AHMEDRASM

ve OSMANL TARH

Dzenleyen
Metin Hasre

Emr Basn Yayn Elek. Ltd.t.

Suterazs Sokak No 31/1
Sultanahmet, stanbul

Tel: (090) (212) 518 99 01

5178665
Fax: (090) (212) 517871 5

II
Neden Ahmed Rasim 2

Ahmed Rasim Bey 5

Falaka 6
Ahirete nanr myd? 9
Atatrk ve Ahmed Rasim LO
Mtareke stanbul'unda 13
Orhan Kemal le Sait Faik'in Anlaylar 16
orbaname 16
Tarih Merak 17
Bestekar Osman Nihat Akn Anlatyor
arklanndan Birka rnek 21
Birka Sz

MUKADDME (GR)
Sleyman ah - Erturul Bey 32

1 . Blm: Osman Gazi 36

2. Blm: Orhan Gazi 39
3 . Blm: Murad- Hdavendigar 47
4. Blm: Yldrm Bayezid 53
5. Blm: Fetret Devri 63
6. Blm: elebi Sultan Mehmed 69
7. Blm: Sultan kinci Murad 76

III
Emir Yayolar

AHMEDRASM
ve OSMANL TARH

Yayn Sorumlusu
Turan Dikmeta

Dizgi
Simge Yaz

Kapak
Kombi Grafik

M izanpaj
Osman Aydm

Bask
Umut Matbaaelk

Cilt
Kilim Ciltevi

Kapak Basks
Seil Ofset

Mart 999, stanbul

i
8. Blm: Fatih Sultan Mehmed 92
9. Blm: Sultan ikinci Bayezid (Veli) 1 19
1 0 . Blm: Yavuz Sultan Selim
1 1 . Blm: Kanuni Sultan Sleyman 1 54

Faideler

Cengiz 1 99
Selukller 200
Tu-Alem-HiHU 202
Osman Gazi'nin zdivac 204
Bilecik vakas 206
Orhan'a Verdii Nasihat 208
Osman Gazi'nin Hususi Hali 2 10
Yenieri Tekilat 211
Silahlar 213
dari Tekilat ve Arazi 213
Lisan-i Tarihi Numuneler 215
Osmanllarn lk Gemicilii 216
Karamanoullar -Ahiler Cumhuriyeti 217
Ehl-i S alip 218
Tura 220
Lisan- Tarih-i Numunelerinden 22 1
Sofya'nn Fethi 222
Edebiyat- Tarihiye Numunesi 224
Kosova Sava 225
Hdavendigar' n Hususi Hali 226
Kla-Mektebi 227

IV
Kadlann Yaklmas Emri 229
Nibolu Sava-Bir Hal Ordusuyla Sava 230
Sultan Bayezid Yalnz Bana 23 1
Sultan Bayezid'n Esirleri 233
stanbul'un Hali 233
Lisan- Tarih Numunelerinden 235
Y ldnm Bayezid'in Cevab 236
Bayndr Devleti 238
Tarihi Edebiyatmzdan Numune 239
Ankara Muharebesi (Sava) 240
Sadraret 242
Yldrm Bayezid'in Nutku 244
elebi Musa ile Evranos Bey 244
Yenieri Aas 246
Tarihi Edebiyatmzdan Numune 246
Teselya 248
Karamanolu Mehmet Bey 248
lk Eli 249
Zlkadiriye Devleti 250
Srre Alay Gnderilmesi 25 1
eyh Bedreddin ve Tarikat 253
Akne Askeri 254
Makedonya 255
Kl Kuanma 256
Edebiyat- Tarihiye Numuneleri 257
Osmanllarda mar Usul 257
Sultan Murad'n Halil Paaya fadesi 258
Askeri Tekilat 259

v
Tekilat- Askeriye 26 1
Macarlar 262
Eyalet Askeri 265
slahat- Tarihiye 266
Kise-Aka 267
Rvet 269
Srplar 269
Fetihten Sonra 270
Patrik Tayini 272
Osmanl Tarihinde Numune-i bret 274
Osmanl Paralar 274
Dou Roma mparatorluu 276
Krm Hanl 278
Serdengeti-Dalkl 280
Devletin Erkan Heyeti 280
Divan-Babali 282
Tarih Edebiyat rneklerinden 283
Fatih'in Maarifperverlii 284
Fatihin Dinlere Saygs 285
Sultan Cem ve Akibeti 286
Endls Mslmanlar 287
lk Osmanl-Rus Haberlemesi 289
ah smail Safavi 292
Eski stilahat- Tarihiye 293
Tekilat- Askeriye ve MaIiyye 294
Aalar 295
D Aalar 296
Edebiyat- Tarih Numunelerinden lan- Harp 298

VI
erkes Memleketi 299
Eflak ve Budan Romenler 300
Tarihi Edebiyeden rnek 303
slam Alimleri ve Hristiyanlar 304
Yavuz Sultan Selim Hakknda 305
Hilafet-i slamiye 306
Padiahlarn mzalar 308
Yavuz Selim'in Vefat 309
Yavuz Selim'in Hususi Hali 3
Sultan Selim Hann Hususi Halinin Sonu 32
Yavuz Selim'in Vefat Nasl Duyuruldu 313
brahim Paann Avusturya Elilerine Hitab 3 14
Mbarek v e Mukaddes Emanetler 3i5
ehre Kyafet ekilleri 3 i7
Balklar-Sorgular 3i 7
stilahat- Tarihiye 3 19
Kyafet-i Askeriyeden: Elbise 321
Kelimelerin Tarihi 322
Ayakkablar 323
Kapdan Paa 324
Osmanl Donanmas 325
Eski Vezirlerin Zenginlii 327
Enderun Mektebi Talebeleri 328
Osmanl Afrikas 330
Ttn Yasa ve Kahvenin Bulunuu 3 34
Hediyeler ve Rvet Kaplar 335
Eyaletler 337

VII
HAZRLA YANN N SZ

Metin Hasre
2 Osmanl

YA YINCININ NOTU

Her cildin sonunda yer alan faideler, esas itibariyle

metinden bamsz olmakla birlikte, metni erhedici
nitelikler tamaktadrlar. Okurun dikkatini blmernek
iin, her cildin sonuna konmutur.
Osmanl 3

NEDEN AHMED RAsM

i 977 senesinde idi. Taksim ile ili arasnda meydana

gelen trafik tkankl toplu tama vastalarndan
olan otobslerde yolcular arasnda dostluklar kurul
masna sebep olacak miktarda dakikalar hatta saatler
gemesine sebep oluyordu.
te byle bir gnde, Bayezid'dan -ki o tarihlerde
ismi 27 Mays i 960 ihtilali mnasebetiyle "Hrriyet
Meydan! " idi- bindiim otobste cam kenarna otur
mu bir bayann yanna ktm.
Yz cam tarafna dnk olan bayan kafasn evi
rip yanna oturan neyin nesidir diye bakmak istedi
herhalde. Ancak yzn grdmde ben "aman Al
lah'm!" diye la benzer bir ses kararak "Safiye
hanm siz olamazsnz" demi bulundum. Evet bu
Safiye hanm pek yakn bir zamanda vefat eden, Safi
ye Ayla Targan isimli, byk ses sanatkar idi. Fakir;
kendini bildi bileli ki i 950 li yllarn hemen bandan
beri, sesinin ve kltrnn hayran olup, iftesaraylar
bahesinde "Makber" adl ahali arasnda "Her yer
karanlk" ad ile tannm eserin monografisini, teren
nme gemeden evvel bir gzel anlatm, bylece
arklarn birer hikayesi olabileceini ancak o zaman
renmitik. Safiye hanmn okulu mezunu olmas
belki bu reticiliinin kaynan tekil ediyordu.
O sralarda Mehmed Akif Ersoy merhumun Safa
hat adl mstesna eserini hece hece, kelime kelime
4 Osmanl

okumaktaym. Her satrnda da, bu yaa kadar byle

dikkatle okumamann ezikliini hissetmekteyim. O
kulaa ho gelen muhteem hakikatlerden, nice des
tan ark ve trkler yaplabil irliinin idraki iinde,
ile blblm, yank mer, makber, gz yalarm
kuruttum, mani oluyor halimi takdire hicabn gibi
eserlerin, o mkemmel icrasn soruyorum ve Akif
Bey'in "Blbl" adl iirini destani bir tarz ile beste
l enmesini teklif ediyorum.
Bana ne i yaptm soruyor. Yaynclk yaptm
ifade ediyorum. Mzikten anlar msn? Dediinde;
hayr, ancak dinlemeyi pek sevdiimi, ellili yllarda,
kndisini dinlemenin tiryakisi olduumu hatrlatyo
rum, o iftesaraylarda m? Diyerek, mesaj aldn
belirtiyor ve dinle diye ilave ediyor: "Yldnm'a, Yl
drm Grses'e gideceksin, onun babas hMzdro Bu
sylediinin hakkndan, ancak o gelir. Ben bestekar
deilim" diyerek noktay koydu. Bir miktar sustuktan
sonra ben; yine ukala, Safiye hanm erif Muhittin
bey'e ithaf edi lmi, Safahat adl eserde bir blm var
biliyor musunuz? Sorusunu sorunca: bilmez miyim,
onlar pek seviirlenni, hatta erif Muhittin Bey'le
Mehmed Akif Bey vatan cda olarak uzun zaman
mektuplamlar. erif Muhittin Bey Akif Bey'den
byk bir sevgi ve takdirle bahsederdi, cevabn da
verdikten sonra bana iltifat ettiler. Seni sevdim, eline
geen frsat kannyorsun, beni de lMa tutuyorsun,
fakat bundan ne kadar memnun oldum bilemezsin.
Osmanl 5

Dedi ve i lave etti: "yayncym diyorsun. Bestekar

Ahmed Rasim merhum'un yazm olduu Osmanl
Tarihi vardr, biliyor musun?" Hayr, dedim. "te onu
latin harflerine evirt, bu millete okut. O, Osmanlya
hakaret etmeden kitabn yazan o devirlerde ender
rastlanan kimselerdendi " Dedi.
Fakir, bu tavsiyeyi aldnda krk yana merdiven
dayamt ve kur'an okumay bilmekle beraber,
Osmanlcay bilmiyor idim. ilk iim kendi kendime
Osmanlca renmeye altm. Kekeleyerek okuma
ya baladmda iki olum, baba yabanc lisan m
reniyorsun? Diye latife diyorlard. Osmanlcay
sktm, birka tane kk esercikleri Latin harflerine
evirdikten sonra Ahmed Rasim bey'in Tarihini esas
alarak, tamamen onun tarz ve metoduna sadk kala
rak, bana ters gelen mtalaa ve grlerine dahi say
gl kalarak, eseri tamamladm. Grdm ki Ahmed
Rasim bey Osmanl devletine, milletine ve padiahna
asla edebe aykrl grlecek tek bir satr karala
mam. Eserini, Sultan Abdulaziz Han'n vefatyle
tamamlam. 5. Murad ve aslnda pek ikayeti oldu
u Sultan kinci Abdulhamid devrine, 2. Merutiyetin
dnek kalemlerine itibar etmemi. Onlar gibi,
nimetlendikleri padiahlarna ihanet etmemitir. Biz
Abdlaziz devrinden sonraki blme yine Ahmed
Rasim merhumun "istibaddan Milli Hakimiyete "adl
eserini de, onun us1l ve slubuna riayetle latinize
ederek tarihinin sonuna i lave ettik. Bylece bu eseri,
6 Osmanl

yazlm olduu 1 925 yllarndan bu tarafa ilk defa,

harf devrimi yznden okumaktan mahrum kalanlann
bu ansa ermemelerini temin iin kendi hayatndan ve
anlayndan, maceralanndan, musikiek Ahmed
Rasim bey tarihini setik. Bana kalrsa bunda da isa
bet ettik. Bu sebeple, bize Ahmed Rasim bey'i ve ta
rihini tavsiye eden Safiye Ayla (Targan) hanm efen
diye, Aziz Peygamberimizin (s.a.v) torunlarndan
olan, erif Muhittin Targan merhum ile Zincirli kuyu
kabristanndaki medfeninde yan yana yatarken, Rah
meti lahiye ye ulamalarn niyaz ederim.

Ahmed Rasm Bey

Ahmed Rasim bey, 1 864'de stanbul'da Fatih semtin

de Sargzel denen yerde dnya'ya gelmitir. Babas
Bahaeddin efendi, Mentee oullanndan olup,
Kbrsl'dr. Pek kk yata Ermenak'a gelmilerdir.
Yetitikten sonra yine Kbrs'a dnp, posta ve telgraf
memurluu yapmtr.
Ahmed Rasim bey'in pek sevdii zerine titredii
annesi Nevber hanm'n, Bahaeddin beyle olan evlili
i, ikinci izdivacdr. Bahaeddin efendi Ahmed Rasim
bey domadan ei Nevber hanm boayarak
Tekirda'na gitmi ve Yusuf adl olunu da yannda
gtrme yolunu semitir.
Nevber hanm, evlenmeden nce hizmetinde bu
lunduu iyi yrekli mstakim bir mslman ai lenin
Osmanl 7

yanna snmtr. Hi geliri olmayan Nevber hanma

bu aile sahip kmtr. Kklerinin bahesinde bulu
nan kk bir evi doacak ocuuyla oturmas iin
Nevber hanma tahsis etme mkemmelliin gster
milerdir.

Falaka

Ahmed Rasim bey, "falaka" adl eserinde kend o

cukluunu anlatrken unlar sylyor: " .. daha k
ktm henz sekiz dokuz yanda vardm. Ana yav
rusu ah! Anam pek severim benim hem babam hem
de en byk veliyettnni'metimdir. Onun, el dikii
dikerek beni beslediini bilirim Ben afacan. Zavall
kadn, maietini istila eden mihnet-i zaruret arasnda
komulardan tekdir (azar) iitirdi. Benim iin onu
azarlarar. Ya birinin ocuunu dverim, ya top oy
narken camn krarm. Mektepten kaarm bir kere
katm m? artk haftalarca gitmem. Gitsem dayak var
"imdi okuyucularmzn dikkatini bir yere ekmek
isterim oda u, Ahmed Rasim bey, 1 864 doumlu
olduuna gre bahsettii yaramazlklar on yanda
yapm olsa ki pek uygundur.. nk 1 876 senesinde
daruafaka'ya girdiine gre demek ki 1 876'dan nce
lkemizde de top biliniyor ve Ahmed Rasim oyna
maktaym. "
8 Osmanl

Ahmed Rasim 1 876 senesinin 1 2lhazirannda ba

lad Darafakay 20 haziran 1 883 ylnda birinci
likle bitirir.
Darafaka, bugn dahi pek gzel tedrisi ile m
kemmel kimseler yetitirirken o devrinde en mmtaz
okullar arasnda nde gelenlerdendir. Darafaka da
okurken mehur zekai dedeye talebe olmutu bu zekai
dede, Eyb Sultann st taraflarndaki bahariye
Mevlevihanesinin kudumzenba idi Ahmed Rasim
bey Zekai dede den, musiki zevkini kaparken eski
kar'lar, nak'lar, semaileri geerek adeta bir musiki
stadl seviyesi yakalam idi. te bunlar anlatan
Veled elebi diyor ki ; Ahmed Rasim ayn zamanda
bizim ihvanmzd. Sikke, giyer mutribe kard eski
zamanlarda bir eit deba denen ediblerde vard bir
de tekkelerde bilhassa mevlevihanelerde yetien
Urefa vardr. Ahmed Rasim hem udebal hem de
Urefal, nefsinde cem etmi saysak hata etmi sa
ylmayz. Sohbetine doyulmaz bir insan- kamildi.
Ahmed Rasim, yaradl ile eski edibler zmresinden
idi. Ancak eskilerin kemalatna payan yoksada onla
rn zayf taraf " bade gzel sev varise akl- u
run" .Beytini kendilerine hayat dsturu saymalaryd.
Ahmed Rasim beyin, musikiye pek kabiliyetli ol
duunu gstermekte nem tayan u husus u hepimiz
kendimize bir pay olarak seebiliriz. Efendim
1 326/ 1 9 1 0 senesindeyiz. Ahmed Rasim bey'in olu
Mazlum Bey, Kayseri'de retmenlik yapmaktadr.
Osmanl 9

Okullann tatili hasebiyle stanbul'a gelirken, yannda

okul hademesini de beraber getirir. Bu haderne o ka
dar gzel balama alann ki Ahmed Rasim bey,
krk alt yanda olmasna ramen, bu hademeye tale
be olmay nefsine yedirip, pek gzel balama almay
renmi.
Ahmed Rasim bey, aka dkn bir insan kalbi ta
dndan musikiye gnl verirken hem gfte hem de
beste venne bakmndan ok iyi ve mkemmel eserler
inad etmitir. arklarnn bazlarnda, Leyla Ferid
takma adn kullanmtr.
Nihad Sami Banarl diyor ki:

Franszca bilen Ahmed Rasim bey, "Edebiyat-

Garbiyeden Bir Nebze" ile bat edebiyatn anladn
gstennitir. iir, hikaye, roman, fkra, hatrat ve tarih
aratnnalanna varana kadar her alanda kalem oynat
mtr. Ahmed Rasim bey, adeta Ahmed Mithat'n bir
devamdr. Hakikaten vefatna yakn bir devirde, Hik
met Feridun Es'in, "Niin Ahmed Mithat efendi hak
knda byk bir kitap yazmadnz? Sorusuna muhatap
olunca hngr hngr alamaya balayarak. Yarama
pannak bastnz. yle acyor ki bilemezsiniz, bunun
benim tarafmdan yazlmas artt. Kendi kendime ok
syledim. Ancak nasip olmad. Hayattaki en byk g
nahmdr" derken alamasnn hkrklara dntn
imdi o da telere gemi, Hikmet Feridun Es syle
mektedir.
10 Osmanl

Nihad Sami Banarl merhum: "Ahmed Rasim'in

yaanlm ve yaanlmakta olan hayatlarn, karakte
ristik taraflan zerinde nfuzlu bir gr ve bu hadi
se lerin de, komik ve ibret verici taraflarn kuvvetle
yakalayarak, onlar gerekten sanatkar tarz slubuyla
bezeyerek, er beer kelimelik cmlelerle tant,
tamamyla nev'i ahsna mnhasr bir yazma sanatnn
kudret dolu tezahrdr." demekte.

Ahirete nanr myd?

Tabii ki bu balk bizim koyduumuz bir balk deiL.

Trkiye'mizde yaynlanan, mart 1 927 tarihli, resimli
ay mecmuasnda, lkemizin tannm fikir ve edebiyat
adamlarna "Ahirete inannnsnz?" ad altnda sor
duu sorunun, Ahmed Rasim bey'e teveihinde ald
cevab koyarak sahifemizi sslyoruz: "inanrm hatta
dnyada bile bir ok misalIerini grmmdr. Me
sela fenaln ahreti fenala giriftar olmak olduuna
layetezelzel (sarslmazcasna) imanm vardr. Bu sua
linizden asl maksat, basba'delmevt ise lp, diril
meden evvel buna cevap vermek, mevsimsiz ters bir
malfimatf.ruluktur. Dnyann st olduu gibi el
bette alt da vardr bu alt yerin yollar nereye kar her
hale gre bissevab! Derim. "cevabyla da filozofa
yola sapp, ii en iyi bilenin Cenab- Hakk'n olaca
n hatrlatma yoluna gitmi. Ve de ahirete inandn
beyannn hemen ilk kelimesinde vennitir. Namk
Osmanl 11

Kemale lm iin sorduklannda Rabbimden gelen bir

davete hemen terliklerimi giyer, koa koa giderim
demesini hatrlaynca, her devirde naml insanlarn
byle suallere muhatab olduklarn anlyoruz.
Bizim yukardaki soruya verilen cevaptan istinbad
ettiimiz filozofane cevap hkmn Ahmed Rasim
bey'in vefatyla alakal bir yaz yazan 25.03 . 1 932 ta
rihli milliyet gazetesi yazarlarndan Reat Feyzi "Fi
lozof Rasim" balkl yazsnda " .. Ahmed Rasim ilk
byk Trk itimaiyatsdr, bugnk tabirle sosyal
bilimcisidir. stanbul'u ve de iinde yaayan insanlar
bize sevdiren Ahmed Rasim'dir. Onun eserlerinde
btn bir alem yaar. O, en keskin grl bir iti
maiyat olduu kadar, kuvvetli sistem sahibi bir fi lo
zoftur. " Diyerek, bize takaddm etmitir.

Atatrk ve Ahmed Rasim

Fatih Rfk Atay, bir gn M. Kemal Paa'ya Ahmed

Rasim'den rendii bir vakay nakleder. Yeilay
derneinin bir toplants esnasnda konferans veren
kimse ortaya sorar:
-Sevgili dinleyicilerim, bir eein nne bir kova su
bir kova rak koysalar eek hangisini ier? Hemen
biri cevap verir :
-Tabii suyu . . .
-Neden?Orada hazr bulunan, ehli keyif bir zat;
-Eekliinden. Diye cevap verir.
12 Osmanl

M. Kemal paa bundan pek holanm ve bu hika

yeyi sk sk anlatr olmu. Akamlarn birinde orman
iftliinin iinde eski kklerden birinin nnde sofra
kurmu otururlar. Uzaktan sofraya bakan bir iinin
ocuunu grrler. M Kemal paa ocuu yanlarna
.

amr ve sorar:
-Bir eein nne bir kova su ve bir kova rak koysa
lar eek hangisini ier? ocuk sofradaki kadehlere
bakar ve de;
-Raky efendim demesin mi?
M. Kemal glerek:
-Aman neden olduunu sormayalm der.

Ahmed Rasim Beyin iki Al

Ahmed Rasim bey, hayatnn byk bir ksmn

Kadkyde geirirken burada da en sevdii yer papa
zn ba denilen, imdiki fener bahe stad ile kudili
ayr arasndaki etraf duvarla evrili papazn ba,
gkyzn gstermez aalarla kapl olarak ve envai
eit kularn dallarnda tt halde Ahmed Rasim
beyi pek ok seven Bahriyeli Davud bey tarafndan
kiralaun yerdi. Bu cennet gibi yerde iki ime arzu
sunu gsteren avama, bu Davud bey, annemin vefat
nn senei devriyesi, iki yok bu gnde dediinde onlar
nasl iiyor diye Ahmed Rasim ve arkadalann rnek
gstermee kalkanlara koca denizci tam bileini
Osmanl 13

kouturaca srada Ahmed Rasim bey'in sakin ve

mukni ses ve szn duyarlar:
-Efendim biz ailedeniz yas tutuyoruz!
der. te bunlarn ikilerinde byle de zerafet grlr.
Yine bir gn Ahmed Rasim bey bir kada sann
olduu binlik iede kilogram cinsinden sylersek
kilo, ikiyzbe gram rak vardr. Neyzenlerden Sar
Cemil'len karlar. Ancak Cemil'in sulu diye bir
lakab vardr. Burada o tr davran ar basmtr.
-stadm, akam eritler hayrl ol sun.
Sonra da ka gz iareti ile Rasim beyin elindeki i
eyi soruyor: Rasimbey de ikiletmeden raki diyor.
Ancak senin bildiin raklardan deil . Selanik'ten
hediye geldi. Mehur Namyas'n raks. Namyas
selanikde hahamdr. Selaniin drt eyi mehurdur.
Namyasn raks, jak paann kars, Alaattin'in yals,
Modyanusun paras" diyen Rasim bey yrr, bir ba
kas karsna kp stad yine raki deil mi? Diyor
ve ilave ediyor : iyisiniz hosunuz u sarholuunuz
olmasa derdemez, Rasim bey: "bana bak her zaman
ierim, benim gibisine sarho deil ancak ayya de
nir". Sarho diye sizin gibi hatta imeden bile ne de
diini ne yaptn , ne halt ettiini bilmeyenlere de
nir" diyerek herifin aznn payn verir ve de terbiye
siz adam diye diye yoluna devam eder.
Ahmed Rasim bey ben ok imem diyor. Beni bu
na altranda istibdad hafiyeleri oldu diyor. Kendisini
takip eden hafiyeden kurtulmak iin bir meyhaneye
14 Osmanl

girenni. Bir bardak rak isteyip iine suyunu koyup

yudum yudum aldndan saatlerce srnce hafiyede
dunnadan iiyor intiba uyandndan verdii raporlar
ile bu vaziyeti belirtmi bylece Ahmed Rasim bey
den ikiden baka bir i yapmaa vakti yok kanaati
hasl olmu ki , takip seyrekletirilmi

Mtareke stanbul'unda

Ahmed Rasim bey son derece vatanperver bir insan

dr. Balkan savanda olsun, cihan harbinde olsun
sava muhabirlii yapt bilinmektedir. Bu savalarn
akabinde de milleti islamiyenin duar olduu feci hal,
her mslman gibi onu da pek mkedder klmt.
Hele mtareke dnemi denilen zaman diliminde azn
lklarn olsun , igal kuvvetleri askerlerinin olsun
yapt taknlklara o kadar ok zlrd ki, kim
seyle konuamaz ve yazmakta olduu vakit gazete
sinde bir kenara ekilir , konuulanlar dinleme ile
iktifa ederdi. Aaya aldmz drtlkte zdrabn
dile getiren ve bestelenen arksn okuyarak halini
anlamaya alalm.

"Bir bahar ister gnl glsz, imensiz

Blbl tmez imenzar ieksiz jalesiz
Byle birengi baha byle figansz nalesiz
Bir hayatn belki vardr baka zevki z ,Hilesiz ne'esi"?
Osmanl 15

Ahmed Rasim bey bu ark ile dnya'ya kstn

gln blbln kendisini sinirlendirdiini terennm
ediyor. Mademki esir, renksiz, ieksiz ve sessiz bir
hayat istiyor. Belki de ancak bu trl bir hayat bir
hayatn ne'esi ve zevki olabilir! Demekte ancak milli
mcadele zaferle neticelendiinde, hayata yeniden
sananda yine o ve "Bir gld benim bahtm uyand"
arks ile ne'e bularak, vaktinden nce ihtiyarlam
insan halinden eser kalmad ve baz besteleri de, ye
n iden hayat bulduunu ki, bunlardan bazlan "pek
revadr sevdiim ettiklerin", "benim nemsin sen ey
dilber" ve de "sakn ge kalma erken gel" msralan ile
balayanlar saylabilir.
Ahmet Rasim bey birka defa kendisine devlet
memurluun teklifi yaplmsa da, reddetme yolunu
semitir. Annesine yeminle verdii kalemden ayrl
mayacam szn, devletin kalem daireleri kastyla
deil, mrnn sonuna kadar, hakikaten de elinden
eksik etmedii kalemine tahsis etmitir.
Ahmet Rasim bey'in, Vakt gazetesinde yazlarnn
yaymland sralarda Asm Us henz bir talebedir,
gzel resim yapanlar arasnda saylsa yeridir. te bu
gen, babasnn gazetesindeki sahifelerden birinde,
Ahmet Rasim bey'in "Dertler" adl yazsn okur ve
hakikaten de dert zerine sylenmi btn ata szleri
ve deyimleri de havi bulunan yaz in Asm bey, "bu
kadar derdi nasl aklnzda tutabildiniz?" diye sorun
ca, Rasim bey: "bir gazeteci sokakta, tramvayda, va-
16 Osmanl

purda v e insanlann bir arada bulunduu umumi yer

lerde enteresan konumalara ahit olduunda bunlar
derhal ya not almal veya hafzasna gveniyorsa ak
lnda tutup, zerinde yaz kaleme almaldr. nk
halk bunlar konumakta ise, dertlerden biri ile
karkaryasnz demektir." zahn yapar. Ahmet
Rasim bey, herkese son derece retici bir yaklam
iinde olduundan, mehur Ahmet hsan Tokgz'n
Rasim bey'le alakal olarak, "o matbuatn tuzu, bibe
ridir" szn sylemekten kendini alamadn gr
yoruz.
Ahmet Rasim bey, daha 32 yandayken yani 1 896
senesinde "maarif' dergisinde yaymlad, "kitabe-i
seng-i mezarm-zair" adl ktasnda unu sylemekte:
ancak, nce yukardaki baln sadeletirilmesini
yerine getirelim: "yolcu; mezarmn tandaki yaz"
demek olup, yle tertip edilmi :

"Ruhum ekildi secdagahi Rabbi izzete,

Cismim yerde kald gam- iftirak ile:
Zahir deil mi fatihaya minnetim
Ltfet bu ltfa muntazrm itiyak ile;"

Ahmet Rasim bey'in ne evre ayrm yapmak ne

de ayrm hususunda bir tercihleri olmazd. Sait Faik
Abasyank da onun bu hususta takipisiydi. Ne bulup
grdl erse onu yazarlard.
.
Osmanl 17

Orhan Kemal ile Sait Faik'in Anlaylar

Sait Faik'in toprak aas ile Orhan Kemal'in toprak

aalar baka bakadr. Mesela; Sait Faik "Bir Takm
nsanlar" adl romannda toprak aas iin "o herkesle
dost iyi sessiz sedasz, yz dnm topra olan bir
adamdr. uhadan elbise giyer. Tacirlerle pazarhkta
mahcubdur.. altrd kiilerinde parasn derken
acaba az m veriyorum?" diyen bir sesin sahibidir.
Ayn toprak aasn, Orhan Kemal, i le Samim
Kocagz'e verinde grn ne meseleler kacaktr.
Patron- ii meselesi ile alakal sosyal davalar ile top
rak zulm, softal kirlettii gen kzlardan ve verem
illetine drd iftlik katipleri bulurlar. Buna kar
lk Ahmet Rasim ve Sait Faik birbirlerini pek sev
me leri ne vasta olarak, gerek denen sevgiliyi ne ka
dar irkef olursa olsun, abartmadan belirtmelerinde
bulmular.

orbaname

zellikle ikembe orbaclarnda bir ereve iinde

aslm bulunan ve "kana kuvvet, gze fer, batna cila
dr orba" ifadesi ile balayan ve sonu, yinninci be
yitle "o zaman stk ile muhtac- duadr orba" msra
yla gelen orba destan, Ahmet Rasim bey'in kalemi
nin yadigardr.
18 Osman l

Tarih Merak

imdi o da, dar- beka aleminde olan Hikmet Feridun

Es, Ahmet Rasim bey'e soruyor: "tarih yazmanz,
tarih merak, size nereden geldi?" stadn cevab:
mektepte tarih okudum, anlamadm. Mektepten k
tktan sonra baktm adamakll bir tarih kitab yoktu
ve ikinci Abdulhamit devrinde tarih okumak adeta bir
crmd (?). O zaman tarihleri okur, bu kitaplardan
bana lazm olan paralar da kopararak, tavann iine
saklardm. kinci merutiyetten sonra bu koparp, ko
parp sakladm paralar meydana kardm. "

,Bestekar Osman Nihat Akn Anlatyor

Ahmet Rasim beylin torunu Osman N ihat Akn, dede

sinin aklarndan bahseder. Bu ak olduu kimselere
yazd mektuplarn kaleme alrken, "enise-i ruhum! ,
gonce-i ramim! " veya "mabed-i akm! " gibi balklar
kul landn anlatr, dedesinin hanmnn, yksek ve
onur dolu sabrn dile getiren ve bir ark meydana
gelmesine sebep olan vakay nakledelim: " . .beri ta
raftan alt ocuk sahibi olmasna ramen, apknlktan
zerre kadar fedakarl grlmeyen Ahmet Rasim'in,
kars pek irkindi de, bu gnl oyunlar ordan m
kaynaklanyordu? Bilakis; Sadberk hanm, eli aya
dzgn, aka paka bir hanm olduu gibi ahlak ve
faziletyle de temayz etmi bir hanmefendidir. Hat-
Osmanl 19

ta; kocasnn evden kp ta ay gelmeyiine kar,

en ufak bir itiraz yapmayacan bil fiil gsterirken,
munis ve itaatli oluu, Ahmet Rasim bey'in de asla
gznden kaacak hususattan deildir. Nitekim ay
sren byle bir gaybubetten sonra, yorgun ve perian
evine dnen Rasim bey, ykanp temizlendikten sonra
ve birka saat uyumann peinden, "Hanm ver benim
teki elbiselerimi . . . Arkadalar, miltiyadi gazinosun
dan beni bekliyorlar!" diyerek sokaa frlayan koca
snn ardndan, Sadberk hanm sadece:
-Bey! diye seslenebilmi.
-Ne var! cevabna da
-bu akam erken gel, diyebilmi.
Miltiyadi gazinosuna doru yol almakta olan Ah
met Rasim bey, hanmnn sylediini, vicdannda
tartm ve karsna hak vermi idi. Bu hak veriin
mahsul olarak,

"Bu akam gn batarken gel

Sakn ge kalma erken gel
Tahamml kalmad artk
Sakn ge kalma erken gel"

gftesini inad ederek, Miltiyadin'in gazinosunda, o

gece bestelemi ve icra etmi ayrca sabaha kar be
sularnda latema denen alg ile birlikte eve gelmitir.
Dier bir ark hikayesi de yledir: Ahmet Rasim
bey, Bykada'da bir gzele ak olur, ancak aralan
,
20 Osmanl

abuk alr. O hzla ve skntyla Rasim bey,

Kalam'da Todori'nin gazinosuna ssn kurar. De
vaml imektedir. znt ve ikinin tesiri kalemini
ele aldnr ve u gfteyi karr:

"Bir kendime, bir hali perianma baktm,

Zalim seni yadeyliye, ah eyliye aktm
Sen yoksun, o yok ben yalnz ldracaktm
Zalim seni yadeyliye, ah eyliye aktm

Aradan birka sene geer ve Adadaki gzel

kadky vapurunda yanlarnda bir ka kii olduu
halde Rasim bey'i grr ve yanndakilere:
-Aman Rasim bey ne hale gelmi !
Der. Rasim beye bu sylenenleri hemen dostlar ye
titirir. Ancak aradan seneler geer ve o gzele yine
Kadky vapurunda A.Rasimin gz iliir: ne grsn?
Zavall perian ve kederlere gark olmu. Eve gidip u
gfteyi kaleme alr:

"Sen yle ne oldun, yine avare kaldn?

Candan sevenin kalmad, ayare mi kaldn?
Satm, seni grdm de, perian ve mkedder!
Benden beter oldun, daha biare mi kaldn?

Snm o gzel gzlerinin nur-u nigah

Umu o keman kalarnn rengi- siyah
Tutmu seni en sonra demek gn]mn ah
Benden beter oldun, daha biare mi kaldn?"
Osmanl 21

Anlattka beenilecek bir kimse olan Ahmet

Rasim Bey'in Heybeli Ada mezarlnda bulunan kab
rinin tanda u ibare bulunmaktadr:

"Trk di line krksekiz sene kalemiyle hizmet eden mu

harrir Ahmet Rasim burada yatyor. Matbu asan (ba
slm eserleri) yz geer. Onu unutmamak her Trke
bortur. Mebus olarak ld. aramba 21 Eyll 1932"

Huzurlarnza Osmanl Tarihi adl eseri ile km

bulunduumuz Ahmet Rasim bey'in, bestelenmi
gftelerinin bir blmn sahifelerimize, alarak, bu
ok ynl zatla alakal zet almaya noktay koyu
yoruz.

Metin Hasrc
29 Mart 1 998
Sargazi stanbul
22 Osmanl

arklarmdan Birka rnek

-1-

Sen kkken hep byle hoppa, bivefa

Ben ekirdekten yetime mbtela
Her gren syler iinden mutlaka
Hoppala rusva-yi aka hoppala.

Sen beni sevdikce oldum nalesaz

Ben seni sevdike oldun ivebaz
kt artk illeden derlerse az,
Hoppala rusva-yi aka hoppala.

-2-

Yine yalnz, yine mahn1m-i teselli kaldm

Acdm sevdiime, ektiime yandma,
Ne kadar imdi peimanm uyup szlerine
Seni candan bana bir yar o lacak sandma

- 3 -

B ilmem ki sara, ne'e bu mrun neresinde

ad olsa gnl bari biraz son nefesinde
Hala elem-i yara tahamml hevesinde
ad olsa gnl bari biraz son nefesinde

Hayret bu ki eyyam- keder gemedi gitti

Lakin bu ten- gamzedenin takati bitti
Hep girye ile mr-i hazini gzer itti
Osmanl 23

ad olsa gnl bari biraz son nefesinde

Neye mahzun duruyorsun yle?

Aman Aah' seversen syle!
Beni krma, bunu yapma byle
Aman Allah' seversen syle!
Neye mahzun duruyorsun yle?

Seni sevdimse hata m ettim

Yoksa bir ey mi dedim incittim
Yreim kalmad ark bktm
Aman Allah' seversen syle!
Neye mahzun duruyorsun yle?

Gzmde ivenmadr hayal-i bibedeli

Hda bilir ya iki defa grdm ol gzeli
Yanp tututum o irin eday grmeyeli
Aceb Vefa'da m semti aceb aceb nereli?!
Dn gece bir bezm- meyde ah edip anm beni
Varsn rensin naslm ah edip yad eylemek
Sz buya!. .. bir bakasndan oka kskanm beni
Anlasn neymi seven bir kalbi berbad eylemek

Feryadma, efganma mdad edecek var

Raz- dilimi kefedecek anlayacak yok
Vaslyla demadem beni dilad edecek var
Firkat gn gnlmce fakat alayacak yok.

Sen ne Metsin ki emin bi misal

Bir nigahnda durur her ihtimal
Lebterinde gizlidir zevk-i visal
Bir nigahnda durur her ihtimal
24 Osmanl

Payine dsem seriisem alasam,

Gnlm dksem, dnsem dalasam
Hangi kudrettir gznden anlasam
Bir nigahnda durur her ihtimal

Gnlmn bir hali var ki gam deil kasvet deil

Ne'e dersen hi deil mahzun- frkat deil,
Anlatr belki bu szler derdimi erbabna
Mey o mey, canan o canan sohbet o sohbet deil

Gel seninle yeni bir aka giriftar olalm

Yine snbllere kakllere berdar olalm,
Gece gndz yanalm ah edelim zar olalm
Bu mudur istediin ahr- mrnde gnl.

Yar glm halime ben aladm

Anlayn sizde ne hale gelmiim
Aladktan sonra amma anladm
Anlayn sizde ne hale gelmiim

Yar glsn halime ben alayaym

Gnlm isterse kendim dalayaym
Maksad neymi fakat bir anlayn
Anlayn sizde ne hale gelmiim

Bir kerre nolur iih-i enim hem tenim ol san

Dnyay feda eyler idim sen benim olsan
kbal-i cihan, mal-ifiravan senin olsun,
Dnyay feda eyler idim sen benim olsan

Dk zlfn rhsanna mehtab tutulsun,

Osmanl 25

A gerdenini subh-i sMa gnlme dolsun

Leblerde uussun btn ezvak- muhabbet
Bir byle ebin byle gnn nam duyulsun.

Leb-i renginine bir gl konsun

O gln stne blbl konsun
Zlfnn geri menendi olmaz
Ad amma yine snbl konsun

Seni sevdim biraz gle nisbet,

Biraz da blble nisbet
Ne istersen yaparm ben ,
Bu deli gnlme nisbet.

Gzel olsun ceiakar olmasn olmaz

Gnl grsn giriftar olmasn olmaz
Tecah1dr o yarin ettii yoksa,
u halimden haberdar olmasn olmaz

SEVDA

BeHisn geri ey sevda fakat tatl belasn sen

Benim gnlm gibi aftegena mbtelasn sen
Beni gldrmedin lakin gamndan ad olanlar var,
Sanrsam her gnlle baka yolda ainasn sen

Seni kabil mi reddetmek , karmak fikr- Hatrdan

Benim arem, bu kalbi mihnet al1de devasn sen
Tecelli ettiim yerler hayal-i airi oka,
Tul'u ruha zahir bir hayali mehlikasn sen.
26 Osmanl

Birka Sz

Darafaka'da nc snftan, drdnc snfa ge

tikten sonra bir gn koridora aslm ders programna
bakarken "Fezleke-i 'Tarih-i Osmani" isimli bir yaz
grdm. O ana kadar tarihi sz olarak iitmi fakat ne
olduunu bilmiyordum. Derslere baland. Btn
derslerin hocas geldi. Ancak tarih hocas yok. Bulu
namyor. Bir ka ay sonra Rza Bey isimli bir zat,
tarih hocas sfatyla snfa girip derse baladk. Nasl;
okuma kitab imi gibi dere tepe aarak okuyoruz.
Ancak bir fazlas var o da, ezberlernek.
Ne kadar g. Ne kadar yorgunluk verici bir ders
deil mi? Anlamak ihtimali mmkn deiL. Cenab-
Hakk yine Refik Paa merhumdan raz olsun ki, bir
zet meydana getinnek gayretinde bulunmu. ok
dikkat ekicidir biz o sene Fezlekeyi de bitiremedik.
Hatta yar bile edemedik. Ertesi sene ise hi tarih der
si gremedik. Altnc snfta Tarih-i Umumi'ye bala
dk. Hoca msvedde getirir, biz temize ekeriz. Za
man kopyaclkla geirdik. Yine de o sene o zet
halindeki Tarih-i Umumi'nin ilk a ksmn bitire
medik. Velhas l sekiz sene zarfnda tarihin umumi ve
husus i ksmlarndan ellier, altmar sayfa, o da, giri
blmn okumakla kaldk. Mektepten kmzdan
sonra, yine ayn maniler ile karlatk (1) Vakanvis
tarihlerini toplamak zordu. Toplansa bile okuyup i
inden kmak gayr-i kabiL. yazllar sebebiyle n-
Osmanl 27

ceden byk bir vukufla tarihi okumaa hazrlanmak

icap ediyordu. "Kainat"n Osmanl tarihi zel bir fikir
verdi . stelik bir taraftan da tetkike koyuldum. ek
tiim zahmetleri bildiim ve unutmadm iin: Ev
vela "Kk Tarihi Osmani" adyla hala mektepleri
mizde okunan hlasalar yazdm ki, bunlarn, yarsn
dan ounu devr-i sabkn "Encmen-i Tefti-i ve
Muayyinesi" iinden kard. Bir ksmn da ben kor
kumdan eksittim.
kinci olarak, mekteplerimizde "Tarih-i slam" der
sini aklamak fikrini ileriye srerek, baz taraflardan
tasvip edilmek dolaysyla "Kk Tarih-i slam" adl
bir kitap daha yaymladm. Bu son bir teebbst.
nk ondan sonra mstebit hkmetin nazar dikkat
ve merakm tarih zerine olduka dehetle dikilip
kald.
u kadar var ki yirmi be y lda byle yakn bir
zaman zarfnda Osmanl ve Tarih-i slami olmak ze
re eitli neriyat meydana geldi. Derslerde kullanl
mak zere eitli sayda tarihler yapld. stelik H
kmet, tarihi bizden uzaklatrd biz de, ona yakla
mak arzusu oald. Gizli gizli tetkiklerde bulunmaya
Tarih-i Osmaniye ait Trke ve Franszca eserleri
okumaa devam eyledim. kdam, Sabah, Tercman-
Hakikat, nshalaryla baz mecarn mevkutede
sansr'n izin verdii, yar tarih yar sosyal makaleler
o zamann tarihi hakkndaki en byk msaadatn
natktr. ( anlatr)
28 Osmanl

(2) Bizde mesela: En mutena o l an ve bir para ya

zlmasnda itina bulunan, tarih edebiyatmzda bir
blmn mukaddemesini meydana getirmi olan
Naima Tarihini okumak, adeta bir hnerdir. Arapa
ve Farsa bilmek ve hatta kendi lisannda adamakll
bi lmek alel umum tarihlerimizin anlalmas iin kafi
deildir. Hususi tarihler ile, resmi tarihi diyeceimiz
vakanvislerin yazdklarn btnyle okuyup ilmi
tarihlere ve mevzuata vakf olmak, Osmanl Coraf
yasnn yeni ve eski durumunu iyice bilmek, terifat
yani protokol anlatan risalelerini ve yine "Tezakir-i
uara"y resmi mektuplar aratrmak, gelenek ve
greneklere akl erdirerek gayret gsterilirse bir dere
ceye kadar arzu edilen gayeye varlabilir. Halbuki her
Osmanl kendi tarihini bilmekle mkeeftir. Bu biline
ii tabii ki; bir takm derecelere blnmtr. Ama ne
olursa olsun birinci derecesi herkes iin elzemdir. te
ben, bu birinci derecede bilgileri anlatan malumatla
tarihimizi topladm. Lise seviyesindeki okuara uy
gun olmas niyetiyle tertip ve tanzim ederek meydana
koydum.
Bu eserimizde en ok dikkate aldm husus "nasl
yaam" olduumuzdur. Bu sebepten harp vakalar
ve siyasi hadiseleri rnek seerek, hayatn sosyal
artlarna bal olanlarn "fayda" ismi altnda kaleme
aldm. Gelenek ve mazideki ahlakmz gsteren par
alar bizdeki tarihlerin numunelerini, ksmen de ede
biyat- tarihiyeyi harb vastas ve siyasmz kara ve
Osmanl 29

deniz kuvvetlerimizin tertip ve dzenini zaman za

man geinni olduu deiikliklerin tafsilatn elen
celerimizi dnlerimizi oyunlarmz karlama u
suerimizi merasimlerimizi ksaca slah olmu ve bir
olgunlua varan tarihimizi tekilat ve idaremizi padi
ah ve nemli kimselerin zel hayatlanna at dn
celeri (3) tarihten bizim iin alnmas elzem olan
dersleri devlet adamlar ile ahalinin mnasebetlerinde
tabi olduklar deiiklikleri antlamalarn neticeleri,
Osmanl Tarihinin islam tarihi ve bi lhassa umumi
tarih ile mnasebatn medeniyet terbiyesinin tarih ile
olan rabtasn devletin Avrupa devletleriyle zaman
zaman peyda ettikleri mnasebetleri n avam (ahali) ne
dereceye kadar almaz bir kavim haline getirmi
olduumuzu, Osmanllarn Anadolu, Rumeli Afrika
taraflarnda mnasebet ve temas kurduu btn h
kmet ve kavimleri n zet halindeki tarihlerini, tarih
ilerimizin byk itimad sahibi olanlarnn tenkitleri
ve izaharn fesad ve ihti lallerin ekil ve bunlarn
geleneksel ahlaka ait i ve d ayplanacak sebep
hkmnde olarak elan devam etmekte bulunan ika
yetlerini cehalet ve taassubun, hkmetsizliin ve
kanunlarn nizamlarn geerliliinde seilen usuln
uygun olmayan eitlerinin zaman zaman ortaya
kard sknt ve zntler, milletin nasl bir esaretn
altnda bulunduunu gsteren halde ne gibi vasta ile
kandnlp akl almaz tarzda hkmet tesirinde brak
hp hakimiyeti olduunu velhasl dahili ve harici siya-
30 Osmanl

set usulmzde grlm iyiliklerle fenalklar, lise

seviyesine kadar ykselmi bir talibe anlatmak d
ncesini tayarak hemen hemen hepsini topladm.
Bu mahsulun ne kadar uzun bir zaman sren a
lma neticesinden olduunu insaf sahibi olanlar tak
dir eder. Yetersiz, pejmrde, dank, eksik ve says
ikiyz aan yazma ve matbu tarihi eserler Osmanl
ve ecnebiler (4) dahil tetkik edilmitir. yle zan edi
yorum ki, byle hlasa meydana getirmek dolay de
ildir.
Benim itikadmca, mekteplerimizde ya bu tarzda
hazrlanm tarihler okutulmal ya da tarih derslerin
den sarf nazar edilmelidir.
Kitabmz hacim itibariyle byk, muhteviyat ise
bir ylda verilebilmek iin fazla grnecek ekildeyse
de, maksadmz anlalnca bu mahzur ortadan kalkar.
Dersler metin zerinden yrtlecektir. Talebe fay
dalar okuyup mtalaa ve tetkik ederek, zaman zaman
genel vakalarla birletirecektir.
Tarihin, corafya ile olan btn mnasebetleri u
nutulmamtr. Kitabn iinde yer alan haritalardan
baka, elle yaplan byk harita lzumu da vardr ki
bunlar gemi eserlerdeki genilii ve dikkatimizi
gsterecektir. Kyafet bahisleri, ekil ve emailin an
latm, tarihi binalar, merasimiere ordu ahvaline ait
elde edilen resimler, mehur muharebelerden tablo la
ryla silahlar ve gemiler paralarn numune ve tarifleri,
Osmanl 31

siyasi vesikalar, evraklar ve bunlarn tarihi lzumu

grlenlerin kitabmzda resimleri basldr.
lk defa olarak Osmanl lkesinde byle bir tarih
yaymlamaya muvaffak olduumdan dolay cretimin
okluu af buyrulsun. Fakat zamann baka bir terbi
yeye muhta olduunu bara ara ilan edenlerden
biri de ben olduumdan dolay zerime den bir va
zifeyi hzla yapmak tabiiydi.
Mevzuun bykl beni adamak ll, yormasna
ramen tamamlamaktan ylmadm. Bylece Tarih-i
Osmaniye dair olan gayretimi (5) bir noktaya topla
mas iin bir fihrist meydana geldi. Bu bakmdan ki
tabm, okuma merakllarnn istifade edebileceine
ok kuvvetli zannm vardr.
unu da arz edeyim ki ; iindekiler, merutiyet fikri
nokta-i nazarndan muhakeme edilerek yazlmtr.
Gemite korku ve riya yznden iyi kabul edilmi
bir fikri ayn endam ve kyafetle srkleyip yazmad
mdan, okumak ve tertip, gemi szn geliine ay
krlklar da vardr. En nemli hedefim, taze ve gen
beyinlere vakalarn bilahire ibret dersi eklinde tecelli
eden durumunu gstermekti. Baarl oldurnsa ilelebet
iftihar edeceim.(6)

Ahmet Rasim.
32 Osmanl

MUKADDME (GR)

Sleyman ah - Erturul Bey

Osmanl devletinin kurucusu olan Osman Gazi'nin

bykbabas Sleyman ah'dr. Sleyman ah, Orta
Asya'nn Altay veya Altun da denilen ksmnda
oturan Kay Han isimli Trk kabilesine mensup bir
beydi. Hicri yedinci asrn balarnda Asya ktasnn
Karakurum taraflarnda kuvvetli bir hkmet tekil
ederek etrafa zulm ateleri saan Cengiz isimli Mo
ol hkmdarnn ktlklerinden, yerini yurdunu
terk etmi, Trkistan'da Mahan civarna yerlemiti.
Fakat burada da, Cengiz'in errinden emin olmadn
dan nce Ahlat tarafna oradan da, Erzincan nahiyesi
ne gmt. Kabilesinde nfusun ellibin ila yzelli
bin kiiyi bulduu rivayet edilir. Sleyman ah bura
larda bir vakit durduktan sonra Cengizllerin frtnas
geip gitmi zannederek memleketine dnmek karar
vermi ve Halep civarnda Caber isimli kalenin yak
nnda Frat nehrini geerken atndan derek boul
mutur. Sleyman ah'n na ad geen yere gml
m ve bu kabir Trk mezar diye mehur kalmtr.
Bu vak'a zerine Sleyman ah'n, Gndodu,
Sungurtekin isimlerindeki iki olu, dier iki olu olan
Osmanl 33

Erturul Bey ile Dndar Bey'den ayrlarak Orta As

ya'ya gitmiler. Erturu i ile Dndar bey ler de bera
berlerinde drt-beyz aile olduu halde Halep taraf
larnda kald.
Kalanlar bir mddet Pasin ovas ile Snneli
ukur'da gezindiler. Erturul, oullarndan Sarubatu
Savc Bey'i Konya Sultan'na gnderip, bir yaylak ile
bir de, klak istedi. te bu sradaydi ki, Erturul Bey
yolda birbirleri ile savaan iki birlie rast geldi. Bir
taraf malup olmutu. Yiitliin gerei olarak, ma
lup tarafa yannda bulunan be-alt yz svari ile im
dada kotu. Bu taraf galip oldu. Meer imdad edilen
ordu, Selukiye askeri, sonraki yardm sayesinde
malup edilen de Tatarlar imi.
Bunun zerine Konya'da bulunan Seluki hkm
dar 2. Alaeddin Keykubat, Erturul Bey'e Domani
ve Ennani yaylaklaryla, St klan verdi. Bu
vak'a H. 630 / M. 1 233 ylna rastgelir.

***

Erturul, bu taraflarda yerlemekle beraber bir bak

ma, Seluki' hkmetinin RumIara kar Ubeyi, yani
hudut muhafzyd.
34 Osmanl

Birinci Blm

OSITIan Gazi

-1-

Hicri 656 / Miladi 1 25 8 ylnda Sd'de dnyaya

gelen Osman Gazi, babas Erturul Bey'in vefat es
nasnda 24 yandayd. Kabilesine reis oldu. Seluklu
devleti hkmeti, babasn olduu gibi onu da Ubeyi
olarak tand. Osman Gazi'nin reislie getii devir
zerinde durulmas gereken bir dnemdir. Seluklular
Osman Gazi'nin Bizans yani stanbul imparatorunun
hududunu koruma vazifesini tanmakla beraber, ken
disi de yklmak zereydi. Osman Gazi'nin etraf ve
yaknndaki rum tekfurlarna gelince bunlarda: stan
bul mparatorluu tarafndan kendi hallerine brakl
m olduklarndan istedikleri gibi hareket eder ol
mulard. Yamaclk ve benzer ilere bavurarak
geinirlerdi. Bu sebeble hudud boylarnda atma
eksik olmazd. Seluklu devleti Cengiz han neslinden
gelme Gazan Han ve serdar(7)larnn taarruzu yzn
den yklyor, valilerin itaatsizlii ise bu sonucu a
buklatnyordu. Fakat Osman Gazi, bu tip ilerden
holanmaz dier komutanlara benzemezdi. Seluklu
Osmanl 35

devleti hkmetine itaat ve sadakati gsterirdi. Os

man gazi ilk defa negl hakimi ile vurumutur. Sa
va Ermen derbendinde meydana gelmiti. Burada
Saruyat Savc Bey'in olu Bayhoca ehit olmutur.
Bunun zerine piyade ve suvari yz kadar dilaverle
etrafa hcumlar tertip etmi ve M.l287 / H.686da
meydana gelen savata tekfur ldrlmtr. H .688 /
M. 1 289'da Karacahisar' alm ve bu vaziyet karsn
da kendisine Sultan Alaeddin-i sani tarafndan tu,
beyaz sancak ve ks, davul, zurna. nekkare. nefir (sa
va topluluk) ve dier baz eylerden meydana gel
mi mehterhane ile beraber. gzelde bir at gnder
mitir. H.689 / M. i 290 tarihinde, Yeniehir, Bilecik,
Kprhisar, negl, nn, Yarhisar ele geirilmitir.
Istiklal-i Osman!

-2-

Hicri 699 / M. 300 senesinde Tatar Hanl Mahmud

Gazan Seluklu DevletiIni perian ederek ykp geti.
Bu ykln neticesinde douda Kzlrmakla kadar
uzanan Seluklu arazisi zerinde. on iki tane hkmet
denemeyecek kklkte hkmetikler meydana
kt.

. anakkal e Boaz! tarafna doru Karesi Beylii

2. Aydn'n kuzey tarafnda eski Sart kasabas mevkii ile
beraber, Saruhan Beylii
36 Osmanl

3. Ayasulu dahil olmak zere Aydn ili

4. Mentee Beylii
5. Teke
6. Hamideli
7. Merkezi Konya olduu halde Karamanoullar
8. Merkezi Ktahya olmak zere Germiyanzadeler
9. Amasra, Sinob dahil olarak Kastamonu Imareti yani
sfendiyaroullar
10. Sd, Eskiehir taraflarnda Osmanllar

Bu takmn haricinde olarak, Adana taraflarnda

Ramazanoullar, Mara civarnda ise
Dulkadiroul 1 ar hkmran olmutu. Seluklu devle
tinin enkaz zerine kurulan bu hkmetklerden
hibiri devam etmek imkan bulamad.
Osman Gazi istiklalini ilan etmi bulunduu iin
baklarn Kocaeli ile skdar taraflar ile Bursa
taraflarna dikti.
Koyu nhisar nnde Kete,Atranus, Kestel Tekfurla
rnn kuvvetlerini malup ettii andan itibaren hk
meti, bambaka bir salamlk ve kuvvet kazanmt.
stanbul imparatoru Andranikos, Moollan Osmanl
lar zerine saldrtmak iin bundan evvel srasyla iki
Mool hanna nianlad kz kardei Mari yi,Gazan
Han' a takdim etti. Ancak Osman Gazi hedefini de
itirmedi. znik'i muhasara ederken, stanbul Boaz
zerine yryerek stavroz (Beykoz) ve Anadoluhisar'
a kadar geldii gibi ile taraflarna da saldrya ge-
Osmanl 37

milerdir. Mari, znik'ten tehdid ediyordu. Osman

gazi burann kilidi makamnda bulunan Kohisar' da
zapt etti. znik'in imdadna koan stanbul imparato
runun askeri, Yalak abad, yani Yalova taraflarnda
feci bir yenilgiye uratld. Artk sra Bursa'ya gel
miti. Bu ehir zaten on senedir muhasara altnda bu
lunuyordu. fakat Osman gazi rahatszlk hasebi ile
bulunamyor, kavgay Orhan gazi idare etmekteydi.
H .726 / M. 1 326 tarihinde Gazi Mihal Bey'in araya
girmesiyle Bursa ahalisi otuz bin duka altn vererek
teslim oldu.
Orhan Gazi, fetih haberini vennek zere babasnn
yanna geldiinde babasn lm deinde buldu.
Baba oul birbirlerine sarlarak, alatlar.

-3-

Orta boylu, gayet geni gsl, teni esmere yakn iri

gzl kk kal idi. Vcudunun belinden aa ks
m, gvdesinden daha uzun idi. Kollarn aa sarkt
t zaman ellerinin u ksm dizinin hizasn ge
mekteydi. Hkmetinin istiklalini ilan ettikten sonra
yinni geen yinni yedi sene iinde topraklarn ge
niletmeye devam etti. Yeniehir'de nikris hastaln
dan vefat etmi, yapt vasiyeti icabnca "Manastr
Kmbedi" veya "Gml Kmbed" denen yere defn
olunmutur.
38 Osmanl

Osman Gazi geride brakt hkmetin topraklar

n kuzeyde Marmara sahiline Sakarya nehri azna
gneyde Ktahya yaknlarna tam bulunmaktayd.
Bu hududlar iinde Sd Eskiehir, Karacahisar,
Harmankaya Bilecik ve Yarhisar bUlUnmaktayd . z
nik ile Bursa haridi. Savalarda gsterdii baarlar
mahareti ve kendine has usullerinin neticesiydi.
Osmanl 39

kinci Blm

Orhan Gazi

-1-

Hicri 678 / M . 1 279 tarihinde dnyaya gelmitir. Bur

sa'mn fethinden sonra babasnn vefat zerine tahta
gemitir. H. 726 / M. 1 325 senesinde krksekiz ya
ndayd. RumIarn elinden ilk fethettii, yer sk
dar'a drt saat mesafede bulunan Samandra kalesidir.
Ancak zmit'in fethi Osmanllarn Marmara denizi
sahillerine iyiden iyiye nem vermi bulunduklarm
gsterir (H.727 / M. 1 326).
Osmanl hkmeti Orhan Gazinin tahta ksn
mteakip yeni bir ekil almtr. Byk aabeyi
Alaaddin paa, Osman gazinin vefat zerine Orhan'n
kendisine teklif ettii saltanat kabul etmedi. Orhan'n,
yararll, kahramanl herkese bilinmekteydi.
Alaaddin paa da, akl ve hikmet ile bulumu bir
kimseydi. Saltanat kabul etmedi. Ama kk karde
ine vezir olmak gibi en byk bir insaniyet ve gayret
gsterdi. Orhan Gazi, fetihler ile megul olurken,
devletin askeri ve idari tekilatlarm meydana getir-
40 Osmanl

rnek, yani devlete medeni bir tarz ve usul venneyi

baard.
Bu tekilat esas zerine bina etmitir.

1. Bu zamana kadar ahalinin elinde Selukiye paralar

bulunuyordu. Bunlar Osmanl Parasna tahvil etti,
Yani Osmanl paras olan sikkeyi kestirdi.
2. Askerin,ahaliden ayrlabilmesi iin askerlere has kya
fet icadetti.
3. Askerin snf i le vazifelerinin tayini ve tahsisi

Bu tekilatn kurulmas mzakerelerinde Osman

llarn ilk kazaskeri olan andarI Kara Halil'de bu
lunmutur.
lk sikke; yani para, gm ve bakrdan yaplm,
bir tarafna "Kelime-i ahadet" arka tarafna da "Or
han haledaIlahe Melik" ibaresi, yazlmtr.
Kyafet-i askeriyeye gelince: askerlerin beyaz
renkli klah giymeleri karar altna alnm ve bundan
dolay kyafet-i askeriyeye ilk biim veren Osmanllar
olmutur.
Trk kahramanlanndan " Yaya" ad ile kurulan bin
neferlik snf, bizdeki askeri tekilatn esasn tekil
eder. Yenieri bu snftan sonra meydana getirilmitir.
Orhan Gazi, H.73 1 1M . 1 330 senesinde znik'i tama
men igal ederek, stanbul'daki Bizans imparatoruna
byk bir darbe vunnu oldu. Hatta TarakI ve Gem
lik kasabalaryla Mannara kylarn Kartal'a kadar ele
Osmanl 41

geirmitir. znik fetihden sonra bir mddet Orhan

Gazi tarafndan baehir olarak kullanlmtr.
Hicri 737IM. 1 337'de Karesi hakimi Aclan Bey, ve
fat etti. Byk olu onun makamna geti. Ne varki;
fena huylu bir kimseydi. Ahali ise padiah yannda
bulunan ve bir evlat muamelesi gren Tursun Bey'i
istemekte olup bu dileklerini Aclan Bey'in kuman
dananndan Hac lbey'i gnderip iStrhamda bulun
dular. Bu talep zerine harekete geildi. Yaplan sefer
srasnda Kirmast, Mihalick, Ulubad kaleleri zapt
olundu. Daha sonra da btn Karesi Osmanl toprak
larna dahil ettirildi. Byk ehzade Sleyman Paa,
buralara vali ol arak tayin olundu.
Alaaddin Paa, znik fethinden sonra vefat etmiti.
Ad geen paann vefatndan sonra, Sleyman Paa
vezir oldu. Sleyman Paa, Karesi komutanlarn va
zifelerinde ibka etti. Bu ok doru bir siyaset tarzyd.
Karesi kumandanlarnn ileri gelenleri, Hac lbey' i,
Gazi Fazl Bey, Ace Bey, ve Bursa fethinde ieride
kumandan olan Evranos Bey'di. Bu zatlarn daha son
ra devlete byk hizmetleri gemitir. Karesi Fethin
den sonra, yirmi sene kadar sava yaplmamtr.

2- Rumeli'ye Gei

Tarihlerimizin bize bildirdiine gre, Orhan Gazi

Karesi fethinden sonra bir gn Rumeli tarafna ge
mek fikrini ortaya koymutur. O srada huzurunda
42 Osmanl

bulunan ehzade Sleyman Paa, bu hizmetin kendi

sine tevdi olunmasn istirham etmiti . Bu vaziye
karsnda Orhan Gazi, memnun olarak bu zor ii ehi l
olarak grd Sleyman Paa, ya havale etmitir
Sleyman Paa bu emir zerine, sahili tetkik zere
Kapda'na gelmiti Aydnck harabesine giderek
etraf seyretmeye balam. Bir akam Sleyman Paa
maksadn orada Ace Bey, Gazi Fazl Bey ile Evranos
Bey'e ap Fazl Bey ile Ace Bey, hemencik bir san
dal veya sal ile kar yakadaki imni kyne geerek,
balar iinde bir hristiyan yakalayp dnmler.
Sleyman Paa, esire gayet gzel ve kibar davranp
gnln kazanm ve kendisinden klavuzluk edecei
ne dair vaad almt.
Hemencik etraftan temin ettikleri srlar keserek,
derileri tulum halinde karp sallar yaptrmtr. Her
sala krk kii bindirmiti.
ehzadenin bindii salda; Aksungur,
Kzlolanolu, Kara Timurta paa, Kara Hasanolu,
Akakocaolu, Balabanckolu gibi emekdarlar bu
lunmulard. Hac ilbey Ace Bey Gazi Fazl ve
Evranos beylerde dier bir sala binmilerdi. Bu sallar
ksa zamanda, kendilerini kar sahile karp impe
kalesini basmlard. Ahaliye hi bir zarar vermeyip
onlardan gemiler temin etmilerdi. Yine ayn gece
yz dilaveri Rumeli cihetine geirmilerdi .
Neticeten; gece iinde binkiiyi bir sahilden
dier sahile aktarabilmeyi baarm lard. Bolayr ve
Osmanl 43

Akaliman denen yerde bulunan Rum gemilerini

atee vennilerdi. Ayasolanya kaleside feth edi ldi.
Ahali ise; kar yakada Karesi civarna nakl edildi. Bu
olaylar meydana geldiinde tarihler Hicri 758 /
m. 1 356 gsteriyordu. Gnlnce istikla i e kavumu
o 1 an Osmanlnn elliikinci senesi dolmutu. Osman
llarn gerek siyasi gerekse sosyal durumlar bu tarih
ten sonra byk deiiklikler gsterir.
stila devirlerine bir ba 1 ang aranacak olursa,
Rumeli yakasna gei buna kafi gelebilir.
Sleyman paa; Rumeli'yi getikten sonra
Ge i ibolu, Bolayr, Malkara, Ipsala, Tekirda gibi
yerleri zapt ederek kuzey ynnde ilerlemeye devam
etmitir. H. 760/m. 1 358 tarihi Osmanl tarihinin hazin
bir gndr. nk rumeli fatihi Sleyman paa, av
esnasnda atndan dm vefat etmiti. Aradan geen
iki ay sonra byle necib ve kymetli bir evladn kay
bnn zntleri iinde, Sultan Orhan Gazi'de ahirete
intikal etti.
Sultan Orhan, uzun boylu, atk kal, pembe yz
l, iri ela gzl ko burunlu mevzun vcudlu bir ku
landa siyah bir ben bulunuyordu, hayr ve hasenata
eilimi oktu. lk medrese onun zamannda znik'te
kurulmu ve mderrisliine mehur alimlerden
Mevlana Davud-u Kayseri tayin klnmtr. (28)
44 Osmanl

Komularm Durumu

Osmanllann Rumeli yakasm fetihleri hasebiyle etra

fn vaziyetini bilmek, gelecekteki vakalarn iyi anla
labilmesi iin elzemdir. Osman Gazi devrinde ya
plan fetihler, kuzey, kuzey dou ve kuzeybat zerine
teksif olunmutu. Orhan Gazi zamannda ise, bat
zerine dnlerek, Karesi ilhak, zmit ve Gemlik gibi
sahil memleketlerin zabtyla Marmara denizinin Asya
kylar tamamen ele geirildi. Bu vaziyet karsnda
Anadolu topraklar zerinde kk hkmetler ola
rak, dou tarafmzda Ankara'da Ahiler cumhuriyeti
Kastamonu'da sfendiyarolu, gneyimiz de Kara
man, Germiyan, Hamid, Teke, Mentee, gney bat
mzda da Saruhan, Aydneli, bulunup, kuzey taraf
mzdaysa yalnz stanbul mparatorluunun hayal
haline gelmi hkmeti uuup duruyordu.
Bizans mparatorluun durumu byk skntlarla
kar karyayd. Osmanllarn Anadolu'da meydana
klarndan evvel iki snf araziye sahipti.

1. Anadolu'da znik, zmit, Bursa,skdar, Alaehir,

Manisa ile Karadeniz'de bir ka ehir.
2. Rumeli'de : Kostantiniyye, Trakya'da imdiki Edirne
vilayeti, Siroz Meyseri, Si livri. Makedonya'da: Sela
nik, Gelibolu, Selaniki, Kesendire, Aynaroz kazalarn
kapsayan Halikidik yarmadas Teselya'nn bir ksm.
3. Rodos, Bozca ada ve bir ka ada daha. . .
Osmanl 45

Osmanllarn zuhurundan Rumeliye geileri ara

sndaki mddet, Anadolu'daki araziyi hemen hemen
tamamen kaybettii gibi Rumeh'den dahi Gelibolu
yarmadasndan ekilmee balamt. Hele askeri
kuvvet asndan pek ok zayft.
Osmanllar Rumeline getikten ok az bir zaman
sonra orlu'ya (30) kadar genilettikleri sralarda
" Srp Snd" vakasyla bile ortaya kyor ki, kuzey
de Bulgaristan kuzey batya doru, Gney Srbistan,
bat ynnde Bosna, Arnavutluk, hkmetleri ile te
masa balamlardr. Fakat bu temaslar kzgn atee
dndren, yine stanbul mparatorluunun Hristiyan
kavimlerle, Anadolu'daki kk Mslman hk
metlerini, Osmanllar aleyhine tevik etmesi ve ileride
greceiniz gibi vakalar bunu dorulayacaktr. Avru
pa/da o zamanlar, din adna hareket eden papalarn,
bizzat veya vastal olarak Hristiyanlar, yalnz Os
manl hkmeti zerine sevk eylemitir.
stanbul mparatorluu o zaman medeniyet ve ma
rifete sahip bir hkmet idiyse de miHetlerin ve ko
mitelerin devam ve ilerlemelerinde daha ok tesiri
olan ihlasl olmaktan ayrlm fesadi bir ahlaka d
mt. Bundan baka Hristiyanln dou kilisesi
yani Ortodoks mezhebinin esas ve makam,
Kostantiniyye'de bulunduundan ve Roma'daki bat
kilisesinden yani, Katolik mezhebinden ayr bir idare
i ruhaniyeye sahip olduundan Avrupa'nn Katolik
46 Osmanl

olan dier kavimlerinden olan Hristiyan (3) lar da bir

dereceye kadar ayr durmaktayd. Hele imparatorlar
nn vaziyeti hkmetin intizamn bsbtn rn
dan karm ve bylece bir vakitler be yz bin nfu
sa kadar ykselen stanbul oraya buraya hicretle a
zalmt. Hatta imparatorlar, Cenevz ismiyle anlan
imdiki talya'nn Cenova ehrinden kanlarla gemi
cilikte ve deniz ticaretinde fevkalade mesafe alm
uzak bir hkmetin yardmyla hkmet etmee te
nezzl ederek ehrin kar tarafndaki Galata bylece
Cenevizlilere gemiti.
Osmanl kuvvetleri Rumeli'ne gemekle beraber
Anadolu'da hemen her taraftan kuatma altndaydlar.
Bunlarn yannda bilhassa Karamanoullaryla
sfendiyar oullar pek ok endielendiriyorlard. Al
lah tan hepside bir birlerinin aleyhindeydiler. Bylece
birleip ittifak edemiyorlard.
Osmanl 47

nc Blm

Murad- Hdavendigar

-
1 -

H.726 / M. 1 325 senesinde dnyaya gelmitir. Tahta

geii ise, H.761 / M. 1 389 senesine rastlayp tahta
getiinde otuz be, yandayd. (stidrat: merhum
yazar herhalde gzden kann olacak. Dorusu
H.726 / 1 326, tahta geii ise H.762 / M. 1 3 6 1 'dir.)
Osmanllar Rumeliye henz gemi, stanbul m
paratorluu dahi Balkan hkmetlerinden Srp Bul
gar, Arnavut ve sair lke krallarndan imdat istemiti.
Bu yardm isteme haberi yznden Edirne'nin zapt
karar altna alnd. Fakat Karamanolu Ankara da
bulunan ve Ahi ad ile hret bulmu olan derebeyle
riyle birleerek, tecavzlere girimiti. Padiah,
yinnibebin askerle Ankara zerine yryerek, istila
ya muvaffak oldu. Yine Rumeli tarafna geerek
srasy l a orlu, atalca, Hac lbey ile Evranos Bey
Kean ve Dimetoka'y ele geinnilerdir. Bu esnada
Edirne bile ele geirilip, Lala ahin paa ise, Zara ve
Filibe, Evranos bey'de Gmlcine Yenice Vardar
taraflarna (34) gitmilerdir. Alimlerden Kara
48 Osmanl

Rstem'in itihadyla ganimet mallarndan bete bir

alnmas "Hums-u er'i" karar alnmtr.
H.766 / M . 1 366 da Rumeli cephesinde ok mhim
olan bir galibiyet hadisesi elde olunmutur. Trakya
yani Edirne vilayeti ve havalisinin zapt iin Osman
llar Balkan yarmadasnda bulunan Bulgarlar ve
Srplar gibi kuvvetli iki Slav hkmetiyle Temas et
milerdir. Dier taraftan Roma'da bulunan Papa
5 .Urban'da Mslmanlar aleyhine bir hal seferi aa
bilmek iin tevik hareketlerine girimiti. Avrupa'nn
batsnda ve gneydousunda bulunan Hristiyan
prensIeri bu teviklerin tesirine kapldlar. Hatta Ma
car kral Lui Dancov, gney Srbistan prensIeri
V okain ile olu yea, Bosna kral Tyortku, Bulgar
ar iyman,Ulah Voyvodas Mire birleip,
altmbin kiilik bir ordu ile zerimize yrrnee
balad l ar. Padiah Rumeli'nin muhafazasn Lala
ahin Paaya brakarak Bursa'ya ekilmiti. Paa
byle kuvvetli bir ordunun gelmesini, Meri Nehri
taraflarnda errnen zerinde anlayp Bursa'ya haber
yollamakla beraber Hac lbeyi'de drtbin suvari ile
vaziyeti gzlemlemeye gnderdi. Hac lbey'in gece
nin karanlndan istifade etme yolunu seerek baskn
yapmas birleik Avrupa askerini arttl. Srp bey leri
kaarlarken Meri nehrinde bouldular. Macar Kral
kap kurtUlmay, boynunda asl duran Hz. Meryem
'in tasvirine atfetti . Sultan Murad bu galibiyet haberini
Biga'ya ordusuyla geldii esnada ald. Byk bir nee
Osmanl , 49

ile Bursa'ya dnerek Bilecik ve Bursa taraflarnda

camiier, hayrat ina ettirdi. Hac ilbey'in bunlar bas
t yere, Srp Snd denildi.
Bu muzafferiyetin bykl, Trakya'y Bulgaristan'
tamamen, Srbistan'n bir ksmn Osmanllara kazan
drmak neticesini verdi. Srp kral (36) Yokain'in
olu Marko uymaa mecbur kald. Kuzeyde bulunan
Raguza cumhuriyeti eli yollayp bir ticaret antlama
s yapp senede be yz dka altn vermeyi taahhd
ettiki, Osmanllarla Hristiyanlar arasnda ilk yaplan
antlama budur.
Tarih burada diyor ki:

Lala ahin paa Hac ilbeyi'nin baarsn ekemeyerek

zehirletmitir.

Bulgar prensierinden Kostantin'in baehri olan

Kstendil zapt edildii gibi, yine Bulgarlardan Despot
da S iroz alnd. Srpllar Ni'i terk ettiler. Srp kral
Lazar Osmanl ordusuna bin suvari ve hazineye, elli
kyye gm vermek zere sulha raz oldu. Bulgar
kral S iyman bile vergiye yatt. Hatta kzm Sultan
Murad- Hdavendigar'a verdi. Fakat ertesi sene ver
gisini veremediinden nce Balaban namndaki bir
kumandammz Bulgaristan'n ikinci ehri olan Sofya'
y ald. D ier taraftan Timurta Paa Manastr',
Pirlepeyi, tipi, Karlili zapt etti.
50 Osmanl

Bu sralardayd ki, Germiyanolu'nun Kz ah

Hatunu byk ehzade Yldrm Bayezid'e nikahlaya
rak cihaz (eyiz) yoluyla Ktahya ve btn Germiyan
ve Hamidolundan Beyehir, Seydiehir, Isparta vs.
yerler para ile alnarak Osmanl toprana kat lm
oldu. Bu vaziyet karsnda Osmanl Devleti Kara
manolu i le tamamen temasa gemi bulunuyordu.
Timurta Paa, Makedonya taraflarn hemen he
men tamamen ele geirmi yalnz, Selanik kalmt.
H.785 / M. 1 383 tarihinde Sultan Murad Rumeli tara
fna geti. Bu esnada Yldrm Bayezid, Hamid ve
Genniyan, dier ehzade Yakup bey Karesi valisi,
Savc bey ise, Bursa'da kaymakam idi. Savc bey,
Karamanoul l arnn hilesine kaplarak, istiklal arzu
suyla kendi adna hutbe okuttu. Bu vaziyet karsnda
Padiah hemen Anadolu tarafna geerek, Bursa ze
rine yrd. Savc bey, mukabeleye kalkm ise de,
esir edilip gzlerine mil ekildi. Savc beyin, stanbul
imparatorunun olu Andronikos ile anlaarak, babala
r aleyhine isyan ettikleri ve Sultan Murad' n emriyle
Andronikosun gzlerine bahas tarafndan kzgn sir
ke aktlarak, grmekten mahrum edi I di, eklinde
rivayet vardr (38).
Bilahire Hayreddin Paa adyla vezir olan Kazas
ker andarl Kara Halil H.788/M. 1 386 ylnda vefat
etti. Yine bu esnada Karamanolu Ali bey'in, padia
hn Rumeli cihetinde bulunmasndan biliistifade,
Beyehir Seydiehir ve Yalva gibi yerleri yama
Osmanl 51

edip,olaylara sebeb olduu haberi geldi. Sultan

Murad, derhal Karamanolu'nun zerine yryerek
Konya civarnda malup etti. ehzade Bayezid-i Yl
drm lakabm bu savata kazanmtr.

-
2 -

Karamanolu vakasnda, Bosna kralnnda parma

vard. Rume i i Bey lerbeyi Timurta paa, yirmibin
askerle Bosna'ya girdi. Fakat asker yama ile megul
iken, dman birdenbire bastrarak paay perian ve
onbebin Osmanly ehid etti. Srp kral Lazar, Bul
gar kral iyman ile an i aarak Bosna-Hersek,
Arnavud, Ulah beylerinide kendilerine bend ettiler.
kiyzbin asker topladlar. Timurta paa Toplica'da
malup olunca, Srplarla Bulgarlann birlemelerini
nlemek iin andarl Kara Halil'in olu vezir-i evvel
yani birinci vezir Ali paa yeterli kuvvet ile bunlarn
stne atld. Tmova'y, umnu'yu ald. Nibolu'yu
muhasara eyledii esnada Sultan Murad da yetiti.
iyman, damad Sultan Murad'n affna snd. Bi
rikmi vergilerinide birlikte dedi. Osmanl devlet.
tarafndan Silistre kendisine iade edildi. Fakat az
gemeden iyman yine azd. Bu defa Ali paa,
Nibolu'yu yine kuatt . Kral, kans ve oullaryla
beraber kefene sarlarak Ali paann ayak l arna d
tler. Paa ad geenleri Sultan Murad'n huzuruna
yol i ad. Bir defa daha af olundu.
52 Osmanl

Sultan Murad ise ordusuyla Kosova'ya doru yol

lanmt. Srp Kral Lazar, Srp, Macar, Ulah, Bonak
(40) ve dier milletlerden meydana gelen yzbin as
kerle kar kt. H.79 1 /M. l 3 89 senesi aban a
y/temmuz miladiye gelen I S .sal gn Kosova Sah
rasnda pek kanl ve hzl bir sava oldu. Srp kral
Lazar'n da, ld hu savata dman malup oldu.
Osmanl 53

Drdnc Blm

YIldrm Bayezid

-1-

Hicri 79 l M. 388 ylnda Kosova sava esnasnda

Hazreti Murat'n ehit edilmesi zerine tahta gemi
tir. Tahta geer gemez, saltanatna ortak olmaya kal
kar vehmine drlerek kardei Yakup beyi orackta
idam ettirmitir. Bu o ay, Osmanl tarihinin belki de,
ilk zc vakasdr.
Edirne'ye dnte, askeri ihtiyalar gidererek, ilk
baharda Timurta Paa, Srbya, Gazi Firuz Bey, Vidin
zerinden Macaristan'a aktlar. Padiah Bursa'ya dn
d. Timurta Paa, Gney Srbistan' zapt ederek Kral
Stefan' vergi vermek ve yalnz Kuzey Srbistan'da
hkmet etmek zere anlama yapma eilimi gster
di. Padiah, Karamanoullarnn hayallerini bildiin
den Anadolu'daki kk beylikleri ortadan kaldrma
ya kesin karar verdi .
Fakat bu esnada stanbul zerine yryerek impa
rator J an Palaolo ile olu Manuel'i bir kalede hapis
ve onun yerine Savc bey vakasnda gzne kaynar
sirke dklerek cezalandrlan Andronikosu tahta
54 Osmanl

kard. Andronikos bir ka kantar altun v e gm

vermeyi taahhd etmiti. Dou Roma impara
tor i uunun ne dereceye kadar zayfta-m bulunduu
bu anlattmz vakadan ortaya kar. Jan ile Olu
Manuel mahpusundan firar ederek, Sultan Bayezid'e
iltica ettiler. Bunun zerine Andronikos, azledilip, Jan
yine imparator oldu. Ounun verdii vergiden baka
suvari ve piyade oniki bin askerinde padiahn emrine
hazr tutu i acan zerine ald.
Anadolu'da Rumlar elinde bulunan Alaehiri ald.
Ondan sonra Aydn, Saruhan, Mentee beyliklerini
Osmanl topraklarna ilhak etti. Karamanolu Ali bey'
in fesad meydana kmakla Gerimyan yoluyla gide
rek Teke'yi daha sonra Konya'y zabt eyledi. Ali bey,
el'e kamt. Af edilmesini istirham iin yollad
eliye, Larende ve Taeli kendisine verilerek af olun
duu sylendi.
Burada dikkat edilecek bir durum vardr ki; mlk
ler yani hkmetleri yklan, ellerinden ahnan Men
tee, Aydn, Saruhan beylerinin, Sinob beyi Ktrm
Bayezid'e snmalardr. Ktrm Bayezid, gizli ha
ber erde Ulah beyi Mire'yi ayaklandrd.
Padiah Ulah beyi zerine Yldrm gibi yetiti.
Malup ederek iki kat vergiye balad. Fakat Anado
lu'da yine fesat meydana geldi . Karamanolu Ali bey,
bu defa Timurta paay tuzaa drp esir etmiti.
Padiah alelacele Bursa'ya dnd. Burada toplanan
Osmanl ordusu Karamanly telaa drd. Timurta
Osmanl 55

paay sald. Ancak bu hareketi padiahn affetmesine

yetmedi. Akay'da esir edilerek Timurta paa tara
fndan idam edildi. Taeli ve Larende dahi Osmanl
topraklarna ilhak olundu.
Yldrm Bayezid H.794 / M. 1 39 1 senesinde Ana
dolu fetihlerini sona erdirip tamamlamak zere Bur
sa'dan yrye balamtr.
nce Kayseri ve Sivas ortasnda tatar airetlerini
bana toplayarak haydudlua balyan Kad
Burhaneddin adl isyanc zerine gitti. O da, kat.
Tokat, Sivas, Kayseri'yi hi savamadan ele geirdi.
Buradan doru Sinop Beyi Ktrm Bayezid zerine
gitti. Kastamonu'ya geldiinde, Ktrmn vefat etti
i haberi ge l di. Osmanck, Canik ve Samsun'da sava
a gerek kalmadan alnd. Devletin Dou Anadolu
hududu bir taraftan Trabzon krall ve dier taraftan
Ermenistan ve Krdistan zerine hkmet sren
Bayenderye hkmeti hududuyla birleti. Rumelide
ise Eftak, Srbistan ve Bosna-Hersek hududiyle bir
letiinden devlet hakikaten muazzam bir devlet ek
lini bulmutu.
stanbul imparatorunun kiliseleri ykarak, kaleler
yapt haberi alnmakla derhal onlar yktrd. Bir
miktar asker gndererek kuatt ki, bu muhasara yedi
sene srd. Karadeniz boazn kontrol edebilmek
iin, Anadoluhisarn yaptrd.
Yine bu arada, Papann tevikiyle Venedik, Fran
sz, Ceneviz, spanya gemilerinin Selanik limanna
56 Osmanl

geldikleri haber alnarak, Bayezid mezkr ehrin ze

rine gitmi ve ehri ele geirerek, mttefiklerin do
nanmasn pskrtmt.

-
2 -

Yldrm Bayezid, stanbul muhasarasn adamakll

sktrarak zabt etme derecesine ge i dii srada, im
parator hristiyan dnyasndan istimdad etti. Macaris
tan kral Sigismund, Bulgaristann Osmanllar tara
fndan zapt ve istila edilerek kral iymann lm
dolaysyla doan boluktan Patrik bir ok ahali ile
birlikte Anadoluya nakil ve kiliselerin yamasn tut
turarak Avrupa hkmetlerine bir elilik heyeti yol
lamt. Bu elilik olayndan sonra; Avrupada Os
manl aleyhine bir hava yakalanp,yeni bir hal sefe
rini daha fiiliyata geirdiler. Bu kurulan hal ordusu
ilk nce Tuna nehri zerine inerek sahilin en salam
mevki i olan Nibolu civarna varmt. Nibolu'da
Osmanl kumandanlarndan askerin banda Doan
Bey bulunmaktayd.
Sultan Bayezid ordusuyla yry esnasnda bu
karmakark ordu ile karlap hemen savaa bala
mtr.
Savan neticesinde Osmanllara talih gld. Ha
l lar perian oldu. Ancak her iki taraftanda zayiat e
peyi fazla olmutur. Macaristan kral binmi olduu
bir balk kay sayesinde cann kurtarabildi. Fran-
Osmanl 57

SiZ valyelerine gelince tamamna yakn telef, bir

ksm esir oldu. Esirlerin says o kadar oktu ki, yal
nz Timurtapaazade Umur Bey frkasna ikibinden
fazlas dt. Mttefiklerin en kymeti haiz adrla
r,cephane ve harp silahlar Osmanllarn eline geti.
Korkusuz Jan, Serdar D Mareal Busiko, Kont
Duval Mar, esir olmulard. Bu haber Fransaya ula
tnda kilise anlar matem havalar vurdular.
Daha sonra Franszlar gndermi olduklar bir he
yetle ikiyzbin florin karlnda esirlerini geri ald
lar.
Bu savan nemli neticesinden olarak, Bosna,
Bulgaristan ve Romanya Osmanl emrine uymak
mecburiyeti altna girdi. Osmanllar, Macaristann
Avusturya, Sirmi taraflarna girerek Mitrovieyi istila
ettiler. Petav b 1 gesini yakarak, onaltbin esir srd
ler. stanbul imparatorluu ise tiril tiril titriyordu.
Sultan Bayezid, muhteem galibiyetini eyaletlere,
yaknda bulunan mslman hkmetlere bildirdi .
Msr da bulunan islam halifesi, Abbasi slalesinden
olup, padiaha "Sultan iklim-i rum" nvann verdi.
Yldrm Bayezid, Nibolu zaferinden sonra btn
dikkatini, yine stanbul zerine celb etti. Yarm b
rakt muhasaray yeniden sktrd . mparatorun
ilticas, veziriazam Ali Paann rvet al netice ver
di. Fetihten vazgeildi. Ancak antlama, stanbul'da
bir mslman mahallesi kurulmas, cami yaplmas,
58 Osmanl

mahkeme kurulmas v e her sene onbin dka altn

demesi hkm altna alnd.
H.798 / M. 1 395 ile H.800 / M. 1 397 tarihine kadar
Osmanl ordusu Anadolu ve Rumelide yeni yeni
hareketerde bulunmutur. Timurta paa, bir kolordu
ile Anadoluda fetihlere balyarak, Divrik; Darende,
Kangm, Besni, Malatya, Kemah ehirlerini ald
gibi, bir orduda Evranos Gazi ,Yakub beyler kuman
das altnda Teselya ve Mora zerlerine gnde
rip,Trhala,Yeniehir, hatta Atinay zapt ettirdi.
Bunlardan H.805IM . 1 402 tarihine kadar bir sku
net grlmtr. Anadoluda Osmanl hududu: Kara
deniz sahili dahil Dou Trabzon mparatorluu ile
aramba nehri, batdan, Atina'ya kadar Akdeniz sa
hili, buradan Toros dalarndan geen hayali bir hat
ile bitiyordu. Rumelide: Kuzey taraftan, Tuna Nehri,
Vidin'den geen hat, Kosova'ya kadar indikten sonra
Bat tarafna dnerek Teselya'y, Yunanistan', dou
dan stanbul surlaryla Karadeniz sahillerini evir
miti .

-3- TMUR

H.790 / M. 1 388 senesinde Yldnm Bayezid, Sinob'u

ele geirmiti . Sinop hakimi Ktrm Bayezid, yan
na iltica eden Anadolu beylerinden bazlar Sinoptan
yeni tremeye balayan Timurlenk'in yanna kam
lard .
Osmanl 59

T'imur birka konuda mehur Mool hkmdar

zalim engiz'in huylaryla birleir. Hem topal, hem
olakt. Bir dier lakab da, Krkan'd. Krkan laka
bn Orta Asya kumandanlarndan Emir Hseyin'in
damad olmas hasebiyle almtr. Krkan, tatarca
damad demektir. H.77 l / M. 1 369 senelerine kadarda
Orta Asyada serseriyane dolam ve sonralar bana
toplad serseriler ile evirdii hilelerle Belh ehrini
zapt ettii gibi yava yava Semerkand ve Harzem
taraflarn da istila etti. ran, Grcistan, hatta Anado
lu'ya el atm, daha sonralar ise, bir kuvvet ile Mos
kova'ya, Hindistann Ganj nehrine, baka bir koluda
Suriye zerine gndermiti .
Timur'un yanna kam bulunan Anadolu beyleri
tarafndan durmadan Bayezid aleyhine teviklerde
bulunuyorlard. Ancak Timur-Bayezid ihtilafnn a
rln Irak Arab ve Tebriz hakimi Sultan Idris'in
olu Sultan Ahmed Gelayir ile Karakoyunlu
Ahmed'in olu Erzincan hakimi Kara Yusuf bey, Ti
mur istilasndan korkarak Msr'a oradan da hkmdar
bulunan Sultan Berkuk'un, bunlar att hapisten
kurtulup Osmanllara iltica etmeleri tekil etmekteydi.
Timur bunun zerine yzbin l erce askerle evvela Si
vas'a hcum ve ol uk ocuk demeyip ahalisini kat
etti. Malatya'y ykt. Bunlardan, sonra Ahmed
Celayir'i ve Kara Yusuru isternek maksadyla yolla
d eli Sultan Berkuk tarafndan ldrlnce inti
kam almak iin Halep ve am taraflarna dnd. Ora-
60 Osmanl

dan da Badad'a, yryerek yapmad zlum kalma

d.
Yldrm Bayezid, bu sralarda Bursa'dan kalkp,
Timur zerine yrm ancak rastlamak mmkn
olmad. Erzincana giderek orann Hakimi Tahired
din'i yakalam ve oluu ocuu ile birlikte Bursa' ya
snnt.
te Ankara savana sebep olan, vakalardan biri de
budur. Bu savata Yldrm Bayezid'in ordusu malup
kendisi de Timurlenk'e esir dt.
Sultan Bayezid'in esir dmesi zerine, veziriazam
Ali Paa ile Yenieri Aas ve kumandanlardan baz
lar alelacele byk ehzade Emir Sleyman elebi
ile beraber Bursa'ya dndler. Oradan hazine ve ha
rem-i hmayunu alarak, Kartal, Pendik ve Gebze'yi
stanbul imparatoruna yani Manuele teslim edip, k
k ehzade Kasm elebiyi de rehin brakarak ge
milere binip kar kyya geip Edirne'ye vardlar.
ehzadelerden sa elebi Balkesir'e, Mehmed elebi
Amasya'ya gittiler. Dier ehzade Musa elebi ise
babas Yldrm Bayezid'le beraber esir dmt.
Mustafa elebi ise kayp oldu.
Timur, Bursa ve Ktahya zerine yryp, buralar
yama ettirdi. Bursada mahpus bulunan Karamanolu
Mehmed Beyi, Karaman'a, Genniyanolu Yakup
Bey'i Ktahya'ya, Saruhanolu Hzr ah Manisa'ya,
Aydnolu Cneyd Bey'i Aydn'a ve sfendiyarolunu
Osmanl 61

da, eski hkmetinin bana tayin etti. Osmanllann

Anadoludaki fetihlerini eski beylerine iade etti.
Dier taraftan; Ankara sava stanbul mparator
luunun elli sene daha mrn uzatt. mparator
Manuel rahat bir nefes ald. Yeeni 7 Jan tahttan indi
rildi. stanbul'da Y ldnm Bayezid'in emriyle tayin
edilen Kad'y da, imam da kovdu. slam mahallesi
ve camini yktrdI. mparator, her biri bir yere dal
m, ehzadelerin birbirine dmesi iin hain planlar
imalatna balad.
Y ldnm Bayezid, yz yuvarlak, rengi knnzya
eilimli beyaz, gr kumral kah, gzleri ela, ko bu
runlu, seyrek ve iri dili, ak kumral sakall, orta
boylu, geni gsl idi. Vefatnda krkdrt yan
dayd. Savata son derece cesur ve usta olduu gibi
nonnal ilerde bile iddeti vard. Bursa'nn iekli
kadifesinden Kaftan giyer altn ile ssl klah zerine
sark (destar) sarard.
T'arihiler, Srp Kral Stefan'n kzkardei
Olivera'ya olan sevgisini, bu sebeble iki alemlerine
mbtela olduunu, veziriazam Ali Paa'nn sevkiyle
sefahata ve israfa daldn, arada srada gsterdii
cebir ve iddetle eski devlet nizamn sarsdn, ha
talarndan olmak zere iaret ederler.
Hatta Timur, kendisine, yazd ikinci mektubun
da, nc ve drdnc mektuplarnda sayg dolu
hitaplarda bulunduu halde, padiahn verdii ok
sert cevaplar, hakarete varan ifadeleri bu sekir haline
62 Osmanl

yani ikili olmasna atfederler. Fakat biz bu kanaatte

deiliz.
Osmanl 63

Beinci Blm

Fetret Devri

-1 -

Byk ehzade Sleyman elebi; Edirne'ye vardn

da, hkmetini ilan etti. Timur i se ordusunu her tarafa
datarak, Anadolu'yu yama ettii gibi, zmir' i bile
zapt etmi ve orada bulunan valyelerle bouup,
burasn da viraneye dndrmt. Dier taraftan
Amasya'da bulunan elebi Mehmed'de, lalas
Bayezid paa ve hocas Sofu Bayezid'in himmetle
riyle, o blgede szn geerli klmaya ve genilet
meye muvaffak oldu.
te grlyor ki Mehmed elebi; Amasya'da kuv
vetlendike bu vaziyet Timur'un dikkatini ekerek,
evvelce takibine, yollad Sergerdelerinden Kara
Yahya'mn Bolu yaknlarnda bozulduunu gz nne
getirerek Anadolu gebelerinden Kara Devletah
zerine yollad. elebi Mehmed; Devletah ve aske
rini yendi. Timur nc defasnda Kubadolu isimli
sergerdeyi yollad. elebi Mehmed onu da, Niksar'da
kard .
64 Osmanl

Velhasl Timur'un gnderdii Pelidinyalolunu,

Kazova'da, Gzlerolunu Karahisar'da tepeledi.
Mezidolu isimdeki haydutu Sivas'da yakalad. Bu
Mezid af olunarak daha sonra ki -Mezid paa adyla
byk bir Osmanl kumandan olmutur.
Fakat elde edilen eski Osmanl paralar iinde
"Sikke-i mtereke" namyla bir para vardr ki, bunun
bir tarafnda alt alta:

La ilahe illailah
Muhammed Rasulallah
Darb- f Bursa

yazld gibi, br taraf da:

Demur han krkan

Mehmed bin Bayezid Han
Haled Meleke
(806)

yazldr. Bu sikke bazlarn iddiasna gre elebi

Sultan Mehmed'in bir mddet Timur'un himayesini
kabul ettiine delil-i tarihi imi!
Bu hal hemen yz sene zarfnda Anadolu'nun ta
mam, Rumeli'nin Tuna boylarna kadar, en mhim
yerlerini zapt, Bulgar, Srp krallklarn itaata mecbur
etmi olan koca Osmanl devleti iin pek byk bir
musibetti.
Osmanl 65

Esir olan Musa elebi, ordusu ile birlikte Bursa'ya

hcum ederek sa elebi'yi bozdu. sa elebi ordu
sunda bulunan mehur Timurta Paa maktul oldu.
ehzade malup olup Yalova'dan stanbul mparato
ru'na ve oradan da byk aabeyi Sleyman elebi'ye
iltica etti. Sleyman elebi ise (68) kardeini bir ordu
ile Anadolu'ya yollad. O da Bursa zerine yrd.
Bu aralk Amasya'da bulunan Mehmed elebi yetie
rek, bir daha malup etti. sa en sonunda zmir'e iltica
ederek Aydn, Saruhan, Teke ve Mentee beyleriyle
birleti. elebi Mehmed'in zerine yrdyse de yine
malup oldu. Aydn ve Manisa sancaklar Mehmed
elebi'nin eline geti. sa bu savatan sonra Kara
man'a ekildi. Bir daha da ortalkta grlmedi.
imdi de Emir Sleyman; btn Rumeli askerini
yanna alarak Anadolu tarafna geti. Bursa'y zapt
ederek, Amasya'ya ekilmi olan elebi Mehmed
zerine, mehur veziriazam Ali Paa'y yollad. Ali
Paa Ankara zerine geldiyse de nemli bir ey ya
pamad. Mehmed elebi ise Emir Sleyman Ordusu
nu ufak tefek mfrezelerle i'za ediyordu. Bir aralk
Emir Sleyman Bursa'ya ekildi. Orada her zamanki
gibi irete dald. Kendisinin Anadolu'da bulunmas
rakibi Mehmed elebi'nin baarsnn geleceini ha
zrlad. Rumeli'de zulm haddi am ve Eflak beyi
Mire, hudud beylerinin aknchklarndan bkrnt.
Mire bu ara Musa elebi'ye haber yollad.
66 Osmanl

Bir mddet sonra Mehmed elebi'de,

sfendiyarolu ile ittifak ederek kardei Musa
elebi'yi Sinop'tan gemilere bindirerek Rumeli taraf
na geirdi. Musa, Eflak Voyvodas Mire vastasyla
asker bularak Edirne'ye yryordu. Emir Sleyman
bu haberi alr almaz, Rumeli'ye geti. Musa'y yendi.
Emir Sleyman bu baardan sonra kuzey cihetinde
bir sefer yapt gibi Venedik Cumhuriyeti de hima
yesine girdi. Musa, Balkanlarda serseri olmutu. Ef
lak Beyi Mire'de, kendisini kabul etmiyordu. Fakat
Emir Sleyman btn vezir ve komutanlarn kendi
sinden soutmu, veziriazam Ali Paa da vefat etmi
bulunduundan hkmet ileri pek kart. Dier ta
raftan kendisi btn btn zevk ve sefaya i irete
dalarak hamamlardan kmaz olmutu. te Musa bu
halleri duyar duymaz asker toplayarak Edirne'yi bast.
Baskn esnasnda Emir Sleyman hamamda mest ve
serhotu. Durumu bildirenlere kzp, hatta mehur
Evranos Bey'i tahkir, Yenieri aas Hasan Aa'nn
sakaln tra ettirdi. fakat Musa Edirne'ye girdiinden
kamaktan baka aresi kalmad. Kat sralarda
kyller tarafndan yakalanp ldrld.
Edirne vakasndan sonra meydanda iki ehzade
kalmt. Anadolu elebi Mehmet, Rumeli'de Musa
elebi . Musa elebi pek sert ve hain bir zat oldu
undan, Mehmet elebi kendisini Rumeli'ye gnder
dii zaman Emir Sleyman' yendii taktirde para
baslmas ve hutbe iinde kendisinin yani elebi
Osmanl 67

Mehmed'in adna olmas art koulmutu. Bu art

vaat ettii halde Musa elebi yerine getirmedi. Aa
beyinden kalan komutanlara da itimat etmediinden
onlar da deitirdi. ah Melek isimli birini kendisine
vezir yapt.

-2-

Musa elebi oturduu tahtta biraz kuvvet bulunca

Emir Sleyman ile ilk savanda kar tarafa geerek
kendisini malup ettiren S rplardan intikam ald. As
keriyle Srbistan'a girerek ortal kasp kavurdu. Bu
radan dnnde, btn hiddeti o malubiyette rol
ok olan stanbul imparatoru aleyhine evirdi.
Sleyman elebi, Timur vakasndan sonra yapt
frarda, imparatoru hara severliinden af etmi, Ma
kedonya, Teselya'daki yerlerini vermi, Karadeniz'in
Rumeli sahili zerindeki memleketten bir ksmn terk
eylemit. Musa elebi, Srbistan dorudan doruya
Selanik zerine indi. Oraya muhasara edip etrafn ise
yama etti . mparator telaa derek Anadolu'da bu
lunan Mehmet elebi'ye haberler gnderdi. Musa'nn
vezirlerinden andarh brahim Paa ile Fetret mesele
sini bitirmek zere imparatorun tevikiyle yannda
bulunuyordu.
Velhasl imparator nakliye gemileri temin etti.
elebi, ok askerle gelerek skdar'dan kar tarafa
geti. Fakat nceiz'de Musa'ya galebe alamad. A-
68 Osmanl

nadolu'da ise Cneyt Suba kendini gstermiti. Bu

nun zerine Anadolu'ya geti. Cneyt Bey'i tepele
dikten sonra yine Bursa'ya gelerek imparatorla ha
berleip ikinci defa Rumeli'ye geti. Vize'de ordu
kurarak oradan Sofya'ya sonra da Srbistan'a geti.
Musa elebi'nin zulmnden btn komutanlar, Meh
met elebi tarafna geiyorlard. te bu toplama
arasnda iki ordu, amurluova sahrasnda arptlar.
Musa malup olup kat. Takiple vazifelendirilen
Saruca Paa, biarenin cesedini bir batakhkta buldu.
Devlet-i Osmaniye'nin bana gelen bu fetret belas,
byle bir vaka ile sona ermi oldu.
Osmanl 69

Altnc Blm

elebi Sultan Mehmed

-1-

H.8 1 6 i M . i 4 1 3 tarihi fetretin sona erdiini Sultan

elebi Mehmed'in Edirne ehrinde tahta ktnn
tarihidir. Fetret devri, onbir sene srmtr. elebi
Sultan Mehmed taht- ali Osmana clus ettiinde,
yirmi alt yandaYd. Devlet artk tek bir idareye ka
vumusa da zaaflar, yok deildi. imdiye kadar hi
bir lke byk bir sadrneden (Timur'un sadrnesinden)
kurtulup hayatiyetini devam ettii grlmemitir.
Byle akl almayacak kadar nemli bir dirilii ortaya
koyabilme, yalnz Ali Osman devletine nasib olmu
tur. Dou Roma yani stanbul imparatorluu, Sley
man, sa, Musa elebilerle uyuarak Makedonya ve
Tesalya, Yunanistan taraflarnda zapt edilen yerleri
iade ettirmiti. Anadolu ise daha bir baka vaziyette
bulunuyordu. zmirolu, Aydn ilinden baka Teke,
Hamid, Mentee, Saruhan beylerini kendi hkmne
alm, Akdenizdeki Trk korsanlar ile birleerek,
Adalar denizini titretmi, Karamanllar ise, padiahn
Musa elebi ile urat srada Bursa'y muhasara
70 Osmanl

ederek Timur'un brakt viraneleri bir kat daha yk

mt.
Anadolu'ya geerek zmir'deki Cneyd olunun
zerine yryp zmir'i zaptederek ad geen Cneyd
Beyi tedip etti. Oradan Karamanolu stne yrye
rek Konya ehrini kuatt. Vezir-i Bayezid Paa da
lara kam olan Karamanolu'nu hazrlad bir hiyle
ile yakalad. Garip hal ! Karamanolu huzura kar
lrken koynuna bir gvercin saklam, padiahn kar
snda:
- Bu can bu tende iken sana sadakattan ayrlmam.
diyerek yemin etmi, aff elde eder etmez, gvercini
ldrerek bizim Osmanoullar ile dmanlmz
beikten kabre kadardr, diyerek ordugahta bulunan
atlar alp, el'e kamtr. Bu vaziyet zerine Konya
muhasaras sklatrlp ele geirilmise de
Karamanolu yine af olundu.
Musa elebi'ye yardm etmekle tannm bulunan
Eflak Bey'i Mire Fetret Devri'nde istiklalini ilan et
mi ve bu yolda Osmanl Devleti ile muameleye ba
lamt. H.8 1 9 / M. i 4 i 6 tarihinde Mire'nin akraba
sndan Pren Dan isimli biri devlete mracaatta bulu
narak kendisine Eflak Beylii verildii takdirde hara
vereceini bildirdi. Macar kral Sigismund ' ile
Mire'yi tercih ediyordu . Sultan elebi Mehmet Tuna
zerine yryverdi.
Yerky ile Bkre arasndaki havalide vuku bulan
savata Macar ve Eflak askeri malup oldu. Mire
Osmanl 71

hara venneyi kabul etti. Olu1U da rehin olarak yol

lama mecburiyetinde kald. Ordu, Macaristan zerine
yrd. Padiah bildiimiz Cneyd Bey'i, Tuna hava
lisine vali tayin etmiti. Macaristan iinde Kersborg
kuatmas bir fayda vennedi. Bosna taraflarnda da,
aknclarmz ilerleyemedi. fakat Anadolu'da, yine
durumlar deimek zere olduundan Macar seferi
yarm brakld.
Padiah hazreti; Macar seferinden dnte attan
dt ve hastaland. Bu hastalanma hemencik Ana
dolu zerine gitmesine engel oldu. Biraz vakit geip
Anadolu'ya vardnda sfendiyarolu, Tosya, ank
r, Kalecik topraklarn padiah maiyetinde bulunan
Kasm Bey'e kzgnlndan dolay, dorudan doruya
devlete terk eyledi.
Timur vakasna sebep olanlardan Karakoyunlu Ka
ra Yusuf, yine Tebriz'de hkmetini kunnutu. Ti
mur'un drdnc olu olup, onun vefatndan sonra
Semerkant'ta hkmdar olan ahrup ile zt gitmeye
balamt. Dier taraftan Diyarbekir'de Akkoyunlu
Karaylan Osman Bey ile de aralarnda tatszlk eksik
olmuyordu. Hatta Kara Yusuf Osman Bey'i malup
ederek Erzincan'a bile ginniti. Padiah ise byk
olu 14 yandaki ehzade Murad' Amasya'ya vali
yapp yanna Hamza Bey'i mstear olarak venniti.
Kara Yusuf ii azdrarak Erzincan valisi Pir mer
i simli kumandan Osmanl hududunu taciz etti.
Aslanolu Hasan Bey isimli birinin Canik'te Cneyd
72 Osmanl

Bey'i idam eyledii sfendiyar Bey'in dahi Samsun ve

Bafra'y zapt ederek ikinci olu Hzr Bey'e verildii
haber alnarak orduyu hmayun Amasya'ya yollad.
Bu sefer neticesinde Samsun ve Canik alnd.
nemli vakalardan biri de, eyh Bedreddin Simavi
olaydr. eyh Bedreddin Fazl alim bir zat idi . Musa
elebi'nin Kazaskeri'ydi. znik'de gnde i 00 ake ile
mecburi ikamete tayin olunmutu. Bu zat, talim ve
ders vermek ile megul olarak birok talebe yetitir
miti. Bu talebeler arasnda Brklce Mustafa adnda
kendisinin kazaskerlii esnasnda kethdalnda bu
lunmu biri vard. Bu Mustafa, zmir civarnda Kara
burun taraflarnda halk kandrarak adeta isyana sevk
etmiti.
eyh bu isyan haber alr almaz bana gelecei
bildiinden znik'ten, Sinob'a oradanda Eflak'a kat .
Bir mddet sonra Silitre yolu zerinden Rumelinde
bulunan Deliorman'a geldi. Dier taraftan elebi
Sultan Mehmed, olu ehzade Murad ile Bayezid
Paay, Brklce Mustafa zerine yollamt. Musta
fa, Karaburun'da ele geirilip, kendisi ve arkadalar
katl edi ldi. Bunlarn arkadalarndan mhtedi Torlak
Kemal de Manisa'da aslarak ldrld.
eyh Bedreddin zerine de, ehzade Murad gnde
rildi. ehzade, eyhin cemaatini datmay baard.
eyhi de esir ald. O srada alimlerin reisi mesabesin
de bulunan Mevlana Haydar'in fetvasyla Siroz'un
pazar yerinde aslarak hayatna son verilirdi. eyh
Osmanl 73

Bedreddin'in kendi aleyhine verilen bu fetvaya imza

koyduu rivayet olunur.
Sultan elebi Mehmed'in vefatna yakn zamanlar
da Ankara savanda kayp olan Mustafa elebi be
nim, davasyla bir kii meydana kt. Saltanatn her
tarafnda her yerde skntlarn oald esnada padi
ahn vefat devlet erkann artt. Amasyada bulu
nan ehzade Murad derhal arld. Geecek zaman
zarfnda da vefat haberi yaylacak olur ise bir ftne
kma ihtimali daha fazlalaacakt . Bunun zerne
vkela:
-Padiahmzn zmirolu Hamza Bey zerine seferi
vardr.
diye Yenieri ile Sipahi askerinden bir miktarn Ge
libolu boazndan geirerek Biga'ya yolladlar. Fakat,
silahdar denen asker ise Biga'ya geerken phelen
diler. Padiahmzn yzn bir daha grelimde yle
gidelim. Dediler. Bu srar devlet erkann adamakll
slktrdI. Nihayet Hekimbann bir plan zerine,
padiahn cesedine elbiseler giydirerek, karanlk bir
oda da, taht zerine oturtup, tahtn arkasna da bir
adam gizlenerek, merhumun ban ve ellerini oynatt.
Silahdarlarn subaylarndan ieri girenler, padiahn
yzne bakmak adabdan olmad iin bu hareketleri
padiah selam alyor eklinde telakki ettiler. Salk
iinde olduuna inandlar.
elebi Sultan Mehmed'in bykl hakknda ta
rihin zapt ettii, u bir ka satr okumak yeterlidir.
74 Osmanl

"Halim, sabrl, ec'i, gayur, tehdidini yerine getirir,

iinde baarl olur bir padiaht. Bin zorlukla Os
manl devletini yenilemi ve bizzat yirmidrt savata
bulunarak krk kadar yara almtr."
Sultan Murad Amasya'dan kalkp, Bursa'ya gelin
ce, padiahl ilan edilmi ve padiah merhumun
cenazesi de Bursa'ya naklonularak Yeil Cami' diye
ini sanatmzn eskiden ne kadar muazzam olduunu
bu gn bile en mhim nianesi olan yerin yaknlarn
da defnedilmitir.
Kendisine verilmi bulunan elebi nvann her iki
ekilde tefsiri uygundur. Bey ve ehzade manasn
iddia edenlerde, nazik ve latif manasna geldiini da
va edenlerde hakldrlar. elebi, halim, yumuak ve
mtevazi bir zatt. Kumandanlarn sofrasna kabul
eder, sofraya riayet gsterir hrmetini hi eksiltmezdi.
Bilhassa slam ve hristiyan herkes hakknda msavat
iinde bulunur, alim ve ehliyete ok deer verirdi.
Cuma gnleri fakirlere yemek datmak adetlerinden
di. Bana sard sark, altun ileme kavuunun tepe
sine kadar kar, gayet iri durur, giydii kaftann ii
krkl, dik yakal, krkn kenarlar, kaftann etekle
rinden darya dnerek ve dikik olup etekleri gayet
uzun olup yerde srnrd.
elebi, vefatna kadar stanbul imparatorluunu
hi tazyik altna almamt. Bir aralk Orhan Gazi
zamannda feth olunmu, Timur belasnda yeniden
imparatorluun eline gemi olan civardaki, Hereke,
Osmanl 75

Darca, Pendik, Kartal blgesini zapt etmiti. mpa

rator Manuel devleti igal edecek olan ftneler aray
ndan bo durmuyordu. Bundan sonra okuyacamz
"Dzmece Mustafa" meseleside imparatorun eliyle
gndeme gelmitir. Mahaza stanbul imparatorluu,
Timur vakasnn meydana gelmesi yznden kazan
d elli senelik mrn hemen yarsn yaam ve
Rumeli ynnden btn midini kesmee mecbur
kalmt. "Dzmece Mustafa" nn karlnda Eflak
beyi Mire'ninde rol vard.
Osmanl tarihimizin bilhassa bundan sonra gelecek
safhalarn anlamak iin balkan yarm adasnn u
asrdaki vaziyetini iyice bilmelidir.
76 Osmanl

Yedinci Blm

Sultan kinci Murad

-1-

Hicri 824 / Miladi i 42 i tarihinde Bursa'da Osmanl

tahtna kmtr. Henz onsekiz yandayd. Yldnm
Bayezid Kosova sahrasnda padiah olunca kardei
Yakup elebi'yi idam etmi, elebi Mehmed'de fetret
devrinde kardeleriyle uramt. kinci Murad asla
karde katli fikrini tamad. Bilhassa herkese iltifat
larda bulundu. Her tarafa eliler gnderdi. Mslman
ve Hristiyan hkmdarlara mektublar gnderdi. Ma
car kral Sigismund ile be senelik bir mtareke im
zalad. stanbul imparatoru ise Sultan Murad'dan ev
vel hareket ederek iki eli gnderdi . Bunlar hem tahta
gei tebrikinde bulundular, hem de, elebi Sultan
Mehmed zamannda Limni'de tutuklu bulunan Dz
mece Mustafa'nn senelik yzbin akahk vergisini
elde etmek istediler. Padiah bu istekleri red etti. bu
nun zerine imparator, Selanik valisi Dimitriosu ge
milerle Limni adas zerine yollayarak orada mevkuf
bulunan Cneyd olu ile birlikte Mustafa'y aldrdi.
Gelibolu'ya kartt. Mustafa buradan Siroz taraflanna
Osmanl 77

giderek o taraflarda asker toplad. Hatta

Evranoszadeler ile, Orhan, Kumluolu gibi kuman
daniarda kendisine katl dlar. Bunun zerine Sultan
Murad babasnn Seraskeri Bayezid Paay abucak
Rumeliye gnderdi. ki ordu Sazl derede kar kar
ya geldiler. Paann askerleri az olduu gibi bir ksm
da Dzmece Mustafa tarafna getiklerinden malup
ve esir oldu. Daha sonra ldrld.
Dzmece Mustafa bu baan zerine Edirne'ye gi
rerek, koruyucusu stanbul imparatoruna bile yz
vermeyerek zevk ve safaya dalmken, Sultan
Murad'n Cenevizlilerden gemi tedarik ederek
Rumeliye geecei ayias zerine Anadoluya ge
meye teebbs etti. Hatta Cneyd Suba bata bera
ber olduu halde ordu ile Lapseki'ye geti. Bunun
zerine devlet adamlarn derin dnceler ald. ele
bi zamannda Tokat'a srlm bulunan, Mihal Bey
zade Mehmed Bey'in getirilmesi dnld. Sultan
Murad yannda brahim Paa, vaz Paa, Ali Bey,
Oru ve Umur Beyler olduu halde Bursa'dan askerle
kp Uluabad taraflarnda ordu kurdu.
Mihalzadenin aknc, yaya, azablar denilen asker
zerinde pek byk ve olumlu tesiri vard. Mehmed
Bey bir gece nehir kenarna giderek Dzmece Musta
fa'nn ordusundaki komutanlar isimleriyle ard:
- Bre Trk Turhan; Bre Kumlu! Bre Evranosullar !
elebi Sultan Mehmed gibi bu devleti yklmaktan
78 Osmanl

kurataran bir zatn oluna itaat etmeyip tredi Mus

tafa'ya uymak ne kanckhktr!
diye bard. Bu bar Mustafann ordusunda derin
bir deiiklik meydana getirdi. Dier taraftan vaz
Paa, bir hayli dnerek Mustafa ile Cneyd
subaya ayr ayr mektublar gnderdi. Mustafa'ya
giden mektubda kendisi saltanat varisiysede, yannda
bulunan kumandanlarn hain olduunu, Cneyd'e gi
den mektupta ise, Sultan Murad tarafn seerse,
Mustafa gibi bir adamn veziri seviyesinde kalmayp,
Aydn tarafndaki maln kendisine verileceinden,
bal bana hkmdar saylaca bildirilmiti. Bu iki
armaca, bir gece Yenierilerin Dzmece Mustafa
askerinden azablar baskn etmeleri ve bir ounu esir
almalarnda eklenince, Cneyd suba, ban alp
kat. Dzmece Mustafa yanndakilerin hiyanetinden
kendisini nasl kurtarabileceini dnmeye balad.
Ordusundaki aknclarda zaten balan olan Mihalzade
Mehmed Beyi grnce, beri tarafa gemilerdi. Elha
s Dzmece Mustafa kamaya karar vererek Gelibo
lu'yu tuttu. Sultan 2. Murad ise, zmir'de Foa'da bu
lunan Cenevizlilerin gnderdii gemilere binerek
hemen Rumeliye geerek takip etti. Mustafa Edirne'
den Kzlaa Yenice'sine kamsada orada takip
edenler tarafndan tutularak tekrar Edirne'ye getirildi.
Kalenin burlarndan biri zerine aslarak H. 826. / M.
1423 ylnda bu ftne bylece ortadan kalkt. Dzme-
Osmanl 79

ce Mustafa'nn, asl elebi Mustafa olduunu tarihle

rimizden bir ksm tasdik ediyorlar.
Dzmece Mustafa vakasnn bu tarzda sona enne
si, stanbul imparatorunu telaa drd. mparator
Emanuel, Paleolu hanedanndan iki kiiyi eli olarak
yollad. Maksad kabahatini rtmekti. Fakat Sultan 2.
Murad, ok kzm bulunduundan elileri geri gn
derdi. Kendisi de yinnibin kiilik bir ordu ile stan
bul'u kuatt. Bu esnada Emanuel adamakll hasta
olup, olu Jan veya Yuvan kumanda ediyordu. Muha
sara ay srd. Bu mddet iinde imparatorun te
viki ve Genniyanolu ile Karamanolu'nun ivasyla,
Hamidelinde vali olarak vazife yapan Sultan 2.
Murad'n kk kardei Mustafa elebi isyan ederek
Bursa zerine yrd. Orada muvaffak olamyarak
znik taraflarna gitti. Bunun zerine Sultan 2. Murad
stanbul muhasarasn brakarak Anadoluya geti.
ehzadenin Lalas arabdar ilyas Beyi kendisine ya
kn ederek snd. O da, biareyi teslim eyledi. Bir
incir aacnda izale yok edildi.
Bu grltler arasnda sfendiyarolu ki; Sinop,
Kastamonu blgesinin adeta Osmanl valisi gibiydi.
Ne varki bu da ba kaldrarak Bolu ve tarakl tarafla
rna doru uzanmt. Bolu civarnda meydana gelen
savata yaral olarak Sinop'a kat. Oralarda Osmanl
ya istirhamlarda bulunup, Kastamonu'yu ve kzn
vererek cann kurtard. H. 82? / M. i 424. Bu srada
ise sadrazam brahim paann iftiras yznden vaz
80 Osmanl

paa gibi byk bir zatn gzlerine mil ekilip kr

edildi.
Firuz Bey, Etlak, Evranoszade de Yunanistan ta
ratlarnda bulunuyordu. Hududlarda bir isyan eseri
grnmyordu. Sultan Murad doruca Edirne'ye ge
erek mkemmel bir dn yapt. stanbul imparatoru
Yuvan senelik yzbin aka vermek zere Terkos
civar kendisine kalp, btn Karadeniz sahilini terk
etmek zere bir sulh yaplmasn istirham etti.
Etlak Beyi ile Srp Kralda Edirne'ye gelip arz- u
budiyet, kulluklarn belirttiler. Etlak beyi Orakula
(eytan Voyvoda) adyla tannrd.
Mentee Beyi vefat edince, padiahn yannda bu
lunan iki olu kamlar ve istiklallerini ilana
kalkmlarsada tutulup, Tokat'ta hapse kondular. Da
ha sonra biri firar etti. Dieri ldrld. Memleketleri
de ilhak olundu (H. 829 / M. 1425).
Grlyor ki devlet, Timur'un bozup eski sahiple
rini yerlerine iade ettii dzen dayanamayp, birer
birer itaat altna alnarak Osmanl eski hududuna do
ru bymekteydi. Hatta zmirolu Mahud Cneyd
Bey zerine de, Anadolu Beylerbeyi Hamza Bey ile
Aydn Beyi Yahi Bey gnderilerek merkum olu
Kurt Hasan ile beraber idam edildi. Bylece Aydn ili
btnyle Osmanl topraklarna ve idaresine dahil
oldu.
Karamanolu Mehmed, bu defa Teke Emiri Os
man elebi'yi kandrarak maiyetine asker vermi ve
Osmanl 81

Tekelnin merkez-i idaresi olan Antalyay muhasara

etmiti. ehrin kumandan Firuz Beyin olu Hamza
Bey, Akhisar tarafndan toplad askerle Osman e
lebinin zerine hcum ile ldrmsede, karamanolu
kaleyi fazlaca sktrarak netice almak istemi burada
kendine isabet eden bir glle tarafndan para para
edilmitir. Hz. Padiah kz kardelerinden birini, l
m olan Mehmed beyin oullarndan brahim beye
vererek, len babasnn makamna tayin, dier kz .
kardeinide Mehmed beyin dier olu Ali Beyle ev
lendirmiti.
Anadolu'da geni bir slahat icra olunuyordu. Buna
benzer olarak (Amasya'da bulunan Yrg Paa;
Kzlkoca oullar, Arslanolu, Pir Haydar gibi
ekiyalar ortadan kaldrd. Gemniyen olu Yakup
bey, 80 yanda bir ihtiyar olduu halde, Sultan i
Murad' ziyaret ederek devletini ona vasiyet eyleedi.
Bylece Anadolu'da problemli olarak Karamanolu
ve sfendiyarzadeler kald.
Daha sonra; Teselya, Epir, Mora taraflarna geile
rek Yanya alnd. Arnavutluk hkmdan Jan
Kastoryot ld. Zaten sekiz sene evvel oullar padi
ahn yanna alnmlard. Bylece Osmanl terbiyesi
zerine ve islam zerine yetitirilmii. Yine bu sene
Bursa'da taun hastal meydana karak byk tele
fata mucip oldu. Bu yetmemi gibi bir de, kaht yani
kuraklk oldu. Bu musibetlerden sonra bir ka sene i
ilerini dzenlemekle ve islahatla urald. Ancak
82 Osmanl

Eflak Voyvodas Drakula, esas voyvoda Dan' ldre

rek hkmeti zapt etti. zerine asker gnderildi.
Drakula bu orduyu yendi . Dan'n kardeini de ldr
d. Fakat korkusundan Osmanl devleti himayesine
girmeyi kabul, etti. Hatta bir frka Osmanl askerini
kumandasna alarak Sigismunda muhalefetle,
Macaristann Transilvanya eyaletinin altn stne
getirdi. Bu srada Sigismund Almanya imparatoru
seilmiti.
Oniki kiiden meydana gelen bir elilik heyeti
gnderilerek, evvelce yaplm mtareke temdid edil
di. shak Bey kumandasnda bulunan ordu Srbistan
inedi. Vilakolu, vergisini arttrarak ve kzn ha
remi hmayuna vererek, Semendire kalesinin binasn
rica ile taleb etti.
Karamanolu brahim Bey, grd nimeti inkar
ve stanbul imparatoru vastasyla Macar ve Alman
hkmdarlaryla ittifak ederek, mtarekenin yaplma
sndan haberdar olmakszn Hamid sancana taarruz
etmesiyle Konya zerine hareket edilerek zapt edildi.
Bu srada Alman mparatoru ile Vilakolunun bir
araya gelerek yapm olduu hcum haberi de ula
mt. Padiahn kzkardeinin ncas zerine
Karamanolu yine af olundu. Srp kral Vilakolu,
fesadnn anlaldn hissederek, kzn harem-i h
mayuna taktim etti. Sultan Murad, Macaristan'a akn
clar gnderdii gibi, Evranoszade Ali Bey kumanda
sna, Drakula ile Vilakolunu dahi katarak
Osmanl 83

Macaristam inedi. Bu aknda yetmibin esir elde

edildi.
Paay yine bir ordu ile yolladysa da Vaza'da
malup ve esir oldu. Jan Hnyad, bu galibiyetlerinde
Nibolu malubiyetinin acsn karyordu. Kuman
dasndaki asker, Macar suvarileri ile Erdel cretli
asker yardmcs, Macar, ek, Alman askeriydi. Ertesi
sene Jan Hnyad, Macaristandan Srbistan zerine
indi. Bir taraftan papann Macaristan vekili Kardnal
Juliyen, bir taraftan da papa 4. Ojen'in tevikatyla
Avrupadan Trkleri karmak niyetiyle Macaristan,
Prusya, Saksonya, Bavyera, Srbistan, Etlak, Lehstan
hatta Fransa, Belika'dan bile asker topland . Byle
b ir hal birlii o zamana kadar toplanmamt.
Hnyad; Semendire'den Tuna'y geerek, ortal ya
kp ykarak ehirky'ne, ordan Ni'e geldi . Morova
nehri zerinde meydana gelen savata Hnyad yine
galip geldi. Sultan 2. Murad Sofya'ya ekildi. Dman
ordusunun gz Fi libe'nin zerine dikilmiti. Onun
iin byk bir hzla yryordu. Izlad Derbend'indeki
mcadelede dahi galip gelerek hatta Yalva Sahrasn
da Sultan 2. Murad' bir daha skntya soktu. Anadolu
yakasnda ise, Karamanllar frsat ganimet bilerek,
Akhisar, Akehir, Beyehir'i ineyip Ktahya, Anka
ra'ya, hatta Bursa zerine bile yrdler. Hnyad,
Yalva sahrasndan Macaristanla kati bir harp naza
ryla bakarak ekildiinden Sultan Murad, ok acele
84 Osmanl

Anadolu'ya geip Karamanhlar ezdi, fakat kz karde

inin araya girmisiyle af taraf gene ar bast .
Jan Hnyad'n ordusunda, Macar kral Vilakolu
da bulunuyordu. Sultan Murad mtareke teklif etti .
Bunun zerine Macaristan'da bulunan Szegedinde
yaplan antlamada, Srbistan ile Hersek Jorji
Brankovi'e (Vilakolu) Eflak memleketinin
Vladislasa terki, esir den Damad Mahmud elebi
iin de yekmibin dka altn fidye denmesi kabul
edildi. Fakat Srplar ile Eflak, Macaristann taht-
idaresinde kald. Bu antlama on sene geerli olmak
zere yapld. Suretleri Trke ve Macarca yazld.
Sultan Murad, Kur'an- azimana, Viladislas da,
ncil'e yemin ettiler.
Zat ahane, birbiri ardnca meydene gelen malu
biyetlerden son derecede muteessr bulunurken
tokat'ta vali bulunan byk ehsade Alaaddin beyin
vefat haberi geldi. Bunun eklenmesiyle teessr son
dereceye vard. Veziriazam andarh Halil paa, ile
shak paay ararak salatanat byk olu Sultan
Mehmed'e terk ile feragat edeceini bildirdi. Engel
lemek istedilerse de, israr padiah ar bast. (Faide
49 abak) Bunun zerine Manisa'da vali olarak bulu
nan istikbalin Fatih Sultan Mehmed'i bir mektup gn
derilerek Edirne'ye arld. Mehmed Sultan Edirne'
ye gelince, shak Paa ve Hamza Beyi yanna alan 2.
Sultan Murad Manisa'ya ekildi. Tarih H. 847 / M.
1 444 yln gsteriyordu.
Osmanl 85

- 3 -

Sultan 2. Mehmed, Edirne'de Osmanl tahtna kt.

Ya o srada ondrt'd. Macaristann Segedin ehrin
de yaplan antlamay imza ile vazifeli murahhaslar
mz vazifelerini tamamlamaya altklar esnada Pa
pa 4. jen'in yeni Kardinali Kon Dolmeyeri'de oraya
gitti. Papann Macaristan vekili Juliyen ile Venedik
ve stanbul imparatorluu murahhaslar yeniden harbe
balamak iin srarda bulundular.
Yaplm bulunan antlamann zerinden henz
ongn gibi ksa bir zaman dilimi gemiti. Papa veki
li; dini baka olan bir kimseye vrilen szn ve yemi
nin deeri yoktur, eklinde hkm verdii grld.
Velhasl Jan Hnyad'a Bulgaristan krall vaad olun
du. Ancak, Osmanllarn Srbistanda e llerinde bulun
durduklar mevkilerin teslim iini yapana kadar her
hangi bir harekat yapmama kararn aldlar. Osmanl
lar, o mevkileri tahliye edip teslim eder etmez, Jan
Hnyad'da kuvvetli bir ordu emrinde olduu halde,
Bulgaristana dald. Nibolu zerinden Vama'ya doru
yrrnee balad (H. 848 / M. 444).
O srada tahtnda, ondrt yanda bulunan gen bir
civan bulunuyordu. Buna karlk kuvvetli bir hal
ordusu i ve d tehlike olarak vaziyeti hazik hale
getiren tehlikeyi temsil ediyordu. Bu vaziyet karsn-
86 Osmanl

d a sadrazam Halil Paa, vezirlerden ahabettin paa,

Saruca paa gibi devlet ileri gelenleri, ordularn ba
na yeniden gelmesi iin Sultan Murad'a davet karma
karar ve gerekesini anlattlar. Bir yandan vzera
eski padiaha mektuplar yazarken, Sultan Mehmette
nameler gnderdi. Gelen mektuplarm hemen netice
vermedii grld. nk Sultan Murad tahta dn
meyi kabullenmedi.
Sultan Mehmed ikinci bir mektup gndererek, ki
hakikaten bir padiah olu padiah olma tecrbe ve
mantma yakan tarzda, "Eer padiah iseniz; din ve
devletin hizmet istedii bu zamanda ekingenlik gs
termeniz, padiahlk vazifenize mugayirdir. Eer pa
diah ben isem ite size emrediyorum. Silah bana
geliniz. itaat etmenizi size ihtar ediyorum. "eklinde
bildirmi bulunuyordu. Sultan Murad da Anadolu
ordusunu alarak boaziinde Ceneviz gemilerine bi
nerek, Rumeliye geti. Yama'y muhasara eden Jan
Hnyad ordusuna, Macar Kral Yladislas'da katld
gibi Eflak beyi Drakula, Papa vekili esarini, Eri,
Yaradin Piskoposlarda vardlar.
Sultan 2. Murad; ordusunu Edirne'de tanzim ettik
ten sonra Yama zerine yrd. Yama dmann eli
ne gemiti. ki ordu kar karya gelince Sultan
Murad, daha nce yaplm bulunan antlama metnini
bir mzran ucuna taktrarak, Osmanl sancann
yanna dikti. Savan kt ann ilk dneminde bizim
Anadolu askerimiz bozuldu. Karacabey gibi neml i
Osmanl 87

kumandanlardan bazlar ehid oldular. Sonunda padi

ahn yannda kapukulu bMklerinden baka asker
kalmad. Hatta Sultan 2. Murad dahi ricata balamak
zereyken Karaca beyi: "Aman padiahm, sebat. Bir
aralk Macar kral atn srerek, padiahn zerine
hcum etti . Ancak Koca Hzr isimli bir ihtiyar Yeni
eri, ilk nce kraln beygirini sonra da kendisini kese
rek ban Sultan Murad'n nne koydu. Kesik ba
hemen bir mzrakn ucuna taklp, dman askerinin
gnnesi saland. Bu dehet verici manzaraya ahid
olan dman askeri artk firar yolunu seti. Mehterha
ne ok byk bir ne'e ile kuvvetli seslerle byye
cek, bir velvele ile galibiyeti ilan eden nameler ald .
Papann Macaristandaki vekili Juliyen ile iki piskopos
ve dierleri maktul dt. Kumandanlardan Davud
paa bu yenilmi orduyu kovalad. Hnyad cann
binbir glkle kurtarrken, Osmanllann yz gl
mt.
Hep beraber Edirneye dnlr dnlmez, 2. Murad
taht yeniden olu Sultan Mehmed'e brakp, Manisa'
ya ekiIdiysede, ok ksa bir mddet sonra Edirne'de
meydana gelen bir yangn adamakll yayld. Bu yan
gn esnasnda Yenieriler [esat kardlar. Zorbalara
yarmar aka verildi. Sultan Mehmed'in gen olmas
mnasebetiyle orduyu itaati altna alamayaca ortaya
km bulunuyordu. Yeniden Sultan Murad' tahta
davet ettiler. Edirne'de Bucak Tepede biat ettiler.
88 Osmanl

Sultan Mehmed tahttan indirilmi olarak Manisa'ya

dnd.

- 4 -

stanbul imparatorunun Jan Hnyad olaylarnda par

ma, hilesi ve ftnesi eksik deildi. Sultan Murad bu
durumdan habersiz deildi. Macar meselesi bitince
btn dikkatini Mora yarmadas zerine evirdi.
Mora'da Ernanuelin oullanndan Kostantin ile
Dimitrios evvelce Osmanl devletinin uruna ginni
olan RumIar komutu. Krdos kenarna kuzeyden
gelecek bir hcumu nlemek iin batan baa sur e
kilmi, ok byk hendekler kazmt. Buna Genne
Hisar, Rumca Murdel Heksamilyon dendi. Sultan
Murad, Turhan bey i Mora zerine yollad zaman,
kendiside bizzat Germe Hisar zerine gidip Krdos,
Patras' velhasl btn kuzey blgesini ele geirdi. Bu
esnada ise, Rakza elileri gelip zrler beyan ettiler.
Padiaha dedikleri beyz dka altn olan vergileri
ni bin dka altnna ykselttiklerini duyurdular.
Arnavutluk ve yahud Mirdita reisi Kastoryato,
Osmanl uruna girerek, oullannda maiyet-i
padiahiye yollamt. Bunlardan skender Bey,
Hnyad'n galibiyetlerinin balad esnada, ordu
Morava taraflarnda bulunurken, buraya gelen Arna
vutluk zadeganndan yaplan tevik ile kandnlp, bir
gece reis efendinin yani padiahn bakatibi olan zatn
Osmanl 89

adrna girerek, Anravutluun merkezi olan Karvaya

yani Akhisar muhafzna hitaben kendisinin (skender
Beyin) oraya vali olarak tayn olunduuna ait bir ya
zy adrna girdii reise yazdrp, bu fennani eline
alp, adam da katledip kaar. skender, Mirdita dala
rna varnca, kendisini beklemekte olan altyz kiiye
katlr. Yalnz bana Karvaya'ya girerek, fennan
kumandana gsterir. H isarn anahtarlarn alr. Sonra
akam, geceye dnnce adamlarn kaleye alr. Btn
muhafzlar boazlatr. Bu isyann haberi dier yer
lerden ' de duyulur. Kiahk, (Gegalk), Toskahk
(Toska) beyleriyle Yanya taraflar, Karada voyvoda
s stefan bile bu i syana dahil olur. Dier taraftan da
Hnyad, ordularmz bozuyordu. Hatta Mustafa paa
kumandasnda gnderilen ordu bile malup, paa ise
esir oldu.
H. 8 5 1 / M. 1 447 ylda padiah bizzat zerine gi
derek Karkavaya'y zapt ve skander beyi dalara
kamaa mecbur kld. Bu savalarda Gelibolu top ha
nesinden ustalar, getirildi ve toplar dktrld.
Timur vakas sayesinde elli sene mr kazanm
olan stanbul imparatorluu btn btn kmt.
mparator 7. Yuvan lr lmez miras Dimitrios,
Tomas ve Kostantin Dragezes'e kalm. Bunlar
Yuvan'dan boalm tahta ikabilmek iin rekabete
balamlard. Sultan Murad, Dimitriosa haber gnde
rerek, tahtn Mora Kostantin'e terk etmesini emretti.
90 Osmanl

Bunun zerine Kostantin imparator olduki, bu zat

stanbul'un son Bizansl hkmdardr.
Sultan Murad kn yeniden kendini gstermesi
zerine Arnavutluktan ekilmi ve skender Beye yap
t teklifte, senede bebin dka altn vergi ve Os
manl hakimiyetine girmesi oldu isede bunu kabul
ettirememiti. Hatta dn esnasnda skender Bey,
ordunun yolunu keserek epeyce zaiyata sebep ol
mutur. Sultan Mehmed ilk baharda yine Arnavudluk
zerine gitmek zere hazrlklar yaparken Hnyad
meselesi ortaya ba gsterdi. Arnavutlarla, Srplara
gvenerek yannda U lah, Alman, Karabinaclar, Bo
hemya, eker, Macarlar, Erdel v.s askerleri olduu
halde Srbistan inedi. Hnyad bu seferinde Macar
kral kaimakamyd. nk Vladislas Varna savan
da lmt.
Sultan Murad, orduyu hmayunu alarak bu sefer
Hnyad'n zerine yrd. Dman Cedd-i Ekberi, i .
Sultan Murad- Hdaveridigarn son sava meydan
olan Kosova sahrasnda yakalad. H. 852 / M. 1448 de
meydana gelen ok ve gn sren ok kanl bir sa
vatan sonra yendi. Kafirler onyedibin l verdiler.
Ordular son derecede munhezim oldu. Jan Hnyad
kat. Sultan Murad, evvelce, urad skntlarn
intikamn ve acsn kard. Padiah Sultan 2.
Murad, ortal yeni bir intizam ve nizam iine sok
maa gayret gsterdi. Dulkadirolu Sleyman Bey'in
kzlarndan birini Sultan Mehmed ile evlendirdi. Os-
Osmanl 91

manlln eski ne'e ve gzel gnlerle dolu mazs

yeniden hayat buldu. Edirne ve Bursa'da camiIer,
medreseler, mkemmel denecek gzell ik ile dolu ha
yr messeseleri meydana getirdi. Hicri 855 / M. 1 45 1
tarihinde iki gn sren bir ba arsndan sonra irtihal
etti . Padiahn vefat, olu Manisa valisi Sultan
Mehmed'in Edirne'ye gelecei zaman olan gn iin
halktan sakland. Sultan Mehmed tahta clus ettikten
sonra merhum padiahn na Bursa'ya defnolunmak
zere yola karld.

-5-

Sultan 2. Murad vefat ettii zaman krkdokuz yan

dayd. Otuzbir sene padiahlk yapmt. Bir defa
kendi tahta k, Yama muharebesi mnasebetiyle
iki defa taht olu Fatih Mehmed'e brakp yeniden
klar hesaba dahil edilirse defa Osmanl tahtna
calis olmutur.
Orta boylu, ak alnl, krmzya alan akbenizli,
koyu ela gzl, kumral kal, seyrek dili, gler yz
lyd , Sultan Alaaddin, Mehmed, Ahmed, Orhan,
Hasan adlar verilen be ehzadesi dnyaya gelmitir.
Onun zamannda devinne usul bir tanzim gnn,
Hristiyan ocuklar Anadoluya gnderilmeye balan
d. burada Osmanl lisan zerine okuyup yazma
reni lmesine nem verildi. Bunlarn bir ksm gemici
lie, dier bir ksm ise o zamanlarn mekteb-i
92 Osmanl

harbiyesi olan Edirne asker talimhanelerine gnderi

liyordu . Silahdarlarla gureba yani oradan buradan
gelme yabanc kimselerden kurulan asker alay kendi
sinin kurduu bir messesedir.
Osmanl 93

Sekizinci Blm

Fatih Sultan Mehmed

- 1 -

Hicri 855 / Milad 1 45 1 senesi Muharreminin nc

gn Edirne'de Sultan Mehmed 2. defa Osmanl tah
tna kmtr. Henz yirmibir yanda idi . babas 2.
Sultan Murad'n vefat haberini aldnda, bir arab ata
binerek: "Beni seven arkamdan gelsin" diyerek, hay
van mahmuzlad. kinci gn Gelibolu'ya vard. E
dirne'ye geldiinde Halil Paay grevinde ipka etti.
shak Paa'y ise Anadolu Beylerbeyj tayin.
Sultan Murad'n, sfendjyarolu kzndan henz
st ocuu bulunan Ahmed adndaki ehzadesi bo
uldu. Sultan Mehmed, vey annesi Srp prensesi
Mara'y babas olan srp kralnn yanna gnderildi.
stanbul'dan Kostantin Dragezes adna bir eli geldi .
Eli kabul edilip, Kostantin hakknda iltifatta bulu
nuldu. Bunlardan baka Rakza, Venedik, Cenova,
Galatadaki Cenevzliler, Sakz Midilli ve Rodos
valyeleri, Srbiye, Efiak, Jan Hnyad, skender bey,
imparatorun kardeleri, Mora Despotlar, eliler yol-
94 Osmanl

layp, tebriklerde bulundular. Sultan 2. Mehmed he

men hemen hepsiyle seneliine antlamalar yapt.
Karamanolu brahim bey, her zamanki gibi yine
isyan ederek, eski Aydn, Genniyanolu neslinden
yannda bulunan bir ka serseriyi ayartm ve kendisi
Alaiye taraflarna saldnn ise de shak paa ordu ile
zerine gitti. Hz. Padiahda nce Bursa'ya sonra Ka
raman'a ynelerek serserileri perian edip,
Karamanolu da kzn verip, Taeli'ne geip oradan
aman diledi. Karaman seferinden Bursa'ya dnd
srada Yenieriler culs bahii isteriz diye ayaklan
dlar. On kese aka verildi. Fakat aalar dier b
ykleri askerlie yaknayan bu hallerdeR ' dolay
kam ile dlp azledildiler.
mparator, Karamanoglu kyamn bahane ederek,
Sultan 2. Murad zamannda stanbul'da mahfuz bulu
nan Sleyman elebi'nin torunu ehzade Orhan'nn
vergilerini istedi. Padiahn maksad i se stanbul'u
fethetmekti. tahta geiinden itibaren, etrafndaki h
kmetlerle yapm olduu saldnnazl k paktlar bu
sebepdendi. stanbul imparatorluu i se o sralarda
adamakll klmt. Kostantini'yeden baka Mar
mara denizi sahili taraflarnda Silivri ile bir iki ky,
Karadeniz sahilinde de, bir ka yer kalmt. Trklerin
A vrupa ktasnda yerleimlerinin katiyet kazanmas
ancak stanbul'un fethedilmesi sayesinde olurdu.
Kostantiniye yani stanbul o zamanlar hristiyan a
leminin en gzel ehriydi. nceleri beyzbin nfusa
Osmanl 95

sahipken, sonralar yzseksenbine dmt. Surlar

ve kalesi birinci derece nem tayordu. Bir hayli
zaman Osmanllarn, Osmanllardan nce eitli ka
vimlerin hcumlarna mukavemette muvaffak ol
mutu. Bu devrelerde Osmanllar askeri ilimIerde
fevkalade ustalk kazanmlar, kalelerin elde edilme
sinde lazm gelen ara ve gereleride gelitirmilerdi.
Yldrm Bayezid'in Anadoluhisarn ina ettiini yu
karda anlatmtk Sultan 2. Mehmed ise Karaman
seferinden sonra, boaza gelerek imdiki Rumelihisa
r adn verdiimiz Boazkesen hisarn yaptrdl. Bu
vaziyette stanbul'un Avrupayla mnasebetleri kesil
mi oldu. mparator eliler gnderdi. Hisarn inaat
nn yaplm olan mtarekeye aykr olduu protesto
edilerek bildirildi. Sultan 2. Mehmed de elilere:
- Ben, sizin aleyhinize bir teebbste bulunmuyorum.
Memleketimi muhafaza iin alyorumki hi bir
zaman antlamay bozmak deildir. mparatorunuz,
Macarlarla anlaarak gemileriyle babamn
Geliboluda yolunu kesmi ve byk skntlara d
mesine vesile olmutu. Unuttunuzmu? babam o za
manlar Cenevizlilerden yardm isternee mecbur
olmutu. Ben henz gen, Edirne'de bulunuyordum.
Biz korkumuzdan titriyorduk. Siz ise, bizim fela
ketlerirnize glyordunuz. Pederim Varna'dayken,
Rumeli sahiline bir kale yapacana yemin etti. Ben
onun yeminini yerine getiriyorum. Mlkmn ze
rinde istediimi yapmama kar beni men etmee
96 Osmanl

veya me karmaya hakknz veya kudretiniz

varmdr? ki sahilde benimdir. mparatorunuza de
iniz ki: "imdiki padiah evvelkilere benzemiyor.
imdi siz gidebilirsiniz, fakat bir daha byle haber
leri kim getirirse derisini yzerim"
meal inde cevap verdi. Rumel ihisarna byk toplar
konu ldu. Hatta muhafazasna Firuz Aa isimli birinin
kumandasnda olarak, drtyz yenieri tayin edildi.
Sultan 2. Mehmed, Edirne'ye dnnde, imparator
da stanbul'un kaplarn kapam, ehirde bulunan
mslmanlar hapsetmiti . Padiah Mora'da bulunan
imparatorun kardelerini ona yardmdan men etmek
iin, Turhan Bey ile bir orduyu zerlerine yollad .
mparatorun hizmetinde bulunan Urban ismi i : c tan
nan bir Macar, Osmanl devletine mracaat -: i . s
tanbul surlarn ykacak byklkte glleler atacak
toplar dkt. Bu toplar en by Edirne'de dkld.
Bu topu altm ila yz kz eker, arl 700 toni
lato olup, binikiyzokka yani 1 530 kiloluk glleleri
bin metre mesafeye atard. stidrad: Fatihin kendi
dzenledii hesab zerine mhendis Muslihiddin ve
Sarca Sekban ile Urban isimli bir Macarn dkt
topdurku, yz kantar bakrdan imal olunmutur.
Oniki kantar arlnda mermer glleyi bir mil mesa
feye atard . Orduda bulunan toplarn says byk
olmak zere yzotuz adetti.
Sultan Mehmed ehrin planlarn, hcum hatlarn
izmi, Osmanl ordugah seilecek yerleri gezmiti .
Osmanl 97

Top konulacak yerleri tesbit edip, gndenniti. Ar

toplar M . 1 453 senesi ubat aynda Edirneden Bizans
istikametine doru yava yava yrtlmeye baland.

-2-

Fatih Sultan Mehmed, otan Erikap'nn karsn

daki tepeye kurdu. Sa cenahda yzbin, sol cenahda
ise eibin asker bulunuyordu. Zanos Paa ise Galata
tepelerini tutmaktayd . Orduda byk topla birlikte
irili ufakl ondrt batarya daha top bulunuyordu.
Bunlardan baka tahta kuleler V.s muhasara alet ve
aparatlar vard. Denizden de, Baltaolu Sleyman
Paa kumandasnda donanma gelmekteydi.
mparatorun, Rumelihisar inaat balangc tari
hinden beri ehirdekilere metanet vennekten geri
kalmad anlmaldr. Yabanc yazar tarihlerinde
bulunan malumata gre, imparatorun kuvveti
krksekiz-krkdokuz bin civarnda olup, bu makarna
otuz-otuzbebin eli silah tutar ahali iile gnll her
mil letten yabanclar, Cenevizliler, Venedikliler, ecne
bi kaptanlar savunmada yer almlard. Donanmalar
ait alt byk, yinni kk olmak zere 29 gemiden
meydana gelmiti. Bu savata her iki tarafta "Katafolt
mancnk,adi mancnk, toplar, rum atei, ok, kl
btn silahlar kullandlar. Binbir zorlukla getirilen
byk top, fazla atelendiinden patlad ve yapmnda
byk emei olan Macar mhendis Urban'da lme
98 Osmanl

srkledi. Donanmamzn acemilii Sultan Fatih'in

cann ok skt.
Rvet alarak RumIara taraflar olan Halil Paaya
da, muhasaray kaldrmak iin frsat verdiyse de, Fa
tih dinlemedi. Kara tarafnda dahi, toplar ie yarama
d gibi, ahap hcum kalelerimizide rumlar yakt.
Padiah, Zanos paa ile Molla Grani ve
Akemseddin gibi alimlerden byk bir meclis
toplyarak vaziyeti mzakere etti. Osmanl gemilerini
bir gecede Dolmabaheden kzaklarla ekerek, Hali'e
Balat ve Ayvansaray nne indirdi. mparator sa
vunmada baarl oluyordu. Kuatma elli gn srd.
Fakat en sonunda, Topkap, Erikap, zerinden ya
plan bir hcumla netice istihsal olundu. Osmanllar,
stanbula girdiler. H. 857 / M. 1 453 yl Fatih padia
ha lakab oldu. Fetihten sonra padiah yirmi gn kadar
stanbulda oturdu. ehrin yeni hayat benimsemesi
iin bir takm islahatta bulundu. RumIara yeni bir
patrik tayin etti. Patrikhaneye baz imtiyazlar verdi ki,
bu hkmler hala geerliliini korumaktadr. ( 1 26)

-3 - stanbul'un Fethi Srasnda Dnyann Hali

stanbul'un fethi esnasnda henz Amerika ve

Avusturalya ktalar kef olunmamt. O zamanlar
dnyann ancak ktas hakknda bilgi mevcuttuki,
bunlar Avrupa, Asya ve Afrika ktalaryd. Avrupada
bulunan hkmetler: Fransa, ngiltere, Danimarka,
Osmanl 99

sve, Lehistan, Bohemya, Macar, svire, spanyada,

Kastilya, Aragon, Navaro, Portekiz ve Endls'de
slam devletlerinden Ben-i Ahmer, bulunuyordu. Bu
rada; Dou Roma imparatorluu yklm, yerine Os
manl imparatorluu kaim olmutu. Bylece tarihi
mizde Kurun-u Cedide yani yeni a denmi Kurun-u
Yusta denen orta a nihayetlenmiti.
Asya'da bulunan devletler: Arab, Selukiye, Trab
zon imparatorluu, Kafkas-ran, Trk, Tatar. Hind ve
in isimleriyle anlan kmeler vard. Bu Hind ve in
bile tam manas ile bilinip tannmyordu. O zamann
tarihileri bunlarn corafi yaplarn ve bir takm
hususiyetlerini iyiden iyiye bilemiyorlard . Haklarn
da malumat pek ktt .
Afrika'da ise: Fas, tunus, Cezayir ve Msr hk
metleri bulunmaktayd . ylece bir sayacak olursak, o
zaman kta zerinde bulunan ve hakknda bilgi
olan devlet-ve hkmetlerin genel yekn, yirmibei
amyordu.
stanbul'un fethi sralarnda Fransa da, Yalova s
lalesinden 7. arl hkmdar olup, ngilizlerle alan
ve yz sene savalar diye tarihte hret bulan muha
rebe bitmiti. ngilterede 6. hanri ismiyle Plantajen
slalesinden bir kral iktidardayd. imdiki Fransann
bir ok eyaletleri ngilizlerin idaresinde bulunuyordu.
Bundan baka ngilterede kral slalesinin York ve
Lankaster ksmlar arasnda otuzba sene savalar
ad ile nlenen bir sava husule gelmiti.
100 Osmanl

Danimarka; steritid hanedan iktidarnda krallar

dan 4. Viledemir'in kz Margrit'in sve, Norve ve
Danimarka hkmetlerinden kurduu Kalarnar birlii
namndaki byk hkmetin bir dalp, bir btn
lemesi kavgalar yznden karma kart. sve bu
Kalarnar toplulundan ayrlmak telan yayordu.
Almanya; Habsburg hanedan yani slalesinin
Fredrik isimli bir hkmdarn hkm altndayd.
Habsburg svire de bir kk kyd. Esas kurucu
Alsas Dkas Enifo olup, kont hanedann kuran ise
Gonteran isimli Al sas kontudur. Bunun torunu Radbu
M. 1 020 senesinde Habsburg Sarayn yaptnntr.
stanbulun fethi esnasnda Avusturya krallk bile ol
mayp aridkalk idi. O srada Alman hkmetleri
bir araya gelerek byk bir Alman mparatorluu
kunnular idi.
Rusya'da Kr Vasil isimli bir Moskof Prensi vard .
Ruslar bu sralarda, Tatar hanlar arasnda meydana
gelen anlamazlklardan istifade ederek, Tatarlara
dedikleri haractan kurtulduklar gibi, onlar tehdide
bile balamlard. Fakat Ruslarn bu esnadaki Avrupa
ile olan mnasebetleri hemen hemen hi yoktu. hatta
bizimle olan mnasebetleri 2. Bayezid zamanna
rastlar. Mengli Giray vasta olmutur. Henz
Avrupann kuzeydousunda bulunmaktaydlar.
Lehistan, Yakelon veyahut Jejelon denilen slale
den 4. Kazimir'in ynetimindeydi . Kazimir pek maa
rif sever bir kimseydi. Prusya'nn yars idaresi altnda
Osmanl 101

bulunduundan dier yars harac vennekteydi.

Yakelon imdi Rusya ilerinde bulunup, Litvanya
ismiyle Osmanl tarihinde greceiniz bir eyalet
dkas idi. Yakelon'larn Lehistanda hkmfenna
zaman bu zavall kralln en parlak zamandr.
Bohemya; yahut ek krall Protestanl n k
nn ncs olan ve Huriyetler sava diye bilinen ka
rklktan kurtulu idiysede yine Almanya'nn te'siri
altnda bulunun ve kral Albir isimli biri batayd.
Macaristanda: 5. Ladislas krald . Macarlar o sra
larda hala Yama savann verdii zaaf iindeydiler.
Bilindii gibi Jan Hnyad, kendini bu savata pek zor
kurtarabilmiti. Jan Hnyad'dan sonra olu Matyas
Korven, Ladislas'dan sonra Macar kral olmutu. s
vire Cumhuriyet halini tantm ve Fransaya kabul
ettinniti.
spanyada garib bir durum grlyordu. Douda;
Avrupa topra zerinde Osmanl ad altnda bir islam
hkmeti Bizans fetih edip, Avrupada byk bir
devlet haline geldikleri helde, mslmanlar, spanya'
dan yani Avrupadan kanlmak zere bulunuyorlard.
Mslmanlar Endls'de yalnz Gmata hkmetine
sahiptiler. Hristiyanarda ise Kastilya ile Aragon
krall bata olmak zere, Portekiz, Navaro hk
metleri vard.
Endls; Afrika zerine baklann evirince kar
snda Hafzun isimli mslman bir hkmet grr.
Fakat o da tkenmek zereydi. Yalnz bu hkmete
102 Osmanl

lafn gelii mensup, Arap denizi korsanlar vard ki;

talyanlara kar silahl bir savunma iindeydiler.
Msrda ise erkes Memluklar isimli bir devlet
vard. Bunlar H, 784 IM. i 382 tarihinde kurulmutur.
Msr'da Berkuk ismiyle ortaya kan bir erkes ku
mandan, bu devletin kurucusudur. Bunlardan H. 922 I
M. 5 6 tarihine kadar yani Yavuz Sultan Selim'in
Msr' fethettii tarihe kadar 24 hkmdar gelip ge
mitir: stanbul fethi srasnda Msr Meliki Mansur
Fahreddin adl biri bataydki, bunu kendi bakuman
dam Atabe olan nat" Bey tahttan indirip yerine ge
miti.
Asya'da: Yemende Ben-i Hmeze devleti ortaya
kmt. Hicaz da Ben-i Mukteda slalesinden erif
ler bulunup, Mekke-i Mkerreme emiriydiler. Os
manl devletinin tarih sahnesine k srasnda bu
slaleden Remine ve Kamisa isimli iki erif ortaklaa
Mekke emirlii yapyorlard. Necid ktasnda, yine
airet reislikleri geerliydi. stanbul'un fethedilmesin
den ikibuuk asr evvel Trabzonda kurulmu olan
imparatorlukta da 20. imparator olan David bulun
maktayd.
Esas Trk olan Elbistan, Mara, Ayntab (Gazi
antep) Malatya, Harput taraflarnda Zulkadiriye
(Dukadir) Hkmeti vard. Bunlarn Beylerinden
Sleyman Bey'in kz Sitti Hatun, Fatihin hammyd.
Sleyman Bey, stanbul'un fethi srasnda vefat et
miti. Olu Arslan Bey, onun yerine Emir olmutu.
Osmanl 103

Bunlardan baka Adana taraflarnda Ramazanoullar

adyla dier bir Trk beylii hkmeti vard. Fetih
esnasnda Hamza Bey, adl bir zat bu hkmetin
Emiriydi. urasn mutlaka hatrda tutmaldr ki; Sel
uklularn gerek Anadoluda gerek Suriye, gerekse de
Irak Arab ve randaki topraklar zerinde batda Os
manl devleti kurulmu, dou tarafnda Safevi Devleti
kurulmutu.
Osmanllarn bulunduu blgede var olanlar
Karamanolu, Akkoyunlu'lar beylik halindeydi.
Karakoyunlu beylik hkmeti ise, ran topraklannda
sz sahibi olup, stanbul'un fethi esnasnda ikinci h
kmdarlar olan Cihangir balarndayd. Grcistanda
ise Kartal, Kaht ve Guri ismi ile tannm kardee
ait hkmet vard. Hindistanda Afganlilardan Loda
hanedam yeni bir hkmet oluturmutu. in de ise;
Ming slalesi varm ki, o zamanlar ne Avrupa in'
den ne de, n Avrupadan haberliymi. Bunlardan
baka Avrupada Venedik, Ceneviz hkmetleri ile
Rakza cumhuriyeti, Rodos valyeleri, Srbistan,
Eflak Budan Voyvodalklar, Mora Despotu, gibi
kk kk devletikler vard. Papa 5. Nikola ise bu
srada stanbul fethiyle daha ok gayrete gelip
Hristiyanlar birletirme yoluna gayret sarfediyordu.
104 Osmanl

-4-

Fatih, stanbul iin yaplmas acil ileri hal ve yoluna

koyduktan sonra Edirne'ye avdet etti. Halil Paay
ihanet thmetiyle evvela haps krk gn sonra ise idam
ettirdi. Osmanl devletinde ilk katledilen sadrazam bu
andarl Halil paadr. Bu ana kadar birinci vezirlik,
andarl slalesindeyken bu eref onlardan alnd .
stanbulun fethinden sonra, devletin balkan topraklar
zerindeki vaziyeti byk deiiklikler gsterdi.
Srbiya, Bosna, Hersek, Mora zerine birbiri ar
dnca seferler icra edildi. H. 863/ile 859/Miladi olarak
1 455 ile 1 458 yllaryd.
Bizim Vilakolu dediimiz Srbiya kral
Brankovi'in yerine Fatih, stefan Lazaravi'i tayin
etmek istediinden Vilakolu, Hnyad'a sndI. Hr
vat ocuklarndan devinne olan veziriazam Mahmud
Paa H.860 /M. 1 456 senesinde Belgrad kuatmasnda
baarl olamad. Devlet, Brankovi otuzbin altn ver
gi verdii takdirde Srp kral olarak kabul edildi .
H.863 / M. 1 458 yl sefer aynda Osmanl ordusu
yzellibin kiilik ve yz topa malik olarak Belgrad
muhasara ettiysede Papa 1 3 . Kaliksit, Hnyad'a
mracatla bir hal ordusu kurdu. Hnyad, Tuna neh
rindeki kk donanmay yakt, Belgradn imdadna
koup, ordumuzu bozdu. Hatta Sultan Fatih yaraland.
Beylerbeyi Day Karaca Paa ile birlikte yinnidrt bin
ehid ve toplarmz mahvoldu. Fakat Vilakolu'da
Osmanl 105

biraz sonra yerine kral olan Lazarolu'da iki ay sonra

ldler. Bunlarn arkasndan ortaya iki vari s kt.
birisi Sultan Fatih'in vey validesi Mara (Meryem
Sultan) dieri ise, La2ari'nin damad Bosna kralnn
kars iren'di. iren, Srbistana girdiysede katolik mez
hebinden olduundan kabul edilmedi. Sadrazam
Mahmud Paann kardei olup, srplara geici reis
olarak tayn olunan Abagovi'i ren, hile ile
....
katleydikten sonra Sultan Fatih, yeniden Srbistan
zerine yrd. Bu yryte Semendire ile birlikte
civar zapt edildi. Bundan sonra Srbiye bir Osmanl
vilayeti haline girdi. Belgrad maalesef Macarlarn
elinde kald. -. 863 i M 1 458 ( 1 34) Semendire'nin
. .

fethinden evvel, M ora blgesi de zapt ve istila edile-

,
rek, yalnzca Kavrun, Metun, Argos gibi bir ka yer
Venediklilerin idaresinde brakld. H.862 i M. 1457
Srbistann tamamnn fethedilmesi, Bosna ve
Hersek'in de istila edilmesine yol at. Bosna kral
Srbistandan elini ekince vergi vermeye gevemi ve
Venediklilere kar Bosna'nn elde bulundurulmas
lazm gelmiti. Sadrazam Mahmud Paa, Bosna kral
n Gel hisarnda kuatp esir etti. Hnyad'n olu
Matyas H. 870/M. 1465 senesinde Bosnay yeniden
ele geirmek iin hcum etmisede, Mahmud paa
galip gelerek macarlar pskrtt.
Eflak Voyvodas olan tarihlerimizde de Kazkl
Voyvoda nam ile anlan, Macarlarn ise eytan, ken
di ahalisinin ise, Cellad adyla maruf olan Drakula'nn
106 Osmanl

olu Vilad, Osmanl devleti tarafndan yaplan davete

"Ben gelecek olursam Eflak ahalisi yerine bakasn
getirir" diyerek szde zr beyan etti. Bunun zerine
memleketi muhafaza iin kendisinin nezdine gnde
rilen Vidin Beyi Hamza Paay ve yannda bulunanla
r bir gece basarak esir alp, kaza geirtmiti. Sadra
zam bu elim hal zere karadan, Padiah ise deniz yo
lundan giderek Eflaka girdiler. eytan Voyvoda bir
ormana gizlendi ve orduyu da basmaya muvaffak
oldu. Ancak bu baskn baanya ulaamaynca
Macaristana kamay ye tuttu. Onun yerine padia
hn maiyeti arasnda yer almakta olan kardei Radol
Voyvoda tayin edildi. Kuzey Arnavutlukta ta Sultan
Murad zamanndan beri isyan etmi olan skender
Beyin zerine giden birliklerimiz, bozuluyorlard.
Fatih ordusuyla yryp Akahisar muhasara altna
ald. skende'r Bey dalara kama yolunu seti. Ora
dan her gece bir baskn dzenlerdi. Kn gelmesi
Sultan Mehmed ( I 35) Balaban Beyi brakarak ekildi.
Ertesi sene olduunda ise skender Bey mr defteri
ni doldurmu olarak gt. Arnavutluk ise Venedik
ve Osmanl devleti bir de kabile beyleri arasnda kal
d.
Srbistann fethl , Arnavutluun hkmetsizlii
Osmanl ordularnn daha kuzeye doru yrmelerini
kolaylatrd. Osmallar onsene mddet ile gney
Macaristan ile Hrvatistan. skolovonya, Astirya,
Kamiyola taraflarna akn ettiler. Fakat Venedik
Osmanl 107

cumhuriyeti ile alan sava karadan ve denizden ol

mak zere onalt sene srd.
Cenevzli ler ile Venedikliler stanbul imparatorlu
unun zayflamasna sebep olmulard. Sultan Fatih,
H. 863/M. 1 45 8 de Srbstandan dnerek- Karadeniz
sahilinde bulunan Amasra isimli Cenviz hkmetini
ve Adalar denizindeki Taoz adasyla baz sahil bl
gelerini ve stanbulun fethinden sonra Galata'y alm
ve Mora seferinde ise Venediklileri ezmiti. Bu yz
den Venedikliler ihtilal kartmak, skender Beye
yardm etmek, Karamanoluna elvermek suretiyle
Osmanllar taciz ediyorlard. Fatih Venediklilerden
Eriboz Adasn ald gibi Bosna ve Hersek stila
snda oralarda bulunan Venedik topran dahi zede
lemi ti.
stanbulun ele geirilmesinden sonra Fatih, Vene
dik ve Cenevz gemileri gibi gemiler inaa ettirmeye
balayp, Akdenize donanma yollama yolunu semi
ti. Mahmud Paa Eflak seferinden dnnde bu do
nanma ile Midilli'yi ald. anakkale boazna kaleler
yaplp toplar konuldu.
H . 868 i M. 1 463 tarihinde Anadoluda bile vaziyet
ler deimiti. Amasra zaptedildikten sonra Karaden
zin Anadolu sahilinde iki beylik hkmeti kalmt.
sfendiyarolu smail Bey, Sinop'un kuatlmas ze
rine Sultan 2. Mehmed'e dehalette bulunup, memle
keti i1hak olunmutur. Sinop'un alnmas zerine
Trabzona giden orduyu hmayuna kar, Bayndriye
108 Osmanl

devleti reisi Uzun Hasan, Trabzon hkmetini hima

yesi altna almaya kalkt. Fatih, Uzun Hasan'n ze
rine Hamza beyi yollad. Koyulhisar zapt etti. Uzun
Hasan, annesi Sara Hatun'u Fatihe ricac olarak gn
derdi. Ancak, Fatih Sultan Mehmet Trabzondan vaz
gemedi. B izans art olan bu hkmeti de ortadan
kaldrd.
Grlyor ki; Osmanllar Avrupa ktasna getikle
ri halden itibaren gah Rumeliden vukubulan hcum.
gah Anadoluda meydana gelen isyanlarla hatta ayn
zamanda iki tarafla uramak gibi g zor, arzal,
tehlikeli meguliyetlere uramaktan hali kalmamtr.
Venediklilerin dmanl ise nazar dikkatlerini hem
denize, hem sahile evinneye sebepti.
Karamanolu brahim beyin byk olu shak Bey
cariyeden, dier alt olu Sultan Muradn hemiresin
den olduundan bunlar arasnda dmanlk by
mt. Bu alt oul, brahim Beyi Konya'da muhasara
ettiler. brahim bey kaarken vefat etti. Fakat haya
tnda el ile Silifke'yi shak beye venniti. Alt
oulun en by Pir Ahmed bey, dayzadesi Sultan
Fatih'e, Uzun Hasan'a da shak bey yalvard. Uzun
Hasan'n yollad orduyu Osmanllar bozup Silifkeyi
kuatma altna aldlar. Bunun zerine shak Bey, aile
siyle Uzun Hasan'a sndI. Pir Ahmed bey Karaman
hakimi oldu.
te bu Pir Ahmed Bey'de H. 872 / M. 1 467 sene
sinde Venediklilerle anlap, Zulkadiroullar beyi
Osmanl 109

ehsuvar beyle birlik olup beraberce isyan ettiler.

Fakat veziriazam Mahrriud Paa zerlerine gidip, on
lar yendi . Ancak esir olarak yakalamak mmknken,
yakalatmad. bunun vezirlerden Mehmed Paa isimli
ehliyet sahibi olmayan haris biri paann iivet ald
na yorarak azledilmesine sebep oldu (H.872 / M.
1 467).
Dier taraftan Venedikliler, mttefikleri Papa 4.
Siskist, Napoliler Rodos valyeleriyle Anadolu ze
rine saldrarak zmir'i zabt ve Antalya, Silifke sahille
rine gelip Karamana yardm ediyorlard. Fatih Sultan
Mehmed, Bosna zerine yapt hcumlarla, bir ara
kodra'yda Venediklilerden ald. Hatta Osmanli a
knclar" Taliyamento geidini zorlayarak Venedik
civarn atee verdiler. Venediklileri mntkalarn terk
ettirdiklerinden Limni Adasn ve Arnavutluktaki
blgeyi terk etmek ve yzbin dka altun harp tazmi
natndan baka senede yzonbin altun hara vennek
artyla sulhun mmkn olduu gii l d. Sonra Zanta
ile Ayamavri adalarda alnd.

- 5 UZUN HASAN
-

Akkoyunlu yahut Bayndriye hkmetinin en tann

m hkmdan Uzun Hasan'd. Diyarbekirde kuv
vetlenmiti. Karakoyunlu hkmdar Cihanah Mirza
ile Timurlenkin torunu Ebu Said Mirza'y ldrerek
baehir olarak Tebriz'i semi byk bir devlet kur-
1 10 Osmanl

maya muvaffak olmutu. Karaman o\lllarndan Pir

Ahmed ile kardeleri malup bir vaziyette Uzun Ha
san'a iltica edince, Oda bunlara amucas Yusufa
Mirza kumandasnda yeterli sayda asker vererek Ka
ramana yoad. Bu ordu teyi beriyi yama ediyordu?
Hamideline kadar geldi. Konya valisi ehzade Sultan
Mustafa, Kreli beldesinde bunlar basp, Yusufa
Mirza'y esir etti (H.877 / M . 1 473).
Dier taraftan Fatih Sultan Mehmed ordusuyla ha
reket ederek, Sivas'tan sonra Rumeli beylerbeyi Has
Murad paa aknc blkleri ile Uzun Hasan'n tuza
na dp, yanndakilerle ehid ve Turhanzade mer
bey ile baz komutanlar esir dtler. Bu vaziyet kar
snda Sultan Fatih, Bayburd zerine ilerleyip Tercan
yaknlarnda Otlukbeli denilen sahrada Uzun Hasan
askerinin karsna dikildi. Orduyu hmayun yzbin
kiiye yaknd. ok kanl bir sava husule geldi ve
Hasan feci bir malubiyete urad. Bunun neticesinde
bu blgelerde devletin yirmi-otuz sene rahat nefes
almas saland.
Harp srasnda sa cenah, ehzade Beyazid'in, sol
cenah ehzade Mustafa'nn kumandasnda olduu
gibi ikinci defa veziriazam olan Mahmud paa ve
Gedik Ahmed paa, Anadolu Beylerbeyi Davud paa
da orada hazr oldular.
Dn srasnda Gedik Ahmed paa Karaman, Si
lifke, Ennenek, Minyan ve Mukan kalelerini ald.
ehzade Sultan Mustafa Develi Karahisar'daki Kara-
Osmanl 111

man komutanlarndan Atmaca beyi tepeledi. Pir

Ahmed bey ise, Menyan'dan Zulkadiroullan yamna
kap, orada ld. Sultan bu sralardayd ki, ehzade
Mustafa vefat etmi, ondan boalan Karaman Valilii
Cem Sultana verildi. Osmanllarn tarih sahnesine
klarndan beri kendilerine musallat olan
Karamanoullar beylii bylelikle ortadan kaldnld .
Deniz kuvvetleri zaman zaman glendi Adalar
denizi yava yava Osmanllarn bir i denizi oluyor
du. Midilli, Limni, mroz, Taoz, Semadirek adalar
ele geirildi .
H.880 / M. l 475 ylnda veziriazam Ahmed paa,
yz kadar gemi ile Karadenizde Krm zerine
giderek Kefe, Azak, Mengp kalelerini ald. Cene
vizlileri Krm sahillerinden kard. Knm'da bulunan
Kpaklar Ham Hac Giray'n lmnden sonra oul
lar miras derdine dtler. Krm fitne ve fesat iinde
alkalamyordu. Padiah o taraftan gelen talebler ze
rine Hac Giray'n oullarndan Mengli Giray' Krm
Ham tayin etti. Bylece Krm'da Osmanl devletinin
mmtaz bir eyaleti oldu. Hemen ertesi sene Budan
beyi cezaya mstahak edildi .
Gedik Ahmed paa, H.884 / M. 1 479 sadaretten a
lnp Mora valiliine tayin edi ldi. Gedik Ahmed paa
yz gemiden kurulu bir donanma ile talya seferine
karak Zanta Adasyla talyann Otranta ehrin i vu
rup onikibin esir elde etti. Uzun Hasan'da bu esnada
ld.
112 Osmanl

6
- -

S ultan Fatihlin talyan seferine dikkat ekmesi, stan

bul imparatorluuna sahip olmasndan dolay vaktiyle
bu imparatorluun tasarrufunda bulunan talya ehir
lerinin de Osmanlnn eline gemesini ihtar eden Ve
nedik cumhuriyetinin bir fitnesiyi . Dier taraftan
adalar denizindeki Rodos adas hala valyeler elin
deydi. Mesih paa kumandasnda olarak gnderil:n
altmdrt gemiden meydana gelmi donanma
szkonusu aday muhasara etmi ve kalede alan
gediklerden asker ieriye dahil olmuken, Mesih pa
a: Mal ve ganimetler devletindir diye ilanda bulundu.
Bu durum karsnda meydana gelen geveklik ordu
nun malubiyetine sebep oldu. Mesih paa vezirlik
ten, sancak beyliine indirilmiti. O sralarda ise M
srda hkmdar olan Kaytbay ki, kendisi erkes
kumandanlarndand. Dulkadiriye hakimi ahsuvar
beyi tutup asmt.
Kaytbay, ehsuvar beyi ele geirmek iin yardm
da bulunmayacak olursa, Dulkadiriye topraklarn
devlete terk edeceine dair vaadde bulunmu olmas
na ramen ehsuvarn yerine kardei ve akrabas ah
Budakl tayin etti. te Fatih Sultan Mehmed, Anadolu
zerine mi? Bat da olan Rodos zerinemi gidecei
belli olmayan ve kendisinden baka kimsenin bilme
dii seferde ordu ile skdar'a geip, Gebze tarafn-
Osmanl 113

dan Hnkar ayr imdi ise ayrova denilen yerde

adrnda vefat etti.
Orta boylu, kaln ve iri kemikli, omuzlarnn aras
geni, gvdesi bacaklarndan uzun, kalar kavisli,
yz beyaz zerine gayet canl olup, sa sakal siyah
ve kvrck, boynunu ksarak n tarafa eimli, aln
ak, gzleri parlak, az kk, burnu ahin gagas
eklinde kemerli idi. Edirne'de domu , tahta da ora
da kmt. ilk tahta knda iki sene kadar padi
ahlk yapm iki clusu arasnda yedi seneden az
biraz fazla gemiti. Namk Kemal bey merhum
diyorki:
"Peder-i Murad- sani, saniyen saltanat kabul et
mekte Fatih grd ders-i tecrbenin te'sirinden heie
Zanos paann def ve tahkirattan dadar olduu hal
de evvelki mensb olan Manisa'ya avdet eylemitir.
Bu vak'a yani hal kendi iin bir mihnet olduysa devlet
iin bilakis bir byk saadet saylr. nk fevkalade
yaradlm zevat iin felaket mektebinden byk bir
dershane-i kemal olamaz. Bu kahraman ise mddet-i
medide olduu mahluiyet zamannda yalnz ders-i
felaketten deil, haiz olaca, Hakim nvann ilmi
sfat- fahiresiyle tezyin edecek derece envai
marifedden dahi kemaliye mstefid olmutu. Bu za
man- inzivann arasndadr ki, arabi, !arisi, latin ve
yunani, ibrani lisanlarn tahsil eyledi . Ve bu tahsil
semaratndan ark ve garbn sevabk ve dekaykna
kemal ile vakf idi . Ve bu zaman- inzivann asarn-
114 Osmanl

dandr ki, o zamanlarca misli namehud bir

mtemeddin devlet tekiline ve fenn-i harbin
terakkyat- hazraya mebde olacak surette te'sis ve
taadil ine muktedir olabilecek derecede hikmet-i h
kmete arif idi."
Mddet-i saltanat otuzbir senedir. Bu mddet zar
fnda Fatih ileri dnk almalar ile Osmanl devleti
ni stanbulu fethederek dounun en byk impara
torluu derecesine karm ve Avrupann o zamanlar
en byk en medeni usulleri yaayan cemiyeti haline
getirmi ti . Onun vefatnda corafi vaziyetimiz ile
siyasi vaziyetimiz tamamen deimiti. Osmanl top
raklar Anadoluda Frat nehri yukararna, Rumelide
ise, Tuna nehri kenarlarna kadar genileyerek iki kta
zerine olduu gibi yine tabii olan iki huduta erimi
ti . Bu hududlar dnda yaptrd ve yapt aknar,
Budan seferi gibi savalarla kendisinden sonra gele
cek Osmanl padiah ve kumandananna da mkem
mel izler brakmt . te bunun iindirki, gerek ran
gerekse Msr devletleri ayr ayr endielere gark ol
mular, Avusturya ile talya ise dehet iinde kalm
lardr.Lehistan'da Knmn zaptedilmesi zerine tema
sa gelme yolunu semitir.
Ancak Fatih iki noktada durmaya mecbur kald.
Birincisi Belgrad muhasaras, bu ehir alnmadka
Tuna nehrinin tesine geemedi. Dieri ise, Rodos
adas baarszl ki, Adalar denizi ve buna bal
Akdeniz hakimiyetimiz pheli kald.
Osmanl 115

Sultan Fatih devri, Osmanl devleti iin en yksek

terakkinin ve istidadn bulunduu bir zaman dilimi
olmutur. Sultan Fatih kudreti, marifeti, irfan, cesaret
ve mehareti ile milletin talih ve ykselmesini sadece
cihangirlie deil bilhassa ilim ve maarif ile sanayii
arzu ve sevmekle de altnna meziyetlerine kavu
tunnutu. En byk bir edibirnizin dedii gibi: "B
yklerimizin bir ounu ykseldii mertebeye zama
nn tesiri ulatrr. Ancak Fatih; Gayretleri ile elde
ettii mertebelerin yksekliini kendi himmetinin
yardmyla bulunduu zaman, kendisine ulatnntr
ve bu hakikat her trl pheden uzaktr."
istanbulu fethetmi bulunduu iin Hazreti Fatihi
bir trl afv etmeyen yabanc basn ve yazarlar bile,
onun hakknda eit eit ahadetlerde bulunmakta
drlar. Hatta en son yaymlanan ok eit malumat
larla donanm bir Umumi tarih dahi aleyhinde iki
itii, sefih bir hayat srd, szne sadk olmad,
kan dkcl ve yalanclk ile cidden haksz su
lamalarda bulunduktan sonra diyor ki: " Savalarda
ortaya serdii cesaret ve merdlik, bitmez bir faaliyet
ve enej i, haddinden fazla hrs, siyasi fikirlerindeki
ykseklik ve incelik, askerine yapt ltuf ve bala
ryla hakikaten bir Trk prensi olduunu teslim ettir
miti. Mehur iskenderi Yunani'yi ve Roma imparato
ru Ylyz Kayseri kendisini rnek edinmiti. Bir ok

ilmin sahibi olup, son derece hner sahibidir. Trke,

Rumca, islav, Arapa, Acemce konuurdu. Corafya
1 16 Osmanl

ile tarihte ve zamann harb ilminde pek ok bilginin

sahibiydi. Cami vesair dini binalar ve hayra dnk
inaa etmede pek cmert davranm, Rum ve talyan
sanatkarlarna iltifat ve hrmet etmitir. Hatta mehur
ressam Venedikli Centile Bellini'ye resmini yapmaya
msaade vermitir ki, bundan sonra Enderunu hma
yunda Esseyid Hseyin vesair isimlerini tayan yerli
musavvirler (ressamlar) yetimeye balamtr. Za
mannn ulemas fetvalanyla tanzim ettii Kanunna
me-i Mehmed isimli kanunu ki, -asl nshas mevcud
deildir- tarihlerimizin rivayetine gre iki ksmdan
ibaretmi:
Mezkur kanunun birinci ksm devletin heyetini, i
kinci ksm ise bayram ve yemek merasimleri ile
mhr- hmayun ve saltanata varis olma usulne ait
mi. Sultan Fatih'in ilk hocas Molla Grani isimli zat
erifdir. Fatih, ulemaya ok byk sayg i le birlikte
riayet gsterir, hatta hocasnn eHni ptn, zama
nn en byk alimlerinden Molla Hsrev'e camide
bile ayaa kalkp hrmet gsterirdi. stanbul'da kur
duu Fatih medreseleri dnyann en byk niversi
telerine rnek olmu, geceleri medreseleri dolaarak
talebeyi tevik ederdi. Bir latin air kendisine bir ka
side takdim etmi ve mkafat olarak airin hemehrisi
olan bir ok esiri azad eylemitir.
stanbuldan baka Bursa, znik ve Edirne'de dahi
o lgun ve kamil kimseler yetimi ve Fatih bizzat ken
disi Arab ve Yunan edebiyatna meyil gstermise de,
Osmanl 1 17

ran edebiyat tesirinden edebiyatmz kurtulamam

tr. andarl Halil paann ldrlmesiyle balatt
vezir ldrme mm, mehur Hrvad Mahmud paa
nn katliyle devam ettirmesi Osmanl tarihinde daha
sonralar iin ok kt misal tekil ettii unutulma
maldr. Tarihiler, ehzade Ahmed'in lmn eit
eit teviller gsterir.
Karde katl i Yldrm Belazid'le balamsada bu i
e Fatih'de elini bulatrmtr. Byle facialarn sr
mesi devam edegelmitir. Zaman bu tip katillere
"Temin-i asayi-i amme" diye bir kulp bulmu ve
saltanat kavgalarnn nn almak iin ancak bu ted
biri uygun grmtr. ran hkmetiyle Avrupa h
kmetlerinin ounda bu feci usul devam edip git
mitir. Bundan baka Fatih, stanbul'u fethetmekle
beraber Bizans saltanat ve o saltanata bal debdebe
yi de ho bulup almtr. Hatta "Netayic l Vukuat"
isimli eser diyor ki :

"stanbul tahtna sahip olduu gibi stanbul imparatoru

nun ve devlet adamlannn hrmet ve sslere, yani bo
debdebeye ve gsterie, terifata bile varis olduki, sor
gular ve solak ve peykler ve trl trl elbiseler ile a
laylar o cmledendir. Hatta Efendi tabiri rumIardan
gelmedir. "

Dier taraftan "Teracim-i Ahval" isimli eser (Ke

mal) de:
118 Osmanl

"Otuz sene hemen hemen btn dnya ile urat.

Onalt devlet, ikiyz salam ve byk ehir zaptetti.
Saltanat zamannda Osmanly zamannn en byk
devl eti saylacak ekilde yksek bir mevkiye ulatrd."

Hakikaten, Sultan Fatih zamannda ordunun mun

tazam ve malum olmakla beraber, kodra savanda
ateli silahlarn btn ile tehiz olunmu miktar,
yzbinden ikiyzel libine kadar kmt. Midi lli, Ka
radeniz ve Kefe taraflaryla talya'ya gnderilen do
nanma, bu hususta nemli bir misaldir.
Osmanl paralar gm ve bakrdan yaplmken,
Fatih o zamann Macar altunlar ayr ve lsnde
altun para kestinniti. Devletin zenginliinin ortaya
konmasnda nemli bir misaldir.
Karadeniz yoluyla Asya ticaretinin genilemesi ve
Cenevizlileri Krm'dan uzaklatrarak, bu ticareti
Osmanllara kaydrd. Venedik umhuriyetiyle yapt
antlamada, kk bir gmrk bedeli tayin ederek,
ona karlk Venedik eyasnn lkeye ginnesine ser
bestlik msaadesi verdi . Gerek bu antlama gerekse
Sicilya kralyla yapt ittifak Osmanl devleti ile A v
rupa arasndaki devletler mnasebetinin bir neticesi
dir. Bittabi Fatih gibi zamann ilim ve fenieri ile bir
likte siyasasnda birinci olan bir padiah bu gibi m
nasebetin kymetini bilecek kimseydi.
Osmanl 1 19

ilme olan hrmeti yznden, ulema kyafetinde gi

yindii mehurdur. Fatih lakab; stanbul'un ve bir
ok memleket ve ehirlerin fethinden dolay kendisine
ok ok yakmtr. Osman Gazi, Seluklu yadigar
mehter alndnda hrneten ayakta dikilirdi. Bu
usul ve adet Fatih zamanna kadar devam etmisede,
Sultan 2.Fatih Mehmet bu adeti kaldrntr.
Sultan Fatih'e kadar olan padiahlar zerrin yani al
tndan yaplm klah- mevlevi giyip zerine destar
sararlard. Tabi bu altn klah som olmayp, yaldz
olduu kuvvetle muhtemeldir. Fatih ok byk hr
met gsterdii ulemaya benzemek niyetiyle sof
(mcevveze) eklinde dlbent balad. Askerin atlas,
ipek li kumalar giyip sslenmesi de bu zamanda ol
mutur. lmnden sonra kendi yaptrd camii eri
fin haziresinde defin edilmi, bu mnasebetle ad, bu
semte isim olarak yadigar kalmt.
1 20 Osmanl

Dokuzuncu Blm

Sultan kinci Bayezid (Veli)

-1-

H.886 / M . 1 48 1 senesinde Osmanl padiahlna 2.

Bayezid gelmitir. Otuzbe yalarndayd . Amasya'da
vaI olarak devlet staj yapmaktayd. Kardei Sutan
Cem'de Karaman valisi idi. Bayezid'in olu Korkud
ile Cem'in olu Ouzhan. Sultan Fatih'in saraynda
teminat olarak bulunmaktad. Fatihin vefat vuku bu
lunca; sadrazam Karamani Mehmed paa durumu
askerden saklad. Na ise padiah rahatszdr. Araba
ile stanbul'a dnecektir diyerek, nakil iini baard.
Tabiiki Sultan Cem'e ball ar bastndanm
nedir, tahta karmak amacyla ona da haber yollad.
stidrad: Karamani Mehmed Paa, Cem Sultan' Ka
raman valisi olduundan dolay tercih etmise tabiiki
byk ehzade ilkesini Karamanllndan dolay i
nemi olmuyor mu? (Sadeletiren)
Gebze'de bulunan ordu ile stanbul'un haberleme
sini kesti. Maksad lm haberinin duyulmamas ve
bir karklk kmamasyd. Fakat ordu haberi ald.
Yenieriler Pendik iskelesinden ve dier iskelelerden
Osmanl 12i

gemilere binerek stanbul'a geldiler. Sadrazam

Mehmed paann konan bastlar. Maln yama
edip hayatnda elinden alp ldrdlr. Bilhassa e
hirdeki zengin evleri ve yahudi evleri basknlara ma
ruz kalp soyuldular. Grlyorki bu vaka devletin
haysiyeti iin pek ar bir darbedir. O zaman stanbul
muhafz bulunan shak paann gayretiyle ortalk
yatt. Sultan Korkud, padiah gelinceye kadar
"Devlet Kaimmakam" ilan edildi.
Sultan Bayezid dokuz gnde skdar'a geldi. Si
yahlar giyinmiti. Kar lama merasimi iin, devlet
adamlar ve kumandanlar bir araya geldi. Saraya var
dklarnda saf balayp, Padiahn bindii kayn iki
tarafna yenieriler aldlar. Padiaha bir arzuhal ver
diler. Bu dilekede sadrazam Mehmed paann katlini
ve yaptklar yamadan dolay af edilmelerini talep
ettiler. Onlarn istei yerine geldi. Burada dikkat edi
lecek bir husus varki o da, bizde bu trl asker itaat
sizliklerinin sonralar oalarak devletin bana eit
eit skntlar, tehlikeler getirmi olmalardr. Hele
bu hediye isteme istidas her tahta klta adet hk
me dahil oldu. Karklk bittikten sonra , merhum
padiahn defnini mteakip, ! shak Paa sadaret mev
kiine getirildi. Hemen yeni bir mesele daha ortaya
kt. Karamani Mehmed paann gndermi olduu
ve hedefi Cem Sultana varmak olan haberciyi yolda
Aanadolu Beylerbeyi Sinan paa yakalam ve kes
miti. Vaziyeti Sultan Cem haber almt .
122 Osmanl

Dnmeden ve saltanatta hi bir kaideye gre

hakk olmad halde asker toplayp, Bursa zerine
hcum etti. Bu vaka haber alnr alnmaz, ehzade
Cem'in zerine, Ayas Paa kumandasnda bir kuvvet
gnderildi. Bursa ahalisi, Fetret Devri zamanndaki
ehzadeler kavgasn unutmadklardan her iki
kuvvetide Kabul etmeyip, ehrin kaplann kapadlar.
Fakat ehzade Cem ordusuna zahire verip eilimleri
ni gsterdiler. ki ordu savaa balayp, neticede Ayas
paa kuvvetleri malup oldu, kendisi dahil bir ok
Yenieri de esir dt. ehzade Cem Bursa'ya girdi.
Devlet eline geti sayarak kendi adna hutbe okuttu.
Para bile bastrd. Devlet yine bir ayrlk kavgasnn
iine dm oldu. Sultan Bayezid, bu vaziyeti haber
alnca baka bir ordu tekil ederek Cem'in stne y
rd. ehzade Cem ise, byk halas yani byk tey
zesi Seluk Hatunu Bayezid'e yollayp, devleti Ana
dolu kendisinde kalmak, Rumeli ise Bayezid Sultann
emrinde bulunmak zere paylam teklifinde bulundu.
Tabiiki kabul olunmad. Padiah bir yandan Cem'in
kumandan ve Lalasn elde etti. Dier taraftan ise
hazrlad iddetli bir hcum ile ehzadeyi malup
etti.
ehzade Cem, bu malubiyetle nce Konya'ya o
rada annesi ve hanm le birlikte Tarsusa, oradanda
Halep yoluyla am'a, ad geen yerdende Kuds'e
buradanda Gazze yoluyla Msr'a kap, Sultan
Kaytbay'a sndI.
Osmanl 123

Yenieriler ise ikinci defa ayaklandlar.

Bursa'llarn ehir kaplarn amayp, Ayas paa ve
arkadalannn dt glklere, bazlarnn lmesi
hasebiyle ehirdekileri cezalandrmak gayesi ile ya
malamak istediler. Sultan Bayezid eitli hediyeler
vererek Yenierileri g hal i le ikna edip, Bursa'nn
yamalanmasn nleyebildi.
Fatih'in kahretmesiyle Uzun Hasan'a i ltica etmi
olan Karamanoul1 anndan Kasm bey, ehzade Cem
olayndan frsat bularak, memleketini yeniden alabil
mek iin Hasan'n olu Y akup Mirza'dan ayrlp
Taeli'ne gelince, Varsak, Turgutlu airet1eri ve Ka
ramanh kumandanlar b irleti . Bunlarn zerine Gedik
Ahmed paa gnderi ldi. Dier taraftan ehzade Cem,
Msr'dan hac'ca gitmi ve dnmt. Kasm beyin
gnderdii habere inanarak Haleb'e geldi. Adana'da
Kasm beyle buluarak Konya'y muhasara etmilerse
de baar elde edemediler. Cem askeriyle Ankara tara
fna gittiinde Sultan Bayezid'de ordusu ile onu takip
etti. Bu takip haberi ehzade Cem kuvvetlerinin me
tanetini bozdu. Cem, Karamanolu ile Akehir'e sonra
da Taeli'ne firar etti. Sultan Bayezid, Kuds'te bir
ltuf olarak ikamet etmesini teklif etti. ehzade Cem,
nasihat yollu bu teklifi dinlemeyip yine
Karamanolunun desise ve hilelerine kaplp
Rumeliye gemek zere Rodos valyelerine -gemi
temin etmek dncesiyle- iltica etti.
124 Osmanl

Gedik Ahmed paann talya'dan ald Otranta

kalesi geri verildi. Rakza cumhuriyeti yeni antla
malar yapld. Vergisinde bin dka altuna indirildi .
Venedik hkmetiyle antlamalar tazelendi. ehzade
Cem yznden Venedikten alnmakta bulunan senevi
Onbin dka altunundan vaz geilip, bunun yerine
mallarndan % 4 gmrk vergisi alnmasna geildi.
Mehur Gedik Ahmed paa, devlete bunca hiz
metler yapp, Bayezidin tahta geiinden sonra bil
hassa ehade Cem ve Kasm mes'elelerinde fevkalade
stn baar gstermiken, Sultan Bayezid'in ehza
delii zamannda bir savata komuta ettii askeri iyi
ce yerletiremediinden dolay Gedik paa azarlam
bulunduundan, bu azarlayn kinini iinden atama
yan padiah, Edirne'de bir ziyafet esnasnda verdii
bir iaretle, Gedik Ahmed paann lmn salad
(H.887 / M . 1 483).
shak paa azlolunup, Davud paa sadarete getiril
di. H.888 / M. i 484 senesinde Padiah Bulgaristan'a
giderek yolda grd kalelerin tamir edilmelerine
emirler verdi. Hersek bu srada Osmanl devletine
ilhak oldu. Macaristan kralyada be seneliine bir
antlama yapld. Karamanoullarnn sonu olan Ka
sm bey de vefat etti. Eflak zerine sefer ald. Ordu
yu hmayun Tunay geip, Kili kalesiyle onalt gn
sren kuatmadan sonra Akkirman Kalesi ele geiril
di. Bu seferde Krm Han Mengli Giray ilk defa ola
rak ellibin tatarla savaa itiraki grld. Kendisine
Osmanl 125

bir altun ilemeli kalpak ve bir takm hediyeler ihsan

buyruldu. H.889 / M. 1 48S'de Eflak seferinden Edir
ne'ye dnte Msr Sultan ve Hind ah taraflarn
dan tebrik iin gelen eliler kabul edildi. Fakat Msr
Sultan Fatihin saltanatnn son gnlerinde ve Sultan
Bayezid'in saltanatnn balarnda gstenni bulundu
u aynlkl tavrlar, devleti osmaniyyeyi zm, eh
zade Cem'i kabul etmekle beraber Hind hkmdar
ah Behmen tarafndan yollanan hediyeleri gasp et
mek, Ramazanolu elinden Adana ile Tarsus'u almak,
Mekke-i Mkerremeye giden haclar taciz eyleme
gibi uygun dmeyen hal ve davranlarda bulundu
undan harb ald. ki islam hkmeti arasnda sren
bu sava alt yl kadar srd. En sonunda Tunus Emiri
Molla Osman Hafsi kymetli hediyelerle eli yollayp,
sulha tavassut eyleyip, aldklar yerleri geri vennesini
Osmanl devletinden rica ederken, Adana yaknndaki
ukurova'nn Mekke ve Medine vakflarndan sayl
mas artlar iinde sulh imzalad.
Msr ordusu, ilk nce Anadolu Beylerbeyi
Hersekli Ahmed paay, yanndaki Karagz Mehmed
paa ile Hzrbeyzade dier Mahmud paann rekabeti
yznden malup ve esir etmi, H.894 / M . 1 488'de
Tarsus ile Adana arasnda bulunan Aaayn sahra
snda da Hadm Ali paay bozmutu. Osmanllarn
pek ok iyiliini gnn olan Dulkadirolu
Aladdevle de, Msr Sultan tarafna gemi ve bu
zatn kardei olup am'da hapis bulunan ah Budak
126 Osmanl

bey bulunduu yerden kaarak devlete iltica etmiti.

ah Budak ilticasndan sonra Dulkadir topraklan ze
rine gidip, kardeinin olunu esir ve gzlerini sakat
lamt. Kendisi de kardei Aaladdevlenin hiIesiyIe
eline dmt. Karagz Mehmed paa ordunun
malubiyetine sebep olacak ekilde hareket ettiinden
stanbul'a getirtilip, orada idam olundu.
D ier taraftan ehzadelerden Sultan Ahmed A
masya, Sultan ehinah Mentee, Sultan Korkud
Saruhan, Sultan Selim dahi Trabzon valilii ile vazi
feliydiler. Yine bu sralardayd ki, Osmanlnn Avru
pa ktasndaki ekil ve durumu deiiklie uramak
tayd. Jan Hnyad'n olu olup onun lmnde Maca
ristan kral seilen Matyas Korven lnce, Macarlar
Lehistan kral Vladislav' kral olarak semilerdir.
Sultan 2. Bayezid, Belgrad'n orduya teslim edilebile
ceini ihbar eden kale muhafznn szne gvenip,
Srbistan zerine yrmsede Sofya'da ad geenin
sznden dndn renince, Arnavutluk zerine
gitmitir. Ancak Macaristan le Avusturya ilerine
doru Semendire mutasarrf Mihalzdde Ali Bey,
Bosna Valisi Yakup Paa girmiler, bunlardan Ali bey
bir pusuya drlp ehit olmu, Yakup paa ise
Macarlar yenerek Rumeli Beylerbeyliine ykseltil
mitir.MacarIar bu malubiyet zerine sene md
detle sulh iin mracaatta bulunmulardr. Lehistan
taraflanna aknlar yaplarak Malkozade Bali Bey
Osmanl 127

zaferlerle dnmtr. Bu aknarn sebebi Leh kral

olan adamn Eflak'a saldrmas olmutu.
Osmanllar i le Ruslar arasndaki, ilk siyasi gr
me H.897 / M . 1 49 1 ylna rastlar. Sadrazam Hersekli
Ahmed Paa sadaretten alnp, S ultan Fatih'n idam
ettii andarh Hali l Paann olu brahim paa, bo
alan makama getirildi. H.904/M. 1 498 vakalar ara
snda en dikkat ekici olanlarndan biri de Mora sefe
ridir. Venedikliler her tarafn dmanln kazanarak,
hatta Papa ile Avusturya, Milan, Floransa ve Napoli
hkmetleri Osmanllar tevik etti. Bu vaziyet kar
snda Hersekzade Ahmed Paa, Anadolu Beylerbeyi
Sinan Paa'y Mora'ya gnderdi. Kapudan- Derya
Davud paa da, bu seferle vazifelendirilenler arasnda
oldu. Dokuz tane byk gemi ve 1 60 tane yelkenli ile
Laponte (inebaht)y muhasara altna edip, zapt etti.
H.905 / M. 1 499 Mutun, Navarin ve Kavrun ehirleri
ile Kefalonya ve Ayamavro adalar alnd. Venedik
Iiler de, Navarinde bulunan 1 2 gemimiz zerine ans
zn hcum ederek birini yaktlar ve onbirini ele geir
diler. Sonradan Kemal Reis, Venediklileri yenip, drt
kta gemisini zapt etti. Franszlar Midilli adasna as
ker kardlar I isede Manisa valisi Sultan Korkud'un
yardmyla adadan kartldlar ve Sarigo yani uka
adas taraflannda frtnaya tutularak battlar. H.908 /
M. 502 senesinde bir baka Fransz donanmas Papa,
Venedik donanmalar ile birleerek Santa Mavro yani
Aya Mavro adasn ele geirdiler. Daha sonra Vene-
128 Osmanl

dik ile yaplan antlamada, Kefalonya Venedikte, Aya

Mavro Osmanllarda kald. Macar kral Vladislav ile
yedi seneliine mtarekede Eftak, Budan beyleri ile
Rakza cumhuriyetinin iki tarafada vergi vermeleri
art kouldu.

-
2 -

Uzun Hasan'n vefat zerine Osmanl devletinin As

ya'da dou tarafnda komusu bulunan rann durumu
bsbtn deimi ve Akkoyunlu hkmeti, yerine
ah smail Safavinin kurduu hkmete brakmt.
ah smil, Sultan Bayezid'e dosta davranlarda bu
lunuyordu. Hatta Dulkadiriye hakimi Aladdevle'nin
kzn istemi ve Aladdevle de vermeyince stne
yrumt. Bu mnasebetle Osmanl topraklar iin
dende gemesine msaade verildi. Fakat ah smail,
Diyar- bekir ile Harput'u aldktan sonra ayrca
Aladdevle'nn tek olu ile iki toronunu tutup, kebap
etmitir. Bu vaziyetler Bayezid tarafndan ho kar
lanmad. Dier taraftan ah, Anadoluda bulundurma
ya alt adamlar ile ia mezhebini yaymaya, ora
larda fitne ve fesadn oalmasna urayordu. Bu
sralarda Trabzon valisi bulunan ehzade Selim Han,
ah smail'in topraklarna dalarak Bayburd ve Erzn
can'a kadar ilerlemiti. ah smail'in kardei brahim
Mirza'y yakalad. Bunun zerine ah, eli gnderip,
Osmanl 129

muhabbet ve sevgilerini yollad. Sultan Selim'de ora

larn istilasndan menedildi.
Sultan Bayezid-i Veli; son derece yumuak bir
kimseydi. Bu bariz vasfndan baka, halk arasnda
yaylan Veli lakabndan anlalaca gibi tasavvuf
ehlindendi. Hatta mehur Venedikli Andre Gayriti
isimli, Bayezid devrinde yaayan biri yazd eser
de" .. etli ve yal yznden vahet ve muhabbete dair
hi bir alarnet grlemez" satrlarn yazmtr. iiri
sever, yldzlar ilmine , akaide dair bilgilere ve eri
meseleleri tetkikten ok holanrd. Yaptrd cami,
hastane ve mekteb says oktur. ok sade bir tarzda
giyinmeyi tercih ederdi.
Bir mddet okumakla vakit geirildi. Hersekli
Ahmed paadan sonra tayin edilen veziriazam Hadim
Ali paa ile Konya valisi ehzade Korkud arasnda
soukluk vard. ehzade Hicaz'a gideceinden bahisle
bir anza yollayarak, Antalya'dan ailesi efrad yannda
olduu halde, gemilere binip amucas ehzade Cem
gibi Msr'a gitti. Msr Sultan, Korkud'u pek gzel
karlad Ancak Hicaz'a gitmesine Sultan Bayezid'in
gceneceini, bu sebeple gitmemesini tavsiye etti. Bu
hal, bir mani tekil etti. ehzade Korktud, Msr'dan
yazd bir arizada zrler dilediini babas Bayezid'e
bildirip, Konya'ya dnd.
Padiahn ya ilerledike zaaflar da oalmaktay
d. H.9 i 5 / M. i 509 senesinde pek iddetli bir zelzele
eyll aynn drdnc gn meydana geldi. Bin alt-
130 Osmanl

m yedi ev, yzdokuz cami, stanbul'un kara ve deniz

tarafndaki surlan ile Yedikuledeki saray kt. Aha
liden binlerce kimse enkaz altnda kald. orum ile
D imetoka harap oldu. Bu zelzele kk kyamet ad
ile hret buldu. Padiah bu zelzeleden sonra Edime'
ye geti .
Bu sralarda ise devlet hayatnn nemli olaylar
hazrlk safhas geirmekteydi. Malum olduu zere ,
sekiz ehsadeden geriye drt kii kalmt. Bunlar
ehinah Karaman, Korkud Teke, Ahmed Amasya,
Selim ise Trabzon valileri, idiler. Sultan Bayezid bir
ara Bolu sancan Selim'in olu Sleyman'a vermiti.
Sultan Ahmed bulunduu valilik olan Amasya ile
dersaadet arasndaki bu tercihe itiraz etti.
Sleyman'n bu grevi Kefe ile deitirildi. ehza
deler arasna giren dmanlk ise en ok Sultan
Bayezid'in nc olu Ahmed ile halef selef olaca
n iaret eden veliahtl ilan edilince olmutu. Bu
arada ehzade ehineh vefat edince, Korkud bsb
tn phelere dmeye balad. Fakat Yenieriler ki;
"Sultan Bayezid'in tahta ktndan beri itiatszlk ve
devlet ilerine karmaktan ekinmez olmulard"
ehzade Korkud'un air olup, musikiye dknln,
savalarda bir ie yarayacak cinsten bulmadklarn
ileri srerek beenmiyorlard. Sultan Ahmed'den de,
Yenieri aasna yazd mektupta kulland ho
olmayan tabirlerden dolay yz evirmilerdi. Sultan
Selim'in cesareti ve kahramanl daha o zamandan
Osmanl 131

herkese kabullenilmiti . Korkud'un Hicaz ve Msr

seyahatlerinden, Ahmed'in Yenieriler yanndaki sar
slan itibarndan doan haberleri aldnda Selim
Trabzon vilayetine samaz oldu. Oradan Krm tara
fna geti . Olu Sleyman'n sancanda edindii onbin
asker ile Tuna nehri zerinden geti. Babas Sultan
Bayezid'e yazd bir mektupta; yirmialt senedir
yzlerini grmediini, Rumeli tarafnda bir yere tayin
edilmesinden bahsetmiti. Edirne'ye geliinde doru
ca stanbul zerine yrd. Sultan Bayezid, Rumeli
Beylerbeyi Paay onbebin askerle kar koymaya
yo ad. Sultan Selim Edirne'ye dnerek, ehzade
Ahmed'in veliahthktan alnmas artyla, Semendire
sancan kabul etti. Korkud han ise, Antalya'dan
kp saltanat davas ilan ederek Saruhan zapt etti.
u hallerden anlalr ki; devlet ok byk bir sal
tanat kavgas iine yuvarlanmaktayd. Bu kavgalar
yetimiyormu gibi Hamid ve Teke taraflarnda
Karabykolu isimli ia'dan biri treyip, ortal ya
kp ykmaya balad. Osmanl tarihleri bu herifi
ahkulu ve eytankulu isimleri ile yadederler. Ad
geen mel'un zerine giden Anadolu Beylerbeyi Ka
ragz paay malup edip, askerinden ok kiiyi l
drd. syan adam akll byd. Sultan Bayezid bu
vesile ile ehzade Ahmedi yannda veziriazam Ali
Paa olduu halde haydudun cezalandrlmasna me
mur kld. Esas olan hedef, Veliaht Ahmed galip gel
sin ve bylece saltanata hak kazansn artn temindi.
132 Osmanl

Ancak bu teebbsten evvel Sultan Selim bir daha

dnerek Edirne'yi zapt ve hkmet etmeye balamt.
Padiah ordu ile zerine gitti. ehzade Selim Karade
niz sahilindeki gemilerine binerek Krm'a kaimpeder
hann yanna kat. Selim'in bozulmas Sultan
Bayezid ve vezrlerinin yreine su serpti. nk
ehzade Selimden korkuyorlard.
Ali paa, Anadoluda ehzade Ahmed'le bulutuk
tan sonra ahkulu'nun zerine gidip, S ivas le Kayseri
arasnda Gkay isimle aolan blgede meydana ge
len savata hem kendisi hem de, ahkulu maktul
dtler. Ali paaon lmesi Yenierileri ehzadenin
aleyhine bir daha harekete geirdi. Paaya yardm
etmedii, ekiya kendi sanca yaknnda olduu hal
de ve askeri var olmasna ramen devletin namusunu
muhafazaya iktidar gsteremediini ileriye srdler.
Grlyor ki, Yenieriler dorudan doruya mda
halede bulunuyorlar.
Sultan Selim ise Krm'da olanlar takip edip, bin
askerle Krm'dan stanbul zerine hareket etti. eh
zade Ahmed ise bu srada Gebze'ye gelmiti. Yenie
riler derhal ayaklandi. Karlamaya giden 2. Vezir
Mustafa paa i le Kadasker ve nianclarn evlerini
yama eylediler. Sultan Sleyman'} istediklerini bil
dirdiler. Ali paaon yerine sadrazam olan Herseki i
Ahmed paa ile Kadasker ve nianclar azil edildi.
Sultan Korkud stanbul'da Yenieri ocana sndi.
ehzade Ahmed dnerek, kardeinin olu Mehmed'in
Osmanl 133

elinden Konya'y ald. Yerine dnmesi iin Sultan

Bayezid'in gnderdii haberi getirenin, burun ve ku
lan keserek gerisin geri yollad. Bu olaylardanda
anlalyorki, devletin hali vahim bir duruma gelmiti.
Padiah ise, ihtiyar, bu tip skntlara dayanamayacak
derecede bkmt. ehzade Ahmed'in muamelesi,
Yenierileri yine ayaa kaldrd. Sultan Selim ku
mandasnda olarak ehzade Ahmed'i te'dip iin izin
istediler. Tabii ki kabul edildi. Yavuz'a hemen bir
haberci gnderildi. Yavuz Selim merasim alay ile
ehre girdi. Yenisaray kapsnda kardei Korkud ile
vezirler tarafndan karland. Padiah, kendisine se
nede ikiyzbin dka altn vermeyi teklif etti. Ancak
kabul grmedi. Velhasl H. 9 8/M. l S 2 senesi seferi
aynn sekizinci gn Yenierilerle beraber stanbul
ahalisi saray nne giderek, Sultan Selimi isterz diye
avaz ettiler. Sultan Bayezid'de:
- Devleti olum Selim'e terk ettim. Cenab- hak baa-
rl klsn.
diyerek saltanattan ekildi. Yirmign sonra
Dimetoka'ya giderken yolda vefat etti. Bu vakann
meydana gelmesi, Osmanl devletinde ilk hal vakas
dr. Bayezid zamannda devletin geliri; drt milyon
dan be milyon dka altununa kt.
Sultan Osman Gazi, kendisine at srtn taht yap
mken, stanbul'un fethinden sonra gsteri ve
debebe ihtiam alm yrmt. Bayezid devrinde
134 Osmanl

saray mayunun muhafz olarak yz kapcs ve

bin silahrn vard.
Bayezid'i Veli irtihal ettiinde altm yalarnday
d. Padiahl otuziki sene srmtr. Uzun boylu,
ablak yzl, ela gzl, geni gsl olup, yznde
benler vard. Dervi huylu olup, sulh sever kimseydi .
Bayezid'deki camii erifi o yaptrmtr. Bayezid vak
f, islamarn en byk vakflarndandr. mame sarar
ve dibadan kaftan giyerdi. Uzleti severdi . Onun iin
zamannda byk savalar, uzun seferler olmamtr.
Devletin sulh zaman ellibin askeri, onikibin Yenieri
askeri vard. Donanma alelade yetmi kalyondan iba
retti. Dimetoka'ya giderken, olu Selim'in kendisini
zehirlettii yolunda bir rivayette mevcuttur.
Sultan Bayezid salim ve harpten holanmaz olma
sna ramen cesur, askerlik sanatnda mahir bir kim
seydi . Hatta ok atmakta zamann feridi (benzeri) bu
lunmayanlardand. Beni Ahmer devletinin ykl mas
na pek ok zlmt. Fakat devletin o zamanda s
panya gibi uzak bir lkeye el uzatmas pekte mmkn
deildi. Venedik ile ettii harbin mesuliyetide mezkr
hkmette olduundan dolay Fransa kral 1 2. Lui'ye
bir mektup gndermitir. Senelerce sren ehzade
kavgalar kendisini pek ok kederlendirmitir.
Osmanl 135

Onuncu Blm

Yavuz Sultan Selim

-1-

Biraz yukarlarda yazdmz gibi H.9 1 8 / M . 1 5 1 2

senesinde babasn tahttan indirerek Osmanl tahtna
kan Yavuz Selim ya bakmndan tam bir olgunluu
yaamaktayd. O tarihde krk yan devinniti .
Yavuz Selim han, daha stanbul zerine yrrnee
balad esnada siyasetini ve tutaca yolu anlatmt.
Arabistan, Msr'da hkmfenna olan erkes Emirle
rinden kurtannak, Acemistan' yani ran ia'dan kur
tannak, Mslmanl bir noktaya toplamak, icab
ederse Hisdistana ve Turan'a gitmekti. Yenierilere
bol bol hediye verdii halde Sultan Korkud ile Sultan
Ahmed'i sancaklarnda ipka eyledi. Kefe'de bulunan
olu Sultan Sleyman' stanbul'a getirdi. Devlet ha
zinesinin gelirini oaltp, sava tedariklerini tamam
lamaya balad. Dobro Yenedik'in yani Rakza cum
huriyetinin ticari eyasna yzde be gmrk kondu.
Fakat vkela ile ehzadeler, kendi sinin aleyhine al
yorlar, askeri isyana hazrlamaktaydlar. Bu tertiple
rin neticesi olarak Sultan Ahmed'in olu Alaeddin,
136 Osmanl

babasnn tevikiyle Bursa zerine yrd. ehri zapt

eyledi. Sultan Selim bu harekat duyar duymaz Sultan
Sleyman' stanbul'da brakarak yetmibin askerle
harekete geti. ehzadelerin, ehzade Cem gibi Avru
pa'ya firar edememeleri iin Anadolu sahiline
yirmibe gemi yollad. Malkoolu Ali beyi Bursa'ya
gnderdi. Kendisi ehzade Ahmed'i te'dip iin Anka
ra tarafna geti. Ali Bey, Alaeddin'i Bursa'dan ka
rp Malatya ve Darende'ye kadar kovalad. ehzade
Ahmed, padiahn geldiini duyunca dalara kat . ki
olunu da ah smail tarafna gnderdi. Padiah; A
masya sancana Davud paann olu Mustafa beyi
tayin etti. Askerlerin klaklarna ekilmesine izin
verdi. Aynen babasnn tahta getii zamanki
olumszluklar onuda bulmutu. ehzade Ahmed; Se
lim Han'n askerini klaya yollam olduunu duyun
ca, Amasya'ya hcum ederek Mustafa beyi esir ve
Amasya'y eline geirdi. Bu olanlar Sultan Yavuz
Selim'in dncelerinde bir takm istihfamlar belir
mesine sebep oldu. Bunlardan biri Mustafa bey'in
esaretini yorumlama gl, dieri ise vkeladanda
phelenmesiydi. Gizli tuttuu bir ekibi ehzade
Ahmed'e yollad. Fakat Sadrazam Mustafa Paa, eh
zade Ahmed taraftar olduundan nceden haber u
urdu. ehzade Ahmed, kendisini basp yakalayacak
olan bu ekibi geidIerden birinde basarak esir ald.
Ancak, Sultan Selim elde ettii bilgiler sayesinde
eldeki mektuplarla nce Sadrazam Mustafa paaya bir
Osmanl 137

siyah kaftan giydirerek idam ettirdii gibi, kardeinin

Bursada bulunan yedi yandan, yirmibir yana ka
dar gelmi bulunan be ehzadesini de ldrtt.
Hersekli Ahmed Paay sadarete getirdi. Saryhan ya
kn bulunduundan dolay ilk nce ehzade
Korkudlun getirecei meselelerden kurtulmak iin,
onbin svari ile kalkarak be gnde Manisa'ya vard.
Sultan Korkud'un adam Piyale bey ile Nasase kaa
rak Tekelde bir maaraya sndi. fakat Teke sancak
beyi bunlann saklandklan yeri bularak yakalad ve
yollad. Korkud han, Bursada ldrld.
ehzade Ahmed i se 20 bin askerle Bursa'ya doru
yryordu. Sultan Selim bu sayda askeri stanbul'dan
celb ederek, kar kmak zere tepesine dt.
Mirahor Mehmed Aa komutasnda bulunan ncler
ilk atmada bozuldu. Ordu sraz sarsld . Ancak
dnyada nadir yaradll kimselerden olduundan
yine o az askere, arada bulunan ay yzerek geirtti.
ehzade Ahmedi defaade yapt hcumlarla bozdu.
Hatta ehzade Ahmed, kaarken hayvan kapaklana
rak dt. Onu takip eden Ahmed paann eline dt.
Kardei Korkudlu ldren cellat Sinan, onu da idam
etti (H.9 19 / M . l S 1 3).
u ksack izahattanda anlalyor ki, Sultan
Selim'in tahta k ayn fetret devrinin bir numune
sini andmr. Zaten o zaman'dan itibaren ehzadeler
arasnda sava devamllk kesbetmitir. Sultan Selim;
Korkudlun vefatndan bir saat evvel yazd manzum
138 Osmanl

b i r mersiyeden zntye kaplp, gn matem tu

tulmasn emretti. Hatta Kokud'u tutup getiren onbe
Trkmenide ldrtt. ehzade Ahmed'i yendikten
sonra idam etmesi ideki ftneyi bastrp, dtan yani
ah smail'den gelmekte olduunu grd baka bir
ftneyi nleyebilmek kudretini elde etmek iin iledi.
Anadoludan Edirne'ye dnnde, Eflak ve Bu
dan beylerinin, Rakza cumhuriyetinin ubudiyet arz
etmek zere, vergilerini demek iin gelen memurla
ryla, Venedik, Macar, Msr, Rus elilerini kabul etti.
Fakat tahta gemeden nce syledii tarz siyaseti
takip edecei zaman gelmekteydi. nk ah smail,
memleketin dou taraflarnda bulunan vi layetlerde ii
mezhebini yaymaya almaktayd. te yandan, eh
zade Ahmed'in ehzadelerini kabul etme yanlln
yapm, hatta Msr Sultan Kansu Gavri ile de, Os
manl Devleti aleyhinde ittifak eylemiti.
Sultan Selim ise batya yani avrupa devletlerine iyi
muamele ederek ah smail'in ialk ile anadoluda
kurduu tesiri krmaya karar verdi.

- 2 aldran Sava
-

Edirne'de, ah smail aleyhine harp ilanna karar ve

rilmeden nce anadoluda ahn adamlan tarafndan
yaplmakta olan ia propagandas hasebiyle mezhep
deitirenlerin gizli gizli saymlan yaplm ve bu
isimler defterlere kayd olunduunda kar1arna kor-
Osmanl 139

kun bir rakam olan krkbin isim kmt. ia'ya ge

en bunlarn ou katledildi. Kalanlarn ou hapisle
re atld.
Yavuz Sultan Selim daha Edime'deyken, askerin
Yeniehirde toplanmasn emrederek, biraz sonra s
tanbul'a geldi Olu Sultan Sleyman' Manisa'dan
getirtip, kaimmakam eyledi. H.920 sefer aynn 24
nde / M. i 5 14 martnda Anadoluya geerek, ilk nce
Maltepe'den ah smail'e bir name- hmayun ve son
ra yoldayken farsa ve manzum olarak yazlm dier
bir name-i hmayun daha yollad . Son mektup ile
birlikte ah smail'in, eyh Cneyd evlad olmas
sebebiyle alay makamnda olarak aba, asa ve hilal
gibi hediyelerde gnderdi.
Hadm Sinan Paay Anadolu Beylerbeyi tayin etti.
Rumeli Beylerbeyilde Hasan paayd. Ordu Yeniehir,
Seyidgazi, Konya, Kayseri zerinden geip, Ankara
yaknlarnda ubuk ovasnda durdu. Burada Dulkadi
rolu Aladdevle'nin hilMgirlii yani Osmanl
taraftr bulunmad anlald. Vezirlerden
Dukakinzade Ahmed paay 20 bin kadar askerle Si
vas taraflarna saldrtt. Yol esnasnda askerin maa
na zam yapt. Sivas'ta ihtiyar ve byk bir harbe ya
ramayacak kimselerden krkbin kiiyi ayrp Sivas ile
Kayseri arasnda muhafaza iin brakt. Burada dikkat
edilecek olursa, o da Sultan Selim, devlet politikasn
asya zerine yneltmi olmasdr. Yavuz Selim'in bu
politikay uygularken, Asya ktas zerine, byk bir
140 Osmanl

islam devleti ve buna bal olarak islam siyaseti ge

tirmeye alt gn gibi kendini gsterir. Bu politi
kann ismi ittihad- islam dense hite yanl olmaz.
Sivas'tan sonra Yassincn'e vard. Burada ah
smail'den bir cevap geldi. Gelen namenin bir de ma
cun hokkas vard. Bu macun afyon idi. ah smail
bununla evvelki name-i hmayun iinde bulunan ve
uygun olmayan tabirlerin karl olarak ho gein
mek arzusunu belirtmekte olduunu hatrlatyordu.
Yavuz Selim, nameyi getiren ahkulu Ali'yi ldrtt.
Bir mektup daha yollayp, bundan netice olarak ah
smail'in korktuunu, yle deilse meydana gelmesini
aktan aa yazmt.
Ordu, Erzincan'a geldii halde, karsnda ah as
kerinden eser yoktu. ah smail geri ekiliyordu. Bu
srada da Yenieri arasnda bir ftne u gsterdi. Ay
lardan beri seferde olmalarna ramen dmanla kar
lamamalarna sylenmee baladlar. Orduda bulu
nan vezir ve komutanlarn bu ftnede elleri vard.
Hatta padiahla teklifsiz gren Hemdem paa, adl
ahmak kandrp, vaziyeti padiaha amaya ve dne
meyil ettirmeye tevik ettiler. Paa; aptallnn
saikiyle bu ie giriti. Yavuz Selim azim sahibi bir
kimseydi, dnmesi umulamazd bile. Ayrca ftneni n
kmakta olduunu da sezmiti. Hemdem paay he
men idam ettirdi. Bu ceza dierlere ibret oldu. ran
baehri Tebrz'e kadar gitmeyi dnmekteydi . Ka
radenz ve Trabzon taraflarndan istedii zahirede
Osmanl 141

gelince harekete geerek, yolda yakalanan esirlerden

biriyle, ah'a bir mektup ve onunla birlikte bir kadn
elbisesi ve ssleri yollad. Fatih Sultan Mehmed ile
Uzun Hasan'n savat Eskitepe'ye vardnda,
Yanya Beyi Belame Mustafa Bayburd'u zapt etti.
Skmen de, Grcistan hakimi zahire ve hediye yolla
yarak ballklarn bildirdi. Bir ka durak gittikten
sonra Yenieriler yeniden sylenmeye baladlar.
Hatta isyan edeceklerine dair alametler gstererek,
padiahn otana mermi sktlar. Padiah ok cesur
olduundan olanlara omuz silkip geti. Onlara mu
hatap olmad. Ancak bir hitabnda: "Ben, bu meak
katlerin ekileceini tahta gei zamannda sylemi
tim. O zaman niin kabul ettiniz. imdi niye itaat
etmiyorsunuz? Rahatlk isteyenler karlarnn yanlar
na dnsnler. inizden kimse gitmezse ben yalnz
giderim. " Dedikten sonra atn srd. Y enierilerde
ister istemez takip ettiler.
Ordunun pidar yani ncleri olan Mihal olu
Mehmed bey ile ehsuvarolu Ali beyden gelen ha
berlerde ah, Tebriz'in kuzeybatasnda bulunan ald
ran ovasna gelmek zere Hoy taraflarnda olduu arz
edildi . Sultan Selim, sevinten bu haberi getirene g
zel bir at ile eer ihsan etti. Tesadf buya, gnede o
srada tutuldu. Gne, ran'n alameti ve sembol ol
duundan ran ordusunun malup olaca dnld.
ranl1ar tepelerde idiler. aldran ovasna gelindiin
de ah smail ordusunun adrlar da grld. Bizim
142 Osmanl

ordu, ovaya girdi. Osmanllar yzyirmibin'e yakn

mevcuddayd. H .920/M. 1 5 1 4, arabi ayn Recebmiladi
ayn ise austosunda harb baland. Osmanl ordusu
nun tanzim ve tertibi u haldeydi: Sa cenahda Ana
dolu ve Karaman Azab askerleriyle, sol cenahda ise
Rumeli askeri, merkezde padiah ile Yenieri. Yeni
eri nnde azab askeri ile birlikte develerden mey
dana gelmi bir siper vard. Her iki kanattada toplar
mevcuttu.
ah smail'in suvari askeri daha kuvvetliydi. Top
ve piyadesi muntazam deilsede askerlerinin ou
zrhI yd. Harbin banda ran suvarisi Osmanlnn sol
cenah zerine iddetli bir hcum denedi ve azablan
sarst. Sa cenahtaki azablar manevralar yaparak bir
birlerine zincirle bal olan toplarn almasn sala
dlar. Bu srada merkezdeki Yenieri siperden karak
ah smail'in bizzat kumandanlk ettii sol cenah ze
rine ok iddetli yaylm ate atlar. ah atndan d
t. Neredeyse esir decekti . Hatta yenieriler zerine
tklerinde ahn adamlarndan biri " ah menem"
diyerek kendisini teslim etti . Dieri de, atn aha
takdim ederek kamasna yardmc oldu. Sa cenah
mz zerine hcum eden Ustacholu Mehmed Han
frkasn, Sinan paa ustaca manevralarla ve iddetli
top ateiyle malup etti. Mehmed han ve olu ld.
ran ordusu yle byk bir bozguna dt ki darma
dank bir halde frar yoluna dt. ahn ordugah,
hatta hanm Tah Hatun, taht ve hazinesi ile birlikte
Osmanl 143

bir ok esirler de ele geirildi. Bu zaferin neticesi

Erzincan fethine ve Tebriz'in zaptna sebep oldu.
Galibiyet haberi , ehzade Sultan Sleyman'a, K
rm Hanna, Msr Sultanna ve Venedik cumhuriyeti
ne yazlan namelerle bildirildi. Sultan Selim han bir
hafta Tebriz'de kald. Btn dncesi ran topraklar
zerindeki fetih dncesini ileri gtnnektL Bu se
beple k Karaba klanda geinnek arzusunu
tayorsada, Yenieriler vezirlerinin tevikiyle dn
mek arzusunda olduklarn mzraklarna arklarn
takup durdular. Bu yzden dnmeye karar alnd. ah
smail'in brakt hazinelerle mcevherat ve Tebriz
ganimetlerini alarak, burada bulduu sanat erbabnn
en iyilerinden bin kadar stad derecedeki sanatkar,
stanbul'a yollad.
Ordu ile dn esnasnda Nahvan ve Revan tara
fn tutarak, yolda Mustafa paay vezaretten azletti.
Kars civarna gelindiinde, Grcistan prensi itaat i
inde olduunu bildirerek zahire hediye etti. Erzu
rum'da Bayburd kalesinin anahtarlar eline ulat. Do
u Bayezid kaleside bu arada alnmt . Dne te
vilder verenlerden rendiklerini Yavuz Selim birer
vesile bulup cezalandryordu. Sadrazam Hersekzade
Ahmed paa az olundu, yerine aldran savanda
byk yararllklar grlen Hadim Sinan Paa bu
makama getirildi. Amasya'ya varld srada ortaya
kan bir Yenieri uygunsuzluu zerine, Dukakiolu
Ahmed paa da katl edildi.
144 Osmanl

Sultan Selim fetihlere sahip faaliyetperver padi

ahlardan ohlduundan ran dnn boa geirme
di. Amasya'dayken Dulkadiriye Emiri Sleyman be
yin, ah smail seferine giderken gsterdii rahatsz
lk venc halleri hatrlatlarak, akrabalarndan
ehsuvarolu Ali bey'e Kayseriye hkmetini vere
rek, Sinan paa ile birlikte zerine yollad. Turnada
savanda Alaaddin ld. Ele geen drt olunun bo
yunlan vurulup, Dulkadiriye topraklarda Osmanl
devletine ilhak edildi. Alaaddin'in ba, bir mektupla
birlikte Msr SuItanna gnderildi. ah smail, k
mevsiminde kymetli ve ar hediyelerle birlikte drt
kiilik bir eli kafilesi gndermi ve hanm Tah
Hanm azad etmesi talebinde bulundu. Padiah gelen
elileri hapis edip kadn da ordu kazaskerlerinden
Cafer elebi ile evlendirmitir. Y avuz Selim'in bu
muamelesi gayrilaykt.
Zulkadiriye (Dulkadiriye) olayndan nce, Kemah
beldesi alnm ve Krdistann da fetih edilmesi mak
sadna dnk, kumandanlardan Bykl Mehmed paa
i le o zaman devletin umumi tarihinin yazar olup, bu
blgenin hal ve durumuna vakf olan fazileti mehur,
Molla dris (diris-i Bitlisi) yollanm isede adama
kll zorluklar kmt. ki sene kadar sren sefer so
nunda, ah smail'in Krdistan Emiri Kara Han, Ko
hisar'da da, malup edildii gibi, Krt komutanlarda
af taleb ederek Diyarbekir, B itlis, Siirt, Kerkk,
Erdebil, Ergani , Sincar, Birecik dier yerler zapt e-
Osmanl 145

dilmili. Yalnz Mardin ranhlarn elinde kalmt

(H.923 / M. S ?).
Grlyor ki, Anadolunun etraf ve hududlarnda
bulunan kk hkmetler bsbtn ortadan kalkyor,
gney tarafnda erkes komutanlarn elinde bulunan
Msr hkmetiyle dorudan doruya temas temin
olunmutu. Dou tarafnda ise, ran Safevi devleti
hududu ile komu olunmutur.
Yavuz Sultan Selim'in Zulkadiriye olu beyinin
kellesni Msr'a yolladnda bir garaz var imi ki, o
da Osmanl devletini zp rahatsz eden bu gibi a
damlarn mahvedilmesinden sonra, sra Msra hk
medene geldiini hatrlatmakm. Hatta ehsuvarzade
Kayseriye ve Bozok hkmetlerinin verilmesini pro
testo etmek zere yollad eli i le: "Er ise, Msr'da
hutbe okutmak, para basmak hakkn iyice muhafaza
etmeyi dnsn" demitiki bu sz, ok ksa zaman
da M sr Sultanna sava aaca manasna gelmek
teydi. ran seferinin verdii netiee uydu: Asya ktas
tarafndaki Osmanl hududu, Krdistann itaat altna
girmesiyle genileyerek Nusaybin ve Urfa dahil oldu
u halde, lrak- Arab'n kuzey blgesine kadar ilerle
di. Musul bile alnd. Gney hududuysa Suriye'nin
kuzey llerine kadar alarak, bir yndende Badad'
ve dier eihetten de, M sr hkmetinin, Suriye ms
temlekesnden Tarsus, Adana, Antakya, Haleb'i tehdit
altna ald.
146 Osmanl

Sultan Selim stanbul'a dnnde ran seferi sra

snda defalarca meydana gelen kyamlar zerine, as
kerin slahatine himmet eyledi. Bu kyamlarda su
baylarn kaytszlklar grlmt. Yenieri Aal
nn bundan byle, ocaktan kanlara verilmeyerek,
sarayda eskimi, sadk bendegana verilmesini, askerin
dzenini disiplinini Aa divan ad i le kurulmu olan
bir meclise ihalesini emredip, ordunun erkan
harbiyesini meydana getiren karar ald. Tersaneyi
Gelibolu'dan stanbul'a nakli ederek Kasmpaa tara
fnda yeni bir tersane meydana getirdi. Yzlerce gemi
yapmna gayret verdi. Bu srada stanbul'da byk
bir yangn meydana geldi. Padiah Edirne'ye gitti.

-3- Msr Seferi

Bu ana kadar grdmz vakalarn bize anlatt

Osmanl padiahlar "Fikr-i takip" denilen, birinin
braktn kald yerden alp tamamlamaya gayret
gstermek ve byk bir isti la politikasnda kararhhk
lar gzlemlenmektedir. Yavuz Selim, Rumeli hudu
dunun tabii bir izgisi olan Tuna sahilinden ileri ge
meyi benimsememekle beraber Anadolu hududunu
sona kalan iki kuvvetli devletten kurtarmak ve kendi
sinin hkmeti yani devleti olmak zere btn
mslmanlar bir merkezde toplamaya el attki, ok
yerinde bir siyasetti. nk paralanm islam dev
letleri, birbirlerinin aleyhinde bulunuyorlar, o sralar-
Osmanl 147

da ise avrupada tertip edilen ve birbirini takip eden

hal seferleri yznden mukabele etmekte hepsi iin
endieler hasl oluyordu. ah smail ia'l seerek,
Osmanl lkesinde byk bir ftne uyandrd gibi af
dileyip, sulh iin gnderdii elileri de i gremedi
inden, Msr Sultan Gavri'ye, ah bir mektup gn
dermiti. Yavuz Selim bir defa daha hcum edecek
olursa ran ele geirebileceini ve ondan sonra
Gavri'nin aleyhine dneceini bildirerek, Osmanlnn
dahada aleyhine olacak ekilde hazrlanmt. Haki
katen ta Fatih Sultan Mehmed zamanndan beri
erkes devleti ile Osmanl devletinin aras alm ve
Sultan 2. Bayezid zamannda da, sava olmu olup,
Tunus Emirinin aracl ile yattrlmt. Yavuz
Selim'in devrinde ise bu aynlk daha da derinlemiti.
Ancak u noktaya iyice dikkat edilmelidir ki; Osmanl
devleti bu sralarda ok byk bir maharet ile dnya
tarihine yn verecek harp ve siyaset icra ediyordu.
Tarihlerimizin rivayetlerine gre, Sultan Selim g
rnte ran, esasta arabistan zerine gitmek niyetiyle
H.922/M. i 5 i 6 senesi ilk bahannda veziriazam Sinan
Paay krkbin kiilik bir ordu ile Diyarbekir'e yollad.
Kendisi de askeriyle yola km iken, Sinan paadan
Msr Sultan'nn Suriye hududuna bir ordu gndermi
olduuna dair bir haber geldi. Hemen bir harb meclisi
toplants icra olundu. Msr'a harp ilan edilmesi kara
n bu meclisden kt. Yavuz Selim, ilerin eri mua
meleye uygun olmas iin sulh mzakerelerinin ya-
148 Osmanl

plmas lazm geldiini dnerek Karaca paa, Ru

meli Kazaskeri Mevlana Rkneddin'i eli olarak gn
derdi. ehzade Sleyman' Edirne'de, Piri Paay s
tanbul'da, Hersekzade Ahmed paay Bursa'da
kaimmakam olarak brakp, kendisi Konya'ya oradan
Elbistan'a doru yrye geti. Msr Sultan Kansu
Gavri, ellibin askerle Halep'te bulunuyordu. Kendisi
ne varan elileri nce tahkir edip, hapse koydu. Daha
sonra hapisten yanna getirtip : "Mademki, seferiniz
ran zerinedir. Donanmanz ne iin skenderiye'ye
yolladnz? eklinde Sultan Selim'e bir mektup yazd.
Padiah, Bucakdere civarnda iken eliler yetiip du
rumu bildirdiler. Sinan Paa Malatya'dan Arabistan
zerine dnp, btn ordunun yz kbleye yani g
neye bakmaya balad. Ayntap, Malatya, Divrik,
Besni, Kalaterrum zapt edilerek Halep yaknlarnda
Mercidabk isimli sahrada Msr ordusu ile karlal
d . Ayntab hakimi Yunus Bey, Msrllarn elinden
kaarak Osmanlya iltica etti. Bu srada ise, Sultan
Gavri'nin adamlar sulh iin geldi. Sultan Selim, eli
nin adamlarn katledip, elinin san sakaln kesti
rip, hem topel hem uyuz bir eee bindirerek geri
gnderdi. Mercidabk denen yerde vukubulan sava- '
larda, Osmanl topraklarnn ve onlardan ok padia
hn her yerden duyulan tei avazesi Msrllar yen
meye yetti. Kansu Gavri seksenlik bir adam olup,
kaarken fel geldi ve ld. Komutanlarndan
Hayrbay iltica edip, kurtuldu. Sultan Gavri'nin ad-
Osmanl 149

nnda ikiyz kantar gm ve yz kantar altun bulu

nan bir hazine bulunup alnd. Baka bir rivayete gre
hazinenin kymeti bir milyon lira civanndayd. Os
manl ordusu; Halep zerine yrrken ehir ahalisi
karlamaya kp, biat ettiklerine gstermeye al
yorlard. Vali Hayrabay dahi aralanndayd. Yavuz
Sultan Selim, Halep'te onsekiz gn oturmutur. Camii
kebirde eda ettii ilk cuma namaznda hatip, yksek
ismi sylerken "hadimel haremeyn eeriyfen"
nvann beraber zikreylemitirki, Yavuz Selim'in
byk bir islam devleti kurma niyet-i muazzamasnn
hayrl giriimidir.
Msr seferinde, am ehri askere klak oldu. Za
ten Hama, Humus, Trablus, Kuds biat ettii gibi
Gazze'de harb yolu ile ele geiri ldi. Ordu am ehrin
de klad esnada, Klemenler yani Msr
Memlklan da Msr'da Tomanbay isimli Emiri, m
teveffa Kansu Gavri'nin yerine Sultan olarak semi
lerdi. Padiah ilkbahara klr klmaz, Msr seferi
ne kyam ederek, Tomanbaya iki eli gnderdi. Eli
ler, padiah hkmdar bilmek fakat namna hutbe
okutmak, para basmak artyla sulh teklifine vazife
liydiler. Tomanbay, elilere gzel davrand halde,
dn esnasnda Alan Bey isimli biri elilere hcum
edip ldrd. Bunun zerine harp ilan olundu. Gazze
i le Ari arasnda bulunan Han Yunus'da meydana
gelen savata, Msrllar perian oldular. Gazze ve
Remlede kan isyanda asiler ldrld. Sultan Selim
150 Osmanl

yaknlarndan bir ka kii ile Kuds'e gidip, ehri ve

trbeleri ziyaret eyledi. Vezir Sinan Paaya iltifat
etmekle beraber vezir Hasan paa Msr'a gitmek iin
lden gemek hususundaki mkllerden bahs edin
ce, aldran sava srasndaki Hemdem Paa gibi,
boynu vuruldu. Padiahn talihine, o sralarda ya
murlar yamaya balad. Bylece l rahata geildi.
Tomanbay ordusuyla Ridaniye'de meydana gelen
savata Msrllar yenidilerse de Sinan Paa gibi ky
metli bir vezir, Ramazan olu Mahmud Bey ve
Ayntab Valisi Yunus beyler ehid oldular. Kle
menlerin sava alannda kayplar yirmibebin kiiye
varmt. Ertesi gn ordu Msr'n karsnda olan
Vastaniye adasna nakledilerek, Kahire'ye bir frka
asker gnderildi .
Hazreti Yavuz, "Msr' feth ettim ama, Sinan gaib
oldu. Bir memleket ona bedel olamaz" szleriyle
ehid olan sadrazamnn arkasndan lmne yanm
tr.
Tomanbay, sadan soldan temin ettii askerlerle
Kahire'ye hcum edip, gn gece sren ehir
iinde boaz boaza bir sava oldu. Bu sava byk
kayplar verilmesines sebep oldu. Tomanbay sonunda
firar etti. Bu ok kanl kavgadan sonra Yavuz Selim,
Yunus Paay veziriazam, Msr valiliine ise,
Canberd Gazali'yi tayin ettii gibi erkes kuman
danlarndan Alanbay ile Giranbay yakalanp idam ve
Tomanbayn etrafna toplad bir takm askerlerle
Osmanl 151

yapt saldnlar bir netice vermedii gibi, Yenieri

Aas ad geen Tomanbay yakalayp, bir ka gn
sonrada idam olundu. Sebebi ise, Sultan Yavuz Selim,
Tomanbay'n kendisini padiah olarak tanmas kar
lnda para bastnp, hutbenin adna okunmasna da
izin vermesine Msr eyaleti onun idaresine havaleye
ramen, serkeane hareket ve tavrlar sergilemesi,
Msr'llann azndan "Allah Yensur Tomanbay" s
znn eksik olmamasyla birlikte, Hayrbay ve Can
Berd Gazali'nin fesaddr. Tomanbay, Msr'da Sul
tan Gavri'nin kendisi iin yaptrd trbeye defne
dilmi ve cenaze alay padiah Selim'in istei zerine
ok aaaal olmutu. Yavuz Selim, Tomanbayn ruhu
in fakirlere gn sadaka datmtr.
Msr Seferinin Siyasi Neticeleri: O sralarda Mek
ke-i Mkerreme erifi, erif Mehmed Ebul Bereket,
olu Ebu Nami'yi seip tebrik iin yollad. Kabe-i
Muazzamann anahtarlann da teslim edip, Msr'n
fethi mnasebetiyle Hadim l Haremeyn el erifeyn
yksek nvannda kazandn tasdik etti. Bu mhim
olay, Osmanl devletinin islamiyet iin en byk ba
ansdr. Yavuz Selim, Msr'da ikamet etmekte bulu
nan Halife Mtevekkil elAllah da yanna alarak
(Halifetin an ve haysiyeti, kadir nainas (Kymet
bilmez) ellerde ruhani bir bakanlk derecesine inmi
ken) Yavuz Selim, Mtevekkil'in rzasyla, kendisinin
selahiyetleri arasna almaya ve Osmanl hilafeti
islamiyesine yeni bir g katmt. Msr'da ikamet
152 Osmanl

etmekte bulunan ve en byk denizcilerden Barbaros

Hayreddin reis, HZ.Yavuz Selim'e kendisine uyma
taahhdnde bulunduundan devlet hizmeti verildi.
Suriye topraklar tamamen ilhak olundu. am valilii
Canberd Gazali'ye veri ldi .
Mekke- Mkerremeye ikiyzbin dka altnlk bir
Srre Alay gnderilerek Saltanat- Osmaniyenin m
barek mevki i le ilikileri kuvvedendirilip, tahtn te
minat altna alnd.
Yenedik cumhuriyetinin Kbrs adas iin, Msr
sultnlarna vermekte olduu sekizbin dka altunun
bundan byle devlet-i aliyeye verileceine dair an
lamasna ilavede bulunuldu. ran ah tarafndan ge
len eliler, gayet kymetli hediyelerI e birlikte tebrikle
rini sundular.
Osmanl devleti, Afrika ktasnda Msr gibi zengin
ve mamur olmu bir eyalete, hilafet-i slamiye'ye,
ktada birden hkm geen byk bir hkmet haline
gelmi ve sahipliine erimiti.
Osmanl donanmas Piri Paa kumandasnda oldu
u halde, Msr'n ele geirilmesinde hazr bulunduu
gibi Akdenizin hakimiyetinin elde edilmesi namna
skenderiye'de grnd. Osmanl devletinin, Arabis
tan topraklar zerindeki, nfuz ve te'siri hisselidir
derecede oald.
Osmanl 153

-4-

Sultan Selim, Msr'da on hafta kaldktan sonra, Piri

paa kumandasnda skenderiye'ye gelen donanmay
seyrettikten sonra, Msr kalesine bebin suvari,
beyz piyade brakt. Altun ve gme bal bin de
ve yk ganimet mal ile Suriye'ye geti. Yol esna
snda, sadrazam Yunus paaya:
Bak Msr arkamzda kald. Biz ise yarn Gazze'ye
varrz,
deyince paa zaten taraftar olmad bu Msr seferi
hakkndaki fikrini syleme sras geldiini ima iin:
- Evet ama, bunca meakatten sonra ne hasl oldu?
Ordunun yars savalarda, kumlarda mahvoldu. jm- .
di de Msr, hain bir erkesin elinde kald. Derdemez,
annda boynu vuruldu. Rivayete gre Yunus paann,
acemlerle haberlemesi olduu haber alnm, bu
szleri, cezalandrmak iin frsat saym. Yeni sadra
zam Piri paa tayin olundu. am ehrine vanldnda
Msr fethinden sonra baz arap kabileleri itaat etme
milerdi. imdi birer birer gelip biatlarn yaptlar.
Yavuz Selim, am'dan sonra Haleb'e gitti Orada iki
ay kaldktan sonra, stanbul'a dnd.H.924/M. i 5 1 8.
stanbul'da on gn kalp, Edirne'ye geen padiah,
Krm Han Mengli Giray'n olu Mehmed Giray'
Krm Han olarak tayin etti. spanya'dan gelen eli,
Kuds' erifdeki Kamame Kilisesini ziyaret eden
hristiyanlar namna evvelce Msr'a verilen parann
154 Osmanl

Osmanl devletine verilmesini teklif etti. Edirne'den

stanbul'a dn esnasnda deniz yolu ile Msr'a
gitme kolayl iin yzelli tane gemi yaplmas emri
ni verirken, ran'a yeni bir sefer yapmak iin Anado
lu'da tedariklerde bulunmaya balad. Donanmaya g
venne gayreti Rodos adasn zapt etmek arzusuna
dayanyordu. Haleb'den sadrazam Piri paa komuta
snda gnderdii ordu, ran ahn sava yapmadan
kamaya mecbur klm idi. Piri paa, hududa yapl
mas lazm gelen iyiletinneyi yaptktan sonra geri
dnd.
Tokat taraflarnda Bozok ekiyasndan Celal isimli
bir serseri, Mehdi'lik iddiasyla yanna toplad
yinnibin kii ile ortaya kmt. Ferhad paa ile
ehsuvarolu Ali bey, bunu cezalandnnak zere ta
yin klndlar. Ali bey, Celal ve taifesini perian etti.
Bu isme dikkat edin ileride Celali diye bir takm
ekiya vakalar ile karlaacaz.
Yavuz Sultan Selim, 2. ran seferine hazrlanmak
tayken, Edirne'ye dnme esnasnda orlu ile Evree
ky arasnda bulunan ve pederi ile savat blgede
ir'i peneden vefat eyledi.H.926/M. 1 5 1 9.
Padiah, vefat esnasnda 45 yandayd. Saltanat
dokuz sene srd. Amasya'da domutu. Uzunca
boylu, iri kemikli, omuzlarnn aras gayet geni gv
desi, belinden aa ksmndan ksa, ba byk, atk
kal, yz yuvarlak hafif knnz idi. Byk bir az
ve buna uygun gzel bir ene si vard (206).
Osmanl 155

Onbirinci Blm

Kanuni Sultan Sleyman

- 1 -

Yavuz Sultan Selim'in olu ehzade Sleyman; H.926

/ M. I S I 9 ylnda vefat eden babasnn yerine tahta
geti. Onuncu asr- hicrinin banda domutu. Biat
aldktan sonra babasnn cenazesini karlamak zere
Edirnekap'ya gitti. O zamanlarn Mirza saray, im
diki Yavuz Selim denen mahalde defin edildi. Sley
man'n tahta getii srada, Fransa'da I . Fransuva,
Almanya'da arlken tahtlarnda olup, papahk maka
mnda o. Leon vard. Bu sralarda bat da, Protestan
ln miri Luter ile, dou da ialn dellalln ah
smail yapmaktayd . Amerika ise keif olunal 2 8
sene olmutu. Ruslar ise, Lehistan krall zerine
Tutonikieri ve Litvanya zerine de Krm tatarlarn
saldrtmlard. Moskova tahtnda Vasil vanovi adl
ar vard. Ruslar faaliyet iinde gzkyorlard. Le
histan'da i . Sigismund krallk ediyordu. Hkmeti ise
baarlar kazanmt. Macaristan ise Kral Matyas
Korven'in lmnden beri yabanc krallarla idare olu
nuyor, ite ise karklklar hkm sryordu.
156 Osmanl

Sultan Sleyman tahta geiini lkenin vilayetleri

ne, Msr'a, Mekke blgesine, Krm Hanlna bildir
di. Rakza hkmeti her zamanki gibi hediyeleri ile
birlikte tebriklerini arzetti. Gerek Anadolu'da, gerekse
grn bir skunet arzediyorsa da, am'da vali bulu
nan Canberd Gazali bir isyan- ihtilal iin Cebel-i
Lbnan'a, Msr'a haber gnderip, kendisinin
yirmibebin kilik bir ordu ile stanbul zerine yr
mekte olduu haberi iitildi. 3 . vezir ferhad paa ile
ensuvarolu Ali bey, bunlar karlayp cezalandr
mak zere yolland. am'daki savata malup oldu ve
hazinedar kendisini ldrd. Yenieri Aas Ayas
Paa, am valiliine getirildi. Ancak ah smail,
Canberd Gazali'nin isyann frsat bilerek, hududa
asker ymaya balaynca, ferhad paa stanbul'a
dnmekten vazgeip, Kayseri'de klamay tercih etti.
H.927 / M. 1 520 senesinde meydana gelen iki nemli
olay pek mehurdur. Birincisi , Rumeli hududunun
alp Sava nehri geilip, Tuna ve Orava nehirlerine
varmasdr. kincisi ise; Rodos'un fethedilmesiyle,
donanmann Akdeniz'e tamamen hakim olacak tarzda
yaylmasdr.
Macaristan, Sultan Sleyman'n tahta getiinden
beri tebrik i in eli gndermediinden, ayrca vergi
tahsil i iin gnderilen Behram avu'u kraln
ydrttnden, vezirler padiahn gazabndan istifa
deyle cenge tevik ettiler. Rumeli Beylerbeyi Ahmed
Paa, abatz' ve sadrazam Piri paa Zemlin'i zapt
Osmanl 157

ettiklerinden, artk Belgrad muhasaraya alnd. Bu

muhasarada Sultan Sleyman bizzat bulundu. La
mlar atmak suretiyle kale ele geirildi. Bu fetih,
Sirma, Salankarnen, Mitrovie, Karlovitz, Uyl uk v.s.
kalelerinin zaptm kolaylatrd. Rodos Adas hakkn
da tarih diyor ki: "Hal ordularna yardmla tannm
ve hristiyanlarn Adalar (Ege) denizindeki korsanlk
merkezi durumunda olan Rodos Adas, stanbul'dan
Msr'a kadar varan deniz yolu stnde bir kesici rol
oynad gibi, Suriye'yi de tehdit etmekteydi. Osmanl
devletine ise bu vaziyet karsnda Akdeniz'de ya s
z geer hkmet olmaktan vazgernek y.a da, sz
geen bir otorite olabilmek iin mutlak surette Ro
dos'un zapt art idi. Yavuz Sultan Selim, bu dn
ceye hayat vermek iin yzelli gemi yaptrm, pek
ok miktar bulan cephane biriktirmiti. Yavuz Selim,
her eyi hazrlamt. Yavuz Selim, tersanede binin
zerinde usta altrp, ksa zamanda donanmay
yz paraya ykseltti. Dier taraftan ise, Rodos
valyeleri reisi Vilyer'e, kaleyi teslim ettii halde,
valyelerin hrriyet ve mallarna dokunulmayaca
haberini gnderdi. Ancak red cevab geldi. Bu cevap
zerine Mustafa paa kumandasnda yz adet gemi
ve onbin asker gnderildi. Kanuni Sultan Sleyman
ise, yzbin askerle Marmaris tarafna yrd. Oradan
2 byk top olmak zere 00 top ve kalabalk as
kerle adaya geildi. Alt ay kadar sren bir kuatma
dan sonra ele geirmeye muvaffakiyet hasl oldu.
158 Osmanl

H.928 / M. i 52 i tarihi esnasnda valyelerin reisi bir

ok hediye ile gelip, padiah hazretleri ile grt.
Sultan Cem'in kalede bulunan olu kyafet deitire
rek kaleden kama teebbsnde bulunaca anlald.
Tabiiki kaaca yer avrupa olacakt. Alnan tertibat
neticesinde ele geirildi. Kendisi ve olu katledildi.
Hanm ile kk olu stanbul'a gnderildi. Bu Ro
dos muharebesi yinnibe bin askerimizin ehadet er
beti imesine mal oldu. Yenieriler, burada da itaat
sizlik ettiler.
Ferhad paa bu sralarda iftira neticesinde
ehsuvarolu Ali beyi ailesi ile birlikte ldrterek,
Zlkadiriye hkmetini tekil eden slalesine son
venniti . Yine bu sralarda Msr valisi Hayrbay l
m, yerine Rodos fatihlerinden Mustafa paa tayin
edilmiti. Baarlan fetihin haberi lkenin vilayetleri
ne, Krm hanln, Mekke Emirine ve dier devlet
lere bildirildi. ran tebrik niyetiyle altyz svari ile
birlikte elilik heyeti geldi. Rus an Vasil, eli gn
derip, ittifak yapma gayretlerine dtyse de, sonu
alamad. kinci vezir Ahmed Paann iftirasyla, Ve
zir-i Azam Piri paa grevden alnarak, padiahn
bendesi, has odabas brahim Aa tayin olundu.
Ahmed paa ise Msr'a vali oldu.
Paa, Msr'a vardnda sadaret makamn elde e
dememenin kini ile Klemenieri kendisine celbetmi
ve Sultan Selim zamannda Kahire kalesindeki bebin
Yenieriyi hile ile kandrp, idam eyledi. Kendi adna
Osmanl 159

para basp, hutbe okutmutu. Ancak kendisini vezir

olarak setii Mehmed Bey isimli biri paay hamam
da bastnn, ancak paa frar etmise de, ir eyh
vastasyla yakalanm ve ldrtlmtr (H.930 /
M. I S23). Merhum paaya iftira olunduu anlatlr.

-2-

Belgrad ile Rodos'un fethi, devletin bat'ya doru,

hem karadan hemde denizden ilerleme yollarn ak
brakm, padiahn sznn geerli olduu yerlerin
says oalmt. Ancak, btn dikkat Asya tarafna
tahsis olunmaktayd. Belgrad'n fethi tamamlanmt
ki, Rus elisi gelerek Tatarlarn taarruzlarndan ika
yette bulunmutu. Krm Hanlna emirler verildii
gibi, Rusya'ya da eli gnderildi. Venedikliler, eski
antlamay yenilernek arzusunu gsterip, otuz madde
den meydana gelmi antlamaya imza atma ansn
elde ettiler. Bu antlama ticaretin emniyet iinde ya
plmas, senede bir tayin edilecek elilerin stan
bul'da oturabilmeleri, canilerin ve haydutlann her iki
tarafa reddi, kararlatrld. Venediklilerle olan da
valarda, tercmanlarn mahkemede bulunmas, bor
iin Venedik elilerinin hapsedilmemesi, miras dava
larnn eli vastasyla halleditmesi, Venedik, Kbrs
adas iin on, Zanta adas iinde onbebin dka altm
vergi vermesi maddeleri ile doluydu.
160 Osmanl

Vezr-a azam brahim paa, Sultan Sleyman'n

kzkardei ile evlendiinden hemen sonra donanna
ile Msr'a gnderildi. Yolda frtnadan dolay Marma
ris limannda karaya kp, Kahire'ye pek gsterili bir
tarzda yanndaki birliklerle girdi. Msr'da gayet gzel
bir tarzda adilane hareketlerle ksa zamanda ileri
tanzim etti. Msr, stanbul'a senede seksenbin dka
altunu yollamasn zerine ald. Tarh, H.93 l M. i 524
yln gsterirken, sadrazam stanbul'a avdet ediyordu.
M sr valiliine am Beylerbeyi Sleyman paa tayin
olundu. ehsuvarolu Ali beyi ldrten Ferhad paa
zulm ve irtikap sulamas ile idam olundu.
brahim paa, Msr'da bulunmaktayken, padiah
da Edime'deydi. Yenieril er ise bu sralarda yeni bir
ayaklanmaya n ayak oldular. brahim paa, Ayas
paa i le Defterdar konana, gmre ve yahudi ma
hallesine yama ve bir takm saraya giderek atiyyeler
(hediyeler) talep etmilerdi. syanda eli bulunan Ye
neri aasyla, spahiler aas ve kendilerine yardm
c olanlar idam olundu.
Bu sralarda ise; ah smail'de vefat etmiti. Sultan
Sleyman han'n gndermi olduu tehddname eline
gememiti. Olu Tahmasb, bu tehdidnameyi oku
yunca hemen Avrupaya eli gnderip, Macar kralyla,
Avusturya i mparatorunu ittifaka davet etti. Bu teeb
bs Osmanlya malum olunca Yavuz Selim zamann
dan beri Gelibolu'da hapiste bulunan ranhlar katl
edildiler.
Osmanl 16 1

Osmanl devleti bu sralarda Avrupa ile olan m

nasebetlerinde her ynde ileri safhalara vannt. Ka
nuni Sleyman Han'n Avrupa ktasndaki durumunu
bir gzden geirelim:
Kanuni Sultan Sleyman btn k gemi yaptnp,
top dktrerek geirdi. Eflak zerine yaplan askeri
harekat neticesinde burann vergisini ondrtbin duka
altununa ykselttirdii gibi Voyvodalna da, yerli
halktan olan Radol isimli bir bey tayin edildi. Lehis
tan kralyla be sene iin antlama yenilendi. Rakza
cumhuriyeti bebinbeyz

-3- Avusturya Seferleri: Moha Muharebesi:

H.933 / M. 1 526 senesinde Sultan Sleyman,

sadrazam brahim paa yannda olduu halde
yzbin kiilik bir ordu ile ve yuz pare top bulun
duu vaziyette Edirne, Filibe, Sofra.. Belgrad yoluyla
hareket etti. Gerek denizden gerekse Tuna nehrinden
sekizyz gemi ve kayk ile Yenieriler getirilerek,
nehire kpr kurulup geildi . brahim paa, Varadin
veya Peter Varadin denilen kaleyi zapt etti. Bosna
civarndaki Ayluk ve Sinna hisarlar ele geirildi.
-

ssek ehri yaknndaki Drava nehrini getikten sonra

bataklk bir yer olan Moha ovasnda Macar ordusu
ile karlald. Dmann kuvvetinin arln
suvariler tekil ediyordu.Burada iki ordu arasnda
meydana gelen ok iddetli bir savatan sonra Ma-
162 Osmanl

carlar mnhezim ve perian bir halde kaldlar.

Yirmibin piyadeleri ve drtbin svarisi ld. Gen
krallar 2. Lui yaral olarak kamaya alt srada
bir bataklkta kald. Aynca drt bin kiide esir alnd.
ller arasnda sekiz piskopos, bir okta asilzade
bulunuyordu. Padiahn ota- hmayununun nnde
ikibin kelleden mteekkil bir ehram yaplmt.
Moha kasabas ele geirilip, yakld.
Bu baardan sonra ordu Budin zerine yrd.
Budin'in yaknlarna gelindiinde, ehrin ileri gelenle
ri anahtarlarn alp geldiler ve padiahn lkesine
katlmak zere takdim ettiler. Mkafatlar ve canlarn
kaybetmekten masun kalmak oldu. SuJtan Sleyman
kraln sarayna girip oturdu. Kalenin toplarn (bun
lardan iki Sultan Fatih'in Belgrad nnde kayp ettii
toplard.) Eski eserlerden Herkl ile Viyana ve
Apolion'un tuntan yaplm heykellerini, kraln hazi
nesini ve mteveffa kral Matyas'n ktphanesini s
tanbul'a yollad.
Budin i le hemen karsndaki Pete arasnda gayet
byk bir kpr kurdurarak Pete ehrine geti. Bura
da Macar asilzadelerini kabul etti . Jan Zapolay isimli
Erdel yani Transilvanya hakimini Macarlara kral ola
rak tayin etti. Ondrtgn sonra dn emri vererek
Segedin, Morvet, Bac ehirleride zapt olundu. Ancak
Macar krallnn tacnn muhafaza olunduu
Viagrad ile Garan bizim Estergon dediimiz kaleler
Osmanl 163

savunma yaptlar. Moha ve Budin seferi yedi ay sr

d (H.933 / M. S27).
Bu srada ise yinni senedir eyhlislamlk ya
pan Mevlana Ali Cemali vefat ederek yerine Mft
ssakaleyn unvanyla hret bulmu alimlerden bn-i
Kemal Ahmed emseddin efendi tayin olundu.
Macaristan seferi esnasnda Anadolu'da Baba
Znnun, Vize taraflarnda Tomozolan, Adana'da
Veli Halife ve Hac Bekta olu Kalender isimli bir
takm Celali ekiyas ortaya kmtr. Veziriazam ve
dier devlet kuvvetleri zerlerine gidip, her birini
tammar ettiler (2 9).

-4- Viyana Sava

Macaristan'n zapt ve Zapolya'nn Macar kral olarak

tayini zerine Avusturya imparatoru, Ferdinand Ma
car krall zerinde iddiada bulunmaya balad.
Moha galibiyeti, Fransa kral I . Fransuva'y bile
korkutmutu. Geri Fransuva, Sultan Sleyman'n
aktan aa mttefiki olduunu sylemiyordu. Fakat
rakibi Almanya imparatoru arlken, Fransann o za
manki hristiyanlk anlayna bsbtn aykn olarak,
Trklerle ittifak ettiini biliyor ve bunu bir cinayet
olarak grdn dier Alman hkmetlerine bildiri
yordu. te taraftan; Fransuva'da hristiyanlarn istinad
ettikleri bir g olarak ve Fransann dostlar olan Bo
hemya ile Polonya krallklarnn, Osmanllarn eline
164 Osmanl

deceinden korkuyordu. Hatta bu maksatla spanya

firarilerinden ve en usta diplomatlardan Antoniyo
Rincon isimli birini bu lkelerin krallaryla ve Jan
Zapolya'ya bile gnderdi. Macaristan'a ayrlk d
mt. Zapolya veyahut bizim kral Yano dediimiz
kimse, kendisinin Erdel beyleri ve Macaristan
aslzadelerinin ortak kararlar ile yine onlar tarafndan
Macaristan krallna seildiini iddia ettii halde
Persburg ehrinde yaplan Diyet meclisinde bu iddia
red edilerek Neme, yani Avusturya imparatoru
Ferdinand'n Macar krall ilan edildi. Ferdinand
Zapolya'nn zerine yryerek Tokay ehri yaknla
rnda meydana gelen savata Zapolya'y yendi ve
Budin'i zapt etti. Zaplya ad geen Rincon vastasyla
Polonya kralna ve Joremleski adl biri vastasyla da,
Sultan Sleyman'a mracaat etti. Bu mracaat kabul
buyrularak kendisine sade Macar krall verilmeyip,
himaye-i mahsusada dahi bulundurulabilecek olduu
bildirildi. Hatta krall ilan ve Leski vastasyla s
tanbul'da bir antlama yapld (22 1).
Avusturya imparatoru ferdinand bir ara Macaris
tan'dan alnm olan ehirlerin iadesi iin bir elilik
heyeti yollamsa da Padiah, bu heyeti emberlita
karsndaki elilik hannda dokuz ay hapis tutup,
bundan sonra her birine beer yz duka altunu hediye
edip: "Metbuanza yle syleyiniz ki, ziyaretimize
hazr olsun" dedi.
Osmanl 165

Sultan Sleyman H.935 / M. 1 529 bahannn so

nunda ikiyzellibin kiilik bir ordu, yz topla s
tanbul'dan hareket etti . Edirne, Filibe, Sofya, Ni,
Alacahisar yoluyla S ava suyunu geerek Belgrad'a
orada eksikleri tamamlayp, bir ka yerde de kprler
kurup Osek ile Prenvar'dan Moha ovasna vard.
Zapolya altbin suvari ile gelip ballklarn bildirdi.
S ultan Sleyman, Zapolya'y gayetle mkellef ve
ssl otanda fevkalade bir merasimle tahtnda otu
rur olduu halde karlad. Kral tahta yaklanca ,
adm yryerek elini verip ptrd. Sa tarafna o
turttu.
Ordu hmayun brahim paa kumandasnda olarak
Eyll'n 3 . gn Budin'e varmak zere muhasara ve
ksa zamanda zapt etti. Bir hafta sonra da, Zapolya'nn
krall i lan edildi. Bu arada da, Pe te tekrar ele gei
rildi.
Ordu 1 4 Eyll'de Budin'den hareket ederek
Estergon, Raab yani Yankkale, Viegrad kalelerini
alarak Lat:ya nehrini getikten sonra, brahim paa
kuvvetleri Viyana nne geldi. Padiah Laerberg de
nen denilen mevki de ota- hmayununu kurdurdu
(H.936/muharrem 23/M. 1 529/eyll128).
Viyana'y yzyirmibin Osmanl askeri kuatmt .
Ferdinan lkenin yukar taraflanna, Lin ehrine e
kilmiti. Viyana'da savunma kumandan Nikolas
Zalem isimli eski b ir askerdi. Bu arada Osmanl do
nanmas Tuna'dan yryerek kprleri yakt. Viya-
166 Osmanl

na'nn iinde ellibin piyade, ikibinsekizyz kadar

suvari 76 top vard. Baz Osmanl tarihlerinde,
seksenbin nefer deniliyor.
Velhasl 25 Eyll'de balayan muhasara 1 4 Ekim'e
kadar devam etti. ehri zapt etmek mmkn olamad.
O srada k mevsimi yaklamt. Padiah ordunun
avdeti hususunda emir verdi. Dn esnasnda Avus
turyallar, zorluklar gstermeye baladlar. Bu durum
karsnda hudud muhafzlarndan Kasm bey,
onikibin kiilik bir aknc kafilesi ile Almanya hudu
duna stirya dalarna doru aknlar tertipleyerek
dman durdurdu. Tabii ki bu aknlar ok cesaret ile
mmknd ve aknclar bu cesareti gsterdi. Harp
tarihinde bu cesurane aknarn emsaline rastlanmaz.
Bu aknc taifesi ta Almanya'nn ilerine kadar girdi
ler. Hatta Ratiysebon ehrine kadar ilerlediler.
Moravya topraklarnda dolap, Beron ehrini yakt
lar. Sultan Sleyman Budin'e avdeti oradan da
Belgrad yoluyla , 22 gn sonunda stanbul'a vard.
Ancak Viyana muhasaras, Almanya'da milli hisleri
uyandrd. Avrupa'nn baka yerlerinde de,
hristiyanlk dininin hisleri uyanmaktayd. Protestan
mezhebinin kurucusu Martin Luter, nceleri Papa
Leon'un hal ordusu kurma fikri aleyhinde bulunur
ken, Viyana muhasaras zerine bizim aleyhimize
dnd. Avrupada hristiyanlar arasndaki mnakaa ve
kavgalar da grnmez olup, her tarafta birleip, m-
Osmanl 167

terek hareket etme teklifleri kuvvet kazand. Dostu

muz Fransa kral bile bize eli yollayamaz oldu.
ehzade Mustafa, Mehmed ve Selim'in snnet d
nleri hafta sren muhteem bir ekilde
Sultanahmed meydan dediimiz Atmeydannda icra
olundu. Avusturya imparatoru Ferdinand tarafndan
ikinci defa gnderilen elilere, Macaristan'n iade
edilemeyecei ve Zapolya'nn Macaristan kral olarak
tanndn bildirilerek red edilmitir. Eliler stan
bul'da iken, Ferdinand anlalmaz bir tedbir ile
Budin'i muhasara etmiisede muvaffak olamayp e
kilmitir. Padiah bu olayn haberini alm ve H.93 8 /
M. l S32 bahannda Alman imparatoru arlken aleyhi
ne ikiyzelli bin asker ve yz para topla hareket
etmitir. Ni ehrinde Ferdinand'n elileri sulh taleb
etmek zere geldiler. Bu srada Franszlardan da bir
eli zat- ahaneyi seferden vaz geirmek teebbsn
de bulunmusada baaramamtr. Tarihlerimiz bu
seferin adn "Alman seferi" adn koymutur. Viyana
muhasarasnda baarl olamaymz, byk toplar
gtrmediimizdendi. Bu seferde de gtrlmemitir.
Maksat, arlken ordusunu arayp, onunla byk bir
meydan muharebesi etmekti .
Tatar han slam Giray'n kardei Sahib Giray
onbebin, Bosna Beylerbeyi Hsrev beyde yzbin
askerle gelip orduya katld . Bu seferde Gunes
veyahud Gn kalesi kuatld. Kumandan Nikola,
hafta cesurane savunma yapt, nihayet yaraland.
168 Osmanl

Nikola orduya davet edilerek kendisine iltifat edildi.

Rilat giydirilip, hediyeler verildi. Bu ilemlerin arka
sndan da Altenburg (2) alnd. Avusturya'nn stirya
vilayeti alt st edildi. Ferdinand'n elileri salverilip
arlken meydan- muharebeye gelmezse btn A
vusturya'nn tahrip edilecei cevaba ilave olundu.
Fakat arlken grnmedi. Onikibin aknc askeri yine
Kasm bey kumandasnda ikiye taksim olup, o top
raklar dehete verdilerse Kasm bey bu arada ehit
oldu. Bu sefern uzunluu yedi ay srd. stirya vi la
yetinden baka Esklovanya eyaleti bile tahrip edile
rek, yzbinden fazla esir ele geti. Orduyu hmayun
stanbul'a dnnce, be gn be gece enlik yapld.
Fakat arlken'in amirali Andre Dorya, Mora tara
fnda Korven, Patras, nebaht taraflarn vurup, Ak
deniz boaznda (anakkale boaz) iki kale ele ge
irdi.
Daha sonra Ferdinand tarafndan gnderilen eliler
stanbul'a gelerek, yedi hafta sren mzakerelerde
bulunuldu. Sonunda bir antlama imza olundu. Bu
sulh antlamasnda Avusturya imparatoruna, brahim
paa biraderim demitirki, bu vaziyet karsnda A
vusturya imparatoru, devlet nazannda vezirler seviye
sine indirlmi bulunuyordu. Bu antlamann yaplma
s iin iki mhim sebep vard. lki, Sultan Sleyman
'n ran zerine sefer yapma arzusu, dieri ise arlken
ve Avrupa tarafnda yakn mthi zorluklar kaca
grnyordu. Bu ynden arlken'le kardei
Osmanl 169

Ferdinand' Osmanllarla sulha mecbur klmt. Bu

sulh antlamasnda Andrea Dorya'nn Mora'da zapt
ettii Korven'in iadesi, Ferdinandln Macaristan'daki
sahip bulunduu araziye sahip olmas, yine
Ferdinad'n Macar kralyla yapaca antlamalarn
padiah tarafndan tasdik edilmesi kararlatrlmt.
Sultan Sleyman, Tercman Yunus bey vastasyla
elilere: " Bundan evvel gelmi elilerin nail olama
dklar sulh size ihsan buyuruyorum. Ve bunu size
yedi sene iin deil yirmi sene, yz, ikiyz, asr
iin, velhasl bu sulhu siz ihlal etmedike daimi ola
rak ihsan buyuruyorum" demitir. Onlarda bu szler
zerine el etek perek ekilmilerdir.

-5-

ran Seferi: ah smail, Yavuz Sultan Selim'in ran'

dan dnmesinden sonra Tebriz'i ald gibi,
Azerbeycana da musaIlat olduysa da padiah Viyana
seferindeyken devlet tarafndan Bitlis hakimi olan
Mir erif, ranla ve Azerbeycan valisi Ulama han
devlete i ltica etmilerdi. Bundan baka ahn Badad
valisi Zlfikar Han dahi Badadln anahtarlarn Sul
tan Sleyman'a takdim eylemiti. Bylece iki hk
metin aras almt. Avusturya i le yaplan antlama
dan sonra , ranla harp ilan edilerek Vezir-i azam b
rahim paa, Mir erif zerine yrm idi. Paa k
Haleb'de geirdikten sonra Van, Erci, Adilcevaz ve
170 Osmanl

Ahlat kalelerini en son olarakta Tebiz'i zapt etti.

Azerbeycan' tamamen istila ederken, Sultan Sley
man'da Tebriz'e gelerek Kiylan hakimi ah Melik
Muzaffer i le irvan hakimi olunun bendeliklerini
kabul etti. ah Tahmasb meydanda grnmediinden,
ordu Badad zerine dnm ve ikibuuk ay sonra -
buraya dahil olmutu. Tarihler H.94 1 / M. 1 5 3 5 yln
gsteriyordu. Yol esnasnda byk mkilat ekildi
ve daha fazla tanlamayan yz adet topun gmlme
si icab etti. Sultan Sleyman burada drt ay kald.
Mal ve toprak tesbitini yapp timar kaidesini yerine
getirerek yrrle koydu. Kerbela ve Necef ehirle
rine giderek mam- Hasan ve Hseyin (r.a)
Hz.lerinin kabirlerini ziyaret etti. mam- Azam
Hz.lerinin Badad'da bulunan ve iilerin ykm bu
lunduu trbeyi yeniden yaptrd.
Padiah Hz.leri Diyarbekir sancak beyi Sleyman
paay Badad'a vali tayin edip, ah Tahmasb'n
Azerbeycan'da grnmesi zerine Krdistan yolu ile
Tebriz'e gitmitir. Fransa sefiri yolda padiaha gelip,
tebriklerde bulundu. Tebriz'de onbe gn kalndktan
sonra stanbul'a dnme emri padiahtan sadr oldu. Bu
sefer de alt ay srmtr. H.942 / M . 1 536 yl bu
olaylara ahid olmutu.
Vezir-i Azam brahim paa ondrt sene bu ma
kamda kalp, Avusturya ve ran seferlerinde bulun
duktan sonra, bu sene Ramazan aynda sarayda iftar
etmeye davet edilmi, sonra kendi sarayna dnmse
Osmanl 171

de sabahleyin yatanda boulmu olduu halde bu

lunmutur. Rumdan dnme ve padiahn yetitirmesi
olup, ehzadeliinden beri yanndayd . ran seferi
esnasnda imzasn Serasker Sultan diye atmas ve
Avusturya ile yaplan sulh antlamas esnasnda e
kinmeden syledii szler sylemesi, ran seferi sra
snda ordu defterdan olan skender elebi'yi garaz
icab astrarak barda tarmas katlinin sebebidir
diye gsterilir.

-
6 -

ran ve Badad seferlerine teebbs edilmekle bera

ber, Akdeniz vukuatnda ehemmiyet her zaman gze
tild. Zat- ahane; Ferdinand i le sulh yapmsa da,
arlken hakknda bir taahhd yoktu. arlken ksa
zaman nce talya kral tacn giymi, Roma'da impa
ratorluunu ilan etmi, papa'ya Siciliyla yani N apo li
ve S icilya adas hkmdarln da tasdik ettirerek
Floransa'y ele geirmi, Rodos valyelerini Malta
adasna yerletirmit. Fransa kral da bu durumlardan
rahatsz olduundan ngiltere kral 7 . Hanri i le g
rmt. Sultan Sleyman fS"e, Ferdinand ile sulh
yapm olmakla beraber, savalan Tuna kenarlanndan
Akdeniz sahillerine nakl ederek. Neme donanmas
nn buralara bir zarar vermesinin nlenmesi iin me
hur Barbaros Hayreddini stanbul'a artmt. Bar
baros Hayreddin, brahim paann ran'a gitmesinden
172 Osmanl

az sonra onsekiz kadrga ile gelerek padiah Hz.leri

tarafndan iltifatlara mazhar edildiler. Hayreddin paa
yanndaki kaptanlar ile bir ara Haleb'e gidip Vezir-i
Azam brahim paa eliyle Cezayir Beylerbeyliini
alarak stanbul'a dnp, tersane ile donanmann tan
zimine himmet ederek, Padiahn ran seferine kma
s ile beraber, kendi kumandasnda seksendrt gemiye
ykselmi olan donanmann yannda kendisinin
onsekiz gemisi de beraber olarak talya kylarn
tarasuta kmtr. Fransa'ya bu sralarda bir memur
gnderilmi, Hayreddin paa, Mesina 'boazn muha
sara edip, Korven'i yeniden zap ve krk kardeini l
drerek Tunus'ta zevk ve sefa iinde hkm sren,
Ben-i Hafs slalesinden Mevali Hasan'n elinden Tu
nus'u kurtararak arlken'in emrine girmi olan Mal
ta'y ie yaramaz hale getirmitir. Rodos'un fethi ze
rine, Akdeniz'in dou havzas elimize getii gibi,
Tunus ve Cezayir'in zaptyla da bat havzas donan
mamza bir gezinti yeri olarak denizdeki satvet ve
aaamz Venedik'i glgede brakacak kadar, bu
gnk ngiltere nfuzunu (tesirini) bile elde etmitik.
ran seferi srasnda; Sultan Sleyman, daha
Badad'a girmeden evvel, I . Fransuva'nn Lakora adl
bir setiri ordugaha gelerek, Osmanl devleti ile biri
ticari, dieri askeri bir antlamaya dair iki akit yapl
d. Ahid-i Atika denen imdi ise, kapitlasyon denilen
imtiyazdan olan ticari antlama balangc bu muahe
dedeki ticari antlamadr.
Osmanl 173

arlken, Mevali Hasan'n ricas ve Malta valye

lerinin mracaat zerine Amiral Andera Dorya ko
mutasnda beyz gemiden meydana gelmi bir do
nanma ile Tunus zerine yryerek Hayreddin paa
nn tersanesi olanHalkulvaad'l kuatp ve Tunus'u
zapt ile otuzbin kiiyi ldrp camiler ve medrese
lerle birlikte eski eserlerden olan nice kitaplar yak
trmtr. Mevali Hasan' vergiye balayp, burada bin
asker, on gemiyi brakarak ekilmiti. Bu olanlar pa
diahn Tebriz'de bulunduu zamana rastlamt.
H. 94 i i M. 1 53 5 ylndaydk.
H.943 i M. 1 S37 senesinde Kanuni Sultan Sley
man Han, ordu ile birlikte Avlonya'ya giderek
Hayreddin paa ise, donanmay hmayun ile harekete
gemiti. Oralarda dolamakta bulunan Dorya,
Mesina limanna savumay uygun grmt.
Hayreddin paa ise, talyan ve Arnavutluk sahilerinde
volta vurup, bunlardan talya'nn Puliye sahilini vur
mu, Korfu ise muhasara altna alnmtr. Daha son
ra, Adalar Denizinde, Venedik'e ait yirmibe adann
ivra, stendil, Eskatus ve Karpatos adalarn alp,
Girid'de dahi iki ehir, seksen ky yakmt. stanky
adasna dnnde, Andrea Dorya'nn Preveze ya
knlarnda bulunduu haberi kendisine ulanca, kuv
vetlerinin zayfladna bakmayarak, korkusuzca he
men zerine yrmt. Gstermi olduu yksek
denizcilik bilgisi ve yapm olduu ustaca manevra
lar, rakibi amirali yenmee yetmi ancak, gecenin
174 Osmanl

karanln bekleyen Dorya, selameti karanln yar

dmyla kamak tercihinde bulabilmiti. Bu deniz
savanda Turgud. Salih ve Murad reis gibi nl ami
rallerimiz, Barbaros Hayreddin paann yannda bu
lunmulard. Artk Akdeniz, Osmanl donanmasnn
rakibsiz sahiplii altndayd. slamlar bu denizin imti
yazllan olmulard. Tarihler H.945 / M. 1 538 yl n
gstermekteydi.
Kzldeniz, Hindistan, Badad seferi Osmanl
devletinin atularab ve Basra zerindeki te'siri artt.
Dier taraftan Msr'n Svey liman'da elimi zde
olduundan, Kzldeniz ve Basra Krfezi ve Hint de
nizi de nfuzumuz altna girmiti. Hatta Preveze de
niz savandan oniki sene evvel, Sleyman Reis isimli
bir kaptanmz, Kzldeniz sahilinde bir filo ile gezi
nerek, arab korsanlarn yok ettii gibi H.945 /
M. 1 538'de de, Msr valisi Hadim Sleyman paa,
Svey limannda seksen tane gemi ina ettirerek A
den'i ele geirip, Emirini de kat etti. Buras bir Os
manl sanca haline gelmiti. Yine bu sene Mool
hkmdan Himayunah'dan ikayet iin, Hindistan'-
daki Delhi hakiminin olu ile Gcrat hakimi Bahadr
Han'n sefiri stanbul'a gelmilerdi. Hadim Sleyman
Paa'ya verilen bir emir zerine bahse konu donanma
ile Hindistan'a gitmise de Portekizliler Bahadr Han'
ldrmlerdi. Bahadr Han'n Mekke'de bulunan
yz sandk dolusu altunu ve gm stanbul'a
yollanmtr. Sleyman Paa Hindistan'a vardnda,
Osmanl 175

Portekizlilerin elinde bulunan Diu kalesini muhasara

etmi, Bahadr Han'n yerine geen Mahmud ahln
yardm etmemesi zerine zahiresi tkendiinden
dnm, bu dnte de Yemen vilayetini Bykl
Mehmedpaazade Mustafa Bey'e brakarak kendi s
tanbul'a avdet etmitir.
brahim paann yerine veziriazam olan Ayas paa,
veba'dan terk-i hayat ederek yerine "Asafname" adl
eser sahibi Ltfi paa sadrazam olmu ve byk bir
yangn stanbul'a pek nemli zararlar vermitir.
(H.946 i M. l S40).

- 7 -

Venediklilerle Sulh: Venedililerle, Dalmaya sahille

rinde Kataro nehri azndaki Niva kalesi zabt ile u
ralm, sonunda Venedik, Mora ve Dalmaya sahi
lindeki kaleleriyle, Hayreddin paann adalar denizin
de ele geirdii Osmanl devletinde kalmak ve Vene
dik tarafna yzbin duka altunu tazminat verilmek
zere sulh antlamas mza olunup, bu sulhun ger
eklemesinde Fransa ok gayret sarf etmitir.
Bu arada Zapolya lvermi, Macaristana sefer ik
tiza etmitir. yleki: Zapolya ile Ferdinand arasnda
yaplm gizli antlama hakknda Sultan Kanun S
leyman han, malumat almt. Fakat bu srada kral
Yano, yani Zapolya lm ve hanm kralie
zabella'dan henz onbe gnlk bir ocuk geriye
176 Osmanl

kalmt. Bu ocuun ismi Sigismund olup, padiahn

gnderdii bir avu vaziyeti tahkike memur edilmi
ti. zabella ocuu avua gsterdi. Karsnda meme
verip isbata gayret gsterdi. Bu hal zere avu vazi- ,
fesi gerei ocuun Macaristan kral olacana dair
mjde verdi. Avusturya imparatoru Ferdinand Maca
ristan zerindelci emellerinden vaz gememi oldu
undan, hazrlad bir ordu ile Budin ehri ve kalesi
ni muhasaraya kalkt. zabella hemencik, iki senelik
tutar olan otuzbin dka altunu vergi ile birlikte bir
istimdat heyeti gnderdi. Ferdinand ise mehur
Laske'yi eli olarak gnderip Budin tecavznn, asla
ve asla padiah hazretlerine dnk olmadn,
Zapolya'nn memleketine olduunu bildirdi. Ancak
padiah, Zapolyazade'nin Osmanl devleti tabiisi bir
kral olduuna dair berat ihsan ederek, Laski'yi hapis
edip Rumeli Beylerbeyi Hsrev paa ile 3. vezr
Mehmed paay, Budin kalesi stne gnderdi. Ltfi
paa azledilerek, Hadim Sinan Paa sadrazam oldu ve
ran hududuna vazifelendirildi. Yaplan hazrlklar,
arlkeni ve Ferdinand dnceye sevk etti. Venedik
lileri de telaa drd. Padiah, haziran aynda Ma
caristan zerine drdnc sefere balad. Belgrad'a
varnda, Ferdinand'n Budin nlerinde urad
malubiyet haberini ald. Sultan Sleyman Kanuni,
Budin'e geldiinde kraln bir yanda olmas yzn
den, bydnde krall yeniden verilmek zere
imdilik Transilvanya (Erdel) vilayetinden bir sancak
Osmanl 177

idaresi verilerek annesiyle oraya gnderildi. Budin,

Osmanl mlkine ilhak olunarak, ahalisinin mal ve
cannn muhafaza edileceine ait ilanlar yapld. Kra
lie izabella'nn Budin'den ayrlmasndan sonra Padi
ah ehre girerek Sant'a Marya kilisesini camiye e
virtmi ve on:da namaz klmtr. H.948/M. 1 S4 1 . Bu
fetih ve Osmanlya ilhak olunmas hasebiyle Maca
ristan paraya blnmt. 1 ) Ferdinand'n idare
sinde kalan . 2) izabella ve Oluna verilen Erdel veya
.

Transilvanya. 3) Dorudan doruya hkmet idaresi

Osmanlda olan. Budin Beylerbeylii eski valisi Ma
carl Sleyman Paaya, kad'lk ise Hayreddin Efendi
adl birine verildi. H.9S0/M. 1 S43 senesinde Pete'nin
ekrar muhasaras iin yaplan mecburi olmayan bir
sefer de Hayreddin Barbaros paa, deniz yolu ile y
ryp Valpu, iklos, Estergon, stoni Belgrad,
Viegrad, Novigrad, Hetvan kaleleri Osmanl
macaristanna ilhak edildi. Bu mnasebetlerle, Maca
ristan dorudan doruya Osmanl devletinin bir eya
leti oldu. Hemen ertesi sene Eskalonya ve Hrvatistan
taraflarnda pek ok kaleler alnd. Sleyman paadan
sonra Bali paa, ondan sonra da Mehmed paa Budin
valiliine getirildiler. Macaristan oniki sancaa ayr
larak, Defterdar Halil elebi elile, emlaki yaz i l e
defter edildi. Kanuni Sultan Sleyman bilahere istan
bul'a dnd.
arlken, karadan daha ok deniz sava taraftary
d. Fransa kral da Osmanl devletini bu cihete meyil
178 Osmanl

ettinniti. Hayerddin paa, Sicilya'da Rekiyo ehrini

zapt ettikten sonra Marsilya'ya gitti. Franszlarn ami
rali Enkiyani donanmas ile birlikte yanna alp, Nis
ehrini topa tuttu. arlken, daha nce Cezayir'i zapt
iin Tementos limannda demir att, yani lenger endaz
denen halde idiyse de, meydana gelen byk bir frt
nada ondrt kadrgas telef ve yzotuz gemisi kayp
olup ricat etmitir. Bu byk donanmann kalan da,
yolda tutulmu olduu frtnadan dolay ancak geri
dnebilmitir. Fransa'nn Toulon liman bir aralk
Osmanl gemi lerine liman hizmeti venneyi yerine
getinnitir., Hayreddin Barbaros paann son seferi bu
seferdir.
Hadim Sleyman paa, sadnazam ve ulemay-
mehureden Ebu's Suud efendi, eyhlislamk ma
kamna getirildiler.Sleymaniye camiinin yaplmas
iin gereken ilere bavurulup, inaat Mimar Sinan'a
havale olundu. H.954/M. 1 547 senesinde, arlken ile
Ferdinand'n altun ve gm kupa hediyeleriyle bera
ber sulh antlamas iin gnderdii setiri gelerek, on
ay sren mzakereden sonra, Macaristan'da zapt edi
len yerler, Osmanl devletinde kalmak, Avusturya
devleti senede otuzbin altun vennek artyla imza
lanmas mmkn oldu. Bu antlamaya Fransa kral ,
Venedik Cumhuriyeti, Papalk d a dahiIdi.
ran Seferi : ah Tahmasb'n kardei Elkas Mirza,
Osmanl devletine iltica etmi ve Edirne'de bekletile
rek, o zamann gsteri ve debdebe-i saltanat, Edirne
Osmanl 179

ehrinde de bulunduundan biare Elkas, Topuba,

Cebeciba, Silahdar Aalann sslerine bakarak onla
n padiah zannediyordu. Sorgular, altun balklar,
altun yaldzl mzraklar arasnda Sultan Sleyman'n
kemali vekar ve mehabeti ile getiini grnce, bs
btn annt. Zaten devlette ran aleyhine fikir
mevcuttu. Hatta bu fikrin Mihrimal Sultan ile Sultan
Bayezid ile Sultan Selim'in valideleri olup, Rusyadan
alnan esirlerden iken, padial hanm olan ve bir
rivayette HITem ve bir rivayette Ruhsar Al kadn
efendi ismiyle anlan Sultann bu babda eser- tevik-i
olduu sylenir. Hrrem kadnefendi'nin devlet-i
muazzamann siyasetine mdahalesi, Kanuni Sley
man Han'n ad geen hanma olan yksek sevgisin
den kaynakland da i leri srlr. (stidrat:Kanuni,
bir e olarak, bir baba olarak, ehzadelerinin ve ele
rinin bir takm mtalaasna ak hal ve davranlar
gstennise de, zerinde soukkanl bir tarzda kafa
yorarsak, asla babalk ile devlet reisi kimliklerini ka
rtrmamtr. Kanr gibi grnd anda, karmza
gz yalann yaamaya raz bir baba, devletinin gele
ceini hi risk altna sokmaz anlaynda bir muhte
em Sleyman ile kar karya geliriz. te ehzadele
rnn taht mcadelesindeki tavr, yeterli msal
dir.M.H.)
Yukarda serdettiimiz istidrattan
sonra
mevzumuza avdet edelim. Rstem paa, Mihrimah
Sultan hanmn kocas olup, padiahn damad idi.
180 Osmanl

Padiah ran seferine tevik etmek bu damadn,askeri

hususlarda baar sahibi olduunu isbata dnkt.
Harb ilann mteakip, Kanuni Sleyman, ehzade
Sar Selim'i Rumeli taraflarndaki ilere bakmak zere
Edirne'ye gnderdi. Kendisi ise Erzurum zerinden
Adilcevaz'a, Karaman Beylerbeyi Piri Paa ile
Avlame paay Van'n muhasarasna memur ederek,
Tebriz'e tekrar girdi. kinci vezir Kara Ahmed paa,
Grcistan' inedi. ah Tahmasb, Osmanl ordusu
nun ran hududundan uzaklamasndan sonra meyda
na kmsa da, erkes Osman isimli bir paamz
yapm olduu bir harb hilesi ile ran askerinin birbi
rini krmasn salad. Elkas Mirza'ya bile asker veri
lerek Kean' ve sfahan' vurmas saland.
H.957/M. 1 550 senesinde Ferdinand'n Erdel'i A
vusturya'ya ilhak iin gayret gsterdii, hatta Rahip
Grigor denilen bir papazn hilesiyle Macar ahvalinin
deimesi hasebiyle Sokollu Mehmed Paaya, Rumeli
Beylerbeylii verilerek Macaristan'a sevk olundu. Bu
hareket neticesinde Rahip Grigori lm, bir sene
sonra ise, 2 . vezir Kara Ahmed Paann kumandanh
nda Tamvar elimize geti. Sonra Lipoh, Solnak,
Besprim, Felke gibi kaleler zapt edilip, Eri kalesi ise
muhasara altma alnd. Dier taraftan ran birlikleri
Ahlat kalesine girip, oluk ocuk demeyip ne buldu
larsa katl eylediler. Erzurum kumandan skender
Paay malup ettiler. Veziriazam Rstem Paa, ran
llar zerine gitmeye tayin olunmusa da, baehire
Osmanl 181

gelen Sipahi Aas, ehzade Sultan Mustafa aleyhine

olarak Yenierilerin: "Padiah artk ihtiyar oldu.
Rstem paann ban kesmeli, ehzade Mustafa'y
tahta geirmel, padiah da Dimetoka'ya gnderme li "
gibi szler sylediklerini, Hrrem Sultan'n kendi
olu ehzade Selim'i tahtn varis klmak gayretinde
olduu i leri srlr. stidrat: Kanuni Sultan Sleyman
Han'n byk ehzadesi Mustafa'dr. Bunun annesi ise
Mahidevran hanmdr. Padiahn ilk hanmdr.
Hrrem Sultann, padiaha yaayan olarak Mihrimah
Sultan, Selim ve Bayezid adl ocuklan dourduu
bilinmektedir. Selim, bir dervi anlay iinde taht-
Cenab- Hak'dan beklediini, u gzel szle akla
mtr: "Biraderlerim ne yaparlarsa yapsn, ben ancak,
Allah isterse Ali Osman tahtna otururum. Eer iste
mez ise, ben ne yapsam, are olmaz."M.H.
Padiah bir sene getikten sonra ran seferine gide
rek, yolda byk ehzade Mustafa Han' Konya Ere
li'sinde bodurdu. Ancak bu idam zerine Yenieriler
isyan ettiler. Rstem paa ile vezr Haydar paa azil
edilip, Macar hududundaki ilere gnderildiler. Macar
hududuna srlen 2. vezir Kara Ahmed paa sadra
zam yapld. Orduyu hmayun ran'da Nahcivan ve
Karaba taraflannda grnerek, Erzurum'a dnn
de mtareke yaplp, ertesi yl ise ah tarafndan ge
len bir eli, ah'n hrmet ve tazimlerini bildirince,
sulh hemen yapld. ran haclannn korunmas ve
rantlar tarafndan ihlal edilmedike, sulhun devam
182 Osmanl

etmesi vaad ve temin klnd. Osmanl devleti ile ran

arasnda i lk sulh antlamas budur.H.962/M. 1 554.
Padiah ran'dayken, Selanik taraflarnda Maktul
Sultan ehzade Mustafa benim! diyerek bir haydut
ortaya kmsa da, ehzade Sultan Bayezid bahusus
yakalayp idam etmi ve bunun oluu yine Hrrem
Sultan'n tertibiyle sadrazam Kara Ahmed paaya
atfedilerek, sadrazarnn katli ve ikinci defa Rstem
paa sadarete getirildi.
Sokollu Mehmed paa vezirlie ykseltildi. Krm
Han' Sahip Giray lm bylece Cengiz soyundan
olan Kpak Han'lar slalesi mnkarz oldu, yani bu
soyun sonu gelmi oldu. Ruslar, Kazan ile Ejderhan
alp, hkmdar van Vasili, kendisine ar denilmesi
ni istemitir.
Sleymanye Camiinin inaat tamamlanm
H.963/M. 1 555 bu mesut olayn tarihi olmutu. ran bu
muazzam yapnn al iin tebrik heyeti gnder
mitir. Haseki Sultan nam ile bilinen Hrrem Sultan,
H.960/M. 1 553 ylnda dar- bekaya intikal etmitir.
Tarih-i S iyasi diyorki: "Hrrem sultan, iki sadrazam
ile bir ehzadenin idamlarna ve dier iki ehzade
(ehzade Beyazid ve Selim) arasnda mnazaa ve
husumet kararak, bundan byle ehzadelerin saray
da kalarak haricle ihtilattan memn bir halde yaa
malarna ve bundan kan vahim neticelere sebep
olmakla mverrihler (tarihiler) tarafndan taan ve
teni edilegelmitir."
Osmanl 183

Sulhlar, mtarekeler gibi antlamalar defalarca ya

plmasna ramen, Budin ve Bosna Beylerbeyleri ile
Macarlar arasnda mcadele, sava bitmek bilmiyor,
eitli vesilelerle kaplyordu. Fransa kral i .
Fransuva ld. Yerine geen 2 . Hanri babas gibi
mteferrid ve mulak davranmyor, Osmanl devleti
Fransaya gsterdii mertliin kymetini biliyordu.

-8-

Hicri 966/M. 1 55 8 senesinde ehzade Sultan Selim ile

Sultan Bayezid arasna giren dmanln siyasi neti
cesiyle mehurdur. Gedik Ahmed paa yetimeleri n
den Bayezidli Lala Mustafa paa'y sadnazam Rstem
paa mirahorluktan, enigirlie indirilmi ve bir
aralk da Sefid sa.ncana atanmsa da, sonradan eh
zade Selim'e Lala tayin etmitir. Mustafa paa
hiylekar bir kimse olduundan nce ehzade Selim'e
yaklaarak:
- Rstem paa mani olmayayd, siz byk evlad ola
rak tahta geebilecek idiniz. Fakat, Rstem paa sizi
nefse dknlkle mptela, devlet ileri iin muktedir
olmaz bulduunu padiaha bildiriyor. Eer bendenize
brakrsanz, ben iin rengini deitiririm der. Bunun
zerine ehzade Selim'de kendisine izin verir. Eer
baarrsa kendisine sadareti vereceini ihsas eder.
Lala Mustafa paa ie balar. ehzade Bayezid'e kul
luunu bildiren bir mektup yazar. Osmanl tahtna
184 Osmanl

kabilmeye, kardei ehzade Selim'in engel olmaya

altn, Selim'in ortadan kaldnlmasnn kolay
olduunu gizlice bildirir. ehzade Beyazid ald bu
mektuba muvafakat cevab yazar yollar. Lala Musta
fa, gelen bu cevab ehzade Selim'e gsterir. Ayn
zamanda da ehzade Beyazid'e yazd ikinci bir
mektupla ubudiyetini tekrarlar. Bu mektupta da, eh
zade Selim'e hakaret amiz szler yazlmasn tavsiye
eyler. ehzade Beyazid'de bu ftnedar adama uyar.
Hakaretler dolu bir mektupla birlikte kadn elbisesi
yollar. Sultan Selim, kardeinin yollam o lduu
mektup ve gndenni bulunduu kadn elbisesini pa
diah hazretlerinin huzuruna takdim eder. Sultan S
leyman, olu Bayezid'e nasihat makamnda bir name
yollar. Ancak, Lala Mustafa paa, yola koymu oldu
u adamlar vastasyla mektubu gtren avular
yakalatp kat edip, yazlan padiah namesini yaktrr.
Bu kt i ehzade Bayezid'in ii olarak kabul edilir.
Padiah, ehzade Bayezid'i Karaman valiliinden
Amasya'ya, ehzade Selim'i de Saruhan valiliinden
Ktahya'ya tayin eder. Sultan Selim Bursa'ya gelirse
de Sultan Bayezid, Konya'dan kmldamaz. Nasihat
ve ihtar dinlemez. Vazifelendirilen Pertev Paaya
kar, Trk ve Trkmen ve Suriyeli olarak 20 bin as
ker toplar. itaat etmemi olduu grnnce Anadolu,
Karaman ve Adana Beylerbeylerine askerler ile Kon
ya zerine gitmeleri emredilir. Sokollu Mehmed
Paa'da yanna verilen Yenieri, S ipahi, Silahdar ve
Osmanl 185

Topu askerleryle birlikte gnderilir. Konya sahrala

rnda meydana gelen sava, Bayezid'in feci malubi
yetiyle sonulanr. Ancak as ehzade, soluu Amas
ya'da almtr. Amasya'dan padiah babasna yazd
br af mektubu, yine Lala Mustafa paann adamlar
nn eline geer. te taraftan Sultan Kanuni Sleyman
Han Hz.lernin olu Bayezid'e emniyeti adamakll
azalmtr. skdar'a geer.
ehzade Beyazd ise, onikibin asker ile birlikte, a
haliden toplad onsekizbin dka altunu yannda bu
lunduu halde Sivas'a gelir. Burada Sivas sancak be
yinden de otuzbin dka altunu bor alarak, drt evla
dyla birlikte, yannda askerleri olduu halde, ran
taraflarna yrr. Sokollu Mehmed paa, Sultan Selim
ile beraber Bayezid'i takip altna aldlar. ran hududu
na yakn " Saat ukuru" isimli yerde yetitiler.
Bayezid'in askerlerini kamak zorunda braktlar.
Sadrazam Rstem Paa, Lala Mustafa Paann hayal
lerine vakf olarak, padiaha durumu anlatt. Bir san
cak beyliine gnderilmesi hususunda irade-u seniyye
ktysa da, Sultan Selim'in efaatiyle Van Sancak
beyliine tayn olundu. Kanuni Sultan Sleyman, ran
ah'na ehzade Bayezid'in kabul edilmemesini iki
devlet arasndaki mnasebetin bu yzden bozulma
masn bildirdi. Fakat ah Tahmasb, kardei Alkas
Mirza hakknda evvelce Osmanl Devletince gsteri
len muameleyi hatrlatp, ehzade Bayezid'in kar
lanmas iin mihmandarlar gnderdi. Byk bir deb-
186 Osmanl

debe ve hamet iinde karlanp, ran devleti adeti

zeri bandan otuz kap dolusu altun ve gm para
ile inci ve kymetli talar dkt. Fevkalade ve pahal
eylerle sslenmi, Giranbaha denilen hale ulatrl
m dokuz tane at hediye edildi. ehzade Bayezid ise
mtekabilen, ahn kendisini ziyaret iin gelecei
yola atlas ve kadifeler detti. Ei tane canl Trkmen
at ile oniki takm hediye etti. Velhasl ah Tahmasb,
ehzade Bayezid'in teslimine karlk nce Badad
vilayetini istemi, bu istek red edilince Kerbela ve
Mehed'de bulunan ran hayratlarna nazaret etmek
zere mam- Ali ve mam- Hseyin Hz.lerinin tr
belerinde bir memur bulundurmasna ve ouarndan
birinin veya ikisinin Osmanl lkesinde birer sancak
beyliiyle taltiflerin ne srmt. Padiah Sultan
Kanuni, byle ileri Bayezid'in tesliminden sonra
halledilebileceini bi ldirdii gibi, ah'da zaten
Bayezid'i teslime karar vermi ve ah'n yakn larn
dan biri de ah'n zihnine bir vesvese sokmutu.
Beyazid bir ziyafete giderken yakaland . Bin kadar
arkadan katlettiler. Ancak, ah Beyazid'i babasna
teslim etmernee ahd etmi bulunduundan, aranan
areye ran mtehidlerinin tevi eriyle Bayezid, eh
zade Selim'e teslim olundu. Kanuni Sultan Sleyman
Han tarafndan gnderilen hem eli hem de cellat,
vazifesini uhdesinde bulundurulan avuba Ali A
a, Tebriz'e geldi . ehzade Beyazid ise, ran kalleli
inin bir neticesi olarak, sa-sakal tra edilmi, arka-
Osmanl 187

sna eski bir aba ve kaftan giydirilmi, beline ip kua

tlm, drt evladyla beraber Ali Aa'ya teslim edildi.
avuba Ali Aa, Kazvin'e gelince cellatlk vazife
sini yerine getirerek Bayezid ve drt ocuunu bodu.
Sene-i hicri:969IM. 1 562 yl bu elem verici hale tarih
olmutu.
Bu ac vakadan sonra ah'a Sultan Sleyman tara
fndan yzbin ve ehzade Selim tarafndanda
yzbin dka altunu gnderilmitir ki, byk bir zl
idi. Zavall Beyazid ve evladlarnn naaar, Sivas'a
getirilip, orada defn olundu. Siz insafa bakn ki,
Bayezid'in Bursa'da bulunan henz yandaki be
inci olu da onlardan da evvel bodurulmutu.
Rstem paann vefatndan sonra yerine
Dalmayal Semiz Ali paa tayin edildi. Ali paann
sadaretinin birinci senesinde, Avusturya sefiri olup
tutuklu bulunan Busbek ile sekiz sene mddetle ant
lama imza olundu. Bu antlama icabnca, Avusturya
Osmanl devletine her sene 30 bin dka altunu vergi
verecek, Transilvanya'da bulunan btn mevkilerden
vaz geecek, Macaristan kale ve hisarlan hakknda
Kralie izabella ile anlaarak Macar bey ve beyzade
lerine genel af ilan edilecekti. imparator Ferdinand
bunu yani szkonusu antlamay Prag ehrinde imza
lamtr. Szkonusu antlamann bir maddesi her iki
taraf kumandanlarndan herhangi biri, herhangi bir
yeri zapt ederse idam edilecei ve alnm bulunan
yerin derhal alnd yere iadesi yazlyd. ite bu
188 Osmanl

antlamaya ait mzakereler esnasnda Ali Paa, A

vusturya murahhasna: "htiyar efendimin istirahata
muhta olduunu bilirim. Fakat mparator da ondan
daha istirahate muhta lmad hep malumdur. u
yumu aslan, savaa armann lzumu yoktur" de
mitir.
Fransa ile spanya arasnda Kato-Kamberezi'de
yaplan antlama, Osmanl devleti ile Fransa arasn
soutmusa da, dman olacak kadar kt te'sir mey
dana getirmemitir. 2. Henri'nin olu 2. Fransuva
antlama hududlar iinde davran sergilemilerdir.
Bu srada ise, ran'dan gelen bir eli, Mekke-i
Mkerrem'e gidecek ran Haclarnn Osmanl mem
leketlerinden serbest bir ekilde gemelerine, babas
nn kalan mrn Kuds'te geirmesini, Trkmenlerin
ve zbeklerin cezalandrlmas hususunda ran dev
letine yardm edilmesini ve Bitlis Han'nn, Badad'a
iltica eden drt olunun iadesini isteyen tekliflerle
gelmiti. Bu drt istekten tanesi red olunup, sadece
Bitlis Han'nn drt ocuunun iadesi, ehzade
Beyazid'in iadesi hususundaki anlaya mukabele
makamnda kabul olundu. Tarihlerimiz bu srada
H.970IM. 1 563 yln gstermekteydi.

-9-

Osmanl Donanmas bu sralarda Akdenizi,

Kzldenizi (Bahr-i Ahmer) Bahr- Muhit (Hind Ok-
Osmanl 189

yanusu)de gezinti yeri olarak semeyi kararlatrmt.

Sinan Paa'nn vefatn mteakip, Kaptan- Deryal k,
mehur Piyale Paaya tevdih edilmitir. Piyale
Paa'nn mahiyetinde Turgud ve Salih Reisler gbi iki
denizci vard ki, emsalsiz kimselerd i .
Piyale Paa, Turgud Reis ile birl i kte talya sahil le
rini vurarak Ciyo ehrin i zapt edip, ahalisini esir al
dklar gibi, Afrika sahilinde de Oran ve Benezart
ehirlerini istila ettiler. Piyale Paann stanbul'da
bulunmu olmasndan istifade ile; spanya, Ceneviz,
Papalk, Floransa, Malta, Sicilya, Napoli ve Monako
d evleti kIeri tannm amirallerden Andrea Dorya'nn
kumandasna ikiyz para gemi vererek Cerbe Adas
na muhasaraya ve spanya Adann emiri ile diyalog
temin ederek, senede altbin altun vergi ile drt deve
kuu, drt ceylan, drt at bir de deve vermek zere
szkonusu emiri teslime raz etmilerdi. Turgud reis,
durumu stanbul'a bildirmi, haber stanbul'a vard
nda Piyale Paa yzyirmi gemi ile hareket ederek,
kendisine yolda katlan bir o kadar daha gemi ile
Cerbe Adas nlerine geldi. Andrea Dorya'nn 47 ge
misini batrp, kimisini yakt!. Bir ksm esir derken
kaabilen bir ksm da ancak kurtulabilmiti. Trablus
Beylerbeyi olan Turgud Reis'e yetierek adadaki yeni
( stidrad: Cerbe Adas iin yukardaki satrlarda bah
sedilen Andrea Dorya ad her halde Ahmed Rasim
Bey merhumun, dal gnl na gelmi olacak ki, Andrea
Dorya derken Ciovann adn ilave ed ip, Barbaros'un
190 Osmanl

rakibi mehur amiral Andrea Dorya'dan ayrmam.

Cerbe Adas sava vukubulduunda Andrea Dorya
leli sene kadar olmutu.M.H.) kaleyi zapt ederek,
bir gemiye binen ve firar yolunun seen spanyol ge
nerali Alvaro'yu yakalamt. Hemen arkasndan, s
panyollarn Afrika sahillerindeki Gomer ve Nebon
ehirlerini zapt etmitir. Dier taraftan Malta korsan
larnn Harem-i Hmayuna ait eyay tayan bir ge
miyi basp yama etmeleri haberi eskiden beri Malta
Adas hakkndaki istila etme fikrini bir hayli kuvvet
lendirmiti. H.972/M. i 565 senesinde Piyale Paa 2 i O
para gemi ile 5 . vezir Mustafa paa kumandasnda
olarak 32 bini aan kara askeriyle birlikte hareket
ederek Malta nlerine gelmi, her ne kadar Turgud
Reisin gelmesinin beklenmesinin gerektiini Mustafa
Paaya syleyen Piyale Paa, szn dinletemeyip,
karaya yirmibi n asker karmtr. Karaya karlan bu
asker Saint Elmo (Aziz Elmo) kalesini topa tutmutu.
Bir ka gn sonra mezkr yere gelen Turgud Reis,
Mustafa Paann hatasn hemen grm ve kendisine
teessflerini i fade etmitir. Malta sava esnasnda
Saint Anjole Kalesinden atlan bir top gllesi byk
bir kaya parasn paralayp datm, kopan para
l ardan irice bir tanesi, Turgud Reise isabet ederek,
ehadet erbetini imesine sebep olmutur. Bu muha
saraya Cezayir Beylerbeyi Hasan Paa'da yetimise
de k yaklam, askerden yirmi binden fazla kii
vefat etmiti . Muhasarann kaldrlmas iin drt ayl k
Osmanl 191

sknt ekilmesi yeterli geldi. Kanuni Sultan Sley

man Han'n saltanatIanmn banda Rodos valyeleri
zerine elde ettii galibiyet, saltanatIanmn son dem
lerinde Malta valyelerine kar kazanamad bu
sava arasnda, tarihi bir manevi mnasebet kuranlar
olmutur.
Kanuni Sultan Sleyman devrinin sona ermek ze
re olduuna bu bir iaret olarak grlebilir. Zaten
padiah ok km ve ihtiyarlamt. Hicri
960/M. 1 553'den beride seferlere itirak edemiyordu.
Kzl Deniz'de, Piri Reis adl bir kaptammz Svey
'ten donanmay alarak, Aden'i Portekizlilerin elinden
savaarak ald. H.959/M. 1 552 senesinde 30 kalita,
kadrga ve Baterda ile Kalyondan ibaret olan do
nanma ile Hind Okyanusuna giderek Miskat sahilleri
ni, Bahreyn adalanm ele geirdi. Ancak Hrmz Bo
az aklannda kuvvetii bir Portekiz Donanmas ile
karlaaca haberi zerine Piri Reis donanmay,
Basra'da terk ederek, iki kadrga ile Svey'e geldi.
Piri Reisin bu harekat ihanet olarak grlp, idam
edildi. Bu vaziyet karsnda Murad Reis adl bir
kaptammz 5 kadrga, iki paradan ibaret donanma ile
Hrmz Boazna kadar giderek, orada rastlad
kuvvetli Portekiz donanmasyla sabahtan, akama
kadar savam ve gecenin karanlndan istifade ile
Basra'ya dnmek istemise de, yolda bir ka gemisi
daha hasara maruz kalmtr.
192 Osmanl

S r Katibi nam ile tannm olan Seydi Ali Reis,

Kzldeniz ve Hind Okyanusu filo kumandanlna
tayin olunmu, Basra'ya geldiinde, mevcud gemileri
donatm ve i 5 gemi ile denize alp, Lahse sahilleri
zerindeki Katife urayarak, Hrmz Boazn ge
mi ve Umman sahilinde Horfekan ehri yaknlannda
ok kuvvetli grne sahip Portekiz donanmasna
rast gelmitir. ki kuvvet arasnda cenk balam,
dman donanmas 25 harp gemisinden mrekkep
olmasna ramen, Osmanl donanmas Amirali Seydi
Ali Reis, UstUn mahareti ve cesaretli askerleri i le,
dmann iki Kalyon ve iki Kalitasn ele geirdi.
Aynca bir Kalyonunu sahile drp, karaya oturtup,
ie yaramaz hale getirdi. Aradan onalt gn getikten
sonra Osmanl donanmas kazanm olduklan savan
nee si ile yol almaktayken, Miskat nlerinde ikinci
bir Portekiz filosu karlannda belirdi. Gnein dou
u ile balayan manevrelar, boaz boaza yaplan
mcadeleler gnein ufukta kayboluuna kadar de
vam etti. Her iki taraf ok zayiat verdi . Portekiz ro
sunun Hind sularna ekilme gayretini gznne ald
mz takdirde, galibiyetin Osmanl levendlerinde
kalm olduu iddia olunabilir.
Her ne kadar zafer Seydi Ali Reis filosunda kalm
ise de, yakalanm olduklar mthi bir frtna, reis ve
filosunu Belcistan sahillerine drd. Buradan az
bir hasarla kurtulup, Bendergevar istikametine yola
koyuldular. Ad geen yerin Hakimi Celaleddin bni
Osmanl 193

Dinar'dan gnn bulunduklar insani yardm saye

sinde kendilerini toparlayabildiler. Ne varki buradan
yanlarna alm bulunduklar klavuzlarla yola k
mlarken meydana gelen Munson (muson) veya Tu
fan- til denilen iddetli bir kasrgaya tutuldular.
Binbir glkle Gcrat'a gelinebiidi. Donanmay
burada Gcrat Benderi nazrlarndan Hdavend
Can'a teslim etti. Yanna alm bulunduu yetmi ar
kadayla kara yolu ile ancak drt senede Edirne'ye
gelerek, seyahati esnasnda uram bulunduu lke
lerin yetki sahiplerinden ald yinni kadar mektubu
padiah Hz.lerine takdim eyledi. Seydi Ali Reis'in
"Mir'at- Memalik" ve "Muhit" isimleri verilmi iki
yazl eseri bulunmaktadr.
Bu sralarda ise Avusturya imparatoru Ferdinand
lm ve yerine Maksimilen imparator olmutur.

- 1 0- Zigetvar Seferi

Avusturya imparatoru olan Maksimilyen, iki senelik

vergi olan 60 bin dka altunu ile vezirlere hediye olan
30 bin dka altununu stanbul'a gndererek, sekiz yl
sre ile antlamay yeniledi. Ne varki; Erdel Bey'i
yani Transilvanya Prensi bulunan Zapolay,
Avusturyann Zatimar ehrini zapt eylemiti.
Maksimilyen, antlama gerei bu ehrin geri iadesini
Osmanl Devletinin temin etmesini istedi. Ancak bu
arada asker toplayp Tokay ve Serenik ehirlerini de
194 Osmanl

ele geinneyi ihmal etmedi B u vaziyet karsnda

yedi sancak askerine Zapolay'a yardm edilmesi,
Budin ve Tamvar Beylerbeylerine emir verildi. Va
ziyet Avusturya elisi emevi'e ayrca, Viyana'ya
gnderilen Hidayet avu tarafndan imparatorun
bizat ahsna tefhim klnd. Budin Beylerbeyi Arslan
Paa, altbin asker ile Erdel'e gittii gibi, Tamvar
Beylerbeyi Hasan Paa'da Babikona ehrini ald. Bu
na karlk imparator Maksimilyen, Hidayet avu'u
tevkif ettirip, emevi'i yeniden stanbul'a gnderdi.
Bu sralarda ise sadrazam Ali Paa vefat eti. Yerine
nl Sokollu Mehmed Paa sadrazam oldu.
H.972/M. 1 564.
Eli emevi teebbslerinden bir ey elde ede
medi. Viyana'ya dnd. Osmanl-Avusturya mnase
betleri siyasas adamakll olarak bozulmaya yz tut
tu. Bu bozulmann neticesinde Osmanl devleti A
vusturya'ya kar harp ilan etmeye karar ald. Btn
yaplmas gereken tedbirler veziriazam Sokollu
Mehmed Paa tarafndan alndktan sonra yal padi
ahnda bu seferin bakumandan mevkiini doldunnu
olmas arzusu husul buldu. Bylece Sultan Kanuni
Sleyman Han, H.973/M. 1 566 senesinde 1 3 . seferine
km bulunuyordu. Bu on seferi Belgrad, Rodos,
Moha, Viyana, Kn, Badad, Korfu, Skveza,
Budin, Garan, Tebriz, Nahcvan seferleridir.
Osmanl ordusu; Sofya-Belgrad yoluyla Semeline
vardnda kurban bayram gnleri gelmiti. Resmi
Osmanl 195

muayede denilen kumandan ve askerlerle yaplan

bayramlama sefer esnasnda ifa edilirken, manzara
bir baka gzellik arzediyor, verilen bayram harhk
lar askeri ayrca sevindiriyordu. Bu srada Erdel
Bey'i Zapolay kymetli hediyelerle padiah ziyaret
edip, kulluunu ifade etmeyi yeniledi. Macaristan
tahtna oturmadka, silah terk etmeyecei, hem as
kere barut, kurun, aka tedarik edip daha baka bir
eye ihtiya olursa padiah tarafndan tamamlanaca
vaad edildi . Fransz mebuslarndan Ouliamme d'Be
eli olarak gelip, kral 9. arl'n sayg ve selamlarn
ulatrd.
Karaman Beylerbeyi Sleyman Paa, Budin'e gn
derildi. Orduyu hmayun Eri Kalesine doru yol
alrken, Zigetvar muhafz Kont Nikola Zirinyi'nin
S iklo mevkiinde Trhala Sancak beyi Mehmed Bey'i
basp, olu ile birlikte ldrp, ordugahn yama
ettii haberi duyuldu. Bu vaziyet karsnda Sultan
Sleyman, Zigetvar zerine dnd.
Zirinyi, kalenin ortasna byk bir istavroz diktir
mi, siperleri krmz kumalar ile byk kaleyi de
gm levhalar ile rterek, padiahn geliini bir top
at yaparak karlamtr. Fakat meydana gelen h
cumlara dayanamayp, kaleyi yakp, i kaleye ekildi.
Byk tabya'ya konulan lam bir sabah mthi bir
ekilde patlad. O gnn gecesinde Sultan Kanuni
Sleyman Han, dnya dadaasndan el etek ekip,
dar- bekaya udu. H.974 safer/2 1 -M. l S66 Eylll
196 Osmanl

8 .pazar. te bu sralardayd ki, Turgud Tunus'daki El

Medhiye'yi zapt edip, Kaptan Derya Sinan Paa'nn
yardmyla Trablusgarb' istila eyledi. Hasan Paa'nn
yerine tayin edilen Salih Reis, Afrika'nn Tavgur ve
Vargala taraflarn fetheyledi. Ben-i Abbas kabilesi
nin reisi Abdlaziz'in yardmyla llerden askerini,
toplarn gtrd. Ne varki az sonra Abdlaziz ile
bozutu. Vadi-i Sahilde iki kere zerine hcum etti.
Sonunda askeri perian oldu. Fakat Salih Reis gibi
azim sahibi kimseler dururlarm? Bir mddet sonra
Fas hakimine harp ilan ederek yapt iki sava neti
cesinde baehire girdi. Yama eyledi. Sonra da,
Gulat beldesi zerine saldrd. spanyol vali Alonso
d Perlato teslim olma yolunu seti . Bu vali ertesi
sene spanyollar tarafndan asld. Salih Reis; Oran
ele geirilmedii takdirde, Fas zerinde hakimiyet
kurulamayacan anladndan stanbul'dan yardm
talebinde bulundu. Ne are bu yardm grerneden,
dnya zerindeki nefes says tkendi, lm yakaya
yapt.
Salih Reis'in vefatndan sonra Hasan Paa ikinci
defa Cezayir Beylerbeyliine tayin edildi. Fas hakimi
erif Mevali Mehmed aleyhine yryerek, galibiyeti
kazand. spanyollar tarafndan ricat yolunun kesile
cei erdiesiyle dnmeyi seti. Hakikatten Oran valisi
Kont Dalkanted yeniden harbe balamt. Ancak
Mazaran ile Mstanim arasnda Kont malup oldu
ve kendi askerlerinin atlarnn altnda ezildi. Velhasl
Osmanl 197

Hasan Paa, Ben-i Abbas' malup ederek,

Abdlaziz'in kardei Makran' kendisine itaat ettirdi.
Bu kabile bu olaylardan sonra skunet izgisine girdi .
Hasan Paa, Oran stne hcum ettiyse de baar ka
zanamad. Turgud Reis ile Malta muhasarasnda bu
lunmu, Turgud Reis'in ahadeti zerine kaptan- der
ya tayin olunup stanbul'a dnmtr. Osmanl
Afrikas devletimizn mensubu olan Beylerbeylerinin
idaresinde bulunmakta idi. Bu sralarda ne Konstantin
valisi ne de, Tunus kaidi ne de, Telmisan hakimi do
rudn doruya stanbul ile haberleme yapamazd.
Burada bulunan askerler, Gureba- Yenieri ve Afrika
kabilesi mensuplarndan meydana getirilmiti. Ayrca
korsan tayfalar gibi kimselerde mevcuddu. Bey ler
beylerin nfuzu kuzey blgelere doru gittike bu
tesir dme eilimi gsteriyordu. Buralardaki kabile
lerden askerin selamet iinde kalmas ve meselesiz
yaamak iin ok hafif bir vergi istenirdi.

- 1 1-

Kanuni Sultan Sleyman'n vefat veziriazam Sokollu

Mehmed Paa tarafndan gizlenme lzumu hissedildi.
Bu arada Zirinye, ikalede kan yangn grnce
byk bir znt iinde apkasn giyip, klcn kua
np, yannda bulunan altyz kiilik bir gurup ile inti
har saldrsn seti. Tabiiki bu amansz mcadeleden
lerek kaca belliydi ve nitekim byle oldu. Harp
198 Osmanl

gerei, dmanda moral knts meydana getirmek

iin kelle si kesilip, Avusturya imparatoruna gnde
rilmek zere Budin Beylerbeyine ulatrld.
Zirinye'nin i kalede toplam bulunduu barutlar ate
alp patlad. Meydana gelen manzara Osmanl iin
ok acyd. Evlad- milletin bin yiidi ehadet er
betini imiti .
te taraftan Sokol1u Mehmed Paa, padiah
hz. lerinin nezle olduunu divana kmayacan yay
yordu. Arkasndan Sigetvar (Zigetvar da denir) Ca
mi inin tamamlanmas halinde ilk cuma namazna
kacan duyurrnay da ihmal etmiyordu. Tabii bu
arada da ehzade Selim, babasnn vefat haberi geldi
inde Ktahya'da bulunmaktayd, sadrazam vefat
haberini gndermiti. Sultan Kanuni Sleyman Han
topaklak hesab 47 sene Osmanlya, dolaysyla dn
yann pek ok byk bir ksmna nizam ve intizam
vermitir. Vefat esnasnda 74 yanda idi. Zaman
Osmanl ftithatnn mntehasdr denilmektedir.
(stidrad: Efendim, merhum yazar Ahmed Rasim bey
phesizki, bu satrlar kendi hkm olarak deil her
halde tetkiklerinin neticesine gre kayda almtr.
Aslnda Osmanl fetihleri 3. Murad Han kadar srm
o lup, devlet-i aliyyenin hudud-u mesahasnn 24 mil
yon kilometre kareyi bulmu o lduunu Ylmaz
ztuna kymetli eserinde ifade ederken, fakir de bu
kanaate itirak ettiini bildirme lzumunu hissetti. )
Yuvarlak yzl, siyah kirpikli, ela gzl, doan bu-
Osmanl 199

runlu, uzun boylu, seyrek dili, vekar iinde ar ar

yryen, zarif, kibar, irfan sahibi, akll ve adil, hakim
ve air bir zatt. Padiah olan Sultan 2. Selimiden ba
ka Mustafa, Mehmed, Bayezid, Cihangir, Murad,
Mahmud, Abdullah isimleri verilen ehzadeleri vard.
"Netayic l Vukuat" adl eser diyorki: "Selatin-i Os
maniyelde, Sultan Sleyman Han gibi bahtiyar bir
padiah gelmedii aadaki maddeler ile sabit olurki
evvela: "Evani cevanide yani 26 )'andaclus edip 48
sene saltanat srmtr. Saniyen; Sadef- saltanatn
der yetimi olmakla vans-i saltanat mnazaat
vemukatelatdan malsun kalmtr. Salisen: Pederi
cennet makarlar, ark ve garb seyf-i satvetiyle lerzan
ve erkan- devleti ve efrad- askeriyeyi ber vechi tam
terbiye etmekle kadir ve mezelleti vasl- mertebe-
alelmal olmu bir taht- ali baht-a calis eylemitir.
Rabian Kemalpaazade ve Ebussuud Efendi gibi
teekki devlete kadir fazlaya ve Hayreddin Paa ve
Turgud Paa misi1l mcahidine mukarin olmudur.
Kendileri dahi evaili saltanatlarnda, ecdad- azamlan
gibi bizzat idare-i umur-u devlet edp, on defa
dilm- efraz- sefer olmu isede, H.9S0IM. l S43 tari
hinden sonra evvelki himmet ve mesaisine nisbetle
nev ama kesl-i tari oldu. Hatta zikrolunan on seferden
dokuzunun, saltanatlarnn nsf- evannda ve yalnz
drdnn nsf- ahirede bulunmas ve acem ahna
iltica eden ehzade sultan Bayezidli ahl Acem
tehdid ederek hayyen almak ani saltanat icabatndan
200 Osmanl

iken, lilaf- me'mul ake ve boalar itasyla

meyyiten almaa raz olmas bu kaziyeye meyyiddir.
Osmanl 201

Faide 1: Cengiz

Dnyann en byk cihangirlerinden ve en zalim kan

dkclerinden olup, Moollarn kabilesine mensup
tur. Asl ismi Temuin'dir. k sHim alemi iin
byk bir felaket olan bu muz r ahs, 549 Hicri /
1 1 5 5 Miladi senesinde Moolistan'da dodu. lk nce
kk bir kabilenin reisiyken dier kabilelerin baz
syla anlaarak, dierl erine kar harp ederek, in'de
ki dankln yardmyla, daha bir takm yerleri eli
ne geirip hkmetinin tesir ve topraklarn geniletti .
H.599 / M . 1 203 tarihinde btn Moolistan ve
Tataristan hanlar tarafndan "Hakan" unvan verile
rek tanndi . Karakurum'da tahtna kmtr.
Bylece btn Moolistan'n tand ve kabul et
tii Hakan olarak bu kyl kavimlerden kalabalk bir
asker topluluu, daha dorusu, yamaclar birlii ku
rarak, cihangirlie ( 1 ) balamtr. nce bugn Dou
Trkistan ismiyle bilinen Hat' ay, sonra in'in kuzey
taraflarn ve Pekin ehrini daha sonra da, Korya
memleketini zapt etmitir. Bylece kuvvet ve sa
laml bir kat daha artrdktan sonra H.61 6 / M. 1 220
senesinde Muhammed Harzemah'a harb ilan ederek
Maverannehr, Harzem, Horasan, Kandahar ve
Melitan taraflarn yakp ykarak halk katledip, Buha
ra, Semerkand, Belh, Herat gibi byk kltr merkezi
olan ehirleri yer ile yeksan ettii gibi, slam medeni
yetinin eserlerinden olan, nice mkemmel yerleri bir
202 Osmanl

daha gzelletiremeyecek hale getirdi. Kuzeybatya

doru fetihlere karak, Kpak ve Kafkas beldelerini,
Rusya'nn gney ksmn zapt ve askerinin bir ksm
ile Rum, yan Anadolu'ya dalarak lkesini in deni
zinden, Karadenz'e kadar geniletmiti. Hicri 62 1 /
M. 1 224 senesinde Karakurum'a ricat edip, H.624 /
M . 1 227 tarihinde vefat etmitir. En lezzet ald ey
gnahsz kimselerin, ocuk ve kadnlarn kann dk
mekti. Askerleri srf elence olsun diye insan kan
dkerlerdi. (emseddin Sami) (2)

Faide 2: Selukiler

Asl ve safi ve halis Trk olarak tarih sahasnda kar

mza Selukller kar. Ad geen kavim, Trkistan
ikliminde airetken ilk tannan reisi Bekak adl bir
adamd. O zaman Bekak ve aireti yldza ve atee
taparlard. Seluk, olunun addr. Asya kavimleri
arasnda meydana gelen bir sava zerine, Seluk
Bey'in rahati bozularak ikibin aile ile beraber ran
taraflarna hicret ve H.349 / M.95 1 senesinde slam'
kabul eylemitir. Bu zat yz sene kadar yaam ve
Arslan, Mikail, Musa isimli olu vard. Bu oul
uzun bir zaman iinde ran taraflarn, Buhara civarn
feth eylemilerdir. Fakat asl Selukiye Devletini ku
ran Mikail olu Turul Beyldir.
Turul Bey, Krman ve ran'dan baka Kafkasya
ve Anadolu'nun (3) bir ksmn da zapt etmi. Trabzon
Osmanl 203

taraflarnda Dou Roma (Bizans) imparatorluunun

byk bir ordusunu tepelemitir. Vefat ettikten sonra,
kurduu o koca devlet bir takm paralanmalara ma
ruz kalmtr. Mehur olanlar ran, Rum ve Kinnan
Seluklleridir. Erturul Gazi'ye Domani ve Ennani
yaylaklaryla Sd Klan veren Alaeddin
Keykubat Rum Devlet-i Selukiyesinin onbeinci
hkmdar olan kiidir.
Rum Selukllerinin baehri Konya ehriydi. Kl
Arslan isimli hkmdar Anadolu'nun byk bir ks
mn zapt etmi ve Sultan Rumi lakab ona verilmiti.
slam ahalisini Kudus- erifden kannak bahanesi
ile Avrupa Hristiyanlarnn tekil ettikleri Ehli sal ip
ordularn perian etmitir. Olu Mesud ile onun olu
2.Kl Arslan dahi ehli salip ile bir hayli uramtr.
te bu devleti zedeleyen mcadeleden biri de bu y
nyle civardaki Rum Tekfurlarla, Selukiye hesabna
sava ederdi. Hatta Eskiehir' i ald.(4)
Erturu l Gazi, H.6807M. 1 282 senesinde olarak,
doksan yan am olarak, Sd'de vefat etmitir.
Osman, Gndz ve Saruyat adlarndaki evlad
geriye kalmtr. Akakoca, TurgutAlp, Saltuk Alp,
Samsa avu, Abdurrahman Gazi, Kararnursel isimli
serdengemi kymetli kumandanar vard.
Rumi Selukiyelerinden gelen onbe hkmdar:
Sleyman bin Kutalm
Davud
Kl Ars 1 an
204 Osmanl

Mesud ah Kl Ars i an
zzeddin Kl Ars l an- (sani) 2.
Gyaseddin Keyhsrev
Rkneddn Sleyman- (sani) 2.
zzeddin Kl Arslan (salis) 3.
zzeddin Keykavus
Alaaddin Keykubat
Gyaseddin Keyhsrev (sani) 2.
Rkneddin S lemani (salis) 3.
Gyaseddin eyhsrev (salis) 3.
Gyaseddin Mesud (sani) 2.
Alaaddin Keykubad (san) 2.

Faide 3 : TuAlem-Hilal

Tu-eski zamanlardan beri ark memleketlerinde yani

dou lkelerinde, Trkistan da Trk devletleriyle,
Hind ve in hkmetlerinde byk bir sancak zeri
ne, boyal at kuyruu kllarndan dank saa benze
yen bir alarnet, sembol konularak, askerin nnde
gtrtilr.(5)
Buna Hali denirdi. Daha sonralar bunun ekli de
itirilip, bir srn ucuna taklp, dank bir ekilde
aaya sarkan ve krmzya boyanan at kllarnn s
tne beyaz ve siyah kllarn rlmesinden meydana
gelen bir ka bkm sa brakldktan sonra bunun st
tarafnda yaldzl top eklinde bir yuvarlaa kon
mutur. Bu halilere daha sonra tu ad verilmitir.
Sutan Seluk-i Alaaddin- sani tarafndan, Osman
Osmanl 205

Gazi'ye gnderilen tu da bunun bir benzeriydi. Bu

tular daha sonra devletimizde byk rtbeler alm
kimselere alamet-i farika olmak zere (6) veri l mitir.
Mirlival ara veya sancak beylerine bir, mirmiranlara
ve beylerbeylerine iki, vezirlere , sadrazama be
tane verilir ve sava zamanlarnda padiahn huzurun
da yedi tu bulunurdu.
Sancak; Sultan Alaaddin-i sani tarafndan gnde
rilen sancak beyazd . lk zamanlarmzda padiahlarn
nlerinde beyaz bayrak ekili olurdu. Sonra yeil,
yeil bir zemin zerinde beyaz klabdan ile ilenmi
hilalli veyahut knnz bir zemin ortasnda ve yeile
boyanm bir ekil beyazn iinde sar snna ile
birbirisinin gerisinde yine hilal bulunan iki eit
sancak kullanlmtr. L.Murad'n sanca yeile,
Mehmed elebi'nin ise knnzya evirdii rivayeti
vardr. Sahife 7 de resim)
Hilal-Bir rivayete gre Seluklu devleti bayrakla
rnn srklar ucunda hilal eklinde bir alem bulunur
du. Hatta Seluklu Sultan'nn gnderdii sancakta da
st tarafnda bir hilal eklinde para vann . Bu san
cak Osmanllarca stiklal alameti olarak kabul olun
duundan kendilerine mal etmi lerdir. imdiki bay
raklarmzdaki hilalin ortasndaki yldza gelince eski
deildir. Sultan Abdlmecid zamannda, Tanzimat-
Hayriye'den sonra kabul edilmitir. Osman gazi n
celeri hilali kendi otann zerine ektirtmiti.(8)
206 Osmanl

Faide 4: Osman Gazi'nin zdivac

Adana ahalisinden ilim ve zhd ile mehur olan eyh

Edebali isimli bir zat- erif bulunuyordu ki, o sralar
da Eskiehir yaknlarnda tbumu kynde oturmak
tayd. Osman Gazi bu eyh efendinin sohbetinden ok
byk lezzet alm olduundan kendilerini sk sk
ziyarette bulunurdu. eyh hazretlerinin Mal Hatun
isimli bir kz vard. Bu hususta "Mufassal" ad ile
nam salm tarih diyorki: "Osman gazi, bir ka kere
grm olduundan sevdi. Peygamberin kavli zere
zevcelie istedi. Hz. Edebali Erturulzade Osman
Bey gibi bir emirolu emiri, kendisi gibi bir derviin
dengi olamayacan gz nne alarak red etti.
Hz.Osman gazi bu vaziyete ok zlp, derdini Eski
ehir Bey'ine at. Ancak bey, bu itiraftan ok mem
nun olarak Mal Hatun'a ak olmasn m? Hatta o da,
Edebali'yi ziyaret edip kz istedi. Ne var ki o da, red
cevab ile karlat. eyh efendi, red cevab verdikten
sonra Itbumu denen yerden ayrlmay Bey'in ahlakna
gvenemediinden dolay fiiliyata koydu. Erturul
gazinin emirlii yaknlarna nakl-i mekan eyledi. Ha
kikaten Eskiehir Bey'i hmndan irretliinden kor
kulacak kt yaradhl bir kimseydi . Alm olduu
red cevabn hazmedemedii gibi eyhin, (9) Erturul
gazi memleketine g etmesini kzn, Osman gaziye
verme eilimi eklinde tefsir edip, intikam alma sev
dasna dt. Bir gn Osman gazi, dostlaryla nn
Osmanl 207

hakiminn evinde misafir idi. Kardei Gndz Alp,

yannda bu i unuyordu. Eskiehir Beyi, nn hakim
ni azarlayarak sktrp frsattan istifade iin civarda
ki Rum tekfurlanndan Harmankaya hakimi Kse
Mihal ve bir miktar askerle silahlanm olarak eve
gelmi Osman gaziyi kendisine teslim etmesini iste
yip, tazyik edip duruyordu. Hane sahibi ise, lrUmde
Osman Bey'i vermem rakibine teslim etmem, dedi.
Osman gazi dardaki grUltnn sebebini anlaynca,
hemen klncn ekerek frlad. Heriflerle yle bir
arp arpt ki, hepsini kard. aresiz kalan K
se Mihal kaamad. Osman gazinin eline dt. Fakat
bu savata onun gsterdii aslanla hayran oldu. O
dakikadan itibaren Osman gazi Hz.lerine byk bir
muhabbetle baland. Olay her yanda duyuldu. Fakat
Mal Hatun'u ancak Osman Gazi'nin bir rUyas alabil
di. Rya udur: Osman Gazi; Edebali'nin evinde imi,
Ay, gz ile grlebilecek bir sratle bydke b
yyerek, eyh in kucandan kp, bedir halini aldk
tan sonra, Osman gazinin auuna inmi. Sonra gazi
nn gbeinden ulu bir aa karak dal budak sal
vermi. Yerleri, denizleri kaplam, Kafkas, Toros,
Atlas ( LO)
Hosma dalar hep bu aacn altnda himaye olun
duklar gibi IIlcle, F'rat, N il ve Tuna nehirleri bile
onun sayesi futfu ile akyormu. Yemyeil ovalar ve
tarlalar, byk aalarla kapl ormanlar arasnda akan
aylar, uzaktan uzaa ehirler, kasabalar, parlak kub-
208 Osmanl

beler, kaleler, dikili talar v e saireleri zerinde hilaller

grnyormu. Bu srada iddetli bir rzgar km,
dklen yapraklar etraftaki memleketlerin her yerine
gitmi. Sonra kara ve deniz arasnda altn bir halkaya
ve iki sar yakut ile iki de zmrd arasna konulmu
bir elmas paras gibi parlak, Kostantiniye (stan
bul)'ye doru gitmi. Cenab- Osman, bu yz
parmana sokarken uyanm.
Osman Gazi, bu rYay, eyhin mridIerinden
Dervi Turgud'a anlatm. O da eyhe naklederek,
mnasib bir sebeble Mal Hatun'a nail olmutur. Esa
snda izdiva olay Erturul Gazi zamanndadr. Bu
izdivadan ehzade Alaaddin Paa ile 2.0smanl pa
diah Orhan Gazi domutur. (Mufassal) ( l i ).

Faide 5: Bilecik vakas

Mihal Bey'in Osman gaziye gstermi olduu yakn

lk, civardaki rum tekfurlarnn hased ve kskanln
mucib oldu. Osman Gazi'yi Mihal Bey'in sevgisinden
ayramayacaklarn grnce hiyanet iin tevike ba
ladlar. Mihal Bey ise, tamamen aksine onlar Os
manllarla iyi geinip, kar lkl sadakata davet edi
yordu. Bu arada Bilecik tekfuru, Yarhisar
Tekfuru'nun kzyla evleneceinden Tekfurlar, Mihal
Bey'e: -Eer, Osman Bey'i bu dne davet edersen,
ziyafet esnasnda hep birden hcum edip, iini bitiri
riz. Dediler.
Osmanl 209

Mihal Bey'i bu teklifi kabul etmi zannederek on

l ar rahatlarken durumu Osman Gazi'ye Mihal Bey
gizlice ulatnnt.
Bileci'e Tekfurundan gelen davet zerine dne
gidildi. H, tta dn hediyesi olarak bir sr koyunda
yol lad . ITayiaya kacan sy l eyerek her zamanki
gibi kymetl ey:larn kadnlar vastasyla bir gn
evvel kaleye .m' hafaza iin braktnnak niyetinde
olduunu bildirdi. Tekfur ise, sadece Osman Gazi' yi
ldnnekle kalmayp malna da konma sevinci iin
deydi. ( l 2)
Osman Gazi,en kymetli eya olarak yeterli say
daki silah beygirlere ykledi. Krk kadar kahraman
kadn kyafetinde verdii talimata uygun hareket et
melerini istiyerek gnderdi. Kendisi de, dnn ya
placa yer olan akrpnar' a (yolda en kuvvetli bir
liini pusuya brakarak) az bir adam ile gitti. Gice
olup dn yerinde zevk ve safaya dalnd srada,
B ilecik kalesinde bulunan kadn kyafetindekiler si
lahl ar kardlar. Kaledekileri kesdiler. Bu vaziyeti
gizlice Osman Gazi'ye bildirdiler. Osman Gazi gr
nrde hi renk venniyordu. Dmanlarn kendi hak
knda yapacaklar muameleyi bekliyordu. Tam d
manlarn hcum etme zaman geldiine kani oldukla
r srada adamlarna iareti akan Osman Gazi korkup
kayorlann gibi bir durum taknd. Dn halk
bunlar yakalamak iin pelerine dtler. ( 1 3)
2 10 Osmanl

Evvelce hazrlam olduklar pusu yerini kendileri

geince geri dndler. Dman imdi iki ate arasnda
kalmt. Pusudakiler bir taraftan, planl kaanlar br
taraftan bir gzel tepelediler. Hatta, dnn damad
bile, bu hengamede hayatn kaybetti. Gelin kz Os
manllarn eline geti ve Nilfer Hatun adn ald. Bu
temiz hanmefendi Osman Gazi'nin olu Orhan
Gazi'ye hanm oldu. Orhan gazi bu srada oniki ya
nda olmasna ramen byk baarlar sergiledi .
ehzade Orhan ile Nilfer Hatun'un evliliinden eh
zade Sleyman ile Murad sonradan padiah olan, i .
Murad dnya'ya gelmitir. Hazreti Nilfer, Bursa ze
rinden geen suyun zerine bir kpr yaptrdndan
kprye, Nilfer kprs, daha sonralar ise bu suya
Nilfer ay ad verilmitir.( l 4)

Faide 6: Orhan'a Verdii Nasihat

Akbet gelir budur herkese / Bad fena pr civane olsa

Azm- beka eylersem ben bu dem i Devlet ve ikbal ile
01 muhterem
nk senin gibi selef koymuum i Rihlet edersem bu
cihandan ne gam
Lik vasiyet ederim k kl / Gayr- nime-i dnya'y
feramu kl
Dilerim ey sahib-i ikbal ve cah / tmeyesin cabanib-i
zalime nigah ( 1 5)
Osmanl 211

Ad ile bu alemi abad kl / Resm-i cihad ile beni ad

kl
Rah- cihad ire edb ictihad / Memleket-i rum'da kl
adl-i vidad
Eyle riayet ulemaya temam / Taki byle emr-i eriat
nizam
Her nerede iidirsen ehl-i ilim / Gster ana rabet ve
ikbal hilim
Asakir ve mal ile gurur eyleme / er'i erif ehlini dur
eyleme
er'a drr maye-i ahi ve bes / er' e muhalif ie
itme heves
Matlubumuz din-i hda'dr bizim / Mesleimiz rah-
hda'dr bizim
Yoksa kuru mihnet-i gavga deil / ah- cihan olmai
dava deil
Nusrat din odu maksad bana / maksadma kasid
yaraur sana
Aleme enamn alem ede gr / Memleket emrini te
mam ede gr
ah ki ihsan ile biganedir / Saltanat ismi ana efsanedir
H fz- reayaya al ruzu eb / Ta ki kariyn ola sana
otf-u rab
(Tae t Tevarih)
212 Osmanl

Faide 7: Osman Gazi' nin Hususi Hali

Hazreti padiah melek haslet bir kimse olup son dere

ce kanaatkar cmert bir zatt. Gerek kendi malndan
gerekse savalar neticesinde eline geen mallar, ser
veti infak etmek, datmak en tabii davran idi. Her
Allah'n gn ikindi vakti geldiinde Seluklu devle
tinin kendisine hediye etmi bulunduu mehterhaneyi
aldnp, ahaliyi topladktan sonra, sofralar krdurur
bizzat kendi yemek esnasnda hizmet ederdi. Tarih
ilerin nakline gre bir giydii hilat ikinci defa giy
meyip birine hediye ederni. Ancak bu durum zen
ginlikten olmayp, cmertliin icabatndan ileri geli
yornu. Herhalde bu sebebe istinaden vefatndan
sonra terekesinden altn ve mcevher adna hi bir ey
kmad gibi elbise olarakta bir ka kat geriye kal
m. Yine tarihilerin bize ulatrdklarna gre, ken
disinden sr koyun miras kalm olup, Mihallik
yaknlarndaki iftliklerde bulunan koyunlar bu
sr koyunun neslinden olarak zamanmza kadar
devam etmitir.
Bunlardan baka ssten mahrum sade bir kl, bir
ka at vard. Osman Gazi'nin kyafeti ise, bana kr
mz ukadan yaplm horasani denilen bir balk ile
zerine perianca diye tabir edilen ekilde sardklar
sarktan, uzun ve geni uzun ve geni yenli hilat'tand .
Birde krmz uka yakal feraceleri varm. Vefatla
rndan ncede Gml kmbet denilen manastn
Osmanl 213

trbeye evirterek oraya defnolunmasn vasiyet bu

yurduklanndan, kendisinin imam olan Dursun Faki
i le ( 1 9) Orhan Gazi'nin imam olan Osman Yahi, ve
dier i leri gelenler, na ykayarak, kefenleyip, Bur
sa'ya getirdiler. Seluklu Sultanlannn gnderdii
davul i le tesbih yakn zamana kadar trbede bulunur
ken yand ve Kl i le Aksancak'n i'ie hazine-i h
mayunda olduu rivayeti vardr. (Mufassal )

Faide 8 : Yenieri Tekilat

Evvelce bin kiiden olmak, sava esnasnda kendile

rine gnde bir aka verilmek zere kurulan yaya aske
rinin, ahali zerinde yapm olduu cevr ve eziyet
grld. Halbuki, hkmetin idare edecei alan b
ym, artk muntazam bir orduya ihtiya vard. Bu
vaziyet karsnda da andarl Kara Halil, dzenli ve
devaml olarak klada yaayan bir snf- askeriyi
kurmay dnd. ( 1 9) .
Osmanl uyruun giren RumIarn hukuk ve vazife
bakm hasebiyle Mslmanlardan hi farklan olma
yacandan askerlik hizmeti bun1 ann zerine dahi
debileceinin tamimi lazm gelecei gznne a
lnd. Bu dnce zerine senede bir defa RumIardan
bin tane delikanl askere alma kanunu kanld. Bu
kanunun adna devirme kanunu denildi.
ilk devirmelerden olan bin nefer Rum dehkanl
sndan Yenieri snf kuruldu. Her birine eski Yaya
2 14 Osmanl

askeri gibi gnde bir dirhem maa denmesi, fakat

bunlarn devaml olarak klalarnda otunnalar, gs
terecekleri baarlara gre, mesleklerinde ilerlemeleri,
ancak evlenmeyerek, sakat veyahut ihtiyar oluncaya
kadar asker olarak kalmalar kabul edildi.(20)
"Rivayete gre Orhan Gazi, yenieri snfn kur
duktan sonra bunlardan bir ka tanesini yanna alarak,
o sralarda Amasya taraflarnda zhd ve takva sahibi
mehur Hac Bektai Veli'nin Suluca Karahyk de
nen Blgedeki ikametgahna giderek, btn askerleri
iin bu muhterem zattan dua talep eylemiti. eyh
Hz.leri de elinin birini bu askerlerden birinin bana
koyarak:
-Bunlarn ismi Yenieri olsun, Cenab- Hakk' yzleri
ni ak, bazu 1 arn kuvvetli, klnlarn keskin, oklarn
ldrc, kendilerini daima galib buyursun. Diye dua
etmitir.
Yenieriler, bu aziz ve kymettar kimseyi kendi le
rinin koruyucusu saymlar ve bu sebebi e adn al
dklar gibi aalarna "Aay Bektaiyan" demilerdir.
Yenieri klahlan yaya askerlerinin klahlar gibiy
ken, Hz. Bektai Veli elini bana koymu olduu
askerin tepesinde cbbesinin kolu arkaya sarkt iin,
bu vaziyete hnneten ve iaret olmak zere klahlarn
arkalarna dikdrtgen eklinde, eski tabirle mstatil
olarak bir para kee klah ilave olunmutur. (2 1 )
Osmanl 215

Faide 9: Silahlar

Osmanl devletinin kuruluu esnasnda Avrupa'da

tfenk, tabanca gibi ateli silahlar yeni icad edilmiti.
ark taraflarnda kullanlmas bilinmedii gibi, Bat
llar da ok nadiren kullanabiliyorlard. Byle oldu
undan Osmanl devletinin askeri kurululannn ilk
zamanlarnda ve Yenierilerin nceleri, en nemli
silahlar ok atmakt. Buna ek olarak da zerlerinde,
bak, kl, haner gibi sava aletleri tarlard. Piya
de i er ise; bu silahlar kullandklar gibi, mzrak, balta,
topuz gibi silahlarla tehiz edilmilerdi. Okular ise,
iine ok doldurulmu Tirke denilen ok luu arkala
rnda yay ise ellerinde tarlard. Piyadelerimiz ise,
dokuzuncu hicri asrda dahi, sapan kullanmlardr.
Suvariler kllarn piyadeler gibi boyunlarna takar
ve mei ounlukla yan taraflarna asarlard. Mzrak,
lobut, grz veya topuzu ellerinde tayp, ciritin bir
ka tanesini bir arada olarak bir torba iine koyup,
eeri n yan tarafna balarlard. Bun l ar yay, ok, kal
kan dahi kullanmlardr. (Kyafet-i Askeriye)(22)

Faide 10: dari Tekilat ve Arazi

Fetihler oalp, devlet bydke, idari tekilat da

uygun ekle getirmek icab ediyordu. Osman Gazi;
znik ehrini muhasara edip, Yeniehir'e dnnde
eline geirmi bulunduu yerleri birer kaza veya san-
216 Osmanl

cak eklinde ayrarak, setii kymetli arkadalarnn

idaresine veriyordu. Hatta Karaca Hisar' i Hz. Orhan
'a, Eskiehir' i kardei Gndz Alp' e vererek, nn
ile Yurthisar' a Aykut Alp' i, Ineg l e'de Doan Alp' i
tayin etmiti.
B iraz sonra dorudan doruya sancak ve kazalara
ayrld. Sancaklarda birer Mirliva. kazalar da birer
kad bulunurdu. Arazi ise; Timar ve Has ismi altnda
ikiye ayrlrdl. Mesela: Beyz ky olan bir sancan
iki ky icabna gre ikier, erden doksan timara
ayrlarak (23) askerlere verilmi, be, yzden kalan
dier ky i er, Has ad verilerek ehzadelere, vezirlere,
beylerbeylerine, mirlivalara ve dier byklere bun
lardan hisseler ayrlmt. Geri kalanlarda Hass-
Humayun ismiyle devlet hazinesine braklmtr. Bu
haslar, timarlar iftlik demek deildi. nk her has
ve timarn kapsad arazi unun bunun tarlalar olup,
sahipleri bu tarlalar ekip bierler ve yalnz r ile
alaym, sataym harcn has veya timar sahibine ve
rirlerdi. Timar sahipleri arazileri olan timar dahilinde
otururlard. Harp kt hemen silahlanp adamlar ile
birlikte hangi mirliva hizmetine bal iseler o kuman
dann emrine girip savaa giderlerdi.
Devletin geliri, cizye-i eriyeden, hristiyan Bey ve
tekfurlarndan alnan maktu vergilerle Hass- Hma
yun aarndan, gmrk ve tuzla'lar haslatndan ibaret
olup, savalarda alnan ganimetin bete biri (hamse
ier'i) bunlara dahildi. Bu hamse-i er' i bu gelirlerin
Osmanl 217

en byk ksm olurdu. Masraf gelirlere gre pek az

olurdu. Fazla gelir olduunda cami medrese, kpr,
han, hamam yaplrdI. (24)

Faide 1 1 : Lisan-i Tarihi Numuneler

nce Ace bey ve Fazl bey, Kemer ad verilen ma

halle geldiler. Bir sal hazrlayp, ikisi bindiler. Geli
bolu'dan yukar Cemlenik isimli kale civarna ktlar.
Balar arasnda bir hristiyan bulup, hemen o gece
Sleyman paaya adam getirdiler. Paa adam mem
nun ettiinden adam, klavuzluk yapmay stlendi.
Yetmi seksen kii, bazlarna gre krk kii ve S
leyma'1 paa Rumeli yakasna getiler. Dillerinde u
beyitle: "Akdenizi gemiiz bir iki salla/oldu bizim
salmz taht- Sleyman bize Himmet-i Muradnla
gaybdan ersa-Iellah/Gzlerimizi amz ahsen-i
Eamelillahi (25)
Hatta mevlid yazar Sleyman elebi ki, Sleyman
paann hem ada o up hem de merebleri birbirine
uyan arasra bir araya gelip sohbet meclislerinde bu
luan kimselerdi. te bu zatn Rumeliye getiini
i itince aadaki beyiti ina etmiti:

"Velayet gsterp halka suya seccade salmsm

Yakasm mmelinin test-i takva ile almsm"
Evvela dlk kalesini ald l ar. Halkn tamamn
kltan geirdiler. Daha sonra Eksemi l kalesini fetih
218 Osmanl

edip, iindekileri haraca baladlar. (Knhl Ahbar

Ali) (26)

Faide 12: Osmanllarn lk Gemicilii

Osman gazi zamannda, Marmara denizi zerinde

ancak bir ka mil uzunluunda sahile sahipken, Mu
danya krfezinin karsnda bulunan Kalolimni adas
na Kara Ali isimli bir kumandanmz, yanndaki as
kerlerle kayklara atlayp, bir baskn vermi ve nemli
ganimetler elde ederek geri gelmiti. Bu Kara Ali,
Aykut Alp isimli kahramann oludur.
Osman Gazi devrinde denizcilik vukuatmz olarak
yine Mudanya sahiline yakn olan Kiyos adasna bir
tek akndr.
Tarih Diyor ki: Bu sefere o zaman devlet-i aliyenin
Marmara denizindeki Anadolu sahilini (27) muhafaza
etmek iin emri, mehur denizcilerimizden Karamr
sel isimli zatn babu olarak yer ald bir ince do
nanma tarafndan yaplmt. Hatta fetih edildikten
sonra mrali yani Emir Ali adn alan, Kalo Limni
adasna dahi Kara Ali kumandasnda sevk olunan
mfreze, Kararnrsel idaresinde bulunan ad geen
donanma tarafndan gnderilmi olmas adeta kesin
dir. Binacnaleyh, Osmanllarn ilk Kapdan- deryas
Karamrseldi. Karamrselden sonra ikinci bahriye
hizmeti ehzade Sleyman Paa'da grlr. nk
Osmanl 219

hazrlad sallar ile Rumeli'ye geip, Gelibolu ze

rinden Rumeli fethi ni salamtr.

Faide 1 3 : Karamanoullar-Ahiler Cumhuriyeti

SeluHu ievletiin yklmasndan sonra Konya' da

kurulal dt'\ teti ad Karamanoullar devletiydi. Ku
rucusu Kan'nal! isimli biri olup, ermeni dnmesi olan
Nur Sofu isin.' li bir eyhdi. Nur Sofu; Amasya'da baba
lyas isimli bir eyhin mridiydi. Baba lyas'n ld
rlmesinden sonra Konya'ya gelerek mridIerinin
saysn da arttnnt. Hatta Seluklu, devletinin,
Alaeddin sani isimli padiah Nur Sofuya olan bal
ln gstennek iin kzn Nur Sofunun olu
Karaman' a venniti. Nur Sofu olunun geleceini
temin ettikten sonra, Selanik civarna ekilmi ve
Rum imparatorluunun idaresinde bulunan bu lima
nn muhafz ile (29) dostane mnasebetler kurarak,
sonradan yapt hiyle ile kaleyi de ele geinnitir.
Hal byle olunca kazanlan bu yerin muhafzl sul
tan Alaeddin-i sani tarafndan Sofu'nun olu Karama
na verildi.
Karaman az bir zaman sonra Ermeneki zapt edip,
Larende'yi kendi hkmet merkezi yapt. Bu hk
mete Karaman hkmeti ad verildi.
Seluklu devletinin yklmasnda Karamanolu
Mahmud Bey'in ya, henz blu ana erimiti.
Bu yavru; Bedreddin nvanyla Ennenek'te hkmet
2 20 Osmanl

kunnu vefatndan sonra Yahi ve Sleyman isimli

iki olu geriye kalmt. Yahi Bey'in idaresinde h
kmet ileri skun iinde gemiti. Alaeddin hk
mete knca Osmanllar ekemiyerek, fitne ve fesat
dzenleyerek zerlerine harp amaa koyuldu. hti
raslarla dolu Karamanolu'larn ksa terceme-i halleri
bundan ibaretti.
Karamanolu gaileleri H. 87 1 1 M . 1 466 ylna ka
dar Osmanl devletini megul etmitir. Sultan Fatih
tarafndan o tarihte btn Karaman mlk, Osmanl
devleti mlkne i lhak olunmutur.
Ahiler: Seluklu devletinin son zamanlarnda
meydana kan bir dervi gurubuydu. Aalarnda bir
sr vard. Bunlar birbirlerine yardm btn ilerde
birinci vazife sayarlard. zaten Ahi demek kardeim
demektir. lerinden bazlar Seluklularn yklma
sndan istifade ederek, Ankara ve Sivas taraflarnda
baz kk kk hkmetler kunnulardr.

Faide 14: Ehl-i Salip

Kuds- erifi Mslmanlarn elinden almak ve

Mslmanlarn kuvvet ve genileme temin etmelerine
engel olabilmek fikir ve maksadyla papalarn hima
yesinde olarak, Avrupa'daki hkmdarlar ve dere
beylerinin emir ve komutas altnda toplanan takm
takm Mslmanlarn topraklarna hcum etmi bulu-
Osmanl 221

nan tutucu Hristiyanlara verilen isimdir, ehl-i salip.

Bunlar elbiselerine krmz ha dikerlerdi.
Osmanlnn istiklalini ilan etmesinden 209 sene
evvel balam olup, sekiz defa sefer yapmlardr.
Birinci ehl-i salip, Piyer isimli papazn ve Papa
2.Urban'n tevikiyle oluarak kara yolu ile istanbul'a
gelmiler, buradan Anadolu tarafna geerek znik'e
(32) ve hatta Suriye'ye girerek Urfa, Antakya, Ku
ds' zapt etmitir. Seluklu devletinden Kl Arslan,
bunlara kar mukabelede bulunmusa da malub
olmutu. M . 1 099. kinci ehl-i sal ip yani hal seferle
rinin ikincisi, Papa 3 . Ojen'in tevikleriyle yine stan
bul'dan ve oradan da am'a geerek buray kuatm
mlarsa da, malup olup geriye dnmlerdir.
M. 1 l 49.
nc hal seferi ise Papa 3. Koleman'n kuru
culuu altnda toplanmtr. Bu toplanmada Fransa,
ingiltere krallaryla, Almanya imparatoru bile vard.
Akka'y muhasara etmilerse de, byk zayiata ura
yarak, Selahaddin-i Eyyubi isimli bir islam kumanda
m, bunlar tam manasyla tarumar eylemitir. M. i 1 92.
Drdnc seferleri ise, Papa innosan'n himayesinde
olarak Folk isminde bir mutaassbn tevikiyle top
lanmtr. Bu takm stanbul'a geldiinde burasn zapt
etmiler ve imparatorluu RumIardan almlardr. M.
1 204 (33).
Beinci ehli salip Papa 3 .Honerus'un himayesinde
olarak meydana getirilmitir. M. 1 221 ylnda Msr'da
222 Osmanl

bozulmutur. 6. ise Papa Gregor'un koruyuculuu

altnda olarak, Almanya mparatoru 2.Fredrik tarafn
dan idare olunmu, bu adam Kuds' savasz olarak
ele geirmitir. M . 1 242. yedinci ve sekizinci hal
seferleri Fransa kral Lu tarafndan yaplmtr. Bi
rincisinde yani 7 .de Msr'da bulunan Dimyat' zapt
ederek, bilahire yenilmi, askeri veba salgnna yaka
lanm esir dmlerdi. ok ar bir fidye deyerek
kurtulmay baard.
kincisinde yani 8.de i se Tunusla gidip orada vefat
etti. M . 1 270.
Ehl- salip savalan Avrupa ile islam dnyas ara
sndaki mnasebetleri oaltm ve Avrupallan sa
nayi ve medeniyet asndan islamardan ibret almak
yolunu am ve o zamandan beri ilerleme istikame
tinde yol almlardr.

Faide 15: Tura

Rakza cumhuriyetiyle yaplan bir anlama ferman

eklinde yazlmt Eliler bunda dorudan doruya
padiah tarafndan imza gibi bir alarnet bulunmasn
istediler. Sultan Muradln Hz.leride, hemen ellerini
mrekkebe batnp, fermann st tarafna bast. te
Osmanllarda ilk Tura, Su l tan Murad n penesinin
izidir. Deniyor. (35)
Mverrihlere gre bizim bi 1 diimiz turalarn orta
yerindeki, dikey hat Sultan Murad'm orta par-
Osmanl 223

ma, yine bizim bildiimiz turalann sa tarafna

uzanan ifte hat baparna ve sol tarafdaki
mnhanihatIar veyahud turalarn iinde bulunan
"Elmuzaffer daimen "deki mim' in ekilii sere par
ma tarafym.
Fakat turann Osmanllardan hatta islamdan pek
zaman nce var olduu bilinmektedir. Bunun bir nevi
arna olduu bile ileri srlmektedir.
Turalarda padiahn ad ile pederinin ad ve birde
"eJ- muzaffer daima" terkibi var olup, gazi ise elgazi
kelimesi sa taraftaki bolua, yazlr. Bu bolua
iek v.s konulduu gibi Padiahmzn turasnda
"Mehmed Hamisl Hz.lerinin turasnda olduu gibi
bazende isim yazlr.

Faide 16: Lisan- Tarih-i Numunelerinden

Sultan 1 .Murad hann zamannda Edirne ve Kosova

mehur ve byk savalannda alnan neticelerden
olarak Osmanl devleti Tuna sahillerine ve Srp hudu
duna kadar genilemi olup bundan sonra en faydal
savalar Rumelinde meydana geleceinden, Edirne
ehri Rumelinin baehri seildi. Anadoluda dahi An
kara ve Biga sancaklan savaarak, Isparta sanca
(37) satn alnarak ve Gerniyan topra denen Ktah
ya sancann bir miktar eyiz yoluyla Osmanl top
rana dahil oldu. Tavailli Mlk, yani paralanm
beyliklerin ba olan Karamanolu hkmeti dahi,
2 24 Osmanl

Sultan Gazi Murad'n klcna malup olduundan

Osmanl saltanatna yani devlet-i muazzama toplulu
una girdi. B ilhassa Hdavendigar Gazi'nin Msr'a
gnderdii eli vastasyla Msr'da bulunan Abbasi
halifesinden gelen hkmet ilerini yrtmek iin
gnderilen er'i izinname ve "Sultan- klimi Rum"
unvan gelmesiyle padiah Sultan Murad nam ve
devletine Devlet-i Osmaniye ve Mentemiyan dergah
saltanatlanna Osmanl tabirIeri atasz oldu. (Netayic
i vukuat)

Faide 17: Sofya'nn Fethi

Lala ahin paa Bosna havalisine aknlar yapmsa

da, ehrin byk o 1 mas ve nfus kalabal hasebiyle
fethetmeyi baaramamt. nce Balaban bey ise, bu
rann mutlak surette ele geirilmesi iin areler d
nmekteydi. Bu tedbirler arasnda Uzunca Sevindik
adl Doanc lar snfndan bir nefer, gya kam gibi
yaparak Sofya beyi Yano kaban' i kendine inandrd.
Ustaf gz nne alnarak stelik kendisini de,
Doancba tayin etmiti. Bylece elde edilen itimat
zre H.787/M. 1 385 tarihinde Sefer ay ortalarnda
Mart sonlannda bir gn hava (39) orta karardayken
Sofya kumandan, bizim Uzunca Sevindik ile, birlikte
ava ktlar. Kumandan bir avn peine derek,
doaneba ile Tatarpazare yoluna doru hayli
i lerlemiti. Ancak akam bastrnt. Sofya'ya dn
Osmanl 225

mmkn o i maynca, Osmanl hududuna yakn bir

kye varp,'Trklerden biraz yem ve kendimiz iin
yiyecek alp geleyim diyerek, izin alm. Koca Sevin
dik, kye varnca, deli Balaban ile Ahmed Gazi adl
iki dilavere rast gelmi. Sofya Kumandannn urada
,yaknda olduunu sylemi, nasl yakalayacan da
anlatm. Sevindik, kumandann yanna dnnce ku
mandana:
- Trkler bizim burada olduumuzu anladlar deyip
de kumandan korkarak:
-Aman y l e ise beni nasl kurtaracaksn? Deyince :
-Seni baz elbiselere sarp, orman iine braknm.
Kendimde iki beygirle
Sofya'ya gidip, oradan aldm askerlerle gelir seni
kurtarrm. Demesiyle kumandan da bu gr onay
lam. Doancba kumandan sarp, sarmalayp, or
manda saklam. Fakat doruca Osmanl kyne gel
mi. Balaban ile Ahmed gazi'yi alp, efendisinin yan
na (4 1 1) gtrm. Orada, Trkler beni de tuttu diye
bir tela sergileyip, Balaban ve Ahmed'in kumandan
yakalamasn temin etmi. Sofya ahalisi komutanlar
nn 'Trklerin eline getiini renince mukavemete
mecalleri kalmayp, teslim olma yolunu seti. (Mu
fassal)
226 Osmanl

Faide 18: Edebiyat- Tarihiye Numunesi

Sultan . Murad, Osmanl devletinin 3.padiah isede,

devle dzenini tertib etmekte hepsinden nce gelse
revadr. evik ve gzel atna ihtimam gstererek Ru
meli sahralarn dolap parltlar saan cihad klcyla
Avrupa'nn dou blgelerini islam ile aydnlatt.
Sultan Murat'n hkmet ettii zamanda meydana
gelen savan hepsinde zafer sancaklar ykselmi ve
galibiyetle bu savalardan klmtr. Bu sava l ann
neticesinde slam hudutlar byk balkann tesine
kadar varmtr.
Vakta ki, Allah'n birlii itikadn, yaymak iin k
l ekmi islam mcahidlerinin cemiyet beraberlii
ni birbirinden ayrmak dncesiyle ekanimi selase
yani unsur eklinde birleen Srp, Bulgar ve Macar
milleti testis kaidesine bal olarak Kosova Sahrasna
indi ve kar karya gelindi. Celadet-i te'sirde ei
menendi bulunmaz kimselerden olan ehzade
Bayezid, imek gibi saHad topuzunu ve grzn
dman zerine savura savura aralanna dald ve zafe
ri bizim tarafa tad. Fakat, slamn kurtulu zaferin
den yaral olarak km ve kinini sndrememi bir
dman, kulland haneri ile milletin sevgili padia
h Murad- Hdavendigar' ehidler zmresine katlan
darbeyi vuran el oldu. Devletimizin kurucular, byle
vcudlanm ortaya koyarak milleti kalkndnrd .
Memleketimizin belki her avu topra bir ehidin
Osmanl 2 27

kan karlnda bedel olarak elimizde kalmtr.

Dman ise bu hiyanetle Osmanllan son derece z
mekten baka eline ne geti. Murad ld. Yldnm
padiah oldu. (43) (Devr-i istila-Kemal)

Faide: 19 Kosova Sava

Srp ordusunun gc yzbinkii olup Osmanl kuv

vetleri ise krkbin civanndayd. Osmanl ordusunun,
bugnn anlay iinde Genel Kunnay Bakan me
sabesinde bulunan Evranos Bey adl ihtiyar delikanl
idaresinde Yldrm Bayezid, Yakub elebi, Vezri
Azam Ali Paa, Rumeli Beylerbey Timurta Paa,
Anadolu Beylerbeyi Sarca Paa, Suba inebey, (44)
Evranoszade isa bey, Lala ahin paazade Vahi bey,
Kara Mukbil ve Balaban beyler, frka kumandanlkla
rn zerlerine almlard.
Padiah Yenieri askeriyle merkezde, sanda Ali
paa, so 1 unda Timurta paa olduu halde, ordunun
sa cenah kumandanl Y ldnm Bayezid'de, sol ce
nah ise Yakup elebiye verilmi olup, Yenieri sala
r arasnda toplar tabya edilmiti. Ancak toplarn o
zamanki yapl icab kullanmaktan byk bir istifa
de umulmadndan ndeki askerin yanna ikibin ok
u tertip olundu.
ehzade Bayezid'in Bursa kadsna gnderdii
zafemamede yazld zere, Osmanl suvarilerinin
ellerinde baltalar, klnkler ve dman askeri, bilhas-
228 Osmanl

sa Macar suvarisinin de balarnda ve arkalarnda

zrlrar ve miferler bulunmaktayd. Osmanllar bu
zrhlar ve miferleri klnkler ve baltalarIa dalp
yrtyorlard. Bu sava akama kadar srd dman
malup oldu. Ordusunun btn eyas ve arlklar
Osmanlnn eline geti. Osmanl ordusunu bozucak
olurlarsa, tutacaklar esirleri balamak iin getirdikle
ri kemendere, iplere, zinciriere kendileri baland.

Faide 20 : Hdavendigar' ID Hususi Hali

Rumeli fatihi Sleyman paa merhum, Mevlevi

eyhlerinden birinin mridiydi. Bu sebebten bana
Mevlevi klah giyerdi. Rumeli'ye geite pek ok
ganimet alnd srada paa, bandaki klah karp,
taksimat onunla yapt. Klahn altun ile kaplatt.
Hudavendigar gazininde sikkesi byle idi. Murad
gazi sikke kenarndan biraz yukarya hafif bir sark
sarar ve krmz zelcifli beyaz mbadan haz ettii iin
ekseriya byle giyinirdi. Onun zamannda devletin ilk
nizarn tanzim olundu. Payitaht kadlarnn sava za
mannda orduyla beraber bulunmalar faydal grld.
Ancak devletin hududlar geniledike askeri de o
almt. H.763/M. 1 36l senesinde Rumeline geerken
Bursa Kads Kara Halil Kazasker ve Sultan Bayezid,
clusu akabinde doup henz ya bulu ana er
mediinden Lalas ahin beyi Rumeli beylerbeyi ta
yin edip paalk verdi. andarl Kara Halil'ide
Osmanl 229

H. 775/M. 1 3 73 de vezir tayin etti. Onunda vefatnda

olu Ali paay boalan yere tayin eyledi. Fakat Lala
ahin' den (47) sonra Timurta paa Rumeli beyler
beyi nasb olunarak arkasndan baz zevata vezaret
verildi. Ali paaya,vezir-i azam, vezir-i evvel nvan
verildi.
Osmanl devletinin topraklar oaldka,
timarlarda oald. Buna paralel olarak timarl sipa
hilerde oald. Fakat bunlar; eyalet askeri idi. Mer
kezde Yenieriler gibi daima vazifede bulunma tar
znda askeri dzenlemeye lzum grlm olduun
dan devirme ocuklarndan "Ebna-i sipahiyan"
nvanyla bir blk tekil olunup, timarlarn hizmete
elverili evlada verilmesi kanunlatmld. Muhasara
larda kullanabiirnek zere bir ksm (let ve edavatlar
meydana getirilmitir.

Faide 2 1 : Kla-Mektebi

Osmanllar Hristiyan tebann haklar hususunda nasl

davranrlmd? Ya hkmetlerini yerinde brakarak
yani ipka ederek, vergiye balard. Yahud haraca ke
serlerdi. Haraca kesilenler, r ve gmrk vergi leri
verdikten baka, savata alnan esirler, Yenieri yeti
tirmeye kifayet etmezse (48)
Bunlardan devirme alrlard. Sultan Murad zama
nnda devirmelere "Acemi Olanlan" denilmitir.
Bunlar Orhan Gazi zamannda olduu gibi hemen
2 30 Osmanl

Yenieri iersne verilmez aynca talim ve terbiye

edilirlerdi. Hatta Edirne'nin zaptndan sonra, byk
byk klalar yaptnlarak ,buralara yerletirilmiler
dir. Bu klalar o zamanlar iin askeri bir mektep sa
ylrd. nk acemi olanlan oralarda; yedi sene
istihdam olunarak, askerlik ilmi renirler ve bu
meslein zorlJlklanna kar eitilirlerdi. Kendilerine
bir askere lazm olan maharet, beceri, ahlak retilir
di. Vakti geldiinde ocaklara ktklan an artk iyi bir
asker olmu saylrlard. Yenierilerin, dnyann her
tarafna yaylm nleri, namlar, zafer ve nusrata
erileri bu mekteblerde verilen eitimlerin neticesinde
mkemmel bir asker olarak yetimi olma l arndan
dolayyd.
Acemi olanlar,Yenieri, Sipahi, Silahdar ve
"Blk- Erhaa" tabir o l unan Ulufeciyan yemin ve
Yesar (maa l sa ve sol) Gureba-i Yemin ve Yesar
(garib yiit sa ve sol blkleri), Azablar, (bekar as
kerler) blklerine kayd olunurlard.(49) Ulufeciyan
demek vazifeleri belli olan asker demektir.O zamann
usulnce ikiye ayrlp,bir ksm ordunun sa bir ksm
ise sol tarafnda bulunurdu.
Gureba ise, memleketleri baehre pek uzak olan
garibler idi. Garibler beyler snf o up, sipahi ve
silahdarlar ise aknchk, apulculuk, karakol hizmet
lerinde ve dman karsnda piyadelerin muhafaza
syla hcum ilerinde kuanlan suvarilerdi.
Osmanl 231

Faide 22: Kadllarn Yaklmas Emri

Halkn, kadlardan grd cefa ve eziyetmi oaI

m? Her neise, ya ikayet veya bpyle hir niTet zeri
ne Yldrm Bayezid Han, son derece hiddetlenmi ve
hakknda kt zanlar bulunan seksen tane kad'nn bir
eve tklarak atee verilmeleri emri kmtr.
Vezir-i azam Ali paa ve dier erkan devlet, byle
mthi bir karardan korkmular. nfaz nleme husu
sunu dnmler,kendileri syleyecek o l salar (50)
padiahn pheleneceini dndler. En sonunda
padiahn nedimlerinden bir habeiye, kadlar bu
idam cazasndan kurtarrsa, kendisine yirmibin ake
vermeyi vaad ettiler. Habei maksad elde etmek iin,
yol elbisesi giyerek huzura km. Padiah, yolculu
un ne tarafa olduunu sormu :
- stanbula gidecaim.
- Orada ne yapacaksn?
- Yaklacak kadlarn yerine tayin olunmak zere sek-
sen papaz getireceim.
- Biz de kad olacak adam yokmuki sen stanbuldan
papaz getireceksin?
- Ulemadan bakasna kad'lk verilemezde onun
in . . .
Bunun zerine Sultan Bayezid, ulema katl edildi
szne meydan vermemek iin kadlan ateten azat
..

edip, Ali paaya kadln bir nizama balanmasn

tanzim edilmesini emreder. (5 1 )
232 Osmanl

Faide 23 : Nibolu Sava-Bir Hal Ordusuyla Sava

Avrupa tarihlerinde ad geen savan ,yazl yle

dir: Macar kral Sigismund, Bayezid hana Anadolu
dnnde bir elilik heyeti gnderdi. Bu heyet Os
manl padiahna, hangi hakla Bulgaristan zabt ve
tahrip ettiini, Sigismund'un renmek istediini sor
du. Bayezid ise ; bir tek harf dahi sylemeden elilik
heyetine salonundaki oklarla dier silahlar gsterdi.
Fakat ayn zamanda Tuna nehrinin kuzeyinden kendi
sinin aleyhine byk bir Frtnann kopmak zere
olduunu anlad. Mhim olan tedariklerini yapp, ayn
zamanda stanbul zerindeki muhasaray devam et
tirmek istediyse de kuzeyden gelmekte olan tehlikeli
taarruza engel olmak iin stanbul muhasarasn kal
drd Macaristan'dan batdaki lkelere doru atlan
yardm feryatlar, bu defa duyuldu. Macaristann
Garan yani Estargon piskoposu Nikola Dokaniza'nn
bakanlnda, Fransaya gnderilen bir Macar elilik
heyeti, kral 6.arl tarafndan iyi karland. (52)
Fransadan Kont D, Mareal Busiko, Dolamar ve
dierleri silahlandlar. Burgonya Dkasnn olu Kor
kusuz Jan, bu hal ordusunun reisi olarak seildi.
Babas ise; oluna mavir olmak zere, yanna Filip
d Bar ile Amiral Jan j Viye'deni ve bir ka daha
muteber kimse ile takviye etti. Bunlarn yannda ayr-
Osmanl 233

ca valyeler ve cretli asker vard. Piyade ve svari

olarak, on-oniki bin kii kadar vardlar.
Almanyadan Kont Platinrober, Kont D silli bir
ok valye ve bunlardan baka, Belika, Flarnan,
Lksenburg, svire, ngiliz hallar ile birleti
ler.Venedikliler bir ok yardm ile birlikte gemiler
gnderdiler. Rodos valyeleri donanmalarn gn
derdiler. Polonyadan, U-Iahdan,Ulah beyi Mire ile
yardmc asker geldi. Velhasl btn Avrupa ve bat
dnyasnn hkmetleri arasndaki kavgalar bir tarafa
braklarak, Macaristan ile Kostantiniye'yi kurtarmak
n anlamay becerdiler. Bunlarn tamam
Macaristann Budin, veya Bud'da birletiler.
Sigismund Macar ve Ulah askerini burada topla
d.(53)

Faide 24. Sultan Bayezid Yalnz Bana

Sultan Bayezid, hareketini dmana sezdirmeyerek,

Nibolu zerine gelmi ve alt saat uzakta durarak,
dman hakknda bilgilenrnek iin Evranos beyi bir
miktar askerle gndermiti. Evranos bey, Nibolu
etrafndaki ok kalabalk dman ordusunu grnce
kendi varlm hisettirmeden ihtiyatla hareket ederek,
Bayezid'in yamna dnp dmann ok kalabalk ve
kuvvetli bir grnt verdiini anlatt.
Padiah ise, Nibolu kumandam Doan bey'in ne
yapmakta olup, hal ve durumunu herkesten ok merak
2 34 Osmanl

etmekteydi. Onun yanna gndennek istedii kimsele

rin bu kadar kalabalk bir dman hattnn iinden
geip,vaziyeti renip haber getinne imkanszln
grnce. bu ii ancak kendisinin yapabilecei karar
na vard. Ancak bu kararn divanda gndeme getirse
erkan- devletin raz gelmeyecei apakt. Hi bir
eyden gz ylmayan padiah, yldrm hzyla giden
atna karanlk bir gecede atlad gibi dman hatlar
na srd. Kimseye grnmeden veya grnse bile
kimsenin iine bir phe dnneden (54)
Nibolu kalesinin karsna kadar geldi. Koca pa
diah, gk grltsn andrr bir sesle:
-Bre Doanl Doan!
Diyerek iki defa haykrd.Kale iinde padiahn sesi
ni iiten Doan bey kulaklarna inanamayp at. Bu
bir kulak nlamas deildi. B izzat padiahn sesiydi.
Kale dndan gelmiti. Padiah bu srada kale dn
dan tekrar seslendi. Doan bey, kalenin duvar zeri
ne hemen kotu. Padiah ile ,yzyze bulunduklar
halde konumaya baladlar.Bir iki haftadan beri
dman gerek,Tuna nehrinden, gerek karadan kaleyi
sarp tazyik etmekteydi. Padiahn imdada yetiece
inden btn inancyla emin olan gaziler, savunma
yapmaktan yz evinnedikleri gibi, kalenin salaml
ve zahire asndanda bir sknts olmad (55)
ek l inde sh.56 da )
Doan beyden haber alnca, padiah hazretleri ga
yet memnun olarak sa salim ordugaha dn yapt.
Osmanl

Meer padiahn Doan bey ile konumasn dma

nn ince karakollar iiterek bir suvarinin kaie iinde
hulunanlarla haberletii kra i larna kadar bildinni
lerse de tayin edilen adamlar o suvariyi ele geirmek
iin pek ok arama yapmlarsada ele geirememi
lerdir. (Mufassal)

Faide 25: Sultan Bayezid'o Esirleri

Hazreti padiah, Fransz esirlerden fidye olarak

ikiyzhin florini aldktan sonra onlara bir ahin ve
pars av gstennek arzusunda oldu. (56)
Bu avda, yedibin doanc ve altbin kpek yer ald.
Kpeklerin elbiseleri canfesden, parslarn tasmalar
mcevherlerle kapl idi . Padiah, Korkusuz Jan'a :
- Aleyhime silah kullanmaman iin sana yemin teklif
etmek istemem. Eer vatanna dnnde, yine be
nimle savamak istersen beni harp meydannda daima
karnda bulursun. nk ben, sava ve fetih iin
domu bir adamm. Demitir.(57) (Tarih-i Umumi
Ernest Levis)

Faide 26: stanbul'un Hali

ehir iinde bir cami, mslman mahkemesi ve islam

mahallesi kunnak, onhin doka altn vergi olarak
vennek artyla yaplan antlamay kabul eden impa
rator, 2.Manuel deildi. (58) Onun, yeeni 7.Jand.
236 Osmanl

Manuel yine batdan bir imdad olmazsa imparatorlu

un mahv olduuna kani olarak, talyan PrensIeri
vastasyla, Papa'ya.Venedik, Fransa ve ngiltere
krallarna yardm mektuplar gnderdi. Bu mektup
larda yalnz Fransa kral 6.arl, hsn kabul gsterdi.
Nibolu savanda esir den, fidye diyerek kurtula
bilen Mareal Buvesiko'yu binikiyz kii ile yollad.
Bu heyetin iinde aslzade valyeler de vard.
Buvesiko; anakkale boazndan geip stanbul'a
vard. Kendisini byk bir tezahratla alklayp kur
tarc saydlar. mparatorluun bakomutan oldu.
Hatta zmit nlerine kadar yrd. Ancak bozguna
urad .Riva kalesini ele geirip orada bulunan ahaliyi
katliam etti. Ne varki bunlar boa yaplm harekat
i ard. Emanuel batdan kuvvetli bir yardm bulmak
maksadyla hkmeti 7.Jan'a brakp Avrupaya gitti.
Venedikle, talya'nn balca ehirlerine Paris'e Lond
ra'ya urad. Fransa'da iki sene kald. Fakat Bayezid
Han Istanbul'u sktnnakta idi. Emanuel'in istedii
imdad ona, batdan gelmedi. Asyann ortalarndan
geldi.Timurlenk, Osmanl lkesini inemek iin
hazrlanyordu.
Sultan Bayezid Ankara savanda esir dnce,
imparator stanbul'daki camii ykt. Mslmanlar
darya att. (59)
Osmanl 2 37

Faide 27: Lisan- Tarih Numunelerinden

Yldrm Bayezid hann veziriazam bulunan Ali paa

ki; yakn vakte kadar vezaretin gsterili temsilcisiy
di. olanlar ve haremaalar kullanmak, ssl
kaplar kullanmak yollarn am bulunduundan ve
kaide olarak devletin, ykselmesi zamannda bunlara
Yldrm Bayezidti altrm, altn dkmeli ve altn
tellerle dokunmu elbiseler giymeye ihtiama ve sse
byk nem verilmesi saltanatnn son gnlerinde
askerlik vazifesini azaltmt. (Netayic l Vukuat)
(60)

Faide 28: Timur'un Bayezid'e Yollad Tehdid

Mektubu

Hamdele ve salveleden vettahiyadan sonra, "Ey diyar

Rumda melik olan Yldrm Bayezid! Bilki biz nasr
ve teeyydile mansur ve muzaffer bir sultan- cedidiz.
Yaradlmlarn cmlesi bize kuldurlar. Mtenebbih
ol ki, Kara Yusuf ve Sultan Ahmed, bizim kllar
mzn satvetinden ve askerlerimizin heybetinden ka
tlar. Sana sakl deildirki, bu adamlar fesad kimse
lerden olup, beldeleri tahrip ve insanlar kldan gei
rirler. Bunlar Firavun ve Haman gibi byklk ve
kibir taslarlar (6 1 ) k(\firdirler. Eer kendi idbarn
istemiyorsan onlar kabul etme. Bunlar yanlarndaki
kimselerle, sizin diyarnzda himaye grmeleri, onlar
238 Osmanl

nereye giderse oraya uursuzluk kyor. Haa bu

gibi adamlar, Rum memleketinin iinde Olmamal
drlar. Onlar kanatlarnz altna almaktan ekininiz.
Belliki onlar ihra ediniz. Her nerede bulursanz he
men ldrnz. Sakn; bu emrimize muhalif olanlar
ile teba ve cemiyetlerinin geldii durumu mutlaka
iitmisinizdir. Elhasl aramzda huzursuzluk oal
tlmasn, oaltmaynz. Hele, sava ve d hi
gze aldnnaynz. te biz; sizin bu delilleri nnze
serdik. Bunun iinde, trl tehdid ve korkutma vardr
biliniz. Vesselam ala men hdalillahi vel emr
vemaezallah.(62)

Faide 29: Yldrm Bayezid'in Cevab

Hamd evvel Allaha mahsusdur ki, bizi islam ile m

erref ve Arab ile Aceme sultan ve zerlerine gazve
ile aziz klmtr. Salavat ol Allahn hayrl enam olan
Muhammed ile Ali azam ve ashab kirarn zerine
olsun. Timur ismiyle damgalanm olan ey kuduz
kpek: Melik tekfurlardan ekfer olan Timur: Malu
mun olsun ki, Mektubunu okudum. Ey dmanm
Beni byle muamele ilemi korkutacaksn? Bu
trrehat, bu sama szlerimi muaheze edeceksin?
Beni acem meliki veyahut l tatarm zannediyor
sun? Yoksa asker toplaym Hind-i inemi kyas
eyliyorsun? Yoksa topladm askeri Herat ve Irak
askeri gibimi zaneyelemektesin? Yoksa benim ze-
Osmanl 239

rimde bulunan izzet-i slam Halep ve am askeri

gibimi kyas ediyorsun?
Halbuki (63) yz evirip kfr edenlerin azab-
ekber ile nasl azap olunduklarn anlam sabit ol
mutur. Senin iin, nakz_ ahd ve zimamdan ve sefk-i
demden ve hetk-i haramdan ibarettir. Biz ise, dou
dan ve batldan efdal-i selatin ve uzaktan ve yakndan
eref-i hevakmz. Bizim kumandan ve askerimizin
nizamn sen bilirsin ve bizim tasafer ve tenaser eyle
diimize vakfsm. Bai ve bailerin emrine tekeffl
edenler ile adil gazilerin emrine tahamml edenler
arasnda ne kadar fark vardr! Harp ve darp bizim
reyimiz ve cihad sanatmz ve f sebilillah gaza eden
lerin adeti adetimizdir. Eer sen hrs- dnya ile k
pekler gibi mukate!eye kalkr isen, biz dahi
mukatele ederiz ve o zaman dedii olur ki, o da, ke
lime-i ulyadr. B izim erlerimiz nefslerini ve mallarn
bezl eylediklerinden ukbada onlar iin cennet vardr.
Hasl kelam bizim btn itigalimiz ve ahvalimiz
kfre ve mtemerriddinden aday din olanlar ile k
tale mnhasrdr.
Malumun olsun ki, bu kelarn bizim biladmza
gnderip de cenk meydanna gelmez isen, hanmlarn
telake selase ile bo olsunlar. Eer sen bizim beldele
rimize kast edersende ben senden kaar isem ve se
ninle mukatele etmezsem, benim zevcelerim dahi
telake selase ile bo olsunlar. Selam; mslmeyn ze-
240 Osmanl

rine olsun ve Allahn laneti de senin ve sana biat e

denlerin eli yvmddin zerine olsun. (64)

Faide 30: Baymdr Devleti

Bu hkmete Akkoyunlu hkmeti denir. Yedi-sekiz

asr evvel Trkistan ran, Irak ve Anadolu taraflarna
hicret ederek gelen Trkmen beylerindendir. Bunlarla
beraber Karakoyunlu adyla bir airetin daha hicret
etmi olduu, bunlarn Erzincan ve Sivas taraflarna
gittikleri halde, Akkoyunlular, Diyarbekir taraflarn
da hkmet kurrnulard. ilk reisieri Alaaddin
Trknan isimli tannm Durali Bey'dir. Vefatnda
olu Fahreddin Kutlu, ondan sonra bunun olu
Karablk Osman, sonra Hamza ve Cihangir bin Ali
hkmet etmi ve Cihangir'in zamannda Uzun Hasan
kmtr. Bu slaleden Ahmed Mirza Yldrm
Bayezid'e iltica eylemiti. Bu hkmet daha sonra
ran ah smail Safevi tarafndan mahv edilmitir.
Uzun Hasan vakalar Osmanl tarihinde nemli olay
lardr.(65)
Bu vakalardan biraz sonra Timur, Anadolu'yu
batan baa ineyip harabe haline getirip, merkezi
idaresi olan Semerkand'a ekildi. Bunun zerine; To
kat, Sivas, Amasya ile Karadeniz arasnda bulunan
blge, Mehmed elebi'ye itaat etti. ehzadelerden sa
elebi de, bu aralk ortaya karak, Bursa'da tahta
Osmanl 241

clus etti. Grlyorki, Sultan Bayezid'in olu ayr

ayr blgelerde hkmet etmee balamlardr.

Faide 3 1 : Tarihi Edebiyatmzdan Numune

Yldrm Bayezid, Timur'un cihangirlii btn dnya

da duyulmu'(en, dlen durumun neticesi zerinde
tefekkr edersek, Timur'a kar yaplan hareketin ne
ticesinden dolay Yldrm'n padiahlk dneminin
an ve erefini lekelemi olarak sayamayz. Dnyada
ve bilhassa baz dnemlerde nice hall er meydana gelir
de d grn itibariyle isteimizle oldu sanrz.
Hakikatta ise, daha ktdr. Dnyada kim vardr ki,
Osmanllar gibi bunca zaman yksek himmet ve ke
mal-i ecaatle dmanna mutlak galip olarak kahra
man bir milletin reisliinde bulunup da istiklal bayra
altnda asla klcnn az dnmemi muntazam bir
orduyu hazr ve iyi grmekteyken, bir mtegallibin
(Timur'un) hkmne uyabilsin? Timur'a hangi hk
met arzusu ile itaat etti? Bir Osmanl padiah etsin.
Bir airet beyi gibi g ve grnne marur olma
sn?
Bununla beraber, meydana gelen malubiyetten
devlet, en byk bir galibiyetmi gibi, faidelerle
zaferyab olmutur. Nitekim, kendi lerinden azgnlk
zuhur eden yerler bir defa perian hal iine drlr
se bunun neticesi menfaatli olur. nk Bayezid za
mannda zaferler oald gibi zulm oalp, idare
242 Osmanl

usulu olaann dna tamt. te hkmeti eski va

ziyetine, mutedil haline eviren bu malubiyettir.(66)

Faide 32: Ankara Muharebesi (Sava)

Timur Ankara civarndaki ubuk ovasnda ordugah

n kurmutu. Sa cenahnda olu Miran ah, son ce
nahndaysa dier olu ahruh, merkezde ok dzenli
seksen alay askerle olu Mirza Mehmed Sultan ve Pir
Mehmed bulunuyordu. Yine merkezde iki alay suvari
vard ki, bunlar da zrhhydlar. Ordunun n tarafnda
otuz iki tane de fl bulunmaktayd. Askerinin mevcu
du hakknda bir milyon sekizyz bindi deniliyorsa da,
mbalaasz ikiyzbin kiiyi am olduu kesindir.
Yldrm Bayezid'in yannda ise yzyirmi bin kadar
askerle sol Srp kral Lazar olu Stefan yirmibin as
kerle sol, ehzade Sleyman Bey, beyleri Timur or
dusunda bulunan Anadolu askeriyle birlikte bir hayli
Tatar Trkmenleriyle sa cenahlarda, Sultan Bayezid
ise onbin Yenieri ile merkezde, ehzade Mehmed
elebi de ordunun geri tarafnda ihtiyat olarak bulu
nuyordu.
Sava H. 804 i M. i 402 senesi zilhiccenin
9.gn, Temmuz ayna rastlar. Timur taraf "surun
surun" Osmanllar "Allah Allah" diyerek birbirlerine
giritiler. Tatarlarn ilk hcumu Osmanllarn kar
koymas ile def edildi. Bu savata Srp askerinin ve
Yenieri ler e Rumeli'den gelen gerek piyade gerekse
Osmanl 243

svari askerinin tfenkli (67) olduklar muhakkaktr.

Tatar askeri nce Srplara saldrdklarndan gzelce
bir ate yediler. Hatta Timur: Bu derviler arslan gibi
dyorlann! demitir. Fakat Osmanl askeri,
sayca Timur'un askerine nazaran daha azlk olduu
iin, ayrca kendisine iltica etmi bulunan Anadolu
beylerinin Osmanl ordusunda bulunan eski askerleri
ni yanlarna gelmesi iin tevik ettiklerinde iltihaklar
vaki olunca, bu taraf oalrken, Osmanl ordusu daha
da eksilmiti. Scak ve susuzluk cana tak dedirtecek
dereceye varmt. lk nce byk ehzade Sleyman
elebi veziriazam Ali Paa ve Yenieri Aas Hasan
Aa vs. Bursa'ya doru firara baladndan, Stefan
bunlar evirmee urayormu gibi yapm ancak
muvaffak olamamt. Onun ricat byle olmutu.
htiyat kuvvetini elinde bulunduran Mehmed elebi
askerini alarak Amasya yoluna dmt. Yldrm
Bayezid ise, yannda yalnz Yenieri ve kapkulu as
kerinden baka hibir kuvvet kalmamt. Tarih diyor
ki: " Sonunda akam yaklat. Artk mukavemete im
kan kalmad zat- ahane tarafndan da grlmek
teydi. Bindikler at mahmuzlayp rcata baladlar.
Fakat Mahmud Han isimli bir Tatar komutan padia
h kovalamaya balad. O esnada atnn aya sren
padiah dt ve etrafn asker kuatt.( 69) Sultan
Bayezid, Timurlenk'in huzuruna getirildiinde Timur
tahtndan frlayp karlam ve kendi yanna oturtarak
sohbete balamtr. Hatta Yldrm Bayezid'e:
244 Osmanl

- Bu gnk galibiyet sizde olsayd benim bam tehli

kede kalacana phe yoktu. Byle kanl bir intikam
bizden asla beklemeyiniz. Biz affn, zaferin zekat
olduu hkmne inanrz ve riayet ederiz. Cannza
kastmz olmadktan baka, mlknzde de kasdmz
yoktur. Birka gn misafir olunuzda mlknz yine
size teslim eyleriz. Hi elem ekmeyiniz diyerek ga
yet kymetli hilatlar giydirip, fevkalade sayg gster
mitir. Yldrm Bayezidle beraber ehzade Musa
elebi, Timurta Paa ve olu Ali Bey, Menet ve
Firuz Bey gibi kumandanarda esirler arasndayd.
Yldrm Bayezid sekiz ay sren esaretten sonra Ak
ehir'de vefat etmitir.(70)

Faide 33: Sadraret

Devletimizde ilk sadrazam olan Orhangazi'nin byk

aabeyi A laaddin Paa, sonra Sleyman Paa'dr. Bu
iki zat hanedana mensuptu. Halktan ilk sadrazam olan
andarl Kara Halil Hayreddin Paa'dr. Bu zatn ve
fatnda olu Ali Paa yerine getirilmitir. Kanuni
Sultan Sleyman zamanna kadar sadrazamIara veziri
evvel denirdi. Vezi r-i Sani, vezir-i salis, vezir-i rabi,
hatta hamis isimleriyle vezirler vard. Bunlar divan-
hmayunda kubbealtnda toplanp mzakere ettikleri
iin kubbe vzeras olarak isimlendirilirdi. Vezir-i
azamlk Fatih zamanna kadar andarl ailesine mn
ha.md. Bundan sonra vezirlerin eski ve ehillerine
Osmanl 245

verilmeye balanmtr. (7 ) Sadrazamlar kendi ko

naklarnda vazifelerini grrlerdi. stanbul baehir
olduktan sonra sadrazam konaklanna, paakona ve
bab- asfa ve en sonra bab- ali, pek ok sonralan da
daire-i resmiye denmitir.
lk zamanlar padiahlann mhrleri yzk zerine
kaznrd. Eski bir adet olarak padiah bu yz sad
razama verir, o da parmana takard. Sonralan altn
dan rme keseye konulmasyla cepte tarlard. Sad
razamlar askerlik ilerinin de merciiydiler. Harp
yapmaya memur olduklarnda serdar- ekrem
nvann alrlard, bir savaa gitmeden krk gn evve1
padiah huzuruna karlard. stanbul'u terk etmeden
evvel vezirlerden biri kaimmakam tayin olunurdu.
Sava esnasnda sadrazam yannda bulunan vezirler
den birini serasker tayin eder, kendisi ihtiyat blge
sinde kalr, yannda bir harp meclisi bulunurdu. Ba
lanna 30 santimden biraz uzun, alt taraf kare eklin
de bir klah giyip zerine srma ilemeli erit balar
lard ki bu alamete Kallavi denirdi. Arkasna st tabir
olunur drt kollu ar srma i1eme kapl samur krk
ve beline padiah tarafndan ihsan edilmi ssl han
er takarlard.
246 Osmanl

Faide 34: Yldrm Bayezid'in Nutku

Ankara Sava'na balanmadan evvel Yldrm

Bayezid askerlerine bir hitapta bulundu. Bu nutku
tarihimize, lisanmza aidiyet tar.
"Bunca zamandr devletimizin emektarlar cihad
ve gaza yolunun denenmi olan hizmetli ve
hizmetseverisiniz ! Gsterdiiniz gayretler karln
da bir kemlik grmediniz. Eer baz ufak tefek bir ey
olduysa bunlar dnyamza bal deildir. Bilcmle 4-
5 atadan beri babalarmaza ve hanedanmza da hiz
met eden bahadrlar siz, nasibinize ve zaman salta
natmzda mal ve mlke boulmu haketmi
dilaverimsiz. Gzel adnza bu demde layk olan ne
ise onu yle yapn. Nimete kfran etmekten ekinin,
ekmek hakk eskisi gibi dman bir deneyerek mu
kabele edip vuruun. mit olunur ki, kendisinden
yardm dilediiniz Allah'mz bize yardmc ola. in
allah zafer ve nusrat bize nasip olur." (73) (Tarih-i
Ali elebi)

Faide 35: elebi Musa ile Evranos Bey

Evranos Bey, Sultan Murad Hdavendigar'n kendisi

ne vermi olduu malikanesine ekilmi, ya ise
LOO' amt. Musa elebi, Edirne'de tahta getikten
sonra bir gn Evranos Gazi'yi artt. Evranos Bey:
Osmanl 247

- Ben ok ihtiyarladm. Gzlerim gnnez oldu. Ken

dinize nasl hizmet edebilirim? Beni affetsinler, diye
cevap verdi. Musa bu cevab alnca:
- Bakalm ama m deil mi? Grelim, diyerek zorla
huzuruna getirtti. Huzura girerken kendisini krler
gibi ynettirdi. Musa'nn eteini bile krler gibi p
t. Fakat bu hali kanaatin husulne yetmedi. Musa
yemek getirilmesini emretti. Yemekte bir sahan pi
mi kurbaa getirdiler. Evranos Bey sahan
grmemezlikten geldi. Musa elebi:
- uradan buyrun, diyerek sahan nne srd. htiyar
kellesini kurtannak iin, kurbaalardan yemeye
balad. Evranos Bey malikanesine dndkten sonra
da herkesi inandnnak iin, tekrar yle bir muamele
ye maruz kalmamak iin gzlerini balann. (74)

Faide 36: Yenieri Aas

Gerek payitahtta gerekse tara da hulunan Yenieri

askerinin kumandan Yenieri Aas'yd. Bundan
baka baehrin asayiini salamak da vazifeleri ara
sndayd. Bu yzden Aa, haftada iki kere gece
veya gndz stanbul sokaklarn dolard, cezay
haketmi olanlar arkasndan gelmekte olan falakaya
ykp elindeki denekle derdi. Yangn ktnda
Aa sadrazam ile birlikte yangn yerinde bulunurdu.
Bana giydiine, Kalanat denen, knnz uhadan
ovale yakn bir ekilde olup, st dilimler meydana
248 Osmanl

getirecek ekilde dikilmi ve n tarafndan biraz yeri

ak, dier taraflar ise atal ve iri olarak sarlm,
sark ile rtlmtr. Arkasna st ismi verilen kolsuz
bir krk giyerdi. Bu krkn bir kar kadar blm n
taraftan grnr ve omuzlarn alt taraflaryla btn
her tarafna bir miktar krk konurdu. (75)
Faide 36 devam: Aann bir de krmz alvar olup
ayaklarna sar mest ve pabu ve beline ssl bir han
er takardJ. Gm takmla sslenmi ata biner, resmi
gnlerde ve yol yrylerinde nnde ocaa mahsus
tu, arkasndan da drt yedek at gider, her iki tarafn
da atr isimli bir haderne (koruyucu) bulunup sanca
ile mehterhane takm da arkadan gelir, Cuma gnleri
came giderken nnde bir sebilci halka su datrdi.
Aann tahsisat, Kanuni Sultan Sleyman zamannda
ayda 60 bin kurua varrdJ. (76) (Tekilat ve Kyafet-i
Askeriye)

Faide 37: Tarihi Edebiyatmzdan Numune

alacak eydirki, bu zamana gelinceye kadar, yani

fetret devrine ufak tefek mukavemetler yle dursun,
asrlardr cihangirliin dnyann her kesine sesini
duyurmu milletler hi Rumelinde Sultan Bayezid
devrinde Osmanl devletine balanm olan Srp ve
Eflak hkmetleri dahi bu devr- fetret sayesinde bir
nevi istiklaliyet ilan etmilerdi . Osmanl devleti btn
Osmanl 249

bunlarn hepsinin altndan kalkmay bildi. (Devr-i

Istila-Kemal)

Faide 38: Teselya

Hali hazrda; Osmanl devletinin Yanya vilayetiyle

Yunanistan'n Yeniehir, Trhala, Kardice taraflarn
dan ibarettir. Hudutlar gneyden Yunan memleke
tiyle, Zeytun ve Galos krfezi, bat ynnden Epir
yani gney Arnavutluk, kuzey tarafndansa, Make
donya, dou yn ise Adalar denizidir. Buralarn ik
limi mutedil ve gzeldir. Topra ise gayet verimlidir.
Buday, arpa ve sair hububat yetitii gibi zeytin, dut
ve dier meyvelerde.(78)
elebi ilk nce bu zorluu tesbit etti. Musa
elebi'inin S eraskeri Mihalzade Mehmed beyi, To
kat'ta hapis, Kazaskeri eyh Bedreddin'i znik'e gn
derdi.
Clusu mteakip I stanbul imparatorluu'nun eli
leri tebrike geldi . Sonra, Bulgar, Srp, Eflak, Budan
daha daha sonra da, Yenedik, Rakza sefirleri tebrik
etmek zere kotular. Padiah Hepsine gzel bir mu
amele edersek, devletinin sulh ve asayi arzu ettiini
temin etti. Musa elebinin nan Bursa'ya gnderdi.
Karamanolu Mehmed, bu esnada Bursa kalesini ku
atmt. Sultan Mehmed'in tahta kmasndan orada
haberdar oldu . Memleketine kat. Sultan Mehmed
Rumeli ilerini bylece tamamladktan sonra
250 Osmanl

Teselyann eski halk, tabii zenginliinin verdii a

vantajla dier Yunanllardan nce medeniyet dairesi
ne intisap etmilerdi. Eskiden; Eskiehir yani Larissa,
atalca (Pharsal a ve Kranon (Crano) Teselya'nn en
mehur ehirlerindendi. Eski dnemlerde burasn
Makedonya krall daha sonra Roma'llar zapt et
milerdir. Dou Roma imparatoru Kostantin burasn
zel bir il haline koymutur.
Ad geen yer stanbul'un fethinden nce H. 796 /
M. 1 393 ylnda Osmanl hududlarna dahil olup, H.
1 248 / M . 1 832 ylnda vuku bulan ihtilalde ksmen,
yeni kurulmu bulunan Yunanistan'a verilmiti. Rus
larn Sultan Abdlhamit devrinde bizi malup ederek
Ayastefanos'a kadar geldikleri tarihten sonra yaplm
bulunan Berlin Antlamas'ndan sonra gneydou
ynnden bir kk paras yine Yunanistan'a terk
edilmitir.
Osmanl idaresi zamannda Trhala Eyaleti adyla
tannrdI. Daha sonra vilayetlerin yeniden kurulmas
usulnde mstakil bir sancak ol arak Yanya vilayetine
bal klnmtr. O zaman; Yeniehir, Galos, Trhala,
Kardie, atalca, Alasonya, Ermiye adlar altnda
yedi kazaya ayrmt. (79)

Faide 39: Karamanolu Mehmet Bey

Bursa'y muhasara ederek etmedii zulm kalmam

olan bu Mehmet Bey, babas Alaaddin'i, Sultan
Osmanl 251

Bayezid hazretlerinin burada hapsetmi olmasnn

intikamn almak zere, Sultan Bayezid Han'n kabri
ni atrarak kemiklerini yakmtr. Bir kabre, bir
mevtaya gsterilecek riayetin tam tersini icra etmek,
Timurlenk'te bile rastlananlardan deildir. Velhasl
Sultan Mehmet elebi Hazretlerinin Bursa'ya gelmeyi
geciktinneyeceini Musa elebi'nin nann geliin
den anlaynca, alelacele yapabilecei fenalklar yap
m, bylece tas tara toplayp memleketine ka
mtr. Kumandanlarndan "Hannantanesi" isimli biri
latife yollu sz sever bir zat, o alan byle hzl
kas karsnda dayanamayp demi ki,
"Osmanoullarndan bir l (Musa elebi'nin naa)
seni bu kadar korkutup kanrsa ya bunlarn bir dirisi
gelecek olsa ne yapardn?"
Mehmet Bey bu hakarete ok kzm ve zavall
"Hannantanesini" barta barta bomutur. (Mu fas
sal-Hlasa) (80)

Faide 40: ilk Eli

Devleti Aliye tarafndan Avrupa'ya ilk defa eli gn

derilmesi Sultan elebi Mehmet zamanndadr. Ve
nedik tarihlerinin beyanna gre, al Bey isimli bir
Osmanl kaptan 30 para gemi ile Gelibolu'dan ka
rak, Naksos, Andros, Yoros, Milos adalarn vunnaa
gitmi. Bu srada Piyetro Loredano isminde bir Vene
dik kaptannn idaresinde bulunan i 5 para Kalitaya
252 Osmanl

kar karya gelmiti. ki kaptan birbirleriyle sava

maya izinli deiidiyseler de Gelibolu'ya dnen Os
manl donanmasndan zehirli oklar atlm ve Kaptan
Dano'da bunu harbin art kabul etmi. Meydana ge
len savata Osmanllar malup olmular, gemiler
dman eline gemitir. Halbuki Venedik Cumhuri
yeti o sralarda Osmanl himayesine girmiti. Bu va
ziyet karsnda Venedik'ten gelen eliler ile Edime'
de bir mukavele yaplm, bunun gerei olarak iki
taraf esirleri dei toku etmi, Venedik eskiden ol
duu gibi yeniden vergi vermeye raz olarak devleti
aliyeyi hami olarak kabul ettiini bildirmitir. te bu
antlamann metninin bir nshas Venedik'e gtrl
m, bu nshay gtren zat ilk elimizdir. (8 1 )

Faide 4 1 : Zlkadiriye Devleti

Mara taraflarnda H.780 / M. 1 3 78 ylndan, H.92 1 /

M. 1 5 1 5 senesine kadar hkmet olarak yaam, k
k bir Trkmen devletidir. Zlkadir Zeyneddin Ka
raca isimli bir Trkmen aireti reisi tarafndan kurul
mutur. H. 780 / M. 1 378 senesinde Mara', biraz
sonra Elbistan' alm, olu Halil Bey, Malatya,
Harput ile Besni'yi ilave etmitir.
Sultan elebi Mehmet, Zlkadire evladndan
Suvla Bey'in kz ile evlenmitir. Sultan ikinci Murad
da yine bunlardan Sleyman Bey'e bir eli gndere-
Osmanl 253

rek, be kzndan en gzeli olan Sitti kadn olu Fatih

Sultan Mehmet'e almtr. (82)
Bu hkmet Yavuz Sultan Selim zamannda Os
manl topraklarna ilhak olunmutur.
Zulkadiriyelilerden 1 4 1 sene iinde 9 tane hkmdar
gelip gemitir. Zeyneddin Karaca - Halil Bey -
Zeyneddinolu Suvla Bey - Halil Bey olu Nasraddin
- Sleyman Bey - Arslan Bey - ahbudan (iki defa) -
ahsuvar Bey - Aladdevle. (83).

Faide 42 : Srre Alay. Gnderilmesi

Srre, kese demektir. Osmanl padiahlar iinde Ha

remeyn, yani Mekke ve Medine'ye memur olan
erife ilk srre (kese) yollayan Sultan elebi Meh
met'tir. Ancak gnderilen srrenin miktar ve cinsi
bilinmemektedir. Ancak Sultan ikinci Bayezid her
sene yars Mekke, dier yars Medine lemasna
taksim olunmak zere 14 bin altun gndermeyi itiyad
etmi.
Yavuz Sultan Selim, Msr' fethettii zaman,
Mekke erifi olan Seyid Berekat on yandaki olu
Ebu Nami'yi Msr'a gndermi ve Peygamberin ema
netlerini Beytullahn anahtarlarn da beraberinde
yollamt. Sultan Selim bu vaziyetten pek mahzuz
olup sevindi. Seyyid Nami'ye fevkalade hrmet ve
riayet gsterdi. Tarihler bu srada H. 923 / M. 1 5 1 7 yi
254 Osmanl

gsteriyordu. Hicaz'n tamamnda ve Tihame'de Se

lim adna hutbeler irad olunuyordu. (84)
Padiah Arafat'ta kendi adna hutbe okunmasnn
teekkrn ifa iin, Haremeyn yani Mekke ve Medi
ne ahalisine ikiyzbin flori altn ile hububat yollad.
Bunlarn datmn yapmak iinde iki tane dinine
bal kad ile Emir Muslihiddin isimli bir zat vazifeli
kld. Bundan baka her sene byle bir Suree-i Hma
yun gnderilmesini ferman etti. Bu Muslihiddin, Os
manl larn ilk Hicaz val isi olmu demektir. Bundan
evvel Msr'da bulunan erkes Melikleri, "Sadakat-i
Msrye" adyla Surre yollarlard. Hicaz ahalisi ise,
Yavuz'un gnderdii sun'eden ok memnun olduun
dan, buna "Sadakat- Rumiye, adn verdiler.
Sultan 2. Abdlhamid'in saltanatnn ilk zamanla
rnda surrenin tahsisi milyon beyz bin altyz on
kurua varmt. Bu miktar Osmanl paras hesabiyle
bu kadardr. Halbuki Mekke ve Medine'de geerli
olan paraya gre iskantosuda vardr. Bu iskantoyuda
ekleyince drtmilyon yediyz yirmidokuzbin
sekizyz yetmiyedi kurua varrd . (85)
elebi Sultan Mehmed, devletin eski evket ve ni
zamn iade edebilme iin azim ve karar iinde u
ramaktayken H. 824 / M. 142 i ylnda Edirne'de
vefat eylemiti. Osmanl devletinin ikinci kurucusu
dur. Sekiz sene iinde Osmanl devleti adeta taze bir
hayat bularak kuvvet ve byklne yeniden sahip
olmutur.
Osmanl 255

Uzunca boylu, ceddi Osman Gazi gibi uzun koBu,

gayet beyaz tenli ve beyaz yzl, kvrck ve kunral,
atk kal, yuvarlak ehreli, sk sakall ve byklyd.
Mahmud, Ahmed- Murad, Yusuf ve Mustafa isimli
be ehzadesi dnyaya gelmise de, ilk ikisi kendileri
hayattayken vefat eylemilerdir.

Faide 43: eyh Bedreddin ve Tarikat

Brlkce Mustafa ile Torlak Kemal'in Anadolu'da

yaymak istedikleri yolun esas, hanmlar mstesna
benim evim, senin evindir anlayna dayanr. Dier
bir deimle evimden, evin gibi istifade edersin dstu
ru imi. Bunlar islam alimleri ile papazlann koymu

olduklar bidatleri kaldrmak ve iki dini bir din haline

getirmek hilesiyle ahmak ahaliye kandrmaya al
mlardr. Hatta Brklce yanna bin kadar adam
toplamt. eyh Bedreddin, znik'te bu ilerden ha
bersizmi gibi grnyor, ancak gelen gidenlerle g
ryor, ilim ve rfan ile onlar ynlendiriyordu.
Brklce Mustafa, Anadolu'da Dede Sultan adn al
m ve her ikisinin toplad adamlar bir rivayette
on bin kiiye varmtr. (86)
Bir riveyete gre, eyh Bedreddin'in zerine giden
ehzade Murad Hz.leri kendi adamlarnn bazlarn
gya kayorlarm gibi eyhin tarafna yollam,
bunlar da, Bedreddin'i aniden tutup, elini ayan
balayp, Edirne'ye gndermiler. Orada da ulemadan
256 Osmanl

kurulu bir meclis toplanm, eyh in davas grl

m, bat i olduu ortaya ktndan idamn karar
\latrmlardr. Bunlarn slam ile Hrstiyanl birle
tirip, yeni bir din icadna varmak istediklerinden, ile
rinden Hristiyanlardan, papazlardanda mridler vard.
eyh efendi asltan evvel abdest alm ve tevbe et
mitir.
Bir aralk Brklce Mustafa, Sakz adasna iki
mrid yollam ve orada dnyadan el ekip oturan bir
rahibi yeni tarikine katmt. Mehur tarihi Duka, bu
rahip ile grm. Rahip, Duka'ya: Bu gelen adamla
rn kumatan terlik giymelerine ramen deniz zerin
de yrdklerini sylemi. Hatta kendini kandrd
gibi tarihiyi de kandrmaya uram. (87)

Faide 44: Akne. Askeri

Osmanllarn ilk askerlii Aknclk ile balamtr.

Bu asker Osman Gazi zamannda mehur Kse Mihal
tarafndan meydana getirilmitir. Bunlar lke yaknla
rnda olan yerlere saldrrlard. Orhan Gazi zamannda
Yenieri ve Sipahi kurulular gerekletiinde zel
bir snf olmutur. Mihal bey slalesi bu zel birliin
banda bulunurdu. (88)
Aknclar ikiyzelli sene kadar Osmanl ordusuna
hizmet etmi, suvarilerdir. Bunlar k mevsimi bo
yunca ya evlerinde yada meslek icab olan ilerinin
banda bulunurlard. Yaz gelince toplanrlard. Se-
Osmanl 257

yisleriyle, atlarna gayet gzel bakarlard. Bunlarn on

tanesine bir onba, yz tanesine bir suba, bin nefe
rine ise bir binba kumanda ederdi. Hcumlar akn
demekti . Bir yere hcum edecekleri zaman bir ka
frkaya ayrlrlar, nce birinci frka girip rastlad
kasaba ve ehirleri yakar, sonra bunlarn arkasndan
teki frkalar gelip yamaya balarard . Bu asker bir
zamanlar civar lkelerde dehet salmt. Bunlardan
ve dier eit askerimizden sonralar "Serdengeti" ve
Dalkl" ismi ile iki snf daha cesur gayretli askeri
miz ortaya kmtr. (89)

Faide 45 : Makedonya

Balkan yarmadasnn gney ksmnn ortasnda bir

blgedir. imdiki taksimatta, Selanik vilayetinin her
tarafyla, Manastr vilayetinin Serfice ve Kosova vi
layetinin skp sancaklarn ve Bulgaristan krall
nn Kstendil mutasarrfln iine alr. B uran n ge
nel olarak havas mutedil olup, her ne kadar alak ve
bataklk taraflarnda scaklk ok isede ayrca, stma
varsa da orta yksekliklerde vadil er ile bayrlarnda
hava pek latif ve salamdr. Dalarnda souk oktur.
Topra ise verimlidir. Buday, arpa, avdar, yulaf,
msr vesaire gibi zahire yetiir. Pamuk, ttn, haha
ekilir. Dou taraflarnda ttn istihsali mehur ve
kalitelidir. Nfusu ikirnilyon kiiye yakndr. slam,
Rum, Bulgar, Yahudi, Ulah gibi unsurlardan meydana
2 58 Osmanl

gelmi topluluk vardr. Mehur byk skender, ok

eski zamanlarda Makedonya kral idi. Makedonya'nn
imar olmaya fevkalade kabiliyeti vardr. imdiki ha
linde iinde, biri Dedeaa'dan Selanik'e, dieri
Selanik'den skp'e, yine Selanik'den Manastra ka
dar tren hatt almaktadr. (90)
Yeni Osmanllar, slam, Hristiyan ve dier vatan
dalar arasnda uhuvvet, msavat kanununu vaz et
tiklerinden yani ilan ettiklerinden ksa zaman iinde
Makedonya pek byk baar ve ileri gidiIere kavu
acanda phe etmemelidir.

Faide 46: Kl Kuanma

Taklid-i Seyf, kl kuanmak demektir. Osmanl pa

diahlar, tahta geileri esnasnda yaplan umumi
biattan sonra kl kuanma eski ad le Taklid- seyf
merasm ve bunu yapacak alay tekil olunurdu. Sul
tan Murad padiah olduu haberini Amasya'da (9 )
aldktan sonra, yanndaki adamlaryla Bursa'ya doru
yola kt. Buraya yaklatnda Bayazid'in damad
eyh-i Mbarek Emir Buhari hazretleri ahali ile bera
ber ehir dna kp, karlam ve Sultan Murad'a
kendi elleriyle kl kuatmtr. Hatta Sultan Fatih
Mehmed, Akemseddin Hazretleri eliyle kl kua n
mtr. Yavuz Sultan Selimden sonra gelmi olan pa
diahlarn hepsi teberrken bu zatn klcn kuanrlar
Osmanl 259

ve bu merasim stanbul'da Hz. Eyyb l Ensari trbe

sinde yaplrd.

Faide 47: Edebiyat- Tarihiye Nmuneleri

Olu sultan 2. Murad saltanat gnlerinde yardmda

hkm eden ve kanaat ile hkmeden iki zt olgunluu
kendinde toplama baars gstermitir. Sulh ve Ciha
d Kur'an hkm himayesi altnda, Yunanllarn mer
kezi olmakta bulunan Mora'da yaymay baard. Ei
grlmez yardmlar sayesinde Bosna ve Arnavutluk
beylerini cizye verir hale getirdi . Bundan sonra, y
zn cihad yolu dmandan, kendi nefsine cihad et
meye evirdi. Bunun neticesinde baba i le olu birbi
rini yemeye gtren, kardei karde kann imee
sevk eden taht' hi bir nefsi azgnlk tesirine dme
den olu 2. Mehmede terk ederek, uzlet kesine e
kildi . (Devr-i istila Kemal /93)

Faide 48: Osmanllarda mar Usul

Osmanllar meydana klarnn bandan itibaren

medeni bir fikir takip etmilerdir. Her camii n yannda
bir mektep, bir medrese ve fakirlere zel bir imaret
yani a evi, yaptrdklar gibi ehirleme tercihleri
mnasebetiyle yeni yeni kasabalar yaparlard. Ez
cmle; bu gnk gn Edirne vilayeti iinde bulunan
Ergene kasabasyla kprs hayret verecek tarzda bir
260 Osmanl

imar stili gsterir. 2. Murad zamannda burasnn ba

taklk ve or (94) manlk olmakla ekiya yata halin
deydi. Gelenin geenin soyguna maruz kald anla
ld iin, bir kasaba kurulmasna karar verildi. Ya
plan kpr bu gn bile Cisr-i Ergene yani Ergene
kprs diye yadedilir. Yzyetmidrt kemerlidir.
Hemen hemen tamam durmaktadr. Kurulacak bu
kasaba iin, kprnn u tarafndan itibaren bir cami,
bir hamam, bir imaret, bir kervansaray ve hizmetkar
lann bannmalar iin yeterli sayda evler ina etmi
lerdir. Bir kasabann kurulmasnda bunlardan mhim
binalar akla gelebilirmi? Osmanllara ykclk yk
lemek isteyenler, Ergene gibi nice kpr1erin, kasa
balarn kurulup, yaplmasn bilmediklerinden byle
garazkar bir anlaytadr. Hazreti padiah bu imar
ilerinde yaplan aevinde ilk yemei bizzat kendisi
datm camiin mumlann ise bizzat kendi elleriyle
yakmtr. (95)

Faide 49: Sultan Murad'n Halil Paaya fadesi

Bunca zamandr Allahn kullan iin alp slam

kt fitneden uzak tutmak ve dmann kat hayatn
k l sesleri ile def edip, devlet uruna gayret ettik.
Bir mddet iin hkmetten el ekip, inziva kesine
ekilip, asude almak hatrmzdan geer.

"Ehl-i tecridin klah tac- istinasdr

Osmanl 261

Saltanat dedikleri ancak cihan gavgasdr" (96)

Saltanat ve ihtiamn neticesi ne idiki bilindi ve

nak- makam ve saltanat levhas hatrmzdan silindi.
Fazilet ve Rahmana snalm.
Nman hkmet zere yad edelim, bu geici dnya
develetinden el ekelim. Dnya hayatnda ahiret tar
lasna dualar ekelim. Daima nefisle cihad edelim. yi
ve gzel eyler isteyelim. vndm olum
Mehmed Han millet ve mlkn bana getirmek ek
lini mnasip grdm. Deyince: Halil Paa, men etme
ye kadir olmaynca, hemen ferman ile ehzadeye:
"Hemen emreyledi yazld name / Geherkiz oldu
elfazile hame" (Solakzade) (97)

Faide 50: Askeri Tekilat

Osmanl ordusu esas en kapkulu ve Eyalet askeri ad

laryla iki ksmdan ibarettir. Kapukul u (Hassa askeri)
demekti. tv:aatan baka tayinat dahi alrlar ve bae
hirde klada otururlard. Sonralar, taralarda kaleler
ve mhim mevkilerde de bulundurulmulardr.
Kapukulu piyade ve suvari iki ksma ayr mt.
Kapukulu piyadesi : Acemi olanlar, Cebeciler, top
ular, top arabac lar, humbaraclar, sakalar adyla
yedi ocaktan meydana gelmiti. Cebeci oca: Piya
denin silah ve cephanesini tamir ve datmn ve mu
hafaza ederdi. (98)
262 Osmanl

imdiki tabur tfenki ustalar makamnda idiler.

Bunlarn kumandanarna Cebeciba denirdi.
Topu Oca : smindende anlalaca gibi top
hizmetinde, hemde top namlular dkmek ve kundak
imal ve ateleyici maddeler hazrlama hususlarnda
kullanhrd. AmirIerine Topuba denirdi. Top d
kmhanesi mdrne Dkcba denirdi.
Arabacoca: Top arabalarn sevk ve harekete
memur olanlard. Humbaracbalar: Havan ad veri
len toplarla humbara atan askeri snft. Lamclar:
Kale kuatmalarnda ve savunmalarnda yer altndan
yollar kazarak lam yaparlard.
Saka oca: Kapukulu ocaklarn meydana getiren
ortalarn sularn temin ederlerdi . (99) Amasya'da
bulunan Yrg paa; Kzl Kocaoullar, Arslanolu,
Pir Haydar gibi ekiyalar ortadan kaldrd.
Germiyanolu Yakup Bey, seksen yanda bir ihti
yar olduu halde Sultan Murad' ziyaret ve mlkn
vasiyet eyledi . H. 83 1 / M. i 427 ylnda vefat ederek
Ktahya sanca Osmanla devredildi. Dikkat edilir
se grlrki Anadoluda yalnz sfendiyar i le
Karamanoullar kald.
Srp Kral Lazarovi lm ve yerine tarihlerimiz
de Vi lakolu diye tannm olan Jorj Brankovi ge
miti. Ghercinlik kalesi hakknda kan bir ihtilaf
zerine ordu burasn igal ve Macar kral
Sigismund'un ordusuyla arpmtr. Bu mcadele
neticesinde Srbistann yeni kral senede ellibin dka
Osmanl 263

altn vennek ve her ne zaman istinilirse mevcud as

kerleriyle padiaha hizmette bulunmak zere bir ant
lama yapld .
Hicri 832 i M. 1428 tarihinde evvelce Timur vaka
snda yeniden RumIara gemi bulunan Selanik kalesi
zerine karadan ve denizden hcum edilip bir aydan
fazla sren muhasaradan sonra ( 1 00)

Faide 5 1 : Tekilat- Askeriye

Kapukulu suvarisi devaml olarak silah altnda bulu

nan suvari birliiydi. Bunlarn baehirde klalar
yoktu. Fakat at beslemek hususunda, kolaylk olmak
ve yakn bulunup ilk emirde abucak toplanabiIrnek
zere stanbul ile Edirne ve Bursa ehirleri arasnda
ky ve kasabalarda otururlard.

1. Silahdar
2. S ipahi
3. Sa Ulufeciler
4. Sol Ulufeciler
5. Sa gureba bl (gureba-i yemin)
6. Sol gureba bl (gureba- Yesar)

isimleriyle alt blkten mrrekpti . Bu blklerden

batan ikisine ba enir. Dier ikisine orta, son ikiliye
aa blkleri denirdi.
2 64 Osmanl

Ba blklerden Silahdar blne Sarbayrak s

pahi blne knnzbayrak, blk- erbaa yani drt
blk diye tarihlerde yazl olan i se Alacabayrak ad
olmutu. ( I O i )

Faide 52: Macarlar

Eski tarihlerimizde Macarlar, Engrs adyla yazl

dr. Bunlarn asllarnn Trklerin asllar i le mnase
betleri vardr. Avrupada imdi bulunduklar yerlere
Volga ve Ural nehirleri taraflarndan gelmilerdir.
Esasen Asya kavimlerindendir. nsanln Turan de
nilen zmresinin, finova ubesindendirler. Rusyann
kuzey taraflarnda bulunan Lapon'lar, Finlandiyah'lar
ve eski Bulgarlarla lisan ve cinsiyete ( I 02) yaknlk
ve benzerlikleri oktur. Macarlar ok eski zamanlarda
Ungar veya Hungar ismiyle Ural dalarnn gneyin
de otururlard. Onlarda tpk Trkler gibi, Hzr deni
len bir kavrnin tasallutuyla vatanarn terk ederek
A vrupaya doru gelmiler ve Karpat dalarn gee
rek imdiki Macaristan sahrasna yerleip, orasn
ikinci vatan olarak semilerdir. Macarlarda vaktiyle
airet halinde yaamlardr. Avrupada yerletikten
sonra Hristiyanl kabul ederek, latin lisan zere
okuyup yazmlard!. Lisanlarnda islavca ve
latinceden baka, Almanca ve uzun zaman Osmanl
hkmranl altnda kaldklarndan, Trkeden de bir
ok kelimeler almlardr.
Osmanl 265

Hicri 840 / M. 1 436 senesinde Vilakolunun kz

prenses Mari'ya'y alarak evlenen dnne Edirne'ye
gelmeyen ve Semendire muhafazasn olu Jorj'a b
rakarak Macar kralnn yanna kat.
imdiki ( o3) Padiah huzur-u hmayunda
Drakulay sorguya ekerek neticesinde Gelibolu'da
hapsetme kararna vard. Tekrar Srbistan zerine
yryerek, Osmanl inaatndan olarak semendire
zapt ve Belgrad muhasara edildiysede netice e lde
olunamad. Bosna kral dedii vergiye zam yapt.
Rakza ve Venedik elileri gelip, tebrikler sundular.
Bu srada Macar kral ve Almanya imparatoru
Sigismund ld. Yerine Vladislas adnda onalt ya
nda bir gen kral oldu.
Belgrad muhasarasndan sonra Mezid Bey kuman
dasnda olarak Macaristann Erdel dediimiz
Transilvanya eyaletine dal an ordumuz Zeni mre ya
knlarnda bir Macar ordusunu bozduktan sonra,
Hermantad muhasaras iin durduki; mehur Jan
Hnyad bu muhasaraya imdad iin gelerek Mezid
beyi bozdu. Olu ile Mezid Beyi esir alp ldrd.
Bunun zerine Macarlar ilerlediler. Sultan 2. Murad
Kula ahin Macarlar; Almus namndaki hanlarnn
maiyetinde olarak, imdiki Macaristana girmilerdir.
Almus'un olu Arpad; Almanya imparatoru ile anla
arak Macaristanda kalm ve kendisine Ungaruya
Dkas unvann verdirmitir. Hrstiyanl bundan on
asr evvel kabul eden stefan adl Dka'dr. Miladi
266 Osmanl

1 000 tarihinde Papa, stefan'a Macar kral nvann

verip, bir de ta hediye etmitir. ( l 04)
Faide 52 devam: Arpad slalesi miladi sene 1 301
de yklm, Macarlar bundan sonra krallann saerek
tayin usuln kararlatrmlardr. Bunlardan
Sigismund'u pek gzel tannz.
Miladi 1 570 senesinde imdiki Avusturya impara
torunun mensup bulunduu Habsburg hanedann kral
tanmtr. Ancak, 1 848 de ihtilal yapmlard. Rus
ya'nn yardmyla, A vusturya1lar galip geldiler. 1 868
de imdiki imparator Avusturya ve Macaristan devle
tini kurup, Avusturya imparatorluu ve Macaristan
kralln meydana getirdi. 1 848 ihtilalinde Macar
kumandan ve aslzadelerinden pek ok kimse ( 1 05 )
Osmanhlara iltica etmiti. Merhum Serdar- Ekrem
mer Paa, Mir Mehmed Ali paa, Mahmud paa,
M irliva Osman Paa, bunlar arasndayd . Zamanmz
da da yeni Osmanllar i le Macarlar arasnda byk bir
dostluk meydana gelmitir. Bir asldan ktmz
iin, Macar kardelerimiz deyimi biz de dahi pek b
yk hisler uyandnr. imdiki Macarlar sanayide, i
limde, ileri gitmektedirler. Bu gn baehirleri olan
Pete Avrupann ortasnda inci gibi duran bir ehirdir.
Ticaret ve zraat bakmndan gnden gne ileri git
mektedirler. ( 1 06)
Osmanl 267

Faide 53: Eyalet Askeri

Eskidenberi Osmanl devleti eyalet ve sancaklara ay

rlm bir idare tarzna sahipti. Eyalet, adeta vilayet
demektir. Eyaletlerde vezirler, beyberbeyleri,
mirmiranlar, sancaklarda da, rnirlivalar, beyler bulu
nurdu. Vezirlerden bakalarna umera (kumandan)
_

denirdi. ( o7)
Osmanl devleti srf bir askeri hkmet olduun
dan vezirlerle, komutanlar hem devlet ilerini hem de
askeri ileri yaparlard.
Eski tabirlerden Dirlik, geinecek toprak demektir.
Senede yzellibin akeden ok deerli olan timarlara
Has denir. Bunlar vezirler il ekumandanlara tevcih
olunurdu. Has sahibi olan eyalet paalan ile sancak
beyleri savalara gittiklerinde Dirlik'leri kayzbin
akeden ibaret ise, beher bebin aka iin bir cebel,
yani silahlar mkemmel ve kendisi savaa elverili
bir suvari (l08) gtrmeye mecburdu. Mesela:
yzbin aka hass olan bir vezir, mutlaka altm
cebeli gtrecekti.
Eyalet askeri: Bir kolu piyade, serhad kulu ve top
rakl isimli suvari askerinden kurulmutu.
Yerli kolu; eyalet paalar ile sancak beylerinin
kumandas ve idaresi altndayd. Bu asker hizmete
girdii zaman maa ve tayin alrd. Bunlar; Azab,
Sekban, Tfenki, Acaral, lamc ve msellimler
adlar ile anlan be snfa ayrlmtr. ( I 09)
268 Osmanl

Azab snf : Srf beygirlerden kurulmutu. Sek

banlar: fevkalade ihtiya zamannda kendi arzularyla
asker olan kyllerdi. Acarahlar: Hudutlarda bulunan
kaleler ve ehirlerdeki topulard. Bunlar cret verile
rek istihdam olunduklanndan Acaral namn alm
lard. Msellimler: Ordu nclerinin de nnde gidip,
yollar ve kprleri kef ve kamir ederlerdi.
Msellimler, ounlukla Rumeli tarafndan olup, ek
seriya hristiyanardan olurdu. Anadolu msellimlerine
Y rk ad verilir. Serhad Kolu: Hudud boylarnda
dmann yapaca tecavzleri men etmek iin ku
rulmutur. ( 1 o)
Bir suvari snfyd. Devamlydlar. Bunlarn deli
(delil), gnll ve besli (helak edici) adlaryla u
beye ayrlmlard.
Toprakl suvari: Has timar ve zeamet sahibIerinin
sava zamannda kardklan cebel askeriydi ki sulh
zamanlarnda devletin gsterdii topra ekerler ve bu
rnn r ile geinirlerdi. Yirmibin akadan,
yzbin akaya kadar kaytl haslat olan dirlie zea
met veya altbin akadan yirmibin akaya kadar
olan dirlie de, timar denirdi. ( 1 1 1 )

Faide 54: slahat- Tarihiye

Eski tarihlerimizde baz isimler, terkibler vardr ki;

imdiki halde bo olduu iin b irdenbire anlalamaz.
bu sebeple icab ettike birer ikier yazlacaktr.
Osmanl 269

Engrs- Macar. Neme-Avusturya. Las-Srp.

Erdel-Macaristann imdiki Transilvanya blm.
Boazkesen-Rumelihisan. Arnavudluk skenderiyesi
kodra. Ksovveh-Kosova. Lasolu-Lazari.
Gzelcehisar-Anadoluhisar. Vilakolu-Joj Brankovi.
Alacahisar-Karoevie. Yalakabad-Yalova. Serf-Srb.
Balyos-Venedik Sefiri. Krodes-Korent(nebaht).
Jigoonu-Sigismund (Macar Kral) ( 1 1 2)

Faide 55: Kise-Aka

Eski zamanlarda keselerin iinde bulunan paralann

altun ve gmten bulunduu iin miktarlanda baka
bakayd. Bu miktarlar hemen hemen her asrda de
imitir. Yine eski zamanlarda akada kese ve flori
altnki, Fatih zamannda 40 akayd. Onda sra tabiri
kullanlrd. Tarihlerin bize akladklanna gre, n
celeri kise denildimi, otuzbun aka veyahut onbin
altun anlalrd. Sultan Fatih ile 2. Bayezid zamann
da keselerin gm otuz ve altunu onbirlikti. Daha
sonralan Trablus, Tunus ve Cezayir darbhanelerinde
baslm olan Sultan altunu keselerinin her biri, bin
adedlik olduu gibi H. 944 / M. 1 537 tarihlerinde
yirmi bin. Hicri 1 070 / M. i 660 tarihinde krkbin ve
1 1 00 H. / M . 1 689 dan sonraki senelerde ellibin aka
bir kese olarak itibar olunmutur. Son senelerde (s
tanbul ( 1 1 3)
270 Osman l

Kesesi, Kese-i Rumi, Kese-i Divan , Kese- Msri

diye keselere i simler verilmitir. Keselerin miktan hal
ve zamana gre ve nakitin revacna gre deimi ve
en sonra beyz kuruta kalmtr. Yakn zamanlarda
maliye hesaplannda muamele alelumum kese zerine
yaplr, al veride de, kese kullanlrdl. Be keseye,
yz keseye aldm tabirleri ise on-onbe seneden beri
iitilmez oldu. Hatta 2 . Sultan Mehmed zamannda
baslm olan madeni para kullanlmaa baladktan
sonra, aItiklar i le belikler, yzlkler, ellilikler say
lp verilir, yirmilikler, onluklar ise saylmakta zorluk
ekildii iin, yirmilikten bin, onluktan ikibin adedi
bir keseye konulup, ylece beyz kuru zerinden
alnp, verilirdi.
Aka: Sultan Orhan Gazi zamannda kesilen i lk
Osmanl sikkesi yani parasdr. O zamana kadar dir
hem ismi ve usul kullanlrd. Bu isim ile usul kald
nld. Mool lisannda beyaz sikke manasnda olan
aka kelimesi kabul edildi. ( 1 14)
Sultan Orhan zamannda kesilen akalar arasnda
iki akalk ve Sultan Mehmed zamannda kesilenlerde
de, on akalk sikkeler mevcuddur. Hatta 2. Murad
vezirlerinden Lala Yrg Paa, padiahn msaade
siyle Anadolu da aka kestirmitir ki, Lala Yrg
akas diye anhrd. Beylerbeyi akas, kalp ake,
kzl ake, knk ake adlan ile bir takm sahte ve
maulan (ayan bozuk) da meydana kmtr.
Osmanl 271

H. 1 234 / M. 1 8 1 8 tarihinden sonra aka kesilmemiti.

(Takvim-i Meskukat- Osman ( 1 1 5 )

Faide 56: Rvet

Tarihlerimizde rivayet edilirki: Fatih, bir gece sabaha

kar sadrazam Halil Paay yanna artr. Paa, bu
vakitsiz davetten ok byk bir telaa kaplr. Haya
tndan artk hi mitvar deildir. Yanna bir miktar
altn alarak padiahn huzuruna kar. Sadarazamn
telal gren padiah: ( 1 1 6)
-Lala emin ol, ne hazineni isterim, ne hayatna kastm
vardr. Muradm yani isteim, yalnzca stanbulun
fethine yardmc olmandr. Bu yast grdnm?
Uykusuzluktan dne dne bu hale getirdim. Gece
gndz hayal ettiim stanbul fethi, hasl olmadka
rahat etmek ihtimalim yoktur.
Paann vaadi zerine:
-RumIarn parasndan sakn, Emri tehdidini syler.
Evrak- Perian - Kemal ( l 1 7)

Faide 57: Srplar

Srplar bundan binikiyz, binyz sene evvel

Macaristanda bulunan Karpat dalarnn te tarafla
rndan, imdi bulunduklar araziye hicret etmilerdi.
Bunlar eitli kabilelerden meydana gelmilerdi. H
kmetleri yoktu. Hristiyanl kabul ettikten bir asr
272 Osmanl

sonra yani H. 1 0 1 9 / M. 1 6 1 0 tarihinde stanbul impa

ratoru ( 1 1 8)
Faide 5 7 devam: Vasil'in zamannda Bizans devle
tinin eyaleti haline geldi . bunlara ilk defa istikbal ka
zandran stefan krall ilan etmi, bunun torunlann
dan stefan Duan, Makedonya i le Amavudluu,
Teselya ile Yunanistann kuzey tarafn zaptederek,
byk bir hkmet kurmutu. Bu slale M . 1 369 se
nesine gelince yklp, Dukain slalesi onun yerine
kp, hakim oldu. Osmanllarla ilk defa savaan bu
Dukain'dir, Ad geen malup oldu ve ld. Kosava
savanda, Sultan 2. Murad'a kar duran krallar ara
snda bu slaleden Belinovi isimli bir kral vard. Bu
da sava esnasnda malup olanlardan olup, sonradan
lmtr. Srbistann tarihi bundan sonra Osmanl
tarihi il ebirlikte yrr. ( 1 1 9)

Faide 58: Fetihten Sonra

Hz. Fatih btn vezir ve kumandanar yannda oldu

u halde Erikapdan muzafferan girdii zaman, do
ruca Ayasofya'ya giderek, o byk mabedin latif mi
marisine hayranlkla seyre bakm ve bu srada Yeni
erilerden biri kilisenin gzel talarndan birini sk
meye uratn grnce, elindeki topuzIa heritin
bana vurarak: "Ben size malca olan yamaya ruhsat
vermitim. Mlk ise benimdir. "Diyerek tan skl
mesini engellemitir. Bu srada ise namaz vakti girdi-
Osmanl 273

inden, Ezan- muhammedi okunmasn emrederek,

Ayasofya'da cemaatle namaz klmtr. Bu namazn
ikindi namaz olduu sylenir. ( 1 20)
Padiah, Grandk veya byk amiral denilen ve
imparatordan sonra Rum imparatorluunun en byk
adam olan L:.ka'y huzuruna arp, iltifatlarda bu
lunmu, impantorun nerede bulunduunu sorarken,
huzura bir ka subay girerek danda iki Yenierinin
imparatoru kendilerinin ldrdklerini sylediklerini
haber vermitir. Fatih binlerce yllk eski bir devletin
varln yerin dibine sokmasna ve son imparatorun
lm olduuna gre bunun ban tehir etmek ve
Osmanl topraklanndaki muarzlarna geldii noktay
gstermek iin imparatorun cesedinin bulunmasn,
kellenin getirilmesi emrini verdi. Cesede ksa zaman
da varld. Kostantin, kendisinin hkmdar olduunu
belirtme alameti olarak zerine ufak ufak altndan
karakular mhl ( 1 2 1 )
Erguvan renkli ayakkablar giymekteydi. Cesed
huzur-u padiahiye getirilince; ban Anadolu tehiri,
vcudun ise hristiyan dini icabatna gre sayg ve
ihtiramla derlenip defnini emretti.
mparator Kostantin, Osmanl askerinin surlardan
ieriye girdiklerini ve i iten getikten sonra uraya
buraya ba vurarak: "Beni ldrecek bir hristiyan
yokmu? Diye feryad balamt. Rivayete gre iki
yenieri imparatoru tanmlar ve zerine kl re
rek biri yz tarafnda dieri arkasndan iki byk yara
274 Osmanl

amlardr. Kostantin bulunduu yere dp, hayat

n kaybetmitir. (Mufassal) ( I 22)

Faide 59: Patrik Tayini

Rum tarih yazarlannn rivayetine gre stanbul'da

camiye evrilen kiliselerin says krkikidir ve ou
nun isimlerini Rumlar bilmedii gibi eski eser
uzmanlarda bilinmemektedir.
Fatih, stanbula giriinin nc gn Rum
ortodoksIann patrik ( 1 23) semelerini emretmitir. Bu
sebeple eski rum imparatorlar zamannda yaplmakta
olan merasimlerin ayns tatbik olunmutur. Seilen
patrik, padiah ahmndan gnderilen gayet gzel ve
ssl eerler ve zeri beyazlarla rtl bir ata binmi
olarak yannda ruhani heyet olduu halde saraya gel
di. Fatih, taht zerinde orurduu vaziyette ve yannda
saltanatn gereken memurlar bulunduu halde st
incilerle ssl kendisi altndan yaplm bir asa verdi.
Papazlarn hepsi bir azdan padiaha dualar okudu
lar. Dua okuduktan sonra Fatih, ayaa kalkt. Patrikde
ayak pt. Dua bir daha tekrar olunduktan ( 1 24) son
ra ziyafete davet edildi. Ziyafetten sonra padiahn
yannda bulunan vezirler, paalar alay- vala ile
patriki, patrikhahaneye gnderdiler.
Fatih, dier mezheplere bal Hristiyanlann da
reisIerinin vazifelerinde kalmalar hususunda emirler
yaymlad . Bunlara da birer kl, asa ile birlikte is-
Osmanl 275

tiklal venniti. Enneni, Slav Latin Hristiyanlar kendi

mezheplerinin papazlar ile babaa kalmlardr.
( 1 25 ) Ahali ile dier gnll, her milletten yabanc
lar, Cenevizliler, Venedikliler, yabanc kaptanlar bile
mdafiiler iindeydi. Hatta Garan isimli bir de Alman
topu vard. Donanma, alts ecnebi ve byk kk
yirrni Rum gemisi olmak zere yinnidokuz harp
gemisinden ibaretti. Bu kuatmada hcum ve savun
ma iin Katabult ismi verilen ok ve ta atan mancnk,
kule eklinde harp makinesi, ok, rum atei denilen
Garajova atei ile top ve lam atmak usul her iki
taraftanda kullanlmtr. Rum toplan hem sayca
hemde hacim ve menzil itibariyla yetersizdi. Edime'
den getirilip burada ate edilen byk top, kullanm
esnasnda paraland. Bu paralanma esnasnda ken
disini imal edenler arasnda bulunan Urban Ustayda
lme srkledi. Baltaolunun kumandasnda bulu
nan Osmanl donanmas nemli bir g olmad gibi
ayrca acemilikte vard. Hatta ilk hcumda onsekiz
gemiden meydana gelen filo, Sakz adasndan gelen
be Ceneviz gemisine malup oldu. Bu be gemi rz
garn yardm ile donanmamzn ortasndan geerek
stanbul limannn azna geldi. Rumlar buraya zencir
gennilerdi. Zenciri kendine has alet ile indirip, li
mana dahil oldular. Bu vaziyete can ok sklan Sul
tan Fatih rivayete bakarsak Papalk aleyhinde bulunan
ve Katoliklik ile Ortodoks mezhebinin birlemesini
asla taraftar olmayan Jorj Skalaryus ki, Naviyus veya
276 Osmanl

Genadys ismiyle tannr. Fetihden sonra ilk patrik

olarak seilen ruhanidir. stanbul'da ilk defa kad olan
ise Celalzade Hzr Bey ismiyle tannan bir zattr.

Faide 60: Osmanl Tarihinde Numune-i .bret

Fatih Hz. leri H. 857 / M. 1 453 ylnda byk bir ordu

ve pek iri toplarla Edirne'den gelip, stanbulu feth
etmitir. te Osmanl devleti imdi merkez-i ( l 27)
hzhileisini buldu ve Fatih hazretleri saltanat tarafn
tamamlayarak sahihan "Melikl Mlk" oldu. Bir
milletin saadet hali beraberlik ve itihattan , gzel ah
laktan geer. Bu hkmden meydana kacak netice
tabiiki msbet olur. Osmanllar Anadolunun bir ke
sinde kk bir topluluk olarak yaarken, RumIarn
mali bakmdan kuvvetleri ve dnya hakknda malu
matlar ( l 28) olmasna ramen, onlara stn gelmeyi
becerdi. Hatta stanbulun fethinden sonra Avnpaya
yaylan Rumlar oralarda Osmanl hakknda malumat
yaymlardr. Fakat ilerine garaz, nifak, ahlak-i fesat
ginni bulunduundan mali kuvvet ve ilimIeri kendi
lerini kurtaramayp, Osmanl emrine girip mahkumu
oldular. bretil alem. (Tarih-i Cevdet) ( 1 29)

Faide 6 1 : Osmanl Paralar

Sultan Orhan'n bastnn bulunduu paralarn bir

yznde "La ilahe illallah Muhamedenrasulullah"
Osmanl 277

dier yznde ise "Orhan Haledellahu Melik yazly

d. Sultan 1 . Murad paralarnn ise bir yznde yine
kelime-i ahadet, dier yznde ise "Murad bin Or
han haledeHehu Melik" yazldr. Yldrm
Bayezidinkindeyse, bir taraf "Haledellahu Melik"
dier taraf ( 1 30)
" Bayezid bin Murad" basl olup, elebi Sultan
Mehmed ve 2. Murad paralar da ayn ekildedir.
Devletimizde Fatih zamanna gelinceye kadar
altun para baslmamt. Sultan Fatih, zamannda ba
slan altun paralar bir tarafnda"Darb elnasr Sahib
elaz vel nasr til berr vel bahr" dier tarafnda ise;
" Sultan Mehmed Han bnissultan Murad Han darb- f
Kostantiniye" ( 1 3 1 ) yazs vardr. Ta Yavuz Sultan
Selim zamanna kadar bu byle gitmitir. Tebriz'in
fethinden sonra, baslan paralarda " Selim ah" nvan
basl olduu grlr.
Paralarda tura basm ilk defa olarak Emir S
leyman'n bastrd Aka ve mangrlarda, bir de, e
lebi Mehmed'in " Aka-i Yeganesinde" grlr. Daha
sonralar bu tarz terk edilmitir. Ancak 3. Mehmed
zamannda yeniden bu tarza dnlmtr. Bu tura
lar, zamanmzdaki turalar gibi dzgn deildi. Tu
ralar estetik ve gzelliini 3 . Ahmed zamannda ya
kalamtr. Yukarda zikr ( 1 32) ettiimiz yazlardan
baka eski Osmanl paralannda " Sultan el berr'in ve
hakan el bahreyn" veya sadece, "Sultan el berrey"
unvanlanyla b irlikte baslm olduklan yer olan
278 Osmanl

"Kostantiniye" veya "slambol" kelimeleriyle basl

mt. Hatta 1 . Abdlhamid Han altn paralannn ze
rinde "Darb fi daraasitane el aliyye" ve Sultan 3.
Ahmed zamannda baslm bulunan byk fndk
altunlannn bir yznde tura ve br yznde "Azze
Nasr darb fi Kostantiniye" menku yani nakedilmi
tir. ( 1 33)

Faide 62: Dou Roma mparatorluu

Sultan Fatih, stanbulu zapt ederek, mrne son ver

dii Dou Roma imparatorluunun stanbul impara
torluundan baka Dou mparatorluu (Bizantiyun
ve Bizans diye baka baka isimleri de vardr.
stanbulun eski ad Bizantiyundu.) ( 1 36)
Bu hkmet M. 395 tarihinde meydana gelmi,
1 453 senesinde yklmtr. Demekki binellisekiz sene
mr srmtr. Bu mddet iinde alt devreye ayr
mak mmkndr.

1 . 395 den 565 ylna kadar, Jstinyanus adl bir

imparator zamannda Bat Roma mparatorluu
yklnca talya ile Kuzey Afrika'nn ve spanya
nn bir ksm eline gemitir. ( 1 3 7)
2. M. 565 den 7 1 7 ye kadar. Bozulmaya balamtr.
talyann byk bir ksmn kayp etmi, Srplar,
Hrvatlar, Bulgarlar Tuna'nn gney tarafn zapt
Osmanl 279

eylemiti. Suriye, Msr, Afrika, Kbns dahi

mslmanlar tarafndan alnmtr.
3. M. 7 1 7 den 867 senesine kadar: En mhim olay
papann tesirinden ve katoliklikten aynmasdr.
talyann gney blgeleriyle Sicilya, Girid, ( 1 3 8)
Adana taraf1annda slam penesindeydi. Bulgarla
rn meydana gelen savalarla gc azamt.
4. M. 867 den 1 057 senesine kadar, Bulgarlann te
kil ettii Makedonya hkmeti skntlanyla ge
mi ve bir aralk Bulgarlar Srplann
topraklannada el koymutur. Fakat imparatorluk
Kbns ile Sicilya, Halep ve Adana cihetlerini tek
rar eline geirmitir.
5. M . 1 056'dan 1 260 senesine kadar: Seluklular
Anadolunun yandan fazlasn zapt ve Bulgarlarla,
Srpllar istiklal ilan etmilerdi. Bu devrin en
nemli vakas Kuds' mslmanlann elinden al
maya giden hal ordusunun, stanbul'u zapt ede
rek bir Latin devleti kurmalandr. Girid v.s. Ve
nedik cumhuriyetine gemi, Arnavutluk, znik,
Trabzon birer kk hkmetler haline gelmiti.
Bunlarda bu ana kadar okudumuz gibi birer birer
Osmanl devletine intikal ediyorlard.
6. i 26 1 'den i 453 senesine kadar: znik imparatoru
Kostantin Paleolog, tekrar stanbul'u zapt etmitir.
Ancak Bulgarya ve Srbya mstakil kalm, sahil
blgelerinin bir ok yeri Venedik ve Cenevizlile
rin idaresine gemiti. Ancak Osmanl devleti
280 Osmanl

meydana ktktan sonra Anadoludaki btn top

raklar birer birer egemenlii altna alp, ardndan
Avrupa cihetine gidip, Bulgaristan ve Srbistan
aldktan sonra 1453 ylnda da stanbul'u zapt e
dip, Bizans devletinin varlna son vennitir.

Dou Roma hkmdarlar hep ayn slaleden ol

mayp, Teodiys, Teraki, Jstinyen, Heraklis,
Isnoryan ve Mihaller, Makedonya, Komnins,
Anaklos, en son ise Paleolog ve Kantakuzenler dev
rinde mnasebette bulunulmutur. Osmanllar
istiklaliyetlerini ilan ettikten 1 5 7 sene sonra, stan
bul'u feth etmilerdir. Dou Roma imparatorluu
Osmanllarn istiklallerini ilan etmeden 9 1 2 sene ev
vel mevcuddu.

Faide 63 : Krm Hanl

Mehur Cengiz'in lmnden sonra Mool hkmeti

ksm ksm ve Kpak eli adyla meydana gelen h
kmet Krm yarmadasnn Karadenizin kuzey sahil
lerine hkmetmiti. Bu Kpak eli dahi, daha sonra
Yedi hanla ayrlmtr. Cengiz neslinden Toktam
mehur Timurlenk tarafndan bu hkmete tayin
edilmisede Tohtam sonradan Timur'a isyan ederek
malup olmutur. Yerine yine Timur'un kumandanla
rndan dku, hkmdar nasb edildi. Tohtamn iki
olu, dku'nun aleyhine harekete gemi ve bunlardan
Osmanl 281

Kadir Berdi isimli byk karde lm, kk karde

Celal Berdi uzun zaman hkmferma olamayp yine
Cengiz nesiinden Mamud Han'a idareyi kaptrm,
buralan senelerce kana boyanmtr. En son olarak
Celal Berdinin olu Hac Giray Kpak memleketini
ele ald. Vefatndan sonra geride kalan oniki olu taht
iin birbileri ile bouarak, bunlardan da Ahmed Gi
ray hepsini bertaraf edip baa geti. Mengli Giray ise
Cenevizlilere kat.
Osmanl donanmas Kefeyi vumpta ald esirleri
stanbula getirince MengIi Giray dahi bunlann ara
sndayd. Sultan Fatih, esirlerin idamn ferman etmi
ve sra Mengli Giray'a gelince iki rekat namaz klarak
henz ba secdedeyken af iradesi gelmitir. te K
rm ahalisinin gndermi olduu Osmanllara davet
mektubu o anda gelmiti. damdan kurtulup saraya
alnan MengIi Giray'a tu ve sancak verilip Krm
Han olduu bildirilir. Bu tarihten yani H.880/M . 1 475
senesinden Krm hanlnn Rusya tarafndan mah
vedildii tarih olan H. 1 1 98/M. 1 783 senesine kadar
geen zaman diliminde krk tane han, Osmanl
devleti tarafndan KInm'a tayin edilmitir. Bu hanlar
Celal Berdi slalesinden ve aslen Cengiz neslinden
dir.
282 Osmanl

Faide 64: Serdengeti-O al kl

Serdengeti ; aknc askeri iinden, dman ordusu

iine dalmak, kuatlm bir kaleye girmek iin fedai
olarak yazlan askere verilen isimdir. Oralara dalacak
olanlar dn ihtimalinden ok lm gze alan,
dmana sa, sol veya arka tarafndan birden bire
hcum ederlerdi. Bunlarn hcumlar daha bir dehetli
olur, ounlukla daldklar ordunun iinde ok nemli
perianlklar husule getirirlerdi. Mehur Napolyon:
"Osmanl askerini dalkl edecek kadar sktrmak
elvermez. Bir kere dalkl olmaya gze aldrlm bir
ka yz adam meydana karsa nlerinde malup
olmamak mmkn deildir. " demitir.
fe l ed l csi uzayan kalelere serdengetiler, ge
celeyin aniden nerdiban (merdiven) koyarak ve ieri
ye girer girmez k lc syrp, her tarafa kl vurmak
iin yazlrlard. Bu iteki tehlike apak ortadadr.
Byk cesaret ister.

Faide 65: Devletin Erkan Heyeti

Sultan Fatih Mehmed Han devrinde Osmanl deY1eti

nin teekkl drt esastan meydana getirilmiti . A)
Vezirler B) Kadasker (Kazaskerler) C) D.fterdarlar
D) N ianclar.
Vezirlerin says ilk devirde birden, sonralar iki,
, Fath zamannda drde kmtr. Veziriazam pa-
Osmanl 283

diahn mutlak vekiliydi. Bu sebeple devlet idaresi

iin her blmn mercii ve hkmetin reissi idi. Sul
tan Mehmed, andarb Hali Paay ldrttkten sonra,
devlet heyetine yeni kabineye bizzat kendisi riyaset
etmeye balad. Gedik Ahmed paann sadareti esna
snda bir gn st ba dklen bir Trkmen meclis
itimanda ieriye girerek: "Pes sizden ehriyar bah
tiyar olan kangnzdr (hanginiz)?" diye soru sonnu.
Bu sual Fatih'in hiddetine sebeb olmutur. Ahmed
Paa bunun zerine divan'n yani heyet-i devletin
toplantsnda vezirlerin banda veziriazamn bulun
mas iznini Sultan Fatihten istemitir. Kabul netice
sinde devlet ileri sadrazarnn uhdesine gemitir.
Bundan byle Sultan Fatih, vezirlerin toplant yapt
mahalli grr ekilde ve n kafesle evrili zel bir
yerde oturduu halde toplantlar takip eder olmu ve
bu usul ok zamanlar devam eden dier padiahlarn
kabul edip riayet ettikleri bir tarz olmutur.
Kazasker (Kadasker) kabinenin ikinci adam idi .
nceleri bir kazasker varken, Sultan Fatih zamannda
Rumeli ve Anadolu kazaskeri adyla biri Rumeli ve
dieri Anadolu etrafndaki davalara bakmak zere
ikiye karlmt. Mft, imdi eyhlislam dedii
miz zat kadaskerlerle, stanbul kadsnn altnda idi.
eyhlislam nvan 1 . Sultan Mahmud zamannda
istanbul mftsne verilmitir.
Defterdarlar heyet-i devletin yani kabinenin n
c nem tayan mevkiini tekil ederdi . Fatih zama-
284 Osmanl

nnda Rumeli iin bir defterdar ve Anadolu iinde bir

muavin defterdar vard. Bunlar yan !arisi, yar Trke
olarak siyakat dediimiz yaz ile defter tutup maliye
ileri hakknda bilgi verirlerdi.
Nianclar, drdnc idiler. Bunlar padiah tara
fndan verilmi fermanlar ve beratlan batarafna
Tura yazarlar, devlet katibi olmalar itibaryla, kabi
ne toplantsna dahil olurlard.

Faide 66: Divan-Babali

Sultan Fatih zamannda H. 872/M. i 467 senesinde

babali dediimiz en byk hkmet dairesi bina o
lunmutur. Divan, sofa manasna olup, burada hk
met meclisi ve yeri demektir. Sadrazam olan zat, cu
martesi pazar, pazartesi, sal gnleri saraya gider,
kendisinden evvel gitmi olan hkmet azas tarafn
dan karlanr, ta divan- hmayuna girinceye kadar
arkasndan giderek, kendisi sedire oturduktan sonra
vezirler ile Kazaskerler sa, defterdarlar ile nianclar
sol tarafna otururlard. cabna baklacak ilerin di
vana yani veziriazama sunulmas vazifesi olan tezke
reciler karsnda ve devlet katibi denilen reis efendi
sofann kenarnda durur. Bunlardan baka kapclar
kethdas (serkurena) ve avuba (mabeyn miri)
maiyetleri olan kapclar (kurena) ve avularla bera
ber bulunurlard. Babali vaktiyle sadrazarnn ikamet
gahyd. Meclis leden sonra toplanrd.
Osmanl 285

Faide -67: Tarih Edebiyat rneklerinden

Sultan Fatih, zaptetmi olduu memleketlerin h

kmdar ve askerlerini bazen idam ettirmiti. Avrupal
tarihiler, nefret dolu kelimelerle anlatrlar. Vaka
byle davranlar mslmanln ilk kndaki devri
saadette veyahud Avrupann imdiki hali gibi bir za
man medeniyette olmu olsayd atmaya haklan o
lurdu. Fatihin ortaya kndan ikiyz sene n ve
dou'da Cengiz katliam ve zorbal mutlak bela ola
ra yeniden yapld. Bat cihetinde ise 3. nosan isimli
Papa, Engizisyon denilen ve manas Katolik mezhe
binde olmayanlarn aratrlp, kayt altna alnarak ele
geirildiklerinde ise, ikence tatbikiyle yok edilmeleri
belasn kararlatrdklarndan herkesin ahlaknda
nemli bir deiiklik meydana gelerek insanlk kana
susam, intikam klc ekilmi, ortal ate kapla
mt. Bu zamandaki papazlar ele geirdikleri
mslman, akla hayale gelmez eziyet ve ikence ile
din deitirmeye mecbur ettikten sonra "ruhu ahirete
temizlenmi olarak gitsin" diye atee atyordu. Yine
bir zamanlar Macaristanda Hnyaa, yemek yerken
mslman esirlerini karsnda idam ettirir alg yri
ne onlarn ahu eninIeri ile elenir, naslki bir zaman
lar Amavutlukta skender Bey bir Osmanly eline
geirse engele asar, yine bir zamanlar Eflakta, ey
tan Voyvoda Trklerden eline geirdiklerinin hepsini
286 Osmanl

kazklayarak onunla bir elence yaayan divanedir.

Tamvar hakimi ise, askerlerine arap ikram ederken,
araba mslman kan katp iirirdi. Osmanl yaral la
rnn etinden dii ile et koparp, para aznda olduu
halde ayaa kalkp raks edip oynard. Fatih Sultan
Mehmed'den (imdi bile avrupada bir galibin pek de
riayet etmedii) amme hukuku kaidelerine tamamiyle
uymak ve bunu aramak nasl caiz olabilir? (Netayic l
Vukuat)

Faide 68: Fatih'in Maarifperverlii

Tarihlerimiz ittifak halindedirki, Hz. Fatih bir ilim ve

maarif ak, ilim adamlarnn ise en byk dostuydu.
Hatta Maverannehir ulemasndan olan, Uzun Hasan
'n eli olarak gndermi bulunduu Ali Kuu'yu
i lmine olan sevgisi yznden stanbulda ikamet etme
si iin ricada bulunmu ve Ali Kuu, padiaha vazi
fesini hitama erdirince geri geleceim szn vererek
Erzincan gitmiti. Erzincandan dnte ise her mer
halede yvmiye bin aka ihsan etmiti. Fakat Hz. Fa
tih'in ilim ve fenne olan sevgi ile hayranlnn en
mkemmel numunesin tekil eden delil, stanbulda
Fatih camii etrafnda yaptrd "Medreset l Aliye"
ad verilen dnyann en mkemmel ve bulunduu
zamann yegane niversitesn yapm olmasdr.
Bu heyet halinde yaplm olan ilim oca sekiz
ubeden meydana gelmiti. Bunlarn lise muadili olan
Osmanl 287

idadi dersleri, tamamlama ksmlar, hazrlk medre

seleri de bulunmaktayd. Okuyup yazan b ir talebe
nce ptida-i hari denilen medreselerde okur. Bura
dan soma da, Musule ad verilen tetimme yani ta
mamlama medreselerine ykselirdi. artk burdan son
ra Darlfnun yani niversite talebesi olmaya hak
kazanrdl.
Daha sonra ise, Sultan Kaanuni Sleyman,
Sleymaniye medreselerini yaptrarak Ceddi Fatih'in
eserini itmam etmitir. Bu medreselerde; hadis, tp,
riyaziye ve tabi i ilimler mtehassslar yetitirilirdi.
ilahiyat, hikmet, fkh, hadis ve edebiyat- arabiye,
Fatih tamamlama blmnde okutulur, bunlarn iin
den ehadetname yani diploma alanlar mlazm ad
ile nvan sahibi olurlard. Bu mlazm rtbesi alanla
rn istidad sahibi olanlar mderris olmak rusu alr
lard. Bu gn Avrupada bu esas devam etmektedir.

Faide 69: Fatihin Dinlere Saygs

stanbulu fethetmekle birlikte hiristiyanlarnda inan

ve ayinlerinde hrriyet iinde olduklarn i lan edip,
patriklerini ise vazifesinde ipka etmi olduunu gr
mtk. Dini ballklarn srdren insanlardan ba
zlan o srada: "slamiyet bu kadar kuvvet ve yksek
lie erimiken hiristiyanlara ya islam olunuz ya da
kltan geersiniz tehdidi yaplmayp byle brakl
malan cazmi--" Diye itirazlar i leri srdler.
288 Osmanl

Sultan Fatih bu mnldanmalan duyunca: "Din-i

islam Hazreli ariden ziyade himaye etmek iddiasn
da bulunmak ne byk vazifesizliktir." Cevabn vere
rek mrldanmalara pek kafi bir cevap vermitir.

Faide 70: Sultan Cem ve Akibeti

Rodos valyeleri ehzade Cem'i izzet ve ikram ile

karladlar. Bu aralk Karaman valisi olan ehzade
Abdullah ve Gedik Ahmed paa taraflarndan iki eli
gnderiterek devam eden bir sulh taraftar iseniz bir
murahhas gnderin dediler. valyeler, sulh yaplrsa
Cem'i teslim etmek mecburiyetlerinde kalacaklarn
anladlar. Cem"i gemilerinden birine bindirerek Fran
sa'da bulunan Nis ehrine yolladlar. Buralarda yedi
sene kadar kaldktan sonra muhafaza altnda Roma'ya
gnderilip Papa 8. nosan'a teslim edildi. Papa kendi
sine fevkatade hrmet gsterdi. Bu srada stanbuldan
yollanan eli 40 bin dka altunu karlnda ehzade
Cem'in muhafazasn temin etmek ve sene sonra
Papa lnce yerine geen mehur Aleksandr Borj iya
stanbula bir eli gnderip, krkbin dka altunu gn
deritip her sene tutulmasn stlenebileceklerini veya
bir defada yzbin dka attunu gnderilirse, ld
rlebileceini teklif etti. Bu teklif henz mzakere
edilirken, o zamanki Fransa kral olan 8. arl askeri
ile birlikte Roma'ya girmiti. Papa, yanna ald
Cem'le b irlikte Sant enj kalesine sndI. Kral arl,
Osmanl 289

Papaya sulh iin, Cem'in kendisine verilmesini taleb

ediyordu. Dier taraftan Cem'in iki senelik tahsisat
olan seksenbin dka altununu hamilen Romaya gel
mek zere olan elisini, Bojiya'nn yerine sonra Papa
olan Kardinal Jlyen, ankona ehrinte tutup paralar
zapt eyledi. Bunun zerine eytan Borjiya, Sultan
Bayazd'dan Cem'in lm bedeli olan yz bin dka
altunu elde etmek dncesiyle Cem'i tesiri bir ka
gn sonra grlen bir eit zehirle zehirleyip, Fransa
kralna diri diri teslim etti . Zavall Cem, Fransz aske
riyle Roma'dan ktnn haftasnda zehirlenmi ola
rak vefat etti. Sene-i hicri 900IM. 1484
8. arl bu lmden ok byk znt duymu, ce
sedi tahnt ettirip, Gelibolu'ya yollamtr. Sultan
Cem'in na buradan Bursa'ya gnderilip, Sultan 2.
Murad'n trbesine gmlmtr. Cem air, fazl bi
riydi. On sene d lkelerde esarette kalmtr.

Faide 7 1 : Endls Mslmanlar

H.892/M. 1 486 tarihinde endls genilen gney s

panya'da Beni Ahmer adl ve yalnz kalm bir islam
hkmetinden, Sultan 2. Bayezid'e bir eli geldi. Bu
elinin padiaha takdim ettii mektupta, hristiyanlann
ve Kastilyallarn hkmetleri, Beni Ahmer devletini
istila tehdidi altna alm olduunu, ehl-i islamn
yediyz seneden fazla bir zamandr buralarda hk
met eylemekte olduklarndan bu tehlikeye kar kurta-
290 Osmanl

rlmalar hususunda yardmlarn rica eyledii yaz

lyd. Bunun zerine Kemal Reis isimli denizciliimi
zin en mehurlanndan bir reis olan zat kumandasnda
spanya sahillerini vurrnak iin bir donanma gnde
rilmesine emir kt. Umumi tarih veya islam tarihi
derslerinde greceiniz zere, mslmanlar hicretten
sonra 86 senesinde yani M.705 ylnda am'da halife
bulunan Emevi slalesinden Velid zamannda, Musa
bin Nasr ve Tark bin Ziyad isimli iki byk kuman
dan ve kahramann himmetiyle ve Afrikann en bat
blgesinde bulunan Septe boazndan gemilerle, s
panya'nn baehrini Tuleytula (Toledo) ehrini ele
geirmilerdi.
spanya da ilk olarak hkmet kuran Emevilerden
Abdurrahman bin Muaviye isimli zattr. Burada bu
slaleden baka sonralar bir takm hkmetler daha
ortaya kmtr. Beni Ahmer hkmeti
H.633/M. 1 235 senesinde Ebu Abdullah Muhammed
isimli bir zat tarafndan kurulmutur. Bunlardan nce
Muvahhidin devleti denilen bir hkmet vard. Beni
Ahmer H.898/M . 1 492 senesine kadar 265 sene devam
etmitir. Bu zaman dilimi iinde bunlardan yirmi tane
hkmdar kmtr. Son hkmdarlar ise Ebu Ab
dullah- sagir isimli biridir.
Beni Ahmer zamannda Endls, yani spanyann
gney taraf gzel imar olunmu, merkezi idaresi Gr
nata olan ehir, ilim ve marifet ve sa'nat ile
nurlanmt . Bunlarn braktklar eserlerden olan
Osmanl 291

Elhamra saray ile Elbezayin kalesi zamanmzda bile

dnyann en byk gzellikteki binalarndandr. le
rinden Mehemmed-i Hamis naml adaleti ile mehur
olmu zatlar da kmtr. spanyollardan Kastilya
hkmeti askerleri H.898/M. i 492'de bunlarn zerine
hcum ederek Gmata'y zapt ve mslmanlar hak
knda son derece gaddarane ve zalimane muameleler
yapmlardr. spanyollar, binalar yaktlar, yapma
dklar zulm komadlar. Bu kadar mamur olan En
dls ktas, harab oldu. Ancak ispanyollarda Arablar
karldktan sonra, bellerini dorultmak imkan bu
lamadlar.

Faide 72: lk Osmanl-Rus Haberlemesi

H.897/M. 149 1 senelerine doru Moskof ar olan 3 .

van Rusyann btn prensiiklerini birletirerek orta
ya bir devlet kard. Novigrad ve Kazan' da zapt
etmiti. te bu ar, 2. Bayezid zamannda Osmanl
devleti ile mnasebete girimek arzusunda bulunmu
ve Krm Han Menkli Giray'n dostu olmakla onun
araclyla tanabilmiti. Bu sebeple Osmanl devleti
Menkli Giray'a: "EerMoskof kral senin karndan
ise benim de karndam saylr" cevabn vennitir.
Sultan Bayezide Rus ar 3. ivan tarafndan gnde
rilen namenin tercmesi: "Sultanlbahr, Trkistan
prensIerinin padiah, hakim l berr velbahr Sultan
Bayezid Hz.lerine, biz ivan ki, lutf hakla btn
292 Osmanl

Rusyann yegane v e hakiki hakimi olmuuz. Kuzey

ve dou taraflarnda bir ok lkenin sahibiyiz.
Hakipaki hmayununuza unu arza lzum
gryoruzki, birbirimizi tebrik iin henz sefirle
memiizdir. Fakat Rus tccarlan sizin lkenize gidip
gelmiler ve oralarda iki devlet iin hayrl bir yolda
ticaret eylemilerdir. Sizin hakimlerinizden grdkle
ri muamelattan bir ka defa ikayette bulunmularsa
da, ben skutu tercih eylemitim. Geen yaz, Azak
paas, Rus tccarlarn hendek kazmaya ve baz ina
atlar iin ta tamaya mecbur eyledi. Bunun daha
fazlalar da yapld. Azak ve Kefe'de bulunan tccar
larmz, ellerindeki mal yar fiatna vermeye mecbur
eildiler. Tccarlarmzdan birisi hasta olursa btn
mal mhrlenerek, vefat ettii takdirde devletiniz
tamamn zapt ediyor. Eer iyileirse yalnz yars geri
veriliyor. Tccarlann vasiyetnameleri itibar olunmu
yor. uslann mal iin, Osmanl hakimlerine kendile
rinden baka varis tanmyorlar. te bu kadar haksz
durumlar, beni mecbur tutarak tebaam sizin lkenize
ticaret etmekten men ettim. nceleri tccarlar nizami
vergiden baka bir ey vermedikleri ve serbeste al
veri yapabildikleri halde, ikayeti olduumuz mua
mele neden ortaya kt? Bu mevzuda zat ahaneni
zin malumat varm? Yoksa yokmu? Babanz Sultan
Mehmed Hz.leri ok byk ve tannm bir
padiahdr. Rivayete gre, bize/ eli gnderip tebrik
etme arzusundayken, bu arzunun dnceden tatbika
Osmanl 293

ginnesine ilahi iradenin tecellisi mani olmu. Fakat

bu arzunun bugn meydana gelmesini neden temin
etmeyelim! Cevabnz muntaznm?" 1 492/ 1 3/ A
ustos-Moskova
stanbula ilk defa sefir Miel Belsetiyef isimli zat,
H. 900/M. 1 484 senesinde gelmiti. Bu zat rusya ile
serbest ticaret meselesini mzakereye geldii halde,
vezirler tarafndan kendi erefine verilen ziyafetlere
tenezzl ve elbise-i fahire ile ikamet masraf olarak
taraf- devletten verilen onbin dinar kabul etmediin
den bu gururlu tavn beenilmediinden padiah, K
rm Hanna yazd hitabda: "Dostluklarn kazanmak
istedikleri Rusya kralnn taraf- ahanelerinin kaba
bir eliyi gnderdii ve bu sebeple dnnde yann
da hi bir memurun Rusyaya gnderilmeyeceini
bildinnitir. H.904/M . l 498 senesinde bir eli daha
. gelerek, padiahdan, ann nezdine bir eli gnderil
mesini istida eylemitir. Tarih-i Siyasi adl eser:
"Haricle siyasi mnasebetler kurulmas Sultan
Bayezid Hz.leri zamannda balayp, Avrupa ve As
ya'ya eliler gnderilip, padiahn kerime-i
muhteremeleri yani kz, ozaman mehur Uzun Ha
san'n torunu ve acem devletinin veliahd Ahmed
Mirza ve ehzade Cem'in kerimesi de Msr sultan
Nasr bin Kaytbay ile evlendirilmilerdi.' Diyor.
294 Osmanl

Faide 73 : ah smail Safavi

eyh Cneyd isimli birinin oludur. Bu eyh

Cneyd'in ceddi, eyh Sofiyeddin isimli zattr ki;
ilmi, kudreti byk, kendisi kerilmet sahibi idi. Hatta
Timurlenk, Erdebil zerine geldiinde Tekkesine ge
lerek hayr duasn istemi ve eyh Hz.leri de, kemiili
insaniyetten dolay, savalarda ele geirdii esirlerin
serbest braklmasn art komutu. Halas olan esirler
eyh (Safiyeddini) kendilerine eyh edinip mridi
oldular. Karakoyunlu devletinin 3 . hkmdar Mirza
Cihan ah, eyhin oalan mridIerinden endieye
kaplarak, bunlar Erzincandan karm, O da
Akkoyunlu hkmetine iltica etmiti. Uzun Hasan'n
kzkardeini almt. eyh Cneydin olu eyh Hay
dar dahi, yine Uzun Hasan'n yani daysnn kz Aie
Hatunu alm ve bu evlilikten ah smail H. 893/
M. 486'da dnyaya gelmiti.
ah smail, H.905/M. 1 499 senesinde yannda
mridIeri bulunduu halde rvan zerine yryp,
babasn ldrm olan Ferah Yesar' yakalayp l
drm ve irvan' ele geirmitir. Sonra da btn
Erzincan zapt edip Tebriz'i kendisine bakent yap
mtr. Daha sonralar ise Irak- Acemi, Fars ve Kir
man ile Diyarbekir, Badad ve son olarak Horasan'
alarak kendi adna nisbetle Devlet-i Safeviye'yi kur
du. iilii randa resmen ilan eden b zattr. Yavuz
Sultan Selim , ah smail'i aldran seferinde feci bir
Osmanl 295

malubiyete duar etmi ah, bu malubiyetten sonra

ancak on sene daha yaamtr. Saltanat 24 sene s
rp, vefatndan sonra byk olu ah Tahmasb ran'a
ah olmutur.

Faide 74: Eski stilahat- Tarihiye

Vire: Bir kale veya bir mstahkem mevkiin artl ola-

rak teslimi
Ilgar veya ilgar: Saldnp sratle gitme
asar: ar veya kral
Temessk: Muahede veya sulhname gibi emsali ve
taraf devletten veya muahedeyi yapan taraftan
mhrl taahhd kadki, iki taraf birbirine verir
di. Bunun ad temessk olup, temessk vermek
denirdi. Sulh akdi demektir.
Mevad (maddeler) kad: Sulh ve dier antlamalar
yapldnda kararlatrlm taahhtlerin yazld
varaka. Bu varaka mhrlenince, temessk adn
alrd. lk zamanlardan beri sulh akdinde mevad
kad , temessk olmak iin mhrlenirdi.
Temessk, verip almak da, merasim tertiplenirdi.
Yenilenen sulh iin hazrlanan Ahidname-i hma
yun kar taraf sefirine veya kapukethdasna krk
giydirmek donanm at vermek, maiyeti efradna
da hilat vermek adettendi.
Dz: Venedik hkmdarlarna verilen sim.
Dil: Esir
296 Osmanl

Asakir-i Bektaiye: Yenieriler

Vardakosta: Kalyon denilen eski ve byk gemi ei
di.
lm emri Olmak: eski savalarda asker birbiriyle
helalleip, ya ehid, ya gazi olmak kayrna d
mek.
LZZ Ulufesi: evval, Zilkade, Zilhicce maalar,
evval aynn sonundaki (L) dier iki ayn
baharfleri olan (Z)ler alnarak yaplan terkip.
Muser Ulufesi: Muharrem, Sefer ve Rebilevvel ma
alan.
Racece Ulufesi : Rebiulahir, Cemaziyelevvvel ve
Cemaziyelahir maalar
Raene Ulufesi: Recep, aban, Ramazan maalar.
Eskiden orduda kullanlan toplarmzn adlar :
Zorbozan, ahi, Kale-i Kp, Kolonburne.

Faide 75: Tekilat- Askeriye ve Maliyye

Sancakbeyi, mutasarrf, beylerbeyi vali demekti.

Timar ve Zeamet sahibIeri bunlarn kumandas al
tndayd. Sultan Fatih devrinde rumeli 36 sanca
olduu zan ediliyor. Askerlerin durumu ise yleydi.
Yenieri- 1 2 bin, Azab- 30 bin, Sipahi- 7 bin,
Silahdar- 5 bin, Ulufeciyen yemin- bin 800, Gurbay
yemin- bin, Ulufeciyan Yesar- bin 800, Gurebay
yesar- 800. Bunlarn yekn 59400
(Ellidokuzbindrtyz) kiiydi. Bunlara ilaveten Akn-
Osmanl 297

c- 40 bin, Rumeli Timarl ve Zeameti- 14 bin,

Adarolu Timarl ve Zeameti 14 bindir. Bunlarn
yekn de, 68 bin yapyor. kisinin yeknn toplar
sak 1 27.400 (yzyimiyedibindrtyz) olmaktadr.
Senelik Gelir: Vergi, ba, gmrk, madenierden ve
haraca balanm devletlerden alnan mebla ile
ikimilyonyzbin dka altununa ykselir. Mufassal
adl eser diyorku:Tarihi Ohsenin tahminini kabul
etmek lazm gelirse, tm gelirler fatih zamannda
onmilyon kurua kadar ykselmitir. O zamann he
sabnca: 4 aka- l dirhem, dirhem- l altn inar,
1 20 aka- l kuru. Yine 1 kuru- l 2 dka altu-u, kar
l imi. Bu vaziyette: 1 milyon kuru- l 20 milyon
dka altunudur.

Faide 76: Aalar

Padiah saraynda bulunup hizmet eden aalara

Aas denir. Bunlar esasnda drt snftr.

1- Kapuaas ki, Bab- Hmayun'un byk subay

idi. Ak Aalardan seilirdi. Emrinde Kapu olan
adyla otuz-krk kadar kapuolan ad verilmi
kimseler bulunurdu. Miftah (anahtar), pekir, er
bet, ibrik olan (hizmetisi) ad ile anlrd. Di
erlerinden mertebece byk ve kapuaasnn er
kanndandlar.
298 Osmanl

2- Hazinedarba ki, Akaalardan olurdu. Padiahn

destan ve seceadesi onun elinde bulunurdu. Haz
ne-i Hmayunun hizmetkarlarnn reisiydi.
3- Kilerciba ki, padiah yemek yerken her tabak
deitiriliinde taban n sra gider, erbet, tatl
yapar, sofra takmlarn muhafaza edip, kilercile
rin reisliini yapard.
4- Saray Aas; emrinde krk kadar Akaa bulunur
du. Enderun- hmayun adn alan, hasoda, byk
ve kk odalarn muhafazasna nezaret ederdi.

Padiahn elbisesini kartmak vazifesini

hasodaba grrd. Klcn muhafaza edene
silahdar, Kaftann getirene ukadar, ata binerken
zengi tutana Rikabdar denirdi ki, bunlar da o heyete
mensup idiler. Padiahn saraynda kapclar ve bos
tanclar diye iki snf daha vard. Kapucular, kaplara
bakarlard. Burilarn kapucuba, kapclar kethdas,
Bostancba, bostanclar kethdas isimleriyle drt
subay vard. Bu drt subayda imdi Mabeyn Miri
dediimiz avubann idaresindeydiler.

Faide 77: D Aalar

Bunlar Yenieri Aas ile Azab, Sipahi, Silahdar,

Ulufeci, Gureba ve Aknc denilen askerlerin aala
rndan meydana gelen yedi kiiydi.
Osmanl 299

Bunlann nemlilerinin banda Yenieri Aas ge

liyordu. Bu aa Fatih devrinden az sonra Serasker
mertebesine kmt. Devlet adamlan arasnda bulu
nan Kazaskerler derecesindeydi. Gnde beyz aka
aldktan baka yzlerce at besleyecek ekilde arpalk
denilen tayn vard ki, ylda altmbin aka tahmin
olunuyordu. Yenieri aalar, Rumeli Beylerbeyliine
Kaptan paala e olduu gibi, padiahn gazabna
uradklannda yine Kastamonu gibi byk sancak
beyliklerine atanrlard. Azab aas ikinci derecede
kalrd. Fatih Sultan Mehmed devrinde, Azab askeri
30 bin civarndayd. Sipahi, silahdar, ulufecilerle
gureba svari snf olup, ulufeciler ve gureba-i yemin
ve yesar itibanyla drt ve dierleri iki alay tekil
ederlerdi.
Fatihin zamannda devletin svarisi u saydayd:
Sipahi- 7203, Silahdar- 6244, Ulufeciyan yemin- 4 1 0,
Ulufeciyan yesar- 3 1 2, Gurebai Yemin- 300, Gurebai
Yesar- 400 genel yekn ise- 1 5 .000 (onbebin)
H. i i 06/M. 597senesinde devletin svarisi u sa
ydayd: Sipahi- 7000, Silahdar- 5000, ulufeciyen
Yemin- 1 800, Ulufeciyan Yesar- 1 500, Gurebai Ye
min- 1 000, Gurebai Yesar- 800, genel yekn ise
1 7.000 (onyedibin)
Bu snflann aalanna gnde yz ake, senelik ise
onalt i la onyedibin ake arpalk veriliyordu. Aknc
lar ise krkbin kii civarndaydlar. Fakat aala9 dier
aalar yanna dahil deildi.
300 Osmanl

D aalarn ikincisini Topuba, Cebeciba,

Arabacba ve Mehter ba olmak zere daha drt
byk aa meydana getirmekteydi. Dier aalar i le
saysn toplarsak 1 2 aa ederdi. Bunlardan baka da:
1 - Miralem, 4- Kapcba, 2- Mirahor(istabl amire
mdiri) 1 - angir (Kilerciba) 2- Doancba, 2-
ahinciba bunlara avc balarda denirdi.

Faide 78: Edebiyat- Tarih Numunelerinden 1an-

Harp

Yavuz Sultan Selim Edirne'de elileri kabulden sonra,

huzurunda bir umumi toplant yaparak ah smail'in
mslmanla verdii tefrika, ehl-i snnete yapt
ktlkleri sayd. Bylece kavga iin ulemadan reyle
rini sordu. Alimler hemen fetvay verdiler.
Ancak btn kumandanlar sessiz durdular.
Hamiyyet sahibi bir Yenieri, bu suskunluu grnce:
"Padiahm! Ne durursun, Allah nn ak, klcn
keskin etsin. Biz gittiin yere gider, kaldn yerde
kalrz." Deyince, kumandanlarn kimi elinde olmaya
rak, kimi de aresiz hepsi Abdullah pir1ik (eyhlik)
etti dediinden, Padiah hemen ran zerine seferini
ilan eyledi. Abdullah da, sancak beyliine ykseltti.
(Teracim- Ahval-Kemal)
Osmanl 301

Faide 79: erkes Memleketi

Msr'da H.784/M. 1 3 82'den H.933/M. 1 526 ylna

kadar hkm sren memluk erkesleridir. Bunlardan
evvel Memalik-i Bahriye ismiyle bilinen Trk
glamlan (esirleri) hkmeti vard. Bunlara
Gulaman- erkesiye ve devletlerine Devlet-
erakise denir. Bunlan Kafkasya'dan getirilen askeri
kumandanlardan olup, Msr'da o tarihlerde sultanlk
komutanlann seimi ile mmkn oluyordu. Bu sebe
be dayanarak hkmet tekbir slalede kalmamtr.
Msr'dan baka Suriye, Hicaz blgeside bunlann e
l indeydi. Bu sultanlar Msn malikaneleri gibi kulla
nrlar, yerli ahali sarayn, haremin ve ordunun masari
fini verirlerdi. Memlklar suvari olup, hem cesur,
hem de atlar, silahlan, takmlan ve elbiseleri ile ga
yede mstesna bir hal ve ssydler.
Yirmidrt tane kumandanlan vardki, bunlann ba
nda olana Emiril kebir deniyordu. Bu beylerden
baka onikisi Msr'a, onikisi Suriye'ye mahsus olmak
zere baka bir valibeyler de vard.
Sultanlardan ekserisi gzel idareye sahip olup, l
,l1)e, fenne, sanata ok nem vermilerdir. Kahire'de
4. Sultan Elmelik Elmeyyed eyh Mahmudi
Ezzahiri'nin ina ettii Camii Meyyed ile Melik
Ererin Cami l erife ve Kansu Gavriye ad geen
ehrin en gzel, en sanatkirane yaplm binalann
dandr.
302 Osmanl

Faide 80: Eflak ve Budan Romenler

Osmanllarn Rumeliye geileri esnasnda Tunann

kuzey tarafnda yani Osmanl istilasnn kuzeyde geli
ecei iki yolun dousunda bulunan zerinde iki tane
yeni hkmet ortaya kt. Bu iki hkmet Romanya
denilen kavim tarafndan kurulmutu. Eskidenberi
veya Dak, yani Tis, Tuna, Dinyester nehirleriyle Ka
radeniz ve Karpat dalar arasndaki topraklarda bu
lunan Romenler -ki eski romallardan kalma zannedi
liyorlar- Karpat dalarnn en zor ulalr yerlerinde
ikamet ederlerken nce Slavlarn istilasna uradkla
rndan aa indiler. Bulgarlarn (Transilvanya)da
bulunduklarndan sonra Bulgar krallna tabi oldular.
Para para hkmetler kurdular. Daha sonra Macar
Iarn istilasna duar olup, Macarlarn katolik, kendi
lerinin ortodoks olmalarndan uradklar rulmlkle
re dayanamadlar. Tuna ve Karadeniz ovalarna doru
iki kol halinde inip, Valachi veya Ulah bize gre
Budan, Moldavya isimleriyle iki hkmete ayrld
lar. Romenlerin gelmi olduklar yerlerde slavlar da
vard. Bunlar Voyvoda ismi verilen reisIerin idaresin
deydiler. imdiki Budan blgesinf gneyinde
Berlad ve orta tarafndan Ya prensiikleri vard. Vel
hasl bu Transilvanya muhacirlii oradaki kk bey
likleri birletirdi.
Osmanl 303

Eflak Voyvodal ise, Radu Negro tarafndan ku

rulup, kzn da Srp kral stefan Mil Yotine vererek
vaziyetini kuvvetlendirdii gibi, Macaristan kral
Vladislas Lokomanln ldrlmesi zerine meydana
gelen ihtilallerden de istifade etti. Macaristan da,
Arpad hanedan mahv olarak, Miladi sene 1 30 1 lde
tahta Napom ar Rober knca, Radu Negro'nun
kurmu olduu hkmeti eline geirmek istedi. Fakat
Negro'nun haleflerinden aleksandr, Basarabayalnn
zerine sevk ettii askeri kuvvetler malup oldu.
arl'n varisi byk Lui'de ayn tecrbeyi icra ederek
acsn ekti . Velhasl Eflak, M. l 377'de 2. Radu za
mannda tamamen mstakil oldu. Radu Negro'nun
halefleri Bulgar ve Srp kral ile akrabalk kurarak
meydana gelen istilalara onlarn yardmlaryla muka
vemet ediyordu. Osmanllarn, Eflak askeri ile ilk
arpmalar, H.766/M. 1 364 ylndadr. Hac ilbeyin
Srp Snd denilen yerde baskn verip paralad
ittifak kuvvetlerinin arasnda Ulah ve Eflak beyi
Mirelde vard.
Budan ve Moldavya: Drago isimli bir Voyvoda
ile kuzey transilvanya'da bulunan Mara Movare i
simli Macar vilayetinden inen romanlar tarafndan
kurulmutur. Bu Voyvoda Radu Negro gibi, Macar
hkmetinden ayrlmad. Olu Sas ve torunu Balk da
ayn politikay takip etti. Balkln zamannda Budan
naml1 Voyvoda, Macarlara kar isyan etti. Moldav
ya:aa mstakil bir hkmet kurdu. Balk'n zerine de
304 Osmanl

hcum etti. Kazand. (Bizim Moldavya'ya Budan

dememizin sebebi bu voyvodann namndan yani a
dndan kaynaklanmaktadr.) Fakat, Macar kral byk
Lui, Budanllan rahat brakmad. Hemen hemen her
sene saldnrd. Budan mukavemet eder idiyse de, en
sonunda Lehistann yardmn istedi. Lehliler ise tabi
olduunu belirtmek artyla yardm edeceini bildirdi.
Eflak bamszl ele ald srada Budan, Macarla
rn tabiyatndan kp, Lehistana tabi olmaya ge
mekteydi.
Miladi 1 3 74 ylnda Budan'n silsileside ykld.
Son prens Laeko lnce, Litvanya'dan iloa Kavro
Yatavi isimli birini prens setiler. O da lnce Ef
lak'tan Piyer Moat adl bir prens bularak Moet s
lalesini vcuda getirdiler. Fakat Piyer'den sonra ba
layp, Alesandr Lbon zamanna kadar geen otuziki
sene zarfnda i ihtilallerden kurtulamadlar. Lehistan
ile Macar tabiyetine girip, ktktan sonra Piyer Aron
zamannda, Osmanllarn emrine uymaya baladlar.
Romenlerin ayan ve erafna Boyer denirdiki tarihle
rimizde ekserEflakllar ile Budanllar, idari tekilat
ve sosyal hayat tarzlarn Bulgarlarn hkm altnda
yaadklar zamanlarda renmilerdir. Hatta resmi
dilleri ve ruhanileri de Bulgarcayd . Eflak ve Budan,
Bulgar boyunduruundan kurtulduktan sonra Voyvo
dalar, Gospodin namn! saldlar. Gospodin kelimesi
mstakil, kendi bana demektir. Prens, askeri iler,
idari iler hatta ruhani ilerde dahi bizzat kendisi a-
Osmanl 305

mirdi. Tebann hayat ve btn serveti onun elindey

di. Hatta kiilerin mal ve mlkn -ihanet isnad ede
rek- msadere ederdi. Tabii byle bir idare tarz aha
linin refahn temin edemezdi.

Faide 8 1 : Tarihi Edebiyeden rnek

tl3 1 Mart vakas iin 400 sene evvel verilmi fetva"

Vaktiyle padiahn yol srasnda urad bir fesadda
(yenierilerin Amasya'da Piri Mehmed paa i le Hoca
s Halimi elebinin hanelerini yama etmeleri gibi)
sebeb olanlardan Dukakinzade'yi idam ve Hersekzade
Ahmed paay azil ve tahkir ederek, hkmet merke
zine dnmt. ok kzm bulunduundan kimseye
bir sz sylemez. Nedimlerinin en deeriis ve sevdi
i olan bn-i Kemal'i bile huzuruna armaz olmutu.
Hatta bir ka gn sahralarda yalnz bana gezdi, toz
du. Bu yalnzlk aleminde yapacaklann kararlatrd
gibi bir gn aniden, Yenierilerin ihtiyarlannn
huzurunda toplanmalar iradesini verdi. u tarihi ko
numay yapt: "Muradnz bu itaatsizliinizde devam
etmekse, bana haber verin, nefsimi hkmetmekten
azil ve hal edeyim. Ben bu saltanat yalnz,islama
hizmet iin babamn elinden aldm. Dnyaya islam
duyurmak zere karde ve onlarn oullann feda
ettim. Balarkende biat teklif ettim. Kabul ettiniz. Ben
de cevab olarak, huzuru terk i le, din-i mbinin yk
selmesine uraarak gayret gsteriyorum" eklindeki
306 Osmanl

szleri ile onlan azarlayp, ran seferinde vukubulan

hareketlerine hepsi piman oldu. Aladlar. Bin trl
zrler dileyip, bundan sonra itaat edeceklerini, bu
fitnenin elebalarndan olup sa duranlardan Yenie
ri Aas skender Paa ve Sekbanba Balyemez Os
man i le Kazasker Cafer elebiyi ihbar ettiler. Padi
ah, hemen Cafer elebi'yi huzuruna artp,
"Asakir-i islam, ifsad i le devlet-i durdunnaya teeb
bse sebeb olanlann er'an cezas nedir?" dediinde:
"Eer doru karsa, katildir." Dediinde: Sultan
Y avuz Selim, "Cafer kendi fetvan kendin verdin"
diyerek, gerek onun, gerek dierlerinin idam fennan
n sylemi oldu. (Evrak- Perian-Kemal)

Faide 82 : slam Alimleri ve Hristiyanlar

Fatih Sultan Mehmed, stanbul'u ele geirdii zaman,

ahalisini ldrtmemi ve dinlerini tatbikte byk bir
serbestlik tanmt. Balarna bir de patrik tayin ey
lemiti. Ancak ok gemeden baz kimseler stanbulu
ele geinnek iin tede beride entrikalar evirme gay
retine girdiler. Bu gayretler, 2. Bayezid zamannda
bile devam ediyordu. Bu vaziyet karsnda Yavuz
Sultan Selim, rumiarn ya mslman olmalar veya
stanbul'dan kp gitmeleri tercihi karsnda brakt.
Vezirler, padiahdan ok korktuklar iin azlarn
aamadlar. Ancak zamann mfts mehur, Zenbilli
Ali Efendiye mracaatta bulundular. Zenbilli Ali E-
Osmanl 307

fendi: Fatih Sultan Mehmed Han, rumIara fennan-

aman yaymlamtr. Binaenaleyh bu teklif er'an caiz
olamaz cevab ile birlikte bu hususta fetvay da verdi.
Sultan Selim ise:
- Fennan greyim dedi. Meer fennan bir yangnda
yanm imi.
Bunun zerine Ali Efendi:
- sbat- madde dahi kafi'dir.
Diyerek, ihtiyar iki yenieri mslimin ehadetini hu
zurda yaptrdI.
Sultan Selim'in aleyhine hkm verdi.

Faide 83 : Yavuz Sultan Selim Hakknda

Rahmetli Yavuz Sultan Selim- kahhar,padiahln

bilen, kullarnda kul1uunu bildii devrin padiahdr.
Divannda i beceren drt veziri olup, her biri nice
defalar eitli sancaklarda beylerbeylii yapm olup,
cephane ve din- devlete uygun hizmet verecek, ile
rin hakkndan gelecek levazmlar grp, durumu
iyice rendikten ve Anadolu beylerbeyi daha sonra
Rumeli Beylerbeyi olduktan sonra, vezir edili kubbe
altnda oturup her hal ve davrantan haberdarlard.
Vezir- azam, mstakil olup craatna kimse mdahale
etmezdi . Kzlar hanmefendileri soy ve sop sahibi
veyahud harem- muhteremi sevenlerinden kabiliyetli
birine verip, padiah damad olanlar, baehirde 0-
tunnayp, memleket ahvaline ve saltanat ilerine ka-
308 Osmanl,

rmayp, tarada kayd- hayat artyla bir sancak ih

san olunup gnderilirdi. Kuvvet ve kudret sahibi olup,
vard yerleri imar edip, oralarda hnerli iler grr
lerdi. Mslmanlarn hazinesinden has ve
mukattalardan emanet verilirdi. Hak ve adalet iinde
kalarak tahsil etmi olduklar mal mfredat defterine
yazp gnderirlerdi. Her memleketi ilmiyle amil, do
ru, drst mfettiIere verirlerdi. Onlar kadlklarn
dan asla azil edilernezlerdi. (onlarda hazineyi mali
eytamdan ve zulm ile alnan emvalden koruyup, ne ,
mslmanlarn hazinesini kimseye yedirirler, ne de,
kimsenin maln bigayrhakkn devlet hazinesine ko
yarlardI.) Padiahlarda ve vezirlerde ve kl ehlinde
ss ve et yoktu. er'i erife muvafakat yani uy
mak, eskiden beri Osmanl kanununa gerei gibi uy
mak, bidatten ok fazla ekinilirdi. (Koibey Risalesi)

Faide 84: Hilafet- slamiye

Peygamber efendimiz (s.a.v) hazretlerinin vefatndan

sonra, daha cenazesi defn edilmeden,mslmanlarn
ileri gelenleri toplanarak, esase meveret ve mmetin
toplanmas yani Kur'an- Kerim, snnet-i peygamberi
alnm bulunan hkmlere dayanlarak slam Hilafe
ti'ni kurdular. Hz. Ebu Bekir-s Sddk (r.a) peygam
ber vekili olarak yani halife tayin edildi. Daha sonra
Hz. mer (La), ondan sonra Hz. Osman (La) drdn
c olarakta Hz. Ali (r.a) halife oldularsada, imam-
Osmanl 309

Ali hilafetinde ve Hz. Peygamberin vefatndan 4 i

sene sonra arablar arasnda Ben-i mmeye denilen
dier ad ile Emevilerden olan Hz. Muaviye'ye geti.
am'da slam-i Emeviye Devleti kurulmu oldu. Bu
devlet doksanbir sene hkm srd. Bunlardan sonra
nbet, Hz. Peygamberin amcalanndan olan Hz.
Abbas (r.a) slalesine geti. Bunlann ad da, Abbasi
Devleti olarak yad olundu. Baehri Badad olan
Devlet-i Abbasiye Hz. Peygamberin vefatndan 1 32
sene sonra kurulmutur. Ad geen devlet 508 sene
devam edip, bu mddet iinde 37 halife hkm sr
mtr. Bunlardan en son halife olan EI
Mstasmbillah zamannda Mool Han engiz'in
torunu olan Hulagu Han, Badad' zapt ederek, Abba
si Devletini ve hilafetini tarumar eylemiti. Geriye
kalan halife EI Mstansrbillah isimli zat, Hz. Pey
gamberin (s.a.v) emanetlerini alarak Msr'a gidip, o
sralarda Msr'da hkmet etmekte bulunan
Memalik-i Bahriye'den yani, Trk Gulamlan Sultan
lanndan Melik Zahir'den pek byk bir sayg gr
mtr. Hatta Melik Zahir, Mustansr'n adna hutbe
okutmu ve para bastrmtr. te Msr'da yeniden
kurulan bu tarz bir hilafet- Abbasiyeden 14 halife
daha gelmi ve bunlarn i 4.S Mtevekkilelallaht.
Sultan Selim, bu halifeyi yanna alarak, stanbul'a
getirmi, Ayasofya Camiinde gayet byk bir meclis
toplanmtr. Elmtevekkil, Camide minbere k,
" Sultan Selim'in hilafete istidad ve istihkak kazanm
3 10 Osmanl

olduunu beyan ederek, arkasndaki, resmi feraceyi

kanp, hilafeti kendi nzasyla terk eylediini ak bir
ekilde bildirip, Yavuz Selim Hana karm bulundu
u feraceyi giydirmitir. te bu vakadan sonra
Osman padiahlar ayn zamanda islam halifesi
nvann almlardr.

Faide 85: Padiahlann mzalar

Vaktiyle hkmdarlara yazlan, name-i hmayun yani

padiahlanmzn gndermi olduu mektublarn ke
narlarna altunyaldz ile imza konurdu. Bu imzalann
bizim tarihimizde nemi bulunduu gibi, mektublan
da, ne iin gnderildiini bilmek faydaldr. Tarihin
ii yalnz, savalardan bahsetmek deil, milletlerin
her trl rf ve adetlerinden, merasimlerindende bah
seder. te size trl imza sureti:

Elmtevekkil Alalillah el Melik el Mstean

Essultan Ahmed Han bin Mehmed Han
Fatih-i Badad, sahib l arab ve acem
Sultan Murad Han Gazi bni Ahmed Han
El meyyid bi Teeyyid Allah el Melik i.l1 Mennan
Essultan EIgazi Murad Han bin Ahmed Han

bu yazlar mhre baslamazd. Sulh yapld zamanki

senede, yazlan ahidnamelere, siyah mrekkep ile
mhr baslr ve hazinede atma denilen kadifemsi
Osmanl 311

gzel bir kuma iine konur, kesenin az altn koza

lak ile balanr, st balmumu ile mhrlenirdi.
Bu keselerden
Hind Hkmdanna atma kadife, murassa kozalak
Acem ahna: Keza
Mekke erifine: Yeil atlas kese altun kozalak
Tatar Hanna: Krmz atlas kese altun kozalak
Be (Viyana) hkmdanna: Seraser denilen kuma
kese altun kozalak
Lehistan kralna: Keza (yani yukannn ayn)
Papa'ya: Keza

Faide 86: Yavuz Selim'in Vefat

Vezirler hkmete, mhimmat oalttka padiahn

yine ran seferine hazrlanmakta olduu grdkleri
iin, kendisini oyalamak iin, Rodos'un lkemize l
zumunu ve bu kadar gzel bir donanma hazrlanm
ken fetih iin gnderilip, alnmasn tavsiyeye
baladlarki: "Drt aylk mhimmatmz hazrdr."
dediler. Yavuz Selim bu szlere fevkalade kzarak
- Ben kiyerler (lkeler) zapt etmek fikrindeyim. Siz
beni hayrsz kalesi ile uratrmaya alyorsunuz.
Rodos'un zapt, elimizdekinin iki kat cephaneye ihti
ya gsterir. Ceddim zamannda olduu gibi ada'dan
rezaletle dnmeklimimi murad ediyorsunuz? Benim
bundan sonra veche- azimetim sefer-i ahirettir. Sz
leriyle vezrleri huzurundan kovalam ancak garibdir
312 Osmanl

ki; aras ok gemeden bu vicdan i ihtarn hakikat

meydana gelmitir. yleki: "Bir gn padiah, nedimi
Hasan Can i le beraber bahede gezerken: Omuzlar
mn arasnda birey acyor, acaba dikenmi girmi ola
dediinde Hasan Can: ihtimaldir. rade buyurolursa
bir kere bakaym. eklinde cevap verir. Padiahn
vcudu ok kll olduundan Hasan Can eliyle bir ey
bulamaz. Sonunda dmeler zlp, bakhnca ac
veren yerde ufak bir bann bulunduu grlr. Padi
aha aktarlr. Padiah ise sklmasn syler. ban
eliyle yoklayan Hasan Can, bann altnda sertlemi
bir bycek madde olduunu hissetmi.
- Aman padiahm, ban henz olmam. CerrahIara
mracaat bulununuz, der. Meer Hasan Can bir ka
gn evvel bir ban kardndan huzura gelememi
imi. Sultan Selim ona tariz yollu:
- Biz elebi deiliz ki, bir ban iin etibbaya mra
caat edelim. Diyerek. Hamama girdi. ban tellaka
sktrd. ban zan olunan kitle dehetli bir irpene
i mi. Bu sktan sonra btn btn iltihaplanp b
yrken, kendisi ran seferi tedariklerini grp,
Macarstann harekatna nezaret iin, Edirne'ye git
meyi emretmi olduundan yarasnn iddetine ve
tavsiyelere nem vermedi . stanbuldan hareket etti.
Ne garibdir ki; yol zerinde nce babasnn ordusuyla
savamaya mecbur olduu yerde hareketlerini yapma
gcn kaybetti. H.926/M. 529 tarihinde evval ay-
Osmanl 313

mn 9. Eyll aynn 23. Cumartesi gecesi yara itiin

den nedimine hitaben:
- Hasan Can bu ne haldir? Dediinde Hasan Can;
hakikati huzur-u sa1tanat karsnda hep doruyu
sylemek ve erbab- sadakattan bulunduundan, ayr
ca padiahn yznde vefat alametleri mahade etti
inden:
- Padiahm. Dnya dadaas nihayetine geldi. Allah
ile olunacak zamandr. eklinde cevap verince Yavuz
Sultan Selim:
- Yaa, sen bizi bunca zaman kimle bilirdin? szyle
dostunu bir sitemle azarladktan sonra Yasin-i erif
tilavet etmesini istedi. Kendide beraber itirak eder
ken, sekerat mevte uramadan ruhunu teslim eyledi.
Rahmetullahaleyh. (Teracm-i Ahval-Kemal)

Faide 87: Yavuz Selim 'in Hususi Hali

Osmanl hanedam azalarnn tmnden maarifde en

ileri gelenlerden, edebiyat bakmndan ise hepsinden
stn olacak derecede yksek tahsil yapmt. Trke,
Farsa, Arapa iirleri vardr. Gece uykusu saate
gre ayarlanmt. Uyumad zamanlar, kitab oku
makla vakit geirirdi. Bazen nedimleri okur, kendisi
dinlerdi. Tarih-i Siyasi diyorki: "Sse asla rabet bu
yunnazlard. Baz yaknlar sebebini sual ettiklerin
de,"Vkela ve kumandanann resmi elbise giymeleri
3 14 Osmanl

padiahlarna hrmettendir. Biz kimi tazime mecbu

ruz ki, ihtiyai kainat edelim" buyurmulard.
Evrak- perian diyorki: "Cihangirlie gelince, e
vet, Sultan Selim, dnya zerinde bazie gibi yani
oyuncak gibi eli ile galip gelmek ve ileri tanzime
nefsinde byk istidad gryordu. Hatta bir gn hu
zuruna getirilen dnya haritasna bakarak:
- Dnya, bir padiaha kifayet edecek kadar geni de
il imi. Dedii mehurdur.
Sultan Yavuz Selim'in doruluu pek mehurdur:
Msr seferinde iddetle paraya ihtiya hasl olduun
da bir tacirden bir ka bin lira bor almt. O srada
ise tacir vefat eder. Pek ok mal ile birlikte iki de
yetim brakr. Defterdar olan zat, bu hali frsat bile
rek, padiaha yaranmak maksadyla, tacirin vefatn,
brakt maln okluu ile beraber evladnn ihtiya
sahibi olmaktan uzak olduunu beyan bildirip, mira
sn bir miktarn msadere etmek iin emir ister. Bu
yazl talebi gren padiah, batarafa: "Mteveffaya
rahmet. Malna bereket. Evladna afiyet. Gammaza
lanet" yazp istei red eder. Sultan Selim sakaln
daima tra ederdi. ok hiddetli bir kimse olmakla
beraber, eri erife ve doru szlere pek riayet ederdi.

Faide 88: Sulta n Selim Hann Hususi Halinin Sonu

Msr seferine gitmeden evvel bir gn Piri paay a

rp, maksadn anlatr. Paa, engiz ve Timur'un
Osmanl 315

dahi l geemediklerini ileri srerek pek ziyade

zorluklarla karlaacaklarn syler. Bu szler zeri
ne padiah gazaplanr. Msr'n fethinde sonra yne
Piri paaya der ki:
- te ben gittim. Msr' fethettim.
Paa ku 'urrnun afvn diler. Bunun zerine:
- Yok Da" , senir dncen hale, ihtiyata uygundu.
Fakat 1 alk Jana babasn, kardelerini ldrd diye
rek kzyortrd. Devlete fevkalade bir hizmette bu
lunarak bu tihmeti, bu itham,unuttunnaya mecbur
olduumdan o skntl ve tehlikeli hallere gzm
krpmadm. Cevabn verdi.

Faide 89 : Yavuz Selim'in Vefat Nasl Duyuruldu

Sultan Yavuz Selim'in vefat ile birlikte yakn hizme

tinde bulunanlar, alamaya hatta szlamaya baladlar.
Hazinedarba olan Sleyman Aa,daha sonra veziri
azam olmutur. Vefat haberini Yenieriler duyacak
olursa, hazineyi yama ederler diyerek, alayanlar
yalvara yalvara susturdu. Ertesi sabah aynen eskisi
gibi divan kuruldu. Piri paa i riye girince, durum
dan haberdar olup, kan alarcasna mahzun 01-
du.ehzade Sleyman.,.gelinceye kadar kimseye haber
vermemekle karar aldlar. Bir ey yokmu gibi o gn
her zamanki devlet ileri ile megul olundu.
Mansblar verildi. Tabiblere hilatlar giydirildi .
Merhum'un techiz ve tekfini gerkleri yerine getirildi.
316 Osmanl

Ykanma ilemi bittikten sonra, na ota hnayuna

gtrld. Vezirler dar hi bir ey szdrmaz halde
ketum davrandlar. Divandan sonra herkes yerli yeri
ne gitti. Piri paa, Sultan Sleyman'a pederinin vefat
ettiini, kendisinin saltanatn sahibi olduunu bi Idirip,
acele yetimesini istedi. Ertesi gn yine divan kuru
lup, doktorlara hilatlar giydirildi. Padiahn sal na
kavutuu mjdesi verilerek hepsi stanbul'a yolland ,
Bir gn ikindi vakti, Sultan Sleyman'n stanbul'a
geldiini avular bildirdiler. Bu vaziyet karsnda
vezirler divana hazr oldular. Sadrazam Piri paa ya
nnda solaklar kethdalar ve odabalar bulunuduu
halde herkese hitab ederek:
- Yoldalar, emir ve ferman Hazret- -i Rabbl alemi
nindir. Sultan Selim Han ahirete intikal etti. imdi
padiah- alempenah Sultan Sleyman Han
istanbul'da tahta km bulunmaktadr. Dedii zaman
biareler balarn yere vurup, balarna topraklar
satlar. Ordu ferya ve vaveyla iinde kald.
Hemencik adrlar ykld. stanbul'a giden gidene
oldu. Piri paa da, hazineyiamireyi mhrledi. Akam
namazndan sonra o da stanbul'a dnd.

Faide 90: brahim Paamn Avusturya Elilerine

Hitab
Osmanl 3 17

brahim paa, at meydannda bulunan saray nda A

vusturya elilerini oturduu yerde kabul ederek, bir
mddet ayakta tuttuktan sonra eteini pdrp;
- Bu byk ve geni lkeye hkmeden benim. Benim
yaptm kalr. nk btn kuvvet bendedir.
Mansblan vermeye, eyalete vazife grecek olan ben
vazifelendiririm. Benim vergim vergidir. Vermedii
mi de vermem. Padiah muazzam bir ey balamak
istese veyahud balasa bile karar ben tasdik ederim.
Eer tasdik etmezsem, byle bir ba yok demektir.
Zira harp ve sulh, devletin serveti benim elimdedir.
Size bunu sylediimi Srbistana izaha niyet etmenizi
cesaret vermek iindir. Dedii gibi ayan dikkat ola
rak da ikinci toplantda da:
- Ben ne yaparsam olur. Bir seyisi paa edebilirim.
Efendimden hi de sormakszn, lke ve topraklar
istediime verebilirim. Eer efendim bir ey emre
derde ben tasdik etmezsem, iradesi yerine getirilemez.
Ve bilakis emreden ben olursam efendim tatbik etmez
ise, benim isteim tatbik olur. Sulh ile sava benim
ellerimdedir. Devlet hazinesi benim tasarrufumdadr.
Efendimin elbisesi benimkinden alii deildir.. .. (Ta
rih-i Siyasi ve Devlet-i Ali)

Faide 9 1 : Mbarek ve Mukaddes Emanetler

Mekke Emiri Seyyid Berakat'n olu erif Ebu Nami

tarafndan Yavuz Selime gnderilen mbarek ema-
318 Osmanl

netlerden bazlar : "Hz. Peygamberin bir adet dii, iki

nalini, Hrka-i saadeti, Hz. Ebu Bekir'in seccadesi,
Hz. Peygamberin bir kl kabzas, bir oku, Hz. Nuh
Peygamberin tenceresi, zerinde mbarek ayaklar
nn izi bulunan bir ta, Hz. Peygaberin seccadesi,
Sancak- erif, uayib aleyhisselamn iki asas, Hz.
brahim peygamberin kaza, Hz. Davud Peygambe
rin klc, Mekke-i Mkerremeden altn oluk, Mekke-i
Mkerreme de, Makam- brahim'in gm kapa,
Gasil-i Nebevi suyu, drt byk halifenin sankIan,
drt byk halifenin kllar, Ashabdan Halid bin
Zeyd (Eyyb Sultan) Hz.lerinin klc, Ashabdan
urahbil bin Hasan Hz.lerinin klc. Hz. Yusuf
(A.S)n gmlei, Mekke-i Mkerremenin anahtar,
Mekke-i Mkerremede Bab-l Tevbe denilen kapnn
kanad, bir para balm, drt byk halifenin san
caklar, yine bu zatlarn tesbihleri, Cennetle mjde
lenmi on kiinin "aere-i mbeere diye anlan ze
vat" alt adet kl kabzalar, Ashabdan Muaz bin
Cebel'in klc, Hz. Hasan ve Hseyin'in sancaklar,
Veysel Karani Hz.lerinin tac. Hz.Osman'n kendi el
yazs ile Kur'an- Kerim nshai erifesi, Hz. Ali (r.a)
el yazs ile Kur'an- Kerim nshai erifesi, v.s.
Hrka-i Saadet, gm sandk iinde olarak,
enderun-u hmayun da taht odasnda muhafaza olun
duu gibi dier emanet-i mukaddeselerde yine gm
kutular iinde olarak bu odann ratlarnda muhafaza
edilmektedir.
Osmanl 3 19

Her Ramazan- erifde ve bilhassa onbeinde, Pa

diahlarmzn Topkap sarayna merasim alay ile
giderek ziyaret ettikleri Hrka-i Saadet, budur. Hrka-i
Saadet dairesini Yavuz Sultan Selim yaptnnt.

Faide 92: ehre Kyafet ekilleri

Eskiden gerek subaylar gerekse neferler umumiyetle

balarn tra eder, yalnz tepelerinde bir tutam sa
brakrlard. Byklarn brakp, ancak dudak stne
sarkan ksmn krparlard. Yenieri askerinin sakal
brakmamas kanundand. Subay ve mtekaidlere
sakal salvermek yasak deildi. Bunlara msaade e
dil mesi sakala hrmet edilmesinden geliyordu. SakaI
llar, sakallarn her gn ykayp, tarayarak temiz tut
maya ve gzel kokulu otlarla buhurlara tutup, gzel
kokmalarn temine dikkat ederlerdi. Timar ve Zea
met sahipleri bulunduklar memleketlerin hanedan ve
zadeganndan bulunduklar iin, haysiyet ve itibarlar
gerei ounluu sakaln salverirdi. Bu yz kyafeti,
Osmanl devletinin ordusunun kuruluundan yani
H.730'dan H. 1 24 I ylna kadar deimemitir.

Faide 93: Balklar-Sorgular

Osmanl ordusunun ilk zamanlarnda balklarn her

eidi kullanlrd. Sadrazamlarla vezirler Kallavi,
Kafs, Kalafat, Paayi, Katibi, Mollai isimleri verilen
3 20 Osmanl

kavuklar ve talar takarlard. Kallavi, yarm endaze

den biraz uzunca olup, stne gayet ince Hind tl
bendi denen sark sarldktan sonra sadan sola doru
drt parmak geniliinde srma ile sslenir idi. ekil
olarak adr andnrd. Eni ok, uzunluu az olup et
rafna bir ka parmak eninde sark sarlan balklara
kavuk denir. Kafs ise ukadan yaplr ve iine bir ok
kadan fazla pamuk konur, alt tarafna kafes eklinde
beyaz tlbend sarlr, bir tip kavuktu. Aas dar yu
kars geni olup dna birbirine paralel dilimleri di
kil i kavuklara da kalafat denirdi . Askeriyeden d
aalar rtbelerine gre Selimi, Mcevveze, Kafs,
Horasani, Paayi, Katibiisimleri verilen klah ve ka
vuklar giyerlerdi. Selimi denen, Yavuz Sultan Sel im
han'n icadyd. Klah eklinde olup uzunluu bir
endaze (60 cm.) uzunlukta olup, zerine beyaz
tlbend sarlrd. Selimi gibi bir ey olup, tarafna
fes gibi krmz bir ey i lave edilirdi .
Yenieri blklerine gel ince, beyaz ukadan veya
keeden imal edilip, al t taraf erit eklinde srma ile
ilenir, n tarafna sar tenekeden bir kaklk ilave
olunurdu. Kak yoldalnn Yenierilerin anlay
nda byk bir nemi vard. Bu kakla birer kak
sokarlard. Subaylara ait brklerde de, skf ismi
kullanlrd . Yenieri subaylarndan baz lar alt taraf
srmal erit ve st taraf rtbcye gre ekil ve says
deien sorgu i le ssl, bir nevi klah giyerlerdi.
Kapuku llar ve humbaraclara ait kavuklarda vard.
Osmanl 321

Lamclar, kalpak, Topular ile Tersane kalyoncular

Po u, zrhl asker balarna zerrin klah (sar renkli
teneke veya altn) madeni miferler. Padiahn ma
yetinde bulunan Solaklar'la Peykler de tas isimli bir
kisve, eyalet askeri kendi blgelerindeki ba kisvele
rini, Delil ve Levend suvarileri de kalpak giyerlerdi.
Sorgulara gelince , padiahlarmz ve kapukulu su
baylarndan bazlar da rtbe alametifarikas olmak
artyla takarlard. Bunlar iki trl olup, biri kut
ynden, dieri yaldzl bakr veya altun tellerden imal
edilirdi. Yukardaki serpulardan baka Arifi, Yusufi,
Dzka, Klansuve, Serdengedi, Zaimi Silahr,
Dardaan, atal ve yine devirlerde Galata saray a
alarnn giydikleri hilal eklinde Yelken, ehremini
ve htisap aalarnn giydikleri arpa dikili ve kee
adl serpular (balklar) vard. Fes ise Sultan 2.
Mahmud zamannda umumi bir kisve olarak kabulle
nilmitir.

Faide 94: stilah at- Tarihiye

Ota: Padiah veya vezirlerin darda ikamet ettikleri

zaman kurulan adrlardr ki, padiahlarnkine 0-
ta- Hmayun, sadrazamnkine Ota- asfa tabir
olunurdu.
Esda: Bunlara aslani dahi denirdi. zerinde" arslan
resmi bulunan Flemenk dolar (paras)
322 Osmanl

Dirlikleri alnmak: Maalar kesilmek. Tahsilatlan

kesilmek.
Alay Gstermek: Resmi geid yapmak.
Seraser: ince snnadan yaplm, gayet kymetli bir
kuma.
Hatman: Kazak kavminin askerleri.
Kabanice: Bir ok padiahmzn giydii bir nev
ssl st elbise.
Serdar- Ekrem: Eskiden byk seferlerde Osmanl
askerine bakumandanlk yapanlara denirdi. Ser
dar- Ekremler tam salahiyet sahibidirler. Orduda
serasker, dier kumandanlar, tayin ve azil hatta i
dam bile edebilirdi. Serdar- Ekremlik hemen he
men sadrazam olan kimselere verilirdi. Serdar-
Ekremlik verilen zat, byk bir alayla ota hma
yuna gider, burada padiah tarafndan beline mu
rassa bir kl beline balar, destar zerine (o
unlukla Selimi) mcevher bir sorgu koyup, bir
de samur krk giydirdikten sonra Sancak- erifi
teslim eylerdi.
Orta: Yenierilerde bugnk askerlerimizdeki blk,
tabur gibi ksrnlara benzer guruplandnna.
orbacba : Her ortann kumandanna veya
blkbana denirdi.
Terakk: Nizami olarak askere verilen yvmiyeden
ayr olarak verilen zam. Zaml maa.
Usul-i Tahlif: Sadakat yemini ettirrnek, manasndadr.
Eskiden askerler arasnda riayet edilen usul y-
Osmanl 323

leydi. B i r tepsi zerine tuz v e ekmek i l e kl. bir

de mushaf (Kur'an- Kerim) konup her birine sz
ve yeminlerinde duracaklarna dair zerinde yemin
ederlerdi .

Faide 95: Kyafet-i Askeriyeden: Elbise

Byk subaylarn don ve gmlek stne bir entari ve

bunun stne bir haftan (kaftan) giyip, haftann s
tnden bellerine bir kuak balayp, bunun stne de,
ayaklarna akr (ince kuma alvar) giyerlerdi.
Cbbenin stne bini (gi y enlerde bulunurdu.) Kaftan
yani Huftan, astarsz bir entariydi. akr ile krmz
vey a mavi olup, ince bir kumatan yap lmt. Ular
na birer me st dikilir bir alvardr. Cbbenin iine k
n krk kaplanrdJ. Cbbe entariden ksa olup, kollar
ise dirsee kadar uzanrdI . Bini ise ayaklara kadar
gelip, kollar uzun ve yeneri, yani kolazlar sarkk
bulunurdu. Kk rtbe sahipleri yalnz entari, kaftan
ve alvar giyer, kaftann stnden bellerine kuak
balarlard. Bu sebeble byle kaftanlara dolama de
nirdi. Dier askeri snflarda nimtan (mintan) bile
msteameldi. Gnmzda Avni'ye ad ile kullanlan
yamurluklara benzer biimde olarak kaputad y la
anlan bir yamurluk dahi vard. Bu yamurluklarn
bornus ad verilen bir eidi vard ki, imdiki pele
rinIere benzer ve bir ucu omuza atlrd.
324 Osmanl

Sava ve sulh zamanlarnda subaylarn hizmetleri

ni takdiren, Cenab- padiahdan Hilat'lar ihsan olu
nurdu. Bu hi latlar yukardaki elbiselerden ibaret olup,
hasslhas, has, kuak, ealii, biila, elvan ve sevb (siyah
elbise) isimli , eitli ve defalarca imal olunurdu.
Bunlardan herhangi birine hak kazanm olan subaya
kumandanlarnn yannda giydiril irdi. (Kyiifet-i As
keriye)

Faide 96: Kelimelerin Tarihi

Ayasulu yahud Ayasuluk: Eski paralar zerinde

Ayasuluk yazlrd.
Ankara: 2. Sultan Murad zamannda baslan paralar
zerinde Engrye yazlmtr ki, doru yazl
budur. Sonralar Ankara olmutur.
slambol: Sultan 3 . Murad zamannda baslan paralara
stanbul, bu imlada yazlm, Sultan 3. Selim za
manna kadar paralarn bir ksmna ve 3 . Ahmed
zamannda hepsine bu isim baslmtr. Hatta
H. 1 1 28/M. 1 7 1 5 ki (3 . Ahmed devridir) Zir-i stan
bul denilen altunlarn bir tarafna "Darb-i fi
slambol" yazlyd.
Bursa: Osmanl paralar zerinde drt ekilde yazl
dr; Kuruluta, 2. Bayezid devrine kadar .si
Berusa, 2.si ounlukla Birse, 3 . s Yavuz Selim
zamannda Bursa, 4.s ise sonralar Berusa.
Reha-Revaha: Urfa ehrinin eski ismi.
Osmanl 325

Siroz: Eski paralarda serz v e seroz yazldr.

Kostantiniye: Fetihden ikiyz sene sonraya kadar bir
Ya ile Kostantiniya diye yazlmtr. Sultan 4.
Mehmed ile Sultan 2. Sleyman devrinde yenile
nen paralara Kostantiniya kelimesine bir Ya daha
eklenmive Kostantiniyaya kelimesi eklinde ya
zlmtr.
Darlhilafe: Bu isimle iki eit altn paramz vardr.
Sultan 2 . Mahmud'un padiahlnn onbe ve
onaltnc senelerinde baslp birinde "Dar l Hilafet
l Aliye"dierinde "Dar l Hilafet l Seniye" yaz
lyd ki, halk bunlara sra altunu derdi.

Faide 97: Ayakkablar

Vaktiyle Yenieri subaylan sar, neferleri ise krmz

renkte ayakkab giyerlerdi. Mavi renkli ayakkab a
limlere mahsustu. Bunlarda ke yoktu. Subaylar,
mest ve pabu, izme pabu giyip, mest zerine (pa
bu yerine) izme giyerlerdi. Piyade snf, genelikle
kundura eklinde, kesiz, (yemeni) sava zamannda
yandan kopalanr (hudud ayakkabs) isimli, uzun
konlu bir kundura giyerlerdi. Suvari izmeleri mah
muzsuzdu. Fakat mahmuz kullanlrdl. Hatta bir okka
arlnda mahmuzlar kullanld rivayet edilmekte
dir.
326 Osmanl

Faide 98: Kapdan Paa

Bana yalnz sa taraf snnal erid ile sslenmi

Kallavi ve arkasna yeil atlas zerine samur kapl
krk giyip, mcevherli haner takar, huzuru ahanede
ve resmi karlamalarda, sadrazarnn alt, dier vezirle
rin st tarafnda bulunurdu. nceleri her gemi bir
reisin komutasndayken, donanma heyeti mirliva rt
besinde (tuamiral) bir babuun komutasnda seyre
derdi. Sonralar ise; talyancadan alnm Kapudan
kelimesi reisIere hitab etmede yer deitirdi. Donan
mann babuuna Kapudan- Derya nam verildi.
Kapdan- Deryala vezirlerden de tayin yaplmaya
balannca, Kapudan Paa denilmi ve Barbaros
Hayreddin paann kapdan- deryalndan sonra bu
mansb, ehemmiyet kazanmtr. Donanma hareket
etmeden evvel , sadrazam beraberinde devlet adamla
rndan bazlar olduu halde, tersaneye giderek tefti
yapar, gemi kaptanlarn birer birer sorulara muhatap
tutup, her birine mevkiilerine gre rtbe ve hilatlar
hediye eylerdi. Sonra Kapudan Paa ile huzura girer,
huzurda kapdan paaya hilat giydirilirdi. Bu srada ise
donanma tersaneden k yaparak, Topkap saray
nne geldiinde top ve tfenk atlar ile resmi se
lamlama yaparlard. Beikta zerine doru yol alr
lard. Donanmann arkas kesilince, Kaptanpaa sa
raydan kar, yinnidrt krekli kayna binip, do
anmaya iltihak ederdi.
Osmanl 327

Faide 99: Osmanl Donanmas

Osmanllarn denizlerde kendilerini ilk defa gsterdi

i dnemde Kararnrsel denilen ektirilerdir. Bu
ekdiriler zamanmzda ticari iler iin kullanlan
birbuuk direkli, Mannara kayklar tarznda gverte
si olmayan kk teknelerdir. Fakat geen zaman
hasebiyle, Yenedik harp gemileri taklid edilip gerek
byklk, gerekse eitlilik asndan on deiik mo
delden ibaret eitli isimler altnda imalatlar yap l
mtr. Bunlar ounlukla hem yelkenli hem krekli
gemiler olup, hareketl i ve hafif teknelerdi. Bunlarn
hangi snfa mensup olduklarn kolayca anlamak iin,
Osmanl bahriyesinde yani denizciliinde, oturak sa
ys l olarak alnmtr. On ila onyedi oturak ara
snda bulunanlara Firkate denip, krekleri ise iki veya
kii tarafndan ekilirdi. Bu gemilerin en kne
Krlang ismi verilirdi. Onsekiz veya Ondokuz otu
rakl olanna Perkende ismi verilip, yirmi ila
yirmidrt oturaklsna Kalita, yirmibe oturaklsna
Kadrga denirdi. Bunlar ince donanma adn almt.
Yirmialt oturakldan, otuzalt oturaklya kadar olan
lara Baterda ismi verilmiti . Byle bir geminin k
taraf yuvarlak olup, her bir krei beer, altar hatta
yedier kii tarafndan ekil irdi. Teknesi yksek ve
geni olarak yaplm olanlar varsa, bunlarada Mavna
ad verilirdi. Eer geminin gvertesinden baka bir de
328 Osmanl

top ambar bulunursa, yani alt mavna, st kalyon

yapsndaysa ona da Kke derlerdi. Bu eit gemiler
den 2. Bayezid zamannda bir defa her biri
ikibinbeyz tonilatoluk olmak zere iki tane ina
olunmutur. Buraya kadar bahse konu edilen gemile
rin tamam ekdirme eitlerindendir. Ortalama bir
hesapla: Mavna mevcudu-600. Bir baterda mevcudu-
800. Bir kadrga mevcudu-300. kiiden meydana ge
lir. 40 kadrga, 6 kta mavna ve bir kta baterdaldan
ibaret olmak zere 47 pare harp gemisi bir donanma
nam verilirdiki , bu donanmann mevcudu, 1 6400
nefer olup, says bildirilen yeknde onbinbeyz kii
krekiydi. Geri kalan bebinyz kii ise sava as
keriydi. nce donanma veya ince filo ad ile anlan
'
gemilerin refakatnda yirmi tane de Bey Gemisi ad
verilen teknelerin bulundurulmas ve bu gemilerin her
birinde de yzer tane nefer ve bunlarda sava kim
seler olarak birlikte olurlard. Bu seferde ise 67 para
gemiden teekkl etmekte bylece donanmada 7 bin
kadar savamaya amade nefer bulunuyordu.
Kalyon: Esasen birden ok gvertesi olup, balca
yelkenli le kul lanlan gemilere verilen isimdir. Bun
larn; Karaka, Bara, Karavela, Polka, Burton isimi
ile bilinen eitleri vard. Osmanl devleti bahriyesin
de ilk defa olarak Kalyon nvan tayan harp gemisi
Sultan Bayezid-i Sani yani 2. Bayezid devrinde kulla
nlmtr. Kge, Kve ismiyle tannmtr. Kaanun
Sultan Sleyman devrinde de, onbebinden, 20 bin
Osmanl 329

tonilatoluk istiabna yeterli ve Karaka eidinden b

yk gemi kullanld tarihlerimizde yer alr.
Sultan Kaanuni'den sonra bir mddet bu tip gemi
lerin kulanlmasndan vaz geilmise de, ihtiya g
rndnde H . I 054/M. i 644 yllarnda Burton tabir
olunan krk-krkbe top eker kalyonlar kullanlm
ve ve nihayet H. i 06 l /M. i 650 den sonra bunlarn o
almasna daha da nem verilmitir. H. i 093/M.
683 'lerde dahi seksen tane top eker kapaklarla.
yzonar pare toplar tayan anbarl kalyonlar ya
plmaya balanmtr. Bunlardan Mahmudiye ve Se
limiye isimlerini tayanlar yakn zamana kadar mev
cuttu.

Faide 100: Eski Vezirlerin Zenginlii

Sadrazam Rstem Paa, illet-i istiskadan vefat etmiti !

Kaanuni Sultan Sleyman zamannda brahim Paa
dan sonra devlete en byk hizmeti verenler arasnda
Rstem Paa da vardr. Vazifesinin mddeti iinde
olan onbe yl zarfnda hazinenin zenginlemesine
birhayli yardm olmutur. Bu arada da kendisini bu
zenginlikten uzak tutmam, kendi hazineside hatr
saylr dereceye varmtr. Vefat ettikten sonra, ge
mi devlet adamlarnn hi birinin nail olamayaca
derecede gerek Rumelide gerekse Anadolu'da olanlar
aadadr: 8 i 5 iftlik. 476 su deirmeni. i 700 kle.
At 2900. Deve i 1 06. Gml eyer 1 00. Altun ve ta-
330 Osmanl

larla ssl olarak donatlm eyer 500. Zrh 2bin.

Gm kablar 500. 1 30 ift altun zengi, 760 tane
murasa kl, bin tane gmle donatlm mzra'
800 adet mushafn 30 tanesi cildli olmak artyla. 5
bin adet kitap, binlerce hilat, kymetli eyadan baka
nakit olarak: 78 bin dka altunu, 1 .200.000
(onbirmilyonikiyzbin) ake kymetinde otuziki tane
cevahir, bin katr yk yani, 2 milyon dka altunu
demektir nakit ake. Halbuki Rstem Paa yaad
mddete servetinin bir ksmn hayr eserleri yapma
ya hasretmitir. stanbul, Rusuk, Hama'da birer ca
mii ve medrese bir de imaret ina ettirmit. (Tarih-i
Siyasi)

Faide 101: Enderun Mektebi Talebelen

Enderun mektebi Sultan Fatih Hz.lerinin kurmu bu

lunduu messesedir. Ad geen mektebin talebeleri,
kou ekli zerine snfa tertib olunmutur. Dier
iki snf iin mahre (k) olan balang snfna
Seferli Kouu, ondan sonraki snfa Kiler Kouu,
son snfa ise Hazine Kouu ad verilmiti. Sultan .
Ahmed Han'n saltanat esnasnda Seferli kouuna,
kk oda ismi verildi. Enderun Mektebi eskiden
Osmanl devletinin mekteb-i harbiyesi demekti. Tale
beleri, balarna kavuk, srtlarna entari, stgs
dmeli kaftan, bacaklarna krmz akr, ayaklarna
ise, snflarna gre, krmz veya sar renkde ayaa
Osmanl 331

geirilmi akra diki li mes t gyer, bellerine som

srma kemer balarlard.
Entari ve kaftan ile alvarn rengi ve tr mevsime
gre deiirdi. Koularda yal dzl takke giyip, iki
taraftan birer zlf sarktrlard. Devirme kanunu
geerli olduu mddete, acemi olanlar yannda,
istidad ve zeka, gzel endam ve kyafet bakmndan
en uygun olanlar Enderun mektebi talebeliine kabul
olunurdu. Enderun mektebinin her kouundabir ka
sene olmak arty la umumen 1 4 sene srerdi. Devir
me kanunu kaldrldktan sonra, mektebin talebeleri
klelerden ibaret kal mt. Ancak talebenin istikbali
pek parlak olur, devlet grev ve makamlar bu mek
teplerden kanlara verildiinden, bunlarn
mahdumlarda Enderun tahsili grp, mezun olurlar
d . Bu snf bitiren talcbe Aa nvanna hak kaza
n rlard.
Enderun mektebinde ilk nce, Kur'an- aziman
okumak, il mihal, tevhid, Birgi vi, Halebi, Kudduri gibi
akaid dersleri ve feraiz-i islamiyye'ye dair fkh ders
leri okutul ur, arabca ve farsa ile hsnhat retilir,
bunlardan baka koularnn ad kk oda'dan se
ferliye dnd zaman seferlilere Tablazenlik, sark
sarma, berberlik, eya temizleme usulleri, sanatlar
gsterilirdi. Kilerlilere, padiaha mahsus yiyeceklerde
ve ieceklerde ruayet hususu, Hazinelilere ise, padi
ah elbisesine uygun mefruat, sarayn usul- mahsu
suna uygun deiiklikler, katlama slublar gsterilir-
332 Osmanl

d i . Ki ler v e hazine kouu mensuplarna istidadlarna

gre okuyup, yazmak, kemankelik, Cndilik (asker
lik), tfenkilik gibi silahrlk ve musiki ilmi talim
olunurdu. Talebelerin kuluk, ikindi ve yats vakitle
rinde yemek yemeleri temin edilir, temizlik ve sa
lklarna byk nem verilip, gzel bir terbiye iinde
birbirleri ile gzel geinmelerine fevkalade dikkat
edilirdi.
ksrrken mendille az rtmernek, elbisenin a
zck bir leke tamas dahi cezaya mstehak saybrd.
Cezalar azarlanmak, tekdir olunmak nihayet falaka da
darbe yoluyla olurdu. Falaka,derecesinde olan
kabahatlara gre tatbikolunurdu. Az kabahat mestli
ayaa, ok kabahat ise plak ayaa denek vunnakla
yaplrd. (Tekilat- Askeriye)

Faide 102: Osmanl Afrikas

Msr'n ele geirilmesiyle birlikte, Gazi adyla anlan

Barbaros Hayreddin Paa'nn Osmanl Devletine arz
ettii hizmet sayesinde, Kuzey Afrika da mstemleke
kurulmasna muvaffakiyetlerini temin eylemitir.
Barbaros Hayreddin Paann Cezayir Beylerbeyliine
tayini Kuzey Afrika'nn tamamen Osmanl devletinin
eline gemi olmas demekti. Cezayir liman en ok
seri s seyir mkemmel gemi ile dolmutu. Ayn za
manda ide de, fetihlere devam olunuyordu. En m
him yollar muhafaza iin karakollar, postalar tesis
Osmanl 333

olundu. Yenieriler ise iddetli bir itaatn altna aln

dlar. Barbaros Hayreddin Paa, Arnavud, Rum ve
Esklavonlardan sekiz bin asker yazd. Kendi mahiye
tinde de, spanya haaratndan meydana gelmi bir
muhafz alay vard.
Kaptan- Derya tayin olunduktan sonra Ben-i Hafs
zerine yrd. O srada Ben-i Hafs'dan Deli Hasan
isimli biri Tunus'ta hkmetetmekte idi. Deli Hasan;
Sultan 2. Abd1hamid Han gibi evinin bahesine k
maya korkuyordu. Arab erinde bulunuyordu. eh
re ok yakn olan Cebel-i Ra'sas tarafnda bir hk
met-i sagireyani kk bir hkmet vard. Krvan ve
Kostantin ehirleri bir bakimin idaresindeydi.
Barbaros Hayreddin Paa, stanbul'dan 80 ekdiri
ve sekizbin asker ile hareket ederek Tunus'a varm.
Mevali Hasan korkusuna dayanamayp, Arabana iltica
etti. Tunus bir gzel yama edildi. Bunu gren sahil
boyundaki ehirlerin tamam hemen teslim yolunu
setiler. Hatta Kostantin ehrinin ta gney taraftannda
bulunan en kuvvetli kabileleri bile Barbaros'a itaat
eder bir yz gsterdiler.
Fakat iki sene sonra, arlken, drtyz gemi ve
otuzbin askerle gelip, eski Kartaca yaknlarnda mey
dana gelen savata Hayreddin paann birlikleri bo
zuldu. arJken Tunus'a girdi. Rivayete bakarsak,
yetmibin oluk ocuk, kadn telef edilmitir.
Mayorka adasn yama eden gemiler, bir ok esir
getirdi. Tunus'un zapt mnasebetiyle Roma'da en-
3 34 Osmanl

likler ziyafetler tertiplenirken bu haber, saika-i bela

gibi eriti.
Hayreddin paa Osmanl Donanmas kumandan
olduu gibi, bazen de Fransa'nn Akdeniz Donanma
sna da kumanda ederdi. Cezayir Valiliini Hasan aa
veya Hadim Hasan'a brakt. Hasan, bazan Telmisan'a
bazende ta gneye doru inerek Biskara taraflarnda
savard.
te yandan arlken, Avrupada Barbaros'u mahve
deceini ilan etmekten geri kalmamaktayd. Bir gn
talya'da espiiya limannda 60 kadrga ve 45 nakli
ye gemisinin hazrlandn ve bunlarn Malta Ada
sndaki valyelerininde dahil olduu Alman, italyan,
spanyol cengaverlerinden 29 bin kiinin bindirildii
bu kuvvetin genel yeknnn 32binikiyzelli kiiye
vard iitilince Cezayiri dehet ald. Bu donanrCann
iinde Anderya Dorya'Darkdaleb, Foranan Kortez, iki
oluda beraberdi. mparator idaresine ve Sicilya
Hidiv'i Don Fernando D Gozenko kumandasnda
bulunuyor ve hemen imparatorluun
aslzadeganndan mrekkep bir ounlukda beraber
geliyordu. Hasan Aa'nn emrinde ise ancak 800
Trk, 5 bin Cezayirli maribi, bir ka tane Mayorkal
haydut, demir oklarla silahlanm bir avu Endlsl
vard. Alnan haberden bir aya yakn zaman getikten
sonra imparatorun donanmas Cezayir Koyu'na girdi.
Arah Nehri azna asker dkt. talyanlar sol
cenahda, Almanlar merkezde ve spanyollar sa
Osmanl 335

cenahda olmak zere ehri muhasara altna aldlar.

Hasan, savunma hazrlklarn tamamlayp, bekleme
ye balamt . Bu arada ise gkyz birden bire kap
kara oldu, adeta gndz ortasnda karanlk inmiti .
Esmeye balayan Poyraz rzgar denizi adamakll
kabartt. Kuzey'den sel ler akt. spanyol kuvvetleri
adrlar ve yemekleri bulunmadndan mthi bir
gece geirdiler. Beri taraftan nakliye gemisi vazifesi
yapanlar, dalgalarn iddeti yznden, demir taraya
rak sahile dtler. Arablar, sah ile vurmu gemi lerin
akn tayfalarnn zerine saldrp, ortal yama
ettiler. Demir taramam bulunan gemiler bile ancak,
kreklerinin yardmyla durabilmekteydi. ar\ken
sordu: "Daha ne kadar durabiliriz?" Klavuzlardan
biri: "ki saat" dedi. Sabah olunca frtna iddetini
arttrd . Hcum deneyen spanyollar bozudular. Malta
valyeleri ehre girecekleri esnada kaanlara kar
tlar. arlken, Alman alay ile Trk ve arabIardan
meydana gelen savunmaclar bozdu ise de, istih
kamlar nnde durmak mecburiyetinde kald. O gn
bundan baka bir ey yapamad, beklemek. O sralar
da ise, denizdeki kadrgalarn demirleri ile gemiler
arasndaki ipler koptu. Amiral Anderya Dorya, do
nanmasn Matafo limanna kaydrd. arlken'den
gelen emirle de o limandan ak denize ekildi. Artk
Almanlar, spanyollar ve talyanlar ricat yol unu se
meye balad. Koyu ancak drt gnde dolaabilip
yo lu bulabildiler. ntizamszlk iinde rast gele bir
336 Osmanl

gemiye bindiler. Frtna ise esmekte devam ediyordu.

arlken'i tamakta olan gemi, Boje limanna dt.
Karada bir ksm alaylar kald. znt iinde si lah la
rn brakan bu askerler Cezayir'e dahil olup,
mslmanl setiler.
Osmanl Afrikasnda savalar ve dolaysyla fetih
lerde Barbaros Hayreddin Paa'nn olu, Hasan Paa,
Salih Reis ve Oru Ali Reisin hisse ve namlar, tarih
lerin unutulmaz isimleri arasndaki mevkiini almtr.
Hasan Paa, pederi Barbaros Hayreddin Paa'nn ve
fatndan sonra Cezayir Beylerbeyliine getirildi. Oran
Valisi Kont Della Koted'in zerine yryerek malup
etti. Fas hakimi zerine dahi saldrarak, fena halde
zede ledi. Fakat stanbul'da Fransa elisi olarak bulu
nan Dramon'un israr zerine Hasan Paa stanbul'a
getirtildi .

Faide 103 : Ttn Yasa ve Kahvenin Bulunuu

Merhum padian cennetmekan Sultan Kanuni S

leyman Han Hz.leri mrlerinin son dnemlerinde,
btn yasaklanmlardan el ekmi, ipekli elbise dahil
terk olunnu, insanlar iyiletinnek ve takviye husu
sunda salam kararlar almt. stanbulun btn mey
hanelerini kapattrmt . arap eminliini kaldrmt.
lecem are bir yudum arap dense bulunmayacak
ekilde yasakl anmt. Latif bir air baz yerlerde aa
daki beyti sylemitir.
Osmanl 337

"Hamler ikeste, Cam- tehi, yok vcud mu

Kldn esir kahve bizi hey zamane hey"

Kahvenin k ve ounluun kullanmas

H. 969i"t\ f. i : 6 1 yllarna rastlar. Gitike hret bulup,
yaylm5tf. Btn altun ve gm kablar kaldrp
yerine fe ,fut (po' selen) ve ini fincanlarda yenip ii
Iirdi. Her eblde helal ve haram diye ekiirlerdi.
(Solakzade Tarihi)

Faide 104: Hediyeler v e Rvet Kaplar

nceleri her hangi bir tarafa kumandan olarak vazi

felendirilen vezir ve kumandanlar elde ettikleri fetih
lerden dolay ellerine geen ganimetlerden o zamann
padiahna hediye getinnek devletin adetiydi. Hatta
Kaptan- Derya Gazi Hayreddin Barbaros Paa, bir
sefer dnnde omuzlarnda pestaluka ile ikibin
esir ve yine omuzlarnda birer kese ake ile biner
altun tayan yz tane gen ve elerinde gm tepsi
iinde atlas keseler ile biner altunu daha tayan yz
gen, yine ellerinde altun tepsiler iinde inci ve mer
can tesbihler, gerdanlklar ve altun kadehler gibi e
itli eyalar tamakta bulunan ikiyz cariye takdim
edilmitir. Giderek sefer dn ve ganimet mal
bertaraf olup, stanbul'a gelen vezirler ve Beylerbey
leri hediye takdim eder oldular. Hatta Silabdarken
338 Osmanl

Msr Valisi olan brahim Paa, kubbe veziri olarak

stanbul'a davet edildikte, takdim eyledii hediyeler
yirmi kere yzbin altun yani ikirnilyon altun kymet
takdir olunmuturki, asnmzn hesabna vurarsak, bir
milyon lira demek olur. Ad geen hediyeler, seksen
bin miskal altundan musanna yani ssl bir taht ve
altun mcevherat ile arastada silahlar ve at takmlar
ve dier eya eitleri, bir ka yz hayvandan meyda
na geldii tarihlerde yazldr. Sadr- azam Sinan Paa
bile vezirlerin zengin olanlarndan olmasna ramen,
Sultan 3 . Murad Hz.leri iin, GOlhane'de bulunup hala
anlan baki olan ncili Kk yaptrdnda byk bir
ziyafet tertipleyerek arz ve klliyedi davetiyeter tak
dim eylemitir. O srada (onucu asr) ve zir ve komu
tanlarn hepsi hallerine gre, durum ve hallerine gre
hediye vermeye mecbur(! ) olmulardr. Adliye ve
Nevruziye ismiyle resmi hediye takdimi mutad bir
hkm haline gelmitir. Sadrazam Rstem Paa iin,
her ne kadar rvetsiz makam ve mesnet datmaz ise
de, insaf da elden brakmad konuulanlar arasnda
varlan ortak noktayd. Hatta baz tarihiler, insafna
misal olsun diye: "Bir defasnda Erzurum Beylerbeyi,
sadrazam Rstem Paaya bebin altun takdim edince,
sadrazam Paa: Erzurum'un bu kadar yksek para
demesi tahammtn dndadr, diyerek bin altunu
alp, ikibin altunu iade ettii eklinde yazlar yazm
lardr." Bundan karlacak hkm u olabilirki; yk
sek makamlarda cereyan eden rvet, kuvvetli ya-
Osmanl 339

saklar sebebinden kmtr. Sokol l u Mehmed Paa

sadareti devrinde bu kt davran lar yok derecesine
inmi ise de, Soko l l unun vefat zerine yle bir sra
y a gemitirki, art k vard yeri saymak, ulat
miktar b i l mek adeta imkansz hali gelmitir. (Netayic
l Vukuat)

Faide 105: Eyaletler

Onuncu hicri as r ki; mi ladi i 59 i senesnn

i 9/ekim/cumartesi gndr. Bu asr, l keler fethetti
imiz y llarn sonunun gel dii zamandr. Osmanl
lkes i n in idari bakmdan blnme sistemin i bundan
sonraki devirde greceimiz, duraklama ve k
dnemlerimizin iyi anl alnas bakmndan ren
memiz pek lazmdr. Bu sebeptendir ki, defter-i emti
asndan , Ayni A l i Efendi isimli b ir zatn " Kavan in-i
Ali Osman i Der Hlasa-i Mezameyn-i Divan" isimli
eserinden ald mz b i lgi leri aynen sayfalarmza al
yoruz .
R U ME L EY ALET: Paa Sanca, yani merkezi
eyalet olan Manastr ve Sofya l i valaryla Mora,
kodra, Yanya, Trhala, Kstendil, Ohri , Dukakin,
A vIonya, lbasan, Selanik, Delvine, sk, Vidin, A
laca hi sar, Pri zren, Prete, S i l istire, Nibol u , ermin,
V ize, Krkkili se, Bender, Akkirman sancaklarn kap
samaktayd . Beylerbeyi'nin yan i valisinin senelik
b irmi lyonyzbin ( 1 . 1 00.000) akenin kar l M irl i-
340 Osmanl

valklarnn da ikiyzbin akeden, beyzbin akeye

varan haslar vard. Bu eyalette 9 4 zeamet, 360
timar bulunmakla, kaytl haslat 56.800.000
(ellialtmilyonsekizyzbin) ksur akaya ykseliyor
du. Askeri kuvveti ise; dirlik askerlerinin cebeli leriyle
beraber, 3 3 .00 (otuzbin) kadar svari karabiliyor
du. Silistireden sonra yazl olan sancaklara sonradan
zi , Klburun, Kili livalar ilave olunarak, Silistire
eyaleti kuruldu. Mora'da alt sancaa blnr, msta
kil eyalet haline getiri ldi.

BOSN A EYALET : Saraybosna, Kelis, Hersek,

zvornik, Boza, Racete, Kerka, Rahovie sancakla
rndan meydana gelmi olup, Beylerbeyi'nin senelik
altyzeibin (650.000) akelik, Mirlivalklann
yzyetmibin ( 1 70.000) akelikten altyzkrkbin
(640.000) kadar haslar vard. Bu eyalette 389 zeamet
ve timar bulunduu halde genel haslat
onikimilyonikiyzbin ( 1 2.200.000) akeye varyordu.
Asker saysysa, cebeleriyle beraber bin (3 .000)
svariyi bu luyordu.

T AMIV AR EY ALET: Tamvar, Kle, Morava,

Canat, Yanve sancaklarndan mrekkepti . Daha sonra
fetih ol unan: ebe, Lao, Kacas, Varad, Belik Ii
valarnn ilavesiyle onbir sancaa ykselmiti. Sonra
d'm Yanove ve bir ka sancak daha birletirilerek,
Varad Eyaleti kuruldu. Tamvar Beylerbeyi'nin se-
Osmanl 341

nelik sekizmiyonaltbinyediyzdoksanbe (8.006.795)

ilave olan mirlivalklannn yzdoksanbin ( i 90.000)
akalktan yzbin (300.000) akeye varan haslan
vard. Genel has ve zeamel ve timarlann kaytl has
latlar seksenbe (85) yk kese ake olup, asker says
ise iki bin svariyi bulmaktadr.

BUDN EYALET: Budin, Semendire, Peevi, stoni

Belgrad, sek, Moha, Estergon, Serim,
umunturune, Segesar, Eri, Kanije, Sotnuk, Segedin,
Hatvan, Fulke, Secan, Sigetvar, Kuban, Novigrad
sancaklann iine almtr. Daha sonra Eri ve Kanije
sancaklarna yedi tane liva katlarak mstakil eyalet
yapld gibi, Uyvar'n fethinden sonra yedi sancak
daha ilave olunarak, bir eyalet daha meydana getiril
mtr. Beylerbeyinin senelik sekizyzseksenbin
(880.000) ve etrafndaki mirIivalklannise
ikiyzonbin (2 1 0.000) akadan, yediyzkrkbin
(740.000) akaya kadarhaslan olur, eyaletin tama
mnda ikibinyediyzyinniiki (2722) kl zeamet ve
timar vard. Kl tabiri: Defter-i Hakan
stlahatndan olup, sava ustalarna ait olan zeamet ve
timarIularn asl ba kalemine denilmekte olup, son
radan katlm olanlar kl tabirinin dnda kalr.
Deiiklik olduunda yeniden verilen dirI ik sahibinin
mkafata hak kazanmlara ilaveten verilirdi.
Badad, Msr ve Budin eyaletleri vaktiyle Dar s
Sahanata (stanbula) bal olduklarndan
342 Osmanl

Minniranlarna Koulu kaya binmek, yannda So

lak, Peyk yrtmek ve bir dereceye kadar grev ver
meye izinli olmak gibi imtiyazlan vard.

ANADOLU EYALET: Basanca olan Ktahya ve

Saruhan, Aydn, Hdavendigar (Bursa), Kastamonu,
Bolu, Ankara, Kangm (ankr), Karahisar (Afyon),
Tekeli, Sultann, Balkesir, Mentee sancaklann
kapsamaktayd. Beylerbeyinin on yk, mirlivalklan
nn, iki ykden alt yk akasyla e haslar vard. Bu
eyalette yzdoksanbe ( 1 95 ) zeamet ve
yedibinyzaltmalt (7 66) timar olduu gibi cebele
riyle beraber kuvvet-i askeriyesi onyedibin ( 17 .000)
suvari askerine bali olmaktayd.

KARAMAN EYALET: Paa Sanca olan Konya'

dan baka Nide, Aksaray, Beyehir, Krehir, Kayse
ri, Akehir sancaklanndan meydana gelip Beylerbe
yinin senelik altyzaltmbebin (665.000) ve mirli
valklarnn yzdoksanbin ( 1 90.000) akalktan
yzellibin akala kadar haslar vard. Bu eyalette
yzonalt zeamet ve binbeyzdrt timar mevcut o
lup, cebeleriyle beraber, askeri gc drtbinaltyz
svariye balidi.

CEZA YR BAHR- SEFD EYALET: Gelibolu,

Eriboz, nebaht, Karleli, Mesistte, Rodos, Midilli,
Kocaeli, Biga, Sula sancaklarn, veseyane olarak
Osmanl 343

tasarruf olunan Sakz, Naka, Mehdiye livalar buraya

dahildi. Bu eyalet Kaptan Paala bal olup, Bey
lerbeyinin yani Kaptanpaa'nn ikiyzbin akadan
drtyzkrkbin akalk olacak kadar haslar vard.
ibu eyalette yzyirmialt zeamet ve
bindrtyzdoksaniki timar bulunup, askeri kuvveti
cebeleriyl e beraber drtbinbeyz nefere varyordu.
Bunlara Derya Kalemi ad verilip, deniz seferlerine
giderlerdi. Sula yani zmir, sanca tersane keth
dalarnn hassyd.

KIBRIS EYALET: Paasanca olan Lefkoe ile

el, Sis, A laiye, Tarsus sancaklarn arac olarak ta
sarruf o lunan Oirne, Baf, Maosa livalarn kapsayan
beylerbeyinin senelik alt yk ve sancak beylerinin
ikiyzbin akahktan, ikiyzkrkbin akala kan
haslar vard. Bu eyalette 38 zeamet ve 1 627 timar
bulunmakla askeri gc ise cebeleriyle beraber 4500
kiiyi buluyordu. Kbrs Beylerbeyleri bir gemi ve bir
yedek ile deniz seferlerine gitmek zere vazifelendi
rilmiti.

ZULKADR (DULKADR) EYALET : Mara Ma

latya, Ayntab (O.Antep), Kars, Zlkadiriye, Samsad
sancaklarndan meydana gelmitir. Beylerbeyinin
altyk yirmi sekizbindrtyzelli, mirIivalklarnn ise
yz yk akaJ ktan beyz bin akaIa kadar has
lar vard. Bu eyalet 29 zeamet, 2 1 40 timan olan as-
344 Osmanl

keri gc ise, cebeleriyle beraber 5500 svariyi bu l

maktayd .

RUM EYE- SUGRA EY AL ET : Paa sanca olan

Sivas'la Amasya, orum, Bozok, Divrii, Canik.
Arabkir livalarn kapsard. Beylerbeyinin dokz yk
ve mirlivalklarnm 200 bin akalktan , 350 bin ak
ala varan haslar var olup, 29 zeameti ve 3020
timar bulunuyordu. Cebeciler ile beraber 9 bini bulan
svari askeri vard.

ERZURUM EYALET : Erzurum, Karahisar arki,

Ki, Hns, Pasin, Malazgird, Tekman, Kuzucan,
spir, Tortum, Sf1a (aa) Pasin, Mamurvan san
caklarn kapsayp, Beylerbeyinin senelik
birmilyonikiyzondrtbin ve mirlivalklarnm yzbin
akalktan, yzyirmi bin akala varan haslar var
d. 1 20 zeamet, 5 50 timar olarak, asker says cebe
leriyle beraber 7800 svariye varmt.

AM EY ALET : Dmk, Kuds- erif, Gazze, Sfd,

Nablus, Aclun, Lacon, Bekaa, Akka, Tedmir, Sayda
Ma Beyrud, Krk ma evik sancaklarn kapsayp,
Beylerbeyinin senelik 360 bin akala varan haslar,
128 zeamet ile 868 timar olup, cebeleriyle birlikte
askeri gc 2600 svariyi bulmutu.
Osmanl 345

TRABLUSAM EYALET: Trablus, Hama, Humus,

Selimiye, Cebeliye sancaklarndan mteekil olup,
Beylerbeyinin senelik, sekizyz aka ve mirlivalkla
rnm 2 1 0 bin akadan, 390 bin akala kadar haslan
vard. 63 zeamet, 1 7 1 timar vard. Cebeleriyle birlikte
askeri gc 1 400 svariyi buluyordu.

HALEP EYALET: Halep, Adana, Ekradlis, Birecik,

Aziz, Mare, Trkmen Halebi, Gazez, Meti ma Mazik
sancaklarn kapsayp, Beylerbeyinin senelik 8 i 7 bin
mirlivalklarnm 200 bin akalktan 500 bin akala
kadar varan haslar, 400 zeamet, 799 timar bulun
maktayrf. Cebeleriyle beraber askeri gc 2500 sva
riyi bulmaktayd.

RAKKA EY ALET: Paa sanca olan Urfa sanca

yla Cemase, Habur, Drrehibe, Ben-i Rebia, Src,
Ani sancaklarn kapsayp, Beylerbeyinin senelik 680
bin ve mirlivalklarnn 1 00 bin akalktan 280 bin
akala kadar haslar ve 37 zeamet ve 6 1 6 timar
bulunmaktayd. Kuvve-i askeriyesi cebecileriyle be
raber 1 600 svariyi bali oluyordu.

KARS EYALET: Kars, Rahcivan, Zara, ad,

Kvan, Kazman, Marekil sancaklarndan olu
mu olup, Beylerbeyinin sekizyzyirmi ve mirliva
lklarnm 200 bin akelikten, 400 bin akelie kadar