Professional Documents
Culture Documents
CONBENJAMNNAHUM
"Losuruguayosvamosadesaparecer"
Historiadordereferencia,trasseisdcadasdetrabajorealizaadvertenciasduraspensandoenlasnuevas
generaciones,sobretodoenlasquenolevantanlamiradadelcelular.
FOTOGALERA
BenjamnNahum.DibujodeOmb
1/5
Vergaleria
03feb2017LszlErdlyi
SEGANelderechodemirarelUruguayenellargoplazo,algoquepocospuedenreclamar.Es,juntoa
JosPedroBarrn(19342009),unreferenteindiscutidodelaHistoriauruguayacontempornea.Transitun
caminoderiesgo,eldelaescueladelosAnnalesfrancesa,esaqueevitaloshitos,lasbatallasyelbroncede
losviejosrelatosyproponeunaHistoriamsciudadanaentornoalaeconoma,lasociedad,laculturayla
educacin.Trasseisdcadasdetrabajoprodujonumerososlibros.JuntoaBarrnpubliccolecciones
inolvidablescomoHistoriaruraldelUruguaymoderno(7volmenesentre1967y1978),oBatlle,los
estancierosyelImperioBritnico(8vols.entre1979y1987).
BenjamnNahum,querecibielPremioBartolomHidalgoalaTrayectoria(ed.2016),acabadepublicarun
nuevolibro,Encuentroconlahistoria.Laestanciaalambradayotrosartculos.Entrevistas(Banda
Oriental,2016),enrealidadunainiciativa"deayudantesmas"aclara."Quisieronaveriguarunpocomsde
http://www.elpais.com.uy/cultural/uruguayosdesaparecerhistoriauruguaybenjaminnahum.html 1/8
3/2/2017 "Losuruguayosvamosadesaparecer"|NoticiasUruguayyelMundoactualizadasDiarioELPAISUruguay
lavidadelhistoriador,porquelaobralaconocan.Enlaprimeraparterecogieronartculosquenohaban
estadonuncaenlibro.Yyoledigoalagente,'noleanlaprimeraparte,esunplomo,vayanalasegunda
queesmshumana'"diceriendosobrelosreportajesquecierranelvolumen.
NosrecibienelsalncomunaldeledificiodonderesideenlacalleCebollat,sobrelaramblade
Montevideo.
LOSJVENESYELCELULAR.
Usteddescribesultimolibrocomountextoms.Sinembargonoesunlibroinocente.
Ququieredecirconquenoesinocente!?
Allreplanteaalgunadesustesismsconocidas,lasactualiza,ylohaceparajvenesqueapenaslo
conocen.Ysehaquejado,dicesentirsedistanciadodeestanuevageneracin.
Ysi...yovoyacumplir80aos,yloschicosaquieneslesdiclaseelaopasadotienen20,22...Estn
siempreconelcelularenlamano.Notedanpiola.Cruzanlacallemirandoelcelular,laavenidaGonzalo
Ramrez,yesunsuicidio.Nosllevcincoaoslograrquepusieranunsemforoall,dondecruzanmilesde
jvenes.Lopedimossindecir,claro,elverdaderomotivo:quecruzabansinmirar.Siemprecitounafrasedel
escritorsuecoHenningMankell,enrealidadsobresupersonaje,elinspectorWallander.Loveenvejecery
dice:'Veacrecerasualrededorunasociedadqueleresultabaajena'.NuncaimaginqueenSueciapudiera
pasarexactamentelomismoqueenUruguay.EnFacultad,porejemplo,losjvenesseentiendenmejorcon
misayudantes,quesonde30,40.Cuandoquierenhacerunasinvergenzadaytomantextosdela
computadora,yonomedoycuentaperomisayudantess.'Estolosacdetallado,odetalotro'.Noesque
yomealeje,eselmedioelquemealeja.
Unadelascosasmsterriblesquelepuedeocurriraunacomunidadesquelacomunicacin
intergeneracionalserompa.Novalelapenaintentarlo?
Perocorremosendesventaja.YopeguunafrasedeEinsteinenlacarteleraestudiantilquedeca:'Elda
quesesustituyalainteraccinhumanaporlatecnologaseremosunageneracindeidiotas'.Creoquenos
acercamosaeso.Seveenelmnibus,enlacalle.Enclasenopermitenelcelularprendido,yesonosva
salvando,porahora.Perospermitenelmate,yhayunafilaesperandoelmate,ysiyolepreguntoaalguno
queestesperandoesematesobreloqueestamoshablandoenclase,difcilmentemesepancontestar.Pero
bien,pensandoporlasbuenas,deprontonotuvierontiempodedesayunaryfuelonicoquepudieron
prepararparaveniraclase.
Esllamativocmoestanuevageneracinrechazalapoltica.Esalgocoyuntural,oestmsvinculado
alfracasodelbatllismocomoproyectopolticoqueustedhasealadoensuslibros?
Yocreoquehaydemasiadoselementosnegativosenelpresentedeestosjvenescomoparaquepuedan
manifestarintersporlapoltica.Yno,nocreoquevayatanlejossurechazo.AJosBatlleyOrdezselo
criticporquenopatrocinunademocraciapoltica,unavigenciaabiertayclaradelsufragioobligatorio,de
larepresentacinproporcional,delavigenciadeciertosprincipiosbsicosparaunprocesoclaramente
democrtico.LoquesucedeesqueBatllehizotantoenelplanosocialyeconmico,ysobretodoenelplano
humano,queyoledisculparalootro.Algoquelosblancosnoleperdonan.ElPartidoNacionalreclamde
formaclaralavigenciadeunaplenademocraciapoltica,parallegaralpoderporlavalegtima.Algoque
venadelsigloXIX,unalargapeleaentrequienesestnenelpoderynoquierenirse,yquienesquieren
accederalpodersinllegar.Sedieronrevoluciones,revoluciones,revoluciones...hastaqueseimplantanesos
elementosbsicosdelademocraciaylacosasetranquiliza.
Recuerdolaideadelcolegiado,quesiempretuvobuenaprensa.Sinembargo,vistodesdelaactualidad,no
eraunmecanismoqueampliaraciudadana.
Creoqueeramsparaevitarlaposibilidaddedictaduras.Fueunaformadeempujarjuntos,blancosy
colorados,porelpasmodeloquequeraBatlle.Sinembargodurpoco,serevelbastanteinefectivo.Noes
lomismounodecidiendo,quenueve.WashingtonBeltrnhizounamuybuenadescripcindelsegundo
http://www.elpais.com.uy/cultural/uruguayosdesaparecerhistoriauruguaybenjaminnahum.html 2/8
3/2/2017 "Losuruguayosvamosadesaparecer"|NoticiasUruguayyelMundoactualizadasDiarioELPAISUruguay
colegiadoqueintegrelPartidoNacional.Erantantaslasreunionesyacuerdospreviosparaconjuntar
voluntades,quemarchabanconpiesdeplomo.Nocaminaba.EsonoeraunPoderEjecutivo.Aveceslas
decisionesdebentomarsedeformarpida,porquelosproblemascrecen,seagravan.Enfin,siempreme
pareciqueeraunaaspiracinparallegaraungobiernomsautnomo,menospersonalista.
ELINMIGRANTESORPRENDIDO.
VolvamosaMankell.Unadelasrazonesdesuxitoeditorialessuformaimpiadosaderetratarla
decadenciadeunEstadodeBienestarmodlicocomofueelsueco.UstedhasealadoenBatlle,los
estancierosyelImperioBritnicoqueenUruguaytenemosunademocraciasocialquenocristaliz.Esa
parlisis,comenzaprincipiosdelsigloXX?
Nocreoquenazcaall.InclusoladictaduradeTerrafuevistacomofueradeltonotradicionaldelapoltica
uruguaya.Terrafuedenostado,apesardehaberhechoalgunasobrasimportantes.Loquesucedeesquehasta
laSegundaGuerraMundialtodoexceptoalgunosperodosfuebonanza,puesproducamoslasmaterias
primasquelospasesenguerraprecisaban.Comprabansinpreguntarelprecio.Uruguaynoterminde
entendereso,ysequedmirandocmocomprabanhastalaltimavaca.
Plataencaja,sinprevisiones.
Yeraunaformadefortaleceralpas,ytambinaunaclasemediaquesefuehaciendoalgoconservadora,
quedeseabaconservaralgunosfactoresqueveacomonaturalesenunpascomoUruguay.Merefieroalos
inmigrantes.Mipadreerainmigrante,ycomolmiles.VenandeItalia,Espaa,Turqua,dondeserompan
elalmasinconseguirnada.Yonotengoclarosil,dehabersequedadoenTurqua,hubiesepodidoirala
escuela.Cuandounaculturaestbasadaenpreceptosreligiosostanfuertes,hayqueaceptarlosoirse.
Dedndeeral?
DeMagnesia,queesunnombregriego,pueseraunadelascoloniasquelosgriegosfundaronenAsia
Menor.Elinmigrantequeescapabadeesasituacin,llegabaacyquedabasorprendido.Laeducacinera
gratis.
Ademsledecanquetenaderechoaltiempolibre.
Msqueeso.UnodeloseditorialesdeBatlledefendiendolaleyde8horasestabadirigidoalosobreros,
paraconvencerlos.Ellosvenandesuspasesdondetrabajaban16,20horasporda.Cmoqueiban
trabajarslo8horas?Lesibaallevareldobledetiempoalcanzarlasmetasquesehabanfijado.Noslolos
empresariosnoqueranesaley,tambinunaparteimportantedelostrabajadores.EnuneditorialBatlledice:
"Ochohorasparatrabajar,ochohorasparadescansar,yochohorasparaacariciaraloshijos".Esomediola
pautadequeerauntipodepolticonohabitualenelUruguay.
Unhumanista.
PorqueyomepreguntoalgoquemolestaalosblancosporqusiBatllesediocuentadelamiseria
urbanaybusceliminarla,acasoSaravianoveaquelagentequeibaconlamorirenbatallanoera
tambinmiserable?Noseloreprocho.Sloquierodejarenclarounadiferenciadevisin.Saraviapeleaba
porelvoto,porlarepresentacinproporcional.Fenmeno.Peronovioaldesgraciadoquetenaallado,que
notenadndecaersemuerto.Batlleintentporunoscuantosmediosmoderarolimitaresamiseria.Por
ejemplountipode65aosquenopuedecomertodoslosdas.Sucedequecuandotena20aosnotrabaj,
ybueno,entoncesquesejorobe.ElEstadobatllistadiceno,hayquedarledecomerconunapensinala
vejez.Yesotrasldeloaotrascosas,alasescuelasparalosnios,aloshospitalesaunqueleshayasacadoel
crucifijo,aldivorcioporlasolavoluntaddelamujer.Qu?Acasosediocuentadeloquesufranlas
mujeres?Tuvoelcorajedejuntarseconunamujerytenerconellatreshijosilegtimos,segnlasociedad.
Nosepodacasarconella,puesestabacasadaconotrohombrequetardenmorir.
Peroustedhasealadoqueestoshitosnocayerondelcielo,quesonpartedeunproceso.Porejemploel
votofemenino.
Esprobable.lestuvoenEuropa,dondepercibiesatendencia.
http://www.elpais.com.uy/cultural/uruguayosdesaparecerhistoriauruguaybenjaminnahum.html 3/8
3/2/2017 "Losuruguayosvamosadesaparecer"|NoticiasUruguayyelMundoactualizadasDiarioELPAISUruguay
AunqueenEuropatardms.
Claro,porsupuesto.llotraadeantes,esatendenciaacompensaralossectoresmsdbiles,losviejos,
lasmujeres,losnios.Espartedesuformacinentrminosfilosficos,ydesupersonalidad.
SUBITEAUNUBER.
Detodasformasunadelasprincipalescrticasaligualitarismoesquetiendeamatarlainiciativa
individual.Cuandoenrealidad,laideadetrsdeligualitarismotalcomolaentendanlosantiguos
ateniensesconsistatambinenigualarelaccesoalasoportunidadesparaeldesarrolloindividual.Por
ejemploelcasodeUber,enelUruguaydehoy.Anconelproblemadelpagodeimpuestos,queestpor
resolverseynoesmenor,unoveamuchosjvenesentusiasmadsimostrabajandoenUber,hacindosecargo
desusriesgos,alquilandounautooponiendoelpropio.Peromuchoslovenmal.Loscondenan.Esos
jvenesdefiendensuderechoalaigualdaddeoportunidades.
Piensoqueenesesentidohemosidodecayendo.Nosbienporqucausas.PoresoMujicadijo"los
uruguayossomosmediosharaganes".Yolocompartototalmente.Veotrabajaralobreroacymedoycuenta
queestepasestliquidado.PorquealritmoquetrabajaeseobreronotrabajaningnobreroenEstados
Unidos,enEuropa,nihablarenelLejanoOriente.Enelmundounobrerocalificadoproducecienac
producetreinta.Asnocompetimosconnadie.Absolutamente.Lanicaquepuedemantenerlacompetencia
eslavaca.Peroelhombre...nocreoquetengamosfuturoenesesentido.Realmenteno.Elmundoseha
tecnificadomucho,ysinonostecnificamosyelevamoslaproduccindeloquesea,notenemoschance
alguna.Afueralagentesetecnifica,yademslemeteesfuerzoenlaproduccin.Acnoloveo.Me
preocupaelfuturodelpas.
Laculturauruguayaparececastigarlainiciativaindividual.Ysiesainiciativaresultaexitosa,peor.Por
ejemploseveclaroenlosdiscursosdeciertascorporaciones.
Amlosdiscursosnomepreocupandemasiado.Smepreocupaquenoseperciba,osisepercibesecalla,
queladirigenciadeciertossectoresdelaclaseobreraestjugandoconfuego.Yosiemprepongoelcasode
ADEOM,elsindicatodelosfuncionariosmunicipalesdeMontevideo.Esunalacradelmovimientoobrero.
CreoqueelmovimientosindicalsecomprometealteneraADEOMensuseno,puesloqueesesindicato
buscaessimplementenotrabajaryganarcadavezms.Elotrodauntrabajadortuvounataquealcorazn
trabajandoalgolamentableehicieronunparodecuatrodas.Percibeneltrabajopblicocomouna
ddivaquehanrecibidonosesabebiencmo,yalmenorcostodetrabajoposible.Bastaverlabasurade
Montevideo.Siempretienenunpretexto,nohaycamiones,serompenloscamiones.Serompensolos?
Estanoesunaformadesuicidiocolectivo?
Porsupuesto.Yosiempredigounacosaqueesmediogrosera,yladigomedioenbroma:yoestoyde
salida,peromepreocupanmisnietos.Nosquvaapasarconelloscuandotengan20,30o40aos.Yme
preocupaporqueestepashatenidomuchosmritosenmuchoscampos,yseraunalstimaqueporesa
desidia,poresanegligencia,poresaautoatribucindederechosquenotienenporqueelderechoqueva
contraelotronoesunderecho,esunaagresinsecomprometaelfuturodelpas.Unndicegrave,
preocupante,eseldescensodelosnacimientos.Losnacimientosnocubrenlatasademortalidaddela
poblacinuruguaya.Esoququieredecir?Quesepuedehacerlacuentamatemticaparasabercundolos
uruguayosvamosadesaparecer(verproyeccionesdelINEoCEPAL,N.deR.).Noesporcaprichodeunao
dospersonas.Lagenteprefieretenerpocoshijos,onotener.
Oemigrareirse.
Muchasvecesnolotomamosencuenta.Haymediomillndeuruguayosafuera.Porqu?
Porfaltadeoportunidades.
Ytambinpormotivospolticos,sediounagranexpulsinenesesentido.Perohaygentequehaquerido
volverpararadicarse,yseterminaronvolviendoadondeestaban.Noencontraronningunamotivacinreal
paraquedarse,apesardequeessupasyloextraan.
http://www.elpais.com.uy/cultural/uruguayosdesaparecerhistoriauruguaybenjaminnahum.html 4/8
3/2/2017 "Losuruguayosvamosadesaparecer"|NoticiasUruguayyelMundoactualizadasDiarioELPAISUruguay
LAIDENTIDADPRODUCTIVA.
PodemosdecirqueeldeclivedelUruguaycomienzaen1916?
Delbatllismos.
DelUruguayno?
No,porquecontraloquepiensanloshistoriadoreseconmicos,quesielPBIlesbajaunpocodicen"es
unacrisisbrbara!",amquesoyhistoriadormegustamseltestimoniodelagentequeestviviendoel
proceso.CuandolaPrimeraGuerraMundialvendieronhastalaltimavaca,ynopuedodecirqueelpas
estuvoenunacrisis,noseor.ElUruguayesunconjuntodesectoressociales,algunostuvierongraves
problemas,losobrerosdeMontevideo,porejemplo,porlapocaimportacindeproductos.Comohaba
guerra,habapocaimportacin,yentrabamuypocodineroenlaaduana.Peroalosganaderoslesfue
estupendamentebien.Elhistoriadoreconmiconoveeso.Ah!,bajelproductobrutointernoyseles
produjoundescensoennosequclculologartmico.Nomiranlostestimoniosdelosganaderos.Lomismo
pasenlaSegundaGuerraMundial.YtambinconlaGuerradeCorea,del50al53,dondeelUruguayse
fueotravezparaarriba.Despusdeesoempezeldescenso.YocreoquefallelplandeLuisBatlleparala
industrializacin.ramosunpaschicoquenotenalatcnicanilosmercadosexterioressuficientes.
Entoncesatendanel"mercadito"uruguayoconunaindustriaquesinoerasubsidiadaporelEstado,no
caminaba.
Yllegamosaldadehoy,conunUruguayquesiguebuscandosuidentidadproductiva,puesnose
conformaconsersologanadero.Unpasdondelascosasimportantessediscutenpoco.Enrealidad...nose
discutenada.Hayunescritormexicano,FabioMorbito,queevocaeltrmino"trpicouruguayo".Habla
de"elpastristeeintelectual"quequisosertrpico,peronolleg.
Penetranteelmexicano.
Deorigenitaliano.LodiceensulibroTambinBerlnseolvida.Entoncesseguimosbuscandoesa
identidadperosindemasiadaeuforia,aritmouruguayo.Unamigooceangrafosemequejabadesu
eleccinvocacional,decaqueenestepassucarreranotenasentido."Unpasquetuvolaprotenalibre
vagandoporelcampononecesitmiraralmarparaconseguirelsustento".
Claro,tienetodalarazn.Tenamoslaprotenalibrevagandoporelcampo.Entonces,paraquibaa
trabajarelgaucho?Lebastabaenlazarunavacaporah,yseacab.Ahora,pasmuchotiempodeeso.Por
qunopudimosvencereseconceptodelafacilidadasociadaalpocotrabajo?Pasunsigloymedio,yno
pudimosdejardecreerqueconpocotrabajoigualseconseguaalimentacin.
LAHORADELALAMBRE.
Hablandodelgaucho,ustedhatrabajadomuchosobreelalambramientodeloscamposocurridoenel
sigloXIX.Unprocesoparadjicoquebuscprotegerlapropiedadmientrasexpulsalamiseriaaun
montndegente.
Porlavelocidadconquesehizo,sebuscantesquenadaasegurarlapropiedad,nomejorarlaproduccin,
nihacerpotrerosopraderas.Ocurrientre1872y1882.
Aunquehabaproductoresinnovadores.Qupas?
S,sobretodoentrelosestancierosextranjeros,hacendadosingleses,escoceses,oalgnfrancsenel
litoral.Fueronlosqueimportaronanimalesfinosparamejorarelganadocriollo,quesolodabauncuero
gruesoysebo.Ellossempezaronacambiar.HabanvistoenEuropaloquerendaelganadomejorado.
AdemsEuropanoaceptabaeltasajo.EntoncescuandolleganlosestancierosingleseslosYoung,los
Jackson,losMacEntyrecomenzaronaproducirunganadomsalgustodeloqueconsumanlos
europeos.PerolosdellitoralEsteyNorte,brasilerosensumayora,alambraronparacuidarsustierras.En
Artigas,TacuarembyRiverabuscabanquenolesentraramsnadie,perosiguieronconlamismavaca.No
tenanintersenmejorarelganado.Paraqu,silovendanigual.
http://www.elpais.com.uy/cultural/uruguayosdesaparecerhistoriauruguaybenjaminnahum.html 5/8
3/2/2017 "Losuruguayosvamosadesaparecer"|NoticiasUruguayyelMundoactualizadasDiarioELPAISUruguay
Esparadjico.Porunladolosestancierosingleses,afincadosaqu,liderabanlainnovacin.Porotro
ladoelcapitalinglsfueunodelosgrandesfrenosalreformismobatllista,comoustedlodejclarojuntoa
BarrnenBatlle,losestancierosyelImperioBritnico.
Claro,peroesofueresponsabilidaddelEstado,porlacolocacindeladeudaexterna.Hayunparde
artculosenmiltimolibro,Encuentroconlahistoria,queloexplican.Noponangrandesimpuestos,los
terratenientesnoaceptabanunaimposicinfuertesobresuscampos,yentonces,queraloquepodan
gravar?Laimportacindeartculosqueconsumalaclasemediaurbana,ytambinlaclaseobrera.
Generabaningresosimportantes,perolospagabanlossectoresmenospudientesdelasociedad.Ocurraque
esosingresosporimpuestosmuchasvecesnocubranlosgastosdelEstado.Nohayqueolvidarquedospor
treshabaunarevolucinytenanquehacerlefrenteconejrcito,armas,animales.Entoncessalenalexterior
abuscarplata.Deunadependenciasoloeconmicapasamosaunadependenciaeconmicayfinanciera.Con
Barrnhicimosunacuenta:decadacincozafraslaneras,unaeraparapagaralintermediarioquesellevabala
lanaaEuropaylavendaallacualquierprecio.Sidecadacincoperdamosuna...erabravoparaunpasy
parasuEstadodecir"tengoplatasuficiente"ymscuandocadatantoselevantabaenarmasfulanoozutano.
Decundoeseseclculodelascincozafras?
DefinesdelsigloXIX.Lopudimoscalcularporquehabaempresariosquehacannmeros,deahlo
tomamos.Comonosabamosnadadebalances,fuimosahablarconFaroppa,sinsaberqueeraungran
personajeintelectualygranpersona.Lepreguntamossinospodahacerelbalance."Smuchachos,yoselos
hago".LospublicamosenHistoriaruraldelUruguaymodernohablandodelganaderoquesolotena
ganadocriollo,odelqueempezadarsecuentaquelaovejanocompetaconelvacuno,porquecomaotro
tipodepasto,ylatrajopensandoque"porlomenosdalana".Alcombinarlaexplotacinovinayvacunadio
unpasoadelante.Yvariosfactoresdelexteriorayudaronalaexpansindelaoveja.CuandoenEstados
UnidoslaGuerradelaSecesinliquidlaproduccindealgodnen1860,65,algodnquealimentabala
industriatextileuropea,entoncesesasfbricasdeEuropasalieronalmundoabuscarunaalternativaal
algodn,untextilquelespermitieraseguirtrabajando.LoencontraronenelRodelaPlata,enAustraliay
enNuevaZelanda.Esalanaayudamantenerlavigenciadelaexplotacinganadera.
AlmismotiempoquelaGuerradeSecesin,UruguayparticipabadelaGuerradelaTripleAlianza
contraParaguay,unconflictogigantesco,deescalasimilaralnorteamericano.Trabajandosobreeltemael
aopasado,deprontomesorprendiundato:queUruguayexportabalamitaddeloqueexportabatodala
Argentina.Hoyladiferenciaesmuchomayor.Acasoestonohabladelfracasodenuestromodelo
productivo,ydelxitodelcentralismoporteo?Algomuydifcildecontestar.
Deentenderydecontestar.S,escierto.LoquepasaesqueArgentinaesunpasriqusimo,deslumbrante,
quepuedeproduciryalimentaraunacuartapartedelmundo,porlomenos.
Creoqueellostienen,incluso,otracabeza,otrolugarenelmundoalahoradeproducir.
S,peroesunfenmenoreciente.Volviendoaloqueustedmencion,cuandoaquvinoelPresidenteRoca
devisita,en1899,sequedasombradodelavelocidadconqueelUruguayhabaalambrado,endiezaos,
lasdosterceraspartesdesuterritorio.AlaArgentinaesolecostmuchomstiempo.S,losargentinosen
aquellapocacorrandeatrs.
CONCIENCIADENACIN.
VolvamosalaausenciadeidentidadproductivaquetieneelUruguay.
Msqueausencia,pocapreocupacinportenerla.Ahoralacosaestcambiandounpoco.Elhechodeque
hayanvenidotantosproductoresdesojaargentinoshageneradounatransformacindelagrouruguayo.Pero
esalgoquevienedesdeafueradelpas.Esarevolucinoriginadaenlasojanolahicieronlosestancieros
uruguayos.Elquelohizoimitalosextranjeros.
Sabequeenlosltimosaosvariosintelectualesextranjerosdepeso,porejemploCeesNooteboom,oel
historiadornorteamericanoThomasWhigham,mehanplanteadoabocajarrolasiguientepregunta:"Qu
hacen,dequviven,queselUruguay?"
http://www.elpais.com.uy/cultural/uruguayosdesaparecerhistoriauruguaybenjaminnahum.html 6/8
3/2/2017 "Losuruguayosvamosadesaparecer"|NoticiasUruguayyelMundoactualizadasDiarioELPAISUruguay
Esunapreguntaquedebemoshacernoslosuruguayos.
Yquenohacemos.
No.Dgameustedsivealgunareaccinanteelhechoquelemencion,lodelascifrasdenacimientosy
fallecimientos.Alguiendijoalgo?Yonoloveo.Claro,esunproblemaquesevaaplanteardentrode30,
40,50aos.Perosisomosconscientesdequeeseproblemaestysevaaagravar,porqunohacemos
nada?Nosepuedehaceralgoparasuperarlo?Esllamativoqueesoocurraenunpasconformado,conuna
conciencia,quelatiene.Unaconcienciadenacin,orgullosa.
Envariosreportajesquelehanhechoustedreiteraunapreocupacin:"unodemistemoresesquela
gentepierdalaesperanza".
S,porqueobjetivamenteelsurgimientodelFrenteAmplioenlos70trajounagranilusindecambiocon
untintesocialmuymarcado.YenestosaosdegobiernodelFrenteAmpliosucedialgoquelos
historiadoressabamos:queunacosaesunprogramayotracosaesaplicarlo.LepasaBatlleyOrdez.No
esfcilsuperarlamultituddeobstculosquesepresentan,inclusosociales.Sontantaslasdificultadesylos
asuntospendientesquehaygentequelosvotquehoyestdesilusionada.Haybuenasideas,pero
enfrentadasagravesproblemas.PorejemploenlaEducacin,algodeextremaimportanciaparaelpresentey
paraelfuturo.Hanhechocongresos,milesdereuniones,ynosehaproducidouncambiofavorable
importante.Estamoshablandodelaeducacindelasgeneracionesfuturas.Silospreparamosmal,
hipotecamoselpas.Ynolospreparamosparaelmundotecnificadodelfuturo.Spertecnificado,adems,
comovaaserdentrode20,30aos.Nodigoquenohayaesfuerzosvalederos,peronosevenbienlos
frutos.QuepruebasPISAs,quePISAno,queestamosmejor,queestamospeor.
Sinpreguntarnosculesnuestrolugarenelmundo.
Ellugarenelmundolovaadarlagentejovenquevaadirigirelpasen20aos.Esaesotracosaantela
cualdeberamosreaccionar.ElFrenteAmpliodeberareaccionar.Unhombredesetentaypicodeaos,por
msbrillanteycapazquesea,nopuededirigirunpas.Porlaenergaquehacefalta,hayqueromperseel
alma.NolodigotantoporTabarVzquez,lodigoporMujicaquenosemuridecasualidad,cadagiraque
hacaeraunatortura.
Avecestengolasensacindeque,atrincheradosdetrsdevariosdiscursosgobiernoversusoposicin,
progresistasversusconservadores,izquierdaversusderecha,oblancoscontrafrentistascontracolorados
losuruguayosnosalejamosdelotro.Lecolgamoselestereotipo,ycomenzamosundilogodesordos.Es
unapena,porquenocreoquefalteinteligencia.
Niinteligencianibuenasintenciones.
Coraje?
Realmentenolos.Medejamuypreocupadoelfuturodemisnietos.Dndevanatrabajar,adndeirna
perfeccionarse,osiestarnalaalturadelrestodelmundo,algoinevitable.PorquenShanghaisacanlos
mejorespuntajesenlaspruebasdematemtica?Losdeacnosabenmultiplicar,restar,calcular?Hace
cuarenta,cincuentaaos,losaban.Esteltemadelusodelacalculadora,yesodequesaberlastablasde
multiplicarescosadeviejos...nodigoquenolausen,peroesimportantequesepanqueelfuturonopasapor
elelementomecnico,elfuturoestenlacabeza.Creoquehayunacosamuyimportantequeestfallando
enlaEducacin:faltavocacin.Laeducacinnuncadiodinero.ElmuchachoqueentraalIPAoa
magisterio,sibuscaplata,leerr.Sehubierahechoabogado,escribano...
LafamosafrasedeReyesAbadie:"LaenseanzaenelUruguaynoesgratuita,lapagamoslos
profesores".
Exacto.Ungranprofesor,porquetenavocacin.Esohoynoloveo.Caeunchaparrn,yparo.Enmi
poca,anoserqueunoestuvieramuerto,tenaqueiradarclase.Lodictabalapropiaconciencia.Usted
sabaquealasochodelamaanahabanidotreintachiquilinesaescucharsuclase,aaprender,asabercmo
desenvolverseenelmundo,atomariniciativaspropias.Esdecir,eraunasiembra.Peroparasentirloashace
faltavocacin.
http://www.elpais.com.uy/cultural/uruguayosdesaparecerhistoriauruguaybenjaminnahum.html 7/8
3/2/2017 "Losuruguayosvamosadesaparecer"|NoticiasUruguayyelMundoactualizadasDiarioELPAISUruguay
Vocacinypasin.
Claro.Peroyoremarcolavocacinporquecreoqueelverdaderodocenteesaqulqueayudaalotroa
crecer,adescubrirunmundodeconocimientos,provocarsuintersenesemundoquelovaasatisfacer,lova
aformar.Peroolvdensedelaplata.EnlapocadeVarelaalmaestrorurallepagabancondosgallinaspor
mes,siemprequeexistieraalgnpobrepenruralalcualseleocurrieramandaralnenealaescuela,que
eranmuypocos.Peroesoeraloquepagaban.SiustedmiraalolargodelsigloXIXlospresupuestos
uruguayos,puedequelesobraraparalaeducacinel1%,oel2%apenas.Claro,tenanquepagarladeuda
externayloscostososejrcitos.Enesoselesibael50o60%delpresupuesto.Pocoquedabaparasaludo
paralaeducacin.
Noveposibilidadesdecambio?
Yomeencuentromediopesimista.Veogentehaciendomuchoesfuerzo,peroesttrabadaporel
corporativismo.Yodijeunavez,unpocoenbroma,queMarxnuncapensqueibaaexistirunpasdondela
luchadeclasesserasustituidaporlaluchadelascorporaciones.Realmenteloveo,ymedalstima.Veoa
losmuchachosquedanclaseshoy,ynolosconsiderodocentes.Noesquenotenganderechoavivirmejory
atenerunsueldomsdigno.Claroquetienenderecho.Peronoacostadesacrificardasydasenparosque
alprimeroqueperjudicanesalchico.Puesesosdasnolosrecuperams.Opeor,danelmalejemplo,pues
loschicosvenquepuedenfaltaraltrabajocomosifueracosadeapilarladrillos,algoquesepuedehacerhoy,
maana,pasado,dalomismo.
Comosiesoschicosnofuerantambinsushijos,loshijosdetodos,elfuturo.
Esohabraquedarsecuenta.
NOTICIASDEHOY
DIOSAMaguiBravisensualysolteraenPuntadelEste
SUDAMERICANOSUB20"Brasilsedesesper"
VIDEOYFOTOGALERAUnamultitudsemovilizenrechazoalcrimendela
bailarinaValeriaSosa
JUSTICIAMarihuanaenlacasadelaabueladelKunAgeroyunfamiliardetenido
ZelmarMichelini1287,CP.11100,Montevideo,Uruguay.CopyrightELPAISS.A.19182017
Pulseaquparavolveralaversinmobile.
http://www.elpais.com.uy/cultural/uruguayosdesaparecerhistoriauruguaybenjaminnahum.html 8/8