Basrtl Kadnlar Anlatt:

TRBANLI ERKEKLER

Selin ONGUN
Bartl Kadnlar Anlatt:
TRBANLI ERKEKLER / SELN ONGUN

Her hakk sakldr. Bu eserin aynen ya da zet olarak hibir blm, telif hakk sahibinin
yazl izni alnmadan kullanlamaz.

DESTEK YAYINEV: 109

ARATIRMA-NCELEME: 47

Genel Yayn Ynetmeni: Ertrk AKUN

Editr: Erdem ZTOP
Teknik Hazrlk: Esma ERL
Kapak: Fikirhane
1. Bask: Aralk 2010
Yaync Sertifika No: 13226
ISBN 978-605-4455-06-5
Destek Yaynevi
nn Cad. 33/4 Gmsuyu
Beyolu / stanbul
Tel : (0212) 252 22 42
Fax : (0212) 252 22 43
www.destekyayinlari.com
info@destekyayinlari.com

Bask ve Cilt Kayhan Matbaaclk Tic. Ltd. ti.

Davutpaa Cd. Gven Sanayi Sitesi C Blok No: 244 Topkap-stanbul
Tel: (0 212) 612 31 85
 Basrtl Kadnlar Anlatt:

TRBANLI ERKEKLER

Selin ONGUN
 SELN ONGUN

1981 stanbul doumlu. stanbul niversitesi ngiliz Dili ve

Edebiyat Blm mezunu. Haftalk dergisi, Vatan gazetesi, Star
gazetesi ve Tempo dergisinde alt. Trkiye medyasnda
syleileri dikkatle izlenen Ongun, bamsz internet gazetesi
T24n kurucular arasnda yer ald.
 NSZ

Gen arkadam Selin Ongun oturmu on Mslman ve tabii

slmc ve ayrca ba rtl kadnla konumu. Memleket meselesi
konutuklarn syleyebilirsiniz ama erkekleri ekitirdiklerini de
syleseniz ok yanl olmaz. Bunlarn bir arada tefrika olarak
yaymlanmas ilgin ama bir kitap olarak daha kalc bir biim
almas ve gnmz Trkiyesinin en dikkat ekici srelerinden
birinin belirli bir aamasnn fotoraf olarak, ileride yeniden ele
alnmak zere durmas iyi olur. Nitekim bu karar verilmi.
Verilince Selin de manuskrisini okuduum bu kitaba bir nsz
yazmam istedi. Bandan beri izlediim bir sre, ayrca nem
verdiim bir sre olduu iin bunu yapabileceimi hissettim. Bu
kitapta yer alan konumalar hakknda, kendime gre, ncesi ve
belki sonrasn da kapsayan bir balam iinde (ama tamamen
znel) baz tespitler ve deerlendirmeler yapmak istiyorum.
Konuya uradan gireyim: Epey uzun bir zamandr, pek fazla
seyretmediim televizyondan birtakm sesler kulama alnmaya
balyor: Kadn sesleri. Biraz kulak kabartr gibi olunca, genellikle
iki ses olduunu ayrt ediyorum. Biri, biteviye baryor; br,
daha hafif perdeden, o da srekli bir eyler sylyor. Biri, belli,
atakta, br savunmada. Anlyorum ki bir masa banda ba ak
bir kadnla ba rtl bir kadn konuturuluyor. Hangi kiiler
olduu nemli deil, bu bir genel kalp, oraya kim gelse ayn rol
oynuyor. Tabii insan hemen arpan zellik, aslnda birbirlerini
dinlememeleri. Bu daha ok ba ak olup da ataa gemi
panelistte kendini gsteriyor. Onun konutuu, pek de bireysel
olmayan bir metin var. Dinlemeden ve ara vermeden onu,
konuuyor diyemeyeceim de, baryor. tekinin de metni belli:
Koca bir inan dnyas. Ama o grece daha fazla dinleme
rolnde nk bu oyunun yaps onun suland eye cevap
vermesini gerektiriyor.
Ben bu seyirde taraflym. Yllardr tandm Kemalist
cephenin syleyeceklerini biliyorum. Bunlar kimseyi dinlemeden
syleyeceklerini de biliyorum. Saldrya urayan taraf, bir yandan
olgular, bir yandan da ilkelerle ok daha ilgili buluyorum. Onlarda
barma deil de, bir konuma iradesi olduunu ama bu
karlama biiminde bunun gereklemediini gryorum.
Yaznn gerisinde niin byle grdm aklayacam zaten
ama buna girmeden deerlendirmemi de syleyeyim. Burada,
Kemalist tarafn ald tavr belirleyen bir bilinalt yarg olduu
kansndaym. Onlar, kar taraf, u, bu, her neyse, bunlar deil,
ncelikle sulu olarak kavryorlar. O saldrgan, bartkan, ayn
zamanda u yledir, bu byledir tarznda buyurgan, dedii dedik
slp buradan geliyor. Cumhuriyetin kazanmlarn yok
ediyorsunuz! Bu toplumu Atatrkn soktuu adalama
rotasnn dna ekiyor, en azndan ekmeye alanlarn maas
oluyorsunuz!
Oysa benim grdm kadaryla br taraf (bu konulardan
elbette haberdar olmakla birlikte) ok daha bireysel ve hatta
varolusal bir zeminde duruyor. Rotayd, kazanmd filan
deil, kendi toplumsal konumlar, erkek dnyasyla ilikileri ne
olmal, nasl olmal ve tabii Allahla, tanrsallkla ilikileri ne
olmal? br tarafn varlna inand, nceden hazrlanm bir
plann uygulaycs (yani znesi) filan deil, ucunu kendilerinin de
ok iyi gremedikleri bir srecin nesneleri konumundalar. Bu
belirsizlikte, bir tek dini inanlarna, onun gsterdii yolun
selmetine gvenebiliyorlar. Bir taraf bu varolusal sorunlarla
urarken br taraf sadece ve sadece kriminoloji diliyle
konuunca elbette ortaya bir diyalog kmyor. Kakafonik bir
barmadan baka bir ey kmyor.
Ben imdi o varolusal dediim duruma dneyim. Bu terim
doru mu, yerinde mi, emin deilim ama imdilik daha iyisini
bulamadm. Szn ettiimiz ba rtl hanmlarn bundan ok
memnun kalacan sanmyorum nk onlar belirgin bir dini aba,
bir cihat iindeler ve yle Satre-Camus kokan bir terimle yan yana
getirilmekten holanmayabilirler. Ama ben de onlara ancak
sekler bir adan bakabilirim.
Trkiyede herkes gibi kadnlarn da -en azndan bazlarnn- bir
zgrleme zlemi var. Sz konusu kadnlarn da, k noktasnn
bu olduunu sanyorum (tabii buraya gelince, sz konusu
kadnlar, bu kitaptaki mlkat vermi on kadn olmaktan kyor,
ok daha geniliyor, hepsini kapsyor). zgrlk mcadelesi ne
yazk ki (birileri asndan byle) tek-tip bir ey deildir.
Marxn, bir ate banda bir et parasn sra sra geirilen bir
alkla atafatl bir masa banda gm atal bakla kesilip
yenen etle geirilen alkn ayn alk olmadn syledii
gibi, herkes bu mcadeleye kendi durduu somut yerden balar.
Niantal Il Hanm iin zgrlk bakml salarn savurarak
dolamaksa Fatihli Mnevver Hanm da zgrle ban rterek
kavuma stratejisi kurmu olabilir. Bu noktada, bu iki ayr tipin
znel tanmlar nemli (ve ikisi de doru). Onlar, kendileri iin
zgrlk olarak tanmladklar hedefe doru, o hedefe uygun
eylem biimi iindeler mi? Bir kere bunun tespit edilmesi
gerekiyor. Ama dediim gibi, bu, iin znel ksm. Bu znel
kavraytan nesnel bir zgrlk kavrayna gidebilir miyiz,
gidemez miyiz, bunu da ayrca, ama mutlaka, tartmamz
gerekiyor.
Ban rten kadnlar, bandan beri grdm kadaryla, dinin
gereklerini yerine getiriyor, ama bunu, byle yaplmasn
onaylamayan bir ortamda yaptklar iin, bir baskyla da
karlayorlar. Bunun ayrntsna girmemize gerek yok. Yllardr
niversitelerin bu konuda uygulad skynetimi, aslnda
hepimiz biliyoruz (hepimiz biliyoruz da kimi bundan yana, kimi
buna kar).
Bu basklara direnmek, btn direni olgularnda olduu gibi,
byle yapan kadnlara bir saygdeerlik kazandryor. Direnmek
kiilik gerektirir. Kiilik ise sayg ister v.b.
Tekrar edeyim: Bence bu kadnlar bu dediim motivasyonla
byle davranmyorlar (ideolojiler yle dolaysz ilemez hibir
zaman). Beni saysnlar diye bir ey dndklerinden deil,
Kuran- Kerim byle tebli ettii iin rtnyorlar. Ama sayg
fasl da bunun yan sonucu ve somut bir ey. Zaten asl motivasyon
fasl Allah-kul arasnda bir ey ve son analizde cennet/cehennem
dzeyinde zlr. Ama yan sonu hayatla, yaadmz dnyayla
ilgili.
Hepimizi kapsayan genel durum, kadn-erkek eitlii olmayan
bir toplumda yayor olmamz. Ban rtmeyen ve bunun iin
zgr olduuna inanan kadn da babasyla, aabeyiyle, kocasyla
eit deil; tam olarak zgr de deil. nk zaten zgrlk ve
eitlik, bu tartlan klk kyafet sorunlaryla aklanabilecek veya
llebilecek eyler deil. Belki yle bir mcadelenin balarnda
onlarn da bir yeri vardr. Ama rtm attm demekle zgrlk
ve eitlie eriilmiyor.
Neyse, biz rtl kadn anlatsna devam edelim.
Bu eitsizlik toplumunda (veya dnyasnda) rtnerek kendine
bir eit saygdeerlik kazanan kadn, bir sre sonra, bunun
eitlik de ieren bir sayg olmadn grmeye balyor. Bunun
dorudan doruya Mslman ideolojiyle de ilgisi yok aslnda,
nk i buraya geldiinde, o dnyay reddeden erkeklerle kabul
edenlerin davran biimleri fazlasyla benzemeye balyor. Zaten
Selin Ongunun bu kitabnn ana fikri de bu.
Eitlik ieren bir sayg olmadktan baka, bu rtl kadn, bu
haliyle, var olmasnda yarar grlen bir mobilya paras gibi kabul
edildiini hissetmeye balyor. e yarad srece eit ve
saygdeer. rnein, bu deerleri savunan siyasi partinin topluma
gsterme gereini duyduu gler yz olduu srece. O partinin
karar veren kurullarnda yer almaya sra gelince, buna lyk
grlen kadnlarn oran dveriyor. Seline bunlar anlatyor, bu
kitlenin bu kitap kapsamnda yer alm szcleri. hayatnda
benzer sreler yaandn anlatyorlar. Ama i yava yava evlilik
hayatna, duygu hayatna da uzanmaya balyor. lahiyat
dzeyinde ne oldu, ne kazanld, onu bilmiyoruz ama dnyev
dzeyde deien fazla bir ey olmad belli.
Ama zaten btn bu yaptklarmz o ikinci dzeyde, yani bu
dnyada olmasn istediimiz eye bal. ldkten sonra
gideceimiz mutasavver olan yerde, eer yle bir yer varsa, ne
olaca bize bal deil. Bu dnyada u olmu olandan farkl bir
yere gelinebilir miydi? Gelinebilirde de bunu engelleyenler mi
oldu?
Bence zaten byle bir ihtimal yoktu. Gene byk soruya
dneyim: rtnmek zgrlk mdr? Niha olarak byle olduunu
dnmyorum. in banda birtakm ller iinde bir
zgrleme getirebilir, getirdiini konutuk zaten yukarda. nanan
bir insan iin inand gibi giyinmenin (bunun yerine daha birok
fiili koyabiliriz) bir zgrlk olduu ve insanlarn bu zgrle
sahip olmas gerektii benim amdan tartlacak bir ey deil.
Ama niha olarak rtnmek zgrlk mdr? diye sorulursa,
buna olumlu cevap veremem. Tersine, erkein yannda ikincil, ast
konumunda olmalarn, onlara baml olmalarn, onlarn
denetimini kabul etmelerini getiren, yani zgrln kart bir
uygulama olduunu dnyorum. Bu byleyse, bu kitapta Selinle
konuanlarn eitli vesilelerle karlatklar Mslman erkekler
hakknda syledikleri ironi dolu szlerin, zaten bir haddini ama
rnei olduunu da akldan uzak tutmamak gerekiyor. Ne
olmasn bekliyordunuz? diye de sorulabilir.
Bizim bu lkede ok ey tartmamz gerekiyor. Tartmak iin
de, her eyin korkusuzca tartlabildii snrsz demokratik-zgr
ortam yaratmamz gerekiyor. Byle bir ortam olmad iin her
kamp kendi dnce ve deerlerini, bir bakasnda snamadan,
kendi kendine retti. Bu durumda, snama, kendini dorulamaya
dnr hemen. Hepimiz kendimizi ok beeniyoruz. Bakalarn
ise hi beenmiyoruz.
Televizyonda durmadan kulama alnan o isterik sulama sesi,
bu dil, bizi bir tartmaya gtrmez. Sen usun demeden nce
Sen nesin? diye sormay renmemiz gerekiyor. Bu balamda,
kt stnde birbirine ok uzak grnenler, gerek hayatta daha
yakn da olabilirler. Daha dorusu, yakn/uzak ok nemli deil
de, onlarn tartmas daha verimli olabilir.
Bu lkede kimse, Muslmanlara, Mslman olma! Bu kt,
yanl bir din! demedi. Dinlere inanma! hi denmedi. Dinlemek
zorunda kaldm bu tip tartmalarda, tersine, Ben senden daha
dindarm iddialaryla karlayorum stelik. Ama Mslmanlar
habire, nasl Mslman olacan sana ben syleyeceim
komutuyla karlatlar. Zaten bu cmle Diyanet lerinin yaln
Trkeye evirisi deil mi?
Ben senden daha iyi Mslmanm, onun iin bam rtmem!
diye bararak gtrlen bir tartmann ok deerli ve verimli
sonulara varacan aklm almyor. Ama rtnmek insana ne
kazandrr, ne kaybettirir, bunu tartmaktan balarsak ve
birbirimizi dinleyerek, sylenen stne dnerek tartrsak,
deerli ve verimli sonulara da varabiliriz. Benim bir ateist
olduum bilinen bir ey ama yle olmasaydm, bir uluhiyetin
kadnlara Siz ikinci snf olacaksnz dediini kabul edemezdim.
Bunu byle anlyorsak bizim anlaymzda bir bozukluk olmal
diye dnrdm.
Dnmeye balamak nemli.
nan zgrl olmal. nan zgr olacaksa inancn eletirisi de
zgr olmal.
Bu da nemli.

Prof. Murat Belge

 SUNU

Kadnlarn rtnme meselesi; inan zgrl, siyasal

slamn gstergesi ve nihayet insan haklar balamndaki
tartmalarla Cumhuriyet tarihinin demirba konularndan biri oldu.
Barts veya trban siyasi simge olarak deerlendirip kar
kan cephe de, din ve vicdan zgrlnn en doal tezahr
olarak grp destekleyen cephe de kadn zerinden bir mcadele
yrtt. rtnme; erkeklerin kadnlar zerine ina ettikleri bir
ahlak ve siyaset anlay ile iktidar mcadelesinin de zemini
olabildi.
Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundan bugnlere uzanan
srete, bartsnn altndaki kadnn, erkein arkasndaki
koltuktan erkein yanna doru gemekte olduu evrime tanz.
rtnen kadnlar ile bartsn siyasal simge sayarak iddetle
kar kan ve laiki olarak adlandrlan kesim bile deiirken,
rtnmeyi savunan muhafazakr erkekler cephesinde neler
yaand?
Siyasal slamc gelenek iinde yetien kadrolarn, iktidara en
fazla koalisyonlarn kk orta olarak yaklaabildikleri
noktadan tek bana uzun sreli bir iktidar srdrme noktasna
ulatklar bu srete muhafazakr erkekler nasl dnt?
Siyasal sylemlerinde rtlerini ba tac ettikleri kadnlar zel
hayatlarnda ve kamusal alanda da ayn ekilde konumlandrdlar
m?
slamc erkek, bugn rtl ve ba ak kadn arasnda nasl bir
hiyerari kuruyor; onun iin hangi kadn modern?
Barts, muhafazakr erkein gznde rtnen kadnn lehine
bir rtbe mi?
Kadnlarn rtnme meselesinin neredeyse hi tartlmayan bir
boyutuna iaret eden bu sorulara cevap hakk olanlarn banda,
muhafazakr kadnlar geliyor. Zira muhafazakr kadnlar, kendi
hayatlar iin yer yer sorun da tekil eden bu cevaplarn en yakn
tanklar oldular, ilan edilmemi bu cevaplar yaadlar.
Muhafazakr erkeklerin dnm, bu kitaptaki syleilerle ilk
kez muhafazakr kadnlar tarafndan toplu olarak ele alnyor ve
sorgulanyor. slami gelenek iinde yetien erkekler, ilk kez
rtnme mcadelesinde kamuoyu nne kan kadnlar tarafndan
deerlendiriliyor.
Bu kitapta, muhafazakr erkekler zerine bugne kadar yaplm
en iten, en ieriden muhasebeye tank olacaksnz. Muhafazakr
kadnlarn, muhafazakr erkeklerin deiimine ilikin
deerlendirmeleri, rtl kadn profili konusunda da son derece
arpc bir gerei ortaya koyuyor. Tarttklar balklar, hem
laiki, hem de Muhafazakr-slamc kesimi dndrmesi
gereken, erkek egemenliini ve pragmatizmini sorgulayan
muhafazakr kadnlarn gncel portresi olarak da okuyabilirsiniz.
 Trkiyedeki trban/barts kutuplamasnn taraflarna
malzeme retmeye deil, sadece kamuoyu asndan ciddi bir
enformasyon ihtiyacna odaklanan bu almada sorularma verilen
yantlar hibir gre-cepheye doru zorlamadm. 2009 ylnn
Mays aynda Muhafazakr kadnlar muhafazakr erkekleri
anlatyor bal ile Tempo24 internet sitesinde yaymlanan yaz
dizimin ardndan yeni grmeler yaparak oluturduum bu kitapta
10 sylei yer alyor. Farkl ya ve mesleki formasyonlardan 10
kadn sorularma ak yrekli bir tavrla cevap verdi.
AKPnin kurucular arasnda bulunan ve partinin en st karar
organ olan Merkez Karar Ynetim Kuruluna giren Yeni afak
gazetesi yazar Aye Bhrler.
1999 genel seimlerinden Fazilet Partisi stanbul Milletvekili
olarak kan, Meclisteki yemin trenine trbanyla geldii o
mehur fotorafla belleklerimize kaznan ve milletvekillii
drlen Merve Kavak.
1989-1995 yllar arasnda Refah Partisi stanbul l Hanmlar
Komisyonu Bakanl yapan Yeni Akit gazetesi yazar Sibel
Eraslan.
Muhafazakr grsel medyann ilk bartl sunucularndan ve
ekranda en ok kalan yzlerinden biri olan, AKP Tantm ve
Medyadan Sorumlu stanbul l Bakan Yardmcs avukat zlem
Topal.
Harvard Tp Fakltesi Massachusetts Gz ve Kulak Enstits ile
Minnesota niversitesi Temporal Kemik Laboratuvarnda
aratrma grevlisi olarak bulunduu dnemde insan kulann
histopatolojisi zerine akademik almalar yapan, Bakrky Dr.
Sadi Konuk Eitim Aratrma Hastanesi KBB Klinik efi Prof. Dr.
Fatma Tlin Kayhan.
 smailaa cemaatinin nde gelen hoca hanmlarndan biri
olarak kabul gren, Arapa dilbilgisi zerine kitaplar bulunan ve
cemaatin eitim kurumlarnda ders veren Emel alkan.
Yetikinler ve iftler zerine alan, danan portfyn
ounlukla kendisini dindar olarak tanmlayan insanlarn
oluturduu psikolog Enise Akgl.
Boazii niversitesi Sosyoloji Blm Yksek Lisans rencisi
olduu srada Sadece bartllere deil herkese zgrlk
diyerek Sz konusu zgrlkse hibir ey teferruat deildir
bildirisini hazrlayp imzaya aan isimlerden Taraf gazetesi yazar
Hilal Kaplan.
Resimlerinde daha ok mistik temalar, soyut simgeci bir tarz
ierisinde ileyen, bu kitap iin grtmz tarihe kadar 12
kiisel resim sergisi aan, tek resmi dahi slami camiada alc
bulamayan ressam Hlya Yazc Akta.
Star gazetesi yazar, Marmara FMin Genel Yayn Ynetmeni,
ocuk kitaplar yazar, bir imam kz Esra Eln.
Sorularm samimiyetle yantlayan, muhafazakr erkeklere
ynelik tespitlerinde Elbette yekpare bir btn deil kaydn
den, ar bir genelleme ile byk bir kesimi sulama amacnda
olmadklarn vurgulayan tm konumaclarma teekkr ederken,
znel bir izlenim notu ekleyeyim:
Muhafazakr erkek trbann kard, ban at.
Yetitii dnyann rfleri ile dhil olduu kamusal alann
gelenekleri arasnda gezinirken erkein takp kard bir rt
var. O erkein portresine iaret eden baz ifadeleri, muhafazakr
kadnlarn anlattklarndan derleyelim:
-Muhafazakr erkeklerin deiiminde Trkiyedeki sekler
dnyann baskc yaklamn gz ard etmemek lazm. Erkeklerin
bartl ve bartsz kadnlara gsterdii ifte standartlarda
onlarn da etkisi var. Bunu yok sayarak muhafazakr erkekleri
eletirmek doru bir yaklam deil.
-Sekler dnyann basks Mslman erkekleri kompleksli yapt.
Bartlye bizim mahallenin kz diye bakan ama ba ak
kadna daha ilgili ve kymet bilen bir tutumla yaklaan bir erkek
znellii. Bu erkek, ba ak kadnla hayat doallkla
paylaabilir. akalaabilir, dostluk kurar. Ba ak kadnn eve ge
gitmesi sorun deildir, onunla belirli ortamlarda bulunmak sorun
deildir. Ama ayn ortamlara bir bartl gittiinde, ayn
hareketleri bir bartl yaptnda, soru iaretleri uyandrr. Bu
soru iaretleri bazen namusla ilgilidir, bazen hafiflikle, bazen
karakter bozukluuyla, bazen dini manada zayflkla ilgilidir.
-zneleen, konuan, kendini ifade eden kadn bartl ise bir
nyarg olur: Acaba feminist mi?
-Konu mesleki rekabete gelirse, rtl kadn iin Bartl
birini nasl ef yaparsnz, AKP hkmetinde bu durum sknt
yaratmaz m? diyerek kulis yapabilir. Biz ykselelim,
karlnda size bartl kadnlar verelim diyebilen bir zne.
-Ba ak kadn vitrinin en gzel yerine koyan, bartl kzlar
saklayan, snf atlayan bir kapitalist. Yemek yedii, tatil yapt,
gittii yerler deien, yeni dnyasna rtl kadn denk grmeyen
ya da Benim eim kymetli, zel bir kadn. Onun bu light ortamda
ne ii var ikilemini yaayan bir erkek.
-Muhafazakr kadn iin gvenilmezleen, liberal kadn iin
gven duyulan bir tipoloji. slami usullere gre evlendii kadndan
sekler sistemin btn nimetlerinden faydalanarak boanan bir
modern.
 -Kznn tesettrl yetimesini isteyen ama sevgilisi ba ak
olabilen bir koca.Yannda bartl kadn varsa Acaba rejim ne
der? kaygs yaayan, sosyolojik anlamda bartl ve tahsilli
kadna nasl davranacan bilmeyen, bartllere olmalar
gerekeni rejimle birlikte syleyen erkek
Muhafazakr kadnlarn deerlendirmeleri, slamc ya da
laiki fark etmez, erkeklerin, erkeklik ve g sz konusu
olduunda nasl byk bir ortak paydada buluabildiklerini de
gsteriyor. etin bir konuda grlerini esirgemeden, ak
szllkle anlatan konuklarma teekkr borluyum.
Syleileri okuyup bir nsz yazmay kabul eden Prof. Murat
Belge, bu almaya nemli bir pencere ekledi. Kendisine
minnettarm.
rtl kadnlarn, sosyal stats ve evresi deien muhafazakr
erkein yeni dnyasndaki konumlarn sorguladklar bu
almada, slami gettolarn snrlarnn karma hayatlara dhil olma
srecine dair somut deerlendirmeler de bulacaksnz.
Muhafazakr medyada i dinamiklerin nasl iledii, slami
duyarll ile ne kan hastanelerin hangi kurumsal kimliklere
brnd, Yeterince iyi bir Mslmann psikolojik destee
ihtiyac olmaz algsnn neye dnt, gen muhafazakrlarn
bir nceki kuaktan ne ynde ayrld gibi pek ok konuda gncel
bir okuma yapacaksnz.

Selin Ongun
Sraselviler/Ekim 2010
 Sekler dnyann basks
Mslman erkekleri
kompleksli yapt

Aye Bhrler

AYE BHRLER:

1963 ylnda Kayseride dodu. lkokulu bitirdikten sonra

stanbula geldi. Erenky Kz Lisesini bitirdi. stanbul niversitesi
Gazetecilik ve Halkla likiler Yksek Okulundan mezun oldu.
eitli sivil toplum kurulular ve giriimlerinde aktif roller ald.
1992-1995 yllar arasnda zlenim dergisinde, daha sonra Aksiyon
dergisinde Aile ve Eitim blm editrl grevini yrtt.
1995 ylnda Kanal 7de almaya balad. Kadn, ocuk, eitim,
belgesel ve tartma programlarnn yapm-ynetiminde yer ald.
AKPnin kurucular arasnda bulunan, partinin en st karar organ
Merkez Karar Ynetim Kurulu yesi Aye Bhrler, Yeni afak
gazetesi ke yazar. ocuk annesi.

Muhafazakr erkek, ba ak bir arkadayla akalaabilir,

dostluk kurar.
Ba ak kadnn eve ge gitmesi sorun deildir, onunla
belirli ortamlarda bulunmak sorun deildir. Ama ayn
ortamlara bir bartl gittiinde, ayn hareketleri bir
bartl yaptnda, bu, soru iaretleri uyandrr.
Bu soru iaretleri bazen namusla ilgilidir, bazen hafiflikle,
bazen karakter bozukluuyla, bazen dini manada zayflkla
ilgilidir.
Muhtelif soru iaretleri gz bebeklerinde geer,
 grrsnz

-Aye Hanm, muhafazakr erkekler -birlikte altklar i

arkadalar, sevgilileri, komular vs. olabilir- ba ak
kadnlara gsterdikleri hangi toleranslar bartl kadnlara
gstermiyorlar?
-Muhafazakr erkeklerin gemiteki yaklam ile bugnk
yaklamlar ok farkl. Bu soruyu 10 yl nce cevaplyor olsaydm,
ok daha sert izgiler, rnekler vard. Bugn muhafazakr
erkeklerin ba ak kadnlar ile ba kapal kadnlara davranlar
arasndaki farklar azald. Ama tabii yine de baz farklar var.
Muhafazakr erkek ya da kadn; bu kesimin yetime koullarn,
daha ataerkil, kadn ve erkein daha ayr yaad ortamlar
ekillendiriyor. Bu insanlar, sosyal hayatta muhafazakr bir kadn
ve erkein birlikte bulunmasn yadrgayan bir gelenekten gelmi.
Dolaysyla erkek, i hayatnda karsnda muhafazakr, kendi
grnden gelen bir kadn grnce irkiliyor. Bilinalt dncesi
ilk anda u oluyor: Bu, burada ne aryor, bu kadar erkein iinde
ii ne?
 -Muhafazakr erkein bartl kadnla birlikte almas,
10 yl nce nasl cevaplanyordu?
-28 ubat ncesi ve sonrasnda bu durum ok fark etti. 28 ubat
ncesinde Mslman kadn ve erkek birlikte almay, i
arkadaln bir noktaya getirmilerdi. Oysa 28 ubat ile
bartl i arkadalar muhafazakr erkeklerin daha dindar
grnmesine sebep oldu. Bir manada bartl i arkadalar
muhafazakr erkeklerin filenmesine, etiketlenmesine sebep oldu.
Fiziken durum yle: Herhangi bir messesede bartl bir kadn
yoksa o i yerinin dindar birine sahip olup olmadn anlamanz
mmkn deil.
Hi unutmuyorum; Taksimde bir ofiste ok aknla
uramtm. Byk bir ofisti. Fethullah Glen cemaatine mensup
ya da benim yle olduunu dndm birinin ofisiydi. Bir
konuda ekim yapmak iin oradaydk. nmzde representer
olarak gayet ho, mini etekli bir hanm vard. Messese sahibinin
kimliini anlayabileceiniz hibir ipucu yok. ekim iin arkada bir
oda ald. Oraya getiimde ise bilgisayarlarn banda drt
bartl kz grdm. Bu benim iin ok trajik bir eydir. Sonra
kzlarla da konutum. Hepsi niversite mezunu, eitimli. Fakat
belli ki iin mutfak ksmndalar. Ve mini etekli hanmefendi iin
alan o kap, onlar iin ok kolay alan bir kap deildi. 28 ubat
sonrasndaki dnemde durum byleydi. O korku ortam neticesinde
birok yerde bartl kz iten karld ya da byle sakland.
Dindar erkekler ise yine de ilerini srdrdler. Yanlarnda
bartl olmaynca, sekreteri bartl olmaynca ok daha rahat
alma imknna kavutular.
-Peki imdi durum nedir?
 -2000-2002 ile balayan dnem ve 15 yl ncesi arasnda byk
fark var. Ama yine de yle bir gzlemim var. Muhafazakr erkek,
ba ak gazeteci arkadayla (doktor, mhendis vs. de olabilir)
birlikte ok fazla ey paylaabilir, akalaabilir, dostluk kurar. Ba
ak kadnn eve ge gitmesi sorun deildir, onunla belirli
ortamlarda bulunmak sorun deildir. Yani muhafazakr erkein
ba ak arkadana tolerans daha yksek olan bir algs sz
konusudur. Ama ayn ortamlara bir bartl gittiinde, ayn
hareketleri bir bartl yaptnda, bu, soru iaretleri uyandrr.
Bu soru iaretleri bazen namusla ilgilidir, bazen hafiflikle, bazen
karakter bozukluuyla, bazen dini manada zayflkla ilgilidir.
Muhtelif soru iaretleri gz bebeklerinde geer, grrsnz. Bu
tabii imdi ok aza indirgendi.
-Bu de ne sebep oldu?
-Bunda bizim kuamzdaki kadnlarn, genlerin ok byk
pay var. Kendi programn kendi yapan, gece 12.00de eve giden,
bir erkein hamiliine ihtiya hissetmeyen daha zgr ruhlu
bartl kzlarn, erkeklerin bu muhafazakr tutumlarn takmayan
srarl tavrlar, bu deiim srecini hzlandrd. Bu manada Kanal
7 deneyiminin ok nemli olduunu dnrm. Yaynlardan
sonraki tepki telefonlarn hatrladmda bugnk deiimin
ynn daha iyi gryorum. Mslman bir kadn, bacak bacak
stne atamazdan tutun seilen kyafet, televizyon ekiminin
gerektirdii czi makyaj dahi eletiri konusu olurdu. lk
zamanlarda modac bir arkadamn tasarlad pantolon tunik
takmla ekrana kmtm. O takm bile eletiri almt. lk
baladm gnlerde dardan bakanlar yle derdi: Orada nasl
alyorsunuz; kzlarla erkekler dip dibe alyormu. Bu slami
mi? Bu slami mi? sorusu 2000den nce ok daha fazla
soruluyordu. 2000den sonra tm bunlar nemini kaybetti. Tabii
ok kapal cemaatlerden sz etmiyorum.
-Fakat 1990l yllarda i toplantsnda size srtn dnerek
konuan muhafazakr erkekler olmu, deil mi?
-1992 ylyd, bir yayn kurulu toplantsna katlmtk. ki
beyefendi bizimle, srtlarn dnerek konumutu. Tabii bunda
yetime koullar, o utangalk, kadnlarla birlikte vakit geirmemi
olmann etkisi var. En yakn grd kadn annesi veya kz
kardei. Bu yetime koullarn bir tarafa brakamayz. Dolaysyla
bu, sadece dini algyla ilgili bir ey deil. Mesela bir kadnn
yzne bakamayan ok dindar erkek tanrm. Aslnda bu utanmayla
da ilgili, bir kadnn yzne bakmaktan utanyor, saknyor. Bir
manada bu takdir edilecek de bir ey bir taraftan. Bu tavrlar,
1990l yllarda oka grdmz tavrlard. 2000li yllarda bu
tarz tavrlar kalmad.

-Peki 2000li yllarda muhafazakr erkekler kadnlara

srtlarn dnerek toplant yapmyor. Bartl alma
arkadalaryla rahata ahbap oluyor. Ama yine de bartl
kadnlara hl mesafeliler demek doru mu?
-Tabii byle bir durum var. Muhafazakr erkek, bartl kadnn
tepkisinden korkuyor. Bartl kadn iin, Konusam bana cevap
verir mi; elimi uzatsam skar m? gibi dnceleri oluyor. Nitekim
byle bartl kadnlar var. Dolaysyla muhafazakr erkeklerde
Ak kadnlarla rahat konuulabilir, rahat sohbet edilebilir, rahat
arkadalk edilebilir. Ama bartl kadnlarla kolay kolay byle
arkadalk edilemez gibi hissediyor olmallar.
-Ba ak kadnlara bacm diye hitap etmeyip, onlar flrte
daha yakn bulmalar da bununla m ilgili?
-Tabii ba ak birini yaknlamaya daha msait gryor.
Yaknlamak iin flrt ettiinde daha az tepki alacan, kar
tarafn daha kolay sinyal verebileceini dnyor. Bartl bir
kadnn snrlarn muhafazakr bir erkek elbette herkesten ok
daha fazla biliyor. Ve o noktada ba ak kadnlarla birlikte olmay
tercih ediyor. Burada ok nemli bir konu var.
-Nedir?
-Sosyal hayatn tm ekillenii aslnda siyasi alg ile dorudan
ilgili. Dindar erkekler bartl kadnlarla birlikte olduklar zaman
kendilerinin deifre olduunu dnyorlar. O deifreden dolay
sosyal ortamlarnda ya da i hayatlarnda fazla bartl olsun
istemiyorlar. Mesela i adamlarnn yemeklerine bartl elerini
gtrmemeleri. Rahmetli Hasan Doan (grevi srasnda yaamn
yitiren Futbol Federasyonu Bakan) ei ile maa gittiinde birka
dindar iadamndan unu iittim: Ya helal olsun! Biz bunca zaman
ne kadar nemli ilerimiz oldu. Elerimiz bartl diye
gtremedik. nk bartl ei gtrd an deifre oluyor.
Etrafta da yle nyarglar var: Bartl bir e bir ey bilmez,
cahildir, ky backgrounduna sahiptir, o sosyal ortama uyum
salayamaz.
-Dolaysyla muhafazakr erkekler, Bartllere zgrlk,
bu insanlar evlerine kapanmak durumunda brakmayn
deseler de onlar da bu duruma vesile oluyor.
-Doru. Menfaatleri, ileri gibi sebeplerle bu duruma vesile
oluyor. Bu manada ben Babakann, Cumhurbakannn eleri ile
birok yere birlikte gitmelerini nemsiyorum. nk kadn, bir
bartl olarak einin yannda kendini temsile layk hissediyor.
Birok erkek, Sen byle bir temsile layk deilsin. Benim
yanmda bulunamazsn duygusunu veriyor bartl kadna.
Byle bir tabunun krlmasnda Emine Hanmn, Hayrnnisa
Hanmn ve bakan elerinin byk etkisi var. Kadnlarda,
Bartlym ama eimin yannda onu temsil edebilirim algsn
oluturuyor. Daha nce byle bir rol model yoktu.
-Muhafazakr erkeklere gre barts sizin kanc
kimliiniz?
Birincil kimlik. lk nce sizi bir bartl olarak alglyor. Daha
sonra kendi davranlarnzla, kendi kimliinizi oluturabilirsiniz.
-Siz, Modern olmak iin illaki ba ak olmak gerekmiyor
diyorsunuz. Sizce muhafazakr erkekler ba ak olmay
modernlik kriteri olarak buluyor mu?
-Elbette ba akl modernlik kriteri olarak gryor. Ofisinde
ba ak biri olmasnn onu da daha modern yaptn dnyor.
Sekler dnyada insanlarn nasl nyarglar varsa muhafazakr
erkeklerin de bartl konular hususunda benzer nyarglar var.
Hatta bazen onlarda ok daha fazla nyarg var.
 -Nasl nyarglar?
-Bartl olmann modern dnyayla ok badamayan bir ey
olduunu dnyorlar. Tabii szde deil elbette. Ama
uygulamaya baktnzda modern olma koulunu kadn asndan
ba ak olmakla zdeletiriyorlar. Erkeklerin grnmlerinde
Bu dindar bir erkek diyebileceiniz bir ipucu yok. Takm
elbisesini giyiyor, kravat takyor, 28 ubattan sonra birok erkek
zaten byn, sakaln kesti. Bir erkein dindar olduunu d
grnmne bakarak nereden anlarsnz; elinde gm yzk
varsa, ikili bir ortamda iki almyorsa Oysa bir kadn iin
durum byle deil. Bartnz rttnz anda btn o toplumsal
nyarglarn iindesiniz. sterseniz dnyann en modern, en stil
sahibi, en ho giyinen kadn olun, banz rttnz anda btn
bartller ayn kategoriye giriyor.
-Nasl bir kategori bu?
-Eitimsiz, sosyal hayattan uzak, antimodern vs. Bu nyarglar
elbette dindar erkeklerde de var. Onlar da bartl kadnlarn i
dnyasn bilmediklerini, sosyal alanda acemi olduklarn
dnyorlar. Eitimlerinden kuku duyuyorlar. Son derece
eitimli ve kariyer sahibi bartl bir kadnla onun yarsna sahip
bir dindar erkein hayat izgilerini kyaslayn. O ok kariyerli,
bartl kadn kendinden dk seviyedeki bir dindar erkek
karsnda srekli kendini ispat etmek zorunda braklr.
grmelerinde bunu ok hissederim. O kadar vasat insanlarla
muhatap oluyorsunuz ki ou zaman. Fakat o vasatlklaryla onlar
bir mevkiye gelebiliyor. Ama ok daha donanml kadn bir yere
gelemiyor.
- Bir varsaym: Reklam ajans sahibi muhafazakr bir
patron, kariyer ve eitimleri denk iki gen kadnn i
bavurusunu, ba ak olan ie alarak sonulandryor. Bu
rnee arr msnz?
-Bu ok gerek ve yaygn bir realite.
-Ama bunu yapan Bartsne zgrlk diyen
muhafazakr bir erkek ise
-yle dnn: dnyasnda bartly ie alrsa deifre
olacak. Oysa o deifre olmak istemiyor, nyargyla karlamak
istemiyor. Muhafazakr erkekleri byle davranmaya biraz da
sekler dnya itiyor.
-Bu durum onlar aklar m?
-Muhafazakr erkekleri aklamak anlamnda sylemiyorum bunu.
Muhafazakrm, kendim gibi dnen birini ie alaym gibi
bakmyor mevzuya. Kapitalist dnyann yaklam iinde iini
risksiz gtrmek istiyor. Ba ak bir kadn sosyal ortamda
birlikte alma imkn asndan daha kolay buluyor. Muhafazakr
erkeklerin deiiminde Trkiyedeki sekler dnyann baskc
yaklamn gz ard etmemek lazm. Erkeklerin bartl ve
bartsz kadnlara gsterdii ifte standartlarda onlarn da etkisi
var. Bunu yok sayarak muhafazakr erkekleri eletirmek doru bir
yaklam deil. Bu tespitlerimin hibirinde sulayc deilim. yle
bir yaklam doru bulmuyorum. Meseleye insan anlamaktan
bakyorum. Dini, Daha adil olmak olarak grdm iin dindar
erkein daha adil olmasn bekliyorum. Fakat unu da sylyorum:
Sekler dnyann basks Mslman erkekleri kompleksli yapt.
Buras bir realite. O kompleksin davurumlardr bunlar.
-Byklarn kesimi de bu kompleksin yansmalarndan biri
mi?
-Uyum salamak diyelim ona. Ayakta kalmak, kendini kamufle
etmek, deifre olmamaya gayret etmek. Modern dnyann insannn
bunalmlar var elbette. Modern dnyann iinde dindar olan
insanlarn -kadn ya da erkek- bunalmlar, elikileri var. By
kesmek bunlarn bir paras.

-Kadn-erkek ilikilerinde kiinin kendini daha kadn ya

da daha erkek hissetmesi kar cinsin ona hissettirdikleri ile
dorudan ilikilidir bak eliinde soralm: Muhafazakr
erkek bartl kadna bacm/abla diyerek ondan
kadnlk kimliini alyor mu?
-Alyor dersek o zaman evlilik yapamazlar.
-Somutlatrarak soralm: Ba ak ve son derece k giyimli
bir kadna i yerinden bir erkek arkada, ok hosun bugn,
gzlerimi alamyorum diyerek kompliman yapyor. Benzer
bir kompliman muhafazakr erkek bartl kadna
yapabiliyor mu?
-Bu manada ok diice deil belki ama benzer tonlarda diyaloglar
elbette var. Sonuta rtnn diilii kapatan bir taraf var tabii ki.
-yle bir tespit var: Muhafazakr erkek bacm sylemi ile
bartl kadn dii kimliinden uzaklatrrken, ak
olunacak kadn ba ak olanlardan seiyor. Bu baka
katlyor musunuz?
-Ak olunan, flrt edilen birok bartl kadn var. Fakat yle
bir durum da var: Muhafazakr erkek k olduu kadn ayn
zamanda sosyal ortamda da yannda tamak istiyor. Ve bartl
bir kadn gtremeyecei yerler var. Dindar erkein geirdii bir
dnm var. Gittii yerler, yemek yedii yerler, tatil yapt yerler
deiti. Tabii burada tm muhafazakr erkekleri genellemek de
doru deil. Bartl kadn tayabilecei yeri snrl olarak
gryor. Papermoona bartl bir kadnla gitmek yerine elbette
ba ak bir kadnla gitmeyi tercih eden bir snf da var. Sonuta
dindar erkek bir snf atlad.
-Ya dindar kadn?
-E statsnden elbette. Eleri ile birlikte o snfsal durumu
yakalayanlar var. Ben dindar biri olarak snf yaklamn reddeden
biriyim. Snf atlama gibi bir aba dindarlkla badaan bir ey
deil. Dindar kadnn snf atlama gibi bir talebi olmasn
dindarln doasna aykr bulurum. Erkeinkini nefsinin peinde
komak olarak grdm iin daha farkl yorumluyorum.
-Sizce hangisi daha byk bir deiim geirdi: Bartl
kadn m, muhafazakr erkek mi?
-kisi de byk deiim geirdi. Hep kadnlarn ve bartsnn
deiimi konuuluyor. Ama ben muhafazakr erkeklerin de ok
byk bir deiim geirdiini dnyorum.
-Barts de deiim geirdi dediniz. Eer ben bu
konuma baladndan bu yana barts yerine trban
deseydim, kurduumuz iletiim ne ynde deiirdi?
-Ben trban szn sevmiyorum ve kullanmyorum. Bizim
rtmz bartdr. Dindar Mslmanln gerei olarak
taktmz rtdr.
-Trban dediim iin iletiimimizin seviyesi der miydi;
yaknl azalr myd?
-Trban n yargl, siyasi tartmalara gtrlen bir kavram
olduu iin elbette iletiimimizi etkilerdi. Ama srekli kendimizi
anlatmaya, ayn eyleri binlerce kez sylemeye ok altk. O
yzden trban demeniz iletiimimizi ok da etkilemezdi.
-Muhafazakr erkek flrt ettii kadna, Merak ediyorum.
Salarn ne renk? diye sorabilir mi?
-Sorabilir. Niye sormasn ki? Tabu bir ey deil, sorabilir diye
dnyorum. Mantkl olarak sormamas iin bir neden yok gibi
gzkyor.
-Benim size Sanz ne renk? diye sormam abes olur mu?
-Olur, nk elinize ne geecek diye dnrm. Flrtte durum
farkldr. Karlkl baka bir alg sz konusudur. Ama byle bir
diyalogda samn rengini renseniz ne olacak, renmeseniz ne
olacak, diye dnrm. Dindar olmak zaten sizin dii
vasflarnzla deil, baka zelliklerinizle tasvip edilmenizi uygun
grr. O yzden byle bir soruyu manal bulmam. Vay samn
rengini syledim, deifre oldum gibi bir ka-g haline de
girmem.
 -AKPnin kurucular arasndasnz. Geen srete parti
iinde kadna bak ne lde deiti?
-Bugn geldiimiz noktada ok dostluklar ortaya kondu, birlikte
alma becerisi geliti, kadnlarla alma tecrbesi hi olmayan
erkek siyasetilerin literatr geliti. Eskiden bir kadn
milletvekiline, yneticiye ok daha fazla direni gsteriyorlard.
Bugn evrensel standartlara uymann kadn-erkek eitliinden
gelen bir unsur olduuna dair bilin ykselmesi olutu. Bir deiim
var. Ama biz de yorulduk. Ben kendimi ok yorgun hissediyorum.
Siyaset ne olursa olsun her parti iin ok erkek egemen bir ey.
Parti ilk kurulduu yllarda kadnlara ynelik yenilemeler
asndan daha ok heveskrdm. Ama zamanla bir ekilde
yoruluyorsunuz, srekli ayn eyi anlatmak, izah etmek... Erkek
dnyasnn binlerce yllk tad o hkmetme, iktidar geleneinin
ok kolay yklamayacan gryorsunuz.
-AKPnin Merkez Karar ve Ynetim Kurulunun (MKYK)
14 kadn yesinden yedisinin ba ak. MKYKda bartl
yeler iin unlarn saysn daha az tutsak diyen yeleri de
biliyoruz
-Onu diyenler, konuya yle bakyor: Biz slami bir parti
deiliz. AK Parti bartl e ya da bartl yelerle fotoraf
verdiinde bu parti slami bir parti olarak alglanyor. Oysa AK
Partinin hibir programnda, tznde dini bir atf yoktur.
-Ayn partinin en yksek icra organnda birlikte siyaset
yaptnz insanlarn bir ksm unlarn saysn azaltalm
diyor. Bunu nasl kabul ediyorsunuz?
-Bu kabul etmek deil Onu zaten son derece menfaati bir
yaklam gibi gryor. nk, Bu bize zarar verir diyor. Orada
aslnda bartl grntye itirazlar var. Saysn azaltmaya deil
de bartllerin n planda grnmesine itiraz var. Bugn bu eskisi
gibi deil. Ama yine de siyasettekiler fazla bartl bir resim
vermek istemez. nk kar tarafn, daha Kemalist tarafn buna
inanlmaz bir alerjisi var. Onlarn reaksiyonu partiye zarar verir
diye dnlyor.
-Muhafazakr erkekler ile ilgili en ok tartlan eylerden
biri de ok elilik.
-ok elilik sadece dindarlara zg bir ey deil. Erkeklere zg
bir ey poligami. Modern toplumda ad metres, aldatma,
gnbirlik iliki oluyor. Fransada adam karsnn zerine bir
iliki kurduunda, ad ak oluyor, burada adam karsnn zerine
k olduunda ikinci evlilik, nc evlilik ekline dnyor.
Burada asl mesele bunun dini bir ekle sokulup imam nikhyla
legalletirilmesi. Benim amdan tartlmas gereken u: Bir
erkein ok elilii dini midir, deil midir?
- Sizce muhafazakr erkek resmi nikhl olduklar elerinin
dnda bir kadnla ilikiye girdiklerinde bunu hl imam
nikhyla legalletirme gerei hissediyor mu?
-Hi bilmiyorum. Ama ok elilie raz olan kadnlar var. O
kadnlar bazen ak kadnlar oluyor, bazen kapal kadnlar oluyor.
ok elilie raz olan kadn ve erkei birlikte konumak gerek.
Sadece muhafazakr erkei sulamann anlam yok.
-Siz ikinci ei kabul eden bir kadn msnz?
-Hayr. Ben bunun dini bir ey olduunu da dnmyorum. Bu
konuda elbette cevaz veren bir hkm vardr. Ama dier taraftan
Allahn tavsiyesinin tek e noktasnda olduunu dnrm. Ama
yapan kiiye de, Sen dinden kmsn! gibi bir ey sylemeyi
doru bulmam. ok zel, ahsi eyler bunlar. Kimse kimsenin
kalbine hkmedemez. Kimi seveceini, kimden holanacan
syleyemez. Evlilik dediiniz ey de yklmaz deildir. Bir gn
gelir biter. Ak duygunuz biter. Her ey bitebilir. Btn bunlarn
hepsi son derece insani durumlar. Eer konutuumuz tm bu
konularda gerek, kkl bir deiim olacaksa bunu bartl
kadnlar ortaya koyacaklar. Nitekim zaten bugn sosyal hayattaki
deiimde onlarn byk katksn gryoruz.

Erkekler bartl
kadnlar
oyunda bir jeton
olarak kullanyorlar
 Merve Kavak

MERVE KAVAKI:

Merve Safa Kavak, slam Hukuku Profesr Yusuf Ziya

Kavak ile Alman Dili ve Edebiyat okutman Glhan Kavak
iftinin en byk kz olarak 1968de Ankarada dnyaya geldi.
ocukluu stanbul, Erzurumda geti. Lise eitimini Ankara TED
Kolejinde ald. Trban yasa nedeniyle Ankara niversitesi Tp
Fakltesinden ikinci snfta ayrld. ABDde Texas
niversitesinde Bilgisayar Mhendislii okudu. Trkiyeye
dndkten sonra Refah Partisi ve Fazilet Partisi Hanmlar
Komisyonunda D likiler Bakan olarak grev yapt. 1999
genel seimlerinde stanbul 1. Blgeden milletvekili seildi.
Yemin trenine trbanyla gelen Kavak nedeniyle yaanan kriz,
dnemin Babakan Blent Ecevitin Meclis krssndeki Bu
hanma haddini bildirin! szleriyle Trkiyenin gndemine
oturdu. Trkiye Cumhuriyeti vatandal kaybettirilerek
milletvekili seilemeyeceine hkmedildi. 1999 ylnda ABDye
yerleen Kavak Harvard niversitesinden Kamu Ynetimi
Yksek Lisans, Howard niversitesinden Siyasal Bilim
Doktoras ald. George Washington niversitesi Uluslararas
likiler Fakltesi retim yesi Merve Kavak, 2010 Yl
Dnyada Kim Kimdir?e seildi. Yeni Akit gazetesi ke yazar
Kavak, 18 ve 19 yanda iki kz ocuu sahibi.

Bartl kadnlarn kamusal alana girmesine, kendilerine

orada bir yuva bulmalarna muhafazakr erkek hl raz
deil.
Muhafazakr erkeklerin bartl kadnlarla ilikileri iki
katmanl bir problem tekil ediyor.
Rejimden doan sorunlar ve slamda kadnn konumu
endeksli tartmalardaki sorunlar.
Pragmatist siyasette bartl kadn oyunda bir kart haline
geliyor.
Biz u alanlara girelim, ykselelim. Karlnda kurban
olarak, size bartl kadnlar verelim dercesine adeta
 -Siz, 11 yldr ABDde yayorsunuz, Trkiyeye ok sk gelip
gidiyorsunuz. Gzlemlediiniz deiimler neler?
-Trkiye ile temasn kesmeyen dardan bir gzle, deiimi
burada yaayanlardan daha iyi gzlemleyebildiimi dnyorum.
Sadece muhafazakr kesim iin deil toplumun geneli iin bence
durum yle: Trkiye daha ak, daha vokal bir toplum. Dier
yandan dindar bir kadn olarak dikkatimi eken eylerden biri,
bartl saysnn ok artmas. Bart genlere indirgenmi, ok
eitlenmi. Homojen bir bartl topluluu yok. O kadar farkl
ki Bu gzel bir ey. Tabii o eitlilik farkl tesettr yorumlarn
da beraberinde getirmi. te buna aryorsunuz.
-Bartl kadnlarla ilgili en ok ardnz k nedir?
-armak deil, beni oke eden eylerden biri ban rten ama
namaz klmayan insanlar. Bu ok byk bir oksimoron-paradoks.
sel bir eliki. zc bir durum. Barts eskiden belli bir hayat
tarznn lsyd. Bunun artk byle olmadn gryoruz.
Aslnda bir yerde kendi kendimizi kandrm oluyoruz diye
dnyorum.
-Aslnda kimi akllardan da u geiyor: Kadnlar ya da gen
kzlar bu rtnme modasna uyum salyor.
 -Olabilir. Herkesin kendince sebepleri olabilir. Farkl ekillerde
de rtnebilirler. Ancak tesettrn olmazsa olmazlar ve tesettrn
temel amac gz ard edilmemeli. Byle olmas beni en fazla
rahatsz eden eylerden biri.
-Ya muhafazakr erkeklerdeki deiim?
-Dardan bir gzlemci olarak erkeklerde daha kkl, daha
tehlikeli bir deiim olduunu dnyorum. Grnteki,
elbiselerdeki deiimden sz etmiyorum. Baz semboller, sembolik
deerlerinin tesinde, farkl anlamlar da beraberinde tard
eskiden. Oysa imdi neredeyse yle deil. Onun iin erkeklerdeki
deiimi daha ok nemsiyorum.
-Muhafazakr erkeklerin deiiminde tehlikeli bulduunuz
yn nedir?
-Muhafazakr erkeklerin bir ksmnda ehemle mhimi
kartrmak diye bir sknt olduunu dnyorum. Bunu, temel
deerlerden sapma gibi deerlendirebiliriz. Trkiyede
muhafazakr kesimde grdm en nemli skntlardan biri una
dayanyor: Entelektel anlamda temel dorulardan sapma olmas
ve bunun mantkl gibi gzken aklamalarla rasyonalize edilmesi,
kendilerince meruluk kazandrlmas veya kazandrlyor gibi
gsterilmesi.
-Bunu rneklendirir misiniz?
-Bu zamanda olmas gereken bu; baka ne dnlebilir gibi
meruluk kazandrma gayretleri. yle: Muhafazakr insan iin var
olmak dini bir balama oturtulmutur. Siz bana kim olduumu
sorarsanz, Eski bir siyasetiyim, anneyim, retim yesiyim,
kadnm demem. Mslman bir kadnm da demem. Ben bir
Mslmanm derim. Dierleri benim alt kimliklerimdir. te
Trkiyedeki muhafazakr kesimin genelinde burada sorun
gryorum. Dindar insanlarn sosyal ya da siyasal alanlardaki
tavizkr tutumlarnn bununla ilgisi var diye dnyorum.
-Yani ilk nce Ben Mslmanm demek yerine Ben u
partinin yesiyim, u kurumun mdrym gibi bir ifadeye
mi iaret ediyorsunuz?
-Bu bir Mslman iin kendini tanmlandrma ve konumlandrma
sorunu. Bu konuda muhafazakr kesimde bir yozlama gryorum.
-Konutuumuz bartl kadnlardan genellikle
Muhafazakr erkek iin ba ak kadn moderndir
cmlesini duyduk. Bu deerlendirmeye katlyor musunuz?
-Modernlik ve ba ak olmak ile dorudan ba kuran bir
muhafazakr erkek, rejimin rettii olmas gerekenler ve
olmamas gerekenleri kabul etmi, pes etmitir. Modernliin ba
aklkla ilikilendirilmesi rejimin en byk sosyolojik
sorunlarndan biridir nk. Onun iin ben Meclise girdiimde
rejim ok yayor: Bu kadn bizim izdiimiz erevenin dnda
bir bartl. Modern kadn iin ortaya koyduumuz zelliklere
sahip. Hatta birok alanda ultra modern saylabilir Ankara
Kolejini bitirmi, Amerikada okumu, paten yapyor, araba
kullanyor, iki ocuuyla yaayan bir kadn. Ama Aaa bir
problem var: Bartl! Bu baktaki sorunu, aynen muhafazakr
erkekte de gryorsunuz. Muhafazakr da sonunda bunu byle
kabul ediyor, ba aklkla modernlik arasnda dorudan bir iliki
kuruyor. Benim modernizasyonun tek tip olmas n kabulyle
sorunum var. Rejimin empoze ettii bu ifte standartl
modernizasyon, zellikle 1990lardan sonra orta snfn olumas
ve bu snfn iinde muhafazakr insanlarn artmasyla daha da
barizleti. Benim gibi eitimli, bartl, meslek sahibi kadnlar
rejim iin bir sorun tekil etti. stelik bu, sadece rejim iin deil
muhafazakr toplumda da sorun sayld. Erkeklerin deiimi hem
rejim, hem muhafazakr toplum tarafndan kabullenildi, normal bir
dnm addedildi.

-Muhafazakr erkek sosyal evre deitirirken, kadnn bu

evrenin dnda tutulmas bununla ne kadar ilgili?
-Bartl kadnlarn yava yava kamusal alana girmesine,
kendilerine orada bir yuva bulmalarna muhafazakr erkek hl
raz deil. Tabii kadnlar belirli bir yerde duraanlatrmak sadece
muhafazakr erkeklerin yapt bir ey deil, rejim de bunu
yapyor, din eksenli tartma alanndaki tkanklk da buna yol
ayor. Yani muhafazakr erkeklerin bartl kadnlarla ilikileri
iki katmanl bir problem tekil ediyor. Biri rejimden doan
sorunlar, dieri de slamda kadnn konumu endeksli
tartmalardaki sorunlar.
-imdi tam burada, O tarihte Merve Kavak olay patlak
vermeseydi, bartl kadnlar daha ok temsil hakkna sahip
olacakt fikrindeki eski bir siyaset arkadanz hakknda ne
dnrsnz?
-Bu gre hi katlmyorum, kaale de almyorum. Barts
sorunu ne benimle balad, ne de benimle bitti. Benim milletvekili
olarak seilmem bart discourseuna (sylemine) bakldnda
ok ge bir hadiseydi. Bizim muhafazakr toplumumuz
bartlleri grmezlikten geldi. 1986 senesinde Ankara
niversitesi Tp Fakltesinde birinci snf rencisiydim. Okulun
yaknndaki Abdi peki Parknda alk grevi yaptmzda
muhafazakr erkeklerimiz bize dnp bakmad.
-11 yl ncesine dnsek Meclise girmenizden sonra partiniz
(Fazilet Partisi) bir basn toplants yapt ve Merve
Kavaknn arkasndayz dedi. Fakat takibindeki srete
partiniz arkanzda durmad.
-Doru. unu aka ifade edeyim: Ben orada sakall bir erkek
olsaydm, bu byle olmazd. Kadna kar olan bu ifte standart
sadece muhafazakr olmayan erkeklere zg deil. Bana haddimi
bildirmek isteyenler sadece beni hedef aldlar, benimle beraber
ayn partiden, ayn dnya gryle alan hibir erkei hedef
almadlar, bylece bir ifte standart gsterdiler, muhafazakr
erkekler de ayn ifte standard gsterdi.
- O dnem siz Meclise girmeden nce Recep Tayyip
Erdoan, Partin arkanda durmayabilir, Abdullah Gl ise,
Bartn enenin altndan balasan iyi olur nerilerinde
bulunmu. Bugn bu nerilere nasl bakyorsunuz?
-Ayn gereklii tayorlar. Bugn bartl bir kadn Meclise
girse, partisi arkasnda durur mu, sanmyorum. Aslnda burada ok
nemli bir ey var. Trkiyede birok konuda deiim yaand.
Ama bart srecinde bir geliim deil aksine bir gerileme var.
ene altndan balamaya gelince Bugn herhalde bunu teklif
edecek bir muhafazakr erkek yoktur artk.
-Neden?
-nk ene alt da ok sembolik, tek tipletirici bir yntem
haline geldi. Biz biliyoruz ki nereden balanrsa balansn, sen
bartl bir kadnsn. Aznla ku tutsan profesyonel kimliinle
bir yere giremezsin. Bu konuda bir gelime yok, hatta gerileme var.
-Erdoan, Cumhurbakan olsayd barts sorunu ile ilgili
daha farkl bir zm olur muydu sizce?
-Hayr, ben Sayn Babakan ve Sayn Cumhurbakan arasnda
siyasal duru asndan bir fark grmyorum.
-AKPnin Merkez Karar Yrtme Kurulunda (MKYK) 14
kadn var. Bu 14 kadndan yedisinin ba kapal. MKYK yesi
Aye Bhrler ile yaptmz syleide Partinin bartl
fotoraf vermekten yana olmadn duyduk. Sizce
muhafazakr erkek en azndan siyaset iinde ne denli deiti?
-Siyasal veya toplumsal adan baktmzda bartsyle ktye
giden bir deiim, daha dorusu gerileme var. Ben Meclise
girdiim zaman bartl bir kadnn profesyonel olarak kamusal
alanda bulunmasyla, milletvekili olarak var olabilmesiyle ilgili bir
tartma vard. Oysa bugn kamusal alanda bulunan erkein
yannda bartl ei bulunsun mu, bulunmasn m tartmas
yaptk. Cumhurbakanl seiminde, Merkez Bankas Bakanl
seiminde bu konuuldu. ster hrriyet, ister demokratikleme
asndan bakn, bu mthi bir gerilemedir. Muhafazakr erkekler
de bu gerilemenin bir parasdr.
-Erkekler sahip olduklar iktidar-g oaldka bartl
kadnlarn durumuna dair bu gerilemeye raz m oluyor?
-Tabii. nk bir token (jeton) olarak kullanyorlar, rejim ve
muhafazakr erkek egemen siyasi toplum iin.
-Bartl kadn m jeton?
-Evet, bartl kadn oyunda bir kart haline geliyor pragmatist
siyasette. Tamam biz u alanlara girelim, ykselelim. Karlnda
kurban olarak, size bartl kadnlar verelim dercesine adeta.
Alan memnun, satan memnun. Onlar grnmez klarz, onlar
belirli alanlarda yine olmazlar anlay da denebilir. Zira sonuta
yle oluyor. Burada unun altn izmek istiyorum: Bu sadece
muhafazakrlkla ilgili bir sorun deil, rejimle ilgili bir sorun.
Ayrca slam dnyasnda kadnn yeri ile ilikili bir ey.
Muhafazakr kadnn toplumsal hayata katlm nasl olmal; bu
konuda slam dnyasnda zaten bir ar, sknt var. Bir de buna
Trkiyedeki zel nedenlerle muhafazakr erkeklere zg
skmlk eklenince i byle oluyor. uras ok nemli: Tm
bunlara ramen Trkiyedeki bartl kadn, iinden kt
muhafazakr toplumdan daha abuk geliti, deien dnya
artlarna daha ok adapte oldu. Yrd ve gitti. Muhafazakr
toplum buna tam da yetiemedi. Byle olunca siz kimseye
yaranamayan bir yaratk haline dnyorsunuz bartl bir kadn
olarak. D grnz itibariyle laik kesim iin gerici bir
kadnsnz. Muhafazakr kesime gre de ok byk bir deiimden
getiniz, bartl kadnn olmas gereken yerde, evde deilsiniz.
 -Bartsne zgrlk diyen ama kadnn olmas gerektii
snrlar izen siyasetin iindeki erkeklerin kadnlara
uyguladklar en byk ifte standart nedir?
-Siyasal bilimci olarak bulduum bir tabir var: Democratization
of mind yani akln demokratlatrlmas. Erkekler bu srete,
Herkesin zgr olmas lazm. nsanlar eit haklara sahip olmal.
Bartl de yle olmal, ba ak olan da eklinde dnmeye
baladlar, bunu iselletirdiler. Ama bir Mslman olarak henz o
bakta deiller. Mesela dini erevede kadnn olmas gerektii yer
konusunda hl gelime gsteremediler. Demokratiklemeleri son
derece sekler. Bir Mslman olarak (entelektel anlamda
konuuyorum) kadnla ilgili olarak yormalar gereken zihni henz
yormadlar. slamda kadn sorusu, sorunuyla ilgili yol kat
etmediler. Bu bir eliki oluturuyor. Tabii tm bu yorumlarmdan
bamsz, Trkiyede sadece dini anlamda deil her alanda kadnn
varlna inanan ve bunu uygulayan erkekler var. Ancak bunlar
istisna kabul edilebilir.
-Zamannda Fazilet Partisinde sizinle siyaset yapan, u anda
hkmette etkin grev alan erkekler, sizinle beraber fotoraf
verebilecek kadar demokratikleti mi?
-Beni sembolik olarak kullanyorsunuz.
 -Evet.
-Hayr, veremez. nk rejimin bu kiiler zerinde oluturduu
bask ile bartl kadnn tek tipletirilmesi onlar tarafndan son
derece zmsendi. Bir yerde Kardeimiz, bacmz, kzmz okula
giremiyor, uraya giremiyor diye at yakmaya devam ediyor. te
yandan bu sonular kanksyor. Mesela muhafazakr erkeklerin
ynettii farkl kurumlarda grev alan bartl hanmlar
gryorum. Bu kadnlar ie alnyor, grevlendiriliyor,
altrlyorlar; dier yandan bartl fotoraf vermekten imtina
ediliyor. O hanma grev veriyorsunuz, ama basn toplantlarnda,
uluslararas toplantlarda onlar birer birer karyorsunuz. Bunu da,
Kar tarafn, rejimin bu meseleye bakn biliyorsunuz veya
Bizi skntya sokmayn diyerek gerekelendiriyorsunuz. Hak ne
oldu, hukuk ne oldu? Ya kul hakk? Bundan sz eden olmuyor.
Onun iin bu mesele erteleniyor, erteleniyor. Gn getike daha da
kt hale geliyor. Bu arada bartl kadnlardaki olumlu deiim
her an devam ediyor. Bir gn gelecek bu kadnlar patlayacak. Bu
kadnlar daha fazla nasl bir konteynerin iinde tutabilecekler,
bilmiyorum.
-Kadnlar muhafazakr erkei glendiren ama kadn
hl zgrletirmeyen partilerden hesap sorabilecek mi?
-Hesap soracaklar zaman gelecektir muhakkak. nk bu kendi
fikirlerinizi bakasna empoze etme sorunu deil, bir var olu
sorunu. Bu bir yerden bir patlak verecek. Ya bartl kadnlar
lokomotif olup, toplumu belirli bir yere ekip, erkekleri
gncelleyecekler ya da bu i bir patlak verecek.
-Gel beraber siyaset yapalm teklifi alsanz kabul eder
misiniz?
 -Zor bir soru bu. Tek tk, gstermelik, vaziyeti kurtarma babnda
bir hareketin iinde olmam. Benim dncem, Merve gel, siyaset
yaptan deil, siyasetin iinde Merveler olmasndan yana.

-Bartl kadnlarn yapt bir deerlendirme de u: Artk

bartl gen kz iyi bir niversite mezunu olsa bile gelecei
parlak bir muhafazakr erkek iin makbul e aday deil.
-Maalesef doru bir tespit. Ben de bunu gryorum. Bunun i ie
gemi, katmanl sebepleri var. Bir: Bartl kadnn rejim
tarafndan tehdit olarak grlmesi sebebiyle muhafazakr erkein -
ki bu bir de ykselecekse- ona elik edecek kadnn bann ak
olmas zorunluluunu hissetmesi. kinci nedende iki k var:
Sosyolojik ve dini alglar. Sosyolojik anlamda muhafazakr erkek
bartl ve tahsilli kadna nasl davranacan bilmiyor. Rejimin,
Ba ak eittir modern kadn algs nedeniyle muhafazakr
erkein bilinaltnda ba ak kadna kar bir hayranlk algs
geliiyor. Onun iindir ki ayn konumda alan bir bartl, bir
ba ak iki kadndan; ba ak olann mesleki tecrbeleri beraber
alt erkekler tarafndan rtl kadnnkine nazaran daha
takdire ayan bulunuyor. Dinsel anlamdaki sorun da u: slamda
kadnn konumu global bir tartmann paras. slam dnyasnda
nereye bakarsanz bakn, slamn ilk yllarndan bu yana kadnn
genel manada konumunda bir gerileme olduunu gryoruz. Erkek
bu noktada bir eliki yayor.
-Nasl bir eliki bu?
-Muhafazakr erkek yannda bartl kadn varsa Acaba rejim
ne der? sorununu yaamyor. Rejimin gznde karmn nerede
olduunu biliyorum ama dinde karmn yeri nedir, ne olmaldr?
almas, eve ekmek getirmesi uygun mudur? Erkek bunu da
yayor. Tabii byle olunca hibir yol kat edemiyorsunuz. Kadnn
eitimli olmas, ata binmesi, tahsilli olmas... Bunlar yapan, bu
olumlu deiimi geiren bartl kadnlarla muhafazakr kesim
ve o kesimin erkekleri arasnda bir diyalog bozukluu oluturdu.
ngilizce syleyeyim mi bunu: They couldnt catch up with us, that
is the point (Erkekler kadnlara yetiemediler, durum budur).
Bartl kadnlar eskisi gibi olmalar gerektii gibi sessiz
deiller. Olmalar gerekeni syleyen sadece muhafazakr
erkekler deil, rejim de tabii.
- Ama imdi muhafazakr erkeklerle rejim kol kola, yle mi?
-Kesinlikle! z zebilirsen; el ele kola kola ok gzel
doktora tezleri yazlacak bir konu! lgin, ne ilgin! Bir daha tez
yazasm geliyor.
 Gelecei parlak erkek evlatlar iin
bartl kzlar
uygun e aday
deil artk

Sibel Eraslan

SBEL ERASLAN:

1967 ylnda stanbulda dodu. skdar Kz Lisesini bitirdi.

1989 ylnda stanbul niversitesi Hukuk Fakltesinden mezun
oldu. 1989-1995 yllar arasnda Refah Partisi stanbul l Hanmlar
Komisyonu Bakanl yapt. nsan Haklar, Kadnlarn Eitimi,
stihdam ve Haklar konulu projelerde grev ald. Fil Yazlar,
Can Paras Hz. Fatma, Balk ve Tango, Kadn Sultanlar, Paras
Benden, Siret-i Meryem, Cennet Kadnlarnn Sultan, l Deniz
adl kitaplarn yazar. Yeni Akit gazetesinde ke yazar.
 Ein rtl olmas 28 ubata kadar onursal bir
iti. Sonrasnda sosyal bir yke dnt.
Bartl evde saklanrken, kendini gstermemenin
kendisi ve kocas iin selamet olduunu
dnrken, br tarafta yeni grsel zeminler
olutu.
Tabiat boluk kaldrmaz. Boalan kadn kartonajna
bir yz eklenecek tabii ki.
Ve bu yz eklendi; bu yz bartl deil artk
 -Ska kabul gren bir tespit: Bir dnemin slamclar artk
muhafazakr oldu. Sizce bu erkeklerin genetii ne lde
deiti?
-Genetik vurgusu zerinden gitmek, beni honutsuz klar.
Yaanan deiimleri, genetik zerinden okumak, yaadmz tm
anlamszlklar, doallatrr. Oysa 28 ubat sonras hibirimizin
yaad ey doal ya da genetik deildi. Tam tersine metamorfoz
diyebiliriz belki de. Sanrm siz genetik derken daha ok gelenei
kastediyorsunuz. Ya da daha ok kltre, zamana ve artlara bal
olarak yaanan deiimlere iaret ediyorsunuz. Evet, 28 ubat bu
manada birtakm eyleri deitirmitir.
-Neleri deitirmitir?
-Kadn erkek, hepimiz iin zor gnlerdi. Olaanst artlar,
antidemokratik basklar sz konusuydu. nsanlar kendilerini
korumak adna bir tr geri ekilme yaadlar. Konumamay ya da
en azndan ilerinden konumay, grnmemeyi, hatta mtedeyyin
kadnlar mmknse hi grnmemeyi semi, buna
zorlanmlardr. Bu bir tercih miydi derseniz, kadnlar asndan
tercih deil, bir tecritti. Dnn; niversitelerin nlerine ikna
odalar kurulmutu. Buraya erkek renciler deil, kz renciler
ve bartl kz renciler zorla alnyordu. Dolaysyla 28 ubat
zorlu bir geittir. Ama mtedeyyin kadnlarn yalnzlatrlmas
zerine kurgulanm bir geittir. Bu yalnzlatrma-tecrit
operasyonu sadece laik evrelerle snrl kalmad elbette.
Muhafazakr kesim de rtl kadnlar yalnzlatrd. Merve
Kavak mesela, yalnz brakld. Okulda ban aan bir
retmenin zel yaamnda kulland rts, Dantayda kt
rnek olarak lanse edildi. Yani sadece resmi alanlarda deil,
kadnlar zel yaamlarnda da darmadan edildi. Elbette
mtedeyyin erkekler de sk takip ve bask altndayd ama onlar
daha az kaza ile atlattlar o gnleri. nk toplumdaki g
gsterisini kadn bedenleri zerinden kantlamak her zaman en
kolay yoldur ve bu faizmin ak gstergesidir.
-Muhafazakr erkekler ba ak kadnlarla kurduklar
iletiimin hangi tonlarn bartller ile diyalog kurarken
kullanmyorlar?
-Bartl kadn, giysisi zerinden bir hatrlatcdr. O, ne kadar
modern veya modaya uygun olarak rtnrse rtnsn inanca ve
gelenee atf yapmaktadr. Hatta ne kadar ii boaltlp,
kapitalizmin angajmanlaryla yklenirse yklensin, kadnn ban
bir ekilde rtyor oluu, onu rzas hilafna da olsa, bir tr
hatrlatana dntrr. Sanrm rtnmenin hatrlatt gelenee ve
dine dair hemen her eyi yaadmz hayattan uzaklatrmak
istiyorduk. Laik cephe bunu bir tr aydnlanma olarak kabul
ederken, muhafazakr cephe bu uzaklatrmay bir tr koruma veya
rtl kadnlar grdklerinde yaayacaklar vicdan azabn
sterilize etmek kaygs eklinde kabul ediyordu. Bartl kadnlar,
evin kz olabilir, kz karde, bac ya da anne olabilirler, onlar her
daim amatr, fedakr ve ii doldurulacak bo bir parantez gibidir;
hayatn ruhani, huzura taalluk eden, moral ksmna tekabl eder
varlklar.
Kald ki bylesine bir tek kimlik aidiyeti, mkemmelletirilmi
bir hijyen, hibirimiz iin sz konusu deil. Oysa bartl
olmayan kadnlar, profesyonel manada i arkada, takm arkada
olabilirler ve onlar hayatn maddi ksmnda ve parantezin ncl
olan titrileriyle birer baar idol olarak, Hseyin Glercenin Nazl
Ilcak betimlemesinde olduu gibi, somut hayat partnerleridir.
 -Sizce bu durum ne kadar gereki ve neden kaynaklanyor?
-Tabii hayat, iinde tad ngrlemezliklerle feci sarsc bir
deneyim. Yani bu klie kategorinin; ruhanilerle dnyeviler gibi
kabataslak ikiye ayrmn, ok da gereki olmadn hepimiz
yayoruz. Smeyye Erdoann keman alyor oluu karsnda
ciddi bir afallama ya da kaleye gol atma sevinci gibi iki klie
davrantan ibaret deil hayat. Gerek meydan okuma, dayatlan
tm bu yasaklar ve ayrmcla ramen kinattaki anlamn
kefetme abasndadr ki, her bir insan teki kinatn gzbebei
mesabesindedir. Hem laik evreden, hem de muhafazakr
kesimden kaynaklanan bu ayrmcl byk bir sevgi yoksunluu
olarak okuyorum ben.

-Bu konudaki ifte standartlar yllar nce yle yazmtnz:

Szgelimi, bart reklam iin i amar defileleri ile nl
mankenlere sular seller gibi paralar dken tccarlarn i ahlak
hi eletirilmezken, rtl kzlarn ok renkli rtler rtt
hakknda uzun uzun yazlar yazlyor. Veya iisine alnnn teri
kurumadan emeinin hakkn vermesi gerekirken vermeyen,
rtl emekisine ba ak emekisinin bete biri kadar cret
deyen, parya muamelesi yapan patronlar hi gndeme
gelmezken, rtl kzlarn elbiseleri zerinden dar m, geni
mi; fetva m, takva m tartmas balyor.
-Artk bu tr tccar zihniyetli insanlarla eit koullarda dahi bir
arada olmay istemiyorum. Evet, bu yazy kaleme alrken bu ifte
standart kafam bozuyordu. Genken duygularnz daha youn
oluyor. Zaman iinde duygular bellekten kp bilince, bilgiye
dnyor. Tecrbelerim bana retti ki, bu mesele artk dini bir
mesele deil. Deien bir snf, deien parasal g oyunlar var.
Kapitalizm erevesinde ekillenen bir durum bu. Bakn, Dindar
olan ama zenginleen ksm deniyor, deil mi? Ben bunun iinden
dindar ksmn karttm.
-Neden?
-nk doru ifade, Kapitalist kesim veya snr tanmaz
zenginler demek. Bir insan kapitalist ise kapitalisttir. ok klasik
ama Parann dini iman olmaz diye bir laf vardr. Bu bana
ocukluum ve genliim boyunca ok hoyrat gelirdi. Ama yllar
iinde rendim ki, para pek ok ideali yok etti, geride brakt.
Ben, bunun iine dhil olmadm. Ama genel resimde en iyimser
lafla, gzel hatralar geride kald. Bu savrulmay sol da tecrbe etti.
imdi de muhafazakr kesim tecrbe ediyor. Ama bu sre AK
Parti ile balamad. 1950li yllarda Demokrat Parti iktidar ile
balayan, zal dnemi ile devam eden ve imdi iyice vahileen bir
sreten bahsediyoruz. Bugn gelinen yer mreffeh olma halini
oktan at; devleen hrnlaan kapital bir g var artk. Buna ben
Mslmanlarn daha iten, daha insani bir cevap karabilmelerini
beklerdim. Buna kar duran insanlar yok mu, tabii ki var. Ama
vefat ettiinde ikinci elbisesi olmayan bir Peygamberin mmeti bu
ekilde vahi bir kapitalizme boyun ememeliydi.
-zellikle siyasi iklimin salad rzgrla serpilen
muhafazakrlar iin bu dini aksanlar nostalji mi oldu?
- Nostalji olduu iin hi olmazsa gzleri yaararak eski
fotoraflarna bakyorsa, iinde hl insani bir eyler kalmtr.
Ama pek oumuz fotoraflar bile gmdk, hibir eyi hatrlamak
istemiyoruz. O kadar garip ki; mesela ben, pek ok eski
arkadamn benimle karlat zaman telaa kapldn
gryorum. Onun iin yanlarna bile yaklamak istemiyorum.
-Nasl telalar bunlar?
-Onlar iin ben hl eski gnlerini hatrlatan bir sembolm.
-Neyin sembol; vicdan azab ya da ikilem mi?
-Doru ifade, vicdan azab. Demek ki vicdan hl var, bu da iyi
bir ey.
-Bu noktada, Hl dileke yazyorsunuz, hl barts
eylemindesiniz. Ynteminizi biraz deitirin diyen bir dindar
erkei anlayla karlayabilir misiniz?
-Bunu bana diyecek babayiit daha dnyaya gelmedi.
-Hemen soralm o halde: Artk slami kesimde, kadnlarn
nezdinde Sibel Eraslan modeli out. 1990l yllarda
mraniyedeki, Baclardaki rtl kadnlara endekslenen ve
onlar bir araya getiren o sylem artk demode?
-Bu ie moda olmak, popler olmak, gndemde olmak olarak
bakyorsan tabii ki oyunu kurallarna gre oynaman gerekiyor.
Ama ben o oyunun iinde deilim. Ayrca yanlyorlar, hayatn
gerek yzlerini skalyorlar. Herkes plazalarda yaamyor, herkes
jipe binmiyor, herkesin gece hayat yok. nsanlar ciddi olarak
isizlikle yz yze. nsanlar ekmek kuyruklarnda bekliyor. Ama
fildii kulelerinde oturarak yaz yazanlar bunlar skalyor. Benim
alma masam sokakta kurulu. O kadnlar da hl ayn skntlar
yayor. Ben de onlar gibi aln terimle, avularmn iiyle, insanlara
sarlarak, insanlarn zntsn neesini yaayarak, var olan
biriyim. Bu da ne moda ne de demode olacak bir ey deil.
-htimal u ki, tam da bu slup iaret edilerek, out ilan
edilmitiniz...
-Sylemlerin, ideolojilerin geride kaldn tartabiliriz. Ama
buradaki farkl. Bu ok kt bir gladyatr sava. Hrriyet
gazetesini konualm mesela. Doan medyadan nce Simavi vard.
Nereye gitti Simavi? Tercman gazetesi nerede? Ankara Gazozu
kald m? Dolaysyla insanlarn durduklar yerin gcne dayanarak
takvim belirlemeleri gereki deil.
-unu gereki bulur musunuz: slami hareket iindeki
bartl kadn figr zellikle AKP iktidaryla birlikte
apolitiklemeye balad. AKP bartl kadnlar
apolitikletirdi?
-Bu AK Parti ile ilgili bir sre deil. Ben bunu 1997 sonras, 28
ubat sonras sre olarak adlandryorum.
 -Bu anlamda bartl kadnlar ya da mtedeyyin erkekler
sivilleti mi?
-2000li yllarla birlikte muhafazakr erkekler de kadnlar da
sivilleti. Bunda sadece 28 ubat sreci deil, Avrupa Birlii ile
ilikiler erevesinde gelien sivil toplum olma durumu da etkili.
arpmadan, tokumadan, hesaplamadan ziyade birebir ilikilerle
yryen yeni bir dneme girdik.
-Bu yeni dnemde slami gettolar yok ne kadar gerek?
-1990l yllardaki Refah Partisi dnemindeki veya ondan nceki
dnemde siyasal slamn bizim iin gerekten bir kurtulu belgesi
gibi dnld gnlerdeki heyecan yok tabii insanlarda. Eskisi
gibi her ilde, her ilede, her kyde etkin olan tekilatlar halinde
alan bir mekanizma yok. Ama baka trl gettolar var. Daha
kk yaplar ama daha ok sayda inisiyatiflerden oluan gettolar
var. Kltrel, sivil, insan haklar ile uraan kk, tekil, sivil
gettolar/hareketler var artk. Bu hareketler iinde yer alan kadn
tipolojiler ok renkli, ok farkl, ok birey.
-Kadn ve erkek muhafazakrlar bu noktada ayrtran en
etkin psikoloji nedir sizce?
-Bartl kadnlar her eyi deneme noktasnda kendilerini rahat
hissediyorlar. nk onlarn kabul gren resmi bir elbiseleri hi
olmad. Dolaysyla bartleri ile her eit tarza brnebiliyorlar.
Rengrenk, cesaretle giyinen zencileri dnn, bartl kadnlar
da yle. Tayyr takm tecrbeleri olmad iin onun dndaki
tm klar ekinmeden deneyebiliyorlar. Ama muhafazakr erkek
belirli bir tipoloji ile kabul grd. Nedir bu: Ceket, pantolon,
kravatl ya da kravatsz gmlek. Bu tipoloji ile hem sekler tarafta,
hem de muhafazakr kesimde kendilerine bir yer edindiler.
Muhafazakr erkekler sala giyinmeye cesaret edemez mesela.
Bermuda, kot pantolon, kaponlu bir tirt giyme noktasnda
duraksar. Orada bartl kadnn arzu ettiini giymesi gibi bir ruh
halinde olmaz.
-Bartl kzlarn niversite diplomalarn makbul koca iin
bir nevi eyiz olarak gren zihniyet ne kadar deiti?
-Bartl kzlar, ikbali, gelecei parlak grlen erkek evlatlar
iin ok da uygun e aday deil artk.
-Neden?
-28 ubat sonras, ciddi ve sistematik olarak yaadmz hayatn
dna srlme ii, bir tr cezai reticilie de dnt. rtl
kadnn hayattan tecridi, zmni bir tr kabulle karland. Sosyal
tecridi yaamak istemeyenler nezdinde, rtl kzlar, saklanmas,
rtbas edilmesi, arka odaya geirilmesi gereken kimliklere dnt.
Bu, laik cephenin uygulad effaf faizmin bir alt trevi gibi,
kendinden utanmaya, zr dilemeye dair ardl bir hissiyat. Dile
getirilmiyor, ama bunu hepimiz biliyoruz. Mesela geenlerde,
Kalbi tesettrl kasiyer aranyor diye bir gazete ilan okudum.
-Hangi gazetedeydi bu ilan?
Yeni afakta.
 -Kalbi tesettrl kasiyer ilanndan ne anlamak gerek?
-Bartl olmayan ama ahlk sahibi olan! Bu bak, hem
bartller hem de bartl olmayanlar asndan feci bir ey.
Aslnda bu, kalbi tesettrl kasiyerin kronolojisi yleydi:
Maazadaki kasiyer kz bartlyd nce. Ama sat yapan,
showroomu gezdiren ba akt. Ve artk kasada da ba ak kz
istenir oldu. Ama onun da bir snr ve ekli var; kalbi tesettrl
olacak! Geen yl ramazanda benzer bir ey fark ettim. Bir iftara
katldm. Ekonomik seviyesi st dzey insanlarn gidebildii,
benim de ilk kez gittiim mutena bir yerdi. Siyasetilerin,
brokratlarn yanlarnda rtl olmayan ama belirli tipte kadnlarn
olduu bir masa dikkatimi ekti.
-Neydi bu kadnlarn benzer yanlar?
-Dizlere kadar etek ya da pantolon, zerine ceket, makyajszlk
hissi uyandran bir makyaj, salar ok gsterili deil ama boyal;
ne kzl ne de sar, doallk izlenimi veren kumrallar. Ve iftara iki
dakika kala, ellerini havaya kaldrp dua etmeye baladlar. 17
yamdan beri oru tutuyorum. Hibir yerde, orucumu ellerimi
havaya kaldrp dua ederek amadm. Etraflarna oru tuttuklarn
gstermek isteyen bir manzara. Orular ald, ardndan da
bilgisayarlar; iftar bir i yemeine dnt. Yani bir taraf evde
saklanrken, dar kmazken, kendini gstermemenin kendisi ve
kocas iin selamet olduunu dnrken br tarafta yeni grsel
zeminler var. Tabiat boluk kaldrmaz. Boalan kadn kartonajna
bir yz eklenecek tabii ki. Ve bu yz eklendi; bu yz bartl
deil, kalbi tesettrl kasiyer oraya yerletirildi. Ama ben bunu
yerden yere vurup dlayarak deil, acyarak kabul ediyorum.
Nihayetinde insanlar bu noktaya getiren tanklard, sistemdi,
filemelerdi.
 -O boalan yere yeni bir kadn yz eklenirken bartl
kzlar/kadnlar ne yapyor?
-Onlar da kendi dnyalarn kuruyorlar. Daha az gvenmeyi ya da
kimseye gvenmemeyi reniyorlar. Kendi balarna olmay
deniyorlar. Bizim jenerasyon iin, aileden uzakta okumak, korkun
bir eydi. Artk kzlar dnyann her yerine gidip, okuyup, i bulup,
kendilerini yalnz bana da gerekletirebileceklerini dnyor.
Japonyaya, Sri Lankaya okumak iin giden, referans almak iin
bize bavuran kzlar var. Yani artk bu iin yeryzne dalan bir
boyutu oldu. Dier yandan 30lu 40lu yalarndaki bekrlar, kz
kza ortak evlerde yayorlar. yle bir mitoz blnme var ki,
kadn kadna yaayan o kadar ok kii var ki. Artk slami gettolar
yok diyoruz ama baka trl bir kadnlar yaants olutu.
-Bu deiim nedeniyle muhafazakr erkek kendini rtl
kadna ispat etmek iin belirli bir davran sergiliyor mu?
-Zor bir soru. Cevabn uzun vadede bulacaz. Ama evlilik
yann ilerlemesi bizim iin imdilik nemli bir cevap bence. Bu
kzlar/kadnlar, artk evlilie idealize edilmi bir romantizm ile
bakmyor. Kzlarn evlilik ya ykseldi. Ama evde kaldklar iin
deil, erkekler konusunda dne nazaran belki daha seici olduklar
iin, eitimi daha fazla nemsedikleri, akademik yaam ve
profesyonel alma hayatn daha nemli buluyor olular gibi
sebepleri de atlamamak gerekir. Eskiden 20li yalar ideal
evlenme zaman olarak kabul eden kzlar, imdi 30lu yalarna dek
hayat kendileri srdrmeyi tercih ediyor. Kadn ve erkek
arasndaki gvensizlik asndan bu ok nemli bir sonu. Bu,
kadnn duyduu gvensizlii de simgeliyor bir yerde. nmzdeki
10 yl iinde bu pratik daha da oalacak.
 -Yani muhafazakr erkek, muhafazakr kadn iin daha
gvenilmeze mi dnyor?
-Dindar kadnlar iin yle. Ama liberal kadnlar iin yle deil.
ki imiyor, ou sigara imiyor, salklarna dikkat eden, derli
toplu insanlar. Dolaysyla liberal kadnlar iin muhafazakr
erkekler, makbul e aday, makbul i arkada oluyor. Ne yapalm,
madem yle, ite byle! (Glyor) Herkes kendi hayatn kuruyor.
Bunu gslemek zorundayz. Yzlemek zorundayz. Kimse
bunun iin yas tutamaz.
-Kadnlar, erkekler Hangi taraf daha byk bir travma
yayor?
-Ben kadnlarn ok abuk toparlandn ve hayata drt elle
balandn dnyorum.
-Sizinle karlamamaya zen gsteren o eski arkadalar
nereye koymak lazm?
-Sizi grd anda o travmay yayor zaten. Ama ben bunu tek
ynl bir durum olarak karlamyorum. Bartl kadn olarak siz,
iki farkl ayrmcla tabi tutulmusunuz. nce sekler kesim,
ardndan muhafazakr kesim iinde bir dlanma. Ayn travma
dindar erkek iin de geerli. te orada, Hayat ve gc idare
edeceim diye kendinden vazgemi bir adamlar topluluu yer
alyor. Tamam, onlarn da ii kolay deil! Hi mi eski bir ark
dinlemeyecekler, hi mi eski bir fotorafla karlamayacaklar?
Geenlerde bir kitap fuarnda mer Karaolunun bir marn
duyunca gzlerim yaard. Biz fakltedeyken slami kesime zg
mzikler yeni yaplmaya balanmt. Kba marlar zerine slami
szler yazlp, sylenirdi.
 -imdi bunu sahiden glerek anlatyorsunuz!
-ocukluk gnleriniz brahim Sadrinin iirlerini dinlemek de
ayn etkiyi yapyor bende. Alatyor, duygulandryor, hatrlatyor
bazen de ite byle gldryor.

-brahim Sadrilerle, mer Karaolularla birlikte bartl

kadnlar da muhafazakr erkekler iin nostalji oldu mu,
olabilir mi?
-28 ubata kadar onursal bir iti, ein rtl olmas. Ama
sonrasnda sosyal bir yke dnt maalesef. Ordudan atlan
askerlere baksanza, ei rtl ka komutan var? Vali ve
kaymakam ei olan pek ok arkadam ban amak zorunda kald.
Abdullah Gln cumhurbakanln konuurken sadece einin
trban zerinden koptu kzlca kyamet Bu artlar altnda ateten
gmlek mesabesinde rt.
-Muhafazakr kadnlar tm bu srete, bu krlmalarda neyi
kefetti?
 -Hayat zordur. Hayat ardr. Ama hayat her koulda hep yeniden
kurulabilir. Bir tek zm yok. Kadnlar diyebildi ki, Evet burada
bart yasa var, o zaman ben bunu baka yoldan amalym.
Evet, 20 yllk kocam rtl olmayan baka bir kadna gitti. Ama
ok elilik sadece Mslman-muhafazakr erkeklerin meselesi
deil. Yani kadnla erkek arasndaki ekim ve itim mevzusu,
lineer cevaplarla ortaya konacak bir i deil. Kadn bunu anlad.
Muhafazakr erkek ise bu keifte bence geride kald, kendine dald,
hayata dald, iine-gcne dald. Bunu yaparken de eskinin
geleneklerinden doan deil, ou zaman o geleneklere yz
eviren bir psikolojiye brnd.
-rnein medyadaki g sahibi baz muhafazakr erkeklerin,
imdi eski gnlerine tezat ekilde birbirleriyle didimelerinin
sadece fikir ayrlndan kaynaklandn dnmek, yeterli
mi?
-Aralarnda gerek bir hasmlk olduunu hi sanmyorum.
-En aklda kalan polemikler Akif Beki ve Ahmet Hakan
Cokun arasnda yaand. Tabii rnekleri oaltmak mmkn.
Kelerden alan bu topu ateleri Darya ses gitmesin,
tartma aile iinde kalsn dneminin bittiine iaret eder mi?
-Bence bu reyting yapt iin sren bir tokuma. Maalesef
medyada byle bir dnemeci geiyoruz u anda. Bu deiecek.
Byle devam etmez. Ben bu polemiklerin kabartlm ayran
olduunu dnyorum.
-Madem reyting getiriyor rtl kadn yazarlar neden benzer
polemiklere girmiyor?
-Kadnlarn gsledii ayrmlar belki de onlar birbirine daha
fazla yaklatrd. Bunun byle olmasn dilerim. Ama te yandan
bunun bir baskya da dnmesini istemem. Farkl fikirdeysen,
niye bunu yazmayacaksn, sylemeyeceksin? Bir de u var:
Kadnlar arasndan bir Ahmet Hakan kmad henz!
-Milli Gr geleneinden de dii bir Tayyip Erdoan
kmad. Neden?
-Basit: nk denemediler. Mesela hep dnmmdr; Emine
Erdoan da Tayyip Erdoan gibi gl bir siyasal aktr, parti
lideri, tekilat lideri, il bakan olabilirdi. Emine Hanmn prosedr
iinde belirli bir tekilatn karsnda ismi yazl deil ama AK Parti
tekilatndaki arl tahmin edilmeyecek kadar byk.
-Bu hareket kendi iinden Tayyip Erdoann kadn
versiyonunu karabilir mi?
-Hangi lider kendine rakip karr? Ben en son Behice Boran
grmtm; sahiden etkili, sahiden lider bir kadn. Mimikleri,
anlatmlar, gzlerindeki o ifade Nereden bulacaz imdi bir
Behice Boran? Yok!
-Muhafazakr erkein gncel Hz. Fatmas, Hz. Ayesi var
m?
-Oturup da Hz. Fatmadan, Hz. Ayede konuan adam var
mdr? Artk bu demode oldu.
-Yok mu?
-En azndan 40 ya st iftlerde yoktur. Hz. Fatma ve
Hz.Alinin ne gzel bir evlilikleri vard. Byle eyler
konutuklarn sanmyorum.
-Tamam ama sembolik olarak bu iftin gncel versiyonu
kim?
 -Unaktan ifti deil herhalde!
-Biri kp, Tayyip Erdoan ve Emine Erdoan olabilir mi
dese?
-Dini idealize edilmi kiiliklerle, imdiki halimizi asla
karlatramayz. Her eyi bir yana brakn, Hz. Fatma kendi
elleriyle un tyordu; omzunda, srtnda, avularnda yaralar
alyordu. geceyi arka arkaya a geirebiliyorlard. Hangimiz
Fatmayz, Aliyiz? Nasl kyas yaplabilir? Onlar yldzdr. Biz
onlarn n grdmze kredelim. Zaten o aks ok ald
iin bu entelektel zdrab ekiyoruz. Para ve gle iyi bir imtihan
veremedik. in asl budur.
-Sizce bu imtihanda kadnlar m erkekler mi daha iyi not
alr?
-Gler orkestrasnn nema paylamndaki g, muhafazakr
kesimde de erkekler oldu, kadnlar deil. Siyasal g orkestrasna
da elbette erkekler daha iyi uyum saladlar. Meseleye bambaka
bir yerden daha bakalm; sizce muhafazakr olmayan bir erkek
ezilen bir ecinsele, transseksele kar ne kadar empati kuruyor?
Anlatmak istediim ey, gcn ideolojik kimlii ile deil, hangi
cinsin tekelinde olduu ile alakal olduu. Gce dair en bandan
beri var olan paylam kadn cinsinin srekli aleyhine ilerken,
erkek cinsinin srekli lehine ileyen bir emada yrm. Bu
rastlant deil elbette. rt balamnda yaanan sorunlarn sadece
kadnlar ilgilendiriyor oluu bile meselenin ideolojik deil,
cinsiyeti bakla alakal olduuna dair en nemli delillerden.
Sonra muhafazakr olmayan erkek kim? Deniz Baykal m, Ahmet
Hakan m, Devlet Baheli mi, Mustafa Denizli mi? Bu i sa-sol,
laik-antilaik kamplamas deil... Gc olann gc olmayan
ezmesi yatknl ile ilgili insanolunun. Trkiyedeki
antidemokratik syleme gelince, elbette 1-Trk 2- Laik ve 3-
Erkektir bu sylem.

10 yl sonra tesettrl kadnlar iin

evlenmeden cinsel deneyim yaamak topik
olmayacak

Enise Akgl

ENSE AKGL:

1980 ylnda stanbulda dodu. 1997 ylnda Kadky mam

Hatip Lisesinden, 2004 ylnda stanbul Bilgi niversitesi
Psikoloji Blmnden mezun oldu. Danan portfynde
younlukla yetikin ve iftler yer alan Akgl, aile ve ift terapisi ile
okul ncesi dnem alanlarnda uzmanlama eitimine devam
ediyor. Kurucular arasnda bulunduu Kim Psikoloji Danmanlk
Merkezinde alan Enise Akgl bir ocuk annesi.

Bartl kadn, kocasnn dier ilikisindeki

kadnn tesettrsz olduunu renince tkezliyor.
Ve diyor ki, Burada bir tutarszlk var. O zaman
niye kzn tesettrl yetitirmek istiyor? Benim
tesettrme neden karyor?
Babasnn evlilik d ilikisini bilen kz ise Babas,
neden annesini arkada ortamna sokmad? Babas
annesini neden beenmiyor? Erkeklerin kadna
bak nasl? gibi sorular dnyor...
 -Muhafazakr kesimde psikoloa gitmek yaygnlat. Sahici
bir deerlendirme mi bu?
-Sahici ama eksik bir deerlendirme.
-Nasl tamamlarsnz?
-Son 10 ylda sadece muhafazakr kesimde deil, toplumun
neredeyse her kesiminde terapiye gitmek yaygnlat. Klasik
hliyle, Deli miyim ben? Neden deli doktoruna gidecekmiim!
algs gevedi, normalleti.
-Neden?
-Bunda pek ok nedenden bahsedilebilir. Toplumumuz,
medyann da byk katksyla psikolojik problemler konusunda
bilinlendi, profesyonel destein varlna ve gerekliliine inan
artt. Eskiden paras olan bile psikoloa/psikiyatriste gitmekten geri
dururdu, imdilerde maddi durumu olmayan kiiler bile bir yolunu
bulup bu hizmetten faydalanmak istiyor.
-Sizin iin dindar psikolog ifadesi nasl bir anlam tayor?
-Sorunuza, Dini hassasiyetleri olan bir psikolog olmak benim
iin ne demek ve bu evrede ben neler yaadm? konusundan
balayarak cevap vermek istiyorum. Ben psikoloji okumaya
baladmda ok eletiri almtm. Bir taraf yle eletirmiti:
Bizim zaten mkemmel bir dinimiz var (ki buna ben de
katlyorum). Yeterince iyi bir Mslman olursan psikolojik
problemler kmaz. te yandan renecek bile olsan Farabi
okumadan, Mevlanay renmeden, Allahsz, dinsiz, ateist
insanlarn oluturduu, kapitalist dzenin ihtiyalarna gre
tasarlanm bir psikoloji blmnde ne iin var? Bu alanda okuyup
renirsen var olan birok tuzaktan birine dersin.
-Nedir bu tuzaklar?
-Ruh sal camiasnda mtedeyyin insan azdr. Birok deerli
hocamz dini yaantdan uzak kalmay semekte. Buna iaret
ederek, Ya sen de ateist ya da agnostik olursan? Senin de ayan
kayacak, etkileneceksin diyen birok eletiri ile karlatm. Bu
korkuya kar, artk duruumdan ok eminim. nk dini,
dncesi, etnik kimlii, cinsiyeti vs. her ne olursa olsun insan
canls paydasndaki her birey ile alabilmek zerinde
olgunlayorum. te yandan sanyorum sorunuz una da tekabl
ediyor: Bamz sknca, ocuumuzun bir problemi olunca,
evliliimizde sknt knca biz de psikoloa/psikiyatriste gitmek
istiyoruz. Ama bu alanda mtedeyyin insan yok. Sen oku, bize
yeti, sana danalm, sen bizi daha iyi anlarsn diyen, yaant
seimine uyan bir psikolojik destei talep edenler de oldu. Bu da
anlalabilir bir istek niversite yllarm evremden gelen bu
farkl dncelerin karmaas ile geti.
-Bu karmaadan kurtulabildiniz mi?
-Benim yolumu u dnce izdi: Mtedeyyin olmak hayatn
elbette ok byk bir yn. Ama insan psikolojisi, belli bir dine
ait olan grup ile snrl deil. Ben dini hassasiyetleri olan bir
insanm. yle olduum iin belki insan psikolojisinde dinin etkili
olduu ksmlardaki endieleri dindar olmayan bir kiiye nazaran
daha derinden anlayabilirim. Ama Kapal, bartl bir psikolog
olaym bana da rtller gelsin gibi bir dnce ile kendimi ve
dananlarm snrlamay dnemem. Psikolog kimlii ile seans
odasnda yaanan iliki ile benim ya da dananmn dini dncesi
arasnda iyi ayrmlanabilecek bir izgi var. Kimsenin dini ya da
dini olmayan dncesi zerinden bu ilikiyi gtrmek haddim
deil.
-Peki ama Bartl olduunuz iin sizi tercih ettik
diyenler yok mu?
-Tabii ki var. lk seansta daima sorarz: Daha nce
psikoloa/psikiyatrsite gittiniz mi? Gelen cevaplar arasnda:
Sizden nce dini yaants olmayan bir psikoloa/psikiyatriste
gitmitim. imdi size geldim. Beni ne kadar anlayabilirdi ki?
dncesinde olanlar da vard, hl oluyor. Fakat ben hibir
meslektamn bu algy hak edecek bir alma yntemi izlediini
sanmyorum. Bu anlamda mesleime duyduum sayg ve ok
deerli hocalarmzdan gelen tavsiyeler ile meslektamdan yana
olma tarafnda durmay tercih ediyorum. Tabii sadece byle
dananlar gelmiyor, anaokulu dnemindeki bir ocuun,
Tesettrl olduunuz iin size getirdi annem. Yoksa sizinle
konumazdm! dediine de ahit oldum. Baz dini hassasiyetleri
olan erkekler de, ei ya da kz psikoloa gidecekse Ama
tesettrl bir hanm olsun tavrn taknabiliyor.
-Dier yandan, Ben imdi bu kapal psikoloa tek gecelik
ilikilerimi, cinsel saplantlarm nasl anlataym diyenler var
m?
 -Byle bir algy da anlalr buluyorum. rnein internetten
arama yaparak beni buluyor. Randevu alyor, odaya girip bartl
olduumu grnce aryor. ok normal. Burada i bizim
kabiliyetimize kalyor. O kiinin byle bir endiesi varsa onun
ikinci, nc, drdnc geliini salayacak gveni ilk seansta ona
telkin etmeniz gerekiyor. rtl olduumu bilmeden geldiyse ve
beni grnce bundan tedirginlik duyduysa sorarm: Tesettrl
olmamdan dolay bir kayg duydunuz mu? Bunu konumak ve bu
konuda olabilecek endieleri gzden geirmek genelde yeterli
oluyor.
-Nasl cevaplar alyorsunuz?
-Farkl, renk renk Rahatlkla diyalog kurduum kiiler de
oluyor, Bana dini empoze eder misiniz? diyebilecek netlikte
olanlar da oluyor, bir trl kendini gvende hissedemeyenler de.
Kendilerini gvende ve iyi hissediyorlarsa seanslara devam
ediyoruz. Ama genellikle ok ok farkl bakan bir danan, bir kez
daha gelmiyor.
-Danan kitlenizi younlukla hangi grup oluturuyor?
-Otuzlu yalarnn zerindeki mtedeyyin kadnlar ya da gen
kzlar. Evlilik ncesi, evlilik sras ya da boanma sonras gelenler
ounlukta.
-Dindar erkekler, erkek psikolou mu tercih ediyor?
-Bence bir kadnnn kadn, bir erkein erkek psikolog tercih
etmesinin dindar olmakla pek ilgisi yok. Kendisini kiminle rahat
hissedecekse o ynde bir tercih yapmas olduka anlaml. Fakat
ben iini iyi yapan bir psikoloun/psikiyatristin yann ve
cinsiyetinin ou kez nemli olmad grn savunanlardanm.
Farkl bir dnceye de saygm sonsuz. Bu anlamda baktmda 60
yanda, ei dnda bir hanmla iliki yaam, bu nedenle sorun
yaamakta olan bir amca, kz yandaki psikoloa gitmek
istemeyebilir. Ya da baz zel konularda, mesela cinsel kimlik
kazanmnda sknt yaanmas durumunda da hemcins psikolog ile
daha iyi ve hzl yol alnabildii oluyor.
-Size bavuranlarda en sk karlatnz konu nedir?
-Byle bir snflandrma yapmak zor fakat sanrm meli mal
zerinden yaanlan rol atmalar diyebilirim. Kadn byle
olmal, erkek byle olmal, iyi iliki byle olmal, ak yle
yaanmal retilerinden doan skntlar... Bunun dnda cinsel
iliki problemleri, kuak atmalar saylabilir. zellikle yeni
evlilerde cinsel problemlerden kaynaklanan sorunlar ok fazla.
Mtedeyyin kesimde cinsellik daha mahrem grlen bir alan
olduu, dillendirilmedii iin dananlarmzda sknt gereksiz
yere bym olabiliyor.
-Cinsel problemler konusunda profesyonel destek almaya
karar verenler, nasl bir sre dorultusunda size geliyor?
-iftin kendi kararyla gelenler de var. Fakat ilk seansa sadece
hanmn geldii iftler daha ok oluyor. Aileler bu probleme
vakfsa (ki bunu hi tercih etmiyoruz), ailelerin gen ifti getirdii
de olabiliyor. Kadn psikoloa erkein ailesi getiriyorsa, Ya bu
sorunu halledersin ya da biz olumuza baka birini buluruz tavr
olabiliyor. Bu da o kadn yalnzla ve yabanclamaya daha ok
itiyor. Psikoloa kz tarafnn telkiniyle gelindiyse, Bizim kzda
niye byle bir ey var? tavr hkim oluyor.
-Byle bir ey ile kast edilen nedir?
-Vajinismus mesela veya cinsel soukluk. Kadnlarda en ok
karlatmz problemler bunlar.
 -Ya erkeklerde?
-Ereksiyon problemleri ounlukta. Hem kadn, hem erkekte
cinsellik zerinden devam eden saplantlar da olabiliyor.
-Nasl saplantlar bunlar?
-Cinsel iliki srasnda bir yere bakmamas gerektii, cinsel
ilikiden hemen sonra ykanmas gerektii, elini bir yere srerse
elinin kez daha ykanmas gerektii gibi abdest ve gusl zerine
odaklanan saplantlar grlebiliyor.
-niversite mezunu gen bir iftte bu tip saplantlara
rastlyor musunuz?
-Bizim Obsesif Kompalsif Bozukluk dediimiz taknt, saplant
hastalnn cinsel eitim, din, iman, tevekkl ve baka hibir eyle
ilgisi yok. Dini kayglar olmayan bir erkekte de, kadnda da benzer
saplantlar olabiliyor. Onlarnki ise abdest deil temizlik odakl
bir saplant olarak tezahr ediyor. Burada tek fark abdest taknts
yaayan kii mtedeyyin psikolou/psikiyatristi tercih etmek
isteyebiliyor.
-Mtedeyyin psikolou tercih eden ve cinsel problem
yaamakta olan dindar iftin tipik zelliklerini nasl
izersiniz?
-Tipik zellik diye bir eyden bahsetmek zor. Fakat yine dini
hassasiyetle alakal olmadan ilikideki problemlerin acs genelde
cinsellikten kartlyor. Bu ok yaygn bir problem ve bunu daha
ok kadnlar yapyor. Hem kendi cinsellii, hem de einin cinsellii
zerinden bir cezalandrma sistemi devreye girebiliyor.
-Tesettre uygun davranma mekanizmas acaba rtl
kadnlarn cinsel hayatlarnda kendilerine sansr
uygulamalarna m neden oluyor?
-Buna sansr m demeliyiz, bilmiyorum ama kadnn cinsel
hayatna snrlar koymas konusunda bence sadece din deil,
kltrel beklentiler de devreye giriyor. Mesela bizim kltrmzde
darda hanm hanmck olmak bir beklentidir. O kz tesettrsz
de olsa byle bir beklenti oluabiliyor. Geleneksel Trk
kltrndeki resim bu.
-Ya u resim: Tesettrl ama evlenmeden nce cinsel
deneyimi olan bir kadn?
-Hl topik olabilir ama bundan sonraki 10 ylda topik
olmayacak.
-Bunu neye dayanarak sylyorsunuz?
-Karma hayatlarn ve kltrlerin iinde yetien gen kuan,
davranlarn, tercihlerini kurgulayan gereklere bakarak.
-Psikolog-danan ilikisinde bu genlere rastlyor
musunuz?
-Zaman zaman.
-Nasl ikilemler yayorlar?
-Erkek arkada olan bir mtedeyyin gen kz ele alalm. Mesela
iliki ieriinde el ele tutuuyorlar, sarlyorlar ve bir yandan da
yaadklarndan tr i huzursuzluu duyuyorlar. Biz de bu
skntnn nereden kaynaklandn konuuyoruz. Ailenin yetitirme
tarz m, gelenek grenek mi, dini kayglar m? Skntsnn
nedenini din olarak gryorsa, zaten o benim alanma girmiyor.
Gelenek grenekse, kimlik oluumu zerine odaklanyoruz.
-Erkekler bu tip yaknlamalardan kaynaklanan i
huzursuzluklar nedeniyle size geliyor mu?
 -Erkeklerde bu tip huzursuzluklar daha az. Kzlar da, Ben
sevgilimle ptm, depresyondaym diye gelmiyor tabii. Genelde
uyku bozukluu, konsantrasyon eksiklii gibi bir kayg
belirtilerinin ardna gizlenebiliyor skntlar.
-Size danan bartl kz ve kadnlar daha ok birinin
telkiniyle mi geliyor yoksa kendi inisiyatifleri mi?
-Kendi inisiyatifleri dorultusunda gelenler ounlukta. Ama
benim geldiimi kimse bilmeyecek deil mi? endieleri devam
ediyor. Mesela, babasyla olan problemlerinden tr psikoloa
geliyor. Birka seanstan sonra babasyla da konumam gerektiini
sylyorum. Kabul etmiyor. nk babasnn, psikoloa gittiini
renmesini istemiyor.

-Dini kayglar benim alanma girmiyor dediniz. Bu

tutumunuz kabul gryor mu?
-Burada aslnda bir ayrnt var. Bu insanlar psikoloa, yani bize,
insan ilikilerine dair problemleri nedeniyle bavuruyor. slama
dair problemleri olduu zaman bize gelmiyorlar. Gelmemeliler de.
Bu alanda ok deerli din limlerimiz var. Seansta konuulan
konular arasnda bir dananm bana slami kurallar,
mkellefiyetlerle ilgili bir ey soruyorsa, ben zel hayatmda o
bilgiyi edinmi olsam bile, o alana girmiyorum, snrlarm
amyorum. Dananma dini bilgi iin dini kaynaklara, kiilere
ynlenmesini tavsiye ediyorum. Fakat ne yazk ki unu da hl
gryorum. Hoca hanmlar ve hoca efendiler psikolojik
problemlere are olmaya alyorlar.
-Psikolojik problemleri nedeniyle sizden nce hoca hanm ya
da hoca efendiye giden dananlarnz oluyor mu?
-Oldu, oluyor Hoca hanm ya da hoca efendi gemilerinden
sonra Bir de psikolou deneyelim deyip gelenler var. Genellikle
ikinci e, aldatlma yani bizim baka iliki gereklikleri
dediimiz durumlarla karlatklarnda ilk nce hoca hanm ya da
hoca efendiye gidenler ounlukta. Cinlere, eytanlara kart
diye yine hoca hanm ve hoca efendilere gtrlen izofreni
hastalar oluyor. Ya da eitli saplantlar olan biri, eytan buna
vesvese ediyor diye hocaya gtrlebiliyor. Byle durumlarda
eer hoca hanm ya da hoca efendi ehil biri ise bize ynlendiriyor.
Bu benlik i deil, siz bir psikoloa veya psikiyatriste gidin
diyorlar. Hoca hanm ya da hoca efendi ynlendirmesiyle bize
bavuran ok kii oldu. Bu anlamda byle hocalarmzn da hakkn
vermek gerek.
-Psikoloa bavurun diyen hoca hanm/hoca efendi ne
kadar yaygn?
-Maalesef ok deil.
-Mslman kii psikoloa ya da psikiyatriste gitmeli
diyebilen bu hoca hanm ya da hoca efendinin ilahiyatl, gen
kuaktan olduunu mu dnmeliyiz?
-Genelde 30 ya st kiiler bunlar. lerinde ilahiyatl da var,
alayl da var.
-Dananlar onlar nerede, hangi vesilelerle buluyor?
-Cemaatler iinde szne nem verilen kiiler bunlar. Dini
sohbetlerden sonra, zel grme talepleri olur. Oralarda akl
danlr: slamn bu konuda fetvas nedir? gibi Burada yle
sakncal bir ey var. Mesela, slamda krtajn yerini renmek
iin hoca hanma danld diyelim, hoca kii de olaya vakf olmu
oluyor. Danan, bu arada iliki problemlerini de anlatmaya
balyor. Ve hoca hanm oraya da mdahale ediyor. liki o kadar
hassas, kaygandr ki nc kiinin mdahalesi bireysel
psikodinamiklerden ilikinin psikodinamiine, bireysel
travmalardan iftin gereklik algsna kadar daha pek ok eyi
bilmeyi gerektirir. Bu yzden de dardan yaplan zensiz,
profesyonel olmayan bir mdahale sorunu daha etrefilli hale
getirebilir.
-kinci e vakalarndan dolay psikolojik destek alan
kadnlarn yaygnlatna dair genel bir izlenim var. slamn
erkee ok elilik hakk vermesi kadnlar iin nispeten
yattrc bir yara band olmuyor mu artk?
-Bu konuda unu belirtmek gerek; bireyler arasnda, slamn
erkee bu hakk verdiini kabul edenler de var, etmeyenler de var.
-Her iki durumda da hayatna ikinci e giren kadn,
psikoloa nasl bir ruh haliyle geliyor? kinci ei nasl ayor ya
da aamyor?
-Genelde aldatlma psikolojisi ile geliyor kadn. Birok farkl ruh
halinde olabiliyor. Birou kendini sularken, pek ou realize
sebepler bulmaya alyor. Yani, Hak ettim ben. Kendimi ok
saldm, kendime hi bakmadm, benim zaten cinsel problemlerim
var. Eim de byle yapt ite diyenler olabiliyor... Ama bir grup
var ki, onun duygular gerekten kark. nk ok elilik
konusunda slamdaki mantn ne olduunu kavrama noktasnda
karklk yayor. Burada da yine kiiden kiiye farkl tepkiler
geliebiliyor. Mesela bir ksm, Evet, slamda ok elilik vardr.
Ama bu artlara baldr. Benim artlarmda da ikinci e yoktu
diyor. Ve ite orada kyamet yle kopuyor: Benim artlarmda bu
yoktu. mamlar araya girsin, aile bykleri devreye girsin, bu
adama cezasn versinler. Ben bunu hak etmedim. Dier yanda ise,
slamda ok elilik vardr, erkein hakkdr. Bunu kabul
ediyorum. Ama ben bununla hayatm srdremiyorum. Bu
durumu kaldramyorum. Kendimi toparlayamyorum diyen
kadnlar olabiliyor. Her durumda da genelde bir ceza-yarg
dzenei iin iine girebiliyor.
-Araya imamlar, aile bykleri girsin diyenler mi, Canm
yanyor, kabul edemiyorum diyenler mi daha fazla?
-imdiye dek, Evet, byle bir ey var, bunu gtremiyorum
diyenler fazlayd. Ama sanki mtedeyyin kesimde bilin artyor ve
bilinlenme oaldka, Batan byle konumamtk. artlarmda
ikinci ei kabul etmeyeceimi sylemitim. O yzden olmaza
doru bir kay var.
 -Kocasnn sevgilisinin ya da ikinci einin ba ak bir kadn
olmasn nasl karlyor?
-Kadn zamannda birazck gsterili giyindiinde bile kocasnn,
Biraz fazla olmad m?sorusuyla karlamsa bir ikilem yayor.
nk ayn erkein kzn tesettrl yetitirmek istediini de
biliyor. Yani kadnn tand, bildii kocas meli mal lsn
tesettr zerinden kuruyor. Fakat kocasnn dier ilikisindeki
kadnn tesettrsz olduunu renince tkezliyor. Ve diyor ki,
Burada bir tutarszlk var. O zaman niye kzn tesettrl
yetitirmek istiyor? Benim tesettrme neden karyor?
-Yani erkein yeni ilikisindeki kadnn bann ak olmas
birinci e iin daha fazla sorun anlamna geliyor?
-Erkein hayatndaki sevgili ya da ikinci e bartl olsa da
olmasa da kadn, bu yeni kadn kmseme ihtiyac duyuyor
psikolojik olarak. Eer yeni kadn tesettrl ise savunma
psikolojisi baka bir ynde geliirken, tesettrsz ise baka bir
ynde geliebiliyor. Bu bireysel olarak deiebilen bir bak as
fark.
-Size ikinci e olmay kabul eden kadnlar danyor mu?
 -Bu tarz dananlarmz oluyor. Farkl skmlklarda bize
gelebiliyorlar. Fakat bize gelen danan erkekse ve biz onun ikinci
ilikisindeki hanm aryorsak, onlar psikoloa getirmek zor
oluyor genelde. Kayorlar, gelmek istemiyorlar. Eer ok srar
edersek, erkek dananmz psikoloa gelmeyi brakabiliyor.

-rtl kadnn i hayatnda en sk karlat ifte standart

nedir?
-Kendi tecrbemi anlataym grmesine gidiyorsunuz,
karnzdaki kii tesettrl olarak her yerde alamayacanz
bildii iin, Bana mecbur, baka nerede alacak? diyor.
Tesettrsz bir psikoloa asla teklif edemeyecei alma cretini
rahatlkla bana sunuyor. Karnzdaki bu kii dini hassasiyetleri
olan bir insan ama sizin snrlarnz kullanabiliyor. Bundan ar
ifte standart olur mu? Ama oluyor.
-Bu gibi ifte standartlarla karlaan rtl kadnlarda,
muhafazakr erkee kar nasl bir tutum geliiyor?
-Kar durma ve kimliini savunma artyor. Bekr kadnlar,
kzlar, zellikle kendi anne ve babalarnn ilikilerinde sorun
grenler, evlilik kararlarnda bunlar dikkate alyorlar. Tabii bu
mtedeyyin olmayan evrede de byle. Biz mtedeyyin kesimden
bahsedecek olursak eer, babasnn evlilik d ilikisini bilen kz:
Babas annesine nasl davrand yllarca? Neden sonra babasnn bir
sevgilisi oldu? Ya da babas, neden annesini arkada ortamna
sokmad? Babas annesini neden beenmiyor? Babas dndaki
erkeklerin kadna bak nasl? Bu farkl kesimlerde nasl
yaanyor? Tm bunlar dnyor.
-Bu sorularn eliinde evlenme kkn reddedip kendi
hayatn tek bana srdrmeyi tercih eden mtedeyyin
kadnlar nasl davranyor?
-Byle bir tercihe ynlenen kadnlardaki tutum baarya
odaklanmak ve bunu elde etmek ynnde oluyor genelde. nk
baarlysanz, eitimliyseniz kmsenmiyorsunuz. Ama bu kez
eitimli, baarl ve rtl kadna nasl davranacan bilemeyen
mtedeyyin erkek devreye giriyor. Aslnda burada garip bir ikilem
var. Mtedeyyin kadn mtedeyyin olan erkee de, dindar olmayan
erkee de ayn ekilde, onun erkek olduunu hatrlayarak
davranyor. Dini prosedr asndan durum ok net olmasna
ramen mtedeyyin erkek ise ikilem yayor. Kendisi mtedeyyin
olmayan bir hanmla tokalaabiliyor. Ama rtl kadnla
tokalamyor. Ya da ba ak i arkadayla sosyallemek erkek
iin sorun olmuyor. Ama ayn eyi einin ya da kznn yapmasn
istemiyor.
-Bu nedenlerle rtsyle bark olmayan kadnlarla, kzlara
karlayor musunuz?
u bir gerek ki iinde yaadnz evrenin kabulleri ile bireysel
tercihleriniz ters derse her ekilde problem yaanr. Bu, kyafet
konusunda da byle. En zor rnek olarak araf ele alalm mesela;
kz kendisi arafa ynelmise ve ailesi olmaz diyorsa sorun
yaanyor. Bu kzn yaad sorun arafyla bark olmasndan
ziyade giydii ey ile sosyal evrenin kabul arasnda
skmasndan ibaret oluyor. Ya da kii daha bark olduu
kyafete doru bir deiim sergileyebiliyor. Eskiden araf bugn
pards giyen, eskiden pards giyen bugn etek-cekete dnen,
eskiden tesettrl olup bugn tesettrsz olanlar var. Zaman
iindeki deiim ile sosyal kabuln deiiminde birok farkllk
grebiliyoruz. Bugn 20 yandaki bir kz pards ile dnmekte
zorlanabiliyoruz. Ben 13 yandayken pardslydm. Bu bana
ar gelmiyordu o zaman. nk btn arkadalarm pardslyd.
Ama bugn yle deil. Yani kimse bireysellemesini evreyi yok
sayarak gerekletiremiyor. Gerekletirmeye alrsa da sorun
yayor.

Takm elbiseli muhafazakr erkei bir galeride

resim bakarken gremiyorum

Hlya Yazc Akta

 HLYA YAZICI AKTA

1960 ylnda stanbul engelkyde dodu. zel Dou

Kolejinden mezun oldu. Mimar Sinan niversitesi Gzel Sanatlar
Akademisi Resim Blmndeki eitimini, 1983 ylnda nc
snftayken brakt. 12 kiisel resim sergisi bulunan Hlya Yazc
Akta, resimlerinde daha ok mistik temalar, soyut simgeci bir tarz
ierisinde iliyor. stanbulun ilk trieneali olan 1. Uluslararas
stanbul Trinealinin kratrln yapan Akta, almalarn
Kkyaldaki atlyesinde srdryor. Evli ve ocuk annesi.

Eskiden byklar vard. Artk yok. adam oldular. gc

kapasiteleri artt.
Kyafetleri deiti.
Ama takm elbise giyen o muhafazakr erkei bir galeride
resimlere bakarken gremiyorum. Bu lde erkek
deimedi.
 Sanata baklar hl ok s. Bunu sadece
erkeklerle snrlamak doru deil.
slami kesimin genelinde
sanata bak ok s...

-Siyasi konjonktrn salad imknlarla sosyal evresi ve

olanaklar gelien muhafazakr erkek, kendi evresindeki
kadnlarla ilikisinde eliki yayor. Bu deerlendirmeye
katlr msnz?
-Kendi iimizde zemediimiz, hazmedemediimiz bir eyler
var sanrm. Bu, Barts bizi sradanlatryor, tek tipletiriyor
gibi bir alg. Bu dindar kadnlarn da, dindar erkeklerin de, aslnda
Trkiyenin de aamad bir konu.
-Barts kadnlar tek tipletiriyor algsn hangisi daha
kolay aabilir; kadnlar m, erkekler mi?
-Modern hayatta almak istediimiz yeri barts nedeniyle
alamyoruz hissini belki de erkek daha zor ayor; bir yerden sonra
kadnlarn perspektifinden kopuyor. Bizim, kadn ve erkek,
kafamzda yle bir nyarg var: rtn rttn zaman ark
syleyemezsin, sigara iemezsin, resim yapamazsn, klasik mzik
konserine gidemezsin Erkekler de bartl kadnlarn baz
eyleri yapamayacana, baz yerlerde olamayacana inanyorlar.
Benim iin, kendi kimliimle toplumsal hayat ierisinde bulunmak
ok nemli. Ama erkekler dnyas bunu kstlyor, engelliyor. Buna
Kemalist-Batc erkekler de dhil, belki de onlar daha ok dhil.
nk bir toplum mhendislii peinde, olabilecek eyleri de
imknszlatrmaktalar. Sorunuz bana kendi hayatmda tecrbe
ettiim birka rnei hatrlatt. Bazen bana resim dersleri verdiim
snfta olmak bile imknsz gibi gelmekte. Sanki bir fazlalm ya
da olmamam gereken bir yerdeymiim gibi. Beri yandan, itiraf
etmeliyim, yllarca gnde iki sigara itim. Bir gn bir rencim,
Hocam size bunu yaktramyorum dedi. Ve sigaray braktm.
Bartl eini evde brakan erkek de bu tip nyarglar
aamam oluyor sanrm.
-Babakan ve Cumhurbakan elerini evde brakmadan
birlikte fotoraf veriyor. Fakat tabanda durum nasl?
-Mesela bir belediye bakan tanyorum. Eini hi kimse
tanmyor. Yaptmz almalar nedeniyle bize ziyarete geliyordu.
Her geliinde tokalamak iin elini uzatyordu. Ben bu yama dek
tokalamak iin bana elini uzatan hibir erkein elini havada
brakmadm. Fakat bu kiinin elini mahsus havada braktm. nk
eini grnmez klarken, bizlere uzatlan bu elleri samimi
bulmuyorum. Babakannki de sembolik bir durum sanrm. nk
AK Parti ynetiminde geri dier partiler de pek farkl deil-
kadnlarn, hele bartl kadnlarn nemli bir etkinlikleri yok.
 - 28 ubat dnemi ve takibinde AKP iktidarlar ile devam
eden srete muhafazakr erkekler ne lde deiti? Bu soru
sizin gndeminizde nasl yer buluyor?
-Farkl alanlarda muhafazakr erkeklere bakalm. Yazar,
ekonomist, siyaseti, mimar Bu sylediiniz zaman diliminde,
birok muhafazakr erkek para, g ve iktidar sahibi oldu. Stat
atladlar. Bu nedenle kendi evrelerine farkl bakmaya baladlar.
Bartl eler, erkeklerin mcadelelerinde en ok destek aldklar
kiilerdi. Fakat erkekler, bartl elerini yeni elde ettikleri
konumlarda gz ard edebildiler. Belki de bu eler, o sradan ev
kadnl halleriyle, erkekleriyle eit lde kendilerini
gelitiremediler; tabir-i caizse toplumsal gelimeler karsnda
kendilerini braktlar. Geldikleri yeni konumlarnda, onlara ok
nemli biri gibi yaklaan gen kzlardan, kadnlardan etkilendiler.
Ve slamn kendilerine vermi gibi gsterdikleri birtakm haklar
ortaya atarak kendilerine bir hakllk alan saladlar. Erkein
kendine yaratt hakllk alan tamamen erkein kendi amacna
uygun olarak yaratt bir ey.
 -Erkeklere bu hakllk alann, slamn erkek egemen
yorumu mu at?
-Hep slamn zne bakmamz gerekiyor. O dnemde kadnlara
salanan haklar bugnden ok farkl. Mesela Peygamberimiz,
damad Hz. Aliden, kendi kzyla beraber bir baka kadnla
evlenmesini istememiti. Ama tarih ierisinde bir erkek egemen
bak as da gelitirilmitir. Mesela Hz Ayeden sonra ciddi bir
ilim kadn yetimemitir. Sonuta erkein kendine yaratt
hakllk alan tamamen erkein kendi amacna uygun olarak
yaratt bir ey. Tabii ok elilik sadece dindar kesimde olan bir
konu deil. Toplumun her alannda ne yazk ki bunlara rza
gsteren kadnlar olabiliyor. Yani kadnlar da erkeklere byle bir
alan aabiliyor.
-Bartl kadnlarn kendi camialarnda karlatklar en
byk ifte standart nedir?
-Bartl ama ok akll. Bartl ama ok eitimli. Bartl
ama ok yetenekli Bu tip cmlelerdeki ama bence en byk
ifte standart. stelik bu amal baka sahip kii kendini modern
ve dindar olarak tanmlyorsa bu daha byk bir ifte standart.
Mesela bana resim yapan bir rahibe ilgin gelmiyor. Bir rahibe iyi
resimler yapabilir. Ama Trkiyede benim iyi resim
yapabileceimi, iyi bir ressam olabileceimi dnmeyen ok kii
var. Kadn olarak sizden beklenen daha sradan ya da kstl
alanlarda bulunmanz.
-D grnm ve yaam koullar deien muhafazakr
erkein, sanatla olan ilgisi ne ynde geliti?
-Eskiden byklar vard. Artk yok. adam oldular. gc
kapasiteleri artt. Kyafetleri deiti. Tarz, kyafeti ile d
grnmleri deimi olabilir. Ama o takm elbiseyi giyen
muhafazakr erkei bir galeride resimlere bakarken gremiyorum.
Bu lde erkek deimedi. Sanata baklar hl ok s. Tabii
bunu sadece erkeklerle snrlamak da doru deil. slami kesimin
genelinde ada sanata bak ok s. Genellikle bir dindar evine
sanatla ilgili retim aldnda, hat, ebru gibi geleneksel sanatlar
tercih ediyor. Hattan, ebrudan anlamasa bile, Evimde bunlar
grnsn diyor. Resim sergisinden resim almyor. Bir iki resmimi
alan arkadam dnda ben bugne kadar slami kesime bir resim
bile satmadm. Peki, slami kesimde ada sanat anlamaya
alan birileri yok mu? Var, ama ok yetersiz. rnein, bir kltr
merkezinin danman ya da mdr. stelik bu kurumlarn
yneticileri genellikle erkek. Ve bu kiiler sergi amak iin oraya
bavuran kiileri deerlendirebilecek niteliklere sahipler mi;
tartlr.
- imdi bu deerlendirmeleriniz eliinde soralm;
muhafazakr erkek, modernlii ba ak olmakla m
ilikilendiriyor?
-Ne muhafazakr kadnlar, ne de erkekler homojen bir topluluk.
Ama genel bir deerlendirme yapacak olursak, muhafazakr
kesimde, ba ak kadn, eitimsiz olsa dahi modern gren
baskn bir bak var. Brokrasiye bakyorsunuz; birounun ei
bartl. Ama bu yeterli mi? nk hayatn iinde
etkinleemediiniz srece sizi nemsiz bulan bir anlay var. Tpk
ev ii kadn emeini, bir emek olarak kabul etmeyen kapitalizm
gibi, bir tr iktidar mant. Bu anlamda belli bir kltr bile
oturmu deil. Yani rtnmenin bile bir izgisi yok. Niin
rtnldn unutturan bir sre bu. Hatta yle bir aba var:
yle bir konumda taklan bartnn oraya uygun olmas
gerekir. O zaman da kimin elinden kt belli olmayan ssl,
parlak bartler kullanyorlar. Belki daha estetik olsun diye
urayorlar ama barts, o parlak, gsterili grntnn altnda,
gerek anlamn yitiriyor. Belki de daha estetik olsun diye,
estetikten ok uzak, ayr bir grnt sergiliyorlar. Ama bunun
farknda deiller. Modern hayat ile itenlik arasnda nerede ve nasl
durulaca kestirilemeyen bir sre bu. rtl kadnn nn
tkayan bir sistem ve o sistem iinde kendisine bir yer bulmaya
alan erkeklerin paradoksu.

Erkekler slami usullere gre evlenip sekler

sistemin nimetlerinden faydalanarak
boanyorlar

zlem Topal
 ZLEM Z. TOPAL:

1990da stanbul niversitesi Hukuk Fakltesinden mezun olan

zlem Z. Topaln medya alanndaki almalar, rencilik
yllarnda, Teklif Aylk Hukuk ve Aktalite dergisi ile balad.
19982001 yllar arasnda Kanal 7 televizyonunda yapmc ve
sunucu olarak alt. Kurucusu ve yneticisi olduu stanbul
Kadn ve Aile Danma Merkezinde (KAMER) kadn sorunlar
konusunda almalar yapt. Yksek lisans renimini din
sosyolojisi alannda, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler
Enstitsnde tamamlad. Hazrlam olduu tez din sosyolojisi ile
hukuk sosyolojisinin kesitii, Trkiyede yksek mahkeme
kararlarnda deien laiklik algs zerine. Adalet ve Kalknma
Partisinde Tantm ve Medyadan Sorumlu stanbul l Bakan
Yardmcs olarak grev yapan Topal, serbest avukatlkla megul.

Dindar kesimin neredeyse tamam, resmi nikhtan

nce dini nikh yaparak evleniyor. Avukat olarak bu
 insanlar boanrken edindiim tecrbe gerekten
dramatik.
Erkekler, slami usullere gre evlendikleri
kadnlardan sekler sistemin btn nimetlerinden
faydalanarak boanyorlar.
slamn, evlilik zelinde kadn koruyucu
ykmllkler getirdii evliliklerini, dini nikhtaki
sakl taahhtleri tutmadan, deyim yerindeyse
kadnlara kelek atarak ayrlyorlar

-Siz muhafazakr grsel medyann ilk bartl

sunucularndan ve ekranda en ok kalan yzlerindensiniz.
Ekrana ktnz ilk gnlerle bugn arasndaki en keskin fark
nedir?
-nsanlardaki alg deiikliine dikkat ekmek iin bir
hatrlatmayla cevaplayaym sorunuzu. 1998-2001 yllar arasnda
yapmc ve sunucu olarak Kanal 7 de altm. yl boyunca
hafta ii her gn ekrana ktm. Programmzn ad, Hayatn
inden idi. 1998 ylnn Ekim aynda Kanal 7 yeni bir alm
yapmt. Programlar, tm Trkiyede billboardlar araclyla
duyuruluyordu. Ben de stanbuldaki billboardlarda yer alyordum.
rtl bir kadnn kocaman resimleri stanbulun farkl
semtlerinde... lk kez byle bir ey oluyordu. Bugn tesettr giyime
ynelik markalarn yabanc mankenler ile yapt reklam
ekimlerini saymazsanz belki de bu hl bir ilk.
-Kapal bir kadn televizyoncunun resimlerinin yer ald bu
ilanlar nasl alglanmt o dnem?
-Sessizlikle. Yani medyadaki rtl bir kadnn sylediinin,
giydiinin, yazdnn haber olduu zamanlar deildi o gnler. Bu
merkez medyada da, dini kimlii ile n plana kan yayn
gruplarnda da byleydi.
-Neden?
-rtl kadnn alcs yoktu. Asl mesele buydu. Ben Glben
Ergenle e zamanl olarak, sabah kuanda yayn yapyordum.
zlenme oranlarmz ou zaman eti. Ama rtl bir kadnn
televizyon yz olarak yazl basnda yer almas mmkn
deildi. Yani, Yeni afak gazetesini hazrlayanlarn da, Hrriyet
gazetesini hazrlayanlarn da algs byleydi. rtl kadnn haber
deeri yoktu.
-Peki, sizce neden sonra bu alg deiti?
Burada gzden kaan derin bir sre var bence. rtl kadnlarn
haber olmasnn miladn sadece AK Parti iktidarlarna
dayandrmay, kolaya kama ve yaygn bir yanl olarak
yorumluyorum ben. Mevzuya daha ieriden bakmak gerek.
-rnekler vererek, somutlatrabilir misiniz bunu?
-Yl 1998. Trk halk mzii sanats Zaray Kanal 7deki
programmzda arlyorum. Sohbet ediyoruz ve programn kimi
blmlerinde Zara ark sylyor. Trklerinden birini sylerken
mziin doal ritmine kaplarak ellerini rpyor. zerindeki
kyafet son derece mtevaz, hanm hanmck. Sadece mzie elik
ederek uyumla, hafife sallanyor ve el rpyor. Ancak
kanaldakiler panik... Henz ark bitmeden idarecimiz telala
yaklayor: zlem Hanm, Zara ellerini rpmasn, telefonlarmz
kitlendi. ikyet u: Efendim rtl bir kadnn, beni
kastediyorlar, yannda nasl ellerini rparak ark syler!
-Tam burada ilk sorumuza dnelim: Ekrana ktnz ilk
gnler ve bugn arasndaki en keskin fark nedir?
-rtl kadnn haber olmasnn balad yer, ite burasdr. u
an, gelinen noktada Kanal 7de her ey var, ark syleyen de
gbek atan da. Bunlarn hibiri tepki almyor artk. Fakat Kanal
7nin bir tek bile rtl sunucusu yok, ne bir haber spikeri ne de
programc.
-Bu nasl bir tercihin sonucu?
-Bilinli olutuunu dnmyorum. yle bir ey ortaya kt.
Artk rtl kadnlar dier mecralarda kendilerine daha ok yer
buluyor. Bu iin lokomotifi merkez medya oldu. Bence bundan
sonra da merkez medyada rtl kadnlar daha ok grnr olacak.
rtl yazarlarn says artacak. Hatta dini kimlii ile zdeleen
kanallar da bu rtl kadnlar transfer etmek iin uraacak.
-Muhafazakr toplum bartl kadn merkez medyada
grdnde o kadnlara ekstra bir nem mi atfediyor?
Ne yazk ki yle. nk her ne kadar u an olmasa da Kanal
7de rtl bir kadn kymet ifade etmiyor, sradan duruyor. Ama o
kadn CNN Trkte olursa ok ey ifade ediyor diye dnlyor.
Byk bir eliki.

-Dini kimlii belirgin olan medya gruplarnda, rnein Kanal

7 ekrannda rtl bir kadnn yer almamasn neyle aklamak
gerek?
-Kanal7 de bir ekilde reyting mcadelesine girdi. Ve rtl
kadnla ekranda her eyi yapmak mmkn deil.
-Her eyle neyi kast ediyorsunuz?
Aslnda karikatr gibi ama yle bir gerek var bugn: Hl dini
kimliini koruyan kanallarda, ekrandaki sunucu kadn, canl
yaynda btn hafta ark sylyor, misafir sanatsyla gbek
atyor vs. Sonra cuma gn geliyor. Hanm, siyah bir takm elbise
giyiyor. Cuma iin cumalk bir tarz gelitiriyor, programa davet
ettii din adamna, Buyurun hocam anlatn diyor. rtl kadnn
o kanalda bile byle bir ans yok. nk rtl kadnn cumadan
evvel pazartesiden perembeye kalkp ekranda oynamas sz
konusu olamaz, ark sylerken erkek sanatya elik edemez. Yani
ak hanmlar, dini kimliini koruyan kanallar iin daha
fonksiyonel. Hem oynayabiliyor, hem hocayla oturup dini sohbet
yapabiliyor.
-Bu kanallarn bandaki muhafazakr erkekler, ba ak
kadnlar kullanyor mu?
-Kullanyor demek istemiyorum, fakat ekrandaki tablo bu. yle
bir ey var; bunlar gizli kurallardr. rtl kadn hibir zaman
haberde kullanmamlardr. rtl kadn, hep sabah kadn
kuanda olmutur. Salk, yaam, aile vs. rtl bir kadn hibir
zaman akam kuana tamak istemediler. Oysa o zaman da
sylemitim, yine vurguluyorum; rtl kadn neden fikri
alanlarda haber, tartma programlarnda moderatr, sunucu olarak
kendine yer bulamyor? Madem elence gibi eylerde kendi
iimizde bir eliki, ne yapacan bilememe hali yayoruz,
madem rt aslnda bir idea ayn zamanda, o halde neden rtl
kadnlar akam saatinde program yapamad?
-Bir cevap bulabildiniz mi?
-Bazen sorularn kendisi cevap oluyor. Sanrm bu da yle.
Gelelim o moda deyime: Dindar erkeklerin rtl kadna olan
bak deiti.
-Katlyor musunuz bu gre?
Ben diyorum ki, dindar erkein ve dindar kadnn kendilerine ve
dier insanlara olan bak deiti.
-Nasl bir deiiklik bu?
 -Mesela rtl kadnlar artk bir i yapacaksa rtl bir kadnla
yapmak istemiyor. rtl kadnla yapaca ey, iki rtl kadnn
bir i yapmas oluyor. Onun yerine taraflardan biri ak olduu
zaman o i bir deer kazanyor. Yani forml, bir rtl bir ak.
unu sylemek istiyorum: Sadece dindar erkeklere hakszlk
yapmayalm. Dindar kadnlar da sadece rtl kadnlarla alan
izlenimi vermek istemiyor. Bunun bir PR da olutu. ki rtlnn
televizyon program yapmas dikkat ekmiyor. Ama ekipte bir
rtl bir ak olduu zaman en azndan u alg oluuyor: ok
farkllar ama fikir olarak uyuuyorlar. Baz alanlar var ki orada
rtl kadnlarn olmas mmkn deil. O nedenle rtl kadnlar
baka bir yntem gelitirdi. Kendilerine ba ak partnerler
seiyorlar. Onlarn yannda ya da arkalarnda yol alyorlar.

-Peki, hangi tip dindar erkek ve kadn deiti?

-Dini renme yntemi bu deiimi tetikliyor. Dini geleneksel
olarak aileden, baskyla deil, belirli bir formasyon iinde renen
kadnlarda ve erkeklerde, en batan radikallik de olmuyor sonradan
zlme de. Keskin bir deiiklik yaamayan dier grup u:
Taklm olduu adamn gz boyamasyla ya da evresindekilerin
rzgrna kaplarak rtnmeyen, dini okuyarak, sindirerek, kendi
iinde deiim geirerek yaayan insanlar, sapmalar yaamyorlar.
-Siz kendinizi hangi gruba dhil ediyorsunuz?
-Dini okuyarak, renerek ve kendi iinde sindirerek slami bir
yaam tarzn benimsemi biriyim ben. niversite ikinci snfta
bam rttm. Namaz klmay kendi isteimle, kendi uramla
renen bir ocuktum, rtl arkadam ya da yaknm yoktu.
rtnmeye karar verdiimde giyebileceim uzun bir eteim bile
yoktu. Benim annem ve babam retmen. Annemin ve babamn en
byk derdi ocuklarnn okumas, iyi eitim almasyd.
Bydm evde namaz klan, rtl bir anne figr yoktu. Hatta
bam rttm sylediimde annem, sanki bama ok kt bir
ey gelmi gibi karlamt bunu. Gnlerce alad. Bam
rttm sylediim ilk telefon konumamzda, Earbn ok mu
byk? ranllara m benzedin? diye sormutu bile. Yani unu
sylyorum: Benim gibi, tamamen kendi iradesiyle rtnen ok
insan var. Ve ben bu kiilerin daha az yalpaladn, daha net
durduunu dnyorum.
-Peki, kimlerde belirgin sapmalar oluyor?
-Bence bu yaam tarzn anlk hevesle, sadece kitabi bilgilerle ya
da ideolojik tutkularla renenler, derin deiimler, savrulmalar
yayor. Diyelim ki gen kz, cihat-dava laflarn
niversitedeyken, erkek arkadandan renmi. Kz ban rtm
hatta arafa girmi. Cihadn-davann pratiini sadece bir hayal
olarak dinlemiler ve kitaplardan okumular. Hayatta bunun
karl yok, bunu bilmiyorlar. Bu insanlar, dini, hayata tatbik
etmek istedikleri zaman tarifsiz bir bolukla karlayor. Hayatna
aktaramyor. te bu insanlar deiiyor. Beni zamannda pardsm
ksa diye beenmeyen arafl kadn, bugn bu yzden ban
ayor. ok hzla yol alyor, ulara savruluyor. Fakat ne var ki
deimenin maduru hep kadnlar.

-Erkeklerin deiimi toplum tarafndan kabul grd,

kadnlarnki kabul grmedii iin mi?
-Kadn tercih ettii dini yaamda da koruyan bir mekanizma yok.
Bu nedenle kadn, bu yaamn bedelini ok daha ar dedi.
Trkiyede hibir erkek, dindarl yznden iinden gcnden
olmamtr. Tkezlemi olabilir ama yoluna devam etmitir.
Kadnlar, yollar hem sistem hem de dindar erkeklerin keyfi
dnyas tarafndan tkandka yllar iinde ok ciddi bir sorgulama
geirdiler. Biliyor musunuz, birok rtl kadnn, kendi iinden,
kznn ban rtmesini istemediini biliyorum. Kendi yaadn
kz da yaasn istemez. Mecburen rty anlatr ama Acaba
rtnmese daha ferah koaca bir hayat olur mu? diye dnr.
Bu anlamda rtl kadnlarda, son dnemde, nemli bir jenerasyon
fark olutu. imdi 30lu yalarnda olan, 28 ubat srecini
yaayan, gren kzlar artk bizim mahallenin o hikyesine
inanmyorlar.
-Hangi hikyeye?
-Evleneceiz, dini bir hayat yaayacaz, mutlu olacaz...
Kzlar nce i sahibi olmak istiyorlar. ster yurtdna gider, ister
ban aar yle ya da byle ama meslek sahibi olmak istiyorlar.
nk annesinin, ablasnn isizlikten kaynaklanan tarifsiz bir
maduriyet yaadn grdler. almayan rtl kadn
boanrken, kocasnn sekler dnyann nimetlerinden faydalanarak
onu nasl braktn grd.
-Nian aldnz ey tam olarak nedir?
-Trkiyede dindar kesimin neredeyse tamam, resmi nikhtan
nce dini nikh yaparak evleniyor. Bu insanlarn dini nikhta asl
nemsedikleri konu, dini esaslara uyma hassasiyetidir,
kendilerince. Benim avukat olarak bu insanlar boanrken
edindiim tecrbe gerekten dramatik. Bu camiann insanlar, artk
dini nikhla evleniyor ama boanrken sekler sistemin esaslarna
arzulu bir ekilde boanyorlar. Yani erkekler, slami usullere gre
evlendikleri kadnlarla sekler sistemin btn nimetlerinden
faydalanarak boanyorlar. Bu bana ok dramatik geliyor.
-Neden?
-nk erkekler, slam dininin, genel anlamda zayf. Evlilik
zelinde kadn koruyucu ykmllkler getirdii evliliklerini, dini
nikhtaki sakl taahhtleri tutmadan, deyim yerindeyse kadnlara
kelek atarak ayrlyorlar. Bu imdiye dek baktm boanma
davalarnda nme kan ok yaygn bir gzlem. Bata, o kadnla
dini erevede evleniyorsun. Evlenmek slam dininde ok nemli
ykmllkler getirir.
-Ne gibi ykmllkler bunlar?
-Boanmada mesela Boanma slam Hukukunda, Katolik
anlaylar temel alan mevcut hukuk sistemine gre kolaylatrlm
bir itir. Evet, boanma ho karlanmamtr ama gerektiinde bir
zm, bir k olarak kabul edilmitir. Diyelim ki evlenirken, dini
nikh yaparken anlayorsunuz; slam Hukukunda mevcut olan
ama dini nikh yapanlarn ou zaman hafife ald, es getii
mehir kararlatryorsunuz. Mesela, kadna mehir olarak bir adet
daire verilecek, kararlatrlm. Boanma aamasnda, bir
bakyorsunuz, i ciddiye binince, dindar erkek Vermiyorum
kardeim, git mahkemeden al alabiliyorsan diyor. Yani, bir
zamanlar referans olarak kabul edildii zannedilen dini kurallar
birden referans olmaktan kveriyor, baka referans alanna
geiliyor.
Yine mesela, slam Hukukuna gre ocuklarn ve kadnn mali
sorumluluu erkein zerindedir. Evin ihtiyalarnn karlanmas
anlamnda. Dini nikh yaparken dindar ama dinin
sorumluluklarn yerine getirmeye gelince modern oluveriyor
insanlar. Mali sorumluluklarn yerine getirmesi istenince, Mecbur
muyum sana/size bakmaya deniveriyor. Ya da, rastlanan olaylar
sylyorum; boanmada da olmas gereken kadnnn madur
edilmemesidir. u andaki medeni hukuka gre de geerli olan
eylerdir bunlar. Ama eer dini kurallar esas alarak, bunlara
inanarak evlenen iftler varsa, balangta dini hassasiyetlere
yaplan referanslar sonunda medeni hukuka ve mahkeme kapsna
dnyor.
-Neden?
-Ben unu gryorum. Bu anlamda rtl dediimiz, dindar
dediimiz insanlar iin slam, hayatn tamamna yaylan, hayat
hem devam ettiren hem problem zc olan bir ey olmaktan
kyor. Bu tarz aile modellerinde, bu tarz kadnlarda, bu tarz
erkeklerde, artk her ey mubah hle geliyor, keyfilikler ne
kyor. Dardaki slami grnt, ierideki keyfi yaantnn rts
haline geliyor.
- Belirli konumlara gelen muhafazakr erkekler, ok elilie
dini nikh araclyla m klf uyduruyor?
-Artk bu konuda insanlar ok rahatlar Yine de dini nikh
yapan da var, bulduu kadnla birlikte olan da. Dini nikh bu
erevede sevgiliyi, ikinci ei kamuoyuna karmann bir yolu.
Dier yandan namaznda niyaznda olmasna ramen, pek ok
kadnla ayn anda birliktelik srdren, dini nikh demode bulan
erkekler de var tabii.
-Peki, neden byle bir zlme oldu sizce?
-Dinin sadece teorik olarak renilmesi ou zaman yetersizlikler
ieriyor; bu sebeple dinin aktarlan boyutu yani gelenek, byk
nem kazanyor. Geleneksel ailelerden gelen rtl kadnlar, bir
sorun kt zaman her eye ramen, dini pratiin iinden
kaynaklanan zmler retiyorlar. Diyelim ki bir boanma sz
konusuysa, dini yapy iletecek bir aile by mdahil olabiliyor,
bir dini gelenek var. Bozulma/zlme dediimiz ey, daha ok
dini ve dini hayat sonradan renenlerde ortaya kyor.
Mslmanlk/dindarlk bir heves, bir moda, bir psikolojik destek,
bir sosyal stat ve iliki unsuru olarak alglanmamaldr. Bir
kimlik, bir dnya gr olarak alglanmaldr. Hata burada. Bir de
u var, kar mahallede, kiilik olarak arzal tiplerin
Mslmanln, Mslmanln bir arzas gibi sunmaya baylyor.
nce erkekler zerinden konutuk. imdi de kadnlar zerinden
bakalm konuya. Misal, merkez medyada u anda in olarak kabul
gren rtl kadnlar, erkeklerle hayatn iinden diyaloglar
kurabilen, her ortamda, cinsellik dhil her eyi konuabilen,
tokalaan, yerine gre pen Yani, grnt olarak rtl ama
ruh dnyasyla rtnn gerektirdii asalete sahip olamayan
kadnlar.
-Siz erkeklerle tokalar msnz?
-Ben erkeklerle tokalamay tercih etmiyorum ve bunu
savunabilirim. Bu, benim en doal hakkm. Birka yl nce Reha
Muhtarn bir programna konuk olmutum. Tantrldmz
srada Reha Bey, zlem Hanm size elimi uzatabilir miyim,
tokalayor musunuz? diye sordu. Bir teste tabi tutmadan,
tercihime sayg duyarak... Bir teste tutulmama gerek var m?
Tokalamayan rtl kadn daha geri, tokalaan rtl daha deerli
olabilir mi? Buna kim, hangi hakla, hangi yetkiyle karar verebilir?
-Ama muhafazakr kesimde de artk tokalaan kadn daha
kymetli, deil mi?
-yle. Ben de onu sylyorum. Ayrca dini termonolojiyi
kullanarak konuan erkekler ve kadnlar da gerici saylabiliyor yine
ayn kesimde. Yani artk kendi iimiz diye bir ey kalmad. Artk
benzetik. Artk bizim mahalle sizin mahalle kalmad. Artk bir
koca mahalle var ama baz yerleri daha trendy.
 -Sibel Eraslan, yaptmz syleide, yi eitimli rtl gen
kz da gelecei parlak erkek evlatlar iin makbul e aday
deil dedi. Katlyor musunuz?
-Bunlar aileye bal eyler. Baz aileler de unu tercih ediyor:
Kz, ok iyi eitim alsn ama alma talebi olmasn.
-Babakann, Cumhurbakannn ve baz bakanlarn kzlar
da fevkalade iyi okullarda okuyup, ardndan sratle
evleniyorlar ve onlar alma hayatnda gremiyoruz.
-Dier yandan ekmek aslann aznda. rtl ya da deil, kadn
da almal mutlaka diyenler de var. Yani yok birbirinden
farkmz.
-urada fark var m; Babakan ve ei birlikte el ele fotoraf
vermekten ekinmeyen bir ift. Siz, AKPnin stanbul
Medyadan Sorumlu l Bakan Yardmcl grevindesiniz,
ieriyi yakndan biliyorsunuz. Tabanda ei ile her ortamda
bulunan erkek resmi ne kadar gerek?
-El ele tutuanlar da var, bundan kananlar da Ama benim
ahsen ok rahatsz olduum manzaralar da var. Geenlerde
annemle sahilde yryorum; sahilde bartl bir kz, bir ocukla
irkin bir ekilde pyordu.
-irkin bir ekilde pmek nasl oluyor?
-Akla birbirine bakan, birbirlerine sevgilerini gsteren o insan
manzaralarndan sz etmiyorum. Ben rtl bir kzn sahilde, bir
erkekle pmesinden rahatszlk duyuyorum. Bu gericilik mi?
Hayr, sadece insanlarn taktklar rt ile yani deklare ettikleri
kimlikleri ile tutarl olmalar gerektiini dnyorum.

-Sizce muhafazakr erkekler de sizinle ayn fikirde mi? Ba

kapal ama poposu ak bir kz, giydii pantolondan g-stringi
gzken bir rtl kadn... Dindar erkekler bu kadn nasl
gryor?
Tam da bu izdiiniz resme denk birka manzaradan sz edeyim:
Dindar camiadan bir ailenin dnndeyim. rtl kadnnn
eitliliinde snr yok. Ban gayet gzel rten ama dizinin altnda
etek giyen, orap giymeden ultra topuklu ayakkablarla arz- endam
eden ya da ban yine smsk rten ama krmz parlak ojeler ve
ruj sren... O kadar ok rtl ve farkl kadn var ki. Hatta ban
ok gzel rten ama hi namaz klmayan kadnlar da var. Belki
insanlara sakil gelecek ama bartl olup dzenli solaryuma giden
kadnlar da var. Ban yine smsk rtp, erkek bir kuafre san
taratan da mevcut. Peki dindar erkek bu kadnlar hakknda ne
dnyor? Bu kadar eitlilikte kadn beenen bu kadar
eitlilikte de dindar erkek var. Bu kadnlarn hibiri yalnz deil.
Bartl kz bir bankta sahilde pyor ama onu pen, ona e
dindarlk anlaynda bir erkek de var. Yani ortada tek tarafl bir
durum yok. Bence bartsnn bu anlamda tartlmas bir trend
yaratyor.
-Moda olduu iin rtnyorlar tespitini yaptran trend mi
bu?
-zc olsa da byle bir grup var, doru.
-Ya erkekler moda olduu iin ne yapyor?
-unu belki syleyebiliriz. Evvelden dindar erkekler tipinden, tra
eklinden, sakalndan, byndan, setii kyafetlerden belli
olurlard. Mesela namaz klaca iin bol pantolon, abdest alaca
iin giymesi kmas kolay ayakkab giyerdi. Artk btn kesimler
asndan benzer hayatlar sahibi olduk. Ayrm hayatlarmz vard
zelde. imdi ortak hayatlar yayoruz. Erkekler iin de kadnlar
iin de bu byle. Dindar insanlar artk Trkiyede ortak hareket
edebilen bir grup deil. Dindar insanlar ortak bir g gibi
alglamamak lazm. Bunun olumlu ya da olumsuz olarak
deerlendirilmesi ayr bir konudur. Dindar insanlar artk bireysel
hareket ediyorlar. Bunda sadece dindar kesimin deimesi deil,
Trkiyedeki insanlarn, bir anlamda, topyekn homojenlemesi de
etkili. Ama benim bu deiimde hl tuhaf bulduum, ak bir
tutarszlk olarak grdm ok ey var.
-Nedir onlar?
-Mesela, evvelden Vakkodan alveri yaptmz zaman
earbmzn Vakko yazsn saklardk. Sofu Mslmanlar markay
iine alr katlard. imdi markay gstererek giyiyor herkes
Tansn tanmasn rtl kadnlar birbirine selam verirlerdi. u
anda yle bir ey yok. Artk bu nezaket bile kalmad. Ve kabul
etmek g olsa da rtl olmak bizim cenahta, bir anlamda, out
olmaya balad. rt, kadn iin bir komplekse, erkek iin
grmezlikten gelinen bir eye dnt.
-Dini aidiyetleri n planda tutan medyada una da
rastlyoruz. Kimi erkek yazarlar, Babakan, Cumhurbakan
elbette eleri ile davetlere katlacak diye yazyorlar. Ama ayn
davetlerde bu yazarlar, rtl eleri ile gremiyoruz.
Erkeklerin grmezden geldii o ey bununla ilgili olabilir
mi?
-Burada ok nemli, gizli bir nans var. Bu durumu her zaman
tek bir ekilde deerlendirmek doru olamaz. Konuya ierden
bakmak lazm. Eini getirmeyen bu adamlarn ou aslnda o
topluluk iinde bulunan rtl kadndan da rahatszlk duyuyor.
Oraya gelmi olan rtl kadn ok lightlam buluyor. Ve
kendi eini o ortamda bulundurmaktan imtina ediyor. Kendince
eine daha ok deer verdii iin, einin orada bulunmasn
benimsedii perspektifler bakmndan ho olmayan bir durum
olarak gryor. Diyor ki, Benim dindar eimin bu erkekli kadnl
grupta, bu light ortamda ne ii var? Benim eim kymetli, zel bir
kadn. Einden utand iin deil, onu deerli bulduu iin bunu
byle yapyor. Her tutumu tek sepete koymak doru deildir.
-rtl kadn, kendisi adna karar veren bu e iin ne
dnyor?
-Burada da tek bir sepet yok. Szn ettiimiz tutumu zaten
benimseyen kadnlar olabilir, ei byle dnd iin itiraz
etmeyenler de olabilir. Byle bir anlaya katlmayan, Ben de
orada olmalym diyen rtl kadnlar da olabilir. nsanlarn
tutumlarn herkes iin geerli tek sebep ve saikle aklamak
mmkn deildir. Hele dinin iinden bakldnda dardan
grlemeyecek yaklamlar da karmza kabilir.

Cemaat hekimligi bitti basrtl doktor

hemsire alstrmak artk avantaj degil

Prof. Dr.
Fatma Tlin Kayhan
 FATMA TLN KAYHAN:

Prof. Dr. Fatma Tlin Kayhan, 1967 ylnda zmirde dodu.

1990 ylnda Ege niversitesi Tp Fakltesinden mezun oldu.
htisasn 1994 ylnda Vakf Gureba Hastanesi KBB Kliniinde
tamamlad. 1994-1996 yllar arasnda Bakrky Devlet
Hastanesinde KBB uzman olarak alt. 1996 ylnda Bostonda
Harvard Tp Fakltesi Massachusetts Gz Ve Kulak Enstitsnde
aratrma grevlisi unvanyla alt. Otoloji (kulak hastalklar),
Rinoloji (burun ve sins hastalklar) ve Pediatrik Otolaringoloji
(ocuk kulak burun hastalklar) alanlarnda alarak, bilimsel
aratrmalar yapt. Ardndan Minnesota niversitesi Temporal
Kemik Laboratuarnda yine aratrma grevlisi olarak, insan
kulann histopatolojisi zerinde alt. almalar uluslararas
ve ulusal dergilerde yaymland. 1997-2000 yllar arasnda Vakf
Gureba Hastanesi, 2000-2002 yllar arasnda 29 Mays
Hastanesinde KBB uzman olarak alt. 2002-2005 yllarnda
Kartal Eitim Aratrma Hastanesinde Baasistan olarak grev
yapt. 2004 ylnda Doentlik, 2010 ylnda Profesrlk unvann
ald. 2005-2008 yllar arasnda stanbul l Salk Mdrlnde,
Mdr Yardmcs olarak alan Kayhan, Bakrky Dr. Sadi
Konuk Eitim Aratrma Hastanesi KBB Klinik efi. stanbul KBB
BBC (Ba Boyun Cerrahi) Uzmanlar Dernei Genel Sekreteri olan
Kayhan, kalp ve prostat cerrahisinde sklkla kullanlan Da Vinci
adl robotun KBB alannda kullanmn Trkiyede uygulayan ilk
cerrahlardan biri. Do. Dr. Tlin Kayhan, evli ve iki ocuk annesi.
Kendini dindar olarak tanmlayan baz hekimler
parann, tedavi edecei hastann kimliinden
kaynaklanmayacan grd. Bu anlamda kendi
dindar kimliklerinin altn izmekten vazgetiler.
rnein eskiden dini kimlii nedeniyle burun
estetii ameliyatn onaylamayan bir kulak burun
boaz uzman artk Psikolojik nedenlerle hastann
istedii burna kavumas gerek diyerek bu
operasyonlara, hadi onlarn deyimiyle syleyelim,
fetva veriyor
 -1990l yllar ve bugn kyasladnzda muhafazakr
kesimde tp alannda nasl bir deiim gzlemliyorsunuz?
-Deiimi basite somutlatrmak iin 1990l yllarda slami
kimlii ile zdeleen hastanelerin isimlerini hatrlayalm.
Hatun Hastanesi, Sultan Hastanesi gibi isimler ok yaygnd.
Dini artran, bir cemaate iaret eden, slami tandansl isimler
deiti. zellikle 28 ubat dneminden sonra sultanl, hatunlu
hastaneler out, medical-hospitalli isimler in oldu. Gmlek
deitirmenin en bariz ekli bu kurumlarda gerekleti. Bir baka
nokta da u: O dnemde bartl hekim altrmak poplerdi.
Bartl hekimler hem hastaneler, hem de hastalar tarafndan
tercih ediliyordu, zellikle kadn doum alannda. Hastaneler iin
bartl doktor, hemire, personel altrmak bir avantajd.
-Bartl hekimler muhafazakr toplum iin neden sonra
zellikle tercih edilmez oldu?
-Akademik kariyerime hi ara vermediim iin kendimi az sonra
izah edeceim genel resmin dnda tutuyorum. Bir hekimin
sadece zel hastane ya da muayene ortamnda temel tan ve
tedavide zaman iinde artan tecrbesine ramen ileri veya ok yeni
alanlarda uzmanlk sonras eitimini tamamlamas olduka zordur.
Bartl hekimler devlette, kamuda alamyor, akademik
kariyer yapamyorlar. Bu artlar altnda muhafazakr kesimdeki
insanlar, belki de kendi mahallelerinde bekledikleri hizmeti
alamadklar iin tercihlerini deitirdiler. Bir ihtimal de u: Kii
nasl markal jipe binip, markal earp takyorsa hastanenin de
markalsn istiyor. Tabii burada yle bir durum da olutu.
Bartlerini karmadklar iin devlette alamayan ya da
akademik kariyer yapamayan rtl hekim meslektalarmza
ikinci darbe de kendi camialarndan geldi. Hastaneler, Nasl olsa
baka yerde alamaz diyerek ucuz i gc olarak grmeye
baladlar bartl hekim ve hemireleri... unu da yaygn olarak
gzlemliyorum: Baz hastalar, kurumsal kimlikleri oturmu byk
hastanelerden veya kar mahalleden aldklar salk hizmetinin
bedelini sorgulamadan derken, bizim mahalledeki hekimlere
pazarlk yaparak deme yapmann yollarn aryorlar. Tabii bu
cemaat hekimliinin bir sonucu olabilir.
-Cemaat hekimliini nasl tanmlarsnz?
-Bizim hastane-bizim doktor-bizim hasta geni. Artk bu
bizim doktor-bizim hastane fasl bitti. Muhafazakr kesimdeki,
Bizim olana gidelim algs deiti. Fatihte oturan dindar bir
ailenin maddi olanaklar el veriyorsa Etilerdeki bir klinikten ya da
hastaneden salk hizmeti almay tercih ediyor. Byle olunca
cemaat hastaneleri de medya pazarlama yntemlerinin uyguland,
kurumsal yapnn etkinletii, cemaatten olmayanlarn da ilgisini
ekmeyi hedefleyen izgilere tanmak istendi, isteniyor.
-Baarl olabiliyorlar m?
-Salk hizmetinde aslolan yetkinlik, kalite ve gvendir. Belirli
bir kaliteye adapte olamayanlar sadece SGK anlamal srmden
kazanan hastanelere dntler.
-Ya dindar kimliini hekimlik ile ayn apkaya koyanlar
neye dnt?
-Baz hekim arkadalar parann, tedavi edecei hastann
kimliinden kaynaklanmayacan grdler. Bu anlamda kendi
dindar kimliklerinin altn izmekten vazgetiler. Kimileri
muayenehanelerinin yerini deitirdi, kimileri prensiplerini.
-Nasl?
-rnein eskiden dini kimlii nedeniyle burun estetii
ameliyatn onaylamayan bir kulak burun boaz uzman hekim
arkada artk, Psikolojik nedenlerle hastann istedii burna
kavumas gerek diyerek bu operasyonlara, hadi onlarn deyimiyle
syleyelim, fetva veriyor.
-Benzer baka durumlar var m?
-Son yllarda dindar kesimde paramedikal, Hint orucu,
biyoenerji, akupunktur, bitkisel aktar gibi kkenini Asyadan
alan yntemler ve ilalar ok popler oldu. Bunu nl kiileri,
medyay kullanarak daha poplerletiriyorlar. Adam belki sadece
aktar ra ama btn gn dini program yapan radyo kanallarnda
konuuyor. Konuyla ilgili bilimsel hibir bilgisi yok. nsanlar da bu
kiilere inanyor. Bu kiiler de iyi para kazanyorlar. Tp
biliminden uzak, hastalara zararl olabilecek uygulamalar
gryoruz. Yarar veya zararlar kanta dayal tp veya bilimsel
kurallara gre allmam uygulamalar bunlar. Oysa insanlar, bu
yntemlere dine inanr gibi inanyorlar. Enteresan bir konu. Bir
bilim adam ve tedavi edici tp doktoru olarak beni
endielendiriyor. Mslmanlar olarak bizim iin Tbbi Nebevi
diye isimlendirilen Peygamberimizin salk ile ilgili tavsiyeleri ve
snnetleri bizim iin referans olabilir. Bunlar gncel tp ile
elimiyor zaten.
-u tespite katlyor musunuz: zellikle i dnyasnda
dindar erkek, kimliini deifre etmemek iin etrafnda rtl
kadn istemiyor. Akademik kariyeriniz boyunca benzer
tecrbeleriniz oldu mu?
-Yakn zamana kadar -hatta belki hl- akademik ortamdaki bir
doktorun einin kapal olmas bile sknt sebebiydi. Bu sebeple
einin ban atran erkekler veya einin kariyeri iin ban aan
hanmlar var. Benim tecrbem u: Eskiden bartl bir hekimin
kongrelere gitmesi, akademik yayn yapmas, yurtdnda
uzmanlamas gibi klar kendini muhafazakr olarak adlandran
erkek hekimler tarafndan da genellikle nyargl karlanrd. O
da muayenesinde alsn ite anlay basknd. Artk bunun
nispeten krldn dnyorum. Tabii u da var: rnein bir
kongredeyiz, konularnda uzmanlam hekimlerin bir arada olduu
bir ortam. Byle atmosferlerde yanma gelemeyip halimi hatrm
birka metre teden ama telefonla soran hekim arkadalarm
olmutur.
-Neden byle davranyorlar?
-Korkudan... Bartl bir hekimle yan yana grlrse sknt
oluyor, uyarlyor veya fileniyor nk. Hi unutmuyorum, yle
bir maceram var: 1996 yl. stanbulda dzenlenen bir kongrenin
onur konuu Harvard Tp Fakltesinde aratrma grevlisi olarak
yannda altm bir hocam. Kendisine kongre esnasnda
organizasyon komitesindeki arkadalarn, Program ok dolu, size
vakit ayramaz cevaplar nedeniyle dorudan ulaamadm.
Katlmc olduu oturumlara katldm. Ve nihayetinde son gn
herkesin katlaca kongre yemeinde hocamla grebileceimi
dndm. Yemek, be yldzl bir otelin balo salonunda
dzenleniyor. Salonun giriindeki bir masaya oturdum. Tabii
benim oturduum masaya, az nce sylediim nedenlerle,
meslektalarm oturmay tercih etmiyor.
 -O yzden siz de yalnz m oturuyorsunuz?
-Ben de kongrenin organizasyonunu yapan irkette grev alan bir
turizmciyle ayn masay paylayorum. Onur konuu olduu iin
herkesin drt gzle bekledii hocam salona girip beni grnce
yanma yaklat. Ardndan protokolde kendine ayrlan yere
oturmayp benim yanma oturdu. Yemei birlikte yedik ve bolca
sohbet ettik. Bu arada tabii Harvarda gitmek isteyen gen
meslektalarmz zaman zaman masaya geliyor. Hocaya, Neler
yapmalyz, ne tavsiye edersiniz? gibi eyler soruyorlar. Hoca da,
Tlin bizim yanmzdan yeni geldi. Sizin iin bize bir referans
mektubu yazsn diyor. Bu anekdot, akademik kariyerimin ilk
yllarnda tecrbe ettiim manzaralarn tamamn zetliyor sanrm.

- Kendilerini dindar olarak da tanmlayan hekim

arkadalarnzdan rtl olduunuz iin Bizden-onu
koruyalm gibi bir destek aldnz m?
-Sadece rtl olduum iin bu anlamda bir destei doru
bulmuyorum. yi insan, iyi hekim ve yetkin olmakla ilgili bir
destek sz konusu olabilir. Ancak u da bir gerek: Konu mesleki
rekabete gelince brakn destei, gznzn yana bakmyorlar.
Klinik eflii iin mracaat ettiim dnemde jri yelerine,
Bartl birini nasl klinik efi yaparsnz, AK Parti hkmetinde
bu durum sknt yaratmaz m? diyerek en byk kulisi yapanlar
ailecek grtmz, klasik deyimle bizim camiadan hekim
arkadalard. Yani rekabet ortamnda sknt bizzat bizimkilerden
olabiliyor.
-Bunu biraz aabilir misiniz?
-Ben kamudaki grevlerimi, kamu dzenin u anda istedii
ekilde -bartsz- olarak yapyorum. Bu artlar altnda da belden
aa vurmalar olabiliyor.
-Nasl?
stanbul l Salk Mdrlnde Mdr Yardmcs olarak
altm dnemdeydi. l Salk Mdrlndeki grevimin ilk
ilerinden biri ynetmelik artlarna uymadan alan zel
hastanelerin durumuyla ilgiliydi. O dnem stanbulda
ynetmeliin gereklerine uygun youn bakm nitesine sahip 10
zel hastane vard. stanbuldaki zel hastane says ise 140 idi.
Denetimler sonucunda kapatlmas gereken hastaneler tespit edildi.
lgili hastanelere, Belirli bir sre iinde u aklarnz
gidermezseniz, hastaneniz kapatlacaktr ierikli yazlar
gnderdik. Ve bir gn eski tandklar kapm ald.
-Kim bunlar?
-Dini kimliini vurgulayan bir hastanenin patronlar.
Ynetmeliin gerektirdii artlar uygulamak yerine,
tanklmza gvenerek rica ediyorlar: Yahu biz yapmazsak
olmaz m? Ynetmelikteki maddeleri hayata geirmelerinin art
olduunu kesin bir slupla belirtince mevzu, konu bizim
bartszlmze geldi.
-Nasl?
-Ben orada kamu dzenin gerektirdii gibi altm iin onlara
gre taviz veriyorum. Aldklar cevaptan memnun olmaynca
sluplar, Sen niye buradasn ki! Git zel hastanede bu tavizi
vermeden al! oldu. Oysa benim orada bulunma sebebim halka
hizmet etmek, doru dzgn salk hizmeti almalarn salamakt.
Ben rty nasl Allah rzas iin takyorsam mesleimi de onun
rzas iin yapyorum. Ve yapmak istiyorum.
-Kamuda alrken sa tuvaleti (kamusal alanda alan
birok rtl kadn, peruk kullanmak ifadesi yerine sa
tuvaleti kavramn tercih ediyor) kullanyorsunuz. O halinizi
beeniyor musunuz?
-Onunla hi ilgilenmiyorum. Ama tabii ki irkin olmak da
istemem. Orada bir kurumu temsil ediyorum, idari bir
pozisyondaym. Sa tuvaletim deil, hekimliim, hocalm
nemli.
-Sa tuvaletinizle bark msnz?
-Barm. Hatta onunla dalga bile geiyorum.
-Nasl?
-Nasreddin Hocann Ye krkm ye fkras misali... Yani imaj
her ey! aka bir yana, bir kadn bartsn kard zaman
kendini plak hisseder. Ben sa tuvaleti ile kendimi yle
hissetmiyorum. Byle bir faydas var. Biliyor musunuz asl konu,
bundan sonra balyor. Bir klinik efi olarak dokuz asistann, alt
uzman doktorun, binlerce hastann, idarenin sorumluluu var.
Enerjimi grevimin sorumluluklarn yerine getirmeye veriyorum.
Herkes benim gibi yapsn, devlette alsn gibi bir misyon
edinmiyorum kendime. Bu benim tercihim. nk ancak bu
ekilde hizmetimi yapabiliyorum.

-Sizce muhafazakr erkekler, rtl kadnlarn peruk

takarak ya da baka yntemlerle kamuda almasndan
gerekten memnun oluyorlar m?
-nce unu vurgulayalm. Barts problemi, epeydir sadece
bundan madur olan kadnlarn problemi. Dindar erkekler bu
konuda gerekten ne dnyor? Ben gce, mevkiye sahip dindar
erkein artk barts konusunu zmekten yana olmasn brakn,
barts problemini kafasna taktn bile dnmyorum.
Muhafazakr erkekler, artk bu defteri kapattlar. evremdeki
dindar erkekler ancak kzlar okulda bu problemle karlarlarsa
bununla yzleiyorlar.
-Nasl?
 -Diyelim ki, kzlar iyi bir okulu kazand. Peki niversiteye nasl
gidecek? Erkeklerin gnlnden geen genelde u: Bizim kz bu
sorunu, apka, peruk gibi geici ve kiisel bir yntemle zsn.
Veya yurtdna gitsin. Darya kar Bizim kz ban at
havasn yaratmasn.
-Muhafazakr erkekler rtl ve eitimli kadna nasl
bakyor?
ok deiken Sayg duyan var, destekleyen var, Burada ne
iiniz var? diyen var, Gidin evinizde oturun! diyen var. rtl,
eitimli, kariyerini iyi ynetmi bir kadnla karlatklarnda
sarslan, korkan muhafazakr erkekler var. O kadn kzlar, eleri
olsa bile... nk korkuyorlar. Kadnlarn zgveni onlar
korkutuyor. Yalnz bu sadece dindarlara zg bir ey deil bence
erkeklerimizin ounluunda bu var.
-Gelelim evliliklere... Orada nasl skntlar var?
-Zor konu. Kim zm ki biz zelim. Benim en sk grdm
manzara u: Erkek, mhendis, avukat, tccar, siyaseti... Yani
yllar iinde bir ekilde mesleinde ilerleme kaydeden erkek, ok
erken yata, niversiteyi bitirir bitirmez ya da okurken evlenmi.
Evliliinin ilk yllarnda ve devam eden srete ona yeten ei artk
yetmiyor. nk yaygn olarak kadnlarmz, fikir, eitim, sosyal
alanlarda kendilerini brakyorlar, gelitirmiyorlar, bir yerde
kocalarna gveniyorlar. Ve erkek artk yolun ilerleyen
blmlerinde bu kadn kendine yeterli bulmuyor. Hayata bak,
yaay, beklentiler deiiyor Sanrm erkeklerin davranlarn
belirleyen en etkin ey bu. kinci e vakalarnn bir ksm da
buradan kaynaklanyor bence. in vurgulanmas gereken dier
yan da u: Son derece eitimli ve grgl olan erkek, ikinci e
ald iin toplum tarafndan dlanmyor. Tabii burada karmza
yine dlanmayan bir figr daha kyor, ikinci e. Kendini ikinci
e olarak iyi hisseden, bu erevede kendine gzel bir hayat kuran
rtl kadnlar var artk.
-Eskiden yok muydu?
-kinci, nc e lkemizin bir gerei. Fakat bu talebin sebebi,
yntemi, taraflarnn ncelii deiti. Adamn evi, arabas var, iyi
para kazanyor... Hayat standardn oturtmu. Hanmn ya
ilerlemi, fizii bozulmaya balam. Ho bizim erkeklerimiz
nedense kendilerini hep formda hissediyorlar. Onlar kilo da alsa,
salar dklp beyazlasa da hep formdalar! kinci e durumlarnda
genelde tablo yle oluyor: Erkek, ilk einden boanmyor.
ocuklara ilk e bakyor. Bu durumda adam ocuksuz bir erkek.
kinci e iin makbul bir damat aday haline geliyor. Tm bunlar
cazip gren gen kzlar, kadnlar var artk. Hatta yle ki resmi
nikhlar olmad iin, dini nikhn onlara vermedikleri
nimetleri kendi yntemleri ile lehlerine eviriyorlar.
-Nasl yapyorlar bunu?
Erkek ilk einden boanmad iin resmi nikh kyamyor. kinci
e de yle bir forml buluyor. Mahkeme kararyla, soyad
deitirme davas aarak, kocasnn soyadn alyor.
Demokrasilerde are tkenmiyor!
-kinci e olan kadnn ailesi bu durumu nasl kabulleniyor?
-Parayla, sosyal stat ile herhalde. Sosyolojik boyutu incelemek
lazm.
-Tm bu konutuumuz dnmde sizi en ok artan
balk nedir?
 -Bence ne rtl kadnlarn ne de dindar erkeklerin dnm
sadece Trkiye ile snrl deil. Birka yl nce Kudste Mescid-i
Aksada karlatm bir olay, bana bunu tam anlamyla hissettirdi.
Mescid-i Aksada bir arkada grubuyla birlikte namaz kldk.
badetimizi yaptk. Trkiyeden geldiimizi anlayan Filistinli bir
gen kadn heyecanla yanmza yaklat ve Muhammed Nuru
tanyor musunuz? Harika biri o. Trkiyede baka nasl almalar
var? diye soruyor. Kadnn slami bir kanaat nderi ya da
dnr sorduunu dndm. Ama bu slami figrn kim
olduunu bir trl karamyorum. Kadnn ngilizcesi anlalr
olmad iin sorularm cevaplayamyor. Yanmdaki arkadam en
sonunda, Buldum dedi. Meer Filistinli gen kadn bize Gm
dizisinde oynayan Kvan Tatltuu soruyormu. Tatltuun
dizisinin Arap versiyonundaki ad Muhammed, kadn oyuncunun
ad da Nurmu. Kudste, Mescid-i Aksada, ibadetin hemen
ardndan konutuumuz konuya bakar msnz? Sizce bu
Trkiyedeki rtl ama makyajl gen kzlar tartmasnn yerel
olmadna iaret etmiyor mu?
-Erkeklerin davranlarnda ardnz noktalar hangileri?
-Erkekler, belki de ftratlar gerei sisteme, dzene, dayatlana
uyum salama konusunda kadnlardan daha becerikliler. Yine bir
gzlemimle ne demek istediimi izah edeyim. Be alt yl nceki
Hac ziyaretimde eytan talamak iin kullanlacak talar toplamak
zere bir blgeye gtrldk. Hac yolculuumuzda tercih ettiimiz
firmann yetkilileri bizi ta toplamak iin bir araziye brakt. Beyler
dinlenmek iin o civardaki adrda uzanyor. Biz, hanmlar da ta
toplamak iin yola koyulduk. Ve civardaki Araplar tarafndan
uyarldk: Bu alan ta toplama arazisinin dnda. Hemen
heyecanla, bize gre ok nemli olan, bu gelimeyi beylere
sylemek iin adra dndk. Bu beylerin iinde, ilahiyatlar,
akademisyenler, doktorlar, mhendisler var. Arazinin doru alan
olmadn rendiimizi syleyince firmadaki yetkili, Geen yl
ta toplanan blgeye buras da dhil edildi dedi. Erkekler hemen
ikna oldular; sorgulamadan, Tamam buras doruymu diyerek
adrdaki dinlenmelerine devam ettiler.
-Kadnlar ne yapt?
-Biz hanmlar, Bu pheli bir i diyerek, talar asl yerden
toplamak iin epey yol yrdk. Ve emin olarak ibadetimizi
gerekletirdik. Dolaysyla hac ziyaretinde byle olan erkek,
modern hayatta nasl deimesin? Orada tespit ettim ki, hanmlar
olmas gerekeni doru yapma kararllnda daha dirayetliler. Peki
biz hanmlar kimiz? Muhafazakrlar, radikaller, bartller,
trbanllar, skmabalar... Toplum tarafndan birok isim veriliyor
rtl kadnlara.
-Kendinizi bu adlandrmalardan hangisine daha yakn
buluyorsunuz?
-Ben bu isimlerin hibirini kendime uygun grmyorum. Ben
kendimi tanmlamay Amerikal Yahudi bir kadndan rendim.
Harvardda bulunduum dnemde bir hanm bana, Siz practitoner
(pratik uygulayc) bir Mslman msnz? diye sormu ve
eklemiti: Ben Yahudiyim. Ama practitioner (pratik olarak dinin
uygulaycs) deilim, oru tutmuyorum, sinagoga gitmiyorum.
Evet, doru tanmlama buydu. slamiyet dier dinler gibi pratik
uygulamalar olan bir din. Ben de slami pratii uygulayan bir
Mslmanm. Benim iin doru tanmlama bu.
 Gen muhafazakrlar
barts konusunda kompleksli deil

Esra Eln

ESRA ELN:

1982 ylnda stanbulda dodu. Kazm Karabekir mam Hatip

Lisesini bitirdi. Marmara niversitesi lahiyat Fakltesini kazanp,
gitmedi. Haber 7`de Feride`nin Gnl kesini kaleme alyor.
Marmara FMin Genel Yayn Ynetmeni ve Star gazetesi yazar
Elnnn, Hayy Aksi, Krlang Yetimhanesi, ekirdek Lokantas,
Beyaz Dua Evi, Feridenin Gnl adlaryla yaymlanan be
kitab var.
 Gen muhafazakr erkek, bartl kadn modern olarak
grebiliyor. Barts konusunda komplekse sahip deil.
Krkl yalarndaki muhafazakr erkekler, tabii hepsi deil,
gen nesle zeniyor. nk onlar, gen muhafazakrlarn
yapt gibi Bu barts sana ok yakm demeyi
baaramadlar

- nce uradan balayalm; siz kimsiniz?

-Mtevaz bir ocukluk dnemi geiren, o cenahta
ocukluunu sorgulayan bir ocuktum ben. Bugn yaptklarm
oradaki sorgulayma balyorum. stanbul, Beiktata dodum.
Alt kz kardeiz. Bir ikizim var. Babam imam. stanbul
niversitesi lahiyat Fakltesi mezunu. Annem ev hanm. Babam
Gaziosmanpaada bir camide imam olduu iin ocukluum orada
geti. Ardndan imam hatipli oldum. Lise bittikten sonra bir
ilahiyat giriimim oldu. Ama okula hi gitmedim.
 -niversitedeki tek tercihiniz ilahiyat myd?
-u sze alksnzdr: lahiyat tercih deil, bizim iin bir
zorunluluktur. Ben bu zorunlulua tepki olarak niversite snavnda
ok iyi bir puan almama ramen, tercih bile yapmadm.
-Neden?
-Yine duymaya alk olduunuz bir ey: mam hatipli olabilirim
ama ilahiyat okumak istemiyorum. Ben mesela konservatuara
gidebilirdim. Gitar alyorum, alamadm bir mzkam var!
Anlayacanz ilahiyata gitmemek tepkisel bir eydi.
-Aileniz tepkilerinize sayg duydu mu?
-Babam asla filmlerdeki gibi elinde tespih, banda yeil
takkesiyle palyao izlenimi verilmi bir imam olmad. Son derece
modern bir imamd. Gider namazn kldrr, bu manada ocuklarn
telkin eder. Eitimimiz, hobilerimiz konusunda asla bir mdahalesi
olmazd.
-O cenahta ocukluunu sorgulayan bir ocuktum dediniz.
Peine dtnz sorular nelerdi?
-Kk yata banza bir ey takyorsunuz. lk nce o rty
sorguluyorsun; ben bunu niye takyorum? Sonra ilk anlarda emanet
gibi duran o eyi benimsemeye balyorsun.
-Nasl?
-Burada ben, ailemin kendimizi ve dinimizi tanma konusunda
bize ans vermesini ok byk bir nimet olarak buluyorum. Can
alc bir rnek: Evden ba bal kan ama yolu dnmeden ban
ap okula yle giden kzlar, yatlarm vard. Onlar benim sahip
olduum bu ansa sahip deildi. Dayatmalar ile kar karyaydlar.
Oysa ben barty masallatrdm, iirselletirdim. Ona, Esra
olarak bir anlam verdim. Benim iin, Allah emretti, rtnme
ayetleri okudum, rtndm demek yalan olur. Ben bir izgi
filmden getim. ekilsel bir konuda kendimi tatmin ederek
bartye ulatm. Televizyonun zerine konan dantel rtleri
dnn. Ben yle bir imaj vermek istemedim. Sadece bartl
bir varlk, bir kz olmak Hayr! Eer taktm rtnn iini
dolduramasaydm, o zaman barts beni emen bir ey olurdu. Ve
bunu bana kimse, babam imam bile olsa, tak diyerek
dayatamazd.

-Babakann ve Cumhurbakannn eleri sizi temsil ediyor

mu?
-Bartl olduklar iin barts takan gen kzlar, kadnlar
temsil edebilirler. Ama Esray temsil etmezler. Biliyor musunuz,
bu camia iinde beni sra d bulduklar iin, Kzlarmza kt
rnek oluyor diyen muhafazakrlar var. Tabii, Helal olsun kzm
sana! diyenler de.
 -Mahalle basks yle mi?
-Ben metropol delmi biriyim, mahallenin basksna taklmam.
Fakat tabii, Bu kz bizim kzlara kt rnek oluyor halleri oldu,
olur. Muhafazakr bir televizyon kanalnda bir sre program
yaptm. Takldklar eyler, benim bartm taym, beden
dilim ve kyafetimdi. Yaptm ii dikkate dahi almadlar. Kzlar
bir kavanozun iine kapatyorlar. Bilmedikleri u: Tm bu
dayatmalar bir ekilde patlayacak. Bir rahatlatn insanlar, o sk
kanallar biraz an Kendileri sanki o eletirdikleri televizyon
kanallarndaki programlar izlemiyorlar. Capitolde gezmeyi
biliyorlar fakat kzlar sinemaya gitmek istediinde, Olmaz
deniyor. Zaten beni en ok ileden karan ey de bu tarz iki
yzllkler.
-Nasl iki yzllkler?
-Baka rnek vereyim... Mesela ba ak kadn vitrinin en gzel
yerine koyarken, bartl kzlara o i yerinde grevlendirmemek.
yerine eleman alrken bartl yerine ba ak kadn tercih
ediyor. Niye? nk muhafazakr erkek, toplumda neyin kabul
grdn biliyor. in kapital boyutu, reklam boyutu,
menfaatler Tamam, bunlar doal karlyorum. Ama durum
byleyken derghta mek halinde olup zikir ekmenin mant
yoktur. Muhafazakr kesimlerde, Bir alm yapalm. Bartl
kzlara i bulma kampanyas balatalm diye bir ey duydunuz
mu?
-Eletiriniz u mu: dnyasnn nde gelen
muhafazakrlar bartllere ne lde olanak salad?
-Aynen, budur! Ltfen bunu koca koca yazn. Ben bunu
sorguluyorum. Ben ok anslydm. Muhafazakr bir radyo
kanalnn genel yayn ynetmeniyim. Ve stelik ok rahat, zgr
bir ortamda alyorum. Ama her kz, benim kadar ansl olamad.
Bartl kzlara hakszlk ediliyor diyen o i adamlar, kendi
kurumlarnda ka bartl kz iin istihdam at? nk onlar
dnyann nasl dndn iyi biliyorlar. Bu ok byk bir ifte
standart. Ama bu noktada bartl kzlara da eletirilerim var.

-Nedir?
-Ben sabah iime gelirim. Gazetelerimi okurum, gitarm alarm,
mziimi dinlerim, kitabm okurum. Sonra da, Namaz vakti
gelmi, hadi bakalm Esra diyerek namazm klarm. Bu kadar
kolektif yaamak varken neden sadece bir eye hapsediliyoruz?
Bartl arkadalara kzdm tek nokta u: Biz barts
maduruyuz deyip kenara ekilmek. Bu kzlar neden stanbul
Bykehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eitim Kurslarnn diki
nak kurslarna gidip, ellerine tlarn alp, Hadi rneimizi
karalm halindeler? Hibir ey yapamyorlarsa her yerde
kitaplar var. Camus mu okuyacak, Nietzsche mi okuyacak, bni
Arabi mi okuyacak, Kuran- Kerim mi okuyacak? Bir ey
okuyacaklar! Neden kendimizi kolektif zihniyetten bu kadar
mahrum brakp, bize tek bir rol tip biilmesine izin veriyoruz?
Burada tartmamz gereken konu belli: Bartl kadn bu role
evet diyor.
-Ya muhafazakr erkek ne diyor?
-Aslnda burada garip bir denklem var. Bartl kadna Sosyal
hayata karmayn roln uygun gryorlar. Ama dier yandan
ayn erkekler ilgilendikleri konularda kendileriyle sohbet
edebilecek kadnlar aryorlar. te orada ba ak kadn,
paylamak, renmek, sohbet etmek iin muhafazakr erkee,
budur! hissi veriyor. Bu zellikler ba ak kadnlarda var diye
dnyorlar. Bartl kadn iin ise bak ayn: Kendini
gelitirmemi. Tabii bu nyarg sadece dindar erkeklerde olan bir
ey deil. Tayyip Erdoann kz keman alyor diye aran bir
Mehmet Ali Birand profili de var. Geri Birandn aknlna da
biraz hak vermitim.
-Neden?
-Bartl kzlar bo zamanlarn diki nak kurslarnda
deerlendirirler algs yznden tabii.
-Smeyye Erdoan ud alsayd, bir aknlk olur muydu?
-Harika rnek! Ud, hanm hanmck kza ok uygun bir
enstrman tabii. Sonu olarak iPod dinleyen, renkli barts
takan, gitaryla stiklal Caddesinde gezen bartl kz tipi de
keman alan bartl rneinde olduu gibi insanlar artyor.
Bu her kesimdeki erkek iin byle.
 -Gen muhafazakr ve orta yal muhafazakr erkeklerin
kadna bak arasnda farklar var m?
-Ad stnde gen, tabular daha kolay kryor. Bence en nemli
fark u: Gen muhafazakr erkek bartl kadn da modern
olarak grebiliyor. Barts konusunda komplekse sahip deil.
Belirli bir yan stndeki muhafazakr erkeklere gre ise ba ak
kadn hep daha modern. Bir de yle bir ey var. Krkl
yalarndaki muhafazakr erkekler, tabii hepsi deil, gen nesle
zeniyor. nk gen muhafazakrlarn yaptklarn onlar
baaramadlar.
-Mesela neyi baaramadlar?
-Bu barts sana ok yakm. Bu pards sana ok
yakm. Bir gen bunu rahatlkla holand kza-kadna
syleyebilirken belirli bir yan zerindeki muhafazakr erkek iin
bu imknsz. Genler iin flrt artk sahiden flrt etmek demek.
Yani kar taraf tanma sreci gibi eylere taklmyorlar.
-En hzl deiimi sizce kim geirdi; erkekler mi, kadnlar m?
-Kadnlarn erkeklerin deiimi iinde zorunlu bir deiim
geirdiini dnyorum. nk elerine uyum saladlar. Aka
dhil olmaktan bamsz, Biz bir deiim yapalm. Yenilenelim
tipine uyan bir bartl kadn tipi yok benim kafamda.
-Babakan ile grme ansnz olsayd ne sorardnz?
-Biz dengeleri eitleyebilen bir hkmet isterken ok rijit,
dengesiz sosyal arpklklar olutu. Snflar arasnda ok arpk bir
durum var. slami burjuvazi denen bir durum bile mevcut. Tm
bunlar nasl gzkyor? diye sorardm. Ve bir de o soruyu
muhakkak yneltirdim.
-Hangi soruyu?
-Barts sorunu devam ediyor, siz de hl oradasnz. Bunu
nasl yorumluyorsunuz? Bunu sorardm ama cevaplarda statko,
dengeler filan olmasn. (Glyor)

Mslman temsili olan medya

boynu bkk basrtl kzlar istiyor

Hilal Kaplan
 HLAL KAPLAN:

1982 stanbul doumlu. 2000 ylnda stanbul Ky Hizmetleri

Anadolu Lisesinden, 2004 ylnda stanbul Bilgi niversitesi
Psikoloji Blmnden mezun oldu. Boazii niversitesi
Sosyoloji Blmnde Trkiyenin lmeyen Babas zerine:
Atatrk Genliin mkansz Yas adl yksek lisans tezini
tamamlayan Kaplan, Sz konusu zgrlkse hibir ey teferruat
deildir bildirisinin ve 2008 ylnda ayn bildiriden yola karak
hazrlanm Henz zgr Olmadk kitabnn yazarlarndan biri.
Gen Siviller, Ayrmcla Kar Kadn Haklar Dernei ve
Yzleme Dernei gibi sivil toplum kurulularnda grev alan Hilal
Kaplan, Taraf gazetesi yazar.

Mslman temsili olan medya kurulular boynu bkk,

ok fazla konumayan,
siyasi olarak znelememi, aktr vasfn ok fazla
kazanmam bartl kzlar istiyorlar.
 Erkekler bartl kzlarn yerine konuur, sylenmesi
gerekenleri syler gibi bir anlay var.
Kendi hakkn kendisi savunan deil, aabeylerinin,
amcalarnn hakkmz savunaca bir grup olarak
alglanyoruz...

-Bu kitab hazrlamama vesile olan muhafazakr kadnlarn

muhafazakr erkekleri anlatt yaz dizisi yaymlandnda u
deerlendirmeyi de duymutum: Bizim camiann erkeklerini
sust yakalamsnz. Ama hibiri bunu yazp izmez.
-Doru. Bu alg ok nemli. Bizim camiada zellikle orta yan
zerindekilerde, Kol krlr yen iinde kalr anlay,
Yzlemeyi kendi iimizde yapalm mant hkim. Peki ama
kendi iimiz neresi? Artk kendi iimiz kald m gerekten?
Mslmanlar gerekten birbirlerine bu kadar bal bir cemaat mi?
Bir araya gelip mzakere edeceimiz alanlar var m? Ya da en
nemlisi, yozlamalar konumak, gerekten hatalarla yzlemek
gibi bir aba var m?
 -Muhafazakr kesimde, yozlama konuulurken tartma
genellikle kadnlar zerinden yrtlyor. Ayn projeksiyon
erkeklerin zerine neden evrilmiyor?
-Bunun sebebi, slam bartl kadn zerinden temsil eden
anlay. Sorunuzu Michel de Certaunun, Devletin stratejileri
vardr, znelerin de taktikleri vardr ifadesinden bakarak
cevaplayaym. Devlet, baz stratejiler uygular, zneler ise direnmek
iin baz taktikler, boluk yollar bulur. 28 ubat ncesi ve sonras
rtnme pratikleri karlatrldnda unu greceiz: Kadnlarn
pards boylar giderek ksald, kyafetleri nispeten darlat,
bart renkleri eitlendi, bart balama tarzlar farkllat.
Bunlar, kadnlarn kendilerini dlayan iktidarn boluklarn bulup,
hayatn iinde var olmak iin bulduu taktiklerdir. Bu anlamda
tesettr snrlarna riayet edilmeyen durumlar ortaya ktka,
Mslman erkekler kadnlar eletirdi, eletiriyor. Oysa meseleye
insandan yana bakldnda atlanan uydu: Ayn taktikleri
Mslman erkekler de yapt ve yapyor aslnda. rnein eskiden
yakasz gmlek ve ceket giyen Mslman erkek, artk kapri ortla
ve tirtle rahat bir ekilde sokaa kyor. Burada atlanan u:
Mslman znelerin bulduu bu taktiklere sadece kadn zerinden
baklyor. Bu da bartnn fetiletirilmesinden kaynaklanyor.
nk Kemalistlerin bartsn fetiletirdii gibi slami camia
da bartsn fetiletirdi.
-slami camia bartsn nasl fetiletirdi?
-Mesela, Barts kimliimizdir slogan. Hayr, barts
kimliimiz deil. Barts kadn asndan Mslman yaama
biiminin sadece bir vehesi. Tesettre riayet etme koullarndan
sadece biri. Ben sadece bart takarak tesettrl olamam;
tutumlarmla, hl ve hareketlerimle tesettrm tamamlarm. Oysa
bartsn kimlik haline getirdiinizde karnza dar jean zerine
bart takan kz znellii kyor.
-Neden yle bir kz kyor?
-nk o kz iin sadece barts takmak, kimlik olarak yeterli;
bart bir gsterge olarak ilevini gryor. Hayatn iinde sadece
bart takarak, tesettrn kurallarna riayet etmeyerek, var
olabileceini dnyor. Bu anlamda da bartsn aslna rcu
ettirmemiz lazm. nk bir taraf, Cumhuriyetiler, bartsn
kartlkla fetiletirirken, Mslmanlar da bartsn, Bu bizim
kimliimizdir diyerek fetiletirdi.

-Her iki tarafn da bartsn bayraklatrm olmas nasl

bir sonu dourdu?
-Bartsnn ii bir anlamda boaltlm oldu. Bunu yle bir
eye benzetiyorum. Egemen, senin burnunu skyorsa, burnun
btn vcudun oluyor. Parman skyorsa sadece parmana
odaklanyorsun. Bu anlamda barts de btne tekabl
ediyormu gibi algland. Byle alglanp bir feti nesnesi haline
indirgenince de dar jeanli, dar bluzlu ve bartl kadn husule
geldi. Ya da hep ikyet ettiimiz gbek atan bartl tipi
dodu. Bu, tarihsel bir zne. Bundan 10 yl nce byle bir kadn
yokken acaba ne oldu da bu kadn znellii var bugn? Ayn soru
500 milyarlk jipe binen Mslman erkek ve 500 dolarlk bart
takan kadn iin de geerli. nk Mslman olma kimliini
sadece bartsne indirgeyip bartsn fetiletirerek,
Mslman yaama biiminin kendisini yozlamaya urattk.
Bununla da yzlememiz gerek. Fakat bununla yzlemek yerine
bartl kadn zerinden tartma retmek gibi bir alkanlk var.
-O halde soralm: Dar jean giyen bartl kz eletirilirken,
kapri ve dar tirt giyen dindar erkek neden modern saylyor?
-Doru, bu ok yaygn bir bak. Ama bir de u resim var:
Pardsl, byk bartsyle takvaya uygun rtnen bir kadn ve
onunla el ele yryen kaprili, dar tirtl bir erkek. Byle iftler
var. Barts bayraklatrlp, ii boaltld iin baz Mslman
erkekler kendilerine bakma ihtiyac bile duymaz oldular. Yannda
bartl bir hanmla yryor olmak, belki de erkein dindarlnn
gstergesi olarak yeterli oldu. Halbuki o erkein kendi nefsiyle de
bir muhasebesi olmas lazm. nce kendi nefsinle mcadele edip,
kendi iindeki zalimi terbiye edeceksin. slam bunu gerektiriyor.
Oysa Mslman camiadaki yozlama denince bu nefsi
muhasebeyi yapmayan erkeklerin akllarna gelen karikatr, gbei
ak dans eden bartl kz oluyor.
-Peki siz, gbeini karan dar kyafetlerinden dolay
karikatrize edilen bir muhafazakar erkek tipi hatrlyor
musunuz?
-Hayr. Oysa bartl kadnlarn reel yapamamasna kadar
varan eletiri yazlar var. Ama Mslman erkei eletiren yazlara,
karikatrlere neredeyse rastlamyoruz. Mesela erkek ne yapar,
erkein rol nedir Mslman bir ailede? Geri bu konu toplumun
hemen her kesimindeki erkekler iin benzer bir noktayla
sonulanyor. Mslman erkein grevi iten sonra televizyonun
karsna gemek mi? Mesela Efendimiz eiyle, ocuklaryla ve ev
ileriyle alakas olmadan m yaam, yoksa Hz. Fatma odaya
girdiinde bile ayaa kalkan, ona o saygy gsteren bir baba olarak
m yaam? Evinin temizliini dahi yapan bir e olarak m
yaam? Elerine merhamet ve sabr gsterme noktasnda nasl
davranm? Mslman camiada bunlarn hibiri tartma konusu
olmuyor. Bartl kadnlar eletirmek zerinden hareket eden
Mslman erkekler genelde byle bir tartmaya ihtiya bile
duymuyor.
-Muhafazakr erkein bartl kadnlara kyasla ba ak
kadnlara cmerte sergiledikleri davranlar neler?
-Bu anlamda ne yazk ki kompleksli bir Mslman erkek tipi
mevcut. Bartlye bizim mahallenin kz diye bakan ama ba
ak kadn ya da sekler kadna daha ilgili, daha kymet bilen bir
tutumla yaklaan kompleksli bir erkek znellii baz Mslman
erkekler arasnda mevcut. Kimse darlmasn, bunun rneklerini
sahiden biliyorum.
-Nasl rnekler bunlar?
-Mesela iki sekler kadn yazar ve bir bartl yazarn
bulunduu ortama dindar kimlii ile zdelemi bir erkek yazar
geliyor. Bu erkek, bartl yazar ok daha yakndan tanmasna
ramen sohbet esnasnda ba ak yazarlara ok daha ilgili ve
arkadaa davranyor. Ardndan da bartl hanma, Sen bizim
bamzn tacsn eklinde bir e-mail gnderiyor. Bir baka rnek:
Yine bizim kalender Mslman erkek yazarlar arasnda zellikle
bartl sekreter istemeyenler var. nk bu erkek, byk
tekisini kendi deerleri zerinden kurmuyor.
-Byk tekisini sekler dnya/sekler kadndan yana
kuran muhafazakr erkek yaygnlayor mu?
-Kendi jenerasyonuma baktmda bu anlamda daha mitliyim.
Bu da ehirleme ve karma gruplara, ortamlara dhil olmayla ilgili
bir ey. imdi 20li ve 30lu yalarnda olan kuan bir ksm
ehirde dodu, eitimini burada ald, beraber olduu insanlar hep
ehirliydi. Biraz da bu yzden bizim jenerasyon daha az
kompleksli, kendimizin daha ok farknda olduumuz bir sre
yaayabildik. Dnsenize 1990l yllarda Refah Partisi ve adna
slamclk denen bir akm vard. O dnem herkes gettolaarak
yayordu. Bu 2000li yllarda krlmaya balad. imdi 20li
yalarndaki Mslman kadnlar ve erkekler iin karma gruplarn
ierisinde olmak, sekler yaam biimine sahip insanlarla arkada
olmak ok normal bir ey. Ama 40l yalarndaki bir Mslman
erkein ba ak kadnla arkada olmas bizim kuaa nispetle ok
yeni bir hadise. Ve bir anlamda mezkur kuak iin baar gibi bir
ey. Oysa bizim kuamzdaki erkekler iin ba ak kadnlarla
arkada olmak hayatn iinden gelen bir detay.
-Gen muhafazakrlarn bir nceki kuakla ayrt baka
konular var m?
-Somutlatrmak adna, medyadaki sz sahibi Mslman
erkeklere bakalm. Bu erkekler genelde krkl yalarnn zerinde.
Misal, Fehmi Koru ya da Akif Emrenin DurDe camiasyla i ie
midir? Ya da feminist gruplarla ne lde yaknlklar vardr?
Farkl eilimlerde solcularla ne denli yakn ilikileri olabilir? Yeni
kuan olaylara bak asnn ekillenmesinde byle bir farkllk
da var. nk bizlerin bu toplumsal muhalefet gruplar ile gerek
yaknlklarmz var. Onlarn dertlerini de kendimize dert edinerek
muhalefet yapyoruz. Ben barts eyleminden ok Cumartesi
Annelerinin eylemine gitmiimdir. Bu noktada yeni kuan
sylemleri hayatn iinden kyor. Onlarn ise kitabi ve temenniye
dayanan sylemsel pozisyonlar var. Tabii unu da belirtmek gerek,
gen ya da orta yal Mslman erkekler de yekpare bir btn deil
elbette.
- O halde syletiim kadnlardan duyduum u
deerlendirmeyi de konualm: Dindar erkeklere gre kapal
kadnn tek kimlik aidiyeti var; bartl olmak. Dindar
erkekler rtl kadnlar aynlatryor.
-Bunu sadece Mslman erkekler yapmyor. Ama doru, onlar da
bu hataya ounlukla dyor. Bartl kadnlara kar belli n
varsaymlar onlar da iselletirdiler. O halde ben de yle bir
itirafta bulunaym. Ben de bir tarafyla bu hataya dyorum,
dtm. Henz zgr Olmadk bildirisini ilk kardmzda
bartl kadnlardan fazla imza alacamz hi dnmyorduk.
nk biz bile Trkiyedeki demokratik sorunlara ilgi gsterecek
bu kadar ok bartl kadn olmadn dnmtk. O yzden
301. maddeye gnderme yapan temsili bir rakam olan 301 imzay
bulalm, basn toplants yaparz diye kararlatrmtk. Oysa
ikinci gn 600 imzaya, kampanyann sonunda 2 bin kadna ulatk.
Demek ki bizim de bartl kadnlar denen gruba kar baz n
kabullerimiz varm. Bizim de ezberimiz bozuldu.
-Dier yandan, Sadece bartller iin deil, ifte
standartlara urayan herkes iin demokrasi dediiniz bu
bildiri birok muhafazakr erkekte alerji yaratt.
 -Tabii. Abdurrahim Karako, nezaketten yoksun bir slupla
Sulu Sizsiniz balkl bir yaz yazd mesela. Yasan
zlmemesinin msebbibi bizmiiz. Siyasal ufkun darlndan ve
slami bir tavr ne olmal? kaygsn milliyeti/devleti kayglarn
ncelemesinden kaynaklanyor tabii bu sylemler. Hatta Mslman
temsili olan Gerek Hayat dergisi, bizi, Kafas kark kzlar diye
manete ekti. Aslnda bizim bildiride ecinsel haklarna ilikin bir
madde yoktu. Ama bildiriden sonra verdiimiz bir iki syleide laf
geti. Bu ifadelere gnderme yaparak ecinsel haklarn savunan
kafas kark Mslman kadnlar olarak lanse edildik. Bu haberi
yaparken bizim hakkmzda birok kiiden gr almlar ancak
ilgintir bize, Siz ne dnyorsunuz? diye sormadlar bile.
Kafamz kark ya, ondan olsa gerek!
-Peki ecinsel haklarn savunmuyor muydunuz?
-Evlenmek, anayasaya ecinsel ya da cinsel ynelim kelimesinin
girmesi, evlat edinmek gibi ecinsellerin vatandalk haklarn
savunmuyorum. nk dinimin bana vaaz ettii ve benim de kabul
ettiim baz snrlar var. Bu snrlar dhilinde benim ecinsel
haklarn savunmam mmkn deil. Kendimle elimi olurdum.
Ama elbette ecinsellerin iddet grmeden, hakarete maruz
kalmadan, insanca yaamalarndan yanaym. Maruz kaldklar her
tr hukuk-d mdahaleye karym. Basnda sz bile edilmeden
geer mesela, u anda o kadar ok ecinsel maktul var ki.
-Ama bunlar syleyerek muhafazakr medyann syleminin
birazck dna ktnzda bile topa tutuluyorsunuz
-Bir Mslman olarak bu noktada sz sylemezsem, zulme kar
sessiz kalm olurum. Kim ne der? diye dnmekten ok,
Allahn emirlerini nemsediimden de bu mevzuda susmamak
gerektiini dnyorum. steyenler kulann zerine yatabilir.
Ayrca genel olarak baktnzda Mslman temsili olan medya
kurulular nasl bartl kzlar istiyorlar? Boynu bkk, ok fazla
konumayan, siyasi olarak znelememi, aktr vasfn ok fazla
kazanmam kzlar istiyorlar. Erkekler bartl kzlarn yerine
konuur, sylenmesi gerekenleri syler gibi bir anlay var.
Hatrlarsanz, bizim bildiriyi de ilk Taraf manet yapt. Bu
manetten sonra Yeni afak, Zaman ve Star, Bu kzlar neden
haber yapmadnz? diye aramlar. Grmedik, elenen
haberlerdendi, yaz ileri toplantsnda gzden kam gibi
kaamak cevaplar almlar. Taraf sktrnca, ertesi gn bildirinin
haberine gazetede yer verdiler. Bu anlamda bartl kadnlarn
znelemesi ve kendi szlerini syleyebilmeleri ok nemli. Fakat
Mslman erkeklerde, zneleen, konuan, kendini ifade eden bir
bartl ise yle bir nyarg da oluyor: Acaba feminist mi? te
byle bir testten de gemeniz gerek.
-Nasl bir test bu?
-Bu test, seklerler asndan Acaba bu kadn yeterince modern
mi?dir. Biraz zgrlk ve adalet mi dediniz, hemen ecinsel
haklar sorulur: Ecinsel haklar konusunda ne dnyorsunuz?
Siyasal anlamda zneleen bartl kadn, Mslman erkeklerde
de Acaba feminist mi? algsyla test unsuru olur. Onlarn sorusu
da genelde udur: Kadn haklar konusunda nasl
dnyorsunuz? Yani her iki tarafta rtl kadna dair
kalplam bir durum var. Geri Mslman erkeklerde son
zamanlarda yle bir deiiklik var: Eskiden hep bartl kz
denirdi, imdilerde bartl kadn demeye baladlar.
-Bu geii sizce ne salad?
-Aslnda tam da gei olmad. Kadnlar syleye syleye, erkekleri
biraz altrdlar. Buradaki nans u: Bartl kz, ok
konumayan, belli snrlar bilen, haddine riayet eden, aktif ve
konuan zne olmayan, ev kzn temsil ediyor. Bartl kadn ise
aktiflie iaret ediyor. Mesela, Mslman olan diye bir ey yok.
Hep, Mslman erkek dendi. Yani bartl kz olarak
nitelendiiniz srece, Mslman erkekler, daima o kzn yerine
konuan, sz alan aabeyleri oluyor.
-imdi bazlar ilerinden yle geirebilir: Ama size
bartl hanm da diyorduk?
-Bartl hanm demelerinden rahatsz olmam. Sonuta,
hanm, yetikinlik, zne olma pozisyonu imleyen bir ey. Oysa
bartl kzda muhtalk imi var. yle somutlatraym:
Mesela Alevi altay yaplyor. Sivil toplum kurulularndan
insanlar arlyor, fikirleri alnyor. Keza Krt alm sreci de
Krt aydnlar ile istiare edilerek devam ediyor. Bart yasann
kaldrlmasnn konuulduu gnlere bakalm. Bart yasa ile
uraan onlarca STK var. Birini arp, Ne dnyorsunuz?
demediler.
-Sizce neden bartllere fikirleri sorulmuyor?
-nk biz onlarn mahallesinin bartl kzlaryz! Bizim
admza hareket edebilme rahatln kendilerinde gryorlar. O
srete Cemil iekin ortaya att, Bartlerini tavan kulak
eklinde balayp m girsinler? tartmasn hatrlayn. Ben bir
zne deil miyim burada, kendi adna konumay hak eden bir
insan deil miyim? Bizim bartsn balama eklimize siz nasl
karar verirsiniz? te burada bartl kzlar sylemi devreye
giriyor. Biz kendi hakkn kendisi savunan deil, aabeylerinin,
amcalarnn hakkmz savunaca bir grup olarak alglanyoruz.
 -Bir test sorusu deil; sizce ecinseller, muhafazakr erkek
iin haklar savunulmas gereken bir baka grup olarak
grlebilir mi?
-Ecinsellik dinden ziyade genel geer sylem zerinden
kodlanyor. Mtedeyyin kayglar olsun olmasn, genelde erkekler,
ecinsellerin yaam kalitesinin ykseltilmesini kendilerine konu
edinmiyorlar. Yoksa slam zerinden bakldnda karmza
Efendimizin veda hutbesindeki nsanlarn can, mal, namusu
kutsaldr, dokunulmazdr ifadesi kacak. Bu amasz bir
sylemdir; bu kutsallk iin insan olmak yeterlidir. Oysa bu
ecinseller sadece ecinsel olduklar iin iddete maruz
kalabiliyorlar. Bu anlamda Mslman erkeklerde byle bir
duyarllk yok hl. Mslman kadnlar bu anlamda daha cesur.
Ecinsellerle gren, onlarn hayat artlarnn iyiletirilmesi iin
almalarda bulunan Mslman kadnlar kesinlikle var.

-Muhafazakr erkeklerin deiimi, bartl kadnlara gre

daha hzl ve keskin oldu. nk cmlesini nasl
tamamlarsnz?
 -nk kadnlar barts yasa yznden hayatn gbeinden
dlandlar. rnein imam hatip lisesi mezunu bir kzn, karma
gruplarla tanaca yer niversitedir. Ama bu kadn hem
niversiteden hem alma hayatndan dlarsan o kadn sadece
kendi evresi ile snrlam olursun. Onu kendi mahallesine
gnderiyorsun. Fakat erkeklerin, dini kimliklerini gizleyebildikleri
iin hem i hem de eitim hayatnda farkl evrelere girmeleri
Mslman kadnlara gre ok daha fazla oldu. yle olunca da
erkeklerde daha ok krlmalar yaand. Gizlemeyenler de
niversiteye rahat girdiler, kendilerine bir alan atlar. alma
hayatna gelince de sakal kestiysen, nn genelde ak. Ac ama
ekseri Mslman erkek iin geerli bir durum. Sakaln kesenleri
knadm gibi anlalmasn ltfen. Sadece olana dair bir tespit
yapyorum.
-Dindar erkek bir sorunla karlamyor, rtl dindar
kadn niversiteye giremiyor bak as muhafazakr genler
arasnda nasl bir gndem tekil ediyor?
-Size kendi lisans tecrbemi anlataym: Bilgi niversitesindeki
lisans eitimimin ilk bir buuk ylnda yasaksz okudum. 2002
ylnda Fatih Altayl gizli kamera ile ekim yaptrarak okula
bartl girebildiimizi haberletirdi. Olayn gazetelere
yansmasyla birlikte okula basklar oldu ve yasak balad. Bu
srete okulun hemen yanndaki bir kraathanede solcular,
feministler ve Mslman renciler toplant yaptk. Solcu bir erkek
arkadamz durumu protesto etmek iin Biz erkekler okula
bamz rtp girelim dedi. Mslman erkek arkadalarmz ise
bunu ok absrt buldular. Mevzuyu ztlatrmayalm gibi bir
tavr aldlar. Yasan balad dnem vize zamanna denk
gelmiti. Biz snavlara giremiyoruz, Mslman erkek arkadalar
snavlarna gayet gzel giriyorlar. Ardndan ders dnemi balad,
derslere de girdiler. Yani byle bir yalnz braklmlk var. Kald
ki artk barts yasa normalleti. ounlukla Mslman erkek
iin barts sorunu yok u anda.
- Ya kadnlar iin durum ne?
-Aslnda onlar da yasa kabullendi. Genel olarak bizim camiada
AKP iktidarda, yasak bir ekilde zlecek. ok ses
karmayalm, suhuletle hallolsun gibi bir yorum var. Ben ift
tarafl bir hayal krkl yaadm. Bu ii, erkeklerin zmne
brakan kadn says ok fazla. Dier yandan, Bu i zamanla
zlecek diyen erkekler ok fazla. te yandan, Kzlar da
niversiteye gitmesin canm! diyenler var. Sonu u: Bu yasakla
muhatap olan kadnlarn bu kadar yalnz braklmas tarihe geti.
Bu lke Mslmanlarnn yz karas ve yzlemesi gereken bir
mevzudur.
-Byle bir yzleme vurgusu yaptnz srada size, Sakin
olun, Emine Erdoan, Hayrnnisa Gl barts ile sizi temsil
ediyor diyen bir erkek iin ne dnrsnz?
-Beni ne anlamda temsil ediyorlar? diye sormak lazm o
erkee. Emine Erdoann Babakann ei olmak, Hayrnnisa
Gln Cumhurbakannn ei olmak dnda, e durumu hari,
herhangi bir temsil kabiliyetleri var m? Yok. Ben e durumundan
kaynaklanan bir eyi temsil makam olarak kabul etmiyorum zaten.
-O erkee, Siz nasl benim rtm zerinden temsil ilikisi
kurarsnz? diye sorar msnz?
-Elbette, tam da bunu sylyorum. Babakann kendisi rtl bir
kadn olsa ve rts olduu iin bartl kadnlar temsil
ediyor dense, buna da karym. Bartl bir kadn babakanmz
olsayd ve bu kadn babakan Krtlere kar rk bir yaklam,
Ermenilere kar hakaretamiz bir tavr, Alevilere kar dlayc bir
tutum iinde olsayd, o kadn da temsilcim olarak grmezdim.
Bartl olmam her bartl kadnla aynlaacam anlamna
gelmiyor. rnein ben ok devleti, ok milliyeti bartl
kadnlarla anlaamyorum. Fakat yekpare bir rtl kadn grubu
zerinden deerlendirme yapld iin Emine Hanm ile aramzda
hemen bir temsil ilikisi kuruluyor. Oysa ba ak bir gen kadna
kimse, Ahmet Necdet Sezerin ei Semra Sezer sizi temsil ediyor
mu? diye sorulmaz. Yine de unu teslim etmek lazm: Emine
Erdoan ve Hayrnnisa Gl srf varlklar ile bartl kadn
imgesinin normalletirilmesine katkda bulundular. Bu da bir
gerek.
-Gen muhafazakr erkeklerin ikinci e fikrini marjinal
bulduu yorumuna katlr msnz?
-Burada yle bir durum var: Bizim kuaa baktnzda otuzlu
yalarnda bir erkek muhtemelen yeni evlenmitir. kinci ei, ikinci
bir aileyi kaldracak maddi olana yoktur. Dier yandan evlilii ilk
yllarnda olduu iin halinden memnundur. Bu anlamda ikinci e
konusunun bizim kuan gndeminde nispeten daha az olmas,
imdi 30lu yalarnda olan bir erkein bundan 20 yl sonra da
ikinci ee souk bakaca anlamna gelmez. slam erkek asndan
ok elilie ruhsat veriyor. Sonra, slamda nikh romantik bir ey
deil, bir akitleme, szleme. O yzden artlarn nceden iyi
belirlemek gerek. Sorunuz balamnda rnein ben akdime kinci
e aldn an benim nikhm der gibi bir madde koydurdum.
-Einizin yksek lisansn kltrel incelemeler, sizin ise
sosyoloji zerine yaptnz biliyoruz. Sosyoloji sormaktan
gelir. Acaba siz kendinize, Ben Trkiye ortalamasnn
zerinde eitim alm bir erkekle evliyim. Ben de bir bilim
kadn olarak akademik almalar yapyorum. Dini nikh
artlarmdan biri, kinci e alrsan ben yokum oldu. Acaba
bunu bana ne syletiyor? diye sordunuz mu?
-slamn erkee ikinci e ruhsatn verdiini bilmem, birinci
neden. Bunun nnde nikhma ancak byle bir madde koyarak
durabileceini renmem, bunu renecek bilin seviyesine sahip
olmam salayan imknlarm ikinci neden. Dier yandan bu
toplumda ikinci e diye bir vaka var. zellikle 28 ubattan sonra
direni bitti, kadnlar evlere ekildi. Erkekler de i hayatna dald
ve plaza Mslmanlar diye adlandrlan bir grup ortaya kt. Bu
kiilerin de, zellikle iadam olan Mslman erkeklerin ikinci e
almak gibi bir tutumu var. Yani hayatn ne getireceini bilemeyiz.
Bu da bir baka neden.

adam talip olduu hanma

Biraz daha modernize olabilir misiniz?
teklifini getiriyor

Emel alkan
 EMEL ALIKAN:

1969, stanbul doumlu. Arapay smailaa cemaati

medreselerinde rendiini syleyen alkan, be yllk medrese
eitiminin ardndan Eyp mam Hatip Lisesini dardan bitirdi.
Birlik Vakf, Reyhan Vakf, lim rfan Vakf, Fetih lim Aratrma
Vakf gibi vakflarda zel Arapa dersleri veren alkan, Arapa
dil bilgisi zerine yaymlanan Sarf lminde Tahlil, Sarf ve Nahiv
lmi, Aydn Terkib adl kitaplarn yazar.

Erkeklerin gznde hoca hanm olmak hep namaz klan,

oru tutan, ibadet eden bir kadn gibi duruyor.
Hayatn dier alanlarnn bizlerin yaamnda yer
bulmadn dnyor olmallar.
Sanrm erkekler bunu rktc buluyor. Bazen de d
kyafet etkili oluyor.
D kyafetimi, araf, ar bulanlar olabiliyor
 -Sizden, smailaa cemaatinde szne kymet verilen,
cemaatin nde gelen hoca hanmlarndandr denerek
bahsediliyor. Bilmeyene nasl anlatrsnz; hoca hanm tam
olarak ne i yapar?
-nce sylemeliyim ki, bu gzel szler ile mahcup oluyorum.
Beni onurlandryorlar. ok uzun yllardr smailaa cemaati
ierisindeyim ama sadece onlarla alyor deilim. Nur cemaatine,
Sleymanclara mensup ya da hibir cemaat ile ba olmayan
talebelerim de oldu. imdi sorunuza deineyim; ne yapar hoca
hanm, hoca hanm kimdir? Bizim halkmzda Kuran- Kerim
okumay bilene de, hoca denir, belirli bir eitimden, otoriteden,
medreselerden, ilahiyat okullarndan yetien kiilere de... Ne yazk
ki yeteri kadar ehil olmayan kiilere de, hoca diye hitap edilir.
-Siz medreseli misiniz, ilahiyatl m?
-Ben 15 yamdan bu yana alayl olarak ifade edilen yani
medreselerden, deerli hocalarn eitimlerinden geerek yetitim.
Yllar sonra 1990larda Eyp mam Hatip Lisesini dardan
bitirdim. Uzmanlm Arapa dilbilgisi zerine, bu alanda kitap
almalarm mevcut oldu. Bu erevede zel vakflarda dersler
veriyorum, zel talebelerim oluyor. 1986dan bu yana bu camiann
iindeyim.
-Bu cemaate nasl girdiniz?
-Biz Yugoslav gmeniyiz aslen. Ben doma byme
stanbulluyum. Ne yakn ailemde, ne de uzak akrabalarmda
bartl, tesettrl kimse yoktur, namaz klan bir figr yoktur.
Bu, ben 14 yandayken de byleydi, imdi de byledir. O
dnemde, anneyi kaybetmenin verdii duygusallkla manevi hayata
olan ilgim artt. Annemizi kaybettikten sonra aile dalmna
uradk. Babam ikinci bir evlilik yapt, ben de ablamn yannda
kalmaya baladm. Ablamn yanna tandktan sonra oradaki
arkadalklarm ve onlarn ailelerinin vesilesiyle yeni bir hayatla
tantm. Bu alana ynelmem komumuzun kzlarnn okuduu
yatl Kuran kursuna gitmemle birlikte balad. Oray sevdim, daha
dorusu orada rendiim manevi hayat sevdim, benimsedim.
-O kursa gitmeye baladnzda ka yandaydnz?
-15.
-Ne kadar sreli bir kurstu bu?
- sene srd. 15 yanda girdim, 18 yanda, 1989 ylnda,
bitirdim.
-Orada geen sene sonunda bir diploma/belge aldnz m?
-Benim gittiim kurs o dnem Diyanet leri Bakanlna ya da
Milli Eitim Bakanlna bal olan bir yer deildi. Dolaysyla
yle resmi bir belge almadm.
-Neredeydi bu kurs?
-Fatih.
 - yl yatl Kuran kursunda okudunuz, 18 yandasnz,
sonra ne oldu?
-Oradaki yllk temel eitimin ardndan iki yl Arapa zerine
ihtisas yaptm.
-Ayn yerde mi?
-Ayn cemaatin bir baka medresesinde.
-Aileniz medreseye gitmenize, rtnmenize itiraz etmedi mi
hi?
-Kuran kursuna gittiimde bartlydm. Daha sonra arafa
ynelince bir sre, Yapma, bu kadar ok dediler. Kyamet
kopmad ama uzun zaman bu tercihimden dnmemi arzu ettiler.
Ama zaman iinde kabullendiler.
-htisas yaptm dediiniz medrese ka yl srd?
- yl temel eitim, iki yl ihtisas ve sonra da eitmenlik hayat.
Yani benim medrese hayatm, talebe olarak geirdiim 5 ylla
birlikte 19 yl srd.
-Medrese hayatndan ne anlamalyz?
-slami ilimlerin younlukta olduu eitim alanlar; bununla
beraber uyuma, okuma, dinlenme, ders saatlerinin belli olduu,
disiplinli yaplar. Hafta sonu evci kp ailenizin yannda
olduunuz zamanlar dnda hep belirli bir dzen iindesiniz. Ama
bu dzen Glmek yok, sohbet yok. Varsa yoksa Kuran- Kerim
okumak olarak dnlmesin. Yatl olduunuz iin ok yakn,
insana iyi gelen arkadalklar kurabiliyorsunuz. Haftann belirli
gnlerinde sosyalleebiliyorsunuz, ailenizi grebiliyorsunuz.
-Tm bu srete dini eitim ve yakn arkadalklar sizi mutlu
etmeye sahiden yetti mi?
 -Sorunuzu anlyorum ama beni mutlu etti bu hayat. Huzur aldm,
huzur verdim.

-Bugn gen kzlar medrese eitimi grmeye sizin gibi

gnll m?
-nceleri daha ok heves vard. Gerek u ki, artk genler
medrese eitimini nadir tercih ediyorlar. Sadece ailenin, evrenin
ynlendirmesiyle olmaz. Bu i, gnl ii. ocuk, bu eilimde
deilse, medreseyi sevmiyorsa, hibir kuvvet onu ieride tutamaz.
Medrese hayatndan ne anlamalyz? diye sormutunuz. Bu hayat
gnll olmayanlara huzursuzluk, mutsuzluk verir ancak. Her ite
olduu gibi burada da sevmek ok nemli.
- Eitmen olarak medresede kalmaya baladnzda maa
alyor musunuz?
-Eitmenlie baladnz an, bir maa tahsis ediliyor.
-Ortalama ne kadar bir maa veriliyor?
-Benim kdemimde bir hoca ile stajyer eitmenin ald ayn deil
tabii. Yeni balayanlar iin asgari cret diyebiliriz. Ben u anda
serbest ve saat cretine ynelik alyorum. Haftann neredeyse
her gn farkl vakflarda dersim oluyor. Neredeyse ikolik olmu
durumdaym. Sohbetimizin banda, Tam olarak ne i yapar hoca
hanm? diye sormutunuz. Ben Arapa dilbilgisi zerine talebe
yetitiriyorum. Bunun yan sra hoca hanm dendiinde nmze
bir din kavram ve o kavramn etrafnda toplanan insanlar beliriyor.
Manevi hayatn peine den insanlar, bazen danmanlara ihtiya
duyuyor. Bu noktada halkmzn bir blm ilahiyat otoritelerine
erime konusunda sknt ekebiliyor. Ve siz, hoca hanm,
danlmak iin daha yakn kii olabiliyorsunuz. Belirli bir
seviyeden sonra bir nevi istiare konumunuz oluyor.
-Nasl bir seviyeden sonra?
-Mesela bana gelenlerin iinde bakkaln hanm da var, ilahiyat,
doktor da var, avukat da var. Yani her kesimden insan geliyor.
Ama bu belirli bir seviyeden sonra oldu. Kiilerle grtkten
sonra, onlarn konumlarnda bir aydnlk, rahatlama olabildiyse,
sylediiniz eyler doru ktysa, insanlar ikinci defa size
gelebilmilerdir. Ya da eine dostuna sizi tavsiye etmitir.
-Size danan kadnlarn ortak skntlar, ikilemleri nedir
bugnlerde?
-nceleri abdestten namazdan sorulurdu, Gusl nasl alnr?
denirdi. imdiki nesil dvmeden soruyor, hzmadan soruyor. Onu
yapmak istiyor, arada kalyor. Sorular, fetvalar o kadar yn
deitirdi ki... Hanmlar da yle. Gemite ibadetlerine ynelik
ikyetlerinden bahsederlerdi. imdi ikyetleri sosyal oldu,
psikolojik oldu, evre oldu, bekledikleri saygy bulamamak oldu.
stedikleri konuma geememek oldu. Ben de tesettrl bir bayan
olarak ayn skntlar yayorum. Geen gn bir cep telefonu
almay arzu ettim. Gittiim maazadaki hanm benimle ilgilenmek
istemedi. Hanmefendi ben bu telefona talibim, almak istiyorum
dedim. Ses yok, batan aa szd.
-Tercih ettiiniz telefon modeli ileri ve pahal myd?
-Evet, son modeline taliptim. zntyle ktm o dkkndan.
Belki ayn eyi bizim tarafta olan insanlar da yapyor olabilir.
-arafl hanma bu telefon ileri algs m?
-Yani bu tip bir dnce tarz, bizim taraftaki bir kiinin, Ba
ak kadnn bu camide ne ii var? tepkisi gibi. Maalesef bu eit
davranlar her iki tarafta da oluyor. Biz snnet hayat yaarken
sosyal hayat yok saymyoruz. Bu ikisini dengelemeye zen
gsteriyoruz. Bunu, Sadece ahiret, sadece din var eklinde bir
tutumla gerekletirmiyoruz. Dnyann birtakm faydalarndan
nasip almak, sosyallemek istiyoruz. Ama ne yazk ki
kadnlarmzn sosyallemeye ok fazla imkn yok.
-Kadnlar size en ok neden geliyorlar?
-En bata manevi sorunlar nedeniyle gelirler. Daha ok ulvi
skntlar olabilir; Allah ile olan kulluk vazifesinde skntlara
dmtr. Ama bunu anlatrken, hemen bir para da ailevi
skntsndan bahseder. Sizi biraz sevecen grdnde, Hocadr,
dorusunu bilir, kocamla olan skntm da danaym gibi bir
yaklam olabiliyor. Oysa bu bizim alanmz deil, yle olduunda,
Bakn bu benim konum deil, profesyonel bir yardm aln deyip
onu ynlendirebiliyorsunuz. Ama bazen yle bir hanm geliyor ki,
sosyal ve ekonomik olarak psikoloa ya da psikiyatriste gitmesi
mmkn deil. Kocas ve ocuklarndan baka yakn olmayan,
mahallesinden darya kamayan biri. Biliyorum ki, Bu benim
alanm deil, psikoloa bavurun ltfen desem de gidemeyecek.
-Sosyal ve ekonomik artlar elverili olanlar, Psikoloa
gidin nerinizi kabul ediyor mu?
-Bu ynde tevik ettiim ok kii oldu. Hayatla ilgili zorland
noktada yardm alyorlar, elbette alacaklar.

-Siz din ve psikoloji arasna kaln bir izgi ekiyorsunuz. Ama

yeterince iyi bir Mslman olursan zaten psikolojik destee
ihtiya duymazsn dncesi ne kadar esnedi? smailaa
cemaatinde bu noktada gerek krlmalar oldu mu?
-Eskiye nazaran bu kavramlara bak ok deiti. O klasik, deli
doktoru sz ykld. Yeni jenerasyonda ok akll, ok soru soran,
gelimeye ok msait kiiler var. Bana gelen kiinin sknts dini,
manevi boyutta ise yardmc olmaya alyorum. Ama sknt
karakterse, kiiliiyse, ald bir yara ise kesinlikle profesyonel
birine ynlendiriyorum. Ama 1990larda byle bir trafik yoktu.
Tabii imdi o cemaatten 60 yann zerinde bir hanma, Bir
psikoloa bavurun dediinizde, Maneviyat btn olan insann
orada ne ii var diyebiliyor. Ben buna kiisel olarak katlmyorum.
nsan hayat sadece maneviyattan ibaret deil, i hayat var, aile
hayat var, sosyal hayat var. Belki 60 yandaki o teyzenin byle
ayr alanlar olmad, btn hayatn maneviyata indirgedii iin
din ona yeterli gelebildi, o yle yetiti. Ama artk durum byle
deil.
-smailaa cemaati bugn ne lde yekpare bu anlamda?
-Bizim dinimiz cemaat dinidir, her kesimde cemaatler hep
olmutur. Cemaat kavram dendii zaman bir topluluk kendine
nder bildii bir kii altnda baz zel prensipleri benimser ve toplu
halde hareket eder. smailaa cemaatinde unu gzlemliyorum.
smailaa cemaati snnet hayata en yakn yaayan toplumlardan
biri. Yani Peygamber Efendimiz ya da onun yakn olan
sahabelerin hareketlerini benimsemeleri dorultusunda ok titizler.
Bu titizlik de onlar sosyal hayattan ayrtryor. Dini ilime
dknlk noktasnda neredeyse yekpareler. Bunun haricinde
hayata ayak uydurdular m? Rahatlkla syleyebilirim ki, birok
noktada uydurdular.
-Nasl?
-Araba kullanan hanmlar, ok k yerlerden giyinenler, sosyal
etkinliklere katlanlar, niversiteye gidenler Bunlar artk cemaat
iinde bir aznln yapt faaliyetler deil, yaygnlaan
davranlar.
-Cemaatte kadnlarn araba kullanmas nasl karlanyor?
-Cemaatin hocalarna lider kiiden, Kadnlar ofrlk yapmasn,
ofr tutsun, bunu tercih edin deniyor. Ama slamda binicilik,
atclk ve yzclk snnettir. Haram bir ey deil, kii tercih
ederse araba kullanr. Ben 10 yldr araba kullanyorum. Eski
yllara gre ok fazla kadn araba kullanyor.
-Cemaate ynelik geleneksel resimdeki, arafl kadn ve
cbbeli/sarkl erkek figrlerinde neler deiti?
-Biliyorsunuz bizde i kyafet ve d kyafet kavramlar vardr.
slam dini ekil deil, l verir. D kyafet ls de bellidir,
ibaresi, batan aa rtnmektir. Bu cemaat, istenilen lleri
uygulayarak ama kyafetini modernize ederek yaamaya hazr bir
cemaat. Hanmlar iin nceden sadece araf sz konusuyken
bugn genlerde farkl tercihler olabiliyor. Eskiden yals genci
herkes, d kyafette araflyken bugn deil.
-Ya erkeklerin kyafet tercihleri deiti mi, erkekler iin de i
kyafet-d kyafet ayrm var m? Gen erkeklerde cbbe ve
sark yerine daha modernize bir tercih sz konusu mu?
-Evet, nceye nazaran daha derli toplular. Tabii ki slami ller
onlar iin de geerli, o nedenle vcutlarna yapan dar
kyafetlerden saknrlar. imdilerde cbbe ve sark yerine uzun
ceket ve takke kullanmay tercih ediyorlar.
-Siz dar karken araf m giyiyorsunuz?
-araf giydiim ortamlar da cilbab giydiim ortamlar da oluyor.
Eer resmi bir ortama girmem gerekiyorsa cilbab giyiyorum. Birlik
Vakf, Reyhan Vakf, lim rfan Vakf, Fetih lim Aratrma Vakf
gibi resmi vakflarda dersim olduunda dershanede cilbab
giyiyorum.
-arafla cilbab arasndaki fark nedir?
-Tesettr ls asndan ikisi arasnda bir fark yok. araf tek
para, batan aa rtnyorsunuz. Cilbab ise gsten aa inen
uzun barts ve geni elbiseden oluuyor.
-Siyah dnda bir renkte araf giyer misiniz?
-lmi ynden, rtnz siyah olmal gibi bir ibare yok. Ama
tesettrn bir amac da dikkat ekmemektir. O manada uuk
renklerde kyafet giyerseniz o izgiden kayyorsunuz. Benim siyah
dnda baka renk arafm yok. Bu, zevk olarak siyaha
dknlmle ilgili. kyafette de siyah, koyu renkleri tercih
ederim genellikle. Ama zevkine gre siyah yerine, kahverengi,
lacivert araf giyen arkadalarmz var tabii.
-Nianta, Taksim, Etiler Bu semtlere arafnzla
rahatlkla gider misiniz?
-Dediiniz yerlere ok gittim. ok farkl izlenimler oluyor.
-Detaylandrr msnz biraz?
-Eskisi kadar dikkatlerini ekmiyor. Yani o klasik, Kara
araflya bak! izlenimi sanki biraz yumuad. Ama hl zaman
zaman istisnalar kyor. Geenlerde trafikte seyir halindeyken bir
beyefendi, Allah belan versin! diye bard. nancma gre Allah
iin giydiim kyafetten tr Allahn belasn zerime alyorum!
Byle u rneklerin dnda durumlarda oluyor; bir gn ili
civarnda bir iim vard. Adres aryorum, araflym. Arabay
kenara ekip, civara bakndm. leride bir bey grdm, o benim
arabadan indiimi fark etmedi. Yanna yaklap gideceim adresin
ne tarafta olduunu sordum. Teyze okuma yazman var m? dedi.
Ben kendisine adres sordum, onun verdii cevap bu oldu.
nyargsna ok incindim, en azndan, Saa git, sola git
diyecekti. Hi deilse bana hitap ederken hanmefendi demesini
beklerdim.
 -Muhafazakr/dindar erkekler, arafl/bartl kadnlara
hanmefendi diyerek hitap ediyor mu?
-ok deil. ok nazik olanlar da var, sizinle ayn yata olduu
halde teyze diyen de olabiliyor. Tabii burada dini bir ayrm
yapmak salkl deil. Ama ben kiisel olarak dindar erkeklerden
istediim saygy alyorum. Ben kiinin sevilip saylmasn
kendisinin oluturduunu dnrm.
-unu syleyenler iin ne dnrsnz: Bakmayn byle
araf giydiklerine, arafn altnda mini etekle geziyorlar!
-Sylediim gibi biz i kyafet ve d kyafet olarak ayryoruz.
D kyafetimiz belli, standart. Ama i kyafetimiz serbesttir. Dince
de serbesttir. Dolaysyla haram olmayan bir eyi biz haram
yapamayz ki. Evdeki ly de, dardaki ly de bana veren
dindir.

-Peki una katlyor musunuz: Erkek, cemaatte, d

kyafetinde o snrlar riayet eden kadn isterken, ieride
kadnn fkr fkr olmasn istiyor.
 -Neden olmasn? Onun en doal hakkdr. Sonuta bir erkek kii,
kadn kiiye talip olurken sadece onun sosyal akademisine talip
olmuyor. Cinsel hayatndan tutun iletiim diline dek birok konu
var. Bu abes bir ey deil, sonuta slam bu serbestlii vermitir.
Kadnn ieride, evinde cvl cvl olmas haram deildir.
-Dier yandan einin tesettrl olmasn artk fazla bulan
erkekler ne olacak?
-Tesettre, bulunduu evre artlar, i ilikileri, sosyal ilikiler
gzyle bakt iin bunu diyenler var, doru. Ama erkek cemaat
iinde, Benim hanm tesettrl olacak, doru olan buyu
reniyor, byle yetitiriliyor.
-Cemaat kltr ile yetien gen erkekler hl byle mi
dnyor?
-smailaa cemaatinde bu anlamda krlmalar yok. Evlenecei
kiinin tesettrl olmasn dini bir gereklilik olarak gryor erkek.
Yaam tarzn da buna gre ekillendiriyor.
-Muhafazakr erkein ba ak kadnla daha hayatn
iinden davranlarla iletiim kurduu, ayn toleranslar
tesettrl kadna gstermedii deerlendirmesini gereki
bulmuyor musunuz siz?
-Ben bu sonucun daha ok erkek tarafndan deil, kadn
tarafndan geldiini gzlemliyorum. Tesettrl kadnlar fren
mekanizmasn muhafazakr erkeklere gre daha ok
altryorlar. Erkekler, kadnlarn izdikleri o snrlar
geemiyorlar. Elbette tm bunlar tesettrl olmann gerektirdii
ller eliinde sylyorum. Ama hanmlarmz, sanki
erkeklerden kayor, kendilerini korumaya gdml davranlar
sergiliyorlar. Baknz, rnein slamda kadnn sesi haram
deildir. Kadnn cilve yapt sesi haramdr. O da erkek kiiyi
tahrik ettii iin. Ama gncel hayatta, erkeklerle konuabilirsiniz,
sohbet edebilirsiniz, fikir alveriinde bulunabilirsiniz, bir ortam
paylaabilirsiniz. Yani bu deerleri muhafaza ettikten sonra bir
sorun yok. Ama tesettrl hanmlar burada ok geri-ok
ekimser duruyor. Byle olunca da erkek kiinin onunla rahat
iletiim kuran ba ak bir hanmla arkadalk etmesi bana normal
geliyor. Bunu tesettrl hanma ynelik bir ifte standart olarak
deerlendirmiyorum ben. Bu duruma neden olan tabloyu kadn kii
de erkek kii de krmal, bunu krabilirler. Zor bir ey deil.
-Tesettrl kadnlarda bu durumu amak iin bir aba var
m?
-Kadnn donanm iyiyse bunu baarabiliyor. Ama donanm
zayfsa olmuyor.
-Donanmdan kastnz nedir?
-Eitim, evre ve tabii sahip olduu deneyimler... Ama kadn kii
sosyal hayattan kopuk bir dzende yayorsa zaten bilecei erkek,
aabeyidir, babasdr, kocasdr. Aslnda kadn ve erkek arasndaki
tm sorunlar da buradan gelmiyor mu? Kiilerin bir alana
skm olmas onlar kuatyor.
-Bu anlamda kadn- erkek ilikilerinde muhafazakr kesimde
en ok ne deiti?
-Sayg. Kadnlar eskiye nazaran hak ettikleri saygy daha iyi
alyorlar bugnlerde.
-imdi ok ardm nk bu kitap almas esnasnda
karmza u zet cmle kt: Barts eskiden erkek iin
bir onurdu, imdi sosyal yke dnt. Ama siz ters
istikamette bir deerlendirme yaptnz. Tesettrl kadnlarn
erkeklerden eskiye nazaran daha ok sayg grdn ifade
ettiniz. Sadece smailaa cemaatini dnerek mi sylediniz
bunu?
-Rahatlkla syleyebilirim ki, bu cemaatte kadnlarmz hak
ettikleri saygy nceye gre ok daha iyi bir ortamda elde
ediyorlar. nk eitim seviyeleri ykseldi. Eitim arttka da
daha dinlenir oldular. Bilgiye, ilme dayanarak konutular. Erkek
kii de onlara, Kadn sen ne bilirsin? demez oldu. Benim
bulunduum ortamlarda kadnlar d kyafetleri ne olursa olsun, ev
hayatlarnda ok renkliler. Hayata, eine, ailesine ayak
uyduruyorlar.
-Merak ediyorum o halde, yine kitap almas esnasnda
nmze kan ikinci e vakalar smailaa cemaatinde ayn
izlek ile mi ekilleniyor: Erkein sosyal-ekonomik gc
arttka ikinci e gndeme geliyor?
-ok elilik bizim dinimizde bir emir deildir. Namaz klnz,
hacca gidiniz, zekt veriniz bunlar emirdir. Ama, Drt kadnla,
kadnla, iki kadnla evleniniz gibi bir emir yok. slamda olan
ey byle bir emir deil, bir ruhsattr. Yani izin verilme hlidir.
Erkek kii bunu gelii gzel kullanamaz. Ben sizinle evliyim, onu
da istiyorum, onu da alrm gibi bir hkm yok. Kald ki ben bu
konudaki bilgisizlikten hep ikyeti olmuumdur. Bize, Eim
baka bir kadnla nikh kyd. Ben imdi ne yapacam? gibi bir
sorunla geldiklerinde, Ge kaldnz. Evlenirken sosyal haklarm
nedir, diye bize danmyorsunuz. Byle bir sknt olduunda are
bekliyorsunuz derim. Hlbuki slamda nikh kyma annda ahitler
olur. Kadn kii erkek kiiye, Ben hanmlk vazifelerimi yerine
getirdiim mddete sizin ikinci e olarak nikh kymanza
msaade etmiyorum dedii vakit, erkek kii de bunu kabul ettii
an, zaten ona bu yasaklama getiriliyor. slam dini kadna sosyal
haklarn nikh ncesi veriyor. Ama kadn bunu bilmediinden
haklar erkein eline geiyor. Ve istedikleri gibi kullanmaya
alyorlar. Ben ok elilii asla tasvip etmiyorum.
-Siz o hanma, Haklarnz erkee/einize teslim etmisiniz
diyorsunuz, sonra neler oluyor?
-Kadn kii soruyor, Yapacak ey yok mu? Eer byle bir
evlilik sz konusu olduysa, erkek kii Allah katnda zaten gnaha
girmitir. Kadn zerek kul hakkn, e hakkn inemitir. Orada
kadna verilen iki hak vardr: Ya boanmay kabul eder ya da ikinci
ei kabul eder.
-Kadnlar daha ok hangisini seiyor?
-kinci e ile devam etmeyi. Sosyal, ekonomik artlar onu buna
itiyor. Ve balyor skntlar.
- Kadnlar Din buna ruhsat veriyor ama ben bunu
kaldramyorum mu diyor?
-Evet ama ben ona bu noktada ne yapacan syleyemem,
profesyonel yardm almasn neriyorum. Benim vazifem konunun
Kuran- Kerimdeki karln bildirmek. Evliliine mdahale
ederek haddimi aamam.
 -Dini nikh srasnda verilen szlerden bahsettiniz. Bunlar
yazl olarak kayda geirilir mi?
-ahitlerin huzurunda szler verilir. Kiiler gerek duyarlarsa
tutanak eklinde imzalanr, her iki tarafa da verilir.
-Dini nikhn yazl olarak da gerekletirilmesi yaygn m?
-Bilinli kiiler, dini eitim alm, nikh bahsini renmi kiiler
bunu yapar. zellikle genler, yeni nesil bunu yapyor. Haklarn
kda dkerler.
-Yazl olunca erkek ikinci ee getirilen yasa kabul ediyor
mu?
-Eer ahlaki noktada olgun bir kiiyse, Allahtan korkan, vicdan
ar basan biriyse byle bir eye yeltenmez. nk dini nikh,
Allah huzurunda sz vermek demek.
-Ya kadn, Bu adam szn tutmad. Nerede benim
nikhm kyan imam? mamlar araya girsin! derse, neler
oluyor?
-Devreye girme olay olmaz. Ancak u olur: Cemaatin liderine,
Szn tutmad, bu konuda ikyetim var bavurusu yapldysa,
lider o kiileri alr karsna, tavsiyelerde bulunur. Ama o kadar.
Gerisi o kiilerin vicdanna kalm.
 -Devir deiti. Cemaat liderinin bireyler zerindeki
yaptrm zayfladnn bununla ilgisi var m?
-Cemaat liderinin deil, cemaati oluturan kiilerin yaps nemli
burada. Tamam, devir deiti ama devrin deimedii yerler var.
Sosyal hayata ayak uydurma konusunda gelimeler olsa da
smailaa cemaatinde devir deimedi. Cemaatin snnet hayat
konusundaki tutumu deimez. Siyasi iklimden en az etkilenen,
zlmeye uramayan, en kendisi gibi kalan toplumdur,
diyebiliriz. Bunu da dini eitime verdikleri nem salyor. Eitim
konusunda ok srarclar.
-u anda cemaatin gen erkek ve kzlar nasl bir eitimden
geiyor?
-Temel eitim Kuran kurslarnda, medreselerde alnr. Dini
eitimin yan sra kiilik, karakter, deerler gibi konularda da
mfredat uygulanr. Mesela imdi baz medreselerde dini derslerin
yannda psikoloji, tarih, yaam bilgisi gibi alanlarda dersler de
veriliyor. rnein tarihi figrler zerinden hanmefendiler ve
beyefendiler resmedilir.
-Hangi tarihi figrler bunlar?
-Mevlana Celaleddin Rumi, Veysel Karani, Rabiatl Adeviyye,
Hasan Basri, Mehmet Akif, Yahya Kemal, Yaar Nuri Gntekin,
Mimar Sinan, Piri Reis, Ak Veysel
 -Hoca hanmlar genelde bekr m olur?
-(Glyor) Evlilie ynlenirken aile faktr nem kazanyor.
Benim bamda, imdi oku, imdi evlen diyen bir ailem hi
olmad. ocuktum, sonra manevi yn youn bir hayata girdim.
Yaamn o alann gremiyorsunuz. Belirli bir yatan sonra
beklentileriniz oalyor, sonra korkularnz balyor. Bazen gelen
hanmlar sorarlar: Hoca hanm neden sizin gibi biri evlenmedi?
-Cevabnz ne oluyor?
-Ben beceremedim. Doru insan bulamadm. Arac usul
birtakm grmelerim olduunda bazlarna ben ar geldim,
bazlar bana uymad.
-Sizin ar gelme nedeniniz hoca hanm olmanz m, d
kyafetiniz mi?
-kisi de olabilir. Bir defasnda bir iadam ile grmtm.
Bana, Ama siz hocasnz ben hibir ey bilmiyorum, nasl
olacak? demiti. Bir de hocalk onlarn gznde hep namaz klan,
oru tutan, ibadet eden bir kadn gibi duruyor. Hayatn dier
alanlarnn bizlerin yaamnda yer bulmadn dnyor
olmallar. Sanrm erkekler bunu rktc buluyor. Bazen de d
kyafet etkili oluyor. D kyafetimi ar bulanlar da oldu. Beni
tanmyor, ilk etapta tabii ki ekil email ile ilgileniyor.
-D kyafetinizden dolay tercih edilmemek gcnze gitti
mi, anlalr m buldunuz?
-Gerekten ok sayg duydum. Ama bir defasnda beni inciten
yle bir konu oldu. Ben kar taraf beenmitim, Tamam
diyecektim. Ama benim ailemdekiler ba ak olduu iin ailemi,
kendi ailesine denk grmedi. Bu beni incitti, yoksa kiisel olarak
tercih edilmemeye sayg duyarm.
-Arac usul ile yaplan bu grmelerde erkek ve kadn
birbirini ne kadar tanyabiliyor?
-Araclar bir noktadan sonra aradan ekilir. slam dini kiilere
grme hakkn tayin etmitir.
-Nerede karlayorsunuz e aday ile?
-Aracnn evi olabilir, benim evim olabilir, dar kabiliriz. Ben
genelde darda yapyorum grmelerimi. Dinliyorum,
konuuyorum, ortak noktamz olursa bir adm daha atabiliyoruz.
-Karnzdakini tanmak iin ona neler soruyorsunuz?
-Bunlar klasik eylerdir, ailelerden balanr, medeni durumu
sorulur, i hayat konuulur, prensipleri sorulur. Bu ekilde iki
grmeden sonra az ok temel izlenim doar. Bir iticilik ya da
ekicilik oluur. Ona gre devam edersiniz ya da ekilirsiniz.
-Romantik bir sre deil, yle mi?
-Deil. Belirli artlar aranr.
-1990l ylarda da erkek iin einin arafl olmas fazla
myd?
 -Sanmyorum. Bugn bu konu kiiye gre deiiyor. Bana talip
olan bir erkek hoca ise bilakis byle olmam istiyor. Ama bir i
adam, Biraz daha modernize olabilir misiniz? teklifini getiriyor.
Bunu daha iin banda sylyor.
-Sizin iin hangisi daha makbul bir e aday; dindar bir i
adam m, nde gelen bir hoca efendi mi?
-yle iki adaym olsa, vicdanl, ahlak btnl olan bir i
adamn tercih ederim. Hoca olsun, u tarikattan olsun gibi
artlarm yoktur. Hatta bazen, Byk akm bulmadan evlilik
yok diyerek espri yapyorum.
-Nerelerde tanabilirsiniz onunla?
-Seminerler, konferanslar oluyor. Ya da altm yerlerde
tandklarn arkadalar. Hibir ey olmasa, filmlerde olduu gibi,
trafikte karlarz belki! (Glyor) Aslnda gerek u ki, cemaatte
evlenme yalar artk 25in ya da 30un zeri olarak belirmeye
balad. Yani eskisi gibi bir tela yok evlenmek iin.
-Sizin kahramannz kim?
-Tarihi olarak Peygamberimizin elerinden Hazreti Aye. O
alarda ticaretle uraan, siyaset yapan, devlet yneten, ilme
nem veren, zengin bir kadn.
-Bugn iin?
-Sanat anlamnda Sezen Aksuya ok hayranmdr. Hayatn
gereklerini, olaanst zevkli, keyifli melodilere dkebilme
bilgelii, doall beni ok etkiliyor. Bir otorite. Kendisini ok
seviyorum.
-Beendiiniz kadn siyaseti var m?
 -Siyaset noktasnda tatmin olduum bir kiilik yok.
-Erkek siyasetiler arasnda?
-Abdullah Gl seviyorum. Efendilii, hogrll ile
yakalad konum Tayyip Beye nispeten ok daha iyi. Tayyip
Beye saygm sonsuz. Ama siyaset noktasnda ok badatm bir
insan deil.
- Cevabnz zerine birok kiinin aklndan geebilecek bir
soru: arafl bir kadnn Mustafa Kemal Atatrk ile sahiden
badamas mmkn olur mu?
-Ancak kendim iin cevaplayabilirim. Ortaokul alarnda
tesettre girdim, d kyafetim araf, cilbab. lk kez birka yl nce
cilbabmla, Ankarada kendisinin huzurunda bulundum. Daha nce
yle bir tecrbem olmamt, ylesine etkilendim ki. Hani, Ata
derler, yle, Mustafa Kemal atadr. Saygm sonsuzdur, ters bir
dncem olmas mmkn deil.
-Cemaatle bu konuda ayr dyor musunuz?
-Hayr, nk mevzusu olmuyor. Sahiden.
-smailaa cemaati kadnlar arasnda Emine Erdoan ya da
Hayrnnisa Gl mevzu konusu olur mu, Erdoan ya da Gl bu
anlamda kadnlar iin temsil figr olabilir mi?
-Tesettr bizce bir ibadet. Ve ibadetler her zaman lye tabidir.
Biz tesettr siyasi anlamda yapmyoruz. Dinin bir paras olarak
benimsiyoruz. Dolaysyla Erdoan ve Gl hanmefendilerin beni
temsil eden bir taraf yok. Sonra, kendilerini tanmyorum. Elbette
yz yze bir tanmadan sz etmiyorum. Emine Hanm,
Hayrnnisa Hanm bir ekilde medyann srekli nndeler. Ama
neredeyse gerek manada hi konumadlar. Byle nde gelen
kiilerinin eleri olarak onlar tanmamz gerekir diye
dnyorum. Yeteri kadar aktif ve kltrel manada etkili
olmadklarn dnyorum. Bunlar benim kiisel dncelerim,
cemaat adna bir genelleme yapmak yerine unu belirtmeyi daha
salkl buluyorum: Bu cemaatte tesettrn siyasi bir taraf yoktur.
Bu cemaat siyaseti ve dini ayrr.
-imdi size, Ama gereki gelmiyor kulaa diyenler
karsa?
-Biz, Bir cemaatiz, devlet hkmet bizi ilgilendirmez
demiyoruz. Dini konularda yaama tarznda, dini aksanlarmzda
siyasetle ilgilenmiyor deiliz. Biz de bu lkede yayoruz, nasl
kaytsz olalm siyasete? Ama bu bizim gnlk hayatmza
yaylmaz. Cemaatte ounlukla partilere deil, adaylarn
sylediklerine, vaatlerine baklr. slami hayat yaamaya daha
yasaksz veya bizim yaam tarzmz srdrmemize daha elverili
vaatlerde bulunan kim ise onu tercih ederiz. Bugn bana bir CHP
lideri, Mslman kii olarak dini noktada u hakknz olacak
dese benim oyum AK Partiden CHPye geer. Siyasi haklarn
kullanacan zaman kendi hayatna glmseyen birini tercih
ediyorsun.
-Sizin iin AKP mi, Saadet Partisi mi daha glmser?
-Saadet Partisi AK Partiye gre daha iyi eyler vaat ediyor. Ama
bunlar hep vaat tabii. Bakn bugn dnyann neredeyse her yerinde
Mslman kadnlar rtndklerinde niversiteye gidebiliyorlar. Bu
kadnlar niye Trkiyede de okumasn? Bugn rann ok ar
ynleri var, kabul ediyorum. Ama orada arafl bir kadn en az iki
yabanc dil biliyor, niversitede okuyor.
-rann ar bulduunuz ynleri nedir?
-Ynetim ekli. Bu kadar sylemem yeterli.