Di̇n Eği̇ti̇mi̇nde Esteti̇k PDF

DN ETMNDE ESTETK
DN ETMNDE
ESTETK
slam, insana estetik bir benlik ve z zenginlii
kazandracak, ilikilerini dzenleyip ynetecek birok
estetik malzeme verir. Bu anlamda din eitiminin renen
asndan gzelleme abas, reten asndan ise
gzelleirken gzelletirme faaliyeti olduu sylenebilir.
DN ETMNDE
Dinin snrlarn izdii estetik sorumluluk alannda insan
gzelden, gzellikten, kendi gzelliinden, evresini
gzelletirmeden sorumludur. Bu nedenle din eitiminin
ESTETK
insan ruhuna ve yaamna yaplan estetik bir mdahale
olduu sylenebilir. Bu durum dini sorumluluklarn estetik
Yrd. Do. Dr. MER DEMR
bir kayg ierisinde gerekletirilmesini zorunlu klar.
Estetik, insann dini sorumluluunu gerekletirmesinde
ihmal edilmeyecek bir alandr. Din temelli estetik anlayta
Yrd. Do. Dr. MER DENR

insana bahedilen hazr gzelliklerin farknda olmas
yannda insann kendi emei ve yetenekleri ile oluturmas,
yaamas ve yaatmas gereken birok gzellik sz
konusudur. Bu alma, din eitiminde davran gzellii
(ahsenul amel) erevesinde farkndalk oluturmay ve
estetik bir bilin gelitirmeyi amalamtr.
ISBN 978-605-9168-34-2
ilhiyt
9 786059 168342
ilhiyt
ilhiyt
ilhiyt 143
Din Eitiminde Estetik
mer Demir
ISBN 978-605-9168-34-2
1. Bask: Ekim 2015

Sertifika No: 13858
Mizanpaj: Tavoos
Sayfa Dzeni: Tavoos
Kapak: MAKGRUP MEDYA PRO. REK. YAY. A..
Bask: Hermes Ofset
ilhiyt
Cinnah Cd. Krkpnar Sk. 5/4 ankaya / Ankara
Tel: (0312) 439 01 69 Faks: (0312) 439 01 68
ilahiyatyayin@gmail.com
DN ETMNDE ESTETK
Yrd. Do. Dr. MER DEMR

NDEKLER
KISALTMALAR ................................................................................................................ 9
NSZ ........................................................................................................................... 11
GR .............................................................................................................................. 13
1. Problem .......................................................................................................................... 13
2.Aratrmann Amac ve nemi ................................................................................. 19
4. Snrllklar ................................................................................................................... 21
I. BLM
ESTETK LE LGL TEMEL KAVRAMLAR VE KONULAR ........................................... 23
1.Estetik .............................................................................................................................. 23
2.Estetik ile lgili Temel Kavramlar ve Konular ....................................................... 25
3.Estetik ve lgili Alanlar ............................................................................................... 31
4. Estetiin Temel Konusu: Gzel ............................................................................... 35
5.Gzelliin znellii-Evresellii .............................................................................. 39
6. Gzel Hakknda Grler ......................................................................................... 42
II. BLM ...................................................................................................................... 53

SLAM DN VE ESTETK ............................................................................................... 53
1. Dinin Amalar(Makasd) Asndan Gzel ......................................................... 55
2. slam Dnce Tarihinde Estetik ............................................................................ 56
3. Kuranda Gzel ............................................................................................................ 59
3.1.Allah Btn sim ve Sfatlar ile Gzeldir (Esmul Hsn) ....................... 62
3.2. Allah En Gzel Yaratcdr (Ahsenul Hlikin) .............................................. 70
3.2. Allahn Hkm Gzeldir(Ahsenul Hkimn) ............................................. 78
3.3. Allah En Gzel Dost-Vekil-Yardmcdr (Nimel Mevl- Nimel Vekl-
Nimen Nasr) .................................................................................................................. 81
3.4. Allah En Gzel Snaktr (Ahsen Mesvay) ................................................. 83
3.5. Allahn Sz En Gzel Szdr (Ahsenl Hadis) ........................................ 83
3.6. Allahn Peygamberleri En Gzel rnektir (sve-i Hasene) ..................... 90
3.7. nsan En Gzel ekilde Yaratlmtr (Ahsen-i Takvim) ............................. 96
3.8. Gzel Son (Hsna) ............................................................................................. 101
III. BLM
DN ETMNDE ESTETK .......................................................................................... 109
1. GZEL BLME ......................................................................................................... 114
1.1. Yce Olan (Allah) Gzeldir .............................................................................. 117
1.2. yi Olan Gzeldir ................................................................................................ 119
1.3. Doru Olan Gzeldir ......................................................................................... 121
1.4. Yararl Olan Gzeldir ......................................................................................... 123
1.5. Hayrl Olan Gzeldir ....................................................................................... 124
1.6. Helal Olan Gzeldir ........................................................................................... 125
1.7. Temiz Olan Gzeldir ......................................................................................... 127
1.8. Salam Olan Gzeldir ....................................................................................... 128
2. GZEL GRME ...................................................................................................... 129
2.1. Kendinde Gzeli Grme ................................................................................... 132
2.2. Varlkta Gzeli Grme ...................................................................................... 138
3. GZELE NANMA (Saddakabil Hsna) ............................................................ 143
4. GZEL EYLEMDE BULUNMA (Ahsenl Amel) ............................................. 148
4.1. Gzel Davrann nemi .................................................................................. 151
4.2.Gzel Davranta Ama (hlas) ......................................................................... 158
4.3. Gzel Davran lkeleri (Ahlaki lkeler) ...................................................... 169
4.4. Gzel Davran Tasarm Sreci ....................................................................... 176
4.4.1. Gzel Davran Tasarmnda Uygunluk .................................................. 190
4.4.2. Gzel Davran Tasarmnda Oluturucu Unsurlar .............................. 199
4.4.2.1. Estetik Kayg ............................................................................................. 199
4.4.2.2. Bilgi ............................................................................................................. 199
4.4.2.3. Dnce ...................................................................................................... 203
4.4.2.4. Duygu ......................................................................................................... 208
4.4.2.5. Deer ........................................................................................................... 215
4.4.2.6. rade ............................................................................................................ 216
4.4.3. Gzel Davran Tasarmnda Dzenleyici Unsurlar ............................. 217
4.4.3.1.Beden Dili ................................................................................................... 220
4.4.3.2.Ses ................................................................................................................. 221
4.4.3.3.Sz ................................................................................................................ 222
4.4.3.4.Kyafet ......................................................................................................... 229
5. GZEL NSAN OLMA (Muhsin) ......................................................................... 229
5.1.Allaha hsan ......................................................................................................... 233
5.2.nsana hsan .......................................................................................................... 239
5.3.Varla hsan ......................................................................................................... 243
6.GZEL TOPLUM OLUTURMA .......................................................................... 246
7.KARI GZELLK ENGELLER ............................................................................ 257
7.1.Heva ........................................................................................................................ 259
7.2.Gaflet ...................................................................................................................... 263
7.3.Cehalet .................................................................................................................... 264
7.4. Gnah .................................................................................................................... 265
7.5. Olumsuz Sosyal evre ....................................................................................... 266
7.6. Gsteri ................................................................................................................. 266
7.7. Taklit ...................................................................................................................... 267
7.8. eytani Gzellik ................................................................................................. 269
SONU VE NERLER ................................................................................................ 273
KAYNAKA .................................................................................................................. 283
DZN ............................................................................................................................ 297

KISALTMALAR
A.g.e. : Ad geen eser.

A.g.m. : Ad geen makale.
A.g.t : Ad geen tez.
M.E.B. : Milli Eitim Bakanl
M..S.B.E. : Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Y.L.T. : Yksek Lisans Tezi
A..S.B.E. : Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
HR..F.D. : Harran niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi
A..D.T.C.FD. : Ankara niversitesi Dil Tarih ve Corafya Fakltesi Dergisi
A...F. : Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi
A...F.D. : Anka niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi
A..S.B.E. : Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
AT...F. : Atatrk niversitesi lahiyat Fakltesi
AT...F.D. : Atatrk niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi
D.E...F. : Dokuz Eyll niversitesi lahiyat Fakltesi
D...F.D : Dokuz Eyll niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi
D..B. : Diyanet leri Bakanl
F..S.B.E. : Frat niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
G...F. : Gazi niversitesi lahiyat Fakltesi
G..S.B.E. : Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
M...F. : Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi
M...F.Y. : Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar
M..S.B.E. : Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
MEB : Milli Eitim Bakanl
T.D.K : Trk Dil Kurumu
T.D.V. : Trkiye Diyanet Vakf
s. : Sayfa
9
NSZ
Din eitiminde estetik konusu zellikle dinin istendik davran olan sa-
lih amel ile yakndan ilgilidir. slam dini davran gzellii olan ahsenul
ameli insanln varolusal amac ve yar sahas olarak grr. Doktora te-
zimde salih amel kavramn yaam boyu renme ile ilikilendirerek al-
mtm. Bu eserde ise ahsenul amel kavramn aratrmaya ve anlamaya a-
ltm. Her iki eserde de dinin insandan bekledii eylemi farkl ynleri ile ele
alp iledim. Eitim, sonuta davran deitirme sreci ise din eitiminde ar-
zu edilen davrann ne olup olmad konusunda ok ynl almalara ih-
tiya vardr. almann giri blmnden sonra birinci blmde estetik ile
ilgili temel kavramlar ve ilgili alanlar zerinde duruldu. kinci blmde ise
din ve estetik konusu slam dini zelinde ele alnd. nc ve son blmde
ise din eitiminde estetik konusu, gzeli bilme, gzeli grme, gzel eylem-
de bulunma, gzel insan olma, gzel toplum oluturma erevesinde ilendi.
Ayn blmn son konusunda kar gzellik alannda yer alan gzellik en-
gellerine de yer verilmitir. almann tamam ahsenul amel izgisinden
kopmadan srdrlmtr. Dorusu arda bulunduum srekli eylemli-
lik ve eylemde gzellik konular bende ok ar bir sorumluluk duygusu-
na ve yazdklarm gerei zere gerekletiremeyeceim endiesine neden ol-
du. Bu ar sorumlulukta yapamadklarm konusunda dua ve anlay bekli-
yorum. Bu durumda okuyucuya den yazlandan yararlanp kendinden ka-
taca gzellikler ile yazlan amaktr. Bir eser ancak o zaman amacna ula-
m olacaktr. Eserler, yararland kaynaklar, okuyucular ise yazarlarn aa-
bilirse gelime var demektir.
Kitap yazmak, bir eser ortaya koymak, akademik bir alma yapmak in-
san belli bir yaam tarzna zorluyor. nsann kendisinden ve evresinden ba-
z dnler vermesine neden oluyor. Sosyal ilikileri azaltyor. Gezilecek gr-
lecek birok mekna sahip stanbul gibi gzel bir ehirde ve stelik yaz mev-
siminde sam Ktphanesine altan kapana gnll hapsediyor. nsana
11
12 DN ETMNDE ESTETK
kilo aldryor, bel, boyun ve ayak arlarna, grnr-grnmez rahatszlkla-

ra neden oluyor. almann her aamasnda yakn evrenin destei olmadan
bu ilerin baarlmas mmkn deildir. Bu anlamda ailemin tm bireylerine;
anne ve babamn srekli dusana, eime, oullarm Ebubekir ve Salihe, kzm
Smeyyeye desteklerinden dolay ok teekkr ediyorum. Bu eser kk o-
lum Musa Erdemin btn engellemelerine boyun eerek sonulandrlmtr.
Onun hakkna girilmemitir.
15.10.2015
Bayburt
GR
1. Problem
Bilim, teknoloji, iletiim ve ulam izgisinde gelien son medeniyet tm in-
sanl kendi deerlerinde buluturmu grnyor. ada medeniyetin rahat-
lna, aclarna, pimanlklarna, nimetlerine, skntlarna ve gnahlarna b-
tn toplumlar bir ekilde ortak oldu. Kreselleme gereinin zorlamas, yerel
taraflarn destei ve katlm ile yeni oluan medeniyetin k noktas bat olsa
da artk tm insanln evinde, cebinde, hayatnda hatta yreinde yaamakta-
dr. Olumlu ve olumsuz ynleri ile tm insanla alan bu medeniyet, insanl
ortak deer retmeye, sorunlara ortak zm retmeye zorlamaktadr.
Estetik adan bakldnda medeniyetin gzel, cazip ve ekici ynleri ol-
madn syleyemeyiz. Ancak bu gzellik daha ok bilim, teknoloji, iletiim,
ulam ynleri ile ilgili teknik bir ilerlemedir. Motor, makine ve robot tekno-
lojisi insana bir taraftan rahatlk ve retim kolayl salarken bir taraftan da
insan ilikilerine zarar vermekte, sosyal yaam tehdit etmekte, insan ilikile-
rinin sanallamasna neden olmaktadr. Robotik bir yaam tarz tm ilikile-
ri etkisi altna almay srdrmektedir. Teknoloji, insan ilikilerini gittike me-
kanik alana tamakta, gerek insani ilikiler kaybolmakta, insani deerler za-
rar grmektedir. Ahlaki deerlere yeterince yer vermeyen, aklc, olgucu, mo-
dern bilim, dnyann bysn zmek iin, bandan beri olaanst olann
doallatrlmas ve biricik olann yasalar evrenine gre dzenlenmesini he-
def semi ve ahlaki-estetik grngy de bunun dnda tutmamtr.1 zel-
likle ahlaki deerler dnyasndaki zlme estetik deerleri de olumsuz yn-
de etkilemektedir. Bu noktaya geliimizin nedeni yeni medeniyetin ou za-
1 Trker, Habip, Moritz Geiger ve Nicola Hartmannda Estetik Deerin Temellendirilmesi, Marmara ni-
versitesi Sosyal Bilimler Enstits, lahiyat Anabilim Dal, Felsefe ve Din Bilimleri Dal, Doktora tezi,
stanbul 2007, s.15.
13
14 DN ETMNDE ESTETK
man hayat tek yanl alglamas ve tek yanl deerler retmesinden dolay ol-
mutur. Bu da insann ve hayatn btnln tehdit etti. Btn halinde da-
ha iyiye ulalamad.
Medeniyet btnlnde bilim ve teknoloji alannda ilerleme olurken,
din, felsefe, ahlak gibi alanlarnda kendisini tm deerlerden soyutlamas ba-
t medeniyetinin kmaz oldu. ok gzel, gzel hatta ylesine gzel diyeme-
yeceimiz bir dnyada yayoruz. Estetik adan bakldnda gnmzde,
toplum yaamnda beeniden yana pek olumlu yarglara varmann imkn
yok gibidir.2
Aydnlanma ile beraber birok insan beeri sorunlarn zm iin umut-
lanm, olduka yaratc, yeniliki olan bu srece bel balamt. Oysa bu s-
re kendi iinde insanlk iin son derece ykc bir g barndryordu. Bu ne-
denle Black, daha seksenli yllarda aydnlanmann sonucu ortaya kan mo-
dernizm hakknda unlar sylemiti. Modern a, baka herhangi bir a-
dan daha ok alaka, yrtlen bir ldrler a, i savalar, dinsel ve ulus-
lararas savalar a, ok eitli biimlerde yaplan kitle katliam, toplama
kamplar ve mlteci sorunlarnn yaand bir a olmutur.3 Batl devlet-
ler, dev irketleri ile yalnz kendileri iin bencilce bir ekonomik ilerleme yo-
lunu seti. Bakalarnn onurlar, kanlar ve gzyalarn umursamad. Bunun
nedeni deerlerin bilinmemesi deil, deerlerdeki ikiyzl ve ayrmc uygu-
lamalar olmutur. Btn kltrlerin rettii kendin iin istediini bakas
iin de istemelisin evrensel ilkesinden hareket edilmemitir. Douda ve ba-
tda bizde buna dahil olduk yada edildik, bu deerlerin doduu yerde mo-
dernizmi bu btnle tercih ettik.
Geleneksel inan ve yaam ekillerini ykp yerine felsefe, sanat, edebiyat ve
estetik alanlarda yeni bir kltr ve anlay getiren modernite, insann bozulma-
s ve ac ekmesi trnden yksek bir fiyat demesine ramen ne yazk ki in-
sanlara mutluluk getiremedi. Modernitenin lszlklerine arasal aklcla
ve otoriter geleneksellie hakl bir itiraz ve tepki olarak ortaya kan post mo-
dernizm de birey ve toplumlarn hayatlarna derinlik kazandran ve anlam ve-
ren her trl deeri ilevsizletirdi.4 Deerlerdeki lszlk ve belirsizlik ze-
rine kurulu sz konusu hayat felsefesine gre doru, gerek ve anlam yoktu.5
Bu grler insan nihilist bir felsefeye tayarak insan olmann deeri haz ve
2 Mamur, Nuray, Kitsch (Ki) Olgusunun Sanat Eitiminde Estetik Beeniler Asndan Sorgulanmas,
M. Eitim Fakltesi Dergisi, 2012, C.8, S.3, s.70.
3 Black, Cyril E., adalamann tici Gc, Bankas Yaynlar, Ankara 1986, s.23.
4 Serdar, Ziyaddin, Postmodernizm ve teki, Sylem Yaynlar, stanbul 2001, s.27.
5 ener, Sami, Bilgi ve Toplumsal Dinamizm, Eitimden Felsefeye Necmettin Tozlu Armaan, Yznc
Yl niversitesi Yaynlar, Hanger Matbaclk, Ankara 2011, s.483.
GR 15
faydaya indirgenmi oldu.6 iddet, cinsellik, kfr, vb. davranlar duygu te-
ci uygarlamakta olan bir topluma vekaleten kitaplarda, dergilerde, filmlerde
ve internette bir fantezi olarak yer ald.7 Kreselleme hayat tarzlarndaki eit-
lilii artrd. Her alanda birbirinden farkl beeni seeneklerinin gelimesine ne-
den oldu. Kreselleme ncesinde kendi doal, beeri ve kltrel evresi ile et-
kileim halinde olan insann etkileim evresi gittike genileyerek evrensel bir
nitelik kazand. stekli veya isteksiz kabul gren kreselleme hayat tarzlarn
birbirine yaklatrarak benzer sorunlar evrensel bir nitelik kazanm oldu. K-
resellemenin sosyal, siyasal, ekonomik ve ahlaki alanda rettii olumsuzlar in-
sanln nne insanca yaama engelleri oluturdu. Kresellemenin ortaya -
kard sorunlar artk yalnzca i adamlarnn, yneticilerin ve bilim evreleri-
nin sorunu deil; ailelerin ve bireyin de sorunu haline geldi.
Gnmz dnyasnda zellikle insanlar ortak bir yaamda buluturan
ahlaki deerlerde yaanan zayflama ve yoksunluk eitli hakszlklara ve yol-
suzluklara neden olmakta, insan ilikilerini ve insan yaamn olumsuz ynde
etkilemekte, byk ehirlerin gvenliini tehdit edecek duruma gelmitir. Di-
er taraftan birok lkede gelir dalmnda denge bozulmu, bir ksm insan-
lar lks ve israf iinde bencilce yaarken bir ksm insanlar da temel ihtiyala-
rn karlayamamaktadr. nsanlar arasnda birok alanda ayrmclk yaan-
makta, sosyal, ekonomik, siyasi ve dini alanlarda ifte standart uygulamalar
gittike yaygnlamaktadr. zellikle insanlar ortak bir hayatta buluturan
ahlaki deerlerdeki zayflama, sosyal balardaki zlmelere neden olmak-
tadr. Bu durum ada bir sorun olarak birok dnr tarafndan dile geti-
rilmektedir. Francis Fukuyama bilgi toplumunun kazanmlarna bal olum-
suz gelimeleri byk zlme olarak nitelendirir.8 Siyasi, ekonomik ve di-
ni alanlarda ba gsteren problemlere kar akletmekten, ikna ve makuliyet-
ten uzak g kullanmaya dayal zm yntemleri, sosyal atmalar, terr
ve iddeti beslemektedir.
Genel hatlarn izdiimiz bu durum hemen yan bamzdaki gnlk ya-
am ve insan ilikilerini de olumsuz ynde etkilemektedir. Hza ayarl, ar-
abuk i grmelerine gre deer kazanan mal ve hizmetlerin retiminde kul-
lanlan teknolojik ara ve gerelerdeki eitlilik, retim ve tketim kapasite-
sini artrmtr. Bilim ve teknoloji sayesinde uak, otomobil, asansr, bilgisa-
yar ve telefonlar insann ilerini kolaylatrrken dier taraftan insan yaam-
6 Serdar, age, s.8.

7 Mestrovic, Stjepan G., Duygu tesi Toplum, ev. Abdullah Ylmaz, Ayrnt Yaynlar, stanbul 1999,
s.196.
8 Yldrm, Canolu, Kuran ve Deiim (Ftratn Bozulmas ve Toplumsal rme), Pnar Yaynlar, stan-
bul 2010, s.92.
16 DN ETMNDE ESTETK
n da hzlandrmtr. Hzn insana zaman, sermaye, kazan, prestij kazandr-

d gr benimsenmitir. yle ki dijital sinir sistemi ile dnce hznda
almay konu edinen eserler bile kaleme alnmtr.9 Hatta sratin stnl-
n savunan Marinetti, insana her yerde hazr ve nazr olabilen mutlak bir
rol yaktrm, hzl yaamay dnyann yeni gzellii olarak vm, insa-
nn saldrganln, sava ve lm bu hz iin gerekli grmtr.10 Bu gidi-
le insan yakn bir zamanda enerji, madde ve hz kanunlarn tketerek kendi-
sini de nlayarak varlk leminden kaybolup gitmesinden korkulmaktadr.
nsann zorunlu olarak ayak uydurmaya alt ada hzn kaybettir-
diklerini de grmemiz gerekmektedir. nsan kulland teknolojinin hzna
ayak uydurmaya almakta fakat zaman sknts ekmektedir. Bu yaam tar-
z insanlarn ilerini hzl bir ekilde yapmaya zorlamakta, insana yapt i-
leri tamamlayamama korkusu yaatmaktadr. Ar hz insann ilerini gere-
i gibi yapmasna ve ilikilerini olmas gereken kalite ve gzellikte yapmas-
na engel olmaktadr. amzn insan her eyi karma endiesi ile yaamak-
ta bu da ilerini ve ilikilerini irkinletirmektedir.11 Bu hzllk insann varl-
a yaklam tarzn deitirmi, varla baktaki anlamn, hikmetini ve fera-
setini kaybettirmitir. Kendisini zorlayan hayat arknda bir dili olarak devi-
nirken anlama ve metafizik bir kaygya zaman yoktur. Gnee, aya, yapraa,
topraa, bcee durup bakacak zaman yoktur. Varlk, olgu ve olaylar yann-
dan kendi hz ile akp gitmektedir.
Bu durumdan insan ilikileri de olumsuz ynde etkilenmitir. nsanlar bir-
birlerine iten, karsz yaklamas, bakmas, konumas, selam verip hal ha-
tr sormas ve deer vermesi gerekirken btn insan ilikileri amacndan sap-
mtr. Dosta, komuya, akrabaya, arkadaa, renciye, retmene, evresin-
de iliki kurduu herkese verimli prosesler gelitirmek kalite oluturmak
marka imaj yaratmak alcya yaklamak12 gibi amalar ile insanlara m-
teri mant ile baklmaya balanmtr. ocuklar anne ve babalar olduu hal-
de yetim gibi bymekte, akraba ve arkada ziyaretleri artk telefon ve bilgi-
sayar aracl ile elektronik ortamlarda gereklemektedir. Konumalar en
ksa, en kestirme ve en hzl nasl gerekletirilecekse o yol tercih edilir olmu-
tur. yle ki, yeni yetien kuaklar arasnda yeni bir iletiim ve anlama dili-
nin gelimekte olduuna tanklk edilmektedir. letiim dnyasnda duygula-
r anlatan eitli iaret ve semboller, zel harfler ve kelimelerden oluan hz-
9 Gates, Bill, Dijital Sinir Sistemi ile Dnce Hznda almak, ev. Ali Cevat Akkoyunlu, Doan Kitap-
lk, stanbul 1999, s.23.
10 mrek, Ali hsan, Ftrizm nedir, http://www.inovasyonel.com/?Bid=958791, 30.08.2015
11 Edwards, John, Bilinli Yaamn Srlar, ada Matbaas, stanbul 1993, s.146-147.
12 Gates, age, s.23.
GR 17
l konuma dili geliip yaygnlamaktadr. Tm ilikiler abur-cubur, ayaks-

t ve alnm kaak zamanlarda gereklemektedir. Kullan at mant ile edi-
nilmi gnlk inanlar, deerler ve bilgiler sz konusudur. Kalpler, beyin-
ler tamas zor arlkta dnceler, korkular ve kayglar ile obezite olmu-
tur. ada insann srtnda ihtiyalarnn dnda birok ey yklenmi, baz
insanlar ise bir ksm insanlar neden srtlarnda tadklarn sormayacak bir
gaflet halinde hayat srmektedir.
nsanlar rekabete dayal ekonomik hayatta kazanmak ve geinmek tela-
iinde yaknlarna hak ettii ilgi ve sevgiyi gsterememektedir. Bu durum,
sosyal ilikilerin bozulmasna, aile dzeninin yklmasna, akrabalar arasnda
souklua neden olmaktadr. yle ki ou insan kalabalklar iinde yalnz,
bir yabanc gibi yaayabilmektedir. Yabanclama, bireyin kendisinde, birey-
ler arasnda, ayn toplumda yaayan eitli guruplar, snflar ve rgtler ara-
snda, doaya kar, dier toplumlar ve kltrler arasnda yaanmaktadr. Ya-
banclama insanlar iin ahlaki, psikolojik sosyal ve felsefi ynleri ile nevrotik,
tehlikeli ve ekilmez bir durum arz etmeye balamtr. Yabanclaan toplum-
da insanlar ayn mekn, ayn zaman, ayn yiyecei ve iecei hatta ayn iba-
deti paylasalar bile birbiri ile konuamaz, selam veremez duruma gelmitir.
likilerde anlalamaz bir tutukluk yaanmaktadr. En iyi iliki; en az, en ksa
ve en uzak iliki olmutur. Sartrenin de belirttii gibi adeta insan insann ce-
hennemi haline gelmitir.
nsann dnyasnda ortaya kan her irkinlik ncelikle insan ilikilerine
zarar vermekte ve yabanclamaya ve yalnzla neden olmaktadr. Yabancla-
an insanlar, dier insanlar ve varl tanmad ve bir anlam dnyasna yer-
letiremedii iin kendisini de tanyamamakta ve anlamlandramamaktadr.
Kendisini tanmayan, doal ve beeri iinde bir uyumla kendisi olmakta zor-
luk eken insan kendisini gerekletirememektedir. Bu durum insann doal
etkileim yasalarna zarar vermektedir. nsann evresel etkileri kendi irade-
si ile dengeleyebildii takdirde bir sorun yoktur. Aksi takdirde kiisel karar-
larn, tercihlerini toplumsal, kltrel ve kresel etkileim ynlendirebilmek-
tedir. Reklamclar ada bycler olarak insann nasl yaayacana, nasl
davranacana, neyi yiyeceine, neyi ieceine, neyi giyeceine karar verebil-
mektedir.
Doaya ve kendi trne acmasz bir tavrla hkmetme abasnda olan in-
san, modern yabanclama ile vahilie, barbarla kap aralamakta, medeni-
yet adna alar boyu biriktirilen beeri deerler ve insanln tm kazanm-
larn birer birer yok etmektedir. Ksa vadede bu durumdan yararlanan bir
avu insan, lkeler ve irketler bulunsa da uzun vadede bugn grmekteyiz
18 DN ETMNDE ESTETK
ki bu vahet ve barbarln tm insanla zarar vermesi kanlmazdr. Uz-

manlar, gnmzde yaanan yabanclama ile ilgili balang ve sonun nce-
sindeki gstergeler iin olduka negatif yorumlar yapmaktadr.13 Akl ve ruh
hastalklar, intiharlar, alk, nkleer ve biyolojik silahlar, boanmalar ve adi
su vakalar, iddet ve terr olaylarnn yabanclamann bir sonucu olmad-
n kim syleyebilir?
Bat dnda kalan toplumlarn zihinsel retim eksiklii ve bilim ve teknoloji
asalakl baty byklenmeye ve yaptklarn hakl grmeye itmitir. Fakat ge-
linen noktada yalnzca baty sulamak hem doru deil hem de zm odakl
bir yaklam deildir. ok ynl ve evrensel sorunlara lkeler arasnda snrla-
rn kalkt gnmz dnyasnda kresel bir aray ve bir zm gerektirmek-
tedir. Her birey ve toplum gereken katky salad oranda insanlk zme
yaklaabilir. Birok aykr ses olsa da genel olarak bakldnda Mslmanlarn
ounluu da bu medeniyete tepkilerini sahiplenme eklinde ortaya koymu-
tur. Mslman toplumlar son birka yzyl iinde bilimsel, teknolojik, askeri,
siyasi yenilgiler yaad iin batdan birok eyi dn ald. Fakat hi vermeyi
dnmedi. Peki, bizde insanla verecek bir ey yok mu? slam ve Mslman-
lar insanla ne verebilir? nsanlar imrendirecek, onlarn beenisine hitap ede-
cek, onlar cezp edecek neyimiz var? Bizim varmz ve zenginliimiz nedir? Bu
sorular iyi dnldnde gerekten dinimizde, kltrmzde, ahlak anlay-
mzda ve medeniyet tasavvurumuzda tm insanlk ile paylaabileceimiz ve
ortaklaabileceimiz deerlerimiz olduunu grebiliriz.
nsanln vahete ve barbarla doru srklendii bir zaman diliminde ya-
banclamann ve yalnzln yol at vahete ve barbarla engel olacak insa-
na, evrene, zamana, gzellik kaygs ile bakan bir anlaya ihtiyacmz olduu
sylenebilir. irkinlik, insanlk olarak zsaygmza zarar verecek bir nitelik al-
mtr. alma, ok boyutlu ve karmak byk insanlk ve medeniyet sorunu-
na kendi alan asndan bir katk sunmay amalamtr. Ayn zamanda gittike
hoyratlaan, sevimsizleen dnyamzn deimesi iin gzelliin sihirli gcn
aralama ve arama abasndadr. Bu aba yaadmz irkinliklere kar sorum-
luluk hissederek yapabilecek bir noktadan balamak isteyenlere mtevaz bir
neri sunmaktadr. Bu konuda eitim dnyasna byk grevler dmektedir.
Bu alma estetik ve din eitimi alannda yaplabilecekler konusunda mtevaz
bir katk sunmay amalamtr. nk estetiksel eitim tm eitim alanlarnn
zorunlu ve ok nemli bir boyutu olarak karmza kmaktadr.14
13 Serdar, age, s.11.

14 Kagan, Mossej, Gzellik Bilimi Olarak Estetik Ve Sanat, ev. Kaan Aziz allar, Altn Kitaplar, stan-
bul 1982, s.208
GR 19
Bu balamda almann problemi; Kurann nemli kavramlarndan

ahsenul amel kavramn teorik, estetik, teolojik arka plan ile pratie ak-
tarlmasnda din eitiminin imknlar asndan aratrlmasdr. Konunun
aratrlmas, estetiin temel kavramlarnn bilinmesine, slam dini zelinde
gzelliin ne olduunun ortaya konulmasna, gzel davrana dini ve ahlaki
alann nasl katk yapabileceinin belirlenmesine, buna bal olarak din eiti-
minin hangi konularda gzel davran destekleyebileceine ihtiya duymak-
tadr.
2.Aratrmann Amac ve nemi

Din eitiminin insann dinsel varoluunu gerekletirmesi iin; etkili ei-
tim bileenleri kullanlarak, uygun renme ortamlarnda yaplmas gerekir.
Etkili bir din eitimi iin gnmzde ihtiya duyulan konulardan hareket
edilmesi gerekmektedir. Bu ihtiyacn dini ve beeri ynnn olmas konuyu
nemli duruma getirir. Estetik konusu da din eitiminde gz ard edilmeme-
si gereken bir alandr.
Din, bamsz bir estetik alan olmamakla birlikte dini konu ve kavramlarn
hemen hepsinde estetik bir boyut vardr. Ayrca din ve gzellik ilikisi dinin
ayrnt ve sradan konular ile ilgili deil temel gr ve ilkeleri ile ilgilidir.
nk gzellik insann kendisini, Allah ve varl bilmenin, tanmann yol-
larndan biridir. Ayrca gzellik; iman, ahlak, ibadet ve toplumsal dzeni ilgi-
lendiren ynleri ile dikkate alnmas gereken bir alandr. Dinde estetik boyut,
Allah, insan ve tm varlk ilikilerini iine alr. likiler estetik boyuttan kop-
tuu an din amacn gerekletiremez. Bu nedenle din eitiminin gerekle-
tirmek istedii eitimsel amalarn bir ksm estetik alan ile ilgilidir. Din ei-
timindeki estetik amalar, hem bireysel hem toplumsal hem de Allah ile ili-
kilerini kapsar zenginliktedir. nsann retecei bireysel gzellikler ile iin-
de yaad toplumun ve evrenin gzellemesine katk salamas amalanr.
nsann dini bilgi yannda kendi dncesiyle elde edecei gzelliin bin
bir eit formu vardr. slam insana estetik z zenginliini kazandracak, ili-
kilerini dzenleyip ynetecek birok estetik malzeme verir. Din eitiminin bu
anlamda renen asndan gzelleme abas ve reten asndan ise g-
zelleirken gzelletirme faaliyeti olduu sylenebilir. Dinin snrlarn izdi-
i estetik sorumluluk alannda insan gzelden, gzellikten, kendi gzelliin-
den, evresini gzelletirmeden sorumludur. Bu nedenle din eitiminin insan
ruhuna ve yaamna yaplan estetik bir mdahale olduu sylenebilir. Bu du-
rum dini sorumluluklarn estetik bir kayg ierisinde gerekletirilmesini zo-
runlu klar. Estetik, insann dini sorumluluunu gerekletirmesinde ihmal
20 DN ETMNDE ESTETK
edilmeyecek bir alandr. Din temelli estetik anlayta insana bahedilen hazr
gzelliklerin farknda olmas yannda insann kendi emei ile oluturmas ve
yaamas gereken gzellikler sz konusudur. Bu alma, din eitiminde dav-
ran gzellii (ahsenul amel) erevesinde farkndalk oluturma ve estetik
bir bilin gelitirmeye katk salamay amalamaktadr.
Din eitimini, dini eitimden ayran en nemli farklardan biri din eiti-
minde yalnzca dini referanslara bal kalmadan btn bilimsel alanlardan
yararlanmay bir ilke olarak benimsemi olmasdr. Bu nedenle din eitimi
sosyal bilimlerin hemen hepsinden zellikle de eitim bilimlerinden yarar-
lanr. nk din eitimi insan tanma, anlama, ihtiya ve beklentilerini bil-
me abalarna kaytsz kalamaz. Bilim alanlar arasnda yaplan yardmlama-
y bir istiare ve komuluk ilikileri scaklnda grr. Aslnda din eitiminin
dier bilim alanlar ile alverite olmasnn gerei zerinde genel bir kabul
olduu sylenebilir. Ancak bu gerekliliin uygulamalarda yeterince gerek-
letirildii sylenemez. Bu durumun nedenleri arasnda din eitiminin ok
yeni bir bilim dal olmas ve bu bilimsel ibirlii konularnda yaplm al-
malarn yetersizlii neden olarak dnlebilir. Din eitiminin dier bilimsel
alanlarla zellikle sosyal bilimlerle ortak alma yapabilecei konular olduk-
a fazladr. Din eitimi zel sahasnda gnmz dnyasnda ok ynl geli-
en ve eitlenen bilimsel alanlardaki gelimelere ayak uyduracak, bilimsel
yaklamlardan ve sonularndan yararlanacak, gerekli konularda ilgi ve ili-
ki kuracak almalara ihtiya vardr. Ayrca beeri ve doal evre sorunlar
ile ilgilenen btn bilimsel disiplinlerin de dinin zm nerilerinden yarar-
lanmas gerekir. Din eitimi bu konuda da bilimsel alanlar ile ibirlii yapabi-
lir. Bu durum din eitimcilerinin kendilerini ok ynl gelitirmelerini, yaa-
nan btn beeri sorunlara dinin nasl bir katk salayaca konusunda hazr-
lkl olmalarn zorunlu duruma getirmektedir. Din eitiminin ibirlii yapa-
bilecei alanlardan biri de estetiktir.
Estetik, hayatn her alannda yaanan ok kapsaml bir olgudur. Hangi ko-
nu bal altnda ve hangi dzeyde olursa olsun, rencilerin duygusal yn-
den geliimlerini salayacak hemen hemen btn konularn estetik alan ile il-
gisi vardr. Bundan dolay genel eitim iinde yer alan btn dersler doru-
dan veya dolayl bir ekilde estetik ile ilikilidir. Bu durumda her dersin kendi
alannn gerektirdii katklar ile estetik alana destek vermesi beklenir. Bu ne-
denle renci kazanmlarnda duygusal ynn ihmal edilmemesi gerei ei-
timciler tarafndan sk dile getirilen ortak bir grtr. nsann estetik dnya-
snda hibir yn grmezden gelinmemelidir. Estetik alanda herhangi bir bo-
yutun ihmal edilmesi estetikteki btnln bozulmasna ve hatta yok olma-
GR 21
sna neden olabilir. nk her eitim alan kendi alan ile ilgili estetik bolu-
u doldurabilir. Estetik alana katk sunacak alanlardan biri de din eitimidir.
Ancak din eitiminde gzelliin kuramsal bir balama oturtulmas gerekir.
irkinlik konusunun her alann kendi asndan ilgilenmesi gereken b-
yk bir problem olduunun farkndayz. nsanlk olarak irkinlikte boulmak
zereyiz. Birbirimize irkinlii reva gryoruz. irkin davranlarmz iin
hepimizin birok mazereti var. Gzeli grmeye, farknda olmaya, anlamaya,
takdir etmeye, retmeye ok ynl olarak ihtiyacmz var. Aratrma, kendi
gzel eylemimiz ile gzelliin kendi irademizde, dncemizde, duygumuz-
da, ilikilerimizde bize ne kadar yakn olduunu gstermeye alyor.
4. Snrllklar
Din ve estetik ilikisi birok adan zerinde alma yaplabilecek kap-
saml bir alandr. Sanat, estetik ve gzellik alannn dini alanla ilgili alma
yaplmas gereken konularndan biri de din eitimidir. Din eitimi ve estetik
ilikisi de farkl ynlerden allabilir. Bu almada din eitimi ve estetik ili-
kisi bir Kuran kavram ile ahsenul amel gzel davran balamnda ele
alnmtr. Gzel davrann ne olduu, nasl gerekletirilebilecei, sonula-
r dini ve estetik teorik arka plan dikkate alnarak allmtr. almada ge-
en din kavram slam dini ile din eitimi de slam din eitimi ile snrldr.
I. BLM
ESTETK LE LGL TEMEL KAVRAMLAR VE KONULAR
1.Estetik
Estetik, duyusal olann gzellik zerinden okunmasdr. Alglardan ya da
duyumlardan ortaya kan bilgi olarak estetik, duyusal yetkinlii yani gzel-
lii aratran bir alan olmutur. Genel olarak estetik gzelin bilgisi, gzelin al-
glanmas ve gzelin zne tarafndan yaanmasn da dile getirir.1 Sanatta es-
tetik ise gzelin duyular yoluyla alglanmasn aratran bir alan olmutur.2
Kimi grlere gre de estetik, haz ve beeni bilimidir.3 Bu anlamda gzel de-
erini aan bir kapsama sahiptir estetik. Yce, trajik, zarif, ilgin, ocuksu ve
irkin deeri de estetiin alanna girer.4 Sanat felsefesi gzeli sanat eseriyle s-
nrlandrrken estetik, gzellii varlk zerinden okur. Bu yzden gzelliin
felsefesi veya tarihi varln kendisine kadar geri dner. Estetik yalnz sanat-
taki gzellii, sanat felsefesini deil doadaki gzellii, mekn ve mimari g-
zellii, insan davranlarndaki gzellii de kapsar. Dier taraftan yalnz g-
zel nesneyi deil, gzelin znel-ruhsal yaann ve yaratln da iine alr.
nk gzellik insann i dnyasndan da yansyan bir olgudur. Ayn za-
manda estetik, insan tarafndan oluturulan rnlerde sergilenen gzellikler-
le ilgili yarglar ve yaantlarmzda sz konusu olan estetik deerleri, tavr-
lar, hazlar ve tatlar tahlil eden bir alandr. Ksaca estetik, gerekliin insan
tarafndan estetiksel olarak zmlenmesinin bilimidir.5
Estetik kelimesi Yunanca aisthanomai kelimesinden gelmektedir. Aist-
hesis kelimesini alg, duyum anlamnda kullanan Yunan filozoflar, bilgi fel-
sefesinde duygusal olandan kaynakl bilgi iin kullanarak bu kelimeyi temel
1 Yaln, ahabattin, (Ed.), Bilgi ve Deer, Vadi Yaynlar, Ankara 2002, s.22.
2 Tadelen, Demet, Yazc, Asl, Estetik ve Sanat Felsefesi, Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir 2012,
s.3.
3 Acar, Adnan, Estetik, Doruk Yaynclk, stanbul 2012, s.31
4 Tunal, smail, Estetik, Remzi Kitabevi, stanbul 2013, s.15.
5 Kagan, age, s.5
23
24 DN ETMNDE ESTETK
bir ayrm kabul etmilerdir. rnein anestetik alg boluu ve acya kar
hissizlik anlamna gelmektedir.6
Estetik szc farkl dillerde deiik ekillerde karlanmtr. Osmanl-
cada bediiyat, ilm-i husn, ilm-i mehasin, ilm-i bedii, ilm-i bedayi,
hikmet-i bedayi, ilm-i zevk ile karlk bulmutur.7 Arapada ilm-i ce-
mal, Franszcada esthetique, Almancada aeshetik, ngilizcede aesthe-
tics, talyancada estetica eklindedir. Estetik szc duyum, duyulur al-
g, duygu ilmi anlamna gelen Greke aisthesis ya da aisthanesthai sz-
cklerinden tremitir.8 Estetikte duyarllk ve duyumsanabilirlik kavramla-
r ne kmaktadr.9
Estetik bamsz bir disiplin olarak grlmemi genel olarak felsefe ieri-
sinde ele alnmtr. zellikle 18. yzyldan balayarak gnmze kadar bir-
ok estetiki estetik bilimi ne katkda bulunmutur. lk kez bu alan zel bir
disiplin ve alma alan olarak ele alan Estetik adl eseri ile Baumgartendir.
Estetiin bir bilim dal olarak kavramlamas ise Kantn Urteilskraft isim-
li eseri ile olmutur.10 Baumgarten, estetik ile alg ve duyumu duygusal bil-
ginin bilimi haline getirmitir. Ancak estetik sre de bir eit mantk ile de-
vam eder.11 Baumgarten, estetii ak seik eylerin tesinde bulunan tasav-
vurlar btn olarak tanmlar. Ona gre estetik mantn kk kardeidir.
Yani duygusal bilginin mantdr. Estetik de mantk da bilgiye ve hakikate
ulamaya alr. Mantk zihni bilginin yetkinliini estetik ise duyulur bilgi-
nin yetkinliini gaye edinir.12 Baumgartena gre Estetik Akli bir kavramadan
ziyade temaaya dayal bir tr kavrama ve i grdr.13
Fransz estetiki Lalos, estetii sanat eletirisi ve sanat tarihi olarak yorum-
lar. talyan estetiki Croce ise, estetik ile sezgi bilgisini bir arada ele alr. G-
zellii sezgi ve bilincin bir bulumas olarak yorumlar.14 Kimi filozoflara g-
re ise estetik szc bu aratrma alan iin uygun deildir. Alman filo-
zoflarndan Herder estetie Yunanca gzel anlamna gelen kalligone ismi-
ni nermitir. Hegel ise estetie kalliologie adn vermitir.15 Kant iin es-
tetik amasz amallk, Schiller iin zgrletirici oyundur.16 Lalosa g-
6 Want, Christopher Kul, Estetik, Ntv Yaynlar, stanbul 2007, s.3.

7 alkan, Adem, slam Estetii zerine Bir Deneme, O.M. lahiyat Fakltesi Dergisi, 1998, S.10, s.326.
8 Gebakan, Yksel, Estetik Ve Kentsel Yaplanma zerindeki Etkisi, nn niversitesi Sanat Ve Tasa-
rm Dergisi, 2012, C.2, S.4, s.73.
9 Bal, Mazhar, Modernizme Direnen Estetik, Kap Yaynlar, stanbul 2010, s.8
10 Arat, Necla, Etik ve Estetik Deerler, Telos Yaynlar, stanbul 1996, s.12.
11 imek, Aydn, Estetik ve Mcadele Estetii, lya zmir Yaynevi, zmir 2006, s.40.
12 Ik, Aydn, Din ve Estetik, tken yaynlar, stanbul 2013, s.29.
13 Ik, age, s.30.
14 imek, age, s.41.
15 Tadelen, Yazc, age, s.6.
16 imek, age, s.40-41.
ESTETK LE LGL TEMEL KAVRAMLAR VE KONULAR 25
re ise estetik akldan deil kalpten gelen bir ilhamdr. Bir dnce, muhake-
me ve muakale deildir.17
Estetik, temelde insann gzel karsndaki konumu, tutumu ve tavrnn
ne olduundan hareketle gzelin varlk iindeki yerini belirlemeye alr. Bu
nedenle, gzelin anlamn sadece sanatsal alanda deil, ontolojik bir zeminde
de arar.18 Her ne kadar estetik gzeli aratran bir bilim olarak tanmlansa da
birok dnre gre estetiin konusu gzeli ve gzellik felsefesini aar. Ak-
si bir bak as estetik biliminin snrlarn daraltmak olur. rnein Kant es-
tetik szcn hem duyusallk anlamnda kullanr hem de estetiin iinde
yceyi inceler. Schiller gzelin yannda ho ve ekici olan, soyluluu, du-
yusal, ocuksuyu birer estetik kategori olarak inceler. Rosenkranz iin de ir-
kinlik estetik bir kategoridir. Ludwig Wittgensteine gre estetik gzel olanla
snrlandrld iin yanl anlalmtr. Gzel, geni bir alan olan estetik bi-
liminin tek bana konusu olamaz.19
2.Estetik ile lgili Temel Kavramlar ve Konular

Estetik zne; estetik bir objeyi alglayan, onu kavrayan ve ondan holanan,
ondan estetik haz duyan bilinli bir varlktr. Estetik sjenin amac, yneldii
estetik objeyi renmek, bilmek deil, ondan estetik haz duymaktr. Estetik
sje, estetik btnln zorunlu bir elemandr. 20 Estetik zne, gzellik bilinci,
sezgisi ve hayal gc olan varlktr. Gzel ancak estetik zne ile anlamldr. Her
bilgi olay, bir sje-obje ilgisine dayanr. Bilginin sje-obje ilikisi iinde ortaya
kmas, sjenin bir objeyi kavramas, onu yorumlamas demektir.21Bilme il-
gisini salayan sjeye bilgi sjesi denir. Bilgi sjesinin amac, yneldii nesneyi
alglamak, bilmek ve onu eitli zellikleriyle tanmaktr. Bylelikle insan bilme
etkinliiyle evresindeki nesneleri, olaylar alglar ve anlamlandrr.22 Sjenin
obje ile ilikisinde holanma, beenme, zevk alma gibi estetik yaantlar sz ko-
nusu olduunda sje, estetik sje vasfn kazanr.23
Estetik nesne; gzellik deeri tayan her eye estetik nesne denir. Estetik
nesne; estetik znenin, alglama, dnme, kavrama, sezme ve tasarlama gibi
edimler yoluyla kendisine yneldii ve kendi ile ba kurduu zne dndaki
17 Oral, Mustafa, Estetik ve Tarihesi, http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=

Yazi&YaziNo=515, 10.06.2015
18 alkan, Adem, agm, s.323.
19 Grsoy, Bilge, Tketimin Estetii Ve Medya:Bugn Ne Giysem Program zerinden Bir Deerlendir-
me, . letiim Fakltesi Dergisi, 2013, S.44, s.87.
20 Yeen, mit, Estetik ve ocuk Edebiyat likisi, Bartn niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 2013,C.2,
S.1, s.242.
21 Yaln, age, s.30.
22 Yeen, agm, s.242.
23 Tunal, age, s.23
26 DN ETMNDE ESTETK
her eydir. Buna gre genel olarak duyuya, dnceye ve duyguya muhatap
olan veriler, varlklar, balantlar ve ilikiler nesne olma zellii tarlar. Za-
man ve uzamda gerek niteliiyle var olan bilinten, bamsz olan d dn-
yann bir paras olarak bilincin karsnda duran her ey estetik nesne olabi-
lir. Atomun paracklarndan, gne sistemine kadar, hcrenin blmlerin-
den insan organizmasna kadar var olan her ey estetik nesne yaplabilir.24 Es-
tetik alanda doal ve yapay sanat eserleri olmak zere iki tr nesne sz konu-
sudur. Bir nesnenin estetik alanda kabul grmesine ya da dlanmasna ak-
lama getirirken atlacak ilk adm, gzelliktir. nk bizi nesnelere ynelten
gzelliktir.25 Bu nedenle doal nesne ile estetik nesne arasnda duyumsama
ve alglama farkll yaanr.26
Estetik bilgi; estetik bir yarglamada bulunabilmek iin bilinmesi gereken
insan aklnn erebilecei olgu, gerek ve ilkelerin btn estetik bilgidir.27 Bil-
gi sje ve obje arasndaki ballktr. Bu balln iki tarafnda sje ve obje bu-
lunur. Benedetto Croceye gre sezgisel bilgi ve mantksal bilgi olmak zere
iki tr bilgi vardr. Sezgisel bilgi, hayal gc araclyla, mantksal bilgi zi-
hin araclyla elde edilir. Sezgi, kavramsal bilgiden nce gelip onun temelini
oluturur. Bireysel bir bilgi tr olup en yaln bilme biimidir.28 Sezgisel bil-
gi bireyselin bilgisi ile snrl iken mantksal bilgi tmelin bilgisidir. Ayn e-
kilde sezgisel bilgi tek tek eylerin, mantksal bilgi ise eyler arasndaki iliki-
nin bilgisidir. Sezgisel bilgi ve hayal gc araclyla imgeler, grntler re-
tilir. Mantksal bilgi ve zihin araclyla ise kavramlar retilir. Sezgi, insann
ilk etkinlii ve kavramsal bilginin ilk kouludur. nk kavramsal bilgi, ey-
ler arasndaki iliki iken, eylerin kendileri ise sezgilerdir.29 Her sanat eseri bi-
ze varl anlatrken varlk hakknda bir bilgi verir. Ancak bu bilgide, o sana-
tn varlk, gereklik anlay da somutlam olur. Bunun iin her estetik eser,
varlk ve gereklik hakknda bir yorumdur ve her sanat yapt, kendisine z-
g bir kavrayn gerekliidir.30
Her estetik olay, bir sje-obje ballna dayanr. Bir yanda estetik kalitele-
ri ile bir estetik obje te yanda bu objeye btn psiik aktlar ile ynelmi, onu
estetik olarak alglayan, ondan zevk alan bir sje bulunur.31 Bilgi objesi, sje-
nin dnda, ondan bamsz olarak var olduu halde, estetik objenin varl

25 Townsend, Dabney, Estetie Giri, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara 2002, s.44.
26 Kksal, Musa, Sanat Nesnesinin Estetik Deeri Ve Bakalam, Sanat Dergisi, S.22, s.126.
27 TDK Byk Szlk
28 Grsoy, agm, s.87.
29 Cmert, Bedrettin, Estetik, De Ki Basm Yayn, Ankara 2008, s.33.
30 Tunal, smail, Marxist Estetikte Gereklik, Obje ve Sje Problemi, Felsefe Arkivi, 1976, S.20, s.99.
31 Tunal, smail, ntegral Bir Estetik Olarak Ontolojik Estetik, Felsefe Arkivi Dergisi, 1957, C.3, S.3, s.156.
ancak bir sjenin varlna baldr. Objeleri fizik veya metafizik objeler olma-
s bir eyi deitirmez. Bilginin objesi, ister reel, ister ideal olsun, sjeden ba-
msz, kendi bana var olan nesnedir. Estetik obje iin durum tersinedir. Ya-
ni estetik obje, yalnz bir sje iin vardr.32
Estetik beeni; kesin, gvenilir, ince ayrmlara varan bir duyguya daya-
nan estetik yarglama ve deerleme gc; gzeli irkinden ayrma yetisi. Es-
tetik duyumlamann znel-kiisel rengi ve belirliliidir.33 Beeni de bir eit
duygudur. Tpk koklama, grme, iitme ve dokunma gibi beeni de zihinsel
sistemlerimizin temel bir alglama yoludur.34 Ancak duyular fizyolojik ara-
larla alr. Gz ve kulak gibi duyu organlarn ve onlar meydana getiren
paralarn nasl altklarn biliriz. Dilimizde farkl tat alma noktalar vardr
ve bunlar beyin merkezlerindeki sinirleri uyaran kimyasal tepkimeleri denet-
ler. Estetik beeni iin ise byle bir fizyolojiden sz edilemez.35 Duygularm-
z daha doru betimleyen farkl bir estetik dilimiz vardr. Bu beeni dilidir.
Beeni terimini eitli biimlerde kullanrz ona deer yarglarn belirtmek
iin bavururuz.36 Estetik beeni, gzellie ilikin sorunlar karsnda yarg-
da bulunma yetisidir. Gzel, kavray gc araclyla deil, hayal g-
c araclyla bilinir. O halde beeni yargs, bilmeye, kavramaya ya da id-
rak etmeye ilikin bir yarg deildir. O gzel zerine verilmi bir yargdr.
Hayal gcne dayanan bu yargnn ayn zamanda mantksal bir yarg oldu-
unu savunan grler de vardr.37 Buna gre de beeni yargsn zne temel-
lendirir ve znedeki holanma duygusu arzu yetisine gndermede bulunur.
Yani beeni yargs holanma-holanmama gibi sonularla haz alma duygusu
ile ilintilidir.38 Estetik beeni dikkatimizi alglayana ve estetik yarglara ynel-
tir.39 Estetik beeni hi deimeden kalan bir yetenek deildir.40
Estetik duygu; nesneleri veya olaylar ahlaki ve estetik ynden znel e-
kilde duyma ve deerlendirme yetisidir ki; anlk bir istencin yannda srekli-
lii de olan estetik, tinsel-dnsel olarak, ballk, ynelme, ama, hayran-
lk, haz ve ac duyabilir. Belirli nesne, olay, davranm ya da kiilerin, bireyin
i dnyasnda uyandrd estetik izlenimlerdir.41 nsann doay, kendini ve
kendi dndaki gereklikleri bir alglama biimi olan estetik duygu estetiin
32 Tunal, agm, s.158.

33 TDK, BSTS / Felsefe Terimleri Szl, 1975
34 Townsend, age, s.30.
36 Townsend, age, gs. yer.
37 Delice, Didem Yldrm, Estetik Bir Yarg Olarak Gzel, D.T.C.F Felsefe Blm Dergisi, 2007, C.18, S.0, s.81
38 Mamur, agm, s.70.
40 Timuin, Afan, Estetik, nsancl Yaynlar, stanbul 1993, s.23.
41 TDK Byk Szlk
28 DN ETMNDE ESTETK
ana konusudur. Estetik duygu ya da gereklik karsndaki estetik davran,

zne ile nesne arasndaki ilikinin zel bir biimidir.42 Estetik duyguyu insa-
nn hayvansal doasnn ya da biyolojik geliiminin bir sonucu olarak kabul
etmek olanakszdr. Bu, duygularn akln ve imgelemenin yaratc roln gz-
den karmak olur.43 Bir eye tepki verirken yaadmz estetik duygu ayr
olarak ele alnmay gerektirir. Ho bir duygudur ve kendi kendine yeterlidir.
Bir baka deyile bir dier arzuyu tatmin etme amac tamaz. Bu durumda
nemli olan estetik duygunun kendisidir.44
Kt estetik duygu olmaz ama kt beeni olabilir. Bir beeni lsne
uygun dmedii zaman kiinin kt bir beenisi olduu sylenebilir ancak
estetik duygu yalnzca kendinden bir duygudur. Estetik bir duygu tanm ge-
rei hotur ve zevk alyorsak hi kimse bizi zevk almadmza inandramaz.
Yaantmzda bize zevk veren eylerin hepsi estetik deildir. Ksaca estetik
duygu bir baka arzuyu doyurmaktan ok, amacnn kendi iinde olduu-
dur.45 Estetik duygu, tinsel kltre, dnya grne, i eilimlerine bal ola-
rak insann gzel karsnda zgl cokular duyma yetisidir.46 Estetik duy-
gu karlksz olmakla birlikte pratik anlamdan yoksun, edilgin bir seyirde
deildir. Bu nedenle pratik ve yararc ereklerle badamayan estetik yargy
Kantamasz ussallk olarak tanmlamtr.47 Hegel ise gzel ve yarar ara-
snda ba kuran maddecileri eletirerek Bir l doa resminin seyri, tabloda-
ki meyveleri yemee izin vermez. der.
Estetik yarg; yarg, iki kavram ya da terim arasnda balala kurduumuz
bir eyi onaylayan ya da yadsyan bir ilgidir. Bizi burada ilgilendiren estetik yar-
glardr. Estetik yarglar, kukusuz estetik obje ve olaylar ve sanat eserleri ile il-
gili yarglardr.48 Estetik yarg, estetik alglarn btnlnde temellenen gze-
lin lsn, yetkinlik dzeyini toplumsal kapsamn belirleyen hkmlerdir.49
Wittgenstein estetik yargy duyarlktan ayrarak bilgiye ve uzmanla da-
yandrarak estetik alann tmyle psikolojinin egemenliinden kurtarm
mantn egemenlii altna almak istemitir.50 Ancak estetik yarglarn kavram-
lara dayal bilgiler gibi mantksal kurallara balanamayaca grnde olanlar
42 Doan, Mehmet H., Estetik, Dokuz Eyll Yaynlar, zmir, 1998, s.37.
43 Doan, age, s.39.
46 Ziss, Avner, Gereklii Sanatsal zmsemenin Bilimi; Estetik, Haylaz Kitap, stanbul 2009, s.214.
47 Ziss, age, s.164.
50 Tunal, smail,Wttgenstenn Estetik Anlayn Vorlesungen UndGespraeche ber Aesthetik,
Psychologe Und Religion Kitabna Dayanarak Bir Belirleme Denemesi, .. Felsefe Arkivi Dergisi,
1984, S.25, s.6.
da vardr. Estetik yarg insanlarn duyarlk, zihin ve hayal glerinin zgr ve

uyumlu bir oyunu iinde ortaya kt sylenebilir. Ayn ekilde bir ahlk ve-
ya bilgi yargs deildir. Haz duyma ve duymamaya dayand iin sbjektiftir.51
Estetik alg; estetik objeye dikkati ynelterek, duyular yoluyla o eyin g-
zelliini duyumsama ve gzel olduu bilincine varma. Bir nesne estetik du-
yular aracl ile alglanr, ancak estetik alg duyusal izlenimlerden daha faz-
la bir eydir, bilinli bir farkna varmadr, duyumlar bilince ileten bir olay-
dr. Gereklikteki ve sanattaki estetik olaylar alglama gc; estetik yargnn
olumasnn temelidir. 52
Estetik haz; estetik bir obje, olay ve olgu karsnda oluan honutluk, du-
yusal ya da tinsel sevin duyma halidir. Estetik haz, duyu temeline dayan-
sa da onunla snrl olmayan duyu alann aarak kiilii etkiler. zlediimiz
bir oyunun, dinlediimiz bir mziin, grdmz bir resmin gnlerce etki-
sinde kalabiliriz. Estetik haz bizi etkiler, deitirir ve bize mutluluk verir, bi-
zi gndelik yaamn kayglarndan kurtarr, ruhumuzu artr. Sanatsal eserler
ile kurduumuz olumlu ve nitelikli ilikiler bizi estetik hazza ulatrr.53
Estetik tavr; gzel denilen bir manzarann ya da sanat eserinin estetik ola-
rak alglanmas, onun kavranmas, ancak estetik nesne karsnda belli bir du-
rum, vaziyet ve hl alnmas estetik tavrdr. Estetik znenin ilgi durumunu
zetler. Estetik tavr bir obje karsndaki duruumuzu ve bakmz gsteren
nemli bir yne sahiptir. rnein tarihi bir kk hakknda insanlarn vermi
olduklar baz yarglarn bir ksm, bilgisel bir tavrdr. Burada ama doru
bilgiler elde etmektir. Bundan dolay bu bilgilere dnsel-bilgisel tavr ya da
entelektel tavr denir. Kkn parasal deerini sorgulayan bak as ekono-
mik bir tavrdr. Bunlarn dnda salt seyretmek iin ortaya konulan yaklam
ise direk estetik tavrla ilgilidir. Bu yaklamda bilgi ve ekonomik kar yok-
tur.54 Estetik tavr yaln bir hayal ve kurgu olmayp duygusal-dnsel kar-
mak bir olaydr.55 nsan varlk dnyasn, olay ve olgular estetik olarak de-
erlendirir. Kendi estetik idealine uygun den ey iin gzel, kart den
ey iin de irkin tanmlamas yapar. Bundan dolaydr ki insanlar kendi ide-
alleri dorultusunda baz nesnelere gzel derken bazlarna da irkin de-
milerdir. Burada ortaya konulan deer iki eit deerin birleimidir. Bir ta-
rafta nesnenin kendisinde var olan deer, dier tarafta da insanlarn kendi-
51 Ergn, Mustafa, Estetie Yaklamlar, http://www.tamsanat.net/yayinlar/sanattarihi.php?post=587,

20.05.2015
53 Bengisu, Hatice, Estetik Yaam, Ankara 38.cas Bildirileri, 2007, s.101.
54 Gebakan, agm, s.75.
55 Tunal, 2013, s.27.
30 DN ETMNDE ESTETK
sinde olup da nesneye yklemi olduklar deerdir. te buradaki estetik tavr

sbjektif bireysel bir tavrdr.
Estetik alan, ahlak, mantk ve benzeri ilimler gibi kural koyucu normatif
bir bilimdir. Ancak pozitif bilimlerde olduu gibi deney ve gzleme dayanan
olaylarla deil, deerlerle ilgili bir alandr.56 Estetik tavr almak, bir manzaray
holanarak seyretmek ve bir mzii zevkle dinlemektir. Bu tr estetik yaan-
tlar duyusal temellidir. Estetik tavrn ynlendirdii duyular ie karmadan
bu yaantlarn hibiri meydana gelmez. Bu estetik hazz, beeniyi ortaya ko-
yan ise gzel olgusudur. Gzel deerini tayan objeden veya sanatsal eser-
den haz duyarz.57 Estetik tavr, kar ilikisinden tamamen soyutlanmas ge-
rekir. Bu yzden znenin estetik nesne hakknda hangi gerekeyle gzel yar-
gsna vard nemlidir.58 Estetik tavrn erei, estetik tavrn iinde bulunur.59
Estetik deer; bir eyin gzellik ynnden nemini belirlemeye yarayan
soyut l ve kymettir. Estetik sje ve estetik objenin yannda, estetik deer
de estetik btnln zorunlu bir elemandr. nsan, estetik obje veya sanat
eseri ile bir ilgi iine girdii zaman, ona bir deer ykler. nsan estetik haz
duyduu bir sanat eserine gzel deeri ykler.60 Platon ve Aristo estetik de-
erler estetik alglaycya bal olmadan estetik deerin bizzat nesnenin ken-
disinde olduunu savunurlar.61
Estetik kayg; estetik kayg, beenilerimiz zerine duyduumuz tedirgin-
lik ve gerilim halini ifade eder. Bir baka deyile estetik kayg, gzele, daha
gzele, en gzele ulamada ve ulaabilmede yaanlan tedirginlik ve estetii
dikkate alma halidir.62 Estetik kayg sanat eseri oluturma srecindeki yaa-
nan her trl heyecanla kark ac veren duygu deikenliidir.63 Gl bir
istek ya da drtnn amacna ulaamayacak gibi gzkt durumlarda be-
liren tedirgin edici bir duygudur.
Estetik bilin; estetik bir olayda ruhsal etkinliklerin veya ruhsal durumlarn
btn, estetik alg ve bilgilerin zihinde duru ve aydnlk olarak izlenme sreci-
dir. Duygularmzla elde ettiimiz hissi idrakin en yksek meydana geli (te-
zahr) ekli estetik his ve idraktir.64 Estetik yaam estetik bilinlenmenin so-

57 Bengisu, agm, s.101.
58 Sevim, Ouzhan, Hisarckllar, Emel, Feyziolu, Nesrin, Bir Estetik Duyu Analizi, A. Sosyal Bilimler
Enstits Dergisi, 2012, S.16, s.42.
59 Gkay, Melek, Demir, Ahmet, Farkl Eitim Seviyelerinde Estetik Beeni, S. Sosyal Bilgiler Dergisi,
2006, S.16, s.330.
61 Arslan, Ahmet, Felsefeye Giri, Adres Yaynlar, stanbul 2009, s.256
63 Yapc, Mehmet, Arslan, Rumiye, Sanat Yaptnda Psikolojik Obje zerine Hermeneutik Bir Analiz: Res-
sam Glbin Zeren rnei, Ulakbilge, 2014, C.2, S.4, s.43.
64 Kurbanov, Babek, Evrenin Estetik draki ve Estetik Faaliyet, Kazm Karabekir Eitim Fakltesi Dergisi,
nucudur. Estetik bilin, insann doayla ve toplumla olan zel bir mnasebeti-
dir ki burada da duygusallk, hisler, heyecanlar n plana kmaktadr. Estetik
bilin bir amaca ynelmi btn faaliyet trlerinde kendisini sergiler.65
3.Estetik ve lgili Alanlar

Btn bilgi alanlar birbiri ile ilikili ve birbiri ile akrabadr. Ancak baz bi-
limler birbirlerine yakn akraba saylr. Btn bilim alanlar ayrlk iin ve bir-
birini hie saymak ve kmsemek iin deil, birbirini tamamlamak ve b-
tnletirmek iin vardr. nsan yaamn paralayan dier bilim alanlarna
kar sava aan bir bilim anlay insana faydadan ok zarar getirir.
Estetik alan da her bir bilgi alan ile ilikili olsa da kendisine yakn baz
alanlar sz konusudur. rnein sosyal bilimler birbirine olduka yakndr. Bi-
rinden brne ok sayda yollar ve balantlar bulunur. Felsefe, tarih, eko-
nomi, toplumbilim ve ruhbilim gibi insan gerekliini farkl boyutlardan ken-
dilerine zg bilimsel yaklam ve yntemlerle incelemeye, anlamaya ve yo-
rumlamaya alan bilimlere sosyal bilimler denir.66 Estetik alan ile sosyal bi-
limlerin bir ksm arasnda nemli yaknlklar sz konusudur. Burada sz ko-
nusu ilikilere ksaca deinilecektir.
Estetik ve Felsefe; estetik felsefenin alt bir disiplini olarak on yedinci ve on
sekizinci yzyllarda yetkin bilim olarak bilgiyi kurumsallatrmasyla orta-
ya kt. Bilimin ele alamad znel insani yaant unsurlarna aklama getir-
meyi grev bildi.67 Filozoflar estetik terimini kullanrken sanat felsefesi, etik
ya da bilgi kuram gibi disiplinlere gnderme yaparlar. Estetiin konusu sez-
gi, duygu ya da coku olabilir; ancak estetiin kendisi bir felsefe dal olduu
iin mantn denetledii dnce ve tanmlama gibi benzer eylere tabidir.
Bu anlamda estetik, iinde birbirleriyle yaran birok farkl kuram barndrsa
da zerinde younlat grnglerle hesaplar.68
Estetik, sezgi ile bilin arasnda duran zel bir alandr. Bilincin sezgiye
demesiyle aa kaca gibi, sezginin bilince demesiyle de aa kabilir.69
Akl ve muhayyile estetik yarglar ortaya koyarken duyularla akl arasnda
2004, S.10, s.27.

65 merustaolu, Adnan, Bir nsani Fenomen Olarak Estetik Bilin, Atatrk niversitesi, Kazm Karabekir
Eitim Fakltesi Dergisi, 2007, S.15, s.20.
66 Trke Bilim Terimleri Szl, toplum bilimleri maddesi, http://www.tubaterim.gov.tr/, 12.07.2015
69 imek, age, s.44.
32 DN ETMNDE ESTETK
bir ahenk doar.70 Lyotard, estetiin yorumdan bamsz olamayacan bu

nedenle estetiin yorumlama gcn ancak felsefeden alabileceini belirtir.71
Estetik ve Sanat; estetiin alanna girmek sanatn alanna girmektir; sana-
tn alanna girmek de gzelliin alanna girmek demektir.72 Sanat, estetiin in-
san eli ile oluturulmu somut boyutunu oluturur. Sanat alan, estetiin gr-
nr biim ald, sese ve renge dnt bir alandr. Edebiyat, resim, heykel,
mzik, sahne oyunlar, sinema, farkl alanlarda ilemecilik ve mimari gibi alan-
lar sanatn faaliyet alanlar olarak karmza kar. Sanat, bir duygunun, tasar-
nn, gzelliin anlatmnda kullanlan yntemlerin tamamdr. nsanda estetik
duyguyu heyecana getirecek eserler meydana getirme iidir.73 Bu durumda sa-
nat belli bir gzelliin, estetik bir deerin bir dncenin tasarm ya da ifadesi
iin kullanlan yntem ve tekniklerdir. Sanatn temel ilevi gzeli meydana ge-
tirmek gzellik oluturmak olan belli bir estetik duyguyu yanstacak biimde
ortaya koyma abasdr.74 Sanatn amac, insanln estetik ihtiyalarn karla-
mak, deneyimlerini ilerletmek, derinletirmek ve dzene koymaktr.75
Sanatn hareket noktas gzelliktir. Doruluk, gereklik, hakikat ve iyilik
gibi bak alar onu dorudan ilgilendirmez. Sanatta asl olan gerein rt-
sn gzel ile aralamaktadr. Gzellik pratii olan sanatn ise saysz biimi
ve dili vardr.76 Sanat insann her alandaki yaamsal faaliyetinin imgesel mo-
deli olarak ilerlik kazanmtr.77 Estetik, sanatla, sanatn rettii duygu ve
dncelerle ve sanatn salad zel yorumlarla ve yorum eitleri ile ilgili
gzlemleri de temel alr.78 Bundan dolaydr ki, estetik sanatn alma artla-
rn arayan bilim olarak tanmlanmtr.79
Estetik ve Bilim; estetik alann bilimsel alanla olan ilikisi de bilim ve sa-
nat insanlarnn her zaman gndeminde olmutur. Bilimle sanatn benzer
ynlerle birlikte farkl ynleri de vardr. Bilim sanatn her ikisine ait ortak yn
imgesellik olduu sylenebilir. Yani bilimde sanatta gereklii yanstma s-
recinde onlar imgesel bir ekilde ifade etmektedir.80 Bilim, belli yntemlerle
zamana gre deimeyen bilgiler reten sistematik bilimsel bilgi ile i yapar.81
Bilimsel aratrmalar daha nesnel, gvenilir, olgusal, dzenli, kendi kendini
70 Fndkolu, Ziyaeddin Fahri, Estetik, Devlet Basmevi, stanbul 1938

71 Kksal, agm, s.125.
72 Afar Timuinden aktaran: Demir, Eyyp, Estetik, Orion Kitapevi, Ankara 2003, s.106
73 TDK szlk
74 Bal, age, s.8
75 Kagan, age, s.211
76 Bal, age, s.8
77 Kagan, age, s.457
79 Sarp, Hatemi Senih, Ahmet, Muallim, Ahlak ve Estetik, Halit Kitapevi, stanbul 1942, s.25
80 merustaolu, agm, s.20.
81 Beer, Faruk, Bilgi Fkh ve tihat, Nun Yaynlar, stanbul 2007, s.14
dzelten ve yenileyen, yinelenebilir, snanabilir bilgi retir.82 Sanat ve estetik

alan ise daha deiken eitlilie ak farkl bir anlam bulma amacndadr. Fa-
kat her ikisi de gereklii farkl boyutlardan tamamlar. Bilimsel alanlara g-
re estetiin her trl tanmn zerinde kalmay baaran bir anlam ve derinli-
i vardr.83Ayn zamanda estetiin iinde yasalara indirgenmeyen, ngrle-
meyen, mantk d gizemli bir ynn de olduunu kabul etmek gerekiyor.84
Bilim ve sanat insan abasnn rnleridir. nsanolunu, doay kefedip
aa karma istei bilime, gze hitap eden ekle, gzele doru deitirme is-
tei de sanata ynlendirmitir. Bilim aklama, sanat ise canlandrmadr. Bi-
lim doruyu, sanat ise gzeli temsil eder. Bilimde teoriler ve ispatlar vardr.
Bir teorem ortaya atlr ve bu teori belli prensiplere ve kurallara bal olarak
sonuca ulatrlr. Sanatta ise kiisel dnceler daha n plandadr.85
Estetik ve Ahlak; estetik ve ahlak beeriyetin iki karakteristik vasfdr. Fa-
al bir terkip olan beeri uurda zaruri olarak ikisi de birbirine yaklayorlar.86
Kant estetiin temel deeri olan gzeli, etik bir deer olan iyiden ve mantk-
sal bir deer olan gzeli, etik bir deer olan iyiden ve mantksal bir deer olan
doruluktan kesin snrlarla ayrmtr.87 Kant gibi estetiin mantk ve ahlaktan
bamsz olmas gerektiini savunanlar olsa da bu ilikinin tamamen ortadan
kaldrlamayaca da tartmalardan anlalmaktadr.88 Valery, ahlaka hizmet
kaygs sanata zarar verir derken89 sanat ve estetik eitimin bir eit ahlak ei-
timi olduunu savunan grler yok deildir.90 zleri ve grevleri gerei es-
tetik ile ahlak kendi aralarnda zorunlu olarak birbirine baldr. Ahlak hibir
zaman estetiin basit bir eklentisi olarak grlmemelidir. O sanatn znde i-
kindir her ikisi de insann znde birleir. Etik, estetiin doal ve geici olma-
yan bir bileenidir.91 Delfoi khininin dedii gibi En gzel, en adil olandr.92
Estetik ve Psikoloji; nerede bir insan davran varsa orada psikolojinin
olmas doaldr. nsan davranlarnn estetik nedenleri de olduuna gre es-
tetik psikoloji ile de ilgili bir alandr. Estetik sonuta, grme, bakma, bilin ve
alg gibi psikolojinin ilgilendii temel kavramlar ile ilgilidir. Bu nedenle es-
82 Trke Bilim Terimleri Szl, http://www.tubaterim.gov.tr/, 12.07.2015

83 VI. Dini Yaynlar Kongresi Sonu Bildirgesi, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, Ankara 2014, s.950-952
http://www.diyanet.gov.tr/tr/icerik/%E2%80%9Cvi-dini-yayinlar-kongresi-sonuc-bildirgesiyle-sona-
erdi%E2%80%A6/9518?getEnglish=, 30.07.2015
84 Farago, France, Sanat, ev. zcan Doan, Dou-Bat Yaynlar, Ankara 2003, s.53
85 ler, Nee, Koak, Zeynep Fidan, Atmaca, Sibel Paal, Estetik Ve Matematik, The First International
Congress of Educational Research Symposium, anakkale Onsekiz Mart niversitesi, 2009, s.1.
86 Suat Kemal Yetkin, Estetik, Devlet Basmevi, stanbul 1938, s.40
87 imek, age, s.40-41.
88 Cmert, age,, s.8
89 Nejat Bozkurt, Sanat ve Estetik Kuramlar, Sentez Yaynlar, 2013 Ankara, s.26
90 Buyurgan, Serap, Buyurgan, Ufuk, Sanat Eitimi ve retimi, Pegem A Yaynclk, Ankara 2007, s.27
91 Ziss, age, s.54.
34 DN ETMNDE ESTETK
tetii psikolojinin alanna giren bir disiplin olarak grenler vardr. Estetiin
ya da gzel hakknda verilen deer yargsnn bir ynyle insann znelliine
dayanmas estetiin psikoloji ile ilikilendirilmesine hatta psikolojiye indir-
genmesine sebep olmutur. G. Theodor Fechner estetik olaya psikoloji asn-
dan bakar ve aratrlacak olann haz fenomeni olduuna dikkat eker. Haz-
dan acya kadar duyu ilgilerini incelemesi gereken byle bir bilime hedonik
ismini verir.93 Gzel, estetik davranmlarn ynlendirilmesinde bir etki olu-
turduu bu etkininin de psikolojik bir olgu olduu dncesinden hareket
edilmektedir. Estetik sjede meydana gelen ruhsal-psiik olaylar incelemek
psikolojinin grevidir.94 Bu grte olanlarn bir ksm psikolojinin estetiin
temelini oluturduunu dolays ile estetiin felsefenin deil psikolojinin bir
alt dal olmas gerektiini belirtirler. Ik, bu tr yaklamlarn nedenini este-
tiin ve gzelin ikircikli doasndan kaynaklandn belirtmektedir. nk
estetik yarglar bir ynyle duyuma bir ynyle duyumu aan znel bir z-
grle dayanmaktadrlar. Estetiin epistemolojik ve ontolojik yaps ve ger-
eklii psikolojik bir disiplin olmasna engeldir.95 eylerin gzellii, grme
psikolojisi ile yakndan ilgilidir. Gzel eyin olduu gibi almlanmas gere-
kir. Uzaklk, yaknlk, yannda gr ekseni de grmede ve beenmede nem-
lidir. Ayn nesneler eik bir adan bakldnda farkl grnrler. Biimler
kendilerine zg ynleri ve bunlarn karlkl birlii nedeni ile gzeldir. Gr-
menin gzellii yalnzca kendine zg grlr ynlerden deil, grlr bi-
imlerin oul ynlerinin karlkl birliinden doar. Grlr ynlerin salt
sezgisel kavran alglanan farkl biimleri kendi aralarnda karlatran bir
akl yrtme edimi ile btnleir. Zevk eyler arasndaki ruh ile dnya ara-
sndaki mevcut orana, gereklii bir arada tutan metafizik sevgiye dayanr.
Bireyde meydana gelen beeni etkisinin psikolojik aklamas yaplmaldr.96
Estetik ve Din; insan estetik duyarlla sevk eden nedenler ile dine ynelten
nedenler yaklak olarak ayndr. nsan z ve ihtiya ile insan kinattaki akn
ynelie geer.97 Bu nedenle Hegel din ile sanat arasndaki ilikiyi birletirerek
din sanatla, sanat da ibadetle ayn ey olduunu syler.98 Alain Badiouya g-
re sanat, sonlu bir konum iinde sonsuzluu temsil eden hakikatin sunumudur.99

94 Tunal, 2013, s.19
95 Ik, age, s.35
96 Eco, Umberto, Ortaa Estetiinde Sanat ve Gzellik, ev. Kemal Atalay, Can Yaynlar, stanbul 1998,
s.119-127
97 Oral, Mustafa, Estetik ve Tarihesi, http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&
Goster=Yazi&YaziNo=515, 13.06.2015
98 Oral, Mustafa, Estetik ve Tarihesi, gs. yer., 13.06.2015
99 Erzen, Jale Nejdet, oul Estetik, Metis Yaynlar, stanbul 2011, s.37.
Sezgiye dayanan estetiin mistik bir boyutu olduu sylenebilir. Somut

veya soyut objede de olsa gzel soyut bir kavramdr. Estetiin soyuta a-
lan kaps ile dinin ayba alan kaps ile birleir. Ayrca her iki alann gze-
le ulama iddialar vardr. Mkemmellik ve ycelik, din ve estetii ortak bir
noktada buluturur.100 Dolays ile estetik ve din sezgiye ak ynleri ve ama-
lar ile birbirini tamamlayan alanlardr. Bar iinde olmadklar zaman biri
tekine sava aar. Bu durumda ise sanat din gibi grlebilir. Dinin sembo-
lik bir dil kullanmas, edebi, mecazi anlatm, tebihleri dili de estetik ile ilgi-
lidir. Dinin ahlaki deerler dnyas ile ilgilidir. Din de insanlara iyi, doru gi-
bi kavramlarla hitap etmitir.
Estetik ve Teknoloji; gnmzde estetiin alan argonomi ve endstriyel
tasarm ile gnlk yaamda kullandmz btn ara ve gere ile genilemi-
tir. nsan gemite ve gnmzde yararland aralarn gzel estetik duru-
una da dikkat etmektedir. nsan ihtiyalarn karlayan firmalar artk sa-
lamlk ve yararn yan sra en az onlar kadar estetik zellii ile de yarmakta-
drlar. Bu nedenle tasarm teknolojileri gn getike zenginlemitir.101
Estetik ve Eitim; insann dnyada estetik deer tayan ne varsa bunlarn
tmyle olan estetik ilintilerini ele alr. Yani doayla, kendi cinsiyle, kendi-
siyle, tm yaamsal faaliyetlerde, insan eliyle oluturduu ikinci doas olan
kltr ile insann kendine zg estetik bir deer bulduu eyler dnyasyla il-
gilenir.102 rnein Antik Yunanda mzik, gzel konuma ve yazma konular
mfredata konularak gzellik eitimine byk nem verilmitir.103
4. Estetiin Temel Konusu: Gzel

Estetik bakn gzele ve gzellie bir bak olduu rahatlkla sylenebilir.
Gzel kavram, estetiin en temel ayrc kavramdr. Bu gerei estetiin, g-
zelin bilimi olarak tanmlanmasnda bulabiliriz. Gzelden yaltlarak tek bir
estetik olay gn na karlamaz. Gzeli akla kavuturmadan da este-
tiin genel yasalarn anlamann yolu yoktur.104 Bundan dolaydr ki, estetie
ilikin bir zmleme, gzele ilikin bir zmlemeyi gerektirir.
Doada, insanda ve sanat eserlerinde duyu organlarmza ho gelen ve biz-
de hayranlk duygusu uyandran, bize estetik olarak haz veren ve beenilerimi-
ze uygun den nesne, olay ve olgulara gzel denilebilir.105 Gzel; zarif, ho,
100 Ziegler, John, Aesthetics and Religion, http://www.cts.org.au/2000/aestheticsandreligion.htm, 13.06.2015

101 Tunal, 2013, s.141.
102 Kagan, age, s.205-206.
103 Cevizci, Ahmet, Eitim Felsefesi, Say Yaynlar, stanbul 2012, s.31.
104 Ziss, age, s.154.
105 TDK Byk Szlk, Ayrca baknz: Hatice Bengisu, Estetik Yaam, Ankara 38.cas Bildirileri, 2007, s.101.
36 DN ETMNDE ESTETK
enfes, muhteem, harika, mthi gibi ifadelerle birlikte beenilen herhangi bir
eyi ifade etmek iin kullanlan bir sfattr.106 Ayn zamanda estetik tarihinde
gzel, iyi, doru, yce, kavramlar arasnda sk bir ba kurulmutur.107 Gze-
lin kart olan irkinin de insan yaamnda belirleyici bir role sahip olduu d-
nldnde estetik ile ilgili olmayan hi bir ey olmad daha iyi anlalr.108
nsan, estetik deerlere her yerde ihtiya duyar. Canl ve cansz doada,
kendinde, d grnnde, i dnyasnda, yapt ilerde, bilimsel ve sanat-
sal retimlerde hep gzellik arar. nsan yaam gzel ile kuatlmtr.109 G-
zellik her eyden nce estetik znede oluan olumlu bir etkidir. Geni bir ala-
n kapsayan kullanmyla gzel kavram, hem insan pratiindeki her bir nes-
neyi deerlendirmesinde hem de insann kendi pratiinin dzenleyicisi ola-
rak da i grmektedir. Bu nedenle gzellik; insan bilinci dndaki varlkla-
r deerlendirilmesinden kendi estetik zn belirlemesine kadar geni bir
alan iinde her trl nesne, olgu, olay, tutum, tasarm, dnce, deer, eylem,
duygu ve psiik yaklamla ilgili olabilir.110
nsan yaamnda estetik olduka geni bir alana sahiptir. Hibir gzellik
alan dier bir alandaki gzelliin yerini dolduramaz. rnein bir insann
gzelliinin d gzellik ltleri olarak salk, genlik, ortalamaya yaknlk
ve yaygnlk gibi konular olabilecei gibi i gzelliin nitelikleri olarak da
kiilik, zek, zarafet, cazibe, sevecenlik, hassasiyet, efkat, acma ve yaratc-
lk saylabilir.111 Gzel gze, kulaa, duyu organlarna ho gelir ve hayranlk
uyandrr. Gzel, gzle grlen nesneler, kulakla iitilen bir mzik, dil ile ta-
dlan bir yemek, koklanan bir iein kokusu gibi be duyu ile alglananlar
yannda gzel ahlak gibi soyut kavramlar da gzellikle ilgili olabilmektedir.112
Unutulmamaldr ki gzel ncelikle estetik znenin bilincini belirler.
Gzellik btn ynleri ile dnldnde ok karmak bir yapya sa-
hip olduu grlr; hayatn iinde bin bir kla girer ve bin bir renkte gr-
lr. Bu bakmdan gzelliin dnyas fiziksel nesneler ile snrl ve dar bir ala-
na sahip deildir. Gzellik duyguda, bilgide, dnce ve bir olguda da yaa-
nabilir. Gzelliin konusu insan eyleminin ilikili olduu herkes ve her ey-
dir. Gzel, hayalde de insann topyasdr. J. M. Guyaunun da belirttii gibi
gzellik, her zaman yaamn merkezinde yer alarak insann maddi ve mane-

108 Delice, agm, s.75-92.
109 Bengisu, agm, s.101.
110 Delice, 2007, s. 3.
111 Gzellik Kavram, https://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCzellik, 15.06.2015
112 Gzellik Kavram, https://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCzellik, gs. yer.
vi varlna karr ve insan kalbini heyecanlandrr. nsan iin varlk ve varl-

n imgeleri, iz dmleri hepsi gzel ile ilgilidir. Harite, zihinde, dilde, ya-
zda, grntde ve seste insan hep gzeli arar. Gzellik insan iin ruhun ih-
tiyalarna cevap veren batini bir hakikattir. Dardan deil insann iten r-
d bir hakikat alandr.113
Gzeli belirleme ve tanmlamadaki glk, gzellii belirleyen beeni ile
ilgili bak alarnn ve beeni ltlerinin ok farkl olmasndan ileri gel-
mektedir. Bunun yannda ifade edili tarzlar da eklendiinde gzel kavra-
mnn tanm ve anlam eitlenmektedir.114 Hakl olarak u sorular gnde-
me gelmektedir. Kim iin estetik? Kime gre estetik? Kimin gzeli? Kim iin
gzel? Kime gre gzel? Bu durumda gzel, topluluklara, kiilere, snflara,
inan ve dncelere gre deimektedir.115 Belki bu durumda insan olma-
nn gzelliidir. Ayrca estetik alanda kullanlan terimler ve kavramlar dier
alanlarda da kullanld iin hakl olarak gzellik szcnn bilimsel bir te-
rim olarak hangi anlamda kullanldnn belirtilmesi gerekir.116
Yunanllar gznde gzellik geometrik llerin ve ekillerin gzelliin-
den oluur.117 Bu nedenle Antik Yunanda gzelliin znitelikleri olarak say,
arlk, l, boyut, ztlk, biim dzen, oran, cins, g saylmtr.118 Ortaa-
da gzel daha ok yce kategorisinde nem kazanarak gzelin duyulur ve
somut ierii soyut alana kaydrlmtr. Bu dnemde yalnz tanrsal olan g-
zelin aratrlmas sz konudur. Yani metafizik ve dini bir karakter iinde yo-
rulmu bir estetik anlay hakimdir. Beeninin ve gzel olann temellendiril-
dii yer kutsal olandr. Kutsala aykr ey gzel olamaz. Kutsal olan ise Hris-
tiyanlk ve onun dnya anlaydr. Bu dnemde sanat ve estetik sorunlar din
ile zdetir. Sanat Tanrnn tapnan sslemek iindir. Gzel yine gzeldir,
ama l sanat deildir artk. Gzel tanrnn yaratltaki ustalnn bir iare-
tidir. nsan gzellii ararken aslnda Tanry aramaktadr.119
Rnesans, 14. ve 16. Yzyllar arasnda nce talyada balayan daha son-
ra dier Avrupa lkelerine yaylan, edebiyat, sanat felsefe ve bilim alannda-
ki gelimeler, yenilikler ve anlaylarn ortaya kmasna neden olan ve yeni-
den uyan anlamna gelen bir dnemdir. Bu dnemde zgr dnce ve yeni
sanat anlaylar ortaya kt. Skolastik dnce yerini bilimsel dnceye b-
113 Baltacolu, . Hakk, Sanat, Semih Ltfi Suhulet Ktphanesi, stanbul 1934, s.14.
114 Acar, age, s.30.
115 Acar, age, s.31.
116 Artut, Kazm, Sanat Eitimi Kuramlar ve Eitimi, An Yaynclk, Ankara 2013, s.7.
117 Oral, Mustafa, Estetik ve Tarihesi, gs. yer., 13.06.2015
118 Eco, Umberto, Sanat Estetik Gzellik, ev: Kemal Atakay, Can Sanat Yaynlar, stanbul 1998, s.44.
119 Tadelen, Demet v.d., age, s.85-86.
38 DN ETMNDE ESTETK
rakm, gzlem ve deney nem kazanm, aklclk egemen olmaya balam-

tr. Bu dnemde insan sanatta gzelin lt ve gzelin yce ideali olarak ka-
bul edilmitir. Rnesans hmanistleri ortaa gzel anlayna kar karak
dnyevi gzellii ne kartmlardr.120 Teolojik insann yerini estetik in-
san ideali almtr.121
Aydnlanma dneminde ise insan aklna kar snrsz gven tannm, her
eyin akl szgecinden geirilerek eletirilmesi temel bir gr olarak benim-
senmitir. Bu dnce toplumsal yaama, devlete, ahlaka, dine ve insan akl-
n snrlayarak boyunduruk altna almak isteyen her trl sistem ve otorite-
ye kar iddetli bir mcadeleye giriilmesine yol amtr.122 Aydnlanma a-
nda sanatn eitim ve toplumsal roln n plana kartlmtr. Toplumsal
ilikileri deitirme ve akla dayal dzen kurma fikri temel kabul grmtr.123
Birey, her biri kendi esiz tikellii ierisinde korunmakla birlikte ayn zaman-
da toplumsal uyuma da sokulmu olan zneler topluluu olarak grlm-
tr. Dolaysyla estetik, evrensele ve siyasal alana almtr. Bu anlay kre-
sellemeye neden olan dnsel arka plan olarak deerlendirilebilir.124
Her dnemde gzellik farkl estetik ve sanat akmlarnca farkl anlalm
ve yorumlanmtr. Klasisizm estetiinde, gzel olan ussal ve normatif olan-
dr. Doadaki yaam irkin, gzel olan ise yapay olandr. Romantizm ak-
mnda ise ideal gzel manevi olandr. Gzel tanrsal deil, insani ve dnye-
vi zn trevidir. Gereki sanat anlaynda ise gzel ilksiz-sonsuz devini-
mi iinde yaamn eksiksiz anlatmdr. Yksek ve kaba eyler ayrm burada
yoktur.125 Romantikler sanatn merkezinde sadece kendilerini koyarak duy-
gularn dncelerini dile getirdiler. zellikle de ok uzun yllardr egemen
olan klasizmin dzenlilik, uyumluluk, ideletirme, mutlak ahlaklk, uyum
ve Yunan- Roma slubuna bamllk gibi disiplinlerine bir bakaldrdr. e-
risinde bulunduklar yaamn etik deerlerine kar olarak akl dl, d
gcne dayanmay bireycilii kendiliindencilii ve aknl savundular.126
Sosyalist gerekilikte gzel anlay ise, toplumsal ilerleyie katlma ve bi-
limsel retiye balanma gibi ilkeleri nemser. Bilimsel retiyi gzelin nes-
nellii, toplumsal ve tarihsel pratiin koulu olarak grr.127
120 Rnesans Kavram, http://ronesans.nedir.org/, 20.05.2015

121 Bilim, Cahit, Aydnlanma a, http://w2.anadolu.edu.tr/aos/kitap/IOLTP/2292/unite03. pdf, s.63.
122 Doan, age, s.97 - 98.
123 Doan, age, s.98.
124 Kuryel, Aylin, Frat, Begm zden (Ed.), Kresel Ayaklanmalar anda Direni ve Estetik, letiim
Yaynlar, stanbul, 2015, s.14.
125 Ziss, age, s.162-164.
126 imek, age, s.105-106.
127 Ziss, age, s.162-164.
5.Gzelliin znellii-Evresellii
Ortak estetik yarglarn varln reddeden dnrler sanat eserinin z-
nede uyandrd haz ve tepkilerden hareketle duygu ve heyecanlarn farkl-
lna dikkat ekmektedirler. Psikolojik bir yargdan ibaret olan estetik deer
znede olutuu iin nesne kendisinden kaynaklanan bir gzellie sahip de-
ildir. Tm insanlar iin ortak estetik yarglarn varln reddeden dnr-
lerin sz konusu grlerine gre estetik yarglar, insann iinde bulunduu
durumunun veya kltrel ortamn bir eseridir. nsanlarn gzellik alglar, ye-
tenekleri, eitimleri, konuya olan ilgilerinin farkl olmas nedeni ile gzellik
karsnda her insann tutumunun farkl olacan ileri srerler.
Tarihin eitli dnemlerinde ve gnmzde eitli toplumlarda ve hatta ay-
n toplumdaki deiik gruplar arasnda birbirinin kart estetik yarglarn bu-
lunduu gzlenmektedir. Plehanov (1856-1918) farkl kltrler arasnda yap-
m olduu aratrmalarda gzellik kavramnn deikenliklerini ortaya koy-
mutur. rnein Afrikada yaayan Hotantolu zenci insanlarn gzellik anlay-
ile Avrupal insanlarn gzellik anlaylar arasnda nemli farkllklar oldu-
unu belirlemitir.128 Bunun nedeni, estetik yargnn bilgisel, bireysel ve klt-
rel boyutunun oluudur. Kltr ve kiiyi etkileyen eitim, din, milliyet, ya,
mahalli ve snfsal farkllklar gibi btn faktrler estetik yargy da etkiler. Hat-
ta ayn toplum farkl tarihi dnemlerinde birbirlerinin kart estetik deerlen-
dirmelere sahip olabilmektedir. Ayrca insanlarn karakter ve miza gibi ana
psikolojik zellikleri, herhangi bir zaman onlarn psikolojik durumlarn etkile-
yen faktrler de estetik yarglar zerinde etkili olabilmektedir.129
Konuyu sanat asndan da deerlendirenler olmutur. Onlara gre de
sanat, gzellii kendi duygu ve dncelerine gre alglar ve eserine yans-
tr.130 Estetik alanda grecelii savunan dnrlerin ileri srd bir baka
argman ise gzellik beklentilerinin kiiden kiiye deitiidir. Gzellikle il-
gili tarihsel ve gnmzdeki tartmalardan estetik alann sbjektif ve duy-
gusal bir alan olduu, estetiin kurallarn tanmlamak zere genel geer ka-
bul edilmi bir teorinin olmad anlalmaktadr.131 Toplumlarn beenile-
ri kltrlere ve zamana gre deiim gsterdiinden mutlak ve ideal gzel-
likten bahsedilebilmenin mmkn olmad znel gzellik tanmn destekle-
yen rneklerdir.132
Gzelliin estetik nesnede mi yoksa estetik znede mi olduu afaki be-

129 Mustafa Ergn, Estetie Yaklamlar, http://www.tamsanat.net/yayinlar/sanattarihi.php?post=587, s.9
130 Dolaner, Kymet, Onan, Serenat, Acar, Esra, Dil ve Anlatm, Palme Yaynclk, Ankara 2013, s.16.
131 Sev, Ayn, Aydn, zgen, ok Katl Yksek Yaplarda Tayc Sistamler, Birsen Yaynevi,stanbul 2011
132 Gzellik Kavram, https://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCzellik, 10.06.2015
40 DN ETMNDE ESTETK
diiyat ve enfsi bediiyat olarak bizde de tartlmtr.133 Gzellii nesne-

den hareketle anlamaya ve yorumlamaya alan dnrlere gre de g-
zellik evrenseldir. nk nesneler dnyasn var eden unsurlarn birbiriyle
olan ilikilerinde ortaya kan gzellik birlik, btnlk, ahenk, dzen, denge,
hkimiyet gibi soyut kavramlar ile ifade edilir. Bu kavramlarn kayna znel
duygular olmasna ramen nesneler vastas ile incelenebilirler ve nesneler
zerinden tarifleri yaplabilir. Gzelliin tarifi evrensel olarak estetik bir er-
evede bu tr kavramlarla ortaya konulabilir.134 Ortak estetik yarglarn var-
ln kabul eden dnrler estetik deerin estetik zneden bamsz olarak
nesneden hareketle aklarlar. Bu dnrlere gre estetik deerin zneden
bamsz olarak gzelliin ve estetik yargnn nesnel-evrensel birtakm lt-
leri olduunu ileri srerler. Bir nesnenin estetik deeri, organik birlik, eitli-
lik iinde birlik, tekdze olmama, can skc tekrarlarn olmamas, karmak-
lk, btnlk, gelime, younluk gibi ltlerle herkes tarafndan snanabi-
lir olduunu ileri srmlerdir. Bu gr savunan dnrlerden biri olan
Kant, estetik yarg verebilme yetisinin akln yasalar iinde yer ald ve este-
tik alann da kesin bilgi edinmeye ak bir alan olduunu belirtir.135
Kant, baz kiisel holanmalarn kiilerin eilimlerine ve kiisel zellikleri-
ne bal olduunu kabul etmekle beraber, estetik yarglarn temeli olan gze-
lin, o kadar da kiisel olamayacan belirtir. nk gzel herkeste bulunan
ortak estetik duyguya ve zevke hitap etmektedir. Kant, duyusal beeniye da-
yanan baz yarglarn tamamen snrl ve ksa sreli kiisel yarglar olduunu
syler. Gerek estetik yarglarn duyusal olmaktan kp dnsel dzeye k-
tnda ise kiisel olmaktan karak zorunlu ve genel geer bir durum kazan-
dn savunur. Gzelliin tanmn, bakana deil baklana zg olan simetri,
oran gibi tartlmaz matematik formllere balanm bir kurallar dizgesi ol-
duunu savunarak fenomenik gzellik tanmyla aklar.136
Wittgenstein da benzer bir gr ile estetik yarglar kiilerin zevkleri, ho-
larna giden ey olmaktan kararak tamamen uzmanla bal olduunu sy-
ler. Estetik yarglarn temelinden duygusalln olmadn dnselliin, bil-
ginin olduunu iddia eder. Bu durumda uzmanlarn sz sahibi olduu, bilgi-
ye dayal mantksal doruluu ortaya konabilen ve belirli kurallara uygun es-
tetik yarglarn genel geerlilii sz konusu olmaktadr.
133 Toprak, Burhan, Estetik, Hece Yaynlar, Ankara 2004, s.12.

134 Ekici, F. Deniz Korkmaz, Dadadan Gnmze Plastik Sanatlarda Anti-Estetik Form Olarak Beden,
Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Resim Blm, Resim Anasanat
Dal, stanbul 2010, s.216.
135 Delice, agm, s.3.
136 Gzellik Maddesi, https://tr.wikipedia.org/
Benedetto Croce de sanat eseri mantksal kurallara, metafizik glere gre

yarglanamayacan belirtir. Estetik deer yarglarnn bilim ve ahlk yarg-
lar gibi genel geer ve mutlak olduunu savunur. Ona gre estetik yarglarn
temelindeki beeninin ls sezgi ile snrldr.137Baz dnrler de gzel-
liin evrensel olup olmamas konusuna gre de farllk gstereceini belirtir-
ler. rnein Platon tam ve yetkin gzelliin Tanrda olduunu belirtir. Bizim
gzel dediklerimiz sadece gzele rnektir. Burada Tanrnn ve gzelliin ev-
rensel olup olmamas tartlamaz.138
Her iki grn dnceleri dikkate alndnda estetik deerin evrensel-
deimez olup olmad konusunda unlar sylenebilir. deal anlamda g-
zelliin evrensele ak bir izgisi olsa da insanda bulunan gzellik duygusu
zneldir. Gzellik anlay farkl olsa da gzellik duygusunun bulunmad
insan neredeyse yok gibidir. Fakat duygular, insanlarda hi bir zaman ayn
tezahr etmezler.139 Sanat ve estetik deerlendirmeler insann i dnyasnn
eseridir ve byk lde bireyseldir. Fakat dier btn insanlarn i dnyas-
na da hitap ettii iin dier insanlarla ilgili bir yn vardr.140 Bu durumda in-
sanlarn birbirlerinin gr ve zevklerine katld ynler olabilecei gibi ayr
dtkleri ynler de olacaktr. Bir tek insan bile olsa herkesin gzel dediine
gzel demiyorsa orada evrensel gzellikten sz edemeyiz. Gzellii tpk ha-
kikat gibi her insan kendisi oluturur. Ya da kendi gzelliine kendisi engel
olur. Gzellik duygusu, dncesi ve fenomeni evrenseldir; ancak gzellik
yargsnn evrensel olduu sylenemez. Tpk dier deerlerde olduu gibi
tm estetik objeler insanlarn beenisine aktr. Bireysel olabilecei gibi top-
lumsal ve evrensel beeniler de var olmaya devam edecektir. Estetik objede-
ki nitelik isel ve dsal zenginlik bu durumu deitirir. Deerler de tpk kii-
lik gibi yalnzca bireye ait olan, bireyin iinde yaad toplumsal koullara ve
kltre gre deien ve evrensel alana ak olan ynleri vardr. retilen g-
zelliin hitap gc bu snrlar zorlar. Tecrbi bilgi dnyasnda mkemmel-
lik, kusursuzluk, tenasp ya da uyum bedahet ya da aklk nesnel zellikler-
dir. Gzelliin anlamnn bir paras olarak zevk alma ise mahiyeti gerei
sbjektif bir nitelik oluturur.141
Din ve ahlak alannda gzelliin evrensellii, nesnellii ve znellii konu-
137 Ergn, agm, s.9.

138 Arat, Necla, 18.Yzyl Felsefesinde Ethik Ve Estetik Deerler Arasndaki lgi Sorunu, stanbul niver-
sitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul 1979, s.19.
139 zden, H. mer, Hellenizm ncesi Yunan Felsefesinde Gzellik Anlaylar, Atatrk niversitesi
lhiyat Fakltesi Dergisi, 2002, S. 17, s.73.
140 Ergn, agm, s.2.
141 Gden, Zehra, Hz. Ali Cenknamelerinin Estetik Deer Asndan ncelenmesi, Sakarya niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Sakarya 2013, s.5.
42 DN ETMNDE ESTETK
sunda unlar sylenebilir; Allah btn isim ve fiilleri ile mutlak gzeldir. Bu
anlamda gzellik nesnel ve evrenseldir. Her an her kltrn her corafya-
nn kendisine gre bir gzellik slubu vardr. Din bir gzelleme ve gzelle-
tirme yolu olarak hibir kltrdeki gzelletirme unsurlarn dlamaz. Hatta
ahlaki ereveyi amad srece bu sluplar kullanlabilir. nsann din ve ah-
laki alandaki gzellii Allahn mutlak gzellik deerlerine yaknl oranda
da zneldir. Ayn kiiye bile bugn gzel grnen yarn irkin gelebilir. na-
nan insanlarn gzellik ve ahlak anlaylarnda da grecelilik vardr ancak bu
grecelilik kaytsz olmad iin din ve ahlak ii greceliliktir. Bu grecelilii
bir zenginlik ve Allahn rahmeti olarak grmelidir. Ahlak ve estetik deerle-
re slam snrlamas getirildiinde adalet ilkesini, merhameti, doruluu ka-
bul etmemek mmkn deildir. Ancak adalet ve merhametin hangi zel du-
rum ve artlarda iinin nasl doldurulaca ve uygulanaca konusu durum-
sal alannn artlar iinde tartlabilir.
Gzellik konusunda objektif bir nitelik olmadn belirten Ayvazolu, g-
zellikte deimeyen bir zn varln da u rnekle aklar. Gzel bir aacn
resmini yaparak yahut kelimelerle tasvir ederek gzele ulalamaz. Aa sa-
dece bir iarettir (ayet). Gzellie bu iaretten hareketle ulamak gerekmekte-
dir. Duyularmzla kavradmz gzel aa, biz farknda deilizdir ama s-
rekli deime halindedir (ol emriyle srekli yeniden yaratlmaktadr). Ger-
ek gzellik, aacn deien niteliklerinde deil, deimeyen zndedir. 142
6. Gzel Hakknda Grler

Sokrates (469 399); Gzel uygunluktur.143
Ksenofon (430 354); Gzel maksada uygun olma, elverili olmadr.144
Gzel ayn zamanda iyi olandr.145
Platon (427 347); Gzel iyi ve doru olandr146 Gzel, gtr.147
Gzel olan salt geometrik formlardr. nk form gzellii say ve saylarn
orantsndan doan matematik gzellik olup dzeni oluturur. Gzellik
doru nispetten baka bir ey deildir.148 Platona gre gzel ancak doada
bulunur; yaratlmn dnda gzel yoktur.149nsann oluturduu sanatsal
142 Ayvazolu, Beir, slam Estetii ve nsan, a Yaynlar, stanbul 1989

143 Algl, Ali, Melih Cevdet Andayn Dnce Yazlarnda Sanat, Yazn Ve Dil, Doktora Tezi, Hacettepe
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili Ve Edebiyat Anabilim Dal, Yeni Trk Edebiyat Bilim
Dal, Ankara 2015, s.38.
144 Tunal, smail, Grek Estetii, Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul 1976, s.8.
145 Tunal, age, gs. yer.
146 Sevim v.d., agm, s.43.
147 Tunal, age, s.14.
149 imek, age, s.40.
tavr ve estetiksel oluum, ahlaki adan zararl bile olabilir. Sanat eserini icra
eden sanatlar almalarnda genlere kt rnek olabilecek konulara (fuhu,
hrszlk, adam ldrme vb.) yer vererek genlerin bu konulara zenerek
yoldan kmalarna neden olabilir.150 dealar felsefesinde en stteki idea iyi ve
gzel ideasdr.151 Bu nedenle bir davran iyi ve doru olarak yaplmsa gzel
olur.152 Gzele sevgi yolu ile ulalabilir.153
Gzelin tek zellii tmyle grnrl, tmyle sevgi ile ilgili olmas-
dr.154 yle ki, filozof olmann yolu da gzellikten geer. Filozof olmaya gt-
recek yolda ilk adm kiinin gen yata bir gzel kiiye balanmas onu sev-
mesi ile balar. Bu sevgi ile hayata ilikin nemli dnceler retmeye balar.
Grr ki btn gzel kiileri gzel yapan ayn gzelliktir. Bylece btn g-
zel insanlar sevmeye balar. Bundan sonra da i gzelliin beden gzelliin-
den daha deerli olduunu fark eder. Bu aamada eylemlerindeki ve eylem
yasalarndaki gzellii grmeyi renir. nc aama da yol gstericisinin
rehberlii ile doru bilgilerin gzelliini grr. Yolculuun sonunda da tek
tek gzel eylerin gzel olmasn salayan gzellik ideasna ular.155
Platona gre, iinde yaanlan ve davranlan duyusal dnyadan baka,
sonrasz ve deimez bir dnya daha vardr. Bu, idealar dnyasdr. Asl
gereklik bu idealar dnyasndadr. inde yaadmz dnya ise, idealar
dnyasnn yetkin olmayan bir kopyasdr. Kavramlar, idealar, bizim iimizde
bu deneyst dnyann bir yansmas olarak bulunur.156 drak ettiimiz
gzellikler, fikirler leminde mevcut olan mutlak gzelliin bir yansmasdr. Bu
nedenle gzellik, duyumlarn tesinde var olan ve tek tek gzellik duyumlarn
ekillendiren bir ideadr.157
Aristoteles (384 322); Gzelliin temel formlar dzen ve snrllktr;
yani ou matematik disiplini tarafndan belirlenen eylerdir.158Aristotelese
gre gzellik ahenk ve uyumdur. Bir btn meydana getiren paralar bir-
biri ile uyumlu ise, o ey gzeldir. Tabi burada simetri, orant, tam uyum s-
nrllk gibi faktrler geerlidir. Aristoteles gzellii deta matematik olarak
deerlendirir.159 Gzel, orantl ve uyumlu olandr.160 Estetik gzel huy-

151 Cuvilier, Der Armend, Felsefe Yazarlarndan Seilmi Metinler, Doruk Yaynlar, stanbul 2003, s.412.
152 Cmert, age, s.51.
153 Tadelen v.d., age, s.76-77.
154 imek, age, s.52-54.
155 Yetiken, Hlya, Estetiin ABCsi, Say Yaynlar, stanbul 2009, s.17.
157 Sarp v.d., age, s.25.
159 Ergn, agm, gs. yer.
160 Sevim v.d., age, s.43.
44 DN ETMNDE ESTETK
dur estetik gzeli aklayan ise erdemdir. Gzel olan, salt kendisi iin arzu-
lanabilir olandr161 Bilimsel bir kafaya sahip olan Aristo, tabiat bilimlerinin
kuruluuna byk lde katkda salamtr. Estetik dncelerinin bu an-
laytan ayrlamayaca doaldr. Aristo, Platonun baka bir dnyada arad-
kavramlar yeryzndeki somut gereklikte arar.162 Bu nedenle hakikat a-
kn (transcendant) deil, ikin (immanent) olandr.163 Aristoya gre insan, ta-
biat taklit eder. Aristoteleste gzelden ok sanat zerine dnme vardr ve
bu sanatn, sanat ve izleyici zerindeki arndrc etkisi zerinde durmu-
tur. Aristoya gre sanatn amac estetik holanma ve haz yaratmak deil ay-
n zamanda ahlaki bir deer yaratmak ve seyircisini ahlaki bir sreten geir-
mektir. Bu estetik ile etik alann i ieliini gsterir.164 Bu nedenle gzel edimi
ancak ahlaki bir ltlere deerlendirilebilir.165 Eylemlerin bir ksm ama bir
ksm da aratr. yi, kendinde amac tar. Bir baka eyin arac olan ey iyi
olamaz. Aristotelesin arad, aratrd iyi, bir baka eyin arac olmayan,
kendinden sonra bir baka eyin ama olarak istenmedii eydir.166 Aristo, sa-
natn amacnn kendisi olmadn eitim ve siyaset olduunu syler. Musiki
ve iir en etkili eitim aralardr.167 Sanat eyay olduklar gibi, ya olmalar
gerektii gibi gsterebilir, ya da tabiatn eksik brakt yerleri yine tabiat iz-
leyerek tamamlar. te gzellik o zaman ortaya kar.168 Sanatta taklit olabilir
fakat estetik edimin ve deneyimin zerk olmas gerekir. yknme tm insan-
larda ocukluktan itibaren doal bir srete devam eder. nsann teki aa
hayvanlar karsndaki stnlnn nedeni dnyann en yknmeci yara-
tk olmas ve yknme ile renmesindendir.169
Plotinos (204/5 270); Plotinusun estetik hakknda grleri metafizik fel-
sefesi ile i iedir. Bu metafizik felsefe aklsal alan ve duyusal alan ikilemiy-
le balar. Bu alanlarda hiyerarik bir srayla Bir -Akl ve Ruh- vardr. Duyu-
sal alanda ise cansz bedenler ve madde bulunur.170 Gzellik dzen ve oran-
tdan ok orant ve dzende parldayan eydir. Bu parldayan ey Tanrnn
kendisidir.171 Gzelliin kayna Tanrdr. Gzellik cisimler ve duyular s-
161 imek, age, s.52-54;.https://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCzellik

162 Yetkin, age, s.7.
164 Tadelen v.d., age, s.82.
166 Tekerek, Nurhan, Tekerek, smet, Aristoteleste Poetik ve Etik Btnlk rneklerle Eylem, Karakter ve
Erdem, Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 2008, S.26, s.65.
169 Kavuran, Tamer, Platon Ve Aristotelesin Sanat Etii, Estetik Kavram Ve Yansmalar, Atatrk niver-
sitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Sanat Dergisi, 2013, S.23, s.59.
t olup ruhsaldr. Gzellik, ilahi akln dnyadaki yansmasdr.172 Tanr,

ruh, zeka ve birlik olarak olu-durum halinde kendini gsterir. Bilgi derece
derece ilerleyerek, duyulardan ve ruhtan birlie ular. Gzel; ruhun beden-
de, zekann ruhta, Birin zekada grnmesidir.173 Filozof, birliin stn bilgi-
sine, onun iinde eriyerek ular, bu akl aan bir sezitir ve mistik bir vecd ha-
line benzetilebilir.174
Gzel kendiliinden gzel olandr. Bizi bu kendiliinden gzel ey kar-
snda coturan, ona doru eken ey ruhun aslna doru kousu ve ona olan
zlemidir.175 Gzel ruhun alglam olduu kendi zne akraba olandr. ir-
kinse ruha yabanc olan onun kand eydir.176 Duyusal dnya gzellikle-
rini sdur yoluyla ezeli, ebedi, blnmez, yetkin ve btnlk sahibi Birden
alrlar. Bu gzellikler Bir iin aratrlar. ki eit gzel vardr. lki tzlerin-
den dolay deil de ideaya katlma nedeniyle arasal gzel olan cisimler, ikin-
cisi kendinde gzel olanlar. Varlk alan gibi deerler hiyerarisini de kur-
mu olan Plotinusa gre en stte gzel en altta ise irkin vardr. Madde-
sel dnya ktan yoksunluktur, yokluk ve ktlktr. nsann devi Tanrya
ykselmek yani esrime (vecd) yoluyla Tanrya katlmaktr. Esriyerek Tanrya
katlabilmek iin, ruhun tutkulardan arnmas, doruluk, ihtiyat, lmllk, i
dayankllk erdemlerinin gerekletirilmesi gzelin seyri gerekmektedir.177
Gzel arnmadr. Duyusal dnyada gzelin estetik deneyimi ak ile balar.
Sanat zararl bir ey deil geree yaklatran aratr.178
Augustinus (354 430); Augustinee gre estetik, insanlara Tanrnn ih-
tiamn hatrlatacak yerde, onlar dnyann, gz alc grntsne dalma-
ya srklemektedir. Dolaysyla duygusal gzellik, ruhu ykntya srkle-
yen tatl bir yoldan baka bir ey deildir. Augustinus iin gzellik; say, eit-
lik, oran ve dzendir. Orant varsa her ey gzeldir. Her trl gzelliin ba-
lca biimi birliktir.179 Augustinee gre en eksiksiz uyum, her trl gzelliin
balca biimi, birlik (vahdet) tir. O da yalnzca Tanrdadr; btn baka var-
lklar, tam birlii oluturamaz, sadece izlerini tarlar.180 nsan ruhunun Tan-
r katna ykseliinde en byk yol gsterici sanatsal ve doal gzellikler ol-
maktan ok, grnmek ihtiyacn duymayan eylerdir. Bu nedenle duyusal-
172 Tunal, age, s.34; https://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCzellik

178 Tadelen v.d., age, gs. yer.
46 DN ETMNDE ESTETK
dan en uzak olan Tanrsala daha yakn olandr. rnein mzik, resimden,
kutsal kitap ise mzikten daha stndr.181
Thomas Aquinas (1225 1274); Gzellii meydana getiren ey dzendir.
Ayrca bu dzenin insanda hayranlk uyandrmas gerekir.182 Gzellikte d
realite ile onun uyandraca izlenim arasnda sk bir iliki vardr. Gzellik an-
cak bu iki iliki ile ortaya kabilir.183
Bacon (1561- 1626); Tek bir gzel yoktur ki birtakm gariplikler gsterme-
sin.184
Bayer (1564-1617); nsan ancak iki kere grlemeyecek gzeli sever. 185
Fenelon (1651 1715); Zoru deil, gzeli aryorum.186
Fontenelle (1657 -1757); yi kant gerektiren bir eydir. 187 Gzele ise ka-
nt gerektirmez.188
Shaftesbury (1671 1713); Gzellik, drstlk ve ahlaki doruluktur.
Baumgarten (1714 1762); Mantki bilginin yetkinlii doruluk ve haki-
kat ise gzellik de duyusal bilginin yetkinliidir.189 Akln uygun bulduu
gereklik dorudur. Doru gzeldir, gzellikler barndrr.190 Mantk zihni
bilgi ile estetik ise duyulur bilgi ile hakikate ulamak ister. Yetkin bilgi do-
ru bilgidir. Mantn arad yetkinlik, zihnin nesnelere uygunluu yani do-
ruluu iken estetiin arad yetkinlik ise gzelliktir191Akln yetileri idrak ve
duyular olmak zere iki dzeydedir. Nesnelerin zne, idrak ile ak ve ke-
sin bir ekilde varlabilir. Duyulara ait olan daha aadaki bilgiler ile yetkin-
liin yalnzca bulank bir sezgisi elde edilebilir. Duyular ile elde edilen bilgi-
ler yetkinliin bulank ve karanlk bilgisidir. Fakat bulank ve rtl bir bi-
imde de olsa da duyular yolu ile de ak ve kesin bilgi elde edilebilir. te bu
bulank bilgiyi inceleyen bilim estetiktir.192 Baka bir deyile aklk ve seik-
lik rasyonel bilginin lsyken ak ve seik olmamak duyusal yani estetik
bilginin lsdr. Ancak estetik kavramlarda kendilerine zg bir tr ak-
la sahiptirler.193
Kant (1724 1804); Kant sanatsal gzelden ok doal gzellii yeler. Bir

182 Demir, age, s.56
184 imek, age, s.52-54.
185 imek, age, gs. yer.
186 imek, age, gs.yer.
187 imek, age, gs.yer.
188 Acar, age, s.27
189 imek, smail, Antikadan Alman dealizmine; Estetik Bir Deer Olarak Gzellik, Atatrk niversi-
tesi lahiyat Fakltesi Dergisi, Erzurum 2014, S.41, s.332.
190 imek, age, s.40-41.
191 ahin, Naim, Gazalide Etik Estetik likisi, Diyanet lmi Dergi,2011, C.47, S.3, s.96.
sanat yapt gzel olduu srece doa gibidir; buradan da sanatn doaya
benzedii halde sanat olduunun farknda isek ancak gzel olabilir sonucu
kar.194 Gzelliin hem znel hem de nesnel niteliklere sahip olduunu kay-
detmitir. Ona gre gzellik, sonsuzun sonlu olarak kendini gstermesidir.195
Nesnenin kendinde bir gzellik yoktur. znenin duygularndan bamsz bir
gzellik kendi bana olamaz. Bir eyin gzel olup olmadn bize reten
ey bizim yargmzdr. Gzelin analizi alglanan ey zerinden deil algla-
yan znenin bak asyla gerekletirilmelidir.196
Kant, insan bilgisini ampirik ve nsel (a apriori) olmak zere ikiye ay-
rr. Amprik bilgi bilimsel bilgidir. nsel bilgi ise felsefi bilgidir. Felsefe alan-
n doa, zgrlk ve sanat olmak zere ayr byk blgeye ayrr. Her bir
alann kendisine zg nsel ilkeleri vardr. Yasaya uygunluk ilkesi doann,
son ama ilkesi zgrln, amallk ilkesi ise sanatn nsel ilkesidir. Bun-
lar insanda anlam, dnme ve yarg gibi temel bilme yetisinin kullan-
larn karlar. te yandan yine bunlar, insan aklnn yetisine uygun d-
er. Bu yetiler bilme yetisi, arzu yetisi ve zevk-ac yetisidir. Kant, gzellik ya
da zevk yargsnn btn insanlar iin evrensel ve zorunlu olmas gerektii-
ni savunur.197 Ona gre gzellik metafizik bir zle deil, beeni muhakeme-
sinin biimiyle tanmlanr. Kant beeni muhakemesinin genelde muhakeme-
nin mantksal drt ilevine gre ele alr. Bunlar nicelik, nitelik, iliki ve tarz-
dr.198 Kantn a apriori bir kavram olarak belirlemedii gzel, ona gre, ak-
ln a apriori kavramlar (yani herkeste var olan ve ayn ekilde ileyen) arac-
l ile yani nitelik, nicelik, bant ve modalite olarak sralad drt temel ka-
tegori araclyla bilgisi elde edilendir. Gzel yargs, herhangi bir kavrama
ihtiya duymakszn ve evrensel olarak konusu holanma olan bir yargdr.
Gzelden holanmak demek, tpk ahlak alannda olduu gibi karsz ho-
a gitme demektir. Estetik duygu, bilgiden, tattan, yararllktan ve kullan-
tan tamamen bamsz kendine zg bir ey olarak ortaya kar.199 Gzel-
liin gayesi gayesiz olmaktr. Her hazzn bir gayesi vardr. Estetik hazzn ga-
yesi yoktur.200 Kant, duyularn bir sonucu olan hou estetik d grrken
yceyi ise gzelin dnda ayr bir estetik kategori olarak kabul eder.201 yi
yargs ise gzel ve hotan ayr olarak kavrama dayanana genel geer bir yar-
194 Jimenez, Marc, Estetik Nedir, Doruk Yaynclk, stanbul, 2007, s.112.
195 Gzellik Maddesi, https://tr.wikipedia.org/
196 Farago, age, s.117.
197 Doan, age, s.100.
198 Cuvilier, age, s.412-417.
199 Doan, age, s.101.
200 Sarp v.d., age, s.25.
201 Tunal, agm, 1957, s.165.
48 DN ETMNDE ESTETK
gdr. Kanta gre yce olan, insan harekete geirir. Gzel olan ise byler.
Ycelik duygusuna bazen korku ya da melankoli (korkutucu ycelik), bazen
asude merak (soylu ycelik), bazen ise hayranlk uyandran bir ey kar-
snda duyulan ycelik duygusuna gzellik duygusu da elik eder (grkem-
li ycelik).202 Herkes birbirinden farkl da olsa genel olarak holanma ve ho-
lanmama olarak gsteren amasz bir beeni duygusuna sahiptir. Haz duy-
gusu ise evrenseldir. Bir eye gzeldir demenin olana bu duyguda yatar.
nk gzel bu evrensel hazzn nesnesidir.203 Ho, kiisel eilimlerimizle il-
gili duyusal olan ve duyulara dayanan, bir eydir. kar ve ilgilerle farkllk
gsterir. Ho dediimiz alann zerinde gzelin dnyas vardr.
Gzel yargs bir beeni yargs olarak genellii ve dayand ilkeler sz
konusudur. Gzellik alan kiisel durum ve eilimlerle ilgili deildir. Bu ne-
denle Kanta gre beeni yargs, herkesin onayn bekler ve bir eyi gzel bul-
duunda gzel dedii eyi, herkesin beenmesini ve onu gzel bulmasn is-
ter.204 Kant, kavrama dayal olmayan evrensel olarak hoa giden eyin g-
zel olabileceini iddia eder.205 nsan etkileyen ona ekici gelen ve ona ho-
luk veren pek ok ey olabilir. Fakat insan bir eyi bir ilke zerinde aklar
ve onu gzel olarak betimlerse herkesten ayn hazz almalarn ister. Kii g-
zellik yargsn sadece kendisi iin deil btn insanlar iin verir. Kant iin
ho olanda belirleyici olan kiisel eilimler, ayn ekilde gzel iin de geer-
li olamaz. Bu nedenle Kant, ho olana ilikin beeniyi duyusal beeni, g-
zele ilikin beeniyi de dnmsel beeni olarak adlandrr. Duyusal be-
eni yarglar yalnz bana deneyimlenemez ve onlar genel-geer yarglar de-
ildir. Dnmsel beeniler deneyimlenerek yani bizzat yaayarak reti-
lir.206 Kanta gre her gzelliin ve sanat yaptnn zorunlu olarak duyusal
alan aan bir yn vardr.207 Gzel, kendini kiisel duygularla temellendirse
de akl tarafndan verilen bir yarg olarak belirmekteydi.
Kant, gzeli nesnenin bir nitelii olarak deil, akln zel kavram olarak
zmler. Ancak gzel ne sadece anlama ve bilme yetisinin ve kavrayn, ne
de duyularla ve nesne ile olan bandan ortaya kan hayal gcnn bir sonu-
cuydu. Gzel her iki yetinin, yani anlama ve hayal gcnn, zgr oyununun
sonucunda yarg yetisinin ortak duyu nsel ilkesine dayanarak verdii bir
202 Gmen, Doan, mmanuel Kantn Gzellik ve Ycelik Duygusu zerine Gzlemleri, Felsefelogos
Dergisi, 2011, S.42, s.17.
204 Bengisu, agb, s.101.
205 Bozkurt, age, s.30.
206 Delice, agm, s.84-85.
207 Tokat, Latif, Sanat Kutsaln fas mdr ?, M.. lahiyat Fakltesi Dergisi, 2005, S.29, s.145.
yargdr.208 Ussal fikirler gibi, estetik fikirler de duyusal deneyimin tesinde-

ki bir btnl temsil etmeye alr. Fakat ussal fikirlerden farkl olarak, es-
tetik fikirler duyusal form altnda tikelleir ve somutlar. Bir estetik fikir, be-
lirli kavramlar altnda tamamen kapsanmas mmkn olmayan ok katman-
l bir sezgidir. Estetik fikirler kavramlar resmederler, ama katmanl bir sezgi-
nin tikel kavramlar altnda nasl kavranacan ynetemezler. 209
Schiller (1759 - 1805); Sanatsal retim ve estetik tefekkr bir oyun drt-
sdr. nsan ancak oyun oynad zaman tam anlamyla insandr. 210 Ger-
ek bir sanat yalnzca geici bir oyunu aktarmay amalamaz. O, insan yalnz-
ca anlk bir zgrlk ryasna sokmay deil, onu gerekten zgr yapmay
amalar. Sanat ideal yapsn, dorudan gereklik stne, doann salam ve
derin temeli stne kurar.211 Sanat zorunlu gereksinimlerin karlandktan
sonra biriken enerjinin harcanmasdr. Ona gre gzel sanat denen koskoca
yap, daha zor bir sanat olan yaama sanatn ayakta tutabilir. Oyunun ama-
sz etkinlii, hem sanata mahsus bir alann zerkliine hem de yeni bir kolek-
tif hayatn formlarnn inasna temel olabilir.212
Gzel ve iyi ayn eydir213 Gzellik ayn anda hem bir nesne hem de
znel bir durumdur. Yargladm zaman biim olduu gibi, ayn anda, duy-
duumuz zamanda hayattr. Ayn anda hem varlk durumumuz hem de
yaratmzdr.214 Gzel, kesinlikle znenin nesnenin biimini znde canlan-
drma biimine baldr ve duygumuz yeteneklerimizin, anln ve imgele-
min uyumuna baldr. Gzel bana zevk verir, ancak bu zevkin bilincinde ol-
mamalym, yoksa gzel, gzel deildir.215
Hegel (1770 1831); Gzellik, uyum ve btnlktr.216 Gzel dn-
cenin duygusal olarak belirleniidir.217 Gzel hakikatin duyusal bir biim
altnda grne ulamasdr.218 Sanattaki gzellik doadaki gzellikten
stndr. Kt bir fikir bile herhangi bir doasal rnden daha stndr,
nk byle bir fikirde daima akl ve zgrlk vardr.219 Gzellik bir idea bir
tindir. Sanatsal yaratclk ise, tindeki gzelliin aa kmasndan baka bir
ey deildir. Gzellik ruh gzelliinin yaama yansmas ile ilintilidir. Tabi-

209 Benjamin, Walter, Sanatta ve Edebiyatta Eletiri, letiim Yaynlar, stanbul 2010, s.31.
210 Kuryel v.d., age, s.14.
211 Eyign, Sabri, Edebiyat Ne Zaman Politik Olabilir?, 2005, C.14, S.1, s.251.
212 Ranciere, Jacques, Estetiin Huzursuzluu,, letiim Yaynlar, stanbul 2012, s.32.
214 Lifits, Mihail, Marxn Sanat Felsefesi, Kuzey Yaynlar, Ankara 1984, s.99.
215 Jimenez, age, s.121.
216 Baer, Nami, Hegel Sonras Estetiin Sorunlar, DE Felsefe Sempozyumlar, 2014, s.3.
217 Doan, age, s.103.
218 Yetiken, age, s.17.
219 Doan, age, s.104.
50 DN ETMNDE ESTETK
atn kendisi mutlak ruhun bir yansmasdr. Duyular ile alglanan ise aslnda
maddeden ayrlm olan mutlak ruhun kendisidir.220
Shelling (1775 1854); Sbjektif ve objektif ztlklarnn kalkt bir eser-
de yansyan ey gzelliktir.221
Henri Delacroix (1779 -1845); Gzel her yerdedir, her insan onu grmekle
kalmaz tam tamna kendine gre biimler.222
Schopenhauer (1788 1860); nsan bedeni iin hayvani besin, yani zaten
hazmedilmi yeillik neyse sanat eseri de insan ruhu iin odur.223
John Keats (1795 -1821); Gzel gerektir, gerek gzeldir224 Dnyada
bildiimiz ve bilmemiz gereken tek hakikat gzelliktir.225
Ruskin (1819 -1900); El, kafa ve yrek birlikte alrsa sanat gzeldir.226
Nietzsche (1844 -1900); Varlkla iliki kurma iddiasnda bulunan akl ve bu
ilikiye uygun eylemleri belirlediini sanan ahlak yerine, ncelikle varl ara-
maktan vazgeilmelidir. nk insan varlkla dorudan gerek bir iliki ku-
ramaz. Bu durum insann varlk ile ilikisi yanlsama zerinden yrr. Bu ne-
denledir ki, sanat, insann temel metafiziksel aktivitesidir. nsann varlkla il-
gili bu katlanlmas zor durumu ancak olumlayc sanatsal yeti ile katlanlr
duruma gelir. Sanat, yaamla ilgili her trl elikiyi iinde barndran hem
yaratc hem yok edici, kimi zaman kty kimi zaman da iyiyi ycelten her
trl yanlsamann kaynadr. Tm kltr eleri yanlsama ihtiyacndan,
katlanlmas imknsz, sama gerekliin olumsuzlanmas isteminden do-
mutur.227 Dnce iin duygu feda edilmez. nsan zihninin geimsiz karde-
leri olarak dnce ve duyguyu adeta harmanlayarak duyguyla dnme
denilebilecek yeni bir yntem izlemek gerekir.228 Bize sunulan yada bir ekil-
de bizim yapp rettiimiz gerek dnya u haliyle olabilecek en kt dn-
yadr. Hazr bulduumuz kendi olduu haliyle dnya diye bir dnyann
yoktur. Dnya aslnda daima bir kavramsallatrmann, bir deer bimenin,
ksacas bir dnya grnn objesidir. Dolays ile kendi bana dnya yok-
tur. nsana ac ve dehetten baka bir ey vermeyen o gerein yok edilme-
si gerekir. Gerek dnyay tehdit edici olmaktan karmak mmkndr. Bu-
nun iin, ya onun yerini yeni yanlsamalar almal, ya da bundan da iyisi, biz-
220 imek, age, s.40-41; https://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCzellik

221 Ergn, agm, gs.yer.
222 imek, age, s.52-54.
223 Schopenhauer, Arthur, Gzelin Metafizii, Say Yaynlar, stanbul, 2010, s.33.
224 Oral, agm, http://www.koprudergisi.com/
225 Aktaran: Christopher Kul Want, Bir Yunan Vazosuna vg, Estetik
226 imek, age, s.52-54.
227 Banu Tmkaya, Nietzscheye Gre Sanat Ve Tragedyann Douu ,Ethos, 2008, say:1, s.4.
228 Dereko, Ayhan, Nietzschede Tragedya Sanat, A. DTCF Felsefe Blm Dergisi, 2007, S.18, s.2.
zat kendisi bir yanlsamaya dntrlmelidir. Aksi takdirde varlk acdan

kurtulmak iin yanlsamaya muhtatr.229 Dnya kendi kendini douran sa-
nat yaptdr230
Baudelaire (1821 -1867); Gzel her zaman gariptir. Byle derken gzelin
bile isteye buz gibi garip olduunu sylemek istemiyorum; yle olsayd ya-
amda yoldan km birok ucube olacakt. Ben onun biraz gariplik ierdii-
ni, uucu bir gariplik istenmemi bilind bir gariplik ierdiini, gzeli g-
zel yapann da bu olduunu sylemek istiyorum.231
Dostoyevski (1821 -1881); Gzel korkun bir eydir, onda tm elikiler
bir araya gelir. Onda eytan Tanr ile kavga eder.232 Dnyay gzel kurtara-
cak... Biliyorsunuz insan bilimsiz, ekmeksiz yaayabilir, gzelsiz yaayamaz,
yapamaz bunu.233
Lalos (1823-1892); Sanat eletirisi sanat tarihi zerine bir dnme ynte-
midir. Ruhun bir blmnn aba ile ortaya kard sezgisel algdr.234
Rodin (1840 -1917); Sanatta irkin demek zelliksiz demektir. Sanat insa-
nn en yce grevidir nk dnyay anlamaya ve anlatmaya alan dn-
ce temrinidir.235
Benedetto Croce (1866 - 1952); Estetiin konusu tmel bir varlk alan olan
sezgidir.236
A. Gide (1869 1951); eytann katlm olmadan sanat yapt olmaz.237
Valery (1871 -1945); Gzel umutsuz klan eydir.238
Charles Du Bos (1882 1939); nsan yaamnda duyarlk ile akl arasnda
srekli atma vardr. nsann duygusal olanla aklsal olan st dzeyde kay-
natrabildii zaman ideal gzellie ulaabilir.239
Martin Heidegger (1889 1976); Gzellik, varln gizlilikten kurtulmas
ve gn na kmasdr. Bu da hakikatten baka bir ey deildir.240
B.Brecht (1898 1956); Gerek, gerek st bir eydir241
Sartre (1905 -1980); Gzel rtl bir elikidir.242
229 Dereko, age, s.7.

230 Bal, Metin, Geleneksel Estetik Anlayn Bir Eletirisi Olarak Adornonun Estetik Teorisi, Sosyal Ve
Beeri Bilimler Dergisi, 2011, C.3, S.1, s.73.
232 Timuin, age, s.22.
234 imek, age, s.52-54.
240 ahin, agm, s.95.
241 imek, agm, s.52-54.
52 DN ETMNDE ESTETK
Wittgenstein (1889 1951); Estetik gzelin ne olduunu biz de anlatan

bir bilim olarak dnlebilirdi, ama bunu dile getirmek tmyle glntr.
Umuyorum ki o zaman estetikin hangi kahve trnn bize daha ok tat ver-
diini de sylemesi gerekir.243
Jarocinski (?) Yaratc iin gzel, yaptn sonucudur; izleyici iin yapt g-
zelin kaynadr. Algnn dnda gzel yoktur.244
Jean Paul Weber (?) Estetik duygu ayr olmayan ayrlktr, yetkili olmayan
yetkinliktir.245
A.Camus (1913 -1960); Sanat tabiatn taklidinden baka bir ey deildir.246
Tarkovski (1932 -1986); Gzel, gerein peinden komayanlardan kendi-
ni gizler.247
ekil 1:Gzelin Kavramsal erevesi

245 imek, age, s.52-54.
II. BLM
SLAM DN VE ESTETK
Btn dinlerin, dnya grlerinin, inan sistemlerinin ve felsefi yakla-

mlarn kendilerine zg estetik anlaylar ve gzellik felsefeleri vardr. Di-
nin kendi iinden estetik bir talebi ve amac sz konusudur. Din yalnzca ken-
dinden hareketle anlalamaz. Din insana ve insan emei olan dnce ve ka-
zanmlara srt evirmez. Din algs/din anlay gelitirilirken ve dnya gr-
oluturulurken estetik alann da dikkate alnmas gerekir. Dinin kendi iin-
de paralanmas ve yalnzca kendilerince nemli kabul edilen konulara sahip
klmas dinin btnlne zarar vermektedir. Oysa bir eyin mkemmellii
ve gzellii btnlndedir. Din, ok ynl boyutu ile insan hayatnda ol-
duka kapsaml bir dnya gr oluturmay hedefler. Rahatlkla syleyebi-
liriz ki doru estetik anlayn hayattan ve insandan ban koparmamas ge-
rekir. slam dini insana varla ilikin bilgi ile felsefi adan bir dnce sis-
temi, duygusal bir denge, tm zamanlar ve deerleri dikkate alan yaklam
ile dnya ve ahiret btnlnde btncl bir dnya gr sunar. Bu dn-
ya grnn bir boyutunu da estetik alan oluturur. Dinin yalnzca inan ve
dnce amalar yoktur ayn zamanda estetik amalar da vardr.
Dinin bilim ile ilikileri ok tartlan bir konu olmasna ramen sanat ve
estetik ile ilikileri ise ayn derecede tartlmamtr. Oysa dinin bilim ile il-
gisi kadar estetik alana da ilgisi vardr. Hatta deerlerin birbirleri ile ilikile-
ri bakmndan dinin estetik alana daha yakn olduu sylenebilir.1 Ayrca di-
ni duygular ve sezgiler de dinde akl kullanmak kadar nemlidir. Bu anlamda
Akl m? Duygu mu? Gibi insan bir tercihe zorlayan ve dini snrlandran bir
anlay kabul etmek mmkn deildir. Dinde akln yerini ve nemini inkr
1 Tunal, smail, Marksist Estetik, Altn Kitaplar Yaynevi, stanbul 1976, s.56.
53
54 DN ETMNDE ESTETK
etmek ne kadar yanl ise duygu ve sezgiyi de yok saymak da o denli yanl
olur. Bir din hak ve hakikat ise insann tm ihtiyalarna, yetilerine ve yete-
neklerine ve btn ynleri ile hitap etmesi beklenir. nsann ihtiya duyduu
alanlardan biri de estetik alandr. Sanat ve estetik slam dininde ihmal edilme-
yen temel alanlar arasndadr.
Allahn insana mkemmel mesaj yalnzca zihinsel alanla snrl deildir.
Dinin temel yapsnda estetik bir talep de sz konusudur. Bu nedenle estetik
yalnzca insann kendisinden hareketle arad ve bulduu tinsel ihtiyalarn
doyumunu salamaz; ayn zamanda dinin bir paras olmas ynnden de in-
sana manevi bir doyum salar.2 Mkemmel olmayan, eksik-kusurlu ve tutar-
sz olan bir gr veya inan sistemi insanlar tarafndan kabul grmez. By-
le bir inan sistemi ve veya felsefi gr insan mutlu da etmez. Birey ve top-
lum hayatnda onarlmas g derin yaralarn almasna neden olur. slam
dini Kuran aracl ile mkemmellik konusunda tm insanla apak mey-
dan okur. Daha stn bir szleri varsa sylemelerini daha gzel bir yollar
varsa ne srmelerini ister.3
Dinin gzellik anlay dine sonradan yaktrlm monte edilmi bir nite-
lik deildir. Dinin kendi znde gzellik anlay vardr. slam dini gzelli-
e olduka zengin kuatc bir ereve izmitir. Dindeki gzellik bilgisi ken-
di btnl iinde ele alnmas gerekir. yle ki, slam gzel ile olan ilgisini
ontolojik olarak Allahtan balayarak en kk varl iine alacak ekilde b-
tn bir varlkta tevhit etmitir. nk din gzellik zerine ikame edilmi bir
yapdr. Allah btn gzelliklerin kaynadr. nsan da bu gzellik yapsna
kendi rzas ile iman kapsndan girer. man bir gzellik bulumas ve szle-
mesidir. Gzellik hayatn her alanna buradan dalr.
Estetik adan baknca din, insan gzellikler iinde yaatmak ve insan ir-
kinliklerden korumak isteyen ilahi gzellik arsdr. Estetik alan, dinin ken-
di znde btn deer dnyas ile ilikilidir. Bu nedenle din eitiminin sz
konusu estetik deer dnyasna ilgisiz kalmas dnlemez. Hayatn iinde
yaant olarak ele alndnda dinle gzelliin birbirinden ayrlmayaca g-
rlmektedir. Dindeki gzellik alan dikkate alnmad zaman dini hayat co-
ku ve heyecandan, duygusal kklerinden kopmu, manevi nefesi kesilmi ku-
ru, yzeysel bir hayata dnr. Estetikten uzak bir din, manevi zevkten yok-
sun birtakm ahlk manzumeler yn haline gelir.4
2 Arcan, M. Kazm, Hegelin Estetik/Sanat Anlay ve Din le likisi, Cumhuriyet niversitesi lahiyat
Fakltesi Dergisi, 2006, C. 10, S.2, s.200.
3 Bakara/ 23.
4 Aydeniz, Hsn, Din-Sanat likisi ve Bunun Somut Bir Yansmas Olarak Mevlev Sem yin, Atatrk
niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, Erzurum 2009, S.32, s.40.
SLAM DN VE ESTETK 55
slam dnce geleneinde estetik alana getirilen yorumlarda felse-

fi, kelmi ve tasavvufi bak alarndan sz edilebilir. Bunlar dnda dinin
amalarn ortaya koyan makast asndan da gzellik ile ilgili deerlen-
dirmeler yaplmtr. almada din ve estetik konusu gzel kavram merke-
ze alnarak aadaki balklar altnda incelenecektir.
Dinin amalar (makast) asndan gzel
slam dnce tarihinde gzel
Kuranda gzel
1. Dinin Amalar(Makasd) Asndan Gzel

Btn ilahi dinler, yalnzca inan plannda deil, hem davran ve hem de
ahlak plannda birey ve toplumlar deerler temelinde davran gzellii ser-
gilemeye davet etmeyi ama edinmitir.5 Dinlerin estetik bir amalarnn ol-
mas onlar estetik alan ile yaknlatrr. Estetik alan dinin tm gzelliklerinin
aa karacak bir alandr. Dinin ortaya koyduu ve amalad estetik alan
ncelikle amel/davran alan ile ilgilidir. slamn sorumluluk eylemi salih
ameldir. Salih amelin kalitesinin aa kt yer ise ahsenul ameldir. Din
insan eylemini gzelletirme amac gder.
Dinin insan yaamnda gerekletirmek istedii birok amac vardr. Bu
amalardan bir ksm estetik alan ile ilgilidir. Dinin hkmleri gzellik ama-
cn da gz nnde bulundurmutur. Dinin amalar erevesinde ortaya -
kan balklarda; dinin amalar nem srasna gre zaruriyyat, haciyyat
ve tahsiniyyat olmak zere balk altnda deerlendirilmitir. Buna g-
re zaruriyyat dinin olmazsa olmaz birincil amalarn, haciyyat ikinci de-
recede gerekli amalarn, tahsiniyyat ise daha ok gzel-gzellik-gzelle-
tirme balamnda dinin amalarn ifade eder. Hangi emir ve yasan hangi
balk altna girecei elbette ok ciddi aratrmalar ve istiareyi gerekli klar.
rnein tahsiniyyat iinde olduu varsaylan ahlaki ilkelerin zaruriyyat
ksmnda yer almasn savunan grler de ileri srlebilir. Bu tartmalar ko-
numuz dndadr. Ancak bu tasniften kan tartmasz olarak ortaya kan
bir sonu ok nemlidir. O da dinin gzel ile olan ilikisi ve byle bir amac-
nn varldr.
Fkhi hkm olarak en doru hkme varlsa bile eer insann gzellik der-
di yoksa dini yaant amacna ulamaz ve souk bir kuraldan teye gemez.
Dinini estetik amalar dikkate alnmadnda eksik ve yoksullam bir din
anlay ortaya kar. Dini tecrbede iten da gelien duygu, aidiyet ve ba-

56 DN ETMNDE ESTETK
llk yer alr. nsann gzellik alan ontolojik gereklikte, dilde, yazda hatta
hayal dnyasnda bir ufuk olarak yaatlmas ve varln srdrmesi gere-
kir. Hakikat kendi gzelliini tm varlkta gstermitir. Bu ok ynl gzel-
liin muhatab da insandr. nsann da kendi hakikatini varlk ile ilikisinde
gstermesi beklenir.
2. slam Dnce Tarihinde Estetik

Estetik konusu, slam kltr geleneinde 19.yzyl sonlarna kadar zerin-
de bamsz allan sistematik bir alan olarak grlmemi, klasik metinler-
de farkl balklar altnda dank olarak yer almtr. Bediiyyat ve ilml
cemal olarak isimlendirilen estetik, gzelliin mahiyetini, ilkelerini, sanatla
ilgili deer yarglarn, gzellik teorilerini aratran ilim olarak tanmlanm-
tr.6 slam filozoflar gzellii insanln en yksek deeri olarak kabul etmi
konuyu hak, hayr ve hsn kavramlar ile birlikte ele almtr. Gzel-
lik ile ilgili yaplan felsefi tartmalarda hsn-kubuh gzellik ve irkin-
lik kavramlar zerinden yrtlmtr.
Mslman Filozoflarnn gzellik anlay varlklarn ilk sebepi olan Tan-
r temellidir. Zorunlu varlktan sdur eden varlkta tpk Tanr gibi gzel-
dir. bn Sinaya gre Tanr her eyin gzelliinin ve her eyin holuunun
ilkesidir.7Allahn isim ve sfatlar slam dnce geleneinde gzellik anla-
ylar ve araylar iin ilham kayna olmutur. Bu nedenle slam ahlak fel-
sefesi geleneindeki gzel kavram ile ilgili deerlendirmeler Allah ve Onun
isim ve sfatlar ile ilgili tartmalar erevesinde younlamtr. Allahn isim
ve fiillerinin gzellikle ilgisi zerinde nemle durulmu, Allahn her trl
irkinlikten uzak olduu salam delillerle savunulmutur. Allahn gzellii
anlatlrken k, gne, nur ve aydnlk gibi metaforlar kullanlmtr.8
Allah dnda kalan dier btn gzellik konular mutlak ve deimez
gzellie sahip olan Allah ile ilikilendirilerek Allahn gzellii her zaman
merkeze alnmtr. Doada ve insan davranlarndaki gzellikler Allahn
Cemal sfatlarnn bir yansmas olarak grlmtr. Bu anlamda Allah ve
Onun gzellii ile ilikisi olmayan hibir gzellik yoktur. Allahn yaratt
varlklarn gzelliklerini kefetmek estetikte hareket noktas olmutur.9 Her
trl yetkinlik ve gzelliin kayna ve ilk sebebi el-Evvel olan Allahtr. Var-
6 Ayvazolu, Beir, Bediiyyat - lmul Cemal Maddesi, slam Ansiklopedisi

8 Takent, Aye, Gzelin Peinde Farabi bn-i Sina Ve bn-i Rdde Estetik, Klasik Yaynlar, 2012 stan-
bul, s.91.
9 Aydeniz, agm, s.44.
lk aleminde grlen tm gzelliklerin ve yetkinliin kayna da Odur.10 s-

lam filozoflar mutlak cemal sahibi Allahn gzelliini varlklar zerinden
okumu, akl ile kavranabilen bir gzellik olarak yorumlamlardr.11 Varlk
Allahn gzellik boyas ile boyanmtr. Yaratlm varlklarda kefedilen du-
yusal gzellikten hareketle metafizik gzellik alanna ynelen bir yaklam
sergilenmitir.12 Metafizik estetikte ulalmak istenen gzel kavram soyut-
tur. Bu gre gre doada gzel olarak nitelenen her ey gerekte gzelin
kendisi deildir, gzelin bireysel grndr. nemli olan mutlak gzellik
kaynana ulamaktr. O da z gzellii olup, duyusal olarak deil, dnsel
olarak kavranabilir ve aklla ilgilidir.13
Gazlye gre, gzellik, ba gz ile grlen d gzellik ve kalp gz, ba-
siret ile idrak edilen batn ve ahlak gzellii olmak zere ikiye ayrlr. Grme
iitme ve duyma gibi beeni duyular yannda kalbin de altnc estetik duyu
organ olduunu syler.14 Allahn da gzellii hem zahir hem batndr. Her
ey onun gzelliine tank olduu iin zahirdir. Fakat zatnn gzellii ile de
batn/sakldr. O oluun ve gzelliin srrdr. O oluun ve apak gzelliin
sahibidir. nsan yaratlmn bile knhne vakf olamazken Allah da ancak
vahyin snrlar iinde bilir. slam dncesi insann varln zn bilemeye-
ceini, onun bin bir grnts ve hali olduunu vurgular. nk insan ou
zaman deiken/zanni/snrl bilgisi ile yanlsama ile gerei birbirinden ayrt
edemeyebilir. Belki de yanlsamalar gerek, bilinen ve grnen ise yalan ola-
bilir.15 Bu nedenle, dua, tevekkl, teslimiyet, tefekkr, tezekkr ve ilimden
kopmamaldr.
slam ahlak felsefesinde estetik maddi gerekliin tesinde, onu akn, me-
tafizik bir mahiyet tar. Deienden yola karak deimez gzellik esini
arama abasndadr. Bu aba insan yaamnn metafizik alan ile gerekliini
sorgulayan ve anlamaya alan bir abadr. slamn insan ulatrmak istedi-
i metafizik gzellik kuram btncl bir gzellik anlayna sahiptir. Yarat-
c btn esma ve sfatlar ile gzeldir. Yaratlm varlklar da yerli yerinde bir-
biriyle uyumlu bir iliki iinde kendi gzellii ile bulunduu btnn gzel-
liini oluturur. Bu btnlkte tekil nesnelerin kk gzellikleri btncl
gzellii yanstan kk birimler olarak grev yapar. Gzellik salt betimleyi-
10 Emine Ta, Gzelin Peinde Frb Ve bn Rdde Estetik; Aye Takent, Y. slami limler Dergisi,
2015, S.1, s.228.
11 Takent, age, s.97.
13 Gebakan, age, s.77.
15 Erzen, Jale Nejdet, oul Estetik, Metis Yaynlar, stanbul, 2011, s.33.
58 DN ETMNDE ESTETK
ci bir terim olmann tesinde var olann ulaaca en son aamann da bir be-
timi olmaldr. Gzellik doruluk, erdem ya da iyilik dzenli bir gerekliin
isel zellikleridir. Bunlar yoksa btn de yoktur.16
Gazl, Farbi, bn-i Sina gibi dnrler gzellii kendinden olan gzel-
lik ve kendinden olmayan gzellik eklinde iki ana gurupta tasnif etmi-
tir. Gzellii kendinden olan tek varlk Allahtr. Allah haricinde dier varlk-
lardaki gzellik, bakas sebebiyle olan gzelliktir. Bu dnrlere gre ger-
ek gzellik, varl kendinden olan gzelliktir. Dier varlklardaki gzellik
geici gzelliktir. Varl kendi zatndan olannn gzellii, btn gzellik-
lerin stnde, kendi z ve cevheriyledir. Varl kendi zatndan dolay ol-
mayann gzellii ise, o eyin znden dolay deil, sahip olduu renk, bi-
im ve durumlarnn yetkinlii lsndedir.17 Allahn mkemmel gzelli-
i, Onun yaratmasnda fark edilir. Bu adan yaratlan hi bir varln gzel-
lii Allahn gzelliinin nne gemesi mmkn deildir. nk Allah saf
akl ve her trl noksanlktan mnezzehtir. Mmkn varlklar tm gzellii-
ni Allahtan alrlar. Mevlana da felsefesinde gzellii her yn ile ne kar-
m dnce sistemini sevgi ve gzellikle iselletirilmitir. Ona gre insann
ve yaad dnyann gzellii Hakkn gzelliinden kaynaklanr. Bu neden-
le de insan ftraten gzellii arar. 18
Gazl, gzellie duyulan ilginin srf cinsi veya bedeni hazdan kaynaklan-
madn, aksine gzellikten hissedilenin bundan baka ayr bir haz olduu-
nu belirtir. Gzelliin bizatihi sevildiini vurgulayarak buna tabiatn gzel-
liklerini seyretmeyi (rnein su rltsn dinlemekten duyulan hazz) rnek
gsterir. Gzellii uyum ve orantda gren yaygn felsefi gr Gazl de be-
nimser. Gzel bir at gibi gzel bir sanat rnnn, mesela bir hsn-i hat ya-
hut musiki parasnn da kendi alannn ve trnn gerektirdii mkemmel-
lie yaklamas lsnde estetik deeri artacan belirtir.19 bn-i Sinann da
katld grne gre Gazali, gzelliin z mkemmelliin kabul ve tesli-
midir. nk her varln kendine zg bir mkemmellik formu ya da tarz
vardr. rnein gzn mkemmellii ile kalbin mkemmellii ayn deildir.
Gz bir eyin gzellii konusunda sadece dtan bir rehberlik yapabilir. Bir
eyin zne nfuz etmek ise kalbe ait bir zellik ve hatta ayrcalktr.20 Gazl,
bu anlatmla, estetik yetkinliki ortaya koymaktadr. Bir eyin kendi cinsine

17 Mutluel, Osman, Kuran ve Estetik, tken Yaynlar, Ankara 2010, s.43.; Ayvazolu, 1990.
18 Mutluel, 2010, s.16.
19 Ayvazolu, Beir, Bediiyyat - lmul Cemal Maddesi, slam Ansiklopedisi
20 Turan Kotan aktaran: Zehra Gden, Hz. Ali Cenknamelrinin Estetik deer asndan ncelenmesi, Sa-
karya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, 2013
olan uygunluu anlamnda kullanlan yetkinlik, gzelliin tek belirleyicisi ol-

mamakla birlikte, zellikle canllarn estetik olarak deerlendirilmesinde l-
, kendi cinsine uygunluktur. Yani, herhangi bir nesne, kendi cinsine ne ka-
dar yaklarsa o kadar gzellik kazanm olur.21
Farbi de her alann kendine zg gzellik nitelii ile ne ktn belir-
tir. rnein siyasi dncede, faydal olma ile gzel arasnda sk bir iliki ol-
duunun altn izer. Tasavvufi gzellik anlaynda ise estetik konusu daha
ok insan davranlar ile ilikilendirilerek kemlt ve adap kavramlar
erevesinde ele alnmtr. rnein Gazl kemlt, insan davranlarnda-
ki gzelliin zirvesi olarak tanmlamtr.22 Btn yetkinlii kendisinde top-
layan varlk da Allahtr.23 Allah gzeldir, gzeli sever. Allah Mutlak Hayr
dr, Mutlak yidir, ve Mutlak Gzel dir.24
Gazalinin estetikte kulland kavramlar bir yandan gzellikle ilgili bir
anlam ifade ederken dier taraftan da davranlara ynelik iyi ile ilgili bir
anlam da iinde barndrr.25 O, estetik kavramlar hem estetik gzellik, hem
de etik gzellik iin birlikte kullanmtr.26 Necip Fazl da estetii bedii idrak
olarak tanmlar. Onu hem gaye, hem mevzu, hem metot cihetinden aklayan,
onu insann ie ve da doru btn ahlaki faaliyetlerini ifade etmeye ya-
rayan latif bir idrak olarak tanmlar.27 Bedizzaman da dinin btnlnde-
ki gzellii u szleri ile dile getirir. mann gzellii, hakikatin gzellii,
nurun hsn, iein hsn, ruhun cemli, suretin cemli, efkatin gzelli-
i, adaletin gzellii, merhametin hsn, hikmetin hsn parldamaktadr.28
3. Kuranda Gzel
nsan akl belki de en sistematik gzellik erevesini dinde bulur. yle ki,
slamn estetik anlay tm varl kapsayacak niteliktedir. Bundan dolay
Kuran gzellik konusunu merkeze alm gzellii hemen hemen btn ko-
nularla ilikilendirmitir. Kurandaki gzellik ile ilgili kavramlar dier tm
kavramla yakndan ilgilidir. Deyim yerinde ise Kurandaki btn kavramlar
insan zihinsel, duygusal ve devinimsel olarak gzellik yarna hazrlar. Ku-
randaki btn kavramlar insan kendi gzellik sonucuna ulamasnda arac-
21 Ayvazolu, slam Estetii ve nsan, 1990.

22 Mutluel, 2010, s. 16.
25 ahin, agm, s.96.
26 ahin, agm, s.99.
27 Mustafa Oral, http://www.koprudergisi.com/
28 alarolu, Taha, Risale-i Nur Estetii, http://risalesanat.tr.gg/R%26%23304%3BSALE_%26%233
04%3B-NUR-VE-SANAT.htm, 23.06.2015
60 DN ETMNDE ESTETK
lk eder. slamda gzellik Allahtan balayarak tm varln birbirine balan-

masnda araclk etmitir. nce gzeli ve gzellii tantm, gzellik iin bir
ereve izmitir. Bu durum Kurann gzellik konusuna verdii nemi gs-
termektedir. Hangi konu insan hayatnda deerli ise Kuran o konuya deeri
kadar yer vermitir. Bylece Kurann insana gnderilmesinin gerei gerek-
lemitir.
Kuranda gzellik kavram ve dncesini en dolaysz biimde ifade eden
kelimelerden biri olan cemal kelimesi modern dnemlerde hazrlanan sz-
lklerde estetiin karl olarak kullanlmtr.29 Cemal kelimesi, genel-
likle eya ve olgularda varl hissedilen ve insan ruhunda beenme, ho-
lanma, zevk alma gibi olumlu duygular ve yarglar douran nitelikleri ifa-
de eder. Cemal kelimesinin anlamnda geen gzellik zellikle ahlaki nite-
lik barndran bir gzelliktir.30 Dolaysyla cemal hem biimde hem de ma-
nadaki gzellii anlatr. Cemal mastarndan gelen cemil kelimesi de g-
zel ve iyi davran anlamna gelmektedir. Kuranda cemil kelimesi sabr g-
zellikle nitelendirilmesinde(sabrun cemil), erkein boad kadndan ayr-
lrken gzel bir ekilde ayrlmas nitelendirilirken(sarahan cemil), insanla-
rn kt sz ve davranlarndan uzaklarken gzel bir ekilde uzaklama-
s (hacran cemil), inanmayanlara iyi, hogrl, anlayl, davran ve uzak-
lama biimini anlatrken (safhal cemil) kullanlmtr. Bunun dnda v-
len ve insandan beklenilen davran tarzlarna sfat olarak kullanlmtr. Bu
tr kullanmlarda inanan insanlarn sabr gibi kalbi hem de insanlar tarafn-
dan gzlenebilecek zahiri davran ve tutumlarn gzellii iin kullanld
gzlenmektedir.31Ragbel-Isfahani de cemal kelimesini, hsnl-kesir ya-
ni ok gzel anlamna kullanmtr. Firuzabadiise, cemal kelimesine yaratl
ve huyda hsn ve gzel olma olarak karlk verir.32
Cemil kelimesinden baka Kuranda gzellikle ilgili olarak en sk kul-
lanlan terimlerden biri hsndr. yle ki, Kuranda estetik btnl a-
a karan hsn kavram olduu sylenebilir. Ayn kk fiilinden treti-
len hasene, ihsan, ahsen, muhsin ve kelimeleri gzellik konusunda
kavramsal bir ereve oluturmada yararlanlacak terimlerdir. Hsn kavra-
m Kuranda hem dnsel, hem duygusal, hem de duyusal manada holan-
lan ve istenilen her nesneye iaret eder. Ayrca ktlk ve zulm kavram g-
29 Yldrm, Mustafa, Kuran Sanat ve Estetigi zerine, stem Dergisi, 2010, Y.8, S.16, s.171.
30 Gelder, Geert Jan Van, irkini Gzelletirme ve Gzeli irkinletirme: Klasik Arap Literatrnde Para-
doks, ev. mer Kara, Usul Dergisi, 2009, S.8, s. 192-193.
31 ahin, agm, s.97.
32 ahin, agm, s.98.
zellik-iyilik anlamna gelen hsn kavramnn kart olarak kullanlmtr.33

Bu durumda Kurann gzellik kavramna ahlaki bir anlam ykledii syle-
nebilir. Bu adan Kuranda gerek gzellik, ruhta, bedende, vicdanda ve ya-
am koullarnda insana sevin, mutluluk ve haz veren her trl gzellik-iyi-
lik anlamnda kullanlr.34 Bu durumda maddi ve manevi, kii, durum, olay
veya nesneye kar insanda ortaya kan holanma, tatmin, hayranlk duygu-
su, rabet edilen ey hsn kavram ile anlatlr. Hsn kelimesinin anlam
ieriinde kast edilen gzellikte; akl, arzu (heva) ve duyu (his) asndan ol-
mak zere kategorik gzel vardr. Hsn kavram, hem Allahn yaratmas-
n nitelemekte hem de insana izafe edilen bir eylem olan ihsan ifade edebil-
mektedir. Bu terim, ilahi sfatlar, cennet tasvirleri, evren ve insan ve insann
imal ettii ev eyas balamnda estetik bir deeri ifade etmek zere Kuranda
yer almaktadr. Kuranda ihsan fiili farkl edatlar ile kullanldnda zengin
anlamlar kazanr. Bakasna gzel muamelede bulunmak, insanlara iyilik ya-
parak kendisine kar insanlarda gzel duygularn meydana gelmesine sebep
olmak, gzel zan beslemek, ltufla gzel bir iyilikte bulunmak gibi anlamlar
rnek olarak saylabilir.35
Kuranda insan ve doal gzellikleri anlatan ve gzellik kavram ile yakn-
dan ilgili olan ziynet, nadra, behce, zhrf ve hilye gibi kavramla-
r da bulunur. Kuran da gzellii anlatan kavramlarn bir blm varlk hi-
yerarisindeki ilahi gzellikleri, bir blm de insann iyapsndaki ve dav-
ranlarnda ne kan manevi ve ahlaki gzellikleri anlatmaktadr.36
Gzellikle ilgili Kuran kavramlar dikkate alndnda Kurannn ortaya
koyduu gzellik erevesi u balklar altnda sralanabilir.
Btn isim ve sfatlar ile Allah gzeldir. (Esmal Hsna)
Allah en gzel yaratcdr. (Ahsenul Hlikn)
Allah en gzel dost, en gzel yardmc ve en gzel vekildir. (Nimel
Mevl-Nimen Nasr-Nimel Vekl)
Allah en gzel snaktr. (Ahsenul Mesvay)
Allahn sz en gzel szdr. (Ahsenul Hadis)
Allah en gzel hkm koyucudur. (Ahsenul Hkimin
Allah insan en gzel ekilde yaratmtr. (Ahsen-i Takvim)
Allah gzel insanlara (Muhsinlere) cennet vaat etmitir. (Hsna)
33 Neml/11.
34 Yldz, Mustafa, bn Hazmn Gzellik Anlay, Flsf dergisi, 2012, S.13, s. 91.
35 Yldrm, agm, s.170.
62 DN ETMNDE ESTETK
3.1.Allah Btn sim ve Sfatlar ile Gzeldir (Esmul Hsn)

Kurann tantt Allah birok deistin zannettii gibi bilinmez deildir.
Ayn ekilde birok filozofun zannettii gibi yalnzca varln ilk ve yce se-
bebi deildir. Allah hayatn iinde varln dzenini salayan, ihtiyalarn gi-
deren ve insann ahlaki tutumuna kar ona cevap veren gzel isimlerin sahi-
bi gzel bir Rabtir.
Esma-i Hsna bilgi, inan, ahlak ve dier btn konular ile dorudan veya
dolayl yollardan ilgilidir. slam dininde Esma-i Hsna varlk, bilgi ve deer
dnyasnn merkezinde yer alr. Allah varln yaratcs bilgi, deer ve gzel-
liin kaynadr. Her bir gzel ismin insanla ilgisi vardr. Dier varlk mer-
tebelerinin her birine gre ilikisi vardr. rnein Allahn balayc olmas
meleklerden ayr insan ilgilendiren bir ismidir. Btn varlk alemi hayatn
Allahn gzel isimlerinin tecellisi ile srdrr. Esma-i Hsna durum ve nes-
neye gre ncelik-sonralk ilikisi bulunsa da hepsi bir btndr.37
Dinin gzellik anlaynn merkezinde Allah ve sfatlar vardr. Allah mut-
lak gzeldir. Btn fiilleri gc ve iradesi gzellik ile sonulanr. Kurana g-
re btn gzelliklerin kayna Allahtr. Gzellik adna ne varsa Onun esma
ve sfatlarndan domutur. Allahn btn isim ve sfatlar esml hsn
olarak nitelendirilmitir.
slamda Allah inanc gzellik zerine kuruludur. phesiz ki Allah g-
zeldir, gzellii sever. 38 Ceml, keml ve hayr kelimeleri Allahn
gzelliini anlatmada anahtar terimler olarak kullanmlardr.39Allah ismi e-
rifi dier btn isim ve sfatlar kendinde toplayan en yce ismidir. Dier
btn isim ve sfatlar onda temsil edilir. Allahn gzel isimleri sonsuzdur.
Allahn her bir ismi farkl ynlerden gzelliklere rehberlik eder. Baz isimler
fiziksel dnyadaki gzellie, baz isimler ahlaki gzellie, bazlar ycelie,
bazlar g ve kudretteki gzellii ve bazlar ise sonsuzdaki gzellii niteler.
Esma-i erifi meydana getiren her bir gzel isim, manas dier bir isme alr.40
Her isim Allaha gtren bir yol olarak birbiri ile birleir.
Allah zat, fiilleri ve esmas ile gzeldir. Ancak zatnn gzellii konusun-
da hibir yorum yaplamaz. Yalnzca gzeldir demekle yetinebiliriz. Bu gzel-
lik insann gzellik anlayna ve algsna karlk gelip gelmeyecei konusun-
da da bir yorum yapamayz. nk Allah yarattklarna benzemez. Hz. Musa
bu gzellii merak ettiinde yalnzca daa bakmas istenmi Allah daa tecel-
37 Mustafa Oral, Estetik ve Tarihesi, http://www.koprudergisi.com/

38 Muslim man, 148; bn-i Mce, Du 10. Ahmed B. Hanbel IV 133, 134. 151. http://www.ilimdunyasi.com/
suneni-ebu-davud/buyuklenme-hakkinda-gelen-hadisler/?imode 15.08.2015
40 Bursevi, smail Hakk, Esmal Hsna erhi, Sufi Kitap, stanbul 2014, s.176.
li ettiinde Musa oktan baylmtr.41 Bu olay insan ve Allah arasnda fiziksel

bir ilikinin snrlar konusunda ipular verir. Kuranda btn peygamberle-
rin vahiy alrken dorudan bir ilikiye girmedikleri, bu gzellik karlama-
snda bir takm araclar, rya ve seslerin kullanlm olduunu Kurandan bi-
liyoruz. Hz Musa da Allahn sonsuz gzelliinin ve nurunun daa tecellisi-
ne dayanamayp baylmt.
Gzel isimlerin bir ksm insann Allah ile olan ilikilerini bir ksm in-
san ve dier varlkla olan ilikilerini dzenlemede insana rehberlik eder. G-
zel isimlerin bazlar Allahn insana olan yaknln, beraberliini, dostlu-
unu, koruyuculuunu ve insann Allaha muhtaln ifade eder. Allah b-
tn gzel isimleri ile insana yakndr. Kuran, Allahn insana olan yaknl-
na zel bir vurgu yapar. es-Sem, el-Basr, el-Habr, el-Alm, gibi s-
fatlar ile insan ile birlikte olduu dile getirilir. O seni namaza durduun-
da grr.42 nsana ahdamarndan daha yakn olduu, ne ie dalarsa dalsn
yapt ite ona elik ettii, insanlar ka kii ise bir fazlalarnn Allah olduu
hatrlatlr. Allah inanan insan ile ilikisini dostluk zerine kurmutur. Allah
inanan bir insan iin her trl srrn paylat, yardmn ald, srtn ona
dayad, geleceini ve kaderine ona teslim ettii bir dosttur. Esm ve sfatla-
r ile Allah, insan her durumda kuatmtr. Hastaland vakit e-af is-
mi, dua ettiinde el-Mucb ismi imdada yetiir. nsan Allahn isim ve sfat-
larndaki gzellii bu yaknln farknda olduu kadar gerek insanln ya-
ayabilir. Gzele yakn olmak insan gzelletirir. Allah el-Vedud ismi ile
yaratt varl sever. Yarattklarn sevindirir, kendisini sevdirir. Kendisine
sevgi ile yneleni sevgisinden mahrum etmez. Allah yaratt varlklarda ken-
di gzelliini grr ve gsterir. Varlktaki hareketin ve yaratln z sevgi-
dir. Allahn canl ve cansz olan tm varl yaratmas, nimetleri ile ihtiya-
larn karlamas sevgisindendir. nsanlara iman sevdirmesin, hakikate y-
neltmesinin, hata ve gnahlarn affetmesinin nedeni sevgidir.43 Allah insana
ahdamarndan daha yakn,44 kii aralarnda fsldaacak olsa, drdnc-
s mutlaka Odur; drt kiilerse beincisi Odur. Saylar bundan az olsun, ok
olsun, nerede olsalar Allah onlarla beraberdir.45Nerede olursa olsunlar onlar-
la beraberdir ve yaptklarn grr.46
Allahn gzel isimleri ahlaki anlamda btn deerlerin kaynadr. Tm
41 raf 7 / 143.
42 uara /217.
43 Ksmene, Sleyman, Risale-i Nurda Esma-i Hsna, Yeni Asya Neriyat, stanbul 2003, s.460.
44 Kf / 16.
45 Mcadele / 7.
46 Hadid / 4.
64 DN ETMNDE ESTETK
gzellikler ondan domutur. nsan ahlaki yaantsnn gerek deeri Allah

katndadr. Her trl gzel davran Allahn gzel isimlerinden beslenir. n-
san her an Allahn tm esmasna ak bir ekilde hayatn srdrse ahlakna
gre esmadan pay alr. Allahn gzel isimleri insan ve onun hayat ile ilgili-
dir. Bir insann Allaha yaknl veya uzakl esmann, gzel isimlerin haya-
tnda ahlaki bir deere dnp dnmemesine baldr. Allah gzel isimle-
ri aracl ile insana ahlak konusunda rehberlik eder. yle ki;
Allah mutlak manada adaletlidir. Zulm ve hakszlk yapmaz. dl ve
cezada, yaratln dzen ve dengesinde, hesap ve lde, deer bimesinde,
ynetme yaatmasnda adalet geerlidir. Onun sz adalet ile tamamlanm-
tr. O halde insan da adaletli olmaldr.
Allah hatalar, gnahlar affedicidir. Allahtan affn ve balamasn di-
leyen insan da affedici olmaldr. Allah hi hata ilemedii halde affediyor se-
nin hi hatan yoksa affetme. Allah balayandr. Sen de bala. Gl ve
hakl olduun zaman daha ok bala. Alacaklarn Allahtan iste.
Allahn varl sonsuzdur. Sen Allahn sonsuzluuna ynel, faniliini
onun sonsuzluunda ebedi kl. Ruhlar leminden balayp ebediyete uzanan
zaman yolculuu onunla srdr. Baki olmayanlar seni yalnz brakr.
Allah limdir. Allah her varl ii ve d, gizli ve a, gemii ve gelece-
i ile bilir. Allahn iyi ve kt her trl davrantan haberi olduunu, onun hu-
zurda yaadn unutma. Bilgi ile ycelirsin. Bilgini artr, bilgi ile yaa fakat bil-
ginin snrn da bil. nce Rabbini bil ki, bilgini hayra hizmette kullanabilesin.
Allah ycedir. Her ycelik onun katndadr. Her trl vgye layktr.
Kemalde kusuru yoktur. Hibir varl onun kadar yceltme. Ycelikte birini
ona benzetme. Yoksa deer pusulan aar. Ycelik ve onur arayan ondan ay-
rlmamaldr. Ondan ayr denler ancak d yaarlar. Onu ycelttiin ka-
dar ycelirsin. Btn onur onun yanndadr. Seni onun kadar onurlandracak
biri yoktur. Onsuz onur arama. Kim neye layksa alaltan ve ykseltenin o ol-
duunu bil.
Her konuda emir ve yetki sahibidir. O emreder olan ve olacak olan olur.
Olan eylere bak emir ve yetkinin onda olduunu anla. Erdemli yaarken sa-
brl ve sakin ol, korkma, ol emrine gven. Onun izin vermedii olamaz. Olu-
u izle, olan onun emri ile olmaktadr. Ol emri olmadan olamazsn.
Allah koruyucudur. Onun gvenliinde yaa. Adn erlere kilit yap. G-
cne gcyle g kat. yi, gzel ve doruyu yaarken ekinme. Onun olmad-
yer yok sen kendinin nerede olduuna bak.
Allah merhametlidir. Merhamet bekliyorsan merhamet gster. Canlla-
ra anne gibi efkat gster. nsanlara nezaket ve efkat ile yakla. Gsterdi-
in merhamet varlk zerinden sana dnecektir. Sana dnende Allahn ikra-

m da vardr. Kendine de merhamet gster, gnaha girme. Cehennem acma-
yanlarn yeridir.
Allah ldren ve diriltendir. Yaratln eitliliini ve bykln gr.
Saysz canl ile hayat mucizesini tefekkr et ki, yeniden yaratl gznde b-
ymesin. Hayat ve lm onun katndandr. Hayat ile ereflendirildiin gibi
lmnde erefli olmas iin ura. Hayatnda ona yakla ki lmn de ona
yakn olsun.
Allah her eyi yoktan yaratandr. Yaratl gzel, ahenkli, yerinde, uyum-
lu, ekici ve esizdir. Sen de ilerini bu gzellikte yap. Gnei, ay ve yldz-
lar, suyu ve topra, bitkileri ve tm canllar yaratan tohumlar atlatandr.
aredir. Kaplar aandr. itmek iin kulak, grmek iin gz, sevmek iin
gnl vermitir. Azna gre yiyecek, damana gre tat, diine gre besin ve-
rir. Arzular da ihtiyalar karlayan da odur. Sen de muhtalarn ihtiyalar-
n karla. Onlarn acsn dindir, dertlerine derman ol.
Allahn gc her eye yeter. Allah dilerse et paras grr, koku alr, tat
alr, hisseder, bin bir ilem yapar. Allah kendisine bir g ve kuvvet verdi-
inde bu gc deerler yolunda kullanr. G ve yetenei kendinden bilmez.
kreder.
Allah gren ve hakikati gsterendir. Baka grenler ondan sonra grr.
Baka grenler en son grr. Allah grclerin en hayrlsdr. Grnmek is-
tersen ona grn. Allahn seni gzetlediini, gznn iine baktn unut-
ma. Allah sende ne grmek istiyorsa yle davran. Sen de onu gr ve hakikati
gster. Kr ve sarlardan olma. Onun grdn gsterme.
Allahn zat ile gizli bir sr, eserleri ile varlk oluta apaktr. Gzler ona
ulaamaz. Akl onu yorumlayamaz. Bilgimiz bildirdii kadardr.
Allah iyilik eden ve cmerte karlksz verendir. Sende iyilik et ve kar-
lk beklemeden ver. Allah iin veriyorsan verdiinin hesabn yapma.
Allahn sz dorudur. Verdii szde durur. Mjdeleri ve vaatleri hak-
tr. Sen de sznde doru ol ve sz verdiin zaman szn yerine getir.
Allah doru yoldadr. Sen de doru yoldan ayrlma. Rabbim elbet-
te doru yoldadr.47
Allah gzeldir. Allahn gzelliine bir snr yoktur. En gzeldir.
Allah insanlar, adalete, iyilie ve hayra arr. Sen de bu ary yap.
Allah inanan insanlarn dostu, yardmcs, vekilidir. Sende iyilerin, er-
demlilerin dostu ol. Onlarn hayrl ve gzel ilerinde onlara yardm et.
47 Hud/ 56.
66 DN ETMNDE ESTETK
Allah selamdr. Gven, bar ve huzur kaynadr. nsan da evresi iin

bar, gven ve huzur kayna olmal asla zarar vermemelidir.
Allah mmindir. nsan da ahlaki deerlere inanr ve kendisini onlarla s-
nrlandrr. Allaha gvenir yazdna raz olur. nanan insann her an top-
lumda ve varlk iinde bir grev ile kar karyadr. Grevinde tahamml ve
sabr gstermelidir.
Varl zorunlu olan ve yalnzca kendine, ibadet ve dua edilen, yalnzca
kendisinden yardm istenilendir.
nsann ahlaki davranlarnda gzellie kaynaklk etmesi bakmndan
yukarda rnek olarak verdiimiz esma ile ilgili yorumlarn benzerleri dier
isim ve sfatlar iin de yaplabilir. Allahn dier baz isim ve sfatlar yledir;
Allah yenilmez galip, hkm deimez ve deitirilemez, kimseye hibir ko-
nuda ihtiyac olmayan, zengin, her eyden haberdar, hkm ve hikmet sahi-
bidir. nsan ahlaki sfatlara brnd oranda, Allaha ait ycelik sfatlarn-
dan uzaklatklar oranda, Allahn fiilleri ve yaknl ile ilgili sfatlar anla-
d ve hissettii oranda davranlar gzelleir. Allahn her bir sfat bir var-
lkta ne kadar tezahr eder ve iselletirilirse bu varlk mertebesinde o dere-
ce ykselir.48 sim ve sfatlarn her birinde binlerce ihsan ve cemal mertebe-
leri ve binlerce kemal ve sevgi tabakalar vardr.49 Allah o insan eli ile umut
olur, onun eli ile alar doyurur, yoksullar giydirecek, senin elinle ve gzelli-
inle hastalara ifa verecektir. nanan insan esmann temsilcisidir. Esma by-
lece inanan insann gzel davranlar zerinden tm varla yansr. Allahn
nuru kalbin varlklar grmesini salar.
Varlklar insan iin yalnzca tefekkr arac deil ayn zamanda bir gzellik
ve ihsan retisidir. Evrendeki bu ihsan insan duyusal yn ile kendisine e-
ker ve insann duygusal boyutunu da harekete geirir. nsan davrannn es-
tetik boyutunda Allahn gzel isimleri rehberlik edebilir. nk insan dav-
ranlar onun ahlakna uygunluu oranda gzelleir. Dinin ngrd este-
tik kayg ile insan davranlar ilahi terbiyenin istedii estetik bir biim alr.
Allahn boyas inanan kulun btn davranlarnda estetik olarak kendisini
gstermesi gerekir. Yani tpk Allahn ortaya koyduu estetik gibi, davran-
larda ll, dengeli, ekici, ie yarar, dzenli ve bir o kadar da adil, merha-
metli ve balayc olur. Esma kendisi ile ilikiye giren her varl gzelle-
tirdii gibi insan da gzelletirir. nsann iradesi esmann iradesi ile birletii
zaman ilahi iradeden destek grr. lahi gzellikten nasiplenemeyenler dn-
48 Kemalpaazadeden Aktaran: Alper, mer Mahir, Varlk ve nsan,, Klasik Yaynlar, stanbul 2010 s.54.
49 Said Nursiden aktaran: Hatip, Abdlaziz, Allahtan Gnllere Sevgi Kua Esma- Hsna, Nun Yayn-
lar, stanbul 2012, s.21.
ya ve ahiretteki gzellikten mahrum kalrlar. Allah kendisine sfat olarak se-

tii isimlerin tamam ahlaki zellikler tar. Her iinde adalet, merhamet, do-
ruluk, iyilik ve hayr birlikte vardr.
Dolays ile Allahn ilerinde estetik alan dini ve ahlaki alandan ayrama-
yz. Allah ahlaki olduu kadar iradesini gzellik iin de kullanr. Allah ahla-
kn kayna ve reticisi olduu gibi gzelliin ve kayna ve reticisidir. Bu
nedenle btn gzel isim ve sfatlar ile Allah yalnzca ahlaki deerlerin deil
estetik deerlerin, sanat ve gzelliin de kaynadr. nsan gzel ahlakn kay-
nan, zn, kemlini Allahn isim ve sfatlarnda bulur. Allahn isim ve
sfatlar iyi, doru ve gzeli kendinde birletiren sonsuz gzellik kaynaklar-
dr. Bu durumda din insan gzel isimler aracl ile Allahn iyiliine, doru-
luuna ve gzelliine yaklatran bir yoldur. Bu nedenle tevhit inanc ile yal-
nzca Allahn isim ve sfatlarndaki btnlk salanm olmaz ayn zaman-
da insann estetik ve ahlak, deer btnl de korunmu olur. nsann g-
zellik algs deerler dnyas ile rttnde kendisini hikmetin hayrn ve
onurun zirvesinde bulur.
Allaha ait gzel isim ve sfatlar bir btndr. nanta, dncede ve duy-
guda bu btnln bozulmas insandaki deer sistemi nin alt st olmas-
na neden olur. nanan insann tm deerlerini besleyen ve davranlarn yn-
lendiren kalbindeki Yaratcnn yce makamdr. nanan insann duygu, d-
nce ve tutumlarn Allahn makam ynetir.50 Deerler Allahn insandaki
ftrat boyasdr. Onun iin Allah kendi boyas boyanarak insann da gzelle-
mesini istemektedir.51 Bu boyay bizzat Allah karmtr. Allahn nuru ile bu
boya ile boyanann ii d, hayat ve lm, imdi ve gelecei gzellikler ile
dolacaktr. Allah kendi isim ve sfatlar ile beliren tm fiilleri ile insana gzel-
lii renmesinde araclk eder. nanan insan varlkta grd ve ald ila-
hi gzellik etkisini estetik bir tepkiye dntrebilecek bir zde yaratlmtr.
Allahn isim ve sfatlar her varla ayn oranda yansmaz. nsann bu ko-
nuda zel bir yeri vardr. nsan Allahn isim ve sfatlarndan en geni ekilde
yararlanabilecek yaratltadr. Allahn insana kendi ruhundan flemesi, me-
leklerin secde etmesi ve onu zel sfatlarla donatmas insan varlk alannda
sekinletirerek zel bir konuma tamtr. nsan gzelden gelen ve dn
gzele olan bir yolcudur. nsan kendindeki tm gzellikleri Allahtan alm-
tr. Allahn gzel isim ve sfatlar insann gerek kblesidir. Gzellik kblesi
ancak insan gzellie ulatrabilir. Allahn her bir ismi erifi kendi ycelii-
50 Naziat/ 40-41.
51 Bakara / 138.
68 DN ETMNDE ESTETK
ni ve esizliini anlatp tantmakla beraber yaratt varlklara yansyan taraf-

lar vardr. nsan iradesini hayr ynnde kullandnda gzel isimlere ve g-
zellie yaklam olur. Allahn iradesi her iinde bir btn olarak tecelli eder.
Allahn her ii, balang ve sonucu ile gzeldir. Yapt, istedii ve yapaca-
gzeldir. Varlkta grlen gzellikler Allahn isim ve sfatlarnn varla te-
cellisidir. Allah yaratt gzellik bir aba ile deil ol emri ile gerekleir. G-
zelliin zamana yaylmas yalnzca insann bu gzellii fark etmesi iindir. Za-
man onun gzelliine tutulmu bir ayna gibidir. Her varlk ve olu onun g-
zelliini gstermek iin zaman geldiinde podyuma kar. Bu gzellii gr-
memek gerek krlktr. Varlktaki ilahi nameyi duymamak gerek sarlk-
tr. Varlk sahnesinde insana sonsuzluktan gz krpar. Varlktaki geici gzel-
likler ebediyeti ve cenneti mutular. Varlktaki ilahi gzellik insann konutu-
u en yaln, en anlalr ve en arpc-byleyici dildir. Varlk, gzellik dili ile
Allahn her bir esmasn tesbih eder. Duyu organlar aracl ile insan kalbine
sessizce hibir kelime ve szn g yetirmeyecei manalar fsldar.
Allah, dardan ve kendinden baka birine ihtiya duymayan mutlak g-
zeldir. Varlktaki muhteem gzellik insana hitap etse de Mutlak gzeli ve
gzellii kavramak insann zihinsel ve duygusal dnyasn aar. nsan yarat-
ltaki gzellik tezahrlerini ksmi olarak alglar ve anlar. nk varln g-
zellik eitlilii ve iliki eitlilii tketilmeyecek niteliktedir. Btn gzellik-
ler fani iken Onun gzellii bakidir. Varlktaki tm gzelliklerin Allahn her
yn ile gzelliinin varla ve olua bir yansmasdr. irk koanlar Allaha
a bakanlar, varln yaratlnda Allahn nak ve motiflerini gremeyen-
ler ise renk krleridir.
Allahn gzel isimleri varlk iin ihsana dnr. Allah gzel isim ve s-
fatlar ile tm varl gzellik ve ekicilik sarmal ile birbirine balar. nsann
ihtiya hissettii her ey en gzel ekilde yaratlmtr. nsann hizmetine ve-
rilen her ey ve tm nimetler adeta insann yzne gler. Allah canllarn ih-
tiyalarn Rezzak sfat ile karlar. htiyalarn karlarken de belli yasalar
erevesinde btn nimetler canllar iin lezzetli, ekici ve gzel yaratlm-
tr. Her canlnn kendi beenisine, az tadna, midesine ve isteine gre d-
zenlenmitir.
Gzel isimler Allah doru tanmaya vesiledir. Her bir gzel isim gzel-
lik dnyasna alan kapdr. nsan Allahn gzelliine ne kadar ok yakla-
rsa gzellie de o oranda artar. Gzelliin asl esas Allah tanmaya daya-
nr. Allah tanmadan gzellie eriilemez. Ona ancak gzelden yola kla-
rak ulalr. Allah tanmadan onunla salkl bir iliki gelitirilemez. Allah
ile insan arasndaki ilikinin z saylabilecek gzellie ulalamaz. nsanla-
rn Allahn isim ve sfatlarn bilmeden Allah hakknda konumalar byk

bir gnah, yoldan kn, dini inan ve uygulamalardaki sapmann nedeni-
dir.52 Bundan dolay Allaha irk komak affedilmez bir gnah ve hakszlk
olarak grlr.53 Tevhid ve tenzih inanc da anlam ierii olarak Allahn
mkemmel gzelliini koruma ve bozmama amac tar. Tevhid Allahn y-
ce sfatlarn Allahda bir grme, gzel isim ve sfatlarnn arasn ayrmama,
yalnz ona kulluk etme, dua etme ve yalnz ondan yardm istektir. Tevhid ay-
n zamanda Allah ile srekli yzleme esnasnda insann kendisini anlama-
sn, gzden geirmesi, kendisine dn sreci olarak grlmelidir.54Tenzih,
Allah her trl eksiklikten ve noksanlktan uzak tutma anlamna gelir. Allah
sbhnallah sz ile her trl eksiklikten ve irkinlikten uzak klnr. n-
k mkemmel gzellik eksiklii kabul etmez. Tevhid, kainat ve varl irk-
ten soyutlayarak natralist anlaytan farkl bir slup ortaya koyar.55 Yaratc
ve yaratlanlar apak izgilerle birbirinden ayrlr.
Gerek ve tek ilahlk vasf olarak yalnzca kendisine ibadet, itaat, kr,
dua, tevekkl, teslimiyet edilmesi ve zarar ve fayda mercii olarak yalnzca
kendisine snlmasn dile getiren isim ve sfatlar da vardr. Tevhid inan-
c Allahn gzel isim ve sfatlarn Allah isminde birletirir. Tevhidin estetik
dnyaya almnda sonsuz ve tek gzellik Allahtr. Her bir ismin olaans-
t sanat yansmalar karsnda insan bylenir ve Allah bykler. Tapnla-
cak gzellik olarak yalnzca Allahn gzelliini grr. nsan Allahn gzelli-
ini, gzelliin varla yansmalarn hem gz hem de gnl ile grebilmeli-
dir. Gnl gzellik hayrandr, sevgiyi ve gzellii grebilme gnl sahibi ol-
may gerektirir. nanan insan varln tm uyum ve gzellik ile tek elden ya-
ratlp ynetildiini ve yaatldn fark eder. Gzelliin tek garantisinin g-
zel isim ve sfatlar ile Allah olduu sonucuna varr. Tehvidin estetik alm
ile Allahtan baka gzel yoktur yargsna ular. Gzelin yce ile olan ilgi-
si de tevhid inanc ile kurulabilir.
Esma Allah tanmann arac olduu gibi kendimizi tanmann da bir ara-
cdr. Allahn gzel isimlerini anladmz ve iselletirdiimiz oranda gzel-
leebiliriz. Ancak bu sayede kendi tandmz dnda Allahn bize kendisi-
ni tantmas sz konusu olabilir. Bu gerek bir tanma olur. Esmann iselle-
tirilmesi, duyu ve dncelere yedirilmesi, iirilmesi ve giydirilmesi gerekir.
Allahn gzel isimlerinin zikredilmesi insan gzel davrana yneltir. n-
52 Hac/ 3, 8.
53 Nisa/48.
54 Tatar, Burhanettin, Tevhid-Sanat likisine Felsefi Notlar, VI. Dini Yaynlar Kongresi slam, Sanat ve
Estetik, Diyanet leri Bakanl, Ankara, s.87.
55 Oral, agm, http://www.koprudergisi.com/
70 DN ETMNDE ESTETK
san hayatnda ok deerli olan tesbih ve tezkir insann gzel davran ka-
zanmasna araclk eder. Allah gerek anlamda tanmak mmkn Onun g-
zelliine yaklamakla mmkndr. Raz olaca ekilde yaayarak onun ma-
kamna ve yceliine uygun davranmak gzelliin yoludur. Kalp ayna gibi
karanlkta kalrsa ve bir ey gstermez. Allahn nuru ile varlk btn eserle-
ri ile hem eyada, hem dilde hem de zihinde gzelleir. Allah gklerin ve ye-
rin nurudur.56 Allahn nuru kirli ve gnahkr ve temiz olmayan kalbe tecel-
li etmez.57 Kendisini, varl ve geleceini orada gremez. Tpk beden temiz-
lii gibi manevi olarak kalbin hali hazr durumunu dzeltmeli gelecee ili-
kin iyi niyetlerle sslemelidir. nsan manevi olarak elde ettii gzel irkin ne
varsa kalbinde biriktirir. Biriktirdii rne gre de davranlarnda gzelle-
me olur. Ta taraf ya da nur taraf ile hayata ve olaylara bakar. nanan insan
da bulunduu yeri, zaman ve mekn biriktirdii Allahn nuru ile aydnla-
tr. Ta youn arlndan ve kesafetinden dolay hayra kar insan engeller.
ok ta birikirse kendi zindann ina eder. eri Allahn nurundan bir szn-
t olmayacak ekilde skr kalr. nsann kendi zindan alkanlklardr. G-
nahlar oalnca yaayacak zindan da kalmaz. Byle bir kalbin sahibi yaa-
maz artk talarn altnda can ekiir.
3.2. Allah En Gzel Yaratcdr (Ahsenul Hlikin)

Varlk leminde grdmz, ahenk, uyum, dzen ve ritim yalnzca belir-
li yaratl amalarndaki grevleri yerine getirmez ayn zamanda insanda bir
gzellik duygusu da uyandrr.58 Allah tam ve yetkin gzelliinin kendisidir.
Varlktaki ve yaratltaki gzellik, mkemmel gzel olan el-Cemil isminin
varla ve olua yansmasdr. Varln gzellii insana hitap etmektedir. Al-
lah Ahsenl Hlikn en gzel yaratcdr. Her varlk kendi gzellik artla-
rnda yaratlmtr. O, yaratt her eyi en gzel yaratm ve insann yaratl-
na amurdan balamtr.59 Allahn gzelliklerini fark etmeyen Allah na-
sl sevebilir? Allahn varl yaratmas, yaatmas ve ihtiyalarn karlamas
onun sevgisi, merhameti ve rahmetidir. Btn nimetler Allahn varla sevgi
gstergeleridir. Varln yaratl hikmeti ilahi iradeden tecelli eden eylemle-
rin kendisinde birletii sevgi olsa gerektir.
Evrenin kendine zg mimarisi, mzii ve resmi vardr.60 Vahiy, evren, za-
56 Nur/35.
57 Bursevi, age, s.111.
58 Ik, age, s.128.
59 Secde /7.
60 Kaln, brahim, Dnya Gr, Varlk Tasavvuru ve Dzen Fikri: Medeniyet Kavramna Giri, Dvn:
Disiplinleraras almalar Dergisi, 2010/2, cilt: XV, S.29, s.1-61.
man ve insandaki ayetler insann estetik beenisine sunulmu sanat olaylar-

dr. Varlk lemi kendilerindeki gzellikleri gstermek iin birbirleri ile yar-
an ok ynl gzelliin sergilendii bir yerdir. Her varlkta adeta ayba a-
lan bir pencere vardr. Varlk yalnzca kendi zsel gerekliini deil ayn za-
manda iyi, gzel ve doru gibi ahlaki ve estetik deerleri ile birlikte Allahn
yce varlna ve birliine tanklk eder. Bu anlamda varl tanmak ve bilmek
varln sz konusu kuatc hakikatine itirak etmektir.61 Allahn isim ve s-
fatlarnda bir balang ve biti olmad iin yaratt her varlkta hibir ismi
erifin gzellii tketilemez. Varlkta Onun olmayan ve ona varmayan bir g-
zellik yoktur. nk varlktaki hibir gzellik kendi varlnn nedeni deil-
dir. Hangi gzellikten yola klrsa klsn tm gzelliklerin sonu Allaha ve
onun gzel isimlerine ulalr. Bunun byle olmas gzelliklerin Allahtan ol-
duunu gsterir. Gzelliin tamam yaratcnn gzel isimleri ile varla yans-
mas ve onun bir tezahrdr. Somut varlk aleminde, kozmosta ya da duyu-
lur leminin stnde, gzel olarak nitelenen her ey Allahn gzelliinin on-
tolojik bir yansmasndan ibarettir.62Yaratl, sadan sola, yukardan aaya,
apraz ve simetrik olarak bin bir gzellik ile gz kamatrr. Gzellik canllar-
da daha bir baka ve karmaktr. ok basit bir canlnn bile kimyas, algorit-
mas estetik olarak bitimsizdir. Canllardaki biyolojik yasalar, soyut varlk ko-
ullar, duygular, gdler ve yaam dzeni insana apayr gzellikler yaatr.
Evrenin kk bir paras olan dnya insann ihtiyalarn karlayacak e-
kilde yaratlmtr. nsann yalnzca yeme ime ve barnma ihtiyac yoktur.
Bunlarn yannda zihinsel, duygusal, sosyal ve estetik ihtiyac da vardr. -
te insann ihtiyacn gidermesi ve kullanmas iin yaratlan her varlk ayn za-
manda insann estetik ihtiyalarn da karlayacak ekilde tasarlanmtr. n-
sanda bir gzellik duygusu varsa bunun bir karl da varlkta kendisini
gstermitir. Yaratl sahipsiz ve kendiliinden deildir. Bu durum insann
yaratl, l topran diriltilii, ekinlerin yetitirilmesi, gkyznden ya-
murun indirilii, ime ve sulama sular, denizler, meyveler, trl bitkiler, rz-
gar ve bulutun ynlendirilmesi gibi birok konu ile rneklendirilir.63
Evrendeki dzeni, uyumu ve gzellii inkar edemeyen dnrlerin ki-
misine gre sz konusu dzeni salayan logos, kimine gre sonsuz akl, ki-
mine gre ise sevgi ve nefrettir.64 Bu grler muhteem mkemmellii olu-
turacak yetkinlie sahip olmadklar iin havada kalan aklamalardr. Evren-
61 Kaln, agm, gs.yer.

63 Vaka, 57-74.
64 ndin, Nilfer, Biim Sorunu Varlkta Bilgide Ve Sanatta, nsancl Yaynlar stanbul, 2003 s.183.
72 DN ETMNDE ESTETK
deki olay ve olgular Allahn koyduu fiziksel yasalar erevesinde meydana

gelmektedir. Btn varlklar ona boyun emi Allahn kullardr. Her bir var-
lk hem kendi varlk erevesinde hem de sistemdeki yeri itibari ile mkem-
mel grevler stlenmitir. Kurana gre Allahn yaratt varlklar Allahn
gzel isimlerini tesbih ve zikir ile grevlerini yerine getirirler. Onun ismini bi-
zim anlayamayacamz mahiyette takdis edip anarlar. Yaratl, Allaha ilahi
gzellie ulatracak iaret dili ve sembollerle donatlmtr. Aslnda vahiy ev-
ren ve insan ayn dinin farkl gzellikteki yansmalardr. nanan insan kendi-
sini dinlediinde evrene yneldiinde ve vahye kulak verdiinde ayn sevgi
dilini duyar. Kularn uuu, karncann yaay, yamurun ya ayn ilahi
koroyu seslendirir. Gzellik ylesine eitlidir ki kalp, gz ve kulak gzellie
doyar. Renk, ses, ekil ve hareket olarak gzellik nimeti de saymakla bitmez.
Yaratltaki muhteem gzellii gnmz dnyasnda gelitirilen teknolo-
jik aygtlarla daha ayrntl gzlemleyebiliyoruz. Makro ve bak derinliinde
kefettiklerimiz bu i ie girmi gzellii daha da bir aa karyor. Yaratma
elinde olan en byk sanat Allahtr. Makro ve mikro planda varlk alabildii-
ne i ie gemi gzellik barndrr. nsann bu gzelliklerden ilahi bir mana be-
eri bir grev karmas beklenir. Bu gzellikler boa yaratlmam, yer ve gk
boa donatlmamtr. Dinin estetik alannda amallk nemli bir yer tutar. G-
zellik tm duyu organlarna hitap eden bir gzelliktir. Herhangi bir duyu or-
gannz olmasa da dier duyu organlar ile bu gzellii takdir edebilecek ekil-
de yaratlmtr. Bu bedii duyguya eriebilmek iin biraz gnlk yaamn tela-
ndan ve basitliinden uzaklaarak deruni bir bak as gelitirmek gerekir.
Bilim, sanat, felsefe ve din insann varlk lemine basit ve stn kr bak-
ndan kurtarr. Varlktaki gzellii daha ayrntl grmesinde yardmc olur.
Doada ve insan yaamnda gzellii, estetiklii, bu ekilde olgu ve olaylara
has ahenktarl (uyumluluu), meydana gelii, ayni zamanda armoniyi, si-
metriyi, bylece de zengin renk ve ses eitlerini, ritmi vs. duymaya, hisset-
meye, onlar deerlendirmee yardmc olabilir. Estetik varln kefedilmeyi
bekleyen esrardr. Hayat tecrbesi ok olan ve tabiattaki rengrenklii, insan
mnasebetlerini yakndan duyan kiinin, bu trden olan estetik olaylar ya-
kndan duyabilir.65 nsan her eye ok ynl deer ve anlam verir.
Evrende muhteem gzellikte bir dzen gzlenmektedir. rnein Bu d-
zen ay, gne, yldzlarda gzlendii gibi en kk varlk trlerinde de gz-
lenmektedir. Suyun, atein ve topran birbirine olan uyumu eyadaki gzel-
65 Kurbanov, Babek, Evrenin Estetik draki Ve Estetik Faaliyet, Kazm Karabekir Eitim Fakltesi Dergisi,
2004, S.10, s.34.
liin kaynadr.66 Gzellik iin ortaya konulan tm ltler Allahn yaratma-

snda sakldr. Simetri, lllk, dzen, orant, sreklilik, btnlk ve dier
tm ltler asndan Allahn yaratmas mkemmeldir. Varlkta eksiklik ve
kusur yoktur. Allah her eyi bir lye gre yaratmtr.67 Rahmann yaratn-
da hibir dzensizlik yoktur. Allahn yaratt bu dzende gzler bir atlak ve
kusur bulamazlar.68 Yaratmadaki lllk bu gzellii aa karr.
Yaratma, Allahn esiz sanatn, ilmini, gcn ve ihtiamn gsterdii bir
alandr. Btn gzelliklerin kayna Allahn yaratma sfatnn tecellisidir. Gzel
olan her ey yaratma sfat ile ortaya kmtr. Yaratma bin bir gzelliin kayna-
dr. Allah gzel olmayan bir ey yaratmamtr. Tenzih yalnzca Allahn zatn-
da ve isim ve sfatlarnda deil tm etkinlii ile ilgilidir. Tenzih inanc gerei g-
zellik dnda hibir ey ona yakmaz. Kusursuzluk Allahtan yaratt varla
yansmtr. Yaratlan her varln mkemmel bir formu ve biimi vardr. Allahn
yaratmasnda bir kusur yoktur. Varlk, Yaratc bakmndan baka gzellikler, ya-
ratlan asndan baka gzellikler, insan asndan baka, canllar asndan ba-
ka ve cansz varlklar asndan baka gzellikler ierir. Gzellik Yaratc ve yara-
tlan dnyasnda bir btnlk ve mkemmellik oluturur. Evren ve iindeki her
ey adeta bir sanat galerisidir. Tm canllarn bu gsteride esiz, kendine zg,
zel bir yeri vardr. nsan dikkatli bir ekilde bakarsa yaratlta birok gzellik
bulur.69Allahn yaratt gzellikler saymakla bitirilemez.70
Yaratlta eitlilik ve zenginlik gzelliin kaynan oluturur. Allah can-
llar eli yaratmtr. Allah bir varlktan birok varlk yaratmtr. nsann dil-
lerinin ve renklerin farkl olmas Onun gzellik ayetleridir. rnein topraa
giren tohumlarn farkl tat ve renklerde yaratlmas da yaratlta eitlilii ve
zenginlii gsterir. Allah diriden ly lden diriyi karr. Bu zengin gzel-
lik gsterisi insan hem dnsel hem de duygusal olarak olumlu etkiler. n-
san kendisi iin yaratlm ve kendisine ait olan bu gzellii fark ettiinde g-
zellik amacna ulam olur.
Kurann deiik ayetlerinde yarattan rnekler verilir; yldzlarla sslen-
mi gkyz, ykseltilmi grkemli sabit dalar, eit eit nimetler ile sof-
ra haline getirilmi yeryz, ifter ifter bitkiler, balar, baheler, trl trl
meyve aalar... Btn bunlar Allaha ynelen her kula gnl gzn amak
ve ona ibret vermek iindir.71
66 Razi, Secde/7.
67 Kamer/49.
68 Mlk/3.
69 Nahl /6.
70 brahim/34.
71 Kaf /6-11.
74 DN ETMNDE ESTETK
Allahn yaratmas anlamna gelen Hlk Hallk ve Sni isimleri

vardr. Allahn yaratcl slam estetik tasavvurunun merkezinde yer alr.72
Estetik ekilde Allahn yaratmas ibd ve in olmak zere iki ekil-
de gereklemektedir. bda; yoktan var etmek, aletsiz, maddesiz, zamansz,
meknz, yaratmaktr. na ise var olan birletirip terkip etmek suretiyle var
etmektir. Ezeli olmayan evrenin balangta yaratl ibda tarznda olmutur.
Topraa atlan kk bir ekirdein aaca, anne rahmindeki spermin insana
dnmesi inaya rnek verilebilir. Bir elma ekirdei, toprak, su ve kla bel-
li ller altnda birleerek aa, dal, yaprak, meyve ve iee dnr73 na
eklinde yaratma insana rnek olmu, o da birok maddeyi birbirleri ile bir-
letirerek yeni rnler ortaya koymutur. nsann ina eklinde rnleri orta-
ya koyabilmesi yeryz ve gkyz nimetlerinden yararlanmas konusunda
insana ok byk avantajlar salamtr. nsan da kendi rettiine estetik bir
form katmay nemsemitir. Bu sanat eserleri daha nceden var olan bir bi-
im ile taklit edilmemitir. Allah el-Bed ismi erifi ile her varl orijinal ve
kendine zg zellikleri ve ekli ile yaratmtr. Bedii esiz, benzersiz, r-
neksiz, modelsiz yaratan Allahn isim sfatdr. Gkler ve yeryz Onun e-
siz yaratlna tanklk eden birok varlk ile doludur. lhsan ve hsn mana-
snda gzellik; Yce Yaratc nn btn yarattklarna verdii ekil, kabiliyet,
renk ve zelliklerinde grlr. zellikle de insanda, onun suret ve siretinde,
zahir ve batnnda mstesna yapsnda kendisini gsterir.74 Varlktaki her ses
ve nefes kendi btnlnde ve yaratl fonksiyonuna uygun gzellikte ya-
ratlmtr. Evren ve iindeki tek tek tm bedenler, bedenleri oluturan organ-
lar birbiri ile uyumlu ve gzel biimde yaratlmtr. ekillendirme anne rah-
minde Allahn dilemesi ve iradesi ile gerekleir.75 Varlklar kendi fiziksel ya-
psndaki tercihlere mdahil olamaz ve deiimini kontrol altnda tutamaz-
lar. Varlk deitike ekil verme de yaam boyu devam eder. Gzellik her an
yeni ekiller ile gncellenir. Hatta anlk gzellikler insan gz krpar ve yenisi
ile yer deitirir. Her varlk estetik bir deer olarak insana Allaha ulatrr ve
ilahi gzellii ilham eder. Tm nesneleri izmi olan, sanat yapt olarak do-
ay, bu dnyay ve evreni sergileyen o byk usta el Allahn elidir.76
nsann varlkta yorulmadan ve emek harcamadan grd ilk ey bu g-
zelliktir. Allah her eyi ylesine gzel yaratmtr ki var olandan daha g-
72 Evci Necmeddin, Sanat ve Estetik zerine http://www.ayvakti.net/ayvakti-giris/item/sanat-ve- estetik-

uezerine, 22.06.2015
73 Kalkm, Muhsin, Sanatta Yaratma Problemi, HR lahiyat Fakltesi Dergisi, 1997, S.3, s.104.
74 alkan, agm, s.332.
75 Kehf/37.
76 Arat, age, s.124-130.
zelini ortaya koymak imknszdr yargsna varlmtr.77 Allah yaratt her

eyi gzel yaratt iin yaratlan her ey sanat ve estetik mzesindeki deer-
li eserler gibidir. Kuranda insann evresinde srekli tekrarlanan yaratma fi-
ilinin Allah ile olan ilgisine srekli vurgu yaplr. nsanlarn, yer kreye, se-
malar, deveye nazar etmeleri emredilir. Nazar yalnzca pozitif alanlarda akl
yrtme eklinde anlalmamaldr. Nazar ayn zamanda varlktaki gzelli-
i fark etmektir.78
Allahn her eyi en gzel ekilde yaratmas ayn zamanda hikmeti, ihti-
yalar karlayacak uygunluk ve yeterlikte yaratmasdr.79 Baka bir gre
gre Allahn her eyi gzel bir ekilde yaratmas salam bir ekilde yaratma-
sdr.80 Allah ile ilikisi bakmndan yaratlan btn nimetler nimet olarak ya-
rarlanmamz dnda estetik mesajlar da tar. nsan iin varln bin bir yara-
r varsa ayn zamanda bin bir bakta gizli gzellii ve ekicilii sz konusu-
dur. Varlkta ayrntya ve derinlemesine inildike farkl yararlar ve gzellik-
lerle btne ve genele yansyan gzellikler birbirini tamamlar. Adeta gzellik
varln elbisesidir. Bu harmonide gz, grnt tat ve ekil iinde atma ba-
rndrmayan mkemmel gzellik katmanlardr. Allah bu gzellik dili ile her
insan ile konuur.
Tm eitlilii ile varlklarn hepsi gzeldir. Fakat canllar ise birbirinden
farkl yaam tarzlar ile bir baka gzel ve ilgi ekicidir. Allah tm canllarn
yaratlnda hammadde olarak kullanlan suyun gzellik dnyasnda zel
bir yeri vardr. Hareket eden her canly Allah sudan yaratm, onlardan ki-
mi karn stnde srnr, kimi iki ayakstnde yrr, kimi de drt ayaks-
tnde yrr. Allah ne dilerse onu yaratr.81Bu nedenle tm canllarn hayatla-
rnda su temel ve deimez bir ihtiyatr. Suyun insan iin ihtiya dnda da-
ha zel bir yeri vardr. Su insan iin bal bana bir gzellik objesi ve gzellik
aracdr. nsann suya olan estetik ilgisi Kuranda altndan rmaklar akan cen-
net ile ebediletirilir.82
Var olurken ve varln srdrrken her varlk Allaha muhtatr. Allah her
varla ihtiyacn giderecek bir iliki iindedir. Allah var olan her eyin ihtiya-
larn karlamas belli yasalar erevesinde gereklemektedir. Bu yasalar bir-
leerek ortaya yalnzca bir dzen karmaz ayn zamanda muhteem bir gzel-
lik meydana getirir. Gzellik bal bana bir yasa haline gelir. Gzellik yasas
77 Ayvazolu, age, s.147.

78 Beer, age, s.150.
79 Zemaheri, Secde/7.
80 Taberi, Secde/7.
81 Nur/45.
82 Nahl/31.
76 DN ETMNDE ESTETK
tm yasalarn ahenginden, dzeninden ortaya kan bir sonu yasasdr. Allah

varlklar ve onlarn muhta olduu her eyi gzellik yasasna ulaacak ekilde
yaratmtr. Su, toprak ve ate ve havann birbirine uygunluu varlkta gzelli-
i dourur.83 Allah katnda her ey bir lye gre yaratlmtr.84
nsan beyni bazen ac ve strap veren mesajlar alsa da sonu itibari ile d
dnyada hibir ey biimsiz ve irkin deildir.85Allah eytan bile gzel yarat-
m fakat o kendisine kt yolu semitir. Varlkta gzlenebilir gzellik apa-
k gerekliktir. Herkesin fark ettii ve hemen grd bir gerekliin kendisi
objektif olsa da bakan gzler ise sbjektif farkl gzellik deeri karrlar. Bu
nedenle varlktaki gzellik tketilemez. Hem mikro planda hem makro plan-
da birbiri ile uyumlu, birbirinin gzelliini destekleyecek i ie giydirilmi bir
gzellik yaps vardr. Tm varlk lemi Allahn cemal sfatnn yansmalar-
na tanklk eder. Dnya semas yldzlarla ve burlarla sslenmitir.86 Bitkiler
ift ift gz kamatrc gzellikte yaratlmtr.
Hayvanlar insanlarn hem fiziksel biyolojik ihtiyalarn karlar hem de
gnllere honut veren ssler olarak yaratlmtr.87 Canllarn her birinde
onlarda bir gzellik bulunmas Allahn engin gzellik sfatna iaret eder.88
Mevlana da bu durumu u dnceler ile destekler: Gzelin sanatna bak,
gnllere gelen vahyini seyret. Tmden gr kesil, ne gelirse gr-ba-
k zevkinden gelir.89
Temiz rzkla rzklandran ve insan en gzel surette yaratan Allahtr.90
Rzkn temiz olmas gzel olmas ile aklanmtr.91 Gerekten de nimetle-
rin en belirgin zellii yararl ve gzel olmasdr. Nimetlerin gzellikleri ol-
masayd onlardan yine yararlanacaktk; fakat nimetler bu ekilde ekici, i-
tah ac ve zevkli olmayacakt. Dnya insana emanet edilen gzel bir yurttur.
Dnya nimetleri, insan iin zengin nimetleri ile engin bir cmertlik sofras gi-
bi insana sunulmutur. Allah yeryzndeki her eyi insann hizmetine vermi
ve yararlanmas iin en gzel ekilde yaratmtr.
Allahn varl yaratrken izledii snnete uygun olarak davran ncelik-
le plan erevesine alnr, sonra icat edilir ve son olarak da ekil verilir.92 Ev-
83 Razi, Secde/7.
84 Rad/8.
85 Ersoy, Ayla, Sanat Kavramlarna Giri, Yorum Sanat Yaynclk, stanbul 1995, s.48.
86 Saffat / 6, Hicr / 16.
87 Nahl /8.
88 Nahl /6.
89 Aktaran: Bayraktar Bayrakl, slam ve Bat Eitim Felsefesinde Demokrasi, Din Eitimi Aratrmalar
Dergisi, 1997, S.4, s.98.
90 Tegabun /3.
91 Taberi, Talak /11.
92 Hatip, Abdlaziz, Allahtan Gnllere Sevgi Kua Esma- Hsna, Nun Yaynlar, stanbul 2012, s.72.
rendeki varlklarn her biri el-Musavvir isminin bir tezahr olarak farkl
ekillerde yaratlm sanat eserleridir.93 El Musavvir isminden ders alan m-
minler evrendeki canl ve cansz sanata harikas olan saysz varlk varlklar
zerinde dnr. Yce Sanatkarn zenle yaratt bu varlklarn en k-
ne bile byk bir sayg ve nem gsterir. lemi adeta bir sanat sergisiy-
mi gibi gezip seyreder. Her zaman gzel ve faydal eyler retip canllarn
ve insanlarn istifadesine sunar. Ruh-beden denge ve estetiine zen gsterir.
Allahn en byk sanat eseri olan kendi ruh ve bedenini korumaya alr.94
Evren dnen, gz ve gnl olan insan iin sonsuz bir bayram yeri gibidir.
Her ey onu neelendirir ve yaratltaki gzellik ona haz verir. Irmaklarn se-
sinde kularn melodisinde ormanlarn glgesinde kendisine sunulan gl-
ckleri fark eder.95 Allah her iini bir gzellik formuyla gerekletirir. Varlk
lemi yalnzca fiziksel yasalar ile deil ayn zamanda gzellii ile de insan
byler. Varln estetik ls insan hayranla sevk eder. Varlk lemi bir-
birine benzeyen ve benzemeyen renkleri ve ekilleri ile insana gzellikler ya-
atr. iekler, adeta insann iinde aar, imek insann kalbinde arpar, ya-
mur insann gnlne yaar. Gkyz maviye boyanm, ay ve yldzlarla ss-
lenmi, yeryz farkl canl trlerinin, bitkilerin ve aalarn meyvesi ve i-
ei ile renk ve ilenmi desenleri ile insann beenisini kazanmak iin adeta
birbirleriyle yarrlar.
Kuran doay da insan da Allahn yaratmas asndan tasvir eder. Bu ba-
kmdan doadaki her ey insann hizmetine verilmi nimetler Allahn insa-
na ikramdr. Yine bu doa, insann Allahn ayetlerine esmas araclk eden
onun yceliini ifade eden kudret, ilim gstergeleridir. Bu anlatm ne bilimsel
bir sistem ve organizasyon erevesindedir. Ne de sanatlarn dile getirme-
si eklindedir. Allah ile ilikisini hi koparmayacak ekilde anlatlr. Tm var-
lk tesbih, zikir, secde halindedir. Ona itaat eden emrinden kmayan somut
meleklerdir. Varlk ibadet halinde yaar. Glgeleri bile secdededir. Dolay-
s ile tm anlatmlar metafor ierir. Bilimsel bir ders vermeyi bilgi karmn-
da bulunmay amalamaz. Bunu insana brakr. Bununla da yetinmez. Bu do-
a Allahn varlna birliine, tanklk eden bir hviyet kazr. Her ey onun
rahmeti ve ikram olduunun alt izilir. Bununla kalmaz. Doa ayn zaman-
da ayb lemine bir kprdr. Buradan hareketle Allahn daha gzel daha
kalc sonsuz nimetleri yaratabileceinin kk bir rnei olarak aktarlr. Bu-
ras ahireti ve varln ebediyete tanmasnda yalnzca bir geici bir bekleme
93 Kyamet /38, Secde / 9.

94 Hatip, age, s.77.
95 Arat, age, s.66.
78 DN ETMNDE ESTETK
yeri olduu bir durak olduu hatrlatlr. Haberini glendiren bir kant g-
revi grr. Gerekten de doa ya ok i der. Gkler ve yldzlar evet bir d-
zeni salarlar bir amalar vardr. Ancak bunlar yalnzca hakikatin anlalma-
sna yardmc olurlar. Bu doadan, bu nimetlerden, bu hayattan br hayata
kyametten sonraya gei yapar, orada ebedi hayatn varlna. Burada da ka-
lamaz insann doa ile zellikle canllarla karlatrma yapmasn ister. Bak
der sen onlar gibi deilsin. Ve insana bir grev ykler ilikilerini retir. Han-
gi varlk ile nasl iliki kuraca konusunda rehberlik yapar. 96
Allahn kendisi gzel olduu gibi yaratt her varl da gzel olarak ya-
ratmtr. Allah bir ii yapmak istediinde ve bir ie yaptnda btn isim ve
sfatlar ile o ie ynelir. Bu da yaratmada ok ynl gzellik ortay koyar. y-
le ki tek bir varl yaratmada Allahn eitli isim ve sfatlar varln zelli-
ine gre devrededir. rnein yaratma fiili ilim, kudret, hayat verme tasvir
edip dzenleme gibi birok sfat ierir. Hz. brahim Allaha nasl yaratyor-
sun? Diye sorduunda yalnzca akln deil estetik duygusunu da yani gnl-
n de doyurmak istedi. Kalbi ve akl ile yce kudreti, gnl ile de cemali gr-
d ve mutmain oldu. nanan insann da yaratlanlara ve yaratla yalnzca ak-
l ile deil sevgi ile baktklarnda bu doygunluu yaayabileceklerdir. Allah
nasl gzel yaratmsa insan da ilerini en gzel ekilde yapmaldr. Allahn
yaratmadaki gzellii insann davranlarn gzelletirmesinde rnek olma-
ldr. irkin, amasz, sama, bo, abes ve yararsz ilerden uzak durmaldr.
3.2. Allahn Hkm Gzeldir(Ahsenul Hkimn)

Allahn sz/hkm tm varlk lemi iin bir yazgdr. Yazg kutsaldr.
Kendi elimizle ilediklerimiz deil de Allahtan geldiyse hastalk bile kutsal
kabul edilebilir. Kutsal ile evrili ve i ie yaadnn bilinci ile hareket etme-
lidir. Bu yazg kesindir, deitirilemez. Kendi hkmn kendisi deitirmeyi
isterse onun da nne geecek olamaz. Ancak Onun yargs adildir. Hak te-
razisinde zerre kadar bir hakszlk ve sapma olmaz. Verilenleri o verdii iin
kimseye kar borlu deildir. Ona ise borcu olmayan yoktur. Allahn hkm
verenlerin en gzeli, hkimlerin hkimidir.97
Kaderi irkin gren gzel ile karlaamaz. Kaderin gzel grnmesi in-
san Allah ilikisinde en byk estetik olaydr. Allahn insan hayatndaki hk-
m takdiri ve kitabi-vahyi olmak zere iki ekilde gerekleir. lki, ka-
der yn ile insann elinde olmayan konularda bana gelenler Allahn hk-
96 Ylmaz zakpnar, nsan Dncesinin Boyutlar,, tken yaynlar, stanbul 2002, s.55.
97 Tin/ 8.
mdr. Allahn hkm sonu itibari ile mutlak anlamda gzellik dourur.
Allahn hkm hem dnya hayatn hem de ahiret hayatn kapsar. Allahn
kendi mlknde ve hkmnde orta yoktur. Kendisinden baka ilah olma-
d iin hkm tamamen Allaha aittir. Allahn insan iin yazd hayrdr.
kinci ise vahiy ile bildirdii hkmdr. Hayrl olup olmayaca aka belli
olmayan ise insann kendi iradesi ile Allahn vahyi-kitabi hkmne kar ge-
litirdii tutum ile belirlenir. nsan kitabi hkm tercih eder ve onu hayatna
uygularsa karlaaca ey yalnzca gzelliktir. Allahn vahyine ters davran-
d srece de geici basit yararlanmalar dnda irkinliklerden kurtulamaz.
Verilen Allahn hkmdr. Verileni gzel grmek imann ve teslimiyetin he-
lal ve haramn cennet ve cehennemin lsdr. Allahn verdiinin ve Al-
lah tarafndan alnann gzel grlmedii zaman hayat cehenneme dnr.
Kuran, Allahn hkmnden daha gzelin bulunmadn belirtir. Kesin
bir bilgi ve inanla iman edenler iin Allahtan daha gzel hkm veren yok-
tur.98 Farkl konularda btn hkmler birleerek Allahn dinini oluturur.
Allahn dini de gzel olarak nitelendirilmitir. Batl inanlardan uzaklama
ve tevhid ilkesi bu gzelliin nedeni saylmtr.99 Allahn hkmnn gzel-
lii sonular dnldnde daha iyi anlalr.
Allahn hkm gzelliini ahlaki ilkelerden alr. rnein, Allah hkmnde
adildir. nsanlardan da yarglarnda adil olmal adaleti ayakta tutmaldr. Allah
iin ahitlik etmelidir. Anne baba, arkada, akraba ve yaknlarn aleyhine de ol-
sa ahitlikte doruluktan ayrlmamaldr. Allah herkese herkesten daha yakn-
dr.100 Gzellik insan kibirlenmeye kendini stn ve farkl grmeye itiyorsa bu
gzellik gzelliini kaybetmi bir gzelliktir. Kibir sahibi bir insan asla gzel
olamaz. nsan kendi dnyasnda mtevaz olduka Allah byttke gzelle-
ir. Kibir, kendini beenme, gsteri, kskanlk, kzgnlk mal ve makam sevgi-
si olan hrs cehennemin yedi kaps olarak grlmtr.101 Allah katnda gzel
olmayan inanan insanlarn deerlendirilmesinde de gzel deildir.
Allah yaratt her varl hidayet zere, yaratl gayesine uygun yarat-
mtr.102 Hidayet her varln amacna uygun zelliklerde yaratlmas ve var-
ln kendi artlarna uygun bir ekilde srdrmesidir. Bu anlamda hidayet
varlk ve grev arasnda bir uyum ve gzellii ortaya karr. Allah kitap gn-
dererek, peygamber grevlendirerek ve akl vererek insann hidayetini kolay-
latrmtr.
98 Maide / 50.
99 Nisa/ 125.
100 Nisa /135.
102 Taha /50.
80 DN ETMNDE ESTETK
Allahn hkmne snr getirilemez ve kendisi dilemedii srece hkm

geri evrilemez. Allah yaatma, var etme, rzklandrma, ldrme ve diriltme
gibi her konuda tek yetkilidir. Allahn iradesinden km her hkmn ken-
disi de sonucu da gzeldir. Allahn insan hakkndaki takdiri gzeldir. Ald-
ve verdii gzeldir. Byle bir bilin ile gerekletirilen kulluk ilikisinde in-
san sonsuz gzellii bulmu demektir. Allahn hkmn gzel grmek insa-
n teslimiyete ulatrr. Teslimiyet Allahn kulu hakkndaki her hkmn g-
zel grme makamdr. Mevla neylerse gzel eyler sylemi hem ahlaki, hem
de estetik bir teslimiyetin ifadesidir. Allahn yargsndaki ve yazgsndaki g-
zellii fark edip ona inanma, gvenme, balanma ve teslimiyet gzelliinde
bulunma mmini gzellie ulatracak hallerindendir. Bu gzellii fark et-
mi ve inanm bir insan iin Allahn ve resulnn hkmnden baka see-
nek gznde yoktur. inde Allahn hkm herhangi bir sknt oluturmaz.103
Allahn yapt her i gzeldir: Onun ileri kusursuzdur. Her ii mkem-
meldir. Yapt ii tam yapan, eksiksiz i gren, tam iiten, tam duyan, hatasz
bilen btn bu zellikler gzelliin zeliidir. nsanlara ve dier varlklara ek-
sik ve kusurlarndan dolay benzemez. Mkemmel olmayan zaten gzel deil-
dir. Baka bir deyile gzel mkemmel olduu oranda gzel olabilir. Allah ada-
letlidir. Ahlak ilikilere gzellik katar. Allah iini salam yapt iin iin sonun-
da bir gven ve emniyet ortaya kar. nsan byle bir ilikiden haz alr.
Allah hem ahlaki alanda hem de ahlaki olmayan alanda insan hayatna
mdahildir. nsann ahlaki bir sorumluluu olmad konularda Allahn ha-
yatna getirip brakt karlat her ey Allahn takdiridir. Allah insan iyi-
lik ve ktlk ile dener.104Bunun sonunda belki kendilerine dnerler umu-
duyla, hem ba ve bolluk ile hem sknt ve darlk ile snar.105 nanan insann
bu takdiri gzel grmesi gerekir. nsann Allahn verdiklerine raz olarak ha-
ram ve gnahlardan uzaklamas ile sonulanan karlkl rza insann cennet
ve uhrevi nimetlere kavumas ile sonulanr. Ahlaki konularda da onun des-
teini ald zaman baarl olabilir. Kuran- kerimde ne kan dualarn ba-
nda gelen Allahtan dnya ve ahirette iyilik ve gzellik dilei bu gerei ina-
nanlara retir.106 Gzelliin taksimi Allahn elindedir. Allah insan hayatn-
da nimetleri artrmak ve azaltmak eklinde dener. nanan insandan Allahn
almasna da vermesine rza gstermesi beklenir. nsan ne kazanrsa kazansn
Allahn kiiye bir nasibi sz konusudur. Ne kaybederse kaybetsin Allahn
103 Ahzab / 36.

104 Enbiya / 35.
105 Araf / 168.
106 Bakara / 201.
bu ite bir dilemesi vardr. nsann kazan ve kaybnda Allahn takdiri sz

konusudur. Bu inan insann kendisine verilenler ile marmasn, vnmesi-
ni, kendisini ayrcalkl grmesini ve azgnlamasn nler.
Gerekelerin ve nedenlerin arkasnda Allahn varl ve iradesi vardr.
Hatta ahlaki konularda ve tercihlerde insann iradesi belirleyici olmakla be-
raber ahlaki tercihe kar da Allahtan bir karlk ve destek sz konusudur.
Allahn vermesini grmek, Allahn almasn bilmek insan kr ve sabr
dengesinde yaamasna araclk eder. Allah iin gzelce sabretmeyi ve bahe-
dilen nimetlere, kazan ve baarlar iin kretmeyi Allah karlksz brakma-
yacaktr. kredene nimetini artrr.107Ayrca inanan insanlarnda doruluk-
lar, azim ve sebatlar ile denenir.108
Allah insan ilikisi Allahn takdir ettii insann itaat ettii bir ilikidir. Al-
lah insan ilikisi takdiri bir ilikidir. Allah insan yaamnda her konuda tak-
dir yetkisine sahiptir. Allahn takdirinin nne hibir g geemez. Allahtan
baka sz geen yoksa insana isyan ile deil ihlas ile Allahn takdirine bo-
yun emelidir. Allahn yalnzca Kurandaki hkm deil ayn zamanda dn-
yaya gelirken bir hkm ve kader beden-ruh-akraba evresi iinde kaderi-
mizdeki hkm ve bamza geleceklerdeki hkm birleir. Allahn hkm
ve kaderine raz olmadan ihls asla elde edilemez. hlas Allahn bykl-
n Allaha teslim etmektir. Raz edilmeye Allah daha layktr. Sizi honut et-
mek iin Allah adna yemin ederler. Eer gerekten mmin iseler, honut
edilmeye Allah ve Resul daha lyktr.109En ok Allah sevmenin ve en ok
ondan korkmann gstergesi ihlstr.
3.3. Allah En Gzel Dost-Vekil-Yardmcdr (Nimel Mevl- Nimel Vekl-

Nimen Nasr)
nsann her eye gc yeten, merhametli ve sznden asla dnmeyen ve
gvenilir bir dostunun olmasndan daha gzel ne olabilir? Allah, Nimel
Mevl en gzel dost olarak insan-Allah ilikisini iman ba ile dostlua ta-
mak ister. Nimel vekl en gzel vekil olarak insann tm hayrl ile-
rinde onu destekler. Nimen Nasr en gzel yardmc olarak ona dnya
ve ahirette yardmcdr. Dua ettiinde duasn kabul eder. Layk olduu s-
rece her trl bela ve musibetten insan korur melekleri ile o kiiyi destekler.
Karanlklardan aydnla karr. Hayatna bir dzen ve gzellik balar. Al-
107 brahim / 7.
108 Ankebt / 2-3.
109 Tevbe / 62.
82 DN ETMNDE ESTETK
lah, iman edenlerin dostu ve yardmcsdr; onlar karanlklardan aydnla

karr.110
nsan, Allahn bu sfatlarna iddetle ihtiya duyar. likilerini sonsuz g-
zellie evirerek dzenler ve bu sonsuz gzellie kaytsz kalamaz. Ona yak-
lamak onunla birlikte olmak ister. nsann iinde yaad varlk evresi ile
ok byk bir gzellik adm atlmtr. nsan bu gzellie karlk vererek
gzellii kendisi asndan anlamlandrmak ister. Bu muhteem gzelliin
sahibi ile dostluk kurmak ister. Allah hem iyi gn hem de kt gn dostu
olursa gzel bir dostluk gereklemi olur. nsann gzellik araynn byk-
l sonsuz gzelliin bykl kadardr.
nsan hayatnda geen gn ne gtrd, gelecek ne getirecek bilinmez. nsa-
nn beklemedii iler bana gelebilir. te insan zor zamanlarda snaca bir
dost arar. Hayr zerine ikame edilmi Allahn ebedi dostluuna ihtiya duyar.
Allah insana teklif ettii dini ile her durumda srdrlecek dostluk ve yardm-
n nermektedir. stelik bu dostlua kendisinin hibir ihtiyac yokken.
Kuranda insan-Allah ilikisinde kullanlan sfatlardan biri gzel kul
anlamnda nimel abd dr. Melekler kulluk ve temizlikte gerekten rnek
varlklardr. Fakat insan iin hemcinsleri daha yakn rneklerdir. Peygamber
olsun olmasn birok gzel kul vardr. Allah bu insan gzel kullar olarak
nitelendirmitir. rnein bu sfat Hz. Davut iin bir ayette yle kullanlr.
Davuda Biz Sleyman baladk. Ne gzel bir kuldu (nimelabd); doru-
su, Allaha ynelmi bir kimseydi. nsan Allaha en gzel vekil, en gzel yar-
dmc, en gzel dost olarak kabul ettiinde Allah da bu insana nimelabd: ne
gzel kul sfat ile karlk verir. Bylece kulluk klelik deil bir gzellik al
veriine ve bir dostlua dnr. nsan kendisine verilen kabiliyetlerin ve l-
tuflarn farknda olduu zaman Allah ihsana kar ihsanla karlk verir. n-
san Allahn kendisine indirecei hayra ylesine ve lesiye muhtatr. nsann
Allaha kar istinas, kendisini kendisine yeterli grmesi Allahn ihsann-
dan mahrum kalmasna neden olur.
110 Bakara / 257.

3.4. Allah En Gzel Snaktr (Ahsen Mesvay)

nsani faaliyetlerin bu dnyada her zaman eksik, yarm bir yn vardr. Bir
tarafn kapatsa bir taraf ak kalr. Bir tarafn dzeltip mamur etse bir taraf
ykk kalr. nsan her zaman kendi halinden anlayan yce bir Yaratcnn yar-
dmna ihtiya duyar. nsan hangi ada yaarsa yaasn nasl bir gelime gs-
terirse gstersin insan korkularn, kayglarn, gelecek endiesini yok edemez.
Bu durumda Allahn rahmeti, sevgisi, ona snak olur. nsan zaman zaman bi-
lerek veya bilmeyerek kendi deerlerine aykr davranlarda bulunur. Sulu-
luk duygusu yaar. Bu durumda da insan Allahn balamasna, affna s-
nr. Yine insan zulme, hakszla urayabilir. Bu hallerde de acsn, i yarasn,
ikyetini Allaha bildirerek zalime kar ondan yardm ister. Allah insann ek-
sik ve yarm kald, aresiz kald her durumda insana en gzel snak olur.
Yaad irkinlikleri Allahn gzel dostluu ile ona snarak dindirir.
Allaha gven imann temelini oluturur. Allah yalnzca yaratmas ile g-
zel deildir. O ilikileri ile de gzeldir. nanan insanda bir huzur ve gvenlik
duygusu yaratr. Tm ktlklerden, tm erlerden uzaklaarak ona sn-
mak. Din insan iradesi ile kurulacak bir cennetin peindedir.
Allah en gzel snaktr.111 nsann dnyada sorunlar bitmez. Her skn-
tl anda Allah en gzel snaktr. nsan birok sknt ve gerginlik annda
Allaha snr. Allahn izni ve yardm ile zorluklara kar dayanma gc bu-
lur. Her sknt ve zorluk insan sonsuz gzellik olan Allah ile buluturur. Al-
lah da kendisine snan geri evirmez.112 nsan yapt ilerin hibirine ga-
ranti veremez. Her iin eksik kalan tamamlanacak bir yn vardr. Allah ek-
sik ileri tamamlar. Ayrca mmkn engeller de kabilir. Bu nedenle insan
her iinde Allaha snmaldr.
3.5. Allahn Sz En Gzel Szdr (Ahsenl Hadis)

Sz insanlar arasnda anlamay, dnce duygularn paylalmasn sa-
layan bir iletiim bir aracdr. Sz ayn zamanda Allah ve insan ilikilerine de
araclk yapmtr. Allah insana kendi dili ve mant ile seslenmitir. Allah
gklerin ve yerin ve nur olduu gibi113 onun ilahi sz olan Kuran da insanl-
n hayatn aydnlatan bir nurdur. Bu nedenle vahiy akln keskinliini ve g-
r mesafesini artran ilahi bir drbn bir teleskop gibidir. nsan bu sayede
yalnzca nn grmez, olaylarn i yzn ve hayatn dnyadan ahrete uza-
nan anlamn da okur.
111 Yusuf / 23.

112 Saffat / 75.
113 Nur/35.
84 DN ETMNDE ESTETK
Kuran insann her ynne btncl olarak hitap eder. htiya hissettii
tm faaliyet alanlarnda insana rehberlik eder. Her yn ile insana mucize-
vi bir katk sunar. Kurann isimlerinin her biri insan yaamnda farkl ynle-
rine hitabn anlamamza yardmc olabilir. Kurann Kuranda geen isimleri
unlardr; kitap, zikir, hak, hda, rahmet, beyyine, kavl, nur, ifa, furkan, ah-
senl hadis, burhan, meviza, ruh, kelamullah, vahiy, hablullah ve sdkdr.114
Kurann sfatlar ise Arapa, musaddk, besair, mheymin, mbin, mba-
rek, mufassal, aziz, mecid, kerim, hakimdir.115 Hz. Peygamber de Kuran iin
hayrul-hadis asdakul-hadis ifadelerini kullanmtr.116 Grld gibi
Kuran gzellik, hayr ve doruluk kavramlar ile ne karlmtr. Kuranda
Rabbin sz adalet, doruluk ve gzellikle tamamland belirtilir.117
Bu almada Kurann szlerin en gzeli olarak gzellik ile ilgisi zerin-
de durulacaktr.
Kurann slubu Gzeldir: Allah gerekleri en gzel ekilde aklam,118
en gzel ekilde tler vermitir.119 Sanatsal tasvir, Kuran slubunda en be-
lirgin bir ifade vastas olmutur. Kuran mahede edilen olay, grlen bir
manzaray, zihni bir manay, ruhi bir durumu en gzel aklamalar ve ben-
zetmeler ile ortaya koymutur.120 Kuran beli bir kitap olarak sz yerli ye-
rince, yeteri kadar ve tam zamannda ifade etmitir. Sz insanlarn kolay ko-
lay syleyemeyecei bir gzellikte sylenmitir. Kurann lafz ile manas bir-
biriyle uyumlu olup, mana ve lafzn gzellii hem kulaa, hem zihne hitap et-
mi hem akl hem de gnl doyurmutur.121 Kuranda mevcut edebi trlerden
farkl olarak lafz-mana, ses-terkip dengesi gzetilmitir. Edebi tasvirler ayn
anda farkl seviyelere sahip insanlara hitap edecek ekilde esiz gzelliktedir.
Kuran hem akla hem de duygulara dengeli bir ekilde hitap etmitir. Az keli-
me ile zengin manalar gzetilmitir. Anlaml ve gerekli tekrarlarla nemli bu-
lunan konulara vurgu yaplm, akl yrtmelere imkn verecek karlatr-
malar yaplmtr.122 Kuran kendisini mana ve slup olarak szlerin en gze-
li olarak nitelendirmitir.
Kurann ifadeleri ak, anlalr, sade, elikisiz, birbiri ile uyumludur. Saf
Arapaya rnek olan Kuran metninin baz sure ve ayetleri iirsel, bazlar ise
114 Durmu, Zlfikar, Kurana gre, Kuran, Rabet Yaynlar, stanbul 2012, s.26.
115 Durmu, age, s.129.
116 Durmu, age, s.111.
117 Araf /137, Enam/115.
118 Furkan/ 33.
119 Nisa/ 58.
120 Yldrm, age, s. 162.
121 Lafz, slam Ansiklopedisi
122 Kaya, Murat, Kuranda lahi Azamet, Yedi Renk, Yaynlar, stanbul 2011, s.88-156.
dz nesir slubundadr. Olaylar ve insan davranlar en gzel rneklerle tas-

vir edilmitir. Duygu ve dnceler olduu gibi kendi doal yaps ile yan-
stlmtr. Kuran inmeye ve Hz. Peygamber (s.a.v) tarafndan tebli edilme-
ye baland zaman, Araplar aknlk ve hayret iinde kalm, Kurann ma-
nasndaki inceliklere, hikmetlere, nazmndaki belaat ve fesahate hayran kal-
mlardr.123
Kuran fonetik olarak da icazi bir gzellie sahiptir. Kelimeler seilirken
adeta yaam tarzlarna ve etkisine dikkat edilmitir.124 Kuranda birok ayet
estetik duygu ve hareket dzeneini ateleyici ynde insana mesaj vermekte-
dir.125 Kurann estetik rgsnde dil, mantk, renk ve ekil gibi konulara sk-
a yer verilmitir.
Kuranda grsel ve iitsel argmanlar, farkl durumlar, nimetler olay ve ol-
gularn anlatmnda estetik bir slup izlenmitir. yilik ve ktln tasvirin-
de renkler belirleyici bir unsur olarak yer almtr. rnein dalalet, kfr ve
batl yollar karanlk ile simgelenmi; hidayet ise aydnlk ve nur ile ilikilendi-
rilmitir. Karanlk metaforu cehaleti, tehlikeyi, hzn ve korkuyu temsil eder-
ken; nur ise i aydnl ve ferahl temsil eder. rnein mriklerden biri-
ne kz ocuu mjdelendii zaman yznn fkeden simsiyah kesildii be-
lirtilir.126 Cehennem irkin sesler, uultu ve grlt ile tasvir edilirken, cen-
net, gzel giysiler, gzel sesler ve gzel baheler, itah ekici eitli yiyecek ve
iecekler ile tasvir edilmitir. Cennetliklerin tahtlara kurulmalar, elerinin te-
mizlii dile getirilirken eitli benzetmeler yaplmtr. Cehennemliklerin du-
rumlar anlatlrken diz st kmeleri, pimanlktan parmaklarn srmalar,
hakikati duymamak iin kulaklarn parmaklar ile kapatmalar, saf saf dizil-
meleri, nefeslerini tutmalar, pimanlklarn dile getirirken toprak olmak is-
temeleri, yzlerini atein yalamas ile srtp kalmalar gibi durumlar ve duy-
gular edebi tasvirler ile canlandrlmtr.
Kuranda gzellii dikkate alan, l ve ahenk bildiren birok ayet var-
dr. rnein namazda okunacak Kuran ayetleri iin bir ses ayar ve l is-
tenmitir.127 Mescitlere huu iinde girilmesi, namazlardaki tadili erkan
ve cemaatle klnan namazlardaki saf balama Allaha yakr estetik bir ara-
yn ifadesidir.128 nsanlarn davranlar belli tasvirler ve davran tarzlar
123 elebi, lyas, Mriklerin Hz. Peygamberden Mucize Talepleri Ve Genel Olarak rhasata Yaklam,
http://www.siyerarastirmalari.org/dokuman/kuran-cografyasi-mekke/ders14-prof-dr-ilyas-celebi.pdf
124 Okumu, Fatih, slamn Estetik Anlay, KS Sosyal Bilimer Ens. Yksek L.T., 1996, s.48-51
125 Akgen, Alparslan, Bilgi Felsefesi, nsan Yaynlar, stanbul 2007, s.177.
126 Nahl/ 58.
127 sra/110.
128 Demir, 2013, s.160.
86 DN ETMNDE ESTETK
ile ifade edilmi, birok ayette olay ve durumlar grselletirilmitir. Bu du-

ruma Rahmann ayetleri okunduu zaman alayarak ve secde ederek yere
kapanma129 rnek verilebilir.
Kuran lafzi ve manevi gzellikleri kendinde birletirir. Kuranda ister la-
fzdan hareket edilsin ister manadan hareket edilsin sonuta gzellie ula-
lr.130 Kuranda ihtilaf ve elikinin bulunmamas, gaipten haber vermesi, an-
lalrlk ve fesahat ve tad ince ve gizli manalar ciheti ile mucizdir.131 Ye-
nilmez olan onun yalnz gzel dili deil gzellik davasdr. Kuran yalnzca
dnsel alanda deil gzellik ve edebi slup ile de esizlik iddiasn srd-
rr. Konulara yaklam ve deerlendirme tarz ile de estetik bir tarz ortaya
koyar. yle ki edebi zevki ok gelimi muhatab olan Arap toplumunu ade-
ta estetik alanda bir yara aryordu. Kurann az kelime ile ok manalar an-
latmas anlamnda icaz Mslman bilginler tarafndan birok mstakil eser-
ler yazlm, Kurann edebi yn ile ilgili eserler kaleme alnmtr.132 Kuran
belaat ve icaz olarak ncelikle indii toplumun nde olan zelliklerine yani
estetik beenilerine hitap etmitir. Bu ayn zamanda inanan insanlara muha-
tabn en gl zelliini dikkate almay retir.
Belaat, gzel, etkili ve yerinde sz sylemek demektir. Kurnn en b-
yk mucizesi szlerindeki insanst belattir. Nzil oluundan gnmze
kadar hi bir insan onun ksa bir sresinin dahi benzerini syleyememitir.
nk onun szleri gibi gzel sz sylemek insan kudretinin zerindedir.
te bu durum Kurann en ak mucizesidir. nsanolu Kurann szlerinin
benzerini sylemekten cizdir. yleyse Kurn Allah kelamdr.133 Kurann
bu belaatn indii toplumdaki kendisine inanmayanlar bile itiraf etmitir.
Kurann anlatmnda kullanlan kelimeler, hem anlam bakmndan, hem de
slubun akcl ve etkisi bakmndan zel seilmitir. Kuran son derece ede-
bi bir slup kullanmasna ramen anlalrlndan hi bir ey kaybetmemi-
tir. Bu nedenle Kuranda geen gzellik terimleri ho, ekici, sslenmi, d-
zenli, intizaml, uyumlu, ahenkli, faydal olmakla beraber ayn zamanda i-
levseldir. Kurana gre sz sylemenin snrlar gzel, tatl, hikmetli ve do-
ruluk gibi sfatlarla izilmitir. eitli peygamberlerin diyalog rnekleri tm
insanlk iin iletiimin en gzel yntemleri sunulmutur.134
129 Meryem/58.
130 Hacmftolu, Nasrullah, Kurann Belaat ve caz zerine, Ekev Yaynlar, Erzurum 2001, s.20.
131 Hacmftolu, age, s.135.
132 Haksal, Ali Haydar, Kuran- Kerimde Estetik Kavram, YLT, M..S.B.E., Felsefe ve Din Bilimleri slam
Felsefesi Bilim Dal, stanbul 1994, s.87.
133 http://www.irfanmektebi.com/, 10.05.2015
134 Yldrm, age, s.178.
Kuran Gzellik ltdr: Kuran gzelliin kelime ve kavramlara d-

klm eklidir. Gzelliin tarifi ve yoludur. Kuran olmasayd gzel ve ir-
kin birbirine karrd. nk Kuran bir gzellik ltdr. Gzelliin dee-
ri Kuran ile bilinir. Kuran insan iin muhteem bir gzellik kayna ve gzel-
lik ltdr. nsan kefedecei btn estetik birikimini bu bulu iinde sak-
layp gelitirir. Gzelliklerini bu gzellik deeri ile ler-bier. Kuran gzel-
lik iin bir lt koymu deyim yerinde ise insan ruhunun aynas olmutur.
Gzel ve irkin arasn ayrmtr. Kuran insann karmak dnyasnda gzel-
liin objektif tarts olmutur. Gzellik, doruluk ve iyilik iin Allahn sz
en yetkin sz ve en mkemmel kanttr.135 Kurann gzellii her insann an-
layabilecei ve takdir edebilecei nitelikte olduu iin hem objektif hem de
evrenseldir.
Kuran insann varlk dnyasn hitap ettii iin kesik harflerle: huruf-u mu-
kattaa ile varlk lemi ile ilikisini keser. nsana verilen hayat ile knhne va-
ramad bilemedii bir varlk-gzellik leminden bir tat yaatmak ister. n-
san bylece kendi snrn bilir. Her gzellie eriemeyeceini anlar. Bu an-
lamda insan iin gzellik imdilik ve her zaman mahrem alan olarak kalacak-
tr. Her eyi bilemediimiz gibi gzelliin gerekliine de tam olarak ulaa-
mayacaz.
Vahiy byk ayna olarak herkes iin her gzellik iin aynadr. Varlktaki
tm gzellik onda grnr. Her bir gzellii btnsel ve ayrntl bir biim-
de gsterir. Yansmas levh-i mahfuzdan fizik leme ular. Elle tutulmaz gz-
le grlmez soyut kalp ve mana aynasdr. Vahiy insann gzellik dnyas
iin gkyz aynasdr. Bu gkyz aynas insann hem kendisini tanmas-
n, hem gemi ve geleceini grmesini salar. Ayrca bu aynadaki ilahi yan-
sma ile tm varl tanr. Dikkatli bir bakla aynadaki derinliin ok uzakla-
r gsteren bir drbne hatta bir teleskopa dnt fark edilir. Gne do-
up her eye renk verdii gibi vahiyde inanan insann hayatndaki renkleri ve
gzellikleri kefetmesini salar.
irkin grnen iinde gzel, gzel grnenin iinde irkin olabilir. nsa-
nn bak, feraseti ve gc kudreti kendine gredir. Kendi yetenekleri bilgisi
orannda bir eyi gzel bulur beenir. stelik insann zaaflarn da iin iine
kattmzda insann gzel olarak grd ve irkin dedii varlk, olay ve du-
rumlar birbirine karr. te tam burada Allah bize iman, slam gzel gs-
ter. Dua ve tevekkl devreye girer. Deerlerden sonradr dua. Gzel eer bi-
zim tarafmzdan, iyi, gzel, yararl, temiz doru ve helal damgas ile gemi-
135 Enam/149.
88 DN ETMNDE ESTETK
se dua vardr. Bunlardan eksik not alm ve gzelliin btnlk erevesi bo-
zulmusa artk o gzellikten bir hayr kmaz. Beeri beeninin salamas Al-
lah ve onun sahiplendii deerler ve davrann sonular ile yaplabilir.
Kuran ayetlerinde insann hem takvaya hem de fcura ak ynne iaret
edilir. Kurann bu uyars insann bir eyi sevmesine veya sevmemesine ken-
di bana iyi veya ktnn ls olamayaca anlamna gelmektedir. Dnya
hayat btn hazlar ile ahiret hayat iin arasal bir ilev grr. Zihinsel haz-
lar duyu organlarna gre elbette daha st seviyedir. Ancak bununla snrlan-
drmak yetersizdir.136 nsan kaynakl iyi gzel ve doru her zaman eleti-
riye aktr. Hem gzellik hem de irkinlik znesi olan insan karar ve eylem-
lerinin ahlaki deerini bilmesi iin dardan bir hakeme, hakime ihtiya du-
yar. Din iyi gzel ve dorunun lt olarak insana rehberlik eder. Her gze-
lin ve gzelliin bir aynas vardr. nsan ne kadar gzel davrandn bilme-
si iin de kendisini deerlendirecei bir l ve ayna olmas gerekir. Vahiy in-
san iin objektif ve tarafsz iyi gzel ve dorunun ltdr. Vahiy ile bera-
ber muhsin insann aynas daha vardr. Bunlar peygamberler, muhsin in-
sanlar, akl ve vicdandr.
Kuran Gzellik Kaynadr: Hakikat bilgisi olmadan iyi ve doru olmaz,
iyi ve dorunun olmad yerde estetik barnamaz. nsan iin ortaya konu-
lan hakikat iinde insann ihtiya duyduu estetie kaynaklk edecek gzel-
lik bilgisi de barndrmaldr. Kuran insana estetik tutumunu oluturacak y-
netecek zengin bir kaynaktr. Kuran, muhatabnn gzellik konusunda eit-
li dnce iinde olabilmesi iin, insann evresinde her gn meydana gelen
olaylar hatrlatarak, insann i dnyasn harekete geirir. Bu anlamda dini
dnce, insana estetik bir kimlik de kazandrr. Bu nedenle Hakikat ancak
bu gzellikle tamamlanr. Estetik olmadan insan kalbi mutmainlii yakalaya-
maz. Bilgisiz bak gzellii karan ve farknda olmayan bo bir baktr. Her
eyden nce din insann bilinli ve bilgili yaamasn art koar. Bilgiden yok-
sun bir estetik ortaya cehaletten kaynaklanan irkinlikler karr.
Kurann kendisini ifade edi biimi ne bilimsel bir kitap gibi137 ne de bir
kural ve yasalar alt alta dizen kat kurallar olan hukuk kitab gibidir. Kuran
en ince ayrntlar bile dikkate alm son derce mkemmel edebi bir slup kul-
lanmtr. Konu btnl ise tam insann karmak dnce ruh dnyasna
hitap eder. Kendi halinde bir insann i dnyasndaki zaman, mekn, dn-
ce, duygu, hayal gibi tm yetilerini anlk olarak kullanp deitiren bir insa-
136 Reber, Mehmet Sait, Kuran ve Ahlak Metafizii, Kuran Sempozyumu (Kuranda Ahlak ve Deerler),
Fecr Yaynlar, Konya 2006,, s.60-65.
137 Haksal, age, s.105.
nn zelliklerini dikkate almtr. nk insana zellikle kendi i dnyasn-

da yalnz insana hitap etmektedir. Fakat Kurann asl grevi dildeki gzelli-
i kullanm olmakla beraber asl amac insanda bir gzellik uuru olutur-
mak insan yetkin gzellik znesi haline getirmektir. Btn lemlerin gzel-
lii ile insan tantrmak ister. Btn lemlerin ve gzelliklerin kayna olan
lemlerin Rabbi ile tantrmak ister.
Allah insana hayatndaki gzellikleri oluturmas iin szlerin ve yaam
tarzlarnn en gzelini oluturmas iin kutsal kitaplar gndermi, kutsal ki-
taplarn yardm ile hayatta nasl gzellii nasl oluturulup kurulacann
yollarn gstermitir. Kuran yalnzca en doruya deil en gzele de iletir. n-
sanlk tarihi boyunca vahiy en doruya ilettii gibi en gzelden gelen ve en
gzele gtren bir ilahi bir sz olmutur. Vahiy insanlk tarihinde gzellik ge-
leneidir. Kuran gzel olduu gibi nceki kitaplar da ahsen vasfn kazan-
mayan yoktur. Allahn sznn istikameti iyilik ve dorulua olduu kadar
ayn zamanda gzelliedir. Allah, Kitab szlerin en gzeli olarak indirmi-
tir.138 Vahiy insanlk ve gzellik arasnda araclk yapmtr. Ahlak ve estetik
deerler alan insann Kurandan yararlanabilecei bir alandr. Kuran deer-
ler sistemi ile de insana bir mucize olduunu kantlamtr.
Kurann ahlak ve estetik alanda gsterdii mucize gzel ameller ile ta-
landrr. Her gzel davran ahsenul amel olarak Kurann bu mucizesine
tanklk eder. Kurana uyan szlerin en gzeline uymutur. Szlerin en gze-
li olan Kuran ayn zamanda gzellik rehberidir. nsan yaamna gzellik de-
eri katmak iin gnderilmitir. Kuran, gzele araclk eden, gzeli ortaya -
karan, gzele yol ve rehber olan gzeldir. Kuran her trl gzellie araclk
eden bir szdr. nsann retecei ve oluturaca btn gzelliklerin kayna-
ve besleyicisidir. yiye ve doruya ulatracak bir yol, gzelliin ortaya k-
masn engelleyen karanl ortadan kaldran bir nurdur. Hayatn btn alan-
larnda estetik iin can damardr. Hayata hayat katan bir iksirdir. Kuran bi-
rey ve toplum hayatnn estetik kalitesini ykseltmeyi amalar. lahi bilgi ol-
madan baklardaki basiret, feraset ve nazar elde edilemez. Gzellik kaygs
tamayan gzellii dert etmeyenlere de Kuran yol gstermez. Kuran gzel
davrananlara yol gsterici ve rahmet olarak (indirilmitir).139
Kurann insan gzele ulatrr. Bu anlamda Kuran gzele hidayet eden
bir kitaptr. Kuran tm insanlk iin gzellik retisidir. Kurann gerek mu-
cizesi insan gzelletirmesinde sakldr. Kuran kelimelerinin anlamlarn sk-
138 Zmer/ 23.

139 Lokman/ 3.
90 DN ETMNDE ESTETK
tnzda insan hayatna gzellik damtlr. Kuran kelimeleri ve kavramlar

heykeltralarn kulland en ince ve en salam aletlerin mahir kullan gibi
manevi dokunularla insan ruhunu gzellikle ekillendirir. Btn bu gzel-
likler i ve d gzellii ve ahiret gzellii birbirinden uzaklatrlmadan ara-
larnda bir ayrm yapmadan nemsenir.
3.6. Allahn Peygamberleri En Gzel rnektir (sve-i Hasene)

Peygamberler ve inananlar yeryznn gzellik elileridir. nsanlar iin
peygamberler en gzel rnektir.140 Peygamberler gzelliin pratik rnekle-
ridir. Onlarn gzellikleri her yn ile kutsal kitaplarla rten gzel insan-
lardr. Btn peygamberlerin her biri farkl ynleri ile rneklik yapmlardr.
Peygamberler insan iin kolay ve zor, avantajl ve dezavantajl hemen btn
yaam rollerinde gzelliin nasl baarlacan somut yaantlar ile gster-
milerdir. Kimi hasta, kimi zengin, kimi oban, kimi ynetici rolnde yaa-
mtr. Fakat hepsi de ahlakl, hepsi de drst ve itenlikli yaamtr. Hz. b-
rahim akln, Hz. smail teslimiyetin, Hz. Yusuf iffetin, Hz. Yakub evlat acs-
na sabrn, Hz. dem tevbenin, Hz Yunus pimanlk ve istifarn, Hz. Davut
zikrin, Hz. Sleyman nimete kar krn, Hz. Eyyb hastalk ve musibetlere
kar sabrn gzelliini gstermilerdir. Dier birok peygamber tevhid m-
cadelesinin ve Allah yolunda gsterdikleri fedakrln timsali olmulardr.
Din gzellik terbiyesi ve eitimidir. Peygamber bu eitimde baarl olmu
retmenlerdir. Gzellik onlarla vahyin szcklerinden cmlelerden km
insan yaamnda somutlamtr. lahi gzellik yolunda insanl gzellik di-
yarna tayan insanlardr. Gzel izleri, zor ve tehlikeli yerlerden gzel ge-
itler, gzel kprler oluturmulardr. Allah insanlara peygamberler ile hi-
dayet elini uzatmtr. Peygamberlerin syledikleri, dualar, beeri davran
rnleri bin bir gzellie araclk etmitir.
Peygamberler insanln estetik ncleri, gzelliin yeryz acenteleri ve
ubeleri gibidir. Her bir peygamber baka bir adan gzellik numunesidir.
Yaadklar dnemde evrelerine gzellik samlar, aclarn, sevinlerini, sa-
br ve zntlerini gzellie evirmilerdir. Ahlak yaratltan olan huy dedi-
imiz yn ve insann seimine braklm yn olmak zere bir btn olu-
turur.141 Btn peygamberler hem huylar ve hem de ahlaki tercihleri ile in-
sanla rneklik etmi, gzel ahlaklar ile hayrn tamamna nail olmulardr.
Nefislerini edep ile sslemilerdir.142 Peygamberler gzel ahlak ile yaratl-
140 Mmtehine/2.
141 Maverdi, Kalem/4. http://www.altafsir.com/
142 evkani, Fethul kadir, Kalem/4. http://www.altafsir.com/
mlara muamele etmi doruluklar ile de Allah ile ilikisini srdrmler-

dir.143 Gzel ahlakn yolu Allahn ahlak ile ahlaklanmaktan geer.144 Bu ah-
lak hidayetin ve akln sonucudur. Gzel ahlak ise tm insanlk iin mutluluk
sebebidir.145
Peygamberlerin gzellikleri yaayarak ve kart alandaki irkinlikler ile
mcadeleleri ile dier insanlara rnek olmulardr. Kurann emri olan kt-
l en gzel ekilde savmay hayatlarna ilke edinmilerdir.146 Peygamber-
ler, kalpleri, szleri, dua ve tutumlar ile mminler iin gzellik ltdr.
Allah insanlara insanlarn iinden gzellikleri yaam rnekler olarak pey-
gamberleri semitir. Peygamberlerin hayatlar dier insanlara iin gzel r-
neklerle doludur. Gzellikleri gzellikle tebir etmiler, irkinliklere kar da
inzar grevleri ile kar kmlardr. Peygamberler ilahi rzaya erimi baa-
rlm gzelliklerin rnekleri olmutur. Peygamberler Allahn ahlak ile ah-
laklanm, imana ve kitaba zel ahlaklar ile layk grlmtr. Kitap ve in-
san arasnda sz, dnce ve yaantlar ile kpr olmulardr. Hikmetleri ile
kitaplar anlalr yapmlardr. lahi sz suret ve grnt olmaktan karp
tanklk edilmi hakikate dntrmlerdir.
Hz. Peygamberin insan ilikilerindeki gzellii hem kendi yaratlndan
hem de tercihine braklm konularda ahlaki tercihlerinde sakldr.147 Hazin
tefsirinde Hz. Peygamberin ahlak hakknda u bilgiler verilitir. Allahn ra-
z olaca ileri yapar, raz olmayaca ve davranlardan kanr, insanlar af-
feder, insanlara sevgi, hogr, cmertlik, iyilik ile muamele eder. nsanla-
ra gzel sz ve filler ile karlk verirdi. nsanlara kar yznden hemen he-
men tebessm hi eksik etmez, ev ilerinde ailesine yardm eder. Hz. Pey-
gamber iyilii gzel ahlak olarak tarif etmi; ktl ise insann iini rahat-
sz edip insanlarn duymasndan holanmadn davran olarak tanmlam-
tr. nsan gzel ahlak ile orulu ve namazl bir insann makamna ve derece-
sine ykselir.
Hz. Peygamber ahlak iman ile ilikilendirmi, iman ynnden insann
mkemmel olan ahlak gzel olmak ile aklamtr. Kendisine kyamet g-
n yakn olanlarn gzel ahlakl kiiler olacan belirtmitir. En hayrl insa-
nn ahlak gzel olan olduunu sylemitir. On yl hizmetinde bulunan Enesi
hi azarlamamtr. Elini verdii kiiden elini, gz gze geldii kiiden gz-
n karlat kiilerden yz evirmemitir. Gnah olmad srece insan-
143 bn- Atiyye, El Muharrerel Veciz Fi Tefsiril Kitabil Aziz, Kalem/4. http://www.altafsir.com/
144 Testeri, Tefsirul Kuran, Kalem/4. http://www.altafsir.com/
145 El-Bekai, Tefsir Nazmddrer Fi Tenasbi Ayati Vessver, Kalem/4. http://www.altafsir.com/
146 Mminun/96.
147 Zemaheri, Kalem, 4; Maverdi, Ennektvel Uyun, Kalem/4. http://www.altafsir.com/
92 DN ETMNDE ESTETK
lara kolaylk gstermi, zor ilere kolay zmler retmitir. Ne bir kadn,
ne ocuu ve ne de bir hizmetiyi dvmemitir. Onun sertlii ve kzgnl
nefsi iin deil, hakszlklara, Allaha saygszla kar olmutur. ocuklara,
yallara ve insanlara yumuak davranm, nezaket lsnde onlara akalar
yapmtr. Hz. Muhammed (s.a.v) de ilmi cehalete, adaleti zulme, cmertlii
cimrilie tercih ettii iin yce bir ahlaka sahiptir. Batn ve zahir olmak ze-
re ahlakn iki yz ve ekli vardr. Hz. Peygamber her ikisinde de baarl ol-
mutur. Zorlukta, darlkta ve genilikte Allahn hkmne sabr ile byk ah-
lak sahibi olmutur. Bollukta kr, Allahn emirlerine ballk gstermitir.
Uyumlu olmay ve insanlarla rahat anlamay Allahn sevgisine neden olarak
gstermitir.148 Gelemeyene gitmeyi, zulmedeni affetmeyi, cimriye vermeyi
gzel ahlak olarak kabul etmitir.149 nsanlarn elinden, dilinden gvende ol-
mas da gzel ahlakn gerei olarak kabul etmitir.150 Hz peygamber hakkn
rzasna uygun yaamasna kar halkn ona verdii eziyetten onun ikyet et-
memitir.151 Hz. Peygamberi kim yardm iin armsa arkadalarndan, ai-
le ve akrabasndan ona yardmn esirgememitir.152 Hz. Peygamberin ahlak-
na eleri, arkadalar ve iinde yaad toplum tanklk etmitir. Hz. Peygam-
ber ahlak mizanda en ar gelecek amel olarak nitelendirmi, gzel ahlak ta-
mamlamay kendisinin peygamber olarak gnderilme nedenlerinden biri ola-
rak aklamtr.
Hz. Peygamberin insan ilikilerinde ortaya koyduu yaantlar ve gzel
ahlak ile ilgili aklamalar Kuran ahlak hakknda bize ipular verir. Hz. Pey-
gamberin ahlak gzel ahlakn pratik ynnn oluturur. Hayat boyunca b-
tn uygulamalar ilahi ahlakn pratik ynn ortaya koyar. Bu nedenle Allah
onun ahlakn yce bir ahlak olarak nitelendirmitir. Peygamberimizin cahil,
ilkel ve bedevi bir toplumu medeni bir seviyeye ykselten bu asil-estetik du-
ruunu Kuran yle tespit eder. Eer sen onlara kar sert, hain, kat kalp-
li davransaydn; onlara kar anlaysz, kaba olsaydn muhakkak ki onlar se-
ni terk edip etrafndan dalp giderlerdi.153 Taberi ve daha birok tefsir bil-
gini Hz. Peygamberin byk bir ahlak zerine olmasn Kuran edebi ve g-
zel ahlak olarak yorumlam,154 af yolunu tutup insanlar balamas, hog-
rs yce ahlaknn nedeni saylmtr.155
148 Salebi, el Kef el Beyan, Kalem/4. http://www.altafsir.com/

149 Taberani, Tefsirul Kebir, Kalem/4. http://www.altafsir.com/
150 Maturidi, Tevilat EhlusSnneh, Kalem/4. http://www.altafsir.com/
151 Slemi, HakaikutTefsir, Kalem/4. http://www.altafsir.com/
152 bn-i Adil, el Lbab fi Ulumil kitab, Kalem/4. http://www.altafsir.com/
153 Ali mran/159.
154 Taberi, Kalem/4. http://www.altafsir.com/
155 El Beavi, Mealimt Tenzil, Kalem/4.
Hz. Peygamber de gzel olan ilgisini sk sk dile getirmi, kendisini g-

zellik sevdirilmi olan bir kii olarak tantmtr.156 Ahlaki olarak mkemmel
olmas yannda beden gzellii ve bakmna da dikkat etmitir. ocuklara
gzel isim verilmesini istemi, gzel elbiseleri tercih etmitir. San taram,
misvak kullanm, srme gibi kltrel boyutu bakm rnlerini kullanmtr.
Onun szleri ve takrirleri gzeldir.157 Allahm! Yaratlm gzel yaptn
gibi ahlakm da gzelletir!158 diye dua etmitir.
Bir adam Hz. Peygambere, gzellii sevdiinden ve bu hususta hibir
kimsenin kendisini gemesini istemediinden bahseder. Bu halinin kibir say-
lp saylmadn sorar. Hz. Peygamber de gzellii, gzel giyinmeyi ve gzel
ileri sevmenin kibirle bir ilgisi olmadn; asl kibrin, hakk kabulden kan-
mak ve insanlar kk grmekten ibaret olduunu ifade etmitir.159
slam, peygamberleri gzelletirdii gibi kendisini peygamber, rehber ve
nder olarak sahiplenen her insan gzelletirir.160 Peygamber iman, ibadet
ve ahlakta en gzel rnekler olmutur. Ahlaki nitelikleri kiiliklerinde ya-
atmalar Allaha iten ballklar ile gzel kul olmulardr. Ahlaki ilkelerde
her insann gsterecei veya yaataca ilkeler kendi imtihan dnyasna g-
re farkl olabilir. rnein Eyp peygamber sabr ile denenmi bu konuda tm
insanla rnek olmutur.161 Sleyman peygamber de nimet bolluu ve ihti-
am ile denenmi krde rnek olmutur.162
Dualar ile en gzel yakarlar yapmlar, birok ilahi ilkeyi hayatn iin-
de somut yaantlara dntrmlerdir. Peygamberlerin yolu inananlara her
konuda yol olmaldr. Bundan dolay inanan her insan bir sorun ile karla-
tnda peygamberler sz konusu sorunla nasl ba etmi ise onlar da ayn e-
kilde davranmalar gerekir. Peygamberler gzellik ncleridir. Bir problem
ile karlatklarnda kendi kendilerine Hz. Peygamber benim yerimde ol-
sa nasl davranrd? sorusunu kendisine sormaldr. Peygamberlerin snnet-
leri her problem iin gzel bir k yolu gsterir zenginliktedir. Bu soruda
Allahn rzas sakldr. Allah da bu samimiyette soru soran insana mutlaka
bu gzel bir k ve sonu bahedecektir.
Peygamberler gzel insanlardr. Hz. Peygamberin fiziksel zelliklerinin ve
156 Ahmed bn Hanbel, El Msned, I 399; IV,123. Aktaran: Ali Haydar Haksal, Kuran- Kerimde Estetik
Kavram, YLT, M..S.B.E., Felsefe ve Din Bilimleri slam Felsefesi Bilim Dal, stanbul 1994, s.94.
157 Okumu, age, s.48-51.
158 Hanbel, Ahmed bn, El Msned, 1/403.
159 Mslim, man 92: Tirmz, Birr 60: Ahmed B. Hanbel 385, 427. http://www.ilimdunyasi.com/suneni-ebu-
davud/buyuklenme-hakkinda-gelen-hadisler/?imode, 30.06.2015.
160 Kurtubi, Bakara/138. http://www.altafsir.com/
161 Sad/44.
162 Enbiya/81.
94 DN ETMNDE ESTETK
d grnmnn aratrld email aratrmalar dikkat ekici ve merak

uyandrcdr. Fakat en az bu konu kadar peygamberlerin gzel huy ve dav-
ranlar da nemlidir. nk rnek alnacak konular bu konulardr. Peygam-
berimizin gnlk yaamdaki tutumlarndan baz uygulamalar yle dile ge-
tirilmektedir. Peygamber Efendimiz (sav) temizlie ok nem verdii iin,
sa ve sakal bakmna da dikkat ederdi. Baz kaynaklarda onun yannda dai-
ma tarak, ayna, misvak, krdan, makas, srmedan gibi eyalar bulundurdu-
u bildirilmektedir. Peygamber Efendimiz (sav), ashabndan birinin d g-
rnmne nem vermediini grdnde, hemen onu uyarrd. Efendimiz
(s.a.v.), gmlek ve izar tr elbiseler giyerdi. Beyaz renkli elbise giymeyi tav-
siye eder, bazen de krmz ve siyah gibi daha farkl renklerde elbise giydii
de grlrd. Allah Resul, ok veciz konuurdu. Yani ksa, az ve z cmleler
iinde btn maksadn yanstrd. Szlerinde ne fazlalk ne de eksiklik bulu-
nurdu. Konuurken sarf ettii kelimeler, bir ahenk iinde birbirini izler, din-
leyenleri usandrmazd. Holanmad, irkin sayd bir sz konumak zo-
runda kaldnda onu kinaye yoluyla ifade buyururdu. Efendimiz, insanlarn
en gle yzls ve ho canls idi. Resulullah (sav) yaradlndaki gzellii
gibi insanlar mest eden gzel kokusu ile de tannrd.
Efendimiz (sav) lemlere rahmet olarak gnderilmiti. mmetine ok d-
knd. Dier canllara kar da son derece merhametli idi. Hibir canlnn
zulme uramasna ve madur edilmesine raz olmazd. nsanlarn en gzel
ahlakls idi. Gnah ilemekten Allah tarafndan korunmu olmasna ramen,
kredici bir kul olma adna daima ibadetle megul olmaya alr ve her fr-
satta Allahtan affn dileyerek tvbe-i istifarda bulunurdu. Zulmetmekten
ve zulme uramaktan Allaha snr ve daima mazlumun yannda yer alrd.
Kimsenin yaptnn yanna kar kalmayacan bildirir, her yaplann mutla-
ka bir gn hesabnn sorulacan sylerdi. Efendimiz, mminlerin karde ol-
duklarn ifade eder, kardeler arasndaki dargnl ve dmanl asla ho
grmezdi. Veda Hutbelerinde Onun mmetine en nemli nasihati u sz ol-
mutur: Size iki ey brakyorum; onlara smsk yaprsanz kurtulursunuz:
Biri Allahn kitab Kuran, dieri de al-i beytim/ snnetimdir.163
Hz Peygamberi kendisi iin peygamber olarak gren Mslmanlarn da
kendi ahlaki emaillerini peygambere yaklatrmalar gerekir. Peygamberle-
rin seilme nedenini ve onlara iman etmenin anlam ok iyi kavranmaldr.
Peygamberlerin seilmesi ve iman edilmesi onlarn gzelliklerini hayata yak-
163 Aslan, Osman, Sevgili Peygamberimizin emili, http://www.afyonmuftulugu.gov.tr/dokuman/

Kutlu%20Do%C4%9Fum.pdf
latrmak iindir. Yoksa peygamberler topik-hayal bir dnyann gzelleri

ve masal kahramanlar deildir. Bu nedenle Allah sevmenin kant peygam-
berin gzelliklerini tamaya balanm, Allahn insan sevmesi gnahlarnn
balanmas iin neden kabul edilmitir.164
Peygamberler hakikatin ahitleri olarak uzak, haberi aynalardr. Her biri
insann kendi ruhunun ve ftratnn ulaabilecei beeri gzellii yanstrlar.
Kurann, ideal insan tipi olarak peygamberleri ve zellikle de rnek aln-
mas gereken bir kiilik olarak Hz. Muhammedi nazara vermesi dikkat eki-
cidir. Zira o, Kuran yanstan yaayyla, szl-szsz en tabii davranlary-
la rnek bir kii, Allahn emriyle kendisine uyulmas, tutum ve davranlar-
nn l alnmas gereken ideal bir kiilik olarak sunulmutur.165 Bu neden-
le Hz. Peygamberin snnetini genel olarak ahlak alannda zelde ise gzel
davranta aramaldr. Hz. Peygamberin sergiledii tutum ve davranlar g-
zel davran konusunda rneklik yapacak niteliktedir. Peygamberimiz olsay-
d u anda karmdaki muhataba nasl davranrd? inde bulunduum art-
larda nasl davranrd? Benim yerimde olsayd sahip olduum sorunlar nasl
zerdi? Bu ve benzeri sorular gerekten peygamberin rehberliini, kabul et-
menin balangc ve nemli zdeim uygulamalar olur. Bu sorularn cevab
olarak o yle davranrd deyip onun gibi davranmak ise gerek snnettir.
Davran tarznda bu soruyu hatrlamayanlar gerek salavat ekmi olurlar.
Hz. Peygamber genel olarak, yumuak huylu olmas, zorbalk yapp zor-
luk karmamas, evresindeki insanlara kat ve sert davranmamas onun
davrannda gzelliin ana izgilerini oluturur. Hz. Peygamberin i gzel-
liine Allah tanklk etmi onun en gzel ahlak zere olduunu bildirmitir.
Buna ramen o d grnnde de gzel olmay, gzel davranmay, davra-
nlarnn d grnmnde de gzellii ihmal etmemitir. Jest ve mimikleri-
ni verdii mesajla uyumlu ve daha anlalr duruma getirdiine dair birok ri-
vayet vardr. rnein o, baklarn etkili kullanm, sevindii zaman gzleri-
ni yumarak mutluluunu ima etmitir. Hz. Peygamber karlkl iletiim iin-
de bulunduu kiiye, sadece ban evirmemi, btn vcuduyla ynelerek
muhatabna deer verdiini gstermitir.166 Bir eye iaret edecei zaman b-
tn eliyle iaret etmesi, hayret ettiinde elini bulunduu halden tersine evir-
mesi, konuurken ellerini hareket ettirmesi, sol elinin avucu ile sa elinin ba-
parmana vurmas, baz anlatmlarda ara olarak akl ta ve izimden ya-
164 Ali mran/31.

165 Macit, Yusuf, Beden Dili: Hz. Peygamber rnei, Idr niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 1, 2012 s.
29-44.
166 Macit, agm, s.33-34.
96 DN ETMNDE ESTETK
rarlanmtr. Hz. Peygamber dokunma duyusunu da efkat ve merhamet ara-

c olarak kullanm birok ocuun ban okamtr. Kuran okurken, kelime-
ler gayet ak bir ekilde anlalr bir ekilde okur sesli okurken baka evdeki-
ler duymazd. Hibir zaman sesi kt kadar alabildiine bararak okumaz-
d. Tatl ve yumuak bir sese nem verir ve sesini bu ekilde kullanrd. Sus-
ma da en az konuma kadar bir gzellik mesaj oluturabilir. Kiinin dn-
cesini toplama, fikir retme ve problemi zme iin zaman kazanma istei gi-
bi. Nitekim Hz. Peygamber de, bilmedii konularda susmu ve vahyin gelme-
sini beklemi; cevap geldikten sonra da konumutur. Bundan baka sessiz-
lik hali, muhatabn tutumunu onaylamay veya reddetmeyi de yanstm ola-
bilir. Muhataplar onu sadece grnr, benzeri retilebilir davranlarda de-
il, ayn zamanda sevgi gibi en zor bilisel srelerde bile rnek alarak dnya
ve ahirette mutlu olmay hedeflemilerdir.167
3.7. nsan En Gzel ekilde Yaratlmtr (Ahsen-i Takvim)

nsan dier canllardan ayran nemli bir nitelik de gzellik znesi olma-
sdr. Allah insan en gzel ekilde yaratm, hayatn gzellikle srdrebil-
mesi iin ftrat yasalar koymutur. nsann sanat ve gzellik anlayna kay-
naklk eden duygular insann ftratna yerletirmitir. nsan btn gzellik
eitlerini deerlendirebilecek ve sevebilecek potansiyelde yaratlmtr. Bu
duygular insan kendi abas ile oluturmam Allah bahetmitir. nsan g-
zellik znesi olarak btn yeteneklerini Allahtan almtr. nsann fiziksel ve
ruhsal yaratl son derece mkemmeldir. Allahn yaratt varlklar iinde
kendisine has zellikleri ile tam bir gzellik aheseridir. nsann zayf gibi g-
rnen fiziksel zellikleri ruhsal yetenekleri ile giderilmitir. nsana tm g-
zellii ile yaratp ekil ve renk veren, onun fiziki ve ruhsal varln muhteem
bir ekilde dzenleyen, organlarn ve dier yeteneklerini birbiri ile uyumlu
ve uygun klan Allahtr.168 nsan Allahn yeryzndeki gzellik halifesidir.
Onun ruhundan ald gzellii temsil etme yetkisindedir.
Kuranda belirtildii zere insana sureti veren ve o sureti gzel yaratan
Allahtr.169 antayn yorumu ile insan sureti btn suretlerin en gzelidir.
Allah insan evrendeki vasflarn en bedii bir hlsas, btn mahlklarn
en gzel bir numunesi olarak yaratmtr. Ayrca gzelliklerin ve kemltn
meydana gelmesine sebep olacak gizli ve ak g ve nitelikler vermitir.170
167 Macit, agm, s.36-44.

168 nfitar/ 6-8.
169 Tebun/ 3.
170 Yldrm, Trk slm Estetiinin Temel Referanslar, Yeni Trkiye Dergisi, 2015.
Allahn her eyi en gzel ekilde yaratt ve insan yaratmaya da amurdan

balad belirtilir.171 amurdan balad ve fakat amurda brakmad. Allah
insann yaratln gzellik iksiri ile yourdu. nsana gzel ve dzgn bir bi-
im verilip Allah kendi ruhundan fledii zaman kendisine secde edilen bir
gzellik ve mkemmellik kazanmtr.172 Artk ilahi gzellikleri alglayp de-
erlendirebilecek ve ona karlk verebilecek bir yetkinlik kazanmtr.
nsan, insan olmaya balad an gzelin peine dt, giderek gzeli d-
nmeye onu gzel olarak konu edinmeye balad. Estetik ite bu kaygdan
domutur.173 nsan Allahn sanatn varlktaki gzelliini takdir edecek tek
varlktr. Allah insana sanatn gstermeyi murat etmitir. nsan yaratt g-
zellikleri fark edecek nitelikte yaratmtr. nsan canllar iinde en yetkin g-
zeldir. nk insan gzel olduu kadar, gzellii fark eden ve gzellik re-
ten bir varlktr. nsan fiziksel ve ruhsal olarak birok gzellii yaratlnn
znde barndran bir varlktr. Allahn btn isim ve sfatlarnn insandaki
bu gzellik ile bir ilgilidir. Varlktaki tm gzellikler insanda zetlendii gibi
Allahn isim ve sfatlarnn en fazla tecelli ettii zel bir yaratl vardr. n-
sanda bulunan her ilahi sfat ve isim kendi tecellisi ile insandaki bu gzellii
iten da yansr.
Allahn en byk sanat insandr. nsan, Allahn sanat reten sanatdr.
Esma en fazla insanda tecelli etmitir. Bir varlktaki nitelikler ne kadar fazla
ise o varlkta Allahn esmas daha youndur. Bu yn ile canllar Allahn es-
masnn en ok birletii varlklardr. Hareket alanlarna gre hayvanlar bit-
kilerden bitkiler ise cansz varlklardan daha stn niteliklere sahiptir. Zir-
vede ise insan vardr. Canl ve cansz tm varlk leminin sahibi olacak zel-
likte yaratlmtr. nsann i dnyas enfsi evresi ise afaki gzellik ayetle-
ri ile kuatlmtr. nsann bilinen zellikleri ile varln merkezinde yer alan
bir varlktr. Yaratlmlarn en ereflisi olmasa da birouna gre stn nite-
liklere sahiptir.174
nsann estetik zne olmas hem kendisinin, dier insanlarn ve Allahn fiil-
lerini estetik olarak deerlendirebilecei anlam tar. Allahn gzel fiilleri in-
san imana ve yetkinlie tayabilir. Allahn btn isimlerini gzel olarak nite-
lendirilmesi estetik deer asndan ok nemlidir. Her isminde gzele alan
bir kapnn varl insan bylemeye yeter. Gerekten de gzel, tanr ve ger-
ek insann znden birer paradr. nsan bunlar bulmadan kendini tamam-
171 Secde/7.
172 Sad/72.
174 sra/70.
98 DN ETMNDE ESTETK
layamaz. Bunlar bulduka kendini tamamlayabilir. nsan yalnzca hakikatin

peinde deildir; ayn zamanda gzellik araycsdr. Ancak bu hakikati ak-
l, gnl ve eylemi ile ina edecek insandr. Bu hakikatin insan yaamnda d-
nce, duygu ve davran olarak estetik form kazanmas insann estetik baa-
rs ile gerekleir. ah Veliyullah Dihleviye gre de insan, dier canllardan
farkl olarak, sadece ihtiyalarnn giderilmesi ile yetinmeyen ayn zamanda,
bu ihtiyalarn zarafet ve gzellik iinde karlamak isteyen bir varlktr. Bu is-
tek, insann dier canllardan ayran zelliklerden biridir. Estetiin ilevsel y-
nne ve ihtiyalarn giderilmesinin estetik boyutundan bahsetmesinden dola-
y Dihlevinin grleri estetiin insan yaamndaki kapsamn ortaya koyma-
s asndan nemlidir.175 Gzellik adeta insan ruhunun nefesidir.
nsann fiziksel hem ruhsal gzelliklerle donatlmtr. Ruhlar leminden,
topraktan, anne rahminden hayat bulmasna kadar birok serven iinde ade-
ta donanarak bir aamadan dier bir aamaya gzelletirilmi, salamlatrl-
m ve dzenlenmitir. Akl, irade, ruh, su, toprak, duyu organlar, sinir sis-
temi, beyin et ve kemik gerekli organlar ile ekillendirilmi insana muhteem
bir hayat bahedilmitir. nsann canllarla benzer ynler olduu gibi benze-
meyen ynleri de vardr. Ancak insan en gzel yaratl ile yaratlmtr. Bu-
nun anlam insann yaratlndaki gzellikler snrl deildir. nsann gzel-
lik dnyasna ak ynne de ok gl bir vurgu yaplmtr. nsan hayatn-
dan gzellii kardnzda yalnzca duyarsz, duygusuz ve mana olarak i-
lenmemi bir malzeme yn, bo bir dnya kalr. nsan ycelttii her eyi g-
zellii iin yceltir. nsan iin var olan her ey varln estetik anlamna bor-
ludur. nsan bakp hissetmedii srece biimden ve bo bir kabiliyetten ba-
ka bir ey deildir.176 Bu nedenle insan her zaman eylemini gzelletirmek ve
hayatnda gzeli etkin klmak istemitir. nsan, insan olmaya balad an
gzelin peine dt, giderek gzeli dnmeye onu gzel olarak konu edin-
meye balad. Estetik ite bu kaygdan domutur.177
nsann bilin ve farkndaln bir boyutunda her zaman gzellik duygu-
su vardr. Estetik tecrbe her insann bir ekilde yaad tecrbedir. nsan ta-
biatta grd, iittii, dokunduu, koklad veya tatt eyleri gzel veya
irkin olarak niteler. Dier taraftan gndelik hayatta kulland ve rettii ob-
jelere de estetik bir boyut katmak ister. nsan kendi eitimi, gc ve anlay
orannda yaad mekndan kulland aletlere, giysilerinden grnmne,
175 Mutluel, age, s.19-20.

176 Schiller, Frederich, ev: Grsel Ayta, nsann Estetik Eitimi zerine Bir Dizi Mektup, Kltr Bakan-
l, 2001 Ankara, s.53.
177 Timuin, age. s.19-20.
konuma ve yazma tarzna ve hatta yeme ime, oturup kalkma ekillerine, ev-
lerin, sokaklarn ve ehirlerin dzenlenmesine kadar btn yaantsna este-
tik bir boyut katmak ister. Ayrca insan doadaki gzel olanla yetinmeyip sa-
natsal gzeli de retmeye abalar.178
Gzellik insann kaybolmu parasdr. Gzellik insann tketemeyece-
i bir hazinedir. Gzellie insan yaamnda bir snr getirmek mmkn de-
ildir. nsan gzellikle kuatlmtr. Gzellik, insan yaamnn her alannda
vardr. Ses, grnt ve tarz olarak gzellik insanlarn her yannda sessiz bir
ar gibidir. Gzellik insan ruhunun bir parasdr. Bu nedenle kusur aray-
c ve eletiricidir. Bu nedenle doyumsuz ve atr. Bu nedenle yalnzca haki-
kat peinde komaz. Gzellikler de insan eker. nsann gzellik sevdas bit-
mez. nsann ideal olarak grd birok ey aslnda arad gzelliin izd-
mdr. nsan gerek anlamda gzelliin ekim alanndadr. Gzeli isteme
ve arama insann doasnda vardr. Gzel ve gzellik insan eker. Gzel ve
gzellik her ada ve her meknda insann dikkatini ve ilgisini eken bir ko-
nu olmutur. nsan yapt her ii ve yararland her nesneyi gzelletirmek
istemitir.
Estetik yalnz retilen bir sanat eserinde deil kendini ve doay durmak-
szn yeniden reten ve eyleyen bir varlk olarak insann olu evrelerinin t-
mne mdahildir.179 Bu nedenle estetik yalnzca retim aralarna ve dilsel
rnlere indirgenemez. Plotinosun da belirttii gibi insan bir gzellikle kar-
lat zaman, sanki eskiden tanyormu gibi ona kar bir ilgi duyar. Gzel
insan ruhunun tand ve akraba olduu ey, irkin ise ruhuna yabanc olan-
dr.180 Bu nedenle insan kendi gzelliini arar. Bulduu zaman da bir bakma
insan kendisini gerekletirmi olur. dnyasnda kendi gzelliini olutu-
ramam bir insan her trl sevgiden mahrum kalr. Her eyin deeri insann
kendisini deerli grmesinden ve sevmesinden sonra gelir.
Darda gzeli ortaya koyan her orant, her ahenk ve uyum insan ruhun-
da ikin bulunan gzelliini ona hatrlatr.181 nsan gzellik iin yaar, gzel-
lik iin abalar, gzellik iin yorulur. nsana ideal olmu her ey gzeldir. n-
san ideallerini gzel grd iin peine taklr gider. Gzellik insan gnln-
den vurur. nsann bir eyi beenmesi, sevmesine sevgi ise balanmasna hatta
urunda yaamasna ve lmesine neden olabilir. ou insan davranlar iin
gzellik yeterli nedendir. nsann gzel ile olan ilikisi hem kendinden varl-
178 Tokat, agm, s.137-138.

179 Tunal, 2003, s.62.
180 Tunal, Grek Estetii, s.27.
181 Yngl, Suzan, hvan-I Safa Ve bnisinada Ak-Gzellik likisi, Yksek Lisans Tezi, Erciyes niver-
sitesi Sosyal Bilimler Enstits, Kayseri, 2007, s.14.
100 DN ETMNDE ESTETK
a hem de varlktan ona ynelmitir. nsan gzellik tketicisi olduu kadar

gzellii reten bir varlktr. Bu nedenle insan hayatn tamamnda estetik bir
tarz ile yaar. Sanat ve estetik kii ile zdetir. yle ki, her insan yaarken ken-
di ruhunun heykelini yontar, kendi iirini okur ve kendi romann yazar. G-
zelliin kayna ruhlar lemine kadar gtrlebilir. Allaha kar iimizde bir
zlem, bir hasret duyuyorsak, Onu daha nce bilip tanm olduumuz iin-
dir. Musikiyi seviyorsak bize daha nce (ruhlar aleminde iken) duyulmu ey-
leri hatrlatt iindir. Gzellii seviyorsak Allah grm ve Onun gzel ol-
duuna ahit olduumuz iindir.182 O vicdanlarda yayor. Vicdanlarda her
bir insan ile konuuyor. Onun ruhlar leminde yerletirdii gzellik duygu-
su ile onun varln tasdik ediyor. Gzellii inkr edebilen tanry inkr ede-
bilir. Gzellik, belki de ilk insan olan Hz. demin kaybettii cennetin gzelli-
inin insan ruhunda kalan izdmdr. lk insandan dier insanlarn genle-
rine geen kaybolmu gzellik idealidir. Bu bak asyla estetik insan ruhun-
da cennetten kalan tasvirlerdir. Bu anlamda gzellik; insann iine sinmi cen-
netin kokusu, tad ve zevklerinin toplam gibidir. nsan adeta duygularnda ve
zevklerinde nceden tatt ve alt bir cennet gzelliinin hasreti ile yaa-
maktadr. nsan gzellik vurgunudur. nsan dnyaya gnderildiinden bu ya-
na gzellik zlemi ile yaar. Kaybettii kendi cennetini arar. inde ve dn-
da bir cennet oluturmaya alr. nsan iin nce ve sonra hep gzellik vardr.
nsann estetik sorumluluu ok ynldr. nsan duygu, dnce ve inan
ile ilgili ynleri ile estetik sorumluluk tar. nsann hayata katld btn du-
yu organlar, kabiliyetleri ve ilgileri bakmndan gzellie aktr. nsan tm
iliki ve ilgi zenginliinde gzellik retebilmelidir. nsann oluturaca g-
zellik kendiliinden meydana gelmez. nsann gzellii elde edebilmesi iin
belli bir abaya zamana ve emee ihtiyac vardr. nsan her organ, duyusu
ve duygu ve dnceleri ile gzellik oluturmaldr. nsan gzellik znesi ise
grevini yapmaldr. Gzel dnce, gzel sz ve gzel eylem davranlar-
da gzelliin farkl ynleridir. Aslnda insan faaliyetlerinde bana gzel s-
fat eklenmeyecek hi bir konu yoktur. Bu anlamda insan hayatndaki estetik
alana snrlandrma getirmek mmkn deildir. nsann estetik sorumlulu-
u konusunda ne kan konular; iman ve evresindeki kavramlar, ahlak ile
ilgili kavramlar, gzel dnce, duygu, sz ve eylem olarak snrlandrabili-
riz. Gzellik zerine dnme, kendisine sunulan gzellii fark etme ve tak-
dir etme gzellik anlay gelitirme, aktif bir gzellik znesi olarak yaama
ve gzellik retme, irkinliklerle mcadele etme gzellikleri koruma ve ya-

atma gibi konular dinin estetik alandaki sorumluluklarn zetleyebilir. Han-

gi alanda olursa olsun tm gzelliklerin iselletirilmesi ve gelitirmesi mm-
kndr. Gzelliin her durumda natamam bir nitelii vardr. Makro ve mik-
ro planda gzellik derinletirilebilir ve alan geniletilebilir. Ne insann gzel-
lik yeteneine ne de gzellik nesnesine snrlandrma getirilemez. Dier kl-
trlerin gzel insanlar ve davranlar da bizim iin retici olmaldr. Haki-
kat ancak insanca temsil edilebilir. Gzel yalnzca insann kendi yaad a-
da ve kendi corafyasnda deil, farkl zamanlarn, kltr ve uygarlklarnda
da grlebilmelidir.
Sanatta gzeli, dinde tanry, bilimde gerei arayan insan aslnda ken-
disini aramaktadr.183 slamn din anlay sadece bir kavram deil ayn za-
manda tecrbe edilerek derinden ve yakinen yaanan ok ynl bir gerek-
liktir.184 Aksi takdirde insan davran ii dolmayan bir kabua dnebilir.185
Dinin hakikat anlaynda Allahn sunduu hakikate insann da katk sala-
mas beklenir. nsan vahyi ilahi hakikat olarak kabul ettii takdirde kendi be-
eri hakikatini duygu, dnce ve eylem plannda oluturmak ile sorumlu-
dur. nsan bu kabulden sonra akl ve iradesi ile eitli bilisel ve duygusal y-
nelilerini vahyi temel alarak yapar. nsann bu abas hakikati oluturma a-
basdr. te gzellik ve estetik konusu da insann oluturmas gereken haki-
katten bamsz deildir. Bu alan da insann sorumluluk alannn iindedir.
Bu nedenle insan yalnzca gzellik tketicisi deildir; ayn zamanda gzellik
reticisi de olmaldr. nsann yan banda kayp giden zaman iinde haya-
ta ve ilikilerine brakaca gzel bir sz, gzel bir davran olmaldr. na-
nan insandan tm ilikilerini basitlikten ve hoyratlktan kurtararak eylemleri-
ne gzellik deeri katmas beklenir. likide bulunduu varlklara kar rete-
cei gzellik ile hem kendisini hem de muhatabn deerli klmas umulur. n-
sann dini anlamda retecei gzellik deeri ile hayat deerlenmi olur. Her
eyden nce bir insann evresindekiler ile iyi gzel ilikiler kurabilmesi ve
ilikilerini salkl bir ekilde srdrebilmesi iin o insann kendi i dnyas
bar ve huzur iinde olmaldr.186
3.8. Gzel Son (Hsna)

nsan yeryznde Allahn sekin ar bir misafiri olarak hayat srer. Al-
lah insana gizli ak saysz nimet vermi, her trl ihtiyacn en gzel ekilde
183 Ersoy, age, s.5.

184 Al-Attas, Muhammed Naquib,, Kuran Sempozyumu (Kuranda Ahlak Ve Deerler), slamda Mutlulu-
un Anlalmas Ve Yaanmas, ev: aban Ali Dzgn, Konya Fecr Yaynlar, 2006, s.22.
185 Mnafikun/4.
186 apl, Orhan, nsann i Dnyas,, Bilgi Yaynevi, stanbul 1992, s.103.
karlamtr. Allahn insan bahettii gzellikler o kadar tatl ve o kadar do-

yurucudur ki insan kendisini dnya hayatnda kalc zanneder. Ancak dn-
ya hayatnda mevcut tm gzellikler geici ve tadmlktr. Sonu vermeyen ve
kalc olmayan dnya gzellikleri insana tam bir doyum yaatmaz. Bu dnya-
da insana verilen btn gzellikler sresi geldiinde tekrar geri alnr. Dn-
ya yaamnda insana verilip de geri alnmayacak hibir gzellik yoktur. n-
san bu gzelliklerin fani olduunu bildii ve hatrlad srece de gzelden
ald haz boaznda dmlenir. nsan sz konusu gzelliklerin kalc ol-
masnn yollarn arar. Ksmen bunu baard, gzelliklerin sresini uzatt-
zaman da hesap edilemeyen sorunlar yaar. Dnya insana kalc yurt, g-
zellikler ise yar deildir. nsan sevdii her eyde sreklilik ve sonsuzluk ister.
Bedizzamann da belirttii gibi batan, yok olan bir sevgili gerek anlamda
gzel olamaz. Sonsuz ak iin yaratlan insan geici sevgilere balanrsa ayr-
l dndke ac eker. Aslnda btn ayrlklardan gelen feryatlar ve a-
lamalar da insann sonsuz akna tercmanlk yapmaktadr.187
nsan kendi lmnden nce birok canlnn lmne tanklk eder. ou
canlnn ve insann bir zamanlar yaadna dair hibir eser ve bir iz kalma-
dn fark eder. Her canl gibi insan da lmden rker, korkar ve kaar. An-
cak tm canllar iin kanlmaz sonun lm olduunu da kabullenir. Zama-
nnda gelmeyen lmn yaam nasl bir yke dntrdn de grr. Yi-
ne de hayat boyunca lm dncesini ve endiesini aklnn bir kesinde ve
kalbinde tar. nsan lm ile tm kazancn dnyada brakr. Yapaca ile-
ri yarm kalr. Sevdiklerine byk bir ac yaatr.
Oysa iinde sonsuz yaama istei olan insan lmek istemez. Dnya nimet-
lerinden ve gzelliklerinden geici bir sre yararlanmas insana byk bir ac
verir. lm sonsuz yokluk ve hilik olarak grmek ise insan ftratna ve ru-
huna ok ar gelir. lm sonras ile ilgili bilgi ve haberleri merak eder. nsan
lm sonras ile ilgili merakna uygun arad bilgiyi dinde bulur.
lm gzellik dncesini de olumsuz ynde etkiler. Dnya hayatnn ta-
dn karr. nsan ilikilerindeki gzellii sarsar. Dinin gzellik ile ilgili lm
tesine taan bilgileri insann gzellik dncesini tamamlar. nsan ve zama-
nn sahibi olan Allah gzellii kendisinde buluturur. Dinin tantt gzel-
lik arenasnda insan kendisini ve gzelliini yeniden tanmlar. Hilikten ge-
lip hilie giden bir varlk olmaktan kurtulur. Gzelden gelen gzele giden
bir yolcu olur. Allah iin olduu srece yaamak ve lmek iki gzellikten bi-
187 alarolu, agm, http://risalesanat.tr.gg/

ridir (hsneyeyn).188 Bu gzellik btnl dinin dnda hibir sistemde bu-

lunmaz. Hayat ve lm iki gzelden biri haline getirmek insann ahlaki ve
ameli tutumuna baldr. lm de hayatn bir parasdr. lnecek bir yer ve
zaman varsa orada lmek de bir gzelliktir. nk Allahn deerleri urun-
da ldrlenler l deildir.
Kurana gre insann szleri ve yaptklar yok olmamakta, bir gn kendi-
si ile yeniden bulumak zere korunmaktadr. nsan sz ve eylemleri ile son-
suza dek yaamak zere yaratlmtr. nsann yapp ederek zamana brakt-
her ey gerek miras olarak tekrar kendisine dnecektir. Yapt ahlaki ter-
cihler insann kendi z servetini oluturacaktr. nsann retecei hibir g-
zellik zayii edilmeyecektir.189 Tartlacak olan gzellik olacaktr. Hatta gzel-
likle ilgili hayata aktarlamam bir duygunun ve dncenin bile karln
grecektir. Alim, Habir, Semi, Basir ve Adil olan Allah insann her gzelliine
karlk kendi yceliine uygun bir gzellik ile karlk verecektir. aybi bo-
yuttan baknca insan yeryz sahnesinde apak izlenen bir oyuncu gibidir.
Nasl ki iyi geirilmi bir gn rahat bir uyku getirirse iyi ve gzel kullanl-
m bir hayat da gzel bir lm getirir.190 Gzel yaam ve gzel bir lm ile
lm insana adeta inand cennetin gzel kokular ulaacaktr. Bu durum
bir Kuran ayetinde yle dile getirilir. Ey gnl huzuruna ermi ruh! Sen
Rabbinden raz, O senden raz olarak dn Rabbine! Sen de katl has kullar-
mn iine, gir cennetime!191 Cennete de ancak bu dnyada gzelleenler gi-
recektir. Cennetin tabiat irkinlii kaldrmaz. nsan da lmeden kalbini cen-
netletirmesi gerekir.
Ahiret inanc insana sonsuz gzellik isteine uygun, gzellik ihtiyacn
karlayabilecek bir gelecek sunar. Ahiret gzellik talarnn datlp dl t-
reninin yaplaca bir gndr. Ahiret bedenin yknden kurtulup temiz bir
ruh ile gzele ulalan sonsuz gzellik zamandr. Ahiret inanc olmayan bir
lm algs hayat irkinletirir. Sonu dikkate alnarak imdiyi yaamak dav-
ran deerli klar. lmn gzel olmas yaanan hayatn gzel olmasna
baldr. nsann kesin dn yapaca ahiret yurduna eli bo gitmemesi ge-
rekir. Yaanan hayatn sonucu da hayat deerli klar. Kaliteli bir yaam an-
cak sonu ile belli olur. Sonucu gzel olmayan bir i gzellik iddias gdemez.
Gzellik bir btndr. in ba, ortas ve sonu gzel olmaldr. Cennet insa-
nn varlkta tketemeyecei son gzellik duradr. Gzellik cennete tanma-
188 Tevbe/ 52.

189 Kehf/ 30.
190 Advar, Abdulhak Adnan, Hakikat Peinde, Doan Karde Yaynlar, stanbul 1954, s.40.
191 Fecr/ 27.
sayd yarm kalrd. Yazk olurdu gzellie. Sonu gzel olmayan bir gzellik
gzel olamaz. Hangi ey kesintisiz zevk vermeye devam ederse gzel odur.
Kurann da belirttii gibi dnya hayat bir kendisinden ok az yararlanlan
bir metadr. Dnya hayatndaki gzellikler akarsulardaki ve maden eriinde-
ki kpe benzetilmitir. Allah hakkn gzellii ile batln gzelliini geicilik
ve kalclk asndan byle bir rnek ile anlatmaktadr. Kpk atlr gider; in-
sanlara yararl olan ey ise olduu yerde kalr.192
Ahiret inancna gre her insan kendi cennetini veya cehennemini dnyada
iken kendisi ina etmekte byk gne hazrlanmaktadr. nsann kendi ame-
line bakp ondan ya honut olur ya da pimanlk duyar. O gn herkes hayr
olarak ne ilemi, ktlk olarak ne yapmsa hepsini nnde bulur. Ve ister
ki, hayr ok, yapt ktlkler kendisinden ok uzaklarda olsun.193 Ahiret
inanc ile insann zamana brakt her gzellik kalc duruma dnr. Ahi-
ret gz ile bakldnda zaman iyi insan iin gzellik merdivenidir. Din, g-
zelliin fanide ve fenada kalmasn istemeyen insan ebedi gzellik dnyas
ile tantrr. ayb ile ilikisi olmayan gzellik insan mutlu etmeye yetmez.
Baka gzellikler kalc deildir, yce ile ve sonsuzluk ile balants yoktur.
Ahiret inanc asndan baklnca dnya gzellikleri de cennetten bir rnek ve
tadmlk gstergeler ve tatlardr. nsan ruhunun arzulad tm gzelliklerin
yaratld yer cennettir. Cennet dnyada yarm kalan gzelliin tamamlan-
masdr. Dnyadaki tm gzellikler eksik ve pusludur. Oysa cennet gzlerin
ve gnln doyduu bir bitimsiz, tarifsiz bir gzellik sunacaktr insana. Din in-
sann gzele btn olarak ulamasn salayan bir gzellik yoludur.
Dnyadaki nimetler ve gzellikler insana meccanen bahedilmitir; ancak
cennet ise kazanlmas gereken bir gzellik olarak insann geleceine konul-
mutur. Din, insana lmden sonra mutlu ve ebedi yaam vaat etmektedir.
Dnya hayat bu frsat kazanmaya araclk ettii iin ok deerlidir. Kurana
gre ahiret gnne inanan insan gzellik iisi gibi almal, dnya hayatn
boa geirmemelidir. nanm insan, mit ve korku arasnda gzel amelleri-
nin kabuln, ahiretteki gzel sonu, ebedi kurtuluunu dnmelidir. Byk
gnn errinden korkmal; gzel ve irkinliin ayrlaca o gnn endiesini
yreinde hissetmelidir. Birok Kuran ayetinde dnya hayatnda yaplan iyi-
likler ile insann yaayaca gzel son arasnda bir iliki kurulur. Gzel sonu-
cun Allaha kar gelmekten saknanlar iin olduu bildirilir.194
Gzel olan; kiinin ameli ile yalnz Allahn rzasn istemesidir ki mutlak
192 Rad /17.

193 Ali mran/30.
194 Ta-ha/ 132.
olan ihlas budur. Fakat cennet midi ve cehennem korkusu ile amel eden kii
de muhlistir. Dnyada ve ahirette Allahtan iyilik istenmesi, cennetin arzulan-
mas cehennemden korkulmas ihlasa ters olmayan ihlasa yaklatran tutum-
lardr. nk iyiliin, cennetin ve cehennemin sahibi Allahtr. Cennet ancak
Allahtan istenebilir. Bu tutum Allaha hakkn teslim etmektir.195 Dn Al-
lahadr; yaplan iler en son Allah katnda deer bulacaktr. Bu anlamda ger-
ek gzellik Allah katnda karlk bulan itir. Zaten Allahn rzasn amala-
m bir amel kulun Allah tarafndan raz edilmesi ile sonulanr. Bir insandan
Allahn raz olmas insan iin en byk baardr.196Allah rzas cennet ni-
metlerinin en stn olarak kabul edilmitir.197 Buna gre insan Allahtan ra-
z olmak istiyorsa, ncelikle Allah raz etmelidir. nsann Allahtan Allahn
insandan raz olduu bir son en gzel sondur.198 nsana verilenleri rza yolun-
da harcayanlara Rabbi verecek ve insan da raz olacaktr.199
nsan Allahn rzas ile birlikte olduu srece gzellik kesintisiz devam
eder. Allahn raz olmad fiiller Kuranda ayrntl bir ekilde ele alnm
ve aklanmtr. nsann yalnzca dnya hayatn ama edinir onun tesini
gzetmezse kaybedenlerden olaca bildirilmitir.200 Allah dnya hayatn ve
onun gsteriini isteyenlere, hibir eyi eksik brakmadan, yaptklarnn kar-
l olarak dnyada der.201 Allahn hibir insann imanna ihtiyac yoktur.
Fakat O kullarnn inkrna raz olmaz. krederlerse bu davranlarndan
dolay honut olur. Hibir gnahkr bakasnn gnahn yklenmez. Sonun-
da dnlecek yer Rabbin huzurudur.202
Bu dnyada fedakrlktan, doruluktan ve iyi olmaktan dolay baa gelen
baz skntlar, ahiret hayat dikkate alnmadan tam olarak anlalmaz ve kar-
lk bulmaz. Gzelliin dmnn zld, zerinin ald yer ahiret-
tir. yi, doru ve gzelin ebedi olarak bulutuu yer ahiret yurdudur. Yaa-
nlan musibetlerin, hastalklarn ve hakszlklarn kalc bir deere dnme-
si ancak ahiret inanc ile mmkndr. Ahiret inanc sayesinde, yallk, hasta-
lk, hak-adalet uruna ekilen aclar znt kayna olmaktan kar, sevince,
umuda ve gzellie dnr. Rablerinden ve onun yce makamndan korka-
rak ktlk yapmayanlar,203 gzel dnp gzel davrananlar,204 dnya ha-
195 Gazzali, 2000, s. 118.

196 Al-i mran/ 174.
197 Tevbe/ 72.; Taberi, Al-i mran/15.
198 Fecr/ 28.
199 Mcadele/ 22.
200 Yunus/ 7-8.
201 Hud/15.
202 Zmer/7.
203 Beyyine/5.
204 Tevbe/100.
yatnda doru ve samimi olanlar doruluklarnn karln alacak, ihlas ile

ekilen tohumlar cennette meyve verecek; Allah onlardan, onlar da Allahtan
raz olacaktr.205 Aslnda insann emek verip rettii her gzellik yine kendisi-
ni bulacaktr.206 Salih ameller dnya hayatn gzelletirdii gibi insann ahi-
retini de gzelletirir. Gzel davran ebedi olarak yaamaya devam eder. Ba-
zlar efsaneleir ve dilden dile, kltrden kltre rnek olarak aktarlr. Asl
karln ise ahirette bulur.
Kuran cennet gzelliini anlatrken sembolik bir dil kullanr. Ayrca mad-
di ve manevi lezzetlerden rnekler verir. Cennet idrak d gzelliklerin oldu-
u gzn grmedii gnln tatmad gzellikler ile doludur.207 Cennette ir-
kinlik saylabilecek znt, kin, yorgunluk, ar scak ve souk, bo sz, ya-
lan sz yoktur. Cennetin, iklimi, havas, , kokusu, genilii, kaplar, du-
varlar, renkleri gzellik unsuru olarak anlatlmtr. Cennette bin bir eit g-
zellik vardr. Cennetin gzellikleri olarak parldayan yzler, lmszlk, in-
sanlarn holanacaklar yiyecek, iecek, oturaklar, tahtlar, yataklar, bilezikler,
giysiler, deerli talar, yeillikler, baheler, pnarlar, meyveler... Dnyada ve-
rilenlerin benzerleri yannda bilemediimiz, grmediimiz gzellikler... El-
bette tat, koku ve brakt etkilerin de sonsuz olduu belirtilir. Tam bir doy-
gunluk hali yaanan gzellii kavram; selam, hamd ve rza cenneti zet-
ler. Ayrca cennette bo laf, ekememezlik, yorgunluk, halsizlik, zlem, h-
zn yoktur. Aslnda bunlarn dnyada olduu hatrlatlarak dnya hayatnn
cennet olmad gsterilmi olur. Dnya hayatnda cennet aranmaz. nk
dnya hayat sabr ve alma ile gzelletirilecek bir yerdir. Ancak gzel ey-
lem sahibi daha dnyada iken cennete yaklatn hisseder. Bu bir mutmain-
lik ve huzur(sekene) halidir.
Kuran dnyadaki gzelliklerin geiciliini hatrlatarak ahiret yurdunun
gzelliini unutulmamasn tavsiye eder. Bu dnyada bulunan tm gzel-
likler cennet gzelliklerini anlamada birer rnek olduunu bildirir. Cennetin
gzellii, dnyadaki tm gzelliklerin bir araya getirilmesi ve irkinliklerin
hepsinin darda tutulmas ile anlalabilir. Ayrca Cennet sonsuz nimet yur-
du olan cennette lmszlk en byk nimettir. Kuranda fevz, rahmet ecir,
rzk, urfe dnda gzel karlk anlamna gelen hsna da cennetin ye-
rine kullanlan isimlerdendir. Cennet insan iin en gzel gelecek ve en gzel
barnaktr. Allah mminlerin gzel davranlarna daha gzeli ile karlk ve-
205 Maide/119.
206 sra/ 7.
207 Kara, mer, Kuranda Metafizik Bir Alem Cennet, Rabet Yaynlar, stanbul 2002, s.141.
receini birok ayette vurgulamaktadr. hsann karl ihsandr. Gzel i

yapanlarn karl gzellik ile karlk bulacaktr.
Nime ecrl milin: gzel iler yapanlarn karl ne gzeldir.
Nime ukbed dr: sonsuzluk yurdu ne gzeldir.
Nime darl muttakn: takva sahiplerinin yurdu ne gzeldir.
Yaplan her iyilik Allaha verilmi gzel bir bortur. Gzel borcun karl-
kat kat gzellikle denir.208 Allah bu dnyada yaplan tm iyilikleri kendi-
sine yaplm gibi kabul etmekte bu iyilikleri kendisine verilmi bir bor ola-
rak kabul etmektedir.209 Ayrca gnahlardan kanmak da cennete giri nede-
ni olarak kabul edilir.210
ekil 1: Gzelliin Kurandaki Kavramsal erevesi
208 Bakara, 245.

209 Hadid/11.
210 Nisa/31.
III. BLM
DN ETMNDE ESTETK
Eitim bilimlerinde bir dersin veya konunun niin retim konusu yapl-
mas gerektii eitim felsefesinin cevap arad bir sorudur. Din eitimi bu so-
ruya hem dinden hem de insandan ve insani ihtiyalardan hareket ile cevap
arar. nk insan ve din ancak birbirleri ile anlalr. Sonuta vahiy de insan ve
onun akl da Allahtandr. Bundan dolay her ikisinin de birbirlerini aklama-
s ve tamamlamas kadar doal bir ey olamaz. Buradan hareketle din eitimin-
de estetiin gereklilii hem insandan hem de dinden hareketle temellendirile-
bilir. nsan dier varlklardan ayran nemli zelliklerinden biri de estetik z-
ne olmasdr. nsann estetik zne olmas hem insan tanma asndan hem de
eitimi asndan dikkate alnmas gereken nemli bir zelliktir. nsann kendi-
sini gerekletirmesi iin estetik ynnn de gz nnde bulundurulmas ge-
rekir. nk insann bedensel, duygusal, zihinsel ihtiya ve yetenekleri yann-
da estetik ihtiyalar ve estetik yetenekleri vardr.1 nsandan estetik alan ka-
rldnda duygusal tutkular silinip atlsa geriye mekanik hareket eden bir var-
lk kalr. Aslnda duygulanma ile dnmenin snrlarn birbirinden ayran ke-
sin snrlar da yoktur. Bugn bilin dediimizde tm nesne ve znel zellikle-
riyle dnme ve duygulanma yetimizi anlyoruz. En genel anlamada dn-
me edimi duyum-duygu-dnce btnnde kendini ortaya koyar. Dnme-
yi duygulanmadan, duygulanmay duyumsamadan ayrmak bilinci ikiye ayr-
mak demektir. nsann zihin ilevlerini ayr dnmememiz belli bir kolayl
salamak adnadr, yoksa bu ilevleri birbirinden ayrmak mmkn deildir.2
nsandan hareketle eitim olayna baktmzda insann her bir yetenei-
nin insan iin vazgeilmez olduu grlr. nk insann her eit eitim
adna ulat hakikat ve yetkinlik tm yetilerinin ortak baarsdr. nsann
1 Socco, Douglas, J., Felsefeye Giri; Hikmetin Yaptalar, ev. Kevsel Kvan Karata, Kakns Yaynlar
stanbul 2010 s.39.
2 Yaln, age, s.45.
109
sahip olduu duyu, duygu, dnce becerilerin kendilerine ait bir yeri ve ger-
eklii sz konusudur. Bu durumda duyu, akl, duygu ve becerilerin insan
iin hangisinin daha nemli olduunun tartlmas yerine bu glerin bt-
nnden yararlanmal ve btn ynleri ile insan gelitirme yoluna gidilmeli-
dir. Eitim insana ait btn yetilerin insan iin deerli ve nemli olduundan
hareketle daha baarl olur.
Eitimin genel ve zel hedefleri arasnda bilgiyi tanma, hatrlama, ze-
rinde ilemler yapma; kavramlar-kuramlar gelitirme, genellemeler yapabil-
me gibi etkinlikler bilisel yeterlilik asndan nemlidir.3 Fakat bunun ya-
nnda bir nesneye, bir olaya, bir konuya kar ilgi gsterme, tutum gelitirme,
tercih etme, holanma ya da holanmama, yaklama ve kanma gibi duyu-
sal eilimler de nemlidir.4 nk insan eitimini yalnz algsal ve kavram-
sal bilgi edinme, yeni bilgilere hazr olma, dnme ve mantk yetisinin geli-
imi ile snrlandramayz. Eitimde bilisel yeterlilik kadar ayn zamanda es-
tetik ve pratik dnme, yeteneklerin ve deer yarglarnn da gelitirilmesi
gibi bir boyutu da dikkate alnmaldr.5 Sevgi, korku, nefret, ilgi, tutum ve g-
dlenmilik gibi duygusal ynlerin baskn olduu bir alan olan duyusal ala-
nn retimde ve renci baarsnda oynad rol yadsnamaz bir gerektir.6
Nitekim alan yazn incelendiinde duyusal geliimin bilisel geliimle ilgili
olduu ve birlikte ele alnmas gerektii birok dnr tarafndan savunul-
maktadr.7 Duyusal alan grmezden gelindiinde rencinin yaantsnda
nemli bir alan bilgisi adeta yok saylmaktadr.8 Aslnda eitimde, herhangi
bir alanda insann ihmal edilmesi nemsenen alanlar da olumsuz ynde et-
kiler. Bu nedenle eitim btncl bir yaklam ile gerekletirilmelidir. Sa-
lkl bir duygu eitimi yaplabilmesi salkl zihin eitimine bal olduu gi-
bi salkl bir zihin eitimi iin de duygusal eitim arttr.9 nsan btnln-
de konuyu deerlendirecek olursak gerek gzellik alan olan sa beyin kul-
lanlmamtr. Bilindii zere sol beyin daha ok insann saysal yn ile ilgi-
li konularda sa beyin ise duygusal konularn dzenlenmesinde kullanlmak-
tadr. Saylarn da kendine zg bir gzellii bulunsa da gerek gzellik ala-
3 nce, Bekir, Ortaretimde Sanat Eitiminin Bilisel Boyutu ve sys le llmesi, 1. Sanat ve Tasarm
Eitimi Sempozyumu, 2011, s.37.
4 Yaln, 2014, s.28.
5 Krolu, Olcay Tekin, Sanatta Eitim. Grmek, Anlamak, Yaratmak, Demirciolu Matbaaclk, Ankara
1991, s.38.
6 Demirel, zcan, Eitimde Yeni Ynelimler, Pegem Akademi Yaynclk, Ankara 2004, s.107.
7 Mamur, Nuray, Sanat Tarihi retiminde Duyusal Alann nemi, 1. Sanat ve Tasarm Eitimi Sem-
pozyumu, 2011, s.292.
8 nce, agb, s.37.
9 Fersaholu, Yaar, Demir, Mehmed Akif, Din Eitim ve retiminde Duygu Eitimi, amlca Yaynlar
stanbul 2012, s.146.
DN ETMNDE ESTETK 111
n sa beyinde olduu sylenebilir. Gnmzde beynin her iki alan da kat-

lam maddeci zihnin tehdidi altndadr.
Estetik insan yaamnn her boyutunda ihtiya duyulan bir alandr. Bura-
dan hareketle insann tm faaliyetlerinde bir gzellik problemi ile kar kar-
ya kald sylenebilir. nsan ne i yaparsa yapsn her iin kendine zg ye-
terlii yannda estetik bir gerekliliinin de olduu gz ard edilmemelidir. Bu
nedenle gzellik ise her iin ihtiya duyduu bir niteliktir. Bu nedenle din ei-
timi alannda yrtlen eitim faaliyetlerinin de estetik kaygs olmaldr. n-
san her yn ile anlalmal kendisini tanmaldr. Estetik de bu anlamda her
eyden nce, insann varln anlama, anlamlandrma ve yorumlama abala-
rndan biridir. nsan, varl; akl, mantk, alg, duygu, zek, gnl, hayal g-
c, sezgi gibi zellikleriyle bir btn olarak bilme abasnda olagelmitir. Es-
tetik, dierlerinden tamamen bamsz olmamakla birlikte zellikle duygu,
gnl, hayal gc ve sezgi merkezli abalarn rndr. yleyse estetik alan
da znel bir bilme faaliyeti olarak dier bilme etkinliklerine katlmaldr.10
Eitilmeyen estetik beeni, kr, sar, aptal, hayvans ve yabanidir. yleyse
tm krlne karn estetik beeni retisi olan bir yetidir. Bu reti, zm-
lenebilir ve retilebilir. Humenin dedii gibi gzelliin pek ok dzenlerinde,
zellikte dier deerlerle uyumlu estetik duyguyu duymak iin ok fazla d-
nmek gerekir. Yanl bir beeni, sorgulama, tartma ve dnme ile dzelti-
lebilir. yleyse duyu, duygu ya da beeninin, anlksal yetilerimizin yardmna
gereksinimi vardr. Doru duyguyu salamak iin hazrlk yapmamz gerekir.
Doru beeninin retilebilecei bir eitim ve retim anlaynn gelitirilme-
sine ihtiya vardr. nk konunun muhatab ancak eitimdir. D duyular bile
uygulama ve eitimle, grev grme nitelikleri bakmndan gelitirilebildii g-
nnzde bu i-duyuya da eitim ile istenilen biim verilebilir.11
nsan kiiliini ilgilendiren btn alanlarn atlanmadan dengelenmesi
nemlidir. renme srecinde, bireyin bedensel, zihinsel ve duygusal alanla-
rnn tmnn hesaba katlmas eitim asndan en ideal beklentidir. Fakat
ou kez renilecek alann nitelikleri ve baskn zellikleri bu idealin uygu-
lanmasna izin vermez.12 nsan kiiliinin nemli bir tarafn da estetik alan
oluturur. nsan kiiliindeki her bir ynn bedenin organlar gibi birbirleri
ile uyum iinde olmas ve birbirlerini desteklemesi gerekir. Bu nedenle tm
eitim alanlarnn estetik bilin ve estetik beeni oluturmada ortak sorum-
luluklar vardr. Estetiin insan yaamndaki etkililii ve ok ynl kapsam
10 Komisyon, Gzel Sanatlar ve Spor Liseleri iin Estetik, MEB Devlet Kitaplar,, 2012, s.6.
11 Hnler, age, s.223-225.
12 nce, agb, s.37.
dikkate alndnda her eitim alannn estetik alana destek vermesi kanl-
mazdr. Her bilimsel alan kendi faaliyetlerinde ayn zamanda estetik bir kay-
g tamaldr. Dnya ve insan hayat hep birlikte gzelletirilebilir. Gzelli-
in yeri bo kaldnda irkinlikle doldurulaca unutulmamaldr.
te din eitimi de insann bir ynne deil btn boyutlar ile insana hi-
tap edilebildii oranda baarl olacaktr. nsann gzellik ile ilikisi daha ok
duyusal alan ile ilgilidir. rencilerin seim ve karar alma zelliklerini ge-
litiren duyusal renmeler din eitimi asndan son derce nemlidir.13 Es-
tetik tecrbeler insanda ok gl heyecanlar, duygular ve hazlar uyand-
rr. Varln estetik boyutundaki keifler insan ruhunu doyurur, insan kalbi-
ni mutmain eder. Din eitimindeki estetik boyut insana kendi dini yaant-
larnda tutum ve davranlarndan haz almay, iyi ve dorudan holanmay,
ibadet ve iyilii zevk alarak yapmay kazandrr. Gnlk hayatta yapp ettik-
lerinden, yaadklarndan, anlayp rendiklerinden duygusal doyum yaa-
tlabilir. nk estetik, hayatn gzellik alanlarn anlayan zeklarn, onu en
ilgi ekici, en gzel biimlere sokmas ve hayattan keyif alarak yaamas de-
mektir.14 nsan estetik yaants ve tecrbesi ile ilahi gzellik bilgisine ulaa-
bilir. Din eitimcileri, dinin znde ve insann ftratnda bulunan bu gzellik
imknndan yararlanmann yollarn aratrmal, insann estetik bir varlk ol-
duu gereini gz nnde tutmal, bu alan duyarsz kalnmamaldr.
Din eitiminde bireyin geliiminde salt akln n plana karld, bireyin
duygu, his, kalp dnyasnn gz ard edildii ynnde ikyetler sz konu-
sudur. retim programnda yer alan ama ifadelerinde dinin aklla kavra-
nabilir boyutuna daha ok vurgu yapld, bireyin duygusal varoluuna ye-
terli nemin verilmedii belirtilmektedir.15 Oysa din insana dnsel, duygu-
sal ve sosyal ynleri ile btn olarak hitap eder. Dinin insana akl ile kavra-
nlan bir dnce sistemi kazandrd dorudur. Ancak bunun yannda di-
nin insann duygu ve haz dnyasna hitap eden olduka zengin bir yn de
vardr. Bundan dolay insann bilisel yeteneklerinin aa karlmas yann-
da estetik potansiyelinin de ortaya karlmas gerekir. nk dini deerle-
rin iselletirilmesi hem duyusal alann hem de bilisel alann btnln-
de gerekletirilir.16
13 Yaln, agb, s. 28.

14 Akn, Naln Okan, Gazi niversitesi, Eitim Bilimleri Enstits Gzel Sanatlar Eitimi Anabilim Dal,
lkretim Grsel Sanatlar Eitiminde Estetik retimi Doktora Tezi, Ankara 2006, s.2.
15 Tun, Esra, Bugnk Din Eitiminin Varolusall zerine, Ret Eitim ve retim Aratrmalar Der-
gisi, 2013, C.2, S.2, s.144.
16 Duyusal Bilimsel Alan, http://ilahiyat.beun.edu.tr/wp-content/uploads/2013/12/Ahlaki-Karakter-ve-
E%C4%9Fiitmi.pdf
Estetik alan dikkate alan din eitimi yalnzca insann btnl deil di-
nin btnl asndan da gereklidir. Her eitim alan insana btncl ola-
rak hitap etme imknna sahip deildir. Fakat din eitimi zel alan eitim fa-
aliyetlerinde insana btncl bir bak gelitirebilir. Din eitiminde renci-
ler duyu, duygu, dnce ve beceri ynleri ile eitilebilir ve zengin bir eitim
muhtevas ile rencilerin karar mekanizmalar glendirilebilir. Din eitimi-
nin de kendi zelinde estetik alana katklar olabilecei gibi estetik alandan
da yararlanaca konular vardr. Bu durum din eitiminin estetik alan ile ok
yakn bir iliki iinde olmas gereini ortaya koymaktadr. Din eitiminin es-
tetik alan ile ilgisi yalnzca beeri nedenlerden deil, ayn zamanda dinin in-
sandan yerine getirmesini istedii estetik sorumluluktan kaynaklanmaktadr.
Din sanat deildir; ancak duyarak, hissederek ve zevk alarak gnl tady-
la yaamak bir sanattr. renciler estetik farkndalk ile evreleri ile etkileim
iinde karlatklar gzel, irkin, kt, iyi, komik, trajik, baya, yce, s,
derin, etik, yoz gibi estetik deerler ve yaant ieriklerini daha iyi alglarlar.
renciler gelitirdikleri estetik beeni sayesinde doru bir ekilde kodladk-
lar deerler ile estetik olan estetik olmayandan ayrt edebilirler.17
nsann duygu, dnce, sz ve eylemlerinde gzellik oluturmak dinin ve
din eitiminin nihai amac olmaldr. Din eitimi bu anlamda insann gzel-
lemesi ve gzelletirilmesine katk salayacak eitim alan olarak grlebi-
lir. Din eitimi rencileri her trden ilikileri iin gzellie araclk edebilir.
rencilerin ilahi gzellik eserleri ile zihinsel, duygusal tecrbeler yaamala-
rna ve mutlak gzellik ile tanmalarna isteklendirebilir.
Din eitiminde yaplamas gereken beeni eitiminin amalar; rencile-
rin estetik kimlii konusunda farkndalk oluturma, dinin estetik alan ile ili-
kisini ve Allahn her trl gzelliin kayna olduunu fark ettirme, insanla-
rn rettii gzelliklere farkndalk salama, onlara sayg duyma ve koruma,
insann estetik sorumluluu konusunda bilinlendirme, gzel davran kap-
samnda rettikleri ile kendilerini ve ilikilerini deerli hale getirme ve sosyal
yaamlarnda kaliteyi artrmaya yardmc olma, din eitiminde gzel sanat-
lardan yararlanarak sanat dilini kullanabilme, kendilerini sanat eserleri ve es-
tetik rnlerle ifade edebilme ve da vurma olarak zetlenebilir.18
Din eitiminde estetik blmnde ilenecek konular aadaki balklar
erevesinde ele alnacaktr.
17 Sebik, Ceylan, Dokuz Eyll niversitesi Eitim Bilimleri Enstits Gzel Sanatlar Eitimi Ana Bilim
Dal Resim retmenlii Program Yksek Lisans Tezi Sanat Eitiminde Bir Estetik Problem Olarak
Kitsch Ve Sanat Ayrm, zmir 2012, s.153.
18 Sz konusu son ama baka bir almada ele alnacaktr.
Gzeli bilme
Gzeli grme
Gzele inanma
Gzel eylemde bulunma
Gzel insan olma
Gzel bir toplumsal dzen oluturma
Kar gzellik engellerini aabilme
1. GZEL BLME
nsan her konuda olduu gibi kendi gzellik seimini yapabilmesi iin g-
zellik hakknda bilgi ve tecrbe sahibi olmas gerekir. nsan estetik boyutu ile
de kendisini gzellik hakknda bilgisi ile yaayabilir. Bireysel ve toplumsal
beeni dzeyinin gelitirilmesi, ynlendirilmesi, ykseltilmesi ve yaatlmas
gzel kavramnn mahiyetinin bilinmesine baldr. Dinin gzellik anlayn-
da gzellik ile cehalet bir arada bulunmaz.
Gzellik, estetik ve sanatn bana bir kayt koymaynca genel olarak g-
receliliin olmas doaldr. Gzellik anlay, adan aa, toplumdan toplu-
ma, bireyden bireye, hatta insann yana, mesleine, iinde bulunduu sos-
yal ve psikolojik duruma gre deiir.19 Bu nedenle gzel ve gzellik ile ilgi-
li felsefe tarihinde ve eitli disiplinde birok gr ileri srlm, farkl filo-
zof ve dnrler tarafndan deiik ekilde tanmlanm, farkl insan, grup-
lar, kltr iinde dnce tarihi boyunca tanm ve neylii konusunda kesin
bir sonuca varlamamtr. Din ve ahlak alanndan bamsz bir estetik anla-
y elbette dini ve ahlaki kayglar tamaz. Din ve estetik ilikisinde elbette
bir snr olacaktr. rnein slam sanat ve slam estetii dediimizde slamn
deerleri ile snrl bir estetikten sz edebiliriz. Burada gzeli bilme konusu
dinde gzelin ne olduunu bilmedir. nanma duygusu gibi gzellik duygusu
da doutan insann ftratnda vardr. Din asndan nemli olan doru inan
ve doru gzelliin oluturulabilmesidir. Bu nedenle din eitiminin gzellik
oluturma amac yoktur; iyi, doru, temiz gzellii oluturma amac vardr.
Ya da iyi, doru, temiz olmayan gzel, gzel midir?
Gzel ve gzellik kavramlar dini ve ahlaki alanlar ile eitli ynlerden
karlamalar yaar. Dinlerin ahlak ile olan yakn ilikisi estetik alan ile din
alann birbirine yaklatrr. Kanlmaz olarak estetik zerinde dnmek ah-
lak zerinden dine, din zerinde estetie kap aralar. Ancak dinin estetik ile
olan ilikisi ahlak alnn aacak niteliktedir. Gzellik en fazla ahlak ve din ala-
19 Gden, agt, s. 22.

nn ilgilendirir. Bir deer olarak gzel deerine en yakn alan ahlak alandr.
Bu nedenle felsefe tarihinde gzel deeri ile iyi, doru deerleri de her zaman
tartlmtr. nsann deerler dnyas ile yakndan ilgili olan gzellik kavra-
m dier deer alanlar ile son derece ilikilidir. Bu nedenle gzellik felsefenin
alma alanlarndan biri olarak kabul edilse de felsefenin snrlarn aacak
genilikte bir konudur. Estetik ve ahlak konusu birbirine en yakn alanlardr.
Bunun nedeni her iki alann da deerleri temel almalardr. Bu nedenle ahlaki
deer ile gzellik arasndaki dorudan bir iliki vardr. Deer insanla ilgili ol-
duundan insann anlalmas deerlerin anlalmasna k tutar. Deerlerin
btnlnde ancak gzellik ortaya kar. Ahlaki deerler ile estetik deerler
birbiri ile btnlk salamad takdirde biz gzellikten bahsedilemez. Tm
deerler birleerek gzellii ortaya karr. Hz. Yusufu Allah katnda ycel-
ten ve insanlar nezdinde gzelletiren iffetidir. Ahlak ilkelerinin her biri in-
sanda aan gzellik glleridir. Ahlakl insan gzel insandr.
Dinden etkilenmeyen ve dinin izinin grlmedii hibir ahlak, yasa, rf
adet ve gelenek yoktur.20 Bu durum estetik alan iin de geerlidir. Bu neden-
le tarihte ve gnmzde her insan iinde estetik ve metafizik kayg i ie ol-
mutur. nk bu iki kayg birbirinden ayrlmayacak kadar yakndr. Metafi-
zik dnyadan estetik dnyaya, estetik dnyadan metafizik dnyaya karlkl
bir ak vardr. Her iki alan da birbirini besler. Bunlarn arasn ayrmak mm-
kn deildir. Bu durum dinin insan yaamndaki varlnn apak kantdr.
Birok dnr metafizik alann temel deerleri olan iyi, doru, ho, fayda-
l, yce, zarif, latif, mkemmel gibi kavramlarn gzel ile olan ilgisi zerin-
de durmulardr. rnein Addisona gre imgelemin hazlar kaynaklar ba-
kmndan duyusal olsalar bile rnleri ynnden ahlaksal, dnsel ve veya
dinseldir.21 Gustav Theodor Fechner e gre ok dar anlamda gerek gzellik
sadece haz vermez ayn zamanda iinde hak ve deerleri de barndrr.22 Ada-
let doruluk, iyilik gibi ahlaki deerler gzelliin desenleri, motifleri ve den-
gesidir. Onlar olmaynca gzellik eksilir, yara alr ve irkinlie kayar. Ahlaki
nitelikler gzellii sahtesinden ayrr. Bu nedenle slamn gzellik anlayn-
da gzellik alan ahlaktan ayr dnlemez. Her insan kendi zgnl ve
zgrl iinde kendi ahlaki ve estetik dnyasn birlikte ina etmek ile so-
rumludur. Dini hayat bu gzellik zerine temellendirilebilir. Gzellik barn-
drmayan bir eylem ve hayatta kalite de aranmaz. nk slamn snrlar-
20 Nebi, Malik Bin, Kuran Fenomeni, ev. Yusuf Kaplan, Klliyat Yaynlar, stanbul 2008, s.22.
21 Arat, 1979, s.78
22 iman, Ahmet, Sanata ve Sanat Kavramlarna Giri, Yaz Yaynlar, stanbul 2006, s.87.
n izdii gzel, tm deerleri iinde barndrr. Deerler birbirlerine o kadar

baldr ki birinin olmad yerde dierleri de zarar grr.
Dinde ama yalnzca gzel deildir. Gzel ne kadar deerli ise doruluk
da o kadar nemli ve deerlidir. Dinde iyi ve doru birbirinin kart olamaz.
Dini estetiinin temelini dine ait temel deerlerin birlii ilkesi oluturur. Bu
anlayta gzel ile iyi, yararllk ile zevk verme ve dier deerler birbirinden
bamsz deerler olarak grlmez.23 Ahlaki ve dini deerler btnlnde
slam dininin gzellik anlayna bakldnda deerlerin birbirini destekledi-
i hatta akladn grlr. yi, doru, faydal, gzel, hakikat gibi kavram-
lar, bir baka adan bakldnda, ahlak ilminin de konusudur. Dini literatr-
de de gzel yerine kullanlan hasen terimlerinin estetik olarak gzel an-
lam yannda ahlaki olarak iyi anlam da vardr. Bu nedenle bu iki anlam-
dan hangisinin asl olduunu sylemek imknszdr. yi kavram sadece eti-
e deil, ayn zamanda yararl olmaya da iaret etmektedirler. Cemil kavra-
mnda da buna benzer bir durum vardr. Cemil kelimesi de ahlak ve psikolo-
jik anlamda hsndr.24 Dini ve ahlaki deerler olan yce, iyi, gzel, do-
ru, yararl, helal, temiz o kadar birbirine girmi ve o kadar i iedir ki bunla-
r birbirinden ayrmak mmkn dildir. nanan insan Allahm bana gzel-
lik ver dediinde bunlarn hepsini birden istemi olur. Bu nedenle dini anla-
ytaki gzelliin gzel anlamna gelen kavramlar aan bir erevesi vardr.
nsan yalnzca bunlardan biri ile hareket etse dierlerine de ular. Bu deer-
ler birbirlerini ok ynl olarak desteklerler. Gzel iyi olandr, temiz olandr,
faydal olandr, helal olandr. Allahn ve ftratn deerleri ile bir ey gzeldir.
Dini ve ahlaki anlamda gzellik; yce, iyi, doru, yararl, temiz, helal ve sa-
lam deerleri ile birletirilmitir. Dinde dier deerler ile gzellik aa ka-
rlm, tanmlanm dier deerler ile korunma altna alnmtr. Bu deerler
birbirinden koparld anda deer btnl bozulur. Sz konusu karde
deerler slam dininin estetikteki altn orandr. Baz ada Mslman d-
nrlerin de ifade ettii gibi, bu gzellik anlay hakikati kuatan bir ha-
le gibidir.25 Bu adan bakldnda, Kurann pek ok ayetinde iyi, g-
zel, doru, faydal temiz salamlk helal e anlaml olarak kulla-
nlmtr. Kuran- Kerime gre bu kelimelerin ifade ettii anlamlarn birle-
mesi sonucu gzel ortaya kmaktadr. Bu nedenle Kuran ahlk estetikten
ayrmaz. yilik yapma tarzmz iyilik kadar nemlidir. stemenin, almann ve
23 Turan Ko, slam Estetii, sam Yay. st. 2008, s. 18.

24 Gelder, Geert Jan Van, irkini Gzelletirme ve Gzeli irkinletirme:Klasik Arap Literatrnde Para-
doks, ev. mer Kara, Usul Dergisi, 2009, S.8, s. 192-193
25 Mutluel, age, s.60
vermenin bir adab vardr. slam dini gzel, iyi ve doruya baka deerlerde
katarak estetii, ahlak ve dini bir potada eritmitir.
Deerler sistemi iinde farkl deerler birbirlerine nfuz eder ve birbirleri-
ni etkiler. Estetik deerler, ahlaki deerler ve bilisel deerler i iedir. Bu an-
lamda hibir deeri dierin tamamen bamsz dnemeyiz.26 Dini ve ahlaki
deerler yoksa estetik de yoktur. nk ortada din yoksa o zaman gzellik ile
iyinin, doruluun, yararlnn, temizin aras alr. Bu deerlerde bir para-
lanmaya yol aar. Oysa gzellik dinin ortaya koyduu btnlkte ortaya -
kar. Bunlar birbirini besleyen ar-duru kaynaklardr. rnein insanln yara-
rna olan bir bulu ayn zamanda gzeldir. yi doru faydal helal olan her bir
kapdan gzellie uzanan bir yol vardr. Dini ahlaki deerler gzel iin sz-
ge grevi grr. Deerlerin szgecinden geince gzellik o zaman ar duru,
prl prl, przsz bir gzellik olur. Dini ve ahlaki erevede gzel olan ey;
dinin emir ve yasaklarna uygun, ahlaki ilke ve deerlerle rtr ve onlarla
btnleir. Ancak dier deerlerin varl gzellik deerini yok etmez. Gzel
onlarn denetiminde bamsz bir alanda varln srdrr. Estetik alanda da
sorumluluklarmzn olduunu belirtmeliyiz. Estetik, ahlaki ilkelere ve deer-
lere kendinden gzellik katmaktr. rnein erdemli bir davran, hem iyi ve
doru olmasndan hem de estetik ekiciliinden tannabilecektir.27
Ahlak ve dini deerler alannda gzel kavram yce, iyi, doru, yararl, te-
miz, salam deerleri ile ok yakndan ilgilidir.
1.1. Yce Olan (Allah) Gzeldir

Estetik alanda gzel, yce kavram ile de ilikilendirilerek anlalmaya
allm mutlak gzellik yce diye isimlendirilmitir.28 Yce, korku ile do-
lu bir holanma, snrl olann snrlarn ortadan kaldran bir heybettir.29 n-
san varlk lemine baktnda yceliin doaya ait hibir objede bulunmad-
n grr. Kendisi ile olan etkileimi bakmndan kendisinin doada bulu-
nan varlklardan daha stn olduu karmnda bulunur. Bu bilin ile yce-
yi ruhsal dnyada yani fiziktesi bir yerde aramas gerektiini dnr.30 n-
san ftrat zaten ruhsal olarak ycelie aktr. nk yaratltan ilahi ruh ile
bir ba ve ball vardr. Bu durumda insann kendisinde ve doada bulun-
mayan yceliin yaratlanlarn dnda bir gce verilmesi gerekir.
26 Golaszewska, Maria, Artstc And Aesthetc Values In The Axologcal Stuaton Philosophica,,1985, s.36.
http://logica.ugent.be/philosophica/fulltexts/36-3.pdf, 02.09.2013
27 Hnler, age, s.223-225.
29 Arat,1979, s.169.
30 Farago, age, s.128
Din asndan gzel ve yce arasndaki ilikiye baktmzda dorudan

Allah ve sfatlarn grlr. Yce, genellikle byk ve snrsz, insan ze-
rinde otoritesi olan, olay ve olgular kontrol altnda tutan bir g olarak ta-
nmlanr. nsan ssz bir lde tek bana kaldnda, bir frtnaya tutulduun-
da, yldzlar belirli bir gecede gkyzn seyrettiinde, engin denizin orta-
snda yolculuk yaparken, evrenin muhteem mimarisi ve mkemmel dzeni-
ni gzlediinde yce duygusuna kaplr. Yce duygusunda insan aan, in-
san hayrete sevk eden, kendisine hayran brakan bir byklk vardr. Yce,
hem gzellii ve merhameti ile ekici, hem de gc ve kudreti ile korkutucu-
dur.31 Varlk leminde gzlenen ycelik btnyle Allahn gzelliini ortaya
koyar. Allahn ycelii her varla bir gzellik olarak sinmitir. Bu yceliin
btn ile Allaha ait olduunu grr. nanan insan Allahn yceliini btn
ruhuyla haykrr ve bunun iin Allahu Ekber der. Yceliin ve mkemmel-
liin karsnda Subhanallah der. Bu gzellikten salad doyum orannda
da elhamdlillah ile srdrr. Szde kalmayan bu yce karsndaki hay-
ranlk hayata, namaz, oru, tevazu, balama ve iyilik olarak yansr.
slam dini asndan konu deerlendirildiinde gzellik Allahtandr. Y-
ce olan Allahn emirleri mutlak iyi, doru, yararl, temiz olduu gibi iini
salam yapan da Odur. Deerlerin ilk ve sonsuz sahibi Allahtr. Ahlaki g-
zelleme en gzele alan kapdr. nsan Allaha iman, ihlas, muhabbet ile
ahlaki mkemmellie tanr. nk en gzel olmak her zaman Allaha da-
ha yakn olmak anlamna gelir. Allah ancak kendisinde ahlaki anlamda hayr
bulunanlara hakk ve hakikati iittirir. Ancak ahlakl insan hakikate yaklaa-
bilir ve onun deerini takdir edebilir. Allahn deerleri ile insann deerleri-
ni birletirmek isteyen din, yce Allaha iman ile deerler arasndaki ayrm
nleyerek gzellikte btnl salamak ister. Din imandan ve ahlaktan ba-
msz bir gzellii gerek bir gzellik olarak grmez. nsan kendi deerleri
ile Allahn deerlerini birbirine yaklatrd oranda bir deer olarak gzel-
lie yaklar. Din hibir gzelliin dier gzellie kurban edilmesini istemez.
Her gzellik kendi makamnda, yerinde gzeldir. Herhangi bir konuda bir
gzellii abartma veya putlatrma dier tm gzellik alanlarn etkiler. Y-
ce gzellie olan tevhid inanc bu abartmalarn nne geer. Her trl abart
ve eksiklik gzellik emasn bozar. Gzellik emasn Yce Gzellik ayak-
ta tutabilir. Dier gzellik alanlar bu arl tayamaz.
Gzellik ve ahlak konusunda bireysel ve toplumsal artlarn rn olma-
yan bamsz deerlere ihtiya vardr. Allah, din ve ahlak olmadan hibir nes-
31 Ergn, agm, s. 7
nel esas ve deerden sz edilemez.32 Dini ve ahlaki deerler gzel ve irkine

en azndan bir ereve getirerek insanlar arasnda ortak bir gzellik anlay-
nn gelitirilmesinde yardmc olabilir. Her ne kadar deerlerin ii yine birey
ve toplumlar tarafndan doldurulursa da en azndan belirsizlikten kurtarlm
olur. Din insanlara bu konuda yardmc olur. Deerlerin gzel ile olan iliki-
sinde ahlaki ilkeler nemli bir boyut salar. Deerlerin kayna Allahn eski-
mez, silinmez ve solmaz boyasdr. Allahn deimez ve mutlak deerlerin-
den beslense de insann gzellik boyas eskir, silinir ve solar. nsan eylemle-
ri eksik, kusurlu ve hatal olduundan yeniden gzellemeye muhtatr. Do-
runun yasalar, iyinin, temizin ve gzelin ileyi yasalar baka baka olsa da
bunlarn birletii deerler emas mutlak Ycede birleir. Burada eksikler
ve fazlalklar atlr ve sonuca varlr. Bu deerler emas olmad zaman her
deeri, sanya, zanna, ansa, egemen eitim anlay ve modaya balayan nihi-
listi bir estetik anlay ortaya kar.33 Ahlak ve deerler asndan baklmad-
zaman gzel ve iyinin her zaman ayn eyler olmad sylenebilir. Gzellik
ve iyiliin kiiden kiiye, toplumdan topluma deien deerler olduu gr-
lr. zellikle iyiliin daha deikendir. rnein bir kii iin iyilik olan bir dav-
ran, onun rakibi iin ktlktr. Oysa din tm insanlar ve varllar iin ayn
deerlerin geerliini savunur. Ayrca iyi amal ve faydal iken gzelin ise her
zaman amal ve faydal olduu sylenemez. Ayn ekilde iyilik aklla, gzel-
lik ise genellikle sezgiyle anlalr. yiliin belli yasalar ve bamllklar var-
ken gzellik ise zgrdr. Ahlaksal iyi her zaman sempatik ve ekici deildir.
Kaytl olmayan gzel ise insanlar ekebilir, heyecanlandrabilir.34 Hatta gei-
ci mutluluklar da yaatabilir. Den bir insan utuunu sanabilir.
1.2. yi Olan Gzeldir

Gzellik temeli zerine kurulu estetik alan ile iyilik temeli zerine kuru-
lu ahlaki alan deerlerin temelini oluturur.35 Deer dnyasndaki bu yakn-
lk estetik ve ahlak konusunu birbirine yaklatrr. Bu nedenle felsefenin genel
yaps iinde gzellik kavram hakikat ile zdelii bakmndan metafizik bir
deer, iyi ve iyilikle zdelii bakmndan etik bir deer, ilhi aka gnderimi
bakmndan tasavvuf bir deer ve ondan alnan haz bakmndan da estetik
bir deer olarak eitli felsefe disiplinlerini birletirdii dnlebilir.36 Her
32 Socco, Douglas J., Felsfeye Giri; Hikmetin Yaptalar, ev. Kevsel Kvan Karata, Kakns Yaynlar,
stanbul 2010, s.769.
33 Arat, 1979, s.180.
34 Ergn, 2015, s.7.
35 Baknz: http://salimkocabas.blogspot.com.tr/2012/10/davranis-estetigi-uzerine.html
36 Yldz, agm, s.90.
ne kadar ada felsefi dncelerin bir ksmnda birbirinden ayr olarak de-
erlendirilmeye allsa da iyi ve gzel kavramlar gerek gnlk hayatta ve
gerekse felsefi metinlerde birbirinin yerine kullanldn grmek mmkn-
dr. Bu adan gzelden yola kldnda iyi ile yz yze gelinir, iyiden yola
kldnda gzel ile karlalr.37 Nitekim Platon, Aristoteles, Plotinus, He-
gel gibi filozoflar da gzel ile iyi arasnda bir ayrm yapmamtr.38 Hatta Pla-
ton, iyi ve gzel n ve grn, gnele belirli bir benzerlii olsa da iyili-
in yaps daha yksek bir deer olarak ele alnmas gerektiini, nk bilimi
ve gerei bize verenin iyilik olduunu savunur.39 Grek dncesinde de g-
zel olmayan iyi ve iyi olmayan gzel olamaz.40 Shaftesbury ye gre gzellik,
hakikat ve iyilik nihai olarak birdir. Gzel olan harmoniye sahiptir, harmoni-
ye sahip olan hakikidir ve hem hakiki hem gzel olan kabul edilebilir ve iyi-
dir. Estetik tarzda yaamak insann glerinin salam bir orantya dayal ile-
yiinden ileri gelmektedir. Eylem doru veya iyi dahi olsa estetiin ya da es-
tetik hazzn olmad bir davran yavanlaacak ve bir tr yabanclamaya se-
bep olacaktr.41 Sanat ve dier alanlarda gzellikte kt olsa da eylemde g-
zellik iyi olmay da gerektirir.42 Aristoteles ise gzeli tmyle iyinin buyru-
una verir. Bu nedenle Aristoteles estetii deyim yerindeyse bir ahlak esteti-
idir. Ona gre, sanat ya da trajedi acma ve korku gibi duygular oluturarak
ahlaki arnmay ve ahlaki yetkinlii salamaldr. 43
Kant iin bir eye iyi ve gzel diyebilmenin koulu, her zaman objenin
hangi ama iin tasarlandn bilmeye baldr.44 Descartes ve Kant felsefesi-
ni savunan filozoflar gzel ve iyi arasnda dorudan bir balant kurarak g-
zelliin doruluk, drstlk ve iyilik olduunu kabul ederler. Bunlara g-
re gzel iyidir ve iyi gzeldir. H. Pierren ise gzel, iyinin bir baka bir ad-
dr der. Ahlk dnrler sanatla ahlk birletirerek gzel ile zde ol-
duunu savunurlar. rnein J. M. Guyauya gre, iyi daima faydaldr, fay-
dal daima gzeldir; bu itibarla iyi de gzeldir. Shaftesburyye gre de oran-
t ve dzenin olduu yerde gzellik, gzelliin olduu yerde erdem ve iyilik
vardr.45Augustinusa gre tzdeki iyilik ile gzellik ayn eydir.46 Plotinosa
37 Timuin, 1993, s.19.

38 Yldz, agm, s.101.
39 Cuvilier, age, s.412-415.
40 Arat, 1996, s.40.
41 Eagleton, Terry, Estetiin deolojisi, Doruk Yaynlar, stanbul 2003, s.56-57.
42 Soykan, mer Naci, Btnsel Bir Bilgibilime Doru: Gzel yi Doru stne, Eitimden Felsefeye Nec-
mettin Tozlu Armaan, Yznc Yl niversitesi Yaynlar, Hanger Matbaclk, Ankara 2011, s.453.
43 Timuin, 1993, s.19-20.
45 Ergn, agm, s.7.
46 Eco, 1998, s.44.
gre de duyular tesi dinsel, gizemci ve ahlaksal gzellik iyi erdem ile iyi ey-
lem ile ayn eydir.47 Gzellik ou zaman iyinin zaferidir. yi ve iyilik orta-
dan kalknca gzellik de kaybolur.
nsan dinin de ngrd gibi gzel ve iyiyi dnce sisteminde birleti-
rir. Gzel daha ok duyusal alan ile ilgili olsa da akl ve kavraytan bsb-
tn ayr deildir. Gzel ve iyinin akl ve dnce ile kavranlan ve birbirleri-
ni destekleyen alanlar olduunu sylenebilir. Gzel hayalden realiteye ta-
nan iyi, iyi ise realiteden hayal dnyasna tanan gzeldir. Kantn da belirt-
tii gibi iyi olan, genel geer kavramlara dayanr. yi ve doru ile desteklen-
mi bir gzelliin de tamamen znel olduunu syleyemeyiz. Her ikisi farkl
deerler olsa da insan ruhunun btnln dndmzde, her iki de-
erin de ruhsal olgunluumuza katkda bulunduunu, insan insan yapan
deerlerden olduunu ve ruhumuzda beraber bulunduunu kabul etmemiz
gerekir.48 Eylem doru veya iyi dahi olsa estetiin ya da estetik hazzn olma-
d bir davran yavanlaacak ve bir tr yabanclamaya sebep olacaktr. Bu
durumu desteklemek iin Shaftesburg, gzellik, hakikatin ve iyiliin nihai
olarak bir olduunu syler. Gzel olan harmoniye sahiptir, harmoniye sahip
olan hakikidir ve hem hakiki hem gzel olan kabul edilebilir ve iyidir. Este-
tik tarzda yaamak insann glerinin salam bir orantya dayal ileyiinden
ileri gelmektedir.49
1.3. Doru Olan Gzeldir

Bilgi nesnesine uygun ise, ona doru, sanat yapt ereine uygun ise ona
da gzel denir.50 Wittgenstein da bir dncenin, bilginin veya tasarmn
doru ya da yanl olduunu bilmek iin onu gereklikle karlatrlmasnn
gerei zerinde durur.51 Doruluk bilgideki, eylemdeki, yaplan ite ve ko-
numadaki gzellii temsil eder. Doru ve yanl, akl ve mantk tarafndan
onaylanm sonulardr. Geree uygun olan neticeler ve davranlar doru,
uygun olmayanlar ise yanl kabul edilir. Doru dnce ve ilkelerde tutar-
llktr. Bir inancn veya dncenin kiinin inan ve dncelerinin geri ka-
lan ksm ile tatmin edici bir biimde uyutuunda dncede gzellik ortaya
kar.52 Dncede olduu gibi deerler arasnda da bir tutarllktan sz edi-
lebilir. te deerler, dnceler, davranlar arasndaki, tutarllk, uyum ve
47 Arat, 1979, s.33.

48 Komisyon, age, s. 21.
49 Eagleton, age, s.56- 57.
50 Soykan, Art and Truth, 2013, s. 142
51 Takner, Ketenci, Aristoteles Ve Wittgenstein: Etikte ki Yol, Flsfdergisi, 2012, S.2, s.93.
52 Horner, Chris, Felsefe Aracl le Dnme, ev. Ahmet Arslan, Phoenix Yaynevi, 2001 Ankara, s.287.
dengeli durum gzellii ortaya karr. rnein deerler en genel ifade ile bir
dnyaya bak, insan alglay, bugn ve yarn zerine dntr. Deerle-
rin hayat iinde somut olay ve olgulara uygulanmasnda tutarl ve anlaml bir
btnlk oluturulabilirse gzellik oluur.53
Felsefe tarihinde birok dnr doruluk ve gzellik arasndaki ilikiye
dikkat ekmitir. rnein Martin Heideggere gre gzellik, varln aydn-
lanmas ve doruluktur. Ancak bu doruluk, mantksal doruluk deil, vic-
dani olan gerek doruluktur; varlklarn iindeki doruluktur.54 Doru ve
gzelin bir bakma zde olduunu dile getiren filozoflardan biri olan Boilau
hibir ey dorudan daha gzel deildir der.
Mistik idealistler, gzellii, Tanrsal dorunun yansmas olarak grr-
ler. Platonda, Hegelde doa ve sanat eserleri ideyi yanstt lde gzel-
dir. Realistler de, sanat eserinin gerei doru olarak yansttnda gzel ol-
duunu sylerler.55 Shaftesbury, doruluk, gzellik olmadan gzellikte do-
ruluk olmadan var olamaz. Ona gre dnyada en doal olan gzellik drst-
lk ve ahlaksal doruluktur. Shastesburyye gre tm gzellik doruluktan
doar.56Boileau da dorudan baka gzellik olmadn savunur.57 Stoa re-
tisinde de doruluk ve erdem doaya ve usa uygunluktur.58
Ergn ise her dorunun gzel ile ayn olmadn ileri srer. nk doru,
akla hizmet eder, genel ve soyuttur. Oysa gzel, duygularmza ve hayal g-
cmze hitap eder ve somuttur. Ancak baz doruluklar gzeldir, ama baz-
lar hayranlk, heyecan ve coku uyandrmad iin gzel bulunmazlar. Ma-
tematikteki, fizik ve kimyadaki birok doru ile gzel arasnda bir balant
yoktur. Bazen dorulukla ilgisi olmayan, hayal gc ile yaplan eserleri g-
zel kabul ederiz. Doruluk bir mantk yargs, gzellik ise bir deer yargs-
dr. Bilimsel doruluklar ve sanatsal gzellikleri anlamak iin ayr eitim ge-
rektiini belirtir.59
Din ve ahlak alannda doruluk adalet ve istikamettir. Bal bana gzel-
liktir. Nursinin dedii gibi din delillere ve burhanlara dayal olduu iin dos-
dorudur, insan aldatmaz.60Adil olmayan bir i, bir kii bir durum asla gzel
olamaz. Doru yolu olmayan akndr. Hangi gzellik olursa olsun gzelli-
in bir istikameti olmaldr. Her insan iyiye ynelir. Ancak herkesin yneldi-
53 Erin, Stk M., Sanatn Boyutlar, topya Yaynlar, Ankara 1998, s.49.
54 Gden, agt, s. 21.
55 Ergn, 2015, s. 6.
56 Arat, age, s.154.
57 Arat, 1979, s.101.
58 Arat, age, s.9.
59 Ergn, agm, s.6.
60 Mustafa Oral, Estetik ve Tarihesi, http://www.koprudergisi.com/
i iyide paylamann gzellii adaleti ve doruluu dourur. Bu yzden din

adalet ve doruluk ile insan gzele ulatrr. Ahlak iyinin, dorunun ve ya-
rarlnn peindedir. Ahlakn, adaletin, merhametin, sevgi ve saygnn ulat
son ise gzeldir. Dini ve ahlaki gzelin yolu mutlaka iyi ve doru ile kesiir.
1.4. Yararl Olan Gzeldir

Gzel yararldr. Bo yararsz, anlamsz eyler gzel olamazlar. Yararl ol-
mak hem dinin hem btn eitim faaliyetlerinin temel amacdr. Yararllk
Allahn yaratmasnda ve emirlerinde en nemli neden ve hikmettir. Dini ve
ahlaki anlamda gzellik, iinde hem hayr, hem yarar hem de hakikat barn-
drr. Dini emirlerin anlalrl, akl, seiklii yararl olmasnda grlr.
Yeryznde ve gklerde yaratlm her varln hem kendisine hem de insan
bir yarar vardr. nsann da bir yarar retmesi ahlaktr. Zarar vermemek di-
nin ortaya koyduu en anlalr ilkedir. nsann kendi iradesi ile kendisini in-
citme ve zarar verme tarafn terk ederek hayra ynelik bir zihin ina etmesi
kadar muazzam bir gzellik yoktur.61
Gzel yararldr fakat karc deildir. Kar tarafa gzellik yatrm yap-
maktr. Yoksa gzelliin bir karln almak deildir. Yarar kar anlamn-
da deil fedakrlk anlamnda, almak anlamnda deil vermek anlamndadr.
Gzellik akdi vermek zere kuruludur. Muhatabna katk sunmak ister. Hz.
Peygamber yararsz ilimden Allaha snr. Yarar olmayan ilim ve sanat bo
itir. Bo ise cehennemliklerin bir zelliidir.62 Elbette her ilim ve sanat insa-
nn veya varln bir ihtiyacn karlamaldr. htiya karlanrken sanata ve
gzellie dikkat edilmelidir. Azdaki lokmay inemenin bile bir gzellii
vardr. Gzellii, hak ve hayrdan ayramayz.63
Antik Yunan filozoflar gzel ve faydal olma problemini tartmlar; g-
zeli faydal ve kullanl olma ile de tanmlamlardr. Faydal olann gzel,
gzel olann da iyi ve ayn zamanda faydal olduunu sylemilerdir. Kant
ise gzel ve iyiyi birbirinden ayrarak her faydal olann gzel olamayabile-
ceini dile getirmitir. rnek olarak suyun faydal olduunu, fakat faydal
olmad durumlarda gzel grnmeyeceini sylemitir. Bir yerde grd-
mz gzel bir ocuun bize faydasnn olmadn, ii sebze ve meyveler-
le dolu bir bahe faydal, ama iinde sebze ve meyve olmayan bir parkn da-
ha gzel grnebileceini belirtmitir. Gzel daima gzeldir; ama faydal ol-
ma zellii geicidir. Tpta kullanlan ilalar ve baz tedavi yntemleri fayda-
61 Anderson, Allan W., Krishnamurti, ev. Meltem Andr, Ayna Yaynevi, stanbul 2004, s.200.
62 Mddessir Suresi 45.
63 Ziyaeddin Fahri, Bediiyyat, Devlet Kitaplar Yaynlar, 1927 s.6.
ldr, ama gzeldir denemez.64 Bu rneklerin ahlaki alanda geerlii sz ko-

nusu deildir. Din ve ahlak alannda her emir ve tavsiye sonu itibari ile gzel
ve yararldr. Geici skntlar, yorulmalar, sabrlar sz konusu olsa da nemli
olan sondur. Son muttakilerin, muhsinlerindir. Sonu gzel bitmeyen bir iin
gzel olduu sylenemez. Acaba gzelden yararl olma nitelii alndnda
geriye nasl bir gzellik ve anlam kalrd? nsan ilerinde her zaman eylemi
gzelletirmek ve gzeli etkin klmak istemitir. Fakat ilevsellii de gz ard
etmemitir.65 Hatta ilevsellii ne alm ilevsel olarak yararland aralara
gzellik statsn ikincil bir farkllk olarak sonra dnmtr.66
1.5. Hayrl Olan Gzeldir

Gzelin ahlaki snrlarn izen dier bir kavram ise hayrdr. Hayr kav-
ram yararl kavramna gre daha kapsamldr. Hayrl kavramnda beeri bil-
gi ve bak asn aan aybi bir durum sz konusudur. imdi deil gelecek
anlam da gizlidir. Hayrl olann dnyadan ahirete hayat ve zaman srecinde
yararlln devam vardr. Yararl u anla snrldr. Bu nedenle bir olayn ve-
ya durumun hayrl olup olmamasnn bilgisi ancak Allah katndadr. Bir in-
san herhangi bir isteinin gereklemesi onun iin gzeldir. Ancak bu gzel-
liin yol aaca istenmeyen durumlar bilmedii iin hayr ancak Allahtan
istenebilir. Hayr kaplar Allahn izni ile alr. Hayrsz bir gzellik olamaz.
Hayr ise btn ile mlkn sahibi olan Allahn elindedir.67 Bunun ak anla-
m; Allah gzeldir, gzellik duygusunu verendir, gzeli ve gzelleri yaratan-
dr, gzellii yaatan ve gzellii sonlandrandr. Gzelin ve gzelliin tek
sahibi ve datcs Odur.
Aslnda yarar olgusu en geni anlamda herhangi bir nesneden, durum ve-
ya olaydan herhangi bir ekilde soyut veya somut ekilde faydalanma olarak
kabul edildiinde, insann holanmas da bir fayda saylabilir. Baz durum-
larda da sonucun gzellii, ncesini gzel gsterir. Bazen bir grnt birok
zorlua deer grlebilir. Beenme duygusunun ihtiyalarnn karlanmas
da bir yarar saylabilir. Din ve ahlak alannda ise yararl olmayan bir gzellik
yoktur. Fakat bu yarar dnya ile ve yalnzca beeri bilginin ufku ve bak as
ile snrl deildir. Allahn sonsuz bilgisi ve mutlak vaadi szn bittii yerdir.
Kuranda kendisinden holanlmasa da sava, holanlmayan e ve hoa giden
mrik kadnlarla evlenme holanma konusunda rneklendirilmitir. Hola-
64 Ergn, agm, s.7.

65 Timuin, age, s.19-20.
66 Kksal, agm, s.124.
67 Ali mran/26.
nlan ey hayrsz, holanlmayan ey de hayrl olabilir.68 zellikle bir iin ve-

ya durumun sonucunun vard yer, o iin hayrl olup olmayaca konusun-
da ldr. ekici olan baz gzellikler sonuta insan cehenneme gitmesinde
araclk yapacak ise bu i hayrl olmad gibi gzel de deildir.69
1.6. Helal Olan Gzeldir

nanan insan asndan gzel deerinin kutsal ile olan ba koparlamaz.
Helal ve haram, gzel deerinin tercih edilmi, gnlden balanlm ve ka-
bul grm kutsal snrlardr. Helal; insann kendi iradesini Allahn iradesi
ile birletirmesi, kendi isteklerini Allahn istekleri ile buluturmas, kendi de-
erlerini Allahn deerleri ile btnletirmesidir. Allahn onaylamad hi-
bir eyi gzel grmemesidir. Bu anlamda iman Allahn gzel grdn g-
zel grmek, helal ve haram koyma yetkisini Allaha tanyarak her trl yce-
lii, azamet ev bykl Allaha teslim etmektir.
Dini davrann en nemli zellii, kalitesi ve deeri helal ve haram ile olan
ilgisinde sakldr. Din insana helal snrlarnda gzellik yaatr. Gzel olan he-
lal olandr. Allahn yasaklad her ey zararl ve irkindir. Bir davrann ir-
kinlii ise sonucunda apak olarak gzlenir. Bu durum insan akl ve tecrbe-
si ile de onaylanr. Dinin amalarndan biri de ortaya koyduu helal ve haram
snrlar ile insan yaamn gzelletirmek ve bu gzellii korumaktr. Helal ve
temiz olan eyler insan hayatn gzelletirirken haram olan eyler de irkinle-
tirir. Baz haram i ve davranlar geici ve ok ksa bir zaman dilimi iin insana
baz zevkler yaatsa bile sonu hsran olur. Bu duruma hayatn iinde yaanm
birok rnek olay tanklk eder. rnein ok yksek bir yerden atlayarak utu-
unu zanneden bir kiinin uma zevki yere dene kadar srer.
Helal ve haramlar hayata bir dzen ve l getirir. nsanlarn gven iinde
yaamalarna araclk eder. nsann bireysel, toplumsal hayatndaki gzellikler
ancak karlkl hak ve devlerin, sorumluluklarn yerine getirilmesi ile olutu-
rulabilir. Al veri, ticaret, evlilik, akraba, komu ve arkada ilikilerindeki g-
zellikler helal ve haram snrnda korunabilir ve yaatlr. Dinin mbah ve helal
grd her eyde mutlaka bir gzellik vardr. Gnah ve haramlarda bir gzel-
lik olsa bile bunlar sonu itibari ile gzel deildir. Zevk ile ilenen bir zina ey-
leminin veya hakka girmenin birok insann hayatn nasl olumsuz ynde etki-
leyecei, insan yaamndan nice gzelliklerin yok edilmesine araclk edecei,
nice irkinliklerin insan yaamna girmesine vesile olacan da bilmek gerekir.
68 Bakara/216.
69 Bakara/221.
O nedenle zevk elbette bir ihtiyatr. Ancak ahlak, akl ve mantk da iin iin-
de olmaldr. slam dini insann yalnzca bedeni zevklerin esiri olmasn iste-
mez. Meru snrlar iinde olan nimetlerden de yararlanmasn ve mutlu olma-
sn ister. nsann dnya hayatnda mutlu olmas hem bedensel hem de ruhsal
ihtiyalarnn karlanmas ile mmkndr. nsann ihtiyalarn gz ard eden
bir din hem dnya hem de ahiret mutluluunu vaat edemez.
nsan, bir dine doruluuna, gzelliine ve faydal olduuna inand iin
inanr. Dinin kendi iyiliini, gzelliini ve yararl olmasn belirledii ilkelerle
aa karr. Dinin gzelliine, iyilik ve doruluuna ancak helal olan davra-
nlar ile ulalr. Helal ve haram ilkeleri ile iyilik, doruluk, gzellik ve temiz-
lik gibi deerler soyut birer kavram olmaktan karak hayatn iinde somutla-
r. Her insann manevi dnyasnda iyilik, gzellik ve doruluk vardr. Fakat
bu deerlerin nasl doldurulaca ise insann din seiminde ortaya kar. Din
insann ftratna uygun ilkeler ile insana bir yaam tarz sunar. rnein Bakara
Suresi 177. ayetinde iyiliin ii yle doldurulur. yilik, yzlerinizi dou ve ba-
t tarafna evirmeniz deildir. Asl iyilik, o kimsenin yaptdr ki, Allaha, ahi-
ret gnne, meleklere, kitaplara, peygamberlere inanr. (Allahn rzasn gze-
terek) yaknlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmlara, dilenenlere ve klelere
sevdii maldan harcar, namaz klar, zekt verir. Antlama yapt zaman szle-
rini yerine getirir. Sknt, hastalk ve sava zamanlarnda sabreder. te doru
olanlar, bu vasflar tayanlardr. Mttakler ancak onlardr!70
Snrllk ve sonluluk insann dnyada rahatn karan ve zen en nemli
iki kanlmaz gerektir. Biri zgrl dieri hayat hedef alr.71 Helaller g-
nll olarak kabul grm zgrlk alan olarak insan ve insan yaamn g-
zelletirirken haram iler de insan ve insan yaamn irkinletirir. Birbirleri-
ne haram olan kar cinsler nikh ile helalleir ve gzelleir. artlarna uygun
al veri, ticaret ile kazanlm mallar helal olur, ifa olur ve gzelleir. Ada-
lete uygun olarak paylalm miras paylam akraba ilikilerini gzelleti-
rir. Paylalan yiyecekler bereketlenerek gzelleir. Helal insann gsn ge-
niletir, aln ak, onurlu ve erefli bir hayat yaamasna vesile olur. Bunun
iin din insan kendi i dnyasndan da doru ahlaki ilkeler ile dtan da ie
doru hukuk ilkeleri ile koruma altna alr. Ahlak ve hukuku iman merkezin-
de insan hayatnda buluturur. Haram ve helal klma yetkisi yalnzca Allaha
vererek72 insan klelikten kurtarr. Allah katnda en gzel ve en onurlu ma-
kam olan kulluk makamna ykseltir.
70 Bakara /177.
71 Oru, mer Asalettin, Sanat Felsefesi, stanbul Tasarm Yaynlar, 2009 stanbul, s.21.
72 Araf/ 32.
1.7. Temiz Olan Gzeldir

Gzellik kavram ile ilgili olan temel deerlerden biri de temizliktir. Te-
mizlik, insan faaliyetlerinin tmnde geerlidir. Kuran temizlie apayr bir
nem vermitir. Temizlik sfat, nimet ve yiyeceklere, elere, blgelere, topra-
a, evlere, hayat ve sze verilmi zellikle helal kavram ile ilikilendirilmi-
tir. Din temizlenme ve arnma yolu olarak grlmtr. nsan maddi ve ma-
nevi boyutu ile btn kirlerden kurtarmay amalamtr. Temizlik maddi ve
manevi eidi ile bir btn olarak deerlendirilmitir. Kalbin eylemleri, inan,
dnce ve duygular manevi temizliin unsurlar saylmtr. rnein irk
kirli bir inan olarak tanmlanmtr. Bu nedenle temiz deeri olmadan gzel-
den temizlik olmadan da gzellikten sz edilemez.
man, her trl yanl inantan ve irkten temizlenme ve ibadet ile bu temiz-
lii devam ettirme azmidir. Temizlik olmadan gzelliin olmas ve yaamas
mmkn deildir. Temizlie balanacak yer insan kalbidir. ncelikle insann i
dnyasndaki art niyet, n yarg, kt san, fitne ve fesat gibi olumsuz dn-
celerden temizlenmesi gerekir. nsan nefsinin ve hevsnn besledii ar istek-
leri ve olumsuz duygular da Allaha ibadet, itaat, dua, teslimiyet ve tevekkl
ile kontrol altnda tutarak gnahlardan kanmaldr. Maddi temizlik iin su ne
ise manevi temizlik iin dua ve ibadet odur. Dua ve ibadetler temizlik ve arn-
ma aralardr. Manevi temizlik ancak tertemiz olan Allahn yardm ile gerek-
leir. Manevi olarak kirlenen bir insann Allah dnda temizlenecei, arnaca-
bir kap yoktur. nsan tek bana kendi kirlilii ile bu temizlii gerekletire-
mez. Bylece ibadetler ve itaatler insan yaamndaki gzellikleri aa karr-
lar. Gnah ise insann kendisi ve evresi iin en byk kir ve irkinliktir. Gzel-
lik kirlerden arnarak yaatlabilir. Bu nedenle takva hem bireysel hem de top-
lumsal temizlik halidir. Takva elbisesini temiz tutmaldr. Gzellik temizlik ile
korunabilir ve yaatlr. Beeri ve doal evreyi her trl zulm ve ahlaki olma-
yan tutum ve davranlarn kirliliinden korumak gerekir. nsan, tevbe, istifar
ile arnarak temizlenerek gzelleir. Allah da temizdir temiz olanlar sever.73 n-
san kendi kirliliini ancak ilahi rahmet ve bata giderebilir.
nsann temiz dncelerle yapt her iyilik insann i dnyasn imar eder-
ken yapt kirli iler ile insan kalbi pas tutar.74 Hz. Peygamber (s.a.v.) bir s-
znde yle buyurur: Kii bir yanl yaptnda, kalbinde siyah bir leke mey-
dana gelir. ayet kii, o yanltan uzaklar ve af talep ederse kalbi cilalanr. Tek-
rar hataya dnerse kalpteki leke artrlr ve kalbi tamamen kaplar.75 Hadiste
73 Bakara 2/222; Tirmiz, Edeb, 41/2799.

74 Mutaffifn, 14.
75 bn Mce, Zhd, 29.
geen cilalanma fiili insan kalbindeki gzelliin ortaya karlmas olarak an-
lalabilir. Temizlik gzelliin cilas ve nurudur. Plotinosin de dedii gibi in-
san kendi bedeninden ve evresindeki nesnelerden balayarak erdemli dn-
ce, duygu ve davranlarla temizlene temizlene Allahn gzelliine ulaabilir.76
1.8. Salam Olan Gzeldir

hsan, ayn zamanda bir eyi salam ve gzel bir ekilde yapmak anlamnda
kullanlr.77 Bir rnn bilinen en iyi zellikleri bnyesinde tamas durumu-
na kalite; dayankl, kolay bozulmaz, yklmaz, stabil olmasna da salaml
denir.78 Kalite ve salamlk zellikle yaplan ilerin gzel olabilmesi iin ok
nemlidir. Gvenilir insann en nemli zelliklerinden biri ilerini salam yap-
masdr. nanan insan yapt ii ve verilen grevi gerei gibi salam bir ekilde
yapmas gerekir. zellikler toplumsal grev ve sorumluluk bir ta duvara ben-
zetilebilir. Duvarn salaml talarn birbiri ile uyumu yannda ayn zamanda
salam ve dayankl olmasna baldr. Salam iler yaplmad vakit toplum-
daki dzen bozulur. Kaliteli, dzgn ve salam i yapmak hem ahlakn hem de
estetiin gereidir. zellikle meslek hayatnda rn ve hizmetlerin kaliteli ve
salam sunulmasnda estetik ilkelerin ve beeninin de dikkate alnmas gere-
kir. nsanlarn birbirlerine gzellik borcu kalmayacak ekilde iler salam ya-
plmasdr. rnein mimarlk da bir deerlendirme lt olarak estetik, sa-
lamlk, kullanllk ve gzellik kavramlar zerine temellenir.79
ekil 2: Gzel kavramnn dini ve ahlaki erevesi
76 Ergn, agm, s. 4.
77 Baknz: http://www.haydinamaza.net/_40hadiskitap/017.htm#_Toc110177831.
78 TDK Byk Szlk
2. GZEL GRME
nsann gzellik sorunu ile ba edebilmesi her eyden nce farkndalk me-
selesidir. Dinin insandan bekledii dini uurda doruluk, iyilik ve temizlik
kadar estetik farkndalk da gereklidir. Farkndalk; insann ilahi ve beeri
estetik rnlerin farknda olmas, sz konusu gzelliklere kendi duygu, d-
nce ve davranlar katlacak ve tepki verecek kadar duyarl olmasdr. Her-
hangi bir alanda retilen gzellikler bir toplumsal evrede tketildii oran-
da etkili olur.
Estetik farkndalk; estetik dnebilmeyi, gzellik alanlarn ve eitleri-
nin farkna varmay, ahlakta ve davranta gzellik anlay gelitirmeyi, ken-
di hayatnda gzellik bilinci oluturmay, gzellik ile ilgili yaratc dnce-
ler retebilmeyi, gzellii dini kavramlarla ilikilendirebilmeyi, gzellik ile
ilgili kltrel miras ve geleneksel motifleri takdir etme ve onlardan yararlan-
may, estetiin evrensel boyutuna katlabilmeyi ve estetik rnler ile evrensel
birikime katk sunabilmeyi, estetii din ve din d bilgi kaynaklar ve farkl
disiplinlerin gzellik anlay ile ilikilendirebilmeyi, gzellik algs ve bee-
ni eitimi ile evresel gzellikleri koruma ve evre bilinci oluturmay, gzel-
lik adna retilmi deerleri tanyabilmeyi, farkl duyum ve dnlere ho-
grl bakabilmeyi, estetik olarak grmeyi, kendini estetik olarak anlama ve
ifade etmeyi salayabilir.80
Gzellik, farkndalk isteyen, emek ile baarlmas gereken bir konudur.
nsan hayatnda hibir baar ve gzellik kendiliinden ortaya kmaz, insan-
lar tarafndan belli bir aba ile aa karlr.81 Her baar gibi bu baar da
farkl alanlarda eitli dzeylerde verilecek eitim ile gerekletirilebilir. n-
sana zg estetik duyarln olumas, insan gereinin tm boyutlarnn ta-
nnmasyla mmkndr. Gzellik dier yeteneklerle beraber daha ok sez-
giye yakndr. Duygu tepkilerini ifade eden bir kavram olan sezgi, zihnin di-
er etkinlik biimlerinden ayrdr. l, ritim, denge, harmoni gibi terimler-
den oluan biim sezgiye dayanr. nsan davran biimini olutururken akl-
n zorlamaz, heyecanlarn artrp snrlayarak belli bir coku ile bulur.82 G-
zel bir ey retmek iin ok zeki olmak gerekmez ama kesinlikle duyarllk ve
farkndalk gerekir. nsan kendi duyarlln ve sezgilerini kullanmadan g-
zel bir davran retemez.83 Eitim ile yaplmas gereken rencilerin akln
ve yeteneklerini gzel olana ynlendirmektir.
80 MEB, age, s. 12.

81 Douhan, Murat Ycel, http://www.dmy.info/guzellik-nedir/, 11.7.2015
82 Ersoy, age, s.5.
83 Ersoy, age, gs. yer.
Gzeli fark etmek bir odaklanma iidir. nsan bazen gzellie kendi i
dnyasnda odaklanr. Bazen de bu odaklanma dardan gsterilme ve ia-
ret ile gerekleir. Estetik eitime araclk yapan tm d imknlar ayn gre-
vi grrler. Grmek insann kendi hareketi ve isel gc olurken gster-
mek ise eitimin iidir. Ancak insann estetik deer-takdir duygusuna sahip
olabilmesi iin beeni eitiminden gemesi gerekir. Beeni duygusu kiiye
eitim ve kltrn kazandrd ve kiinin kendisinin yaam boyu gelitirdi-
i bir duygudur. Beeni duygusu insan nesne, kii veya olay gzel ya da ir-
kin olduu yargsna ulatrr.84
Din eitimi rencilerin estetik ierikte davranlar gelitirmelerine, ken-
dilerinde ve evrelerinde gzellii kefe hazr bireyler olarak yetitirmelerine
araclk edebilir. Gzelliin din eitimi asndan ulalmas gereken bir ama
olduu benimsetilebilir. nanan insann hayatnn ideal bir gzellik aray ve
yar olduu fark ettirebilir. Bu adan din eitimi estetik imkn ve amala-
r ile rencilere estetik farkndalk kazanma, estetik yaantlar edinme, kii-
liin estetik boyutuna katk salama sreci olarak grlebilir.85 Her eyden
nce yaadmz hayatn iinde bir gzellik problemimiz olduu rencile-
re hissettirilebilir. Bu problemin zmnde tm insanlarn sorumlu olduu
vurgulanabilir. Dnyay gzelletirme ve gzellikleri yaatma konusunda so-
rumluluk stlenmeleri konusunda renciler cesaretlendirilebilir. yilik, do-
ruluk gibi gzelliin de baarlmas gereken bir grev olduu, gzel ilerin
emek, sabr ve dikkat istei, gzellik adna ok rnekler retmek iin al-
mann gereklilii zerinde durulabilir. nsann estetik beenisini gelitirmek
din eitiminin amalar arasnda olduu gsterilebilir. Din eitiminde ren-
cilerin kendi gzlemleri ile estetik dnyay kefetmelerine yardmc olunabi-
lir. Kendilerinin estetik bir zne ve estetik alandan da sorumlu olularna kat-
k salanabilir. Kendi i yolculuklarnda ve sosyal ilikilerinde gzel ile bu-
lumalarna yardmc olunabilir. Gzellik tketicisi deil de gzellik reticisi
de olmalar iin tevik edilebilir.
Din eitimine muhatap btn rencilerin gzellik araynda olmalar ve
gzele deer veren bireyler olarak yetitirilmeleri gerekir. Bu gzellik eitimi
dorudan sanat eitimi yolu yannda tm toplumun ve eitim alanlarnn or-
tak sorumluluunda gelitirilebilir. Din eitimi asndan rencilerin davra-
nlar balamnda kendilerini birer sanat gibi grmeleri ok nemlidir. Bu
farkndalk tm ilikiler estetik bir sorumluluk tadklar bilinci ile hareket
84 Fersaholu, Demir, age, s.146.

85 en, Semra, Kendi Dnyalarn Kendileri Yaratan ocuklar Hayata Hazrlarken Kltr, Sanat ve Edebi-
yat Eitimi, K.K.E.F Dergisi Y. 2005 S.11, s.417.
etmelerine yardmc olur. Bu sayede renciler kendi estetik alg ve abalar

ile dini sorumluluklarn zevkle ve istekli bir ekilde yerine getirebilirler. -
rencilerin her an estetik bir problemle kar karya olduklarn fark etmeliler.
zellikle kendilerine yaplan gzellikleri grebilmeleri salanabilir. Ayn e-
kilde evresindeki irkinlikleri zmede de sorumluluk hissetmeleri gerekir.
nsan ilikileri ve evre sorunlarnn estetik bilin, estetik alg ve estetik
kimlik ile yakndan ilgisi vardr. Estetik bak en yakndan evrensele uzanan
izgide insan yaamnn huzurlu, barl ve gvenli olmasna katk salayabi-
lir. Gzellik, gzele deer verme, gzel olan yceltme ile kazanlabilir. nsa-
n ve ilikileri de estetik bir bak as ile daha iyi anlalacaktr. Gzellik, -
rencinin hayatnda ok zengin bir deer ve anlam olarak yaatlmas gerekir.
Estetik farkndalk, rencilerin yaratc dnce glerini ortaya karma-
ya, gzellii grmeye, grdn ifade etmeye araclk edebilir. rnein g-
zellii fark etmeyen nasl gzel davranabilir? Nasl gzel konuabilir? Ken-
disini nasl gzel ifade edebilir? Nasl gzel davran tarz gelitirebilir? Este-
tik eitime verilecek etkili ve gl bir destek ile insanlarn ortak davran ge-
litirmelerine, estetik duyarlk kazanmalarna, yaama sevincini yakalamala-
rna, nitelikli insan, verimli birey olmalarna katk salanabilir. nsanlarn or-
tak beeni kazanmalarna, ktye, irkine tavr almalarna yardmc olunabi-
lir. Estetik bir eitim ve estetik bilincin gelimesi ile tm beeri ilikilere ve et-
kinliklere insani bir kalite gelebilir, gzellik insanlarn gnlk yaamna kar-
arak hayatn gzellemesine katk salayabilir.
Bugnk eitim sistemimiz hazr bilgiye ve ezbere dayand, dnce
retemedii, zgr dnebilmeyi retmekte glk ektii ok sk dile ge-
tirilen problemlerdendir. Bunun nedenlerinden biri eitim sistemimiz iinde,
duyu alglarnn, duyusal eitimin, geri plana itilmi olmasdr. Estetik ei-
tim bu konuda denge aralarndan biri olabilir. nsan paralanm durum-
dan kurtaracak, btncl yaklamla dnmeye, renmeye, kendini fark
etmeye ve yetitirmeye zendirebilir.86 rencileri iten kavrayan, iyi, doru
ve gzel anlaylarn kendi i dnyalarnda kefedebilecekleri, hayal gc ve
heyecan oluturabilecekleri bir eitim ortamna ihtiya vardr. Bunun yolu ise
yksek bir bilin ve farkndalktan gemektedir.
Gzel davranlar deerlendirebilme, estetik yarg ve beeni oluturma,
evresindeki insanlarn estetik tutumlarna deer verme konusunda din eiti-
mi rencilere yardmc olabilir. Bu konuda bir farkndalk oluturabilir. Din
eitimi srecinde rencilerde estetik empati duygusu gelitirilebilir. Kendi-

lerini dier insanlarn yerine koyarak onlar eitli zorluk, fedakrlk ve emek-
le rettikleri gzelliklerin deerini anlamalarna ve onlar takdir etmelerine
araclk edilebilir. Gzellik retiminde insanlarla zdeim kurabilirler. Bu g-
zelliklerin farknda olmak ve bu gzelliklere deer vermek gzelliklerin o-
almasna ve yaamasna araclk eder. nsann estetik zneliine ve estetik
rnlerine saygl olmay retebilir.87
Tarihte veya gnmzde insann rettii gzelliklere deer vermek, onlar
korumak insandan insana yklenmi gzellik borcudur. Din eitiminin amac
dorudan sanat yetitirmek deildir. Ancak din eitimi estetik beeni sahibi,
sanatsever insanlarn yetimesine, rencilerin gzeli ve gzellii takdir ede-
bilme seviyesine ulamalarna katk salayabilir. Sonuta her gzellik mmi-
nin yitiidir. nanan insan ister kendi toplumunda isterse kendi kltr dn-
da olsun bir gzellik ile karlatnda bu gzellii takdir edebilmeli, ondan
haz almal ve gerektiinde ondan yararlanmaldr. Din eitim yolu ile kazanl-
m estetik bilin, insan evresindeki gzelliklerin farkna varp onlar koru-
yarak daha gzele tamay hedefleyen bireyler olumasna yardmc olabilir.88
2.1. Kendinde Gzeli Grme

Eitimin amalarndan biri de insann yeteneklerini kefetmesine yardm-
c olmaktr. Bu nedenle insann gzellik znesi olarak gzel yeteneklerini ke-
fetmesi bir eitim iidir. Estetik kiinin kendisinden balayarak, tm ilikileri-
nin gzelletirilmesine katk sunabilecek bir imkndr.
Her insan gzellik ve irkinlik retmeye kabiliyetli olarak yaratld iin ni-
telikli bir estetik eitimi tm bireyler iin gereklidir. Gzellik her insanla ilgili-
dir. Gzel her insann sorunu olduuna gre gzel; aratran estetikte insanl-
n ortak sorunudur. Ruhsall iyiden iyiye sakatlanm olanlarn dnda tm
insanlar belli bir lde, belli bir erevede gzelle ilgilenirler. Gzel insann
yaamnn giderilmez bir esidir. Her insanda u ya da bu ekilde gzelin ku-
rucusu ve alcsdr. Estetik duyarllk ilkin kendimize ve yakn evremize gn-
delik yaammza yneliinde varln duyurur. Gzeli izlemek, gzeli fark et-
mek, gzellik oluturma iin n kouldur.89 Zenonun da belirttii gibi insann
varlk iindeki estetik yeri ve deeri bilinmeden gzel davranamaz. Bir insann
gzel davranmas, insan tanmlamanza ve ona bir takm estetik amalar ve-
rip vermemenize baldr.90 En bata insann estetik bir zne olduunu insann
87 Tozlu, Necmettin, Erdemli Toplum Yolunda, 21. Yzyl Yaynlar, 1998,,s.25.

88 Akn, agt, s.1.
89 Timuin, 1993, s. 14.
90 Arat, 1979, s.9.
kendisi grmeli ve kabul etmelidir. Shaftesburynin dedii gibi eer herhan-

gi bir eyi deitirecek ya da herhangi bir davran doru beeniye ynelecek
olursa, tekerlei evirmesi ve moralini ykseltmesi gereken insann kendisidir.91
nsann gzel davran retebilmesi her eyden nce bir gzellik felsefesine ih-
tiyac olduu dorudur. nsann iyi, doru ve gzel davranlarda bulunmas
iin gerekli eitimi almas gereklidir. Ancak kendisine retilenlerdense kendi
deneyimleri ile kendi kendisinin bulduklar daha ok nemlidir.92 Bundan do-
laydr ki gzelin kendinde kefi gzele alan ilk kapdr.
Ayn younluk ve belirginlikte olmasa da estetie yatkn olmayan, onu ar-
zulamayan insan yoktur. Her insan kendi artlar, kltr, eitimi ve beeni
anlay erevesinde gzel ile iliki ierisindedir. Kimi villasn kimi de gece-
kondusunu gzelletirir. orbasn maydanozla ssleyen birinde de salarn
yana doru tarayan kiide de bir gzellik kaygs tamaktadr.93 nsan ken-
di iinde ve evresinde bir gzellik ifresi zmeye alr. Kendisinden gze-
le gzelden kendisine hep bir ak yaar. nsannn hayatta kendisinin doldu-
raca estetik boluk, elde ettii ve rendii her eyden daha fazladr. nsan
iin gzellik yaamn manas gibidir. Gzellik evreninde bir mana olutura-
mayan kiiler, nesneler, grntler insan tarafndan dikkate alnmaz ve kay-
da gemez.
Estetik boyut insann kendisini tanma alanlarndan biridir. Estetik eitim
olmadan insan kendisini tam olarak gerekletiremez. Estetik alan insann
kendisini tanmada hem bir ara hem de kendini tanyp tanmadn bir ka-
nt olarak i grr.94 Her insann ftrat potansiyel olarak sanat zelliklerini
barndrr.95 Her insan iinde sanat bir ruh tar. Bu insan dier canllardan
ayran nemli zelliklerden biridir. Yeryznde ses ve grnt retebilen tek
varlktr.96 nsann kendi eylemleri zerinde estetik olarak dnmesi ile ken-
di gzelliini grebilir.97
nsann tabii gzelliini hissetmesi estetik faaliyetlerden nce gelir. Nite-
kim insan, kendi eseri olan bir resim, tablo vb. sanatsal faaliyetlerden nce,
bir iekte ya da gnein douu esnasnda ve batndan nceki zaman aral-
nda gzellii hissetmitir. Bu sebeple de her insanda gzellik ve sanat duy-
gusu ftridir. Yani insan dnyaya gelirken bu duyguyu yklenerek gelir, ye-
91 Arat, 1996, s.124-130.

92 Erin. age, s.59.
93 Gkay, Demir, agm, s.331.
94 Ik, age, s.32.
95 Kln & Reisolu, 2011, s. 224
97 Grsel Estetik, Anadolu niversitesi Ak retim Yaynlar, s.4 - 17.
tikinlik anda bu duygu ya alnan eitim ya da iinde yaanlan sosyal ya-

hut kltrel evrenin etkisi sonucu geliir veya krelir. Fakat bu duygu tama-
men yok olmaz. O halde, ruhen ve fikren salkl her insanda estetik gzel-
likten nce gelen bamsz bir gzellik duygususun kefi nemlidir.98 Gzel
davranmann n art budur. nsan kendi gznde drdkten sonra yapa-
mayaca bir irkinlik kalmaz. nk insan kendi benliini kendi gznde
drmeden irkinlemez.
Varlklar iinde tek gzellik znesi olan insan bu zneliini doya doya ya-
amak ister. Ancak bu znelik farkndalk ile yaanabilir. nsan ancak farkn-
dalk ile tm gzelliklere ak duruma gelebilir. Bir yandan kendisinin gzel-
lik deerini de bulmaya alr. nsan yaamnn her anda gzellik ile ba-
n kesmeden srdrr. Ergenlik dneminde fiziki gzellik aray ve yarg-
s kimliinin bir paras durumuna getirecek kadar gldr. Yetikin ylla-
rnda fiziksel gzelliin yan sra gzelliin fizik tesi yasalarn da kefeder.
nsan mr gzellii aray iinde geer. nsan arad gzellii bulamaynca
mutsuz olur. Gzellii fark edemeyen onunla yaamayan insan hayattan tat
alamaz ve insanlara da bir tat sunamaz. nsan gzelliin kaynan kendi g-
zellii iin kefetmelidir.
Farkna varlan gzellikler insana manevi bir haz verir; insann kiiliini
olumlu ynde etkiler, yaratc glerini harekete geirir, beeni yeteneklerini
canl tutar. nsanlar manen ykseltir ve ilikilerinde daha insancl olmasn
salar. Estetik farkndalk, insan iradesi iin bir enerji, yaama sevinci ve hu-
zur kayna, tm aktivitelerine duyarllk ve canllk katar. Gnlk yaamn
her evresinde, sevinte ve zntde insana bir gzellik elik ettii ancak far-
kndalk ile hissedilir. Estetik farkndalk; hayat daha dolgun, daha anlam-
l, daha gzel, daha yaanas klar. te bunun iin estetik birok alandan biri
deil, insan kiiliini oluturmay temel alan ve hayat gzellik kodlaryla -
zmleyici bir etkiye sahip bir alandr.99
Benlik, insann ahlaki dnce ve kararlar almasnda, davran ve etkin-
liklerini ynetmesinde ok gl psikolojik bir faktrdr. Benlik, genellik-
le toplumsal ve kltrel ortamda insanlarla kurulan ilikilerin niteliine g-
re bir yap kazanmaktadr.100 nsan benliini nasl yaplandrrsa kurgulanan
benlie uygun davranr. Duygu ve dnce eitiminin birlikte yapld din
eitiminde renciler ncelikle kendilerinin birer estetik zne olduklarn -
98 ahin, agm, s.95.

99 Simeonova, S., ada Burjuva SanatindaBunalim Ve Estetik Teorisi, http://www.cafrande.org/?p=19951,
7 Temmuz 2013
100 Hkelekli, Hayati, Kuran Sempozyumu, Kuran ve Eitim, Kurann Eitime getirdii deerler ve hedef-
ler, Fecr Yaynlar, Tokat 2007, s.72.
renmelidir. rencilerin estetik benlik alglar glendirilmelidir. Din eitimi

srecinde renci estetik olarak dnme, duyma ve hareket edebilme yete-
neine sahip olduklarn fark edebilir. Estetik becerileri ve yeteneklerinin far-
knda olabilirler. Estetik zneler arasnda etkileimin olumlu sonularn g-
rebilirler. Deyim yerinde ise estetik yaplar ve kiilikleri ile yzletirilip ken-
dileri ile tantrlabilirler.
Dini yaantda zihinsel bilin yannda estetik bilin de gereklidir. nanan
insan varln, gzellikle olan ilikisi bakmdan da konulandrabilmelidir.101
Bu ancak farkndalk ile oluturulabilir. Bilin; dnen znenin kendi stne
dnerek, kendisini kendi dnceleri ile kavramas, kendisine bir bakas gibi
bakma durumu; ie bak yolu ile zihnin kendi deneyimlerinin gerekliini
kavarama edimidir. Kiinin kendisi, gemi yaantlar ile u an birletirme-
si, buna bal olarak bir gelecek planlamas yapabilmesi, bir btn olarak te-
ki kiiler ile beraber iinde yaad dnyaya ilikin farkndaldr. Estetik bi-
lin ise kiinin yaad deneyimlerden kendisinde bulunan estetik yetenekle-
rin ve imknlarn farknda olmas, duygularnn, alglarnn, bilgilerinin kav-
raylarnn uurunda olarak kendini anlamas, tanmas ve bilmesidir. Kii
estetik kiilii ile yaadklarna ya da evresinde olup bitenlere ynelik estetik
duyumlar, alglar, gzellik sezgisi ile karlk verir. eylerin gzelliine veya
irkinliine karar verir.102 Estetik bilin estetik kaygya yol aar. Estetik kay-
g insann estetik sorumluluk kazanmasna yardmc olur. Estetik sorumlulu-
un farknda olduktan sonra da iradeli, bilinli ve sistemli alma ve retme,
yaplan davrana odaklanarak sabr, dikkat ve zen gstermek gerekir. Es-
tetik kaygnn oluabilmesi iin ncelikle estetik bilgiye ihtiya vardr.103 Du-
yusal insan akll yapmann tek yolu da onu nce gzele duyarl yapmaktr.104
Her davran, sahibinin slubunu kimliini ve kiiliini ve benliini yan-
str. Hangi benlik, kiilik, miza, karakter ve kimlik ile davranyorum? Ben
kimim? Sorular gzel davran oluturmada en etkili sorulardr. Bana hangi
davranlar yakr? Benlik, kiilik, karakter, kimlik ve varlk iinde insan ken-
disini nasl tanmlyorsa yle davranr. nsann benlik algs kendisi ile ilgi-
li dnce ve yarglardr. Kiilik, insann dardan alglanan fiziksel ve ruh-
sal zelikleri, kimlik bireyin toplumsal ve sosyal aidiyetidir. Karakter ve seci-
ye ise daha ok kiiliin ahlaki nitelikleri, miza; yaratl ve kaltmdan gelen
zellikler, merep kiinin yaratl zelliklerine gre setii ahlaki olmayan
101 Erin, age, s.27.

102 Pears, David, Bilgi Nedir?, ev: Abdlbaki Gl, Bilim Sanat Yaynlar, Ankara 2004, s.121.
103 iman, age, s.43.
104 Schiller, age, s. 109.
hayat tarz ve gidiat, ftrat btn insanlarda bulunan ortak zdr. Kuranda
belirtildii gibi her insan kendi seciye ve karakterine (akile) gre davranr.105
Her insann benlii ve kiiliinin olumasnda doutan getirdii zellikler
yannda kendi tercihleri etkilidir.
Gzellik duygusu her insanda vardr. nsann bu yetenei Allah vergisi-
dir. Kendisinin de bu yetenei gelitirmesi ve kiiliinin bir paras, hayat-
nn bir paras durumuna getirmesi gerekir. nsan dier varlklardan ayran
en belirgin zellii, kendinden haberdar oluu yani benlik uurudur. Onun
yaay ve hareket tarz, yalnzca biyolojik yapsna ve ftratnda yer alan ta-
bii igdsne ve yazgsna baml deildir. Yaaynda, duyarl oluu-
nun ynlendirdii lde seme ve yaratclk gibi gler onun zerinde be-
lirleyici faktrlerdir. Sonuta ise, benliini oluturan ftri gler, onun ze-
rinde etkili olan tabiat kuvvetlerine ve evresel etkenlere kar galip gelebil-
mektedir. Geliim ynn belirleyen ve aklayan bu zafere insanlk ad
verilmektedir.106 Elbette insann bir olduu beni, olmamas gereken beni,
sand beni, bir olmak istedii beni, dardan grlen beni vardr. Ayn e-
kilde insann bir zihni beni, sosyal beni ve estetik beni vardr. nsan bunla-
rn ayrdn da olarak davranlarn dzenledii zaman davranlarn btn-
letirip gzelletirir. Bu benleri kartrdnda davranlarnda da irkinle-
me balar. Din eitimi insan sz konusu benler ile tantrabilir, benlerini ta-
nmalarna yardmc olabilir, rencilerin kendi davranlarn gzelletiril-
mesinde katk sunabilir. Gzelliin ilk art insann kendisi hakknda duygu-
sal ve zihinsel olarak estetik bir deere ulamasdr.
renciler yapt ie, davranna, konumalarna bir de kendilerinden
hareketle estetik adan bakabilirse insanlar aras iletiim ve etkileim olumlu
ynde geliir. nsan ilikilerinde yaanan birok iletiim atmasnn temelin-
de gzellie dikkat edilmemesi yatar. nsan ilikilerini dzeltmeyi amalayan
din eitimi estetik alana duyarsz kalamaz. Gzellik eitimi her ya ve her in-
san iin gereklidir. zel yetenek gerektirmez. Her insan hayat gzelletiril-
meyi hak ettii gibi estetik sorumluluklar da sz konusudur. Her yan, top-
lumsal artlarn, psikolojik ve sosyal ortamlarn durumuna, havasna alnan
eitime gre gzellik alglanr ve yaanr.107
Eitim rencilere yalnzca meslek sahibi olmalar ve ekonomik g elde
etmeleri ve geimlerini salayacak kazan yollarn gstermek, sadece kendi-
105 sra/ 84.

106 anver, Mehmet Din Tebli ve Eitim Asndan Kuranda nsan Psikolojisi ve zellikleri, Uluda
niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2001, C.10, S.1, s.150.
107 Sebik, agt, s. 23.
lerini dnen hesap bir mantk ve matematik anlay kazandrmak deil-

dir. Gerek eitim insan kendi iinde var olan gzellik deerleri ile de tan-
trabilmelidir. Din eitimi ile rencilerin beeni yeteneklerinin gelitirilme-
sini de amalamaldr. Bu eitim ile rencilerin ahlaki, doal, kltrel ve ha-
yatn iinde birok gzelliin farknda olmalar salanabilir. nsan bir gzel-
lik aray ile doar. Din insanln gzellik arayna kendinden bir cevap ni-
teliindedir. Din eitimi insann gzelletirilmesini nihai olarak amalad
sylenebilir. Her insan iinde ahlaki anlamda ideal bir insan, ideal bir sanat
tar.108 Tabiattan ve sanattan bamsz olarak gzellik dncesi ve gzellik
emas doutan her insanda vardr. Yani gzellik cevher ve z olarak insan-
da bulunmaktadr. Tekil gzellikleri tanyabilmek ve deerlendirebilmek iin
insanda btncl bir gzellik olmaldr.109
retmenlerin rencilerini, anne-babalarn ocuklarn zorlayarak, kor-
kutarak, bask ve iddet kullanarak gzel davranlara ynlendirmeleri mm-
kn deildir. zellikle irkinliin her trlsnn bir seenek olarak bireyin
nnde bulunduu gnmz dnyasnda bu yntem ie yaramaz. nk
gzel davran zorlama ile ortaya kmaz; akl, duygu, irade ve vicdan ile el-
de edilir. retmenlerin ve ebeveynlerin ocuun aklna, duygularna hitap
ederek onda bir vicdan gzellii oluturmaya zen gsterilmelidir. rade an-
cak vicdan gzellii ile ynetilebilir. stekli duruma, gnll eyleme, holan-
ma duygusuna ynelmelidir. renciler kendi ilerinde ncelikle neyi yap-
malym sorusuna deil, neyi istemeliyim sorusuna cevap aramaldr.110
nsann i dnyasna yerletirilmi gzellik duygusu yannda bir de ahlaki
gzellik merkezi olan vicdan vardr. Vicdan, saysz gzel duygu ve dn-
cenin olutuu, gelitii ve yaatld bir merkezdir. nsann i dnyasndaki
bu gzel dnya da ilahi gzellikten beslenir. Bu nedenle dini davran yalnz-
ca insandaki estetik duyguya deil ayn zamanda vicdana da uygundur. yi,
gzel, doru birleerek insann i dnyasnda yce duygulara, yce deerle-
re ve yce dncelere kaynaklk eder. Allah insan ile vahiy, doa ve vicdan
olmak zere ekilde konuur. Vahiy gzel bir hitaptr. Dinin insana sundu-
u gzellik mesaj insann yapsna ve gerekliine uzak deildir. Evrenden
de ayn kaynaktan gelen tlsml gzel fsltlar duyulur. Vicdan da Allahn
tm insanlara gzelliini duyurduu hitabdr. Allah vahiy, doa ve ftrat-
vicdan ile syleyecei her eyi insana sylemi ruhuna yerletirmitir. Cevap

109 Altnta, Hayrani, Kuran ve Estetik, Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 1998, C.38, S.1, s. 56.
110 Kantdan Aktaran: Ali Vasfi Kurt, Sadreddin-i Konevinin Kuran Anlaynn Ahlak Felsefesi Asn-
dan Yap-zm, Kuran ve Ahlak Metafizii, Kuran Sempozyumu (Kuranda Ahlak ve Deerler), Fecr
Yaynlar, Konya 2006, s.233.
verme sras insandadr. nsan dnya hayatn yaama ekli ile Allaha cevap
verir. Allah insandan gzel bir cevap beklemektedir. Allah her insann hem fi-
ziksel hem de vicdan dilini en iyi anlayandr. nsan Allaha ylesine aktr ki
aralarnda baka hibir varln araclk etmesine gerek yoktur. nsan Allah
gremese de O insann gz bebeine bakmakta ve kalbin derinlerinde ne var-
sa bilmektedir. O, lk ve Sondur; hem D Grntdr hem Gereklik ve
O, her eyin bilgisine sahiptir.111 Vicdan ile tanmayan, onun farknda ol-
mayan, onunla istiare etmeyen, onu dinlemeyen insan gzellik retemez. En
ar gnahkrlara bile o sesini duyurur.
2.2. Varlkta Gzeli Grme

nsana arz olunmu, onun takdirine ve beenisine sunulmu bir dnya var.
Evrendeki her ey insana gre onun estetik zevkine gre yaratlmtr.112Allah
insanlardan karlk olarak beeni duygularn harekete geirmelerini ve kar-
lk vermelerini istemektedir. nsan iinde tohum halinde bulunan estetik y-
nemsemeyi bir yetenek olarak gelitirebilirse bu ynemsemenin, bu itinin ilk
hzn ve snrlarn aan daha stn dzeyde estetik ilikiler meydana geti-
rir. Gelitiremeyen insanlar ise ayn ynemseme, daima doyurulmay bekle-
yen bir gereksinim olarak btn yaam boyunca srer.113
nsanlar szde, eylemde ve daha birok alanda gzellik retirler. Bu gzel-
likleri takdir etmek ve deerli bulmak gzelliklerin oalmasna neden olur. Ye-
ni ve farkl gzelliklerin olumasna ve yaamasna vesile olur. nsan ilikileri-
nin gzellik al veriine dnebilmesi ancak insanlarn ortaya koyduu gzel-
likleri fark etmekle mmkndr. Ayrca sanat adna retilmi rnlerin deer
grmesi estetik eitim ile ilgilidir. Yeterli dzeyde gelimemi estetik beeni ki-
inin kendi yaamn olumsuz ynde etkiledii gibi toplumsal ilikileri, evre ile
iletiimini de olumsuz ynde etkiler. Bundan sosyal beeni de zarar grr. Este-
tik beeninin gelimedii toplumlarda insan hayat irkinleip yozlar.114
Yce ve gzel ilikisinde ortaya kan ilahi gzelliin renciler tarafn-
dan fark edilmesi din eitiminin estetik amalarndandr. Din eitiminin ilahi
gzellii gsterme ve bu gzellie araclk etme gibi bir amac vardr. Kuran
hem grme hem de bakma fiillerini akl ile ilikilendirerek kullanmtr.
Ancak bu bak ve grmelerde grneni ama, grnmeyene ulama sz ko-
nusudur. Dinin estetik anlay grnenden grnt tesine uzanr.
111 Hadid/3.
112 Mutluel, age, s.43.
113 Doan, age, s165..
114 Sebik, agt, s.1.
nsan kendi iindeki gzellii ve varlktaki gzellikle birletirip btnle-

tirebildii oranda estetik kimliini gelitirir. Varlktaki gzellik insann kendi
gzelliinin bir parasdr. Bu birletirmeyi yapabilmek iin kendinde gzel-
liin farknda olan estetik bilincin etkin katlm gereklidir. evresindeki g-
zelin alcs olmayan kimseler gerek insani deerlere ulaamaz. Gzellik na-
sl anlalrsa anlalsn fakat en sonunda varlmas gereken yer insann ken-
disi ve insann insanla ve varlkla yz yze geldii yerde yani ilikilerinde-
dir. Gadamerin ifadesi ile gzel bizde bir var olma art salayan eydir.115
Varlktaki gzeli grmeden bu art gerekletirilemez. nsan kendi gzellii-
ni evresindeki varlklarla test edebilir. Kendi gzelliini varlktaki gzellik
ile btnletirebildii oranda estetik boyutunu mkemmele tayabilir.
Estetik, yalnzca insann gzel karsndaki konum, tutum ve tavrn in-
celemez; ayn zamanda gzelin ontolojik olarak varlk iindeki yerini belir-
lemeye alr.116 Bu nedenle din, insann varlk, olay ve olgulardaki gzelli-
i grmesini ve Yaratc ile ilikisini kefetmesini ister. nsan Allahn yaratt-
estetik dnyaya kar duyarl olmaldr. Allah insann estetik bir kayg iin-
de olmasn ve yaratt gzelliklerin insan tarafndan takdir edilmesini ister.
Bu gzelliin fark edilmesi; Allahn sanatnn takdir edilmesi, tesbih edilme-
si, yceltilmesi iin arttr. nk insan irade ile mmin, mahede ile muh-
sin olur.117 nk yaratlm olan insan yaratlmam gzellii fark etmitir.
Din insan yaamna estetik farkndalk katmay amalar. Allah kendi ya-
ratt gzelliklerin farknda olacak aralarndaki ilikileri gzellikler sergi-
leyerek yapacak bir varlk yaratmak istemitir. Estetik zne olmadan estetik
nesne bo ve amasz kalr. Varlktaki gzellik, onu alglayan yaantlayan bir
zne olmadan varolusal amacn gerekletiremez.118 Gzel nesne, znesi-
ni bulunca ama tamamlanm olur. Ancak bu kendi varln dorudan de-
il de dolayl olarak gstermek istemitir. zellikle nimetler yolu ile kendi
varln bu varlklar arkasnda gizlemi, varlklardaki gzellikler ile de or-
taya koymutur. Yaratlm her varlk ayn zamanda bir sanat yaptdr. B-
tn bu sanat yaptlarn okuyan, dinleyen, seyreden, gren, izleyen ve este-
tik olarak da deerlendiren tek varlk insandr. Estetik farkndalk insan g-
ren gzden dnen gze iiten kulaktan dinleyen kulaa ve talam
duyarsz bir kalpten hisseden-anlayan bir kalbe geii salar. Allahn ya-
ratt bin bir gzellikteki varln gzelliini fark edecek olan insandr. Al-
115 Ik, age, s.32.

116 alkan, age, s.323.
118 Trker, agt, s.43.
lah tm gzellikleri insan iin yaratmtr. Gzellik vardr ve bu gzellik in-

sana gredir. nsan bu gzellii anlayp takdir edebilir. Estetik bir olayda n-
celiin insanda m yoksa estetik nesnede mi olduu tartmal bir konu ol-
sa da sonuta insan gzelliin merkezinde yer alan bir varlktr. Tm gzel-
likler insana akar. nsan doru ile iyi ile tatmin olmamakta gzeli de berabe-
rinde aramaktadr. Allahn yaratmadaki btn bu sanat yaptlarn okuyan,
dinleyen, seyreden, gren, izleyen ve estetik olarak da deerlendiren tek var-
lk insandr. Vahiy, evren ve zaman iindeki ayetler insan iin yalnzca zihin-
sel anlam iermezler bunlar ayn zamanda estetik nesnedir. Yani her varln
ve hareketin ayn zamanda bir gzellik anlam vardr. nsan gzelliklerin es-
tetik beenisine ve takdirine sunulduu tek varlktr. nsan evresinde yara-
tlm tm gzelliklerin muhatab insandr. nsana bahedilen gzellikler ya-
nnda kazanlmas mmkn olan gzellikler vardr. Dnya insann bahedil-
mi gzelliklerini oluturur. Kuran, muhatabnn gzellik konusunda insann
evresinde her gn meydana gelen olaylar hatrlatarak, insann i dnyas-
n harekete geirir.
Varl kuatan da gzellik iinde daha byk bir gzellii saklamaktadr.
Grnen gzellik grnmeyen bir gzelliin yansmalardr. Ancak varlkta-
ki bu gzellii gremeyen grnmeyen gzelliin perdesini de aamaz.119 Di-
nin kazandrd gzellik anlay ile duyu gerekliinin, tabi fenomenlerin
arkasna uzanarak gzellii deimez olan bir varla ulamak istenir.120 Ha-
yatta sadece grsel gzellii hedeflerseniz, aldnz sadece grnt olur. Di-
nin insandan bekledii canl bir merak ile insana gstermeye alt grn-
tnn arkasndaki gzelliin aslna ilikin bir manay yakalamas ve bir an-
lam oluturmasdr. nsan grn derinlere yani ayba ulatrabilirse gz,
beyin ve kalbi birletirmi olur. Bu gzelliin okunuunda kelimeler susar,
anlamlar kalpte byk bir zevke dnr. nsan ancak o zaman bakm ve
grmtr. Mevlanann dedii gibi nsan gzdr, te yan deriden, etten
baka bir ey deil. Gz, neyi grrse deeri o kadardr insann.121 Gzel-
lik bu manay ve anlam yakalayamazsa insan ancak bir illzyon ile yetinmek
durumunda kalr.122 nsan olmann zevkini bu grme ile salar. Allahn sa-
natn takdir edemeyen ona kr olan gz dier sanatlar da gerektii gibi tak-
dir edemez. Bu nedenle hem doal hem insan rn birok gzellik din ei-
timini yakndan ilgilendirir.
119 Titustan Aktaran: Cemal akar, Modern Zamanlarda slam Sanat Ve Estetii Ne Syler?, Hece Dergisi,
2013, s.198-200; Titus Burckhard, slam Sanat, ev. Turan Ko, Klasik Yaynlar, stanbul 2005, s.1.
120 Tunal, smail, Soyut Sanatta Realite Kavray, Ders Belgelii, 1998, S.2, s.17.
121 Ycel, agm, http://www.dmy.info/
122 Ycel, agm, gs.yer.
Gzelliin Allah ile olan ilgisini fark edebilme, gzelliin insan hayatnda
ok ynl varln hissetme, insan hayata balayan ve ahlaki baarya ulat-
ran aralardan biri olabilir. nk yce ve gzel ilikisi yalnz grnen varlk
lemi ve tesi ile snrl deildir. Allahn yceliine tanklk eden doa diline
gelince bu dil gzlem yaparak anlalr. Doadaki gzellik kendi bana olma-
mas asndan Allah ile dorudan ilgilidir. Ancak gzelliin nitelii insanca-
dr. Doa insanca gzeldir. Bu gzelliin izdm insann i dnyasdr. n-
san da onun duygularn da ihtiyalarn da yaratan Yaratc olduu gibi ev-
rende ne varsa her eyi insani duygulara ve ihtiyalara karlk gelecek ekil-
de yaratan da ayn Yce Yaratcdr. rnek verilecek olursa beendiimiz lez-
zetler ve gzellikler biz yle altmz iin deil, hakikaten bizim iin leziz ve
gzel yaratldklar iin yledirler. Dolaysyla insanlar arasndaki ortak zel-
likler ve insann kinatla arasndaki mkemmel uyum; her eyi iine alan bir-
lik ten kaynaklanan, gayet olaan ve zaten beklenen bir eydir. Bu adan ba-
kldnda, insanst, alemmul bir ortak estetik beeni bilinci, deney tesi
bir gereklik olarak kabul edilmek durumundadr.123 Yani gzelliin kayna
doa ve madde dnyas ile insann kendi i dnyas uyum halindedir. Dolays
ile insan evreye bakarken herhangi bir canl gzyle bakmyor doadaki g-
zellii fark edebilecek, deerlendirebilecek bir gzle bakyor.124
Gzlem hem Allahn varlna, birliine ve ahirete iman iin gereklidir.
Bir ayette yle buyurulur. Allahn rahmetinin belirtilerine bir bak, yery-
zn lmnden sonra nasl diriltiyor? phesiz lleri O diriltir. O her eye
Kadirdir.125 Varlktaki ilahi gzelliin alglanmas ve gzlenmesi iin doal
evredeki ayrntlarn gzlenmesi son derece nemlidir. Her ey birok boyu-
tu ile gzlenebilir. Estetik adan bir buday baa zerindeki geni ve dar
alanlar, dzenli tekrarlar, rmcek ann rnts, imlerin zerinde parla-
yan i damlalar, karlarn kristal yaplar, mevsimlerin ve gkyznn etki-
siyle yeryzndeki renk deiimleri gzlenebilir.126 Doada her varlk gzel-
dir. Her gzel Onun gzelliinin belgesidir. Gzellikten imana imandan g-
zellie kesintisiz geiler, gidi geliler vardr. Gzellik Allah ile insan arasn-
daki ayb ile ehadet arasndaki ortak dildir. Allahn gzelliini, gzellii-
nin varla yansmasn fark edemeyenler imana ulaamaz. lahi gzellik ile
evrendeki dzen arasnda bir koutluk vardr. Allah evreni en gzel suret-
te yaratm ve en gzel biimde bir dzen vermitir. Akln ilevi, bu dze-
123 Ekici, agt, s.216.

124 Ergn, agm, s. 5
125 Rum/50.
126 Tuna, Ylmaz, Futurist Manifestolar Kitab, Altkrkbe Yaynlar, stanbul 2008, s.126.
ni, denge ve gzellii kavrayarak Allahn evrene verdii doal yerleik nite-
likleri ve nesnelerin kendi balarna ve birbirleriyle ilikisinden doan gzel-
likleri fark etmesidir. Bu farkndalk ile elde edilecek bilgi, evrende ak-seik
olarak bulunmaktadr.127 Estetik adan bakldnda evren bir sanat mzesi
veya sanat galerisi gibidir. Evrende yer alan doal grsel imgeler ilahi yarat-
ln sembolleri ve iaretleridir. Estetik farkndalk ve renme grsel uyarc-
larla dolu bu dnyada kesintisiz devam eder. nsandaki grsel yetenek temel
bir renme kanal olarak ilahi sanat hakknda bilgi edinmeye ak olmaldr.128
Allah yaratt btn gzellikleri insann hizmetine vermitir. Yaratt her
ey Allahn gzellik dilidir. Gzellik ile ilgili ortaya atlan nitelikler Allahn
yaratt her varlk iin geerlidir. Bir eserin gzel olmas, onun temsil ettii
ideali yanstt oranda artar. Gzel bir ey, idesine, zne, kavramna uygun
olan eydir. Gzel eser, temsil ettii eyin tipine bir btn olarak uygun olma-
ldr. Evrendeki eser tm ile ilahi sanat yanstacak zenginliktedir.129 Oran,
orant, simetri, uyum gibi dsal nitelikler de Allahn yaratt her varlkta
gzlenen dsal niteliklerdir. nsan da kendi dnyasnda bu nitelikleri olu-
turduu oranda gzele yaklam olacaktr. Duyular, kiiyi srekli eitmekte
ve d dnya hakknda insana bir takm bilgiler sunmaktadr.130 Ancak duyu-
lar insann farkndalna gre alglanmakta ve ilevsel duruma gemektedir.
Farkndalk ile bakldnda, varlkta ayet olmayan bir nesne ve ayet olmayan
sosyal bir olay yoktur. Gzellik penceresinden baknca evrende gzel buldu-
umuz her ey Allahn esmasnn insana gz krpmasdr. ster biz yaayalm
ister bakas yaasn her sosyal olay da olumlu ve olumsuz sonular ile onun
hkmnn gzelliini ortaya koyar. nsan herhangi bir alanda tecrbesini ge-
litirmise, ilmini artrm ve belli bir bilgi seviyesini kazanm ise o oranda
doadaki ilmi, sanat ve teknii grebilir. rnein bir eczac hangi bitkinin
hangi ilacn yapmnda kullanldn bilir, otlar, iekleri, aalar tanr. Her-
hangi birinin doadaki bitkilere bakt gibi bo bakmaz ve onlar onun gr-
d gibi grmez, cahil bir insann zerine basp getii bir yapra, bir da-
l ya da bir bitki zn itina ile deerlendirir. Tpk bunun gibi grnen var-
lklarda gizli bir sanat olduunu bilen, aratran ve zerinde dnen anlar.
zerinde dnldnde ilim ve bilgi ile bakldnda Allahn sana-
tndaki byklk daha iyi fark edilir. Allah bilmek (mrifetullah) insana
127 Yldz, agm, s. 102.

128 Tepecik, Adnan, Demirci, Aybilge, Beery Vm Grsel Alg Eitiminin Be Alt Ya ocuklarnn Grsel
Alg Geliimlerine Etkisi, Gazi niversitesi Endstriyel Sanatlar Eitim Fakltesi Dergisi, 2011, S.28, s. 16.
129 Ergn, 2015, s. 6.
130 Dede, Bayram, Kavuran, Tamer, Platon Ve Aristotelesin Sanat Etii, Estetik Kavram Ve Yansmalar,
Atatrk niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Sanat Dergisi, 2013, S.23, s.50.
has bir zelliktir. Gerek yer ve gklerde, gerek bitki ve hayvanlar dnyasnda
Allahn yaratt hayret uyandran gzellikleri inceleyerek, bu, insann ba-
n dndren iin, salam dzenin, dzen veren bir yaratc, bir hkm veri-
ci ve yerli yerine koyucu bir fil olmadan gereklemeyeceini birazck akl
olan herkes anlar.131 Kinattaki btn gzellikler Allahn esiz ve benzersiz
ilahi sanatnn tezahrleridir. nsan kinata bir sanat gzyle bakp ondaki
estetik mesajlar kefettii zaman varlk ilahi sanat eserlerine dnr. nsan
ve Allah ilikisindeki iletiim grme, duyma, alglama ve dnme imknlar
ile zenginleir.132
3. GZELE NANMA (Saddakabil Hsna)

Kuran insann eyadaki gzellie taklp orada kalmasn istemez. O g-
zellii aarak, ondaki akn gzelliin kaynan bulmasn ister. Allah, yalnz
d dnyada deil insann i dnyasnda oluacak gzellikler iin de insana
manevi rehberlik yapar. Gzellik insan-Allah ilikisinde insan Allaha gt-
ren bir yol olur. Yaratlan varlklarda gzellik, Allahn ilmini, kudreti ve g-
zelliini fark ederek Allah tanmaya bir vesiledir. Akl her eyi birbiri ile ili-
kilendirerek anlamaya alr.133 Allah inanc ve iman ise akln varlktaki tm
ilikileri birletirecei gzel bir merkez oluturur.
Gzellik insan iin o kadar nemlidir ki, insann estetik beenisi iman ve
kfr iin l olur. Gzellik varlkta grnen Allahn nurudur. Gzelliin
grnmesi ve fark edilmesi yalnz gze deil a da ihtiya duyar. Allahn
vahyi de insan gznn dr. Gzellik, imana ulatran yollardan biridir.
man, gzellikleri fark etme, verdii nimetlerin gzelliini grme, onlara de-
er verme, her gzelliin Yaratc ile dorudan bir ilgisini kurabilmedir. Bu
anlamda gzellik ok ayrntl bilgi gerektirmeyen Allaha ulatran kestirme
bir yoldur. Her yerde her zaman her insana ak hidayet kapsdr.
Gzellik varlk leminde her ey ile ilgilidir. Bu anlamda gzelliin Al-
lah ve yaratt btn varlklarla ilikisi vardr. Ancak gzelliin Allah ile ok
zel bir ilikisi sz konusudur. nk estetik ve etik deerlerin tamam Al-
lah ile ilgilidir. Bu nedenle Kuranda geen hsn, ziynet, tayyib, cemal vb. gibi
kavramlarla dile getirilen gzellik kavram Allah ile ilikilendirilmitir.134 n-
san da estetik ve etik deerlerini olutururken Allaha iman ettiinde Allahn
131 T. Ko, age, s.103.

132 VI. Dini Yaynlar Kongresi Sonu Bildirgesi, http://www.diyanet.gov.tr/tr/icerik/%E2%80%9Cvi-dini-
yayinlar-kongresi-sonuc-bildirgesiyle-sona-erdi%E2%80%A6/9518?getEnglish=
133 Akder, Mehmet, Biim Kavram likisi inde Mekan, Metafor, Estetik, Yksek Lisans Tezi, stanbul
Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, 2009, s.10.
sahip kt deerlerin tamamn o da sahiplenmi olur. Bu anlamda iman

deerler sistemini Gzeli, gzelliin kaynan tasdik etmek, gnlden be-
nimseyip onaylamak demektir. Bu nedenle Allaha inanmay, ahiret gnne
inanmay basit bir inan olarak alglamak yanltr. mann arkasnda insan
hayatn ayakta tutan deerler sistemi vardr. Bu nedenle Kuran iman her e-
yin nne alr. Dinin giri kaps iman kabul edilmitir. Allah, kuran, insan,
ahiret, melek gibi inan konular birbirini tamamlayan estetik ve etik deerler
halkasdr. Allah insann bu gzellikte yerini almas iin dini gndermitir. -
te iman bu gzellik halkasnda yerini almaktr. nsandan istenilen ve bekle-
nilen gzellik bu gzellik kaynana iman ederek kendi gzelliini, yaad
zaman ve mekna, ilikilerine yanstmasdr. nsan yaad her an iman kay-
nakl estetik bir anlay ile hayatn gzelliklerine katk sunabilir. Geldii ge-
tii yeri gzelletirebilir, karlatklarn ve ilikileri gzelletirebilir.
Dinde gzelliin Yce ile ilikilendirilmeden anlalamayaca, iman
esaslarnn her birinin gzellik ierdii nceki blmlerde ele alnmt. G-
zellik yce ve mkemmellik boyutu ile Allah ile ilgilidir. nk insann Al-
lah ile ilikilendirerek rettii gzellik her zaman ileriye gtrlecek geliti-
rilecek yapdadr. nsan btn gzellikleri tketir. Fakat Allaha ait gzelli-
i tketilemez. Allahn gzellii sonsuzdur. Yalnzca bu gzellie yneli ve
gzellik oalr. man gzellii grmek, Gzeli gzellii tasdik edip doru-
lamak, onun gzelliinde ycelmektir. nsan canllardan birok ey renebi-
lir. Fakat ahlak ve estetii renecei bir rnek ve model yoktur. te bu ko-
nuda din insana deerler dnyasnda zdeim kuraca modeller sunmakta-
dr. Bata Allah olmak zere, melekler, setii peygamberler ve dier inanan-
lar insann ahlaki ve estetik rehberleridir.
Allaha iman, gzellie imandr. lahi gzellie inanma ve balanma kendi
gzelliine inanma ve gzellik abas iinde olma anlam tar. Gzellii ya-
ratan, gzeli yaratan, gzellik duygusunu veren gzeli bilmeye ve gzel ey-
leme aran gzel bir Rabbe inanmak imann estetik boyutudur. Dini estetik
deer yalzca bir zevk konusu ve holanma deildir. Bunlarla beraber inan
konusudur. En gzel yaratcya iman, en gzel sz olan Kuran a iman. Yarat-
tklarnn ve kendilik gzelliine imandr. nk btn gzel isimler ve s-
fatlar onundur. Btn gzellikler ondan gelmitir. Bu sfatlar her insana hi-
tap etmek ile birlikte hak eden insana bir ltuf olarak alr. Allaha iman g-
zele imandr. nsan dinin gzellik dnyas ile ban iman ile kurar ve yaa-
tr. Allahn yaratmasn, ilerini, yazgsn emir ve tavsiyelerini gzel grmek
imandr. Bu nedenle iman yalnzca sz ve dnceden ibaret deildir. man
inanan insann estetik ynne de hitap eder. manda honutluk ve tat bulur.
nanan insan iin her nimet bir gzellik kozas halinde grlr. nsann hem
kendi gzelliine, hem varln gzelliine hem de Allahn gzelliine iman
etmesi gerekir. Yrd yolun gzelliine, ulaaca duran gzelliine
ve sonun gzelliine inanmas gerekir. man insann gzellik kuatmasdr.
nanan insan gzellik ile kuatlm ve gzellik kuanmtr. Gzeli grme-
yen gzel duygulanamaz. Gzele bakmayan gzel dnemez. Gzel ile g-
zel olunur.
man insann gzellik ahdi ve szlemesidir. man esaslar ihsann temeli-
ni oluturur. Gzele iman insan felaha karp nur ve aydnlk ile buluturur.
man bu anlamda estetik beeniye, duyarak, hissederek, zmseyerek yaa-
maya k olabilir, gzellikleri anlamlandrr, boluktan, hilikten ve amasz-
lktan kurtarr. Gzelliin Allahtan olduunu bilme yetmez. Gzelliin orta-
ya kmas iin bu gzellik deerlerine iman ile balanma gerekir. Renk, bi-
im tat ancak bu iman ballnda ortaya kar. Allah inanan insandan ken-
di boyas ile boyanmasn ister. Bunun anlam inanan insann davranlar-
n Allahn gzellikleri ile boyamas ve gzelletirmesidir.135 Allahn insa-
na sunduu boya, iyilik, gzellik ve doruluktan oluan din, hiss-i selim ve
temiz ftrattr.136 mann rehberliinde gelien Allah insan ilikisinde btn
kavramlar, yaantlar ve durumlar birer gzellik oluturur. man, ibadet, ita-
at, teslimiyet, ihlas, zikir, kr gibi kavramlar insandan Allaha sunulan g-
zelliklerdir. Dier ilikileri iin de bir gzellik dengesi ve ls oluturur.
Allahtan uzak kalmak irkinlik ve hilie alan bir kapdr. Allahtan uzak-
laan gzellikten uzaklamtr. man bir bakma gzelliin kaynan bul-
ma onunla yaamadr. man bir anlamda kendi gzelini semek gerek gze-
li grme ve gzellii fark etmektir. Tm nimetler gzelin ve gzelliin eseri-
dir. Gzelliin kaynan bulmak insann en byk mutluluudur. lahi g-
zellik ylesine yakndr ki insan bu gzellik kendisini fark ettirir. man gzel
ile birlikte olmay hissetmektir. man gzelliin kayna, btn deerler ima-
nn meyveleridir. man yalnzca insann abas ile olumaz. Allahn da iman
insana sevdirmesi gerekir. mana ancak kendisinde hayr olan ulatrlr. Ku-
ran buna hidayet der. Allah kendisinde hayr olana iittirir, sevdirir ve gste-
rir.137 Bu anlamda Allahn insana rehberlii yalnzca iyi ve doruda deildir.
yi ve doruyu gzel ile de desteklemitir. man gibi hayrl ve doru iler ina-
nan insana Allah tarafndan gzel gsterilir.
man gzele kaytsz kalmamak, bir eit hayranlk ile bu gzellii anlam-
135 Bakara/138.
136 Taberi, Bakara/138.Ayetin tefsiri; Kurtubi, Bakara/138.
137 Enfal / 23.
landrmaktr. mann doal sonucu gzel dncedir. Dini dncenin en

nemli zellii; Yaratc hakknda, kendisi ve dier insanlar hakknda gzel
dnmektir. Her eyin bir gzellii vardr. pheleri giderilmi zihin gzel
bir zihindir. Gzel bir zihin iman edebilir. nsan iman ile gerekletirdii g-
zel davran ile skunun-nefs (itminan) kiisel psikolojik tatmin olgusu-
nu yaar. Tam bir gven duygusu iinde yaanan insan Allah ilikisinde as-
la pheye yer yoktur. nk phe inanan insann yaad tatmin duygu-
sunu bozar.
Varlk lemindeki ilahi gzellik insann kendisinden balayarak, tm ev-
resini kuatmtr. nsan varlk leminde tanklk ettii byk gzelliin bir
paras olduunu fark eder. Bylesine kuatc bir gzellie iman etmek insa-
nn niyetini, dncelerini ve hayattaki amalarn olumlu ynde etkiler. Bu
gzellik insan hikmete tar. Hikmete kendi dnce gzellii ile eyleme ge-
er. nsan bu gzellikle kuran, evren, zaman ve insan ayetlerini okuyarak sa-
lih amelini bu hikmetle besler. man ihlasn, tevekkln, ahlakn ve dier b-
tn grnmez kalbi eylemlerin merkezinde yer alr. man ne kadar gl ise
dier soyut kavramlar da o kadar glenir. mann gzellii bu gcnde orta-
ya kar. man tm deerleri kendinde toplayan gzel eylem retmeye ayar-
l bir gzellik kozasdr.
nanan insann dnya grnn merkezinde iman vardr. Bu nedenle ah-
laki deerler tm gcn imandan alr. Ahlaki erdemlerin merkezinde iman
vardr. Her bir erdem gzellik olarak insann yaamna dner. Deerlerin
kayna Allahtr. Allah mutlak iyi, mutlak doru ve mutlak gzeldir. Allah
her trl hayrn, gzelliin kaynadr. Gzeli, gzellii, gzel gren gz,
gzeli takdir edecek gnl o yaratan Odur. Dinde iman edilmesi zorunlu ko-
nularn tamam gzellik ile ilgilidir. man bu anlamda gzelliklere imandr.
Gzellemek isteyen insann kendi kendisi ile bulumas ve gzellik yolunda
olmasdr. Gzele iman gzel olmak, gzellemek iindir. mani konularda-
ki tm gzellikler bir btnlk oluturur. Allahn gzellii, ahiretin gzelli-
i, meleklerin gzellii, peygamberlerin gzel rneklii, kutsal szn gzel-
lii, eylemin gzellii bir btn ve eksiksiz tam gzellik olarak inanm insa-
nn hayatnda yer alr. man gzellik yolunda olmaya ve gzellik yolunda kal-
maya sz veritir. man gzel olana ballktr. man yaandka Allaha olan
hayranlk artar.
Dinin basit bir hkm olmad tm duygularn devrede olduu estetik
yn ve gzelliklerin fark edilmesi ile aa kar. Kuran gzelden gelen g-
zele aran gzel bir szdr. Gzelliin harc, gzellie aracdr. Kuran g-
zel inanca, gzel sze, gzel duygu ve dnceye gzel eyleme araclk ya-
par. Kurann insan ard yerde yalnzca gzellik vardr. Hkm gzel-
dir. Gzellik istemi gzeli emretmitir. Gzel sonu onun git dedii yolun
sonudur. Kurann szleri gzellik iaretleridir. nsanlk tarihinde gzelle-
en tm insanlar vahiy ile gzellemitir. Peygamberler gzellik modelleri-
dir. Ayn zamanda insanlar iin ilahi irade ile oluturulmu nimet ve yoksun-
luun rnek kurbanlardr. Allah ne retecek ise onlar zerinden retmi-
tir. lahi retinin somut aktarm onlarn sz ve filleri ile olmutur. deal g-
zelliklerdir. Doruluun, temizliin masumiyetin, itaatin simgeleridir. nsa-
nn iyi yn iin yaratlm ufuk varlklardr. Gzelliin yardmclardr. Ka-
der verenin Allah olduuna, gzel verdiine alann Allah olduuna, almas-
nn da vermesinin de gzel olduuna iman etmektir. Her hayr yazann Al-
lah olduunu bilip ona kretmek, baa gelen musibete ise sabretmektir. Ka-
der teslimiyettir. man kaderdir. Allahn, kudretinin sonsuzluuna bilgisinin
sonsuzluuna imandr. Verme ve alma yetkisi olduunu fark etmedir. Hk-
mnn gzelliine imandr.
Kfr ok ar bir gnah byk bir irkinliktir. mann kart olan k-
fr deerlerin tmne topluca srt evirmek, onlar kabul etmemek ve insa-
nn deerler ile tutunduu hayat ters yz etmek anlamna gelir. Kfr, insa-
nn istina ile kendine yeterlik duygusu iinde hareket etmesi imandan yz
evirmesi gzellie arkasn dnmesidir. Kfr rengi olmayan gece gibidir.
Kurana gre kfr ve irk deersizliin kaynadr. Deersizliin ortaya -
kard irkinlik sadece bir ahenk yokluu deildir. Fakat ahenk karsnda
menfi dmanca bir vaziyettir. Ahengin bulunmas icap eden yeri kaplayan
bir ahenksizliktir.138
Allah insan ilikisi karlkl ve canl bir ilikidir. Her an yeniden yaa-
nan canl, insan kalbinin ve eylemlerinin durumuna gre annda karlk g-
ren bir ilikidir. Bu ilikide her iki taraf memnun edecek muhteva ne olabi-
lir? Bu soruya Kurann verdii cevap ahsenul amel yani gzel davrantr.
nsann dier ilikileri durumsal ve geicidir. Allah ile ilikisi ise srekli canl
ve karlkldr. nsan yatay ilikilerini insan ve dier varlklarla geici olarak,
Allah ile olan ilikisini ise dikey ve ebedi olarak srdrr. Gzele iman ebe-
di bak as ile geici ilikileri de gzelletirmi olur. man gz ile bakld-
nda dnyada her ey gzele ve gzellie akmaktadr. Btn gzellikler tek
bir gzelde toplanmaktadr. Gzel szler, gzel ameller, gzel niyetler hepsi
Allahta ve Allahn rzasnda toplanr. Oradan yeniden hayata yansr. Allah
insanlarn ekline, makamna, cinsiyetine, rkna, servetine bakmaz yalnzca
138 Lalo, age, s.65.

kalbine ve kalbin rn olan davrann gzelliine bakar. Allahn insanda

grmek istedii; kalp ve davran gzelliidir. Bir insann kendi yetenekleri,
dnceleri, duygular ve davranlar ne ise Allah katnda odur. nsan ancak
Allah katnda gzel amelleri ile kendisini gerekletirebilir. slamn teorik
planda gzel davran ortaya karacak zihinsel, duygusal inan gc iman-
da sakldr. man ile fark edilen ilahi sanat insann estetik z ile izlemesi ge-
reken ideal bir model olur. nsann kendi davranlar, duygular ve dnce-
leri ile ibadet, itaat, kr ile Allah yceltmesi gzellie aralanan kap hali-
ne dnr. Mminin gzel davran Allahn gzelliini temsil eder. Bu ne-
denle gzel davran; iman, teslimiyet, dua ve tevekkl ile rengini Allahtan
ve Allahn sfatlarndan alm olur.139
4. GZEL EYLEMDE BULUNMA (Ahsenl Amel)

Davran kavram psikolojide tm canllar dikkate alnarak organizmann
uyaranlar karsnda gsterdii tepkiler olarak tanmlanr. nsan iin d-
nldnde davranlar benliin zn oluturan etki tepki etkinlikleri ol-
duu sylenebilir. Baz tanmlarda davranlarda llebilme ve gzlenebil-
me art aranr. Genel olarak ise davran; kiinin zellikle ahlak bakmndan
gsterdii davranm ya da bir kimsenin iinde bulunduu toplumsal, ekono-
mik ve kltrel koullar dolaysyla gelitirdii ve onu ayn durumdaki kim-
selere yaklatran davranmlar btn olarak tanmlanr.140 nsann tepkisi-
ni merkeze alana dier bir tanma gre de davran, bir kimse ya da bir olay
karsnda insann ald durum olduu belirtilir. Psikolojide insan davran-
larnn altnda yatan nedenler olarak ihtiya, drt, gd ve motif kavramlar
kullanlmaktadr. nsanlar harekete geiren ve eylem yapmasna neden olan
bu i saiklerin birbirine yakn tanmlar yaplmakta, bazen de birbirlerinin ye-
rine kullanlmaktadr. Anlam olarak birbirine yakn olan bu kavramlarn or-
tak vurgusu ise insan davranlarnn bir nedene dayanyor olmasdr.
Gerekten insann davran nedensiz deildir. Her bir davran da sonu-
ta insann i dnyasndan kopup gelen isteklerin emir, yetki ve ynlendirme-
si ile meydana gelmektedir. htiyalar, istekleri, istekler ise fizyolojik ve sos-
yal/psikolojik/kutsal gdleri dourur. Sevgi, zgrlk, hazza ulama, say-
gnlk kazanma, vicdan, saldrganlk, yeterli olma, gvenlik gibi gdler in-
san davranlarna yn verir.141 Davrann d motifleri olarak; vme, yerme,
rekabet, dl, ceza, ilerleyiin bilinmesi gibi nedenler saylmaktadr. Ballk,
139 Bakara/138.
140 TDK Byk Trke Szlk
141 Kara, Necati, Kuranda Beden Dili, Bilge Yaynlar stanbul 2004, s.71.
sevecenlik, birlikte olma, sosyal onay, kendilik deeri, baar, hakimiyet kur-
ma, tutarllk, yaknlama ve gvenlik kodlar da psikolojik ve sosyal motif-
ler olarak belirtilmektedir.142 Kuranda ise dllendirme motifleri olarak; iyi-
lie fazlas ile karlk, siyasi g ve iktidar, stn klnma, iyi sonu, byk
dl, Allahn yardm ve beraberlii, baar, sonutan emin olma, dnya be-
reketi ve kuvveti, abalarn zayii olmayaca, cennet, balanma, korkudan
ve zntden emin olma, doru yolda olma, kurtulua erme, nimetin tamam-
lanmas, peygamber ve salihler ile birlikte olma, Allahn sevgisini kazanma
kullanlmtr.143
Kuran doadan, tarihten ve gelecekten sz etmekle birlikte, dinin esas ilgi-
lendii konu insann duygu ve eylemleri ile ilgili bildirimlerdir.144 Kuranda
konu ne olursa olsun ilahi irade insann davranndaki kaliteyi hedeflemitir.
Davran gzellii, dinin z, her trl eitim birikiminin sonucu ve davra-
nta aa kan toplam kalitedir. Kurann ncelikle insandan istedii eylem
gzelliidir. Rilkenin sanat iin sylediini din iin sylersek din yalnzca
gzel yaamaktr. 145 Gzel ve davran iki kavramdan oluan gzel
davran ok kapsaml bir anlam ieriine sahiptir. Gndelik dilde gzel bir
davran, gzel bir alma, gzel bir i, gzel bir kant gibi rneklerde yarar-
l, doru ve baarl gibi deer kavramlaryla eanlaml olarak kullanlr. Ba-
zen de gzel bir manzara, gzel bir yap, gzel bir tablo, gzel bir roman r-
neklerinde olduu gibi sz konusu nesnelerin, estetik ynden deerli oldu-
unu bildirir.146
nsan yaamndaki btn alanlar kendi iinde bir gzellik barndrr. Ti-
caret, siyaset, eitim, salk gibi btn boyutlarda bir gzellik algs grlr.
Gzellik tm insan faaliyetleri ve eylemler iin kanlmaz bir niteliktir. Her
iin bir kural, gereklilii, edebi ve adab vardr. Btn bunlar davran gzel-
lii kapsamnda deerlendirilebilir. rnein genel olarak canllarn zellik-
le de insan davran ile ilgilenen psikolojide insan ve davran ile ilgili bir-
takm ltler gelitirilmitir. Genel bir snflama ile davranlar normal ve
anormal davranlar olmak zere iki balk altnda toplanmtr. Sosyolojide
insann toplum iindeki davranlarn ve sosyal etkileim gereinden hare-
ketle birtakm sonulara varmaya almaktadr. nsann iinde yaad top-
lum ile kurduu ilikilerde uyumlu olmasna dikkat ekilir. Hukuk asndan
142 Grer, Banu, nsan Davranlarn Ynlendirmede Kuranda dllendirme Motivleri, Ylt, M..S.B.E.
Felsefe Ve Din Bilimleri Anabilim Dal, stanbul 2001, s.30.
143 Grer, agt, s.30.
144 zakpnar, age, s.55.
145 Oral, Mustafa, Estetik ve Tarihesi, http://www.koprudergisi.com/
146 Gkay, Demir, agm, s.330.
ise insan davranlarnn yasalara uygun olmas haklara saygl olmas gzel-
likle ilikilendirilir. letiim asndan insann kendisini ifade etmesindeki ba-
ars olarak grlebilir. Bu durumda gzel davran sosyal bilimlerin insan
davranlar ile ilgili normatif ve betimleyici aklamalar ile ilgisi olduu sy-
lenebilir. Bunun yan sra gzel davrann kltr, toplumsal kabuller, grg
kurallar, nezaket ve adab muaeret anlaylar ile de ilgisi vardr. Gzel dav-
ran gzel huylar ve iyi haller anlamna gelen adab(edepler) ile de ilgilidir.
Bu anlamda gzel davran, insanlar aras mnasebet ve muamele hususun-
da riayeti icap eden gzel davran ekilleri ile ilgili olabilir.147 Sosyal bilim-
lerden baka kiisel geliim teorileri de insanlarn yeteneklerinin farkna var-
mas, etkili bir ekilde kullanlmas, kiisel ve kiileraras ilikilerde daha m-
kemmeli gerekletirmelerine yardmc olabilmektedirler. Sz konusu teori-
lerle insanlarn iletiim, terapi, kiisel geliim ve zihinsel kontrol alanlarnda
baarl ve gl olmalar iin davranta yzeyin altnda kalan deer, tutum,
inanlar ve duygularn yzeye karlmaya allr.148
Gzel davran niteleyen gzellik her alanda kendine zg bir mahiyet
kazanmaktadr. Bu adan bakldnda gzel davran; ruhsal ynyle psiko-
loji, toplumsal etkileim ynyle sosyoloji, insanlar aras ilikiler ynyle ile-
tiim, dnsel kkeni ynyle daha ok felsefe, gzel deeri asndan sanat
ve estetik, deerler yn ile de din ve ahlak alan ile ilgili olduu sylenebilir.
Bu durumda gzel davran, felsefe ve mantk asndan tutarllk, kelam a-
sndan davrann inanlar ile ilikisinde ortaya kan uygunluk durumu, sos-
yolojik adan toplumsal uyum ve ilikilerin zenginletirilmesi, edebi adan
zellikle szlerin ve ifade biimlerinin ve anlatm-betimleme gzellii, ileti-
im asndan ak, anlalr amaca uygun mesaj, doru ve etkin anlalma ve
anlama, fkh asndan dini naslarda Allahn iradesinin tespiti, tarih asn-
dan gemiin en doru ekilde bilinip okunmas, tasavvuf asndan Allahn
esmasnn insanda kemale, sevgiye, edebe dnmesi, ahlakta en yksek iyi-
ye ulamaktr.
Btn gzel davranlarn din ve ahlak alanndaki gzellik anlay ile or-
tak ynleri sz konusudur. nk din her konuda insann ilerini gzel yap-
masn ister. Bu nedenle btn gzel iler dini deerlerden beslenir. slami
kaynaklarda iyi ve erdemli davranlar iin hsnl-hulk mekarimul ah-
lak, mehasinul-ahlak el ahlakul-hasene elahlakul-hamide ifadeleri
kullanr.149 Bu balklar gzel davran anlamaya en yakn balklardr. G-
147 Seyyar, Ali, Ahlak Terimleri Ansiklopedik Szlk, Beta Basm, stanbul 2003, s.1.
148 Aydemir, B. Aydem, Yneticiler iin Nlp Teknikleri, Ezgi Kitabevi, Bursa 2002, s.86.
149 zde, Talip, Kuranda man Ahlak likisi, Kuran ve Ahlak Metafizii, Kuran Sempozyumu, Kuranda
zel ahlak ile ilgili eserlerde gzel davranma ilkeleri geni bir ekilde aklan-
mtr. Ancak bu ve benzeri eserlerde daha ok ahlaki ilkeler zerinde du-
rulmutur. Gzel davranta bulunan gzel sfat zellikle estetik bir ba-
k as ile yeterince ele alnmamtr. Bunun dnda gzel davran zellik-
le edep kavram merkeze alnarak tasavvuf kurumunun ilke ve kurallar ile
ilikilendirilmitir.
Geleneksel olarak gzel davranla ilgili dorudan almalar yaplmam
dikkat davrann hkmne kaydrlm, estetik ve gzellikle ilgili son de-
rece yzeysel balantlar kurulmutur. nsan davran snrl ilmihal bilgi-
leri erevesinde deerlendirilmitir. Bir davrann dindeki karl ve caiz
olup olmamas yeterli grlmtr. Bu anlay ve bak as inanan insann
kendi davrann oluturmada ve gzelletirmede fazla bir sorumluluk yk-
lememektedir. Oysa dini bir davrann hkmn bilmek balang noktas-
dr. hsan anlay erevesinde bir sanat eseri olan davran gzelletirme
sorumluluunu da dikkate almak gerekir. Kuranda davran tarzn ilgilen-
diren birok bilgi vardr. Davran tarzn ilgilendiren bilgilerden de sorum-
lu olduumuz unutulmamaldr. Davran gzellii, her ey renildikten ve
tm bilgilerin unutulup buharlaarak uup gitmesinden sonunda ilikilerde
ortaya kan bir bak, bir hissedi, bir dokunutur.
4.1. Gzel Davrann nemi

Gzel davran tm varln memnun kald ve alklad tankl bir dav-
rantr.
Ezber davranlar etkisiz, verimsiz ve retimsizdir. Eitimde kar k-
lan ezberi yalnzca bilgide deil, davranlarda gerekleebilir. Ezberci yak-
lamlarda renilen hibir yeni bilgi kemiklemi davranlara etki edip de-
itiremez. renilen ezber bilgiler insann bireysel dnyasnda ve sosyal ili-
kilerinde hibir iyiletirme yapmaz. Gzel davran ezberci bir yaklamdan
uzaklamak anlam tar. Eylemin her defasnda yeniden tasarlanmas insan
ilikileri asndan yaam zenginliine, ilikilerin renklenmesine ve canlan-
masna katk salar. nsan ve ilikilerini monotonluktan kurtarr. nsan este-
tik zne olduunu yeniden hatrlamasna ve estetik deerden yoksun kalma-
masn salar.
Gzel davran duygularla ilintili olduu iin deruni gereklikle ilgilidir.
Bu nedenle dorudan kiilik gelitirme ile alakaldr.150 Ahsenul amel kendi-
Ahlak Ve Deerler,, Fecr Yaynlar, Konya 2006, s.79.

150 Tezcan, Mahmut, Sanat Sosyolojisine Giri, An Yaynlar, Ankara 2000, s.83.
sini ve insan anlam bir mana, derin bir muhteva ve estetik slup ile muha-
taba sunulur.151 Gzel davran sahibine bal bir rn olarak onun kiilii-
ni, orijinal ve zgn dncesini aa karr.152 Her insan oluturduu ger-
ek bir estetik rn olan davran ile bir mesaj verir. Bu mesaj ile daha iyi an-
lalmay, ncelikleri ve nemli bulduu ve ne kard nitelikleri hayat an-
lamlandrr. Gzel davran tasarlamak, zerinde dnmek sonuta insanca
bir faaliyettir. nanan insan hakikat adna bir ekilde alglad eyi, onu ifa-
de edebilecek/ya da kurabilecek en doru tutumlar aracl ile davrannda
gsterir.153 Bu nedenle her gzel davran inanan insann kendilik temsilidir.154
Gzel davranta, inan, duygu ve dnce somutlar. Gzel davran biim
ve varolu zellikleriyle bir ifadeyi somutlatrr. fade grnenden ok gr-
nenin bizde uyandrd duygu ve dncedir; gstergede gsterilendir. Bu
bakmdan belli aralar yardmyla ortaya koyduumuz eyler bir beeni yar-
gs olarak bizi belgeler. slup ise biimde somutlaan kiilii yanstan anla-
tm dilidir.155
nsann kendisi de yapt davrantan etkilenir. Belki de en fazla o etkile-
nir. O halde davran insann i dnyasndan doar ve ncelikle ona dner.
nsan davran hem davran gerekletireni hem de dier gzellik znele-
rini etkiler. Yani davran gerekletiren kii de holuundan ve memnuniye-
tinden kendi estetik dnyasnda zevk alarak etkilenir. nsann gzel grd-
ve gzel bulduu zor gelmez, uzak saylmaz. Eagletonun da belirttii gi-
bi gzellik zgr rzamz alarak ncelikle kendimizin mutlu olmasn salar.156
Gzel davran insanlarn birbirlerini daha iyi anlamalarna ve anlamala-
rna araclk eder. Gzel davran her trl problemi veya honutsuzluu gi-
derme gcne sahiptir. nk, gzel davran empatik, barl, paylam-
c, problem zc bir eylemdir. Gzellik empati ve sevgi dourur. nsanla-
rn duygu dili ile anlamalarna katk salar. Savalar, atmalar, kavgala-
r azaltabilir. Sorunlar bar yollarla ve gzellikle zmeyi amalar. nsan
ruhunun nabz atlar estetiktedir. Estetik en nemli iletiim arac olarak d-
nce ve duygular ifade etme ve anlama aracdr. Estetik olarak anlaama-
yan insanlar dil olarak da anlaamazlar. Davrann iyi doru olmasndan n-
ce gzel ve hoa gider olmas iletiim ve izlenimde ilk kapy aar. lk gven
ve ekicilik davrann gzellii ile salanr. nk gzellik inkr mmkn
151 V. Dini Yaynlar Kongresi Sonu Bildirgesi, http://www.diyanet.gov.tr/

152 Ergn, agm, s. 1.
153 MEB, age, s. 12.
olmayan grlr bir gerekliktir.157 Gzelliin dili ve mant her insana ak-
tr. Gzellik, insan ruhunda akla ait olan dnyay alttan alta kavrayan bir ey-
dir. Hibir ey ruhtan daha doal olmad iin gzellik insan etkilemede bi-
rinci srada yer alr.158 Gzelliin grnts her eyden nce gelir, ii doluy-
sa daha ok rabet grr. i dolu fakat grnts ho olmayan bir ey ise te-
sadfen veya ar merak ile kefedilebilir.
nsann rettii hibir eylem estetikten soyutlanamaz. Eylemin beden ka-
b, ekli, tad ve lezzeti estetiktir. Burada kar, taklit yaanmaz, ortaya -
kan rn yle zgndr ve yle gzeldir ki her insan gzel davran ile ken-
disinin ne kadar deerli olduunu anlar. Estetik dzlemde kibir, baa kak-
ma, muhatab aldatma ve kullanma asla yoktur. Davranlardaki estetik el-
le dokunulur, gzle grlr, kulakla duyulur somutluktadr. Gzel davran-
lar lmez, eskimez ve yitmez. Her bir gzel davran kalp mzesindeki ye-
rinde sonsuza kadar yaar. evremizdeki insanlarn kalpleri bizim amel def-
terimiz gibidir. Bu anlamda gzel davran iyiliin resmini muhatabn kalbi-
ne izmek, gler yzle hatrlanmak, iyilik datmak, bulunduu evreye i fe-
rahl, huzur, sevin ve gven vermektir. Her kalpte bir hesap almtr in-
san iin; her kalp mizandr gzel ameller iin.
Her insan eylemleri ile kendisini ve kiiliini resmeder.159 Gzel eylem bir
sonutur. nsan eylemi ile hayata katlr. nsann zndeki estetik yetiler an-
cak dnme ile ortaya kar. Gzellik iin sonu, duygu ve dncenin rn
ve haslasdr. Yaplan bir ite ortaya bir gzellik kmadnda baa dnmeli-
dir. slam dinine gre insann oluturabilecei en yksek iyi; gzel davran-
tr. Gzel davran insan kendisi, Allah, insan ve tm varlkla buluturan, za-
man ve mekn derinlii olan bir bak as ile gerekletirilen bir eylemdir.
Gzel davran gerekletiren kiide gnl doygunluu ile zihinsel tatmin
birleir. Gzel davrann balangc, sreci ve sonucu tm varl memnun
eder. Bu nedenle Kuran insan kendi davranna yneltmektedir. Kuranda
konu Allah da olsa, evren de olsa, kyamet, cennet ve cehennemi de anlatsa
temel konu insan davrandr. Tm varlk lemi adeta insan eylemine dikkat
kesilmitir. nsan, bakmas, grmesi, yemesi, imesi, yrmesi, duru ve ha-
reketi ile bir deer retir. nsann evresindeki her ey insann oluturaca
bir anlama kilitlenmitir. nsan her eyi izlerken her ey de onu izlemektedir.
Tm varln grnr mesaj gzelliinde sakldr. Dinde estetik olarak in-
sana arz olunan btn gzelliklerin amac insann bu gzellikler aracl ile

158 Platondan aktaran: France Farago, Sanat, ev. zcan Doan, Dou- Bat Yaynlar, Ankara 2003, s.46.
159 Schiller, age, s.18.
eitmektir. Bu eitim sonucunda insandan beklenilen estetik olay ahsenl

ameldir. Ahsenl amel, salih amelin herhangi bir ekilde deil ahsen ya-
ni en gzel bir biimde yaplmasdr. Kapsam konusunda bir snr izmenin
olduka zor olan gzel davran; salih amelin gerekletirildii tm alanlar-
da retilebilir. Salih amel gerekletirilmeden ahsenl amel gerekletiri-
lemez. nsan eli ve iradesi ile oluturulan her i, gzelleme imknna sahip-
tir. Din insann gzel ile olan ilgisini davranlarnda aa karmasn iste-
mitir. Bu alan bir yar alan olarak grm insan hayatnn yaratl ama-
c olarak deerlendirmitir. Hanginizin daha gzel iler yapacan belirle-
mek iin lm ve hayat yaratan O dur.160 Bu ayete gre insann btn ey-
lemlerinde gzel eylemek, gzel yapmak gibi bir sorumluluu vardr. Yani
insan iman edecek sonra salih amel ileyecek fakat yara iledii salih ame-
lin gzellii ile girecektir. Gzele ve gzellie iman asldr. Biz Mslman-
lar dnya hayatn imanmzn gc ve salih amelimizin kalitesi ile ahsenl
amel yar olarak grmeliyiz. nk hayat ve lm ahsenl-amel iin ya-
ratlmtr. nsann kendi iradesini ilahi irade ile birletirmesi gereine inan-
mas iman, bunun iin almas salih amel, bunu en gzel ekilde gerekle-
tirmesi de ahsenul ameldir. Gzellik davrann batni-sakl-gaybi ynn
oluturur. Davran sahibinin bu gzellii kefedip aa karmas gerekir.
Ahsenul amel, elde edilen bilginin vicdan ve estetik duyguya gre davran
olarak yorumlanmasdr.
Ahsenul amel davranlarn ayrntlarnda gizlidir. Her insan su ier, kom-
usu ile selamlar, ayn havay teneffs eder, uyur ve yemek yer. Buna ben-
zer davranlar tm insanlar iin temel deimez fizyolojik, sosyal olaylar-
dr. htiyalarn karlanmas konusunda yaplacak iin zaman, mekn, na-
sl ve ne ekilde yaplaca gibi sorular ayrntlara inildike zelleir. Sz ko-
nusu ayrntlara inildike gzellik imkn belirgin olarak ortaya kar. Gzel
davran imkn yaplacak iin gvdesinden balayarak ayrntlara kadar o-
alarak artm olur. Ayrntlardaki irkinlikler ve kaytszlk arttka zaman-
la gvde ksmnda da gzellik kaybolur. Ayrntlar kaybolmu bir hayatn
asl da yok olur. Hayatn temelleri saylacak konular ayrntlar zerine ina
edilir. Bir yangn bir kvlcmdan kar. Kk bir kibritin yoksa ate yaka-
mazsn. Saniyeler olmazsa dakikay dakika olmazsa zaman bilemezsin. K-
k klcal damarlar organlarn grevlerini ve fonksiyonlarn yerine getirme-
lerini salar. Davranlardaki, niyetlerdeki, tasarmlardaki ayrntlar tm g-
zellik ilikileri iin geerlidir. rnein secdede sbhnerabbiyelal derken
160 Mlk/ 2.
Allahn yceliini btn kalbinle, btn duyularnla, btn organlarna his-

sederek, harflere hakkn vererek, anlam nefesine ekerek syleme gibi ay-
rntlara zen gstermektir. Bu anlamda dinsel estetik basit bir gsterim, tez-
yin ve ssleme deildir, zen gstererek hakikati anlama, yaama ve anlatma
abasdr. Dinde yzeysel bilginin almas dnce ve duyguda derinlik ka-
zanlmas davranta gzellik olarak tezahr eder. Sz konusu derinlik ancak
estetik alana tanarak yaanabilir. Estetikten yoksun bir davrantan geriye
kalan sradanlk, slk ve kabalktr.
Gzelliin insanla olan ba davranta zetlenir. Ahsenul amel bir dav-
ran felsefesidir. Dinin btn gzellik retisinin amac; insann (ahsenul
amel) gzel davran retebilme yeteneini harekete geirmek ve gelitirmek-
tir. Gzellik anlay insan birok ynden ilgilendirir. Gzel kabul ettii ey
insann duygularn, dncelerini etkiler ve onu ynlendirir. nsann gze-
li ne ise kiilii kimlii de odur. Gzellik anlay, insann davranlarn do-
rudan etkileyerek, tutumlarn olumasna ve kiiliinin gelimesine katk sa-
lar. Din insann doru gzeli semesi, doru gzeli bulmas ve doru gzel
olmasna araclk eder. Gzel davrann temelinde gzel, inan, gzel d-
nce ve gzel duygu yer alr. Davrann gzelliine dikkat etmemiz kendi-
mize saygmz ve zgvenimizi artrr. Allah, insanlar ve tm varl ciddi-
ye almamz salar. nsan kaytszlktan, kabalktan ve bunlarn kt sonu-
larndan alkoyar. Gzel duygularn merkezi kalptir. Gzel davran kalbin
gzel bir biim almas ile elde edilir. Kalpte bulunan bu gzel duygular, dile,
dudaa, kaa, gze, yze ve btn vcuda akseder. Beden adeta kalbin g-
zel duygular iin dil grevini stlenir. Allah gzel bir kalbe bakar orada bir
gzellik yaratr. Allah gzel bir kalpte kendi yceliini seyreder. Kara, Kuran
ve snnette geen kalbi duygular yle sralamtr; yumuaklk, mit ve g-
ven, korku, dnce, iman, huzur ve sknet, bilgi ve marifet, efkat ve mer-
hamet, arzu ve temenni, emanet, sabr, sevgi, kr, tasdik, takva, sezme, sa-
br, lfet, ihlas olurken 161 hasta kalbin duygular ise; kibir, dmanlk, kin,
hased, taassup, nifak, katlk, nefret, fke, inkar, kzgnlk, isyan, fsk, doru-
luktan ayrlma, phe, alk korkusu, gsteri, cimrilik, darlk, pas, duyarsz-
lk, vicdanszlk deerin tersine dnmesi162 gibi zelliklerdir.
Allah lemlerin Rabbi olduu iin yaratt btn varlklar sever ve onla-
ra sahip kar. Fakat Allah katnda muhsinlerin zel bir yeri vardr. Allah ka-
tnda bir insann deeri davranlarnn gzellii oranndadr. Gzel bir dav-
161 Kara, 2004, s.309.

162 Kara, 2004, s.315.
ran bir sanat eseriymi gibi Allahn houna gider. nanan bir insann yapt-
her gzel davranta Allahn gzellii de vardr. Allah kendi gzelliini ve
bykln muhsin kulun davrannda grmek ister. Allah iin bu gzel-
lik bir ihtiya deil; bilakis insana verilen bir nimet ve ilahi karlktr. Fakat
insan iin gzellik byk bir ihtiyatr. Ruhunun sonsuzluu kadar ihtiyatr.
stelik gzellik yalnzca insann evresinin kendisinden bekledii bir ihtiya
deil; ncelikle insann kendisi bu gzellie ihtiya duyar. nanan insan gzel
davrannn bir ucunda Allahn iradesini hisseder. lahi irade insan iradesi
ile ancak gzellik izgisinde buluur.
Gzellik insan iin gerek bir maslahat kaynadr. Gzellik tm yararla-
r kendinde toplayarak insan hayatna zarar verecek her eyden uzaklatrr.
Gzellik, eyann manas; gzel davran ise insann manasdr. Gzel davra-
n kardmzda insan hayatnda gerekten kayda deer bir ey kalmaz. s-
ter bir rn retsin ister bir hizmet retsin insan iini gzel yaptnda herkes
raz olduu gibi insann vicdan da rahat eder. Gzel davranlar insanlar bir-
birine yaklatrr, aralarndaki gveni oaltr, birbirlerine almalarn ve de-
arj olmalarn salar. Gzellik her trl ilikiden sonra insann insanda kalan
eseridir. nsanlar aras ilikileri renklenip eitlenmesine alaka ve ilgilerimizin
artmasn insanlarn daha ok sosyallemesine neden olur. nsann fiziksel ve
ruhsal varlnn ahenk iinde almasna katk salar. Tm gzel davran-
larn sonucu yine insann kendisine dner. Gzel davran insana i huzur ve-
rirken bundan mahrum kalanlar i sknts ve bunalm ve boluk iinde kalr.
Gzel davranlar sahibinden balayarak evresini olumlu ynde etkiler. Se-
lam sabah artrarak yalnzl ve yabanclamay engeller. Gzel davran sos-
yalleme vesilesidir. Sosyal ban glenmesi gzel davranlar ile gerekleir.
nsan gzelletike kendisine, insanla e evrene uyumlu duruma gelir. Gzel
davranlar hayat gzelletirir ve oaltr. Spinozann dedii gibi zgr insan-
lar olalm ve bilgeliimizi lm zerine deil gzel yaama zerine kuralm.163
nk yalnzca gzel insan yaatr ve gzellikte hayat vardr. Davranta g-
zellik olmaynca yeri bo mu kalr? Elbette hayr. Bu durumda insan tm iliki-
lerini irkinlikler ynetir. Hayat ve iindeki tm ilikiler bir sahnelik oyundur.
Geri evrilemez. Gzellik ann vacibinde hayata aan bir iektir. Gzel davra-
nn meydana gelii evrenin meydana gelii kadar nemli ve anlamldr. Gzel
bir eylem oluturma gzel bir dnya kurmaya etir.164
Gzel davran alcsnda kalitesine gre hesaba gelmeyecek bir etki olu-
163 Bumin, Tlin, Tartlan Modernlik Descartes Ve Spinoza, Yap Kredi Yaynlar, Ankara 1996, s.87.
164 Tunal, 1998, s.17.
turur. Gzel davran ilahi gzelliklerin inanan insan zerinden hayatn ii-
ne tanmasdr. Bu nedenle gzel davran hakikatin dili saylr. nk gzel
davran hayatn Allahn esmas ile renklendirilmesidir. Dini bilginin kalp-
lerde, ilikilerde iek amasdr. Gzel davran, Allah iin affetmek, Allah
iin sabretmek-katlanmak-direnmek-didinmek, Allah iin vermek Allah iin
almaktr. Allahn mesajndan bir gzellii insanlarla paylamaktr. Gzel
davranlar ile dini temsil ve Kuran tefsir etmektir. Gzel davran cennetin
kokusu, meleklerin varlnn iaretidir. Baklarda Allahtan feraset, tebess-
me Allahn nurunun yansmasdr. Kendin iin deil Onun iin yaamann
tankldr. Ahireti ve hesab hatrlatan bir uyardr. Gzel davran Allahn
rahmet eli ile tuttuu kutsad ve destekledii davrantr. Bu nedenle gzel
davran malup edilemez, gc tketilemez bir davrantr. Gzel davran
yalnzca Allahn raz olduu bir davran deildir. nsann kendisi ile mem-
nun olduu, insanlarn mutlu olduu, kalbin tatmin olduu bir davrantr.
En deerli gzellik; davran gzelliidir. nk bu gzellik insan evre-
sini ve hayat gzelletirir. Varlkta geerli gzelliin bir paras durumuna ge-
lir. Davran gzellii ile insan ancak ilahi gzellie doadaki gzellie ken-
di gzellii ile katlr. Gerek bir sanatkarlkla gnlleri ilemektir. Gzelli-
i tunlara, demirlere, bakrlara, talara deil gnllere yazmadr. nsan aa,
ta, demir, bronz, mermer, fildii, al, altn ve gm gibi maddelerden hey-
keller diker. Fakat asl heykeli kendi kiilii ve karakteridir. nsann girdii her
ilikide mzik de vardr, resim de vardr tiyatro da vardr. nsan kendi sanatn
yaatmak istiyorsa, gzel davranlar ile ahiretine yatrm yapmaldr.
nsan hayatnda sanat ve estetii darda braktnzda hayat fakirleir,
monotonlar ve biimsizleir. nsann yeryzn mamur etmesi, nimetler-
den holanmas, gnl doygunluu gzel ile ilgilidir. Gzellik insanlar iin
adeta bir teneffs zamandr. Bu nedenle bir menfaat beklenmez. Dinlendiri-
ci, huzur verici ve derunidir.165 Hayatn estetik ynne bakan insanlar, vur-
dumduymaz bir halde yaadklar dnyann renklerine kaplm giden insan-
lardan farkl, duyular canl ve uyank olan, ruhlar kanat rpan insanlardr.166
Din insana gzel davran ve teorik arka plan ile gerekten btncl m-
kemmel bir gzellik anlay kazandrmak istemitir. nsann gerek gzellik
amacn dinde bulur. Bu gzellik anlay insan yaamnda btncl olarak
karlk bulur. Bu gzellik insann kendi hayatn kendi eli ve emei ile gzel-
letirdii oranda gzellik yaatr.
165 Edman, Irwin, Sanat ve nsan Estetie Giri, ev. Turhan Ouzkan, Devlet Kitaplar Milli Eitim Bas-
mevi, stanbul 1966, s.25.
166 Edman, age, s.23.
4.2.Gzel Davranta Ama (hlas)

Estetik alanda tartlan konulardan biri de sanat eserinin bir amacnn
olup olamayacadr. Bu konuda da iki farkl gr vardr. Sanat eserlerinde
bir ama olmaldr grn benimseyenlerden Kant, doal ve sanat gzel-
liini birbirinden ayrarak, doal gzelliin gzel bir ey olduunu, sanatsal
gzelliin ise bir eyin gzel bir betimlemesi olabileceini savunur. Ona gre,
doada gzel olarak nitelendirilen bir nesneye gzel denilirken onun ne ie
yarad dnlmez. Fakat nesne, sanat eseri olarak sunuluyorsa, o nesneye
gzel denilebilmesi iin bir amacnn olmas gerekir.167 Sanat eseri doa r-
n olmayp insann kavray iin yaplm olup duyularla kavranabilen bir
amaca sahiptir ve bu ama kendindedir.168
Din ve ahlak alannda sanat eseri kabul edebileceimiz davran ise ama-
l ve anlamldr. Allah rzas dini davrann amacn oluturur. Allah rza-
s btn salih ameller iin en stn amatr. hls olmayan bir amel amacn-
dan sapt iin salihlik ve gzellik vasfn kaybeder. hls, davranlar asn-
dan kalbin abdesti gibidir. hlas yok eden riya ve iyiliklerin kar iin ya-
plmasdr. Gsteri ve kar amal davranlar nifak zellii olarak kabul
edilmitir. Zahiri artlar ne kadar mkemmel olursa olsun ihlas olmayan bir
amel boa gider. hlas kalbin aynas, dier btn i ve d eylemlerinin do-
ru ynde hareket etmesini salayan bir gstergedir. hlas, amelin Allaha ya-
rar kalitede, tertemiz bir ekilde Allaha sunulmasdr. Dinin asl z ihlas-
tr ve ancak din ihlas ile yaanr. hlas, insann kendi arzusunu Allahn arzu-
suna uygun duruma getirmesi, insann yapt ii samimi iten yapmas, ili-
kilerin gerei ne ise onu dzgn bir ekilde yerine getirmesidir. Amelde do-
ruluk, amelin ilahi hkme uygunluu yannda yapl tarznn da doru ol-
mas demektir.169
nanan insann Allah ile olan ilikilerinde srekli estetik bir kayg tama-
s gerektii rahatlkla sylenebilir. Yaptm ii, davran, sylediim sz,
ibadeti, secdemi, rkumu ve yaptm iyilii Allah beenir mi? Davranm
Allahn yceliine yakyor mu? nanan insan benzer sorular srekli kendi-
sine sormaldr. lahi beeniyi esas alm bir kalbin kblesi Allahn rzasdr.
Gzellikte de Allahtan bakas kaygs tanmamaldr.
Gzel davrann znde Allahn rzas, honutluu ve beenisi vardr.
Dnce, duygu ve eylem estetik formuyla her eyden nce Allahn bee-
167 Ekici, a, s.6.

168 Arcan, agm, s.204.
169 Baknz: mer Demir, Kuran Kavramlar Balamnda Yaam Boyu Salih Amel, Aratrma Yaynlar,
Ankara 2013.
nisine sunulur. hsan kime neye kar yaplrsa yaplsn sonuta Allah katn-
da deerlenir. Gzel davranta hitap edilen varlk kim olursa olsun asln-
da asl muhatap hibir zaman deimeyen Allahtr. nsan kii ise drdn-
c Allahtr. Be kii iseler altnc Allahtr.170 Allahn muhatap olma durumu
kesintisiz ve sreklidir. te bu ama ve bak as insan insanlara ve varlk
lemine tepkisel davranmaktan koruyabilir.
Asl muhatap Allah kabul edildiinde insandan gelebilecek karlk deil,
Allahtan gelecek karlk nemsenir. Gzel bir davran her durumda Allah
huzurunda ilendii iin gerek deerini ve amacn bulur. Byle bir inanca g-
re insana ve varla deil de davranlar Allaha sunulur. Ayn zamanda her g-
zel davran ile Allahn makam ve bir deeri yceltilmi olur. Bylece gzellik
ebediyete kadar bozulmaz. Allah kendisine bir adm yaklaana on adm ile kar-
lk verir. Bir hayra en az on sevap ile dllendirir. Allah insann niyetine gre
ihlas ve samimiyetini artrr. Kalbin Allahn rzasna odaklanmas ile Allahn
nuru o kalbe tecelli eder. Orada feraset, hidayet ve takva olur. Aksi takdirde
amel ve emek az bir pahaya satlm ve deersizletirilmi olur.
Allah insana o kadar yakndr ki kalbi ile kendisi arasndadr.171 nsa-
nn kendisi ile ilikisi, Allah ile olan ilikisi ile zdetir. Her insan kendisini
Allahn huzurunda yaar.172 Kalbinde yaad acy, sevinci, umudu, korku-
yu, gveni ve her eyi Allah ile paylar. nanan insan Allahn adaletine, y-
celiine uygun bir karlk greceine inand iin huzur iinde kendi g-
zelliini retmeye alr.173 nsan niyetini dzelttiinde Allahn inayeti ya-
n bandadr. Davrann ilham, tasavvuru ve teorik aamalarn tamamnda
Allah insana yardm eder. k insann akl, iradesi yannda her davranta
Allahn hidayeti de sz konusudur. Mevlanann dedii gibi insan maddi gz
ile somut renkleri, Allahn nuru ile de i dnyasnn renklerini grr.174
nsann gzel davran i dnyasnda niyet tohumu ile ekilir. Burada ye-
erir ve darda meyve verir. Tohumun kalitesi bir bitki iin ne kadar nem-
li ise davran iin de niyetin deeri o kadar nemlidir. Niyet gzel olmadan
amel gzel olmaz. Davrann kalpte douu da gzel bir irade ile ynetilip
srdrlmesi de ve sonulandrlmasnda niyet ok etkilidir. karsz olmas
ve gsteri iin yaplmamas niyette asldr. Fakat yaratlnda bulunan tak-
dir edilme duygusunu Allah ile karlar. Yaad gzellii isel mutluluu ve
Onun yceliinde huzura dntrr. Gzel davranlarda Allahn inayeti,
170 Mucdele/7.
171 Enfal/24.
172 Advar, age, s.39.
173 Tevbe/111.
yardm ve destei vardr. Her insan kendisini kendi ihsannda seyreder. h-

sann karl Allah ile beraber olmaktr.175 nsanlar eitli istek ve arzular-
n gnll olarak Yaratcnn iradesine teslim edebilirse insanlar ile deil de
Allah ile al verie girilir. Erzurumlu brahim Hakknn dile getirdii gibi
Mevla grelim neyler, neylerse gzel eyler deyii Allahtan gelecek bu g-
zellik beklentisini ve yetkisini zetler.
ten da yalnzca ilahi beeniyi esas alm bu estetik anlay, insanlarn
da zevkini okar. Bu gzellik bireysel yaantdan dier alanlara da yansr.
nk bu formda gsteri, kendini beenme, baa kakma ve kar olmaz. h-
las olmayan, gsteri, kendini beenme, baa kakma ve kar ilikisi ile yapl-
m eylemler etrafa hoyratlk saar. hlas gerek bir ahlaki davran dourur.
nk erdem yarar gzetmeyen yansz eyleme dayanr ve kendi iinde g-
zellie denk der. hlasl yaklam iyi eilimlerdeki doru ly ve denge-
yi niteler ve bencil olmayan bir zevki ortaya karr.176 nanan insan ibadet ve
iyilikteki amac, o kadar sadedir ki ne bu dnya, ne ahiret nimetleri ne de iyi-
likseverlik duygusunun tatminidir.
Ama hangi yne evrilirse evrilsin ihlas en yksek ideal olarak dini ha-
yatn btn glerini bir araya getirir.177 Bu durumda ihlas gzelliin garan-
tisi ve dayana olur. hlas amal dnya grnde hayat Allaha adanm-
tr. Hayatn tm, lm ve dirim Allah iindir. Din Allah iin yaanldnda
amacn gerekletirir. Hayr ve salah ancak o takdiri ile gerekleir. Allahn
rzasn amalamayan bir amel ne sahibine ne topluma ne de dier varlklara
bir yarar salar. Ahirette de byle bir amelin karl yoktur.
Gzel davran harekete geiren iman; ynn belirleyen ise ihlastr. h-
las mmince davrann hedefi ve iman etmi gnln kblesidir. man ve ihlas
birbirini zorunlu klan iki kavramdr. Tek tek davranlarda niyet ve samimi-
yeti yakalayabilmek iin imana dayal hayat anlay ve dnya grn olu-
turulur. Ancak bu sayede duygular kontrol altnda tutabilir ve ynlendirilir.
mana, teslimiyete ve rzaya dayal bir dnya gr ile ihlas elde edilebilir ve
davranlar daha ideal bir gzellie tanabilir. mana dayal olmayan, iman
ile temellendirilmeyen bir gzellik nifaktan kurtulamaz. nsann kendi hev
engelini amas, sosyal etkileimlerin farknda olmas, sosyalleirken kendi-
sinden uzaklamamas ancak ihlas ile baarlabilir.
Bu durumda din eitiminin btn amalarnn ancak ihlas ile gereklee-
bileceini syleyebiliriz. Ayn zamanda din eitiminin ihlas dnda kalan di-
175 Ankebut/69.
177 Draz, Abdullah, Kuran Ahlak, z Yaynclk, stanbul 2009, s.363-364.
er amalar da ihlas anlamamza katk salar. Ana tema ve ama yalnzca r-

zadr. Dinin amalarn kendisinde toplayan en nemli ve en kapsaml biricik
ama ihlastr. Din eitiminin tm amalar ayn zamanda birbirlerini destek-
ler ve karlkl olarak birbirlerinin anlalmasn salarlar. hlas dinin btn
amalarn Allahn rzasnda toplayan amasal zdr.
hlas ile hareket etmek kr krne bir ballk ve itaat etmek deildir.
Dindeki iyilik, gzellik, doruluk, temizlik ve yararllk grldke, anlal-
dka iman ve ihlas artar. Daha gl dayanaklar ile glenir. Allahn insana
gnderdii dinin beeri duygu ve dnceden bamsz keyfi bir yaps yok-
tur. nanan insan anlaml bulduu dine btn duygularn katarak sahiple-
nir. Din keyfi bir iradeye tartmasz ve anlamakszn balanmak ve itaat et-
mek deildir.178 Aksine din bize kendi hkmlerini renmeye iyice anlama-
ya armtr. Keyfi ve sama olan her ey batl ve ona yabancdr.179 rne-
in temiz bir niyet bir yandan kalp temizliini, nefsin erefini, ksacas kiinin
kendisinin olgunlamasn salarken salih amelin amac insanlarn huzurunu
salamak ve onlar mutlu olmasna araclk etmek olabilir.180 Hayrl bir iin
faydasn Allahn yaratacana, zarar varsa onu da Allahn engelleyeceine
inanmak ihlasn gereidir. Dinde ne ilim ilim iindir ne de sanat sanat iindir.
hlas yalnzca Allah ile insan arasnda kalbin ideal bir yn tutturmas de-
ildir; o ayn zamanda btn insanlar ve tm varlk alemi ile de ideal bir ili-
ki iin gereklidir. Bu nedenle ihlas, yalnzca Allah insan arasndaki gzellii
ina etmez ayn zamanda; insann bireysel, sosyal ve uhrevi hayatn da g-
zelletirir. Bu nedenle ihlasn din eitiminin gerekletirmeye alt btn
amalarla ilgisi vardr. Allahn rzas iinde i ie rzay birden barnd-
rr. Bu rzann ii tm varln memnuniyeti, mutluluu, itminann, gnl
ve kalp huzuru ile doludur. Bu rza tm varln rzasn kapsayan en kap-
saml honutluk amacdr. Rza Allaha krn gerei ve tm ilikilerin birbi-
ri ile olan balarn yaatmak iin gerekli bir amatr. nsan-Allah ilikisi, in-
sann dier varlklar ile oluturduu, kurduu ve gelitirdii ilikileri ynet-
me-ynlendirme zelliine sahiptir. Din bu ilikilerle Allahn raz olmasn,
insann kendisinin mutmain olmasn dier insanlarn ve varln memnun ve
mutlu olmasn ama edinir. Allahn raz olmas dier amalar kapsar. n-
k Allahn raz olmad hibir i insann gnlne sevin vermez; dier insan
ve varlklar da huzura ulatrmaz. nsan hayatnda merkezi bir yer alan sev-
gi ihlas ile glenir. Gzel bir davrana muhatap olan insan davran sahi-
178 Draz, age, s.361.

179 Draz, age, s.357.
180 Draz, age, s.239.
binde ihlas ve samimiyeti grebildii takdirde o kiinin de Allah sevgisi artar.

O da gzelliin Allahtan olduunu fark eder. Estetik ama yalnzca Allahn
bildii kullarn bilmedii sakl bir ama anlamna gelmez. nsanlar bu gzel
davran Allah iin bana yapyor yargsna varabilir. Gzel davran yapan
da Ben sizi Allah iin seviyorum. diyebilir. Allah insan ilikisindeki estetik
tutuma ancak ihlas ile ulalr. Gzellikte Allahtan bakas kaygs tan-
maz fakat bakalar da bu gzellii fark eder. Allah, insan ve eya ilikisinde
insan davranlar eitli gzelliklere aktr. Birinci iliki dierlerini kapsar.
Dier alanlarda yaanan btn gzellikler insan-Allah ilikisinde karlk bu-
lur. Davranlar dtan bakldnda grnen biimi ve grsellii n planda
olsa da gerek glerini dayand kaynaklardan alr. Bu da insan-Allah ara-
snda yaanan i gzelliin nemini gsterir.
hlas ve niyet arasnda ok nemli bir iliki vardr. hlas; samimiyet, saflk,
duruluk itenlik ve temiz niyettir. Kalbin her trl art niyetten arndrlmas-
dr. Niyet davrann tohumu ve uuru,181 davran ncesinde kalbin hayr ve
erre, iyilik ve ktle ynelmesidir.182 Allahn rzasn kazanma arzusu ve
Onun hkmne tabi olmak zere iradenin fiile ynelmesidir.183 Hz. Peygam-
berin de dikkat ektii gibi amellerin deerinin belirleyen niyetlerdir.184 nsan
ou zaman niyeti ile kazanr veya kaybeder.
Niyeti bozuk, amacndan sapm bir eylemin hibir hayr ve iyi vasf kal-
maz. Bu nedenle hayr veya fesat niyetlerde balar.185 Kalbi her trl hayrn
ekin yeri olarak beledttayyib: temiz bir lke haline getirmek gerekir. Ni-
yetin zmlemesi iyi yaplmad takdirde din bile zulm arac olarak kulla-
nlabilir. rnein, kutsal bir amaca dayanan cihad ile intikam ve kin duygusu
birbirine karr.186 Niyet insan iradesini ynetmede etkilemede en nemli un-
surdur. nsan davran asndan iradenin en kk eilimi hayra veya er-
re verdii en kk rzas nefsimiz zerinde k ve karanlk kadar etkilidir.187
Hakta ve hakikatte kararllk ve sebat niyetin asln oluturur.188 Niyet bir
eyleme gemenin balangcnda deimeyen azmedilmi karar,189 amelin u-
uru ve davrann tohumudur.190 yi niyet insann Allaha ak vicdani bir uu-
181 Draz, age, s.237.

182 Uluda,, Amel, T.D.V. slam Ansiklopedisi, stanbul 1991, C.3, s.16.
183 Uluda, age, s.16.
Ankara 2013
186 Draz, age, s. 250.
187 Draz, age, s. 304.
188 Draz, age, s.250.
189 Draz, age, s.250.
190 Draz, age, s.237.
run olumasna katk salar. Bu vicdani uur insan iradesini dnceden dav-
rana, idealden geree, batndan zahire, teoriden tecrbeye doru ahlaki il-
keler ile ynetir.191 nanan insann oluturaca gzellik iten da, kalpten
hayata yansyan bir gzellik olur. Niyetin zmlemesi iyi yaplmad tak-
dirde din bile zulm arac olarak kullanlabilir. Kutsal bir amaca dayanan ci-
had bile intikam ve kin duygusu ile birbirine karr.
Bir ie canla bala girimeden nce ilkin onun prensibini dorulamak, pla-
nn kurmak, zel artlarn tanmlamak, amacn iyice belirginletirmek gere-
kir.192 Din insann amellerini deil ncelikle niyetlerini de temizlemek ve g-
zelletirmek istemektedir. Davranlarn da insann niyetini ve samimiyeti-
ni etkilediini gz ard etmez. Amelin gereklemesi birok hayr barndrr.
Amel dner niyetleri de etkiler. Daha stn bir niyetin olumasna ve geli-
mesine katk salar. Niyetler de derece derece birbirlerini besler. Bir niyet di-
er bir niyeti btnler. ve d btnl birlikte dinin gzellik amalarn
gerekletirir. Din, btn amalarn inanan insann kalbi ve ameli davran-
lar zerinden gerekletirir. Bir insan veya insan grubu tarafndan pratik ola-
rak yaanmayan hibir bir din, ideoloji ve felsefi gr; teorik olarak ne kadar
mkemmel olursa olsun amalarn asla gerekletiremez. Dinin amalar ile
ihls kavram arasnda dorudan bir iliki vardr. yle ki, dinin amalarnn
gereklemesi ancak dini davranlarla mmkndr. Dini bir davrann ise
tek bir amac vardr. O da ihlstr.
Gzelliin gerek kayna ihlastadr. Allahn rzas dnda gsteri, kar
ve baka nedenlere dayal bir davran asla gzel olamaz. Peki ihlas dnda
dinin amac yok mudur? badet nasl btn iyilikleri ve hayrl gzel amelleri
kendi iinde topluyorsa ihlas da dier tm iyi, gzel ve yararl amalar Allah
rzasnda toplar. hlas temelinde dinin amalar i ie gemi gzelliklerden
oluur. Dinin amalarn sonsuza kadar alan aldka iinden yeni bir he-
diye kan bir pakete benzetebiliriz. Din ister kefetmi grm ve gzlemle-
mi olalm ister henz farknda olmadmz birok gzelliin, iyilik ve yara-
rn kaynadr. Alan ve kefedilen her bir hediye kendi iinde artc dere-
cede gzellik ve iyilik barndrr. Aslnda Allahn yaratt her varlk iin bir-
den ok yaratl amac olduunu syleyebiliriz.
Allah yaratt hibir varl tek bir ama iin yaratmamtr. rnein g-
nein yaratl amacn ve yararlarn tek bir ama ve yararda snrl tutamayz.
Konu ile ilgili bilim dallar gnein insan yaamna olan yararlarn ve doru
191 Draz, age, s.237.

192 Draz, age, s.245.
kullanlmad takdirde insan hayatna verecei zararlar etkileri aratrmak-

tadrlar. Din de byledir. Din insanlara sunulmu yiyecek-iecek ve gne gi-
bi bir nimettir. Bu nimetin de bin bir yarar sz konusudur. Ancak bir ame-
lin gzel bir sonuca ulamas ve insan hayatnda bir gzelliin karl ola-
bilmesi iin ihlas art vardr. hlas olmayan amel Allahtan hibir gzellik ta-
mayan, Allahn iine hibir hayr ve bereket katmad irkin ve zararl bir
ameldir. hlas olmadan yeryznn en kutsal mekn olarak bir cami bile in-
a edilse, onun Allah katnda bir deeri olmad gibi insanlara da zarardan
baka bir hayr dokunmaz.193
Salih bir amelin yaplmasnda Allah tarafndan emredilmi olmas, salih
olmayan bir amelin yaplmamasnda ise Allah tarafndan yasaklanm olma-
s ihlas iin en temel nedendir. nsan faaliyetlerinde bu nedeni yaatmak ve
bu neden ile yaamak ihlasl bir hayatn gereidir. Bu temel nedenden ba-
ka, davran ve sonular ile ilgili aklamalar ve izahlar o hkmn anlalma-
sna katk salayan onu glendiren yan dayanaklardr. hlas olmayan dav-
ran yasal olmayan yollarla tedavle sokulmu sahte para gibidir. Aslna ne
kadar benzetilirse benzetilsin bu asla gerek para olmayacaktr. Salih amelle-
rin neticeleri ameli yapmak iin bir ama deil; salih amele tevik olarak de-
erlendirilmelidir. Bu bak as iradeyi harekete geirmekten ziyade yaplan
davrann anlalmasna k tutar. rnein Kuranda ezilen zayflar kurtar-
mak iin bunlarn maruz kald etin felaketleri ve onlar dinden vaz geir-
mek amacyla yaplan teebbsleri durdurmak iin mminleri dmanlarna
kar dayanmaya tevik etmek, zekat vermek, gzel sz sylemek gibi insan
ilikileri ile ilgili konular da Allaha itaat ve Allahn rzas olarak kabul edilir.194
lemlerin Rabbi olan Allah yeryznn gklerin ve iindekilerin, btn
canlarn, hayatlarn ve varln gerek sahibidir. nsann kendisine geici bir
sre emanet edilen imknlar ile kendisini Allaha kar ihtiyac yokmu gi-
bi grmesi byk bir yanlgdr. Allaha her an ihtiyacn olduunu bilmek,
Onun gc ve rehberlii olmadan baaramayacana olan inan ihls zorun-
lu olarak mminin hayatnn bir paras haline getirir.
hlasn en nemli art Allah tanmaya baldr. Allah hakk ile tanma-
dan ihlas gereklemez. Mutlak olan Allahn zerimizdeki gzel hkm iyi-
ce anlalrsa gemi ve gelecein Onun elinde olduunu fark edilirse ihla-
sa daha ok yaklalr. Allaha olan ihtiya fark edildii oranda ihlasl oluna-
bilir. Allah tanma ile beraber Allah ile nasl bir iliki kuracan ve bu ili-
193 Tevbe/107-110.
194 Draz, age, s. 271.
kinin mahiyetinin de bilinmesi ihlas iin gereklidir. hlas, Allah ile doru ili-
kiler gelitirmeyi renmektir. rnein Samed isminin Allahn hibir eye
ve kimseye ihtiyacnn olmamas anlamna geldiini renmek kolaydr. Fa-
kat bir saniye bile Allaha ihtiyac olmadan yaayamayacan hissetmek ise
ihlstr195 Bu anlamda ihlas Allah kendi yce makamna uygun bir ycelik-
te grmek grmektir.
Her eyden nce Allahn amellerin gerek deerlendiricisi Allahtr. nsa-
nn samimiyetini davrantaki gzellii gerek anlamda yalnzca Allah lp
deerlendirebilir. Bu nedenle insan yalnzca Allaha itaat etmek ve ihlas ve te-
miz bir niyetle ona ynelmek iin yaratlmtr. nsann bakn amellerinin
insanlarn hoa giden ve gitmeyen neticeleri zerinde toplamas ihlas den-
gesini altst eder. nk o zaman ama basit bir vasta durumuna dne-
rek, menfaat, gsteri ve beeri takdir ibadetin ve itaatin yerine geer.196 Oysa
Allaha itaat etme fikri insan ve evren iin en byk hayr hedef alan en hik-
metli ve en kapsaml amatr. Allaha iman uzun mahedeler ve derin d-
nmeler karlnda ak ve seik salam ve sarslmaz bir duruma gelir. Biz
insanlar hibir iimizde Allahn yarataca hikmetlerini tamamen kefetmek-
ten ve kucaklamaktan asla emin deiliz. O halde gayretlerimizin yneldii bu
hedeflerden hi bir ey ne kapasitede ne ykseklikte ilahi hikmetin honutlu-
undan ibaret olan ihlasa eit olmayacaktr. Bu yle bir honutluk ancak onun
istediini istemek sureti ile ve onun idrak edebilecei bilinen ve bilinmeyen
sebeplerle tam olarak elde edilir. te bu btn deerlere hkim olan en yk-
sek amatr. Bu btn fayda eitliliini tek bir idealde birletirir. Bu durum
emir ve yasaklarda bazen bir akl parlts grlmese bile itaat ettii en hik-
metli bir otorite olduuna kesin bir suretle inanr aralarnda hibir ayrm g-
zetmez. Her emrin iinde adalet ve ahlaki bir hayr olduuna inanr.197
nsann kendi i dnyasndaki ahlaki i atmay ve gerilimi insann tama-
men ortadan kaldrmas mmkn deildir. Fakat ihlas bu i ekimeyi en aza
indirir. nsan ihlas ile saysz korku ve endie ve zntlerden uzaklar; ihlas
korkular bire indirir. Hzn ve korkudan emin zihinsel ve duygusal olarak
hakikate doymu bir kalbin inas ihlas ile gerekletirilir.198 hlas olmayan
kalp dank bir kalptir. Orada hibir ey dzene girmez ve gzellik rete-
mez. hlas ancak bir kalbi dzene sokar. Bu dzen kalbi gzelletirir. Din ken-
di gzelliini ancak ihlas ile gerekletirir. hlas insann her amelinde Allah
195 Nurbaki, Haluk, Kuran Kerimden Ayetler Ve lmi Gerekler, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara 1989,
s.99.
196 Draz, age, s.277.
197 Draz, age, s.272.
198 Razi, Fecr/28.
hatrlamasn ve gnlnde yaatmasn, Allah unutmamasna ve kendisinin

de Allah tarafndan unutulmamasn salar. nsann kendisini unutmas ise
bir eit cinnet halidir. nanan insan imdi ile gelecek arasna kaln bir perde
ekerek yapt ilerin sonucunu Allaha emanet eder. Hali hazrdaki grevini
yaparak ihlas ile elde ettii Allah rzasn tek ve biricik kayg yaparak kedisi-
ni almaya verir. Yaam amacndaki ihlas sadelii ile gayretini hep bu nokta
zerinde toplamasn bilir. hlas ile i yapmak insan zntden, isyandan ve
pimanlktan korur. Allaha inandmz gibi amelimize karlk Allahn ve-
recei ltuf ve ihsann sonular ile bizi honut klacana inanmak; insanda
sonsuz bir mutluluk cokusu oluturur.199
Bir ameli Allah rzas iin yapmak inanan insan yormaz. hlas ile zor i-
ler kolaylar. Emeinin zayii olmayaca inanc, btn zor ileri kolaylat-
rr. hls insann amellerini vesveselerden korur, boa gitmesini nler. Gzel
davranlar da ancak byle bir kalpte filizlenip yetiir ve hayat gzelletirir.
Allah zor gnlerin, yalnz gnlerin, ayrllarn, yalvarlarn dostu olur. h-
las insann kendi gznde kendisinin deerini ykseltir. hlas sayesinde in-
san en deerliyi semesinden dolay kendisi de deerli duruma gelir. Ken-
di niyeti ve tutumundan emin ve mutmain olan insan kendisine sayg duyar.
nk insan erefini, onurunu ihlas ile koruyabilir. nsan amellerini yce r-
za ile basit ve baya karlklardan koruyarak deerini drmez. Ucuz bir
pahaya satmaz. hlasl insann hibir deeri satlk deildir. Allah iin hareket
etmek, Allah iin almak, Allah iin vermek, Allah iin mcadele etmek insa-
na mthi bir g ve enerji kazandrr. nsann z gvenini ykseltir. nsann
ihlas ile bakt, grd, duyduu ve yaadklar yeniden insann kendisine
dner. Bu durum insann zgvenini ve zsaygsn olumlu ynde etkiler. h-
lasl insan kskanlk, fke, korku gibi olumsuz duygularn Allah iin kontrol
eder. hlas insan doyumsuzluktan, bencillikten ve kt duygularn esaretin-
den kurtarr. Zahir ve batn birliini salayarak riyadan uzaklatrr. nsann
sevdiini Allah iin sevmesi hayrl kiileri sevmesine neden olur.
nsanlar var olan her eyden zellikle de birbirlerinden etkilenir. likide
olduu her ey insan etkiler. nsann canl varlklarla yaad btn karla-
malar insan iin bir zgrlk snavna dnr. Etkileim insan iin kanl-
mazdr. Fakat etkileimi insan davranlarnn tek nedeni kabul etmek insa-
nn yalnzca iinde yaad toplumun etkisi ile yaayan bir duruma sokar. h-
las insanlar arasnda kanlmaz olan etkileimi bilinli bir etkileime dn-
trerek insan zgrletirir. Etkilenmeden ve baka hibir varla ihtiya duy-
199 Draz, age, s. 267.

madan varln srdren tek varlk Allahtr. nsan bu etkiyi ne kadar azal-
trsa o kadar zgrleir. zgrlmz etkilenmeye kar olan gcmz ve
etkilenmeyi ynetebilmemiz ile alakaldr. hlasl olmak zne olmaktr. hlas
insan ruhunu d lemin etkisinden kurtard gibi kendi i leminin olum-
suz temayl ve eilimleri ile ba etmesini de salar. Bu zgrlk Allaha yak-
latran bir zgrlktr.200 zgrln yolu ihlastan geer. Ancak ihlasl ki-
iler zgr olabilir. radesini Allahn iradesi ile birletirebilenler ancak zgr
olabilirler. zgrlk durulmas gereken yerde durmak, kendine ve bakas-
na zarar vermemektir. Allahn rzas ile atan durumlarda Allahn szn
yceltmek gerekir. Allaha isyan ile sonulanacak konularda yaratlm hibir
varla itaat sz konusu deildir. nsann en yaknndan en uzaa birbiri ile
elien istekleri ile beeri evresini raz etmesi mmkn deildir. Niyetimizi
ve gcmzn snrlarn bilen Rabbi memnun etmek ise daha kolaydr. Bu
konuda Allahn yasaklamadn elerinin rzas uruna terk eden Hz. Pey-
gamber Allah tarafndan uyarlm olmas gzel bir rnektir.201
hlasl insan tepkisel deil ilkesel davranr. nsanlarn birbirinden farkl ta-
vrlarnn altnda ezilmez. Allahn raz olduu pencereden bakar. Bu durum
ihlasl insann bilinli ve mantkl ve ilkeli davranmasn salar. Bilerek ko-
numaya ve davranmaya alr. hlas insann bilinli yaamasna vesile olur.
Bu bilin ile kendisine yakan yapar. Hissederek, duyarak, seerek, en g-
zel tercihlerde bulunarak tercihlerini gerekletirir. Tembellii, cehaleti ve bo
vermilii nler. Sana soluna bakarak yaamay ortadan kaldrr. hlas ina-
na insan iin nde olmay, nc olmay, Allah iin bir grev aramann ve st-
lenmenin yollarn aralar. Knaycnn ayplaycnn knamasndan ekinmez.
Toplumsal bask ve etkileimden bamsz hareket ederek gerek bir zgr-
lk atmosferi oluturur. Hak adna bildiini ve rendiini uygular.
hlas insan hrstan uzaklatrr. Nasibi ile yetinmesinin kazand ile kana-
at etmesini helal yollardan geimini temin etmesini, yapt ii drste yap-
masn salar. hlas insan ftri ihtiyalar ve amalar ile dinin amalar ara-
snda tam bir adalet ve uygunluk dengeli yaamasna, olay ve olgularda or-
ta yolu tutmasna yardmc olur. hlasn klavuzluu ortadan kalktnda in-
san olay ve olgularn nnde savrulur. Dengeyi yakalayamaz. Allahn rza-
s insan her trl bencil amalardan korur. Bir eyin hakikati insann o eye
verdii deer kadardr. Allahn rzasndan daha stn bir deer yoktur. hlas
yaptn iin gereini de samimiyetle yapmak, insanlarla ilikilerinde samimi
200 Draz, age, s. 257.

201 Tahrim/1.
olmaktr. Yalnzca Allah insan ilikisinde iten davranmak deildir. nsann

tm ilikilerinde samimi ve iten davranmas ihlasn gereidir
Allaha duyulan itenlikli sayg ihlasn kaynadr. Takvaya ancak bu say-
g ile ulalr. Allah kendisine takva ile itaat edilmeye layktr. hlas kalbin ar-
nda Allaha en yce yeri ayrmaktr. Her amelin bir hidayeti ve isabeti var-
dr. hlas olmadan amelde hidayet gereklemez. hlas ile amellerin Allaha ai-
diyeti teslimiyeti ortaya karr. Tevhit inancnn gerei olarak dinde202 dua-
da203 ve ibadette204 ihlsl olmak emredilmitir. hlas, kalbin doru kblesidir.
badeti yalnz Allah iin yapmak, duay yalnz Ona yapmak, yardm yalnz-
ca Allahtan istemek, dini yalnzca Allaha has klmak olan tevhidin ihlas kav-
ram ile ok yakn ilikisini ortaya koyar. nanta tevhid inancna sahip olmak
amelde ise ihlasl olmak slamn zn oluturur.
Allaha adanm bir iyiliin ibadetin ve cmertliin karln insandan
beklemek ok deerli bir varln ucuz bir deere satmak olur. Beklentilerin
olmamas dargnlklar yok eder. Bir eyi fazlas ile istemek zere verme
karlk ve kar bekleme ilikileri bozar. Kuranda ihlas zetleyen bir rnekte
yetim ve yoksullar doyuran onlar yediren iiren bir insan topluluunun bir
hitab var. Biz size srf Allah rzas iin yediriyoruz. Sizden bir karlk ve te-
ekkr beklemiyoruz.205 hlas ile bakldnda sadaka veren insan sadakasn
fakire deil bizzat Allahn avucuna brakr.206 Bana kim gzel bir bor. Sa-
dakalar kabul eden fakir deil Allahtr. Bir insana bor vermek Allaha bor
vermek gibidir. yilik yapmak iin bir insan tanmak art deildir. hlas anla-
ynda kardaki insann seni anlamasnn ve takdir etmesinin yaplan iyili-
e paha bimesinin bir nemi yoktur. Bir bak as insan ilikilerini gergin-
likten kurtarr. Kalpleri rahatlatr. nk insanlar anlamasalar bile bir anla-
yan vardr. Grmeseler bile bir gren vardr. Karanlk veya aydnlk zahir ve-
ya batn i veya d fark etmez Allah iin.
nsanlar arasndaki ilikileri dzenleyen deerlerin btn ihlas ile ilgi-
si vardr. Deerlere dayal her erdemli davrann motor gc ihlastr. hlas
ve samimiyet bu anlamda gzel ahlaka kaynaklk eder. Gzel ahlak insann
iinden gelen karlksz gzelliin da yansmasdr. Adalete, dorulua ve
merhamete yaknlk Allaha yaknlk ve samimiyette ortaya kan deerler-
dir. Adaleti gerekletirmek Allahn rzasn gerekletirmektir. Adalet uru-
na lmek Allah iin lmek ve ehadettir. Allahn rzas nerde ise ihlas orda-
202 Nisa/146.; Zmer / 3.

203 Araf /29; Mmin / 65.
204 Zmer / 2, 11, 14.
205 nsan / 9.
206 Draz, age, s.257.
dr. Allah her varl birbiri ile ilikili yaratmtr. nsanlar da dier varlklar-
la ilikili olacak ekilde yaratt kendisine ve birbirlerine muhta olacak e-
kilde yaratmtr. Alakgnlllk, merhamet, sevgi, adalet, cmertlik ve di-
er btn deerler insanlarn birbirleri ile ilikilerinde ortaya kar. hlas da
dier insanlarla birlikte yaarken ortaya kan bir deerdir.
hlas sosyal ilikilerde daha ok vermek, balamak ve Allah iin
fedakrlkta bulunmak olarak kendisinin gsterir. hlas kendini, maln ge-
rektiinde cann vermektir. nananlar mallarn ve canlarn cennet karl
Allaha satmtr. Samimiyet katlanmak, tamak, ortak olmak ve paylamak
demektir. Allah rzas iin insann katlanamayaca hibir fedakrlk yoktur.
Gzellik sosyal ilikilerde ihlas fedakrlk olarak kendisini gsterir. hlas sos-
yal ilikilerde gzellikler dourur. nsann yzne kar ne ise arkasnda da
yle olmas ihlasn gereidir. nsanlar ikiyzl yapmack davranlardan ho-
lanmaz. hlas insan ilikilerine bir dzey getirir.
hlas insana mtevazlk kazandrr. Bu alakgnlllk ilikileri balat-
may ve srdrmeyi salar. hlas en fazla sosyal ilikilerde yara alr. nk
kibir, kendini beenme, kendini vme, kendini ortaya koyma, gsteri, iki-
yzllk ve kar gibi. nanan insan benlik davas gtmez. hlas baa kakma-
y ve eziyeti ortadan kaldrr. Yaplan iyilikler ihlas ile yaar.
Nimetleri ve aclar paylar. Paylamaya Yaratcdan dolay yaratlanlar
sevmesi nemli bir bak as oluturur. nsanlara deer vermek Allahn bir
emridir. O halde insanlara iyi davranmak. Zekt ve sadaka yardmlama iba-
det kabul edilmitir. hlas, insanlar arasnda iyilie, paylamaya ve yardm-
lamaya dnr. nk Allahn rzas bunlardadr. Yapabilecein bir kt-
l Allah iin yapmamak ancak ihlas ile baarlr. nsanlarn bir sorununu
gidermek, insanlara yararl olmak, alar doyurmak, infak etmektir.
4.3. Gzel Davran lkeleri (Ahlaki lkeler)

Ahlaki davran akl ve irade sahibi bir insann hayr gayesi ile zgr ola-
rak yapt bilinli hareketlerdir.207 nsann en byk imkn olan zgrlk,
insana yaama biimi semesine, dnya gr oluturmasna ve ahlaki ya-
am oluturmasna frsat tanr. nsann ameli ve pratik yn olarak ahlak; d-
nce ve bilin olmakszn nefsin melekesi haline gelmi kolaylkla ilenen
davranlar olarak kabul grmtr.208 Yani iyi veya kt fiiller dnme ve
zorlanma ile deil de insann z ile sahiplendii ve huy haline getirdii zor-
207 Sert, age, s.28.

208 Razi, Kalem/4.
lanmadan kolayca yapt amellerdir.209 Ahlk emir ve ynelimlerde bize

seslenen ey, bizim gerek varlmzdr.210
Ahlak insann i dnyas ile d dnyas arasnda belli ilkeler erevesinde
uyum oluturmay amalar. Din ve ahlak alan bu dzenlemede insana yar-
dmc olur. nsann huzursuzluu ve ruhsal sknts temelde isteklerinin ve
ihtiyalarnn karlanmamasndan, isteklerine engel konulmasndan ileri ge-
lir. Ancak insanlar arasndaki rekabet ve dier snrllk ve imknszlklar is-
tek ve arzular dzenli ve kurallarna uygun bir ekilde ynetmeyi gerektirir.
te din, ahlak, hukuk rf adet ve sosyal normlarn temel ilevi insanlarn istek
ve arzularn belli l ve ilkeler erevesinde ynetmek ve dzenlenmesine
rehberlik etmektir. Barsever, adil ve dzenli bir toplumun ve dnya dzeni-
nin oluumu ancak ahlak ile mmkndr. Birey, toplum, devlet, hatta tm in-
sanln hayatn srdrebilmesi ahlaki zindeliine baldr.211nsan tm ili-
kilerinde belirsizlik ve istikrarszl gidermek karlkl beklentiler ve grev
ve sorumluluklarn yerine getirebilmesi iin ahlaki bir dzene ihtiyac vardr.
Bu ahlaki dzenin insan aan akn bir varlktan olmas ve inan ba ile ba-
lanlmas en azndan ahlakn teorik yann objektif olmas kolaylatrr.212 Bu
durumda deerler karmak ve tartmal bir alan olmaktan kurtulur.213 r-
nein nihilisti ve hii estetik ve anlaya gre gerek deer veya deerlilik
diye bir ey olamaz. Hibir ey kendi bana sayg, deer veya ho, iren ve-
ya utan verici deildir. Ahlak ve gzellii yapan veya yok eden sandr. Buna
gre geerli olan ahlak modaya, egemen eitime gre ekillenir.214 Byle d-
nme biimi kabul edildiinde ortak bir toplumsal yaam alan oluturmak
mmkn deildir. Hobbesin de belirttii zere din ve ahlak olmasayd her-
kesin elde etmek istedii iyiye ulamak iin herkes herkes ile savar ve ahla-
ki ilkesizlik dnyann sonunu getirirdi.215 slam dini ve benimsedii ve ner-
dii ahlak ilkeleri bu konuda insan hayatnda adil, doru ve kapsaml zm
getirmitir. zellikle dinin, insan davranlarn ynlendiren isteklerin yne-
tilmesinde bakalarn da dikkate alan ve birlikte mutlu olma yaklam
herkesi dnen bir ahlak anlay nermitir. Ahlak temelde tek bir vicdan
ii olmakla beraber kiiden topluma, oradan da tm insanla alan ve b-
yyen gelien ve etkileim iinde olan ve insanln ortak vicdanna ulaan
209 bn-i Acibe, El Bahrl Medid Fi Tefsiril Kuranil Mecid, Kalem/4.

210 Tokat, agm, s.161.
211 Akgen, age, s.31.
213 Values Educaton In Schools Issues And Challenges, Brian V. Hill, http://www.valueseducation.edu.
au/verve /_resources/ve_acsa_paper.pdf
214 Arat,1979, s.120.
215 Arat,1979, s.46.
bir yapdr. Temelde ahlaki sorumluluu bireysel konularda bireye toplumsal

konularda da toplum veya gurup sorumludur. Tm bu sorumluluk birleerek
insanlk sorumluluunu oluturur.
Ahlak ve yaratl anlamna gelen hulk kavramlar ayn kkten gelir. As-
lnda yaratl hakikatine ahlak diyebiliriz.216Aslnda birok ahlaki ilke insan-
larn ahlak duyusu ve i-duyu aracl ile iyi ve kty gzel ve irkini kav-
rarlar. Bunlar doal-evrensel olarak onanmtr.217 Ancak yine de ahlak top-
lumlara nispet ederek anlamaya altmzda ahlak; her toplumda farkl e-
killere giren yazl olmayan kurallar dizisi olarak karmza kar. Fakat slam
ahlak denildiinde bunun kurallar da snrlar da bellidir. slam dininin tari-
hi olarak getirdii ahlak ve deerler sistemi insanlktan ve ait olduu kltrel
ve inan geleneinden tamamen bamsz ve evrenseldir. Bu nedenle tm in-
sanlara uygun evrensel ilkeler ieren bir yapdadr.
Gerek anlamda ahlaki samimiyet, iyi niyet ancak Allah ile yaanabilir. n-
san tm alanlarda bu alanda rettii gzellik ile varlk ile ilikilerini bu sa-
mimiyet ile srdrr. Ahlak insann tm ilikilerinde kulland deerler-
den oluur. Ahlaki alana ise Allah ile ilikisi rehberlik yapar. Ahlakn kayna-
Allahn gzel isimleri ve bu isimlerin insann zihnine, duygularna ve dav-
ranlarna yansmas orannda ortaya kar. nk ahlaki ilkelerin ou ayn
zamanda Allahn isimleri ve sfatlardr.218 nsan ihls ile bu ahlak ile tanr.
Allahn rettii ahlak zerinden ilikilerini dzenler. Ahlaki niteliklerini ar-
trmas Allahn deerleri ile rtmesi sonucu baar kazanr. Btn ilikile-
rini bu ahlak zerinden gelitirir. hlas insan gerek ahlaka ulatrr.
Ahlaki davrann iki temel zellii zerklik ve karlkllk tr. Her
ikisi de ihlas ile elde edilir. zerklik igdsel drtlerin srklemesinden ve
toplumsal baskdan kurtularak kendi deerlerini serbeste seme demektir.
Karlkllk ise kiinin davrannn bakalarn nasl etkilediini gz nn-
de bulunduran basiretli ve adaletli dnceye dayal bir davran biimidir.219
leminin ve olumsuz temayllerin eilimlerin istek ve arzularn etkisinden
kurtarmak, ikinci olarak d evrenin etkisinden ruhumuzu kurtarmak ihla-
sn iki amacdr. Bu kurtuluta hem kendinden hem de d lemden niyet ve
beklenti olarak uzaklama Allaha yaknlama sz konusudur.220Ahlakn asl
edeptir. Edep, Allaha kar insann haddini bilmesidir. Edep ise Allahn hu-
zurunda yayormu gibi ihsan makamnda yaamay gerektirir. Kalpte ih-
216 Bayraktar, Mehmet, Kuran Sempozyumu, Kuranda Ahlak Ve Deerler, Fecr Yaynlar, Konya 2006, S.22.
217 Arat, 1979, s.120.
218 Williams, Gilani, The Purpose of an Islamic School and the Role of an Islamic School Teacher, 2014
219 Hayati Hkelekli, agb, s.70.
220 Draz age, s.257.
las olmad zaman kibir, kendini beenme, nifak, riya gibi kalbi hastalk-
lar canlanmaya balar. Ahlak alan insann tm ilikilerinde geerlilii olan
bir alandr. rnein adaletin kartnda yer alan zulm kavram Allah insan
ilikisinde irk olarak, insann kendisinde gnah olarak, dier ilikilerde de
hakszlk olarak gayri ahlaki bir kavram olarak ortaya kar. nemli olan k-
t durumla kar karya kalan kiiye yardmc olmak onun o kt yorum-
dan kurtarmaktr. nsanlarn kendi davranlarna dikkat ederek dier insan-
larn kendileri hakknda yapacaklar olumsuz yorumlara neden olabilecek
durumlardan uzak durmaldr. nsanlarn davranlar hakknda kesin bilgi-
miz olmadan onlar yarglamak yasakland gibi, insanlarn ayp ve kusur-
lar bilgi elde etmek iin casusluk yapmak da irkin bir davran olarak ka-
bul edilmitir.221Ayrca insan davrann yorumlamada phe olduu sre-
ce hayra yormaldr.222
Ahlak alan zgrlk alan olduu kadar bir niyet ve ama meselesidir.
Ahlak alan, ancak Allah insan ilikisi ile kurulabilecek bir alandr. Ondan
baka kimse bizim niyetimizi bilemez. Kapal bir alandr. Niyet ve ihlas ile ah-
lak alann ok yakndan ilgilidir. Niyet ameli harekete geiren gtr ihlas ise
ahlaki davrann ynn tayin eder. Ahlak ancak ihlas ile gerekletirebili-
riz. Allah ile ilikilendirilmemi ahlak, bilgi ve davran havada kalan sahip-
siz bir bilgidir. hlas ahlak alan iin biricik ldr. Bir insann gerekte ah-
lakl olup olmadn ancak ihlas ile bilir. Baka bir deyile bir insann ahla-
k ihlas oranndadr.
Allahn rzasnn sosyal boyutu da sz konusudur. Bireysel ve sosyal tm
alanlarda ortak bir onay ancak ahlak ile salanabilir. Deerler ihlasn yol hari-
tasdr. Sosyal ilikilerde gzellikler ahlaki ilkelerle salanabilir. Allahn ho-
nutluu, rzas ve sevgisi ahlaki alanla ilgilidir. Ahlak bu yzden insan iin
en yksek iyidir. Adalete yaknlk Allaha yaknlktr. Adaleti gerekletirmek
Allahn rzasn gerekletirmektir. Adalet uruna lmek ehadettir. Dnya
ve ahirete deer vermede de insan adil olmaldr. Yaratcya ve yaratlma
deer vermede de adil olmaldr. Sadakalar kabul eden fakir deil Allahtr.
Sadaka veren insan sadakasn fakire deil bizzat Allahn avucuna brakr.223
hlas insan yalandan aldatmadan ikiyzllkten ve gsteriten korur. nsan
inan ve ameli istikameti ihlas ile elde edebilir. nsan hangi iini yapyorsa
yapsn o ii samimiyetle yapt zaman baarl olur.
Gzel ahlak, samimiyet ile vermek ve her bir varla yararl olacak ekil-
221 Razi, Mefatihul ayb, Hucurat /12.

222 Kurtubi, Camiul Ahkamil Kuran, Hucurat /12.
223 Draz, age, s.257.
de yaklamak olarak zetlenebilir.224 Gzel ahlak ilkeleri olarak balama, c-

mertlik, sabr, merhamet, yumuaklk ve eitli skntlara katlanma, hakta sa-
br ve gerekli abay sarf etmek, salih ilerde akln gerektirdii tedbiri almak,
iyi geim ve rfk ile muamele, zorluklara dua ile katlanmak, mminlerin baa-
rs iin almak, empati yapma, fedkarla, bakasnn yerine kendini koy-
maya tevik eder; yetim malna en gzel ekilde yaklamak 225 emanetleri ko-
rumak ve ehline vermek 226 yapt ii dzgn ve gzel yapmak. 227 Din insa-
nn davrann sabrla sslemesini ve glendirmesini tavsiye eder. nsan ili-
kilerinde affetmeyi ve balamay ne karr. Kimin iin ve ne iin sabrettii
insann sabr gcn artrr. man, insana dengede kalmas iin bir l koyar.
Yeryznde hak ve adaletin yerlemesi iin gerekli olan ey haklar ve sorum-
luluklar dengesinde adil ve eit ltlerin belirlenmesi ve belirlenen ltlerin
tam olarak uygulanmas insan yaamn gzelletirir. Birlikte mutlu olmak ya-
placak btn dzenlemeler insanlar arasnda sevgi ve bar oaltr.
irkin davran bencillik, menfaat ve gsteri merkezlidir. Allahn deer-
lerinden uzaktr. Byle bir ahlak anlaynda yalnzca bireysel karlar ve be-
nin yceltilmesi sz konusudur. irkin davrana rnek olarak; adap-fke,
acelecilik, bayalk-kabalk, zulm, cimrilik, korkaklk, kendini beenme,
kendini vme, yalnz kendini dnme, bencillik, hrs, haset kfr, nifak, fe-
sat, fsk, cehalet, gurur, kibir, gybet, cimrilik, kskanlk, nefret, dmanlk,
kin, yalan, fke, zan ve ikiyzllk Yeryznde bbrlenerek yrmek, ka-
ba saba hareket etmek, sesi ykseltmek, alay etmek, kibirlenmek, iftira etmek,
dvmek, svmek, baa kakmak, yalan sylemek gibi olumsuz davranlar sa-
ylabilir. Gzel ahlakn yok etmek istedii zulm, cehalet, alk, sefalet ve fe-
sat ortamnda nasl bir gzellik olabilir?
Toplumsal ahlaki dzen sosyal beeninin ve estetik yaamn garantisidir.
Ahlaki ilkeler ile tm gzellikler insan hayatn yceltir. Karmzdaki insan-
da beliren memnuniyetsizlik holanmama durumu ahlakn estetik ile ilikisi
bakmndan nemlidir. rettiimiz gzelliin miktar ve kalitesi kadar birbi-
rimizi sevebilir ve birbirimize iyi davranabiliriz. Gzel ahlak ilkeleri insanlar
birbirine yaklatrrken, bunlarn tersi de insanlar arasndaki iletiimi keserek
onlar birbirine yabanclatrr. Ahlaki olmayan olumsuz tutumlar insan var-
lktan, insanlktan ve kendi insanlndan uzaklar.
Ahlak insan ilikilerinde bir sorun zme biimidir. Bu nedenle Kuran so-
224 Lalo, age, s.32.

225 sra/34.
226 Enfal/ 27.
227 Tabrisi, Mecmeul Beyan Fi Tefsiril Kuran, Kalem/4.
runlarn iyilikle zlmesini ister. yilikle ktlk bir olmaz. Sen ktle
iyiliin en gzeliyle karlk ver. Bir de bakarsn, aranzda dmanlk bulunan
kii sanki candan bir dost oluvermitir.228 Nasl doann yasalar varsa top-
lumsal dzenin ve bir arada yaamann da yasalar vardr. Toplumsal dzen
ancak bu yasalar ile hayatn srdrebilir. Bu anlamda ahlak, btn medeni-
yetlerin ve toplumlarn birlikte yaaylar iin nemli bir ara olmutur. Ne-
rede bir iliki varsa orada ahlak balar iliki devam ettii srece ahlak da var-
ln srdrr. Salam bir kiilik ve kendini gerekletirmek ise ahlaki ilke-
lerden geer. Her insan kendi dnya grne ve kiilik ve benliine uygun
deer retir. Gzel ahlak srayla nce bireyde, sonra ailede, sonra toplumda
en sonunda da tm insanlkta etkisini gsterir. Dinin asl hedefi insanda olu-
turmaya alt ahlaki ilkelerle hayat bulmu eylem merkezli estetiktir. Bu
estetik anlay insan kemalat ve edebe iletir. Gzel ahlak ilkeleri insann dav-
rannn gzellik kriterlerini oluturmutur. Gzel ve iyi alanda yer alan il-
keler insann Allahn rzasn, desteini, yardm ve bereketine araclk eder.
nsann gelitirir ve ok ynl yetkinlik kazandrr. Bireysel ve toplumsal ola-
rak dengeli ve mutlu bir yaam srdrlmesini salar. Yasaklanm davran-
lar ise mal, can, akl, nesil ve din gvenliini salar. Zayflarn korunmas, ai-
lenin korunmas, insanlk onurunun korunmas ve insan dnya ve ahirette
mutsuz olmasna engel olmay amalar.
Ayr alanlardan baktmzda dinin psikolojik, sosyal, hukuki, antropolo-
jik amalar bulunsa da din asl ilevini ahlaki alanda gsterir. Hz. Peygam-
ber Ben gzel ahlak tamamlamak iin gnderildim buyurmutur. Kuranda
bulunan tm emir, yasak ve ibadetlerin temel amac, tm ilikileri balamn-
da bireyde ve toplumda gzel davranlarn olumasn salamaktr. Peygam-
ber kendi andaki ahlak tamamlamtr. Buna btn insanlk ahittir. nsa-
nn bulunduu her yer ve her ada ahlak eksiktir. Her ada ahlak alannn
tamamlanacak bir boyutu vardr. nanan insanlar da kendi evresinde ve gc
ve imknn kullanarak bu grevini tamamlamas gerekir. Dinin insan davra-
nlar iin nerdii bu nitelikler insann yaratl ve varlk yasasna uygundur.
Anlalabilir, ak ve anlaml gerekelere sahiptir. Bu nedenle din insan davra-
nlarna estetik bir boyut kazandrd sylenebilir. Btn bu ahlaki nitelikler
dini davrann gzel olma vasfn kazanmas iin yeterlidir. Her din ve dnya
gr hayata anlam katan bir davranlar ideal olarak ortaya koyar. Bu dav-
rann zellikleri ayn zamanda o dnya grn de zetler. te Kurann
nerdii ahlaki ilkeler slam dnya grn zetleyecek niteliktedir.
228 Fussilet/34.
vlm - yi - Gzel Yasaklanm Kt - irkin Ahlak

Ahlak Alannda Gzel Davranlar Alan Davranlar
Adalet irk Zulm - Hakszlk

Irk, Snf Ve Cinsiyet Ayrmcl
Her Trl Hakszlk Ve
Hukuksuzluk
Yalanc ahitlik
Rvet Ve Adam Kayrma
Hak hlali Ve Tecavz
Doruluk (Sdk-stikamet) kiyzllk-Nifak
Bilgide Yalan
Szde Hile (Aldatma)
Davranta ftira
te Yolsuzluk
Al Verite Yalanc ahitlik
l Ve Tartda l Ve Tartda Eksiklik
hlas Samimiyet - tenlik Yanl l Ve Tart Kullanma
nsanlara Deer Verme Alay (Szl, Jest Ve Mimikle)
Alakgnlllk Kibir (Byklenme)
Sevgi Gybet
Sayg Kendini Beenme
Kardelik Su-i Zann (nyargl Davranma)
Gzel sz Lakap Takma
Selam vnme- stnlk Taslama
kram nsanlar Kmseme
Nezaket Ayp Aratrma (Tecesss)
Minnettarlk Kt Sz, Hakaret, Kfr
Cana yaknlk Kskanlk
Aalama
Cmertlik Bana necilik

Paylama Cimrilik
Yardmlama karclk
yilik sraf
Hediyelemek
Emaneti koruma Hyanet Frsatlk - Hrszlk
Cesaret ecaat Korkaklk
Hakk Savunma-Yceltme Hakszlk Karsnda Sessiz Kalma
Hakszlklarla Mcahede - Mcadele
Haya - et Faha: Fuhu - Zina
Faydal Olma Zarar verme
G Ve mknlarn Faydal Alanlarda Dvme
Kullanma Svme
nsann Hayatn Kolaylatrma Cana Kyma
nsan Yaatma
Vefa (Sznde Durma) Sznde Durmama, Cayma

hanet
Balama Kin
Hogr (Msamaha) ntikam
Merhamet fke
Aetmek
Dostluk Kardelik - Bar Dmanlk Arabozuculuk Fitne
- Fesat
lim renmek Ve Uygulamak Cehalet
Hilm: Arballk - Skunet Acelecilik
almak Anlamsz - Amasz Abes Ve Bo

lerini Gzel Ve Dzenli Yapmak - Helal lerle Uramak
Rzk in alma Tembellik
Temizlik Kirletme-Temizlememe
Maddi Gnahlar
Manevi (Ktlk Duygu Ve Dncesi) Haram Yiyecek Ve ecekler
Tevbe - zr Dileme - Hak adesi
Helal Ve Temiz Yiyecekler ecekler
Fedakrlk Bencillik
Kendisi in stediini Dier nsanlar in Yalnzca Kendini Dnme
De steme
zverili Olma, Feragat
Sabr Sabrszlk
Teenni, Direni fke - Pes Etme
Merhamet Gaddarlk
Acma Acmaszlk
efkat iddet Kullanma
Samimiyet kiyzllk
tenlik karclk
Gsteri
yilii Yaymak - Ktle Engel Olmak yilii Engel Olmak - Ktl
Yaymak
ekil 3: slamda Kartlar ile birlikte Temel Ahlaki lkeler
4.4. Gzel Davran Tasarm Sreci

Gzellik, insann ruhsal etkilerle oluturduu kiinin hem dnyaya bak-
n hem de davranlarn yneten bir deerdir.229 Davranta gzellik tasa-
rm basit bir beeni deerinin dzenlenmesi olarak grlmemelidir. Gzel
davran tasarmna eylem alannda estetik yap organizasyonu diyebiliriz.230
229 Yldz, agm, s. 91.

230 Gngr, Erol, Kelami Sahada Estetik Yap Organizasyonu, tken Yaynlar, Ankara 1999
Davranta gzellik tasarm baz kural ve ilkelere atfta bulunmak deil, bi-
reyin z tasarm ve tasavvur gc ile davrann kendine mal etme abasdr.
Gzel davran tasarlama, bireyin kendi davrantaki gzellik problemleri-
ni belirleme, problemler konusunda dnme, iliki kurma ve yeni durumlar
iin tasar gelitirmesidir. Tasarm, bireyin kendi davrannda eletirel, yara-
tc, yeniliki ve ileriye dnk olma zelliklerini zenginletirmesine yardm-
c olacak, ona daha geni bir perspektif ve daha btncl bir bak kazand-
racak bir etkinliktir.231 Tasarm bu anlamda olmas veya yaplmas istenen bir
eyin zihinde ald biimdir.232 Davrann estetik tasarm; davranma plan-
nn znel ve btncl yaklam ile ynetilmesi anlamna gelir. Davranma pla-
nnn derinliini ve etkinlii davran bilgimizin eitliliine ve karmakl-
nn anlalmasna baldr.233 nsan davrannn en nemli zellii karmak
olmasdr.234 Bu karmaklk tasarm asndan frsatlar ve engeller barndrr.
Bu blmde insan davrannn gzelletirilmesi konusunda frsatlar zerin-
de durulacaktr.
Her eyden nce davranlarn tasarlanmasnda estetik bir kayg tanma-
s gerekir. Davranta estetik ile ilgili sonucun ne olaca insann tasarm g-
cne kalmtr. Acaba davranlarmza sahip olduumuz estetik birikimimi-
zi ve yeteneklerimizi katyor muyuz? Yoksa davranlarmz bireysel ve top-
lumsal alkanlklarmz m ynetiyor? Davranlarmz olaylarn aknda m
ekilleniyor? Acaba ezber bir hayat m yayoruz? Olan ile olmas gereken
arasnda varlmz, duygu ve dncelerimizi ortaya koyabiliyor muyuz?
Gzel davran tasarlamann anlam ksaca udur; bir evi sevdiiniz ki-
inin oturmas iin yapyormu gibi ina etmek, bir meyveyi sevdiiniz kii-
nin yemesi iin yetitiriyormu gibi tohumlarn efkatle atmak ve rn ne-
e ile toplamaktr. Tasarladnz tm ilikilere ve her eye kendi ruhunuzdan
bir soluk katmaktr.235 Davranta ynelimin ak ve belirgin gzellik hedef-
leri olmaldr. Nasl ki, bir sanat eserinde uyum, ahenk ve harmoni estetik bir
duygu oluturuyorsa, davranta da bir uyum, ahenk ve dzen oluturuldu-
unda estetik bir deer ortaya karmaya almaldr.
Dini yaamak bir sanattr ve inanan insan da davrann olutururken bir
sanatkr gibi davranmaldr. Shaftesbury, yeryznde gzel, orantl ve ya-
231 ellek, Tlay, Sanat ve Eitim, http://www.lightmillennium.org/yaz_02/tulay_cellek_sanat_egitimi.

html, 14.06.2015
232 TDK Byk Szlk
233 Yldrm, Alev, Estetik Bilme ve Hemirelik, http://www.journalagent.com/bsbd/pdfs/bsbd-83007-
revew-yldrm.pdf
234 Sert, age, s.77
235 Halil Cibrandan Aktaran: zkan, Zlfikar, Bilincin Gc, Hayat Yaynlar, stanbul 2003, s.251
kr bir eylemden daha latif estetik bir speklasyon konusu olmadn, sey-
retmeye deer, gzel bir davrantan daha gzel bir manzara olmadn be-
lirtir.236 Dinin estetik talebi insan davrann sanata dntren bir sanat
olmaya zorlar. Sanat ise; ok ynl planl bir tasarm gerektirir. nsann dini
bilgi yannda kendi tasarm ile elde edecei bin bir eit estetik form vardr.
nsan yalnzca doruluk ve iyilik yarnda deil ayn zamanda gzellik
yarndadr. nsann yaratl amac olan iyi iler yapmak gzellii dikkate al-
madan gerekletirilemez. En iyi olma kadar en gzel olma da her insana ak
bir yar alandr. Yaplan iin ve davrann doru ve iyi olmas kadar yap-
l tarz da gzel olmaldr. Bu durumda ortaya kan sonu da gzel olacak,
insan yaam bir gzellik yarna dnecektir. Gzel davranmak bir sorum-
luluk olduu kadar ayn zamanda bir zevk iidir. nsann neyi yapt kadar
nasl yapmas da nem kazanmaktadr. Gzellik iyinin gcne g katar. Bir
davran oluturulurken yaplrken de gzellik dncesi aklmzn bir kena-
rnda olmaldr. Daha gzel nasl davranabilirim? Sorusu yaatlmas gereken
bir soru olmaldr. Bir resim yapyormu gibi, bir iir yazyormu gibi davra-
nlarmz ekillendirebiliriz. Yaptmz resim bizim framzn hareketleri,
renkler bizim tercihlerimiz, msralar ve kelimelerin bizim setiimiz kelime-
lerden olutuu unutulmamaldr.
Din retiminde davranlarla ilgili kurallarn renilmesi, dini davran-
n gerekletirilmesinde ilk basamak olarak kabul edilebilir. Ancak gzel bir
davran renmek bundan daha fazla bir abay gerektirir. Gzel bir dav-
ran insann kendi i dnyasnda kendi yetenekleri ve grgs ile oluturul-
mas gerekir. ten da yeniden znel bir ekilde kurulmas gerekir. Bu ne-
denle davranla ilgili kavramlarn, hkmlerin gzel ile ilgisi mutlaka ku-
rulmaldr. Bu anlamda fkh yalnzca kelimelerin manasn akl yolu ile bil-
mek deil hkmn gzelliini kavray da olmaldr. Ayn kkten gelen ci-
had ve itihad insanln hayat bahesindeki irkinliklerden ve ayrk otlarn-
dan temizleme, orada ilahi mesajlar fidelendirmek, gzelliin hkim olma-
s iin gzel insanlarn zaman ve mekann gerektirdii abay gstermek ve
bunun heyecann yaamak olmaldr.237 Fakihler insan davranlarnda dinin
hkmn ortaya karmak iin ok stn ve deerli ilmi abalar gsterirler.
Bu aba ve gayrete itihat denir. Hkm ortaya konulan ilmi karardr. Bu fk-
hi aba ile davran inanan insana teslim edilmi olur. nanan insan da kendi
itihad ve yorumu ile davrann kendi imkn ve yetenekleri dorultusun-
236 Hnler, age, s.223-225.

237 Beer, age, s.150.
da gzelletirmesi gerekir. Eylemdeki gzellik herkese gre olmayan insann

kendisinin oluturduu ince iiliktir. Amelin Allah katnda makbul olmas,
deerli hale gelmesi, incilemesi, yakutlamas bireyin elinde ve onun kalbi
ve ameli iilii/itihad ile gerekleir. te bu ilem tam anlam ile ahsenul-
amel yardr. Allah byle bir aba ierisinde olanlar destekleyeceini va-
at etmitir.238 tihat nasl bilgi ve yntem gerektiriyorsa bireysel estetik aba
iin de iin ayn ekilde bir takm bilgilere ve ynteme ihtiya vardr. Hibir
gzellik kendiliinden gzel olmaz. Bu sebepler dnyasna aykrdr.
Hukuk, rf adet kuralc, dtan buyruk ve mekanik bir bilgiler ve kural-
lar sunar.239 Her dini davrann fkhi hkm veya dini karl deimez. Bu
anlamda davran kurallar bilgisi insanlar arasnda ortaktr. Fakat davran-
n estetik yn ise yaratcla, duygulara ve hayal gcne ak znel boyutta
gerekleir. Davran bu boyutu ile bireysel abay gerektirir. nanan insan es-
tetik beeni ve duygular ile gereklikle zel bir iliki kurar. Bilisel gerekli-
i duyguya ve deere dntrr. Bilgiyi yzeysel alandan derinlii olan bir
estetik alana tar. Bu durum dini hayatn beklentileri ile tam olarak rtr.
nk dini hayat nesne ve olaylarn yalnzca d yzleri ile deil melekti ile
de ilgilenmeyi gerektirir.240 Gzellik boyutu ile yaanan dini emirler kural ol-
maktan te eitli duygularla zevk halinde yaanan deerlere dnr. Bu
durum zihinsel ve mantk ile balantl fakat onu aan bir tecrbedir. Bu ba-
k as ile namaz, zekt, hac, ramazan orucu gibi ibadetler insan yaamnda
belli zamanlarda yaplan birer grev olmak olmaktan kp gzellik bakmna
dnr. Davranlarmzn her biri de noksansz, kusursuz gzel bir sunu ve
gzel bir kurbanlk olur.
lahi hakikat bilinen ve bilinmeyen yn ile eksiksiz ve kusursuzdur. Be-
eri hakikat ise ilahi hakikatten nasiplendirilen/baarlan kadardr. Bu neden-
le hakikatin tm insan davran ile temsil edilemez. radesi olmayan her var-
lk kendi hakikatini ve gzelliini yaar. Davranlarmz gzelletirmek bizim
elimizdedir. Yoksa Allah ve Allahn kullar gzellie layk deil mi? nsan es-
tetik hakikatini emei, dikkati ve ciddiyeti orannda yaar. nsan hakikati m-
kemmellie ak olmas nedeni ile hibir zaman mkemmel deildir. Her du-
rumda gelimeye aktr. Bu nedenle insan eksii ile mkemmellik yolcusudur.
O halde insan kendi gzellii ile yetinmemelidir. nsann ufkunda her zaman
daha gzel ve en gzel bulunmaldr. nsann rettii ahsenul-ameli her
durumda iinde bir yetkinlik barndrd gibi yetersizlik de barndrr. Her
238 Ankebut/ 69.

239 Beer, age, s.186.
240 Orua, age,s.11.
davrann gzellii ok ynl olarak gelimeye-kaliteye ak olduu gibi geri-

lemeye de aktr. Ne kadar gzel davranrsak davranalm Allah ve kullar da-
ha gzeline layktr. Fakat davrann gzelletirilmesi yaam boyu hayrda de-
vam edecek bir yartr.241 Bu anlamda din eitimcileri ve rencileri bilgiye
doymu ve zihinleri donmu bireyler deil, renme hrs devam eden, bilgi-
yi kendi ilerinde yaam enerjisine dntren bireyler olarak grmek gerekir.242
Davran tasarlayan insan daha davran ortaya koymadan nce onu n-
ce kendi iinde yaar ve provasn yapar. Duygu, dnce hayal gc, hepsi
yaratclkta birleerek bir uyum iinde gzel davran ortaya karr. Davra-
nlardaki gzellik her sanat yaptnda olduu gibi yeniden gerekletirilen,
yalnzca dolaysz keif ve yaant ile elde edilebilecek bir deerdir.243 Davra-
nlarmz bir sanat eseri deerinde grmeliyiz. Eer davranmz bir sanat
eseri ise sanatn hakikati ise zgnlktr.244 Gzel davran ortaya koymak
bir sanat hassasiyetini gerektirir. Nasl ki sanat kendini ifade etmede ve
bir sanat rn ortaya koymada eriilmesi zor bir beceri sergiler gzel davra-
n tpk onun kadar emek, sabr, dnce ve duygu ister.245Hibir gzel ey
kendi bana var olamaz. Her gzel ey bir sanatkr tarafndan ciddi emekler
ile oluturulur. Bu durum her gzel davranta bizi bir sanat ve rn has-
sasiyeti ile kar karya getirir. Bu nedenle her eyden nce gzel sanatnn
tasarmdr. Sanat gibi bakmay dier baklardan ayran, onun baknda-
ki zenginliktir. Bu bak hayal kurma gc, duyarllk, duygululuk, arm
zenginlii yannda gerilim sreklilii ve sabr gibi zelliklere sahiptir.246 Ger-
ekten de sanat yaklamnda sradan insanlara gre farkl duyma, farkl
dnme, kimsenin grmediini grme, kimsenin bakmad yerden bakma
vardr. Olay ve olgularla ilgili yeni ve zgn yorumlar yapabilme sz konu-
sudur. Bu durum gzel bir davran ortaya koyabilmek iin kefedici ve yara-
tc olmak gerektirir.247
nsann tasarm yetenei nemli bir g olarak her zaman bir eye ynel-
mi durumdadr.248 nsann tasarm ve tasavvur dnyas estetik alanda ok i
retebilir. nsann daha iyi, daha gzel olmasnn nndeki asl ilerici nc
gc srekli olmas gerekeni de dnebilmesidir.249 Davranlarn nceden
241 Bakara/148.
242 akrolu, Emel, Maria Montessari Yntemi ile ocuk Eitimi, Sistem Yaynclk, stanbul 2009, s.348.
243 Trker, agt, s. 83.
245 Oru, age, s.78.
246 Ergn, 2015, s. 4.
247 Dolaner, Onan, & Acar, 2013, s. 18.
248 Akder, agt, s.19.
249 Reber, agb, s.55.
tahmin edilebilir sonular olmas gzel davran tasarmn ynetildii d-

nce merkezidir. Tahmin edilebilir sonulardan hareketle insan olanla yetin-
mez; olmas gerekeni de dnr ve yapmak iin planlama yapar. Gzel dav-
ran oluturmada yaratc dnceye ok byk i der. Dnme yoksa
orada kokuma, bayatlama ve rme vardr.250 Gzel bir davrann bir rn
olarak ortaya konmas zerinde kafa yormay ve emek harcamay gerektirir.
Gzellik keyfi oluan bir sonu deil, zerinde alldka elde edilen ilmik
ilmik dokunulan bir eserdir. zgn dnceler, tarzlar ve sunum yollar her
bireyin zel dnyasnda gelitirecei, zenginletirecei glerdir.
Amaca ynelmi birok eylemde estetik talepler her alanda estetiin geli-
mesine katk salar. Buna gre bir bilginin, cerrahn, mhendisin, mimarn,
inaat ustasnn emei hi de yalnz faaliyetin teknik sonucuna gre deerlen-
dirilmez, ayn zamanda onun estetik baarsna verdii estetik doyuma gre
de deerlendirilir. Zira cerrahn ameliyatn ustalkla yapmas, bilim insan-
nn aratrma sonularn etkili bir ekilde sunmas, satran ustasnn galibi-
yetinin incelii ve mant, mimarn projesinin kullanll ve estetik ahengi,
adal, hi phesiz, insanda farkl hazlar, yce duygular ve estetik heye-
canlar uyandrr. Grld gibi hayatn iinden btn olaylarda her eyden
nce uura zg hakiki estetik mahiyetin ortaya kmas, mantksal derinlii,
snrsz yaratclk imknlarn daima yenilenmee olan istikameti, dinamiz-
mi ve yetkinliini izlemek mmkndr.251 Estetik olarak hibir insan davra-
n tam olarak dondurulamaz ve nihai izgi ile snrlandrlamaz. Her davra-
nn estetik tasarma ak bir yn vardr.
nk insan varlyla, dncesiyle, en iyiyi yapma edimiyle dnyann
iyi olana evirilmesi yolunda estetik bir g tar. nsann gzele dntrc
potansiyeli, yaratcln kendisidir.252 Bu nedenle her insan kendi estetik tar-
zn kendisinin oluturmas gerekir. Salih amel gzeldir. Fakat Kuran gzel
ile yetinmemekte en gzeline ulamay arzulamaktadr. Bunun iin duyu or-
ganlarnn srekli ak olmas, eriilen gzellii son nokta olarak grmeme-
yi gerektirir. Dinin insana gsterdii gzellik, bitimsiz ve ak uludur. nsa-
nn gzelliini gelitirmesine ve oaltmasna msaittir. Davrann ne ekil-
de yapaca da birok seime baldr. Gzel davran yaratc ve zgn ol-
duu oranda gzeldir. Her eylemin insann yaratclna kalm bin bir tar-
z ve gzellii vardr. Gzel i retmek emek ister. Gzel eylem kararllk ve
sabr ister.
250 Yunus/100.
251 Kurbanov, agm, s.35 36.
252 Kln & Reisolu, 2011, s. 224.
Peki, nereden balanmaldr? Tek bir davrantan, en yaknmzdan, en iyi

yapabildiimizden, en fazla becerebildiimizden balanmaldr. Bir davran-
n gzelletirebilen dier davranlarn da gzelletirebilir. Gerekten ya-
plan iin gzellii kadar kii de gzelleir. Zayi edilen insan davranndan
daha byk israf olabilir mi? Davranlarn israf etmi olan mrn israf et-
mi saylmaz m?
Davran soyut yn ile dnce ve duygulara, niyetlere, yaklam tarz-
na somut yn ile grnen beden hareketlerine, sese, sze biim vermedir. Bu
anlamda insan davran karmak bir sanat eseridir. Nasl ki sanat yapt sez-
gilere hayal gcne dayanyor ve insann sistemli ve iradeli bir alma sonu-
cunda elde ediliyorsa gzel davran da bireyin kendi yeteneklerini, iradesi-
ni ve emeini katmas ile elde edilir. Bu anlamda gzel davran oluturan ve
dzenleyen unsurlarn bilinmesi yararl olacaktr.
eyleri nasl yaplacan bilme bilgisi ile olgusal bilgi birbirinden farkldr.
Bisiklete nasl binileceini bilen bir kiiye bunun nasl yaplacan anlattr-
mak o ii yapmaktan kesinlikle daha zordur. nsan ancak simgeler kullanarak
bir kestirimde bulunur ve bir eyin nasl olacan anlatr.253 Burada anlatla-
caklar da byle deerlendirmek gerekir. Gzel davranta asl olan insann
bizzat kendi uygulamalar, kendi tecrbeleri ve kard kendi sonulardr.
Dinin hakikatinden mahrum estetik anlay okyanusta rotasn kaybetmi
nereye gideceini bilemeyen, hibir eye tutunamayan, karanlklar iinde kal-
m bir insann aknl iindedir. Buradan gzellik kmaz. Olsa olsa feryat-
lar ve figanlar, pimanlklar ve geriye dndrlemez aclar kar. Din ise insa-
na gzelliin kblesini gsterir. Gzellik uruna ne yne gitmesi gerektii ko-
nusunda rehberlik eder. Kuran insann kendisini gzelletirmesi iin insana
bir gzellik ortam oluturur. Bu gzellik anlaynda insann kendisini, yete-
neklerini bir tarafa koyarak hakikat ve gzellii inas dnlemez. Bu ne-
denle insan iin din ve estetik birbirinden ayrlmaz bir yapdr. Varlk ve g-
zellik kaygs tamayan bir insan dinin hedefledii gzel davran olutura-
maz. Dindar olduunu zannetse bile yalan ve irkinlik iinde boulur.
Davranma bir sanattr. Sanat, gzelliin farkna varan dnme biimi-
dir. Gzelin farkna varmak, her eyden nce tm sanatlarn balang ve son
noktasdr. rnein bir ressamn gzelin farkna varmas, onun resmi boya-
maya balamasnda ilk drtdr. O, bu drtyle resim yapmann her annda,
resmin bir sonraki aamasnda yapaca eye karar verir. Sre boyunca biten
bir resmin deerini veren ey, gzelin farkna varn bykl ve keskinli-
253 Pears, age, s.38.

idir254 nsan davran da tpk bir resim yapma, iir yazma gibi bir estetik bir
ura olarak grlebilir. Gzel davrann tasarm srecinin kalplam bir
yaps olmamakla beraber aadaki aamalar kullanlabilir.255
1. Gzlem
Estetik olan davranlarn formlar ile ilgilenmeli gzlem yaplmaldr. n-
sanlarn gr ve dncelerinden yararlanma, objektif gzlemlerde bulun-
ma da gzel davran oluturmada bavurulacak nemli kaynaklardr. An-
cak insan evresinden grd basmakalp davran kalplarn/ekillerini
hakikatin tek ls olarak grmemelidir. nsan hayat statik ve donuk de-
ildir. nsan belli bir deiim aknda yaar. Her yeni davran insanlarn z-
gr iradeleri ile dolduracaklar bir alan olarak grlmelidir. Her insan kendi
zgn yetenek ve ynleriyle bu gzellik formunu gelitirebilir. Herhangi bir
sanat eserindeki gzellii kavrayabilmek ve ondan haz alabilmek iin kiinin
kendinden bir eyler katmas kanlmazdr. Estetik tavr ok emek ister. Este-
tik tavr insann en fazla zen gstermesi gereken bir alandr.
Kendimizden farkl olanlardan katmz srece hayat ve insan ilikile-
rini daha da zorlatrrz. zellikle kltrel ve dinsel adan ayrlklar barn-
dran toplum iinde yaarken bir problem ile ilgili farkl grlere, farkl g-
zelliklere sahip kiiler ile karlkl etkileimden kanldnda problemlerle
ilgili farkl bak alarnn grlmesini engeller. Bu tutum yaratc zmler
retme kapasitesini azaltr. Sadece kendimize benzeyen insanlar ile iletiime
geme, onlar gibi davranma, zihinsel darla yol aar.256 lahi snrlar gzetil-
dii srece farkl insanlarla beraber olma ortak aktiviteleri paylama din tara-
fndan yasaklanmamtr. Hayrl ve gzel ilerde veya iyilikte ise zaten yar-
dmlama emredilmitir. Hikmetin kapsn ak tutmak gerekir.257
2. Kesintisiz Aray
Featherstonea gre, yaam, pasif olarak kabullendiimiz bir ey deil,
kapasitemizi kullanarak kendimizin oluturduu, rettiimiz bir eydir.258
nemli olan ise kapasitemizi kullanp kullanmadmz ve ne derece ciddiye
aldmzdr. Estetik alan zerinde konuulduunda, dnldnde, du-
yumsandnda tkenmek yerine oalan, insan olmann en gzel yansma-
254 MEB, age, s.12.

255 Oru, age, s.65.
256 Shafir, Rebecca Z., Dinlemenin Zeni, ev. Ik Ukun, Ruh ve Madde Yaynlar, stanbul 2003, s. 231.
257 Maide/2.
larndan biridir.259 Hem insann kendisinin rettii hem de Allahn yaratt

sanat eserinde estetik dnyaya alan birok boyut vardr.260
Ahsenl amel en gzel ameli gerekletirmek anlamna geldii iin insan
hangi alanda olursa olsun gzellik arayn srdrmek zorundadr. Aray,
insann gerek kaderidir. nsann arayn geleneksel olarak felsefe stlen-
mitir. nsann yaratl zellii aray zerine kuruludur. Bu aray, bulduu
ile yetinmeyen ve sreklilii olan bir araytr. nsann oluturaca gzelliin
bin bir formu vardr. nsann aray durduu anda insan iin gerileme balar.
Dinin insanda oluturmaya alt estetik dardan deil, insann i dnya-
sndan da alarak, yaam boyu aray srdrerek elde edilebilir. nsan ara-
dka gzelleir. Kalmak, durmak, oldum, bittim ve vardm dncesine ka-
plmak insan irkinletirir. Allah, insan ve eyay bildike insan gzelleir.
nsann gzellii eksik, kusurlu ve fakat mkemmeli arayan bir gzelliktir.
3.Ne yapacam biliyor muyum? Gzel bir davran bilmek iin badr.
Ne yapacama karar vermeliyim. nsann ne yapacan bilmesi insan iin
en gerekli bilgidir. Bu nedenle bilgisiz bir gidiatn yanll yle dile getiri-
lir. Bilmediin eyin peine taklma. nk kulak olsun, gz olsun, kalp ol-
sun, hepsi bundan sorumlu tutulmutur.261 Din eitiminde renilmi bilgi-
nin mahiyeti nedir? Bu soru cevap bulduunda kii basite kendisini bir hal
iinde bulur.262 Din eitiminde bu keyfiyete, durum ve olua ulatrmayan
bilgi henz renilmemitir. Din eitiminde tam olarak renme sonuta ey-
leme gemeyi gerektirir. Eylem ise iinde bir kalite barndrr. Din eitiminde
davran kalitesi tamamen gzellik zerine kuruludur. Kaliteli yaamak, do-
lu dolu yaamak eylemin iinin gzellikle doldurmasdr.
Davrantaki gzellik gcn yalnzca vahiyden almaz. nsan hem kendi-
sine ait tm estetik yeteneklerini kullanmas ve dier insanlardan grd-
rendii-fark ettii estetik tecrbelerden yararlanmas ile oluur. Vahyin g-
zelliini de ancak beeri gzellik bilinci ve abas ile ortaya kar. Her dav-
ran gzellii zihinsel, duygusal ve davransal bir abay gerektirmekte-
dir. Her insan kendi gzelliini oluturmaya almal, inand oluturdu-
u ulat hakikati kendi yorumunu katarak hayatn iine tayabilmelidir.
Kiisel yorum davran gzelliine hem duygusal hem zihinsel hem de dav-
259 Arslan, Yapc, agm, s.43.

260 Trkylmaz, Mustafa, Can, Remzi, Karadeniz, Abdulkerim, Ergenlik dnemi rencilerinin okuma
alkanlklar,Ahi Evran niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 2010, C.11,S.3, s. 157.
261 sra/36.
262 Uyank, Mevlt, Akyol, Aygn, Hakkn Ve Hayrn Biligisine Sahip Olmak: Muhsini Tavr -Cibril Ha-
disinin slam Ahlak Felsefesi Balamnda Deerlendirilmesi,http://web.hitit.edu.tr/dosyalar/yayinlar/
aygunakyol@hititedutr210620140B7N9W0Z.pdf
ran olarak farkl estetik formlar kazandrr. Bu nedenle davrantaki gzel-

lik yalnzca bireyin iinde yaad toplumsal tercihleri deil bireysel tercih-
leri de yanstabilmelidir. nsan kendisini ve kendi benliini nasl grrse y-
le davranr.
4.Nasl davranacam biliyor muyum? Bu aama tasarm aamasdr. Ne
yaplacaksa yaplacak ile ilgili bir tm sre gzden geirilir. Bir ii rastgele
yapmak deil, gzel yapabilmek emek ve planlama ister. inde birok ey ba-
rndrr. Davran tasarm iin gzlem ok nemlidir. zellikle nceki yaan-
tlardan edindiimiz tecrbeler ve d gzlemlerden yola karak kabul gr-
m ve istenmeyen sonulara yol am tasarm modelleri gzden geirilme-
lidir. Kendi yaantlarmz veya evrede kabul grm davran, tutum, yak-
lam modelleri iin gzlem yapmay srdrmeliyiz. Gzel sz temelde g-
zel dnceye dayanr ve ondan beslenir. Gzel konumaya ve davranmaya
bir hazrlmz olmaldr. Muhtemel karlamalarda nasl davranrsam g-
zel, edebe ve adaba uygun davranm olurum? Sorusu her zaman Allah ve in-
san ilikilerinde sorulmaldr. Gzellik iin, gzel davranm iin bir planmz
programmz olmaldr. Byle davrandmz zaman gzel eyler ve gzel i-
ler iin aklmz kullanma ve dnce retme frsatmz olacaktr. Aksi tak-
dir de gzellik dnmeyen insanlara eytanca dnceler ve vesvese musal-
lat olur. eytanlk bo insanlarn, bo zamanlarn ve boluklarn iidir. Zaman
gzele ayarlanmal ve gzel iin kurulmaldr.
5.Davranmn imkn ve snrllklar nedir? Klelik kiinin gerekte z-
gr olunduunu fark etmemesidir. Bu nedenle asinin bakaldrd ey ken-
di klelik ruhudur.263 Klelik yalnzca fiziksel olmaz. nsan ruhsal, sosyal, d-
nsel ve duygusal klelik de yayor olabilir. Gzel davranma iin ncelikle
insann zgr olduunun bilincinde olmas gerekir. zgr olduunun farkn-
da olmayan insan imkn ve snrlarn da tam olarak tayin ve tespit edemez.
Gzel davranm iin her eyden nce ak bir zihin, ak bir gnl gereklidir.
nsan zihninin ve gnlnn kapanmas ak bir lmdr.
Gzel davranmak insan iin en byk imkn ve byk bir zenginliktir. An-
cak insann kiisel yetenek ve zellikleri, evresel artlar bazen bu imknlar
elverili duruma getirir. Bazen de engelleyebilir. Bu nedenle her gzel dav-
ran her yn ile her kiiye nasip olmaz. artlarn nelere imkn verdii gz-
den geirilmelidir. Allah da insandan yapamayaca eyleri beklemez. Hatta
insanlar bile dier insanlarn yapamayaca eyleri ou zaman ondan bekle-
mezler. Bir davran kendisini gzelletirecek birok imkna sahiptir. Ancak
263 Bal, age, s.5.

her insan iin ayn imknlarn olduunu syleyemeyiz. nsan kendisinde ve

evresinde gizli ve ak ne tr imknlarn olduunu iyice aratrmaldr. Ye-
teneklerin ise yaparak yaayarak gelitiini unutmamaldr. zellikle kolektif
davranlarda yardmlama ile insanlar glerine g katabilirler.
6.nceliklerim nelerdir? Temel ihtiyalar belirlenir. Davrann olmazsa
olmaz ncelikleri ne alnr. Zaman, yer, zel durumlar nedeni ile seenek-
ler kstlanabilir. ncelikler konusunda kii ve topluma gre farkl sralama-
lar yaplabilir. Gzel bir etki brakmak gzel davrann en nemli amacdr.
7.Arz talep ihtiya dengesi neyi gerektiriyor? Allahn bir ihtiyac yoktur.
Fakat gerekten Allah/insanlar/varlk benden tam olarak ne bekliyor ve umu-
yor? Arz ve talebin birbirine denk olmas yaplacak iin gzellik derecesini
oluturur. Muhatabn beklentisini ve isteini aacak gzellikler dnmem
nc, yaratc, retici, ileri bir adm olur.
8.Davranmda neleri deitirebilirim? Davranta ierik tasarm di-
yebiliriz. erik evreninde davrann etki ve anlam dnyas hayal, tasavvur,
imaj, duygu, dnce ile eylem biimlendirilir.
Yaratc dnce insann hem kendi davranlarna hem evresindeki dav-
ranlara eletirel bakmay gerektirir. Davran oluturan sreler ve unsur-
lar arasnda daha nce aralarnda kurulmam ilikiler kurmaya almaktr.
Allmn, bilinenin dnda, farkl, yeni, zgn tutumlar gelitirmek iin a-
ba gstermektir. Davranlarmzla ilgili problem veya problemleri grmek ve
farkl zm yollarn deneyerek yeni sonular kartmaktr. Yaratclk dn-
yay, kendimizi deitirme eylemliliidir. Gzel davran sresince znel i
yaantnn farkl da vurumudur. nsann tecrbelerini kullanarak estetik
duyarll ve estetik algs ile davrann yeniden tasarlayabilmesidir. Yara-
tclkta srekli gzlem ile ilikiler yeniden deerlendirilir. Bu nedenle mev-
cut olaylar, yaantlar yeni bak as ve yeni birikimle yeniden ele alnr. Ori-
jinallik, zgnlk ve yenilik ile yaantlar tazelenir. Corbusier, yaratcl sa-
brl bir aratrma olarak tanmlar. Matisse de gzlem ve grmenin yaratclk
iin balang eylem olarak kabul eder. Buluun, yeniliin sz konusu olduu
yaratclkta, zihnin tm yetileri, dnme sreleri, imgelem, duygular etki-
leim halindedir. Zek, bilgi toplama, renme ve bunlar eitli durumlara
uyabilme ve kullanabilme yetilerinin toplam olarak tanmlanr. Yaratclk ise
zeknn tamamlaycs ve en st basamadr.264
Yetenekler sonuna kadar kullanlabilmelidir. Gzel davrann tasarm ve
yeteneklerin ilevsel duruma getirilmesinde yaratclk ok nemlidir. Yarat-
264 ellek, agm, http://www.tulaycellek.com/

c bir birey evresini ve dnyasn ok ynl, etkileimler iinde grp kendi

davran iin yeni imknlar arar.265 zgn davran gzellii retme ancak
yaratclk ile mmkndr. Yaratclk, byk bir younlama ve yksek bir
bilin durumunda gerekleir. Younlama hem ie hem de muhataba doru
ift ynldr. Dini davrann gzelletirilmesinde yaratclk adeta bir vecd
halidir. Gzel davran kopya ve taklit deil orijinal ve zgnlk aranmal-
dr. Hibir gzellik taklit edilerek oluturulamaz. Bu nedenle her insan kendi
tarzn kefetmeli ve onu yaamaldr. Gzellik iman gibidir. Her insan ken-
di imann kendi kalbinde oluturduu gibi kendi gzelliini de kendi haya-
tnda oluturmaldr.
nsanlar aras ilikilerde yaanan birok olay ve durum ok zeldir. Bu zel
durumlar iin gzellik retmek yaratclk gerektirir. Yaratclk birka sekin
kiinin yetenei olarak grlmemeli; ihtiya hisseden her insann bavuraca
nemli bir kabiliyet olarak her insan tarafndan deerlendirilmelidir.266 Yara-
tc srete herhangi bir probleme zm ararken, mevcut zmler yannda
farkl zm yollar aranr. Yaratc yetenein retici, kefedici, yeniden plan-
layc ve dzenleyici gc olmadan farkl gzelliklere ulalamaz. Hayat ya-
ratc gcn zenginliini katmak gerekir. Bir iei anlatma, bir ev projesi iz-
me, bir paragraf yazma etkinliklerinde olduu gibi gzel davran da gster-
menin ve oluturmann eitli yollar vardr. Gzel davran oluturmada ve
beeri problemleri zmede her zaman zgn yntemlerin de kullanlabile-
cei bilinmelidir. nceden grdklerimiz rnek alnabilir. Ancak taklit edil-
memelidir.
Kii kendinin dndaki varlklarn duygularna, heyecanlarna ve gereksi-
nimlerine duyarl olduu zaman sosyal hayatta da yaratc olabilir. Kuran da
kendi kendine yeterli bireycilii deil, aile ve toplumsal ball ve sosyal so-
rumluluu stlenen evresi ile btnlemi yaratcl ne karr.267 Yarat-
ma zgn bir olua iaret ettii iin sonu olarak estetik seim bireysel bir ba-
k biimi ve bireysel ngrdr. Genel beeni insan iin ayak ba da olabi-
lir. Yaratclk genel bir beeni dzeninden giderek uzaklaarak ilahi bir bee-
ni dzeyi oluturmaya almaktr.268
Hayal gc yaratcln uzaklara giden bineidir. nsan hayal edebildi-
i kadar gzellik retebilir. Akln, gerekliinin snr vardr fakat hayal g-
cnn snr yoktur. Tahayyl bireysel zgrln teminat, insan olmann
265 Aral, Neriman, Sanat Eitimi, Yaratclk Etkileimi, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi,
C.15, 1999, s.13.
266 Yavuz, Halide S., Yaratclk, Boazii niversitesi Yaynlar, stanbul 1994, s.9.
267 Hkelekli, agb, s.72.
snrlarn genileten yegane gtr. Hayal gc, insan doal ve toplumsal

snrlarn ve gerekliin tesindeki gereklie tayabilir. Ksaca ok ynl
belirlenmilik yaayan insana nefes alma olana balayan biricik aratr.269
Hayalde gzeli olmayann gerekte gzeli olamaz. Hayal insann dnyasn-
da kurduu bir gereklii srekli gzele dntrerek yaatr. nsan, emei
ve hayal gc ile yalnzca evresindeki doay deil ayn zamanda kendi do-
asn, kendi yapsn ve davranlarn da gzellik ynnde deitirip geli-
tirebilir.270
Kavramlarn, deerlerin ii dondurulmamal, kavramsal ilikiler deimez
ilkelerle snrlandrlmamaldr. nk insann doas ve bilgi tecrbesi hak-
kndaki gerek bilgimiz onun her an deitiidir. nsan doasnn deimez-
lii zerine kurulmu olan her yaklam insandan uzaklaacaktr. Yaplan her
ey daha dorusuna ak olmaldr. Aksi halde zihinsel patinaj gerekleir.271
nsan hayatndaki ok ynl deiim gerei bizi tasarma zorlar. Davranla-
rn estetik ynde deimesi insanlar mutlu eder. nsann her eyi renmek
isteme ve idrak etmek istemesi daha ok kendi yaay tarzn, evresini ve
kendini deitirme arzusundan ileri gelir.272 Yeni kiiler, bilgiler, anlaylar ve
kazanmlar hayatm ve davranlarm deitirme gcne sahip olduunda
daha anlamldr. nsan deien artlar erevesinde yeni bir ey syleyebilir,
yeni bir tarz ortaya koyabilir. Yeni gzellik dnceleri ile hayatn renklendi-
rebilir. Hayatnda gzellik adna yenilikler yapabilir gte yaratlmtr. Kul-
lanlmayan nitelikler yok hkmndedir.
nsan her an davran tasarlayp hayatta eitli ilikilerle gsterime sunar.
Bir davrann gzelliinde insann yapma istei, yn, oluumu, hz, srek-
lilii iin gsterecei aba nemlidir. Davranlar da bir ba bir bostan gibi-
dir. Bakldka gzelleir ve meyve verir. Btn davranlarn deitirilebile-
cek ve deitirilemeyecek boyutlar vardr. Bu durumda deitirebileceimiz
yn bizim estetik yaratclmza kalmtr. nsan deitirip gelitirebilecei
tm tarzlardan, renklerden ve formlardan sorumludur. Burada btn bikrim
kullanlarak estetik bir ierik ve sunum ile ortaya konulabilir. Bir davran,
farkl ynlerden ve farkl yeteneklerle ortaya kan ii ie giydirilmi gzellik-
ler barndrabilir. Davrann gzellii tketilemez sonu alnamaz. Dnce,
dil, sz, ses ve tavr davran iin birok imkn barndrr. Bu imknlarn ke-
fedilmeyi bekleyen bin bir birleimi sz konusudur. Olduka geni bu reper-
269 Zer ile Zor Arasnda, http://ducanecundioglusimurggrubu.blogspot.com.tr/2012/05/zer-ile-zor-ara-

sinda-i.html
270 Doan, age, s.39-40.
271 Ik, age, s.26.
272 Kurbanov, agm, s.25.
tuardan yararlanmay dnmek ve imknlar aratrmak, yeni karmlar de-

nemek gerekir. Tpk kimyacnn baz elementleri kartrarak yeni maddeler
bulmas gibi. Gzel davranta iitsel boyutlar dnyay tm zenginlii ve e-
itlilii iinde duymamz, grsel boyutlar tm ekil ve renkleri ile grmemi-
zi gerektirir. Yaratc edime sahip insanlara kendi ellerinde deitirebilecekle-
ri bu frsatlara, olay ve olgulara duyarsz kalmamaldr.273 Davran olutu-
racak imkan dnyas ylesine zengindir ki insan dncesi ve iradesi srekli
seim yapar.274 Her insann bu seimlerde etkin olabilmesi iin kendi iinde-
ki yaratc sanat yeteneklerini devreye sokmas gerekir. Gzel davran insana
ait tm dnceler, duygular sz, ses, renk, devinim ve biimler ile somutla-
trlr.275 Sanat hayat anlayan zeknn onu en ilgi ekici ve en gzel biimlere
sokmas demektir.276 Hayat bir biime girdii lde sanattr.277
nsan ilikileri canl yaanr. Canl ilikiler l tasarlar kabul etmez. Canl
tasarm canl ilikiyi srdrebilir. Gzel davran kendimiz ve muhatabmz
asndan yeniden yorumlanp retilmesi gerekir. nk ilikiler bir defa ya-
anr, tekrar ve provas yoktur. Tek atmlk ve tek admlktr. Geriye dnd-
rlemez ve yeniden yaanamaz. Yanl yapldnda zr ve af dilense de asl-
nn yerini tutmaz. nsan davranlarndaki estetik boyutu geri getirmek mm-
kn deildir. Hayat hibir davrann tekrarlanmasna frsat vermez.
Biz insanlar her konuda seim yaparz. Yaptmz seimler bizim yaam
tarzmz oluturur. Kelimelerin, bak tarznn, oturu, yry ve konuma
tarznn seimi, glmseyi tarzmz. Bir davran iinde seim yapabilecei-
miz o kadar ok ey vardr ki ou zaman biz bunlara dikkat etmeyiz. Unu-
tulmamas gereken biz setiklerimizi yaarz. Kesintisiz estetik alg ve beeni
ile davranta ayrntlar grmek, daha nce dikkat edilmeyen biimleri fark
etmek iinde bulunduu biim dnyasn aratrmak ve davran ekillendir-
mek gerekir.278
Davran tasarm en geni anlamda bir seimdir. Estetik, gzele ilikin bir
tasarlama olduu iin, saf gzel edimi yerine varolularn iinden somut ve
soyut gzeller tasarlama yetisidir. Varolular grmek semektir. Gerek se-
im sadece var olan gz nne almaz. Var olanlara da mdahale eder, z-
gn bir deformasyon ykleyerek taklitten, tekrardan, yapaylktan uzak kalr.279
273 Dz, agm, s.12.

274 Horner, Westacott, age, s.17.
275 ellek, agm, http://www.lightmillennium.org/isikbinyili/yaz_02/tulay_cellek_sanat_egitimi.html
278 Gltekin, Tuba, Sanat Eitiminde Estetik Deerlerin Geliimi Srecinde ocuk Ve letiim, Akademik
Bak Dergisi, 2011, S.24, s.1.
Gzel davran birtakm seimler eliinde yeni anlamlara ulama sre-

ci olarak grlebilir.280 Gzel davran iin her ey seilebilir. Kelimeler, tarz-
lar, sesler, durular, yaklamlar, baklar, oturular, kalklar hep insan terci-
hindedir. Yaplacak davran iin acaba en dorusu, en etkilisi, en gzeli han-
gisidir? Her bir imkn tasarma aktr. nsan zgrln davran tasarm
sresince yaamaldr. Davranlarn bir ksm sabit ve srekli monoton iken
bazlar yeni ilikiler ve roller iin yeniden retilir ve senaryo yeniden yaz-
lr. nsan eylemlerini monotonluktan, sradanlktan kurtarabildii oranda z-
gr olur. Tasarm sresince deitirebilecei her ey gzden geirilir hi kim-
senin olumsuz etkisinden kurtarlr. Davarm tasarm saysz seenek barn-
drr. Hepsi kullanmamz mmkn deildir. Eleme yapmamz gerekecektir.
rnein setiiniz bir kelime dier btn kelimeleri darda brakr. Aykla-
ma, ayrma, Furkan zellii ve dikkati gerektirir.
9.Dengeleme: Dzenlemeden sonra davran oluturan unsurlar arasna,
l, denge uyumun saland aamadr.
10.Glendirme: Eksik ve yanllarn fark edildii bunlarn tamamlanp
dzenlendii tutarllklarn beslendii temel unsurlar ile uyumsuzluklarn gi-
derildii bir aamadr.
11.Ssleme ve tezyin: Ayrntya inerek daha ince konulara dikkat etme ve
gerekli sslemeleri yaplmasdr. Ayrntlardaki dikkat ve tezyinat muhatabn
deerli olmas gibi birok olumlu duygunun uyanmasna neden olur.
12.Sunu veya gerekletirme: Srete kurgulanan gzel davran canl
ortamda uygulanr. Allah en iyi deerlendiricidir. nk hazrlnz da be-
raber yapmtnz. Fakat insanlar yalnzca sizin darya yansttklarnz g-
rr, konutuklarnz duyar, szl ve szsz iletiim unsurlar ile verdiiniz
mesaj okuyabilir.
13.Sonu: Her gzel davran baarlm rnekleri ile zgn ve kaliteli bir
hayat tarznn olumasna araclk eder.
4.4.1. Gzel Davran Tasarmnda Uygunluk

Dinde, insann hangi davran yapmas gerektiini bilmesi, buna inanma-
s ve sz konusu davran gerekletirmesi davranma srecindeki admlar-
dr. Bu aamalar gerei gibi ve hakkn vererek yapmak ise insan bir gzellik
sorunu ile ba baa brakr. yle ki, davran besleyen bilginin sahihlii, ey-
lemdeki istek, kararllk, ama, eyleme tarz gibi nitelikler davrann gzelli-
i konusunda ipular verir. Gzel davrann en nemli zellii ise uygun-
280 Kksal Musa, Sanat Nesnesinin Estetik Deeri Ve Bakalam, Sanat Dergisi, S.22, s.126.
luk ta ortaya kar. Gzel davrann l, oran, simetri gibi zelliklere sa-
hip olmas iin birtakm kriterlere uygun olmas gerekir. Buna estetik dilinde
uyum anlamna harmoni kavram kullanlmaktadr. Gzel davran, salam
ieriksel bir ve tutarlla ayn zamanda salam bir manta dayanr.281 Felse-
fe tarihinde gzel, genellikle uyumlu birlik olarak kabul edilmitir.282
1.Balam uygunluu: Her gzel davran kendi balamnda gzeldir.
Coomaraswamyin de belirttii gibi her davrann tasarlanma balam var-
dr. Bir ey ancak tasarland balam iinde gzel olabilir283 Her insan dav-
ran kendine zgdr. Her eylem kendi artlarnda retilir. Hibir davran
koullar, gerekletirilii ve sonular ile birbirinin ayns deildir. Bu neden-
le her insan kendi orijinal davrann kendisi retir. Taklit ve kopya bir ie ya-
ramaz. nk baarl olamaz. Her davran anacak kendi orijinal ve biricik
artlarn dikkate aldnda baarl olabilir.
Gzel davran dini bilginin estetik biim olarak sezgilenmesi, anlalma-
s ve yorumlanmasdr. Bir bilginin davran olarak yorumlanmas en byk
estetik olayn icradr. Bir davran oluturan kalbi eylemler, ses, tavr, be-
den dili ve tarz kendi iinde estetik bir ekicilik-iticilik yorum barndrr. Bil-
ginin davran olarak sunumu, anlamnn bedenletirilmesi sanattr. Her bil-
gi eylem sahibinin elinde bir sanat eserine dnr. Edep, adap, grg, neza-
ket kurallar, insan davranlarndaki estetie dikkat eken yorumlardr. n-
san davran ile ilgilenen alanlarn hemen hepsinin ortak amalarndan biri
de insann davrannn gzellemesine katk salamaktr. nsan tm kaynak-
larndan yaralanarak elde ettii bilgiyi yorumlayarak kendisi ve evre ilikile-
ri dzenlemek iin davran kalplarna dker.
2. Estetik beeniye uygunluk: Gaziliye gre iyi ahlakn kemali, insann
yapt iyiliklerden zevk duymasdr.284 Gzel davran her eyden nce ken-
dimize ve bizim gzellik anlaymza uygun olmas gerekir. Gzel davran
muhataba duygusal bir etki uyandrr, haz verir ve honutluk oluturur. n-
sandaki gzellik duygusuna uygundur. nsan davran; estetik adan hem
reten ve hem de onu izleyen-seyreden taraflarca kelimenin tam anlamyla
memnuniyet oluturmaldr. Davran gzellik ile ilikilendirdiimizde g-
zel davranta; kendisinden haz duyulan, hoa gitme, yce ve deerli olma,
hayranlk duygusu uyandrma, doru, iyi, faydal, temiz, salam ve bir amaca
hizmet etme gibi nitelikler bulunur. Gzel davranta insan kendi ruhundan,
281 Tunal, Estetik, s.81.

282 TDK Felsefe Terimleri Szl
284 ahin, agm, s.109.
duygu ve heyecanlarndan bir eyler bulur.285 Davrana tat katan, kendisine

yaplan davranlar estetik olarak alglayan bir bilin inasdr. nsan yapt
eyi yle beenmeli ki dier insanlar da adeta o ii beenmeye ortakla a-
rmaldr. Gzel davran, Allahn rzas insanlarn memnuniyeti ve gerek-
letirenin kalbini doyuran mutmain eden davrantr.286 Bir eyin gzelleti-
rilmesi biim ve mahiyet olarak haz ve beeniyi artrmaktr. Gzel davran
muhatabn da gzellik duygusuna ve vicdanna hitap eden bir davrantr.
nsann ftrat ile uyumlu olmas gzellikleri ortaya karr. Din, insan iin ft-
rata en uygun imkn ve frsattr. Din olmadan ftrata uygun bir elbise dikilemez.
Ftrat kavramn yaratl zellikleri olarak kabul edildiinde ftrat insann iyiye
ve ktye ak durumudur. Fakat ftrat kavram kurandaki dier kullanmlar
ile birlikte dnldnde daha ok iyiye, gzele ve doruya yatknlk, hak ve
hakikate uygunluk hali olarak anlalmtr. nsann hayra dnk yzn vic-
dan olarak niteleyenler de var. Sonuta ister ftrat diyelim ister vicdan diyelim
insann asln, znde ve yaratl mayasnda bir hayr var. te bu hayr her trl
gzel grn ve gzel davrann beeri kaynadr. nsann beslendii yaratc
kaynaklar yetenekler, uuralt zenginlikler, hatralar, hayal gc, ilham, tecrbe
ve tesadflerdir.287 Gzellik, ftratn dengesini salayan, ona uygun olan ve onu
ferahlatan davrantaki llerdir. Marksa gre bir objeyi gzel klan yalnz ob-
jenin nitelikleri deil ayn zamanda sjenin duyulardr. Sje objeyi gzel ola-
rak kavrayacak duyusal yetenekten yoksunsa o obje hibir zaman gzel olarak
kavranamayacak ve gzel olarak belirlenemeyecektir. 288
3.Muhataba Uygunluk: Davrann estetik deer kazanabilmesi iin, hibir
kar dnmeden o davrantan haz duyan ve onu takdir eden estetik sje-
lerin bulunmas gerekir. Muhatabn dikkate alnmamas, bilinip tannmamas
gzel davrann olumasn engeller. Bu nedenle gzel davran her eyden
nce muhataba uygun bir davrantr. Gzel davrann deimeyen muha-
tab Allahtr. Bu dikey iliki kesintisiz insan nerede ve kiminle olursa olsun
devam eder. Dier muhataplar da zaman ve mekan balamnda muhatap-
tr. Aralarnda kopukluk yoktur. Allahn muhatap alnmas dier btn var-
lklar son derece deerli duruma getirir. Dini adan gzel davran Allahn
yceliine, makamna, yetkisine, byklne uygun, insan onuruna yak-
an bir davrantr. Dncesiz insanlar gzellik hakikatini g olarak al-
glarlar. Szde dnenler mantk balamnda l gelitirirler. Gzde d-
285 Ergn, agm, s. 2

286 Baknz: Eyyp Demir, Estetik
287 Hamdi Akverdi, Sanatta Yaratma, ME. Yaynlar, 1953 s.26-94.
288 Artut, age, s.7.
neneler ise cazibeyi kendileri iin bir l sayarlar. zde dnenler ha-
kikati Allah katndaki deer ile tartarlar.289 nsanlara deer vermek; sz-
lerle deil hayatn iinden tutumlarla ortaya konulur. Kardaki insana ver-
diimiz deer davrann tarznn belirlenmesinde en nemli unsurdur. An-
cak inanan insann muhatab hibir zaman yalnzca karsndaki insan deil-
dir. kinin ncs Allahtr. Bu durumda davran yalnzca kardaki mu-
hataba gre deil deimez muhatap olan Allaha gre de olmaldr. Allahn
znelii mutlak ve sreklidir. Davran deyim yerinde ise ona oynanacaktr.
Dini davranta Allah deimeyen muhataptr. Allahn yaknl hissedilme-
den, gzelliine snlmadan gzellik retilemez. nsann Allaha kulluu-
nun kalitesi Allaha adad iin gzelliindedir. Tpk Hz. demin ocuk-
larnn kurbanlar gibi... Allaha yaknln sebebi gzellik kabul edilmitir.290
Habil ve Kabil kssasnda kurbann gzel olmas ok nemlidir. Tm Msl-
manlar Allaha sunduklar ibadetlerinin gzel olmasna dikkat etmelidir.
Estetikte insan hem alc hem vericidir. Alc ve verici hazzn birbirine uy-
gunluu insan ilikilerinde zirvedir. Bu zirve estetik dzeylerin karlkl
oluturulmas ve fark edilmesi ile yaanr. nsan ilikilerinde de estetik haz-
zn, insann dier holanmalarndan ayrlan en byk fark, kar iermemesi-
dir. Sanat eserini seyreden ile sanat eseri arasnda ne kadar ok ortak noktalar
bulunursa iliki o kadar zengin, zevkli ve gl olur. Allah insan arasnda ya-
anan gzellik ilikisinde sanat ve estetik muhatap srekli yer deitir-
mektedir. Allahn sanatn takdir ederken insan estetik muhatap olmaktadr.
nsann rettii sanat ise Allah estetik muhatap olarak takdir etmektedir. Do-
lays ile ift kutuplu bir estetik olay her an ve yeniden yaanmaktadr. nk
her iki estetik zne de karlkl olarak birbirlerine cevap vermektedir. Bir ta-
rafta Allahn oluturduu sanatsal kutup dier tarafta ise insann oluturdu-
u bir kutup vardr. Estetik anlam birlikte oluturulmaktadr. Burada Allah
iin mkemmel zne olduu iin bu anlamn oluturulmasnda karlk veril-
mesinde bir eksiklik ve kusur olamaz. Ancak insan tarafnda durum byle de-
ildir. nsan her zaman ayn mkemmellikte karlk veremez. nsann bu es-
tetik ilikide boluklar kendi abas ile doldurmas gerekir. Burada unutul-
mamas gereken ikinci bir nokta ise insann hibir durumda nceden belirlen-
mi estetik bir alan yoktur. Estetik yaantsn ematik ve mekanik olarak de-
il yeni bir aba ve yeni bir tarzda ortaya koyar. nk insan kendisini yeni-
den retmek zere tasarlanm bir sanatdr.
289 Oru, age, s.105.

290 Maide, 27
4.Hakikate (temsil ettii ideye) Uygunluk: Her insan kendi davran ile
bir imaj oluturur. Gzel davranlar hakikatin hayatn iindeki somut gs-
tergeleridir. nk herhangi bir insan davran, ait olduu dnya gr ve
inan yaps ile btn bir zihniyeti temsil eder.291 Her davran bir dnya gr-
nn rndr. Kk ve sradan tek bir davran bile hakikat iin numune
olabilir. Duygu, dnce, deer ve inanlar davranlar, davranlardn tekra-
r ile de tutum ve alkanlklar oluur. Bunlarn sreklilii ve btnl de in-
san kiiliini meydana getirir. Karakterler ahlaksal ve metafizik dnce ku-
ramlarnn toplumsal yaamda kendileri aracl ile somut bir varlk kazan-
malarndan dolay kendi kltrlerinin deyim yerindeyse temsilcileridir. Ayn
zamanda karakterler ahlak felsefeleri tarafndan taknlan maskelerdir.292
Kltr, insann dinsel ve teknik alanlarda yaratt, ortaya koyduu ey-
lerin btnl olarak anlalr. Bir sanat eserini kavramak iin, sanat eseri-
nin yaratld kltrle temas kurmak gerekir. nk sanat eseri varln ve
deerini ait olduu kltr yaps iinden alr.293 Bu nedenle davranlardaki
gzellik hakikate ve Allaha yarar bir nitelikte olmas yannda iinde yaa-
nlan kltr de dikkate alnmaldr. nsanlar alglam olduklar bir nesne ile
kendi idealleri arasnda bir uygunluk bulduklar zaman o nesneyi gzel ola-
rak; kendi idealleri, anlaylar ile atan kendi ideallerine aykr, yabanc d-
en bir nesne olarak grdkleri eyi de irkin, gzel olmayan bir nesne ola-
rak duyumsarlar.294
Allahn beendii davranlar hidayete araclk edebilir. Bir insann hida-
yetine sebep olabilecek en nemli ve en kullanl argman davran gzelli-
idir. Gzel davranlar Kurann beeri tefsiri ve aklamasdr. Gzel dav-
ranlar insann alglad ortama bir cevap, soru ve sorunlara bir zm nite-
liindedir.295 nanan insann davran inand hakikatin gstergesidir. On-
dan bir gzellik tar. Eer gerekten gzelse dikkat eker. Nasl ki bir sanat-
kendi duygu ve dncelerini eseri ile anlatyorsa inanan insan da duygu
ve dncelerini davran eseri ile ortaya koyar. Temsil eden ile temsil edilen
arasndaki uygunluk davranlarla ortaya konulur. Bir eserin gzellii onun
temsil ettii ideyi yanstt oranda oalr. Gzel davran da vahyin zne
ve ortaya koyduu hakikate uygunluu kadar gzelleir. Hem paras hem
291 Gaston Bouthouldan Aktaran: Hlya Alper, Bir Kelam Problemi Olarak mann Psikolojik Yaps, Dok-
tora Tezi, M..S.B.E. Temel slam Bilimleri, Kelam Bilim Dal, stanbul 2000, s.141
292 Macintyre, Alastair, Erdem Peinde Ahlak Teorisi zerine Bir alma, ev: Muttalip zcan, Ayrnt
Yaynlar, stanbul 2000, s.52.
295 Sert, age, s.25.
de btn ile uygun olmaldr. Davran vahye uygunluu orannda canl bir
anlatm gc kazanm olur.296
Gzel davran vahye uygun olursa Allah tarafndan desteklenir. Allah ta-
rafndan yardm grmeyen kabul edilmeyen bir davran gzel vasfn kaybe-
der. Kuranda geen ilmimi artr ifadesi ile hem anlamaya hem de kalp ve
davran ile elde edilecek ameli ilme vurgu yaplr. lim amele araclk eder.
lim ile ulalmak istenilen ameldir. lmelyakn; insann bilgi boyutu ile bildi-
i hakikat, aynelyakin; duyu organlar ile grd hakikat, hakkalyakn ise
bunlarn yannda kendisine gsterilen hakikattir. Layk olmayan kiiye haki-
kat gsterilmez. Ancak kendisinde bir hayr bulunan kimseye hakikat iittirilir.
5.Akla uygunluk: Gzel davran insan aklna uygundur.297 Davrann
akl ve vahiy ile tutarl olmas gerekir. Vahyi delil ile akli delil arasnda bir
ayrm yaplmaz. Din insan hayatnn tm faaliyetlerinde akli tutarll g-
zetir. Akli tutarllk insann rasyonel yapsnn bir gerei olarak kabul eder.
Gzel davranta duyularla alglanp fark edilen isel, dsal ve ieriksel uyu-
mun yannda mutlaka mantk da gzetilmelidir.298 Gzel; keyfi, nemsiz ve
akl d deildir. Yani sevildii kadar anlalr da olmaldr. Allahn yaratt
her varlkta akl ve gzellik i ie grnr. Allah te de dta da gzellik mu-
rat eder. Davran Allah ite de grp deerlendirmektedir. Ancak yine de
insan grnrde olann da en gzelini sunmaldr.
6.Vicdana uygunluk: Davrannn gzelliini grmesi iin insana vicdan,
kuran, peygamber, bir karde ve bir insan aynas gereklidir. Vicdan, insann
i dnyasnda bulunan ahlaki deerlendirme merkezidir. Yaptklar ile vic-
dan terazisi dengede olduu srada insanda i gzellik oluur. Huzur ve mut-
luluk iinde bu gzellikten zevk alarak yaar. Vicdan Allahn insana kendin-
den fledii ruh gibidir. Ycelii, ahlaki olan, doruluu ve gzellii insa-
na fsldar. nsan heva, toplum ve eytan aynasna baktnda gzellik l-
sn kaybeder. Gzeli irkin irkini de gzel grmeye balar. Aynas yanl
olann gzellii de doru grnmez. zellikle yalnz kendi vicdan aynasna
bakanlarn aynas paslanr ve ne kendinde ne evresinde hibir gzellii g-
remez. Vicdan aynas hem vahiyden, hem peygamberlerin rnekliklerinden,
hem inanan kardelerin gzel zelliklerinden hem de evrensel insani deer-
lerden beslenir. Vicdan aynas dini kurallarn bireysel ve sosyal anlamlar ile
iselletirmi yksek bir bilintir. Bu anlamda kendi vicdannn olumasna
296 Gzelliin Nitelikleri Nelerdir, http://www.felsefe.gen.tr/sanat_felsefesi/guzelligin_nitelikleri_neler-

dir.asp
297 Al-Attas, agb, s.46-47.
298 iman, age, s.204.
katk salayan herkese ve her eye derin bir minnettarlk tar. Vicdan bata
Yaratc olmak zere her varla duyarldr. Kendinden balayp tm varl
kucaklayarak Allaha ykselen bir ilikisellik ve karlkllk iinde dnya g-
rnde her varl sever ve ona kendi deerini verir.299
Din akl ve kalp yannda vicdan da davrana kaynaklk eden beeri bir
muhatap olarak kabul eder. Kuran, insann hem aklna hem gnlne hem vic-
danna birden hitap eder. Ancak insan vicdanna ve gnlne daha ok hitap
eder. nk akl muannit iken vicdan ve gnl daha mlayimdir.300nsann
gzel davran varln ahenk, uyumunu ve gzelliini oluturur. Halife ola-
rak yaratlan insann ilikiye girdii her varlk ondan memnun ayrlmal, bu
ilikiden huzur duymaldr.
Gerek gzellik duygusunun gerekse vicdann objektif olmadn dinin
buna kendi gzellik anlay ile bir nesnellik katabileceini belirtmeliyiz.
nk bireysel vicdana duyulan gven ancak bireylerin bilinli olmas du-
rumunda anlaml olur.301Gzel davran deerlerle uyumludur. Davranlar
ou zaman deer ve ilkelerle ilikilendirilmeden yaplr. Oysa dini davran-
n Allah katnda bir deeri olmas iin deer ve ilkelerle gzelletirilmesi ge-
rekir. Hangi alanda olursa olsun bilimsel faaliyetlerin amalar konusunda in-
sani deerlerin gz ard edilemeyeceini syleyebiliriz. Ancak o zaman tm
bilim alanlar insann gzel davranna katk sunabilir. Bundan hareketle di-
yebiliriz ki gzel davran her durumda zveri, dierkmlk, mtevazlk ve
cmertlik ierir.
7. Amaca Uygunluk: Gzel davrann oluturulmasnda insann kendisi-
ne sormas gereken ilk soru Hayatta amacm nedir? sorusudur. Gzel dav-
ranmak iin kii srekli kendine Ne istiyorum? sorusunu sormaldr. ou
insan ne istediini, ya da neye ihtiya duyduunu veya ikisi arasndaki far-
k bilmeden yaar.302 Bu sorular ve bu sorulara verilen gerek cevaplar insa-
nn bir dnya gr, hayat felsefesi oluturmasna yardmc olur. nk is-
tekler kiiliin ve karakterin temel yapsnda yer alan en nemli ynlendiri-
cilerdir.303 stekler insanda ama oluturur. Ne istediini bilen bir insan ger-
ek bir znedir. Kendi yolunda, kendi iinde ve kendi kararnda daha salk-
l admlar atabilir. Ne istediini bilmeyen insan ise bir nesne gibi yaar. nsa-
nn nesne olmaktan kurtulmas iin ne istediini bilmesi gerekir. Gzel dav-
ran nesneye gre bir i ve etkinlik deildir. Gzel davran gerekletirebil-

300 Kaya, Mahmut, Kuran Sempozyumu, Kuran ve Eitim, Fecr Yaynlar, Tokat 2007, s.42.
301 Serdar, Ziyaddin, Postmodernizm Ve teki, Sylem Yaynlar, 2001 stanbul, s.60.
302 zkan, Zlfikar, Bilincin Gc, Hayat Yaynlar, stanbul 2003, s.235.
303 Eren, Ik, Sanat ve Bilgi likisi, Asa Kitabevi 2005, s.23.
mesi iin insann estetik zne olmas gerekir. Gerek anlamda gzellii an-
cak zneler duyumsayabilir. nsan harekete geiren gzele kar olan been-
me duygusu ve hazz yalnzca znede bulunur. nsan, doruluuna inanarak,
gvenerek, iten bir ballkla bir davranta bulunuyorsa, o davran srek-
lilik arz edecek ve bir tutum ve norm haline gelerek benzer ortamlarda ken-
disini hissettirir. Aksi halde birey, frsatn bulduu ilk anda o davran terk
eder veya terk etmenin yollarn arar. Bununla birlikte, zellikle itaat sonucu
yani, dtan gelen etkiler nedeniyle gsterilen boyun eme davran ve bu-
nun devamllnn gerisindeki sebepler, ok eitli ve kompleks olabilir. Or-
tam artlar, kiilik zellikleri, gemi yaantlar, gelecee dnk beklenti ve
idealler gibi. D basklar karsnda itaatkrlk ve tabi olma eilim ve davra-
n gsteren insanlar, genellikle ruhsal zafiyet tayan, zayf iradeli ve menfa-
atine dkn kiilerdir.304
Xenophonun da belirttii gibi btn gzel eyler birbirine benzemez. B-
tn gzeller amalarn en gzel ekilde yerine getirdikleri vakit gzel olur-
lar. Her varln bir varolu amac vardr ancak varolu amacna uygun olur-
sa gzel olur. Gzel bir firen durdurur. Gzel bir gaz pedal hzlandrr.305 Bu
bak as insan ve onun yaamnn amac konusunda insan dndrr.
Bu durumda gzele ulamann yolu nsan kimdir? ve Yaratl amac ne-
dir? sorularn sormaktan geer. Din ve ahlak alannda bu sorunun cevab
ok aktr. nsan ok ynl bir varlk olsa da ahlaki yn daha nde olan bir
varlktr. Her insann kendi z varlnda oluturaca ahlaki deerlerle bar-
k bir yaam insan ll dengeli uyumlu yani gzel bir yaama ulatrabi-
lir. Bu gzellik bencillikten ve ayrmclktan uzak bireyden iinde yaad
topluma ve oradan tm insanl iine alan evrensel bir gzellik anlay ge-
litirebilir. Bu dnyada insann grevi kendi ahlaki gzelliini tamamlamak-
tr. Hz. Peygamber, iyiliin gzel ahlak ve ftratn bir paras olan vicdan ile
ilikisini yle dile getirmitir. yilik; ahlak gzelliidir. Ktlk ise vicdan-
n rahatsz eden ve bakalarnn bilmesini istemediin eydir.306
Gzel davran amacna uygundur. nsan iin amasz bir eylem yoktur.
Davrann estetik olarak zenginletirilmesi davrantaki amacna uygun an-
latmn ve anlamn zenginletirilmesidir. Gzel davrann amacnda kar,
smr ve gsteri olmaz. Her iki alanda elde edilen bilgiler insan yoksun-
latrmaya, smrmeye ve aldatmaya deil de onu yceltmeye, mutlu olma-
sna katk salamaya, onun iin daha iyi bir hayatn hazrlanmasnda arac-
304 anver, agm, s.153

305 Arat,1979, s.29.
306 Mslim/Birr-14-15.
lk etmee hizmet ettii srece deerlidir. Kuran davranlarn kendisi ka-

dar tarzna nem vermitir. Davranlarn estetik boyutuna da dikkat ekmi-
tir. Davranta temel ama estetik deildir. Allahn honutluudur. Ancak
Allahn honutluu her trl gzellie layktr. nsanlar iin de durum ay-
ndr. Ama yine estetik deildir. Fakat insanlara gzel eylere layktr. Dinin
oluturmak istedii davran, ikiyzl, karc ve rol yaparak oynama ile orta-
ya konulan sanal bir tutum deil, iman ve ihlas kanalndan gelerek iten olu-
an eylemdir.
8. Form-z uygunluu: Her eylemin bir tarz, ekli ve formu vardr. Her
eylem bir gzellik ierir. Eylemek bir sanattr. Bu nedenle eylemin tarz da ey-
lem kadar nemlidir. nsann nasl yapt ou zaman ne yapt kadar
nemlidir. Her davrann bir sanat deeri olabilmesi grnr ve grnmez
artlar vardr. Din eitimi insan davrann i ve d koullar ile bir btn
olarak ilgilenir. nan, duygu ve dncelerinden olumu i gzellii yan s-
ra davrann grnen ksmnn da gzel olmas gerekir. Ancak o zaman g-
zellik bir btn olarak ortaya konulmu olur.
slamn insana ykledii estetik sorumluluk yalnzca biim ile ilgili de-
il; ayn zamanda z ile de ilgilidir. Bu nedenle insann estetik sorumluluu;
temel sorumluluu olan iman ve salih amel ile dorudan ilgilidir. Baka bir
ifade ile insann estetik sorumluluu iman ve salih amelin gzel ve gzellik
dnyas ile ilgisinden ortaya kar. Dinde de hkmler nemlidir. Ancak din-
deki gzellik dil zerinden olduu kadar yaant zerinden deer bulur. Ha-
yatta yerini almadan gzellie ulam saylmaz. Dini balamda gerekleti-
rilen dsal eylemler daha derin ve z bir unsurun, hayata ynelik duruunu
ifade eder.
nsann grnen ve grnmeyen iki dnyas vardr. Grnen dnya ile
grnmeyen dnyann gzellikteki uyumu estetii ortaya karr. nsan g-
rneni bilebilir ve deerlendirir. Grnmeyeni grnenlerden hareketle g-
zellik ortaya kar. nsan kendi i dnyasnn gzelliine kendisi ve Allah ta-
nktr. Bir insann herhangi bir davrana tepkisi alkanlklar da olsa kurgu-
saldr. llr biilir kardaki insann bize olan tavrna baklr. Hak ettii ne
ise yle karlk verilir. Burada Kuran terbiyesi ikili ilikilerde nc kiinin
varlndan ve tanklndan sz eder. Bu Allahtr. Hatta melekler ve cinleri
de dikkate aldmzda ikili ilikilerde yalnz olmadmz, gaybi bir ortamda
bulunduumuza inanrz. Aslnda bir dine inanmak tam da budur. Gzellii-
mizin grnmez izleyicileri olduuna olan inancmz dinin temel omurgasn
oluturur. Burada karmzdaki insan kadar insan deerlendiren i ve d g-
rnen ve grnmeyen ynyle tam olarak deerlendiren Yaratc vardr. Al-
lah her konuda tam znedir. nsann akn i dnyas ve d dnyasndaki bu

uyumu ve gzellii tam olarak deerlendirecek olan Allahtr.
11.Btnsel Uygunluk (Denge): Kuran Mslmanlara orta mmet olma-
y hedef gstermitir. Orta mmet olma insan davranlarnda ve ilikilerin-
de denge ve l ile salanabilir. Gzellikte bu dzen ve ahenkte ortaya -
kar. Dnce ve duygularda olduu gibi toplumsal ilikilerde denge olduu
zaman insan hayatnda bir gzellik gerekleir. nsann yrynde doal
olmas ve sesini ksmas, ykseltmemesi, barp armamas bir edep ve za-
rafet konusu yaplmaktadr.307 Peygamberin yannda sesin ykseltilmemesi308
ses tonunda ve sesin kullanmnda estetik bir lye iaret etmektedir. Mfes-
sirler de bu ayeti seste ve yrmede orta bir l olarak anlamlardr.309 A-
rlk gzellii ortadan kaldran bir tutumdur.
4.4.2. Gzel Davran Tasarmnda Oluturucu Unsurlar

Her bir davrann hem grnen hem de soyut yorumunda bin bir gzel-
lik retilebilir. Gzel davranta olduu gibi her gzelliin soyut ve somut
ynleri vardr.310
4.4.2.1. Estetik Kayg

Davranta estetik algy gelitirmek iin gzelin alglanmas, grlmesi
ve hissedilmesi gerekir. Bu eylemler seilebilen her eyde gzel olan ayrt
etmede kullanlr. Kalp gzel davrann mutfa, hazrland yerdir. Gzel
davran kalpte, beyinde ve niyette oluturulur. Burada tohum atlr, besle-
nir ve sonra zuhura kar. Kalbin ilevsel duruma gelmesi iin de estetik kay-
g gereklidir. Estetik kayg, gzele, daha gzele, en gzele ulamada, ulaa-
bilmede yaanlan tedirginlik halidir. Bu kayg olumsuz bir kayg deil; gze-
le ulamada insana pekitirici bir etki yapan bir ruh halidir.311 Gzel davran
iin ncelikle sz konusu estetik kaygnn olmas gerekir. dnyada olutu-
rulamayan bir gzellik darya aldatmaca ve illzyondan baka bir gzellik
sunamaz. Bir davran nce kalpte gzelleir veya irkinleir.
4.4.2.2. Bilgi
Gzel davranlar vahiyden beslenmeli ancak vahyin kendisi gibi mua-
mele beklememelidir. Din ve din anlayn bilim ve doa iin yaplan yoru-
307 Lokman/19.
308 Hucurat/42.
309 Taberi, Lokman/19.
310 Arcan, agm, s. 208.
311 Akn, agt, s.21.
ma benzetebiliriz. Bilim insann zihninde oluturduu kavramlardan olu-

mu bir kurgudur. Bu d gereklik ile ayn deildir. Kurgusal bir yorum-
dur.312 Dini anlaylar da ayn ekilde insann kendisi ve toplum iin olutu-
rulmu zihinsel ve duygusal bir kurgudur. Vahyin kendisi deildir. Vahiyden
alnm fakat insan tarafndan ilikilendirilip btnletirilen beeri oluum-
lardr. Kavramlarmz olaylarla tutarl olduu srece hakikate erimi olmay
mit ederiz. Fakat ulatmz hibir bilgi dzeyinin kesinlii sz konusu de-
ildir. nsan bilgisinin deiim iine olmas da bunun byle olduunun kan-
tdr. Ayrca bilmek yetmez, bilinenlerden doru sonular karmak gerekir.
Sonu genellikle gzel davranla ilgili ise doru yoldayz demektir. Bu yak-
lam Allah bilir siz bilmezsiniz. Gerei ve Allahm bizi en doruya ilet
Rabbim ilmimi artr dualar ile btnleir. nsann bilgisi Allahn bilgisi ka-
rlatrldnda snrl, bulank, deiken ve nesneye baldr. Allahn bilgisi
ise btncl, apak ve nesne kendisine baldr.313 Yani her hakikat ilahidir.
Btn beeri hakikatler ona yaknl orannda ondan yansyandr.
Sonuta her insan dnyay kendi bildii kadar alglar.314 Hatta insan alg-
lad her eyi, kendi yaplandrd bir kurguya gre anlamaktadr; bu da in-
san kavraynn temelde estetik ve yaratc bir eylem olduunun ifadesidir.315
Bu kurgunun salam temeller zerinde ykselmesi iin kesintisiz bilgiye ih-
tiya vardr. nanan insan iin bu Kuran bilgisi bu kurgusal algnn temeli-
ni oluturur. Ancak bu yapnn ayakta kalabilmesi iin dier tm bilgi alan-
larndan yararlanlmaldr. Bir eyi hayal etmek, gzde canlandrmak, tasav-
vur etmek d yz ile tanmak veya hatrlamak bilmek deil, yzeysel bil-
gidir.316 slam dininde ilim renmek ve retmekten maksat yzeysel bil-
gilerin derunundaki hakikate ulamaktr. Hikmet, hakikatin yolu, hakikat
adna dnce retmek, delil zerine yaamak, burhan ve ameli barndrr.
Kurann ve hakikatin anlalmasna ve anlatlmasna yardmc olan her trl
bilgi hikmettir. Bu tanma gre bata snnet olmak zere hakikat adna re-
tilmi her trl bilginin hikmet olduu sylenebilir. Hakikatin temsili saylan
gzel davrann anlalmasna ve anlatlmasna araclk yapan estetik bilgiler
de hikmet saylabilir. Mslmanlar hikmete duyarsz kalmamaldr.
Dini anlamda bilmek insann bir eyi kendi iinde zihinsel, duygusal ve-
ya sezgisel olarak iselletirilmesi ve yaantya dkebilmesidir. Onun iin f-

313 Gazzaliden Aktaran: Hasan Aydn, slam Dnce Geleneinde Bilgi Kuram, Naturel Yaynlar, An-
kara 2005, s.41.
314 Erin, age, s.17.
315 Erzen, age, s.37.
316 Oru, age, s.87.
kh kiinin amel ve eylem cinsinden olan hak ve grevlerini bilmesi olarak

anlalmtr. Elbette bu anlay kelam zamana ve ihtiyaca gre anlamaktr.317
Hakikat tek kiinin tayamayaca kadar ardr. nsanlar ancak birbirlerinin
dncelerini birbirlerine ekleyerek merdiven yapar sonrada hakikatin en s-
tne bir ey koyabilirler. Aratrma yeniye baka bir yeniyi ekleyerek geli-
mek/gelitirmek demektir. Hakikat, uyanklk yapp hakikatin zeminine ken-
dince bir eyler sktrmak isteyenlerin zerine devrilir. Hakikat emek ister.
Kendi gc ile trmanmayana yzn gstermez.
Gzellik bizim kltrmzde baz farkl alanlar arasna sktrlm, ba-
z alanlarla ilgisi kurulmam, baz alanlarda ise yeterince ilenmemi bir bil-
gi alandr. Bir gzellik fkhna ihtiyacmz olduu kesin. nk estetik alan-
da da farzlarmz, vaciplerimiz ve snnetlerimiz, rfmz detimiz var, yok-
sa da olmal. Bir gzellik felsefesine ihtiyacmz var. Biz Mslmanlar zihin
dnyasnda gzellik bilinci ile yaatabilecek. Gncellenmemi, hayatla bulu-
turulmam yorumsuz bilgi bir ie yaramaz. Bilgi tm gzellii ile bireyin ha-
yatnda olmal, beynin tm sinir hcrelerinde dolamal, kalbin tm duygula-
r ile buluturulmal ve hayatn klcal damarlarna girecek ekilde yorumlan-
maldr. Bir bilginin sonu gzellie kmad srece insan yetkinlie erdire-
mez. Bilgiye amasal deerini gzellik kazandrr. Bilmedii eyi ise insan iyi,
gzel ve doru yapamaz.318 Cehalet gzel eylem retemez. Cehalet daha ba-
ndan kayptr. nsan dncesini, duygusunu ve eylemini bilgi ile gzelle-
tirebilir. Eylem kiinin anlay dzeyine bilgi aamasna gre dzenlenir. Bu-
rada bilgi kiinin edindii izlenimler yn deildir. Sindirdii, zmsedii
eylemini yneten bilgidir.319
Duyular dnda bilgi kayna olarak grlen, letaif, ilham, rya ve sezgi-
ler insann gaybi alemle yaad olumlu veya olumsuz hayatn karl say-
labilecek etki-karlk ve geri bildirimlerdir. Gzel davran tasarmnda ya-
rarlanlacak kaynaklardan biri de sezgidir. Sezgi, hangi alanda olursa olsun
bilinaltndan gelen birden doan anlk bilgidir. Bu tr bilgiye de inanan in-
san ak ve ruhsal olarak hazrlkl olmaldr.320 aybi varlk alannda olumlu
manevi etkileim sonucu elde edilen bilgiye irfani bilgi diyebiliriz. rfani bil-
gi, amele dnm bilginin yeni bilgiler kazandracan savunur.321 Ancak
bu etkileim alanndan elde edilen bilgiler sbjektif, yalnzca tecrbeyi yaa-
317 Beer, age, s.104.

318 Oru, age, s.20.
319 Eybolu, smet Zeki, nsann Boyutlar, ada Yaynlar, stanbul 1979, s.151.
320 ellek, agm, http://www.tulaycellek.com/
321 Demirli, Ekrem, Tasavvufta Estetik Algs Hakknda Bir Deerlendirme, VI. Dini Yaynlar Kongresi
slam, Sanat ve Estetik, Diyanet leri Bakanl, Ankara, s.106.
yan bireyi balayan ve yalnzca onun dnyasn ilgilendiren bir bilgi trdr.
rfani bilgiye de snr izen ve suiistimalleri nleyecek ilim ise daha ok vah-
yi haberin anlalmas ve yorumlanmas zerine yaplan akli-mantiki-felse-
fi almalarla elde edilen bilgidir. nk birlikte yaplan hayr veya er ile-
rinde bile herkes ayn derecede bir karlk almaz. nsan kalbi metafizik ala-
nn aynas gibidir.322
Akln ve hikmetin az bilgidir. Her konuda Allahn hkmn bilmeden
Allahn rzasna eriilemez. Evrende var olan gzellik ilim ile ina edilmi-
tir. limsiz gzellik oluturulamaz. Dinin maslahatlarn anlamaya almak,
emir ve yasaklarn hikmetlerini aratrmak, imann, ihlasn ve amelin gcn
artrr. Allahn ycelii, dinin gzellii, hikmet, basiret ve idrak ile gerekle-
ir. Hkmn adil, doru ve gzel olduunu kavramak, hkme olan hayran-
l ve ball artrr. Bylece hkmn derin manasn idrak etmeyi hedef
alan niyet imann gzellii ne olursa olsun azaltmak yle dursun onu temel-
lendirecek eyi ve onu sarslmaz bir ekilde devam ettirecek olan ona ilave
eder.323 Dini deerlerin tam karsnda temeli cehalete dayanan ve cehaletten
beslenen yalan-yanl, kt-ktlk ve bunlarn doal sonucu irkinlik bulu-
nur. Cehalet ve ktlk hibir zaman bir gzellik ortaya karamaz. Cehalet
hoyratlk ve kabalk retir. Bu nedenle bilgi ve ilim gzelliin snrlarn izer.
Gzel davran iin estetik bilgiye de ihtiya vardr. Estetik bilme; insan
tepkilerinin nasl olduunu anlama, estetik olaylar nceden tahmin etmeyi
salar. Estetik bilgi alglamay, anlamay, empatiyi ve birey ve toplum ile ya-
anan deneyimlerin her gn gzden geirilerek bu yaantlara bir deer atfe-
dilmesini gerektirir. Estetik deerler gzel davrann hem grnen hem de
grnmeyen zelliklerini tasvir edip ortaya karr.324 Estetik bilgi yorum-
sal ve yapc bir paradigma, fenomonolojik hareketler ve sezgisel arama ey-
lemleri ile balantldr.325 Estetik, bilgi ile insan arasndaki mekanik ilikiyi
duyum, duygu ve dn ile harmoniye dntrme ilemidir. nsann reti-
ci ynnn fark edilip kullanlmasdr. Yzeyden geme, kabuu atlatma ve
derinleme ancak estetik yetenekler ile meydana konulabilir. Estetik bilgi; he-
nz gerek olmayan eyleri tasarlamak hem de olmayan eylerin neler olabi-
leceini hayal etmektir. Gzel davran oluturmak iin estetik bilmenin an-
lam insann iinden gelen yaratc becerikliliin dar vurumu olarak da ifa-
de edilebilir. Davranm sahipleri eylemleriyle, durumlara olan yaklamlary-

323 Draz, age, s. 271.
324 Yldrm, agm, http://www.journalagent.com/
325 Yldrm, agm, gs.yer.
la yeni alternatifler ortaya koyabilirler. Bu eylemleri szl ya da hareketli bi-

imde olabilir. Bu tarz tecrbelerin paylam olmakszn gzelliin ortaya -
kp kmayaca belli olmaz.326
4.4.2.3. Dnce
Bilindii gibi bilgi nesnesine uygun ise, ona doru, sanat yapt amac-
na uygun ise ona gzel diyoruz.327 Ahsenul amelin yar alanndaki varl
dnce ve bilin ile srdrlebilir. Dinin bir gzellik yolu olduu ncelikle
akl ile idrak edilir. nsan yaamndaki tm gzelliklerin insani kayna g-
zel dncedir. Arkasnda gl ve pozitif bir tefekkr dnyas olmadan hi-
bir gzellik fark edilemez ve yaatlamaz. nsan kendisi, ailesi, iinde yaad-
toplum ve insanlk iin gzel eyler dnmek, gzel dnceler retmek
zorundadr. Din insann zihinsel dnyasnda bu gzellii oluturmas iin in-
sana rehberlik eder. nanan kii hayatn her alannda gzellik retmek ile m-
kelleftir. nsann kendisine, dier insanlara ve yaad evreye kar olumlu
dnceler gelitirmesine katk salar. man, insann davrannn estetik bo-
yutu hakknda da akl yrtmesini gerektirir.
nsann varlk leminde tank olduu gzellik tek boyutlu bir gzellik de-
ildir. Birbiri ile i ie gemi, birbiri ile dzenli, birbiri ile ilgili ve uyum-
lu bir gzelliktir. Bu ahengi ve uyumu ancak akl lebilir. nsann fark etti-
i ller, incelikler ve uyumlar akl ve aratrma sayesinde ortaya kmakta-
dr. Varlktaki gzellik bizi kendisine hayran brakan yce bir kudrete ula-
trmaktadr. Bu bilgi bizi tm ynmzle etkilemekte ve hayran brakmakta-
dr. Allahn varlktaki gzellii, hkmnn gzellii, vaadinin gzellii an-
cak akl ile anlalabilir. Akl gzelliin de kymetini verir. nsan evrenden g-
zellik ve dzenden etkilenir. Evrenden ald kural ve dzen ile kendi hayat-
na gzellik katar. Evrendeki dzenin tefekkr edilmesi sonucunda insan ken-
di hayatna da bir dzen getirerek gzellie ular. Bu hikmetli temaa insan
ncelikle Allah gerei gibi takdire ve onunla zorunlu ilikiye gtrr. Kuran
nce eyann gzelliine, hissi yne, sonra onun fikri ynne bakmaya a-
rr.328 Kuranda varla ibretle bakmann anlam ieriinde gzellii fark etme
de nemli bir boyuttur.
Estetik yalnzca nesnelerin meselesi deildir. Bilisel alanmza ait gzel
dnceler de estetik alan ile ilgilidir329 Her gzelliin hem hissedilen hem de
326 Yldrm, Alev, agm, gs. yer.

327 Soykan, agm, s.142.
328 Altnta, agm, s.56.
329 Friberg Carsten, Contemporary Culture and Aesthetic Education, Proceedings of the European Society
for Aesthetics, Volume 3, 2011, <<http://proceedings.eurosa.org/3/friberg2011.pdf>> Eriim: 31.07.2013
entelektel bir taraf vardr. Gzelliin ne olduunu felsefi olarak bilmek iin,
gzellik, bizi entelektel irdelemeye davet eder.330 Gzel, kendi z ve kav-
ram bakmndan anlalmak durumunda ise, bu, ancak kavramsal dnme
yoluyla mmkndr. Bu dnme sayesinde, hususi gzel ideasnn olduu
kadar genel bir tarzda ideann da mantki-metafizik tabiat bilinli dnceye
nfuz etmektedir.331 Gzellik hem insann duygularn etkileyen dinamik
bir g hem de mantktr. Bu anlamda gzellik snrlandrma deil estetik b-
tnlk olarak snrszlktr.332
Gzellik imgeler dnyasna aittir. Ancak bu kavramlarla hibir ilikisi ol-
mad anlamna gelmez. Kavramlar imgelerin yerini tutamaz; fakat imgele-
rin hem dndrc hem de hoa gitme yan vardr.333 Bu nedenle dnr-
ler gzellik ve dnce arasnda bir ba kurmutur. Aristo ahlak metafiziin-
de insan iin en stn ahlaki amacn ruhsal bir olay olan dnme olduu-
nu belirtir.334 Hegel, gzelliin dorunun da vurulma ve betimleme biimi
olduunu syler. Ona gre gzellik anlama yetisinin gerekletirdii bir so-
yutlama deil, somut ve mutlak olan bir dncedir.335 Husserl, gzellii bi-
zim bilincimizin kurduu bir ey olduu sanat eserinin bize byle bir mesaj
olmadn savunur.336 Nick Zangwille gre yaptn doduu yaratc sre-
cin aamas u ekilde sralanabilir: ncelikle estetik i gryle estetik idea
elde edilir. kinci olarak bu, estetik bir eilime tercme edilir. Son olarak bu
eilim, sanat yaptn meydana karmak zere hareket eder.337
Gzellik, duyumsanr bir nesneyi ve ona ynelen bir bilin etkinliini ge-
rektirir. Estetik, bu ynelimin ierii zerindeki dnsel bir tasarmdr.
Mantk bilimi, dnsel yetkinlii, hakikatin aratrlmasnda kullanrken, es-
tetik, duyusal bilginin yetkinlii olarak gzeli aratrr338 Kanta gre gzel
yargs ncelikle mantksal bir yargdr.339 Gzele ilikin bir akl yrtme na-
sl olanakldr? Dnce tarihinde gzel ya nesnenin kendisinde olarak ya-
ni onun bir nitelii olarak ya da bilincin nesneye bir yklemesi olarak ilen-
mitir. Gzelin kavramsal ieriine ait belirlemeler ayn zamanda onu salt bir
kavram olmaktan kararak, yaam alann belirleyen bir lte de dntr-
330 Arcan, agm, s.208.

331 Arcan, agm, gs. yer.
333 Turgut, hsan, Sanat Felsefesi, niversite Kitabevi, zmir 1993, s.156.
334 Reber, agb, s.60-61.
336 Ymaz, Mehmet, Modernizmden Postmodernizme Sanat, topya Yaynlar, Ankara 2005, s.61.
337 Akman, Kubilay, Toplumsal Bir Sre Olarak Sanat Yapt, Tunceli niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
C.3, S. 5, s.46.
mtr. Yaam ve nesneler, gzel kavramnn lt alnmas ile dzenlenir

hale gelmi, gzel, bilincin yaam ile ilikisinin tarzn ve ieriini belirleyen
bir g olmutur.340
Eitimde insan davranlar zerinde bakalarnn etkisi, ynlendirmesi ve
rehberlii kukusuz inkr edilemez. Ancak rencinin kendisine sunulan ol-
duu gibi almas ve kabullenmesi ezber bir renmedir. Asl renme re-
nenin sunulan bilgi veya davran tarz zerinde dnmesi, kendi nermele-
ri, yarg ve kararlar ile aktif rol alarak rendii bilgiyi iselletirebilmesidir.341
Bu durumda renciden btn yeteneklerini kullanmas beklenir. nsan ye-
teneklerini kullanmad zaman yetenekler lr. Ambarda saklanm tohum-
lar tarlaya ekilmezse rr gider.342 nsan ancak kendi duygular ve kendi d-
nceleri ile bir karakter ve kiilik gelitirebilir. Kendi akl ile dnen ve ken-
di duygular ile hisseden bir varlk ancak bir iradeye sahip olabilir.
Dnmeyen bir insan yalnzca akln deil ok nemli olan iradesini de
kullanamaz. Gerek zgrlk insann yeteneklerini gerei gibi kullanmasn-
dan geer. Canllar d dnyann ve kendi ihtiyalarnn bilincindedir. Gene-
tik olarak programlanm hazr eilimler ve genetik programlanm ren-
me rn tepkilerle yaamlarn srdrrler. nsan ise kendi doas zerine
bir temsil ve tasavvur dnyas ina edebilir.343 Bu nedenle insann estetik ha-
yatnda dncenin nemi tartlamaz. yi ve kt dnce insann gzellik
ve irkinlie alan kaplardr. Gzel dnce vesvesenin kart olarak g-
zel davranlarn, gzel ilikilerin uyarcs ve tetikleyicisidir. Gzel dn-
celer hayat ynettii takdirde hayat da gzelleir. Gzel davran nce insa-
nn zihninde ve duygularnda gzelleir. Din insann gzel dnce retme-
sine araclk eden bir imkandr. nsan retebildii dnce kadar gzelleir
ve evresini gzelletirebilir. Gzelliin kendisine has byleyici, ekici gizil
dnyas dnceden bamsz deildir. Doruluk, iyilik ve gzellik gibi de-
erlerin dnce ile zel bir ilikisi vardr. Deerler akl ile anlalr ve sistem-
letirilir. Gzel, anlalr olduu iin gzeldir. Akl ve manta uygun dme-
yen olay ve olgular, davranlar gzel olarak nitelendirilemezler. Bu nedenle
doru, iyi ve gzel makuldr; ispatlanp aklanabilir. Bu nedenle deerlerin
paylalp oalmas ve taraftar bulabilmesi iin makul olmas gerekir.
Allahn insanla gnderdii din, beeri duygu ve akldan bamsz ola-
rak keyfi emirler veren yce bir iradeye insann tartmasz ve anlamakszn

341 ellek, agm, http://www.lightmillennium.org/
342 Bursevi, agm, s.55.
343 zakpnar, agm, s.12.
itaat etmesini istemez.344 Allahn insan var ettii varlk alemi ve dinin ken-
disi gzellik asndan da anlalr mesajlar barndrr. Estetik tavr almada
grme ve iitme duyumlar bata gelir. nsann dnsel-bilgisel oluumun-
da en ok pay aldklar iin, bunlara entelektel duyular da denir.345 Modern
psikolojide bunlarn dnda koku, tat, dokunma, s, kaslarn hareket duyu-
mu, denge duyumlar, ar duyumlar ve canllk duyumlar ile on balkta
toplanr.346Kuranda bakmak fiili dnme ile ilikilendirilerek kullanlm-
tr. nsann neden yaratldna, yediine-itiine, develerin yaratlna bak-
mas istenirken varla, olay ve olgulara dnerek ve ibretle bakmas, bo
bakmamas, bakn akl ile birletirmesi istenmitir.347 Varlk aleminin yal-
nzca mantki-fiziksel ileyi yasalarna deil ayn zamanda ondaki gzellik-
lerin fark edilmesi de amalanmtr. Varlk lemine sanat ve estetik bak a-
s, hazr bilgiyi taklit etmeden ve ezberlemeden yeniden anlayp retmeye ara-
c olur. Estetik bak varln gzelliini ortaya kar. Mbin olan din bize h-
kmlerini renmeye, gzelliklerini grmeye ve iyice anlamaya armtr.
Allah abes ileri knam, batl ve bo ileri hakkn kart olarak nitelemitir.
Beyan, hcceti ve delili dinin ve dini hayatn temeli ve gerekesi olarak gr-
mtr. Allah dine davetin temeline hikmeti, basireti, feraseti ve izan koy-
mutur. Keyfi olan her ey Allahn dinine yabancdr.348 Bu nedenle dininin
amalarn dnmek, hkmleri zerinde aratrmalar yapmak gzelliinin
anlalmasna ve imann insan kalbinde kk salmasna, ihlasl yaamasna kat-
k salar. Dinin estetik adan anlalmas kendimiz, Allah, dier insanlar ve
evre ile ilgili eylemlerimizi estetik gerekeleri ile aklamamza yardmc olur.
Gzel davranta retici ve mantksal dnme sz konusudur.349 Gzel
davran l, dzen ve dzgnlk ierir. l ve dzen olgusu ise insan d-
nce ile buluturur. nk insan zihninin en gl ihtiyac kendinden bala-
yarak eya ve olaylara bir dzen vermektir.350 Btn bilim dallar kendi alan-
larndaki almalar ile varln gzelliini, ahengini, uyumunu ortaya koyar.
Gzelliin temel kanunlarndan biri l, nispet ve oran bilimsel aratrma-
lar ile tespit edilir.351 Kuranda kainattaki her eyin bir lye gre yaratld-
belirtilir.352 Allah, evrendeki yaratt her varl kendi grevine ve yarat-
344 Draz, age, s.361.

345 Akn, agt, s.21.
346 Tunal, smail, Estetik, s.32.
347 Enam/ 11-46.
348 Draz, age, s. 357.
349 San, nci, Sanatsal Yaratma ocukta Yaratclk, Bankas Yaynlar, Ankara, 1979 s.12.
351 Altnta, agm, s. 61
352 Rad/8; Furkan/2.
l amacna uygun yaratmtr. Yaratl zellikleri ile verilen grev arasnda

tam bir uygunluk sz konusudur. Amasz hibir varlk yaratmamtr. Yara-
tlan oyun ve elence olsun diye deil, her ey hak ve hikmetle yaratlmtr.353
Hayat bir ekle ve bir dzene girdii ve bu dzen dnce ile fark edildii
oranda gzeldir.354 nsann akl ve dnce ile ulat manalar, anlamlandr-
malar da aslnda bir eit zihinsel gzelliktir. Birbirleri ile uyumlu, i ahenge
ve btnle sahip dnceler insana estetik bir haz da verir. Dncelerin
birbirlerine olan uyumu ve btnlk ile zihinsel gzellie ulalr. Gzel d-
nceler insan rahatlatr ve huzur verirken kt dnceler insan yorar. K-
t dnceler insan haktan, kendinden ve toplumdan uzaklatrr.
Gzelliin nndeki en nemli engel irkin, hain ve bo baktr. Hikmetli
bak aracl ile evrendeki her gzelliin zikre, kre, fikre araclk yapmas
beklenir. Evrende akl ve dnceye gz krpan, deruni bakta gz kamat-
ran iaretler vardr. Her bir varl nimet olarak grme insan gzel bakl ol-
masn salar. Bu gzellik, bak anlamlandrr. Gaflet, dnceyi bir sonra-
ki aamaya tayamamaktr. Bir sonraki aama iin dnmeyi srdrmemek
geici gzellie taklmak gaflettir. Gaflet engeli hikmetli ve deruni bakla a-
labilir. Gzelliin kendi iindeki mant hikmet ile kefedilir. Gzel dn-
ce insann kendisini gzele ve gzellie aidiyetini salar. nsan gzellii an-
lar. Basiret ile varla bakar. Olay ve olgularn gerek nedenleri zerinde ka-
fa yorar. Keyfi karar ve tercihlerde bulunmaz. Dncesi zayf ve dnmek-
ten mahrum olan insanlar yalnzca gelenek ile rendikleri fayday bilir ve
bunu uygularlar. Dnenler ise yararlanabilecekleri baka eyler de ararlar.355
Hikmet ayn zamanda srekli bir gzellik araydr. Hakikate gzellik ol-
madan ulalmaz. Gzellik hakikatin tad ve tuzudur. Allahtan gelene ba
emek, ho karlamak, beenmek gzellik yolunda elde edilir. Dinde gzel
dnce hem hikmet anlamnda szn dnsel deeri hem de ahlaki anlam-
da bir deere sahiptir. Her iki gzellii de dnce iinde barndryorsa o
dnce gzel bir dncedir.
Dnce tm gzelliklere rehberlik eder. Hibir gzellik dnce olmak-
szn ortaya konulamaz. Dnme insann en fazla zen gsterecei bir alan-
dr. Gzel dnmek, gzel dnce retmek emek ve aba gerektirir. n-
k gzel, duygular, szler ve eylemlerin arkasnda gzel dnceler bulunur.
nsan bu dnceler ile dnyay, kendini ve evresini gzel alglar ve ilikile-
rini gzellik ile srdrr. Allah hakknda olumlu dnmek ise dier olumlu
353 Duhan/38-39.
355 Oru, age, s.82.
dncelerin temelini oluturur. Varln ilahi bir gayesi olduuna hkmet-

mek de hsn- zandr. Su-i zan kime kar yaplrsa yaplsn muhatap ald
varl deersizletirir. Su-i zan yalnz insanlara kar deil, varla kar da
yaplarak onlar anlamszlatrlr.
4.4.2.4. Duygu
nsan dier tm canllardan farkl olarak yalnzca akl ve dnce yn ile
deil kendisine yaam zenginlii katan ve hibir varlkta olmayan eitli duygu-
lara sahiptir. nsanda bulunan duygular olumlu ve olumsuz duygular olmak
zere ikiye ayrabiliriz. Gzel davran dncede olduu gibi olumlu duygu-
larn ortak rn olarak ortaya kar. Kuran olumlu duyguyu ve dncele-
ri birbirinden ok uzak anlamlarda kullanmaz. Hatta birbirlerinin yerine kul-
lanr. rnein Kuranda sevgi, muhteva olarak velayet, estetik, ahlak, rza, kor-
ku, kavramlar ile ilikilidir.356 Derin bir sayg ve heyecan ile olumu muhab-
bet duygusunda kark bir olumlu anlamdaki korku da vardr. Ayn ekilde
sayg kelimesinin iinde sevgi de vardr. Gerekten sayg duyuluyorsa sevilir.357
Kuranda grme, iitme ve gnl birok yerde eylem birliini gerekleti-
ren yetenekler olarak birlikte anlr. Gz, kulak gibi duyu organlar ve gnl
birlikte hareket ettiklerinde estetik anlamda grme gerekleir. 358 zellik-
le gnl, kalbin estetik ilevini yerine getiren duyum merkezidir. Sevgi ile y-
nelme ve ballk gnl ile gereklemektedir. Gzel, gnln beendiidir.
Duygu merkezi gnldr. Vahiy, Hz. Peygamberin gnlnde salamlatrl-
d359, Hz. Musadan ayrlmas ile annesinin gnlnn boalmas360, Hz. b-
rahim ocuklarna dua ederken insanlarn onlar gnlden sevmelerini dile-
mi olmas361 gnl ve sevgi ilikiye rnek olabilir.
Gzellik dnce ve duyguyu kamlar; birok filozof sevginin sebebinin
gzellik olduunu belirtmitir. rnein Gazlye gre insan varl, bildii
ve zelliini kavrad nispette sevebilir. nsan, bir eyin dsal ve isel dee-
rini anlad, zevk ald ve karsnda mutlu olduu zaman sz konusu var-
lk olay ve olgular sevmi demektir. Sevgi, bilgi ve idrak temelli olarak gn-
ln zevk ald, holand eye meyletmesidir.362 Bu durum sevgi ve gzellik
arasndaki ilgiyi gstermesi bakmndan nemlidir.
356 Gezgin, Ali Gaip, Kuranda Sevgi,, Faklte Kitabevi, Isparta 2003, s.207.
357 Gezgin, age, s.239.
358 sra/36, Nahl/78.
359 Furkan/32.
360 Kasas/10.
361 Yunus/37.
Sevilen ey mi insana gzel grnr, yoksa insan bir eyi gzel olduu iin
mi sever? Burada karlkl bir iliki sz konusudur. Her iki gerei de insan ya-
ar. Sevgi ve gzellik arasnda karlkl iliki vardr. Her ikisi birbirini oal-
tr. nsann duygu dnyasnn gzellemesine sebep olur. Sevginin nedeni ge-
nellikle gzelliktir. Gzellii grmeyen ve hissetmeyen insann sevgi duygusu
da harekete gemez. Gzel davranta btn olumlu duygularn bir pay var-
dr. Bu nedenle gzel davranta bir duygu mesaj ve duygu ifadesi olmaldr.363
Gzel davrann en temel itici gc sevgidir. Bir davranta gzellik-irkinlik
kaygs yoksa orada sevgi de yoktur. Her gzelliin insan ulatraca liman
sevgidir. Gzel grlmeyen, gzel olmayan sevilemez. Olumlu duygularn ta-
mam sevgi duygusundan beslenir. rnein gven balanma ve snma gibi
temel dini duygular sevgi olmadan oluamaz.364 Gzelliin sevgi ve hayranlk
dourduunu gnlk hayatmzda birok olayda anlarz. Varla sevgi ile ba-
kan insan gnei, yldzlar sever. Gkyzn ve rzgrla salnan bulutlar, sal-
lanan aalar, ayrlar ve rmaklar, sular ve sularda varlklarn ve nesnelerin
deien yansmalarn sever. Doa sevgisi onu sarar sarmalar. Kuular, kular
ve crcr bcekleri, yksek bir narn glgesi, bir pnarn serinlii, mor salkm-
larn ve ieklerin kokusu ruhun gzelliine gzellik katar.365
Gzel davranlarn temelinde birok olumlu duygu olmakla beraber te-
mel duygu sevgidir. Gzellik btn gcn sevgi duygusundan alr. Sevgi,
bir eyden holanmak sureti ile tutku derecesinde balanmaktr. Sevgi insa-
n sevdii objeye balarken sevmemek ve holanmamak, tiksinmek irenmek
ise sevilmeyen objeden uzaklamaya aradaki balarn koparlmasna yol aan
bir ruh halidir.366Nefret ve dmanln kart olan sevginin irade ile yaknl-
na dikkat ekilmektedir. eilim ve meyil manasnda iradenin e anlam-
ls olarak kiinin iyi olduunu bildii veya zannettii eyi istemesi anlam-
na gelir.367 nsan bir eye veya bir kimseye kar yakn ilgi ve ballk gster-
meye ynelten duygu, hoa giden bir eye eilim; tutkuya dek varabilen bir
ruh durumu ve gnl dostluuna sevgi denir. Schelerin belirttii gibi kiili-
in asl z sevgidir. nsanlar birbirlerine sevgi ile yaklar, ilikilerini sevgi
ba ile srdrrler. Gerek deerli kii, kendi iine ekilmi ayrk yaayan ki-
i deildir; dnyaya ve insanlara sevgi ile ynelerek kendisi gibi sevebilen ki-
ilerle kendini bir duyan kiidir.368
363 Tokat, agm, Latif, s.144.

365 Dede, Kavuran, agm, s. 55.
368 TDK, Byk Szlk
nsan bir eyi ya haz verdii iin, ya faydasndan dolay ya da iyi ve fazi-
letli bulduu iin sever. Kalbi bir duygu olan sevgi kavramnn anlam ieri-
inde muhabbet, ilgi ve balln olumas, tutku, arzulamak, bir eyi baka
bir eye tercih etmek, holanmak ve raz olmak anlamlar vardr. Her insann
sevgisi farkl eylere ynelmitir.369 Varl ve ilikilerini sevgi ba ayakta tu-
tar. Bundan dolay hadislerde bir eye balanmak ve ondan ayrlmamak an-
lamnda kullanlmtr. Baz tefsirlerde sevgi yle tanmlanmtr. Zemahe-
ri; lezzet alnan eye meyletmek, Beydavi; bir yere yerleip orada kalmak, El-
mall da insan ruhunun ycelik ve gzellik grd bir eye meyl gsterme-
sidir ki ona yaklamak iin sebep ve vesileler arar bulur. Halebi; kiinin hayr-
l grd veya and eyi irade etmesi olarak tanmlar.370 Kad Abdul Cab-
bar da sevgiyi iradenin bir trevi olarak grr. Bir eylemin yaplmak istenme-
si o eylemin yaplmasndan ya da sonucunun elde edilmesinden holanld-
n gstermektedir.371
Doadaki her varlk Kendilerine benzeyenlere yaknlkduyar. nsanlar yal-
nzca ihtiyalarn birbirlerinden karladklar iin deil, ayn zamanda birbir-
lerini doutan gelen bir gd ile severler. nsanlar da insanlara yaknlkduyar.
Sevgi, merhamet, cmerttik gibi duygular her zaman gzele ynelir.372 Ancak
kiinin bu duygular snrlandrmas hak edenleri mahrum brakmas irkinlie
yol aar. Kiinin yalnzca kendisini sevmesi yalnzca ailesini sevmesi yalnzca
iinde yaad toplumu sevmesi aama aama irkinliktir. Sevgi tm insanla
ve tm varla ak olmaldr. nsanlar arasndaki bar ve huzurun salamann
en temel koulu insanlarn birbirlerini sevmelidir. Sevmek-sevilmek, bakalar
tarafndan beenilmek, bir deeri olduunu bilmek ve kabul grmek, bir arada
yaamak, zgr ve bamsz olmak gibi toplumsal gdler gzel davranlarn
kaynadr.373 Btn erdemlerin bir ekilde sevgi ile ba vardr.
Dini duygu tek bir duygudan olumaz. Dini duygunun iinde birok duy-
gu birlikte yer alr.374 Dini hayatn temeli ve asli unsuru sevgiye dayanr.375
Sevgiyi yaratan ve besleyen Allahtr. Allah insan ilikisinde sevginin drt
aamas vardr: Allah iin sevgi, Allah uruna sevgi, Allah ile sevgi, Allahtan
sevgidir.376 Allah sevgisi, Hz peygamber sevgisi, insan sevgisine dnr,
369 Maden, kr, Kurana Gre Mal ve Evlat Sevgisi, YLT, M..S.B.E. Tefsir Bilimdal, stanbul 2009, s.29.
370 Gezgin, agm, s.161.
371 St, Abdulnasr, Kad Abdulcabbarn Ahlak Felsefesi, A..S.B.E. Temel slam Bilimleri Kelam Anabi-
lim Dal, Ankara 2011, s.117.
372 Arat,1979, s.19.
373 apl, age, s.29-34,,
374 Mehmedolu, 2003, s. 349
376 skenderiden Aktaran: Ahmet Murat zel, bn- Ataullah El-skenderinin Tasavvuf Felsefesi, Doktora
Tezi, Seluk niversitesi Sos. bL. Ens. slam Felsefesi Anabilim Dal, Konya 2012, s.253
merhamete, adalete, iyiye ve iyilie dnr. Vermek ve fedakarlk sevimli

gelir. Tm sevgiler birleerek erdem gzelliine dnr. nk erdem g-
zeli sevmeye ve sevebilmeye baldr.377 Gazali, hya eserinde gzellik konu-
sunu genie ilemi sevgiyi gzellik stne kurmutur. Buna gre her gzel-
lik srf gzellik olduu iin onu alglayan tarafndan sevilir; nk gzellik
haz verir, haz ise tabii olarak sevilir.378
Her gzelliin farkl bir sevgi tezahr vardr. Sevgi gzel bulduu nes-
ne varlk veya objeye gre eitlenir. E sevgisi, anne baba sevgisi, evlat sev-
gisi, arkada ve hayvan, mal mlk servet sevgisinin altnda bu nesne varlk-
lar gzel grme vardr. Sevginin insana nispet edildii ayetlerde Allah sev-
gisi, iman sevgisi, mminler arasndaki sevgi gibi sevgi trlerinden vgy-
le sz edilmekte, buna karlk insann dnyaya, mala mlke, geici hazlara
ar dknl, hak etmedii halde vlmeyi ve irkin olan eyleri ifa et-
meyi sevmesi eletirilmektedir. Allah seven, Allahn da kendilerini sevdii
kullarn mminler karsnda alak gnlllklerinden, inkarclar karsnda
onurlu durularndan vgyle bahsedilmektedir.379
Sevginin yerini bulabilmesi iin gzelliklere gzellikleri orannda deer
verilmesi gerekir. Augustinusa gre sevginin gerek karln bulamamas
alemde mevcut olan btn ktlklere kaynaklk eder. Dzeni olmayan ak
ve sevgi yeryzndeki dzeni bozar. Yani, insann tinsel ihtiyacn karlaya-
cak olan Tanr yerine, onun dndaki nesnelerin herhangi birinden, onun sa-
layabileceinden fazlasn mit edilmesi, varlk hiyerarisinde stte buluna-
nn daha sttekine ynelmesi ile dzen bozulur.380 Bu nedenle gzellik, n-
celikle Allaha kar bir sevgi dourur. Allahn yaratt gzellikleri fark et-
mek Allaha kar sevgi dourur. Allah kulunda bir gzellik grnce O da in-
sana sevgi ile karlk verir. Allah Tel, Srf benim iin birbirini seven, be-
nim rzm iin toplanan, benim rzm urunda birbirini ziyaret eden ve sa-
dece benim rzm iin sadaka verip iyilik edenler, benim sevgimi hakeder
buyurmutur.381Allah insan arasnda kalbi kavramlarn tamamnda sevgi
duygusu ilevseldir. mann znde sevgi vardr. Bu sevgi insan, iyilie, iba-
dete eker. hlas da sevgi anlam tayan kavramlardandr.382 Kuranda ina-
nan insan davranlarnn amac olarak livechillah rdvanillah merdatil-
377 Arat, 1979, s.31.

379 Uluda, age, gs. yer.
380 Cevizci, age, s.31.
381 Nebi, age, s.22.
382 nal, Mehmet, Kuranda Sevgi, Yakn Anlamllar Ve Aralarndaki Farklar, Ekev Akademi Dergisi Y.12
s.34.
lah radiyallah formlar kullanlmtr. Bu ifadelerin ortak anlam; ben bu

amelimi yalnzca Allah iin, Allahn yce erefi ve bykl, Onun sevgi-
si adna yapyorum demektir.383 Amellerin Allah katnda kabul olmas ihlsa,
samimiyete, yalnz Allahn rzasna ve Onun sevgisine kavumak iin yap-
maa baldr. lahi sevgi tm scakln kalpten, aydnln ise akldan alan
bir sevgidir.384 Sevgi de merhametin kaynadr. Merhamet ise iyilii hare-
kete geiren duygudur. Gzellik ve iyilik bylece birbirini tamamlam olur.
mann merkezi kalp Trkedeki tam karl gnldr. Bu demektir ki
insann iman zerinden Allah ile kurduu ba gnl ve sevgi badr. Sevgi
ise itenliin, dostluun ve yaknln ifadesidir.385 Kuranda Allahn inanan-
lar inananlarn da Allah sevmesi nemli bir temadr. Hatta sevgi dini dav-
ranta o kadar nemsenmitir ki iman muhabbet olarak tanmlayanlar da
olmutur.386 mann sonucu mrifetullah ve onun sonucu da muhabbetullah
olmaldr.387 Ancak her varln ve sevgi objesinin bir sevilme ekli vardr. En
fazla Allah sevilmelidir.388 Allah da kendi yerinde ve stnde sevgi konusun-
da da kimseyi grmek istemez ve sevgide rekabet kabul etmez. Ancak Allah
sevgisi tm sevgileri kuatmaldr. Allahn sfatlarndan El-Vedud ok seven
ayn zamanda sevilmee layk olan demektir. Basit bir dille anlatlacak bir
sevgi deil kalc kemale iten bir sevgidir.389
nanan insan mutlak gzelliin sahibi olan Allah ile dostluk ve sevgi iliki-
si kurmutur. Bu nedenle insan sevdii ve holand eyleri Allaha yakn ol-
mak iin ondan esirgemez. Allah sevgisi insanlar birbirine yaklatrr. Allaha
ynelen farkl benlikler Onda birbirlerini severek kaynarlar.390 slamda,
btn sevgiler Allaha ynelir; mminler, birbirlerini bu sevgi iinde sever,
birbirlerinin eksiklerini bu sevgi ile kapatr, birbirlerine bu sevgi ile katlanr-
lar.391 nanan insanlarn birbirlerini sevmeleri Hz. Peygamber tarafndan ima-
nn gerei olarak gsterilmitir. Varlk, Allahn sevgisinin tezahrdr. Her
canl muhabbetin rndr. Her insan muhabbetin rndr. Yaratma sev-
gidir. Allah asndan da yledir. Anne ve baba asndan da yledir. Aslnda
ocuklar anne ve babann deil sevginin ocuklardr. ocuklar anne ve baba
383 Razi, Bakara 272. Ayet

385 ztrk Meral, Vocabulary Teachng, A.. Dil Dergisi, 2006, S.133, S.12.
386 Alper, Hlya, Bir Kelam Problemi Olarak mann Psikolojik Yaps, Doktora Tezi, M..S.B.E. Temel s-
lam Bilimleri, Kelam Bilim Dal, stanbul 2000, s.19.
387 Akgen, age, s.181.
388 Bakara/165.
390 amdibi, Hasan Mahmut, ahsiyetin Geliiminde Btnlk ve Kendilik, Din Eitimi Aratrmalar
Dergisi, 2011, say: 21, s.10.
391 amdibi, agm, s.11.
deil sevgi bytr. Anne ve baba, akraba, komu ve dier btn insani ili-
kilerinde sevgi temel duygudur. nsan bu duygu ile yaar ve yaatr.
Allahn yarattklarn sevmek de Allah sevmek anlamna gelir. nk
onun rzas bu sevgidedir. nsann gzel davran ortaya koyabilmesi iin
kendisini, Allah, insanlar ve varlk lemini sevmesi gerekir. Gzellii hare-
kete geirecek g sevgidir. Olumlu duygularn tamam en zirvede Allahta
toplanr. Buradan tm varla dalr. Her varlk duygu deerini ve hakk-
n Allahtan alr. Bylece duygularda kendi iinde paralanmam olur. Ken-
dilik sevgisi, evlat sevgisi, mal-mlk sevgisi, kar cinse olan sevgi, peygam-
ber sevgisi, mminlerin sevgisi, ahlakl i yapanlarn sevgisi hakkn en b-
yk sevgi olan Allah sevgisinin iinde bulur. nsan Allah sevgisine dier sev-
gileri aarak, nefsine sevdirilmi dier sevgileri dengede tutarak ular. Bu-
na gre sevgi tm varl kuatc olmaldr. Yeryznde nefretle davranan
bir tek insan bile olsa sevgi zayflam demektir. Sevgide tm varlk yerini al-
maldr. Gzel davran sahibi sevgi ilkesine dayanarak sevdiini kendinde,
davrannda hitap ettii zneler olarak sevdiinde var eder.392 Bu anlamda
sevgi kiinin kendisinde balar. En bata kiinin kendisini de sevmesi gerekir.
Sevgi adil olmay bakalarn da dnmeyi, fedakrl gerektirir. slam dini
Sartreye ait olan baka insanlar cehennemdir yargsn baka insanlar cen-
netimdir cmlesine dntrr. Yakndan uzaa tm insanlar inanan bir in-
san iin cennet kazanma imknlar ile doludur. nsan yeryznde medeniye-
tini ahirette cennetini insanlar sevmek, onlara merhamet etmek ve iyilik et-
mekle kazanabilir. Yakndan uzaa tm insanlar sevgi objesidir. Eler, ocuk-
lar, sahip olunan her ey sevgi aracdr. Tolstoyun da belirttii gibi gzelliin
baarmas gereken grev, insanlar arasnda sadece toplumun en gzel fertle-
rinin ulaabildii kardelik ve sevgi duygularn, btn insanlar iin allm
bir duygu ve igd hline getirmektir.393
Grld gibi gzellik sevgi amacn gtmelidir. Sevgi gzelliin doal
duygusudur. Bu duygu ile insan Rabbini, kendisini, yaratlan, grev ve so-
rumluluklarn sever. Deiik tonlarda olsa da gzelliin insan ulatraca
sonu sevgidir. Bu sevgi de Allah sevgisi karlk bulur. Muhta deil fakat
insan en bata ok seven bir Allah var. Bu sevgiyi grecek bir kalp gerekir.
Bu nedenle peygamberler ve mminler sevgi gzdr. Varln gz gzelli-
i fark edenlerdir. nanan kii yalnzca iman etmemi. Kendisine gnl doy-
gunluu bulmutur.
392 Oru, age, s.7.

393 Komisyon, 2012, s. 21.
Gzellik sevgiyi sevgi gzellii besler. Estetik btn gcn gzel duy-
gulardan zellikle de sevgiden alr. Gzel eylemlilii yaratln gayesi olarak
vurgulayan Kuran, sevgiyi bu eylemliliin temel duygusu olarak grr. G-
zel eylem hem insanlar sevmenin gstergesi hem de insan doasnda var olan
sevginin sonucudur. nsan sevgisi bir bakma gzel eyleme balanm, gzel
eylemi douran baskn duygu da sevgi olarak gsterilmitir. Birinin etkisi ay-
n zamanda tekinin etkisini yaratmakta veya snrlayabilmektedir. Sevme ye-
timiz eksikse biz bakalarna kar nasl iyi olabilir, insancl davranabilir ve
gzel iler yapabiliriz?394 nsan davran sergilenmeden nce nemli bir es-
tetik seim ve sanatsal duru imknna sahiptir. Davrann yalnzca kendisi
deil, gerekletirili ekli de bir tercihe ve aktr. Ancak bu imknn kulla-
nlp kullanlmamas byk lde muhataba verdiimiz deere baldr. Bu
deer Allah iin olduu vakit davran ebedi bir karlk bulur.
nsann yalnzca olumlu duygular yoktur. Bu duygular insann ahlaki za-
aflara yol aacak olumsuz duygular da vardr. Bu duygularn yol aaca ah-
laki zaaflara rnek olarak, geici hazlarn peine dmek, sabrszlk, mit-
sizlik, cimrilik, hrs, acziyet, zulm, nankrlk, husumet ve cedel saylabi-
lir.395 Duygular kendi aralarnda etkileim iindedir. Olumlu duygular olum-
lu duygular, olumsuz duygular da olumsuz duygular kendisine eker ve o-
altr. Ayrca duygular yalnzca yneldii alanda, kii veya nesnede kalmaz;
duygularda srekli bir transfer ve geikenlik yaanr.396 man olumsuz duy-
gular ynetmeye yardmc olur, olumlu duygular hayra ynlendirir.
nanan insann dnyasnda sevgi deerler szgecinden geen bir duy-
gudur. Bu nedenle Allahn ve elisinin sevmediini inanan da sevmez.397
Allahn sevdiini belirttii insanlarn zellikleri ahlaki niteliklerde youn-
lamaktadr. Allah kul ilikisinde sevgi bir yol ayrm olarak kabul edilmek-
tedir.398 Allah muhsinleri, tvbe edenleri, temizlenenleri, muttaki olanlar,
sabrl olanlar, tevekkl edenleri, adil olanlar sever. Fesad, snr aanlar,
gnahkr, kfiri, zalimleri, kendisini beenip vnenleri, hainleri, kt sz,
byklenmeyi, gsteri yapanlar, bbrlenip maranlar sevmez.399 Grev
ve sorumluluklara dier meru sevgiler de engel olmamaldr.400 Allah inanp
salih ameller ileyenlerin gnllerine sevgi koyacaktr.401 Her gzel yolun so-
394 Seluk, Mualla, Hrriyet Gazetesi 2012, Ramazan Eki.

395 en, Asiye, Kurana Gre nsann Ahlaki Zaaflar, YLT, M..S.B.E. Tefsir Bilim Dal, stanbul 2003, s.123.
396 Fersaholu, Demir, agm, s.110-116.
397 Mcadele/22.
398 Tevbe/24.
400 Tevbe-24
401 Meryem-96
nu sevgiye kar. Allah iin seven ancak sevgi duygusunu doru ve yerinde
kullanabilir. Allah iin sevilmiyorsa orada irkinlik balar.
4.4.2.5. Deer
Gzel deeri deerlerle ilikisi bakmndan daha iyi anlalr. Bundan dolay
ncelikle deerin ne olduuna ve deerler dnyasna bakmak gerekir. Deer,
bir eyin kendi alan ve benzerleri arasndaki yeridir. Kendi bana bir maln ve-
ya bir nesnenin deeri yoktur. Bir eyi deerli klan onun insanla olan zel ilgi-
si, insan iin tad zel anlamdr.402 Deer, bir, nesneyle, ona ilgi duyan z-
ne arasndaki bir ilikiden ortaya kan ilgidir. Bu ilgi ile akl baz eylerden ya-
na ve baz eylere kar olma gibi tipik bir ikilem biiminde kendini gsterir. Bu
ilgi holanma, arzu etme, peinden gitme kendini bir eye yakn hissetme veya
hissetme eilimidir. Deerin temel kaynan bu ilgi oluturur. lgi nesnesi olan
ey deerle yklenir. Deer, insan yaamnn bir varlk kouludur.403
Deer konusu insan varlnn temel sorunlarndan biridir. nsan u veya
bu ekilde deer retmeden yaayamaz. Hayat insan tercihler yapmaya, olay
ve durumlar hakknda iyi, doru, yanl, gzel irkin gibi deer ve estetik yar-
glarda bulunmaya zorlar.404 nsan, varlk hakknda bilgi sahibi olduka bil-
gisini kendisine gre deerler snflamasnda kymetlendirir. Bylece varla;
faydal, iyi, gzel ve ho gibi deerlendirmelerde bulunur.405 Deer insana
zg bir olgudur. Deerler, davranlara kaynaklk eden, onlar ynlendiren
ve yarglamaya yarayan anlaylardr. Ayrca deerler; bireylerin neyi nem-
li grdklerini tanmlayarak istekleri, tercihleri, arzu edilen ve edilmeyen du-
rumlar ortaya koyar. Bu nedenle deer, belirli bir durumu bir dierine ter-
cih etme eilimi olarak tanmlanabilir.406 Deer, sosyal adan ise toplumlarn
varln, ileyi dzenini ve devamn salamak ve srdrmek iin doru ve
gerekli olduu kabul edilen ortak dnce, ahlaki ilke ve inanlardr.407 De-
er insann kendisine, dier insanlara, varlklara ve Allaha verdii nemdir.
nsann bilgilerini dzenleyen doruluk deerleri, ahlkn dzenleyen iyilik
deerleri, pratik hayatn dzenleyen yararllk deerleri ve estetik hayatn
dzenleyen gzellik deerleri vardr. Ancak bu deerleri ortaya koyan, bir e-
yi iyi, gzel ve doru yapan insandr.408 Deer kavram insann yapsal zel-
402 Komisyon, age, s.52.

403 Yaln, age, s.253.
404 Ere, Figen, Eitim Bilimine Giri, Maya Akademi Yaynlar, Ankara 2009, s.91.
405 Altnta, agm, s.53.
406 Gden, agt, s.5
408 Gden, agt, s.22.
likleri neticesinde kanlmaz olarak ortaya kan bir sonutur. Deer genel-
likle eya olay ve olgular niteleyen olgulardr. Deerler insan yaamnda ok
geni ve olduka kapsaml bir alana sahiptir. Bu nedenle deerlerin hangi ba-
k asna ve hangi alandan hareketle snflandrma yaplaca nem kazanr.
rnein Hartmann deerleri alt balk altnda tasnif eder.
yi deerleri
Keyif ya da zevk deerleri
Dirimsel (yaamsal) deerler
Ahlaki deerler
Estetik deerler
Bilgi deerleri
Birok dnr estetik etkinlik ile ahlak alan arasnda ama birlii oldu-
unu belirtmilerdir. Aristoteles sanat etkinliini ahlk etkinlikten ayrma-
m, ahlk ile estetik arasnda gl bir iliki kurmu, sanatlarn amacnn ah-
laki olmas gerektiini savunmutur. Ona gre sanat eserleri estetik bir ho-
lanma/haz deil ahlaki/moral bir deer yaratmak amacn gder.409 Ahlaki
deerler eylem deerleri olarak nitelendirilirken bilgi deerleri ise hakikat
deerleri olarak tanmlanr. Tm deerlerin muhtelif alanlarda birbirleri ile
farkllatklar gibi baz alanlarda ise birbirleri ile akraba olduklar belirtil-
mektedir.410 nsan davran ve hayat birbirinden kopuk olmad iin deer-
lerin biri dierinden etkilenir. Hi biri dierinden bamsz hareket edemez.
Ak yataklar birbirinden farkl olsa da insan hayatnda birleir. rnein in-
sann yetimesinde estetie nem verilmesi, gzelin yaama girmesi sonucu-
nu verecek, belki de insanln etik deerleri tanmasna da yardmc oluna-
caktr. Platonun iyi ideasna gzelden varmas bouna deildi. Gzeli yaa-
yan insan artk kty istemeyecek, gzel arnma arac olarak etik deerlerin
gelimesine katk salayacaktr.411
4.4.2.6. rade
nsan zihninin nemli bir zellii de insan bedenini iradeye ba olarak ha-
reket ettirebilme yeteneidir.412 rade insanda bulunan hayr ve er potansi-
yelinin dmenidir. Bir eylemin gerekletirilmesinde irade, irade eden, irade
edilen, seme, karar verme, gerekleme kavramlarnn her birinin farkl bir
rol vardr.413 radenin en nemli hareket noktas karar vermedir. Karar ver-

410 Trker, Habip, Ncola Hartmannda Estetik Deer, Mukaddime, 2010, S.3, s.6.
411 Yaln, age, s.22.
412 Herbert, Nick, Temel Bilin, ev. Meltem Andr, Ayna Yaynlar, stanbul 1999, s.1.
413 St, agt, s.116.
me, bir eylemin gerekletirilmesinde zihinsel abann sonucu olarak ortaya

kan en nemli sonutur.414 rade insan eylemlerini ahlaki adan deerlen-
dirmenin en temel ltdr. zgr irade ise kiinin eylemlerini, arzu, niyet
ve amalarna gre kontrol altnda tutabilme ve belirleme gc, ayn zaman
da herhangi bir d zorlama ya da zorunluluk olmakszn, kararlatrma ve
uygulama gc: eyleme neden olan eyleme balatabilen yetidir.415 Kiinin,
inan, bilgi ve deerleri ne dzeyde olursa olsun gzel davran son durum-
da bir irade iine dnr. rade insann kendi kiisel niteliklerinin ve ahlaki
kiiliinin olumasnn tm evrelerinde yneticidir.
nsan yaamnda her ey iradeyi etkiler, her ey de iradeden etkilenir. Ey-
lem ve zgrlk konusunda determinist grler olsa da eylemin i ve d
zorlamalardan bamsz olduunu dnenler ounluktadr. nsan iradesi-
ni zgr klan unsur vardr. Birincisi insann eylemi yapma ve yapmama
imknna sahip olmas, dieri ise eylem hakknda dnebilmesi ve eylemi-
ni tasarlayabilmesi, nc bir unsur ise insan davranlarnda sebep-sonu
gereidir. Her davran; davran yapan birey, muhatap ve dier birok ne-
den asndan zeldir.416
Davranlar insan iradesinin dna tararak yalnzca sebep-sonu dn-
gsnn zorunlu bir sonucu olarak grmek yanltr. Olay, olgu ve davran-
lar arasnda sebep sonu ilikisi olmadn syleyemeyiz. zellikle nesneler
dnyasnda Allah sonsuz iradesi ile bir yeni bir hkm ortaya koymamsa
nesneler kaderlerinde yazl yasalara uymak zorundadr. Ancak iradeye daya-
l zgr davrann nedeni yalnzca sebep sonu ilikisi ile aklanamaz. Bir-
likte ayn davran gerekletirmi insanlarn bile davran ve tutumlar ayn
nedenlerden kaynaklanmayabilir. Sebep ve sonu her davran iin yeterli bir
neden olsayd hibir insan eyleminden dolay sulanamaz veya onurlandr-
lamazd. Oysa btn toplumlarda insan yapt eylemden dolay sorumlu tu-
tulmutur. Baz davranlar kendisinden sonra yaplan dier baz davranlar
iin balang saylabilecek zelliklere sahiptir. ncesi ve sonras ile ilgisi ol-
mayan bamsz davranlar da vardr.
4.4.3. Gzel Davran Tasarmnda Dzenleyici Unsurlar

Dini duygu ve dnce eylem haline dnmezse orada dinsel iradenin
varlndan sz edilemez. Bu yalnzca metafizik bir dnce ve soyut kav-
ramdan ibaret kalr. Amelsiz iman yalnzca felsefi bir kanaattir. Duygu unsur-
414 St, agt, s.117.

415 St, agt, s.112.
416 St, agt, s.110.
larnn varlndan ancak davranlardan hareketle sz edebiliriz.417 Bu ne-

denle dinin en byk uzlam noktas z ve biime ynelik estetik amala-
r birletirmesindedir.418 Bir eyin sunuluunda ierik ve biimin tam anlam
ile uyumas gerekir. Eylemlerimizin de biime alan gzellikleri sz konu-
sudur. Gz, renklere ve biimlere, kulak seslere alr almaz, gzel sonular
ve zarafet ve harmoni hemen o anda bilinir ve tannr. Ayn ekilde eylemle-
rimiz grnr grnmez, drst ve yakr olan alr, cana yakn ve hayranlk
uyandrc olan hemen o anda fark edilir ve grlr.419
Gzel davran dzenleyen unsurlarda ortak niteliklerin olduu yaplan
bir aratrmann sonular desteklemektedir. evreleri ile baarl iletiim ku-
ran ve gzel ilikiler gelitiren bu kiiler ile yaplan almalarda duru, hare-
ket ve mimikler, nefes al veri, ses tonu ve sesin niteliini, kullandklar dilin
ieriinde, grsel, iitsel, duygusal tepkilerinde ve kullandklar kilit szck-
lerde inan ve deerlerinde benzer ve ortak noktalar ne kmtr.420
Dini davran elbette yalnz bir biim ii deildir. Ancak slubu ve bii-
mi olmayan ne bir sanat ne de din vardr.421 Gzel davran oluturucu kal-
bi-isel konular dnda dzenleyici-dsal unsurlarda da sz konusudur. n-
sann i dnyasnda olup biten her ey darya sembollerle tanr. Semboller
dil, hareket, ses ve grntlerin yorumlanmas ile muhataba aktarlr. Este-
tik beenide grmek, iitmek gibi duyu organlar yannda beenilen eyin an-
lalmas sz konusudur. Bundan daha ilerisi estetik beeni aslnda gzlene-
bilir, duyulur bir yaant halidir.422 Gzel davranta inan, dnce ve duy-
gular belli bir biim ve form ile grnr ve duyulur duruma gelmesi amala-
nr.423 nsan ou zaman gzellik duygusunu eitli sembollerle dile getirilir.
nsann konutuu dil bir semboldr, ses semboldr jest ve mimikler sembol-
dr. nsan yaamn semboller ile srdrmektedir. Aslnda bu semboller hi-
bir zaman insann gerek dnce ve duygularn tam olarak karlamaz. Sa-
nat ediimiz ey aslnda bu sembolleri daha etkili kullanarak ilikinin ve ifa-
denin bysn artrmaktr. Dinin beeri estetikle sunulmas durumundaysa
iki kat bir sembolizasyon hali ortaya kmaktadr.424 nk din de kendisini
eitli benzetmeler ve metaforik sembollerle ifade etmitir.425
417 Alper, agt, s.141.

418 Aydeniz, agm, s. 41.
419 Hnler, age, s.223-225.
420 Aydemir, age, s.99.
421 Turgut, age, s.185.
423 ndin, age, s.14.
424 Tokat, agm, s162.
425 Bal, agm, s.41.
nsann estetik bir sorumluluu olduuna dikkat etmek yannda davran-

larmzdaki estetik izgilerin, motiflerin ve ayrntlarn da ayrdn da olma-
mz gerekiyor. Bir tablonun zmnde grlen nasl ki malzeme ve teknik,
konu, grafik dzeni, renk dzeni, k ve glge dzeni, ak koyu deeri, ie-
rik ve slup deerleri varsa ayn ekilde insan ilikilerini ayakta tutan davra-
nlarda da birok estetik deer ve estetik incelik bulunur.426 Gzellik ama-
c ile yaamak insann yakn evresinden balayarak en uzana kadar mo-
notonluktan kurtarabilir, ilgili, cokulu, gzellii tadan ve tattran bir yaa-
ma biimine dnebilir. Gzellik bilinci ile hakikat ete, kemie, bak ve tar-
za brnr.
Davran dzenleyen unsurlar olarak jest ve mimikler, ses, gzel sz, gi-
yim kuam veya genel grnm gibi konular saylabilir. nsann kulland
dil yalnzca meramn yanstmaz, bununla beraber kiiliini de yanstr. Ko-
nuya verdii nemi ve psikolojik durumunu da yanstr. Gzel mesajlar ver-
meden gzel okunamayz. Bedenler izdii her tablo gibi duygu ve dnce-
leri da yanstr. nsanlar ekle soktuu bedeni ve kulland dil aracl ile
birbirlerine ne tr mesaj verildiini zmeye alrlar. nsanlar doru anla-
mak beden dilinin sinyallerini doru okumaya baldr.427
Gzel davranta dzenleyici unsur olarak birok ey bulunur. Dzenleyi-
ci unsur olarak kiinin genel fiziksel grnm, kulland dil, ses tonu, gz
temas, elbise seimi, glmseme, konuma zaman ve yeri, karlama an,
konuya giri, konumann sresi, etkili dinleme, yz ve beden ifadesi gibi bir-
ok saylabilir. Btn bunlar bir gzellik kaygs zerinden yrtlr. Her in-
san gzelliin dzenleyici olarak saydmz btn ayrntlar kendisi yorum-
layarak bu ekilde kendi tarzn oluturarak hayata katlr. Sz anlama, anlat-
ma, dinleme aracdr. Anlama iki kii arasndaki etkileim sonucu ortaya -
kan istenilen bir durumdur. Kelimeler szel iletiimin yap talardr. Kelime-
lerin de somurtan, gleni, mutlusu, mutsuzu, istenileni istenilmeyeni vardr.
En ok kabul gren mesajda, maksada uygun anlalr kelimelerin seilmesi,
muhatabmz verdiimiz deer belli edilmelidir. Mesaj, yapmack olmamal,
sahici, iten bir grnt oluturmaldr.
Gzel tutum ve davrann temeli muhataba verdiimiz deere ve bu de-
erin karmzdaki tarafndan hissedilmesine ve anlalmasna baldr. Ver-
diimiz deer muhatap tarafndan anlalacak ifade biimleri ve simgelerle
gsterilmelidir. Muhataba sunduumuz nedir? Hangi malzemeyi hangi kap-
426 iman, age, s.204.

427 Kara, age, s.283.
ta sunuyoruz? Bu anlamda Allah iin bir gzellik kayg yaanmaldr. Her in-
sann insan olarak gzel davrana layk olduuna, gzel ilikiyi hak ettii-
ne inanmaldr.
4.4.3.1.Beden Dili
Davran dzenleyen unsurlar davran gzellii asndan son derece
nemlidir. Her eyden nce bedenimiz bizim i dnyamz, psikolojik ve ruh-
sal durumumuzu, duygularmz anlatan mesajlarla doludur. Bu mesajlarn
bir ksm doal halimizle bir ksm da bizim seimimize bal olarak muha-
taba iletilir. nemli olan grntde bir gzellik derdimiz olmasdr. Bu kay-
g yoksa bedenimizin ne dediine, ne anlattna nem vermeyiz. Bu durum
insana daha batan bir kayp yaatr. Bedenimizin genel duruu, el ve kol ha-
reketleri, jest ve mimikler beden dilinde nemli unsurlardr. Mimik; yz ifa-
desini kullanarak kiinin ne hissettiini, memnuniyet ve memnuniyetsizlii-
ni, dnce ve duygularn muhataba vurgulu bir ekilde iletmektir. Burada
ama muhatabn gzellik ve holanma duygusuna yz hareketleri ile yanst-
may baarmaktr. Jest ise szel mesajn ba, el, kol, ayak, bacak vb. hareket-
leri ile desteklenmesidir. letiim dilinde kullanlan iki tr jest vardr. Biri bir
eye iaret eder onu gsterir. Dieri ise bir eyi temsil eder. Sinyal de iki eit-
tir. Sinyal doal olarak meydana geliyorsa buna iaret, insan tarafndan re-
tilmise buna da sembol denir.428
Jest mimik ve szn uygunluundan gzel davran somutlam olur.
Jest ve mimik gerebilir veya gldrr. Duygularmzdaki birok ince ayrm
jest ve mimiklerimiz ile gerekletirebiliriz. Beden dilimiz ile szle anlatama-
yacamz paylamlar yaayabiliriz. Beden dili sylenilenlerden yazlp izi-
lenlerden daha fazlasn anlatr. nanan insann yz hay, hakikat ve rza y-
zdr. Biimler yalnz duyumsal olarak alglanmaz, belirli anlamlar da tar-
lar ve duygularmz ifade ederler, ruhsal durumumuzu etkilerler.429
Glmseme gzellie alan bir kapdr. Glen bir ehre, affedici bir yakla-
m, fedakrl tercih eden bir duru gzel insann vasflardr. Atasznden
hareketle azda yz de bal satmaldr. Az bal satp yz sirke satan en b-
yk estetik eliki iinde kalr.
Gzel davrann somutlatrlmasnda zellikle baklara daha bir dikkat
ekmek gerekir. Gzn bak deeri vcudun hem d, hem de i gzelliini
yanstan en etkili ve en gzel organdr. Baklar iyi kullanldnda duygu-
428 Kara, age, s.248.

429 akr, lhan Aye, retmenlik ve Estetik Duyarllk, http://slideplayer.biz.tr/slide/2818751/, 23.05.2015.
lar yanstan bir ayna ilevi grr. letiimde gzler sayesinde, yani karlkl
bakmayla mesaj al verii gerekleebilir. Bu durum zellikle hac ve umre
ibadetinde birbirlerinin dilini bilmedii halde birbirleri ile nasl ok iyi anla-
tklarna tanklk etmiizdir. 430
Beden dilinde glme; nee, ama, holanma, elenme alay etme ve mem-
nuniyet ifadesi olabilir. Alama, Allah korkusu, znt, heyecan, yapmack-
lktan kaynaklanabilir. Gz dili ile dlama, korku, mutluluk, aalama, utan-
ma, ar sevgi, ele geirme, nemsememe, samimiyet, denetim altnda tutma,
umutsuzluk, fke, hainlik mesajlar verir.431 Sosyal jestler doru ve yerinde
kullanan insanlar sevilir ve birok kiiyi evresinde toplayabilir.432 Hz. Pey-
gamber de bunu baaran rnek insanlardan biridir.
nsann yz onun bir bakma ne durumda olduunu yanstr. nsann be-
denini bir anlam yuma haline getiren bu yansmadr. Yani isel olan dsa
olanda parldar ve dsal aracl ile kendisini bilinir klar. Dsal olan isel
olann iaretidir ve alametidir. nsan birisini dinledii zaman yalnzca neden-
sellik ilkelerine gre dinlemez; onun ruhunun derinliklerine inmeye, isel ya-
psna, dnce ve duygularn yakalamaya alr.433
4.4.3.2.Ses
nsan yaad ruh haline gre ses retir. Mzik insan ruhunun holand
sesi bulmasdr. Her sesin kendine zg bir estetii sz konusudur. Mzii il-
gilendiren ezginin dnda bir de konuma ezgisi vardr. Konuma ezgisi, sy-
leyite szcklerin, belli bir ton yksekliinde olan ve uzun ya da ksa syle-
nen nl harflerin sesleri zellikle belirgin biimde alglanr. Eer vurgu on-
larla yaplrsa konuma ezgisi belirgin olarak ortaya kar.434 Mzik szlerin
ve szlerin matematiidir. Konuurken de bir mzik icra edilir. Ses tonu, vur-
gusu, hz ve ykseklii alakl sese ve sze estetik deer katar. Szn iir ve
mzik ekline dntrlmesi ise sz en etkili duruma getirir.
nsanlarn tamam gzel bir davran ortaya koymak ve sanat icra etmek
iin bir dile ve ses tellerine sahiptir. Ritim insan sesinin en temel esidir. Se-
simiz en gzel ekilde nasl kyorsa yle karmal. Sesin tonu ve tns ihti-
yaca gre ayarlanmaldr. Sesin tonlamas, hz dzeyi, sesin ykseklii konu-
430 Macit, agm, s.33-34.

431 Kara, age, s.338.
432 Kara, age, s.292.
433 Aydn Ik, Din ve Estetik, 107.
434 Tre, Emre, Bakinin Gazellerinde Estetik zmlemesi ve Eitim Srecinde Kullanm, Dokuz Eyll
niversitesi, Eitim Bilimleri Enstit, O.S.A.E.A.B.D, Trk Dili ve Edebiyat retmenlii Program
Yksek Lisans Tezi, zmir 2011.
ma tarznda nemlidir. Ses tonlama ile yaygara koparlabilir, ac ve umutsuz-

luk dile getirilebilir, alak gnlle ve kibre araclk edebilir, korku, skn-
t ve endie yorumlanabilir.435 Sesin anlalrl iitilirlii yannda her zaman
estetik bir hedef gzetilmelidir. Yerine gre sessizlii de kullanmaldr. Ses-
sizlik sizinle konuan kiinin kendisini iyi hissetmesi bakmndan son derece
nemlidir. Konuan kiinin derin dncelerinin gn yzne kmasna ya-
rar. Sesin ve szn kullanlmad ibadet yok gibidir. Ezan, kaamet, namaz-
larda, hac ve umrede sesli sessiz okumalar rnek verilebilir. nsanlarla ileti-
im ve anlamada da ses ve sessizlik kullanlmaktadr. O halde sesin ve onun
kullanma biiminin hem Allaha hem de insanlara bakan ynleri vardr.
Kuranda insandan yrynde ve davranlarnda ll olmas, konu-
urken de sesini ykseltmemesi tavsiye edilmitir.436 nananlarn da Hz. Pey-
gamber ile konutuklarnda seslerini ykseltmemeleri istenmitir.437 Namaz-
da veya dua ederken sesini fazla ykseltme, bsbtn de ksma; ikisi arasn-
da bir yol tutulmas uygun grlmtr.438 Allahn ses ile nasl bir ilgisi ola-
bilir. O Allah kalpten geenleri bilir. Sese sze ne ihtiya vardr? Bu ayetler iyi
dnldnde aslnda seslerdeki ahengin insann kendisi ve dier insan-
lar iin olduu grlr. Allah insan terbiye ederken onun estetik etki dnya-
sn da dikkate almaktadr. Ses yerine gre bir nimet, yerine gre bir silah, ye-
rine gre bir ila gibidir. Kuranda baz kavimlerin cezalandrlmasnn sesle
olduunu biliyoruz.439 Seslerini duymasak bile aslnda her ey konumakta-
dr. Her eyi konuturan Allah, ahirette de tanklk etmeleri iin insanlarn or-
ganlarn konuturacaktr. Cehennemin uultusu ise byk bir cezadr.440 K-
yamet gnnde Rabbin huzurunda sesler kslmtr. 441
4.4.3.3.Sz
Gzel, dnme ve duygulanm gzel sz ile aa kar. Mevlanann de-
dii gibi gzellik dilin altnda gizlidir. Estetik duyarllk insan gndelik yaa-
mnda ncelikle insann Rabbine, kendisine, yakn evresine yneliinde g-
zel sz ile varln duyurur. Gzeli sz izlemek, insann yeteneklerini aar,
ilikilerinin kalitesini artrr, insan insanlatrr.442
Gzel sz sylemek inanan her insana farzdr. nsanlara kar gzel sz
435 Kara, age, s.376.

436 Lokman/19.
437 Hucurat/2.
438 sra/110.
439 Yasin/28-29.
440 Mlk/7-8.
441 Taha/108.
442 Timuin, 1993, s.15.
sylemek dinin ak emirlerindendir. nsann retecei gzel szn iki muha-

tap znesi Allah ve sonra da insandr.
Allahn bahettii en deerli nimetlerden biri de szdr. Sonuta vahiy de
bir szdr. Dini hayatn byk bir kesiti sz ile yaanr. slam dini sze o ka-
dar deer vermitir ki bir insann dine kabul kelime-i ehadet ile yani sz ile
gerekleir. Yine insan konumalarndaki yanl tercihi ile dinden kabilir.
nsan deer dnyasn bir sz deitirebilir. Sz insann kiiliini temsil eden
bir gstergedir. Sz kadar insann sktu da yerine gre ok deerlidir. Hem
Allaha hem de insanlara kar szn nemi byktr. Kii sz ile ycelir ve-
ya alalr. Dinde de sz nemlidir. Tevhid ve slam sz ile dillendirilip delil-
lendirilir. Dine sz ile girilir, sz zerinde yaanr ve sz zerinde hayat bu-
lur. Sz ahitlik, tanklk ve hkmdr. Sz emir ve itaattir. Szn insan ya-
amndaki deeri nemi tartlamaz. Gzel sz dinde hikmete alan kapdr.
Gzel sz hikmetten derlenendir. Allaha aran sz szlerin en gzelidir.443
slam dinine gre en gzel sz Allaha aran szdr. nsanlarn en g-
zel szl olan Rabbe arandr.444Asr suresinde ise hakkn ve sabrn tavsi-
ye edilmesi nemli bir kurtulu zellii olarak dile getirilir. Tavsiye Kuran
ve insann rettii szler ile olacaktr. Bir kimseye yapmas veya yapmama-
s gereken eyler iin sylenen sze t denir. Gzel davran gzel dn
bizzat kendisidir. Allaha aran szde bencillik, kendini beenme ve kibir
olmad iin gzeldir. Dinde tebli, emr-i bilmaruf ve nehy-i anilmn-
ker sz ile yaplr. Gzel sz, hayrl ilerin arac ve anahtardr. Gzel t
ve hikmetin szcsdr.445 Hayra arma, iyilii tevik etme, vaaz, irad, da-
vet, hep szn zerinde hayat bulur.446 nzr ve tebir grevi, kuran okumak
ve retmek de gzel szn kapsamndadr. Aslnda vermek istediimiz me-
sajn deerini insanlara verdiimiz deer ile bytebiliriz. nsanlar yok saya-
rak kk grerek bizim iin ok deerli olan dnce ve inanlarmzn de-
erini yceltemeyiz.
Allah sze ok nem vermi, gzel sz kendisinden her zaman yararla-
nlan, meyvesinden yenilen, glgesinde oturulan, baknca insana nee veren
bir aaca benzetmitir.447 Gzel bir aaca benzetilen gzel szn kk iman
meyvesi ise takvadr. Gzel szn dallar insan Allah ilikisinde ibadete, du-
aya, teslimiyete ve tevekkle dnr. Gzel sz hem Allah katnda hem de
insanlarn nezdinde insan yceltir. Mizanda en ar gelecek hayrl i gzel
443 Fussilet/33; Yusuf/108.

444 Fussilet/33.
445 Nahl/25; sra/63.
446 Ali imran/104.
447 baraim/24-25.
sz olacaktr. Cennete selam ile girilecek, cennette ibadet gzel sz olacaktr.

irkin, sama ve ie yaramaz bir szn iitilmemesi cennetin nemli bir zel-
lii olarak saylmtr.448 Gzel sz gnllerin gdas ve insan ftratnn ak-
dr. Gzel sz ile insan evresine gzel, kokular ve grntler ile iekli bir
baheye evirebilecei gibi ruhlar daraltan bir cehenneme de dntrebilir.
Gzel sz cennetten bir para gibi insan mutlu ederken kt sz de insana
adeta cehennemi yaatr. Kuranda gzel szn gzel bir aaca benzetilmesi
ok manidardr. Nasl ki gzel bir aa tm canllar iin besin ve hayat kay-
na oluyor ve saysz varlk yararlanyorsa gzel sz de duyulduu ve syle-
nildii yerde hayat oaltr. nsanlar memnun eder, huzur ve mutluluk kay-
na olur. Gzel sz yazl veya szl olabilir. Kalc olan yazl metinler de in-
sana ve insanla alan gzel davran grubuna girer. Gzel bir eser insann
gzellemesine araclk ettii srece deerlidir. Her gzel eser Kurann tefsi-
ri, hikmeti arayan ve sorgulayan bir kaynaktr. Gzel sz renmek, retmek,
tamak ve paylamak inanan insann grevlerindendir. Gzel sz, insan ili-
kilerinde yapc bir rol oynar. Grg kurallarna adab- muaerete, nezaket ve
incelie araclk eder. nsanlara gzel sz retebilmek iin bir aba iinde ol-
mak gerekir. Bir iyilik karlnda teekkr etmek, yerine gre zr dilemek,
msaade istemek gibi grg ve nezaket kurallar yannda iir ve edebiyat ile
yazar/okur/dinleyici rollerinde ilgili olmak ta insann gzel sz sorumlulu-
undadr.
Szn syleme biiminde de gzellik arand gibi szn kendisinde de
gzellik aranr. Gzel bir sz szn syleme tarz irkinletirebilir. Sz hem
syleni tarz hem de manas hem de sonucu ile de gzel olmaldr. Her bir
davrann ve sylenilen szn bir kalb ve tarz vardr. Sz buna gre bir et-
ki ortaya koyar. Gzel sz gzel kelimelerin seimi ve birbiri ile uyumu ile
oluan mana ile gzel olur. Kelimelerin yalnz anlamlar deil, tonlamalar ve
duygusal olarak braktklar intibalar vardr. Kelimelerin hem mantki hem
de psikolojik anlamlar vardr. Szn ritmi, ak ve harmonisi vardr.449 Baz
durumlar gerekten estetii ve retorii ilgilendirse de davran dzenleyen
birok szl unsurlarda ahlaki nitelikler de sz konusudur. rnein alay et-
mek yalnzca bizim i niyetimizle ilgili deil ayn zamanda davrann veya
sylenilen szn biimi ile de ilgili olabilir. Retorik olarak konuma yetenei-
mizin ahlaki davran tarzmz ile ilgisi yoktur. Ancak konuma tarzlarmzn
ahlaki ierikleri ve ahlaki mesajlar da vardr. Bu mesajlarn bir ksm kltrel
448 Vaka/25; aiye/11.

olmakla beraber birou da evrenseldir. Kii verilen mesaj ile kendisini, k-

ltlm, hakszla uram, kendisi ile alay edilmi olduunu anlayabilir.
Bu nedenle mesajn ieriinde her zaman ahlaki kodlar barndrr. ou de-
fa muhatabmz bu kodlar iyi okur. Bu nedenle her konuma ve szn ahla-
ki ve dini anlamlar da sz konusudur. slam dini hmeze ve lmeze ola-
rak bilinen alayc ve kk drc beden dilini ve yz ifadelerini irkin bir
tutum olarak yasaklamtr.
Gzel sz kimseden esirgenmemelidir. Ya, eitim dzeyi ve toplumsal
stats ne olursa olsun her insan gzele sze layktr.450 nsan konuma tar-
z ile de kul hakkna girip hakszlk yapabilir. Muhataba yeterince sz hakk
vermemek, dinlememek, adam yerine koymamak da kul hakkna giren ko-
nular arasndadr. Her konuda geerli temel ahlaki bir ilke hemen hemen b-
tn dinlerde vardr. Kendin iin istediini dier insanlar iin de istemelisin.
Bu temel ilke her konu iin geerlidir. Bu nedenle kii konumasnda kendi-
sine nasl bir mesaj almak istiyorsa yle bir tarz semelidir. Unutulmamaldr
ki tavrlar ile olumsuz mesajlar verilebilecei gibi sen benim iin ok nemli-
sin ok deerlisin mesaj da verilebilir. nsanlar konuma ieriklerine dik-
kat ederler. Fakat bundan daha fazla dikkat ettikleri szsz mesajlardr.
Gzel sz yapay, suni olmamal, gsteriten uzak, rahat ve serbest olma-
ldr. Konuma, bilinmeyen kelimelerden, anlalmas g szlerden oluma-
maldr. Adal konuma, ar derecede kibarlk ve nezaket tavrlar, ssl
cmleler kurma, dolambal anlatmlar, gsterie kaan ifadeler gzel konu-
ma deildir. Ayrca gzel bir sz, tekrarlar, propagandalar, reklamlar ierme-
melidir. Sz ifade iin yeterli ve ihtiyac karlayacak kadar olmaldr. Geve-
zelik szn tadn, tuzunu karr, dinleyene ikenceye dnr. Yerinde ve
amaca uygun konuma insan deerli klar. Yetersiz konuma ise yanl anla-
malara ve insanlarn birbirleri ile tam olarak anlaamamalarna neden olur.
nsan Allah ilikisinde insandan Allaha sz apaktr. konumalar ve
niyet halinde iken bile Allaha aktr, saklanamazdr. Kiminle konuulursa
konuulsun azdan kan her sz ilk duyann Allah olduu unutulmamal-
dr. Allah szlerin en gzeline layktr. Azdan kan sz ilk iiten Allahtr.
Hatta sz niyet halinde iken bile Allah ondan haberdardr. nk Allah, Se-
mi, Habir ve Latiftir. Namazlarda tekrarlanan semiallahu limen hamideh
Allah kendisine hamd edeni iitir. Cmlesi insana Allaha kar gzel sz
sylemeyi hatrlatr ve bunu tevik eder. Allah ile yaplan i konumalar da-
rya gzel sz olarak kar.
450 Nisa/5.
Dil Allahn insana byk nimeti harika bir mucizesidir. Dil sayesinde d-
nce ve duygular dile getirilir. Dil anlamlarn ve manalarn elbisesi olur. n-
sanlar dil zerinden anlar ve kaynarlar. Kuaklar aras ba oluturarak bi-
linenler sonraki nesillere dil aracl ile aktarlr. Kltrler ve medeniyetler
dil ile oluturulur. nsan varlk iinde ayrcalkl klan zelliklerinden birinin
de dil olduunu rahatlkla sylenebilir. Ancak dil yararl olabilecei gibi za-
rarl da olabilir. Doruluk erilik onunla balar. Sz insan iyilie ve ktl-
e, cennete ve cehenneme tayan nc bir gtr. Dilin insan yaamnda ola-
anst bir gc var. Dnyann en yararl silah sz olduu gibi en tehlike-
li silah da szdr.
nsan yaamnda szn yeri byktr. nsan birok akdini, anlamas-
n, iini ve ilikilerini sz zerinden gerekletirir. nsani faaliyetlerin hemen
hepsi sz zerine ikame edilmitir. Sz gzel olunca duygu ve dnce al
verileri de belli bir dzeyde gerekleir. Ticari antlamalar ve uygulamalar
gibi nikah da neticede bir szdr. Yine szn yerinde kullanlmamas da in-
san hayatn olumsuz ynde etkiler. nsan ilikilerini bozar, dzeni sarsar ve
hayat altst eder. Yalan yere tanklk, gybet, iftira byk gnahlardan kabul
edilmitir. Allah ok byk gnahlardan yalan, dedikodu, iftira, alay ve ki-
bir ou zaman sz ile gerekletirilir. Allah szl alayn hem insanlara hem
de dine kar yaplan eidini iddetle yasaklamtr. Mnafklarn alay eder-
ken biz sze dalmtk demelerini mazeret olarak kabul etmemitir.451 Yi-
ne iman esaslarnn inkr edildii ve Allahn dini ile alaya alnd ortamlar-
da oturulmamas istenmitir.452 Bunun dnda ok yemin etmek, Allah adna
yalanc ahitlikte bulunmak, zhar gibi baz uygulamalar sz ile gerekleir.
Szn arkasndaki basiret ve feraset sz gzelletirir. Szn ufkunu ve
snrlarn geniletir; sz derinletirir. Gzel sz muhatapta memnuniyet ve
honutluk uyandrr. Gzel veya irkin sz genelde ayn ekilde karlk bu-
lur. Bu yzden kii kendi onurunu kendi sz ile korur. Bu nedenle Kuran di-
er insanlarn ilahlarna bile svgy, kt sz ve hakareti yasaklar. Allah k-
t sz, kfr ve hakareti tapnmak iin uydurulan putlara yaplm olsa bi-
le ho grmemitir.453
nsan kiilii zden sze szden ze gider gelir. nsan konumasn g-
zelletirdiinde kalbi ve duygular dnceleri de bundan etkilenir. Hayr ve
doru konumak insan gzelletirir. Her insan evresinde kendi sznn
yanksn iitir. nsann kendi sz kendisine dner. Gzel sz genellikle i
451 Tevbe/65.
452 Nisa/140.
453 Enam/108.
dnyann da ses olarak yansmasdr. Bu yansma darda da etkisini oal-

tarak tekrar kiiye huzur olarak dner. Gzel sz olarak verilen ayn deer-
le geri alnr. irkin sz sorunlar oaltrken gzel sz sorunlar zer. yi ve
kt ahlak da genellikle szle ilgilidir. Gzel sz gzel kokuya benzer. Uzak-
tan insan etkiler. nsan ilikileri gzel sz ile balar gzel sz ile yrtlr.
Bir medeniyetin bykl ilmi, fikri ve sanat alannda rettii gzel ve de-
erli szler ile llebilir. Gzel sz aile hayatn, sosyal hayat ve dnya ha-
yatn adeta cennetletirir. Gzel sz, aile ve toplum hayatn cennete evirir.
Sosyal davran biimleri, ounlukla dilsel davran biimleri eklinde ger-
ekleir. Bu nedenle Humboldt dili, bir toplumun ruhunun d grnm
olarak tanmlar.454
Sylenilen her sz kaytlara geer. Dnyada sylenen gzel bir sz cennet-
te yanklanr. Kk ve deersiz sz yoktur. Bu nedenle sylenilen hibir sz
basite alnmamaldr. Bazen gereksiz sylenmi bo szler yanl anlamalara
ve istenmeyen byk olaylara neden olabilir. ll bir insann en nde ge-
len zellii konumalarnda olur. Her sz muhatabn kalbinde bir karlk bu-
lur. nsann iyice dnmeden syledii bir sz Allah ile ilikisini bozabilir,
evresindeki dostlar ile arasn aabilir.
Kuranda gzel sze birok ayette vurgu yaplmtr. Yaplan bir iyiliin
kt ve irkin bir sz ile yok olabilecei gibi, bir iyilik ve sadakann ancak g-
zel sz ile varln srdrebilecei yle belirtilir.455 eytan bo ilere, bo s-
ze ve cehalet iinde konumaya zendirir.456 Selam ve dier karlklar daha
gzeli yaplmas tavsiye edilir.457
Sz gnaha ve isyana dnebilecei gibi ok kolay ve rahat bir ibadete
dnebilir. Bir ie sz ile veya baka bir ekilde araclk yapan rehberlik ya-
pan o ii yapan gibidir. Sz en gzel aracdr. Gzel sz Hz. Peygamber tara-
fndan sadaka olarak tanmlanmtr.458 Gzel dnce, gzel duygu ve gzel
sz ile aa kar. Gzel sz gzel ilikiyi beraberinde getirir. Birliin, bera-
berliin, kardeliin, barn iksiri gzel szdr. Sknetle sylenen her sz,
gven verir, kabul grr. Yumuak bir lisanla ifade edilen dnceler kalbe
etki eder; hatta ikna ve makuliyeti kolaylatrr.459
Bazen dinleyen syleyenden daha hayrl olabilir. Sylenilen sz konuana
454 Seluk, Ayhan, Sosyal Bir Davran Biimi Olarak Dil, Selcuk University Social Sciences Institute Jour-
nal, 2007, s.503.
455 Bakara/ 263.
456 Bakara/ 169.
457 sra/ 86.
458 Mslim/ Zekat, 56.
459 Altnta, agm, s. 86.
deil de dinleyene daha ok fayda verebilir. Dinlemek, ilgi, alg ve tepki aa-
malarn ieren bir etkinliktir.460 Dinlemek ve anlamaya almak insanlar ara-
snda gven ve anlay ortam oluturur. Byle bir kiiyi herkes zler, onunla
beraber olmak ister. Dinlemek sz ve sahibini deerli klar. Sz dinleyip
en gzeline uymak Mslmana yakan bir tutumdur. Dinlenilmeyen bir
szn gzellii fark edilmez. Kuran da susma ve dinleme birlikte deerlendi-
rilmitir. Sz dinleyip de en gzeline uymann doru yolda olan kiilerin bir
zellii olarak saylmtr.461 Yerinde susmak ayr da yerine gre bir gzellik
ve tarifsiz bir edeptir. Yerinde konuann sz deerlenir ve kiilii yceltilir.
Kimi konumas kimi susmas ile deer kazanr. Susmak zalime ve zulme kar-
olursa korkakln bir gstergesidir. Susmak dinlemenin ilk basamadr.
Ksaca Kuranda geen insanlara gzel sz syleyin462 emrinin hayatn
iinde ve ilikilerde uygulanabilmesi bir gayreti gerektirir. Gzel szn her se-
viyede ve her yaknlktaki insanlar iin ne olabilecei konusunda zihinsel ve
duygusal bir aba kanlmazdr. ncelikle insanlara sylenecek etkili ve gzel
olan gzel szn ne olduu, gzel szlerin seimi, gzel sz syleme biimi ile
ilgili bilgi sahibi olunmaldr. Bu ise bir renme ve eitim faaliyetini gerekti-
rir. nsan bildii en gzel sz sylemelidir. irkin szler eytann vesvesesi ve
arabozucu fsltlardr.463 Gzel sz ise yapc ve onarcdr. Gzel sz gzellie
alan bir kapdr. Gzel olana gzelce yaplm bir ardr. Gzel bir sz nce
gzel bir sese dnerek kulaa oradan da gnllere akar. Toplumsal hayatta
huzur, gven ve sevgi sayg gibi deerlerin yaanmasna araclk eder.
nsan yaamnda szn deerini basite almamaldr. Dinin yasaklad bir-
ok davran sz ve konuma ile ilgilidir. irk ve kfr ifadeleri, yalan, iftira,
gybet, su-i zann, insanlarn arasn amak iin sz tama, kfr ve hakaret
ieren konumalar hem Allah katnda hem de insanlar asndan irkin olarak
kabul edilir. Bu tr szler irkinlie alan kap ve pencereler gibidir. Bu ne-
denle Allah katnda kt ve yalan sz irk kadar irkin grlmtr.464 D-
nce ve duygular gzelleen insann i konumalar da da yansyan ko-
numalar da gzel olur. Gzel duygu ve dnceler gzel szcklere br-
nerek yaamda yer alrlar. Gzel bir szn arkasnda gzel bir dnce ve
gzel bir duygu yoksa o sz sahte ve irkin bir szdr. Sz ze uygun oldu-
u srece gzeldir.
Gzel dnceler, gzel duygulara, gzel duygular, gzel szlere, gzel
460 Ccelolundan Aktaran: O.Suat zelebi,Konumak Ve Anlalmak, Sita Yaynlar, stanbul 1998, s.36.
461 Zmer/18.
462 Bakara/ 83.
463 sra/ 53.
464 Hac/ 30.
szler de gzel eylemlere dnr. Eylemsiz sz de szn deerini drr.

Genelde bir i bir davran ancak gzel bir szn sonucunda gerekletirilir.
Sz ve uygulama birlikte bir gzellik oluturabilir. Eylemsiz sz ok grleyen
fakat hi yamayan gkyz gibi bereketsizdir. Salih amel reten sz, en de-
erli szdr. Salih amele araclk yapan sz en deerli szdr. Sadece dilsel
bir anlamda gzelliimizi varlk zerinde kantlamamz yeterli deildir. Duy-
duumuz, okuduumuz, hissettiimiz gzelin eylemle btnlememesi ayn
ekilde bir eksikliktir. Gzel amelleri Allah katna ykselten gzel szlerdir.
4.4.3.4.Kyafet
Giyinme insan iin bir ihtiyatr. nsann giyinme ihtiyacnn hem doal ve
fiziksel boyutu hem de sosyal boyutu hem de ahlaki/dini boyutu sz konusu-
dur. Bu nedenle giyim kuam ile zihniyet ve davran arasnda tarihte ve g-
nmzde her zaman bir ba kurulmutur. Bu durumda insann giyim ve ku-
am sadece doal ihtiyac, kendi zevki ve beenisi ile ilgili deildir. Hitap et-
tii, ilikiye girdii sosyal evrenin zevkine, kabulne uygun bir ekilde gi-
yinmesi iletiim ve salkl etkileim asndan nemlidir. Dier bir neden de
sosyal evre ile ilgisi bulunsa bile tam olarak onunla rtmeyen daha ok di-
nin buyruklar ile rtmesi orannda kabul gren bir boyuttur. Bu boyut-
lar tm bireyler, toplumlar ve dinlerin hemen hepsi iin geerlidir. Kurann
takva elbisesi ismini verdii ve en deerli elbise olarak tm insanla ner-
dii bir elbise tr vardr. Bu elbise deerler kumandan yaplm ahlak elbi-
sesidir. Takva elbisesinin terzisi insann kendisidir. Takva elbisesi insan bar-
barlktan, vahilikten koruyan manevi bir elbisedir. Takva elbisesi, insann
manevi plakln rter. nsanda bulunan irkinliin ortaya kmasn en-
geller. Takva elbisesi ncelikle kiinin kendi ryan dnyasna kar bir rt-
dr. nsan vicdan aynasnda bu elbise ile kendine deer verir. Takva elbisesi
insann dier insanlar arasnda giyip dolat onunla tannp bilindii gerek
ahlak elbisesidir. Takva elbisesi insann brnd gerek kefenidir. nsan
Allahn huzuruna bununla kacaktr. Takva elbisesi olmadan bir insan g-
zel davran sergileyemez. nsan nce kendi takva elbisesini retmeli ve onu
giymelidir. Takva kumandan biilmemi elbiseler, takva elbisesi olmayanlar
bir gzellik retemezler. Davrantaki estetik vahiy bilgisinin ne kadar ie ya-
radn gsteren bir elbisedir zerimizde.
5. GZEL NSAN OLMA (Muhsin)

Din eitimin amalarndan biri de insan her yn ile gzel insan yapmak-
tr. Din gzel eylem retisi, dindar ise gzel eylem sahibi insandr. slam
dininde bir davrann nasl yaplmas gerektii ihsan boyutu ile ilgilidir.
slmn ihsan boyutu, Mslman olmann ne demek olduunun estetik d-
zeyde bir da vurumu olarak grmek mmkndr. Buna gre Muhsin insan
gzellik, incelik, zarafet; derin kavray, yksek duyarllk sahibi edepli, dav-
ranlarna estetik adan zen gsteren kiidir.465
slamn pratikteki gayesi dnyay ve hayat gzelletirmektir. Kuran yaa-
mn amacnn gzel davranlar kazanmak ve bu gzel davranlar sergileye-
rek dier insanlara rnek olmas bakmndan insandan estetik bir talebi var-
dr. Salih amelin estetik boyutunu insann insanla mnasebetinde ortaya -
kacak erevede edep, nezaket ve iyi hal oluturur. Burada unu hatrlatmal-
yz inanan insan ilikiye girdii her varlkla estetik bir hak ve sorumluluk ile
kar karyadr. Bata Allah olmak zere insann evresinde yaayan tm in-
sanlarla rnein akraba, komuluk, arkadalk gibi sosyal ilikilerde estetik
bir hakkn varl gz ard edilmemelidir. Estetik zne olarak taraflar birbir-
lerinin gzellik haklarna riayet etmeleri gerekir.
Aslnda din bu anlamda ilahi bir gzellik kurgusudur. Bu kurguda grev
almak isteyen insana gzellik teklifidir. Vaat edilen dnya ve ahiret gzelli-
i insan ve Allahn ortak iradelerinin inas ile gerekletirilir. Din insann i-
ten da oluturaca bir gzellik inasdr. Estetik adan deerlendirildiin-
de din eitimi bir gzelletirme faaliyetidir. Sanatta yanstma kuramna g-
re nasl ki sanat sanatn ne kadar aslna bal bir ekilde yanstrsa eseri o
kadar gzel alglanr. rnein bir sanat doann gzelliini ne kadar aslna
uygun bir ekilde eserine yanstrsa o oranda baarl olur.466 Bunun gibi va-
hiy de insan davranlarnn doasdr. Bir inanan bir insan vahyi davranla-
rna ne kadar yanstrsa o oranda kendisini gzelletirir. hsan insann kendi
ftratnda bulunan gzel ahlak ilkelerine hayatna karmasdr.
hsan yaplmas gerekeni en gzel ekilde yapmaktr.467 Muhsin sfat
muttaki insandan daha stn bir sfattr. Muttaki yalnzca kiinin kendisini
korumasdr. Muhsin ise bakalarn da dnen ve onlara ihsanda bulunan
kiidir.468 Bu nedenle kuran muttakiler iin hidayet, Muhsinler iin ise hem
hidayet hem rahmettir.469 Tm Mslmanlar tek tek gzel insan olmaldr.
Dinin insani sorumlulukta oluturmaya alt gzellik davranta gzel-
liktir. nk insann davran ile her ey gzelleebilir. Gzel davranl in-
sanlar gzel insan, gzel insanlar da gzel toplum olutururlar. Gzel insan
465 Ko, age, s.15.

466 MEB Komisyon, age, s.41.
467 Beer, age, s.151.
468 Ragb, El Mfredat, H s n Maddesi
469 Bakara/2; Kasas/3.
kendisi ve tm varlk alemi iin mutluluun kaynadr. hsann hem Allaha,

hem insanla hem de varla bakan ynleri vardr. Muhsin insan Allaha ken-
dini sevdirmeyi ve insanla kar olgunlaabilmeyi, varla karda merha-
metli davranmay ama edinir. man ile mmin, islam ile mslim, ihsan ile de
muhsin kiilik ina edilir. hsan bir eit gzellik boyutunda insann var ol-
masdr. nsann gzel davran ile nce kendinde var olmas, sonra insan-
da var olmas, sonra da varlkta ve Allahta var olmasdr. nsann btn var-
lk tasavvurunda gzel davran ile yer almas ihsandr. Muhsin insann ihti-
ya duyduu her ey gzel olmaldr. htiyalarn karlarken kulland her
nesnenin her ilikinin bir gzellii olmal; gz kulak ve dokunularda gzel-
lik oluturabilmelidir. Muhsin insan olmak iin ncelikle gzellik ile ilgili far-
kndalk yaamak gerekir.
nsan; gzellik deerinin taycs, estettik beeniye sahip, gzellii alg-
layabilen, gzellikten etkilenen, gzellik deerini alglayan, ondan etkilenme-
den geemeyen, belli bir gzellik duygusuna ve estetik beeniye sahip estetik
bir znedir. Yalnzca gzellii fark etmek ve takdir etmek deil, ayn zaman-
da gzellik retmek de insan sorumluluunun bir parasdr. nanan insann
estetik bir kayg iinde olmas beklenir. Allah insandan yaratt gzellikleri
takdir etmesini istemekle kalmaz; ayn zamanda insan tarafndan ortaya ko-
nan her gzellii ve sanat takdir eder. Allah insann rettii her gzellie g-
zellik ile karlk vererek bu gzellii paylar. Gzele iman eden, gzel niyeti
kazanm olan, gzel dnen, gzel duygulanan ve gzel eylemde bulunan
insan muhsin insandr. Muhsin, gzellii ama edinmi gzel davranl in-
san demektir. Muhsin insan tm gzelliini Allahtan alr. Din eitimi muh-
sin insan yetitirmeyi amalar.
phesiz Allah, her eye ihsan yazmtr.470 hsan Allahtan insana ve
varla uzanan bir gzelliktir. Hz. Peygamberin bu sz ihsann her konuda
genel bir ilke olduuna iaret eder. Din insann ilikide bulunduu muhataba
veya varla, yaplan iin mahiyetine ve konuya gre znde yakndan uza-
a, kkten bye, grnenden grnmeyene, i ie gemi birok gzel-
lik barndrr. hsan muhatab bakmndan balkta ele alnabilir. Muha-
tap gzellik anlaynda ve gzel davranta ok nemlidir. Kime kar nasl
davranyorum? Kime kar nasl davranrsam gzel davranm olurum. Han-
gi muhatabm benden nasl bir gzellik bekliyor? Benim bir gzellik derdim
var m? Bu sorular bizi estetik znelerle tantrr ve bizde estetik muhatap ol-
gusu geliir. Onlara vereceimiz estetik deeri ortaya karr. Kimin iin g-
470 Mslim, IV, 622.

zellik? Gzelliin muhatab Allah ve kullardr. O halde gzellik bata Allah

olmak zere herkes ve her ey iindir. Gzellik herkes iin dnldnde
gzelliktir.
Dini davran tek bir nedene dayandrmak mmkn gzkmemektedir.
nk din insann yalnz bir ynne hitap etmez. En yakndan en uzaa in-
sann ilgi alann genileterek insan varlk lemine aar. En yakn insandan
en uzak insana hak ve sorumluluk karr. Yaratcdan balayarak tm varlk
lemini dikkate alr. Hayatn iinde herkese bir rol verir. nsan en kutsaldan
en basite, ehadet leminden ayba her varlkla ilikilendirir. Btn bu kua-
tc varlk tasavvuru ve btncl dnya grne gre insan merkeze koyar.
Ona byk bir yetki ve sorumluluk verir. nsan kimsenin deil Allahn mu-
hatabdr. Byle olunca dini davran herhangi bir sebebe indirgemek doru
deildir. Bir dine insan ihtiya duyar. Fakat slam dinine daha ok ihtiya du-
yar. nk her yn ile insann mkemmellemesini, dnya ve ahirette mut-
lu olmasn ister. nsann bu kadar ilgi alannda hangi davran niin yapt
konusunda tek bir neden sylenemez. Kuran olumlu insann davrann ima-
na olumsuz davran ise inkra dayandrmtr.
hsan inanan insann ulaabilecei en stn makam ve mkemmellik ha-
lidir. Bu i gzellie ulaabilen insan tm faaliyetlerini bir sanata ve her sa-
nat da Allahn hatrlanmasna dntrerek ister istemez gzelliini dar-
ya evresine yayan bir ruh gzelliidir. Bu anlamda gzellik ilhamnn ger-
ek kaynan slamda bulur. Allah her eye iyi muamele edilmesini ve gzel
davranlmasn emretmitir. nanan her insan eylemini sanata ve her sanat da
Allahn selamna dntren kalbin ve ruhun bu gzellii olan ihsan maka-
mn amalamaldr.471
Mminler muhsin sfatlar ile birbirlerinin en yakn gzellik aynasdr. Her
mminden hakkn ahitliine aynalk yapmas beklenir. Vahiy ve peygamber
aynas olmadan bu aynalar tam olarak hakikati yanstmaz. Mmin kendi g-
zelliini dier mminlerin ihsannda grr. Kardelerinde bir gzellik fark
edemeyen ve bu gzellii takdir edemeyen gzellie eriemez. nsan, karde-
lerinin ne gzel temiz, ne gzel tutarl, ne gzel sabrl ve ne gzel cmert ol-
duklarn fark ettike kendisi de gzelleir. Sonra btn insanla bakar onda
kendisini grr. Bu drt ayna insanda vicdan aynasn oluturur. Vicdan insa-
nn ftratna koyulmu gzellik aynasdr vicdan sadece zihinsel bir muhake-
me deil estetik bir aynadr ayn zamanda. Bu aynalar kullanmayann vicdan
471 brahim Titustan Aktaran: Naim ahin, Gazalide Etik-Estetik likisi, Diyanet lmi Dergi, C.47, S.3,
Http://Ktp.sam.Org.Tr/Pdfdrg/D00033/2011_C47/2011_C47_3/2011_C47_3_SAHINN.Pdf
aynas gelimez. nsan bir vicdan aynasna bir dier aynalara bakarak kendi
gzelliini grebilir. Gzellik insan zerinden tanmlanr. Gzel davran so-
mut bir yaantdan renilir. nananlar ister gemite yaam olsun ister ken-
di zamanmzda yaam olsun hakkn gzelliinin ahitlerdir. Gnmzde
yaayan rneklerin olmas gerekir. Muhsinler gzelliin tanklardr. Kelime-i
ehadet bu anlama gelir. nanan her insan gzellie tanklk edip edemedii-
ni sorgulamas gerekir.
nsan bilgiden ok bilginin somut hayata yansyan gzellikleri daha ok
etkiler. Muhsin insanlar bu anlamda dinin yaayan teblicileridir. Dinin g-
zellii Muhsin insanlarn davranlarnda, yzlerinde ve ilikilerinde gr-
nr duruma gelir. Muhsin insanlarn hayatn iinden gzel rneklikleri dier
insanlarn kalp ve gnllerine tanr. Her eyde Allah grmek gzeldir. Fa-
kat insan davranlarnda Allahn gzelliini yceliini grmek daha gzel
daha etkileyicidir.
5.1.Allaha hsan
hsann kayna Allahtr. Bu nedenle Kuranda insana Allahn ihsan in-
sann dier insanlara ve varlklara ihsan etmesinin bir gerekesi olarak kabul
edilmitir.472 Davran gzellii ancak Allahn insana ve varla yaknln
idrak etme ile kazanlabilir. Muhsin insan Allahn yaknln hisseder. Allah
insana ah damarndan daha yakndr. Biz insan yarattk; nefsinin ona ne f-
sldadn da biliriz. nk Biz ona ahdamarndan daha yaknz.473 Yap-
t her ie tanktr. inden geenleri ve da vurduklarn bilir. Bilmesinde,
grmesinde ve haberdar olmasnda bir snr yoktur. nsann Allah ile olan
yaknl kendisini bile aacak niteliktedir. nsann da Allaha yakn olmas
iin harekete gemesi gerekir. hsan insann kendisini Allahn yaknlatrma-
sdr. Onun yardmn, desteini yannda hissetmesi ve buna layk duruma
gelmesidir. nsannda Allaha olmas gereken yaknl ihsan boyutuna ta-
mas beklenir. Araf Suresinin 206. Ayeti nsan ile Allah arasndaki ihsan ili-
kisini zetler. Sabah akam, yalvararak ve rpererek, sesini ykseltmeden,
iin iin Rabbini an; sakn gafillerden olma. Bu itenlik, yakar, yaknlk ih-
sann zn oluturur.
Fakat Gzel bulunan Allah olunca insann Allaha olan ihtiyac dikkate
alndnda gzellik her zaman yaklalmas gereken kalc bir muhatap be-
lirlenir. Sevenin deitii sevilenin deimedii bir ilikidir. Kulun ahlaki tu-
472 Kasas/77.
473 Kaf/16.
tumuna gre de Allah karlk verir. Muhlis insan Allah ile ilikisinin srekli
ve kapsaml olduunun uurundadr. nsan Allah ilikisinin gemii elest
bezminde Allaha kulluk konusunda sz verilen ruhlar lemine kadar uzanr.
nsan anne karnnda da, ocukluunda da Allah yalnz brakmaz. Allah an-
ne-baba veya baka insanlar sebep klarak insan bytr, besler, ihtiyalar-
n giderir. Yetikinliinde, yallnda, lmnde, berzah aleminde, yeniden
diriliinde ve hesap gnnde Allah hep insan ile beraberdir. Bu birlikteliin
fark edilmesi insan ihsana ve ihlasa yaklatrr. Bu birliktelik insan iin zo-
runlu, deimez ve kalc bir durumdur. nsan dnyaya gelmeden nce, anne
karnnda ve ergenlik ana kadar Allah ile ilikisi tek tarafl devam eder. n-
san sorumluluk ana girdikten sonra bu iliki bir karlk bulur. Sorumluluk
a ile birlikte balayan bu karlkl iliki dnya hayat, lm, yeniden diri-
li ve ahret hayat ile ebedi-kesintisiz bir sre olarak devam eder. Kuran bu
ilikinin insan tarafndan fark edilmesini ve ahlaki ilkelere uygun bir ekilde
srdrlmesini insandan bekler. Ben insanlar ve cinleri ancak bana ibadet
etsinler diye yarattm. Ayeti insan yaamnn tamamn ibadet bilinci ile ge-
irilmesi gerektiini ortaya koyar. Bir iyilik veya yardm severlik yalnzca sos-
yal bir iliki olmaktan kar ihls ile ibadet derecesine ykselir.
Allah mkemmel eksiksiz estetik znedir. Gzellii gerek anlamda tak-
dir edecek odur. Ondan bakasnn gzellik takdiri eksik ve kusurludur. Bu
nedenle yalnzca ona ibadet edilir. Allahn hi bir gzellie de ihtiyac yok-
tur. htiyac olmad iin de ancak o tarafsz, zaafsz, objektif ve adildir. Onun
beenisi de mkemmeldir. O Kayyum ismi ile her gzellii en kk ayrnt-
sna kadar deerlendirir. Ona sunulan gzellik gerek deerini bulur. Acaba
hi izleyicisi, alcs ve greni olmadan bir sanata deeri gerek deerini bu-
lur mu?
Allaha imandan sonra her ey gzelleir. Allaha bir gzellik bor hali-
ne gelir. te bu borca ihsan denir. nsann ihtiyalarn karlad nimetle-
ri ve ihsan ile her zaman insann yan bandadr. nsan Onun rahmet ve ik-
ram ile hayatn srdrr. nanan insan zikir, kr ve tefekkr ile Allaha
bu gzellii fark ettiini gsterir. Evrendeki, dzen uyum ve l gzellii
oluturur. Bylece gzellik bir tefekkre dnr. Buradan bir anlama ula-
lr. Gzelliklerin sahibi idrak edilir. Kk byk, yakn uzak tm gzellik-
ler Onun varlna ve birliine iaret eder. Evren salam, uyumlu, bozulma-
yacak bir tarzda yaratlmtr. Nimetler gzeldir. nsann ilgisini ve beenisini
ekecek ekilde yaratlmtr. nsann ihtiyalarn karlarken yedii, itii ve
kullanp tkettii nesnelerin nimet olarak grmesi Allah ile ilikilendirmesi
anlamna gelir. Bu gzelliklerin grlmesi insan kre ve hamd etmeye g-
trr. Allahn yaratt gzelliklerin gnbirlik tela iinde gzden kama-

mas gerekir. nk bu gzelliklerin duyumsanmas yoluyla Allah hatrlana-
cak, zikir halinde yaanacaktr. Btn gzel isimler burada fark edilecektir.
Allah muhatap alan bir davranta Onun yceliine uygun bir gzellik
nasl sunulabilir? nanan insan davrann Rabbin makam ve rzasna uygun
gzellikte nasl gerekletirilir? Kuran ayetlerinde Allahn makamndan ve
bu makama uygun davrann gereinden bahisle yle buyurulur. Rabbi-
nin makamndan korkan kimseye iki cennet var.474Kim de Rabbinin maka-
mndan korkar ve nefsini de hev (kt istek ve tutkular)dan sakndrrsa...475
Allahn yceliini gerei gibi takdir edemediler; Gerekten Allah ok gl,
ok stndr.476 hsan merkezli gzel veya gzellik kaygs, insan haya-
tnda belirleyici ve srkleyici bir ilev yerine getirir. Bu kayg insan ruhsal
adan yceltir, eitir ve arndrr. Allah insan ilikisindeki gerekletirilen bu
kayg bir ibadet, zikir, kr, tefekkr ve dua nitelii kazanr.477Hayatn anla-
m; Allah insan ilikisindeki sreklilie ve bu deimez ilikinin insan evre-
sine yansmalarndan ibarettir. Bu ilikilerdeki derinlik kulluktaki gzelliin
en stn derecesi takvaya ulatrr.
nanan insann estetik duyarll, hassasiyet ve incelii ncelikle Allah
muhatap alr. nsan ncelikle gzele, gzelliin sahibine ve kendisinin gzel-
lik znesi olduuna inanmaldr. Gzele inanma, gzelliin kaynan gr-
me bilme ona ihtiya duymadr. Allahn yaratt gzelliklere kar gzellik
ile karlk vermek iman ile balar. nsann ncelikle Allaha kar bir gzel-
lik borcu vardr. Allaha kar ibadet, itaat, kr ve zikir gibi amelleri bir g-
rev deil; zevk halinde yaamaktr. Estetik zevk kelimenin tam karl ola-
rak Allah insan ilikisinde Allahtan insann dnyasna yansyan her durumu
gzel grmek, kazand baard her eyin Allahtan gelen bir gzellik ola-
rak grmesidir.
lemlerin Rabbi olan Allah btn gzel isimleri ile her zaman insan ile be-
raberdir. Allaha ihsann z Allahn insana yaknlnn iselletirilmesine
ve insann da Ona yaknlamasn salayacak duygu, dnce, deer ve dav-
ranlarla btnlemesine baldr. nanan insan kiiliini bu gzellie yakn-
l ile ina edebilir. Allah tm gzellii ile inanan kulun ahlaknda ve haya-
tnda grnmek ister. Bu kelimenin tam anlam ile ihsana kar ihsan anlam-
na gelir. nanan kullarn duygu, dnce sz ve fiilleri Kurann gzellik mu-
474 Rahman/46.
475 Naziat/40.
476 Hacc/74.
477 Komisyon, 2012, s. 6.
cizesini gsterebilmeli, hkmnn gzellii iinde yaad toplumda gzel

bir hayat olarak ortaya kabilmelidir.
Din, temelde insan-Allah ilikisinde gerekleen bir olgudur. Din ve insan
arasndaki bilisel, duygusal, ruhsal ve sosyal olaylar bu iliki ile anlam kaza-
nr. nsan ile Allah arasndaki ilikiler tek ynl bir iliki deildir. Allah btn
esma ve sfatlar ile insan da kendisine ait estetik yetileri ile bu ilikide etkin-
dir. Bu iliki iki zne arasnda gerekleen ok tarafl, olduka zengin ve can-
l bir ilikidir. u kadar farkla ki Allah, insan ve dier varlk ile olan ilikisin-
de mutlak znedir. Allah i ve d, grnr ve grnmez boyutlar ile gzelli-
i her yn ile kuatmtr. nsanlar ise fark edebildikleri kadar gzellii alg-
layabilirler. nsan gzelliini de irkinliini de Allah huzurunda yaar. nsan
ise dier varlklarn birouna gre kendisine snrl fakat gelitirilebilir este-
tik znelik verilmi bir varlktr. nsan zneliini Allah ile ilikisinde ve dier
varlklara kar kullanr. nsan btn benlii ile bu ilikide yerini alr. Allah
akl ile tanr, gnderdii din hakknda kanaat oluturur. Kalbi ile duygusal
karlk verir, tepkide bulunur.
nsan ve Allah ilikisinde ortaya kan iliki estetik bir tarz da ierir. n-
k her iki taraf da dier zellikleri yannda ayn zamanda estetik bir znedir.
Bu ilikide dzeyine gre gzellik veya irkinlik, honutluk-kerahet, manevi
bir tat ve haz veya elem, farkl llerde duygulanm yaanr. Allah, bu ili-
kide insandan kendi yceliine uygun estetik bir karlk vermesinden ho-
nut olacan belirtmitir. ...Gzel dnp gzel iler yapn. nk Allah,
gzellik sergileyenleri sever.478 Ancak bu honutluk yine insana dnecek bir
honutluktur. nk Allah, hibir eye muhta olmad gibi estetik doygun-
luu da mutlaktr. Dier btn iliki alanlarnda olduu gibi estetik doygun-
lua muhta olan insandr. Allah insann dier btn yetkinlik alanlarnda ol-
duu gibi estetik alandaki tecrbeyi en gzel ekilde yaamasn, bu anlam-
da da nimetlenmesini ve kendisini gelitirmesini arzulamaktadr. Konumuz-
la ilgisi bakmndan dinin insann ok ynl estetik araynda da insana kb-
le oluturduunu ve insana rehberlik ettiini syleyebiliriz.
Dinde davran olarak icra edilen sanatn anlalmamas, yerine ulama-
mas, deer ve karlk bulamama endiesi de yoktur. nsan tarafndan reti-
len her gzellik Allahn Habr, Sem, Basr isimleri ile karlk bulur. Haya-
tn gzelliklerini Allah ve meleklerle ortak yaama inanc, dinin estetik alg-
sn ayba tar. nsan tek bana da bulunsa rettii her gzellik, gizli izleyi-
ciler tarafndan paylalmaktadr. Her trl gzellii bilen, gren, duyan, de-
478 Bakara/195.
erlendiren Allahtr. Allahn takdir edeceine iman ile durumun ve artla-

rn gerektirdii bir pozisyon almak, kaderin verdii rol en gzel ekilde oy-
namak, oturuuna, kalkna, yryne ilahi tecelli ve karl dikkate ala-
rak davranmak, dini estetiin zn oluturur. Din insann kalbindeki gizli
niyetine ve en kk eylemine bile deer verir. Karl olmayan bo bir ba-
k, gizlenecek bir sz, bilinmeyen bir niyet yoktur. Bu estetik anlay insan
heyecanlandrr ve estetik ruh seviyesini ykseltir.
nsan Allah arasndaki niha gereklik, kendini ihsan olarak ortaya ka-
rr. Bu anlamda btn eylemler gaybi derin bir ierik ile Allaha doru yne-
lir. nanan insann btn aktivitesi, ierik, form ve tarz ile ibadete dnr.
Her eylem nihai gereklie ynelerek akn bir nitelik alr.479 Allah insan ili-
kisinde duann zel bir yeri vardr. Dua Allah ile yaplan en gzel konuma
tarzdr. Allah ile insann konumas ancak bir dua edebi erevesinde ger-
ekleebilir. Allah insan her eyden nce duas ile hatrlar. Bu nedenle Allah
Kuranda duasn beendii peygamberlerin ve salih insanlarn dualarna ve
konumalarna yer vermitir. Peygamberler ve salih insanlar dualar ile ina-
nanlara rol model olmutur. Dua bu nedenle Allah katnda insann deerini
ycelten en deerli amel olduu belirtilmitir.480 Dua, gzel istek, zikir Allah
gzel an, kr memnuniyet ifadesidir. Gzelden gzellik isteme, gzellik-
leri ondan bilme, gzellie teekkr etmedir. Dua, zikir, kr gibi gzel sz-
ler Allah insan ilikisini devam ettiren balardr. Allah muhatap alan gzel
szler deer olarak insan yaamna geri dner.
nanan insan btn gzelliini sonsuz nur ve hidayet kayna esma-i hs-
na kaynandan alr. Buna gre davranlar adil olduu kadar gzel de olma-
ldr. zde, szde ve eylemde gzellik inanan insanda tarif edilemez bir heye-
can ve etki uyandrr. Davrana asalet katar ve yceltir. nsana yaplan gzel-
lik ve iyilik Allaha yaplan ibadete dnr. Gzellii sevmek, gzellii o-
altmak, kardan beklemeden gzellik oluturmak ve sunmak inanan insan-
dan beklenilen estetik tavrlar haline gelir. nk Allah her gzellie layktr.
hsan, insann Allaha yakr bir bilin ile hareket etmesidir. Allaha kar in-
sann ihsannda kulun Rabbi ile arasnda gerekleen btn davranlar sayla-
bilir. man, teslimiyet, tevekkl, ibadet, itaat, kr kul tarafndan Allaha sunu-
lan ihsandr. hsan Allahn isim ve sfatlarna yakn yaamak, Onun makam-
n yce tutmak, rzasn ve honutluunu ama edinmek ile gerekleir. Muhsin
insan tm gzelliklerini Allahtan alr. Onun beenisi orannda kendi i dn-
479 Tokat, agm, s.161.

480 Furkan/77.
yasnda ve sosyal hayatta gzelleir. Muhsin insan kendisinde cemal ve kemal

niteliklerini kendisinde btnletirmi insandr. Allah gerei gibi takdir ede-
bilmenin yolu ihsan makamndan geer. Bu anlamda ihsan, Allahn sfatlar-
na ve yceliine uygun cevap oluturabilmek, makamna uygun davranmaktr.
Allahn raz olduu ameller aracl ile ancak Allah raz edilir. Allahn
raz olduu her amel bize ihlsa ulatrr. nsanlarn Allah nasl raz edece-
i apak vahiy ve sahih snnet uygulamalar ile ortadadr. Onu raz etme-
nin yollar ilim, iman ve amelden geer. Dini davranlar estetik arka plan-
n iman, ihlas ve ahlaktan alr. Yalnz bana iman, ihlas ve niyetin gerektiin-
de kendi kendine yetebilen ahlaki bir vgye deer, amelden bamsz iyi bir
ey olduu dorudur. Fakat hibir zaman davran ile btnlememi ahla-
ki bir fiile eit deildir. Din btn bereketini eylemdeki gzellikte gsterir.
man, ihlas ve niyet bir hayrdr; iyi niyetle beraber bulunan amel ise daha s-
tn bir hayrdr; nk o kamil ahlaki bir ameldir.481 nsan Allah ilikisinin en
gzel sonucu ibadettir,
hsann eksiksiz karlk bulunduu iliki yalnzca Allah insan ilikisidir.
Allahn da insana verdii her trl nimet ve ikram da Allah tarafndan insa-
na yaplan bir ihsandr. Bu karlkl ihsann gereklilii Kuranda bir soru ka-
lb ile yle dile getirilir. hsann karl ihsan deil midir?482 Onu gere-
i gibi sayg gsterip yceltmek, emirlerine hassasiyet gstermek, gnlden
ibadet etmek, sevgisini ve grn stn tutmak, sevmediklerinden ve ho-
lanmadklarndan uzaklamak Allaha kar ihsandr. Muhsin insan Allahn
beenisine talip olmu insandr. Allahn beenisini ste koyan onun rzasn
hedefleyen insandr. Allah ile birliinin beraberliinin farknda olan insandr.
hsan makamnda yaayan Allahn houna gidecek tarzda gzel yapmaktr.
nce Allahn beenmesi gerekiyor.
Muhsin insann her davran Allah iin bir kurbandr. Kurban en gzelin-
den seilmeli, bezenmeli, temizlenmeli, kr, topal ve sar olmamaldr. n-
sanlar ve varlkla girdiimiz her iliki Allah inanc asndan bir sadakadr.
Gerek cimriler kendinden bir gzellik retemeyen ve kendi gzelliini pay-
lamayanlardr. nsan gzellik retmeli ve paylamaldr. Bu veri tarz da
gzel olmaldr. sten bakarak, minnette brakarak ve ezerek olmamaldr.
Kendisi alrken baka insanlara verirken baka davranmamaldr. Allah iin
yaamada sonuta kazanan her zaman insann kendisi olacaktr.
Kendi gzellii ile Allahn gzelliini birletirmeyi baaran insan muh-
481 Draz, age, s.250.

482 Rahman/ 60.
sin sfatn kazanr. Muhsin sfat mminlerin ulaabilecei en st niteliktir.

nk Muhsin kavram kalbin derinliklerinden hayal gcne kadar btn
gzellikleri kapsar. Muhsinlik gzel kulluun zirvesidir. nsan tadna vard-
bu ilahi gzellik karsnda Allah bykleyecek, secdeye varacak, ibadet
edecek, Onun gzelliinden isteyecektir. Allahm, bize dnyada da iyilik ve
gzellik ver. Ahirette de iyilik gzellik ver duas ile hem dnyalarnn hem
de ahretlerinin gzellemesine katk salayacaktr. Buna karlk Allah da ona
verecektir.483
5.2.nsana hsan
Muhsin insann Allah ile ilikilerinde gzellii baarm, gzelliini insan
ilikilerine tam insandr. lahi gzellik Muhsin insann gzelliinden di-
er insanlara yansr ve tanr. ncelikle anne baba, eler ve yakndan uzaa
tm insanlara ihsan ile muamele edilmesi Kurann en nemli emridir. liki-
ler ihsan ile srdrlmesi istenmektedir.484nsan ilikilerinde ihsan ile dav-
ranmay baarabilirse Allahn sevgisini de bu sayede kazanm olur. Allah
ilikilerinde ihsan ile hareket edenleri sevdiini belirtmitir.485 Davran iin
inanan bir insan yle dnmelidir. Yaptm bu davran Rabbimin hou-
na gider mi? Daha ok beenmesi iin neler yapabilirim? lk muhatap olarak
Allah dikkate almak insanlar dikkate almama anlamna gelmez. nsanla-
ra deer vermek de Allahn honutluuna girer. Bu nedenle nsanlara ne ka-
dar gzel davranyorum? Karmdaki insanlarn zevkine ve gnlne hitap
edebiliyor muyum? Sorular da ilahi amal estetiin gerekletirmek istedi-
i hedefleri arasndadr. nsann btn ilikileri birbiri ile ilgilidir. likileri
birbirinden ayr dnmek mmkn deildir. Ama olarak en kapsaml olan
Allaha ihsandr. nk dier ihsan eitlerini de kapsar.
Allah insan ilikisi en kapsaml iliki olduundan insann tm varlkla ger-
ekletirdii iliki insan Allah ilikisi kapsamna da girer. Bu durumda ken-
dini beenerek yrme ve kibir yalnz insan-insan ilikisi olmaktan kar.
Allaha kar bir byklenme olarak kabul edilir. Allah her trl zulm hak-
szl kendisine yaplm bir ahlakszlk olarak grmektedir. Dolays ile in-
sanlarla ve dier varlkla ilgili insann gelitirdii davranlardaki biim n-
celikle Allaha kar yaplm kabul edilmektedir. Bu durumda davran tar-
z kalpten balayarak son etkisine kadar gzel olmal ve gzel tasarlanmal-
483 Maide/ 9.
484 Bakara/ 283.
485 Bakara/195.
dr. Ksaca, insanlar arasndaki konumalar, edalar, tarzlar Allah insan iliki-
lerinden kopuk deildir.
nsana yaplan ihsan ise iinde daha fazla eit barndrr. nsanlara ihsan
onlara iyilik yapmak ve gzel davranmaktr. nsandan insana ulaan her iyilik
ve yardm ihsan olarak nitelendirilebilir. nsana kar ihsan; zayf ve yoksula
infak, hastaya ve zulme uram kiiye yardm ve her trl iyiliktir.486 Gzel-
liin muhatab tm insanlktr. Gzelliin retilme alanlar tm beeri alan-
lar kapsar. Allah adaleti, ihsan ve akrabaya bakmay emretmitir.487 Muhsin
insan insanlara yardm ve iyilik yaparak kendi gzelliini paylar. Kendisi-
ne verilen nimetler karsnda Allaha ihsan hamd ve kr iken insanlara ve
varlklara ihsan infak olur. Muhsin insan gzel insandr. Gzellii ise iyili-
indendir. Muhsin insan, gzel inanan, gzel bakan, gzel gren, gzel d-
nen ve gzel eylemde bulunan kiidir. Muhsin insan g ve stnln
tahakkm, kibir, tasallut ve hakszlk arac olarak kullanmayan, aksine, mer-
hamet, efkat ve sevgi unsuru olarak kullanan insandr. Ayaklarn bakala-
rnn tepesine basmayan, btn insanlar gibi ayaklarn yere basan ve insan-
larla gz gze, omuz omuza, paylam iinde beraber eit yaayan insandr.488
Kuranda muhsinler tarif edilirken fkelerini yutmalar ve insanlar ba-
lamalar bir zellik olarak belirtilmitir.489 Kuranda Muhsin insann zellik-
leri incelendiinde daha ok ahlaki ilkelerle ilgili sfatlarnn ne kt gr-
lr. Muhsin kelimesinde ahlak ve din ayrm yaplmamtr. Bunun ak anla-
m Allah- insan ilikisi ne kadar gl olursa ahlak da o dzeyde geliir. Dav-
ranlar dtan bakldnda grnen biimi ve grsellii n planda olsa da
gerek glerini dayand kaynaklardan alr. Bu da insan-Allah arasnda ya-
anan i gzelliin nemini gsterir. Muhsin insann i gzellii Allaha d
gzellii ise insanlara aktr. O Allahn gzelliini insanlara tar. Bu anlam-
da deerlerin test alan sosyal ilikilerdir.
Muhsin insan hem kendisinin gzelliinin farknda hem Allahn gzelli-
inin farknda olan hem de bu gzellie nasl bir gzellikle karlk vereceini
renmi insandr. nanan insan ihsan zincirinde yaadn bilir ve bu halka-
da grevini yerine getirir. Allah insana ihsanda bulunmutur. O halde insan-
da dier insanlara ihsanda bulunmaldr.490 nk ihsann karl ancak ih-
sandr.(Rahman/60) Kuranda insan muhsinlie ulatracak birok t var-
dr. Bu rehberlie birok rnek verilebilir. Biri sizi selamladnda siz de onu
486 bn-i Munzr, Lisanul Arap, HSN maddesi

487 Nahl/90
488 ztrk, 1989, s.101.
489 Ali mran/134.
490 Kasas/77.
ayns veya daha gzeli ile selamlayn.491 Bu bir ldr. Size biri bir iyilik ya-
parsa siz de daha gzeli ile karlk verin. Muhsin insann gzellii ilikilerin-
de ve dierkmlnda ortaya kar. Muhsin insann eli hep bir bakasnn eli-
ni tutar. nsann ok ynl benliinde estetik boyut muhsinliini oluturur.
Allah kendi ahlakn, merhametini ve sevgisini, inanan insan eli, inanan in-
sann dili ve inanan insann gnl ile dinin gzelliklerini ortaya karmak is-
temitir. Allah gzeldir btn fiilleri yalnzca gzellik dourur. Allah diler-
se yeryznde tek bir irkinlik ve ktlk kalmaz. Ancak Allah insan gzel-
lik ve irkinliin iyilik ve ktln ortasnda snamaktadr. hlas insann di-
nin bireysel amalarn gerekletirmesinde birok ynden etkili olur. nsann
dine girerken ve dini hayatn srdrrken dine yaklam iyi niyetli, sami-
mi ve ahlki olduu oranda din ile salkl bir iliki kurabilir. Bu durumu in-
sann dindeki samimiyeti olarak deerlendirmek mmkndr. hlas srekli
Allahn varln ve sfatlarn dikkate alarak yaamaktr. hlas dier insanla-
rn haklarna saygl olmay ve korumay gerektirir. rnein yetimlerin mal
konusunda Kuran ihsan ile muameleyi emretmitir.492 nsanlarla ka gz jest
ve mimiklerle alay etmeyi, lakap takmay, kmsemeyi, insanlardan yz e-
virmeyi, yeryznde bbrlenerek yrmeyi, insanlarn arkalarndan konu-
may, insanlarn ktln istemeyi yasaklar. Bunun ak anlam udur. Al-
lah bu davranlardan raz deildir. hlasl insan insanlara kar da iten dav-
ranmaldr. nsanlara deer vermee arr. Toplumsal yn itibariyle insan
din sayesinde evresindeki insanlara deer vermeyi renir. Dinin kendisin-
den istedii sosyal rol gerei aileden balayarak iinde yaad toplum birey-
leri ile uyum iinde yaamasn salar.
Gzel davrann duyu organlarna hitap eden ynnde bir takm yete-
nekler ve Allah vergisi zellikler bulunabilir. Gzellik retmek bir yetenek ise
bu yetenei kendisinde bulunduranlar dier insanlardan sadakalarn esirge-
memelidir. Kk gibi grnen bu tutumlar insana nem verildiini gsterir.
nsann gzellik amac olmadnda hayat tesadflere braklm sradan bir
aka dnr. Tesadfler ise hibir zaman gzellik retemez.
Nezaket toplumsal dzeninin ahengi ve gereidir. Nezaket, uyumlu bir
ruh-beden yaps ile dnyaya gelen ve anlayl sosyal evrelerde yaamak
bymek gelimek imkn bulan insanlarda grlen bir davran eklidir. n-
sanlar ve insanlarn rettii kltrler yalnzca mal mlk servet brakmaz. Ge-
lecek nesiller miras olarak nezaket ve edep de brakr. Yine nezaket ve edep
491 Nisa/86.
492 sra/34.
bir sosyal evrede renilir. Toplumu bir kii dntremez. Gzellii de in-
sanlar birbirlerine sunmak durumundadr.493 Ruh dnyas eitli etkilerle bo-
zulan, duygular ypranan ve bir takm evrelerinden grdkleri yanllarla
travmatik buhranlarla kvranan kiiler insanlar memnun etmek istemez. A-
layan gldremez. Yaplan irkinlikler yalnzca tek bir ilikiyi etkilemez. li-
kiler ann tamamn etkiler. Hatta bu gelecek nesillere kadar uzanr gider.
Zamannda zlmeyen beeri problemler sonraki nesillere zm zorlaa-
rak aktarlr. Bir irkinlik bin irkinliin domasna neden olur.
nsanlarn kendilerine nem verilmedii dncesi, ie yaramazlk hissi ve
deersizlik duygusu insan olumsuz ynde etkileyen faktrlerin banda gelir.
Gzel davran insanlara deerli bulduumuzu ve nem verdiimizi gsterir.
Onlara ok byk moral ve yaama sevinci katar. klimlerin, meteorolojik olay-
larn ve doa manzaralarnn insan ruh salna byk etkileri olduu gibi in-
sanlarn davran ve tutumlar da ruhsal yaantlar etkiler.494 irkin davran-
lar insan zorlar, terletir, yorar, insan tp dondurur, frtna ve kasrga gibi
insan ilikilerini kknden sker atar. Gzel davranlar ise insan ilikilerinde
bahar yaatr, tatl bir esinti gibi insanlara haz verir. Gzel davran insann ft-
ratna uygun bir davrantr. nsanolu nerede yaarsa yaasn gzel yz ve tat-
l bir dil arar. Karlat konutuu insanlarn nezaketlerinden memnun kalr.
nk insan deer verilmei ister. Nezaketten ve nazik insanlardan holanr.
nsan, beenildii, vld, z varl bakalarna iyi tantld zaman sevi-
nir. nsanlarla ilikilerinde hoa gidecek ekilde konuup tutum gelitirmesini
arzu eder. nsann kendisini nemli ve deerli bulmasna neden olacak tavrlar
ve yaklamlar insan iyi olmaya iyi davranmaya yneltir. nsanlarn ihmal edil-
dii, grlmedii ve deersiz olduklarna ilikin alglar onlar yanl yapmaya
zorlar. Gzel bir sz duymak insanda olumlu etki uyandrr.
Gzel ve irkin kendi halinde yaamazlar. Biri tahrip ederken dieri ona-
rr. Biri ykc iken dieri yapcdr. retilen bir gzellik farkl gzel duygu
ve dncelerin nedeni olurken irkinlikler ise insan olumsuz ynde tetik-
ler. irkinlikler, hem kiinin kendisini hem de evresinde yaayan insanla-
rn duygu dengesini olumsuz ynde etkiler. nsan yaamnda gzel gzellii
orannda, irkin de irkinlii orannda etki gcne sahiptir. nsan irkinletii
zaman evresinde gzel bir ey brakmaz. Btn her eyin gzel olmas insa-
nn gzele ve gzellie deer vermesine baldr. Gzel davrann insan ili-
kilerinin tamamnda byleyici, etkileyici ve yapc bir gc vardr.
493 Edwards, age, s.146-147.

494 Canatan, Burhanettin, slamiyette Ruh Sal, Canatan Yaynlar, Konya 1967, s.21.
Gzellik her insann konutuu anlat bir dildir. Gzelliin dili doru-
dan, anlalr ve ak olduundan gzelliin dilini her insan anlayabilir. G-
zellik insan ftratna hitap ettii ve gnl dilini kulland iin muhatab ei-
tim grmemi olsa da onu hisseder ve anlar. Bundan dolaydr ki gzellik in-
sanlar arasnda iletiimi salama gcne sahiptir. Bu nedenle gzellik, insan-
larn toplumsal ilikilerinde ve gnlk yaamlarn dzenlenmede yapc, ge-
litirici ve zenginletirici bir role sahiptir.495 Ksaca eitimde sosyal boyut -
renenlerin sosyal yaantlarn daha anlaml duruma getirebilmelerine imkn
vermeye ynelik dnce ve duygu eitimidir.496 Gzeli bilmeyen, grmeyen
ve yaamayan gzel olan sevemez. Sevemeyen balanamaz. Balanamayan
bencil ve agzl olur. Toplumsal birlik ve beraberliin temelini estetik zevk-
lerin ortaklaa oluturduu duygusal ve zihinsel dnyada aramak gerekir.
Dolaysyla bizlerin dinin temel ilkeleri ile insan ilikilerinde yz ask olma-
yan, duygularn ve yreini unutmam, dier insanlarla mnasebete gee-
bilen, ahlakl ama gzellik yoksunu olmayan olabilmemiz iin estetik boyutu
srekli hatrlamamz gerekir.497
5.3.Varla hsan
nsan fiziksel evresi ile ilikilerinde gzellik nemli bir amatr. Bu gzel-
letirmeyi yaparken de yaad evreye olumlu bir etki katmay ve evreyi
yaanabilir klmay ister. Yaam ierisine bu olumlu etkinin katlmas ise in-
sann estetik evre bilincinin gelimesini gerekli klmaktadr.498 Bu neden-
le gzellik yalnzca bireyi ve toplumu ilgilendirmez. inde yaanlan evreyi
ve tm varl ilgilendirir. Canl ve cansz btn varlklar kendilerine ait g-
zellik dilinden anlarlar. Varlk akli bir sitem olduu kadar gzelliklerin i ie
getii kefedilmeyi bekleyen estetik bir sistemdir. Varln holanma duygu-
su olmasa da kendisine yaplan ho muameleyi anlar ve ona kendilerince ce-
vap verir ve raz olurlar. Ahlak ilkeleri ilahi, beeri ve evre ilikilerinin tama-
mnda geerlidir. nsan varl kendinden bir para bilmezse ona iyi davrana-
maz. Sahibini tanmazsa ona yaklamn ayarlayamaz. Allah insana, bakt-
ve yapt her eyde gzel olan arama ve aslnda bir yandan da kinattaki
gzellikleri fark edebilme incelii kazandrarak kemlat yolunda yeni bir yn
tayin edilmitir. Allahn yaratt gzelliklerle uyum iinde, ilkesini tevhitten
495 Lukacs, Georg, Estetik, ev. Ahmet Cemal, Payel Yaynlar, 1999 stanbul, 2001, s.179.
496 Akn, agt, s.30.
497 nam, Ahmet, Ahlak ve Estetik Asndan Modernleme, slam ve Modernleme II.Kutlu Doum Top-
lants, SAM Yaynlar, stanbul 2007, s.54.
alan bu bak, gndelik hayat dahi sarp sarmalayarak estetiin, dnyada-

ki tm gzelliklere yansyan ilah bir nitelik kazanmasna sebep olmutur. 499
Hayvanlar yalnz kendilerini retir, oysa insan btn doay yeniden re-
tir.500 nsan ihtiyalarn doadan giderir. nsan ihtiyalarn snrsz grd-
nde doa insana yetmez. nk insann snrsz hrs ve sahip olma duy-
gusu sz konusudur. nsann doaya kar ihsan ihtiyac kadar tketmesidir.
Doal evre Allah tarafndan kendi iinde her an yeniden dzenlenir ve
kurulur. Bu ekilde canl, cansz btn varlklar birbirleri ile uyum iinde var-
ln srdrr. Allahn yaratt doal evrede doal evreye mdahale ede-
bilen, onu deitiren ve dntren tek varlk insandr. te Allahn insana
halife olarak tand bu yetkiyi en gzel ekilde kullanmas insann evreye
yapt ihsandr. Doal evrenin gelimesine, temizlenmesine, adeta nefes al-
masna, varln daha elverili koullarda srdrmesine araclk edecek her
trl gzel davran ihsan olarak deerlendirilebilir. Varlkla dost olmak hem
insana hem evreye iyi gelir. Aralarnda gzellik dourur. Gzellik kula ve
dili olmadan bu kardelik ve dostluk grlemez ve varlk ile dost ve karde
olunamaz. Estetik bak as ile elde edilen ihsan varl Allahn gzellii ile
ilikilendiren insan estetik alglama biimini yaantsnn her alanna yansta-
rak doay ve evreyi daha gzel alglar.501 evresindeki her varla estetik
bir deer olarak da ilikiye girebilir.
Dinin amalarndan biri de insann iinde yaad canl ve cansz varlk-
lardan oluan evreyi korumas ve gelitirmesidir. Bu grev gnll bir so-
rumluluk bilinci ile yerine getirilmesi gerekir.502 nk varlk nimettir, ayet-
tir, emanettir, hilafetin muhatabdr, varoluun ve yaratln anlamdr, kar-
lkl ilikiyi salayan btnn parasdr, dengedir, kardetir, sevgi ve mer-
hamete layktr ve kutsaldr.503 Bu ama yine ihlas ile yerine getirilebilir. Var-
lk ile bar iine yaamak ancak ihlas ile gerekletirilebilecek ontolojik bir
amatr. Evrene baktmz zaman her bir varln genelde bir yaratl ama-
c olduunu gzlemleriz. Yeryznde varln srdren canl ve cansz tm
varlklarn nihai olarak insana hizmet ettikleri sylenebilir. Varlklar insana
hizmet ile grevlendiren Allah olduu gibi insann varlktan yararlanma ye-
tisi olan akl da insana veren Allahtr. nsanlar grsnler veya grmesinler
ihlas ile varla yaklaan insan onlara zarar vermez. Allah rzasn gzeterek
499 Gnel, Meral, Peygamber de Alar, http://www.sonpeygamber.info/peygamber-de-aglar, 20.06.2015

500 Doan, age, s.166.
502 Akramova, Dilaram, Ahlaki Deerler evre ve Eitim, evre ve Ahlak Sempozyum Bildiri ve Metinle-
ri, Editr: M. Doan Karacokun, Gaziantep niversitesi Yaynlar, Gaziantep 2014, s.601
503 Akramova, agb, s.602-61.
varln gerek ve kalc sahibinin Allah olduu bilinci ile hareket eder. Var-
l kendisine hediye edilen bir nimet olarak grr. nk varlklar Allahn
okunacak ayetleri, gzel isimlerinin gstergeleridir.
hlasl insan gsteri iin nimeti israf etmez. Varl Allahn raz olduu
hayrl ilerde kullanlr. Ekilen ve bakm yaplan bir aac, kendisine yardm
ve bakm yaplan bir hayvan, kurtuluuna vesile olabilecek bir hayr olarak
grr. hlasl olarak varlk ile srdrlen iliki varl zmez aksine sevindi-
rir ve onurlandrr. hlasl insan varla tepeden bakmaz; her eyi Rahmann
kulu olarak grr. Bu bak as insan alakgnllle ykseltir. Gsteri,
sahip olma hrs bencillik ve doyumsuzluk varl incitir. Yeryznde ve gk-
lerde fesada neden olur. hlas ise insann haddini ve snrn bildirir. Varlktan
Allahn istedii ve izin verdii kadar yararlanr. nanan insan ihlas ile bakt
varlktan yetkisi kadar yararlanrken ayn zamanda varlkta kendisini kre
tayacak kutsal bir iz, iaret ve mhr arar. nsan adeta evrende kendi i dn-
yasndaki gzellik motifleri, desenleri ve namelerinin yansmalarn izler.
Varlk aleminde muhteem manzaralar seyreden insan ulvi(yce) hisler
duyar. Hi bir pratik menfaat, faydac merak duymadan tabiatn bu gzel-
liklerini, srekliliini, ahenkliliini, maksatlln, mkemmelliini, beeri-
yet iin, gelecek nesiller in koruyup saklamaldr.504 evremize olan duyar-
llmzn dzeyinin alacamz sanat eitimine, edineceimiz sanatsal dene-
yimlere sk skya bal olduunu grmemiz gerekir.505 nk gzellik bilin-
ci olmayan sanat ve estetik kaygs tamayan bir insan en tehlikeli bir varla
dnr. nsann irkinletii bir meknda gzel bir ey yaayamaz. nsan e-
ya ilikisi en temel deer alandr. nk tamamen insana teslim olmu varlk
dnyasn ynetme biimi insann deer dnyasn ve kiiliini aa karr.
nsan varlk ilikisinde ihsan ortaya karacak ilkeler az ve zdr. Kirlet-
meme, zarar vermeme, israf etmeme, koruma ve yaatma olarak be maddede
zetlenebilir. Varlk cennetten bir paradr. Onun gzelliine benzer gzellik-
tedir. nsann fiziksel yaps ayn elementlerdendir. Yine canllardan bir can-
ldr. Yeryz snrsz ve sorumsuz bir ekilde smrlmemelidir. Yeryz-
n ar ykler ile yormamaldr. Temizlik insann kendisinden evreye yan-
syan bir gzelliktir. Kurana gre Allah insana halife olarak yaam evresin-
deki tm varlklar ynetme ve onlardan yararlanma yetkisi tanmtr. nsan
akl, irade ve eyleme gibi stn nitelikleri ile bu yetkisini kullanr. Ancak in-
san varlktaki gzellii ve bu gzellii grmedii takdirde gzellii bozan

505 Akn, agt, s.26.
bir irkinlik znesi durumuna der. nsanda tm olumsuz isteklerin kayna-

olan hev kontrol edilip iyi ynetilmedii takdirde yalnzca insann ken-
disine ve sosyal yaamna zarar vermez; ayn zamanda tm evrene ve varl-
a zarar verir. nsan hev penceresinden baktnda eyann tm snrsz ve
sonsuz yararlanma kayna olarak grlr. Allahn rzas ile bakldnda ise
varl korumak ve yaatmak, sevgi ile snrl ve ll yararlanmak, varla
kar sorumlu davranmak grlr.
Doa da insan gibi grr, duyar hisseder. Hastalanr ve iyileir. Doada
olup biten her ey insann eli demedii, gz grmedii srece tkrnda-
dr. Fakat bu halinden memnun deildir. Meyvesini, etini, yumurtasn bir in-
san yemeli, stn bir ocuk imeli, iekleri koklanmal, dalarna klmal,
sularnda yzlmelidir. Doa insann konaklanmas iin dnlm ve d-
enmi bir mekndr. Grnte insandan baka da misafiri yoktur. Fakat ay-
n doa insan harap etmeye, acmaszca katletmeye, doyumsuzca tketmeye
balaynca dzeni sarslr. Cennet meknlar cehenneme dnr. nsann bo-
yundan byk yapp etmeleri, zamana smaz emelleri insan kendi evini y-
kan, yakan, yamalayan bir duruma sokar. Oysa doal evre atalarn yaad-
torunlarn yaayaca aile ocadr. Scak bir yuvadr. Gzellik ancak insan
eli ile ldrlr. Doann bir paras olan insan kendi intiharn gerekletir-
mektedir. evresine olaanst gzellik, canllk, eitlilik, mutluluk datan
doa adeta yeniden yaratlmak zere can ekimektedir. Her varln farkl
grevleri olsa da yeryz, gkler ve ikisi arasndakiler ortaklaa tanklk yap-
may srdrrler.
6.GZEL TOPLUM OLUTURMA

Tartmal olmayan ve bilinen tarihten bu yana yeryznde insanlar hibir
zaman homojen topluluklar olarak yaamamlardr. Dolays ile birbirlerinin
rettii bilimsel, teknolojik, sanatsal hatta dini deerleri kullanm, kltrel
al verite bulunmulardr. yle ki, ahlaki olarak bile birbirlerini olumlu ve-
ya olumsuz ynde etkilemilerdir. Elbette sz konusu kltrel al veri in-
sanlar arasndaki iliki zenginliine ve hzna gre gereklemitir. amz-
da ise iletiim ve ulam aralarnn ok etkin kullanlmas ile bu al veri bl-
gesel ve yerel olmaktan karak kresel bir boyut kazanmtr. Gnmzde
insanln yeryznde biriktirilmi ok ynl baar ve kazanmlar medeni-
yet kavram ile zetlenebilir. Bilim, teknoloji, sanat, felsefe ve din gibi insana
hizmet retilen tm gelimeler medeniyet havuzunda toplanr. Her toplum
kendi rettii kltrel birikimi ile ada olan medeniyete katk sunmutur.
nsan toplumsal yaps ve kltr ile medeniyete katlr ve kendi rettii g-
zellik ile yetitii medeniyete katk salar. nsann iinde kendi gzelliini ta-
yp yaayaca bir toplum yoksa her ey teoride kalr.
Medeniyet insanln her alanda yapt ortak almalar, bulular, geli-
meler, iyiletirmeler her alanda retilmi deerlerle insanln ortak baars
ve insan hayatnda toplam kalitedir. Bir medeniyet yalnzca bilim, teknoloji,
mimari vb. maddi alanlar zerine ina edilemez. Bilim, ahlak, estetik ve din
insanda anlam kazanrlar. nsanda ve onun tecrbesinde btnlk kazanan
bu alanlar paralamak kesinlikle makul deildir.506Bilim, teknoloji, sanayi,
ekonomi, iletiim ulam vb. alanlar medeniyetin maddi ynn oluturur-
ken din, felsefe, sanat gibi alanlar da insani-manevi boyutunu oluturur. Her
medeniyetin bilim ve teknoloji gibi maddi boyuta olduu kadar felsefe, sanat
ve din gibi beeri etkinliklere de ihtiyac vardr. Bilim ve teknoloji gibi alanlar
insann maddi ihtiyalarn karlarken sz konusu dier alanlar da insann
ruhsal ihtiyalarn karlar. Her bir alandaki gelime ve gerilemeler birbirini
olumlu veya olumsuz ynde etkiler. nsan yaamnda ihtiya duyulan hibir
alan grmezden gelinemez. Bu nedenle medeniyet ok ynl insan yaam-
nn ihtiyalarn karlayabildii oranda baarl saylr. nsan ok ynl yete-
neklerini medeni bir dnyada ortaya karabilir, kefedebilir ve gelitirebilir.
Medeniyetin olumasnda olmazsa olmaz alanlardan biri de estetiktir.
Vahilik, barbarlk ve uygarlk ayrmnda hibir nitelik gzellik kadar etkili
deildir. Medeniyetin asln gzellik kavram oluturur. Bu nedenle uygarl-
n anlam, geliimi ve ykselii estetik ile yakndan ilgilidir.507 Gzellik insa-
nn evrendeki soyut somut evresini oluturan her ey ile ilgilidir. Uzay, geze-
genler, atmosfer, iklim, corafya, kyler, kasabalar, ehirler, metropoller, sos-
yal, kltrel, ekonomik, ahlaki deerler, aile ve toplum insann evresini olu-
turur.508 Medeniyetler insan ilikilerine kazandrd kalite, varla, doaya,
doal olana ve beeri evreye verdii nem kadar gzelleebilir. Estetik ve ah-
laki deerler manevi dinamikler olarak medeniyetin zn meydana getirir.
nsan eyleminin gzellemesi insanlk iin ortak medeni bir ama olmaldr.
nsan sosyal sorumluluunu son merhalede bir medeniyet ve uygarla alan
bir ortamda gerekletirebilir.
Medeniyet; bir toplumun btn blmlerinde ortak olan dinsel, ahlaksal,
estetik, teknik ve bilimsel nitelikteki toplumsal olaylarn bir btn ve bar-
barlk durumundan kp belli ilkelere bal olarak belirli birlikte yaamas-
506 Ik, age, s.186.

507 Balamir, Bnyamin, Sanat Eitiminde zgrlk ve zgnlk, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara
1999, s.50.
508 Dz, agm, s. 12.
dr. Uygar, terbiyeli, grgl, kibar ve ince insan anlamna gelen medeni insa-
na ancak bu ortak ama ile ulalr.509 Btn insanlk medeniyet ile olan iliki-
sini insan davranlarndaki estetik boyut ile gerekletirebilir. Sosyal ortam-
da alc ve verici hazzn birbirine uygunluu insan ilikilerinde zirvedir. Bu
zirve estetik dzeylerin karlkl oluturulmas ve fark edilmesi ile yaanr.
nsan ilikilerinde de estetik hazzn, insann dier holanmalarndan ayrlan
en byk fark, kar iermemesidir.
Medeniyet, gzellii tm ynleri ile btncl olarak ortaya karabilmek-
tir. Uygarln insani boyutu, insanlarn sosyal sorumluluklarn yerine getir-
melerinde, insana verilen deerde ve insan ilikileri zerinde ykselir. Din,
bilim ve sanat alanlarnn dilleri ayr olsa da daha iyi insanlar ve daha iyi top-
lumlar oluturmay amaladklar, insanlara gzel ve iyi ideali ynnde reh-
berlik ettikleri srece uygarla deerli katklar sunmu olurlar.510 nsan faali-
yetleri olan bilim, sanat, felsefe dinin ortaya koyduu deerler ile ortak hare-
ket ettii zaman ilahi olan ile insanln en derin ilgi ve yetenekleri birletiril-
mi olur.511 Sosyal ilikilerin en belirleyici vasf dinden beslenen ahlaktr. Ah-
laki ilklerden yoksun bir toplum dzeni medeniyet ina edemez. Ahlaki de-
erler, toplumlarn hayatlarnda deiim ve geliim srecinde deimez k-
e talar olarak kalc olarak yerlerini her zaman korurlar. Bu nedenle tarihte
ve gnmzde ahlak destekleyen ve gelitiren dinin medeniyete ok byk
katks olmutur.
Medeniyet yksek insani deerler zerinde ykselir. Medeniyetin beeri
ynn insan davranlar ve insan ilikileri oluturur. nsan eyleminin g-
zellemesi, yakndan uzaa birok sorunun zmne, dnyann daha g-
venli, daha huzurlu ve yaanlr bir dnya olmasna katk sunabilir. Bundan
dolaydr ki, Kurann insan iin ina etmek istedii medeniyetin temelinde
ahlak, ahlakn znde ise gzel davran vardr. Bunun ak anlam dinin
nerdii gzel davran slam medeniyetin tohumudur. Bu nedenle insann
yeryzndeki snav olan ahsenl amel bir medeniyet snavdr. Medeni-
yet, ancak insan davranlarnn gzellii zerine kurulabilir. Kurann eitim
konusunda ne kard temel hedef; tevhit temelli kulluk bilinci ile hare-
ket eden zgr, zdenetimi ve zgveni yksek muhsin bireyler yetitirmek,
dnya ahiret dengesini gzeterek imana dayal ahlaki bir toplum oluturmak,
yeryznde bar ve huzuru tesis etmektir.512 Ksaca medeniyet Allahn tm
509 TDK Byk Szlk

510 Dz, agm, s.12.
511 Arcan, agt, s. 200.
512 Kyl, Mustafa, Kurann Eitime Getirdii Deerler Ve Hedefleri Mzakere, Kuran Sempozyumu, Ku-
ran Ve Eitim, Fecr Yaynlar, Tokat 2007, s.73.
insanla ykledii yeryzndeki halifelik grevidir. Medeniyete katk sun-

mak inanan her birey ve toplumun rtk bir grevidir.
Gzel bir dnya oluturma konusunda eitimin daha etkin ve baarl ola-
bilmesi iin birok dnr tarafndan gerekli baz noktalara dikkat ekil-
mektedir. nl Rus yazar Dostoyevski Evreni kurtaracak olan gzelliktir.
demek sureti ile gzelliin birey, toplum ve insanln kurtuluunda oynaya-
ca nemli role dikkat ekmitir.513 Eitimin bilim ve teknoloji ile zdele-
tirilmesinin byk bir hata olduu dile getirilmekte, insana toplumdaki yeri-
ni hatrlatmak, ruhu incelten estetik kayglar, hayata anlam katan insani de-
erleri retmenin de gerekli olduunun alt izilmektedir.514 Gnmz ei-
tim anlaynda manann dengesinin madde lehine bozulmas insanlk iin
olumsuz bir hayat tarzn da beraberinde getirdii, hlbuki insann bedeni gi-
bi ruhunun da ihtiyalarnn da dikkate alnmas gerei zerinde durulmak-
tadr. nsan insan yapan ilim, ahlak ve estetik gibi boyutlarn insan hayatnda
birlikteliine vurgu yaplmaktadr. Maddeye verilen nemin artmas, mana-
nn neredeyse tamamen unutulmas insan ruhunu rselemekte, bunaltmak-
ta ve yanl mecralara ynelmektedir.515 Daha gzel bir dnya oluturmak ve
yarnlara daha umutla bakabilmek iin insan yaamnn deer sistemiyle ku-
atlmas ve estetik kaygyla btnlemesi zm olarak nerilmektedir. n-
san ruhu ile uyumlu deerlerden ve estetik dzenlemelerden g alan, insa-
na, doaya ve kltrel deerlere saygl eitim anlay ile istenilen dengenin
salanabilecei zerinde durulmaktadr.516
Kiinin sanatsal potansiyelinin olumas ve gelimesi yalnz kendisi iin
deil ama tm bir toplum iinde byk bir nem tar.517 Gzel ayn zaman-
da toplumsal ortak bil dildir. Her medeniyetin, ideolojinin, dinin ve kltrel
yapnn kendisine zg estetik anlay vardr. Hemen hemen btn toplum-
larda dinler, ideolojiler ve sosyal dzenler estetii grmezden gelmez. Bilakis
estetii nemli bir g kayna olarak kullanr. Yerleik dzen sanatla yaat-
labilir. Egemen sylem ideolojik estetik ile eletirilir ve deitirilir.518 Bu ne-
denle firavun bile sihirbazlara ihtiya duyar.
Estetik bireysel bir ihtiya olduu gibi ve toplumsal bir ihtiyatr. Birlikte
retilir ve birlikte tketilir. Eagletona gre kltr gibi estetik de elikili bir

514 zkeeci, lhan, Eitime Sanatn Katklar ve Yansmalar, http://www.kalemguzeli.org/ index.php?go
=icerikgoster2&MKNO=146&KNO=149
515 zkeeci, agm, gs. yer.
516 zkeeci, agm, gs. yer.
517 Kagan, age, s.475.
518 etinkaya, Murat, Gzellik Felsefesi: Estetik, Tketim anda Estetik, 2000, S.71
olay olarak toplumsal hayatn ileyiinde gizli stratejik bir ilev grr. Alter-
natif dnme ve hissetme tarzlar ortaya kararak, toplumsal hayata yne-
len gl eletirileri ile katkda bulunur.519 Toplum ierisindeki kltrel yap-
lanmann en nemli ayaklarndan birisini de o toplumun estetik anlay olu-
turur. Bireyler genel olarak iinde yaadklar toplum ve evrenin estetik de-
erlerine gre ekillenir.520 Bu etki durumuna gre bireyden topluma da uza-
nr. nsann estetik yaamda elde ettii gzelliin etkisi yalnzca kii ile snr-
l deildir. Estetik duyarllk ilkin kendimize ve yakn evremize gndelik ya-
ammza yneliinde varln duyurur.521
Estetik, kltrn en nemli kaynadr. Btn sanat eserleri beeri duyu-
lar estetikten doar. Yaam estetik ilkelere gre ynlendirmek demek; yaa-
mn tm deerlerinin uyumlu bir btnle oturtulmas, gzelletirilmesi,
hatta sanatlatrlmasdr.522 Yaam gzelletirilmelidir. nsann insanla, top-
lumla evreyle olan ilikileri estetik deerlerle btnleen bir sanat yaptna
dntrlmelidir. Byle bir yaam insann alglayaca en yksek haz olan
estetik hazz ieren bir yaam olacaktr.523 Toplumsal hayatta her gzel i ba-
ka gzel ilere rneklik edip oaltaca iin her gzel i baka gzel bir ie
araclk eder. Bu nedenle bireyin gzellemesi yalnzca kendisini ilgilendir-
mez. Etki gcne gre tm insanl ilgilendirebilir. Estetik gzelliklerin kendi
tekilliini atn ve evrensel bir gereklik yaadn rahatlkla sylenebilir.524
Estetik bilin toplumsal bir nitelik kazanabilirse sosyal bir g elde etmi
olur. Sosyal estetik yaayaca ve geliecei beeri bir ortam kazanr. nk
estetik uur, estetik haz, estetik heyecan, estetik ideal, estetik bak ve estetik
fenomenler etkileim neticesinde olumakta ve gelimektedir. Toplumsal u-
urda gelien estetik etkileim estetik anlaylar belirler, gelitirip olgunlat-
rr. Sosyal estetik sosyal talep erevesinde retilip tketilir.525 Toplumda so-
mut davranlar aracl ile genel bir beeni dzeni oluturmak nemlidir. J.
M. Guyaua gre, estetiin en yksek amac, sosyal karakterde estetik bir he-
yecan uyandrmaktr.526 Estetik adan tatmin edici bir evrede yaamann yo-
lu; toplumun beeni dzeyinin gelitirilmesidir. 527 Toplumsal genel beeni
insanlar sosyal ynden etkiler. Bu nedenle din insann tm sosyal yaantsn-
519 Eagleton, age, s.11.

521 Timuin, 1993, s.14.
522 Tuncay, Murat, Erdemin Estetikle Bulumas, A. Sanat Dergisi, 2006, say:10, s.69.
523 Tuncay, agm, s.73.
524 Ik, age, s.32.
527 Tuna, 2008, s. 124
da gzelliin ortaya kmasn arzular. Birey, aile ve toplumsal alanda ne ka-

dar gzellik retilirse medeniyet de o oranda gzelleir. Her bir alanda elde
edilen gzellik dier gzelliklerin de garantisi ve besleyicisi olur. nsan kali-
tesi ile gzellie dayal bir hayat felsefesi ve dnya gr ile byle bir top-
lumda yaamak insana zevk verir ve mr uzatr.
Btn bireyler iin toplum bir frsat ve imkn oluturabilir. Her gzel dav-
ran iinde yaanlan toplumsal koullar, kltrel evre ve insan algs ile ok
yakndan ilikilidir. Davranta kiisel kimlik yannda kolektif kimlii olutu-
ran btn ballklarn uzamsal bir tezahr sz konusudur. Dolays ile bir
davranta kiilik yannda kolektif kimlik de nemli bir yer tutar. Birey toplu-
mu ama imknna sahip olsa da her insann kk kendi yetitii topraklarda-
dr.528 Bu nedenle estetik beeninin olumasnda birey veya toplumu ncele-
yen tartmalar gereksizdir. Her gzellik birey ve toplumun ortak rndr.
Kanlmaz olarak her gzellik kltrel formu ile medeniyete katlr.
Estetik, bir toplumun tm yaam alanlarnda btn olarak kendisini gste-
rebildii oranda medeniyet baarlm demektir. Bu durumda toplumsal be-
eni dzeyini ykseltecek estetik eitiminin yeterli ve ideal biimde yaplan-
drlmas gereklilii ortaya kmaktadr.529 nk estetik uurun yalnzca bi-
reysel yn yoktur; ayn zamanda toplumsal uuru da sz konusudur. O da
sosyal uurun dier formlar olan siyaset, hukuk, din, ahlak, felsefe gibi reel
hayatn estetik tarafn aksettirir. Genel olarak bireysel estetik uur, toplum-
sal uurun genel kanunlarna uyar.530 Bu nedenle gzel bir davran ancak
gzel bir toplumda salkl olarak varln srdrebilir. nk sanat reten
ve deerlendiren insann psikolojik zellikleri ne kadar bir birine yakn ise es-
tetik eser o derece anlalr ve deer grr. Estetik deerlere sahip olmayan
bir toplum yeterince insanlaamam demektir.531 zellikle toplumsal buna-
lm, anomi ve yabanclamann artt toplumlarda estetik etkinliklere ve yak-
lamlara daha ok ihtiya vardr.532 Gzel insanlarn duygularn, istencini
ve dncesini birletirmek yoluyla, toplumsal duygularn oluumu zerin-
de, toplumsal ideale duyulan zlem zerinde esiz bir etkide bulunur. nsa-
nn yaamsal glerini uyandrr; ruhunu isten ve gle derin bir duygu zen-
ginliiyle ve yaamda etkin davranlar gelitirmek dorultusunda yapc bir
istekle doldurur.533
528 Fahri, age, s.64.

529 Mamur, agm, s.70.
531 lhan, agm, gs.yer.
532 Tezcan, age, s.83.
533 Ziss, age, s.165.
Din kltrlerden, medeniyetlerden ve felsefeden de eskidir.534 Dinin tarih-

te ve gnmzde medeniyete olumlu katks, insan ve davranlarn gzel-
letirme sureti ile insanl yaatan deerler barndrmas medeniyetin inas
ve yaatlmas konusunda dini hala gl bir unsur olarak grmemiz gerei-
ni ortaya koymaktadr. Dinsiz medeniyet iinde deersizlikten kaynaklanan
birok irkinlik ortaya karr. Dinin insan yaamna getirdii ilkeler ve top-
lumsal roller ve salad sosyal dzen insanln daha mutlu olmasna kat-
k sunacaktr. Medeniyet; bilim-ahlak, birey-toplum, ruh-madde, dnya-ahi-
ret, iman-akl, ubudiyyet-hrriyet, biyolojik ihtiyalar ve yksek ahlaki nite-
liklerden oluan bir denge meselesidir.535 Dnyay anlamaya ve srlarn z-
meye alan insan dncesi deerlerden uzak akli melekelerini kullanmas
onu daha ok karmaaya iter. nsan bir filozof veya bilgin gibi hem medeniyet
ve gerekliin anatomisi ile hem de sanat gibi onun gzelliinin ehresi or-
taya kmasna almaldr.536
Din medeni hayatn bir paras olarak kltrel arka planda birey ve top-
lumun yaamnda her zaman yer almtr. Din, insann kendisine ve dier in-
sanlara yabanclamasn nlemek iin onlar karlkl ilikiler ile ykml
tutmutur. Birlikte yaamann ve uygarln gelimesine katk salayacak or-
tamlar kalc ve verimli duruma getirmek iin, sosyal ilikilere zarar verecek
veya ortadan kaldracak irkin davranlar yasaklam, bar ve huzur iin-
de mutlu yaayabilecek ilkeleri de yaatmay amalamtr. Din, insann insa-
na olan yaknln ve muhtaln fark ettirir. Kiileraras ilikileri balata-
cak, srdrecek ve zenginletirecek pratikler dinin insandan bekledii tutum-
lardr. Kurana gre insann kk grlecek ii yoktur; birlikte olduu insan
ok deerli, syledii sz nemli, att adm ise kaderidir.537
Din bireysel hayat toplumsal hayattan, toplumsal hayat evreden bam-
sz dnmez. nsana btncl bir dnya gr sunar. Bilgi, varlk ve deer
problemlerini kendi btnlnde buluturarak ok ynl bir gzellik orta-
ya karr. Bireysel, toplumsal ve evre barn salar. slamn btncl dn-
ya grnde varlk, zaman, bilgi, deer, haklar ve insan btnl bozul-
maz ve paralanmaz. Bu btnlk insan hayatnda gzellii ortaya karr.
Hakikat kendi btnl iinde kendi gzelliini bu dnyada da gstermeli-
dir. Kutsal gzellik ncelikle varln somut yaantlar ile duyusal alanda ka-
534 Korlaeli, Murtaza, Din-Kltr likisi, Felsefe Dnyas, 1993, S.8, s.45.
Ankara 2013
ntlamaldr.538 Birok filozofa gre insann amac mutlulua erimektir. Bu-

nun ak anlam herkesin raz olduu bir yaam eklidir. Bu durumda insan-
larn birlikte sevgi iinde yaamas asndan gzel kavramnn ne olduu ok
nemlidir. Allah bu mutluluun dini hayat ile karlanacan belirtmitir. Al-
lah erkek ya da kadn, inanm olarak drst ve erdemli davranan kiilere ar
duru, tertemiz, ho bir hayat tattracan vaat etmitir.539
nsanlar yaamlarn bir medeni bir toplum iinde daha dzenli, daha hu-
zurlu ve gvenli srdrrler. Bu nedenle Allah, insanlara gnderdii pey-
gamberleri ve toplumlarna medeniyet misyonu yklemitir.540 Her peygam-
berin bir medeniyet kurucusu olduu rahatlkla sylenebilir. Bu anlamda din
insanlar toplum halinde bir arada tutan ilkeleri ile yelerine aidiyet bilinci
salamak gibi olduka temel bir fonksiyonu icra etmilerdir.541 Hayatn g-
zellemesi ve medeniyete katk Kurann birok kavramnda ve uygulanma-
snda hayat bulur. Gzel bulunmadan gzellikte yar olmaz. Her insann g-
zelletirdike gzel yar baar ile tamamlanr. Gzellik yar gzelletirme
ile i iedir. Bakasn da kendi gzelliine takarak gzellie lokomotiflik g-
revi yapmas gerekir. Bakasnn irkinliini kendi z irkinlii olarak gr-
mezsen daha batan irkinsin. irkinlik hepimizin sorunudur. Kapm herke-
sin kaps yolum herkesin yolu olmadan gzellik balatlamaz.
Bir medeniyetin derinlii ve ruh zenginlii deerler alannda kendisini
gsterir. Medeniyet insanln dnya cennetidir. nanan insan yalnzca ahiret
cenneti deil dnya cennetini de kurmak, ona destek vermek ve yaatmak zo-
rundadr. nsanlk birlikte mutlu olmay ve birlikte yaamay baard oran-
da yaanabilecek medeni bir ortam oluturabilir. Medeniyet tm insanln
insanlk adna retilmi ortak baars olarak grmek gerekir. Medeniyette ilk
insandan son insana btn insanlarn emei vardr. Btn toplumlar kendi
rettii kltr ve deerler ile medeniyete katlr. Medeni bir insann ufkunda
her zaman dier insanlara da yer olmaldr. nsanlar arasnda ayrmclk yap-
mak, bir ksmn yok saymak insan eksik bir dnya gr ve varlk tasavvu-
runa gtrr. nsan hem kendisi hem de dier insanlar ile gzellik yarnda-
dr. Bu yarta kskanlk ve engelleme insan irkinletirir. nsann kardeinin
elinden tutmas ve gzellik yarmasnda gzelliine yardmc olmas yarta
ne karr. deal olan birlikte mutlu olma ve birlikte gzellemedir. Kuran in-
sann halifelik grevini varlkla ile ilikisini btncl olarak srdrmesini is-

539 Nahl/97.
540 Dzgn, aban Ali, Dinlerin ehirleme Kabiliyeti, Kelm Aratrmalar Dergisi, 2009, C.7, S.2, s.7.
541 Alpyal, Recep, Kimin Tarihi Hangi Hermnetik, Aa Yaynlar, stanbul 2003, s.126.
ter. Medeniyetin olumasnda hibir varlk ve deer dlanmaz. slam mede-

niyeti, insann kendisi, Allah, insan ve dier varlklarla olan iliki biimindeki
nitelik ve kalite olarak kendisini gsterir. Bu kalite insan-Allah, insan-insan,
insan-varlk ilikilerinde belli bir yetkinlik ile elde edilebilecek bir teorik ve
pratik bir anlayn, inann ve uygulamann sonucunda elde edilebilir. Salih
amel ve arka plannda inan, dnce, duygu dnyas insan gzel bir mede-
niyete tayabilir. Ahsenul amel yarnda salih ameller dnyay da ahireti de
gzelletirir. slam medeniyeti Allah merkezli bir medeniyettir. slam insann
tm ilikilerinde Allaha ait deerler sistemini merkeze almasn ister. nsan
btn ilikilerinde Allaha ait deerlerden beslendii oranda gzelleebilir.
Birey, toplum ve beeri kurumlarn bu deerlere uygun bir ekilde ya-
plandrlmas medeniyeti ortaya karr. Bu anlamda slam medeniyeti, Al-
lah odakl inan ve ahlak ile oluturulmu gzel toplum ve gzel bir evreyi
amalar. Bir eyi, bir varl deerlendirmek, onu yalnz bana ve kendi varl-
iinde deerlendirmek deil, onu insanla, insan tabiat ve evre ile ilikileri
iinde deerlendirmek demektir.542 Bu nedenle gzellik deerini de insan tek
bana oluturup yaayamaz. Gzellik sosyal bir ilikilerde ve varlkla iliki-
de ortaya konulan btnlkte kendisini gsterir. nsann yaam alanlarnn ve
ilikilerinin birbirleri ile uyumundan gzellik oluur. Buna gre hayatn bir
alan dierine kar olmamal aksine birbirini desteklemeli ve tamamlamal-
dr. nsanlar ancak birlikte mutlu olabilirler. Birlik gzelliin temel ltlerin-
den biridir. slam, bir taraftan bireyin temel haklarn garanti alrken bir taraf-
tan da insann sosyal balarn glendirmitir. Bu yaklam ile bireycilik ve
kolektivizm arasnda bir denge ve btnlk oluturmutur. slam dini insa-
nn biz deerlerini en stn ve en geni bir ereveye karmay amalar. Biz
deerlerini ykan ve engelleyen tahrip eden tutumlardan uzaklatrarak bar-
a ve ahenge iaret eder. Biz deerleri insanlar birlie ve beraberlie tar. Bu
birlik ve btnlk gzellik oluturur. Paralanmlk, bencillik ve atma ir-
kinliktir. Birlikte mutlu olma ve insanlarn meru konularda memnun etmek
hem Allahn rzas hem de insanlarn huzuru iindir.
Estetik anlaylar insan anlayndan balayarak, varlk ve toplumsal ili-
kilere ve hatta lm sonrasna uzanan bir izgide birbirine benzer ve birbirin-
den farkl estetik anlaylar gelitirilmitir. Din eitimi asndan estetii yal-
nzca insan doasn merkeze alarak aklamak ve insann i dnyasnda ya-
ad bir fenomen olarak grmek eksik bir deerlendirme olur. Dnyada me-
deniyet, ahirette de cenneti vadeden slamn ahsenl amel anlay basit
542 zden, agm, s. 71.

bir kibarlk ve nezaket gsterisi deildir. Tm ynleri ile hayat ve lm ku-

atan bir anlam ve zihin dnyasnn hayata yansmasdr. karc, ynlendi-
rici, maniple edici popler kltrn gn birlik deien bak alarna g-
re oluturulmu gzellik anlayndan uzaktr. Sz konusu estetik insan do-
as ile ilgili olduu kadar Allah, ahlak ve varlk dnyas ile ilgilidir. nsann
Allahta, varlkta ve kendinde bulduu btncl gzelliin tezahrdr. Bu
gzellikte btn deerler iman merkezinde birbirini tamamlar estetik bir ol-
gu olarak insann iinden hayata ve toplumsal yaantlara katlr. Her mmi-
nin vicdan estetiin kblesi gibi alr. Gzellik slam medeniyetinin yksel-
dii temel direklerden biridir. Muhsin insan gzel toplumun ve gzel mede-
niyetin inacsdr. Muhsin insanlar gzelliin yaand ve retildii gzel
aileler ve toplumsal kurumlar oluturur. nk nitelikli birey nitelikli aile-
nin, nitelikli aile nitelikli bir toplumun oluturulmasnda temel unsurdur. Ai-
le gzel medeniyetin ekirdeidir. slam medeniyeti soyut ve somut gzelli-
ini camiden alr. Bu nedenle slam medeniyetinin cami merkezli bir medeni-
yet olduu sylenebilir. badet, ilim, irfan, sosyal hayat ile burada birletirilir
ve hayatn klcal damarlarna buradan dalr.
Estetik amal din eitimi yalnzca insana zarif, asil bir kimlik kazandr-
maz, bunun yannda toplumsal olaylara kar da duyarl olmay kazandran
bir eitimdir.543 Bu bak as ile dinde yerine getirilmeye allan her sorum-
luluk, bir gzellik abasna dnr. Gvenli huzurlu bir toplum dzeni sos-
yal gzellii yanstr. Sosyal gzelliin nihai meyvesi ise medeniyet olarak te-
zahr eder. nanan insann kendisine, topluma ve Allaha kar sorumlulukla-
r sz konusudur. Dinde ideal sosyal dzen kendisine inanan insanlar tarafn-
dan ina edilir. Bu sosyal dzen iyilik, kardelik, bar ve adalet zerine ku-
ruludur. slam yalnzca bireye deil topluma da sorumluluk ykler. Toplum-
sal olarak deerlerin paylalmasn ve sonraki nesillere aktarlmasn ama-
lar. Dini sorumlulukta kiiler asndan bakldnda sosyal rollere gre birbi-
rine benzer ve farkl sorumluluklar ve amalar belirlenmitir. Anne-baba, y-
netici, bilen- bilmeyen rollerinde farkl sorumluluklar belirlenmitir. Bu g-
revler iten kabul ile yerine getirildii iin topluma gnll hizmete dnr.
Dinin ngrd sosyal hayatta inanan insandan toplum hayatna olumlu ve
bilinli olarak katlmas beklenir. Kuran insanlarn bir hayr iin birbirleri ile
iliki iinde olmalarn, toplandklarnda bir hayr ve deer retmelerini is-
ter.544 Akrabann, komunun, yetimin, yoksulun, ihtiya sahibinin ve sknt-
543 Akn, agt, s. 2

544 Nisa/114.
da olann rzasn kazanmak Allahn rzasn kazanmak ile e deerdir. slam

medeniyetinde birlikte mutlu olma gzelliin olmazsa olmaz artlarndandr.
Glen ve alayan bir insan ayn ailede, ayn toplumda ve ayn dnyada te-
zat oluturur. Bu eliki gzellii ortadan kaldrr. Gzellik eliki gtrmez.
Tek bir insandan gzel toplum olumaz. Dinin belirledii sosyal normlar
bir toplumdaki gzellik hakkndaki geerli lt ortaya koyar. Bu ltler
estetik yargnn sosyal yn nemli hale gelir.545 Bireysel beeni kadar sosyal
zevk ve sosyal beeninin kalitesinin de ykseltilmesi gerekir. nsan farkl kl-
tr ve sosyal gruplara bu estetik normlarla katlr. Toplum iinde nasl dav-
ranmas gerektiini taklit ederek, benimseyerek ve zorunda kalarak renir.
Farkl davran rnleri gelitirir. Beden hareketleri davranlar sosyal g-
zellik normlarna uygun bir ekilde gerekletirir. Medeniyetlerin edebiyat-
tan mzie, mimariden giyime kadar geride braktklarnn estetik ideoloji-
nin yansmalar olmas estetiin toplumsal gerekliinin gstergesidir.546 Sos-
yal hayatta gzele kar gelitirilen ilgi, zevk ve istekler estetik anlayta etki-
li olur. Bir toplumun kalitesi estetik alanda geni kitlelerce kabul ve deer
oluturabilmesine baldr. Bir gzelliin estetik deeri sosyal kabul ve top-
lumsal deerine gre hayatiyet bulur. rnein air yoksa toplumda iir ad-
na bir ey de yoktur. iir okuyucusu ile air ve iir deer kazanr. Yeni airler
ancak iir okuyanlar arasndan kar. Medeniyetin manevi ve ahlaki terakki-
lerinde estetik kltr dzeyi etkilidir.547 Bir toplumda estetik beeni algsn
ykseltilmeden bir medeniyet olumaz. Estetik kltr ancak estetik beeni ve
estetik retim ile birlikte dnlebilir. Burada kastettiimiz estetik ahlaki ve
manevi alanda gelimi yksek idealleri olan bir estetiktir. Bu estetik anlay,
insann kendisine, varla ve insan ilikilerine ok yksek deer veren ve bu
ilikilerden estetik deer retme abasn ierir. Gnlk hayattan kopuk ol-
mayan davran dediimiz sanat eserinin arka plannda ebediyet mzesinde
sergilenmesine olan inan etkili olur. Gnmzde sanat evrensele ve tm in-
sanla hitap ettii oranda daha baarl olduu sylenebilir.
Medeniyeti ynlendirecek ve ynetecek gzellikler toplu emek ister. G-
zellik ok emek isteyen, ince iilik isteyen bir itir. Gnll gzellik iileri-
ne, raklara ve varlkl destekilere ihtiya duyar. Toplumsal olarak yaand-
nda slam medeniyeti kendi gzelliini bir medeniyet olarak ortaya karr.
Medeniyetin inasnda yneticilere, akademisyenlere, retmen ve din grev-
lilerine yani nde olanlara, ne geirilenlere, nclere ok byk sorumluluk-
545 Friberg, agm, gs.yer.

546 etinkaya, agm, s.7.
lar dmektedir. Gzellik ncelikle onlarda grlmelidir. nsanlar arasndan

seilmilerin, nder klnmlarn etkileme gleri ok yksek olduu iin g-
zellik onlarn destei ile byyecektir. Gzel medeniyet iin insanla byk
ve stn nderler deil, her biri kendi akln ve gzellik duygusunu harekete
geirmi bireyler gereklidir.
Din eitimi, gzellii yalnzca tek bir davran ve tek bir birey ile snrla-
maz. Fakat tek bir davrann gzelliinden ve tek bir bireyin gzelliinden
hareket eder. Burada gzelliin baarlmasna dikkat eker. Din eitiminin,
gzellikten, gzel davrantan, gzel bir insandan gzel bir topluma oradan
da evrensele uzanan gzellik amalar vardr. Din eitimi gzel davranlar
aracl ile insan ilikilerini gzelletirmeyi buradan hareketle de insan ha-
yatn gzelletirmeyi amalar. Bunun ak anlam din eitiminin uzak hedefi
tm insanlkla beraber ortak bir medeniyet ina etmek ve daha gzel bir dn-
ya oluturmaktr. Ahirette karlaacak gzellik ise ancak bu dnyada gzel-
lik iin alanlarn olacaktr. Grld zere din eitiminin amalar ger-
ekidir. Gzel bir davrantan hareketle, bireye, topluma ve tm insanla
ular. Gzellii lme mahkum etmeyerek ebediyete tar. Din eitimi, g-
zelleme ve gzelletirmeyi, iten da, dtan ie, insan ve evresi bir btn
olarak dini ve insani bir sorumluluk olarak grr. rencilerin insani zel-
liklerle, etik ve estetik deerlerle donatlmas, kendi tercihlerine ynelik ah-
laki bir kiilik kazandrlmas, ksacas insanlatrlmas btn insanln or-
tak eitim ideali olmutur.548 Bu idealin alm, insann kendi varolusal b-
tnl iinde kendi ve tekinin varoluunun deerini kavrayabilmesi, bun-
lar doru anlamas, deerlendirme ve yaam anlaml klmas gibi birtakm
insan unsurlar ierir. Ayrca sz konusu eitim insana, kendisiyle olan iliki-
sinde, baka insan, canl ve cansz varlklarla olan ilikilerinde, yaad olay,
durum veya tekil yaantnn deerlendirmesinde doru deerlendirme frsa-
t tanr.549
7.KARI GZELLK ENGELLER

Kar gzellik deerlerden ve ahlaktan yoksun holanma alandr. slam
dini insana gereki yaklam sergilemitir. nsan yalnzca gzellik znesi
olarak yanstmam, gzellik znelii yannda zalim, cahil, irkin, kaba, i-
ren, ho olmayan tarafna da vurgu yaparak kendi iinde atan bir yarat-
l btnlnde olduuna dikkat ekmitir. nsan bu yn ile kar gzellie
548 Yayla, Ahmet, Eitim Kavramnn Etik Adan Analizi, Yznc Yl niversitesi, Eitim Fakltesi Der-
gisi C.1, S.1, s.9-10.
549 Yayla, agm, s.11.
ak bir varlktr. nsan yalnzca gzelliin deil irkinliin de ekim alannda-

dr. nsann bu durumunu grmezden gelmek onu tek ynl ve eksik tanma-
ya neden olur. nsanlar gzellie ve iyi ahlaka ynlendirebilmek iin insann
yaps tm ynleri ile gz nnde tutulmas gerekir. nsan merkezli gzellik-
lerin yannda irkinlikler ve ktlkler de gz nnde tutulmaldr.550Bu an-
lamda insan estetik engelli bir varlktr. Bu nedenle gzele ulamaya alan
her insan kendi irkinliini amak zorundadr. irkinlik asndan bakldn-
da gzel davran kontrast yapdadr. irkinlie kartl orannda gzeldir.
Gzel, kart olan irkin ile birlikte insan yaamnda belirleyici bir rol oy-
nar. nsan kartlardan gzellik retebilecek bir varlktr. nsan kartlarn bir-
liidir.551 nsan gzellie yatkn olduu kadar irkinlie de yatkndr. Bu ne-
denle Kuran bir eitim yntemi olarak insann yalnzca gzellik boyutuna
yer vermemi bunun yannda kt ve irkin olan kart dnyasna da yer ver-
mitir. yi ve ktnn gzel ve irkinin karlatrlmas ile gzelin deeri da-
ha ak ve anlalr bir ekilde ortaya konulmutur. nsann sz konusu kar-
latrmay yapabilmesi iin ktl de tanmas ve deerlendirebilmesi ge-
rekir. nsann yeteneklerinin gelitirilmesi kart kutuplar ile mmkndr.552
Bu nedenle ktlklerin tantlmas irkin deil, kt ilerin tercih edilip ya-
plmas irkinliktir.
Gzellik dier varlklar iin kader, insan iin ise tercihtir. Varlk leminde
insan dnda her ey kendi gzelliini yaamakta gzellik doada hazr ola-
rak bulunmaktadr. Bu nedenle gzellie mdahale edecek, irkinletirecek
tek varlk insandr. nsan ise gzellik engelli bir varlktr. Yeryznde insa-
nn irkinlemesi her eyin irkinlemesine neden olur. nsan yalnzca ken-
disini irkinletirmez, kulland, yararland her eyi kirletip irkinletire-
bilir. Gzellik insan iin en hassas bir konudur. Yaps gerei insann dnya-
snda gzelliin her eye alan bir kaps var. nsann gzel bulduu ey, di-
ni, iman olabilecei gibi, gnah, kfr ve irki de olabilir. Gzellik iki tara-
f keskin baktr.
nsan kendi gzellik anlay ve ihtiyac iin mcadele etmesi gerekir. n-
san gzellik oluturmak iin bir aba harcamad zaman da kendi i dn-
yasndaki irkinlik harekete geer. Bu nedenle hibir insan kendi davran-
lar zerinde kesin ve mutlak kontrol iddiasnda bulunamaz. nsan ne kadar
isterse istesin, kendisi ve kendi kontrol dndaki artlar nedeni ile mutlak
550 Ekici, agt, s. 5.

551 Plumstead, Wayne Jack, The Aesthetics Of Religion, http://aestheticsandreligion.blogspot.com.tr/
bir biimde iyi, doru ve gzel olamaz.553 Ancak insann bu yaratl gerei-
ni bir mazeret olarak kullanmas da ahlaki olamaz. nk insan irkinlii ve
gzellii kendi tercihi ile ortaya koymaktadr. nsan iin hibir gzellik kalc
deildir. Yaptn bozar, ina ettiini ykar, elde ettiini satabilir. nsann bir
gzellik mcahedesi iinde olmas gerekir. Gzellik Allah iin mkemmellik,
melekler iin ise temiz bir yaratl demektir. nsan ise ahlaki ve estetik olarak
iradi bir varlktr. nsan gzellik znesi olsa da iten ve dtan irkinlik engel-
leri vardr. Bu engelleri aamad srece gzellie ulaamaz.
7.1.Heva
Hev, ar isteklerin, sonu gelmez tutkularn, insafszlk, duyarszlk, tem-
bellik, a gzllk, a gnlllk, krlk, sarlk, kaytszlk, ikiyzllk,
doyumsuz ehvetlerin ve bitmez itahlarn nefisteki merkezidir. Hev, ben-
liin ehvete meyletmesi ve keyfilii, bireysel ve toplumsal rmenin bee-
ri kaynadr. nsandaki olumsuz duygularn potansiyel olarak bulunduu
nefsin olumsuz yandr.554 Hoa gitmek ve zevk almak gzel iin tek l ka-
bul edildiinde gzel gibi grnen birok olaya, davran ve olgu insan iin-
den kamayaca irkinliklerle ba baa brakabilir. Gerek gzellik insan
yceltir, deerini artrr ve asilletirir.555 Gerek gzelliin banda ve sonun-
da hayr vardr. Sahte gzellikler ise insan banda gldrse de sonunda a-
latr. Hev insann kar gzelliidir. Kar gzelliin batan karc bir g-
c vardr. Gzellik bu anlamda insan iin tehlikeli bir yem ve zehirli bir bal
deerindedir. Bir insan her gzeli ve gzellii kaldramaz. Gzelliin yk
en ar yktr. Her gzellik bir deildir. Baz gzellikler insan arpar. G-
zel eylerin bir ksm hotur, kiiye haz ve keyif verir. Fakat sonunda alal
yaanabilir.556Allah temiz nimetleri ve gzellikleri insana helal snrlar iin-
de yasaklamamtr.557
Takva ve fcur boyutu ile insann holanma duygusunun ikiye blnd-
n syleyebiliriz. nsan nitelik ve durumlar birbirine bsbtn aykr olan
iki gzellik arasnda yaamn srdrr. Bunlardan biri fcur merkezli g-
zellik, dieri ise takva merkezli bir gzellik anlaydr.558 Estetik deer ki-
inin ncllerinden sonra ortaya kar. nan ve dncelerinden istekler, is-
teklere uygun durumlar tarzlar grntler de zevk ve holanma ile estetik

554 ztrkten Aktaran: Yldrm Canolu, Kuran ve Deiim
555 Ergn, agm, s. 7.
556 Ali mran/14.
557 Araf/ 32.
558 ems/8.
deeri ortaya karr. Fcur hevay temsil ederken takva da temiz ftrat tem-
sil eder. nsan ayn olaya ve olgular iin iki deer dnyasna ak olduu hal-
de tercihte bulunur. Her insan kendi hev engelini kendisi amak zorunda-
dr. nsanlar iyi veya kt olarak domazlar, kendi yaamlar ve tercihleri ile
iyi veya kt olurlar. nsann ahlaki tercihini tekrar tekrar her davranta ye-
niden yaamas gerekir.
nsann haramlar da gzel grnebilir. Haramlar gzel grnse de arka-
snda byk irkinlikler sakldr. nsann hev deerleri ile baknca kt, ir-
kin ve yanl eyler de gzel grebilir. Kfr, hev deerlerini harekete gei-
rir. nsan irkin olan da gzel grd iin arzular. Gzel olduunu zannet-
tii iin irkinlikleri yapar. nsan kart iki dnyann birletirildii, bulutu-
u ve kaynat karma bir estetik znedir. nsana has zellik olan iki kutuplu
bu nitelik yaratl ilgin bir durum hatta mucizedir. yi ve kt, gzel ve ir-
kin, doru ve yanl ftrat ve hev deerlerinin uzants olarak insann iki yo-
lu ve tercih alan olmutur. Gzel ve irkin olarak houna giden eyin kayna-
insann kendi iindedir. Bu nedenle insan yaamn ciddi sorunlar asla b-
tn ile zlmez. zlr gibi grnseler bile her zaman eksik ve irkinlik-
ten bir eyler kalr. yle ki bir konuyu halledip dierine geildiinde ve tek-
rar ayn konuya dnldnde yeni sorunlarla karlalr. Bu nedenle kendi
iinde irkinlik tayan insann dnyasnda irkinlik sorunu tamamen z-
lemez. nsann temizledii tekrar kirlenir, yeni ald eskir, unuttuu yeniden
hatrlanr. Dolays ile tarih tekerrr eder, insana ait davran rntleri ideal
zn kusurlu temsilleri ve varyasyonlar olarak her zaman gndemdeki yeri-
ni alr.559 nsan Allah tarafndan desteklenmedii takdirde tam olarak ahlaki
ve estetik bir baar salayamaz.
Hev insan egemenlii altna aldnda tanrlar. Bu durumda insan, kr,
sar kesilir. Akli melekelerini kullanamaz. Kendisini ve iradesini kullana-
maz. Nasihat ve tler ok uzaktan gelen anlalmaz bir ses olur. Hevnn
en nemli zellii bencil olmasdr. Fedakrlktan kanmas, kaytszlk ve l-
szlk istemesidir. Hev, sadece kuru bir meyil demek deildir. Her y-
neliin temelinde bir sevgi ve istek bulunduu gibi hev da muhabbetle mey-
letmek demektir. Bu sebeple de hakkn hilfna (zddna), istekle ve sevgiy-
le meyletmek asl hevy anlatmaktadr. Hisler ve hevesler, babo, serbest
kaytlardan uzak ve duygusal hareketleri ngrrler. Ballk, disiplin, d-
zen, l ve denetimden holanmazlar. Oysa insan, babo bir hayatn deil,
her ynyle hesab verilecek bir mrn sahibidir. Bu sebeple de kaytszlk is-
559 Whitmont, Edward C., yilemenin Simyas, ev. Tufan Gbekin, Ege Meta Yaynlar, zmir 2005, s.275
teklerinin, en esasl kayda, vahye bal klnmas, hayatn tadn karma-

nn yolu olduu kadar, ahireti kazanmann da tek aresidir.560 Kiisel istek-
ler arzular tahrik edilip tetiklendiinde hev yalnzca bireyin deil toplumla-
rn hatta insanlnda tanrs durumuna gelebilir. Kendi hevsn kefeden in-
sann baka bir dine ve tanrya ihtiyac kalmaz. En byk tanrs zevk haline
dnebilir. Hev her insann dilinden konuan bir tanrdr. nk her insa-
n ktde, egoizmde, bencillikte buluturabilir.
Bencillik almadan fedakrla, hrs ve tamah almadan cmertlie, kor-
kular almadan cesarete ulalamaz. Gzelliini kibrin, kendini beenmili-
in, stnln ve arac duruma getirilmesinde nefsine g yetirmeyenler er-
demden uzaklamalarna neden olabilir. Hev deerleri hep imdiyi ve ann
zevkini dikkate alr, sonrasn ve bakalarn dnmez.nsann hev yn
ar isteklerle kuatlmtr.561 Kuranda ziynet kavram geici gzellii ifa-
de eder. Sanal, sonradan oluturulmu, kalc olmayan gzellik ziynettir. Ge-
ici gzellik hakiki gzellie Allahn zikrine, vazifeye, engel olmamaldr.Ba-
z geici gzellikler insana haz yaatabilir.562 Bedeni zevklere hitap eden g-
zellikler bu dnya hayat ile snrl iken ruhsal doyum ve bilinli bir seim ile
elde edilen hazlar daha kalc ve anlamldr. Beden gzellii kadar ruh gzel-
liine de dikkat edilmelidir.
Beden gzellii, greceli, engelli, artl, geicidir. nsan bedenini olduun-
dan fazla gzelletiremez. Gzel olan bedeninin gzellii de srekli koruna-
maz. Fakat insan ruhunu ve kiiliini sonsuza dek gzelletirip kalc duruma
getirebilir. Ruh gzellii lmez ve yalanmaz. stelik gzellik baka nimetler
ve deerler ile bir anlam ifade eder. Gzellik bakasnn houna giden kendi-
sinin ise bana gelecekler asndan honutsuzluun, mutsuzluun kayna
da olabilir. Her nimet gibi gzellik nimeti de insann dier varlk alanlarnda
yetersiz kalmasna insanln yarm yaamas gibi sonulara yol aabilir. Oy-
sa ruh gzellii paylaldka oalr.
nsan lnceye kadar hev onu terk etmez. Bu nedenle hibir insan irkin-
lik ynn yok edemez. Nefsin olumsuz yn olan hev her zaman daha faz-
lasn ister. Descartesin dedii gibi ya tutkular ruha ya da ruh tutkulara efen-
di olup buyurur. Eer ruh tutkulara sz geirebilirse tutkular evcilletirilmi
demektir.563 nsan eyaya olaylara ve insanlara nefsi ile bakarsa yararlanmay
560 akan, smail Ltfi, Arzularn Teslimiyeti, http://www.sonpeygamber.info/arzularin-teslimiyeti,

30.08.2015
561 Al-i mran/14.
562 Fatr/8.
563 Bumin, agm, s.88.
kar salamay ncelikli olarak grr. Allahn rzas ve sevgi ile bakar ise so-
rumluluk ve grev grr. nk sevgi hep vermektir.
Ar istekler her insanda farkl konularda eitli zaaflara neden olur. Hev,
insann bu dnyadaki cehennemidir. Hibir insan kendi zaafn ve hevsn
amadan gzellik diyarna ulamaz. Bu ikili estetik yaantda insan kendi
ikinci beninin engellerini amas gerekir. nsan kendi yapsn deitiremez.
Bu mcadele ve zorluk insana mutluluk vermeyebilir. nsan sabr halinde de-
rin sarsntlar, ac ve kederler yaayabilir. nsan bu ahlaki varolu savanda
baard ve belli bir sonuca ulat zaman gerginlii mutlulua, dinginlie,
huzura dnebilir.564
nsann hayata katlm ve toplumsal rolleri ve dier tm ihtiyalar insan
kalbi ile karlanr. nsan yaamnda kalbin merkezi bir nemi vardr. Kalp b-
tn isteklerin ve ihtiyalarn ynetildii bir str. nsann tm istek ve ihtiya-
lar insann kendisi iin seip gelitirdii deerler sistemi aracl ile sraya ko-
nulur. Hangi istein, ne zaman ne ekilde karlanacana bu deerler sistemi
aracl ile kalp karar verir. nsan kalbi iyilik ve ktlk alanlar kabul edebile-
ceimiz hem ftrata hem de hevya aktr. Kalp her zaman her ikisi iin ok b-
yk bir sava alandr. nsan kalbi en byk savalarn yaand bir yerdir. Bu
savata ikisinden biri galip gelir. Bylece bir taraf insan kalbine hakim olur ve
insan ynetir. Ftrat hakim olursa insan mutlu olur. Hev tarafnn isteklerini
de doal ve helal yollar ve snrlar iinde karlar. Onu a brakmaz. Fakat hev
taraf kazanrsa dier taraf tamamen yok eder. Onun yaamasna frsat tan-
maz. Hz. Peygamber, isteklerin insan iin ne kadar nemli olduunu belirtmek
iin, bir insann arzu ve istekleri benim getirdiime, (slm gerei ve Kurana)
uymadka olgun mmin olmamtr buyurur.565 nsan bedeninde her organn
belli bir doyum alan tatmin olup huzura kavumas gereken bir yaps vardr.
nsanlar sz konusu organlarnn ihtiyalarn karlamak ve doyum salamak
iin alrlar, yarrlar, atr ve hatta savarlar. Bunlar psikolojide fizyolojik,
psikolojik ve sosyal ihtiyalar olarak tasnif edilmitir. nsanlarn yeme-ime ve
cinsellik ihtiyalar fizyolojik ihtiyalarnn banda gelir. nsann fizyolojik ihti-
yalar dnda kalbi-gnl-ruhsal-kutsal ihtiyalar da vardr. nsan bu ihtiya-
larn iyi ve ktye ak yn ile karlayabilir. nsann bu ihtiyalarn karla-
yamad veya yanl karlad zaman da mutlu olamaz. Bu iyi ve kt tara-
fn bark halde yaamas gerek gzellii ortaya karr. nsandaki iyi ve kt
564 Trker, agt, s.50.

565 Aktaran smail Ltfi akan: Beav, Mesbihus-snne, 1, 160 (tahkikli bask); erhus-snne, 1, 212213
Tebrz, Hatib, Miktul-Mesbh, 1, 55; 2. Nevev, Krk Hadis (hds. No:41), Hadis sened asndan de-
erlendirmesi iin bk. bnReceb el-Hanbel, Camiu1-ulm vel-hikem, s.364365 http://www.sonpey-
gamber.info/arzularin-teslimiyeti, 6.6.2015.
her insanda ylesine i ie, ylesine birbirine yakn ve ylesine birbiri ile yan ya-
na durur ki, bu durum hibir insan artmaz. nk her iki tarafn insann ya-
ratlna ve varlk zelliklerine mdahale etmeden ihtiyalarnn karlanmas
gerekir. nsan tm ihtiyalarn deerler nderliinde karlayabilirse kendisini
olumlu nitelikleri ile gerekletirmi olur. nsan kendisini gerekletirmek ister.
Fakat insan hangi tarafnda kendini gerekletireceine deerler dnyas karar
verecektir. Acaba hangi kendi olmak istemektedir?
Epikrc hedonist hazzn insan mutlu edecei dnldnde o zaman
insan sradan bir canl gibi kabul etmi oluruz. J.S. Mill bu basitlii tatmin
olmam bir insan olmak, tatmin olmu bir domuz olmaktan daha iyidir. S-
z ile zetlemitir.566 Gzel ve irkine ak, ift kutuplu bir yaps olan insan
hev tarafn setii takdirde avare, sorumsuz, mark ve zevki bir estetik
anlay da gelitirebilir. nsann er taraf hemen yan banda hazrken, hayr
taraf hazr deildir. Hayr tarafnda dnce, sabr ve ina sreci, uzak g-
rllk ve Allah rzas vardr.
nsann zgrl Allahn kendisine verdii nimetler g ve imkn ora-
nndadr. nsan heva ynetirse nimetler ve zgrlk de irkinlie neden ola-
bilir. Nimetler, markla dnebilir, stnlk arac olarak kullanlabilir,
kendisine bahedilen nimetler ile g elde eden insann irkin tarafnn orta-
ya kmasna ve yeryzn ve tm ilikilerini irkinletirmesine neden olabi-
lir. nsan zengin ise Karun olmaktan korkmaldr. Gl ise Firavun olmaktan
korkmaldr. Her insan kendi imknlarnn Firavunu veya Sleyman olur.
u andaki imknn kullan biimi gelecekte deiecek imknn kullanl bi-
imi iin bir l bir drbn olabilir.
Din eitimi, insann kendi ar/olumsuz isteklerinin farkna varmas,
olumlu yetenekleri ile kendini gerekletirmesi, nefsini ve benliini arndr-
mas, kendinde aknlama srecini tamamlamas iin renenlere rehberlik
edebilir.567
7.2.Gaflet
Gaflet, Allahta, varlkta, insanda ve kendinde gzeli grememe halidir. Bir
eit duyu organlarnn ve insandaki gzellik duygusunun askya alnmasdr.
Dnya ahiret hayatnda gzellik oluturabilmek iin insan srekli yeni bedel-
ler demeye ve emek harcamaya hazr olmaldr.568 Gzellik derecesini ancak
bu ekilde ykseltebilir. Allahtan gafil olmak irkinlie gtrr. Herhangi bir
566 Reber, agb, s.57

568 Edward C. Whitmont, yilemenin simyas, ev:TufanGbekin, Ege Meta Yaynlar, s.275
gzellik Allah ile ilikisi ve ba kesilir kesilmez irkinleir. Ayrca insan gay-
bi boyutu ile Allah, melek etkisine aktr. Kurana gre insann hayr iradesi ile
hem hayrl insanlar hem de Allah ve melekleri ile iliki ve etkileim iine girer.
nanan insan beeri olmayan gzellik kaynandan bu ekilde yararlanr. Allah
kendine yakr cmertlikte hayra ynelmi insan kalbine ve ameline feyz, bere-
ket, baar ve hidayet nasip eder. Ona sahip kar daha baka hayrlar ile kar-
latrr. nsann gzelliine gzellik katar. Kuran insann yalnzca beden ve e-
yadaki gzellie taklp orada kalmasn istemez. O gzellii aarak, ondaki a-
kn gzelliin kaynan bulmasn ister. nk gzellikler onda birleir ve b-
tnleir. Bu gzellik temsili olarak onun birliini tasvir eder. Allah insandan
gzellerden gzele ulamasn, gzel iin gzellikleri amasn ister. nk e-
yadaki gzellik, Allahn Cemal sfatnn tezahr olarak ortaya kmtr. n-
san-varlk ilikisindeki gzelliin insan Allaha ulatrmas beklenir. Yaratlan
varlklarda, Allahn ilmini, kudretini ve gzelliini fark etmek Allah tanma-
ya bir vesiledir. Bu adan baklnca insann mdahil olduu her ortam estetik
nitelik barndrr. Kurana gre eylemlerle ina edilen insan hayat btn alan-
lar ile nemli ve deerlidir. Belki de btn gzellikler onun gzelliini sakla-
mak iin varlar. Gzelliklerin gerek failini gremeyenler iin tm gzellikler
onun gzelliine bir perde olur. Bu nedenle onun dndaki gzelliklerin tama-
m hem onun gzelliini yanstrlar hem de ona ulamaya tuzaktrlar. Fani ve
geici gzele taklp kalmamak arkasndaki gzellii grmeyi gerektirir. nsan
iin gzellik hem byk bir g ve en byk zafiyettir. Allah dndaki btn
gzellikler bir perdeye dnebilir. Gklerde ve yerde nice yetler vardr ki,
insanlar onlara srt evirir de yanlarndan geer, giderler.569 Byk gzellie
giden bir yolda engel olabilir. Zulm ve hakszlk ak, anlalr bir irkinliktir.
Nereden kar ahlaki irkinlik ve ktlk. radi olmayan hibir ktlk yoktur.
Cehennem ktdr. Ancak oraya ynelen insandr.
7.3.Cehalet
Cehalet bal bana irkinlik kaynadr. Cehalet irkinlik retir. Acaba
neyin bilgisi insan ve davranlarn gzelletirir. Samimiyetten nce dav-
ran iin bilgi ncelikli aamadr. Allah bilmek tanmak yapt ve gerek-
letirdii amelin gereini ve icaplarn bilmek yani ehli olmak gibi bilmeler
nemlidir. Bilgisiz samimiyet ancak zarar ve ziyan dourur. Samimi olmann
en nemli art bilmektir. Bilin ancak bilgi ile ayakta kalr. man ve istemek
de samimi olmakla ilgilidir. Allahn honutluunu nasl kazanlaca pek ok
569 Yusuf/105.
Kuran ayetinde aklanmtr. Bilgisiz samimiyet ancak zarar ve ziyan dou-

rur. Samimi olmann en nemli art bilmektir. Bilin ancak bilgi ile ayakta ka-
lr. man ve istemek de samimi olmakla ilgilidir. Allahn raz olmad amel-
ler ile Allah raz edilmez; bu ameller boa gitmitir. Bu durum Kuranda ak-
a belirtilir.570 Allahn kullarn amellerini beenip raz olmas ihlslarna ba-
ldr. nsan Allahn insan istedii ve bekledii davranlar bilinirse dier her
ey buna gre dzenlenir. Uyum topluma ve zanna gre deil haktan gelene
gredir. Bir davranta bilgi o davrana bir ahenk ve uyum katar ve o davra-
n gzelletirir.
7.4. Gnah
Gnah inanan insann zevklerine uymamal, ekici gelmemelidir. Bu es-
tetik bir haz ile elde edilebilir. Helaldeki gzellik bana yetmelidir. Secde be-
ni kandrmaldr. Gzn grdn gnln yalanlamad bir makama ula-
maldr. man gz kalp gz gnl gz denilen isel bir gzn varl inkr
edilemez. Holanma hem beden gz ile hem de isel gzn birlikte grmesi
ile gereklemektedir. yi ve gzel davran; insan davrannn tketilemez,
snrlandrlamaz, en zengin ve en verimli niteliidir.571
slam dinine gre zulm, fitne, fesat, ve gayri ahlaki olan her ey gnah
ve irkindir. slam irkini bireyde, toplumda ve evrende bozucu ve bozgun-
cu davran olarak grr. Bu durumda evrendeki dzen, toplumsal dzen
ve bireyin doal yapsn korumak ve gelitirmek gzelliin devam kabul
edilmektedir. nsann kendisinin, insanlarn, canl-cansz dier varlklarn ve
Allahn hakkna girmesi ile ortaya kan zulm en irkin davrantr. Haram-
lar irkin zararl ve sevimsizdir. Yalan insan ruhuna tat vermez. irkinlik ola-
rak grnr. Maddi nesnelerde nasl bir ekicilik varsa manevi olarak ta in-
san ahlakl, doru ve gvenilir kiiye ynelir. tenlie meyleder. kiyzl ve
kaypak davranlar tehlikeli bulur. Bu tr davranlar insan ilikilerini ve g-
ven ortamn bozar. Ahlaki olmayan irkin davranlar geri dnm olma-
yan atklar gibidir. Etkisi kuaklar boyu devam eder. Gaziliye gre, insan bir-
takm kt alkanlklardan ve irkinliklerden zevk alyorsa, bu insanda ar-
zi bir durumdur. Kalbin gdas, hikmet, marifet ve Allah sevgisidir. Gaziliye
gre, bir insan uzun zaman bir eye devam etmekle batl olan eylerden bile
zevk alr hale gelebilir. Bunlardan zevk alnyorsa insan hakka, hakikate g-
tren salih amellerden neden zevk alnmasn.572
570 Muhammed/28.
572 ahin, agm, s.109.
7.5. Olumsuz Sosyal evre

Olumsuz toplumsal etkileim gzelliin ortaya kmasnda gzellik engel-
lerinden biridir. Kurana gre ounluk her zaman gzele, iyiye engel olmu-
tur.573 nsanlar evresindeki insanlarla da snanr. nsann iinde yaadklar
evre elbette insan etkiler. Toplumlar da iyilie ktle, gzellik ve irkin-
lie aktr. Bu anlamda insan olumlu veya olumsuz estetik etkiye aktr. An-
cak insan bu etkileri azaltacak ve kendisini ynetecek gerektiinde evresini
etkileyecek iradeye de sahiptir. Her insan yalnzca tepkileri ile yaarsa o insa-
nn kendi irade ve seimleri ile var olduu nasl sylenebilir? Kendisi ve gele-
cek kuaklar adna daha iyi bir dnya brakma sorumluu ile hareket etmek
isteyen her insann toplumsal gzellie katk sunmas beklenir.
Toplumsal yaamda sanatlar bycye, sanat da binlerce tanm ve yz-
lerce eidi ile olduka cazip, efsunkr byleyici bir rol stlenebilir. Bylece
hem kendisini efsunlar hem yaratcsn efsunlar, hem de tketicisini, sradan
bireyi, ilgisiz topluluklar, akll bir insan, namusluyu, ahlakl ve ahlaksz et-
kileyebilir.574 nsan bakalarnn ynlendirmesi ile deil kendi tecrbe ve ye-
teneklerini kullanmaldr. Karsndaki insanlarn memnuniyeti iin inand-
ndan ve dndnden farkl davranan ve farkl eyler syleyen insann
anonim kiilii gelimez ve kendisini tanyamaz.575 nanan insan kendi klt-
rne, toplumuna baml deil bilinli bir ekilde bal olmaldr. Alkanlk-
lar yaratc zgrl yok eden en nemli engellerdir. Kltrel alkanlklar
olsun bireysel alkanlklar olsun edinilmi tm alkanlklar sanata ve este-
tiin engelleyicisi hatta dman olabilir. Kuran insan iinde yaad toplu-
mun bilinli bir yesi olmasn ister.576 Kalabalklar taklit etmemesini ancak
onlardan da bsbtn ayr yaamamasn birlikte fakat bilinli bir birliktelik
iinde yaamasn ister. Din tek bana deil bir toplum ile yaanr. nanan in-
san yalnz Allaha kar deil iinde yaad topluma kar da bir sorumluluk
tar. Gzellik bir seviyedir. Gzelde, kalmak, gzeli semek, gzeli yaamak
dtan bamsz yaand zaman hibir etki onu yok etmemelidir. irkinler,
cahiller gzellie satatklarnda gzel kendi gzelliini bozmamaldr.577
7.6. Gsteri
Gsteri, grnm, imaj ve gsterim bakalarn aldatmak, artmak, ken-
573 Enam/116.
574 imek, Aydn, Siyasal Tarih Srecinde Sanat ve ktididar, mit yaynlar, Ankara 2000, s.23.
575 Berger, Peter L., Berger, Brigitte, Keller, Hansfried, Modernleme Ve Bilin, Pnar Yaynlar, stanbul
2000, s.47.
576 Bakara/170.
577 Furkan/63.
dini beendirmek, yapay davran, ikiyzl kiilik kurumudur578 Oyuncu olan

bu tip insanlar ortam sahnesinde kar neyi gerektiriyorsa yle davranrlar.
Grnty kurtarmaya alrlar. zle ileri yoktur. Kalplar, elbiseleri, edala-
r imaj icab ok ho ve ekicidir. Oysa onlar elbise giydirilmi ktkler gibidir.579
Tembellik etmek, asalaka bakalarnn srtndan geirmek, topluma uymak, et-
liye stlye karmamak, haksz yollardan zengin olmak, btn bunlar insann
kar gzellik dnyasn oluturur. Mutluel yerinde bir ayrm ile gzeli ger-
ek gzel olan ve gzel gibi grnen eklinde ikiye ayrr.580
7.7. Taklit
Deiken bilgi alannda, rnek ne kadar mkemmel olursa olsun taklit
yzeysel brakr, snrlandrr ve insann kendi cevherini sndrr. Her in-
san kendi dnme sorumluluunu kendisi yerine getirmelidir. nsan haki-
kat btn insanlarn biriktirdiinden daha byktr. Srekli tekrarlanan ha-
kikatler anlamn kaybeder. Yeni fikirler bakasnn dnme etkinliklerin-
de gerek bir ilev gryor.581 Allah insandan kendi kitabna bile gz kapa-
l inanmasn istemez. Taklit, tekrar o da zihinsel patinaj getirir. Zihin batt-
yerden kmas iin de kurtarclar beklemeye balar. Kurtarc arayan her
akl ancak kendinden daha akll biri tarafndan kandrlr. Belki de zaten ara-
d oydu.
bn el-Cevzi taklitin akln fonksiyonunu iptal etmek olduunu belirtir.
nk akl teemml ve tedebbr iin yaratlmtr. Gzel davran iin ye-
teneklerini kullanmayannn durumu kendisine yolunu aydnlatmas iin bir
mum verilen insan onu kullanmayp bakalarnn atei ile yrmesine ben-
zer.582 Henri Delacroixe gre de sanat yaratdr, bir gerekliin kopyas de-
ildir.583 Dini davran da en az bir sanat eseri kadar gzel olacaksa taklitten
kurtarlmaldr.
Taklit kendine benzer insanlar retir. zellikle ahlak alannda taklidin ie
yaramas iin ok iyi ve ok doru rneklerin olmas gerekir. Aristo bu anlam-
daki taklidin eitimimin kaynaklarndan biri kabul eder.584 Baz sanat dalla-
rnda taklit olabilir ancak dinin estetik anlaynda taklide yer yoktur denmez
bu bir yetkinlik meselesidir. Taklit eden eder. Ancak bu gzellikten bir verim
578 TDK
579 Mnafikun/4.
580 Mutluel, age, s.99.
581 zakpnar, age, s.125-127.
582 Aktaran: Faruk Beer, Bilgi Fkh ve tihat, Nun Yaynlar 2007 stanbul, s.154.
583 imek Aydn, age, s.52-54.
584 Cevizci, 2012, s.61.
alnamaz. Bu gzellik insann gnln doyurmaz. nk gzel davrann

u veya bu ekilde yorumu, insann iinde yaad hayat kendisine gre an-
latt bir dildir.585 Zaten davranta tamamen taklit mmkn deildir. Kii
ne yaparsa yapsn kendinden bir para vardr davrannda. te nemli olan
bu parann farknda olunmas onun estetik beeniye uygun ekilde zengin-
letirilmesidir. nk yeni biimler oluturmak ancak yeni zlerle mmkn-
dr.586 Davrann kalplam biimlerini/normlarn aabilmelidir. Gzel bir
davran deerlendirenin/izleyenin kendisinden bir eyler katmad srece
tamamlanm saylmaz.587 Bu gzel davranta Allahn honutluunu ve in-
sanlarn memnuniyetini hedeflemelidir. Allahn rzas, insanlarn memnuni-
yeti dner ve gzel davranta bulunan insann kendi gnlne boalr.
Hakikat ve davran ilikisinde iki temel gidiat vardr. Biri taklit dieri
ise zgnlktr. Hakikatin nesnel bir ekilde yanstlmas mmkn deildir.
Mmkn olan inanan her insann inand deerleri baarabildii lde es-
tetik bir zen ierisinde sergilemesidir. Taklit; belli bir rnee benzemeye ve-
ya benzetmeye almadr.588 Grnen eylerin zne girilmeden olduu gibi
aktarlmasdr. Taklit kendi belli bir evreye ulancaya renilene kadar gei-
ci olarak ho grlebilir. Orijinal olmayan sanat eserleri nasl ki insanlar ze-
rinde ciddi bir etki uyandrmad gibi taklit de ne sahibine ne evresine bir
etki uyandrmaz. nsan kendisini bile taklit etmemelidir. Bu bile insan irkin-
lik patinajna drr. Srekli taklit hem zneye hem de izleyene tat vermez.
Taklit ideal bir durum deildir. En gzel bir davran bile olsa taklit insan sa-
nal bir dnyada yaatr.
Takliti insan kt bir eyi taklit ediyorsa yanltan kurtulma ans yoktur.
Gzel davranta taklit elbette eytan ve ktleri taklitten iyidir. nk k-
tleri taklit zaten batan kendini ve gzelliini yok etmektir. Her insan kendi
zgnl iinde davrann gzelletirebilir. Bir bakasnn yerinde ve art-
larnda taklit edilen davran irkinleir. Ereti olarak kalr. ktisat ve ekono-
mi dili ile taklit belli bir rnee benzetilerek farkl bir marka adyla retilen
mal veya eyadr.589 Yani gnmzde argo dili ile akma diye tanmlanr. Tak-
lit insan anokranizme yani zaman dla neden olarak insan ve toplumun
yerinde saymasna neden olur. Gelenekte ve evremizde ok gzel rnekler
olabilir. rnek almak bilinli bir eylem iken rnekleri srekli taklit etmek r-
nein gzelliini de bozar. Kopya ve taklitte yalnzca grnt vardr. Orijinal
585 Irwin, age, s.15.

588 TDK
589 Benzeri yaplacak olan, benzetilmek istenen ey, model.
ve zgn yaamda ise gereklik vardr. Grnt gzelliinden gerek gzel-

lie ulamak ancak zgr ve zgn yaamak ile mmkndr. Gzel davra-
n grnty deil gerei hedefler. Taklit ise yalnzca grnt ve kabuktur.
Gzel davran baaranlarn nasl baardklarn aratrmak taklit deil;
rnek almaktr. rnek, benzeri yaplacak olan, benzetilmek istenen ey, mo-
deldir.590 rnek almak taklit etmeyi merulatrmaz. nk hibir iliki die-
ri ile ayn deildir. Her insan ve ilikisi zeldir. Bu durumda her insan ken-
di zgn ilikisini yaar. Taklit etmenin kolaylna kamas insann sorum-
luluktan kamakla biridir. nsanlar kendi zgn yeteneklerini kullandklar
takdirde davranlarnda farkl renklerde, farkl tonlarda, farkl izgilerde g-
zellik retebilirler. Davranm nasl gzelletirebilirim diye bir sorumuz, bir
derdimiz ve kaygmz olmaldr. nsanlar taklit etmemeli kendi z gcn
kullanmaldr. Herkes kendine yakan tarz ile muamele etmelidir. Orijinal ve
zgn gzelliklere ak olmaldr. Oysa biz hem hkmleri hem davran ka-
lplarn ezberliyoruz. Ezber yayoruz. Oysa gzellik ezbercilikten ve taklit-
ten uzaktr. Herkes kendisi olmal, kendisinin en iyisini gerekletirmeye a-
lmaldr. rneklik insann kendi orijinal ve zgn yaamna yalnzca arac-
lk yapabilir. Yoksa yaadklarn ve yaayacaklarn onlar ile srdremez. n-
sann kendi gln, kendi dnn, gerekletirmesi gerekir.
7.8. eytani Gzellik

Dinin insana bildirdii gerekliin byk bir ksm ayb lemi ile ilgili-
dir. ayb yalnzca dostluk ve gzellik alan deildir; ayn zamanda irkinlik
ve dmanlk alandr. nsanlarla ilikisi asndan sz konusu gzellik ve ir-
kinlikler nemlidir. nsann yaad gaybi ilikiler ahlaki hayat tarzna ahla-
ki tercih ve seimlerine gre deiir.
Kurandan rendiimize gre insan erre ve ktle yneldiinde ey-
tanlam insanlar ve gaybi varlk olarak cin eytanlar ile ilikiye ve etkilei-
me girer. Bu durumda gzellik, kt ellerde ok tehlikeli bir vaziyet alabilir.591
eytan ve ard her ey irkindir. eytan irkinlii ssleyerek insana ho
gsterir. nk insan gzel grmedii holanmad ii yapmaz. nsann ya-
paca ii ncelikle gzel grmesi gerekir.592eytan insan yaldzl ve gzel
szler ile kandrmaya alr ve yapt irkin ileri gzel gsterir.593 hlasn
yaatlmasnda eytann etkisiz duruma getirilmesi iin Allaha snlmaldr.
590 TDK-Byk szlk

592 Fatr/8; Neml/4.
593 Enam/112; Enam/137.
Zira eytan ve avenesi insanlar grmedikleri yerlerden onlar gzetler ve iyi-

likten uzaklatrmak ve ktle tevik iin frsat ararlar. Szlerin en gzeli-
ne uyulmad ve gzel sz sylenmedi zaman eytan insanlar arasna fesat
sokar. eytan insana apak bir dmandr.594
Kiilik ve davranlar sosyal rol tezahrleri birbiri ile ilintilidir ama zde
ya da birebir denk olduu sylenemez.595 nsann tutarszlk hallerinde ir-
kinletii zaman tevbe ile yeniden gzelleme imkn verir. nk kurgusal
ve ideal olan her zaman daha ndedir. Pratikte ise bir takm aksaklklar za-
manla giderilir. nanan insanlarn da hayatn iinde baarabildikleri yannda
baaramadklar veya az baardklar gzellik balklar olabilir. Zaten dinin
btn gzellii tek bir kiide her boyutu ile temsil edilemez. Fakat her m-
minde en az birka deer ve birka ilahi renk dikkat ekecek gzellikte bulun-
mas gerekir. Allah da setii peygamberleri farkl gzellikleri ve renkleri ile
rnek gstermitir. Fakat gzellik ve gzel davran konusunda hibir gayret
yoksa burada ok ciddi bir problem var demektir. Gzele dayal dnya gr-
ve inan sistemini semi insanlarn gzellie ve gzel davran konusuna
daha duyarl olmalar gerekir.
nsan aybdan gelecek irkinlik ve tehlikelere kar yalnzca Allahtan yar-
dm alabilir. hlas olmayan davran Allah ilham etmez ve korumaz. Dua,
tevekkl, snma, ihlas ameli eytann errinden ve irkinliinden korur. n-
sann bu dnyadaki oluturduu her bir gzellik korunmaya muhtatr. Ko-
runmad takdirde eytan ve dostlar bu gzellii yaatmazlar. Onun iin in-
sann oluturduu gzelliklere zarar gelmemesi iin dikkatli davranmas dua
ve tevekkl ve cihad ile onlar korumas gerekir. Her gzelin bir st dzeyi
vardr. Bir gzellii ortaya karmak, bir gzelliin zerini amak, bir gzel-
lii yaatmak iin mchede arttr. Ktln, irkinliin en gzel ekilde
uzaklatrlmas gerekir.596 Nereden gelirse gelsin ktl en gzel ekilde
uzaklatrmak temel yaklamdr.597 nsan zenginlie, yetenek ve gce, otori-
teye kar kmamal, deersizlie ve zulme kar kmaldr. Gzelliin yene-
meyecei bir zorluk yoktur. nk gzellik sevgi retir. irkinlii yok etme-
nin en gzel yolu gzellik retmektir. Ancak manevi gzellik kalc, asl g-
zelliktir.
Grld gibi Allah insann kendisini ve evresini gzellik imkn ve ay-
n zamanda kendisine gzellik engeli olabilecek ekilde yaratmtr. nsan sz
594 sra/53.
595 Cahoone Lawrence E., Modernliin kmaz, ev: Ahmet Demirhan, Erol atalba, nsan yaynlar
stanbul 2001, s. 251.
596 Mminun/ 96.
597 Mminun/96.
konusu engellere takld zaman kald yerden yara tevbe ile devam etme-
si gerekir. Tevbe insann en uzak zamanlara giderek temizlenmesine araclk
edebilir. Plotinosun dedii gibi insan diyelim ki kirlendi ykanp arnd va-
kit yine ne ise o olur. nemli olan insann ne olduuna veya olacana karar
verip bu kararn azimle yerine getirmesi, salih amelden ahsenul amele kal-
c gzel davranlar retmesidir.598 Engeller her insan tarafndan ayn dzey-
de alamayacandan insanlarn gzellik dereceleri de birbirinden farkl ola-
caktr. nsann nndeki engelleri aamamas durumunda insanln gerek-
letiremeyecektir.
ok ynl insan ilikileri deerle beslenen gzellik emasna gre srd-
rlebilir. nsann deerlerle ilikisi ftrata, vicdana ve dini ve ahlaki deerlere
bal kald oranda estetik ema salkl kalr. Dinin estetik anlay deerle-
ri yaatarak bu trden bu bozulma ve rmeleri nler. Gzellik engellerinin
alamamas insann deer dnyasn olumsuz ynde etkilediinde insann
gzellik emas bozulur. Hatta ikence, zulm ve hakszlk gibi irkinlikler-
den holanr duruma gelebilir. Bu durumda kemle ve yetkinlie ak bir var-
lk olan insan irkinlik engeline taklarak gzellie ulaamaz.599
Gzel davran imann bir tezahrdr. Burada unu belirtelim ki hayat-
nn tm evrelerinde ve her konuda imann tezahr olarak btn davran-
lar istese de yapamaz. Gelecekte yapabileceinin de hibir garantisi yoktur.
Ayrca her inanan da farkl konularda davran sergilerken dier inanan kar-
delerine gre daha stn ve daha baarl olabilir. Fakat hangi sahih davra-
n iin ne tr zorluklar ektii, hangi artlar altnda baardn insanlar bi-
lemez. Bu davranlarn Allah katndaki deeri ve derecesini de hibir insan
dindarlk gstergesi olarak deerlendiremez. O halde iman-amel konusun-
da kelami tartmalar bir yana brakrsak iyilie ve ktle yatkn ok ynl
olan insann btnl gz nnde tutularak unlar sylenebilir. nanan in-
sanlar mkemmel ve kusursuz deildir. Hata yapabilir, gnah ileyebilirler.
yleyse imanlarna uygun davranlar oaltmal, daha istikrarl ve tutarl
olmak iin bir aba iinde olmaldr. Bu aba hem salih davranlarn neler ol-
duunu bilmeye, bu davranlar oaltmaya ve kalitesini-gzelliini de dik-
kate almaya matuf olmaldr. D dnyadaki baz varlk ve olaylar kendiliin-
den gzeldir, fakat insann duygularn ve hayal gcn gzelletirmek iin
kendi engellerini amas gereklidir. Bu engelleri aabilirse insann rettii g-
598 Arat, 1979, s.33.

599 Bircan, Hasan Hseyin, slam Felsefesine Giri, Ensar Yaynlar, stanbul 2010, s.191.
zellik dier tm gzelliklerden daha deerli ve daha stndr. nk bu g-

zellik irkinlie ramen baarlm bir gzelliktir.
Davranlarda yaplabilecekler asndan hamdm, pitim yandm sz-
n hamm, piiyorum, yanyorum eklinde anlamak daha dorudur. nsa-
nn her zaman ham ynleri vardr. Pien ynleri vardr. Yanan ynleri vardr.
nsan davran olan ahsenul amel gelitirilmeye ve gzelletirilmeye ak
bir davrantr. Gzellik bu nedenle dereceli ve grecelidir. Hev karsnda
her insann baars/baarszl ayn olmad iin insan greceli bir gzellik
ortaya karr. nsann her zaman snav artlar deitiinden yanan tarafmz
da garanti altnda deildir.
SONU VE NERLER
Aratrma problemini yaam tarzmzda ve davranlarda ska karla-

maya baladmz zevksiz, kaba, nezaketsiz insan ilikileri olmutur. Hat-
ta gnmz dnyasnda yaananlar bu durumun daha da katlaarak insan-
ln bir vahet ve barbarla doru kayma endiesini artrmtr. Sz konusu
gelimeler bir medeniyet sorununu ortay karmtr. Etik ve estetik deerler
zerine ina edilen insani deerlerin her gn biraz daha kan kaybetmesi en-
dieleri ve korkular hakl karacak dzeye ulamtr. Sorunun bykl-
nn farkndayz. Bireysel, toplumsal ve uluslararas arenada her trl dee-
rin kullanlmas, deerlerin tketilmesi, zayflatlmas ve ilevsiz duruma ge-
tirilmesi sorunu daha da kmaza srklemi ve gvensizlik ortam olutur-
mutur. Fakat sorun deerler ile ilgili olduundan yine deerlerden hareket
etmekten baka bir zm de grnmemektedir. almada, dinin ve din ei-
timin estetik boyutta medeniyet sorununa katksnn ne olabileceini arat-
rlmtr. Bu balamda aratrmann asl problemi ahsenul amel konusu ile
snrlandrlmtr. Gzel davrann izini srmek, ne olduunu anlamak, es-
tetik, din ve ahlak geninde din eitimi asndan deerlendirmek alma-
nn asl amacn oluturmutur. almann iskeleti, ats ve btn kurgusu
ahsenul amel merkezli olmutur.
Birinci blmde estetik ile ilgili temel kavramlar ele alnm. Aratrmann
daha iyi anlalmas iin literatrde kullanlan ilgili kavramlar aklanmtr.
Estetiin dier bilimsel alanlarla ilikisi zerinde durulmu zellikle gzel
kavram farkl anlay biimleri ile ortaya konulmutur.
kinci blm aratrmann din ve estetik ilikisine ayrlmtr. Konu, teorik
arka plan olarak slam dini zelinde ele alnmtr. Din merkezli estetiin tari-
hi anlay biimleri zerinde durulmu, konu dinin amalarndan tahsiniy-
yat asndan ele alnmtr. Bu blmde son olarak Kurann gzel anlay,
273
hsn kavram erevesinde Allah, yaratl, Kuran, peygamber, hkm, in-

san ve cennet ile ilikilendirilerek ortaya konulmutur.
Aratrmann asl konular son blm olan Din Eitimi ve Estetik bal-
altnda ilenmitir. Konular aadaki balklar erevesinde ele alnmtr.
Gzeli Bilme: zellikle slam dininde dolays ile din eitiminde g-
zel deerinin dier deerlerle ilikisi zerinde durulmutur. Aratrmann so-
nularna gre dine gzel denildiinde, Yce(Allah), iyi, doru, temiz, helal,
salam, hayrl ve yararl deerleri ile birlikte anlalmasnn Kuran asndan
daha tutarl olaca grlmtr. Bu deerlerin hi birinin gzel deeri ile ay-
n olmad ancak gzele bir snr izdii dier bir sonutur.
Gzeli Grme: Gzeli grme eyleminin ncelikle kendinde gzeli gr-
menin balang olduu bu gerekletikten sonra insann varlkta gzellii ve
insanlarn rettii gzellii grebilecei sonucuna varld.
Gzele nanma: Gzeli bilmenin, grmenin gzel eylem retmede ye-
terli olmayaca asl gzele inanmann eylemi harekete geiren ve besleyen
bir g kayna olduu grld.
Gzel Eylemde Bulunma: Aratrmann asl konusu olan gzel ey-
lemin dinde ne olduu, nasl anlalmas gerektii, amac, ilkeleri ve ne-
mi ilendi. Salih amelin dindeki sorumluluu anlatan srekli eylemlilii,
ahsenul amelin ise salih amellerin gzelletirilmesi olduu, bunun iinde
inanan her insann amellerini gzelletirmede estetik tasarm sorumluluu
sonucuna varld. Davrann gzellemesi iin bir tasarmdan gemesi gerek-
tii, tasarmnda uygunluk ilkelerine, oluturucu isel, dzenleyici dsal un-
surlarn dikkate alnmas gerektii ortaya kan sonular olmutur.
Gzel nsan Olma: hsan kavram erevesinde gzel insan olma di-
nin ve din eitiminin amalarndan biri olduu, muhataplar asndan ihsa-
nn Allaha, nsanlara ve evreye kar deien anlam boyutlar olduu g-
rld.
Gzel Bir Toplumsal Dzen Oluturma: Din ve estetik ilikisinde ko-
nunun bireyden, topluma oradan da tm insanla uzanan ynleri medeniyet
ve sosyal ilikiler balamnda ilenebilecei grld.
Kar Gzellik Engelleri: nsann estetik zne olmasnn yalnzca g-
zele alan bir yetenek olmad, insann ayn zamanda bir irkinlik znesi de
olabilecei gereinin alt izilerek, insann gzellik yurduna ancak heva, gaf-
let, cehalet, olumsuz sosyal evre, taklit, gsteri ve eytan gibi engelleri aa-
rak ulaabilecei ortaya konuldu.
Aratrmada sonularna gre unlar nerilebilir.
SONU VE NERLER 275
1.Din eitiminin estetik sorumluluu vardr.

nsan yaamnda estetik eitli alanlarda ortaya kar. Estetik alanlar bir-
birlerinden bamsz deildir. Gzellik alanlar eit eittir. nsann tercihle-
rinden sorumlu tutulmayaca gzellik alanlar vardr. Bu konuda din neler-
den holanp holanmayacan insana brakmtr.
Mslmanlarn dinlerinde inan, duygu ve dncelerini besleyecek este-
tik bir dnya mevcuttur. Estetik adan din eitime bakldnda hi de gz
ard edilmeyecek bir dnya ile karlatm ifade etmeliyim. Estetik yalnzca
pratik adan deil zihinsel arka plan olarak yararlanlacak bir alan olduu-
nu fark ettim. Gzel ve gzellik din eitimi iin bir yaam felsefesi olabilecek
kadar gl dayanaklar olduunu grdm. Eitim programlarnda ve dier
din eitimi etkinliklerinde estetik birikimden yararlanmaldr. Din eitiminin
estetik bak as ile yeniden yorumlanmasna ihtiya vardr.
Dini davranta kalitenin gelitirilmesi konusu estetik alanla ilgili olup ol-
mad aratrmaya deer bir konu olarak grlmtr. Bu balamda al-
mada gzelliin hem dinde hem de insan yaamndaki nemine dikkat e-
kilmitir. Gzellik konusunu baz insanlar kmseyebilir. Belki dinde ay-
rnt bir konu olarak grebilir. almada gzellik konusunun ayrnt bir ko-
nu olmadn din kaynakl dnya grnn temel kavramlar ile ilikisi ba-
kmndan gsterilmeye allmtr. Dikkatli bir gzlem gzellik alannn di-
ni hayatn zn oluturduunu dini hayatn tad tuzu olduunu fark ede-
cektir.
Gzellik insann hem doal evresinde hem de kendi i dnyasnda potan-
siyel olarak bulunur. nsan yaamndaki gzelliklerin fark edilmesi yaatl-
mas ve korunmas byk oranda insann estetik eitimi ile mmkndr. n-
sann gzeli kefetmesi, gzelin deerini bilmesi ve gzele uyum salamas,
gzellikle bar halinde yaamas, gzellie katlmas ve katk salamas iin
eitim gereklidir. Kuran kendisini gzellikle nitelendirmi insan da gzel s-
ze, gzel dne, gzel eyleme ve gzel yaamaya armtr. nsann bu
gzelliklerin ortaya karabilmesi gzellii tanmas, tadn kararak, zevki-
ne vararak, gnlden arzulayarak kulluunu yaayabilmesi iin bir gzellik
eitimine ve gzellik felsefesine ihtiya vardr.
Din akl, bilgi inan ile yaanr. Ancak dini hayatn zevkli bir balla,
kalpten duyumsamaya ve iten katla da ihtiyac vardr. Her eyden nce
Kuran bu gzelliin srekli kefedildii ar duru gzellik kaynadr. irkin-
lik de gzellik de bedel ister. Gzelliin bedeli irkinliin bedelinden daha az
ve daha zevklidir. Dini yaantmzn l noktalarn yeniden ihya etmek iin
gzel boyutundan da bakmamz gerekir.
Estetik eitimini yalnzca sanat alanna zg yetenekleri olan zel baz in-
sanlara mal etmek doru bir yaklam olmaz. Estetik yalnz bireysel yn
yoktur. Estetii toplumsal olarak da yaanr. evremizdeki kt davranlar,
mimari yaplama, baya konumalar ksaca kt, irkin diye nitelendirilebi-
lecek her grnt, her ses, her olgu tm insanlar ilgilendirmelidir. Toplumda
gzellik talebi ve beklentisi olmas iin gzellik eitimine ihtiya vardr. Bel-
li bir estetik bilin ile yetimi bireylerden oluan toplumda yaayan her birey
evresini daha gzele ulatrmak iin aba sarf etmelidir.
2.Din eitimcileri reneni estetik bir zne olarak grmelidir.
nsan ahlaki alanda iyi, doru bir insan olmak istedii gibi estetik alanda
da gzellii ile saygnln korumak ister. nsan estetik olarak da deer ret-
mek ve deerlenmek arzusundadr. Din eitimi bunu gz nnde bulundur-
maldr. Hakikat gl olmal, mantkl olmal fakat hakikatin cazibesi de ol-
maldr. Din eitimcileri renenlerin beenisine ve zevkini gz nnde tut-
mal bu yn ile de onlara hitap edebilmelidir. Bu yaklam renenleri este-
tik alann somutlam rnekleri ile buluturabilir. nsan estetik zne olmas-
nn nndeki engelleri kaldrmaya almal, insann estetik farkndal g-
lendirilmelidir.
rencilerin davranlarnn estetik deerinin olduu, estetik bir zne ol-
duklar estetik bir dnyada yaadklar, estetik hak ve sorumluluklar konu-
sunda farkndalk oluturmaldr. Din eitimcilerinin konular ilerken gzel
ve gzellikle balantl ilemeleri gerekir.
3.Estetik bir medeniyet sorunudur.
Estetiin dier bir boyutu ise toplumu ve tm insanl ilgilendiren mede-
niyet boyutudur. Bu drt temel boyut estetiin din eitiminde ilgi erevesi-
ni ortaya koymaktadr. slam dini ulusal snrlar farkl inan ve uygulamala-
r da iinde toplayan bir medeniyet ats altnda toplar. Medeniyet perspekti-
fi her insann ulalmas gereken en ideal bak asdr. Medeniyet tm insan-
ln ok ynl birikiminin topland bir havuzdur. Gnmzde medeniyet
krkayakl bir yapya doru gitmektedir. Din ise bu krkayakl yapnn her bir
esinin grevini yapmasnda manevi bir enerjidir. Beeri problemlerin z-
mn yolu ise nce problemleri ve eksikleri grmektir. Medeniyetin elbette bi-
lim teknoloji ve ekonomi ile de ilgisi vardr. Medeniyet bulunmas gereken bir
durum olarak grlebilir. Medeniyetin bir de insan davranlar ile ilgili yn
vardr. Medeniyet ve estetik alan ile birok ynden ilgilidir. Ancak bu alma
dinin insan yaamnda ve insan davrannda gerekletirmek istedii gze-
lin ne olabileceini konu edinmitir.
Din, ahlak, hukuk ve felsefi disiplinlerin nihai amac insann mutlu olma-
SONU VE NERLER 277
sna araclk etmeleridir. Mutluluun tm ynleri ile insan hayatnda olmas,

btn toplumlar ve insanl iine almas dnldnde medeniyet kav-
ram ile karlarz. Medeniyet bilim, din, sanat, felsefe ahlak gibi alanlarda
insann ilerlemesi ile meydana gelir. Medeniyetin kltrde olduu gibi mad-
di ve manevi unsurlar sz konusudur. Maddi boyut bilim, teknoloji, sanayi
ve ekonomiyi oluturur. kinci boyut ise deerler dnyas ile ilgili manevi bo-
yutudur. Deerler insann kendisine ve varla bak asn dzenleyen i-
selletirilmi estetik ve ahlaki yarglardr. Ahlak ve estetik deerler birleince
medeniyet deerlerini oluturur. Estetik ile ilgili dini ilke ve prensipler bu de-
erlerin iini doldurur. Hayattaki karlklarn gsterir.
slam inan biimi, yaam tarz ve dnya gr ile medeniyetin sorunla-
rna estetik ynden de katk salayabilir.
4.Gncel sorunlara estetik boyutta da zmler retmelidir.
renciler problemlerinin zmnde ve ilikilerinde gzellik ilkesini te-
mel alarak gerekletirmesi din eitiminin amalarndan olmaldr. Yapc,
problem zc tutum sergilenmelidir. ncinir mi diye dnmeli ona gre
hareket etmelidir. Nezaket kurallarnz kendiniz gelitirin. Gzlem yapabi-
lirsiniz. nsanlara iltifat edin. Onlarn mutlu olmalarna moral kazanmalarna
daha fazla baarmalarna araclk edin. Beenin, ikayet etmeyin, Allahn na-
siplendirdii, zaman, mekan ve kiiyi yaadnz aklnzdan karmayn.
Kt zan, kurmaca niyet okumalar bizi ahlaki olmayan davranlara iter. n-
ce iyi anlayalm sonra harekete geelim. Rakibiniz insanlar deil, eytandr.
Her zaman aranz bozmak iin i banda olduunu unutmayn. Din inanan
insanlar gzellikte ve gzel davranta yar iinde olmalarn istemektedir.
Bu konuda da baarl olmay istekli duruma gelmeliyiz. te bunun yolu ei-
timden gemektedir. Din eitimcileri olarak bu konuda daha duyarl olma-
mz gerekmektedir. evremizin ve dnyamzn ve evrenin gzellemesi bu
sorulara vereceimiz olumlu cevaplara baldr.
nsann btncl olarak kendisini gerekletirmesi asndan dier tm
alanlar ne kadar nemli ve deerli ise estetik alan da o derce nemlidir. Mo-
dern toplumlarda giderek yaygnlaan bireysellik grleri ayn zamanda
bencillik olarak kendini gsterebilmektedir. Kendisine gzel davranan in-
sanlar oaltmtr. Kendinden kendine dnen gzel davranta dua yoktur,
teekkr yoktur. retici deildir. Srekli yalnzlaan ve yabanclaan bir in-
sana gzel davran vebali yklemek onu sosyallemeye insanlara yakn ol-
maya onlara kar sabrl olma ve anlayla yaklamaya sevk eder. Bir top-
lumda sevgi ve sosyal ballk duygusu insan ruhsal gerilimlerden intihar-
lardan ve kt alkanlklardan uzaklatrabilir. Hayatmzda harikalar yap-
mak, evremize k samak, gnlleri okamak, ynlarn dikkatini ekmek

istiyorsak gzel davrann etki gcn kefetmeliyiz. nsan hayatnda yeni
bir dnm noktas ve bir mucize olacaksa bu gzel bir davran ile balaya-
caktr. Hayatmz deitirmeye tek bir gzel davrantan balayabiliriz. a-
lmada nerilen ey tm insanlarn baarabilecei bir gzellik anlay ve g-
zel eylemdir.
Estetik adan deerlendirildiinde din bir gzellik yardr. Estetik alan
din ve ahlaka alanna yakn olmakla beraber sz konusu alanlar ile birebir ay-
n deildir. nk davrann bir sanat eseri gibi grlmesi estetik bir aba,
bilgi ve tavr ile gerektirir.
5.Gzel davran kazandrmak din eitiminin nemli amalarndan bi-
ri olmaldr.
Din eitimi davran gzellii ile ilgilenmelidir. Gzellik din eitimi ala-
nnda gzellik daha ok insan davran ile ilgilidir. Mslman kii nasl bir
gzellik algs vardr? Bu gzellii kimin iin ve niin yaar. Biz Mslmanlar
davranlarmzn estetii ve gzellii konusunda ok ciddi bir eletiri yap-
mak durumundayz. Dinde davran gzellii basit bir ss, grnty kur-
tarma, gsteri, bir bo zaman avuntusu veya bir oyun deildir. Gerek g-
zel ile ba kurma, onun gzelliinden beslenme onun deerleri ile gzelle-
me yolunda olmaktr. Btn bu gzellik yanlglarndan kurtulutur. Grsel
kurnazllklar yapmak hi deildir. Gzel davran dediimizde insan haya-
tnn tm faaliyet alanlarnda oluturulabilecek ve gzlenecek bir etkinlikten
bahsetmi oluyoruz. nk gzel davran tamlamasn oluturan gzel
ve davran kelimeleri insan yaamnda olduka geni yer tutan kapsaml
kavramlardr. Dolays ile her iki kavram tm insan faaliyetleri ve birok bi-
limsel alan ile ilgilidir. Ancak gzel davran hangi konu ile ilgili olursa olsun
ve hangi beeri alanda gerekletirilie gerekletirilsin, gzel davrann di-
ni ve ahlaki deerler ile son derece ilikili olduunu, gzel davrann dinden
ve ahlaki alandan ok byk katklar alabilecei sonucuna ulalmtr. n-
k gzel davran yalnzca estetik bir kaygy dile getirmiyor; onun arka pla-
nnda yer alan ve onu besleyen bir esma-i hsnadan yararlanm zihniyete ve
duygusal dnyaya da iaret ediyor. Allahn, peygamberin, Kurann gzelli-
ine inanan insana kendi kendisine unu sormas beklenir. Bu gzelliin be-
nim hayatma yansyan yn nedir? Ben bu gzelliin neresindeyim? Bu g-
zellik airlere, ediplere ve sanatlara m hitap etmektedir. Elbette inanan b-
tn insanlara hitap eden bir gzellii vardr. nanan insanlarn duyan gren
ve hisseden varl yannda estetik bir farziyet ile kar karya kaldn ha-
trlatmaktadr. Gzele ulamann yolu sevgiden getii, bu gzelliin senin
SONU VE NERLER 279
hayatna yansyan taraf nedir? air ve ediplere midir? Gzellii ve mucizlii

davranta gsterilmelidir. Doru, iyi, yararl, temiz ve salam deerleri g-
zel deerini meydana getiren ortak zelliidir. Dini deerlerde doru, daha
ok bireysel ve felsefi boyutuyla doruluk olarak aa kar. yi, sosyal boyu-
tu ile iyilik olarak hayatn iinde yerini alr. Gzel ise daha ok insann duyu-
larna ve duygularna hitap eden ynyle gzellik olarak belirir. yilik, do-
ruluk ve gzellik btn dini deerlerin deimez l sacayadr. Ayn de-
er iinde bu zellikler birlikte bulunur; asla birbirinden ayrlmazlar. yi olan;
gzel ve doru, doru ve iyi olan; gzeldir. Gzel davran konusunda genel
olarak dine yakn olan insanlar olarak bir ksmmz ok baarl olduumuz
sylenemez. Oysa ilgi ve alakamz davranlarmza ve kendi yaptklarmza
odaklamamz gerekiyor. Ne yaptmz kadar nasl yaptmz, ne syledii-
miz kadar nasl sylediimiz, de nemlidir. Sesimizi kullanmamz kadar na-
sl kullandmz da nemlidir. nsanlk ok ac gnler yayor. Eer gzelli-
i doa gzellii olarak anlarsak Batmakta olan gemide gnein douu veya
bat ile insan ilgilenmez. Fakat davran gzelliidir. Bu aclarn yaanma-
masna are olabilir. Olumlu bir davrann kelebek etkisi ile nice olumlu ve
gzel davranlara araclk edebilir. Davran gzellii manevi veya ruhi g-
zellik zerine ina edilir. Ruh tanrdan bir paradr. Gzelletike gzelleir.
Snr sonu olmayan bir gzelliktir o. Beden ise topraa dnmeye toprak ol-
maya heves eder. Sonunda da toprak olur. nsan ruhunun btn esma ile ili-
kisi vardr. Ancak bu iliki gzel bir gayret ile aa kar. Ss varln ken-
dinde olmayan ona sonradan eklenilen veya karlan bir fazlalk veya eksik-
liktir. Gzellik aacnn meyveleri oktan olmu insanl bekliyor. Bu aacn
sallanmas gerekiyor diye dnyorum. Bu arda hn yok, kin yok, nefret
yok, aalama ve aptalca bir kabulleni de yok bu irkinlie kar sevgi ba-
kaldrsdr. nce kendime yazk etmeyeyim, sonra hi kimseye...
Din estetik alan ile ilgisini ncelikle davran konusunda younlatrr. Di-
nin estetik anlay inan, dnce, duygu, sezgi ve eylem boyutlar ile este-
tik bir sistem oluturur. Estetii dinin merkezine aldnzda estetik sistemde
grev d ilevsiz bir kavram kalmaz. Bu sistem birbirine alan gzellikler-
den oluur. Amac ise insan davrann gzelletirmektir. Kuran davrann
sorumluluk olarak salih amel estetik ynn ise ahsenl amel olarak or-
taya koyar. Salih ameli olmayan yara katlmam yartan ekilmitir. Salih
amelleri ile yarta olanlar ise ahsenul amel alannda yarrlar. Bu durum-
da dinin asl ilerlik kazandrmak istedii gzellik alan davranla ilgili alan-
dr. Kurann insandan bekledii estetik tavr da temelde davranla ilgili bo-
yuttur. Dini davrann fkh bilgisi ne gnmze ve geleceimize yetmemek-
tedir. nsann davranlarda arad, incelik, zarafet, edeb, ve gnl honutlu-

u iin estetik bak asna ihtiya vardr. Bu ihtiyacn karlanmas iin fark-
l etkinliklerle konu gndemde tutulmaldr.
6.Allah-insan ilikisinde de estetie nem verilmelidir.
nsan iin gzel olmak, gzellemek kolayca hemen gereklemez. Zihin-
sel ve duygusal ile ekmek, ac duymak, dert edinmek, irkinliklerden pi-
man olmak, sonu grmek, derin dnmek, anlaml bakmak, yorulmak, sab-
retmek, yapabileceklerini drste yapmak, Allaha dua etmek, evvab ol-
mak, evvah olmak gerekir. Sevmeyen retemez. Gzeli sevmeyen eylemde
bulunamaz. Gzeli sevmeyen iflah olamaz. Bu nedenle Allahn yardm aln-
madan salih amel ilenemez. Allahn yardm olmadan amellerimiz gzelle-
mez. Allah insan ilikisinde karlkl bir gzellik yaanr. Allah gzel olma-
yan, gzellie hazr olmayan bir kalbe gzellik bahetmez. Her gzel davra-
nta Allahn katt bir gzellik sz konusudur. Gzelin bakmad kalpte
rahmet olmaz.
7.Estetik konusunda aile ve din eitimcileri somut rneklik yapmaldr
Gzellik adna baarlm gzel davran rnekleri zgn ve kaliteli bir es-
tetik hayat tarznn olumasna araclk edebilir. Din eitiminde tm soyut
gzellikler reticinin somut dnyasndaki gzelliklerden renenin dn-
yasna yansr. Ancak gzelletirme ileminin, gzelleme ilemi yerine asla
geemeyecei bilinmelidir. Gzelleme ve irkinleme insann kendi iradesi-
nin iidir. Hibir peygamber, bilim adam, insann yakn veya retici insa-
n davranlar hakknda dnme ve gzelletirme sorumluluundan kur-
tarmaz. Onlar dnceleri ile kendi zihnimizde ykselmemiz, derinlememiz
ve zihinsel bir dnya ina edebilmem iin bize dnme basamaklar hazrla-
yabilirler. rnekler, bize ilham verir, hayalimizi geniletirler, Onlarn hakika-
ti arama ve yaama abasndan fkran dnce ve yaantlar bize rneklik
edebilir. Davrantaki gzellik tketilemez ve dondurulamaz.
8.Gzeli dier deerlerden ayrmamaldr
Deerler din eitimi alannn z ve en nemli alma konulardr. Este-
tik beeninin gelitirilmesinde dnsel boyuta ve ahlaki erdemlerle btn-
lk salayabilir. Estetik beeni yalnzca estetik deerlerden deil hem dn-
sel hem de ahlaki boyuttan yararlanabilir. Dini deerler bu btnlkte bir sis-
tem olutururlar. yi ve doru ile desteklenmi estetik deerler sosyal sorun-
lar zarafet ve incelikle zmeye yardmc olur. Estetik deerlerden yoksun-
luk ise birey ve toplumlar kabala ve basitlie srkler. Estetikten yoksun
hak ve hukuk tek bana hayat gzelletiremez. Estetik deerler doru ve iyi
ile beslenmedii, birbirlerinden koparld zaman beenilerde ve zevklerde
SONU VE NERLER 281
sapmalar yaanr. Din, insan yaamndaki olay ve olgular insann tutum ve

davrann duygu dnce ve inancn deer btnlnde birletirir. Dini
deerler yalnzca duygu ne yalnzca inan ne de yalnzca ahlak ierir. Deer
btnlnde inan, duygu dnce hepsi birlikte yer alr. Gzellik deeri
grnen dnya ile snrl deildir. Deerler insandaki ilahi gzelliin zdr.
nk Allah inanc tm deerlerin kaynan oluturur. Deerleri ayrnt ko-
nularda dnp tevhit ile btnletirmek gerekir.
Mslmanlar da en mkemmel ve en gzel yol olarak slam semi ve
gnlden balanmlardr. Elbette Mslmanlarn mkemmel insanlar olma-
larn bekleyemeyiz. Onlar da iyiye ve ktye ak yaplar ile birer insandr.
Dinleri kadar iddial olmayabilirler. Fakat inan ve eylem, teori ve pratik ara-
sndaki aklk artm grnyor. Estetik konusunda kurallar belli ilmi-nor-
matif slam ile btn eitleri ile uygulanan ve yaanan slam arasnda tam
bir uyum ve gzellik grnmyor. Mslmanlarn iinde bulunduu tutarsz
durumun d nedenleri olduu gibi kendilerinden kaynaklanan nedenler de
sz konusudur. Mslmanlarn bu yakksz durumdan kmalar iin ger-
ekten ok ciddi akl yrtmelere, birbirlerini dinlemeye ve birbirlerinin g-
r ve dncelerinden yararlanmaya ihtiyalar vardr. Sorun bir medeniyet
sorunudur.
Mslman bireylerin yaama katacaklar her gzel davran insanla bir
katk Allaha adanm bir sunu-kurban grevi grecektir. Her bir gzel davra-
n bizi insanlmza, insanlara, varla ve Allaha yaklatracaktr. Gzel bir
davrann baka bir gzel davran ile birletirilmesi, onlara bir baka gzel
davrann katlmas ile yabanclamay, vaheti ve barbarl nleyebilir, g-
zel bir yaam kurulabiliriz. Her insan ancak yapabileceklerinden sorumludur.
Her insan gzellik adna yapabileceklerini yapmak zorundadr. O halde g-
zel davrann ne olduu konusunda bilgilenmemiz, zerinde dnmemiz
gzelliimizi artrmamz gerekiyor. Gzellik zengini olalm ki gzelliimiz-
den infak edip Allah katnda deerimizi ykseltelim.
9.Din eitimi alannda estetik, edebi ve sanat diline ve yeni almala-
ra ihtiya vardr.
Estetik alg ve buna bal olarak gelien estetik kayg ve estetik duyarlk
kendiliinden ortaya kmaz ve kendi kendine bir yne kanalize olmaz. Bu
duygu ancak estetik bir objedeki gzellik boyutunu grmesi, duymas ve his-
setmesi ile oluur. Bu nedenle, rencilerin estetik objelerle, tantrlmas, on-
daki gzelliin szel, duygusal ve dnsel boyutlar grmesi, estetik olay
ve olgularla objeler ile sklkla kar karya braklmas estetik alg ve kayg-
larnn geliimi iin nemli etkenlerden biridir.1Din eitiminde icra edilecek

sanatsal faaliyetler rencilerin uyuklayan duygularn harekete geirir, dini
duygularn ve eilimlerin ortaya kmasna vesile olur. Dine yaklam duygu-
sal bir boyut gelitirir. Din eitimi rencilerde estetik zne bilinci uyandra-
rak gzellik duygularn harekete geirebilir. Gzellik anlay ve zevkini a-
layarak gzellik alglarn gelitirebilir. Gzel sanatlar alannda retilmi es-
tetik deerlerden ve rnlerden din eitimi retiminde ve etkinliklerde ya-
rarlanlabilir. Estetie giri yolu, temelde, bizim kendi estetik yaammzdan
geer.2 Din eitimi bu yaanty farkndalk oluturarak dnce, duygu, sz
ve eylemleri ile gzellik alanna katk salamay amalar. rencilerde gzel-
lik anlaynn gelimesi iin ncelikle o alanla ilgili bilgi edinmeleri ve uygu-
lama yapmalar gerekir. Ancak bundan sonra gzellik ile ilgili yaratc yete-
nekleri geliebilir. rnek davran ve tutumlar grmeleri, rnekleri okuma-
lar, hayatn iinden olumlu izlenimlerde bulunmalar ve yaant olarak bir tat
aldktan sonra kendi zgn gzellikleri iin tevik edilmelidir. renciler es-
tetik eitim ile duygu ve dnceleri kiisel, yerel ve evrensel ynleri ile tanr.
Btn gzellik alanlar gelimeye aktr. Bu gelime ancak eitim ile kazan-
lr. Kazand estetik deerlerin daha rafine haline gelmesi ve sanatsal arz ve
talebin daha st seviyelerde yaanlr olmasna katk salayabilir.3
nsanlar sanat etkiliyorsa bu gc din eitimcilerin de kazanmas ve kul-
lanmas gerekir. Din insann gzellik arayna doyurucu bir cevaptr. Din bir
gzellik kayna, habercisi, gzellik ars ve gzellik datcsdr. Dine da-
vet bir gzellii paylamaya davettir. Dini hayat ilahi ve beeri gzellii fark
etmek ve solumaktr. Bilinli bir din eitimi insann iinde hazr olan igd-
sel gzellii olumlu ynde krkleyebilir. Din eitimi ve retimi ortamla-
r gzellik duygusunu destekleyecek etkinlikler ile dzenlenebilir. Gzellik
duygusuna hitap ederek rencilerdeki gzellik farkndaln ve yetenekle-
rini aa karabilir. En nemlisi de gzellik duygusuna hitap ederek onla-
rn estetik anlamda doyurabilir. Davranlarmzla birok duygu ve dnce-
mizi ifade ediyor, insanlarla davranlarmz aracl ile anlayoruz. O halde
davranlarmz bizim ifade ve anlatm aralarmz olan davranlarmz bir
sanat eseriymi gibi grmemiz gerekir. nsan kendisinin ve davranlarnn
estetik deeri konusunda bilgilendirilmeli ve bilinlendirilmelidir. Din eiti-
minin amalarndan biri de insann gzel ile bulumasna araclk etmesidir.
1 Tuna, age, s.126.

2 Delice, agm, s.2.
3 Akn, agt, s.30.
SONU VE NERLER 283
Gerek bir sanat eseri olarak kabul edebileceimiz gzel davranlarla insan,
toplumu ve evreyi iyiye ve gzele tama amac gder.
Her rencide doal olarak bulunan estetik yetiler hem kendisinin hem de
kendisi ile iliki iine giren evresi ile farkl uygulamalarla etkileime sokula-
bilir. Kendilerine ait estetik dil kullanlarak mesajlar eitlendirilerek aktarlr
ve oaltlabilir. Bu sayede zengin bir retim ortam oluturulabilir. Herkes
grmese de her eyin gzel bir taraf vardr. Bu gzellikleri her gz kendi z-
gn gcn kullanarak ortaya kartabilir. nsanlar birbirlerinin fark ettii ve
oluturduu gzellie muhtatr.
KAYNAKA
ACAR, Adnan, Estetik, Doruk Yaynclk, stanbul 2012

AIKGEN, Alparslan, Bilgi Felsefesi, nsan Yaynlar, stanbul 2007
ADIVAR, Abdulhak Adnan, Hakikat Peinde, Doan Karde Yaynlar, stanbul 1954
AKDER, Mehmet, Biim Kavram likisi inde Mekan, Metafor, Estetik, Yksek Li-
sans Tezi, stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, 2009
AKMAN, Kubilay, Toplumsal Bir Sre Olarak Sanat Yapt, Tunceli niversitesi Sos-
yal Bilimler Dergisi C.3, S. 5
AKRAMOVA, Dilaram, Ahlaki Deerler evre ve Eitim, evre ve Ahlak Sempoz-
yum Bildiri ve Metinleri, Editr: M. Doan Karacokun, Gaziantep niversite-
si Yaynlar, Gaziantep 2014
AKVERD, Hamdi, Sanatta Yaratma, MEB Yaynlar, 1953
AL-ATTAS, Muhammed Naquib,, Kuran Sempozyumu (Kuranda Ahlak Ve Deer-
ler), slamda Mutluluun Anlalmas Ve Yaanmas, ev: aban Ali Dzgn,
Konya Fecr Yaynlar, 2006
AKIN, Naln Okan, Gazi niversitesi, Eitim Bilimleri Enstits Gzel Sanatlar Eiti-
mi Anabilim Dal, lkretim Grsel Sanatlar Eitiminde Estetik retimi Dok-
tora Tezi, Ankara 2006,
ALGL, Ali, Melih Cevdet Andayn Dnce Yazlarnda Sanat, Yazn Ve Dil, Dokto-
ra Tezi, Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili Ve Edebiya-
t Anabilim Dal, Yeni Trk Edebiyat Bilim Dal, Ankara 2015
ALPER, mer, Mahir, Varlk ve nsan,, Klasik Yaynlar, stanbul 2010
ALPER, Hlya, Bir Kelam Problemi Olarak mann Psikolojik Yaps, Doktora Tezi,
M..S.B.E. Temel slam Bilimleri, Kelam Bilim Dal, stanbul 2000
ALPYAIL, Recep, Kimin Tarihi Hangi Hermnetik, Aa Yaynlar, stanbul 2003,
s.126.
ALTINTA, Hayrani, Kuran ve Estetik, Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergi-
si, 1998, C.38, S.1
285
ANDERSON, Allan W., Krishnamurti, ev. Meltem Andr, Ayna Yaynevi, stan-
bul 2004
ARAL, Neriman, Sanat Eitimi. Yaratclk Etkileimi, Hacettepe niversitesi Eitim
Fakltesi Dergisi 15. 1999
ARAT, Necla, 18.Yzyl Felsefesinde Ethik Ve Estetik Deerler Arasndaki lgi Sorunu,
stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul 1979
Etik ve Estetik Deerler, Telos Yaynlar, stanbul 1996
ARICAN, M. Kazm, Hegelin Estetik/Sanat Anlay ve Din le likisi, Cumhuriyet
niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2006, C. 10, S.2.
ARSLAN, Ahmet, Felsefeye Giri, Adres Yaynlar, stanbul 2009
ARTUT, Kazm, Sanat Eitimi Kuramlar ve Eitimi, An Yaynclk, Ankara 2013
ASLAN, Osman, Sevgili Peygamberimizin emaili, http://www.afyonmuftulugu.gov.
tr/dokuman/
AYDEMR, B. Aydem, Yneticiler iin Nlp Teknikleri, Ezgi Kitabevi, Bursa 2002
AYDENZ, Hsn, Din-Sanat likisi ve Bunun Somut Bir Yansmas Olarak Mevlev
Sem yin, Atatrk niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, Erzurum 2009,
S.32.
AYDIN, Hasan, slam Dnce Geleneinde Bilgi Kuram, Naturel Yaynlar, Anka-
ra 2005
AYVAZOLU, Beir, slam Estetii ve nsan, a Yaynlar, stanbul 1989
Beir, Bediiyyat - lmul Cemal Maddesi, slam Ansiklopedisi
BALI, Mazhar, Modernizme Direnen Estetik, Kap Yaynlar, stanbul 2010
BAL, Metin, Geleneksel Estetik Anlayn Bir Eletirisi Olarak Adornonun Estetik Te-
orisi, Sosyal Ve Beeri Bilimler Dergisi, 2011, C.3, S.1.
BALAMR, Bnyamin, Sanat Eitiminde zgrlk ve zgnlk, Kltr Bakanl Ya-
ynlar, Ankara 1999
BALTACIOLU, . Hakk, Sanat, Semih Ltfi Suhulet Ktphanesi, stanbul 1934
BAER, Nami, Hegel Sonras Estetiin Sorunlar, DE Felsefe Sempozyumlar, 2014
BAYRAKTAR Bayrakl, slam ve Bat Eitim Felsefesinde Demokrasi, Din Eitimi
Aratrmalar Dergisi, 1997, S.4.
BAYRAKTAR, Mehmet, Kuran Sempozyumu, Kuranda Ahlak Ve Deerler, Fecr Ya-
ynlar, Konya 2006
BENGSU, Hatice, Estetik Yaam, Ankara 38.cas Bildirileri, 2007
BENJAMN, Walter, Sanatta ve Edebiyatta Eletiri, letiim Yaynlar, stanbul 2010,
s.31.
BERGER Peter L., Brigitte Berger, Hansfried Keller, Modernleme ve bilin, Pnar Ya-
ynlar, stanbul 2000
BEER Faruk, Bilgi Fkh ve tihat, Nun Yaynlar, stanbul 2007
BLM, Cahit, Aydnlanma a, http://w2.anadolu.edu.tr/
BRCAN, Hasan Hseyin, slam Felsefesine Giri, Ensar Yaynlar 2010
KAYNAKA 287
BLACK, Cyril E., adalamann tici Gc, Bankas Yaynlar, Ankara 1986
BOZKURT, Nejat, Sanat ve Estetik Kuramlar, Sentez Yaynlar, 2013 Ankara
BUMN, Tlin, Tartlan Modernlik Descartes Ve Spinoza, Yap Kredi Yaynlar, An-
kara 1996,
BURSEV, smail Hakk, Esmal Hsna erhi, Sufi Kitap, stanbul 2014
BUYURGAN, Serap, Buyurgan, Ufuk, Sanat Eitimi ve retimi, Pegem A Yaync-
lk, Ankara 2007,
CANATAN, Burhanettin, slamiyette Ruh Sal, Canatan Yaynlar, Konya 1967
CEVZC, Ahmet, Eitim Felsefesi, Say Yaynlar, stanbul 2012
CMERT, Bedrettin, Estetik, De Ki Basm Yayn, Ankara 2008
CUVLER, Der Armend, Felsefe Yazarlarndan Seilmi Metinler, Doruk Yaynlar, s-
tanbul 2003,
ALAROLU, Taha, Risale-i Nur Estetii, http://risalesanat.tr.gg/
ALIKAN, Adem, slam Estetii zerine Bir Deneme, O.M. lahiyat Fakltesi Der-
gisi, 1998, S.10
AKAN, smail Ltfi, Arzularn Teslimiyeti, http://www.sonpeygamber.info
AKIR, lhan Aye, retmenlik ve Estetik Duyarllk, http://slideplayer.biz.tr/
AKIROLU, Emel, Maria Montessari Yntemi ile ocuk Eitimi, Sistem Yaynclk,
stanbul 2009
AMDB, Hasan Mahmut, ahsiyetin Geliiminde Btnlk ve Kendilik, Din Eiti-
mi Aratrmalar Dergisi, 2011, S.21.
APLI, Orhan, nsann i Dnyas,, Bilgi Yaynevi, stanbul 1992
ELEB, lyas, http://www.siyerarastirmalari.org/
ELLEK, Tlay, Sanat ve Eitim, http://www.lightmillennium.org/
ETNKAYA, Murat, Gzellik Felsefesi: Estetik, Tketim anda Estetik, 2000,
DEDE, Bayram, Kavuran, Tamer, Platon Ve Aristotelesin Sanat Etii, Estetik Kavra-
m Ve Yansmalar, Atatrk niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Sanat Dergi-
si, 2013, S.23.
DELCE, Didem Yldrm, Estetik Bir Yarg Olarak Gzel, D.T.C.F Felsefe Blm Der-
gisi, 2007, C.18, S.0.
DEMR, Eyyp, Estetik, Orion Kitapevi, Ankara 2003
DEMR, mer, Kuran Kavramlar Balamnda Yaam Boyu Salih Amel, Aratrma
Yaynlar, Ankara 2013
DEMREL, zcan, Eitimde Yeni Ynelimler, Pegem Akademi Yaynclk, Ankara
2004
DEMRL, Ekrem, Tasavvufta Estetik Algs Hakknda Bir Deerlendirme, VI. Dini Ya-
ynlar Kongresi slam, Sanat ve Estetik, Diyanet leri Bakanl, Ankara
DEREKO, Ayhan, Nietzschede Tragedya Sanat, A. DTCF Felsefe Blm Dergi-
si, 2007, S.18
DOAN, Mehmet H., Estetik, Dokuz Eyll Yaynlar, zmir, 1998
DOLANER, Kymet, Onan, Serenat, Acar, Esra, Dil ve Anlatm, Palme Yaynclk, An-
kara 2013,
DRAZ, Abdullah, Kuran Ahlak, z Yaynclk, stanbul 2009
DURMU, Zlfikar, Kurana gre, Kuran, Rabet Yaynlar, stanbul 2012
DZ, Nazan, evrenin Sanat Yaratclna Etkileri ve Sanat Eitimi, Akademik Ba-
k Dergisi, 2010
DZGN. aban Ali, Dinlerin ehirleme Kabiliyeti, Kelm Aratrmalar Dergi-
si, 2009, C.7., S. 2.
EAGLETON, Terry, Estetiin deolojisi, Doruk Yaynlar, stanbul 2003
ECO, Umberto,Ortaa Estetiinde Sanat ve Gzellik, ev. Kemal Atalay, Can Yayn-
lar, stanbul 1998
EDMAN, Irwin, Sanat ve nsan Estetie Giri, ev:TurhanOuzkan, Devlet Kitaplar
Milli Eitim Basmevi, stanbul, 1966
EDWARDS, John, Bilinli Yaamn Srlar, ada Matbaas, stanbul 1993
EKC, F. Deniz Korkmaz, Dadadan Gnmze Plastik Sanatlarda Anti-Estetik Form
Olarak Beden, Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi Sosyal Bilimler Ensti-
ts, Resim Blm, Resim Anasanat Dal, stanbul 2010
EL SFAHAN, Ragb- El Mfredat, H s n Maddesi
EREN, Ik, Sanat ve Bilgi likisi, Asa Kitabevi 2005
ERE, Figen, Eitim Bilimine Giri, Maya Akademi Yaynlar, Ankara 2009
ERGN,Mustafa, Estetie Yaklamlar, http://www.tamsanat.net
ERN, Stk M., Sanatn Boyutlar, topya Yaynlar, Ankara 1998
ERSOY, Ayla, Sanat Kavramlarna Giri, Yorum Sanat Yaynclk, stanbul 1995
ERZEN, Jale Nejdet, oul Estetik, Metis Yaynlar, stanbul 2011, s.37.
EVC Necmeddin, Sanat ve Estetik zerine, http://www.ayvakti.net/
EYGN, Sabri, Edebiyat Ne Zaman Politik Olabilir?, 2005, C.14, S.1
EYBOLU, smet Zeki, nsann Boyutlar, ada Yaynlar, stanbul 1979
FARAGO, France, Sanat, ev. zcan Doan, Dou-Bat Yaynlar, Ankara 2003
FERSAHOLU, Yaar, Demir, Mehmed Akif, Din Eitim ve retiminde Duygu Ei-
timi, amlca Yaynlar stanbul 2012
FINDIKOLU, Ziyaeddin Fahri, Estetik, Devlet Basmevi, stanbul 1938
FRBERG Carsten, http://proceedings.eurosa.org
GATES, Bill, Dijital Sinir Sistemi ile Dnce Hznda almak, ev. Ali Cevat Akko-
yunlu, Doan Kitaplk, stanbul 1999
GELDER, Geert Jan Van, irkini Gzelletirme ve Gzeli irkinletirme:Klasik Arap
Literatrnde Paradoks, ev. mer Kara, Usul Dergisi, 2009, S.8.
GEZGN, Ali Gaip, Kuranda Sevgi,, Faklte Kitabevi, Isparta 2003
GLAN, Williams,, The Purpose of an Islamic School and the Role of an Islamic Scho-
ol Teacher, 2014
GOLASZEWSKA, Maria, http://logica.ugent.be
KAYNAKA 289
GMEN, Doan, mmanuel Kantn Gzellik ve Ycelik Duygusu zerine Gzlem-

leri, Felsefelogos Dergisi, 2011, S.42
GEBAKAN, Yksel, Estetik Ve Kentsel Yaplanma zerindeki Etkisi, nn ni-
versitesi Sanat Ve Tasarm Dergisi, 2012, C.2, S.4.
GKAY, Melek, Demir, Ahmet, Farkl Eitim Seviyelerinde Estetik Beeni, S. Sosyal
Bilgiler Dergisi, 2006, S.16, s.330.
GDEN, Zehra, Hz. Ali Cenknamelrinin Estetik deer asndan ncelenmesi, Sakarya
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, 2013
GLTEKN, Tuba, Sanat Eitiminde Estetik Deerlerin Geliimi Srecinde ocuk Ve
letiim, Akademik Bak Dergisi, 2011, S.24.
GNEL, Meral, Peygamber de Alar, http://www.sonpeygamber.info/
GNGR, Erol, Kelami Sahada Estetik Yap Organizasyonu, tken Yaynlar, An-
kara 1999
GRER, Banu, nsan Davranlarn Ynlendirmede Kuranda dllendirme Motivle-
ri, Ylt, M..S.B.E. Felsefe Ve Din Bilimleri Anabilim Dal, stanbul 2001
GRSOY, Bilge, Tketimin Estetii Ve Medya:Bugn Ne Giysem Program zerin-
den Bir Deerlendirme, . letiim Fakltesi Dergisi, 2013
HACIMFTOLU, Nasrullah, Kurann Belaat ve caz zerine, Ekev Yaynla-
r, Erzurum 2001
HAKSAL, Ali Haydar, Kuran- Kerimde Estetik Kavram, YLT, M..S.B.E., Felsefe ve
Din Bilimleri slam Felsefesi Bilim Dal, stanbul 1994
HATP, Abdlaziz, Allahtan Gnllere Sevgi Kua Esma- Hsna, Nun Yaynlar,
stanbul 2012
HERBERT, Nick, Temel Bilin, ev. Meltem Andr, Ayna Yaynlar, stanbul 1999
HLL, Brian V., http://www.valueseducation.edu.au/
HORNER, Chris, Felsefe Aracl le Dnme, ev. Ahmet Arslan, Phoenix Yayne-
vi, 2001 Ankara
HKELEKL Hayati, Kuran Sempozyumu, Kuran Ve Eitim, Kurannn Eitime Getir-
dii Deerler Ve Hedefler, Fecr Yaynlar, Tokat 2007
IIK, Aydn, Din ve Estetik, tken yaynlar, stanbul 2013
LHAN, Aye akr, retmenlik ve Estetik Duyarllk, http://slideplayer.biz.tr/
MREK, Ali hsan, Ftrizm nedir, http://www.inovasyonel.com/
NAM, Ahmet, Ahlak ve Estetik Asndan Modernleme, slam ve Modernleme
II.Kutlu Doum
NCE, Bekir, Ortaretimde Sanat Eitiminin Bilisel Boyutu ve sys le llmesi, 1.
Sanat ve Tasarm Eitimi Sempozyumu, 2011
LER, Nee, Koak, Zeynep Fidan, Atmaca, Sibel Paal, Estetik Ve Matematik, The
First International Congress of Educational Research Symposium, anakkale
Onsekiz Mart niversitesi, 2009
JMENEZ, Marc, Estetik Nedir, Doruk Yaynclk, stanbul, 2007, s.112.
KAGAN, Mossej, Gzellik Bilimi Olarak Estetik Ve Sanat, ev. Kaan Aziz allar,
Altn Kitaplar, stanbul 1982
KALIN, brahim, Dnya Gr, Varlk Tasavvuru ve Dzen Fikri: Medeniyet Kav-
ramna Giri, Dvn: Disiplinleraras almalar Dergisi, 2010/2, cilt: XV, S.29.
KALKIIM, Muhsin, Sanatta Yaratma Problemi, HR lahiyat Fakltesi Dergisi,
1997, S.3.
KARA, Necati, Kuranda Beden Dili, Bilge Yaynlar stanbul 2004
KARA, mer, Kuranda Metafizik Bir Alem Cennet, Rabet Yaynlar, stanbul 2002,
s.141
KAVURAN, Tamer, Platon Ve Aristotelesin Sanat Etii, Estetik Kavram Ve Yansma-
lar, Atatrk niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Sanat Dergisi, 2013
KAYA, Mahmut, Kuran Sempozyumu, Kuran ve Eitim, Fecr Yaynlar, Tokat 2007
KAYA, Murat, Kuranda lahi Azamet, Yedi Renk, Yaynlar, stanbul 2011
KIRIOLU, Olcay Tekin, Sanatta Eitim. Grmek, Anlamak, Yaratmak, Demircio-
lu Matbaaclk, Ankara 1991
KO, Turan, slam Estetii, sam Yay. stanbul. 2008
KOMSYON, Gzel Sanatlar ve Spor Liseleri iin Estetik, MEB Devlet Kitaplar,, 2012
KORLAEL, Murtaza, Din-Kltr likisi, Felsefe Dnyas, 1993, S.8
KKSAL Musa, Sanat Nesnesinin Estetik Deeri Ve Bakalam, Sanat Dergisi, S.22.
KSMENE, Sleyman, Risale-i Nurda Esma-i Hsna, Yeni Asya Neriyat, stanbul
2003, s.460
KYL, Mustafa, Kurann Eitime Getirdii Deerler Ve Hedefleri Mzakere, Kuran
Sempozyumu, Kuran Ve Eitim, Fecr Yaynlar, Tokat 2007
KURBANOV, Babek, Evrenin Estetik draki Ve Estetik Faaliyet, Kazm Karabekir Ei-
tim Fakltesi Dergisi, 2004, S.10.
KURT, Ali Vasfi, Sadreddin-i Konevinin Kuran Anlaynn Ahlak Felsefesi Asndan
Yap- zm, Kuran ve Ahlak Metafizii, Kuran Sempozyumu (Kuranda Ah-
lak ve Deerler), Fecr Yaynlar, Konya 2006
KURYEL, Aylin, Frat, Begm zden (Ed.), Kresel Ayaklanmalar anda Direni ve
Estetik, letiim Yaynlar, stanbul, 2015
LAWRENCE, E. Cahoone, Modernliin kmaz, ev.Ahmet Demirhan, Erol atal-
ba, nsan Yaynlar stanbul, 2001
LFTS, Mihail, Marxn Sanat Felsefesi, Kuzey Yaynlar, Ankara 1984
LUKACS, Georg, Estetik, ev. Ahmet Cemal, Payel Yaynlar, 1999 stanbul, 2001,
s.179.
Toplants, SAM Yaynlar, stanbul 2007
MAC NTYRE, Alastair, Erdem Peinde Ahlak Teorisi zerine Bir alma, ev: Mut-
talip zcan, Ayrnt Yaynlar, stanbul 2000
MACT, Yusuf, Beden Dili: Hz. Peygamber rnei, Idr niversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi, S.1, 2012
KAYNAKA 291
MADEN, kr, Kurana Gre Mal ve Evlat Sevgisi, YLT, M..S.B.E. Tefsir Bilimda-
l, stanbul 2009
MAMUR, Nuray, Sanat Tarihi retiminde Duyusal Alann nemi, 1. Sanat ve Tasa-
rm Eitimi Sempozyumu, 2011
Kitsch (Ki) Olgusunun Sanat Eitiminde Estetik Beeniler Asndan Sorgulanma-
s Eitim Fakltesi Dergisi,2012, cilt:8, say: 3
MESTROVC, Stjepan G., Duygu tesi Toplum, ev. Abdullah Ylmaz, Ayrnt Yayn-
lar, stanbul 1999
MUTLUEL, Osman, Kuran ve Estetik, tken Yaynlar, Ankara 2010
NEB, Malik Bin, Kuran Fenomeni, ev. Yusuf Kaplan, Klliyat Yaynlar, stanbul
2008
NEVEV, Krk Hadis
NURBAK, Haluk, Kuran Kerimden Ayetler Ve lmi Gerekler, Diyanet Vakf Yayn-
lar, Ankara 1989
OKUMU, Fatih, slamn Estetik Anlay, KS Sosyal Bilimer Ens. Yksek L.T., 1996
ORAL, Mustafa, Estetik ve Tarihesi, http://www.koprudergisi.com/
ORU, mer Asalettin, Sanat Felsefesi, stanbul Tasarm Yaynlar, stanbul 2009
MERUSTAOLU, Adnan, Bir nsani Fenomen Olarak Estetik Bilin, Atatrk ni-
versitesi, Kazm Karabekir Eitim Fakltesi Dergisi, 2007, S.15.
NDN, Nilfer, Biim Sorunu Varlkta Bilgide Ve Sanatta, nsancl Yaynlar stan-
bul, 2003 s.183.
ZAKPINAR, Ylmaz, nsan Dncesinin Boyutlar,, tken yaynlar, stanbul 2002
ZELEB, O.Suat,Konumak Ve Anlalmak, Sita Yaynlar, stanbul 1998
ZDEN, H. mer, Hellenizm ncesi Yunan Felsefesinde Gzellik Anlaylar, Ata-
trk niversitesi lhiyat Fakltesi Dergisi, 2002, S. 17
ZDE, Talip, Kuranda man Ahlak likisi, Kuran ve Ahlak Metafizii, Kuran Sem-
pozyumu, Kuranda Ahlak Ve Deerler,, Fecr Yaynlar, Konya 2006,
ZEL, Ahmet Murat, bn- Ataullah El-skenderinin Tasavvuf Felsefesi, Doktora Te-
zi, Seluk niversitesi Sos. bL. Ens. slam Felsefesi Anabilim Dal, Konya 2012
ZKAN, Zlfikar, Bilincin Gc, Hayat Yaynlar, stanbul 2003
ZKEEC, lhan, Eitime Sanatn Katklar ve Yansmalar, http://www.kalemguze-
li.org/
ZTRK, Meral, Vocabulary Teachng, A.. Dil Dergisi, 2006, S.12
PEARS, David, Bilgi nedir?, ev: Abdlbaki Gl, Bilim Sanat Yaynlar, Ankara 2004
RANCERE, Jacques, Estetiin Huzursuzluu,, letiim Yaynlar, stanbul 2012, s.32.
REBER Mehmet Sait, Kuran Ve Ahlak Metafizii, Kuran Sempozyumu, Kuranda
Ahlak Ve Deerler, Fecr Yaynlar, Konya 2006
SAN, nci, Sanatsal Yaratma ocukta Yaratclk, Bankas Yaynlar, Ankara, 1979
SARP, Hatemi Senih, Ahmet, Muallim, Ahlak ve Estetik, Halit Kitapevi, stanbul 1942
SCHLLER, Frederich, ev: Grsel Ayta, nsann Estetik Eitimi zerine Bir Dizi
Mektup, Kltr Bakanl, Ankara 2001
SCHOPENHAUER, Arthur, Gzelin Metafizii, Say Yaynlar, stanbul 2010
SEBK, Ceylan, Dokuz Eyll niversitesi Eitim Bilimleri Enstits Gzel Sanatlar
Eitimi Ana Bilim Dal Resim retmenlii Program Yksek Lisans Tezi Sa-
nat Eitiminde Bir Estetik Problem Olarak Kitsch Ve Sanat Ayrm, zmir 2012
SELUK, Ayhan, Sosyal Bir Davran Biimi Olarak Dil, Selcuk University Social Sci-
ences Institute Journal, 2007
SELUK, Mualla, Hrriyet Gazetesi 2012, Ramazan Eki.
SERDAR, Ziyaddin, Postmodernizm Ve teki, Sylem Yaynlar, 2001 stanbul
SEV, Ayn, Aydn, zgen, ok Katl Yksek Yaplarda Tayc Sistamler, Birsen
Yaynevi,stanbul 2011
SEYYAR, Ali, Ahlak Terimleri Ansiklopedik Szlk, Beta Basm, stanbul 2003
SEVM, Ouzhan, Hisarckllar, Emel, Feyziolu, Nesrin, Bir Estetik Duyu Analizi,
A. Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 2012, S.16.
SHAFR, Rebecca Z., Dinlemenin Zeni, ev. Ik Ukun, Ruh ve Madde Yaynlar, s-
tanbul 2003
SMEONOVA, S., ada Burjuva Sanatinda Bunalim Ve Estetik Teorisi, http://www.
cafrande.org/
SOCCIO, Douglas J., Felsfeye Giri; Hikmetin Yaptalar, ev. Kevsel Kvan Karata,
Kakns Yaynlar, stanbul 2010
SOYKAN, mer Naci, Btnsel Bir Bilgibilime Doru: Gzel yi Doru stne, Ei-
timden Felsefeye Necmettin Tozlu Armaan, Yznc Yl niversitesi Yayn-
lar, Hanger Matbaclk, Ankara 2011
Art and Truth, 2013
ST, Abdulnasr, Kad Abdulcabbarn Ahlak Felsefesi, A..S.B.E. Temel slam Bilim-
leri Kelam Anabilim Dal, Ankara 2011
AHN, Naim, Gazalide Etik Estetik likisi, Diyanet lmi Dergi,2011, C.47, S.3
AKAR, Cemal, Modern Zamanlarda slam Sanat Ve Estetii Ne Syler?, Hece Der-
gisi, 2013, s.198-200; Titus Burckhard, slam Sanat, ev. Turan Ko, Klasik Ya-
ynlar, stanbul 2005
ANVER, Mehmet Din Tebli ve Eitim Asndan Kuranda nsan Psikolojisi ve
zellikleri, Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2001, C.10, S.1.
EN, Asiye, Kurana Gre nsann Ahlaki Zaaflar, YLT, M..S.B.E. Tefsir Bilim Dal,
stanbul 2003
Kendi Dnyalarn Kendileri Yaratan ocuklar Hayata Hazrlarken Kltr, Sanat ve
Edebiyat Eitimi, K.K.E.F Dergisi Y. 2005 S.11.
ENER, Sami, Bilgi ve Toplumsal Dinamizm, Eitimden Felsefeye Necmettin Toz-
lu Armaan, Yznc Yl niversitesi Yaynlar, Hanger Matbaclk, Ankara
2011
KAYNAKA 293
MEK Aydn, Siyasal Tarih Srecinde Sanat ve ktididar, mit yaynlar, Ankara
2000
Estetik ve Mcadele Estetii, lya zmir Yaynevi, zmir 2006
MEK, smail, Antikadan Alman dealizmine; Estetik Bir Deer Olarak Gzellik,
Atatrk niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, Erzurum 2014, S.41
MAN, Ahmet, Sanata ve Sanat Kavramlarna Giri, Yaz Yaynlar, stanbul 2006
TAI, Emine, Gzelin Peinde Frb Ve bn Rdde Estetik; Aye Takent, Y. sla-
mi limler Dergisi, 2015, S.1.
TAKINER, Ketenci, Aristoteles Ve Wittgenstein: Etikte ki Yol, Flsfdergisi, 2012, S.2.
TATAR, Burhanettin, Tevhid-Sanat likisine Felsefi Notlar, VI. Dini Yaynlar Kongre-
si slam, Sanat ve Estetik, Diyanet leri Bakanl, Ankara
TADELEN, Demet, YAZICI, Asl, Estetik ve Sanat Felsefesi, Anadolu niversitesi Ya-
ynlar, Eskiehir 2012
TEKEREK, Nurhan, Tekerek, smet, Aristoteleste Poetik ve Etik Btnlk rneklerle
Eylem, Karakter ve Erdem, Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 2008, S.26
TEPECK, Adnan, Demirci, Aybilge, Beery Vm Grsel Alg Eitiminin Be Alt Ya
ocuklarnn Grsel Alg Geliimlerine Etkisi, Gazi niversitesi Endstriyel
Sanatlar Eitim Fakltesi Dergisi, 2011, S.28
TEZCAN, Mahmut, Sanat Sosyolojisine Giri, An Yaynlar, Ankara 2000
TMUN, Afan, Estetik, nsancl Yaynlar, stanbul 1993
TOKAT, Latif, Sanat Kutsaln fas mdr ?, M.. lahiyat Fakltesi Dergisi, 2005, S.29
TOPRAK, Burhan, Estetik, Hece Yaynlar, Ankara 2004
TOWNSEND, Dabney, Estetie Giri, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara 2002
TOZLU, Necmettin, Erdemli Toplum Yolunda, 21. Yzyl Yaynlar, 1998
TRE, Emre, Bakinin Gazellerinde Estetik zmlemesi ve Eitim Srecinde Kulla-
nm, Dokuz Eyll niversitesi, Eitim Bilimleri Enstit, O.S.A.E.A.B.D, Trk
Dili ve Edebiyat retmenlii Program Yksek Lisans Tezi, zmir 2011.
TURGUT, hsan, Sanat Felsefesi, niversite Kitabevi, zmir 1993
TUNA, Ylmaz, Futurist Manifestolar Kitab, Altkrkbe Yaynlar, stanbul 2008
TUNALI, smail, ntegral Bir Estetik Olarak Ontolojik Estetik, Felsefe Arkivi Dergi-
si, 1957,
Marksist Estetik, Altn Kitaplar Yaynevi, stanbul 1976
Grek Estetii, Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul 1976,
Marxist Estetikte Gereklik, Obje ve Sje Problemi, Felsefe Arkivi, 1976
Wttgenstenn Estetik Anlayn Vorlesungen UndGespraeche ber Aesthetik,
Psychologe Und Religion Kitabna Dayanarak Bir Belirleme Denemesi, ..
Felsefe Arkivi Dergisi, 1984,
Soyut Sanatta Realite Kavray, Ders Belgelii, 1998,
Estetik, Remzi Kitabevi, stanbul 2013.
TUNCAY, Murat, Erdemin Estetikle Bulumas, A. Sanat Dergisi, 2006, say:10
TUN, Esra, Bugnk Din Eitiminin Varolusall zerine, Ret Eitim ve retim
Aratrmalar Dergisi, 2013, C.2, S.2
TMKAYA, Banu, Nietzscheye Gre Sanat Ve Tragedyann Douu,Ethos, 2008,
say:1
TRKER, Habip, Moritz Geiger ve Nicola Hartmannda Estetik Deerin Temellendi-
rilmesi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, lahiyat Anabilim Da-
l, Felsefe ve Din Bilimleri Dal, Doktora tezi, stanbul 2007
Ncola Hartmannda Estetik Deer, Mukaddime, 2010, S.3
TRKYILMAZ, Mustafa, Can, Remzi, Karadeniz, Abdulkerim, Ergenlik Dnemi -
rencilerinin Okuma Alkanlklar, Ahi Evran niversitesi Eitim Fakltesi
Dergisi, 2010, C.11,S.3.
ULUDA, Sleyman, Amel, T.D.V. slam Ansiklopedisi, stanbul 1991, C.3.
UYANIK, Mevlt, Akyol, Aygn,,http://web.hitit.edu.tr/
NAL, Mehmet, Kuranda Sevgi, Yakn Anlamllar Ve Aralarndaki Farklar, Ekev
Akademi Dergisi Y.12
WANT, Christopher Kul, Estetik, Ntv Yaynlar, stanbul 2007
WAYNE, JackPlumstead, The Aesthetics Of Religion, http://aestheticsandreligion.
blogspot.com.tr/
WHTMONT, Edward C., yilemenin Simyas, ev.. Tufan Gbekin, Ege Meta Ya-
ynlar, zmir 2005
YALIN, ahabattin, (Ed.), Bilgi ve Deer, Vadi Yaynlar, Ankara 2002, s.22.
YAPICI, Mehmet, Arslan, Rumiye, Sanat Yaptnda Psikolojik Obje zerine Hermene-
utik Bir Analiz: Ressam Glbin Zeren rnei, Ulakbilge, 2014, C.2, S.4.
YAYLA, Ahmet, Eitim Kavramnn Etik Adan Analizi Yznc Yl niversitesi,
Eitim Fakltesi Dergisi Cilt:I1, Say:1 Http://Efdergi.Yyu.Edu.Tr, s.11.
YAVUZ, Halide S., Yaratclk, Boazii niversitesi Yaynlar, stanbul 1994
YEEN, mit, Estetik ve ocuk Edebiyat likisi, Bartn niversitesi Eitim Faklte-
si Dergisi, 2013,C.2, S.1.
YETKEN, Hlya, Estetiin ABCsi, Say Yaynlar, stanbul 2009
YETKN, Suat Kemal, Estetik, Devlet Basmevi, stanbul 1938
YILDIRIM, Alev, Estetik Bilme ve Hemirelik, http://www.journalagent.com/
YILDIRIM, Canolu, Kuran ve Deiim (Ftratn Bozulmas ve Toplumsal rme),
Pnar Yaynlar, stanbul 2010
YILDIRIM, Mustafa, Kuran Sanat ve Estetigi zerine, stem Dergisi, 2010, Y.8, S.16
bn Hazmn Gzellik Anlay, Flsf dergisi, 2012, S.13.
Trk slm Estetiinin Temel Referanslar, Yen Trkiye Dergisi, 2015
YILMAZ, Mehmet, Modernizmden Postmodernizme Sanat, topya Yaynlar, Anka-
ra 2005
YNGL, Suzan, hvan-I Safa Ve bnisinada Ak-Gzellik likisi, Yksek Lisans
Tezi, Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Kayseri, 2007, s.14
KAYNAKA 295
ZEGLER, John, Aesthetics and Religion, http://www.cts.org.au/

ZSS, Avner, Gereklii Sanatsal zmsemenin Bilimi; Estetik, Haylaz Kitap, stan-
bul, 2009
ZYAEDDN Fahri, Bediiyyat, Devlet Kitaplar Yaynlar, 1927
Szlk ve Dier Kaynaklar

TDK Byk Szlk:http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts
TDK, BSTS / Felsefe Terimleri Szl, 1975
Gzelliin Nitelikleri Nelerdir, http://www.felsefe.gen.tr/
Grsel Estetik, Anadolu niversitesi Ak retim Yaynlar, www.anadolu.edu.com
http://www.haydinamaza.net
http://salimkocabas.blogspot.com.tr/
Duyusal Bilimsel Alan, http://ilahiyat.beun.edu.t
http://www.irfanmektebi.com/
http://www.ilimdunyasi.com/
Rnesans Kavram, http://ronesans.nedir.org/
VI. Dini Yaynlar Kongresi Sonu Bildirgesi, http://www.diyanet.gov.tr/
Trke Bilim Terimleri Szl,, http://www.tubaterim.gov.tr
almada ad geen tefsir kaynaklarnn alntlar <www.altafsir.com> sitesinden ya-
plmtr. http://www.altafsir.com/Tafasir.asp?tMadhNo=0&tTafsirNo=0&tSor
aNo=1&tAyahNo=1&tDisplay=no&LanguageID=1
DZN
A Belaat 86
adalet 42, 64, 67, 84, 105, 122, 123, 165, 167, bencillik 173, 223, 245, 254, 277
169, 255 Bencillik 176, 261
Adalet 115, 168, 172, 175 benlik 135, 136, 169
adap 59, 191 biim 32, 37, 49, 58, 66, 74, 97, 111, 129, 145,
ahiret 53, 79, 88, 90, 103, 104, 105, 106, 126, 152, 155, 182, 189, 191, 192, 198, 218, 239
144, 160, 230, 248, 252, 253, 263 bilgi 15, 19, 23, 25, 26, 29, 31, 32, 33, 40, 41,
ahirete iman 141 46, 47, 53, 62, 64, 77, 79, 89, 102, 110, 114,
ahlak 14, 18, 19, 30, 33, 36, 41, 42, 47, 50, 55, 124, 129, 142, 143, 151, 155, 172, 178, 179,
56, 57, 62, 64, 67, 89, 91, 92, 95, 100, 114, 115, 182, 184, 186, 188, 191, 195, 200, 201, 202,
116, 117, 118, 119, 120, 122, 124, 126, 148, 203, 205, 208, 215, 216, 217, 228, 252, 264,
150, 151, 158, 168, 169, 170, 171, 172, 173, 265, 267, 275, 278, 282
174, 194, 197, 204, 208, 216, 227, 229, 230, Bilgi 6, 14, 23, 25, 26, 32, 45, 64, 85, 101, 121,
240, 247, 248, 249, 251, 252, 254, 255, 267, 135, 196, 199, 200, 201, 216, 252, 267, 285,
273, 276, 277, 281 286, 287, 288, 291, 292, 294
ahlak felsefesi 56 bilim 13, 14, 15, 18, 20, 24, 25, 31, 32, 37, 41,
ahlaki deer 115 46, 52, 53, 163, 181, 196, 199, 206, 247, 248,
ahlak ilkeleri 170, 173, 174 249, 252, 276, 277, 280
ahsenul amel 11, 89, 154, 279 Bilim 13, 15, 20, 31, 32, 33, 38, 42, 72, 86, 93,
akl 31, 34, 38, 45, 48, 49, 50, 51, 57, 58, 61, 113, 135, 194, 200, 212, 214, 246, 247, 285,
71, 75, 79, 84, 88, 110, 111, 112, 121, 126, 137, 289, 291, 292, 295
138, 165, 169, 174, 178, 195, 196, 203, 204, bilimsel 18, 20, 31, 32, 36, 37, 38, 47, 77, 88,
205, 206, 207, 208, 215, 245, 252, 267, 275, 112, 196, 206, 246, 247, 273, 278
281 bilin 20, 30, 31, 33, 80, 98, 109, 111, 117, 131,
alg 23, 24, 29, 30, 33, 111, 131, 189, 228, 281 132, 135, 167, 169, 187, 192, 203, 204, 237,
Allaha iman 118, 143, 144, 165 250, 276, 286
Allahn isimleri 171 birey 14, 18, 55, 89, 119, 131, 187, 197, 202,
Allah ve insan 83, 185 217, 249, 251, 252, 255, 257, 276, 280
Augustinus 45, 120, 211 Btnsel 120, 199, 292
Ayet 212
C
B Cehalet 7, 176, 201, 202, 264
Balam 191 cehennem 105
barbarlk 247 cemal 24, 56, 57, 60, 66, 76, 143, 238
bar 66, 101, 210, 244, 248, 252, 255, 275 cennet 61, 75, 79, 80, 85, 100, 104, 105, 106,
Baumgarten 24, 46 149, 153, 169, 213, 235, 274
bediiyat 24, 39, 40 cihad 162, 163, 178, 270
297
estetik yarg 40, 131

kar 48 etik deerler 144
irkin 23, 29, 38, 42, 45, 51, 70, 76, 78, 85, 87, Evren 73, 74, 77, 234
94, 98, 99, 113, 130, 164, 172, 194, 195, 207,
211, 215, 225, 226, 227, 228, 242, 252, 257, F
258, 260, 263, 265, 269, 276 felsefe 14, 24, 31, 37, 44, 72, 114, 115, 119, 150,
irkinlik 17, 25, 56, 88, 106, 132, 134, 145, 184, 195, 246, 247, 248, 251, 277, 295
147, 182, 202, 209, 215, 236, 241, 242, 246, Filozof 43, 45
252, 258, 259, 260, 261, 264, 268, 269, 270, Francis Fukuyama 15
271, 274 Fukuyama 15
D G
davran gzellii 11, 20, 55, 149, 184, 187, gaflet 17, 274
220, 278 Geleneksel 14, 51, 151, 286
denge 15, 40, 53, 77, 129, 131, 142, 190, 199, gsteri 79, 155, 159, 160, 163, 165, 169, 173,
206, 252, 254 197, 214, 245, 274, 278
doruluk 45, 46, 58, 67, 84, 86, 87, 115, 116, gzel ahlak 36, 91, 92, 95, 197, 230
120, 122, 123, 126, 129, 130, 158, 161, 178, gzelin bilgisi 23
215, 279 gzel insan 11, 229, 230, 274
Dostoyevski 51, 249 gzel sz 86, 91, 100, 144, 164, 219, 222, 223,
dua 11, 57, 63, 66, 69, 87, 88, 91, 93, 127, 148, 224, 225, 227, 228, 270
173, 208, 222, 235, 237, 270, 277, 280
Duygu 6, 15, 53, 85, 110, 129, 134, 176, 180,
194, 208, 217, 288, 291 ayb 104, 172, 269
duyu 27, 29, 34, 35, 36, 48, 57, 61, 69, 72, 88,
98, 100, 110, 111, 113, 131, 140, 171, 181, 195, H
208, 218, 241, 263 hak 17, 54, 56, 84, 105, 115, 123, 125, 136, 144,
Dmanlk 176 173, 192, 201, 207, 210, 211, 220, 230, 232,
Dnce 5, 6, 16, 42, 50, 56, 158, 188, 199, 276, 280
200, 203, 204, 207, 228, 285, 286, 288 hakikat 32, 37, 41, 44, 46, 50, 54, 88, 99, 101,
Dzen 70, 274, 290 109, 116, 119, 120, 123, 152, 179, 182, 194,
195, 200, 216, 219, 220, 267
E hayal 25, 26, 27, 29, 48, 56, 88, 111, 121, 122,
Eagleton 120, 121, 152, 249, 250 131, 179, 180, 182, 186, 187, 188, 192, 200,
edeb 280 202, 239, 271
edebiyat 14, 37, 224 Hayr 59, 82, 124, 160, 226, 263
edep 90, 151, 199, 230, 241 Haz 29, 48
Eitim 9, 11, 14, 25, 30, 31, 35, 72, 76, 109, Hegel 24, 28, 34, 49, 54, 120, 122, 204, 286
110, 112, 113, 129, 134, 136, 142, 157, 177, Heva 7, 259
184, 187, 196, 215, 221, 244, 248, 257, 275, hz 16, 221
285, 286, 287, 288, 289, 290, 291, 292, 293, Hristiyanlk 37
294 Hukuk 149, 179
estetik alg 29, 30, 131, 189, 281 Husserl 204
estetik bak 206, 250, 275, 280 Hz. Yusuf 90, 115
estetik beeni 111, 113, 132, 138, 141, 179,
218, 256
estetik bilin 111, 131, 132, 135, 276 ibadet 19, 66, 69, 77, 93, 112, 127, 145, 148,
estetik duygu 27, 28, 85 160, 169, 222, 224, 234, 235, 237, 238, 239
estetik eitim 138, 282 ihlas 81, 105, 106, 118, 145, 155, 158, 159, 160,
estetik farkndalk 113, 129, 130, 139 161, 162, 163, 164, 165, 166, 168, 169, 171,
estetik haz 25, 30, 250 172, 198, 238, 244, 245, 270
estetik kayg 30, 66, 199, 281 hlas 6, 81, 158, 160, 161, 162, 163, 164, 165,
DZN 299
166, 167, 168, 169, 171, 172, 175, 211, 241, 239, 240, 241, 255, 290
245
ihsan 60, 61, 66, 171, 230, 231, 232, 233, 234, N
235, 237, 238, 239, 240, 241, 244 Nazar 75
ilahi olan 248 Necip Fazl 59
iletiim 13, 16, 83, 95, 136, 143, 150, 152, 190, Nefret 209
218, 222, 229, 246, 247 Nietzsche 50, 287, 294
lgi 41, 215, 286 Nifak 175
iman 19, 54, 79, 81, 82, 91, 93, 94, 100, 118,
125, 126, 141, 143, 144, 145, 146, 147, 148, O
154, 155, 160, 161, 165, 187, 198, 211, 212, Orant 45
213, 217, 223, 226, 231, 235, 237, 238, 252,
255, 271
inan ve yaam 14 retim 109, 111, 283
infak 169, 240, 281 l 30, 37, 59, 85, 88, 95, 125, 143, 170, 173,
nsanlk 21, 89, 147, 253, 279 190, 191, 192, 193, 199, 206, 234, 259, 260,
na 74 263
rade 6, 137, 216, 217 rnek 123, 141, 268, 269, 282
zgr 185, 217
K zgrlk 47, 49, 126, 148, 166, 167, 169, 172,
Kader 147 205, 217, 263
Kalp 70, 199, 262 zgrlk 167, 247, 286
Kant 24, 25, 28, 33, 40, 46, 47, 48, 120, 121,
123, 137, 158, 204, 289 P
Kin 176 Platon 30, 41, 42, 43, 44, 120, 122, 142, 153,
Kt 28, 49, 175, 207, 277 216, 287, 290
Kuran ahlak 92 Plotinos 44, 99, 120, 128, 271
Kuranda gzel 55, 224, 227 psikoloji 33, 34, 150
kltr 14, 35, 50, 56, 101, 114, 150, 194, 249,
253, 256 R
Kltr 98, 130, 194, 247, 252, 286, 290, 292 rehberlik 58, 62, 63, 64, 66, 78, 84, 88, 143,
kreselleme 15 170, 171, 182, 203, 207, 227, 236, 248, 263
Kreselleme 13, 15 Rnesans 37, 38, 295
ruh 18, 34, 45, 49, 77, 81, 84, 88, 98, 103, 117,
L 133, 195, 199, 209, 221, 232, 237, 241, 242,
Lalos 24, 51 252, 253, 261
M S
mantk 24, 30, 33, 85, 110, 111, 121, 122, 126, salih amel 11, 55, 154, 198, 279, 280
137, 150, 179, 192, 195 sanat 39, 44, 72, 130, 132, 133, 137, 143, 178,
Marinetti 16 180, 193, 194, 230, 252
Marks 192 sanat eseri 26, 30, 41, 50, 77, 151, 158, 180,
medeniyet 13, 17, 18, 246, 247, 248, 251, 252, 193, 194, 267, 278, 283
253, 254, 255, 256, 257, 273, 274, 276, 277, Schiller 24, 25, 49, 98, 135, 137, 152, 153, 204,
281 258, 269
Medeniyet 14, 70, 247, 248, 252, 253, 276, sevgi 43, 58, 63, 66, 70, 71, 72, 78, 91, 96, 99,
277, 290 123, 152, 155, 161, 169, 173, 208, 209, 210,
Metafizik 57, 106, 115, 290 211, 212, 213, 214, 215, 221, 228, 240, 244,
mimari 23, 32, 247, 276 246, 253, 260, 262, 270, 277, 279
modern 13, 17, 60 Sevgi 66, 76, 110, 148, 175, 208, 209, 210, 211,
modernite 14 212, 213, 288, 289, 294
Muhsin 7, 74, 229, 230, 231, 233, 237, 238, sezgi 24, 31, 41, 111, 129, 279
Sezgi 26, 201 V

simetri 40, 43, 142, 191 vahiy 63, 72, 79, 83, 84, 89, 109, 137, 147, 195,
sorumluluk 11, 18, 19, 55, 100, 101, 128, 130, 223, 229, 230, 238
131, 135, 151, 171, 178, 198, 230, 232, 234, Vahiy 70, 87, 88, 89, 137, 140, 208, 232
244, 255, 257, 262, 266, 279 vahet 18, 273
sosyal evre 229, 274 Varlk 16, 45, 56, 57, 66, 68, 70, 71, 73, 74, 77,
sosyoloji 150 118, 146, 182, 206, 212, 243, 244, 245, 258,
Ssleme 190 285, 290
vicdan 137, 138, 148, 154, 170, 192, 195, 196,
197, 229, 232, 233
ahitlik 175 Wittgenstein 25, 28, 40, 52, 121, 293
eytan 51, 195, 270, 274 Xenophon 197
iddet 18, 137
iir 44, 178, 183, 221, 224, 256 Y
kr 69, 81, 92, 145, 148, 155, 234, 235, 237, yabanclama 17, 18
240 Yabanclama 17
yararl 76, 87, 104, 116, 117, 118, 123, 124, 126,
T 149, 163, 169, 172, 182, 226, 274, 279
Taklit 7, 191, 267, 268, 269 yaratclk 36, 49, 136, 181, 186, 187
takva 107, 127, 155, 159, 168, 229, 259, 260 Yaratclk 186, 187, 206, 286, 291, 294
Takva 127, 229, 259 yarg 27, 28, 29, 40, 47, 48, 127, 131, 205
takva elbisesi 229 yaam boyu renme 11
teknoloji 13, 14, 15, 18, 246, 247, 249, 276, 277 yeniliki 14, 177
temizlik 126, 127, 129, 161 yce 25, 36, 37, 38, 47, 48, 51, 62, 67, 69, 71,
tenzih 69 78, 83, 92, 104, 105, 113, 115, 116, 117, 118,
teorik 19, 21, 148, 157, 159, 163, 170, 254, 273 137, 141, 144, 165, 166, 168, 181, 191, 203,
tevbe 127, 270, 271 205, 212, 237, 245
tevekkl 57, 69, 87, 127, 148, 214, 237, 270
Tevhid 69, 223, 293 Z
Tolstoy 213 zevk 24, 25, 26, 28, 41, 47, 49, 60, 104, 112,
toplum 11, 14, 18, 31, 39, 54, 89, 92, 149, 170, 113, 116, 126, 144, 152, 178, 179, 191, 195,
171, 183, 195, 200, 202, 203, 227, 230, 241, 208, 216, 235, 251, 256, 259, 261, 265
246, 247, 248, 249, 250, 251, 252, 253, 254, zulm 60, 127, 162, 163, 172, 173, 214, 265,
255, 256, 266 271
toplumsal yaam 170
U
uygunluk 47, 75, 150, 167, 190, 191, 192, 194,
195, 207, 274
Uyum 265

Di̇n Eği̇ti̇mi̇nde Esteti̇k PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Di̇n Eği̇ti̇mi̇nde Esteti̇k PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DN ETMNDE ESTETK

Yrd. Do. Dr. MER DENR

1. Bask: Ekim 2015

Yrd. Do. Dr. MER DEMR

II. BLM ...................................................................................................................... 53

SONU VE NERLER ................................................................................................ 273

KAYNAKA .................................................................................................................. 283

DZN ............................................................................................................................ 297

A.g.e. : Ad geen eser.

kilo aldryor, bel, boyun ve ayak arlarna, grnr-grnmez rahatszlkla-

6 Serdar, age, s.8.

n da hzlandrmtr. Hzn insana zaman, sermaye, kazan, prestij kazandr-

l konuma dili geliip yaygnlamaktadr. Tm ilikiler abur-cubur, ayaks-

ki bu vahet ve barbarln tm insanla zarar vermesi kanlmazdr. Uz-

13 Serdar, age, s.11.

Bu balamda almann problemi; Kurann nemli kavramlarndan

2.Aratrmann Amac ve nemi

ESTETK LE LGL TEMEL KAVRAMLAR VE KONULAR

6 Want, Christopher Kul, Estetik, Ntv Yaynlar, stanbul 2007, s.3.

2.Estetik ile lgili Temel Kavramlar ve Konular

17 Oral, Mustafa, Estetik ve Tarihesi, http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=

24 Yeen, agm, s.243.

32 Tunal, agm, s.158.

ana konusudur. Estetik duygu ya da gereklik karsndaki estetik davran,

da vardr. Estetik yarg insanlarn duyarlk, zihin ve hayal glerinin zgr ve

51 Ergn, Mustafa, Estetie Yaklamlar, http://www.tamsanat.net/yayinlar/sanattarihi.php?post=587,

sinde olup da nesneye yklemi olduklar deerdir. te buradaki estetik tavr

56 Gebakan, agm, s.74.

3.Estetik ve lgili Alanlar

2004, S.10, s.27.

bir ahenk doar.70 Lyotard, estetiin yorumdan bamsz olamayacan bu

70 Fndkolu, Ziyaeddin Fahri, Estetik, Devlet Basmevi, stanbul 1938

dzelten ve yenileyen, yinelenebilir, snanabilir bilgi retir.82 Sanat ve estetik

82 Trke Bilim Terimleri Szl, http://www.tubaterim.gov.tr/, 12.07.2015

93 Grsoy, agm, s.87.

Sezgiye dayanan estetiin mistik bir boyutu olduu sylenebilir. Somut

4. Estetiin Temel Konusu: Gzel

100 Ziegler, John, Aesthetics and Religion, http://www.cts.org.au/2000/aestheticsandreligion.htm, 13.06.2015

106 Gebakan, agm, s.75.

vi varlna karr ve insan kalbini heyecanlandrr. nsan iin varlk ve varl-

rakm, gzlem ve deney nem kazanm, aklclk egemen olmaya balam-

120 Rnesans Kavram, http://ronesans.nedir.org/, 20.05.2015

128 Gebakan, agm, s.74.

diiyat ve enfsi bediiyat olarak bizde de tartlmtr.133 Gzellii nesne-

133 Toprak, Burhan, Estetik, Hece Yaynlar, Ankara 2004, s.12.

Benedetto Croce de sanat eseri mantksal kurallara, metafizik glere gre

137 Ergn, agm, s.9.

6. Gzel Hakknda Grler

142 Ayvazolu, Beir, slam Estetii ve nsan, a Yaynlar, stanbul 1989

150 Gebakan, agm, s.75.

161 imek, age, s.52-54;.https://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCzellik

t olup ruhsaldr. Gzellik, ilahi akln dnyadaki yansmasdr.172 Tanr,

172 Tunal, age, s.34; https://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCzellik

181 Doan, age, s.88.

yargdr.208 Ussal fikirler gibi, estetik fikirler de duyusal deneyimin tesinde-

208 Delice, agm, s.16.

220 imek, age, s.40-41; https://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCzellik

zat kendisi bir yanlsamaya dntrlmelidir. Aksi takdirde varlk acdan

229 Dereko, age, s.7.

Wittgenstein (1889 1951); Estetik gzelin ne olduunu biz de anlatan

ekil 1:Gzelin Kavramsal erevesi

243 imek, age, gs. yer.

Btn dinlerin, dnya grlerinin, inan sistemlerinin ve felsefi yakla-