Felsefenin İlkeleri PDF

www.MaximumBilgi.
com

Aratrma Serisi No.5

Felsefenin lkeleri

DOSYA ER

BRNC KISIM
FELSEFE SORUNLARI
GR
I. Felsefeyi Niin renmeliyiz?

II. Felsefe renmek Zor Bir ey midir?
III. Felsefe Nedir?
IV. Materyalist Felsefe Nedir?
V. Materyalizm ile Marksizm Arasndaki likiler Nelerdir?
VI. Burjuvazinin Marksizme Kar Kampanyalar
BRNC BLM. Felsefenin Temel Sorunu

I. Felsefe renmeye Nasl Balamalyz?
II. Evreni Aklamann ki Biimi
III. Madde ve Ruh
IV. Madde Nedir? Ruh Nedir?
V. Felsefenin Temel Sorusu ya da Sorunu
VI. dealizm ya da Materyalizm
KNC BLM. dealizm

I. Ahlaki dealizm ve Felsefi dealizm
II. Berkeley'in dealizmini Niin renmeliyiz?
III. Berkeley'in dealizmi
IV. "dealist" Uslamlamann Sonular
V. dealist Kantlar
Aratrma Serisi No.5 Felsefenin lkeleri
1
1. Ruh Maddeyi Yaratr
2. Dnya Bizim Dncemiz Dnda Mevcut Deildir
3. eyleri Yaratan Bizim Fikirlerimizdir
NC BLM. Materyalizm
I. Niin Materyalizmi renmemiz Gerekir?
II. Materyalizm Nereden Gelir?
III. Materyalizm Nasl ve.Niin Geliti?
IV. Materyalistlerin lkeleri ve Kantlar Nelerdir?
DRDNC BLM. Kim Hakl: dealist mi, Materyalist mi?

I. Sorunu Nasl Koymalyz?
II. Dnyann Yalnzca Bizim Dncemizde Varolduu Doru mudur?
III. eyleri Bizim Fikirlerimizin Yaratt Doru mudur?
IV. Ruhun Maddeyi Yaratt Doru mudur?
V. Materyalistler Hakldrlar ve Bilim Onlarn ddialarn Tantlar
BENC BLM. nc Bir Felsefe Var mdr? Bilinemezcilik

I. Niin nc Bir Felsefe?
II. Bu nc Felsefenin ileri Srd Kantlar
III. Bu Felsefe Nereden Geliyor?
IV. Vard Sonular
V. Bu "nc" Felsefe Nasl rtlr?
VI. Varg
KNC KISIM
FELSEF MATERYALZM
BRNC BLM. Madde ve Materyalistler

I. Madde Nedir?
II. Birbirini izleyen Madde Teorileri
III. Materyalistlere Gre Madde Nedir?
IV. Uzay, Zaman, Hareket ve Madde
V. Varg
KNC BLM. Materyalist Olmak Ne Demektir?

I. Teori ile Pratiin Birlii
II. Dnce Alannda Materyalizm Yanls Olmak Ne Demektir?
III. Pratikte Nasl Materyalist Olunur?
a) Sorunun Birinci Yn
b) Sorunun kinci Yn
IV. Varg
NC BLM. Materyalizmin Tarihi

I. Bu Tarihi renme Zorunluluu
II. Marksizm-ncesi Materyalizm
1. Yunan Antika
__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM
2
2. ngiliz Materyalizmi
3. Fransa'da Materyalizm
4. 18. Yzyl Materyalizmi
III. dealizm Nereden Gelir?
IV. Din Nereden Gelir?
V. Marksizm-ncesi Materyalizmin Deerleri
VI. Marksizm-ncesi Materyalizmin Yanllar
NC KISIM
METAFZN NCELENMES
TEK BLM. "Metafizik Yntem" Nedir?

I. Bu Yntemin Temel zellikleri
1. Metafizik Yntemin Birinci Temel zellii: zdelik lkesi
2. Metafizik Yntemin ikinci Temel zellii: eylerden Ayrma
(Tecrit)
3. nc Temel zellik: Sonsuz ve Almaz Blmeler
4. Drdnc Temel zellik: Kartlarn Kar Karya Konmas
II. zet
III. Metafizik Doa Anlay
IV. Metafizik Toplum Anlay V. Metafizik Dnce Anlay
VI. Mantk Nedir? VII. "Metafizik" Szcnn Aklamas
DRDNC KISIM
DYALEKTN NCELENMES
BRNC BLM. Diyalektiin ncelenmesine Giri

I. Hazrlayc Uyarlar
II. Diyalektik Yntem Nereden Domutur?
III. Diyalektik, Uzun Zaman Niin Metafizik Yntemin Basks Altnda
Kald?
IV. 18. Yzyl Materyalizmi Niin Metafizikti?
V. Diyalektik Materyalizm Nasl Dodu: Hegel ve Marx
KNC BLM. Diyalektiin Yasalar. Birinci Yasa: Diyalektik

Deime
I. Diyalektik Hareketten Ne Anlalr?
II. "Diyalektik iin Kesin, Mutlak, Kutsal Hibir ey Yoktur"
III. Sre
NC BLM. kinci Yasa: Karlkl Etki

I. Srelerin Zincirleme Sralan
II. 19. Yzyln Byk Bulular
1. Canl Hcrenin ve Geliiminin Bulunuu
2. Enerjinin Dnmnn Bulunuu
3. nsanda ve Hayvanlarda Evrimin Bulunuu
__________________________________________________________________
3
III. Tarihsel Gelime ya da Sarmal (Spiral) Gelime
IV. Varg
DRDNC BLM. nc Yasa: eliki

I. Yaam ve lm
II. eyler Kendi Kartlarna Dnr
III. Olumlama, Yadsma ve Yadsmann Yadsnmas
IV. Durumu Gzden Geirelim
V. Kartlarn Birlii
VI. Saknlacak Yanllar
VII. Diyalektiin Pratik Sonular
BENC BLM. Drdnc Yasa: Niceliin Nitelie Dnmesi ya da

Sramal lerleme Yasas
I. Reformlar m Devrim mi?
II. Tarihsel Materyalizm
1. Tarih Nasl Aklanr?
2. Tarih insanlarn Eseridir.
BENC KISIM
TARHSEL MATERYALZM
BRNC BLM. Tarihin Devindirici Gleri

I. Saknlmas Gereken Yanl Bir Dnce
II. "Toplumsal Varlk" ve Bilin
III. dealist Teoriler
IV. "Toplumsal Varlk" ve Yaam Koullar
V. Snf Savamlar, Tarihin Devindiricisi
KNC BLM. Snflar Nereden Gelir, Ekonomik Koullar Nereden

Gelir?
I. Birinci Byk blm
II. Toplumun Snflara lk Bln
III. kinci Byk blm
IV. Toplumun Snflara kinci Bln
V. Ekonomik Koullar Belirleyen ey
VI. retim Tarzlar
VII. Uyarlar
ALTINCI KISIM
DYALEKTK MATERYALZM VE DEOLOJLER
TEK BLM. Diyalektik Yntemin deolojilere Uygulanmas

I. Marksizm iin deolojilerin nemi Nedir?
II. deoloji Nedir? (deolojik Etken ve deolojik Biimler)
III. Ekonomik Yap ve deolojik Yap
__________________________________________________________________
4
IV. Doru Bilin ve Yanl Bilin
V. deolojik Etkenlerin Etki ve Tepkisi
VI. Diyalektik Tahlil Yntemi
VII. deolojik Savamn Zorunluluu
VIII. Varg

__________________________________________________________________
5
BRNC KISIM
FELSEFE SORUNLARI
GR
I. Felsefeyi niin renmeliyiz?

II. Felsefe renmek zor bir ey midir?
III. Felsefe nedir?
IV. Materyalist felsefe nedir?
V. Materyalizm ile Marksizm arasndaki ilikiler nelerdir?
VI. Burjuvazinin Marksizme kar kampanyalar.
I. FELSEFEY NN RENMELYZ?
Bu almada, materyalist felsefenin balang ilkelerini sunmak ve aklamak
amacndayz.
Niin? nk Marksizm, bir felsefeye ve bir ynteme, diyalektik materyalizmin
felsefesine ve yntemine skskya baldr. u halde, Marksizmi iyi anlamak
iin ve burjuva teorilerinin kantlarn rtmek iin olduu kadar, etkin bir
siyasal savam stlenmek iin de bu felsefeyi ve bu yntemi incelemek
zorunludur.
Gerekten de Lenin, yle demiti; "Devrimci teori olmadan devrimci hareket
olamaz." Bu, her eyden nce, teoriyi pratie balamak gerekir, demektir.
Pratik nedir? Pratik, gerekletirme iidir. rnein, sanayi, tarm, baz teorileri
(kimyasal, fiziksel ya da biyolojik teorileri), gerekletirirler (yani geree
geirirler).
Teori nedir? Teori, gerekletirmeyi istediimiz eylerin bilgisidir.
Yalnzca pratik olabilir ama o zaman yalnzca grenee dayanarak
gerekletirilir. Yalnzca teori olabilir ama o zaman da tasarlanan, kafada
tasarlanan ey ou kez gerekleemez. Demek ki, teori ile pratik arasnda
balant olmas gerekir. Bugn sorun, bu teorinin ne olmas gerektiini ve pratik
ile balantsnn nasl olmas gerektiini bilmektir.
Doru bir devrimci eylemi gerekletirebilmek iin ii militana, doru bir tahlil
yntemi ve doru bir dnme ynteminin gerekli olduunu dnyoruz. Ona,
btn olgularn zmn verecek bir dogma deil, ama hibir zaman ayn
olmayan koullar ve olgular hesaba katan bir yntem, teoriyi pratikten,
dnceyi yaamdan hibir zaman ayrmayan bir yntem gerektiini
dnyoruz. te aklamaya, anlatmaya niyetlendiimiz bu yntem,
Marksizmin temeli olan diyalektik materyalizm felsefesinin ierdii yntemdir.
__________________________________________________________________
6
II. FELSEFE RENMEK ZOR BR EY MDR?
Felsefe reniminin, iiler iin, zel bilgileri gerektiren, glklerle dolu bir ey
olduu genellikle dnlr. Aklamak gerekir ki, burjuva elkitaplar, bu
grleri onlar inandrmak iin ve onlar ancak yldrabilecek biimde kaleme
alnmtr.
Genel olarak renmenin, zellikle de felsefe renmenin glkler tadn
yadsmyoruz; ama bu glkler elbette yenilebilir glklerdir ve zellikle,
okurlarmzn ounluu iin yeni eyler olmasndan ileri gelir.
Biz de zaten, daha szn banda, eylere bellilik, aklk kazandrarak,
okurlarmz, gnlk dilde anlam bozulmu szlerin baz tanmlarn yeniden
gzden geirmeye, irdelemeye aracaz.
III. FELSEFE NEDR?

Halk dilinde, filozof denince, ya bulutlarda yaayan bir kimse, ya her eyi
hogren, hibir eye "aldrmayan" kimse anlalr. Oysa tam tersine, filozof, baz
sorunlara, kesin, ak yantlar getirmek isteyen kiidir ve eer felsefenin, evrenin
(dnya nereden geliyor? nereye gidiyoruz? vb.) sorunlarna bir aklama bulmak
istedii dikkate alnrsa, elbette ki, filozofun pek ok eyle urat ve,
sylenenin tersine, "ok eye aldrd" grlr.
yleyse, felsefeyi tanmlamak iin, felsefenin, evreni, doay aklamak
istediini, en genel sorunlar incelediini syleyeceiz. Daha az genel olan
sorunlar, Dilimlerce incelenir. yleyse felsefe, bilimlerin bir uzantsdr, u
anlamda ki, felsefe, bilimlere dayanr ve onlara baldr.
Burada hemen ekleyelim ki, Marksist felsefe, btn sorunlarn zmne bir
yntem getirir ve bu yntem, materyalizm denen eye ilikin olan bir yntemdir.
IV. MATERYALST FELSEFE NEDR?

Burada da, gene hemen belirtmemiz gereken bir anlam karkl vardr; halk
dilinde, materyalist denince, maddi zevkleri tatmaktan baka birey
dnmeyen kimse anlalyor. Madde (matiere) szn ieren materyalizm
szc zerinde szck oyunu yaplarak, ona batan aa yanl bir anlam
verme yoluna gidiliyor.
Biz, materyalizmi incelerken, ona, szcn bilimsel anlamnda gerek
anlamn geri vereceiz; greceiz ki, materyalist olmak, bir lkye sahip olmaya
ve bu lky zafere ulatrmak iin savam vermeye engel deildir.
Dedik ki, felsefe, dnyann en genel sorunlarna bir aklama bulmak ister. Ama,
insanln tarihi boyunca, bu aklama, her zaman ayn olmad.
lk insanlar da doay, dnyay aklamak istediler, ama bunu baaramadlar.
Gerekten do, dnyay ve bizi evreleyen olaylar aklama olanan bize veren,
bilimlerdir; oysa bilimlerin ilerlemelerine olanak salayan bulular ok yenidir.
__________________________________________________________________
7
Demek ki, ilk insanlarn bilgisizlii, onlarn aratrmalarna bir engeldi. Bunun
iindir ki tarih boyunca, bu bilgisizlik nedeniyle, dnyay olaanst glerle
aklamak isteyen dinlerin ortaya ktn gryoruz. Bu, bilime aykr bir
aklamadr. Sonra yava yava, yzyllar boyunca, bilim geliecek. nsanlar,
bilimsel deneyimlerden yola karak maddi olgularla dnyay aklamay
deneyecektir buradan, eyleri bilimlerle aklama iradesinden, materyalist
felsefe dodu.
Sonraki blmlerde, materyalizmin ne olduunu inceleyeceiz, ama imdiden,
unu aklmzda tutalm ki, materyalizm, evrenin bilimsel aklamasndan baka
bir ey deildir.
Materyalist felsefenin tarihini incelerken, bilgisizlie kar savamn ne kadar
etin ve g olduunu greceiz. Ayrca unu da belirtmek gerekir ki,
materyalizm ve bilgisizlik, yanyana, birarada varlklarn srdrdklerine gre
zamanmzda da, bu savam, henz son bulmamtr.
Marx ve Engels. te bu savamn ortasnda ie kartlar. 19. yzyln byk
bulularnn neminianlayarak, materyalist felsefeye, evrenin bilimsel
aklamasnda ok byk ilerlemeler yapma olanan saladlar. Bylece
diyalektik materyalizm dodu. Sonra, ilkin, onlar, dnyay yneten yasalarn,
toplumlarn gelimesini aklamaya yaradn anladlar; bylece nl tarihsel
materyalizm teorisini dile getirdiler.
Bu almada, ilkin materyalizmi, sonra diyalektik materyalizmi, daha sonra da
tarihsel materyalizmi inceleyeceiz. Ama her eyden nce, materyalizm ile
Marksizm arasndaki ilikileri ortaya koymak istiyoruz.
V. MATERYALZM LE MARKSZM ARASINDAK LKLER NELERDR?

Bu ilikileri yle zetleyebiliriz:
1. Materyalizmin felsefesi, Marksizmin temelini oluturur.
2. Dnyann sorunlarna bilimsel bir aklama getirmek isteyen bu materyalist
felsefe, tarih boyunca, bilimlerle birlikte ayn zamanda ilerler. Dolaysyla,
Marksizm de bilimlerden kmtr, bilimlere dayanr ve bilimlerle birlikte evrim
gsterir.
3. Marx ve Engels'ten nce de, birok kez ve deiik biimlerde materyalist
felsefeler ortaya kt. Ama, 19. yzylda bilimler ileriye doru byk bir adm
attklarndan, Marx ve Engels, ada bilimlerden yola karak, bu eski
materyalizmi yenilediler ve bize, diyalektik materyalizm denilen ve Marksizmin
temelini oluturan ada materyalizmi sundular.
Bu birka aklama ile gryoruz ki, materyalist felsefenin, sylenenin tersine,
bir tarihi vardr. Bu tarih, bilimlerin tarihine skskya baldr. Materyalizm
zerine kurulmu olan Marksizm, tek bir adamn kafasndan kmamtr. O,
daha Diderot'da ok ilerlemi bulunan eski materyalizmin uzants ve sonucudur.
Marksizm, 18. yzyl ansiklopedicilerinin gelitirdii ve 19. yzyln byk
bulularnn zenginletirdii materyalizmin alp gelimesidir. Marksizm, canl,
__________________________________________________________________
8
yaayan bir teoridir ve hemen burada, Marksizmin, sorunlar nasl ele aldn
gstermek iin herkesin bildii snf savam sorununu bir rnek olarak alacaz.
nsanlar bu sorun zerinde ne dnrler? Bazlar, ekmei savunmann, siyasal
savamdan ayr bir ey olduunu dnr. Dier bazlar, rgtlenme
zorunluluunu yadsyarak, sokakta yumruklamann yeterli olduu
grndedirler. Daha bakalar ise, yalnzca siyasal savamn bu soruna zm
getireceini n srerler.
Marksist iin, snf savam, unlar ierir:
a. Bir ekonomik savam,
b. Bir siyasal savam,
c. Bir ideolojik savam,
u halde sorun, bu alana birlikte yerletirilmelidir.
a. Bar uruna savam verilmeksizin, zgrl savunmakszn ve bu amalar
iin savama yarayan btn fikirleri savunmakszn, ekmek iin savam
verilemez.
b. Marx'tan beri gerek bir bilim haline gelmi olan siyasal savam iin de
durum ayndr: Byle bir savam yrtmek iin, hem ekonomik durumu, hem de
ideolojik akmlar, ayn zamanda hesaba katmak zorunludur.
c. Propaganda ile kendini gsteren ideolojik savama gelince, bu savamn
etkili olmas iin, ekonomik ve siyasal durumu hesaba katmak gerekir.
Demek ki, btn bu sorunlar, birbirlerine smsk baldr ve, bu bakmdan, snf
savam denilen bu byk sorunun herhangi bir grnm rnein bir grev
karsnda, sorunun btn verilerini ve btnyle sorunun kendisini dikkate
almadan bir karar alnamaz.
u halde, btn bu alanlarda savam verme yeteneinde olan, harekete en iyi
yn verecektir.
Bir Marksist, bu snf savam sorununu ite byle anlar. Oysa, her gn
srdrmek zorunda olduumuz ideolojik savamda, ruhun lmszl,
tanrnn varl, evrenin balangc gibi zmlenmesi g sorunlarla kar
karya bulunuruz. te diyalektik materyalizm, bize, bir uslamlama yntemi
verecek, btn bu sorunlar zmlememize ve ayn zamanda Marksizmi
tamamlamak ve yenilemek iddias ile Marksizmi bozmaya alanlarn gerek
yzn ortaya karmamza olanak salayacaktr.
VI. BURJUVAZNN MARKSZME KARI KAMPANYALARI

Marksizmi, byle tahrife kalkmak, ok eitli temellere dayanr. Marksizm-
ncesi (Marx'tan nceki) dnemin sosyalist yazarlarn, Marksizmin karsna
dikmeye alrlar. Bylece, "topyaclar"n, Marx'a kar, sk sk kullanld g-
rlr. Bakalar Proudhon'u kullanrlar; bazlar, (Lenin tarafndan ustaca
rtldkleri halde) 1914 ncesinin revizyonistlerinden kaynaklanrlar.
__________________________________________________________________
9
Ama, burjuvazinin Marksizme kar yrtt susma kampanyasn zellikle
belirtmek gerekir. Burjuvazi, ayrca materyalist felsefenin Marksist biimiyle
bilinmesini engellemek iin her eyi yapmtr. Fransa'da yaplan felsefe retimi
zellikle bu bakmdan arpcdr.
Orta dereceli retim kurulularnda felsefe retilir. Ama bu retimin tm,
Marx ve Engels tarafndan hazrlanp gelitirilmi materyalist bir felsefe olduu
hibir zaman renilmeden, batan sona izlenebilir. Felsefe elkitaplarnda,
Marksizm ve materyalizm sorunu birbirinden daima ayrym gibi,
materyalizmden (nk ondan szetmek gereklidir) szedilir. Marksizm,
genellikle, yalnzca, siyasal bir reti olarak sunulur ve tarihsel materyalizmden
szedildiinde de, bu konuyla ilgili olarak, materyalizm felsefesinden
szedilemez; diyalektik materyalizmin tm ise, hi bilinmiyor.
Bu durum, yalnzca ortaokullarda ve liselerde byle deildir; niversitelerde de
tamamen ayndr. En belirleyici olgu udur: Fransa'da, Marksizmin bir felsefesi
bulunduu, bunun da materyalizm olduu bilinmeden, ve geleneksel
materyalizmin ada bir biimi bulunduu, bunun da diyalektik materyalizm ya
da Marksizm olduu bilinmeden, Fransz niversitelerinin verdikleri en yksek
dereceli diplomalarla donanm olarak, bir felsefe "uzman" olunabilir.
Biz, Marksizmin, yalnzca toplum hakknda deil, ama ayn zamanda evrenin
kendisi hakknda genel bir anlay ierdiini belirtmek istiyoruz. Demek ki,
bazlarnn ileri srdklerinin tersine, Marksizmin, bir felsefeden yoksun oluu
gibi byk bir kusuru bulunduundan yaknmak ve Marksizmin yoksun
bulunduu bu felsefeyi, ii hareketinin baz teorisyenleri gibi, orda burda
yeniden aramak, yersizdir. nk Marksizmin bir felsefesi vardr ve bu da
diyalektik materyalizmdir.
Zaten, bu susma kampanyasna, ynetici snflarn yaptklar btn
kalpazanlklara ve aldklar btn nlemlere karn, Marksizm ve felsefesi,
gittike daha ok tannmaya, bilinmeye balamtr.
__________________________________________________________________
10
BRNC BLM
FELSEFENN TEMEL SORUNU
I. Felsefe renmeye nasl balamalyz?

II. Evreni aklamann iki biimi.
III. Madde ve ruh.
IV. Madde nedir? Ruh nedir?
V. Felsefenin temel sorusu ya da sorunu.
VI. dealizm ya da materyalizm.
I. FELSEFE RENMEYE NASIL BALAMALIYIZ?

Giri ksmnda birka kez belirttik ki, diyalektik materyalizm felsefesi,
Marksizmin temelidir.
Amacmz, bu felsefenin incelenmesi, renilmesidir; ama bu amaca varmak iin,
aama aama ilerlememiz gerekir.
Diyalektik materyalizmden szettiimiz zaman nmzde iki szck vardr:
materyalizm ve diyalektik; bu demektir ki, materyalizm, diyalektiktir. Biliyoruz
ki, Marx ve Engels'ten nce de materyalizm vard, ama onlar, 19. yzyln
bulularnn yardmyla, bu materyalizmin eklini deitirdiler ve "diyalektik"
materyalizmi yarattlar.
Materyalizmin ada biimini belirten "diyalektik" szcn, daha ilerde
inceleyeceiz.
Ama, mademki Marx ve Engels'ten nce de materyalist filozoflar varolmutu
(rnein 18. yzylda Diderot), ve mademki btn materyalistler iin ortak olan
noktalar vardr, yleyse, diyalektik materyalizmi ele almadan nce,
materyalizmin tarihini renmemiz gerekir. Ayn ekilde, materyalizme kar
karlan anlaylar da bilmemiz gerekir.
II. EVREN AIKLAMANIN K BM

Felsefenin "en genel sorunlarn renilmesi" demek olduunu ve felsefenin
amacnn, evreni, doay, insan aklamak olduunu grdk.
Eer bir burjuva felsefe elkitabn ap bakarsak, iindeki felsefelerin okluu,
eitlilii ile arp kalrz. Bu felsefeler, "izm" ile biten, az ya da ok karmak,
ok eitli szcklerle donatlr, rnein kritisizm (eletiricilik), evolsyonizm
(evrimcilik), entelektalizm (amklk) ve benzerleri gibi. Bu okluk, bir
karklk yaratr. Zaten burjuvazi de durumu aydnlatmak iin hibir ey
yapmam, tam tersini yapmtr. Ama biz, btn bu sistemler arasnda bir seim
yapacak, iki byk akm, kesim olarak birbirine kar iki anlay,
ayrdedebilecek durumdayz. Dnyann
__________________________________________________________________
11
a) bilimsel anlay,
b) bilimsel olmayan anlay.
III. MADDE VE RUH

Filozoflar, dnyay, doay, insan, yani sonu olarak bizi kuatan her eyi
aklamak iine giritikleri zaman, eyleri ayrdetmek gerekli olmutu. Biz,
kendimiz de, grdmz, dokunduumuz maddi eyler, nesneler bulunduunu
saptyoruz. Ayrca gremediimiz, dokunamadmz, lemediimiz, rnein
fikirler gibi, baka gerekler olduunu da saptyoruz.
Demek ki, eyleri yle snflandryoruz: bir yanda maddi olan eyler; te yanda,
ruh, dnce ve fikirler alannda kalan, maddi olmayan eyler.
te bylece, filozoflar, madde ve ruh ile kar karya geldiler.
IV. MADDE NEDR? RUH NEDR?

Az nce, eylerin madde ya da ruh olularna gre nasl snflandrldn, genel
olarak grdk.
Ama bu ayrmn, eitli biimlerde ve eitli szcklerle yapldn belirtmeliyiz.
Bylece, ruhtan szedilirken, dnceden, fikirlerimizden, bilincimizden
szediyoruz; gene ayn ekilde, doadan, dnyadan, yeryznden, varlktan
szedilirken, maddeden szedilmi olunuyor.
Gene bunun gibi, Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu
adl kitabnda, varlk ve dnceden szettii zaman, varla madde, dnceye
ruh demektedir.
Dnce ya da ruhun, varlk ya da maddenin ne olduunu tanmlamak iin yle
diyeceiz:
Dnce, bizim eylerden edindiimiz, eyler hakkndaki fikrimizdir; bu
fikirlerin bazlar, bize, alld zere, duyumlarmzdan gelir ve maddi
nesneleri karlarlar; tanr fikri gibi, felsefe, sonsuzluk ve bizzat dnce gibi
dier baz fikirler ise maddi nesneleri karlamazlar. Burada, aklmzda
tutmamz gereken esas udur ki, biz, duygulara, dncelere, fikirlere,
grdmz ve duyduumuz iin sahibiz.
Madde ya da varlk, duyumlarmzn, alglarmzn bize gsterdii, bize sunduu,
genel anlamda, bizi evreleyen ve "d dnya" dediimiz her eydir. rnek:
Elimdeki kat beyazdr. Bu kadn beyaz olduunu bilmek, bir fikirdir, ve bu
fikri bana veren benim duyulanndr. Ama madde, kadn kendisidir.
Bunun iindir ki, filozoflar, varlk ile dnce arasndaki, ya da ruh ile madde
arasndaki, ya da bilin ile beyin arasndaki vb. ilikilerden szettikleri zaman,
bunlarn sorular hep ayndr: Madde ya da ruhtan, varlk ya da dnceden
hangisi daha nemlidir? Hangisi, dierinden ncedir? te felsefenin temel sorusu
budur.
__________________________________________________________________
12
V. FELSEFENN TEMEL SORUSU YA DA SORUNU
Her birimiz, ldkten sonra ne olacamz, dnyann nereden geldiini,
yeryznn nasl olutuunu kendi kendimize sormuuzdur. Ve bizim iin
herhangi bir eyin her zaman varolduunu kabul etmek, g bir eydir. [nsann]
belli bir zamanda, hibir eyin varolmadn dnmeye eilimi vardr. Onun
iindir ki, "Ruh, karanlklar zerinde yzyordu... sonra madde geldi" eklindeki,
dinin rettiine inanmak daha kolaydr.
Gene ayn biimde, insan kendi kendine, bizim dncelerimizin nerede
olduunu sorar ve bylece, ruh ile madde arasnda, beyin ile dnce arasnda
bulunan ilikiler sorunu, bize gre konmu olur. Ayrca sorunu, daha baka trl
koyu biimleri de vardr. rnein, irade ile g arasndaki ilikiler nelerdir?
rade burada ruhtur, dncedir; g ise olanakl olandr, varlktr, maddedir.
"Toplumsal bilin" ile "toplumsal varlk" arasndaki ilikiler sorunuyla da ayn
derecede sk karlarz.
Demek ki, felsefenin temel sorusu, eitli grnmler altnda kendini ortaya
koyar ve bu, madde ile ruh arasndaki ilikiler sorununun konulu biiminiher
zaman tanmann ne kadar nemli olduunu gsterir. nk biz biliyoruz ki, bu
soruya yalnz iki yant verilebilir:
1. bilimsel bir yant,
2. bilimsel olmayan bir yant.
VI. DEALZM YA DA MATERYALZM

Bylece, filozoflar, bu nemli sorun zerinde, tutum taknmak durumuna
geldiler. lk insanlar, bsbtn bilgisiz olduklar, gerek dnya, gerek kendileri
hakknda hibir bilgileri olmad, dnya zerinde etki yaratabilmek iin ancak
pek gsz aralardan yararlanabildikleri iin, kendilerini aknla uratan
btn olaylarn sorumluluunu, doast varlklara yklyorlard.
Soydalarn ve bizzat kendilerini canl grdkleri dlerinin etkisiyle,
imgelemlerinde, herkesin ifte varl olduu gibi bir anlaya vardlar. Bu "ift"
olma fikrinin verdii rahatszlk ve tedirginlikle, kendi dncelerinin ve kendi
duyumlarnn, "kendi z bedenlerinin bir eylemi olmad, ama bu bedende
oturan ve lm annda bu bedenden ayrlan ayr bir ruhun ii olduu
dncesine varmlardr".
Daha sonra, ruhun lmezlii ve ruhun madde dnda yaayabilecei fikri dodu.
Gene, tekniin yenmeye elverili olmad ve anlayamadklar btn bu
(filizlenme, frtnalar, seller vb.) olaylar karsndaki, doa gleri karsndaki
kayglar ve gszlkleri, onlar, bu glerin arkasnda sonsuz bir gce sahip,
iyiliki ya da ktlk, ama her iki halde de kaprisli birtakm "ruhlar" ya da
"tanrlar" bulunduunu varsaymaya gtrd.
Gene, onlar, insanlardan daha gl olan varlklara, tanrlara inanyorlard; ama
onlar, insan ya da hayvan biiminde, maddi cisimler gibi tasarlyorlard. Ancak
daha sonradr ki, ruhlar ve tanrlar (sonra da tanrlarn yerini alan bir tek tanr),
__________________________________________________________________
13
salt ruhlar halinde kavrandlar. Bunun zerine, gerekte, btnyle kendilerine
zg, bedenlerinden bsbtn bamsz bir yaamlar olan ve varolmak iin
bedenlere gereksinme duymayan ruhlar olduu fikri dodu.
Daha sonra bu soru, dindeki deiiklie uygun olarak, u ekilde, daha kesin,
belirli bir biimde soruldu:
"Dnya, tanr tarafndan m yaratlmtr, yoksa btn ncesizlik boyunca var
myd?"
"Filozoflar, bu soruyu yantlaylarna gre iki byk kampa ayrlyorlard."
Bilimsel olmayan aklamay benimseyerek, dnyann tanr tarafndan
yaratldn kabul edenler, yani ruhun maddeyi yarattn syleyenler, idealizm
kampn oluturuyorlard.
tekiler, dnyay bilimsel olarak aklamaya alanlar, doann, maddenin
balca e olduunu dnenler, materyalizmin eitli okullarnda
yeralyorlard.
Balangta, bu iki deyimin, yani idealizmin ve materyalizmin, baka bir anlam
yoktu.
Demek ki, idealizm ve materyalizm, felsefenin temel sorununa kart ve eliik
iki yant verirler.
dealizm, bilimsel olmayan anlaytr. Materyalizm ise, bilimsel dnya
anlaydr.
Daha ilerde bu dorulamann kantlar grlecektir, ama imdiden, talar,
metaller, toprak gibi, dnceye sahip bulunmayan cisimlerin varolduu deneyle
yeterince saptanrsa da, tersine, bedensiz, yani cisimsiz ruhun varlnn hibir
zaman saptanmadn syleyebiliriz.
Bu blm, eitli yorumlara yer vermeyen tek anlaml bir varg ile
tamamlamak istersek, grrz ki, nasl oluyor da insan dnyor sorusuna
yant vermek iin, ancak, batanbaa farkl ve btnyle birbirine kart iki
yant vardr:
Birinci yant: nsan dnyor nk bir ruhu vardr.
kinci yant: nsan dnyor nk bir beyni vardr.
Bu yantlardan birini ya da tekini vereceimize gre, bu sorudan doan
sorunlara da, farkl zmler bulmaya alacaz. Yantmza gre, idealist ya da
materyalist olacaz.
__________________________________________________________________
14
KNC BLM
DEALZM
I. Ahlaki idealizm ve felsefi idealizm

II. Berkeley'in idealizmini niin renmeliyiz?
III. Berkeley'in idealizmi.
IV. "dealist" uslamlamann sonular.
V. dealist kantlar:
1. Ruh maddeyi yaratr.
2. Dnya bizim dncemizin dnda mevcut deildir.
3. eyleri yaratan bizim fikirlerimizdir.
I. AHLAK DEALZM VE FELSEF DEALZM

Materyalizm konusunda, gnlk konuma dilinde, nasl bir anlam karkl
yaratldn gstermitik. dealizm konusunda da ayn karklk vardr.
Gerekten de ahlaki idealizm ile felsefi idealizmi birbirine kartrmamak
gerekir.
Ahlaki idealizm, insann kendisini bir davaya, bir lkye adamas demektir.
Tm dnyadaki ii hareketinin tarihinden reniyoruz ki, saylamayacak kadar
ok devrimci ve Marksist, yaamlarn feda edecek kadar, kendilerini manevi bir
lkye adamlard ve bununla birlikte gene de felsefi idealizm denilen eye
karydlar.
Felsefi idealizm, dnyann ruh ile aklanmasn temel alan bir retidir.
Bu reti, felsefenin temel sorusuna, "en nemli, balca ve ilk e, dncedir"
diye yant veren retidir. Ve idealizm, dncenin birinci derecede nemli
olduunu ileri srerken, varl, dncenin yarattn ya da baka bir deyile
"maddeyi, ruhun yarattn" ileri srmektedir.
dealizmin ilk grn byledir; ve idealizm, dinlerde, salt ruhun, yani tanrnn,
maddenin yaratcs olduunu ileri srerek, tam gelimesini bulmutur.
Bugn de felsefe tartmalarnn dnda olduunu ileri sren ve szde dnda
olan din, gerekte, tersine, idealist felsefenin dolaysz ve mantkl sunuluudur.
Oysa, yzyllar boyunca ie karan bilim, ksa zamanda, maddeyi, dnyay,
eyleri, yalnzca tanr ile aklamaktan baka bir aklama biimim, zorunlu hale
getirdi. nk, daha 14. yzylda, bilim, doa olaylarn, tanry hesaba
katmakszn ve yaradl varsaymndan vazgeerek aklamaya balad.
__________________________________________________________________
15
Bilimsel, materyalist ve tanrtanmaz bu aklamalarla daha iyi savaabilmek
iin elbette ki idealizmi daha ilerilere gtrmek, maddenin varln bile
yadsmak gerekti.
te 18. yzyln balarnda, bir ngiliz piskoposu olan ve idealizmin babas diye
adlandrlan Berkeley'in drt elle sarld ey budur.
II. BERKELEY'N DEALZMN NN RENMELYZ?

Demek ki, Berkeley'in felsefe sisteminin amac, materyalizmi ykmak, maddi
varln varolmadn bize tantlamaya almak olacaktr. O, Hylas ile
Philonos'n Diyaloglar adl kitabnn nsznde yle yazar:
"Eer bu ilkeler kabul edilir ve bunlara gerek gzyle baklrsa, bundan u
sonu kar: Tanrtanmazlk ve kukuculuk, ikisi birden, bir rpda tamamyla
yenilmi, karanlk sorular aydnlanm, hemen hemen zmlenmez glkler
zmlenmi ve paradokslardan holanan insanlar saduyuya kavuturulmu
olur."
O halde, Berkeley'e gre, doru olan, maddenin varolmaddr ve tersini iddia
etmek, aykr bir tutumdur, yanlsa-mal bir davrantr.
Bunu bize nasl tantlamaya altn greceiz. Ama felsefe renmek
isteyenlerin, Berkeley teorisini byk bir zenle incelemelerinde direnmelerinin
yersiz olmayacan dnyorum.
yi biliyorum ki, Berkeley'in tezleri, bazlarn gldrecektir, ama bizim 20.
yzylda yaadmz ve gemite yaplan btn incelemelerden, almalardan
yararlandmz unutmamak gerekir. Ayrca materyalizmi ve materyalizmin
tarihini okuduumuz zaman, eskinin materyalistlerinin de zaman zaman insan
gldrdklerini greceiz.
Bununla birlikte, Marx ve Engels'ten nce, materyalist dnrlerin en by
olan Diderot'nun, Berkeley'in sistemini, "nsan akl ve felsefe iin ne utanlacak
bir eydir ki, hepsinin en samas olduu halde, savam verilmesi en g bir
sistem" olarak tanmlarken, onu biraz da olsa nemsediini bilmemiz gerekiyor.
Bizzat Lenin de, Berkeley'in felsefesine sayfalar ayrmt ve, modern idealist
filozoflar, "materyalistlere kar piskopos Berkeley'de bulunamayacak hibir...
kant ortaya koymamlardr" diye yazyordu.
Son olarak, ite liselerde yararlanlan bir felsefe tarihi kitabnda, Berkeley'in
maddesizcilii (immaterialisme) zerine yaplan bir deerlendirme:
"Kukusuz, henz tamamlanmam, ama hayran olmaya deer ve filozoflarn
kafalarnda bir maddi tzn varlna olan inanc ebediyen ykacak bir teori."
Demek ki, bu felsefi dn tarz her ne kadar yukardaki aktarmalardan da
grld gibi baka baka nedenlerle de olsa herkes iin nem tamaktadr.
__________________________________________________________________
16
III. BERKELEY'N DEALZM
Demek ki, bu sistemin amac, bize, maddenin varolmadn tantlamaktan
ibarettir.
Berkeley diyordu ki:
"Ruhumuzun dnda, dnerek varolduunu sandmz, madde deildir, onlar
grdmz iin, onlara dokunduumuz iin, eylerin varolduunu dnyoruz;
bu duyumlar bize verdikleri iin, onlarn varlna inanyoruz.
"Ama duyumlarmz, bizim, ruhumuzda sahip olduumuz fikirlerdir. yleyse,
duyularmzla algladmz nesneler, fikirlerden baka bir ey deildir ve fikirler
ise bizim ruhumuzun dnda varolamazlar."
Berkeley'e gre, eyler vardr; o, onlarn doasn ve onlarn varln yadsmyor,
ama onlarn, ancak, duyumlarmzn bir yargs sonucu ve onlar bize tantan
duyumlar biiminde varolduklarn ve nesnelerin ancak ayn ve tek bir ey
olduunu ileri sryor.
eyler vardr, bu kesindir, diyor, ama bizde, bizim ruhumuzda, ve eylerin ruh
dnda hibir gereklii yoktur.
Biz eyleri, grme duyusunun yardmyla kavryoruz; biz, onlar, dokunma
duyusunun yardmyla alglyoruz; koklama duyusu, bize, koku hakknda bilgi
veriyor; tatma duyusu, tat hakknda, ses alma duyusu, sesler hakknda bilgi ve-
riyor bize. Bu eitli duyumlar, bize fikirler veriyor; birbirleriyle badaan bu
fikirler dolaysyla, onlara ortak bir ad veriyoruz ve onlar nesneler gibi
sayyoruz.
"rnein, belli bir dzenleni iersinde, belli bir renk, bir tat, bir koku, bir biim,
bir kvam gzlemlenir; elma szcyle belirlenen ayr bir ey olarak tannr;
teki fikir dermeleri, ta, aa, kitap ve teki duyumlanabilir eyleri
olutururlar..."
Demek ki, dnyay ve eyleri, dtaki eyler olarak tandmz dndmz
zaman, bunlar, yalnzca bizim zihnimizde varolduuna gre, yleyse, biz,
yanlsamalarn kurbanyz.
Hylas ile Philonos'n Diyaloglar adl kitabnda Berkeley, bu tezi, bize, yle
tantlyor:
"Ayn bir eyin, ayn zamanda, farkl olabileceine inanmak, bir samalk deil
midir? rnein ayn anda souk ve scak. Dnnz ki, ellerinizden biri scak,
teki souk olsun ve her ikisini de ayn zamanda orta scaklkta su ile dolu kaba
daldrsanz, su, bir elinize scak, tekine souk gelmeyecek midir?"
Mademki, bir eyin kendisinin ayn anda farkl olabilmesi sama bir eydir,
bundan, o eyin ancak bizim ruhumuzda varolduu sonucunu karmalyz.
Peki kendi uslamlama ve tartma ynteminde ne yapyor Berkeley? Nesneleri,
eyleri, tm zelliklerinden soyuyor.
"Siz diyorsunuz ki, nesneler vardr, nk onlarn bir renkleri, bir kokular, bir
tatlar vardr; nk onlar, kk ya da byk, hafif ya da ardr. Ben, size,
__________________________________________________________________
17
bunun, nesnelerde varolmadn, ama bizim kafamzda varolduunu tantla-
yacam.
"te bir kuma paras. Siz, bana, onun krmz olduunu sylyorsunuz.
Btnyle doru mu bu? Siz, krmznn, kuman kendisinde olduunu
dnyorsunuz. Kesin mi bu? Biliyorsunuz ki, gzleri bizimkilerden farkl olan
ve bu kuma krmz olarak grmeyecek hayvanlar vardr; ayn ekilde sarl
olan bir insan da, onu , sar grecektir. yleyse bu kuman rengi nedir? Bu,
duruma bal m diyorsunuz? u halde, krmz, kuman kendinde deil, ama
gzde, yani bizdedir.
"Bu kuma hafif midir diyorsunuz? Brakn bakalm bir karncann zerine
dsn, karnca elbette ki ar bulacak onu. yleyse kim hakl? Onun scak
olduunu dnyorsunuz? Ateiniz olsayd, souk bulacaktnz! yleyse scak
m, yoksa souk mu?
"Bir szckle, ayn eyler, ayn anda, bazlar iin krmz, ar ve scak, bakalar
iin tam tersi olabiliyorsa, bu demektir ki, biz yanlsamalarn kurbanyz ve
eyler, yalnzca bizim zihnimizde vardr."
te byle, nesnelerin tm zelliklerini kaldrp atarak, bunlar yalnzca bizim
dncemizde vardr, yani madde bir fikirdir demeye kadar gtrrsnz ii.
Daha Berkeley'den nce de Yunan filozoflar, tat, ses gibi baz niteliklerin,
eylerin kendilerinde olmadklarn, bizde olduklarn sylyorlard ki, bu
doruydu.
Ama, Berkeley'in teorisinde yeni olan, bu gzlemi, nesnelerin tm niteliklerini
iine alacak kadar geniletmesidir.
Yunan filozoflar, gerekten de eylerin nitelikleri arasnda yle bir ayrm
yapmlard:
Bir yanda, nesnelerin kendilerinde olan arlk, byklk, dayankllk gibi ilk
nitelikler.
te yanda, koku, tat, scaklk, vb. gibi bizde olan ikincil nitelikler.
Oysa Berkeley, ikincil niteliklere ait tezi, ilk niteliklere aynen uygular, yle ki,
btn nitelikler, btn zellikler, nesnelerde deil, ama bizdedir.
Gnee bakarsak, biz, onu, yuvarlak, dz ve krmz grrz. Bilim, bize,
yanldmz, gnein dz ve krmz olmadn retir. yleyse, bilimin
yardmyla, gnee atfettiimiz baz yanl nitelikleri bir yana brakyoruz, ama
bu yzden gnein varolmad sonucunu da karmyoruz. Oysa Berkeley, byle
bir sonuca varyor.
Berkeley, elbette ki, eskilerin yaptklar ayrmn bilimsel zmlemeye
dayanmadn gsterirken haksz deildi, ama kendisi, bu gzlemlerden onlarn
sahip olmadklar sonular kararak bir uslamlama yanl yapyor, safsata
yapyor. eylerin niteliklerinin, gerekten de, duyularmzn bize gsterdii gibi
olmadn, yani duyularmzn maddi gerei bozduunu gsteriyor ve o,
bundan, hemen maddi gerein varolmad sonucunu karyor.
__________________________________________________________________
18
IV. DEALST USLAMLAMANIN SONULARI
Tez, "Her ey, ancak bizim zihnimizde vardr." olduuna gre, bundan d
dnyann varolmad sonucunu karmak gerekir. Bu dn tarzn sonuna
kadar gtrerek, "Mademki teki insanlar ancak benim fikirlerimle tanyorum,
mademki teki insanlar benim iin ancak, maddi nesneler gibi, fikir
dermelerinden baka bir ey deildir, varolan yalnzca benim." demeye kadar
vardrrz ii. Buna, felsefede (yalnzca kendim demek olan) tekbencilik
(solipsisme) denir.
Lenin, daha nce andmz kitabnda, bize diyor ki, Berkeley, byle bir teoriyi
savunduu sulamasna kar, kendisini, igdyle savunuyor. Hatta gryoruz
ki, idealizmin ar biimi olan tekbencilik, hibir filozof tarafndan
savunulmamtr.
Bunun iin, idealistlerle tartrken, maddeyi gerekten yadsyan
uslamlamalarn, mantkl ve tutarl olmak iin, tekbencilik (solipsisme) denen bu
sama arla varmalar gerektiini ortaya karmaya zen gstermeliyiz.
V. DEALST KANITLAR
Berkeley'in teorisini, elden geldii kadar yaln bir biimde zetlemeye nem
verdik, nk felsefi idealizmin ne olduunu en ak yreklilikle ortaya koyan
Berkeley'dir.
Ama bizim iin yeni olan bu dn tarzlarn iyi kavramak iin, onlar ciddiye
almak ve anlamaya almak artk kanlmaz olmutur. Niin?
nk, daha ilerde greceiz ki, idealizm, yeni szlerin ve deneyimlerin ardna
gizlenerek, daha st rtl bir biimde karmza karsa da, btn idealist
filozoflar, "eski Berkeley'in" (Lenin) kantlarn yeniden ele almaktan baka bir
ey yapmazlar.
nk, gene greceiz ki, resmi felsefe tarihine egemen olmu ve hl egemen
olan idealist felsefe, kendisiyle birlikte, iimize ilemi bulunan bir dnce
yntemi kullanarak, btnyle laik bir eitime karn, kafamza yerlemeyi
baarabilmitir.
Btn idealist filozoflarn kantlarnn temeli, piskopos Berkeley'in dn
tarznda bulunduundan, bu blm zetlemek iin, bu kantlarn balcalarnn
neler olduunu ve bize, neyi tantlamaya ynelik bulunduklarn belirtmeye
alacaz.
1. Ruh maddeyi yaratr.

Bu, artk biliyoruz, felsefenin temel sorusuna verilen idealist yanttr; bu, ruhun
dnyay yarattn kabul eden eitli dinlerde yanssn bulan idealizmin ilk
biimidir.
Bu iddia, iki anlama gelebilir.
__________________________________________________________________
19
Ya, tanr dnyay yaratmtr ve o, bizim dmzda, gerekten vardr. Bu,
teolojinin grlegelen idealizmidir.
Ya, tanr, bize, hibir maddi geree tekabl etmeyen fikirler vererek, bizde,
dnya yanlsamasn yaratr. Bu madde bizim ruhumuz tarafndan oluturulmu
bir rn olduundan, ruhun tek gerek olduunu bize tantmak isteyen
Berkeley'in "maddesizci idealizmedir.
Bunun iin idealistler ileri srerler ki:
2. Dnya bizim dncemiz dnda mevcut deildir.

te bu, Berkeley'in, eyler ancak bizim ruhumuzda mevcut olduu halde, biz,
onlara, kendilerine zg olabilecek zellikler ve nitelikler ykleyerek yanlgya
dtmz kesin olarak sylerken, bize tantlamak istedii eydir.
dealistlere gre, sralar ve masalar pekala vardr, ama bizim dmzda deil,
yalnzca bizim dncemizde, nk:
Teoloji (tanrbilim), tanry ve tanrsal eyleri inceleyen "bilim".
3. eyleri yaratan bizim fkirlerimizdir.

Baka bir deyile, eyler, dncemizin yanssdr. Gerekten de, mademki
madde yanlsamasn yaratan ruhtur, mademki bizim dncemize madde fikrim
veren ruhtur, mademki eyler karsnda duyduumuz duyumlar eylerin
kendilerinden deil, ama yalnz bizim dncemizden ileri gelir, dnyann ve
eylerin gerekliinin kayna bizim dncemizdir, ve buna gre, bizi kuatan
her ey, bizim ruhumuzun dnda mevcut deildir ve ancak bizim dncemizin
yanss olabilir.
Ama, Berkeley'e gre, bizim ruhumuz kendi bana, bu fikirleri yaratmak
yeteneinde olamayacandan ve zaten her istedii fikri (onlar kendi kendine
yaratabilsey-di, bunu baarabilecei iin) yaratamadndan, daha gl baka
bir ruhun bu fikirlerin yaratcs olduunu kabul etmek gerekir. u halde, bizim
ruhumuzu yaratan ve ruhumuzda karlatmz dnya hakkndaki btn
fikirleri bize buyuran tanrdr.
te idealist retilerin dayandklar balca tezler ve felsefenin temel sorusuna
verdikleri yantlar bunlardr. imdi de materyalist felsefenin bu soruya ve bu
tezlerin ortaya kard sorunlara verdii yantn ne olduunu grmeye sra
geldi.
__________________________________________________________________
20
NC BLM
MATERYALZM
I. Niin materyalizmi renmemiz gerekir?

II. Materyalizm nereden gelir?
III. Materyalizm nasl ve niin geliti?
IV. Materyalistlerin ilkeleri ve kantlar nelerdir?
1. Ruhu yaratan maddedir.
2. Madde her ruhun dnda vardr.
3. Bilim, deney yoluyla, eyleri tanmamza olanak salar.
I. NN MATERYALZM RENMEMZ GEREKR?

Grdk ki, "Varlk ile dnce arasndaki ilikiler nelerdir?" sorusuna, ancak
kart ve eliik iki yant olabilir.
Bundan nceki blmde, idealist yant ve idealist felsefeyi savunmak iin
sunulan kantlar inceledik.
imdi de, bu temel soruna (yineleyelim, her felsefenin temelinde bulunan soruna)
verilen ikinci yant incelemek ve materyalizmin savunma kantlarnn neler
olduunu grmek gerekir. Materyalizm, Marksizmin felsefesi olduu iin, bizim
amzdan ne kadar nemli ise, bunu renmek de o kadar nemlidir.
yleyse, bu bakmdan, materyalizmi iyi tanmak zorunludur. yi tanmak
zellikle zorunludur, nk bu felsefe anlaylar, ok az bilinmektedir ve tahrif
edilmilerdir. Gene zorunludur, nk, eitimimizle ilk ya da en yksei
olsun grdmz retimle, yaay ve dn alkanlklarmzla, idealist
anlaylar, farknda olmakszn hepimizin iine az ya da ok ilemitir. (Zaten
baka blmlerde, bu olumlamann birok rneklerini ve niin byle olduunu g-
receiz.)
Demek ki, Marksizmi renmek isteyenler iin, onun temelini, yani materyalizmi
bilmek bir zorunluluktur.
II. MATERYALZM NEREDEN GELR?

Felsefeyi, genel bir biimde, dnyay, evreni aklama abas olarak tanmladk.
Ama biliyoruz ki, insanln bilgi dzeyine gre, bu aklamalar deimitir ve
insanlk tarihi boyunca dnyay aklamak iin iki tutum benimsenmitir:
bunlardan biri, bir ya da birka stn ruha, doast glere bavuran bilime
kar tutumdur; teki ise olgulara ve deneylere dayanan bilimsel tutumdur.
Bu tutumlardan biri idealist filozoflarca, teki ise materyalistlerce savunulur.
__________________________________________________________________
21
Bunun iindir ki, bu almann daha banda, materyalizm hakknda edinilecek
ilk fikrin, bu felsefenin "evrenin bilimsel aklan" olduunu syledik.
dealizm, nasl insanlarn bilgisizliinden domusa bilgisizliin, idealist
anlaylar paylaan siyasal ve kltrel gler tarafndan, toplumlar tarihinde,
nasl korunduunu ve srdrldn greceiz, materyalizm de bilisizlie ya
da bilmesinlercilie kar savamdan domutur.
Bunun iindir ki, bu felsefe uzun sre nlenmeye alld ve bunun iindir ki,
resmi niversite dnyasnda, ada biimiyle (diyalektik materyalizm), ya
deeri bilinmedi, ya hi bilinmedi ya da pek az tannd.
III. MATERYALZM NASIL VE NN GELT?

Bu felsefeye kar savam verenlerin ve bu retinin yirmi yzyldan beri hep
ayn yerde durduunu syleyenlerin iddialarnn tersine, materyalizmin tarihi,
bize, bu felsefede canl bir eyin ve her zaman hareket halinde olan bir eyin
varln gsteriyor.
Yzyllar boyunca insanlarn bilimsel bilgileri ilerledi. Dnce tarihinin
balangcnda, Yunan antikanda, bilimsel bilgiler, hemen hemen hi yok
denecek gibiydi; ilk bilginler, ayn zamanda filozof idiler; nk o ada, felsefe
ve domakta olan bilimler, bir btn oluturuyordu, biri tekilerin uzants
oluyordu.
Zamanla, bilimler, dnya olaylarnn aklanmasna, idealist filozoflarn
dogmalar ile elien ve tedirginlik yaratan bir aklk getirince, felsefe ile
bilimler arasnda bir atma balad.
Bu an resmi felsefesi ile elimekte olan bilimlerin, felsefeden ayrlmalar
zorunlu oldu. Bylece, "...onlarn, gelecein yakn bir zm iin olgunlam
bulunan daha snrl sorunlar ele almak zere, felsefenin karmak eyler y-
nndan kendilerini kurtarmak ve derin varsaymlar filozoflara brakmak ilk
ileri oldu. Bylece, felsefe ve ... bilimler arasnda bu ayrlma olutu."
Ama, bilimlerle birlikte doan, onlara bal ve baml olan materyalizm, ada
materyalizm ile, yani Marx ve Engels'in materyalizmi ile, bilim ve felsefeyi,
diyalektik materyalizm iinde yeniden birletirmek zere, bilimlerle birlikte
ilerledi ve geliti.
Uygarln ilerleyiine bal olan bu gelimeyi ve bu tarihi daha ilerde
inceleyeceiz, ama imdiden, materyalizm ile bilimlerin birbirine bal
olduklarn ve materyalizmin mutlak olarak bilime baml olduunu
belirtiyoruz, ki bunu aklda tutmak ok nemlidir.
imdi, materyalizmin esaslarn, eitli biimler altnda materyalist olduunu
ileri sren btn felsefeler iin ortak olan esaslar, yerlerine yerletirmek ve
tanmlamak gerekiyor.
__________________________________________________________________
22
IV. MATERYALSTLERN LKELER VE KANITLARI NELERDR?
Bunu yantlayabilmek iin, felsefenin temel sorusuna, varlk ile dnce
arasndaki ilikilere, yani bunlardan hangisinin daha nemli olduu sorusuna
dnmemiz gerekir.
Materyalistler, her eyden nce, varlk ile dnce arasnda, madde ile ruh
arasnda belirli bir ilikinin varolduunu ne srerler. Onlara gre, ilk gerek,
ilk ey varlktr, maddedir ve ruh ise ikinci gerektir, sonradan gelendir,
maddeye bamldr.
u halde, materyalistlere gre, dnyay ve maddeyi yaratm olan tanr ya da
ruh deildir, ama ruhu yaratm olan dnyadr, maddedir, doadr:
"Tinin kendisi, maddenin en stn bir rnnden baka birey deildir."
Bunun iindir ki, ikinci blmde sorduumuz soruyu tekrar ele alrsak ve
"dnme, insana nereden gelir?" dersek, materyalistler, insan dnyor nk
onun bir beyni vardr ve dnce beynin rndr, diye yant verirler. Onlara
gre, maddesiz, cisimsiz dnce olamaz.
"Bize ne kadar yce grnrlerse grnsnler, bilincimiz ve dncemiz, maddi,
bedensel bir organn, beynin rnlerinden baka bir ey deildir."
Buna gre materyalistler iin, madde, varlk, bizim dncemizin dnda
varolan gerek eylerdir ve varolmak iin dnceye ya da ruha gereksinme
duymazlar. Ayn ekilde, ruh maddesiz varolamayacana gre, lmsz ve be-
denden bamsz bir ruh da yoktur.
dealistlerin sylediklerinin tersine, bizi kuatan eyler bizden bamsz olarak
mevcutturlar, bize dncelerimizi veren onlardr; ve bizim fikirlerimiz, eylerin
bizim beynimizdeki yanssndan baka bir ey deildir.
Bunun iindir ki, varlk ile dnce arasndaki ilikiler sorusunun ikinci yn
"Bizim evremizdeki dnya hakkndaki dncelerimiz ile bu dnya arasnda
nasl bir bant vardr? Bizim dncemiz, gerek dnyay bilebilecek durumda
mdr? Gerek dnyaya ilikin tasarmlarmzda ve kavramlarmzda gerekliin
doru bir yanssn verebilir miyiz? Bu soru, felsefe dilinde, dnce ile varln
zdelii sorunu diye adlandrlr." karsnda, materyalistler, u olumlamada
bulunur: Evet, biz dnyay tanyabiliriz, ve bizim bu dnyaya ilikin edindiimiz
fikirler, gittike daha doru olmaktadr, nk biz, dnyay bilimlerin yardmyla
inceleyip renebiliyoruz, nk bilimler, srekli olarak deney yoluyla bizi
evreleyen eylerin kendilerine zg ve bizden bamsz bir gerekleri olduunu
tantlamaktadr ve insanlar daha imdiden bu eylerin bir blmn yemden
retebilmekte ve yapay olarak yaratabilmektedirler.
u halde, zetlemek iin yle diyeceiz: materyalistler, felsefenin temel sorunu
karsnda:
1. Ruhu yaratan maddedir ve bilimsel olarak, asla maddesiz ruh grlmedi.
2. Madde, her ruhun dnda vardr ve maddenin kendine zg bir varl
olduundan, varolmak iin ruha gereksinme duymaz, dolaysyla
__________________________________________________________________
23
idealistlerin sylediklerinin tersine, eyleri yaratanlar, bizim fikirlerimiz
deildir, biz fikirlerimizi eylerden alrz.
3. Biz, dnyay tanmak yeteneindeyiz, maddeden ve dnyadan
edindiimiz fikirler, giderek daha doru oluyorlar, nk bilimlerin
yardmyla daha nce bildiklerimizi kesinletirebildiimizi ve
bilmediklerimizi de bulabildiimizi dorularlar.
__________________________________________________________________
24
DRDNC BLM
KM HAKLI DEALST M, MATERYALST M?
I. Sorunu nasl koymalyz?

II. Dnyann yalnzca bizim dncemizde varolduu doru mudur?
III. eyleri bizim fikirlerimizin yaratt doru mudur?
IV. Ruhun maddeyi yaratt doru mudur?
V. Materyalistler hakldrlar, bilim, onlarn iddialarn tantlar.
I. SORUNU NASIL KOYMALIYIZ?

imdi, idealistlerin ve materyalistlerin tezlerini bildiimize gre, kimin hakl
olduunu bulmaya alacaz.
Anmsayalm ki, her eyden nce, bu tezler, mutlak olarak birbirine kar ve
birbiriyle eliiktirler; dier yandan bu tezlerden birini ya da tekini
savunduumuz an, savunduumuz tez, bizi, sonular dolaysyla, ok nemli
olan varglara gtrecektir.
Kimin hakl olduunu bilmek iin, iki tarafn kantlarn zetlediimiz
noktaya bavuracaz.
dealistler ileri sryorlar:
1. Maddeyi yaratan ruhtur;
2. Madde bizim dmzda mevcut deildir, o halde bizim iin bir
yanlsamadan baka bir ey deildir;
3. eyleri yaratan bizim fikirlerimizdir.
Materyalistler ise bunun tam tersini ileri sryorlar.
imizi kolaylatrmak iin, ilkin, ortak grneni ve bizi en ok artan
incelemek gerekir.
1. Dnyann yalnzca bizim dncemizde varolduu doru mudur?
2. eyleri bizim fikirlerimizin yaratt doru mudur? te Berkeley'in
"maddesizci" idealizminin savunduu iki kant, bundan kan sonular,
btn tanrbilimlerde olduu gibi nc sorumuzla sonulanr:
3. Ruhun maddeyi yaratt doru mudur?
Bu soru, felsefenin temel sorununa dayandndan, ok nemlidir. yleyse,
kimin hakl olduunu, ancak bu sorular tartarak bulacaz ve bu sorular,
materyalistler iin zellikle ilgintir, u anlamda ki, bu sorulara verilen
materyaliste yantlar, btn materyalist felsefeler iin bu bakmdan
diyalektik materyalizm iin de ortak olan yantlardr.
__________________________________________________________________
25
II. DNYANIN YALNIZCA BZM DNCEMZDE VAROLDUU DORU
MUDUR?
Bu soruyu incelemeden nce, okumalarmzda sk sk karlaacamz ve
kullanacamz iki felsefe terimini iyice renmeliyiz.
znel gerek (yalnzca bizim dncemizde varolan gerek anlamna gelir).
Nesnel gerek (dncemizin dnda varolan gerek anlamna gelir).
dealistler, dnya nesnel bir gerek deil, ama znel bir gerektir, derler.
Materyalistler ise, dnya nesnel bir gerektir, derler.
Dnyann ve eylerin yalnzca bizim dncemizde varolduunu bize tantlamak
iin piskopos Berkeley, onlar (renk, byklk, younluk gibi) zelliklerine
ayrtrr. Ve bireylere gre deien bu zelliklerin, eylerin kendilerinde deil,
ama bizim her birimizin ruhunda olduunu iddia eder. Bundan, maddenin nesnel
deil, ama znel olan bir zellikler kmesi olduu, dolaysyla varolmad
sonucunu karr.
Eer gne rneini tekrar ele alrsak, Berkeley, krmz, yuvarlak nesnel
gereine inanp inanmadmz bize sorar; ve zellikleri, tartma yntemi ile,
kendi yntemi ile, gnein, krmz ve yuvarlak olmadn bize gsterir. Demek
ki, gne nesnel bir gerek deildir, nk, kendi kendine var deildir; ama
ancak znel bir gerektir, nk yalnzca bizim dncemizde vardr.
Materyalistler, gnein, krmz, dz bir yuvarlak olarak grdmz iin
varolduunu ileri srmezler, nk bu, ocuklarn ve gerei denetlemek iin
duyularndan baka eyleri olmayan ilk insanlarn safa, ocuksu gerekilii-
dir ama onlar, gnein varolduunu, bilimin yardmyla dorularlar. Bilim,
gerekten de, duyularmzn bizi drd yanlglar dzeltmemize olanak
verir.
Ama, bu gne rneinde, sorunu aka koymalyz.
Berkeley'le birlikte, biz de, gnein yuvarlak olmadn, krmz olmadn
syleyeceiz, ama onun kard sonular, gnei nesnel gerek olarak
yadsmasn kabul etmeyeceiz.
eylerin zelliklerini deil, onlarn varln tartyoruz.
Duyularmzn bizi yanltp yanltmadn, maddi gerei bozup bozmadn
anlamak iin deil, ama bu gerein bizim duyularmzn dnda varolup
olmadn bilmek iin tartyoruz.
Peki, materyalistler, bu gerein bizim dmzdaki varln kesin olarak
sylyorlar ve onlar kantlarn dorudan doruya bilimden alyorlar.
dealistler hakl olduklarn bize gstermek iin ne yapyorlar? Szckler
zerinde tartyorlar, byk sylevler veriyorlar, saysz sayfalar dolduruyorlar.
Bir an hakl olduklarn varsayalm. Dnya, yalnzca bizim dncemizde var
ise, insanlardan nce var deildi demektir. Biliyoruz ki, bu yanltr, nk bilim,
insann yeryznde ok sonradan ortaya ktn bize tantlyor. O zaman, baz
idealistler bize diyecekler ki, insandan nce hayvanlar vard ve dnce,
__________________________________________________________________
26
hayvanlarda eleebiliyordu. Ama biz, hayvanlardan nce hibir organik
yaamn olanakl olmad, zerinde oturulmaz bir yeryz olduunu biliyoruz.
Daha bakalar da diyecekler ki, yalnz gne sistemi var idiyse ve insanlar
mevcut deil idiyse de, ruh, tanrda mevcuttu. Bylece idealizmin en yksek
biimine varyoruz. Tanr ile bilim arasnda bir seim yapmamz gerekiyor.
dealizm tanrsz tutunamaz, desteklenemez, tanr ise, idealizmsiz varolamaz.
dealizm ve materyalizm sorununu, tam yle koymak gerekir: Kim hakl? Tanr
m, bilim mi?
Tanr, maddenin yaratcs salt bir ruhtur, tantsz bir iddiadr.
Bilim, pratikle ve deneyle dnyann nesnel bir gerek olduunu bize tantlayacak
ve u soruya yant vermemize olanak salayacaktr:
III. EYLER BZM FKRLERMZN YARATTII DORU MUDUR?

rnein, eylerin nesnel bir gerek mi, yoksa znel bir gerek mi olduunu,
eyleri yaratann bizim fikirlerimiz olduunun doru olup olmadn
tarttmz bir idealistle birlikte, yolun karsna geerken, yoldan gelen bir
otobs alalm. Elbette ki, eer ezilmek istemiyorsak, her ikimiz de ok dikkatli
olacaz, demek ki, pratikte, idealist, otobsn varln tanmak zorundadr.
Ona gre, pratikte nesnel bir otobs ile znel bir otobs arasnda bir ayrm
yoktur ve bu, o kadar dorudur ki, pratik, idealistlerin yaamda materyalist
olduklarn tantlar.
Bu konuda, idealist filozoflarn ve bu felsefeyi tutanlarn, kendilerine gre znel
gerekten baka bir ey olmayan eyleri elde edebilmek iin, baz "nesnel"
bayalklara tenezzl ettiklerini grebileceimiz saysz rnekler sayabilirdik.
Zaten bunun iindir ki, artk kimsenin, Berkeley gibi, dnyann varolmadn
ileri srd grlmyor. Kantlar artk ok daha ince, kurnazca, ok daha gizli-
kapakl.
Demek ki, Lenin'in syledii gibi, "pratiin lt" ile idealistleri susturmamz
olanakl olacaktr.
Zaten idealistler teori ile pratiin birbirine denk olmadklarn, birbirinden
apayr iki ey olduklarn sylemekten geri durmayacaklardr. Bu, doru deildir.
Bir anlayn, yanl ya da doru olduunu, bize, yalnzca pratik gsterecektir.
Otobs rnei, bize dnyann nesnel bir gereklii olduunu ve ruhumuz
tarafndan yaratlm bir d olmadn gsteriyor.
Berkeley'in maddesizcilik teorisi, bilimlerin karsnda tutunamadna ve
pratiin ltne kar duramadna gre, imdi de, idealist felsefelerin,
dinlerin, tanrbilimlerin hepsinin vard sonucu, ruh maddeyi yaratr savn
grmek kalyor.
__________________________________________________________________
27
IV. RUHUN MADDEY YARATTII DORU MUDUR?
Daha yukarda da grdmz gibi, idealistlere gre, ruh, en stn, en yce
biimini tanrda bulmutur. Tanr, onlarn teorisinin son sz, son yant, vard
sonutur, ve bunun iindir ki, ruh-madde sorunu, son tahlilde, idealist mi, yoksa
materyalist mi, kim hakl, "tanr m, bilim mi?" biimine konur.
dealistler, tanrnn btn sonsuzluk boyunca varolmu olduunu ve hibir
deiiklie uramad iin her zaman ayn kaldn sylerler. Tanr, salt
ruhtur, tanr iin zaman ve uzay (mekan) mevcut deildir. O, maddenin
yaratcsdr.
dealistler, tanr hakkndaki savlarn savunmak iin de herhangi bir kant
gstermezler.
Maddenin yaratcsn savunmak iin bilimsel bir akln kabul edemeyecei bir
yn gizeme bavururlar.
Bilimin kaynaklarna inildii zaman, grlr ki, ilk insanlar, tanr fikrini,
kafalarnda, byk bilgisizliklerinden dolay, ve bu bilgisizlik ortasnda
uydurdular. 20. yzyl idealistleri ise, sabrl ve direken bir almann
bilinmesini olanakl hale getirdii tm eylerden, ilk insanlar gibi tamamen
habersiz kalmaya devam ettiler. nk, ensonu, tanr, idealistlere gre,
aklanamyor ve onlar iin, geriye hibir kant bulunmayan bir inan kalyor.
dealistler, dnyann bir yaradl olmas zorunluluunu "tantlamak" istedikleri
zaman, bize, maddenin her zaman varolmadn aayukar bir balangc
olmas gerektiini sylerken, asla bir balangc olmam olan bir tanrya ba-
vuruyorlar. Bu aklamann neresi daha aydnlktr?
Materyalistler ise kantlarn savunmak iin, insanlarn "bilgisizliklerinin
snrlarn" geride brakarak gitgide gelitirdikleri bilimden yararlanacaklard.
Peki, bilim, ruhun maddeyi yaratm olmasn dnmemize izin verir mi? Hayr.
Salt bir ruh tarafndan yaradl fikri, anlalmaz bir eydir, nk biz, deney ve
gzlemimizde byle bir ey tanmyoruz. Bunun olanakl olabilmesi iin,
idealistlerin dedikleri gibi, ruhun maddeden nce yalnz bana varolmas
gerekecekti, oysa bilim bunun olanak-d olduunu ve hibir zaman maddesiz bir
ruh olmadn bize tantlyor. Tersine, ruh (akl) her zaman maddeye baldr ve
zellikle insan ruhu (akl), fikirlerimizin ve dnmemizin kayna olan beyne
baldr. Bilim, fikirlerin boluk iinde varolduklarn kavramamza izin
vermiyor...
u halde, tanr ruhunun varolabilmesi iin bir beyin olmas gerekecekti. Bunun
iindir ki, maddeyi, dolaysyla insan yaratan tanr deildir, ama ruh-tanry
yaratm olan insan beyni biimindeki maddedir, diyebiliriz.
Daha ilerde, bilimin, bize, bir tanrya ya da onun zerinde zamann etkisiz
olaca ve kendisinin, srenin, hareketin ve deiikliin dnda kalaca
herhangi bir eye inanmak olanan verip vermediini greceiz.
Bundan sonra, bir yargya varabiliriz. Felsefenin temel sorununa verdikleri
yantta:
__________________________________________________________________
28
V. MATERYALSTLER HAKLIDIRLAR VE BLM ONLARIN DDALARINI
TANITLAR
Materyalistler unlar ileri srmekte hakldrlar:
1. Berkeley'in idealizmine ve onun maddesizcilii ardna gizlenen filozoflara
kar, bir yandan dnyann ve eylerin bizim dncemiz dnda da pekala
varolduunu ve varolmak iin bizim dncemize gereksinmeleri bulunmadn;
te yandan, eyleri, bizim dncelerimizin yaratmadn, tersine, bize
fikirlerimizi eylerin verdiklerini ileri srerken,
2. Maddenin ruh tarafndan yaratldn ileri srmekle, yani son srarda,
tanrnn varln ileri srmekle ve tanrbilimleri savunmakla sonulanan
btn idealist felsefelere kar, materyalistler, bilimlere dayanarak, ruhu,
maddenin yarattn, maddenin yaradln aklamak iin "tanr varsaym"na
gereksinme bulunmadn ileri srer ve kantlarlar.
Not dealistlerin sorunlar koyu biimine dikkat etmeliyiz. Tanry insann
yaratm olduunu grdmz halde, onlar, insan tanrnn yarattn ileri
srerler. Gene biz, gerekte, tam tersinin doru olduunu grrken, onlar,
maddeyi, ruhun yarattn iddia ederler. te burada, eylere bak, bak
asn ylesine tersine eviri vardr ki, bunu belirtmek zorundayz.
__________________________________________________________________
29
BENC BLM
NC BR FELSEFE VAR MIDIR? BLNEMEZCLK
I. Niin nc bir felsefe?

II. Bu nc felsefenin ileri srd kantlar.
III. Bu felsefe nereden geliyor?
IV. Vard sonular.
V. Bu "nc" felsefe nasl rtlr?
VI. Varg.
I. NN NC BR FELSEFE?
Bu ilk blmlerden sonra, bize yle gelebilir ki, btn teorileri, iki byk akm,
yani idealizm ve materyalizm paylatna gre, btn bu felsefi dn
biimleri ortasnda kendi yerimizi bulmak, olduka kolaydr. Ve gitgide, kantla-
rn, materyalizm lehine savat kans kesinlik kazanyor.
yle grnyor ki, birka incelemeden sonra, bizi, usun (akln) felsefesine, yani
materyalizme doru gtren yolu yeniden bulduk.
Ama iler bu kadar basit deil. Daha nce de belirttiimiz gibi, zamanmzn
idealistleri, piskopos Berkeley kadar ak yrekli deiller. Onlarn dnceleri,
"ok daha kurnazca bir biime sokulmu, ve 'yeni' terminolojiyle
bulanklatrlm, bylece, saf kiiler, bu fikirleri, 'modern1 bir felsefe olarak
kabul etmilerdir."
Grdk ki, felsefenin temel sorusuna, ancak birbirine tamamyla kart,
birbiriyle eliik ve uzlamaz iki yant verilebilir. Bu iki yant, ok aktr ve
hibir karkla meydan vermez.
Gerekten de, aayukar 1710'a kadar, sorun yle konuyordu: bir yanda,
dncemizin dnda maddenin varolduunu ileri srenler bunlar
materyalistlerdi; te yanda, Berkeley ile birlikte maddenin varln yadsyanlar,
maddenin yalnzca bizde, bizim ruhumuzda varolduunu ileri srenler bunlar
idealistlerdi.
Ama bu dnemde, bilimler ilerlerken, baka filozoflar da iin iine kart;
bunlar, bu iki teori arasna bir karklk sokan bir felsefe akm yaratarak,
idealistler ile materyalistler arasndaki oy dengesini bozmaya altlar; bir
nc felsefenin aranmas, bu karkln kayna oldu.
__________________________________________________________________
30
II. BU NC FELSEFENN LER SRD KANITLAR
Berkeley'den sonra gelitirilerek hazrlanan bu felsefenin esasna gre, eylerin
gerek doasn bilmeye almak yararszdr ve biz, grn sler den baka bir
eyi bilemeyiz.
Onun iindir ki, bu felsefeye, bilinemezcilik (agnostisizm) denir. (Yunancada: a,
olumsuzluk bildirir; gnostikos, bilinirlik, bilinebilir anlamna gelir; agnostisizm
ise, bilinemezcilik demektir.)
Bilinemezcilere gre, dnyann, gerekte, ruh mu, yoksa doa m olduu
bilinemez. eylerin d grnlerini tanmak, bizim iin olanakldr, ama
gerei tanyamayz, bilemeyiz.
Gne rneini alalm. Daha nce grdk ki, gne ilk insanlarn dndkleri
gibi, dz ve krmz bir daire deildir. Demek ki, bu daire, bir yanlsamadan, bir
grnten baka bir ey deildir (grn, bizim eyler hakknda sahip
olduumuz yzeysel fikirdir, onun gerei deildir).
Bunun iindir ki, idealistler ile materyalistlerin, eylerin madde mi, ruh mu
olduklarn, eylerin bizim dncemizin dnda varolup olmadklarn, bizim
iin onlar tanyp bilmenin olanakl olup olmadn anlamak iin tarttklarn
dikkate alarak, bilinemezciler, grnler pekala bilinebilir, ama gerek hibir
zaman bilinemez diyorlar.
Onlar diyorlar ki, duyularmz bizim eyleri grmemizi, duymamz, onlarn d
grnmlerini, d ynlerini, yani grnlerini tanmamz salar; yleyse bu
grnler, bizim iin mevcuttur; onlar, felsefe dilinde "bizim-iin-ey" denilen
eyi olutururlar. Ama biz, bizden bamsz olan eyi, kendine zg ve "kendinde-
ey" denilen eyi, kendi gerei ile tanyamayz, bilemeyiz.
Durmakszn bu konu zerinde tartan idealistler ile materyalistler, tpk biri
mavi, teki pembe gzlk takp da karda gezinen ve karn gerek renginin ne
olduunu tartan iki adama benzetilebilirler. Varsayalm ki, gzlklerini hi
karamyorlar. Bir gn karn gerek rengini bilebilecekler midir?
Hayr. te, kimin hakl olduunu anlamak iin tartan idealistler ile
materyalistlerin, biri mavi, teki pembe gzlk takyor. Hibir zaman gerei
bilemeyeceklerdir. Kar hakknda "kendileri-iin" bir bilgi edinecekler, her biri
kendine gre, kendi tarznda grecektir, ama hibir zaman "kendinde"-kar
bilemeyeceklerdir. te bilinemezcilerin dn tarzlar byledir.
III. BU FELSEFE NEREDEN GELYOR?

Bu felsefenin kurucular, Hume (1711-1776) skoyal, Kant (1724-1804) bir
Alman'd. Her ikisi de materyalizm ile idealizmi uzlatrmaya altlar.
te, Lenin'in Materyalizm ve Ampryokritisizm adl kitabnda aktard
Hume'un dn tarzndan bir para:
"nsanlarn doal igdleriyle ya da doal yetenekleriyle kendi duygularna
gvenmeye eilimli olduklar ve bizim alglarmza baml olmayan ve
duyarlkla bezenmi btn varlklarla birlikte ortadan kalktmz takdirde bile
__________________________________________________________________
31
varolacak olan bir d evrenin varl, en ufak bir uslamlama yapmadan ya da
hatta uslamlamaya bavurmadan nce, her zaman varsaydmz apak belli bir
ey olarak kabul edilebilir, ... Ama btn insanlarn bu evrensel ve birincil
kans, bize, zihnimizde hibir eyin bir imgesi ya da algs dnda
varolamayacan ve duyumlarn zihin ve nesne arasnda dorudan doruya
herhangi bir mdahalede (intercourse) bulunma yeteneinden yoksun olarak bu
imgelerin ierisinden getii birer kanaldan baka bir ey olmadn reten bi-
razck felsefeyle hemen sarslr. Grmekte olduumuz masa, ondan uzaklatka
daha kk grnr, ama bizden bamsz olarak varolan gerek masa,
deimez; o halde bizim zihnimiz, masann imgesinden baka bir eyi
alglamamtr. Usun gsterdikleri bunlardr."
Gryoruz ki, Hume, her eyden nce, saduyuya uygun geleni, yani bize baml
bulunmayan "d evrenin varln" kabul ediyor. Ama hemen ardndan bu varl
nesnel bir gerek olarak kabul etmeyi reddediyor. Ona gre, bu varlk, bir
imgeden baka bir ey deildir ve bu varl, bu imgeyi kaydeden duyularmz,
ruh ile nesne arasnda herhangi bir iliki kurma yeteneinde deildir.
Ksacas, biz, eylerin ortasnda, sanki, perde zerinde nesnelerin imgesini
onlarn varln saptadmz, ama imgelerin kendileri ardnda, yani perdenin
ardnda herhangi bir eyin bulunmad bir sinemada yayor gibiyiz.
imdi, bizim aklmzn eyleri nasl tand bilinmek istenirse, bu, "bizzat zihnin
enerjisine ya da bir tr grlemez ve bilinemez bir ruhun varsaymna ya da
bizce ok daha az bilinen bir baka nedene" bal olabilir.
IV. VARDII SONULAR

te gzkamatrc, ayrca da ok yaygn bir teori. Tarih boyunca, felsefe teorileri
arasnda, eitli grnmler altnda bu teoriyle karlayoruz; zamanmzda ise,
ona "tarafsz kalmak ve bilimsel bir ihtiyatllk iinde durumunu korumak"
savnda olanlara da rastlyoruz.
u halde, bu dn tarzlarnn doru olup olmadn ve bunlardan hangi
sonularn ktn incelememiz gerekir.
Eer, bilinemezcilerin savunduklar gibi, eylerin gerek doasn bilmemiz
gerekten olanakl deilse, eer bizim bilgimiz eylerin grn ile snrlysa, o
zaman, nesnel gerein varln ileri sremeyiz ve eylerin kendi balarna
varolup olmadklarn bilemeyiz. Bize gre rnein, otobs nesnel bir gerektir;
bilinemezci ise, bize diyor ki, bu kesin deil, bu otobsn bir dnce mi, yoksa
bir gerek mi olduu bilinemez. Demek ki, dncemizin, eylerin yanss
olduunu savunmamz yasaklyor. Gryoruz ki, ite burada, tam bir idealist
dn tarznn ortasndayz, nk, eylerin varolmadklarn ileri srmekle,
ksaca onlarn varolup olmadklarnn bilinemeyeceini ileri srmek arasndaki
fark, pek byk deildir!
Bilinemezcinin, eyleri, "bizim-iin-eyler" ve "kendinde-eyler" olarak
birbirinden ayrdn grdk. Demek ki, bizim-iin-eylerin incelenmesi,
renilmesi olanakldr, bu bilimdir; ama kendinde-eylerin incelenmesi olanakl
deildir, nk, bizim dmzda varolan eyleri tanyamayz, bilemeyiz.
__________________________________________________________________
32
5u dn tarznn sonucu udur: Bilinemezci, bilimi kabul eder, ve ancak,
doadan btn doast gleri karp atmak kouluyla bilim
yaplabileceinden, bilim karsnda, materyalisttir.
Ama eklemekte acele eder ki, bilim, bize ancak grnleri verir, ve te yandan,
gerekte maddeden baka bir ey bulunmadn, ya da hatta maddenin
varolduunu, ya da tanrnn varolmadn, hibir ey tantlamaz. nsan akl bu
konuda hibir ey bilemez, yleyse bu konulara burnunu sokmamahdr. Dinsel
inan gibi "kendinde-eyleri" bilmenin baka yollar varsa, bilinemezci, bunu da
bilmek istemez ve bunu tartma hakkn kendinde bulmaz.
Demek ki, bilinemezci, yaamn gidiine ve bilimin yapsna gelince,
materyalisttir; ama materyalizmi olumlamaya cret edemeyen, her eyden nce
idealistlerle sorun karmamaya alan ve dinle atma haline girmemeye zen
gsteren bir materyalisttir. "Utanga bir materyalisttir."
Vard sonu udur ki, bilimin derin deerinden kuku duymakla ve bilimde
yalnzca grnleri grmekle, bu nc teori, bize, bilime hibir gereklik
yklememeyi tler ve herhangi bir eyi renmeye almann, ilerlemeye
katkda bulunmak iin aba gstermenin, tamamen yararsz olduunu ileri
srer.
Bilinemezciler yle diyorlar: Eskiden, insanlar, gnei dz bir daire olarak
gryorlard ve gerein yle olduunu sanyorlard; y anlyorlard. Bugn, bilim
bize, gnein grdmz gibi olmadn sylyor ve her eyi aklayacan
ileri sryor. Ama gene biz biliyoruz ki, bilim de bir nceki gn yaptn bugn
ykarak, sk sk yanlyor. Dn yanl bugn doru, ama yarn yanl. Bylece,
diye savunuyorlar bilinemezciler, bilemeyiz; akl, bize kesin hibir bilgi getirmez.
Ve eer, rnein dinsel inan gibi akldan baka aralar, bize mutlak olarak
kesin bilgiler vermeyi iddia ederlerse, bilim, bizi bunlara inanmaktan bile
alkoyamayacaktr. Bilime kar gven ve inanc zayflatarak, bilinemezcilik,
bylece, dinlere geri dn hazrlar.
V. BU "NC" FELSEFE NASIL RTLR?

Grdk ki, materyalistler, savlarn tantlamak iin, yalnzca bilimden deil, ama
ayn zamanda bilimlerin denetlenmesine olanak veren deneyimden de
yararlanrlar. "Pratiin salad lt" sayesinde eyler bilinebilir, tannabilir.
Bilinemezciler, bize d dnya vardr ya da yoktur diye iddia etmek olana
yoktur, diyorlar.
Oysa, pratik ile dnyann ve eylerin varolduklarn biliyoruz. Bizim eylerden
edindiimiz fikirlerin akla-yatkn, aklsz olmayan fikirler olduunu, eylerle
kendimiz arasnda kurduumuz ilikilerin gerek ilikiler olduunu biliyoruz.
"Bu nesneleri, onlarda algladmz niteliklere gre, kendi yararmza
kullanmaya baladmz an, duyusal alglarmzn doruluunu ya da
yanlln yanlmaz bir snamadan geirmekteyizdir. Bu alglar yanlsa, bir
nesnenin onlara gre kestirdiimiz kullanm yolunun da yanl olmas ve
abamzn boa gitmesi gerekir. Ama amacmza varmay baarrsak, o nesne ile
__________________________________________________________________
33
onun bizdeki ideasnn uyutuunu anlarsak; nesne, ereimiz iin kendisinden
beklediimizi verirse, o zaman bu, bizim o nesne ve onun nitelikleri zerine olan
alglarmzn kendi dmzdaki gereklikle uyutuunun o lde olumlu
kantdr. Ve bir baarszla uradmz zaman, baarszlmzn nedenini
bulmada genellikle pek gecikmeyiz; kendisine dayanarak i grdmz algnn
ya eksik ve yzlek, ya da baka alglarn sonular ile onlarn elvermedii bir
tarzda birletirilmi olduunu kusurlu usa vurma dediimiz ey budur
anlarz. Duyulannz gerektii gibi eitmeye ve kullanmaya, ve eylemimizi
gerektii gibi edinilmi ve kullanlm alglarn belirledii snrlar iinde tutmaya
ne kadar dikkat edersek, eylemimizin sonucunun, alglarmzla alglanan
nesnelerin nesnel doas arasndaki uyumay gsterdiini o kadar iyi
anlayacaz. imdiye kadar, bilimsel olarak denetlenmi duyu-alglarmzn,
zihnimizde, doalar gerei, d alem bakmndan gereklikle atman idealar
yaratt, ya da d alemle onun bizdeki duyu-alglar arasnda bir i
badamazlk bulunduu sonucuna varmamza yolaan tek bir rnek yoktur."
Engels'in tmcesini alarak, "rein [varlnn .} kant, onun yenmesindedir"
(ngiliz atasz) diyeceiz. Eer rek varolmasayd, ya da bir fikirden baka bir
ey olmasayd, rei yedikten sonra almz hi de giderilmi olmazd.
Onun iin eyleri tanmamz ve fikirlerimizin geree uyup uymadklarn
grmemiz pekala mmkndr. Bilimin verilerini deneyim yoluyla ve bilimlerin
teorik sonularnn pratikteki uygulamalar demek olan sanayi yoluyla
denetlememiz olana vardr. Eer biz, yapay kauuk elde edebiliyorsak, bu,
bilim, kauuk olan bu "kendinde-eyi" biliyor, tanyor demektir.
u halde gryoruz ki, kimin hakl olduunu anlamaya almak yersiz ve
gereksiz deildir, nk, bilimin debilecei teorik yanlglar ortasnda,
deneyim, bize, her keresinde gerekten bilimin hakl olduunun kantn verir.
VI. VARGI
18. yzyldan beri, bilinemezcilikten az ya da ok yararlanm olan eitli
dnrlerin, bu felsefeyi, bazan idealizme, bazan da materyalizme doru ekmi
olduklarn grrz. Bu dnrler, Lenin'in dedii gibi, yeni szcklerin ardna
gizlenerek, hatta kendi dnce dzenlerini payandalamak iin bilimden
yararlandklarn bile ileri srerek, iki teori arasnda karklk yaratmaktan
baka bir ey yapmazlar; bylelikle de, baz kiilerin, bilimden yararlandklar
iin idealist olmadklarn, ama kantlarnda ta sonuna kadar gitmeyi gze
alamadklar ve tutarl olmadklar iin de materyalist olmadklarn bildirmek
olanan veren rahat bir felsefe edinmelerine olanak salar.
"Gerekten, bilinemezcilik, 'utanga' bir materyalizmden baka nedir?
Bilinemezci doa kavram, batan sona materyalisttir. Btn doal alem,
yasalara bamldr, ve bir d etkinin ie karmasn kesinlikle darr. Ancak,
bilinemezci, unu ekler: bilmen evrenin tesinde ycelerden yce bir varln
bulunduunu ileri srmemizi de rtmemizi de salayacak hibir aracmz
yoktur."
__________________________________________________________________
34
Bu felsefe, demek ki idealizme yardm ediyor ve bilinemezciler, kendi
uslamlamalarnda tutarsz olduklarndan, sonunda idealizme varyorlar.
"Bilinemezciyi kazyn, diyor Lenin, idealisti bulacaksnz."
Grdk ki, materyalizm ile idealizmden hangisinin hakl olduu bilinebiliyor.
imdi gryoruz ki, bu iki felsefeyi uzlatrmak iddiasnda olan teoriler, gerekte
idealizmi tutmaktan baka bir ey yapmyorlar, felsefenin temel sorusuna
nc bir yant getirmiyorlar, bu bakmdan da, nc bir felsefe yoktur.
__________________________________________________________________
35
KNC KISIM
FELSEF MATERYALZM
BRNC BLM
MADDE VE MATERYALSTLER
I. Madde nedir?
II. Birbirini izleyen madde teorileri.
III. Materyalistlere gre madde nedir?
IV. Uzay, zaman, hareket ve madde.
V. Varg.
LKN btn materyalistler iin ortak olan fikirleri, bunu izleyerek btn
materyalistlerin idealist felsefelere kar kantlarn belirttikten, ve ensonu,
bilinemezciliin yanlgsn gsterdikten sonra, imdi bu bilgilerden sonular
karacaz ve aadaki iki soruya kendi yantlarmz getirerek materyalist
kantlar glendireceiz:
1- Madde nedir?
2- Materyalist olmann anlam nedir?
I. MADDE NEDR?
Sorunun nemi. Ne zaman nmzde zmlenecek bir sorun olsa, sorularmz
ok ak bir biimde sormalyz. Gerekten, burada, doyurucu bir yant vermek o
kadar kolay bir i deildir. Bu soruya yant verecek duruma gelebilmemiz iin,
bir madde teorisi yapmamz gerekir.
Genellikle, insanlar, maddenin, kendisine dokunulabilen, dayankl ve kat bir
ey olduunu dnrler. Eski Yunan'da da madde, bu biimde tanmlanyordu.
Bugn, bilimlerin yardmyla, biliyoruz ki, bu tanmlama tan deildir.
II. BRBRN ZLEYEN MADDE TEORLER

(Amacmz, bilimsel aklamalara girimeden, maddeye ilikin eitli teorileri,
olabildiince yaln bir biimde gzden geirmektir.)
Eski Yunanllarda, maddenin, sonsuz olarak blnemeyen, nfuz edilemeyen
dolu bir gerek olduu dnlyordu. Paralar, bir andan sonra artk
blnemez deniyordu ve bu paracklara atom (atom = blnmez) ad veriliyordu.
yleyse bir masa, bir atomlar kmesi, bir atomlar topadr. Gene, bu atomlarn
__________________________________________________________________
36
birbirlerinden farkl olduklar dnlyordu; zeytinyann atomlar gibi,
przsz ve yuvarlak atomlar vard, sirkenin atomlar gibi, prtkl ve engelli
atomlar vard.
Bu teoriyi, dnyann materyaliste aklamasn ilk kez denemi olan antika
materyalisti Demokritos kurmutur. Demokritos, rnein, insan bedeninin kaba
atomlardan olutuunu, ruhun ise daha ince atomlar yn olduunu
dnyordu. Ve tanrlarn varln kabul ettii, ama gene de her eyi maddeci
bir biimde aklamak istedii iin, tanrlarn kendilerinin de son derece ince
atomlardan olutuklarn sylyordu.
19. yzylda bu teori byk bir deiiklie urad.
Gene, maddenin atomlara blnd, atomlarn da birbirlerini eken ok kat
paracklar olduu dnlyordu. Yunanllarn teorisi terkedilmiti, ve bu
atomlar, artk przsz ya da engel biiminde kabul edilmiyordu, ama nfuz
edilmez, blnmez olduklarn ve birbirlerine kar bir ekim hareketine
tutulmu bulunduklar savunulmaya devam ediliyordu.
Bugn, atomun nfuz edilemez ve paralara ayrlmaz (yani blnmez) madde
tanesi olmad, ama atomun kendisinin de, atom ktlesinin hemen hemen
tmnn younlam bulunduu bir ekirdein evresinde byk bir hzla d-
nen ve elektron denilen paracklardan (partikllerden) olutuu tantlanyor.
Atomun kendisi ntr ise de, elektronlar ve ekirdek bir elektrik yk ile
ykldr, ama ekirdein pozitif yk, elektronlarn tad negatif yklerin
toplamna eittir. Madde, bu atomlardan olumu bir ktledir ve kendisi
zerinde etkiye bir direnle kar koyuyorsa, bu kendisini oluturan
paracklarn hareketi nedeniyledir.
Maddenin elektirie ilikin zelliklerinin bulunuu, zellikle elektronlarn
kefedilmesi, 20. yzyln banda, idealistlerin, bizzat maddenin varlna kar
bir saldrya gemelerine yolat. yle iddia ediyorlard: "Elektronda maddi olan
hibir ey yoktur. Elektron, hareket halindeki elektrik yknden fazla bir ey
deildir. Peki, negatif ykte madde yoksa, pozitif ekirdekte neden olsun? Madde
yokolmutur. Yalnzca enerji vardr!"
Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm'de (blm V), enerji ile maddenin
birbirinden ayrlmaz eyler olduklarn gstererek, eyleri yerli yerine
oturtmutur. Enerji, maddidir ve hareket, maddenin varolu biiminden baka
bir ey deildir. Ksacas, idealistler bilimin bulgularn tersine evirerek
yorumluyorlard. Bilim, maddenin o zamana kadar bilinmeyen ynlerini,
grnmlerini, apak bir biimde ortaya koyar koymaz, idealistler, hemen,
madde ile hareketin birbirinden ayr iki gerek olduklar sanld zamanlarda,
kendisi hakknda sahip olunan eski fikre uygun olmad bahanesiyle, maddenin
varolmad sonucunu karyorlard.
III. MATERYALSTLERE GRE MADDE NEDR?

Bu konuda, bir ayrm yapmak zorunludur. lkin unu grmek gerekir:
1. Madde nedir? sonra,
__________________________________________________________________
37
2. Madde nasldr?
Materyalistler, birinci soruya, madde, bizim ruhumuzdan bamsz, bir d
gerektir ve varolmak iin bizim ruhumuza gereksinmesi yoktur, yantn
verirler. Lenin bu konuda, yle der: "Madde kavram, bize duyum iinde verilen
nesnel gerekten baka bir ey ifade etmez"
imdi ikinci soruya, yani "Madde nasldr?" sorusuna, materyalistler, "Buna
yant vermek bize deil, bilime der." diyorlar.
Birinci yant, eski alardan zamanmza kadar deimemitir.
kinci yant ise deiir ve deimek zorundadr, nk bilimlere, insan
bilgilerinin durumuna baldr. Bu, son ve kesin bir yant olmuyor.
Gryoruz ki, sorunu iyi koymak ve idealistlerin iki sorunu birbirine
kartrmalarna izin vermemek mutlaka zorunludur. Bu iki soruyu birbirinden
ayrmak, balca sorunun birinci soru olduunu ve bu soruya yantmzn,
eskiden beri, her zaman deimez kaldn gstermek ok gereklidir.
"nk maddenin biricik 'zellii', ki felsefi materyalizm onun tannmasna
baldr, nesnel bir gereklik olmas, zihnimizin dnda varolmas zelliidir."
IV. UZAY, ZAMAN, HAREKET VE MADDE

Maddenin bizim dmzda varolduunu iddia ediyorsak, bunun gerekliini
gsterdiimiz iin, ayn zamanda, biz belirtmi oluyoruz ki:
1. Madde, zaman ve uzay iinde vardr.
2. Madde hareket halindedir.
dealistler ise, zamann ve uzayn bizim ruhumuzun fikirleri olduunu
dnrler (bunu, ilk kez savunan Kant olmutur). Onlara gre, uzay, eylere
bizim verdiimiz bir biimdir ve insan ruhundan domutur. Zaman iin de
durum ayndr.
Materyalistler, tersine, iddia ederler ki, uzay bizde deildir, ama biz uzayn
iinde bulunuyoruz. Gene iddia ederler ki, zaman, yaammzn aknn
vazgeilmez kouludur. Ve o halde, zaman ve uzay, bizim dmzda varolan
maddeden ayrlmazlar.
"...her Varln temel biimleri uzay ve zamandr, ve zaman dnda bir Varlk,
uzay dnda bir Varlk denli byk bir samalktr."
Demek ki, bilinten bamsz bir gerek olduunu dnyoruz. Hepimiz,
dnyann bizden nce de varolmu olduuna ve bizden sonra da varolmay
srdreceine inanyoruz. Dnyann, varolmak iin bize gereksinme
duymadna inanyoruz. Paris'in bizim douumuzdan nce varolduu ve kesin
olarak yerlebir edilmedike, bizim lmmzden sonra da varolaca
inancndayz.
Paris'in, kendisini dnmediimiz zamanda da varolduu gibi, hibir zaman
ayak basmadmz ve adlarn bile bilmediimiz onbinlerce kentin de bizim
__________________________________________________________________
38
haberimiz olmadan varolduklarndan eminiz. nsanln genel kans bu yoldadr.
Bilimler, idealistlerin btn dzenbazlklarn sfra indiren bu kant, bir
akla ve salamla kavuturmulardr.
"Doa bilimleri, yeryznn insann da, baka herhangi bir canl varln da
varolmad, varolamad bir durumda da, varolduunu kesin olarak dorular.
Organik madde, ok sonradan gelen bir olgudur, uzun bir evrimin rndr."
Bilimler, bize, maddenin zaman ve uzay iinde varolduunu tantlarken, ayn
zamanda maddenin hareket halinde olduunu da retirler. ada bilimlerin
bize saladklar bu son belginlik ok nemlidir, nk, maddenin hareket ye-
tenei bulunmad, yani eylemsiz olduu yolundaki eski teoriyi ykmaktadr.
"Hareket maddenin varolu biimidir. ... Hareketsiz madde, maddesiz hareket
denli akl almaz bir eydir."
Biliyoruz ki, dnya, bugnk durumuyla, her alanda uzun bir evrimin rn, bu
bakmdan, yava ve srekli bir hareketin rndr. O halde, maddenin varln
ortaya koyduktan sonra, kesinlikle belirtelim ki: "Evren hareket halindeki
maddeden baka bir ey deildir ve bu hareket halindeki madde, uzay ve
zamandan baka bir eyin iinde hareket edemez."
V. VARGI
Gsterilen bu gereklerden u sonu kyor ki, tanr fikri, evrenin yaratcs bir
"salt ruh" fikri anlamszdr; nk, zaman ve uzay dnda bir tanr,
varolamayacak bir eydir.
Zaman dnda varolan, yani hibir an varolmayan, ve uzay dnda varolan, yani
hibir yerde varolmayan bir tanrya inanmak iin, idealist gizemciliine
katlmak, bu nedenle hibir bilimsel denetimi kabul etmemek gerekir.
Materyalistler, bilimin varglaryla glenmi olarak, maddenin uzay iinde ve
belli bir anda (yani zaman iinde) varolduunu iddia ederler. O halde, evren
yaradlm olamaz, nk, tanrya dnyay yaratmak iin hibir an olmam olan
bir an gerekirdi (mademki tanr iin zaman mevcut deildir) ve dnyann hiten
ortaya km, yani yoktan var edilmi olmas gerekirdi.
Yaradl kabul etmek iin, demek ki, ilkin evrenin varolmad bir ann
varolduunu, sonra da hiten bir ey ktn kabul etmek gerekir ki, bilim bunu
kabul edemez.
Gryoruz ki, idealistlerin kantlar, bilimlerle kar karya geldiklerinde,
tutunamazlar; oysa materyalist filozoflarn kantlar, bilimlerin kendilerinden
ayrlamazlar. Bylece, bir kez daha materyalizm ile bilimleri birbirine balayan
sk ilikileri belirtmi oluyoruz.
__________________________________________________________________
39
KNC BLM
MATERYALST OLMAK NE DEMEKTR?
I. Teori ile pratiin birlii.

II. Dnce alannda materyalizm yanls olmak ne demektir?
III. Pratikte nasl materyalist olunur?
a) Sorunun birinci yn.
b) Sorunun ikinci yn.
IV. Varg.
I. TEOR LE PRATN BRL

Yrttmz incelemenin amac, Marksizmin ne olduunu tantmak,
materyalist felsefenin diyalektik materyalizm haline gelerek, Marksizmle nasl
zdeletiini gstermektir. Daha nceden biliyoruz ki, bu felsefenin temellerin-
den biri, teori ile pratik arasndaki sk badr.
Materyalistlere gre maddenin ne olduunu ve maddenin nasl olduunu
grdkten sonra, yani bu iki teorik sorudan sonra, materyalist olmann ne
anlama geldiini, yani materyalistin nasl davrandn sylemek zorunludur. Bu
da, bu sorunlarn pratik yandr.
Materyalizmin esas, dncenin kayna olarak, varl kabul etmektir. Ama
srekli olarak bunu yinelemek yeterli midir? Materyalizmin tutarl, gerek bir
yanls olmak iin:
1. dnce alannda; 2. eylem alannda materyalist olmak gerekir.
II. DNCE ALANINDA MATERYALZM YANLISI OLMAK NE

DEMEKTR?
Dnce alannda materyalizm yanls olmak, materyalizmin temel formln,
yani varln dnceyi yaratt formln ve bu formln nasl
uygulanabileceini bilmektir.
Varlk dnceyi yaratr dediimiz zaman, soyut bir forml dile getirmi
oluyoruz, nk, varlk ve dnce szleri, soyut szlerdir. Burada "varlk"
dendii zaman, szkonusu olan, genel olarak varlktr; "dnce" dendiinde de,
genel olarak dnce denmek isteniyor. Varlk genel olarak dnce gibi, znel
bir gerektir. (Birinci Ksm, Drdnc Blm, "znel gerek" ile "nesnel
gerek"in aklamasna baknz); znel gerek mevcut deildir, bu bir
soyutlamadr. O halde, "Varlk dnceyi yaratr" demek, soyut bir formldr;
nk, soyutlamalardan olumutur.
Bunun gibi, rnein, atlar ok iyi tanyoruz, ama attan, szettiimiz zaman,
genel olarak at demek istiyoruz; yleyse genel olarak at bir soyutlamadr.
__________________________________________________________________
40
Eer atn yerine genel olarak insan ya da varl koyacak olursak, bunlar da
gene soyutlamalardr.
Ama, genel olarak at mevcut deilse, nedir varolan? zel olarak atlar. "Ben genel
olarak atlara bakyorum, zel olarak atlara deil" diyen bir veteriner, herkesi
kendine gldrr. nsanlar hakknda ayn eyleri syleyecek bir doktor iin de
durum ayndr.
yleyse, genel olarak varlk yoktur, ama, zel nitelikleri olan zel varlklar
vardr. Dnce iin de durum ayndr.
Diyeceiz ki, yleyse, genel olarak varlk soyut bir eydir. zel varlk somut bir
eydir; genel olarak dnce ve zel dnce iin de durum ayndr.
Materyalist, varln nerede olduunu, dncenin nerede olduunu, btn
durumlarda tanmasn ve somutlatrmasn bilen kimsedir.
rnek: beyin ve fikirlerimiz.
Genel soyut forml, somut bir formle dntrmeyi bilmemiz gerekir. Demek
ki, materyalist, beyni varlk olarak ve fikirlerimizi dnce olarak
zdeletirecektir. yle dnecektir: fikirlerimizi (dnceyi) yaratan beyindir
(varlktr). Bu, basit bir rnektir; ama biz, imdi daha karmak bir rnei, insan
toplumu rneini ele alaln ve bir materyalistin nasl uslamlayacan grelim.
Toplum yaam ana izgileriyle bir ekonomik yaamdan ve bir siyasal yaamdan
oluur. Ekonomik yaam ile siyasal yaam arasndaki ilikiler nelerdir? ... Somut
bir forml haline getirmek istediimiz bu soyut formln birinci etkeni nedir?
Materyaliste gre birinci etken, yani varlk, toplumu toplum yapan, ona can
veren, ekonomik yaamdr. kinci etken, yani dnce, varlk tarafndan
yaratlm olan ve ancak onunla yaayabilen siyasal yaamdr.
Demek ki, materyalist, mademki siyasal yaam, ekonomik yaamn bir
rndr, ekonomik yaam, siyasal yaam aklar diyecektir.
Burada zeti yaplan bu gzlem, tarihsel materyalizmin kkdr ve ilk kez Marx
ve Engels tarafndan yaplmtr.
te daha ince bir baka rnek: ozan. Elbette ki, ozan "aklamak" iin saysz
eler iin iine karr; ama biz, burada, bu sorunun bir ynn gstermek
istiyoruz.
Genellikle denilecektir ki, ozan [iir] yazar; nk esin, onu yazmaya iter. Byle
sylemek, ozann, neden unu deil de, daha ok bunu yazdn aklamaya
yeter mi? Hayr. Kukusuz, ozann kafasnda dnceler vardr, ama ozan, ayn
zamanda, toplum iinde yaayan bir varlktr. Greceiz ki, ilk etken, ozana
kendi zel yaamn veren toplumdur; ikinci etken, ozann beyninde tad
fikirlerdir. O halde, elerden biri, ozan "aklayan" temel e, toplum, yani oza-
nn bu toplum iinde yaad ortam olacaktr. ("Ozan" ile diyalektii
okuduumuz zaman tekrar karlaacaz, nk o zaman bu sorunu iyice
inceleyebilmek iin btn elere sahip olacaz.)
Biz, rneklerle gryoruz ki, materyalist, materyalizmin formln her zaman
ve her yerde, her an ve btn durumlarda, uygulamay bilir.
__________________________________________________________________
41
III. PRATKTE NASIL MATERYALST OLUNUR?
a) Sorunun birinci yn.

Yukarda grdk ki, nc bir felsefe yoktur, ve eer materyalizmin
uygulanmasnda tutarl olunmazsa, ya idealist olunur ya da idealizm ve
materyalizm karmas gibi bir ey elde edilir.
Burjuva bilgini, incelemelerinde ve deneylerinde, her zaman materyalisttir. Bu
normaldir, nk, bilimde ilerlemek iin madde zerinde almak gerekir ve
eer bilgin, gerekten, maddenin yalnzca kendi ruhunda varolduunu
dnseydi, deney yapmay yersiz, gereksiz bulurdu.
yleyse birok bilgin tr vardr.
1. Tutarl ve bilinli materyalist olan bilginler.
2. Bilmeden materyalist olan bilginler; yani hemen hemen hepsi, nk,
maddenin varln tanmadan bilim yapmak olana yoktur. Ama, bu
sonuncular arasnda ayrm yapmak gerekir:
(a) Materyalizmi izlemeye balayanlar ama yar yolda kalanlar, nk,
bunlar materyalist olduklarn sylemeyi gze alamazlar; bunlar
Engels'in "utanga materyalistler" dedii bilinemezcilerdir.
(b) Tutarsz ve bilmeden materyalist olan bilginler. Onlar,
laboratuvarda materyalisttir, ama ilerinden ktklarnda idealist,
imanl ve dindar olurlar.
Gerekte, bu son sylediklerimiz, fikirlerinde bir dzen salamay
becerememiler ya da salamak istememilerdir. Kendi kendileriyle srekli
olarak eliki halindedirler. Zorunlu olarak materyaliste olan almalarn,
felsefe anlaylarndan ayr tutarlar. Bunlar "bilgin"dir, ama gene de, her ne
kadar maddenin varln kesin olarak yadsmasalar da, eylerin gerek ieriim
bilmenin gereksiz olduunu dnrler ki, bu de pek bilimsel bir tutum deildir.
Bunlar, "bilgin"dir, ama gene de, hibir tanta gerek duymadan, olanaksz eylere
inanrlar. (rnein Pasteur Branly ve daha bakalar, bilgin olmalarna karn,
tanrya inanyorlard, eer bir bilgin tutarl ise dinsel inancndan vazgemelidir.)
Bilim ve [dinsel] inan, kesin olarak birbirine kardr.
b) Sorunun ikinci yn.

Materyalizm ve eylem: Gerek materyalistin, bu felsefenin temeli olan forml,
her yerde ve her durumda uygulayan kii olduu doru ise, bunu iyi uygulamaya
ok dikkat etmelidir.
imdi grdmz gibi, tutarl olmak gerekir, ve tutarl bir materyalist olmak
iin de, materyalizmi eyleme aktarmak gerekir.
Pratikte materyalist olmak, gerei birinci ve en nemli etken olarak, dnceyi
ise ikinci etken olarak alp, materyalizm felsefesine uygun bir biimde
davranmaktr.
__________________________________________________________________
42
Hi akllarna getirmeden dnceyi birinci etken olarak alanlar ve byle
aldklar anda bilmeksizin idealist olanlarn nasl bir tutum takndklarn
greceiz.
1. Dnyada sanki tek bana imi gibi yaayanlara ne denir? Bireyci. O,
kabuuna ekilmi olarak yaar; d dnya, yalnzca onun iin vardr.
Onun iin nemli olan kendisi ve kendi dncesidir. O, salt bir idealisttir
ya da tekbenci (solipsiste) denilen adamdr. (Bu szn anlam iin, Birinci
Ksm, kinci Blme baknz.) Bireyci bencildir ve bencil olmak,
materyalist bir davran deildir. Bencil, evreni, kendi kiiliinde
snrlandrr.
2. renmeye hevesli, renme zevki iin renen kimse, renmeyi pek
benimser, renmekte de glk ekmez, ama rendiklerini yalnzca
kendine saklar. Kendisine ve kendi dncesine her eyden ok nem
verir. dealist, d dnyaya, geree kapaldr. Materyalist ise, her zaman
geree aktr; onun iin, Marksizm kurslarn izleyenler ve kolayca
renenler, rendiklerim bakalarna aktarmaya almaldr.
3. Her eyi kendine gre dnen kii, idealist bir bozulmaya urar. O,
rnein, kendisi hakknda ho olmayan eyler sylenmi bulunan bir
toplant iin, "kt bir toplant" diyecektir. eyleri bylece zmlememek
gerekir; toplanty kendine gre deil, ama rgte gre, toplantnn
amacna gre yarglamak gerekir.
4. Sektarizm de materyalist bir tutum deildir. nk, sekter (banaz) kii,
sorunlar anlamtr, kendi kendisiyle uyum iinde olduundan,
bakalarnn da kendisi gibi olmas gerektiini iddia eder. Bu da, gene
kendi kendine ve kendi kliine en byk nemi vermek demektir.
5. Doktriner de metinleri okumutur, bu metinlerden tanmlamalar
karmtr, ama materyalist metinleri aktarmakla yetindii ve yalnzca
bu metinlerle oturup kalkt zaman, gene idealist olur, nk o zaman da
gerek dnya kaybolur. O, rendii formlleri, geree uygulamadan
yineleyip durur. En byk nemi, metinlere, fikirlere verir. Yaam onun
bilincinde, metinler biiminde olup biter ve genellikle doktrinerlerin, ayn
zamanda sekter olduu da grlr.
Devrimin bir eitim sorunu olduunu sanmak ve devrimin zorunluluu, iilere
"bir kez iyice" anlatlnca, iiler bunu anlamaldrlar, eer anlamak
istemiyorlarsa, ille de devrim yapmaya almak gereksizdir demek de
sekterliktir, materyalist bir tutum deildir.
nsanlarn anlamadklar durumlar saptamal, neden byle olduunu
aratrmal, basky, burjuva gazetelerinin, radyo ve sinemann propagandasn
gzlemeli ve bildiriler, brorler, gazeteler ve okullar araclyla ne istediimizi
anlatmak iin elden gelen btn yollar aratrmalyz.
Gerek duygusuna sahip olmamak, bulutlar stnde yaamak, durumlar ve
gerekleri hi hesaba katmadan pratie ilikin tasarlar yapmak, gerekleebilir
olup olmadklarna bakmadan gzel tasarlara birinci derecede nem vermek,
idealiste bir tutumdur. Durmadan eletirenler, ama ilerin daha iyi yrmesi
__________________________________________________________________
43
iin hibir ey yapmayanlar, hibir zm nermeyenler, kendi kendilerine kar
eletiri duygusundan yoksun olanlar, ite btn bunlar, tutarl olmayan
materyalistlerdir.
IV. VARGI
Bu rneklerle, gryoruz ki, her birimizde az ya da ok bulunabilen bu kusurlar,
idealiste kusurlardr. Biz, bu gibi kusurlara tutuluyoruz, nk biz pratii
teoriden ayryoruz, ve bizi etki altnda tutan burjuvazi, geree nemini verme-
memizden holanyor. dealizmi tutan burjuvaziye gre, teori ile pratik tamamen
birbirinden ayr, birbiriyle hibir ilikisi olmayan iki eydir.
yleyse bu kusurlar zararldr, ve biz onlara kar savam vermeliyiz, nk
sonunda, bunlar, burjuvazinin iine yarar. Ksaca, toplumun, eitimimizin ve
kltrmzn teorik temellerinin bizde yaratt ve daha ocukluumuzda
iimize kk salm bu kusurlarn, burjuvazinin eseri olduu ortaya kmal ve
onlardan kurtulmalyz.
__________________________________________________________________
44
NC BLM
MATERYALZMN TARH
I. Bu tarihi renme zorunluluu.

II. Marksizm-ncesi materyalizm.
1. Yunan antika.
2. ngiliz materyalizmi.
3. Fransa'da materyalizm.
4. 18. yzyl materyalizmi.
III. dealizm nereden gelir?
IV. Din nereden gelir?
V. Marksizm-ncesi materyalizmin deerleri.
VI. Marksizm-ncesi materyalizmin kusurlar.
Buraya kadar genel olarak materyalizmin ne olduunu ve btn materyalistler

iin ortak olan fikirlerin neler olduklarn inceledik. imdi de materyalizmin,
ada materyalizme varncaya kadar, antikadan beri nasl gelitiim gre-
ceiz. Ksacas, materyalizmin tarihini, batan sona ksaca gzden geireceiz.
Burada olduu gibi, birka sayfa iinde, materyalizmin tarihinin 2000 yln
aklamak gibi bir iddiamz yok; yalnzca okura yol gsterecek olan genel bilgileri
vermek istiyoruz.
Bu tarihi, ksaca da olsa, iyi incelemek iin, eylerin niin byle ortaya km
olduklarn, her an grmekten kanlmamaldr. Bu yntemi
uygulamamaktansa, baz tarihsel adlar anmadan atlayp gemek, daha iyidir.
Ama okurlarmzn kafalarn bir sr adla doldurmak istememekle birlikte,
kendilerince azok bilinen bellibal materyalist filozoflar tarih srasna gre
anmann gerekli olduunu dnyoruz.
Bu nedenle, ii basitletirmek iin, bu ilk sayfalar, konunun srf tarihsel yanna
ayracaz, sonra, bu blmn ikinci ksmnda, materyalizmin evriminin niin
bilinen gelime biimini geirmesi gerektiini greceiz.
I. BU TARH RENME ZORUNLULUU

Burjuvazi, materyalizmin tarihini sevmez ve bunun iindir ki, burjuva
kitaplarnda retilen bu tarih, tamamen eksik ve her zaman yanltr. Bu tarihi
tahrif iin eitli yollar kullanlr:
1. Byk materyalist dnrler bilmezlikten gelinemediine gre, bu
dnrler, materyalist incelemeleri dnda ne yazmlarsa onlardan
szedilerek anlr ve bunlarn materyalist filozoflar olduklarn
__________________________________________________________________
45
sylemek unutulur. Liselerde ya da niversitelerde okutulan felsefe
tarihinde, byle unutma olaylarna pek ok rastlanr ve biz, rnek
olarak, Marx ve Engels'ten nce en byk materyalist dnr olan
Diderot'yu anacaz.
2. Tarih boyunca, tutarsz ya da bilmeksizin materyalist olan saysz
dnr yaamtr. Yani onlar baz yazlarnda materyalist, baz
yazlarnda ise idealist idiler, rnein Descartes gibi. Oysa, burjuvazi
tarafndan yazlan tarih, bu dnrlerin, yalnzca materyalizmi
etkilemekle kalmam, ayn zamanda bu felsefeden tam bir akmn
domasn salayan materyalist dncelerim karanlkta brakmtr.
3. Sonra, eer baz dnrleri gzlerden gizlemede bu iki tahrif yntemi
baar salamazsa, bu dnrler dpedz hasralt edilir.
te bylece, ann byk dnrleri olan Holbach ve Helvetius "bilinmeden",
18. yzyln edebiyat ve felsefe tarihi retilir.
Bu niin byledir? nk materyalizmin tarihi, dnyann sorunlarn anlamak
ve bilmek iin zellikle reticidir ve nk, materyalizmin gelimesi, ynetici
snflarn ayrcalklarn destekleyen ideolojiler iin uursuz bir gelimedir.
Materyalizmin capcanl ve her zaman hareket halinde bir ey olmasna karn,
burjuvazinin onu yirmi yzyldr deimemi, donup kalplam bir reti gibi
sunmasnn nedenleri bunlardr.
"Nasl idealizm btn bir dizi geliim evrelerinden gemise, materyalizm de
gemitir. Materyalizm, doa bilimleri alannda a aan her yeni bulu ile
kanlmaz olarak biimini deitirmek zorundadr."
zet olarak da olsa, materyalizmin tarihini incelemenin gereini imdi daha iyi
anlyoruz. Bu incelemeyi yapmak iin, 1 balangtan (Yunan antikandan)
Marx ve En-gels'e kadar; 2 Marx ve Engels'in materyalizminden gnmze
kadar olan iki dnemi birbirinden ayrmalyz. (Bu ikinci ksm, diyalektik
materyalizm ile birlikte inceleyeceiz.)
Birinci dneme, "Marksizm-ncesi (premarxiste) materyalizm" diyoruz, ikincisine
"Marksist materyalizm" ya da "diyalektik materyalizm" diyoruz.
II. MARKSZM-NCES MATERYALZM

1. Yunan antika.
Materyalizmin, her zaman bilimlere bal ve bilimlerle birlikte evrim gsteren ve
ilerleyen bir reti olduunu anmsayalm. Yunan antikanda, 6. ve 5.
yzyllarda, bilimler, "fizikiler"le birlikte boy vermeye balad zaman, bu an
(Thales, Anaksimenes, Heraklitos gibi) en iyi dnr ve filozoflarn kendine
eken materyalist bir akm da ortaya kyor. Bu ilk filozoflar, Engels'in dedii
gibi, "ister istemez diyalektiki" olacaklardr. Bunlar, her yerde hareket, her
yerde deiiklik bulunmas ve eylerin birbirlerinden ayr, tek balarna deil,
ama birbirleriyle skca bal olduu olgusuyla etkilendiler.
"Diyalektiin babas" denilen Heraklitos yle diyordu:
__________________________________________________________________
46
"Hibir ey hareketsiz deildir; her ey akar; ayn rmakta iki kez ykanlamaz,
nk rmak ardarda gelen iki an iinde asla ayn rmak deildir; bir andan
tekine deimitir; baka olmutur."
Heraklitos, ilk olarak, hareketi, deimeyi aklamaya alr ve eylerin
evriminin nedenlerini elikide grr.
Bu ilk filozoflarn anlaylar doruydu, ama gene de bu anlaylar brakld,
nk bu anlaylar nsel (a priori) olarak formle etmekle haksz bir duruma
dyorlard; bir baka deyile, bu an bilimlerinin durumu, onlarn ileri
srdkleri fikirleri tantlamaya elverili deildi. te yandan diyalektiin alp
gelimesi iin zorunlu olan toplumsal koullar (bunlarn neler olduklarn daha
ilerde greceiz), henz gereklememiti.
Ancak ok sonra, 19. yzyldadr ki, diyalektiin doruluunu tantlamaya
(toplumsal ve dnme dzeyi bakmndan) olanak veren koullar
gerekleeceklerdir.
Baka Yunan dnrlerinin de materyalist anlaylar oldu: Demokritos'un
hocas olan Leucippos ( 5. yzyl) daha o zaman, Demokritos'un teorisini
kurduu atomlar sorununu tartyordu.
Demokritos'un retilisi Epikros ( 341-270), felsefesi ortaa kilisesi
tarafndan tamamen tahrif edilmi olan ok byk bir dnrdr. Kilise, felsefi
materyalizme kar kini yznden, Epikros'un retisini, son derece ahlaka
aykr ve baya tutkular savunan bir reti olarak sunmutur. Gerekte ise,
Epikros, dnya zevklerinden elini eteini ekmi bir kii idi ve onun felsefesi,
insan yaamna, bilimsel (dolaysyla dine kar) bir temel kazandrmay hedef
alyordu.
Btn bu filozoflar, felsefenin, insanln yazgsna bal olduu bilincine
sahiptiler ve biz, orada, daha imdiden onlar tarafndan, materyalizme kar
kan resmi teoriye bir muhalefet yrtldn saptyoruz.
Ama, antika Yunanistan'na byk bir dnr egemendir. Bu, daha ok
idealist olan Aristoteles'tir. Etkisi ok byk olmutur. Bu nedenle, onu, zellikle
anmamz gerekir. Aristoteles, o an, yeni bilimlerin yaratt boluklarla dolup
taan insan bilgilerinin bir envanterim hazrlamtr. Evrensel bir kafaya sahip
olarak btn konular zerinde saysz kitaplar yazmtr. Yalnzca idealist
eilimleri anlan, ama materyalist ve bilimsel ynleri zerinde durulmayan
Aristoteles, bilgisinin evrensellii ile ortaan sonuna kadar, yani yirmi yzyl
boyunca, felsefe anlaylar zerinde ok etkili oldu.
Demek ki, bu dnem boyunca, antika gelenei izlendi ve ancak Aristoteles ile
dnld. Amansz bir bask, baka trl dnenleri kasp kavuruyordu. Ama
her eye karn, ortaan sonlarna doru, maddeyi yadsyan idealistler ile
maddi bir gerein varolduunu dnenler arasnda bir savam balad.
11. ve 12. yzyllarda, Fransa'da, zellikle ngiltere'de bu ekime srd.
Balangta, materyalizmin gelitii balca lke, ngiltere'dir. Marx yle der:
"Materyalizm, Byk Britanya'nn gerek ocuudur."
__________________________________________________________________
47
Ksa bir sre sonra, materyalizm, Fransa'da alp geliecektir. Ksacas, 15. ve
16. yzyllarda, iki akmn, ngiliz materyalizmi ile Fransz materyalizminin
ortaya ktn gryoruz ki, bu iki akmn birlemesi, 18. yzyl
materyalizminin gelimesine ok byk bir katkda bulunacaktr.
2. ngiliz materyalizmi.
"ngiliz materyalizminin... gerek atas Bacon'dr, Doa deneyine dayanan bilim,
onun gznde gerek bilimi oluturur ve duyulur fizik, gerek bilimin en soylu
parasdr."
Bacon, bilimlerin incelenmesinde, deneysel yntemin kurucusu olarak n
yapmtr. Onun iin nemli olan, bilimi, "doann byk kitab"nda okumaktr,
ve bu, bilimin, Aristoteles'in birka yzyl nce brakt kitaplarda arand bir
ada, zellikle ilgintir.
rnein fizik incelemesi yapmak iin yle bir yol izleniyordu: Belirli bir konuda
Aristoteles'in yazd paralar almyordu; sonra, byk bir tanrbilimci olan
Aquinolu Thomas'n kitaplar alnyor ve Aquinolu Thomas'n, Aristoteles'in
paralar zerine yazdklar okunuyordu. Profesr ise, kiisel bir yorum
yapmyor, hele ne dndn hi sylemiyordu, ama Aristoteles'i ve Thomas'
yineleyen nc bir kitaba uyuyordu. te ortaan skolastik denilen bilimi bu
idi: Bu, kitabi bir bilimdi, nk yalnzca kitaplarda inceleniyordu.
te Bacon, "doann byk kitab"n incelemeye arda bulunarak, bu
skolastie, bu donmu renime kar kyordu.
Bu ada, bir soru soruluyordu:
Fikirlerimiz nereden geliyor? Bilgilerimiz nereden geliyor? Her birimizin fikirleri
var, ev fikri gibi. Materyalistler, bize fikir, evler varolduu iin gelir derler.
dealistler ise, bize ev fikrini tanrnn verdiini dnrler. Bacon da, fikrin
yalnzca eyler grld ya da eylere dokunulduu iin varolduunu sylyor,
ama bunu, henz tantlayamyordu.
Fikirlerin deneyimden nasl geldiini tantlamaya ilk girien Locke (1632-1704)
olmutur. Locke, btn fikirlerin deneyimden geldiini ve bize, fikirlerimizi
yalnz deneyimin verdiini gsterdi. lk masa fikri, insana, daha masa olmadan
nce gelmitir, nk, o deneyiyle, daha nce de bir aa ktn ya da bir ta
masa gibi kullanyordu.
ngiliz materyalizmi, Locke'un fikirleri ile, 18. yzyln ilk yarsnda, Fransa'ya
geer; nk, bu felsefe, ngiltere'de zel bir biimde gelimekte iken, Fransa'da
da materyalist bir akm olumaktayd.
3. Fransa 'da materyalizm

Descartes'tan (1596-1650) balayarak, Fransa'da da aka materyalist bir
akmn douuna yer verilebilir. Descartes'n bu felsefe zerinde byk bir etkisi
olmutur, ama genellikle, ondan szedilemez.
__________________________________________________________________
48
Feodal ideolojinin, bilimlerin iinde bile capcanl olduu, grdmz gibi
skolastik bir biimde inceleme yapld bu ada, Descartes, bu durumla
savama giriti.
Dinsel anlay, feodal ideolojinin iine ilemitir. Bu bakmdan feodal ideoloji,
kilisenin, tanrnn yeryzndeki temsilcisi olarak, gerei tekelinde
bulundurmasna dikkat eder. Buradan kan sonu udur ki, dncesini, kilise
reniminin buyruuna baml klmayan hi kimse, herhangi bir doru ileri
sremez. Descartes, bu anlay topa tutuyor. Elbette ki, kiliseye, kilise olarak
saldrmaz, ama yreklilikle, her insann, inansn ya da inanmasn, aklnn
("doal k"n) deneyimiyle geree ulaabileceini retir.
Descartes, Yntem zerine Konumalar (Discours de la methode} adl kitabnn
daha banda, "Saduyu, herkesin en iyi paylat eydir" diye aklar. Bu
nedenle, herkes bilim nnde eit haklara sahiptir. Ve rnein, o zamann
hekimliinin gzel bir eletirisini (Moliere'in Hastalk Hastas, Descartes'n
eletirilerinin bir yanksdr) yapyordu, nk bilimin gerek bir bilim olmas
iin, tek "kantlar" Aristoteles ve Aziz Thomas olan ve kendi zamanna kadar
retilenin terkedilerek doann aratrlmas zerine kurulmu gerek bir bilim
olmasn istiyordu.
Descartes, 17. yzyln banda yayordu; bunu izleyen yzylda, devrim patlak
vermiti, bu nedenle denilebilir ki, o, yeni bir dnyaya, domakta olan dnyaya
girmek zere, kaybolmakta olan bir dnyadan kyordu. Bu durum, Descartes'
bir uzlatrc yapar; o, materyalist bir bilim yaratmak ister, ama ayn zamanda
da idealisttir, nk dini kurtarmak ister.
Onun anda, niin yaayan hayvanlar vardr? diye bir soru sorulduu zaman,
tanrbilimin hazr yantlarna tamamen uygun olan, nk onlar yaatan bir
ilke vardr, diye karlk verilirdi. Descartes, tersine, hayvan yaam yasalarnn
yalnzca maddede bulunduunu savunuyordu. Ayrca, teki makinelerin
demirden ve tahtadan yaplm olmalar gibi, hayvanlarn da etten, kastan
yaplma makinelerden baka bir ey olmadklarna inanyor ve bunu iddia
ediyordu. Hatta, ne bu makinelerin, ne de tekilerin duyumlar olmadklarn
dnyordu ve onun felsefesiyle vnen kiiler, Port-Royal manastrnda,
haftalarca sren incelemeleri srasnda kpeklere bir ey batrld zaman, yle
diyorlard: "Doa ne kadar iyi yaplm, sanlr ki ac duyuyorlar!.."
Materyalist Descartes'a gre hayvanlar, demek ki, birer makine idi. Ama insan, o
baka, nk onun bir ruhu var, diyordu idealist Descartes...
Descartes'n gelitirdii ve savunduu fikirler, bir yandan aka materyalist
olan bir felsefe akm, beri yandan da idealist bir akm douracaktr.
Karteziyen (dekart) materyalist kolu srdrenler arasnda, yalnzca La Mettrie
(1709-1751) zerinde duracaz. La Mettrie, bu makine-hayvan tezini alarak, onu
insana kadar geniletir. Niin insan da bir makine olmasn?.. O, insan ruhunun
kendisini de fikirlerin mekanik bir biimde hareket ettikleri bir mekanizma
olarak grr.
__________________________________________________________________
49
te bu dnemde, ngiliz materyalizmi, Locke'un fikirleri ile Fransa'ya girer. Bu
iki akmn bileiminden, daha gelimi bir materyalizm doacaktr. Bu da u
olacaktr:
4. 18. yzyl materyalizmi

Bu materyalizm, ayn zamanda alklanmaya deer yazarlar ve dnce
savalar olmasn da bilen filozoflar tarafndan savunuldu; bunlar, her zaman
toplumsal kurumlar ve dini eletirdikleri, teoriyi pratie uyguladklar ve iktida-
ra kar srekli savam halinde olduklar iin, zaman zaman Bastille ya da
Vincennes zindanlarna atldlar.
Bunlar, almalarn byk Ansiklopedi1 de topladlar ve orada materyalizmin
yeni dorultusunu saptadlar. Ayrca, byk bir etki yarattlar, nk, Engels'in
de dedii gibi, bu felsefe, "btn, kltrl genliin inancyd".
Bu, Fransz felsefe tarihinde de, Fransz zellii tayan bir felsefenin gerekten
halka malolduu tek a oldu.
1713'te Langres'da doan ve 1784'te Paris'te len Diderot, btn bu harekete
egemendir. Burjuva tarihinin sylemedii, ama her eyden nce sylenmesi
gereken ey, Dide-rot'nun, Marx ve Engels'ten nce, en byk materyalist d-
nr olduudur. Lenin, Diderot'nun, ada (diyalektik) materyalizmin
sonularna hemen hemen ulatn syler.
Diderot, gerek bir militan olmutur; her zaman kiliseye kar, toplumsal
duruma kar savam, zindanlar tanmtr. ada burjuvazi tarafndan
yazlan tarih, onu ou kez hasralt etmitir. Diderot'nun materyalizm
zerindeki pek byk etkisini anlamak iin Diderot ile d'Alembert'in
Diyaloglar'n, Rameau'nun Yeeni'ni, Kaderci Jacques' okumak gerekir.
19. yzyln ilk yarsnda, tarihsel olaylar nedeniyle, materyalizmde bir gerileme
gryoruz. Btn lkelerin burjuvazisi, idealizm ve dinden yana byk bir
propagandaya balyor, nk, o, yalnzca ilerici (materyalist) fikirlerin yayl-
masn istememekle kalmyor, ayrca iktidar elinde tutabilmek iin dnrleri
ve ynlar uyutmaya da gereksinme duyuyor.
te o srada, Almanya'da, Feuerbach'n, btn idealist filozoflarn ortasnda,
"materyalizmi, itenlikle yeniden tahta kartarak"35 materyalist inanlarn
akladn gryoruz.
Feuerbach, dinin eletirisini kknden gelitirerek, materyalizmin unutulmu
olan temellerini salkl ye gnne uygun bir biimde yeniden ele alyor ve
bylece ann filozoflarn etkiliyor,
19. yzylda, sayesinde bilimlerin ok byk bir ilerleme kaydettii, zellikle
byk buluun yapld dneme, canl hcrenin, enerjinin dnmnn,
evrimin (Darwin) bulunuu dnemine geliyoruz; bunlar, Feuerbach tarafndan
etkilenmi olan Marx ve Engels'in, bize ada ya da diyalektik materyalizmi
vermek zere, materyalizmi gelitirmelerine yolaacaktr.
__________________________________________________________________
50
Marx ve Engels'ten nceki materyalizmin tarihini, ok ksa olarak, grm
bulunuyoruz. Marx ve Engels, kendilerinden nce gelen materyalistlerle, birok
ortak noktalarda ayn grte olmakla birlikte, ayn zamanda bu eski
materyalistlerin yaptlarnda birok kusur ve boluk olduunu dnyorlard.
Onlarn Marksizm-ncesi materyalizmde yaptklar deitirmeleri anlamak iin,
bu kusur ve boluklarn neler olduunu ve niin byle olduunu aratrmak kesin
olarak zorunludur.
Baka bir deyile, materyalizmin ilerlemesine katks olan eitli dnrleri bir
bir saydktan sonra, bu ilerlemenin nasl ve hangi anlamda gerekletiini ve
neden u ya da bu biimde bir evrim gsterdiini aratrmasaydk,
materyalizmin tarihinin incelenmesi eksik kalrd.
zellikle 18. yzyl materyalizmi ile ilgileniyoruz, nk bu materyalizm,
materyalizm felsefesinin eitli akmlarnn sonucu olmutur.
u halde, bu materyalizmin yanlglar nelerdi, eksik yanlar nelerdi, onlar
inceleyeceiz; ama eylere, hibir zaman tekyanl bir anlayla deil, tersine,
btn ynlerini ele alan bir anlayla bakmamz gerektiinden, bu
materyalizmin erdemlerini, deerli yanlarnn neler olduunu da belirteceiz.
Balangcnda diyalektik olan materyalizm, bu temeller zerinde gelimesini
srdremedi. Bilimsel bilgilerin yetersizlii nedeniyle, diyalektik dnme tarz
braklmak zorunda kalnd. nce bilimleri yaratmak ve gelitirmek gerekiyordu.
"Sreleri incelemeden nce, eyleri incelemek gerekiyordu."
Demek ki, materyalizm ile bilimler arasndaki sk birlik, bu felsefeye, daha
salam ve bilimsel temeller zerinde, yeniden diyalektik materyalizm haline,
yani Marx ve Engels'in materyalizmi haline gelme olanan salayacaktr.
yleyse, materyalizmin doum kaydn, bilimin doum kayd yannda bulacaz.
Ama, biz materyalizmin nereden geldiini her buluumuzda, idealizmin nereden
geldiini de ortaya koyabileceiz.
III. DEALZM NEREDEN GELR?

dealizm, tarih boyunca, eer dinin yanbanda varolabilmi, din tarafndan
hogryle karlanm ve onanmsa, bu, aslnda idealizmin dinden
domasndan ve dinden tremesindendir.
Lenin, bu konuda renmemiz gereken bir forml yazmtr: "dealizm, dinin
artlm ve inceltilmi bir biiminden baka bir ey deildir." Bu, ne demektir?
Bu, idealizm, kendi anlaylarn dinden ok daha esnek bir biimde sunabilir
demektir. Evrenin, karanlklar stnde yzmekte olan bir ruh tarafndan
yaratlm olduunu, tanrnn maddesiz olduunu iddia etmek, sonra, birdenbire
dinin yapt gibi, tanrnn (kelam ile) konutuunu ve tanrnn bir olu oldu-
unu (sa) aklamak, bunlar kabaca sunulmu bir dizi fikirlerdir. dealizm,
dnyann ancak bizim dncemizde, bizim ruhumuzda varolduunu iddia
etmekle, kendini daha st kapal bir biimde sunar. Aslnda, biz biliyoruz ki, bu
da z olarak ayn anlama gelir, ama biim olarak daha az kaba ve daha incedir.
Bunun iin idealizm, dinin inceltilmi biimidir.
__________________________________________________________________
51
dealizm daha da ilenmi, daha da inceltilmitir, nk idealist filozoflar,
tartmalarda, Berkeley'in diyaloglar Philonos'n zavall Hylas'a yapt gibi,
sorular nceden grp nlemeyi ve tuzaklar kurmay bilirler.
Ama idealizm dinden gelir demek, sorunu ksaca geitirmek, ertelemektir, ve biz
hemen kendimize sormalyz, o halde:
IV. DN NEREDEN GELR?

Engels, bu konuda, bize ok ak bir yant vermitir: "Din, insann snrl
anlaylarndan domutur." (Snrl burada dar anlamndadr.)
lk insanlar iin bu bilgisizlik iki kattr: doay bilmemek, kendi kendilerini
bilmemek. lkel insanlarn tarihini incelerken, sk sk bu ikili bilgisizlii
dnmek gerekir.
Gene de ilerlemi bir uygarlk saydmz Yunan antikanda, bu bilgisizlik, bize
ocuksu grnr; rnein, Aristoteles'in yeryznn hareketsiz olduunu,
evrenin merkezi olduunu ve gezegenlerin yeryznn evresinde dndn
dndn grdmz zaman, (Aristoteles'e gre, bu gezegenler 46 taneydi,
bunlar bir tavana akl iviler gibi kmldamadan ve bir btn halinde,
yeryznn evresinde dnmekte idi...)
Yunanllar, su, toprak, hava ve ate dedikleri ve artk ayrtrlamayan drt
enin varolduunu dnyorlard. Btn bunlarn yanl olduunu biliyoruz,
nk imdi artk suyu, topra ve havay kendi elerine ayrabiliyoruz ve atei
de bu yukardakilerle ayn trden bir cisim saymyoruz.
Yunanllar, bizzat insan hakknda da ok bilgisizdiler, nk organlarmzn
grevlerini bilmiyorlard ve rnein yrein, cesaretin merkezi olduunu
sanyorlard.
Daha o zamandan ok ilerlemi saydmz Yunan bilginlerinin bilgisizlii bu
kadar byk olduuna gre, onlardan binlerce yl nce yaam insanlarn
bilgisizlii ne olur? lkel insanlarn doa ve kendileri hakkndaki anlaylar,
bilgisizlik yznden gelimemiti. Ama bu insanlar, her eye karn, eyay
aklamaya alyordu. lkel insanlar hakknda elimizde bulunan btn belgeler,
bize, dlerin, bu insanlarn kafalarnda, dncelerinde ok yer tuttuunu
syler. Daha ilk blmmzde, insann bir "e" varl olduuna inanarak, bu
dler sorununu, nasl zmlemi olduklarn grdk. Balangta, bu ee ayrca
maddi kvam olan bir tr saydam ve hafif bir beden atfediliyordu. nsanda,
lmden sonra da yaamn srdren maddesiz bir ilke, ruhsal bir ilke olduu
anlay, ok sonra domutur. (Ruhsal, yani spiritel szc, ruhtan, yani
esprimden gelir ki, esprit, Latincede, soluk demektir; son nefes ile birlikte giden
soluk esnasnda, ruh (can, me) kar ve yalnz "ikinci"nin varl srer gider.)
yleyse, dnceyi ve d aklayan ruhtur.
Ortaada, insanlarn, ruh zerine garip anlaylar vard. Yal bir bedende ince
bir ruh, ince bir bedende ise byk bir ruh olduu dnlyordu. Bunun iindir
ki, bu ada, ileciler (zahitler, ascetes), byk bir ruhlar olsun diye, ruha byk
bir barnak yapmak iin sk sk uzun sren oru tutuyorlard.
__________________________________________________________________
52
lkel insanlar, nce saydam e biiminde ve sonra ruh biiminde, insann
lmnden sonra da yaad ruhsal ilkeyi benimseyerek, tanrlar yarattlar.
lkin insandan daha gl, gene de maddi bir biimde bulunan varlklara
inanrken, buradan yava yava bizimkinden stn bir ruh biiminde tanrlarn
varlna inanmaya vardlar. Bylece, Yunan antikanda olduu gibi, her
birinin belirli bir grevi olan birleik birok tanr yarattktan sonra, buradan tek
tanr anlayna ulatlar. te o zaman, gnmzdeki tektanrc din yaratlm
oldu. Bylece aka gryoruz ki, dinin kkeni, bugnk biimiyle bile, bilgi-
sizlik olmutur.
Demek ki, idealizm, insann snrl, dar anlaylarndan, bilgisizliinden douyor;
oysa materyalizm, tersine, bu snrlarn geriye itilmesinden, geriletilmesinden
doar.
Felsefe tarihi boyunca, idealizm ile materyalizm arasndaki bu srekli savama
tank olacaz. Materyalizm bilgisizliin, snrlarn geriletmek ister, ve bu,
materyalizmin zaferlerinden biri, erdemlerinden biri olacaktr. dealizm ve onu
besleyen din, tersine, bilgisizliin srdrlmesi iin, ynlarn bu
bilgisizliinden, onlara basky, ekonomik ve toplumsal smry kabul
ettirmede yararlanmak iin btn abalar harcar.
V. MARKSZM-NCESl MATERYALZMN DEERLER

Yunanllarda, embriyon halinde bir bilim oluur olumaz, materyalizmin de
doduunu grdk. Bilim gelitii zaman, materyalizm de geliir ilkesini
izleyerek, tarih boyunca unlar saptyoruz:
1. Ortaada bilimlerde zayf bir gelime, materyalizmde bir duraklama.
2. 17. ve 18. yzyllarda bilimlerde ok byk bir gelimeye uygun den
materyalizmde byk bir gelime. 18. yzyl Fransz materyalizmi,
bilimlerdeki gelimenin dolaysz sonucudur.
3. 19. yzylda saysz byk bululara tank oluyoruz ve materyalizm, Marx
ve Engels ile byk bir deiiklie uruyor.
4. Bugn, bilimler ve ayn zamanda da materyalizm byk bir hzla
ilerlemektedir. En iyi bilginlerin, almalarnda, diyalektik materyalizmi
uyguladklar grlmektedir.
Demek ki, idealizm ile materyalizmin kkenleri tam tamna birbirine kardr;
ve biz, yzyllar boyunca, bu iki felsefe arasnda, yalnzca akademik olmayan ve
zamanmzda da devam eden bir savam olduunu gryoruz.
nsanlk tarihinin iinde geen bu savam, bilim ile bilgisizlik arasndaki
savamdr, iki akm arasndaki savamdr. Biri, insanl bilgisizlie doru
eker, onu bu bilgisizlik iinde tutar; teki, tersine, bilgisizliin yerine bilimi
koyarak insanlar zgr klmaya, kurtarmaya ynelir.
Bu savam, engizisyon dneminde olduu gibi, zaman zaman, etin biimler
almtr. Engizisyon iin, baka birok rnek arasnda, Galilei rneini alabiliriz.
Galilei dnyann dndn ileri srer. Bu, ncil'le ve Aristoteles ile elien yeni
__________________________________________________________________
53
bir bilgidir: eer dnya dnyorsa, demek ki evrenin merkezi deildir, ksaca
evren iinde bir noktadr, yleyse yapmamz gereken ey, dncelerimizin
snrlarn geniletmek olmaldr. Acaba Galilei'nin bu buluu karsnda ne
yaplyor?
nsanl bilgisizlik iinde tutmak iin dinsel bir mahkeme kurulur ve Galilei
piman olmaya zorlanr. te, bilgisizlik ile bilim arasndaki savama bir rnek.
u halde, bu an filozoflarn ve bilginlerini, bilgisizliin bilime kar savam
iindeki yerlerine bakarak yarglamalyz; ve greceiz ki, onlar, bilimi
savunurken, kendileri de, bilmeden materyalizmi savunmaktaydlar. Bunun gibi,
Descartes da bize, dnceleriyle, materyalizmi ileri gtrebilmi olan fikirler
vermitir.
Ayrca, bu savamn, tarih boyunca, yalnzca teorik bir savam deil, ayn
zamanda toplumsal ve siyasal bir savam olduunu da iyi grmek gerekir.
Egemen snflar, bu savata her zaman bilgisizlikten yanadrlar. Bilim
devrimcidir ve insanln kurtuluuna katkda bulunur.
Burjuvazinin durumu ilgintir. 18. yzylda burjuvazi, feodal snfn egemenlii
altndadr ve o sralarda bilimden yanadr; bilgisizlie kar bir savam yrtr
ve bize Ansiklopedi'yi verir. 20. yzylda burjuvazi egemen snftr ve bilgisizlikle
bilim arasndaki bu savamda, o, eskisinden ok daha byk bir vahetle
bilgisizlikten yanadr (hitlercilii inceleyiniz).
u halde gryoruz ki, Marksizm-ncesi materyalizm, nemli bir rol oynamtr
ve tarihsel nemi ok byk olmutur. Marksizm-ncesi materyalizm, bu
bilgisizlikle bilim arasndaki savam boyunca, dine, yani bilgisizlie kar olabi-
len genel bir dnya anlay gelitirebilmitir. Ve gene materyalizmin bu evrimi,
materyalizm almalarnn bu ardarda sralan iledir ki, diyalektik
materyalizmin meydana kabilmesi iin gerekli koullar gerekleebilmitir.
VI. MARKSZM-NCES MATERYALZMN KUSURLARI

Materyalizmin evrimini anlamak ve kusurlarn ve boluklarn iyi grebilmek
iin, bilimle materyalizmin birbirine bal olduunu hibir zaman unutmamak
gerekir.
Balangta, materyalizm, bilimlere gre daha ndeydi, ve onun iindir ki, bu
felsefe, kendisini hemen kabul ettiremedi. Diyalektik materyalizmin hakl
olduunu tantlamak iin, bilimleri kurmak ve gelitirmek gerekiyordu, ama bu
yirmi yzyldan fazla bir zaman almt. Bu uzun dnem iinde materyalizm,
bilimlerden, zellikle de bilimsel dnten ve ayn zamanda en ok gelimi
zel bilimlerden etkilendi.
Bunun iindir ki, "getiimiz yzyln [yani 18. yzyln] materyalizmi her eyden
ok mekaniki idi, nk bu ada, btn doa bilimleri arasnda yalnz mekanik
ve henz ancak yeryzndeki ve gkyzndeki kat cisimlerin mekanii,
ksaca yerekimi mekanii belli bir olgunlama durumuna ulamt. Kimya
henz ocuksu, filojistik biimiyle vard. Biyoloji henz kundaktan kmamt;
bitkisel ve hayvansal organizmalar ancak kabaca incelenebilmiti ve ancak salt
__________________________________________________________________
54
mekanik nedenlerle aklanyorlard; Descartes iin hayvan nasl bir makine ise,
18. yzyln materyalistlerine gre de insan yle bir makineydi."
"Hristiyan ortan k uykusu" dneminden sonra, bilimlerin uzun ve yava
evriminden km olan materyalizm, ite bu durumdayd.
Dnyay byk bir mekanizma olarak kabul eden bu dnemin byk yanlgs,
her eyden, mekanik denilen bu bilimin yasalarna gre sonu karmak
olmutur. Hareket, basit bir mekanik hareket saylarak, ayn olaylarn da
durmadan yenilenmesi gerektii dnlyordu. eylerin makine yan
grlyor, ama yaayan yan grlmyordu. Onun iin bu materyalizme
mekanik (ya da mekaniki) materyalizm denir.
Bir rnek verelim: Bu materyalistler, dnceyi nasl aklyorlard? yle:
"Nasl karacier safray salglarsa, beyin de dnceyi salglar!" Bu dar bir
dntr! Marx'n materyalizmi, tersine, bir dizi aklk getirir.
Dncelerimiz yalnzca beyinden gelmez. Fikirlerimizin, dncelerimizin niin
yle deil de byle olduunu anlamaya almamz gerekir; o zaman, bizim
fikirlerimizi, toplumun, evrenin vb. belirlediinin farkna varrz. Mekaniki
materyalizm, dnceyi basit bir mekanik olay olarak kabul eder. Oysa dnce,
daha stn bir eydir. "Mekanik yasalarn da elbette ki iledii, etkili olduu,
ama daha st sradan yasalarca daha geri plana atldklar kimyasal ve organik
yapdaki olaylara da yalnz tek bana mekaniin uygulanmas, klasik Fransz
materyalizminin zgl, ama o dnem iin kanlmaz darlklarndan biridir."
te 18. yzyl materyalizminin birinci byk yanl.
Bu yanlgnn sonular unlard ki, o, genel olarak tarihi, yani tarihsel
gelimenin bak asn, sreci bilmiyordu; bu materyalizm, dnyann evrim
gstermediini, dzenli aralklarla birbirine benzer durumlarn yeniden ortaya
ktn dnyordu ve insann ve hayvanlarn evrimi diye bir eyi de aklndan
geirmiyordu.
"Bu materyalizmin ikinci zgl darl, evreni bir sre olarak, kesintisiz tarihsel
gelime yolunda bir madde olarak kavramadaki yetersizliidir. Bu, o ada doa
bilimlerinin ulam olduklar dzeye ve bu doa bilimlerine bal olan metafizik,
yani anti-diyalektik felsefe tarzna uygun dyordu. Doann, aralksz srp
giden bir hareket iinde olduu biliniyordu. Ama, an fikirlerine gre, bu
hareket, gene ayn ekilde aralksz srp giden bir ember iziyordu ve bu
yzden de hi ilerlemiyordu; daima ayn sonular veriyordu."
te bu materyalizmin ikinci yanl.
nc yanlgs, kendi dncelerine fazla dalmas, iine kapanmasdr; bu
materyalizm, insan eyleminin dnyadaki ve toplumdaki roln yeteri kadar
grmyordu. Marx'n materyalizmi, dnyay yalnz aklamakla yetinmememizi,
ayn zamanda, onu deitirmemiz gerektiini de retir. nsan, tarihte, dnyay
deiiklie uratabilecek etkin bir edir.
Rus komnistlerinin eylemi, yalnzca devrimi hazrlamak, yapmak ve baarya
ulatrmak yeteneinin deil, ayn zamanda, 1918'den beri, byk glklerin
ortasnda sosyalizmi kurmak yeteneinin de canl bir rneidir.
__________________________________________________________________
55
Marksizm-ncesi materyalizm, bu insan eylemi anlaynn bilincinde deildi. O
ada, insan ortamn bir rndr diye dnlyordu; oysa Marx bize retiyor
ki, ortam, insann bir rndr ve yleyse insan da, balangta verilen baz
koullar altnda, kendi z etkinliinin rndr. nsan nasl ortamn etkisine
urarsa, kendisi de ortam, toplumu deitirebilir; yleyse, buna gre, kendisini
de deitirebilir.
Demek ki, 18. yzyln materyalizmi, fazlaca dncelerine dalp kalyordu,
nk her eyin bir tarihsel gelimesi olduunu bilmiyordu. Ama bu, o zaman
iin kanlmaz bir eydi; nk bilimsel bilgiler, dnyay ve eyleri eski
dnme ynteminden, yani "metafizik"ten baka bir yntem kullanarak
kavrayabilmek iin yeteri kadar ileri gitmemiti.
__________________________________________________________________
56
NC KISIM
METAFZN NCELENMES
TEK BLM
"METAFZK YNTEM" NEDR?
I. Bu yntemin temel zellikleri.

1. Birinci temel zellik: zdelik ilkesi.
2. kinci temel zellik: eylerden ayrma (tecrit).
3. nc temel zellik: Sonsuz ve almaz blmeler.
4. Drdnc temel zellik: Kartlarn kar karya konmas.
II. zet.
III. Metafizik doa anlay.
IV. Metafizik toplum anlay.
V. Metafizik dnce anlay.
VI. Mantk nedir?
VII. "Metafizik" szcnn aklamas.
Biliyoruz ki, 18. yzyl materyalistlerinin yanllar, onlarn dn

biimlerinden, onlarn, "metafizik yntem" dediimiz zel aratrma
yntemlerinden gelmektedir. yleyse, metafizik yntem, zel bir dnya
anlayn anlatr, ve belirtmemiz gerekir ki, nasl Marksist materyalizmi,
marksizm-ncesi materyalizmin karsna koyuyorsak, diyalektik materyalizmi
de metafizik materyalizmin karsna koyuyoruz.
Bunun iin, daha sonra, kart, diyalektik materyalizmi incelemek iin imdi bu
"metafizik" yntemin ne olduunu renmemiz gerekir.
I. BU YNTEMN TEMEL ZELLKLER

Burada "Hegel'in 'metafizik' yntem dedii... eski aratrma ve dnme
yntemini" inceleyeceiz.
Hemen basit bir gzlemle ie balayalm. nsanlarn ouna, hangisi daha doal
gelir: hareket mi, hareketsizlik mi? Onlara gre eylerin olaan (normal) durumu
nedir: durgunluk mu, deikenlik mi?
Genellikle, hareketten nce durgunluun varolduu ve bir eyin harekete
balayabilmesi iin nce durgunluk halinde bulunduu dnlr.
__________________________________________________________________
57
Kutsal kitap da, bize, tanr tarafndan yaratlm olan evrenden nce, hareketsiz
sonsuzluun, yani durgunluun varolduunu sylyor.
te sk sk kullandmz baz szckler: durgunluk ve hareketsizlik, hareket ve
deime. Ama bu son iki szck, e anlaml deillerdir.
Hareket, szcn dar anlamnda, yer deitirmedir. rnek: den bir ta,
yryen bir tren hareket halindedir.
Deime, szcn tam anlamyla, bir biimden baka bir biime gemektir.
Yapraklarn dken bir aa, biim deitirmitir. Ama deiiklik ayn zamanda
bir durumdan baka bir duruma geitir. rnek: hava solunulamaz hale gelmi;
bu deimedir.
u halde, hareket, yer deitirme anlamna gelir; deime, deiiklik ise, biim
ya da durum deitirmek demektir. Anlam karkln nlemek iin bu ayrma
sayg gstereceiz (diyalektii incelediimiz zaman bu szcklerin anlamlarn
yeniden grmemiz gerekecek).
Grm bulunuyoruz ki, genel bir biimde, hareket ve deimenin durgunluktan
daha az olaan olduu dnlr, ve biz, eyleri, deimesiz ve durgun saymay
ye tutarz.
rnek: Biz, bir ift sar ayakkab aldk, bir zaman sonra, birok onarmdan
(pene, topuk deitirme, birok yamadan) sonra, biz, gene de "sar
ayakkablarm giyeceim" diyoruz, onlarn artk o ayn ayakkablar
olmadklarn hi hesaba katmyoruz. Onlar, bizim iin, hep u zaman, bu fiyata
satn aldmz sar ayakkablardr. Ayakkablarmzda sonradan meydana gelen
deimeyi dikkate almyoruz. Onlar daima ayndrlar, onlar zdetirler. Biz,
yalnz zdelii grdmz iin, sanki nemli bir ey olmam gibi, deiiklii
nemsemiyoruz. te bu da:
1. Metafizik yntemin birinci temel zellii: zdelik ilkesi.

Bu olaylar karsnda hareketsizlii harekete, zdelii deimeye tercih
etmekten ibarettir.
Bu tercih, metafizik ynteminin birinci temel zelliini oluturur ve btn bir
dnya anlayndan ileri gelir. Evren dondurulmu gibi dnlr, diyecektir
Engels. Doa iin, toplum ve insan iin de ayn ey dnlecek. Onun iin sk
sk "gnein altnda yeni olan bir ey yok" diye iddia edilir. Bu, evren hareketsiz
ve zde kalm olduundan, sonsuzdan beri, hibir deime olmamtr
demektir. Bununla, ayn zamanda, dnem dnem ayn olaylara dnld de
anlatlr. Tanr, balklar, kular, memelileri vb. oluturarak dnyay yaratt ve
o zamandan beri hibir ey deimedi, dnya kmldamad. Gene denir ki,
"insanlar hep ayndr", sanki insanlar sonsuzdan beri deimedi.
Her gn kullanlan bu deyimler bizim iimizde ta derinlere kadar kk salm
olan bir anlayn yanssdrlar ve burjuvazi bu yanltan sonuna kadar
yararlanr.
__________________________________________________________________
58
Sosyalizm eletirilirken, ok sevdikleri kantlardan birini, insan bencildir, onu
zor altnda tutmak iin savamc bir bask zorunludur, yoksa karklk egemen
olurdu kantn ne srerler. Bu da, gene, insann her zaman iin deimez bir
doas olduunu dnen bu metafizik anlayn sonucudur.
Elbette, birdenbire komnist bir dzende yaama olanana sahip olsaydk, yani
rnler, herkesin emeine gre deil de gereksinmesine gre letirilmeye
hemen kalklsayd, besbelli ki, gereksinmesinden fazlasna sahip olma heves-
lerini karlamak isteyenlerin saldrsna urayacak ve byle bir toplum
ynetilemeyecekti. Bu byle olmakla birlikte, gene de komnist toplum yukarda
belirtildii gibidir ve bu da akla-uygundur. Ama iimizde kk salm metafizik
bir anlay yzndendir ki, greli olarak, gelecein insannn, uzak bir gelecekte
de bugnn insanna benzer bir biimde yaayacan tasarlyoruz.
Bu bakmdan, sosyalist ya da komnist toplumun yaanabilir bir toplum
olmad, nk insann bencil olduu ifade edilirken, toplum deitii zaman
insann da deiecei unutuluyor.
Sovyetler Birlii zerine, her gn birtakm eletiriler iitilir. Bu eletiriler, onlar
dile getirenlerin eyleri kavramadaki gszlklerini gzlerimizin nne
sermektedir. Bu onlarn metafizik bir dnya anlayna sahip olmalarndan,
eyleri metafizik bir biimde anlamalarndan ileri gelir.
Verebileceimiz birok rnekten yalnzca unu ele alalm: Bize diyorlar ki,
"Sovyetler Birlii'nde, bir ii, rettiklerinin toplam deerine karlk olmayan
bir cret almaktadr, demek ki bir art-deer vardr, yani onun cretinden bir
miktar alnmaktadr. yleyse alnmaktadr. Fransa'da da durum ayndr, iiler
smrlyor; u halde bir Sovyet iisi ile bir Fransz iisi arasnda fark
yoktur."
Metafizik anlay bu rnein neresindedir? Bu anlay, burada, iki tip toplum
olduunun dikkate alnmamasnda, iki toplum arasndaki ayrlklarn hesaba
katlmamasndadr. Burada ve orada, her iki lkede, art-deerin varolduunu
sanmak da, insann ve makinenin artk Fransa'daki ile ayn ekonomik ve
toplumsal anlam olmayan SSCB'de ortaya kan deimeleri dikkate almakszn,
metafizik bir biimde dnmek demektir. Oysa, bizim lkemizde, emeini
smrmek iin insan ve makine (patronun hizmetinde) retmek iin vardr.
SSCB'de ise, insan, kendi emeinin meyvesinden yararlanmak iin ve makine
(insann hizmetinde) retmek iin vardr. Fransa'da art-deer patrona gider,
SSCB'de ise sosyalist devlete, yani smrc olmayan ortakla gider. eyler
deimitir.
u halde, bu rnekte gryoruz ki, yarglama yanllar, iyi niyetli olanlarda,
metafizik bir dnce ynteminden, zellikle bu yntemin birinci temel
zelliinin, yani deimeye deer vermemek, hareketsizlii semek ya da ksaca,
zdelii sonsuzlatrmaya ynelik olmak biiminde kendim gsteren temel
zelliin uygulanmasndan ileri gelmektedir.
Peki ama nedir bu zdelik? Diyelim ki, l Ocak 1935'te tamamlanan bir evin
yapln grdk, l Ocak 1936'da ve bunu izleyen dier yllarda, bu evin, zde
bir ev olduunu syleyeceiz, nk hep iki katldr, n yznde hep yirmi
penceresi ve iki kaps vb. vardr, nk o hep ayn kalyor, deimiyor, farkl
__________________________________________________________________
59
deildir. Demek ki, zde olmak, ayn kalmaktr, baka olmamaktr. Ama gene de
bu ev deimitir.
O yalnzca ilk bakta, yzeysel olarak, ayn kalyor. eyleri daha yakndan
gren mimar ya da duvarc ustas, evin yaplndan bir hafta sonra artk onun
ayn ev olmadn iyi bilir: urada burada kk bir atlak olumutur, urada
bir ta oynamtr, tede rengi solmutur vb.. u halde eyler, ancak "kaba
olarak" dnldklerinde, zde gibi grnrler. Ayrntlaryla tahlil
edildiklerinde, durmadan deitikleri [anlalr].
yleyse, metafizik yntemin birinci temel zelliinin, pratik sonular nelerdir?
Biz, eylerde zdelik grmeyi, yani onlar ayn kalm grmeyi daha ok
sevdiimiz iin, rnein yle diyoruz: "Yaam yaamdr ve lm lmdr." ddia
ediyoruz ki, yaam [ayn] yaam olarak kalyor, lm de ayn lm olarak
kalyor; her ey bunun gibi.
eyleri kendi zdei iinde dnmeye altmz iin, onlar birbirlerinden
ayryoruz. "Bir sandalye, bir sandalyedir" demek, doal bir gerei belirtmektir,
ama bu, zdelik zerine parmak basmak ve ayn zamanda, bu bir sandalye
deildir, bir baka eydir, demektir.
Bunu sylemek o kadar doal bir eydir ki, onun altn izerek belirtmek, ocuka
grnr. Ayn trden fikirlerle yle diyeceiz: "At, attr ve at olmayan bir baka
eydir." u halde sandalyeyi bir yana, at bir yana ayryoruz ve her ey iin ayn
eyi yapyoruz. Bylece, eyleri kesinlikle birbirinden ayrarak, ayrdediyoruz, ve
dnyay ayrdedilmi eylerin bir koleksiyonu haline dntryoruz, bu da:
2. Metafizik yntemin ikinci temel zellii: eylerden ayrma (tecrit).

imdi sylediklerimiz bize yle doal grnr ki, bunu sylemek de ne oluyor
diye kendi kendine sorabilir insan. Greceiz ki, her eye karn bunu sylemek
zorunlu idi, nk bu dn tarz, bizi eyleri belli bir adan grmeye gtrr.
Ve gene bu yntemin ikinci temel zelliini de, pratik sonularyla
deerlendireceiz.
Gnlk yaamda, hayvanlar ele alr ve onlar hakknda, varlklar birbirinden
ayrarak dnrsek, baka baka cinslerden ve trlerden olan varlklar
arasnda ortak olan eyleri grmeyiz. Bir at, bir attr ve bir inek, bir inektir.
Onlar arasnda hibir iliki yoktur.
Bu, hayvanlar, kesin olarak birbirlerinden ayrarak snflandran ve onlar
arasnda hibir iliki grmeyen eski zoolojinin bak asdr. Bu da, gene
metafizik yntemin uygulanmasnn sonularndan biridir.
Bir baka rnek olarak unu alabiliriz: Burjuvazi, bilimin bilim olarak, felsefenin
felsefe olarak, siyasetin de siyaset olarak kalmasn ister; ve kukusuz,
arasnda, ortak hibir ey, kesin olarak herhangi bir iliki yoktur.
Byle bir uslamlamann pratik sonucu udur: Bilgin, bilgin olarak kalmaldr,
bilimi felsefeye, siyasete kartrma-maldr. Bir filozof iin de, bir siyaset adam
iin de durum ayn olacaktr.
__________________________________________________________________
60
yi niyetli bir insan byle dnd zaman, bir metafiziki olarak uslamlama
yrtyor denilebilir. ngiliz yazar Wells, birka yl nce, artk hayatta
bulunmayan, byk yazar Maksim Gorki'yi ziyaret etmek zere Sovyetler
Birlii'ne gitti. Gorki'ye, siyasetle uramayacak bir edebiyatlar kulb
kurmay nerdi, nk, onun kafasnda, edebiyat edebiyatt ve siyaset siyasetti.
Gorki ve arkadalarnn glmeye baladn gren Wells zlm. Ne var ki,
Wells, yazar, toplumun dnda yaayan bir adam olarak gryor ve yle
kavryordu; oysa Gorki ve arkadalar, yaamn byle olmadn, gerekte, her
eyin istense de, istenmese de birbirine bal olduunu biliyorlard.
Gnlk yaamn pratii iinde, eyleri snflandrmaya, birbirlerinden ayrmaya,
onlar yalnz kendileri iin grmeye ve incelemeye alyoruz. Marksist
olmayanlar, genellikle devleti toplumdan ayrarak, toplum biiminden bamsz
olarak grrler. Byle dnmek, devleti toplumdan yaltmak, onu gerekte olan
ilikilerinden ayrmak demektir.
nsan teki insanlardan, evresinden, toplumdan yaltp ondan szedildiinde
de, ayn yanl yaplr. Makinenin de, retimde bulunduu toplumdan yaltlarak
kendisi iin makine olarak dnlmesi, u yanl anlaya benzer: "Paris'te
makine, Moskova'da makine; burada da, orda da art-deer, hibir fark yok,
tpatp ayn eyler."
Bununla birlikte, bu srekli okunan ve okuyanlarn benimsedikleri bir dn
tarzdr, nk, allagelen ve genel olan bak as, eyleri bler, [birbirinden]
ayrr. Bu metafizik yntemin allm bir temel zelliidir.
3. nc temel zellik: Sonsuz ve almaz blmeler.

eyleri, deimeyen ve hareketsiz olarak dnmeyi tercih ettikten sonra, biz,
onlar snflandrdk, onlardan kataloglar yaptk, bylelikle de, onlar arasnda,
birbirleriyle olabilecek ilikilerini bize unutturan blmeler yarattk.
Bu biimde grmek ve karara varmak, bizi, bu blmelerin bir zaman varoldu mu,
her zaman varolduklarn (bir at, bir attr) ve mutlak, almaz ve sonsuz
olduklarn sanmaya gtrr. ste metafizik yntemin nc temel zellii.
Ama bu yntemden szettiimiz zaman dikkat etmemiz gerekir; nk biz
Marksistler, kapitalist toplumda, iki snfn, burjuvazi ile proletaryann
varolduunu sylediimiz, blmeler yaptmz zaman, bizim de, metafizik
grle gerdee girdiimiz sanlabilir. Ancak, yalnzca blmeler yapm olmakla,
metafiziki olunmaz, bu blmeleri yap biimiyle, bu blmeler arasnda bulunan
farklar ve ilikileri yerletiri tarzyla metafiziki olunur.
Biz, toplumda iki snf var dediimiz zaman, burjuvazi, rnein, hemen zenginler
ve yoksullar var diye dnr. Ve kukusuz, bize "Her zaman zenginler ve
yoksullar olmutur" diyecektir.
"Her zaman olmutur" ve "her zaman olacaktr", ite bu, metafizik bir dn
tarzdr. eyler, birbirlerinden bamsz olarak her zaman iin snflandrlr,
onlarn arasna almaz blmeler, duvarlar konur.
__________________________________________________________________
61
Burjuvazi ile proletaryann varlnn gerek olduunu gstermek yerine, toplum,
zenginler ve yoksullar olarak blnr, burjuvazi-proletarya blmesi kabul edilse
bile, bu snflar, karlkl ilikileri, yani snf savam dnda dnlr. eyler
arasna kesin engeller yerletiren bu nc temel zelliin pratik sonular
nelerdir? Buna gre, bir at ve inek arasnda herhangi bir akrabalk ba olamaz.
Bizi kuatan her ey iin ve btn bilimler iin de ayn ey olacak. Daha ilerde
bunun doru olup olmadn greceiz; ama imdi, tanmlam bulunduumuz
bu ayr temel zelliin sonularnn neler olduunu aratrmak gerekiyor; bu
da:
4. Drdnc temel zellik: Kartlarn kar karya konmas.

imdi btn bu sylediklerimizden u kyor: "Yaam, yaamdr ve lm,
lmdr" dediimiz zaman, yaam ve lm arasnda hibir ortak yan olmadn
iddia ediyoruz. Yaam ve lm, her birini, kendileri iin grerek, aralarnda
varolabilecek ilikileri grmeksizin, onlar, birbirlerinden ayr olarak
snflandryoruz. Bu koullar iinde, yaamn yitirmi olan bir adam, l bir ey
saylmaldr, nk yaam ile lm, karlkl olarak birbirlerini dtaladklarna
gre, bu insann, ayn zamanda, hem canl, hem de l olmas olanakszdr.
eyleri birbirinden ayr, kesin olarak birbirinden farkl sayarak, onlar,
birbirleriyle kar karya tutmu oluruz.
te, bu kartlar birbirine kar tutan, kart iki eyin ayn zamanda
varolmayacan iddia eden metafizik yntemin drdnc temel zellii.
Gerekte, bu yaam ve lm rneinde, nc bir olanak olamaz. Birbirinden
ayrdmz bu iki olanaktan birini sememiz kesenkes gereklidir. Kabul ediyoruz
ki, nc bir olanak bir eliki olacaktr, ve bu eliki bir samalktr, o halde,
olanaksz bir eydir.
Metafizik yntemin drdnc zellii, yleyse eliki korkusudur.
Bu dn tarznn pratik sonular yledir: rnein, demokrasi ve
diktatrlkten szedildiinde, metafizik gr, ister ki, toplum, bu ikisi arasnda
bir seim yapsn, nk demokrasi demokrasidir, diktatrlk de diktatrlktr.
Demokrasi, diktatrlk deildir, ve diktatrlk, demokrasi deildir. Sememiz
gerekir, yoksa bir eliki, bir samalk, bir olanakszlkla kar karya kalrz.
Marksist tutum, bsbtn bakadr.
Bizler, tersine, proletarya diktatrlnn, rnein, ayn zamanda, hem
ynlarn diktatrl ve hem de smrlen ynlar iin demokrasi olduunu
dnrz.
Biz, yaamn, canl varlklarn yaamnn, ancak hcreler arasnda sonsuz bir
savam olduu iin, ancak srekli olarak bir ksm hcreler ldkleri ve baka
hcreler onlarn yerlerini aldklar iin olabildiini dnrz. Bu biimde,
yaam, kendi iinde lm de ierir. Biz, metafiziin dnd gibi, lmn
ylesine tam, eksiksiz ve yaamdan ayr olmadn dnrz, nk baz
hcreler belirli bir sre yaamaya devam ettiine ve bu lden baka yaamlar
doacana gre, bir l zerinde btn yaam tamamen yok olmamtr.
__________________________________________________________________
62
II. ZET
u halde gryoruz ki, metafizik yntemin eitli temel zellikleri, bizi, eyleri
belirli bir adan anlamaya zorlar ve belirli bir biimde dnmeye srkler.
Daha ilerde, inceleyeceimiz ve genellikle karlalan grme, dnme,
inceleme, tahlil tarz biimine ok uygun dtn gsterdiimiz bu tahlil
tarznn, belirli bir "mant" olduunu saptayacaz.
Konumuzu zetlememizi salayacak sralamaya yle balanabilir:
1. eyler, hareketsizlikleri, zdelikleri iinde grlr.
2. eyler, birbirlerinden ayrlrlar ve karlkl ilikilerinden syrlrlar.
3. eyler arasna, sonsuz blmeler, almaz duvarlar ekilir.
4. Birbirine kart iki eyin, ayn zamanda varolamayacaklar iddia
olunarak, kartlar, birbirine kar konur.
Genel zelliklerin her birinin pratik sonularn incelerken, bunlardan hibirinin
geree uygun dmediini grdk.
Acaba dnya, bu anlaya uygun mudur? Acaba, doada, eyler deimez ve
hareketsiz midir? Hayr. Biz her eyin deitiini saptyoruz ve hareket halinde
olduunu gryoruz. O halde, bu anlay, eylerin kendileriyle badamaz. Elbet-
te ki, hakl olan doadr ve yanl olan bu anlaytr.
Daha en bata, felsefe, evreni, insan, doay vb. aklamak ister, diye
tanmlamtk. Bilimler zel sorunlar inceler, felsefe ise, yukarda sylediimiz
gibi, bilimleri birletiren ve derinletiren daha genel sorunlar inceler.
Oysa, btn sorunlara uygulanan eski "metafizik" dn yntemi de, evreni,
insan ve doay tamamyla zel bir biimde ele alan bir felsefe anlaydr.
"Metafiziki iin, eyler ve onlarn dncedeki yanslar olan kavramlar, biri
tekinden sonra ve teki olmakszn dikkate alnacak deimez, eilip bklmez,
her zaman tpk kalan, yaltk irdeleme konulardr. Metafiziki orta terimler
olmakszn, yalnzca anti-tezler aracyla dnr: evet evet, hayr hayr der;
bunun tesine geen ey metelik etmez. Ona gre, bir ey ya var, ya da yoktur;
bir ey ayn zamanda hem kendisi, hem de bir bakas olamaz. Olumlu ile
olumsuz birbirlerini mutlak olarak dtalarlar; neden ve sonu da ayn derecede
sert bir biimde birbirlerine kar gelirler."
Demek ki metafizik anlay "evreni, donmu eyler kmesi gibi" dnr. Bu
dn biimini iyice kavramak iin, onun, doay, toplumu, dnceyi nasl
anladn, nasl tasarladn inceleyeceiz.
III. METAFZK DOA ANLAYII

Metafizik, doay, kesin olarak saptanm eyler topluluu olarak kabul eder.
Ama eylere bakn iki biimi vardr.
__________________________________________________________________
63
Dnn birinci tarz, dnyay, kesin olarak, hareketsiz kabul eder ve
hareketin, bizim duyularmzn bir yanlsamas olduuna inanr. Eer grnrde
olan hareketi karrsak, doa kmldamaz.
Bu teori, Eleallar denilen bir Yunan felsefe okulu tarafndan savunuldu. Bu
dargrl anlay, gerekle ylesine eliik bir anlaytr ki, zamanmzda artk
tutulmamaktadr.
Doay donmu eyler kmesi olarak dnn ikinci tarz, ok daha ustacadr.
Doarm- hareketsiz olduu sylenmez, pekala kmldad, ama bu hareketin
mekanik bir yer deitirme olduu iddia edilir. Burada, birinci dn tarz
ortadan kalkar; artk hareket yadsnmaz ve bu, metafizik bir anlay deilmi
gibi grnr. Bu anlaya "mekaniki" anlay (ya da "mekanikilik") denir.
Bu anlay, pek sk ilenen ve 17. ve 18. yzyl materyalistlerinde Tasladmz
bir yanltr. Grdk ki, bunlar doay, hareketsiz saymyorlar, hareket halinde
sayyorlar, ne var ki, onlara gre, bu hareket baya bir mekanik deime, yer
deitirmedir.
Onlar, gne sistemini tamamen kabul ederler (yer yuvarla, gnein evresinde
dner), ama bu hareketin salt mekanik bir hareket, yani bir yer deitirme
olduunu dnrler ve bu hareketi yalnzca bu ynyle, bu grnmyle
dikkate alrlar.
Ama eyler bylesine yaln deildir. Yer yuvarlann dnmesi, elbette ki
mekanik bir harekettir, ama yer yuvarla bir yandan dnerken, bir yandan da
baz etkilere urar, rnein sour. yleyse yalnz bir yer deitirme yoktur, mey-
dana gelen baka deiiklikler de vardr.
Demek ki, "mekaniki" denilen bu anlayn temel zelliini belirleyen ey, yalnz
mekanik hareketin dikkate alnmasdr.
Dnya durmakszn dnyorsa da ona hibir ey olmaz; dnya yer deitirir,
yuvarlan kendisi deimez; kendi kendisiyle zde kalr. Bizden nce olduu
gibi, bizden sonra da dnmeye devam eder, daima ve daima dner. Bylece her
ey, sanki hibir ey olmam gibi srer gider. yleyse gryoruz ki, hareketi
kabul etmek, ama onu salt bir mekanik hareket olarak kabul etmek, metafizik
bir anlaytr, nk bu hareketin tarihi [yani ba ve sonu .] yoktur.
Paralar kusursuz olan ve anmaz bir malzemeden yaplm bir saat, hibir
deiime uramadan sonsuza kadar ileyecektir ve byle bir saatin bir tarihi
olmayacaktr. Byle bir dnya anlayna Descartes'ta sk sk rastlanr. O, btn
fizik ve fizyoloji yasalarn mekanie indirgemeye alr. Kimyaya ilikin hibir
fikri yoktur (kan dolam aklamasna baknz), ve onun, eylere ilikin
mekaniki anlay, 18, yzyl materyalistlerinin de anlay olacaktr.
(Salt olarak daha az mekaniki olan ve diyalektik anlay sezinleyen Diderot'u
bunlardan ayr tutacaz.)
18. yzyl materyalistlerinin temel zelliklerini belirleyen ey, onlarn, doay,
bir saat mekanizmas gibi kabul etmeleridir.
__________________________________________________________________
64
Eer gerekten byle olsayd, eyler, hi iz brakmadan ayn noktaya dnp
gelirlerdi ve doa, kendi kendine zde kalrd. Bu da metafizik yntemin birinci
zelliidir.
IV. METAFZK TOPLUM ANLAYII

Metafizik anlay, toplumda, hibir eyin deimemesini ister. Ama, bu istek,
genellikle, byle sunulmuyor. rnein, retimde hammaddelerden mamul
nesneler retilmesinde olduu gibi, siyasette hkmetlerin birbirini izlemesinde
olduu gibi, deiiklikler olduu kabul edilir. nsanlar, btn bunlar bilirler.
Ama kapitalist rejimi, kesin, sonsuz sayarlar ve hatta bazan bir makine ile
karlatrrlar.
te byle zaman zaman ekonomi makinesinin bozulmasndan szedilir, ama
makineyi kaybetmemek iin, onun onarlmas istenir. Bu ekonomi makinesinin,
otomatik bir aygt gibi, bazlarna kr paylar, bazlarna da yoksulluk datmay
srdrebilmesi istenir.
Gene, burjuva parlamenter rejimi olan siyaset makinesinden szedilir, ve bazan
solda, bazan sada olsa da, ondan yalnzca bir ey, kapitalizmin ayrcalklarn
korumak iin ilemesi istenir.
te toplumu bu biimde dnmek de, mekaniki, metafizik bir anlaytr.
Barnda btn bu arklarn iledii ve bylece ileyiini srdrd bu toplum
olanakl olsayd, hibir iz brakmayacakt; sonu olarak, o halde, tarih iinde
gemii ve gelecei olmayacakt.
Gene btn evren iin, zellikle toplum iin geerli olan, ok nemli bir
mekaniki anlay vardr ki, bu "tarih daima yinelenir" forml ile, dzenli bir
gidi ve ayn olaylara devirli biimde dnp gelme fikrini, yaymaktan ibarettir.
Bu anlaylarn ok yaygn olduunu belirtmek gerekir.
Toplum iinde bulunan ve varl saptanan hareket ve deime, gerekten
yadsnmaz, ama hareketin kendisi, yaln bir mekanizmaya evrilerek, tahrif
edilir.
V. METAFZK DNCE ANLAYII

evremizde, allan dnce anlay nedir?
Biz sanrz ki, insan dncesinin ba sonu yoktur ve olmamtr. eyler deise
bile, bizim uslamlama biimimizin, yz yl nce yaayan insann uslamlama
biimi ile zde olduuna inanrz. Duygularmzn eski Yunanllarn duygular
ile ayn olduunu, iyiliin ve akn her zaman varolduunu dnrz. Bylece
"sonsuz ak"tan szederiz. nsan duygularnn deimedii inanc, ok yaygndr.
Bu yzden, rnein bireysel ve bencil zenginlemeye dayanmayan baka bir
toplumun varolamayaca sylenir ve yazlr. Gene "insanlarn istekleri, her
zaman ayndr" sznn sk sk duyulmas da bunun iindir.
__________________________________________________________________
65
ou kez byle dnrz. Biroklar daha sk byle dnr. Metafizik
anlayn, dier btn eylerde olduu gibi, dncenin hareketi iine ilemesine
de karmayz. nk bizim eitimimizin temelinde bu yntem, "bu dnce bii-
mi, bize ilk bakta son derece usayatkn grnyorsa bunun nedeni bu dnce
biiminin saduyu denilen eyin dnce biimi olmasdr".
Bundan kan sonuca gre, bu metafizik gr ve dn biimi, yalnzca bir
dnya anlay deil, ayn zamanda, dnmek iin tutulan bir yol, bir
yntemdir.
Oysa, her ne kadar metafizik dnleri reddetmek, greli olarak kolaysa da,
buna karlk, metafizik dn ynteminden kanmak ok daha gtr. Bu
konuya bir aklk getirmeliyiz: Evreni gr biimimize bir anlay, aklamalar
aray biimimize bir yntem diyoruz.
rnekler:
a) Toplumda grdmz deiiklikler, yalnzca d grnlerdir, daha nce
de varolan yinelerler. te bir "anlay".
b) Toplum tarihinde daha nceden yeralm bir ey, "gnein altnda yeni
hibir ey yoktur" sonucunu karmak iin aratrlrsa, ite bu, bir
"yntem"dir.
Ve biz saptyoruz ki, yntemi, anlay esinler ve belirler. ok aktr ki, anlay
tarafndan bir kez esinlenen yntem bu kez anlay yneterek, ona yol
gstererek, onun zerinde etkili olur.
Metafizik anlayn ne olduunu grdk; imdi de onun aratrma yntemini
greceiz. Buna mantk denir.
VI. MANTIK NEDR?

"Mantk"n iyi dnme sanat olduu sylenir. Geree uygun bir biimde
dnmek demek, mantn kurallarna gre dnmektir.
Bu kurallar nelerdir? Balca u byk kural vardr:
1. zdelik ilkesi: Daha nce de grdmz gibi, bu, bir eyin kendi
kendisine zde olduunu, deimediini kabul eden kuraldr (at, attr).
2. elimezlik ilkesi: Bir ey, ayn zamanda, hem kendisi, hem de kart
olamaz. Semek gerekir (yaam, hem yaam ve hem de lm olamaz).
3. ncnn olanakszl ilkesi ya da nc durumun olanakszl: Bu
demektir ki, eliik iki olabilirlik arasnda, bir ncnn yeri yoktur.
Yaam ile lm arasnda seim yapmak gerekir. nc bir olanak yoktur.
u halde, mantkl olmak iyi dnmek demektir, iyi dnmek ise bu kural
uygulamay unutmamak demektir.
Daha nce incelediimiz ve metafizik anlaytan gelen ilkelerden, bunu biliyoruz.
O halde, mantk ile metafizik skskya birbirine baldr; mantk, her eyi ok
belirli bir biimde snflandrma yolunu tutan, bu bakmdan bizi, eyleri kendi
__________________________________________________________________
66
kendileriyle z-de grmeye zorlayan, ve sonra bizi, semek, evet ya da hayr
demek zorunda brakan ve sonu olarak, iki durum arasnda, rnein yaam ile
lm arasnda, nc bir olana kabul etmeyen bir dn yntemi, bir
alettir.
"Btn insanlar lmldr; bu arkada da bir insandr; yleyse o da lmldr"
dendii zaman, bu, tasm (kyas, syllogisme) denilen eydir (bu, mantkl
dnn tipik biimidir). Biz, byle dnm olmakla, arkadan yerini be-
lirlemi olduk, bir snflandrma yaptk.
Bir insanla ya da bir eyle karlatmz zaman, "Onu nasl snflandrmak
(nereye koymak) gerekir?" diye kendi kendimize sormak, bizim zihinsel
eilimimizdir. Aklmza, bu sorundan baka bir ey gelmez. Biz, eyleri, eitli
boyutlarda, emberler ya da kutular gibi dnrz, ve aklmz, bu emberleri ya
da kutular, belli bir sraya gre birbiri iine sokmaya alr.
Yukardaki rneimizde, ilkin btn lmlleri iine alan bir ember, sonra
btn insanlar iine alan daha kk bir ember; ve daha sonra da yalnz bu
arkada iine alan bir ember gsteriyoruz.
Eer bu emberleri snflandrmak istersek, belli bir "mantk"a gre, bu
emberleri birbiri iine sokacaz.
Demek ki, metafizik anlay, mantk ve tasmla yaplmtr. Bir tasm
nermelik bir gruptur; ilk iki nermeye, nceden gnderilmi anlamnda ncller
denir; nc nerme vargdr. Baka bir rnek: "Sovyetler Birlii'nde, son
anayasadan nce proletarya diktatrl vard. Diktatrlk, diktatrlktr.
SSCB'de de diktatrlktr. yleyse SSCB ile, diktatrln lkeleri talya ve
Almanya arasnda hibir fark yoktur."
Burada, diktatrln kimin iin ve kimin zerinde ilediine baklmyor, ayn
biimde, burjuva demokrasisi vldnde de, bu demokrasinin kimin karma
iledii sylenmiyor.
Bylece, eyleri ve toplumsal dnyay, ayr ayr emberlerle blnm ve bu
emberleri birbiri iine girmi gibi dnmeye, sorunlar bu biimde koymaya
varlr.
Kukusuz bunlar, teorik sorunlardr, ama pratikte de bir davran biimine
gtrrler. Bunun gibi, rnein, mutsuz 1919 Almnyas rneini syleyebiliriz.
Almanya'da sosyal-demokrasi, davran ile kapitalizmin varln srdrp
gitmesine izin vereceini ve Nazilie de vesile olacan gremeden, demokrasiyi
korumak iin, proletarya diktatrln ldrd.
Hayvanlarn da, bitkilerin de bir evrimi olduu bilinince-ye kadar, zooloji ve
biyoloji de eyleri ayr ayr grr ve incelerdi. Eskiden, btn varlklar, eyler,
nasl ise, her zaman yle olduklar dnlerek snflandrlyordu.
"Ve gerekten, geen yzyln sonuna dek, doabilim, her eyden ok olgular
toplayan bir bilim, bir tamamlanm eyler bilimi" oldu.
Ama bu konuyu tamamlamamz iin unu da grmemiz gerekir:
__________________________________________________________________
67
VII. "METAFZK" SZCNN AIKLAMASI
Felsefede metafizik denilen nemli bir blm vardr. Ama metafizik, ancak, tanr
ve ruhla urat iin, burjuva felsefesinde byle bir nem tar. Onda her ey
sonsuzdur. Tanr, sonsuzdur, deimez, kendi kendisiyle zde kalr; ruh da yle.
yi de, kt de vb. hep ayndr, btn bunlar, aka belirlenmi, kesin ve
sonsuzdur. Demek ki, felsefenin metafizik denilen bu blmnde, eyler, donmu
bir topluluk olarak grlrler ve her eyi kar karya koyma yoluyla, ruh
maddeye kar, iyi ktye kar vb. konarak, yani kartlar arasndaki birbirine
kar olma durumuyla uslamlama yrtlr.
Bu uslamlama, bu dn biimine, bu anlaya, "metafizik" denir. nk bu
anlay, tanr gibi, iyilik, ruh, ktlk vb. gibi fizik dnda bulunan eyleri ve
fikirleri iler. Metafizik, Yunanca "tesinde" demek olan meta ve dnya
olaylarnn bilimi demek olan fizik szlerinden gelir. Demek ki metafizik,
dnyann tesinde yeralan eylerle urar.
Ayrca, bu anlay, tarihsel bir raslant sonucu da, "metafizik" diye adlandrlr.
Mant ilk inceleyen (ki hl kullanlmaktadr) Aristoteles, ok eyler yazd.
lmnden sonra, retilileri, onun yazlarn snflandrdlar; bir katalog yap-
tlar ve sonra, Fizik diye balk atlm bir yaz ile ruh sorunlarn ileyen
balksz bir yazsn buldular. Ve o yazy, fizikten sonra anlamna gelen
Yunanca Metafizik sz ile snflandrdlar.
Sonu olarak, incelediimiz terim arasnda bulunan ba zerinde nemle
duralm:
Metafizik, mekanikilik, mantk. Bu bilgi kolu, her zaman birlikte grnrler
ve hep birbirlerini gerektirirler. Bir sistem olutururlar ki, biri olmadan teki
anlalamaz.
__________________________________________________________________
68
DRDNC KISIM
DYALEKTN NCELENMES
BRNC BLM
DYALEKTN NCELENMESNE GR
I. Hazrlayc uyarlar.
II. Diyalektik yntem nereden domutur?
III. Diyalektik, uzun zaman, niin metafizik anlayn basks altnda
kald?
IV. 18. yzyl materyalizmi niin metafizikti?
V. Diyalektik materyalizm nasl dodu: Hegel ve Marx.
I. HAZIRLAYICI UYARILAR
Diyalektikten, bazan, gizemli bir ey gibi szedilir ve o, karmak herhangi bir
ey gibi gsterilir. Diyalektik iyi bilinmedii iin, ondan geliigzel szedildii de
olur. Btn bunlar, canskcdr ve saknlmas gereken yanllara neden olurlar.
Szcn kaynak anlamna bakldnda, "diyalektik" terimi, yalnzca tartma
sanat demektir, ve uzun uzun tartan insan iin kullanldnda da bu anlam
anlalr; ve gene szn anlam geniletilerek, iyi konuan bir insan iin de
diyalektiki (diyalektisyen) denir.
Biz, diyalektii, bu anlamda incelemeyeceiz. Diyalektik sz, felsefi bak
asndan baka bir anlam kazanmtr. Felsefi anlamda diyalektik, sanlann
tersine, herkesin eriebilecei, apak ve gizemsiz bir eydir.
Ama, diyalektik herkese anlalabilirse de, gene de baz glkleri vardr; ite
bu glklerin nedenim bilmemiz gerekir.
El ilerinden bazlar basit, bazlar pek karmaktr. rnein, ambalaj
sandklar yapmak, basit bir itir. Tersine, bir telsiz aygtn monte etmek,
parmaklarda ok daha ustalk, duyarlk ve kvraklk isteyen bir itir.
Ellerimiz ve parmaklarmz, bizim iin i aletleridir. Ama dnce de bir i
aletidir. Nasl parmaklarmz her zaman ince, titizlik isteyen bir i
yapmyorlarsa, beynimiz iin de durum ayndr.
nsan emeinin tarihinde, insan, balangcnda ancak kaba ileri yapmay
biliyordu. Bilimlerdeki ilerleme, daha belirli, daha kesin ilerin yaplabilmesine
yolat.
__________________________________________________________________
69
Dnce tarihi iin de tam ayn ey olmutur. Metafizik, parmaklarmz gibi,
ancak kaba hareketleri yapabilme yeteneinde bir dnce yntemidir (rnein
metafiziin sandklarn ivilemek ya da ekmecelerim ekmek gibi).
Diyalektik, bu yntemden ayrlr, nk ok daha byk bir aklk, incelik
salar. Ve diyalektik, byk bir akla, incelie sahip bir dnce ynteminden
baka bir ey deildir.
Dncenin evrimi de, tpk, el iinin evrimi gibi olmutur. Bunun yks de
ayndr, bu evrimde de hibir sr yoktur, her ey apaktr.
Glkler uradan gelmektedir: 26 yana kadar sandk iviliyoruz ve sonra,
birdenbire, bizi, monte etmek zere telsiz aygtnn nne koyuyorlar. Elbette
ok glk ekeceiz. Elbette ki, ellerimiz hantal, parmaklarmz beceriksiz
olacaktr. Ancak zamanla yava yava kvraklaabilecek ve bu ii
gerekletirebileceiz. Balangta bize ok g grnen, sonra ok basit
gelecektir.
Diyalektik iin de ayn ey. Eski metafizik dnce ynteminin arlyla
kafamz karmakark iken, diyalektik yntemin kvrakln, inceliini
kavramamz gerekiyor.
Ama greceiz ki, bunda da gene hibir sr, hibir karklk yoktur.
II. DYALEKTK YNTEM NEREDEN DOMUTUR?

Biz biliyoruz ki, metafizik, dnyay donmu eyler kmesi olarak kabul eder,
oysa, doaya baktmzda, tersine, her eyin kmldadn, her eyin deitiim
grrz. Dnce iin de ayn eyi saptarz. O halde, bu saptamadan, metafizik
ile gerek arasnda bir uyumsuzluk bulunduu sonucu kar. Bunun iin, yaln
bir biimde tanmlamak ve z bir fikir vermek iin denilebilir ki: "metafizik"
diyen "hareketsizlik" demektedir, "diyalektik" diyen de "hareket" demektedir.
Bizi kuatan her eyde bulunan hareket ve deime, diyalektiin temelinde
yatan eylerdir.
"Doay, insan tarihini ya da kendi z kafa etkinliimizi dncenin incelemesi
altna koyduumuz zaman, bize ilk grnen ey, hibir eyin olduu gibi, olduu
yerde, olduu biimde kalmad, ama her eyin hareket ettii, deitii, olduu
ve yokolduu sonsuz ve karlkl ilikiler ve etkiler yuma tablosudur."
Engels'in bu ok ak metninden sonra, diyalektik bak asndan, her eyin
deitiini, hibir eyin olduu yerde kalmadn, hibir eyin nasl ise yle
devam etmediini, ve bu bakmdan bu grn gerekle tam bir uyum iinde bu-
lunduunu gryoruz. Hibir ey, bulunduu yerde durmaz, bize hareketsiz
grnse bile kmldar; yerin, gnein evresindeki hareketiyle birlikte kmldar,
yerin kendi ekseni zerindeki hareketiyle birlikte kmldar. Metafizikte zdelik
ilkesi, bir eyin kendi kendisi olarak kalmasn ister. Oysa biz, tersine, hibir
eyin olduu gibi kalmadn gryoruz.
Hep ayn kalyormuuz gibi bir izlenimimiz vardr bizim, bununla birlikte,
Engels bize "aynlar, farkldrlar" diyor. Biz, zde olduumuzu dnyoruz,
__________________________________________________________________
70
ama daha bunu dnrken biz deitik bile. ocuktuk, adam olduk, ve bu
adam, fiziksel olarak, hibir zaman ayn kalmaz; gnbegn yalanr.
Demek ki, Eleallarn savunduklar gibi, hareket aldatc grn deildir;
mademki, gerekte, her ey kmldar ve deiir, aldatc grn hareketsizliktir.
Tarih de bize, eylerin olduklar gibi durmadklarn tantlyor. Toplum hibir
zaman hareketsiz deildir. lkada, ilkin kleci toplum varoldu, ondan sonra
feodal toplum geldi, onu da kapitalist toplum izledi. Bu toplumlarn incelenmesi,
bize, yeni bir toplumun domasna yolaan elerin, bu toplumlarn barnda
srekli olarak ve yava yava, gzle grlmeksizin gelitiklerim gsteriyor.
Bunun gibi, kapitalist toplum da, her gn deimektedir ve SSCB'de artk
varolmaktan kmtr. nk hibir toplum hareketsiz kalmaz, Sovyetler
Birlii'nde kurulan sosyalist toplum da, bir gn, ortadan kalkmak
durumundadr. Daha imdiden gzle grlebilecek biimde deimektedir. Onun
iin, metafizikiler, orada ne olup bittiini anlamyorlar. Hl kapitalist basknn
etkisi altndaki insanlarn duygular ile, tmyle dnm bir toplumu
yarglamaya devam ediyorlar.
Bizim duygularmz da deiir, ki biz bunu pek az hesaba katyoruz. Bir
sempatiden baka bir ey olmayan eyin bir aka dntn, sonra da bazan
bir kin haline geldiini grrz.
Her yerde, doada, tarihte, dncede grdmz ey, deime ve harekettir.
te diyalektik, bu saptama ile balar.
Yunanllar, her yanda deimeyle ve hareketle karlalmas olgusundan
etkilendiler. Daha nce grdk ki, "diyalektiin babas" demlen Heraklitos, bize,
ilk olarak, diyalektik bir dnya anlay getirmitir, yani dnyay hareket
halinde ve donmam olarak tanmlamtr. Heraklitos'un gr tarz, bir yntem
haline gelebilir.
Ama bu diyalektik yntem, ancak ok zaman sonra kabul edilebilmitir.
Diyalektiin, niin bu kadar uzun zaman metafizik yntemin basks altnda
kaldn grmemiz gerekir.
III. DYALEKTK, UZUN ZAMAN, NN METAFZK YNTEMN BASKISI

ALTINDA KALDI?
Diyalektik anlayn, tarihte, ok erkenden domu olduunu, ama insanlarn
bilgilerinin yetersizliinin, metafizik yntemin gelimesine ve diyalektiin nne
gemesine olanak saladn grmtk.
Burada, insanlarn byk bilgisizliinden doan idealizm ile diyalektiin
yeterince tannmamasndan doan metafizik anlay arasnda, bir paralellik
kurabiliriz.
Bu, niin ve nasl olanakl olabilirdi?
nsanlar, doay incelemeye tam bir bilgisizlik iinde baladlar. Saptadklar
olaylar incelemek iin, onlar snflandrmaya balyorlar. Ama snflandrma
tarz, bir dn alkanl yaratyor. Kategoriler yaparak ve bunlar birbir-
__________________________________________________________________
71
lerinden ayrarak, aklmz, byle ayrmalar yapmaya alyor ve biz, burada,
metafizik yntemin ilk zelliini buluyoruz. u halde, metafizik, bilimlerin
gelimesinde yetersizlikten kyor. Daha 150 yl nce, bilimler birbirlerinden
ayrlarak inceleniyordu.
rnein, kimya, fizik, biyoloji, kendi balarna, ayr ayr inceleniyordu ve
aralarnda hibir iliki grlmyordu. Bu yntem, bilimlerin kendi iinde de
uygulanyordu. Fizik, sesi, sy, manyetii, elektrii inceliyordu ve bu eitli
olaylar arasnda hibir iliki olmad dnlyordu; her biri, ayr blmlerde
inceleniyordu.
te burada da metafiziin, eyler arasndaki ilikilerin tannmamasn,
aralarnda ortak bir ey bulunmamasn kabul eden ikinci temel zelliini ok iyi
gryoruz.
Ayn ekilde, eyleri durgunluk halinde kavramak, hareket halinde kavramaktan
ok daha kolaydr. rnek olarak fotorafl alalm: Grrz ki, ilkin, eyler
kendi hareketsizlikleri iinde (bu fotoraftr), sonra, ancak zamanla, hareketleri
iinde (bu da, sinemadr) saptanmaya allr. Pekala! Fotoraf ve sinemann
imgesi, bilimlerin ve insan zihninin gelimesinin bir imgesidir. eyleri, hareket
iinde incelemeden nce, durgun halleriyle inceliyoruz.
Peki niin? nk, bilinmiyordu. renmek iin de en kolay bak as seildi;
nk hareketsiz eyler, kavranmas ve incelenmesi daha kolay eylerdir.
Kukusuz, eyleri durgunluk halinde inceleme, diyalektik dncenin zorunlu
bir andr ama yalnz bir an, eksik, paral ve olu halindeki eylerin
incelenmesiyle btnlemesi gereken bir andr.
Bu anlay, rnein, biyolojide, zoolojinin ve botaniin incelenmesinde
gryoruz. nk bunlar iyi bilinmiyorlard; nceleri, hayvanlar, soy ve tr
biiminde snflandrld ve aralarnda ortak hibir ey bulunmad ve bu
durumun her zaman byle olmu olduu dnlyordu (metafiziin nc
temel zellii). "Saptanmclk" ("ftxisme") denilen (ve "evrimcilik'' tersine,
rnein, hayvan trlerinin bugn ne iseler her zaman yle olduklarn ve hibir
evrim gstermediklerini iddia eden) teori buradan gelir; demek ki bu, metafizik
bir teoridir ve insanlarn bilgisizliinden ileri gelmektedir.
IV. 18. YZYIL MATERYALZM NN METAFZKT?

Mekanikiliin 18. yzyl materyalizminde ok byk bir rol oynadn ve bu
materyalizme ok kez "mekaniki materyalizm" dendiini biliyoruz. Neden byle
oldu? nk materyalist anlay, btn bilimlerin gelimesine baldr ve
bilimler arasnda ilk gelimi olan da mekanik bilimidir.
Gnlk dilde mekanik makinelerin incelenmesi, bilimsel dilde ise yer deitirme
olarak hareketin incelenmesidir. Mekanik ilk gelien bilim olmusa, bu mekanik
hareketin, en basit hareket olmasndandr. Aa zerinde, rzgarda sallanan bir
elmann hareketini incelemek, olgunlamakta olan bir elmann iinde oluan
deimeyi incelemekten ok daha kolaydr. Rzgarn elma zerinde etkisi,
elmann olgunlamasndan ok daha kolaylkla incelenebilir. Ama bu inceleme
"ksmi" dir ve byle bir inceleme metafizie kap aar.
__________________________________________________________________
72
Eski Yunanllar, her ne kadar her eyin hareket olduunu gzledilerse de, bu
gzlemlerinden yararlanamadlar, nk bilgileri yetersizdi. O halde eyler ve
olaylar gzleniyor, snflandrlyor, yer deitirmenin incelenmesi ile yetiniliyor,
bundan da mekanik ortaya kyor; ve bilim alanlarndaki bilgilerin yetersizlii,
metafizik anlay douruyor.
Materyalizmin, her zaman bilimler zerinde kurulu olduunu biliyoruz. Bu
ada, btn bilimler arasnda en ok gelimi olan bilim, mekanikti.
"Bunun iin, diyecektir Engels, 18. yzyl materyalizminin metafizik, mekaniki
bir materyalizm olmas kanlmazd, nk bilimler de yleydi."
u halde diyeceiz ki, bu metafizik, mekaniki materyalizm, materyalistti, nk
felsefenin temel sorusunu, birinci etken maddedir diye yantlyordu; ama ayn
zamanda metafizikti; nk, evreni, donmu, kalplam ve mekanik eyler
kmesi sayyordu, nk her eyi mekanik aralndan gryor ve inceliyordu.
Bir gn gelecek, aratrmalarn birikimiyle, bilimlerin de hareketsiz olmadklar
saptanacak. Kimyay, fizikten ya da biyolojiden ayrdktan sonra, tek balarna
birini ya da tekini incelemenin olanaksz hale geldiinin farkna varlacaktr.
rnein, biyoloji alanna giren sindirimi, kimya olmadan incelemek,
olanakszdr.
19. yzyla doru, bilimlerin birbirlerine bal olduklar anlalacak ve bunu,
bilimler iindeki metafizik anlayta bir geri ekilme izleyecektir, nk doa
hakknda daha derinletirilmi bilgilere sahip olunacaktr. O zamana kadar, fizik
olaylar ayr ayr incelenmiti; ama imdi, btn bu olaylarn ayn nitelikte
olduu kabul edilmek zorunda kalnyor. Bylece, nce ayr ayr incelenen
elektrik ve manyetik, bugn bir tek bilim: elektro-manyetik olarak
birletirilmitir.
Ses ve s olaylar incelenirken, ayn ekilde, her ikisinin de, ayn nitelikte bir
olaydan km olduunun farkna varld.
Bir ekile vurulurken bir ses elde edilir ve bir s oluturulur. Isy oluturan
harekettir. Ve biz biliyoruz ki, ses, havann titreimleridir; titreimler ise, onlar
da harekettir. te yaps (doas) ayn iki olay.
Biyolojide, giderek daha inceden inceye, titizlikle snflandrma yaparak, yle
trler bulunmutur ki, bunlar, artk ne bitkisel, ne de hayvansal olarak
snflandrma olana yoktur. Ve incelemeler her gn daha ileri gtrlerek,
hayvanlarn, her zaman ayn olmadklar sonucuna varlyor. Olgular,
saptanmcl ve metafizik zihniyeti mahkum etmitir.
Materyalizmin diyalektik olmasn salayan imdi grm olduumuz bu
dnm, 19. yzylda olumutur. Diyalektik, geliimleri srasnda, metafizik
anlaytan vazgeen bilimlerin z ereidir. Materyalizm dnebildi, nk
bilimler deiti. Metafizik bilimlere, metafizik materyalizm uygun dyordu; ve
yeni bilimlere, yeni bir materyalizm, yani diyalektik materyalizm uygun
dyor.
__________________________________________________________________
73
V. DYALEKTK MATERYALZM NASIL DODU: HEGEL VE MARX
Metafizik materyalizmden diyalektik materyalizme bu dnme nasl oldu diye
sorarsak, genellikle yle yantlanr:
1. 18. yzyln metafizik materyalizmi vard.
2. Bilimler deiti.
3. Bu arada Marx ve Engels geldi; onlar metafizik materyalizmi ikiye
bldler, metafizii attlar, materyalizme diyalektii ekleyerek
alkoydular.
eyleri bu biimde sunma eilimi, eyleri bir ema haline getirerek
basitletirmemizi isteyen metafizik yntemden ileri gelir. Oysa biz, tersine,
srekli olarak, gerein olgularnn hibir zaman emalatrlmamas gerektiini
aklmzdan karmamalyz. Olgular, bize grndklerinden ve bizim
dndmzden daha karmaktrlar. Onun iin metafizik materyalizmin
diyalektik materyalizme dnmesi, o kadar basit olmad.
Diyalektik, gerekte, bilimlerde meydana gelen deimeyi anlamasn bilen
idealist Alman filozofu Hegel (1770-1831) tarafndan gelitirildi. Heraklitos'un
eski fikrini yeniden ele alarak, bilimsel ilerlemelerin de yardmyla, evrende, her
eyin hareket ettiini ve deitiim, hibir eyin ayr: tek bana olmadn, her
eyin her eye bal bulunduunu saptad ve bylece diyalektii yaratt.
Hegel'den dolay, bugn, dnyann diyalektik hareketinden szediyoruz. Hegel'in
bata sezinledii ey, dncenin hareketidir ve Hegel, buna, doal olarak,
diyalektik adn vermitir.
Ama Hegel idealisttir. Yani ruha birinci derecede nem verir, bu yzden de, o,
zel bir hareket ve deime anlay yaratr. Ruhun deimelerinin, maddedeki
deimelerin nedeni olduunu dnr. Hegel'e gre, evren, maddelemi fikirdir
(idee'dir) ve evrenden nce, ilkin ruh vardr ve ruh, evreni bulur. zet olarak,
Hegel, ruhun ve evrenin aralksz deime halinde olduunu saptar, ama bundan
maddedeki deimeleri, ruhun deiikliklerinin belirledii sonucunu karr.
rnek: Mucidin bir fikri vardr, fikrini gerekletirir, ite bu maddelemi fikir,
maddede deiiklikler yaratr.
Demek ki Hegel, pekala diyalektikidir, ama diyalektii idealizme baml klar.
Ve ite bunun zerine Hegel'in retilileri olan, ama materyalist retilileri olan
ve materyalist olduklarna gre maddeye birinci nemi veren Marx (1818-1883)
ve Engels (1820-1895), Hegel'in diyalektiinin doru ama tersine olumlamalar
verdiini dnrler. Engels bu konuda yle diyecektir: Diyalektik, Hegel ile,
tepesi zerinde duruyordu, onu ayaklar zerine oturtmak gerekti. Marx ve
Engels, Hegel'in tanmlad bu dncenin hareketinin balang nedenini,
maddi geree geirdiler ve Hegel'den ayn terimi alarak, buna, doal olarak,
diyalektik dediler.
Onlar, Hegel'in dncenin ve evrenin aralksz deime halinde olduunu
sylemekte hakl olduunu, ama fikirler-deki deimelerin eylerdeki deimeleri
belirlediklerini iddia etmekle yanldn dnrler. Tersine, bize fikirleri eyler
verir ve fikirler, eyler deitikleri iin deiirler.
__________________________________________________________________
74
Eskiden posta arabasyla yolculuk edilirdi. Bugn trenle yolculuk ediyoruz; bizim
trenle yolculuk etme gibi bir fikrimiz olduu iin deil, bu yolculuk arac
varolduu iin yapyoruz. Bizim fikirlerimiz deimitir, nk eyler
deimitir.
u halde, "Marx ve Engels'in elinde, bir yanda 18. yzyl Fransz
materyalizminden gelen materyalizm, te yanda da Hegel'in diyalektii vard, ve
onlara, artk bu ikisini birbirine balamaktan baka bir ey kalmyordu"
demekten kanmak gerekir.
Bu, eylerin daha karmak olduklarn unutan dargrl, ematik bir anlay
olur; bu, metafizik bir anlaytr.
Marx ve Engels, kukusuz, diyalektii Hegel'den alacaklar, ama onu
deitireceklerdir. Materyalizm iin de ayn eyi yapacaklar ve bize, diyalektik
materyalizmi vereceklerdir.
__________________________________________________________________
75
KNC BLM
DYALEKTN YASALARI BRNC YASA: DYALEKTK DEME
I. Diyalektik hareketten ne anlalr?

II. "Diyalektik iin, kesin, mutlak, kutsal... hibir ey yoktur." (Engels)
III. Sre.
I. DYALEKTK HAREKETTEN NE ANLAILIR?

Diyalektiin birinci yasas, "hibir ey olduu yerde kalmaz, hibir ey olduu
gibi kalmaz" gzlemiyle balar. Kim ki, diyalektik der, hareket demektedir,
deime demektedir. Buna gre, diyalektiin bak asnda yeralmaktan
szedildii zaman, bu, hareketin, deimenin bak asnda yeralmak demektir:
eyleri diyalektie gre incelemek istediimiz zaman, onlar hareketleri iinde,
deimeleri iinde inceleyeceiz.
te bir elma. Bu elmay incelemek iin iki yolumuz var: bunlardan biri metafizik
bak asdr, teki ise diyalektik bak asdr.
Birinci durumda, bu meyvenin biiminin ve renginin bir tanmlamasn
vereceiz. Onun zelliklerini sralayacaz, onun tadndan vb. szedeceiz. Sonra
elmay bir armutla karlatrabilir, benzerliklerini ve ayrlklarn grebiliriz ve
sonunda bir elma, bir elmadr ve bir armut, bir armuttur sonucunu karabiliriz.
Eskiden eyler bu biimde inceleniyordu, saysz kitaplar bunun tantdr.
Eer elmay, diyalektik adan incelemek istersek, hareket asndan
inceleyeceiz; ama elmann, yuvarland ve yer deitirdii zamanki hareketi
asndan deil, onun evriminin hareketi asndan inceleyeceiz. O zaman
greceiz ki, olgun elma, u anda ne ise her zaman yle olmamtr. nce, yeil
bir elma idi. iek olmadan nce bir tomurcuktu; bylece elma aacnn ta ilkyaz
dnemindeki haline kadar uzanabileceiz. Demek ki elma, her zaman bir elma
olmad, elmann bir tarihi, bir gemii vardr; ve imdi de olduu gibi
kalmayacaktr. Eer yere derse, ryecek, ayracaktr, ekirdekleri ortaya
kacaktr, bu ekirdekler de, iler yolunda giderse, bir filiz, sonra da bir aa
vereceklerdir. Demek ki, elma, hep olduu gibi deildi ve hep olduu gibi
kalmayacaktr.
te eyleri hareket asndan incelemek denilen ey budur. Bu, eylerin, gemii
ve gelecei asndan incelenmesidir. Byle incelenince, elma, artk, ne olduu ile
ne olaca arasnda, yani gemi ile gelecek arasnda, ancak bir gei olarak
grlr.
eylere bu biimde bakmay, kafalara daha iyi yerletirebilmek iin iki rnek
daha alacaz: yeryz ve toplum.
Metafizik bak asnda yeralrsak, yeryznn biimini, btn ayrntlar ile
betimleyeceiz. Yzeyde denizlerin, karalarn, dalarn bulunduunu
saptayacaz; topran yapsn inceleyeceiz. Sonra yeryzn teki gezegenlerle
__________________________________________________________________
76
ya da ayla karlatrabilir ve, en sonunda u vargya varrz: Yeryz,
yeryzdr.
Oysa,, yeryzn diyalektik adan incelerken, onun her zaman ne ise yle
olmadn, birtakm deiikliklere uradn ve bu yzden, yeryznn
gelecekte de baka yeni deiikliklere urayacan grrz. u halde, bugn
yeryz-
nn gncel durumunun, gemi deimeler ile gelecekteki deimeler arasnda
bir geiten baka bir ey olmadn kabul etmeliyiz. Bu gei iinde gerekleen,
olan deimeler, bir elmann olgunlamasnda olan, gerekleen deimelerden
ok daha byk bir lde olsalar bile, seilmez, farkedilmez deimelerdir.
imdi de, Marksistleri zellikle ilgilendiren toplum rneini grelim.
Gene iki yntemimizi uygulayalm: Metafizik bak asndan bize denecektir ki,
zenginler ve yoksullar her zaman oldu. Byk bankalarn, koskoca fabrikalarn
bulunduu belirtilecek, kapitalist toplumun ayrntl bir betimlemesi verilecek,
gemi toplumlarla (feodal ve kleci toplumlarla), benzerlikleri ya da ayrlklar
aratrlarak, karlatrlacak ve bize u denecek: kapitalist toplum ne ise odur.
Diyalektik bak asndan, kapitalist toplumun, her zaman ne ise o olmadn
reneceiz. Eer biz, gemite, bir zaman baka toplumlarn da yaam
olduunu saptarsak, bunu, kapitalist toplumun da, btn teki toplumlar gibi,
sonuncu toplum olmad, kapitalist toplumun dokunulmaz bir temeli
bulunmad, ama bizim iin, tersine, ancak geici bir gerek olduu, gemile
gelecek arasnda bir geiten baka bir ey olmad sonucunu karmak iin
yapacaz.
Bu birka rnekle, eylere diyalektik bak asndan bakmann, her eye, geici
olarak, gemite bir tarihi olan ve gelecekte de bir tarihi olmas gereken, bir
balangc olan ve bir sonu olmas gereken eyler olarak bakmak demek
olduunu gryoruz.
II. "DYALEKTK N KESN, MUTLAK, KUTSAL HBR EY YOKTUR"

"Diyalektik felsefe karsnda hibir ey sonal, mutlak, kutsal deildir; bu felsefe,
her eyin geici karakterini ve her eydeki geici karakteri ortaya karr ve onun
karsnda, kesintisiz olu ve yokolu srecinden... baka hibir ey yrrlkte
kalamaz."
te bu, yukarda grm olduumuz ve nmzde inceleyeceimiz eyi belirten
bir tanmlamadr:
"Diyalektik iin kesin hibir ey yoktur." Bu demektir ki, diyalektie gre her
eyin bir gemii vardr ve bir gelecei olacaktr; demek ki, her ey, bir kez
bulunduu yerde, her zaman iin, kesin olarak bulunmaz, ve bugnk o, kesin ve
son deildir. (Elma, yeryz, toplum rnekleri.)
Diyalektie gre, ne dnyada, ne de dnya dnda, hibir g yoktur ki, eyleri,
kesin, son biimini alm bir durumda saptayabilsin; u halde, "hibir ey
__________________________________________________________________
77
mutlak" deildir. (Mutlak - absolu, hibir koula bal olmayan, dolaysyla
evrensel, basz ve sonsuz, eksiksiz, tam demektir.)
"Hibir ey kutsal deildir" demek, diyalektik her eyi hogrr, hibir eye
saygs yoktur demek deildir. Hayr! Kutsal bir ey, deimez saylan,
dokunulmamas, tartlmamas gereken, ama ancak ululanacak bir ey
demektir. rnein, kapitalist toplum "kutsal"dr. Pekala!, diyalektik diyor ki,
hibir ey, hareketten, deimeden, tarihin deiikliklerinden kurtulamaz,
kaamaz.
"Kalmszlk" (caducite), yala birlikte tkenen anlamna gelen "kadk" olan,
dayanksz olan, ypranan, yalanan ve yokolmak zorunda olan bir eydir.
Diyalektik, kadk olan bir eyin artk varlk nedeni olmayan bir ey olduunu, ve
her eyin ortadan kalkmak, yokolmak gibi bir yazgs olduunu bize gsteriyor.
Gen olan yalanr; bugn yaayan yarn lr ve diyalektie gre, "oluun ve
geiin kesintisiz srecinden baka" hibir ey mevcut deildir.
Demek ki, diyalektik gr asnda yeralmak, deimeden baka hibir eyi
sonsuz saymamak demektir. Bu, zel hibir ey "olu"un dnda sonsuz olamaz
demektir.
Ama Engels'in, tanmlanmasnda szn ettii "olu" nedir?
Grdk ki, elmann bir tarihi vardr. imdi de, rnein, gene bir tarihi olan bir
kalemi alalm.
Bugn kullanlm olan bu kalem, yeni idi. Kalemin yapld tahta, bir tahta
kalastan kar, bu kalas da bir aatan. u halde gryoruz ki, elmann da,
kalemin de birer tarihleri vardr ve ne biri, ne de teki, her zaman ne iseler, o
olmamlardr. Ama bu iki tarih arasnda, bir farkllk vardr. Elbette!
Yeil elma, olgun elma olmutu. Yeil elma olduktan sonra, her ey yolunda
gittii takdirde olgun olmayabilir miydi? Hayr, olgunlamak zorunda idi, nasl
ki, yere dtnde de, rmek, ayrmak ve ekirdeklerim brakmak
zorundaysa.
Oysa, kalemin geldii aa, bir tahta olmayabilirdi ve bu tahta da bir kalem
olmayabilirdi. Kalemin kendisi de, daima btn, yani yontulmam kalabilirdi.
u halde, bu iki tarih arasnda bir fark olduunu gryoruz. Elma iin, olgun
elma olan yeil elmadr, eer olaann dnda bir ey olmazsa, elma iei elma
haline gelmitir. u halde, veri olan bir aamay, teki aama, zorunlu olarak,
kanlmaz olarak, izler (herhangi bir ey, evrimi durdurmazsa).
Kalemin tarihinde ise, tersine, aa bir tahta kalas, tahta kalas bir kalem, kalem
de yontulmu bir kalem olmayabilir. Demek ki, veri olan bir aamay, teki
aama izlemeyebilir. Eer kalem, btn bu aamalardan geiyorsa, bu, yabanc
bir mdahale, yani insann araya girmesi yzndendir.
Elmann tarihinde, ikinci aamann birinci aamadan vb. kt, birbiri ardndan
gelen aamalar gryoruz. Elmann tarihi, Engels'in szn ettii "olu"u izliyor.
Kalemin tarihinde ise, aamalar, birbirlerinden kmakszn yanyana konulurlar.
Elma ise, doal bir sre izler.
__________________________________________________________________
78
III. SRE
(Bu szck [processus = vetire], Latinceden gelir ve anlam, ileri gidi ya da
ilerlemek olgusu, ilerlemedir.)
Neden yeil elma, olgun elma olur? Bu, onun iinde tad eyden dolaydr.
Elmay olgunlamaya doru iten birbirine zincirleme bal i olaylardan
dolaydr; bu, olgun elma olmadan nce, elma olduu iin ve olgunlamadan
edemeyecei iindir.
Elma olacak iek, sonra olgunlaacak yeil elma incelendii zaman, elmay,
kendi evrimine iten bu i zincirleme balarn, otodinamizm (zg) denilen
glerin basks altnda etkin olduu grlr ki, buna, kendi varlndan gelen
g denilebilir.
Kalem, henz tahta kalas halinde iken, onu bir kalem haline getirmek zere
insann ie karmas gerekli oldu, nk, tahta kalas hibir zaman, kalem
haline dnemezdi. gler, otodinamizm (zg), sre olmad burada. u
halde, diyalektik diyen yalnzca hareket demez, ayn zamanda otodinamizm de
der.
Demek ki, diyalektik hareketin, kendinde, sreci ve diyalektik hareketin z
olan otodinamizmi ierdiini gryoruz. Her hareket ve her deime, diyalektik
deildir. Eer, diyalektik bak asndan inceleyeceimiz bir pireyi alrsak,
diyeceiz ki, o her zaman ne ise o olmad ve her zaman da ne ise o olmayacak;
ama onu ezersek, kukusuz, pire iin bir deime olacaktr, ama bu deime
diyalektik bir deime mi olacaktr? Hayr. Biz olmasaydk, pire ezilmeyecekti.
u halde bu deime, diyalektik bir deime deil, ama mekanik bir deimedir.
u halde diyalektik deimeden szettiimiz zaman, ok dikkat etmeliyiz. Biz,
eer yeryz varolmakta devam ederse, kapitalist toplumun yerini sosyalist
toplumun, onun yerini de komnist toplumun alacan dnyoruz. Bu,
diyalektik bir deime olacaktr. Ama, eer yeryz havaya uarsa, kapitalist
toplum otodinamik bir deimeyle deil, ama mekanik bir deimeyle ortadan
kalkacaktr.
Bir baka fikir dzeni iinde, bir disiplin doal olmad zaman, buna, mekanik
disiplin diyoruz. Ama serbeste kabul edildii, yani doal ortamndan geldii
zaman, bu disiplin, otodinamik bir disiplindir. Mekanik bir disiplin, dardan
kabul ettirilen bir disiplindir; bu, kumanda edenlerden baka, eflerden gelen bir
disiplindir. (O halde, mekanik olmayan, otodinamik bir disiplini, btn
rgtlerin salayamayacan anlyoruz.)
Demek ki, diyalektii, mekanik bir biimde kullanmaktan kanmamz gerekir.
Bu da, bize, metafizik biimde dnme alkanlmzdan gelen bir eydir.
eylerin her zaman ne ise o olmadklarn, bir papaan gibi yinelememek gerekir.
Bir diyalektiki, bunu syledii zaman, eylerin daha nce ne olmu olduklarn,
olgular iinde aramaldr. nk bunu sylemek, uslamlamann sonu demek
deildir, eylerin daha nce ne olduklarn titizlikle gzlemek iin yaplacak
incelemelerin balangcdr.
Marx, Engels ve Lenin, kapitalist toplumun kendilerinden nce ne olduu
zerine uzun ve ak incelemeler yaptlar. Diyalektik deiiklikleri saptamak
__________________________________________________________________
79
iin, en kk ayrntlar gzlemlediler. Lenin, kapitalist toplumun deimelerini
tanmlamak ve eletirmek, emperyalist dnemi tahlil etmek iin ayrntl
incelemeler yapt ve saysz istatistikleri inceledi.
Gene otodinamizmden szettiimizde de, onu, bir edebi sz haline
getirmemeliyiz; bu sz, bilerek ve onu tmyle anlayanlar iin kullanmalyz.
Son olarak, bir eyi incelerken, otodinamik deimelerin neler olduklarn
grdkten ve hangi deimenin saptandn syledikten sonra, otodinamik
olann nereden geldiini irdelemeli, aratrmalyz.
Bunun iindir ki, diyalektik, aratrmalarla ve bilimlerle skskya baldr.
Diyalektik, eyleri incelemeksizin aklama ve tanma yolu deildir; diyalektik,
eylerin balangcn ve sonunu, nereden geldiklerini ve nereye gittiklerini
aratrrken, iyi inceleme ve iyi gzlemler yapma aracdr.
__________________________________________________________________
80
NC BLM
KNC YASA: KARILIKLI ETK
I. Srelerin zincirleme sralan.

II. 19. yzyln byk bulular.
1. Canl hcrenin ve geliiminin bulunuu.
2. Enerjinin dnmnn bulunuu.
3. nsanda ve hayvanlarda evrimin bulunuu.
III. Tarihsel geliim ya da sarmal (spiral) geliim.
IV. Varg.
I. SRELERN ZNCRLEME SIRALANII

Biraz nce elmann yks dolaysyla, bir srecin ne olduunu grdk. Gene bu
rnei ele alalm. Elmann nereden geldiini aratrdk, ve aratrmalarmz
aaca kadar gtrmemiz gerekti. Ama bu aratrma sorunu, aa iinde kendini
ortaya koyar. Elmann incelenmesi, bizi, aacn yazgsn ve kkenlerini
incelemeye gtrr.
Aa nereden geliyor? Elmadan. Aa, yere den ve yeni bir filize can vermek
zere toprakta ryen elmadan gelir, bu durum, bizi, yeri, elmann
ekirdeklerinin filiz verebilmesi koullarn, havann, gnein vb. etkilerini
incelemeye gtrr. Bylece, elmann incelemesinden yola karak, elma
srecinden aa srecine geip, oradan yerin incelenmesine geldik, aa sreci de
yerin srecine zincirleme balanyor. te "srelerin zincirleme sralan"
denilen eyle kar karyayz. Bu, bize, diyalektiin ikinci yasasn aklamak ve
incelemek olanan verecektir. Bu yasa, karlkl etki yasasdr. Srelerin
zincirleme sralanna rnek olarak, elma rneinden sonra Paris i
niversitesi rneini alalm.
Bu okulu diyalektik gr asndan incelersek, nereden geldiini aratracaz,
ve ilkin yle bir yantmz olacak: 1932 gznde, biraraya gelmi baz
arkadalar, Marksizmi incelemek zere, Paris'te, bir ii niversitesi kurmaya
karar verdiler.
Ama, bu komite, Marksizmi retme fikrine nasl vard? Besbelli ki, Marksizm
varolduu iin. Peki, o halde, Marksizm nereden geliyor?
Gryoruz ki, srelerin zincirleme sralann aratrmak, bizi, tam ve titiz
incelemelere gtryor. Dahas var: Marksizmi aratrrken, bu retinin, bizzat
proletaryann bilgisi olduunu saptamaya kadar varm olacaz; u halde
gryoruz ki, (ister Marksizmden yana, ister ona kar olunsun) proletarya
mevcuttur; o zaman u yeni soruyu soracaz: proletarya nereden geliyor?
Biliyoruz ki, proletarya, bir ekonomik sistemden, kapitalizmden geliyor.
Biliyoruz ki, toplumun snflara bln, snf savam, Marksizme kar
__________________________________________________________________
81
olanlarn iddia ettikleri gibi, Marksizmden domamtr, tersine, Marksizm bu
snf savamnn varln saptar ve gcn zaten daha nceden varolan
proletaryadan alr.
u halde, sreten srece, kapitalizmin varolu koullarnn incelenmesine kadar
geleceiz. te bylece, her eyin, her ey zerinde etki oluturduunu bize
gsteren bir sreler zincirlemesi var nmzde. Her eyin her eyi etkilemesi,
karlkl etki yasasdr.
imdi de bu iki rnekle, elma ve Paris i niversitesi rnei ile metafiziki
nasl bir yntem izlerdi, onu grelim.
Elma rneinde, metafiziki, yalnzca "elmann nereden geldiini"
dnebilecekti. "Elma aatan gelir" demekle yetinirdi. Daha ilerisini
aratrmazd.
i niversitesi iin de, "Fransz halkn batan karmak isteyen" bir grup
insan tarafndan kurulmu bir niversite olduunu syler ya da incir ekirdeini
doldurmayan baka szler syleyerek gnln elendirirdi.
Ama diyalektiki, bir yanda elma, dier yanda da i niversitesi ile sonulanan
btn sreler zincirini grr. Diyalektiki zel, tikel olay, ayrnty, btne
balar.
Diyalektiki, elmay aaca balar, ve daha teye, btn iinde doaya kadar
gider. Elma, yalnz elma aacnn meyvesi deildir, btn doann meyvesidir de.
i niversitesi, yalnz proletaryann "meyvesi" deil, ama kapitalist toplumun
"meyvesi"dir de.
u halde gryoruz ki, dnyay kalplam eylerin kmesi gibi kavrayan
metafizikinin tersine, diyalektiki, dnyay bir sreler kmesi olarak
grecektir. Ve diyalektik gr as, nasl doa iin ve bilimler iin doru ise,
toplum iin de dorudur.
"Hegel'in 'metafizik' yntem dedii, verilmi ve deimez nesneler olarak
dnlen eylerin incelenmesiyle uramay yeleyen ... eski aratrma ve
dnce ynteminin doruluu, zamannda, tarihsel olarak ortaya kmt."
Bu bakmdan, o ada, her ey ve toplum, bir "veri olan deimez nesneler"
kmesi gibi inceleniyor, ayrca toplumun yalnzca deimemesi yle dursun,
yokolmas alnnda yazl deilmi gibi inceleniyordu.
Engels, diyalektiin balca nemini belirtir: Bu byk temel dnce,
"dnyann, bir tamamlanm eyler karmaas olarak deil de, grnte
durulmu eylerin, tpk beynimizdeki zihinsel yanslar olan kavramlar gibi,
kesintisiz bir olu ve yokolu deimesinden getikleri, son olarak btn
grnteki rastlantlara ve geici geriye dnlere karn, ilerleyici bir
gelimenin eninde sonunda belirmeye balad bir sreler karmaas olarak
dikkate alnmas gerektii dncesidir.
Kapitalist toplumun kendisi de, demek ki, bir "tamamlanm eyler karmaas"
olarak ele alnmamaldr, tersine, o da bir sreler karmaas olarak
incelenmelidir.
__________________________________________________________________
82
Metafizikiler, kapitalist toplumun her zaman varolmam olduunun
farkndadrlar, onun bir tarihi olduunu sylerler, ama kapitalizmin ortaya k
ile toplumun evriminin bittiini ve bundan byle "deimez" (fixee] kalacan
dnrler. Her eyi bitmi, tamamlanm sayarlar, yeni bir srecin balangc
saymazlar. Dnyann tanr tarafndan yaradlnn anlats, dnyann,
tamamlanm eylerin bir karmaas olarak aklanmasdr. Tanr, [yaradln
ilk alt gnnde, .} her gn, bir ii bitirdi. Bitkileri, hayvanlar, insan, bir
kerede, artk deimemek zere, kesin olarak yaratt saptanmclk (fizisme)
teorisi de buradan gelir.
Diyalektik, bunun kart biimde dnr. eyleri "deimez nesneler" olarak
deil, stelik "hareket halinde" dnr. Diyalektie gre hibir ey bitmi,
tamamlanm bir biimde bulunmaz; her ey, her zaman bir srecin sonu ve
baka bir srecin badr, her zaman deime ve gelime durumundadr. Bunun
iindir ki, biz kapitalist toplumun, sosyalist topluma dneceine bu kadar
gveniyoruz. Hibir ey, son ve kesin olarak tamamlanm olmadndan,
kapitalist toplum, bir srecin sonudur ki, onu, sosyalist toplum, sonra komnist
toplum izleyecek ve bu byle srp gidecektir; srekli olarak bir gelime vardr
ve olacaktr.
Ama burada, diyalektii, alnyazs bir ey gibi almamaya dikkat etmek gerekir;
byle bir sandan, yle bir sonu karlabilir: "Mademki siz istediiniz
deimeden bu kadar eminsiniz, ne diye savam veriyorsunuz?" nk, Marx'n
da dedii gibi "sosyalist toplumu dourtmak iin, bir ebe gerekecektir"; ite
devrimin, eylemin zorunluluu buradan gelir.
Ne var ki, iler bu kadar basit deildir. Bu dnm nceye alabilecek ya da
geciktirebilecek insanlarn rol unutulmamaldr (bu soruyu, bu ksmn beinci
blmnde, "Tarihsel Materyalizm"den szederken yeniden yantlayacaz).
imdilik saptadmz ey, her eyde, eylerin igc ile (yani otodinamizm ile)
oluan srelerin, zincirleme sralannn varldr. Diyalektie gre, yeniden
zerinde duruyoruz, hibir ey bitmi, tamamlanm deildir. eylerin geli-
mesine, son sahnesi olmayan bir gelime olarak bakmak gerekir. Dnya
tiyatrosunda, bir piyesin sonu, baka bir piyesin birinci perdesiyle balar.
Dorusunu sylemek gerekirse, bu birinci perde, bir nceki piyesin son
perdesinde balamtr bile.
II. 19. YZYILIN BYK BULULARI

Metafizik dnn terkedilmesini belirleyen, bilginleri, sonra da Marx ve
Engels'i,'eyleri, diyalektik hareketleri iinde ele almaya zorlayan eyin, 19.
yzylda yaplan bulular olduunu biliyoruz. Bu an zellikle byk buluu,
Engels'in Ludwig Feuerbach'ta deindii bulular, diyalektiin ilerlemesini
salamlardr.
1. Canl hcrenin ve geliiminin bulunuu
Bu bulutan nce, temel olarak alnan dn tarz, "saptanmclk"t. Trler
birbirlerine yabanc olarak dnlyordu. stelik, hayvanlar dnyas bir
__________________________________________________________________
83
yanda, bitkiler dnyas da br yanda, kesin olarak birbirlerinden ayr
tutuluyorlard.
Hcrenin bulunuu, 18. yzyln bilginlerinin ve dnrlerinin daha nce de
ortaya attklar "evrim" fikrinin belginlik kazanmasna yolayor. Bu bulu,
yaamn, lmlerin ve doularn ardarda sralanarak olutuunu ve her canl
varln benzer hcreleri olduunu anlamaya olanak salad.
Bu gerein ortaya karlm olmas, hayvanlarla bitkiler arasnda herhangi bir
snrn varlna artk izin vermez ve metafizik anlay kovup atar.
2. Enerjinin dnmnn bulunuu

Eskiden, bilim, rnein, ses, s ve n birbirine tamamyla yabanc olduklarna
inanyordu. Oysa, btn bu baka baka olaylarn birbirlerine dnebildikleri,
cansz (inerte) maddede de, canl doada olduu kadar sre zincirleri olduu
bulunuyor. Bu bulu da, metafizik dne indirilmi bir darbedir.
3. nsanda ve hayvanlarda evrimin bulunuu

Engels der ki, Darwin, tm doa rnlerinin, balangta tekhcreli kk
tohumlarn uzun bir gelime srecinin sonucu olduunu, her eyin kkeninde
hcre bulunan uzun bir srecin rn olduunu ortaya koymutur.
Ve gene Engels, bu byk bulu sayesinde, btn doa olaylarnn zincirleme
sralann, yalnzca eitli bilim alanlarnn kendi ilerinde deil, ama deiik
bilim alanlar arasnda da izleyebileceimiz sonucuna varr.
Demek ki, bu ikinci karlkl etki yasasnn ifade edilebilmesi, bilimlerle
salanmtr.
Bitkisel, hayvansal ve madensel konular arasnda kesiklik yoktur, yalnz
sreler vardr; her ey zincirleme birbirine balanr. Ve bu, toplum iin de
dorudur. nsanln tarihi iinden gemi olan deiik toplumlar, birinin
zorunlu olarak kendinden nce gelen toplumdan kt bir sreler zinciri dizisi
olarak ele alnmaldr.
Demek ki, unu aklmzda tutmak zorundayz: Bilim, doa, toplum bir sreler
zinciri olarak grlmelidir ve bu zincirlemeyi gelitirmek iin ileyen motor da
otodinamizmdir.
III. TARHSEL GELME YA DA SARMAL (SPRAL) GELME

Tanmaya baladmz sreci biraz daha yakndan inceleyecek olursak grrz
ki, elma, bir sreler zincirlemesinin sonucudur. Elma nereden geliyor? Aatan
geliyor. Aa nereden geliyor? Elmadan. u halde yle dnebiliriz ki, burada
bir ksr dng var ve hep ayn noktaya gelmek zere, bu ksr dng iinde
dnyoruz. Aa elma. Elma aa. Ayn biimde yumurta tavuk rneini alalm.
Yumurta nereden geliyor? Tavuktan. Tavuk nereden geliyor? Yumurtadan.
__________________________________________________________________
84
Eer eyleri bu biimde ele alrsak, bu bir sre olmaz, bir ember olur, zaten bu
grn de "sonsuz dn" fikrini vermitir. Yani biz hep ayn noktaya, ayn k
noktasna dnp geleceiz.
Ama sorunun doru olarak nasl konduunu grelim:
1. te bir elma.
2. Bu elma, deiiklie urayarak, bir aac ya da aalar meydana getirir.
3. Bir aa bir elma vermez, birok elma verir.
Demek ki, ayn k noktasna dnp gelmiyoruz; biz, elmaya dnp geliyoruz,
ama, baka bir dzlem zerinde. Gene aatan yola karsak, imdi bizim:
1. Bir aacmz olacak, bu aa,
2. Elmalar verecek, bu elmalar da
3. Aalar verecek.
Burada da gene aaca geri geliyoruz, ama baka bir dzlem zerinde. Bak as
genilemitir.
Demek ki, grnlerin dndrtt gibi bir ember, bir dng yok
karmzda, ama tarihsel gelime diye adlandracamz bir gelime sreci var.
Tarih, zamann iz brakmakszn geip gitmediini gsterir. Zaman geer, ama
yeniden ortaya kan ayn gelimeler deildir. Dnya, doa, toplum, bir gelime
olutururlar ki, bu tarihsel bir gelimedir ve felsefe dilinde buna "sarmal" (spiral)
gelime denir.
Bu imge, fikirleri saptamak iin kullanlr; yle ki: eyler, emberimsi bir srece
gre evrim gsterirler, ama k noktasna dnp gelmezler, biraz daha yksee,
baka bir dzlem (plan) zerinde bir noktaya gelirler, ve bylece srp giderek,
ykselen, yukar doru bir sarmal oluturur; bu imge ite bu olguyu
canlandrmak iin yaplan bir benzetmedir.
Demek ki, dnyann, doann, toplumun (sarmal biiminde) tarihsel bir gelimesi
vardr ve bu gelimeyi hareket ettiren, bunu unutmayalm, otodinamizmdir
(zgtr).
IV. VARGI
Diyalektik konusundaki bu ilk blmlerde ilk iki yasay, deime yasasn ve
karlkl etki yasasn incelemi bulunuyoruz. Bu inceleme, eliki yasasnn
incelenmesini ele alabilmek iin zorunlu idi, nk, bu, "diyalektik dei-me"nin
devindirici gcn, otodinamizmi anlamamz salayacaktr.
Diyalektie ilikin birinci blmde, bu teorinin metafizik anlayn basks
altnda niin kalm olduunu, ve niin 18. yzyl materyalizminin metafizik bir
materyalizm olduunu grdk. imdi, 19. yzyln, materyalizmin gelimesine
olanak salayarak diyalektik olmasn salayan byk buluunu ksaca
grdkten sonra, bu felsefenin tarihinin, u byk dnemden, (1) antika
materyalizmi (atomlar teorisi); (2) 18. yzyl materyalizmi (mekaniki ve
__________________________________________________________________
85
metafziki), son olarak da (3) diyalektik materyalizm gibi byk dnemden
gemesinin niin zorunlu olduunu daha iyi anlyoruz.
Materyalizmin -bilimlerden doduunu ve onlara bal bulunduunu
belirtmitik. Bu blmden sonra, bunun ne kadar doru olduunu grebiliriz.
Diyalektik hareket ve diyalektik deimenin incelenmesi konusunda, sonra
karlkl etki yasasnn incelenmesinde, bizim btn dn tarzlarmzn
bilimlere dayandn grdk.
Bilimsel incelemelerin son derece zelletii ve (genellikle diyalektik
materyalizmi bilmeyen) bilginlerin, bazan, kendi zel bulularnn, bilimlerin
tmne oranla nemini anlayamadklar bugnk gnde, demitik ki, felsefenin
rol, ona den zel grev, dnyann ve daha genel sorunlarn aklamasn
yapmaktr; zellikle de, her bilim kolunun tm zel bulularn, bunlarn bir
sentezini yapmak zere biraraya getirmek ve bylece bizi, giderek daha ok
Descartes'n dedii gibi, "doann efendisi ve sahibi" yapacak bir teori vermek,
diyalektik materyalizmin zel grevidir.
__________________________________________________________________
86
DRDNC BLM
NC YASA: ELK
I. Yaam ve lm.
II. eyler, kendi kartlarna dnrler.
III. Olumlama, yadsma ve yadsmann yadsnmas.
IV. Durumu gzden geirelim.
V. Kartlarn birlii.
VI. Saknlacak yanllar.
VII. Diyalektiin pratik sonular.
Diyalektiin, eylere, aralksz deimekte olan, srekli gelien, ksacas,

diyalektik bir harekete urayan eyler olarak baktn grdk (birinci yasa).
Bu diyalektik hareket, her ey, biz onu incelediimiz anda, ancak, bir sreler
zincirinin, yani birbirinden kan bir aamalar zincirinin sonucu olduu iin
olanakldr. Ve incelememizi daha ileri gtrerek, bu sreler zincirinin, zaman
iinde, "anlk geri dnlere karn" ilerleyici bir hareketle, zorunlu olarak
gelitiini grdk.
Bu harekete, "tarihsel gelime" ya da "sarmal gelime" dedik, ve biliyoruz ki, bu
gelime oto dinamizmle (zgle) kendi kendini yaratr.
Peki otodinamizmin yasalar nelerdir? Aamalarn birbirlerinden kmalarna yol
veren yasalar nelerdir? Buna, "diyalektik hareketin yasalar" denir.
Diyalektik, bize, eylerin sonsuz olmadklarn, eylerin, bir son ile, bir lmle
tamamlanan bir balanglar, bir olgunluklar, bir yallklar olduunu
retiyor.
Btn eyler u aamalardan geerler: dou, olgunluk, yallk, son. Bu, niin
byledir? Niin eyler sonsuz deildir?
Bu, insanln, her zaman ilgisini uyandrm olan eski bir sorudur. Neden lmek
gerekir? nsanlar bu zorunluluu anlamak istemiler ve tarih boyunca sonsuz
yaamn dn kurmulardr; rnein ortaada, (genlik iksiri, yaam iksiri
gibi) byl ikiler treterek lmllkten kurtulmay dlemilerdir.
Peki, doan bir ey, niin lmek zorundadr? yice anlamamz iin, metafizikle
karlatrmamz gereken diyalektiin byk bir yasasdr bu.
I. YAAM VE LM
Metafizik bak asndan eyler, dier eylerden ayrlarak, kendi balarna, ayr
ayr ele alnrlar ve metafizik, eyleri byle inceledii iin, onlar tekyanl, yani
bir tek yandan grr. Onun iindir ki, eylere bir tek yanndan bakanlara,
__________________________________________________________________
87
metafiziki denebilir. Ksaca, bir metafiziki yaam demlen olay incelerken, bu
olay, bir baka olaya balamaz.
Yaam, kendisi iin ve kendinde, tekyanl olarak grr. Ona bir tek yandan
bakar. lm inceleyecek olsa, gene ayn eyi yapacaktr; kendi tekyanl gr
asn uygulayacak ve u sonuca varacaktr: yaam yaamdr, ve lm lmdr.
kisi arasnda ortak hibir ey yoktur, nk bunlar birbirlerine kar olan,
birbirinin tam kart iki ayr eydir.
eylere byle bakmak, onlara, yzeysel bir biimde bakmaktr. Eer onlar biraz
daha yakndan inceleyecek olursak, ilkin, birinin dierine kart
konulamayacan, ve hatta onlarn, birbirinden bu kadar kabaca
ayrlamayacan greceiz; nk, deney, gerek, bize gsterir ki, lm yaam
srdrr, lm canldan gelir.
Ya yaam, lmden kabilir mi? Evet. nk l bedenin eleri, baka
yaamlar dourmak iin dnecektir, rnein toprak iin gbre olacaklardr ve
toprak daha verimli olacaktr. lm pek ok durumda, yaama yardm edecek,
lm yaamn domasna izin verecek, ve canl bedende yaam, ancak, len
hcrelerin yerini srekli olarak doan baka hcrelerin almasyla olanakl
olacaktr. 57
Demek ki, yaam ve lm srekli olarak birbirine dnr; ve u byk yasann
her eye bal olduunu gzlemliyoruz: Her yerde, eyler, kendi kartlarna
dnr.
II. EYLER KEND KARITLARINA DNR

Metafiziki, kartlar, birbirinin karsna koyar, ama gerek bize gsteriyor ki,
kartlar birbirine dnr; eyler, kendileri olarak kalmaz, ama kartlarna
dnr.
Eer doru ile yanl incelersek, yle dnrz: bunlar arasnda ortak hibir
ey yoktur. Doru dorudur ve yanl yanltr. Bu, tekyanl bak as, iki
kart, kabaca birbirinin karsna koyar, tpk lm ile yaam kar karya
koyduu gibi.
Gene de, "Bakn yamur yayor!" desek, bazan yle olabilir ki, biz daha
szmz bitirmeden, artk yamur yamayabilir. Bu tmceye baladmz
zaman szmz doru idi, ama yanla dnt. (Yunanllar da daha nce bu
durumu saptamlard ve yanlmamak iin hibir ey sylememek gerekir
diyorlard!)
Gene, yeniden elma rneini alalm. Yere dm olgun bir elma grlr, ve "te
olgun bir elma" denir. Bununla birlikte, o, belirli bir zamandan beri yerdedir ve
rmeye balamtr bile; bylece doru, yanl olur.
Bilimler de, bize uzun yllar boyunca "doru" saylm, ama, bilimsel ilerlemeler
sonucu, belirli bir anda, "yanl" olduklar meydana km saysz yasa rnekleri
verirler.
__________________________________________________________________
88
u halde gryoruz ki, doru yanla dnr. Acaba yanl da doruya dnr
m?
Uygarln balangcnda, zellikle Msr'da, insanlar, gnein domasn ve
batmasn aklamak iin tanrlar arasnda kavga yapldn tasarlyorlard; bu,
tanrlarn, gnei hareket ettirmek iin itildiinin ya da ekildiinin sylenmesi
lsnde yanlt. Ama bilim, gerekten gnei hareket ettiren gler (salt fizik
gler, baka nedenler) olduunu syleyerek, bu dn biimine ksmen hak
verir. yleyse gryoruz ki, yanl, aka doruyla kar karya deildir.
eyler kendi kartlarna dnyorsa, bu, nasl olanakl olur? Yaam lme
nasl dnr?
Yalnzca yaam olsayd, yaam yzde-yz yaam olsayd, o, hibir zaman lm
olmazd; ve eer lm, tm olarak kendi kendisi, yzde-yz lm olsayd, birinin
tekine dnmesi olanakl olmazd. Ama yaam iinde lm, ve dolaysyla lm
iinde yaam, daha nce de vardr.
Yakndan bakarken greceiz ki, bir canl varlk hcrelerden oluur; hcreler,
kaybolarak ve ayn yerde yeniden grnerek yenilenirler. Hcreler, canl bir
varln iinde durmadan yaarlar ve lrler, yleyse orada hem yaam, hem
lm vardr.
Gene biz biliyoruz ki, bir lnn sakal uzamaya devam eder. Trnaklar ve
salar da uzar. te aka, yaamn, lmn iinde devam ettiini, kesin olarak
kantlayan olaylar.
Sovyetler Birlii'nde, bir lnn kan, zel koullar iinde saklanyor ve kan
aktarm iin kullanlyor; bylece, bir lnn kanyla, bir canl iyiletirilir.
Dolaysyla, diyebiliriz ki, lmn barnda yaam vardr.
"yleyse yaam da eylerin ve srelerin kendinde varolan, ara vermeden ortaya
kan ve zlen bir elikidir. Ve eliki biter bitmez, yaam da biter, lm
bagsterir."
yleyse, eyler yalnz birbirine dnmekle kalmaz, hatta bir ey yalnz kendi
kendisi deildir, ayn zamanda kendisinin kart olan baka bir eydir de, nk
her ey kendi kartn da iinde tar.
Her ey, ayn zamanda, hem kendini, hem de kartn ierir.
Bir ey, bir emberle gsterilirse, burada, merkezden da doru iti rneinde
olduu gibi, bu eyi yaama doru iten bir g bulacaz (da doru bask), ama
ayn zamanda, bu eyi, tam kar dorultuda, dtan merkeze doru iten lm
glerini de bulacaz (ie doru bask).
Bylece her eyin iersinde, birbirine kar gler, uzlamaz gler birarada
bulunurlar.
Bu gler arasnda ne olur? Birbirlerine kar savam verirler. yleyse, bir ey,
deiiklie, yalnzca bir ynde etki yapan bir g tarafndan uramaz; her ey,
gerekte, birbirine kar dorultuda iki g tarafndan deiiklie urar. eylerin
olumlanmasna (affirmation, tasdik) ve yadsnmasna doru, yaama doru ve
lme doru. eylerin olumlan-mas ve yadsnmas ne demektir?
__________________________________________________________________
89
Yaamn iinde, yaam koruyan ve srdren, yaamn olumlanmasna ynelik
gler vardr. Ayrca canl organizmalarda, yadsmaya doru ynelen gler de
vardr. Her eyde, glerden bazlar olumlamaya eilimlidir ve dier bazlar
yadsmaya eilimlidir, ve olumlama ile yadsma arasnda eliki vardr.
Demek ki, diyalektik, deimeyi ortaya karr, peki ama neden eyler deiirler?
nk eyler, kendi kendileriyle uyum halinde deildirler, nk gler
arasnda, uzlamaz i kartlklar arasnda savam vardr, nk eliki vardr.
te diyalektiin nc yasas: eyler deiir, nk kendi kendilerinde elikiyi
ierirler, kendi ilerinde eliki tarlar.
(Biz, zaman zaman (diyalektik gibi, otodinamizm gibi) az ok karmak szckler
ya da geleneksel manta aykr gibi grnen ve anlamas g terimler
kullanmak zorunda kalyorsak, bunu, burjuvaziyi rnek aldmz ve eyleri yerli
yersiz, herhangi bir neden yokken karmaklatrmay sevdiimiz iin
yapmyoruz. Ama, balang niteliinde olsa da, bu incelemenin olabildiince
eksiksiz olmasn ve sonra bu terimleri kullanan Marx, Engels ve Lenin'in felsefe
yaptlarnn daha kolay anlalmasn salamak istiyoruz. Demek ki, allmam
bir dil kullanmamz gerekiyor, bu dili, bu inceleme snr iinde, onu herkese
anlalabilir bir hale getirmeye ok nem veriyoruz.)
III. OLUMLAMA, YADSIMA VE YADSIMANIN YADSINMASI

imdi, burada, size "evet" denildii ve sizin de "hayr" diye yantladnz bir
durumu anlatan, szdeki eliki ile, imdi grm olduumuz diyalektik eliki
demlen, yani olgulardaki, eylerdeki eliki arasnda bir ayrm yapmamz
gerekiyor.
Kapitalist toplumun barnda varolan elikiden szettiimiz zaman, bu, baz
teoriler hakknda bazlarnn evet, bazlarnn hayr dedii anlamda bir eliki
deildir; bu, olgularda bir eliki var demektir, birbiriyle atan savam veren
gerek gler var demektir: burada nce kendini olumlamaya ynelik g,
kendini korumay srdrmeye ynelik g vardr, bu, burjuva snfdr; sonra
burjuva snfnn yadsnmasna ynelik ikinci bir toplumsal g vardr, bu da,
proletaryadr. yleyse eliki olgulardadr, nk burjuvazi kendi kartn, yani
proletaryay yaratmakszn varolamaz. Marx'n dedii gibi, "burjuvazinin
rettii, her eyden nce, kendi mezar kazclardr".
Buna engel olmak iin, burjuvazinin, kendi kendisi olmaktan vazgemesi
gerekirdi ki, bu da, sama bir ey olurdu. yleyse kendi kendini olumlarken,
kendi yadsmasn yaratr.
Bir tavuun yumurtlad ve zerinde kulukaya yatt bir yumurta rneini
alalm: grrz ki, yumurtann iinde, belirli bir sda ve belirli baz koullar
altnda gelien bir tohum (germe) bulunur. Bu tohum, gelierek, bir civciv
verecektir. Bu tohum, daha imdiden yumurtann yadsnmasdr. Bylece, ok iyi
gryoruz ki, yumurtann iinde iki g var: onu yumurta kalmaya doru eken
g ve civciv olmaya doru eken g. yleyse yumurta, kendi kendisi ile
uyumsuzluk iindedir ve her ey, kendi kendisi ile uyumsuzluk iindedir.
__________________________________________________________________
90
Bu, insana, kavranmas g bir ey gibi gelir, nk biz metafizik dn
tarzna almzdr ve bunun iindir ki, eyleri kendi gereklikleri iinde
grmeye yeni batan almak iin bir aba harcamalyz.
Bir ey, yadsmadan kan bir olumlama olarak balar. Civciv, yumurtann
yadsnmasndan km bir olumlamadr. Bu, srecin bir evresidir. Ama tavuun
kendisi de, civcivin deimesi, baka bir hale dnmesi olacaktr ve bu d-
nmenin ortasnda, civcivin tavuk olmas iin savam veren, gler ile civcivin
civciv kalmas iin savam veren gler arasnda bir eliki olacaktr. Demek ki,
tavuk civcivin yadsnmas olacaktr; civciv ise, yumurtann yadsnmasndan
gelmektedir.
yleyse, tavuk, yadsmann yadsnmas olacaktr. Ve bu diyalektik evrelerin
genel gidii ite byledir.
1. Olumlama ya da Tez.
2. Yadsma ya da Kar-tez.
3. Yadsmann yadsnmas ya da Sentez.
Bu szck, diyalektik geliimi zetler. Bunlar, evrelerin ardarda zincirleniini
betimlemek ve bir evre'nin, kendinden nceki evre'nin ykm olduunu
gstermek iin kullanlrlar.
Ykm, bir yadsmadr. Civciv meydana gelirken yumurtay krdna gre, civciv,
yumurtann yadsnmasdr. Buday baa, gene ayn ekilde, buday tanesinin
yadsnmasdr. Tane, toprakta filizlenecektir. Bu filizlenme buday tanesinin
yadsnmasdr; buday bitki verecek ve bu bitki iek aacak ve buday baan
verecektir; bu baak ise bitkinin yadsnmas ya da yadsmann yadsnmas
olacaktr. Bylece, gryoruz ki, diyalektiin szn ettii yadsma, ykmdan
szetmenin zetlenmi bir biimidir. Yok olann, yklm olann yadsnmas
vardr.
1. Feodalizm, kleciliin yadsnmas oldu.
2. Kapitalizm, feodalizmin yadsnmasdr.
3. Sosyalizm, kapitalizmin yadsnmasdr.
eliki ynnden, szdeki, eliki ile mantk elikisi arasnda bir ayrm
yaptmz gibi, "hayr" denen szdeki yadsma ile "ykm" demek olan diyalektik
yadsma arasnda bir ayrm olduunu ok iyi bilmeliyiz.
Ama, yadsma, ykm demekse de, burada herhangi sradan bir ykm deil, ama
diyalektik bir ykm szkonusudur. Bunun gibi, bir pireyi parmaklarmz
arasnda ezdiimiz zaman, o, bir i ykmla, diyalektik bir yadsma ile lmez.
Onun lm, otodinamik aamalarn bir sonucu deildir; salt mekanik bir
deiikliin sonucudur.
Ykm, ancak bir olumlama rn ise, bir olumlamadan kyorsa, bir yadsma
demektir. Bunun gibi, kulukaya yatrlm yumurta, yumurta olan eyin
olumlamas olarak, kendi yadsmasn dourur: civciv olur; ve civciv, yumurtann
kabuunu krarak, onu ykarak, yumurtann ykmn ya da yadsnmasn
simgelerle ifade eder.
__________________________________________________________________
91
Civcivde birbirine dman iki g gryoruz: "civciv" ve "tavuk"; srecin bu
gelimesi srasnda tavuk yumurtalar yumurtlayacaktr, bu da yadsmann
yadsnmasdr. yleyse, bu yeni yumurtalardan, yeni bir sreler zinciri
balayacaktr.
Budayda da, ayn ekilde, bir olumlama, sonra bir yadsma ve bir yadsmann
yadsnmasn grrz.
Bir baka rnek olarak, materyalist felsefe rneini vereceiz.
Balangta, bilisiz olduu iin kendi z yadsmasn, yani idealizmi yaratan
ilkel, kendiliinden bir materyalizm buluyoruz. Ama eski materyalizmi yadsyan
idealizm, kendisi de ada ya da diyalektik materyalizm tarafndan yads-
nacaktr, nk felsefe gelimektedir ve bilimlerle birlikte idealizmin ykmna
yolamaktadr. Demek ki, burada da, olumlama, yadsma ve yadsmann
yadsnmasn buluyoruz.
Bu evrimi (eyde), toplumun evriminde de saptyoruz. Tarihin balangcnda, bir
ilkel komnist toplumun, snfsz, topran ortak mlkiyetine dayanan bir
toplumun varln gryoruz. Ama bu mlkiyet biimi, retimin gelimesi iin
bir engel oluyor ve kendisi tarafndan kendisinin yadsnmasn, yani snfl, zel
mlkiyete ve insann insan tarafndan smrlmesine dayanan toplumu
yaratyor. Ama bu toplum da, kendi z yadsmasn kendi iinde tayor, nk
retim aralarnn stn bir gelimesi, toplumun snflara blnmesini
yadsmaya, zel mlkiyeti yadsma zorunluluuna gtryor ve bylece k
noktasna geri geliyoruz: komnist toplumun zorunluluu, ama baka bir
dzeyde; balangta, bir rn eksikliimiz vard; bugn, ok ykselmi bir
retim yeteneimiz var.
Bu konuda,verdiimiz btn rneklerle, hep k noktasna geri geldiimize,
ama baka bir dzey zerinde, en yksek bir dzey zerinde (sarmal gelime)
geri geldiimize dikkat edelim.
Bylece gryoruz ki, eliki, diyalektiin byk bir yasasdr. Evrim uzlamaz
kart glerin savamdr. eyler, yalnz birbirlerine dnmekle kalmazlar,
ama her ey kendi kartna dnr. eyler kendi kendileriyle uyum iinde
deildir, nk eylerde, birbirine kar gler arasnda savam vardr, nk
eylerde bir i eliki vardr.
Not: una ok dikkat etmemiz gerekir ki, olumlama, yadsma, yadsmann
yadsnmas, ancak diyalektik evriminin uraklarnn zetlenmi ifadeleridir, ve
her yerde bu aamay bulmak iin dnyay dolanmak gerekmez. nk,
onlarn hepsini her zaman bulamayacaz; ama bazan yalnzca birinciyi, bazan
yalnzca ikinciyi bulacaz, nk evrim bitmi deildir. yleyse, her eyde, bu
deimeleri, bylesine mekanik biimde aramamak gerekir. Ancak, zellikle unu
aklmzda tutalm ki, eliki, diyalektiin byk yasasdr, iin z budur.
__________________________________________________________________
92
IV. DURUMU GZDEN GERELM
Daha nceden de biliyoruz ki, diyalektik, iyi gzlemler ve iyi inceleme yapmamz
salayan bir dn, uslamlama, zmleme yntemidir; nk diyalektik, her
eyin kaynan aratrmaya ve onun tarihim anlatmaya bizi zorlar.
Kukusuz, eski dn yntemi, grdmz gibi, kendi zamannda zorunlu
idi. Ama, diyalektik yntemle incelemek, renmeye almak, yineleyelim,
grnte hareketsiz olan her eyin bir balangc ve bir sonu olduunu, her ey-
de, "son olarak btn grnteki rastlantlara ve geici geriye dnlere karn,
ilerleyici bir gelimenin eninde sonunda belirmeye balad bir sreler"
zincirinden baka bir ey olmadn meydana karmak demektir.
Yalnzca diyalektik, bizim, eylerin gelimesini ve evrimini anlamamza izin
verir; yalnzca o, eski eylerin ykmn ve yenilerinin douunu anlamamz
salar. Yalnzca diyalektik, eylerin kartlardan olumu btnler olduklarn
bize reterek, onlarn gelimesini, dnmleri iinde anlamamz salar.
nk, diyalektik anlaya gre, eylerin doal gelimesi, yani evrim, birbirine
kar glerin ve ilkelerin srekli savamdr.
yleyse, diyalektie gre, birinci yasa, hareketin ve deimenin, "Hibir ey
olduu gibi kalmaz, hibir ey olduu yerde kalmaz." kuralnn saptanmas,
ortaya konulmas ise de, imdi biliyoruz ki, bu yasa, eylerin yalnz birbirine
dnerek deil, ama kendi kartlarna dnerek deimesiyle aklanr.
Demek ki, eliki, diyalektiin byk bir yasasdr.
Diyalektik gr asndan elikinin ne olduunu inceledik; ama baz aklklar
getirmek ve saknlmas gereken baz yanllar belirtmek iin, eliki zerinde
tekrar durmalyz.
Besbelli ki, her eyden nce, gerekle uyuan u olumlamaya, yani eylerin kendi
kartlarna dnmeleri olumlamasna kendimizi iyice altrmalyz. Kukusuz
bu, saduyuya ters der, bizi artr, nk biz, eski metafizik yntemle
dnmeye almzdr. Ama bunun niin byle olduunu grdk; rnekler
yardmyla, bunun gerekte byle olduunu, ve eylerin niin kendi kartlarna
dntn ayrntl bir biimde grdk.
Onun iin, yle denebilir ve iddia edilebilir: Eer eyler dnyor, deiiyor ve
evrim gsteriyorlarsa, bu, kendi kendileriyle eliki halinde olmalarndandr,
kendi ilerinde kendi kartlarn tamalarndandr, kendi ilerinde kartlarn
birliini iermelerindendir.
V. KARITLARIN BRL
Her ey, bir kartlar birliidir.
Byle bir eyi iddia etmek, ilk bakta, bir samalk gibi grnr. "Bir ey ile
onun kartnn ortak herhangi bir yan yoktur.", genellikle byle dnlr.
Ama, diyalektie gre, her ey, ayn zamanda, hem kendi kendisi, hem de
kartdr, her ey bir kartlar birliidir, ve bunu iyice aklamamz gerekir.
__________________________________________________________________
93
Kartlarn birlii, bir metafiziki iin, olanaksz bir eydir. Ona gre eyler, bir
tek paral ve kendi kendileriyle uyumlu olarak yaplmlardr, oysa imdi biz,
tersini iddia ediyoruz, yani eyler iki paradan kendi kendileri ile kendi
kartlarndan yaplmlardr, eylerde birbiriyle atan iki g vardr, nk
eyler kendi kendileriyle uyumlu deildir, kendi kendileriyle eliki halindedir,
diyoruz.
Bilgisizlik ve bilim rneim, yani bilgi rneini alrsak, biliyoruz ki, bunlar
metafizik gr asndan tmyle birbirine kar ve birbirinin kart olan iki
eydir. Bilgisiz bir kii, bilgin deildir; bilgin bir kii ise, bilgisiz deildir.
Bununla birlikte, eer olgulara bakarsak, bu iki eyin bylesine kat bir
kartla yer vermediim grrz. Grrz ki, nce bilgisizlik egemendi, sonra
bilim geldi; burda da, bir eyin kendi kartna, bilgisizliin bilime dntn
saptyoruz.
Bilimsiz bilgisizlik, yzde-yz bilgisizlik yoktur. Bir birey, ne kadar bilgisiz
olursa olsun, en azndan nesneleri, yiyeceini tanmasn bilir; hibir zaman
mutlak bir bilgisizlik yoktur; bilgisizlik iinde her zaman bir bilim pay vardr.
Bilim, daha tohum halinde bilgisizliin iinde vardr; yleyse, bir eyin
kartnn, o eyin kendi iinde olduunu iddia etmek dorudur.
imdi de bilimi grelim. Yzde-yz bir bilim olabilir mi? Hayr. Her zaman
bilinmeyen bir ey vardr. Lenin "Bilginin konusu tkenmez." der; bu demektir
ki, her zaman renilecek bir ey vardr. Mutlak bilim yoktur. Her bilgi, her
bilim, bir bilgisizlik pay ierir.
Gerekte varolan bilim ile bilgisizliin bir karm, greli bir bilgisizlik ve greli
bir bilimdir.
yleyse, burada, bu rnekte saptadmz, eylerin kendi kartlarna
dnmeleri deil, ama ayn eyde kartlarnn ya da kartlarn birliinin
varldr.
Daha nce grdmz rnekleri yeniden alabiliriz: Yaam ve lm, gerek olan
ve yanl olan rneklerinde, birinde ve tekinde, her ey olduu gibi bir
kartlarn birliinin varolduunu, yani her eyin ayn zamanda hem kendi
kendini, hem de kartn iinde tadn grdk. Bunun iin Engels diyecektir
ki:
"Oysa aratrmada hi amadan daima bu gr asndan yola klrsa, artk
bir daha kesin zmler ve sonsuz gerekler istemekten kesin olarak vazgeilir;
her zaman edinilen her bilginin zorunlu olarak snrl olma niteliinin ve bu
bilginin, iinde kazanlm olduu koullara bamllnn bilincinde olunur;
hl geerli olan eski metafiziin, doru ve yanl, iyi ve kt, zde ve deiik,
zorunlu ve olumsal gibi giderilemez kartlklarnn zorunlu etkisinden de
kanlabilir artk; bilinir ki bu kartlklarn ancak greli bir deerleri vardr,
imdi doru olarak tannan eyin gizli bir yanl yan da vardr ve bu, daha sonra
ortaya kacaktr, tpk imdilik yanl tannann da doru bir yan olduu ve bu
doru yan yznden daha nce doru saylr olduu gibi."
Engels'in bu metni, diyalektii ve kartlarn birliinin gerek anlamn nasl
anlatmak gerektiini, bize ok iyi gstermektedir.
__________________________________________________________________
94
VI. SAKINILACAK YANLILAR
Yanl anlamalara meydan vermemek iin, diyalektiin byk yasas elikiyi,
ok iyi aklamak gerekir.
Her eyden nce, onu, mekanik bir biimde anlamamal-dr. Her bilgide,
gereklik art yanlg ya da doru art yanl bulunduunu dnmemek gerekir.
Bu yasa, byle uygulansayd, her dncede, her kanda bir doru yan art bir
yanl yan vardr, "yanl olan karalm, geriye doru olan kalr, bu da iyidir"
diyenlere hak verilirdi. Bu, szde-Marksist baz evrelerce sylenir; bu evreler
yle dnr: Marksizm, kapitalizmde ekonomik yaam ellerinde tutan
fabrikalar, trstler, bankalar bulunduunu gstermekte hakldr; Marksizm, bu
ekonomik yaamn kt gittiini sylemekte hakldr; ama Marksizmde yanl
olan, ekleyelim ki, snf savamdr; snf savam teorisini bir yana brakalm,
bakn nasl iyi bir retimiz olacak. Gene denir ki, toplumun incelenmesine
uygulanan Marksizm hakldr, dorudur. "Ama ne diye diyalektii kartrmal
buna?
te bu yanl yan, diyalektii kaldralm, Marksizmin geri kalann doru
olarak saklayalm!"
Bunlar, kartlarn birliinin, mekanik yorumlardr.
te baka bir rnek daha: Proudhon, bu kartlar teorisini rendikten sonra,
her eyde, bir iyi, bir de kt yan olduunu dnyordu. Bunun iin, toplumda,
burjuvazinin ve proletaryann bulunduunu belirterek, kt olan, yani
proletaryay kaldralm, diyordu. Bylece, paral (parcellaire) mlkiyeti
yaratacak, yani proleterlere mlk sahibi olma olanan verecek olan krediler
sistemini kurdu; artk, bylelikle, yalnz burjuvalar olacakt ve toplum da iyi
olacakt.
Bununla birlikte, biz ok iyi biliyoruz ki, burjuvazisiz proletarya yoktur ve
burjuvazi, ancak proletarya ile vardr: bunlar, birbirinden ayrlamayan iki
karttrlar. Bu kartlarn birlii, ite olan, gerek bir birliktir, ayrlmaz bir
birliktir. yleyse, kartlar ortadan kaldrmak, onlar birbirinden kesip ayrmak
yeterli deildir. nsann insan tarafndan smrsne dayanan bir toplumda,
zorunlu olarak birbiriyle uzlamaz iki snf vardr: antikada, efendiler ve
kleler, ortaada senyrler ve serfler, bugn de burjuvazi ve proletarya.
Kapitalist toplumu kaldrmak iin snfsz toplumu kurmak iin, hem
burjuvaziyi, hem de proletaryay kaldrmak gerekir zgr insanlara, maddi
bakmdan ve kafa bakmndan daha gelimi bir toplum yaratma olanan sala-
mak ve hasmlarnn ileri srdkleri gibi "yoksullukta eitliki" bir komnizm
yaratmak iin deil, stn toplum biimine doru yol almak iin.
Demek ki, kartlarn birliim akladmz ya da onu bir rnee, bir incelemeye
uyguladmz zaman, ok dikkat etmek zorundayz. Her yerde ve her zaman,
rnein, yadsmann yadsnmasn bulmak ve mekanik bir biimde uygulamak
istemekten her yerde ve her zaman kartlarn birliini grmek istemekten
kanmaldr; nk bizim bilgilerimiz, genellikle ok snrldr ve bizi kmaza
srkleyebilir.
__________________________________________________________________
95
nemli olan ilke udur: Diyalektik ve diyalektiin yasalar, eylerin evrimini ve
bu evrimi belirleyen gleri, yani kartlar bulup ortaya karmak iin, bizi,
eyleri incelemeye zorlar. Demek ki, eylerin iinde sakl bulunan kartlarn
birliini incelememiz gerekir ve bu kartlarn birlii, bir olumlama, hibir
zaman mutlak bir olumlama deildir, nk o kendi iinde bir yadsma payn
ierir, demeye gelir. te iin z budur: eyler, kendi z kartlarn ilerinde ta-
dklar iindir ki, deiir, baka eye dnrler.
Yadsma "zc"dr (dissolvant), o olmasayd, eyler deimeyeceklerdi. Ve
gerekte eyler, dntklerine gre, kendi ilerinde zc bir ilke tayor
olmalar gerekir. eylerin deitiini grdmze gre, byle zc bir ilkenin
varln nceden kabul edebiliriz, ama eyin kendisini inceden inceye
incelemeden bu ilkeyi bulup karamayz, nk bu ilke, her eyde ayn
grnme sahip deildir.
VII. DYALEKTN PRATK SONULARI

O halde, diyalektik, pratikte, bizi eyleri yalnzca bir tek yanyla deil, ama her
iki yanyla dikkate almaya, yanlsz doruyu, bilgisiz bilimi asla dnmemeye
zorlar. Metafiziin byk yanlgs, eyleri yalnzca bir yanyla dnmek
tekyanl yarglamaktr. Ve biz, eyleri, tek yanndan grdmz lde
yanllar yaparz, ve ok sk yanl yapyorsak, bu, tekyanl dn tarzn
tutmamzdandr.
dealist felsefe, dnyann yalnzca insanlarn fikirlerinde olduunu ileri srerse,
gerekten de, yalnzca bizim dncemizde bulunan eylerin varolduunu kabul
etmek gerekir. Dorudur bu. Ama idealizm tekyanldr, [sorunun] yalnz bu
yann grr. O, yalnzca, gerekte olmayan eyleri treten insan grr ve
bundan, bizim fikirlerimizin dnda hibir eyin varolmad sonucuna varr.
dealizm, insann bu yetisini belirtmekte hakldr, ama pratiin ltn
uygulamadndan, yalnzca bunu grr.
Metafizik materyalizm de yanlr, nk o da, yalnzca sorunlarn tekyann
grr. Evreni bir mekanik gibi grr.
Mekanik bilimi var mdr? Evet! Byk bir rol oynar m? Evet! u halde
metafizik materyalizm bunu sylemekte hakldr, ama yalnz mekanik hareketi
grmek, bir yanlgdr.
Biz, doal olarak eylerin ve insanlarn yalnz bir tek yanlarn grmeye
srklenmiizdir. Bir arkadamza deer bierken, hemen hemen her zaman
onun yalnz iyi ya da kt yann grrz. Birini de, tekini de grmek gerekir,
yoksa rgtler iinde kadrolar oluturmak olanakl olmazd. Siyasal pratikte,
tekyanl yarglama yntemi sekterlikle sonulanr.
Gerici bir rgtten bir hasmla karlatmzda, onun hakknda liderlerine gre
karar veririz. Ama bununla birlikte, o, dertli, krgn, saf, kk bir memur
olabilir, ve biz, onu, byk bir faist patron gibi dnmemeliyiz. Bu dnme
yntemi, patronlarn kendilerine de uygulanabilir; onlar bize kt
grnyorlarsa da, kendileri de toplum yapsnn basks altndadrlar, baka
toplumsal koullarda baka trl olabilirlerdi.
__________________________________________________________________
96
Eer kartlarn birliini dnrsek, eyleri eitli ynleriyle ele alrz. yleyse
grrz ki, bu, gerici, bir yanyla gericidir; ama teki yanyla bir emekidir ve
onda bir eliki vardr. Bu durumda, o rgte neden katld aranr ve bulunur
ve gene, o rgte neden katlmamas gerektii aratrlr. Ve bylece, daha az
sekter olan bir biimde deerlendirir ve tartrz.
yleyse diyalektie uygun olarak, eyleri, grlebilen btn alardan dikkate
almalyz.
Teorik sonu olarak ve zetlemek iin diyeceiz ki: eyler deiirler, nk bir i
elikiyi (kendi kendilerim ve kendi kartlarn) ilerinde bulundururlar.
Kartlar atma halindedirler ve deimeler bu atmalardan doar; bylece
deime, atmann zmdr.
Kapitalizm de, proletarya ile burjuvazi arasndaki bu i elikiyi, bu atmay
iinde tar; deime, atma ile aklanr ve kapitalist toplumun sosyalist
topluma dnmesi atmann ortadan kaldrlmasdr.
eliki olan her yerde deime vardr, hareket vardr.
eliki olumlamann yadsnmasdr, ve nc basamak yadsmann yadsnmas
elde edildiinde, zm ortaya kar, nk, bu anda elikinin nedeni elenmi,
almtr.
yleyse denilebilir ki, bilimler yani kimya, fizik, biyoloji, vb. kendi zel deime
yasalarn inceliyorlarsa, diyalektik de daha genel deime yasalarn inceler.
Engels diyor ki:
"Gerekte diyalektik, doann, insan toplumunun ve dncenin genel hareket ve
gelime yasalar biliminden baka bir ey deildir."
__________________________________________________________________
97
BENC BLM
DRDNC YASA: NCELN NTELE DNMES
YA DA SIRAMALI LERLEME YASASI
I. Reformlar m, devrim mi?

1. Siyasal kantlama.
2. Tarihsel kantlama.
3. Bilimsel kantlama.
II. Tarihsel materyalizm.
1. Tarihi nasl aklamak gerekir?
2. Tarih insanlarn eseridir.
Diyalektiin tarihe uygulanmas sorununu ele almadan nce, diyalektiin son bir
yasasn incelememiz gerekiyor.
Bu inceleme, bize, yadsmann yadsnmasnn ne olduunu ve kartlarn
birliinin ne olduunu daha nce grdmz iin, kolay gelecektir.
Her zamanki gibi, gene rneklerle balayalm.
I. REFORMLAR MI, DEVRM M?

Toplumdan szedilirken yle denir: reformlar m yapmal, yoksa devrim mi?
Kapitalist toplumu, sosyalist topluma dntrmek iin, bu amaca, birbirini
izleyen reformlarla m, yoksa ani bir dnmle, yani devrimle mi ulamak
gerekecei konusunda tartlr.
Bu sorun karsnda, daha nce rendiklerimizi anmsayalm. Her dnm,
birbirine kar glerin savamdr. Eer bir ey geliiyorsa, bu, her ey bir
kartlar birlii olduuna gre, kendi iinde kendi kartn tamasndandr.
Kartlarn savam ve bir eyin baka bir eye dnmesi saptanlr. Peki bu
dnm nasl olur? Burada, yeni bir sorun ortaya kar. Dnlebilinir ki, bu
dnm, azar azar, bir dizi kk dnmlerle gerekleir: yeil elma,
ilerleyen bir dizi kk deiikliklerle olgun elma haline dnr.
Pek ok kii, bunun gibi, toplumun yava yava dntn, bir dizi byle
kk dnmlerin sonucu olarak kapitalist toplumun, sosyalist topluma
dneceini dnr. Bu kk dnmler, reformlardr ve bunlarn tm, bu
derece derece gerekleen kk deiimlerin toplam, bize, yeni bir toplum
verecektir.
Bu teoriye, reformculuk denir. Bu teorilerden yana olanlara da, reformlar
istedikleri iin deil, reformlarn yeterli olduunu ve bu reformlarn birikerek
__________________________________________________________________
98
yava yava belli olmadan toplumu dntreceini dndkleri iin, reformcu
ad verilir.
Bu teorinin, ne derece doru olduunu aratralm:
1. Siyasal kantlama. Olaylara, yani baka lkelerde yaplanlara bakarsak,
bu sistemin, denendii yerlerde baarl olmadn grrz. Kapitalist
toplumun dnm bir tek lkede baarlmtr: SSCB'de; ve gryoruz
ki, bu, orada da, bir dizi reformlarla deil, devrimle olmutur.
2. Tarihsel kantlama. Genel bir biimde eylerin, kk deiikliklerle,
reformlarla dntkleri doru mudur?
Gene olaylara bakalm. Tarihsel deimeleri incelersek, bunlarn belirsizce
olumadn ve srekli olmadn grrz. Bir an gelir, deime, kk
deiiklikler yerine, ani bir srayla yaplr.
Toplumlar tarihinde kaydettiimiz arpc olaylar, ani deiiklikler, devrimlerdir.
Diyalektii bilmeyenler bile, zamanmzda, tarihte zorlu deimelerin meydana
gelmi olduunu bilirler; bununla birlikte, 17. yzyla kadar, "doann sramalar
yapmad", atlamalar yapmad sanlyordu; deimelerin sreklilii iindeki
ani deiiklikleri grmek istemiyorlard. Ama bilim iin iine kart ve olgular
gsterdi ki, deimeler ani olmaktadr.
1789 Devrimi, insanlarn gzlerini daha iyi at; bu devrimin kendisi, gemile
anszn kopmann apak bir rneiydi. Ve bundan sonra, tarihin btn kesin
belirleyici aamalarnn, nemli, sert, ani altst olular olduunun farkna
varld. rnein: u ve bu devlet arasndakiler ne kadar dosta olursa olsun,
giderek souyor, gerginleiyor, iyice ktleiyor, bir dmanlk nitelii
kazanyordu ve olaylarn srekliliinde ani kopu, yani sava geliyordu. Ya da
Alymanya'da 1914-1918 Savandan sonra, faizm derece derece ykseldi, sonra
bir gn Hitler iktidar ald: Almanya yeni bir tarihsel aamaya girdi.
Bugn, bu ani deiiklikleri yadsmayanlar, ileri srerler ki, bunlar ilineklerdir,
bir ilinek, olan ve olmayabilir olan bir eydir.
Toplumlarn tarihindeki devrimler ite byle aklanr. "Onlar birer rastlantdr."
rnein Fransa tarihiyle ilgili olarak, Fransz Devriminin meydana gelii, XVI.
Louis'nin zihniyetiyle ve zayf, yumuak bir adam olmasyla aklanr; "gl bir
adam olsayd, bu devrim olmayacakt" denir. Hatta, eer, Varennes'deki yemei o
kadar uzun srmeseydi onu tutuklayamayacaklard ve tarihin ak deimi
olacakt, diye yazlr. Demek ki, Fransz devrimi bir rastlantdr, denir.
Diyalektik, tersine, devrimlerin zorunluluunu kabul eder. Elbette ki, srekli
deimeler vardr, ama bunlar, birikerek, sonunda ani deiiklikler meydana
getirmeye balarlar.
3. Bilimsel kantlama. Su rneini alalm. Sfr dereceden balayalm ve suyun
ssn, l, 2, 3 derecelerden 98 dereceye kadar ykseltelim: deime sreklidir.
Ama bu byle sonsuzcasna srebilir mi? Daha kalm, 99 dereceye gelelim; ama
100 dereceye geldik mi ani bir deime greceiz: su, buhar haline dnr.
__________________________________________________________________
99
Eer ters ynde, 99 dereceden 0 dereceye doru inersek, gene srekli bir deime
olacak, ama bu ynde de sonsuzcasna memeyiz, nk 0 derecede su, buz haline
dnr.
l dereceden 99 dereceye kadar su, daima su olarak kalr, yalnzca ss deiir.
Bu, nicel deiiklik denilen deimedir ve "ne kadar?" sorusuna, yani "suda ne
kadar s var?" sorusuna karlk verir. Ama su, buz ya da su buhar haline
dnt zaman, burada, bir nitel deiiklik vardr, bir nitelik deimesi
olmutur. O, artk su deildir, buz ya da buhar olmutur.
Bir eyin yaps deimedii zaman, nicel bir deiiklik vardr (su rneinde
snn bir derece deimesi, bir yap deimesi olmad gibi). Ama ey, yapsn
deitirirse, yani ey baka bir ey olursa, buradaki deime, nitel deiikliktir.
yleyse gryoruz ki, eylerin evrimi sonsuzcasna nicel olamaz; eyler
dnrken, sonunda, nitel bir deiiklie urarlar. Nicelik, nitelik haline
dnr. Bu, genel bir yasadr. Ama, gene her zaman olduu gibi, yalnzca bu
soyut formlle yetinmemek gerekir.
Engels, Anti-Dhring'in "Diyalektik, Nicelik ve Nitelik" blmnde, doa
bilimlerinde olduu gibi, her eyde, "nicel deimenin baz noktalarnda,
birdenbire nitel bir dnmn olutuu" yasasnn amazlnn,
doruluunun gereklendiini bize anlatacak pek ok rnek verir.
te Fransz Ansiklopedisi'nin VII. cildinde H. Wallon'un (Engels'i kaynak
gstererek) verdii yeni bir rnek: Sinirsel enerji bir ocukta birikerek glmeye
yol ar; ama eer glme bymeye devam ederse, gzya krizine dnr;
bylece ocuklar coarlar, ar uyarlm bir duruma gelirler, fazla glerler ve
sonunda alamaya balarlar.
Son olarak, iyi bilinen bir rnei, herhangi bir seim iin adayln koyan bir
adam rneini vereceiz. Eer salt ounluu elde etmek iin 4.500 oy gerekli ise,
aday 4.499 oyla seilmemi olur; bir adayd, bir aday olarak kalr. Bir oy daha
aldnda, bu nicel deiiklik, nitel bir deimeyi belirler; nk adayken,
seilmi olur.
Bu yasa, reformlar m, devrim mi sorusunun zmn getirir bize. Reformcu
yle der: "Ancak rastlantlar sonucu olabilir eyler istiyorsunuz, topyacsn
siz." Olmayacak eyleri dleyenlerin kimler olduunu, bu yasa, bize, ok iyi
gsteriyor. Doa olaylarnn ve bilimin incelenmesi bize gsterir ki, deimeler
sonsuzcasna srekli deildir, ama belirli bir anda, deime, ani olur. Bunu, biz
keyfimize bal olarak ileri srmyoruz; bunu, bilim, doa, gerek ortaya
karyor. Bu ani deiiklikte, bizim nasl bir rol oynadmz sorulabilir.
Diyalektii tarihe uygulayarak, bu soruyu yantlayacak ve bu sorunu
gelitireceiz. te diyalektik materyalizmin ok nl bir blmne, tarihsel
materyalizme gelmi bulunuyoruz.
__________________________________________________________________
100
II. TARHSEL MATERYALZM
Tarihsel materyalizm nedir? Diyalektiin ne olduu bilindiine gre, tarihsel
materyalizm, ksaca, bu diyalektik yntemin insan toplumlarnn tarihine
uygulanmasdr, diyebiliriz.
Bunu iyi anlamak iin, tarihin ne olduunu belirtmek gerekir. Tarih diyen,
deime ve toplumda deime der. Toplumun bir tarihi vardr ve o, bu tarih
boyunca, srekli olarak deiir; biz, bu ak iinde byk olaylarn ortaya
ktn gryoruz. O zaman yle bir durum ortaya kar: mademki, tarihte,
toplumlar deiiyor, bu deiiklikler nasl aklanr?
1. Tarih nasl aklanr?

nsan kendi kendine yle sorar: "Savalarn yeniden ortaya kmasnn nedeni
ne olabilir? nsanlar, bar iinde yaayabilmeliydiler!"
Bu sorulara materyaliste yantlar vereceiz.
Sava, bir kardinalin aklamasna gre tanrnn bir cezasdr; bu, idealiste bir
yanttr, nk olaylar, tanr ile aklamaktadr; bu, tarihi, ruh yoluyla
aklamak demektir. Buna gre, tarihi yaratan ve yapan ruhtur.
Tanrsal iradeden szetmek de, gene idealiste bir yanttr. Hitler de, Mein
Kampfmda, tarih, tanrsal iradenin eseridir diyor bize, ve doum yerini
Avusturya snrna koyduu iin bu iradeye teekkr ediyor.
Tanry ya da tanrsal iradeyi, tarihin sorumlusu olarak gstermek, kolay bir
teoridir: nsanlar hibir ey yapamazlar ve dolaysyla, sava karsnda
elimizden hibir ey gelmez, buna raz olmak gerekir!
Bilimsel adan, byle bir teoriyi savunabilir miyiz? Bu teorinin tantn,
olgularda bulabilir miyiz? Hayr.
Materyalist, bu tartmada, ilkin, tarihin, tanrnn eseri olmadn, ama
insanlarn eseri olduunu olumlar. yleyse, insanlar, tarih zerinde etkili
olabilirler ve sava nleyebilirler.
2. Tarih insanlarn eseridir.

"nsanlar, her biri bilinli olarak istedikleri kendi amalarn izleyerek, bu tarih
nasl bir biim alrsa alsn, kendi tarihlerini yaparlar, ve ite bu baka baka
dorultularda etki yapan saysz iradenin ve bunlarn d dnya zerindeki
eitli yanklarnn bilekesi, tarihi oluturur. yleyse burada da nemli olan
saysz bireyin ne istediidir. rade, tutku ile ya da dnme ile belirlenir. Ama,
kendileri de dorudan tutkuyu ya da dnmeyi belirleyen aralar ok deiik
niteliktedir. ... te yandan, ... etkin insanlarn beyinlerinde hangi tarihsel
nedenlerin bu gdlere dntn kendi kendine sorabilir insan."
Engels'in bu metni, bize, insanlarn, kendi iradelerine gre davrandklarn, ama
bu iradelerin hep ayn ynde olmadn sylyor. yleyse insanlarn eylemlerini
belirleyen, bunlar yapan nedir? Onlarn iradeleri, niin ayn ynde olmuyor?
__________________________________________________________________
101
Baz idealistler, tarihi, insanlarn eylemleri yapar ve bu eylem onlarn iradesinin
sonucudur demeye raz olacaklardr: bu, ii, eylemi belirleyen iradedir, bizim
irademizi belirleyen ise dncelerimiz ya da duygularmzdr. Bunun arkasnda
u sreci buluyoruz: fikir-irade-eylem, ve ii, eylemi aklamak iin, belirleyici
neden olan fikri aratrmak zere ters bir yn izleyeceiz.
Burada hemen belirtelim ki, byk adamlarn ve retilerin etkisi yadsnamaz,
ama bunu aklamaya gerek vardr. Bunu aklayan, fikir-irade-eylem sreci
deildir. Bunun gibi, bazlar, 18. yzylda, Diderot ve ansiklopedicilerin, halk
iinde, insan haklar teorisini yayarak, bu fikirlerle insanlarn iradesini
ayarttklarn ve onlar kazandklarn, bu insanlarn da sonu olarak, devrimi
yaptklarn ileri srerler; ayn ekilde, SSCB'de de, Lenin'in fikirleri yaylmt,
insanlar bu fikirlere uygun olarak davrandlar, eylemde bulundular, derler.
Bundan, devrimci fikirler olmasayd, devrim de olmazd sonucu kar. Bu gr,
tarihin devindirici gc byk nderlerin fikirleridir, tarihi byk nderler
yapar diyen grtr. Action Franaise'in formln bilirsiniz: "Fransa'y 40 kral
yapt"; te yandan, krallarn pek fazla "fikir"leri olmad da eklenebilirdi.
Bu soru hakknda, materyalist bak as nedir?
18. yzyl materyalizmi ile ada materyalizm arasnda birok ortak noktalar
bulunduunu, ama eski materyalizmin idealist bir tarih teorisi olduunu
grmtk.
ster aka idealist olsun, ister tutarsz bir materyalizmin arkasna gizlenerek
idealist olsun, imdi grdmz ve tarihi aklama havasnki idealist teori,
hibir eyi aklamaz. nk, eyleme iten nedir?
"Eski materyalizm" diyor Engels "her eyi eylemin gdlerine gre yarglar,
tarihsel bir etki oluturan insanlar soylu olan ve soylu-olmayan ruhlar olarak
ayrr, ve sonra da dzenli olarak soylularn hep aldandklarn, soylu
olmayanlarn da galip geldiklerini saptar, eski materyalizme gre tarihin
incelenmesinden hibir ders alnamayaca dncesi de bundan ileri gelir, ve
bize gre ise, tarih alannda, eski materyalizm kendi kendisiyle uyumlu deildir,
nk devindirici glerin ardnda ne olduunu, devindirici glerin kendi
devindiricilerinin de neler olduklarn inceleyeceine, tarihte etkin lksel
(ideales) devindirici gleri son nedenler olarak alr."
rade, fikirler, ileri srlr. Ama niin 18. yzyln filozoflar, aka bu
fikirdeydiler? Eer Marksizm! ortaya koymaya alsalard, onlar kimse
dinlemezdi, nk o ada, insanlar, bunu kavrayamazd. Yalnz fikirlerin
verilmesi yetmiyor, bunlarn kavranlmas da gerekir; yleyse fikirleri kabul
edecek ve ayrca onlara biim verecek belirli alar vardr.
Daima sylyoruz ki, fikirlerin byk bir nemi vardr, ama onlarn nereden
geldiini grebilmeliyiz.
u halde, bu fikirleri veren nedenlerin neler olduunu, son tahlilde, tarihin
devindirici glerinin neler olduunu aratrmalyz.
__________________________________________________________________
102
BENC KISIM
TARHSEL MATERYALZM
BRNC BLM
TARHN DEVNDRC GLER
I. Saknlmas gereken yanl bir dnce.

II. "Toplumsal varlk" ve bilin.
III. dealist teoriler.
IV. "Toplumsal varlk" ve yaam koullar.
V. Snf savamlar, tarihin devindiricisi.
Fikirlerimiz nereden gelir sorusuyla birlikte, aratrmalarmz da daha ilerilere

gtrmek gerekir. 18. yzyl materyalistleri gibi, "karacierin safray salglad
gibi beynin de dnceyi salgladn dnrsek, bu soruya da, doann ruhu
yaratt, dolaysyla fikirlerimizin doann rnleri olduu, beynin rnleri
olduu yantn veririz.
yleyse yle denecektir: Tarihi, kendi iradeleri tarafndan itilen insanlarn
eylemi yapar; iradeleri ise o insanlarn fikirlerinin ifadesidir, fikirlerin kendileri
ise insanlarn beyninden gelir. Ama dikkat!
I. SAKINILMASI GEREKEN YANLI BR DNCE

Biz, Byk Devrimi, filozoflarn beyinlerinde domu fikirlerin uygulanmasnn
bir sonucudur diye aklarsak, bu, snrl, yetersiz bir aklama ve materyalizmin
kt bir uygulamas olur.
nk grlmesi gereken udur: bu an dnrlerince ortaya atlan bu
fikirleri ynlar niin benimsedi? Diderot, bu fikirleri kavramakta, niin tek
bana deildi? Ve niin 16. yzyldan beri beyinlerin byk bir ounluu hep
ayn fikirleri youruyordu?
Acaba, bu beyinler, birdenbire, ayn arla ve ayn kvrntlara m sahip
oldular? Hayr. Fikirlerde deimeler var, ama kafatas iinde bir deime
olmam.
Fikirlerin byle beyinle aklanmas, materyalist bir aklama olarak grnr.
Ama Diderot'un beyninden szetmek, gerekte Diderot'nun beyninden,
fikirlerinden szetmektir ve o halde bozulmu, yanltlm materyalist bir
teoridir; bu teoride, fikirlerle birlikte, idealist eilimin de domakta olduunu
gryoruz.
__________________________________________________________________
103
Daha nceki tarih-eylem-irade-fikirler zincirine dnelim. Fikirlerin bir anlam,
bir ierii vardr: i snf, rnein, kapitalizmin devrilmesi iin savam verir.
Bu, savam halindeki iiler tarafndan dnlr. Kukusuz, onlar bir
beyinleri olduu iin dnrler ve buna gre beyin, dnmek iin zorunlu bir
kouldur; ama yeterli koul deildir. Beyin, fikirlere sahip olmann maddi
olgusunu aklar, ama neden u fikirlere deil de, daha ok bu fikirlere sahip
olunduunu aklamaz.
"nsanlar harekete geiren ne varsa, hepsi zorunlu olarak onlarn beyninden
geer, ama bunun beyinde alaca biim, koullara ok baldr."
yleyse fikirlerimizin ieriini, yani rnein kapitalizmi devirme fikrinin bizde
olumasn nasl aklayabiliriz?
II. "TOPLUMSAL VARLIK" VE BLN

Biliyoruz ki, fikirlerimiz, eylerin yanslardr; fikirlerimizin tadklar amalar
da eylerin yanslardr, ama hangi eylerin?
Bu soruyu yantlamak iin, insanlarn nerede yaadklarna, onlarn fikirlerinin
nerede ortaya ktna bakmak gerekir. imdi saptyoruz ki, insanlar, kapitalist
bir toplumda yayorlar ve onlarn fikirleri bu toplum iinde ortaya kyor ve bu
fikirler, bu insanlara, bu toplumdan geliyor.
"nsanlarn varln belirleyen, bilinleri deildir; tam tersine, onlarn bilincini
belirleyen, toplumsal varlklardr."
Bu tanmlamada, Marx'n, "insanlarn varl" dedii ey, biziz, biz olduumuz
eydir; "bilin" ise, bizim dndmz, istediimiz eydir.
Genellikle, iime ilemi derin bir lk uruna savam veriyorum, denir ve
bundan bizim varlmz belirleyen eyin, bizim bilincimiz olduu sonucu
karlr; biz, bir ey yapyoruz, nk yle dnyoruz ve yle istiyoruz.
Byle sylemek byk bir yanltr, nk gerekte bizim bilincimizi belirleyen
toplumsal varlmzdr.
Proleter olan bir "varlk" proleterce dnr ve burjuva olan bir "varlk",
burjuvaca dnr (neden her zaman byle olmadn daha ilerde greceiz).
Ama, genel biimiyle "bir sarayda baka trl dnlr, bir kulbede baka
trl".
III. DEALST TEORLER

dealistler derler ki, bir proleter, proleter gibi dnd iin proleterdir ya da
bir burjuva, burjuva gibi dnd iin burjuvadr.
Biz de, tersine, deriz ki, eer onlar bir proleter ya da bir burjuva gibi
dnyorlarsa, bu, bir proleter ya da bir burjuva olmalarndandr. Bir proleter,
proleter olduu iin proletarya snfnn bilincine sahiptir.
__________________________________________________________________
104
Burada iyice dikkat etmemiz gereken bir ey, idealist teorinin pratik bir sonucu
olduudur. Deniliyor ki, burjuva olunuyorsa, bu, burjuva gibi
dnldndendir; yleyse, artk burjuva olmamak iin, szkonusu olan
dn biimini deitirmek yeterlidir, ve burjuva smrsn durdurmak iin
de patronlar ikna etmeye almak yeterlidir. Bu da Hristiyan sosyalistler
tarafndan savunulan bir teoridir; ayn zamanda, bu topyac sosyalizmin
kurucularnn da teorisi olmutur.
Ama bu, ayn zamanda, kapitalizme kar, onu ortadan kaldrmak iin deil, ama
daha "akla-yatkn" olmasn salamak iin savam veren faistlerin de teorisidir.
Bunlar patronlarn, iileri smrdklerini anladklar zaman, artk
smrmeyeceklerini sylerler. te batan sona idealist ve tehlikeli bir teori.
IV. "TOPLUMSAL VARLIK" VE YAAM KOULLARI

Marx, bize, "toplumsal varlk"tan szeder. "Toplumsal varlk" ile ne demek
istemektedir?
"Toplumsal varlk", insanlarn iinde yaadklar toplumun maddi yaam
koullar tarafndan belirlenir.
nsanlarn maddi yaam koullarn belirleyen, onlarn bilinleri deildir; bu
maddi koullar, onlarn bilinlerini belirler.
Maddi yaam koullar denen ey nedir? Toplumda zenginler vardr, yoksullar
vardr ve onlarn dn biimleri ayr ayrdr; onlarn ayn bir konu zerindeki
fikirleri deiiktir. Bir yoksul, bir isiz iin, otobse binmek bir lkstr; ama
kendi zel arabas olan bir zengin iin, bir aalanmadr.
Yoksulun otobs konusundaki fikirleri, acaba yoksul olduu iin mi vardr, yoksa
bu fikirlere, otobse bindii iin mi sahiptir? Yoksul olduu iin. Yoksul olmak,
burada, onun yaam kouludur.
yleyse, insanlarn yaam koullarn aklayabilmek iin, niin zenginler vardr,
niin yoksullar vardr, ona bakmak gerekir.
retimin ekonomik srecinde, benzer yer tutan (yani bugnk kapitalist
dzende retim aralarna sahip olan ya da tersine, retim aralar zerinde
alp da ona sahip olmayan) bir insanlar grubu, belirli bir lde ayn maddi
yaam koullarna sahip olan bir insanlar grubu, bir snf oluturur; ama bir snf
kavram, snf dncesi, zenginlik ya da yoksulluk kavramna indirgenemez. Bir
proleter, bir burjuvadan daha fazla kazanabilir; ama bu yzden daha az proleter
deildir, nk o, bir patrona baldr ve nk onun ne yaam gven altna
alnmtr, ne de o bamszdr. Varln koullan, yalnzca kazanlan para ile
olumaz, toplumsal grev ile oluur, ve o zaman u zincirlemeyi elde ediyoruz:
nsanlar fikirlerinin ifadesi olan iradeleri dorultusunda, eylemleri ile tarihlerini
yaparlar. Fikirleri ise, insanlarn iinde bulunduklar maddi yaam
koullarndan, yani onlarn bir snfn mensubu olmalarndan gelir.
__________________________________________________________________
105
V. SINIF SAVAIMLARI, TARHN DEVNDRCS
nsanlar bir ey yaparlar, nk baz fikirleri vardr. Onlar, bu fikirlerini, maddi
yaam koullarna borludurlar, nk onlar, bu ya da dier snftandrlar. Bu
demek deildir ki, [kapitalist] toplumda, yalnzca iki snf vardr; birok snf
vardr. Balca iki snf savam halindedir: burjuvazi ve proletarya.
Demek ki, fikirlerin arkasnda snflar bulunur.
Toplum, birbirlerine kar savam veren snflara blnmtr. Bylece, eer
insanlarn fikirleri incelenirse, bu fikirlerin de atma halinde olduklar ve bu
fikirlerin arkasnda, birbirleriyle atma halinde olan snflarn bulunduu
grlr.
u halde, tarihin devindirici gleri, yani tarihi aklayan ey, snf
savamlardr,
Eer srekli bte an rnek olarak alrsak, grrz ki, iki zm vardr: biri,
mali Ortodoksluk (geleneksel ilkelere uygunluk), yani yeni tasarruflara, yeni
istikrazlara, yeni vergilere vb. devam ederek a kapamak; teki zm ise, bu
a zenginlere dettirmektir.
Bu fikirler evresinde siyasal bir savam olduunu grrz ve genellikle, bu
konuda, bir anlama salanamamasna "zlnr"; ama Marksistler, bu siyasal
savamn ardnda yatan gerei anlamak isterler ve aratrrlar; aratrnca da,
toplumsal savam, yani snf savamn bulurlar. Birinci zmden yana
olanlar (kapitalistler) ile zenginlere dettirmeden yana olanlar (orta snflar ve
proletarya) arasndaki savam olduunu grrler.
"yleyse, diyecektir Engels, hi deilse modern tarihte, btn siyasal
savamlarn snf savamlar olduklar ve snflarn btn kurtulu
savamlarnn, zorunlu olan siyasal biimlerine karn nk her snf
savam bir siyasal savamdr son tahlilde ekonomik kurtulu sorunu
evresinde dndkleri tantlanmtr."
Bylece, tarihi aklamak iin, daha nce rendiimiz zincire eklenecek bir
halkamz daha oluyor: eylem, irade, fikirler, fikirlerin arkasnda snflar,
snflarn arkasnda da ekonomi. Demek ki, tarihi aklayan gerekten snf
savamlardr, ama snflar belirleyen ekonomidir.
Bir tarih olayn aklamak istediimiz zaman, savam veren fikirler nelerdir,
onlar incelemek, fikirlerin gerisinde snflar aratrmak ve son olarak da
snflarn temel zelliklerini belirleyen ekonomik tarz belirtmek zorundayz.
imdi gene, snflarn ve ekonomik tarzn nereden geldii sorulabilir
(diyalektikiler ardarda btn bu sorular sormaktan korkmazlar, nk her
eyin kaynan bulmak gerektiini bilirler). Bu, bundan sonraki blmde
ayrntl olarak reneceimiz konudur, ama imdiden diyebiliriz ki:
Snflarn nereden geldiklerini bilmek iin, toplumun tarihini incelemek gerekir,
o zaman bugn karlatmz snflarn, daima ayn snflar olmad
grlecektir. Eski Yunan'da, kleler ve efendileri; ortaada, serfler ve senyrler
(feodal beyler); sonra da, (bu sralamada basitletirildii zere) burjuvazi ve
proletarya.
__________________________________________________________________
106
Bu tabloda saptyoruz ki, snflar deiiyorlar ve nedenini aratrdmz zaman,
gryoruz ki, ekonomik koullar deitii iin snflar da deimilerdir
(ekonomik koullar unlardr: retimin, dolamn, leimin ve zenginlikleri
tketimin yaps ve, geri kalan her eyin son koulu olarak, retim biimi,
teknik).
te gene Engels'ten bir para:
"Burjuvazi ve proletarya, her ikisi de, ekonomik koullarn, daha dorusu retim
tarznn dnm sonucu olumulard. Bu dnm, ilkin lonca tezgahndan
manfaktre, manfaktrden de makineler kullanan, su buhar ile ileyen ve bu
iki snf gelitirmi olan geni-lekli sanayiye geitir."
Demek ki, son tahlilde, tarihin devindirici glerini, bize aadaki zincirleme
vermektedir:
a) Tarih, insanlarn eseridir.
b) Tarihi yapan eylem, insanlarn iradesiyle belirlenir.
c) Bu irade, onlarn fikirlerinin ifadesidir.
d) Bu fikirler, insanlarn iinde yaadklar toplumsal koullarn yanssdr.
e) Snflar ve onlarn savamn belirleyen, bu toplumsal koullardr.
f) Snflarn kendileri, ekonomik koullar tarafndan belirlenirler.
Bu zincirlemenin hangi biimler altnda ve hangi koullarda akp getiini
aklkla belirtmek iin diyoruz ki:
1. Fikirler, yaamda siyasal planda aa karlrlar.
2. Fikir savamlarnn arkasndaki snf savamlar toplumsal planda aa
karlrlar.
3. Ekonomik koullar (tekniin durumu ile belirlenmi bulunan) ekonomik
planda ifadelerini bulurlar.
__________________________________________________________________
107
KNC BLM
SINIFLAR NEREDEN GELR?
EKONOMK KOULLAR NEREDEN GELR?
I. Birinci iblm.
II. Toplumun snflara ilk bln.
III. kinci byk iblm.
IV. Toplumun snflara ikinci bln.
V. Ekonomik koullan belirleyen ey.
VI. retim tarzlar.
VII. Uyanlar.
Grdk ki, tarihin devindirici gleri, son tahlilde, ekonomik koullarn

belirledikleri snflar ve snflarn savamlardr.
Bu zincirleme sras yleydi: nsanlarn kafalarnda, kendilerini bir ey
yapmaya iten fikirler vardr. Bu fikirler, insanlarn iinde yaadklar maddi
yaam koullarndan domaktadr. Bu maddi yaam koullarn insanlarn
toplum iindeki yerleri, yani ait olduklar snf belirler ve snflar ise, toplumun
iinde gelitii ekonomik koullar tarafndan belirlenir.
Ama bu durumda, ekonomik koullar ve bu koullarn yarattklar snflar
belirleyen nedir, onu grmemiz gerekir. imdi bunu inceleyeceiz.
I. BRNC BYK BLM

Toplumun evrimi incelenirken ve gemiteki olaylar ele alnrken, ilkin,
toplumun her zaman snflara blnm olmad grlr. Diyalektik, her eyin
kkenini aratrmamz ister; biz de, ok uzak bir gemite, snflarn
bulunmadn gryoruz, Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin
Kkeni'nde yle der:
"Toplumun gemi btn aamalarnda, retim, her eyden nce, ortaklaa bir
retimdi; tpk tketimin de, azok geni komnist topluluklar iinde, rnlerin
dorudan doruya leimiyle yaplm olduu gibi."
Btn insanlar retime katlrlar; bireysel i aletleri zel mlkiyettir, ama
ortaklaa kullanlanlar ortakla (communaute) aittir. Bu alt aamada,
iblm, yalnzca cinsler arasnda vardr. Erkekler avlanr, balk tutar vb.,
kadnlar ise eve bakar. Kiiye zg ya da "zel" karlar yoktur.
Ama insanlar bu dnemde durup kalmadlar ve insanlarn yaamnda ilk
deime, toplumdaki iblm olacaktr.
__________________________________________________________________
108
"blm, yava yava, bu retim sreci iine szar."
Bu ilk olguda, insanlar "nce hayvanlar evcilletirdiler, daha sonra, esas alma
kollar olan hayvan yetitirme ve hayvan srlerinin korunmasna getiler.
oban airetler, kendilerini teki barbarlardan ayrdlar: birinci byk toplumsal
iblm."
Demek ki, ilk retim tarz olarak avlanmay ve balk avn; ikinci retim tarz
olarak ise, oban kabilelerin douuna yolaan hayvan yetitiriciliini gryoruz.
te toplumun ilk kez snflara blnnn temelinde yatan, bu birinci
iblmdr.
II. TOPLUMUN SINIFLARA LK BLN

"Btn alma kollarndaki hayvanclk, tarm, ev sanayii retim art,
insan emek-gcne, kendisine gerekenden daha ounu retmek yeteneini
kazandrd. Bu, ayn zamanda, her gens, ev topluluu ya da kar-koca ailesi
yesine den gnlk i tutarn artrd. Yeni emek-glerine bavurmak gerekli
duruma geldi. Sava bunlar salad: sava tutsaklar kle haline getirildiler.
Birinci byk toplumsal iblm, emek retkenliini, dolaysyla servetleri
artrp retim alann genileterek, o gnk tarihsel koullar iinde, zorunlu
olarak klelii getirdi. Birinci byk toplumsal iblmnden, toplumun iki snf:
efendiler ve kleler, smrenler ve smrlenler biimindeki ilk byk bln
dodu."
"imdi uygarln eiine gelmi bulunuyoruz. ... En aa aamada, insanlar
yalnzca dorudan doruya kiisel gereksinmeleri iin retiyorlard; zaman
zaman, yaplan deiimler, yalnzca rastlant sonucu elde kalan fazlalkla ilgili
tek tek olaylard. Barbarln orta aamasnda, oban halklar arasnda, sr,
belirli bir byklk kazannca, davarn, ... bir mlk durumuna geldiini grrz;
... dzenli bir deiimin koullar da bundan doar."
yleyse, bu srada, toplumda iki snf buluyoruz: efendiler ve kleler. Sonra
toplum, yaamn srdrecek ve yeni gelimelere urayacaktr. Yeni bir snf
doacak ve byyecektir.
III. KNC BYK BLM

"Servet hzla artt, ama bireysel servet olarak; dokumaclk, madenlerin
ilenmesi ve gitgide farkllaan teki zanaatlar, retime, artan bir eitlilik ve
yetkinlik veriyordu; bundan byle, tahl, sebze ve meyvelerin yansra, tarm,
elde edilmeleri renilmi bulunan zeytinya ve arab da salamaktayd.
Bylesine eitli bir alma, artk ayn birey tarafndan yrtlemezdi; ikinci
byk [toplumsal ~.] iblm gerekleti: kk zanaatlar, tarmdan ayrld.
retimde, ve onunla birlikte emek retkenliindeki srekli art, insan emek-
gcnn deerini artrd; nceki aamada balang durumunda ve yer yer
grlen klelik, imdi toplumsal sistemin esasl bir unsuru (biletireni,
composant') durumuna gelir, kleler basit yardmclar olmaktan karlar;
__________________________________________________________________
109
tarlalarda ve atelyede, dzinelerle kle ie srlr. retimin, balca iki kola:
tarm ve kk sanayiye ayrlmasyla dorudan doruya deiim iin retim
doar; bu, meta retimidir. Meta retimiyle, ... ticaret... doar."
IV. TOPLUMUN SINIFLARA KNC BLN

Bylece, birinci byk iblm, insan almasnn (iin) deerini artryor,
zenginliklerde bir artma yaratyor, bu da yeni batan iin deerini artryor ve
ikinci bir iblmn zorunlu klyor: zanaatlar ve tarm. Bu aamada, retimin
aralksz artmas ve buna paralel olarak insana ait emek-gcnn neminin
ykselmesi, kleleri "vazgeilmez" duruma getiriyor, ticaret iin retimi, onunla
birlikte de nc bir snf: tccarlar snfn yaratyor.
Demek ki, bu aamada, toplumda l bir iblm ve snf var: tarmclar,
zanaatlar, tccarlar. Burada ilk kez retime katlmayan bir snf gryoruz, ve
bu snf, tccarlar snf teki iki snfa egemen olacaktr.
"Barbarln yukar aamas, bize, tarmla kk sanayi arasnda yeni bir
iblm ve bunun sonucu, alma rnlerinin daima artan bir parasnn
dorudan doruya deiim iin retilmesini getirir; bireysel reticiler arasndaki
deiimin, toplum iin dirimsel bir zorunluluk kazanmas da bundan doar.
Uygarlk, zellikle kent ve ky arasndaki kartl daha da belirgin bir duruma
getirerek (iktisadi bakmdan, ilkadaki gibi, kent kye, ya da ortaadaki gibi,
ky kente egemen olabilir), daha nce varolan btn bu iblmlerini glendirip
gelitirir, ve onlara, kendine zg ve ok nemli bir nc iblmn ekler:
artk, retimle deil yalnzca rnlerin deiimiyle uraan bir snf dourur
tccarlar. O zamana kadar, snflarn oluumundaki btn izler retime
balanyorlard; bunlar retime katlan kimseleri, azok geni bir lek zerinde,
ynetici ve yrtc, ya da retici olarak blyorlard. Burada, sahneye, ilk kez
olarak, retime herhangi bir biimde katlmakszn, onun ynetimini elegeiren
ve reticileri iktisadi bakmdan egemenlii altna alan bir snf girer; bir snf ki,
iki retici arasnda zorunlu arac olarak geinir ve her ikisini de smrr.
reticileri deiim zahmet ve riskinden kurtarmak bahanesiyle, rnlerinin
satn en uzak pazarlara kadar yaymak ve bylece nfusun en yararl snf
olmak bahanesiyle, gerekte ok kk hizmetler iin, karlk (salaire) olarak,
yerli retimin olduu kadar yabanc retimin de kayman alan, hzla byk
servetler ve buna uygun den toplumsal bir etkililik kazanan ve byle olduu
iin de, sonunda o da kendine zg bir rn devirli ticari bunalmlar
oluturana kadar, uygarlk dnemi iinde durmadan yeni saygnlklar ve
retimde durmadan artan bir egemenlik sahibi olan bir kr dknleri, bir
gerek toplumsal asalaklar snf oluur."
Bylece, ilkel komnizmden balayarak, bizi kapitalizme gtren zincirleme
sray gryoruz.
1. lkel komnizm.
2. Yabanl (vahi) kabilelerle oban kabileler arasnda blnme (birinci
iblm: efendiler, kleler).
3. Tarmclarla zanaatlar arasnda blnme (ikinci iblm).
__________________________________________________________________
110
4. Tccar snfnn douu (nc iblm), ki bu,
5. Devresel olarak ticari bunalmlar douruyor (kapitalizm).
imdi artk snflarn nereden geldiklerini biliyoruz, ve geriye bunu incelemek
kalyor:
V. EKONOMK KOULLARI BELRLEYEN EY

lkin, bizden nce gelen eitli toplumlar ok ksaca gzden geirelim.
Antika toplumlarndan nceki toplumlar ayrntl bir biimde incelemek iin
yeterli belgelerimiz yok, ama rnein Eski Yunanllarda efendilerin ve klelerin
bulunduunu ve tccarlar snfnn daha o zamandan gelimeye baladn
biliyoruz. Sonra, ortaada, senyrleri ve serfleriyle feodal toplum, tccarlarn
gittike daha byk bir nem kazanmalarna olanak verir.
Bunlar, atolarn yaknlarnda, bourg ("burjuva" ad buradan gelir) denilen
kasabalarda toplarlar; te yandan ortaada, kapitalist retimden nce, yalnz
kk retim vard, ki bu kk retimin birinci koulu, reticinin kendi i
aletlerinin sahibi olmas idi. retim aralar bireye ait bulunuyordu ve ancak
bireysel kullanma gre ayarlanmlard. Bu bakmdan retim aralar, sradan,
kk ve snrl idiler. Bu retim aralarn younlatrmak ve geniletmek,
onlar modern retimin gl aralar haline dntrmek, kapitalist retimin
ve burjuvazinin tarihsel rol idi.
Burjuvazi, "15. yzyldan bu yana, basit elbirlii, manfaktr ve modern sanayi
olmak zere, evrede" bunu baarmtr. Burjuvazi, "cce retim aralarn,
onlar ayn zamanda bireysel retim aralar olmaktan karp, insanlarn ancak
ortaklaa (elbirliiyle) iletebilecei toplumsal retim aralar haline"
getirmitir.
yleyse gryoruz ki, snflarn evrimine paralel olarak (efendiler ve kleler;
senyrler ve serfler), servetlerin retimi, dolam, dalm koullar, yani
ekonomik koullar, evrim gsterir ve ekonomik evrim, adm adm ve paralel
olarak retim biimlerinin evrimini izler.
VI. RETM TARZLARI

yleyse bunu, retim biimleri, yani byk kk her eit aletin durumu,
onlarn kullanm, i yntemleri, ksaca, teknik durum, ekonomik koullar
belirler.
"Kapitalist retimden nce yani ortaada, her yerde, emekilerin kendi retim
aralar zerindeki zel mlkiyetine dayanan kk retim grlyordu...
alma aralar, ... bireyin, yalnzca bireysel kullanm iin hesaplanm alma
aralar idi ... Bu dank ve darack retim aralarn biraraya toplayp
geniletmek, onlar bugnk retimin gl kaldratan durumuna getirmek
[gerekiyordu]. ... Bireysel atelye yerine, yzlerce ve binlerce insann elbirliini
egemenlik altnda bulunduran fabrika geti. Ve tpk retim aralar gibi, retim,
__________________________________________________________________
111
bir dizi bireysel eylem durumundan, bir dizi toplumsal eylem durumuna, ve
rnler de bireysel rnler durumundan toplumsal rnler durumuna dnt."
Burada gryoruz ki, retim biimlerinin evrimi, retici gleri tamamen
dntrmtr. Oysa, i aletleri kolektif-lemi olmakla birlikte mlkiyet
dzeni bireysel olarak kalmtr. Ancak, birok kiinin ortaklaa ie
koyulmasyla ileyebilen makineler bir tek adamn mlkiyeti olarak kald. Gene
gryoruz ki: "retici glerin, kendini kapitalistlere de kabul ettiren toplumsal
niteliinin ksmi tannmas. Byk retim ve ulatrma ergenliklerinin, nce
hisse senetli irketler, sonra trstler, en sonra da devlet tarafndan
sahiplenilmesi. Burjuvazi artk gereksiz bir snf olarak grnr; onun tm
toplumsal ilevleri, cretli grevliler tarafndan yerine getirilir."
"Bir yandan, makinelerde rekabetin her fabrikatr iin zorunlu kld o gittike
artan sayda emekinin yerinden olmas ile tamamlanan yetkinleme. Yedek
sanayi ordusu. te yandan, retimin snrsz genilemesi ve rekabet karsnda
her fabrikatr iin [bunun -.] zorunluluu. Her iki yandan da, retken glerin
iitilmemi gelimesi, arzn talepten fazlal, pazarlarn dolup tamas, her on
ylda bir bunalmlar, ksr dng: burada, retim aralarnda ve rnde fazlalk
orada, isiz ve geim aralarndan yoksun emekilerde fazlalk. Ama bu iki
retim ve toplumsal esenlik kaldrac, birlikte ileyememektedir, nk
kapitalist retim tarz, retici gleri almaktan ve rnleri, nce sermayeye
dnmedikleri srece, dolamdan alkor."
Toplumsal, ortaklaa hale gelen i ile bireysel kalan mlkiyet arasnda eliki
vardr. O zaman Marala birlikte diyeceiz ki:
"retici glerin gelimesinin biimleri olan bu ilikiler, onlarn engelleri haline
gelirler. O zaman bir toplumsal devrim a balar."
VII. UYARILAR
Bu blm bitirmeden nce baz uyarlarda bulunmak ve bu incelemede, daha
nce incelemi olduumuz diyalektiin btn temel zelliklerini ve yasalarn
bulduumuzu belirtmek gereklidir.
Gerekten, toplumlarn tarihini, snflarn ve retim biimlerinin tarihini byk
bir hzla izlemi bulunuyoruz. Bu son incelemenin her blmnn tekilere ne
kadar baml olduunu gryoruz. Bu tarihin, znde, devinmekte, deimekte
olduunu ve toplumlarn evriminin her aamasnda meydana gelen deimelere,
bir i savama, tutucu elerle ilerici eler arasndaki bir savama, her
toplumun ykm ve yeni bir toplumun douu ile sonulanan bir savama
yolatn saptyoruz.
Bu toplumlarn herbirinin, kendinden nce gelenden ok ayr, ok deiik bir
temel zellii,, bir yaps vardr. Bu kkl dnmler, kendi balarna nemsiz
grnen, ama belirli bir noktada, stste gelip birikmeleriyle, ani, devrimci bir
deimeye yolaacak bir durum yaratan olaylarn birikmesinden sonra meydana
gelirler.
__________________________________________________________________
112
yleyse, burada, diyalektiin temel zelliklerini ve byk yasalarn yeniden
karmzda buluyoruz, yle ki:
eylerin ve olaylarn karlkl bamll.
Diyalektik hareket ve diyalektik deime.
Otodinamizm (zg).
eliki.
Karlkl etki.
Ve sramal evrim (niceliin nitelie dnmesi)
__________________________________________________________________
113
ALTINCI KISIM
DYALEKTK MATERYALZM VE
DEOLOJLER
TEK BLM
DYALEKTK YNTEMN DEOLOJLERE UYGULANMASI
I. Marksizm iin ideolojilerin nemi nedir?

II. deoloji nedir? (deolojik etken ve ideolojik biimler.)
III. Ekonomik yap ve ideolojik yap.
IV. Doru bilin ve yanl bilin.
V. deolojik etkenlerin etki ve tepkisi.
VI. Diyalektik tahlil yntemi.
VII. deolojik savamn zorunluluu.
VIII. Varg.
I. MARKSZM N DEOLOJLERN NEM NEDR?

Marksizm, tarihte fikirlerin roln yadsyan, ideolojik etkinin roln yadsyan,
yalnzca ekonomik etkileri dikkate almak isteyen bir felsefedir, denildiini hep
duyarz.
Bu yanltr. Marksizm, dnn, sanatn ve fikirlerin, yaamdaki ok nemli
rollerini yadsmaz. Tam tersine, bu ideolojik biimlere zel bir nem verir, ve biz
de, imdi Marksizmin balang ilkelerine ait incelememizi, diyalektik
materyalizm ynteminin ideolojilere nasl uygulandn inceleyerek bitireceiz;
ideolojilerin tarihteki rollerinin ne olduunu, ideolojik etkenin etkisini ve
ideolojik biimin ne olduunu greceiz.
Marksizmin imdi inceleyeceimiz bu blm, bu felsefenin en az, en yanl
bilmen noktasdr. Bunun nedeni de, uzun zaman Marksizmin yalnz ekonomi
politii inceleyen blmnn ilenmi ve yaylm olmasdr. Bylece bu konu,
yalnzca Marksizmin oluturduu byk "btn"den keyfi bir biimde ayrlmakla
kalmyor, ama temellerinden de ayrlm oluyordu; nk ekonomi politiin
gerek bir bilim haline getirilmesini salayan, buna olanak veren, grm
olduumuz gibi, diyalektik materyalizmin bir uygulamas olan tarihsel
materyalizmdir.
Yeri gelmiken bu arada unu da belirtebiliriz ki, byle bir yol kullanlmas daha
nceden tandmz ve kendimizi kurtarmak iin o kadar glk ektiimiz
metafizik dnten ileri gelmektedir. Burada, gene yineleyelim ki, biz, eyleri,
__________________________________________________________________
114
birbirlerinden ayr tuttuumuz, onlar tekyanl olarak incelediimiz lde
yanlglara deriz.
yleyse Marksizmin kt yorumlar, ideolojilerin tarihteki ve yaamdaki rolleri
zerinde yeterince durulmam olmasndan ileri gelmektedir. deolojiler
Marksizmden ayrld ve bunu yaparken de Marksizm, diyalektik
materyalizmden, yani kendi kendisinden ayrld.
Birka yldan beri, ksmen, binlerce rencinin Marksizm konusundaki bilgilerini
borlu olduklar Paris i niversitesinin almalar sayesinde, ksmen de
almalar ve kitaplar ile katkda bulunan aydn arkadalarmzn almas
sayesinde, Marksizmin kendi gerek ehresini ve hakk olan yeri yeniden
kazanm olduunu grmekten ok mutluyuz.
II. DEOLOJ NEDR? (DEOLOJK ETKEN VE DEOLOJK BMLER)

deolojilerin rolne ayrlm olan bu blme birka tanmlama ile balayacaz.
deoloji dediimiz ey nedir? deoloji diyen, her eyden nce fikir (idee)
demektedir. deoloji, bir btn, bir teori, bir sistem, hatta bazan yalnzca bir
zihniyet oluturan fikirlerin tmdr.
Marksizm, bir btn biimlendiren ve btn sorunlar iin bir zm yntemi
sunan bir ideolojidir. Cumhuriyeti bir ideoloji, bir cumhuriyetinin kafasnda
bulacamz fikirlerin btndr.
Ama bir ideoloji, yalnzca salt fikirlerin, her trl duygudan ayrld
varsaylacak fikirlerin toplam deildir (zaten bu, metafizik bir anlaytr), bir
ideoloji, zorunlu olarak, duygular, gnl yaknlklarn, holanmazlklar,
umutlan, korkular vb. ierir. Proletarya ideolojisinde, snf savamnn
dnceye dayanan eleri yannda, kapitalist dzenin smrdklerine kar,
"mahpuslara" kar duyulan dayanma duygularn da, isyan duygularn da,
coku ve hayranlk duygularn vb. buluruz. Btn bunlarn hepsi bir ideolojiyi
oluturan eylerdir.
imdi de ideolojik etken denen eyi grelim: bu, ideolojiyi, bir neden olarak ya da
etkileme yeteneinde bir ey yapan bir g olarak anlamaktr, ve bunun iin de,
ideolojik etkenin etkisinden szedilir. rnein dinler, hesaba katmamz gereken
birer ideolojik etkendir; hl nemli bir biimde etken olan manevi bir gleri
vardr.
deolojik biim denince ne anlalr? Bu deyimle, zellemi bir alanda (bilim ve
sanat alannda) bir ideoloji oluturan, zel fikirlerden bir btn anlatlr. Din,
ahlak, ideolojik biimlerdir; ayn ekilde, bilim, felsefe, edebiyat, sanat, iir de
ideolojik biimlerdir.
yleyse, genellikle ideoloji tarihini, zelikle btn bu biimlerin roln
incelemek istersek, bu incelememizi, ideolojiyi tarihten, yani toplumlarn
yaamndan ayrarak deil, ideolojinin, etkenlerinin, biimlerinin roln toplum
iine yerletirerek ve toplumdan yola karak yrteceiz.
__________________________________________________________________
115
III. EKONOMK YAPI VE DEOLOJK YAPI
Tarihsel materyalizmi okurken toplumlarn tarihinin u aadaki zincirleme
sralanla aklandn grmtk: insanlar, tarihi, kendi ileri, eylemleri ile,
iradelerinin ifadesi olan eylemleri ile yaparlar. nsanlarn iradelerini belirleyen
fikirleridir. Grdk ki, insanlarn fikirlerini, yani onlarn ideolojilerini aklayan
ey, snflarn kendilerini ortaya koyduklar toplumsal evre, toplumsal ortamdr.
Ayrca biz grdk ki, ideolojik etken ile toplumsal etken arasnda, toplumsal
savamn ifadesi olarak ideolojik savamda grnen siyasal etken bulunur.
yleyse biz, tarihsel materyalizmin nda toplumun yapsn aratrrsak,
temelde ekonomik yapy, sonra, onun stnde, siyasal yapya dayanan
toplumsal yapy, ve en sonu ideolojik yapy greceiz.
Biz gryoruz ki, materyalistler iin, ideolojik yap sondur, toplumsal bnyenin
tepesidir, oysa, idealistler iin toplumsal yap, temeldir.
"Varlklarnn toplumsal retiminde, insanlar aralarnda zorunlu, kendi
iradelerine bal olmayan belirli ilikiler kurarlar; bu retim ilikileri, onlarn
maddi retici glerinin belirli bir gelime derecesine tekabl eder. Bu retim
ilikilerinin tm, toplumun ekonomik yapsn, belirli toplumsal bilin
ekillerine tekabl eden bir hukuki ve siyasal styapnn zerinde ykseldii
somut temeli oluturur [bu, ideolojik ekillenme demektir]. Maddi yaamn
retim tarz, genel olarak toplumsal, siyasal ve entelektel yaam srecini ko-
ullandrr."
yleyse biz gryoruz ki, toplumun temelinde ekonomik yap vardr. Buna,
(aadaki yap anlamna gelen) altyap da denir.
Btn biimleri, ahlak, din, bilim, iir, sanat, edebiyat gibi btn biimleri iine
alan ideoloji, stteki yapy ya da (tepedeki yap anlamna gelen) styapy
oluturur.
Materyalist teorinin gsterdii gibi, fikirlerimizin eylerin yanss olduklarn ve
bizim toplumsal varlmzn bilinci belirlediini bildiimize gre, imdi artk,
styap, altyapnn yanssdr diyeceiz.
te Engels'in, bunu, bize pek iyi tantlayan bir rnei:
"Calvin'in inanc, ann en gzpek burjuvalarna uygnd. Onun alnyazs
retisi, rekabete dayal ticaret dnyasnda, baarnn ya da baarszln bir
insann alkanlna ve becerikliliine deil de, onun denetleyemeyecei
koullara bal olduu olgusunun dinsel davurumuydu. Bu koullar, isteyenin
ya da rekabet edenin buyruunda deildir; tersine, bilinmedik stn ekonomik
glerin ltfuna baldr; ve bu, bir ekonomik devrim dneminde, btn ticari
merkezlerin ve yollarn yerlerini yenilerinin ald ada, Hindistan'n ve
Amerika'nn dnyaya ald dnemde, ve en kutsal ekonomik imanlarn
altnn ve gmn deeri sarslmaya ve yklmaya balad bir dnemde,
zellikle doruydu."
Gerekte, tccarlara gre, ekonomik yaamda ne olmaz ki? Tccarlar rekabet
halindedirler. Tccarlar, burjuvalar, bu rekabetten deneyim kazanrlar, bu
yarmada yenenler ve yenilenler vardr. ou kez, en iini bilirler, en zekiler,
__________________________________________________________________
116
rekabetle, kagelen ve onlar yere seren bir bunalmla yenilmilerdir. Bu
bunalm onlar iin nceden grlemeyen bir eydir, hatta onlara kanlmaz bir
alnyazs gibi gelir. Ve ite gerekesi olmayan, en az kt olanlarn bazan
bunalm atlattklar, bunalmdan sonra da yaayakaldklar fikri, Protestan
dinine geirilmitir. Bazlarnn ans eseri baarya "erimeleri", bu alnyazs
fikrini besler; o alnyazs fikri ki, buna gre, insanlar, tanr tarafndan, btn
sonsuzluk iin saptanm bir yazgya katlanmak zorundadrlar.
Ekonomik koullarn yanss olan bu rnee gre, styapnn, nasl altyapnn
yanss olduunu gryoruz.
Bir rnek daha: Sendikal olmayan, yani siyasal bakmdan gelimemi iki iinin
zihniyetini alalm; biri, iin verimli olduu ok byk bir fabrikada, teki de
kk bir zanaatnn yannda alyor olsun. Aktr ki, ikisinin de birbirinden
ayr bir patron anlaylar olacaktr. Birine gre patron, kapitalizmin
karakteristik, yrtc smrcsdr; teki ise, patronu, bir emeki olarak
grecektir, elbette halinden memnun, ama emeki ve zorba deil.
Elbette ki onlarn patronluu anlay biimlerini belirleyecek olan, alma
koullarnn yanssdr.
Bu rnek, bizi, ak ve kesin olmak iin baz uyarmalarda bulunmaya gtrd
iin nemlidir.
IV. DORU BLN VE YANLI BLN

Az nce, ideolojilerin, toplumun maddi koullarnn yanss olduunu, toplumsal
varln toplumsal bilinci belirlediini syledik. Bundan, proletaryann otomatik
olarak bir proletarya ideolojisine sahip olmas gerektii sonucu karlabilirdi.
Ama byle bir varsaym geree uygun dmez, nk bir ii bilincine sahip
olmayan iiler vardr.
yleyse yaplacak bir ayrm vardr: nsanlar belirli koullar iinde yaayabilirler,
ama onlarn bu koullar hakkndaki bilinleri geree uygun dmeyebilir. Bu,
Engels'in "yanl bir bilinci olmak" dedii eydir.
rnek: Baz iiler, ortaaa, zanaatla doru bir geri dn olan lonca
retisinin etkisi altnda kalmlardr. Bu durumda, iilerin bir yoksulluk bilinci
vardr, ama bu bilin, doru ve gerek bir bilin deildir. deoloji, burada da,
elbet toplumsal yaamn koullarnn yanssdr; ama bu, doru bir yans,
dosdoru bir yans deildir.
nsanlarn bilinlerinde, yans, ou kez "tersine" bir yansdr. Yoksulluk
olgusunu saptamak, toplumsal koullarn bir yanssdr; ama bu yans,
zanaatla doru bir geri dnn, sorunu zmleyecei [yoksulluu
kaldraca] dnld zaman, yanl bir yans olur. Demek ki, burada, bir
blmyle doru, bir blmyle yanl bir bilin gryoruz.
Kralc olan bir iinin de ayn zamanda hem doru, hem de yanl bir bilinci
vardr. Doru, nk, o, grd, saptad yoksulluu ortadan kaldrmak ister;
yanl, nk bir kraln bu ii yapabileceini dnr. Ve, bu ii, ksaca yanl
__________________________________________________________________
117
dnd iin, ideolojisini yanl setii iin, her eye karn gene de bizim
snfmzdan olduu halde, bizim iin, bir snf dman haline gelebilir. Bunun
gibi, yanl bir bilinci olmak, kendi gerek koulu hakknda yanlmak ya da
yanltlmaktr.
u halde diyeceiz ki, ideoloji, yaam koullarnn yanssdr, ama yazgnn bir
yansmas deildir.
Ayrca unu da belirtmek gerekir ki, bize yanl bir bilin vermek ve ynetici
snflarn ideolojilerinin smrlen snflar zerindeki etkisini gelitirmek iin,
elden gelen her ey yaplr. Bizim edindiimiz yaam anlaynn ilk eleri,
eitimimiz, renimimiz bize yanl bir bilin verir. Yaamla olan balarmz,
bazlarmzn kyl asll olmas, propaganda, basn ve radyo da zaman zaman
bilincimizi bozarlar.
Buna gre, bizler, biz Marksistler iin, ideolojik almann son derece byk
nemi vardr. Doru bir bilin kazanmak iin yanl bilinci ykmak gerekir ve
ideolojik alma olmadan bu dnm gerekleemez.
Demek ki, Marksizmi kaderci bir reti sayanlar ve yle diyenler hakszdr,
nk gerekte biz, ideolojilerin toplumda byk bir rol oynadn dnyoruz,
ve Marksizm olan bu felsefenin etkili bir alet, etkili bir silah olabilmesi iin, onu
retmek ve renmek gerektiini dnyoruz.
V. DEOLOJK ETKENLERN ETK VE TEPKS

Doru bilin ve yanl bilin rnekleriyle grdk ki, fikirleri her zaman yalnzca
ekonomi ile aklamaya almamak ve fikirlerin bir etkileri olduunu
yadsmamak gerekir. Byle bir tutum taknmak Marksizmi kt bir biimde
yorumlamak olurdu.
Fikirler, kukusuz son tahlilde, ekonomi ile aklanr; ama fikirlerin de
kendilerine zg etkileri vardr.
"... Materyalist tarih anlayna gre, tarihte belirleyici etken, son tahlilde, maddi
yaamn retimi ve yeniden retimidir. Ne Marx, ne de ben, hibir zaman daha
fazlasn dile getirmedik. Eer sonradan, biri kp da, bunun anlamn, ekonomik
etken tek belirleyicidir diyecek kadar zorlarsa, bu ifadeyi, bo, soyut ve sama bir
sz haline getirmi olur. Ekonomik yap temeldir, ama styapnn eitli
blmleri ... de tarihsel savamlarn ak zerinde etki yaparlar ve birok
durumda ar basarak, bu savamn biimini, belirlerler. Btn bu etkenlerin
etkileri ve tepkileri vardr, yle ki ekonomik hareket, btn bu etkenlerin
barnda, sonunda, bir zorunluluk olarak, sonsuz bir rastlantlar yn
arasndan kendine yolamaya balar."
Bylece, gryoruz ki, ekonomiyi aratrmadan nce, her eyi incelememiz
gerekir ve, son tahlilde neden, gene ekonomi ise de, ekonominin tek neden
olmadn aklda tutmak gerekir.
deolojiler, ekonomik koullarn yanslar ve etkileridir, ama ideolojiler ile
ekonomi arasndaki iliki, basit bir iliki deildir, nk, biz, altyap zerinde
ideolojilerin karlkl bir etkisi olduunu gryoruz.
__________________________________________________________________
118
rnein, Fransa'da, 6 ubat 1934'ten sonra gelien yn hareketini,
yazdklarmz kantlamak iin, en az iki grn altnda inceleyeceiz:
1. Bazlar bu akmn nedenini, ekonomik bunalm olarak aklyorlar. Bu,
materyalist ama tekyanl bir aklamadr. Bu aklama, yalnzca tek
etkeni, burada bunalm olan ekonomik etkeni dikkate alyor.
2. yleyse, dn tarz, ksmen dorudur, ama insanlarn ne
dndn, yani ideolojiyi bir etken olarak aklamas kouluyla. Evet,
bu ynsal akmda, insanlar "anti-faist"tir. te ideolojik etken. Ve eer
insanlar anti-faist iseler, bu, Halk Cehpesinin domasna yolaan
propaganda sayesindedir. Ama, bu propagandann etkili olmas iin
elverili bir temel, bir taban gerekiyordu, ve 1936'da yaplabilmi olan ey,
1932'de olanakl deildi. Son olarak, bu yn hareketinin ve onun
ideolojisinin balatt toplumsal savann, sonradan, ekonomiyi nasl
etkilediini de biliyoruz.
Bu rnekte gryoruz ki, toplumsal koullarn yanss olan ideoloji, srasnda,
olaylarn bir nedeni olur.
"Siyasete, hukuka, felsefeye, dine, edebiyata ve sanata ilikin gelime vb.,
ekonomik gelimeye dayanr. Ama bunlarn hepsi de birbirleri zerinde ve keza
ekonomik temel zerinde etki yaparlar. Byle oluu ekonomik durumun tek etkin
neden, btn geri kalann ise ancak edilgin bir etki olmasndan dolay deildir.
Tersine, son tahlilde, her zaman stn gelen ekonomik zorunluluk temeli
zerinde karlkl etki vardr."
Bunun gibi, rnein "Miras hukukunun temeli, ailenin geliim aamasnn
eitliini varsayan ekonomik bir temeldir. Bununla birlikte, rnein, vasiyette
bulunmann, ngiltere'de mutlak serbest oluu, Fransa'da ise ok kstlanm
bulunmas, bunun, btn zellikleriyle, yalnzca ekonomik nedenlerden
olduunu kantlamaya yetmeyecektir. Ama, her ikisi de ok nemli bir oranda,
servetin bllmesini etkilemeleri bakmndan ekonomi zerinde etkili olurlar."
Daha gncel bir rnek olarak, vergileri alalm. Herbirimizin vergiler zerinde bir
fikri vardr. Zenginler vergilerini azaltmak isterler ve dolayl vergilerden
yanadrlar; emekiler ve orta snflar, tersine, dolaysz ve kazanla birlikte artan
vergilere dayanan bir maliye sistemi isterler. te bylece, kapitalizm tarafndan
vergiye bal olarak yaratlan ve bizim dncemiz haline gelen vergi hakkndaki
fikrimizin kayna, bu ideolojik etkenin kayna, ekonomik durumda bulunur.
Zenginler, kendi ayrcalklarn korumak isterler ve vergilendirmenin bugnk
biimini olduu gibi korumak ve yasalar bu dorultuda glendirmek iin
savam verirler. Oysa, fikirlerden gelen yasalar, ekonomi zerinde etkili olurlar,
nk kk ticareti, zanaatlar ldrr ve kapitalist younlamay
abuklatrrlar.
u halde gryoruz ki, ekonomik koullar, fikirleri dourur, ama fikirler de
ekonomik koullarda deiiklikler yaratr ve ite ilikilerin bu karlkl
olularn dikkate alrsak, ideolojileri, btn ideolojileri incelemek gerektiini
anlarz; ve ancak son tahlilde, kke inildiinde, ekonomik zorunluluklarn her
zaman stn geldiini grrz.
__________________________________________________________________
119
Biliyoruz ki, ideolojileri savunmak, hi olmazsa yaymak, yazarlarn ve
dnrlerin zel grevidir. Onlarn dnceleri ve yazlar, temel zelliklere her
zaman pek sahip deildir, ama gerekte, basit bir masal ya da yk niteliindeki
yazlarda bile, her zaman ideolojik bir tahlil buluruz. Bu tahlili yapmak pek ince
bir ilemdir ve bizim, bunu, ok byk bir ihtiyatla yapmamz gerekir. imdi
byk bir yardm dokunacak olan bir diyalektik tahlil rnei gstereceiz, ama
mekaniki olmamaya ok dikkat etmeli ve aklanamaz olan aklamak iin
abalamamaldr.
VI. DYALEKTK TAHLL YNTEM

Diyalektik yntemi iyi uygulamak iin, ok ey bilmek gerekir, ve tahlilini
yapacamz eyin konusu bilinmiyorsa, bunun inceden inceye aratrlmas
gerekir, yoksa basit yarglama karikatrleri yapmaya varlr.
Bir kitabn ya da bir edebiyat yazsnn diyalektik tahlilinde kullanlmak zere,
baka konulara da uygulanabilecek bir yntem gstereceiz.
a) lkin tahlil edilecek kitap ya da yknn ieriine dikkat etmek gerekir.
Bu, tm toplumsal sorunlardan bamsz olarak incelenmelidir, nk her
ey, snf savamndan ve ekonomik koullardan gelmez. Edebiyata ilikin
etkiler vardr ve biz bunlar hesaba katmak zorundayz. Yaptn, herhangi
bir "edebi okul"dan olup olmad aranr. deolojilerin i gelimelerini
dikkate almak gerekir. Kolaylk bakmndan, tahlil edilecek konunun bir
zetini yapmak ve gze arpan noktalar not etmek iyi olur.
b) Sonra olayn kahramanlar olan toplumsal tipler gznne alnr. Bu
tiplerin ait bulunduklar snflar aranr, kiilerin davran incelenir ve
romanda geen olaylarn herhangi bir biimde toplumsal bir gr asna
balanp balanamayacana baklr. Bu olanakl deilse, eer bunu
yapmak akla-uygun gelmiyorsa, uydurmaktansa, tahlilden vazgemek
daha iyi olur. Hibir zaman uydurma bir aklama yapmamaldr.
c) Olayda hangi snf ya da hangi snflar olduu saptand zaman,
ekonomik temel, yani romann konusunun getii anda retim aralarnn
ve retim tarznn neler olduu aratrlmaldr. Eer, rnein, olay,
gnmzde geiyorsa, ekonomi, kapitalizmdir. Zamanmzda, kapitalizmi
eletiren, ona kar savaan pek ok yk ve roman grlmektedir. Ama
kapitalizme kar kmann iki biimi vardr: 1. leriye dnk devrimci
olarak. 2. Gemie dnmek isteyen gerici olarak, ve ada romanlarda da
sk sk bu biimle karlalmaktadr: bu romanlarda gemi zamana zlem
duyulmaktadr.
d) Btn bunlar kavradktan sonra, artk ideolojiyi aratrabiliriz, yani
fikirler, duygular nelerdir, yazarn dn biimi nedir, ona bakabiliriz.
deolojiyi aratrrken, onun oynad rol, ideolojinin bu almay
okuyanlarn dncesi zerinde yarataca etkiyi dneceiz.
e) Bunun zerine, artk tahlilimizin vard sonucu bildirebilir, ve falan
yknn ya da romann falan zamanda ne iin yazlm olduunu
__________________________________________________________________
120
syleyebiliriz. almann niyetlerini aa vurabilir, duruma gre
yerebilir ya da vebiliriz.
Bu tahlil yntemi uygulanrken, ancak buraya kadar sylediklerimizin tm
anmsanrsa, iyi bir yntem olabilir. unu ok iyi aklda tutmak gerekir ki,
diyalektik, her ne kadar bize yeni eyleri anlama, kavrama biimi getiriyorsa da,
gene diyalektik, eylerden szedebilmek ve onlar tahlil edebilmek iin, onlarn
ok iyi bilinmesini ister.
u halde, imdi artk yntemimizin ne olduunu grdkten sonra,
incelemelerimizde, militan yaammzda ve kiisel yaammzda, eyleri, durgun,
hareketsiz bir durumda deil, ama hareketleri iinde, deimeleri iinde,
elikileri iinde ve tarihsel anlamlar iinde grmemiz, ve gene eyleri tek-yanl
deil, btn ynleri, btn grnmleriyle grmemiz ve incelememiz gerekir.
Ksacas, her yerde ve her zaman diyalektik dn uygulamamz gerekir.
VII. DEOLOJK SAVAIMIN ZORUNLULUU

imdi artk, diyalektik materyalizmin, Marx ve Engels tarafndan kurulup Lenin
tarafndan gelitirilen materyalizmin ada biiminin ne olduunu daha iyi
biliyoruz. Bu almamzda, zellikle Marx ve Engels'in metinlerinden yarar-
landk, ama Lenin'in felsefe konusundaki yaptnn da ok nemli olduunu
belirtmeden bu dersleri tamamlayanlayz. Bunun iindir ki, bugn Marksizm-
leninizmden szedilmektedir.
Marksizm-leninizm ve diyalektik materyalizm zlmezcesine birlemilerdir, ve
ancak diyalektik materyalizm bilgisi Marksizm-leninizmin tm geniliinin, tm
deerinin, btn zenginliinin llebilmesine olanak verir. Bu, bizi, bir militan,
ancak bu retinin tmn biliyorsa, gerekten ideolojik olarak silahlanmtr
demeye gtrr.
Bunu ok iyi anlam olan burjuvazi, her areye bavurarak, iilerin bilincine
kendi ideolojisini sokmaya alr. Marksizm-leninizmin en az bilinen yannn
diyalektik materyalizm olduunu ok iyi bilerek, burjuvazi, ona kar bir susma
kampanyas dzenlemitir. Resmi retimin byle bir yntemden habersiz
olduunu ve okullarda ve niversitelerde retimin yz yl nce yapld gibi
srdrldn grmek acdr.
Eskiden, metafizik yntemin, diyalektik ynteme egemen durumda oluu,
grdmz gibi, insanlarn bilgisizlii yzndendi. Bugn, bilim, diyalektik
yntemin bilimsel aratrmalara uygun gelen yntem olduunu tantlamann
yollarn vermitir bize, ve ocuklarmza bilgisizlikten ileri gelen bir yntemle
dnmeyi ve incelemeyi retmek utanlacak bir eydir.
Bilginler, bilimsel aratrmalarnda, bilimlerin karlkl iie geiim ve birbirini
etkileyiini hesaba katmakszn tendi uzmanlk alanlarnda artk incelemeler
yapamyorlar ve bu yzden bilinsiz olarak diyalektiin bir blmn uyuluyor!
arsa da, metafizik dn biimlerini sk sk iin iine sokmadan edemiyorlar.
nsanla byk eyler veren ilginler idealist ve dinsel inanca sahip olan
Pasteur', Branly'yi anmsayalm, eer diyalektik bir kafa yapsna, bir
__________________________________________________________________
121
dne sahip olsalard, daha byk ilerlemeler gerekletirmeyecekler miydi
ya da gerekletirilmesine olanak harlamayacaklar myd?
Ama Marksizm-leninizme kar savamn, bu susma kampanyasndan daha
da tehlikeli olan bir biimi vardr: bu da burjuvazinin bizzat ii hareketinin
iinde dzenlemeye alt kalpazanlklardr. u sralarda kendilerini "marksist"
diye sunan, ve Marksizm! "yenilemek", "genletirmek" iddiasnda olan saysz
"teorisyenler"in alp serpildiklerini gryoruz. Bu trden kampanyalar, en ok,
Marksizmin en az bilinen ynlerini, zellikle de materyalist felsefeyi dayanak
noktas olarak seiyorlar.
Bylece, rnein, Marksizmi, devrimci eylem anlay olarak kabul ettiklerini,
ama genel bir dnya anlay olarak kabul etmediklerini aklayan insanlar
ortaya kyor. Bunlar, pekala, materyalist felsefeyi kabul etmeden de Marksist
bunabileceini bildiriyorlar. Bu genel tutuma uygun olarak eitli yolsuzluk
giriimleri geliiyor. Kendilerine hep Marksist diyen kiiler, Marksizmin kendi
temeli ile, yani materyalist felsefe ile badamaz anlaylar Marksizme sokmak
istiyorlar.
Gemite bu eit giriimlere tank olunmutur. Lenin, Materyalizm ve
Ampiryokritisizm adl kitabn bu gibi giriimlere kar yazmtr. Bugn de,
Marksizmin geni yaylma dneminde, bu giriimlerin yeniden douuna ve
oalmasna tank olunmaktadr. Eer Marksizmin gerek felsefesini bilmezsek,
Marksizmin kesinlikle felsefi ynne saldran bu gibi giriimleri nasl tanyabilir,
nasl gerek yzlerini meydana karabiliriz?
VIII. VARGI
Bereket versin ki, birka yldan beri, zellikle ii snf iinde, Marksizmin bir
btn olarak incelenmesine doru yaman bir itilim, zellikle de materyalist
felsefenin incelenmesine gittike artan bir ilgi grlmektedir. Bu, bugnk
durumda, ii snfnn, materyalist felsefenin okunup renilmesi gereinden
yana, balangta ileri srdmz nedenlerin hakl olduklarn ok iyi
anladn gsteren bir belirtidir. iler, kendi zel deneyimleriyle, pratiin
teoriye balanmas zorunluluunu, ayn zamanda da teorik almay olabildii
kadar ilerilere gtrmek zorunluluunu renmilerdir. Her militann grevi, bu
akm glendirmek ve ona doru bir ynelim ve doru bir ierik vermektir.
Paris i niversitesi sayesinde binlerce kiinin diyalektik materyalizmin ne
olduunu renmi olmalarn grmekten ok mutluyuz ve diyalektik
materyalizm nasl bizim burjuvaziye kar savammz, bilimin kimden yana
olduunu gstererek arpc bir biimde aydnla kavuturuyorsa, ayn
zamanda, bize, devimizi de gsterir.
Okumak, renmek, almak gerekir. Marksizm! tanmak ve tantmak gerekir.
Militanlar, sokaktaki ve iyerindeki savamn yannda ve. ona paralel olarak
ideolojik bir savam da yrtmelidirler. Onlarn devi, ideolojiyi btn saldr
biimlerine kar savunmak ve ayn zamanda iilerin bilincinde burjuva
ideolojisini ykmak iin kar-saldry yrtmektir. Ama bu savamn btn
__________________________________________________________________
122
ynlerine egemen olmak iin ideolojik bilgiyle donatlm olmak gerekir. O,
ancak, diyalektik materyalizm bilgisiyle, gerek militan olacaktr.
Hibir eyin bilimlerin gelimesini engelleyemeyecei en yksek toplumu
kuruncaya kadar devimizin temel bir blm de budur.
__________________________________________________________________

Felsefenin İlkeleri PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Felsefenin İlkeleri PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

www.MaximumBilgi.

Aratrma Serisi No.5

I. Felsefeyi Niin renmeliyiz?

BRNC BLM. Felsefenin Temel Sorunu

KNC BLM. dealizm

DRDNC BLM. Kim Hakl: dealist mi, Materyalist mi?

BENC BLM. nc Bir Felsefe Var mdr? Bilinemezcilik

BRNC BLM. Madde ve Materyalistler

KNC BLM. Materyalist Olmak Ne Demektir?

NC BLM. Materyalizmin Tarihi

TEK BLM. "Metafizik Yntem" Nedir?

BRNC BLM. Diyalektiin ncelenmesine Giri

KNC BLM. Diyalektiin Yasalar. Birinci Yasa: Diyalektik

NC BLM. kinci Yasa: Karlkl Etki

DRDNC BLM. nc Yasa: eliki

BENC BLM. Drdnc Yasa: Niceliin Nitelie Dnmesi ya da

BRNC BLM. Tarihin Devindirici Gleri

KNC BLM. Snflar Nereden Gelir, Ekonomik Koullar Nereden

TEK BLM. Diyalektik Yntemin deolojilere Uygulanmas

I. Felsefeyi niin renmeliyiz?

III. FELSEFE NEDR?

IV. MATERYALST FELSEFE NEDR?

V. MATERYALZM LE MARKSZM ARASINDAK LKLER NELERDR?

VI. BURJUVAZNN MARKSZME KARI KAMPANYALARI

I. Felsefe renmeye nasl balamalyz?

I. FELSEFE RENMEYE NASIL BALAMALIYIZ?

II. EVREN AIKLAMANIN K BM

III. MADDE VE RUH

IV. MADDE NEDR? RUH NEDR?

VI. DEALZM YA DA MATERYALZM

I. Ahlaki idealizm ve felsefi idealizm

I. AHLAK DEALZM VE FELSEF DEALZM

II. BERKELEY'N DEALZMN NN RENMELYZ?

1. Ruh maddeyi yaratr.

2. Dnya bizim dncemiz dnda mevcut deildir.

3. eyleri yaratan bizim fkirlerimizdir.

I. Niin materyalizmi renmemiz gerekir?

I. NN MATERYALZM RENMEMZ GEREKR?

II. MATERYALZM NEREDEN GELR?

III. MATERYALZM NASIL VE NN GELT?

I. Sorunu nasl koymalyz?

I. SORUNU NASIL KOYMALIYIZ?

III. EYLER BZM FKRLERMZN YARATTII DORU MUDUR?

I. Niin nc bir felsefe?

III. BU FELSEFE NEREDEN GELYOR?

IV. VARDII SONULAR

V. BU "NC" FELSEFE NASIL RTLR?

II. BRBRN ZLEYEN MADDE TEORLER

III. MATERYALSTLERE GRE MADDE NEDR?

IV. UZAY, ZAMAN, HAREKET VE MADDE

I. Teori ile pratiin birlii.

I. TEOR LE PRATN BRL

II. DNCE ALANINDA MATERYALZM YANLISI OLMAK NE

a) Sorunun birinci yn.

b) Sorunun ikinci yn.

I. Bu tarihi renme zorunluluu.

Buraya kadar genel olarak materyalizmin ne olduunu ve btn materyalistler

I. BU TARH RENME ZORUNLULUU

II. MARKSZM-NCES MATERYALZM

3. Fransa 'da materyalizm

4. 18. yzyl materyalizmi

III. DEALZM NEREDEN GELR?

IV. DN NEREDEN GELR?