, youn bir kor-
ku ve aresizlik iinde, yaad kimlik bunalmlarna, dn-
yevi bir general ya da srradan bir tara politikacsnn szle-
rinden ok geleneksel toplumsal, dinsel kaynaklardan
dayanaklar atama abalar, kabul edilmede anlalr karla-
mak mmkndr. Bu tr byk kriz dnemlerinde, pek ok
akl banda insan (bile) sradan insanlar yerine, tanrya bo-
yun emeyi yeyleyebilirler. (Dostoyevski, Freud).
Zarlama unutkanhklarn ne birey-insan Ve ne de toplum-
sal bilin (bilind) dzeylerinde salkl sonular Vefme_.
dii yeterince bilinmektedir. Ayrca, bu tr byk unulkan-
lrklar, insanlarr ve toplumlarr, yollarrn yordamlarn bula-
64
 maz biimlerde bir tr bunak (des-oryante) durumlara da
&e
getirebilmektedir.
' Bu tr olaanst ar durumlar sk]kla gndeme geti-
rip.tartmak, bireyi ve toplumu Holocaust glgesinde yaa-
maktan belki bir lde olsun kurtarabilir.
Toplumun son on yllarda yaad kltrel, entelektel,
estetik skandal, ancak bunun zerine itenlikle gidilerek, ve
ak yreklilikle konuarak belki biraz giderilir.
'' aldrganla zde leip'' (Anna Freud),''yargrsrz inf azla''
S
insanlar ldren gvenlik glerini alklamak ya da tm
.uyarmlara kapal ''l gibi durma'' (totstillreflex) durumla-
rnn salklr insan davranlar olmadnn bilinmesi gere-
kir.
Gerekte, bu tr davranlar, ok kez, youn ruhsal*ar-
maalarrn, korkularrn, kukularn, saldrganlrklarn dolayl
patolojik da vurulular (da) olabilir...
Holocaust'u yaamaktan ve bu konu zerinde konuama-
maktan da daha olumsuz ve acl bir durum, insarun Holoca-
ust iinde yaaylp da bunun (bile) farknda olmamasl Ve Sa-
hiden''demokatikleiyoruz" sanmas olabilir diye dn-
yorum.

lkence Sonras Yaam F / 5 65

20.

Josef K., ldrlmek zereyken, ''Birden ta ocana biti-

ik evin en st kat iliti gzne. Bir k akar gibi, en st
katta bir pencerenin iki kanad anszln alvermiti. Bir in-
san, uzaktqo yksekte, belli belirsiz vetince, birden atlp d-
anya aband pencereden. Kollarn uzatabildii kadar ileri.
ye uzattr. Kimdi bu? Bir dost mu? lyi bir insan.m? K'ya
aclyan, K'ya yardm etmek isteyen biri mi? Bir tek kii mi?
Yoksa btn hepsi mi? Acaba henz beklenmesi gerelcen"
bir yardm m sz konusuydu? Yaplmam, unutulmu iti-
raz|ar m vardr? Kukusuz vard byle itiraz|ar. Geri yerin-
den oynatlamazd mantrk, ama yaamak isteyen bir kimse-
nin. .de nnde durmazd. Neredeydi kendisinin imdiye
dein hi grmedii o yarg? Neredeydi o bir trl yanma
sokulamad ysksek mahkeme? Kollarn kaldrp, par-
maklarn at.
Ama o anda grevlilerden birinin eli, K'nrn grtlana'sa-
rld. teki'si sonuna tadar K'nn kalbine saplad ba
olduu yerde iki kez dndrd. Son nefesini veren K', az
ilerisinde baylarn yanak yanaa dikilmi, can ekimesini
izlediklerini grd. ''Bir kpek gibi'' dedi. Sanki bunun
utanc kendisinden Sonra da yaayacakt. *

KaJka, (Dava)
a

* Altrn ben izdim S.T

66
 2r.

KAYNAKLAR

I. Baeyer, w'V., Hafner, H., Ksker, K.P. : (1964)

Psychiatrie der Verfolgten.
2. Bauman, Z. : (1992) Dialektik der Ordnungs. Die Mo-
derne und Holocaust.
3. Beceker, D / Weinstein, E. : Familie und Angst-
Psychodynamische und psychotherapeutische Aspekt In.
' Hugo Calderon/Jaime Ensignia (Hrsg.)
Chancen der Demokratie nach Pinochet. (1986) s. 99-
111.
4' Brosat, M. : 1963 Anatomi des SS- Staates
5. Calderon, H. : Veraenderungen in der psychosozialen
und politischen Kultur.
In. Hugo Calderon / Jaime Ensignia ( Hrsg.) Chancen der
Demokratie n6ch Pinochet. (1986) s.7-25
6. Cannon, W.B.: "Voodoo death". Amer. Antropologist.
8d.44. (1942)
7. Cohen, E: A. : (1954) Human Behaviour in the Con-
centrasion Camp.
8. Dahmer,1L : " Holocaust" und Amnesie.
Psyche. (1919) s.1039 -TA45.
9. Dahmer, H. :Derealisation und Wiederholung.
Psyche (1990) s. 133-143.
6'l
 \0. Drees, A. : Der. Prozess einer Kurztherapie mit einer
foltertraumatisierten trkischen Patientin. In: Wolfgang
Sllner. Sozio- Psycho- Somatik. (1989) s. 151_ 158
II. Eckstaedt, A. : (1939) Nazionalsozialismus in der
Zweiten Generation. Psychoanalyse Von Hrigkeitsver-
haeltnisen.
12. Erlenberger, H.: Der Tod aus psychichen Ursachen
bei Naturvlker. ''Voodoo death". Psych. Bd.1. (1951)
13. Ernst-Meyer, j.: (1959) Die Entfremdungserlebnisse
14. Frank 1, V.V: (1946) Ein Psychologe erlebt dan
Konzentrasyonslager.
15. Freud, S.: (1920) Jenseits des Lustprinzips
16. Freud. A.: (1989) Ego ve Savunma Mekanizmalar.
Trkesi Yeim Evim
!7. Galtung J.; (1984) Strukturelle Gewalt.
18. Hoefer, II.C. : Die Konzertrasyonslager-Haft im
Lichte einer Phaenomenolgie der Entfremdung. Zscht.
Klin. Psychopath. Psychother. (1983) 31. s.333-351
19. KeIler,'G. : Die Psychologie der Folter. ai. (1991)
20. Kogon, E : (1986) Der SS-Staat. Das system der
deutschen Konzentrationslager (16. Bask)
2T. Laub, D. und Aurhan, M.C. : Zenttale Erfarung des
berlebedenden : Die Versagung von Mitmenschlichkeit.
In.
': Hdns Stoffels (Hrsg.). Schicksale der Verfolgten.
(1991) s.254 -217
22. Lifton, R. J. : The Survvrs of the Hroshma Dsastar
and the Survrvors of Naz Persecutron. - observatrons on
Hrroshrma Survvors. In. : Edited by; Hery Kiystam. Mas-
sve Psychc Trauma. (1986) .
23. Lifon, R.J. und Markusen, E. : (1992) Die Psycholo-
gie des V]kermrders.
24. Maler, M. : (1989) Symbiose und Individuation
68
 6

25. Mattussek, P.: Psychische Schaeden bei Konzent-'

rasyonslagerhafelingen. In : Psychiatrie der Gegenwart
(1975) Bd. 3. s.387-427
26. Mitscherlich, A., Mitscherlich, M. : (1967) Die Unfa-
ehigkeitzutrauer
27. Niederland, W. G. : (1980) Folgen der Verfolgen.
Das berlebenden Syndrome.-Seelenmord-
28. Nie Wieder. Ein Bericht ber Entfhrung, Folter und
Mord durch die Militaerdiktatur in Argentinien.(Hrsg.)
'
Hamburger Inst. fr Sozialforchung. (1987)
29. Peters, [J. H. : Das fragmentierte Selbs und die
psychoanalitische Emigration.Zur Werkbiographie von
Heinz Kohut. FuniJementa Psychiatrica. 1'(1987) s.72-78
30. Pohler, G.: (1989) Krebs und seelischer Konflikt.
(Psychosoziale Krebsforschung).
3|. Franz KaJka. Dava. Trkesi : Kamuran Sipal.
(19s4) 3. Bask. s.253.ve s.256'257
32. Rasmussen, O.V. : Medical Aspeckts of Torture
(1ee0)
33. Rohde-Dachser, C.: (1986) Das Borderlein Syndrom.
34. Schwartz-Salant, M. : (199I) Die Borderlein person-
lichkeit. Vom Leben in Zwischenreich.
is'. ir*rre nsan Haklar Vakf Dkmantasyo,n Merke'
zi.500 Gnlk Rapor. Nisan (1993).
36. Venzlaff, U. : (1959) Die pschoreaktiven Strngen
nach entschaedigungspfl ichti gen Ereignissen.
37. Wijsenbeek, H.: Is there a Hiding Sydrome? In : Isre-
al- Netherlands Syrnposium on Jerusalem. 16-24 otober
(1971). Netherlands (1979)
38. Yksel, . : Behandlung psychischer Strngen nach
Folter. In : Hans Stoffels (Hrsg. ) Schicksale der Verfolg-
ten (1991) s.304 -315
69
 Sorun Yayrnlarr

n ikence ve tutukluluk yaantrsr insanlarn yaamnda ok

kez bir tr "olaanst prizma" etkisi rmekte...
Tm yaamyks -artlk- hep bu olaanst prizmada
yansrmakta... "ncesi" ve "sonrasr" yaantl paracklarna
ayrlarak anmsanmaya a1rlmaktadr...
kence grm insan, kendisini -artk- kendisi olmayan bir
"bakasr", "bakalarrndan farklr bir bakasr" o]arak
du5rumsamaktadr...
Aradan lo yll akn bir sre gemi o]maslna karn,
karatmz rneklerde bu z6|rn piko-patolojide nemli
bi dzetmeni hi olmazsa _henz- ortaya rkmadrrnr
grdk.
Burada, biey ve toplum dzeyinde yaadmz, bu
servenin yks anlatlmaya alrlmtrr. !

N
rh
:
a)
)
M

cd
Pr

d
@
o
G
,!4

a
.d
.d
rsBN 975-451-O53-5 X