Genel Yayn: 908

Felsefe Dizisi: 70
 NCELEME I ARATIRMA

ROBERT DILTS
DL LLZYONLARI
KELMELERN BYSYLE MUTIULUGA ULAMAK

ZGN ADI
SLEIGHT OF MOUTH, ROBERT B. DILTS

COPYRIGHT 1999 BY META PUBLICATIONS

TRKYE BANKASI KLTR YAYINLARI, 2008

Sertifika No: 11213

GRSEL YNETMEN

BROL BAYRAM

GRAFK TASARIM UYGULAMA

TR KiYE BANKASI K LTR YAYINL ARI

I. BASKI: KASIM 2005

Il. BASKI: MART 2009

ISBN 978-975-458-671-8

BASKI

EF K MATBAASI SAN. VE T C. LTD . T.

TURGUT ZAL CAD. NO: 137

KTELL STANBUL

(0212) 549 62 62
Sertifika No: 0307-34-008250

Bu kita bn tm yayn haklar sakldr.

Tantm amacyla, kaynak gstermek artyla yaplacak ksa alntlar dnda gerek
metin, gerek grsel malzeme hibir y olla yaynevinden izin alnmadan oaltlamaz,
yaymlanamaz ve datlamaz.

TRKiYE BANK ASI KLTR YAYINLARI

STKLAL CADDES, NO: 144'4 BEYO(;LU 34430 STANBUL

Tel. (0212) 252 39 91

Fax. (0212) 252 39 95
www.iskultur.com.tr
 T0RKIYE$BANKASI
Klt..-Yaynlan

dil illzyonlar
Kelimelerin Bysyle Mutlulua Ulamak
Robert Dilts
eviren A. Volkan ubuku

Kiisel Geliim
 NDEK LER

Teekkrler 9
nsz ll
evirmenin n sz l 5
BLM l

DL VE DENEYM . 17

BLM 2

EREVELER VE YENDEN EREVELEME. 35

BLM 3
PARALARA AYIRMA . 69

BLM 4
DEGERLER VE KRTERLER . 87

BLM 5
NANLAR VE BEKLENTLER. II7
BLM 6
NANLARIN TEMEL YAPISI. 147

BLM 7
SEL DURUMLAR VE D OGAL NAN DEGM . 179

BLM 8
DNCE VRSLER VE NANLARIN META YAPISI. 209

BLM 9
KALIPLARIN SSTEM LARAK UYGULANMASI. 247

BLM 10
SONU. 301

Bitirirken 307
Bu kitap, "Dilin Bys " ve "Bynn Dili" konularnda
beni dnmeye sevk eden
i
R chard Bandler, john Grinder, Mi/ton Erickson
ve Gregory Batesona
ithafedtlmitir.

7
 TEEKKRLER

B
u kitab yazmakla ilgili dncelerimin ilk filizlenmeye Lalad
anlarda benden yardm, destek ve bilgilerini esirgemeyen Judith
DeLozier, Todd Epstein, David Gordon ve Leslie Cameron-Bandler'a;
Deneyim ve aklamalaryla gerek doal inan deiimi srecini,
gerekse inanlarn " meta yapsn" anlamama yardmc olan ocukla
rm Andrew ve Julia'ya;
Dier almalarmda olduu gibi, bu kitapta da editrlk gre
vini esirgemeyen Ami Sattinger'e;
Dil llzyonu kalplarnn daha derinlemesine anlalmasn sala
mak amacyla, gerekletirdii yaratc izimler iin John Wundes'e;
Teekkr bor bilirim.

9
 N SZ

Y prensipleri temelinde bir iletiim arac olarak kullandmz " dil"

azmak iin uzunca bir zaman zerinde altm bu kitap, NLP

ve dil'in gnlk etkileimlerimizde yaratt sihirli sonulardan bah

setmektedir.
NLP ile ilk kez yirmi be yl nce Kaliforniya niversitesi, Santa
Cruz'da "dil bilim" konusunda bir derse katldmda karlamtm .
Ders, NLP'nin ortak kurucularndan John Grinder tarafndan veril
mekteydi ve Richard Bandler ile birlikte r yaratan almalar Sih
rin Yaps isimli kitabn ilk blmn henz tamamlamlard. (The
Structure ofMagic, 1 975). Ortaya kardklar almada bu iki adam,
psikoterapinin farkl alanlarnda dnyaca nl ismin (Fritz Perls,
Virginia Satir ve M/ton Erickson) sezgi yetenekleri ve kullandklar dil
kalplarn modellemilerdi. NLP'de Meta Model olarak bilinen bu ka
lplar, yl boyu Siyaset Bilimi eitimi alp, terapi konusunda hibir
kiisel deneyimi olmayan benim gibi birine dahi, deneyimli terapistler
gibi soru sorma yeterlilii kazandrabiliyordu.
Meta Model ve Modelleme srelerinin sunduu imkanlar, beni
etkilemekle kalmam, ayrca bu srelerin politika, sanat, bilim, y
netim renimi ve bunun gibi daha nice alanlarda ok nemli etkileri
olacana inanmam salamt.
(Konu ile ilgili yazarn Bkz. 1 998 yl basm Modelling with NLP)
Modelleme metodolojisinin psikoterapinin ok tesinde, insanla
rn iletiimi ile ilgili birok alanda byk yenilikler getirecek olmas
fikriyle adeta arplmtm ve bir Siyaset Felsefesi rencisi olarak ilk
modelleme projemi Bandler ve Grinder'n psikoterapistleri analiz
ederken ortaya karttklar dil filtrelerini, Platon'un Socratik diyalog-

11
 !arna uygulayarak ne tr kalplarn ortaya kacan aratrmak ze
rine oluturmutum (Platos Use Of the Dialectic in the Republic: A
Linguistic Analysis, 1 975, in Application of NLP, Dilts, 1 983).
Beni son derece heyecanlandran ve olduka aklayc olduuna
inandm bu alma srasnda, Sokrat'n ikna yeteneinin Meta Mo
del'le aktarlanlarn ve bu metodoloji ile yaplabileceklerin ok daha
tesinde olduunu fark ettim. Ayn durum NLP'de Temsil Sistemi Yk
lemleri -Rep. System Predicates- (Kiilerin bir bilgiyi ilerken hangi
duyu kanaln kullandn belirten "grmek'', " bakmak", " duymak" ,
"ses", "dokunmak" vs. yklemler) olarak bilinen dier szel ayrmlar
iin de geerliydi.
Hz. sa, Kari Marx, Abraham Lincoln, Albert Einstein, Gandhi,
Martin Luther King gibi tarihi ekillendiren insanlarn yaz ve sylev
lerini incelemeye devam ettike, tm bu tarihi kiiliklerin, evrderin
deki insanlarn inanlarn deitirmek zere benzer baz kalplar kul
landklarna kani oldum. Her ne kadar belli bir farkndalk dzeyinde
olmakszn kelimeler iinde ifrelenerek kullanlm olsalar bile, bu ka
lplar, bu insanlar leli yllar gemesine ramen halen daha tarihi etki
leyip ekillendirebiliyorlard.
Dil llzyonlar bal ile kan bu kitapta greceiniz birok dil
kalb, benim, bu tarihi kiiliklerin insanlar ikna etmede ve inan sis
temlerini etkilemekte kullandklar temel baz dil becerisi mekanizma
larn zme almamdr.
Beni, bu kalplar bilinli olarak alglamaya ve formle etmeye
ynlendiren asl sebep ise, 1 98 0 ylnda NLP'nin ortak kurucularndan
olan Richard Bandler ile yaadm bir deneyimdi. Dil konusundaki
hakimiyeti ile nlenmi biri olan Bandler, verdii seminerde, aktard
konunun nemini vurgulamak iin, elenceli ama " paranoyak" bir
inan sistemi oluturup, katlmclardan bu inanc deitirmeleri y
nnde onu ikna etmelerini istemiti. Tm hnerlerini ortaya koymala
rna ramen grup yeleri, Bandler'n oluturduu inan sistemine ( ki
benim daha sonralar dnce virsleri olarak adlandrdm) nfuz
etmeyi ve onu deitirmeyi baaramyorlard.
Bandler'n uygulama srasnda spontane olarak ortaya att szel
" yeniden erevelemeleri" dinlerken, kulland baz dil yaplarn ta
ndm fark ettim. Her ne kadar Bandler, seminerin akna ve ama
cna uygun olarak, bu kalplar "olumsuz" kullanyorsa da bunlarn,
olumlu ve gl sosyal deiimler yaratmak zere Lincoln, Gandhi ve
dierleri tarafndan kullanlan kalplarn ayns o lduunu kefettim.
Dil llzyonlar znde, temel inanlarmz dil aracl ile ortaya
karan, deitiren veya farkl bir ekle dntren szel kategori ve

12
 gruplardan olumaktadr. Dier bir ifadeyle aklayacak olursak bun
lara, inanlarmzn ekillendii zihinsel haritalarmz etkileyen " szel
yeniden ereveler" de diyebilir ve ortaya kt tarihten bu yana, ik
na ve inan deitirme konusundaki en etkin ara olma zelliini ha
len korumakta olduunu syleyebiliriz.
Sz edilen bu kalplarn kelimelerle ilgili olmas ve kelimelerin
de nemli lde soyut olmalar, Dil llzyonlar kalplarnn renim
ve retim srecini ciddi bir aba haline dntrmektedir. NLP keli
meleri, derin yaplarn ifade veya temsili iin kullanlan yzey yaplar
olarak tanmlamaktadr. zel bir dil kalbn gerekten anlamak ve ya
ratc bir biimde uygulamak iin, o kalbn derin yapsna inmek ve o
derin yapy anlamak gerekir. Bunun yaplmad durumlarda bizler,
sadece bize verilen rnekleri taklit eder veya papaan gibi tekrarla
makla yetinmek zorunda kalrz. Bu nedenle dilin bysn renir ve
denerken, gerek sihri sahte oyunlardan ayrmann nemini unutma
mamz gerekir. nk deiimin sihri, kelimelerin ok daha tesinde
bir eylere dokunmaktan ileri gelir.
Bugne kadar birok eitimde, " leri Dzey Dil Becerileri " bal
ile aktarlan bu kalplar, katlmclara, birtakm szel rneklerin ve
rilmesi eklinde didaktik bir yntemle retilmeye alld. Eitimi
alanlar bu kalplarn derin yaplarn anlama ve bunlar ortaya kar
ma yolunda sezgileri ile ba baa brakld. Bir ekliyle bu durum, o
cukluumuzda kendi anadilimizi renme biimine benzerken, dier
ekliyle o dnemdeki kstlamalarn varln da yanstyordu.
rnein: Birtakm insanlar (zellikle anadili ngilizce olmayan
lar) Dil llzyonlar kalplarn ok daha gl ve yararl olacak ekil
de deneyimleyebildiler, ancak zaman zaman bu kalplar, onlar iin de
karmak ve kafa kartrc olabildi. NLP konusunda belli eitimlerden
gemi, hatta uygulamalar konusunda tecrbeli saylabilecek kiiler
dahil olmak zere birok kii, bu kalplarn NLP'nin dier teknikleri ile
birlikte nasl kullanlaca konusunda net ve kendilerinden emin ola
madlar. Bunun da tesinde sz konusu edilen bu kalplarn, muhalif
bir erevede kullanlp tartma haline getirilmesi bunlara abartl bir
hret de kazandrd.
Yukarda aklamaya altm bu zorluklar, Dil llzyonlar ka
lplarnn tarihi geliimini ksa ve basit bir ekilde sizlere yanstma
amacn tamaktadr. Aslnda ben, ilerde detaylar ile greceiniz bu
kalplarn tmn, inan ve inan deiimlerinin derin yaplar ile
bunlarn dier dzeylerdeki ilikilerini kefetmeden tanmlam ve for
mle etmitim. Dil llzyonlar'n ilk tanmlamamdan bu yana geen
sre iinde, Reimprinting, The Failure into Feedback Pattern, The Be-

13
lief Installation Process, The Meta Mirror ve lntegrating Conflicting
Beliefs gibi bir dizi inan deitirme teknii gelitirdim. (Bkz. Chan
ging Belief Systems with NLP, Dilts, 1 990 ve Be/iefs: Pathways to He
alth and Well-Being - Dilts, Halbom, Smith, 1 990.)
Ancak, benim, inanlarn nasl olutuu ve nrolojik olarak nasl
muhafaza edildii ile i lgili yeterli i gr ve anlay son birka yl iin
de kazanmam sonrasnda, Dil llzyonlar'nn temelinde yer alan de
rin yaplar anlamam ve bu kalplar oluturabilmem sz konusu oldu.
Keyifle okuyacanz bu ilk cildin hedefi, Dil llzyonlar ile ilgili
son yllarda gelitirdiim bu i gry, anlamlar ve kalplarn kulla
nmndaki ana eleri sunmak ve bu kalplarn temelini oluturan de
rin yap ve prensipleri sizlere aktarmaktr. Bu kitapta size, rnekler ve
tanmlara ek olarak her kalb deneyerek uygulamanz salayacak,
kalplarn NLP'nin prensipleri ve teknikleri ile bir arada nasl kullan
lacan gsterecek basit yaplar sundum.
Bu kitabn, " Liderliin ve Sosyal Deiimin Dili" adn tayan ve
kalplarn Sokrat, Marx, Lincoln ve Gandhi gibi insanlar tarafndan
nasl kullanlp, modern dnyann kurulmasnda temel inanlarn na
sl oluturulup etkilendiini anlatan ikinci cildini de planladm.
Dil llzyonlar'nn insan olduka etkileyen gl bir konu olma
snn temel nedeni, insana doru zamanda doru kelimeyi kullanma
yetisini biimsel tekniklerin ve zel ieriklerin yardmna ihtiya duy
madan salamasdr. Umarm dilin bysne ve konuarak inan de
itirme konularna yapacanz yolculuktan keyif alrsnz.

ROBERT DILTS
Santa Cruz, California
Mays 1 999

14
 EVRMENN NSZ

G
erek mesleki, gerekse kendi kiisel geliimim iin eitim amacyla
gittiim ABD'den dndkten tam bir ay sonra, bu lkeye yaplan
saldrlara dier birok insan gibi ben de televizyondan ahit oldum.
Orada bulunmuyor oluumun rahatlyla olsa gerek ki, bir gerilim fil
mi mizanseniymiesine korku ve aknlk iinde izlediim bu olayda
grntlerin deheti bir yana, aklmn almad bir ey de eylemin ger
ekletirilme biimiydi.
Dnyann neresinde domu, ne tr deneyimler geirmi olursa
olsun sahip olduu hangi deer ve inan bir insan, stelik peinden
binlercesini de srkleyerek byle bir lme mahkum edebilir? nan
dediimiz ey lmeyi ve ldrmeyi dahi hakl karacak kadar gly
se, neden yaam, hatta ok daha mkemmel bir yaam yaamak ve
yaatmay mmkn klmasn ki ? nandklarmz veya inandrldklar
mzn gc tm insanl felaket ya da selamete srkleyecek bir ivme
ye sahipse kullandmz dil dahil, bu mekanizmada yer alan dier
tm deikenlerden haberdar olmamz gerekmez mi ?
Robert Dilts'in byk bir titizlikle hazrlad bu almasnda ay
rntlar ile bulduum yukardaki tm sorularn cevaplarn, benimle
birlikte birok Trk insannn da bilmek ve paylamak isteyeceine,
hatta daha zorlayc bir ifadeyle bilmesi gerektiine olan byk inan
cmn, meslei evirmenlik olmayan benim gibi biri iin, kitabn Trk
eletirilmesindeki en temel motivasyonu saladn bu ksa nszde
sizlerle paylamak istedim.
Ayrca yaam pratiklerini darda brakarak hazr reetelerden
olumu hibir bilginin, bireylerin deiim ve geliim srelerine kat
kda bulunmadna, birok kurum ve alan iin yllardr srdr-

15
mekte olduum eitimcilik grevim nedeniyle bizzat ahit olduum
iindir ki, byle bir ierii bizlerle buluturduu iin bir zamanlar ta
lebesi olmaktan byk keyif aldm sevgili Robert Dilts'e, kitabn
Bankas gibi prestijli bir kurumdan yaymlanmas isteime gsterdik
leri yakn ilgi ve duyarllk nedeniyle Anadolu Hayat Genel Mdr
Sayn Mustafa Su ve tm Bankas Kltr Yaynlar sorumlularna,
bu almalar srasnda benden hibir yardm esirgemeyen i arkada
larm ve sevgili kardelerim Nevin, Sorkun ve Atilla'ya, deerli zama
nn ve bilgilerini benimle paylamaktan ekinmeksizin kitabn editr
lk grevini stlenen sevgili dostum ve hocam Dr. Glsn Zeytino
lu'na ve hepsinden nemlisi tm bu hazrlklar srasnda gsterdii sa
br, anlay ve olgunluk nedeniyle yaammdaki en deerli varlm o
lum Emir'e sonsuz teekkrler ederim.
Sayglarmla.

A. VOLKAN UBUKU

16
 BLM I

DiL VE DENEYM
 DiLN BYS

Z ri olan dilin, ayn zamanda gereklii alglama ve tepkilerimiz

ihinsel dnya modelimizin oluumundaki temel bileenlerden bi

zerinde de nemli lde etkileri bulunmaktadr. nsan neslinin geli

imi iinde onu dier canllardan ayran ve bilinliliin en temel enst
rman olan dil iin dnyaca nl psikiyatrist Sigmund Freud yle
demitir:

Balangta kelimelerle by ayn eydi ve hatta kelimeler, bugn

de ayn sihirli gc srdrmektedir. Kelimeler araalyla her
hangi birini dnyann en mutlu veya en kederli insan haline geti
rebliriz. retmen renalerine en deerli bilgleri kelimeler ara
a!tyla aktarr. Hatibin izleyenlerini srkleyip gtrmesi keli
melerle mmkndr. Her zaman ve her yerde kararlarmz, yar
glarmz, inanlarmz belirleyen ve etkleyen yine o kelimeler
dr.

Dt! illzyonlar ve bu ierikte aklanmaya allan kalplar dilin

insan yaamndaki etkilerinin nasl olduunu ve olabileceini incele
yen bir almann rn olarak ortaya kmtr. Kitabn dier b
lmlerine gemeden nce aadaki rneklere ksaca bir gz atalm:

Polis memuru ald acil ihbar zerine kendi blgesinde meydana

gelen aile ii bir iddet olayna mdahale etmek iin olay mahal
line doru yola kt. Bu tip olaylarda karlalacak her trl teh
likeyi hesaba katarak blgeye vardnda olayn yaand eve
doru dikkatlice yaklat. eriden boaz yrtlrcasna baran

19
bir adam, krlan eyalar ve korkudan lk atan bir kadn sesi
geliyordu. Polis memuru grevini yapmak iin eve iyice yaklat
nda camdan frlatlan bir televizyon seti nnde tuzla buz oldu.
Bu gelime sonras kapy elinden geldiince hzla yumruklamaya
baladnda ieriden;
"Kimsin be Allahn cezas ? " diye bir ses geldi.
Biraz ilerideki paralanm TV seti gzne arpan polis memuru;
"Televizyon tamircisi, " diye bard.
Ksa bir sessizlikten sonra patlayan bir kahkaha sesi duyuldu.
Biraz sonra kap alm memur da herhangi bir iddete ma-
ruz kalmadan grevini tamamlayabilmiti. in daha da gzel ya
n ise polis memurunun raporunda bu iki kelimenin aylarca eiti
mini ald yakn dv ve korunma metotlar kadar iine yarad
n belirtmesiydi.

Geirdii zorlu bir ameliyattan sonra yar baygn vaziyette gzle

rini aralayan hasta baucunda ameliyatn gerekletiren doktoru
nu grdnde operasyonun nasl getiini sordu. Doktor;
"Sizin iin bir kt bir de iyi haberim var, kt haber kar
dmz tmr kanserliydi, iyi haberse tmr aldktan sonra
kanserli blgeyi olduu gibi temizledik . . . Bundan sonras tama
men size bal," dedi.
"Bundan sonras tamamen size bal. "
Doktorun bu yorumu hastann ameliyattan nceki hayatn
tekrar gzden geirmesini ve bundan sonrasnda kendi selameti
iin yapmas gerekenleri ona hatrlatmas asndan ok iyi bir te
tikleyici olmutu.
Bu szn nda yaam biiminde inan ve deerlerinde
esasl deiiklikler yapan hastann sal eskisine kyasla ok da
ha iyiye gitmi ve uzun seneler salk ve mutlulukla yaamn sr
drebilmiti.

niversite snavlarna hazrlanmakta olan gen kzn en byk

hayali yaad eyaletteki prestijli okullardan birinin iletme bl
mne girebilmekti. Ancak bu blme olan talebin younluu ne
deniyle kendi ansnn az olacan ve hayal krklna urama
mak iin aklc davranmak gerektiini dnen gen kz bavuru
formunu doldururken daha vasat bir okulu tercih etmi ve bunu
da annesine;
"Eminim u anda o okul bavuru aknna uramtr," diye
aklamaya almt.

20
 Kznn bu sz karsnda annesi;
" yi birileri iin her zaman bir yer vardr, " dedi. Annesinin
yorumundaki bu basit gerek gen kza ilham vermi ve istedii
okula bavurmasn salamt.
Yukarda bahsi geen gen kz o okula kabul edilip mezun ol
du ve u anda ok baarl bir danman olarak yaamn srdr
mektedir.

Gen ocuk beysbol oynamay renmek iin var gcyle al

yor, okul takmna seilmeyi ok istiyor, ancak toptan korkmas
at ve tutularda yetersiz olmasna neden oluyordu. almalar
sresince yaad baarszlk duygusunun yaratt hayal krkl
ile bir gn antrenrne kt bir oyuncu olacana inandn
ve bu nedenle beysbol oynamaktan vazgemek istediini syledi.
ocuun bu karar karsnda antrenr;
"Kt beysbol oyuncusu yoktur, sadece renme yeteneine
gvenmeyen insanlar vardr, " dedi.
Sonra ocuu karsna alp yakn bir mesafeden topu atp
tutmasn salad. Sonra ayn pratii birka adm daha geriye gi
derek tekrarlad. Antrenr adm adm geriye gidiyor ocuk da her
mesafeden topu tutup at yapabiliyordu. renebileceine dair
gven duygusunun olumas sonunda ocuk antrenmanlara katl
maya karar verdi ve sonunda okul takmna seilerek deerli bir
beysbol oyuncusu olmay baard.

nemli bir irketin finansman yetkilisi olarak alyor, grevinin

parayla ilgili olmas nedeni ile byk riskler tadn dnp
kimseye gvenemiyor ve ilerini devredemedii iin de yllardr
tatil yapamyordu. ok bunald bir gn yakn arkadalarndan
birine konuyu ap dert yanmaya baladnda arkada;
" Cerrahlar bile hastalarn asistanlarna devredebiliyorken
senin bunu yapamaman ok komik," dedi.
Arkadann bu aklamas karsnda nce arp sonra gl
meye balayan ynetici o gnden beri her yl iznini kullanp ke
yifli tatiller yaamaktadr.

Okuduklarnzdan da anlalaca zere yukardaki rneklerin

hepsi mterek zellikleri paylamaktadr. Birka sihirli kelime, her
hangi birinin yaamn kstlayc inanlardan arndrarak ok daha
zengin seenekler salayan farkl perspektiflere tayabilmi ve o kii
nin yaamnda nemli gelime ve iyilemeler yaratabilmitir. Tm bu

21
ve buna benzer birok rnek doru zamanda sarf edilen doru kelime
lerin nasl gl ve olumlu etkiler yaratabileceini bize en uygun bi
imde aktarabilmektedir.
Ancak ne yazktr ki bu kural bazen tersine de iler, yani kelime
ler bizi kolaylkla olumlu ynde etkiler ve gl klarken yine ayn ko
laylkla olumsuz ynde de etkileyip kstlayabilmektedirler.
Bu kitap her iki anlamda da bizlere kelimelerin ve dil kalplarnn
etkilerini anlatmakta ve onlarn ykclktan yapcla doru nasl de
itirilip kullanlabileceini gsteren bir yol haritas niteliini tamak
tadr.
Kitabn neden "Dil llzyonlar " baln tadna gelince: Asl
Sleight of Mouth olarak yaymlanan kitapta, baln, ngilizcedeki
"Sleight of Hand" yani " El abukluu" cmleciinden tretildii ve
illzyonistlerin el becerilerini kullanarak ksa srede yarattklar sihir
li deiime benzer bir deiimin dili kullanarak da yaratlabileceine
dair bir analojiden yola klarak bu ismin uygun olduu aktarlmak
tadr. O nedenle biz de gerek ierie olan ballmz gerekse ayn
benzerlikten yola karak " Dil llzyonlar" balnn kitap iin en
uygun balk olduunu dndk.

22
 DiL VE NRO-LNGUSTK PROGRAMLAMA

B bir almadr. NLP, gerek kullandmz dilin zihinsel programla

u alma, NLP ve NLP'de kullanlan kalplar zerine oluturulmu

rmz ve sinir sistemimizin dier fonksiyonlar zerindeki etkisini ge

rekse zihinsel programlarmzn ve sinir sistemimizin oluumu ve bu
nun dil ve dil kalplar zerine yansma eklini karlkl olarak inceler.
Sinir sistemimizin ileyii (nro) ve dil yetileri ( linguistik) arasndaki
sk ba ile davranlar dzenleyip ynlendiren zihinsel stratejilerin,
szel kalplarn oluumu zerindeki rol NLP'nin esasn oluturmak
tadr.
NLP'nin ortak kurucular Richard Bandler ve John Grinder ilk ya
ptlar olan Sihrin Yaps adl kitaplarnda Freud'un aada syledik
lerine atfta bulunarak dilin "sihri " nin ardndaki baz prensipleri ta
nmlamaya almlardr.

fnsan!tk tarihi iinde gerek olumsuz gerekse olumlu anlamda

tm gerekletinlenler dtlin kullammnt kapsar. insan olarak
bizler dli iki eklde kullanmz. ilki deneyimlerimizi temsl etmek
iindir ve biz bunu dnme, hayal etme, anlamlandrma diye
adlandrmz... Dli deneyimlerimizi temstl etmek iin kullanarak
yarattmz dnya modeli dnyay alglama biimimize dayamr.
Alglanmz ise ksmen temsllerimiz veya modellerimizce belirle
nir... Dtlin ikinci kullanm ekli ise dnya modellerimiz hakkn
da birbirimizle letiim kurmak iindir. Dlin letiim kurmak
amacyla kullamlmasna da konuma, tartma, yazma, hatta
ark deriz...

23
 Bandler ve Grinder'a gre dil, deneyimlerimiz ve dnya modelle
rimiz hakknda birbirimizle iletiim kurmak kadar bu modelleri olu
turmak konusunda da bize hizmet etmektedir.
Dilin bu iki farkl ekilde kullanmn belirtmek iin Antik Yunan
da mevcut olan iki ayr terimden ilki olan rhema kelimeleri, logos ise
kelimeleri de ieren dnce ve anlay temsil ederdi. Byk Yunan fi
lozofu Aristo kelimeler ve zihinsel deneyim arasndaki ilikiyi aada
ki gibi aklamaya almtr:

Konuulan kelimeler zihinsel deneyim/erimizin, yazl kelimeler

ise konuulan kelimelerin sembol/endir. Dnya zerindeki tm
insanlar aym yazy ku//anmadtk/an iin konutuk/an dlin ses
zellikleri de aym deldtr fakat tm bunlarla sembo/ize edlen zi
hinse/ deneyimlerimiz herkes iin aym ekt!de resimler ve ekl/e
ri iermekte, resimler ve ekl/er/e olumaktadr.

Aristo'nun kelimeler iin ne srm olduu zihinsel deneyimle

rin semboldr iddias, NLP'nin yazl ve szl kelimeler iin ileri sr
d dier zihinsel ve szel derin yap deiimleri olan yzey yaplar
dr sylemini yanstmaktadr. Sonu olarak kelimeler bu zellikleri ile
deneyimlerimizi hem ekillendirip hem de yanstrken bilin ve bilin
d sreler iin de olduka gl aralar olmaktadrlar. Bylelikle
kullanlan spesifik kelimelerin tesindeki derin yapya nfuz edip kii
lerin dil kalplarnda yansttklar daha derin dzeydeki zihinsel ile
yileri tanmlayp etkileyebiliriz.
Bu ekilde dnldnde dil sadece deneyimlerimiz hakknda
iletiim kurmak iin kullandmz ihtiyari semboller olmaktan k
makta ve zihinsel deneyimimizin en temel parasn oluturmaktadr.
Bandler ve Grinder'n belirttii zere:

Dldeki temst!lerimizi meydana getrmekten sorumlu olan snr

sistem dier tm dnya mode//enni (grsel, iitsel, dokunsal (ki
nestetikj vs.) oluturmaktan da sorumludur ve yapdaki aym
prensipler bu sistem/enn her brnde i/emektedtr.

Bylece dil dier isel temsil sistemlerimizdeki deneyim ve eylem

lerle paralellik gsterip hatta bunlarn yerine bile geebilmektedir. So
nu olarak bir ey hakknda konumak sadece alglarmz yanstmak
tan te fiili olarak onlar yaratp etkileyebilmektedir de. Bu durum di
le, deiim ve iyiletirme srelerinde ok daha zel bir rol kazandr
maktadr.

24
 HARTA VE BLGE

erek Dil illzyon/an, gerekse NLP'nin dile yaklam "Harita Bl

G ge Deildir" prensibi etrafnda ekillenmitir.
Anlambilimin (General Semantics) kurucusu dnr Alfred Kor
zybski tarafndan ortaya atlan ( 1 8 79-1950) bu prensip gerek dnya
ile bizlerin yaratt dnya modelleri arasndaki farkn varlndan sz
etmektedir.
Korzybski'nin dile ilikin felsefesinin NLP'nin geliiminde byk
etkileri vardr.
Noam Chomsky'nin dilbilgisi kurallar zerine oluturduu
"Syntactic Theory of Transformational Grammer" ile bir araya getiri
len Korzybski'nin anlambilim almalar NLP'nin linguistik ksmnn
ekirdeini temsil etmektedir.
Korzybski Science and Sanity adl yaptnda insanolunun gelii
minin byk lde sembolik temsiller ve haritalar oluturma yetene
i tayan daha esnek bir sinir sistemine sahip olmasndan kaynaklan
dn ileri srmektedir.
rnein dilin, yaadmz deneyimleri genelleme veya zetleme
yolu ile karmzdakilere kolaylkla aktarmaya yarayan ve bizi dier
canllardan nemli lde ayran bir ara olduunu sylemekle birlik
te, yine dilin tad sembolik olma zellii nedeniyle birok sorunun
ve yanl anlalmann ana sorumlusu olduunu da iddia etmi ve bl
ge ile harita karklndan kaynaklanan gereksiz atmalar nlemek
iin de insanlarn dilin kullanm konusunda eitilmeleri gerektiini
savunmutur.
Korzybski'nin " Bireysellik Kuramnda" ( " Law of Individuality" )
iki birey, iki durum veya iki srecin tm detaylar ile ayn olamayaca-

25
 ve deneyimin esizliinin tam olarak aktarlabilecei kelimelere sa
hip olamamann iki veya daha fazla durumun karmaasna ( NLP'de
genelleme " generalization " veya cinas "ambiguity" olarak bilinir) yol
at belirtilmektedir.
rnein: Yeryznde yaam ve yaamakta olan milyonlarca
farkl kedi veya farkl kedi fotoraf hatta kedi klna girmi herhan
gi bir insan iin bile " K-E-D- " sembollerinden oluan kedi kelimesi
kullanlmaktadr.
Ancak herhangi bir kii bu kelimeyi kullandnda bunlardan
hangisine atfta bulunduu her zaman ok ak ve net olamamaktadr.
Bu karmaann nlenmesi ve daha etkin bir iletiimin salanma
snda eitimin nemli bir yer tuttuuna inanan Korzybski, her bir de
neyimin gnlk dilde anlatlmaya allandan ne kadar daha zengin
ve esiz zellikler tadn anlayabilmeleri yolunda insanlarn kendi
deneyimlerini deerlendirebilecekleri aralar gelitirmeye alm ve
onlar bu zellikleri aratrp yeni yorumlar getirmeye abalarken ani
tepkilerden uzak tutmay hedeflemitir.
.

Anlambilim ( Gene1"al Semantics) uralar srasnda nemli bir

alma alan olarak " nrolinguistik"ten bahseden Korzybski'nin d
nce ve metotlar NLP'nin temellerini tekil etmektedir.
NLP, yaam boyunca edindiimiz deneyimlerimizin sonucu olu
turduumuz algsal temsillerimiz ve kullandmz dil ile ekillenen i
sel haritalara bal olarak herkesin kendine ait bir dnya gr oldu
unu ileri srer.
Yaadmz dnyay nasl yorumlayp nasl tepki verdiimizi,
deneyim ve davranlarmz nasl anlamlandrdmz belirleyen ger
ein kendisinden ok gerek hakkndaki nrolinguistik haritalar
mzdr.
Shakespeare'in Ham/etin de belirttii gibi, "fyi ya da kt diye
bir ey yoktur bun/an oluturan dncelerdir. "
Shrin Yaps isimli ilk yaptlarnda NLP'nin kurucular Bandler ve
Grinder yaama olumsuz veya yetersiz tepki verenlere karn tam ter
si zengin tepki verenler arasndaki temel farkn isel dnya modelle
rinden kaynaklandn ileri srerler.
Korzybski'nin " Harita Blge Deildir" derken zetlemeye alt
ey ksaca budur.
Bu szn bize kazandrd farkndalkla dnya haritalarmz s
rekli geniletip zenginletirmenin nemi nl bilim adam Einstein'n,
"Sorunlar on/an yaratan dnce biimiyle zlemez, " sznde yat
maktadr.
NLP'nin temel inancna gre dnya haritalarn geniletip zengin-

26
letirebilenler ayn gereklik iinde kendilerine salanan seenekler
den ok d2.ha fazlasn alglayabilecekler ve sonu olarak da yaptk
lar ne olursa olsun bunu ok daha etkin bir biimde gerekletirebi
leceklerdir.
Bu inan dorultusunda da NLP'nin temel misyonlarndan biri ta
bii ki insanlara dnya haritalarn geniletip zenginletirebilecek ara
lar sunmaktr ( rnein: Dil llzyonlar) .

27
 DENEYM

F dnya modelleri ( harita) arasnda zaman zaman birtakm kart

iilen yaadmz dnya deneyimleri ile (blge) oluturduumuz

lklar sz konusu olabilmektedir.

Deneyim dediimiz ey yaadmz dnyay alglama ve duyum
sama sreleri ile bu sreler sonucu oluan isel tepkilerimizi ifade et
mektedir. Herhangi bir tatil, bir gnbatm veya tartmaya dair dene
yimlerimiz bu olaylara kiisel olarak katlmmz ve alglarmzla ilgi
lidir. NLr'ye gre deneyimlerimiz, i dnyamzdan hasl olan anlar,
duygular ve fantezilerle birlikte duyu organlarmz kanal ile d dn
yadan aldmz bilgiler aracl ile oluurlar. Bu zellii ile deneyim
lerimizi yaam boyunca biriktirilmi bilgiler diye de zetleyebilmemiz
mmkndr. Duyu organlarmz kanal ile aldmz bu bilgilerin s
rekli olarak daha nce aldmz bilgilerle yeniden kodlanp ifrelen
mesi deneyimlerimizi, her birimizin yaratt dnya modeli veya hari
talarn ana hammaddesi haline getirmektedir.
Gerek insanlar gerekse hayvanlar iin yaadklar dnyay alglaya
bilecekleri yegane ara olan duyu organlar veya duyu kanallar bir dizi
uyarana (k, ses dalgalar, fiziksel dokunular vs.) kar filtre vazifesi
grrler. Yaadmz dnyaya ilk katlmmz salayan duyu organlar
mz iin "dnyaya alan pencerelerimiz" demek ok da yanl olmaya
caktr. Fiziksel varlmz hakknda tm bilgileri bize ulatran bu pence
reler kanal ile oluturduumuz duyusal deneyimlerimiz, ilk yaam bilgi
lerinin ve kurduumuz dnya modellerinin temel ina malzemesi olarak
deerlendirildii iindir ki NLP' de olduka nemli bir yer tutarlar.
Etkin renim, iletiim ve modelleme gibi konularn hepsi duyu
sal deneyimlerimiz etrafnda dnmektedir.

28
 Duyu organlar kanalyla edindiimiz deneyimlerin halsinasyon
ve fantezi gibi oluumlarla birtakm kartlk veya ztlklar tayabile
ceini konunun giriinde de farkl bir biimde dile getirmitik. Ayrca
tm bunlara ilaveten her insann dnce, inan, deer ve kimliklerin
den oluan bir bilgi a vardr ve bu isel bilgi a duyularmza odak
lanp onlar yneten dier bir isel filtre ilevi grerek d dnyadan
aldmz verileri siler, arptr ve genelletirir.
Gereklik hakkndaki yeni bilgileri alp, dnya haritamza ilave
ettiimiz duyusal deneyimlerimizin daha nceden var olan bilgilerce
srekli filtrelenmesi, duyusal deneyimi zenginletirmek yolunda insan
lara yardm etme ilevini NLP'nin temel grevlerinden biri haline getir
mitir.
Aldoux Huxley bu ilevi, farkndaln kapanan kapan mm
kn olduunca amak eklinde ifade etmektedir.
Bu anlatlanlar nda NLP'de kullanlmakta olan birok teknik,
duyusal deneyimleri en st dzeye karmaya alan gzlemsel bece
riler temeline dayanmaktadr ve NLP'ye gre en etkin deiimler bu
yoldan gemektedir.
Duyum yeteneini artrmak, isel filtrelerden arnp deneyimi do
laysz ve dorudan yaamay gerektirir. NLP'de "st zaman dilimi" ( up
time) olarak ifade edilen bu durum herhangi bir kiinin tm duyumsal
farkndaln yaad ana (imdi ve burada) odaklamas durumudur.
Dnyay daha iyi alglama ve yaamdan doyasya zevk alma, an
cak bu zaman dilimindeki deneyim miktarnn art ile mmkndr.
Konuyu baka bir adan birincil ve ikincil deneyim olarak ele al
dmzda; birincil deneyimin duyularmz aracl ile fiili olarak ald
mz ve algladmz bilgilerle, ikincil deneyimin ise ilk deneyimi
temsil etmek iin yarattmz sembolik haritalar ve szel olgularla il
gili olduunu syleyebiliriz. Dier bir ifade ile; birincil deneyim yaam
ve yaadmz dnya ile ilgili dolaysz alglamalarmzn bir fonksiyo
nudur, ikincil deneyimlerimiz ise bu alglarla ilgili yorum ve tanmla
malarla zihinsel haritalarmzdan tremitir ve nemli lde silme,
arptma ve genellemeye maruz kalmlardr.

29
 Teoriler
Tanmlamalar
Yorumlamalar

Nedenler

1 "' Deneyim Anlamlar

t
Duyusal
Girdiler

Herhangi bir olay veya an dorudan ve dolaysz olarak dene

yimlemek bu deneyimle ilgili farkl dnceleri iinde barndrmad
gibi yarattmz haritalardan ok daha zengin bir ierii bizlere tar.
Bu nedenle baarl ve yaamdan zevk alan insanlar, deneyimden ne
beklenmelidir veya neyi deneyimlemeliyiz gibi filtrelerle hareket etme
yen ve dnyay daha dorudan deneyimleme yeteneini gelitirmi
olan insanlardr.
NLP bak asna gre, yaadmz znel deneyimler kendi ger
eklerimizdir ve bununla ilikilendirdiimiz her teori ve yorumun s
tnde yer alrlar. Dier bir ifade ile NLP'de hangi boyutta olursa olsun
(manevi veya gemi zamana ait) yaanan hibir deneyimin sbjektif
geerlilii sorgulanmaz. Deneyimin sosyal yan veya nedenleri ile ilgi
li yorum veya teoriler sorgulanp tartlabilir ancak yaammza dair
en temel veri deneyimin kendisidir.
NLP'deki birok sre ve egzersizin deneyim zerinde bu kadar
durmasnn temel nedeni, herhangi bir olayn yarg veya yorumlama
larla bozulmakszn dorudan deneyimlenmesinin bu olay karsnda
ki tepkilerimizi ok daha anlaml ve zengin klmasndan kaynaklan
maktadr.
zetle: Szel Yeniden erevelendirmeler (Verbal Reframes) ola
rak da ifade edebileceimiz Dil llzyonlar'nn ana amac, NLP'nin di
er modellerinde olduu gibi dnya deneyimlerimiz ve onun potansi
yellerini kstlayan harita ve filtrelerimiz hakkndaki farkndalmz
artrmak ve bu yolla bak alarmz zenginletirerek deneyimle daha
anlaml yeni ilikiler kurmada bizlere yardmc olmaktr.

30
 DL DENEYM NASI L EREVELER

S deneyimin baz ynlerini n plana karp bazlarn geri plana ite

zler deneyimlerimizi sadece temsil etmekle kalmaz ayn zamanda

rek onlar farkl alglamalara neden olacak ekilde ereveler de. r

nein: "Fakat': "ve " ve "olsa btle " gibi bala szckleri ile kurul
mu bir cmleyi ele alalm. Dnce veya deneyimlerimizi bu farkl
bala szckleri ile ilikilendirdiimizde bunlarn her biri dikkatimi
zin deneyimin farkl ynne odaklanmasna neden olacaktr. Eer her
hangi bir kii cmleyi, "Bugn hava ok gzel ama yarn yamur ya
acak," eklinde ifade ediyorsa, dikkat yarn yaacak olan yamura
odaklanacak ve ister istemez bugnn gneli olduu gerei gz ard
edilecektir. Eer ayn kii ayn cmleyi, " Bugn hava ok gzel ve ya
rn yamur yaacak," eklinde ifade ediyorsa dikkat iki olay zerinde
de eit ekilde odaklanacaktr. Cmlelerin yeri deitirilip iki olay " ol
sa bile" balac ile ilikilendirildiinde, " Yarn yamur yaacak olsa
btle bugn hava ok gzel," ifadesinde, dikkat havann gzel olmas
na odaklanacak ve yarn yaacak olan yamur geri plana itilecektir.

D
Bugn hava Bugn hava Yarn yamur
ok gzel ok gzel yaacak
ama ve olsa bile
yarn yamur yarn yamur bugn hava
yaacak yaacak ok gzel
Birtakm kelimeler deneyimlerimizin farkl ynlerini
n plana karacak ekilde onlar yeniden erevelendirir.

31
 Kurulan cmlenin ierii ne olursa olsun istendiinde kullanlan
balalar ve/veya cmlelerin yeri deitirilerek, hatta ses tonunda ya
placak deiikliklerle bile buna benzer szel erevelemeler ortaya
kacaktr. rnein: " Bugn mutluyum ama bu byle srmez", " Bugn
mutluyum ve bu byle srmez" , " Byle srmeyecek olsa b!e bugn
mutluyum," cmlelerinde de ierik deiik olmasna ramen bir nce
ki rnee benzer etkiler sz konusu olacaktr.
Farkl ieriklere bu ekilde srekli olarak uygulanan belli bir ya
p sz konusu olduunda buna NLP'de "kalp" ad verilmektedir. Baz
kimselerin "ama" veya " fakat" szcn ska kullanp deneyimin
olumlu tarafn karmak gibi alkanlk haline getirdikleri kalplar
vardr.
Bu tip szel erevelemeler, herhangi bir durumun yorum ve ya
ntlama biimini nemli lde etkileyebilirler. imdi aadaki u r
nee bir gz atalm: " istediin her eyi yapab!irsin eer yeterince ok
almaya istekliysen tabi k: "Bu son derece destekleyici ve onaylay
c bir inan olup neden-sonu ilikisi ile deneyimin iki nemli paras
n birbirine balayan bir cmle yapsdr: " stediin her eyi yapmak"
ve "yeterince ok almak. "
stediin her eyi yapmak olduka gdmleyici bir durumdur. Ye
terince ok almak ise fazlasyla istenir bir ey deildir. Her iki cm
le " istediin her eyi yapabilirsin" cmlesi n planda olacak ekilde
birbirine balandnda gl bir motivasyon duygusu yaratmaktadr.
imdi "eer" balac ile balanan bu iki cmlenin yer deitirmesi ha
linde ne olacana bir bakalm: " Eer yeterince ok almaya istekliy
sen istediin her eyi yapabilirsin . " Bu ekliyle de cmle ayn kelime
leri iermesine ramen yeterince alma istei n planda olduundan
etki bir ekilde azalmaktadr. nk bu haliyle cmle, istediin her e
yi yapabilirsin onaylamasndan ok birini almaya ikna etme abas
iindeymi gibi grnmekte ve istediini elde etmek, ok almak iin
sanki bir dlm gibi sunulmaktadr. Oysa ilk cmlede ok alma
istei, istediini yapmak iin isel bir kaynak olarak erevelenmiti.

32
 " OLSA BiLE" EREVES

H min sonucu olarak algladmz anlamlar etkileyip ekillendir

erhangi bir szel kalbn tanmlanp ortaya karlmas, deneyi

mede bize yardm dokunacak 1inguistik aralar ( rn: olsa bile ere
vesi gibi) ortaya karaca iin olduka nemlidir.
"Olsa bile" erevesi " Evet ama . . . " kalbn ska kullanarak de
neyimin olumlu yann yok etme alkanlnda olan bireyler iin dik
kati olumlu yne odaklamada olduka gl bir kalp olarak karm
za kmaktadr.
imdi siz de aadaki rnee benzer ekildeki rneklerle "ama "
veya "fakat" balac yerine " olsa bile" balacn kullanarak ya da
"olsa bile" balac ile kurduunuz cmlelerin srasn deitirerek dik
katinizin nasl odaklandn fark etmeye aln.

"Sorunuma imdilik bir zm buldum ama ileride bu yine ba

ma gelecek. "

" leride bu yine bama gelecek olsa ble sorunuma imdilik bir
zm buldum."

33
 BLM 2

EREVELER VE YENDEN EREVELEME

 EREVELER

ilindii anlam ile deil de NLP terminolojisinde ska kullanlan

B ekli ile "ereveler": Psikolojik olarak herhangi bir etkileim s
rasnda dnce ve davranlarmza rehberlik eden genel bir yn ve
odaklanma durumunu belirtmektedirler. Herhangi bir deneyim veya
olay evreleyen, bilisel balamlar da diyebileceimiz ereveler olu
turduklar alan dorultusunda o deneyim veya olaya kar yorum ve
tepki biimini de nemli lde etkileyebilmektedirler. rnein: Her
hangi bir ekilde ac veya zdrap veren bir deneyim, an, olay ya da et
kileim, kendini evreleyen be dakikalk bir zaman erevesi iinde
alglandnda her eyin tkendii bir sonumu gibi grnebilmesine
karn, ayn ac veren deneyim bireyin yaam gemii ve birikimleri
gz nne alnarak alglandnda ok nemsiz bir hale gelebilmekte
dir. ereveler ayn zamanda bir etkileimin amac iinde veya dn
da kalan konular da belirledikleri iindir ki o etkileimi daha verimli
kla bilmektedirler.
Bu balamda en bilinen ereve rnei "zaman erevesidir."
Herhangi bir alma veya toplant iin 1 O dakikalk bir zaman ere
vesi oluturmak, bu toplantda neyin baar ile tamamlanabileceini
nemli lde etkileyecektir. Katlmclarn dikkatlerini nereye odak
layacaklarn, hangi balk veya konularn bu etkileime dahil edilme
sinin uygun olacan ve gsterecekleri abann derecesini hep bu er
eve belirleyecektir. Ayn toplant veya alma iin 1 veya 3 saatlik bir
zaman erevesi olduka farkl dinamikler yaratacaktr. Uzun zaman
ereveleri bireylerin ilikilerini gelitirme frsatlarn ortaya koyarken
ksa zaman ereveleri greve odaklanmalarna neden olacaktr. rne
in: Herhangi bir toplant iin 1 5 dakikalk bir limit sz konusu ise bu

37
toplant, sonu ak ve kefe ynelik bir beyin frtnas olarak deil de
grev ynelimli bir toplant olarak alglanacaktr.
Bu anlatlanlar dorultusunda NLP'de en sklkla kullanlan ere
veler;

a. " stenen Sonu" (outcome)

b. "Sorun" veya Baarszlk (feedback versus failure)
c. "Sanki" (as if)
ereveleridir.

stenen sonu erevesinin temel zellii tm dikkat ve gsterile

cek gayreti istenen sonuca odaklamaktr. stenen sonu erevesinin
oluturulmas herhangi bir hedef veya istenen sonucun baarlmas ile
ilgili her trl bilgi ve aktivitenin deerlendirilmesini kapsamaktadr.

erevenin iinde ereve dndaki

kalan konular konular

ereve
ereveler, dikkati ynlendirerek olaylann
yommlanmastn etkiler.

Sorun veya baarszlk erevesi ise istenen sonu erevesinin

ztt olarak istenmeyene ve yanla odaklanmaktadr. Bu ereve isten
meyen semptomlar ve bunlarn nedenlerinin aratrlmasna yol aar
ken, dieri arzulanan sonulara, hedeflere ve bunlar elde etmek iin
gerekli kaynaklarn aratrlmasna yol amaktadr.

stenen Sonu ile Sorun erevesinin Karlatrlma

stenen Sonu erevesi Sorun erevesi

- Ne istiyorsunuz? - Yanl olan ne?
- Bunu nasl elde edebilirsiniz? - Neden bu sorun var?
- Bunu elde edebileceiniz mevcut - Buna sebep olan ne?
kaynaklarnz neler? - Bu kimin hatas ?

38
 stenen sonu erevesi uygulamalar olumsuz olarak ifade edilen
leri olumlu ifade edilecek ekilde yeniden ereveleyerek, sorun cm
lelerini istenen sonu cmlelerine dntrecek taktikleri kapsamak
tadr. rnein : NLP'ye gre, tm sorun ve baarszlklar, farkl bir ba
k asyla renim ve deiim yolunda karmza kan frsatlar ya da
mcadeleler olarak yeniden ereveleyebiliriz. Eer herhangi biri, " Be
nim sorunum baarszlk korkusu, " diyorsa bu sorun, "baar konu
sunda emin olma istei " eklinde yeniden erevelenebilir. Benzer ola
rak karlarn dk olduuna dair yaanan bir sorun da, karn artrl
mas yolunda bir hedef olarak yeniden erevelenebilir.
nsanlar genellikle arzu ettikleri durumlar veya hedeflerini far
knda olmadan; "Skntdan kurtulmak istiyorum", "Sigaray brak
mak istiyorum" , " Bu karmaann sona ermesini istiyorum," gibi
olumsuz biimde ifade ederler. stenen sonu veya hedefi bu biimde
ifade etmek bir yandan dikkatin sorun zerine odaklanmasna yol
aarken dier yandan da sorunla ilgili gizli bir nerme elikisi yarat
maktadr. "Artk bu kadar korkak olmamak istiyorum" dncesi fi
ili olarak "korku " nermesini tamakta ve korkuyu akla getirmekte
dir. Bu koullar altnda bir istenen sonu erevesi oluturmann yolu,
"Ne istiyorsunuz ? " veya "Eer bu kadar korkmasaydnz nasl hisse
derdiniz? " sorularn sormay kapsamaktadr.
Etkin problem zmenin bir paras olarak semptomlar ve bunla
rn nedenlerini aratrmak ne kadar nemliyse, bunu istenen sonuca
ulaacak bir balam iinde yapmak da o kadar nemlidir. Aksi takdir
de semptomlar ve nedenlerin ortaya karlmas herhangi bir zme
yol amayacaktr.
Dier bahsi geen N LP ereveleri de yukarda anlatlanlara ben
zer biimde ilev grrler. rnein: Sanki erevesi (as if frame) her
hangi bir kii istenen sonuca sanki baarm gibi dnlerek ilevsel
letirilir. Baarszlklar baar yolunda bilgi kayna olarak deerlen
dirme erevesi ise (feedback versus failure frame) tm sorun ve hata
larn istenen sonuca ulama yolunda bir geri besleme olarak yorum
lanmas eklinde ilevselletirilir.
Dil llzyonlar kapsamndaki szel kalplarn kullanlmas birey
lerin bak alarn, 1 ) Sorun erevesinden istenen sonu erevesine,
2) Baarszlk erevesinden geri besleme erevesine, 3) mkanszlk
erevesinden olabilirlik erevesine evirmelerine yardmc olmak
amacn tamaktadr. Kitabn balangcnda aktarlan kk ykle
rin hepsinde polis memuru, doktor, antrenr ve dierlerinin yapt
ey, dil becerilerini kullanarak yaanan durum veya deneyimin ere
vesini olumsuzdan olumluya doru deitirmek ve dikkati sorundan

39
istenen sonuca ekerek yeni frsatlarn deerlendirilebilecei bir ortam
yaratmak olmutur. ( rnein: Polis memurunun kendisini TV tamirci
si olarak tantmasndaki "tamirci" kelimesinin rol dikkati istenme
yenden stenen sonuca ekmenin metaforik bir rnei olarak karm
za kmaktadr. )

40
 STENEN SONUCUN DEGTRLMES

A
ktivitelerimize yn veren amalarmzdr ve bundan dolay da
herhangi bir hedef veya istenen sonucun kendisi, bu sonucun el
de edilmesine yardm dokunacak faktrlerin ieride, tam tersi olarak
istenen sonula ilgisi olmayanlarn darda kalmasnn daha uygun
olaca durumlar belirleyen bir ereve oluturmaktadr. rnein: Bir
beyin frtnas toplantsnda istenen sonucun, yeni ve emsalsiz fikirle
rin ortaya kartlmas olduunu varsayalm.
O gne dein yaplmam konu ile ilgili ilgin analojiler ve meta
forik yaklamlarda bulunmak, gln ve srad sorular sormak, ye
ri geldiinde kk hikaye veya fkralar anlatmak yani zetle bir par
a olaand olmak, istenen sonuca ulamakla ilgili yardmc faktr
ler olabilecektir. Byle bir toplantda doru yant diye mevcut zm
ve politikalar ne srmek, herhangi bir fikrin veya nerinin gereki
olup olmadn deerlendirmek ie yaramayacaktr.
te yandan bu toplant yeni fikirlerin kefine ynelik bir beyin
frtnas deil de kilit bir mteri ile nihai anlamay hedefleyen bir
toplant olsayd burada istenen sonu muhtemelen rn veya hizme
tin tamamlanmas yolundaki nceliklerin tespiti olacak ve byle bir
toplantda yukardakine benzer srad yaklamlar, (toplant kk
bir beyin frtnas gerektirecek ekilde kmaza girmedike) istenen so
nuca ulamakla ilgili yardmc yaklamlar olmayacakt.
Yukarda anlatlanlara benzer ekilde, farkl birtakm davranlar
"birbirimizi iyice tanyalm" hedefi ve bu hedefin gereklemesi iin,
oluan erevenin iinde kalmas gereken yararl davranlar olurken,
sonuca ok yaklalm bir toplant iin erevenin dnda kalmas ge
reken, hedefle ilintisiz davranlar olabilir.

41
 stenen sonucu, dikkati baka bir durum veya etkileime ekecek
ekilde deitirmek, o durum veya etkileim iin neyin ilgili ve anlam
l olduuna dair alg ve deerlendirmelerimizi de deitirecektir.
Dil llzyonlar iinde yer alan " Baka Bir stenen Sonu" kalb
nn amac, bireylerin dikkatini, yarglama veya genelleme ile ifade et
mi olduklar herhangi bir istenen sonutan baka bir istenen sonuca
ynlendirecek bir cmle kurarak bu genelleme ve yarglama ile mca
dele etmektir (veya duruma gre desteklemek). rnein: Bir seminer
deki katlmclardan birinin seminer srasnda yaplan bir almada
beklenen sonucu elde edemedii iin huzursuz olduunu varsayalm.
Hangi tr alma olursa olsun beklenen sonula ilgili bu kii s
rekli " bir eyi mkemmel olarak yapmak" gibi bir hedefle hareket et
tiinden yani kendi ulamak istedii sonucun "mkemmellie eri
mek" olmasndan sklkla kendini byle huzursuz hissedecektir. stedi
i sonuca bu ereveden bakan biri iin " bir eyi mkemmel olarak
yapamamak" da yeterince iinin ehli olmad veya yetersiz olduu gi
bi bir genelleme veya yarglama ile sonulanacaktr.
Oysa seminerde yaplan alma ile istenen sonucu " bir eyi m
kemmel olarak yapmaktan", "yeni bir eyler renme ve kefetmeye"
dntrdmzde, alma srasnda oluan deneyim, yorum ve
yaklam biimi de nemli oranda deiecek, bir eyi mkemmel ola
rak yapamama konusundaki baarszlk algs yeni bir eyler kefet
me yolunda baarl olma ekline dnp baar olarak alglanabile
cektir.
Sonu olarak byle bir durumdaki kii iin Dil llzyonlar'ndaki
" Baka Bir stenen Sonu" kalbn uygulamak istediimizde, " Bu a
lmann amac bir eyi mkemmel olarak yapmaktan ok yeni bir
eyler kefetmek ve renmektir," dememiz veya farkl bir istenen so
nucu ortaya atacak buna benzer farkl bir cmle kurmamz gerekir.
Ayn prensip yaam deneyimlerimiz iin de geerlidir. " Rahat ve
gvenli" bir yaam hedefi iin verdiimiz birok ciddi mcadele ve a
balar deerlendirdiimizde baarszm gibi grnen bu abalar, "da
ha glenerek bymek" hedefi ile yer deitirdiinde baar olarak
alglanacaktr.
Aada okuyacaklarnz, Milton Erickson'un kendisini sa zan
neden bir hastasna kar yapt aklamalar aktarmakta ve " Baka
Bir stenen Sonu" kalb iin iyi bir rnek tekil etmektedir:

Gvenlik ve emniyet duygusuna sahip olmak nemlidir. Her eye

kar hazrlanm olmak duygusu. Olableceklere kartn tam do
nanm ve bilgi sahbi olmak. Bunlarla karlaablir ve ba edebi-

42
 lirsin. Hal/edemeyecein bir durumla yz yze gelmek de iyi bir
renme biimidir. Sonra bunun zerinde etraflca dn ve bu
renimin birok farkl yolda ne kadar kullanl bir ey olduu
nun farkma var. Tm bunlar gl olduun yanlan deerlendir
meni salayacaktr. Aynca yine tm bunlar kendigven!t'in dm
da daha fazla kullanmaya ihtiyacm olacak alanlan da kefetmene
imkan salar. iyi veya ktye tepki vermek ve onlarm uygun bir
ekilde stesinden gelmek. .. Yaam iindeki gerek keyf budur.

Yukardaki rnekte " meselelerin halledilmesi" hedefine gre or

taya kan baarszlk algs " iyi veya ktye tepki vermek ve onlarn
stesinden gelmek iin gerekli bir bilgi" (geri besleme) hedefine dn
trlm ve baarszlk algs deitirilmeye allmtr.

Durumun stesinden gelmek

yi ve ktye tepki verip ve onlar

uygun bir biimde halletmek.

stenen sonucu deitirmek neyin ilgili veya

ilgisiz olduu konusunda ereveyi de deitirecektir.

Aada bu kalb kendi uygulamalarnz iin deneyebileceiniz

bir rnek altrma yer almaktadr.

1 . Sizde huzursuzluk veya baarszlk duygusu uyandran bir du

rumu dnn.

Durum:

rnein: Bu adam beni kullanyor ama ben bu konuda ne his

sett'imi ona aka fade edemiyorum

43
 2. Bu konu ile ilgili kendiniz veya o kii hakkndaki olumsuz yar
glama veya genelleme nedir? Ve bu genelleme veya yarg ile
ima edilen " stenen Sonu" ne olabilir?

Yarg (genelleme) :

rnein: Hissettiklerimi aka syleyememem korkak oldu

umu gsterir.

stenen Sonu(lar) : ------

rnein: Dndklerimi ve hissettiklerimi aka sylemek,

gl ve cesur olmak.

3. Gvenlik, renim, kefetme, kendime ve bakalarna saygl

davranmak, salk vb. gibi olas dier istenen sonularn, yu
kardaki durumu alglama biiminize olan etkilerini kefetme
ye aln. - rnein: stenen sonu "kendime ve dier insan
lara saygl davranmak" veya "dier insanlara da kendime
davranlmasn istediim ekilde davranmak" ekline dnr
se ne olur.

4. Olumsuz yarg veya genellemenizi en aza indirecek ya da orta

dan kaldracak veya mevcut durumun sonularn baarszlk
deil de baar yolunda bir kaynak olarak grmenizi salaya
cak "baka bir istenen sonu" ne olabilir?

Alternatif stenen Sonu(lar): -------

rnein: Kendimle ve baka/arma kar uyumlu, merhametli

ve bilgece davranmay renmek.

Dil llzyonlar iindeki " Baka Bir stenen Sonu" kalbnn

NLP'deki deiim srelerinde sklkla kullanlan "Yeniden erevele
me" konusuyla yakndan ilgisi vardr ve Yeniden ereveleme ( Refra
ming) NLP'nin ve Dil llzyonlar'nn temel mekanizmalarndan biridir.

44
 YENDEN EREVELEME

Y algland ereveyi deitirerek, sorunlar yeniden yorumlama

eniden ereveleme, herhangi bir durum, deneyim veya sorunun

ve bunlara zm bulma konusunda insanlara yardmc olmay ierir.

Yeniden erevelemenin szlk anlam herhangi bir ekil veya resmin
etrafna yeni veya farkl bir ereve koymaktr. Psikolojik anlamda ise
herhangi bir olay veya deneyimi nceden algland halinden daha
farkl bir balam veya ereve iine koyarak anlamn deitirmek ve
ya deneyimi daha farkl bir ekle sokmaktr.
Yeniden erevelemeyi ierik ve sre olarak daha iyi anlamak
iin herhangi bir resim etrafndaki ereve iyi bir metafor oluturabi
lir. erevelenen resme bal olarak resmin ierii hakknda farkl bil
giler edinip, resmin neyi temsil ettii konusunda farkl alglar olutu
ruruz. rnein: Herhangi bir manzaray kaydeden bir fotoraf veya
ressam bu resimde sadece bir aac veya bir sr aacn yer ald bir
ayr, hayvanlar, hatta bir akarsuyu resme dahil etmeyi amalam
olabilir. Ressam veya fotorafnn bu konudaki tercihleri doaldr ki
resme bakann daha sonrasnda neyi greceini belirleyen nemli bir
faktr olacaktr.
Benzer ekilde muhtelif bir olay veya yaanan deneyim esnasnda
ne grp ne alglayacamz belirleyen psikolojik ereveler de bu ola
yn yorumlanma ve ayn zamanda deneyimlenme biimini nemli l
de etkileyecektir. Gsterildii biimde aadaki resme bakalm ve
bir an iin dnelim.

45
 Kk ereve.

imdi de ereveyi genilettiimizde ne olduunu grelim ve bu

rada gsterildii ekliyle durum hakkndaki deneyim ve alglarmzn
nasl deiip farkllatn inceleyelim.

Byk ereve.

lk resimde tek bana bir balk gryoruz ve bu haliyle resim ok

fazla bir anlam iermiyor.
kinci resmi retmek iin ereve geniletildiinde, birdenbire
farkl bir durumla karlayoruz. lk resimdeki balk tek bana bir
balk olmaktan kp, daha byk bir balk tarafndan yenilmek ze
re olduundan habersiz kk bir balk oluyor.

Burada iki ayr ey duyumlayabiliriz:

a. Kk balk hakknda endieye dp onu uyarmak.

b. Byk baln yaamn srdrmek iin kk bal yemek
zorunda olduunu kabul etmek.

46
 imdi perspektifi daha da genileterek durumu yeniden erevele
diimizde ne olacana dikkat edelim.

En Byk ereve.

Bu durum karsnda ortaya kan yeni anlamlarmzda tehlikede

olann sadece kk balk olmadn gryoruz. Byk balk da da
ha byk bir balk tarafndan yenilmek zeredir ve ayrca kendi yaa
m iin kk bal yemeye odaklanm olan byk balk kendi yaa
mnn daha byk bir balk tarafndan tehdit altnda olduunun far
knda deildir.
Burada sergilenen durum ve bununla ilgili yeniden ereveleme ile
gelen yeni farkndalk dzeyi psikolojik yeniden erevelemenin ama
cn ve etkinliini belirtmek adna olduka iyi bir rnek tekil etmek
tedir. nsanlar da sk sk resimdeki kk baln veya ortadaki bal
n durumunda kalp kendi paylarna deni alrlar. Ya en kk ba
lk gibi daha geni bir erevede yaklamakta olan mcadelenin fark
na varmaz ya da ortadaki balk gibi sadece baz hedefleri baarmaya
odaklandklarndan yaklamakta olan krizi skalarlar. Ortadaki balk
iin sz konusu olan en byk eliki, kendi yaam iin herhangi bir
davrana ok fazla odaklanp baka bir ekilde kendi yaamn risk
altna atmaktr.
Yeniden ereveleme insanlara daha byk resmi grme ve uygun
seimler yapma imkan salayan nemli bir metottur. Bu metot ile her
hangi bir durum veya deneyimin ierii hakknda yeni zihinsel ere
veler oluturarak alglarmz geniletip zenginletirmek ve bu sonula
sorunlara ok daha zengin kaynaklarla yaklap stesinden bilgece
gelmek mmkn olmaktadr.

47
 EREVE BOYUTUNUN DEGTRLMES
( EREVEY BYTP KLTMEK)

il llzyonlar iindeki ereve Boyutunu Deitirme kalb, her

D hangi bir durum veya deneyimi alglaymzla dorudan ilintili
dir. Bu durum veya deneyim sonucu oluan genelleme veya yarglama
nn daha uzun veya ksa, daha byk veya kk perspektiften yeni
den deerlendirilmesini kapsamaktadr. rnein: Beklenti ve arzular
mzla ilgili bizi dayanlmayacak derecede zen bir olay, bakalarnn
skntlaryla karlatrldnda birdenbire son derece nemsiz gr
nebilir.
Bir spor msabakas srasnda seyirciler taraftarlar olduklar ta
kmn baar veya baarszlklar sonucunda her trl lgnl yapa
bilmelerine karn, ilerleyen yaamlarnda ayn olaya ok daha tepki
siz kalabilirler.
Tek bir kii yaptnda kabul edilebilir olan bir davran, bir top
luluk veya grubun ayn eyi yapmas karsnda olduka zarar verici
veya tehlike ieren bir sonu retebilir.
Bebek dnyaya getirmek bunu ilk kez gerekletirecek bir kadn
iin rktc ve youn duygular yaratan bir ey olabilir, ancak bu ola
yn milyonlarca kadn tarafndan yaanan gelimi bir sre olduu
hatrlatldnda bedeninde olanlarla ilgili kendine olan gveni arta
cak ve daha az korku duyacaktr.
Daha nce ilediimiz " stenen Sonucunun Deitirilmesi" ile
" ereve Boyutunun Deitirilmesi" birbirinden farkldr ve iki konu
nun karmamas adna bu farkn bilinmesinde fayda vardr. rnein:
Herhangi bir kii " salkl olma" veya "gvende olma" gibi isteklerle
sonucu koruyup deitirmezken bu istedii sonulara ynelik geliimi
deerlendirecek ekilde ereve boyutunu deitirebilir.

48
 Herhangi bir hastaln belirtileri yaratt ksa dnem sonular
itibariyle salkl olmamak gibi grlebilse de uzun dnem sonular
itibariyle o kiinin baklk sisteminin gelimesi olarak dnlebilir.
Benzer olarak herhangi bir eyin gereklemesi ksa dnemde g
venlik unsuru gibi grnrken uzun dnemde kiiyi ciddi bir risk al
tna sokabilir. Kabare filmi ereve boyutu deiikliine iyi bir grsel
rnek tekil etmektedir. Film, melek klnda gzel sesli bir ocuun
arks ile balar. Kamera ocua doru yaklatka ocuun kolunda
gamal ha olan askeri bir elbise giydiini ve erevenin boyutu dei
tike toplama kampndaki bir Nazi subay olduunu fark ederiz. lk
bataki grntnn tad anlam ve duygu, grntdeki deiiklik
ten gelen bilgiyle tamamen deimitir.
Benzer deiiklikleri kullandmz dil ile de yapabiliriz. "Daha
geni bir pencereden duruma bak ! " veya, " Bunun uzun dnem iin
ne anlama geldiini dn! " gibi cmlecikler, bir hedef, durum veya
olay alglama yolunda uyguladmz ereve geniliini dorudan
etkileyecektir. ereve boyutlar cmleye daha uzun bir ereveyi n
varsayacak kelimeleri ilave etmekle de deitirilebilir. rnein: " On
yl nceki sonular" veya "Gelecek yzylda " gibi ifadeler, insanlar
doal olarak belirli bir zaman erevesi zerine dnmeye sevk ede
cektir.
Aada geleneksel bir sko ninnisinden alnan bilmecemsi dize
leri ereve boyutunu deitirme asndan bir dnelim.

- Sevgilime ekirdeksiz bir kiraz, kemiksiz bir tavuk, alamayan

bir bebek verdim.
- ekirdeksiz kiraza, kemiksiz tavua ve alamayan bebee na
sl sahip oldun?
- Kiraz reelken ekirdeksiz, tavuk da yumurtayken kemiksizdir.
Bebek de uyurken alamaz.

lk iki rnekteki zmde kiraz ve tavuun yaam daha geni bir

ereveye oturtulmakta, uyuyan ocukta ise ereve gnlk yaamla
daraltlmaktadr. Kiraz, yumurta ve uyuma szckleri doal olarak bir
alg deiikliini ortaya koymaktadr.
ereve boyutunun anlam ve algda nemli lde belirleyici ol
mas, sz konusu edilenlerin etkin problem zmndeki nemini de
ortaya koymaktadr.
Aadaki admlar takip ederek bu kalb kendiniz iin deneme
ye aln.

49
 1 . Ac verici, hayal krc veya zor diye kabul ettiiniz bir olay
dnn.

Olay:

2. Bu olaya baknzdaki mevcut ereve nedir? ( rnein: Ksa

dnem sonular, uzun dnem sonular, fert, grup, toplum,
gemi gelecek, spesifik olay, tm sistem, yetikin olarak, o
cuk olarak vs. )

Mevcut ereve:

3. Daha fazla zaman, daha fazla sayda insan ekleyerek ereve

boyutunu geniletecek ekilde deitirin. Daha sonra kstl bir
zaman, tek bir olay belli bir kiiye odaklanarak ereve boyu
tunu daraltn ve bu durum hakknda alglarnzda meydana
gelen deiiklii fark etmeye aln. Baz eyler ksa dnemde
baarszlk gibi grnrken uzun dnemde baar salamak
iin gerekli admlar halini alabilir.

4. Durum hakkndaki genelleme ve yarglarnz daha olumlu ha

le getirecek yeni ereve nedir? (Daha fazla insan, daha ksa
zaman, daha geni perspektif vb.)

Yeni ereve:

Dil llzyonlar iinde " stenen Sonucun Deitirilmesi" ve " er

eve Boyutunun Deitirilmesi" balndaki konular NLP'deki " Ba
lamn ve eriin Yeniden erevelenmesi" olarak bilinenlere rnek
tekil etmektedir.

50
 BAGLAMI YENDEN EREVELEMEK

B
alam Yeniden erevelemek, muhtelif bir deneyim, davran ve
ya olayn, iinde olutuu balama dayal olarak ortaya kan
farkl sonu ve anlamlarla ilgilidir. Herhangi bir deneyim, olay veya
davran, meydana geldii zaman mekan boyutunda ok farkl sonu
ve anlamlar retebilmektedir. rnein: Yamur kuraklk ekilen bir
blgenin halk tarafndan son derece sevindirici ve olumlu bir olay
olarak alglanrken, sel ortasnda kalm veya ak havada dn pla
n yapan kiilerce istenmeyen olumsuz bir olay olarak alglanacaktr.
Oysa tek bana yamur ne iyi ne de ktdr. Buna dair yarglar, bel
li bir balamda oluturduu sonulara gre ortaya kar.
Leslie Cameron Bandler'a gre ( 1 978 p. 1 3 1 ) NLP'deki Balamsal
Yeniden erevelemek " baz balamlarda tm davranlar yararl ve
geerli " olarak kabul eder. Esas olarak Balam Yeniden erevele
me'nin amac da baz balamlarda davrann yararlln kabul ede
rek bireylerin bu davrana kar olan olumsuz isel tepkilerini dei
tirmektir. Bu sayede davran yarglamadan nce sadece davran ola
rak grmek (aynen yamur rneinde olduu gibi) ve dikkati, daha
geni balamlarla ilgili sorunlara doru deitirmek mmkn olabil
mektedir. ( rnein: Sel felaketine maruz kalndnda yamuru dur
durma duasna kmak yerine daha etkin bir drenaj sistemi yaratma
ya odaklanmak gibi . )
Bir a n iin gen olunun okulda arkadalaryla oynarken srekli
kavgaya karmasndan rahatsz olan bir anneyle karlatmz d
nelim. Bu anneye kar Balam Yeniden ereveleme'nin szel uy
gulamasnda unlar sylemek mmkndr:
"Olunuzun okula gelip giden kk kz kardeini onu rahatsz

51
edecek kiilerden korumay renmesi sizce iyi bir ey deil mi ? " ve
ya, " lerde bana gelebilecek ok daha tehlikeli saldrlara kar im
diden kendini korumay renmesi ok da kt olmasa gerek. " Bu
yaklam olunun davran hakkndaki algsn deitirmek ve olay
daha farkl bir perspektiften grmesini salamak adna anneye yar
dmc olabilecek ve farkl balamlarda olunun davrann ie yarar
olarak alglamas tepkilerini de ok daha yapc bir ekilde oluturma
sn salayacaktr.
Olumsuz tepkiler genellikle sorunlu herhangi bir davran yok et
mek yerine, onun muhafaza edilmesine hatta artmasna sebep olur. S
rekli sulayc olmak, istenmeyen davrana ket vurmaktan ok onu
uyaran ve tetikleyen kart kutupta bir tepkinin olumasn destekle
yecektir. Biraz nce verdiimiz rnekte anne, farkl bir balamda o
lunun davrannn olumlu yanlarn grebildiinde kendini onun ye
rine daha kolay koyabilecek ve olutuu mevcut balamdaki davran
hakknda olu ile daha etkin iletiime geebilecektir.
ocuksa bu durum karsnda kendini savunmaya gemekten da
ha uygun bir davrann ne olabilecei konusunu kefetmeye ala
caktr.

52
 ERG YENDEN EREVELEMEK

alam Yeniden erevelemek'ten farkl olarak erii Yeniden

B erevelemek muhtelif bir durum veya davran hakkndaki alg
dzeyimizi veya perspektifimizi deitirmeyi iermektedir. Bir an iin
geni ve bo imenlik bir alan dnelim. Herhangi bir ifti iin bu
alan yeni rnler yetitirebilecei, bir mimar iin hayalindeki evi ina
edebilecei, bir grup gen iin piknik yapabilecekleri, bir pilot iinse
tehlike annda yaktn boaltp gvenle ini yapabilecei bir alan ol
ma frsatn tamaktadr. Yukarda verilen rneklerden de anlalabi
lecei zere ayn ierik (yani bo imenlik alan), bakan kiinin niyet ve
perspektifine gre farkl alglanabilmektedir.
Bu duruma ilikin bir baka rnei de bir fotoraf veya resim ze
rinden vermemiz mmkndr. Herhangi bir fotoraf veya resme o
eseri yaratan ressam veya fotorafnn niyetini dnerek farkl ekil
lerde bakmak ve yorumlamak o eseri yeniden erevelemektir. Foto
raf veya ressam izleyicide hangi tepkinin meydana gelmesi niyetiyle
bu resmi yaratm ya da hangi duyguyu aktarmaya niyetlenmitir? Bir
eyi tad niyet erevesinde dnmek, o ey hakkndaki algy ta
mamen deitirecektir.
Burada anlatlanlar erevesinde erii Yeniden erevelemek,
olarak aktarlan ve herhangi bir kimsenin grlen, fiziki davran ar
dndaki olumlu niyeti kefetmeyi amalayan bu teknik NLP'de olduk
a bilinen ve bavurulan bir teknik olma zelliini tamaktadr.
NLP'de, "Herhangi bir davrann kendisini o davran yaratan inan,
ama ve niyetten ayr tutmak gerekir, " diye bilinen bir prensip vardr
ve bu prensibe gre problemli davrann yzeyde grnenlerine veri
lecek tepkiden ziyade derininde yatan nedenlere gsterilecek tepkinin

53
ok daha uygun ve verimli olaca ifade edilmektedir. rnein: Bir
NLP pratisyeninin ynlendiricilik yapt bir olayda gen ocuk, gele
cei ile ilgili yapt her plana babasnn itiraz ettiini sylyordu. Bu
sorun karsnda pratisyen, " Seni her trl hayal krkl veya incin
meye kar koruma abas iinde olan bir babaya sahip olmak gzel
deil mi ? " diye sordu ve, " Bahse girerim ki ocuu ile bu kadar ilgili
olan ok fazla sayda baba tanmyorsundur, " diye devam etti.
Babasnn eletirilerinin ardnda byle olumlu bir niyet olabilece
ini bugne kadar hi dnmemi olan gen adam iin bu yorum ol
duka artcyd nk o babasnn kendisine ve yapt planlara kar
srekli saldrda olduunu dnyordu.
Daha sonra pratisyen etkin planlama yntemi olarak kullanlan
ve uygulamada Disney Stratejisi olarak bilinen teknikteki " hayalci " ,
"gereki " ve "eletirmen" rollerinin birbirinden farkllklarn ve her
bir roln nemini aklayarak konumasna devam etti. Doru bir
eletirmen fonksiyonunun ortaya kabilecek sorunlardan saknmak
ve/veya fikrin eksik noktalarn bulmak olduunu ve babasnn da bil
meden bu rol stlenmi olabileceini ifade ederek, sorunlarn hayal
ci ile eletirmen arasnda bir gerekinin yokluundan kaynaklanabi
leceini aklad.
N L P pratisyeninin yorumlar gencin babasnn itirazlarna kar
olan isel tepkilerini deitirmek iin yeterliydi ve davrann bu yeni
erevesi iinde gen, artk babasn gelecei ile ilgili plan yapma ko
nusunda potansiyel bir kaynak olarak dnyordu. Baba ise rol ko
nusunda deien alglaryla eletirmen olmak kadar, gereki ve yn
lendirici rollerini de stlenerek olu ile kurduu iletiimi her geen gn
biraz daha dzeltebildi.

54
 ELETR VE ELETRMEN YENDEN EREVELEMEK

D evelemek metodu eletiri ve eletiride bulunan kimselerle mey

aha nceki baba-oul rneinde gsterildii zere Yeniden er

dana gelecek etkileimi verimli klmak adna olduka geerli bir me

tottur. Herhangi bir etkileim srasnda eletirmenler, genellikle olum
suzluklara odaklanp karlarndaki kiilerin neri ve fikirlerinde s
rekli sorun bulma eiliminde olduklarndan, ba edilmesi g insanlar
olarak dnlp, olaylara baarszlk ve sorun erevesinden bak
malar nedeniyle de bazen ykc veya tahrip edici kimseler olarak al
glanrlar.
Herhangi bir eletiride dil dzeyinde ortaya kan en temel sorun
sa, bunlarn genellenmi yarglamalar eklinde ileri srlmeleridir.
" Bu teklif ok maliyetl i " , " Bu fikir ie yaramaz" veya "Bu gereki bir
plan deil" tarzndaki eletiri ifadelerine kar verilecek yant ya, " ka
tlyorum" eklinde bir onaylama ya da "hayr katlmyorum" eklin
de bir reddetme olacak ve bylelikle eletiri bir kartla, uyumsuzlu
a veya atmaya yol aabilecektir.
Tm bunlara ilaveten asl byk sorunsa eletirmenin, sadece
herhangi bir plan veya hayali eletirmeyip eletirilerini kimlik dzeyin
de ileri srdnde ortaya kacaktr. Zira, "Bu fikir ok aptalca, " de
mekle, " Byle bir fikre sahip olmakla aptallk ediyorsun, " demek ara
snda fark vardr ve eletirilerini karsndakinin kimliini zedeleyecek
ekilde ileri sren byle bir eletirmen sadece ykc olmakla kalmayp
yok edici olarak da alglanacaktr.
Ancak unutmamak gerekir ki her davran gibi eletiri de bir dav
rantr ve dier davranlar gibi onun da arkasnda olumlu bir niyet
vardr. Eletirmenin amac hayalci veya gerekinin verimini deerlen-

55
dirmektir. Etkin bir eletirmen herhangi bir planda neyin yanl gide
bileceinin, nelerden saknlmas gerektiinin analizini yapar ve eer
bir problem karsa neler olabileceini dnerek bu plandan kimin
veya kimlerin olumlu veya olumsuz anlamda etkilenebileceini ortaya
karr.

Olumlu Niyeti Olumlu Cmle ile fade Etmek

Birok eletirideki en nemli sorunlardan biri de bunlarn olumsuz
yarglar olmalarna ilaveten szck olarak da olumsuz terimlerle ifa
de edilmeleridir. "Stresten kanmak" ve "Daha rahat olmak" cmle
lerinde farkl kelimeler kullanlsa bile her iki cmle de benzer bir isel
durumu ifade etmektedir. " Stresten kanmak" cmlesi istenmeyeni
tanmlarken, "Daha rahat olmak" isteneni ortaya koymaktadr.
Benzer ekilde birok eletiri de istenenden ok istenmeyeni belir
tecek olan erevelerde ifade edilirler. rnein: " Bu bouna zaman
kayb" eletirisinin ardndaki olumlu niyet muhtemelen " mevcut kay
naklar akllca ve etkin olarak kullanma" isteidir. Ancak eletiri sa
knlmas gerekeni belirtecek ekilde ifade edildiinden yzey yapnn
ardndaki niyetin geerliini anlamak pek kolay olamamaktadr.
Sonu olarak eletiriyi sorun erevesinden istenen sonu ereve
sine deitirecek ekilde ifade etmekteki temel konu, olumlu niyetin
olumlu ifadesini ortaya karma becerisidir. Ancak eletirmen genel
likle soruna odakl olduu ve sorun erevesinden hareket ettii iin
bunu oluturmas pek de kolay olamamaktadr.
rnein: "Bu teklifiniz ok pahal" eletirisinde bulunan birine,
bu eletirinin ardndaki olumlu niyet nedir diye sorsanz yant, " artan
maliyetlerden kanmak" eklinde olacaktr. yi niyet, iyi niyetliini
srdrrken dilde, baarlmas istenenden ok saknlmas gerekeni
belirtecek ekilde ifade bulmutur. Oysa bu niyetin olumlu bir ekilde
ifadesi "Teklifinizin karlanabilir olduundan emin olmak" veya
"Btemizi amayacandan emin olmak" eklinde olabilirdi
Biraz nce de bahsettiimiz gibi eletirmenin soruna odakl olma
s bunu olumlu olarak ifade etmesini gletireceinden niyetin olum
lu formlasyonunu ortaya karmak isteyen kiinin, "Eer istemediin
(baarszlk, stres, kayp vb.) ise tam olarak istediin nedir? " ya da
" stemediinden saknabilsen ne gibi faydalar salardn ? " tarznda so
rular sormas gerekir.
Aadaki rnekler baz olumsuz ifadelerin olumlu formlasyo
nunu gstermektedir.

56
 Olumsuz Olumlu
ok pahal Karlanabilir
Zaman kayb Kaynaklarn akllca kullanm
Baarszlk korkusu Baarl olma istei
Gereki deil somut Ve baarlabilir
Aptal Akll ve zeki

Eletiriyi Soruya Dniitiinnek

Bir kez eletirinin ardndaki olumlu niyet kefedilip, olumlu terimler
le ifade edildikten sonra eletiri soruya dntrlebilir. Eletiri soru
ya dntrldnde ise buna yant verme ekli de genelleme veya
yarglamadan tamamen farkl olacaktr. rnein: Varsayalm ki ele
tirmen eletirisini, "Bu ok pahal! " demek yerine, " Bunu nasl kar
layacaz?" diye soru sorarak yapmay tercih etsin. Byle bir soru kar
snda dier kiiye eletiriyi kabul etmemek veya eletirenle tartmak
yerine, plann detaylarn aklama olana tannm olur. Bu, pratik
olarak her eletiri iin geerli bir yntemdir. "Bu fikir ie yaramaz! "
eletirisi, "Bu fikri tam olarak nasl hayata geireceksiniz? " sorusuna
evrilebilir. "Bu gereki bir plan deil! " eletirisi, " Plannzn admla
rn nasl daha elle tutulur ve somut hale getirebilirsiniz ? " eklinde ye
niden ifade edilebilir. " Bu ok fazla aba gerektirir, " ikayeti, " Bunu
daha kolay nasl halledebiliriz? " eklinde yeniden formle edilebilir.
Bu tip sorular da eletiri olarak ayn amaca hizmet eder ve bunu ok
daha verimli bir ekilde yapar.
Yukardaki sorularn hepsinin "Nasl" sorusu ile sorulduunu
gzden karmamak gerekir. Herhangi bir eletiriyi soruya evirerek
olumlu bir etki yaratacak ekilde ifade etmede "Nasl" sorusu, dier
soru trlerine oranla ok daha elverili olmaktadr. rnein: "Neden"
sorusu tekrardan bir uyumazlk veya atmaya yol aabilecek dier
yarglamalar n varsaymaktadr. "Neden bu teklif bu kadar pahal ? "
veya, "Neden daha gereki olmuyorsun ? " sorular tekrardan bir so
run erevesini ortaya koymaktadr. Ayn olumsuzluk, "Teklifi bu ka
dar pahal klan ne? " veya, " Bunu kim deyecek? " tarzndaki soru bi
imleri iin de geerlidir. Genelde "Nasl" sorusu kiiyi istenen sonu
erevesine odaklayacak en etkin soru biimidir.
Not: Eletiriler derin yaplar itibariyle ontolojik ifadelerdir - ya
ni 'bir ey odur ya da deildir'i ileri srerler. Nasl sorusu ise bir ey
odur ya da deildiri nasl biliyorsun aratrmasna yol aacak episte
molojik keiflere neden olur.

57
Eletirmenin Damman Olmasna Yardtm Ebnek
Herhangi bir kiiye yapc bir eletirmen veya danman olmas yolun
da yardmc olabilmek iin, 1 ) Eletirinin ardndaki olumlu niyeti bul
mak, 2) Olumlu niyeti olumlu olarak ifade etmek, 3 ) Eletiriyi soru
ya, zellikle " nas l " sorusuna evirmek gerekir.
Bu ise aadaki sorular sormakla gerekletirilebilir.

1 . Eletiriniz veya itiraznz nedir?

rnein: neriniz ok yzeysel.

2. Bu eletirinin ardndaki olumlu kriter veya niyet ne? Bu eleti

rinizi srdrmeye neden olan ey ne?

rnein: Derin ve devam eden bir deitin.

3 . Bu niyet karsnda sorulmas gereken " nasl" sorusu ne olma

ldr?

rnein: Bu nerinin srekli ve derinlemesine bir deiini k

lacak temel noktalan ortaya kardndan nasl emin olablir
sinid

Ayn sreci kendiniz iin de uygulayabilirsiniz. Yaamnzda yeni

inan ve deerlerle hareket etmek istediiniz bir kesit dnn ve ken
dinize kar eletirmen roln stlenin. Kendiniz veya yapacaklarnza
ilikin ne tr sorunlar ve itirazlar buluyorsunuz?
Bu itiraz ve sorunlar tespit ettiinizde eletiriyi soruya evirmek
iin yukardaki admlar takip edin. Kendi eletirinizin olumlu niyeti
ni bulup, nasl sorusuna evirmeye aln (Bu almada bazen ikinci
bir kiinin varlnn size yardm olacaktr) . Nasl sorusuna ulatktan
sonra uygun cevab formle etmek iin hayalci ve gereki konumla
rna geebilirsiniz.
Sonu olarak, herhangi bir projenin eletiri safhasnn ana amac,
ortaya atlan fikir ve nerilerin uygun olduundan emin olmak, ayr
ca hedefe ularken mevcut durumun olumlu taraflarnn da kaybedil
memesine almaktr.

58
 DL LLZYONLARI NDEK
"NYET" VE " YENDEN TANIMLAMA" KALIPLARI

B
ir nceki konuda aktarmaya altmz eletirinin arkasnda ya
tan olumlu niyeti bulma ve tanmlama ile bunu " nasl" sorusuna
dntrme becerisi, dikkati sorun erevesinden istenen sonu ere
vesine ekmek iin kullanlan Dil llzyonu rneklerinden biridir ve
bu sre, Yeniden ereveleme iinde kullanlan iki ayr dil kalbna
dayanmaktadr: "Niyet" ve " Yeniden Tanmlama. "
Niyet kalb, herhangi bir cmle veya genellemeyi ya yeniden er
evelemek ya da desteklemek iin, dikkati, o genellemenin arkasnda
ki amaca (korunma, dikkat ekme, snr koyma vb. ) ynlendirmeyi
kapsar.
Yeniden Tanmlama kalb ise bir cmle veya genelleme ifadesi
iinde kullanlan olumsuz bir kelime veya cmlecik yerine, ayn an
lamda fakat farkl sonular douracak olumlu yeni bir kelime veya
cmlecik kullanmay kapsamaktadr.
Dil llzyonlar iinde kullanlan niyet kalb NLP'nin temel varsa
ymlarndan biri olan, "Her davrann arkasnda olumlu bir niyet
vardr," varsaymna dayanmaktadr. Bu varsayma gre:

Her davran, ortaya ku balamda, o davran yapan kiinin

gr asndan olumlu bir niyet tamakta ve uygun olarak al
glanmaktadr. O nedenle problemli davrantan ziyade davran
n ardnda yatan niyete tepki gstermek ok daha kolay ve ve
rimlidir.

Dil llzyonlar iindeki "niyet" kalbn gnlk uygulamalarda

kullanabilmek iin sylenen sz veya kurulan cmledeki genelleme ve-

59
ya yarglamann arkasndaki olumlu niyete gre cevap vermek gerekir.
rnein: Maazadan ieri giren herhangi bir mterinin, bir rne il
gi gsterdiini ancak, "Bunu beendim ama korkarm benim iin ok
pahalt, " dediini varsayalm. "Niyet" kalbn bilen ve bunu uygula
may dnen bir satc mterinin bu yaklam karsnda, "Bu sy
lediklerinizden paranzla deerli bir eye sahip olmann sizin iin
nemli olduunu anlyorum," diye yant verebilir. Bu veya buna ben
zer yantlar, mterinin dikkatini ok pahalt yargsnn arkasndaki ni
yete ekmeyi baarr (bu olaydaki niyet deerli bir ey elde etmek ola
rak ortaya konmutur) ve tabii ki bu durum mterinin tepkisini so
run erevesinden istenen sonu erevesine doru deitirmesine ne
den olur.

Niyet stenen Sonu

erevesi

tiraz ok Pahal Sorun erevesi

Kstlayc yargnn altndaki niyete odaldanmak, sorun erevesini

istenen sonu erevesine evirmeye yardmc olur.

Ayn rnein "Yeniden Tanmlama" kalbndaki uygulamasnda

ise, "Bu rnn fazla fiyatlandrlm olduunu mu dnyorsu
nuz ? " veya, "Bunu karlayamamak gibi bir kaygnz m var ? " gibi
ifadelere bavurulabilir. Bu rnekte satcnn mterinin itiraz hakkn
da daha net ve belli bir bilgi edinebilmesi iin, "korkarm bu ok pa
hal" ifadesi iki farkl ekilde yeniden tanmlanmtr. lk yeniden ta
nmlamada " korkarm" kelimesi yerine "dnyorsunuz" , " pahal"
kelimesi yerine "fazla fiyatlandrlm" ifadeleri kullanlmtr. kinci
rnekte ise "korku" yerine "kayg " , "ok pahal" yerine ise "karla
yamama " kelimeleri tercih edilmitir.
rneklerden de grlecei zere her iki yeniden tanmlama ekli
de itirazn aslna uygun olmakla birlikte mterinin yargsn istenen

60
sonu erevesine yerletirecek ekilde olumlu etkiler yaratr. nk
"dnme" ve "kayg " kelimeleri "korku" kelimesinden olduka
farkl olup, duygusal tepkilerden ok bilisel sreleri ima etmektedir.
" ok pahal" szc yerine kullanlan " fazla fiyatlandrlm" ifade
si ise, mterinin, itiraznn bir yarg deil, bu rn iin harcayaca
paradan tasarruf etme beklentisinin bir fonksiyonu olduunu belirt
meye almaktadr. kinci rnekte tercih edilen "karlayamama" ke
limesi de itirazn kaynan pahal yargsndan mterinin finansal du
rumu ve deme yeterliliine kaydrmaktadr.

Kelimelerin st ste binen fakat farkl anlamlan olabilmektedir.

Bu yeniden tanmlamalar karsnda mterinin gsterecei tepki

ler, satc iin ok nemli bilgileri de beraberinde getirmektedir. rne
in: Sorun karlayamama sorunu ise bir deme plan nerilebilir ve
ya fazla fiyatlandrlma gibi bir alg sz konusu ise indirim koullar
tartlabilir. Verilen rneklerden de grlebilecei gibi yeniden tanm
lama teknii herhangi bir dnce ve etkileim srecine yeni kanallar
aan basit ve son derece etkili bir yntemdir.
Yeniden tanmlama iin dier etkili bir rnek de "ac" veya " a
r" kelimesi yerine " rahatszlk" kelimesini kullanmaktr. Herhangi bir
kiiye, "Ne kadar ac ekiyorsun? " veya, "Ne kadar arn var ? " yeri
ne, "Ne kadar rahatszlk hissediyorsun ? " diye sormak, o kiinin ar
veya ac konusundaki algsn otomatik olarak deitirecektir. Ayrca
"rahatszlk" kelimesi rtl olarak rahat etme nermesini de ier
mektedir, ancak " ar " veya "ac ekmek" ifadelerinin byle olumlu
bir yn bulunmamaktadr.

61
 TEK KELMELK
YENDEN EREVELEME ALIMASI

B
ir nceki konuda zerinde durduumuz "yeniden tanmlama " ile
ilgili dil becerilerimizi gelitirecek nemli almalardan biri de tek
kelimelik yeniden erevelemelerdir. Bu uygulama, herhangi bir fikri
veya ierii aklayan bir kelime yerine daha olumlu (veya olumsuz)
sonu yaratan baka bir kelime bulunmas yolu ile yaplr. Felsefeci
Bertrand Russell'n mizahi bir tarzda aktard, " Ben dik kafalym,
sen inatsn, o ise sabit fikirli , " rneindeki gibi sizler de, bu ve aa
da verilenlere benzer rnekler oluturmaya aln.

" Ben kzgnm, sen fkelisin, o her eyi bytyor. "

" Ben yanl yaptm, sen gerekleri arpttn, o lanet bir yalanc. "
" Ben merhametleyim, sen yufka yreklisin, o ho grl. "

Bu rneklerden d e grlecei gibi, herhangi bir deneyim veya ie

rik, farkl bir kelime veya cmlecik kullanlarak farkl bir perspektife
yerletirilmitir. rnein: " Para" kelimesini bir an iin dnecek ol
duumuzda, " servet" , "g " , " mal mlk" hatta "rvet" kelimesinin
bile, para fikrini farkl perspektiflerden alglayacamz farkl ereve
ler oluturduunu grrz.
Bu konuda uygulama yapmak iin, tek kelimelik yeniden ereve
lemelere ilikin aadakilere benzer kendi listenizi oluturabilirsiniz.

Cimri (tutumlu, eli sk)

Kskanmak (gpta etmek, zenmek)
Msrif (cmert, bonkr)
Kararsz (psevdi, maymun itahl)

62
 iko (toplu, balketinde)
Skc (tekdze, duraan)
Arsz (yaramaz, hiperaktif)

Tek kelimelik yeniden erevelemeler konusunda yetkinlik kazan

maya baladka, bu beceriyi gnlk yaamnzda gerek kendiniz, ge
rekse bakalar iin uygulayabilirsiniz. Bu beceri zellikle kstlayc
ifadeler sz konusu olduunda iinize yarayacaktr. rnein: Baz du
rumlarda kendinizi aptallk ve sorumsuzlukla suladnzda "aptal
lk" kelimesi yerine daha olumlu etkiler yaratacak bir kelime bulup
bulamayacanz aratrabilirsiniz.
"Aptal " kelimesi " toyluk" " saflk" veya "iyi niyetli olmak" ek
linde yeniden tanmlanabilir. " Sorumsuzluk" iinse "macerac" veya
"rahat adam" gibi daha olumlu kelimeler kullanlabilir. ocuunuzu
yalanclkla sulamaktansa "hayal gc ok geni" diye nitelendirmek
veya "hikaye anlatma'' , " uydurma" demek gerek kendi alglarnz ge
rekse ocuunuz zerinde ok daha olumlu etkiler yaratacaktr.
zetle sylemek gerekirse, bu ekildeki tek kelimelik veya cmle
cik halindeki yeniden erevelemelerin ana amac, insanlarn olaylar
ve karlarndaki kiileri daha az yarglayc ve daha geni bir perspek
tiften grmelerine yardmc olmaktr (Bazlar iin samimiyetsizlik ya
da politik olmak gibi grlse bile ) .

63
 HERHANG BR DURUMUN
" KNC KONUMA" GELEREK
FARKLI BR DNYA MODELYLE ALGILANMASI

E
n basit fakat en etkili yeniden ereveleme metotlarndan biri, bir
deneyim veya yargy farkl bir dnya modeli ile grmeye al
maktr. NLP'de temel alg konumundan biri olan ikinci konum ve
herhangi bir etkileim srasnda bu konuma gemek, kendimizi ikin
ci kiinin yerine koyarak gerekletirilen bir sretir. Bu sre dnya
grmz, perspektifimizi sanki dier kiiymiesine deitirmeyi
err.
Olaylar, dnceleri ve eitli fikirleri, karmzdaki kiinin g
r as, inanlar, deerleri ve varsaymlar ile alglamaya almak,
dier bir ifade ile onun dnya modeli ile hareket edebilmek ikinci ko
numa geebilmeyi baarm kii iin birok yeni i gr ve kavrayla
ra olanak salamaktadr.
Dil llzyonlar iinde "Dnya Modeli" olarak bilinen ve ileride
ayrnts ile ileyeceimiz dil kalb yukarda bahsi geen sre gz
nne alnarak oluturulmutur. Sz konusu bu dil kalb, herhangi
bir durum veya genellemeyi farkl bir zihinsel haritayla alglayp sze
dkerek anlatm yolu ile yeniden erevelemeyi iermektedir.
Farkl bir dnya modeli oluturmak iin ikinci konuma geip son
ra bunu dier insanlarn anlayaca ekilde kelimelere dkme abas
na en iyi rnek, hukuku Tony Serra'nn 1998 ylnda bir dergiye yap
t syleilerin birinden alnmtr:

Herhangi bir dava!ty temsil ederken... o olur, onun gbi hisseder,

onun admlar le yrr, onun gzleri le grr, kulaklar le du
yarsnz. Davranlarnn doasn anlamak iin onu, her haliyle
tanmanz gerekir. Ancak sahip olduunuz tek ey sadece "sz-

64
 ler"dir. Ona ait duygularn, anlamlarn, bilgi ve zekdnm yasal ter
cmam olup, tm bun/an hukuki kelimeler, inandmc metafor
larla aklarsnz. Davranlarmm hammaddesini bir heykeltra
amuruymuasna zenle iler, ssler ve bir sanat eseri oluturur
sunuz. ite hukukunun yaratcl budur.

Yukarda bahsi geen Dil llzyonlar iindeki " Dnya Modeli"

kalb NLP'nin temel n varsaymlarndan biri olan " Harita Blge De
ildir" n varsaymna dayanmaktadr. Bu n varsayma gre;

Her insann kendine ait bir dnya haritas vardr. Tek ve doru ha
rita diye bir ey sz konusu deildir. nsan1ar mevcut frsatlar ve
kendi dnya modelleri dorultusunda kendileri iin en uygun sei
mi yaparlar. En bilge ve yce haritalar, en gerek ve doru olandan
ok, en geni ve en zengin seenee olanak tanyan haritalardr.

Yukarda anlatlanlar pekitirmek amacyla aadaki (veya bu

na benzer bir bakasn) uygulamay kendiniz iin deneyebilirsiniz.
Daha nceleri ustalkla yaptnz bildiiniz ancak ikinci bir kiinin
katlmas nedeniyle eskisi gibi gerekletiremediiniz bir durum ta
nmlayn. Bu durum karsnda kendiniz ve dier kii hakkndaki yar
g veya genellemeleriniz nedir? En az ayr gr as ve dnya mo
deli ile bu konudaki algnz zenginletirin.

Dier kiinin konumuna gemeye alp, siz o olsaydnz bu du

rumu nasl alglayacanz kefedin.

Kendinizi bu olayn dnda nc bir kii veya bir gzlemci ola

rak hayal edin. Sz konusu etkleime bu perspektiften baktnz
da nelerin farkna varyorsunuz.? Yaamnzda nemli bir yer tu
tan herhangi biri (sanat, ynetici veya gazetec) bu durumu na
sl alglar.<

Bu tr olaylara yaamnzda sizin iin nemli bir yer tutan (ret

men, mentor, ko vb. gibi) herhangi birinin perspektifinden bakmak
da olduka etkin bir deneyim olabilir.

Doru Zamanda Doru Sz Etmeye Bir mek

Bu kitapta sz ettiim prensiplerden bazlarn kendim iin nasl kul
landma dair gzel bir rnek, Richard Bandler ile grmek iin bu-

65
 lutuumuz bir barda meydana geldi. Gittiimiz yer bir sr mao k
lkl adamn takld tipik bir motosikleti mekanyd. Ben her ne ka
dar bu tarz yerlerden holanmasam da Richard'n srar zerine orada
bulumay kararlatrmtk.
Randevulatmz saatte barda buluup sohbete baladktan ksa
bir sre sonra, iki irikym adam ieri girdi. Sarhotular ve birisine bu
lamak istedikleri her hareketlerinden belli oluyordu. Tam olarak anla
yamama ramen sanrm aralarnda benim bu yere ait olmadma da
ir bir eyler konuuyorlard nk ok gemeden aza alnmayacak laf
larla bize buradan kmamz sylediler. ilk stratejim, aldrmayp gr
mezlikten gelmekti ama tabii bu ie yaramad zira az nce de bu mao
lardan biri kasten koluma arpp ikimin dklmesine neden olmutu.
Dosta ve iten davranmaya karar verip glmseyerek bu ikiliye
doru baktmda ilerinden biri, "Ne bakyorsun be, " dedi. Kafam
evirdim bu kez dieri, " Konuurken yzmze bak," diye satat.
Durum gittike sarpa saryor, iin kts benim de sabrm tayor ve
sinirlenmeye balyordum. Olaan tepkilerin durumu daha ok kz
trdn fark ettiimde, neden NLP'yi kullanmyorum ki diye dnp
davranlarnn altndaki niyeti bulmaya karar verdim. Derin bir nefes
aldktan sonra onlarn konumuna gemeye alp bana yakn olana,
"Herhalde bizim ecinsel olduumuzu dnmyorsunuz nk gr
dnz gibi elimde alyans var ve evliyim, sanrm sizin farkl bir ni
yetiniz var, " dedim. Bu noktada br azndan kard ve, " Evet d
vmek istiyoruz," dedi.
imdi siz okuyucularm alayc bir ekilde, iinizden, "Vay canna
bu NLP ve Dil Becerileri de baya etkiliymi," dediinizi duyar gibi
oluyorum ama gerekten ilerleme kaydediyorduk nk en azndan
olay tek ynl bir tirat olmaktan kp, karlkl konumaya dn
mt. Balattmz bu diyalou devam ettirmek adna, " yi ama bu
nasl bir dv olacak ki ? Her eyden nce ben dvmek istemiyo
rum hem sizler benim iki mislimsiniz bence bu adil deil," dedim.
Bu iki kiilik takmn beyni olduunu sandm ikincisi, " Hayr!
Bence adil nk biz sarhouz," dedi. Bu szn stne dierine d
np, "Eve gelip, 1 3 - 1 4 yalarndaki olunu dven sarho bir babann
-Bu adil bir dayak oldu nk ben sarhoum- diyeceini dnm
yorsun herhalde? " dedim.
Bu noktada adamn 1 3-14 yalarndayken buna benzer dayak
olaylarn defalarca yaadndan emindim. Neyse ki bu gerek kar
snda bizimle uramay brakp baka birine bulamaya karar verdi
ler ve bulatlar da. Oturduumuz srece dardan gelen seslerden an
ladmz kadar ile de sk bir dayak yediler.

66
 Olayn sonrasnda bu konu ile ilgili Richard'n yorumlar, benim,
adamlarn alt temsil sistemlerini ve bizi neden setiklerine dair karar
stratejilerini ortaya kartp onlara kar bir tr terapi uyguladm
eklinde idi (ona gre madem dvmek istiyorlard dar kp bir
birleriyle dvmeleri nerilebilirdi).
Benim hatrladklarmsa tam byle olmamakla birlikte, NLP ve di
lin gcne olan inancmn bu olayla teyit edilmi olmasyd.

67
 BLM 3

PARALARA AYIRMA

., , , , '
, .p ,,.
"
J .fi
dfllC ot
o/. -
..,. ) , ...,

'
# 'i
"' . ,- ..
\ iT<=l<:JIJ
q d'
d-
4JC

Ol o .,,.
d ot. 4'
ot ,,.
.. \ ..
'\ ' ..
- d d
.c
dt
;
Ot d
d
o tOil
o
Ol
!O 41-; - Git
--
fJ' - <et

-- .-11" o- -
 PARALARA AYIRMA EKLLER

Y nn anlamn genellikle yeniden blmlendirerek veya NLP'de yer

eniden ereveleme sreci, herhangi bir deneyim veya yarglama

alan ifadesiyle " paralara ayrarak" deitirir.

Herhangi bir deneyimin, bilisel dzeyde daha kk veya daha
byk paralara ayrlarak yeniden dzenlenmesi ilevine NLP'de " Par
alara Ayrma " ( Chunking) denir.
" Byk Paralar " veya " Yukar Doru Blmlendirme" ( Chun
king Up) daha byk, daha genel ve soyut bilgi dzeyini kapsar.
rnein: Otomobiller, trenler, uaklar ve gemilerin bir "Tama
clk ekli " olarak gruplandrlmas.
"Kk Paralar" veya " Aa Doru Blmlendirme" (Chun
king Down) daha spesifik ve somut dzeydeki bilgileri kapsamaktadr.
rnein: Herhangi bir otomobil; motoru, tekerlekleri, fren siste
mi gibi daha spesifik bilgileri kapsayacak ekilde kk paralara ay
rlarak aa doru blmlendirilebilir.
" Yatay Paralara Ayrma " ( Chunking Laterally) ise, ayn bilgi d
zeyinde farkl rnekler bulmay ierir.
rnein: Otomobil kullanmakla yatay anlamda ilikilendirilebi
lecek dier rnekler ata binmek, bisiklete binmek vb. olabilir.

71
 Byk Paralar
Tama ekli

__-;;?/ \ =:'"
Otomobil -+- Bisiklet --+ At ---.Tekne-. Tren Uak

4\ 4\ 4\ 4\ 4\ 4\
tekerlekleri pedallar trnaklar gvdesi bacas kanatlar
motoru gidonu bacaklar gvertesi kazan tekerlekleri
freni zinciri kuyruu yelkenleri kmr motorlar
Kk Paralar

Paralara ayrma, dikkati., genel ereveler ve detaylar arasnda

hareket ettirme yeterliliini kapsar.

Yukardaki ekilden ve verilen rneklerden de anlalaca zere,

bilisel anlamda " Paralara Ayrma" ilevi, bireylerin dikkatini nasl
kulland ile ilgilidir. Herhangi bir kii veya grubun, iinde bulundu
u sorun, durum veya deneyimi analiz edip yarglarken, bu sorunu ge
nelleme veya daha ayrntlar ile inceleme dzeyini belirleyen ey par
a boyutudur. Farkl durumlar farkl kiiler tarafndan detaylar ile
(kk bilgi paralar) veya genellemelerle ( byk bilgi paralar) al
glanabilir. Herhangi bir kii dikkatini, okumakta olduu kitabn her
hangi bir paragrafnda yanl yazlm bir kelimeye odaklayaca gibi,
o paragrafla aklanan ana fikre de odaklayabilir. Burada, byk par
alarla kk paralar arasndaki ilikiye dair sorulabilecek ilave so
ru, paragrafta yanl yazlan bir kelimenin paragrafn tmnn yanl
anlalmasna neden olup olmayacadr.
Kiilerin deneyimlerini bu biimde paralara ayrmalar gerek
olumlu gerekse olumsuz sonulara neden olabilir.
Herhangi bir sorunun gereki bir biimde ele alnp analiz edil
mesi o sorunun kk paralar halinde tm detaylar ile dnlme
sini gerekli klar ancak bir " beyin frtnas" uygulamas srasnda de
taylar arasnda skp kalmak " aalar yznden ormann grleme
mesi" sorununa yol aar.
Kiiler iin bireysel anlamda hibir katks olmayan eletiriler sk
lkla " byk paralar" veya dier bir deyile genellemeler eklinde ifa
de edilirler.
"Bu kesinlikle ie yaramaz", "Her zaman byle riskli nerilerde
bulunuyorsun", " Asla baaramazsn" ve buna benzer cmlelerde kul
lanlan, " Kesinlikle" , " Her zaman" , " Asla " gibi kelimeler NLr'de ev-

72
renseller olarak bilinirler. Eletiri srasnda dilin bu biimde kullanm,
meseleyi istenmeyen bir noktaya getirirken, eletirinin "nasl" sorusu
na evrilmesi (ki nceki paragraflarda aklamtk) genellemenin da
ha kk paralara ayrlmasna yardm eder.
Kk Paralar, herhangi bir durum veya deneyimi kendi bileen
lerine doru azaltmay veya detaylandrmay kapsayan temel bir NLP
srecidir.
rnein: ok kapsaml veya ba edilmesi zor gibi grnen bir
problem, daha kk paralara ayrlarak halledilebilir hale getirilebi
lir. " Koca bir karpuzu nasl yersiniz? " sorusunun cevab, " dilimler ha
linde" <lir.
Bu veya buna benzer benzetmeler aadaki gibi birok durum ve
ya deneyime uygulanabilir.
rnein: " Yepyeni bir ie atlmak" tarznda olduka kapsaml ve
byk bir hedef, "Yeni bir rn gelitirmek" , " potansiyel mterileri
belirlemek'', "takm yelerini semek", " bir i plan yapmak" gibi da
ha alt hedeflere doru detaylandrlarak kk paralara ayrlabilir.
Herhangi bir kiinin, dikkatini kk ve byk paralar arasnda
serbeste dolatrabilme esnekliine kavuturmas, Dil llzyonlar ye
terliliini gelitirmede en nemli unsurlardan biridir.
Muhtelif bir inan veya davrann ardndaki iyi niyeti bulmak,
NLP'de para byklne kabilme yeterlilii olarak kabul edilir.
nk bu, davran veya yargnn tanmn daha geni bir snflandr
maya tabi tutmanz demektir. ( rnein: Koruma, kabul grme, sayg
vb.)
lk ifadede aktarlan herhangi bir deneyim veya ierie benzer
ama fakl sonular douran yemden tanmlama sreci ise yatay veya
kk paralara ayrma yeterlilii olarak kabul edilir.

73
 KK PARALAR

K
k veya byk paralara ayrma sreleri, herhangi bir yarg
veya inanc yeniden erevelemek ve bunlar hakkndaki algy de
itirmek amacyla inan veya yarg cmlelerine dorudan uygulana
bilirler. Dil llzyonlar iinde kullandmz "kk paralar" kalb,
inan veya yarg sonucu oluan genelleme algsn zenginletirmek iin
inan veya yarglamann unsurlarn daha kk paralara ayrmay
iermektedir.
rnein: Herhangi birisi iin " renim yetersizlii" tehisinde
bulunulduunu varsayalm (tipik bir " sorun erevesi" etiketi) . Bura
da sz edilen "renim" kelimesi bir sre kelimesidir ve bu sre
(renim), eitli bileenlerini yanstacak birok farkl kelime veya
cmlecikle kk paralara ayrlabilir. Herhangi bir bilginin " ilenme
si'' , "zihinde tutulmas '', " hatrlanmas" , "alnmas " gibi ifadelerin
hepsi renim srecinin bileenlerini yanstan veya bu sreci kk
paralara ayran kelimelerdir.
Bu aamadan sonra sorulabilecek olan, "renim yetersizlgi te
hisi bilgiyi hatrlayamadmz veya aklmzda tutamadmz an/amma
m geliyor.<" sorusu, konulan tehis ve varsaymlar zerine kiinin ye
niden dnmesini salayarak dikkatini herhangi bir kategoriden (
renim yetersizlii) ok srece odaklamasna yardmc olur.

74
 " renim" Yetersizlii

leme
Zihinde tutma Alma Hatrlama Yetersizlik?

Fiil veya sre kelimeleri yukandaki rnekte grld gibi

alt srelere ayntrlarak kk paralar haline getirilebilirler.

rnein: "Baarszlk" kelimesi, baarszlk deneyimi iin sz

konusu olabilecek, hedef belirlemek (veya belirlememek) , bir plan
yapmak (veya yapmamak), sonular deerlendirmek (veya bunu ih
mal etmek) , esnek (veya kat) bir ekilde tepki vermek gibi alt srele
re blnebilir.
sim veya nesneler de daha kk bileenlerine ayrlabilirler. " Bu
otomobl ok pahal" itiraznn, " Kaporta, n cam, lastikler, fren sis
temi ve tm i aksesuvar fiyatlarnda dierlerine gre ok ucuzuz sa
dece performans ve gvenlik iin ana motor biraz "maliyetli" eklin
de kk paralara ayrlarak stesinden gelinebilir. Veya, "Ben hi e
kici det!im" yargsndaki " Ben" kelimesi, " Gzleriniz, dudaklanmz
elleriniz ctldiniz, huyunuz da m ekici deil? " sorusuyla kk par
alara ayrlabilir.
zetle tekrar sylemek gerekirse bu srecin ana amac, genellik
le herhangi bir yarg veya deerlendirmeyi tamamen farkl bir ereve
ye yerletirerek algy olumlu ynde deitirmeye almaktr.
Eer isterseniz bu sreci kendiniz iin uygulayabilirsiniz. Yapla
cak ey nce olumsuz yarg veya genelleme ieren bir etiket cmlecik
bulmak ve sonrasnda bu cmlecik iindeki kilit kelimelerden birini
daha kk paralara ayrarak yaratt etkiyi gzden geirmektir.

Anahtar Kelime

Kk "Paralar"
rnein: "Dikkat yetersizlii" cmleciindeki dikkat kelimesi,
farkl eylere kar (herhangi bir hedefe, kendine, evreye, isel duru
ma) veya farkl trdeki (grsel, iitsel, dokunsal) dikkat eklinde daha
kk paralara ayrlabilir.

75
 BYK PARALAR

il llzyonlar iindeki " Byk Paralar" kalb herhangi bir ifa

D de veya yargnn unsurlarn daha geni bir snflamaya tabi tuta
rak, daha zengin ve yepyeni bir genelleme algs yaratmay amala
maktadr. rnein: " renim" kelimesi evrimsel gelimenin dier alt
bileenlerinden olan "adaptasyon" , " igd'' , " artlanma " sreleri
arasna alnarak daha geni bir snflamann iine dahil edilebilir. Eer
herhangi bir kiiye "renim yetersizlii" etiketi yaptrlmsa, bu
onun evrimsel geliimi asndan da bir yetersizlii olduu anlamna
m gelir? Eer yle ise bu kiinin neden adaptasyon, igd veya art
lanma yetersizlii de olmasn?

Yetersizlik!"
" Evrimsel Geliim"

artlanma renim gd Adaptasyon

Bu terimlerin bazlarnn kulaa garip ve komik gelmesiyle birlikte,

mantksal bir taraf da vardr.

zetle: Herhangi bir yargy bu biimde yeniden ereveleyerek

dikkate almak, varsaym ve anlamlarmza farkl bir adan bakp, on
lar sorun erevesinin dna atmamza yol aar. Eer isterseniz bu s
reci kendiniz iin uygulayabilirsiniz. Bir nceki blmde uygulama
iin kullandnz olumsuz yargy ele alp, iindeki anahtar kelimeler-

76
den birini daha geni bir snflamay belirtecek ekilde deitirin ve et
kilerini gzden geirin.

Daha Geni Snflama

Anahtar Kelime Ayn Snftaki Dier Sre veya Nesneler

rnein: " Baarszlk" kelimesi bir eit "geri besleme" veya bil
gi olarak, "ekici olmamak" yargs "norm d" olmak gibi daha b
yk bir snflamaya tabi tutulabilir.

77
 YATAY PARALAR
(BENZERLKLER BULMAK)

il llzyonlar iinde kullanlan "Yatay Paralara Ayrma" kalb,

D herhangi bir yarg veya genelleme konusunda alglarmz zengin
letirip yeni perspektifler oluturacamz benzerlikler bulma ilevini
kapsamaktadr. rnein: Daha nceki blmlerde verdiimiz " re
nim Yetersizlii" yargs iin " almayan Bilgisayar Program" benzet
mesini yapabiliriz. Sz konusu yarg iin bulduumuz byle bir benzet
me sonrasnda, " Bozukluk Nerede? " , "Nedeni Ne? " , "Nasl Dzeltile
bilir?", "Tm Program m bozuk yoksa sorun kodlamada m?'', "Aca
ba hata programcda m? " gibi sorular sorma frsatn yakalayabiliriz.
Yukardaki rnekten de anlalaca zere, herhangi bir yarg ve
ya genelleme iin bulunacak bu ve bunun gibi benzerlikler, bir yandan
olaya farkl bir perspektiften bakp varsaymlarmz yeniden deer
lendirmemize olanak tanrken, dier yandan dikkatimizin "sorun er
evesinden" " istenen sonu" erevesine odaklanmasn salayacaktr.

benzerlik
" renim Yetersizlii " "almayan
Bilgisayar
Program"

Sorun Nerede.?
Nedeni ne?

"Yatay Paralara Ayrma" yeni dnce ve

perspektifler yaratacak benzerlikler bulmay ierir.

78
 Antropolog ve iletiim teorisyeni Gregory Bateson, herhangi bir
yarg veya genellemeye, benzerlik ve metaforlarla yaklamay kapsa
yan yatay paralara ayrma srecini, karmc dnce tarznn bir
fonksiyonu olarak kabul etmekte ve bu haliyle tmevarm ve tmden
gelim mantndan olduka farkl olduunu ileri srmektedir.
Tmevarm mant, bir olgu veya nesneyi paylatklar ortak
zelliklere gre snflamay ierir. rnein: "Tm kular tyldr. " Ve
bu haliyle aslnda " Byk Paralara Ayrma" sreci ile ayndr.
Tmdengelim ise, nesne veya olgunun snflandrlmas temelinde
kehanette bulunmay kapsar. Bir tr. . . . . . . . . . o yle ise . . . . . . . . . . . . bu byle-
dir mantdr ve bu haliyle " Kk Paralara Ayrma " sreci ile ben
zerlik tar.
Bunlardan ayr olarak karmc dnce nesne ve olgular arasn
da benzerlikler bulmay hedefler ve bu haliyle " Yatay Paralara Ayr
ma " sreci ile edeerdir:

Tmdengelim karm

Erkekler lr. Erkekler lr.

Sokrat erkektir. iekler de lr.
Sokrat da lr. Erkekler iektir.

Tmdengelim ve kanmc dnce srelerinin k:arlatmlmasL

Bateson, tmdengelim ve tmevarm mantnn, yap ve ilikiden

daha ok nesne ve kategori zerine younlamasnn, geni anlamda
kullanldnda herhangi bir kiinin dnce yapsnda bir katla ne
den olacan, karmc veya metaforik dncenin ise ok daha faz
la yaratcla yol ap, gereklik hakknda daha derin keiflere olanak
salayacan ileri srmektedir.
"Yatay Paralara Ayrma " srecini de kendi deneyimleriniz iin
uygulayabilirsiniz. Daha nceki rneklerde olduu gibi olumsuz bir
yarg genellemeyi ele aln. Daha sonra bu yarg veya genellemeyle ben
zeecek sre, olgu veya bir metafor bularak bunu yatay paralara
ayrn ve meydana gelen deiiklikleri gzlemlemeye aln.

79
 benzetme

Anahtar Kelime Dier Sre veya

Olgular

rnein: " Baarszlk " yargs iin, Kolomb'un douya giden ti

caret yolunu bulamayp Kuzey Amerika'y kefi, ie yarar bir benzet
me olacaktr.

80
 BENZERLK BULMA ALIMASI

T ri, "Yatay Paralara Ayrma" ve " Benzerlikler" bulabilme yete

erapi amal " metafor" oluturma yolunda temel becerilerden bi

neidir. Terapi amal metaforlar, dinleyicinin kendi durum veya hi

kayesindeki karakter ve olaylar arasnda bir paralellik kurmasn te
min ederek kaynaklarn, yeni perspektiflerle harekete geirmesini
salarlar.
Aadaki rnek, yatay dnce yeteneklerinizi gelitirmek ve bu
yeteneinizi uygulamaya koymak amacyla hazrlanmtr.

1 . yelerini "A'' , " B " ve " c " olarak niteleyeceiniz kiilik bir
grup oluturun.

2. ye A., B ve c'ye ynlendirilmesini bekledii mevcut bir sorun

veya durumdan bahsetsin.

rnein: A 'nn yeni bir likiye girmek istedii halde, daha n

ce buna benzer bir likde yaad sorunlar nedeniyle karar
sz kaldn varsayalm.

3. B ve c, A'nn durum veya problemindeki nemli noktalar din

leyerek not ederler.

rnein: Srekli gemie odaklanmak A nn yaamnda dei

iklikler yapmasm ve yeni admlar atmasn nlyor. . . gibi.

81
4. B ve c, A'nn durumundaki balamsal faktrler, sreler ve ka
rakterler hakknda fikir birliine vardktan sonra, bunlarn uy
gunluunu kontrol iin A'ya bunu aktarrlar.

5. B ve c birlikte A'nn durumuna uygun den bir metafor olu

turup bunu A'ya aktarrlar. B ve c bu metafor iin;

Fantezi
Genel Yaam Deneyimleri
Kiisel Yaam Deneyimleri
Doa Kaynaklar ( hayvanlar, bitkiler, mevsimler)
Yresel Hikayeler
Bilimkurgu
Spor vb. kaynaklardan yararlanabilirler.

A'nn durumu iin B ve c'nin oluturduu metafor:

ndeki yol, her ne kadar arkadakine benzese de, sadece dikiz

aynasna bakmak emniyetli bir sr iin yeterli de!dir.

82
 NOKTALAMA VE YENDEN NOKTALAMA

F dnya haritalarmz zenginletirip yeniden ereveleyebileceimiz

arkl biimdeki "paralara ayrma " sreleri (yukar, aa, yatay),

ve onlar yeniden anlamlandrabileceimiz olduka etkin dilbilimsel

aralar salamaktadrlar. Buna benzer olarak, dnyay ve evremizdeki
olaylar alglarken zihnimizde oluturduumuz farkl vurgu ve noktala
malar, ayn deneyim iin farkl anlamlar yaratmamza neden olurlar.
rnein: Yazm dilinde kullandmz virgl, nlem, soru iareti
gibi farkl belirteler, bizlere hangi anlamn aktarlmas gerektiini be
lirten ve o cmledeki karmlarmz netletiren iaretlerdir. Yazda
anlamlar daha ak belirtmek adna kullandmz bu srece benzer
bir sre, deneyimlerimizi dzenlerken de ortaya kar.
"Noktalama " kelimesi, szlkte "anlamlan netletirme ve yap
sal niteleri ayrmada standartlatmlm iaretlerin kullanm ,, eklin
de tanmlanmtr. NLP'de ise "noktalama " terimi, bireyin deneyimini
alglama nitelerine ayrarak nasl anlamlandrdn belirtmek ama
cyla kullanlmtr. Bu ekildeki bilisel noktalamalar, yazl ve szl
dildeki noktalamann grd ileve benzer bir ilev grmektedir.
imdi bir an iin aadaki szcklere gz atp, deerlendirmeye
alalm:

Bu budur bu del deldir bu del mdr budur.

lk bakta bu kelimeler konumaya benzer sesler gibi grnmeleri

ne karn, bu haliyle hibir anlam ifade etmezler. Ancak aadaki ekil
de noktalandklarnda, alglarmzdaki deiikliin farkna varabiliriz:

83
 Bu budur. Bu deil, deildir. Bu deil midir.? Budur!

Kelimelerden farkl ve bamsz olmalarna ramen, noktalama

iaretleri, kelimeler zerindeki algmz deitirecek ekilde onlar d
zenler ve yeniden erevelememizi salarlar.
Yukardaki rnei farkl bir biimde noktaladmzda, dier r
nekle karlatrarak deien anlam grmeye alalm:

Bu, budur bul Del deildir bu. Deil mdir.? Budur.

Bu.?
Budur!
Bu deil.
Deildir.
Bu.?
Deil mdir.?
Budur.

Deneyimlerimizin ierii de ilk kelime dizisindeki gibi greceli

olarak ntr, hatta gerek anlamdan yoksundur.

Paralara ayrma (aa, yukar, yatay), zaman algs, duyu kanal

larmz ve temsil sistemlerimiz gibi bilisel sreler, zihinsel ve duygu
sal soru iaretlerimizi, sreleri ve nlem iaretlerini nereye yerletire
ceimizi belirleyip, alglarmz, dikkatimizi ve ilikilerimizi farkl bi
imlerde etkilerler. rnein: Bir olay uzun dnem uygulamalar a
sndan ele almann nemi ile ayn olayn gemiteki ksa dnem deer
lendirmelerinin nemi birbirinden olduka farkl olacaktr. Herhangi
bir ayrntya " byk resme" gre bakmak, o ayrntnn dier ayrnt
larla olan ilikisini grmekten farkldr.
nsanlarn bunalma girmeleri, birbirleri ile tartmalar hatta
kavga etmelerinin nedeni, deneyimlerinin veya dnya haritalarnn
ieriinden ok ierie farkl anlamlar katan zihinsel noktalama sre
lerindendir.
rnein: "Kdr!t!tk son eyrekte dt " gibi bir bilgiyi ele alalm.
Bir hayalci, gereki ve eletirmen farkl inan, deer ve beklentilere
dayal olarak ayn bilgiyi farkl ekilde alglar ya da zihinsel olarak
farkl ekilde "noktalarlar. "

84
 Eletirmen: " Son eyrekte karllk dt. " Bu korkun! Mahvol
duk! ( nlem)

Gereki: "Son eyrekte karllk dt . " Gemite zor anlar yaa

m olsak da, ( virgl) bundan nasl ders alabiliriz? (Soru iareti)

Hayald " Son eyrekte karllk dt. " Bunu sadece yoldaki bir
tmsek gibi dnrsek; ( noktal virgl) en zor devreyi atlat
tk demektir. Her eyin yoluna girecei kesin.

Ksaca sylemek gerekirse, kullandmz dil yoluyla dnya hari

talarmz nasl noktalandrdmz ve bu noktalamalarn deneyimleri
mizi nasl anlamlandrd, Dil llzyonlar'nn aktarmaya alt te
mel konulardan bir dieridir.

85
 BLM 4

DEGERLER VE KRTERLER

.
 ANLAMIN YAPISI

A
" nlam" herhangi bir deneyim veya mesajn niyet veya nemi ile
balantl bir olgudur. Eski ngilizceden (maenen), menen ola
rak gelen bu terim, dsal olaylarla ilgili deneyimlerimizin, i dnya
mzda meydana getirdii zihinsel bir olgudan bahsetmektedir
Dil llzyonlar iinde tanmlanan birok N LP sre ve model i, ya
admz deneyimler sonucu elde ettiimiz verileri nasl sembolize
edip, sonrasnda nasl yorumladmz, dier bir ifade ile " anlam na
sl oluturduumuzu" kefetmek amacyla gelitirilmitir.
NLP'nin bak asna gre " anlam" blge ile harita arasndaki
ilikilerin bir fonksiyonudur. Farkl dnya haritalar, deneyimin olu
tuu ayn blge iinde farkl anlamlar retir. D dnyada meydana
gelen ayn olay veya deneyim, kendi isel haritalarna bal olarak,
farkl birey ve kltrler iin farkl anlamlar tayacaktr.
rnein: ok para kazanmak baz kimselerce "baar" olarak
deerlendirilirken dier bazlar iin "risk" veya byk parann byk
derdi olur inanc ile bir "klfet" gibi grlebilecektir. Bu konu ile ilgi
li dier ilgin bir rnek de Arap kltrnde karmza kmaktadr.
" Geirmek" Arap kltrnde yemein doyuruculuuna kran duy
mak olarak kabul edilirken, farkl baka kltrlerde hazmszl gs
teren kaba bir davran olarak alglanr.
Bu rneklerden de anlalaca gibi " anlam" deneyimlerimizi yo
rumlamann doal sonucu olarak karmza kmaktadr. Oluturdu
umuz anlamlar ve bunlar oluturma eklimiz, isel temsillerimizin
esneklii ve zenginlii ile balantl olduundan, kstl bir dnya veya
deneyim haritasnn oluturaca anlam da o kadar kstl olacaktr.
NLP srekli olarak, herhangi bir durum veya deneyime ilikin

89
 farkl ve daha zengin anlamlar yaratma frsatn yakalayabilmek iin,
deneyimi farkl dzey ve perspektiflerde kefetmenin nemini vurgu
lamaktadr.
" Anlam, " yaadmz deneyimle ilgili isel temsillerin bir fonksi
yonu olduundan, bu isel temsilleri deitirmek anlam da kendiliin
den deitirecektir.
Duyu organlar kanal ile oluturduumuz isel temsillerimizin
bir dier fonksiyonu da, dilimizin " derin yapsn" oluturmasdr. Ba
ary hissetmek, baar hakknda konumak veya onu grselletir
mekten daha farkl bir deneyimdir. Grnt, ses, duygu gibi isel tem
sillerimizin younluunu, tonunu ve rengini (alt temsil sistemlerinin
niteliini) deitirmek, herhangi bir deneyimin etki ve anlamn da de
itirecektir.
Tm bunlara ek olarak anlam etkileyen nemli bir faktr de, za
man mekan boyutunun sz konusu olduu " balam" dr. Ayn iletiim
veya davran, farkl balamlarda farkl anlamlar retir. Herhangi bir
kiinin tiyatro sahnesinde baklanmasyla tiyatronun arka sokanda
baklanna gstereceimiz tepki birbirinden olduka farkl olacak
tr. Bu nedenle, balamsal oluum ve balam olgusu, herhangi bir olay
veya mesajn anlamn oluturmann en nemli unsurlarndan birini
tekil etmektedir.
Bir olay, durum veya mesaj alglaymzda oluturduumuz zi
hinsel ereveler, deneyimlerimiz iin isel balam olarak ilev grr
ler. Herhangi bir durumu " sorun" erevesinden alglamak, bu duru
mun sorun cephesine dikkatimizi odaklarken, ayn olaya, " istenen so
nu" erevesinden veya baarszlk deil de bir "geri besleme" ola
rak bakmak ok daha farkl anlamlar kazandracaktr.
Ayn ekilde, herhangi bir davran veya iletiimin niyeti hakkn
daki varsaymlarmz, o davran veya iletiimi yorumlama biimimizi
etkileyecek bir ereve yaratr. Tm bu sz edilenler, NLP'nin eitli
srelerinde yararlanlan e:-eveleme ve yeniden ereveleme aralar
nn, durumun anlamn deitirmedeki etkinliini gstermektedir.
Herhangi bir mesajn alnd kanal veya o mesaj iletirken yarar
lanlan ara, anlam etkileyen dier nemli deikenlerden biridir. Sy
lenen bir sz, anlam zerinde, grsel bir sembol veya dokunutan ya
da bir kokudan ok daha farkl eyler tetikleyecektir. Medya teorisye
ni Marshall McLuhan muhtelif bir mesajdaki aktarm kanalnn, o
mesajn yorumu zerinde, mesajn kendisinden ok daha fazla etkisi
olduunu ileri srmektedir. Bu nedenledir ki; herhangi bir kiinin ile
tiimin anlamn oluturma ekli, byk oranda iletiimle birlikte ge
len alt-mesaj veya meta-mesa;la belirlenir. Szl olmayan meta-mesaj-

90
lar bizim iin, ona uygun bir anlam verebilmek yolunda mesaj nasl
yorumlamamz gerektiini syleyen bir rehber vazifesi grrler. Fark
l bir ses tonuyla aktarlan ayn mesaj , o mesaj zerinde farkl anlam
lar yaratacaktr. ( rnein: Hayr ? Hayr. Hayr! )
NLP'nin en temel prensiplerinden biri de "iletiimin anlam, t!eti
imcinin niyetinden ok, mesa;i alann yantnda yatar" prensibidir.
Bununla ilgili en ilgin rneklerden biri, Ortaa'da yabanc g
ler tarafndan kuatma altna alnan bir kaleye ilikin anlatlan hika
yedir: Kaleleri kuatlm olan insanlar, kuatmay gerekletiren as
kerlere, kendi direnlerini gstermek adna srekli yiyeceklerini atm
lar, dardakiler ise bu ov karsnda, ierdekilerin olduka ok yiye
cei olduunu dnp, kuatmadan vazgemi ve kuatma alann
terk etmilerdir.
Temel olarak syleyecek olursak, "anlam" esas itibariyle sahip
olduumuz inan ve deerlerimizin bir rndr ve " neden" sorusu
ile ilgilidir. En anlaml bulduumuz mesaj, olay veyq deneyimler, z
deerlerimizle (gven, hayatta kalmak, byme vs.) balantl olanlar
dr. Sahip olduumuz inan ve deerlerimizle, algladmz olaylar
arasndaki ba, algladmz bu olaya vereceimiz "anlam" belirler.
nan ve deerlerimizdeki bir deiiklik, yaam deneyimlerimizin
anlamn da sratle deitirecektir.
Dil llzyonlar, inan ve deerlerimizi deitirip gncelletirerek,
deneyim ve olayn anlamn zenginletirmek yolunda en etkili aralar
dan biridir.

91
 DEGERLER VE MOTVASYON

W
ebster Szl'nde istenilen, arzu edilen ilkeler, nitelikler veya
varlklar olarak tanmlanan "deer" szc, esas itibariyle
ekonomik alanda kullanlan mbadele deerinde olduu gibi herhan
gi bir eyin " kymet"ini ifade etmektedir. Friedrich Nietzsche gibi filo
zof ve dnrlerin felsefi yorumlar iinde ska yer almas, sz ko
nusu terimin 1 9 . yzylda yaygnlamasna neden olmutur. Bu d
nrler, deer alanndaki almalar tanmlamak iin (Yunancadan
axious olarak gelen ve anlam "kymet" veya " deer olan) axiolo;i'
szcn kullanmlardr. Anlam ve arzulanan eylerle olan balan
ts, deerleri, insan yaamndaki motivasyonun temel kayna haline
getirmektedir. nsanlar, deerleri karlandnda veya elde ettikleri so
nular sahip olduklar bu deerlerle aktnda, byk bir uyum ve
tatmin duygusu yaarlar. Bunun tersi durumlarda ise yaadklar tat
minsizlik, uyumsuzluk veya saldrganlktr.
Kendi deerlerinizi kefetmek amacyla bir an iin aadaki so
rulara vereceiniz yantlar dnn.

" Genelde sizi motive eden ey nedir? "

" Sizin iin e n nemli olan ey nedir? "
"Sizi harekete geirecek ya da daha ileri boyutta yataktan frlata
cak ey nedir? "

Bu sorulara verilecek muhtemel yantlar, aadakilerden biri ola

bilir.

92
 1. Baan
2. n
3. Kabulgrme
4. Sorumluluk
S. Ak
6. Sevgi
7. Yaratcltk

Genellikle sahip olduumuz bu ve bunlara benzer deerler, ya

amdaki seimlerimizi ve hedeflerimizi dorudan etkileyen en nemli
faktrlerdir ve deerlerimizin en somut tarifini kendimiz iin belirledi
imiz bu hedefler oluturur.
rnein: Amac etkin bir takm yaratma olan bir yneticinin sa
hip olduu deerle, hedefi karll artrmak olan baka bir ynetici
nin deerleri birbirinden farkl olacaktr.
Sahip olduumuz deerler ayrca herhangi bir durumu nasl an
lamlandracamz ve o duruma ne tr zihinsel stratejiler ve davran
larla yaklaacamz da belirler.
rnein: Emniyet ve gvenlie deer veren bir kii, iinde bulun
duu durumu potansiyel bir tehlike tayp tamadna gre deer
lendirirken, elenceye deer veren baka bir kii ayn durum iinde mi
zah ve oyun frsatlar arayacaktr.
Deerler, motivasyon ve etkinliin en temel eleridir ve bir alg
filtresi olarak olduka gl ilev grrler.
rnein: z deer ve kriterlerimizle ilikilendirebildiimiz gelece
e dair plan ve hedeflerimiz, dierlerine gre ok daha gl ve gd
leyici olacaktr.
Dil llzyonlar'nda sz geen kalplar, deneyim ve dnya hari
talarmz z deerlerimizle ilikilendirecek ve bu sreci gelitirecek dil
becerilerini kapsamaktadr.

93
 KRTER VE YARGI

N
LP'de yer alan "deerler" ve " kriterler" konusu, aralarnda
nemli farkllklar olmasna ramen birbirleri ile edeer olarak
grlm ve kartrlmtr. Oysa deerler istek ve arzularmzla ilgili
dir. Kriterler ise herhangi bir karar ve yargya varmak iin kulland
mz standart ve delillerden bahsetmektedir. Sz konusu terim Yunan
cada "yarg" anlamnda kullanlan krites kelimesinden gelmektedir.
Bu balamda kriterler bir yandan, arzu ettiimiz veya ulamak is
tediimiz durumu belirleyip ekillendirirken dier yandan ulamak is
tediimiz durumla ilgili kaydettiimiz baar ve ilerlemeleri deerlen
direbileceimiz delilleri de ortaya koyarlar.
rnein : Herhangi bir rn, organizasyon veya aile iin uygula
nacak olan "denge" veya "istikrar" kriteri belli bir yarg ve sonuca ne
den olurken ayn rn, organizasyon veya aile iin uygulanacak
"adaptasyon yetenei" kriteri daha farkl yarg ve sonulara yol aa
caktr.
Genellikle birbirine benzemeyen ama deerlerle birlikte i ie d
nlen kriterler, farkl dzeydeki birok deneyim iin sz konusu ola
bilirler. Hepimizin duygusal bazl olduu kadar ayn zamanda evre
sel, davransa! ve entelektel bazl kriterlerimiz de olabilir ve bu a
dan bakldnda, deerlerle benzerlik tayan eit grlmesi gereken
ler NLP'de "z kriter " olarak adlandrlanlardr.
Yaamda bamza gelen veya yaadmz her trl deneyim na
sl ki bize has olmas nedeniyle sbjektif bir zellik tayorsa, sahip ol
duumuz deerler ve z kriterlerimiz de bize has ve zneldir ve bu
zellikleri nedeniyle nesnellii temsil eden gzlemlenebilir eylem ve
gereklerden ayrlrlar.

94
 ki insan ayn deerlere sahip olmakla birlikte, ayn durum iinde
ok farkl davranlar gsterebilmektedirler. Bu nedenledir ki insanlar
(baar, sayg, uyumlu olmak vb.) benzer deerleri paylasalar bile, bu
deerin karlanp karlanmadnn yargsnda ok farkl kriter veya
delil biimleri sz konusu olacaktr.
rnein: " Baar" deerinin kriter veya delili herhangi bir kii
iin "ok para kazanmak " olurken ayn deere nem veren baka bi
ri iin delil, " kariyer basamaklarn trmanmak" olabilecektir. Kriter
farkll ile ortaya kan bu durum herhangi bir atma ya da yarat
cla yol aan bir eitlilik kayna olabilir.
Deerler ve kriterleri tanmlamak, retmek hatta zerinde soh
bet etmekte yaanan en byk glk, bunlar aklamakta kulland
mz dilden ileri gelmektedir. Zira deerler ve kriterler genellikle,
" baar" , "gvenlik'' , " ak'', " sevgi " gibi duyusal ve alg temelli ol
mayan soyut kelimelerle ifade edilmektedir ve bu ynyle "iek" ,
" bcek'', "ev " , " araba" gibi somut kelimelerden olduka farkl zel
likler tamaktadrlar.
NLP'de "nominalizasyon" olarak bilinen ve herhangi bir fiilin
isimletirilmesi (baarmak=baar, sevmek=sevgi vb.) eklinde or!aya
konan bu kelimeler silme, genelleme ve arptma srelerinden nem
li lde etkilenmektedirler. Bu durum karsnda ayn deerlere sahip
ve ayn durumdaki iki kiinin, deerler konusundaki farkl tanmla
malar nedeniyle farkl davranlarda bulunmalar ok da artc bir
durum arz etmemektedir. Ancak tm bunlarn dnda insanlarn fark
l deerlere de sahip olabileceklerini akldan karmamak ve kabul et
mek gerekir. nk byle bir kabul ve farkndalk, eitlilii ynet
mek ve atmalar en aza indirmek asndan olduka byk bir
nem tamaktadr.
Dil llzyonlar iindeki birok kalp ve prensip, deer ve kriter
lerle ilgili sorunlarn zmne yardmc olmak amacyla da kullan
labilir.
Aada balklaryla sunulan ve bir sonraki blmlerde ayrnts
ile inceleyeceimiz bu kalplar unlardr:

1 . Kriter ve deerlerin, yeniden tanmlama metodu ile uyumlat

rlmas.
2. Kriter eitliini tanmlamak amacyla kk paralara ayrma
metodu .
J. Deer ve kriter hiyerarisini tanmlamak iin byk paralara
ayrma metodu.

95
 KRTER VE DEGERLERN,
YENDEN TANIMLAMA METODU LE
UYUMLATIRILMASI

Giinde, farkl deer veya kriterler sz konusu olabilir.

enel olarak birey veya gruplarn bulunduu herhangi bir durum

rnein : Herhangi bir kurum, "kreselleme" veya " btnle

me" gibi bir deerle hareket ederken, kurum alanlar iin "gven
lik" nem arz etmektedir. Bylesi farkllklarn sz konusu old,uu du
rumlarda, bu farkllklar uygun bir biimde "yemden tanmlanmadk
a " bir ihtilaf ve atma yaratmas kanlmazdr. Algsal anlamda or
taya kan bu tip bir atmalarla ba edebilmenin yolu, Dil llzyon
lar iindeki "yeniden tanmlama" kalbn kullanarak, bu farkl deer
ve kriterler arasnda bir ba kurmak ve bunlar uyumlatrmaktr.
rnein: "Btnleme " veya "kreselleme " deeri " farkl insan
larla birlikte alma " eklinde yeniden erevelenerek tanmlanabilir.
"Gvenlik " ise " bir gruba ait olmann emniyeti" ekline dntrle
bilir. Bu ekilde bakldnda " farkl insanlarla alma" ve " bir gruba
ait olma" birok yn ile birbirinin benzeri hatta aynsdr ve gr
nte birbiri ile badamayan iki deer arasndaki boluk, basit bir s
zel ereveleme ile kapatlmtr.
Buna dair dier bir rnek, herhangi bir kurumun "kalite "ye
nem verirken, alanlarnn 'yarata!t " nemsedii duruma ilikin
verilebilir. Bu iki kriter, her ne kadar balangta birbiri ile uyumlu de
ilmi gibi grnse de, " kalite " , "srekli geliim " , "yaratclk" da
"daha etkin alternatifler retme" eklinde yeniden tanmlandnda,
bu iki kriter arasnda balant kurulmu ve kabilecek ihtilaflarn n
alnm olur.
Bu sreci kendiniz iin deneyimlemek zere aadaki ekilde uy
gulayn. Grnte birbiri ile farklym gibi alglanabilecek iki ayr

96
kriteri, kriter 1 ve kriter 2 boluklarna yazn sonra her bir kriteri bir
birini tamamlayacak ama farkl bir perspektif sunacak ekilde bir
cmle veya cmlecikle yeniden tanmlayarak, ilk iki kriterin daha
uyumlu hale gelip gelmediini gzden geirin.

rnek:

Profesyonellik lE Kiisel Btnlk Kendine Yeterlik

zgrlk

Kriter l .i'E Yeni tanmlama 1 Yeni tanmlama 2 Kriter 2

Kendi rneinize gemeden nce aada verilen iki kriteri yuka

rdakine benzer ekilde yeniden tanmlayarak uyumlatrn.

Mteri Hizmetleri lE Karllk Art

Kriter l .i'E Yeni tanmlama 1 Yeni tanmlama 2 Kriter 2

Aadaki 1 ve 2 numaral kriter boluklar iin kendi rnekleri

nizi oluturun.

Kriter l .i'E Yeni tanmlama 1 Yeni tanmlama 2 Kriter 2

Kriter l .i'E Yeni tanmlama 1 Yeni tanmlama 2 Kriter 2

Birbirine kart grnen kriterleri uyumlatrmak iin bavurulan

bu yntem "yatay paralara ayrma" sreciyle benzerlik gstermekte
dir. Deerlerin tanmlanmasnda kullanlan dil nedeniyle ortaya ka
bilecek atmalarn zmnde ise, bir sonraki konumuz olan, deer
tanmn daha spesifik hale getirecek "kk paralara ayrma " yn
temine bavurulmaktadr.

97
 KRTER EiTLGN
TANIMLAYICI PARALARA AYIRMA

nsanlar, herhangi bir kriterin karlanp karlanmadnn tespiti

I iin, spesifik ve gzlemlenebilir kantlara ihtiya duyarlar. Bu kant
lar iin NLP'de "kriter eitlii" szc kullanlmaktadr. Tanmdan ve
daha nceki aklamalarmzdan da anlalaca gibi " kriter'', hedef
ler ve deerlerle ilgili olurken, "kriter eitlii" birey ya da gruplarn
herhangi bir kriteri elde etme baarlarn deerlendirmek iin kullan
dklar deneyim ve yntemlere atfta bulunmaktadr. Deerler ve kri
terlerin, olduka genel, soyut ve birden ok anlam ihtiva eden tanm
larla ifade edilip, bu nedenle birok ekil almalarna karn, kriter eit
lii herhangi bir deer ltnn tatmin edilip edilmediini renmek
iin kullanlan spesifik alglar ve gzlemler olarak ortaya karlar. Kri
ter eitlii kant ynteminin sonucudur. "Kant Yntemi' veya "kant
prosedr, ,, neden sorusu ile (deerler ve kriterler) nasl sorusunu
(kritere ulamada kullanlan strateji ve gzlemler) ilikilendirmektedir.
Kriter eitlii olarak da ifade edilen grmek, iitmek, hissetmek
gibi duyusal kant tipleri, herhangi bir durum, fikir veya rnn, il
gin, arzulanr veya baarl olup olmadnn tespitindeki en temel
faktrdr. nsanlar, genellikle, kriterlerini karlamaktaki baarlarn
deerlendirmek iin kullandklar ayrntlar, perspektifler ve duyu ka
nallar itibariyle birbirlerinden farkl zellikler gsterirler. rnein:
Etkili bir ikna sreci, nce kiinin kriterini ortaya karabilme, sonra
da, kantn elde edebilecei ekilde (grmesini, duymasn, hissetmesi
ni vs. salayarak) o kriteri karlayabilme yeteneini gerektirmektedir.
Herhangi bir kurum iinde, kriterlerin ve kant yntemlerinin ilevsel
letirilmesi, o kurumdaki takm ruhunun, yaratcln, organizasyon
kltr yaratmann ve stratejik planlamann gereklemesindeki en

98
nemli faktrlerden birini tekil etmektedir.
Deerlerimizin " derin yaplarn" isel resimler, sesler, kelimeler
ve duygular eklinde oluturur ve muhafaza ederiz. Bu nedenle, kriter
eitliini (veya kant) belirleyebilmek; aadaki gibi bir soru sormay
gerektirir. "Herhangi bir davran veya elde ettiiniz sonucun, deer
ve kriterlerinize uyup uymadn nasl bileceksiniz ? " Aadaki uygu
lamay, kendi "kriter eitliinizi" kefetmek amacyla deneyebilirsiniz.

1 . Sizin iin tatmini nem tayan bir kriter veya deeri dnn.
(Kalite, sahk, yaratclk, hret vb. )
2. Bu deer veya kriterin karlandn spesifik olarak nasl bile
ceksiniz? Bu greceiniz, duyacanz veya hissedeceiniz bir
ey mi ? Bunun iin sadece kendi deerlendirmeleriniz yeterli
mi yoksa sizin dnzda dorulanmasna da ihtiyacnz var m?
( Baka bir kii veya objektif bir lm vb. )

Deerlerimizin karlanp karlanmadna ilikin kantlarmz

ortaya koyan veya biimlendiren duyusal alglarmz, herhangi bir ey
hakkndaki duygu ve dncelerimizi nemli lde etkilemektedir.
Duyusal alglarmz konusunda gelitireceimiz farkndalk dzeyinin,
motivasyonumuz zerinde de nemli etkileri bulunmaktadr. rnein:
Herhangi bir rn veya hizmeti, sizin iin, istenir hale getiren bir TV
reklamn dnn. Sizce, sz konusu edilen bu reklamn hangi yn
rn veya hizmeti cazip klmaktadr? Rengi mi? .. parlakl m? .. m
zii mi ? .. kelimeleri mi ? .. iindeki hareket mi? Yukarda bahsi geen
ve NLP'de "alt tems! sistemleri' olarak bilinen bu zellikler, kiilerin
motivasyon stratejilerinde olduka nemli bir yer tutarlar.
Aadaki almay yaparak, bunu kendiniz iin deneyimleyip
kefedebilirsiniz.

1. Yukarda bahsi geen kriterlerden biri ile akan herhangi bir he

def ya da amac baardnz hayal ederek keyfini karn ve bir
yandan bu keyfi yaarken, dier yandan, hayal srecinizde grd
nz, duyduunuz, yaptnz ve hissettiklerinize dikkat edin.

2. sel deneyiminizin duyusal niteliini sizi daha ok motive edip
heyecanlandracak ekilde ayarlarn. Deneyimi daha cazip k
lan eyin ne olduunu kefetmeye aln. Renkler mi? .. sesler
mi ? . . hareketler mi? Hayal ettiiniz resmi daha yaklatn p
uzaklatrrsanz ne olur ? Hareketleri daha yavalatp hzlan
drdnzda neler oluyor? Deneyimi daha iyi hale getiren bu
alt model zelliklerini tanmlayn.

99
 GEREKLK STRATEJS

K karlanmadna dair, duyu organlar kanal ile elde ettiimiz ka

riter eitlii veya dier bir deyile, herhangi bir kriterin karlanp

ntlar, kiilerin "gereklik strate;iler'' ile yakndan ilgilidir.

Gereklik Stratejisi, insanlarn, herhangi bir olayn gerek olup
olmadn veya herhangi bir deneyimin gerekten yaanp yaanma
dn deerlendirmek amacyla uyguladklar bir dizi zihinsel test ya
da lm kapsamaktadr. Esas itibariyle gerekle hayal edileni ayrt
etmek iin kullanlan bir strateji olarak da zetleyebiliriz.
Herhangi bir zaman diliminde gereklemi bir olayn, rya ya da
hayal miydi diye dnlmesi, zaman zaman hepimizin yaad ve
ok bilinen bir deneyimdir. Yine bakaca yaanan ok mutat bir dier
deneyim de, birisine bir eyi sylediinizden kesinlikle emin olduu
nuz, fakat onlarn sylemediinizi iddia ettikleri, sonrasnda ise sizin
de bunu aslnda aklnzdan geirip sylemediinizi fark ettiiniz du
rumlardr.
NLP'nin bak asna gre yukarda anlatlanlarn aklamas; bey
nimizin, hatrlanan deneyimlerle hayal edilenler arasndaki fark tam
olarak bilememesi nedeniyle bizlerin de gerei tam olarak bilemeyece
imiz yolundadr. Aslnda buradaki gerek, beynin, kurgulanan ile ger
ekten yaanan deneyimi ayr ayr dizayn edebilecei bir blmnn
olmamas ve her ikisini de temsil etmek iin ayn beyin hcrelerinin
kullanlyor olmas halidir. Bu nedenle herkesin, zihinde hayal edip kur
guladklar ile duyu organlar kanal ile alm olduklar gerek bilgile
rin arasndaki fark ayrt edecek bir zihinsel stratejisi olmas gerekir.
Kendi gereklik stratejinizi kefedebilmek iin aadaki kk
deneyi yapmaya aln .

1 00
 Dn muhtemelen yapabileceiniz ama yapmadnz bildiiniz
bir ey dnn.
rnein: Dn alverie gidebilirdiniz ama gitmediniz.
Sonra da, yaptnz baka bir eyi dnn.
rnein: e gittiniz veya bir arkadanzla konutunuz.
Zihninizde oluan bu iki durumu karlatrdnzda, birinin ger-
ek, dierinin hayal rn olduunu nasl anlyorsunuz? Fark ok g
ze arpc olmasa bile isel resimlerin, seslerin ve duygularn niteliin
de muhtemel bir farkllk olacaktr. Hayal edilen deneyimle, gerek
olan karlatrrken isel temsillerinizi kontrol edin. Her iki durum
da da grdnz resimler, grme alannzda ayn yerde mi konumla
nyor? Biri dierine gre daha m net veya parlak? Biri hareketli die
ri sabit bir resim mi ?
sel seslerin niteliinde bir fark var m? Bu iki durum esnasnda
yaadnz duygularn nitelii hakknda ne dnyorsunuz? Biri di
erine gre daha m youn ?
Gerek deneyimler srasnda duyu organlar araclyla edindii
miz bilgilerin nitelii, hayal yolu ile kurguladklarmzdan daha hassas
kodland iin fark yaratr ve bu da, hepimizin fark fark etmemizi
salayan bir "gereklik stratejisine" sahip olduumuzu gsterir.
Birok kii, baarl olma profilini zihninde grselletirerek, ken
dilerini deitirmeye ya da yeniden programlamaya alrlar. Bu s
re, bunu bir strateji olarak doallkla kullanan herkes iin ok iyi a
lr. Ayn ama iin, " bunu baarabilirsin" sesini kullanan kiilerde,
bu grsel program ie yaramayacaktr.
Eer birisi iin bir eyi gerek klmak veya herhangi bir konu hak
knda onu ikna etmek ve inandrmak istiyorsak, bunu, o kiinin ger
eklik stratejisi kriterleri ile uyumlu hale getirmemiz yani isel resim
ler, sesler ve duygularn nitelii ile tutarl klmamz gerekir. Bu balam
da kendi gereklik stratejimizin ne olduunu belirlememiz de, baar
y getirecek olan davran deiikliini, isel olarak nasl temsil etme
miz gerektiini bize aktaran nemli bir ipucu olacaktr.
NLP, gereklik haritalarmz nasl yarattmz, bunlar bu kadar
kararl ve istikrarl hale getiren eyin ne olduunu ve nasl deitirile
ceini, haritalarmz etkin ya da gsz klan eylerin neler olduunu
bize birok ynyle aktaran bir almadr ve farkl dnya haritalary
la ortaya konan farkl gereklikler olduunu varsaymaktadr.
Yarattmz gereklik stratejisi veya sistem ve bunun haritalar
mz ekillendirmedeki yeri, balangcndan beri NLP'nin odakland
en nemli konulardan biri olmutur.
Gereklik stratejisi, haritalarmzn oluumu ve korunmasnda bir

101
tutkal vazifesi grmektedir. Dier bir ifadeyle de olan bir eyi " nasl
bildiimizin " gstergesidir.
Aada, ismi ile ilgili gereklik stratejisini aa karmaya al
tmz bir kii ile yaptmz uygulamay greceksiniz.

Q: sminiz nedir?
L: Lucy.
Q: sminizin Lucy olduunu nasl biliyorsunuz?
L: Tm yaamm boyunca byle arldm.
Q: u anda burada otururken, tm yaamnz boyunca byle a
rldnz nasl biliyorsunuz? Herhangi bir ey mi duydunuz?
L: Evet. smimin Lucy olduunu syleyen bir ses duydum.
Q: sminizin Lucy olduunu syleyen sesi duymam olsaydnz,
isminizin Lucy olduunu nasl bilirdiniz?
L: Zihin gzmle zerinde Lucy yazan bir erit gryorum.
Q: Eer bu eridi gremeseydiniz ya da okuyamayacanz kadar
uzakta olsayd, isminizin Lucy olduunu nasl bilirdiniz?
L: Bilirdim ite.
Q: stnde farkl isimler yazan bir sr erit grseydiniz, onlarn
stnde Lucy yazann sizin isminiz olduunu nasl bilirdiniz ?
L: Bu bir duygu.

Bu rnek gereklik stratejisinin bilinen mterek zelliklerini gs

termektedir. Buradaki kii, birden ok temsil sisteminin (grme, iit
me, hissetme) karlkl kontrol ile Lucy'nin kendi gerek ismi oldu
unu biliyor. Zaten uygulamann sonunda " Lucy"nin bu isimle ba
dam bir duygu olduunu anlyoruz. Eer Lucy bu duyguyu dene
yimlemeyip fark etmeyecei bir ayarlama yapsayd, isminin hala
" Lucy" olup oimadn bulmaya almak hepimiz iin ok ilgin bir
uygulama olurdu. Gereklik stratejisi ile ilgili bu ve buna benzer uy
gulamalar, gereinden fazla uzatlrsa kii, kendi ismi kadar temel olan
bir ey konusunda dahi pheye debilir.
Herhangi bir kimsenin, kendi gereklik stratejisinin kklerine do
ru inmeye balamas, biraz kafa kartrc hatta rktc bile olabilir
ancak yeni renilecekler ve keifler iin nemli bir gei yolu salar.
Yeri gelmiken buna rnek olarak NLP eitimi alan ve kendi ger
eklik stratejisi ile olduka ilgili olan bir psikologdan sz edebiliriz.
Sz konusu psikolog kendi gereklik stratejisini kefetmeye alrken,
srekli i diyaloglar olduunu ve her deneyimle ilgili szel etiketleme
yaptn fark etti. rnein: Bir odaya girdiinde, grd her objey
le ilgili iinden resim, koltuk, mine vs. diyordu. Sesi susturmas ne-

102
rildiinde, kendi gerei ile ilikisini kaybedecei korkusu ile neriyi
reddetti.
Bu i sesi daha rahat terk etmesine olanak salayacak bir yntem
den faydalanmak isteyip istemeyecei sorulduundaysa, bunu bir e
kilde koruma ihtiyacna sahip olduunu, syledi. Bunun zerine ger
eklik stratejisinde isel sesten, kinestetik (dokunsal) balantya gee
cek uygulamalar yaplarak gereklik stratejisinin geniletilmesine ve
bu stratejinin sz olmakszn yeni bir yolunun kefine alld.
Kendi " Gereklik Stratejinizi " kefetmek iin aadaki uygula
may yapmaya aln.

103
 GEREKLK STRATEJS UYGULAMASI

Ksm 1:

a. ncelikle dn yapm veya gerekletirmi olduunuz herhan

gi bir eyi, sonrasnda da yine dn, yapabilecek olduunuz ama
yapmadnz baka bir ey dnn. Bu arada, yapabilecek ol
duunuz ama yapmadnz eyin, her zamanki davran alan
nz iinde kalan bir ey olduundan emin olun. rnein: Pata
tes kzartmasn ketapla yemeniz mmkndr ancak siz sev
mediiniz iin ketap kullanmyorsanz bu her zamanki davra
n alannz iinde yer almayan bir eydir. Seeceiniz rnek,
her zaman yaptnz ama o gn iin yapmadnz bir ey ol
sun ( di fralamak, kahve imek, du almak vs.) . Tek fark u
olmaldr; dn birini fiilen gerekletirdiniz - rnein: Dileri
nizi fraladnz fakat (iebilecek olsanz bile) kahve imediniz.

Aradaki fark nedir?

Yapabilecek
Dn yapm olduunuz
olduu uz bir fakat
eyn yapmadnz
hatrlanmas bir ey

104
 b. Dn yaptnz eyle, yapabilecek olduunuz ama yapmad
nz ey arasndaki fark n ne olduunu tespit etmeye aln.
Gereklik stratejinizin kontrolndeki en ak veya belirgin ey,
ilk bulduunuz veya fark ettiiniz eydir. rnein: Dnd
nz iki olaydan birinde resimler gryor, dierinde grmyor
olabilirsiniz. Her iki olayda da resimler varsa, grntlerdeki
farklla odaklann. Birinde resim renkli dierinde siyah-be
yaz, birinde hareketli dierinde fotoraf eklinde veya birinde
renkler daha parlak ve net dierinde mat veya belirsiz olabilir.
Gereklik stratejinizin en derin katmanlarna inip tm ynleri
ile kefettikten sonra, bunlar yaamam olduunuz 2. deneyi
me geirin. Bu uygulama, hayalen gerekletirilen deneyimdeki
temsillerin kalitesini (grnt, ses, renk hareketlilik vb. ) yaan
m deneyimin alg kalitesine ykseltme ilemidir. Bu aamadan
sonra hala, birinin gerek dierininse gerek olmadn nasl
fark ettiinizi kontrol edin. Son olarak yaanmam deneyimi
gerek deneyime benzetip aradaki fark aklayamayacak duru
ma gelinceye kadar uygulamaya devam edin.

Aadaki liste, herhangi bir olayn " gerek" olduunun tespitin

deki temel faktrleri gstermektedir.

1 . Zamanlama: Bizden herhangi bir eyi veya olay dnmemiz

istendiinde aklmza ilk nce ne geliyor? Bir deneyimin gerek
olduunu, bizden bir eyi dnmemiz istendiinde yapm ol
duumuz ilk armla tespit ederiz.

2. Birden Fazla Temsl Sisteminin Kullanmr. Herhangi bir dene-

. yimin bilisel srelerinde, o deneyimle ilgili grntler, sesler,
duygular, tatlar ve kokular vardr. ster gereklemi deneyim
le ilgili bir an, isterse gereklemesini istediimiz bir hayal ol
sun, her ikisine de ne kadar ok duyu (grnt, ses, his, tat,
koku) katarsa k o kadar ok gerek grnr.

3 . Alt Temsl Sistem/en: Gereklik Stratejisi'nde en temel faktr,

isel deneyimin alg kalitesidir. Hayalen kurguladmz her
hangi bir deneyime ne kadar ok parlaklk, netlik, younluk
katarsak o kadar gerek grnr.

4. Devamllk: Hafzamzdaki herhangi bir an veya deneyimin

dier an ve deneyimlerle bir uyumu vardr. Dier bir ifadeyle

105
 bu anlar silsilesinin mantksal bir ak vardr. Eer zihnimiz
deki herhangi bir ey dierleri uyum iinde deilse bu onun da
ha az gerek grnmesine neden olur.

5. O/astlk: Olaslk, gemite yaadmz deneyim ve davran

larmz temelinde oluan bilgilerle, herhangi bir eyin gerek
leme ihtimalinin deerlendirilmesidir. Baz durumlarda sahip
olduumuz bilgiler nedeniyle gereklemesi ihtimal d olan
eyleri gerek deilmi gibi alglarz ve bu da inan ve ikna
stratejilerimiz zerinde bir bask yaratr.

6. Balam: Genellikle hayalen kurguladmz deneyimlerde, o

deneyimle ilgili balam (zaman mekan boyutu) ihmal ederiz.
Oysa herhangi bir deneyimi evreleyen balamsal ayrntlar o
deneyimin gereklik algs konusunda dier nemli faktrler
den biridir.

7. i Uyum: Baz deneyimlerin, kiisel alkanlk ve deerlerimiz

le ilgili uyum derecesi o deneyimin gereklik algsn da byk
lde etkileyecektir. Kendimiz hakkndaki inanlarmzla
uyum iinde olmayan bir annn, gereklik algs da daha az
olacaktr.

8 . "Meta " Bellek: nsanlar genelde hayal rn deneyimler yara

tp bunlar maniple edebilecek bir bellee sahiptirler. " Meta
Bellek " olarak adlandrdmz bu olgu, herhangi bir kiinin
gereklik stratejisinin en kilit parasn oluturmaktadr. Her
hangi bir deneyimi yaratmak veya kurgulamakta kullanlan bu
sre, insanlara, yaratm olduklar isel deneyimleri nasl er
eveleyip belirginletirecekleri retilerek daha da geniletile
bilir.

9 . Eriim ipular: Kiilerin bilind Gereklik Stratejileri ile il

gili en temel faktrlerden biri de, an ile birlikte sergiledikleri
fizyolojileridir. Herhangi bir fantezi veya kurgulanan deneyim
iin gzler, yukar ve saa kayarken, hatrlanan bir deneyim
iin yukar ve sola kayar (sa elini kullanmayan solaklar iin
bu sre tersine iler). Genellikle insanlarn farknda olmadan
sergiledikleri bu fizyoloji, onlarn gerekle fanteziyi ayrt etme
de bilind kullandklar bir ipucudur.

106
Ksm 2:

c. ocukluunuzda meydana gelen iki olay dnn ve bunlarn

gerek olduunu nasl bildiinizi tespit etmeye aln. Bu uy
gulama srasnda gemite olan bir eyi belirlemenin biraz da
ha zor olduunu fark edeceksiniz. nk bundan bir nceki
uygulamada 24 saatten daha az bir zaman diliminde olanlar
gz nnde tutulmu ve gereklik algs buna gre kefedilme
ye allmt. 24 yl ncesinde meydana gelen bir olayn g
rnts veya dier deikenler ok net ve ak olmad iin
doal olarak bu uygulamadaki karar sreci biraz daha ilgin
olacaktr. Aslnda baka bir adan baklacak olursa uzak ge
mite yaanan gerek bir deneyimin bugn kurgulanan hayal
rn bir deneyimden daha belirsiz olmas onun gerek oldu
unun kantdr.

d. Bu kez ocukluunuzda gereklememi ama gereklemi ol

sayd yaamnzda olduka olumlu etkiler yaratacak olan ba
ka bir ey dnn. Zihninizde canlandrdnz bu olayn alt
temsillerini (grnt, ses ve duygularn netlii, rengi, hareketi,
younluu vb.) gereklik stratejinizde kefettiiniz alt temsil
niteliklerine benzetmeye aln ve iyice gerekmi gibi grn
meye baladnda bunun bir st paragraftaki ocukluk dene
yimlerinizi nasl deitirdiini veya etkilediini gzlemleyin.
(Yani " d " ksmnda kurguladnz deneyim gereklemi ol
sayd "c"deki gerek deneyiminiz nasl olurdu? )

Bu uygulamann gerek 1 . gerekse 2. ksmnda yaanm deneyim

lerin gerek olduunu kefetmenizi salayan noktay elde etmeye al
n. Ancak, kurguladnz deneyimin alt temsillerini gerek deneyim
lerinizdekilere benzetecek ekilde deitirmeye baladnzda dikkatli
olun. Zira bu uygulamann ana amac gereklik stratejileriniz konu
sunda kafanz kartrmak deil, size gereklik kontrol yapabilecei
niz aralar sunmaktr. O nedenle bu uygulamalar yaparken hedefini
zin gereklik stratejilerinizi altst etmek deil, ortaya karmak oldu
unu unutmayn.
Kulanzda sla benzer sesler duymaya, banz dnmeye ve bu
nedenle sre sizin iin rktc olmaya baladnda, uygun olan bir
mddet iin uygulamaya ara vermektir. Herhangi bir kiinin gereklik
stratejisi ile ilgili kafasnn karmas derin bir belirsizlie yol aabilir.
Aslnda gerekle fanteziyi ayrt etmedeki yetersizlik, psikoz ve dier zi-

107
hinsel arazlarn belirtisi olarak dnlmektedir. Bu nedenle herhangi
birinin kendi gereklik stratejisini anlamas ve zenginletirip glen
dirmesi kendi zihinsel sal asndan da nemli bir kaynak olmak
tadr.
Tm bunlarn dnda gereklik stratejisinin en nemli yan, bu
stratejiyi gelecekteki deneyimler iin kullanarak onlarn daha gerek
grnmesini ve gereklemesini salamaktr. Leonardo da Vinci, Nico
la Tesla ve Mozart gibi insanlar, gelecee dair istedikleri durumu zi
hinlerinde yaratp, sonra da bunlar kendi gereklik stratejilerine uy
durarak fantezilerini geree evirmekle kalmam, bu yolda bakala
rna da yardmc olabilmi insanlardr.

108
 DEGER VE KRTER HYERARS

D iin, bunlar nceki blmde akladmz gibi byk paralara

aha derin dzeylerdeki deer ve kriterlerimizi tanmlayabilmek

ayrmak veya yukar doru snflandrmak mmkndr. Kriter Hiye

rarisi olarak da adlandrlabilecek bu sre, aslnda, herhangi bir ki
i ya da grubun muhtelif bir durumda nasl davranacaklarna karar
vermek amacyla uygulayacaklar ncelikler srasndan bahsetmekte
dir. Bu balamda deer ve kriter hiyerarisi iin, kiilerin eitli dene
yim ve aksiyonlarna ilitirdikleri ncelik sralar veya anlamlarla ilgi
lidir diyebiliriz. "Finansal baar "dan ok " salna" daha fazla de
er veren herhangi bir kimse, kriter hiyerarisini ksaca aklamak ad
na iyi bir rnek tekil edecektir. Byle bir kii, muhtemelen, ncelikle
ri iinde saln ilk sraya koyacak ve yaamn profesyonel frsatlar
dan ok, salkl olma yolundaki aktivitelere gre organize edecektir.
Kriter hiyerarisinde " finansal baar "y salnn stnde tutan bir
kiinin ise yaam tarz dierine gre far!dlklar arz edecektir. nsanla
rn deerler hiyerarisinin aa kartlmas, gerek etkin iletiim ve uz
lama gerekse motivasyon ve ikna sreleri iin olduka nemlidir.
Herhangi bir kiinin kriter hiyerarisini ortaya karmadaki en te
mel yollardan biri " kart rnei bulma" olarak bilinen sreci uygula
maktr. Kart rnek aslnda herhangi bir kurala kar uygulanabilecek
istisnalar belirtmektedir.
Aadakiler, herhangi birinin kriter hiyerarisini aa karmak
iin kart rnek bulma srecinde kullanlan sorular gstermektedir.

109
 1 . Yapabilecek olsanz dahi yapmayacanz bir ey var m ? Bu
nu yapmama nedeniniz nedir?

rnein: Kar cinse ait olduunu b!diim bir tuvalete gir

mem. nk bu kurallara aykmdr.
Kriter = " Kurala uyum gsterme. "

2 . Hangi koulda byle bir ey yaparsnz? (Kart rnek)

rnein: Durum iyice vahim bir hal almsa ve benim de ba

ka bir seeneim yoksa.
Daha st kriter = "Kriz durumunda areye bavurma. "

Yukardaki rnekten de grlecei gibi, kart rnek sorular, di

erini ikinci plana iten daha st bir kriterin ortaya kmasna yardm
c olmaktadr. Kendi kriter hiyerarinizi deneyimlemek iin, kart r
nekler bularak aadaki sorulara cevap vermeye aln.

1 . Yeni bir eyi deneme yolunda sizi motive eden ey nedir?

2. Soru 1 'e verdiiniz cevap tatmin edici olsa bile, bu eyi dene
mekten sizi ne alkoyabilir? (Kart rnek A)
3. Soru 2'de tanmlam olduunuz nedenle durmu olsanz bile,
sizi tekrar harekete geirecek ey ne olurdu? ( Kart rnek B)
4. Bu konuda sizi tekrar durduracak ey ne olabilir? (Kart r
nek c)

Verdiiniz cevaplarda hangi kriterlerin ortaya ktna ve bunla

rn ncelik sralarna dikkat edin. Belki, yeni bir eyi "yaratc", " he
yecan verici" ve "elenceli" bulduunuz iin denemek istiyorsunuz ve
bunlar sizin ilk kriterleriniz. Bu, yaratc, elenceli ve heyecan veren
eyi ailenize kar bir "sorumsuzluk " olacan dndnz iin
durdurabilirsiniz. (Kart rnek A)
Bu koulda " sorumluluk " kriteri "elence ve yaratclk" kriteri
nin stne kmaktadr. Ancak herhangi bir ekilde sorumsuzluk oldu
unu dndnz eyin "kiisel geliiminiz" iin bir gereklilik oldu
unu dndnzde, tekrardan bunu denemeye karar verebilirsiniz.
(Kart rnek B) Bu kez de "kiisel geliim" kriteri, "sorumluluk ve
elence" kriterlerine baskn kmtr. Daha derinlere indike "kiisel
geliim" iin denemekte yarar grdnz eyin, ailenizin veya sizin
gvenliinizi tehlikeye atacan dndnzde, tekrar bunu dene
mekten vazgeersiniz. (Kart rnek c)

1 10
 Ve bylelikle "gvenlik" kriteri, kriter basamaklarnda dierleri
ne gre en yksek yere km olacaktr.

Kriter Hiyerarisi, bir yandan insanlar, gruplar ve kltrler ara

sndaki temel farkllk kayna olmakla birlikte dier yandan benzer
kriterler de insanlar arasndaki ana uyum faktr olarak ilev grr
ler. Ayn zamanda Kriter Hiyerarisi motivasyon ve pazarlamann da
temel unsurlarndan biridir.
Aada, potansiyel bira alcs olan birinin Kriter Hiyerarisi'ni
tanmlamak amacyla kart rnek bulma srecinin kullanld gr
meye bir gz atalm.

Q: Genellikle hangi biray tercih ediyorsunuz?

A: Genellikle XYZ ierim.
Q: Neden XYZ?
A: nk her zaman aldm bira bu ve sanrm altm. (Kriter 1
= Alkanlk)
Q: Evet, anladm kadaryla sizin iin alkn olmak nemli. Bu
gne kadar hi baka marka bir bira denediiniz oldu m u ?
(Kart rnek Bulma)
A: Elbette, bazen.
Q: Alk olmamanza ramen bunu alma kararnza etken olan
ey neydi ? (Kart rnekle ilgli bir st kriteri ortaya karmak)
A: Ucuzluk. Bazen dier markalar ciddi derecede fiyat indiriyor
lar. (Kriter 2 = Para Tasarrufu)
Q: Para tasarrufu bazen nemli olsa da, acaba imdiye kadar hi,
hem indirime girmemi hem de alk olmadnz baka mar
ka bira satn aldnz m? (Bir sonraki kart rnei bulma)
A: Evet. Bir keresinde tanmamda bana yardmc olan arkada
larma ikram etmek iin almtm. (Kriter J = kran duygu
sunu gstermek)
Q: Deer verdiiniz arkadalarnza mteekkir olduunuzu gs
termek iyi bir ey elbette. Ancak merak ettiim bir ey var ki,
acaba hem alk olmadnz hem de ucuz olmayan ve birile
rine de ikram etmek gibi bir zorunluluun olmad durumlar
da sizi baka bir bira almaya motive eden ey ne olabilir? (Bir
sonraki kart rnek)
A: Tabii canm ben o kadar da cimri biri deilim. ten birileriyle
ktmda pahal bira smarladm zamanlar oldu. (Kriter 4
= Dier kitleri etklemek)

111
 Q: Sanrm bira almakla ilgili ncelikleriniz konusunda birok e
ye deindik. Merak ettiim tek bir ey kald. Tm bunlar d
nda daha pahal bir biray hangi koulda alrdnz. (Bir son
raki kart rnek)
A: Sanrm zor bir ii baar ile halledip kendimi dllendirmek
istediim zaman. (Kriter S = Kendini dllendirme)

imdi bir an iin bu kiinin potansiyel alclardan oluan geni bir

kitleye bira satmaya alan bir temsilci olduunu varsayarsak, yapm
olduu grme ile Kriter Hiyerarisi'ni ortaya karan bu satcnn,
normal koullarda satn almayaca pahal bir biray, mterisi iin
nasl cazip hale getirebileceini bu rnekle aka grebiliyoruz.
Kart rnek bularak kriter hiyerarisini oluturma ilevi, pazar
lama ve motivasyon dnda etkin ikna srelerinde de olduka ie ya
rayan bir yntemdir. Bireylerin, bu tr sorulara ceva p vermelerini sa
layarak, alkanlk haline getirdikleri dnce biimlerini aa kar
malarna ve deerlerini dzene koymalarna yardmc olmak mm
kndr.
nsanlarn farkl kriter (ve kriter nceliklerine) sahip olduunun
bilinmesi, atmalarn zmlenmesi ve farklln etkin bir biimde
ynetilebilmesindeki en temel noktalardan biridir. Baz insanlar, grup
lar veya kltrler, " ilikilerin korunmasndan ok grevin baarlma
sna" odaklanrken dierleri bu ncelikleri tamamen tersine evirebil
mektedirler.
Kriter Hiyerarisi, herhangi bir genellemenin iinde yer alan her
hangi bir kriterden daha nemli ve ncelikli olan baka bir kritere g
re o genellemeyi yeniden deerlendirmek (veya desteklemek) iin te
mel bir Dil llzyonu kalb olarak da kullanlmaktadr.
Bir sonraki teknik, davran, yetenek, inan-deerler ve kimlik gi
bi farkl dzeylerdeki kriterlerle ilgili atmalar ortaya karmak ve
bunlarn stesinden gelmek iin Kriter Hiyerarisi'nin kullanld bir
tekniktir.

1 12
 KRTER HYERARS TEKNG

Hnek, inan-deerler ve kimlik dzeylerindeki herhangi bir kriter,

erhangi bir kiinin Kriter Hiyerarisi'nde yer alan davran, yete

genellikle kiinin " kendisi" ile " dierleri" (dier kiiler, insanlar) ara
snda ileri geri srar ve deneyim derinletike hareketlenerek z dee
re doru yaklar. Bununla anlatlmak istenen udur: Davran dzeyin
deki bir kriter ( rnein: " Herhangi biri veya birileri iin bir ey yap
mak), yetenek dzeyindeki baka bir kriterin ( rnein: " Kendim iin
bir ey renmek" ) ne kmas nedeniyle geri plana itilir. Yetenek d
zeyindeki bu kriter, bu kez inan ve deerler dzeyinde nem arz eden
baka bir kriterin altnda kalr ( rnein: " Dier kiilere kar sorumlu
olmak" veya " kurallara uymak " ) . Sonu olarak, inan ve deerler d
zeyindeki bu kriter de kimlik dzeyindeki bir kriterin ne kmasyla
nemini yitirir ( rnein: " Kimlik ve kiisel btnln korunmas" ) .
Farkl dzeylerdeki b u kriterler genellikle temsil sistemleri ve alt
temsil sistemleri ile ilikili olup, bunlarla birlikte ilevselleirler. zet
leyecek olursak, her farkl dzeydeki kriterin bir temsili (grnt, ses,
duygu vb. ) ve bunlara ait (netlik, parlaklk, younluk vb.) alt temsil
ler vardr. Kriterlerin bu farkl unsurlar hakknda bilgi sahibi olmak,
onlar uyum iinde ynlendirerek, istenen konuma daha etkin bir e
kilde ulalmay salamaktadr. Aada aklanan ve farkl "alan" ve
ya " blge" kullanm ile " kart rnek" bulma srelerinden yararla
nlarak oluturulan yntem, farkl dzeydeki kriterleri ve bunlarn
temsil zelliklerini tanmlayarak, isel direnii deitirip yeni bir dav
ran kalb oluturma amacn tamaktadr.
Balamadan nce aadaki diyagramda gsterildii ekilde drt
farkl alan oluturun.

113
1 . Alan 1 'de yapmak istediiniz fakat sizi durduran bir ey nede
niyle bir trl yapamadnz bir davran' tanmlayn.

rnein: Dzenli olarak spor yapmak.

2. Alan 2'ye gein ve bu yeni davran konusunda sizi motive

eden k:riter'i tanmlayn.

rnein: Dzenli spor yapmay sa/Jd olmak ve iyi griin

mek iin istiyorum.

Bu kritere ait algsal temsiller ve delilleri tanmlayn.

rnein: Gelecekte kendime ait sa!tk!t ve iyi bir grnmn
hayal:

3 . Alan 3'e gein ve sizi bu davran gerekletirmekten alkoyan

kriteri ortaya karn.
Not: Bu, motivasyonu ikinci plana iten daha st bir kriter ola
caktr.

rnein: Dzen!t' olarak spor yapmyorum nk hem zama

nm yok hem de ok yol'llCll.

Bu kriterin de algsal temsiller ve delillerini tanmlayn.

rnein: Zamanszlk ve yorgunluk sonucu meydana gelen
gerginlik ve stres duygusu.

4. Alan 4'e geip, nc alandaki kstlayc kriterin stne

kacak daha st bir kriter bulmaya aln. Bu alandayken ken
dinize bir st kriteri bulabilmek amacyla aadakine benzer
sorular sorabilirsiniz. " ok yorucu olsa bile bu ie srekli za
man ayrmam gerekli klacak kadar nemli olan ey ne ola
bilir? Bunu bu kadar nemli klan hangi deer tatmin edilme
lidir ? "
rnein: Aileme hz'1' olan son1111/ul#um.

1 14
 Bu kriterin de algsal temsiller ve delillerini tanmlayn. Bu ger
ekletiinde ne grecek, ne duyacak, ne hissedeceksiniz?

rnein: Bir yandan ailemin son derece mutlu ve gvende ol

duunu grrken dier yandan kendime bunun ne kadar
nemli bir ey olduunu anlatyorum.

4 3 2 1

Alan 3
Alan 2
Alan 1
Kimlik nan Yetenek Davran
Kstlayc kriteri ikinci Sizi durduran ey Davrana motive Yapmak isteyip
plana iten en st kriter eden kriter yapmadnz davran

5. Tm bu drt aamay gerekletirdikten sonra aadaki sra

y takip ederek teknii uygulamaya devam edin.

a. Manivela En st kriteri aklnzda tutarak tekrar Alan 1 'e

-

gelin. Kstlayc itirazn stesinden gelmek iin bu en st

dzeydeki kriteri istenen davrana uygulayn.
rnein: Kendinize un/an syleyebtlirsiniz. "Davramm
ailem iin bir model tektl edeceinden, salkl ve iyi g
rnme yolunda zaman bulup onlara sorumluluk anlaym
daha fazla serglemem ok daha iyi olur.

b. En st kriterin gstergderinden yararlanmak - Tekrar Alan

2'ye gein ve bu alanda istenen davrana ait kriterin isel
temsil niteliklerini, en st dzeydeki kriterin temsilleriyle
benzeecek ekilde ayarlayn.
rnein: Bir yandan a!emin salkl ve mutlu olduunu
grrken dier yandan kendime bunun ne kadar nemli bir
ey olduunu anlatyorum ve aynca kendimi son derece
salkl ve iyi gryorum.

c. Kstl kritere uyum sa]ama - Alan 2'den Alan 3'e gein ve

bir yandan istenen davran gerekletirmenize olanak ta-

1 15
nrken dier yandan kstlayc kriterle atmayacak see
nekleri kefetmeye aln. rnein: "Alemle birlikte kat
lacam ok zaman almayan ve yorucu olmayan bir egzer
siz program var m acaba!'" vb.

1 16
 BLM 5

NANLAR VE BEKLENTLER
 NANLAR VE NAN SSTEMLER

D
eerler ve kriterlere ilaveten deneyimlerimizi ereveleyip onlara
anlam veren en temel faktrlerden biri de inanlarmzdr. " De
rin yaplarmzn " dier kilit bileenlerinden biri olan inanlarmz, ay
n zamanda dncelerimizin, kelimelerimizin ve faaliyetlerimizin
"yzey yapsn" oluturur ve ekillendirirler.
nanlarmz, yetenek ve davranlarmza bir yandan destek ve
rirken, dier yandan onlara ket vurup kstlayabilirler de. "Neden" so
rusu ile yakndan iliki iindeki inanlar, aslnda kendimiz, dier in
sanlar ve yaadmz dnya hakkndaki yarg ve deerlendirmeleri
mizdir. NLP'de inanlar a) dnyamz, b) davranlarmz, c) yetenekle
rimiz ve d) kimliklerimiz iinde var olan 1 ) Nedenler, 2) Anlamlar ve
3) Kstlar'la ilgili genellemeler olarak kabul edilirler.
rnein: "Ktalar arasmdaki katmanlann deiimi depreme ne
den olur' veya " Tanrmm gazab depreme neden olur, " cmleleri, ya
admz dnya iindeki nedensellik hakknda farkl inanlar yanst
maktadr. "Polenler aler;i nedentdir': "Bilgi saklamak etik det!dir':
"Bir insan iin bir millik mesafeyi drt dakikadan az bir zamanda
komak mmkn det!dir': "Ben abuk renemeyen biri olduum
iin baanl olmam ok zor" ve "Her davrantm arkasmda olumlu bir
niyet yatar" gibi cmlelerin her biri inanlardan biri veya dierini tem
sil etmektedir.
Davran ve algdan farkl bir dzeyde ilev gren inanlarmzn,
kriter ve deer sistemlerimizle deneyimlerimiz arasnda oluturduu
iliki, hem deneyimi hem de gereklik hakkndaki yorumlarmz etki
lemektedir. Pratik olarak aklayacak olursak, deerlerin yaam dene
yimlerimizle ilikisi inanlar aracl ile olumaktadr. nanlar da de-

119
 erleri, evreye, davrana, dnceye ve isel temsillere balayarak,
deerler ve bunlarn nedenleri arasndaki ilikiyi tayin ederler. (Bu ko
nu 6. blmde etraflca aklanacaktr.) Tipik bir inan ifadesinde de
neyimin herhangi bir ksm ile muhtelif bir deer ilikilendirilmektedir.
rnein: "Baan ok altmay gerektirir, eklindeki bir inan
,,

ifadesi " baar" deerini " ok alma" faaliyeti ile ilikilendirmekte

dir. "Baar aslnda sadece ans meselesdir, ifadesinde ise ayn deer
,,

farkl bir olguya balanmaktadr. Dolaysyla, ayn deere sahip bir

ok kii, tadklar farkl inanlar nedeniyle baarya ulama giriim
lerinde farkl yaklamlar sergileyeceklerdir. Bundan da te insanlar
herhangi bir durumu ya da fikri kendi inan ve deerler sistemine
uyup uymamasna gre kabul eder veya deerlendirirler.
Nrolojik olarak inanlar, beynin orta ksmndaki hipotalamus ve
!imbik sistem ile balantldrlar. Uzun sreli bellek ve duygularla ili
kili olan !imbik sistem ise, cortex'ten (beyin zar) daha ilkel bir yapya
sahip olmasna ramen, cortex'ten gelen bilgileri birletirerek, kalp at
, vcut ss, gzbebeinin byyp klmesi gibi temel vcut fonk
siyonlarn kontrol eden " otonom sinir sistemi" nin ileyiini dzene
sokmaya hizmet eder. Burada g3rld zere, beynin daha derin ya
psndan retiliyor olmas, inanlar, gerek bedenimizdeki temel fizyo
lojik fonksiyon deiikliklerinin, gerekse birok bilind tepkinin so
rumlusu haline getirmektedir. Aslnda herhangi bir eye gerekten inan
dmz kalp at, kan ss ve deri renginde meydana gelen deiiklik
ler gibi fizyolojik tepkilerin tetiklenmesiyle anlarz. (nk btn bu
sonular bilinli olarak retemeyeceimiz sonulardr.) Bu durum ayn
zamanda bir poligraf aletinin herhangi bir kiinin yalan syleyip syle
mediini nasl meydana kardn da anlatmaktadr.
Zira bir eyin inanlarak sylenmesi ile bir davran ekli olarak
" sadece sylenmesi" arasnda byk fark vardr ve insanlar bu iki
farkl durum karsnda farkl fiziksel tepkiler sergilerler. Fizyolojik
fonksiyonlarla inanlar arasndaki bu yakn ilikinin varl, doal
olarak, salk ve iyiletirme srelerinde de inanlara olduka nemli
bir etkinlik kazandrmaktadr. (Tpta placebo etkisi olarak bilinen du
rumu buna rnek olarak gsterebiliriz. ) Tm bunlar dnda inanla
rn, davranlarmz zerinde kendini-gerekletiren veya organize
eden bir etkisi de vardr. Hastalnn tedavi edilemez olduuna derin
den inanan bir kii, kendi yaamsal faaliyetlerini bu inanca gre d
zenleyecek ve bu inanc yanstan bilind kararlar alacaktr. Hastal
nn tedavi edilebilir olduuna inanan dier bir kiininse ald karar
lar ok daha farkl ynde olacaktr. Ayrca, inanlarmz tarafndan
yaratlan beklentilerimiz de baz durumlarda olduka dramatik say-

120
labilecek fizyolojik sonular retebilmektedirler. Kendisi doum yap
mayp evlat edinen kadnlarn ocuklarn beslemek konusundaki
inanlar ve bunun sonucunda doum yapm olmasalar dahi emzire
bilme yetenei sergileyebilmeleri, buna en iyi rnei tekil etmektedir.

121
 NANLARIN Gc

Y
aammz nemli lde etkileyen inanlarn bir dier ilgin ya
n da, aklc dnce veya mantk kurallar ile deitirilmelerinin
hemen hemen olanaksz olmasdr. Bununla ilgili Abraham Maslow
tarafndan aktarlan olduka eski bir hikaye vardr. Yatrld akl
hastanesinde l olduuna inanan ve bu nedenle yemek dahil hibir
yaamsal aktiviteye katlmayan akl hastas, tm uzman psikiyatrist
lerce giriilen her abaya ramen l olmad konusuna bir trl ik
na edilememitir. Hastann bu kararndan vazgemeyeceini anlayan
ve tedavisini stlenen psikiyatristlerden biri, sonunda hastaya, lle
rin kanayp kanamayacana dair bir soru yneltir. Hasta bu soruya,
"Tabii ki kanamaz nk llerin tm vcut fonksiyonlar durmu
tur, " diye yant verir. Bunun zerine psikiyatrist, kk bir ine alp
hastann parmana batrr. Bir mddet aknlkla parmana bakan
ve kanadn gren hastann tepkisi olduka ilgintir: "Lanet olsun...

ller de kanarm. "

ok bilinen bir gerek vardr ki, eer herhangi bir kii bir eyi
gerekten yapabileceine inanyorsa onu yapar. ayet bunun olanak
sz olduuna inanyorsa, gsterilecek hibir aba onu ikna etmeye yet
meyecektir. Bu konuda iin en zc dier yan ise, kalp ya da kanser
gibi hastalklardan muzdarip birok hastann doktorlaryla yaptklar
grmelerde kendilerini ifade etmeye alrken, "Artk ok ge ': "s
ram geldi': "bu konuda yapableceim hibir ey yok ,, gibi kstlayc
inan ifadeleriyle tm kaynaklarn yok etmeleridir. Yaadmz dn
ya ve kendimiz hakkndaki muhtemel inanlarmzn, gnlk etkinlik
lerimiz zerindeki gc ok byktr ve hepimiz bize bir kaynak ola
rak hizmet edecek kadar kstlayacak inanlara da sahibizdir.

122
 nanlarn gc konusunda dier ilgin bir rnek de, test sonucu
normal zekaya sahip olduklar saptanan bir grup renci ile yaplan
bir almadr. ki ayr retmen tarafndan eitilecek ekilde iki gru
ba ayrlan ocuklarn hepsi ayn zeka dzeyinde olmasna ramen,
retmenlere, bir grubun daha zeki dier grubun ise daha yaya renen
ocuklardan oluturulduu sylenmitir. Bir yl sonra yaplan ikinci
testte daha zeki olduu sylenen ocuklarn test sonularnn, dier
gruba gre ok daha yksek olduu tespit edilmitir. Anlalmas ge
reken udur ki; retmenlerin ocuklar hakkndaki inanlar, onlarn
renim yeteneklerini dahi etkileyebilmitir.
Kanseri yenen yz hasta ile bunu nasl baardklarna dair yap
lan grmeler sonucu elde edilen bulgular, bu konudaki dier ilgin
almalardan biridir. Farkl metotlarla tedavi gren bu yz hastayla
yaplan grmelerde, hibir tedavi metodunun dierine gre daha s
tn olmad saptanmtr. Zira hastalardan kimisi, radyoterapi ve ke
moterapi gibi klasik kanser tedavisinden yararlanrken, kimisi de psi
kolojik, manevi ya da doal beslenmeyle ilgili yaklamlara eilim gs
termilerdir. lgin olan udur ki; tm grup iin en karakteristik nok
tann, hepsinin tedavi konusunda kendi metot ve yaklamlarna kuv
vetle inanyor olmalardr.
nanlarmzn bizi gerek kstlayan gerekse destekleyen gc ze
rine dier ilgin bir rnek de atletizm dnyasndan kmtr. 6 Mays
1 954'ten nce hibir insann gerekletiremeyeceine inanlan 1 mili
drt dakikadan nce koma rekoru ilk kez Roger Bannister tarafndan
krlm, Bannister'in bu baarsndan alt hafta sonra bu rekor Avust
ralyal koucu John Lundy tarafndan egale edilmitir. Takip eden do
kuz yl iinde ise yaklak 200 insan ulalamayacana inanlan bu s
nr amay baarabilmilerdir.
Bu rneklerin hepsi inanlarmzn, ilikilerimizi, zeka dzeyimi
zi, yaratclmz, kiisel baar ve hatta mutluluumuzu bile nasl e
killendirip belirlediini aka gzler nne sermektedir. Eer gerek
ten inanlarmzn yaammz zerinde bu kadar byk bir gc ve et
kisi varsa, onlarn bizi kontrol etmesine izin vermeden biz onlar nasl
kontrol altnda tutabiliriz?
nanlarmzn ou, zerimizdeki etkilerinden veya onlar hak
knda bir seim ansmz olduundan bihaber olduumuz ocukluk
dnemlerimizde bizlere, ailelerimiz, retmenlerimiz, sosyal evremiz,
medya vb. gibi dier kanallar tarafndan enjekte edilmitir.
Bizi kstlayan eski inanlarmz, potansiyelimizi geniletecek ye
nileriyle deitirmek .veya yeniden yaplandrmak mmkn mdr?
Eer mmknse, bunu nasl yapacaz ? Bu sorularn yantlar NLP ve

123
Dil llzyonlar'nda sakldr. NLP ve Dil llzyonu kalplar bizlere, k
stlayc inanlarmz deitirip onlar yeniden ereveleyebileceimiz
birok yeni ve gl aralar sunmaktadr.

124
 KISITLAYICI NANLAR

17 aynaklarmz gerektii ekilde kullanmamza engel olup, potan-

1'- siyelimizin dmesine neden olan kstlayc inanlar, mitsizlik,
yetersizlik ve deersizlik duygusu gibi ayr ekilde ortaya kar ve
gerek fiziksel gerekse zihinsel salmz zerinde ciddi derecede olum
suz etkiler yaratrlar.

1. mitsizlik: Yeteneklerimize deil, arzulanan hedefin baarla

mayacana dair oluan inanlardr.
2. Yetersizlik: Arzulanan hedefe deil, bu hedefe ulama konu
sundaki becerilerimizin yetersizliine dair oluan inanlardr.
3. Deersizlik: Bir eyi yapmadmz ya da yapmyor olmamz
nedeniyle, arzulanan hedefi hak etmediimize dair oluan
inanlardr.

mitsizlik, arzulanan duruma ulamann mmkn olamayaca

na inanlmas sonucu ortaya kar ve, "Ne yaparsam yapaym fark et
mez, istediimi elde etmem olanaksz nk bu benim kontrolm d
mda, gibi cmlelerle ifade bulur.
,,

Yetersizlik, arzulanan durumun gerekleebileceine dair bir

inan olsa dahi, kiinin bunu elde etme konusunda kendi yetersizlii
ne inanmas sonucu ortaya kar ve, "Baka/an bunu yapabilir ama
ben yapamam nk bunun iin yeterince ehil ve becerikli deilim, "

gibi cmlelerle ifade bulur.

Deersizlik, herhangi bir kiinin arzulanan durumu elde etmesi
nin mmkn ve yeteneklerinin de buna elverili olduuna ancak
kendisinin bunu hak etmediine inanmas sonucu ortaya kan bir

125
durumdur ve, "Ben doru kii delim, temelde kimliimle lgili bir
yanl var, mutlu ve huzurlu olmay hak etmiyorum, ac ekmeye
mahkumum, " gibi cmlelerle ifade bulur ve bu anlayla karakteri
ze edilir.
Baarl olma yolunda, bu tip kstlayc inanlarn, gelecek ni
di, sorumluluk, aidiyet, yeterlilik ve kendini deer grme gibi olumlu
duygularn yer ald inanlarla deitirilmeleri gerekmektedir.
nanlarmz iinde en yaygn, kimliimizle ilgili olan inanlardr
ve bu dzeyde bir kstl inan durumu sz konusu ise bunlar genellik
le, "Ben yetersizim, deersizim, mahkumum, baary hak etmiyorum,
eer istediimi elde edersem bir eyleri kaybederim " tarzndaki rnek
lerle yanstlrlar. Zarar verme yetenekleri gz nne alndnda kst
layc inanlarn, biyolojik ya da bilgisayar virslerine benzer ekilde
altklarn sylemek mmkndr ve bu zellikleriyle "dnce vir
s" olarak da adlandrlabilirler. Herhangi bir kiinin geliim veya iyi
leme srelerine kararak, o kiinin mevcut potansiyelini yok etme
ye alan dnce virsleri, tanmlanmalar ve mcadele edilmelerini
zorlatran klan aka ifade edilmemi n varsaymlar ihtiva ederler.
(Dnce virslerinin yapsal zellikleri ve etkilerine 8. blmde etraf
lca deinilecektir. ) Herhangi bir deiim sreci srasnda zlmesi
olanaksz bir dm gibi alglanan kstlayc inan ve dnce virs
leri, kiiye, "Deimek iin her eyi denedim ama hibiri ie yarama
d, " duygusunu yaatacaktr. Byle bir durumla etkin bir ekilde ba
edebilmek, kstlayc inancn olduu yerde korunmasn salayan z
ve temel nedeni bulmay kapsamaktadr.

Ktstt/ayta 1ltlllflann Deitirilmesi

Dnya modellerimizi geniletip zenginletirerek kstlayc inanlar
mz deitirmemiz sonucunda, gerek dnce virslerine kar ba
klk gelitirmemiz, gerekse yaamdaki misyon ve kimliklerimiz hak
knda daha net ve ak bilgilere ulamamz mmkn olmaktadr.
Genellikle kstl inanlarmzn da arkasnda tpk davranlarda
olduu gibi olumlu bir niyet yatmaktadr. Dolaysyla korunma duy
gusu, kiisel gc kaybetmeme, snrlarmz belirleme vb. gibi birta
km olumlu niyetlerin karlanmas amac, kstlayc inanlarmzn
temel geliim nedenini oluturmaktadr. Daha derinlerdeki bu niyetle
rin kabul edilip zihinsel haritalarmzn gncellenmesi ve sonrasnda
yine bu niyetlerin etkin bir ekilde karlanmas sonucunda inan, faz
la abaya gerek kalmakszn deitirilebilecektir.
Aslnda kstlayc inanlarn ou "Nasl" sorusunun cevaplana-

126
mamas sonucunda ortaya kar. Eer herhangi bir kii, davrann
nasl deitireceini bilmiyorsa, bu kii iin "bu davram deitinle
mez" inancn gelitirmek olduka kolay olacaktr. Yine ayn ekilde
herhangi baka bir kii bir grevi nasl tamamlayacan bilmiyorsa,
bu kii iin de "Ben bu grevi baaracak kadar ehl ve becerikli biri
deltm gibi yetenek dzeyinde kstlayc bir inan gelitirmek hi de
"

zor olmayacaktr. Bu nedenle bu durumdaki kiilerin nasl sorusuna

cevap bulmalar, onlarn bu inanlardan kurtulmalarn salamak ad
na olduka nemli bir faktr olacaktr.

Olumlu
Niyet

Nasl sorusuna Gn.cellenmi

Kdayc
yeni cevaplar inan
inan

Varsaymlar ve n
Varsaymlar
/
Kstlayc inanlar, inancn temelini tekil eden olumlu niyet
ve n varsaymlar aa kartlarak ve "nasd" sorusuna
yeni yant ve seenekler gelitirilerek deitirilip gncellenebilir.

nanlarmzla ilgili dier nemli bir konu da udur. Misyon ve

kimlik duygularmz genellikle yesi olduumuz byk sistemde refe
rans noktalar olarak grdmz ve bizim iin nemli olan kimseler
ce belirlendiinden (aile fertleri, mentor vb. ) gerek kstlayc, gerekse
destekleyici inanlarn geliiminde bu kiilerin rol olduka nemli bir
yer tutmaktadr. Kimlik ve misyonlarmz, inan ve deerlerimizi de
iine alan daha geni bir erevede belirlendiinden bu nemli kiiler
le kurulacak ilikiler veya bu srete meydana gelecek deiiklikler,
inan zerinde olduka byk etkiler yaratacaktr. Bu nedenle, bahsi
geen bu kilit ilikiler ve bu ilikiler balamnda oluan mesajlarn a
a kartlp deitirilmesi, inancn kendiliinden deiimine byk
katk salayacaktr. zellikle kimlik dzeyinde olumlu destek sala
yan yeni ilikiler kurmak, sreli ve salam bir inan deiiklii iin
nemli bir unsur olacaktr. (Yukarda bahsi geen bu konu NLP'deki

127
inan deiiklii tekniklerinden biri olan re-imprinting metodunun te
melini tekil etmektedir. )
zetle sylemek gerekirse kstlayc inanlar;

nancn ardndaki olumlu niyeti tanmlayp kabul etmekle,

nancn temelinde aka belirtilmemi olan varsaym ve n
varsaymlar tanmlamakla,
nanla ilgili neden-sonu algsn geniletmekle,
nancn olumlu niyetini karlayacak alternatifler iin " nasl"
sorusuna yant bulmakla,
Ama ve misyon o luumunda nemli bir yer tutan kilit iliki
leri gncelleyip, kimlik dzeyinde olumlu destek salayacak
yeni ilikiler tesis etmekle,

deitirilip yenilenebilirler.

128
 BEKLENTLER

erek destekleyici, gerekse kstlayc inanlarmzn bir yan da

G beklentilerimizle ilgilidir. Beklent: arzulanan herhangi bir sonu
veya hedefe ulamann umulmas halidir ve Webster Szl'ne gre
" muhtelif eylerin, aksiyonlarn veya duygularn nceden tahmin
edilmesi veya hazrlk yapma noktasndaki en st mutlakiyet derece
sini belirtmektedir. Beklentiler davranlarmz ynlendirildikleri ye
re bal olarak farkl biimde etkilerler. Sigmund Freud'un belirttii
gibi ( 1 893).

iinde beklenti etkisinin bulunduu muhtelfdnceler vardr ve

bunlar ikiye ayrlr. llk: herhangi bir eyi ben yapacam dn
cesi -ki buna niyet deriz-, ikincis: herhangi bir eyin benim iin
meydana gelecek olmas dncesi - ki buna da beklenti deriz.
Dncenin iinde var olduunu sylediimiz beklenti etkisi ise
iki faktre bamldr. Bunlardan ilk: ulamay arzuladm so
nucun benim iin nem dereces: kincisi ise ulamay arzuladm
sonu beklentisindeki kuku veya tereddt derecesdir.

nsanlarn, arzuladklar sonular ve kiisel becerileri konusunda

ki inan ve beklentileri, istedikleri durumu baarma yeterlilikleri ze
rinde nemli bir rol oynar. Freud'un aktarmaya alt " niyet" ve
"beklentiler" arasndaki fark, modern bilisel psikolojide ( Bandura
1 982) "yeterlilik beklentisi" ve "arzulanan sonu beklentisi " olarak
bilinen ayrma atfta bulunmaktadr.
Arzulanan Sonu Beklentis; herhangi bir davran veya aksiyo
nun arzulanan sonuca yol aaca konusundaki tahminlerdir.

129
 Yeterlilik Beklentisi ise, arzulanan sonuca ulamak iin gerekli
olan davran veya aksiyonu baar ile sergileyebilme kanaatidir.

Kii ----.. Davran ___.,. Arzulanan Sonu

i i
Yeterlilik Arzulanan Sonu
Beklentisi Beklentisi

"Yeterlilik" ve "Arzulanan Sonu" beklentisi arasndaki iliki.

Bu tip inan ve beklentiler, genellikle insanlarn, stres ve mcade

leyi gerektiren durumlarda ne kadar aba gstereceklerini ve bunu ne
kadar srdreceklerini belirler. Arzulanan sonucun elde edilmesi veya
becerileri konusunda pheci davranan insanlar, limitlerine yaklatk
larnda, abalarn azaltma eilimi gsterirler. Bu balamda, arzula
nan sonu beklentisinde meydana gelen bir kuku, kstlayc inanlar
da da grdmz gibi bir mitsizlik duygusuna, yeterlilik beklenti
sindeki phe ve kukular ise acizlik veya yetersizlik duygusuna neden
olacaklardr.
te yandan tm bu sylenenlerin tersi olarak olumlu beklentile
rin, insanlarn fazla bir abaya gerek kalmakszn gizli kalm yetenek
lerini ortaya karmalarna yarayan gl bir yan vardr. Gl ve
olumlu beklentilerin etkisi zerine verilebilecek en iyi rneklerden bi
ri tpta bilinen adyla "placebo etkisi"dir. inde aktif tbbi maddeler
bulunmayan ilalarla tedavi gren p!acebo vakalarndaki hastalarn,
bu ila konusundaki olumlu beklentileri nedeniyle gerek fiziki bir ge
liim gsterdikleri tespit edilmi ve bu olumlu beklentinin, hastalarda
ortaya kmam birtakm davransa! yetenekleri tetikledii gzlen
mitir. Bu balamda, renim ve deiim ilikilerinde arzulanan sonu
ca dair beklenti derecesi, o kiinin kendi gereini oluturan evre iin
de istenen fayday retecektir. Biraz nce yukarda bahsettiimiz ye
terlilik beklentisi ise kiinin, istenen sonuca ulamak iin gereken be
ceriye olan gven derecesi ile ilgilidir.
Dolaysyla, herhangi bir mcadele veya aba gerektiren durum
larda etkin performans sergileyip istenen sonuca ulamak, kiinin
mevcut yeteneklerine olan gveninin artmasna neden olur. Bu neden
le insanlar, becerilerine ramen tm potansiyellerini ortaya koymaz ve
belli koullar altnda ne yapabileceklerini kefetmek amacyla limitle
rini test ederler.

130
 NLP'ye gre, gelecee dair aksiyon ve sonularla ilgili zihinsel bir
harita olan beklentilerimizin, varlmz zerindeki etkisi, devam eden
gerekliimizden ok daha fazla olmaktadr. Tm insanlar beklentiler
yaratr ve dnyann bu beklentileri karlayacan mit ederler. Yaa
dmz dnya ile bu dnyaya gre oluturduumuz beklentiler arasn
daki fark, hayal krklklarmzn temelini tekil etmektedir. NLP'nin
kurucularndan Richard Bandler'n da belirttii gibi, "hayal krkl
iin uygun ve yeterli bir planlama yapmak gerekmektedir. " Herhangi
bir baar veya baarszlk konusunda "kendini gerekletiren keha
nete" de neden olan beklentilerin, deneyimlerimiz etrafnda yaratt
ereveler, o deneyim sonucu oluacak inan ve yarglarmz da belir
leyip etkilemektedir. Beklentilerin gc konusunda bilinenler, muhte
lif olay ve durumlar karsnda, insanlarn alg ve deerlendirmelerini
etkilemek amacyla yzyllarca kullanlm ve halen kullanlmaktadr
lar. Bununla ilgili Adolf Hitler'in Kavgam adl yaptndan alnan aa
daki yorumlara bir gz atalm:

Byk kitleler yalnzca kavrama becenleri kstl, anlay/an ye

tersiz olmakla kalmayp ayn zamanda olduka da unutkandrlar.
Bu nedenle etkli olmas istenen propagandalar sadece nemli bir
ka noktaya odaklanacak eklde kstlanma!tdr ki dinleyenlerin
hepsi ne anlatlmak istendiini anlayp onu bir slogan gibi kulla
nabilsinler. Bu temel prensipten vazgeip ok ynl olmaya al
ldnda, kitle sunulan fi"kri anlayamad gbi aklnda da tuta
mayacak ve propagandann etkinlii tamamen yok olup ana fikir
nemini yitirecek ve elimine edlecektir. O nedenle ven/en bilgi
nin kapsam ne kadar genise sz konusu aracn belirlenmesinde
ps"kolo;i"k durumun tespiti de o kadar gerekldir.

rnein Birinci Dnya Sava'nda Almanya ve Avusturya'nn

dmanlarn kk drmek amacyla mizah dergilerinde yap
tklar propagandalar tamamen yanlt. nk dergdekinden ok
fark!t olan cephedekigerek dman, asker stnde bambaka et
kler brakyor ve Almanlar, karlatklar direncin ps"ko!o;isi le
o zamana kadar kendlerine bilgi verenler tarafindan a!datt!mlk
hissine kaplarak savama ve kar koyma glerini yitiriyorlard.

Bunun aksine /ngliz ve Amer"ka!!arn propagandalar ps"kolo;i"k

bakmdan ok daha tutarlyd. nk kendi insanlanna A lman
lar barbar olarak gsterip askerlerini savan dehetine kar ha
zrlyor ve hayal kmklna uramalarn engelliyorlard. Bu du-

131
 rum karsnda askerler kendtlerine kar kullanlan silah aldk
lar bilginin ispat olarak gryor ve hkmetlerinin doruluu
na olan gvenleri artarak dmana kar daha bir inanla saldm
yorlardt. te bu ek!de ng!iz askerleri bir an b!e lkesinin ken
disine yanl bilgi verdii hissine kaplmyordu. Ama ne yazk ki
Almanlarda bunu tam tersi oldu ve o derece !erigid!dt"kiA lman
askerleri kendtlerine bu kanaldan gelen her eyi bo ve kafa ii
rici olarak niteleyip reddettiler.

Deneyimleri etkileyen ereveler olarak, beklentilerin rolnn ne

denli nemli olduunu yukardaki sylemi ile aka ifade etmeye a
lan Hitler'in bir lider olarak insanlar zerindeki etkisi, phe yok ki
dilin yaratt sihirli dnyann ve gcn farkndalndan ileri gelmek
teydi. Ama ne yazk ki bu gerek onu, bu gc kt yolda kullanan
ilk rneklerden biri olmaktan kurtaramamt. Alman askerleri d
manlarnn bekledikleri gibi aptal olmadn grdklerinde hayal k
rklna urayp aldatlmlk hissine kaplmlar, Amerikan ve ngiliz
askerleri ise dmanlar hakkndaki barbarlk beklentileri deneyimleri
ile teyit edildiinden glenen inanlar sayesinde her geen gn artan
bir kin ve nefret duygusu ile bilenmilerdi. Tm buraya kadar akla
nanlardan da anlalaca gibi beklentilerin gerek yaratacamz so
nular gerekse motivasyonumuz zerindeki etkisi azmsanamayacak
kadar byktr.
rnein: Herhangi bir grevin baar ile sonulandrlmas konu
sundaki bir destek beklentisinin davran zerindeki etkisi, destein
kendisinden ok daha fazla olmaktadr. Bu konuda yaplan bir deney
de, daha nceleri istenen bir davran baaryla sergiledikleri iin
dllendirilen renciler, ayn davrann gelecekte dllendirilmeye
cei beklentisi yaratldnda ciddi performans dkl gstermi
lerdir (sonrasnda dllendirilecek olsalar bile). Sonu olarak bu du
rum da gsteriyor ki, gelecekte verilecek destek konusundaki inan ve
beklentilerin, davran zerindeki etkisi gemite verilen desteklerden
ok daha fazla olmaktadr.
Gelecekteki aksiyonlar ve yaratacamz sonular zerinde bu ka
dar etkili olan beklentilerimizin gc ve dayankll, arzuladmz
sonula ilgili isel temsillerimizin gc ile doru orantldr. NLP'ye g
re herhangi bir kii, gelecekle ilgili arzulad sonular, kendi isel
dnyasnda ne kadar ok grr, duyar ve hissederse beklentisi de o
denli artacak ve dayanklln koruyacaktr. Bu nedenle isel temsil
lerin zenginletirilmesi yoluyla g kazanan beklentiler, ayn isel tem
sillerin niteliindeki d ile zayflatlabilir de.

1 32
 Beklentilerin gcn etkileyen dier bir faktr de beklenti hakkn
daki inanlardr. Biraz nce verdiimiz rnekte, renciler kendileri ile
yaplan deneyin artk bittiine inanm olsalard, daha nce destek al
dklar ayn grev iin tekrardan bir destek alma beklentisine kaplma
yacaklard. Bu balamda baktmzda beklentilerimizin, daha nceden
mevcut olan inanlarmzn da bir yansmas olduunu grmemiz mm
kn olmaktadr. ayet " marifet iltifata tabidir" gibi bir inan tayorsak,
her beceriyle sonulanan i sonrasnda iltifat veya vg bekleriz.
Bazen mevcut inanlarmz, isel temsillerimize kararak bir di
ren ya da " kart beklenti" yaratabilmektedirler. Bu konuyu Freud
yle ele alr:

Sbjektfbelirsizlik veya kart beklentiler, benim "sknt yaratan

zt dnceler" olarak adlandtrdtm birtakm fikirlerin bir araya
gelmesiyle kendini ortaya koyar. Herhangi bir eye niyetlendii
mizde bu zt fikirler, "ben bu ii baaryla tamamhyamam nk
hem ok zor hem de bana gre del. Aynca baka baz insanlarn
da bu durum karsnda baarszla urayacaklarn b!iyorum, ,,
eklinde ilerler. te yandan kannaa yaratan bu ztfikirler benim
arzu ettklerim dnda bama geleb!ecekleri kapsamaktadr.

Sonu itibariyle, olumsuz veya olumlu olabilecekleri gerei; beklenti

lerimizin, bizi, arzu ettiimiz sonulara ulamak iin destekleyebilece
i gibi kstekleyecei anlamna da gelmektedir. Bu balamda birbiri
ne kart olan beklentilerin, birtakm karmaa ve isel atmalara ne
den olmas kanlmazdr.
NLP bizlere, olumsuz beklentilerle mcadele edip, olumlu beklen
tileri gelitirmeye yardmc olabilecek birok ara ve strateji sunmak
tadr ve bu konudaki temel yaklam da;

a. Beklentilerle ilgili isel temsiller,

b. Bunlarn ana kayna olan inanlarla ahmay,

kapsamaktadr.

133
 BEKLENTLER VE DL LLZYONLARI NDEK
"SONULAR" KALIBI

D genellemeyi gerek destekleyip glendirmek, gerekse bunlarla

il llzyonlar iindeki "sonular" kalb, herhangi bir inan veya

ba edebilmek amacyla beklentilerden yararlanmaktadr. Sz konusu

kalp, dikkati, inan veya inanla ortaya kan genellemenin, olumsuz
veya olumlu etki ve sonularna ynlendirmeyi kapsar. Olumlu olaca
tahmin edilen sonular, herhangi bir inan veya yargy -inan,
olumsuz ve kstlayc olsa bile- destekleyip glendirirler (aslnda bu
oluumu en ksa ve z haliyle "sonular anlam hakl kanr " prensi
bi aklamaktadr) . Yine biroumuz bu prensibi dorulayacak, "Bu
nu sadece senin iyliin iin yaptm, szn yaammzda birok kez
,,

duymuuzdur. nceden tahmin edilen olumlu sonularn inan veya

genellemeyi destekleyici olmasnn tersine, olumsuz sonular, inancn
sorgulanmasna ve inanla mcadele edilmesine neden olurlar.
Dil llzyonlar iindeki " sonular" kalb, NLP'nin aadaki n
varsaym ile ilgilidir:

Hibir deneyim, davran veya tepki, olutuu balam dnda ve

ya kar tepki olmakszn bir anlam tamaz. Tm bu davran,
deneyim veya tepkiler, sisteme uyum derecesine bal olarak, bir
kaynak veya kst eklinde ilev grrler.

Yukardaki aklamalardan da anlalaca gibi, nceden tahmin

edilen sonular, deneyimin etrafnda bir ereve oluturduuna gre,
herhangi kstlayc bir inancn sonularna odaklanmak ve o inanla
ilgili olumlu bir sonu ortaya koymak yine o inanla ilgili yeni bir ar
zulanan durum erevesi oluturmay salayacaktr.

1 34
 Daha nceki sayfalarda bahsettiimiz l olduunu iddia eden
hasta ile doktoru arasndaki etkileimler, bu kalbn nasl uygulanaca
na dair iyi bir rnek tekil etmektedirler. Hastann eline ine batrp
kanamasn salayarak onu l olmadna mantk yolu ile ikna et
mek isteyen doktor, ald, "Lanet olsun ller de kanarm, yant"

zerine olduka arm ve abalarnn boa gittiini fark etmiti. Oy

sa doktorumuz, sz konusu inanca saldrmak veya meydan okumak
yerine hastann yorumlarn kullanarak aadaki gibi inanc sorun
dan avantaja evirecek ekilde yeniden ereveleyebilseydi, aralarnda
ki ilikinin byle bir hayal krkl ile sonulanmayacan grecekti.
rnein: Psikiyatrist, "Pekdld ller kanayabildklerine gre, baka
neler yapableceklerini merak ediyorum. Belki ark syleyip dans edi
yor, glyor, yemek yiyor hatta renebliyorlar ble. yleyse bunlar
dan birini deneyelim istersen. Bt!iyorsun ceset olmann sana salad
tm bu avanta;lardan yararlanp, iyi bir yaam frsat elde edeblir
sin, " gibi bir yaklamda bulunarak kstlayc inanla ilgili yeni bir is
tenen sonu erevesi oluturabilirdi.
Bu kalb daha sonralar obsesif tehisi konan bir kadn zerinde
denediimde olduka baarl bir sonuca ulatm. Sz konusu hasta te
ninde ona musallat olan pire ya da bit benzeri birtakm bcekler oldu
una inanyor ve onlar "hayal rn gerek pireler" olarak adlandr
yordu. Hayal rnydler, nk kimse onlarn gerek olduunu kabul
etmiyordu. Oysa ona gre gerektiler nk onlar teninde hissediyor
ve nemsememezlik edemiyordu. Yaptmz grmeler srasnda kad
nn bunlardan korunmaya almak iin ciddi bir aba iinde olduunu
grdm. Zira araba kullanrken, yemek piirirken veya buna benzer u
ralar iin, farkl bir sr eldiven, tenini akta brakmayacak derecede
uzun kollu giysiler satn almak bir yana, bunlardan kurtulmak iin s
rekli fralanarak temizlenmeye alyor ve cildini tahri ediyordu.
Pirelerin hayali olmas, onlara iin baz ilgin seenekler salyor
du. rnein: Kadna gre bu bceklerden herkeste var ama bazlarn
da dierlerine gre daha fazla vard. zellikle ailesinde daha fazla ol
duuna inanlan bu bcekler yznden o ok sevmesine ramen on
larla yeterince gremiyor, hatta bcekler telefon ahizesinden geebi
lecek kadar becerikli olduklarndan telefon etmesini dahi engelliyor
lard. Birok kii, otuzlu yalarda ve 15 senedir bu taknt ile mcade
le etmekte olan bu kadn, bunun ok lgnca bir inan olduuna ik
na etmeye alyor ama bir sonu alamyordu. Sz konusu hasta ile
gereken uyumu salayp, gereklik stratejisini bulmak iin belirli bir
zaman harcadktan sonra, uygun olduuna inandm noktada, "Ne
redeyse tm yaamn boyunca bu bceklerden eitli yntemlerle kur-

135
tulmaya alm ama kurtulamamsn. Belki de denedik/erin, bu so
runu halletmek iin etk!i yollar de!di Bugne kadar hi kimse bu
'hayal rn gerek aler;ini' tedavi etmeye alt m.?" diye sordum.
Durumundaki tm belirtilerin alerjiyle benzetiini anlattm. rnein:
Baz insanlarn havadaki polene kar alerjileri vardr. Poleni grme
melerine ramen burunlarna girer ve kt hissederler ama bundan
kurtulmak iin de polenden saklanp onu ykamak yerine alerji belir
tilerini azaltp baklk sistemlerini tedavi edecek ilalar kullanrlar
diye aklamada bulundum ve bir ie placebo kartp, "Bunlar hayal
rn gerek tabletler. Hayal rn nk ilerinde gerek kimyasal
maddeler yok ama gerekler nk seni iyiletirip duygularn deiti
recekler, " dedim. Daha nce yaptm almayla gereklik stratejisi
hakknda bildiklerimi kullanarak placebo'nun nasl ileyeceini ve ba
z alerjik reaksiyonlardaki etkisini onun anlayaca ekilde akladm.
Bu aklamalar onun inan sisteminin sonularna tam olarak uydu
undan benim mantmda herhangi bir boluk bulamad ve ilac de
nemeyi kabul etti. lgintir ki, ertesi hafta geldiinde korku iindeydi
nk bu hayal rn gerek tabletler ie yaramt. Oturdu ve, "im
di ben ne eit giysiler alacam nasl bileceim?", "Ailemle nasl ile
tiim kuracam? " , " Kimin bana dokunacana nasl karar verece
im ? " , " Ben imdi ne yapacam?" diye szlanmaya balad. Kadnn
sorduu sorulardan da anlalaca gibi, bu yeni durum onu daha n
ce gelitirmemi olduu bir sr karar stratejisi ile yz yze getirmi
ti. Daha nce de belirttiim gibi, kstlayc inanlar sklkla cevapla
namam "nasl" sorularnn sonucu ortaya ktndan, inanlarn
deitirmesi iin tm " nasl" sorularna uygun bir cevap bulmas ge
rekiyordu. Artk bceklerden kurtulmann mmkn olduuna inan
maya balamas, kendi yeterlilikleri hakkndaki inanlar ile yzleme
sine neden olmu, dolaysyla yeni bir "sonu beklentisi" kendi yeter
lilik beklentisini yeniden deerlendirmesini gerektirmiti. Ve tabii tm
bunlar sonrasnda, baz kk yardmlarla, etkin karar verme strate
j ilerini renerek tm takntlarndan kurtulmutu.
Dil llzyonlar'ndaki "sonu" kalbn renmek amacyla ken
diniz iin deneyimleyin. nce, baarabileceinizi bildiiniz bir ii en
gelleyen kstlayc inan veya genellemeyi tanmlayn. Sonra, bu inan
veya genellemenin olumlu etkilerini dnerek durum veya deneyimin
algsn zenginletirin.

rnein: Kstlayc inan = "Meydan okunacak veya mcade

le gerektiren bir durumdan ekndiimde, kendimi korkak gi
bi hissediyorum. "

136
Olumlu Sonu = ekince, herhangi bir eyin iyice karmak
hale gelmesini engelleyip sizi daha tedbirli kld iin kt bir
ey saylmaz. Ayrca bu sayede uzun dnemde ok daha bilge
ve kararl bir kii haline gelirsiniz.

1 37
 TEMEL NAN VE BEKLENTLER HARTASI

1. nsanlar genelde, yeni deneyim ve bilisel haritalar sonucu oluan bir

plan dahilinde davranlarn deitirirler. Ayn davran insan her
zaman ayn istenen sonuca ulatrmaz. Sz konusu sonuca giden yol,
bu esnada alnan destekler, sahip olduumuz mevcut aralar, sistemin
deikenlii gibi muhtelif faktrler, herhangi bir davrann istenen so
nucu elde etme olasln belirleyecektir. Deiimi ynetme ve istenen
sonucu elde etmenin yolu, herhangi bir hedef veya grevle ilgili bizi en
uygun beklenti ve varsaymlara ulatracak bilisel haritalar, referans
lar, deneyimler, gerekli ara ve destekler gibi fakt:lerden gemektedir.
rnein: Herhangi bir hedef iin kendimize olan gvenimizi nemli
lde etkileyen, beklentilerimizdir. Beklentilerimizle oluan istenen
sonuca ulama konusundaki temel inan parametreleri ise aadaki
lerden olumaktadr:

1 . Sonucun istenirlik derecesi.

2. Belirlenen davran veya faaliyetin sonucu reteceine dair

gven.

3. Bu davran veya faaliyetin istenen sonucu yaratacana dair

oluan inanc dikkate almakszn, glk ve uygunluunun de
erlendirilmesi.

4. Sonuca ulatracak plann tamamlanmas iin gerekli olan

davran gsterebilme yeterliliine olan inan.

138
 5. Gereken davran ve sonula ilgili sorumluluk ve hak etme
duygusudur.

Hak etme

Sorumluluk Yeterlilik Uygunluk Olabilirlik stenirlik

+ + + + +
Kii
Plan
Davran
Yol
111 I stenen Sonu!
Deiimle lgili nan Parametreleri.

rnein: Bir an iin kilo vermek, yeni bir ey renmek veya de

iik bir projede baarl olmak isteyen birini dnelim. Byle bir du
rumda, yukarda gstermeye altmz deiim faktrlerinden her
biri iin bir inan parametresi ortaya kacaktr. lk parametre hedef
veya sonucun istenirlik derecesi ile ilgilidir. Kii kilo vermeyi, yeni bir
ey renmeyi veya baarl olmay ne kadar istiyordur? Sonuca giden
yoldaki tm parametreler eit olduunda, phe yok ki herkes bunla
rn hepsini elde etmek ister fakat bu ok ender rastlanan bir durum
dur. nk kilo vermek, renim veya baar her zaman kiinin kri
terleri arasnda en st noktada olmayabilir ve kii, "u anda yapmam
gereken ilk i kilo vermek deil", " Yapmam gereken bir sr ey var
ken yeni bir eyler renmenin imdi sras deil", "Ailemin bana ih
tiyac varken sadece kendi baarm dnmek bencillik olur" eklin
de dnebilir. Kiinin bu konudaki istekleri yeterli olsa bile, bunlar
baarmann mmkn olup olmadn sorgulayabilir ve, "Ne yapar
sam yapaym bunu elde etmem mmkn deil '', "Artk bunlar yap
mam iin ok ge", " Baarl olacam diye gereksiz mitlere kaplma
malym" diye dnr. Bazen istek ve bunun baarlabilirlii konu
sunda en ufak bir tereddt yoktur ama sonuca gidilecek yolun uygun
olup olmadndan phe duyulabilir ve, " Hedefime ulamann mm
kn olduuna inanyorum ama bunun yntemi bunlar (plan, yntem,
program vs. ) " deil diye dnebilirler. Bazen de sonuca gidilecek yol
ve yntem uygun olabilir ama bu kez de bunun iin katlanlacak feda
karlk ve aba ile bu abann yaamn dier alanlarnda yarataca so
nular hakknda tereddde dlebilir veya yeterliliklerini sorgulaya
bilir. Buraya kadar bahsettiimiz tm inan parametreleri konusunda
bir sorun olmasa bile, bu kez de sonuca ulamak iin gereken abay
gstermenin kendi sorumluluklar olup olmad veya bu sonucu hak
edip etmedikleri sorusu gndeme gelebilir ve, " Bu benim sorumlulu-

139
um deil, bakalarnn ii ve bu konuda birilerine gvenmek isterim"
veya " Ben arzu ettiim bu sonuca layk deilim ve bunu hak etmiyo
rum" diye dnebilirler. Son szn ettiimiz, bu deiken insann
kendine duyduu sayg ile ilgili bir meseledir ve kii herhangi bir ama
ca ulamay hak etmediine veya bunun iin yaplmas gerekenler ko
nusunda sorumlu olduuna inanmyorsa, sonucu istemesi, bu sonuca
gidilecek yolu bilmesi veya yeterliliklerine olan gveni hibir eyi de
itirmeyecektir.

140
 DEGM N MOTVASYON DEGERLEMES

1. nsanlarn hedefledikleri sonuca baaryla ulaabilmelerinde, tm

inan parametrelerinin tanmlanp deerlemeye tabi tutulmasnn
nemi byktr. nk bizi arzulanan sonuca ulatracak plan ve ak
siyonlarda ortaya kacak atma veya tereddtler, bu plan ve aksi
yonlarn etkin bir ekilde ileyiini engelleyecektir. te yandan "place
bo etkisi"nde de grld gibi destekleyici inan ve varsaymlar in
sanlarn doasnda bulunan ancak henz harekete gememi birtakm
bilinalt yetenekleri ortaya karabilmektedir. Bu nedenle herhangi
bir kii ya da grubun motivasyonunu belirleyebilmek iin bir nceki
konuda deiim sreci ile ilgili olarak tanmladmz be temel inan
parametresini aadaki yntemle deerleyebiliriz.
Baarmak istediiniz hedef veya arzuladnz sonula ilgili bir
cmle yazn.

Hedef / Arzulanan sonu

Bu hedef / Arzulanan sonula ilgili inan deikenlerini en yksek

5 en dk 1 olacak ekilde puanlayn.

1 . Hedefin istenirlik derecesi.

a. Hedef / Arzulanan sonu istenmeye deer bir sonutur.

2. Hedef / Arzulanan sonucun ulalabilir olduuna dair gven.

b. Bu hedefi baarmak mmkndr.

141
 3 . Sonuca ulamak iin gereken davrann glk ve uygunluu
nun deerlendirilmesi (istenen sonucu reteceine dair inanca
baklmakszn).
c. Hedefi baarmak iin yaplmas gerekenler uygun ve ekolo
jiktir.

4. stenen davran gsterebilme yeterliliine dair inan.

d. Amacm gerekletirebilecek yeteneklere sahibim.

5. Gereken davran veya istenen sonula ilgili kendine sayg ve

sorumluluk duygusu.
e. Baarnn sorumluluu bana aittir ve bunu hak ediyorum.

Bu deerlemedeki dk puanlar gven ve motivasyon konusun

daki potansiyel sorun ve karmaa alanlarn belirleyecektir.

Uygulamay tamamladktan sonra, aadaki sorular yardmyla inan

cnzla ilgili sorun ya da karmaa alanlar iin zmler retebilirsiniz.

1 . Daha gvenli ve uyum iinde olmak iin, inan veya hedefini

ze ilave edeceiniz bilmeniz gereken baka ne var?

2. Bu inanla ilgili mentrnz (danacanz kii) kim olabilir?

3. Bu inanla ilgili mentrnz size ne der ya da ne tr tavsiye

lerde bulunurdu?

142
 NAN VE BEKLENTLERN GLENDRLMES N
"SANK" EREVESNN KULLANIMI

" canki" erevesi, herhangi bir kii ya da grubun arzulad sonu-

J cu sanki baarmasna ya da sanki baka bir kii veya varlk
masna davranmas srecidir. Sz konusu bu ereve bir yandan, bi
reylere gelecekteki istedikleri durumu tanmlama ve dnyay alglama
biimlerini zenginletirmede yardmc olurken dier yandan mevcut
dnya haritalarndaki kstlama ve direnlerin stesinden gelmelerin
de de yardmc olmaktadr. " Sanki" erevesi, genellikle kstlayc
inan iin, kart rnek ve alternatif yaratma yntemiyle uygulanmak
tadr.
rnein: Herhangi bir kiinin, " Ben 'x'i yapamam" veya " 'x'i
yapmak olanaksz" eklinde ne srd bir kstl inan ifadesinde,
"sanki" evresi, " 'x'i yapm olsaydn ne olurdu ? " ya da, '"x'i baar
m olsaydn u anda ne yapyor olurdun ? " sorular sorularak uygu
lanr.
Sanki erevesi iinde hareket etmek, insanlarn gereklik konu
sundaki kstl alglarndan kurtulmalarn salayarak, hayal glerini
istedikleri sonuca ynelik ok daha etkin kullanmalarna olanak tan
maktadr. Bunun yan sra dier nemli bir yan da " Ben" kavramnn
sadece "isimletirme" olmayp, sre olarak da bundan faydalanlabi
lecei konusunda insanlarda yaratt farkndalktr.
Birok NLP teknii " sanki " erevesinden yararlanmakta ve bunu
bir yntem olarak kullanmaktadr. Bu srete arzuladmz sonu ve
ya hedeflerimizi oluturup, zihin gzmzle bunlar, gereklemi gibi
grerek, grdmz bu resimlere istediimiz nitelikleri veririz. Ve
sonra bu hedef ve amaca uyacak spesifik davranlar sanki deneyim
lemi gibi hareket ederek bunlar yaama geirmeye alrz.

143
 "Sanki" uygulamas, amalarmza ulamay destekleyecek zihin
sel durumu yaratmada olduka nemli bir yer tutmakta ve tavsiyede
bulunacak "ko", " mentr" vb. kiiler iin temel aralardan birini
oluturmaktadr. Bir sonraki rnek, kstlayc herhangi bir inanla
mcadele etmekte "sanki" erevesinin nasl kullanldn gstermek
tedir.

144
 "SANK" EGZERSZ

1 . Uygulamay kendi iin yapan kii ( bundan byle kaif olarak

adlandrlacaktr) tereddt ettii bir hedef ya da durumu d
nr ve bu kstl inanc mentrne szel olarak ifade eder. r-
nein: " gerekletirmek mmkn de-
il " , " n yeterli deilim . "
" hak etmiyorum " vb.

2. Mentr aadaki sorularla kaifi tevik etmeye alr.

"Eer (mmkn olsa /yeterli olsan /hak etseydin) ne olurdu.?"

"(Mmknm /yeterliymi / hak ediyormusun) gibi davran

san bu neye benzerdi? Ne gibi olurdu? nananla ilgli tm bu
sorun/an hallettiini hayal etsen, ne dnyor, ne yapyor,
farkl olarak neye inanyor olurdun.?"

3 . Eer kaifte baka karklk veya itirazlar sz konusu olursa,

mentr, aadaki gibi devam edebilir.

"Bu karklk veya itirazn sanki' stesinden gelmi gbi dav

ransan, farkl olarak nasl tepki veriyor olurdun.?"

145
 BLM 6

NANLARIN TEMEL YAPISI

 NANLARIN DLDEK YAPISI

nan ve inan sistemlerimizin temel amac, deneyimlerimizin bir ks

I m ve dnya haritalarmzla, z deerlerimiz arasnda bir ba olu
turmaktr. Daha nce de belirttiimiz gibi, " Baar ok almay ge
rektirir, " eklindeki bir inan ifadesi, deer olarak " baar " ile "ok
alma" faaliyeti arasnda bir ba kurmaktadr. "Baar aslmda bir
ans meselesdir, " ifadesinde ise ayn deer, farkl bir nedene balan
maktadr. rneklerden de anlalaca gibi, inanlar esas itibariyle de
neyimlerimizin eitli faktrleri arasndaki iliki cmleleri eklinde ifa
de edilmekte ve bunlar NLP'de " Karmak Eitlik" ve "Neden-Sonu"
olarak bilinen szel kalplar eklinde ortaya konmaktadrlar.
Karmak Eit!tk, deneyimlerimizin farkl ynleri arasndaki eit
likleri ima eden ifadelerdir. ( rnein: A = B veya A .. B demektir.) Bu
.

ekildeki bir dil kalb, tipik olarak deer tanm yapmak ve deerin
karlanp karlanmadna dair delilleri ortaya koymak iin kullan
lr. "Nabzn dakikada 60 kere vurmas sala delalettir", " ok para
kazanmak baarlsn demektir" , "Ak asla hayr dememektir," gibi
cmleler, inanlar yanstan karmak eitlik rnekleridir.
"Neden olur", "yol aar" , " klar", "yaptrr" , "ettirir" vb. gibi
kelimelerle ifade edilen neden-sonu cmleleri, muhtelif deerlerin ne
den ve sonularn tarif etmek iin kullanlr ve deerleri, deneyimin
farkl ynleri ile ilikilendirir. Benjamin Franklin'e ait "Erken yatp er
ken kalkmak, insan zengin, akll ve salkl klar," zdeyii, baz de
erlerin elde edilmesine yol aan rasgele seilmi nedenleri gstermek
tedir.

149
 Neden Olur ,...

ok alma ...._
....-
Baar
YA DA
ok Para -
-
Deer veya Kriter
Ne en veya Delil
... ...
Demektir

Karmak eitlik ve neden-sonu genellemeleri, mevcut dnya ha

ritalarmz sonucu oluturduumuz temel yaplardr.

150
 KARM AIK ETLK

ki veya daha fazla deneyim hakknda sanki birbirinin ayn ya da

I birbirine eitmi gibi yaplan konumalar, karmak eitliin dile
yansma biimini gstermektedir. Bu haliyle karmak eitlik, kriter
eitlii ile ilgiliymi gibi grnse de ikisi arasnda olduka nemli bir
fark bulunmaktadr. Kriter eitlii, herhangi bir deer ya da kriterin
karlanp karlanmadn gsteren duyusal delillerdir. Karmak
eitlik ise delil prosedrleri kadar somut olmayp daha " tanmsal "
bir durumdur v e b u haliyle yatay paralara ayrma srecine benze
mektedir.
"u aralar ok salksz, kendinden nefret ediyor olmal," cmle
sinde, salksz olmann bir ekilde kendinden nefret etmeyle eit oldu
u ima edilmekte ve realitede ikisi arasnda hibir balant olmamas
na ramen, bu iki durum konumacnn dnyasnda ayn anlama gel
mektedir.
"Sosyal standartlarn dnda dnmek ve davranmak, zihinsel
bir dengesizliiniz olduu anlamna gelir", "ok konumadna gre
syleyecek ok eyin yok demektir," vb. cmleler dier baz karmak
eitlik rnekleridir. Aslnda bu tip cmlelerin en tehlikeli yan, derin
yapda mevcut olan karmak birtakm ilikilerin, yzey yapda olduk
a basitletirilmesidir. Einstein'n da belirttii gibi: " Her ey mmkn
olduunca basitletirilmelidir ama daha fazla deil. "
Karmak eitlik durumu, olaylar ve deneyimler zerindeki yo
rumlarmz da nemli lde etkilemekte ve belirlemektedir. Geri
birtakm yorumlar sonucu ortaya kan bu balantlarn, karmak
ilikileri basite indirgeyerek aklamaya almas olumlu yann olu
tururken, sistemik ilikileri gereinden fazla basitletirip arptyor ol-

151
mas da, sorun tarafn ortaya koymaktadr. rnein: Herhangi bir
hasta ya da hasta yakn, hastalk belirtilerini bu balantlarla olduk
a olumsuz bir ekilde ortaya koyar ve muhafaza eder ( "Kanser oldu
uma gre iim bitti," vb. ifadeler) .
Aslnda Dil llzyonlar asndan mesele, kiinin doru eitlii
bulmas deil, kendisine ok daha zengin perspektifler sunan ve sorun
yaratan dnce biiminden daha farkl dnce biimleri neren yo
rumlar bulabilmesidir.

1 52
 NEDEN-SONU

N
eden-sonu alglarmz, oluturduumuz dnya modelinin teme
lini tekil etmektedir. Tm etkin analiz, aratrma ve her trl
modelleme sreci, gzlemlenebilir olay ve olgularn " neden"lerinin
aklanmas ile geerlik kazanrlar ve bu perspektiften bakldnda,
birok durum ve olgunun yaratlmas ve srdrlmesinin ana sorum
luluunu tayan temel faktr olma zelliini de tarlar. Herhangi bir
sorunun baarl bir ekilde zmlenmesi, o sorunla ilgili bir ya da
birden ok belirtinin nedeninin bulunup iyiletirilmesi ile mmkndr.
Dolaysyla bir problem ya da istenen sonu " nedeni" olarak tanmla
dmz eyler, abamz nereye odaklayacamz da belirlerler. rne
in: Alerjiye birtakm dsal alerjenlerin neden olduuna inanrsanz,
kendinizi bu alerjenlerden korumaya alrsnz. Bu konudaki inanc
nz alerjiye stresin neden olduu yolunda ise, stresi azaltmaya teeb
bs edersiniz ve bu ekilde devam eder gider.
Neden ve sonular hakkndaki inanlarmz, kullandmz dilde
iki olay veya olgu arasndaki rastlantsal balanty belirten bir kalp
iinde yanstlrlar. Ancak, karmak eitlikte de bahsettiimiz gibi, bu
tip balant veya ilikiler, derin yap dzeyinde geerli ya da geersiz
olabilirler. rnein: " Onu biraz eletirmek, kurallara sayg duymas
nr salar, " cmlesinde, eletirinin, o kiinin kurallara kar sayg duy
masn tam olarak nasl salayaca ak deildir. Kald ki byle bir
eletiri eylemi, saygnn tam tersi kart bir sonuca da neden olabilir
di. Bu tip cmlelerin aklanmam birtakm kayp balantlar yarat
ma potansiyeli olsa bile bu, tm neden-sonu cmlelerinin geersiz ol
duu anlamna gelmez. Bazlar geerli fakat tamamlanmamtr. Baz
lar ise sadece belli koullar altnda geerlidir. Aslnda neden-sonu

153
ifadelerinin en temel tehlikesi, herhangi bir ilikiyi son derece basit ve
mekanik bir ekilde belirtmesidir. Oysa karmak sistemler karlkl
birok nedensel balant ile olutuklarndan ( rnein: Sinir sistemi gi
bi) olgular da, tek bir nedenden ziyade oklu nedenlerin sonucu ola
rak meydana gelirler. Buna ilaveten, neden-sonu zincirindeki faktr
ler kendi enerji kaynaklarna sahip olup bu enerjiyi rettikleri iin n
ceden belirlenen bir ekilde tepki gstermezler ve sistemi daha karma
k hale getirirler. Gregory Bateson'un da belirttii gibi, bir topa vur
duunuzda tekme gc ve ay hesaplayarak muhtemelen nerede du
racan tayin edebilirsiniz. Fakat ayn a ve gle herhangi bir kpe
i tekmelediinizde, onun da kendine ait bir enerjisi olduundan, tam
olarak nerede duracan belirlemek ok daha zor olacaktr.
Nedenler, genellikle, olgulardan daha sistemik, daha geni ve da
ha belirsizdirler. rnein: Karllk veya verimlilikteki bir azalmann
nedeni, rekabet, liderlik sorunu, pazar ya da teknolojideki birtakm
deiiklerle ilgili bir ey olabilir. Ayn durum, fiziksel gereklikle ilgili
inanlarmz iin de geerlidir. rnein: Hibirimiz birbirleriyle etkile
im halindeki atom paracklarn duyu organlarmz kanalyla dolay
sz bir biimde grp hissedemeyiz, sadece alglayp sonularn le
biliriz. Yerekimi veya iki madde arasndaki ekimin etkilerini akla
mak iin grsel olarak oluturulmu bir ekim varsaymmz vardr. Bu
nedenle, yerekimi, elektromanyetik g, atom, enerji, zaman, uzay,
neden ve sonu gibi eyler, algsal deneyimlerimizi kategorize edip, d
zene sokmak iin dnya dndan deil, imgeleme gcmzden gelen
yaplardr.
Albert Einstein bir yazsnda yle demektedir:

Hume, nedensellik gibi muhtelrf kavramlarm deneyimin malze

mesinden yararlanarak anlalamayacam ve mantkl metotlar
la bir sonu karlamayacan aka grmt. Deneyime en
yakm olan kavramlar dah zgrce fade edt!mi gr alarm
dan barettir.

Aslnda bu szleri ile Einstein'n sylemek istedii ey, duyular

mzn fiili olarak " neden"leri deil, ancak birbirini takip eden olayla
r alglayabildiidir. Aadaki rneklerde olduu gibi, birbirini takip
eden iki olayda duyu organlarmz araclyla ilk nce, "Bir adamm
aaca balta t!e vurduunu " sonra da "aactn yere dtn " algla
rz. Buna ilikin dier bir rnekte, " Kadmm ocua bir ey syledii
ni" ve sonra "ocuun alamaya baladm " grrz. Einstein'a g
re bizler, bu iki olay arasndaki ilikiyi, "Adam aacm devn!mesine

154
neden oldu ,, ya da " Kadn ocuun alamastna neden oldu ,, eklinde
ifade ederiz fakat algladmz ey sadece olaylarn srasdr. Neden
ise, algladmz bu ilikiye uygulayacamz isel yaplarmzdan kay
naklanmaktadr. Daha ksa ve z olarak sylemek gerekirse, olaylarn
nedenini isel yaplarmza gre serbeste olutururuz. rnein: Her
hangi bir kii setii deneyim ya da referansa bal olarak kolaylkla,
"aacn devrilmesine yerekimi neden oldu" veya "beklentisinin kar
lanmamas ocuu alatt " diyebilir.
Hume'dan yapt alnt ve verdiimiz rneklerden de anlalaca
gibi Einstein'n zetlemeye alt ey, gerek dnyann kendiliin
den altrd, gerekse bizlerin ortaya koyduu temel kurallarn, de
neyimin ieriinde gzlemlenemeyeceidir. Bununla ilgili "Herhangi
bir teori deneyimle test edleblir ama deneyimden bir teori oluturma
nn yolu yoktur" ilkesini ileri srmtr.
Ayn ikilem, psikoloji, nroloji ve muhtemelen her alandaki insan
abas iin de geerlidir. "Deneyimi belirleyen ve altran lk t!ki ve
kurallara yaklatka, dolaysz olarak gzlemleneblecek her trl ey
den daha ok uzaklamz. ,, Yani deneyim ve davranlarmz yaratan
temel prensip ve kurallar fiziksel olarak duyumsayamayz, sadece et
kilerini duyumsayabiliriz. rnein: Beyin kendini alglamaya alt
nda nlenemez birtakm kr noktalar meydana gelecektir.

Neden eitleri
Yunan filozofu Aristo'ya gre tm aratrma ve analizler iin d
nlebilecek drt temel neden vard. 1 ) nceki (Balatc) Nedenler,
2) Balayc (Zorlayc ) Nedenler, 3 ) Nihai Nedenler, 4 ) Biimsel Ne
denler.

1. nceki (Balata) Nedenler

Dorusal etki-tepki zinciriyle sistemin mevcut durumunu etki
leyen gemi olaylar, aksiyonlar ve kararlar.

Gemi imdi

Mevcut Duruma Yol Aan

nceki Dorusal Olaylar Zinciri
(Balatc)
Neden

1 55
 2. Balaya (Zorlaya) Nedenler
Sistemin mevcut durumunun muhafaza edilmesini salayan k
stlayc artlar, n varsaymlar ve mevcut ilikiler (nasl olu
tuuna baklmakszn ) .

imdi

Balayc n
Nedenler Varsaymlar

/
Kstlayc
artlar

3. Nihai Nedenler
Halihazrdaki aksiyonlara anlam ve ama salayan ve sistemin
mevcut durumunu etkileyip ona yn veren gelecekteki ama
lar, hedefler ve vizyonlar.

imdi Gelecek

Dorusal Olmayan
Mevcut Duruma Nihai
Yn Veren Etkiler Neden

4. Biimsel Nedenler
Herhangi bir eyin alglan biimi ve temel tanmlamalar. r
nein: Temel varsaymlar ve zihinsel haritalar.

nceki veya gemiten gelen nedenler zerinde younlamak ve

bu nedenleri aratrmak, sorun ya da sonucu gemiten gelen olay ve
ya deneyimlerin neticesi olarak grmemize neden olur.

156
 Balayc (Zorlayc) nedenleri aratrmaksa, sorun ya da sonucu,
mevcut durum koullarnn ortaya kard bir ey olarak alglama
mza yol aar.
Nihai nedenleri gz nnde bulundurmak, sorun ya da sonucu,
bu olaylarn iindeki bireylerin niyet ve gdlerinin bir sonucu olarak
alglamamza yol aar.
Sorun ya da sonucun biimsel nedenlerini bulmaya abalamak
ise, bunlar duruma uyguladmz varsaym ve tanmlamalarn bir
fonksiyonu olarak grmemize yol aar.
Herbiri kendi iinde aklanan bu nedenlerin hepsi tamamlanma
m bir resim grnts vermektedir. Bugnn bilim dnyasnda o
unlukla mekanik veya Aristo'nun deyimiyle gemiten gelen ilk ne
denlere bakar, bilimsel bir olgu zerinde alrken dorusal bir neden
sonu zinciri kurmaya eilim gsteririz.
rnein: Kainatn olumasna milyarlarca yl nce meydana gelen
"byk patlama" neden oldu veya " AIDS " vcuda giren ve baklk
sistemine karan bir virs nedeniyle ortaya kt ya da, "Bu organizas
yon doru zamanda doru admlar att iin baarl oldu," deriz.
Yukarda bahsi geen tm anlay ve gerekeler nemli ve yararl ol
makla birlikte, bu olgulardaki tm hikayeyi bize anlatmamaktadrlar.
Balayc (Zorlayc) nedenleri tanmlamak, muhtelif bir olgunun
nasl ve ne ekilde olutuuna baklmakszn mevcut yapsn koruyan
eyin ne olduunun aratrlmasn kapsamaktadr.
rnein: AIDS virs tayan bir sr insan neden aka fiziksel
bir belirti gstermez? Eer kainat "byk patlamadan" sonra genile
mekte ise mevcut genileme orann belirleyen ey ne? Nasl bir neden
le genilemesi durmuyor; buna engel olan ne? Bir organizasyonun, tm
gemiine bakmakszn bir anda baarsz olmasna neden olan ey ne?
Nihai nedenleri aratrmak herhangi bir olgunun sonucu veya po
tansiyel amalarn kefetmeyi ierir.
rnein: AIDS sadece bir ceza m ? Bir ders mi ? Yoksa evrimsel bir
sre mi? Tanr kainatla oyun mu oynuyor yoksa bir eylerin bakan
ln m yapyor? Bir organizasyonu baarl klan hedef ve vizyonlar
nedir?
Kainatn, baarl bir organizasyonun ya da Arns'in biimsel ne
denlerini tanmlamak ise, olgu konusundaki temel varsaym ve sezgi
lerimizi aratrmay kapsar. Kainat, baarl organizasyon veya AIDS
hakknda konutuumuzda tam olarak neyi kastediyoruz? Yaplar ve
doalar konusunda neyi n varsayyoruz? (Bunlar, Einstein'n kaina
tn yaps, uzay ve zaman algsn yeniden formle etmesine yol aan
soru tipleriydi.)

1 57
BifimselNedenlerin E'//dsi
Konutuumuz dil, inanlarmz ve dnya modellerimiz, birok a
dan gerekliin biimsel nedeni olarak ilev grrler. Biimsel neden
ler baz olgu ve deneyimlerin temel tanmlar ile ilgilidir. " Neden" nos
yonunun kendisi de bir tr " biimsel neden"dir. Terimin kendisinden
de anlalaca zere, biimsel nedenler, bir eyin ieriinden daha ok
ekli ile ilgilidir. Herhangi bir olgunun biimsel nedeni o olguya temel
ve . asli zelliini kazandran eydir. rnein: Bu balamda insanolu
nun biimsel nedeni DNA'sna kodlanan derin yap ilikileridir denebi
lir. Biimsel nedenler ayrca, deneyimlerimizi snflandrp kavramsal
latrma yolu ile yarattmz kendi gerekliimizdeki zihinsel harita
larmz ve kullandmz dil ile de yakndan ilgilidir.
rnein: Bronzdan yaplm drt bacakl, yeleli ve toynakl olan
bir hayvan heykeline ekli ve biimsel zellikleri nedeniyle "at" deriz.
Baka bir rnek ise, belirli bir gvdesi yapraklar ve dallar olan bir
aac mee aac diye tanmladmz iin mee palamudu mee aa
cnda yetiir deriz. Bu sebeple biimsel nedenler zerinde durmak ve
bunlardan yararlanmak Dil llzyonlar'nn temel mekanizmalarndan
birini tekil etmektedir.
Biimsel nedenlerin bir dier zellii de, alglanandan ok algla
yan hakknda daha ok ey sylemesidir. Biimsel nedenleri tanmla
mak, herhangi bir konu hakkndaki zihinsel haritalarmz ve temel
varsaymlarmz ortaya karmay kapsamaktadr. rnein: Picasso
gibi bir ressam, boa kafasn bir bisiklet selesi ve gidonu ile tasvir et
meye alrken, herhangi bir eyin eklini oluturmak adna biimsel
nedenlerle hareket etmektedir.
Biimsel nedenler, Aristo'nun deyimi ile "sezgiler" ile de ilintilidir.
Baar, dzen veya liderlik gibi eyleri aratrmadan nce, bu olgula
rn mevcut olabilecei fikrine sahip olmamz gerekir. rnein: Model
lenebilmesi adna etkin liderlik tanm yapmak, aradmz rnek kii
ler hakknda bir sezgimiz olduunu gsterir. Baarl organizasyon, li
derlik, dzen gibi eylerin biimsel nedenini tanmlarken, bunlar hak
knda tam olarak neyi kastediyoruz? Yaplar ve doalar hakknda
neyi n varsayyoruz? gibi aratrc sorularla hareket etmemiz gerekir.
yileme srelerindeki kalp ve stratejileri kefetmek amacyla
lmcl kanser tehisi konmasna karn salna kavumu kanser
hastalar ile grme yapmak isteyen bir aratrmacnn bu aratrma
srasnda yaadklar, biimsel nedenlerin etkisi zerine verilebilecek
en iyi rneklerden birini tekil etmektedir.
Aratrmac, mahalli yetkililerden gerekli olan veri toplama izni-

158
ni aldktan sonra tbbi kaytlar merkezine gidiyor ancak kendisine
kanserden kurtulan insanlarla ilgili herhangi bir kayt olmad, eer
isterse son on-on iki ylda lmcl kanser tehisi konmu insanlarn
listesine ulaabilecei syleniyor. Tehis konanlarla lenler arasnda
sayca bir eitlik olup olmadn kontrol etmek amacyla lm insan
larn listesine de ulaan aratrmac, gerekli karlatrmay yaptktan
sonra 200'den fazla insann halen yaamakta olduunu ancak bu in
sanlarn hayatta kalmalaryla ilgili herhangi " biimsel bir neden" ol
madndan kaytlarda bu ekilde yer almadklarn fark ediyor.
Buna benzer baka bir rnek, kanserden kurtulma olgusu ile ilgi
lenen dier bir aratrmac grup iin de sz konusu oluyor. Yaptklar
grmelerde bu tip kurtulma vakalarn sorgulayan aratrmaclarn
doktorlardan aldklar yant, bu tip hastalarn olmaddr. Fakat
"kurtulmu olma" yerine "kayda deer ilerlemeler" gsteren hastalar
var m ? diye sorduklarnda doktorlarn verdii cevap, "Tabii ki byle
bir sr hastamz var," oluyor.
Sonu olarak sylemek gerekirse, bir baln iinde yzd suyu
tanmlamas ne kadar zorsa, biimsel nedenler de bilinalt varsaym
larmzdan olutuu iin, tanmlanmas en zor neden trn tekil et
mektedirler.

159
 DiL LLZYONLARI VE NANLARIN YAPISI

B karmak eitlik gerekse neden-sonu cmleleri, inan ve inan sis

uraya kadar yaptmz aklamalardan anlalaca zere, gerek

temlerimizi bloke eden ve eylemlerimizi sememize temel oluturan

yaplar olarak karmza kmaktadrlar.
x = Y ise bu z demektir tarzndaki bir cmlenin balatt herhan
gi bir eylem, bu eitlik algsnn yaratt bir eylem olacaktr. Yani so
nu olarak bildiklerimizi somut olarak nasl uygulayacamz belir
leyen bu yaplar gibi grnmektedir. Oysa NLP ve Dil llzyonu Pren
siplerine gre, deerler gibi son derece soyut ve sb}ektif olgularn so
mut davranlar eklinde elle tutulur ve gzle grnr bir hale gelme
si, bunlarn ancak inanlardan hareket ederek daha spesifik bilisel
sre ve yeterliliklerle ilikilendirilmesini gerekli klmaktadr. Bu ba
lamda aadaki sorulara verilecek cevaplar bir yandan inanlarmz
gsterirken dier yandan Aristo'nun nedenlerini de ortaya karmak
tadr.

1 . Sizin iin deerli olan herhangi bir varlk veya nitelii tam ola
rak nasl tanmlarsnz? Bununla ilgili dier nitelik, kriter ve
deerler nelerdir? ( Biimsel nedenler)

2. Bu nitelie neden olan veya bunu yaratan ey ne? (nceki ne

denler)

3 . Deer verdiiniz bu eyle elde ettiiniz sonular ne? Bu neye

yol ayor? (Nihai nedenler)

1 60
 4. Baz davran veya deneyimlerin muhtelif bir kriter veya dee
re uyup uymadn spesifik olarak nasl biliyorsunuz? (Bala
yc nedenler)

rnein: Herhangi bir kii baary, " bir ii sonulandrma" veya

"kiisel tatmin" olarak tarif edip, baarnn "en iyiyi yapmak"tan
kaynaklandna ya da "kiisel kabul grme" veya "gvenlik duygu
suna" yol aacana inanabilir ve mide ya da gs blgesinde bir du
yarllk hissettiinde baarl olduunu bilir.

( Biimsel Nedenler)
rn: i sonulandrma
Kiisel tatmin

Tanm
Nedir?
lgili olan
baka ne var?

Neye yol aar?

Neden olan ne? Orn: Gvenlik

rn: En iyisini yapmak
Kantlar kabul grme
Baary elde
ettiini nasl
bileceksin?
rn: Mide ve Gs
blgesinde bir duygu

( Balayc Nedenler)

Herhangi bir deerin ilevsellik kazanmas iin, deerle ilgili

inan sisteminin tam olarak belirlenmesi gerekmektedir.
rnein: "Profesyonellik" gibi bir deerin davran olarak orta
ya konabilmesi iin, kiinin profesyonellikle ilgili bir inanca sahip ol
mas gerekir. (Yani profesyonelliin lt veya kriteri nedir? ) Bunun
gerekletii tam olarak nasl bilinecek ? (Yani delili ya da kriter eitli
i nedir? ) Neye neden olacak veya neye yol aacak ?
Bu ve buna benzer inanlar insanlarn nasl davranacaklarn be
lirlemede deerin kendisi kadar nem tamaktadr.

161
 rnein: ki ayr insan gvenlie nem verip, byle bir deeri
paylayor olabilirler. Ancak bu iki insandan biri "dmandan daha
gl olmann " gvenlii salayacana inanrken, dieri "kendisini
tehdit eden bu kiilerin olumlu niyetini anlamak ve ona gre tepki ver
menin" gvenlii salayacana inanabilir. rnekten de anlalaca
zere, gvenlii farkl ekillerde arayan bu iki insann "gvenlik" de
eri ile ilgili zihinsel haritalarn ve bu deeri elde etmek iin nasl bir
giriimde bulunacaklarn ortaya koyan, onlarn inanlar olacaktr.
Dil llzyonlar iinde yer alan kalplar, inan ve inan cmleleri
nin olumasna nclk eden karmak eitlik ve neden-sonu ilikile
rini yeniden ereveleyen veya deitiren szel ilemler olarak da d
nlebilirler. Bu modelde herhangi bir cmlenin tam bir inan ifade
si olarak deerlendirilebilmesi iin ya karmak eitlik ya da neden-so
nu ilikisi ieren bir cmle olmas gerekmektedir.
rnein: "nsanlar bana aldrmyor" gibi bir cmle henz tam
bir inan ifadesi haline gelmemi, "aldrma" veya "dikkate alnma"
deeri ile ilgili bir genellemeden ibarettir. Bu genellemeyle ilgili inanc
ortaya karmak iin, "nsanlarn size aldrmadklarn nasl anlyor
sunuz?'' , "Aldrmamakla ilgili ne gibi eyler yapyorlar? " , "nsanlarn
size aldrmamalar ne gibi sonular douruyor?" , " nsanlarn size al
drmamalar tam olarak ne anlama geliyor? " gibi sorularn sorulmas
gerekmektedir.
Bu tip inanlarn ortaya konmasnda genellikle "nk", "eer" ,
" bu nedenle" vb. balalar kullanlmaktadr: "nsanlar bana aldrm
yor nk ... ", "Eer insanlar bana aldrsayd . . . ", "nsanlar bana al
drmyorlar bu nedenle ... "
NLP bak asna gre buradaki asl mesele, kiinin doru bir ne
den-sonu ilikisini bulmas deil, daha ok herhangi bir nedensel ili
ki veya denklik sanki mevcutmu gibi davrandnda hangi pratik so
nular gerekletirebileceidir.

1 62
 DEGERLERN GZDEN GERLMES

nanlarmz, gereklii bilmediimiz alanlarda bize yn gstermek

I amacn tad iin gelecekle ilgili alg ve vizyonlarmz zerinde
tahminlerimizden ok daha gl bir etkiye sahiptirler. Hedef ve
amalarmza ulaabilmek, gerekleeceinden emin olmasak bile, ger
ekleebilecei ihtimaline inanmakla mmkndr.
"Deerlerin Gzden Geirilmesi " almas, temel deerlerimizle
ilgili inanlarmzn ortaya konmas veya tanmlanmas iin bala ke
limelerden yararlanlmasn salayan bir sretir.
Hepimiz, sahip olduumuz inan ve deerleri, gemi deneyimle
rimiz, zihinsel haritalarmz ve bunlarla ilgili birtakm aralar vasta
syla oluturup glendiririz. Dolaysyla tm bunlar, herhangi bir e
ye inanma nedenlerini biimlendiren olgulardr. Ancak hedeflerimiz ve
deerlerimizle ilgili inanlarmz desteklemek ya da bakalarnn
inanlar zerinde etkili ola bilmek iin bu hedef ve deerlere neden
inanlmas gerektii konusundaki "sebep"leri tanmlayp ortaya koy
mamz gerekir. Zira herhangi bir ama, hedef veya deerle ilgili ne ka
dar ok sebep varsa o kadar da ok inan vardr ve bu inanlar orta
ya karmak da aadaki gibi birok " neden" sorusuna cevap bulma
y gerektirir. yle ki;

a. Herhangi bir ey arzulanr bir ey midir? Neden arzulanr bir

eydir?
b. Bunu baarmak mmkn m? Neden mmkndr?
c. Bunu baarmak iin takip edilmesi gereken yol nedir? Bu yol
neden uyg1Jndur?

1 63
 d. Bu yolu tamamlamak iin yeterli miyim? Neden yeterliyim?
e. Bu yolu tamamlamay ve istediimi elde etmeyi hak ediyor
muyum ? Neden hak ediyorum ?

Aristo'ya gre bu tip sorulara cevap vermek, birok meselenin te

melini tekil eden sebepleri bulmay kapsamaktadr. Dier bir ifadey
le bu eyin;

a. stenir olmasnn,
b. Mmkn olmasnn,
c. Uygun bir yol olmasnn,
d. Bizi yeterli klan eyin,
e. Bunu hak ediyor olmamzn,

nedenlerini kefetmemiz gerekir.

Aristo'nun bu farkl trdeki nedenleri, konutuumuz dilde ba

la kelimeleri olarak bilinen kelimelerle yanstlrlar. Bunlar;

nk nce Sonra
iken Bunun iin Ramen (se, sa dah)
Eer Bylece Bundan dolay vb.

kelime ya da cmlecikler olup bir fikri dierine balamak ya da ara

larnda iliki kurmak iin kullanlrlar.
rnein: ayet biz " renim nemlidir" gibi bir cmleye balar
ve bunu "nk" kelimesi ile devam ettirirsek, bizi renim nemlidir
sonucuna ulatran nedeni tanmlayabiliriz.
" renim nemlidir nk ilerlememi ve hayatta kalmam sal
yor. " Bu cmlede grlecei zere renimle ilgili sonuca (nihai nede
ne) nemli bir balant yaplmtr.
Bir deer veya kriterin farkl nedenlerini bulmak iin farkl ba
la kelimeleri kullanlr. Bunu yapmann en kolay yolu, herhangi bir
deeri ele alp sistematik olarak farkl balalarla destekleyici varsa
ym ve ilikileri ortaya karmaktr.
rnein: Herhangi bir kii iin "sa!tkl olma, " deerleri arasn
da nemli bir yer tutuyorsa sre, " Salkl olma olduka nemli ve
arzu edilen bir sonutur" cmlesi ile balar ve sonra ayn cmle fark
l balalar kullanlarak destekleyici nedenler ortaya kartlr.
Bu almada sadece akl veya mantk yrtmeyi nlemek ve ki
inin yaad deneyimle zdelemesini salamak amacyla cmlele-

1 64
ri kurarken birinci tekil ahs yani " ben " dilinin kullanm olduka
nemlidir.
Sahip olduumuz herhangi bir deere ilikin farkl nedenleri orta
ya karacak farkl balalarla kurulan cmle rnekleri aada gste
rilmektedir:

Salkl olma olduka nemli ve arzu edilen bir sonutur p;nkii

yaamak ve ayakta kalmak iin gce ve enerjiye ihtiyac(tm) var.

Salkl olma olduka nemli ve arzu edilen bir sonutur o neden

le artk kendime dikkat etme konusunda doru admlar ata
ca(m).

Her ne zaman gelecek iin hazrlkl olmak iste(sem), salkl ol

mann nemli ve arzu edilen bir sonu olduunu kabul ediyorum.

Salkl olma olduka nemli ve arzu edilen bir sonutur tabii

eer mutlu ve retken olmak istiyor(sam).

Baka amalar(tm) ve sorumluluklar(tm) var olsa dahi salkl ol

ma olduka nemli ve arzu edilen bir sonutur.

Cmleleri tamamladktan sonra balalar ortadan kaldrp met

nin tamamn okumak olduka ilgin olacaktr. nk bu yantlar di
zisi semi olduunuz deeri hayata geirecek birok tutarl nedeni or
taya karacaktr. (Not: Balalardan sadece se, sa dahi veya ramen
kelimesini muhafaza etmek gerekir aksi takdirde olumsuz bir cmle ile
karlalacaktr. )

Salkl olma olduka nemli ve arzu edtlen bir sonutur. Yaa

mak ve ayakta kalmak iin gce ve enerjiye ihtiyacm var. Artk
kendtine dikkat etme konusunda doru admlar atp gelecek iin
hazrlanacam ve mutlu, yaratet ve retken bir insan olacam.
Baka amalarm ve sorumluluklanm olsa dah haya/lenine ula
mak istiyorum.

Metinden de grlebilecei gibi byle bir alma, kiinin salkl

olma inancn ve bunun iin gereken abay gstermesini pekitirecek
tutarl bir dnce ortaya koymaktadr. Ayrca yukardaki paragraf,
sz konusu deere sahip klmas iin birden fazla nedeni ortaya koy
duundan bir yandan onaylama ve motivasyon salarken dier yan-

165
dan muhtemel itirazlara da k tutacaktr.
Ayn sreci aadaki admlar takip ederek kendi deerleriniz iin
deneyebilirsiniz.

1 . Sizin iin pekitirilmesi nemli olan bir deeri tanmlayn ve

bunu alma metni zerindeki "deer" boluuna yazn.

2. Tanmladnz deerle bala kelimeleri kullanarak aklnza

ilk gelecek ekilde cmle kurun.

3. Bitirdiinizde tm cevaplarnz birlikte okuyun ve neyin dei

ip pekitiini incelemeye aln.

166
 D EGER DENETLEME FORMU

Deer: nemli ve arzu edilen bir sonutur.

Sizin iin pekitinlmesi nemli olan deeri'

nk
Deerin istenir ve nemli olmasmm neden?

O nedenle -------

Bu deere sahip olmann davransa/ sonulan nedir.?

Her ne zaman ___________________

Bu deerle ilgli temel koul ve durumlar neler.?

....den dolay -----

Bu deerin olumlu niyeti nedir.<

....se, sa dahi I ramen -------

Bu deerle ilgli alternatifler veya k1S1tlar nedir.?

Eer ------

Bu deerle ilgtli engeller veya sonular nedir.?

Ayn biim.de -------

u anda sahip olduunuz benzer deer nedir.?

Her bir cmleyi tamamladktan sonra (ramen balacn kaldr

madan), metnin tamamn ben dilini kullanarak okuyup nelerin dei
tiini gzlemlemeye aln.

1 67
 NANLARIN GZDEN GERLMES

B mz balalar, sahip olduumuz inanlar gzden geirip deer

ir nceki "Deerlerin Gzden Geirilmesi" almasnda kulland

lendirmek ve "inanlarmz hakkndaki inanlarmz" pekitirmek

amacyla da kullanabiliriz. Bu ekilde muhtelif bir inanca olan gveni
mizin artmasn ve o inancmzn dorulanmasn desteklemi oluruz.
rnein: Herhangi bir kiinin salkl ve ekici olmay hak edip
etmediine dair bir phesi olduunu varsayalm. Byle bir durumda
bu uygulamada da yaplacak ey bir ncekinde olduu gibi, nce inan
c yanstan cmleyi oluturup balalar kullanarak cmleyi tamamla
mak olacaktr. Bu ekilde balalar ilave ederek cmleyi tamamla
mak, mevcut inancn dier inan ve deneyimlerle ilikilendirilmesine
ve ortaya kabilecek muhtemel karklklarn yeniden erevelenme
sine katkda bulunacaktr.
Aadaki sreci takip ederek " nan Denetim Uygulamas"n
kendiniz iin tamamlamaya aln .

1 . stediiniz sonuca ulamak iin ihtiyacnz olan fakat phe

duyduunuz bir inanc tanmlayn (bu konuda 5. blmdeki
" nan Deerlendirme almas" na bavurabilirsiniz) ve pe
kitirmek istediiniz bu inanc, inan boluuna yazn.

2. Balalar kullanarak inanc tanmlayan cmleyi aklnza ilk

gelecek ekilde tamamlayn.

168
 3 . almay bitirdiinizde tm yantlarnz bir arada okuyun ve
nelerin deiip pekitiini gzlemlemeye aln.

nan
nkii Ben/Sen ______________

Bu sonuca ulamak neden isteniyor / mmkn / uygun / hak edi

lir/ sorumlusun?

O nedenle Ben/Sen -

Bu inanan etk!eri veya sonular nedir.<

Sonra Ben/Sen -------

Bu inana desteklemek iin ne olmas gerekir.?

ken Ben/Sen

Bu inanla birlikte baka neler sregelecek.?

Her 111! Zt1lll4# Ben/Sen -------

Bu inanla !g!i k!t (temel} koullar nedir.?

Bundan do/ayl Ben/Sen

Bu inancn altndaki niyet nedir.?

Eer Ben/Sen ___________------

Bu inanla lgili kstlar veya sonular nedir.?

Ramen Ben/Sen ________________

Bu inan iin ne tr engeller ve alternatifler var.?

Ayn Biimde Ben/Sen ______________

u anda sahip olduunuz benzer inan nedir.<

Bata belirtmi olduunuz inan iin bu sreci uygulamaya al

tka, baz balalar kullanp cmleyi tamamlamann dierlerine g
re daha kolay olduunu fark edeceksiniz. Ayrca yine, cmleleri yuka
rda verilenden farkl bir srada yantlamann da daha kolay olduu
nu gzlemleyebilirsiniz. Tabii ki bunlar istediiniz dzende cevapla
makta ve bazlarm bo brakmakta serbestsiniz. Ancak cevaplanmas
en zor grnen cmlelerin en hassas ve artc sonulara yol aaca
n gzden karmamalsnz.

169
FarHt Bir Penpeldiften nan Denetim llygtJamas
Bir inanc sadece kendi perspektifimizden denetlemek zor veya verim
siz olabilir. Aslnda phe yaratan durumlar genellikle, tek bir gre
kilitlendiimiz ve dier seenekleri gremediimiz zaman ortaya kar.
nan Denetim Sreci'ni uygulamann bir dier yolu, bunu baka bir
kiinin (mentr, ko vb.) perspektifinden yapmaktr. Byle bir uygula
ma yeni ve farkl algsal alanlara yol aabilecei gibi yaratcl yok
eden bilinalt engelleri de ortadan kaldracaktr. Bu uygulamaya, si
zin phe duyduunuz herhangi bir inanc gven iinde tayan gerek
veya masals bir kiiyi tanmlamakla balanr ve sonra cmleler, yine
balalar kullanlp o kiinin yerine geilerek sanki oymuasna ta
mamlanr. Uygulamaya yardmc olmas bakmndan her bir cmleye
"ben" yerine "sen" diye balamak daha avantajl olacaktr. Kendi g
ven dereceniz zerinde dier perspektifin etkilerini test etmek iin,
cmleleri bir kez de " ben" dili ile tekrar edebilirsiniz. rnein: " Sen"
diliyle kurulan cmle, " Salkl ve ekici olmay hak ediyorsun nk
sen kymetli bir varlksn," eklindeyse bunu, "Salkl ve ekici olma
y hak ediyorum nk ben kymetliyim," ekline dntrebilirsiniz.

170
 KISITLAYICI NANLARIN
YENDEN DEGERLENDRLMESNDE
KARIT RNEK KULLANILMASI

D ve amalarmzla ilgili inanlarmza bizi daha ok yaknlatran,

eer ve inan denetim uygulamalar, hedeflerimiz, yeteneklerimiz

ayrca yeni ve pekitirici inanlar oluturmamz iin yaptmz basit

ama olduka etkili almalardr.
Ancak bazen "kstlayc" inanlarmzdan kaynaklanan birtakm
karklklar sz konusu olabilmektedir. Byle bir durum karsnda, bu
kstlayc yarg ve genellemeleri ortadan kaldracak ya da en azndan
bunlarn geerlilii konusunda bizi dnmeye sevk edecek fark baka
ara ve tekniklerden yararlanmak olduka nem arz etmektedir. Kst
layc inanlar yumuatp, yeniden erevelemeye yarayan "nancn
Olumlu Niyetini Bulmak" , " Byk ve Kk Paralara Ayrma'', " Ben
zerlikler Bulma" gibi kalp ve tekniklere ilaveten inanlarn yaps ile u
raan dier gl bir teknik de " Kart rnek Bulma" tekniidir.
Kart rnek, herhangi bir genellemeye uymayan ve o genelleme
yi rten bir bilgi ya da deneyim rneidir.
rnein: "Tm Massailer hayvan hrszdr," cmlesinde bir grup
insan hakknda genelleme yaplmaktadr. Byle bir temsili rtmek
ya da genelleme yapan bunun geerlilii konusunda dnceye sevk
etmek iin, bu genellemeye uymayan herhangi bir rnek bulmanz ge
rekir (rnein: Kaybettii hayvann bulup sahibine teslim eden bir
Massai).
Kstlayc inanlarla mcadele etmek iin uygulanan Kart r
nek Bulma srecinin ana amac, herhangi bir inanc yok etmek deil,
sadece ifadedeki evrensellii ortadan kaldrarak inancn daha geni bir
perspektiften deerlendirilmesini salamaktr (4. blmde kriter hiye
rarisini aklarken kart rnekler kullanmtk).

171
 Daha nce de bahsettiimiz gibi, eletiri ve inanlar, kulland
mz dilde " hepsi" , " her zaman", " asla " , " hi" , " hi kimse" vb. keli
melerle evrenselletirilerek ifade edildiklerinde ok daha kstlayc
olup, beklenti ve motivasyonumuz zerinde ok daha derin etkiler b
rakmaktadrlar.
"Gerekli deneyime sahip olmadm iin baaramyorum, " de
mekle, "Gerekli deneyime sahip olmadm iin asla baaramayaca
m, " demek arasnda olduka byk bir fark vardr. Keza, "Kanser
hastas olduum iin u anda kendimi iyi hissetmiyorum, ile, "Kan
"

serli olduum iin artk hibirzaman kendimi iyi hissedemeyeceim, "

cmleleri farkl ima ve beklentileri ortaya koymaktadrlar. Bu neden
le gerekten evrensel olan bir ifade iin bizlerin de gerekten kart bir
rnek bulamamamz gerekir.
Dil llzyonlar'na gre kart rnek oluturma becerisi, inan ve
inan sistemimiz iindeki " karmak eitlik" ve "neden-sonu" ilikile
ri ile rtmeyen ve bu sayede genelleme ve yarglama alglarmzn de
imesine katkda bulunan rnekler bulma becerisini kapsamaktadr.
Ancak yine sylemek gerekir ki; Kart rnek Bulma sreci herhangi
bir inancn yanl olduunu ispata almak deil, sadece, zerinde dur
duumuz olgu veya sistemin algland biimden daha karmak ve te
mel unsurlarnn henz kefedilmemi olduunu belirtmeye almaktr
ve .bu da tabii ki yeni frsat ve bak alarna zemin oluturmaktadr.
Daha nce de belirttiimiz gibi herhangi bir inan ifadesi yapsal
olarak ya " karmak eitlik " ya da " neden-sonu" ilikisi sergiler. Yani;

A, B demektir ( karmak eitlik ) . rnein: Kalarm attna g

re mutsuzsun.

c, o'ye neden olur ( neden-sonu). rnein: Alerinin sebebi hava

daki alerjenlerdir.

Karmak eitlik ilikisini ihtiva eden bir inan ifadesine kart r

nek bulmak iin nce, " s "nin " A " demek olmad bir rnek arama
mz ve bunun iin;

"Mutluyken kalarn atan hi kimse yok mu?" sorusunu sorma

mz gerekir.

Neden-sonu ilikisi iin de, "c"nin "o "ye neden olmad bir r
nek aramamz ve;

172
 Havada alerjen maddeler varken alerji reaksiyonu gstermeyen
hi kimse yok mu.?"

sorusunu sormamz gerekir. Tabii, ayn formattaki sorular tersine e

virerek de sorabiliriz:

"Kalartm atmamasna ramen mutsuz olan hi kimse yok mu.? "

"Havada alerjen maddeler olmamasna ramen aler;i" belirtisi

gsteren hi kimse yok mu.?"

Kart rnek Bulma, genellikle zerinde dndmz olgu ko

nusunda daha derin anlaylar kazanmamza ve mevcut dnya harita
larmz zenginletirmemize yol aar. Tahmin edilecei zere baz ge
nellemelerin geerlilii yzeysel olsa bile ( ka atmakla mutsuzluk ve
ya alerjenlerle alerji arasndaki iliki gibi) bunlara atfta bulunan de
rin sreler ok daha karmaktr. nanlar da derin yapmzla balan
tl olduklar iin, Kart rnek Bulma yntemiyle bunlar zerinde
meydana gelecek deiikliin hzl ve dramatik etkileri olacan unut
mamak gerekir.

1 73
 KISITLAYICI NAN CMLELER
MEYDANA GETRMEKTE KULLANILAN
BAZI SZEL EREVELER

K
stlayc inanlar iin " kart rnek" uygulamas yapmak istiyor
sanz nce baz kstlayc inan rnekleri oluturmaya ihtiyacnz
olacaktr. Kstlayc inan cmleleri oluturmak iin daha nceki uy
gulamalarda kullandmz bala kelimelerinden yararlanabilirsiniz.
Dier btn inan ifadelerinde olduu gibi, kstlayc inan cm
leleri de karmak eitlik ve neden-sonu ilikisi ihtiva ederler. Bu da
ha nce de anlattmz gibi, "Bir ey baka bir eyin sonucudur, " ya
da, "Bir ey baka bir eyin delilidir," anlamndaki inanlarmz de
mektir. Aadaki rnekler mitsizlik, yetersizlik ve deersizlik duygu
lar ile ilgili kstlayc inanlar ortaya karacak szel rneklerdir. Ya
amnzda, kilitlendiiniz herhangi bir alan veya durum iin verilen
cmleleri tamamladnzda, bu kitapta bahsedilen birok farkl dil
becerisi tekniini uygulayabileceiniz kstlayc inan cmleleri orta
ya kacaktr.

1 . Eer istediimi elde edersem -------

stediinizi elde ettiinizde kaybedeceiniz veya ktye gidecek

olan eyler neler/'

2. stediimi elde etmem demek -------

stediinizi elde ettiinizde sizin veya baka/an iin olumsuz ola

cak ey ne.?

3 . stediimi elde etmem neden olacak.

stediini elde etmek ne gibi sorunlara neden olacak.?

174
4. Bu durum asla deimeyecek nk
Durumun deimesine engel olan ey ne.2

5 . stediimi elde edemem nk -------

istediinizi elde etme konusunda sizi durduran ne.<

6. stediimi elde etmem mmkn deil

Bunu olanaksz klan ey ne.?

7. stediimi elde etmek iin yeterli deilim

Bu yetersiz/k/er ne.?

8 . Hibir ey asla daha iyi olmayacak nk _______

Sizin baarnz srekli nleyecek olan ey ne.?

9 . Farkl olmay istemek yanl nk __________

Deiim isteini yanl klan ey ne.?

1 0 . stediimi elde tmeyi hak etmiyorum nk

istediinizi elde etme konusunda kendinizi deersiz hissetmenize
neden olan yaptnz veya yapmadnz ey ne.?

175
 KARIT RNEK YARATMAK

inde karmak eitlik veya neden-sonu ilikisi bulunan aadaki

I rnee benzer bir inan cmlesi oluturun.
(A) _____
nk (B)

rnein: Ben bilgisayar kullanmay renemem iillkii teknik k

kenli biri detlim.

Kart rnek bulma "A"nn olup " s"nin olmad veya " s" nin
olup "A"nn olmad olaylar veya durumlar bulmay gerektirir. Yani
ya teknik kkenli olmamasna ramen bilgisayar kullanabilen insanlar
ya da teknik kkenli olup bilgisayar kullanamayan insanlar gibi.
Bununla ilgili birka rnek daha verecek olursak;

Okulda asla baan!t olamam iillkii benim renme yetersiz/iim

var.
K.. 1 . renim yetersizlii olmamasna ramen okulda baarsz
olan insanlar yok mu?
K.. 2 . renim yetersizlii olsa dahi akademik yaamda baar
l olan insanlar yok mu ? ( rnein: Albert Einstein.)
istediimi elde etmeyi hak etmiyorum iillkii yeterince aba gs
termedim.

K.. 1 . aba gstermesine ramen elde ettiini hak etmeyen in

sanlar olabileceini dnemez miyiz? ( rnein : Hrszlar, kaaklar,
suikastlar.)

176
 K.. 2. Hibir aba gstermemesine karn istediini elde etmeyi
hak eden kimse yok mu? ( rnein: Yeni domu bebekler.)

Kart rnekleri kendi deneyimlerimizden olduu gibi bakalar

nn deneyim ve baarlarndan da yararlanarak oluturmamz mm
kndr. Kendi deneyimlerimizden gelen kart rnekler, yetenekleri
miz ve bunu hak ettiimiz konusunda, bakalarnn eylem ve baarla
rna atfta bulunarak oluturduumuz kart rnekler ise istediimiz
herhangi bir eyin ulalabilir olduu konusunda bizi ikna etmeye yar
dmc olacaktr.
rnein: Bir ocuun babasna, "Ben bisiklete binmeyi asla re
nemeyeceim nk srekli dyorum, " diye yakndn varsayalm.
Babasnn, "Biraz nce 10-15 metre kadar dengeni kontrol edebildin.
yleyse srekli dmeyeceksin, biraz daha alrsan ok daha uzun
sre dengede kalab!eceini grrsn, " eklindeki yantnda olutur
duu kart rnek, ocuun bir nceki deneyiminden hareketle belli
bir baar anna odaklanarak ereve geniliini daraltmak eklinde
olmutur (Kk Paralara Ayrma). Kart rnek ocuun kendi dav
ranlarndan oluturulduu iin, yeteneklerinin geliimi konusundaki
inanc pekitirecek ve ocuk dengesini salama konusundaki inanca
daha fazla ak olacaktr. Babann yant yle de olabilirdi:

"lk bisiklete binmeyi renirken aabeyinin nasl srekli dt

n hatrlasana. Oysa imdi ne kadar kolay kullanyor. Dmek
renmenin bir parasdtr. "

Buradaki kart rnek, bakalarnn baarlarna doru ereveyi

genileterek oluturulmutur (Byk Paralara Ayrma) . Bu da doal
dr ki, birok kez dlse bile bisiklet kullanmay renmenin olanak
lar konusunda ocuun beklentisini pekitirecek ve dmenin baar
szlk anlamna gelmedii inancn oluturmasna katkda bulunacak
tr. Sonu olarak her iki kart rnek de -Asla bisiklete binemeyece
im, srekli dyorum- tarzndaki kstlayc bir genellemeyi baar
szlk erevesinden istenen sonu erevesine yerletirmektedir.
Bir kez daha hatrlatmak isterim ki, ne kart rnek bulmann ne
de Dil llzyonlar kapsamndaki dier tekniklerin amac, herhangi bir
kiinin inancna saldrmak veya onu yok etmek deil, sadece o kiinin
dnya haritasn geniletip zenginletirerek sorun ve baarszlk kska
cndan kurtarmaya almaktr.

1 77
 BLM 7

SEL DURUMLAR VE
DoGAL NAN DEci iMi
 NAN DEG.iiMiNiN DoGAL SRECi

u ana kadar incelediimiz tm Dil llzyonu Kalplar'nn ana ama

c hedeflerimiz, deerlerimiz, yeterliliklerimiz ve kendimize kar
olan olumlu inanlarmz pekitirip glendirmek, kstlayc yarg ve
deerlendirmelere kar bizleri dnmeye sevk ederek olumsuz genel
lemeleri yeniden erevelememize yardmc olmaktr. Bunun dnda
szn ettiimiz tm bu kalplar, szl inan deiim srelerinde de
olduka gl bir ara olma zellii tamaktadrlar.
Bizlerin yeni inanlar gelitirip, kstlayc inanlardan kurtulma
mza nayak olan bu kalplar her ne kadar hem basit, hem de olduk
a etkili olsalar bile, insanlar genelde inan deitirme ilevini, zor, u
ra gerektiren ve iinde birok atmann sz konusu olduu bir s
re olarak dnrler. Oysa gerekler, birok kiinin doal yollarla
yzlerce inanc oluturup sonrasnda bunlar elimine ettiini gster
mektedir. Zorluk belki de, doal sreci gz ard edip, inanlarmz bi
linli olarak bastrp reddederek ya da saldrarak deitirmeye kalk
mamzdan kaynaklanmaktadr. Aslnda inan deiiminin doal sre
cine riayet edip bunun gereklerine ayak uydurabilmek, deiimi bek
lediimizden daha zahmetsiz ve kolay hale getirebilmektedir.
nanlarn doal deiim sreci ve modellenmesi zerine uzun yl
lar altm. Geen yirmi yl iinde gerek verdiim seminerler gerekse
birebir yaptm almalarda eski kstlayc inanlarndan kurtulup,
yeni ve glendirici inanlar gelitiren insanlarn ulat olaanst
sonulara tanklk ettim. Bunlara ilaveten, daha yaamlarnn banda
( bu kitab hazrladm yllarda 8-1 O yalarndaydlar) kstlayc
inanlarn daha zenginleri ile deitiren kendi ocuklarm da gzlem
ledim. Bu konuda aktarmak istediim baka bir ey ise, onlarn bunu

181
psikoterapi ya da herhangi bir tbbi yardma ihtiya gstermeksizin
gerekletirmi olmalaryd ( Kk apl mentrlk ve Dil llzyonu
Kalplar'nn bu srete sk sk imdadma yetitiini hibir zaman in
kar edemem). Birok yerde bahsettiim bu kstlayc inanlar, ocuk
larmda da aadakilere benzer eitli konu ve aktiviteler iin sz ko
nusu olmaktayd:

Bisiklete binmeyi hibir zaman renemeyeceim.

Matematikte iyi deilim.
Bu zntyle yaayamam.
Ben iyi bir sporcu olamam.
Piyano almay renmek ok zor hem de skc.

ocuklarm hayatlarnn belli bir dneminde gerekten de bunla

ra benzer ifadeler kullandlar. Kendi sylediklerine inanma dereceleri
baarl olma yolundaki motivasyonlarn tehdit ediyordu.
Bu tr dnceler ileri boyutlara tandnda yalnz ocuklar de
il, yetikinlerde bir vazgeme duygusuna kaplarak yaamlarnn ge
ri kalannda kendileri iin hayati neme haiz birok eylemi gerekle
tirmezler. ocuklarmn inanlarn deitirme sreleri, kstlayc
inanlara kar daha phe!t olumlu inanlaraysa daha ak olmala
ryla birlikte doal olarak ortaya kt ve benim " inan Deitin em
beri" adn verdiim sistemi formle etmemi salad.

1 82
 NAN DEGM EMBER

H
erhangi bir inancn doal deiim sreci ile mevsim deiimleri
esnasnda bir bitkinin geliim evreleri birbiriyle benzerlikler gs
termektedir. Yeni bir inan veya dnce ilkbaharda filizlenen bir to
hum gibidir. Tohum, yaz aylarnda olgunlar, glenir ve kk salar.
Gelime srecinde hayatta kalabilmek iin ara sra baka bitki ve ya
bani otlarla mcadele etmek zorunda kalan yeni tohum, bunu baar
mak iin bazen bir bahvann yardmna ihtiya duyabilir.
Sonbahardaki ekinler gibi inanlar da amalarna hizmet ettikten
sonra eskiyip solarlar ancak inancn meyveleri (olumlu niyetler ve
bunlarn ardndakiler} gerekli ksmlardan ayrlarak saklanr. Sonuta
k geldiinde inancn artk gerekli olmayan ksmlar, emberin yeni
den balamas iin atlr ve yok olmalar salanr.
Bizler gerek sosyal, gerekse meslek yaammzdaki farkl evreler
iin hazrlanrken bu emberi sk sk tekrar ederiz:

a) Yeni bir giriim ya da abaya girdiimizde baarl olacamza

"inanmak ister" ve mcadeleye bu istekle balarz. Hayatn bu evresin
de adm attmz giriimin stesinden gelmek iin gerekli olan bilgileri
edindiimizde, b} baarl olabileceimize ve buna dair yeteneklerimizin
olduuna "inanmaya ak ve hazr" hale geliriz. Yeteneklerimiz dorul
tusunda baarabildiimizi grdke, c) kendimizden iyice emin olur ve
yaptklarmzn bizim iin doru olduuna "inanmaya " balarz.
Bu srete oluturmaya altmz bu yeni inan bazen mevcut
bir kstlayc inancmzla atabilir. Bu tr atma yaratan mevcut
kstlayc inanlarmz, aslnda yaammzn bir blmnde bize hiz
met eden ve gvenliimiz iin gerekli grdmz gemie ait genelle-

183
melerdir. Yaamn bu aamasn gemekte olduumuzu fark ettiimiz
de, bu aama ile ilgili snrlar ve kararlarn bizim iin artk ne kadar
nemli, ncelikli ya da doru olduundan, d) "iiphe etmeye balar
ve bunlara "iipheyle yaklama eilimi gsteririz. Yaammz veya
kariyerimizde bir sonraki aamaya geme olana bulup, geriye doru
baktmzda, bir zamanlar bizim iin nemli ve gerek olanlarn artk
ne kadar geersiz ve, e) ahYe aiti olduunun farkna var
rz. Mevcut durumda bize yardmc olabilecek birtakm inan ve yete
neklerimizi korusak bile artk deerlerimiz, nceliklerimiz ve inanla
rmz eskiye oranla olduka farkllamtr.
Bu emberin kendimize yansyan rneklerini bulabilmek iin ya
plmas gereken tek ey, ocukluk, ergenlik ve yetikinlik evrelerinde
geirdiimiz sreleri dnmektir. liki, i, arkadalk ve ortaklk gi
bi srelere girip ilerledike iimize yarayan inan ve deerler geliti
rir, yaam yolunda yeni bir devreye geite ise bu inan ve deerlerden
vazgeeriz.
Bu emberin temel admlar aadakileri iermektedir.

t. IUlllCI stemek
nanc istemek, yeni bir inanc oluturma yolundaki beklentilerimiz ve
motivasyonlarmzla ilgilidir. Bir eye " inanmak istememizin" nedeni,
genellikle bu yeni inancn yaammzda olumlu sonular douracan
dnmemizdendir. Bir eye inanmak istenmek ayrca ona henz inan
madmzn kabuln de ierir. Yani bu yeni inan henz mevcut
dnya modelimizle zdeleecek ekilde gereklik stratejimiz ya da
kriter eitliimize gememitir.

2. nanca Ak Olmak
nanca ak olmak, zgrlk ve kefetme hissini beraberinde getiren
heyecanl ve yaratc bir deneyimdir. "nanmaya ak olduumuzda"
yeni inancn geerli olduu konusunda henz ikna olmamzdr ve
daha ok inanc destekleyen kantlar bir araya getirip bunlar lm
lemeye alrz. nanca ak olmak deneyimi, istenen sonu, geri bes
leme ve " sanki " erevelerine tam olarak younlamay kapsar. Yani
daha ak ifade edecek olursak, ona henz inanmadmz biliyoruz
fakat "belki mmkndr" diye dnyor ve inanca, " bunu dikkate
alrsam hayatm ne olacak? " , "yeni inancn geerli ve yararl olduun
dan emin olmam iin ne grmeli, duymal ya da hissetmeliyim? " gibi
sorularla yaklayoruz.

1 84
J. nanyor Olmak
Halihazrda inanmakta olduumuz genellemeler, bizim mevcut inan
sistemimizi olutururlar. Bir eye inandmzda (olumlu ya da olum
suz, glendirici ya da kstlayc) buna mevcut gerekliimizmi gibi
tamamen teslim olur, bizim iin bu doruymuasna hareket ederiz.
Bu nokta, inandmz eyin (placebo etkisinde olduu gibi) kendini
gerekletirmesine yol aar. Bir eye tamamen inandmzda zihnimiz
de artk bununla ilgili ne bir soru, ne de bir phe kalmtr.
Bir mddet sonra yeni bir inan oluturma abasna girdiimiz
deyse bu aba, daha nceki mevcut inan ya da inanlarla atmaya
balar. " Bisiklet kullanabileceine" inanmak isteyen bir ocuk, bisik
let kullanmay renirken dme deneyiminden kaynaklanan daha
nceki bir inanla uramak zorunda kalacaktr. " Kendi bana kar
dan karya geebilme yeterliliine" inanmak isteyen baka bir ocuk
sa, ailesinin " bykler olmadan kendi bana karya geemezsin" bi
iminde oluturduu inanla mcadele etmek zorunda kalacaktr.
Yeni veya farkl olan bir eye inanma konusu gndeme geldiin
de, bu tip atma yaratan inanlarn ortaya kmas ok da allma
m bir ey deildir. Bu nedenle mevcutta var olan birtakm eski
inan ve genellemelerin, yeni inancn olumas iin giriilen abalara
kar bir diren gstererek birtakm atmalara neden olmas ka
nlmazdr.

4. inanca pheyle Yaldama/l

Herhangi yeni bir inancn olumasna karmaa katarak engel olan
mevcut inantan kurtulmak iin, ona kar pheyle yaklamamz ge
rekmektedir. Herhangi bir inanca kar pheye ak olmak, yeni inan
cn doru olabileceini dnmekten ok, uzun zamandr sahip oldu
umuz inancn geerli olup olmayacan deerlendirmeyi iermekte
dir. Bu haliyle "inanca ak olmak" deneyimine benzerlik gsteren bu
srete, " Belki de bu inan artk geerli deildir" , " Belki de buna
inanmak bu kadar gerekli veya nemli deil", "Daha nce de birta
km inanlarm deitirdim" , " Bu inanc sorgulaya bileceim kart
rnekler nelerdir? " , " Daha geni bir perspektiften bakarsam nelerin
farkna varabilirim ? " , " Bu inancn arkasnda bana hizmet eden olum
lu niyet nedir? " Bu niyeti karlayacak baka yollar bulunabilir mi? "
gibi dncelere kaplrz.
nanca kar pheyle yaklamak, inanc sorundan istenen sonu
erevesine, baarszlktan geri besleme erevesine dntrecek e-

185
kilde yeniden erevelemeyi kapsamakta, Dil llzyonu Kalplar ise
bize bu konuda gl szel aralar salamaktadr.

S. "Kiisel Tarih Mzesi" - Eski lnan/an1111Z Hatrlamak

Herhangi bir eye artk inanmyor olduumuzda, bellek yitimi gibi bir
durum yaayp, bir zamanlar bu inanca sahip olduumuzu unutmad
mz gibi ayrca bu inancn zerimizdeki duygusal ve psikolojik etkileri
nin de dramatik bir ekilde kendiliinden deiime uradn fark ede
riz. Yani artk byle bir inanca bir zamanlar sahip olduumuzu hatrla
yp, dnce ve davranlarmz zerinde kayda deer bir etkisi olmad
nn -gereklik ltlerimizle akmadnn- farkndaln yaarz.
Bastrmak veya inkar etmek gibi bir abaya gerek grmeksizin
deitirdiimiz inanlarmzla olan ilikimiz, herhangi bir mzede ta
rihi objeleri grdmzdeki deneyimlerimize benzer. Bu mzede gr
dmz ortaaa ait silah ve ikence aletleri ilgimizi ekmese de,
bunlara kar fke ve nefretle yaklamayz. nsanlarn bir zamanlar
bunlar kullandn bilir, atalarmzn bu konudaki yanl ve kstlay
c inanlarn hatrlar, ama artk bunlarn ok ilerisinde bir yerde ol
duumuzu bildiimizden ayn hatalara tekrar dmeyiz.
Kendimize ait herhangi bir inantan vazgetiimizde de buna
benzer bir deneyim ortaya kar. rnein: Noel Baba'ya olan inan,
bu deneyim iin tipik bir rnek tekil etmektedir. zellikle yeni yln
kutland kltrlerde yaayan birok yetikin, ocukluklarnda, Ku
zey Kutbu'nda yaayan Noel Baba karakterinin sihirli bir kzakla gk
yznden gelip kendilerine ve dnyadaki tm ocuklara hediyeler ge
tireceine inanrlard. Bir zamanlar Noel Baba'ya inanan bu ocuklar
bydklerinde artk bu hayali karaktere inanmasalar bile bu deneyi
mi her zaman byk bir mutlulukla hatrlar, bu inancn ardndaki ni
yetin sihir ve heyecan yaratmaktan te bir ey olmadn bilirler.
Bizlerin de artk inanmadmz baz eyleri hatrlamamz bu bi
imde gerekleir. " Bisiklete binemem, kendi bama kardan karya
geemem, bunu baarmay hak etmiyorum" tarznda dile getirdiimiz
inanlara sahip olduumuzu hatrlar, artk bunlara inanmadmz ve
bu inanlarn ama ve niyetlerini tatmin edecek baka ara ve yntem
lere sahip olduumuzu biliriz.

6. Giiven
Doal inan deiim srecinin temel talarndan biri olan gven Webs
ter Szl'nde, herhangi bir karakter, yetenek veya gce kar duyu-

186
lan itimat ya da, herhangi biri veya bir eyin gerek ve doru olduu
na dair duyulan bir his eklinde tanmlanmaktadr. Duygusal anlam
da gven, mit etme ile ilgilidir. mit etme, herhangi bir eyin gerek
leebileceine dair oluan inanlarmzn fonksiyonu eklinde ilev g
rr. Hastalnn tedavi edilebilecei midini tayan bir kimsenin,
byle bir tedavinin mmkn olduuna inanmas gerekir. mit etmek
ten daha gl olan gven duygusu ise herhangi bir eyin olabilecei
ne dair inantan ok, herhangi bir eyin kesinlikle olacana dair bir
beklentiyi iermektedir. Aslnda daha ak bir ekilde ifade edecek
olursak gven, herhangi bir kantmz olmasa da itimat etmemiz gere
ken bir ey olup, bu anlamda inantan ok daha te (kimlik hatta ma
nevi dzeye kadar) giden bir deneyimdir. Yukardaki aklamalardan
da anlalaca zere, insanlarn daha byk bir sistem iinde inan
tan da te herhangi bir eye gven duyma deneyimi, inan deiim s
recini ok daha rahat, lml ve ekolojik bir konuma ulatracak ve bu
balamda tm Dil llzyonu Kalplar da etkin kullanldklarnda, in
sanlar kstlayc inanlardan uzaklatrp glendirici inanlara yak
latran ve doal inan deiimi srecini olduka kolaylatran szel
aralar olarak ilevlerini yerine getireceklerdir.

187
 NAN DEGM VE SEL DURUMLARIMIZ

D
oal sreci iinde inan deiimini etkileyen en nemli faktrler
den biri, inanlarmzn taycln stlenen isel durumlarmz
dr. sel olarak olumlu ve iyimser durumdaki birini, kstlayc ve
olumsuz bir inan iinde tutmak ne kadar olanakszsa, hayal krkl
yaayan ktmser durumdaki birini de gl ve olumlu bir inanca
ynlendirmek o kadar zor olacaktr.
Herhangi bir kiinin muhtelif bir zaman dilimindeki psikolojik ve
duygusal deneyimi ile ilgili olan isel durumu, ayn zamanda o kiinin
byk oranda davran ve tepkilerini de belirlemektedir. Alglarmz
iin bir tr filtre, muhtelif inan, yetenek ve anlarmz iinse bir giri
kaps ilevi gren isel durumlarmzn, mevcut dnya grmz
zerindeki etkileri de kanlmazdr.
Bu konu ile ilgili eski bir Yeni Gine atasz, "Bilg insanm ada
lelerine kadar nfuz etmedike sadece dedikodudan ibarettir, der. ''

Ayn sz, adalelere kadar nfuz etmemi olumlu ya da olumsuz inan

lar iin de geerlidir. Yukardaki deyi, herhangi bir inan veya dee
rin, bedensel olarak iselletirilip etkisi duygusal olarak deneyimlenin
ceye kadar sadece bir dizi sz ve dnceden ibaret kalacan ima et
mekte, inan ve deerlere gcn veren eyin fizyolojimiz ve isel du
rumlarmzla balantl olduunu sylemektedir.
rnein, aada listelenen isel durumlarn, deneyimleriniz ze
rindeki etkisini bir an iin dnn.

1 88
 "Olumlu " "Olumsuz"
sel Durumlar sel Durumlar

Sakin Sinirli
Dingin Gergin
Esnek Kat
Uyumlu Uyumsuz
Cesur rkek
yimser Ktmser
Ak Kapal
Odaklanm Dank
zgvenli Gvensiz

Kendi deneyimlerinizde de kolayca grebileceiniz gibi, olumlu

isel durumlar yaarken, olumlu ve glendirici inanlara ak olma
duygusu ile btnlemek dier duruma oranla ok daha kolay ve zah
metsiz olacaktr.
NLP'deki en temel kabullerden biri de, bilgisayarlar ile insan bey
ninin ileyii arasndaki benzerliktir. Belirli bir program dorultusunda
alan herhangi bir bilgisayara e olarak insan beyni de muhtelif isel
temsiller ve belli bir dzen iindeki zihinsel stratejiler ile ilev grr. Bil
gisayar ortamndaki baz programlar nasl ki birtakm grevlerin yr
tlmesinde dierlerine gre daha etkin sonular retiyorsa, insanlarn
kulland zihinsel stratejiler de kiisel performansn mkemmel ya da
vasat olup olmamasn belirlemektedir. Ancak, kiisel performans ta
yin eden bu zihinsel program ve stratejilerin byk lde isel durum
larmzn etkisi altnda olduunu da unutmamamz gerekir.
Nasl ki herhangi bir kt chip ya da elektrik kaynandaki bir
g kayb bilgisayarn ileyiini olumsuz ynde etkilerse, ayn ey in
san beyni iin de geerlidir. Gerginlik, znt nee vb. olumlu veya
olumsuz farkl isel durumlar, insanlarn zihinsel stratejilerini farkl
ynlerde etkileyebildii gibi, bununla balantl olarak ortaya kan
kalp arpnts, nefes alp verme dzeni, beden dili, kan basnc gibi de
rin fizyolojik sreler de, kiinin davran ve dnce yeterliliini b
yk lde etkileyecektir.
Sonu olarak NLP'nin temel ura konularndan biri olan isel du
rumlarmz, dikkatimizi nasl ve nereye odaklayacamz, duyduklar
mz (veya duymadklarmz) nasl yorumlayacamz belirleyen ger
ek bir filtre ilevi grmektedir. Kiilerin isel durumlarnn farkna
varmak ve onlar etkileyebilme becerisi ise Dil llzyonlar'nn etkin
kullanmndaki en nemli becerilerden birini tekil etmektedir.

189
iselDtlrumhn Fark Etlllek ve Etkilemek
Yaammzdaki farkl balam ve deneyimler dorultusunda srekli de
iir ve farkl isel durumlar yaarz. oumuz iin bu isel durumlar
kendi seimimizin dnda meydana gelir ve sanki otomatik pilota ba
lanmasna srekli i ve d birtakm uyaranlara (ki bunlara NLP'de
apa denmektedir) tepki vermek zorunda kalrz.
Oysa herhangi bir insann kendi istedii isel durumu semesi ve
ya nasl etkileyebileceini renmesi mmkndr ve bu beceri geliti
rilebildii lde kiinin gerek istedii sonu ve beklentilere ulama,
gerekse olumlu inanlara ynelme olasl ok daha fazla artmakta
dr. nsanlarn ilerine yarayaca isel durumlar bilmesi ve baz ko
ullarda bu durumlara belli bir farkndalkla girebilme yetenei, kii
lerin bahsi geen bu koullara verecekleri tepki konusunda da ok da
ha fazla seenekler salamaktadr. NLP'de "isel durum seimi " veya
"isel durum ynetimi " olarak sz edilen bu oluum, belli bir mca
deleyi gerektiren koullarda en uygun durumu seme ve oluturma be
cerisi olarak da adlandrlabilir.
NLP'nin temel amalarndan biri de, kendileri iin verimli ve fay
dal olacak isel durum kaynaklar oluturma yolunda insanlara yar
dmc olmaktr. Sz edilen isel durumlarmz etkileyen bu faktrle
rin farkna vardmzda, onlar arasndan istediklerimizi seip apala
yarak kullanm iin hazr hale getirebiliriz ancak bu konudaki kapasi
temizi artrmak iin, nrolojik srelerdeki isel durum envanterini
nasl oluturacamz renmemiz gerekir. Bunun iin NLP'de me
tot vardr.

1 . Fizyolofi" Envanter: Beden duruu, jest, gz pozisyonlar, ne

fes alp verme ve hareketler konusundaki farkndalk.

2. Alt Tems!ler Envanter: sel deneyimlerimizde e n nemli ye

ri tutan, zihinsel grntlerin konumu, parlaklk, renk, boyut,
netlik vb. itme duyusuna ait seslerin ykseklii, geldii yer,
titreim, ton vb. Dokunma duyusuna ait doku, s, alan vb. gi
bi alt temsiller konusundaki farkndalk.

3. Duygu Envanteri: Duygusal durumlarmzn oluumundan so

rumlu bileenler konusundaki farkndalk.

Kriter eitlii ve gereklik stratejimizle ilgili bu ayr envanteri

kullanabilme yeterliliini gelitirmek, gerek fizyolojik durumumuz

1 90
zerinde bir esneklik kazanmamza, gerekse bulunduumuz isel du
rum istediimiz sonulara ulamamz engelliyorsa, uygun ayarlama
lar yapp bu durumdan kurtulabilme olanaklarn yaratabilmemize
frsat salamaktadr.
rnek olarak imdi bu paragraf okurken, tipik bir stres durumu
yaratacak ekilde oturma durumunuzdaki dengeyi bozup omuzlarn
z yukar ekin. Sonra bu durumu sorgulamak amacyla dikkatinizin
nereye odaklandn, nefes alp vermenizi, bu duruun herhangi bir
eyler renmeye alrken uygun olup olmadn kefetmeye aln .
imdi bulunduunuz durumu deitirecek ekilde hareket edin. Hatta
ayaa kalkp tekrar oturabilirsiniz de. Dengeli bir konuma gelecek e
kilde bedeninizi ayarlayn, omuzlarnzdaki gerginlikten kurtulup de
rin nefes aln ve yukarda szn ettiimiz faktrleri yeniden gzlem
lemeye aln.
Her ne kadar anlalmas g de olsa, fizyolojimizin isel durum
larmz zerindeki etkisini kabul etmek ve bu konuda gerekenleri yap
mann nemi, yukardaki basit rnekte de aka grlmektedir.

191
 UYGULAMA: HERHANG BiR DURUMA GiRMEK
VE APA ATMAK

N mimizin farkl paralarn harekete geirmek iin kullanlabilir.

LP tarafndan tanmlanan bilisel ve fiziksel ipular, sinir siste

Aadaki uygulama, kendi isel durumlarnz seip, ynetebil

menize yardmc olmak amacyla temel NLP aralarndan birini akla
maktadr. NLP'de apalama veya apa atmak eklinde adlandrlan bu
uygulama, arzu edilen isel duruma ulaabilmek iin gerekli isel ipu
larn oluturma ve bunlar tetikleme yntemini anlatmaktadr.

1 . imdi veya gelecekte ulamak istediiniz bir isel durum iin,

bulunduunuz zemin zerinde bir yer belirleyin (rnein: Ye
ni bir inanc oluturmak).

2. u anda baarmak istediiniz isel durumu daha nce gerek

letirdiiniz, bir zaman ya da deneyimi hatrlayn. O zaman di
limi ya da deneyimdeki isel durumu tam anlamyla tekrar ya
ayn. Grdkleriniz, duyduklarnz hissettikleriniz, nefes alp
vermeniz nasld? Bunlar yeniden yaamaya aln.

3. Bu eski deneyim ve isel durumla ilgili fiziksel ipular (grn

t, ses ve duygularn nitelii gibi), alt temsiller ve hissettikleri
nizden bir envanter oluturun .

4. Size bu isel durumu hatrlatacak spesifik bir renk, sembol ve

ya baka grsel bir ipucu, bir ses veya kelime ya da dier isel
bir ipucunu, isel apa olarak belirleyin.

1 92
5 . Bu alann dna karak biraz hareket edip bu durumdan kur
tulun. Sonra daha nce tespit ettiiniz yere geri dnp, buldu
unuz isel apadan yararlanacak ekilde apanz test edin.

6. Ayn isel durumu rahatlk ve kolaylkla yakalayncaya kadar

1 ve 4 arasndaki admlan tekrarlayn.

1 93
 MENTRLK VE SEL MENTRLER

D nlmaktadr. Yunan mitolojisinde mentr, Odysseus'un sadk da

oal inan deiimi srelerinde genellikle mentrlerden yararla

nmanna verilen isimdir. Mitolojiye gre Odessa seyahatteyken tan

ra Athena, Odysseus'un olu Telemakhos'a mentr olarak hocalk
ve koruyuculuk yapmtr. Bu mitolojik alntdan da anlalaca ze
re mentrlk, hem birtakm nermelerde bulunup danmanlk yap
may hem de yol gsterici ve retici olarak hizmet etme srelerini
kapsayan bir anlam tamaktadr. Mentrlk (zellikle mesleki bir
ura anlamnda bakldnda), herhangi bir i veya grevdeki uzman
l belirttii kadar, renim ve performansla ilgili birtakm informel
faktrlerin ''arlna da atfta bulunmaktadr. Tm bunlar dnda s
zn ettiimiz bu kavram, herhangi bir kiinin kstlayc inanlardan
kurtulup, olumlu ve destekleyici inanlara sahip olmas yolunda, o ki
iye yardmc ve destek olma srelerini de ihtiva etmektedir.
Mentrlk, retmenlik ve kolukla benzemekle birlikte, bu iki u
ratan olduka farkl bir noktada bulunmaktadr. retmenin ii, baz
spesifik bilgilerin renilmesi yolunda insanlar eitmektir. Kolukta,
herhangi bir kiinin kendisini yetitirip gelitirmesine yardmc olacak
birtakm davransa! geri bildirimler salanr. Mentrlerse, genellikle
kendi zel rneklerinden yola karak bize kendi z ve bilinalt yeterli
liklerimizi kefetmemizde rehberlik ederler. Yukardaki mitolojik rnek
te de ne srld gibi, bizlere danmanlk yapma ve daha st dzey
de yn gsterme ilevini yrten bu tip mentrlk, dardan herhangi
bir mentrn varlna ihtiya duyulmamas amacyla iselletirilebilir ve
insanlar mcadeleyi gerektiren bir durumla karlatklarnda, tadkla
r bu isel varln danmanlk ve gzetim ilevlerinden yararlanabilirler.

1 94
 NLP'de mentr terimi, kendi i dnyamzn derinliklerindeki bir
takm kaynaklar meydana karp, harekete geiren ve yaammz
olumlu bir biimde etkilemeye alan kimseler iin kullanlmaktadr.
Yaammz olumlu noktalara tamamzda isel olarak kullandmz
bu kaynak iin, sadece tanyp bildiimiz kiilerden deil, karlama
yp etkilendiimiz kiiliklerden, ocuklardan, hayvanlardan, okyanus,
da, dere hatta bedenimizin bir paras gibi doal oluumlardan da
yararlanmamz mmkndr.
Yaamda sahip olup da farknda olmadmz bilgi, yetenek ve
kaynaklara mentr olarak belirlediimiz varln bellek ve dnce bi
iminden yararlanarak ularz. Bir isel mentr kullanmann en temel
yolu, mentrn varln hayal ederek onun yerine geip olaya bu ha
yali varln bak asndan bakmamzdr. Bu uygulama, aslnda biz
de var olan fakat farknda olmadmz birtakm niteliklerin varln,
sadece mentrn perspektifinden bize gstermekle kalmaz, ayn za
manda bu nitelikleri mevcut davranlarmza ve yaammza geirme
mize de yardmc olur. Sahip olduumuz bu nitelikleri nce mentrn
bak asndan deneyimledikten sonra, gerekli olduu hallerde kendi
alg pozisyonumuzla geri getirebilir ve tekrar kullanabiliriz.

1 95
 NAN DEGM EMBER
(YNTEM)

A
ada aktarmaya altm yntem doal inan deiiminde siz
lere yardmc olmak amacyla gelitirdiim bir tekniktir. Sz ko
nusu bu teknik inan deiim emberi iinde bulunan, 1 ) inanc iste
mek, 2) inanca ak olmak, 3 ) inanyor olmak, 4) inanca phe ile
yaklamak, 5) eski inanlar hatrlamak ve 6) gven aamalarndan
geerken kiilere, apalama ve isel mentrleri kullanma yntemi ile
rehberlik etmeyi kapsamaktadr. Yine bahsi geen bu yntem, yukar
da szn ettiimiz her bir safha iin birbirinden ayr alt bamsz ko
num oluturmay ve her bir konumda ortaya kan isel durumu a
palamay iermektedir. nan deiim emberinde yer alan aamalar
aadaki ekilde gsterildii gibi ayarlayn.
3.
Mevcut
inanlarmz

4. 2.

1
6.

1
nanca p nanca
heyle yaklamak ak olmak
Gven

5. 1.
Eski nanc
inanlarmz istemek

196
 Daha nceki sayfalarda da akladmz gibi, inanlarmzn da
tesinde olan gven deneyimi, size uygunluk kontrol yapabileceiniz
bir meta konum salamak amacyla emberin ortasna yerletirilmitir.
emberde yer alan aamalar srasnda ortaya kan isel durumu
apalamak iin, daha nce apalama egzersizinde yaptklarmz hatr
layp, her konum esnasndaki deneyim ve fizyolojiyi mmkn oldu
unca hissederek o konum zerinde bunu apalayn.

1 numaral konum, yeni bir eylere inanmay istemek konu

mudur.

2 numaral konum, yeni bir inanca ak olmak deneyimini ier

mektedir. (Not: Yeni bir inanca ak olma deneyiminde size
yardmc olabilecek bir mentr de belirleyebilirsiniz. Mentr
nz belirledikten sonra, inanca ak olma konumunun yann
da mentriiniiz iin fiziksel bir alan oluturun. Daha nce de
belirttiimiz gibi mentrler ocuklar, retmenler, eitli doal
kaynaklar vb. gibi her ey olabilir. )

3 numaral konum, gerek kstlayc ve destekleyici gerekse olu

turmaya altmz yeni inanla atan mevcut tm inanla
rmz kapsamaktadr.

4 numaral konum, uzun zamandan beri inandmz pheyle

yaklama deneyimi iin oluturulmutur. (Bu alanda da, yaam
nz snrlayan eye kar phe duymaya ak olma konusunda
size yardmc olabilecek yeni bir mentr belirleyebilirsiniz.)

5 numaral konum, eskiden sahip olup artk bizim iin geerli ol

mayan inanlar iin oluturulmutur. ( Ben bu alan Kiisel Ta
rih Mzesi diye adlandryorum.)

6 Numaral konum derin bir gven deneyimi -belki de artk ne

ye inanacanz bilmediiniz ama kendinize gvenebildiiniz
veya daha gl hissettiiniz bir zaman dilimi- iin oluturul
mutur. (Bu konum iin de bir mentr belirlemek, aamay ol
duka glendirecektir. )

Bu uygulamada belirlediiniz mentr ve ortaya kan isel du

rumlarn, u anda zmek iin uratnz inan sorunu ile bir ba
lants olmas gerekmez.

1 97
 Mevcut
inanlarmz
Yaz

Eski
inanlarmz nanc
istemek

/llllllf Deitirme emberi U)'g'lllamasl

nan deiimi ile ilgili bu alan almasndan, farkl birok ekilde ya
rarlanlabilse de, bu uygulamann en ok kullanm bulduu alan, her
hangi bir kiinin oluturmak istedii yeni bir inancn sz konusu ol
mas halidir. Uygulamada takip edilmesi gereken admlar aadaki gi
bidir.

1 . nce "inan isteme" alannda durup, yaplandrmak istedii

niz yeni inanc dnn. Bu yeni inanc belirledikten sonra bu
nu aklnzda tutup " inanca ak olma" alanna gein. ( Bu saf
ha iin herhangi bir mentr belirlediyseniz, bir an iin onun
ayakkablarn giyerek mentrnzle zdelemeye aln.
Kendinize mentrn gzleri ve bak asyla bakmak, yeni
inanca ak olan birisinden gelecek yardm, destek ve tavsiye
lerin size kendi kaynaklarnzdan akmasn salayacaktr.)
2. Bulunduunuz alanda daha nce belirlediiniz bu yeni inanca
"ak olma " deneyiminin nasl bir duygu olduunu kefetme
ye aln. Sezgisel olarak zamann doru olduunu hissettii-

1 98
 nizde, sahip olmak istediiniz yeni inancnza konsantre ola
rak, halihazrda tadnz mevcut inan alanna gein.

3 . Eer mevcut inanlarnz iinde atma yaratan veya kstlay

c birtakm inanlar varsa bunlar aklnzda tutup, inanca p
heyle yaklam alanna gein. (Yine bu alanda da kendinize da
ha nce belirlemi olduunuz mentrn gzlerinden bakmaya
aln. Bu size, kstlayc ve atan inanlara kar phe du
yan birisinden [mentrden] yardm, destek ve tavsiyelerin ken
di kaynaklarnzdan akmasn salayacaktr.)

4. Uygunluk Kontrol: imdi ortadaki "gven" alanna gidip,

gerek yeni inancnzn, gerekse kstlayc ve atan inanlar
nzn altnda yatan olumlu ama ve niyetleri gzden geirerek
yeni inancnzla ilgili yapmak istediiniz deiiklik veya reviz
yonlar olup olmadna bakn. Ayn zamanda yeni inancnzla
balants olabilecek ve olduu gibi kalmasnda yarar grd
nz eski inanlarnz da gzden geirin.

5 . Bu aamay tamamladktan sonra, buradan elde ettiiniz i g

r ve bilgilerle eskiden inanp artk terk ettiiniz inanlar ala
nna yani " kiisel tarih mzesi" ne gein.

6. inize yaramayacak baz inanlar " kiisel tarih mzesi"nde

braktktan sonra, mevcut inanlar alanna geri dnn ve sa
hip olmak istediiniz yeni inancnza odaklann. Bu noktada
yeni inancnzla ilgili hissettiiniz zgven duygusunu dene
yimleyerek bu srete hissettiiniz yeni i gr ve bilgileri ke
limelere dkn.

7. Uygunluk Kontrol: Tekrar gven alanna dnn ve gerekle

tirdiiniz deiiklikleri dnn. Bu emberin doal ve srege
len bir dng olmas nedeniyle, srecin geliiminin devam ede
bileceini ve sizin de gelecekte kendiniz iin en uygun dzenle
meleri yapabileceinizi gz ard etmeyin.

(Not: Herhangi bir inancn tam olarak yerlemesi -yani adaleye

kadar nfuz etmesi- iin sz konusu emberin, 5. blmde deindii
miz be temel i nan faktr iin tekrar edilmesi gerekebilir. 1 ) stenir
lik, 2) olabilirlik, 3 ) uygunluk, 4) yeterlilik, 5) hak edi.

199
 NAN ZNCRLEME TEKNG

imdiye kadar grm olduumuz eitli Dil llzyonu Kalplar'nn

temel amalarndan biri de, inan deitirme dngsnde yer alan
aamalarda, dili kullanmak yoluyla insanlara rehberlik etmek ve yar
dmc olmaktr. Aslnda bir teknik olarak bakldnda inan deitir
me dngs veya emberi, dilin kullanmn gerektirmemektedir. Uy
gulamada da grld gibi tm sre, her safha iin isel apalar
oluturup bunlar zerinden ardk sra ile gemek eklinde basite
gerekletirilmektedir. Ancak yle durumlar vardr ki, uygun zaman
da ve yerde kullanlan doru kelimeler, bu safhalarn oluturulmasn
da byk baarlar salanmasna ve birinden dierine kolaylkla geil
mesine olanak salamaktadr.
letiim kurmak iin kullandmz dilin fizyolojimiz, duygusal
tepkilerimiz ve temsil sistemlerimiz zerindeki etkisinin yan sra, isel
durumlarmz zerinde de gl bir etki yaratt kanlmaz bir ger
ektir. Bu balamda inan Zincirleme Tekmji bizlere, baz basit Dil l
lzyonu Kalplar'nn ( niyet ve yeniden tanmlama kalplar gibi) muh
telif isel durumlar tetikleyip destekleyerek, inanca ak olma, phe
ye ak olma gibi deneyimleri glendirmekte nasl kullanlabileceini
gstermektedir.
NLP'de zincirleme terimi, deneyimlerin, balang konumundan,
arzulanan konuma doru zel bir sra dzeni ile birbirine balanmas
eklindeki bir apalama yntemini ifade etmektedir. Etkin bir zincir
oluturmadaki kilit faktr, sorunlu durumla istenen sonucu balarken
seilen gei konumlardr. Zira insanlar iin, iinde bulunduklar du
rumla arzu ettikleri durum arasndaki uurumu amak zor ve karma
k olduultclan, bu gei konumlar onlara, arzuladklar yere ulama-

200
da yardmc olacak basamak talarn oluturmaktadr. rnein: Her
hangi bir kiinin yaad hayal krkl dolaysyla, yeni bir ey
renme konusunda skp kaldn ve motive olmak istediini var sa
yalm. Byle bir durum karsnda bu kii iin, hayal krkl konu
mundan bir anda arzulu olma konumuna gemek olduka zor ve me
akkatli bir i olduundan bu deneyim iin kendisini zorlamak o in
sanda bir gerginlik veya atmaya neden olacaktr. Zincirleme yap
mak ise, karklk ve glk yaratan bu iki konum arasndaki geii
kolaylatracak iki veya ara adm oluturmay iermektedir.
En etkili zincirler, sorunlu konumdan arzulanan konuma geii,
belli bir uyum ve ynlendirmeyi salayacak ekilde kademeli olarak
gerekletiren zincirlerdir. Bahsi geen bu durumu daha ak olarak
yle ifade edebiliriz: ayet sorunlu konuma (hayal krkl) olumsuz,
arzulanan konuma (yeni bir eyler renme) olumlu diyecek olursak,
olumsuzdan olumluya gemeyi denemeden nce, olumsuzdan (hayal
krklndan) daha az olumsuz olan bir konuma ( rnein: Kafa kar
kl), sonrasnda bu konumdan daha az olumluluk ieren bir konu
ma ( rnein: Bundan sonra ne olaca ile ilgili merak duygusu) kk
ama nemli bir adm atlabilir. Bu son admdan sonraysa esas arzula
nan konum olan motive olma alanna gemek nispi olarak daha kolay
olacaktr.
Bu srece, mevcut durum ile istenen konum arasndaki duygusal
ve psikolojik mesafeye bal olarak daha fazla ara adm eklenebilir.

Sorunlu Gei stenen

Konum Konumlan Konum
Olumsuz Daha Az Daha Az Olumlu Olan
Olan Herhangi 1-+ Olumsuz Olan f-+ Olumlu Olan r-+ Herhangi
Bir ey Herhangi Bir ey Herhangi Bir ey Bir ey

rnein: rnein: rnein: rnein:

Hayal Kafa Merak renme
krkl karkl etme motivasyonu

Uyum --------. Ynlendirme

Zincirin halkalarn oluturacak olan konumlar seerken yapla

cak en iyi ey, birbiriyle pei sra giden bu konumlardaki psikolojik,
bilisel ve duygusal durumlarn bir dereceye kadar st ste akyor
olmasdr. rnein: hayal krkl ile kafa karkl baz zellikleri
paylamaktadr. Keza kafa karkl ile merak etme durumlarnn her
ikisi de, istenen sonu konusunda bir belirsizlik iermeleri nedeniyle
belli bal baz karakteristik balantlar iermektedir. Merak etme ve

201
motivasyon arasnda da her ikisinin de belli bir hedefe ynelmesi gibi
benzerlikler bulunmaktadr.

Hayal Merak
Krkl Etme

Zincirdeki ardk konumlar

belli bir dereceye kadar st ste gelmeli.

Temelinan Zincirleme Yntemi

Yukarda bahsi geen ardk konumlardan bir zincir oluturmak ve
bir konumu dierine kolaylkla balamak apalama sreci ile gerek
letirilir. NLP'deki apalar zincirleme teknii dokunsal (kinestetik) a
palardan yararlanmaktadr. Sz konusu ettiimiz bu uygulamada ise,
ardk olarak kullanlan kinestetik apalara Dil llzyonu Kalplar
gibi linguistik ilaveler yaplmaktadr.
rnek olarak, kstlayc bir inan zerinde alacak olursak,
sorunlu konumdan (kstlayc inan), arzulanan konuma doru ( da
ha glendirilmi bir inan) zincir eklinde sralanm yukarda ifade
edilen konumlar ve iki ara konumu ieren drt alan oluturmamz
gerekir.

a. Konum 1 = Kstlayc inan (sorun durumu).

b. Konum 2 = Kstlayc inancn olumlu niyeti.
c. Konum 3 = Kstlayc inancn baz unsurlarn, inanc biraz
olumlu hale getirecek ekilde yeniden tanmlamak.
d. Konum 4 = Gerek olumlu niyet, gerekse yeniden tanmlama
nn sonucu olan daha gl bir inan ortaya koymak (arzula
nan durum) .

202
- pheye Ak Olmak ---+- - nanca Ak Olmak---+
Konum Konum Konum Konum
#1 #2 #3 #4

Daha
Ktlayc Olumlu Detekleyici
Inan Bir Yeniden Inan
Tanmlama

Sorunlu stenen
Durum Durum

1 . Sorunlu durum konumunda durup, zerinde almak istedii

niz kstlayc bir inan sein. ( rnein: Benim iin dil kalpla
rn renmek ok zor nk kelimelerle uramaktan ok s
klyorum, kafam k artryorlar. ) Dikkatinizi kstlayc
inanla balants olan isel durumunuza odaklayn. Daha
sonra bu konumdan dar kp, bu olumsuz etkiyi zeriniz
den atarak durumunuzu deitirin.

2. imdi istenen sonu konumuna gelin ve kendiniz iin dengeli

ve uyumlu bir isel durum oluturun. Henz bu noktada mev
cut inanca elik edecek destekleyici inancn ne olduunu bil
meniz gerekmiyor. Sadece destekleyici inanca elik edecek olan
isel durumu deneyimlemeniz yeterli.

3. Tekrar sorunlu duruma geri dnn ve fiziksel olarak zincirin

dier halkalarnn zerinden yryn. Bu yrmenin amac si
ze, iinde bulunduunuz durumdan istediiniz duruma fiziki
olarak hareket ettiiniz duygusunu yaratmak. Yine burada da
sadece isel durumunuzda oluan deiiklikleri hissetmeye
balamanz nemli, inancnzda bir deiiklik olup olmadn
bilinli olarak kontrol etmek iin henz ok erken.

4. imdi kstlayc inan konumundan, olumlu niyet konumuna

bir adm atn. Kstlayc inancnzn altnda yatan olumlu ni
yeti kefetmeye ve isel durumla duygularnz daha olumluya
ynlendirecek ifadeler bulmaya aln. ( rnein: rendikle-

203
 rimi daha fazla iselletirmek ve onlarla olan yaknlm his
setmek istiyorum. )

5. imdi 3 . konum olan yeniden tanmlama blmne doru bir

adm atn. Kstlayc inancnz tekrar konumlandrn ancak
bu sefer inancnz, kefettiiniz olumlu niyeti yanstacak
anahtar kelimeler seerek yeniden tanmlayn. Yeniden tanm
lama srasnda kullandnz farkl szel yeniden ereveleme
lerin sizde nasl farkl bak alar yarattn kefetmeye al
n. Her seferinde farkl kelimeler ieren ifadeler bulmaya a
larak, inanca bak anzn deitii hissini yaatan doru
kelimeleri bulana kadar yeniden tanmlama yapmaya devam
edin. ( rnein: Benim iin dl kalplarna dikkatimi vermek
olduka zor. Dier insan/ada olan likleriin ve duygulanma
dkkat etmeyip sadece keline!ere odak/andmda kafam kar
yor ve sonra da sklyorum. )

6. imdi arzulanan konuma tekrar adm atn ve kstlayc inan

cnzn olumlu niyetini kapsayan, ancak onu glendirip zen
ginletiren olumlu bir inan cmlesi formle edin. Bu formle
ettiiniz olumlu cmlenin sizin olumlu duygularnz tetikledi
inden de emin olun. ( rnein: Ke!tineleri dinlerken dier in
san/ada olan liklenin ve duygularm da iin iine kattm
da, dl ka!tp!arnt renmekten ok zevk alyorum.)

7. Zincirin zerinden birka kez, her konumda o konumla ba

lantl ifadeyi tekrarlayarak gein. Bu uygulamaya iinde bu
lunduunuz durumdan, arzulanan duruma gelmenin, linguis
tik ve kinestetik anlamda ok kolay ve yumuak bir gei ha
line geldiini hissedene kadar devam edin.

204
 Szsz LETMN ETKS

1. sel durumlardaki yn deitirmenin yaratt etki v e inan deitir

mede apalama ileminin kullanlmas, szsz iletiim olgusunun ne
kadar nemli bir faktr olduunu gstermektedir. Kelimeler ve szel
mesajlar, insanlarn iletiim kurmalar ve birbirlerini etkilemelerinin
birok ynteminden sadece bir tanesidir. Kafa sallamak, gz temasn
da bulunmak, alamak, iaret etmek, ses tonundaki deiiklikler vb.
aralarla herhangi bir eyi onaylamak veya reddetmek, kiiler aras et
kileimdeki aralardan bazlardr ve szel iletiim kadar nem ta
maktadr.
Gregory Bateson'a gre, bir etkileimde karlkl olarak aktarlan
bilgilerin sadece % 8 'i kelimelerle, geri kalan % 92'si ise birtakm sz
sz mesajlarla gerekletirilmektedir. letiimin szsz yn vcut dili
kadar, sesinizin tonu, temposu, volum gibi etkileimin iitsel ksmn
da kapsamaktadr. rnein: Bir fkra anlatrken kullanlan kelimeler
kadar, fkray anlatann tonlamalar, yz ifadeleri, anlatrken verdii
esler, o fkrann komik olup olmamasnda nemli bir yer tutmaktadr.
Herhangi bir etkileimdeki szsz iletiim mesajlar, genellikle bi
risinin kendini ifade ederken aktard szel ierikle ilgili meta mesaj
lardr ve szel iletiimin nasl alglanp yorumlandn belli ederler.
Herhangi bir kiinin gzlerini iaret ederek "imdi ok dikkatli olun"
mesaj ile ayn kelimeleri kullanarak kulaklarn iaret etmesinde ver
meye alt mesaj birbirinden ok farkl olacaktr. Keza alayc bir ses
tonu ile " ite bu harika ! " mesajnn altnda yatan anlam, aslnda keli
melerin ifade etmek istediinden ok daha deiik yerlere gidecektir.
Yz ifadeleri ve ses tonlamalar gibi szel olmayan sinyaller, biri
sinin bize syledii bir ey hakknda daha duygusal bir etki yaratr.

205
Szsz mesajlarn bizim i dnyamz yanstmas ve etkilemesine kar
n, szel mesajlar bilisel srelerimizle birlikte gelirler. Hayvanlarla
kurmaya altmz iletiimde, insanlar aras etkileimde n plana
kan szl iletiimin yerini szsz iletiim almtr. Eer herhangi bir
kpee kzgn ve tehdit eden bir ses tonu ile "cici kpek" derseniz, k
pein size verecei tepkinin ncelii kelimelerden ok sesinizin tonu
na olacaktr.

Bilisel
Sreleri

Kelimeler Dnyamz

Ses Tonu

Sonu olarak insanlarla kurulan iletiimde de kullanlan ses tonu,

verilmek istenen mesajn duyulmas ve alnmas konusunda mthi de
recede etkili olmaktadr. Herhangi bir insana "sen bunu yapabilirsin "
cmlesini kzgn v e engellenmilik duygusu ieren bir sesle sylemek,
cmlenin vermek istedii inan ve gven alama duygusundan ok,
pheyi tetikleyecektir.

Verilmek stenen Mesai

Szel Mesaj Alglanan Mesaj

"almaya -; " Yapa bilirim. "
devam et. "

1 /
1 '
/ '

mitsizlik ieren phe duyan

bir i durum
bir ses tonu
r

Szsz "Bir eyi

yanl yapyorum."
" Meta Mesaj . "
\.
\.

Alnan Mesai

206
 nsanlar genellikle iletiimin szel tarafna odaklandklarndan,
szsz mesajlar gz ard edebilmektedirler. Oysa zellikle Dil llzyo
nu Kalplar ile alrken, kullandmz kelimelere elik eden szsz
mesajlara da azami dikkat gstermemiz gerekir. Zira yanl yz ifade
si ve tonlamalarla sylenen szler, vermek istediimiz mesajn tam ter
si bir anlam kmasna neden olabilecektir.
Kullandmz kelimelerle szsz mesajlarmz arasndaki uyu
mun derecesi, esas itibariyle kendi iimizde sahip olduumuz uyum
derecesi ile balantldr. Kendi i uyumumuz en az bizi dinleyen kii
nin isel durumu kadar nem tar. O nedenle szsz mesajlarda yer
alan faktrleri tahlil etmeyi renmek kadar, kendi i dnyamza da
dikkat etmek, bakalarnn inanlarn olumlu ynde etkileme konu
sunda temel aralardan biri olan Dil llzyonu Kalplar'nn kullan
mn ok daha etkin klacaktr.

207
 BLM 8

D NCE VR S LER VE
NANLARIN META YAPISI
 NANLARIN META YAPISI

G rafndan etkilenen, gerekse inanlarmzn ekillenip olduu gibi

eldiimiz bu blme kadar, kitap boyunca gerek inanlarmz ta

korunmasna neden olan deneyimlerimizin farkl unsurlarn kefet

meye altk. Deiik boyutlar ile zerinde durduumuz ve yaam
boyunca oluturduumuz "dnya haritalarmzn" hammaddesi alg
sal deneyimlerimizce salanmaktadr. nanlarmz ise deneyimin ve
rilerinden gelen genellemeler olup, yine deneyimle gncellenip dzelti
lirler. Deneyimlerimizi temsil etmek amacyla gelitirdiimiz inanlar
mzn ister istemez silinmi ve arptlm olmas, onlara, bizi kolaylk
la glendirmek kadar kstlama potansiyeli de kazandrmaktadr.
Deneyim ve inanlarmza anlam katan deerlerimiz, inanlar
mzca yanstlp desteklenen daha st dzeydeki "iyi niyetlerdir" ve
deneyime neden-sonu veya karmak eitlik cmleleri ile balanrlar.
Muhtelif bir genelleme veya inancn olduu gibi korunmas iin
gerekli motivasyonu salayan belllentilerimiz, nceden sezinlediimiz
sonularla ilgilidir ve inancn rettii bu sonular yine inancn yarar
lln tayin ederler.
Gerek deneyimlerimizi filtreleyen gerekse faaliyetlerimize itici g
c salayan isel dllnmlan1111z, herhangi bir inancn korunmas iin
gerekli olan isel enerjiyi yaratp inan iin tayc destek vazifesi g
rrler.
Deneyimlerimizin bu farkl bileenleri arasndaki ilikiye, NLP'nin
kurucusu Richard Bandler, " Gerekliin Dokusu" der. nanlarmzn
temel fonksiyonu ise dnya haritalarmzn olumasna neden olan bu
temel unsurlar arasndaki ilikiyi salamaktr.
rnein: Bisiklet kullanmay renmek isteyen bir ocuu d-

211
nelim. " renebilirim" eklindeki olumlu bir inan, " elence" ve "ki
isel geliim" gibi iki temel deeri renim faaliyeti ile ilikilendirdii
gibi "kendine gvenmek " ile ilgili bir isel durumu ve "ok daha iyi
olacam" beklentisini de beraberinde getirecektir. Tm bunlar, re
nim srasnda sk sk dse bile, ocuk iin gereken abay devam et
tirmedeki motivasyon ve itici gc salayacak, bu sayede deneyimle
dike daha uzun sre dengesini koruyan ocuk, "renebilirim" inan
cn pekitirecektir.

l l Kiisel
geliim ve
Elence

ok daha
nanlar iyi
(Genellemeler)
olacam
renebilirim

l 1 Diimeden
.
once
dengede
kalmak

Deneyimler
(Algsal girdi)

ekilde de grlecei zere olumlu inanlar tm bu deikenlerle

balantsn bu ekilde srdrr. Ancak unutmamak gerekir ki, inan
larmzda deerlerimiz, beklentilerimiz, isel durumlarmzdaki dei
imler ve yeni deneyimlerle doal olarak gncellenip deiebilecekler
dir. Yukarda bahsettiimiz bileenlerden birinde olumsuz anlamda
meydana gelen herhangi bir deiiklik, kstlayc inanlarmzn olu
masna neden olacak ve bu kez inan bu bileenlerin tmn olumsuz
ca etkilemeye balayacaktr.
rnein: Bir nceki rnekte bahsi geen ocuun, bisiklet kullan
may bilen bir aabeyi veya ablas olduunu varsayalm. Bu durum
her ne kadar ocuun renme istei zerinde gl bir etki yaratacak
olsa da, ocuk tarafndan uygun olmayan bir beklentiyi de beraberin
de getirecektir. Byk kardei gibi bisiklet kullanmak beklentisi iin
deki ocuk, performansn kardei ile kyasladnda bunun, beklenti-

212
si ile uyumadn fark edip daha olumsuz bir isel durum yaayacak
ve bu onun performansn tekrar olumsuz ynde etkileyerek ocuun
daha sk dmesine neden olacaktr. Bunun sonucunda ortaya kacak
olan "tekrar deceim" beklentisi kendini gerekletiren kehaneti ya
ratp, "Ben bisiklet kullanmay kesinlikle renemem" inancnn olu
masna ve bu iten tamamen vazgeilmesine neden olacaktr.

Daha fazla
endieden saknma

l l Sorun
erevesi

-
nanlar
(Genellemeler)
renebilirim

Yine deceim

l 1 Silme
arptma

Deneyimler
(Algsal girdi)

Dme ve ncinme

Kstlayc inan veya genellemenin, deneyim ve niyetle ilikisi de

vam ettike, biraz nce sz edilen arptma ve silmeler eninde sonun
da yeni deneyimler, deien isel durum ve beklentiler sonucu gncel
lenip dzelebilecektir. Sz konusu genelleme ile badamayan yeni
kart rnek ve veriler, kiinin sahip olduu kstlayc inancn geerli
liini yeniden sorgulamasna yol aacaktr.
rnein: Bisiklet kullanmay renirken dmenin baarszlk de
il sadece bir sonu olduunun alglanmasn salayacak ve almaya
devam etmesini tevik edecek ekilde ocua verilecek olan destek,
eninde sonunda onun dengesini daha uzun sre korumasna neden
olup, "ben bu ii beceremem" inancn "belki de becerebilirim" ekline
dntrecek ve ocuk kendi yeterlilikleri konusunda yeni inanca daha
ak olup eski kstlayc inancna pheyle bakmaya balayacaktr.

213
 DNCE VRSLER

G
enellikle sorun, baarszlk ve olanakszlk erevesi iinde yer
alan genellemelerle ortaya kan kstlayc inanlar, deneyimleri
miz, deerlerimiz, beklentilerimiz ve isel durumlarmzdan bamsz
olarak onlarn dnda olumusa, ok daha kstlayc olmakla kalmaz
deitirilmeleri ok daha zor hale gelirler. Bu durum, insanlarn inan
c (amac bize deneyimlerimizi yaadmz blgede klavuzluk etmek
olan bir haritadan ok) bir blge olarak grmelerine neden olur ve
inan artk gerekliin dnda bir gerek olarak alglanmaya balar.
ayet sz konusu ettiimiz bu kstlayc inan deneyimlerimizden kay
naklanmayp bakalarnca bize yklenmise durum ok daha abartl
ve vahim bir hale gelebilir.
Herkesin kendine ait bir dnya haritas olduu ve bu haritalarn
kiilerin toplumlarna, kltrlerine, eitim ve deneyimlerine bal ola
rak esasl oranda farkllk gsterebilecei NLP'nin temel varsaymlarn
dan olup bu farkl haritalarla nasl ba edilip, bunlarn birbirleriyle
nasl koordine edilecei ana uralarndan birini tekil etmektedir.
rnein: Birok kii salkl bir yaam iin beden yeterlilikleri ko
nusunda ve bununla ilgili neler yaplmaldr veya neler yaplabilir hu
susunda farkl inanlara sahiptir ve yaamlarn bu inanlar dorultu
sunda oluturduklar kendi dnya haritalarna gre srdrr. Bazen
bu haritalar son derece kstlayc olmakla kalmayp bir inan atma
sna da yol aabilirler.
Bir an iin yaylma potansiyeline sahip gs kanseri tehisi ko
nan ve salna kavumak iin zihinsel olarak neler yapabileceini
kefetmek isteyen bir kadn ve ona, zihin-beden sal konusundaki
bu tr eylerin bir sr zrvalk olduunu syleyen bir cerrah olduu-

214
nu dnn. Bu tr eylerin zrvalk olduuna dair ortaya konan
inan, kadnn kendi deneyimleri sonucu oluan bir inan olmasa bi
le, bunu ileri sren kii onun halihazrda doktoru olduundan, kendi
sal konusunda alaca kararlar etkileyecek ve kadn, istesin veya
istemesin kendi inan sistemi iinde bir faktr olarak doktorunun
inanc ile de uramak zorunda kalacaktr. Ayrca inancn "sorun er
evesi" iinde ifade edilmesi ve hibir deneyim, algsal veri ve isel du
rumla balantl olmakszn "budur" eklinde ileri srlmesi geerlilik
ve yararllnn gzden geirilmesini de zorlatracaktr. Bu koullar
altnda kadn, ya doktorun inancn onaylayp kabul edecei bir ko
numda kalacak (ki bylece kstlayc inancn girii sz konusu olacak)
ya da doktorla bu konuda mcadele edecektin (ki bu da kadnn ken
di salk abalarn olumsuz ynde etkileyecektir) .
B u tip kstlayc inanlar zellikle doru dnya haritalar olarak
ileri srldklerinde kolaylkla " dnce virsne" dnebilirler.
Kstlayc inanlarn zel bir tr olan ve herhangi bir kiinin iyi
leme ve gelime abalarna kararak bu abalar olumsuz etkileyen
dnce virsleri, inancn balam ve amacn oluturan meta yapdan
kopuk halde bulunur ve kendi ekolojilerini belirlerler. Herhangi bir
dnce virsnn, yeni deneyimlerle dzeltilip gncelletirilebilecek
tipik kstlayc inanlardan en byk fark ak olarak ifade edilme
mi varsaymlara dayandrlmasdr. Tm bunlarn sonucu olarak da
dnce virsleri, daha byk bir geree hizmet etmek yerine kendi
geerliliklerine hizmet eder ve deneyimden gelen kart rnek ve yeni
verilerle kolaylkla gncellenip dzeltilemezler.

Dnce
virsleri
nanlar
(Genellemeler)

Deneyimler
(Algsal girdi)

215
 Bu nedenle byle durumlarda yaplmas gereken ey dnce vi
rsnn oluup korunmasna temel tekil eden dier inan ve n var
saymlarn tanmlanp, deitirilmeye allmasdr. Ancak bu temel
n varsaym ve dier inanlarn, mevcut kstlayc inancn yzey ya
psnda ok da ak olarak bulunmadn unutmamak gerekir.
Bir rnek verecek olursak; yukarda bahsini ettiimiz kanser has
tas kadn, baka bir doktorun yannda sekreter olarak alyordu.
Daha nceki operatrn yapt gibi aptalca olmasa da patronu olan
bu adam onu bir kenara ekti ve, "Bt!iyorsun, eer aleni gerekten
dnyorsan onlar hazrltksz brakmamalsn, " dedi Bu sylem bir
ncekinden daha masum gibi grnrken iinde, " bunlarn hepsi zr
valtk, " lafndan ok daha potansiyel dnce virs tamaktayd.
Mesajn iindeki anlam dorudan ifade edilmeyip, ima yolu ile akta
rldndan "bu sadece onun kans" diye kabul etmek de daha zordu.
Kadn her ne kadar ailesini dnp hazrlksz brakmak istemese bi
le cmle onun leceini varsayp, bu sama eylerden vazgeerek l
me hazrlanmas gerektiini ima etmekteydi.
Bu tip dnce virsleri ayn vcut ya da bilgisayar virsleri gibi,
kiinin zihin veya sinir sistemini enfekte edebilirler.
Genetik ifremiz vcudumuzun fiziksel programdr. Biyolojik an
lamda virslerse, tamamlanmam bir program paras olarak ilev
grrler ve gerekte yaayan varlklar olmadklar iin ldrlemezler.
Hcrenin iine girerek hcreyi esir alan virsler, baklk gelitiril
medii takdirde hcrenin sahibi gibi davranarak yeniden reyip oal
maya balarlar. (Bu durum yaayan hcreler olan bakterilere gre bir
farkllk arz etmektedir. Zira bakteriler zerinde etkili olup onlar yok
edebilen antibiyotikler virse kar yararszdrlar. Ayrca kendisi de bir
hcre ihtiva eden bakteriler, bu nedenle vc:udun hcrelerine saldr
maz ve hcreyi teslim almazlar. ok sayda olduklarnda zarar vere
cek olmakla birlikte birou da bedenimiz iin yardmc ve gereklidir
- rnein: Yediklerimizi hazmetmek iin.)
Gncel yaamda ska karlatmz bilgisayar virsleri de dier
virslere benzer paralel zellikler tarlar. Biyolojik virsler gibi ta
mamlanmam bir program olarak ilev gren bilgisayar virsleri, bil
gisayar iinde nereye ait olduklarna dair bir bilgi tamazlar. Bilgisa
yar ekolojisi ile ilgili herhangi bir tasarm olmayp, programn geri
kalanna dair herhangi bir kimlik gsteremediklerinden, ana amalar
kendilerinden daha fazla retmek ve oalarak varlklarn srdr
mektir. Bilgisayardaki veri ve dier programlarn snrlar nedeniyle
kabul grmediklerinden onlar bozar, yerlerini deitirir ve sonuta
birok hataya neden olurlar. Dier virslerle ayn zelliklere sahip

216
olan ve onlara her ynyle benzerlik gsteren dnce virsleri de ta
mamlanm ve tutarl fikirler olmadklarndan kiinin inan sistemini
olumsuz ynde etkileyerek eitli atma ve karkla neden olurlar.
Varlklarn ayakta tutabilecek kendilerine has bir gce sahip ol
mayan kiisel dnce ve inanlar, ancak herhangi bir kii faaliyetleri
ni bunlara gre srdrd srece yaayabilirler. Kiinin mevcut inan
cn yasallatrmaya karar verip, hayatn srekli buna gre ynlendir
mesi sonucunda da bunlar " kendini gerekletiren kehanet" dorultu
sunda yeniden rer ve srekli oalarak yaamaya devam ederler.
Daha nce rneini verdiimiz kanser hastas kadn, birlikte a
lt doktorun kstlayc inancn iselletirmedii iin hibir kanser
belirtisi gstermeden on iki yldan fazla yaad. Oysa hem doktor hem
de patronu olan bu kii kadna, ayet ans varsa en fazla iki yl yaa
yabileceini sylemiti. Kadn ald kararlar dorultusunda bu dok
torla almay braktktan ksa bir sre sonra ayn doktor hemen he
men kadn kadar ileri seviyede kanser hastasyd ve zamannda kad
na kar olan yaklam ve yant imdi kendi yaamn da etkiliyordu.
Bu hastalk sonucu lmn kanlmaz olduuna inanan ve ailesini
hazrlksz brakmak istemeyen doktor, onayn almakszn karsn da
kendi ile birlikte intihara ikna etmeye alyordu. Tabii ki bu hareket
tarz ve yaklam doktorun kt bir insan olduunun kant deildi.
Zaten burada asl sorun kii veya kiiler deil, tad inanlar, dier
bir ifade ile "virsler" olduundan yarglanmas gereken de kiiler de
il tadklar inanlardr.
Herhangi bir inan veya fikir canl olmad iin ldrlemediin
den, bu inanc tayan veya buna gre eylemde bulunan insanlar l
drerek de bunlar yok edemezsiniz. Tarih yzyllar boyunca bu ne
denle ldrlen veya imha edilmeye allan insanlar ve toplu katli
amlara ahit olmutur.
Bu nedenle kstlayc inan ve dnce virsleriyle aynen beden
veya bilgisayar virslerinde olduu gibi ba etmek gerekmektedir. Ya
ni varln kabul edip, buna kar baklk gelitirmek ve sistem iin
de yer vermemek. Dier bir ifadeyle etkisiz hale getirmek.
Kii ya da bilgisayarlar olumsuz ynde etkileyen virslerin ba
langta, zararsz ve uyumlu grndkleri iin sistemi artan ve giri
lerini kolaylatran zellikleri de vardr. rnein: Genetik ifremizin
daha nce bir tr program olduunu sylemitik ve bu program,
"eer A ve B varsa sonra c gelir" , eklinde iler ya da, "eer bir eyin
yaps AAABACADAEAF ise c bu yapya aittir, " mant ile alr.
Baklk sistemimizin temel fonksiyonlarndan birisi, genetik
ifremize dardan dahil olacak eylerin salkl ve bu yapya ait olup

217
 olmadklarn kontrol etmektir. Eer dardan gelen ey bu programa
ait deilse ya sistem dna atlr ya da yeniden ilenerek kullanl ha
le getirilir. AIDS virs gibi virsler, birok adan yaplar gerei ken
di hcre kodlarmza benzedikleri iin vcut ve baklk sistemini a
rtabilirler. (Bu durumu hcresel dzeyde bir tr uyum ve ynlendir
me sreci gibi dn.ebiliriz. ) Aslna baklrsa genetik yaplar AIDS vi
rsne en yakn olan varlklar insanlar ve empanzeler olduu iin, bu
virsn zararl etkilerini aka belli eden yine insanlar ve empanze
lerdir.
rnek olarak herhangi bir kiinin genetik kodunun AAABACADA
EAF, virsn yapsnn da AAABACADAEAF olduunu varsayalm . Bura
da sz konusu ettiimiz virsn yaps birok ynden bireyinkiyle ben
zerlik gsterdiinden ayet sadece be harf kontrol edilirse, kodlar z
demi gibi grnr ve virsn giriine izin verilir. Bu durumda ba
klk sisteminin ortada var olan yanll alglamas mmkn deildir.
nceki sayfada bahsi geen doktorun sylemi olduu, "Eer ai
leni dnyorsan on/an hazr!tksz brakmama!tstn, cmlesi ile bu
,,

anlattklarmz ilikilendirdiimizde, cmlenin yzeyinde ak olarak

zarar verici hibir eyin olmadm, hatta "aileyi dnmek" , "hazr
lkl olmak" gibi olumlu deerlere bile yer verilmi olduunu gryo
ruz. Ancak cmlenin sylendii balam yani yer, zaman ve koullar
ile, ieriinde aka ifade edilmeyen varsayma dayal inanlar gz
nne aldmzda, ne kadar zararl hatta lmcl bir virs tadnn
ayrmna varabiliyoruz.
Benzer ekilde biyolojik virslerin vcuda zarar vermesi de, vir
sn vcudu artmas ve ieri girmesine izin verilmesi sonucu oluur.
Herhangi bir virsn zararna maruz kalnmas ok mekanik ya da il
le de kanlmaz bir durum deildir. Hepimiz iin, grip virsnn var
olduu ortamlarda savunma mekanizmasnn devreye girmesi ile gri
be yakalanmadan kurtulduumuz durumlar sz konusu olmutur. Ki
i virse kar alandnda, virs lmese bile, baklk sistemi vir
sn varlndan haberdar olup ya onu yeniden ileyerek kullanl ha
le getirir ya da sistemin dna iter. Bu konu ile ilgili dier uygun bir
rnek de iek hastaldr. Artk bugn dnya zerinde iek hastal
ile ilgili hemen hemen hibir vaka sz konusu olmasa bile, bu geli
me hastala neden olan virsn yok edilmesi sonucu olmamtr ve i
ek hastal mikrobu halen etraftadr. Yaplan ey baklk sistemi
nin a yolu ile eitilip gelitirilmesi ve vcudun virs yok edemese
de, sistem iinde ona yer vermeyerek kendisini koruyabilmesidir.
Hangi tr olursa olsun ( biyolojik, bilgisayar ya da dnce) hi
bir virs, ne gerek bir zeka ne de ait olduu sisteme dair herhangi bir

218
niyet tamaz. Bir inan ifadesinin, sahip olduumuz deerler, beklen
tiler, isel durumlar ve deneyimler dorultusunda hayat verilinceye ka
dar sadece bir dizi kelimeden ibaret olduunu unutmamamz gerekir.
Ancak aka anlalmas gereken baka bir husus var ki o da, burada
aktarlanlarn, tm kstlayc inanlar yok etme tavsiyesi olmaddr.
Bu konuda en nemli ey kstlayc inancn olumlu niyetini anlayacak
ekilde onunla iletiim kurmak ve buna zaman ayrmaktr. Birok ki
inin kstlayc inanlardan kurtulma konusunda ektii temel skn
t, mevcut durumlarn anlama ve inancn bariz belirtileriyle iletiim
kurma eylemine gememelerindendir. Herhangi bir virsn varln
kabul etmek gerek bir bilgelik gerektirse de, bundan etkilenmemek
yolunda atlacak en nemli admlardan biri olmaktadr.
Herhangi bir dnce virsnn neden olduu rahatszln iyi
letirilmesi, daha geni bir perspektif ve seenekle donatacak ekilde
zihinsel haritalarmzn zenginletirilip derinletirilmesini kapsamak
tadr. Bilgelik, ahlak, ekoloji, tek doru olarak grlen ya da gsteri
len dnya haritalar ile olumaz. nk insanolu tek doru olarak
kabul edilecek dnya haritalar oluturma yeteneine sahip deildir.
Ama, iinde yaadmz dnya, ekolojimiz ve tm bunlarn sistemik
doas gerei mmkn olan en zengin haritay oluturmaktr, zira bi
reyin dnya modelinin geliip zenginlemesi, kimlik ve misyon duygu
sunu da o oranda gelitirecektir.
Sonu olarak gerek Dil llzyonlar gerekse NLP'de kullanlan bir
ok prensip ve teknik, inan sistemi iindeki dnce virsleri iin ba
klk gelitirecek bir tr alama gibi dnlmelidir. Yukarda bah
si geen tm bu teknikler, deerlerimiz, beklentilerimiz, isel durumla
rmz ve deneyimlerimizle yeniden balant kurmamz salayarak, k
stlayc inan ve dnce virslerini datp, doallkla gncellenebi
lecek bir balam iine koymaktadrlar.

219
 N VARSAYIMLAR

H
erhangi bir dnce virsnn deneyimlerimizden gelen kart
rnek veya yeni bilgilerle dzeltilip gncelletirilmesini nleyen
en nemli faktrlerden biri, inancn aka ifade edilmeyip bir n var
saym eklinde ileri srlmesidir. Bunun deitirilmesi iin dnce vi
rsne temel tekil eden dier inan ve n varsaymlar tanmlanp, y
zeye kartlmal ve incelenmelidir.
Herhangi bir sz, sylem, aksiyon veya inancn yapsnda gm
l olarak bulunan n varsaymlar, bilinalt, faraziye ve inanlarla il
gili olup, sz, sylem, aksiyon veya inanca anlam katarlar. Baka bir
ifadeyle, bahsi geen bu sz, sylem, aksiyon veya inanc anlaml kl
mak iin bunlarn yapsnda bulunurlar ve bulunmalar gerekir. Webs
ter Szl'nde n varsaymak, nceden farz etmek veya mantken n
ceden var olduunu gerekli grmek eklinde aklanmaktadr.
Dilbilimsel (linguistk) n varsaymlar, herhangi bir ifade veya
cmleyi anlaml klmak iin muhtelif bir bilgi veya ilikinin doru ola
rak kabul edilmesi gerektiinde meydana gelirler. rnein: "Terapi ile
ilgili abalarmz sabote etmekten vazgetiinde, ok daha fazla iler
leme kaydedebileceiz," cmlesinde;

a. Birinin terapi abalarn sabote ettii,

b. Terapi ile ilgili bir eit abaya giriildii ve
c. En azndan baz ilerlemelerin kaydedildii
n varsaylmaktadr.

Benzer ekilde, " Bize seenek brakmadklar iin, iddete bavur

mamz gerekir," cmlesi, aslnda " seenek " var ama u anda yok ve

220
bunu belirleyenin " . . .!er, . . .!ar" oul eki ile onlar veya birileri olduu
nu varsaymaktadr.
Dilbilimsel (linguistik) bir n varsaym, cmlenin yaps iinde
aka ifade edilen ve cmleye anlam kazandrmas iin var saylmas
veya kabul edilmesi gereken bir eydir.
rnein: " Dzenli egzersiz yapmay braktn m ? " sorusunda,
"braktn m " ibaresinin kullanm, dinleyenin halihazrda dzenli eg
zersiz yaptn ima etmekte veya n varsaymaktadr. " Dzenli egzer
siz yapyor musun ? " sorusunda ise herhangi bir n varsaym yoktur.
Ayrca soruyu sorann egzersiz yapmay nemli bulmas veya dinleye
nin bu konu ile ilgili alkanlklarn bilip bilmemesi gibi hususlar her
iki soruda da n varsaylmamtr.

"Yetkt!ler, ddet eylemlerinden korktuk/an iin gsterict!erin

yryn engelledt!er. "

"Yetkller, ddet eylemlerini destekleyecekleri iin gsterict!erin

yryn engelledler. "

Yukardaki iki rnek cmleye baktmzda, " korkmak" ve " des

teklemek" kelimeleri dnda her ikisinin de tam olarak ayn yapda ol
duunu gryoruz. Kelimelerin kullanlndaki " .. .!er, .. . !ar" ekine
bal olarak " onlarn" yetkililer ya da gstericiler olduunu ve daha
ok iddetten ekinenlerin yetkililer, destekleyenlerin de gstericiler ol
duunu dnyoruz fakat bu, cmlenin kendisince deil bizim taraf
mzdan varsaylyor. Her iki cmlenin n varsayd tek ey, yry
planlayanlarn gstericiler olduu, hepsi bundan ibaret. ki cmle ile il
gili karm ise, yetkililer ve gstericilerin ayn grup insan olmadklar.
Gerek n varsaymlar, gerekse varsaym ve karmlar cmlenin
veya inancn yzey yapsnda grnmediklerinden dorudan tanm
lanmalar olduka g olmaktadr.

Bu anlatlanlardan sonra, kanser hastas kadn rneinde incele

diimiz iki ayr doktorun inan ifadelerine bir gz gezdirelim:

"Bu zhn-beden yolu le iy!eme yntemlerinin hepsi bir sr zr

valk. Bunlar nsana kafay yedirir. "

"Eer aleni gerekten dnyorsan, onlar hazrlksz brakma

malsm. "

221
 lk cmledeki temel yarg ve genelleme cmlenin yzey yapsnda
dr. (Genelleme ve yargnn dayand herhangi bir beklenti, deneyim,
isel durum ve niyet olmasa bile . )
Bundan dolay b u cmledeki " karmak eitlik" v e "neden-so
nu" ilikisi direkt olarak boa karlp inkar edilebilir. Byle bir du
rumda cmleyi dinleyen kii, " Hi de zrvaltk det! aynca bana kafa
y da yedirmez, " diyebilir. Ancak ikinci cmledeki genelleme ve yarg
cmlenin yzey yapsnda olmadndan kolayca inkar edilip rt
lemez, zira byle bir cmleyi dorudan boa karmak iin, "At/eme
filan aldrdm yok aynca on/an hazrlksz brakp brakmamak da
hi umrumda del, gibi bir ey sylemek gerekir ki, bu da olduka
"

gariptir ve cmleyi kstlayc inan ekline sokan gizli varsaym ve

karmlar (yani leceksin, hazrlkl ol) tam olarak ortaya koymaz.
kinci cmlenin etkin bir biimde incelenmesi iin nce varsaym,
n varsaym ve karmlarn yzeye karlmas gerekir ki, daha sonra
da inancn altndaki olumlu niyet, beklenti ve isel durumlar kefedi
lip deerlendirilerek yeniden erevelenebilsin.
Daha nce rneini verdiimiz iki ayr doktorun kstlayc inan
lar ile karlaan kanser hastas kadn, bir NLP uzman tarafndan
doktorlarn sylediklerinden ok, sylediklerinin ardndaki olumlu ni
yeti aramak ve buna gre tepki vermek zere ynlendirildiinde, ilk
doktorun cmlesi ardndaki iyi niyetin, makul ve akllca davranmak
olduunu grd. Bunun zerine, dier tedavi yntemleriyle de eli
mediine gre, asl doru ve makul olmayan davrann, salna ka
vuma yolunda kendisine sunulan seeneklerden yararlanmamak ola
cana kanaat getirdi. Bu ynlendirme sonunda kadnn farkna vard
baka bir gerek de, doktorun bu itiraz kendi deneyimlerine daya
narak deil, bir cerrah olmann getirdii zihinsel filtreleri nedeni ile
yapm olduu idi. Sonuta kahramanmz, sal iin zihin-beden
yntemlerini uygulamaya ve bu eylemin de, balangta doktorun
olumsuz bir inan gibi grnen aklanmam iyi niyetine yant ver
mek olacana karar verdi.
Dier doktorun, "Eer aileni dnyorsan onlar hazrlksz b
rakma! " sylemindeki olumlu niyet ise, kadnn kaderine raz olmas
ve ailesine kar doru davranmasyd. Kadn bu noktada kaderinin,
nce tanrnn sonra da kendisinin elinde olduu gereine ulat. Her
ne ekilde dnrse dnsn, doktor tanr olmadna gre onun
kaderini de bilemezdi. Bu durumda yaplacak en iyi eyin, herhangi
bir mitsizlie dmeksizin, uyum ve iyimserlik iinde ciddi bir hasta
la nasl yaklalaca ve bununla nasl ba edilecei konusunda o
cuklarna iyi bir model oluturmak olduuna karar verdi.

222
 Her iki doktorun da beklentisinin tam tersi, kadn, belli bir sre
iinde ciddi bir iyileme gstermi, kendisine bu ilerin zrvalk oldu
unu syleyen doktorsa onu ilk grdnde akna dnp bu muci
zeyi nasl baardn sormutu. " Her ne kadar zrvalk olduu d
nlse bile, salma kavumada zihinsel yntemlere bavurup, isel
yollarla srekli kendimi salkl olarak grselietiriyorum," yantn
veren kadn (ki bu kadn benim annemdir) dokuz yl sonra tekrar kar
snda gren doktor, hayalet grmesine arm ve ufak bir kont
rolden sonra omzuna dokunup, "Doktorlardan uzak dur, " demiti.
Dier doktorsa anneme yapt yorumlardan ksa bir sre sonra ben
zer bir hastala yakalanm ve kendi dnce virsleri ve varsaymla
rnn kurban olmutu.
zetle: Bir cmlede ne kadar ok n varsaym varsa, o cmle o
kadar ok "virs" olma potansiyeli tar. Ancak tm bunlarla btn
virslerin zararl olduunu dnmek bizi doru sonulara ulatr
maz. Bugn artk modern genetik mhendisliinde bile yaplandrl
m baz virslerin, genleri birbirine balamak iin kullanld bili
nen bir gerektir. rnein: Kitabn ilk blmnde verdiimiz bir r
nekte ameliyattan kan hastasna, "Bundan sonras tamamen size
bal, " yorumunu yapan doktor, sal iin gereken yeterliliklere sa
hip olduu konusunda hastaya kar olumlu bir n varsaymda bu
lunmutur ve byle bir n varsaymn, hastann eylemleri zerindeki
olumlu etkileri elbette ki yadsnamaz. Ayrca anlatlanlara bal ola
rak her n varsaymn bir virs olduu veya virs tad tabii ki id
dia edilemez.
Dnyaca nl hipnoterapist Mi/ton Erickson 'un Hipnotk Tek
nkleri balkl yaptlarnda, Bandler ve Grinder bu efsanevi adamn
hastasn transa soi<:mak ve sorununun belirtileriyle ba edebilmesini
salamak amacyla n varsaymlar nasl kullandn aklamaktadr
lar. Erickson kendi vakalarnda, muhtelif davran veya tepkileri n
varsayan neri veya cmleleri aadaki gibi olutururdu:

"Seni skan eyin ne olduunu bana imdi mi yoksa bir mddet

bekledkten sonra m anlatmak istersin ) "
(Kiiyi skan eyin anlatlaca varsaylyor. Tek nokta n e zaman
anlataca. )

"Bu kadar abuk geveme. "

(Zaten rahatsn, tek sorun bu konudaki hzn. )

"Bu belirt!er ortadan kalktktan sonra yaammda yapttm dei--

223
 klk/erin izlerini takip etmenin ne kadar kolay olduunu fark
edeceksin. ,,
(Belirtilerin ortadan kalkaca ve yaamdaki deiiklii takip et
menin kolayl n varsaylyor. Tek sorun bunu fark etmek. )

Aadaki boluklar doldurarak istediiniz bir davran veya tep

ki iin n varsayml cmleler kurma uygulamasn kendi banza ya
pa bilirsiniz.

1. _______ y imdi mi yoksa biraz sonra m yapmak

istersin ?

2. Bu kadar abuk ------- gerek yok.

3. bitirdikten sonra ______ ne ka-

dar kolay olduunu fark edeceksin.

224
 KENDNE ATIF

H olabilecek ikinci temel faktr, sz konusu inancn dngsel ola

erhangi bir inancn dnce virs haline dnmesine neden

rak kendine atfta bulunmas halidir.

"Kendine Atf" sreci, herhangi bir ey veya birinin (bir inan, bir
kii, bir ifade veya aklama vb.) kendi geerlilii iin referans nokta
s olarak kendini gstermesi veya ilevselletirmesini anlatmaktadr.
ki ayna arasnda durup bir aynann yansmasn dierinde gr
mek veya birini seyreden birini izleme deneyimi yaratmak, bu oluu
mu grsel olarak aklayabilecek en uygun rneklerden birini tekil et
mektedir.
Kendine atfta bulunan veya kendi ilevselliine bal kalan sos
yal veya psikolojik sistemler, isel olarak oluturduklar kural ve pren
sipleri devreye sokarak kendi gereklerini olutururlar. "D referans
it " sistemler ise dierinin aksine dardan gelen bilgilere duyarl ve
bunlara gre tepki ya da yant oluturan srelerdir.
Herhangi bir sistemin salkl olabilmesi ancak ikisi arasnda bir
dengenin var olmas ile mmkndr, aksi takdirde sistem veya srecin
tamamen kendine atfta bulunmas veya dier bir deyile i referansl
almas, birtakm tutarszlklar ve patolojilere neden olacaktr. rne
in: Tam olarak i referansl davranan bir ahs, gze kendini been
mi veya kstah tavrl gibi grnebilir. referansl alan veya tama
men kendine atfta bulunan biyolojik sistemler iin verilebilecek bir
rnek de kanser hastaldr. Byr ve kendini evreleyen sistemi tah
rip edici bir noktaya doru yaylr.

225
Kendine atfta bulunan cmle veya ifadeler genellikle bir tr dngsel
mantk ya da dier bir deyile ksrdng yaratrlar.
rnein: "Kutsal kitap bize Tanr'mn var olduunu sylemekte
dir ve hepimiz bu sylenenlerin doru olduuna inanmamz gerektii
ni biliyoruz nk kutsal kitap Tanr'nm szleri olarak Tanr tarafin
dan gnderlmitir, ,, yorumu, byle bir dngsel mantk yaratp ken
di geerliliinin delili olarak kendine atfta bulunmaktadr.
Bu oluuma verilebilecek dier bir rnek de, ald yedi adet in
ciyi ibirlikileriyle paylamaya alan hrszn hikayesidir. Sa elinde
tuttuu iki inciyi birine, sol elindeki dier ikisini de dier ibirlikisi
ne veren hrsza arkadalarndan biri;
"Nasl oluyor da tanesi sende kalyor ? " d iye sorduunda,
hrsz;
"nk ben liderim de ondan diye cevap verir. "
Dieri;
" yi de, nasl oluyor da lider sen oluyorsun, " diye tekrar sordu
unda, hrsz;
" nk bende inci var da ondan," der.
Bu rneklerden de aka anlalaca gibi argmann yars, ken
di geerliliini salamak iin dier yarsn kullanmaktadr.
Kendine atfta bulunan veya kendi geerliliine hizmet eden cm
le ve ifadeler, o cmle veya ifadenin iindeki baz kilit kelimelerin bel
li belirsiz bir ekilde yeniden tanmlanmas dolaysyla kendilerini ka
mufle edebilirler.
rnein: "ifade zgrlnde olmas gereken belli bal kts1tla
malar ilgisini ekecek bir mesele olduu iin, konuma zgrlnde
ki tahditlerin halka bir yarar salamas gerekir, cmlesinde aslnda
,,

sylenen ey udur:

"Konuma zgrlndeki kstlamalar topluma yararl olduu

iin konuma zgrlndeki kstlamalar toplumun yararna
dr. ,,

Ancak bu ama, cmle iinde ok ak bir biimde belli olma

maktadr nk, "konuma zgrlndeki tahditler" , "ifade zgr
lndeki kstlamalar" olarak, "topluma yarar salamas" ise "top
lumun ilgisini ekmesi" eklinde yeniden tanmlanmtr. Kendine atf
ta bulunan bu biimdeki inan cmleleri, inancn ekolojisi ve yararl
ln belirleyen meta yapdan (dier deneyimler, deerler, sonular ve

226
isel durumlardan) tamamen kopukturlar.
Kendine atf sreci herhangi bir inanla bir araya geldiinde ko
laylkla "szel virs" ekline dnebilmektedir. Aadaki cmleye
ksaca bir gz atalm:

"Beni sonuma kadar okumak zorunda olduun iin artk benim

kontrolm altmdasm. "

Psikoloji ile ilgilenen dilbilimcilerin "viral" cmle olarak isimlen

dirdikleri bu tr cmlelerin en temel zelliklerinden biri, kendilerine
atfta bulunma yolu ile kendilerini teyit etmeleridir. Bu tr cmlelerde
referans olarak gsterilen tek " blge" cmlenin kendisi olduundan,
buna kar kontrol olana salayacak herhangi bir baka bilgiye, ula
lamamaktadr. Ayrca ieriindeki neden-sonu iddiasn anlamak iin
cmlenin sonuna kadar okumak zorunda kalmz, belli bir geerlilii
olduunu gstermekle birlikte gerekten bizi kontrol altna almakta
mdr? Alyorsa, bizi kontrol altnda tutan ey nedir? rnekten de an
lalaca gibi, cmle sadece kelimelerden ibaret olup herhangi bir kim
lie sahip grnmemektedir. Cmleyi yazan kii halihazrda lm de
olabilir. Yoksa bizi kontrol altna alan o kii mi? Tekrar sylemek ge
rekirse, bu tr cmlelerde de, cmlenin her trl meta yapdan kopuk
olmas onun kendi geerliliine hizmet etmesine neden olmaktadr.

Paradoks ve Klstrdngii
Kendine atfta bulunan cmleler, bir tr ksrdng yarattklar kadar
baz elikiler de yaratarak kendilerini geersiz klabilirler.
rnein: "Bu cmle yanl, " ifadesi, elikisel sonu reten tipik
bir rnektir. Zira cmle doru ise, yanltr. Eer yanl ise o zaman da
doru demektir.
Bu elikiye ait dier ilgin bir rnek de, kasabann birinde ken
dilerini tra edemeyen insanlar tra eden berberle ilgili bilmecedir.
Bilmece bu berberin kendisini tra edip edemeyecei ile ilgilidir. Bu
berber kendini tra eder mi ? Eer ederse, o zaman kendileri tra ola
mayan insanlar grubunun bir yesi olmayacandan kendini tra ede
mez. ayet kendini tra edemezse o zaman da kendilerini tra edeme
yen insanlar grubuna dahil olacandan, kendini tra etmesi gerekir.
Kendine atf elikisi ile ilgili nc rnek de u soru ile verile
bilir: "Eer Tanr her eyden daha gl ve her eyi yapmaya mukte
dir ise, kendinin bile tayamayaca bir kaya paras yaratabilir mi ? "
kili Sarmal, her koulda kayp yaratan zel bir eliki durumu-

227
dur. Daha ak ifade etmek gerekirse, bir dzey (yaammz, gvenli
imiz, mutluluumuz vb.) iin yapmak zorunda olduumuz eylerin
d ier dzeyde (yaammz, mutluluumuzu, gvenliimizi) tehdit et
mesi, tipik olarak karlkl ikilem yaratan bir kili Sarmal durumudur.
ABD ' de Joseph Heller tarafndan Catch 22 adyla, Amerikan Ha
va Kuvvetleri'ndeki brokrasiyi hicvetmek amacyla kaleme alnan ro
man, ikili sarmaldaki karlkl elikiyi net bir ekilde ortaya koy
maktadr. Roman, havac Yossarian'n, kinci Dnya Sava srasnda,
sava korkusu nedeniyle hava kuvvetlerinden kama giriimlerinin
"Catch 22" uygulamasna taklarak nasl boa gittiini anlatmaktadr.
Romanda ad geen havac, yapt giriimler sonucu deli olduu
nu ispat edebilirse uu grevinden alnacan tespit eder. Herhangi
bir kiinin delilik nedeni ile askeri grevden geri ektirilmesi, bunu sa
dece kendisinin talep etmesi sonucu mmkndr. Ancak " Catch 22"
uygulamas, herhangi bir askerin terhisini talep etmesi durumunun
akllla delalet ettiini varsaymakta ve hibir akll insann, yaam
riskinin sregeldii bir balamda bulunmak istemeyeceini iddia et
mektedir. Bu nedenle Yossarian'n umak istememesi talebi onun deli
deil akll olduunun ispat olmutur.
kili Sarmal, genellikle Catch 22'de anlatld tarzda bir tr ksr
dng ve ikilem yaratarak aresizlik ve karmaa duygularna yol aa
bilmektedir.
Ancak tm bunlarn dnda ksaca sylemek gerekir ki, Kendine
Atf sreci herhangi bir sistem iinde dier srelerle nasl dengelendi
ine bal olarak gerek yaratclk gerekse karmaa kayna haline ge
lebilir. Dier bir ifade ile yaplandrlma ve kullanlma ekli bir tr bil
gelik ya da patoloji nedeni olabilecektir.

228
 MANTIK TPLER TEORS

F elikisinin yaratt sorunlarn stesinden gelmek amacyla man

ilozof v e matematiki Bertrand Russell, kendine atf v e ksrdng

tk tipleri teorisini gelitirmitir. Antropolojist Gregory Bateson Steps

to an Eco!ogy of Mind adl eserinde sz konusu teoriyi ksaca yle
aklamaktadr:

"Paralarn bir araya gelerek oluturduu btn, kendini olutu

ran paralardan farkldr. " Dolaysyla, bir btn veya bir snf, o s
nf oluturan birimlerden biri olamayaca gibi, birimlerden biri de o
btn veya snf olarak dnlemez.
rnein: Bir uval patates, tek bana bir patates deildir. Bu ne
denledir ki, herhangi bir btnn paralar iin sz konusu olan zel
likler veya bunlara uygulanacak kurallarn, o btn iin uygulanmas
gerekmez. (Herhangi bir patatesi sayabilir veya pre haline getirebilir
siniz ancak, bir " snf patatesi" -snf burada farkl bir soyutlamay
belirttii iin- soyup pre haline getiremezsiniz.)

229
 Snf hakkndaki
Bu kutunun iindeki tm cmleler yanltr.
r-------. .,__ temel yorumu snfn
paralarndan birine
2 +2=5 dahil etmek eliki ve
karmaa yaratr.
Tm kutup aylar tropik hayvanlardr.

Ay, yeil peynirden yaplmtr.

Tm fareler bir tr kutur.

Bu kutunun iindeki

tm cmleler yanltr.

2+2=5
Tm kutup aylar tropik hayvanlardr.
Ay, yeil peynirden yaplmtr.
Tm fareler bir tr kutur.

Russel'n Mantk Tipleri Teorisi'ne gre herhangi bir btn onun

paralarndan biri yapmak icilem ve karmaa yaratmaktadr.

Russel'n Mantk Tipleri Teorisi aslnda, farkl seviyedeki ilem

lerde, Kendine Atf srecinin dzenlenme mekanizmasn oluturma
rneidir ve " kinci Dzen Sibernetik" olarak bilinen almalarn
odak noktasn oluturmutur.
" kinci Dzen Sibernetik" genellikle tekrarlanan dng ve sre
lerle ilgilenir. Tekrarlanan dng, kendine atfta bulunan sre iinde
ki zel bir geri besleme (geri besleme) dngs olup kendi ilevinin bir
paras olarak kendini ne srer. " letiim hakknda iletiim" , "gz
lemci hakknda gzlem" , "geri besleme hakknda geri besleme" vb.
tm rnekler, tekrarlanan dng ve kendine atf rnekleridir.

230
 BR NAN VEYA GENELLEMEY
KENDNE UYGULAMAK

il llzyonlar iinde "Kendine Uygulama" olarak bilinen dil ka

D lb, herhangi bir kiinin sahip olduu inanc yeniden dnp
deerlendirmesi iin, bir nceki blmde aktardmz " Kendine Atf"
srecinin, o inan zerine szel olarak uygulanmas rneklerinden

bahsetmektedir. Daha ksaca tanmlamak gerekirse, bir inanc kendi

sine uygulamak, inan ifadesini, o inanla ortaya kan kriter ve ge
nellemeye gre yeniden deerlendirmeyi kapsamaktadr.
rnein: Herhangi bir kii " szckler" konusundaki inancn,
"szcklere gvenemezsin " diye ifade ediyorsa, bu inancn kendine
uygulanmas, "Szcklere gvenemeyeceime gre sanmm biraz n
ce sylediin szcklere de gvenmemem gerekir, " karl ile ger
ekletirilir. Baka bir rnek de, herhangi birinin, "Genelleme yap
mak yanlrtr, " szne, "Genelleme yapmak yanfttr derken sen de
bir genelleme yapma hatasma dmyor musun?" sorusuyla karlk
vermektir.
Bu konuyla ilgili rnekleri oaltmak elbette ki mmkndr, an
cak bir inan veya genellemeyi kendine uygulama srecinin ana ama
c, inancn kendi genellemesi ile uyumlu olup olmadnn ortaya
kartlmasdr - zira inan iin altn kural, "yaplan bir genelleme in
sanlar iin geerli olduu kadar kendisi iin de geerlidir" kuraldr.
rnein: "Harita blge deildir, " sz, bunu syleyen kiinin de
inancn ierir. Haritann blge olmad inanc da bir harita olduu
na gre, bunun da bir gereklik olduunu dnmemek gerekir. Ge
nellikle kstlayc bir inanc kendine uygulama sreci, o inancn yarar
l olmad alanlar ortaya karan bir ikilem yaratr. Bu her ne kadar
bir ikilemse, o inantan kurtulunmas adna yararl bir ikilemdir. Yani

23 1
eski bir atasznn dedii gibi " atee atele yant vermenin" gerekli
olduu durumlara benzer.
nancn kendine uygulanmas ynteminin en iyi kullanm rnek
lerinden biri, bir NLP seminerinde katlmclardan birisinin sahip oldu
u dnce virs ile baa kmak iin yaplm olan kullanmdr. Sz
konusu olan bu katlmc, ses tonuna esneklik kazandrmay uygula
ma yaparak gelitirmek istiyor, fakat ne zaman bunun iin biraz aba
harcasa, ciddi derecede isel bir kar koyma ile baarsz oluyordu.
Adamn bir taraf, sesine esneklik kazandrmann kendisi iin son de
rece normal bir ey olduunu sylese de, uygulama srasnda bu yap
t ona ok komik geliyor ve egzersizler srasnda kilitlenip kalmas
na neden oluyordu. Yaad bu ikilem ve sregelen bu skntl durum
bir mddet sonra artk sadece kendisi iin deil, onunla ayn uygula
may paylaan dier katlmclar iin de sorun olmaya balamt. Du
rumu fark eden NLP eitimcileri bu soruna bir son vermek amacyla
bir kartrma tekniini uygulamaya karar verdiler ve isel direncin
tam ortaya kt bir noktada uygulamaya getiler:

1 . Eitimci: "Anladm kadaryla ses tonunda yapacan oyna

malarn normal olduunu dnyor fakat bunu yaparsan komik g
rnecein endiesini tayorsun. Sorum u: Normal bir ekilde komik
mi olmak istiyorsun, yoksa komik bir ekilde normal mi ? "
Soruyu dinledikten sonra bir a n savunmasz kalan gen katlmc
cevap vermekte zorlannca frsat karmayan ikinci eitimci;
2. Eitimci: " Bu soru karsnda kafann karmas ok normal,
nk byle bir soru sormak aslnda ok komik," dedi.
1 . Eitimci: " yi de madem soru komik, byle komik bir soruya
normal tepki vermek komik deil mi? "
2 . Eitimci: " Durum u a n olduu kadar komik grndnde
byle komik bir soru sormak son derece normaldir. "
1 . Eitimci: " Bunu sylemek ok komik ve ayrca hepimizin by
le komik bir duruma dmesinin ok normal olduunu ve buna da
normal bir tepki vermemiz gerektiini dnyorum. "
2. Eitimci: "Sylediimin komik olduunu biliyorum ama nor
mal davranmak iin komik olmam gerekiyor. Aslna bakarsan bu du
rumda normal bir davran sergilemek komik olur. "
Katlmcnn kafas iyice karmt. Bir a n duralad v e sonra gl
meye balad. Bu noktada eitimcilerden biri, "Haydi imdi uygula
may yeniden yapalm," dedi ve tabii ki katlmc artk herhangi bir i
sel karmaa yaamadan deneyimi tamamlad. Bu karmaa teknii ka
tlmcnn ses tonu deiiklii zerindeki duyarlln azaltarak farkl

232
kriterler karsndaki tepkilerini seme zgrln temin etmt.
Sonrasnda ne zaman davranla ilgili bir uygunluk ve komiklik eli
kisi sz konusu olsa glmsyor ve daha etkin bir strateji oluturabi
liyordu.
nancn kendine uygulanmas ile ilgili dier bir gzel rnek de, bir
kadnn yaamn kurtarmakla ilgili ncil'den alnan bir rnektir:

Bir grup insan yanlarndaki bir kadnla sa'ya gelerek onu zina
halinde yakaladklarn ve dini kurallara gre cezasnn talana
rak ldrlmesi olduunu ancak bu konudaki son szn sa'ya
ait olduunu belirtirler. sa elindeki ubukla yere bir eyler izme
ye balar ve, " iinizde bugne dein hi gnah ilememi kim
varsa kadna lk ta o atsn der. " Bu szn zerine kadn sula
yanlar teker teker odadan ktktan sonra sa kadna dnp; "Ne
o kadn! Seni sulayanlarn hepsi gitti mi.?.. " yleyse ben de seni
sulamyorum. Git ve bir daha gnah ileme der. "

sa'nn, " inizde bugne dein hi gnah ilememi kim varsa

kadna ilk ta o atsn," ifadesi, inanla ileri srlen deeri, inancn
kendisine uygulama rneidir. Bu ifade ile sa, ncelikle "zina" keli
mesini "gnah " kelimesiyle yeniden tanmlayarak, zinay gnaha do
ru geniletmi (byk paralar), sonra da insanlar, ayn deeri kendi
davranlarna uygulamaya davet etmitir. Burada dikkat edilmesi ge
reken ey, sa'nn herhangi bir inanca meydan okumadan bunu ere
ve dna tayarak grubun kendilerini kadnn yerine koymasn sa
lamas ve bu yolla insanlarn dnya haritalarnn genilemesine yar
dmc olmasdr.

233
 O bir gnahkar Cezalandrlmay
(bu gnaha hak ediyor
bilerek girdi) Bu nedenle (talanarak)

sa'nn Kendine Atf kalbn kullanmas

kadnn hayatn kurtaryor.

Uygulama yapmak ve ustalamak amacyla, bu kalb kendi

inanlarnz iin de deneyebilirsiniz. Balamak iin nce, neden-sonu
veya karmak eitlik ieren bir inan cmlesi oluturun.

rnein: Ben ____ nk _________

___ (inan ) .

"Ben zeki biri deilim fiinkii yeni bir ey renmem olduka za

man alyor.

Buradaki inancn kendisini, bu inan ifadesi ile belirlenen kriter

veya genellemeye gre nasl deerlendirebilirsiniz? Bu inan, kendi id
dias iin, nasl bir rnek tekil eder? (veya etmez? )

rnein: Zeki biri olmadnz renmeniz n e kadar zaman ald?

Bunun sizi gereksizce kstlayan bir fikir olduunu anlamanz ger

ekten uzun bir zaman aldysa, belki de renme konusunda yeni bir
eyler renmek istersiniz.
Bazen bir inanc kendine uygulama ilemini dorusal olmayan bir

234
biimde dnmeniz gerekebilecektir. rnein: Herhangi birisi, " Bu
nu karlayabilmem olanaksz nk bu ok paha!t, " gibi bir ey sy
lediinde, buradaki kendine uygulama rneinin daha metaforik ol
mas gerekecektir.

rnein: "Buna bu kadar sk skya ba!t kalmak sizin iin ok

paha!tya mal olabt!ir. "

veya

"Size bir sr firsat kartabt!ecek byle bir inana tamanm be

de!t'ni deyebilece'nizden em'n misiniz?"

Benzer olarak ayet birisi, "Kanser tehisi sanki lm yolculuu

na bt!et keslmesi gbi bir ey, " derse, burada inanc kendine uygula
ma sreci, "Bu inan yllardr kanser gibi yaytld. Belki de imdi onu
yolcu etmen'n zamandr, eklindeki bir ifadeyle salanabilir.
,,

235
 N1ETA EREVELER

B genellemeyi kendine uygulama sreci, kiinin sahip olduu o inan

ir nceki blmde etraflca incelediimiz herhangi bir inan veya

hakknda genellikle bir meta konum un olumasna yol aar.

'

NLP'de psikolojik deiim ve geliimi gerekletirmek amacyla

kendine atf srecinin uygulanmas ile ortaya kan " meta konum,"
bireyin kendini inantan dsallatrarak, bunun gereklik deil, sade
ce gerekliin yorumu olan bir inan olduunu fark etmesini ve yeni
anlay ve i grler kazanarak daha etkin davranmasn salar.
Herhangi bir inan hakknda " meta konum"a geebilmenin veya
"meta konum" yaratmann en dolaysz yolu, NLP'de " meta ereve"
olarak bilineni uygulamaktr. Meta ereveyi uygulamak demekse,
herhangi bir inanc mevcut balammz iinde kendi sregelen kiisel
erevemiz veya bak amzla deerlendirmek, dier bir deyile,
inan hakkndaki inanc ortaya koymak demektir.
rnein : Herhangi bir inancn sama veya yanl olduuna ina
nabiliriz. "Bunu beni mutlu etmek iin soylyorsun, ifadesi, baka
,,

biri tarafndan yaplan olumlu bir deerlendirmenin etkisini azaltan

ancak kiinin meta ereveyi nasl kullandn gsteren tipik bir r
nektir. Bir nceki blmde incelediimiz inanc kendine uygulama ile
meta ereve arasndaki temel fark udur: nanc kendine uygulama
kalbnda inanc deerlendirmek iin inancn ierii (inanla ortaya
konan genelleme ve deerler) kullanlr. Meta ereve uygulamasnda
ise, mevcut inanc deerlendiren dier inancn ierii ilkinden tama
men farkl olabilir.
rnein: "Yaamak iin gl olma!tsm, inan ifadesi iin
,,

" inanc kendine uygulama " rnei, "Bu inanan gelecek yzytla kadar

236
yaayabilecek gte olup olmadn merak ediyorum, karl ile
"

salanabilirken, ayn inan iin " meta ereve" uygulamas, "Bu sy

lediiniz, yaamak konusunda en nemli ey olan ibirlii ve esneklik
,,
frsatlann yok eden ok erkeksi ve kat bir inan, ifadesiyle salana
bilir.
"Meta ereve" olarak aktardmz bu teknik, herhangi birinin
kiisel tarihi veya dier eitli sosyal etkilenimler sonucu oluturduu
ereve iinde yer alan inanlar iin gerek psikoterapi gerekse dan
manlk almalarnda olduka kullanlan ve bilinen bir stratejidir. r
nein: Sigmund Freud'un psikanaliz teknii meta ereve uygulamas
nn klasik bir rneini tekil etmektedir. Freud karlat vakalarda
hastalarnn ikayetlerini srekli kendi teorisi iinde ereveleyerek on
lara aktarrd. Fareler konusunda fantezi ve takntlar olan bir hasta
syla yapt almadan alnan aadaki paragrafa bir gz gezdirelim:

Ona ocukluundan kaynaklanan tm bu ayplanacak drtlerin

hepsinin aslnda bt!inaltnn yaatt ocukluk karakterinin bir
trevi olduunu ve byle ahlaki sorumluluklann ocuklara yk
lenemeyeceini b!mesigerektiinden karakterindeki bu zellikler
nedeniyle mantken kendini sorumlu olarak dnmemesi gerek
tgini syledim.

Freud, utanlacak drtleri bilinaltnn yaatt ocukluk karak

terinin trevi olarak adamn dncelerini farkl bir adan erevele
yip, sonra da ocuklarn bundan sorumlu tutulamayacan syleye
rek kendisini sulamamas gerektiini ima etmitir. Sonu olarak me
ta ereve uygulamas, kiinin kendi zihinsel srelerini gzlemleyip
perspektifini deitirmesine ve bu yolla kstlayc inancn etkilerinin
ortadan kalkmasna olanak tanyacaktr.
Sz konusu bu kalb kendi inanlarnz iin de deneyebilirsiniz.
nce sizi kstlayan bir inan, genelleme veya yargy dnn. Bu
inan hakkndaki alglarnz deitirip zenginletirecek dier inan ne
olabilir?

Buna inanyorum nk:

Dier btn Dil llzyonu Kalplar'nda olduu gibi, " Meta er

eve" uygulamasn da nce herhangi bir glendirici inanc destekle
mek iin kullanabilirsiniz.

237
 rnek olarak herhangi bir kiinin, "Bilgim ve t!etiim yeteneim
hayatta kalmam salyor, " dediini varsayalm. Burada destekleyici
bir meta ereve rnei yle olabilir: "Bilgi amn yaam faktrleri
ni tamamen deitirdiinin farknda olmanz mkemmel. "

238
 MANTIK DZEYLER

il llzyonlar iinde " nanc Kendine Uygulama" ve " Meta er

D eve" olarak adlandrdmz her iki dil kalb da, farkl dnce
dzeylerine doru dikkatimizin deimesine neden olarak, Russel'n
mantk tipleri teorisinde sz ettii, bir btn ve onu meydana getiren
paralarn ayn dzeyde dnlemeyecei gerei konusunda bizler
de daha fazla farkndalk yaratrlar.
Russell'n Mantk Tipleri Teorisi'ni, davran, renim ve iletiim
le ilgili birok meselenin aklanmas ve zmne yardmc olacak e
kilde uygulamaya koyan antropolojist ve iletiim teorisyeni Gregory
Bateson, farkl mantk tipleri fikrinin, patolojik dnce, daha ileri d
zeyde renim ve oyunu anlamada esas olduunu ileri srmekle kalma
m, buradaki karmaann dnce virs ve kstlayc inan dediimiz
olgularn da ana sorumlusu olduunu iddia etmitir. Bateson, rnein
oyun durumunun, davran ve mesajlarn farkl trleri arasndaki ayr
m kapsadn ve gerek insanlarn gerekse hayvanlarn, yaamn hangi
yn ile ilgili olursa olsun bir "oyuna " giritiklerinde ayn davran or
taya koyduklarn, bunun da genellikle farkl trde bir davran snf
na dahil olup gerek olmadn kabul ettiklerini sylemitir.
( rnein: Dv oyunu oynayan tm hayvanlar bu oyun iinde
nasl ayn davran sergilerlerse, doktorculuk oynayan tm ocuklar
da ayn doktor davrann gsterirler. ) Farkl trdeki bu davranlarn
farkl mesajlar olduunu ileri sren ve bunlara "meta mesaj " -mesaj
hakkndaki dier mesa;lar- diyen Bateson (ki bu mesajlar szsz ileti
im salayan mesajlardr), bunlarn mevcut iletiimin ieriinden ok
farkl mantk tipleri olduunu iddia ederek, etkin bir iletiim ve etki
leimde bu mesajlarn hayati nemi zerinde durmutur.

239
 rnein, oyun oynayan hayvanlar, yaptklar eylerin ciddiye
alnmamas ve bunun sadece bir oyun olduunun anlalmasn belir
tecek ekilde kuyruklarn sallayarak, atlayp zplayarak sinyal verir
ler. Isrklar bile gerek bir srk deil oyuncu! bir srktr. Birebir ay
n olmasa bile, oyun olgusu iindeki insanlar da, deiik jest veya mi
miklerle niyetlerini belirtmeye alrken bu tr meta mesajlardan ya
rarlanrlar. Bateson, birok sorun ve atmann, bu mesajlarn yanl
yorumlanmas veya karmas sonucu olduunu ileri srmektedir.
Farkl kltrlerden gelen insanlarn iletiim kurmaya alrken szsz
sinyalleri yorumlamakta ektikleri skntlar bu anlatlanlar iin veri
lebilecek en iyi rneklerden biridir.
Bateson, Epidemiology ofa Schizophrenia ( 1 955) balkl yap
tnda, gerek meta mesajlar gerekse farkl davranlar doru olarak al
glama ve yorumlama yetersizliinin birok psikotik ve lgn davran
n kklerini oluturduundan bahsetmi ve bu konuyla ilgili bir has
tanenin eczanesine giden akl hastas bir gencin, bankonun arkasnda
ki hemirenin "yardma o!abt!ir miyim? " sorusunun, tehdit mi, sek
sel bir davet mi, bir uyar m yoksa samimiyet gsterisi mi olduunu
ayrt etmekte ektii sknty rnek olarak gstermitir.
Herhangi bir kiinin bu ayrm yapmaktaki yetersizliinin ileti
imde uygun olmayan bir sonuca yol amasn Bateson, eyalet kodu
nu, ehir kodundan ve mahalli telefon numarasndan ayramayan te
lefon hatlarna benzetmektedir. Bu koullar altnda sistem ya eyalet
kodunu telefon numarasnn bir paras olarak ya da telefon numara
sn eyalet kodunun bir paras olarak alglayacak ve sonuta arayan
kii yanl numaraya ulaacaktr. Tm numaralar ierik olarak doru
olsa bile snflandrmann (eklin) yanl olmas bir karmaaya neden
olup sorun yaratacaktr.
renim ve iletiimdeki Mantk Kategonleri ( 1 964) isimli ese
rinde Bateson, iletiimde olduu gibi renimdeki farkl mantk tip
lerini de genileterek aklamaya alm ve tm deiim sreleri
iin dnlmesi gereken iki temel renim tr veya seviyesinden
sz etmitir:
renim 1 = (Herhangi bir uyarana kar tepki verecek ekilde
koullandrma - ki pratikte bu renim tr artl refleks olarak bilin
mektedir. )
renim 2 = (Anlamn doru olarak yorumlanabilmesi amacyla
daha geni balamda oluan uyaran fark etmeyi renme deutero -

renim.) Teste tabi tutulan hayvanlar iin bir renim zemini olu
turmak, renim 2 olgusunu aklayacak en temel rneklerden biri
dir. Bu ksa ifadelerle aklanmaya allan ey udur:

240
 Laboratuvar hayvanlar ayn faaliyet tr iindeki (yani ayn fa
aliyet biimi ile) gerekletirecekleri yeni grevleri ok daha abuk
renirler. Bu durum, izole edilmi tek bir davrantan ok bir davran
grubu veya sn/im renmekle ilgilidir.
rnein: Korunma koullarna kar eitilen bir hayvan farkl tip
teki yeni bir korunma davrann ok daha hzla renecek ancak
artl refleks davrann (zil sesiyle aznn salyalanmas gibi) bu tr
de eitilmi dier hayvanlara nazaran daha yava renecektir. Yani
zetle kendine elektrik oku yaatacak objeleri tanmlama ve bunlar
dan uzak durmay daha abuk renecek, ama herhangi bir zil ald
nda buna tepki vermeyi daha yava renecektir. Dier trde eitil
mi hayvanlar iin tabii ki tersi geerli olacaktr. Bu her iki renim t
rnn de farkl mantk tipleri olduunu ve ayn kurallarla ilemeyece
ini belirten Bateson, farelere kefetmeleri iin verilecek takviyenin
(renmeyi renmek anlamnda) herhangi bir objeyi test etmekten
(kefin ieriini renme) ok daha farkl bir doas olduunu ileri
srmtr. Aadaki paragraf yazarn Steps to an Ecology of Mind
adl eserinden alnmtr:

Herhangi bir fareyi garip bir objeyi incelerken (olumlu veya

olumsuz anlamda) takviye ederek onun bu objeye yaklap yak
lamamay renmesini salayablirsiniz. Fakat kefin ast! amac
hangi objelere yaklap hanglernden uzak durulmas konusunda
bilgi edntlmesdir. Verlmi bir objenin tehlikeli olduunu kefet
mek, bilgiednmek indeki bir baardr. Bu baar, gelecekte ga
rip objeleri kefetme konusunda farenin cesaretini krmayacaktr.

Kefetme, farkl grevleri ayrt etme ve yaratclk yeteneklerinin

hepsi, bu yeteneklerin oluup gelimesine neden olan spesifik davra
nlardan daha st dzeyde bir renme ekli olup, deiimin kural ve
dinamikleri bu dzeyde daha farkl olmaktadr.
lk gelitii sralarda Bateson ve Mantk Tipleri olgusunun NLP
zerindeki kanlmaz rol ve etkileri, daha sonrasnda benim ayn
konsepti, insan davranlar ve deiimde "Nro-Mantksal Dzeyler"
olarak farkl bir biimde uyarlamama neden oldu.
Bateson ve Russell'dan yararlanarak oluturduum bu modelde,
deiim ve davranlar iin szn ettiim dzeyler, farkl mantk tip
lerindeki sreler olarak doal bir hiyerari iinde ilev grrler. Buna
gre her dzey bir altndaki faaliyet trn dzenler ve ynetir. Dola
ysyla daha st dzeyde meydana gelecek herhangi bir deiiklik, alt
dzeylere yansyp oradaki deiimi hzlandracaktr. Ancak alt dzey-

241
 !erde meydana gelecek bir deiikliin st dzeydeki sreleri ayn a
buklukla deitireceini syleyemeyiz. rnein: nanlar, davransa!
reflekslerden ok daha farkl dinamiklerle oluup, farkl kurallarla de
iim gsteren bir sretir. Bu nedenle herhangi bir davran dllen
dirip cezalandrmak, o davran gerekletiren kiinin inancn dei
tirmeyecektir.
"Nro-Mantksal Dzeyler" modeline gre evresel etkenler dav
ranlarmzn meydana geldii spesifik dsal koullar kapsamakta
dr. Herhangi bir isel harita, plan veya stratejiden yoksun davramla
nmz, anlk reaksiyon veya alkanlklarmz eklinde ortaya karlar.
Yetenek dzeyinde eitli dsal durumlara gre davranlarmz seer,
deitirir ve uyarlayabiliriz. inan ve deerler dzeyinde dnce, plan
veya stratejilerimizi tevik eder, bunlara ket vurur ya da genellemeler
de bulunuruz. Kim/k dzeyi tm inan ve deerler sisteminin benlik
anlay ile birlemesidir. Tinsel dzey ise fert, aile ve toplum olarak
kendimizi de aan daha byk bir sistemin paras olduumuz mese
lesi ile ilgilidir.
Davranlarmz ve alglarmz aracl ile yaadmz deneyimle
rimizden daha soyut olan tm bu dzeylerin, davranlarmz ve dene
yimlerimiz zerindeki etkisi olduka byktr.

*
Davranlarmz oluturduumuz, dsal frsat ve kstlar ta
yin eden evreselfaktrler nerede ve ne zaman sorusuna yant
verr.
*
Dsal evreden aldmz spesifik etki ve tepkilerle oluan dav
ramlanmz ne sorusuna yant verir.
*
Zihinsel harita, plan ve stratejilerimiz dorultusunda davran
larmza yn veren yeteneklerimiz nasl sorusuna yant verir.
*
Yeteneklerimizi gerek olumlu gerekse olumsuz olarak etkileye
bilen inan ve deerlerimiz neden sorusuna yant verir.
*
Benlik anlay dorultusunda inan ve deerlerimizi ekillen
dirip yaamdaki misyonumuzu belirleyen kim/k faktr kim
sorusuna yant verir.
-
Birey aile ve toplumu aan daha byk bir sistemin paras ol
duumuz gerei ile ilgilenen tinselfaktrler kimin iin, ne iin
sorularna yant verir.

NLP erevesinden bakldnda her biri farkl oluumlar olan bu

srelerin hepsinin insanlar zerindeki nrolojik etkilerinin de farkl
olduunu, Dil llzyonu Kalplar'n retmeye altm bir seminer
srasnda fark ettim. Kurduum cmlelerde ileri srdm yarg ayn

242
olmasna ramen, ayn yarg farkl dzeyler iin farkl etkiler yarat
yordu. Bu konu ile ilgili aadaki cmleleri bir karlatralm:

1. Yanndaki (evrende) bu ey olduka tehlikeli.

2. Bu balamdaki davranlarn olduka tehlikeliydi.
3. Yarglama konusundaki yetenein ok tehlikeli.
4. nem verdiin inan ve deerlerin olduka tehlikeli.
5. Sen tehlikeli bir insansn.

Yukardaki cmlelere bakldnda her bir ifadedeki yarg bir e

yin tehlikeli olmas konusunda olsa bile farkl dzeyler iin insanlar
zerinde farkl sonular yaratmaktayd. Gerekten de herhangi bir ki
inin size davrannzn tehlikeli olduunu sylemesi ile bu yargy
kimlik dzeyine karp sizi tehlikeli bir kii olarak nitelendirmesi ara
snda olduka byk farklar vardr. Herhangi bir yargy temel alp
bunu sras ile evre, davran, yetenek, inan ve deerler ve kimlik d
zeyine kardmda yargnn olumlu veya olumsuz olmasna bal
olarak insanlarn daha savunmac ya da daha mutlu tepkiler verdikle
rine tank oldum.
Bu sreci kendiniz iin de uygulayabilirsiniz. Herhangi bir kiinin
size aadaki cmleleri sarf ettiini dnn. Her bir cmle ile ileri
srlen deerlendirmenin ayn olmasna zen gstererek, her bir d
zey iin zerinizde ne gibi etkiler braktn duyumsamaya aln.

evrendekler ok ( aptal / irkin / istisnai / gzel).

Bu durumdaki davrann ok (aptal / irkin / istisnai / gzel).

Sende gerekten ok (aptal / irkin / istisnai / gzel) olma yetene

i var.

inan ve deerlerin ok (aptal / irkin / istisnai / gzel).

Sen ok ( aptal / irkin / istisnai / gzel)sin.

243
 MANTIKSAL DZEYLERN DEGTRLMES

ilinmesi gereken en etkili Dil llzyonu becerilerinden biri de her

B hangi bir zellik veya deneyimi bir dzeyden dierine tayabilme
becerisidir. ( rnein : Herhangi bir kiinin kimliini, yetenek veya
davranndan ayrabilmek. )
Kimlik dzeyindeki olumsuz yarglar genellikle herhangi bir kii
nin istenen davran gerekletirebilme yetersizliine bal olarak ve
ya davrann farkl bir biimde yorumlanmas sonucu ortaya kar.
Kimlik dzeyindeki olumsuz yargy kiinin davran veya yetenek d
zeyine tamak, ondaki zihinsel ve duygusal etkiyi nemli lde azal
tacaktr.
rnek olarak, herhangi bir kiinin kanser nedeniyle bunalma gir
diini ve kendisini kimlik dzeyinde "kanser kurbanym" eklinde ni
telendirdiini varsayalm. Bu tr bir nitelendirme, " Siz kanser kurba
n deil, kanserle mcadelede eitli yntemlerden yararlanma yetene
ini henz gelitirememi normal bir insansnz," yantyla yeniden
erevelenebilir. Bu nitelendirmeyi dili kullanarak kimlikten yetenek
dzeyine tamak kiinin dikkatini hastal ile olan ilikisine ynlen
dirip yeni seenekler aramasna ve iyileme srecine katlmc olmas
na olanak tanyacaktr. Ayn biimdeki yeniden ereveleme " baars
zm " inancn deitirmek iin de uygulanabilir. ( rnein : "Siz baar
sz deil baarl olma konusunda gereken faktrlere henz ulaama
m bir kiisiniz. " )
B u tr szel yeniden erevelemeleri aadaki admlar takip ede
rek siz de oluturabilirsiniz:

244
 a. Kimlik dzeyinde olumsuz bir yarg oluturun.

Ben ( rnein: Herkese

yk oluyorum. )

b. Ya mevcut durum ya da istenen sonula ilgili spesifik bir dav

ran veya yetenek tanmlayn. ( rnein: Problemleri kendi
bana zebilme yetenei.)

c. Kimlikle ilgili olumsuz yarg yerine yetenek ya da davranla il

gili bir cmle kurun.

Belki de siz ( rnein: Baka

larna yk olan biri deil henz problemlerini kendi bana
zme yetenei gelitirememi birisiniz.)

Buradaki ayn sre herhangi bir inanc glendirmek iin de uy

gulanabilir. Bir davran veya yetenei kimlik dzeyine karacak e
kilde kuracamz herhangi bir cmle buna iyi bir rnek tekil edebi
lir. yle ki; "Bu durumda gstermi olduun yaratclk senin olduk
a yaratc bir kii olduunu gsteriyor. "
Bu ve buna benzer yeni dzenlemeler, kiinin kaynaklarna ula
masna ve onlar harekete geirmesine neden olmaktadr.

245
 BLM 9

KALIPLARIN SisTEM O LARAK UYGULANMAS I

n <>

'
 DiL LLZYONU KALIPLARI'NIN
TANIM VE RNEKLER

u ana kadar kitap boyunca, Dil llzyonu Kalplar konusunda, bu

kalplar oluturup kullanabileceimiz birok prensip ve metot ze
rinde durduk. imdi inceleyeceimiz bu blm ise, insanlarn kstla
yc inanlardan kurtulup daha yararl ve g verici inanlara ulama
larna yardmc olacak ekilde tm buraya kadar anlatlanlarn siste
matik olarak zetlenmesi amacn tamaktadr. Kiilerin dikkatlerini
deitirip dnya haritalarn farkl ynlere doru geniletmelerine ola
nak tanyan on drt deiik Dil llzyonu kalb vardr. Aadaki u
inan ifadesini bir an iin dnelim:
"Bu inanca o kadar uzun sredir sahibim ki bunu deitirmek ol
duka zor olacak. "
Sz konusu b u ifade, yaamlarnda baz deiiklikler yapma a
basna giritiklerinde birok kiinin uramak zorunda kald olduk
a bilinen ve mterek bir inanc yanstmaktadr. Bu her ne kadar ge
erli bir perspektifi yanstsa da, deer verilip kat bir ekilde yorum
landnda olduka kstlayc bir etki yaratmaktadr. (Ayrca ayn ifa
de, inan deitirme sreleri ve inan hakknda farkl bir inan olma
nitelii tayp kendine atfta bulunduundan muhtemel bir dnce
virs ve ksrdngye de neden olabilecektir. )

249
 ,.

O kadar uzun - Bunu deitirmek

-
sredir bu inanca olduka zor
sahibim ki Neden olur olacak
... ...

Deiimle lgili Kstlayc nancn Yaps.

Aadaki rnekler on drt farkl dil kalbnn bu inan ifadesi

iin nasl uygulanabileceini gstermektedir. Bir kere daha vurgula
mak isterim ki, Dil llzyonlar' nn amac herhangi bir kii ya da onun
inancna saldrmak deil, dier seenekler dorultusunda inancn ar
dndaki olumlu niyeti koruyacak ekilde kiinin inancn yeniden er
eveleyip onun dnya haritasn geniletmeye almaktr.

1 . Niyet: Dikkati inancn arkasndaki ama veya niyete ynlen

dirmek. ( Bkz. 2. blm, s.59-6 1 . )

rnein: "Kendinize kar drst olma isteinizi ok takdir

ediyor ve destekliyorum. "
Olumlu Niyet = " drstlk "

"Herhangi birisinin inancn deitirmek konusunda gereki

olmak ok nemlidir. imdi isterseniz bu inanca ve bunu de
itirmek iin neyin gerekli olacana gereki gzle bir baka
lm."
Olumlu Niyet = " gereki olmak"

O kadar
Bu inanc
uzun zamandr
deitirmek
bu inanca ---
ok zor olacak
sahibim ki Neden
olur

Niyet.

250
2. Yeniden Tammlama: nan cmlesi iinde kullanlan kelime
lerden biri yerine, ayn anlama gelen, fakat farkl bir etki ya
ratacak baka bir kelime kullanmak. (Bkz. 2. blm, s.50-52.)

rnein: "Tabi ki bu kadar azimle sahip ktnz bir eyden

kurtulmak sk bir mcadeleyi gerektireblir. "
" uzun sredir" sahip olmak = " azimle sahip kmak"
"deitirme zorluu" = "kurtulma mcadelesi"

"Aslnda ok iyi bldiimiz ve tamdmz smrlar amann

balangta garip eyler hissettireblecei konusunda ben de si
zinle aym fikirdeyim. "
" inan" = " bildiimiz ve tandmz snrlar"
"deitirme zorluu " = "snrlar amada balangta hissedi
lenler"

,. .,

O kadar uzun Bu inanc

sredir bu inanca - deitirmek ok
sahibim ki zor olacak
Neden
olur .. .,j

t
r Deitirme "
inan = zorluu =
bilinen srlar balangta
yeniden tanmlama hissedilenler
yeniden tanmlama
\. .)

Yeniden Tanmlama

3 . Sonu: Dikkati, inan veya inanla ortaya kan genellemenin,

bu inanc deitirecek (veya destekleyecek) olumlu (veya
olumsuz) etkilerine ynlendirmek. (Bkz. 5. blm, s.98-99 . )

rnein: "Bir eyin nceden zor olduunu dnmek, sonun

da o eyi gerekletirdiinizde, aslnda dndnzden ok
daha kolay olduunu grmenizi salar. "

25 1
 "Aslnda endielerimizi grp kabul etmek, on/an bir kenara
atmamza olanak tamr, bylece biz de istediklerimize daha
fazla odakknabliriz. ,,

Bu inanc
O kadar uzun
deitirmek
zamandr bu
ok zor
inanca sahibim ki
Neden olacak
olur

Sonu.

4. Paralara Aymna (Kk Paralar): nancn unsurlarn, inan

la ortaya kan genellemeyi deitirecek (veya destekleyecek) e
kilde daha kk paralara ayrmak. (Bkz. 3 . blm, s.74-75.)

rnein: "Herhangi bir inanca ksa sredir sahip olmak, o

inancn deiimini ok daha kolay hale getirir. Belki de, bu
inanc benimsediiniz zamanda bunun nasl olutuunu ha
trlayablir ve o zaman dlimt!deki deiimini hayal edeblir
siniz. ,,
" uzun zaman" = " ksa zaman"

"Eer inancn tamamm bir seferde deitirmek yerine, kk

artlarla bunu gerekletireblirseniz, hem ok daha kolay
olur hem de bununla eleneblirsiniz b!e. ,,

O kadar Bu inanc
uzun zamandr deitirmek
bu inanca ok zor
sahibim ki olacak

Kk Paralara Ayrma.

252
5. Paralara Ayrma (Byk Paralar): nancn herhangi bir esini,
inanla ortaya konan ilikiyi deitirecek ekilde, daha byk bir
snflamaya tabi tutarak genellemek. (Bkz. 3 . blm, s.76-77.)

rnein: "Gemi, her zaman gelecei tam olarak belirleye

mez. Bilg doal!tkla yemlenen srelerle liklendinldiinde
hzla gelieblir. "
"uzun zamandr" = "gemi"
"inan" = " bilgi"
"zor olacak " = "gelecek"
"deitirmek" = "doallkla yenilenen srelerle iliki"

"Tm deiim srelerinin, aceleye getinlemeyecek doal bir

sreci vardr. Asl soru, sahip olduumuz inancn yaam sre
sinin uzunluudur. "
"deitirme zorluu" = " aceleye getirilemeyecek doal sre"
"uzun bir sredir inanca sahip olma" = " inancn yaam sre
sinin uzunluu"

O kadar Bu inanc
uzun zamandr deitirmek
bu inanca ok zor
sahibim ki Neden olacak
olur

nan
deiimi =
Bilgi eidi &
deiim sreci
Byk paralar

Byk Paralara Ayrma.

253
6. Benzerlik Bulma: nanla ortaya kan genellemeye kar ko
yan (veya destekleyen) bir benzerlik ilikisi kurmak. ( Bkz. 3 .
blm, s.78-79 . )

rnein: "Herhangi bir inan tipi bir kanun gibdir. Oysa en

eski kanunlar ble yenisine oy verecek yeterli sayda insan bu
lunduunda kolaylkla deitinleblir. "

"Herhangi bir inan ttpk bir blgisayara benzer. Ast! mesele

programm ne kadar eski olduu deil, senin bu programm di
lini bilip blmemen. "

"zerinde uzun zamandr yaadk/an dnyamn hzl deiimi

kartsmda, muhtemelen dinozorlar ble olduka armlardr. "

..

O kadar uzun Bu inanc

-
zamandr bu inanca 1---- deitirmek ok
zor olacak

sahibim ki
Neden
olur

r r
Inan tpk bir
anun gibidir.
Inan tpk bir
bilgisayar
programna
benzer
Benzerlik
\. \.

Benzerlik Bulma.

254
7. ereve Boyutunu Deitirmek: nancn anlam, daha uzun
(veya ksa), daha ok sayda insan (veya tek bir gr) asn
dan, daha byk (veya kk) bir perspektifle yeniden deer
lendirmek (veya takviye etmek). (Bkz 2. blm, s.48-49. )

rnein: "Muhtemelen bu inanca sahip tek kii siz deilsiniz.

Byle bir inana, baanyla deitireblen ne kadar ok insan
varsa, genellikle, dierleri iin de inana deitirmek o kadar
kolay olacaktr. "

"Yllar sonra, muhtemelen, byle bir inanca sahip olduunu

zu dahi ok zor hatrlayacaksnz. "

"Bu inana onlara a/amayp, deitirmek iin gsterdiiniz a

ba nedeniyle, ocuklanmzn sizinle gurur duyacana eminim. "

Bu inanca sahip Bu inan

bakalar da var deitirme
ve onlar bunu abalarnz
deitirdiler. ocuklarnz
mutlu edecek
ereve boyutunu ereve boyutunu
deitinnek deitinnek

O kadar uzun Bu inanc

zamandr bu inanca -

...-
deitirmek ok
sahibim ki zor olacak
Neden
olur ... ...

ereve Boyutunu Deitirmek.

255
8 . Farkl Bir stenen Sonu: nanla mcadele etmek (ya da g
lendirmek) amacyla dikkati farkl bir amaca ynlendirmek.
( Bkz. 2. blm s.41-44 . )

rnein: "Bu inanc deitirmek del sadece gncelletir

mek gerekiyor. ,,

"Mesele bu inanc deitirmek del dnya haritanrz, u an

,
daki kimliinizle uyumlu hale getirmektir. ,

O kadar uzun Bu inanc

zamandr bu -
j
deitirmek k Asl ama insan
inanca
sahibim ki Neden

zor olaca ...... deitirmek deil,

gncellemek ve
olur imdiki kimliinizle
uyumlatrmaktr.

Farkl bir istenen sonu

Farkl Bir stenen Sonu.

9. Dnya Modeli: nanc farkl bir dnya modeli ile yeniden de

erlendirmek ( veya desteklemek) . (Bkz. 2. blm, s.64-67 . )

rnein: "Siz olduka ansltsnrz. Aslrnda birok insan, k1Stt

larrnrn, deitirebilecekleri bir inan fonksiyonu olduunun
farkrnda bile deildir. Siz u anda onlardan ok daha fark!t bir
noktadasnrz. ,,

"Sanatlar, genel!tkle, isel atma ve abalannr yaratclk

iin bir !ham kayna olarak kullanrrlar. Sizin inancrnz de
itirme abalarrnzrn ne tr bir yaratcltk meydana getirece
ini ok merak ediyorum. ,,

256
 Birok insan
kstlarnn
inanlarndan
kaynaklandnn
farkmda bile
deildir
Dnya Modeli

O kadar uzun
zamandr bu Bu inanc
inanca deitirmek ok
sahibim k i zor olacak
Neden
olur

Dnya Modeli.

1 0 . Gereklik Stratejisi: nancn olumasna neden olan bilisel al

glamalardan hareketle inanc yeniden deerlendirmek (veya
desteklemek) . ( Bkz. 4. blm, s . 1 00-1 0 3 . )

rnein: "Bu inanca uzun bir sredir sahip olduunuzu tam

olarak nasl b!iyorsunuz.r

"Bu inancn deitin!mesinin zor olduunu dndnzde

grdkleriniz veya duyduklarnzn nitelii nedir.<"

Hangi an veya
isel temsiller, size
bu inanc
deitirmenin zor
olacan
dndrtyor?
Gereklik
Stratejisi

O kadar uzun
Bu inanc
zamandr bu
deitirmek ok
inanca
zor olacak
sahibim ki Neden
olur

Gereklik Stratejisi.

257
1 1 . Kart rndc nanla ortaya kan, genellemeyle deitirilebi
lecek (veya zenginletirebilecek) kart rnek veya istisna bul
mak. ( Bkz. 6. blm s . 1 76-1 77.)

rnein: "Dier btn zhinsel sreler (eski anlanmz vb.)

ne kadar uzun sredir sahip olursak ola!tm, deitin/ip dzel
tt!meye ok daha msaittirler. lnanlannm bu kadar fark!t k
lan ey nd"

''insanlara yeterli destek ve yeni deneyimler iin belirli bir za

man salandktan sonra ok kolay!tkla deien birok inan
grdm. "

O kadar uzun
zamandr bu Bu inanc
inanca t-----11.m deitirmek ok
Dier
sahibim ki Neden zor olacak
zihinsel
srelerin olur
ou deiime
ok daha
msaittir

Kart rnekler

Kart rnek.

12. Kriter Hiyerarisi: nanc, inanla ifade edilenden daha nem

li bir kritere gre yeniden deerlendirmek (veya glendir
mek. ) (Bkz. 4. blm, s . 1 09-1 12.)

rnein: "Herhangi bir inanan uzun sredir sahiplenlmesi

deil, o inanan sizin vizyon ve misyonunuza ne kadar uydu
u veya bun/an ne ekt!de destekledii nem!tdir. "

"Baanlmas her ne abay gerektirirse gerektirsin, kiisel b

tnlk ve i ahenk buna deer bir eydir. "

258
 Kiisel
Btnlk ve

Ahenk

O kadar uzun
Bu inanc
zamandr bu
deitirmek ok
inanca
zor olacak
sahibim ki Neden
olur

Deime abas

Kriter Hiyerarisi .

1 3 . Kendine Atf: nan ifadesini, inanla ortaya konan iliki ve

ya kritere gre deerlendirmek. (Bkz. 9 . blm, s.225-228.)

rnein: "Herhangi bir inana deitirme zorluunun bir za

man meselesi olduu kansma ne kadar zamandr sahipsiniz.<"

"Uzun zamandr, sahip olduunuz inanlar deitirmek zor

dur, inanan deitirmenin ne kadar zor olduunu dn
yorsunuz.?"

O kadar uzun Bu inanc

zamandr bu inanca deitirmek ok
sahibim ki zor olacak
Neden
olur

Kendine Atf.

259
14. Meta ereve: nanc kiisel balamda sregelen bir ereve
den deerlendirmek - inan hakknda bir inan oluturmak.
( Bkz. 8. blm, s.236-2 3 8 . )

rnein: "Belki de, bu inana deitirmek zordur inanana,

bunlar kolaylkla deitirecek gerekli ara ve kavraylara
ulaamadmz iin sahip oldunuz. "

"Herhangi bir inana deitirmenin zor olacama dair inana

mztn, u andaki konumunuzda kalmamz hakl karacak iyi
bir neden olduunu hi dndnz m.< Belki de u andaki
durumunuzla ilgt!i honut olduunuz bir tara/inz ya da ba
ka bir ey var. "

Belki de bu inanca deiimle ilgili gerekli aralardan yoksun

olduunuz ve u andaki durumda baz eyleri gz ard
ettiiniz iin sahipsiniz.
META ER E VE

O kadar uzun
Bu inanc
zamandr bu -
-
deitirmek [k
inanca
Neden zor olaca
sahibim ki
olur

Meta ereve.

260
 DiL LLZYONU KALIPLARI'NIN
SZEL UYGULAMALARDAK
SiSTEM OLARAK UYGULANII

A bep-sonu veya karmak eitlik cmleleri iin szel uygulamalar

adaki diyagram herhangi bir inancn temelini tekil eden se

da kullanlacak olan 14 adet Dil llzyonu kalbn btnsel olarak

gstermektedir.

14 . Mela ereve

2 . Yeniden
Tanmlama

8. Farkl Bir
istenen Sonu
11.
Kar$l rnek

6.
Cop)'righ@1987
Benzerlik h)' Kobert B. Di/u
Bulma
DL LLZYONU KALIPLARI

Dil llzyonu Kalplarnn Btnsel emas

261
 DiL LLZYONU KALIPLARININ
BiR SiSTEM LARAK KULLANIMI

17 itap boyunca u ana kadar kiilerin kstlayc inanlardan kurtu

l'- la bilmeleri amacyla Dil llzyonu kalplarn nasl kullanabile
ceklerinin kefine ve bunu gerekletirdiklerinde, o inanca kar mey
dana gelen olumlu tepki ve davranlara ahit olduk. Genellikle basit
bir Dil llzyonu kalbnn kiinin davran ve tepkilerini deitirmesi
ne byk lde katks vardr. Daha nceki blmlerde sz konusu
olan kanser hastas kadnn yaadklarn dnrsek; bir NLP pratis
yeninin kendisine aktard, "Beklenmedik koullarda beklenmedik
eyler olablir, " nermesinin ( Kendine Atf - Genellemeyi Kendine Uy
gulamak) ona, herhangi bir belirsizlii avantaj olarak grebilmesi iin
nasl farkl bir bak as kazandrdn ve kendi yaamna ynelik
kararlar sonucu doktorlarn asgari mdahalesi ile salna nasl ka
vutuunu hatrlayabiliriz sanrm.
zetle sylemek gerekirse, kstlayc inan veya dnce virsle
rinin kontrol altnda yaayan herhangi birinin perspektifini deiti
rip ona olumlu deerler katacak yeni almlar kazandrmak, mevcut
kalplardan bir veya birkan kullanmakla mmkn olabilmektedir.
Aslnda konuya farkl bir adan baktmzda, herhangi bir kstlay
c inan veya dnce virsn deitirmek iin giriilen abay boa
karmak ve sz konusu virs muhafaza etmek iin de ayn kalplar
kullanlmaktadr.
Balangtan beri szn ettiim bu kalplarn yaps hakknda
benim ilk bilinli farkndalm ise NLP'nin kurucularndan Richard
Bandler ile 1 980 ylnda Washington oc'de gerekletirdiimiz bir se
miner srasnda ortaya kmt. Bandler, o dnemde, uzun sre ciddi
ve anlaml iliki yaayan herhangi birinin dier kii ile bir daha asla

262
grmemek zere son noktay koyduu deneyime "eiigemek " di
yordu. Byle sonulanan ilikilerde, kiiler genellikle huzurlu olmak
ve belirgin bir i uyuma ulamak amacyla dier kii ile paylatklar
tm olumlu deneyimleri bir ekilde silip, farkl biimde grme eilimi
ne gerek duyar ve tm anlarn olumsuzca ereveleyerek kt olan
lar ne, iyi olanlar ise arka plana atarlar. Bandler'n "resimlerini bo
zuyorlar" diye adlandrd bu srete, kiilerin ilikilerini srekli
problem erevesi iinde tutma abalar, ayrca bunu yeni deneyim ve
tartmalarla tersine eviremeyecek olmalar da, sz konusu sreci d
nce virslerindeki gibi bir yapya oturtmaktadr.
Bandler, daha salkl ve yenilenmi bir iliki yaratmak amacyla
bu deneyimi yaayan herhangi biri ile sreci tersine evirme frsatlar
n aratrmak istiyordu. Biraz nce szn ettiim seminerde buna
benzer bir iliki yaayan " Ben " adndaki katlmc Bandler ile bir de
mo yapmak iin gnll oldu. Ben, yaad ilikideki tm sorunlarn
kz arkadandan kaynaklandn d.nyor ve onu sorumlu gstere
rek ilikiyi sona erdirmek niyetinde grnyordu. O dnemde kendi
evliliinde de sorunlar yaayan Bandler, ilikilerini yeniden yaplandr
mak iin Ben'e yardmc olmak istiyor fakat bir trl baarl olam
yordu. Demo yapma konusunda olduka ibirliki davranan Ben, ili
kileriyle ilgili dncelerini yeniden deerlendirmeye sebep olacak her
tr olasla kar kmakta olduka yaratc grnyor ve Bandler'n
sylediklerini defalarca denediini ne srerek kendi haritasnn do
ru olduunu iddia ediyordu. Bu gelime karsnda Richard vazge
mek yerine nasl ba edebileceklerini grmek amacyla durumu tersi
ne evirmeye ve seyircileri Ben'in kz arkadann yerine koyarak uy
gulamaya devam etmeye karar verdi.
Seminer Washington'daki bir otelin bu tarz toplantlar iin d
zenlenmi salonlarndan birinde yaplyordu ve Ben ile Richard her za
man olduu gibi eitimciler iin hazrlanm olan birok kk plat
formdan yaplm bir sahne zerinde alyorlard. Ancak bu kk
platformlardan birinin aya olduka dengesizdi ve uygulama srasn
da Richard'n tkezlenmesine neden oldu. Bunun zerine " Vic" adn
daki katlmc hemen koup geldi ve platformun ayan dzelterek
Richard'a yardmc olmaya alt. Fakat ne yazk ki platformun aya
hala yerine oturmamt ve Bandler'n yeniden tkezlenmesine ne
den oldu. Vic, platformun ayan dzeltmek iin tekrar sahneye gel
diinde Richard, Ben'in kz arkada ile ilikisinde ileri srdklerine
benzerlik gsterecek gln bir durum oluturabileceini fark etti ve
mizanseni deitirerek Vic tarafndan kastl incitiliyormu gibi bir e
it paranoyak snaryo yaratmaya balad.

263
 Aadaki etkileimde oluturduu senaryonun amacna ulama
sn salamak adna Bandler'n mevcut dnce virslerini nasl mu
hafaza ettiini ve bunu baarmak iin bu kitapta yer alan birok " s
zel yeniden ereveleme " tekniini soruna odakl kalarak nasl kullan
dn greceksiniz.

Richard Bandler: Hey sen, bunu Bandler "baarszlk ,, ve "so

(platformu) dzelten kii, aya run ,, erevesi yaratacak "kar
a kalkar msn. Sana bir daha mak eit/k ,, ve "neden-so
asla gvenmeyeceim. ( Ben'e nu ,, cmleleriyle k1S1t! inan
dnerek) Bir ans vard onu da lar oluturmaktadr: " Vtc 'n
kt kulland. Ona bir daha yaptk/an benim incinmeme ne
asla gvenmeyecei m . Gr den oldu. Bunu tekrar yapacak
yorsun benim geleceim um ve bunu yapmas demek beni
runda bile deil . Olanlardan ncitme niyetinde olduunu ve
sadece bu anlam karabiliyo benim ona gvenemeyeceimi
rum. Bacam krp krma gsterir. ,,
mam umrunda bile deil. Um
runda m? Benim iin bir daha
bir ey yapmasna asla izin ver
meyeceim. Siz bundan nasl
bir anlam karyorsunuz ? Ya
ok beceriksiz, ya aptal, ya da
bunu kasten yapt. Her ne olur
sa olsun bu adamla artk hibir
ey yapmak istemiyorum. Az
daha yaralanyordum. Zaten
bu olmasa baka bir ey ola
cakt. Bunu bana nasl yapar?
(Vic'e dnerek) Neden beni in
citmek istiyorsun ha ?

Vic: Seni incitmek istemiyorum ki.

R.B.: yleyse bana bunu niye yap

tn.

Vic: Bunun salam olduunu gr- Vtc, oyunun devam in sezgi-

men iin yaptm . sel olarak genellemeyi olumlu
bir sonuca balamaya alr.

264
R.B.: Peki ya deilse. Ya dp
ayam krarsam ne olacak?
Vic: Platform gayet iyi ve kaya gibi
salam ite.
R.B.: Yani imdi sen benim oraya
gidip hayatm riske atmam m
istiyorsun ?
Vic: Peki, nce ben hayatm riske
etsem olur mu?
R.B.: Benim bu platform zerinde
sana kyasla ne kadar daha faz
la kalacamn farknda deil
misin. Bu benim iim nk.
Grdn gibi son denediim
de de iyiydi ama sonra tekrar
dtm.
Vic: Sen aslnda doru yere bastn.
Bu sadece platformun bozuk
yapsndan kaynaklanyor.
R.B.: Evet yle. Ben de bir anlam
veremiyorum. Birinin bana bu
nu yapmaya kalkmas tepemi
attryor. Buraya ilk koan sen
olduunda bana yardm etmeye
alan biri olduunu sanm
tm. Bu bata iyi bir ey gibi g
rnd nk bana ne yapmaya
altna dair hibir fikrim
yoktu.
Band/er olas tehlikeyi abarta
rak Vk'i tleri srdk/enie
kar "kart rnek " oluturma
jirsat!arna odak/anmaktadr.
Band/er bacam krarak ici
me sorununu yaamm riske et
mek eklinde daha byk bir
genellemeye ynlendiriyor. (B
yk Paralar)
Vc, "Kendine Atf" kalbm de
myor.
Band/er sorun erevesii de
vam ii "ereve boyutunu "
geniletiyor ve olumsuz "kart
rnek " o/anak/anm yemden
oluturuyor.
Vc sorunun sahneden kaynak
land ddiasy/a sorunu "k
k paralara aymp, kart r
nei ereve dna karmaya "
alyor.
Bandler tartmann odak nok
tasn oluturan Vc'n niyetne
geri dnerek sorunu tekrar ge
nele (byk paralara) tayor
ve etkleimin tm gdiatn es
ki ekline dndrmeye al
yor.
265
1 . Adam: Bundan sonra bu tip 1. Adam Bandler'm sorununa
platform veya sahnelerin stne uyum gsteriyor ve sorunun bo
kmazsanz, bir daha byle bir yutunu (para boyutu) genile
sorun yaamazsnz. tiyor.

R.B.: Bakn! o, ( 1 . Adam) bana Bandler 1. A dam 'm nensnt,

yardm etmeye alyor. (Vic'i sorun erevesi ve kstl inana
gstererek) Oysa o, ne yapt. na teyit olarak kabul ediyor ve
Hibir ey! Tek syledii git ve kt niyet sahbi bakalannt da
tekrar dene ama en azndan o daht! etmek iin "ereve boyu
( 1 . Adam) neye dikkat etmem tunu ,, geniletiyor.
gerektiini sylyor. Ayrca en
die etmem gereken tek kii -bu
deil. lerde bakalar da olabi
lir. (Ben'e dnerek) Gryor
sun deil mi o ( 1 . Adam) ben
den yana.

Ben: (Kendi ile ilgili metaforun far

kna vard) Sanrm yle . . . He
nz emin deilim.

R.B.: Peki. ( 1 . Adam' ima ederek) Bandler "kt niyet" olas!t

Biraz abartm olabilir ama en na kar "iyi niyet" ka!tbma
azndan iyi niyetli. Oysa bu odaklanmaya devam ediyor.
adam (Vic) beni tekrar oraya
gndermeye alyor. Duydun
mu ? Benim oraya gitmemi ve
tekrar oraya kmam istiyor.

Ben: ey, zaten ben de hala Vic'in Ben, Vtc'ti hd!ti kalkp o plat
kalkp o platform zerinde y formda yrmeyiinin, kt ni
rmemi olmasna olduka a yetli olmad ddiasma kar
yorum. bir "kart rnek ,, oluturduu
nu ima ederek Bandler'm soru
erevesme uyum gstermeye
devam ediyor.

R.B.: Evet, ben de fark ettim. O la Bandler, Ben'in onaym ftrsat

net eyi buradan uzaklatrmak blerek Vtc'i olumsuz niyetii
hi aklna gelmedi. imdi ger- "incitmekten ,, "beni ldrmeye

266
 ekten beni incitmeye altn :alryor " ekline bytp (b
biliyorum artk. Sizler bu konu yk paralar) kimlik dzeyine
da ne dnyorsunuz? Bu kartyor.
adam benim seminerime geliyor
ve beni ldrmeye alyor ve
hala da devam ediyor. Beni bu
nun salam olduuna inandr
maya alyor.

Ben: Aslnda ona sana kar kt Ben, Bandler'n kstl inancna

niyetli olmadn kantlamas uyum gstererek Vc'n kt ni
iin her trl frsat verdin. yetli olmad ddtasn rt
mek iin "kart rnei" daha
da bytyor. (Byk Paralar)

R.B.: Evet yaptm. Bir eyler yap Bandler da genellemeye (byk

mak adna ona frsat stne fr paralar) devam ediyor.
sat tandm.

Ben: Ve o hala bir ey yapmyor. Ben "kart rnei" Bandler'n

Sadece orada yle oturuyor. k1Sttl nancn dorulayan bir
"sonu: er:evesne ,, yerletiri-
yor.

2. Adam: Sizce neden o paray Olas bir varsaym ortaya

alp uzaklatraca yerde tekrar karmak iin Bandler'n kmt/
yerine koydu? nancn "meta ereve " kalb
na tamaya :alryor.

R.B.: Neden yaptn bilmiyorum. Bandler, Vc'n olumsuz niye

Belki benden holanmyordur. tnden kaynaklanan davranla
Belki beni incitmeye alyor rnn olas nedenlenni kendt s
dur. Belki yapt eyin beni in nrl dnya modelini de ierecek
citeceini dnmemitir. Belki eklde genileterek sorunu mu
de ona gerekten incinebilirim hafaza etmeye devam ediyor.
gibi gelmedi. Her neyse. Ben ba
na bunu yapmak isteyen biriyle
vakit kaybetmek istemiyorum
artk.

267
1 . Kadn: yi de gelecekte neler ola
b i leceini dnmemise muh
temeldir ki yapt ey kastl
deildi.
R.B.: Eer benim geleceimi d
nmediyse bir daha ki sefer de
dnmeyecek ve beni tekrar
zor durumda brakacaktr.
2. Adam: Ama sadece bir rneiniz
var ve dolaysyla kesin olarak
byle bir eyin bir daha olaca
n bilemezsiniz.
R.B.: Bunu iki kez yapt ama! Ona
beni incitmeye almadn is sunduu ddiasyla tekrar genel
patlamas iin her trl frsat
tandm. Platformun zerinde
yryeceini ve benim iin ha
yatn riske edebileceini syledi
ama yapmad. Ayn zamanda
onu oradan almasn da syle
dim, bunu da yapmad . O bana
deer vermiyor. Umrunda bile
deil. Ben tekrar zerinde yr
yp dene kadar da hibir ey
yapmayacak.
1 . Kadn: Neden ikiniz de platfor
ma dnp iyi olduundan emin
olmuyorsunuz. Bunu test etmek
iin onu kendinizle beraber y
rtn.
R.B.: Yani siz onunla beraber gidip
tekrar oraya kmam m isti
yorsunuz? nmzdeki
drt gn daha bu platform ze
rinde durmak zorunda olan kii
benim ama. Siz zaten teden be-
Bandler'n yantn, Vtc'n kt
niyetine olan inancna kar ola
s bir "kart rnek " olarak kul
lanmaya altyor.
Bandler problemi srdrmek
in konuyu "niyetten " tekrar
"sonuca " ynlendiriyor.
Sorunu "kk paralara " ay
rarak kart rnek bulmaya a
ltyor.
Bandler ViC'e tm seenekleri
lemeyigeniletiyor. (Byk par
alar) ve Vtc'in cevap vermede
ki yetersiz/iim olumsuz niyeti
t!e balantt! olarak umursama
dnn bir gstergesi eklinde
"yeniden tanmlyor" (Bandler
Vtc'n sahnede lk yrme tekk
/inn, niyetnn bir kant ola
mayaca yolundaki sylemni
de yok ediyor).
Kadn ibir!ki bir ereve
oluturmaya ve test etme tekli
fiyle konuyu "fark!t bir sonu
ca " ynlendirmeye a!tyor.
Bandler olas neryi rtmek
in, "-drt gn daha, " dye
rek ereve boyutunu genileti
yor. Kadnn zm bulma de
nemesni de Vtc t!e kurduklar
bir komplonun kant olarak
268
 ri onun tarafn tutuyorsunuz. "meta ereveye " oturtuyor.
Bunu biliyorum ben baksanza
yan yana oturuyorsunuz.

1 . Kadn: O zaman ben onunla y Kadn Bandler'n sergledii bu

rrm . . . Haaa . . . Siz bana da g meta erevenin, Bandler'm
venmiyorsun uz nk bizim inanctnt deitirmek iin yaptla
mttefik olduumuzu dn cak her denemeyi etkisiz klaca
yorsunuz. n fark ediyor.

R.B.: Hah, imdi de beni parano Bandler, kadnn fadesindeki

yak gibi gstermeye mi al olumsuz sonulan !eri srerek
yorsunuz? Sizi bu ie o ( Vic) da problemi derinletiriyor.
hil etti deil mi?

2. Kadn: Peki siz bu noktada tam 2. Kadn yakn gelecee odakla

olarak ne istiyorsunuz? narak. istenen sonu erevesi
oluturmak iin dorudan bir
deneme yapyor.

R.B.: Hibir ey istemiyorum. n Bandler ereveyi gemie y

celikle unu ( sahneyi) tekrar nelterek problem erevesiniye
kullanmak istemiyorum ama ntden oluturuyor.
artk ok ge.

2. Kadn: Yani ona bir ans daha Kadtn bu kez geri besleme er
vermeye gnll deilsiniz. evesi oluturmak iin doru
dan bir deneme de daha bulu
nuyor.

R.B.: Onun ans vard. Sadece an Bandler, paranoyak inantnn

s deil ona her trl frsat ver sonularm daha da genilete
dim ama kul lanmad. Buna nasl rek sorunu yine muhafaza et
bir anlam veriyorsunuz? D meye alyor.
mek zere olduumu bilmiyor
dum. Bu adamn bu sabah bura
ya gelip platformun aya ile oy
nayacan bilmiyordum. Bana
ne yapmaya altn bilmiyor
dum. karn onu odadan.

269
1 . Adam: Bence siz gitmelisiniz, Adam Vtc'i gelecekteki davra
nk o darya ktnda sak mrn da ierecek eklde Band
lanp sizi bekleyebilir. ler'rn, Vtc'i kt niyeti hak
krndaki ddiasrna uyum gste
rerek problemi geniletiyor.

R.B.: Belki de ben saklanmalym.

3. Adam: ( 1 . Adam' gstererek) ]. Adam 1. Adam 'rn gvenirli

Ona gvenmenizi salayan ey ii sorgulayarak farkl bir so
nedir? nuca yneliyor.

R.B.: Benim yaptm ey o da

yapt.

3. Adam: Belki de o (Vic) bir yem J. Adam VtC'Ji davramrna li

bu da bir olaslk. ki daha olumlu bir "meta er
eve" neriyor.

R.B . : Neden onu mazur gsterme Bandler, 3. Adam'rn perspekti

ye alyorsunuz. ( Kendisiyle fini Vtc'in davramrna bir zr
ayn grte olmayan katlmc olarak ''yemden tanmlyor" ve
lar ima ederek) unlara bak. sorun erevesii geniletmeye
Hepsi de n srada oturuyor. devam ediyor.

2 . Kadn: Bu bir kitle hareketi. e Genellemeyi soruya dntr

te ynetimi ele geiriyor. mek ve Bandler'rn iancrn
abartmak iin ereve boyutu
nu geniletiyor.

R.B.: Gryor musun, bak o da Bandler 2. Kadrn'rn kt niyet

beni paranoyak gstermeye a li olduunu ima edecek bir
lyor? "meta ereve " iziyor.

2. Kadn: Hayr ben sadece neden 2. Kadrn niyetii olumlu olarak

tm bu insanlarn size kar ol ''yemden tanmlamaya " al
duuna inandnz merak edi yor.
yorum.

270
R.B.: Bana bunu yapmayn. (Vic'e)
Yol atn sorunlara bak. ( Ka
tlmclara) Bakn, size insanlar
birbirine drmeye altn srerek ereveyi geniletiyor.
sylemitim. ( Vic'e) Sen ne bi
im insansn ki bu iki insan bir
birine drdn ve herkesi taraf
tutmaya zorl adn.
4. Adam: Bunu bu kadar dolayl
bir yoldan yapabildiine gre
ok zeki biri olsa gerek.
R.B.: Tabii ki yle kardeim.
4. Adam: Peki biz onu kurnazlkta
alt edemez miyiz?
R.B.: Bilmiyorum ki. Beni bir kez
kandrd. kincide de kandrd.
Allah bilir daha baka kimler
vardr?
4. Adam: Ona dikkat edersen belki
de eytanca dehasndan yararla
nabilir ve onu kullanabilirsin.
R.B.: Buna demez. Ben sadece in
sanlarn arasnda yer almak ve
iimi yaparken biraz daha g
vende olmak istiyorum. Bu ile
rin dnda hayatta yle gzel
eyler var ki. Ben ne yapacam
sylesenize?
271
Bandler dikkati tekrar Vc'e y
neltip, kt niyeti ve davran
larnn olumsuz sonularn !eri
4. Adam dikkati farkl bir nok
taya ekecek yeni bir sylemde
bulunuyor.
4. Adam dikkatigelecee ve "is
tenen sonu " erevesine y
neltmeyi deniyor.
Bandler, bakalarn da dah!
ederek problem erevesini ge
niletiyor ve zaman erevesini
gemie ynelik deitirmeye
alyor.
4. Adam Vtc'f kt niyetini
eytanca bir deha olarak ''yeni
den tanmlyor" ve bunu kulla
nab!irsin cmlesiyle "istenen
sonu erevesine ,, yerletirme
ye alyor.
Bandler problem erevesini ye
mden oluturablmek n
Vtc'n zekasndan ok kendig
venlii !e ilg!i "farkl bir so
nu ,, kalbna yne/yor.
4. Adam: Burada bulunduu sre
ce onu izleyebilirsiniz.
R.B.: Bunu yapyorum zaten ama,
daha ne kadar srecek? Tm
bunlar ne zaman sona erecek ?
Vic: Onu oradan kaldracam.
(Platformdaki bozuk parac
kaldrmak istiyor. )
R.B.: Bu imdi niye beni aptal yeri
ne koyuyor? Bakn imdi de hi
bir ey olmam gibi gstermeye
alyor. Bylece ayn eyi bir
daha yapabilir. nsanlarda onu
oraya gerekten gvenli bir e
kilde yerletirmi ve her ey yo-
1 undaym duygusu yaratmak
istiyor. Ben ne yapacam? Ona
gvenmiyorum. Onunla tm
balarm koparmal ve bir daha
iletiimde bulunmamal mym?
Herhalde en iyisi bu ha ? nk
bana yine ayn eyi yapabilir.
Bakn hala orada oturuyor.
3 . Kadn: Ama ona gvenebilmek
iin doru etkileimde bulun
mamsnz ki.
R.B.: Ama ben onunla etkileimde
bulunmak istemiyorum.
4. Adam gven!tk korkusunu
gdermek iin zaman erevesi
ni daraltmaya alyor.
Bandler gelecekte gvende ola
mayacan ima ederek zaman
erevesini geniletiyor.
Vtc, Bandler'n sahneyi tama
isteine uyarak genellemesine
"kart rnek " oluturmaya a
lyor.
Bandler, Vtc'i davramn iti
barn zedelemek ve gvendey
mi izlenimi vermek ii bir gi
riimmi gbi deerlendirerek
"meta ereve " iie a!tr ve bu
ereveyi Vtc'in kt niyetii
ve gven eksikliii gelecekte
ki olumsuz sonulan ii bir te
yit olarak kullanyor.
3. Kadn sonuca, snrl bir de
neyimle vanldn savunarak
Bandler'n genellemesii yeni
bir "meta ereve ,, iie almaya
alyor.
Bandler kendi sylemi !e ksr
dng yaratarak meta ereveyi
kertir. "Ona gvenmiyorum
nk doru etk!eimde bulun
madm. Bunu istemiyorum n
k ona gvenmiyorum. "
272
1 . Adam: Bunun iin sizi sulaya
mam.
R.B.: Yani buraya yeni bir para
koymu olsa dahi sadece bir an
iin gvende olabilirim. Dier
taraftaki aya kesmeyeceini
nereden bilebilirim ki ?
3 . Kadn: Bu dzenei nceden
ayarladn nasl bilebiliyorsu
nuz?
R.B.: ey, bilmiyorum. Konu da bu
deil zaten. Konu, bunun olma
sna neden olmu ve yeniden
olabilecek ekilde dzeni kur
mu olmas. Bunu kastetmemi
olsa bile bu durum gerekleti.
Benim byle hissetmeme neden
olan o. Gryorsunuz ne kadar
rktm.
3. Kadn: Byle hissetmenize nasl
yol at?
R.B.: Konu bu deil. Asl konu
byle hissediyor olmam. Bunla
r yapm olmasayd kt hisset
meyecektim. Ama imdi byle
hissediyorum. Bununla ilgili bir
ey yapmas iin ona ans ver
dim ama o ansn kullanmad.
Bandler her trl zm ge
ersiz klarak ereve boyutunu
gelecekteki olumsuz sonulan
ierecek ek!de deitiriyor.
3. Kadn Bandler'n Vtc'i ni
yetleri hakkmdaki "gereklik
stratejisim'" bulmaya teebbs
ediyor.
Bandler soruya cevap vermez ve
Vic'in niyetiden ok davram
nn kendi isel durumunda ya
ratt olumsuz sonulara odak
lanarak "farkl bir sonuca " y
neliyor.
3. Kadn sorduu soruyla ne
den-sonu genellemesini tekrar
kk paralara ayrmaya ve
Bandler'n bu genellemeye var
mak ii kulland isel strate;i
ve eitlii bulmaya alyor.
Bandler katlmclarn dikkatii
neden-sonu genellemesinden
kendi isel durumuyla ilg!i so
nulara ynlendiriyor.
273
4. Kadn: Ondan artk holanma
sanz bile onunla yapmaktan
keyif aldnz eyleri hatrlyor
musunuz?
R.B.: Elbette ki byle eyler yaan
d ama gelecekte byle eyler
yaayamam. Bu duygularla
mmkn deil. Onunlayken ay
n kii olamam artk. Bu ola
naksz. (Katlmclara dnerek)
Ne yapmay dnyorsunuz
Beni bu durumda terk etmeyi
mi? Eer durumu dzeltemezse
niz gitmek zorunda kalacam.
Artk seminer yok, eitim yok.
Ne bugn, ne yarn, asla. n
k o yine farkl bir isimle bu
eitimlerden birine katlabilir.
Seminere katlmc da istemiyo
rum artk. Aman Tanrm ltfen
beni byle brakma.
3. Kadn: u anda olmak istedii
niz ey bu mu?
R.B.: Ben byle olmak istemiyo
rum. Eskiden olduum gibi ol
mak istiyorum.
3. Kadn: Eskiden nasldnz? Biraz
anlatabilir misiniz?
4. Kadn Bandler'tn, Vk ile
olan etkileimleri ve isel duru
mu ile ilgt!i gemite yaad
olumlu "kart rnekleri" bul
masna alyor.
Bandler, mevcut erevesm,
devam etmekte olan olumsuz
isel durumu ve bununla ilgili
olumsuz sonu beklentlerini de
dahl ederek, davrantan kim
lik dzeyine karacak eklde
geniletiyor. Katltma/ara sy
leminde ise, Vk'i yaptklarna
atfen "durumu dzeltemezse
nti " diyerek ereveyi ve genel
lemeyi geniletmeye devam edi
yor.
3. Kadn daha olumlu bir gele
cee ynelik "istenen sonu "
erevesi oluturmaya alyor.
Bandler, problem erevesie
geri dnerek ereveyi gemie
yne/k deitiriyor.
3. Kadn, "istenen sonu ere
vesi" oluturmak ii gemii
kullanmaya altyor.
274
R.B.: Eskiden kendimden emin ve
mutluydum. nsanlar sever on
lara gvenirdim. Artk byle
deilim. Bana ne yaptn gr
yor musunuz? (Vic'e) Bana ne
yaptn gryor musun? (Ka
tlmclara) Artk baka hibir
ey yapamam nk siz de bana
yardm etmeyeceksiniz.
3. Kadn: Bir ey yapamayacan
z m yapmayacanz m kaste asmdan daha ok seenei ol
diyorsunuz?
R.B.: Ne fark eder ki? Ben ne yapa
cam bilmiyorum.
4. Adam: Onun yapmak istedii
ey sizi u anda bulunduunuz
durum iine sokmakt.
R.B.: Biliyorum. Kendini benden
stn hissetmek istedi. Ortalk
ta byle bir sr uzman yok
ediciler var. Kendime dikkat
edebileceime, kendimi koruya
bileceime nanrdm ama in
sanlar byle tuzaklar kurabili
yorlar. Eskiden herkesin iyi ni
yet sahibi olduuna inanrdm,
herkes hakknda iyi dnr
dm ama dersimi aldm. ncin-
Bandler, problem erevesm
korumak iin gemiten gn
mze dnyor.
J. Kadn Bandler'tn yapab!irlk
duunu ima etmek amactyla ya
pamamay yapmamak eklinde
yemden tanmlyor.
Bandler ne yapacan blmeyen
birinin seenek sahibi olmasnn
bir eyi deitirmeyeceini ne
srerek bir eit "kriter hiyerar
isi" kullanyor.
4. Adam Bandler'n sorununu
kim/k dzeyinden (eskden
byle deldim) davran dze
yine (u anda bulunduun du
rum) ekecek ek!de "yemden
tanmlar. "
Bandler, sorunu, Vtc iin uz
man yok edd tanmlamasyla
tekrar kimlik dzeyine karr
ve bunu kendiproblem ereve
sini yemden oluturmak ve ge
niletmek iin bir ara olarak
kullanr.
275
dim, olabileceini sandmdan
daha kt incindim. Bana u
yaplana bakn. imdi benim
canm yakacak eyler yapabile
cek insanlar olduunu fark edi
yorum. Buna gerekten demez.
Bana yardm edebilecek biri
yok mu?

276
 DiL LLZYONU KALIPLARI'NIN KULLANIMIYLA
" DNCE ViRs" YARATMAK
VE MUHAFAZA ETMEK

B
andler ve katlmclar arasndaki bu diyalog herhangi bir gelime
olmakszn bir sre daha devam etti. Bandler'n gsterideki asl ni
yetinin her ne pahasna olursa olsun sorun erevesinin dna kma
mak ve onu srdrmek olduu apak ortadayd. (Tpk Ben'in kz ar
kada ile ilgili demoda kendisine yapt gibi . ) Zira yantlarnn, sr
drd inancn ierii ile ilgili olmamasnn yan sra, bir zm bu
lunabilmesi adna nerilen her teklifi ereve dna itmekte de olduk
a baarl bir performans sergiliyor ve ereveyi kontrol edebildii s
rece de etkileimin amacn kendi istedii yne ekebiliyordu.
Katlmclar, " bana yardm etmezseniz de sulusunuz ederseniz
de sulusunuz" ksrdngs iinde tutmakta o kadar baarlyd ki,
"Bana yardm edebtlecek kimse yok mu.r sorusunu bir kez daha y
nelttiinde iyice gerilmi olan katlmclarn birinden, "Bir de kaymak
l muhallebi ister miydiniz/"' yantn ald.
Bu karlkl atmalar devam ederken, her naslsa Richard'n yap
tklarnn benim de tekrarlayabileceim bir yapya sahip olduunun
farkna vardm ve hatta etkileimin ierii derinletike bunun benim
de zaman zaman birok farkl kiiyle gerekletirdiim diyaloglara
benzediini grdm. Bu diyalog, kstlayc inanc deitirmek iin gi
riilen abalar olumsuzca erevelemek ya da ereve dna iterek d
nce virsn muhafaza etmek ve yaratmak yolunda gerekleen bir
etkileimdi.
Seminer srasnda Bandler ereveyi ya da ereve boyutunu siste
matik olarak deitirerek giriilen her abay boa kartyor, insanlar
ona destek vermek adna problemine uyum salamaya altka daha
ok batyorlard . Bu eitim srasnda farkna vardm baka bir husus

277
daha vard ki o da Bandler'n kulland dil kalplarnn, benim daha
nce aratrmasn yaptm sa, Marx, Gandhi, Luther gibi tarihi ki
iliklerin kullandklar dil kalplaryla ( bu almann ikinci cildi ola
rak yaymlanacak) rtyor olmasyd. Artk bu kalplarn herhangi
bir inan veya genellemeyi gerek korumak gerekse savuturmakta kul
lanlabilecei konusunda son derece emindim.
Bu yeni farkndalk beni NLP'deki modelleme sreleri iinde " bi
linaltn kavrama " olarak bilinen noktaya ulatrmt. Bundan son
ra yapmam gereken ey, artk fa rk ettiim bu kalplar bir biimde for
mle edip ekillendirmekti. Ancak bunu yapmadan nce Bandler'n
performansna benzer bir performans gsterip gsteremeyeceime a
hit olmak iin bu kalplar bir kez de benim denemem gerekiyordu.
NLP'de etkin modellemenin temel koullarndan biri, modellemek iste
diiniz yeterlilii belli bir ekle dkmeden nce onu iselletirmeniz
gereidir. Bunu yapmadnz srece ortaya arzu ettiiniz modelden
ok srecin yzey yapsn yanstan farkl bir tarif kacaktr.
Bu nedenle ben de bir ay sonra karma kan bir frsattan yarar
lanmak istedim ve Chicago'da dzenlemi olduum ileri seviyedeki
bir NLP programnn nc gnnde katlmclara kendileri iin ol
duka zorlu birtakm yeni kalplar sergileyeceimin haberini verdim.
Aadaki senaryo (ve yorumlar) Bandler'dan sonra uyguladm bu
almadan alnmtr. Karlkl etkileimde kendimi belirtmek iin
ismimin ba harfini " R " katlmclar belirtmek iin de " K " harfini
kullandm.

R: Bu mikrofonu yakama kim takt ? Jim? Jim nerde? Srekli be

nimle urayor. Bana kafay takt. Lavaboda m? Muhtemelen
orada bana komplo kuruyordur. Bu eyi yakama takt . . . ve he
piniz grdnz srekli taklp duruyorum. Taklp dmemi,
bir yerlerimi incitmemi ve eitmen olarak karnzda gvenilir
liimi yitirmemi istiyor. Beni mat etmek iin frsat kolluyor. Bu
gayet ak yle deil mi ? Biri bana yardm eder mi? Birka da
kika iinde geri gelecek. (Kstlayc inancn oluturulmas:
"jim incinmeme ve rezt! olmama neden olacak bir ey yapt.
Daha nce de bu olduu iin yine olacaktr. Bana zarar ver
mek niyetinde ve ben tehlkedeyim. '')

K 1 : Seninle uratn dnyorsan niye mikrofonu takmasna

izin verdin ? (Kart rnek: R'nin inan ve davranlar arasn
daki tutarszlk . )

278
R: Sizler buradayken ben mikrofonu takmasna engel olsaydm
hepiniz paranoyak olduumu dnecektiniz ve bylece beni
gznzn nnde kk drmeyi baaracakt. (Meta er
eve: " Onu durdurmaya almak garip grnebilirdi. " Sonu
Kalb: " Benim paranoyak olduumu dnecektiniz. " )

K 1 : Yani mikrofonu takmam olsayd, seni rezil ediyor da olma

yacakt yle mi? ( "Kabloya taklp tkezlemeyi ve kk d
meyi, rezil ediyor olmak eklinde yeniden tanmlama yapyor
ve para byklne kyor. Yeniden tanmlanm inan ifa
desinin sonularn ne srerek inancn yeniden deerlendiril
mesini tetiklemeye alyor: " Seni rezil eden ey kablonun ta
kl olmas olduuna gre, kablo olmasayd rezil de olmaya
caktn." )

R : Niye bu kadar ok soru soruyorsunuz? ( Dier katlmclara hi

taben) Farknda msnz? Mavi tirt ve kot pantolon giyiyor.
Jim de mavi tirt ve kot giyiyor. Onun tarafnda msn? Bana
sorduu tm bu sorulara ok sinirleniyorum. Hadi ama bana
yardm etmek zorundasnz. Baksanza komplo byyor. ( Me
ta ereve: "Bu sorular soruyor ve inancma meydan okuyor
sun nk sen de onunla beraber komplo kuruyorsun." )

K 2: Sana katlyorum. Tm bu insanlarn nnde seni utandr

maya alyor. (Sorun erevesine uyum. )

R: Aynen yle! Bu durumun ne kadar tehlikeli olduunu anlaya

cak kadar aklnz olduuna gre bana yardm edin. Acilen yar
dma ihtiyacm var. Hemen bir eyler yapn. (Sonu Kalb: Be
nimle ayn grte olduunuza gre hemen bir eyler yapma
lsnz.)

K 2: Sence Jim ne yapmaya alyor? ( yi niyeti bulma abas.)

R: Ne yapmaya altn size sylemitim. Beni alt etmeye al

yor. (Kt niyete yeniden odaklanma. )

K 2: Sence amac ne? ( yi niyeti bulmak iin kk paralara ayr

ma. )

279
R: Size sylemitim. Beni incitmek ve rezil etmek istiyor. (Beni re
zil etmek iddiasyla, kt niyeti, kimlik dzeyine karacak e
kilde byk paralara ayryor.)

K 2: Bundan ne kar salayacak? ( yi niyeti aramak iin farkl bir

sonuca ynelme. )

R : Bundan n e elde edeceini bilmiyorum. B u adam besbelli ldr

m. Belki de onun dnya haritasnda kendini yceltmek iin
dier insanlar incitmek olaan bir durumdur. (Farkl dnya
modelinin, kt niyete balamak iin kullanm.)

K 2 : O zaman belki de hastaneyi aramalyz. (Sonu erevesi

oluturmak amacyla "lgn" yargsnn sonularna odak
lanma. )

R : Bana t verip orda yle oturmayn. Hastaneyi arayn v e onu

buradan gtrmelerini salayn. ( nan ifadesinin sonucunu
katlmcya ynlendirerek belli etmeden "kendine atf" kalb
n uyguluyor. Bu ayn zamanda istenen sonu erevesini ko
numacya yneltmeye ve bylece sorunun muhafaza edilmesi
ne yarar.

K 2: Hadi beraber arayalm. ( Robert' da dahil etme yoluyla er

eveyi geniletme abas.)

R: Hayr. Bunu benim iin siz yapmak zorundasnz. Hastaneyi

arayan ben olursam byk bir ihtimalle benim lgn olduu
mu dnrler. Beni anladnz iin hastaneyi arayarak bana
yardm edeceinizi biliyorum. (Meta ereve: " nc tarafn
daha fazla kredisi vardr. Bunun bana yapldn ben syler
sem benim paranoyak olduumu dnrler. " )

K 2 : Senin lgn olduunu onlara dndrtecek ey n e olabilir?

(Muhtemel bir seenek ve kart rnek bulmak iin onlarn
dnya modellerine gidiyor ve kk paralara ayryor. )

R : Bir dakika, niin yle dneceklerini biliyorsunuz. (Meta

ereveyi n varsaym biiminde tekrar ileri sryor: "Nede
nini siz zaten biliyorsunuz. " )

280
K 2: Senin lgn olduunu sanmyorum. (Devam eden bir kart
rnek salamaya alyor. )

R : Bunun konuyla hi ilgisi yok. Benim hemen yardma ihtiyacm

var. (Konuyu farkl bir istenen sonuca ynlendirme: "Acilen
yardma ihtiyacm var. " )

K 3 : Mikrofon kordonuyla ortalkta dolap durmay brakrsan

ne olur? ( nanla ne srlen neden-sonu genellemesini kul
lanarak dikkati R'nin davranlarnn etkilerine yneltmeye
alyor.)

R: (pheli bir ekilde) Bana bunu niye soruyorsun? (Meta er

eve: "Davranm deitirmekle ilgili yaptn neri bana
kar olduunu gsterir. " )

K 4: ( Glerek) O garip biri, ben d e onu gzlyordum.

R: Yaa . . . Jim de, o da gzlk takyor. Ben ne yapacam? Yardm

edecek biri yok mu? ( ereve boyutunu geniletiyor. )

K 5 : Jim, seninle uramadn belli etmek iin n e yapabilir? (Jim

hakkndaki kstl inanca kart rnek oluturabilecek bir te
mel aryor. )

R: Onunla ilgili baka hibir ey istemiyorum. Ben sadece ondan

kurtulmak istiyorum. Bana kafay taktn zaten biliyorsu
nuz . . . Bakn bu da kant! (Mikrofonun kordonunu gsterir.)
Gremiyor musunuz? Bunun kesin bir kant olduunu inkar
edemiyorsunuz deil mi? (Jim'in R'nin peinde olduu n var
saymn ne sryor ve delil olarak mikrofon kordonu ile so
runun detaylarna inip kk paralara ayryor. )

K 6: Pekala, ncelikle mikrofonu zerinizden karalm v e konuy

la ilgili Jim ile konumaya gidelim. Sizin ncelikle biraz rahat
lamaya ihtiyacnz var deil mi? (Jim'in niyeti ve mikrofonun
kordonuyla ilgili istenen sonu erevesi oluturmaya alyor. )

R: Mikrofonu kartsam bile baka bir ey yapacaktr. Bu sadece

ary geirmek olur, tedavi deil. Bu l11 krofonu her gn ze
rime o takyor zaten. Mikrofonu karmann onu durduraca-

281
 m da nerden kardnz? (Jim'in kt niyetinin sonularna
ve problem erevesine yeniden odaklanmak iin zaman ere
vesini genileterek erevenin boyutunu deitiriyor.)

K 5 : Seninle uramadna ikna olmak iin neye ihtiyacn var?

(Jim'in niyeti hakkndaki gereklik stratejisini tanmlamak ve
muhtemel kart rnekler oluturabilmek iin sorunu kk
paralara ayrmay deniyor.)

R: Benim peimde olmadna dair beni ikna etmek iin niye u

rap duruyorsunuz. Size bunu imdi bile kantlayabilirim, ay
rca ikna filan da olmak istemiyorum. Bu bana sadece dert ya
ratr. (Meta ereve: " Beni ikna etmeye almak olumsuz so
nular dourur. " )

K 7 : Neye ulamak iin bizden yardm istiyorsun? ( Dorudan is

tenen sonu erevesi oluturmaya alyor.)

R: Ben sadece korunmak ve ona kar gvende olmak istiyorum . . .

ve bunu kendi bama yapamyorum. Yardma ihtiyacm var.
(Problemi srdrmek iin istenen sonucu nemsizmiesine
olumsuz yaplandryor. )

K 8: (Hararetli bir ekilde) yi d e bu kordonun her zaman orada

olduunu biliyorsunuz. Kendi gvenliiniz iin atabileceiniz
ilk adm da bu ! . . (R'nin inancnn sonularn kullanarak -do
layl bir ekilde kendine atf kalbn kullanyor- onu kurban
konumundan kurtarmaya alyor.)

R: Biri bana barmaya baladnda sinirleniyorum. ( Dikkati,

R'nin isel durumuyla ilgili sylemin szsz iletiim ksmna
ekerek Meta ereve oluturuyor.)

K 7: Ona kar gvende olduunu nasl anlayacaks n ? ( " Gven

lik " iin kk paralara ayrma ve kriter eitlii yoluyla bir
istenen sonu ve geri besleme erevesi oluturmaya alyor.)

R: O, orada olduu srece ben gvende olamam. Benim iin he

men postalayn onu. ( Para byklne dnerek sorun ve so
nularn yeniden gndeme getiriyor.)

282
K 9 : Tehlikeli olmasna ramen, kordonun hala orada duruyor ol
mas size ne salyor? (Para kkl ve detaylara geri d
np, dikkati Jim'den kordona ekmeye alyor. stenen sonu
erevesi oluturmak iin R'nin niyetini aratryor, aynca "g
vende olmamay" "tehlike" eklinde yeniden tanmlyor.

R: Tehlikeli olan ey sadece mikrofon, o da yrdm zaman.

Zaten burada asl mesele bunun, Jim'in benimle uramasnn
baka bir yolu olmas. ( Dikkati mikrofon kordonundan Jim'in
kt niyetine ekmek iin meta ereve uyguluyor ve ereve
boyutunu deitiriyor. )

K 9: yleyse Jim'in sizinle uratn bu kordondan anlyorsu

nuz? (Jim'in niyeti konusundaki genelleme ve kordon arasnda
nasl iliki kurulduu ile ilgili gereklik stratejisini bulmak iin
detaya inip sorunu kk paralara ayrmaya alyor. )

R: Kordonla n e alakas var. Benimle uratn ben zaten biliyo

rum. Sen benim kafam kartrmaya m alyorsun? ( Seyirci
lere dnp K 9'u kastederek) Deli mi ne? Kafam kartrmaya
alyor. (K 9'a dnerek) Gzn aydn ama kafam kartra
bildiine gre sen de ok normal saylmazsn. Hadi ama arka
dalar sizler NLP pratisyeni deil misiniz? Neden bana yardm
etmiyorsunuz? ( Yine dikkati tehlike nedeni olarak Jim'in
olumsuz niyetine ekmeye alyor. Ayrca kendi isel duru
munun nedenini -kafasnn karmas- dier kiinin normal
olmamasna dayandrarak karmak eitlik sergiliyor ve bu da
yetmezmi gibi kendi probleminin sorumluluunu seyircilere
yklemeye alyor.)

K 6: (Glmseyerek) Bu Jim'den ben de korkmaya baladm artk.

R: ok hakl. (Seyircilere dnerek) Aranzda akl banda tek ki

i o. imdi beni Jim'den kurtaracak. (Problemi kabul ederek
problemli bir sonu ileri sryor. )

K 1 0: Yani sizin mikrofon balantnz yapmas sizinle urayor

anlamna geliyor yleyse. ( Sorunu balantya evirecek ekilde
yeniden tanmlyor. )

283
 R: Hayr. . . Asl meseleyi gzden karyorsun. Bunun balantyla
ilgisi yok. Program srasnda eninde sonunda kordona taklp
deceimi biliyor. (Sorunun yeniden tanmlanmasna kar
kyor. )

K 1 O: Ve bunu durdurmann tek yolu da ondan kurtulmak, yle

mi? (Kart rnein kontrol.)

K 10: Belki de en iyisi, bu ses dzeni ile ilgili ileri kendiniz hallet
meniz. Bylece kafay yiyip onu ldrmekten kurtulursunuz.
(Ondan kurtulmay " onu ldrmek" eklinde yeniden tanml
yor ve kordonla ilgili olumlu bir sonu oluturmaya alyor. )

R: Ben onu ldrmek istemiyorum ki. Benim tek istediim ondan

korunmak. Yapmaya altnz ey beni katil etmek mi ? G
ryorsunuz ite, Jim'in beni kk drmek iin yapt ey
ie yarad. Ona kar mat olduumu dnmenizi salad ite
sonunda. (Meta ereve: " Ondan kurtulmay onu ldrmek
eklindeki yeni tanmlamanz, benim sorunumu ve kstlayc
inancm destekliyor. " )

Yukardaki etkileimde de grdnz gibi Bandler'n Washing

ton'da yaptklarn belli bir dzeyde yakalayabilmitim. Seminerden
dner dnmez yaptm ilk ey, Bandler'n performansndan sezgisel
olarak iselletirdiklerime dayanarak Dil llzyonlar iindeki on drt
ayr kalb formle etmek olmutu.

284
 DiL LLZYONU VE
SEENEKLERN ETLLG KURAMI

H itme becerisindeki en nemli unsurlardan birinin Seeneklerin

erhangi bir inanc gerek muhafaza etmek gerekse ereve dna

eitlt!iiKuramt'n inan sistemlerimize uygulamak olduunu, Dil l

lzyonlar konusundaki bu ilk deneyimlerim srasnda fark ettim. Se
eneklerin eitlilii Kuram, belirlediimiz hedeflere her seferinde
ulaabilmek iin sistemde mevcut olan seenek saysn eitlendirme
mizin gereinden bahsetmektedir. Daha ak bir ifadeyle bu kuramn
bize anlatmak istedii ey; sistemler srekli deiiklik ve eitlilik iin
de olduklarndan, herhangi bir hedefe ulamak iin giriilen ilem ve
ya seeneklerdeki eitliliin de -daha nce gerekletirdiimiz birta
km ilemler gemite baarl sonular retmi olsa bile- olduka
nemli olduudur.
Geri srekli ayn eylerin yaplmas sonucu srekli ayn sonula
rn elde edileceine dair bir varsaym sz konusu olsa bile, sistemde
meydana gelen deiiklikler nedeniyle yaplan ayn eylerin ayn so
nular retemeyecei durumlar da ortaya kabilmektedir. Srekli ay
n yolu kullanarak daima vaktinde vardnz iinize o yolda meydan
gelen bir trafik skkl veya tamirat nedeniyle ulaamadnz ve
farkl alternatifler retmek zorunda kaldnz durumlar sz konusu
olmutur herhalde. Byk ehirlerdeki taksi ofrlerinin byle koul
lar karsnda hava alan vb. yerlere zamannda ulamak iin kefettik
leri alternatif yollar seeneklerin eitlilii iin uygun bir rnek tekil
etse de, bu konudaki en iyi rneklerden bir dieri de biyolojik yap
mzda ortaya kmaktadr.
Bugn varlmz srdrebilmemizle ilgili bamza dert olan bi
yolojik katillerin ounun yaratt tehlike, kendilerinde var olan g-

285
 ten deil, sisteme uyumda gsterdikleri eitlilikten ve bizlerin de bu
na kar gereken eitteki dzenlemeleri yapamyor olmamzdan kay
naklanmaktadr. rnein: Kanseri tehlikeli klan ey sisteme uyumda
gsterdii esneklik ve eitlilik derecesidir. Kanser hastal, baklk
sistemimizin bedenimizdeki birtakm sorunlar halletmesi iin gerekli
olan eitlilii retemeyip hzla oalan kanser hcrelerini absorbe
edemediinde yaammz tehdit etmeye balar. Kanser hcreleri, on
lar yok etmekte kullanlan radyasyon ve gl kimyasal maddelerden
ok daha fazla esneklik ve eitlilie sahip olduklarndan, onkoloji
alan da bu hastaln tedavisi iin farkl yntemlerle eitlendirilmi
tir. Balangta bu tedavi yntemleri kanserli hcreleri etkin bir ekil
de yok edebilirken ( ne yazk ki beraberinde salkl hcreleri de yok
eder) bu hcrelerdeki esneklik ve eitlilik yetenei, tedaviye kar ge
reken direnci retip kanser belirtilerinin tekrar ortaya kmasna yol
amtr. Tedavinin hasta iin tehdit oluturaca bir noktaya kadar
daha gl ve tahrip edici kimyasallar denense bile tbben baka bir
ey yaplamamaktadr.
AIDS virs de benzer problemler yaratr. Kanser gibi bunda da
var olan inanlmaz uyum ve esneklik yetenei hastaln klasik yn
temlerle tedavisini olduka gletirmekte, virs, baklktaki esnek
lik ve uyum yeteneinin azalmasna neden olacak ekilde sistemi etki
lemektedir. Ancak AIDS'in baklk sisteminin tamamn deil sadece
bir ksmn etkilediini de ayrca belirtmek gerekir. Zira bu virs ta
yan birok kiinin her gn farkl enfeksiyon ve hastalkla ba edebil
dii bilinen bir gerektir. Son aratrmalar salkl bir insan bedenin
deki baklk sistemi hcrelerinin tahminen yarsnn birtakm hasta
lklara kar nceden programlandn, dier yarsnn ise henz prog
ramlanmayp yeni uralara uyum salamay renecek ekilde ser
best bulunduklarn gstermektedir.
AIDs'li bir insan bedeninde ise bu oran % 8 0 ile % 20 arasnda
deiiklik gstermektedir. Yani, yeni durum ve hastalklara kar
uyum salayp tepki vermeyi renecek ekilde serbest olan baklk
sistemi hcre oran sadece % 20'de kalrken, geri kalan % 80'i AIDS
virs tarafndan igal edilmi ve programlanm bulunmaktadr. Di
er bir ekilde ifade edecek olursak, AIDS virsnce etkilenip program
lanan bu hcreler, kendi yksek dzeydeki ( % 80) uyum ve esneklik
yeteneklerini sisteme aktararak baklk sistemini etkileyen hcreler
olmakta ve bu yolla sistemi kontrol altnda tutabilmektedirler. See
neklerin eitlilii Kuram'nn bu rneklerde bize anlatmaya alt
ey, baklk sisteminin uyum ve esneklik yeteneinin artrlmas yo
lu ile bu hastalklarn etkin bir ekilde tedavi edilebileceidir. Salkl

286
bir baklk sistemi, ayn renen organizasyonlar gibidir. Ams'e
kar doal bakl olan insanlar, virsle ba edebilecek dzeyde
uyum ve esneklik yetenei gelitirebilen bir baklk sistemine sahip
"
olan insanlardr. Sonu olarak mesele baklk sisteminin gc deil
ondaki esneklik ve uyum yetenei ya da dier bir ifadeyle seenek e
itliliidir.
Seeneklerin eitlilii Kuram iin yukarda ele aldmz analo
j iyi dnce virslerine doru genilettiimizde, herhangi bir etkilei
mi en etkin biimde yneteblen klerin, o etkleimde en fazla see
'nek ve esneklie sahip olan kler olduunun blincine varmz. Bu ba
lamda Dil llzyonu Kalplar, kstlayc inan ve dnce virslerini
deitirerek yerine glendirici inanlar geirmek isteyen her kii iin
seenek eitliliini artracak bir yntem olarak hizmet etmekte ve psi
kolojik baklk sistemimiz iin gerekli olan esneklii salamaktadr.
Tm bunlarn yan sra yine ayn kalplar, dnce virslerini iinde
barndran inan sistemlerimizi daha iyi anlayp, kstlayc inanlar
deitirip absorbe edecek yeni ereve ve tepkileri ortaya koymamz
da bize yardmc olmaktadrlar.

287
 KALIPLARI KULLANARAK
DNCE VRSLERN YENDEN EREVELEMEK
VEYA EREVE DIINA ATMAK

P lendiimizde, kstlayc inanc " istenen sonu" ve "geri besleme "

otansiyel dnce virs tayan inan sistemimiz hakknda bilgi

erevesi iine alacak perspektife ulamamz ok daha kolaylamakta

dr. eitli Dil llzyonu kalplar kstlayc inan sistemimize tepkisel
olmaktan ok, daha stratejik yaklamamz salar.
Aada rnek olarak verdiimiz dnce virs ile ba edebil
mek iin Dil llzyonu Kalplar'n nasl kullanabileceimizi gzden
geirelim. inde dnce virs barndran kstlayc inanlar genel
likle aadaki gibi bir yapda ifade edilmektedir:
Not: Kstlayc inanca neden olan kiinin ad "X" iareti ile be
lirtilmektedir.

"X birok kez beni krd ve incinmeme sebep olacak eyler yap
t. Bu daha nce olduu gibi yine olacak. X'in niyeti beni incit
mek ve ben tehlikedeyim. "

Dil llzyonu Kalplar'n renmek ve uygulamann en iyi yolu,

bu kalplarla ilgili anahtar sorunlarn ne olacan dnmektir. Bu
balamda her bir kalp, farkl perspektif ve alglamaya yol aacak
anahtar sorulara bir cevap olarak dnlebilir. Aadaki rnekler,
bu anahtar sorular iin kefedilen cevaplarn nasl Dil llzyonu Kal
b olarak kullanlabildiini gstermektedir. Dil llzyonu Kalplar
kullanlarak ortaya konan tm bu yeniden erevelemelerin amac,
inan sahibinin, inancnn altndaki iyi niyeti ve kimliini onaylayacak
bir yol bulmak ve ayn zamanda inanc, istenen sonu ve geri besleme
erevesine oturtacak ekilde yeniden formle etmektir.

288
 Kstlaya nan: "X, birok kez beni krd ve incinmeme sebep
olacak eyler yapt. Bu daha nce olduu gibi yine olacak. X'in niye
ti beni incitmek ve ben tehlikedeyim. "

1 . Niyet: Bu inancn altndaki olumlu niyet veya ama n e ola

bilir?

"Kendi gvenliiniz sz konusu olduunda, bir tr g ve

kontrol anlay. gelitirmenin birok yolu vardr. ,,
(Niyet = Bir g veya kontrol anlay gelitirmek olabilir. )

"insanlarn etik olarak doru davrandklarn anlama konu

sunda emin olableceiniz her trl giriimde bulunmak
nem!tdir. "
(Niyet = nsanlarn etik olarak doru davrandklarndan emin
olmak iin gereken admlar atmak olabilir.)

2. Yeniden Tanmlama: nan cmlesi iinde kulianlan kelime

lerden biriyle ayn anlama gelecek ama daha olumlu etkisi
olacak bir baka kelime ne olabilir?

"Madur olmamak iin gl olma konusunda elinizden ge

len her eyi yapmamz gerektiini dnyorum. "
( " X " beni incitmek istiyor ve ben tehlikedeyim = Madur ol
mak. )

"Aslnda bu durum cesaret, destek ve bilgelik kazanmak iin

gerekli olan bir tr mcadele. "
(Tehlikede olmak = Mcadele.)

3 . Sonu: B u inancn olumlu sonu veya etkileri n e olabilir?

"Tehlikeyi naslfark edeceiniz ve bu konuda nastlyardm is

teyeceinizi artk rendiinize gre, gelecekte kimse sizi ra
hatsz edemeyecek. Bunu da madur olmaktan kahraman ol
maya geite lk adm olarak dnebiliriz. "

"imdi artk blinli bir farknda/k dzeyine gelmi olmantZ,

sizden tekrar yararlamlmasm olduka zorlatracaktr. "

289
4. Paralara Ayrma (Kk paralar): nan cmlesi iinde or
taya kan genellemeyi deitirecek veya daha olumlu etkiler
yaratacak daha kk para veya unsurlar neler olabilir?

"Herhangi bir durumla doru drst ba edeblmek iin ya

adnz her incinmenin tikinden daha az ya da ok tehlike
riski tayp tamadm tespit etmek olduka nemldir. "

"X'in niyeti beni incitmek derken, X'in kafasnda sizi incite

cek bir restin olduunu mu kastediyorsunuz! Eer yleyse, bu
resimdeki en tehlikeli para hangisi.? X, bu resimde nasl ha
rekete geiyor? Bu resmi X'in kafasna yerletirme konusun
da ne dnyorsunuz!"

5. Paralara Ayrma (Byk paralar): nan cmlesi iinde,

inanla ortaya kan ilikiyi daha olumlu veya zengin bir
perspektife yerletirecek daha byk para veya unsurlar ne
ler olabilir?

"Youn duygular, her zaman deitin iin gerekli motivasyo

nun temelini oluturmutur. CariJung'un da dedii gb 'Ac
ekmeden blinlenmek pek olas detldir. ' "
( "incinmek " = "youn duygular", " ac. " )

"Yaamda kar karya geldiini riskler nedeniyle deneyin

lediini olumsuzluklarla mcadele etmek, insan olarak daha
gl ve ehl olmamz salayan temelfaktrlerden biridir. "

6. Benzerlik Bulma (Analoji): nan cmlesinde ifade edilenlerle

daha farkl etkiler yaratacak birtakm benzerlikler bulunabi
lir mi?

"insan tlklerinde uzmanlamak, bisiklet kullanmay re

nirken dmemie ramen tekrar kalkmamza benzer. Her ne
kadar diini syrlp, cammz yansa btle dengede kalmay
baarncaya kadar denemeye devam edeni. Zira cammz ac
d diye bisklete kzmak pek akllca olmazd. "

290
 "Karmzdaki kiinin niyeti t!e mcadele etmek biraz boa
greiyapmaya benzer. Gvenliimiz iin boann dikkatinin
bizde olduunu blmek ve saldmya getiinde bundan kurtul
may renmemiz gerekmektedir. "

7. ereve Boyutunu Deitirmek: nancn etkilerini daha olum

lu klacak daha uzun (veya ksa) zaman dilimi, daha ok (ve
ya az) insan, daha byk (veya kk) perspektif ne olabilir?

"Bakalarnn sebep olduu ac le nasl ba edlecei konusu,

bizlerce tanmlamp zmlenmesi gereken en nemli sorun
lardan bindir. Bunu merhamet ve blgelikle yapableceimiz
gne kadar ddet, sava, hatta soykmm gibi bir sr sevim
siz olay kiisel olduu kadar, btnsel olarak da srmeye de
vam edecektir. "

"Hepimizin, insanolunun glgede kalm ksmlaryla nasl

ba edleceini renmesi gerekir. Eminim ki t!erde bu olaya
dnp baktmzda, bunu yaam yolunuzda karnza kan
kk bir engelgbi greceksiniz. "

8. Farkl Bir stenen Sonu: nanla kastedilen ya da ortaya ko

nandan daha fazla ilikili olacak farkl bir ama veya arzula
nan sonu ne olabilir?

"Aslnda ama, herhangi biritaraftndan incitlmeyi nasl n

leyeblirimden ok, bakalarnn ne dnp ne yapacaklar
m nemsemeyecek derecede gvenliimiz iin gerekli olan be
ceriyi gelitirmektir. "

"Bana gre sorun, herhangi birinin niyetinin ne olduundan

ziyade, onun niyetini deitireblmenin ne kadar srecedir. "

9. Dnya Modeli: nanca farkl bir bak as veya perspektif

salayacak baka bir dnya modeli ne olabilir?

"Sosyobiyologlar sizin iin sz konusu olan tehlikenin kayna

nn X'in blinli niyetinden ok, hormonlarndaki evrimsel
geliimden t!eri geldiini t!eri srerler. "

291
 "Dini ikence, soykmm vb. daha byk sosyal problemlerle
uramak zorunda kalan insanlar dnsenize. Onlar muhte
melen tandk/an birinin olumsuz niyeti t!e mcadele etmeyi
mevcut durumlarna kyasla seve seve kabullenirlerd: "

1 0 . Gereklik Stratejisi: Bu inancn olumasna ve doru olarak

kabul edilmesine neden olan bilisel sreler nedir? nan sa
hibi bunlar nasl alglyor?

''Her bir incinme rneini dndnzde, bunlarn her bi

ri ayn ayn m yoksa bir arada m gznzn nne geliyor.<
Yine bunlar dndnzde olay ierden mi yayorsunuz
yoksa bu olaylar sanki bir (tim izler gibi dardan m gzl
yorsunuz.? "

"Size bu kadar teh!tkede olduunuzu hissettiren bu olaylar,

gemite yaanm ve bitmi olaylarn hatralar m.< Yoksa
olup olmayaca belli olmayan gelecekteki muhtemel olaylar
m.? "

1 1 . Kart rnek: Bu inancn istisnas olabilecek kart bir dene

yim veya rnek ne olabilir?

"Eer sadece daha nce olmad diye u anda olan bir eyden
endie duymamamz gerektii doru olsayd, henz meydana
gelmemi eyler iin cddi derecede tehlikede olmamz ve her
olasla kart kendimizi hazrlamamz gerekmez miydil"

"Kendi gvenliimizi salamak iin daha nce bizi hi incit

memi olumlu niyete sahip insanlar nedeniyle de teh!tkede
olabt!eceimizi unutmamak gerekir. Trafik kazalarnda iste
meden birok kiinin lmne neden olan insan/an da bir d
nn. Birok kiinin dedii gib cehenneme gden yollar iyi
niyet talan tle rldr. "

12. Kriter Hiyerarisi: u ana kadar dnlmemi ancak inan

la ifade edilenden potansiyel olarak daha nemli olabilecek
bir lt veya kriter ne olabilir?

"Herhangi birinin bana zarar verecek niyetinden endielen

mektense, kendi baanm iin ihtiyacm olan kaynaklar zeri-

292
 ne younlamay her zaman daha nemli bulmuumdur. "
"Herhangi bir zamanda incinmekten saknmaktansa, korku
lannzn klesi olmaktan saknmann daha nemli olduunu
dnmyor musunuz.<' "

1 3 . Kendine Atf: nan ifadesini, inancn iindeki iliki veya kri

tere gre nasl deerlendirebiliriz?

"Herhangi bir kiinin olumsuz niyeti olduka incitici ve teh

likeli olab!ir. Ancak kendi niyetlerimizi anlama ve bunlarla
ortaya koyduumuz eylemlerimiz konusunda da ak olmak
olduka nemldir. Kendi yarglarnz altndaki olumlu niyet
ten emin misiniz.< Herhangi birinin olumsuz niyetleri hakkn
daki inanlarmzn doru olduunu kabul eder ve o kiiye bu
dorulaman:n yaratt tepki t!e davranrsak, karmzdaki ki
i de bize ayn ekilde davranacaktr. , nk artk bu durum
da biz de ayn karmzdaki kii gibi olmuuz demektir. "

"Tehlike riskinin sadece kendi dmzda bizi inciten insanlar

dan geleceini dnmek de tehlkeldir. Zira gemite yaa
dmz aclar bize mtemadiyen yaatan isel inanlamnz
da ky niyetli insanlar kadar act yaratablir. "

14. Meta ereve: Bu inan hakkndaki algy deitirecek veya

zenginletirecek baka bir inan nasl olabilir?

"Aratrmalar, kendi yeterl!iklerimize olan inan ve gveni

gelitirinceye kadar karmzdaki kii ve onlarn niyetlerinden
korkmann son derece doal olduunu gstermektedtr. "

"x'in davran ve niyetine sorun penceresinden bakmaya srar

ettiiniz mddete bunun yaratt sonutan sknt eken yi
ne siz olacaksnz. Bu durumu istenen sonu erevesine
oturtmaya hazr olduunuzda ise brden ok zme ulama
nz mmkn. "

293
 DiL LLZYONLARI UYGULAMASI

endi geliiminiz iin uygulama yapmak adna Dil llzyonu soru

K larndan faydalanabilirsiniz. Aadaki alma her bir Dil llz
yonu kalbn oluturabileceiniz soru rneklerini vermektedir. nce
zerinde almak istediiniz kstlayc inan cmlesini oluturun. Bu
nun tam bir inan cmlesi olmas iin ya karmak eitlik ya da neden
sonu ilikisi ihtiva eden bir cmle olmas gerekir. Tipik bir inan
cmlesinin yaps aadaki gibidir.

Referans Yarg nk / Neden

Ben iyi del Karmak eitlik
Sen Yetersiz Neden-sonu
o Deersiz
Onlar Olanaksz

Cevaplarn ana amacnn, inanca sahip olan kiinin kimlik ve

olumlu niyetini onaylayp, ayn zamanda inanc istenen sonu ve geri
besleme erevesine yerletirmek olduunu unutmayn.

294
DilDikyon11 Kalplan alma Fom111

Kstlayc nan: ______ demektir / neden olur.

1 . Niyet: Bu inancn altndaki olumlu niyet veya ama ne olabi

lir?

2. Yeniden Tammlama: nan cmlesi iinde kullanlan kelime

lerden biriyle ayn anlama gelecek ama daha olumlu etkisi
olacak bir baka kelime ne olabilir?

3. Sonu: Bu inancn olumlu sonu veya etkileri ne olabilir?

4. Paralara Ayrma (Kk paralar): nan cmlesi iinde or

taya kan genellemeyi deitirecek veya daha olumlu etkiler
yaratacak daha kk para veya unsurlar neler olabilir?

5. Paralara Ayrma (Byk paralar): nan cmlesi iinde,

inanla ortaya kan ilikiyi daha olumlu veya zengin bir
perspektife yerletirecek daha byk para veya unsurlar ne
ler olabilir ?

6. Benzerlik Bulma (Analoji): nan cmlesinde ifade edilenlerle

daha farkl etkiler yaratacak birtakm benzerlikler bulunabi
lir mi?

295
7. ereve Boyutunu Deitirmek: nancn etkilerini daha olum
lu klacak daha uzun ( veya ksa) zaman dilimi, daha ok (ve
ya az) insan, daha byk ( veya kk) perspektif ne olabilir?

8 . Farkl Bir stenen Sonu: nanla kastedilen veya ortaya ko

nandan daha fazla ilikili olacak farkl bir ama veya arzula
nan sonu ne olabilir?

9. Dnya Modeli: nanca farkl bir bak as veya perspektif

salayacak baka bir dnya modeli ne olabilir?

10. Gereklik Stratejisi: Bu inancn olumasna ve doru olarak

kabul edilmesine neden olan bilisel sreler nelerdir? nan
sahibi bunlar nasl a lglyor?

1 1 . Kart rnek: Bu inancn istisnas olabilecek kart bir dene

yim veya rnek ne olabilir ?

12. Kriter Hiyerarisi: u ana kadar dnlmemi ancak inan

la ifade edilenden potansiyel olarak daha nemli olabilecek
bir lt veya kriter ne olabilir?

1 3 . Kendine Atf: nan ifadesini, inancn iindeki iliki veya kri

tere gre nasl deerlendirebiliriz?

296
 14. Meta ereve: Bu inan hakkndaki algy deitirecek veya
zenginletirecek baka bir inan nasl olabilir?

Bir mek
Halk arasnda olduka yaygn kstlayc inanlardan biri olan " kan
ser lme neden olur" ya da " kanser ldrr" inanc ile ilgili bir r
nek daha yapalm. Aadaki rnekler de, yukarda yaptklarmz gibi
farkl bak alar yaratan birok Dil llzyonu kalbn gstermekte
dir. rneklere gemeden nce hatrlanmas gereken bir konu daha var
ki o da, bu kalplardaki etki derecesinin, dinleyici ile konumac ara
sndaki uyum ve ses tonu gibi faktrlere bal olduudur.

nan: "Kanser lme neden olur. "

1 . Niyet: Niyetinizin yanl bir mide kaplmamak olduunu bi

liyorum ama bu ekilde btn mit kaplarn kapamanz
mmkn.

2. Yeniden Tanmlama: Genellikle lme neden olan kanser de

il, baklk sistemimizin bozulmasdr. Gelin baklk sis
temini iyiletirecek bir yol bulalm.
"Yaamay zorlatran mit kayb ve korkuya kanser de!,
kanser konusundaki alg!anmz neden olmaktadr. "

3 . Sonu: Ne yazk k i bu tip inanlar, insanlar her trl frsat ve

seenei aramaktan vazgetikleri iin kendilerini gerekletir
me eilimi gsterirler.

4. Kk Paralar: Her bir kanser hcresinde ka adet lm ol

duunu hep merak etmiimdir.

5. Byk Paralar: Sistemin kk bir parasnda meydana ge

len deiim veya dnmn tm sistemin ykmna neden
olacan m sylyorsunuz?

6. Benzerlik Bulma: Kanser tpk, yeterince atlanmad iin sa

rarmaya yz tutmu imenliktir, baklk sistemimizdeki ak
yuvarlar ise koyuna benzer. Yetersiz beslenme, znt, stres
gibi nedenler koyunlarn saysn azaltnca imenler gerein-

297
 den fazla byr ve sararmaya yz tutar. Eer koyunlarn sa
ysn arttrabilirseniz bunlar ekolojik dengeyi salayacak ka
dar beslenirler.

7. ereve Boyutunu Deitirmek: Eer herkes byle bir inanca

sahip olsayd hibir tedavi yntemi bulunamazd. ocuklar
nzn byle bir inanca sahip olmasn ister miydiniz?

8 . Farkl Bir stenen Sonu: Aslnda asl mesele lme neyin ne

den olduu deil, yaam yaanmaya deer klan eyin ne ol
duudur.

9. Dnya Modeli: Birok tp adam bedenimizde srekli deiime

urayan hcrelerin, baklk sistemi zayf dtnde sorun
yarattna inanmakla birlikte, habis kitlenin varlnn yaam
sremizi belirleyen beslenme, spor, stres, doru tedavi yntem
leri gibi birok faktrden sadece biri olduunu da ileri srerler.

1 O. Gereklik Stratejisi: Bu inanc kafanzda tam olarak nasl e

killendiriyorsunuz? Kanser akll bir istilacya m benziyor?
Bedeninizin buna tepkileri ile ilgili ne tr isel temsiller var?
Bedeniniz ve baklk sisteminizin kanserden daha zeki ol
duunu grebiliyor musunuz?

1 1 . Kart rnek: Bu gne kadar kanser hastal geirmi ve ya

amn yllardr salkla srdren kiilerle ilgili kaytlara ge
mi bir sr vaka var. Bu inan tm bu gerekleri nasl yok
edebilir ki?

12. Kriter Hiyerarisi: Yaamdaki misyon ve amalarmza odak

lanmak yaamn ne kadar uzun sreceinden ok daha nem
lidir.

1 3 . Kendine Atf: Byle bir inanca sk skya sahip kmak her ne

kadar ldrc olsa bile yine de son yllarda ayn kanser gibi
yaylp byd.
Bu inanc ldrdmzdeyse ne olacan grmek gerekten
ilgin olurdu.

1 4. Meta ereve: Byle basit bir inan, yaamdaki eitlilii de

neyip kefedebilmemize frsat tanmayan bir dnya modeline
sahip olduumuzda ortaya kar.

298
 Byle basit bir inan, yaamdaki eitlilii deneyip kefedebilmemize frsat tanmayan
bir dnya modeline sahip olduumuzda ortaya kar.
14. Meta ereve

12. Kriter Hi)1erarisi:

it==:()
Yaamdaki misyon w
amalarmza
7. ereve Boyutmu
odaklanmak yaamn ne
Dtllmek; Eer herkes ka
byle bir inanca sahip :k d:h ft%"
-
olsayd hibir tt.>davi
yntemi bulunamazd.
ocuklarnzn byle bir
inanca sahip olmasn
'itcr miydiniz?

Kanser veya ldrr

Karmak
Eitlik
2. l'eide11 Tamml.ma:
lme neden olan kanser
ei{zf(d.
Bunu iyiletirecek bir yol
1 1 . Kart mek:
bulalm.
8. Farkl Br lsteen
Bugne kadar kanser Sonu(: Aslnda asl
1 Ji\ ve
: mesele limc nerin
salkla srdren nedcn olduu deil,
kiilerle ilgili kaytlarn
gemi bir sr vaka kiiJgJ1;.
var. Bu inan tm bu
c asl yok 6. Aaloji: Kanser rpk, yeterince
Jbit i? otlanmad iin sararmaya yz turmu
s
;;i:t:.1 l;.z
beslenme, znr, sm:s gibi nedenler
koyunlarn saysn azaltnca imenlt'r
gt:rt'indcn fazla byr ve sararmaya yUz
r;:eiib1/ k7/;r;k dengeyi
salayacak kadar bcslcnirlt'r.
BLM IO

SONU
 SONU

il llzyonlar'nn bu ilk cildi daha ziyade, yaadmz dnya ve

D davranlarmzla ilgili alglarmzn olumasnda kelimelerin g
c ve dilin bys konularn kapsamaktadr. Bu balamda " Harita
Blge Deildir" prensibinden hareketle, dilin deneyimlerimiz ve dene
yimlerimizden trettiimiz genelleme ve inanlarmz (gerek kstlay
c, gerekse destekleyici) zerindeki etkisini kefetmeye altk. Bu s
rete sz konusu bu kalplarn alglarmz nasl farkl ereve ve pers
pektiflere ynlendirebildiini inceledik. nanlarn linguistik yapsn
derinlemesine analiz edip, kstlayc inanlarn deneyimlerimizde so
run ve olanakszlk erevesini nasl yarattn saptadk. Bu tr inan
larn, oluturduumuz dnya modellerinin erevesi haline geldiinde
yaammz ve davranlarmz zerinde yaratt mitsizlik-acizlik-de
ersizlik duygularna ahit olduk. Bu nedenledir ki; bu kalplardan ya
rarlanma ve bunlar uygulamaya koymaktaki amacn, insanlarn dik
katini aadaki erevelere ekmek olduundan bahsettik:

1. Sorundan istenen sonuca,

2. Baarszlktan geri beslemeye,
3. mkanszlktan "sanki" (olabilirlik) .

Dil llzyonlar birbirinden farkl 1 4 szel yeniden ereveleme

kalbn ihtiva etmektedir. Bu kalplarn dier bir amac da, isel du
rumlarmz, beklentilerimiz ve deerlerimiz gibi inanlarmzn st
(meta) yapsn oluturan unsurlarla, deneyimlerimiz, zihinsel dnya
modellerimiz ve genellemelerimizi yeniden ilikilendirerek bizlere yeni
almlar kazandrmaktr. Kitap, okuyucuya, her bir kalbn spesifik

303
tanm ve rnekleri ile bunlarn sistem olarak bir arada nasl kullan
lacan da aktarmaktadr. Sz konusu kalplardan ayrca, eletirilerin
yeniden erevelenmesi, motivasyon iin kriter hiyerarisinin uygulan
mas, destekleyici inanlarn oluturulmasnda "sanki" erevesinin
kullanm, vb. gibi daha birok farkl ama iinde yararlanlabilmek
tedir.

r lstenen
Sonu
Yeniden
ereveleme
Krter
Hiyerarisi

nanlar
( Genellemeler) "Sanki"
"Silme erevesi
arptma "

l l Geri besleme
ereves
Paralara
Ayrna
Kart Ornek

Deneyimler
(Algsal girdi)

Dme ve ncinme

Kitap boyunca da fark edilebilecei gibi, bu kalplar kullanrken

takip ettiimiz temel strateji, nce, kstlayc inan ve onlar harekete
geiren deerlerin arkasndaki olumlu niyeti tanmlamak, sonrasn
daysa bu olumlu niyeti tatmin edecek daha uygun ve kullanl yollar
bulmak olmutur. Tm bunlar gerekletirme yolunda Dil llzyonla
r bize aadaki konular zerinde durarak yardmc olmaya almak
tadr:

Alglarmz yeniden blmlendirip paralara ayrmak.

Alternatif dnya modelleri ve farkl perspektifleri tanmlamak
ve deerlendirmek.
nanlarmz gncelleyip, gerei deerlendirebileceimiz isel
stratejilerimizi kefetmek.
Deneyim ve beklentilerimize anlam ve ekil veren zihinsel ha
ritalar oluturduumuz yollar kefetmek.

304
 sel durumlarmzn davran ve inanlarmz stndeki etki
sinin farkna varmak.
nan deiiminin doal srecine ayak uydurmak.
Dilin ve inanlarn, deneyimlerimizin farkl dzeyleri zerinde
ki etkisini daha iyi anlamak.
Szel olarak yaratlan dnce virsleri konusunda daha ok
farkndalk yaratmak.

Sz geen tm bu kalplar geni ve derin bir deiimi yaratmak

iin uygulanabilecek bir sistem olarak tasarlanm olmakla birlikte,
gerek sosyal deiimi ynlendirip tetiklemek gerekse kolektif dnya
modelleri gelitirmek amacyla, belirgin bir farkndalkla olmasa bile,
insanlk tarihi boyunca kullanlagelmilerdir. Bu nedenle kitabn ikin
ci cildi Sokrat, sa, Lincoln, Gandhi, Einstein ve dierleri gibi tarihi ki
iliklerin, modern dnyann oluumunu ekillendiren politik, bilimsel,
din ve felsefe alanlarnda Dil llzyonlar'n nasl uyguladklarn ak
layacak biimde tasarlanmakta ve bu kiilerin rklk, iddet, ekono
mik ve politik operasyonlarn ardndaki dnce virslerini nasl ara
trp ereve dna attklarn da kefetmeye almaktadr. Ayrca, Dil
llzyonu Kalplar'nn kullanmndaki sra ve gruplandrma stratejile
ri (George Polya'nn p/acebo etkisindeki gibi), inan ve ikna stratejile
rinin incelenmesi ile bu kitapta aktarmaya altmz kalp prensip
lerin; a) mantk hatalar, kstlayc inanlar ve dnce virslerini ta
nmlayp ortaya karmada, b) Bandura erisi ve beklentilerimizi yn
lendirmede, c) ksrdnglerle ba edebilme vb. gibi daha birok ko
nuda bize nasl yardmc olabilecei yine bu ikinci ciltte aktarlmaya
allacaktr.

305
 BTRRKEN

il llzyonu Kalplar'nn kefi konusunda ortaya koyduum bu

D almadan umarm yararlanm ve holanmsnzdr. Bu sayfa
larda aktarlan beceri ve stratejileri daha ileri dzeyde gelitirmek ve
uygulamak amacyla N LP ve kalplar daha derinlemesine incelemek
arzusundaysanz farkl kaynak ve aralarda kullanmnza hazr bu
lunmaktadr.
NLP niversitesi, dil kalplar dahil, gerek temel gerekse ileri d
zey NLP becerileri ile NLP'nin salk, i hayat, organizasyon, yaratc
lk ve renim alanlarndaki yeni model ve uygulamalarn bu konu
larla ilgilenen adaylar iin her California, Santa Cruz'da konaklama
olanaklar da dahil olmak zere hazrlayp sunan st dzeydeki eitim
kurumlarndan biri olarak hizmet vermektedir. Konu ile ilgili daha
fazla bilgi iin:

NLP University
P.0 .Box 1 1 12
Ben Lemond, California 95005
Phone: ( 83 1 ) 336-3457
Fax: ( 8 3 1 ) 336-5854
Teresanl p@aol .com
Homepage: http:/www.nlpu.com

NLP niversitesi'nde gerekletirdiim programlara ilaveten, NLP ve

Dil llzyonlar ile ilgili eitli seminer ve programlar tantmak iin
uluslararas seyahatler de yapmaktaym. Bunun dnda bu konularla
ilgili gelitirdiim farkl birok kitap, software, audio kaset gibi

307
aralardan yararlanmak ayrca benim kiisel seminer takvimim ile il
gili daha geni bilgi isterseniz:

Joumey to Genius
P.O.Box 6 7448
Scotts Valley, CA 95067-7448
Phone ( 83 1 ) 438-8 3 1 4
Fax (83 1 ) 438-8571
E-Mail: info@journeytogenius.com
Homepage: http:/www.journeytogenius.com

308
 KAYNAKA

Bandler, R., Using Your Brain, Real People Press, Moab, UT, 1 9 8 5 .
Bandler, R . a n d Grinder, J., The Structure ofMagic, Volumes I & il, Science a n d
Behavior Books, Palo Alto, CA, 1 9 75, 1 976.
Bandler, R . and Grinder, J., Patterns of the Hypnotic Techniques of Mi/ton H
Erickson, M.D., Volumes I & il, Meta Publications, Capitola, CA, 1 9 75,
1 9 77.
Bandler R. and Gri nder, J., Frogs into Princess, Real People Press, Moab, UT,
1 979.
Bandler R. and Grinder, J., Reframing, Real People Press, Moab, UT, 1 9 82.
Bandler, R. and LaValle, J., Persuasion Engineering, Meta Publications, Capito
la, CA, 1 99 6 .
Bateson, G . , Steps ta an Ecology of Mid, Ballantine Books, New York, NY,
1 9 72.
Bateson, G., Mind and Nature, E . P. Dutton, New York, NY, 1 979.
Cameron-Bandler, L., Solutions (They Lived Happly Ever After), FuturePace,
San Rafael, CA, 1 9 78.
Chomsky, N., Syntactic Structures, Mouton, The Hague, The Netherlands, 1 957.
Chomsky, N., Language and Mimi, Harcourt Brace Jovanovich, Inc., New York,
NY, 1 96 8 .
DeLozier, J . and Grinder, J . , Turtles Al/ The Way Down, Grinder, DeLozier &
Associates, Santa Cruz, CA 1 9 87.
Dilts, R., Grinder, J., Bandler, R. and DeLozier, J., Ne11ro-Litg11istic Program
ming: The Study of the Structure of Subjective Experience, Vol 1, Meta
Publications, Capitola, CA, 1 9 80.
Dilts R., DeLozier, J. and Epstein, T , The Encycylopedia ofSystemic NLP, NLP
University Press, Ben Lomond, CA, 1 99 9 .
Dilts, R . , Modelitg With NLP, Meta Publications, Capitola, CA, 1 9 9 8 .

309
Dilts, R., Visionary Leadership Ski/is: Creating a World to tvhicb People Want
to Belottg, Meta Publications, Capitola, CA, 1 9 9 6 .
Dilts, R., The Law of Reguisite Variety, NLP University Press, Ben Lomond, CA,
1998.
Dilts, R., Effective Peresentation Skills, Meta Publications, Capitola, CA, 1 9 9 4 .
Dilts, R. with Bonissone, G., Skills for the Future: Mattaging Creativity andIn-
novation, Meta Publications, Capitola, CA, 1993.
Dilts, R. B., Epstein, T. and Dilts, R. W., Tools for Dreamers: Strategies of Creati-
vity and the Structure of Innovation, Meta Publications, Capitola, CA, 1991.
Dilts, R., Changing Belief Systems with NLP, Meta Publications, Capitola, CA,
1980.
Dilts, R., Hallbom, T. and Smith, S., Beliefs: Patbways to Health and Well-Be-
ing, Metamorphous Press, Portland, O R , 1990.
Dilts, R., Applications of NLP, Meta Publications, Capitola, CA, 1983.
Dilts, R. & Epstein, T., Dynamic Learning, Meta Publications, Capitola, CA, 1995.
Dilts, R., Strategies of Genius, Volumes, I, II & I I I , Meta Publications, Capito-
la, CA 1 9 9 4 - 1 9 9 5 .
Dilts, R., NLP andSelf-Organization Theory, Anchor Point, June 1 9 9 5 , Anchor
Point Assoc., Salt Lake City, UT.
Dilts, R., NLP, Self-Organization and Strategies ofChange Management, Anchor
Point, July 1 9 9 5 , Anchor Point Associates, Salt Lake City, UT.
Dilts, R., " Let NLP Work for You", Real Estate Today, February, 1 9 8 2 , Vol. 15,
N o . 2.
Eicher, J., Making the Message Clear: Communicating for Business, Grinder, De-
Lozier & Associates, Santa Cruz, CA, 1 9 8 7 .
Erickson, M. H., Advanced Techniques of Hypnosis and Therapy, Selected Pa-
pers of Milton H. Erickson, M.D., Haley, J. [Editr], Grune & Stratton Inc.,
N e w York, NY, 1 9 6 7 .
Gordon, D., Therapeutic Metaphor, Meta Publications, Capitola, CA, 1 9 7 8 .
Haley, J., Uncommon Theraphy, The Psychiatric Techniques of Milton H. Erick-
son M.D., W. W. N o r t o n & Co., Inc., N e w York, NY, 1 9 7 3 .
Korzybski, A., Science and Sanity, The International Non-Aristotelian Library
Publishing Company, Lakeville, C N , 1 9 8 0 .
Laborde, G., Influencing With Integrity: Management Skills for Communication
andNegotiation, Syntony Inc., Palo Alto, CA, 1982.
Lofland, D., Thought Viruses, H a r m o n y Books, N e w York, NY, 1997.
McMaster, M . and Grinder, J., Precision: A New Approach to Communication,
Precision, Los Angeles, CA, 1 9 8 1 .
Moine, D., " P a t t e r n s of Persuasion", Personal Selling Journal, 1 9 8 1 , 1 (4), 3.
O'Connor, J. and Seymour, J., IntroducingNeuro-Linguistic Programming, Aqu-
arian Press, Cornwall, England, 1990.

310