Cihannma

Tarih ve Corafya Aratrmalar Dergisi

Say: I / 1 - Temmuz 2015, 177-197

KRZ VE SAVA ARASINDA 1641 TARHL

VENEDK AHDNMES

Mikail ACIPINAR

Osmanl Devleti 17. yzyla byk seferler, karklar ve alkantlarla girmi,

bir ksm dhili ve harici olaylara I. Ahmedin vefatndan sonra tahtta yaanan
gelimeler de eklenmiti. 1622 ylnda II. Osmann katli gibi o zamana kadar
benzeri grlmemi bir olayn ardndan amcas I. Mustafann yerine tahta kan IV.
Muradn ilk hkmdarlk yllar da benzer karklarla gemitir. Kk yata tahta
kan IV. Murad, isyanlarla bouan stanbuldaki bir takm devlet ileri gelenlerinin
halinden ve annesinin vesayetinden kurtulduktan sonra 1632 ylnda idareyi bizzat
eline almtr1. Hkmdarl dneminde yaanan birok gelimenin yan sra bizzat
katld Revan ve Badat seferleri de Osmanl tarihinde nemli bir yer igal eder2.
IV. Muradn ran seferleri Osmanl Devletinin d politikasnda mhim bir
yer tutsa da ayn tarihlerde baka harici gelimeler de yaanmtr. Bunlardan birisi
de Osmanl ordusunun Badat Seferinden dn esnasnda Venedikle yaanan
asker ve siyasi krizdir. lerleyen aamalarda zikredilecei zere, IV. Muradn
Badatn fethinin kendisine verdii g ve zgvenle Venedik Dojuna kar
taknd tavr bir kriz haline dnm, daha nce Venedike bahedilen
ahidnmenin ilgasna ynelik yaklam iki devlet arasnda ilikilerin ksa sreli olarak
kesilmesine neden olmutur.
Osmanl-Venedik Krizi (1638-1639)
Osmanl kara ordusu Badat Seferiyle megul olurken Ali Beinolu
komutasndaki Cezayir ve Tunus gemilerinden mteekkil on alt gemilik bir
donanma ise 1638 yaz balarnda Girit sahillerini de kapsayan Akdeniz seferinin
ardndan Kalabriya kylarndaki yerleim birimlerini ve daha kuzeydeki Loretoyu
yamalayarak Avlonya Limanna demir atmt. Osmanl korsanlarnn
Adriyatikteki harektlarndan haberdar edilen Antonio Marino Cappello
komutasndaki bir Venedik filosu derhal denize almsa da hava ihtilaf nedeniyle
Osmanl filosuna yetiememiti. Bunun zerine Avlonya nlerine gelen Venedik
donanmas kaleden alan topu atei nedeniyle geri ekilmek zorunda kalm, buna
mukabil 1 Temmuzdan 7 Austos 1638e kadar srecek bir abluka balatmt.

Yrd. Do. Dr., zmir Ktip elebi niversitesi Sosyal ve Beeri Bilimler Fakltesi Tarih Blm.
1 Ziya Ylmazer, Murad IV, DA, C. 31, stanbul 2006, s. 177-179.
2 zer Kpeli, Osmanl-Safevi Mnasebetleri, stanbul 2014, s. 207-218, 242-268.
178 Mikail Acpnar

Ablukay kaldrmak iin blgeye yeni bir Osmanl filosunun gnderildiini renen
Cappello, yardmc kuvvetler gelmeden harekete geerek ehri ve liman topa
tutmu, limanda demirli on alt Osmanl gemisinin on beini batrm, birini ise
zafer hediyesi olarak Venedike gndermiti. Dier yandan leventlerin daha nce
Avlonya Kalesine snmalarndan dolay Cezayir filosunda ok fazla can kayb
yaanmamt3.
Osmanl filosunun Avlonyada yok edilmesi Papalk nezdinde Hristiyanlk
iin byk bir zafer olarak alglanm ve Venedik Doju Francesco Erizzo, Papann
tebriklerine mazhar olmusa da yaananlar Osmanl cephesinde byk bir tepkiyle
karlanmtr. Muhtemelen Osmanl Devleti ile yakn gelecekte kacak bir krizin
farknda olan Doj ihtiyat elden brakmam, Osmanllarn fkesini stanbuldaki
temsilcisi Alvise Contarininin marifetiyle yattrmaya almtr. Baylosun Cezayir
korsanlarnn Venedike byk zararlar verdiine dair sylemleri ve bar istekleri
stanbulda ok fazla kabul grmemi4, Osmanl yneticileri Osmanl topraklarndaki
Venedik vatandalarna yaptrm uygulanmas ynnde fikir beyan etmi, ancak
daha sonra bundan vazgeilmitir5.
1638 yl sonlarnda Badatn fethini mteakip stanbula dnmek zere yola
kan Osmanl ordusu, 1639 yl ubat aynda Diyarbakra ulam, ancak k
artlarndan dolay bir sre daha Diyarbakrda beklenmesi kararlatrlmt6.
Venedik filosunun Avlonya basknna ilikin haberler de IV. Murada burada
bulunduu esnada ulamt. Naimya gre, haberi alan Sultan gazaba gelerek
Venedike sefere klmasna ve gerekli hazrlklarn yaplmasna karar vermi, tepki
olarak da spilit (Split) skelesini Venediklilere kapattrmt7.
Gerekten de henz stanbula dn yolunda alnan bu haber IV. Murad
ziyadesiyle fkelendirmiti. Venedik Dojuna hitaben kaleme alnan bir nmeden
anlald kadaryla, Venediklilerin bilhassa Badat seferini frsat bilerek byle bir
harekete girimelerinden ve kendilerini Cezayirli ile m-tekaddemden mbeynimizde
advet husumet vardur eklinde savunmalarndan dolay Sultann fkesi bir kat
daha artmt. yle ki Sultana gre bu durum Sultan Orhan zamanndan beri

3 . Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, C. III/2, Ankara 2011, s. 141; Kenneth M. Setton,
Venice, Austria and the Turks in the Seventeenth Century, Philadelphia 1991, s. 108; Naimya
gre Beinolu komutasndaki Osmanl korsanlar Girit Adasndan balamak zere bir
sefer dzenlemiti. Yine Avlonyada demirli Osmanl gemileri batrlmam, Venedike
gtrlmt. Bk. Naim Mustafa Efendi, Trih-i Naim (Ravzatl-Hseyn f Hulsati
Ahbril-Hafikayn), Haz. Mehmet pirli, C. III, Ankara 2007, s. 988.
4 Meryem Kaan, XVI. ve XVII. Yzyllarda Osmanl-Venedik Ahidnmeleri, (Yaymlanmam

Yksek Lisans Tezi), stanbul 1995, s. 37/not 115.

5 Setton, a.g.e., s. 108-109.
6 Kpeli, a.g.e., s. 269.
7 Naim, III, s. 988-989.
 Kriz ve Sava Arasnda 1641 Tarihli Venedik Ahidnmesi 179

sregelen bar hlinin bozulmas manasn tamakta olup, stanbula varldktan

sonra yrrlkteki ahidnme gzden geirilecek ve yeni bir ahidnme dzenlenecekti.
Yenilenen bu ahidnmeye de riayet edilmemesi durumunda, ertesi sene Silahdar
Mustafa Paa komutasndaki bir Osmanl donanmas Venedik zerine gnderilerek
memleketleri yaklp yklacakt8. Bu tehditlerle yetinmeyen IV. Murad, bir sre
sonra stanbuldaki kaymakam vastasyla Baylos Alvise Contariniyi de hapse
attracakt9.
Aslnda bu ifadelerin basit bir tehditten ibaret olmad ve Osmanl ynetiminin
buna ynelik olduka ciddi tedbirler ald ayn tarihte Bosna Beylerbeyi ahin
Beye gnderilen emirlerden de anlalmaktadr. Buna gre IV. Murad, stanbula
ular ulamaz Venediklilerin ellerinde olan ahidnmelerinin alnacan, durumun
tetkik edilmesinden sonra, uygun grlrse, kendilerine yeni bir ahidnmenin
verileceini kesin bir dille ifade etmekteydi. Bununla birlikte ahin Beye, yeni
ahidnme bahedilene kadar, Bosnadan Avlonya, Yanya ve Selanike kadar olan ve
aralarnda spilit, ibenik ve Zadrann da bulunduu kylardaki tm iskelelerin
Venediklilere kapatlarak kendilerine tek bir para rn bile verilmemesi
emredilmekteydi. Osmanl ynetimi ayrca sz konusu snrlar dhilindeki btn
Osmanl idarecilerine ve kadlarna da bu ynde hkmler gndermiti10.
Grld zere Venedik donanmasnn Cezayir gemilerini yok etmesi iki
devleti savan eiine getirmi, ancak durumun ciddiyetini kavrayan Venedik
Senatosu, kriz esnasnda tutuklanan ve on ay kadar zindanda tutulduktan sonra
1638 yl Eyll aynda serbest braklan stanbuldaki bayloslar Contarini11
vastasyla zr dileyerek tazminat olarak bir miktar mal ve krk be bin altn
vermeyi teklif etmiti12. Ancak grmelerin ardndan IV. Muradn vefatnn
gereklemesini frsat bilen Venedikliler taahhtlerini yerine getirmekten vazgemilerdi.
IV. Muradn son yllarnda ve I. brahimin ilk yllarnda Sadrazamlk yapan Kemanke
Kara Mustafa Paa Venediklilerin bu tutumu zerine kendilerinden sz verdikleri

8 Evast- evval 1048 (15-24 ubat 1639) tarihinde Diyarbakrdan yazlan nme-i hmyn
iin bk. Archivio di Stato di Venezia, Documenti Turchi, No. 1459.(Bundan sonra ASV).
9 Nicol Barozzi-Guglielmo Berchet, Le relazioni degli stati europei lette al senato dagli ambasciatori

veneziani nel secolo decimosettimo-Turchia, Serie V, Venezia 1866, s. 326; Hans Theunissen,
Ottoman-Venetian Diplomatics: The Ahd-names. The Historical Background and the
Development of a Category of Political-Commercial Instruments together with an Annotated
Edition of a Corpus of Relevant Documents, EJOS, I/1998, No. 2, s. 183.
10 Venedik Dojuna yazlan nme ile ayn tarihi tayan hkm-i hmyn iin bk. ASV,

Documenti Turchi, No. 1456.

11 Theunissen, a.g.m., s. 183.
12 Naim, III, s. 989; Naimnn, Venediklilerin sorunu halletmek iin tazminat demeyi

taahht ettikleri ynnde verdii bilgiler, stanbuldaki ngiliz elisi tarafndan da

onaylanmaktadr, bk. Setton, a.g.e., s. 109.
180 Mikail Acpnar

tazminat demelerini istemiti. Kara Mustafa Paa Venediklilerin olumsuz cevab

karsnda donanmann bahar mevsiminde Venedikin zaptn gerekletirmek zere
hazrlanmas emrini vermi, ayrca asl donanmaya Garb Ocaklarndan yetmi kadar
geminin katlmas iin Cezayire yedi bin ve Tunusa da on bin flori gndermitir.
Osmanl donanmasnn sefer hazrlklarna giritii haberini alan Venedik ynetimi
derhal harekete geerek daha nce sz verdikleri krk be bin altn tazminat, be
bini sadrazama verilmek zere, elli bin altna kararak krize son vermeyi
baarmtr13. Bu srada zindanda tutulan Baylos Contarini de Eyll 1638de serbest
braklm ve mzakerelere katlmtr.
1639 ylnda ortaya kan siyasi kriz eitli diplomatik giriimler sayesinde
ok fazla bymeden halledilmi, IV. Muradn 1640 ylnda hayatn kaybetmesiyle
Osmanl-Venedik ilikileri yeni bir dneme girmitir. Ksa sre sonra Osmanl
tahtna kan I. brahim, Kapcba Mehmed Aann eliliiyle Venedik
Senatosuna tahta kn mjdeleyen bir nme gndermi14, ok ksa sre sonra
Venedik elisi Pietro Foscarini15 yeni Osmanl padiahnn clusunu tebrik etmek
zere stanbula gelmitir. Bu arada bir sre nceki kriz nedeniyle tutuklanan Alvise
Contarininin yerine baylos olarak Girolamo Trevisan atanm16, ertesi sene de
Venedike yeni bir ahidnme bahedilmitir.
1641 ylnda bahedilen ahidnme ok uzun mrl olmamtr. 1645 ylnda
balayacak uzun Girit Sava ncesinde verilen son imtiyaz niteliindeki bu
ahidnmenin geerlilik sresi yaklak drt yl olmutur. Adann fethinin Dou
Akdenizdeki Osmanl hkimiyetinin itmam iin gerekli olduu, Kuzey Afrika ile
Anadolu arasndaki deniz yolunu kestii, bilhassa iae temini hususunda Msr ve
skenderiyeden stanbula uzanan deniz trafiine tehdit oluturduu gibi balca
konular Osmanl Devletinin Girite ynelik seferinin nedenleri olarak gsterilmektedir.
Nitekim son dnemlerde Toskana ve Malta korsanlarnn Girit Adas civarnda
saklanmalar ve iecek su ihtiyalarn adadan karlamalar gibi konularn Osmanl
yneticilerini rahatsz ettii ve bu durumun sava bahanesi olarak kullanlabilecei
ynnde baz Venedik raporlarnn varlna da rastlanmaktadr17. Bilhassa yukarda
bahsedilen Avlonya krizi Osmanl ynetimine sava iin bir frsat sunsa da,
muhtemelen ordunun Badat Seferinden yeni dnm olmas ve ardndan IV.
Muradn vefatnn gereklemesi bunu mmkn klmam gibi grnmektedir.

13 Naim, III, s. 989.
14 ASV, Documenti Turchi, No. 1462, 1465.
15 ASV, Documenti Turchi, No. 1472.
16 ASV, Documenti Turchi, No. 1474.
17 Girit Sava ve nedenleri hakknda ayrntl bilgi iin bk. Ersin Glsoy, Giritin Fethi ve

Osmanl daresinin Kurulmas (1645-1670), stanbul 2004, s. 23-27.

 Kriz ve Sava Arasnda 1641 Tarihli Venedik Ahidnmesi 181

I. brahimle birlikte balayan diplomatik grmeler ve ardndan yenilenen

ahidnme iki devlet arasndaki bar dneminin bir sre daha devam etmesini
salamt. Buna karlk 1642den 1645 ylna kadar stanbulla Venedik arasndaki
ilikilerin durumunu gsteren resmi yazmalarda bir suskunluk gze arpmaktadr18.
1642 ylnn Nisan aynda yeni Baylos Giovanni Soranzoyu getirmekle grevlendirilen
stanbuldaki Venedik tercman Giovanni Battista Salvagoya19 verilen yol izniyle ilgili
hkm-i erifi bildiren belgeden20 sonraki ilk vesika da Nicol Dolfinin 1645 ylnn
bahar aynda yeni baylos olarak atanmasyla ilgilidir21.
Anlald kadaryla iki lke arasndaki ilikiler her ne kadar normal seyrinde
devam ediyor gibi grnse de 1642 ylnn Nisan aynda Senatoya, Cezayirdeki
Osmanl denizcilerinin Venedik topraklarna ynelik bir sefer hazrlnda olduuna
ilikin haberler gelmekteydi. Blgedeki Venedikli casusun bildirdiine gre,
toplamda yirmi gemiden mteekkil Osmanl filosuna, sefer dzenlenecek blgeyi
iyi tanyan mrted denizciler de dhil edilmi, ayrca Cezayir adna casusluk yapan
Venedikteki baz Yahudilerden de Venedik donanmas hakknda ayrntl bilgiler
alnmt22. Aslnda iten ie kaynayan sava korkusunun fitilini ateleyen Snbl
Aa vakas Osmanl Devletinin grnrdeki bahanesi ve 1669 ylna kadar srecek
uzun ve ypratc bir savan balangc olmutur23.
1641 Tarihli Venedik Ahidnmesi
1641 tarihli Venedik ahidnmesi, I. brahimi tebrik iin gelen Venedik elisi
Pietro Foscarininin giriimleri neticesinde, ayn zamanda mutat olduu zere
Osmanl tahtndaki deiiklii mteakiben verilmi ticaret ierikli bir ahidnmedir.
Daha nce verilen ahidnmelerin tecdidi durumundaki 1641 tarihli ahidnmede,
Kanuni dneminden balamak zere, I. brahime kadar dzenli olarak yaplan
yenilemelere atf yaplmaktadr24. 17. yzylda 1604, 1619 ve 1625 yllarnda bahedilen
ahidnmelerin yan sra Venedike, Akdenizde artan korsanlk faaliyetlerinin iki

18 Maria Pia Pedani, I Documenti Turchi dellArchivio di Stato di Venezia-Inventario della

miscellanea, Vol. II, Roma 1994, s. 406-407.
19 Aslen Galata doumlu olup 16. yzyldan itibaren stanbuldaki Venedik bayloslar ve

elileri adna tercman olarak hizmet eden bir aileden gelen Salvago ve 1625 ylnda
Cezayir zerine kaleme ald raporu iin bk. E. Natalie Rothman, Self-fashioning in the
Mediterranean Contact Zone: Giovanni Battista Salvago and his Africa Overo Barbaria
(1625), Renaissance Medievalisms, 2009, s. 123-143.
20 Evil-i Muharrem 1052 (1-10 Nisan 1642) tarihli belge iin bk. ASV, Documenti Turchi,

No. 1485.
21 Evil-i Safer 1055 (29 Mart-7 Nisan 1645) tarihli belge iin bk. ASV, Documenti Turchi,

No. 1488.
22 ASV, Documenti Turchi, No. 1486.
23 Glsoy, a.g.e., s. 26-27.
24 16. ve 17. yzyllardaki Venedik ahidnmeleri iin bk. Kaan, a.g.t.
182 Mikail Acpnar

lke zelinde ele alnmas suretiyle, 1605 ylnda bir de korsan ahidnmesi
verilmitir25.
16. ve 17. yzyllardaki Venedik ahidnmeleri zerine alan Kaan 1641
tarihli ahidnmenin tarihini sehven 1640 olarak vermitir26. Buna karlk
Theunissen tarafndan yaplan benzer ierikli almada 1641 tarihli ahidnmenin
sadece yeni harflere aktarlm hali verilmitir27. Gnmzde Venedik Devlet
Arivinde Documenti Turchi serisi ierisinde yer alan ahidnme tek nsha olup,
sonunda Evst- evval 1650 (24 Ocak-2 ubat 1641) tarihi yer almaktadr28. Daha
evvel bahsedildii zere, mevcut ahidnme Osmanllarn uzun Girit Sava ncesi
Venediklilere verdii son imtiyaz olup, diplomatik ve ierik bakmndan baz yazm
deiiklikleri dnda ayn yzyldaki rneklerinden pek fazla farkllk arz
etmemektedir.
Burada bahsedilmesi gereken en nemli husus ise korsan meselesinden
dolay IV. Murad dneminde Venediklilere bir niann verilmi olduu bilgisidir.
eriine bakldnda 1605 ylna ait korsan ahidnmesiyle dorudan ilgili olmad
anlalan bu nian, I. brahim tarafndan yenilenerek 1641 tarihli ahidnmeye
eklenmitir. Ayn konuyla ilgili olarak 1670 tarihli ahidnmede Sultan Murad Hn
zamnnda korsan taifesi hussin virilen nin- hmyn babam merhm
Sultan brahim Hn [zamnnda] dahi tecdd olunmu imi. Venedikller ol nin-
hmynu Sdde-i Sadetimde ibrz eylediklerinde tecdd oluna denilmektedir.
Venedik bykelisi Alvise Molinin sz konusu nian ibraz etmesi zerine ayn
yln Eyll aynda Venediklilere daha nce korsanlar konusunda verilen nian-
hmyn da yenilenmitir29.
IV. Murad dneminde verildii sylenen nian tespit edilememekle birlikte,
bunun Avlonyada yaanan olaydan tr kaleme alnm olabilecei varsaylabilir.
Nitekim Theunissen 1639 yl mzakerelerinde korsanlarn faaliyetlerini yasaklayan

25 Ahidnme metni iin bk. dris Bostan, Adriyatikte Korsanlk: Osmanllar, Uskoklar,
Venedikliler 1575-1620, stanbul 2009, s. 185-188. Venedik Devlet Arivinde Bailo, Carte
Turche serisinde yer alan ve ilk defa dris Bostan tarafndan yaymlanan 1605 tarihli
korsan ahidnmesinin erken tarihli bir baka nshas da Documenti Turchi serisinde
bulunmaktadr. ki nsha arasnda ierii deitirmeyen bir ksm farklar gze
arpmaktadr. Bununla birlikte Bostan tarafndan yaymlanan belgede Evhir-i evval
1013 tarihi yer alrken, dier vesikada Evil-i aban 1013/23 Aralk 1604-1 Ocak1605
tarihi bulunmaktadr. Bu durumda Carte Turche serisinde yer alan vesika ilkinin sureti
durumundadr. Erken tarihli bu ahidnme iin bk. ASV, Documenti Turchi, No. 1193.
26 Kaan, a.g.t., s. 37.
27 Theunissen, a.g.m., s. 626.
28 ASV, Documenti Turchi, No. 1470.
29 Kaan, a.g.t., s. 129-131.
 Kriz ve Sava Arasnda 1641 Tarihli Venedik Ahidnmesi 183

bir dizi nian verildiinden bahsetmektedir30. 1605 tarihli korsan ahidnmesinde yer
alan maddelerle 1670 ylnda tecdid olunan nian kyaslandnda farkl bir metinle
karlalmaktadr. Dier yandan sz konusu niann, daha nceki yllara ait
ahidnme metinlerinde tekrarlanan, Marib leventlerinin ve korsanlarnn Venedik
topraklarna veya gemilerine saldrmalar ve Venedik vatandalarn esir ederek
satmalar konusunda deinilen bir maddenin geniletilmi hali gibi dnlebilir. Bu
durum, 16. yzyln sonlarndan itibaren Akdenizdeki arlkl sorun haline gelen
korsan faaliyetlerinin etkisinin bu tarihlerde dahi nemini muhafaza ettiine iaret
etmektedir.

30 Theunissen, a.g.m., s. 183.

184 Mikail Acpnar

EKLER

EK I: 1641 Tarihli Venedik Ahidnmesinin eviri Yazs

Nin- erf-i ln- sm-mekn- sultn ve tur-y garr-y cihn-sitn-
hkn nffize bi'l-'avni'r-rabbn ve bi's-savbi's-samadn hkm oldur ki, imdiki
hlde avn-i inyet-i rabbni ve meiyyet-i hidyet-i subhni mukreneti ile ben ki
Sultn- seltin-i cihn ve burhn- havkin-i devrn tc-bah- hsrevn r-y
zemn Sultan brahim Han ibn-i Sultan Ahmed Han ibn-i Sultan Mehmed Han ibn-
i Sultan Murad Han ibn-i Sultan Selim Han ibn-i Sultan Sleyman Han ibn-i Sultan
Selim Hanm hl mefhirl-meril-zmil-seviyye mercim-i kberil-fihm
fl-milletil-meshiyye Venedik Doju olan Franesko Erco [Francesko Erizzo] ve
sir beyleri hutimet avkibuhum bil-hayr dergh- sadet-destghma Petro
Foskarini [Pietro Foscarini] nm yarar ve mutemedn-aleyh beyzdeyi eli tayin
idp arz- sadkat ve ihls eyleyp merhmun ve mafurun-lehm cedlerim Sultan
Sleyman Han ve Sultan Selim Han ve Sultan Murad Han ve Sultan Mehmed Han
ve babam Sultan Ahmed Han ve karndalarm Sultan Osman Han ve Sultan
Murad Han aleyhimr-rahmeti vel-gufrn zamanlarnda dostluk ve muhede olduu
zere sitne-i Sadetimle olan sulh u salh ve ibu ahidnme-i hmynda
mnderic olan urt u uhd kemakn mukarrer olup mceddeden ahidnme-i
hmyn virilmek bbnda istid etdikleri ecilden istidlar hn-i kabulde vki olup
bu slb zere ahidnme-i hmyn virile dey hatt- hmyn- sadet-makrnla
fermn- linm sdr olman mrnileyh Venedik Doju ile vesir beyleriyle
sulh u salha mukarrer olup mceddeden ahidnme-i hmyn virilp ve
ahidnmede mnderic olan rt u uhd al vechit-tafsl beyn olunup ibu virilen
nin- erfimle ahd u emn msthkem olup ve ahd-i hmynum mukarrer ve
mekked olmasin yemin iderm ki yeri ve g yaradan Hakk Sbhne
Telnn birlii hakkin mdmki anlar tarafndan ahde muhlif i olmaya
benden dahi muhede-i erfe mugyir vaz sdr olmayup min bad Venedik Doju
ve beyleri vesir demleriyle deryda ve karada iki canibe mteallik yerlerin ve
vilyetlerin halk ile ve Akdenizde vki Tine nm- dier stendil ceziresiyle vesir
tasarruflarnda olan cezreler ve ehirler ve burgazlar ile sulh u salh mukarrer olup
ve bil-cmle Ayamarkonun sancan getren kimesneler ile yada ve kuruda eln
tasarruflarnda olan illeri ve kyleri ile imdiye dein tasarruflarnda olup ve
imden-sonra kend dindalarndan alacak yerleri ile badel-yevm aramzda olan
dostluk ve barklk mukarrer olup ve Yanya Sanca snurunda olan Parga nm
mevzi ki sbka merhum ve mafrleh Sultan Sleyman Han nevavarallhu
merkdeh emri ile yaklup yklm idi mezd-i inayetlerinden yine anlar cniblerine
 Kriz ve Sava Arasnda 1641 Tarihli Venedik Ahidnmesi 185

tasarruf olunmasn emr idp zikr olunan mevzi kalasyla ve varouyla ve karyeleri
ile ve hudd u snur ile merhm ceddim mmaileyh hazretleri inyet eyled
zere anlarn zabt u tasarruflarnda ola amma mezbr Parga ve na tbi olan
kylerde vki olan demleri denizden ve kurdan memlik-i mahrseme zarar u
ziyan iderler ise Venedik beyleri ol zarar u ziyan tazmin itdreler ve idenlerin
muhkem haklarndan geleler memlik-i mahrsemde olan sancakbeylerinden ve
subalardan ve bil-cmle huddm- encm-ihtimmdan hi ahad anlarn vilyetlerine
ve kallarna ve burgazlarna ve demlerine zarar u ziyan iridirmeyeler ve eer
cenb- cellet-mebma mteallik olan beylerden ve askir-i zafer-mesirimden
anlarn vilyetlerine ve kalalarna ve burgazlarna ve demlerine zarar u ziyan
iridirirler ise vki olan zarar u ziyan fermn- erifim ile yerine konulup dahl
idenlerin haklarndan geleler ve mezbr beylerin bzirgnlarndan ve demlerinden
memlik-i mahrseme yadan ve kurudan kadrga ve gkeleri ve gayri kk
gemileri ile mahrse-i stanbula ve Galataya ve diyr- Arabistandan skenderiyye-
i Msra ve Geliboludan aaa olan boaza ve nebaht ve Preveze Boazlarna ve
Moton Limanlarna gaflet ile gelp girmeyp mukaddem dizdarlarna tenbih
eyleyp iczet ile gelp girp meer ki rzgr iddet zere olmala furtuna olup
veyahd anlar levend kalyatalar kovup ol iskelelerden gayri konacak yerleri
olmayup zarret ola ol vakitde gelp gireler. Eer mmkn ise tenbih ideler ve
gitmel olacak iczetsiz gitmeyp muhlefet idenlerin haklarndan geline. nn in
Venedik beylerine thmet olmaya ve memlik-i mahrsemden dery yzne giden
gemiler ve kadrgalar ve donanmalar deniz yznde Venedik gemilerine buluurlar
ise biri birlerine dostluk idp zarar u ziyan itmeyeler. Anlar dahi fermn- erf ile
dery yzne km donanma ve kadrgalarma vesir dery yznde yryen
gemiler ile buluduklarnda yelkenlerin indirp dostluklarn bildreler ve eer
yelkenlerin indirp dostluklarn bildirdikden sonra zarar u ziyan idecek olurlar ise
eer gemi ve davar ve dem ve esbb ziyandr her ne ise yerine konula. Hemnn
anlarn kadrgalar ve gemileri ve donanmalar dahi deniz yznde benim gemilerim
veyahd renber gemilerine buluurlar ise dostluk zere gep zarar u ziyan
itmeyeler ve eer gemiler ve demler ve esbb ve davar ziyandr her ne ise yerine
koyalar ve eer ittifk dp harm ve levend gemisine buluup ol harm gemisi
bunlara kasd idp cenk ile harm gemisine bunlar glip olalar. Hn-i muhrebede
helk olandan gayri ne-kadar dem esir olup diri tutarlar ise asl katl itmeyp b-
kusur sa ve slim sdde-i sadetime irsl u sl ideler ki muhkem haklarndan
gelp bir vechile siyset itdrem ki sirlerine mcib-i ibret ola ve memlik-i
mahrsemden donanma gemilerim ki bir tarafa sefere gide Venedike mteallik
olmaya. Venedik donanmas epsem kendi hlinde dostluk zere durup hareket
itmeyp varup kimesneye muvenet itmeye ve benim donanma-y hmynuma
zarar u ziyan iridirmesine sebep olmaya. Benimle dmanlk zere olan kimesnelerin
186 Mikail Acpnar

donanmalarn aralarna getrmeyeler ve anlara yardm ve azk virmeyeler ve eer

donanmalarndan her kim bu emrime muhlefet iderse eyled yerde Venedik
beyleri muhkem haklarndan geleler ki sirlerine mcib-i ibret vki ola ve gayri
vilyetin dahi baralarna ve kadrgalarna ve gayri gemilerine rast geldikleri vakitde
Venedik beyleri kend adalarna ve hisrlarna ve limanlarna sndrmayup
durgurmayalar. Tutmak mmkn olursa tutup mecl virmeyp haklarndan geleler.
Benim tarafmdan dahi ol-vechile amel olunup gayri vilyetin harm gemilerin ve
baralarn ve kadrgalarn limanlarma ve hisarlarma sndrmayup tutmak
mmkn olursa tutup mecl virmeyp haklarndan geleler ve Venedikden biri
gelp memlik-i mahrsemden bir kimesne ile satu-bazar idp akesin tamam
virmedin hile idp kaup giderse benim hkm-i erfimle varup talep olundukda ol
kimesne bulunursa rzk sahibine alvireler ve memlik-i mahrsemden bir kimesne
varup Venediklden biri ile satu-bazar idp akesin ed itmedin kaup gelrse sbit
olan hakk alvirile ve memlik-i mahrsemden bir kimesne bor idinse veyahd
bir-vechile mtehhem olup gaybet eylese nn in bir gnhsz tutulmaya Venedik
beylerine nn in thmet olunmaya meer ki anlarn memleketlerine varup dura,
benim canibimden dahi ol-vechile itdrile ve baylos kimi dilerler ise gndereler
isterler ise horandalar ile gelp mahrse-i Kostantiniyyede yla karb dura
tamam olmadn gide dilerse horandasz gele maslaht ne ise gre yl tamam
olmadn ol dahi gide nn yerine ol-vechile biri dahi gele ve Venedikden bir esir
kaup memlik-i mahrseme gelp Mslman olur ise ve sahibi gelrse bin ake
virile ve sahibi gelmeyp vekili gelrse akeyi vekiline vireler. Eer kfr zere ise
ol esir ayni ile virile ve memlik-i mahrsemden kaup anlara varr ise Mslman
ise veyahd mrted oldu ise tealll itmeyp ayni ile kendyi vireler ve eer kfr
zere ise sahibi veyahd vekline bin ake vireler. Eer Maribin levend kalyatalar
ve gayri yerlerin korsan kayklar deryda vesir karada olan harmler varup
Venedike tbi olan adalar ve gayri yerlerini urup demlerin esir idp getrp
Rumili ve Anadoluda ve Maribde vesir yerlerde satup veya kendler kullanup
bu-makle esir her kimin elinde bulunursa bil-tereddd ellerinden alnup Venedik
beylerinin bayloslarna veya kim-i makmlarna veya vekllerine teslim ideler ve ol
harm levend ele getrilp muhkem haklarndan gelinp ve ol esir Mslman
olmu ise zad olup salvirile ve ahidnme-i hmyna muhlif sulh u salha
mugyir Venedik reysn bz kimesneler esir idp elden ele karmala ihtille
bis ve bd olurlar imi imdi sulh u salh zamannda vki olan Venedik esirleri her
kimin elinde bulunur ise Mslman olmu ise zad itdrile ve eer kfr zere ise
ibu ahidnme-i hmyn ve sulh u salh mcebince Venedik baylosuna veya
kend tayin itd demisine teslim itdirilp min bad ahidnme-i hmyna ve
sulh u salha muhlif esir itdirilmeyp idenlerin haklarndan gelinp tealll ve
bahne itdirilmeye dey vrid olan hatt- hmyn mcebince nin- hmyn
 Kriz ve Sava Arasnda 1641 Tarihli Venedik Ahidnmesi 187

virilmein kemkn ol nin- hmyn mefhumu ile amel oluna ve Venedik

gemileri memlik-i mahrseme gelr iken muhlif yel kup ol gemi helk olup ne
mikdr dem kurtulursa zad oluna esbblar kurtulursa sahiblerine virile kapudn
canibinden ve demlerinden ve sirlerinden kat dahl olunmaya ve memlik-i
mahrsemden bir gemi ol tarafa varr iken muhlif yel kup ol gemi helk olursa
Venediklden dem kurtulur ise anlara dahl olunmayup esbblar sahibine virile
kat dahl ve niz olunmaya ve eer memlik-i mahrsemden ol yerlerden ki
kadrga ve kayklar vesir gemiler dery yzne kup gitdikleri vakit ki kapudnm
anlar ile bile olmaya. Ol gemilerin reisleri muhkem kefillere virile ki varup Venedik
memleketlerine zarar u ziyan iridirmeyeler eer kefil virmedin giderler ise mcrim
ve gnhkr olalar muhkem haklarndan geleler ve ee kefil virdikden sonra zarar
iderler ise ne zarar ve ziyan olursa kefilleri vireler. Hemnn Venedik canibinden
dahi dery yzne gemileri ka Venedik kapudn bile olmaya. Reisleri muhkem
kefile virdikden sonra memlik-i mahrseme zarar u ziyan iridirirler ise olan zarar
u ziyan kefilleri vireler. Eer kefilsiz giderler ise mcrim ve gnhkr olalar
muhkem haklarndan geleler ve memlik-i mahrsemden bir haracgzr veya bir
mil kaup Venedike mteallik kalalalara ve adalara varup temekkin itse kabul
olunmaya varan deme tealll itmeyp ayni ile vireler. yle ki dem ldrp
veyahd uruluk idp rzk gtrr ise ayni ile vireler benim cnibimden dahi ol-
vechile itdirilp ol tarafdan dem ldrp veyahd uruluk idp rzk gtrr ise
ayni ile vireler ve Venediklnn bir biri arasnda nizlar olsa bayloslar detlerince
dinliye kimesne mani olmaya ve bir kimesnenin baylos ile niz olsa yle ki
sdde-i sadetimden mahrse-i stanbulda ola vki olan kaziyyesi Divn-
linmda istim [oluna] lakin ben sadetle sefer-i hmynda bulunacak olur
isem nn gibi baylos ile vki olan mnzaa stanbul muhfazasin konulan
hkim huzurunda kad marifetiyle istima oluna. yle ki Venedik bzirgnlar ile
bir kimesnenin niz vki olup kadya varalar. Venediklnn kend tercmanlar
hazr olmaynca kad olan davlarn fasl ve istim itmeyeler. Amma anlar dahi
tealll idp tercman hazr deildir dey avk itmeyp tercmanlarn hazr idp
eer tercmanlar mhim maslahtda ise gelince tevakkuf oluna ve baylos olan
harn borcu in kimesne rencide itmeyp muzyaka virmeyeler ve nesne
detmeyeler. Amma mdde olanlar medyunlar skin olduu yere varup hkimi
marifetiyle hakk u adl zere taleb oluna baylos dahi bu ahvlin fasl olunmasn
Venedik beylerine ilm ide ve Venedikden nebaht ve Mora vesir memlik-i
mahrseme bir bzirgn ki gele gayri kimesne borcu in n tutup incitmeyeler ve
Venedikl bir bzirgn Burusaya veya bir gayri yere gitmek isteye baylosundan
iczetnme almaynca gitmeyeler. Eer temerrd idp iczetsiz gitmek isterse
suba baylosa muvenet idp koyuvirmeye ve Venedikden gelen gemilerin
neftileri memlik-i mahrsemde hidmete tutulmayup nice geldiler ise gemiler ile
188 Mikail Acpnar

gideler ve Venedikden gelp temekkin iden kimesneler evl olsun ergen olsun
mdamki gelp gidp renberlik idp memlik-i mahrsemde yerlemeye, varup
gir gide anlardan harc taleb olunmaya ve Venediklnn bz harcgzr kfirler
ile nizlar olup hn-i davda Venedikl hidler ikmet iderler imi hasm olanlar
bu yer kfirlerinden gerekdir dey muzyaka virp Venedikl nasrnilerin
ehdetlerin kabul eylemezler imi imdi cmle nasr millet-i vhide olduu ecilden
gerekdir ki anlarn eer kefere ile nizlar olup ikmet-i hide ihtiyalar olursa
kefere tifesinden kang snfdan ki hid ikmet idp er-i erf-i nebev muktezs
zere isbt ideler kabul oluna ve Venedikden bir bzirgn memlik-i mahrsemde
yolda ve izde ve kyde baslup rzk alnsa veyahd basldkda bzirgn depelenmi
olsa veya gib olsa vrisi veyahd vekli gelrse erle grlp hak yerine vara.
Venedikden bir bzirgn memlik-i mahrseme gelp ticret zere kendi halinde
yrr iken mrd olsa metruktna beytl-malc karmayup bayloslarna teslim
ideler ve Marib Mslmanlarndan ve bunlardan gayri sir yerlerin bzirgnlar ki
bey u r itmek in yadan ve kurudan gelmel oldukda ki Venedik hkm id
yerlere uraya det ve knnlar zere metlarnn rsmun aldkdan sonra mni
olmayalar zarar u ziyan iridirmeyeler. Memlik-i mahrseme nice dilerler ise gelp
gideler ve Korfozdan yukaru ve boazdan yryen gemiler Venedikl olsun gayri
olsun ki Venedike ticarete varalar ve geleler kimesne mni olmaya ve zarar u ziyan
iridirmeyeler meer ki yaramazlk itmi olalar. Ve bir Venedik gemisi det knn
zere stanbulda aranup gitdikden sonra ki knn- kadm zere bir dahi
Boazhisarlar nne vardkda aranup andan sonra gitmee iczet virile hl knn-
kadme muhlif Geliboluda dahi aranur imi min bad Geliboluda aranmayup
det-i kadme zere gir heman Boazhisarlar nnde aranup gide ve Zaklisa
ceziresin sl be-sl sitne-i Sadetime bin be yz sikke altun irsl u isl ideler
ve memlik-i mahrseme Arabistan memleketleri feth olunduu zamandan ber
olagelen slb- kadm zere iki pre mavnalar Msr skenderiyyesine ve iki kta
mavnalar dahi mahrse-i ama tbi olan Trablus ve Beyrut iskelelerine olageld
zere esbb ve metlar ile mukarrer olan vakitde ve mevsimlerde gelp gide
vaktinden ve mevsiminden tehir itmeyp eer iki mavnalardr ve eer dahi
ziyadedir ve eer byk ve kk gemileridir imdiye dein ne-vechile gelp gidp
bey u r idegelmiler ise gir ol-vechile idp olagelene muhlif niz itmeyeler ve
mahrse-i stanbulda ve Beyrut ve Trablus iskelelerinde vesir yerlerde eer ake
ve metdan evvelden olagelene muhlif ihds olunan bidatlar ref olunup
kadmden ne-vechile olageldi ise na gre amel olunup knn- kadme muhlif
kimesneye teaddi itdirilmeye ve merhm ceddim Sultan Sleyman Han zaman-
erfinde virilen ahidnme-i hmyn muktezsnca mutd- kadmden ziyde
gmrk talep olunmayup gmrk hussunda knn- kadm olan kannnme
defteri mcebince mstkilen emr-i erf virile ki dergh- muallmda ve am
 Kriz ve Sava Arasnda 1641 Tarihli Venedik Ahidnmesi 189

Trablusunda ve Msr skenderiyyesinde vesir memlik-i mahrsemde skin olan

Venedik baylosu ve konsoloslar ol emri temessk ideler ve mezbr mavnalarna ve
sir gemilerine ve tcirlerine ve metlarna beylerbeyilerimden ve beylerimden ve
sir kullarmdan hi ahad knn- kadme muhlif zulm u teaddi itmeyeler emn
zere olalar kimesne anlar rencide itmeye ve Arnavidlikde ve Bosna vilyetlerinde
olan yerlerin bzsn bu cnibin tasarrufuna girp ve bz Venedik beylerinin
ellerindedir iki cnibin ellerinde olan hisrlarn kadim snuru ve karyeleri vire
bozulmadn ne vechile zabt olunagelmi ise min bad ol-vechile zabt oluna dey bu
bbda tarafeynden mezbr vilyetlerin hkimlerine mceddeden emirler gnderilp
tanbihler olunup ve sbka Bosna Beyi olan Ferhad Beye emirler vrid olup
Yakomo Soranso nam Venedik elisi muvcehesinde snur kat olunup ne vechile
tayn ve tebyin oldundu ise vuku zere amel oluna ve mukaddem fetretden
sonra merhm ve mafrleh ceddim Sultan Selim Han zamannda tekrar sulh u
salh olundukda yla dein mteahhid olduklar yz bin altunu tedriciyle b-
kusur ed itdikleri hzne-i miremde mahfz olan defterde mukayyed olup ve
merhmun ve mafrlehm cedlerim Sultan Sleyman Han ve Sultan Selim Han ve
Sultan Murad Han ve Sultan Mehmed Han ve babam Sultan Ahmed Han ve
karndalarm Sultan Osman Han ve Sultan Murad Han tbe serhm zamanlarnda
zikr olunan filoriden gayri sir vki olan artlar ve ahdleri bit-tamam yerine
getrdikleri ecilden tekrar ibu ahidnmede der olunmamdr min bad ol husslar
in dahl u taarruz olunmaya ve merhmun zamanlarnda ve cls- hmynumdan
sonra virilen ahkm- erfeyi kemkn mukarrer tutdum mdm ki Sdde-i
Seniyye-i sadet-destghmda kurudan ve yadan dmanlk zere olanlara Venedik
Doju ve beyleri kavlen ve filen muayyen ve zhir olmayalar vki olan sulh u
salhdan tecvz itdirmeyim ben-dahi hakk subhne ve tel hazretlerinin ululuu
ve vahdniyeti hakkin ve cell-i ekrem efii mem iki cihn gnei Muhammed
Mustafa sallallhu tel aleyhi ve sellem hrmetin ahd u yemin iderim ki
mbeynde mnakid olan dostluk ve sulh u salhdan ve art u beyn olunan urt u
uhddan inhirf gstermeyim ve bade cennet-mekn merhm ve mafrleh
karndam Sultan Murad Han tbe serhu zamannda korsan tifesi hususin
virilen nin- hmyn benim zaman- sadet-makrnumda dahi tecdid olunup
Venedikller ol nin- hmynun urtun icra itdikleri ecilden bu tarafdan dahi
kemkn meri ve muhterem tutulup mcebiyle amel oluna ve min bad hilfna
cevz gsterilmeye yle bilesiz almet-i erf-i lem-rya itimd ve itikd klasz.
Tahrren f Evast- ehr-i evvalil-mkerrem sene hamsin ve elf.
Be-makam- Drs-saltnatil-aliyye Kostantiniyye el-mahmiyye
190 Mikail Acpnar

EK II: 1641 Tarihli Venedik Ahidnmesi (ASV, Documenti Turchi, No. 1470)
Kriz ve Sava Arasnda 1641 Tarihli Venedik Ahidnmesi 191
192 Mikail Acpnar
Kriz ve Sava Arasnda 1641 Tarihli Venedik Ahidnmesi 193
194 Mikail Acpnar

EK III: 1605 Tarihli Korsan Ahidnmesi (ASV, Documenti Turchi, No. 1193)
Kriz ve Sava Arasnda 1641 Tarihli Venedik Ahidnmesi 195
196 Mikail Acpnar
 Kriz ve Sava Arasnda 1641 Tarihli Venedik Ahidnmesi
a. Ariv Belgeleri
ASV (Archivio di Stato di Venezia)
Documenti Turchi: 1193, 1456, 1459, 1462, 1465, 1470, 1472, 1474, 1485, 1486, 1488
b. Kaynaklar
Barozzi, N.- Berchet, G.
Naim Mustafa Efendi
c. Aratrma-ncelemeler
Bostan, dris
Glsoy, Ersin
Kaan, Meryem
Kpeli, zer
Pedani, Maria Pia
Rothman, E. Natalie
Setton, Kenneth M.
Theunissen, Hans
Uzunarl, . Hakk
Ylmazer, Ziya
197
Kaynaklar
Le relazioni degli stati europei lette al senato dagli ambasciatori
veneziani nel secolo decimosettimo-Turchia, Serie V, Venezia
1866.
Trih-i Naim (Ravzatl-Hseyn f Hulsati Ahbril-
Hafikayn), Haz. Mehmet pirli, C. III, Ankara 2007.
Adriyatikte Korsanlk: Osmanllar, Uskoklar, Venedikliler
1575-1620, stanbul 2009.
Giritin Fethi ve Osmanl daresinin Kurulmas (1645-1670),
stanbul 2004.
XVI. ve XVII. Yzyllarda Osmanl-Venedik
Ahidnmeleri, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi),
stanbul 1995.
Osmanl-Safevi Mnasebetleri, stanbul 2014.
I Documenti Turchi dellArchivio di Stato di Venezia-
Inventario della miscellanea, Vol. II, Roma 1994.
Self-fashioning in the Mediterranean Contact Zone:
Giovanni Battista Salvago and his Africa Overo
Barbaria (1625), Renaissance Medievalisms, 2009, s. 123-
143.
Venice, Austria and the Turks in the Seventeenth Century,
Philadelphia 1991.
Ottoman-Venetian Diplomatics: The Ahd-names.
The Historical Background and the Development of a
Category of Political-Commercial Instruments
together with an Annotated Edition of a Corpus of
Relevant Documents, EJOS, I/1998, No. 2, s. 1-698.
Osmanl Tarihi, C. III/2, Ankara 2011.
Murad IV, DA, C. 31, stanbul 2006, s. 177-179.