Pozitif Aile Terapisi

Pozitif Aile Terapisi
Nossrat Peseschkian
Kitabn zgn Ad: Positive Family Therapy
1980 Fischer Verlag GmbH, Frankfurt a. M.
Bu kitabn tm Trke yayn haklar Beyaz Yaynlar'na aittir.
Yaynevimizden yazl izin alnmadan ksmen veya tamamen alnt
yaplamaz, hibir ekilde kopya edilemez, oaltlamaz ve yaynlanamaz.
Yaync: Hidayet & Canan Pnarba
Yayn Ynetmeni: brahim ener
Kapak Tasarm: Fatma Mamal
Metin Tasarm: Fatma Mamal
Kapak Basks: Volkan Matbaas
Kapak Renk Ayrm: Diacan Grafik
Selafon: Ayna Selafon Bask: Kurti Matbaaclk
Cilt: Gven Mcellithanesi
Birinci Basm: Ekim 1999/stanbul
ISBN: 975-8261-97-5
Yayn ve Datm: BEYAZ YAYINLARI
Nruosmaniye Cad. Kardeler Han, No:3, Kat:2
Caalolu/STANBUL Tel: (212) 522 38 68 - 69 Faks: (212) 522 38 70
--Arka kapak yazs::
"Kii eski alkanlklarn pencereden atmak yerine onlar nazik bir ekilde
kapya kadar geirmelidir."
Dou zdeyii
Beyaz yaynlar
Pozitif Aile Terapisinin 6 Temel Gr
1. Kendi Kendine Yardm: Pozitif Aile Terapisi, gerek ve varolan anlamn

tayan 'positum' kelimesinden gelir. Bir aile iindeki gerek ve varolan tek
ey hastalklar ve atmalar deildir. PAT yaklamnda kii hasta roln
bir kenara brakp, kendisi ve evresi iin terapist olur.
2. Evrensel Karakter: P.A.T hastalk durumunu bireyin basit bir zellii
olarak ele almaz. Hastalk, ayn zamanda kiinin aile ve toplum
ilikilerindeki niteliin bir yansmasdr.
3. Kltrleraras Yaklam: Kltrleraras dnce P.A.T iin ana prensiptir.
Bu yaklam kiiyi hem birey hem de bir toplumun yesi olarak
deerlendirir.
4. erie Bak: P.A.T, "nsanlarn ortak ynleri ve ayrldklar noktalar
nelerdir?" sorusuna cevap vermeye alr. Bu yant verebilmek iin terapi
atma ieriklerinin dkmn oluturur.
5. Metateorik Yaklam: P.A.T ierikten yola kt iin eitli metod ve
yaklamlarn birbirini tamamlayarak kullanlabilecei farkl bir kavram
sunar.
6. Aile Balarnn Grecelii: P.A.T tedavi edici dncenin zel bir
formudur. Aile merkez alnd halde terapi kendini salt aile ile snrlamaz.
Daha ok aile fertlerini birey olarak deerlendirir ve sosyal faktrleri de
tedaviye katar.
DENZYILDIZI YKS
Bir adam okyanus sahilinde yry yaparken, denize telala bireyler
atan birine rastlar. Biraz daha yaklanca bu kiinin, sahile vurmu
denizyldzlarn denize attn farkeder ve"Niin bu denizyldzlarn denize
atyorsunuz? " diye sorar. Topladklarn hzla denize atmaya devam eden
kii, "Yaamalar iin"yantn verince, adama aknlkla
"yi ama burada binlerce denizyldz var. Hepsini atmanza imkan yok. Sizin
bunlar denize atmanz neyi deitirecek ki?" der.
Yerden bir denizyldz daha alp denize atan kii, "Bak onun iin ok ey
deiti," karln verir.
BEYAZ YAYINLARI "Kyya Vurmu Her eyi" yaatmaya alr...
BEYAZ YAYINLARI
Tel -.0(212)522 38 68-69 Faks: 0(212)522 38 70
BEYAZ YAYINLARI

NOSSRAT PESESCHKIAN
Trkesi: Merih Naim
BEYAZ YAYINLARI
--indekiler
nsz ..... ix
Pozitif Sre in Bir Hikaye.............................................x
Pozitif Aile Terapisinin 6 Temel Gr.........................xi
Giri ..... 1
1. Blm
Pozitif Aile Terapisi Teorisine Giri 9
1. Bilim, Din, Eitim ve Psikoterapi Alanlarnda Durum. 11
2. "Aile Terapisi Nedir? ".....14
3. Pozitif Aile Terapisi (P.A.T) Ne Demektir?...................15
4 Okur in Rehber............................................................18
2. Blm Kltrleraras Psikoterapi (Dou-Bat Kavram) 21
1. Sosyal Deiimler ve nsan maj..................................23
2. Aile Terapisindeki Dou-Bat Kavramnn Pratikteki Durumu ..... 37
3-Blm Aile Terapisinden Pozitif Aile Terapisine 55
1. Cehennem Gibi Aile......................................................58
2. Cennet Gibi Aile ...... 65
3- Kader Gibi Aile .... 69
4. Ailenin ekilleri ...... 74
5. Ailenin Dengesi ...... 78
6. Aile Terapisi: Kim Tedavi Edilmeli?..............................81
7. Aile veya Klinik .......................................................87
8. Aile Terapisinin Geliimi ..........................................90

9- Pozitif Aile Terapisi Neyle lgilenir? ..........................102
4. Blm Pozitif Aile Terapisi'nin Aralar 111
1. Pozitif Aile Terapisinin Dayana ........................113
2. Pozitif Balama Noktas...............................................116
3. "Pozitif Aile Terapisi" Nedir?........................................121
4. nsann Pozitif mgesieitliliin Birlii..................124
5- Temel Yeteneklerin Literatrdeki Yeri.......................131
6. YenidenYorum in Olanaklar ...............................133
7. "Pozitif Yorumlar"n Pratik Uygulamalar ..................137
8. Kiinin Bak Asn Deitirmek in Yaplabilecek Yardmlar ...... 157
9- "Kavramlar" Nelerdir?...................................................160
10. Pozitif Aile Terapisi Hibir eyi Ortadan Kaldrmaz ..... 162
11. Terapist Gibi Hasta......................................................164
12. Tedavi Srecinde Pozitif Yntem................................166
5. Blm atma erikleri ve atmann Dinamikleri 169
1. atmayla Baetmenin Drt ekli ve
Bunlarn leyii............................................................171
2.
atmayla Baetmenin
Kullanlmas...191
Drt
eklinin
Pozitif
Aile
Terapisinde
3. Drtl Model Boyutlar................................................195

4. Pozitif Aile Terapisinde Model Boyutlarnn Drt ekli ..... 215
5. Gerek Yetenekler.......................................................221
6. Mikrotravmalar (Kk Psikolojik Yaralanmalar): Szde Kk eyler ....
230
7. erikleri Somutlatrmak.............................................233
8. Gerek Yeteneklerin nemi ......................................235
v
9. Kltrleraras Farkllklarn areti Olarak

Gerek Yetenekler ......................................................237
10y zmsel Farkllama Analiz Envanteri'nin Kullanm .... 241
11. Gerek atma ve Temel atma.............................247
12. Etkileimin Devresi.................................................251
6. Blm
Pozitif Aile Terapisinin Be Adm ve Onlarn leyii 26l
1. Gzlem/Uzaklama Devresi........................................267
2. Envanter Devresi ..... 276
3. Durumsal Cesaretlendirme Devresi............................281
4. Szelletirme ..... 287
5. Hedefleri Geniletme Devresi.....................................291
6. Pozitif Aile Terapisinin Stratejisi..................................301
7. Terapi Modelleri Arasndaki likiler...........................310
8. Pozitif Aile Terapisi: Konuma Dili ve Sosyal Snf ...315
7. Blm Pozitif Aile Terapisinin Uygulanmas 321
1. Kavramlar ve Bunlarn Pozitif Aile Terapisindeki Uygulamalar .... 323
2. Terapide Kavramlar: Bak Asnn Deimesi.........326
3.
Kiinin Bak Asn Deitirmekte Yardmc Olarak ykler ve
zdeyileri Kullanmak ...... 329
8. Blm
Kavramlar ve Onlarn Pozitif Aile Terapisindeki Etkileri 335
1.
Frijidlik (Cinsel Soukluk): Kiinin Bedeni Araclyla Hayr Deme
Yetenei..337
2. Mide Arlarnn Tutumluluk le Ne lgisi Var?..........340
vii
3- Annem ve Babam Beni Yanl Yetitirdi....................349
4. Ar imanlk ..... 354
5. Kalp Nevrozu .... 359

6. "nsanlar Ne Der?"........................................................363
7. Edebi Kavramlar: En Sevdiiniz Yazar Kim?..............368
9. Blm Aile Gelenei ve Kimlik 373
1. Geleneksel Nevroz.......................................................375
2. Kavramlara Tutunmak veya Onlar Deitirmek........378
3. Kararsz Kuak atmas.............................................381
4. lm Sizi Ayrana Dek...............................................383
5. Yanl Yol.....................................................................386
6. Emanet Edilen Kavramlar............................................388
7. Eski Yasaklar................................................................391
8. Tehlikeli ay................................................................393
9. nsan Bakalarn Yaralayabilir mi?.............................395
10. Kurtarc .......................................................................397
11. Kavram Aile Aac........................................................398
12. Semptomlarn Gelenei...............................................404
Sonsz...........................................................................406
viii
nsz
Yazarn esas hedefi hastay rahatszlnn "pozitif grlerinin gelitirilmesi
ileki bu benim zellikle izofreni terapisinde nemini kefettiim bir
yntemdirkazanmaya almaktr. Bu zel anlamda Peseschkian "pozitif"
psikoterapiden bahsetmektedir. Onun modeli, psikotera-pideki birletirilmi
yaklamlara bir katkda bulunarak, psikodinamik ve davran tedavisi
elemanlarnn dikkate deer bir sentezini yapar.
Bu ekilde Peseschkian dorudan hastann direnciyle karlamaktan
kanyor. Konsltasyon iire, ataszlerine ve dou masallarna ve mitlere
ki Peseschkian bir ranl olarak bu konulara yakndrgndermeler yaparak
sevgi dolu bir ortamda gerekleir. Hastasna byk bir bilgelik hazinesi
sunma yetenei snr tanmaz. Yazarn tedavi akn ve iyimserliini bizzat
yaayan herkes bu yntemin etkilerinin neden bu kadar baard olduunu

anlayacaktr.
Profesr Gaetano Benedetti, M.D
rx
Pozitif Sre in Bir Hikaye: Rya
Ortadou'da kraln biri rktc bir rya grr. Ryasnda btn dileri
birbiri ardna dklr. Ryas yznden ok zgndr ve rya
yorumcusunu artr. Adam kraln ryasn byk bir dikkatle dinler ve
konuur, "Majesteleri size kt haberlerim var. Ryanzda dilerinizi
kaybettiiniz gibi, gerek yaamda da tm ailenizi birbiri ardna
kaybedeceksiniz." Bu zc yorum krahn fkesini krkler. Syleyecek
baka bir eyi olmayan rya yorumcusu kraln emriyle zindana atlr. Sonra
kral baka bir yorumcuyu artr. Bu yorumcu da. ryay dinler ve der ki,
"Majesteleri, size iyi haberlerim var. Btn aile bireyleriniz iinde en yals
siz olacaksnz. Hepsinden daha uzun yaayacaksnz."Kral sevinir ve
yorumundan tr adam dllendirir. Fakat kraln nedimleri ok
armtr. Adama/'Senin sylediklerin bir nceki zavalldan farkl deildi.
Neden sen dllendirilirken, o cezalandrld?" diye sorarlar. ansl rya
yorumcusu yantlar, "Haklsnz, ikimizde ryay ayn yorumladk. Ama
nemli olan ne sylediin deil, nasl sylediindir."
Pozitif Aile Terapisinin 6 Temel Gr
1. Kendi Kendine Yardm: Pozitif Aile Terapisi, gerek ve varolan anlamn
tayan 'positum' kelimesinden gelir. Bir aile iindeki gerek ve varolan tek
ey hastalklar ve atmalar deildir. Aile atmalarla baetme
kapasitesini de iinde barndrr. P.A.T yaklamnda kii hasta roln bir
kenara brakp, kendisi ve evresi iin terapist olur.
2. Evrensel Karakter: P.A.T hastalk durumunu bireyin basit bir zellii olarak ele almaz. Hastalk, ayn zamanda kiinin aile ve
toplum ilikilerindeki niteliin bir yansmasdr. P.A.T tm rahatszlklara
temel bir bak as
sunar.
3. Kltrleraras Yaklam: Kltrleraras dnce P.A.T iin ana prensiptir.
Bu yaklam kiiyi hem birey hem de bir toplumun yesi olarak
deerlendirir. Her insan byd kltrel btn iinde yer alr. Ama ayn
zamanda yetitirili biiminin sonucu olarak kiisel alanna da sahiptir. Bu
durum kiinin hemcinsleriyle arasnda sosyo-kltrel sorunlara yol aabilir.
4. erie Bak: P.A.T, "nsanlarn ortak ynleri ve ayrldklar noktalar

nelerdir?" sorusuna cevap vermeye alr. Bu yant verebilmek iin terapi
atma ieriklerinin dkmn oluturur. Bu atmalar bireyin kendi
iinde de, toplum ve ailesiyle olduu kadar kuvvetliXI
dir. atma ierikleri P.A.T iin kullanlan tedavi edici aralarn temelini
oluturur.
5. Metateorik Yaklam: P.A.T ierikten yola kt iin eitli metod ve
yaklamlarn birbirini tamamlayarak kullanlabilecei farkl bir kavram
sunar.
6. Ae Balarnn Grecelii: P.A.T tedavi edici dncenin zel bir
formudur. Aile merkez alnd halde terapi kendini salt aile ile snrlamaz.
Daha ok aile fertlerini birey olarak deerlendirir ve sosyal faktrleri de
tedaviye katar.
Eer P.A.T yaklamn tm sosyal ilikilerin (toplumlar, insanlar, uluslar ve
kltrel evreler) alanna uygularsak, ekonomik faktrlerin yan sra,
insanlarn birbirleriyle somut ilikilerini ynlendiren nedenlere odaklanm
bir sosyal teori gelitirebiliriz.
----XII ---Giri
"Eer iki kiinin birer elmas varsa ve onlar dei toku ederlerse, hala
birer elmaya sahiptirler. Ama ayn ikili birer fikre sahipse ve onlar dei
toku ederlerse, her biri ikier fikre sahip olur."
George Bernard Shaw
Avrupa veya Amerika'da insanlar yolda tandklar birisiyle karlanca,
merhabalarlar ve "Naslsn?" sorusunun yol at, "yiyim. Ya sen?"
cevabyla balayan bir o-yun oynarlar. Ortadou'da bu diyalog biraz farkl
geliir, nk insanlar byk ihtimalle, "Naslsn? Ailen nasl?" diye sorarlar.
Ailenin de hatrn sormak bu ritelin olaan bir paras olarak kabul edilir.
ok ender olarak birisi konumay balatrken ailenin hatrn sormay
gzard e-der.
Ritellerin arasndaki farkn arkasnda kimlii oluturan farkl kavramlar
yatar. Batda, benlik bireyin kimliinin merkezidir. "Ben iyiysem, ailem de,
iim de iyidir" diye kabul edilir. Buna karlk Ortadou'da farkl bir
yaklam vardr. Kii "Ailem iyiyse o zaman ben de iyiyim," diye dnr.
Aile kiinin zsaygs ve kimliinin ayrlmaz bir parasdr.
Kenyal Massai'ler karlanca, birbirlerini u szlerle selamlar: "Umarm
srlarn iyidir!" Bu hayvanlar onlarn tek yaamsal kaynadr ve
srlarma bakarlarken birok glkle karlarlar. Srlar onlarn
vazgeilmez ana besinini karlar: st, et ve kan.
Burada tarif edilen kavramlarn kendi avantaj ve dezavantajlar var: sk
aile balar ve bu balarn koparlmas. Benim bu konudaki uram bir
kavramn dierinden iyi olduunu kantlamak deil. Amacm bu
kavramlarn gelitii artlar gznne almak, sonularn aklamak ve
bunlar, terapi ve kendi kendine yardm erevesinde kullanmann yollarn
aratrmak.
POZTF AIJE TERAPSNN KLTKLERARASI YAKLAIMI
1968'den beri yeni bir psikolojik salk ve psikoterapi metodu zerinde
almaktaym.
Hastalarn atma ve davranlarn bir yere kadar geleneksel olmayan
bak alar ile incelemeye altm. Bu yeni metodu balatan
motivasyonun sebebi benim de ahsen farkl kltrlerin iinde
bulunmamdan kaynaklanyor.
Bu ulusal, etnik ve kltrel toplumlarn kendilerini d dnyaya yani teki
toplumlara amasndan doan yeni gelimenin etkisidir. Bu eilim,
kltrleraras problemler ad altnda tarif edeceimiz yeni olaslklar tar.
Bu sebeple bunlar iki ana soruya indirgeyebiliriz:
1. Tm insanlarn ortak noktas nedir?
2. Nerede farklarlar?
Toplumun temel karakteristii, topluluk ierisinde geerli, duygusal
unsurlar katlarak birey iin oluturulmu psiko-sosyal standartlar
barndrmasdr. Bu yzden iki farkl kltrde (szgelimi Almanya ve ran)
psiko-sosyal standartlardan 'nezakef e dair farkl yaklamlar, davranlar
ve beklentiler vardr. Her iki toplumun tipik temsilcileri 'nezaket'e byk
nem verir. Nezaket yoksunluu
__2__
Giri
her iki toplumda da sosyal, psikolojik ve psikosomatik rahatszlklara yol

aabilir. Her naslsa iki farkl toplum da nezaket kavramndan ayr ayr
anlamlar karr.
Almanya'da bir yemee davet edildiinizde size sunulan tm yemei
bitirmek kibarlk saylr. Nazik davranmak adna tabanzda bir para
yemek brakmanz eski kafallk saylr. Buna karlk yemein tmn
bitirirseniz, bu ev sahibine yaplan bir komplimandr.
ran'a giden bir Alman hastalanr. yle ikayet eder:
"Daha fazla yemek grmek istemiyorum. Burada bulunduum ilk hafta,
hemen her gn farkl ailelerin evlerine davet edildim. Ev sahipleri ok
naziktiler ve beni martmak iin ellerinden geleni yaptlar. Fakat sunulan
yiyecek miktar bana ok fazla geldi. Zaten yeterince byk olan
porsiyonumu her bitirdiimde tabam tekrar dolduruyorlard. Kabalk
etmemek iin onu da bitiriyordum. Ama onlar yine de daha fazlasn
veriyorlard ve bu neredeyse ben kusacak hale gelene kadar devam etti.
Neticede, sadece kendimi korumak adna, ev sahiplerimi dnmeyi bir
kenara brakp, yemeyi kestim. Hala vicdanm beni rahatsz ediyor nk
bana kar ok ho ve naziktiler."
Bu ziyareti sonradan rendii eyi batan bilseydi, kendisini sulu
hissetmeyecektitabanda bir miktar yemek brakmak ran'da kibarlk
saylr.
Bu bir rnein dierinden iyi olduu anlamna gelmez, ama bunlar insan
tecrbesinin btnl hususunda birbirini tamamlayan unsurlardr.
Kltrleraras yaklam daha geni alternatifli bir yorum salar. Kltrel ve
tarihsel evrimin etkisinde, bir hastalk ya da belirtiye daha
farkl nem verilebilir. Bu bak as dikkatimi, sosyal standartlarn
sosyallemedeki anlam kadar insanlarn birbirleriyle ve i dnyalaryla
atmalarnn gelimesinde oynad role de ekti. Ve hem Doulu, hem
Avrupal ve Amerikal hastalarmda grlen semptomlarn arkasnda yatan,
kural olarak, kayna genelde birok tekrar e-den davran standartna
olan almalard.
Bu tecrbe ve yansmalar benipsikoterapi alannda dabireyi tek basma
deil ama dier insanlarla ilikileri erevesinde vebenim kendi
geliimimde olduu gibi kltrleraras durumu asndan da,
deerlendirmek iin tevik etti. Kltrleraras bak as Pozitif
Psikoterapinin tmn renklendirir. almalarnn bir blm kltr ve
hastalk ilikisini 20 farkl toplumda incelemeyi kapsar.
POZTF NSAN ANLAYII

Tbbi, psikolojik ve psikiyatrik terimler ierikleri gz nne alnmadan
kullanlmaz. Bu terimler onlar yaratan teoriler ve bilimsel kavramlar
asndan anlalmaldr ve bunlar sz konusu teorilerin tarihinin bir
parasdr. Teorisiyle birlikte kullanlan bir terim, ierdii teorii aklayan
bilgiyi olduu kadar, olas tehis ve tedavi edici lleri de
anlamlandrmaldr. Sperego kelimesini anlamak iin psikoanalizin en
azndan temel prensiplerine aina olmak gerekir. Psikoterapide 'destek'
kelimesini anlamak iinse renme teorisi ve bunun davran terapisine
uygulanmasn bilmek gereklidir.
Pozitif Psikoterapi, potansiyel ve tanmlanm temel insan yetenekleri ile
ilgilendii iin, farkl sosyal evrelerden insanlara ulaabilecek ve
kltrleraras problemlere de k tutacak pozisyondadr. Eitim, tedavi ve
psikoteraGiri
pinin prensipleri her zaman o anda yaygn olan insan anlayndan
kmtr.Bu anlay; ebeveynler veya akranlarla yaanan deneyimler ve
bakalarndan alanm inanlar veya gelenein bir paras olan
deneyimlerden meydana gelir. Bu deneyimler topluma zgdr ve en ak
anlamyla herhangi bir tarihte yaygn olan dinle ve hayat felsefesiyle
alakal deerler sistemine dayanr. Pozitif psikoterapiyle ilgilenmemin
sebebi benimde kltrleraras bir durumda bulunuum olabilir.
Ben ranlym ama 1954'ten beri Avrupa'da yaamaktaym. Bu zaman
sresince, her iki kltrde de birok davran ekli, alkanlk ve tavrn
tamamen farkl deerlendirdii dikkatimi ekti. Daha byme srecimde
Tah-ran'da yaptm bu gzlem zellikle dini nyarglar uyar. Bahailer
olarak bizler daima Mslman, Hristiyan ve Yahudi okul arkadalarmzn
veya retmenlerimizin apraz atei altnda kalrdk. Bu beni, dinler ve
insanlar aras ilikilerdeki kusurlar aydnlatmaya yneltti. Okul
arkadalarmn ailelerini tandm ve onlarn davrann felsefeleri ve aile
anlayalar temelinde anlamaya baladm. Daha sonra benzer atmalara
tank oldum: htisasm yaparken psikiyatrlar, nrologlar ve psikoterapistler
veya psikoanalistler arasnda varolan gerilime; psikiyatrik ve psikoanalitik
grlerin arpmasndaki iddete tank oldum. Bu tarz gerilimin gerek
doas ve arkasnda yatan sebepler ilgimi ekti. Benim iin zellikle nemli
olan nokta, benim ocukluum ve genliimde yaadmdan farkl bir aile
ekillerinin olabildiinin farkna varmamd. Benim iinde bydm aile
sadece ebeveynlerimi, kardelerimi deil, ayn zamanda ok sk
balarmz olan bir yn akrabay da kapsyordu. Ailemin iinde bir toplulu-

a ait olma, karlkl, korunma duygusunun yan sra bamllk ve
kstlanma sorununu da yaadm.
Bamszlna dkn tipik Amerikan aile yapsbtn avantajlaryla
ana Doulu aile tarzn tamamlar grnd. Aileyi belirli yetenek ve insani
yaptrmlarn gelitii veya bastrld bir merkez olarak deerlendirmeye
baladm. Aile bu zellikleriyle hayatn birok alannda gl bir etkiye
sahiptir. Aile kiinin hayat arkadan, kariyerini belirlemede yardmc olur,
insanlarla ilikisini etkiler ve geleceini ekillendirir.
Bu fikirler beni insanlara, ncelikle kendi insanlararas ilikileri asndan
bakmaya yneltti. Psikoterapide bile bir hastay yalnz birey olarak
deerlendirmemeye baladm. Kendi geliimimde olduu gibi, bir insann
kltr-leraras durumunu gz nne aldm. nsan ekillendirenin ne
olduunu anlamaya altm.
Bu kltrleraras gr Pozitif Aile Terapisi'nin tmnde gayet ak grlr.
Buna byk nem vermemin sebebi bireyin elikilerini anlamamza
yardmc olmasdr. Bu ayn zamanda aada sralayacam sosyal
durumlarn tedavisinde nemli olabilir; yabanc uyruklularn, mltecilerin
tedavisi, 3. Dnya lkeleri'ne yaplan yabanc yardm, farkl kltrel
sistemlerin yeleriyle ilgilenirken, rklar ve kltrleraras evliliklerde,
nyarglarla ve baka toplumlardan uyarlanan alternatif yaam
ekillerinde. Hatta kltrel farkllklarn yaratt politik problemlere bile
adapte edilebilir.
'Ailem' dediim ve ierisinde bydm aile olmasa, bu kitap da olmazd.
ncelikle karm Manije ve srarl sorular ile beni dncelerimi gzden
geirmeye iten oullarm Hamid ve Navvid'e minnettarm. Meslektam
Die6
Giri
ter Schoen'e zellikle yararl nerileri iin teekkr ediyorum. Davran
terapisti Hans Deidenbach ve metni okuyup, bir sr neride bulunan Willi
Koehler'e de teekkr ediyorum. Ruhani retmenlerim, A. Furutan, A. Faizi
ve Dr. D. Ruhe'ye iime hz katp, yardmda bulunduklar iin sonsuz
teekkrler. Sekreterlerim, Mrs. Krieger ve Mrs. Hofmann yorucu ve zorlu
ileri boyunca bana son derece deerli yardmlarda bulundular. Chicagolu
evirmen Bayan Martha Rohlfing'e iten teekkrlerimi sunmak istiyorum.
Benim iin zel bir nem tayan Weisbaden Psikotera-ptik alma
Topluluu (PEW) ve Alman Pozitif Psikoterapi Organizasyonu (DGPP)'nun
yaratc atmosferidir. Bu gruplarda yer alan yeler, eitli tedavi edici bilim
dallarnn, sosyal alanlarnn ve pratisyenlerin birlikte gnden gne
olumlu ve verimli alabileceinin mkemmel bir rneini tekil ettiler.
Weisbaden, Eyll 1985
Nossrat Peseschkian, M.D
_____ ~J _____
1. Blm
Pozitif Aile Terapisi Teorisine Giri
"Tek bir kanatla umak mmkn deildir! nsan yalnzca dinin kanatlaryla
umaya alrsa, batl inan bataklna der; te yandan, yalnzca
bilimin kanatlaryla da gelime gsteremez, materyalizmin umutsuz
amuruna saplanr."
Abdu'l Baha, Paris Konumas
UYGUN DUA
Baha'u'llah'n olu ve Bahi mezhebi kurucusu Abdu'l Baha, seyahatteyken
bir aileye akam yemeine davet e-dilir. Evin hanm tm iyiniyetiyle
mutfaktaki becerisini gstermek ister. Yemei servis ederken yank olduu
iin zr diler. Yemein ok ok iyi olmas iin dua ederken, onu yakmtr.
Abdu'l Baha scak bir glmsemeyle yantlar, "Dua etmeniz ok iyi ama bir
daha mutfaktayken yemek kitabnzdan dua edin."
Bu hikaye bir dine kendini adam mridin kolayca sezebilecei gibi gnlk
hayat ve dinin sk ban anlatr. Bu gndelik iler ile din arasndaki fark
gsterir ve; ahla-n dini kurallaryla yzyze gelmekten doan, dini
fanatizme ve akl hastalklarna dikkat eker.
___ C)
1. Bilim, Din, Eitim
Ve Psikoterapi Alanlarnda Durum
Psikoterapinin imdiki durumu ekonomik ve etkili metotlarn gelitirilmesini
gereksinir. Pozitif Psikoterapi (Farkllama Analizi) bu tarz bir metoddur.
leyii elikilere o-daklanm bir terapidir.
Bugnk durum deiik ekillerde yorumlanp, aklanabilir. nsanlar; korku
a, depresyon a, saldr a, gvensizlik a ve umutsuzluk andan
bahsetmektedir. Daha yakndan bakarsak, ikayet ve semptomlar bu
yorumlara temel oluturur. Bu semptomlarn arkasnda tek yanl grlerin

ana rol oynadn kefederiz.
Bilimsel yaklam abartlm ve dini olan ihmal edilmitir, veya dini bak
as abartlm bilimsel olan gzar-d edilmitir. hmal edilen alan bir
kenara itilir ve devaml ztlamalara, zorluklara kaynak tekil eder.
Bilim, din, eitim ve psikoterapideki son durum bir ok ynleriyle aadaki
Doulu hikayeye benzer:
"Bir fil gece, karanlk bir odada tehir edilir. Bakmak iin insanlar toplanr.
Karanlk olduu iin ziyaretiler fili grememektedir, bunun iin dokunarak
filin grn hakkmda bir fikre sahip olmaya alrlar. Fakat fil ok byk
olduu iin, ziyaretilerin her biri hayvann sadece bir blmne dokunup,
hissettiklerini syleyebilmektedir. Filin gvdesine dokunanlar 11
dan biri, onun kaln bir stuna benzediini syler. Filin dilerine dokunan
bir dieri hayvan sivri bir ey olarak tarif eder. Kulana dokunan bir
ncs ise filin yelpazeye benzediini syler. Hayvann srtn okayan
drdnc, filin bir yatak gibi olduunda srarldr. "
Mevlana
DN VE PSKOTERAP
Bu rnei bilime, dine, eitime ve psikoterapiye uygularsak: Herkes doru
grr ama herkes her eyi gremez. Bir sr ana, baba, pedagog ve
terapistin ittifak eksikliini grmek artc deil.
Tarihe bir gz atarsak, ilk alarda bilim ve dinin bir sayldn grrz.
alanlar blndke din ve bilimin de yollar ayrld. Bu farkllama
olanaklar yaratt kadar snrlamalar da getirdi. Nasl bilim bir dizi
(birbirleriyle her zaman sk rekabette olan) dnce okulu ortaya kardysa, dinde de farkl ynler vardr. Bilimsel okullar nasl birbirini
tamamlarsa, farkl dinler de birlikte alabilir. atmalarn esas; geliim
safhas ve zaman boyutunun dikkate alnmamas gereine dayanr. Din
nedir? Psikoloji nedir?
Din bize insann i ilikilerine hkmetme ve insann dnya zerindeki
pozisyonuna ait normlar verir. Bylelikle din anlam kazandrmakla ilgilenir.
Psikoloji; bu normlarn bilimsel olarak kavranabilmesi, deiik normlardan
doan ztlamalar ve bireyin bunlarla baedebilme olasl gibi sorularla
ilgilenir. Bu anlamda psikolojinin ura anlam tarif edebilmektir. Szgelimi

dinler bize ya 12
Bilim, Din, Eitim ve Psikoterapi Alanlarnda Durum
lan sylememeyi tler. Psikoloji: nsan niin yalan syler; bir dieri,
insanlar ona yalan syledii iin niye gvensizlik bunalmna der; neden
birisi kendini olduundan fazla gstermeye alrken, bir dieri kendini
olduundan aa gsterir, gibi sorularla urar.
Din, tek basma psikolojinin balklarndan biridir. Bununla beraber, test
edilen dinin kendisi deil daha ok inanan birey veya dini bir toplumun
davran ve yaklamlardr. Neden insan kat ve dogmatik olup, dinsel
nyarglar edinir? Neden bazlar dini ierik ve formu olan her eyi yok
sayarlar? Bugn insanlar neden dine, belki de sekse olduundan daha
fazla tabu ykleme eilimindedirler? Neden insan tek bir din veya hibir
dine ait olmamak arasnda gider gelir? nsann gelime olaslklarn
gznne alrsak din ve psikoloji arasndaki balant daha ak hale gelir.
nsan; kendisi, ei, ocuklar, arkadalar, ii ve en nihayet din ile ilikisi
balamnda olgunlar. Her insan bu a-lanlarda farkl ekillerde geliir. Bu
geliim ekilleri yaam gereimize aittir ve ilevsel tutarllklar vardr.
Bu demektir ki insann bir alanda, szgelimi iinde, problemleri varsa; bu
durum eine veya dinine yansyabilir; mesai arkadalarn etkiliyebilir ve
sonuta belki de dine hi deer vermemesiyle sonulanabilir.
13
2. "Ae Terapisi Nedir?"
"Bir elin parmaklar gibi olunuz."
BahaVllah, Sakl Szler
En son kan yaynlara gz atarsak, aile terapisi, insana psikoterapistin
simya mutfandan kan en son karm izlenimini verebilir. Aile terapisi
farkl tepkiler ald. Kimisi pheyle yaklat, geleneksel terapi
metotlarndan sapma olarak deerlendirdi. Bazlar psikozlarn tedavisinde
byk bir ilerleme olarak grd. Bir dier grup ocuklarla ilgili zel bir
metot olarak deerlendirdi.
Aile terapisinin geleneksel bak as dardr. Bu yaklama gre terapi tm
grubu kapsaren azndan anne, baba ve ocukyalnzca hasta bireyi
deil. Terapide, tm ae bireyleri gnlk hayatlarnn byk blmn
ortaya serer.
Fakat bu yntemin uygulama olana snrldr. Szgelimi; eer aile

dalmsa, ae yeleri terapiye hevesli deilse veya aedeki duygusal
gerilim onlar tedavi edici bir at altnda toplamaya engelse, bu terapi
gerekleemez. Bunun iin ae terapisine yalnzca zel bir tedavi metodu
olarak bakmyoruz. Bunun yerine, ae terapisini, insann sosyal tabiatna
hak veren zel bir dnce yolu olarak deerlendiriyoruz.
Aile terapisi dediimiz zaman; bireysel tedaviden tutun da aile dndaki
sistemleri (rnein okul) bilgi yaklamnn ierii yapan ekoterapiye kadar
uzanan geni bir yelpazeyi iine alan tedavi metodu olaslndan
bahsediyoruz. Terapi bu iki kutbun arasnda nerede o-lursa olsun aile ve
aile ii ilikiler zerine odaklanr.
14
3. Pozitif Aile Terapisi (P.A.T) Ne Demektir?
"Sizi neden ayn topraktan yarattk bilir misiniz? Kimse kendisini bir
bakasndan yce grmesin diye mi?"
BahVllah, Sakl Szler
Geleneksel psikoterapi insan imgesini psikopatolojiden a-hr. Onun iin
hastalklarla Ugenir. Tedavinin amac, salksz bir organn ameliyatla
alnmas gibi bu rahatszlklarn giderilmesidir. Bazen, bu hastalklar yok
edilir ama tabu bu saln geri kazanlmas anlamna gelmez.
Terapide hastann k rendii, terapistin dikkatini sadece hastal e
ekebileceidir. Sonu olarak, hastalk gittike n plana karak, uygun
tedavi seeneklerini snrlar.
Bu dengesizlik tarihsel ve kltrel olarak belirlenmitir. Eerhastalklarn
farkl tariflerini sunan ve alternatif tedavi stratejileri nerendeiik
dnce yollarn gz-nne almaya istekliysek, bu minimuma
indirgeyebecei-miz bir dengesizliktir.
Semptomatik prosedrler ve geleneksel terapi; ocuk kuyuya dtkten
sonradier bir deyile zarar grdkten sonraocukla gilenebir. te
yandan koruyucu terapinin "pozitif' aile terapisi olmas zorunluluu vardr.
Bu terapi sadece hastalk olan alan de; bireyde ve ae iinde var olan
olasklar da gz nnde bulundurur. "Pozitif' (Latincede positum)
szc, gerek olan, ver 15
mi olan anlamn tar. Gerekte "verilmi" olan hastalk ve elikiler deil,

ayn zamanda herkesin iinde var olan yetenekler de olmaldr. Biz terapide
ncelikle insann kendi kendine yardm kapasitesi ve elikilerle baedebilme yeteneiyle ilgileniriz.
Gzlemlenen davranlar anlamamz iin, hastann gemiine ait bilgilere
ihtiya duyarz, ki bunlar daha sonra varacamz yarglar iin gerekli
kriterleri de salar. Bu demektir ki, hem kltrleraras farkllklar, hem de
bireyin davranlarn anlamlandran kiisel artlar incelemeliyiz. Spesifik
atma dinamiini douran psikolojik gemiin nemini vurgulamalyz.
Ancak ondan sonra hastalklar hakkndaki kavramlarmz geniletir ve yeni
tedavi olanaklaryla onlar destekleyebiliriz. Pozitif yaklamla, olabildiince
ok yorumu iine alan bir bak as gelitirmeye alrz. Amacmz
ailenin kendi kendisini ve hastalklarn anlamaya yneltmektir. Bu yolla tp
alannn dndan gelecek zararl etkileri kontrol etmi oluruz.
Kltrleraras bak; hastayla kurulan ilikilerin kltrden kltre
farkllatn anlamakla balar. nsanlarn hastaya yaklam ve hastal
znel olarak deerlendirmesi de farkllklar gsterir. Dahas, aile ve toplum
kltrel yaps ne olursa olsunhastaya farkl tepkiler verir. Hastal
evreleyen
fikirlerin
tarihsel
geliimine
baktmzda,
bugn
toplumumuzda yaygn olan yaklamlarn ilk bakta grnd kadar ak
ve kesin olmadn anlarz. Bu yaklamlarn geliimi; (karlatrma.
Peseschki-an, Positive Psychotherapie [Frankfurt: 1977, S.Fischer])
hastayla birlikteliin doasn ve bu sebeple ailenin onunla baedebilme
yollarn yanstr. Hastaln bireysel kavram kiiye zg fikirleri ierir.
Bunlar yalnzca hastann
16
Pozitif Aile Terapisi (PA.T) Ne Demektir?
kiisel geliimi ve aile ii iliki sistemleri incelenerek anlalabilir. Hastalk
kavramnn grecelii zellikle aile ii dinamikler iin nemlidir. Bu
hastala belirli bir ileyi verir ve aile bireyleri arasndaki ilikiye nitelik
kazandrr. Hastalk ister psikolojik, psikosomatik, psikoz veya fiziksel
(somatik) olsun bu durum geerlidir.
Ayn rahatszlk veya hastaln dier kltrlerde nasl anlalp,
deerlendirildiini, belirli kltr veya ailede nasl karlandn, birey iin
atmalarn ne anlam tadn ve hangi ieriklere sahip olduunu
aratrrz.
Annesiyle geinemeyip, evden ayrlmak isteyen bir kzn olayn ele alalm.
Her iki taraf da etkileyen krize baktmzda; tipik kuak atmalar,
kopma sanclar, saldrganlk ve sululuk duygularn buluruz. Bu
reaksiyonlar; anne ve kz bu durumu farkl bir kltrde, szgelimi

Ortadou'da nasl karlard sorusu balamnda deerlendirebiliriz. Bundan
sonra ayn kltrde bakalarnnbelki yine bir anne ve kzdeiik bir
devirde bu durumla nasl baa ktklarn aratrabiliriz. Sonuta bu
kopmann kz ve annesi iin ne anlam tadna bakmalyz. Bu noktada,
hangi ieriklerin (konularn) tutumluluk, dzen, cinsellik, gven, umut,
dakiklik, v.b) sz konusu olduunu, atmalarn aile balarnn
gelimesindeki ilevini ve sz konusu insanlara hangi pozitif yaklamlar
aktaracan belirlemeliyiz.
Bu yntem tek ynl nevrotik iletiime dur deyip, anne ve kza ilikilerine
dair yeni bak as kazandrr. Ondan sonra problemlerini zebilecekleri
bir dizi alternatiften seim yapabilirler.
17
4. OKUR N REHBER
"Birisine balk verirsen, onu bir kereye mahsus beslersin. Eer ona balk
tutmay retirsen, kendi kendisini sonsuza dek doyurabilir."
Dou Atasz
Bu kitabn ilk blm aileyi kltrleraras bak asndan deerlendirir ve
daha nce bahsedilen metotlar ve aile terapisine yeni yaklamlar aklar.
Bu bilgiyi vererek, aile terapisine ait dar grten vazgeip onu tedaviye
ynelik bir dnce metodu olarak sunmak istiyoruz.
kinci blm P.A.T'nin aralar ile ilgilidir. Bu aralar tedavinin temelini
oluturur:
Pozitif yntem herkesin bir dizi yetenee sahip olduu grn benimser;
her hastalk, hasta ve sosyal evresi iin belirli bir ileve sahiptir. Dier bir
deyile, hastalk pozitif yaklamlar da ierir. Semptomlardan yola karak,
atmalara ularz. atmalarla baetmenin drt yolu, bize hastalk
hakknda nceden sahip olunan fikirlere gei olana tanr. nsanlarn
atmalaryla baa kmakta kulland tek tarafl yollar zerinde
alrsak, onlar gerekle baa kmann snrl yollar olarak tasvir
edebiliriz. Bu tasvir, kiinin gerek karsndaki reaksiyonlar dizisini
geniletip, kontrol edebileceimiz bir model sunar. Drt modelin boyutlar
hastann ailesinin tarihiyle ilgilidir ve gemie yapacamz yolculukta
harita grevi grr. Her bireyin temel yetenekleri, insann fiziksel,
psikolojik sal 18
Okur in Rehber
ve sosyal stats ne olursa olsun, tabiatmda var olan potansiyeli

ekillendirir. Bunlar, bireysel ve kltrel farkllklara bakmakszn, insan
ilikilerine ve ortak noktalarna baz oluturur. Gerek yetenekler aileden
geen psiko-sosyal normlardr. Bunlar aile yelerinin birbirleri ile olan
ilikilerini belirleyen kurallar salar. Aile terapisinde, bu normlar
Farkllama Analiz Envanteri olarak bilinir. Bu kiisel, ailevi ve sosyal
atmalarn gerisindeki bileenleri yanstr. Etkilemenin safhas
insanlararas problemlere model oluturur. erik anlamda, bu problemler
temel yetenekler ve gerek yeteneklerle ekillenir. Be aamal Pozitif Aile
Terapisi; aile terapisi ve kendi kendine (bireysel) yardmn birletii bir
tedavi stratejisidir. Aileyi adm a-dm kendi kendisine yardma yneltirken
dsturumuz udur: "Bir yardm eline ihtiyacnz varsa, kendi kolunuzun
ucuna bakn."
"3. Blm: Pozitif Aile Terapisinin Uygulanmas" ncelikle, ierik anlamnda,
gerek yeteneklerin grnmnn gelitirilmesini tantan kavramlarla
ilgilenir. Bu kavramlar herkesin hayatna mdahale eden "dmenciler"dir.
Kitabn bu blmnde, hastalarla ilgili bigiler, kavramlarn, atmalarn
geliimini nasl etkiledii ve bunlarla nasl baa kldnn resmini izer.
Hastalarm tariheleri ayn zamanda Pozitif Terapi'nin nasl yrtleceini
de gsterir. Kavramlarn dinamiklerinden "aile aac" kavramn gelitirdik,
bylece birka jenerasyona yaylabilecek bir terapi olasl sunulmu oldu.
Bu blmn sonunda kltrleraras kavramlar yer alr. Bu kavramlar
atmalarn gelime dinamiine gz atmamz salayacandan, bu son
blm, okuru alternatif dnce metotlarn denemeye tevik eder.
19
Bu kitapta ileri srlen yntem dier kitaplarmda tanttm metotdan
karlmtr. Positive Psychothempie (1977), Psychotherapie des
Alltagslebens [1977), ve Der Kauhnann und der Papagei (1979). Bu
kitaplarn tm S.Fischer Company tarafndan yaynlanmtr.
Teorik formlasyonlara Tositive Psychotherapie' kitabmda geni yer
verildiinden, onlar bu kitabn odak noktas yapmadm. Onun yerine Pozitif
Psikoterapirdn aralarn bir araya getirdim ve bunlar aile terapisinin belirli
a-lanlarna uygulamaya altm. Pozitif Psikoterapinin aile iindeki
psikolojik ilikilerle ilgilenen grlerini geniletmeye uratm. Bu durum
benim; aevi gemie direkt veya dolayl bakmayan herhangi bir tedavi
formatnn nemli olaslklar gz ard edecei inancm destekler.
Ayn derece nemli olan bir dier konu da benim Dou hikayelerini; hem
kaynak veya iletiim arac hem de uzmanlk alanm psikoterapide ara
olarak kullanmaya ynelik ilgimdir. Ek bir faktr de Ortadounun bilge ve

sezgisel metotlar ile Batnn yeni psikoterapi yntemleri arasnda var olan
badr.
2. Blm
Kltrleraras Psikoterapi (Dou-Bat Kavram)
"Her an kendine zg problemleri ve her ruhun kendine has arzular
vardr."
BahaVllah
20
1. Sosyal Deiimler ve nsan maj
bir damda na ayr dnya
"Bir yaz gecesi, aile yeleri damda uyumaktadr. Anne, olu ve hi
sevmedii gelininin birbirlerine sarlarak uyuduunu esefle farkeder. Bu
manzaraya daha fazla dayanamaz ve onlar uyandrp, barr; "Bu scakta
nasl bu kadar yakn uyuyabiliyorsunuz? Yaptnz ok salksz ve
tehlikeli." Damn teki kesinde de ok sevdii kz ve damad
uyumaktadr. Birbirlerine srtlar dnk yatmaktadrlar. Anne onlar usulca
uyandrp der ki; "Canlarm, bu serin havada nasl byle ayr
yatabiliyorsunuz? Neden birbirinizi stmyorsunuz?" Gelin bu szleri iitir.
Ayaa kalkar ve dua edercesine yksek sesle yle der, "Allahm sen ne
byksn. Bir damda bile bu kadar deiik iklim yaratabildin."
Son elli ylda sosyal artlar byk deiimler geirdi. Eminiz insan bilinci
bu deiimleri yalnzca belirli bir snra kadar sezebilir. nsan modas
gemi fikirlere saplanr ve bylece antikalatrlm bir insan rk grne
sahip olur. Bugnk sosyal artlarla daha ncekileri karlatrrsak,
aada yer alan drt yntemle akladmz gelime sreci sizi artr:
a) Nfus Art: sa zamannda dnyada 200 milyon insan yayordu.
1950'de bu rakam 3 milyar oldu. Bu yzyln sonunda insan nfusun 7
milyar, 2030 ylnda
23
12 milyar, 2070'de 24 milyar olaca tahmin ediliyor
(Niemller,1968).
Bu durum miktar artndan ok daha fazlasn yani gitgide nemi artacak

bir dizi problemi (bu kadar insann beslenmesi, kirlenmeyle baetmek ve
sosyoekonomik glerin kontrol gibi) kapsar. Unutmamalyz ki nfusun
art erisi, verim artndan daha yksektedir. Bunun anlam; 1999'da
yetersiz beslenen insan yzdesinin 57'den 75'e ykselip, toplam 5,6 milyar
insann bu durumdan etkileneceidir. Baka bir deyile, yeterli yiyecee
sahip her insana karlk 3 kii yetersiz beslenecek demektir (Niemller,
1968). Saysal deiim bylelikle toplumda yeniden yaplanmaya nc
olur.
b) ehirleme: ehirleme aamas nfusun patlamasnn dolayl
sonucudur ve geni lde retim artlarna baldr. ifti bir toplum
tarmsal retim iin topraa ihtiya duyar. te yandan ehirlerin
organizasyonu ise el emei ve endstriyel retim formlarna dayanr.
Birka jenerasyon ncesine kadar, dnya nfusunun byk blm
krsald, fakat endstri atlm ehirlere g balatt. Bu trend, farkl
oranlarda olsa da dnyann ou yerinde gzlemlenebilir. ehirlemenin
sonular nceden kestirilemeyen boyutlarda byme tehdidinde
bulunuyor ve bu da insanlararas ilikilerde ve ocuk yetitirme alannda
problem yaratacaktr. Hijyen alannda ilerlemeler ok yaygnlat ama
bunlar da ounlukla steril bir yaam stili oluturuyor. Tarmsal toplumda
gbre ynnn yannda oynayan ocuk, imdi byk olaslkla ehirlerin
birindeki apartman dairesine kapatld. Bu snrl evre, ocuun gelime
ansn azaltp, yeni atmalara yol aar. Birok durumda oyun
24
Sosyal Deiimler ve nsan maj
park sadece teoride vardr veya kt bir alternatiftir. ehrin younluu,
bireye sosyal evresi ile daha sk bir iliki sunar. Doal olarak sosyal
ilikilerin says daha yksektir, ama kiinin bunlarla baa kabilme
yetenei snrl kalr. Eskiden byk ailelerin yeleri evresel e-itici yerine
geerdi. Bugn ayn rolbazen herkes iin zc sonular doursa da
komular stleniyor. Dokuz yanda ocuu olan bir anne yle dert
yanyor: "Olum yznden komularmla sorunlarm var. Devaml olarak
olumu daha sk denetleyip, daha fazla disiplin uygulamam gerektiini
sylyorlar. Bakalar burnunu sokmak istediinde bu durum beni rahatsz
ediyor. Kk olumun sokakta olmasnn yersiz olduundan ikayet
ediyorlar. Ama olum benim ona izin verdiimi biliyor. Onlarn dediklerini
yapmad iin ondan holanmyorlar. Eer birisi arka bahesinde p
bulursa, onu suluyorlar. Komularmla yaadm bu problemler beni
bunaltyor. Btn bir leden sonray oluma yaptklar hakszlk yznden
alayarak geirdim."
c) Farkllama ve Uzmanlk: Bilimsel ilerleme, sosyal ve ekonomik

gelimelerle birleince farkllama sreci ortaya kar. Baz ynlerden bu
kavram emein blnmesiyle rtr. Eskiden bir kii birka role birden
sahip olabilirdief, rahip, yarg ve doktor gibi. Bugn meslekler o kadar
eitlenip uzmanlamtr ki birok i; alan tarafndan yaplan snrl
saydaki spesifik o-perasyon yoluyla tanmlanabilir hale gelmitir. Montaj
fabrikasndaki iiler bunun iyi bir rneini tekil eder.
Artan farkllama, yeni i ekilleri, kariyerler, sosyal roller, bilim dallar ve
ynetim birimleri dourmutur.
Benzer farkllamalar aile iinde de yer almtr. Dede
25
ve ninelerin doldurduu yerler imdi sosyal organizasyonlar arasnda
blnmtr. Bugn bir ocuk hastanede doup, hemireler tarafndan
baklr. Daha sonra ocuun bytlmesi; baba, anne, dede, nine, ocuk
bakclar, anaokulu, okul, yaz kamp, kree kalr.ocuun yetime
aamasndaki bu blnmeler, resmi eitiminde karlaaca problemlere
yol aar. Modern a, biz grmezden gelsek de, bu yolla insan geliimini
etkileyen artlar douruyor.
d) Btnleme: Btn bu gelimelerin sonucunda; u-lusal, etnik ve kltrel
toplumlar d dnyaya, yani dier toplumlara almaya balyorlar. Bu
trend yeni olaslklar, kltrleraras problemleri beraberinde getirir. te bir
rnek. 1978'de Bat Berlin'de 90,000 Trk yayordu. Bu dini ve kltrel
kimliine sk skya bal ve grece kapal bir topluluk olsa da, Trkler ve
Berlinliler a-rasnda bir dizi sosyal iliki kuruluyordu. Bu durum normlarn
ve deerlerin elimesine kadar uzanr ve her iki taraf m da uzlamasyla
sonulanr. Sonu kltrel, u-lusal ve felsefik izgileri aan kltrleraras bir
alveritir. Bu alveriin en etkileyici rnei, ok farkl kltrel alt
yaplardan gelen kiilerin kltrleraras evlilikleridir. Bu evlilikleri yapanlar
kiisel farkllklarn trpleme-nin yan sra kendi tarihsel ve kltrel
kkenlerinin zellikleriyle de yzlemelidirler. Bu problem tm ynleri ile
grlebilir; bir turist veya yabanc ii yeni bir lkeye geldiinde veya o
lkede yaayanlar bu "yabancyla karlatklarnda yaananlarda
grlebilir. Benzer problemler ekonomik, sosyal ve politik alanlarda da
yaanabilir. Bu duruma iyi bir rnekse teknolojinin szde gelimekte olan
lkelere ihracatnda gzlenebilir. Sofistike -retim metotlarnn sunuluu bu
toplumlarda ulalmas
26
g deiimler yaratr. ok gl olan aile birimleribir zamanlar
Ortadouda olduu gibiparalanr. Aile -yeleri arasnda, ailenin
savunma sistemlerinde ve ailenin birlikte olma frsatlarnda deiiklikler
yaanr. rnek olarak Ortadouda bir pazar ve Batda bir alveri
merkezini ele alrsak bu deiimler daha net gzlenir. Pazarda tek itici g
ekonomik kazan deildir; pazarlk riteli ve ona elik eden insanlararas
ilikiler tccarn hayatnda nemli rol oynar. Buna ramen byk bir alveri merkezinde alma ve satma ilevi birbirinden net bir ekilde
ayrlmtr, bylelikle kiisel iliki gereksinimi byk lde ortadan
kalkmtr. Bu ekonomik gelimeler gnlk hayat olduu kadar dinleri ve
felsefik dnceleri de etkiler. Tutucu dini toplumlar bu deiimleri
pheyle karlama eilimindedirler. Deiimlerin, g gsterilerini, hatta
bir toplum olarak zerkliklerini yok edeceinden korkarlar.
Nfus artnn, ehirlemenin, farkllama ve btnlemenin yaratt
sosyal deiimler, Toynbee'nin deerlerin k olarak adlandrd
geliime yol amlardr. in asl, bugn "doru eitim" olarak kabul
edilecek iliki sistemleri hemen hemen hi yok. Eskiden din ve ahlak; eitim ve sosyal davranlar iin gerekli kriterleri, standartlar ve amalar
salard. Bunlar neyin doru veya yanl, neyin iyi veya kt olduunu
gsterirlerdi. Bugn sosyal gruplar ve kurumlar, sosyal normlarmzn
iletkenleri haline gelmilerdir. Deerleri yok etmek yerine ileyiin deiimi
anlamnda, deerlerin yer deitirdiini grrz. Bunun bir rnei;
insanlarm kendi gelime istekleri iin kiisel ilikilerini ihmal ettikleri
durumlardr. Bu Dou ve Bat arasndaki ilikiyi karakterize eden bir
elimedir.
27
Baka bir rnek de sadakatin yeniden gzden geirilmesi vastasyla, cinsel
ahlak da bulunabilir.
evresel deiimler, toplum ve ierisindeki insanlar -zerinde etki
brakmadan oluamaz. Bireye, toplum ve kendi etkisiyle yklenen rol
beklentileri, toplumun durum ve gereksinimlerine balantl olarak deiir.
Ba-ha'u'llah bunu yle ifade eder: "Her an kendine zg problemleri ve
her ruhun kendine has arzular vardr."
Gnmzde dnyadaki deiimler, ailenin kendi kurallar dorultusunda
yaayan kapal bir topluluk olmasna izin vermiyor. lk alarn kapal
dnya grnden, daha ak yeni bir dnya dodu. Sorun artk yalnzca
bir aile ierisindeki hatasz yapya ve iliki ekillerine ulamak deil. Birok
ailede ve toplumdaherbiri farkl felsefik, etnik ve dini sistemleri
benimsemi; belirli retim metotlarna ve davran kalplarna gre
yaayanfarkl milliyetlerin bir arada var oluu, ekirdek aile iinde eitim
urann standar haline geliyor. Bu kltrleraras bak asnn insanlar
aras ilikilere temel oluturmasn salyor. Bu Pozitif Aile Terapisinin
tamamnda bulunabilir.
Tbbi Tanmlar ve Hastalklarla lgili Gr rnekleri
Bat
Dou
Davran/ Kavram
Hastalk
Birisi hastaysa dinlenmek ister. Bir ka kii ziyaretine gelir. Ziyaretler ayn
zamanda sosyal kontrol olarak grlr.
Biri hastalannca yata oturma odasna, bir tabure yanna konur. Hasta kii
ilgi odadr ve aile yeleri, akrabalar ve
28
Sosyal Deiimler ve nsan map
dostlar tarafndan ziyaret edilir. Ziyaretilerin gelmemesi hakaret ve
sempati eksiklii olarak alglanr.
Ayrlma
Beklenti ve iletmeler Kaygs
ounlukla bireyler ve
kk gruplara ynlenmitir. rnein yalnzca snrl sayda misafir davet

edilir. Kii, birisi cayarsa veya gelmezse hayal krklna urar. "Neden
gelemiyor? Buras onun iin yeterince iyi deil mi? Bu kadar gve-nilmezse
onu bir daha davet edemeyiz."
\Kayg
Modern psikoterapi
bunun gibi eit kaygy bilir. Gemi ve gelecek korkusu, gemie gre
tecrbe edilmi kayglar; gelecek korkusu ise var olan kayglar olarak
adlandrlr. Gelecek korkuBasit iletkenlik, ayrlma endiesine kar toplumca kabul edilen sigorta
vazifesi gren ok ynl iletkenlik ile yer deitirir. Kii sadece gel-meyii
byk hayal krkl yaratacak misafirler armakla kalmaz, ok kiiyi de
davet eder. Eer biri gelmez veya ge kalrsa dierleri gecenin baarsn
garantiler.
Doulu filozoflar temel kayglar dedikleri tip kaygy bilir: Gemi

korkusu neden: Hakszlklar; tedavi: zr ve balama. imdi korkusuyalruzlk yoluyla ifade dilir; tedavi: sosyal
29
Bo Zamanlar
Narsisizm
suna karlk dua ve meditasyon yzyllardr zaman testine dayandlar.
Eer dua gereksinimi gelecek iin yaplan aktif hazrl bastrrsa problem
doar.
"Kocam eve geldiinde yemek hazr olmal. O zaman TV'nin nne oturur
ve birasn ier, sonra yataa girer ve gazetesini okur!"
"Btn gn sizin iin altm, ve sizin zerinize denin beni saymak,
benim kurallarm kabul etmek olduunda srar ediyorum." Bu ifade
narsistik temellere dayanr. Ailede hem saylmak, hem de sessiz bir akam
geirmek isteyen biri; ayn zamanda baars ailesi tararndan takdirini
gereksinir.
evre ve sofuluktan ekilme. Gelecek kor-kusu-anlamszbk ve ama
eksiklii duygusu ile ifade edilir; tedavi: dua.
"Kocam en ok misafirlerle ene alarken rahatlar.
Bu yzden benim iim akam misafirlere hizmet etmek."
"Hepinizi arlayabilecek noktaya eritim, iim ve mesleki verimliliim
sresin-geimimizi saladm." Doulu kavram da dnk narsisizm
sergiler. Baba dar aile evresiyle yetinmez, narsist arzular iin daha byk
bir forum gereksinir.
Ego Gc
Kavram, basan motiBizdir. Ben sos-
Kimliin temeli, Ben vasyonu ile dorulanan deil,
30
gerein stesinden, sosyal bedeller ve fantazilerle gelen burjuva
toplumlarn liberal irade gcne aittir. Psiko-analiz iin ego gc ve ego
olgunluu temel kavramlard.
Birlik
Kendine gven ve
zerklik arzulanr. ocuklar evden erken kopar: "Yeterince bydm ve

kendi ayaklarmn stnde durabilirim!" "Artk bydn ve ne yapacan
bilmelisin." Anne, babaya ok yakn olmak z gvene tehdit olarak
alglanr.
Yalnzlk
"Gller tek bana daha gldrler." zgvenli, bamsz
ve yalnz olabilme yetenei kuvvet olarak grlr. Birisi dncelere
dalm yrye ktnda kimse bunda bir yanllk grmez.
yal evremle uyum iinde yaarsam mutlu olabilirim
Aile birliinde byk nem verilir. Ebeveynler ocuklarn birka bin
kilometre uzaa okumaya gnderirler. "Sosyal g-bekba" ve mektuplar
araclyla ebeveynlerine ve aileye ballklar uzakla ramen dayanr.
Yalnzlk aray ve gnlk sosyal olaylardan kamak gvenin sarslmas
olarak grlr. Gvensizlik bagsterir: Ona neler oluyor? Krld m?
Kederliyse phesiz ona yardmc olabiliriz.
. 31
Sayg
Grlt yapmak ka-
balk, itaatsizlik ve saygszlk olarak grlr. "ocukken sadece soru

sorulduunda konuabilirdik." "le uykusu zaman oyun yasakt!" "Bu
kadar grlt etme, komularn ikayet edeceini phesiz biliyorsun!"
Ac
"Sorununu kendi bana
zmek" istediinden veya bakalarnn ona ayracak vakti olmayp:

"Brakalm tek bana ne kadar iyiye gideceini grsn" demesi nedeniyle
ac eken kii ou kere yalnzdr. Bunlara ek olarak, strap eken kimse,
umarszlk, ret ve sadizm duygusuna katlanmak zorunda kalabilir.
Alkol
Alkole ynlarn ilac
diyebiliriz. Bu anlamda alkol insanlarn hastaldr ve kolayca tm dnyaya

yaylmtr. Alkol bamll uzun
Grlt yapmak, zellikle de ocuklar yapyorsa normal karlanr.
Genellikle ocuk grltsnden rahatsz olmayan komular daha az
nemsenir.
Ac eken-ister maddi ihtiyatan, ister psikolojik veya fiziksel acdan

muzdarip ol-sun-ailenin kucanda avutulup, baklr. Sorumluluk beraber
yklenilir. Bu ilgi ac ekene belli bir duygusal gven verir.
Musa, alkolle ilgili hibir emir veya yasaklama getirmemitir. sa'nn
ndli'nde alkol yasaklama yoktur. Bunla beraber,
Uyuturucu
ve zengin bir gelenee sahiptir. Alkol, dier keyif verici maddeler gibi,
kutsal bir anlama sahiptir. Baz durumlarda iki imek genellikle kabul
gren "kibar" bir adettir. Bu diplomatik resepsiyonlardan, iyi geen bir
snav kutlamay da ieren geni bir yelpazedir. Bir blmn iki imenin
oluturduu bu "grev"den, azna iki koymayan birinin kanmas zordur.
Kii kolayca dlanr ve kaba saylabilir. Fransz arap reticisi kencii
toplumunda tkettii alkol miktarna gre kabul grr. Ne kendisi, ne de
evresi bu davrann anormal bulmaz.
Hristiyan retisinde hayatn her alannda arya kamamak gerekir.
slam alkole sert bir yasak getirir. kiye ortalama bir dknlk bile insann
itibarn tehdit eder. Bahai inan, tbbi reeteler hari, alkol alkanln
yasaklar. "Tecrbeyle grlmtr ki ttnden, arap ve esrardan
kanmak, salk, g, mutluluk, keskin yarg yetisi ve fiziksel canllk
getirir.
Uyuturucu bamls kolayca marjinalleir ve belki kriminal olur.
Uyuturucu alkanln kantlayacak fiziksel aclan yoksa sosyal dlan
onu etkileyeBurada insan mr boyu uyuturucu kulland halde fiziksel veya ruhsal
byk zarara uramam ve toplumun sayg gren bir yesi olarak kala 32
33
ektir. Uyuturucularn toplumda yaratt byk tehlikelerin alglanmas
yznden, burada neye tolere edileceinin snrlar ok dardr.
izofreni
Bir klinie konulunca, daha nce hastayla ilgilenen kiiler,
bakm salamak ve kurulula ibirlii adna grevlerini brakrlar. Balarda
hastayla srdrlen iliki, klinikte kald srete azalr. Hasta tedavisini
zorlatracak kadar yalnzla der. Hasta, hastalnn sebeplerini
evresindeki olaylarda arar; mesela polis radarnn onu rahatsz ettiini
dnr. Hastann bu gibi bildirimleri patolojik grlmeli ve ayn za-
bilmi kiilere rastlayabilir. Yasaklanan alkole karlk esrar imek belki

daha zararl olup, Peygamberin arzularna ters dse de daha yaygndr.
Ama burada da toplum iindeki evrelerde uyuturucunun dzenli
kullanmnn yasakland grlr.
Burada hasta mmkn mmkn olduunca aile iinde tutulur. ou kez
ailenin geri kalan hasta yenin dlanmasna direnir. evre byk ilgi
gsterir ve ziyaretler ve hediyeler araclyla yardmc olmaya alr.
Burada gzden kaan, halk terapisinin pek objektif olmay, hasta zerinde
depresif, boucu ve huzursuzluk verici etkiler yaratabile-jdir. Burada
hasta, rahatszlnn kaynann komular veya akrabalarnn ona
dedirdii
Depresyon
man da evresinden uzaklamasna balanmal.
Orta Avrupallar ve Kuzey Amerikallar depresif ruh halleri gelitirirler,
nk ilikisizdir, yalnzdrlar ve duygusal scaklk ktl ekerler.
Depresyonlarn ierii kiiden kiiye bir ok adan farkllklar gsterir. n
planda d grne, gzellie ve seksel potansiyele olduu kadar sosyal
yalnzla, disipline, titizlie ve zellikle ekonomiye bal endieler vardr.
nazar olduunu dnr. Bu tarz hayal gc Dou dnce dnyasnda
makul karlanr ve etkilenmi kiiye kuvvetli duygusal destekle birlikte
etkileyici bir terapi salar. Bylenmesinin n, nceden tannmayan kiiyi
halkn ilgi oda yapabilir. Bu da onu bir sre hatr saylr derecede nfuz
sahibi eder.
Douda depresyonlarn gelimesi daha ok, insanlarn kaamadklar
sosyal yaptrm ve ilikilerinin verdii sorumluluun altnda ezilmeleri ise
olasdr. erik anlamda, dourganlk, sosyal grnm ve gelecek
dncesi n plandaki endielerdir.
35
Kltrleraras problemlerki bunlar, kltrel adan ' belirlenmi deerlerin
ve davranlarn eitli modellerinin arasnda kan atmalardan doan
problemlerdir elikinin zel bir eididir. letiim problemi olarak bu
atma, eitli kavramlar ve onlarn sorunlu karkln yanstr. Daha
ncede bahsedildii gibi, eitli kltrel toplumlarn yeleri, inalarla olan
ilikilerini ve beklentilerini olduu kadar d grnlerini de etkileyen tipik
-zellikler edinirler. Ayn ekilde, birey yannda "eitimsel atmosfer"ini de
tar. Bundan; insanlarn birbirini anlamasn biimlendiren eitli ilikiler ve

deer yarglarna dair farkl sistemler geliir. Fakat bunlar ayn zamanda
bireyler arasnda ve bireyin kendi iinde atmalar krkleyebi-lir. Baka
bir deyile, her insan sosyal evresinin gelenekleriyle bir ekilde balantl
kendi geleneine sahip kk ama yine de yar ak bir sistemdir. Bu
"mikrokltr'lere prototip ise ailedir.
36
2. Aile Terapisindeki Dou-Bat Kavramnn Pratikteki Durumu
DENEMEY GE ALMA CESARET
Bir kral nemli bir grev iin maiyetini imtihan eder. Gl ve zeki adamlar
kraln etrafnda toplanrlar. "Siz bilge adamlar," der kral, "Bir sorunum var
ve hanginiz bunu zecek pozisyondasnz grmek istiyorum." Adamlar
bugne kadar kimsenin grmedii byklkte bir kapnn nne getirir.
Kral aklar, "te krallmdaki en byk ve en ar kap. Bunu aranzdan
kim aabilir?"Nedimlerden bazlar yalnzca kafalarn sallar. Bilge kiilerden
saylan dierleri, kapya daha yakndan bakarlar ama aamayacaklarm
kabul ederler. Bilgeler bunu syleyince, maiyetin geri kalanlar da bunun
zlmesi ok zor bir problem olduunu kabul ederler. Sadece vezirlerden
biri kapya gider. Kapy elleri ve gzleriyle yoklar, kprdatmak iin birok
yol dener ve sonunda kuvvetle iter. Ve kap alr. Kap sadece hafif aralk
braklm, tamamen kapatlmamtr; amak iin bunu farkedebilecek
isteklilikten ve yrekli hareket etmekten baka bir eye gerek yoktu. Kral
konuur: "Sadece grp duyduklarnla yetinmeyip, kendi gcn ortaya
koyarak denemeyi gze aldn iin maiyetimdeki yerini alacaksn."
KLTRLERARASI PSKOTERAP
Bugn kltrleraras problemin nemi gittike
insanlar byk mesafelerle ayrlmt ve sa-
artmaktadr.
Eskiden
37
i"wtf^\
SSEs-fi
dece birbirleriyle allmam olaylar sonucu karlayorlard. Bugn
modern teknoloji kltrleraras temas olasln dramatik ekilde
arttrmtr. Sabah gazetemizi atmzda bile gnlk hayatmzn snrlarn
aar ve eitli kltrel evre ve toplumlardan insanlarn yzyze geldii
problemlerle temas kurarz. Kural olarak, bu olaylar, kendi altmz
dnce yolu balamnda anlarz. Kolayca eletirme eilimindeyizdir, dier

insanlara gleriz veya szde ge anlamalar, saflklar, vahilikleri veya
anlalmaz dncesizlikleri yznden onlar lanetleriz.
Ama yabanc kltrlerle temasmz yalnzca medya a-racyla salanmaz,
gerek hayatta da yaanr. Yabanc uyruklular semtimizde yayor olabilir
ve iimizde baka bir kltrn yesiyle yanyana alyor olabiliriz. Tatile
gittiimizde, deiik kltrlerde ve ziyaret ettiimiz lkelerde grdmz
farkllklar bizi eker. Emin olun bu temaslar her zaman sorunsuz olmaz.
Genellikle ileride belli bir topluma kar nefret dourabilecek her tr yanl
anlamalar, korkular, kavgalar, gvensizlik ve nyarglar olabilir.
Kltrleraras
psikoloji,
insanlarn
birbirleriyle
etkile-imindeki
rahatszlklar yaratan ve bunlar douran nedenlerle ilgilenir. Kendi
deneyimimde, kltrleraras problemlerin bir ksmnn belli lde ksmen
ak ve net anlatld ama ayn zamanda bir ksmnn gnlk etkileimin
iinde yceltilip, farkllat zel bir durumun gelitiini kefetmitim.
Burada iki farkl kltrden gelen insan arasndaki evlilikten bahsediyorum.
Kltrleraras i dnyas, zel kre ve kltrleraras politikann yan sra,
yabanc iilerin bir lkede i bulmasna veya lkenin bu emekileri "ithal"
edip etmediine bakmadan, nem kazanyor. nceden sezilen gelimelere
38
Aile Terapisindeki Dou-Bat Kavramnn Pratikteki Durumu
dayanarak, kii, kltrleraras problemlerin gelecein byk sorunlarndan
biri olarak karmza kacan grebilir.
Kltrleraras yntemde, ele alnan kltrde geerli kavramlar, normlar,
deerler, davran ekilleri, ilgi alanlar ve bak alar ile ilgileniriz. Bu
yaklam, bir topluluun karakteristik zelliklerini ierir, ve toplu normlar
ve
davran
kalplarn
rehber
olarak
kullanr.
Bu
deerleri
nesnelletirmenin bir yolu, ulusun kanunlar ve yasal normlarn
kyaslamadr. Fakat benim iin daha da enteresan olan, bir kltrn tipik
saylan;atmalar, gnlk davran kalplar, ve olas zmleridirki
bunlar tekrar tekrar ortaya kar ve olduka dzenlidir. Ama tam bu
noktada, kltrleraras yntem iin iki tarafl bir tehlike sz konusudur: lk
olarak, kltrleraras yaklam; eitli grler arasnda araclk etmeye
alr, atmalar hakkndaki tartmalarda nyarglar krmaya yarayacak
farkl bir iletiim gerekli bulmaya alr,"Alman", "ranl", "Ortadoulu",
"talyan", "Fransz",v.betiketlemeler ile stereotiplere ve nyarglara
uzanr. Bu sebeplerden tr kltrleraras tanmlarn daima istisnalara izin
veren ve bireysel durumunla anlan rneklerkarmlar ve ista-tiksel
ounluk ilikileriolduunu hatrlamak nemli grnyor. Bu anlamda,
paradokslar olasdr ve onlarla sk sk karlarz. Dakiklii, dzenlilii ve

doruluu ok ciddiye alan "Prusyal" Ortadoulu; dakiklik konusundaki
ho grs ve gevek tavrlar yznden zellikle Ortadou'da bir pazara
yakacak "Ortadoulu" Prusyal kadar sradandr. Bu kltrleraras sorunun
znesi o-lan 'kltr' denen ey nedir? Hala kapal, olgun, net tasvir edilmi
kltrel birlik var mdr?
39
Kltrel birimler bir haritaya izilebilir. Bu unu gsterir ki bunlar bir
ekilde insanlararas hayat, topran corafi ncelikleri, ortak tarih, ve
edinilen sosyoekonomik dzey araclyla birbirine baldr. Bu yolla doan
bir birim ierisinde, kendi adetleri veya baka bir kltrel evreyle rten
yaam tarz nedeniyle dier gruplardan ayrlan alt gruplar vardr. Bu son
gelime gnmzde bir ok ekliyle, geleneksel tarm toplumlar ve
endstriyel toplumun kar karya gelmesinde grlebilir. Bu kar karya
gelmeler nc Dnya lkeleri ve Ortadouda en iddetli haliyle
yaanyor.
Sosyal sistemler, retim ekilleri ve felsefeler kltrel farklarla birbirine
karmtr. Kltrler aras fenomenine bakma yntemi, sadece byk,
iletken kltrleri kapsarsa yetersiz kalr. Bu yntem ayn zamanda
altkltrel gruplara, yaayan halklara ve aileye de bakmaldr. Ve her
kltrn zel normlar ve deerleri olduu gibi, bu altgrup-larn herbirinin
kendi zellikleri vardr. Bu altgruba bir rnek de, sadece aile yelerince
anlalabilecek ve yaygn sosyal dzene uymas olas olan veya olmayan
normlar bnyesinde barndran kavramlarn olduu ailedir: "Bizim
evimizde, eve ge gelmek nemli deildi. nemli o-lan orada bulunmand.
Bunu her zaman ok ho bulmu-umdur. Ge geldiim her defasnda
ailemin beni ho karlamas, benim iin daima sevgi ve gvenin iareti
olmutur. Dakiklik basksndan zgr olduum benim iin cennet olan bu
dnem okula baladmda sona erdi. Bu konuda sonu gelmeyen
tartmalar oldu, ve hala da oluyor" (Kalp rahatszl olan bir hastann 42
yandaki kars).
Kltrel evreler olduu gibi, iinde her insann kendi kltrel sistemini
gelitirdii ve bu sistemle dier sistem 40
leri kar karya getirdii, eitsel evreler de vardr. Kl-trleraras
problemin temelinde yatan prensip, bylece, insanlararas ilikiler ve
atmayla baetmenin bilisel yntemleri iin prensip haline gelir. Bu

ekilde psikotera-pinin konusu olur.
Byle bir terapinin hedefi, kltrel, toplumsal, ailesel ve kiisel farkllklar
gzard etmek olmamaldr. Daha dorusu, bir tarafta ba gsterebilecek
atmalarla baet-me olaslklar varken, bireysel karakteristikler kadar,
kltrel zgnl de tanmak nemlidir. Dilbiliminden bir rnei
kullanrsak: Her kiinin kendi ana diline sahip kmas nemlidir ama dier
kiilerin
kendisini
anlamasn
salayacak
bir
dier
lisan
da
konuabilmelidir. Kltrler-aras psikoterapi, atmalar hakknda iletiim
yerine geebilecek, bu tarz bir lisan yaratmaya alr.
"TUHAF" E: "KOCAM BR SADST"
ranl bir doktorun Alman ei, kocasn ikayet etti, "Kocam bir sadist.
ocuumuza ok sert davranyor. Olumuzu limon gibi skyor, imdikliyor,
kolunu sryor ve srtna veya midesine vuruyor. Benim de sevgi anlaym
var, ama bu artk sevgi olmaktan kyor, vahilik ve sa-dizme giriyor.
Korkarm kocam olumuzu ikenceden zevk alan bir mazoist olarak
yetitirecek. Kocam bana da ayn ekilde davranyor ve kabul etmeliyim ki
beni irendiriyor."
Bu durumda ne yaplmal? Kii kadnn sylediklerini ciddiye alabilir.
Tanmlamalar gerekten de sadistik unsurlar ieriyor. Sylendii gibi,
srmak, vurmak ve imdirmek ikencenin nitelikleridir ve burada kocann
elendii eyler gibi grnyor. Koca sadistse hasta olan odur
__42__

ve buna gre tedavi edilmelidir. Fakat bu noktada kocann; hasta roln
almaya hazr ve istekli olup olmad ve davrannn sorgulanmasna raz
olup olmayaca belli deildir. Ama bu durumu yargladmz pozisyonu
deitirirsek ve bir Ortadoulu olaan beklentilerinden yola karsak,
"sadist" problemi deiik bir kta grnr.
Ortadou'da ocuklar sk sk kucaklanr ve plr. Sevginin zeti olan
pmek, hafif bir sr ierirken; kucaklamak da biraz sktrmay ierir. Bu
acl sevgi gsterisinden ocuk biraz rahatszlk duyabilir, ama bu durumu
yksek sesle glerek "iyi" ve "ho" gsteren teki kii, genellikle baba,
sayesinde rahatszl snkleir. ocuk, kii uygunsuz bir davranta
bulunduunda muhtemelen yapaca gibi, bu durumda alamaz. ocuk
babasnn gln benimser ve kendi asndan, ac da ieren bu
deneyimi sevginin, balln ve duygusal gvenliin belirtisi olarak yaar.
Ortadou'da, kiinin tm yaam boyunca karlkl dokunma ve kucaklama

yer alr. Arkadalar ve tandklar yolda karlatnda kucaklanr, plr ve
akadan im-diklenir. Ortadoulu adamlar, kanlaryla genellikle benzer
samimiyet ritelleri gelitirirler. Ama bazen e bu tavrlar efkat gstergesi
olarak alglamayabilir.
Bu zel efkate kendi geliiminde aina olmayan ve dolaysyla bunu
"kabalk", "vahet" ve "sadizm" olarak deerlendiren Batl kadnlarla bu
durum yaanabilir.
Farkl efkat
Birok Avrupal, sosyalleme srelerinde rendikleri iliki snrlamalarna
ters dt iin Ortadoudaki ef 42
kat ritellerine almay g bulur. te yandan, Ortadoulular, Avrupa'da
Avrupal gibi mesafeli davranmakta ve kendi kltrlerindeki olaan
karlanan spontane tepki kalplarn bastrmakta zorlanrlar. Kucaklamak,
el skmak veya yalnzca ba selamyla yer deitirmitir. efkat, daha
alelade temas biimlerinin arkasna saklanm ve bastrlmtr.
Ortadoulu bir erkein Avrupadaki ikameti sresince Avrupal bir kadnla
evlenip, Batl davran kalplarn benimsemesi rnek bir durumdur. Fakat
karsyla anavatanna dnd andan itibaren sorunlar balar. imdi ondan
Avrupa'da gelitiremedii davran ekilleri beklenir. Arkadalarn ve
tandklarn kucaklar, onlar per ve ocukken alt gibi davranmaya
balar. Avrupal ei iin bu ac bir hayalkrkl yaratabilir: Kocasnn
vatannda aile ilikilerine nem vermesi, belirgin iliki ritelleri ve iddetli
aklk ona yabancdr. Kendini oraya ait hissede-mez. Neredeyse
otomatikman alternatif ekillenir: Kocam kimi daha fazla seviyorbeni mi,
ailesi ya da arkadalarn m? Avrupa kltrnde, zellikle Almanya'da,
fiziksel temas ho karlanmaz. Fiziksel efkate tabii ki bebeklik dneminde
ok nem verilir, ama ilerleyen yllarda gitgide baar beklentileriyle yer
deitirir ve szel alana kayar. Yetikin ocukluk anda, efkat "ocuka"
diye nitelendirilir, "Yetikin" samimiyet ve duygusal bamllklar olmadan
ondan beklenenleri yerine getiren kiidir. Dokunmak kiinin ahsi
zgrlne mdahale saylr ve bu yzden snrl kapsamda yaplr.
Fiziksel iletiimin yerine szel iliki formlar buluruz: insanlar sarlma ve
arkadaa sktrmann yerini;
43

iltifatlarla, ironiyle, esprili diyaloglarla, akalarla ve i-mal yorumlarla
doldururlar.
Hasta Olan Kim?
Bu gemiin nda, "sadist koca"nn davran farkl bir anlam kazanr. Bu
durum kiisel "hastalk" arpklk deildir tersine verilen kltrel erevede
daha anlaml
hale gelir.
Az nce akladmz durumu tekrar dnme deneyimi, tedavi iin zel
anlam tar. nce koca hasta ve rahatsz grnyordu; davran "geerli"
davran ekillerine ters dyordu. Ama yeni problem, insanlararas hatta
kltrleraras sorun ekline brnmtr. Ortadounun ve Batnn tipik
beklentileri ve davran kalplar, Alman doktor ve kocasnn fikirlerinde
kar karya gelir.
Doktor, farknda olmadan kendine terapistin kimliinde kocasna kar
mttefik bulmak motivasyonuyla, sika- yerlerini ofisime tad. Aile
terapisi olarak uygulanan tedavide koca davranlarn nasl edindiinin
taslan izdi. Bunu yaparken yeni farkna vard balantlar onu tekrar
tekrar artt. "Bana retilenleri kendi kiiliimde daima tecrbe ettim.
Ama eitimimin ve yetitiriliimin davranlarm hala etkilemesi, imdiye
kadar farketmedi-im bir durumdu."
Buna ramen kars, herhangi bir gl fiziksel temasa kar duyduu
iddetli honutsuzluu farketmeye hazr deildi. Ailesinin hrsn, baarnn
ve titizliin vurguland otoriter evinde, dokunma gdsn babasnn ona
vurabilecei korkusuyla badatrmt. Onlarn evinde, ok ender
kucaklama olurdu, insanlar birbirleriyle belli bir mesafeyi korurdu ve
fiziksel temas; el skmaya ve
44
Aile TerapisindeH Dou-Bat Kavramnn Pratikteki Durumu
"birinin omuzuna kolunu koymak" veya "birinin yanana dokunmak" gibi
dier hafif temas biimlerine indirgenmiti. Onun iin kocasnn davran
saldrgan ve yaralaycyd.
Aadaki kavramlar belirginleti:
Kocann kavram: Birisine skca sarlmak, srmak ve sktrmak, sevgiyle
ve efkati ifade etmenin olaan yollardr.
Karsnn kavram: Kuvvetle sarlmak, srmak ve sktrmak saldrgan,

yaralayc ve sadistiktir. Okamak ve nazike kucaklamak sevgi ve efkati
ifade etmenin uygun yollardr.
Her ikisi iin, kocasna olduu kadar karsnda da, yeniden renme ve
farkllama dnemi balad. Tedavi yln yarsn kaplayan on seans srd.
Pozitif Aile Terapi-si'nin aralar kullanld. Odaklanlan temel temalar;
vcutla kurulan iliki (efkat) ve dakiklik, titizlik, baar ve temasla ilgili
gerek yeteneklerdi. Her iki e ve hatta ocuk, kiisel zorluklarn ve tipik
kltrleraras problemlerini ortaya serdi. Gzlem/uzaklatrma, envanter ve
du-rumsal tevik evreleri sresince tedavinin arlk noktas kadndayd.
Koca iin, tedavisinin arlnn zerinde olduu evreler envanter ve
szelletirme
aamalaryd.
O-ul
iin
ise,
temel
olarak
gzlem/uzaklatrma ve szelletirme aamalaryd. Aile yeleri birlikte,
aile grup devi olarak, hedef geniletme aamalarnda birlikte altlar.
Burada ballk sorunlar ne kt ve aile yeleri iin zgrln pozitif
ynleri vurguland.
Kocasna sadist diyen, ondan duygusal olarak uzaklaan ve sekse kar
tepki belirtileri gsteren doktorun kars anlatt, "Kocam tamamen yeni bir
adam olarak ta 45
nmay rendim. nceden onunla ilgili bir ok ey benim iin olaand
ve garipti. Son birka ylda ona kar honutsuzluum artt nk olumuzu
benim itici bulduum ekilde yetitiriyordu. Ama imdi kocamn niye bu
ekilde davrandn ve daha da nemlisi benim duygusal olarak buna
neden kar ktm biliyorum. Onunla ok daha iyi anlaabiliyoruz. En
sonunda ona kendisinden ne tarz fiziksel haz almak istediimi
syleyebilmem, benim iin gerek bir ilerleme oldu. Tama-miyle
rahatladm sylemeliyim. Kendimi gerekten atak hissettiimde,
poposuna kk bir aplak attm bile oluyor."
"MSAFR OK MASRAFLI OLUR"
Otuz yanda, Alman bir kadn kocas iten geldiinde olanlar yle anlatt:
"Eve geldiinde akam yemei hazr olmal. O zaman televizyonvn
karsna geer ve bir bira ier, daha sonra yataa girer ve gazetesini okur.
Gnn bu saatleri iin slogan, 'Huzur ve sessizlik istiyorum/dur. Ve bundan
asla dn vermez."
Bunun aksine ranl bir kadn bana unu anlatt, "Benim temel vazifem
akam misafir arlamaktr. Misafirlerle ene almak kocam iin en iyi
rahatlama yoludur..."
Bylece gryoruz ki rahatlama iin deimez kurallar yok. Nasl
renmiseniz o yolla geversiniz.
Bir hastamn Alman kocas bana bir keresinde dedi ki, "Akam skntdan
patlyorum. Ama ne yapacama dair daha iyi bir fikrim olmadndan,
oturup televizyon izliyorum."
Fakat ei oktandr ihmal edilen sosyal ilikileri iin bir eyler yapma
ansn yakalad ve misafir ard. imdi
46
kocas tamamiyle yeni bir yntemle rahatlamay renebilirdi.
Ama burada kolayca zlebilecek olsa da problemler vard. Koca temas
aryordu ama ayn zamanda bundan kanyordu, nk insanlar arlamak
masraflyd. Kars misafirlerin evi kirletmesinden ekiniyordu ve bu
nedenle akamlar evde sakin geirmekten memnundu. A-ma sonunda
rahatlama iin alternatif denendi ve bu her iki ein de hayatn gelitirip,
zenginletirdi.
Bu yorumlarn herbiri biraz narsisizm ierir. Ailesinden sayg bekleyen ve
akamlar evde rahatsz edilmek istemeyen kii, ayn zamanda ailesinin
onun baarlarn o-naylamasn ister: "Btn gn sizin iin altm ve
karlnda sizden bir ey istiyorum. Sizden dnceli olup, benim
kurallarm kabul etmenizi istiyorum."
te tarafta, Ortadoulu yaklam dadnk narsisizm sergiler. Baba, kendi
kk aile evresiyle yetinmeyerek, narsisistik arzular iin daha geni bir
toplulua gereksinim duyar: "Hepinizi arlamaya yetecek kadar kazandm;
iim ve ie dair nsezilerim sayesinde tm ihtiyalarnz karladm."
Bu iki bak as da; aralarnda bir dizi dnml formlar bulunabilecek
u kavramlar sunar. Bu kavramlarn hibiri doutan atma ykl
deildir. Aslnda, her kavram karlat kltrel durum ierisinde
dorulanr. Elimizde bir ya da iki yaklamdan fazlas bulunur. Her birimiz
bu kavramlarn bireysel nanslarna sahibizdir. rnein, kars temastan
kanmaya istekliyse ve sosyal ilikilerini yalnzca ile (i arkadalarnn
ziyaretleri, v.b.) snrlarsa, bu durum atmadan bir derece kurtulmu olur. Ama elerin farkl yaklamlar varsa veya elerden bi-
__47__
Wi
ri farkl kavramlara balysa, atma kanlmaz olur: "Sen istediin kadar
ok alabilirsin. Ama ben skc i yemeklerine katlanmak zorunda
deilim. Ben kendi arkada evreme sahip olmak, zgr olmak istiyorum,"
veya "Uzun zamandr iimde baarl olmann gereklilikleriyle urayorum
ve yalnz olduum iin sknt ekiyorum. im yznden ok az arkadam
var ve kiisel evrem ok dar," veya "Yaamm dikkat isteyen, gerek ve
drst iimden ibaret. Bunu srdrebilmek iin, sessiz bir akam geirip,
erken uyumahym. Misafir arlamak benim iin
zaman kayb."
AYRILMA KAYGISI Kltrleraras fonda yeni bir anlam kazanr. Batda,
ayrlma kaygs, beklentiler ve davetler ounlukla bireylere ve kk
gruplara ynlendirildii iin daha glenmitir. ounlukla haftalar
ncesinden, mmknse yazl davetiyeyle, kk bir misafir grubu
arrsnz ve beklentileriniz yznden korkularnz vardr: "Misafirlerimiz
bizim hakkmzda ne dnecekler?" "Umarm iyi vakit geirirler" v.s.
Bu durumda kesin kurallar i bandadr: ok fazla misafir armak, ok az
misafir davet etmek kadar katastro-fiktir. lk durumda olayn planlanmas
arptlm; ikinci durumdaysa birok rahatsz edici duygular ve dlanma
korkusu vardr: "Neden evimize gelmedi? Ne kazanmak istedi?" Yaralanan
gururunuzu saldrganlkla saklamak e-ilimi gsterirsiniz: "Eer biri bu
kadar gvenilmez olabi-yorsa onu bir daha davet etmeyiz."
Douda, bu tarz endieleri engellemenin farkl yollar vardr. Gelmemeleri
halinde hayal krkl yaayacanz bir sr insan armakla yetinmez,
ayn zamanda bir ok kimseyi misafiriniz olarak arrsnz. Ev sahibinin
48
Aile Terapisindeki Dou-Batt Kavramnn Pratikteki Durumu
esneklii, isteklilii ve ikram edebildiklerinin zenginlii kendisi iin nemli
bir tatmin kaynadr; ve misafirlerinin gznde ona itibar kazandrr.
Hislerin psikolojik olarak bir bakasma aktarm birok kiiye aktarma
dnr. Bu ayn zamanda dlanma endielerine kar sosyal olarak kabul
gren bir sigortadr.
Ama bu yaklam "fedakarlk" gerektirir. Misafirlerin evde yaratabilecei
dzensizlikle baa kmaya hazrlkl olmalsnz. Misafir arlamak masraf
olduu iin, para harcamaya istekli olmalsnz. Tabii bu durum misafirlerin

tmnn yaratt birlik kuvvetiyle dayanlr hale gelir. E-er bir davetli ge
kalr ya da hi gelmezse, tekiler bu durumu telafi eder; siz de geceyi tek
banza geirmemi o-lursunuz; gece her halkarda baarl geer, ev
sahibi gece boyunca tek bir misafiri elendirmeye daha az zorunlu o-lur.
Misafirler kaynap, birbirlerini elendirebilir ve ev sahibi katalizr olur.
Misafirlerini birbirleriyle tantrr, davetlilerin belirli ilgi alanlarndan sz
eder, sohbetleri balatr, yemek ve iki ikram eder ve brakr misafirleri
birbirleriyle kendiliinden kaynasn. Byle davranarak dorudan ve dolayl
olarak sosyal itibar kazanr. Ev sahibi grup psikolojisinde "duygusal lider"
diye adlandrlan kii olmutur ve uzun sohbetlerin yaratt kzgnlklardan,
biriyle temas kurmann sonusuz kalan abalarndan daha az incinir:
"Geen hafta iki i arkadam davet ettim. dnda hibir konu hakknda
sohbet etmediler. nceki durumumuzdan bir adm fazla yaknlaamadk.
Geceyi srdrmek benim amdan aba gerektirdii iin onlar bir daha
davet etmeyi dnmyorum."
Ayrlma kaygs sosyokltrel durum asndan deerlendirilir ve bu yzden
farkl bir anlam kazanr. Nesne
' 49

kayb, psikolojik anlamn benzer bir yolla edinir. Nesne kayb yalnzca
ocuklua ait bir sorundan trememitir, ayn zamanda ieriini
sosyokltrel normlar belirler. Bir e yeri doldurulamaz kabul edilir ama
ihanet ettii anda reddedilir. Batda sk sk ge kalan bir misafir,
gvenilmez sayldndan dlanr. Birok ortak ilgi alanlar olsa da insanlar
onunla grmek istemez. Narsisizm, ayrlma kaygs ak ifade edilmitir.
Nesne kayb, (egresyon, gerileme) v.s gibi dinamik kavramlar, ierikleri
asndan daha mutlaktr. atmay karakterize eden hassasiyetler ve
deneyimlerin yan sra, ierik yaklamyla, sosyopsikolojik, sosyal ve
kltrel faktrlerin psikoterapiye katlmn salayan ierik boyutu vardr.
Bu kltrleraras yaklamla; ve eitli bireysel kavramlarn birok adan
eitli kltrleraras kavrama uyduu fikriyle ie balarz. Bu hastalklar
deiik yollarla deerlendirmemizi salar: lk olarak organik hastalklar ele
alalmrnein kanser. Bu hastaln organik tanm ok dardr ve sreci
hakkndaki daha nceki deneyimlere dayanan tahminler, son derece
olumsuzdur. Buna ramen bu hastal tayan kiiler durumlarna ok
farkl tepkiler verir ve hastalklarn deiik deer sistemlerine oturturlar.
Hastalna umutsuzca kar koyan, hastalnn "anlamszl konusunda

igr gelitirememi" veya lmlerini pasife ve kar koymadan
kabullenen hastalarla karlarz. te yandan, gerekten doktorlarn ve
onlara bakanlar rahatlatabilen, aktif kalan ve evresindeki insanlarn kendi
lm korkularyla baa kmasna yardm e-den hastalar da vardr. Btn
bunlar ac ekmelerine ramen veya ac ekmeleri yzndendir.
50
Baka bir deyile, deiik kavramlara dayanarak, en ciddi hastalklar bile
farkl znel anlam kazanrlar ve salkl olma duygusu ve zevk almay
etkilerler. nsan bunun en fazla, sebepler asndan yaananlarn ne
kt, psikolojik ve psikosomatik hastalklarda vurgulandn grr.
ALE: GVENLK VEYA DARALTMAK (VEYA SINIRLAMAK)
Yeni psikoterapide, hastalarn bamszln vurgulama ve bylece aile
evinden kopuunu destekleme eilimi vardr: "Sonunda anne ve babandan
ayrlmak zorundasn." Bu durum, sk sk kiinin davranlarn belirleyen
ocuklua ait ve ocuksu bamllklarn nlenmesi iin bir ey yaplmas
gerektii anlamna gelir. Ama bu nermeden altn bir kural karmamak
gerekir; nk gerek ya da sadece sz konusu kiinin algsnda var olsa
da aile balarnn nemi eitlilik gsterebilir. Kiinin ailesinden ayr
yaamas, onlardan duygusal olarak uzaklap uzaklamad konusunda
bir fikir vermez. te yandan, insan baka biriyle yaarken de bamszlk,
olgunluk ve zerklik kazanabilir, insann ailesinden ayrlmasn eitli
faktrler etkiler: kiinin hayat hikayesi ve eitli kltrel evrelerin bak
as.
Douda, e seimini aile ve akrabalar kuvvetle etkiler. Talip, evlilik iin
ciddi bir aday olmadan nce ailenin szgecinden gemelidir. Adayn
uymas gereken seici kriterler vardr: yi bir aileden mi geliyor? Meslei
nedir? Bamsz m? Kadn iin bunun tersi geerlidir: yi bir aileden (kii
bundan ne anlyorsa) mi geliyor? yi bir ev kadn m? yi bir ne mi sahip?
Bu n kararlar, anne-baba, teyzeler, halalar, amcalar, daylar, v.s
tarafndan verilir. O zaman aday
51
kiiyi ekici bir ekilde sunarlar: "Senin karn olabilecek iyi bir e setim.";
"Kz iyi bir aileden geliyor." Bu yolla evlilik, hazrlanm ve aile tarafndan
tasdik edilmitir. Yeni evlilik aile geleneini blmemi olur. Orta Avrupa'da,
bu gelenek Dou'ya gre daha nemsizdir. Kiinin kendi yetkileri ve
kriterleriyle eini semesi, bamszlk ve olgunluk iaretidir. Ailenin
arzulan, neredeyse bilinsiz gdler gibi geitirilir. Ama bazen bu istekler

ak bir ekilde de reddedilir: "Artk ocuk deilim ve evleneceim kiiyi
kendim seebilirim." Bu seim iin kriter, bireyin kendine zgdr: ilgili
veya kendine gvenen bir e, para iin evlenmek, veya kiinin isteklerini
yerine getirecek erkek ya da kadnla birlikte olmann soysal grevi. Bu
seme yntemi kiinin evlendii einin ailesiyle olan ilikilerini de etkiler.
Ein ailesinden bamsz yapt seim sonucu, gelin veya damat nce
einin ailesiyle birbirlerine almaldr. Bu emrivaki karsnda evlilik yoluyla
akraba olan kiiler, ya birbirlerine uyum salayacak ya da az ok
birbirlerine kar koyacaklardr. Genellikle birbirlerine uzak olacaklarndan
anne ve babayla birlikte oturmak iyi bir fikir deilkii srtme
olaslklarndan kanabilir. Ama elerden birinin ailesi iftin problemlerine
karr ve kz veya olunun taraf tutmas iin ahlaki bask uygularsa,
sorunlar kabilir.
Dou'da, ein ailesiyle kan atmalar deiik bir yol izler. Burada
ebeveynler, evlenecek olan kiiden ok kendileri e seimi iin kurallar
belirler. Bylelikle beklentilerine en yakn damat ya da gelini seebilirler.
Eer bir yanllk sz konusu olursa, genellikle atmalar evli kiiler ve
onlarn ebeveynleri arasndaki yakn ilikide ba gsterir. likiler, evlilik
gerekletikten sonra da devam eder. Avrupa'da, elerin ailesinin ilgisi ve
fazla karmas ou
52
kez ak phe ve kskanlk yaratr. Fakat ran'da bu tepkiler genellikle,
geleneklerin ein ailesiyle kurulmasn -nerdii olumlu ilikilerin ardna
gizlenir. Kskanlk ve rekabet olsa da ranl gelin bilir ki kaynvaldesiyle
anlamaya yaramazsabyle bir anlama gereklilikten doduu iin
yolunu aracaktr. Kaynvalide problemi bu dnce dorultusunda
abartl bir "nezaket "le kamufle edilir.
Ama aleni kavga balarsa, genellikle, bir ana-oul ittifak kurulur. Oul
ailesine olan sorumluluklarn hatrlar ve bu yzden karsyla elikiye
der. te yandan, bir anne oluna arkadan saldrmaz. Olunun hatalar
bile onun gznde erdemdir. Annesine ve ailesine kar sorumluluklarn
yerine getirdii srece onu balayabilir. Bylece geline bir para "teselli"
verilmi o-lur: "Memnun olmalsn. Nur topu gibi ocuklarn, cmert bir
kocan var ve yalnz deilsin. Bu sorun o kadar da nemli deil."
BYK BR ALE VEYA SOSYAL GVENCE
Dou'da insanlar gelecee dair ok yaln bir tavra sahiptir. Avrupa'da,
insanlar en azndan yakn gelecek iin plan yaparlar, paralarn ncelik
srasna gre blerler ve tutumluluk kavram alt izilerek vurgulanr. Ama

ran'da insanlar paralarn ocuklarna ve misafirlerine harcamay severler.
Orta snf bir emekinin kazandklarnn te ikisi ocuklarn eitimine ve
misafir arlamaya harcanr. Para biriktirmek hemen hemen imkanszdr, ve
olduka sk, yalandklarnda ebeveynler gelir sknts nedeniyle yatrm
yaptklar ocuklarna dayanmak zorunda kalrlar. Sosyallemek bile mali
birikimleri arttrmann bir yolu' 53
dur. Misafir arlamaya yaplan yersiz yatrmlar sonucunda kendinizi dier
insanlara mecbur edersiniz ve sizin iin iler yolunda gitmedii zaman,
onlar yardm eli uzatrlar. Bu mterek yardm gnlll artc
derecede iyi iler. Bir iadam iflas ettiinde; aile reisi bir baba para
sknts ektiinde onlara yardm edilir. Bir aile reisi ldnde, ona
muhta olanlarn geimini ailenin geri kalan veya ona yakn olan kesim
stlenir. Depresyon, atmalar ve yallarn bakma muhta olmas gibi
psikolojik problemlerin sorumluluu bile, normalde kendilerinin birok
istei olan grup tarafndan stlenilir. Ac eken kii, ailenin sosyal emberi
iine alnp, baklr. Bu dayanma, boanmalar, bir yaknn lm, ve hatta
sevgililerin kavgalarnda da yaanr. Sorumluluk ortaklaa blnr. Aile
ortaklnn, Avrupa'daki sosyal yrdm sigortalarna benzer bir rol vardr.
Yatrmlar yaparak, ykmllkler yaratlr ve bunlar bir kriz ba
gsterdiinde kullanlr. Ama bu tarz hareket ekli salt maddi yaklamn
tesine geer; ayn zamanda belli bir duygusal gvenlik hissi yaratr. Buna
ramen, genellikle, ilgili kiiler ve daha geni apta sylersek, dier
kltrlerden insanlar, bu durumlar "burun sokmak" olarak deerlendirir.
Tekrar tekrar grlmtr ki bu kltrel sistemlerin hibiri doutan iyi
deildir. Bu kltrel sistemlerin kalitesi, ilerinde yaayan kiilere nasl etki
ettii ve kurallarnn dier sosyokltrel sistemlerle olumlu ilikilere olanak
verip vermediiyle llr. Yani farkl kltrel sistemlerden insanlarn
birbirlerinden renecei ok ey vardryeter ki birbirlerini anlamay
renebilsinler.
3. Blm
Aile Terapisinden Pozitif Aile Terapisine
PEYGAMBER VE UZUN KAIKLAR
Dini inanlarna bal biri lyas peygamberi ziyarete gitti. Cennet ve
cehennemle ilgili sorular onu harekete geirmiti, nk doal olarak
hayatn bu kavramlara gre yaamak istiyordu. "Cennet nerede?
Cehennem nerede?". Bu szleri syledikten sonra, peygambere yaklat

ama lyas ona cevap vermedi; adamn elini tuttu ve onu karanlk
geitlerden geirerek bir saraya gtrd. Demir bir kapdan geerek,
zengin ve fakir, kimisi partallar, kimisi mcevherler ierisinde insanlara
dolu byk bir o-daya girdiler. Odann ortasnda, ate stnde byk bir
kazanda, "a" denilen orba duruyordu. Kaynayan tencereden btn odaya
nefis bir koku yaylyordu. Kazann etrafndaki avurtlar km, bo
gzlerle bakan kalabalk hakkn alabilmek iin itiip duruyordu. lyas'n
yanndaki adam insanlarn ellerindeki kaklar grnce ok ard, nk
kaklar neredeyse onlar tayanlar kadar bykt. Kaklar, orbann
scaklndan beyazlam demir bir kaseden ibaretti ve ularnda kk
tahta saplar vard. A insanlar hrsla kazana bakyordu. Herkes kendi
hakkn almak istedii halde, kimse alamyordu. A-r ka kazandan
karmak zordu, ve kak ok uzun ol 54
55
duu iin en gl adamlar bile onlar azlarna kadar kaldramyordu. En
arsz olanlar kollarn, yzlerini bile yaktlar veya orbay kazara
komularn stne dktler. Birbirlerini azarlayarak, kavga ettiler ve
kaklar alklarn doyurmak iin kullanacaklarna, onlarla birbirlerine
vurmaya baladlar, tlyas peygamber yanndaki adamn kolunu tuttu ve
"te bu cehennem," dedi. Odadan ktlar ve biraz sonra cehennemi
lklar arkalarnda braktlar. Karanlk geitlerde yaptklar uzun yolculuk
sonunda, deiik bir odaya girdiler. Burada da etrafta o-turan bir sr
insan vard. Odann ortasnda yine bir kazan dolusu orba vard.Oradaki
insanlarn herbirinin e-linde tlyas ve adamn cehennem de grdklerinin
ayns olan dev bir kak vard. Ama buradaki insanlar iyi beslenmiti.
orbaya dalan kaklarn kard sesi yan sra yalnzca sakin, memnun bir
mrlt duyuluyordu. Daima iki kii alyordu. Birisi ka daldrp
partnerini besliyor, kak bir kii iin ok arlarsa dier iki kii yardm
ediyor, bylece herkes bar iinde karnn doyurabiliyordu. Biri doyar
doymaz dierine sra geliyordu. lyas peygamber yanndaki adama "Bu
cennettir!" dedi.
Binlerce yldr szel gelenein bir paras olan bu hikaye, yaamn gerek
bir resmidir. ekirdek ailelerde yaanan problemlere baktmzda
grdklerimizi sergilere-beveynler arasndaki tartmalar, ocuklarn
kavgalar ve anababalarla ocuklar arasnda yaanan savalar. Ayn
durumu bireyin evresiyle ilikisinde ve toplumlar ve insanlar arasndaki
anlamazlklarda bile grebiliriz. Hikayedeki "cehennem", insanlar
birbirlerine kar veya salt yanyana alrlarken var olur. te yandan

"cennet", o-lumlu ilikiler kurmaya gnllysek var olur. Her iki du 56
Aile Terapisinden Pozitif Aile Terapisine
ramdaki insanlarcehennemdekiler olduu kadar cenne-tekiler deayn
tarz problemlere sahiptir. Hayatlarnn cennet mi cehennem mi olacan
bu problemleri nasl zdkleri belirler.
Her aile bu iki farkl dnyann bir parasn ierir. Seim bize kalmtr.
Setiimizi geree bal olarak baarma ansmz byk lde iki eye
dayanr: lk o-larak, kendi deneyimlerimiz ve problemleri zmeyi nasl
rendiimiz, ikincisi ise, bu deneyimi kullanma ve evremizdeki dier
insanlarla paylama gnlll-mzdr.
57
1. Cehennem Gibi Aile
Mutlu ailelerin hepsi birbirine benzer; mutsuz ailelerin her biri kendi
tarznda mutsuzdur.
Tolstoy, Anna Karenin a
Bat Almanya'daki yetikinlerin yzde 37'sinin ok iki itii belirlendi. ki
problemi olan 1.5 milyonun, yzde 10'unu genler oluturuyor. Son on
ylda iki yznden iini kaybeden alkoliklerin says katna kt (Schaef
er, 1978). On yl nce, kadn alkolikler erkek alkoliklerin onda biri kadard.
Bugn alkol bamllarnn yzde 31'i kadnlardr. 1978'de Bat Almanyallar
alkol iin 37 milyar Alman mark harcad (Medical Tribne, Nr.5, 1978).
Aadaki fikirleri gz nne alrsak, bu istatistikler aile terapisi asndan
nem kazanr: Alkol, samimiyet, gvenlik ve rahatlama hissi veren bir
ilatr. Bu yolla, geleneksel o-larak aileye atfedilen ilevleri stlenir.
Bunlara ilaveten alkol, kiinin kendi kendini tedavi ve problemlerini zme
yntemidir (Battegay et al., 1979). En sk rastlanan lm sebeplerinde
ikinci srada bulunan intihara ait istatistikler, refah iinde bir lkede, zengin
bir toplumdaki, duygusal desteklerin eksikliine dair en belirgin delillerdir.
Bat Almanya'da her yl 14,000 kii kendi eliyle yaamna son veriyor,
yaklak olarak ayn sayda insan da trafik kazalarnda yaamn yitiriyor.
Bu 14,000 intiharn yan sra, 200,000 intihar giriimi ve rapor edilmeyen
saysz intihar teebbs vardr.
Aachen'de 1977'de genler hakknda gerekletirilen
58
Cehennem Gibi Aile

Avrupa polis konferansnda kamuoyuna aklanan veriler unlard: 1963 ve
1976 yllan arasnda, onsekiz- yirmibir ya grubundaki kriminal phelilerin
says yzde 77 artt; yzde 104' rtn ispat etmemiler, yzde 132'si
de genlerdi. Sularn byk blm vandalizm ve g kullanmay
ieriyordu. Almanya'da yirmibe yandaki erkeklerin te biri kt
davran veya ar sutan mahkum edilmiti. Alman ocuklar Koruma
Birliinin bakan, profesr Kurt Nitsch, 1977 Dnya Salk Gnnde
yapt konumada, tm ocuklarn yzde 25'inin ciddi davran
bozukluklar gsterdiini ve ocuktan birinin kendisini yalnz, ihmal
edilmi ve mutsuz hissettiini belirtti. Ebeveynleri tarafndan ldrlen
ocuklarn says, cinsel sularda ldrlenlerden on kat daha fazla.
ocuklara ynelik tacizler o kadar yksek rakamlara ulat ki bu en yaygn
sulardan biri kabul edilebilir.
Bugn birok kii, aile duygusal gvenlik yuvasdr dendiinde dudak
bkyor. Bu insanlar byk ihtimalle aileyi, bask, yanl anlama, karlkl
fke, dar kafallk, soukluk ve tecrit barndran bir yer olarak
deerlendiriyor. Bunlar, "Evin dndayken, anne-babamla yzyze bakmak
zorunluluum
olmadnda
ve
zamanm
istediim
gibi
deerlendirebildiimde mutlu olabiliyorum," diyen kiilerdir. Bu balamda,
Scharmann (1958), evin aile hayatmda gittike azalan rolnde en bariz
ifade edilen, i-levsizletirilmekten sz eder. Scharmann'n ifadesiyle: "Ev,
alma, etkileim ve rahatlama yeri olma ilevinden syrlmtr. Ev, aile
yelerinin yalnzca yemek ve uyumak iin geldii bir eit yk iskelesi,
benzin istasyonu haline gelmitir." (cf. Rudorff/1955).
Ailenin jenerasyonlara doal blnm, kuak atPozitif Aile Terapisi
malarna yol aar. Bu atmalar, geliim srecindeki gen kuam
ebeveynleriyle geinmekte zorlanmasndan kaynaklanr. Genler ya
anababalarndan kendilerini uzaklatrmaya alr, ya da karmak
duygularn elik ettii aknlkla eli kolu bal kalrlar. ocuklar daha ileri
gidip ailelerini reddederlerse, bu sefer de bolua dp, ailenin yerine
koyabilecekleri bir ey ararlar. Ondokuz yanda bir renci depresyona
girdii iin psikoterapiye geldi. Seanslara arkada evresinden kiileri de
getirdi, ve bunu yle aklad, "Artk ailemle bir ilikim kalmad, ama en
azndan yanlarnda kendimi rahat hissettiim arkadalarm var."
ocuklar ve genler iin, intihar etmek ve intihara teebbs etmek, aile
iindeki veya dndaki atmalara tepki gstermenin belirli yollarndan
biridir. Bu ya grubunda, intihar iin birbiriyle rten iki gd buluruz.
Bunlardan ilki, ocuun kendisini istenmeyen ve gereksiz yere evde

rahatszlk yaratan bir faktr gibi hissetmesidir. Ailenin duygusal temelleri
sarslmtr. Kiilerin birbirleriyle ilikileri souktur ve samimi deildir. Anne
ve baba ya g bela birlikte yayor ya da devaml kavga ediyorlardr. Sk
sk ocua istenmedii sylenir. Ebeveynleri o-nun varlnn bile
hayatlarn kararttn sylerler. ocuklar ve genler ebeveynleri
kendilerini boanmaya zgr hissetsinler diye intihar ederler. Bazen ocuk
kendi hayatn feda ederek evlilii ve aileyi kurtarabileceini dnr.
Boanmalarn devaml arttn dnrsek, bu yaklam yeni bir nem
kazanr.
Ama daha da yaygn olan bir dier gd var. lk bakta, intihar eden ya da
teebbs eden ocuklarn aileleri normal grnr. Bunlar anne ve babann
ocuklarna ok 60
Cehennem Gibi Aile
nem verip onlarla ilgilenir grnd ailelerdir. Ebeveynler ocuklarna
baar hrs telkin ederler. Ancak bu hrsa daima baarszlk korkusu elik
eder. ocuk, anne ve babasyla kurduu btn olumlu balarn baarsna
dayandn dnr. Sadece baarl olduu srece kabul greceinden
korkar. Bu yaklam aile iinde sze bile dklmemitir. Bu gnlk
aktivitelerde o kadar ak ifade edilmitir ki ocuk kendi kendine yle
diyebilir, Akam yemeinde babam tm ciddiyetiyle bana bakar. O an
vaktin geldiini anlarm. Sonra "Bugn okul nasld?" diye sorar, ve eer
okulda baarl bir gn geirmemisem, bamn belada olduunu bilirim.
Baar, zsayg, aile rolleri, ve aile tarafndan saylmak arasndaki karlkl
ilikiler, ocuu dk notlar, mkemmel olmayan baarlan ve dier
kusurlar kabul etmemeye iter. Bu safhada, anababasru hayal-knklna
uratp, azar iitmektense, hayatna son vermek daha kolaydr. Ailedeki bu
tarz yaklamlar, anne babann bile tesirinde kald, d kaynakl deerlere
dayanr.
Baar, tabii ki psikolojinin ayrntl olarak aratrlan a-lanlanndan birisidir.
Ama uzun vadede, baar, kendi basma problemin odak noktas deildir. Bu
umutsuz tepki salt ebeveynlerinin ondan baar beklemesi sonucunda
ocuun aklna gelmemitir. Daha ok anne babasnn tek bir tarz baar
istemesine tepki duyar. Her eyi doru yapma hrsna kaplp; en iyi
ocuklar yetitirerek, jenerasyonlarnn kurallarna uymaya alan anne
ve babalar, ocuklarn farkl baarlara cesaretlendirmeyi beceremezler.
ocuun arkadalk kurma, gven duyma, hayal gcn geniletme, v.s
gibi yeteneklerini ihmal ederler. Bu balamda, anne ve babalar sadece
gnahkar deil; ocuklar gibi, kendi fikirlerinin kurbanlardrlar.
61
ocuk tacizi sorununa bu tarz yaklamak, meseleyi incelemek ve bir eyler
yapmak isteyen herkesi ilgilendirmelidir.
ocuk tacizi, aile gemiinde kendine ait bir yere sahiptir. ocuklarn
suistimal eden kiiler, genellikle ocuk yetitirme grevinden bunalan
insanlardr. Eer ocuk suistimaline ve ocuk cinayetlerine uzanan olaylar
zincirini takip edersek, aadaki durumun olduka tipik olduunu
kefederiz: ocuk, ebeveynlerinin su olarak deerlendirdii bir ey yapar.
Babas televizyonda pazar gn zel spor programn seyrederken
alayabilir. Veya annesi evinin bir dekorasyon dergisinin kapana
benzemesiyle gururlansa da, odasn databilir. Veya ocuk altna karr
ve annesi bu kazay itaatsizlik ve pasakllkla bir tutar. Veya ocuk
arkadalaryla darda oynamtr ve eve ge
gelir.
Btn bu durumlarda, ocuk ebeveynlerinin deer sistemlerine ters der.
Bu tarz sular dtan bakanlara -nemsiz grnebilir, ama anne baba iin o
kadar byk bir tehdittir ki, kendilerini fiziksel gle tepki gstermeye
zorunlu hissederler. Ebeveynler deerlerini (sayg, itaat, dzen, nezaket,
basan, temizlik,v.s), ocuun farzolunan ihlalinden korumaya alrlar. Bu
deerleri ocua alamak isterler ama ar tepkileriyle, amalarnn
tesine geerler. Sonu ocuklarn suistimali ya da lmdr. Btn bu
olaylardaki trajedi, iyi niyetlere sahip anne ve babann, fikirlerinin
katlyla yolundan sapmasdr. Sonunda, kamuoyunun onlar canavarlar
olarak etiketleyecei ve insanlk erefinden soyutlayaca sular ilerler.
Olayn pf noktas, ilk etapta ebeveynlerin, deerlerinin tehdit edildii
duygusunu nlemektir. Onlar endieleriyle g gste 62
Cehennem Gibi Aile
tisinin haricinde bir yolla ba etmelidirler. Bir ocuu dvmek, ana babaya
ait gcn gstergesi deildir; anne babann kabul edemedii aresizliin
delilidir.
Tabii bunlar aile savann ar rnekleridir. Fakat aile, ksmen tipik aile
dzensizlikleri olarak ifade edilen baka saysz atmay barndrr.
Olaylarn byk ounluunda, ailenin altyaps gzard edilir ve yalnzca
belirtiler incelenir. Bu belirtiler, temas korkusu ve ar baar hrsndan,
psikosomatik hastalklar ve psikozlara, ve sonunda sua uzanan bir seriyi

izler. Yani bu rahatszlklarn sosyal boyutu da sz konusudur. Ailede olup
bitenler, sadece ailevi bir mesele olmann tesine geer. Szgelimi
hapishaneler, eitim fonksiyonu stlenmeli ve ailenin kendisine
salayamad uyum programlar dzenlemelidir. Tabii bu tekrar eitim
formu, olumlu alternatifler sunma yerine, cezalandrma eklini alma
eilimindedir. Bu yzden, tekrar sosyalletirme yerine sosyal bir intikam
ilevi grr.
Aileye salt kusurlar ve zorluklar perspektifinden bakmak tek tarafl bir
bak as olur. Byle bir yaklam, sadece ailelerde yeeren sorunlara
ynelik bir tedavi demektir. Bu, kesilen bir kafa yerine iki kafas kan
ejderhayla yaplan umutsuz bir savatr. Deiik sorunlarn etkili bir
yntem iin baz oluturamaz.
Pozitif Aile Terapisinde, n planda, nemli aile ilikileri, aile ii kurallar, ve
aile yelerinden birbirine iletilen ailevi davranlarn ierii vardr. Btn
bunlar iki ekilde yer alr: Aile yelerini duygularn gelitirmesi ve
farkllaabilme yetenekleri asndan destekler. Bylelikle aile, sert
atmalar ve sorunlar nleyebilir. Ek
63

olarak, aile tekrar btnleme ve kendine yardm kapasitesine sahiptir. Bu
rezervler, harekete geirilmelidir. Kitabn ilerleyen blmlerinde, bunun
nasl yaplabileceini gstereceiz. Ama nce deiik kltrlerden rnekler
sunmak istiyoruz. Bu rnekler, bireyin gelimesinde, yeteneklerini
geniletmesinde ve insanlarla iliki kurabilme olaslklarnda ailenin roln
belirtecek.
2. Cennet Gibi Aile
Sevgi ve uyum bir ailede kendini gsterirse, o aile geliir, aydnlanp,
kutsallar. Ama bu ailede dmanlk ve nefret varsa, ykm ve dalma
kanlmazdr.
Adu'l Baha
Timur hanedanndan gelen, 700 yl nce yaam Hindistan imparatoru
Akbar, insanln doutan sahip olduu lisan renmek istemi. Bunu
bulmak iin, birka bebein anne babasndan ayrlp, bebeklerin sadece
beslenmesini ve bakmn salamak haricinde zel ilgi gstermeyecek ve
konumayacak bakclar tarafndan bytlmesini emretmi. Sonular ok
edici olmu. ocuklar brakldnda, hibir lisan konuamyor ve bir dile

adapte olamyor-larm. retime ve eitime o kadar yeteneksizmiler ki
onlar orduda kullanma abalar bile sonusuz kalm (Stokvis, 1965).
Friedrich von Hohenstaufen tarafndan gerekletirilen benzer bir deneyde
de, lisansz ve sevgisiz yetitirilen ocuklar daha incinebilir olmular ve
dierlerine gre daha ksa yaamlar (Mitscherlin, 1967).
Son aratrmalar da benzer sonular vermiti: gruba ayrlm ayn
sosyal seviyeden ocuklar, birbirleriyle kyasland. lk gruptaki ocuklar
normal ailelerdendi. kinci gruptakilerinse anneleri mahkumdu; ocuklar
gnde sadece iki saat anneleriyle birlikte olabiliyordu. nc 1----''"^iTviorinin karland ye64
..
-65

rn en yksek lm yzdesine sahipti, sosyal adan daha uyumsuzdular ve
zaka testlerinde en dk notlar aldlar. te yandan normal ailelerde
byyen ocuklar zeka testlerinde daha baarl oldular ve fiziksel adan
daha iyi durumdaydlar (cf. Spitz, 1960,1967; Bowlby, 1952).
Dier aratrmalar (Fischer, 1952; Schenk-Danzinger, 1961; Meierhofer ve
Keller, 1966), eer bebekliin ilk aylarndan itibaren annenin bakm
kesilirse, ocuun dilsel (linguistik) geliiminin engellendiini gstermitir.
Bu deneylerde aka grlr ki, bireyin geliimini yetitirilme tarz belirler.
Aile doumdan itibaren bireyin sosyalleme ekline rnek tekil eder. Kii
temel ihtiyalarnn karlanmas ve yeteneklerinin geliebilmesi iin aileye
ihtiya duyar. Temel bnyenin iinde de ailesel yaplar ve kurulularn
birok eidi vardr.
Aileden edinilen eitimsel ierikler, asla deitirilmez ve her zaman geerli
deildir. Margaret Mead (1970) ve firik H. Erikson (1971) tarafndan yaplan
gzlemlerde grld gibi, normlar, sosyal ve kltrel durumlara dayanr:
"ocuu bytrken hangi faktrler; agresif, saldrgan, ok hrsl, veya
kaytsz olmayan, nazik, memnun, iyi kalpli ve gvenilir bir ocuk
yetitirmeyi salar?" Mead, bu soruya, antropolojik almalar balamnda
yant veriyor: "ocuun, beslenmesi, yatrlmas, disiplini, kendini kontrol
etmeyi retilmesi, okanmas, cezalandrlmas ve cesaretlendirilmesiyle,
sonunda nasl bir insan olduu arasnda mkemmel ve bariz bir ba
vardr." Erikson, bu aratrmann temel verilerini, Sioux ve Urok
kzlderilileri arasnda yapt aratrmalarla saptar. Erikson, besleme ri-
tellerine ve tuvalet eitimine zel dikkat harcayp, bunlarla, Sioux'larn

saldrgan/uysal karakterleri ve daha ba 66
Cennet Gibi Aile
rsever Urok'larn tepkisel/planl karakterleri arasnda iliki kurmutur.
Erikson bu kyaslamay genel anlamda Bat kltrlerini iine alacak ekilde
geniletmitir. yle der:
Greceimiz gibi, tuvalet eitimini gzard eden kltrler vardr. Anne ve
baba, kk ocuun tuvalet ihtiyacn giderme arzusuyla, byklerini
taklit etme gds benzesin diye, allklara gtrlmesi iini byk
kardelere brakr. Buna karm bizim Bat kltrm z bu meseleyi daha
ciddi ele almay semitir; ne kadar ciddi olduu orta simi ahlaknn
balayclna ve makinalatrlm vcudun ego-idealine dayanr. Byle
durumlarda, erken balanan ve sert bir tuvalet eitiminin, evdeki atmosferi
daha "nezih " hale getirmekten de fazla yarar salayacana garanti
gzyle baklr. Bu ayn zamanda dzen ve titizliin gelimesi iin kesinlikle
gereklidir... phesiz gnmzn nevrotikleri arasmda; kendi tercihlerinde
olduundan ok dksnda da mekanik titizlik ve tutumluluk gereksinimi,
kendi ve uzun vadede toplumun iyilii asndan zararl olan kompulsif tip
de vardr. Kltrmzn birok blmnde, tuvalet e-itimi, ocuk
yetitirmenin en zor aamalarndan biri haline gelmitir.
Sosyalleme iin ana birim olan aile, kltrel gelenek ve sosyal deiimin
ortasndadr. Aile bireyi retendir ve ona zel damgasn vurur. Aile kiiye,
ailesini evreleyen toplumda var olabilmesi iin gerekli olan aletleri salar.
Aile insanlar arasndaki ilikilerin balant noktasdr ve bylelikle, bireyin
fiziksel, duygusal, ve kavrama yetenek 67
lerinin nasl gelitirilebileceini belirler. nsan terbiyesi iin salt bilgiden
fazlasn gereksinir. Ayn zamanda onu yetimesinin efendisi yapacak
duygusal temeli gereksinir. ocuk, dzen, baar, tutumluluk, temizlik ve
gvenilirlik kapasitesinin gelimesi iin drtlerden fazlasn gereksinir. O
ayn zamanda, anne babasndan duygusal scaklk, gven, sabrl ilgi ve
evresindeki dier insanlarla balar gereksinir. Emin olun kendi bana
yetitirme, karakter ina etmeye yarar ama sz konusu kii kolayca
kontroln kaybedip, atma, tartma ve rahatszlk kayna haline
gelebilir.
Bilinli yetitirme, bu eitimin eitli ieriklerini bilmekten fazlasn ierir.

Ama her zaman aklda tutulmaldr. nsan devaml, "ocuumu neden
bytyorum, kendim iin mi, ocuumun bizzat kendisi iin mi, insanlk
iin mi?" sorusunu sormaldr. Bu dier bir soruya uzanr: ocuklar
ebeveynleri eitiyorsa, ebeveynleri kim eitiyor? Bu sorularn cevaplar bir
ailenin ve onun iinde yaayanlarn kaderini belirler.
68
3. Kader Gibi Aile
lm herkesin kaderi olsa da, kafan aslann azna
sokma.
Saadi (ranl air)
Bir dini kavram olan kader, cevaplar umut, umutsuzluk ve kaderci
teslimiyete kadar uzanan iki soruyla sk balantldr. Bu iki soru unlardr:
"Neler deitirelemez; insan neye tahamml etmeyi renmelidir?" ve
"nsan neleri etkileyebilir, dzeltebilir ve ileyebilir?"
Bu sorular, deimez kader ve deiken kadere iaret e-der. Deimez
kader, kanlmaz eyleri ifade eder: Herkes doar ve lr. Hibir ey
bunlardan kaamaz. Buna karlk deiken kaderin kendine ait tarihi
vardr; ondan karulabilir, kanlmtr veya hala deitirilebilir
durumdadr. Aadaki rnek deimez ve deitirilebilir kader arasndaki
ilikiyi aydnlatabilir: Balmumunun yanp, bitmesi bir mumun deimez
kaderidir; bu yzden snmesi deitirilemeyecek bir sondur. Buna ramen,
deiken kader u olayla karlatrlabilir. Mum hala uzunken, bir rzgar
eser ve alevi sndrr. Mumun snmesini engelleyecek bir sr yol
olabileceinden, bu bir deiken
kader sorunudur.
Sk sk doutan ve kanlmaz kabul edilen birok davran kalb, aslnda
ocukluk dneminde iz brakan o-laylarn sonucudur. Bu durum hayvanlar
aleminden yle bir rnekle aklanabilir: Kaplan avlanr ve avn ldrr.
'
- 69 -

Davran aratrmalar gsterir ki, kaplan iin avlanma igdseldir ama
kurban ldrmeyi ilk annesinden renir. Bu unu gsterir; tek varolu gibi
grnen bir davran ekli, birok kaynaktan tretilen deiik unsurlardan
meydana gelmitir. Daha az gdsel davrana sahip in-sanolunda,
"doutan" ve "sonradan edinilmi" davranlar arasmdaki iliki daha fazla

karmaktr.
Eer bir aile reisi akam eve geldiinde, sessizlik ve huzur isteyip, sinirli bir
halde iine kapanyorsa, sadece kendisi deil, kars ve ocuklar da bunu
kanlmaz son olarak deerlendiriyordur. Aile yeleri, hala kzgn olsalar
da, homurdanarak itaat ederler. Hi kimse, en az da baba, yorgunlukla
baetmenin baka yollar da olabileceini akl etmez. Neticede baba, kendi
babasnn yorgun olduu zaman yalnz kalmak istediini grmtr. Bu
onun iin bir adetse niye imdi farkl olsun ki? ocuklarla oynamak,
karsyla sohbet etmek ya da misafirlerle oyalanmak gibi baka
alternatiflere o kadar yabancdr ki, bunlar ilk duyduunda ona sama
gelir.
Eski
alkanlklarn
deitirmeye
uraacama,
ailesinin
memnuniyetsizliini ekmeyi tercih eder. Hem niye deisin ki? Ailesinden
ykselen homurtulara ramen, bu akam riteli aile rutininin yerleik bir
blmdr. Artk kimse bu durumu sorgulamaz.
Bu durum, aile hayatnn belirli zelliklerinin, doutan, gdsel,
kanlmaz ve deitirilemez grnd bir sr rneinden sadece
birisidir. Ayn dnce tarz, bir ocuun danklna, bir kocann
ihanetine, bir kadnn kskan sadakatine, bir babann bilgilik taslamasma,
bir ocuun yalan syleme eilimine, v.s, uyarlanabilir.
Her insan bir sr yetenekle birlikte doar. Bu yeteneklerin hangilerinin
geliip, hangilerinin gelimeyecei soKader Gibi Aile
nunda, evredeki yardmc ya da engelleyici etkilere dayanr. retmen ve
terapist belli bir zelliin doutan edinilmi olduu iddiasna ba vuramaz;
nemli olan onla-1 rn, rahatszla ramen veya rahatszlk sebebiyle var
o-lan frsatlar tanyp, deerlendirebilmesidir.
Kader tarafndan belirlenen ikinci alan da kiinin iine yerletirildii sosyal
ve ekolojik evredir. Bu evre ona, o-las en az atmayla hareket
edebilecei belirli yollar verir; kurallar ve kanunlar ise, kiinin bireysel
yeteneklerinin bir suretini oluturur. Kiinin yeteneklerinin meyve verip
vermeyecei, yalnzca basit bir var olup olmamalar sorunu deildir; bu
evrenin onlarn gelimesine izin verip vermeyeceine baldr. lk evresi,
ailesi ve dier insanlarla gndelik birliktelii kiiye, evresi iinde var
olabilmesini salayan bir kurallar ve yaklamlar program retir. Bu
kurallar serisi, kiinin karakteri ve kimlii ile kaynar ve bylece ikinci bir
kiilik biimlendirir. Buna kiinin ikinci kiilii deriz nk bu; kiinin
egosunun -zym gibi grnr ama aslnda, onun d kaynaklardan
edindii davransal yaklamlardan meydana gelmitir. lk bakta, kiinin
davran yalnzca kendisininmi gibi grnr, ama daha yakndan baknca,

babasnn otoritesini, annesinin dzen sevdasn, kardelerinin oyun
esnasndaki adalet duygusunu, bykbabasnn geleneklere balln,
bykannesinin alkanlk ve bakmn, v.s, benimsediini grrz. Daha
sonra, dier biimlendiriri gler rol oynamaya balar ve yine kiinin
egosuyla btnleir: Okul ve oyun arkadalarnn etkisi, i faktr, e
seimi, arkada evresi, dini ve felsefik ynelimleri. Bu psikolojik balar,
kiinin karakterini a gibi kuatp, problemlerini zmede kendine has
yntemler edinmesini sa 70
lar. Yaam boyunca girdii eitli roller ve bu rollerin ona benimsettii
davran kalplar zellikle nemlidir. ocuklarmla arkadalk kurabilmi bir
baba olarak konuuyorum, eer onlara geleneksel baba rol ve onun
otoriter yaptrmlar rehberliinde davransaydm, ilikilerimiz daha farkl
olurdu. Bu eit, rol elikilerinin de kader tarafndan belirlendii kabul
edilir.
Aile iindeki gnlk etkiler, barda dolduran damlalara benzer, son bir
damla barda tarabilir. Anne ve iki yandaki ocuu arasnda geen bir
konuma, ocuun yapp, yapmayacaklarna dair kesin ipular ierir. Aile
ilikilerinin tm dizisi, kiinin kendisine ve evresine kar yaklamlarn
ekillendiren, beklentileri ve zellikleri arasnda grlebilir. Yirmisekiz
yanda bir hastam yle demiti:" nsanlarn ben onlara sayg
gsterdiimde veya bir ey baardmda bana ilgi gsterip, benden
holanmalar da benim kaderim."
Kiinin sahip olduu, olas zmler tren raylarnn deiik ynlere ayrld
noktaya benzer. Belli bir nokta da kii, hangi yolu seip, hangi yne
gideceine karar vermelidir. Seyahat plan, bu seimin ne zaman
yaplacan belirler. Bu rnei aileye uyarlamak demek, aile ve bireysel
yeleri iin bir seyahat plan belirlenmesi anlamna gelir. Bu plan, kiiye
geliimi esnasnda eitli etkiler ve kararlar arasmda rehberlik eder. Plan
ve aile iin hazrlad durumlar bilmek, daha sonra deiiklik yapabilmeyi
salar. Pozitif Aile Terapisinin amac bu deiikliklerdir. Bu, bir hastal
tedavi ederken, sadece kiinin gemi deneyimlerini incelemekten fazlasn
yapp, ona ailesi hakknda sorular sormamz gerektii anlamna gelir. Tm
sosyal karklklaryla ailenin gemiine gireriz. Pozitif Aile Te 72
Kader Gibi Aile
rapisinin gz, deiken olduu iin deitirilebilir olann zerindedir.

Kanlmaz grnen durum, aslnda; birey, ae ve toplum tarafndan
konulan ve yalnzca belirli fikirlerin, kavramlarn ve deneyimlerin
benimsenmesine izin veren f iltrelere baldr. Bu tamamen deitirilebilirin
gz-nne alnmas sorunudur. Pozitif Ae Terapisi bunu; varolan
problemleri, eitli iliki sistemlerinin bak alarndan deerlendirerek
yapmaya alr. Sz konusu bile olamayacak olaslklar, o zaman hayal
edilebilir duruma gelmi olur.
Btn bunlar Pozitif Aile Terapisinin terapistle baladn netletirir.
Terapist, gzne kanlmaz gibi grnen durumlara bile alternatifler
tasarlayp, sonra bu alternatifleri hastann ailesine aktarmaldr. Bu durum
terapistin aileye dogmatik bakmamasn gerektirir. Terapist, ailenin
yapsndaki bir ok ekil ve olasl gz nne almaldr.
73
4. Ailenin ekilleri
Birimizin acs hepimizin, herbirimizin refah hepimizin, birimizin onuru
hepimizin onuru saylmaldr.
Abdu'I 'Baha
Aile, insann iinde byd topluluktur. nsann kendisi ve dier
insanlarla olan ilikisini belirler. nsann kendi imgesini oluturur ve
insanlararas ilikilerinin snrlarn ve olaslklarn meydana koyar. Kiinin
sosyalletii ilk kurum ve nemli duygusal balarn alan olduu iin aile,
toplumun alt sistemleri iinde zel bir yere sahiptir. Ama bu zel rolne
ramen aile kendisini evreleyen sosyokltrel ilikileri ve yaplar
unutmamaldr. Bir Robinson ailesinin sosyal bir bolukta yaamasnn
olaan olmamas kadar; bir Robinson Crusoe'nun da insanlararas ilikileri
olmadan yaayabilmesi olanakszdr. Bu gzlem her yer iin geerlidir ve
aileyi tarif edecek her giriimde veya aileyi tedaviye ynelik kullanmay
dnlen her durumda gz nne alnmaldr.
Aile, baba, anne ve ocuu kapsayan biyolojik topluluk olarak
tanmlanabilir. Ama ayn zamanda ailenin vekili ya da alternatifi olabilen
tm kurumlar da bu tarife katmalyz.
Reyam'a gre "aile" kelimesi Latince fames (alk) kelimesinden tremitir.
Esasnda, aile, temel ihtiyalar karlayan ve koruma sunan insan
topluluudur. Al ve gereksinimi geitiren biyolojik ve sosyal bir yap
olarak aile, insanlar arasnda kendi zel ekillerini gelitirmitir
74
Ailenin ekilleri
(cf. Luban-Plozza, 1978). Aile, ebedi bir biyolojik ve psikolojik birim gibi
grnmesine ramen, aile formlar insanlk tarihi boyunca deimitir.
(Levi-Strauss, 1956, 1957). Ama ailenin bir tek bak as ayn kalmtr:
aile bireyin geliiminin ilk evresidir.
ekirdek aile (cf. Thomas. 1972), anababa ve ocuklardan olumu,
yalnzca iki nesil sresince birleen bir badr. ekirdek aile, bugn Bat
toplumunda en yaygn olan aile yapsdr. Bykanne ve bykbabalar,
dier akrabalar ve nemli kiiler bu gruba eklendiinde, buna genilemi
ekirdek aile deriz.
Tam aile, ekirdek aileye benzer. Anne, baba ve ocuu ierdii zaman
tamam saylr. Ebeveynlerden bir tanesi olmadnda, eksik aile olarak
bilinir. 1958 ylnda, Bat Almanya'da her oniki ocuktan biri babasz
byyordu. Yaklak olarak ocuklarn ve genlerin yzde yirmisi byle bir
eksik ailede yayordu. Bunun sebepleri arasnda, gayri-meru doumlar,
ayrlma veya boanmalar, bir ebeveynin lm, v.s saylabilir. levsel
olarak eksik aile diye bilinen bir dier kategori de vardr. Bu grupta, iki
ebeveyn bulunur ama kariyer faktr onlarn aileleriyle birlikte olmalarna
frsat vermez. ocuklaryla ilikileri genellikle haftasonu tatilerinde olasdr,
o zaman da birka saatle snrldr.
Byk aile, ayn yerde yaayp, ataerkil veya anaerkil bir figr tarafndan
ynetilen, aralarnda kan ba bulunan birka nesilden akrabalarn
oluturduu gruptur. Tarmsal toplumlarda bulunan bu tarz aileler, topra,
hayvanlar ve rn ortak kullanr.
Klan, kanbayla birlemitir ama tek bir lidere sahip olmas art deildir.
Tm yelerinin de ayn yerde yaamas gerekmez.
75
Eski alarn tarmsal toplumlarnda evcil aileye rastlarz. Burada aile
birka jenerasyonu kapsayarak bir arada yaayan bir grup olarak karmza
kar. Bunlara ek olarak, kanba olmayan kiiler de (uaklar, ustalar,
hizmetiler, v.s) aile birliine katlarak, onu hem sosyal hem de e-konomik
bir birim haline getirirler.
Modern endstrileme bu birimi kk kategorilere a-yrmtr; kk aile
veya tek ebeveynli aile. Bu gruplar ok hareketli olmal ve herhangi bir
zamanda ba gsteren alma koullarna adapte olabilmelidirler (VVeberKeller-mann, 1977).
Thomae (1972)'ye gre, geen birka onylda ailede o-lan en nemli

deiikliklerden birinin; baskn ataerkil aile dzeninden, her iki
ebeveyninde karar aamasnda eit sz hakkna sahip olduu aile yapsna
gei olmas (Wurzbach, 1954; Mayntz, 1955; Goode, 1963). Tm poplasyonlar balamnda, bu deiimler yavaa ve varolma geleneinin
devaml-gelien deiiklii olarak yer almtr.
Ailenin eski yaplarnda, insanlararas ilikiler dorudan srdrlebiliyordu.
Buna ramen gnmzde, aile yeleri byk olaslkla byk mesafelerle
ayrlm ve birbirlerine ait olma duygusundan yoksundurlar. Sonu olarak
akrabalar arasndaki etkileim, fantezide ve nbil-inte yer almaya
ynelmitir.
Aile sistemlerinin bu ksa tetkiki unu gsterir; bu sistemler iliki zellikleri
olduu kadar, ekonomik ve sosyal artlar dolaysyla da deimitir.
likileri tanmlayan isimler sistemine ek olarak, ailenin ballna gven
ve kuvvet veren bir davran kalplar sistemi de vardr. Levi-Strauss'un
yazm olduu gibi: "Bunlar, tabular ve ayrca 76
Ailenin ekilleri
bklar tarafndan tasdiklenip, kurumlatrlm gelenee uygun zorunlu
davranlardr. liki sistemi, ncelikle neslin veya kanbalarnn nesnel
balarn kapsamaz; insan bilincinin znel fikirlerinden meydana kar"
(Levi-Stra-uss, 1967, p. 66). Ailenin; i, ekonomi, kltr ve hukuktaki pek
ok ilevi ve ocuk yetitirmeyle sosyallemedeki grevi, esasnda biyolojik
artlar deildir ama tm toplumun gelimesiyle birlikte deimektir
(VVeber-Keller-mann, 1977).
Bu balamda, aileye birok ynden yaklalabilen bir sistem olarak bakmak
istiyoruz. Aileyi, bireyin gelimesi ve sosyal normlar arasnda bir arac
olarak deerlendirmek isteriz. Aile drtlerini, sosyal ortamndan olduu
kadar onu oluturan bireysel yelerinden de edinir. Ailenin geliimini, ayn
zamanda toplumun ve kltrnde geliimine de bakarsak anlayabiliriz.
Toplum iinde deien artlar, aile iin sonular ve halletmesi gereken
grevler retir.
5. Ailenin Dengesi
Bir insan birimi olan aile, kutsalln kurallaryla eitilmelidir. Aileye tm
erdemler retilmelidir. Aile bann btnl devaml gzetilmeli ve aile
yelerinin haklar inenmemelidir. Oulun, babann, annenin haklarnn
hibiri inenmemeli, hibiri keyfi olmamaldr. Oulun babasna belli
zorunluluklar olduu gibi, babann kendi babasna kar belli zorunluluklar
ve ayn ekilde kendi oluna kar zorunluluklar vardr. Annenin, kzkardein ve evin dier yelerinin de kendine has ayrcalklar vardr. Tm bu
haklar ve ayrcalklar gznne alnmal, ayn zamanda ailenin birlii
salanmaldr.
Abdu'l 'Baha
Aile bir btnlktr, ama bu her ey demek deildir. Tek bir aile yesinin
davranlar hem aileye, hem de dier sosyal glere dayanr. Bu yzden
atmalar dardaki deiikliklerden olduu kadar aile iindeki
deiikliklerden de kaynaklanr.
Elektronik
hesap
makinelerindeki
transistrlerin
ve
e-lektrik
dzenleyicilerinin tersine, aile yeleri arasndaki ilikiler duraan deildir.
Bunlar toplumdaki deiikliklere baldr ve bylece bireyle ve toplumla
birlikte geliir. Bu durum ailenin devaml yeni gelimelerle yzlemek
zorunda olmas anlamna gelir.
rnek olarak, annesiyle sk balar olan ve ailenin geri kalaruyla uyum
iersinde yaayan onbe yanda bir kz
78
Ailenin Dengesi
ele alalm. Belli bir noktada gen kz bamszlk duygusunu gelitirir ve
dier insanlarla da birlikte olmak ister. Aniden sakin aile hayatn skc
grmeye balar. Anne babas ve aile birimi, kendilerini tehdit altnda
hissetmeye balar. Bu grnen zelliklere sahip bir sosyal ileyitir, aile
iinde gerekli olan bir gelimeye iaret eder.
Aile, d glerin olumlu veya olumsuz etkileyebilecei ve bu yzden
ailenin de dier sistemler zerinde olumlu ya da olumsuz ileyecei, ak
bir sosyal sistemdir. rnein, yandaki olu parktan eve geldiklerinde,
annesine 'bok' kelimesini szck daarcna eklediini gururla sylerse,
anne korkun derecede zlr. O anda, annenin terbiye ve bir ocuun
syleyip, yapabilecekleri hakkndaki dnceleri aile iindeki gelimelerle
belirlenmemi, ama ailenin dier gruplarla birlikte olmas gereiylebu
rnekte, parkta yalnz kalnca allm kurallar bir kenara itmeyi seen
oyun arkadalarbelirlenmitir. Aile iindeki olas bir atma ekli de yine
aile dndan gelir ve hatta aile olumadan yrrle girmitir. ocuk,
doal olarak, anne ve babasnn ezelden beri birlikte olduklarn dnr,
oysa ki birbirlerini yalnzca bir sre nce bulmulardr. Ebeveynlerin herbiri,
kendine has dene-I ynlere, eitim gemiine ve hayat tarzna sahiptirler. j
Hangi deerlerin nemli sayldna ve duygusal dnyalarna skca
demirlendiine dayanarak, anne ve baba, bireyin aile geleneine balarn
yanstan deerler hakknda genellikle aa yukar ayn fikirdedir. Ama bu

durum, bir evliliin farkl sistemleri tek ve deimez bir aile tarzna ne
kadar baaryla btnletirebilecei sorusunu dourur. Veya eler yeni bir
birliktelik oluturamayacak kadar kendi e-beveynlerinin programlamasna
m balanmlardr? Yeni bir sosyal birim olutursalar da, neyin nemli
veya nem__yo__
siz olduu konusunda farkllklar olabilir. Bu gerilimler evlilikte atmalara
yol aabilir. Bunlar ocuk yetitirme konusuna yansyabilir ve elerin
deerler ve ilikilere ait sorunlarla kar karya gelmesine neden olabilir.
Aada, evlilikle ilgili sorunlar, cinsel problemleri ve psikolojik deri
dkntleri yznden tedavi olan otuziki yanda, bir ocuk annesi bir ev
kadnn szlerine yer veriyoruz.
Du alrken kendimi iyi hissederim. Temizlik benim iin en nemli eylerden
biridir. Bunu anne ve babamdan rendim ve bundan asla amadm.
Kocam iinse bu hi nemli deil. Bazen onun bir domuz a-hnda
bydn dnyorum. Yatmadan nce yalnzca ellerini ve yzn
ykar ve bu onun iin yeterlidir. En azmdan olumu her gn du alacak
seviyeye getirdim.
Bylece aile, kendi geliimsel dinamiklerinden ve kaltmsal deer
sistemlerinden ve dier gruplarla yzlemesinden kan skntlara kar
hassastr. Sorun, ailede var olan olaslklar ve bireyin bu atmalarla baa
kabilecek yeterliliini belirlemektir. Biraz esneklik gstermek olas mdr?
Veya aile, kendi yelerinin yasaklayc normlara bal olmasn gereksinir
mi? Bu Pozitif Aile Terapisinin temel konusunu oluturur. Aile iinde bir dizi
karlkl sre kendi yolunda yrr. Bazen bunlar, davran bozukluklar
iletiim problemleri veya birey iinde bir hastaln belirtileriolarak ifade
edilir.
Eer aile olaylarnn, hastaln kaynan ve tedavi srecini nasl
etkilediini incelersek, "Aslnda hasta o-lan ve tedavi olmas gereken
kimdir?" sorusuyla yz-yze geliriz.
80
6. Aile Terapisi: Kim Tedavi Edilmeli?
Merhametin vasf zorlama olmaz; Cennetten hafif bir yamur gibi iner,
altta olann zerine; iki kez kutsanmtr; Onu vereni ve de alan mesut
eder.
Shakespeare
_Ciisel topluluklarmz iinde hastalklar ve rahatszlklar Sba
gsterdiinde, bilincimiz genellikle ufak bir hileyi [kullanr. Kafamzda iki
grup olutururuz: problemi yara-I tanlar ve bu yzden ac ekenler. Tabii
kendimizi genellik-jle ikinci gruptan sayarz. tekiler; ktlerdir; onlar
sorun [yaratanlar, hasta olanlar, hikayeler uyduranlardr. Bu iki-jye blme
ok eye gebedir. Problemler yuman ak ve net bir hale getirir; kiinin
pozisyonu korunmu olur. Tp ilmi de bu yntemi kullanmtr. nsanlar
hastalar ve on-| lan doktorun ofisine getirenler olarak gruplara ayrr. Ama bu bak asnn getirdii snrlamalar aadaki olayda grlebilir:
Her zaman kusursuz olduu izlenimi veren elli yanda bir iadam,
yirmialt yandaki oluyla birok sorun yayordu. "On ya birden
ihtiyarladm", diyerek bu durumu zetliyordu. Problemin kayna olunun
kz arkadayd. adam, kznyalnzca uygun olan eyleri deil her eyi
yapabilecek kapasitede olduunu dnyordu. Kzn cinsi cazibesini
kullanarak, "deneyimsiz" ve "toy" olunu
81
kk parmanda oynatabilecei dncesi ona ikence ediyordu. Olunu
kendisine baladktan sonra, sahip olduu her eyi ele geirecek ve
babasna da bunun acsna katlanmak decekti. Baba tm bu
dncelerinin doru olduuna emindi. Ama olu istedii gibi davranmaya
devam etti. Sonunda babas ona u mektubu gnderdi:
Sevgili Peter,
Dndklerimi kada dkmeye karar verdim. Sen bizim iin her zaman
ok deerlisin ve gr ayrlklarmza ramen, her zaman yle kalacaksn.
Aslnda benim niyetim, senin Bayan Sch. ile olan ilikin hakkndaki
dnceni deitirmek veya seni bizim yaam tarzmza zorlamak deildi.
Tersine, seni sadece dtan bakan birinin sezebilecei hatal bir yoldan
evirmeye ikna etmek benim iin kt bir grev oldu. Bu ilikide her adan
verici olan sendin, ve onun iin bu sana ok ar geliyor. ok zgnm,
ama her ikiniz de dzgn davransaydnz bile, ciddi bir iliki, mesleki
eitimini tamamlayana kadar sana byk yk olacakt. Byle bir iliki
batan yanlti. Bana gelen her ey, zaman zaman tatsz olsa da, senin
kazanan olmaldr. Ama arkadanla ilikine devam et-seydin, kendine ve
geleceine dair tm inancn yitirecektin. Dier insanlarla, zellikle bir aile
iersinde, birlikte yaamak diplomasi ve uzlama olmadan baarl olamaz.
Aksi takdirde, devaml kavga ve gerilim varolur ve buna hibir ey
dayanamaz. Olum, ya ilikilerine kartmz iin bize sonsuza kadar
kzmak ya da hareketlerimizin seni dnmemizden kaynaklandn

farketmek arasnda seim yapmak
82
Aile Terapisi: Kim Tedavi Edilmeli?
zorundasn. Ne yaptksa, iyi niyetle ve kendimizi dnmeden yaptk. Sen
gcmz kantlayacamz bir nesne veya ara deilsin. Hereyden ok,
olu-m un kendi kararlan ile hayatn zgrce yaayan h r bir adam
olmasn isterim. te bunun iin imdi sana, "Bu senin hayatm, onu iyi
deerlendir" diyorum. Hatal davranlarmdan ve d grnnden syrl
ve gerekte olduun kii ol; drst ve deerli bir adam. Benim olum,
tartlr niyetler tayan ve pheli gemie sahip bir kadnn oyunca
olamayacak kadar iyidir. Kendi yolunu bul ve o yolu bulduunda tekrar m
utlu bir insan olacaksn; ayn zamanda baar ve huzurun da yolunu
bulmu olacaksn.-Gelecekte yalnzca kendi isteklerin dorultusunda
hareket et. Biz senin ilikilerine tekrar ne karabiliriz ne de bunu isteriz.
Kabuletmesen desen ve ben birbirimize ok benziyoruz.
Sevgiyle, Baban
Babann olu iin endielendiini gstermesi, sadece bu mektupla snrl
deil. Karrm ve her iki bykbaba ve bykannenin desteiyle, kz
sonunda pes edinceye kadar, olunu ve onun kzarkadan etkilemeye
devam etti. Bu engeli devirdi, ancak ev halkna bar getirmedi. Peter
duygusuz ve hibir eyi umursamaz hale geldi. Hibir ey, hatta dersleri
bile onun ilgisini ekmez oldu. Evde tasmal bir kpek gibi dolamaya
balad. Tm bu olanlardan sululuk duyan babas sonunda olunu
psikoterapiye gtrd.
Bu vaka ok tipiktir. Bu "mantkszl" ve depresif ie kapanmas ile Peter

kendisine ve ailesine kimin ac ekti 83
ini ve kimin gerek hasta olduunu gsterdi; kendisiydi. En azndan aile
yelerinin fikri buydu. Psikoterapinin gereklilii konusunda babayla hem
fikirdiler ve terapist onlarn yanda olmalve akn gen adam yola
sokup, eve huzuru geri getirmeliydi. phesiz Peter'n problemleri vard.
Ciddiye alnmas gereken belirtiler gsteriyordu. Fakat atmadan
etkilenen sadece o deildi; sz geli-mi baba ksa zamanda ilk grmenin

rahat atmosferinden faydalanp, kendi problemlerini tarif etmeye balad.
Olunun o kadnla olan ilikisinin kendisini nasl bedbaht ettiini anlatt.
Uyumakta zorlanyordu ve korkun baarlarmdan muzdaripti. Hepsinin
tesinde, ya kadm Peter'm kontroln ele geir eydi neler olabilirdi?
Yaam boyunca salad etki tehlikeye girecekti. Gen bir adam nasl b
kadar inat olur ve mantksz fikirlerine kr krne balanr? Baba kendisi
de daima ebeveynlerinin szn dinlemiti. Onlarn tleri iine yaram
ve baarl bir adam olmasna yardmc olmutu.
Bu yorumlarndan yardma ihtiyac olan hasta, babann kendisi gibi
grnyordu. Babann yaad kmaz yle tanmlanabilir: "Olumun
benden kopma giriimleriyle nasl baa kabilirim?" Bu sorunun temelinde
yatan, babann, tutumluluk, baar ve itaat hakkndaki belirli dnceleridir
kendi fikrince, kendi olma duygusunu tas-dikleyen ve gvenlik ifade
eden kavramlar. Ailenin dier yelerinde de benzer balantlar varolduu
grld, nk onlar da Peter iin endielenme maskesi ardnda kendilerini
dorulamaya abalyorlard. Peter onlarn kendilerine ait deerlerini zorlad
ve aile iindeki uyumu bozdu. Onun "kt davran" aileyi korkuttu, nk
ailede eskiden beri varolan g ilikileri tehdit altndayd.
Aile Terapisi: Kim Tedavi Edilmeli?
Fakat semptomlar ve ikayetler bize problemin iyzn gsterirken, aile
ii ilikiler, ailenin sosyal ilikileri ve sosyal deerlere ynelimleri
hakkndaki sorular araclyla daha fazla bilgi edinmi oluruz: "Ebeveynleri
ona nasl davranyor?"; "Ebeveynler birbiriyle nasl geiniyor?";
"Bykbaba ve bykannelerle ne tarz balar var?"; "Gndemdeki
atmay onlar nasl etkiliyor?" ve "Aile iindeki rehber prensipler
nelerdir?" gibi sorular.
Bir semptom, eer kii semptomun ortaya kt evreyi ve ilikiler an
biliyorsa anlalabilir. Bu zellikle psikolojik ve psikosornatik hastalklar iin
geerlidir. Yalnzca bu bak asndan, semptomun; aile iinde, onun
davran kurallar iinde ve sosyal evre iinde oynad rol anlayabilir. Bir
gz yanlmas gibi, oul, baba, anne, bykbaba ve bykanneler; bak
amza, bireysel aile -yelerine olan sadakatimize ve kimin doru olduu
konusundaki fikirlerimize dayanarak, hasta roln alabilirler. Bylece,
ideolojimizi ve atmaya kar ve onunla ilgili kiilere kar gelitirdiimiz
savunma mekanizmalarn incelemeye ynelmi oluruz.
Aile tarafndan temsil edildii gibi bir ekolojik sistemin yeleri, bir bireyin
davrannn ayn zamanda dierlerinin tmnn de davranlarn
etkiledii interaktif bir evrenin elemanlardrlar (Stierlin, 1977).
Psikolojik veya psikosomatik problemlerin sz konusu olduu tm

durumlarda, semptomlar gsteren kiinin tbbi tarihesinden fazlasn
incelersek, bu tarz balantlar bulabiliriz. Kimin hasta olduu ve tedavi
olmas gerektiibize hasta olarak gelen kii kim? gibi sorularla yzleiriz. Veya ailesi, ei, amirleri, i arkadalar, toplum ve toplum kurulular,
onu temsil eden politikaclar ve onun
84
! 85
sosyal ihtiyalar nelerdir? Onun iin terapist roln stlenen kiileri mi
tedavi etmeliyiz? Bunlarn tm, akl hastalarn tedavi etmenin geleneksel
yolunu zorlar ve psikiyatrik tedavi kurumlarn sorgular.
Sorun artk yalnzca belli bir tedavi eklini belli bir hastala uygulama
rnein birini psikiyatri kliniine kabul etmek gibisorunu deildir. Bunun
yerine biz bu yollarn hastay, ailesini ve hastaln gidiatn nasl
etkilediini aratrmann nemini vurgularz.
86
7. Aile veya Klinik
Grdnz gibi her ikisinin de yeri ayrdr. Psikolojik nevrozlardan doan
hastalklar, psikolojik nevrozlara ve destekleyici terapi ilmine gre tedavi
edin. Maddesel nedenlerden kaynaklanan hastalklara da o zaman
maddesel tedaviler uygulayn.
Abdu'l 'Baha
Bat Almanya'da (1975) yaynlanan bir psikiyatri raporuna gre, Bat
Almanlarn yaklak te biri yaamlar boyunca bir kez akl hastal
geirmi veya hala geirmekteymi. |Bu aa yukar 20 milyon insan
demektir. Her sene doktora giden 42 milyon Almann, 4 veya 8 milyon
kadar akl stalklarna bal ikayetler yznden doktora grn-lyor. Bir
milyonunun acil psikiyatrik tedaviye veya psikote-Irapiye ihtiyac var. Her
yl 600,000 kii ruh doktoruna gi-jdiyor, bunlarn 200,000'i bir psikiyatri
kliniine yatrlyor. IBu istatistikler, yardm arayan ama kendilerini tbbipsiko-| lojik-psikiyatrik-psikoterapik bir labirente kslm ve bir uzman
tarafndan tedavi edilmez halde bulan hastalarn ve-j ya potansiyel
hastalarn says hakknda bilgi vermez.
Bireyi evreleyen sosyal ortam atmalarn ortaya k-I t yerdir. ocuk
iin bu ortam iinde doduu ailedir. I Daha sonra, bu ortam kendisine
kurduu ailedir. Fakat dier ortamlar da etki yaparlar. Bireyin iinde

gelitii evreler, bireyin dzgn gelimemesi tehlikesini ortaya koyar. Akl
hastal gsteren kiilerle nasl ilgilenmeliyiz? Tedavi metotlarmzn
douraca sonular nelerdir? Bu
87
!r
I1
I
sorular akl hastalarnn tedavisinde zel bir nem tar.
Psikiyatri aratrmalar, ondokuzuncu yzyl sonlary-la yirminci yzyl
balarnda gelitirilen ve bugn bir ok eletiriye ramen srdrlen bir
tedavi modeli gelitirdi. Hasta gndelik evresinden alnp, "iyilemesi" iin
bir psikiyatri kliniine konulur. Bu sz konusu izolasyonun hastann iyilii
iin mi yoksa aile yelerinin ve durumla ilgili dier insanlarn yararna m
olduu sorusunu akla getirir. zolasyon, eer hasta uzman bir doktorun
ellerine braklrsa problemin zlecei inanna m dayanr? phesiz
klinik, birdenbire akl hastas bir akrabayla yz-yze gelen aile iin
rahatlama kaynadr. Klinik, ailenin hastaya bakma zorunluluunu ortadan
kaldracandan, kendi rutin ilerine devam edebilirler. Bylece kliniin
salad i blmyle, i gc dmek zorunda kalmaz.
Belli bir sre iin hastay klinie yatrma yntemi, ona ar gelen evreden
hastay uzaklatrma arzusundan kaynaklanr. Ama belki de tersi dorudur.
Willi (1978) serayla ilgili bir karlatrma yapar. Hasta bitkiler, sonra tekrar
darya ekilebilecei umuduyla seraya getirilip, sert hava artlarndan
korunurlar. Hastann nakli, onun psikososyal sistemine zorlu bir
mdahaledir. Kliniin scak, destekleyen ve anlayl atmosferi yznden,
hasta kolaylkla tm sorunlarn d dnyaya ykler. Bu psiko-terapiye
ynelik birlikte her ey ok ho olduundan, aileyle ve arkadalarla
yaanan eski ilikileri onlara souk grnr. Ama hasta tandk evresinden
alndnda, ailenin geri kalaru genellikle tahmin edilenden fazla problem
yaar. Ailedeki uyum bozulmutur ve atma-ykl kurallar ilemeye
devam eder. Hasta aile, yeni hastalar retir. Baka bir etki de, ailenin
kendisini hastadan koruyup,
88
Aile veya Klinik
onu "hasta kii" olarak duygusal adan reddetmesidir. Ailenin bir yesini
klinie kesinlikle yatrmak gerektiinde, ailenin hastann yokluunun
yaratt elikilerle ba etmek iin yardm istemesi iyi olur. br
terapistler gibi, ben de eer aile yeleri; onlara sempatiyle yaklalp,
kabul edebilecekleri yorumlar sunulur ve ayn zamanda ailedeki
atmalara ait gr verilirse, terapiye daha uysal yaklatklarn grdm.
Hepsinden te, terapistin onlar hastann iinde bulunduu durumun gnah
keisi yapmasn istemezler.
Somut anlamda aadaki sonuca varabiliriz: Aile ve sosyal evresi tedavi
srecinde daha fazla dikkate alnmaldr. Bir blm anaokulu veya kre
gibi ileyen psikiyatri hastaneleri; ayakta tedavi kliniklerine, terapi
merkezlerine, ve aile yelerinin tedavideki rollerine hazrlanp, hastann
kendisinin tedavi ilemine nasl katlmas gerektiini anlayaca tavsiye
ofislerine dntrlmelidir. Hastann arkadalarnn da zel bir
sorumluluu vardr; iyi veya kt, hastaya dorudan gl bir etki
yaparlar. Birok olayda, anne babann, arkadalarn ve komularn etkileri
hastaln srecini belirler. Bylece atma, aile -yeleri arasndaki
ilikilerin nemli balant noktalar gibi i grd bir a rgsne
benzetilebilir. Soruna nasl yaklalabilir? Bu sorunun cevab tm aileyi
hastann kendisi gibi deerlendirmekte yatar. Tedavide kimin sahneyi igal
ettiine bakmadan, Pozitif Aile Terapisi, tm aile yapsna bakar ve onu
analize dahil eder.
Son birka ylda, aile terapisinin nemi arttbu kadar nemli olmas,
gerekte bireysel terapinin, aile ilikilerini bireyin tedavisinin bir blm
olarak incelemeyi dikkate deer bulmasdr.
89
I'
8. Aile Terapisinin Geliimi
KME NANMALI?
Bir ifti, hocaya "Bu leden sonra eeini bana -dn verebilir misin?"
diye sormu.
"Sevgili dostum, bilirsin ihtiyacn olduunda sana yardm etmeye her
zaman hazrm. Gnlm senin gibi inanl bir adama eeimi verme
arzusuyla dolu. Eeimle toprann mahsllerini evine taman seyretmek
gzm okar. Ama ne diyebilirim sevgili dostum? u an eeim bir
bakasnda" demi hoca.
Hocann itenliinden etkilenen ifti, ona hararetle teekkr edip, yle
demi, "Salk olsun, sen bir ey ya-pamasan da nazik szlerinin bana
yardm oldu. Tanr seni korusun, soylu, kibar ve bilge hoca." Ama tam ifti
yerlere kadar eilmi hocay selamlarken, ahrdan canhra bir anrma
duyulur. Yerinden srayan ifti, hocaya phe iinde sorar, "Bu iittiim
de nedir? Demek eein burada, anrtsn duydum."
Hoca fkeden mosmor olmu bir halde barr, "Seni nankr adam. Sana
eein burada olmadn syledim ya, kime daha fazla inanyorsun,
mollaya m, eein aptal anrtsna m?"
Kavramsal adan, aile terapisi, bireysel terapiye tezat tekil eder. Bireysel
terapi, bireyle ilgilenip, terapist ve hasta arasnda ikili bir iliki kurarken;
aile, aile terapisi iin gerekli olan zdr. "Aile terapisi" terimi, tedavi
aamasnn
90
Aile Terapisinin Geliimi
zel bir eklini ifade eder, zorunlu bir teori veya aile tedavisi metodunu
belirtmez. Teorilerin ve metotlarn yerine, eitli hareket noktalarndan
gelitirilmi tedaviye ynelik grler vardr. nmzdeki sayfalarda, bu
gelimelerin ksa, dolays ile tam olmayan zetini sunacaz ve ayn
zamanda, aile terapisinde kullanlan yntemlerin gncel durumunu tarif
edeceiz. Bu bilgileri aktarrken, kendimizi gelimekte olan akademik
teorilerle snrlamayacaz.
ALEDEK YLEME SRELER
Psikoterapi, bilimsel olarak kurumlatrlmadan ok nce, aile terapisi;
endstrilemenin, i blnmesinin ve ailedeki dalmalarn yaratt sosyal
deiikliklere karlk balatlmt. Varsayml olarak diyebiliriz ki, insanlararas problemler ve i atmalar insanolunun balang-dan beri var
olmutur. Bu problemlerle baetme giriimleri de o kadar eskidir. Bu
olaylarn nemli bir bl-, zaman zarfnda ailenin yapsnda yer alan
deiikliklere ramen, aile ile yaanmtr.
O zaman dagenellikle imdi olduu gibiaile tera-3si temelde bireysel
yardmd. nsanlar; kendi deneyim-jlerini, atmalar zmek iin
geleneksel stratejileri ve o zaman geerli olan ahlak anlayn kullanarak
birbirlerini l'tedavi" ediyorlard. Ailenin deneyimli yeleri, t ve-ren
roln stleniyorlard ve bu yetenekleri sayesinde k-llann, saygsn ve
gvenini kazanyorlard. Bu gelime, e-Iitim, evlilik ve aile danmanl
alanlarn ierecek kadar [geniledi. Bu yntemin bir sonraki aamasnda,
grme-Jler; pedagoji ve psikolojinin bulularn oluturarak, halk
jarasmda veya aile dndaki zel kurumlarda yaplmaya \ baland.
91
Pozitif Aile Terapisi DN-FELSEF ETKLER

Sosyal dzen ve onun felsefik sistemleri; aile iinde kendi kendine yardm
iin ideolojik bir evre salayarak, kiisel ve ailevi problemlerle ba etmek
iin aralar sunar. Hemen hemen tm dini ve felsefik sistemlerde aile norm
alnr, evlilik de onun temelidir. Sz gelimi Katolik doktrininde, seks evlilikle
snrlandrlmtr ve iftin reme ilevi kuvvetle vurgulanmtr
(Bonaventure, Duns Scotus). Augustine'e gre, evlilik; evlat retimi,
sadakati ve birliinin ayrlmazlyla anlam kazanr (Lau, 1965). Ebeveynocuk ilikisi de ayn ekilde bu kurallara dayandrlr. Yine Augustine'e
gre, evlat, sevgiyle, iten iyilikle karlanp, tanr korkusuyla
yetitirilmelidir. Hatta Tevrat, ocuklar, anne babalarn sayp, itaat
etmezlerse lmle tehdit eder. Bu altyapyla, tedavi kendiliinden aileye
deil, ondan sapan aile yelerine uygulanyordu. Tanrnn yaratt evlilik
de artlar ne olursa olsun korunmas gerektiinden, esas ama; bu evlilii
srdrmesi onun yok olmas anlamna gelse bile, elerden birinin kendi
yoluna gitmesini nlemekti. Tartmalar, t vermeler, talimatlar ve bu
dnyayla teki dnya arasnda bltrlen cezalarla, toplum, davranlar
dzeltmeye, hatta belki kiinin acsn hafifletmeye almtr.
ALE TERAPSNN GEREKLL ZERNE
Aydnlanma a sresince, bireye verilen nem arttka, dini dnya
dzeni geri plana ekildi. "Her eyin lt" olan insan, gereksinimlerinin
basks hakknda dnd ve insanlararas ilikileri iin kurallar belirlerken
mantn nasl kullanabileceini hesaba katt. Aile yeni bir an 92
lam kazand, artk yalnzca tanrsal dzenin bir paras o-larak
grlmemeye baland. Bunun yerine, aile; kan balarnn sonucu, ocuk
yetitirmek iin verimli bir toprak ve insan izolasyonuna kar kalkan olarak
deerlendirilmeye baland. Endstrileme a boyunca, aile, tarmsal
retim ve el iilii iin ana birim olma zelliini yitirdi. zellikle baba,
otoritesinin byk blmn, stnlk duygusunu ve yallnda ona
gsterilen saygy kaybetti. Horkheimer (1967), babann statsndeki bu
deiikliin, devaml otorite figr arayan insan tipini yarattndan
phelenir. Horkheimer yle der: "Eskiden ahlaki -zerkliin kayna,
kendine gvenen, kabiliyetli, grevlerine bal adamn sevecen kopyasyd.
Gerek bir baba figr yerine, yalnzca soyut bir keyfi g dncesine
sahip olarak byyen gnmz ocuu, sper baba aray iindedir."
Mitscherlich (1963), bu yapsal deiiklii, esiz bir mantksal "babaszlk"
yaklam iinde deerlendirip, "babasz topluma kan yol"dan bahseder.
Horkheimer'n grd gibi, anne rol de benzer bir deiim geirmitir.

yle der, "Modern ideal anne, ocuunun yetitirilmesini neredeyse
bilimsel bir ekilde planlar...ocuuna kar tamamen mantksal bir tavr
ald: sevgi bile pedagojik saln bir eleman haline geldi... Anne kat
gerekler ve ocuk arasndaki yumuak g olmaktan kt, kendisi
gerekliin szcs oldu." (ss. 277i.). Marcuse (1967), ailenin g kaybnda
sosyal bir tehlike grr. Bozulmam zel bir a-lem temin ettii srece aile,
d glere bir kar g tekil eder. Bylece ailenin zedelenen gc
yalnzca bamszlk formu olarak ilemez, ayn zamanda, toplum gc iin
ocuun salam bir ekilde sosyallemesini salar (Haber-mas, 1963). Kii,
ailenin znmesinin gerek bir tehdit
93
haline geldii bu dnemde, aile terapisinin yeni bir tedavi metodu olarak
ivme kazandn grnce, bu karamsar cmlelere daha fazla nem verir.
Aile terapisi, geliimsel ve sosyal psikolojiyle birlikte, aileyi anlayabilmek
iin yeni bir psikososyal temel kurmaya alyor. Bu eilim, ailenin
lmn vurgulayan Cooper (1971)'n grnte elikili bir biimde
tasarlanm fikirlerinde de grlr. Bu altyapyla aile terapisinin slogan;
"Aile ld, yaasn aile!" olacak gibi grnyor.
Dini dnyann maddesel olanla yer deitirmesi sonucunda, doktor;
grevleri, problemler, atmalar, davran bozukluklar ve akl
hastalklaryla ilgilenmeyi de kapsayan bir uzman haline geldi. Bu trend,
anlayllklar ve yerinde tleri dolaysyla insanlarn aile doktorlarn
veya pratisyen hekimleri tercih etmesiyle balad. Sonralar psikiyatrinin
tp ilminin ayr bir dal olarak gelimesiyle, aile sal ve psikolojik tedavi
arasndaki sk iliki yok oldu.
PSKOANAIZDEN ALE TERAPSNE
Freud'un etkisi altnda, yzyln balarnda psikoanali-zin geliimi, bir
sistem iinde birbirleriyle ilikili olduu dnlen eitli psikolojik
srelerin (psikodinamik) ve bu srelerin geliimini aratran (psikojenez)
yntemlere yeni grler katt. Psikodinamik yntemler ncelikle, Freud
tarafndan kurulan psikolojik yapnn unsuruyla ilgilenir: ego, ilkel benlik
(id) ve sperego. Bu unsur yle zetlenebilir: Ego, dier iki unsur ve
gereklik arasnda hakemlik yapan kiilik yapsdr. lkel benlik (id), itkinin
tatminini arayan arzularn ve etkilerin tmn kapsar. Sperego, kiilik
iine kabul edilmi normlar ve ahla 94

ki talepleri ierir. Bu teoriden nemli aile ilevlerini tretebiliriz: ihtiyalarn
karland yer olan aile (ilkel benlik (id) fonksiyonu), bilince davran
normlarnn retildii ve itkilerin aile ve sosyal kurallarla bastrld yer
olan aile (sperego fonksiyonu), uzlamann, benzemenin ve
savunmalarn test edildii yer olan aile (ego fonksiyonu). Psikojenez
modelde psikolojik ve aile yaplar arasndaki balant daha ak grlebilir.
Bu model, kiiliin geliimini ve kiiliin igdsel arzularnn, herbiri belirli
nesne ilikisiyle balantl eitli evrelerini tarif eder. Bu "nesne ilikileri",
aile evresinin ocuk iin nem tayan bak alarn yanstr. Yaamn ilk
oniki ayn kapsayan oral dnemde, ocuk tamamen evresine bamldr.
ocuun dnyas, anne-ocuk ilikisiyle snrldr. Anal dnemde (bir
yandan yana kadar) tuvalet eitimi, hareketlilik geliimi ve vcut
kontrol eleledir. Bu dnemde ocuk e-beveynlerinin emirlerini kabul
etmeyi renir. Odipal dnemde, atma, tarafl baba-anne-ocuk
ilikisinde merkezlenir. ocuk, kar cinsten ebeveyninin dikkatini ekmeye
alrken, hemcinsi olan ebeveyniyle rekabet e-ier. Bu dnemde ba
gsteren gereksinimlerle, aile iinde-ilikilerde, aile yelerinin sosyal
normlar ve ahlakllk-an balamnda ilgilenilir. Bylece aile ilikisinin
nemli 5rleri, en azndan bireyin olgunlama aamasn etkile-Idii yere
kadar, aratrlm olur. ocuk merkezdedir: o-[cun bak asndan,
ailedeki dier kiiler; gdlerinin [ynn belirlemesine ve egosuyla
speregosunun gelii-Jmi iin gerekli kimlik ihtiyacna baz oluturmasna
yara-jyacak nesneler gibi grnr.
Aile ilikileri hastann gnlk hayatnda nemli bir yer j tutsa da, hayal
dnyasnda ve psikanalistiyle olan iliki95
sinde, kii onlarla hayali boyutlarm gibi ilgilenirdi. Psi-kanalitik
prosedrlerin dogmasna hrmeten, gerek aile geri planda tutulurdu.
Bundan baka, psikanalitik ortam aile ilikilerini hafifletti. Bir perhiz
kuralyla ynetiliyor-muasna psikanalist, teselli, sempati, v.s gibi
duygusal reaksiyonlar gstermemeli ve t vermemeli veya fikrini
sylememeliydi. Ayrca hastann, nc bir kiiye psikanalizde olanlar
anlatmasna izin verilmezdi. Bunlara ek olarak, hastaya, evlilik, boanma
veya i deiiklii gibi byk kararlar, terapi devam ederken, almamas
tlenirdi. Bu kurallar zmsel artlar iin nemli olsa da, hastay
ailesinden tecrit etme eilimi yaratp, onlarn tedavide yer almasm
engeller. Dolaysyla ruhsal zmleme hasta iin "ilevsel klinik ikameti"
halini alr. Perhiz kuralnn bir fonksiyonu da karmak psikanalist ve hasta
ilikisi zerinde daha iyi kontrol kurmasdr. Ama bu da inanl bir

psikanalistin, baka bir aile yesinin katlmnn tedavi zerindeki
kontroln kaybettirebileceinden korkmas durumuna yol aabilir.
Psikodinamik ve psiko-jenezde tasla izilen aile yaplar, buna ramen,
psiko-analizin aile terapisine hazrlk yapmasna izin verdi. Bu durum,
Sigmund Freud'un analizleriyle ve hepsinin tesinde, Erikson'un biyografik
yazlar ve kltrel karla-trmalaryla ispatlanabilir.
Bat Almanya ve Amerika'da retilmi nl aile terapisi grleri (Richter,
Minuchin, Stierlin); psikanalitik teorinin bulular, iletiim teorisi, sosyal
psikoloji ve sosyolojinin yardmlaryla gelitirilmitir ve imdi bamsz
tedavi yaklamlar haline gelmitir.
96
Aile Terapisinin Geliimi SSTEM OLARAK ALE
letiim teorisi, sistemler teorisi ve sibernetik (ayarlama-ynleme
bilgisi)ten tretilen modeller, aile terapisi iin yeni gdler oluturdu. Bu
modellere gre, aile, zaman iinde gelitirdii kurallara gre ileyerek,
kendi kendini dzenleyen bir sistemdir. Watzlawick, Beavin ve Jackson'n
(1969), belirledii gibi her davran bir iletiim eklidir. Bu iletiim, ister
istemez yine iletiimsel fonksiyonu dolduran bir cevab uyandrr. Bu
yzden, iletiim kurmamak olanakszdr. liki ekilleri ailede rahatszlklara
altyap oluturur. "Bir ya da daha fazla yenin geleneksel olarak 'patalojik'
tehis edilen tavr sergiledii aileler, bu tarz pataloji iin hazrlanm iliki
ekilleri tarafndan dzenlenir" (Selvini et al., 1977, s. 13). Bu rnee gre,
aile yeleri, birbirini etkileyen evrenin elemanlar olarak grlr. Bir
yenin davran, lerkesinkini etkiler. Bir sistem olarak aile, iki tane
grn-elien fonksiyonu kullanr: a) homeostasis'e doru ei-|lim ve b)
deime yetenei. Homeostasis, aile sisteminin deiime yalnzca dar bir
alan brakmas demektir. Jackson 1(1957), aile homeostasisi kavramn,
izofren hastann Isemptomlanndaki dzelmenin aile zerinde iddetli
etkile-Sri olduuna dayanan klinik buluuna uygulad. Bu durum [ailenin
dengesinde bir rahatszlk yaratr ve ancak bir dier [aile yesi de
semptomlar gstermeye baladnda dzel-[tilebilecek bir dengesizlie
yol aar. Homeostasis hatr sa-I ylr bir g olsa da, aile ayn zamanda
deime yeteneine [de sahiptir. Bu ailenin uyum salama yeteneine
dayanr. I Aile sistemi iindeki kurallar deitirerek, tedavi edici bir I
deiim salanabilir. "Kii semptomlarn aile sisteminin I iliki zelliklerinin
bir paras olduunun farkna vardm-Ida, semptomlar deitirmek
istiyorsa, kurallar deitir__aj__

mekten baka aresi yoktur" (Servini et al., 1977, p. 13). Tehlikeye atlm
bir iletiim, "bitmeyen oyunlara" olanak tanyan kurallar ile karakterize
edilir. Bunun bir rnei, Stier-lin'n "iliki tuza" ve Loch'un (1961)
"skma" olarak adlandrd, iki tarafl badr. Dnm noktas olabilecek
durumlarda, kiiye alternatifleri olduu yanlsamasn veren birbirine zt
bilgi paralarnn salanmas ikili ban tipik, halidir. Ar korumac
annesine ikircikli bamllk duygu- , su olan bir gen, annesinden deiik
ekillerde "Kendin ol." emrini alr. Bu emir, ilk bata, annenin her art
alnda oluyla sk balarn srdrmesiyle ilgili amacyla elikili gibi
grnebilir Bu emrin yarataca endielerin ve sululuk duygularnn yan
sra, u atma ortaya kabilir: Eer o-ul kendince hareket ederse,
annesinin emrini uygulam ve bu yzden aslnda kendine gre
davranmam olur. te yandan, annesinin nerisinin aksine hareket
etmeye alr- < sa da kendiliinden hareket etmemi olur. Dier bir
deyile, ne yaparsa yapsn, kendince ve bamsz olabilmesi mmkn
deildir (Watzlawick, VVeakland ve Fisch, 1975). Bu sonu gelmeyen
oyunlar kart oyunlar kullanlarak tedavi yo-1 luyla bitirilmelidir. Manta
aykr gibi grnen bu kart o- ' yurtlardan biri, semptom reetesidir
(Bateson). Hastaya kontrol edilemeyen ve zerk grd semptomlar
isteyerek ortaya kartmas grevi verilir. "Kendin ol paradoksunda olduu
gibi, semptom da artk kendiliinden hareket eder olmaktan kar. Hasta,
bitmeyen semptomatik o-yununun dna km olur. Selvini Palazzoli et al.
(1977), bu paradoks ve kart paradoksu izofren rahatszlklar olan bir
aileyi tedavi ederken kulland bir terapi modelini tarif eder. Benzer
olarak, Minuchin (1977) tarafndan gelitirilen yapsal aile terapisi,
sistemler teorisine dayanr.
98
Minuchin, aile sistemi iinde bireysel altsistemlerin dzenlenmesini analiz
ederken, rgtsel yaplan kullanr. Ondan sonra, yeni yap ekillerini aileyi,
tedaviye ynelik deiime davet etmekte kullanr. Aileyi anlamaya ynelik
sistem-ku-ramsal bak as da doru geniletilebilir. rnein, Speck ve
Attneave (1973), ilikiler a iinde terapi yapmak iin arkadalar ve
tandklar da ekirdek aileye ekledi. E-kolojik bak as (Auersvvald,
1973), aile terapisinin bir dier uzantsn tantr. Auerswald'n perspektifi
birka bilim dalyla ilgilidir, perspektif alanna sadece aile deil, ayn
zamanda aileyle nemli balar olan sosyal kurumlarda (doktor, klinik,
sosyal grevli) girer.
DAVRANII ALE TERAPS

Uzun bir sre davran terapisi, bireysel terapinin tipik temsilcisi gibi
grld. Korkularn tedavisinde davran terapisi yntemi sistematik
duyarszlarma, hasta bireyin gereksinimlerine uyduruldu. Bununla
beraber, en batan beri davran terapisi, bir toplum veya aile iinde
varolan sosyal renme ve dl-ceza mekanizmasna dikkat eker. Bu
noktada, davran yaklamda bir aile terapisinin balangcn bulmu
oluruz. Libermann (1973), bu yntemin temel noktalarn yle zetler:
"Uygunsuz davran ona ilgi gstererek dllendirmek yerine, aile yeleri
arzulanan bir davran kalbn takdir edip, dllendirmeyi renebilirler"
(s. 398). Terapi iin balang noktas, aile yelerinin birbirleriyle olan iyi
ihtimallerin gelitirilmesidir. Sosyal gelitiriciler, szel ve szsz iletiimi,
dikkat ve takdiri ierir: "Aykr aile yesi sk sk, uygunsuz davranna
yneltilmi sempati veya sosyal destek grr ve bylece bu davrana
baml hale gelir. Aykr kii, 'Bu istenPozitif Aile Terapisi
mey en davranna devam ettiin srece, seninle ilginece-iz ve senin iin
endieleneceiz' mesajn alr. Bu tarz mesajlar devamnn benimsenmesini
ve kiiliin paras olmasna neden olur; semptomatik veya istenmeyen
davrann idamesine ve karakter mantksal" (s. 399). Sosyal destekle
birlikte, modelden (rnekten) renmek de, renme teorisine dayal bir
aile terapisi iin zel nem tar. Genel anlamda bu durum, zdelemeye
karlkl gelir.
Libermann, terapistin ana grevinin listesini yle yapar:
1) Hasta ile tedaviye ynelik bir ortakln kurulup, yaatlmas (cf. Tausch,
1974)
2) Problemlerin davran analizinin yaplmas. Buna pratik bir rnek de,
Innerhofer (1978) tarafndan ne srlen etkileimsel analizdir.
3) Destein davran kuramsal prensiplerinin geniletilmesi ve
insanlararasmdaki devaml etkileim artlar iinde model renmenin
geniletilmesi. Deiden-bach (1978) bunun iin ekolojik ynelimi olan bir
model nerir.
POZTF ALE TERAPS
Aile terapisinin geliimi, psikoterapi ve evre terapisi iin yeni bir boyut
oluturdu. Gerek ilerleme, bu gelime kapsamnda, insann artk izole bir
varlk gibi deil a-ma,sosyal varlyla birlikteilk varoluunu
ekillendiren sosyal balar iinde grlmeye balanmasdr.
Aile terapisinin kendisi de pragmatik ve uygulamaya ynelik bir

yaklamdr (cf. Haley, 1973; Ferber ve Ranz, 1973). Bu teoriler arasndaki
ztlklar ikinci derecede 100
nemli grebilmemize olanak tanr. Bunun yerine, dikkatimizi, topluma ve
eitli psikoterapi ve aile terapisi metotlarnn ierdii tamamlayc
olaslklara yneltebiliriz. Aile terapisinin bamsz bir metodu olmasnn
tesinde, Pozitif Aile Terapisi, dier teorik ve pratik bak alarn
birletirmeye ve onlarla iliki kurmaya alr. Bu demektir ki Pozitif Aile
Terapisi, dier yaklamlar terapi plan iinde tamamlayc ya da alternatif
olaslklar olarak grebilir (cf. Peseschkian, 1977). Pozitif Aile Terapisini
anlatmadan nce, tedaviye dair yaklamlarmzn ksa bir zetini vermek
istiyoruz: Aile terapisinde, aile, tedavi iindeki temel ilikilerin boyutudur.
Her insann, ailenin ve hatta insanlararas her ilikinin iinde varolan
bireysel kendi kendine yardm potansiyelini harekete geirmek bizim iin
nemlidir.
Genellikle yalnzca kk bir grup psikoterapiste affedilen yeteneiyani
problemler ve atmalarla farkllam, olgun bir ekilde baa kabilme
yeteneini aile ve aile yelerinde gelitirmeyi istiyoruz.
101
9. Pozitif Aile Terapisi Neyle lgilenir?
lkeyi dzeltmek istiyorsanz, nce blgeleri dzeltin. Eer blgeleri
dzeltmek istiyorsanz, nce ehirlere dzen getirmelisiniz. ehirlere dzen
getirmek iin, aileyi dzenlemelisiniz. Aileyi dzeltmek iin, nce kendi
ailenize dzen getirmelisiniz. Kendi ailenize dzen getirmek iin de kendi
kendinizi dzeltmek zorundasnz.
Ortadou'dan bu eski zdeyi, iinde yaadmz balantlar tarif eder.
Yaamn bir aamasndaki ufak deiikliklerin tm dzeni etkileyebilcei
nermesiyle yola kmamz gerekir. Konfys'n dedii gibi, her insan
medeniyetin ykselmesinden ve dmesinden sorumludur. rnein,
rveti bir memur tm sosyal kurumun itibarn zedeler ve hatta insann
sosyal yapya olan gvenini sarsar. Genellikle bu izole bir olay deildir ve
tm toplum rveti saylr. O zaman memurlarla ilikide rvet yar resmi
ekilde kabul edilir hale gelir.
te yandan, dzenin tmnde yer alan deiiklikler, aileyi ve bireyi
evreleyen artlar etkiler. Bunun bir rnei, Bat Almanya'da birok aileye
geni kapsaml deiiklikler getiren, yeni boanma kanunudur. Bu
aamada, Ortadou-nun bilgeliini izleriz. Ama Ortadounun bak as

bireyi tm deiikliklerin temeli kabul ederken, "Kendisi iyi olan herkese
iyidir" deyiinde olduu gibi, deiikliin eitli a-lanlardan gelebileceine
de inanrz. Birey, aile ve toplum
Pozitif Aile Terapisi Neyle lgilenir?
gibi birimlerle ilgilenirken, aslnda birbirleriyle sk iliki iindeki sistemlerle
urayoruz demektir. ok eyi kapsayan bu durumda, kii neden aileyi
Aile Terapisinin merkezi yaptmz sorabilir. Sosyal deiime veya bireyin
tek bana tedavisine odaklanmak da ayn ekilde uygun olabilirdi. Ama
aile hakknda daha nce sylediklerimizi hatrlayalm. Biyolojik ve sosyal
retim yeri olan aile, toplum iindeki olaylarda benzersiz ve merkezi bir rol
oynar. Kiinin kendine has niteliklerinden, bak alarndan ve
deerlerinden bahsettiimizde, sz dnp dolap sonunda onun iinde
byd evreyeyani ailesine gelir. Ayrca, toplumun sreklilii, kiinin
ailesinden edindii kurallara ve toplumu bir arada tutan sosyal deerlere
dayanr.
Bu ilevlerin yan sra ailenin bir baka nemli ilevi daha vardr. Yaamnn
ilk birka ylnda insan daha yumuaktr. ocuk hala biimlenmemi ve
farkllamam yeteneklere sahiptir. Bunlar grnr olmasa da varolduklar
kesindir. Bu yeteneklerin belirli ekillerde gelimesi, ocuun evresindeki
insanlara ve ailesinin sunduu frsatlara baldr. Baz durumlarda bu
yetenekler, bastrlacak veya dengesiz bir biimde geliecektir. Aile
iindeki, sadece gven ve umut deil, itimatszlk, aresizlik ve saldrganlk
gibi duygular da kii ilk nce en yaknna aksettirir. Bu kiiler, genellikle
insann anne babas, kardeleri, ocuklar, ei ve bykanneler,
bykbabalar, amcalar, daylar, teyzeler, halalar gibi geni ailenin
yeleridir. Bu gl duygusal iliki ve kiinin aile iinde ok zaman
geirdii gerei , aileyi ok nemli bir topluluk haline getirir. Bu toplulukta
atmalar hem ortaya kabilir hem de zlebilir.
Aile terapisi aileye bir sistem olarak bakar. Deiiklie tedaviye ynelik
duyarllkla bakldnda, sistemde hangi e-lemann deitii nemini yitirir.
Uygulamada bu ifade, Po-
102
103
zitif Aile Terapisinin zel bir psikoterapik inanca dayandnl-mamas
anlamn tar. Sreci ekillendirmenin birka deiik yolu olmas daha
nemlidir. Bunlarn hepsi aile terapisi olarak adlandrlabilir ve aadaki

ekillerde, tarif edilebilir.
HASTA BREY LE ALIMAK
lk bakta bu terapiyi aile terapisi olarak adlandrmak mantksz grlebilir.
Ama pragmatik bak asndan, bu yntem, atmann iinde yer alan
dier kiilerin tedavi seanslarna dahil edilemedii durumlar iin gereklidir.
Sistemin elemanlarndaki bir tek deiikliin tm sistemi etkileyecei
inan balamnda, Pozitif Aile Terapisinde kiiye hasta roln brakp
kendi durumunda terapist gibi davranma grevi verilir. Deneyimler gsterir
ki, bir ailenin terapiye kar koyduu ilk diren krlabilir ve tm aile
ynteme katlabilir. Dahas, kiinin hastadan terapist rolne gemesi
davran deiikliine frsat verir ve bylece tm aile stnde iyiletirici
etki yapar.
Tipik bireysel terapide bile, aile terapisine olan ynelimimizi
kaybetmememiz gerekir. Bireysel hastalarn yksek bir yzdesinin
ailelerinin tavsiyesi veya etkisi sonucunda terapiye geldiklerini grdm. Bu
delege vazifesi yklenmi hastalar aileleri tarafndan gnderilmiti. Evdeki
aile yelerinin aksine, bu hastalar terapiden yardm isteyecek cesarete
sahiptiler.
Bireysel terapide, hastann hafzasn kullanarak deneyiminde grlen aile
ilikilerini toparlad, klasik tera-' pist-hasta ilikisi gelitirilir. Bylece
hayal edilmi ve tek-. rar yaanlm bir varlk tekil eden aile; hasta iin
yorumlanmaya ve deerlendirmeye hazr hale gelir. Fakat Pozitif Aile
Terapisinde
yalnzca
iliki sorunlarnn
zmlemesini
yapmakla
yetinmeyiz; ayn zamanda zel konu ve hika 104
yeler kullanarak hastann sezgilerini de uyarm oluruz (cf. Peseschkian,
1979).
E GRUPLARIYLA ALIMAK (E TERAPS)
Bu gruplar aile topluluunun zel bir tipidir. ift, birlikte bir terapistin
yardmn ister. likilerindeki veya evrelerindekiocuklar, kaynpeder,
kaynvalde, i, v.sproblemler terapinin nesneleri haline gelebilir. Her iki
e de terapiye birlikte katlr ve orada sergiledikleri tavr, terapiste
birbirlerinden nasl etkilendiklerini gsterir. Terapist dorudan mdahale
edip onlarn davranlarn deitirmeye alabilir. Veya onlar atmay
farkl kavramaya ynlendirip, birbirlerine ait etkileim kalplarn deitirme
frsatna sahip olduklarnn farkna varmalarna yardm eder.
E terapisinde biraz tecrbesi olan herkes bilmelidir ki, terapiye gelen

iftlerin ou atmalar hakknda konuurken byk bask altndadr.
Sorunu tartrken birbirlerini paralayacak hale gelirler. Pozitif Aile
Terapisinde, hemen aslann kafesine girip, atmalar hakknda
konumaya balamayz. Bunun yerine, ifti bir arada tutan eyleri ve
atmann ilikilerinde nasl bir ilevi olduunu tartarak ie balarz.
Bylece atmann ierikleriyle u-faabileceimiz ortak bir taban
olutururuz. Bu eleri, solarn zecek deiik yollar arayabilecekleri yeni
bir duruma getirir. Tabii bazen bulduklar zm boanma reya ayrlma
olabilir.
EKRDEK ALE LE ALIMAK
Burada aile terimine dar bir adan bakarz. Baba, anne ve hala
ebeveynleriyle yaayan ocuk burada sz konusu 105
i
dur. atma deneyimi ve onun zm mmkn olduunca bu aile iinde
srdrlr.
Bu yntemin avantajlarndan biri de, aile yelerinin birbirlerinden nasl
etkilendiini belirleyen kurallarn gzlemlenebilmesidir. Ondan sonra bu
etkileim kalplan kavramlar olarak tarif edilebilir. rnein baba, ailenin
dier yeleri adna sorulan cevaplayarak, iletiimi kontrol etmeye
alabilir. Bireysel terapide hastann ailesiyle ilgili alglar ile alrz; ama
aile terapisinde ailenin kavramlar ve kurallarna direkt geiimiz
olduundan, onlara dorudan mdahale edebilme ansna sahip oluruz.
Sistemler teorisine dayal aile terapisinin aksine biz burada yalnzca
dorudan mdahaleye gvenmeyiz. Bunun yerine Pozitif Aile Terapisi, aile
kurallarn ve onlarn kavramsallamasn tanmlamak iin be aamal bir
mdahale sistemi kullanr. O zaman aile bu arac kendi kendine yardm iin
kullanr. Bu a-ra, aileye kendi pozisyonlarn netletirip, farkllatrmak iin
yardm eder ve yanl anlamalarn farkna varmalarn salar. Bu yntemle
ilikili bireysel tekniklere nmzdeki blmde deineceiz. Bu noktada,
tedavi yntemi terapiden kp kendi kendine yardm alanna girer. Hastalar
terapilerinin
erken
safhalarnda,
kendilerini
terapi
ortamndan
kurtarabileceklerini ve ellerindeki aletlerle atmalarn tek balarna
halletmeyi renirler. Tedavi yetenekleri bylece hasta-aile ve onun
yelerine aktarlm olur.
GEN ALE LE ALIMAK
ekirdek aileye ek olarak, yakn iliki iinde bulunulan dier kiiler de

tedavide yer alabilir: byk anne ve bykbabalar, amcalar, daylar,
teyzeler, halalar, aile dostlar, v.s. Grubun bykl sadece
dzenlemelere ynelik ne 106
derilerle snrlanabilir. imdi her zamankinden fazla kavramlarn canl tarihi
nemli bir rol oynar.
Kavramlarn "aile aac"ki bu aile davranlar ve kurallarnn geliimsel
tarihidirgenellikle hastann hafzas ve deneyimleri vastasyla kefedilir,
burada gerek eklini alr. Ynetmen olarak terapist aile iindeki dinamik
srelerin aa kmasn salar. nce ailenin sorunlarla ilgilenebilecei
bir atmosfer yaratr. Tarafsz bir seyirci (M. Stierlin, 1977) olan terapist, aile
yelerinin herbirine deerli bir insan olma hissini verir. Boszornenyi-Nagy
(1975) modelini izleyen terapist, aile yeleri arasndaki ilikilerde a-dalet
eitlii iin ura verir. Bu yntemin amac ailenin kendi kendisini
iyiletirmesini salayacak g birikimlerini harekete geirmektir. Pozitif Aile
Terapisi, ilerindeki -nemli iliki kurallar ve deerleri yklm olan aile
kavramlar ile urar. Ondan sonra bu kavramlar ailenin baz yelerini
incitmeden terapi seanslarnda tartma konusu edilebilir. nanyorum ki bu
dikkatli yntem, bazen deiime en uzak grnen bykanne ve
bykbabalarn bile Pozitif Aile Terapisiyle uyum iinde alabilip, ondan
faydalanmalarn salayan ana nedendir.
EKOSSTEM
Bu yntemde aile snrlarnn tesine geeriz. D temaslar ve sosyal
kurumlar terapiye etki eden deikenler olarak katlrlar. rnekleri;
anaokulu retmenleri, gzalt memurlar, i arkadalar, mdrler,
mfettiler, iverenler, doktorlar, klinik personeli, v.s dir. Kii iin nem
tayan tm insanlara ve kurumlara dorudan veya dolayl olarak yaklalr.
Terapide kullanlacak sistem; kiinin i yerindeki kurumlar, sosyal ve
devletle ilgili gruplar gibi dier altsis 107
temleri kapsayacak ekilde deitirilebilir. Bu yntem aile terapisini
btnler ve ailenin bamsz ve tek bana bir varlk olmayp, ekolojik
evrenin bir paras olduu gereini dorular. Bu bak as, amac tm
poplasyon iin mmkn olan en yksek psikolojik sabk seviyesi olan
toplum psikolojisi ile uyuur. Bu yntem psikolojik yaralanmalarn nceden
nlenmesinin nemini vurgular. Bylece bireyin zorlu durumlar halletme

yeteneini gnlk hayatnn iinde gelitirmeye alr (cf. Sommer et al.
1978). Toplum psikolojisi, psikoterapistin hastalarn kendisine gelmesini
bekledii allm uygulamasndan farkldr. Bu uygulama gerekten de bu
tarz bir psikoterapinin snrlarn izer nk herhangi bir sebepten dolay
terapiste gelemeyen insanlar tedavi edemez. Fakat toplum psikolojisi,
hastalara bizzat kendisi aktif olarak ulap, bu snrlamann tesine
gemeye alr. Bunu gerekletirerek, aile, eitim ve evlilie ynelik
danmanlkla ilgilenir ve ayn zamanda fiziksel ve psikolojik sal tehdit
eden, ie ilikin risklerle urar.
Bu anlamda Pozitif Aile Terapisi kendini "Ekoterapi" o-larak grr. u anda
Pozitif Aile Terapisi, toplum psikolojisinin denenmi bir modeline sahip
deildir. Fakat toplum psikolojisinin prensiplerini bireylerin, iftlerin ve
ailelerin tedavisine uyarlamaya alr. Dahas, Pozitif Aile Terapisinin
aralarn toplum psikolojisine btnleyip, tedavide kullanabilecek yeni
yaklamlara yol aabilmemizi salayacak bir sra olaslk grrz. Ve tm
bunlara tersten bakarsak, her terapinin ekolojik sisteme bir mdahalede
olduunu grrz. Bylece aile terapisinde ve hatta hasta bir bireyin
tedavisinde sosyal veya politik bir etki yaratlabilir. E-kosistem iin olumlu
gelimeler, insanlar arasnda daha iyi adapte olabilme, ailevi ve sosyal
karmaklklardan syrla-bilme, daha retken alabilme yetenei ve
kiinin evresi 108
ne pozitif tepkiler verebilmesi gibi kavramlar ierir. Bu deiimlerin nemi
yalnzca, toplumun ideolojisi ve deer sistemlerinin altnda tayin
edilebilir.
Ekoterapiyle birlikte, kendi kendine yardm iin varolan tm genel
kaynaklar, rnein ngrc "halk terapisi" (cf. Peseschkian, 1977),
aratrmakta yarar vardr.
Ana hedef, kiinin kendi davranlarnn etkilerine duyarllk hassasiyet
kazanp, daha sonra bu bilgiyi kendi ruh sal iin kullanmasdr. Bu
hedef, sorunlar ve atmalarn terapinin kendi iinden deil, kiinin gnlk
hayatndan, ailesinden ve iinden kaynakland gereini bilmesidir.
Pozitif Terapi, bylece salk sorunlaryla uraan herkese; psikoterapistler,
doktorlar, psikiatrlar, sosyal hizmet uzman, hemireler ve salk
danmanlarna yaklar. Bu gruplarn tesinde, ayn zamanda retmenler,
avukatlar, i adamlar, zel retmenler, ebeveynler, genler, ocuklar ve
insanlararas ilikilerin problemlerine gz yummayan herkesle konuur.
POZTF ALE TERAPS, TM DZEYLER DKKATE ALMAYA ALIIR

Pozitif Terapi, terapistin atmalar zel bir hastayla m hallettiiyle veya
terapistin dorudan veya dolayl yoldan hastay belli bir zmemi
ynettii ile ilgili deildir. Terapist de ncelikle byle izole edilmi bir
bireysellikle ilgili deildir. Terapistin partnerleri, aile yeleri ve canl bir
kurum olan ailedir. Aile varolan atmalarla uramaya, alternatif
davranlar denemeye ve bylece olas zmler hazrlamaya tevik edilir.
Ailenin veya en azndan baz aile yelerinin terapide bulunmasn
gerektiren geleneksel aile terapisinin aksine, Pozitif Aile Terapisi aile g 109
rn; halihazrda garantilenmi olan aile gerei olarak, kiinin aileyle
ilgili alglarnda hkm srerken ve insan-lararas ilikiler iinde dikkate
alr. Pozitif Aile Terapisi, sosyal kurumlara dikkatini vererek, bireysel
terapiden toplum psikolojisine uzanan seriyi kapsar. Kii nereden balarsa
balasn, merkez hala ailedir: nk aile, bireyin sosyallemesini yaad
orijinal grup ve duygusal nem tayan her zaman geerli ilikilerini
ekillendirdii yerdir.
Bu yzden yalnzca, bireyi harekete geiren eitli gdleri ve itkileri
mikroskop altnda inceliyormuuz gibi ilerli-yemeyiz. Bunu yerine, ayn
zamanda gzle grlebilen (makroskopik) izlenimleri de k noktamz
olarak almalyz. Bu (makroskopik) sre; sosyoloji ve sosyal psikoloji,
karlatrmal kltrel psikoloji, grup ve evre psikolojisi, ve aile
psikolojisinde yaananlara benzer. Bunlarn tmnde, ilikiler ve
etkileimler dikkatle izlenir. Mikroskopik sre, bireyin kendi iidekeri,
yani psikanaliz veya derinlik psikolojisinde geleneksel olarak ortaya
karlan olaylarlan, aa karr. eitli byltmeleri kullanma sras
belirtilmemi olsa da, bir insan gerekten anlama noktasna ulamak
istiyorsak tm bu olaslklar aklmzda tutmalyz.
Aile terapisi ve psikoterapinin allm yntemlerinin uygulanabilirlii,
iletiim asndan varolan engeller yznden snrlanmtr. imdiye kadar,
bu
engeller
poplasyonun
byk
blmnn
psikoterapiden
faydalanmasna mani oldu. Lisan engeli sorunu Pozitif Aile Terapisinin
nem verdii bir konudur.
4. Blm
Pozitif Aile Terapisi'nin Aralar
POZTF SRE N BR METAFOR
Pozitif sre u duruma benzetilebilir: Bir adam ok borcu olduunu

kefeder. Bu durum onu uykusundan eder. Bunalma girer ve intihar etmek
ister. Bundan bir arkadana yaknr. Adam sorunlarnn tmn anlatrken
arkada sabrla onu dinler, ama konumaya baladnda borlardan hi
bahsetmez. Bu adam ok artr. Borlar tartacana arkada, adamn
sahip olduklarndan, parasndan ve ona yardm etmeye hazr
arkadalarndan bahseder. Birden bire zntl adam sorunlarn yeni bir
k altnda grr. Enerjisini sorunlar ve borlaryla tketmeyi brakp,
gerekten sahip olduu kabiliyetlere konsantre olduunda, problemini
zecek yeterli gce ve kaynaa sahip olduunu kefeder.
110
111
1. Pozitif Aile Terapisinin Dayana
nsan, ne gzel bir iilik! Aklyla nasl da soylu! Yetenekleri nasl da
snrsz! ekli ve tavr, hareket halinde ne kadar akc ve tatl, tpk bir
melek gibi! Sezgisiyle nasl da bir tanr gibi!
Shakespeare
1968 ylndan beri, Pozitif Psikoterapi adn verdiim yeni bir bireysel
yardm ve psikoterapi kavram zerinde almaktaym. Bu metodun
prensipleri ve teknikleri, Positive Psychotherapie: Theori tnd Praxis einer
Neuen Methode adl kitabmda tm ayrntlaryla aklanmtr. imdi de
aile terapisi erevesinde bu kavramn nasl uygulanabileceini tartmak
istiyorum.
POZTF BALAMA NOKTASI
Rahatszlklar ve hastalklar, koruyucu tp ve psikoterapi ile ie balayan
gnmz psikolojik tedavi yntemleri; kiinin rahatszlklarn olduu kadar
yeteneklerini ve geliimsel olaslklarn ieren bir metod gereksinir. nsann
balangtaki yetenekleri, temel yetenekler ve gerek yetenekler ile
ilgilenen Pozitif Aile Terapisi, bu sayede eitli sosyal snflardan insanlar
tedavi edebilecei ve kltr-leraras problemleri aydnlatabilecei bir
noktadadr. Balama noktas, nce iki sorunun cevaplanmasn gereksinir:
113
Herkesin ortak noktalar nelerdir?
nsanlarn birbirlerinden farkl noktalar nelerdir?
Hastaya kolay kabullenebilecei yeni dnme yollar yaratabilmek ve

terapi ve kendi kendine yardmda yeni bir itici g salamak iin tp,
psikoterapi ve psikiyatrinin genel kavramlarn Pozitif Aile Terapisi
balamnda aklamaya alyoruz.
Pozitif Aile Terapisinde kii, eski hasta roln brakr ve kendi kendine
yardm iin kullanabilecei olanaklarn farkna varr. Pozitif, aile ii anlay
iin ortak zeminleri vurgulamamza ve bylece terapi iin bir baz
oluturabilmemize izin verir. Bu durum ailenin rahatszlklaryla sistematik
bir ekilde ilgilenmemize olanak tanr.
ERKLE LGL YNTEM
Psikoterapatik, psikolojik ve pedagojik literatrde ilevsel ve dinamik
ilikilere ar dikkat edilmesi genel bir durumdur. Buna ramen biz,
eitimin (yetime), i atmalar ve insanlar arasndaki atmalarn
ieriklerini eletirel ve sistematik bir biimde incelemeyi kendimize grev
edindik. Baka bir deyile, insanlar genellikle bir eyin nasl olduunu
sorarlar (atma yntemi). Ne olduu ve o-nu belirleyen ierikler imdiye
kadar yzeysel konular o-larak, keyfi seilen rneklerle deerlendirilmitir.
eriklerin sebepleri ve hastalklarn durumlar zerine yaptmz
aratrmalar, gerek yeteneklere ve kavramlara dek u-lar. Bu durum,
fiziksel ve psikolojik semptomlara zel bir anlam ykleyen ve ailenin kan
atmalar ne ekilde halletmeye eilim gsterdiini belirleyen, ailenin
oyun kurallarn zme meselesidir. Oyun kurallarn inceleme
Pozitif Aile Terapisinin Dayana
yntemi iki eyi baarmamz salar; ailenin varolan kendi kendine yardm
kapasitesini anlayabilir ve ayn zamanda ailedeki atmalarla
ilgilenebiliriz.
BE EVREI POZTF ALE TERAPS
almalarmz iin ek bir motivasyon da, mmkn o-labildiince etkili ve
ie yarayan, atma merkezli bir terapiye olan gereksinimdir. Bu strateji;
gzlem-uzaklatr-ma, envanter /aratrma-bilgi toplama durumunda
tevikli
cesaret vermek, szelletirme ve hedeflerin geniletilmesi ["
konularna blnmtr. Bu be evre, psikolojik tedavi I jj' yntemlerinin
hatta birbirinden ok farkl olanlarn bi-[.$
lenasl birlikte
alabileceklerini gsteren bir modeldir.. Gelecek blmler Pozitif Aile
Terapisinin aralarnn, tedavi aamasna ve kendi kendine yardm
balammda nasl kullanlabileceini tarif ediyor. Pozitif Aile Terapisinin
dayana, tedavi aamasnda birbirinden ayrlmaz olduu halde, ayr ayr
aklanacak. Bir hastaln olumlu ynlerine bakarken, hastaya ve ailesine
hastaln belirtilerini brakp arkasmdaki atmayla savama frsatn ve-
ririz.Bu atma, ierikleri balamnda aklanr. Pozitif Aile Terapisinin be

evresi, atmann kendisinden uzaklap onunla baetme yollarn
bulmamza yardm eder.
114
115
2. Pozitif Balama Noktas
KARGA VE TAVUSKUU
Sarayn bahesinde, siyah bir karga portakal aacnn dallarndan birine
tnemi. Aadaki imlerin stnde bir tavusku kaslarak geziniyormu.
Karga, "Sarayn bahesine bu kadar tuhaf bir kuun girmesine nasl izin
verdiler? Sanki sultann kendisiymiesine kaslarak dolayor. Hem de bu
son derece irkin ayaklaryla! Tylerinin rengi de mavinin berbat bir tonu!
Ben asla byle bir renge tahamml edemezdim. Kuyruunu da bir tilki gibi
ardsra sryor" diye gaklam. Karga susup, sessizce gelecek cevab
beklemeye balam. Tavuskuu bir sre susmu, sonra hznl bir
glmsemeyle konumaya balam. "ddialarnn gerekle bir alakas
olduunu sanmyorum. Hakkmda sylediin kt szlerin hepsi yanl
anlamalardan kaynaklanyor. Srtmdaki tyler kabarp, gdm boynumu
arptana kadar bam yukarda tuttuum iin bana kasnt diyorsun.
Aslnda herey olabilirim ama burnu byk deilimdir irkin taraflarmn
farkndaym ve ayaklarmn da buruuk bir ksele gibi olduunu biliyorum.
Bu beni gerekten o kadar rahatsz ediyor ki, irkin ayaklarm grmemek
iin bam olabildiince yukarda tutuyorum. Sen yalnzca irkin taraflarm
gryorsun. Benim iyi noktalarma ve gzel yerlerime gzlerini
kapatyorsun Dikkat etmedin mi? Senin irkin dediklerini insanlar
beeniyor."
P. Etessami, ranl air
116
Pozitif Balama Noktas
Hastalar sadece hastalklar yznden deil, ayn zamanda konulan
tehisin onlarda uyandrd umutsuzluk yznden de ac ekerler. Olaylar
arasndaki bu iliki, tarihsel ve kltrel olarak kesinlemitir. Sonuta,
insanlarn yetenekleri ve hastalklarnn tanmlar, yalnzca tek bir model
zerine dayandrlmaz; dier insanlarn davranlar, dier teorik eilimler
ve dier kltrlerden kan dnce ekillerini de ierirler.
DELLSZIK PRENSB
nsann farknda olabilme kapasitesinin byk blm 'yok'luk (nonic)

prensibine dayanr: Bir eyin gerekte nasl olduundan bahsedilmez, onun
yerine ne olmad anlatlr. Birisine iinin nasl olduu sorulduunda, "Fena
deil" diye yantlama eilimindedir. Bu cevap ou eyi sylenmeden
brakr.
Benzer
ekilde,
geleneksel
psikoterapi
insan
imgesini
psikopatolojiden alr. Hastalklar tarif eder ve bu rahatszlklar
iyiletirildiinde saln geri kazanlacan belirtir.
ok ender durumda kii salkl olduunu onaylatmak iin bir terapiste
gideceinden, bu gr bir para dorudur. Daha ok, kii hastalnn
tedavi edilmesi iin terapiste gider. Bu dnce uyarnca, tp, hastann
deil hastaln tedavi edilmesi neticesiyle, Delilsizlik prensibini gelitirdi.
Bu yzden hastalk, terapist ve hasta arasna kara bir bulut gibi ker.
Terapistin dikkati hastala odaklanr. Hasta, terapistin dikkatini sadece
hastal nedeniyle ekebileceini hzla renir. Bylece hastalk gitgide n
p-ana kp daha korkun grnr ve kiinin kafasn megul eden olumsuz
deneyimleri hastaln tekrarna ve hastann nevrotik fikirler edinmesine
kadar uzanr. Bilisel
117
dzeyde, bu durum hastann, atmasn hallederken kulland bozuk yolu
simgeleyen fikirlere gre hareket etmeye devam etmesi anlamna gelir.
Bunun bir rnei de, terapistin de sz hakk bulunan bir alan olan,
hastaln belirtilerinin seimidir. Psikoso-matik bir hastaln tm
manzarasnda, tek bir semptoma (hastalk belirtisi) rastlamak ok enderdir.
ou zaman, birbirine parallel giden birka farkl semptom vardr ama
tedaviyi yklenen terapist belirli bir grup semptoma o-daklarur. Kalp
rahatszl ve depresyondan ikayet eden bir hasta, deiik ekillerde
deerlendirilecektir: Psikiyatrist depresyonla urarken, bir dahiliye
uzman ncelikle kalp rahatszln inceleyip, tedavi edecektir. Ayn anda,
uzmanlarn her biri hastaya, hastal hakkndaki grlerini ve
semptomlar hakknda kendi zel yorumunu sunacaktr. rnein, bir bayan
hastaya aada verilen deiik cevaplar ele alalm; farkl kaynaklarna
ramen hepsi de fiziksel yaklam tekrarlam.
Otuziki yandaki hasta, huzursuzluklar, mide problemleri, baanlar, karn
blgesinde rahatszlklar ve o-muzlarndaki, kollarndaki arlardan
yaknyordu. Tedavi nce dahiliyecinin mide problemleriyle ilgilenmesiyle
balad. Bir gei devresinde, ortopedist, omuz ve kollardaki arlar
ultraviyole nlaryla tedavi etmeye alt. Sonra bir psikiyatrist,
huzursuzluklar ve depresyonu iin sakinletiriciler ve antidepresan ilalar
verdi. Ama daha sonra kadnn baarlar onu, hastalna trigeminus

nevralji tehisi koyan bir ona gitmeye zorlad. Dahiliyecisi iki yl sonra onu
bir psikoterapiste gnderene kadar, kadn bu tehisten tatmin olmu gibi
grnyordu. Terapi sresince, kadnn hastalnn tm belirtilerinin
aslnda, fizik 118
Pozitif Balama Noktas
sel hastalk
zann uyandran
bulunabileceini ortaya kt..
bir
psikolojik
atmada
aranp
Kadnn atmasna elik eden d olaylar; evlilikle ilgili problemleri, ok

sevdii aabeyinin lmn ve iini kaybetmesiydi. Hasta psikolojik
atmasn bastrmt a-ma daha nce bahsettiimiz semptomlar
reterek tepki vermiti. Bu fiziksel tepki, onu tedavi eden doktorlarn
desteini kazanmasna yol at. Psikoterapiye olan ilgisi nedeniyle, yalnzca
dahiliye uzman belirtiler arasndaki ilikiyi grd ve kadnn, sorununun
kklerini ortaya karan baarl bir tedaviye balamasna frsat verdi.
AYIRT ETMEY RENMEK
Terapi uygulamalarm sresince, sk sk bir yanl anlamayla karlatm.
Eer bir ocuk ateliyse, ba ve karn aryorsa veya kalp rahatszl
varsa, ona zel bir ihtimam gsteririz. Ama bize gre ocuk "tuhafyani
alk olduumuzdan farkldavranyorsa veya kaba ve asiyse,
hogrmz hzla snra dayanr. Baka bir deyile, olumsuz ve saldrgan
bir ekilde tepki gsteririz. ocuun bu davrannn bir hastaln belirtisi
olabilecei gereini ok sk gzden karrz. Fiziksel hastalklara daha
fazla deer verme eilimimizin belli sonular vardr: Eer kii hastaysa,
doktora gider. Fakat hastaln psikolojik olduu ak olsa da kii bir
terapiste gitmeyi ok ender akl e-der.
Evliliin ne kadar iyi olduunu anlamak iin boanm olmak m gerekir?
Saln deerini anlamas iin insann kalp krizi mi geirmesi gerekir?
Kiinin akl salnn -nemini anlamas iin intihar eden birini mi
tanmaldr? zgrln ne kadar harika olduunu bilmesi iin insa 119
nn hapse girmesi mi lazm? Trafikte dikkatsizliin byk riski olduunu
anlamas iin insann arabasn hurdaya evirmesi art mdr?
Psikolojik
atma
ve
rahatszlklar,
kural
olarak,
psikoterapi
uygulanmasndan deil, gnlk hayattan karlar. rnein, evlilie ait
problemler ncelikle elerin birbirleriyle ve dier sosyal ilikilerinde geliir.
Bir ein veya sevgilinin ihaneti durumunda; bir bak veya tabancayla
"hak" aramak ve "erefini kurtarmaktan baka tepki yntemleri de vardr.
Kii zntsn alkolle boabilir; uyuturucu kullanarak daha iyi bir dnya
bulmaya alabilir; kendisi de ihanet ederek almaya alabilir. Ama kii
ayn zamanda bir frsatn bulup, aktif bir ekilde sorununu halledebilir.
Bunlarn tm kendi kendine yardmdr.
Ama kendi kendine yardmn baz ekilleri, daha fazla sorun ve fke
uyandrma dezavantajna sahiptir. Bu tamamen her iki taraf iin kabul
edilebilir ve uygun ltler bulma sorunudur. Elinizdeki kitap bu tarz
metod-lar gsterir.
3. "Pozitif Aile Terapisi" Nedir?
Salkl insan, problemleri olmayan insan demek deil; ama bu problemleri
halledebilecek pozisyonda olan insan demektir.
Pozitif Psikoterapinin ilkesi
"Pozitif' terimi genellikle ahlak kategorisi gibi kullanlr. Bu terim, pozitif
olarak adlandrlan deer yargsnn aksine, iyi ve kt iin standartlar
belirleyen deer sistemine dayanr.
Pozitif aile terapisinin aratrd ite bu ilikisel sistemdir. Burada pozitif,
ilave bir anlam alr. Orijinal kullanmnda (Latince positum) olduu gibi, bu
kullanmnda da gerek ve var olan ifade eder. Gerek ve var olan eylerin
atmalar ve hastalklar olmas gerekmez, ama ayn zamanda her insanda
doutan varolan yetenekler de olabilirler. Her eye pozitif bir adan
baklmas gerektiini sylemiyoruz, daha ok Pozitif Aile Terapisinin kritik
davranlar ve yetenekler arasnda ayrm yapmaya altn sylyoruz.
Yalnzca bu yntem sayesinde, duraan, ve daha az atma ieren
davranlarn semptomlardan a-yrabiliyoruz. Bu yntem, hastay ve
evresindekileri varolan problemlerle daha etkin yollarla uramaya
hazrlar.
Ayrt edebilme yetenei, fiziksel, zihinsel ve sosyal ilevlerimizin tmne
temel oluturur. Tedaviye ynelik mdahale, kullanlan belirli metodu
dikkate almadan, hastann daha kesin ve uygun ayrmlar yapabilmesini
120
121
salamak iin yaplan bir giriimdir. Bu yetenek hastann, kendi belirli

hedeflerine uygun ekilde, artlarn gerektirdiklerine cevap verebilmesini
salar.
Geleneksel baka gre, hastalk terapist ve hastann a-rasnda durur.
Geleneksel Yntem
Terapist
Hastalk
Hasta
Hastal yerine hastann yenileyici glerine konsantre olduumuz anda,

terapist ve hastas arasndaki iliki yeni bir nitelik kazanr:
Pozitif Yntem
Terapist
Yetenekler Hastalklar Hasta
Eitim, tedavi ve psikoterapinin temelinde yatan prensipler, zellikle bu

devirde kabul gren insan imgesine dayandrlmtr. nsann bu imgesi,
kendi ebeveyn ve hemcinsleriyle olan deneyimlerine olduu kadar,
toplumsal geleneinde veya bakalarnda yaygn olan deneyimlerine
dayanr. Bu deneyimler; toplumdan topluma deiebilir veya hakim felsefe
ya da dinin ortaya koyduu deer sistemine baldrlar.
Eskiden, zellikle eski Yunan'da, psikolojik rahatszl olan kiilere sayg
gsterilirdi, nk tanrlarn dnyasyla zel bir balantlar olduu
dnlrd. Hristiyanln erken alarmda, ak hastalarna merhamet
duyulurdu. Damgalanm ve dlanm kiiler olarak, akl hastala"PozitifAile Terapisi" Nedir?
rnn sa'nn dikenli tacn taktklar yorumu yaplrd. Bunu karlk Ortaa
Avrupasnda, akl hastalarn eytann ve cinlerin zaptettii dnlrd.
eytanlar kovmak iin eytan karma ayinleri, ikenceler, lavmanlar, v.s,
yaplrd. Genelde ak hastalar tmarhanelere kapatlr, zincire vurulur
veya cad damgas yerlerdi. Ondokuzuncu yzyln sonlarnda, bilimsel
yntemler benimsenip, doktorlar psikolojik rahatszlklar iin fiziki nedenler
aramaya baladklarnda, insanlar problemlerin kkeninde evresel
artlarn yattna inanmaya baladar. Gerekten hastalklar hakknda
eitli fikirlerin gelitii bu devirde byk erlemeler yaand. Klasik
psikiyatri, bu devirdeki gelimelerden domutur.
Bu gelimelerle birlikte, ilgi, kiisel deneyimlerin nemine ve ev, okul ve
toplumdaki sosyal evrenin etkilerine odaklanmtr. Tm bunlardan,
psikolojik dzeyde davranlar ve yaantlar deitirme yollarn arayan
psikote-rapiye ynelik dnce ekli domutur. Sigmund Freud gibi
ncler, zamann psikososyal artlar iindeki nevro-tik rahatszlklarn
sebeplerini kefettiler. Sonunda insanlar psikosomatik (psikolojik kkenli

beden hastalklar) hastalklar ve hatta psikozlar psikosomatik
varsaymlarna gre almaya baladar.
Okullarn ve tedavi edilen hastalklarn eitliliinden, bir dizi yntem
geliti: bireysel tedavi, grup terapisi, analitik terapi, derinlik psikolojisine
dayanan psikoterapi, davran terapisi, v.s.
I
i
122
123
4. nsann Pozitif mgesieitliliin Birlii
Sizler bir aacn meyveleri ve tek bir daln yapraklarsnz.
Bahai inanndan
Pozitif Aile Terapisi kavram, istisnasz her insarun iki temel yetenee sahip
olduu grne dayanr: Bilme yetenei (bili) ve sevme yetenei. Bu iki
yetenekte her insann gerek doasna aittir. Bedenini evreleyen artlara,
evresine ve iinde yaad aa (ve an ruhuna) dayanarak, bu
yetenekler f arkllar ve bylece tam karakter zellikleri oluur.
^
Temel Yetenekler ve Onlarn Gelime artlan
Zaman (Zaman ruhu gerei)
TEMEL YETENEKLER VE GEREK YETENEKLER
Szn tam anlamyla, din ve hayat felsefesi olmadan psikoloji olmaz. Ne
zaman psikolojiyi, yani insanolunu,
124
nsann Pozitif mgesieitliliin Birlii
tarif etmeye alsak, ounlukla farknda olmadan bei bir hayat
felsefesinden kan standartlara bavururuz. rnein, insan belli drtlere
tepki veren bir makine veya gdleri, toplumsal normlar tarafndan
devaml kontrol altmda tutulmas gereken bir varlk olarak grlr. nsan,
kaltmnn eseri, zgr irade sahibi veya evresinin bir -rn olarak da
grlebilir. Bir insana onu nasl gryorsak yle davranrz. Bu bile tek
bana, insan resmimizin dini ve felsefik altyapsn farketmemizi salar.
TEMEL YETENEKLER
Metapsikoloji olarak, Pozitif Psikoterapi kavramnn temeli; her insann,
mevcut gelime, doumundan, yandan, cinsiyetinden, rkndan,
snfndan,
tip
bilgisinden,
hastalklarndan
veya
sosyal
"anormallikler"inden bamsz olarak, iki temel yetenee sahip olmasdr:
"bilme" (alg) yetenei ve sevme yetenei (duygusal dnyas).
a) Bilme Yetenei (Alg): Her insan gerekliin iindeki ilikiyi bilmek ister.
Elmann niye yere dtn, aacn niye bydn, gnein neden
parlad-n, neden hastalklar ve zntler olduunu sorgular. nsan ne
olduunu ve nereden geldiini bilmek ister; byle sorular ve cevaplarn
aramak- alg yeteneidir. Eitim iinde bilgi salanmasndan alg geliir.
Oradan da ikincil yetenekler geliir: dakiklik, dzenlilik, temizlik, naziklik,
drstlk ve tutumluluk.
b) Sevme Yetenei: Alg yeteneinin geliimi, insann baarsn veya
baarszln etkiler. Bu yeteneklerden treyen deneyimler, insann his
dnyasna
125
yani duygusal ilikileri ifade eden sevme yeteneineaittir. Sevme
yetenei ileriki geliiminde, sabr, zaman, temas, kendine gven, gven
duyma, umut, inan, phe, emin olmak ve birlik olmak gibi birincil
yeteneklere ular.
Bu iki temel yetenek, herhangi bir kltrel etkiden nce geliir ve sonra
gerek yetenekler (birincil ve ikincil yetenekler), beden, evre ve zaman
l parametresiyle balantl olarak geliirler.
Gerek yetenekler, dinler, kltrler, atalar, ebeveynler, kltrel rnekler
(okul, toplum ve ahlaki kurumlar) tarafndan oluturur. Buna ramen, alg
ve sevme yetenekleri, her insann doasnda vardr. Bu basite unu ifade
eder; her insanasl doas iindeiyidir.
ETLLN BRI
evrenintoprak, yamur, bahevanetkisiyle yeeren yeteneklere sahip
bir tohum gibi insan, evresindeki dnyayla kurduu yakn ilikiler
balamnda yeteneklerini gelitirir. Bunun iin iki temel yetenekleri saf bir
biimde deil, ama aile ve toplum ii ilikilerden ve kiinin yaamndaki
deneyimler sonunda ortaya kan formlara gre deerlendiriyoruz. Tm
dier yetenekler (bak. gerek yetenekler), temel yeteneklerden ve
evrelerindeki zel gelimeden doar.
Temel yetenekler hipotezi, nsan temelde iyidir, ifadesinden baka bir ey

deildir. Bu rk, sosyal snf veya psikolojik tipleme iermeksizin geerlidir.
Temel yetenekler yalnzca salkl insanda var demek deildir; onlar fiziksel
ve psikolojik rahatszlklar olan hasta kiilerde de eit e 126
nsann Pozitif mgesieitliliin Birlii
kilde mevcuttur. Eer bu yetenekler gizlenmi, ihmal edilmi veya
dengesiz bir ekilde gelimise, ak veya gizli atmalarn domasna
kar hassasiyet var demektir.
Dier bir deyile, hi kimse doutan kt deildir. Birisine tahamml
edemiyorsak belki de onun d grnn beenmiyoruzdur. Eer
birinden nefret ediyor, onun yznden zlyor ve ondan uzak durmaya
alyorsak, sebebi; onun grlerinin bizimkinden farkl olmas veya bize
yeterince kibar davranmamas, bizi daima bekletmesi veya bizi rahatsz
eden isteklerde bulunmas olabilir. Birinden holanmyor olmamz, bizi bir
kez hayal krklna urattndan ona gvenmememiz gereine
dayanabilir. Ama irkin bir insandan irkin olduu iin ve nezaketsiz
birinden nazik olmad iin veya gvenilmez bir insandan gvenilmez
olduu iin nefret edemeyiz. Bizim irkin bulduumuz insanlar bakalarnn
gzne gzel grnebilir. Bize kaba grnen insanlar bizim beklediimiz
tarzt da bir nezaketi renmemi olabilir veya belki de onlara bir nezaket
anlayyla henz karlamamzdr. Ar-. gvenmediimiz kii, baka
alanlarda ya da baka bir aman gvenimizi kazanabilir. Medeniyet
seviyesinin bile zyle bir alakas yoktur. lk atalarmz parmakla-lyla
yemek yiyor, elbise giymiyor, evde su tesisat bulun'durmuyor, niversiteyi brak anaokuluna bile gitmiyordu. Tm tarihsel
farklara ramen onlar da insand, aynen, bugn dier kltrlerde yaayp
deiik normlar temsil e-den ama temelde bizimle ayn olan insanlar gibi.
rnek gstermek gerekirse, biz bile, temizlik, dakiklik, yeterlilik gibi gurur
duyduumuz her eyi renmek zorundaydk. Ve onlarla birlikte, onlara
elik eden atma hassasiyetini de rendik.
127
Fiziksel yaralanmalar veya evresel artlar olsun, eitli sebeplerden dolay
ou insan yeteneklerine uzanan doru yolu bulamyor. Tabii, normalde
sevme ve bilme yetenekleriyle ifade edilen ara fonksiyonlarn, youn
terapiden sonra bile sorunun hafifletilmesine izin vermeyecek kadar
tkand olaylara da rastlanabiliyor. Ama ara fonk-siyonlarndaki

bozukluktan dolay hastaln grnte umutsuz bir tahmininden yola
karak temel yeteneklerin olmad sonucuna varmak ne mantkl ne de
kabul edilebilir bir durumdur. Durumun aresizlii, yalnzca rahatszln
fonksiyonundan deil ayn zamanda tarihsel olarak kesinlemi mevcut
tedavilerden kaynaklanr. Tehise dayal bir karar, gerekli terapistin nesnel
kaidesinden inme cesaretini gsterip, "Onun iin yaplabilecek bir ey yok,"
demektense, "Henz ona yardm edemiyorum" demeyi kabul etmesini
gerektirir.
Bu bak asndan, nevroz ve psikozlar, temel yeteneklerin dengesiz
farkllatklarn ifade eder. Terapinin hedefi, varolan engelleri bir kenara
atarak, kiinin sevme yeteneini, bilme yeteneini destekleyecek (veya
tersi) bir yere oturtarak btnlemenin yolunu amaktr.
Hangi kayanaa dayanarak bu tehlikeyi, birlie gelen bu tehdidi
anlamalyz? insan, eitli elementlerin ve paralarn birbirleriyle belirli
ilevleri olduu bir sistem olarak deerlendirilebilir. Eer bir para veya
ilevsel balant bozulursa, tm sistem etkilenir.
Birlik, bir organizmann kendi kendisini destekleme e-iliminde olmasn da
ierir. Bu durum, kendi kendini koruma ve normal gelimede de ok ak
grlr. Alk, beslenme isteini aa karr, bu duygusal seviyede de
yaanan bir gereksinimdir. Bu noktada, ancak yemek bulunnsann Pozitif mgesieitliliin Birlii
duunda, eksiklik giderildiinde ve insan tekrar ihtiyalarnn giderildiini
hissettiinde biten bir aray balar. Bu rnei ruhsal aleme uygularsak,
hem yaanan hem de yar anamayan deneyimlerin neden psikolojik ve
fiziksel rahatszlklara yol atn grrz.
Yaanm bir olay, insann muhatap olduu kii iin -zel bir nem tayan
belli davran normlaryla yzlemesini ierir. rnein bir ocuun
alkanl olaanst bir nem tayabilir; ebeveyni ocua bir sr
grev ykleyip, onu her zaman megul edebir. Ama bu durum ocuun,
hayal gcn kullanma yeteneini ve onun yandaki biri iin gerekli
deneyimleri salayan arkadalk ilikilerinin geliimini engelleyebilir. Bu
durumda, hem yaanan, hem de yaanamayan deneyimler atma
kaynaklar
olabilir.
Bir insan eine ayn zamanda atmalar, zorluklar, problemler ve krizler
yaatabilir. Ama ee ayn zamanda varolan problemlere olas zmler ve
daha fazla gelime olana da verilmitir. Bu yzleme hayatm birok
alannda geerli olabilir: ocuk ve ebeveyni arasndaki ilikide, anne

babann birbiriyle ilikisinde ve yakn akrabalar ve dier insanlarla olan
ilikilerde. Ac ekmekte yalnzca ac, atma da sadece tehlike grmek
hatadr. Bu tarz bir gr, ocuk yetitirmede ve psikoterapide ciddi
sonular dourabilecek yanl anlamalara yol aar.
Onun iin bir rahatszln, zntnn veya snamann yalnzca "neden"ini
aratrmak yeterli deildir. Bu o-|iaylar, ayn anda "ne iin" sorusu da
sorulmazsa zlemez. "Ne iin?" sorusuyla yaplan bir aratrma, yeniden
btnleme demek, yani birlie ve ileri gelimeye kar bir eilimdir.
129
128
Birliin kayb olarak yorumlandklarnda, hastalklar ve rahatszlklar
anlamsz olmaktan kar. Bu hastalklarn, kiilik iindeki birliin yeniden
kurulmas veya gelitirilmesine yardmc olma da zel anlamlar vardr.
130
5. Temel Yeteneklerin Literatrdeki Yeri
Temel yetenekler hipotezinin, daha nce benzer ekilde Bahai dininde ne
srldn kefettim (cf. Peseschki-an, 1977, pp. 103-6). Temel
yeteneklerin prensipleri bir ok ekilde ifade edilmitir. Sigmund Freud, haz
ve gereklik prensiplerinin ikiye ayrmn kullanr. Guilford (1965),
evrensel eilimler ve karakter zelliklerinden bahseder. Maslow (1973),
insan varoluunun temel gereksinimleri kavramn kullanr. Fromm (1974),
biyolojik adan tm insanlara mahsus igdler ve varoluu
gereksinimler a-rasnda bir ayrm yapar. Erikson (1971), etkileriyle birlikte
aklad "temel meziyetler" kavramn kullanr. Bu deiik kavramlar,
farkl bilimsel teorilerden tremitir ve birbirlerine otomatikman
uyarlanamaz. Ama teorik balantlarndaki farkllklar gzard edersek,
temel yeteneklere benzeyen bir insan imgesi bulabiliriz.
Yetenekler kavramna bir miktar gvensizlik elik eder. Yetenekler, hemen
gzlemlenebilir veya llebilir deildir. Onlar ncelikle baar olarak
ortaya ktklarnda anlalabilir. Her insanda bu yetenekler vardr. nsann
geliimi sresince ekillenip ekillenemeyecekleri, insann vcudunun,
evresinin ve iinde yaad zamann destekleyen veya bastran artlarna
baldr. Bu yetenekler insann pozitif varoluunun bir parasdr. Bunlar
iinde bulunduumuz anda gremesek de gerekte vardrlar. Bu anlamda,
pozitif yntem, kendimizi ve hemcinslerimizi
131
iinde bulunduumuz zamanda olduumuz gibi kabul etmek anlamna
gelir. Ama ayn zamanda onlarn ne olabileceini de grmek gerekir. Bunun
iin nce kiiyi hastalklar ile birlikte kabul edebilmeliyiz ki ondan sonra
onun henz bilinmeyen, saklanm ve hastalndan etkilenmi yetenekleri
ile temas kurabilelim. Bu ynteme verilebilecek bir rnek de ebeveyn ve
ocuk arasndaki erken ilikidir. ocuun yetenekleri kendini da vurmak
iin haykrr. ocukla ilikili kimseszgelimi annesiocuunu yetitirme
artlar iinde hala gelimedikleri iin kendisinin bilemedii yetenekler ile
otomatikman bir iliki gelitirir. ocuunun yeteneklerini gremese de
onlarn varolduuna inanr. Bilinmeyene kar olan bu tutumu, annenin
ocuunun
beceriksizliine,
temizlikteki
yetersizliine,
sabrszca
alamalarna, v.s, katlanmasn kolaylatrr. ocuun dileri kmamtr,
yryemez ve konuamaz, ama buna ramen anne ve babas, ocuklar
zaman geldiinde tm bunlar baaracakm gibi davranrlar. ocuun
geliimi ve ebeveyninin ona kar olan yaklamlar insanlararas ilikilerin
yaygn problemlerine uyarlanabilir. Ama burada da sz konusu olan,
yalnzca kusurlara, zorluklara, problemlere ve hastalklara deil,
rahatszlklarla baetmemizi kolaylatran varolan yeteneklere de o^
daklanmaktr.
Mmkn olduunca, verilenlerin tamamna, yalnzca kritik alanlara deil,
yani resmin tmne bakmaya alrz. Bu bak asndan, ac eken, pasif
hasta imajn kaldrp, kiiyi kendi kendine yardm znesi olarak
deerlendirebiliriz.
132
6. YenidenYorum in Olanaklar
nce ren, sonra ret.
Dou zdeyii
Uygulanan aile terapisinde, pozitif srecin anlam udur; aile yelerinin
yeteneklerinin tmn kapsayan bir bak as ararz ki, davran,
semptom veya hastalk iin yorumlayc olanaklar gelitirebelim. Bu
deerlendirme, tedaviye ynelik yeni yaklamlarn yolunu aar. Metodoloji
(yntembilim) anlamyla, ncelikle, kltrlerarastarihsel ve metateorik
yenidenyorumlar yaparz.
KLTRLERARASI YENDEN-YORUMLAR
Almancadaki kullanmnda "yalnzlk" teriminin pozitif bir anlam vardr.

William Tell'de Schiller yle yazm: "Gl insan yalnzken en gldr."
Bu sloganda olduu gibi, ou kii bamsz olma ve kendine gvenme
yeteneklerinin
gcn
z
olduuna
inanr.
Avrupa'da,
kiinin
dnceleriyle babaa kalabilmesi iin yalnz yrye kmas olaan
karlanr. Ama Ortadou'da bu tarz bir davran phe uyandrr: "Acaba
bize krld m?, Yoksa bunalmda m? Kendisini byle yalnz brakmas hem
bizim hem de onun iin iyi deil. Eer bir sorunu varsa biz ona yardm
edebiliriz!" Yalnz kalma giriimi ve sosyal temastan kendini ekmek
karlkl gvende bir bozukluk o-larak yorumlanr. Ayn davrana ait bu iki
farkl gr, farkl kltrlerden kiilerin farkl tepkilerini ortaya karr ve
deiik toplumlarda ileyen deiik sosyal kurallar
133
yanstr. Bu farkl grler neyin "normal" olduunu tanmlar ve ne zaman
normal olan ve anormal /hastalkl o-lan arasndaki snrn geildiini syler.
Ayn davrann farkl kltrlerde veya farkl devirlerde farkl standartlarla
lldnn farkna varldnda; insan ufkunun genilediini grr. Kii
artk davranlar belirlenmi kriterlerle lmek yerine, onlar eitli
grlerle karlatrr. Bu durum kiinin insanlararas ilikileri iin de
deiik sonular dourur. Kiinin deer sistemini greceli hale getirmesi
sonucunda, nyarglar sorgulanr, sabit fikirler alte-dilir ve iletiim engelleri
kaldrlr. Bu fikirlerin tm Pozitif Aile Terapisinin terapiye ynelik
prensiplerinden birine benzer: Gze arpan bir davran kalbn yorumlamaktansa, davran bu kadar gze arpar hale getiren o-yun kurallarn
aratrrz. Bunu bilinen terapi sistemini; dier kltrlerin grleri,
kavramlar ve oyun kurallar ile zenginletirerek yaparz.
METATEORK YENDEN-YORUM
Tbbi dnceye gre, hastalk nesnel olarak vardr ve delillere dayanarak
aratrlr. Bu nesnellik, hastalklarn belli bir seyir izledii ve bu seyir
boyunca terapiye ynelik mdahale yaplabilecei gzlemiyle desteklenir.
Ama bu model baz sorular yantsz brakr. Hastalk nceden tahmin
edilebilir bir seyire sahip olmadan nce ne olmutur? Kiinin hastal
almaya kar eilimini yani dirensizliini arttran risk faktrleri ve hem
nedensel hem de artlara bal eyler nelerdir? Hastaln seyri, hastann
ve onun evresindekilerin tutumlarndan ne dereceye kadar etkilenir?
Tedavinin kendisi de, byk lde terapistin hastaya
134-
YenidenYorum in Olanaklar
uygulad tehise ve tedaviye dayal modele baldr. Bu model de
terapistin eitimi esnasnda rendikleri, kullanlan teoride hangi terapiye
ynelik olanaklara gei ta-nndyla ve terapistini seerken belirledii
zre hastann hangi tedavi eklini istediiyle belirlenir.
Dahiliyede kayg, genellikle baka hastalklarnrnein angina pectoris
yan semptomlar olarak deerlendirilir. Bu bir cerrahn ameliyattan nce
dikkate almas gereken bir faktrdr; bu durum hap veya ine tedavisiyle
iyi-letirilebilir. Psikiyatride kayg, rktc bir duruma tepki olarak
nevrotik kayg diye veya bir psikozun yan semptomu olarak deerlendirilir.
Doktor, kaygy rahatlatmak iin hazrlanm ilalan kullanr. Psikoanaliz
kaygy, bastrlan drtler, ie atlm istekler ve hakim olan bireysel
ilevler (ego fonksiyonlar) arasndaki atmalarn sonucu olarak grr.
Davran terapisinde, kayg renme teorisine dayanan yntemlerle aksi
renilebilecek otonom katlm yoluyla edinilen tepkidir. Bu ynelimlerin
hepsi "kayg" nn anlam olsa da, hepsi bu kavrama hem klinik gz-j lem
hem de teoride farkl anlamlar yklerler ve onunla sa-I vamak iin deiik
yntemler sunarlar. Semptom ne kadar belirsizse, etki de o kadar farkedilir
olur.
POZTF SEMPTOM
Kiinin alabilme ve hayattan zevk alabilmeye dair znel duygusundaki
bir azalma olarak yorumlayabileceimiz hastalk, zellikle baary kstas
alan bir toplumda olumsuz bir durum olarak deerlendirilir. Bu gr as
nda, bir hastala kar pozitif yaklam sorusu ska gzard edilen
alanlara ynelmitir: Hastaln, hastann deneyimleri asndan nemi;
hastaln aile yapsndaki
135
ilevi; dengesiz yaam eklinin belirleyicisi olarak anlam; ve sonunda
hastaya kazandrd youn ilgi. Pozitif alternatifler, yalnzca nceki
tehislerin yerine hastaya yapt-rlabilecek etiketler deildir. Bunlar, bir
"program" ierdikleri ve bir atmaya yaklamann yeni ekillerini ortaya
kardklar gereiyle dorulanmlardr (Haley, 1973). Yeniden-yorumlar,
insanlararas ilikilere yeni kurallar getirerek, hastann ve ailesinin
hastala yaklamlarn etkiler ve bu yolla acy azaltmaya yardmc olur.
Bunlar olur, nk zellikle hastalk sz konusu olduunda hasta va ailesi
bo bir sayfa deildirler. Aksine hastala nasl adapte olacaklarn
belirleyen, hastala dair nceden edinilmi fikirlere sahiptirler.
Terapist pozitif bir yorumla, yalnzca hastala deil, hastalk hakkndaki

znel fikirlere de aile geleneinden aktarlan haliyle hitap eder.
136
7. "Pozitif Yorumlar'n Pratik Uygulamalar
Kii glmsemesiyle hakaret edebildii zaman, lider
olmay hakeder.
Nachman of Brtslav
"Pozitif Yorumlar" balamnda, depresyonun, yalnzca "pasif bir tavrla
bunalma duygusu" olarak anlalmasn istemem. Depresyon ayn
zamanda, derin bir duygusallkla tepki verebilme yeteneini de yanstr.
Yalnzlk korkusu, sadece kendi kendine idare etmekteki yetersizlik deil,
ayn zamanda dier insanlarla iliki kurma ihtiyacnn kuvvetli bir ifadesidir.
iddetli depresyon geiren otuziki yanda evli bir kadn hasta ile yaplan
aadaki diyalog, pozitif yorumlar iin bir rnek tekil eder:
Hasta:
Sanki bir hurda gibiyim... Kendimi ok skkn ve zntl
hissediyorum. Bazen bu dnyay terk-etmemin daha iyi olacan
dnyorum (Hasta alamaya balar). ok yalnzm. Kimsenin bana
ayracak vakti yok. Kocam yalnzca ii iin yayor, ne zaman geleceini
bilmeden onu beklediim akamlardan nefret ediyorum... Terapist: Kocanla
vakit geirmeyi sevdiin ve dier insanlarla daha fazla birlikte olmak,
sosyallemek istediin izlenimini edindim.
137
Hasta: Evet isterim ama kocamn byle eylere vakti yok. Ben de tek
bama bu ie kalkamam nk ne zaman eve gelecei belli deil.
Hasta, devaml zmsz grnen problemi hakknda konumaya
ynlendirilmez. Bunun yerine, terapistin yorumu (rnein, "Kocanla ve
dier insanlarla vakit geirmekten holanyorsun"), kadnn problemine
yeni bir k tutar. Bunlar, kadn problemini halletmek iin yeni yollar
aramaya ve sk sk bahsettii eski fikirlerinden kendisini uzaklatrmaya
iter. Eitim danmanl ve kariyere ve ie dair atmalarn tedavisi iin
nemli olan baka bir rnek de tembellik konusuna yneliktir. Tembellik,
geleneksel adan hrs noksanl olarak tanmlanr. Tembellie dair daha
baka eyler de vardryani baar talebinden kanma yetenei. Bu
pozitif yorum, kariyer gereksiniminin yaratt strese bal hastalklar
asndan deerlendirildiinde daha da nem kazanr. Belki bu tanmlama
ayn zamanda, alkan insanlarn, szde bota gezenlere kar saldrgan

tavrn aklar. Haley (1973), kendi gr asndan pozitif yaklamn
nemini belirtiyor:
Tecrbeli aile terapisti, aile yelerini birbirlerinden nefret ettikleri
gereiyle yzletirme fikrini aklma bile getirmez. Bu yaklamn yerine,
ykc davran olumlu ekilde yorumlama eilimindedir, rnein koruyucu
tedavi gibi... Szgelimi aile terapisinde acemi birisi, izofren bir ocuun
ailesiyle alrken, annenin olunu poposuna vurarak sevdiini gzlemler.
Terapist
annenin
davrann
ensest
arzularn
sonucu
olarak
yorumladnda, ona yardmc olduunu dnr. Ama sadece anne ve
olunu ncekinden daha
138
"Pozitif Yorumlar"n Pratik Uygulamalar
fazla uzaklatrm olur. Tecrbeli bir terapist, anneyi bu tavrn ocuuna
olan sevgisinin iareti olarak kullanabildii iin tebrik eder.
Pozitif yeniden-yorumun neminin gzel bir rnei de astm hastas ellialt
yanda bir kadnda grebiliriz. Sekiz yldr bu kadn hasta astm tedavisi
gryordu, ama bu fiziksel tedavi baarl olamyordu. Bu sre zarf mda,
ondrt farkl klinikte muayene ve tedavi edildi. Kadnn astm krizleri baz
alardan ok tipik zellikler tayordu. Bunun hakszlk olduunu dnse
ve devaml saldrganln ve bu ykmllkten kurtulma arzusunu bastrsa
da yal annesine byk bir sadakatle bakyor ve her ihtiyacn karlyordu.
Dahas iinde de ok fazla sorumluluk yklenmiti. Sk sk brakn iinin
gereklerini yerine getirmeyi, annesine bakmak bile ona fazla geliyordu.
Sonunda durum aile doktorunun, ona hkmetten yardm istemesini
tleyecei noktaya geldi.
Onunla ilk tantmda bu durumdayd. En kritik nokta ona psikoterapiyi
kabul ettirmekti. Pozitif yntem uyarnca, ona astmnn ne ifade ettiini ve
bununla beraber hastalnn ona ne gibi olumlu yaklamlar sunduunu
sordum. Birka seans boyunca bu sorular zerine dnd. Kendini
hakarete uram hissetmeden, kendisi hastalnn ikincil nemini aa
kard ve astmn iiyle evinde yklendii ar sorumluluklara anlaml bir
tepki olarak yorumlad.
Baka eylerin yan sra unlar yazd: "Astm krizlerim, hasta olma
gereksinimimin sonucuydu. Yalnzca biraz sessizlik, huzur ve tm bu
stresten bir nebze uzaklamay zlyordum..." Pozitif yntem bize, onun
durumunda rol oynayan atma temas zerinde alabilme yolunu at.
139

Tedavinin nc aamasnda, hasta annesinin terapisti oldu ve kendisini
ocuksu bamllndan kurtarp, ilikilerine yeni bir tanmlama getirdi.
Hastaln pozitif yeniden-yorumu, bylece bir balang noktas oldu ve
her iki hastann da baarl tedavisiyle sonuland. Bu rnekler, yeni
zmler, dolaysyla kendi kendine yardm iin yeni yollar bulmak iin
bak asn deitirmenin ne kadar nemli olduunu gsterir. Bu tekrar
dnme eylemi tm atmalara uyarlanabilir. Eer hemen byk bir
ilerleme elde edilmezse de en azndan atmaya daha uzak ve farkllam
bir iliki kurulmasn salayabilir. Ondan sonra bu durum uygun bir zm
iin balang noktas olabilir.
Bu balamda, her hastalk ve her semptom temel olarak yeni ekillerde
yorumlanabilir. Tekrar dnme, nesnel delilden ok, hastaln yine
toplumdan topluma deiiklikler gsteren znel ileyiiyle ilgilenir.
Semptomlar genellikle olumsuz, yani zmsz ve ho olmayan, bir
ekilde yorumlandndan, pozitif yorum gerek bir ihtiyac karlar. Hedefi
ise, birey, aile veya toplum anlayna deiiklik getirerek, yeni
alternatiflerin denenmesini salamaktr. Uygulamada bu durum, bir
semptomun insan ve onun grubu iin ne anlama geldii hakknda soru
soruyormu-uz gibi grnr. Bylece semptomun pozitif anlamna varmak
isteriz; "Kzarmann pozitif yaklamlar nelerdir?" "ekingenliim bana ne
gibi avantajlar kazandryor?" "Uykusuzluk ve dier uyku dzensizliklerinin
ne gibi ilevleri olabilir?" "Endielerim olmas ne anlama geliyor?"
Tabii bu tarz dnmek, salk bozukluklarn geleneksel fikirlerleyani
olumsuz ekildedeerlendirdiklerinden ou kii iin allmadk bir
durumdur. Bylece pozi 140
tif yorumlar temelde, eski kavramlar yeniden dnmek ve hastaya
uygulanabilecek alternatif yorumlarla tedavi ekilleri olup olmadn
grmek iin itici bir gtr.
Grdmz gibi, temel grevimiz, hastalarn hastalklarna kar alternatif
tavrlar gelitirmesini salamak ve terapistlerin tedavilerinde olabildiince
esneklemesini istemektir.
Bak Asndaki Deiikliin rnekleri
Geleneksel Yorum
Pozitif Yorum
lk saplants.
Anoreksiya Nervoza (Yeme bozukluu)
tah kayb, ergenlikte zayf- Snrl varlkla yetinme yetenei, alk yoluyla
cinsel dii rolnn dna kma yetenei, dnyann iinde bulunduu alk
krizini anlayabilme yetenei.
Alkolizm
Dipsomani, psikolojik semptomlar; keyif (iyi hissetmek), kendi kendini
yceltmek, kontrolsz davranlar, kabalk, ylklk, abartl davranmak,
dncesiz davranma eilimi (iddet kullanma ve su ileme)
Alkoln yardmyla atmalar geici olarak katlanlr hale getirmek.
huzuruna ye, ekingenlik ve kayglarn gevemesiyle kiinin karakterini
kabul etmesinin kolaylamasna dayanan korunma sanrs kapasitesi
edinmek.
141
Geleneksel Yorum
Pozitif Yorum
kircikli Tavr
Kararszlk. Ayn nesneye kar zt hislerin yanyana varolmas, yani ayn
anda hem sevmek hem de nefret etmek. Erotik ilikiler ve e-beveyn-ocuk
ilikisi genellikle nemli derecede ikird-liktir..
Kiinin grlerinde sabit fikirli olmama yetenei. fli-kilendirilebilecek
dier olaslklar; kiinin daima risk ald, bilinmeyene adm att,
omuzlarnda phe ykn tad ama hala yeni olaslklar veya bir yerde
yeni snrlar kefetme umuduyla yaad kavram.
taatsizlik, Kstahlk
D otoritenin, sk sk duy-gusul patlamalarla (fke) (kstahlk dnemi)
birleen psikolojik reddi.
Hayr diyebilme yetenei. ikilendirilebilecek dier olaslklar; Zaman
(hayr deme zaman), gven, mantk (kiinin bir eyi ne zaman yapacan
veya neden hayr dediini renmek)
Yatan Islatmak
Yatan slatmak, idrar torbasnn kontrolsz boalmnn zel bir eklidir.

Gece uyurken olur.
Zor durumlarla kar-lalatnda daha erken kurtulabilme yetenei ve unutulmam tepki ekli gstermeli. Aaya doru a-layabilme yetenei.
Geleneksel Yorum
Pozitif Yorum
Depresyon
Pasif bir tutum iinde, kendini mitsiz hissetmek. Manevi keder ve
yorgunluk.
atmalara derin bir duygusallkla tepki gsterebilme yetenei.
ikilendirilebilecek dier durum-. lar/alanlar: Sen, Biz, Asl-Biz, zaman,
gven ve umut ile ilikiler.
Kskanlk
Gerekliin yetersiz kontrolyle birlemi, ei kaybetmeye dair ar korku.
zellikle sevgide tek olma arzusundan doan ve olas bir rakibe kar an
nefret besleme durumu.
Karlnda sevilebilecek ekilde davranmadan sevme yetenei,
beklemeden sevebilme yetenei. Ben'e, ee, sadakate ve belirgin
fanteziye kar pozitif ilikiler. Eini sevebilme ve ona balanabilme
yeteneinin vurgulanmas.
Varolu Kaygs
Psikolojik kkenli fizyolojik rahatszlklarla birlemi ikilendirilebilecek
dier durumlar/alanlar: Gelecek korkusu.
Gelecek iin yatrm yapmak ve kendini garantide hissetme yanlgsna
dmeme yetenei. ikilendirilebilecek dier durumlar/alanlar: Gelecekle
farkllam
ilikiler
kurmak,
sz
konusu
teki
yeteneklerin
mantksallatrlmas.
I
142
143
Geleneksel Yorum
Pozitif Yorum
Balanma Korkusu ve Toplum Korkusu
Dier insanlar reddetme duygusunun savunucu ve karmak tavr, sosyal
uzaklama. Temel semptomlar; iddetli etkileme payla-myla birlemi
depresyon ve ekingenlik.
Ben ve varolan elerle olan ilikinin vurgulanmas. li-kilendirilebilecek
dier durumlar/alanlar: Temas, Biz ilikisi, nezaket, drstlk, hedeflerin
geniletilmesi ve dile getirilmesi.
Broniyel Astm
Bron kaslarndaki kramplar ve refleksif olarak diyaframn ve solunum
kaslarnn kaslmas sonucu ortaya kan nefes alamama krizleri.
Kiinin kendi vcuduyla youn ilikisi; semptom (hrltl nefes alamak,
ksrmek, nefes alamaya almak) sayesinde kendi kendinin bilincine
varmak. i-kilendirilebilecek dier durumlar/alanlar: atmalar (mantk),
balanma-kopma-lar, drstl, gveni, iti-mat, umudu sze dkmek.
Erken Boalma
Meninin erken boaltlmas.
Kiinin hedefine abuk ulaabilme yetenei. Ele olumlu iliki,
alkanlk/baar, zamanlamann damgalanm etkisi. likilendirilebilecek
dier durumlar: Zaman, salk, dakiklik, gvenlik,
Geleneksel Yorum
Pozitif Yorum
Tembellik
Basandan el ekmek, terk, gayret yoksunluu, karakter zayfl.
Baar talebinden synlabil-me yetenei. likilendirilebilecek dier
durumlar: Zaman (Ne zaman ve nerede kii tembeldir), farkllama ve
kiinin kendi kapasitesinin farknda olmas.
Saplant
Freud'a gre, tatmin salamann ocuka ekillerine devam edebilmek iin
gelimenin erken safhalanndaki
| drt aktivitesinin devam. Devaml saplant dorudan sapknla ve
nevroza ba-
I lantldr.
Bir eye
yetenei.
yaklam
zaman ve
turunabilme yetenei. Yaklamlara ve tavrlara malik olma

likilendirilebilecek dier durumlar: Her davran ve her
baz temel kavramlar erevesinde varolur. Soru udur: Ne
hangi artlar altnda saplant atma kayna haline gelir?
Kalp Krizi
j Kalbin evresindeki atarda-I marlarn tkanmas sebebiyle, kalp kas
dokularnn ha-rabiyeti.
Sorumluluklar
ve
risk
faktrlerini
ciddiye
alma
yetenei.
likilendirilebilecek dier durumlar. Baar kavramnn dzeltilmesi, yeme
alkanlklarnn deitirilmesi (duygusal ynden), doru beslenme (a-kla
ynden), ve kiinin Ben ve vcudu ile iliki kurabilmesi.
144
145
Geleneksel Yorum
Pozitif Yorum
Kompulsif Nevroz
rnein, kaplar kapal m diye tekrar tekrar kontrol etmek, kompulsif
ykanma, kompulsif seremoniler, gnn olaylarn tekrar tekrar dnmeye
zorlanmak.
Bir eyi olaanst dikkat, drstlk, dakiklik ve tutarllk ile devam
ettirme yetenei. Kiinin kendine gvenmeme yetenei ve tekrarlar ve
kontroller sayesinde olas tehlikelerden korunmak; bilinli olarak d
tehlikelerden, farkna varmadan i tehlikelerden. zellikle vurgulanan
dzenlilik ve gvenilirlik ihtiyac. likilendiri-lebilecek dier durumlar:
kesinlik, zamanlama, temas, u-mut, gelecek, srprizlere hazrlkl olma
yetenei.
Saldrganlk
Kavgaclk, vahilik, kabalk,
Bir eye ekinmeden, duygusal olarak ve kendiliinden tepki gsterebilme
yetenei. ikilendirilebilecek dier durumlar: Kime kar, ne zaman,
nerede ve ne ekilde saldr olur?
146

Geleneksel Yorum
Pozitif Yorum
Frijidlik (Cinsel Soukluk)
Deyim Latince frigidus-so-ukluk kelimesinden tremitir. Cinsel soukluk
ve kadnn orgazm olamamas anlamna gelir.
Vcut yoluyla hayr diyebilme yetenei. Hkilendirile-bilecek dier
durumlar: Szel olarak da hayr diyebilme yeteneinin gelitirilmesi. Kiinin
gereksinimlerini daha kesin ve ak olarak belirtebilmesi.
Hastalk Hastal (Hipokonelriasiz)
Hayal edilen ya da nemsiz fiziksel hastahklaredeniy-le derin psikolojik
mitsizlik.
Kiinin vcut fonksiyonlarn dikkatle gzlemleme ve organlarn bozulmaya
kar hassasiyetini sezebilme yetenei.
Su Eilimi
Kanunlar tarafndan cezalandrlmas gereken sular ilemek
Davran-kurallarn yok sa-yabilme yetenei. Ben, kararl Sen veya
snrlanm Biz ile olumlu ilikiler. ikilendirilebilecek dier durumlar: Biz,
asl-Biz, tutumluluk, adalet, sevgi, drstlk ile ilikiler, yakn ve u-zak
gelecek ile farkllam iliki, sonular gze almak.
147
"t1
Geleneksel Yorum
Pozitif Yorum
Paranoya
Delilik, ldrma, lgnca sanlar (zulm, byklk, v.b sanrlar) ieren akl
hastala
Kendini dnyann ve onun gizli glerinin odak noktas olarak grme
yetenei. likilendirilebilecek dier durumlar: Dier gerek yetenekler,
hayal dnyas, a-kl, duygusal yan, nezaket, drstlk, gven ve umut ile
iliki.
Fobi
Fareler, kpekler, rmcekler, v.b, gibi belirli nesnelere kar duyulan korku
veya durumlara duyulan, yani a-k veya kapal yerlerde bulunmaktan,
yzn kzarmasndan korkmak gibi.
Tehdit unsuru ieren durumlar veya nesnelerden kanma yetenei.
likilendirilebilecek dier durumlar: Bu durumlar ve nesnelerle iliki,
temas, Ben, Sen , Biz ve as-Biz ile iliki. O anda sz konusu olan gerek
yeteneklere gven duymak.
Psikosomatik Semptomlar
Psikolojik nedenler araclyla hastaln fiziksel belirtilerinin balamas.
O anda atmayla baa kmann dier bir yolunun olmadn vcut diliyle
belirtme yetenei. likilendirilebilecek dier durumlar: Baar, temas ve
gelecek.
Geleneksel Yorum
Pozitif Yorum
Mastrbasyon
Cinsel olarak kendi kendini tatmin etmek, yarm cinsel iliki. Bu ergenlikte
cinsel gelimenin, zellikle erkeklerde, normal bir safhasdr. Ama cinsel
iliki kurulabilecek frsatlar varken bile yaplyorsa, mastrbasyon a^normal karlanmaldr.
Mastrbasyonda, kiinin cinsel organlar ile iliki kurma yetenei vardr.
likilendirilebilecek dier durumlar: Sen ile iliki, e ile (cinsel adan)
ilgilenme, kiisel temas, drstlk ve temizlik.
Narsisizm
Kiinin kendi Ben'ine ak olmas, kendi kendisinden holanmas.
Kendini sevme yetenei ve kiinin olas zayflklarn o-lumlu karlamas.
Rekabet (Karde Rekabeti)
Kskanlk ve kardeler arasnda gergin iliki, sevgi gstermede yetersizlik.
Kiinin kendisini kyaslamalar sayesinde ispat etme ve daha fazla gelime
yetenei. likilendirilebilecek dier durumlar: Adalet ve sevgi, teklik,
temas, nezaket, drstlk.
148
149
Geleneksel Yorum
Pozitif Yorum
Sadizm
nsann sevdii kiiyi ac vererek, kt davranarak, aalayarak veya
kirleterek cinsel ynden uyarlmas. En utaki ifadesi ehvet cinayetidir.
Aktif rol stlenebilme yetenei. Kiinin kendi g ve kuvvetinin bilincinde
olmaktan holanma yetenei. likilendirilebilecek dier durumlar: Temel
insan kapasitesinin, adaletin, Biz ve aslBiz ile olan ilikinin tannmas.
Kendini hlal Etmek
D grngiyinme, tavrlarihmal etme, uygun adetlerin ve ahlak
kurallarnn isel ihmalinden ayrt e-dilmelidir.
Balayc normlar gzard edebilme ve onlara kar gelme yetenei.
likilendirilebilecek dier durumlar: Ben, Sen, bireysel gerek kapasite
(dzenlilik, drstlk, nezaket, temizlik, tutumluluk, dakiklik, v.s) ile iliki,
gven ve umut, ba-lanma-ayrm ve kopma geliimine dikkat etmek.
izofreni
izofrenik psikozun semptomlar, psikiyatride genellikle yle tarif edilir:
dalgnlk, dmerkezlilik, tuhaf Eskiden ve bazen gnmzde bile, izofrenlerin -zel yetenekleri olduu
dnlr. Merhamet uyandr 150
Geleneksel Yorum lk, yapmackhk, karmak konuma tarz, debdebeli
konuma tarz, stereotip, yalnzlk, v.b. Kiinin davranlar, yetersiz, tuhaf,
zensiz, souk, kat, kararsz, aldrmaz, v.b olarak karakteri-ze edilir. Sahte
felsefelere dayanan fikirler, sahte derinlik, cokusal yank eksiklii, ihmal
ve sosyal terk-edilme daha ileri zellikler olarak sralanabilir. Hasta kiiler
ailelerince baarszlk ve yk olarak grlr.
Pozitif Yorum ma yetenei, abartl konuma tarz ve hastann dnceli
halinden holanlrd. Prinzhorn (1922)a gre, izofren mutlak olana kar
arzu doludur. Jaspers (1948), izofrenlere yce bir anlay kabiliyeti ve

ruhsal ilham atfeder. Mette (1928), izofrenler arasnda kapasite art
buldu. Onlarda ifade yeteneine kar kuvvetli bir gd, duygunun
dorudan yanstlmas ihtiyac, en basit ifadeye kar snrllk, dier
insanlara ve nesnelere kar ar duyarllk, kendisini deerlendirirken
allmadk doallk, zel bir saflk ve psikolojik karmlara kar sezgi
gc, srad- imgelerle zenginletirilmi bir dil ve ulu bir anlatm gc
olduunu buldu. Aile terapisinde grdk ki, izofrenler atmaya kar
daha iyi duyarllk gsteriyorlar. Buna karlk dier aile yeleri genellikle
onlarla olan likilerinde enge bir tavr sergiliyorlar. Para-noia
izofrenide, hayal gc
151
Geleneksel Yorum
Pozitif Yorum ve gelenekler (adalet, din, ihanet, nezaket, v.b, sanrlan gibi)
vurgulanr. Dezorganiz izofreni tipinde, baar gereksinimi (gerek
yetenekler) alanlarndan kendini ekme yetenei ve bu gereksinimleri
sorgulama durumu vardr. Katatonik izofrenler, devimsel (hareket etmeye
ait) geri ekilme veya tam tersi olan kontrolsz hareketler ile heyecan
ifade etme durumu gzlenir. Bunlardan hangilerinin durumu gelitirilebilir,
sanrlar hangi ieriklere balantldr? Gerek yeteneklerin hangileri grece
olarak sabittir? Semptomlar neye alet olmutur? "Doutan" veya "Tanr
vergisi" kararn vermeden kii, hastayla imdiye kadar neler yaplm
olduunu bilmesi gerekir. Aileyi ve sosyal evreyi terapist olarak ie
katmal. imdiye kadar yalnzca kre ilevi gren psikiyatri hastaneleri,
danma ofislerine, terapi merkezlerine ve hastayla ailesinin tedavi
ilemine
katlmaya
hazrland
ayakta
tedavi
kliniklerine
dntrlmelidir.
152
"Pozitif Yorumlar"n Pratik Uygulamalar YALNIZLIIN POZTF YNLER
Otuzyedi yanda bir kadn hasta, yazgsna dair pozitif bir gr kazand
andan itibaren hayatna ait planlarn ilk defa deitirmeye balad. Astm
nbetleri ve geliimsel rahatszlklar dolaysyla sk sk ocuk kliniklerinde
kalmas, kiilik geliiminin ynn belirlemiti. Sorunu, ayrlk korkusu,
anne babasn brakma problemi ve yalnzlk sendromu balamnda eski
psikoterapi tedavisiyle halledilmeye allmt.
Byd ailede sorun hakknda ok fazla konumak adetti. Sk sk ailenin
ilgi oda oydu: ya babas ve retmeniyle olan sorunlar yznden ya da
yemek saatinde ailesi iin yaratt sorunlar yznden ona acnyordu. Ayn
zamanda bu problem hakkndaki konumalarn onu ilgi oda yaptn, aksi
takdirde en byk karde olduu iin muhtemelen daha az dikkat
ekeceini kefetti. On yama geldiinde yemek yemeyi kesti. Belki
farknda olmadan, ailede kimin onun tarafn tutup, lmesine engel
olacan renmek ve ayn zamanda babasnn ilgisini ekmek istiyordu.
Problemlerle youn bir biimde har neir olmas nedeniyle, daha sonra
kendi setii meslek iin pratik yapm oldu. Yani problemlerle profesyonel
olarak ilgilenebilmek iin nce sosyal grevli, daha sonra da eitimci oldu.
Problemleri tanmak asndan ocukluu sresince alm olduu,
entelektel, duygusal ve pratik eitim sayesinde bir ok insann
sorunlaryla kolayca ilgilenip, baz eyleri meslektalarndan ok daha nce
sezdi.
Sorununun ve ocuk kliniklerinde kalmasnn pozitif etkilerini yle sralad:
153
Tek bana kalma ve yalnzlk deneyimim dolaysyla dier insanlar ve
onlarn sorunlarn daha iyi anlayabiliyorum.
Bence bu durum sayesinde iimi daha iyi yapp, daha anlayl olup,
tavsiyede bulunabiliyorum. Babamn mterilerine kar iyi, samimi, saygl
tutumum, anne babam ve mterilerce olumlu karland ve vldm.
Dier insanlarla temas kurduumda kendimi daha iyi hissediyorum, eletiri
yapmaktan kamyorum ve kendi ihtiyalarm dile getirmiyorum.
Dier insanlara yaklamaktansa, onlarn inisiyatifi ele almasn beklerim
bylece reddedilme riskinden, dolaysyla gereksiz yere yaralanmaktan
ve reddedilmekten kurtulmu olurum.
Birisini davet ettiimde, bunun iin hazrlanrm, bylece davetin,
gzellii, samimiyeti ve yemein lezzetine dair iltifatlar alrm.
- nsanlar hayal krklna uratmamak, sklmamak veya reddedilirsem
kendiliinden elde edeceim sevinten olmamak iin kimseyi birdenbire,
planlamadan davet etmem.
Oyun oynama arzumdan vazgeip evde anneme yardmc olduum
zaman, annem beni verdi.
- Dansetme arzumdan veya partilere gitmekten veya yatlarmla
bulumaktan vazgetiimde ilk defa kz kardeimin yerine ben tercih
edildim; o beni, akll olduum iin beni vdyllarca byle bir iltifat
beklemitim.
"Pozitif Yorumlar'Hn Pratik Uygulamalar
- Annem, ben uzun sre uzakta kalrsam bana bir ey o-lacandan endie
duyduunu devaml syledii iin bu yaknmadan kanmak ve onu mutlu
etmek istedim, bylece gitgide insanlarla temas kurrmaktan vazgetim.
- Eskiden asla yatlarm davet edemezdim nk hem evde kalabalktk,
hem de yaadmz apartman dairesinden utanyordum.
- Eskiden oynamak iin dier ocuklara gittiimde, kstl ev ortamndan ve
ailemin devaml kontrolnden kurtulduum iin kendimi daha zgr
hissediyordum.
- Sonradan gitgide oyun oynamay brakp, bunun yerine devlerimi
yaptm zaman retmenlerimin beni alkan bir renci olarak tandlar
ve iyi notlar aldm. Bu n fedakarlklar pahasna elde etmitim a-ma
benim iin ilgi, vg ve iyi bir n yaamsal deerdeydi.
- Bugn eitim asndan benden aada olan erkeklerle birlikte olmay
tercih ederek, kanlmaz olarak aptal veya baya grnme riskinin
olaca (fazla kitap o~ kunmayan ve fikir tartmas yaplmayan ii
snfndan bir aileden geliyorum) entellektel ilikiden (konumalardan)
kam oluyorum.
Babamn yapt gibi, insanlarla kendiliinden dostluklar kurmak annem
ve aile bykleri tarafndan knanr-d. Ben de bunu kendime rnek aldm
ve her zaman barlara, kafelere gitmekten kandm. Bylece kendiliinden
oluan dostluklardan vazgeerek, farkedilme-mekten ve ailem tarafndan
yarglanmaktan kandm.
154
155
Bylece hastaln pozitif yeniden-yorumu baarl bir tedavinin balang
noktas oldu. Bu rnekler, yeni zm olanaklar bulmak ve bunlarla kendi
kendine yardm edebilmek iin bak amz deitirmenin ne kadar nemli
olduunu gsterir.
156
8. Kiinin Bak Asn
Deitirmek in Yaplabilecek Yardmlar

Tanr neden yalnzca bir tek insan yaratt? Bylece kullarndan hi biri,
"Benim babam senin babandan daha iyi" demesin diye mi?
Talin ud (Musevilerin kanun ve tefsir kitab)
Eski ve bildik problemleri devaml tartmak yerine hastann doal
kaynaklarn harekete geirmenin bir yolu da, terapistin kart kavramlar
olarak hikayeler ve ataszleri ne srmesidir.
Hikayeleri kullanarak kii, hasta ve terapist arasndaki tek ynl
iletiimden kanabilir. Terapist, salt pozisyonu ayrcalyla tm cevaplara
ve yorumlara sahip olmaktan kurtulur. Bunun yerine, gerek bir kavram ve
kart kavram alverii yaanr. Bu durum hem hasta hem de terapist
asndan bak asnn deiimini gerektirir, bylece her ikisi de
birbirinden bir eyler renmi olur. Aralarndaki uurum aldnda,
psikoterapiden bireyin kendi kendini tedavisine gemek olasdr.
ou hikaye, geree dayanan ksa ykler, allegoriler ve ataszleri,
entelektel ve duygusal bir bak as deiimi edinmeye yardmc olurlar.
Yalnzca mantksal dnceyi deil ayn zamanda hayal gcn, sezgi ve
yaratcl
157
lifl
1^
uyaran imge ykl anlatmlar sayesinde bu deiimi gerekletirirler.
Dahas, dinleyenin kendisini sz edilen kahramanla zdeletirerek,
hayalinde yeni zmler denemesini salayan rnekler olarak hizmet
ederler. ocuk yetitirme, kendi kendine yardm ve "halk" terapisinde,
hikayeler her zaman nemli yer tutmutur. Ama hassas kendi kendine
yardm ve modern psikoterapi de bile, hikayeler bireye itici g
kazandrabilir (Peseschkian, 1979).
Elli iki yanda bir anne yetikin olundan ayrlmak zorunda kaldnda
byk huzursuzluklar yaamaya balad. Aya yerden kesilmi gibi
hissettiinden yaknarak:" Bu iinde bulunduum durumu dndmde,
kendimi boa yaam gibi hissediyorum. Yaammda elime geen nedir ve
olum iin ben gerekten ne ifade ediyorum? Krk ylda bir onun yzn
grebiliyorum" der. Bu noktada, kadirim yaklam ak seik ortaya kar:
"Olum artk yanmda deilse, benim hayatmm da bir anlam kalmad.

Ben ie yaramaz ve deersizim."
Bu fikre kar kmak iin, hastaya ksa bir yk anlattm:
TOHUMUN SIRRI
'Tohum, ondan filizlenecek aa iin kendisini feda e-der. Dardan baknca,
tohum yok olmutur, ama feda e-dilen tohum aata, onun dallarnda,
ieklerinde ve meyvelerinde hayata dner. Eer tohumun sregelen
varl bu aa iin feda edilmeseydi, dallar, iekler veya meyveler
olmayacakt.
AbduTBaha
158
Kiinin Bak Asn Deitirmek in Yaplabilecek Yardmlar
Hasta bu mitolojiyi iltifat, tavrna atfedilen bir eref o-larak kabul etti.
Kendisini feda eden, kendi ilgi alanlarndan vazgeen ve sonunda olunun
bamsz ve mutlu bir hayat srmesini salayan oydu. Baardklarnn
farkma varmak hasta iin faydal oldu. Ancak kiisel baars ispatlandktan
ve kendisini bu tanmlamayla gvende hissettikten sonra adm adm tek ve
gerek yaama sebebineyani oluna olan saplantsmdan kurtulabilecek
pozisyona geldi.
Bu ayrlma onun iin, anne rolne zt den olumsuz bir durum olmaktan
kt. Yeni ilgi alanlarna ve hedeflere giden yola atlan bir adm oldu.
159
I,1 ''I
h
9. "Kavramlar" Nelerdir?
Gelenei, kendi zekas ve yargs ile incelemeden kabul eden adam,
bakalar tarafndan ynlendirilen bir kre benzer.
Bahya Ibn Paquda, Yrein Grevleri
Pozitif aile terapisinin ana fikri kavramlardr. Psikoloji, kavram terimini,
benlik kavrama veya yabanc kavram, yani kiinin kendisi veya bakalar
hakkndaki imgesi olarak anlamlandrr. Kavramlar bu anlamda; kendimiz,
bakalar ve evremizle olan ilikilerimize yorum getirmenize olanak
tanyan bilisel (bilmeye dayanan) ve duygusal yaplardr. Kavramlarn
iinde, alglarmzn rengini belirleyen beklentiler vardr: likide olduumuz
birine ktmser, eletirel ve gvensiz yaklamak ya da onunla ak,

iyimser ve benimseyen bir iliki kurmay istemek gibi. Burada, kavramn
davrana ynelik bileenleri aa kar. Bunlar katksz, saf fikirler olmak
yerine, bili, duygu ve davran lsne srtn dayar. Kavramlar,
davranlarmza rehberlik eden drtler, bize yn veren edinilmi normlar
ve alkanlklar olabilirler. levleri dolaysyla kavramlar dmencilere
benzetebiliriz: bunlar kiiye, nerede nne zorlu bir sava kacan, neyin
iyi neyin kt olduunu ve elinin altmda hangi davransal olanaklarn
bulunduunu sylerler. Teorideki sonsuz kavram saysna karlk pratikte
ok daha az kavram vardr. Her insann, ksmen birbiriyle ilikili ve uyumlu
ama ayn zamanda u 160
"Kavramlar" Nelerdir?
yumsuzluk da yaratabilecek kavram "program" vardr. erikleri asndan
kavramlar, temel yetenekler ve gerek yetenekler olarak tanmlanr;
bunlarn ilikisel nitelikleri, atmayla baetmenin drt yolu, drtl model
boyutu ve etkileim ekilleri olarak tanmlanr. Bireyin tesinde bunlar, tm
grup tarafndan kabul edilmi oyun kurallar olarak i grr. Oyun kurallar
olarak, kavram programmzn bir blm iinde yaadmz grubun
kavramlarna uyar. Bylece bunlar insan ilikilerinde balant noktalar
olarak i grr. Kurallar ve dzenleyici sistemler olarak da bunlar toplum
iindeki etkileimleri ayarlarlar. Kavramlarn bak asndan, aileye zel bir
rol yklenir. Aile iinde kavramlar, birbirine aktarlm, insan ilikilerine
cevap verecek ekilde yeniden yaplanm ve ondan sonra da gelimekte
olan kiilik tarafndan gnlk hayatn bir paras olarak benimsenmitir.
Her birey, her aile birimi gibi, belirli kavram programna dayanan tipik
davran kalplarna sahiptir: zamannda yatmak, nceden belirlenmi bir
vakitte uyanmak, belli bir vakitte aile ile birlikte yemek yemek, dakik
olmak, sorumluluklar zamannda yerine getirmek, eve ge kalma tehlikesi
olduunda tedirgin olmak, dierleri eve ge geldiinde zlmek, v.b. gibi.
Bu davran kalplar ve duygusal tepkilerin arkasnda, hem kiisel hem de
grup ve yklenilen rol ile uyumlu davransal tarz vardr. rnein, ailede,
evlilikte veya ite ilikide olduunuz insan dakiklie kar daha gevek bir
tavr sergiliyorsa, atma yaratmas olas tipik dakiklik kavram da bu
tarzn iindedir.
10. Pozitif Aile Terapisi Hibir eyi Ortadan Kaldrmaz
ok tatl olma, yoksa yenirsin; ok ac da olma yoksa tkrlrsn.
Dou zdeyii
Tpta ve psikoterapide hastala ynelim, hastalar asndan diren ortaya

karr. Kii doktorun bir eyi ortadan kaldrmasn bekler: Apandist, birka
yz gram kan, kiinin en sevdii yiyecek. Kiinin bu tarz mdahaleleri
reddettii gibi hastalar ve aileleri de ailenin dengesini bozma tehdidi
ieren terapiye ynelik tedavilere kar kendilerini savunurlar. Aile
deerleri gzard edildiinde veya eski a-lkanlklar ve roller
sorgulandnda kii terapistin onu a-zarlamasn bekler.
Biz Pozitif Aile Terapisi uzmanlar, pozitif yntemimizle, ailenin ve
hastalarn sahip olduu terapist imajnkelimenin gerek anlamyla
"hayal krkl'na uratrz. Ne kstlamalar getiririz, ne de bir eyi
ortadan kaldrmay planladmz belirtiriz. Tersine, semptomatik
davranlar kabul ederiz ve hastann, rahatszlnn pozitif grlerini
farketmesini salamaya alrz. Bu yntem sayesinde hastalar kendilerini
"saldrgan" terapiste kar savunmak zorunda kalmazlar. Bunun yerine,
terapist hastasna yanda olur ve birbirleriyle kavga ederek
baaramayacaklar eyleri elde eder. Bu durum zellikle her tip terapiden
baaryla kanm, yaadklar atmay inkar ePozitifAile Terapisi Hibir eyi Ortadan Kaldrmaz
den byk bir potansiyel hasta grubu iin nemlidir. Bu kiiler, birok
atma yaasa, bu atmalarn sonular yznden kendisine ve
bakalarna ac ektirse de, problemleriyle dorudan yzlemekten
korkarlar. Bu davran ekli, onlarn zgemilerinden kaynaklanr ve
atmayla yzlemeyi yasaklayan kavramlara itaat eder. atmann
reddi, dengeleyici g rol oynar. nce dikkatimizi bu ka-Irakter zelliine
eviririz ama hastay kavrama noksanl yznden aalamayz. Bylece
ona kabul edebilecei bir neri sunarz: Savunmac tavrn deneme
niyetiyle bir kenara brakmasnpozitif yorumlasyleyerek, atma--n
zmeye almasn syleriz.
Hastann, hastalk ve semptomlara olduu kadar salk iin de kapasitesi
olduuna inanrz. Terapist, hastasna yeniden yaplanma yeteneini
harekete geirmesi iin destek verir. Aile kiinin hastala olan
hassasiyetini arttrabilir ama ayn zamanda salk kapasitesini de harekete
geirebilir. Pozitif Aile Terapisinin amac, ailenin kendi kendine yardm
uranda onu desteklemektir.
I
162
163
11. Terapist Gibi Hasta
i
Kendi bamza deriz, ama ayaa kalkmak iin dost
duyarz.
i
\ bir ele gereksinim
Kendi kendine yardm iin hastann gereken yetenekler^ sahip olduunu

grdk. Dahas, hastalk ve onun sonu-.1 larnn, yalnzca bireyde deil
onun yaad dzende de etkili olacana tekrar tekrar deindik. Bu
balamda aile; ilk ve dorudan ilikin grup olarak nsaflar tutar.
Semptomlar; eler, aile ve sosyal evre ile yaanan atmalarn ifade ekli
olduundan, atma belirli bir grup iin de f zel anlam kazanr (Framo,
1973; Richter, 1979). rnein, gen bir kadndaki endieler ve ekingenlik,
kocasnn o-nun koruyucusu olarak ne kmasn ve kocann bu yolla kendi
gcn ve i dengesini ispat etmesini salar. Bu durumun kocasna
getirdii n, kadna bunun iin kendi endieleri ve zayflklar pahasna
yksek bir bedel dediini unutturur. Kadn iin, kocasnn koruyucu rol
ona gvenlik salar ama ayn zamanda bamllk, kendine gven eksiklii
ve onun sosyal korkularyla ekingenliinin devamna sebep olur. Bu
durumdan, "bastrlan"yani hasta kabul edilenein, daha sonra da
dierininayn ekilde kapana kslm yardmc ein de kolayca sorgulayabilecei bir ortak destekleme, grnen bir denge ortaya kar (Selvini
Palazzoli et al., 1977). Sz edilen hastann iinde bulunduu bu anahtar
pozisyon, durumu deitirmek iin kendi iradesinden kaynaklanan etkili bir
adm atmasn kolaylatrr.
164
Terapist Gibi Hasta
Pozitif Aile terapisinde, kii hasta roln bir kenara brakr ve evresi,
zellikle de atma yaad kii iin "psikoterapist" haline gelir (bak.
Minuchini, 1978; Selvini Palazzoli et al., 1977; Stierlin et al., 1977). Pozitif
Aile Terapisi tamamen bu rol deiimine adanmtr ve bylece hastalar
kendi kendine yardma doru bilinli bir yola girmeleri iin cesaretlendirir.
165
llv
12. Tedavi Srecinde
Pozitif Yntem
I
Bir gnlk mutluluk kiinin talihsizliini unutmasn
talihsizlik kiiye nceki mutluluunu unutturur.
\ salar, ve bir gnlk
Ben Sirach
Tedavi aamasnda, pozitif yntem ayr yaklamla balar:
a) Hastann ailesinin ve semptomlarn gzlemlenmesi. Bu yaklam
aadaki sorulara dayanan tanya ynelik bak asn salar: Hastada
hangi kiilik ve iletiim yaps vardr? Hangi farkl tehis olaslklar sz
konusu olabilir? Hasta terapiste neler sunabilir?
b)
Semptomlarn pozitif yorumu. Semptomlardan kan gzlemlerin,
bulgularn ve tan deerlerinin objektif olmadn biliyoruz. Bunun yerine,
terapistin tanya ilikin sisteminin, kiisel grlerinin ve hastann
deerlendirmeleri de durumu etkileyen faktrlerdir. Somatik tbbm aksine,
bu znellik psikoterapi ve aile terapisinde pf noktasn oluturur.
Deerlendirmede dier olaslklar (yeniden-yorum, pozitif yorum, bak
asn deitirmek) gznne alrken, bunu objektif o-labilmek iin
yapmyoruz. Kendimize, hastaya ve ailesine ait iliki sistemlerini birbirine
balamak iin bu yolu kullanrz. Ve ayn zamanda alternatif zmleri de
gstermek isteriz. Orijinal semptomlardan uzaklar ve
166
Tedavi Srecinde Pozitif Yntem
hastann kendisini "pozitif" hissettii, yani semptomlardan grece olarak
syrlm, egosunun gl olduu, dayankl blgelere kayarz. Bunlar
tmn kapsayan iki yaklam da unlardr; semptomun yeniden-yoru-mu
ve hastann yeteneklerini gz nne almak, c) "Hasta'ntn yeniden
die^er/encfiriZmesi. Hastann kendisinin terapisti roln stlenmesi ve
semptomlarn pozitif yorumu, hastann aile iindeki deerini arttrr
(Schindler, R., 1976). Dier aile yelerinin de hasta olarak ortaya kma
olasl ortaya knca aile yaps da yeni bir nem kazanm olur. Bu yolla,
ailenin "hastal paylama" mekanizmas aa kar. Bylece hangi aile
yesinin semptomlar tamak zorunda kald ve bunun nasl meydana
geldii belirlenebilir.
FZKSEL HASTALIKLARIN TEDAVSNDE POZTF YNTEMLER
Pozitif yntem, aslnda fiziksel yaps olan hastalklar ve terapiye diren
gsteren semptomlarn tedavisinde yararl olabilir. Yntem, hastalara ve
ailelerine rahatszlkla ilgili yeni balantlar bulmalarna ve onunla olan
uralarnda yeni yollar denemelerine yardm eder. Bylelikle a-clar
azaltlr; hastala dayanmak daha kolaylar. Ve bylece kiinin zor
tedaviler, kstl perhizler, protezler veya rktc ameliyatlar gibi gerekli
tbbi mdahalelere bak asnda olumlu deiiklikler yaplabilir.
167
5. Blm
atma erikleri ve atmann Dinamikleri
1. atmayla Baetmenin Drt ekli ve Bunlarn leyii
KOLAY BR TEDAV
Hkmdar Ghabus-Woschimgir'in yeeni ciddi ekilde hastayd. lkenin
tm doktorlar ondan mitlerini kesmiti. lalar hibir ie yaramyordu.
Doktorlarn yapabilecei bir ey kalmadndan, hkmdar o zaman onalt
yanda gen bir adam olan bni Sina'nn tedaviyi stlenmesine karar verdi.
bni Sina saraya girdiinde, tm doktorlar aresizliklerini kabul ettikleri
halde hastaya yardm etme kararll karsnda herkes onun cesaretine
hayran kald.
bni Sina, yataa serilmi solgun, zayf gen bir adam olan hastay grd.
Adam hastal hakknda sorulan hibir soruya cevap vermedi, yaknlar
onun uzun sredir tek bir kelime etmediini sylediler. bni Sina, adamn
nabzn buldu ve elini uzun sre tuttu. Sonunda dnceli bir ekilde
kafasn kaldrd ve "Bu gen adamn deiik bir tedaviye ihtiyac var. Onun
iin, bu ehri, ehrin tm semtlerini ve sokaklarn, oralardaki evleri ve
evlerde yaayanlar ok iyi bilen birine ihtiyacm var" dedi. Herkes ard,
"Hasta birini iyiletirmekle ehrimizin sokaklarnn ne ilgisi var?" diye
sordular. Ama phelerine ramen bni Sina'nn emrine uydular ve tm
ehri avucunun ii gibi bildii sylenen bir adam buldular. bni Sina adama,
"Bana ehrin semtlerini say" dedi ve ayn anda hastann nabzn tuttu.
ehrin belli bir blgesi sylendiinde, bni
hzlandn hissetti. Hemen, hastann nabz
Sina
adamn
nabznn
171
belli bir cadde ad sylendiinde hzlanana kadar, o blgedeki tm
caddelerin adn saydrd. Sonra bni Sina bu caddeye kan tm sokaklarn
ismini sordu. Adam sokak isimlerini sayarken, az bilinen kk bir sokan
ismi hastann nabzn daha hzl attrd. Bu tepkiden honut o-lan bni Sina,
"Bana bu sokaktaki tm evleri iinde yaayanlarla sayabilecek birini bulun"
emrini verdi. Adam getirdiklerinde, evleri saymasn syledi ve hastann
nabz bni Sina'nn arad evi belli etti.
Adam bu evde yaayanlar sayarken gen bir kadnn da ad geti. Birden
hastann nabz delice atmaya balad. Dikkatli bni Sina yle dedi, "ok
iyi. Her ey ortaya kt. imdi gen adamn hastaln biliyorum ve
tedavisi ok kolay." Ayaa kalkt ve aknlkla ona bakanlara konutu, "Bu
gen adam kara sevda ekiyor. Bedensel hastalnn nedeni budur. imdi
adn duyduunuz kza ak olmu. Gidin kz getirin ve gelin olmas iin
gnln yapmaya aln."
bni Sina'y byk bir dikkat ve heyecanla dinleyen gen adam, utancndan
kpkrmz olup, yorgann altna sakland. Hkmdar kz istetti ve hasta bir
saat iinde iyileti.
Mevlana
nsann atmalarn anlayabilmek iin onlarn ieriklerini aramalyz.
Psikososyal dnyada bu ierikler duraan deildir, kendi dinamiini
gelitirir. Bu ierikler bizim iin nemli olan kiilerle olan ilikilerimizde ok
ak grlr: Anne babalarmz, aile bykleri, kardelerimiz, elerimiz,
ocuklarmz ve dierleri. Ortaya kan atmalar ayn anda birok
dzende yer alabilir: Deneyimlerimizi deerlendirmede ve elerimiz,
ailemiz ve daha byk sosyal gruplarla olan ilikilerimizden. Bu eitli
dzenlere
172
atmayla Baetmenin Drt ekli ve Bunlarn leyii
hakszlk etmemek iin, bu atmalar tanmladmz ierikler sz edilen
iliki balammda grlmelidir.
Bu atma ieriklerini kavramak iin eitli olaslklarla ilgilenmek
istiyoruz. Bunlarn atma dinamiini nasl etkilediini gstermek
istiyoruz. Tm bu yntemler belli bir terapi dzeneine baml olmasa da,
onlarn odak noktas aile terapisinde bulunabilir.
Tm kltrel ve sosyal farkllklara, her bireyin kendine zg olmasna
ramen, herkesin drt farkl yntemle a-tmalaryla ilgilendiini grrz.
Bir problemimiz olduunda, mutsuzken, sorumluluklarla ezilmi veya yanl
anlalm hissettiimizde, devaml gerilim iinde veya anlamsz
yaadmz dndmzde, bu durumlar a-adaki ekillerde ifade
ederiz. Bu drt farkl yntem, renme ve bilmenin drt farkl ekliyle de
ilgilidir. Bunlar bizim, kiinin kendisini ve evresini nasl algladn ve
gereklii ne ekilde deerlendirdiini grmemizi salar.
1. Beden (duyular araclyla)
2. Baar (akl araclyla)
3. liki kurmak (gelenekler araclyla)
4. Hayal kurmak (sezgi araclyla)
beden, duyular
sezgi hayal gelecek
akl baar
gelenekleriliki kurma
173
atmalarmz yaanan bu ekilleri, her insann kendi fikirleri, dilekleri ve
atmalaryla oluturduu greceli geni kategorilerdir.
rnek: Baba, iine snarak tepki verir (baar); anne, iine kapanp,
sosyal ilikilerden kaarak tepki gsterir (iliki kurmak); ocuk fiziksel
ikayetlerle tepki gsterir (beden). Bu deiik tepkiler iletiim
problemlerine neden olur.
Her insan bagsteren sorunlar kendi gelitirdii tercihler dorultusunda
halletmeye alr. atmay zmede kullanlan bir yntemin ar ne
kmasyla dierleri geri planda kalr. Belli bir yntemin seimi, byk
lde
kiinin
zellikle
ocukluundan
kaynaklanan
renme
deneyimlerine dayanr. Tepkinin drt ekli, gerek hayat iinde tipik
kavramlar olarak ekillenir.
ATIMAYLA BAETMENN DRT EKLNE GENEL YNELMEY BELRLEYEN
SORULAR
1. Sorunlarnz olduunda nasl tepki gsterirsiniz? (Bedeninizle mi,
baarlarnz araclyla m, bakalarnn yardmn isteyerek mi ya da hayal
kurarak m tepki verirsiniz?).
2. Hangi cmle sizin iin geerli?: "Grdme inanrm." "Anladma
inanrm." "Bana aktarlana inanrmrnein annem ve babam
tarafndan." "Bana kendiliinden olan eylere inanrm."
3. Evdeki slogan neydi? (rnein: "yemek, imek bedenle ruhu bir arada
tutar"; "bir ey yapabilirsen birisi olabilirsin"; "insanlar ne der?"; "Tanr her
eyi halleder")
174
ATIMAYLA BAETMENN DRT EKLNN UYGULAMASI
Hastalardan biri dedi ki, "zldm zaman saatlerce sren ba arlar

ekiyorum." Biz bu cevab yle gsterebiliriz:
beden,_duyular
sezgi hayal
akl baar
gelenekleriliki kurma atmayla Baetmek: Beden-Hayal
Daha fazla bilgi edinmek iin sorduk, "Einiz atmaya nasl tepki verir?"
Cevap yleydi, "Kocam bodrum katndaki alma odasna kapanr ve
neredeyse gece boyunca deliler gibi alr. Bazen orada kendi kendine
sylendiini duyarm." atma alanlar: "alkanlk/Baar" ve "Hayal".
Bundan da u ekli elde ederiz: beden, duyular
sezgi hayal gelecek
bilinalt
akl baar
gelenekleriliki kurma atmayla Baetmek: Baar-Hayal
175
Bu ekilde, szn ettiimiz ilikide daha sk meydana kt gibi, bireysel
tepki eilimlerini ve davran kalplarn kavrarz. Bu iki tanmlamann
karlatrlmas, beden (elerin ikisinin de uzun sredir seksle ilgileri yok)
ve ilikinin gzard edildiini gsteriyor. Aslnda daha fazla soru sorduka
bu evlilikte aksayan yann iliki kurmak olduu ortaya kyor. Ama nce
atma alann gzard e-dip, en ok gelitirilme olana ieren eylerle
ilgileniriz.
Bu ilem pozitif bak amzla yan yana gider. Bir zamanlar baar
problemini tanmlamakta kullandm szel bir imge nasl ilerlediimizi
gsterebilir:
Bu drt ilem baarya koullanm (Baar) hedefine u-lamaya abalayan
(Hayal) bir biniciye benzer. Bu hedefe varmak iin, iyi baklm bir ata
(Beden); eer derse kalkmasna yardm edecek kiilere (liki kurma)
ihtiya duyar. Bu, terapinin yalnzca tek bir alanla, ayn binici gibi,
ilgilenmeyip, sz konusu tm alanlar gznne almas anlamna gelir.
Bu yolla, hem atmayla baetmenin bireysel tarzn hem de kk bir

topluluun tipik tarzn tanmlam oluruz. Hatta bu yolla tm kltrde
geerli olan tepkiler incelenebilir.
Gzlemlerimde, Avrupa ve Kuzey Amerikada genellikle "Beden" ve "Baar"
alanlar n plana karken; Orta-douda "Beden", "liki kurma" ve "Hayal"
alanlarn vurgulamaya kar bir eilim olduunu grdm. Bu eilime
ramen, her insan dnyay kendince tecrbe eder ve kiiliine uygun bir
tepki kalb gelitirir.
rnein fiziksel hastalklara odaklanm doktorlar, Gney Avrupa ve
Ortadoulu hastalaryla hatr saylr sorunlar yaarlar. Bu hastalarn
rahatsz olduklar barizdir,
Ii
ama bulgular doktor iin yeterince ak deildir. Bu tarz hastalklar iin
"Alplerin tesi sendromu" deyimi kullanlr. Bu sendromun anlamna dair
birok ekilde ortaya kabilen ipular, hastann kltr ve ailesi
tarafndan belirlenen kavramlarda ve bir taraftan da Avrupadaki iilerin
vatanlarndan ayrlmalarnda bulunabilir. Aile kurumuyla olan balarn
kaybetmeleri sonucunda, kii atmaya bedeniyle tepki verir.
atmayla baetmenin drt alan, hastaln nemli ynlerim gstererek
terapiste yardmc olur. Bu nemli noktalar, organik-tbbi tanlar ve
terapinin mekanizmas tarafndan ska gzard edilebilir.
176
177
BEDEN/DUYULAR
n planda beden-benlik(ego) duygusu yer alr. Kii bedenini nasl alglar?
Kii, eitli duyumsal izlenimleri ve evreden gelen bilgileri nasl
deerlendirir? Duyular sayesinde edinilen bilgi, kazanlm deer yarglar
tarafndan sansrlenir. Bireye ait duyumsal deerler belirli deneyimlerle
balants olduunda atma-ykl bir hale gelebilir. Geliiminin banda
bir ocuk duyular aracl ile dnyayla iliki kurar. Aktivitelerinin tm
duyular tarafndan kontrol edilir.
Uyuma ve beslenme ritmi ocuun dakikliinin geliimi iin ok nemli
olabilir. Baz kiiler birisinin bardn duyduklarnda panie kaplabilirler.
Anne babann kzgn barmalar veya anne babann ocuktan sessizlik
talep etmesine dair anlar, grlty greceli olarak o kii iin dayanlmaz
hale getirir. Dier duyumsal deerler de etkilenmi olabilir. Kirli bir

grnm tek bana alarma geme sebebi olamaz. Kendi bedenlerimiz
stnde kirin kt bir ey olduunu ve pis olmann iren bir ey olduunu
grdkten sonra ancak pis birini grdmzde tiksintiyle tepki veririz.
Bylece bu alanlar, azalm dayankllk ve artm hassasiyet birimleri
haline gelirler. atmalarla, psikolojik ve psikosomatik adan ilgilenilmelidir.
Psikosomatik bir hastann neden belli bir organn setiini anlamak iin
onun bedenine, organlarna ve onlarn ileyii hakkndaki kavramlarn
incelemeliyiz. Bir atma ortaya ktnda, kavramlar; neden biri kalbiyle
tepki
178
verirken bir dierinin midesi veya solunum sistemi veya cildi, v.b, ile tepki
gsterdiini belirler. Veya bazlar hastala snrken baz kiilerin de
fiziksel zayflklar ve hastalklar var gleriyle yadsdn belirleyen yine
kavramlardr. Bu kavramlar hakkndaki sorular hastaya atmasnn i
yz hakknda gr verir ve psikoterapiye daha lml bakmasn salar.
rnein, mide ve yeme problemi olan birka hastada beslenmeyle ilgili
kavramlar kefettik ("masaya getirilenler yenmelidir"). te yandan kalp
hastalarnda acelecilik ve zaman kullanmayla ilgili kavramlara sk
rastladk. Romatizma hastalar kibarlkla ilgili tipik problemleri gsterdiler
("Kendini toparla. nsanlar neler dnr sonra?"). Psikosomatik cilt
rahatszlklar gsteren hastalarda temizlik ve iliki kurmakla ilgili atmaykl kavramlar vard.
atmalara dair fiziksel tepkiler unlardr: fiziksel ak-tivite (sporla
uramak ya da tam tersi, her eyin kolayna kamak); uyku
("atmalarn uyuyarak gider"uyku bozukluklar); yemek yemek
(oburluk, mutsuz olunca yemek, yemei reddetmekanoreksiya nevroza);
seks (Don Juan' oynamak, nemfomanyaklk, seksten tiksinme), beden
fonksiyonlarnda bozukluklar ve psikosomatik tepkiler. rnek: "Kocam ge
kald iin her zldmde, bam aryor."
"Masaya getirilenler yenmelidir"; "Kii lm arzusunu yitirmemek iin
bedenine ikence etmelidir."; "Solgun grnyorsun, hastasn sanrm";
"Yemek imek bedeni ve ruhu bir arada tutar"; v.b, gibi kavramlar kiinin
bedenine ve fiziksel hastalklarna olan tutumunu etkiler. Bunlar kiinin
fiziksel problemlerine neden bu kadar deiik ekillerdebiri hastalk
hastas olarak yaayp ac veya hasta-
179
lklar beklerken dierinin fiziksel
vermesinin sebeplerinden biridir.
hastalklarn
bastrmasnntepki
atmayla Baetmenin Birinci Alanna Dair Sorular

1. Fiziksel ikayetleriniz nelerdir? Bedenin hangi blmleri sz konusu?
2. Grnmnz nasl deerlendiriyorsunuz?
3. Bedeninizi dost veya dman gibi mi gryorsunuz?
4. Einizin gzel veya yakkl olmas sizin iin nemli mi?
5. Be duyudan hangisi sizin iin en fazla anlam tayan?
6. Kzdnzda bedeninizin hangi blmyle tepki gsterirsiniz?
7. Hastalandnzda einiz (veya aileniz) nasl davranr?
8. Einiz hastalandnda siz nasl davranrsnz?
9. ok fazla m yoksa ok az uykuya m ihtiya duyarsnz?
10. Hastalklar hayata baknz veya gelecek yaklamnz nasl etkiler?
11. Aileniz iyi grnmeye, sportif aktivitelere ve fiziksel sala ok fazla
nem verir mi?
12. ocukluunuzda ailenizden kim sizi okad, pt ve nazik davrand?
13. ocukken evinizde ok fazla ve eitli yiyecee -nem verilir miydi?
Slogan neydi?
14. Bedeninizle oynadnzda (rnein, parmak emmek, mastrbasyon)
aileniz nasl tepki verirdi?
___ -1Qf) ___
15. ocukken bedeninizle oynadnzda nasl cezalandrlrdnz (dayak,
aalama, tehdit, barmak, yemein yasaklanmas, sevgi gstermemek,
v.s)?
16. ocukken hasta olsanz bile okula gitme zorunluluunuz var myd?
17. ocukken hastalandnzda hemen yataa m gnderilirdiniz?
18. ocukken hastalandnzda size kim bakard?

BAARI/AKIL
Bu boyut zellikle endstri toplumlarnda, Amerikan-Avrupal kltr
evrelerinde nemlidir. Bu, baar normlarnn tanmlanmas ve kiinin
benlik kavramma dahil e-dilmesini de ierir. Dnce ve akl, problemleri
sistematik ve bilinli bir ekilde zme ve baardan en iyi ekilde
faydalanma olana yaratr. ki tane birbiriyle zt atma tepkisi olasdr: a)
e snmak ve b) baar taleplerinden kanmak. Tipik sendromlar, benlik
deeri problemleri, fazla talep, stres tepkileri, baarszlk korkusu,
konsantrasyon bozukluu ve emeklilik nevrozlar, duyarszlk, baar
korkusu, v.s gibi zararl hastalk belirtileridir.
Kavramlar
"Bir ey baarabilirsen, birisi olursun." "nce okul, sonra oyun." " itir,
elence de elence." "renirken patron olamazsn." "Zaman paradr." v.s
181
>*
;
atmayla Baetmenin kinci Alanna Dair Sorular
1. Ne gibi aktivitelerde bulunmay isterdiniz? Kariyerinizden memnun
musunuz?
2. Hangi aktiviteler sizin iin zordur?
3. Daima ileride olmak sizin iin nemli midir?
4. En ok neye ilgi duyarsnz (fiziksel, entellektel, sanatsal aktiviteler,
ynetimle ilgili grevler, v.b)?
5. Sizin iin einizin ve ocuunuzun baarlarn takdir etmek kolay mdr
(yani, yaptklarndan holanmaz msnz veya bu aktiviteler yznden sizi
ihmal etmeleri sizi rahatsz eder mi)?
6. Kendinizi ve einizi zeki bulur musunuz?
7. Bir inam deerlendirirken zekas ve sosyal prestiji sizin iin ne kadar
nemlidir?
8. Bazen karar vermek size zor gelir mi?
9. En ok neyle megulsnz-kariyeriniz mi aileniz mi?

10. Yapacak bir eyiniz olmadnda kendinizi rahat hisseder misiniz?
11. Ebeveyninizden hangisi baarya daha ok nem verirdi?
12. ocukken hangi aile yeleri sizinle oynad?
13. ocukken ev devinizle daha ok kim ilgilenirdi?
14. ocukken hata yaptnzda nasl cezalandrlrdnz?
15. ocukken anne ve babanz bir eyi neden yapmanz gerektiini size
aklar myd?
16. ocukken anne babanz sizin ilgi duyduunuz eyleri anlayla karlar
myd?
17. Okul yllarnz en iyi hangi deneyimler tanmlar?
18. Baarlarnz iin nasl dllendirilirdiniz?
182
atmayla Baetmenin Drt ekli ve Bunlarn leyii IK KURMAK
(GELENEKLER)
Bu alan kiinin, kendisi, ei, ailesi, dier insanlar, topluluklar, sosyal
snflar, yabanc kltrel evreler ve hayvanlar, bitkiler, nesnelerle olan
iliki kurma ve srdrme yeteneini kapsar. Sosyal davran kalplar,
bireysel deneyimler ve geleneklerle tanmlanr. liki kurma olaslklarmz
ve toplumdan edindiimiz, onlar yneten deerler dzenlenmitir: Kii
einin szgelimi, nezaket, drstlk, adaletlilik, dzen, belli ilgi alanlarnda
etkinlik, v.b gstermesini bekler ve bir ekilde bu kriterlere uygun bir e
arar.
Problemleri evremizdekilerle olan ilikilerimize aktararak atmalara
tepki verebiliriz. Bunun ar ularndan biri, toplumun koruyuculuu ve
etkinlii araclyla problemleri hafiflettii dncesiyle sosyallemeye
snmaktr. Bakalaryla konuarak, kii sempati ve dayanma kazanmaya
alr: "Kaynvaldem yznden zldm zaman, genellikle kz
arkadalarmdan birini arayp onunla bu konu hakknda saatlerce
konuurum." Burada sosyal hiperaktivite, topluma duygusal bamllk, v.b
gibi durumlar sz konusudur. Ama bunun tam tersi de olabilir. Kii
toplumdan el ayak ekip, kendisini zen insanlardan uzaklaabilir.
Kendisini ekingen hissedip, sosyal toplantlardan ve insanlarla bir araya
gelebilecei dier olaslklardan kanr. Semptomlar unlardr: ekingenlik,
bilind birisine tutunma ihtiyac, iliki kurma korkusu, nyarglar,

ieyneliklik (otizm), v.s.
Kavramlar
"Bakalarna ne ihtiyacm var?"
"nsan tek bana gszdr; bakalaryla birletiinde glenir."
183
"Misafirler Tanrnn hediyesidirler."
"Kendine gvenebilirsin, asla bakalarna deil."
"Arkadalar olmayan insan yarm insandr."
atmayla Baetmenin nc Alanna Dair Sorular
1. Ailenizde kim bakalaryla iliki kurmaya daha yatkndr?
2. Ailenizde eve misafir armay kim daha ok ister?
3. Aadakilerden hangisi misafir armanz engelleyen seeneklerden
biri olabilir: Masraflar; misafirlerin evi kirletme olasl; Misfirlerin srtnza
i ykleyecei gerei; baz misafirler iin beklemeniz gerekmesi;
misafirlere yeterince ikramda buluna-mama endiesi, v.s?
4. Kalabalk bir partide insanlarn arasnda kendinizi nasl hissedersiniz?
5. Sizin iin hangi insanlarla iliki kurmak zordur?
6. Sizin iin hangisi daha kolaydr, iliki kurmak m, onlar srdrmek mi?
7. Sevdiiniz alkanlklar brakmak size zor gelir mi?
8. Gelenekler size ne ifade eder?
9. Ailevi (dini, politik) geleneklere sk skya bal msnz?
10. Bakalarnn ne diyecei sizi dndrr m?
11. Anne ve babanzdan hangisi daha sosyaldi?
12. ocukken ok arkadanz var myd, yoksa yalnz mydnz?
13. Anne ve babanz misafir arr myd, davetlere siz de katlr mydnz?
14. ocukken sorunlarnz olduunda kime danrdnz?

15. Akrabalarla iliki kurmak sizin iin nemli midir?
16. ocukken oyun arkadalarnz var myd, yoksa yalnz m oynardnz?
17. ocukken anne babanz terbiyeli davranmaya ve kibarla ar nem
verir miydi?
18. Bu sorulara ilikin ne gibi deneyimleriniz var?
HAYAL KURMAK (SEZG)
uurluluun ileri anlam airane tabiriyle kalbin dili veya ima olarak
adlandrlr; dini lisanda ona ilham denir ve psikolojide de sezgi ya da
sezgisel yarg olarak bilinir. Bu balamda sezgi, rya veya fantezinin
bilisel ileyiiyle balantldrki bu ileyi problemler ve atmalarla
baetme yollan sunar. Kii atmalara hayal gcn kullanarak tepki
gsterebilirbir zm, arzulad sonular veya karsndaki kiinin
cezalandrldn hatta ldrldn hayal eder.
rnein, yaratc faaliyetlerde ve seksel fantezilerde hayal ve sezgi
gereksinimler yaratr ve hatta onlar tatmin eder. "zel bir dnya" olarak
fantezi kiiyi gerein tehlikeli ve tehditkar igalinden korur ve bylece
geici rahatlk salayan bir alem yaratr (iki ve uyuturucu kullanmnda
olduu gibi). Hayal kurmak, "kt bir muamele"yi ya da ac bir aynl
gerek d gsterebilir. Ama ayn zamanda huzursuzlua sebep olup, ykc
bir hal alabilir. Bu ekilde hayal gc alglarla karmaklar ve izofrenide
yaanan halsinasyonlar gibi semptomlar gsterir. Hayal
184
185
gcnn rktc dinamik gcn kontrol altnda tutmak iin baz insanlar
gdsel bir davran ekli edinmilerdir; bu davran korse gibi, tehditkar
fantezilerinin dizginlerini ellerinde tutmalarna yardm edip, onlar kontrold duygu patlamalarndan korur.
Sezgi ve hayal gc, mevcut gerekliin tesine geer ve etkinlik olarak,
yaamm anlam, arzu, gelecek hakkndaki fikirler ve topya olarak
tanmladmz hereyi ierir. Felsefik grler ve dinler sezgifantezi
kapasitesine sahip olduklar iin daha uzak gelecekle balant kurar.
Fantezinin z bilinmeyene doru ekilme duygusudur. Hayal kurma
yetenei, "kii bilinmeyene adm atma riskini almas, phe ykn
omuzlamas ve yine de bir yerlerde (kendi gerekliinin bir paras olan)

yeni olanaklar ve yeni ufuklar bulaca umuduyla yaamas" gereiyle
balantldr (Jordan, 1969). Fanteziden kaynaklanan merak olmasayd,
phe ve korku da olmayacakt; a-ma phe ve korku olmadan da insan
iin ilerleme, gelime ve kendini tanm da olmayacakt. nsann
bilinmeyene olan zlemibunu kasten mulak (net olmayan) terimlerle
tanmlyoruz nk her insan ve her durum iin farkl bir ekli olabilir
insanlk tarihi boyunca bu zlemin dinlerin kurucular ile konumu olduu
gereine u-zarur.
Hayali deneyimler, etkinlik ieren fanteziler ve rahatlama salayan
fanteziler; masallarda, fkralarda, yklerde geleneksel bir ekil almtr.
Masalda, aktarlan fantezilerin ve bireysel fantezilerin birlemesi vardr.
Benzer rt-meler, dier sanatsal, yaratc ve retken etkinliklerde
grlebilir. atmann ileyiindeki dier alanlarndaki edinilmi bilgiler,
fantezinin ekilsel olaslklarn szgeten
186
geirir. Bunun bir rnei, modern endstri toplumlarnda baarya
ynlendirilmi insanlarn elenceli fantezilerin-deki azalmada grlebilir.
Hayal kurma yetenei, ok erken, henz ocuk gerek ve hayal arasmda
ayrm yapamaz ve ak nedensel ilikiler kuramazken geliir. Hayal gc
oyun esnasmda geliir. Bu geliim sreci, aile kavramlarnn fantezi ve
ierikleriy-le ilgili yatknl tarafndan etkilenir.
Kavramlar
"Hepsi senin hayal rnn."
"Mutlu olduum srece neden geree aldraym ki?"
"Tanrya kr lm hereyin sonu deil."
"Kim cesaret ederse, o kazanr."
"Bir dilee sahip olmayan mutsuzdur."
"Zamanla bir zm bulunur."
atmayla Baetmenin Drdnc Alanna Dair Sorular
1. Ailenizde kim hayal gcne daha ok nem verir?
2. Sk sk aklnza iyi bir fikir gelir mi?
3. Bazen hayali geree yeler misiniz?

4. Fantezilerinizde en ok hangisi yer alr: beden (seks, uyku, spor), kariyer
(baar, baarszlk), dier insanlarla iliki kurma, gelecek (dilekler, felsefe,
din)?
5. Gemie tutunur musunuz?
6. Bazen deiik bir ele, ile, v.s ile hayatnzn nasl olabileceini dnr
msnz?
7. Fantezilerinizde einizin en belirgin zellii hangisidir?
187
8. Gelecei dnmek hounuza gider mi? topik e-serler okumaktan
holanr msnz?
9. Hi intihar dndnz m?
10. Bir hafta iin bakasnn yerine geebilseydiniz kim olmak isterdiniz?
Neden?
11. Bir gn iin grnmez olabilseniz, bu zaman nasl deerlendirirsiniz?
12. Birini rnek alsanz bu kim olurdu?
13. ocukken kurduunuz hayalleri hala hatrlayabiliyor musunuz?
14. Fantezilerinizi ve kurduunuz hayalleri aile yelerinden kim daha iyi
anlayabiliyor?
15. En iyi kimle ryalarnz konuabiliyorsunuz?
16. Sanatla (resim, mzik, edebiyat) aranz nasl? Resim yapar msnz?
Yapyorsanz resimleriniz ne anlatyor?
17. lmden sonra hayat kafanzda nasl canlandryorsunuz?
18. Bu sorularla balantl hangi anlarnz hatrlyorsunuz?
BINDII
insan davranlarnn arkasndaki gdlerin yalnzca bir blm bilinlidir
ve bilin tarafndan kontrol edilir. Freud'un psikoanalizi, bu tanma
dayanrd. Freud, seks hayatna zellikle nem verilen bir teori olan
bilind teorisini oluturdu.
Pozitif Aile Terapisinde, iki temel yetenek olan farknda olma ve sevgi,
Freud'un teorisine ait libidonun (ig 188
dnn) yerini alr. Belli bir yere kadar, libido, temel yetenekler iinde g
veren bir ierik olarak bulunur. Bunun yan sra, bilind, Pozitif Aile
Terapisinde iki ayr ileve sahiptir.
Birincisi; bilind, gelimemi, farkllamam yeteneklerin ve insan
enerjisinin kaynadr. nsann doasnda kaltmsal olarak varolan ama
olgunlamas iin gerekli artlar henz yaratlmad iin gelimemi olan
her ey, bilind iinde yatar. Yetenekler, tannmaya abalayan e-nerji
potansiyelleridir.
kincisi; bilind, bastrlm ve engellenmi gerek yeteneklerin
kaynadr. Zaten evreyle yzyze gelmi olan bireysel yetenekler; ya
evre tarafndan reddedilmi, ya evre onlarn gelimesi iin doru drst
artlar sunmam veya bizi gerek yeteneklere o kadar nem verilmitir ki
dierlerine yer kalmamtr.
Bilindnn bu iki ynl ilevini baz alarak, kii, deneyimlerin neden
hastalklarn ve atmalarn tek sebebi olmadn anlayabilir; henz
yaanmam eyleri de bu rahatszlklarda rol oynayabileceini grr.
Doas yznden bilind, dorudan sorgulamaya geit vermez. Ama
terapist tarafndan alabilir. Terapi a-amasnda, bilindna, sezilebilir
olduklar iin bilin iinde olan ieriklerden daha az ulalrdr.
Terapist, eldeki bilgilere dayal, psikodinamik adan etkili balantlar
gerek yetenek kalplar, hastann sevme ve anlama yeteneibelirlemeye
alr. Kiinin gemiinden treyen kavramlar, kiiye ait bilisel ierikleri
bilinten koparr ve onun kontrolnden uzak tutar. atmayla baetmenin
drt alannn bak asndan, bu durum yetersiz farkllama, tek tarafllk
olarak tanmlanabi 189
lir. rnein, "baar/anlama" alan merkezde olduu zaman kiinin bedeni
ve dier insanlarla olan ilikisinin bastrlmas sz konusudur. Hatta hayal
gc de bu dengesizlie gre ayarlanr. Bu yzden bireysel dler ve
hayaller yalnzca baary konu alr. Daha sonra greceimiz gibi, benzer
mekanizmalar, kiinin sevme yetenei ve gerek yeteneklerle ilgili

gzlemlenebilir.
Emin olun, insan atmalarla baetme olaslklarna ulamak iin gerekli
potansiyele sahiptir, ama kendi kavramlar, dierlerini engelleyerek, kiinin
bunlardan yalnzca birka tanesine ulaabilmesine izin verir. Terapinin
byk bir blm, bu kavramlar bilinli ve uygun hale getirmeyi kapsar.
Terapist, hastann psikodina-mik altyapsn ortaya karp, nceden
fakllamam yeteneklerine gei salamaya urar.
Bu balamda Pozitif Aile Terapisinin aralaryla almak, bilince yakn
olanlara ve bilindna bir kap ama yoludur.
190
2. atmayla Baetmenin
Drt eklinin Pozitif Aile Terapisinde Kullanlmas
tip arkada vardr: besin gibi olanlar, onlarsz yaayamazsnz; ila gibi
olanlar, onlara arasra ihtiya duyarsnz; ve hastalk gibi olanlar, onlar
asla istemezsiniz.
bn Gabirol
Aile terapisi balamnda, atmayla baetmenin drt eklinin aadaki
ilevleri vardr: renme ve bilme ortam, kiinin atma ve gereklikle
baetmek iin edindii bireysel tarz karakterize eden aralar ifade eder.
ki genel kategori oluur:
a)
Sorgulanan ortamla ilgili tutumlarBu tutumlar, hastann benlik
kavramnda belli ortamn sahip olduu deeri belirlememize yardm eder.
Bunlar u cmlelerle aa kabilir: "Neden kucaklanyorum, tm bu
sevecen tavrlarn nedeni ne?" Benim iin nemli olan baarl ve akl
banda olmak?" veya "Grp, duyduum her ey bana bu adamn evli
olduunu ve beni sevmediini sylyor. Ama umrumda bile deil. Benim
iin -nemli olan ona ak olma fikri."
b) Semptomlarn balant noktalar, belli bir yere kadar renme ve bilime
ortamndaki bozukluklar olarak tanmlanabilir. Bylece "beden duyular"
alanna semptom olarak; uyku bozukluklar, itah kayb, bar 191
sak problemleri, hassasiyet, gdsel yemek yeme, hareket noksanl,
grsel ve duyumsal halsinasyonlar, hastalk hastal ve kiinin alglar,
drtleri, duygula-rndaki bozukluklar katabiliriz. "Akl" alanyla ilikili olan

septomlar; dnce ve zeka bozukluklar; konsantrasyon, hafza ve karar
vermeyle ilgili problemler; ras-yonelize etme eilimi dnceye dalma,
mani olunamayan (kompulif) dncelere kaplma eilimi; gerekle
balant eksiklii, v.b dir. Saplantlar, nyarglar, ste-reotipler, fanatizm,
zayf yarglama yetenei, gerek korkusu, nefret, dar kafallk, sululuk
duyma, tarihsel noksanlk hep "gelenekler'le balantldr. U noktada
fanteziler, geree yabanclama, intihar illizyonlar, seksel hayaller,
korkular, gdler, sanrlar ve paranoya "hayal kurma-sezgi" ortam iinde
yer alr.
Bu kategoriler hakkndaki yaklamlarn tutumlarn o-lumasna ipular ve
semptomlar iindeki anlamlar, temel atmay inceleyerek anlalabilir.
Sre sresince, aile yeleri; atmayla baetme ekilleri, aile kavramlar
ve semptomlar arasndaki balanty grmeye ynlendirilir. Belli bir sosyal
durumdaki atmaya karlk verirken sahip olduklar tarza dair gr
kazanrlar. Bu sre, semptomlarn yannda yer alan szsz iletiimin bir
parasn aa karr. Ailenin gnlk yaamnda atmayla baederken
tercih edilen yntemler ak bir srdr: ak diyoruz nk bunlar ee
bireysel tepkilerle belli edilir, srdr nk kimse gerekten onlar hakknda
konumaz. Bu sebeple yntemimiz ailede yer alan iletiim engellerini
kaldrmaya yardm eder.
atmayla baetme alanlar hakknda soru
kavramlarn gemiine yaklaabilir. Bu hayat
sorarak
kii,
bireysel
192
atmayla Baetmenin Drt eklinin Pozitif Aile ...
deneyimleri zel mlkiyet deildir. Bunlar daha ok aile ii ilikilerde
ekillenir. Kiinin kendisinin ve aile iinde sahip olduu pozisyonun tanm,
kiinin iinde bulunduu durumu deitirmesini kolaylatrr. Tabii bu
gelime karlkl anlay kolaylatrr. Ama bu tip sorularn gizli bir tehlikesi
de vardr; bu tarz sorgulama aile ii ilikilerden ok sistemin vurguland
biimsel bir bilgi aktarm haline gelebilir. Salt bilgi toplamaktan ok, kendi
kendine tanma, konuyla ilgili armlar ve hayat hikayesine gei
salama olana nemlidir. Bu ilevler, sorularla uramay daha
esnekletirir ve onlar terapisthasta ilikisine uyarlamay salar.
Somut aile durumu, drt alan hakkndaki sorular olduka tehlikeli klar.
Varolan problem, "sulu"nun, ein, ocuklarn veya anne babann ortamda
bulunmas nedeniyle "gerek" bir hal alr. Psikoanalizdeki (ruhsal
zmleme) "hayali" anne baba rneinde olduu gibi bir mesele
olmaktan kar. Bunun yerine problemler dorudan o-layla balantl kiiye
yneltilir. Bu yntem, terapiye farkl jenerasyondan kiilerin, szgelimi

byk anne ve babalarn katlmyla daha karmaklar.
Terapiye katlan aile yeleri, atmayla baetme alanlarna gre deil,
bireysel ve ortak gemilerinde gelitirdikleri dengesizliklere ve odak
noktalarna gre blnr. Ailenin grnte salkl yelerine bahedilen
sosyal prestij de artk yoktur. Hatta bu "salkl kiiler"de atmaya, kendi
durumlarna zg farkl yollardan tepki verirler. Bu durum da yalnzca
dorudan etkilenmi olanlar iin deil herkes iin atmalar tartmay
kolaylatrr. Btn bunlar karlkl anlayn gelimesini destekler.
Ailenin konumalar, atmann allm alanlarndan
193
.'T

uzaklap nceden konumaktan kanlm konulara y4 neldiinde
genellikle bir direnme olur. Baarya odaklanm bir yaklamdan sapmak
iin bir takm kavramlarn ve alkanlklarn dzeltilmesi gerekir. Kiinin
kavramlarn dzeltmesi genellikle ac veren ve insan sulu hissettiren bir
ilemdir. Baka bir deyile, atmann drt ekli iinde yaplacak bir bak
as deiimi, yalnzca akl yoluyla baanla-cak bilisel bir ilem deildir.
Tam tersine, bu ilem byk lde hisleri (cokusal ve duygusal) kapsar,
ama ayn zamanda yerleik davranlar deitirme olana da sunar.
Bir alandan dierine gei, eski bir evden daha yeni ve gzel olanna
tanmaya benzetilebilir. Bu durum birok avantaja sahip olduu gibi aba
ve masraf da gerektirir; kiinin eski evresinden ayrlp, yeni bir muhit,
yeni insanlar ve henz kontrol edemedii yeni geliimsel yeteneklerle iliki
kurmas gerekir.
Savunmac yaklamlarla urarken dikkatli olmak gerekir, nk bu
diren kiinin deimek istemedii anlamna gelmez; kiinin bak asnn
deitirilmesi ve kavramlarnn dzeltilmesi fikri imdiden o kadar gerektir
ki, kii kendini buna direnmek zorunda hisseder. Bu yzden hastay
koruyup, atmaya tepki modellerini kullanarak, bak asnda adm adm
deiiklik yapmasn kolaylatrrz. Pozitif yorumlar nererek terapist, aileyi
yeni keifler yapma uranda destekler.
atmayla baetmenin drt alan, bizim renme ve bilme yeteneimize,

yani gerekle anlamaya varma a-ralarmza benzer. nsan yaamnn
dier gerekli boyutu ise, evreyle ilikimiz araclyla gelien sevme yeteneimizdir. Bu yzden, duygusal kiiliimizi ekillendirme yolunu aacak
kalitede ilikiler aratryoruz.
194
3. Drtl Model Boyutlar
GE KALMI NTKAM
Adamn biri kylleri tarafndan kurumu bir kuyuya atlarak cezalandrlr.
Adamn hakszlk ettii kyller, a-daleti kendileri yerine getirmeye karar
vermiler. Bazlar kuyunun kenarnda durup, adam tkrk yamuruna
tutmu. tekiler yerden amur alp atmlar. Birden adama bir ta arpm.
Adam aknlkla yukar bakp, ta atana sormu, "Dierlerini tanyorum
ama sen kim oluyorsun da bana ta atyorsun?"
Kuyunun kenarndaki adam, "Ben senin yirmi yl nce ktlk ettiin
adamm" demi.
O zaman gnahkar sormu, "Bunca yl nerdeydin?"
Adam cevap vermi; "Bu ta onca yl kalbimde tadm. imdi seni bu
kadar berbat bir durumda bulunca, ta elime aldm."
Szn edeceimiz model, orijinal aile grubu iinde geerli olan
kavramlarla ilgilenir. Bu modeli gelitirirken iki durumu gznne aldk: ilki,
kavramlar sosyal ilikiler asndan anlam tamaldr; ikincisi, kavramlar
evreyle olan ilikileri tanmlamaldr. Bu kavramlar anne baba, kardeler,
byk anne, bykbaba gibi akrabalar veya bu akrabalarn ilevlerini
stlenmi kiiler tarafndan bize aktarlr. Drtl model boyutlar kiinin
iinde byd aile kavramlarn, kiinin bu kavramlara ait deneyimlerini
yanstacak ekilde tanmlar.
195
atmay anlamak iin, onun altyapsn ve ierdii kavramlar da anlamak
gerekir. Kiilik geliimi, byk lde insann kurduu ilk sosyal balar ile
damgalanm-tr. Kiinin neden baz ilikileri tercin edip dierlerini
reddettiini saptamak iin model boyutunu kullanmann -nemli olduunu
grdk. Bu konuyla alakal bilgiler aadaki maddelerle ilgilenir:
likin kiilerin (anne ve baba) ve kardelerin (veya dier oyun
arkadalar) ocuk ("Ben") ile olan balar.
Anne babann birbiriyle olan ilikisi ("Sen")

Anne babann evreyle olan ilikisi ("Biz")
Anne babann dinle ve kendi felsefik yaamyla olan ikisi (Asl "Biz")
Bu model, ocuk eksik bir ailede veya aile ilevi stlenmi bir kurumda
byse de geerlidir. Byle bir durumda, dier kiiler (byk anne,
bykbabalar, vey anne babalar veya retmenler) az ok roln
stlendikleri anEbeveyn/Kardeler ocuk
Ben
Ebeveyn-DinEbeveyn
Asl birbiriyle
Biz
Sen
Ebeveyn-evre TEMEL ATIMA
(etkili ilikiler) Model Boyutu ve Sevme Yeteneine Ait Drt Ortamn
Geliimi
196
Biz
GEREK ATIMA (etkili ilikilerin yaps)
Drtl Model Boyutlar
ne-babay temsil ederler. Bu ilikilerin gelitirebilecei dengelilik de
modelin iinde yer alr.
Bu drtl model boyutlarnn hangisinin ne dereceye kadar vurgulanaca
bireye gre deiir. lk grme esnasnda bunlara deinilir ama bunlarn
ortaya kard problemler, sonra terapinin yaplna ve zamanna gre
daha geni bir ekilde ele alnmaldr.
Temel atma olarak tanmladmz drtl model boyutlar, kiinin aile
iindeki ve onun tesindeki ilikilere k tutar. Kii hem dier insanlarla
olan deneyimlerini hem de bu deneyimlerin simgeledii modelleri
birletirir. Bu model ilikisi, temel ve gerek atmalar olarak ayr ayr
tanmlanabilir ama uygulamada her iki modeli birbiri stne yanstp tek
bir model olarak tanmlarz.
Drtl model boyutlar, atmayla baetmenin drt a-lan ile rtr.

zellikle, "sosyal iliki kurma (temas)" temas ve "Sen-Biz" ile olan iliki
arasmda; hayal kurma ve "Asl Biz" ile olan iliki arasnda karlkl iliki sz
konusudur. Tabii kii bilgi toplamada aamasnda bunlar st-ste
getirmekten kanmaldr; belli bir soruya yalnzca durumun gerektirdii
kadar nem verilmelidir.
Sorular; kiinin neden kendini kabul etmekte zorlandn, kendisini neden
ailesinden uzaklatrmaya altn veya neden ailesiyle bu kadar
dmlendiini ve ei, dier insanlar, dier topluluklarla ilikilerini
gelitirmek iin hangi kriterleri ele aldn sorar. Ayn zamanda soru
dosyas, sosyal, rksal, politik ve dini nyarglarn yaratt problemleri de
kapsar. Tam bu noktada kii bu prosedrn kltr-leraras yaklam iin ne
kadar nemli olduunu grebilir. Bu yntem eitli alt kltrlerden ve
ulusal kkenlerden insanlarla ilgilenmenin farkl olaslklarn ortaya karr.
197
Drtl model boyutlar her kiide ilikilerini gelitirmesi iin varolan
yeteneklerdir. Bunlar, orijinal ailenin kendi modelleri araclyla kefedilen,
"Ben", "Sen", "Biz", ve "Asl Biz" ile olan ilikileri kapsar.
Model; bir figrle zdelemek, role dair grleri taklit etmek, arzu edilen
zellikleri edinmek ve istenmeyen zelliklerin kesilmesi anlamna gelir.
Pozitif zdeletirmeden baka, uyar olarak veya dier alternatifleri
denemeye itmek iin "kt model" kullanma olana da vardr. rnein kii
anne ve babasnn hatalarn tekrarlamaktan kanr. Modellerin
oluumunda, tek bir durumun birok yz rol alr: Anne-baba kendilerini
nasl gryor ve yaratmak istedikleri imaj nedir? ocuk, anne-babasn ve
onlarn davranlarn nasl alglyor? Anne-babarun davranlar ne kadar
uyumlu; davranlar nerede atyor? Anne-babann kavramlar
evrelerindeki dier insanlardan farkl m? Birey bu farkllklar nasl
zmleyebilir? Dier bir deyile kendisi iin hangi modeli kabul edebilir?
ocuk ve anne-babas arasndaki iliki hakknda bilgi edinebilmek iin,
kiiye anne babasndan hangisinin ona daha ok zaman ayrdn,
hangisinin daha sabrl olduunu ve hangisini kendisine rnek (model)
aldn sorarz.
Anne-baba ve kardelerin benle ile olan ilikileri
Anne Baba
Zaman
Sabr
Model
198
Drtl Model Boyutlar Ebeveyn/Kardeler
Ebeveynnin din ve hayat felsefesi ile ilikisi
Ebeveynin birbiriyle ilikisi
Ebeveyn-evre
Drtl Model Boyutlarna ematik Bak
Drtl model boyutlarnn hzl bir deerlendirmesini yapmak iin, her
alandaki tepkiler znel deerlerine gre + veya - olarak iaretlenir. Sabr,
zaman ve modelin farkllamas drtl model boyutlarnn yanna eklenir.
Aile terapisinde bu yntem, ayn ekilde dier aile yelerinin deerlerini
ekleyerek fakklatmlabilir. Bu iaretleme sistemi, duruma genel bir bak
kazanmamz kolaylatrr ve terapiste hatrlatma arac olarak hizmet eder.
Ayn zamanda bu sistem aile yelerinin kendilerini bunaltan durumu daha
iyi anlamalarn salar.
BALANGI SORULARI
1. ocukken kendinizi kime daha yakn hissederdiniz anne, baba,
bykanne, bykbaba)?
2. Anne ve babanzdan (veya dier nemli kiilerden) hangisi size daha ok
zaman ayryordu?
3. Anne ve babanzdan hangisi daha sabrlyd yani hangisi daha ge
sinirlenirdi?
199
4. Kendinize kimi rnek alrdnz?
5. ocukken size adil davranldn dnyor musunuz? (rnein
kardelerinize iltimas geilir miydi?)
6. Bugn anne-babanzn evliliini nasl deerlendiriyorsunuz?
7. Anne ve babanzdan hangisi daha ak fikirliydi?
8. Anne ve babanzdan hangisi dini ve felsefik sorularla daha ilgiliydi?

"BEN" (ANNE-BABA/KARDE-OCUK) LE OLAN LK
KRL YUVALAR
Gvercinin biri durmadan yuvasn deitiriyordu. Zamanla yuvalara
yerleen kt kokuya tahamml edemiyordu. Yal, bilge ve tecrbeli bir
gvercin ile konuurken bu konu hakknda ona ac ac yaknd. Yal
gvercin ban dnceli dnceli sallad ve, "Durmadan yuva
deitirerek, hibir eyi halledemezsin. Seni rahatsz eden koku yuvalardan
deil, senden kaynaklanyor" dedi.
Kiinin kendisiyle olan ilikisi, zellikle arzularnn ve ihtiyalarnn nasl
tatmin edildiine baldr. "Kabul mu yoksa red mi edildim?" Bu soru kesin
cevabn, ocuun anne babasyla ilikisinde daha sonra da kardelere olan
davranlarn kyaslanmasnda bulur: "Ne zaman odam dat-sam, bana
kk kardeimin ne kadar iyi olduu sylenirdi, bu her zaman bana ok
ar gelirdi. Eer her ey yerli yerinde olmazsa annem ok zlrd. Bizi
azarlar, sonra da saatlerce bizimle konumazd ve hatta harlmz
vermeyi reddederdi." Bunlar syleyen frijitlik ve depresyon tedavisi gren
ykmisekiz yanda, bir ocuk annesi bir hasta.
200
Drtl Model Boyutlar
Sosyallemekavramlarn ve insanlararas iliki kurallarnn edinilmesiile
birlikte baka bir tema nem kazanr: "Acaba ahsm iin mi yoksa
baardklarm iin mi kabul gryorum?" ocuun, anne babasnn
zamanlarn ve sabrlarn nasl sarfettiklerine dair algs kendisine setii
rnee yansr. Bu aamada kararlar temel duygusal balara gre alnr:
kendine gven veya gvenmemek, u-mut veya umutsuzluk, pozitif veya
negatif benlik algs. "zellikle temiz ve derli toplu olduumda vgler
alrdm. Kirli olmak bama gelebilecek en kt eydi." Bu geliim
safhasnda, benlik algs ve bedenBen (beden/duyular) duygusu geliir.
Kavramlar
"Hi kimse benden holanmyor, zaten ben de kendimi sevmiyorum." "Ben
ansl bir insanm." "Elimi hangi ie atsam, beceririm." "Kendime inancm
tam."
"Daima bana yardm edecek birine ihtiyacm var." "nce ben, sonra
dierleri." "Ben umutsuz vakaym." "Yalnzca ansszm." "Ne diye
uraaym? Elimden hibir ey gelmez."
Birinci Model Boyutuyla ("Ben" ilikisi) lgili Sorular

1. Kime daha yaknsnz (anne, baba, bykanne ve bykbaba)?
2. ocukken size kim daha ok vakit ayrrd (anne, baba, v.b.)?
201
i
3. Hangi ebeveyniniz daha sabrlyd, hangisi daha abuk sinirlenirdi?
4. Kendinize kimi rnek alrdnz? Kimin davranlarn ve tavrlarn
kaptnz?
5. ocukken size adil davranldn
kardeleriniz mi kayrlrd?
dnyor
musunuz?
Siz
mi
6. Siz ve kardeleriniz nasl cezalandrlrdnz?

7. Anne babanz size sevgisini nasl gsterirdi (efkat, scaklk)?
8. Anne babanzn sizi istediini hissediyor musunuz?
9. Anne babanzn idealindeki kii olmak iin nasl gelimi olmalydnz?
10. Anne babanz kz m erkek ocuk mu tercih ederdi?
"Beden/duyular" alanna ynelik sorular, "Ben ilikisi" ne ait sorular
tamamlayabilir.
"SEN" LE (EBEVEYNN BRBRYLE) OLAN LK
ELL YILLIK KBARLIK
Yal bir ift uzun yllar sren evliliklerinin altn yldnmn kutlamlard.
Kahvalt ederlerken kadn kendi kendine dnd. Elli yl boyunca kocama
nazik davrandm ve ona her zaman ekmein iyi pimi, ktr tarafn
verdim. Ama bugn artk bu lezzeti kendime ayracam. Kadn ekmein
ktr tarafn yalayp, kendisine alm ve br tarafn da kocasna vermi.
Beklediinin tersine, kocas ok memnun olmu, karsnn elini pm ve
yle demi, "Sevgilim, bana gnn en mutlu ann bahettin. Elli yldr
ekmein en sevdiim yeri olan yumuak tarafn
Ii
Drtl Model Boyutlar
yiyemiyordum nk ok sevdiin iin o paray hep sana brakyordum."
"Sen" ile olan iliki, ortak anne-ocuk ilikisi esnasnda nceden belirlenir.
Bu aamada ekillenen "Ben" ilikisi, kiinin partneri ile kurduu
farkllam ilikinin ilk safhalardr. "efkat", "sevgi" ve "birlik" gibi
terimlerle tanmlayabileceimiz byle duygusal bir iliki, "Sen" ile olan
ilikiyi belirler. Bunun modeli, anne babann birbiriyle o-lan ilikilerinde
gsterdikleri rnektir. Anne va baba, altklar belli iliki formlarn kopya
ederler. Bu durum da ocuun bu konu hakkndaki standartlarn oluturur.
Kavramlar
Kiinin dostluk, evlilik, birlik, cinsellik gibi konulara dair fikirleri, bir ok
adan rnek deneyimlere, modellere (rneklere) ve kavramlara kadar
uzanr: "Bir gn anne ve babamn evlilikleri kadar uyumlu bir evliliim
olsun isterim" veya "Evlenip, ocuk sahibi olarak anne babamn yapt
samal yapmak istemiyorum." Burada yalnzca birliktelik ve evlilie dair
genel yaklamlar deil, ayn zamanda bir dizi davran kalb, fikirler ve
iliki kurallar da ortaya kyor: kocann nasl eve geldii, karsnn onu
nasl karlad; annenin baba evde yokken ocuklarla o-nun hakknda
konuurkenki tavr; yemek yeme, yatma, kiisel baarlarn yaratt
tepkiler ve bo vakitlerin deerlendirilmesi gibi ritllerin aile iinde nasl
yapld; anne babann herkesin iinde, zellikle ocuklarnn -nnde
birbirlerine nasl sevgi gsterdii (pmek, okamak, sarlmak, iltifat
etmek); anne va babann gnlk konular dndaki eyleri ve kiisel
duygular, sorunlar, arzu 202
203
lar ve hedefleri nereye kadar konutuu; anne ve babann atmalarla
etkili bir biimde ne dereceye kadar baede-bildii veya birbirlerini sessiz
bir ekilde paylayp, duygularn incitmesi. Anne baba karlkl ballklarn
gstererek, ayrlma durumlaryla nasl baettiklerini de gsterir. Anne ve
babann tavr yalnzca birbirlerini deil tm aileyi etkilerdorudan
olmayan etkileimde ocuk grdn uygular; rnein babann aileyi
terketmesiyle annenin ocuuna tutunmas durumunda olduu gibi de
dorudan etkileim olur.
Elerin sadakate kar yaklamlarnda ifade edildii gibi evliliin esneklii
veya krlganl, ilikinin tekliine ve srekliliine ait kavramlar etkiler.
kinci Model Boyutuyla
("Sen" e olan iliki) lgili Sorular
1. Anne ve babanz birbirlerini iyi anlar myd?

2. Anne ve babanzdan hangisi daha fazla sz hakkna sahipti?
3. Anne babanz ocuklar terbiye ederken sz birlii iinde mi olurlard?
4. Anne ve babanzn ak evlilii mi yoksa mantk evlilii mi yaptn
dnyorsunuz?
5. Anne ve babanz sorunlarla nasl baederdi? (Birbir-leriyla ak bir
ekilde konuabilirler miydi? Saldrganlarlar myd? Birbirlerini grmezden
gelerek mi cezalandrrlard? Sorunlardan "hi problemimiz yok" diyerek
kaarlar myd?)
6. Anne ve babanz boand m yoksa ayrl farkl bir ekilde mi
gerekletirdiler?
204
Drtl Model Boyutlar
7. Anne ve babanzn size adil davrandn dnyor musunuz?
8. Birliktelie ve evlilie
deneyimleriniz oldu?
bak
anz
nasl?
Bu
konuda
ne
gibi
9. Sadakat hakknda ne dnyorsunuz?

10. Birliktelik ve "Sen" ilikisi ile ilgili fikirleriniz nelerdir? Sorular
cevaplarken aklnza ne gibi bir durum geldi?
"BZ" (EBEVEYN-EVRE) LE OLAN LK ONA ELN UZAT
Kuzey ran'da adamn biri batakla dm. Yalnzca kafas amurun
dndaym. Cierlerinin var gcyle barp, yardm istiyormu. Az sonra
kaza yerine bir sr insan toplanm. lerinden biri adama yardm etmeye
karar vermi. "Bana elini uzat, seni bataklktan dar ekeceim" diye
barm. Ama amura saplanan adam, ona yardm etmek isteyen adamn
iini kolaylatracana, barmaya devam etmi. Yardm etmek isteyen
adam bir ka kez "Bana elini uzat" demi, ama cevap olarak yalnzca adamn canhra feryatlar gelmi. O srada, kalabalktan birisi ne kp
yle demi, "Sana asla elini vermeyecek, grmyor musun? Sen ona elini
uzatmalsn, ondan sonra onu kurtarabilirsin."
ocuun d dnya ile ilk temaslar kendisi yoluyla o-lur. ocuk merakldr,
etrafndakileri kavramak ister ve bu merak sayesinde insanlara kar
korkusunu yener. Ayn zamanda, aile yelerinin aile dndakiler le kurduu
iliki ekliyle tanr. Dost ve dman ayrm yapmay renir ve bu

ayrmlar yapaca kriterleri edinir. rnein, ailesi 205
ne sadk olmay ve dier insanlarn tehditlerine kar onlarla birlik olmay
renir. te burada i topluluk ve d topluluk ile olan iliki ekillenir. Bu
durum ailenin d dnya ile kuraca iletiim olaslklarn etkiler. Bunlar
kiinin, uzak akrabalar, yabanclar, baka topluluklar ve aileleri, baka
rklardan, uluslardan ve sosyal snflardan insanlar kabul veya red etme
kapasitesinde grlebilir. Bu anlamda, aile d temaslar iin bir rnek tekil
eder. Aile, misafir arr, davetleri kabul eder, sosyal olaylara katlr, eski
dostlaryla grr, yeni dostluklar kurar, eski ilikileri bitirir ve aile iinde
veya yabanclarla tartmalara girer. Ama sosyal evre ile olan ilikimizi
belirleyen yalnzca anne ve babann verdii rnekler deildir. Kiinin
geliim srecinde iliki kurduu dier gruplar, kiinin in-# sanlararas
ilikilere ait anlayn etkiler. Bu, kiinin ak fikirliliinin, alma eiliminin
ve dier insanlarla onlarn insani deerini tanmasnn gelimesi anlamna
gelirveya nyarglarn, rk nefretin, etnik egoizmin ve narsisizmin
arttrlabilecei anlamna gelir. nsanlararas tipik davran modellerinin
politik partilerin oluumunda yer alan ve toplumda baskn gler
tarafndan ynetilen politik adan uygun davranlarngelitii yer
burasdr. Aile iinde kiiye tayin edilen rol, iyerinde ve sosyal hayatta
etkili olur. rnein, oul ailenin sosyal trmann stlenebilir. yi bir
okuldan mezun olur ve sonra kendisine prestij getirecek bir kariyer seer.
Bu yalnzca oulun yeteneklerinin serpilmesi deil, ayn zamanda anne
babas ve ailesi tarafndan ona verilen grevlerin ve tayin edilen roln
sonucudur.
Ortadoulu bir aile, Batl bir aileye nazaran daha geni bir yelpazeyi
kapsar. Ortadoulu aile, her cins akrabay,
206
Drtl Model Boyutlar
aile dostunu ve tandklar ierir. Bir sr etkileim olana, ailenin geni
gvenlik a ve aile yelerinin grev sorumluluunun salad destek
sayesinde, ayrlma endieleri ve yas tepkileri durdurulabilir.
Kavramlar
"Misafirler Tanrnn hediyesidir."
"Akrabalar ayakkabya benzer. Ne kadar sk olurlarsa, o kadar can

yakarlar."
"Misafir, masraf ve evin kirlenmesi demektir." "Gl insan, yalnzken en
gl olandr." "Eer biz berabersek, tm dnya batsa umrumuzda olmaz."
"nsan olarak sen hibir eysin; ama senin insanlarn her eydir."
"Pis ocuklarla oynama."
"Biz kendi toplumumuzda, dierleri de kendi toplumunda kalsn."
"Ku kendi yuvasn kirletmez."
"Sizler bir daln yapraklar ve bir aacn meyvelerisiniz."
"Eer benim dostum olmak istemiyorsan, senin kafan ezerim." "Misafir
balk gibidir, nc gnde kokar."
nc Model Boyutuyla
("Biz" ile olan iliki) lgili Sorular
1. Anne ve babanzdan hangisi sosyal ilikilere daha akt?
2. Anne babanzdan hangisi misafirden holanrd?
*.
207

3. Anne ve babanzn sosyal ilikilerinde nasl yer alrdnz? rnein,
"ocuklar grlmeli ama ses karmamal" grne mi inanrlard? 4.
Misafir geldii zaman size gsteri arac gibi mi davranhrd? ("misafirler
geldiinde terbiyeli davran"; "onlara aptal olmadn gster.")
5. Misafir davet etmeninin (veya bundan kanmann) sebepleri nelerdi? (
dolaysyla; akrabalara olan zorunluluklar; ayrm gzetmeksizin arlan
misafirler; pahal olmas, evin kirlenmesi yznden misafir saysnda
snrlama, v.s).
6. Anne ve babanzn, yabanclara ve deiik dini mezheplerden veya
politik gruplardan insanlara kar tutumu nasld?
7. Anne babanz politik ya da sosyal bir gruba ye miydi?
8. Anne ve babanz klplere, sendikalara, derneklere ye miydi?
9. Aileniz ne tip insanlar tercih ederdi?
10. Dier insanlarla olan ilikileriniz sz konusu olduunda kariyeriniz ne

kadar nem tar?
11.
Kitap kurdu musunuz, yoksa insanlarla bir arada olmay m
yelersiniz?
12. Sosyal olarak m, yoksa politik olarak m aktifsiniz?
13. Problemleriniz olduunda kimlere, hangi kurululara ve gruplara
bavurursunuz?
14. Ayrlm veya boanm olsanz kime snrsnz? Nerede rahat ve
gvenlii ararsnz?
15. Bu sorular duyduunuzda hangi deneyimler aklnza geliyor? "Biz" ile
olan ilikiye hangi fikirleri uygun gryorsunuz?
208
Drtl Model Boyutlar
ASIL BZ (EBEVEYNDN/ HAYAT FELSEFES) LE OLAN LK
ALLAH'A NAN VE DEVEN SALAM BALA
nananlar Uz. Muhammed'i dinlemek iin akn akn gelmilerdi. zellikle bir
adam dikkatle dinlemi ve i-nanla evkle dua etmiti, akam olduunda
peygamberin yanndan ayrld. Tam dar kmt ki koarak geri dnp,
heyecanla bard, "Aman Allahm! Bu sabah seni dinlemek iin deveme
binip, yola ktm Allah'n Elisi. A-ma devem gitmi. Grnrde deve meve
yok. Sana itaat ettim, her dediini yerine getirdim ve Allah 'in gcne inandm. Ama imdi devem gitmi. lahi adalet bu mu? Benim inancmn
dl bu mu? Dualarm byle mi kabul e-dildi?" Uz. Muhammed bu aresiz
yakarmalar dinledi ve yumuak bir tebessmle yantlad, "Allah'a inan, ve
deveni salam bala."
zgnlne ramen aile, kendi kanunlarn yaratmaz. Aile, sosyal, dini ve
politik gruplar ve kurumlar tarafndan konmu kurallar, emirler ve
kanunlara baldr. Herkes tarafndan benimsenen tek bir dnya dzeninin
olduu kapal toplumda, aile ve birey aka belirtilmi grevleri stlenir.
Varolan dzen; anne baba, kardeler ile olan ilikileri, aile d ilikileri, e
seme olanaklarn ve dost dman ayrmn belirler. Burada insan ilikileri
greceli olarak saptanm kurallarla yrr, rnein Ortado-udaki krsal ve
gebe toplumlardaki misafirperverliin zorunlu kurallar gibi. Bu adet,
misafirlerin Allah'n armaan olduunu syleyen Kuran'n kavramlarn
uygular. nsanlararas iliki kurallarn belirleyen ve kiinin evrey209

le olan balantsn tanmlayan deer sistemleri; felsefi grler ve dinler
olarak zetlenebilir. Bunlar sadece sosyal adan dzenleyici kanunlar
kapsamakla kalmaz, ayn zamanda kiinin insani deerini, hayatnn
anlamn ve u-lamaya alt hedefleri de belirler. nsan geliiminin bu
boyutu, "Asl Biz" olarak adlandrdmz ideolojik kavramlarla olan ilikidir.
Bu kavram, alglarma ve hareketlerimizin kltrel olarak bize aktarlm bir
sistem iinde yer ald gereine iaret eder. Felsefik hkmler, yalnzca
bizim felsefik ve dini etkinliklerimizi deil bireyin yklendii her eit
bilimsel abay da etkiler.
Dini yorumlarn, durumsal olarak zel bir deeri vardr. Dier felsefi
dncelerin aksine, bunlar bir kahin veya peygambere sahiptir. Bunlar
tipik insan gereksinimine, anlama olan ala cevap verir (Frankl),
gvensizlik duygusunu azaltmak iin ihtiya duyulan bak salar (Se-cord
and Backmann, 1964). Bu gereksinimler sonucu insanlar her ada eitli
dinlerin kurucularna ynelmitir. Kendisini dindar olmayan olarak
tanmlayan insanlarn bile "alternatif dinlere" yneldii bilinir.
Bireyin yaam, aile ve toplum dzeni bu tip kavram sistemleri tarafndan
etkilenmitir. rnein, "lm bizi a-yrana kadar" deyimi Hristiyan eriine
aittir, kilise tarafndan kutsanm evlilii ve ondan doan aileyi korumakla
ykmldr. Ama hepsinden ok eitim, insann dini-fel-sef ik imgesinden
etkilenmitir. Musevi dininde retildii gibi, ocuk itaatkar olmay bilip,
anne babasna hizmet etmeli midir? te yandan ada orta snf
toplumlar liberal bir gr benimser ve ocuk kendine gvenen, kiisel
iddia sahibi ve bamsz olmas iin cesaretlendirilir. Burada, Calvinist
doktrinde yer alan ve sosyal adan bireyselDrtl Model Boyutlar
lemi insann "trmanan mentalites'nde sz edildii gibi baarya
odaklanm eitimden de bahsetmeliyiz. "Asl Biz"e ynelik yaklamlar
uyarnca anne ve baba ocuklar iin rnek tekil eder. Onlar, dini
saplantlar, dini dogmalara kat ball, baz insanlarn gstermekten
holand umarszl, bu temalarn aka reddini veya din ve felsefeyle
olan karmak ilikiyi ekillendirir.
Kiinin "Asl Biz" ile olan ilikisi anne babasnn din ve felsefeye olan
tutumuna dayanr. Anne ve babann neredeyse tanrsal ilevleriher eye
kadir olmak, her eyi bilmek ve yenilmez olmakyklendii iin, insanlarn
ebe-veyniyle olan ilk deneyimleri kiilerin Tanr'dan veya "Bilinmeyen ve
Tanmlanamayan"dan beklentilerine uyarlanr. Bu sebeple, adil olmayan bir
baba veya baskc bir anne, adaletsiz bir Tanr, adaletsiz bir dnya veya
umutsuz, anlamsz bir gelecek fikrinin kayna olabilir.
imdi tarif ettiim kapal toplumun aksine, gnmz toplumu ak fikirlidir.
Bu; eitli felsefik, ideolojik ve dini sistemlerin belli corafik alanlarla snrl
olmayp, kendiliinden ve birbiriyle yar halinde olmas demektir. Bugn
toplumumuzda geerli olan psikososyal deerlere bakp, onlar mutlak
kabul edemeyiz. Bunun yerine onlar, deerlere ait dier olas
yaklamlarla karlatrmalyz. Byle yaparak bak amz kaybetmeyiz,
tersine dier grlerin katlm sayesinde onu geniletmi oluruz.
Kavramlar
"Dnyaya olumlu yaklayorum, kendimi ve dier in-sanlaf kabul
edebiliyorum, nanyorum ki gnden gne ba gsteren zorluklar bir
ekilde zmlenebilir ve bunlar benim hayatma anlam kazandrr."
210
211
'i
'I
Pozitif Aile Terapisi LERLEYEN VAHY
Sabazm (yldzlara tapma)-.05000
indu dini
(Krishna)-.02000
Yahudilik
(Musa)M.1330
Bahailik (Baha' u'llah) M.S 1853
Zerdt dini
(Zerdt)M.1000
Budizm (Gautama Buda)Babilik (Bab)-
Islam (Muham-med)-M.S 622

yanlk (sa)-M.S 1
Drtl Model Boyutlar
"Herkesten phelenmeli ve yeteneklerimi saklamah-ym; kimseye gven
olmaz; hayatmn anlamn sorguluyorum. "
Burada, asl gven ve asl gvensizlikle birlikte, "Ben" ilikisinden yola
kan bir emberi tamamlayabiliriz.
Drdnc Model Boyutuyla
("Asl Biz" e olan iliki) lgili Sorular
1. Anne babanzdan hangisi felsefi ve dini sorulara kafa yorard?
2. Anne babanz hangi dini veya felsefi kavramlar benimser?
3. Anne ve babanz dini ve felsefi konularda hemfikir midir?
4. Anne ve babanz dini ve felsefi grleri yznden dnyann geri
kalanyla sava halinde midir?
5. Anne babanzdan hangisi dua eder? Hangisi sizinle de dua ederdi?
6. Anne babanzdan hangisi, lmden sonra yaam, hayatm anlam,
Tanr'nn z, v.b gibi konularla ilgiliydi?
7. Anne babanzn hayattaki hedefi neydi? Sizin ki nedir?
8. ocuk yetitirmek, e semek ve dier insanlarla o-lan ilikiler sz
konusu olduunda dini ve felsefik kavramlar sizi nasl etkiler?
9. Dini ve politik-felsefi olaylarla olan ocukluk deneyimleriniz nelerdir?
10. Kendinizi iyimser veya ktmser olarak m tanmlarsnz?
212
213
11. Dini, politik veya bilimsel sorular ile ilgilenir misiniz? Dini bir gruba
veya politik bir partiye ye misiniz?
12. Dier dinlerin yeleri ve dier felsefi dncelerin temsilcileri ile nasl
geinirsiniz?
13. Kafanz lm ve lmden sonra yaam ile megul mu?

214
4. Pozitif Aile Terapisinde Model Boyutlarnn Drt ekli
Kii kendisini tanmal; ycelik veya alaklk, utan veya onur, zenginlik
veya yoksullua uzanan eyleri bilmelidir.
BahaVllah
atmayla baetmenin drt alannda olduu gibi, drtl model boyutlar
da e ve aile terapisine uyarlanabilir. eitli deerlendirmeleri k noktas
sayarak, aile yelerinin kiisel deneyimleri ve ilgi alanlarnn en ok
vurguland alanlar inceleyebiliriz.
Hepimiz ilikilerin ve balarn gerilim alannda bulunuyoruz. Bu alan,
sevme yeteneinin drt arac ile evrelenmitir. Ama kendi deneyimlerimiz
nda bu aralar her birimiz tarafndan farkl alglanr. Kendi meseleleri
ve kat bir "Sen" ile ilikili, kiisel bir "Sen" veya "Biz" ilikisini gzden
karm bireyci kii, yine de bu alanlarla karakteristik ilikilerrnein
gvensizlie dayal bir iliki iindedir. Szgelimi bakalarnn eyalarn
alan bir hrsz, bu bak asyla bakldnda, yaptklarndan rahatszlk
duymaz. Bunun yerine toplum kurallarna ters dmesine yol aacak
davranlar sergiler. Muhtemelen, vurgulanm bir "Ben" ilikisi olduu
kadar; belli bir "Sen", seilmi bir "Biz" ve hatta "Asl Biz" ile de ilikisi
vardr. Bu balamda gzard edilen kurbanla olan "Sen" ilikisi ve hrszl
o-naylamayp, cezalandran toplumsal "Biz" ilikisidir.
215
Bylece sevme yeteneinin alanlarndan biri, hatta bir iliki ekli bile
dierleri iin rakip haline gelebilir; kii kendisiyle olan meguliyeti
yznden eini ihmal edebilir, ailesine fazla yneldii iin dier insanlar
ihmal edebilir, dier zorunluluklar ve sosyal konular yznden ailesini ve
kendisini ihmal edebilir, "Asl Biz" ile vurgulu bir ilikisi olduu iin gerek
ihtiyalarn gzard edebilir veya bu ihtiyalar yznden "Asl Biz" ilikisini
gzden karr. Bu yzden belli ilikilerin vurgulanmas, semptomatik bir zellie brnr, nk uygun d etkiler semptomlar gelitirecei iin
bunlardan hastalklar treyebir.
Evli bir ift, birlikteliklerinde yaadklar sorunlar yznden aile terapisine
geldi. Koca klie bir ifadeyle birbirlerine uygun olmadklarn ve bu evliliin
ona yk olduunu syledi. Kars da baz problemleri olduunu kabul etti
ama bir karara varmaya hazr olmadn belirtti. Boanma fikrine kar
kyordu. Drtl model boyutlar hakknda sorular sordum ve ortaya u

sonular kt:
"Ben" likisi
Erkek
Anne ve babas ona vakit a-yuyordu ama her zaman sabrl deillerdi.
Onlarn ilgisini ekebilmek iin okulda ve sportif etkinliklerde baarl
olmalyd. Tek ocuktu.
Kadm
altklar iin anne ve babas ona ok az zaman ayrabiliyordu. ok
kkken o-na bakc tutulmutu. Kocasnn ona zaman ayrmas kadm iin
byk nem tayordu. kardein en byyd.
216
Pozitif Aile Terapisinde Model Boyutlarnn Drt ekli "Sen" likisi
Erkek
Oniki yamdayken anne ve babas boanm. Bunun yan sra babasnn
baka kadnlarla bir sr ilikisi olmu. Hatta annesi de bir takm ilikilerle
avunmu.
Kadm
Tm hayat boyunca anne ve babas birlikteymi-ite, yemeklerde, yatakta.
Anne ve babas nadiren onun yannda birbirlerine sevgi gsterisinde
bulunurmu, ama yine de onlarn ilikisini ideal evlilik olarak tanmlyor.
'Biz" likisi
Annesi de, babas da ok sosyaldi. Parti verdiklerinde ocuklarnn da bu
partiye katlmasna izin verirlermi. Bugn de insanlarla birlikte olmaktan
holanyor. irketin temsilciliini yapt ii de sosyal ilikiye ak bir
kariyeri olmasn salyor.
az
Anne ve babasnn ok sosyal ilikisi vard- mterilerle olan i ilikileri ve
yakn akrabalarla olan sosyal ilikileri. Aile toplantlar olduunda
ocuklarn sessiz olmalar gerekiyordu. Okulda yalnzca bir tane yakn
arkada vard. Bugn de kendisini olduka yalnz hissediyor.
Asl Biz" likisi
Anne ve babas liberal Pro-testand. Kendisi de bu mezheptendi. Bununla

beraber ailede din konusu ounlukla ekilsel olarak deerlendiriliyordu.
Onun iin kiliseye gitmek ikinci derecedeydi. Kendisini iyimser olarak
deerlendiriyordu; kendisi iin en nemli ey kariyeriydi.
Anne ve babas tutucuydu. Katolik olduklar iin her pazar kiliseye
gidiyorlard. O da sk sk kiliseye gitmek istiyordu ama kocas bu isteini
ciddiye almyordu. Kendisini ok yalnz hissettii iin ktmserdi.
217
Anne Baba
Zaman
Sabr -
Model
++
Anne Baba
Zaman
Sabr -
Model
Sen(-)
Asl Biz(-)
Sen ( + )
Biz(-)
Sevme yeteneinin drt alan ve drtl model boyutu bu yzden aile
terapisinde byk nem tar. nk topluluu iinde insan motive eden
ilikiye dair kalplarn gzden geirilmesini salar. Bunlar ayn zamanda
bireyin ailesinin kkenine uzanan biyografik artlar da gznne
serer.
Model boyutlar balamnda, daha nce bu ekliyle ifade edilmemi olan
kavramlar aile terapisinde ortaya srlr. Bunlarn ifade ettii ey, ailenin
yelerinden birinin terapiye balamaya hazr olduudur.
Model, kiinin sosyal ilikilerine k tutar. nsanlarla kurduu ilikilerin
kalitesini tanmlar. "liki noksanl" kavram, belli bir tip ilikinin,
genellikle "Sen" ve "Biz" ile olan ilikinin bir ekilde snrland gereine
dikkat eker. Bylece sosyal normlar (gerek yetenekler) kiinin sosyal
ilikilerini filtre etmekte kullanlabilir; kii misafir armaz nk misafirler
hem masraf karr, hem de
218
Pozitif Aile Terapisinde Model Boyutlarnn Drt ekli
normal rutini bozar. Bylelikle misafir olgusu kiinin tutumluluk kavram ile
arpr. Buna benzer olarak "Ben" ilikisi de birincil yeteneklerin
desteinden yoksunluun yol at baarszlk (alkanlk/baar)
sonucunda tkanr. "Sen" ilikisi, cinsellik, sadakat ve gven alanlaryla ilgili
atmalar sonucunda bozulabilir. Drstlk, adalet ve umut alanlarndaki
doyurulmam beklentiler, kiinin "Asl Biz" ilikisiyle ayn balamda
deerlendirilebilir.
Psikoanalizde ego (benlik) gc ve ego (benlik) olgunluu ana
kavramlardr. Bunlar psikoanalitik tan ve tedavinin amacna ynelik
kriterler olarak deerlendirilir. Ego gc kavram; g yalnzca ego (benlik)
tarafndan belirlenip, dier sosyal yeterlik fonksiyonlar ("Sen" ve "Biz"
ilikileri ve hayal ile gelecee dair iliki) gzard edildiinde problem
yaratacak hale gelir. Doal olarak, bu sosyal ve muhtemel ego
fonksiyonlarnn hesaba katld farz edilmelidir. Ama bunlarn aka
grlememesi tipik bir durumdur. Bu anlamda, ego gc kavram; sosyal
ilikilerin ve hayal gcnn, gereklii fethedip kontrol etmeyle ilgili
baarlar tarafndan glgelendii burjuva toplumun zgr iradesine
baldr. Yakn zamana kadar psi-koanalizin ncelikle birey ve ego
fonksiyonlarn glendirmekle urap, aile ve evre ile olan ilikilerin
niteliini gzard ettiine dair olduka fazla ipucu vardr: Psikoterapi
hastann egosunu glendirdii srece neden insan bu faktrlerle urasn
ki? Bu yntemin sosyal neticeleri ve ilikilere ait semptomlarn eksiklii
gzard
edilmitir.
Tedavi
hastaya
kaytsz
artsz
sadakate
ynlendirilmitir.
Bu aile terapisinde aktarmn (transferansn) psikoanalizde olduundan
farkl tanmlanmas anlamna da
219
gelir. Bireysel yardmn nemini vurgulamas, odaksal ve konulu ynelimi
sayesinde Pozitif Aile Terapisi, terapist ve hasta aktarmn (transferansm)
zmleme nevrozlarndan kanmaya alr. Aktarmn (transferan-sn),
hastanntedavi sresince terapistin de iinde bulunduusosyal
evresinde eitli ekillerde yer alr. Terapist iin bu, eitli aktarmn
(transferanm) ilikilerini kaydettii ve onlan sz konusu olan kavramlar
balamnda aratrd bir durumdur.
220
5. Gerek Yetenekler
DORU FYAT
Kral Anuirvan maiyeti ile birlikte topraklarnda seyahat ederken, kk
oban kulbelerinin bile olmad, dalar arasnda ssz bir vadiye gelmi.
Kraln ahs alamaya balam, "Ulu sultanm! sizin damak tadnz
tatmin etmek iin hurdaym. Ama erzamzda bir tutam tuz kalmad ve tuz
olmadan da yemeklerin lezzeti olmaz. Ulu efendim, ben imdi ne
yapacam?" Anuirvan yantlam, "En yakn kye git. Orada tuz satan
birini bulursun, ama tuzu gerek fiyatndan al, her zamankinden fazla
deme." "Ulu efendim, sizin dnyada herkesten ok paranz var. Tuz iin
biraz fazla desem sizin iin ne fark eder?" demi ah. Kral byk bir
ciddiyetle bakm ve adam yantlam, "te dnyada adaletsizlii douran
bu kck eylerdir. Kk eyler gl dolduran su damlalar gibidir.
Dnyadaki byk hakszlklar kck eyler olarak balar. imdi git ve
tuzu her zaman ki fiyattan satn al."
GEREK YETENEKLERE KLTRLERARASI BAKI AISI
Bu blmn amac, insanlarn yeteneklerini ve atmalara olan
hassasiyetini somut bir ekilde belirtmek ve gndelik hareketlerimizi
yneten kurallar belirlemektir. Kendimiz, eimiz ve evremizle
problemlerimiz olduu zaman, ne yapacamz bilmediimiz zaman,
atmalara
221
psikolojik ve psikosomatik tepkiler verdiimiz zaman atmalarn doasn
incelemeliyiz. Benim de kltrleraras bir ortamda yayor olmam, beni bu
alanda aratrma yapmaya motive etmi olabilir. 1954'ten beri Avrupa'da
yaayan bir ranlym. Bu bak as, sosyallemede psikosos-yal normlarn
neminin ve hem manevi hem de insan ilikilerinde yaanan atmalarn
genirninin farkna varmam salad. Amerikal ve Avrupal hastalarla
olduu kadar Ortadoulu hastalarla da semptomlarn arkasnda genellikle
bir dizi tekrarlayan davran kahplanna dayanan atmalar olduunu
grdm. Bu normlar toparlayp, kavramlarn iinde birletirmeye altm
ve atmann merkez alanlarn tanmlamada kullanabileceim bir
envanter dzenledim. Bu davran normlarna gerek yetenekler dedim. Bu
terimi kullanmamn sebebi, onun gndelik ilikilerimizi yneten normlar

iermesi ve bu yzden devaml ve yerinde nem tamasdr. Farkllama analizi hem gelime hem de atma potansiyeli ieren gerek yetenekler ile
balar. Yalnzca doktorun bildii bir takm gizli kavramlar ile deil herkesin
her gn karlat normlar ve kavramlar ile ilgileniyoruz. Sinirlendiimiz,
birisine fkelendiimiz, kzgnlkla geri ekildiimiz, hakszla uradmz
hissettiimiz zaman tm bunlarn arkasnda yatan nedir: Ben bu sorunun
iine daldm ve hastalarmn atmalar ve problemleri arkasnda yatan
nedenleri kavramaya altm. Sekiz yl boyunca adm adm ilerleyerek,
gerek yetenekleri imdiki haline getirdim. lk balarda kibarlk ve
drstlk gibi kavramlarn psikotera-pide tad nem beni artt. Bu iki
kategori, gerek yeteneklere ait envanteri toplarken bana rehberlik etti. Bu
envanter, uygulamalarm sresince kefettiklerim dorultusunda devaml
kontrol edilip, geniletildi.
222
Gerek Yetenekler BR GNN ZET
6.15: Karm rahatsz etmemek iin yavaa kalkarm. almamas iin saati
onbe dakika erken kapatr ve dua girerim; oktan uyanm olan en kk
oluma gnaydn derim. Kveti ve di fralarken kullandmz barda
temizlerim; tarakta sa kalmamasna dikkat e-derim [gerek yetenekler i
banda: dakiklik, kibarlk, titizlik].
7.15: En kk olumdan baka kimseyi grmeden evden karm. Ailenin
geri kalannn uyumaya devam edebilmesi iin Y/olfgang'a sessiz olmasn
tembih ederim; kapy yavaa kapatrm.
9.00: Karm ve Wolfgang ile kahvalt etmek iin eve dnerim. Olumla okul
hakknda konuurum ve karmla da arada bir sohbet ederim. Sabahlar
herhangi bir olay olmadan h uzur iinde geer [iliki, kibarlk, dakiklik,
baar].
9.30: Ofisime dnerim.
12.30: le yemei iin eve dn. Henz yemek hazr deildir ve bu beni
sinirlendirir, nk le yemeinden sonra eer mmkn olursa bir saat
kestirmek isterim [baar, dakiklik, zaman, sabr].
1.00: Karm, Wolfgang ve Christopher ile le yemei. Masada ok az
konuulur. Bu sefer Christopher ile her zaman yaptmdan daha kiisel bir
konuma yapmak istiyorum, bu yzden okul hakknda konumaktan
kanyorum. nk dn akam tm klar ak braktklar ve kalorifer
yanarken pencereleri kapamadklar iin onlara ok kzdm ve onlara
bundan bahsettim. Ka-rmn,"babanz gerek bir cimri" demekten baka,

bu konu hakknda syleyecek bir eyi yoktu. Ama elektrik
223
ve kalorifer yakt para demekti. Evde kimse olmad halde btn klan
ak brakmalarn anlayamyor-dum. Karmn bana hakszlk ettiini
dnyorum [iliki, baar, kibarlk, tutumluluk, adalet].
1.30-2.00: Karm bana gelen telefonlara cevap verirken odamda ksa bir
ekerleme. irketim bu i iin ona para dyor [zaman, baar,
tutumluluk].
2.00: e dn [dakiklik, baar].
5.30: ten sonra spor klbne gidip, fitness programma sadk kalmak iin
bir kilometre yzerim [kiinin bedenine ilikin baar].
6.45: Eve geli. Yemek hazr deil. Gelirken yemeklik bir eyler aldm ve
karmdan akam yemeini piirmesini isterim [dakiklik, sabr, zaman,
gven, iliki].
7.00: Karm ve Wolfgang ile akam yemei. VVolfgang yatmas iin
hazrlanr. Yataa girdiinde onunla beraber dua ederim ve iyi geceler
dilerim [iliki, kibarlk, dzen, din/inan].
8.00: Televizyonda haberleri izlerim. Karm, sese ar duyarl ve hava
durumu ktnda ya da zil duyduunda havlayp, zplayan kpeimizle
birlikte yanmda oturur. Bu beni sinirlendirirdi, ama bugn sesimi
karmyorum. Bazen karm kpei, mehur "gsterisine" balamadan nce
odadan karr. ou zaman televizyonu yalnz bama seyrederim. Karm
ya ufak tefek ilerle megul olur ya da st katta televizyon seyreder. Byle
eylere ayracak paramz olmadn bildii halde, bu televizyonu olumuza
benim haberim olmadan ald [iliki, sabr, kibarlk, baar, tutumluluk].
9.00: ok yorgunum. Televizyonun nnde uyukla-dm iin yataa
giderim. Karm grrsem ona iyi geceler dilerim ve uyurum [zaman, iliki,
kibarlk].
224
Gerek Yetenekler
Gnboyu ve gece de dier iki ocuumu ok ender grrm. nk kendi
arkadalar var ve bizim gergin aile ortammzda kendilerini rahat
hissetmiyorlar [baar, iliki, phe].
Krksekiz yanda bir hastann kaytlarndan

Eer insanlararas ilikilerden balayp, daha sonra kendimizi ve bakalarn
deerlendirirken kullandmz standartlara bakarsak, ocuk yetitirme ve
psikoterapi ile ilgili kriterleri incelersek ve sonunda bilinen psikolojik ve
psikosomatik hastalklara yol aan artlar akla kavu-turursak, bu
hastalklarn ardndaher derin yapda olduu gibi belli bir yere kadar
kendimizin ve dier insanlarn davran kalplarnn farkllama eksikliinin
yattn grrz. Psikolojik ve psikosomatik hastalklar tanmlarken, ar
talep, fazla i veya stres gibi kavramlar kullanrz. Ama hastalklarn
arkasnda stresin olduunu sylerken bunun ne cins bir stres olduunu
henz sylememi oluruz. Kii bu stresleri sadece ie yorar ama gerekte
atma potansiyeli ieren, yani psikolojik ve psikosomatik hastalklara
sebep olmaya koullanm fikirler ve davran kalplar sz konusudur. Bu
yaklamlara ve davranlara ait kalplar, geliimsel boyutlar ve atma
potansiyelleri gibi etkili olan psikososyal norm envanteri kullanlarak
tanmlanabilir.
Davran zelliklerini yle sralayabiliriz: dakiklik, titizlik, dzen, itaat,
kibarlk, drstlk, sadakat, adalet, alkanlk/baar, tutumluluk,
gvenilirlik, doruluk, vic-danllk, sevme, sabr, cinsellik, gven, kendine
gven, u-mut, inan, phe, kesinlik ve birlik. Bu davransal nitelikleri
gerek yaklamlar olarak deerlendiriyoruz nk
225
bunlar insanlarn iinde yetenekleri gibi kk salmlardr ve gndelik
yaamda gerekten etkilidirler.
Yukarda alt izilen gndelik olaylar gerek yeteneklerin ne kadar nemli
olduunu gsteren bir rnektir: herkes bir gnn ierdii gerek
yetenekler balamnda inceleyebilir. nceki rnekte kii, ailedeki nemli
nitelikleri yanstan ve babann pozisyonunu belirlememizi salayan bir dizi
psikososyal normu farkedebilir. Gerek yeteneklere bu ekilde odaklanmak
belirli temalarn (baar, dakiklik, tutumluluk, iliki, sabr) tipik bir ekilde
tekrarlandn gsterir; tabii bunlar aile iinde yaanr ama aile yeleri
gerekten bunlara dikkat etmez.
Gerek yetenekler, ikincil ve birincil yetenekler dediimiz iki kategoriye
blnebilir.
KNCL YETENEKLER
kincil yetenekler kiinin tanma, ayrdnda olma yeteneinin bir ifadesidir.
Bunlarn iinde kiinin ait olduu sosyal grubun baar normlar yansr.
Bunlar, dakiklik, titizlik, dzen, itaat, kibarlk, drstlk, sadakat, adalet,

alkanlk/baar, tutumluluk, gvenilirlik, doruluk ve vicdanll kapsar.
Gnlk tanmlamalar, deerlendirmeler ve karlkl yarglarda ikincil
yeteneklerde belirleyici bir rol oynar. Bir insan bir dierini ho veya
sevilebilir bulduunda fikrini u ekilde ifade eder: "O drst ve dzenli,
yani gvenilebilecek bir insan." te yandan olumsuz deerlendirmeler
genellikle yle ifade edilir: "Ondan hi holanmyorum nk, dikkatsiz,
randevularna hep ge kalr, adaletsiz, kaba, cimri ve hibir eye hevesi
yok." Deneyimlerin kiinin psikolojik halini ve fiziksel saln etkiledii de
ayn
226
Gerek Yetenekler
ekilde yaygn bir gerektir. rnein, bilgilik, dzensizlik, an titizlik,
pislik, ar dakiklik talebi, arkanhlk, mani olunamayan (konfulif)
vicdanllk veya sorumsuzluk psikolojik ve fiziksel problemlere yol aaca
gibi sosyal atmalara da neden olur: "Patronum ne zaman beni
yapmadm hatalar iin azarlasa, kendimi hasta hissedip, titremeye
balyorum. Daha sonra bam ve midem aryor," bunlar psikosomatik
rahatszlklar olan yirmisekiz yanda bir memurun szleri. Bu durumda
sz konusu o-lan gerek yetenekler adalet ve kibarlktr.
BRNCL YETENEKLER
PARTNER ZAMAN
ZABIR SADAKAT
DUZENULIKf
.%W VfcV
YARGI
ADALET DRSTLK
[RETMEN
1
zen.
DAKIUK
KBARLIK BALANTI TEMZLK i

PATRON
GVENLRLK
% ^&*S
KESINUK
KANIKLIK
DUZENULIK
227
kincil yeteneklerin yaygn etkileri duygusal ilikiler temelinde anlalabilir.
Birincil yetenekler sevme yetenei ile ilgilenir. Bu yetenek de, nemli
kiilerle, zellikle anne ve babayla olan ilikilerin nemli rol oynad
insanlara-ras ilikiler iinde geliir. Birincil yetenekler, sevgi (duygusallk),
model (rnek), sabr, zaman, iliki, cinsellik, gven, kendine gvenme,
umut, inan, phe, kesinlik ve birlik gibi kategorileri kapsar.
erik anlamnda birincil yeteneklere, ikincil yeteneklerin bak asyla
edindiimiz deneyimlere gre yn verilmitir. Birincili yeteneklerin
temelinde, ikincil yetenekler kendi duygusal yanklanmasn bulur: "Baka
biriyle ilikisini rendiim iin artk kocama gvenemem." (Gerek
yetenekler: Gven ve sadakat).
Birincil yetenekleri duygusal balar iin nceden gerekli olan eyler olarak
kavrarz, bununla beraber, eer onlar bireysel yetenekler gibi anlamak
yerine yakn ilikilerin birlemi paralar olarak alrsak, bunlarn u sray
izleyen tipik geliim zincirini oluturduunu grrz: Bilinmeyen
yetenekler, endie, saldrganlk, taklit, inan, phe, umut, gven, kendine
gvenme, sabr, kesinlik, sevgi ve birlik.
Aile yeleri bu geliim zincirinden geerler ama genellikle birbirleriyle ayn
zamanda ayn pozisyonu igal etmezler. Bir insandaki inan, phe ve
umut bir dieri iin bilinmeyen yeteneklere denk debilir. Bir kiinin phe
durumu da dierinde kesinlie tekaml edebilir. Bir insann geliim
zincirindeki pozisyonu bir takm atmalar nleyebilir, ama bu durum ayn
zamanda, eer iki insan deiik safhalardan geiyorsa atmalara yol
aabilir. rnein, kii einin hastalna saldrgan ve eletirel bir e 228
Gerek Yetenekler
kilde yaklaabilir veya birinin endieleri dierinde o kadar byk bir
umutsuzlua yol aar ki bu onlarn akn ldrebilir.
Gerek yeteneklerin her biri aktif veya pasif bir ekilde harekete
geirilebilir. Aktif; dakik/arkanl olmak, dzenli/dzensiz olmak, drst/iki
yzl olmak gibi anlamlar ierir. Pasif dediimiz de ise unu ifade e-deriz:
"Bir dier kiinin dakiklik talebine ya da arkan-hlna nasl tepki

veriyorum? Ailemin dankl veya dzenlilik istei ile nasl baedebilirim?
Eimin adalet isteiyle veya adaletsizlii ile nasl baa karm?"
Aile yesinin pozisyonu yalnzca hangi gerek yeteneklerin ifade edildiine
deil ayn zamanda bunlar aktif olarak talep edilmesine veya pasif olarak
beklenmesine baldr. Genellikle bu iki taraflln tannmas atmalar
zmede kullanlan karar verici bir durumdur. Kii yalnzca adalet yararna
konumaz ama ayn zamanda gerekli olduunda adaletsizlikle, onun
tarafndan yok edilmeden baa kabilmelidir.
229
6. Mikrotravmalar
(Kk Psikolojik Yaralanmalar):
Szde Kk eyler
Bilgeliin en yce mertebesi efkattir.
Talmud
Kiinin yetime srecinde meydana gelen mikrotravmatik deneyimlerin
sonucunda, insan bu alanlarn ayrntlarna dierlerine oranla daha hassas
ve alngandr. Kk su damlacklarnn ta oyduu gibi gerek
yeteneklerle yaanan gnlk deneyimler de dayanklln azald alanlar
yaratr. Bylece arkanhlk bir insanda huzursuzluk, endie ve saldrganlk
yaratrken, bir bakas da einin kabal, dankl, dakiklik talebi veya
gvenilir olmamas yznden zlebilir. Eer deiik yaklamsal ve
davransal kalplar bir iliki iinde birbirleriyle karlarsa, burada
mikrotravmalar eklinde ylan atmalar ortaya kar ve bu atmalar
kiilik yapsnda hassas noktalar o-luturur. Bu altyapya dayanarak,
tekrarlayan duygusal stres yerleir ve bu daha sonra aile iinde iletiimi
engelleyen psikolojik ve psikosomatik hastalklara dnr. rnein: "Eer
odam temizlemezsem, bu her zaman 'Seni artk sevmiyorum' anlamna
gelir. Bu dnce hep panie kaplmama sebep olur. Bugn ok fazla
bilgilik taslyorum ve bu her zaman kocam ve ocuklarmla bam derde
sokar." diyor otuzdokuz yanda, ekingenlik, sosyal huzursuzluk, insan
ilikilerinde zorluklar ve evlilik prob 230
Mikrotravmalar (Kk Psikolojik Yaralanmalar): ...
lemleri olan bir ev kadn. lk durumda dikkati eken gerek yetenekler,

dzen, gven ve iliki; ikincisinde ise itaat ve kibarlk ana temay
oluturuyor.
Bu ierikler e
Kocann dzen
snrl deildir.
evlilik ve aile
deyile, ilikiler
ilikisinin veya grubun ilikiye ait yaklamlarn yanstr.

istei, yalnzca onun kiisel dzenlilikten ne anlad ile
Dier gerek yeteneklerle birlikte, dzen ihtiyac onun,
ilikisindeki karakteristik bir kuraln tanmlar. Dier bir
gerek yeteneklerin ieriklerinde belirginleir.
Gerek yetenekler, snrsz sayda deiik yaklamda, deer yargsnda,

deneyimde ve davran kalplarnda grlebilir. Kavramlar (rnein,
"Dzenlilik hayatn yarsdr"; "Bir ey biriktirirsen, bir eye sahip olursun";
"nsanlar ne der sonra?"; v.s), bu gerek yeteneklerin evresel, durumsal,
toplulua zel veya kiilikle balantl tanmlamasdr. Bunlara daha
yalandan bakarsak, kavramlarn yalnzca bireysel gerek yeteneklere
iaret etmeyip, ayn zamanda farkl nem dereceleri olan eitli gerek
yetenekleri de kapsadn grrz.
Gerek yetenekler yalnzca bizim verdiimiz terimlerle deil, ayn zamanda
eanlamlar, kavramlar ve tefsirler eklinde de grlebilir. Bundan dolay
dzen kelimesini kullanmak yerine, "Benim eyalarm datma. Odan
temizle. Ortalkta bir ey brakma. Amma karmaa! Bu ne danklk!
Buras domuz al gibi," deriz.
nemli olan, gnlk olaylarn ardnda i banda olan gerek yetenekleri ve
eimizin yaptklar ve sylediklerinin arkasnda yatan kefetmektir. Bu
zellikle aile terapisinde nemlidir, burada aile kurallar yeniden
tanmlanmadan kritik davranlar tespit edilmelidir. Bu durum bi 231
reysel yeteneklerin her tr kla girebileceini bilmeyi gerektirir.
Bu nedenle yalnz tek bir hastalk ekli yoktur. Bunlar kendini eitli
ekillerde ifade edebilir: Mantkl ve gereki emir eklinde: "Her ey
tertipli olursa aradmz kolayca bulabiliriz." Geleneksel emir eklinde:
"Her zaman olduu gibi her ey yerli yerinde olmal." Sezgisel ve yaratc
emir eklinde: "Bu vazo bir tek yere yakr-bahe-nin nndeki niin
iine." Romantik emir eklinde: "Skntl bir atmosferde yaayamam.
evremde scak bir hava olmal ve bunu steril bir ortamda hissedemem."
D emir eklinde: "Misafir geldiinde evimiz temiz, dzenli olmal." emir
eklinde: "Nasl grndm umrumda deil, nemli olan kendimle bark
olmam."
En dank kiilerin bile kendilerine zg dzenleri ve dzen duygular

vardr. Bunun farkna varmay renmeliyiz.
Gerek yeteneklerin belirgin yansmalar grnte en nemsiz davran
kalplarnn iine saklanmtr: durmadan oluyla tartan anne (titizlik); sk
sk saatine bakan baba (dakiklik); kzgn baklar le ocuklar kontrol
etmeye alan bykanne (kibarlk/itaat); anne babasnn konumasn
bld iin azarlanan kz ocuu (aklk, kibarlk, itaat).
232
7. erikleri Somutlatrmak
Pazarda bir arkadaa sahip olmak, kasada altnn olmasndan iyidir.
Leone Da Modena
Kendimizi, "otoriter aile yuvas," "gl ebeveyn balar," veya "kat veya
gevek yetitirilme ekli" gibi genel gzlemlerle snrlamayz ve yalnzca
"z sayg atmalar," "aalk kompleksleri," "cinsel adan rahatsz,"
"srmenaj olmak," "uygunsuz ekilde yetitirilmi," "din saplantl,"
"deiim yetenei olmayan," "stres altnda yaamak," "egoda delik,"
"ilikilerde yetersizlik," "fobiler," veya "geni fakat belirsiz sperego" gibi
deyimlerden sz etmeyiz. Bunun yerine, somut kavramlar (gerek
yetenekler) isel yaantmza ve kiinin bakalar ile olan etkileimine
ykleriz.
rnek olarak, depresyon durumunda yalnz sknt veren (depresif)
semptomlar ve nceden yerlemi anahtar atmalar aratrmayz;
bunun yerine benzer atmalar kapsayan davransal alanlar ararz.
Kayg durumunda dorudan kayg temas yerine kayg durumunu yaratan
artlara konsantre oluruz. Mesela hastalardan biri akamlar kocasn
beklerken daima endieleniyordu. erik anlamda endiesi dakiklie ait
psikososyal norma odaklanmt. Bir sonraki adm bu alanla ilgilenmek
deil midir?
Depresif semptomlarn nplanda olduu benzer durumlarda, "yas eitimi",
"yarg eitimi", "iliki eitimi", kibarlk eitimi", "drstlk eitimi", v.s
birbiriyle paralel
233

bir ekilde yrtlr. BuradaPozitif Aile Terapisinin ierdii ve ifade ettii
anlamdadier psikoterapi yntemleri ile birleme olana doar.
Psikoanalizin bak asndan, kii dakiklie dair ilikileri toparlayp ondan

sonra bu ilikileri inceler. Bu balamda, konuma, ayrlma ve ocuklua
dair ayrlma kayglar ile ilgili problemlerle urar. Bu ierik ynelimi, belli
bir temaya odaklanm ksa dnem terapi iin zel bir anlam tar.
Davran terapisi iin, kaygdakiklik durumunda korkuieriklerinin
kusursuz
incelemesi,
daha
sonra
"dakiklik
hiyerarisi"
o-larak
isimlendirebileceimiz kayglar hiyerarisini kurmamz nemli bir
yardmcdr (Peseschkian, 1977).
eitli
psikoterapi
yaklamlar
bylelikle
kendi
bamszlklarn
kaybetmeden Pozitif Aile Terapisinin a-ralarndan faydalanabilirler.
234
8. Gerek Yeteneklerin nemi
Herkes kapsnn nn sprse tm ehir temizlenir.
kincil ve birincil yetenekler (gerek yetenekler), sadece etiketler veya
geici oluumlar deildir. Bunlar insanlararas ilikiler hakkndaki yerleik
ve temel kurallar, roller, yaklamlar ve birey iin az ok yeterli olan
davransal emirler o-larak grnr. Bunlar; sosyalleme aamasnda
zellikle insan yetenekleri olarak damgalanm, edinilmi, sindirilmi ve bir
dereceye kadar etkin bir ekilde grevlendirilmilerdir. rnekleri unlardr:
"Olumun kirli elleri itahm karr" (sinirsel mide ikayetleri olan yirmi
alt yanda bir anne) ve "Kzmn okulda dk not aldn rendiimde,
kalbimin etrafnda arlar oluyor ve her tarafmdan souk bir ter
boanyor" (otuzdrt yanda iki ocuklu bir anne).
alkanlk birisi iin nemli bir kavramken, bir bakas dzenlilie,
dakiklie, kibarla, drstle, tutumlulua, adil olmaya, kusursuzlua,
v.s, daha fazla nem verebilir.
Kiisel ve ortak alanlarda, her gn gerek yeteneklerin etkileri ile yzyze
gelirizyani evlilie adm atlrken ya da evlilik bozulurken, bir dostluk
biterken, biri iinden a-tldnda, topluluklarn veya insanlarn birbiriyle
ilikile-. ri atma kayna haline geldiinde.
Gerek yetenekler, geleneklerin etkisiyle bir topluluun kendine zg tarz
haline gelir. Dier eylerin yan sra gelenekler i-grup ve d-grup
arasndaki ilikilerde hatn saylr derecede etkili olabilir (cf. Peseschkian,
1970,1971,1977).
zellikle psikolojik kkenli fizyolojik rahatszlklarda ve nevrozlarda,
davran bozukluklar ile birlikte grlen psikozlarda, kii psikoterapi ve tp
literatrnn bireysel gerek yeteneklere dair gndermelerle dolu
olduunu grr. Freud
235
(1942) cinsellik ve titizlikten bahseder. Jung (1940), Kuenkel (1962) ve
Frankl (1959) inancn nemini vurgular. Fromm (1971) umuttan sz eder.
Mitscherlich (1967) baar talepleri ve motivasyonun nemine varr.
Dreikurs (1970) basan, prestij ve kusursuzluun renme problemleri ile
olan ilikisine dikkat eker. Bach ve Deutsch (1962) e ilikisinde ak
olmann (drstlk) nemine dikkat eker. Erikson (1966, 1971) kiinin
bireysel geliim aamalar ve psikolojik fonksiyonlarn olgunlamas
balamnda oluan bir dizi vasf formle eder: Gven, umut, istek,
kararllk, sadakati kiinin ergenlik dnemine; ilgiyi ve bilgelii de olgunluk
dnemine o-turtur. Ama bu ierikler arasndaki sistematik balantya fazla
nem verilmemitir (cf. Peseschkian, 1977, pp. 94-102).
Bulgular, ikincil ve birincil yetenekler alanndaki bir eksikliin kiinin deer
duygusunda snrlamaya yol atn gsterir. Bu bireyin o anda tutunduu
yetenei abartmas demektir. Bu yetenein deeri ile ylesine krlemi-tir
ki dier tm deerlere ve yeteneklere ilgisiz kalr. "Benim iin nemli olan
insan dzgn davranan insandr. Kii ne kadar baarl olursa olsun eer
terbiyeli deilse, ona bam kaldrp bakmam bile," diyor elli yanda
ba-arlar ve dolam sorunlar eken bir kadn hasta.
Gerek yetenekler tarafndan temsil edilen hastalklar, ikincil yeteneklerin
kendisinden kaynaklanan bir uyumsuzluktan (kii alkan ama dzensiz
olabilir); birincil ye-teneklerdeki bir uyumsuzluktan (kii dier insanlara
gvenip, kendisine gvenmeyebilir); veya birincil ve ikincil yetenekler
arasndaki balantda yer alan bir uyumsuzluktan (kii dzenli ama sabrsz
olabilir) kaynaklanabilir.
Bu bak asndan, psikolojik kkenli fizyolojik rahatszlklar, nevrozlar ve
psikozlar ikincil ve birincil yetenekler arasndaki elikiye bir tepki gibi ve
bu sebeple yetersiz farkllamann sonucu olarak yorumlanabilir.
236
9. Kltrler ar as Farkllklarn areti Olarak Gerek Yetenekler
Her yeni cevap, yeni bir soru yaratr.
Dou zdeyii
Gerek yeteneklerin imdi elimizde olan listesi, on yllk bir srete adm
adm yapld. lk bata, kibarlk ve drstln psikoterapideki nemi beni
ok artt. Bu iki psikososyal norm konusunda hassas hale geldikten
sonra, kendi davranlarmda, ailemle yaadm eylerde ve dier
insanlarla ve hastalarmla ilgilenirken tekrar tekrar psikososyal adan ok

nemli olan normlar grebildim. Ondan sonra, bir tarafta yetimenin
geliimsel boyutlarn hedefi olan vasflar diye adlandrabileceimiz alanlar
vard, dier tarafta ise hastalklar, kzgnlklar, ikayetler, problemlerle
balantl alanlar vard.
Birincil ve ikincil yeteneklerin kategorileri, gerek yeteneklerin envanterini
tamamlamak iin bir rehber sunar. Bu envanter klinik uygulamalarm
sresince yaptm gzlemler srasnda tekrar tekrar kontrol edilmi,
tamamlayc olaslklar iin ve gerek yeteneklerin gzlem altndaki
atmalar tanmlamada yardmc olup olmayacan belirlemek amacyla
dikkatle incelenmitir.
Herkese bilindii zre, bizim gibi dnen, yaptmz eyler hakknda
bizimle ayn fikirlere sahip olan ve ilgi alanlaryla zevkleri bizden ok fakl
olmayan kiilerle arkada olma eilimi tarz. Eer ait olduumuz topluluk
bu ekilde olumusa, bir sre sonra ayn cevaplar ieren
251
sabit bir repertuar oluur ve bunun sonucunda da topluluktaki herkes
tarafndan bilinen eylere dair ortak bir temel oluur. Bir zaman sonra kii
syleyecek yeni bir ey bulamaz ve srf alkanlk ve gnl rahatlndan
ayn eyleri duyup tekrar etmek ona yeter. Ama eer farkl kltrlerden ve
yetitirilme ekillerinden insanlar bir araya gelirse, bundan kolayca
gerginlikler doabilir. Bu gerginlikler, eitli davran kalplarnn ve
beklentilerin birbiriyle elimesi gereinden kar. Unutmaym, sonunda
bir topluluun yesi kibar olmay renir. Ondan sonra da arkadalarna
kar saldrgan davranmaktan kanr ve ayn zamanda topluluktaki dier
yelerin olas kabalklarna kar anlayl olmaya alr. Buna ramen bir
bakas, kkken aklndan geeni olduu gibi hemen ortaya sylemeyi
rendii iin, bunu yanl ve aldatc bir tavr olarak grebilir. Bu iki kii
arasndaki etkileim bile tek bana tm topluluktaki uyumu bozabilecek
atmalarn kmasna neden olabilir.
Batl toplumlarda, basan prensibi gibi ikincil yeteneklerin nemini
vurgulamaya kar bir eilim sz konusudur. Bazen bu durum, sosyal iliki
gibi birincil yeteneklerin ihmal edilmesi demektir. Buna ramen
Ortadou'da birincil yetenekleresosyal iliki zerinde odaklanan
yeteneklerenem verme eilimi vardr. Sonu olarak, eitli ikincil
yetenekler aka ihmal edilir.
Kltrleraras farkllklara rnek vermek iin zaman, dakiklik ve sabr gibi
gerek yeteneklerle nasl ilgilendiimize bir gz atalm. Her insan zamann
nasl bldn belirleme yeteneine sahiptir. Ama bu zaman dilimleri
hakknda sahip olduumuz fikirler, byk lde kendimize has kltrel

referansmza dayanr. Yksek seviyede
238
Kltrleraras Farkllklarn areti Olarak Gerek Yetenekler
organize
olmu
bir
endstriyel
toplum,
yelerinin
dakikliine
dayandrlmtr, ama kyl bir toplum zamann daha esnek bir ekilde
blebilir. Onlar dakiklikten ok sa-bra nem verebilir. Bu onlarn zel
durumundan kaynaklanr. Onlar beklemeyi renip, doann ritmine uyum
salarlar. Bu yzden eitli sistemler zamana kar farkl yaklamlar
gerektirir. Zaman kullanmann bir eklinin dierlerinden iyi olmas
gerekmez. Herbirinin kendi eliki noktalar vardr: Endstriyel toplumlarda
dakiklie verilen nemle balantl stres semptomlar; cmerte
ekillendirilmi zaman blmlerinin Ortadoudaki insan gruplarnn
kadercilii ile olan balants. alkanlk/baar ile olan iliki u faklla
benzer: Bir tarafta refah, retim ve tketim toplumu, dier tarafta kendine
yeten, retime daha az ynelmi yaam tarz arasndaki farkllklar.
Birbirinden farkl iliki sistemleri de kar karya geldiinde ayn derecede
gergin bir ortam sz konusu olur. Bir yanda gelimekte olan lkelere
yaplan yardmlar, endstrileme ve dier yanda ehirlerden ka, folklor
ve alternatif yaam tarzlar eitli yaamstilleri arasndaki kar karya
gelme rnekleridir.
Bireysel yaam tarzlar ve eitli kavram snflargenellikle birincil veya
ikincil ynelimin ar ulara kaym ekilleri yznden, tipik atmalar
retir, ve bir insann yeteneklerinin btnln gzden karr. Baar
yetenei (bilme yetenei; ikincil yetenekler) ve duygusal olma yetenei
(sevme yetenei; birincil yetenekler) birbirini engellemez aksine birbirini
tamamlar. Bylece insann tm yeteneklerini uyumlu bir ilikiye
dntrebilecei sosyal artlarn sz konusu olduu bir topya
yaratabiliriz. Bu sayede insan, duygularn ve insan ilikilerine olan gerek239
sinimini kaybetmeden baarya giden yolu bulmu olur. Ayn zamanda kii,
retime ynelik yeteneklerinin geliiminden fedakarlk etmeden derin bir
duygusallk ve yakn dostluklar kurma yeteneini ilerletebilir.
Herkes bir ktphaneci kadar dzenli, duvarc ustas kadar dakik, terzi
kadar kusursuz veya cerrah kadar titiz olamaz. Onlar mazur gsteren
anlamlarn ykleyen zaman ve durum artlarndan syrldklarnda
yetenekler bir karikatre dnr ve dahas atma potansiyelleri haline
gelirler. Bir cerrah ameliyata girmeden nce her yerini be dakika

fralar, sterilize eder. Eer ayn ri-tele evinde de devam eder ve
ailesinden de aynsn isterse, (ameliyat ncesi) bir durum iin gerekli ve
vazgeilmez olan bu uygulama maskarala dnr. Hibir ie yaramaz;
ocuk bu kurala isyan eder, kars huzursuz olur ve aile yaam zedelenir.
240
10. zmsel Farkllama Analiz Envanteri' nin Kullanm
Hibir ey bilmemek, hibir ey renmemekten iyidir.
Dou zdeyii
Gerek yetenekler, farkllama analiz envanteri (FAE) ile belirlenebilir.
Bylece FAE, bireysel, ailevi ve kltrel atmalarla ilgili kavramlarn
topland bir envanter haline gelir.
FAE, hem terapi esnasnda, hem de kendi kendine yardm erevesinde
aile yelerince kullanlabilir. Bylece aile yelerinin saysna eit sayda
farkllama analiz envanterine sahip oluruz. Bu envanterlerde, kiiye ait
veriler "Ben" stununda, kiinin ei hakkndaki deerlendirmeleri ve ein
davranlar "e" stununda yer alr. Tan asndan, kii, kendisine ve dier
kiilere ait deerlendirmeleri farkllam atma emasnda bir araya
getirebilir. Ortamda bulunmayan aile yeleri bilelm ebeveyn,
boanm bir e, terapiye katlmay reddeden bir aile yesi dolayl yoldan
aile ve bireye ait kavramlarn dinamii iine katlabilir. Biz bu ynteme Fiili
Aile Terapisi diyoruz.
FAE'deki iddialar kesin yarglar deildir. Bunlar daha ok belirli kiilere ait
znel deerlendirmelerdir. Aile yelerinin bireysel standartlar, birbirleriyle
kyaslanmtr.
FAE'Y KULLANMA YOLU?
Veri: Yirmi yanda bir sekreter, be aylk evli.
241
Semptomlar: Nabza ait fonksiyonel bozukluk, sins arrhythm, nbetsel
taikardi, mide ikayetleri, fobiler ve depresyon.
Hasta evliliine ait baz eylerin onu zdnden yaknd, "Birbirimizi
madden anlasak da, birbirine uygun bir ift deiliz. Biz birbirimizden son
derece farklyz." Daha sonra FAE uyguladk.
Sorular yleydi: "Dakiklik (dzen, v.s) alannda atmalar yaanyor mu?

Hanginiz dakiklie (dzen, v.s) daha ok nem veriyor? Sorularda duruma
zel deiiklikler yapmak mmkndr.
Davranlara ait stunlar yle iaretlenir ki; + + + bir kategorinin en
yksek znel deerlendirmesini ve----de en
dk znel deerlendirmesini belirtir; + - ise iddia edilen davran alanna
kar ilgisizlik anlamna gelir; + +, +, ve - -, - de znel deerlendirmenin
deer seviyeleridir. kinci stun hastann gerek yeteneklere ait kiisel
deerlendirmelerini temsil eder. nc stun, hastann ei hakkndaki
iddialardr, gerekirse dier nemli kiiler iin ek stunlar o-luturulabilir.
Son stun yorumlara ayrlmtr.
Yirmi yanda bir
Hastann Fakhlama Analiz Envanteri
Gerek Yetenek
Dakiklik
Titizlik
Ben
Eim
Aklamalar
Kocam almaya gittiimde rahatlkla onun iin yarm saat bekleyebilirim.
Ama ben ge kalrsam, o sabrszlanr.
Problem yok. Ne kocam, ne ben pasakl deiliz.
242
zmsel Farkllama Analiz Envanteri'nin Kullanm
Bence bir evde yaanld belli olmaldr. Kocamsa evin bir katalog resmi
gibi olmasn ister.
ikimiz de birbirine sayg duymann nemli olduunu dnyoruz. Kocam
incitmek istemem, ondan da asla kt bir sz iitmedim.
Kiilerin birbirine uyum salayp, baz fedakarlklar yapmas gerektiine
inanrm. Ama babam gibi baz insanlar mutlak itaat istediklerinde, bu hi
houma gitmez. Kocamda ayn dncede. Babasndan "general" diye
bahseder.
Kocam dndn sylemeye daha yatkndr. Bu bazen bana zor gelir

nk insanlar incitmekten holanmam.
Bu konuda sorun yok. Her ikimiz iin de sadakat ok nemli.
Eer kocam bana adil davranmasayd, sanrm ok zlrdm. Bu konuda
o da benim kadar hassas.
Kazancmn yettii kadar ihtiyacm olan her eyi alrm.
ikimizin de kariyerlerimizde baarl olmak istediimizi dnyorum.
243
Dzenlilik
Kibarlk
taat
+++
+++
+-
Drstlk
++
Sadakat
++ ++
Adalet
+++
Tutumluluk + -
+++
++
alkanlk/ Baar
+++
+++
Gvenilirlik + + + Sabr
+-
Zaman
+++
Gven/ Umut
liki + + +
---++
Seks/ Cinsellik nan/Din
++++- ++++-
i sz konusu olduunda kocam gvenilir bir kiilie sahiptir. Ve bu konu

onu ilgilendirdiinde gvenilirlie prim verir. Ama ben ondan gvenilirlik
beklemem bir ie yaramaz.
Bu benim her zaman sahip olamadm bir ey.
Aile hayatmz fazla yok. Kocam gece alyor. Sabah ben karken o
uykuda oluyor, akam geldiimde ise evde olmuyor.
Evliliimize ait sorunlar dndmde durumu karanlk gryorum.
Umarm terapi baz eyleri deitirmemize yardmc olur.
Kocam yalnzl sever. Dier insanlarn kolay kabul edemeyecei
ekingenlikleri var. nsanlarla olmaktan holandm halde olduka izole bir
yaantmz var. Bu yzden bir az ac ekiyorum.
Kocam ve ben seksten holanyoruz.
ikimizde Protestanz. Ama bu konuya fazla kafa yormuyoruz.
244
zmsel Farkllama Analiz Envanteri 'nin Kullanm
Yukardaki durumda gsterilen, dakiklik, dzenlilik, kibarlk, zamanlama ve
iliki, atma potansiyelleri ve devaml duygusal stres alanlar haline
gelmi.
Dakiklik
Kocann bu konudakihasta iin byk nem tayan bir alangeveklii,
adaletsizlik olarak alglanyor. Kocann arkarl karlkl gven
konusunda kriz olarak grlyor.
Dzen
Burada iki ayr dzen kavram buluyoruz, hasta kocasnn bilgi karakteri
tarafndan kuatldn dnyor. Hasta asndan, burada kan atma
paylatklar ortamda kendilerini rahat hissetme olaslyla dorudan
balantl.
Kibarlk
Her iki e iin de kibarln dengeleyici bir ilevi var. A-lkanlk haline
gelmi nezaketleri, ikisinin de atmalarn aa karmalarn nlyor. Bu
yzden kibarlk, bastrlm kzgnlm belirtisi haline geliyor ve atmann
ie dnmesine sebep oluyor.
Zaman
Burada sosyal ve ekonomik faktrlerin sz konusu olduunu gryoruz
("Eer kocam gece almak zorunda olmasayd...). Kocann karsna
ayrabilecei zaman, kars tarafndan bir eit sadaka olarak alglanyor.
245

liki
Yine burada da birbirine zt kavramlar var. Hasta, kocasnn sosyal
ilikilerde eksikliini bir eit kendini koruma ekli olarak yorumluyor (kisi
arasnda hayali stat farkllklar). Hasta bu alanda olduka gl
grnyor ve kocasnn kavramlaryla olan karlkl etkileimde yerine
getirilemeyecek istekler gelitiriyor.
Bu alandaki atma potansiyeli hastann ve kocasnn zgemiinde
aranp, bulunabilir (temel atma). Burada da FAE, u sorularla birlikte
kullanlabilir: "Anne ve babanz en ok neye deer verirdi? Hangisi
dakiklie (dzen, v.s) daha ok nem verirdi?" Gerek ve temel
atmalarn bu analizine dayanarak atma durumunu kavrayabildik.
Terapi, Pozitif Aile Terapisinin bir kolu olan e tedavisi eklinde yrtld ve
alt ay sren onbe seanstan sonra bitti. Tedavi bittiinde ve bir yl sonra
yaplan kontrolde hastann semptomlardan kurtulduu grld. Hasta
evliliinin kalitesinin bariz ekilde arttn syledi: "Birbirimiz iin uygun
olmadmz fikrinden uzaklap, gerilimlerimizin kkeninde gnlk
problemler olduunu kefetmek benim iin dnm noktas oldu."
11. Gerek atma ve Temel atma
"Annem silmek iin minik toz zerreciklerinin bile stne atlrd, karm
ortal bir kar toz tutmadan silmiyor."
atmay anlamak iin, onun nasl gelitiini ve hangi i ve d artlarn bu
geliimi yarattn bilmemiz gerekir. Aile bireylerinin yaam yklerine ve
onlarn kiilik imgelerini damgalayan ilikilere bakarz. Byle yaparak,
hastann doumundan nce varolan kavramlarazel yetenekleri ile
iinde byd sosyal formu bir yere kadar ekillendiren kavramlar
tartm oluruz. Bu kavramlarn zamansal ve durumsal sras balamnda,
iki atma alanndan bahsedebiliriz: gerek atma ve temel atma.
GEREK ATIMA
Bu deyim; kiinin iindeki ar talepler, evlilik sorunlar, ebeveyn ve
ocular arasndaki problemler, v.b gibi sorunlar ieren gerek problemler
tarafndan retilen atma ortamlarn ifade eder. Bu atma ortamlar
ayn zamanda varolan iddetli bir semptomu balatr. erik asndan
gerek atma kendini; gerek yeteneklerin, atmayla baetmenin drt
alannn ve drtl model boyutlarnn davran kategorilerinde belli eder.
Bu ierikler znel deer sistemine yerlemitir, sonular bireyin tahamml
snrn aar amaz atmalara sebep olurlar:
246
247
ocuk okuldan eve dner ve kitaplarn holn bir kesine atar. Annesi
mutfaktan bunu grr ve son derece fkelenir. ocua kitaplarn
kaldrmasn sylemek ister ama kzgnl o kadar byktr ki konuamaz.
Titremeye balar ve alar. fkesi, dzenliliin ok nemli olduu fikrinden
kaynaklanmaktadr. Bu fikir temel atma dediimiz eye, dayanmaktadr.
TEMEL ATIMA
Gerek atma ans eseri meydana gelmi gibi birdenbire olmaz. Gerek
atma ok yava geliir ve sonunda ailenin ya da yelerinden birinin
hassasiyetinin psikolojik veya fiziksel bir hastalk haline geldii eie ular.
Bu durum daha ok barda taran son damlaya benzer. Yalnzca gerek
atmay balatan son damlay deil, ayn zamanda barda doldurmaya
balayan dier damlalar da aratrrz. Bu kiinin geliimini ilk ocukluk
yllarna dek ve aile iindeki geliimsel artlar mmknse birka nesil
ncesine kadar aratrmak anlamna gelir. Gemie yapacamz bu
yolculuktaki yardmcmz yine Pozitif Aile Terapisinin aralardr.
Temel atmayla balayarak, kiilik yapsndakileri olduu kadar, ailedeki
atma hassasiyetlerini de anlayabiliriz. Temel atma ile ilgilenen
zellikle psikoanaliz ve derinlik psikolojisi teorileridir. Terapinin hedefi
atmann farknda olmak ve onu zmektir.
Pozitif Aile Terapisine gre temel atmadaki ana elemanlar kiilikle ve
aile kurallaryla sk skya bal kavramlardr. Bu kavramlar ayn zamanda
atmaya kar bir eilimi de temsil ederler. Kavramalar bireyin geliiminin
ilk safhalarnda edinildii iin, onlara temel kavramlar de 248
Gerek atma ve Temel atma
tiz. Bireyin yaamnda bunlar, eitli deiik ekillerde meydana kan bir
temadr. Bu nedenle Pozitif Aile Terapisi tm kiilii deil, yalnzca
kavramlar ve sonra da temel kavramlar yeniden ekillendirmeye alr.
Byle yaparak, yalnzca bireyin iindeki tedavi yntemine odaklanmam
oluruz. Bunu daha ok hem bireyde hem de o-nun evresiyle olan
ilikilerinde yer alan bir yntem olarak grrz.
Bir nceki rnekte sz edilen anne neden eyalar keye atmann bu
kadar korkun bir ey olduunu dnd? Buna neden bu kadar kzd? Bu
sorunun cevaplarn annenin gemite rendiklerinde aramalyz. u

senaryolar akla yakn gelebilir: anne kk bir ocukken dank olduu
iin azarlanp, cezalandrlm olabilir, o kkken etraf dzenli tutmaktan
bakalar sorumlu olabilir ve o her zaman byle olmas gerektiini
dnebilir veya eskiden dzenliliine ok fazla dikkat edildii iin buna
nem vermeye devam ediyor olabilir.
Aile artlarnn analizi annenin kendi annesinin davrann taklit ettiini
(gelenek) ve onunla kendini zdeletirdiini gsteriyor. Duygusal ilikinin
byk blm annenin kocas, ocuu ve evinin dzeni iin fedakarlk
edip, kendi ilgi alanlarn ve ihtiyalarn ihmal ettii ("Ben" ilikisi)
gereine dayanmaktadr. Sonuta anne ocuun davrann nankrlk ve
adaletsizlik belirtisi olarak deerlendiriyor. Anne dikkatini byk lde
ocuuna yneltmitir nk kocas ailesine ok az vakit ayryordur
("Sen") ve nk anne dier insanlarla ok az gryordur ("Biz"). Bu
yzden anne tm umudunu ocuuna balamtr. "yi insan" olmann
artlar olarak onun iine ilemi olan dzenlilik ve itaatkarln hayali
fikrine sk skya tutunur ("Asl Biz").
249
Pozitif Aile Terapisi yalnzca insanlarn eskiden ve imdi nasl olduuna
bakmaz. Ayn zamanda insanlarn nasl olabileceklerini ve bu olaslklarn
nasl f arkedile-bileceini planlamaya alr.
Deimez ve kiilie sabit bir ekilde balanm gibi grlen fikirler,
bireyin yaam yksne dayandrlabi-lir. Yntem, fikirlerin farkna varmay,
kiinin hafzasndaki boluklar doldurmay ve geliimine ait gemiini
yeniden yaamay ierir. Ama yntemimiz bundan fazlasn ierir: atma
ykl fikirlere ve davranlara altyaplanndaki artlar gznne alarak
bakp, aile -yeleri bunlarn zerinde daha byk bir kontrol salayabilir.
atmay etkileyebileceklerini renirler. Hedef, davranlara ait alanlar
(gerek atma), biyografik olarak artlandrlm (temel atma) ve
deitirilebilir (gelecek ilikisi) olarak grmektir.
250
12. Etkileimin Devresi
HOCA HER EY BIR
Adamn biri ciddi ekilde hastalanp yataa dm ve lm yakn
grnyorm. ok korkan kars kyn doktorluunu da yapan hocay
arm. Hoca hastann yanna gelip yarm saat beklemi, nabzn kontrol
etmi, gsn dinlemi, adam yzkoyun evirmi, sonra srtst
dndrm, adamn bacaklarn gvdesini kaldrm, gzkapaklarn
kaldrm, azn am ve kendinden e-min bir ekilde yle demi, "Hanm

sana kt haberlerim var, kocan iki gn nce lm." Tam o anda ok olan
hasta adam ban kaldrm, endieyle szlanm "hayr sevgili karm ben
hala hayattaym." Kars adamn kafasna okkal bir yumruk indirmi ve
fkeyle yantlam, "Kes sesini! Hoca bu ite uzman. Dorusunu o bilir."
ran'dan bir hikaye
Kiisel geliiminde olduu kadar evlilik ve aile ilikilerinde de birey
aamadan geer: Birliktelik, farkllama ve ayrlma.
BRLKTELK DEVRES
Bu devre domam ocuun annesine olan bamllna dayandrlmtr.
Bu bamllk ocuun doumundan sonra ortaya kan sosyal ortakyaam
dolaysyla gever. ocuk imdi sosyal evresinden ald bakm ve ilgiye
bamldr. ocuk sabr, zaman ve ilgi talep eder ve hem
251
fi

fiziksel hem de sosyal iliki gereksinir. Kendi alarndan anne ve baba
kendilerini ocua, sevgi, umut ve sorumluluk ile bal hisseder. Fakat
birliktelik ihtiyac insann tm yaam boyunca hissettii bir eydir. Bu
gereksinim, kiinin e arayn, dier insanlarla birlikte olma arzusunu ve
aile tarafndan temsil edilen toplulua olan balln byk lde aklar.
Eer birliktelik ihtiyac kiide baskn davranuzun zamana yaylan ve
kiinin ilikilerinde tekrar tekrar ortaya kan davran tipihaline gelirse,
biz bunu saf (tecrbesiz)birincil davran olarak ifade e-diyoruz. Bu tip bir
tepki, birincil yeteneklerin n planda olduu ar korumac yetitirme
tarzndan ortaya kar. Safbirincil tip, nevrozlarn depresif yaplaryla
ilikilidir. Ana tepki, yalnzla veya dayanma ve korunak sunan sosyal
ilikilere snmaktr.
Kavramlar
"Bunu tek bama yapamam."
"Bakalar bana yardm etmeli."
"Eer yardm almazsam bu ura boa gidecek."
FARKLILAMA DEVRES
Farkllama, hem fiziksel hem de psikolojik gelimenin temel

prensiplerinden biridir. Sosyalleme srecinde, farkllama devresi sosyal
adan arzulanan davrann kazanlmas ile belirlenmitir. Bu durum kiinin
tanma ve renme yeteneinin farkllamas ve kiinin doasn i kontrol
edip, kendisini sosyal adan ifade etmesini salayan ikincil yeteneklerin
ekillenmesinde oluur. Ayn zamanda kiinin sevme yeteneinde de
farkllama vardr. Bu, duygularmz nasl ve kime aacamz renmemiz
]|
252
Etkileimin Devresi
ve drtlerimizi hangi sosyal ekillerde tatmin edeceimizi renmemiz
demektir. Baka bir deyile, farkllama sayesinde duygularmz sosyal bir
ekle brnr. Bu sre evremizde bulduumuz yaplarn kar karya
gelmesiyle oluur. Birliktelik devresinde, iyimserlik, ktmserlik, kendini
kabullenme ve kendini reddetme gibi genel kavramlar kendilerine zg
ekillerini alr. Farkllama devresinde ise, zellemi kavramlar ve davran
normlar geliir: "Ellerini yka"; "Ayaa kalk"; "Terbiyeli ol"; "Bir eyler
ren"; "Para biriktir"; v.b. Bu durum dorudan e-mirlerle, rnekler
araclyla ve arzulanan davranlar -dllendirerek, istenmeyen
davranlarn da grmezlikten gelinmesi veya cezalandrlmas ile oluur.
evreye adapte olma ekillerinden biri olan farkllama, kiinin
srtmelerden arnm bir yaam srmesine yardmc olabilir. Ama eer
bireysel farkllama yaps dier farkllama yaplar ile uyumuyorsa
problemler kabilir. Eer sosyal a-dan arzulanan rol davran varolan
drtlere izin vermiyorsa durumun daha da karmak hale gelmesi
beklenebilir. Eer farkllama dengesiz bir ekilde stnl e-le geirirse,
ikincil tepki tipi sz konusu olur. Kompulsif nevroz yaps, ikincil
yeteneklere ynelmi bu ikincil tipin alanna girer. Kompulsif davranan kii,
tehditkar drtleri savuturmak ve onlar bilgi yaam stilinin sk kafesine
kapatmak iin "sperfarkllama"sn kullanr. Gereki ilikilere gerek
duygusal ballklardan daha ok nem verilir. kincil tip etkinliklere kala
kendini ifade eder.
Kavramlar
"Her eyi tek bama halledebilirim." "Kimsenin yardmna ihtiyacm yok."
"Brak bakalar senin iin alsn."
253
Pozitif Aile Terapisi AYRILMA DEVRES
Bireyin geliim sreci iinde, geliimsel seviyelerin her birinde kendisine

zg bir birlik gerekleebilir. Birlik, yeteneklerin kiilik ile btnlemesi
anlamna gelir. Bununla birlikte birey olgunlua eriinceye dek gitgide
daha fazla nem kazanan bir zerklik sz konusudur. Geliiminin ilk
safhalarnda insan, birliktelik anlamnda bakalarna bamldr ve hatta
daha sonra da belli kurallar tarafndan ynlendirilme ihtiyac duyar. Ama
kii bydke bu d bilgiye daha az ihtiya duyar. Bu bilgileri kavramlar
eklinde kendine mal etmitir ve kararlarn bunlarn eliinde kendi
kafasnda verir. Ayn zamanda bu durum kendisini dier insanlardan
ayrabilmesi, ihtiyac olan bilgiyi kendi kendine bulabilmesi ve sorumluluu
kendi stlenmesi demektir. Burada olgunlamay ve yetikin kiilii oluturan, ayrlma devresinden bahsediyoruz.
Ayrlma, bir kiinin bir nesneden veya insandan yz evirmesi demek
deildir. Ayrlma ve birliktelik dizisi, dier insanlar ve topluluklarla iliki
kurma olana yaratr; bu kiinin meziyetlerini geniletebilmesi, yeni
kararlar denemesi ve belki de eski deerlerini yeniden gzden geirmesi
demektir. ou insan birliktelik ve ayrlma arasnda gidip gelir. Hem
bamsz olmak isterler hem de bamszlklarn idare edemediklerini
grrler. Veya hem ak ve elerinin ilgisini isterler, hem de zgrlk
sevdalar yznden bundan kanrlar. Bu tarz kiileri iki farkl baanm
diye tanmlarz. Genel anlamda, iki farkl balanm tipte davranlar,
histerik nevroz yapsyla ilikilidir. Bundan etkilenmi kiiler, ani glerin ve
kendi dlarndaki yeni olaslklarn etkisi altndadr ye kendileri ve evreleri
tarafndan ne yapaca belli olmayan bir tip olarak grlrler.
254
Etkileimin Devresi
Kavramlar
"Hepsini kendim yapabilirim; ama biri bana yardm etmeli."
"Hem istiyorum, hem istemiyorum." "Bana yardm etmen houma
gitmiyor, ama bana yardm etmediin zaman da mutsuz oluyorum."
Temel atmann gelimesine yol aan artlar, burada tip bilgisine ait
grleri ile temsil edilmitir. Tipler aslnda ortak zelliklerin kuramsal
zetleridir. Fakat gerekte, iler daha karmaktr. Saf ekilde bulunan tipler
ok azdr. Bunun yerine eitli derece ve tonlarda kark tipler bulabiliriz.
Bir yanda tipik yaklamlar ve davran kalplar arasndaki byk fark,
dier yanda ortak tipler olduu halde, etkili olan tipi kendi kaynajndaki
artlar.bala-mnda anlayabiliriz. Yap (bnye) ve eilim ikincil bir rol oynar.
Bu, belli tarzda bir yetitirilme eklinin, tip bilgisine dayanan bir
snflandrmarun, kader tarafndan belirlenmediini ama zaman iinde

deitirilebilecei anlamna gelir.
ETKLEMN DEVRESNE AT SORULAR
Bir ein belli bir zamanda etkileimin hangi devresinde olduunu bulmak
iin aadaki sorular yneltilir: Birliktelik devresi iin: "Eim (zellikle
imdi) benimle birlikte olma ihtiyac duyuyor mu?" "Benim sevgime ve
ilgime ihtiyac var m?" "Benimle duygusal adan youn bir ilikisi var m?"
Farkllama devresi iin: "Eimin bilgisi eksik mi?" "Benim dme ihtiyac
var m?" "Bir karara varmas iin benim fikrime ihtiyac var m?" Ayrlma
devresi, duygusal balarm azalmas, deiimi veya ayrlmasn
255

temsil eder. Elerden biri kendi fikirlerini ne srmeye altnda, kendi
kararlarn kendisi vermek istediinde, ayrlmadan bahsederiz. Ondan
sonra yle sorarz, "Eim benim yardmm olmadan kendisi iin bir karar
vermek mi istiyor?"; "Benim tlerim onun kiisel zgrln kstlyor
mu?"; ve "Kendisi iin bamszlk m talep ediyor?"
Bu devrenin her biri, dier kiide bir beklenti devresi ile karlar. nsan
kendisine unu sormaldr, Eimin benimle kalmasn, bana yardm
etmesini, duygusal adan bana bal olmasn ve minnettarln
gstermesini mi bekliyorum ? (Birliktelik); Eime t vermem, kararlarn
etkilemem veya onu uyarmam gerekir mi? (Farkllama); Eimin bamsz
olmasn m istiyorum? Ondan sorumlu olmamay m tercih ederim ? Onu
kendi haline brakmann doru olacan m hissediyorum? (Ayrlma).
Birliktelik, Farkllama ve Ayrlmay Kapsayan
Karlkl Etkileim Devresine Dayanan Durumsal Analize Bir rnek;
Birliktelik
Yirmi yanda alan bir kadn, drt gzle akam kocasyla birlikte
zaman geirmeyi bekler.
Farkllama
Ayrlma
Kocas eve dnd- Erkek, televizyo-nde ikayet et- nun karsna gemeye balar, "Mut- er. Kars yatak o-fak
darmadan, dasna ekilir,
ocuklarn eyalar her yere yaylm. Bazen insanlar neden evlenir diye
merak ediyorum."
256
Etkileimin Devresi
ETKLEM DEVRELERNN POZTF ALE TERAPSNDEK YER
Karlkl etkileim devreleri, e ve aile ilikilerinde olduu kadar terapistle
hastann ailesi arasndaki ilikide de nemli bir rol oynar. Birliktelik safhas
sresince, terapist hastann ailesine ev sahiplii yapar gibidir. Onlar
olduklar gibi kabul eder. Bu noktada, terapistin, aile yelerinin-de
kendisiyle birok ortak zellie sahip olduklarn hatr-< lamasnn ona ok
yardm olur. Terapist, atmalarn girdabna kaplmadan, kendisini aile ve
onun yeleri ile z-deletirir. Ailenin neden semptomlardan kaacak yer
aramaya zorunlu hissettiini ve neden semptomlarn ilgili kiiler iin ok
nemli olduunu anlamay renir. Pozitif Aile Terapisinin aralarn
kullanarak terapist aile tarafndan kendisine verilen bilgileri ekillendirir.
Birliktelik, Pozitif Ailev Terapisinin aralar ile tanmlanan atma temas ile
ilikilidir. Belli bir zaman sresince bu tema iki tarafl tespit iin ve ailenin
kendi iinde gemiiyle balantsn yeniden kazanabilmesi (negresyon)
iin gerekli odak noktas olur. Terapiye scak bakmayan, psikosomatik,
depresyon geirmekte olan ve izofren hastalar kapsayan bireysel
problem topluluklar, szel ve szel olmayan davranlar araclyla bilgi
alrlar; karlnda da bu bilgi terapistin iine yarar. Bu durum zellikle,
tm ailenin katld ve ilikileri hakknda gr belirttii aile terapisi iin
geerlidir. Ama ayn durum dolaysz terapist-hasta ikisi iin de geerlidir.
Bir rnek vermek gerekirse: izofren tans konulan, yirmibe yanda bir
hasta ilk terapi seansmm daha banda muayenehanenin klarnn ak
olmasndan ikayet etti. Beni bu yzden a-zarlad ve bu karlkl
birlikteliimizin balangc oldu.
257
lk bata konu tutumluluk etrafnda dnd, dolat ve sonuta biz,
psikiyatrlarn dedii gibi "iyi etkileim ieren bir dostluk" kurabildik.
Farkllama devresinde terapist bu tanmlamalar, bilgi, yorum ve talimat
olarak sunar. Terapistin "tercmeleri" ve kart kavramlar balamnda
ortak fikir alanlar ve net tasvirler aile yelerinin yani aile altsistemlerinin
ilgi alanlar arasna ekilir. Aile yeleri kendilerine sunulan yeni kavramlar
deneyebilirler ve onlarla deneysel anlamda zdeleebilirler. Uygun
zmler ve alternatifler salayan kurallar deneyebilirler.
Ayrlma devresinde, terapist ve hastann ailesi arasnda gittike artan bir
uzaklk vardr. Terapist gitgide ilemekte olan yntemin gzlemcisi haline
gelir ve yalnzca gerekli olduu zaman dzenleme amacyla mdahale

eder. Farkllama devresinde terapist, tevik eden, alternatif neriler,
bilgiler ve yapsal yardm salayan kiiydi. Ama imdi bu etkinlikler hasta
ve ailesi tarafndan stlenilmitir. Gittike artan bir ekilde kendi kendine
yardmla ilgili grevleri stlenirler.
KLTKLERARASI BAKI AISINDAN ETKLEMN DEVRES
Etkileimin devresi, her trl insanlararas ilikide gzlemlenebilir. Belli
kalplar kltrel zellikler olarak grlebilir. Bunun bir rnei Ortadou'ya
zg birlikteliktir, bu o kadar derin kkleri olan bir ilikidir ki, anne ve baba
ocuklarn binlerce kilometre uzaklkta bir okula gnderir, ve yine de
uzakla ramen ocuklarnn kendilerine ve aileye baml olduunu
bilirler. Aralarnda uzaklktan neredeyse hi etkilenmeyen bir cins sosyal
gbek
258
Etkileimin Devresi
ba vardr. Hediyeler, evden gelen ilginin kiisel belirtileri, maddi yardm,
ziyaretler, devaml mektuplamak ve sk telefon konumalar aile
balantsn srdrr. Ama Batdaki endstrilemi toplumlarda bamszlk
ve -zerklik istenen niteliklerdir. Ayrlmaya kar bir eilim sz
konusudur.Birliktelik; bamllk, olgunlamama, kendi a-yaklan stnde
durma ve szde gerekli ayrlklara adapte olma yeteneinin olmamasnn
belirtileri olarak deerlendirilir. Ergenlie kadar birliktelie nem verilir.
Ama bundan sonra anne ve babann "Artk bydn. Bundan sonra ne
yapacan bilmen gerekir," demesiyle birlikte ani bir ayrlma olur.
Genellikle gencin ayrlmay balatmas daha sk rastlanan bir durumdur:
"yeterince bydm, artk kendi ayaklarmn stnde durabilirim." Kiinin
ailesine fazla tutunmas, bamsjzlna ynelik bir tehdit olarak grlr.
Saf-birincil, ikincil ve iki f arkl-balanm tipler asndan bu yaklam
terapist iin ekilsel bir yardm olarak dnlmtr. Ama etkileim
devresinde, insanlarn etkin bir ekilde uraabilecei iliki problemlerini
halleder. Tanya ynelik olandan terapiye ynelik olana geen bu bak
as, Pozitif Aile Terapisinin ana zelliidir. Bunun aklamas hem
yntemle ilgili bilgide hem de "Blm 6: Pozitif Aile Terapisinde Be Adm"
da aklanan be aamal tedavi stratejisinde verilmitir.
259
J\
6. Blm
Pozitif Aile Terapisinin Be Adm ve Onlarn leyii

SHRBAZ
Kars hocaya fesenjan denilen ve ceviz kullanlarak hazrlanan yemei
yapacana sz vermiti, o yzden hoca kilere ceviz almaya indi. En
sevdii yemein beklentisi iinde, elini ceviz kavanozuna daldrd ve
ovucunu doldurdu, hoca elini kavanozdan karmak iin ekince, elinin
kavanozun azndan gemediini farketti. Elini ne kadar kvrp, ekerse
eksin kavanozdan kurtaramyordu. Bir hocaya yakmayacak ekilde,
bard ve kfr etti. A-ma hibir eyin faydas olmad. Kars bile kavanoza
tm kuvvetiyle asld halde hibir deiiklik olmad. Bir sr baarsz
giriimden sonra komularn yardma ardlar. Hepsi ilgiyle gzlerinin
nnde cereyan eden bu o-lay seyrediyordu. Komulardan biri soruna
yle bir gz att ve hocaya olayn nasl meydana geldiini sordu. Hoca,
ackl ve umutsuz bir ekilde aksiliin nasl olduunu anlatt. Komusu,
"Eer dediklerimi aynen yaparsan sana yardm edebilirim," dedi.
"Beni bu berbat kavanozdan kurtaracaksan, her dediini yapacama sz
veriyorum."
"yleyse kolunu kavanoza iyice sok."
26i
'11
Bu hocaya garip geldi, kavanozdan elini kurtarmak isterken, neden daha
derine soksundu ki? Ama yinede ona denileni yapt.
Komusu devam etti, "imdi elini a ve iindeki cevizleri brak." Bu istek
hocay zd, nk cevizleri en sevdii yemek iin istiyordu, oysa imdi
onlar brakmas gerekiyordu. Tereddt iinde kurtarcsnn dediini yapt.
Adam imdi de "Elini yumruk yap ve yavaa kavanozdan kar," dedi.
Hoca cevizleri brakt ve hi zorlanmadan elini kavanozdan kard. Ama
yine de tatmin olmamt. "Elim kurtuldu, ama cevizler nerde?" Komu
kavanozu ald, ters evirdi ve hocann istedii kadar cevizi yere boaltt.
Bunu grp aran hoca "Sen sihirbaz msn be adam?"dedi.
ran'dan bir hikaye
Pozitif Aile Terapisinin z be adml bir sretir. Bu srecin mantn
gnlk hayatmzdan alnan bir rnekle a-klamak istiyorum: Eimizin
kabal, adaletsizlii ya da drst olmamas yznden ona kzdmzda,
kendimizi kt hissederiz, aka ondan yaknrz, onu ve zayflklarn
bakalar ile tartrz veya sadece iimize kapanrz. Onu artk bir sr
yetenee sahip bir insan olarak deil, yalnzca kt davranlar ile onun
kalbini kran yalanc, kaba ve adaletsiz biri olarak grrz. Aksi taktirde
onun hareketlerini ho ve olumlu bulacamz yerde iyi niteliklerini ne
gznne alrz ne da bunu isteriz. Onunla olan mutsuz deneyimlerimiz
ilikimizin stne kara bir bulut gibi ker. Bylece iliki, tipik kurallara
bal olan k srecine girer: Onu yalnzca "kt adam" olarak deerlen 262
dirmeye artlanmzdr. Onunla olan tm ilikimiz bir g savana,
duygusal bir sahneye veya teslimiyete dnr. letiim tkanmtr. Durum
o kadar ktlerr ki o-nu cezalandrmak iin kendi amalarmz snrlayp,
ie kapanrz. Bir keye ekilir ve zor durumu daha da kuvvetlendiririz.
Olaylarn bu deiimi psikolojik ve psikoso-matik rahatszlklara yol aabilir.
Bu atmayla baetme-nin tipik bir eklini temsil eder. Bu durum terapiye
ynelik bir model olarak sunduumuz psikoterpinin be safhas ile
alakaldr:
1. Gzlem/uzaklama devresi
2. Envanter devresi
3. Durumsal cesaretlendirme devresi
4. Szelletirme devresi
5. Hedefleri geniletme devresi
Bu be, atmayla baetmenin drt ekli uyarnca ynlendirilmitir ve
hedefi atmayla baetme olanaklarn geniletmektir.
Tedavide, bu be evrenin her biri iin elimizde hikayeler, kavramlar ve
geree dayanan ksa ykler vardr. Bunlar tedavinin belli ihtiyalarn
karlamak iin kullanlabilir. Be-aamal Pozitif Aile Terapisinin iinde
bunlar, hastann hayalleriyle baa kmasna yardm eder. Ayn zamanda
terapistin hayal ve sezgi ile balant kurmasna yardm ederler.
Bu be admdan her biri, kiiyle sosyal bir varlk gibi konuur ve onu iinde
gelitii ve atmalarnn kaynakland insan birliinin iine eker. Kiinin
kendi kendisine yardm yeteneini harekete geirir. Baka bir deyile,
263
Pozitif Aile Terapisi, hastann iinde yaad aile topluluuna geri dner.
Eer aile ortada yoksa, terapi bir ekilde ailenin yerine gemi olan kiilere
ynelir. Ondan sonra terapi ilemi iki dzeyde tamalanr.
BRNC DZEY
Bu dzeyde, tm mdahale uzman terapist tarafndan yaplr. Terapistin bir
uzman olarak yeterlilii gereklidir ama terapi hastann bireysel ve
profesyonel sosyallemesine dayanarak ierik olarak eitlendirilebilir.
Aadaki drt faktr psikoterapiye ynelik yeterlilii Pozitif Aile Terapisi
balamnda belirtir:
a) Sempatik anlay: Psikoanalizde bu duygu sezgisi, geiim/kart aktarm
(Beckmann, D., 1974, 1978) gibi terimlerle bilinir. Bunun zerinde kontrol
terapistin bireysel keifleri ile salanr. Burada terapist "hasta" rolne
brnr ve gereklerle ve kendi kavramlaryla yz-leir.
b) Pozitif Psikoterapinin aralarn kullanma yetenei: Bu pozitif
psikoterapinin ierikleri, kavramlar ve ekilleri balamnda dnebilmek
ve onlar esnek ve hastann belli ihtiyalarna ynelmi bir ekilde
uygulayabilmek demektir.
c) Terapistin eitimini grd dier psikolojik ve sosyal psikoterapi
yntemlerinin uygulanmas: Burada kullanlabilecek olaslklar geni bir
yelpazeye yaylmtr; psikoanalitik prosedrn elemanlar (Freud) ve
davrann deitirilmesi teknikleri (Wolpe, 1962; Inner-hofer, 1978),
konumaya ait terapi metotlar (Rogers, 1962; Tausch, 1974), bireysel
psikoloji (Adler, 1947), Ges 264
talt terapisi (Perls, 1951), etkileim analizi (Berne, 1964; Harris, 1975), v.b.
d) evresel (Ekolojik) dnce: Bu dnce bireysel psikolojiden, topluluk
psikolojisine kadar uzanr. Aile terapisi merkez alnr.
Be aamal model terapiste terapiyi ekillendirmek iin yardmc olacak
bir rehberdir. Bu terapistin tedavi srecini izleyebilecei bir platformdur.
Kendi terapi yaklamnda dzeltmeler yapmasn salayacak bir yaklam
salar. Terapistin, hastann ve ailesinin yabanc dnyasnda kaybolmadan
dolamasna olanak tanr.
KNC DZEY
Burada etkinlikler sz konusu hasta ve onun ailesi taraf ndan yrtlr. Bu
kendi kendine yardm aamasdr. Burada hasta kendi hasta roln
terkeder. Toplumla ve ailesiyle olan ilikilerini yeniden tanmlar. Bu

aamada, bireysel ve insanlararas semptomlarn deimesi, yeni
"hasta"run ortaya kmas ve belli cevaplarn ileyii gibi sonulandrc
deiimler ortaya kar. Birinci seviyedeki terapiye ynelik yeterlilik bu
ikinci aamada da sz konusudur. Hasta, Pozitif Aile Terapisinin aralarn
kullanmay renir, terapisinde nceden kullanlan ilemler ve onlarn
altnda yatan kavramlar zerine dnr, aile ve sosyal balarma dair
bilinlenir ve anlama yeteneini sezgisel ve hassas bir ekilde arttrr.
Bylece hasta atmalarn yenecek yetenekleri kazanm olur. Hasta iin
bu be devre terapi ilemine genel bir bak atabilecei ve kendi kendine
yardm etkinliklerini aktif bir ekilde stlenebilecei bir yardm eklidir.
265
Bu iki seviye arasnda devaml bir etkileim ve alveri vardr. Bu alveri
srasnda kii, ailedeki deiimlerin ve aile iindeki rollerin yeniden
tanmlanmasnn eski atmalar ve hastalklar ile baetmek iin
kullanlacak yeni kavramlar yaratacan renir.
266
1. Gzlem/Uzaklama Devresi
YAHUD VE VERG MEMURU
tsa bu yky, drst olduklarna inanan ve bakalarndan nefret eden
kiilere anlatt:
Bir yahudi ve bir vergi memuru dua etmek iin tapnaa girmi. Yahudi
ayaa kalkp, kendi kendine dua etmeye balam: "Tanrm, zorba,
adaletsiz, zina eden ve hatta vergi memuru bir insan olmadm iin sana
krler olsun. Haftada iki kez oru tutuyorum, tm kazandklarmn
vergisini dyorum. "Ama vergi memuru te tarafta gzlerini bile yukar
kaldrmadan, gsn yumruklayarak yle diyormu, "Tanrm, bu
gnahkar kuluna merhamet et!"
Size syleyeyim, bu adam evine dierinden daha aklanm bir ekilde gitti;
nk kendi kendini venler aalanacak ama alakgnll olanlar
yceltilecektir.
Luke 18: 9-14
atmaya karm kiiler olduklar iin hastann ailesi kural olarak,
atmayla aralarndaki mesafesi kaybetmilerdir. Bu durum nevrotik,
psikosomatik ve psikozlu hastalklar iin geerlidir. atma ile ilgili kiiler
bir resme burnu deecek kadar yakndan bakan bir insan gibi davranrlar.
Resmin yalnzca kk bir blmn grrler a-ma bu paray ok net
grebilirler. Ama resmin rengini ve konusunu gremezler. Resmin tmne
ait grn, dolaysyla anlamn da gzden karrlar.
267
Bu rnek gzlem/uzaklama devresinin kavraysal ilevini tasvir eder. Bu
devrenin sosyal ve duygusal anlamn tanmlamak iin baka bir rnek
verebilirim: Souk bir gecede iki kirpinin bir sorunu varm. Isnmak iin
birbirlerine sokulduklarnda, ineleri canlarn yakyormu. A-ma
birbirlerinden uzaklarlarsa da souktan donuyorlar-m. Meselenin can
alc noktas, birbirlerini stacak kadar yakn olmalar, ama birbirlerine
batmayacak kadar da u-zak olmalarym.
TERAPNN ODAK NOKTASI
Terapist, hasta ve baz durumlarda hastann ailesi ile iliki kurar
(birliktelik). Onlara zaman ayrr, tartmalar iin davet eder, seanslarda
ortaya kan durumlar gzlemler ve onlarn syledilerini dinler. Bu zaman
zarfnda, edindii bilgileri ekillendirir ve bu insanlarn ona sunduu
eylerin kendisinde uyandrd hisleri sorgular. Burada da davran analizi
(Schulte, 1974; Kanfer ve Saslow, 19659), etkileim analizi (Bales, 1950;
Innerhofer, 1974) ve psikoanalitik aktarm analizi yardmc olabilir. Ailede
inisiyatif'kimin elinde? teki aile yeleri bu durumu nasl karlyor? Onlar
bu nceliklere engel mi oluyor yoksa raz m oluyor? Bilgiyi sadece
hastalarn syledikleriyle deil ayn zamanda onlarn sze dklmeyen
davranlarndan da ediniriz (cf. Innerhofer, 1978): Duraklamalar
(grlebilen tepkilerin yokluu, bir nceliin engellenmesi, daha fazlasn
bilmek istememek, tepki beklemek); gz hareketleri (gz gze gelmek,
gzlerin ynelimi, gzlerini karmak, yere bakmak, v.b), devimsel
hareketler (ayaa kalkmak, srtn evirmek, v.b) ve anlatm (ses tonu,
mimikler, pandomim yapmak, tavrlar). Etkileim eklini te 268
Gzlem/Uzaklama Devresi
rapist kendisi nasl alglar? Bylece semptomlar ve onlara elik eden
davranlar hakknda durumsal ve gemie ait tm bilgi kaynaklarn
incelemeye alrz. Gzlem sayesinde, terapide ok nemli bir ey olur:
Ailenin her bireyi terapisten olumsuz bir tepki alma ve hatta cezalandrma
korkusu duymadan kendisini ifade eder.
Buna parelel olarak terapistncelikle kendi iinhastalk zerine genel

bir olumlu yenidenyorumlama yapmaya alr. Bu yorum, hastaln
hasta ve ailesi iin tad nemi de iermelidir. Bu yntem terapistin
kendini, kendisine ait alg yaplarndan ve dnce ekillerinden uzaklatrmasna yardm eder. Ayn zamanda, hastann nev-rotik
kavramlarn tekrar etmekten kanr. Terapist uygun bir ortam
erevesinde, dnce deneyimini hastaya ve ailesine nakleder. Bak
asnda en etkili deiimi gerekletirebilecek yorumu aktarr. Yine de bu
yntemin baars, kiiyi yanllkla olumlu yeniden yorumun gerekle o-lan
balantsn sabrszca koparmaya itmemelidir; bu baz durumlarda alayc
bir kmseme olarak alglanabilir. (Burada sorun karsa terapist kendi
problemlerini yanstmak iin drtl model boyutlarn kullanabilir).
Alternatif kavramlar salayarak, pozitif yntem, ailenin kurallarn kkten
deitirebilecek yeni k noktalar yaratr. Bu deiimle birlikte baka bir
ey daha olur. Aile atmalar ile yeni baetme yollar ve hastalkl
saplantlarn brakmay renir. Bu kendi kendine yardma doru atlm ilk
admdr. Aileye Pozitif Aile Terapisinin be devresi hakknda bilgi verilmitir
ve bylece terapiden ne bekleyecekleri hakkmda genel bir gr sahibi
olurlar. Terapi iin, baz belli durumlarda zaman snrlar da olan ereve
hazrlanmtr:
269
Depresyon
rnek: otuz drt yanda bir hasta iddetli depresyon yznden terapiye
balad. lk grmelerde uzun sre, tekrarlamaktan yorulana kadar,
yetersizlik duygusundan ve psikolojik depresyonundan bahsetti. Bylece
dnce ve duygularnn baka olaslklar gzard ederek girdii ksr
dngy ak etmi oldu. Terapist olumlu bir yorum sunmaya alt:
Depresyon onun derin duygusallnn bir ifadesiydi. Aslnda bu hastann
bu kadar youn duygular besledii eyin ne olduunu bulma sorunuydu.
Bu hastann duygularnn tarifini yapmay brakp, ona ac veren durumu
tanmlamaya konsantre olma frsatn verdi. Evli olduu halde, bir sreden
beri kzarkada vard ve kars bunu rendii iin bir karar vermesi
gerekiyordu. Sorunu yadsyarak zmeye alyordu: "Eer evlenmemi
olsaydm!" veya "Eer sevgilimle tanmam olsaydm!" kafasn kuma
gmp, tehlikenin kendiliinden gemesini bekleyen insanlarn taktiini
kullanyordu. Bunun zerine terapist, hassas bir pozitif yeniden-yorum
getirdi: "Sanrm tm bunlarn sana ne kadar ac ektirdiini
anlayabiliyorum. Bu durumun sana ac verdiini sylyorsun. Ama ayn
zamanda senin yaptn gibi ayn anda iki kadna birden sahip olmak ans
deil mi?"
Bu soru hastay aknla drd. Daha sonra itiraf ettii gibi bu
"ahlaksz"
hareketi
yznden
azarlanmay
beklemiti.
Yalnz
cezalandrlmak iin duyduu bilinli istek deil, ayn zamanda depresif
semptomlarnda gzlenen kendi kendini cezalandrma da bu pozitif
yeniden-yorum yznden engellenmiti. imdi evlilii sresince kars onu
ittii iin baka bir kadnn scakln ve efkatini arzulad geceleri
hatrlyordu. Ayn zamanda ergenli 270
inde kurduu ehvet dolu fantezileriki bu hayaller ayn anda iki kadm
tarafndan martlmay ieriyorduhatrlyordu. Bylece bu ilk grme
yeni bir boyut kazanm oldu: lk bata "verimsiz" olan hasta gitmi onun
yerine, elikili duygular, hayalleri ve deneyimleri ile balant kurabilen ve
terapistin nnde onlardan vazgeebilen "verimli" bir hasta geldi.
PSKOSOMATK BALANTILARI KAVRAMAK
ou insan iin, zellikle kendileri, yakn akrabalar veya arkadalar
onlardan etkilendii zaman semptomlarn altnda yatan nedenleri
farketmek zordur. Soru semptomdan atmaya varma sorunudur. Hasta
terapistten o-na bulgularn nereden kaynakland hakknda bir aklama
bekleme hakkna sahiptir. Ben hastaya ve onun ailesine atmalarn,
semptomlara nasl yol atn aklamaya alrm. Tedavinin banda bu
tarz bilginin hastann ailesinin motivasyonunda olumlu etki yaptn
grdm. Bunu yaparken, sk sk psikosomatik hastaln temelindeki
elemanlar ieren uydurma bir atmaya dayanan bir hikayeyi kullanrm:
Baarl, ho bir gen adam hayal edin. Drst, gzel, tertipli bir kars var.
Ama ayn zamanda birlikte olmaktan zevk ald ho ve haval bir de
sevgilisi var. Adam iki misli mutludur. Sevgiliden haberi olmad iin kars
mutludur. Sevgilisi mutludur, nk adamn karsn deil onu tercih ettiini
dnr. Ve herkes mutludur. Ama mutluluklar zayf temeller zerine
oturmutur. Biraz daha ilerisini hayal edelim. Bir sre sonra sevgili talepte
bulunur, "Ya ben ya da karn. Senin kesin bir karara varman istiyorum."
Kars phelenir kocasnn yapt numarala 271
n renir ve o da talepte bulunur, "Ya o ya ben." Adam ortada kalr, daha

dorusu yol ayrrrundadr. Her iki tarafta ona ekici gelir ama bunlarn
sonularndan korkmaktadr. Bu adam ne hissetmektedir? Onun ar
heyecanl, saldrgan veya iine kapank bir hale geldiini tahmin etmek zor
deil; byk ihtimalle hibir konu hakknda hibir ey duymak istemiyordur
ve depresyona girmitir. Aniden ba arlar ekmeye balar veya belki de
kabuslar grerek uyanr ve tekrar uyuyamaz. yerinde sinirli ve dikkatsiz
olur. Belki de tm bu skntlar midesine vurur. Ya da -zntleri kalbini
etkiler ve hatta romatizma ve astm problemleri ba gsterebilir. nceden
iki kadn birden cinsel adan mutlu edebilen gen adam, imdi biri
tarafndan terk edilmi bile olabilir. phesiz dnya ona anlalmaz
geliyordur.
Bu rnekteki rahatszln temel zellii, adamn hem iyi hem de kt
olaslklar olan atmann ortasnda olmasdr. Bunun yalnzca cinsel
anlamda olmas gerekmez. atmalar her eit alanda grlebilir: kiinin
iinde, anne babas, ocuklar, arkadalar ile olan ilikilerinde ve kiinin
din ve felsefi grlerinde.
Telkin aratrmalarnn rnekleri bile; fiziksel tepkilerden ve beklentiler
veya dnceler arasndaki ilikilerden kan psikosomatik ilemleri
anlamamza yardm edebilir. Hastann ailesine verilen bilgi, hastalk
hakkndaki grlerini yumuatmak ve psikoterapi srecinin anlamn
grmelerini salamak iin yaplm tedavi amal bir giriimdir.
272
i
Gzlem/Uzaklama Devresi KEND KENDNE YARDIM
Hasta ve baz durumlarda hastann ailesi de kendi kendine yardm
yetenei gelitirebilir. Bir haftadan drt haftaya kadar uzanan bir sre
boyunca birliktelik ve pozitif yeniden-yorumun nemi vurgulanr. Aadaki
maddeler bu srecin yardmclardr:
Gzlem: Einizin davranlarn izleyin. Nelerin sizi zp, nelerin mutlu
ettiini not edin. Bu durumu dikkatle tarif edin. Size rehberlik edecek
sorular: Kiminle ve ne zaman sinirlendiniz veya kendinizi zgn hissettiniz?
Sizi ne neelendirdi ve mutlu etti? Einizde hounuza giden nedir? Onun
nesinden holanmyorsunuz? Sizi bir araya getiren ve bir arada tutan
nedir? Genel rahatszlk, ona ait yeni bak as kazanabileceimiz ve
aileye ve onun ilikilerine dair yeniden renme srecine girebileceimiz
bir ekil alr.
Hereyi not etmek vana grevi grr: Kii atmas ile urar ama dtan
gelen atma durumunu kuvvetlendirmez.
Eletiri yapmaktan kanmak: Einizi izlerken onu e-letirmeyin. Eletirmek
yerine, size zaman ayrmayan, huysuz ve kaba, v.s einizi izleyin. Objektif
gzlem ve e-letiriden kanma sayesinde atmann zerindeki rt
kalkabilir. Gnlk etkileim yeni bir bak asndan grlebilir. Eletirmek
gibi alkanlklar en azndan bir sre iin braklr ve onlara ait yaklamlar
ve beklentiler karlksz kalr. Aile yesinin gze ald kendi kendine
yardm adm, yani gzlem/uzaklama devresi zaman gerektirir. Kii eine
zaman tanmal ve onu olduu gibi kabul edecek sabra sahip olmaldr.
273
Bir gnn/haftann zetini yazn: Gnnz nasl geirdiinizi ayrntlar ile
yazn. Geen hafta iin de ayn eyi yapn. Bu bireysel kontrol
uygulamasdr. Kii hem dengesizlikleri hem de ilgi alanlarn ve ihmal
ettiklerini kefedebilir. Bu uygulama genellikle kiinin ve ailesinin ana
kavramlarn ortaya karr.
Cinsel perhiz ve sadakat uygulamas: Cinsel sorunlar veya ciddi evlilik
atmalar olan durumlarda cinsel birliktelikten kanlmas gerekilen
haftalk bir sre sz konusudur (cf. Masters ve Johnson, 1964). Bunun iin
dier ein szl anlamas gerekir. Bu uygulama ifti cinsel
alkanlklarndan uzaklatrmaldr. te yandan, efkat, sevgi ifadeleri ve
ete haz uyandran ilgiye (dokunmak, okamak, sarlmak, pmek,
mahrem sohbetler, v.b) nem verilmelidir. Daha fazla soruna yol amamak
ve ka tepkilerinden ve sululuk duygusundan kanmak iin kendi
kendine yardm terapisi sresince iki tarafn da evlilik d iliki
kurmayacana dair sz vermesi gerekir.
Probleminizi einizle halledin: Sorunlar zel meselelerdir. Bunlar nc
bir kii ile tartmayn. Endieleriniz, sinirlendikleriniz ve bunalmlarnz
hakknda konumak yerine onlara sebep olan eyleri yazya dkn. Bir
durum genellikle kalabalk iinde tartld zaman baa klmaz bir
problem haline dnr. Sorunu yalnzca onunla dorudan ilgili olan
kiilere indirgemek gerekir. Bir atma iindeki kiiler beceremedii iin
deil, bakalar onu unutamad iin halledilemez.
Gerek deeri ve hedef deeri not edin: atmanz Gerek deeri ve
hedef deeri kullanarak tasvir edin. Davranlara ynelik alternatiflere yol
an. Yeniden 274
renme yntemi, oka sz konusu kiilerin atmadan baka bir ey
grmemeleri gerei yznden engellenir. atmalara verdikleri tepkiler
ans eseri olmu gibi grnr. Bu noktada hedefimiz hastann kendisi iin
alternatif yaklamlar ve davranlar kefetmesine yardm etmektir. Hasta
gerek atma durumlar sunar. Gerek deer onun tepkilerini yanstr ve
hastann sz konusu kavramlarn ierir. Hedef deer, hastaya pratik bir
alternatif olarak grnen kart kavramlar kapsar.
znt ile baa kmak: Bir ok insan problemleri ve atmalar ile
yzlemekten korkar. Bu sorunlarn yznden insanlar gvensiz ve
zgndrler; bu atmalardan kanamadklar iin ac ekerler. Ama
psikoterapi ve aile terapisi tam da bu cins bir yzlemeyi arzu e-der. Bu
rk die dolgu yaptrmak iin diiye gitmeye benzer. Acnn
artmasndan belli bir yere kadar kan-labilir. Ama ne zaman ki dolgu biter,
ac da son bulur. Terapiye balamak isteyen bir ailede kendisini benzer
durumda bulur. yeleri ac ekmektedir.
Ama terapistin mdahalesi sorunlarn aniden bitecei szn vermez.
Gerekten durumda geici bir ktleme, zntlerde geici art meydana
gelir. Ama bu terapideki bir hatadan kaynaklanmaz. Bu tedavide -nemli
bir adm ve kritik bir noktaya dokunulduunun belirtisidir.
275
2. Envanter Devresi
YAAMIN K YN
Teknesi ile gurur duyan hoca, kyn okul mdrn hazar Denizi'nde bir
geziye davet eder. Teknenin tentesinin altna kurulan mdr hocaya sorar,
"Bugn hava nasl olacak dersin?" Hoca rzgarn ynn kontrol eder,
gnee bakar, kalarn atar ve cevap verir, "Bana sorarsan frtna
kacaktr." Bu cevaptan holanmayan mdr, suratn ekitip, hocay
eletirmi, "Hoca sen hi dilbilgisi renmedin mi? Frtna kacaktr deil,
frtna kacak. Hoca bu azara yalnzca omuz silkerek cevap vermi. "Dilbilgisinden bana ne?" diye sormu. Mdrn sabr tamak zereymi.
"Dilbigisi bilmiyorsun. Bu hayatnn yars boa gitti demektir." Tam da
hocann dedii gibi kara bulutlar ufku kaplam, kuvvetli bir rzgar
dalgalar a-dam boyuna karm ve tekne ceviz kabuu gibi sallanmaya
balam. Dev gibi dalgalar tekneyi slatmaya balam. O zaman hoca
mdre sormu, "Hi yzme rendin mi?" Mdr cevap vermi, "Hayr.
Neden yzme reneyim ki?" Hoca az kulaklarnda yle demi, "yi,
imdi de senin hayatnn tm boa gemi olacak nk teknemiz her an
batabilir."
Envanter devresi, farkllama yntemini nemle vurgular. Bu noktada

terapi yalnzca istenmeyen davranlarla deil, daha fazlas ile ilgilenir. Bir
dizi yetenek n plana kar bylece aile yeleri birbirlerini deerlendirmek
iin yeni
Envanter Devresi
ltler elde ederler. Simgesel konuursak, tavus kuunun yalnzca irkin
buruuk ayaklara deil, harika tylere de sahip olduunu fark ederler.
Aile topluluunun bu nitelikleri ayrabilmesi ve biyografik kkleri ve
deerlendirmelerinin ilikinliini denemeleri gereklidir.
Terapist Pozitif Aile Terapisinin aralarn kullanr. Bu yle bir tarzda yapar
ki, hastalara rnekler gsterir ve onlar bu rnekleri sistematik bir biimde
kullanarak tarif e-der ve aratrr. Hastalar Pozitif Aile Terapisinin aralarn
kendi kendine yardm alannda kullanmakta ustalarlar. Bu yntem
zellikle duygularyla iliki kurmakta ve atmalar hakknda konumakta
zorlanan hastalara uygundur. Belli bir sre iinde nce problemlerini ifade
edebilecekleri bir lisan renirler. Bu hastalar ocukluklarnda
muhtemelen bir dizi geree dayal ayrnty ifade edebilmeyi ve
duygularn bastrmay renmilerdir, imdi de Pozitif Aile Terapisinin
aralar onlara bu bozukluklar dzeltmede yardmc olur. Bu aralar onlara
etkin bir dnce ekli edinme ve gzard ettikleri duygular ve atmalar
ile balant kurabilme olana sunar.
rnek: Daha nce bahsettiimiz, otuz drt yandaki depresyon ikayeti
olan hastann envanter devresi aadaki tabloyu izdi:
atma ile Baetme Alanlar: Hasta atma ykl a-lanlardan (kars,
sevgilisi) kamak iin iddetli bir arzu duyuyordu. Kars ve sevgilisini
kyasladnda, fiziksel ekicilii (beden, duyular), maddi bamszl ve
kari 277
yeri olduundan (baar), dier insanlarla iliki kurma ekli dolaysyla
sevgilisini seme eilimindeydi.
Drtl Model Boyutlar: Annesine ok balyd. Hasta tek ocuktu. Babas
iiyle ok fazla megul olduu iin o annesinin dert ortayd. te yandan
dier insanlarla olan ilikileri snrlyd. Hasta katolik kilisesine kaytlyd.
Gerek Yetenek: Hastalnn banda, alkanlk/ ' baar, dakiklik ve

vicdanlk alanlarna sabitlenmiti. Depresyona girmesiyle birlikte, bu
alanlar ihmal etmeye balad. Annesiyle olan ba yznden, dinsel adan
artlandrd sadakat konusuna kar karmak duygular iindeydi.
Evliliinin banda bile sadakat konusu sorun oluyordu. Ama o zaman bu
annesine olan "sadakati" ile karma kar sadakatinin atmasyd. Kars
evi temiz ve dzenli tutuyordu-hatta karsnn a-r titiz olduunu
dnyordu. te yandan sevgilisi, kendisine ait bir kariyere sahipti
(alkanlk/baar), karsndan fazla para kazanyordu ve maddi adan
gvence iindeydi (tutumluluk).
Gerek atma ve Temel atma: Sadakat ve karar verme zorunluluu
birlikte problem yaratyordu (sada-kat-phe). Birok adan hasta
kendisini dier ilgi alanlarna (ailevi durumu ve ailesinin adn korumak;
anne ve babasndan ona geen nesil sorumluluu, aileyi bir arada tutmak;
dininin kaytsz artsz sadakat isteyen ahlak prensipleri ve baarnn
sosyal talepleriki bunlar "baarl" bir sevgiliyle iliki kurmay da n gren
cinsel baary da kapsyorkar zorunlu hissediyordu.
Tepki Tipi ve Etkileim Analizi: ki farkl-balanm tipin belirtileri ile birlikte
saf-birincil tip tepki ekli.
278
Envanter Devresi
Bir yanda hasta, orta snf standartlara gre baarl bir adamd. Belli bir
yere kadar kendini ispatlamt, a-ma buna ramen evlilikte (ayrlma) de
baarsn kantlamas gerekiyordu dahas kendini buna zorunlu
hissediyordu. Sevgili ararken, zellikleri kendisine yakan bir kadn seti.
te yandan anne babasnn emri dorultusunda en azndan mutlu bir aile
tablosu izmeye zorunluydu. Dahas, kars ve iki ocuuna kar dini ve
ahlaki sorumluluklar vardbirliktelik.
Kavramlar
"Bir ey yaparsan, bir ey olursun."
"Bir eye sahipsen, bir ey olursun." (iki kadn kyaslamak iin kriter)
"lm bizi ayrana dek." (sadakata dair dini kavram).
"nsanlar ne der sonra?" (anne babaya ballk kavram; iten gelen
kibarlk; baka insanlarn kabul etmemesi olaslnn yol at karara
varma korkusu).
KEND KENDNE YARDIM REHBER
atma ile Baetme Alanlar: Sorunlarn ne kt alanlar not edin. Einiz

problemlerini nasl halleder?
Drtl Model Boyutlar: rnek aldnz kii kimdi? Anne-babanzn sizinle
ve birbirleriyle ilikisi nasld? Anne-babanzn dier insanlarla ve
topluluklarla ilikileri nasld? Anne-babanzn din ve dnya gr nasld?
Einiz iin drtl model boyutlarn nasl deerlendiriyorsunuz?
Gerek Yetenekler: FAE'yi kendiniz ve atma iinde olduunuz kiiye
uygulayn. Topladnz verileri de 279
erlendirmek iin birbiriyle ilikili durumlar tarif edin.
Kavramlar: Anne va babanzn evindeki durumu hangi slogan veya kavram
tanmlar? Bugn size rehberlik eden prensip nedir? Einizin kavramlar
nelerdir? En sevdiiniz yazar kim? imdi onun yazdklarndan hangileri
aklnza geliyor ve bunlar size ne ifade ediyor? nce sizi kim tedavi etti?
Sizin, einizin, ailenizin ve sizi tedavi eden doktorlarn psikoterapiyle nasl
bir ilikileri vard?
Yanl anlamalar ve Karlkl Etkileim Analizi: Siz ve einiz hangi alanlarda
atmanzla ilgili anlamazlklar yayorsunuz? imdi hangi devredesiniz
(birliktelik, farkllama, ayrlma)? Einiz hangi devrede?
280
3. Durumsal Cesaretlendirme Devresi
DEMR HER ZAMAN SERT DELDR
Benzer dnceler aktaran bir hastay tedavi ederken, aadaki imgeyi
tarif ettim. Bu onu dnmeye ve eiyle olan ilikisini yeniden
deerlendirmeye itti. Ona "u demir parasna bak," dedim, masamn
stndeki demir bir heykeli gstererek. "Bu demir gri, sert, souk ve
keskin hatlar var. Istld zaman bu zelliklerini kaybeder. Artk gri, sert,
souk ve keskin hatl deil, parlak, akc, scak ve ekli belirsiz bir hal
almtr. Bir anlamda atein niteliklerine brnmtr.
Hasta iin bu, kocasnn "keskin hatl" tavrnn deimez bir kiilik zellii
olmad, aksine duruma ve hastann kendisine bal bir tavr olduu
anlamna gelir. i yznden kocas karsna onun istedii kadar vakit
ayramamaktadr. Kars bu duruma ikayetler ve ak reddetmeler ile
karlk verir. Sonuta adam zaman zaman baka kadnlarla birlikte olmu,
ar tutumluluu ile karsn sinirlendirmi ve gitgide ondan daha fazla
kaar hale gelmitir. Bu durumu imge ile tasvir edersek: Demir

soumutur. O-nu tekrar ekillendirmek iin, stmak gerekir. Bu kadnn
terapisi ile birlikte yklenmesi gereken bir grevdir.
Olumlu ve ho bulduumuz eylerle urarken, sevimsiz ve olumsuz
bulduklarmz gz nnde tutmak da bizim iin daha kolaylar. Bu durumu
birka kelimeyle 281
zetlersek; bu Pozitif Aile Terapisinde durumsal cesaretlendirmenin ana
prensibidir. ou insan tipik bir tek tarafllk iinde hareket etme
eilimindedir. likide olduklar kiilerin istenilen davranlarn tek sz
etmeden kabul ederler ve yalnzca holanmadklar davranlar zerine
konuurlar. Bu tip bir tepkinin arkasnda, yalnz "ktmser" bak asnn
gereklii doru resmedebilecei fikri yatmaktadr. Bu fikri benimseyen
kiiler, iyimser bir yaklam, bu yaklam kendilerinin ktmser olarak
grdkleri olayla ilgili olsa da, phecilikle karlarlar. Bu kiiler iyimserliin
kendini kandrmak ve yalan olduunu syler. Bunun yan sra bu ktmser
kavramn sahip olduu gelenek nemli bir ilevi yerine getirir: BU GR
BAARISIZLIK VE HAYALKIRIKLIIN A KARI BR KALKAN GREV GRR.
Mantklar yle der, felaketi nceden grdkleri iin o artk onlar
incitemez.
Durumsal cesaretlendirme ve ona elik eden pozitif yntem, aile
terapisinde merkezi bir neme sahiptir. Tekrar tekrar gzlemlediim gibi,
aile yalnzca problemlerine konsantre olduunda, durum o kadar ktye
gider ki kontrolden kar. Ama problemler yerine aileyi bir arada tutan
eylere odaklanrsak, aile yelerini oktandr unuttuklar olumlu ilikileri
hatrlamaya tevik ederiz. Bylece ailenin almasyla yapc bir ekilde
sonuta hastann karar ayrlmak olsa dauraabileceimiz ortak bir
zemin yaratrz. Pozitif Aile Terapisi bunun da bir olaslk olmasn kabul
eder.
Hastann bak as kabul edilir ama hastann
geniletmek amacyla kart fikirler de sunulur.
kavramsal
ufkunu
282
Durumsal Cesaretlendirme Devresi
Hasta kendi deerlerinin doasn grmeyi renir. Bu grme kendi hayat
hikayesinin bak as, ailesinin normlar ve iinde bulunduu durumun
yaps iinde oluur. Buna varmak iin, sadakatsizliin, agzlln,

bilgiliin, tembelliin, dzensizliin, adaletsizliin, kstahln, phenin,
v.b olumlu bak alarn aratrrz.
Kendi Kendine Yardm iin Destek Salamak
Aile yeleri ile birlikte terapist onlarn kavramlarn gzden geirir: elerini
tevik etmek onlara neden zor gelir (adalet sorunu); neden
reddedilmekten korkarlar (gven), v.b. Bunlara ilaveten onlara
cesaretlendirme tekniklerini retiriz.
Olumlu zellikleri Tevik Etmek
Kii olumlu zellikleri tevik etmelidir, unu syleyebilir; "Beni
bekletmediin iin sana minnettarm" ve ihtiyari davranlarn olumlu
zelliklerini yle tevik edebilir, "ok kstah olduunu dnyordum,
ama imdi farket-tim ki bakalarna ne dndn gayet iyi
anlatabiliyorsun ve bakalarnn dnceleri seni ok az etkiliyor. te
yandan ben bakalarnn ne dndne gereinden fazla nem
veriyorum." Pozitif yntemin ileri bir teknii de, hem ee duyulan saygnn
hem de kiinin drst eletirisinin ifade edilmesini ieren iki ynl
eletiridir: "e ballk sz konusu olduunda rnek alacam tek insansn,
ama bana ayracak hi vaktin yok." veya "Kabul ediyorum benim iin
vaktin yok, ama bu da bana kendimi dnme ve kendi ilgi alanlarm
yaratma hakkn veriyor."
283
S)
i:
3 vS-9
3 il s B1 o-, e. &3 g e
'5
Is)
00
8-1. 8 I
Sis
v^
1
Hikayeleri Psikoserum gibi Kullanmak: Kavramlarn ve kart kavramlarn
byk bir blm ataszleri ve hikayelerde ifade edilirler. Bu hikayelerin
avantaj yumuak ve canl anlatmlardr. Kavram ve kart kavramlarnz
hikayeler, deyiler eklinde hayal e-din: "Birbirimize uygun deiliz.
Birbirine tamamen zt insanlarz" (kavram). "Benzerlik bizi uyuturur. Bize
retken yapan ekimedir" (kart kavram).
286
4. Szelletirme
TEEKKR ETMENN NEDEN
Adamn biri arkadana sormu, "Bana yz Tuman (ran para birimi) dn
verebilir misin?
"Param var ama sana vermeyeceim.Bana teekkr etmelisin!"
Arkada kzgnlkla yant vermi, "Paran olduu halde bana vermiyorsun,
bunu anlarm. Ama bunun iin sana minnet duymam istemen hem sama
hem de ayp."
"Sevgili dostum, benden para istedin. Sana "Yarn gel" diyebilirdim. Yarn
geldiinde, "zgnm, sana henz para veremem, yarndan sonra gel,"
derdim. Eer bana o gn de gelirsen, "Haftasonu gel" derdim. Bu ekilde
seni sren bitene kadar ya da baka biri sana para verene kadar
oyalardm. Devaml bana gelmekle ve benim sana para vermemle megul
olduun iin sana bor verecek baka birini bulamazdn. Bu yzden sana
tm ak kalpliliim ile bor vermeyeceimi syledim. Bylece baka
yerden bor arayabilirsin ve para alabilirsin. Bana teekkr et."
nceki blmlerde, gereken ortam yarattk, kat yzeyi biraz yumuattk
ve hastann anlama kabiliyetini gelitirdik. imdi aile iinde direk yzleme
balayabilir. Kii Pozitif Aile terapisinin aralarn kullanarak atmalar
tepkisel bir ekilde ifade edecek bir dil yerine onlar zmek iin yeni bir dil
gelitirir ve bylece bu aralar sayesinde kendi kaynaklarn zenginletirir.
Duygulardan tamamen
287
kanan veya sadece klieleri ieren rahatsz bir konuma tarz, kiinin
insanlararas ilikilerindeki bir bozukluun belirtisidir.
Pozitif Aile Terapisinin aralar ile, sze dkmeden ve bilinsiz olarak

yaanan atmalar somut bir hale getirilir. Terapi aamasnda, gnlk
atmalarn ak olarak belirtildii bir dil kullanrz. Ama bu sefer bu dil
kendi kendine yardm ve psikoterapi iin kullanlr.
Kibarltk-Drstlk
Kibarlk ve drstlk arasndaki iliki, sze dkme a-amasndaki anahtar
elikidir. Burada Kibarlk, insanlararas ilikilerin geleneksel ekillerinin
tannmas, kiinin gereksinimlerini ve ilgi alanlarn bakalarrunkiler
uruna ihmal etmesi ve sonunda kzgnlna sosyal artlar yznden engel
olmas anlamna gelir: "Bakalarnn dostluunu kaybetmemek iin kendi
fikirlerimi aklamaya korkuyorum." te yandan Drstlk, kiinin,
bakalarnn yerine, kendi ilgi alanlarn ifade etmesi ya da edinmesi
anlamna gelir: "Baka insanlarn holanp, holanmayacan gz nne
almadan her zaman kendi fikirlerimi sylerim." Hastann atma
durumunu ve onun iletiim olanaklarn kavramak iin, hastann kibarlk ve
drstle dair yaklamlarna ve deneyimlerine bakarm. Bunlar somut
bir ekle sokarm ve terapideki konumalar srasnda incelerim. Bu ekilde,
iletiimsel yetenekler geliir ve ayn zamanda metailetiimsel yetenekler
belirtilir. Kii, insanlararas ilikilerdeki bozukluklar farketmeyi, onlarn
durumlarn ve nedenlerini anlamay, atmalarn iinde 288
Szelletirme
ki yanl anlamalar ve kavramlar sezmeyi ve nerede ola-naklysa
uyumsuzluu dzeltmeyi renir.
Terapist, ailenin temel atmasn kibarlk-drstlk a-raclyla belirtir ve
drstlk ve kibarln aileye zg anlamlar ile atmalar stne alr.
Somut bir ekilde sorarm, "Kiminle ve ne sklkta nezaketle drstlk
hakknda atmalar kar? Bunlar ne zaman ve nasl ifade e-dilir? Bunlar
hangi gerek yetenekler ile ilikilidir?"
Pozitif Aile Terapisindeki farkllamaya dayal iletiim eitimi, terapist ve
hastann birebir ilikisine, aile terapisine ve grup terapisine uyarlanabilir.
Aile ve grup terapisinde, kibar ve drst davranlar, geniletilmi bir
sosyal durum iinde denenebilir.
laveten, terapist aileyi, aile grubu, ebeveyn grubu, e grubu, v.b
oluturmak iin ikna etmeye alr.
KEND KENDNE YARDIM REHBER
letiimi Balat: Bu aamada, einiz ile yaadnz atmalar ve sorunlar

onunla konuun. Konumay cesaretlendirme yntemi ile balatn.
Einizi Dinleyin: Einiz problemlerini ve dileklerini anlatr. Dikkatle dinleyin;
kibar olun. Kendinize ve einize problemin onun iin ne nem tadn,
onu ne zamandr megul ettiini ve onunla nasl baettiini sorun. t
vermeden nce, einizin kavramlarn renmeye aln ve onun bu
kavramlar denemesine ve kefetmesine yardm edin. rnein, eer einiz
ok iki iiyorsa, ona bunun kendisi iin ne ifade ettiini sorun.
Drst Olun: Sorunlarnz einize aklayn. Onlarla nasl yayorsunuz?
atma size ne ifade ediyor? Bu atma ile ne elde etmek istersiniz?
Hassas noktanz nedir?
289
Olas zmleri Arayn: her ikiniz iin de uygun olan zmler aratrlr.
Unutmayn sizin ve einizin bak a-larnz deitirmek iin zamana
ihtiyacnz var. Sizin kendi iradeniz var, einiz iin de bu geerli. Sizin iin
neyin doru olduunu drste sylediyseniz, bu bilgi ile ne yapacana
karar vermek ona kalyor. Bu durum sizin iin de geerli.
letiim iin Gerekli Kurallar Uygulayn: letiim sz konusu olduunda, ilgili
kiilerin ikisi de sessiz kalmakta zorlanr. Ama unutmayn ki, pervaszca
yaplan yorumlar, einizin duygularn hesaba katarak yapacanz ak
kalpli bir konumadan daha ok zarar verir. Lafnz saknmadan
yapacanz yorumlar, einize hakszlk olur. Yalnzca eletirmeyin. Ayn
zamanda onun nasl daha iyi yaplabileceini de syleyin.
290
5. Hedefleri Geniletme Devresi
GEZGNN HKAYES
ran tasavvufu, sonsuzluk kadar uzun grnen bir yolda zorlanarak
yryen bir gezgini anlatr. Bu gezgin her eit ykn altnda kalm bir
haldeydi. Srtnda koca bir torba kum, omzunda byk bir su mataras
aslyd. Sa elinde garip ekilli bir ta, sol elinde de iri bir kaya paras,
boynuna ypranm bir iple asl deirmen ta tayordu. Bileklerinde ucuna
ard sra srd arlklar bal pasl zincirler dolanmt. Kafasnda da
yar yarya rm bir balkaba tamaktayd. Att her admda zincirler
ngrdyordu. Ahla-yp, inleyerek ilerliyordu ve att her admda kt
kaderinden ve ona ikence eden yorgunluundan yaknyordu. Yakc le
gnei altnda giderken, yoluna bir ifti kt. "Ey yorgun yolcu, niye bu
kadar yklendin?" diye sordu ifti.
"Ne aptalm, bunu daha nce farketmedim," diye cevap verdi gezgin ve
kayay elinden brakt, bylece kendini daha hafiflemi hissetti.
Uzun sre yolunda gittikten sonra karsna bir ifti daha kt ve o da
sordu, "Sylesene yorgun yolcu, neden kafanda rk bir balkaba
tayorsun ve ardnsra bu a-rlklar srklyor sun?"
Gezgin cevap verdi, "Bana bunu gsterdiin iin sa-ol. Kendime ettiim
bu eziyetin farkna varmamtm." Zincirleri kard ve balkaban da yolun
kenarndaki bir hendee frlatt. Yine kendini haffiflemi hissetti. Ama yola
devam ettike, tekrar ac ekmeye balad.
Tarladan dnen bir ifti aknlk iide onu seyretti ve
291
"Dostum, srtnda bir uval toprak tayorsun ama zaten gzn
alabildiince her yer tayabileceinden ok daha fazla toprakla dolu.
Sanki l gemeyi planlyormusun gibi boynuna astn koca su
matarasna ne demeli? Yol boyunca akan berrak bir dere varken buna ne
gerek var." dedi. Bunlar duyunca gezgin matarasn ap, iindeki aclam suyu yola boaltt. Sonra da torbasndaki topra yoldaki bir
ukura doldurdu. Olduu yerde dnceli bir ekilde batan gnei seyretti.
Gnein son klar onu aydnlatt. Kendisine yle bir bakt ve boynuna
asl duran ar deirmentan grd. Aniden iki bklm yrmesine bu
tan sebep olduunu farketti. Ta boynundan karp, dereye frlatt.
Yklerinden kurtulmu bir ekilde kendisine yatacak yer aramaya gitti.
Akll bir iadam tm parasn tek bir ie yatrmaz, bir ka yere bler.
letiim bozukluklar, insan ilikilerine genellikle bir snrlama getirir. Kii,
eini ona bir eyi yasaklayarak, yani ondan uzaklaarak cezalandrr.
Bunun sonular, insan ilikilerinin soumas ve azalmasdr. Bu srece
hedeflerin kstlanmas deriz. Hedefleri geniletmenin temel prensibi,
eimizin atma alanlarnn yan sra dier bir dizi potansiyele de sahip
olduunun farkedilmesidir.
Hedef geniletilmesi, be-aamal yntemin son safhasdr. Bunun iinde,
psikoterapi ilikisinin gevetilmesi sz konusudur. Bu durum iki gr
alfanda olur: Birlikte olmama ile ilgili ac ekme ilemi ve ona kart olarak,
hastann kendisi iin etkinlikler yaratma ve onlardan zevk alma yeteneini
zerinde almak Her biri hedef geniletmenin elemanlarndan birini

ieren nceki devreler, hastaya kendi
292
Hedefleri Geniletme Devresi
kendine yardm kapasitesi verir. Bylece kii terapiyi brakp, yaam
boyunca kendisine elik edecek bir kendi kendine yardm ekline
ynetebilmek iin imdi daha iyi donan-[
mtr. Hedef
geniletilmesi, kiinin, genellikle birka alana
i\
konsantre olmu deer yarglarnn nevrotik kstlamalarna
ynelmitir. Ama hasta imdi yaamn yeniden ekillendirmeyi ve nevrotik

kstlamalar balamadan nce kovalad ve sonra geri plana att
hedefleri gz nnde tutmay renir. Her eyden fazla, atma ile
baetmenin drt alan hedef geniletmenin ynelim yardmclar olmaya
uygundur. Hedef geniletmenin temeli, kart kavram, yani geniletme
kavramdr. Baka kavramlara sahip bir ele olan her canl iliki, halihazrda
potansiyel bir hedef geniletil-mesidir: Eer sorunlarn olmasayd ne
yapmak isterdin? Ne gibi dileklerin gerekletiini hayal edersin? Eer
mantkl ve duyarl bir insan olmasan, neler yapardn? Senden farkl
davranan kiilerden neler renebilirsin?
KEND KENDNE YARDIM
Hedef Geniletmek
Gerek yetenekler alanndaki hedeflerinizi geniletin. (nceden baatan
savma bir ekilde davrandnz gerek yetenekler hangileri?). atma ile
baetmek iin yeni yollar yaratn. (nceden hangi alanlarda meseleleri
ksa yoldan hallettiniz?) Siz ve einiz arasnda ne tarz ilikiler gelitirilebilir
(drtl model boyutlar)?
Rolleri Deimek
Bir gn iin kii einin stlendii role brnmelidir. Baka bir gn de ailenin
belli bir yesi, dilekleri ve gerek 293
sinimleri ile n planda olmaldr. Dier bir gn, baka bir aile yesinin
"gri' olmal. Sonunda aile ortak gereksinimlerini ve ilgi alanlarn
belirlemeye urar.
Aileyi, ebeveyni ve ei kapsayan gruplar devam eder. Bunlar yalnzca

problemleri halletmeye yardm etmekle kalmaz, ayn zamanda gelecek iin
yeni olaslklar ve hedefler de yaratr.
E birlii Yapmazsa
Einiz ibirlii yapmak istemezse ne yaparsnz? U-nutmayn sizin de kendi
ilgi alanlarnz var. Bakalar iin deil, kendiniz iin yayorsunuz.
Genellikle bir e sizin fikrinizi kabul etmeden nce belli bir zamana ihtiya
duyar. "Eim neden ibirlii yapmyor?" diye sormalsnz. Bu soru yanl
anlamalara dair ipular verebilir: "Gafil avlandn dnd iin mi
ibirlii yapmak istemiyor, ya da benim kabul etmekte zorlandm yeni bir
yol mu bulmu?"
POZTF ALE TERAPSNN BE DEVRES
Eer problemleri olan bir insana yardm etmezseniz, bu ona problem
yaratmakla ayn anlam tar.
Dou zdeyii
Be-aamal model yaps, hastann ve ailesinin zorlanmas gereken kat bir
kalp deildir. Her devre duraan bir ekilde birbiri stne ina
edilmemitir, daha ok birbirleriyle dinamik bir iliki iindedirler. Tm terapi
sresince sras geldiinde gzleme, sezie, cesaretlendirmeye, sze
dkmeye ve hedef geniletmeye uzanan anlar vardr. Uygun bir durumda,
bunlar terapinin odak noktas olabilir 294
ler. te yandan, her seans be devrenin yapsn ierir. Bu durum zellikle
aile terapisinde, kendi kendine yardm harekete geirmek iin kesin
drtlerin verilebilecei ilk grme iin geerlidir. Burada tedavinin
gerekli olan bir amacna ulalmtr bile: Aile kendi kendine yardm
balamnda be devre temelinde birlikte almaya balar. Terapist artk
aile topluluunun "lider"i olmaktan kar, yalnzca bir "danman" olur.
Genellikle terapi bu ilk grmeden sonra ynlendirilir. Bunu kendi kendine
yardm izler ve bu kiinin tm yaam boyunca devam eder.
ALE GRUBU-EBEVEYN VE E GRUBU
Sosyalleme ve yetitirilme, asl ailede; terapist-hasta ilikisindeki,
yeniden-eitim/terapi, aile grubunda, ebeveyn grubunda, e grubunda
veya dar aile biriminin tesine geen bir grup formunda yer alr. Pozitif Aile
Terapisi, aile grubunu dier aile etkinliklerinin temeline oturtur. Bu keskin
blnme oluturulur nk, aile seanslarnn, terapi seanslarnn hastann

gnlk etkinliklerinde tesirli olduu gibi, ailenin gnlk yaamn etkiledii
grlmtr. Aile grubu aada belirtilen kurallara bal kalr ve kendi
kendine yardm iin Pozitif Aile Terapisinin aralarn kullanr.
Aile Grubu
Tm aile yeleri hepsinin uygun bulduu dzenli zamanlarda toplanrlar. Bu
yalnzca haftalk periyodlara oturtulabilir. Ama zel durumlar iin seanslar
yaplabilir. Aniden ba gsteren sebepler yznden bir kii seanslara gelemezse ve dierleri zamannda haberdar edilebilirse, seans iin yeni bir
tarih kararlatnlabilir. Bir aile grup seans krk-be dakika ile bir saat aras
srer. Bazen aile grup seans iin
295
aniden frsat doar, sz gelimi akam yemeinden sonra tm aile sofrada
oturuyorken. "Aile grubu", "aile konseyi" (Dreikurs, 1973) veya "aile
konferans" (Gordon, 1972) gibi terimleri kullanmak gerekmez. Bir seansa
resmi olmadan yaplan davetler ("Oturup bu konuyu konumamza ne
dersiniz?") genellikle yaratc ve dinamik aile seanslarna dnr. Her aile
yesi eit bir muhatap olarak kabul edilir.
Grup Gnl (Kaytlar)
Aile yelerinden her biri ortaya koyaca konulan ve aile ile varlan
anlamalar, alnan kararlar kendi defterine yazar. Yalnzca aile grubu
iinde eletiri yaplr. O zamana kadar gzlemler grup defterine yazlr.
Ama iyiniyetleri hatrlamak, deneyimleri hatrlamaktan da zordur. Burada
da not kartlarnn byk yardm o-lur. Bazen yalnzca zerinde "kibarlk"
yazan kart tutmak bile birisini aalamay ya da duygularn incitmeyi
nleyebilir. "Dzenlilik" yazl kart da kiiye, daha dnceli davranlarak,
dargnlklardan kanabileceini hatrlatr. Kararlatrlan zamanda aile
grubu toplanr ve mmknse, bir masa etrafnda oturulur. Kimsenin
birbirinden uzak oturmamasna dikkat edilir. Televizyon, radyo gibi dikkati
databilecek eyler kapatlr. Ama bu konuda bile ailenin tmnn fikir
birlii salanmaldr. Herkes gelene kadar beklenir. Tartmann ilk konusu
aile yelerinin kiisel baarlan, problemlere ait zmler ve mutlu
olaylardr. Dier ilevlerinin yan sra bu tarz olumlu bir al, grubun
ulat hedeflerini belirler ve onlar aile birlii iinde dile getirir. Ondan
sonra aile grubu sorunlara, atmalara ve isteklere dner. Her seanstan
nce seilen grup szcs sorar, "Bugn kim sz almak istiyor? Kimin zel
bir sorunu var?" Or-
296
taya konan sorunlar toplanr ve hep beraber
szcs herkese sorunlar hakkndaki fikrini
Sorun ne? Sorunun ardnda yatan sebepler,
hedefler ve ilgi alanlar nelerdir?; ve Olas
bireyleri, zellikle de anne baba sz
yaklamlarn aratrma grevini yklenir.
bunlar zerinde allr. Grup

sorar, u sorulara odaklanr:
sorunun altyaps, kavramlar,
zmler nelerdir? Tm aile
konusu atmann olumlu
Bu seans iin en nemli olan tema haftann slogan haline gelir. Bylece,
"Kibarlk Haftas", "Dzenlilik Haftas", "Drstlk Haftas", "Dakiklik
Haftas", v.s dzenlenir.
Blm ve Rollerin Dei Tokuu
blm aile iinde temel prensip olarak ele alnabilir. Kii ancak dierinin
sorunlarn paylat zaman o insan anlamas mmkn olur. Aile iindeki
kat rol dalm, ou kez anne babann ocuklarna ait sorunlar
anlamasn engeller. Rolleri deitoku etmek, aile yapsn dinamik olarak
ekillendirmenin en kestirme yoludur. Belli bir sre iin, aile yelerinden
biri bir dierine nceden verilen grevleri ve rol stlenir. rnein, baba
evin kadn gibi davranr, anne babann yapt planlamalar stlenir,
ocuklar da ebeveynin sorumluluklarnn bir blm olan evin
dzenlenmesi, t verme gibi ileri stlenirler.
Aile Grubunun nemi
Aile grubu iinde yalnzca gndelik sorunlar tartlmaz. Alveriler,
seyahatler, misafir armak, parti vermek, hediyeler gibi gelecee dair
planlar da yaplr. Bylece aile yelerinin her biri aile iinde aktif olarak
almay renir ve ailenin yalnzca resmi bir kurulu ya da sorun kayna
olmadnn farkna varp, ailenin kararlarn et 297
kileyebileceini grr. Aile iinde, bir yere kadar bilinli olmadan i gren,
bilinsiz rol dalmlar, isteksizlikler ve belli tercihler vardr. Aile grubu
kendiliinden yani tm yeleri bir arada ve grup iinde aktif yer alarak
iledii iin, ok ynl aktarmlara ve duygusal ilikilere doru bir yaklam
sz konusudur. Bu durum ilikilerin ve atmalarn daha iyi kontrol
edilmesini salar.
Bir yemein lezzetinin tek bir malzemeye dayandrla-mayaca gibi, bir

grup iindeki yaklamlar, davran kalplar ve kararlar da tek bir kiiye
veya aile yelerinden birka tanesine dayandrlamaz. Bu daha ktm
topluluun eseridir.
Burada szn ettiimiz aile grubu, tipik ideal ailedir yani hedeflenen
deerdir. Gerek grup toplants bu resmi tarife gre ynlendirilebilir.
Duygular kolayca dzenleneme-dii iin, aile grubunun bu tanm, zellikle
belli kurallar ile snrlandnlmhr. Ama en azndan ayn derecede nemli olan bir dier konu da, aile toplantsnn yer ald duygusal atmosfer,
karlkl anlay ve dier aile yeleriyle atma iinde olsa da kiinin
onlarn duygularn paylamaya istekli olmasdr. Yaadm deneyimlerde,
rnein varolan sorunlara dair hikayeler anlatlarak aile iindeki inat
gerilimlerin nesnelletirilebildiini ve knlabildiini grdm. Anlatlan
hikaye ounlukla, daha sonra yaplan tartmalarn etrafnda topland bir
merkez haline gelir. Ayn ekilde, Pozitif Aile Terapisinin aralar da bu tarz
bir grup seansnda sunulup, daha sonra zerinde allabilir. Bylelikle
herkesin bu sorulan cevaplandrmas dorulanm olur.
Ebeveyn ve E Grubu
ocuklar ilgilendiren problemler ele alndnda, anne ve babaen
azndan prensipteaile grubu nnde birlik
298
olmaldr. Olmazsa anne ve babaya kendi anlamazlklarn tartmak iin
belli bir zamanrnein akamkararlatrmalar nerilir. Bu ekilde,
ocuklar atmalarn iine ekmeden sorunlarla gerektii kadar erken
mdahale
etmi olurlar.
Bu tarz bir ebeveyn seans onbe dakika veya yarm saat aras olmaldr.
Ayda bir kez gece yarsna kadar konumaktansa, mmknse her gece
onbe dakika konumak daha iyidir. Farkllama analiz Envanteri (FAE)
yardmc olarak kullanlabilir. Bu yap ve teknikler uyarnca ebeveyn grubu
e grubunu rnek alabilir.
Ebeveyn Grubunun Kurallar
yi bir iliki demek sorunlarn ve atmalarn yaanmad bir iliki demek
deil, bunlar ak ve gereki bir ekilde tartp halletmeye istek duyulan
bir iliki demektir. liki bir sigorta irketi deil, daha ok sevgi ve adalet
arasmda denge kurma olaydr.
iftler, hayatn eitli alanlarndaki problemleri (ocuk yetitirmek, i

problemleri, nemli planlar ve grevler, cinsel problemler, arkadalarla ve
akrabalarla olan problemler gibi) tartmay renebilirler. Eer kii evlilik
sorunlarn kendi bana halledemeyeceini dnyorsa veya problem
yalnzca ikincil ilikilerle ilgiliyse (yani, einin nceki cinsel deneyimlerini
ar kskanmak gibi), bir uzmann yardmna bavurulmaldr.
atmalar habis urlar gibi oalma eilimindedir ve ilk bata
dokunulmam gibi grnen alanlara yaylrlar. E grubu bu eilime kar
koymak iin alabilir. atmalar zaman ve yer engellerle snrlanabilir ve
ilgili eler tarafmdan halledilebilir. E grubunun ileyii, prensipte
299
daha nce grdmz aile grubunun yntemine benzer. yelere phesiz
zor bir grev yklenir. Gerekten de kiinin sessiz kalarak cezalandrd ei
ile birdenbire konumaya balamas kolay deildir. Kiinin geleneksel iliki
ekillerinden uzaklamas zordur. Bu tarz bir deiiklik sk sk beraberinde
bir stat kayb da getirir. Bazen evlilik ilikisindeki rol dalm kesinliini
yitirir. Bu zorluklara kar koymak iin kendi kendine yardm safhalarndan
yararlanlabilir: Gzlem/uzaklama, envanter, durumsal cesaretlendirme,
szelletirme ve hedef geniletilmesi.
Evlilikteki atma Durumunda Her Ein Kendisine Sormas Gereken
Sorular
Sorun zlebilir mi?
Gerekten bir eyi deitirmek istiyor muyum? Eim benim beklentilerime
cevap verebilir mi? O da problemi zmek istiyor mu? Bir zm bulmak
iin henz bir giriimde bulundum mu? Durumumuzu drst ve ak bir
ekilde grebiliyor muyum?
Drste fikrimi sylyor muyum? Ben de eimi dinlemeye hazr mym?
Kendime ve eime zaman tanmaya gerekten hazr mym?
Deiikliklerin bir dakikada m olmasn bekliyorum? Karmdakinin
deimesini mi bekliyorum ve kendim deimeye hazr mym? Hala
kendime ve eime ans tanyor muyum? Byk bir atmada da eime
bal mym? Problemlerimizi kendi bamza halledemezsek, bir uzmann
yardmna bavurmaya istekli miyiz?
300
6. Pozitif Aile Terapisinin Stratejisi
Eer kii kendisine kar acmaszsa, nasl dier insanlara kar efkatli
olmasn bekleriz?
Dou zdeyii
Pozitif Aile Terapisinin aada aklayacamz stratejileri, bu terapinin
aralarnn uygulamaya ynelik olaslklarnn genel bir tanmn sunacak.
Bunlar, hastann ve ailesinin iinde bulunduu durumun belli ihtiyalarna
esnek bir ekilde uyarlanmtr. Burada benim ve meslektalarmn Pozitif
Aile Terapisiyle edindiimiz deneyimler uyarnca tasla izilen stratejiler,
faydal olduklarn kantlamlardr. Bu stratejiler hasta aileleri ile yaplan
tartmalarn ve meslektalarmn kendi aralarnda yaptklar eletiriye
dayanan konumalarn sonucudur. nmzdeki blmlerde, belirli
davran kalplarn ieren hastalklarn bazi tipik gruplandrmalarn ve
imgelerini sunacam. Aadaki parametrelere dikkat edilmelidir:
1. Hasta veya ailenin kendilerini terapide sunu ekli: birey hasta, ekirdek
aile, geni aile, aileye kart terapi yani "Hastasz Terapi."
2. Hasta veya ailenin rettikleri hastalk imgesi: Buradaki ana sorun,
hastann veya ailenin ne kadar stresi kaldrabilecekleri, kapasitelerinin ne
olduudur. Burada kiinin kendisini nevrotik, psikosomatik ve psi-kozlu
hastalar arasndaki farklara gre ynlendirmelinin nemli olduu
kantlanmtr. Bu hasta grupla 301
tndan her biri kendine has bir yaklam gereksinir.
3. Tedavinin olas veya arzulanan sreci: Belli durumlar tedavi sresine
kar esnek bir yaklam gerektirir. Uygulamada bu, terapiye ynelik
gerek mdahalenin sresi ksaldka, kendi kendine yardma daha ok
nem verilmesi anlamna gelir. Ar uta bir durum sz konusu olduunda,
bu hasta ailenin Pozitif Aile Teraspisinin aralarn renmesi ve terapistin
yalnzca sonradan yaplacak kendi kendine yardm etkinliklerini ynetmesi
demektir. Bu durum kendi kendine tedaviye ynelik kapasiteye sahip
aileler, d artlarn tedavinin sresini snrlad aileler ve tedavi sreci
belirlenmi rnein senatoryumda kalan hastalar iin geerlidir.
4.
atmayla baetmenin oda: Ailelerin halihazrda kendi kendine
yardm etkinlikleri bulunduundan, tedavi sfrdan balamak zorunda
deildir. Bunun yerine kii kullanlmakta olan kendi kendine yardm
yntemlerine kar duyarl hale gelmelidir. Tedavi a-sndan bu tkanm
olan alanlara nem verilmesi demektir. Bu noktada Pozitif Yntem somut
bir ekilde kullanlr.
EKRDEK ALE (BABAANNEOCUKLAR)

Ana problem, ocuk-ebeveyn ilikisinin devreleri olarak, "BirliktelikFarkllama-Ayrlma" ilikisidir. erik anlamnda, etkileimin bu ekli
gerek yetenekler ile balantldr. Anne ve baba ncelikle kendi kendine
yardm aktarclar olduklar iin onlarla drtl model boyutlarn uygularz,
bunu yaparken de onlarn rnek olarak stlendikleri rolleri ve kendi
ebeveyni ile olan ilikilerini dikka 302
Pozitif Aile Terapisinin Stratejisi
te alrz. Gerek yetenekler ve atmayla baetmenin drt ekli
balamnda anne ve babann evlilik sorunlarn aratrrz. Kendi kendine
yardmm ana noktas ilk devredir: gzlem/uzaklama. Baard bir ilk
devrenin dier drt devre iin vazgeilmez ncelie sahip olduuna tekrar
tekrar ahit olduk. Baz durumlarda, anne ve baba dier e-beveynler ile
birlikte grup terapisine katlabilir. Ama kii varolan duruma uygun bireysel
tedaviyi de hesaba katmaldr. Yat ocuklarla olan sosyal rnek durumunu
(hedef geniletmesi) gznne alarak, ocuk ocuklarn terapi grubuna
yerletirilebilir. Burada hikayelerle birlikte o-yunlar oynamann faydal
olduu kantlanmtr.
KRZ ANINDA MDAHALE
iddetli ailevi problemlerde, kiide ve einde temel yeteneklerin harekete
geirilmesi gereklidir. Eer iliki zlme tehlikesindeyse, varolan
sorunlarda srar etmemek, bunun yerine kendi kendine yardm
etkinliklerinden konumaya balamak ve ein Pozitif Aile Terapisinin be
devresini uygulamasn salamak gerekir. Ancak ondan sonra atmalara
ve atmann ieriklerinin zmlenmesine dnebiliriz. Semptomlara,
onlara pozitif yorumlar vererek bakarz ve problemle alternatif ilikiler
kurmaya alrz. Kat iletiim yaplar yznden szelleme devresi,
terapistin farkllklar eitlemeye almas, keifler yapmas ve yeni
yorumlar getirmesiyle birlikte terapi ortamna katlr. Kendi kendine yardm
erevesi iinde, gzlem/uzaklama, durumsal cesaretlendirme ve hedef
geniletilmesi devreleri nplana karlr.
303
Pozitif Aile Terapisi EVLLK PROBLEMLER
Burada ikayetler genellikle gerek yetenekleri evreleyen artlar ile
ilgilidir. Bu durumla terapiye ynelik bir biimde ilgileniriz ve gerek
yetenekler (FAE) ile ie balarz. Bir sonraki adm, semptomlarn tekrar
deerlendirilmesini veya gerek yeteneklerin, kltrleraras rnekleri de
kullanarak olumlu bir ekilde eletirilmesini ierir. Karlkl anlamay

kolaylatrmak iin, drtl model boyutu ele alnr. lk seanstan sonra
aadaki yntemi uygulamann faydal olduu grlmtr: Elerden biri
bu daha fazla zaman olan e olabilirterapist roln stlenir ve terapistin
gzetimi altnda ilk devreyi uygular. Bu ekilde iletiim iin gerekli
ortam yarattktan sonra ancak gerek e terapisi balar (szelleme ve
hedef geniletme devresi).
PSKOSOMATK HASTALAR VE ALE
Birok psikosomatik hastann en belirgin zellii genellikle aile
atmalarn inkar etme eklinde grlen atmay reddetmedir. Burada
yaplacak olan psikosomatik semptomun dayand psikososyal atmalar
ortaya karmak ve sonra atmayla gerekten ilgilenmeye balamaktr.
Tedavinin balama noktas, atmayla baetmenin drt eklidir. Bu yntem
zellikle bu durum iin uygundur nk bu tip hastalar kendilerini
semptomlaryla ifade e-derler. atmayla baetme ekillerinden sonra
mikrotrav-malara (gerek yetenekler [FAE]) geeriz. Ancak ondan sonra
temel atmay drtl model boyutlar balamnda deerlendirebiliriz.
Burada pf noktas, tercihen hastann kendisinden gelecek olan
semptomlara ait pozitif yorum 304
lardr. Hasta, genellikle herkesten fazla, hastalnn yaamndaki nemini
bilen kiidir. Duruma gre hastann kendisi kendi kendine yardmn be
devresinde etkin bir rol stlenebilir. Baz durumlarda ailenin baka bir yesi
bu grevi alabilir. Tabii bu be devrede, birinci devre en nce ele
alnmaldr. Burada nemli olan nokta semptomlar deil onlarn hangi
artlarda ortaya ktn incelemektir. Envanter devresi, duruma farkl bir
adan bakmamz salar. Szelleme devresinde kibarhk-drstlk
kapsaml atma temasnn, psikosomatik hastalarda anahtar atma
olduu grlmtr.
POZTF ALE TERAPSNDE PSKOZLAR
Burada ar veya kiilikte dalma tehlikesinin olduu durumlar aklma

geliyor. Genelde bu durumda da ekirdek aile ile alrken uygulanacan
sylediimiz prensipler geerlidir. Terapist ve hasta aile iin ilk adm
semptomlarm pozitif yorumudur, yani semptomlarn aile iin yerine
getirdii ilevlere dikkat ekmek gerekir. atmayla baetmenin drt ekli
bu yntemde bize yardmc olur. Bir izofren ve ailesi ortak problemlerini
nasl halleder? Bir evlilik krizinde olduu gibi, temel yetenekler tedavinin
merkezindedir. Hasta aile ile birlikte gerek yetenekler (FAE) ve drtl

model boyutlar uygulanr. Bunu yaparken bilin ncesi kavramlar
temizlemek nemlidir. Hedef ailenin nce sapkn davran kabul etmeyi
renmesi ve onun pozitif deerini anlamasdr (yani kendilerini "nsanlar
ne der?" kavramndan uzaklatrmalardr). Baka bir hedef de hastada ve
ailesinde varolan yeteneklerle dorudan konumaktr. Hastann dalmasn
nlemek iin yntem keif amal olmamal, ncelikle benlik deste 305
ine yneltilmelidir. Bu hedefe pozitif yorumlama ile olduu kadar aileye
deiik bir bak as kazandrabilecek hikayeler yardmyla da ulalabilir.
Aile yeleri iin odak noktas nce kiisel alg ve yaklam kalplarnn
envanterini tutmak, daha sonra da durumsal cesaretlendirmedir,: Hasta
iinse envanter devresine ynlendirilmi hedef ge-: niletmek nemlidir.
Sosyal adan bariz semptomlar o-lan hastalar iin aile terapisi genellikle
yeterli olmaz. Baka gruplar (retmenler, iarkadalar, tedavi eden
doktor, sosyal hizmetliler, v.b) da terapiye armaktan baka seeneimiz
kalmaz.
GEN ALE TERAPS
Bu terapi akrabalar (ebeveyn, kardeler, amcalar, daylar, halalar,
teyzeler, bykanne ve bykbabalar, v.b) olduu kadar aile iin bir
ekilde nemli olan dier insanlar da (yakn dostlar, retmenler, aile
doktoru, v.b) kapsar. Bu tip aile gruplarnn terapisi, bir veya birka seans
bir a-raya getirilerek yaplr. Bu yntem zellikle problemler geni bir aile
ortamndan kaynaklandnda veya elikili kavram gelenekleri nplanda
olduunda etkilidir. Kavramlar (atmayla baetme ekillerine, drtl
model boyutlarna, FAE'ye, etkileim devrelerine ynelmi kavramlar)
araclyla ailenin kavram aac oluturulur. Geni aile terapisinin bu
konulu yaplandrmas, farkllam bir ekilde uygulamay ve byk aile
grubunun genelletirilmi kavramlara tepki vermeye alk olmalarnn
yarataca karmaadan kanmay salar.
306
Pozitif Aile Terapisinin Stratejisi E OLAMADAN YRTLEN ALE TERAPS
Ailede problemler olduu halde ein ve/veya dier aile yelerinin tedaviye
katlmak istemedii veya katlamad bir yn gerek hayat hikayesini bu
balk altnda toplayabiliriz. Uygulamada bu hasta bireyin tedavisidir. Buna
karlk aile hastann onu alglad ekli ile FAE iinde yer alr. Tedavi
bireysel olduu halde, terapinin kendi kendine yardm blmnde aile
terapisi etkinlikleri n plana kar. Hasta kendi kendine yardmn be

devresini aile iinde veya ei ile uygular ve terapist tarafndan denetlenir.
Tedavinin bu aamasnda eer hastann ailesi yoksa ve hala sosyal adan
yalnzsa, bu be devre hastann atma iinde olduu dier insanlara
(rnein hastanedeki personele, iarkadalarna ve hatta kiinin hayal
dnyasndaki orijinal aile yelerine) uygulanabilir. rnein kii hangi
gerek yeteneklerin atma potensiyeli haline geldiini, drtl model
boyutlarnn nasl ortaya ktn, hangi kavramlarn ie kartn, v.b
belirleyebilir. Szelletirme devresinde, terapist ailenin ilevsel bir vekili
haline gelir. Bundan sonra da terapist, hasta veya grup ilikisi tarafndan
hayal edilen olaslklarn sosyal gereklie dkld hedef geniletme
devresinde ayrlma safhas oluur. Burada nemle vurgulanan, dier
devrelerin ve pozitif yorumun kaynak oluturduu devre olan hedef
geniletme devresidir.
POZTF GRUP PSKOTERAPS
Pozitif Aile Terapisi konulara konsantre olmu bir ekilde alr. Konular
(rnein, sadakat ile ilgili evlilik problemleri), terapist tarafndan hikaye
eklinde sunulur
307
veya tartlr. Sonra bu hikayeler, grup yeleri iin birleme ekilleri salar.
Grup psikoterapisi iin nemli olan bir yapsal prensip de etkileim
devresidir: Birliktelik-fark-hlama-ayrlma. Bu kategoriler iersinde, Pozitif
Aile Terapisinin aralar adm adm uygulanr. Bylece uzun bir sre
boyunca gerek yetenekler, atma ile baetmenin drt ekli, v.b grubun
konu merkezi haline gelebilir. Buna ramen vurgulanan, teorik bir yeterlik
kazanmak deildir. Hedef daha ok grup iinde her yenin kiisel
deneyimlerini ve kavramlarn sz edilen konu ile balantl olarak
hatrlamasdr. Bu bilgiyi geniletmek iin, terapist grubun kavramlarn
kltrleraras alternatif kavramlar araclyla gelitirir. Pozitif yenidenyorumlama grup iindeki gerilimi ortadan kaldrmaya yardmc olur. Ama
bu kiinin yattrc ve bastna bir ekilde mdahale etmesi anlamna
gelmez. Bunun yerine grup yeleri pozitif yeniden-yorumlama sayesinde
yeni bilgiler edinir ve bu bilgi onlar ye iin yeni zmler ve stratejiler
bulmaya iter.
POZTF KEND KENDNE YARDIM GRUPLARI
Grup psikoterapisi hakknda sylediklerimiz burada da teknik olarak
geerlidir. Ama kendi kendine yardm grubunda, vurgulanan gerek
atmadr. Alman Pozitif Psikoterapi Birlii (DGPP) ile balantl olarak,
retmen gruplar, avukat gruplar ve doktor gruplar, kendi meslek

gruplarn ilgilendiren sorunlar ile uramak zere kendi kendine yardm
gruplar olarak ekillendirilmilerdir. Burada gerekli olan kendini tanma,
kiinin kendi duygularn ve kavramlarna ynelik yeni bir anlay kazanmasdr. Kendini tanma gruplarnn yeleri kendi kavramlarn tanmak
ve onlar kltrleraras, bilimsel r 308
nekler olarak gruba ilikin hale getirmek iin Pozitif Aile Terapisinin
yntemlerini kullanrlar. Pozitif kendi kendine yardm grubu noktaya
parmak basar:
1. Doktor-hasta, renci-retmen, avukat-mvekkil, v.b ilikisi.
2. Doktorlarn (veya avukatlarn, retmenlerin, v.s) meslektalar ile olan
ilikisi ve bunun tesinde bir ka farkl bilimsel konuda ibirlii iinde
alma o-lasl.
3. Katlmcnn kendi ailesi ile olan ilikisi.
Bu tarz bir kendi kendine yardm grubu, eitli bilim dal temsilcilerinin
beraber alt, psikolojik sala daha youn bir bak kazand ve kendi
kendine yardm ynteminde insan ve meslekta olarak yeteneklerini
kulland daha geni kapsaml bir topluluk psikolojisine doru atlm bir
admdr.
i
309
7. Terapi Modelleri Arasndaki likiler
Nevrotik, psikozlu ve psikosomatik hastalklar kiinin gereklikle olan
bann zayflamas olarak grlebilecei iin, atma ile baetmenin drt
ekli tedavi rehberi olarak kullanlabilir. Bir yanda ar bym, fazla
farkllam ve dengesizlemi bu drt form te yandan gelime o-laslklar
olmad iin atma potansiyeli haline gelmi formlar arasnda ayrm
yapabiliriz. Baka bir deyile bir insan yalnzca ^yaad eyler yznden
deil ayn zamanda gerekli geliim artlar kaltmsal yeteklerine
tannmad iin yaayamadklar yznden de hastalanabilir. Her iki
atma eilimi de, aile iinde varolan ve aile tarafndan yrtlen sosyal
kavramlara bal mikrotravmala-rn birikiminden kmtr. Sonu olarak,
atma ile baetmenin drt eklini iki ilikili, tamamlayc ema olarak
gsterebiliriz.
Beden
Baar
D
310
Terapi Modelleri Arasndaki likiler
Bu ema, drtl model boyutlar balamnda yaam hikayesi olarak
karmza kabilecek tipik bir atma olasln tanmlar. Buna ek olara,
bu atmann ierikleri Farkllama Analiz Envanteriyle tarif edilebilir.
Modelle-\
rin ilevsel ilikisi u rnek ile aydnlatlabilir: Otuzdrt
yanda bir iadam dier terapistler tarafndan yllarca uygulanan bir sr
tedavi giriimden sonra benim muayenehaneme geldi. Hasta her eyden
ok iyi bir imaj sergileme derdindeydi. Fonksiyonel kalp hastalndan,
mide arlarndan ve endielerdenzellikle de baarsz olma
korkusundanikayet ediyordu. Bir nceki terapi, daha ok psikosomatik
yntemle ve kariyeriyle ilgili baar problemleri ile ilgilenmiti. Sunulan
modelleri izleyerek terapi yelpazesini genilettik: sorunun nplannda
atmayla baetmenin drt ekli olarak karmzda baar duruyordu.
Hasta kendini bildiinden beri yaam baar olgusunun etrafnda
dnyordu. Kendisi iin yaratt ideal imge baar kavramlarna ve etkin
olarak ilerlemeye odaklanmt ve uzlamaya yanamyordu. Bu narsislik
ulalmaz mkemmeliyet arzusu, youn bir baarszlk korkusu ile yan
yana yryordu. atmayla baetme repertu-varndaki olumsuz elikiler
u alanlardayd: BEDEN, LK VE HAYAL. Bunlar atma dinamiine elik
ettii halde hasta bunlarn farknda deildi. Bu alanlar onun iin gerekliin
kysnda duruyordu ve artk nee kayna deillerdi; yetersizdiler ve daha
fazla endieye yol ayorlard. Yaad ailevi ilikileri tanmlayan drtl
model boyutlar altyaps gznne alndnda bunlar anlalabilir bir hal
alyordu. Bu endielerin bir nesneyi kaybetme korkusundan kaynakland
grld. Hasta baary bir elilik grevi olarak stlenmiti. Baar
olgusunun al 311
tnda hasta ebeveyn imgesi ile i ie girmiti. te yandan zayf alanlar
hastann
potansiyel
ihtiyacna,
semptomlar
ile
ifade
etttii
gereksinimlerine iaret ediyordu. Hastann anne ve babas almt ve
aktif bir hayat srmlerdi, o-ullar onlarn dikkatini yalnzca baarlar ve
tekinlikleri ile ekebiliyordu. Sosyal ilikiler byk lde yalnzca aile ile
snrlyd. Aile snrlarnn dna ktklarnda, bu yalnzca i amal
oluyordu. Sosyal ilikinin dier ekilleri "aptal" bulunuyor ve mmknse

bundan kanyorlard, nk aile olas bir rakipten ekiniyordu. Fakat
bunlarn aksine, hastada, baarl olamad zaman veya iler ters
gittiinde onun yannda olacak ideal bir figr, bir yolda fikri vard. Ama
ayn zamanda hasta bu fikre de eletirel yaklayordu nk bu tip bir
arkadan olmamasmdan korkuyordu ve birisine yaslanmaya kar
duyduu bu istein bamszln ve uzlamama direncini ykacam
dnyordu.
Hasta baary narsiste ve dengeleyici bir unsur olarak ele alyordu. Bu
alan hastann mkemmel birey olma arzusuna cevap veriyordu. Baar e
ilgili olmayan, kendi bedeni "Ben", insanlararas ilikiler ve hayallere ise
kanlmaz bir gereksinimi vard. Bu adan zellikle hastann salksz
olduu ortaya kyordu.
Kendisini korumak adna, hayallerinde mkemmel bir arkada yaratmt;
bu kii onu asla hayal krklna uratmayacak ve zayf veya baarsz
olmasna da bir baba gibi gz yumacakt. Ama bu tarz bir fantezinin
gereki olmad kantlanmt ve hasta somut, srekli bir iliki kurma
abalarn bir kenara brakmt. Ne de olsa hi kimse onun hayali idealine
ve beklentilerine karlk veremiyordu.
312
Terapi Modelleri Arasndaki likiler
Gerek yeteneklerin snfna giren alkanlk/baar, tutumluluk, dzenlilik,
dakiklik ve gvenilirlik nplan-dayd. Bunlar hastann yaam tarznda yer
olan kavramlarda tekrar hayat buluyordu. Hasta bunlar yetime tarzn
damgalayan itici gler olarak ifade ediyordu.
atma ile Drt Model
Boyutu
atma ile iyiletirme
yiletirme (kiinin kendisinin

Biimleri (An vurgulanan alanlar) ve toplumun yapsnn geliimi)
Biimleri (Deneyim yaanmam alanlar)
Ben
hcelikli
y
\> Baar
Gelecefe^ \/
Biz
y*V
olarak S
Bizden
y Sen biz \y
\. nt
D'X
|\
Basan
Temas
zerine ar odaklanma (Baarszlk

baba
Gerek kapasite Ben
anne
korkusu)
baars ++
++
++
tutumluluk ++
++
++
dzenlilik
++
++
++
dakiklik
++
++
++
Gvenilirlik +++ ++
+++
temas
DAI'dan g :rek h
.apasit
313
Terapi stratejisi ncelikle yeniden eitim balamnda (beden "Ben",
insanlararas ilikiler ve hayal etkinliklerinin bak asndan hedef
geniletilmesi) deneyimsiz kalm alanlarn tekrar altrlmasna
yneltildi. Bununla birlikte fazla vurgulanm alanlarn, hastann grebildii
altyapnn otobiyografik analizi yapld.
314
8. Pozitif Aile Terapisi: Konuma Dili ve Sosyal Snf
ocuun sokakta konutuklar ya babasnn ya da annesinin evde
syledikleridir.
Dou zdeyii
Psikoterapinin allm ekillerininzellikle de onun a-na bileeni olan
psikoanalizinhastalarn orta ve st snflardan semesi eletirilir. Bu belki
de psikoterapistlerin kendilerinin de bizzat bu sosyal snflardan
gelmesinden kaynaklanmaktadr (Fromm, 1979). Psikoterapistlerin balca
hneri youn kiisel ilikilerbunlar eer sz konusu kiiler^'ayn dili
konuuyorsa" daha kolay kurulan ilikilerdirolduu iin neredeyse
otomatikman konuulmadan yaplan bir hasta tercihi sz konusudur.
Dahas allm psikoterapi yntemleri tipik farkllam konuma
davranlar gerektirir. Bylece bir dizi potansiyel hastay onlara "verimsiz
hasta" damgas vurarak psikoterapiden mahrum ederler.
Bu duruma yol aan sebepler sosyal dilbilimcilerin belli sosyal snflara

atfettii konuma ekillerinde bulunabilir (Bernstein, 1963; Oervermann,
1972). Bu bulgulara gre orta snf kendi sosyoekonomik zelliklerine ve
kiinin kendisini szel olarak ifade edebilme yeteneine verdii nemle
tannr. Bu onlarn eitim tarzyla ilikilidir; bu e-itim eklinde ocuun
davran dier kiinin duygularna yani belli hareketlerin getirdii
sonulara yneltilmi 315
tir, anne "Baban sevinecek, hayal krklna urayacak, kzacak, memnun
olacak.... Eer bunu yapmaya devam e-dersen baban zlecek" dediinde
olduu gibi. Bu ricalar genellikle ebeveynin sevgisinden yoksun kalnaca
tehdidini de ierir (Bernstein, 1964) ve ocukta sululuk duygusu uyandrr:
"ocuk sululuk duygusuna dayanmay renerek ve hareketlerinin
sonularn farketmek iin konuma dilini kullanarak insanlarla yaad
gerilimlerle baetmeyi renir" (s. 92). Bernstein bu farkllam konuma
dili formuna "ayrntl ifre" der. Bernstein'n fikirleri konuma dilini
kullanarak tedavi ilikisi kuran allm psikoterapi yntemlerine yakndr.
i snfna dahil kiilerBernstein'n ne srd gibiiletiim formlarna
ve
psikoterapi
ilikisi
iin
gerekli
duyarllakaltmsal
zeka
yoksunluundan deil kltrel olarak belirlenmi iletiim ekilleri yznden
hakim deillerdir. Sonu olarak alt sosyal snftan bir hastann terapi
ilikisine ynelimi sz konusu deildir (1964, p. 84). Bernstein bu kiilerin
terapiden daha az faydalanaca ve terapiyi daha abuk brakaca, ayn
zamanda terapistin de bu tedaviden honut kalmayaca sonucuna varr.
Sosyologlara gre bu anlama problemleri konumacya ok az
farkllamann olduu bir konuma ekli veren "snrl ifre"den
kaynaklanmaktadr. "Odan temizle," "Yapma," ve "Senin yandakilar artk
bunu yapmyor" rneklerinde olduu gibi konuma ekli direktdir. Bu stat
ynelimli istekler ailelere bal genel kurallarla ilikilidir veya belli
pozisyonlara dayanr. Ve bu kurallar kiinin davranlarna rehberlik eder:
"Stat istekleri kiisel deildir. Etkili olmak iin bu istekler sz konusu
kiinin toplumsal durumuna gvenir. Bunlarn amac, toplum ve sz
316
Pozitif Aile Terapisi: Konuma Dili ve Sosyal Stnf
konusu kii arasndaki benzerlii arttrarak kltr veya yerel gelenekleri
devam ettirmektir. Eer ocuk isyan e-derse, birdenbire ait olduu kltrle
savamak zorunda kalr. Bylece kltr cezalandrma tehdidi ile birey
stnde g kullanma eilimindedir" (Bernstein, 1964, p.91): "Hepimiz

alkan ve drst insanlarz, senin gibi bir aylan bizimle ii yok."
Snrl ifrenin (konuma dilinin) istekleri genellikle szsz balamda yer
alr. "Yap" cmlesi konuma ile deil, kiinin yapmas gerekeni, szgelimi
bulaklar ykamay hareketlerle belli ederek ifade edilir. Mimikler, gz
hareketleri veya sesin tonlamas aka bir emri veya ricay belirtir.
Orta snfa ait tipik ayrntl ifre (konuma dili), bu duruma farkl yaklar.
nsan karsndakine neden bulaklar ykamas gerektiini, neden onun
yerine kendisinin bunu yapmaya vakti olmadn ve tm ailenin nasl
bunun faydasn greceini aklamaya alr. Ve sonuta konumac eer
istei yerine getirilmezse honutsuzluunu belli eder: "Bu eve senin hi
katkn yok. Kendinden baka kimseyi dnmyorsun. Bana yardm
etmiyorsan, bundan sonra kendi iini kendin halledeceksin."
Ama hepsinden te snrl konuma dili aile iinde geliebilir bylece bu
kk topluluk iinde anlamay salamaya yeterli olabilir. Aile iinde
yeler birlik duygusu yaratarak da gerekten szel yntemle ilgisi olmayan
kurallarla hareket edebilirler. Belli alanlarda orta ve st snftan kiiler de
alt snfa ait "snrl konuma dili" gsterebilirler. Ama bu alanlar ailenin
altyapsna ve bireysel gemie ramen farkllamadan kalan kr
noktalardr: "Kocam benden daha st snftan geldiini sylyor ama ili 317
kimizdeki problemleri konuamyor. Yalnzca sorunlar benim hayal ettiimi
sylyor. Ama te yandan i toplantlarnda kalkp saatlerce organizasyon
poblemleri hakknda konuabiliyor." Bir iadamyla evli otuzbir yandaki
kolej retmeninin bu aklamalar, "snrl konuma dilinin" problemlerinin
psikoterapide her snftan insan iin zel bir nem tadn gsteriyor.
Psikosomatik hastalklarla balantl olduunda bu snrl dil zel nem
kazanr. Psikolojik atmalara fiziksel semptomlar ile tepki veren
psikosomatik hastalarn, snrl konuma diline sahip olduklar grlmtr
(S. Stepha-nos, 1973). Bu hastalar gnlk hayatlarndaki eyleri szel
olarak dile getirebilse de i dnyalar ve duygular hakknda konuamazlar.
Bunun iin gerekli ifade yeteneklerinden yoksundurlar ve bu aklarn
kapatmak iin beden dilini kullanrlar. Bu gruba dahil hastalar da haksz
yere geleneksel psikoterapi ile tedavi edilmeye allr. Psikoterapi szel
yetenekler gereksinme eilimindedir ve bu yzden nevrotik hastalar
tedavi etmeyi tercih eder. Psikoterapi kapsn szel alanda yetenekli
olmayan psikosomatik hastalara kapatr.
Pozitif Aile Terapisi bu psikoterapiye ynelik konuma engellerini yenmeye

alr. Aadaki nermeler kitabn nmzdeki blmlerinde daha geni
aklanacak olan Pozitif Aile Terapisi prensiplerinin ana hatlarn gsterir:
1. Aile terapisindeki tedavi yntemi hastann alk olduu iletiim
dnyasnda kalmasna izin verir. "Ailenin geici bir yesi" olan terapist
ailenin konuma dilinde yer alan eyleri kavrar ve aile yelerinden onlar
aklamasn isteyebilir. Bu ekilde terapist szel farkllamann gelimesini
tevik eder. Bir atmay
318
Pozitif Aile Terapisi: Konuma Dili ve Sosyal Snf
sze dkme yetenei terapi iin nceden gerekli olan bir zorunluluk
deildir. Tersine aile yelerinin bu yetenei kazanmasn Pozitif Aile Terapisi
salar.
2. eitli sosyal snflarn konuma ekilleri birbirinden farkl olsa da
atmalarnn ierikleri birbirleriyle karlatrlabilir. Sears, Maccoby ve
Levin (1957), ii snfndan annelerin orta snftan annelere nazaran
ocuklarnn hakim dzene uyum ve rza gstermesi iin onlara daha sert
taleplerde bulunduklarn kefetmilerdir. i snfndan anneler bu
beklentilerini daha sert bir ekilde empoze etmilerdir. Bernstein (1959) ve
Thomas (1972) bu eilimi daha geni aratrmalar ile desteklemilerdir.
Bylece ocuk yetitirme alanndaki ve almalardaki belli ierikler farkl
eitim stillerinde uygulansalar da genel bir nem kazanr. Pozitif Aile
Terapisinde biz bu ierikleri tedavinin merkezi haline getiriyoruz. Bu
ierikler "gerek yetenekler" olarak kolayca anlalabilir ve sosyal snf
gzetmeden belli problemlere giri salarlar, ayn zamanda toplumdaki
iliki sistemleriyle olan etkileimleri gstermeye uygundurlar.
3. Pozitif Aile Terapisinin aralar hastann doutan var olan, atmayla
baetme yeteneine gei salar. Bu aralar ayn zamanda hastann
duygularn ifade etmesini salayan dil yeteneinin gelitirmesine yardm
eder. Bylece P.A.T aralar tedavi iin gerekli temeli oluturmu olur. Bu
zellikle sorunlarn bu a-ralar sayesinde farkeden psikosomatik hastalar
iin geerlidir. Bu yntem duygularna dolanm "psikosomatik "hastay,
atmalarn zt duygular balamnda alglayan "nevrotik" hasta haline
geirir.
319
4. Sze dkme yntemi szel soyutlamalar gerektirir. Kii nce szel
formlarla hayal dnyasna gei iini yklenmelidir. Bu yzden P.A.T
hastaya hikayeler, a-taszleri, zdeyiler ve dier kltrlerden,

durumlardan rnekler sunar. Bunlar adeta bir terapi kprs gibi hastann
kendi atmalarn ortaya karmasna yardm eden balantlar kurmasn
salar. Bu ayn zamanda geleneksel terapiye duyulan baz pheleri de
ortadan kaldrr. Szel olarak farkllamam, ekingen ve "verimsiz" bir
sr hastay psikoterapiden u-zak tutan acl sessizlik, bu tedavi anlay ile
nlenmi olur.
Pozitif Aile Terapisinin bir zellii de uygulanabilirliini konuma engelleri
balamnda geniletir. Terapi kendi tedavi program iinde kendi kendine
yardm alannda kullanlabilecek belli yntemleri sistematik olarak gelitirir.
Bu hastann kendi durumunda etkin bir rol oynamasn salar. Terapiste
ar bamllk riskini azaltr ve hastay kendi durumunu ynetmeye
ynlendirir.
7. Blm
Pozitif Aile Terapisinin Uygulanmas
320
1. Kavramlar ve Bunlarn Pozitif Aile Terapisindeki Uygulamalar
retmenin grevi eitli bitkileri yetitiren bahvann iine benzer. Bir
bitki gnei severken, bir dieri glgeyi gereksinir; biri nehir kysn,
tekisi dan tepesini sever. Bir tanesi kumda yetiirken bir dieri killi
toprakta yetiir. Her biri kendisine en uygun bakm gereksinir; aksi taktirde
sonu memnuniyet vermez.
Abdu'l 'Baha
nceleri aile terapisi esasen rol dalm, aile dinamikleri, aile yaplar ve
iletiim problemleri ile ilgilendi. Aile yeleri arasndaki ilikilerin ierii,
teorik deerlendirmelerden hari tutuldu. Tabii terapist ieriklerin
grleriyle ilgilendi a-ma yalnzca dinamik ynelmeye elik eden bir olay
olarak.
Ben atmann hem ieriklerini hem de dinamiini kavramaya alrm ve
terapide bunlardan yararlanrm. Bu ierikler, tavrlar, deerler ve ilkeler
(norm) olarak ekillenen insanlararas ilikilerin niteliklerini ve
programlarn tanmlar.
Bunun bir rnei kiiden oluan bir ailede gzlenebilir. Baba iin dakiklik
ve dzenliliin baskn olmas -nemlidir. Karsnn ve ocuklarnn
dankl onu sinirlendirir. Ama i evlilikte drstle geldiinde o kadar
da titiz davranmaz. Bir metresi olmasn hayal eder; davrann hakl
karmak onun iin hi de zor deildir. Kadn tertibin ve temizliin

timsalidir. Mobilyalarda tozun zer 323
w*
resini grmeye dayanamaz. Onun iin kibarlk da nemlidir. Eer ocuu
misafirleri uygun bir ekilde selamlamazsa sinirlenir. Tam bir drstlk ve
sadakatin her evliliin temeli olduunu dnr. Ailenin ieriine dair bu
bilgi krnts bile aile ortamndaki olas atma potansiyelini resmeder. Bu
tariflerdeki kurallar, aile (veya topluluk) yeleri belli kavramlarla
karlatklarnda onlarn bilinlerinde, davranlarnda ve alglarnda
ekillenir. Bylece aile yelerinin kiilik yaplar ve ailenin kendi iliki
yaplar ile ilikili bir kavramlar a grrz.
GEREK KAVRAMLAR VE TEMEL KAVRAMLAR
atma durumlar, farkl deerlerin arasndaki yzlemeler olarak
tanmlanabilir. Yaklamlar ve davran kalplar olan bu deerler nispeten
sabittir. Fakat kavramlarn hepsi birden kiinin hayat plan veya bir
topluluun yaps iin eit derecede nemli deildir. Bunlar davran ve
duygular eitli oranlarda etkiler. Bu yzden bizler kavramlar arasnda
eitli derecelerde kararllk gsteririz.
Gerek kavramlar (durumsal kavramlar), davrana ait direkt itici gtrler
ve durumsal faktrler tarafndan etkilenirler. Bu tip bir durumsal kavram,
kocas salonda kendisine ait eyalar dzenleme niyetinde olamayan bir
kadnn ikayetlerinde grlebilir: "Kocamn dankl sinirime dokunuyor."
Bu iddia hem adam hem de fikrini beyan eden kadn hakknda bir fikir
veriyor.
Temel kavramlar (kiilik ile balantl kavramlar), genellikle iinde
gerekletirildikleri duruma zarar vermeden tekrarlanrlar, insan kiisel,
deimez bir ekilde davranr. Yaamaya alk olduu kurallar gzler.
Bunlar zel bir durumda, kendisine zararl olsa veya srdrmesi zor olsa
da kolayKavramlar ve Bunlarn Pozitif Aile Terapisindeki...
ca bir kenara atamaz. Kavramlar bir eit saklamba oyunu oynar. Kii
dardan baktnda onlarn bireyin deneyimleri, hareketleri ve zsaygs ile
ne kadar yakndan balantl olduunu gremez. Bu anlamda bir durumsal
kavram, temel atmann semptomatik zelliklerini ierebilir. Bariz
yzeysel szlerin arkasnda genellikle egoya dokunan bir cmle vardr. Bu
yzden kocasnn danklndan yaknan kadnn ikayeti farkl bir nans

tar ve kiilikle ilgili kavramlara iaret eder. "Dzenlilik hayatn yansdr"
diyen cmle burada tm anlamyla boy gsterir. En veciz haliyle bu cmle
geni bir davran yelpazesini ve kiinin tm sistemini kapsayan bir temel
kavram yanstr. Bu durumda "Dzenlilik hayatn yansdr" cmlesi kiinin
davrann ve kendisiyle dier insanlardan yana beklentilerini belirleyen
bir kavram haline gelir. Bu durumu genelletirme olarak tanmlayabiliriz.
Bu tarz bir kavramla balantl genelletirme daha da ileri gider. "Sakin ol"
gibi iyimser bir deyimle yaayan kii atmayla, baanya ve baarszla
da ayn pasif "Ne farkeder?" cmlesiyle tepki veren bir kiiden farkl
ekilde baeder. Temel atma, kiinin atmaya tepki verirken kulland
hem bilisel hem de duygusal yaplarn hangilerini kullandn aklar.
Ksaltlm bir ekilde bu temel atmay yanstr: Bireyin gemiindeki
renme, edindii gelenekler, "ortak ve bireysel mitoloji". "Bireysel
mitoloji" deyimi kavramlan, bireyin yaklamlarnn kristalize olmu hali
olarak tabir eder. -te yandan ortak mitoloji, bireyden ayrlm ve iletiimle
gelenekte sosyal bir gereklik kazanm kavramlan kapsar.
Hepimiz, olanaklarmz belirleyen, bilinli bir ekilde kontrol edilen
kavramlar ve daha geni iliki sistemlerinin yan sra byle mitolojilere de
sahibiz. Daha genel anlamyla sylemek istersek; her davran ve her tavr,
temel kavramlarn erevesi iinde yer alr.
325
2. Terapide Kavramlar: Bak Asnn Deimesi
"Aa, zaman iinde yerini deitirmi olsaydn, baltann sertliini veya
testerenin
keskinliini
yaamam
o-lacaktn."
f]
Saadi ^
Psikolojik, psikosomatik ve psiko-sosyal hastalklarn tipik zellii
kavramlarn dengesizlii ve kiinin onlara sk bir ekilde tutunmasdr.
Kiinin kendi kavramlar dier tavrlar ve kavramlardan gelebilecek olas
tehditlere kar korunur. Durumsal kavramlar sorgulandnda olduu kadar
kii ailede nemli bir denge salayan bu kavramlarn tehdit edildiini
hissettiinde de gerilimli bir ortam doar. Kavramlar, kavramlardan
sapmay kabul etmeye dair bariz bir yeteneksizlii de beraberinde tar.
Kavramlara verilen bu nem beyin aratrmalarndan vereceimiz bir
rnekle tasvir edilebilir:
Yeni domu kediler iki gruba ayrlm, birinci grubun ilk haftalarda
yalnzca dikey, ikinci grubun da yatay izgiler grmesi salanm. Sonuta,
bu kediler ilk haftalarda grdkleri izgilerin dnda dzlemde yer alan

dier izgilere "kr" kalmlar. Dikey izgilerle evrelenen "yatay" kediler
sendelemeye balamlar ve dengelerini kaybetmiler. Ayn ey "dikey"
kediler yatay evreye konduun-- da da ortaya km. Bu deneyi (cf.
Vester, 1978), belli bir kavramsal kalp erevesinde bym bir kiinin
kendi 326
Terapide Kavramlar: Bak Asnn Deimesi
sini farkl kavramlara sahip bir topluluk iinde bulup, dengesini
kaybetmesine benzetebiliriz. Aile iinde belli bir davran ekli (kibarlk)
renen ve bunu kendine mal eden kii genellikle farkl nezaket
kurallarnn geerli olduu bir duruma ayak uydurmakta ve kendi kibarlk
anlayn yeniden ayarlamakta zorluk eker. Eer kii bu u-yarlamay
yapmak iin yeterli olaslklara sahip deilse, iinde bulunduu toplulukla
ve kendi zsaygsyla ilgili problemler yaayabilir.
Terapinin ilk hedefi bu katl yumuatmak ve hastayla ailesine dier
olaslklar sunmaktr. Burada kullanlabilecek teknik, bak asnn
deitirilmesidir. Bu yntem kavramlarn pozitif bir yorumuyla
gerekletirilebilir.
Pozitif yntem, kiinin kavramlarn ilikinliinin farkna varmas ve farkl,
hatta kart bir kavramn bir tehdit deil, ufkunun genilemesi olduunu
anlamas demektir. Bu kiinin bak asn deitirmekle elde edilebilir: kii
atma yaratan kurallar yeni yollarla belirlemeyi renir ve bylece yeni
yaklamlar ve olas zmler retir.
Psikoterapinin amac sabit bir kavramn yerine, otoriter bir terapiste ait
ayn derecede sabit bir kavram koymak deildir. Terapist yalnzca hastann
kavramlarn, bireysel mitolojisini farkllatrmaya alabilir ve ondan sonra
alternatif kavramlara dikkat eker. Neyin doru neyin yanl olduu
sorusunun yerine, neyin hangi sonular dourduu ve ne gibi nkoullarn
belli bir mitolojiye sahne hazrlad sorusu gelir. Terapiye ynelik
kavramlar varsayml bir karaktere sahiptir. Hasta bunlar deneme a-mal
kabul edebilir ve uygun durumlara uyarlayabilir. Kavramlar hakknda soru
sorarak, aksi halde bilinsiz, basmakalp kalacak ilikilere-kiinin
gerekliini nasl algladn belirleyen iliki sistemlerine k tutarz.
327
Kiinin bak asn deitirmeye istekli olmas bazen kavramlara bal
kimliin sorguland karmak bir duruma yol aabilir. Bu yzden scak ve
souk du etkisine benzeyen bir yntemle bak asn deitirmeye

almayz. Pozitif Aile Terapisinin bir blmnde Dou yklerini ite bu
yaklam yznden kullanrz.
!
328
3. Kiinin Bak Asn
Deitirmekte Yardmc Olarak
ykler ve zdeyileri Kullanmak
Kii eski alkanlklarn pencereden atmak yerine onlar nazik bir ekilde
n kapya kadar geirmelidir.
Dou zdeyii
Pozitif Aile Terapisi, ykleri, masallar ve mitleri kullanr. Birok ynden
yklere benzeyen bir deneyim de ryadr. Rya, anlam ve nemi bariz
olmayp sembollerde gizlenmi kiisel bir ykdr. Rya bireysel bir
mitolojiyi ifade ederken, ykler ve deyiler kollektif mitolojilerdir. Bunlarda
semboller ve gizlenmi bilgiler ierir. ykler bireysel boyutun tesinde
bilin, onlar reten toplumun gelenekleri iinde meydana gelirler. Terapiye
ynelik yklerin hedefi ahlak retisi deildir, aksine rnek bir durumla
hayali zdelemedir. Bu yzden yklerin bir dizi ilevi sz konusudur.
AYNA LEV
yklerin iinde yer alan imge yn ieriklerini bireye yaknlatnr ve
kendisini bunlarla zdeletirmesini kolaylatrr. Dinleyici yklerdeki
iddialar iinde bulunduu psikolojik duruma benzer ekillerde yaplandrr.
Tpk bir aynaya bakyormu gibi kii yklerin iinde kendisini grr.
329
Pozitif Aile Terapisi MODEL LEV
ykler atma durumunu temsil eder ve olas zmler sunarlar ya da
atmalar zmek iin yaplan belli giriimlerin yol aaca sonulara
dikkat ekerler.
ARACI LEV
Yanl anlamalara, direnlere ve savunma mekanizmalarna dorudan
yaplan bir saldr genellikle eit derecede youn bir kar savunmay
balatr. Psikoterapide, terapist ve hastann yzlemesi, iki "cephe"

arasnda araclk grevini stlenen yklerin devreye girmesi ile
kolaylatrrlr. Bu hastaya duyulan saygnn belirtisidir, onun narsistik
arzularn doyurur (cf. R. Battegay, 1977,1979) ve hastann kendi savunma
mekanizmas ile en azndan geici olarak baetmesini kolaylatrr.
DEPOLAMA LEV
Hayali ve duygusal armlar yarattklar iin hikayeler kolay hatrlanr.
Bunlar yalnzca terapi ortamnda deil, hastann gnlk yaamnda da
bulunurlar. Benzer durumlar onlar akla getireceinden, yklerin
uyandrd sorular hakknda dnme ihtiyac varolmay srdrr.
KLTRLERARASI AKTARICI GREV GREN YKLER
Geleneklerin tayclar olan ykler, kltrlerin temsilciliini stlenirler.
Kltrde yer alan kurallar, kavramlar ve davran ekillerini yanstrlar.
Hikayelerin ierikleri bir toplumun yelerine g ve gven salar. Belli bir
330
Kiinin Bak Asn Deitirmekte Yardmc Olarak ...
kltrel evrenin kabul edebilecei zmleri ne srerler. te yandan
farkl kltrlere ait ykler sz konusu kltrde geerli olan kurallar
hakknda bilgi verir ve dinleyicinin kendi kavram repertuvarn geniletip,
daha grece olarak grmesini salarlar.
REGRESYONA (ESKYE DNMEYE)
YARDIMCI OLARAK YKLERN
KULLANILMASI
ykler tarafndan oluturulan alan sezgi ve fantezidir. Baarya artlanm
toplumumuz iinde, hayal dnyasna dnmek gerileme, geliimin ilk
devrelerine kayma o-larak yorumlanr. Terapi erevesinde ykler
yetikinin rendii edinilmi davranlarn zrhndanen azndan deneme
balamndasyrlmasn ve tekrar erken, hazza ynelik davranlar ve
tavrlar edinmesini salar.
KARIT KAVRAMLAR OLARAK YKLER
Bir yky kullanarak terapist bir teori salk vermek yerine hastaya kabul
veya red edebilecei bir kart kavram sunar. Kii bu yabanc gr ile bir
para zdeleir ve kendi durumu iin hangi blmlerin kabul edilebilir
olduunu, nasl kendisine gerekliin daha iyi bir resmini verebileceini ve
kendi zel durumuna neyin uygulanamayacan grr.
Psikoterapide kart kavramlar reete gibi sunulur (Watzlawick et al. 1969;

Selvini et al. 1977). Hastaya kart kavram ile urama grevi verilir. Bu u
anlama gelir: bir yk oku, onun zerine dn, onun hakknda konu veya
ondan ne anladn yaz. Terapist bunu ak bir ekilde
331
salk verir veyazellikle bunu iaret etmedenyknn mcadeleci
karakterinin hastay kendi kendine kart kavramla uramaya itmesine
izin verir. Kiinin kart kavram iin setii ekil ayn ekilde artlara da
baldr: bilgiyi adal bir dille ve iirsel betimleme ile aktaran ykler;
aklayc kavramn ksaca zetlendii yknn "ahlak"; zellikle duruma
uyan bir deyi veya atasz; hastann sunduklarna uyan dorudan bir
cevap olarak ortaya kan "ekilsiz" kart kavram gibi.
yklerimizin ounluu saf tariften teye gider ve optik yanlmaya
benzer bir deiim deneyimi ierir: dinleyici veya okuyucuya bir sr dert
amadan, kiide srpriz bir deneyim gibi yaanan bir bak as deiimi
yaratr, fakat bak asmda deiim getirmenin yan sra baka eyler de
vardr: Benzer durumlar farkl bir adan grlr ve bu onlara farkl bir
karakter kazandrr. Bazen bak asnn bu deiimi tek bana problemin
zm olabilir.
Doru zamanda kullanldnda terapi srecine faydal olabilecek bir dizi
Dou yks topladm (Peseschkian, 1979). Bylece bilinli bir ekilde
bilim ncesi bir halk terapisinin elemanlarna ulap, onlar Pozitif Aile
Terapisinin bilimsel kavramna katabiliriz.
KENDN TANIMA
Bir ok eyin yansra, ykler ve masallarla olan ilikimizi de eskiden
rendik. Onlar sevmeyi, onlara ilgisiz kalmay veya onlar reddetmeyi
rendik. yklere kar tavrmzn altyapsn daha iyi anlamak iin
kendimize sorabileceimiz baz sorular var:
332
Kiinin Bak Asn Deitirmekte Yardmc Olarak ...
1. Kkken size kim ykler okudu ya da anlatt? (baba, anne, kardeler,
bykanne, bykbaba, teyze, a-naokulu retmeni, retmen, v.b)
2. Hikayelerin size anlatld durumlar hatrlayabiliyor musunuz? Nasl
hissediyordunuz?
3. Masallar ve ykler hakknda ne dnyosunuz?
4. imdi aklnza hangi yk veya masal geliyor?

5. Hangi deyiler veya kavramlar sizin iin byk anlam tar?
Baz kiiler yklerin mecazi diline kar byk bir sevgi duyarken, bazlar
da onlara kar derin bir gvensizlik ve nefret duyar. Ama bazen bu
gerekte yklerin kendisine kar deil, kiilerin dini, felsefi ve ailevi
balarna kar duyduu bir honutsuzluktur. ykler ve onlarn psikoterapi
deki uygulamalarna dair yazdm Dou Hikayeleriyle Psikoterapi: Tccar
ve Papaan (1982) adl kitabmda belirttiim gibi, baz okurlarn ykler
hakknda youn bir duyguya sahip olduklar halde onlar uygulamada
kullanamadklar iin endielendiklerini grdm. Bu kiilerin yetitii aile
ortamnda "kibarla" ok nem verilirken, aka yapmann, esprili ykler
anlatmann tabu olduunu grdm. Bu durum, bu tarz meseleler hakknda
aratrma yapmann faydalarn gsterir.
333
8. Blm
Kavramlar ve
Onlarn Pozitif Aile
Terapisindeki Etkileri
Tbbi Uygulamadan Gnlk Bir rnek
Bir hasta muayenehaneye gelir. Yorgun grnyordur, sinirli ve huzursuz
hareket eder ve kt kader yn gibi kendisini muayene masasna atar.
ikayetlerini ok zor tarif eder. Sol kolunda iddetli arlar vardr; kalbi
yerinden frlayacak gibi atmaktadr. Gece yattnda kalbi kriz geiriyormuasna arr. Her an kalp krizi geirecei korkusu ekmektedir ve
midesine arlar girer. Doktor tm bunlar sabrla dinler ve kafasnda uygun
tehisi koyar. Kendi deneyimleri bunun fonksiyonel bir kalp hastal
olabileceini gsterir. Etrafl bir fiziksel muayeneden sonra, doktor bir
sonuca varr: fonksiyonel kalp hastal. Tecrbeli bir uzman olarak
sormaya balar: "Ne zaman arlarnz ktleti? Evde veya iinizde youn
bask altnda msnz?" Hasta kafasn sallar. Doktor hassas bir noktaya
dokunmutur. O an hasta iindekileri dkmeye balar: " arkadalarmn
grevlerini stme alyorum, ite yeni projeler var, kendimi gvende
hissetmiyorum, stme gitgide daha fazla i ylyor ve hayr
diyemiyorum. Karm olan biteni anlamayp benim baarsz olduumu
dnyor.
335

Dahas oluma bile gerekten yardmc olamyorum. Bu sene muhtemelen
snfta kalacak."
Doktor bu ikayetleri dinleyip, yattrclar ve hastann dolam sistemini
dzenleyecek ilalar verir. Hastay geirirken, elini skar, dosta srtna
vurur ve t verir: "Kendini bu kadar hrpalama, biraz ardan al ve en
nemlisi bu youn stres iin bir eyler yap."
Kapdan knca hasta mrldanr, "yi ama nasl?"
Geleneksel psikoterapide bir ikilem sz konusudur. Bir yanda temelde tan
amac tayan ilk grme, terapinin kendisi ile kartrlr.Tan sreci,
terapinin oktan fikrine yol aar: "Sen, hasta, neyin nemli olduunu
bilirsin."
te yandan psikoterapiye ynelik bir krebe oyunu vardr. Pein hkm
verme korkusuyla, terapist, klinik tan anlamnda asla son demek olmayan
tanya dayal bir yargda bulunmaktan kanr. Salt hasta terapiye geldii
iin, kii hastaya nce terapinin gerekli olup olmadn, hangi tarz
terapinin kullanlacan ve en azndan geici olarak ne gibi bir terapi
hedefinin belirleneceini aklamadan, hastay terapi deirmeninden
geirmesi gerektiini dnr. Bu kararlar, sz konusu olaylarn yalnzca
etiketlenmesi deil, tannn esas grevleridir.
Farkllama analizi, farkllama analizine dayal psikoterapiye ait bir rehber
olarak grebileceimiz ok aamal bir tedavi plan kullanr. Bu ncelikle
etkileim olarak anlalabilir.
imdi aktaracamz vakalar (olgular) kavramlarn nasl ailevi durumu
etkilediini ve Pozitif Aile Terapisi aralarnn nasl kullanlabileceini
gsterir.
336
1. Frijidlik (Cinsel Soukluk):
Kiinin Bedeni Araclyla
Hayr Deme Yetenei
Cinsel souklukla urama eklimiz pozitif ynteme iyi bir rnek tekil
eder. Herkesten ok jinekolog bu fenomen ile urar. Bu birok sorunu
douran bir rnektir. Genellikle bu durumu yaratan grlr bir fiziksel
neden yoktur ve bu durumu hormonal hastalklara balandrmak kuraldan
ok istisnadr. Birok olayda genetik hastalklar da sebep olarak kabul
edilemez. Bu yalnzca psikosomatik artlar akla getirirve bu durumda
jinekolog aresiz kalr. Zorluun bir nedeni de cinsel soukluun hastalk

olarak saptanmasdr. Bu kadnn frijidlii bir salk kusuru olarak, ayn
rahimde byyen bir ey gibi tadn varsayar. Pozitif yntemle ne
demek istediimiz aadaki rnek vakada grlebilir:
Otuziki yanda, evli bir kadn, Ursula R, terapiye kocas ile birlikte geldi.
Ona rahatszln ne olduu sorulduunda, kocas birden onun yerine
cevap verdi, "Karmn cinsel problemleri var, o frijid." Adam bunu beni
afallatan bir kesinlikle syledi. "Frijid" terimini sabit bir tan gibi kulland:
Terapist: "Bunu nereden biliyorsunuz?"
Mr. E: "Aile doktorumuz syledi."
Terapist: "Bunu yalnzca doktorunuz mu syledi?"
Mr. E (bariz ekilde utanarak): "Zaten karmn zaman
337
zaman beni cinsel gdan reddettiini hissediyordum. A-ma ilk olarak karm
finokoloa gittiinde, aile doktorumuz bize bulgular okuduunda bunun
frijidlik vakas olduunu rendim."
Uzman tarafndan sunulan tany kabul etmiti. Frijidlik tansnn yalnzca
cinsel yaamn kalitesinin bir tarifi olarak sunulmas ilgintir. Bu gr
karsn souk ve olumsuz olarak alglayan erkein tarafn tutar. stelik
erkek iin bu deneyim zor ulalan narsisist bir hastala benzer. Mrs. F bu
saldrganca sarf edilen cmle yznden incinmiti. Kocasnn aksine
problemini bana kendisini depre-sif hissettiini ve kocasyla ilikisinin zorda
olduunu syleyerek tarif etmeye balad. Jinekologa vajinal bir a-knt
sebebiyle gitmiti, ayn zamanda ona cinsel olarak yalnzca irenme ve
diren duyduunu da sylemiti.
Bana kadn, kocasyla bir ift olarak yaadklar problemlerin "su"unu tek
bana stleniyormu gibi grnd. Kocas her trl abay gstermiti
ama tm bunlara ramen kars karlk vermekte glk ekiyordu. Mutlu
bir cinsel yaam iin gsterilen abalar aksi bir etkiyani derin bir
baarszlk hissiyaratyordu. Kadnn cinsel soukluu organik bir
bozukluk olarak grlyordu; onunla baetme abalar onlar tedaviye
ynelik bir kmaza srklemiti.
Ama bu rahatszl anlamann baka bir yolu daha var. Bu durumda,
frijidlik cinsel bir savunmadr ve cinsel ve evlilie ait sorunlardan salt geri
ekilerek kanma giriimini temsil eder. Cinsel soukluktan daha fazla ey

ifade eder. Bu kiinin bedeni araclyla hayr deme yeteneidir.
ifte bu kart kavramdan bahsettiimde, ikisi de a 338
Frijidlik (Cinsel Soukluk): Kiinin Bedeni Araclyla ...
np, syleyecek kelime bulamad. Bu yorumla nereden balayacaklarn
bilememelerinden korktum, ama tam o srada kadn problemi kendi bak
asndan tartmaya balad: "Uzun sre nce, kocama hayr demeyi
braktm. Anlayacanz bana ayracak hi zaman yoktu. iyle evliydi ve
eve can istedii zaman geliyordu. Bunu sekiz yldr srdryor."
Duygularnn ounlukla savunmaya ynelik olduunu sylyordu. Cinsel
birlemeye katlanmas gerektiini dndnde, geriliyordu. Son
tatminkar cinsel ilikiyi yedi ya da sekiz yl nce yaamt.
Pozitif yenidenyorum, problemi yeni bir balamda grmeyi ve soruna
kocann i etkinlikleri (alkanlk/ baar), zamannn yetersizlii,
gvenilmezlii ve gecikmeleri, kadnn kocasnn bu hakszlklarna daha
fazla katlanmak istememesi gibi adalet kavram, kocasna dertlerini
aklayamamas
ve
ona
kar
kendini
hakl
kara-mamas
(kibarlk/drstlk) gibi yeni grler ile yaklamay salad. Bylece
frijidlik yalnzca kadnn anormal bir zellii olmaktan kt. Bu daha ok
ilikideki yaralanan duygularn ve iletiimin bir ifadesi haline geldi.
Hastalk kavramn tekrar etmeyerek, aile terapisiyle u-yum iinde
problemle baetmenin yeni yollarn bulduk.
On ay sren, onbe seanslk be-aamal terapi sresince, kadnn
salnda nemli gelime saladk, ama daha nemlisi ailenin iletiim
yapsnda gerekletirdiimiz farkedilir deiimdi. Bunun iin bize gerekli
olan, geleneksel tannn eski yollarn terketmek ve hastalarla yeni bak
alar oluturup/ varolan problemleri yeni bir k altnda deerlendirmekti.
339
2. Mide Arlarnn Tutumluluk le Ne lgisi Var?
Lamba iin gazya neyse, insan iin yemek de ayn ey demektir; eer
ok fazla olursa, parlar, ok az olduunda da sner; yine de lamba
yann az olmasna kyasla ya, ok fazla olduunda daha abuk sner.
Dou zdeyii
Hartmut O.: "Son alt ayda arlarm fazlalat. Yemek yedikten hemen
sonra midem armaya balyor. Biraz si-nirlensem bile midemde bir
ikinlik oluyor. stne stlk, beklenmedik bir ey olduunda terlemeye

balyorum. Bu problemler yznden fazla baarl olamayacam
dnyorum. Dahas bu durumun ktlemesinden korkuyorum.
imdiden istediim kadarn yapamadm dnyorum... Bu problemler
iimin bir kolunun ana merkezden uzak bir yere tanmas ile balad. Ayn
zamanda eski patronumun ana ofise geleceini duydum. O-nunla beraber
altm zaman bir sr sorun yaamtm. Bu yzden aldm bu haber
beni ok etti."
Hastayla yaplan ilk grmeden alnt.
Bay O. problemini ite yaad bir atma olarak sundu. Tanmlamalarna
dayanarak, neredeyse problemini youn i talebi ve otorite atmas
olarak yorumlayacaktm. Hastann titiz tavrlar bende onun kompulsif bir
kiilie sahip olduu izlenimini yaratt. Fakat arlar ve kendi
340
Mide Arlarnn Tutumluluk le Ne lgisi Var?
kendisini tarifi, mide problemlerinin nasl baladna dair yapt
aklamay makul gstermiyordu. Rntgenler ile yaplan tehis gastrite
dayal lseri olduunu ispatlyordu. Bu organik semptom e
karlatrldnda, psikolojik semptomlar geri planda kalyordu. Hasta
sinirlendii zaman bunun nasl hemen midesine vurduu hakknda
konutu. Ayn zamanda arlarnn artmasndan korktuunu syledi. natla
endielerinin ieriinden bahsetmekten kamd. Bu korkular, fiziksel
problemlerinin sonucunu deil aksine ortamn yaratyordu. Terleme
problemlerine gelince, her naslsa Bay O. youn terleme periyotlarnn
kendisine kriz eklinde geldiini ve belki de bastrlm kayglarnn sonucu
olduunu syleyebiliyordu. atmayla nasl baettiini tarif etmek ona hi
de zor gelmiyordu: "atmaya hayal gcm ve bedenim ile tepki
veriyorum. Bu konuda tpk karma benziyorum. Ne zaman sinirlense ba
arr."
Karsndan ilk kez bahsediyordu ve ondan yle bir ekilde bahsediyordu ki
kadn en az kocas kadar hasta sfatn hakediyordu. te yaad
problemlere ek olarak evde de sorunlar olduunun sinyallerini veriyordu.
Bay O. mhendis olarak iyi bir kariyer yapmt ve kendi deyimiyle "artk
birisi olmutu". Altndaki akademisyen mhendisler ve patronu yznden
kendisini bask altnda hissetse de birisi olma duygusunu seviyordu.
Sylediine gre kars alm grevlilii iini brakmt ve kocasyla onalt
yandaki olundan oluan ailesi iin yayordu. Ebeveynlerin ikisi de ok
sosyal grnmyordu. Yar alayc, yar ciddi, bay O. yle syledi, "Scak
yuva ama insan kendi bana daha mutlu."
Onun iin hangi kavramlarn nemli olduu sorulunca

341
hemen yantlad, "Evimizde slogan, 'sofraya konan her ey yenir'di. Bu sz
konusu olduunda annem ve babam hatta teyzem hi taviz vermezdi. Ve
baarnn da ailemizdeki nemi bykt. imdi bulunduum yeri her
zaman zirveyi hedeflemem iin verilen tlere borluyum.. Ve tutumlu
olmakta ailemiz iin nemliydi."
Bay O. FAE uyguladnda ortaya kan da tam bu "tutumluluk" temasyd.
Bu durum onu ok artm gibiydi. Bay O/ya mide arlarn douran
atma durumlarn tanmlamas ve tutumluluk kavram ile olan ilikisine
zellikle dikkat etmesi grevi verildi. Bir sonraki seansta, aadaki
konuma yaand:
Terapist: "Mide problemleriniz ve tutumluluk temas ile olan deneyimlerinizi
gzlemlemek istediniz. Ne kefettiniz?"
Bay O.: " Btn problemleri dndm ve sorular kardm. Ve bu sorular
cevapladktan sonra da gerekten ok cimri bir insan olduumu grdm.
Bu tanmlama beni o kadar sinirlendirip artt ki tm yazdklarm yrttm
ve size getireceimi sylediim dokman maalesef getiremedim. Ama size
yazdklarm syleyebilirim. Ailede son damlay da karmak iin di
macunu tpn yalnzca benim yuvarladm dikkatimi ekti. Karm ve
olum onu ylece brakrlar ve bu beni rahatsz eder. Ve marmelat da
baka bir mevzu. Ne zaman bir kak marmelat alsanz daima bir para
kavanozun kenarna bular. Marmelat ne zaman az kalsa ben kenara
bulaan bu paralar kakla kavanozun iine iterim.
"Baka bir rnek de araba kullanma eklim. Riskli olduundamesela da
yollarndaasla yapmam ama baka zaman yoku aa giderken vitesi
boa alrm.
342
Bylece benzinden tasarruf etmi olurum.
"Bahsetmem gereken bir dier konu da restoranda yemek yemek. Bundan
hi holanmam nk evde daha ucuza ve daha iyisini yiyebileceim,
karm mkemmel bir ahdr, eylere para harcamaktan gerekten nefret
ederim. Ama tekrar bunun benim agzllm maskelemek iin bir
bahene olduunu kabul etmek zorundaym. Darda yediimizde daima
seimimi abuk yapmaya ve ilk nce ben sipari vermeye alrm ki

bylece bir cret limiti belirlemi olaym. Ama byle eyleri hi
umursamayan olum can ne isterse onu yer ve bu daima pahal bir yemek
olur. Verdiim ipularna aldrmamas beni ok kzdrr ve sonra da
midemde bir kaslma olur, bu yemekten sonra gelecek mide arlarnn
habercisidir.
"Ne zaman i yemeine veya dostlarmzla yemee ksak, birinin hesab
demeyi teklif etmesini beklerim veya ayr ayr hesap demeyi nermeye
alrm. Ayr ayr veya ortaklaa demeye karar verilir verilmez de
midemdeki kaslma geer.
"Baka bir ey daha aklma geldi: Evde ufak tefek iler yapmay ve
yapabileceklerimi tamir etmeyi severim. Mmknse eer kullanlm
ivileri, tekrar iime yarar diye dzeltirim. Vidalar, kullanlm ivileri
atmak hi aklmdan gemez. Bu tarz bir sr ey biriktiririm. Bun-larm bir
gn iime yarayabileceini dnrm."
Terapist: "Giysiler ve evdeki dier eyler sz konusu olduunda ne
yaparsn?"
Bay O.: "Giysilerimi uzun sre kullanrm. Sizeonbe yldr giydiim bir
ceketim olduunu sylemitim. Pantolonlar deil tabii. Bir kere buraya
gelirken degiymi 343
tim. Kahverengi ceketin modas gemez. Yllar getike pantolon modelleri
deiir, ama ceketler pek deimez. Ve ie gittiimde de stmdekileri
kirletmemek iin karp, bir niforma giyerim. Sanrm srt arlarm da
bundan kaynaklanyor. im yaklak yirmi kiloluk talar kaldrmam ve
onlara balyozla vurmam gerektiriyor. Onlar karnma yaslayarak kaldrsam
iim kolaylaacak. Ama bunu yapmyorum, giysilerim kirlenip sk sk
ykanmasn diye talar bedenimden uzak tutarak kaldrmaya alyorum.
Bylece tasarruf ettiimi dnyorum. "
Terapist: "Kendinize daha yakndan baktnz. Ama 'Sofraya konan her ey
yenilir' slogan hakknda bir ey
sylemediniz.
Bay O.: "Ah, evet. Kkken yemei sevmeyip, yemek istemediim zaman,
orbam bitirene kadar kede durma cezas alrdm. O srada Dou
Prusyadaki teyzem ile yayorduk. Teyzem kente okumaya gelen kzlara
oda kiralyordu. Kzlarn hepsinin gz nnde kede dikilmem
gerekiyordu, sanrm dokuz ya da on yandaydm. Sanrm bakalar,

rnein patronum, bir konumadan sonra sama bir ey sylediklerinde
onlarn namna utanmamn sebebi bunda yatyor. Toplum nnde meydana
gelen bu tarz bir kk dme ben sz konusu olmasam da ter iinde
kalmama neden oluyor. imdi bile birisi tartimarun orta yerinde aptalca
bir soru sorduunda, iten ie sklrm."
Terapist: "Bunun hastalnzla herhangi bir ilikisini
grebiliyor musunuz?"
Bay O.: "Bana bakcsn kaybettii iin imanlayan birinin hikayesini
anlatmtnz, (terapistpsikolojik ve fi 344
ziksel balantlar rneklemek iin ksaca "John "m yksnden
bahsetmiti). Fazla kilolarm ve gbeimi yemee, i yemeklerine bile
davet edildiimde her eyi yememe balyorum. Yine bu benim
agzllmn bir paras. Yine de hereyi yeyip, bitirmemeliyim, nk
normalde orta boy bir porsiyonla doyarm. Ama para verilecei iin tm
yemei bitirmek zorunda olduumu hissediyorum. Bu da ayn nedenden
kaynaklanyor."
Hartmut O. ile yaplan bu grme ailesinin tutumluluk ve beslenme
taleplerini aka gsteriyor. Benzer davranlarla ilgiliydi, aklamalar
getirdi ama bunlar onun iin o kadar yeniydi ki tutumluluk temas ile
kurduu balantlar onu tekrar tekrar artt. Bunlar vurgulanm bir
tutumluluk kavramnn oyun kurallaryd ve hayatnn birok alann
kontrolleri altna almlard. Bedenine kar tavr da aile ii, sosyal ve i
ilikileri kadar tutumluluu tarafndan etkilenmiti. br alanlar ihmal
etmesine neden olan tutumluluk kavram, belirsiz bir gelecee
yneltilmiti. Bay O. gelecein iini kaybetmesine ve yalyken isiz
kalmasna sebep olacak deiiklikler getirmesinden korkuyordu. Bu
fikirlerin sonucunda, kendi abasyla yapaca birikimlere gvenebilecei
dncesindeydi.
Tutum konusunu enine boyuna tarttktan (gzlem devresi) ve Bay O.
tutumlulukla duygusal gerilim arasndaki ilikiyi grdkten sonra, bu
kavramlarn otobiyografik altyapsn aratrdk (envanter devresi). Bu alan
drtl model boyutlar balamnda aratrdk. Bay O. tek ocuktu. Kendisini
annesinden ok, alkan ve tutumlu bir adam olan babasna yakn
hissediyordu. Bay O. babasna daima sayg duyduunu ama annesiyle sk
sk atmalar yaadklarn syledi. Annesinin sz konusu dzenlilik ol-
345

duunda ("ayn karm gibi") fanatikletiini syledi. "Eer tutumluluum
yznden aileme azap ektiriyorsam, karm ayn eyi dzen tutkusuyla
yapyor."
Hala hayatta olan anne ve babasnn, allmadk derecede dengeli bir
evlilii vard. Bir evlilii ykan sorunlar asla tanmad. Ve onun iin aile ve
evlilik eit derecede -nemliydi: "Eer bir yerden gven duygusu duymam
gerekirse, bunu ancak ailem bana verebilir. Evi geindiren kii olarak d
sorunlarla benim uramam gerekir." Anne ve babasnn dier insanlarla
ok gevek bir ilikisi vard, a-ma babas annesinden bir para daha
sosyaldi. Babas tm zorluklara ramen ailenin yokluk ekmemesini
salamt. te yandan annesi dine ok fazla nem vermiti:" Babam fazla
materyalistti. Daima, 'Damda gezen cennet kuu olmaktansa, koltuunun
altnda hesap defterini tayan bir sere olmay tercih ederim," derdi.
nc devrede, yani cesaretlendirme devresinde, tutumluluun pozitif
grleri ile ilgilendik. Bay O. ok ard, nk eletirilmeyi bekliyordu.
zellikle tutumluluun nasl gvenlik saladn ve bu duygularn bay O.
iin ne kadar nemli olduunu konutuk. Ayn zamanda tutumun onun iin
kendine gven ve bamszlk, zellikle ok yakndan zdeletii bir g
olan ebeveyne ait otoriteden bamsz olmak anlamna geldii gereini
tarttk. Bunlar tartrken bay O, geri planda kalan sululuk duygusunun
farkna vard.
Szelletirme devresinde, bay O.'nun ne srd kavramlara, kart
kavramlar sundum. Bu kltrleraras rneklerle oldu: "Douda tutum-
gvenlik asndan bakldnda dadeiik bir ekil alr. Kii paray sosyal
a-mal kullanr, bylece sosyal ilikilerini kuvvetlendirir ve
346
durum gerektirirse dier insanlar tarafndan baklma hakk yaratr."
Dediine gre gvenlik problemini bu ekilde halletmek bay O. iin yeni bir
bak ayd. Deiik bir bak a-s getiren dier kart kavramlar,
"pahal tutumluluk" yksne benzeyen hikayelerden alnd. ykde
adamm biri tasarruf etmek iin bir yn skntya katlanyordu a-ma
sonunda yine de para harcamas gerekiyordu. (Pe-seschkian, 1977, s.197;
1979, s.105).
Szelletirme devresinde bay O. aile grubu oluturdu, o zamana dek

tedavi, ebeveyn ailesi ve imdiki ailesinin "hayali" ekilde katld bireysel
terapi olarak yaplmt. Ama imdi aile dorudan iin iine girdi. Aile grubu
ile yaplan ilk seansta keskinleen temalar, hala Bay O/nun tutumluluu ve
karsnn dzen tutkusuydu.
Dokuzuncu seanstan sonra, hedef geniletilmesi tedavinin odak noktas
oldu. Bu balamda olay artk tedavi olmaktan kp, bir eit kontroll
kendi kendine yardm haline geldi. Aile topluluu zaten salam bir yapya
sahipti. Hedef geniletmede bay O. ailesiyle uyum iinde, nceden ihmal
ettii alanlar harekete geirmeye alt. Ayn zamanda ar tutumluluk
kavram sertliini kaybetti. Tennis takm iin para harcad, tennis
derslerine yazld ve bylece oktandr istedii ama sama, msrife
bulduu iin bastrd bir isteini gerekletirdi. seyahatlerinde daha
kaliteli yemek yemeye, daha iyi otellerde kalmaya balad ve kk
harcamalardan para biriktirmeye almaktan vazgeti. Daha iyi vakit
geirmeye ve zorlayc tutumluluk huyu yznden yklendii gereksiz
sorumluluklarndan kurtuldu.
347
Esas artc olan gelitirdii sosyal yeteneklerdi. Karsyla birlikte geni bir
arkada evresi edindi ve zaman zaman onlara yemek smarlamak veya
hediyeler almak ona zor gelmemeye balad.
Onikinci seans bittiinde, birbirimize hoakal derken, yle dedi, "Hala
maddi adan kendimi gvende hissetmekten holanyorum. Ama ayn
zamanda karm ve arkadalarmda bana gerek bir gvenlik duygusu
veriyor.
348
3. Annem ve Babam Beni Yanl Yetitirdi
Kii doru syleyebilirhatta babasna bile.
Dou zdeyii
ou kii iin ocuk psikoterapisi u anlama gelir: Terapist ocuun
yetitirilmesi sorumluluunu anne, babann stnden alr ve varolan
davransal ve yaantsal zellikleri dzeltmeye alr. Oysa kii yalnzca
ocuun deil, ayn zamanda aile kurallarnn da hastaln kaynan ve
srecini etkiledii olasln gznne almaya balard. Ve bundan da
ailenin kendisinin tedavi edilmesi gerektii yargsna varlr. Ak bir ekilde
sylersek, ocuk psikoterapisi, ebeveyn psikoterapisi anlamna gelir.
Eer anne ve babann bilinli veya bilinsiz, ocuklar -zerinde nasl etkili
olduklarn gznne alrsak bunu anlamak kolaylar. Bylece ocuk
semptomlarn taycs roln stlenir; belki de gnah keisi haline gelir.
ocuun semptomlar, ailedeki iletiim bozukluklarnn ifadesidir. Yalnzca
ocua terapi uygulamak iki sebepten dolay tehlike yaratabilir: lk olarak,
ceza iermeyen terapi ortam aile ortam ile rekabet etmeye balar ve ikisi
arasndaki ztlk ocuun iinde bulunduu mutsuz durumu glendirir.
kinci olarak, en genel anlamda ocuk terapisi, ocuun davransal
bozukluuna yol aan artlarn, ocuk iin yeni atmalar yaratarak
devam edecei anlamna gelir.
ocuk terapisi bu sebeple, tpk aile terapisi gibi ncelikle ebeveynedaha
sonra terapi grevini stlenecek o 349
lan ebeveyne ynelir. Anne ve baba, ocukla birlikte terapinin duygusal
tarafn kendilerine mal ederler. Kural olarak, sorun ocua nasl daha fazla
sevgi ve ilgi gsterilebilecei deil, hangi ilgilenme ekillerinde hangi
yeteneklerin bastrld veya desteklendii sorunudur. Bu ocukla ilikili
kiiler (anne ve baba) ve terapist arasndaki rekabeti keskinletirir. Terapist
burada mayaya benzer bir ilev yklenmi olur. Kendi kendine yardm
yntemlerini tantr ve balatlm olaylar srecini kontrol eder. Eer anne
ve baba ibirlii yapmaya gnll deillerse, hastaya tek bana terapi
uygulamak daha akllca olur, hem bylece iin iine psikoterapisti katarak
atee krkle gidilmemi
olur.
Uzun vadede, dzeltici bir lt olan yeniden-eitim (psikoterapi) yalnzca
ocuk, ebeveyn ve terapist arasndaki iliki ile snrlanamaz, ayn zamanda
dier eitimsel kurumlar (okul) ve sosyal evre iindeki gayriresmi
"retmenleri" de hesaba katmaldr. Bu durum ocuk iin dosta veya
dmanca olabilir. Belli durumlarda, anaokulu ve ilkokul retmenleri anne
ve babann vekilleridir, onlarn yerine geerler. Toplumun baar talepleri
yznden, bu retmenler de bireysel gerek yeteneklerin gelimesini
isterler. Bu ekilde davranarak atmalar uyandrabilir veya azaltabilirler,
ve belli bir dereceye kadar bir takm terapiye ynelik ilevi yerine
getirebilirler.
Annesi ve oniki yandaki olu terapiye bavurdular, nk annesi artk
onunla baedemiyordu. "Anne anlatt," Bu olana ne oldu bilmiyorum. Son
birka ylki geliimine bakarsak, korkarm ki bydnde yasad bir
sulu olacak. Para koyduumuz kutudan geceleri byk miktarda para

alyor ve sonra da hereyi inkar ediyor. Okul 350
Annem ve Babam Beni Yanl Yetitirdi
dan ikayetler geliyor ve kendinden byk ocuklar ile kavga ediyor.
Olum babasna dkn olduu iin, kocam ve ben onun akln bana
getirmek iin bir numara yapmay denedik. Kocam iinden izin ald ve bir
salk iftliine gitti. Olumuza babasnn onun hareketlerine ok zlp,
kalp krizi geirdiini ve dinlenmek iin gittiini syledik. ocuk sululuk
duydu, ama bu durgunluk uzun srmedi. Eitim danman ve bir
psikologla birka seans yaptk ama bir yllk tedaviden sonra deien bir
ey olmad...."
Olay olann azndan dinleyelim: "Para aldmda, ok zlyorum ve

doru drst uyuyamyorum. Okuldan gerekten nefret ediyorum. Akam
devlerimin bana oturduumda, huzursuzlanyorum."
Olann dikkat ekici davranlar okula, okulla balantl problemlere ve
ara sra yapt hrszla ilikindi.
Farkllama Analiz Envanteri (FAE) aadaki alanlarn atma ykl
olduunu ortaya kard:
Dakiklik: "Mark, okuldan ktnda hemen eve dnmyor. Tm
yapabildiim, yemei onun iin scak tutmak ve ban derde sokmamas
iin dua etmek..." "Olum eskiden benim eve dnmemi beklerdi.
devlerine yardm edeceime dair ona sz vermitim. Fakat genellikle i
yerinde bir ey kyor ve ona haber veremediim iin Mark saatlerce beni
beklemek zorunda kalyordu...."
Dzenlilik: "Eskiden hizmetimiz vard. Ama artk dzenli gelmiyor. Ama
olumun en azndan odasn temiz tutmak aklna gelmez."
Drstlk: "Bu bizim en byk problemimiz. alma huyunu kimden
rendi bilmiyoruz. Eer bunu srd-351Pozitif Aile Terapisi
rrse, artk ona gvenemeyeceiz. Ve bir gn byk bir ey alp, hrsz

damgas yiyeceinden korkuyorum...."
alkanlk (Okul): "Okulda mmkn olan en az almay gsteriyor. Kafas
daima baka eylerle megul. retmeni ona eer byle devam ederse
asla mezun o-lamayacan syledi..."
Tutumluluk.Taray nasl kullanacan bilmiyor. ald parann hepsiyle
arkadalarna oyuncaklar alyor, kendisine bir kuru bile harcamyor... Ona
istedii zaman bizden para alabileceini, almasna gerekli olmadn
syledik. Yine de gizlice almaya devam ediyor.... Hi harlk almad.
Neden alsn ki? Zaten bir eye ihtiya duyduunda bizden isteyebilir..."
liki: "Neredeyse hi arkada yok. Yalnzca okuldan iki ocuk ile yakn ama
onlar da uygun ocuklar deil. Eve ok ender arkada getirir. Genellikle i
arkadalarmz davet ederiz. Mark sitem ederdi, 'Hep yallar.'"
Olann drst olmay, akranlar ile iliki kurma ve onlarn ilgisini ekmek
gereksinimiyle Uikiliydi.Mark iin para anne, babas kadar arkadalarnn
da ilgisini ekmenin yollarndan biriydi. Ama asla onlarla gerek bir
arkadalk kurmay renemedi. Onun anne babasna, zellikle annesine
duyduu gven, hrszl yznden onlarn gvenini yitirmeden ok nce
sarslmt: Mark annesini saatlerce beklemek zorunda kalyordu ve
bylece okulun o kadar da nemli olmadn dnmeye balad, nk
annesi de okul konusunu fazla nemsemiyordu. Anne ve babasnn
sululuk duygular, problemler ba gsterdiinde Mark' baka okula
transfer etmelerine sebep oldu. Sonuta ksa srede bir sr okul
deitirdiler.
Annem ve Babam Beni Yanl Yetitirdi
Burada da olan belli bir mesaj alm oldu: "Baarl olmak zorunda
deilsin. ler yolunda gitmezse biz hallederiz." lk bata, olann terapisi
baarsz oldu. Olaylarn sorumlusu gibi grlen ebeveyne kar terapist
olanla ayn safta yer almak zorunda grlyordu: "Annem ve babam beni
yanl yetitirdi. Elimden ne gelir?" Terapist zamanla olann dert orta
oldu. Olan, anne ve babasna syleyemedii eyleri onunla paylat. Ona
bir sr yetenee sahip olduunu ve evresindekilerin ve sonunda
kendisinin syledii kadar kt biri olamayacan gsterdim.
Ama terapinin yk aslnda anne babadayd. Anne terapiye dahil edilmedi
ama "terapiye ynelik grevler" stlendi. Belli zamanlarda bana
danyordu. Yirmibe seanstan sonra terapi bitirildi.
353
4. Ar imanlk
Midenizin te birini yemekle, te birini de imekle doldurun ve geri kalan

te biri bo brakn; sonra bir eye kzdnzda, fkeye yer kalm olur.
Dou zdeyii
Psikosomatik hastalklar sz konusu olduunda, atmaya ynelik
davranlar ve deneyimlere bal kavramlar incelemekte fayda vardr.
Kavramlar yalnzca dramatik psikolojik deiikliklerde deil ayn zamanda
kt alkanlklar sonucunda ortaya kan durumlarda da atmann
merkezidirler.
Krkdrt yanda, 1.70 boyunda ve 138 kiloluk bir teknisyen olan John F. bu
durumun tipik bir rneidir. Ar imanlk vakalarnn ounda grld
gibi burada da metabolizma bozukluuna dair bir kant yok. Bir yandan
John fazla kilolar yznden byk sknt ekti. Alt ay boyunca diyabet
tedavisi grd ve ayn zamanda bariz yksek tansiyon belirtileri gsterdi.
Ama te yandan, imanln kaderi olarak kabullenmiti. Aile doktorunun
a-r srarlar sonucunda terapiye balad. Doktor onunla u-zun sre
ilgilenmiti,
ama
diyetlerin,
salk
iftliklerinin
ve
zayflama
merkezlerindeki orularn ie yaramadn grd. John geldiinde, terapiyi
gereksiz bulduu izlenimini verdi. lgiyle odadaki mobilyalar inceledi ve
beni aka grmezden geldi. Terapinin balangc ok zordu. Hasta ailesi,
ii ve imanl yznden kendisine glnmesi 354
An imanlk
ne alk olduu hakkndaki bir iki genel yorumdan baka bir ey
sylemedi. imanlk yznden komplekse kaplmadn iddia etti.
Terapist: "Anne ve babanz en ok neye deer verirdi? Yemek, okulda
baar, ailenin bir arada olmas m? Veya herkes kendi kafasna gre mi
davranrd?"
John: "Daima okul konusuyla ilgilenirlerdi. Ama -zellikle yemekleri bir
arada yemee nem verilirdi. Annem mkemmel bir ahyd. Bir eye
zldm ya da endielendiim zaman bana daha iyi davranr ve en
sevdiim yemekleri yapard." [Ailesinin yemek alkanlklar hakknda
konumak ona ac veriyormu gibi John burada konumay durduruyor.]
Terapist: "Evdeki durumu hangi slogan belirliyor-du?"
John: "Evde bu konuda phe yoktu, slogan yleydi, emek bedeni ve
ruhu bir arada tutar'. Ne zaman yemek istemesem bana 'Sofraya konan
her ey bitirilir' dendiini net bir ekilde hatrlyorum. Eer le yemeimi
bitiremezsem, kalanlar akam tekrar stlp, nme konurdu. Onu yemek
istemezsem, 'baka bir ey yok'denirdi. nme konan her lokmay krnt

brakmadan bitirmek zorundaydm. [John dalgn dalgn gler.] Bir restorantda yediimiz zaman terr estirirdik. Yediimiz onca yemek! Kendi
sloganmz vard: Hestorantn sahibine bireybrakmaktansa hastalanana
kadar ye. 'Bugn hala bu kural uyguluyorum. irketimim dzenledii
pikniklerde, asla yiyecek artmaz; hepsini ben yerim. Arkadalarm benimle
dalga geer: 'alp srt ars kazanmaktansa, yeyip gbek yapmak daha
iyidir.' "(John halinden memnun glmser; alnnda ter birikmitir.
355
Hastann yiyecek ve beslenme ile ilgili kavramlar ocukluuna dek
uzanyordu. Burada John iin byk nem tayan bir deneyime rastlyoruz.
Dokuz yandayken babas lm. Sava zamanym ve ardndan sava
sonras krizi balam. Yiyecek ok az olduu iin annesi devaml ikayet
ediyormu, "Bizi doyuran, evimizin direi kocam da ld, imdi ne
yapacaz?"
Babann rol eve ekmek getiren kii olma fonksiyonunda somutlam ve
bu baba kavram hep John'un aklnda kalm. Bylece yiyecek sembolik bir
zellik kazanm. Yiyecek John iin babasyla badatrd bir gvenme ve
gvende olma sembol haline gelmi. Eve ekmek getiren kiinin lm
olmas ve bilin altnda a kalma fikri, John'u kendisini tekrar tekrar
yeterince yemek olduuna ikna etmeye itmi. Bu yzden mmkn
olduunca fazla yemi ve her lokmayla birlikte gl bir gvenlik
duygusunun tadn kartm. Byle davran ailenin yiyecek geleneklerine
uyuyor. Anlattna gre bugn bile bykannesi yeterince yeyip
yemediine dikkat ediyormu. Gece vardiyasn bitirip sabah eve
dndnde, yemek yemeden yatamyordu. Hatta yemek yemediini
farkederse bykannesi onu uyandryordu.
Bu kavramlar toplam, John iin mazeret olmann tesinde anlam ifade
ediyordu. John bunlar byk lde belirlenmi bireysel imgesinin, ispat
olarak gryordu. Bunlarla zdeleebiliyordu nk bu kavramlarla
bymt ve nk bunlar ilginin, gvenliin ve baarnn zetini temsil
ediyordu. Bu kavramlar onun gdlerinin, hedeflerinin ve isteklerinin
ounun iinden getii sisteminin merkezini o-luturuyordu. Bu kavramlar
onun iin snrsz anlam tadka, tm kilo verme giriimleri sonusuz
kalyordu. John'n atmayla baetmek iin tercih ettii alan bedeniyle
olan ilikisiydi. Boazna dkn, yemek konusunda ince
-356
An imanlk
bir zevke sahip ok iyi bir ahyd ve oburdu. Bedenin ar nemsenmesi

yznden, sosyal iliki alannda buna bal bir eksiklik vard. Annesi,
bykannesi ve bir iki i arkadandan baka dostum diyebilecei kimse
yoktu, inandrc bir tavrla ne srd bir mazereti vard: "Her hafta
mesai yaparken arkadalara ve misafirlere nasl vakit ayraym? Hem
misafir arsam ne olacak? lk nce masraf kacak, sonra yemek ikram
edilecek ki bu beni imanlatyor." John gerekten de bir alkanlk ve
tutumluluk rneiydi. Sk sk mesaiye kalyordu ve prim veren vardiyalar
almaya dikkat ediyordu. Bu bariz alkanlk tutumluluu iinde kk
salmt. Bu ihtiya yine tandk bir kavrama ilikindi: daima yeterince
yiyecee sahip olmasn salayacak byklkte bir maddi destee sahip
olmalyd. Bu balamda John sava mahkumlar hakknda anlatlan
hikayeleri hatrlad, bu insanlar serbest kaldktan yllar sonra bile
yastklarnn altna bir para ekmek koymadan uyuyamyorlard. Uzun
zaman nce ektikleri al akllanndan karamyorlard.
Yemek yemesini ve oburluunu anlatrken gsterdii canlla ramen
insanlarla iliki kurmak onu kabuundan karamyordu. insanlarla iliki
kurmann insann doasnda olduuna ve yemek ihtiyac kadar iliki
yeteneine de sahip olduuna dair yorumlardan ok etkileniyordu. Ama bu
iddialar onu bu konu hakknda konuturmaya yetmiyordu. Onun bu tek
tarafll bana emirlerin paylamyla ilgili bir yk hatrlatt. Bu ykde
"Ye, i ama arya kama," emrinin yalnzca ilk blmne uyan hocay
anlatr. Hoca bakalarna ikinci blm uygulatm ama kendisi ilk blm
kabullenmi. Bu yky John'a anlattm. Bunu bahane ederek bana nasl
kzarkada olmasn arzuladn ama d grn yznden henz ciddi
ve srekli bir ilikisi olmadn anlatt. Burada da tutumluluu serden hayr
karmasna
357
yardm etti: "Karm olsayd bana pahalya patlard." Ama nceki konuma
tarznn aksine John bunlar gzlerinde a-layc bir parltyla ve ciddiye
almadan syledi. Kart kavram olarak ve kavramlarn geniletmek iin,
Douda insan ilikilerinin ne kadar nemli olduundan, aile ilikilerinin
geniliinden ve sosyal ilikilerin nasl kiinin gvenlik duygusunu ve
zsaygsn zenginletirdiinden bahsettim. Farkllama balamnda
dnerek, John tutumluluu ve yemek alkanl arasndaki balanty ve
neyincelikle len babas ve sosyal ilikileri iin temsil ettiklerini grd.
O ana kadar gzlem ve envanter devresine odaklanmtk. Bu devrede John
problemini tand. Durumsa cesaretlendirme ve szelletirme devresinde,
John nce tereddt ederek, deneysel olarak ama sonra merakla ve
cokuyla yeni bak alar denedi. Terapiyi braktmzda durum buydu.

Beinci devre, hedef geniletme tabii tasa-lanmt ama o aamada John'a
daha
fazla
yardm
edemezdim,
etmem
de
gereksizdi.
|
Gerek terapi onbe seans srd. Son yedi seans bo- f yunca, John evde
diyet uygulad.
Terapi bittikten alt ay sonra, John tekrar ofisime geldi. Canl ve taze bir
izlenim veriyordu ve ayn sakin ve emin tavr devam ediyordu ama
bunlarn dnda onu tanmak hayli zordu. Otuz kilodan fazla zayflamt,
artk spor yapyordu ve sportif etkinliklerde bulunaca byk bir seyahat
planlyordu. Tansiyonu normaldi ve artk diyabet tedavisi grmyordu.
Zayflad iin metabolizmas yalardan kurtulmutu ve midesinin
salglad inslin gerekli miktar karlyordu. 6u yalnzca, iradesinin
sonucu deil, tavrn deitirmesi ve kavramlarn geniletmesi sonucu
baard bir eydi.
358
5. Kalp Nevrozu
Bir ey syleyip bu yzden kt saylmak, hibir ey sylemeyip eek
kadar aptal saylmaktan iyidir.
Dou zdeyii
ranl, otuz alt yandaki Behzat byk bir turizm irketinin sahibiydi.
Birka yldr Almanya'da yayordu ve bir Alman ile evliydi. Bana
psikoterapi iin geldiinde, ardnda servenli ve uzun bir bbi tedavi
yolculuu brakmt bile. Be yldr, denge sorunu, badnmesi, baarlar ile kendini gsteren dolam bozukluklarndan, sol tarafnda kalp
arlar, dzensiz nabz, depresyon ve kayglara kadar uzanan bir dizi
rahatszlk ekiyordu. Bu semptomlarla, imdiden Almanya ve ran'da bir
sr doktoru artmay baarmt. Fakat hibiri Behzat'n problemlerine
dair fiziksel bir neden bulamad. Kalp hastalklar iin hazrlanm ilalarla
yaplan tedavi sorunlar hafifletmedi; tersine dikkati gitgide daha fazla
kalbin stne ekti. Hastalk daha dikkat ekici bir hale geldi. Problemin
psikolojik rahatszlklardan kaynakland anlald zaman psikolojik ilalar
kullanld. lk nce, Valium ve Librium, daha sonra antidepresanlar verildi.
Ama bu tedavi de tekiler gibi istenen sonulan vermedi.
lk grmede, hastann duyarl, anlayl, son derece kibar ve dnceli bir
insan olduu ortaya kt. Bana problem yaratt, bama dert at iin
devaml zr diledi. Ama hepsinden fazla bana aka bamllk isteini

belirtti: "Siz benim son umudumsunuz." Tek ocuk olan
359
Behzat, dediine gre, neredeyse sadece kadnlarsevgiyle ve retici bir
ekilde stne den kadnlartarafndan bytlmt. Behzat' srayla
martan bu kadnlar, annesi, anneannesi, evlenmemi iki teyzesi ve baz
kuzenleriydi. ok kkken "kadrnlar"nn ilgisini ve sevgisini kazanmay
bilen bir apkna dnmt. Yeterince sert bir erkek olmad
sylendiinde bile, ailesindeki kadnlar onun iin kavga edip kendini
ispatlamaktan daha -nemli olmutu. Hatta daha sonralar bile etrafnda
erkek-lerdense kadnlar olmasn tercih ettiini syledi. Evde bir sr
kadndan oluan dzen sorunsuz iliyordu.
Be yl nce Almanya'ya gelip, bir Almanla evlendiinde, sorunlar balad.
Fakat atmada olduu gerek kii kars deildi. FAE ikisi arasnda baz
atmalarn olduunu gsterdi, ama gerekte problem hasta ile onun
"yal kadnlar" arasndayd. Eskiden olduu gibi, bir karar alacaklar
zaman, alverilerinde, kk veya byk sorunlarnda, seyahat
planlarnda ve bu tip eylerde Beh-zat'n yardmc olmasn istiyorlard.
Ama imdi ondan istedikleri bunca ey karsnda aresiz kalmt. Onun
problemi asla hayr diyememekti. lk grmede aadaki diyalog da yer
ald:
Behzat: "Artk dayanacak gcm kalmad. Bam ok kt aryor."
Terapist: "Bir sr ey cannz skyor. Baarnzn sebebi bu."
Behzat: "Bundan eminim. Beni rahat brakmyorlar." Terapist: "Sizirahat
brakmayan kim?" Behzat: "Annem, teyzelerim, anneannem. Benden
devaml bir eyler istiyorlar. Kendime ve aileme ayracak hi vaktim yok."
360
Kalp Nevrozu
Baars, akrabalarnn stne yd beklentilere ve dertlere dair
Behzat'n verdii iaretti. Seanslarn sonunda, atmasnn merkezi
olduunu dndm Behzat'n kibarlk problemine dndm. Bu durum
onun duygusal birikimi, gvenlik ve anne tarafndan tannma isteinden
olduu kadar bireyseliddiasndan, bamszlndan ve drstlnden
kaynaklanyordu;
Terapist: "Hi onlara her eye birden yetiemeyecei-ni sylemeyi denedin

mi?"
Behzat: "Bu sz konusu olamaz. Benim iin ok ey yaptlar. Onlar
incitemem. Bu ekilde onlar krmak ktlk olur, aklma bile getirmem."
Behzat iddetle tepki gsterdi. Grne gre sululuk duygusu, endie,
bastrlm tepkiler ve arptlm minnet borcu ile dolu hassas bir noktaya
dokunmutum. Bir dahaki seansa hazrlk olsun diye ona dev olarak bir
ran atasz syledim: "Sylediin ey yznden kt bilinmek, hibir ey
sylemeyip eek kadar aptal grnmekten iyidir."
teki seansta Behzat hemen u konuya girdi: "Bu ataszne bayldm.
Gerekten tam benim durumuma uyuyor. Sk sk derdimi sylemeyip,
kendimi aptal bir eek yerine koydum. Arabada bu ataszne deiik
besteler uydurup, ark gibi syledim. Karm neden gldm bilmedii
iin buna bir anlam veremedi. Her naslsa kendimi rahatlam
hissediyorum.." Bu hevesine ramen Behzat'm cann skan eyler vard:
"Eer ne dndm sylersem, onlar bana ok kzar ve buna
dayanabileceimden pek emin deilim."
Bu dnceler Behzat'm hatr saylr lde saldrganlk hissettiini
gsteriyordu. Barajda biriken sular gibi,
361
saldrganl da kibarln dost yznn gerisinde birikiyordu. Ve barajn
yklacandan korkuyordu. Bu bastrlm glerden o kadar korkuyordu ki,
onlara drst ve a-k bir davranla gelecek bir rahatlama bile
yaratmyordu. Bir dahaki seansa dev olarak, ona aadaki ataszn
verdim: "Barp arandan deil, ba nnde sessiz durandan kork."
Behzat bu dev zerinde uzun sre dnd. "Aklma taklan bir ey var.
Eer bu gerekten doruysa, o zaman bir ey hakknda fikir belirtmektense
her eyi iime atarak daha fazla fke, kzgnlk ve saldrganlk
biriktiriyorum
demektir."
Bu yorumla birlikte Behzat, ncellikle bilisel alanda, yeni bir bak as
deniyordu. Bu terapinin dnm noktas oldu. Sonraki seanslarda, ona
"Teekkr etmek iin bir neden" yksndeki gibi devler verdim.
Behzat'n atmalarna ve onu rahatsz eden faktrlere kar igr
kazand akt. Bak asn deitirerek, atmalar hakknda baka
cevaplar da elde etti; zellikle kendisinin ve bakalarnn istekleri arasnda

ayrm yapmay rendi. Tedavi oniki seansta ve sekiz ayda tamamland.
Terapi konumalarna zellikle katmadmz dolam bozukluklar ve kalp
rahatszl a-zald. nemli depresyon durumu ortadan kalkt.
362
6. "nsanlar Ne Der?"
Sessizliinizden bir kez piman olabilirsiniz ama sylediklerinizden daha sk
pimanlk duyarsnz.
Dou zdeyii
Otuziki yamda bir kadm benden bir grme yapmamz rica etti. ok k
giyinmiti ve zerimde zarif bir bayan etkisi brakt. Ama her naslsa sinirli
tavrlar ve huzursuzluu d grnn zedeliyordu. Psikolojik tedavi
isteini yle ifade etti: Bir sredir hibir ey yapamadn syledi.
"Kendimi bitmi, bo ve bunalm hissediyorum. Artk hibir ey ilgimi
ekmiyor ve herey canm feci skyor. Sekse tamamen ilgisizim. Son
zamanlarda kocamdan boanmann daha iyi olacan dnyorum."
Aslnda hasta umutsuz bir izlenim veriyordu ve durumunun umutsuz
olduunun, onun iin yaplacak bir ey olmadnn sylenmesini
bekliyordu.
Bir randevu ayarladk ve bir dahaki sefere kocasn da getirmesine karar
verdik. Kocasn gelmeyi kabul edeceine dair pheleri vard, ama buna
ramen kararlatrlan saatte ikisi de geldi. Ama imdi roller artc
ekilde deimiti. Problemlerinden yaknan hastann kendisi deildi. Onun
yerine kocas kendisini ac eken ve terapistin desteine ihtiya duyan
taraf olarak sunuyordu: "Karmla aramzda iki duvar ve drt tane de
elikten engel var ve o-na ulamama imkan yok. Bu yzden ok ac
ekiyorum." Kars onun yaknmalaryla ilgenmiyormu gibi yana dnp
makyajn dzeltmeye balad. Kocas devam etti, "Bu
-363
durum biz evlendikten hemen sonra balad, yani be yl
nce."
"Bu benim hem zel yaammda hem de ite sorunlar yaamama sebep
oldu. Hassasm, sabrszm ve daha nce yapmadm hatalar yaparken
yakalanyorum," diye devam etti.
O zaman kavgaya yol aan durumlar bana anlatmalarn istedim. Bunu

izleyen konumada, atmayla baet-menin drt eklini ve Farkllama
Analiz Envanterini (FAE) kullandm.
Kars bu sorumu balama noktas yaparak, bir dizi o-lay byk bir iddetle
anlatmaya balad. O kadar duygusal konuuyordu ki kocas zayf itirazlar
ile ona yetie-miyordu: "Evlendiimizden beri kocam beni hizmeti gibi
gryor. Bir bankada iyi bir iim vard. Kendi bama insanlarla dar
kabiliyordum. Ama bugn hallar spr-mek, bulaklar ykamak ve
koltuklar dzeltmek iin varm," dedi ve gerekten de kalkp halnn
saaklarn dzeltmeye balad. Kocas itiraz etti, "Aptalca davranma." Ama
kars bu itirazndan etkilenmiti. "Kendimi kle gibi hissediyorum. Kocam
da paa. seyahatlerinde tm dnyay geziyor, bir sr deiik insan
tanyor ve ben burada oturup, Sinderella'y oynuyorum," dedi.
Kocas szn kesti, "Btn suu bana ykleme. Her sabah altda kalkmak
zorundaym. Sen ne zaman kalkyorsun? Kendi kahvaltm kendim
hazrlyorum. Ve saat onbirde seni aradmda, genellikle hala yatakta
oluyorsun."
Bu sulamalar kadna fazla gelmi gibiydi. Bastrama-d bir fkeyle, krc
olmaya balad, "te bu, sebep tam da bu. Eer erken kalkarsam, btn
gnn anlamsz oldu 364
"nsanlar Ne Der?"
unu biliyorum ve kendimi
dnceldenim iin ok fazla."
evileri
ile
motive
edemiyorum.
Bu
Bu noktada bir hizmetinin ie yarayabileceini syledim. Tepkileri her

ikisinden de artc bir ittifakt. Hemen ikisi de bu fikre itiraz etti: "Bu ok
pahal, ie yaramaz ve anne babamz ne der? Bu fikirden hi
holanmazlar."
Ondan sonra anne ve babasnn nerede yaadn ve ne sklkta onlar
ziyaret ettiklerini sordum.
Kocas yant verdi, "Annem ve babam buradan 250 mil tede yayorlar ve
ylda iki kere bizi ziyarete gelirler."
Her naslsa anne ve babann gerek etkisi ve iftin onlara duyduu sayg
arasnda bir ztlk var gibiydi.
Daha sonraki konumalarda tm bunlarn ne anlama geldii ortaya kt.

Temizlik ve dzenlilik hakknda konuuyorduk ve her ikisinin de bu
davransal alanlara byk nem verdiini grdk.
Ondan
sonra
kars
aadaki
deneyimi
anlatt:
"Kocamn
i
arkadalarndan biri bize geldi, ben her eyi hazrlamtm. Odada
yrrken, parmaklarn pervaza srd ve irenerek toza bakt, sonra da
parmaklarn yle fledi [Ayn hareketi taklit ettiler]. Ve yle dedi, 'Ev ii
yaparken hi yorulmuyorsun herhalde.' Bu olay beni ok incitti.
Kaynpederim ve kaynvaldem de ayn eyi yapyorlar. Hep yetersiz bir ev
kadn olduumu bana gstermeye altklarn hissediyorum."
Burada kocas sze kart: "te ben de bu yzden her ey dzenli olsun
diye srar ediyorum. Anne ve babamn nnde ikimizin de sulu duruma
dmemizi istemiyorum. Evimizde iler karmak bir hal aldnda kendime
'nsanlar ne der?' diye sormak zorundaym." Burada kocas evliliklerindeki
anahtar atmaya parmak basm oldu. "nsanlar ne der?" cmlesi onun
iin bakalarna her eye
- 365
ramen karsn idare edebildiini ispat etme abasyd. arkadalar ile
mkemmelliyetilii, ite ve evde "lekesiz" olmasn gerektiriyordu. Ayn
kavram, farkl bir bak asndan olsa da kars iin de geerliydi.
"nsanlar ne der?" sorusu evliliklerini kara bir bulut gibi sarmt. Bu korku
hayatlarnda hep var gibiydi. Eksik olan ise bu endienin doru olup
olmadnn farkna varmakt. Bu sebepten dolay, aile kavramn pozitif
yntemin iine aldm. Bu kavram yalnzca tek bir noktada yeniden formle
ettim: "insanlarn gerekten ne diyeceklerini kendiniz bulun." ifte
kendilerine uygun gelen biimde davranma ve daha sonra bakalarnn
gerek tepkilerini gzlemleyerek bunlar not etme grevi verdim. Bu
yazdklarn bir dahaki seansta bana gstereceklerdi. Odak noktas, iftin
bakalarnn nasl tepki vereceklerine dair dnceleri deil, baka
insanlarn gerek tepkileri zerindeydi.
ki farkl yk anlatarak, iftin bu prosedr daha iyi anlamalarna yardmc
olmaya altm. lk yk "Teekkr etmek iin bir sebep," drstln
bakasna kibarlktan daha fazla yardmc olacan gsteriyordu. Nezakaet
einizi koruyabilir ama onu genellikle yanl ynlendirir. kinci yk,
"Herkes iin doru olan yapmann zorluu", iftin ok sk yaptklarn
hatrladklar herkesin her eyi olmann zorluunu anlatyordu. Bu yk, kii
ne yaparsa yapsn bakalarnn onun yaptklarnda eletirecek bir ey
bulabileceklerini anlatyordu. Hatta insan yanl yapacam korkusuyla
hibir ey yapmasa bile eletirilmekten kurtulamaz. Zaman zaman birinin

ayana basmamz kanlmazdr. Yine burada insann bazen baka bir
insann dostluunu kaybetme riski ile yaamasn renmesi gerektiini
gryoruz.
366
'nsanlar Ne Der?"
Bir sonraki seansta ift dier insanlarla yaadklar deneyimler hakknda
konutular. Bakalarnn ne dneceini bulmak iin eitli teknikler ve
stratejiler denediler. Tartmalara girdiler, komularma ve i arkadalarna
fikirlerini sylediler ve hatta onlar ziyarete gelen anne babalarna kendi
dncelerini atlar.
nc seansta, kocas hayretle, "Sandm kadar kt deilmi.
Bakalarnn hakkmdaki dncelerini rendikten sonra, kendi kafamda
kendimi ok daha kt grdm anladm.O kadar da kt fikirlere sahip
deillermi. nsanlarn drstlnden ektiimden daha fazlasn kendi
kibarlk saplantmdan ekmiim" dedi.
Kars ekledi, "Komik olan insanlarn beni krk ylda bir eletirmesi ve bu
eletirilerin artk beni rahatsz etmemesi."
Drt ay sren sekiz seanslk terapi esnasnda ift, birbirleriyle ve anne
babasyla ilikisini deitirmeye ve atma alanlarn halletmeye alt.
Zorlu problemlerin kart kavram sunulur sunulmaz hallolmas onlar kadar
benim iin de artc oldu.
367
7. Edebi Kavramlar: En Sevdiiniz Yazar Kim?
Bakalarna yardm etmeyenler, doktorun yardmna
muhta olurlar.
Dou zdeyii
Aile ve psikoterapi zerine yazlm eserler, somut kiisel ilikilerin kiinin
yetitii evreyi belirledii izlenimini verirler. Ama bu kiisel ilikilerin yan
sra bireylerle ilikili ve tabii onlarn da tesine uzanan kavramlar ana
balyz. Hayali kiilerin de kavramlar vardr ve bu kavramlar kiinin
kavram sisteminin iine dalbudak salp, ya onlar glendirir ya da
sorgularlar.
Bu nedenle edebiyatm nemi byktr. Edebiyat, toplumun kavramlarnn
ve ideolojilerinin nemli bir blmn bir araya toplad kaynaktr.
Bylece simgesel bir rol stlenir: Edebiyat okurun ne dnp, hisettiini

yanstr. Bu sebeple edebi kavramlar psikoterapinin nesnelerinden biri
haline gelirler. Bunlar, bireyin alg yaplarna ve atma-ykl
kavramlarna dair ipular verirler. Kii kendisini sadece somut aile grubu,
akran grubu, v.b iinde bulmaz, ama ayn zamanda kavramlar araclyla
felsefik olarak aktarlm "biz duygusu"na bal hayali bir grup iinde de
bulur. Bu ortak mitolojiye dair gr kazanmak iin, kiinin hangi ortak
mitolojilere tutunduunu ve hangi dnya grleri, filozoflar, dini liderler,
ideolojiler, yazarlar veya bilimsel yaklamlar ile en azndan ksmen
zdeletiini sormak gerekir. Bu sorgulama terapide byk nem tar,
n 368
Edebi Kavramlar: En Sevdiiniz Yazar Kim?
k tercih edilmi kavram sistemi deitirilmez deildir. Dahas, eer kii
kavram destekleyen deneyimlere eilirse ve baka kavramlar sorgulayan
kavramlara gvenirse, bu sistem devaml onaylanmay gereksinir.
Psikoterapi tedavisinde, problemler ve kiilik yaplan ile hastann tercih
ettii yazarlar arasndaki bariz ilikiyi gzlemleriz. rnein ciddi kimlik
bunalm geiren bir dizi hastann Nietzsche ve Hermann Hesse'i en
sevdikleri yazarlar olarak setiklerini buldum. Bu hasta grubunun iinde
jenerasyon atmalar olan hastalar, alkolikler, izofrenler ve depresyon
geiren hastalar vard. Bu kavramlar kiiye yaam boyunca elik eder
veya byme sanclarnn tipik belirtisi olarak grlr. Bunlar kiinin
yaamyks-nn iine
kararak, bir
"psikolojik
durum bilgin
oluturmanza" yardm eden karakteristik zellikler haline gelirler.
Hasta veya bir grup insan iin bu tarz bir balant oluturursak, bir yazar
veya belli bir edebi kavram tercihi, bu kesin tan kural deildir. Edebi
kavramlar ayrmamzn gerek sebebi, ncellikle tanya ynelik bir
aratrma deil, hastay daha iyi anlamaktr.
Elli
alt
yanda
bir
mhendis
emeklilik
sorunlar
yznden
muayenehaneme geldi. Depresyon geiriyordu. Koltukta kaskat oturup,
ifadesiz bir yzle ve ksa kesik kesik cmlelerle sorunlarn anlatt. Bunalm
ve ktmserlik yanstan buruuk bir maske takm gibiydi. Hi konukan
deildi. Syledii ok az ey ise yalnzca hastal hakknda bilgi veren
kk sloganlard: "ki yl nce kalp krizi, konsantrasyon gl.
Doktorum emekli olmam gerektiini sylyor." Bu ikayetlerin ve ksa bir
zyaam hikayesi haricinde, kefedilecek fazla bir ey yoktu. Psikoterapide "verimsiz hasta "olarak tanmlanan, konuma di 369

lini susmak iin kullanan kiilerdendi. Dorudan soru sorarak fazla bir ey
renemediim iin, atmaya nasl tepki verdiini belirlemeye altm.
Sosyal ilikilerinde duygusuzluu reddetmesi karsnda ok oldum
Hasta: "Eve geldiimde, huzur ve sessizlik isterim." Terapist: "Karnz ve
ocuklarnzla ilgilenir misiniz?" Hasta: "Yapamam ve dahas yapmamay
tercih ederim."
Terapist: "Daha yirmi ylnz olduunu farzedelim. Bu kadar izole ve yalnz
yaamaya devam etmek ister
misiniz?"
Hasta: "Elli alt yldr byle yaadm, yirmi yl daha byle devam edebilirim.
Kadere kar elimizden bir ey gelmez. Neysek oyuz. Geriye dnemeyiz."
Terapist: " Bundan baka ne yaparsnz?"
Hasta: "Kitap okurum."
Terapist: "Sizin iin mahsuru yoksa ne tarz kitaplar o-kuduunuzu
renebilir miyim? En sevdiiniz yazar
kim?"
Hasta: "Schopenhauer!"
Terapist: "Onun hakknda zellikle ne anmsyorsunuz?"
Hasta: "Benim iin ok ey ifade eden bir sz vardr:
'Kader desteyi kartrr, biz oynarz.' Terapist: "Bu szler size ne anlatyor?"
Hasta: "Hereyin kader olduunu ve bizim fazla bir ey yapamayacamz.
Her zaman sessiz, iine kapank bir insan oldum, bunu deitiremezsiniz!"
Terapist: "ranl air Saadi'nin buna benzer bir deyiini biliyorum: 'Bir gn
herkes lecek olsa bile, kafan aslann azna sokma!'"
370
l
Edebi Kavramlar: En Sevdiiniz Yazar Kim?
Hasta (bir mddet sustuktan sonra): "Bu versiyonunu daha nce
duymamtm."(Tekrar susar ve dnceli grnr, ilgilendii aka belli
oluyordu.)
Terapist: "Schopenhauer'in yan sra en sevdiiniz yazar kim?"

Hasta: "Gottfried Benn. O da kaderiyle baa kmakta pek baarl
olamad., melankoliye kapld... ama yazarak tekrar dengesini buldu."
Terapist: "Ondan niye bu kadar holanyorsunuz?" Hasta: "zntlerini
anlayabiliyorum, yaayabiliyorum. Ve benim iin ok anlaml bir cmlesi
var: 'Sessizlik gerekten daha fazladr.'"
Terapist: "Bu deyi yaamnz nasl etkiledi?" Hasta: "Kendi kendime de
mutlu olabilirim. Neden karmla kavga edeyim? Herkes kendisinin neyi
yapp ne yapmamas gerektiini bilmeli."
Terapist: "Aklnza baka hangi yazar geliyor?" Hasta: "Goethe. Eckermann
ile yapt konumalarda yle demi, 'Ne olursa olsun, hayat gzeldir.
'Ama bu cmleyle aram iyi deil. Bu benim dndklerimin tam tersini
ifade ediyor."
Aratrmann hedefi olmad zaman ve edebiyat hakknda ve onun iideki
kavramlar hakknda konuabildiinde hastann daha rahat ve ak
konuabildiini farket-tim. Kendisini anlatmaktansa, Schopenhauer veya
Benn' in fikirlerini anlatmak onun iin daha kolayd. Hasta cmlelerinde,
yapacamz terapide zerinde alabileceimiz bir dizi atmann altn
izdi. Sergiledii aklk -zellikle iine kapank kiilii, sk azll ve
kendi i dnyasn ilgilendiren konular hakkndaki suskunluu gznne
alndnda artcyd. Bu tartmada gerek 371
ten psikoterapi yaplp yaplmayaca henz belirlenmemiti. Ama hasta
ok ak yrekli grnyordu: "im gerekten de hayatmn odak noktas,
emekliliin iyi bir fikir olup olmadn henz bilmiyorum."
Giderken, ona Saadi'nin szn yazmam istedi ve ekledi, "nk bunun
zerinde biraz daha dnmek istiyorum." Tabii bireysel tanmlamann bu
ekli biyografik verilerin gerek bir tarifini yapmaz ama bir yandan kiinin
belli bir psikolojik gelimeden gelen alglarnn ve yaklamlarnn nemli
zelliklerini sunarken te yandan bu geliimi (e-beveynin temel kavramlar
eklinde) tantr ve bunlar (kiinin kendi tutum ve davranlarna ynelik
kavramlar) olarak netletirir. Edebi gelenek; belli bir durumdan domu ve
rnek tekil eden, anlamaya yardmc olan ve benzer yaam durumlarnn
yorumunu resmeden bu tarz kavramlarla doludur. Belki de bu iliki
edebiyat ve sanatn bizimle bu kadar gl iletiim kurmasnn
sebeplerinden biridir. Bunlar bizim iin nemli olan durumlar ve
problemleri yanstrlar ve rehber olarak kullanabileceimiz balantlar
aa karrlar. Edebi kavramlar, neredeyse sonsuz bir kart kavram ve

kiinin ufuklarn geniletebilecek kavram kaynadr. Bu kavramlar,
atmalarn doduu yorumsal senaryolara yeni alternatifler sunar. Bu
anlamda, bir edebi kavram yeni bir k altnda grmek iin baka
yazarlarn ve airlerin szlerinden veya ayn airin szlerinden yararlanrz.
Yukarda bahsettiimiz hastann durumu, ilikilerin kltrel sisteminin,
kiinin kendisim anlamay renmesine yardmc olan aka belirtilmi
kavramlar ierdiini gsterir. Tabii hangi kavramlarn seildii sz konusu
geliimsel artlara baldr. Ve bu artlarn bir blm de sosyal srecin
iine gmlm aile altyapsdr.
372
9. Blm
Aile Gelenei
ve Kimlik
1. Geleneksel Nevroz
HERKES N DORU OLANI YAPMANIN ZORLUU
le scanda bir baba, olu ve eei ile Kean'n tozlu yollarndan
geiyordu. Baba eee binmiti, olu da yular tutuyordu. Yoldan geen biri
"Zavall ocuk, ksack bacaklar ile eee yetimeye alyor. Bu adam
olann koarak kendisini paraladn grd halde nasl byle tembel
tembel eein stnde oturuyor? "diye sylendi. Bu laflar babann iini
szlatt ve eein srtndan indi ve olan eee bindirdi. Ama ok
gemeden yoldan geen bir bakas sesini ykseltti, "Ne ayp! kk velet
orda padiah gibi otururken, zavall yal babas yannda koturup
duruyor." Bu szler olan yaralad ve babasndan yanna oturmasn istedi.
Peeli bir kadn szland, "Hi byle bir ey grdnz m? Hayvana byle
zulmetmek. Zavall eein srt km, bu ie yaramaz ihtiyarla olu da
sanki divanda oturuyorlar- vah zavall hayvan!" Bu eletiriye hedef olan
baba ve oul birbirlerine bakmlar ve hibir ey demeden eekten
inmiler. Ama daha bir ka adm gitmilerdi ki adamn biri onlarla alay etti,
"Allah'a kr bu kadar aptal deilim. Neden iinize yaramayan,
binmediiniz bu eei peiniz sra gezdiriyorsunuz?" Baba eein azna
bir avu ot vermi ve elini olunun srtna koymu. "Ne yaparsak yapalm,
buna kar kacak birileri oluyor. Sanrm neyin doru olduuna kendimiz
karar vermeliyiz."
375
"... Ama atalarmz bize rnek tekil etmeli dedimse de bunun ilk istisnas
onlarn hatalarn tekrarlamamaktr." Ci-cero'nun Grevlerin Kitab adl
eserinden yaptm bu alnt, nmzdeki blmn slogan olabilir.
Aile, terapide kendisini sunar ve birbirleriyle olan etkileimlerinin
kendilerine zg ekillerini sergiler. Bu etkileim ekillerinin kaynaklarn
kiisel deneyimlerde ve ailenin ortak gemiinde buluruz. Bunlar kkler
gibi, somut aile durumunu ap, nceki nesillerin gemiine kadar uzanrlar. Bir ailenin iinde bulunduu durumu anlayabilmek iin anne va
babann aile kkeninde varolan artlar, ortam bilmek gerekir. Bu noktada
aile bykleri ile ilgileniyoruz demektir ve aile gemiinde daha da geriye
gidip, semptomlarn, atmalarn geleneine ve bunlar zme
yntemlerine ulaabiliriz.
Bu yntemde iki durum ortaya kar: lk olarak kii, tarihsel bir ekilde
gelimi ve bu yzden kesin deil ama greli anlama sahip zelliklerin
farkna varabilir. stn-kr baklp, "kaltmsal", "doal" ve "karaktere
bal" olarak etiketlenen birok eyin kkeni aileden iletilenlerde yatar.
Bunlar aratrmayanlarn gznden kaarlar. kincisi, Kii bu aile
geleneklerinin iletilmesini salayan ileyii daha iyi anlar. Bunlar "bir st
rtbenin kurallar" dr ve ailenin kavramlarnn ne kadar zorunlu olduunu
ve ne kadar ballk gerektirdiini belirlerler: "Kiinin fikrini deitirmesi bir
eit ihanettir veya karakter zayfldr"; "Dn sylediklerimden bana
ne?"; ve "Pozisyonumu tekrar tekrar dnmeliyim."
Kiisel sorumluluk balamndaki sululuk sorunu deiik bir k altnda
grlebilir. Aile yetkilerinin altyaps-376Geleneksel Nevroz
na bakarak kii topluma aykr veya ahlaksal olarak sorgulanabilir grlen
davran ekillerini anlayabilir.
Kiisel yaam sresince, aile ii ve sosyal etkileimlerde ve bir nesilden
tekine aktarmlarda younlaan veya deien kavram ekillerinde,
"kaltm" szc asl anlamn bulur. Ailesel aktarmm kat formlar
aldnda ve tek ynl gelenek ok ynl ile yer deitirdiinde bile
kken kiinin tanmn yapmak iin gerekli bir faktrdr. Sha-kespeare,
Kral Lear'de yle der: "Atalarn kmseyen bir insan, kendisine asla kk
salamaz." Eski kabile ilikilerinin ve klana duyulan sorumluluklarn
dalmas, aile kkeninin sosyolojik nemini snrlamtr.
Grnmeyen sadakat (Boszormenyi-Nagy ve Spark, 1973) ve topluluklarn

birbiriyle ilikilerini damgalayan ailevi ve kltrel kavramlar balamnda,
"kabile" hala kiinin kimliine hatr saylr etki etmektedir.
377
2. Kavramlara Tutunmak veya Onlar Deitirmek
ocuu kendi bildiklerinizle snrlamayn, nk o baka bir zamanda
domutur.
brani zdeyii
Ykseltmek (terfi ettirmek) szcnn Hegel diyalektik-lerindeki anlam,
ayn anda hem korumak hem de deitirmektir. Burada atmalarla
balant noktalar buluruz. Korunmu kavramlar aile balln glendirir;
deitirilmi kavramlar ise ayrlma (kopma) ilemi veya ailenin yeniden
yaplandrlmasyla elele gider. ki nesil arasndaki gelenein kaynama
noktas haline gelir. eitli sadakat anlaylar dolaysyla da bir sadakat
atmas vardr. rnein, eer kii babasnn veya annesinin nerisi
arasmda bir seim yapmak zorunda kalrsa ortaya stesinden
gelinemeyecek bir problem kabilir. Byle bir karar ani ve kesin sonular
dourur: "Kzm da ayn karm gibi klksz biri haline geldi. Onu elbise diye
giydii
paavralarla
ortalkta
dolar
grdmde,
kzmadan
duramyorum," diyor krk yanda, st dzey memuru bir ailede
yetimi ve bir mzisyenle evlenmi devlet memuru bir baba. Benzer
ekilde, elerden hibiri aile kkenine olan sorumluluklarbyle bir
deiim beraberliin kendi kimliini oluturmasna yardm edecek olsa bile
brakmak istemezse, eler kendi kavramlarna sk sk tutunurlarsa, o
zaman aileye ballklar atma sebebi olabilir: "Kocam da ayn babas gibi
ok bilmiin teki. Benim de kendisi gi 378
Kavramlara Tutunmak veya Onlar Deitirmek bi titiz olmam istiyor.
Annem ve babam beni rahat bir ekilde yetitirdikleri iin ve samimiyet ile
insan ilikileri onlar iin okulda iyi not almaktan daha nemli olduu iin
gurur duyuyorum, "bunlar yukarda szn ettiimiz devlet memurunun
karsnn problemi kendince tarif e-derken kulland szler.
Tepki vermenin bir dier eklide aile geleneklerine ba kaldrmaktr. Bu
reddedi eitli ekillerde olabilir. Ebeveyn otoritesiyle savamakla
sonulanabilir: "Evden ilk ayrldmda, en nce yaptm bir okul
arkadam daireme gtrp onunla yatmak oldu. Ondan holandm bile
sylenemez, ama onunla yattm nk anne ve babamn, bu yal iffet
abidelerinin yasaklad bir eyi yapmak istiyordum." Bu szler seksi dini
nedenler yznden yasaklayan, st dzey memur bir anne babann

onsekiz yandaki kzlarna ait.
Ayn zamanda kii ailesine olan balln braktn aklayarak ve baka
sosyal sistemler ile balar kurarak da geleneksel kavramlara kar
klabilir. Buna somut bir rnek de, politik ve dini inanlarn, kuak
atmas ile i ie gemi olmasdr. rnein, kii ebeveyninin kavramlar
ile savar ve kendi kavramlarn kurup onlar aile ve toplum otoritesine
kar at savata ispat etmek ister. Tabii olaylara bu ekilde bakmak
atmalarn ieriklerini ihmal edip, birlik ve beraberlik psikolojisinin nemli
bireysel zelliklerini tanmlar. Yine burada szn ettiimiz ileyi birka
kuaa yaylabilir ve ebeveyn ideolojisini reddedi aile geleneinde hala
geerliliini korur. Yirmi iki yanda bir renci uzun ve acl
yzlemelerden sonra burjuva, materyalist ve dzenin bir paras olarak
sulad ailesinden kendisini uzaklatrmt. adam olan baba 379
s kendi iini kurmutu ve olu tarafndan tamamiyle yanl anlaldn
hissediyordu. Ama bu atma babayla kaynpederi arasnda da aynen
yaanmt. Kaynpeder iiydi ve bir sosyalistti, damadnn hrslarn tasvip
etmiyordu. Ve bylece bykbaba ve torun babaya kar birlik olunca
kuaa yaylan bir atma ortaya kt. Politik grlere sahip bir problem,
psikososyal ve ailevi sorunlara dayanan bir atmayla balantl geldi.
Psikoterapi ve aile terapisi, ncelikle bu ikincisi ile ilgilenir. Kiisel ve ailevi
yaklamlarn bilincine varldnda, politik istekler ve politik tartmalar
daha farkllam bir ekilde yap-landrlabilir. Kiinin babasyla atmas
baka, sosyal a-dalet problemi baka eydir. Bu ikisi arasnda ayrm
yapabilmek yapc bir atmaya sahip olmamz salar. O zaman atma
yalnzca yzleme ve sessizlie dnen bir nefret olmaktan kar.
zlebilecek veya en azndan belli bir yere kadar netletirilebilecek
insanlararas bir problem haline gelir.
Bu noktada ailenin geleneini incelemek olay netletirmeye yardmc olur.
Evlat kendisini aileden soyutlanm hissetmektedir. Bykbabas onu
terapide yer a-lan aile grubunda desteklediinde, ailenin politik ve felsefik
gelenekleri iinde kendisini daha iyi arlayabildi.
380
3. Kararsz Kuak atmas
Altn Anlam, bu dnyay sevmek, yaamda iyi eyler yapmak ve gelecek
dnyay arzulamaktr.
Saadia Gaon
ki insan aile kurduklarnda, kendi kavramlarn da beraberlerinde getirirler.
zel dzenlemeler yaparlar. Ya onlar uzlatran ortak kavramlarn
gelitirerek canl bir iliki kurarlar ya da saygn ailelerine duyduklar
sadakatleri yaayacaklar senaryoyu belirleyebilir (Boszormenyi-Nagy ve
Spark, Sperling ve Sperling, 1976). Elerden biri ya da her ikisi kendi
ailesinin kavramlarna skca tutunur ve iliki iin salam bir zemin
bulmakta zorlanrlar. Byle bir ortamda byyen bir ocuk da eitli
zorluklar yaayacaktr. Eer annesinin kavramlar ile zdeleirse, babasn
reddeder. Eer babasnn fikirlerini benimserse, annesine ters der. ocuk
kimin deerlerini kabul ederse etsin, her zaman sululuk duyacak, anne
veya babasn incittiini dnecektir. Ve bu sululuk duygusuyla birlikte
yanl en ksa zamanda dzeltme gereksinimi duyar. Ayn durum kii
ailesini ap, dier insanlar veya topluluklarla balar kurduunda da
yaanr. Ama burada bir seim yapmak yerine birey iki sandalyenin
arasnda kendisine de yer aabilir.
Kavramlar kuaktan kuaa aktarlabilir. Genellikle kavramlar kendilerini
birka kuak srdrrler ve bu durum sosyal ve ailevi artlar temel
deiiklikler geirirken ve eski dzen bu deiime ayak uyduramadmda
problem yaratr.
381
KAVRAMLAR LK TUZAKLARI HALNE GELDNDE
Aile geleneklerine, bunlar uzun sredir geerli olsa da sk skya tutunmak,
insan kmaza srkleyebilir. Geleneksel kavramlarn, her zaman bireye
grnmese de, kendine has kararszl, karmakl vardr ve bu
karmaklk bir sr zntye sebep olabilir.
Kiinin kat aile kavramlarn benimseme gayreti her zaman takdir edilmez.
Aslnda kii ou kez aileden kovularak da cezalandrlabilir.
382
4. lm Sizi Ayrana Dek
Eer her ey sizin istediiniz gibi deilse, onlar olduklar gibi kabul edin.
Dou zdeyii
Krk yandaki, Hilda L. yirmi bir yl evli kaldktan sonra kocasndan
ayrlmt. Boanma onda o kadar byk bir ykma yol at ki intihar
etmekten baka kar yol bulamad. ntihar giriiminden sonra fiziksel
olarak iyiletiinde, psikoterapi iin bana geldi. Ben de gsterisiz ve

sradan bir kadn izlenimi brakt. Biraz tombulcayd ve kk gri bir fareye
benziyordu. Giysileri dzgnd ama evde dikilmie benziyordu. Yumuak
bir sesle bana problemlerini anlatmaya koyuldu. Ara ara iini ekip
alyordu, "Artk hi uyuyamyorum. Bittim. Boandmdan beri kendimi
insan gibi hissetmiyorum. Tm bunlarn nasl olduunu dnp
duruyorum ama bir aklama bulamyorum. Aklm olanlar bir trl almyor.
ok mutsuz ve zgnm. hafta nce o kadar ktydm ki gerekten
lmek istedim. Uyku haplarm yuttum ve her eyi bitirmek istedim...."
Sorunlar boanmasndan iki ay sonra balamt. Neler olmutu? Hastamn
kocas evlilik d bir ilikiye girmiti. Bayan L. bununla baa
kamayacan dnd. Kocasnn sadakatsizliinin onda at yara ok
derindi. Bu fikri ailevi ve dini kavramlar ile desteklenmiti. Onun iin
sadakat eler arasndaki gvenin temeli ve evlilik iin en gerekli eydi.
Depresif ve baml kiilik yapsna lene kadar sadk kalma kavram da
elik e 383
diyordu. Anne ve babasnn ona sunduu rnek bu kavram glendirmiti,
nk dar aile ereveleri iinde onu d etkilerden korumu ve bu
erevenin dna kma giriimlerini sessizce onaylamadklarn belli
etmilerdi. yesi olduu kilisenin ahlak deerleri sadakati savunuyordu ve
evlilikte ihaneti gnah ilan ediyordu. Bu altyaps yznden kocasnn
ihanetine tahamml edemedi. Burada ilk iliki kapan kapanm oldu.
Hasta fiziksel grnne hi nem vermiyordu. Evine mkemmel bakt
halde, kendisini ihmal ediyordu. Kendi ailesinde grd gibi, zaman
zaman akraba ziyaretleri ve alveri dnda evden kmyordu.
Doumgnleri ve tatilller dnda misafir armaktan holanmyordu. Seks
sz konusu olduunda ise ok tutucuydu: "Niye sslenip pslenip sokak
kadn gibi davranaym ki? Bu benim tarzm deil." Anne ve babasnn
istekleri dorultusunda yaamaya alan kk bir kz gibi davranyordu,
insanlardan holanan kocas iin bu, cinsel doyumu ve sosyal ilikileri
baka yerlerde, hatta hayallerinin onu srkledii yerlerde aramasna yol
aan bir sinyaldi. Karsnn dolayl yoldan sebep olduu bu davran
yznden, karsnn geri ekilmesi ve boanma ile cezalandrlmt. Af
dilenmesi ve bir daha bunu tekrar etmeyeceine dair verdii szleri kars
duymad bile. Bu sorumsuz davran karsnn gznde onu sonsuza dek
gvenilmez klyordu. Ama ayn zamanda Bayan L.'nin kaytsz artsz
sadakat istei geri tepti. Sadakat prensibine kr krne ball
dllendirilecei yerde boanmas yzndensadk olmad iin deil,
buna yol at iineletirildi. Ailesi ona kar cephe ald. En ok da ona
sadakatin nemini reten rahibe teyzesi tarafndan knanmak arna

gitmiti. Bayan L.'nin anne ve
384
lm Sizi Ayrana Dek
babas, ailenin onu boanm bir kadn olarak barna basmayacan
aka belli ettiler. Onlara gre bencilce yalnz kendisinin hakl olduunu
iddia etmemesi gerekirdi. Her ey bir yana emredilenin "lm sizi ayrana
dek" olduunu hatrlattlar. Bylece ikinci iliki kapan da kapanm oldu.
Birdenbire hasta tek basma kalmt ve deerleri yznden kocasndan
ayrld ailenin de desteini yitirmiti. Sonu, hayal krkl, yalnz kalma
korkusu ve kendisine adaletsiz, ikiyzl bir ekilde davraruld
duygusuydu. Kendisini son derece zgn hissediyordu, en azndan intihara
teebbs edecek kadar.
Terapi, hastann varolan kavramlar tanmasna ve bir ekilde hastaya
sorunlarn zmesine yardm edebilecek alternatif kavramlar retmeye
ynlendirildi.
385
5. Yanl Yol
Asla birleemeyen paralel izgiler gibi deil; emberin merkezine giden ve
orada birleen izgiler gibi olalm.
Dou zdeyii
Toplumumuzda eitim kelimesi genellikle "baar iin eitim" ile
eanlamldr. Bu artc sklkta tipik bir iliki kapan ile karlamamza
sebep olur.
Baarl bir mimar kendisinden yedi ya kk bir kadnla evlenmiti. Ona
her eyi sunmak istiyordu. Hayallerindeki evi yapabilmek iin makine gibi
alyordu. Neredeyse hi bo vakti yoktu. Fazla mesai genel kurald ve
yorgun argn eve geldiinde karsna baarlarndan ve kaydettii
ilerlemelerden sz ediyordu. Dediine gre karlnda sevgi, ilgi ve
gvenlik bekliyordu. lk balarda kars bunlar kabul etti. Terkedemedii bu
altm kafeste bir e ve anne gibi yayordu. Sekreter olarak eski iine
dnme veya kocasnn ofisinde alma nerilerini kocas kendisine
yaplm bir hakaret gibi alglyordu: "Ben sana bakamazmm gibi!"
Grnte mkemmel yaantlar sabun kp gibi snverdi; ocuksu
bir sanat ile grmeye balad. Kocasnn dediine gre bu adam daha
st ocuuydu ve tm yapabildii gsteriten ibaretti. Bu adamn karsna
kendisinin veremedii bir eyi verdii gerei ok sonralar kafasna dank
etti. Bu sanatnn karsna verebildikleri hayal ve zamanyd. te yandan

kocann rendii ey; scaklk, sevgi ve ilginin baarlar ve alkanlk
sayesinde kazanlabileceiydi. Bu kavram o 386
Yanl Yol
nun kendisini ie adamasna ve bir ilikinin tamamen farkl kriterlere
dayandn gzard etmesine sebep olmutu. Anne ve babasndan ald
iyi niyetlere dayanan e-itim, ertelenmi ateleme sistemi yznden iliki
tuza haline gelmiti. Bu e seimi ve evliliini ekillendirme biimi
yznden kendi kendisine kurduu bir tuzakt.
Kii psikoterapinin, kendi kendine yardmn veya e-itimin hangi dalyla
ilgileniyor olursa olsun, bu iliki tuzaklarna kar uyank olmaldr. Gerek
yetenekler, model boyutlar ve atma ile baetmenin drt ekli, bu
tuzaklar ortaya karmaya yardm eden keif aralardr.
387
Erf.:i
6. Emanet Edilen Kavramlar
Mutluluktan zntye gemek bir dakika; zntden mutlulua gemek
yllar srer.
Dou zdeyii
Kavramlar insan ilikilerinde aleni veya kapal bir ekilde kurallar olarak
yer alrlar. Belli bir yere kadar kii kavramlarn ak ve ksa bir ekilde
ifade eder, "Dzenli olmak yaamn yarsdr." Ama te yandan, insanlar
kavramlarnn farknda olmadan yaar. Kii duvarda hafif eri duran bir
resmi hemen dzeltir, ortalkta tozun zerresini brakmaz ve ancak ev
istedii kadar temiz ve dzenli olduunda rahat eder. Kavramlar kuaklar
arasmda da bu duruma benzer, iki tarafl bir ekilde aktarlr: Kii istedii
tarz dzeni syler ve ona gre yaar, eini veya ocuunu szde pasakll
yznden cezalandrr ve dier kii onunla zdeleene kadar veya kaana
kadar ayn konuda srar e-der: "Artk kaynvaldemi evimize davet
etmiyoruz. Devaml karmn ideal bir ev kadn olmadn gstermek
zorunda. Karmn ne kadar dikkatsiz olduunu gstermek iin hibir frsat
karmaz."
Mikrotravmalar, u szde kk ayrntlar raslant eseri deildir. Sosyal

evredeki belli kavramlar temsil ederler. Anne ve baba ocuu
kklnden beri etkileyen kiiler olduklanndan, ayn zamanda
mikrotravmalar iin ilk hassas noktalar da hazrlarlar. Kavramlar ak
etmeden, onlar "damla damla" aktarrlar. Ondan sonra bu fikirler ocuun
deneyimlerinde birleirler ve kavramlara dnrler.
388
Emanet Edilen Kavramlar
ocuk nasl davranp nasl davranmamas gerektiine; neyin iyi neyin kt
olduuna dikkat eder ve bu bireysel kavramlar sahip olduu kendi imgesi
ile birletirir:
"Annem eve zamannda gelmek zorundayd. Yoksa ben korkardm. Ben de
eve tam vaktinde gelmek zorundaydm; yoksa annem merak ederdi ve
beni cezalandrrd. Eer dakik olmazsam, dierleri bana ok kzard ve
beni reddederlerdi."
*
Bu olaylar zincirini, dakiklii ilk emir yapp, ardan almay gnah ilan
ederek ailesini kurban eden otuz be yanda bir hastann durumunda
gzlemledik.
Buna benzer ekilde, bebeklikten itibaren kavramlar ile besleniriz ve sonra
kavramlarmz kendi artlarmzn belli zelliklerine gre yeniden ekillenir.
Ama kavramn geliimi yalnzca bireyin zgemiinde deil, birka nesil
srecinde de aa karlabilir. Bir kavramn nedenlerini aratrdmzda,
sadece onu inceleriz. Kavram; bir insanda, onun ebeveyninde ve sosyal
altsis-temlerde ve sosyal adan kabul edilmi davran kodlarnda ne ekil
alr?
Bir kavramn kiinin yaam boyunca ve hatta kuaklar boyunca nasl
deitiini ve ekillendiini renmek iin boylamsal bir aratrma
yapabiliriz. Kavramlara bu ekilde yaklamak, bir bireyin gemiine ait
kklerine ve kendisiyle ortak yanlar olduunu hissettii topluluu
aratrmak demektir. Burada insan "kk salmak" ve "kklerin olmamas"
deyimlerini anlayabilir. Bir insann bireysel ve topluluk kimliinin gemiine
giri tkandnda, o kii kklerinden koparlm olur. Aile aacn izmek
iin insan genellikle biyolojik kaltmn sralar. Bazen bunun a-mac asalet
gibi sosyal bir snfa veya belli bir rksal gruba
389

(Ari) olan kuaklar boyu srm bir yelii devam ettirmektir. Bazlar nl
bir kiiyi atalar arasnda sayabilme-yi prestij belirtisi olarak grr. Ama bir
zamanlar Plu-tarch'n dedii gibi "yi bir aileden gelmek ho bir eydir ama
baar yalnzca kiinin atalarnn houna gider."
Son zamanlarda baz sosyal topluluklar, tarihsel ve sosyal durumlarn
tanmlayabilmek iin ortak gemileri ve kkenleri hakknda dnmeye
baladlar. Ayn zamanda bu kiinin, belli bir dereceye kadar toplum
tarafndan damgalanm geliim zincirinin bir halkas olduunu da ak eder.
Pozitif Aile Terapisinde, kavramlarn aile aac, geliimsel artlar
barizletirmeye yardm eder. Bir aile aac ya da aile emas bir iftin
atalarn gsterir. Benzer ekilde bir kavram aile aac, anne ve babann
ocuklarna torunlarna geirdii bir kavramdan kaynaklanan geliimi ierir.
Bu yntem, bir kavramn geliimini incelemek iin -nemlidir ama terapi
iin pratik deildir. Bylece bu teknii atalarn tablosu iin kullanrz: hasta
veya hasta aile ile ie balarz ve atalar iin geerli olan kavramlar
hatrlamaya alrz. Atalara ait bir tablo ve aile aac arasndaki farka
ramen, tamamen doru olmasa da "kavram aile aac" terimini
kullanyoruz.
Gerek yetenekler ve atma ile baetmenin drt ekli, gemie yaplan
yolculukta bize rehberlik eder. Aile aktarmnda geriye gittike, bir aile
yesinin hangi kavramlar temsil ettiini ve yaam sresince bunlarn nasl
deitiini aratrrz. Bu sorulan ocuk kuann, ebeveyn kuann,
bykanne ve bykbaba jenerasyonunun yelerine ve hatta dolayl
olarak onlardan nceki kuaklarn yelerine de sorarz.
390
7. Eski Yasaklar
Neden Tanr Adem 'i yalnz yaratt? Bize tek bir yaam yok edenin tm
dnyay yok etmiesine sulu olacam ve tek bir yaam kurtarann ise
tm dnyay kurtarma-sna deer kazanacan gsterebilmek iin.
Talmud
Bir ailenin yeleri benimsedikleri dini fikirlerin tartlmazlnn nemini
fark ettiler. Yirmi drt yandaki bir a-dam Katolik bir kzla evlenmek
istediinde gerek bir atma ortaya kt. Anne babas ve kardeleri artk
Protestan geleneklerine bal olmadklarn ve kilisenin samalk olduunu
iddia ettikleri halde, bu farkllk sorun oldu. Terapiyi yalnzca problemi nasl
zebileceimiz sorusuyla snrlayabileceimiz halde, ben bir adm teye

gittim ve aile ile birlikte onlarn dini kavramlarnn geliimini aratrdm.
"Asi" dnda ailenin tm bir noktada hemfikirdi: bir Katolie ok fazla
gvenilmezdi. Kendilerini bildiklerinden beri, ailede Katolikle evlenen
olmamt. Kavram aile aacn oluturmak, byk byk babalara kadar
uzanan bir dedektiflie dnt. oktan unutulmu bir aile dokman
bulundu, ailenin her iki kolunda da Fransz Protestan (Huguenot) atalar
vard. Baba tarafndan byk bykbaba, dokmanda sz geen bir ka
Protestan papazdan biriydi. Protestanln iddetli bir savunucusu olarak
tannyordu. Bykbaba ise devaml kiliseye giden inanl Hristiyan bir
iadamyd.
391
Ama anne ve baba kiliseyle olan balarn byk lde gevetmilerdi.
Tabii tm ocuklarn kiliseye kaydet-tirmilerdi ama bunun haricinde bsen
gibi, dinin yalan olduunu dnyorlard. Ama yine de Katolikler
tarafndan srlen atalarndan onlara miras kalan Katolik nefreti hala
geerliliini koruyordu ve oullarnn sorunuyla birlikte iddetli bir
atmaya dnmt. Aile gelenei akla kavuturulup, anlaldktan
sonra anne ve baba bu kavramn yaratt bilinsiz fikirleri grdkten
sonra, Katolik nefretiyle glgelenmemi sz konusu soruna dnebildiler.
Kavram aile aacnn rehberleri, inan/din, iliki, a-dalet ve drstle ait
gerek yeteneklerdi. O an bo grnen bir sr istek, arzu ve tepkiler
aslnda aile aacnda takip edilebildii iin anlam kazanan kavramlard.
Ama bu anlam birka kuak ncesinde bulunuyordu ve daha sonralar belli
bir yere kadar aa kabilmiti.
392
8. Tehlikeli ay
nsanlar iyi gnde birbirlerine dosta davranrlar.
Dou zdeyii
On yldan beri Avrupa'da yaayan ranllara baktmda, benzer kavram
geleneklerini farkl bir kltrde gzlemleyebildim. Topraktan kan fosiller
gibi kendilerini bile artan kavramlar ortaya kt. Almanya'da ziyaretime
gelen ranl bir mhendis bana yle demiti, "Bir Bahai olduunu
rendiimde mideme bir sanc sapland. Gerekten kendimi hasta
hissettim. tiim ay bitirebile-ceimi sanmyordum. Neredeyse
kusacaktm."
Bu iddetli duygusal tepki beni artt. Misafirim ii'ydi. Birbirimize daima

iimiz derdi, bu yzden bu tepkisinin nedenlerini aratracak kadar bana
gveniyordu.
Misafirim, bir tek szcn anlamadan Kuran sureleri ile dua eden
babasyla nasl sk sk kavga ettiklerini anlatt. Kendisi bunu kabul
edemiyordu ve Kuran kursuna gittiinde dini yazmalar aratrd. Ama bu
bana kar duyduu, onu fiziksel olarak hasta edecek kadar kuvvetli tepki
iin yeterli sebep deildi. Bu srrm anahtar mhendisin bykbabasmda
bulundu. Genliinde bykbaba dinle fazla alakalyd ve baz Bahai
tarikat mensuplar ile tanmt. Ama hemen sonra onlarla olan ilikisini
bitirdi. Arkadalarndan birka Bahai olmutu ve kendisi bu inan
deiimini pheyle ve endieyle karlyordu. Bu tepkilerin kayna o
zamanlar ran'da yaygn olan bir a393
klamayd. Mollalar, Bahailerin aynda insanlar kolayca etkilenir hale
getiren ve kendi inanlarn savunmasn engelleyen sihirli bir toz
bulunduunu sylyorlard. Mhendis bunlar ocukken babasndan ve
bykbabasndan duymutu. Sonuta Bahailerle arkadalk etmekten ve zellikle onlarn gizemli ayn imekten kanmt.
Burada da yine aile tarihi iddetli bir semptoma dokunuyor. Mhendis
bulant krizi geirmeden nce, bir gn beraber ay iip, dini konulardan ve
ran'daki politik gelimelerin yol at sorunlardan konuuyorduk. Tam o
anda Bahai olduumu rendii an hatrlad. Bunu izleyen bulants,
tehlikeden kurtulma abasnn sembolik bir ifadesiydi. Bilinsiz olarak,
"organ diliyle", "tehlikeli ay" dan kurtulmaya alyordu. Bu tepkisinin
kkeninde yatan ailesinden ona geen dini kavramlarn yaratt sululuk
duygusuydu. Bunlar tartmalarmzda onayladk. Dini inanlarna ramen
baz pheleri olduunu ve bir Bahai ile beklenmedik bir ekilde
karlamasnn onun iin iki misli tehdit ierdii gereini konutuk.
Bu balantlar ilgisini ekti. Bu konu stne uzun sre konutuk. Birka
hafta sonra bana gderdii mektupta dier meslektalar ile benzer
problemler yaadn ve onlarn fanatizminin ve nyarglarnn kendisini
ok endielendirdiini yazyordu.
394
9. nsan Bakalarn Yaralayabilir mi?
Evden hi kmayan bir insan, tm yaamn hapiste geiren bir insana
benzer.
Dou zdeyii
Aktarlan kavramlar bir insann kavram aile aacna birka nesil sresince
elik edebilirler. Bu kavramlardan bazlarnn kkeni, deneyimlerini
kendilerinden
sonra
gelenlere
aktaran
aile
yelerinin
nemli
tecrbelerinde yatar. Ama baka kavramlar ncelikle felsefi ve dini
sylemlere dayanr. Aile iinde o kadar arla sahip olurlar ki, aile
kendisini onlara gre ayarlar. Ailenin de stnde olan bu kavramlar, aile
yelerinin ayn inantan insanlarla ilikilerini olduu kadar farkl
dncelere sahip insanlarla olan ilikilerini de belirler.
Burada grup ii ve grup d ilikilerin birka kuak boyunca sabit kald
grlebilir. Bu kltr veya toplulua zg kabul edilen aile yaplan iinde
geerlidir. Bu yaplarn ve ilikilerin sreklilii ve dayankll kavramlardan
kaynaklanr. Aadaki olay bireyin yaamnda birdenbire zel bir anlam
kazanan aktarlm bir kavram rneidir.
Bir tp rencisi dolam bozukluklarndan ikayetiydi. Psikoterapi tedavisi
srecinde iddetli vicdan atmalarndan bahsetti. nsanlar zerinde
neter veya ine kullanmasnn mmkn olmadn syledi. Ondan sonra
bu korkuklarn arkasmda yatan kavramlar aratrdk. Sosyal adan, baka
insanlar yaralamay yasaklayan bir emir sz konusuydu. Hastann
durumunda, ailesindeki dini gelenekler bu emrin altn izmiti. Hasta
Musevi'ydi ve bu inana gre Tanr'nn imgesi olan insan yzne keskin bir
metal ile dokunulmas yasakt. Bu gr asndan, sofu
395
Museviler ya hi tra olmazlar ya da bunu tahta bir jilet ile yaparlar.
Hastamz doktor olmak istiyordu. Tpta doktorlarn insan bedenine yara
amalarna izin verilir ve zaten bu gereklidir de. Ameliyat, ine yapmak v.b
tpta gndelik uygulamalardandr. Bedenin yaralanmamas gerektiini
savunan sosyal ve dini dnceye ters dse de, bir insan yaatmak iin
ac vermek tp mesleinin gereklerindendir.
Ama atmann bu tanm onu tmyle aklamyor. Nede olsa bu elikiye
dmeyen bir sr doktor var. Bu yzden fiziksel yaralanmann hastann
ailesi iin ne anlam tadn ve ailenin bedene, acya ve fiziksel btnle
ne kadar nem verdiini aratrdk. Aile ilikilerinin son derece kibar
olduunu ve saldrganln yasaklandn rendik. atmalar ncelikle
baskn olan anne tarafndan entelektel bir ekilde ifade ediliyordu.
atmalar mantk yoluyla hallediliyordu. Fiziksel g gsterisi, hasta
arkadalaryla oynarken bile, irkin karlanyordu. Tm bu bileenler
hastann kiiliinde, gereksinimlerinde ve endielerinde yansyordu.
Terapi sresince daha derin incelenen bu altyap gzn-ne alndnda,

hastann ine veya neter kullanmaya dair duyduu kayglar daha
anlalabilir bir hal ald: zsaygsna tehdit oluturan unsurlardan kanma
arzusunun bir ifadesi olarak ("ancak bir barbar insanlar yaralayabilir") ve
kendisini kontrol etmeye tehdit olarak ("Elimde neter varken anne,
babam veya kardelerimi yaralayabilirim"), sevgiyi kaybetme korkusunun
bir ifadesi olarak (Eer kanunlarn dna kar ve itaatkar olmazsan, bizden
biri olamazsn") ve dini emirlere kar gelme korkusunun temsilcisi olarak.
Bu rnek bize aile kavramlarna sk skya balanm bir insann bu kavram
sisteminin iermedii veya yasaklad ekilde davranmaya kalktnda
nasl zorluklarla karlaabileceini gstermektedir.
396
10. Kurtarc
Herbirimiz hakettiimiz ocuklara sahibiz.
Bratslav'l Nachman
Sorunlu tavrlar ve grevler bir ailede ortaya kabilir ve birka kuak
boyunca devam edebilir, ta ki biri aileyi bu ksrdngden kurtarma iini
stlenene kadar. Aileye damgasn vuran endie, zorlamal riteller ve
bamllklar aile yesinin etkin mdahalesi ile yenilir. Aadaki o-lay bu
durumun tipik bir rneidir. Gen bir adam ailesini birka kuaktan beri
etkisi altna alm hastalk hastal ile savama grevini stlenir.
Bu ailenin ikinci kuanda bile hastalk kuruntusu ba gstermiti.
Bykanne ve babalar ocuklarn ve torunlarna bakabildiklerinde
kendilerini ansl sayyorlard. Her zaman en kt hastalklarn ba
gstereceine dair yar korkulu yar neeli bir beklenti vard. Bu anne ve
babann jenerasyonunda da kendini gsteriyordu. Baba kendi korkularn
ve hislerini inkar ediyordu ama devaml kalp krizi tehditi altmda yayordu.
Ama bu tehdit kars hastaland zaman azald. Kadn ara ara
depresyondan ve kansere yakalanma korkusundan ikayetiydi. Babasyla
youn bir rekabet iinde olan olan ise kendi tarznda aile geleneini
srdryordu. ocukluundan beri tek bir meslek ilgisini ekmiti: doktor
olmak.
Tp tahsili srasnda bir dnem psikoterapiyle ilgi-lense de sonunda onu
kayglarndan kurtarabilecek bir dal seti: kanser konusunda uzamanlat.
397
11. Kavram Aile Aac

Eer kze genken saban srmeyi retmezseniz, bydnde hi
retemezsiniz.
Dou zdeyii
kiilik bir aile muayenehaneme geldi. On dokuz yandaki oullan hasta
olarak tantld. ine kapank ve olumsuz bir hali vard. Anne ve babas
durumu ksaca zetlediler: "Olumuz ailenin yz karas, tekrar doru yola
dnmesi gerekiyor."
Olann semptomlar etkileyiciydi. Klasik psikoloji onu kontrol edilemez bir
psikopat snfna sokabilirdi. ok iki iiyordu, sarho olup kavga
karyordu ve anne babasnn dediine gre klelik ettii kt arkadalar
vard ve hatta esrar gibi uyuturucular deniyordu. sizdi. Okulda ortalama
bir baar gsterdii halde mezuniyetinden az nce okulu brakmt.
Gen adam syleneleri dorulad ve konsantrasyon bozukluu olduunu
syledi. Anne ve babasnn beklentileri dorultusunda yaayamayacan
syledi: "Onlar yalnzca boktan burjuvalar. Onlarn tek nem verdii
almak, kazanmak ve dierlerinden daha iyi eylere sahip olmak."
Babasnn avukatlk irketi vard, krk sekiz yandayd ve ii bandan
aknd, bu kadar basknn kendisine kalp krizi geirteceinden korktuunu
sylyordu. Anne devaml "Senin iin en iyi olan istiyoruz" diyerek ortam
yumuatmaya alyordu. Bu cmle anahtar deyim haline gelmiti.
398
Kavram Aile Aac
Hastann babas kendiliinden anne, babasn ve kendi ocukluunu
anlatmaya balad: " kardein en byydm. Daima aile dzenini
destekledim ve her zaman bunun yararn grdm. Baarl oldum ve
bununla vnyorum. Ama olumla gurur duymuyorum. O benim iin
hayalkrkl oldu. te yandan aabeyi bize hi sorun karmad, o daha
ok ailemize benziyor."
Babaya ocukluu, anne babas ve bykannesiyle bykbabasndan biraz
daha sz etmesini istedim. Babas doduu ehirde kk bir irket
sahibiydi, emrinde bir ka kii alyordu ve annesi ok alkan bir
kadnd. Kadn fakir bir aileden geliyordu ama oluna hrs ve istediini
koparmay retmiti: "Ailemizde kuvvetli bir dzen duygusu vard.
Yerimizi ok iyi bilirdik. Sloganmz 'Hi bir ey urunda aba harcanmadan
elde edilmez'di. Hayatm boyunca olum gibi on kiinin yapabileceinden
fazlasn yaptm."
Hastann babasnn dedesi, kk bir dkkandan byk bir irket kurmu,

kendi kendisini yetitirmi bir a-damd. Ama babaya atalar hakknda
konumak zor geliyordu. En sonunda atalarnn kyden kente gtn ve
ilk balarda ilerinin hi iyi olmadn hatrlad. Aile tarihini baba tarafnn
baarl hakknda konuarak bitirdi: "Ailemiz her zaman baarl oldu.
Hepimiz baarl iadamlar olduk. Olumuzun bu hali bizi ne kadar zyor
tahmin edersiniz. Onunla ne yapabilirim?" Olan ylece oturdu ve ilgiyle
dinledi. Anneye de kendi ailesi hakknda konumasn rica ettim. Alt snf
bir aileden geliyordu ve baarl olmak ve kendi kendini yetitirme fikriyle
bymt. Okulu bitirebilmesi iin ailesi byk fedakarlklarda
bulunmutu ve
399
kocasyla tanp evlenmeden nce birka smester Alman tarihi ve sanat
tarihi okumutu. Byd ve hala temsil ettii ortam, "nsanlar ne der?"
kavram ile zetlenebilir. Kendisini daima baarl olup, ailesini
onurlandrmaya zorunlu hissetmiti: "Liseye gittiim zaman annem
benimle gurur duyard. Herkese okulda ne kadar baarl olduumu
anlatrd."
Kadnn annesi ayn zamanda ona iyi bir ev kadn olmay da retmiti ve
bu konuda gerekten de uzmand. Mutfa prl prld ve salonu dekorasyon
dergilerinden frlam gibiydi. Kadna annesinin ev ilerine bu kadar nem
vermeyi kimden rendiini sordum. Biraz tereddt iinde yantlad:
"Bykannem hizmetiymi. Annem ondan ok ey renmi. Evimizi
mkemmel insanlar gibi dzenli ve temiz tutardk."
Bu aile geleneinde gze arpan gerek yetenekler, dzenlilik, tutumluluk
ve kibarlkt ve baar ile prestij sahibi olmaya da hatr saylr derece de
nem veriliyordu. Sosyal saygnlk imajn ve kendilerini yksek sosyal
snfn yeleri gibi hissettikleri izlenimini srdrmeleri gerekiyordu.
Aileden aktarlan kavramlar ieren bir kavram aile a-ac oluturabildik. Bu
aile aacnn, kavramlarn deiimine elik eden sosyal ve tarihsel artlarla
ilikili olduu grlebilir.
Aile yeleri, ailede anlatlan hikayelerde dinledikleri a-talannn nemli
kavramlarn hatrlamaya altka, aile a-ac ortaya kt. Aile aacnda,
hem anne hem baba taraf -run baarya, ilerlemeye ar nem verdii
aka grlyordu. Bu eilim ailenin iinde yaad altorta snf daha
sonra da burjuva evreyle yanyana gidiyordu. Birka
400
Kavram Aile Aac

kuak boyunca bu eilim nedeniyle aile, daha fazla baarmak ve daha
fazla saygnlk kazanmak zorunluluuna gre yaad. Oulun da bu kalb
srdrmesi gerekiyordu a-ma o aile geleneinden kat. Burada eitli
psikolojik, sos-yo-psikolojik ve sosyolojik sebepler sz konusu. Analizler
oulun antiotoriter isyan balamnda babasnn fikirlerini reddettiini
gsteriyordu. Odipus komplekslerinde rastlanld ekilde davranyordu:
Gl babas ve onun basan standartlar ile savamaktayd. Tepkisi
psikoanaliz anlayna gre oral problem saylabilecek pasif bir geri ekilme
deildi. Bunlara eklememiz gereken bir ey daha vard. Annenin aile
kavram olan "nsanlar ne der?" ilikiye geilecek sosyol gruplara ilikin ek
bir gr sunuyor. Babann baarya verdii nem sosyal ilikiler sz
konusu olduunda yetersiz kalyordu. te yandan olan annesinin
bakalan tarafndan onaylanma kavramna daha ok deer veriyordu. Bu
bakalan onun akranlaryd ve onlar tarafndan tannmak onun iin
nemliydi. Arkadalar onun ailenin snf ykseltme eilimlerini devam
ettirmeden babasnn ztt bir resim izmesini salyordu. Bu eilim
durdurulamaz bir heyelan haline gelmiti. Bylece oul nceki kuaklarn
boyun edii baar prensibini brakp, kendini ondan kurtarmt. Bu
prensibin yerini, insan ilikileri ve anne babasnn bozulmasnn bir dier
belirtisi olarak yorumlad arkadalk kurma yetenei almt.
Aile terapisi anne ve babann beklediinden farkl bir yol izledi. Terapist
yalnzca szde "hasta" ile deil, tm aile yelerinin kavramlar ve bu
kavramlarn geliimiyle de ilgilendi.
Gen semptomlar psikiyatrik bir sendrom deil ama -zerine ar
beklentiler ykleyen aile kavramlarna bir tep 401
Pozitif Aile Terapisi Kavram Aile Aac Atalar
Atalar
Byk bykbaba:
Byk bykanne:
"Sadk ve drst olun
"Bize zenginlere davrand-
ama neler yapabileceinizi
nz gibi davrann" (baar,
adalet, kibarlk, tutumluluk)

de gsterin" (baar, drstlk, tutumluluk)
Bykbaba:
Bykanne:
"Atalarnzdan kalanlar
"Herkese zel bin oldu-
(Ortak Gemi)
benimseyin ki gerekten
unuzu gsterin; insanlar ne
sizin olsunlar." (gelenek,
der?"(alkanlk/baar,
baar, tutumluluk)
kibarlk)
Baba:
Axme:
'
"Bir ey baardn taktir-
"Bir yere geldik. Ona gre
de biri olursun. Baarl
davranmak en dorusu"
olmak iin almalym."
(kibarlk, baar)
(alkanlk/baan,zaman)
Oul.
(semptomlarn taycs) likin grup: Baar gereksinimi bir burjuva
basksdr.
Olann Kavramlar
"Yalnzca almak deil, yaamak da istiyorum." "Kendi hayatm yaamak
istiyorum. nsanlarn hakkmda ne dnd umrumda deil." "stediim
gibi giyinirim."
"Annem babam gibi deil, benim gibi dnen insanlarla birlikte olmaktan
holanyorum."
402
Kavram Aile Aac
kiydi. Bu problemi baka yne ekerken ailenin zayf bir noktasna
dokunmu oldu: nsanlarla olan ilikileri ve sosyal ilikiler. Babas iin
sosyal ilikilerin anlam iinde hedefe ulamann bir yoluydu. Anne
bakalarnn dedii her eye boyun edii iin sosyal ilikileri snrlanmt;
sahip olduu prestiji ve n koruma istei gitgide onu kat bir rol yapma
tuzana drmt. Sahip olduu imaj korumak adna bakalarna
ihtiya duyduka, ailesinin kurallarna (kibarlk) gre oynad rolden farkl
grnmekten korkar oldu. Gen bu atmay kendisini ailenin nezaket
kurallarndan kurtararak zmeye alt, ayn "nn yitirdiinde
kaybedecek fazla bir eyin kalmaz" cmlesinde olduu gibi. Ama btn
bunlar olaysz bir ekilde olmad. Baar ans byk bir kariyer yerine
gen artistik bir meslein hayalini kurmutu (baarya kart olarak
fantezi). Kendisini anne ve babasndan koparmas her ne kadar dtan
frtnal grnse de aslnda iten bakldnda yava bir ilemdi. Bir para
bilinsiz bamllk ve gvence istei ve annesiyle sk balar, onu gvenlik
duygusunu alkol ve u-yuturucuda aramaya itti. Alkolizm birka kuaktan

beri varolan bir aile bamllnn kalntsyd.
Kavram aile aacnn farkllamas, aile durumunun farkllamas ile
sonuland. Yalnzca olann stne yklan ailevi problem, birka kuakta
eitli ekillerde boy gsterdii iin tm ailenin sorunu olarak ele alnd.
Mendell ve Fischer (1956), Sperling (1976) ve Stierlin (1975)'in ortaya
srd gibi birka kuaa yaylan terapide kavram aile aacnn ok
faydal olduunu grdk. Bu ok jenerasyonlu ve kuaklar aras terapide,
ebeveynin ve ocuklarn yan sra tedaviye bykanne ve bykbabalar
hatta byk bykanne ve babalar da katld.
403
^v*-
12. Semptomlarn Gelenei

mann evresi ile olan ilikisi duraan deil, dinamiktir ve bu yzden
devaml deiir. Onun evresiyle etkileimi bu ilikiyi deitirir ve bu
deiimler onun stnde tepkisel etkiler yaratr. Eer dnme, hissetme
ve davran kalplarinsann kltrbu deiimlere yapc bir intibak
gsterecek ekilde deitirilmezse, kltr kolaylkla ilerleyemeyen,
uyumsuz ve katliamc bir hale gelir.
Daniel C. Jordan
Kavramlar gibi semptomlar da aktarlabilir. Kuaklar arasndaki ilikilerde,
semptomlar kendi srekliliine sahiptir. Bunlar aktarlrlar ve aile
ortamnda yeniden ilenirler. Bu semptomlar beden, hastalk ve
insanlararas iletiimle ilgili kavramlarn ifadesidir. Ailenin tarihesini
hastalklar ve semptomlar balamnda incelemek faydaldr. Bu yalnzca
belli hastalklarn kaltmn takip etmek iin yaplmaz. Daha da nemlisi bu
tarz bir aratrma, hastalklarn arkasndaki kavramlar ve semptomlarn
anlamn kavramak iin gereklidir. Bunlar atma ile baetmenin yollar,
model boyutlar ve gerek yetenekler ile yakn balantldr.
Psikosomatik hastalklar, ksmen semptomlarn kuaklar iinde yer
deitirmesi ile birlikte bir aile geleneine iaret ederler. Bu balantda,
astm hastalklar, migrenler, mide problemleri, kolon hastalklar ve
fonksiyonel kalp hastalklar ve "kalp nevrozlar" gzlemleriz.
Bu sonuncusu ebeveynlerin fobik tepkileri ve kalp krizleri ile bir arada
bulunur. ncelikle fiziksel kabul edilen di-
404
Semptomlarn Gelenei
er hastalklar, dorudan aktarlmaz. Bu durumda gelenein altnda yatan
risk faktrleri vardr, rnein sigara imek, iki imek, baz yeme
alkanlklar, strese kar eilim, v.b. semptom gelenei bugn "kaltmsal
"diye etiketlenen hastalklarda zellikle kendini gsterir. rnein
izofrenlerin anne ve babalar genellikle sosyal ilikilerde yetersizdir, olgu
odakldr, son derece dakik, titiz ve hrsldrlar ve dengeli (bozulmaz) bir
duygusal iliki kurmakta zorlanrlar. izofreniye eilimli (izoid) veya
izofreniyle ilgili olarak tanmlanan bu zellikler aile atmosferini kalc
biimde etkilerler. Bu zelliklerin temelinde yatan kavramlar hastalar daha
kuvvetli ekilleri ile kendilerine mal e-derler ve bu kavramlar izofreni
hastal olarak kendilerini aa vururlar. Semptomlarn gelenei daima bu
izgide meydana gelmez, bir dizi semptom olaslnn birbiriyle temas
ettii zel bir aile geleneinde de ortaya kabilir.
SEMPTOM GELENE HAKKINDA SORULAR
1. Daha nce nerede tedavi oldunuz? Hangi semptomlarnz ve
hastalklarnz tedavi edildi? Bu hastalklara ne gibi aklamalar getirildi?
2. atmayla baetmenin hangi eklini tercih edersiniz? Ebeveyniniz ve
bykanne ve bykbabanz hangilerini tercih ederdi? Ailenizde ve ae
byklerinde hangi hastalklar var? Bu hastalklar nasl halledildi? imdi
aklnza bununla ilgili hangi olaylar geliyor?
Kuaktan kuaa kalan maddi eyler, anne babasndan ocuklarna kalan
atmayla baetme stratejilerinden, semptom oluumlanndan, dnya
grlerinden ve iliki yaplarndan daha azdr.
405
sr':-Sonsz
Cenneti de cehennemi de bu dnyada yaayabiliriz.
Pozitif Aile Terapisinin en nemli zelliklerinden biri eitim ve kendi
kendine yardmn psikoterapinin ayrlmaz paralar olmasdr. Psikoterapi
yenideneitim olarak dorudan yetime devresinde oluan ve renilen
eylerle ilgilidir. Kendi kendine yardm sresince hasta aktif bir partner
olmas iin cesaretlendirilir; o yalnzca bir eylere katlanmas gereken kii
deildir. Bireysel yardm bir koruma ve psikolojik salk metodudur.
Psikoterapi ynteminin gerekli bir parasdr.
Dahiliye bireysel yardm ekilleri olarak egzersiz yapmay, diyetleri ve

ilerlemeyi takip etmek iin rapor tutmay nerir. Bir doktor ynetiminde
hasta saln dzeltmek iin aktif olarak bir ey yapmay renir. Benzer
ekilde, eitim problemlerine, kariyer atmalarna ve evlilik sorunlarna
da kendi kendine yardm yntemiyle yaklalabilir.
Bu sebeple kiinin tbbi ve psikolojik tedavi erevesinde olduu kadar belli
problemlerin konsltasyonu balamnda da hastalarna verebilecei bir
kitap yazmay hedefledim. Tahminirnce bu kitap terapide veya
konsltasyon ileminde yardmc olabilir. Bu yzden bu kitap yalnzca
uzmanlar iin deil, geni bir okur yelpazesi iin yazld: Doktorlar ve
terapistler kadar renciler, genler, anne babalar, iadamlar,
retmenler ve eitimciler de dnld.
406
Sonsz
atmalar, bir insann gelime srecinde evresiyle yzletii zamanlarda
ortaya kar; bunlar kader deil, zmeye almamz gereken problemler
ve grevlerdir.
Pozitif Aile Terapisinin grleri zsaygy destekler, dmanl nler ve
sevecen bir sosyal vicdan garanti e-dertm bunlar dnyada birlik ve
bar iin gerekli o-lan eylerdir.
ALTIN ADIR VLER
Tm mutluluu kendini yadsmak ve tm umudu cennete gitmek olan
derviin biri, hayatnda grmedii kadar zengin bir prensle karlam.
Prensin adr yaplacak elenceler iin ehrin dna kurulmu. Bu adrn
yapld kumalar muhteem ve adr tutan iviler bile altmm. Dnya
nimetlerinden din iin el ayak ekme vaazlar vermeye alk dervi, prensi
laf frtnasna tutmu. Ona dnyadaki zenginliin bo olduundan, altn
adr ivilerinin gsteriinden ve insann bu tip heveslerinin meyve
vermeyeceinden bahsetmi. te yandan kutsal topraklarn ne kadar ulu
ve ebedi olduunu anlatm. Dine teslimiyetin en byk mutluluk
olduundan dem vurmu. Prens byk bir dikkat ve ciddiyetle dervii
dinlemi. Derviin elini tutup, "Szleriniz bana le gnei kadar yakc,
akam rzgar kadar ferah geldi. Dostum kutsal topraklara kadar bana
elik edin," demi. Arkasna bile bakmadan, uaklarn ya da parasn
almadan yola koyulmu.
ok aran dervi, prensin arkasndan komu. "Prensim, syleyin,
gerekten kutsal topraklara haca gidecek misiniz? Eer ciddiyseniz
syleyin gidip hac cppemi alaym," demi.
407

Prens nazike glmseyerek yant vermi, "Tm servetimi, atlarm,
altnlarm, adrm, uaklarm Ve sahip olduum her eyi geride braktm.
Yalnz bir cppe iin geri mi dneceksin?"
Dervi aknlkla, "Prensim, ne olur syleyin, bu kadar hazineyi, hatta
prenslere layk kaftannz bile nasl geride brakabiliyorsunuz?"demi.
Prens sakin ama kararl bir ekilde dervie cevap vermi, "Ben altn adr
ivilerini topraa aktm, kalbime deil."
BY
1AP]
M ey
karart; konuacakken susmak, susacakken
Sadi
408
Nossrat
Peseschkian,
kltrleraras
yaklama
dayanan
Psikoterapi'nn kurucusudur. almalar kltr ve hastalk
Pozitif
arasndaki ilikinin ve onsekiz farkl kltrdeki kltrel kavramlarn

incelenmesini iermektedir.
Yazarn Pozitif Psikoterapi modeli, psikodinamik ve
davran terapinin sentezi olan ve atmalarn, sorunlarn pozitif
ynlerine arlk veren bir yaklamdr.
Kltrleraras yaklam, hastann kendini alegorik
imgeler arasnda tanyarak kendine gven oluturabilecei
ataszleri ve fabllar ile sunar.
Dou Hikayeleriyle Psikoterapi-100 rnek Vakada
Eitim Ve Kendi Kendine Yardm - kiinin atmalar zme potansiyeleni
glendiren fantezi ve sezgiye dayal yeni bir yaklam sunar.
Srekli yaptmz ey
neyse, biz de oyuz. O halde mkemmellik bir eylem dejl, bir
alkanlktr." Aristo
yi aileler zamanlarnn yzde doksannda rotadan kmlardr!
Anahtar, bir var noktas duygusuna sahip olmalardr. Onlar, "rota"nn
neye benzediini bilirler. Ve zaman zaman tekrar rotaya girerler.
Bu, bir uan uuuna benzemektedir. Uak havalanmadan nce,
1 " u:' """= banna sahiptirler. Onlar tam olarak nereye gittiklerini
ranrlar. Ancak urn<= orasnda trafii, insan hat;
faktrler uaMjisnuuv._______
Dnlar yava yava
hareket ederler, hatta yle ki, zamann ounda onlar planlanm uyv
gzergahnnn dna karlar! Tm yolculuk boyunca, uu planndan
sapmalar olur. Ancak bu sapma ne kadar byk olursa olsun, uak
var noktasna ulaacaktr.
Peki bu nasl olmaktadr? Uu srasnda pilotlar srekli olarak geribildirim
alrlar. Onlar evreyi okuma aletlerinden, kontrol kulelerinden, baka
aklardan, hatta bazen yldzlardan bilgi alrlar ve bu bilgilere dayanarak
zaman zaman ayarlamalar yaparlar,
bylece uu planna geri dnm olurlar.
Umut, sapmalarda deil, rotaya geri dnmek iin vizyon,
plan ve yetenekte yatmaktadr.
Stephen R. Covey
U'
BEYAZ YAYINLARI KTAP LSTES
ETM DZS
OLUMSUZ BR DNYADA OLUMLU OCUKLAR YETTRMEK

Zig Ziglar
Trkesi: E. zlem Suer
ETKL ALELERN 7 ALIKANLII Stephen Covey Trkesi: Selim Yenieri
LEONARDO DA VNC GB DNMEK
Michael J. Gelb
Trkesi: Tuncer Bykonat
ALE GVEN Linda ve Richard Eyre Trkesi: Aydan . Gner
OCUUMU NASIL ANLARIM? 0-6 YA Dr. Lynn Weiss Trkesi: Sinan
Kseoglu
ANNE BABALIK REHBER
Vicki Lanksy
Trkesi: Selim Yenieri
MDAT! BABA OLDUM Jack Heinowitz Trkesi: Esin Sungur
OCUKLARIN NDEK KORKULAR Gisela Preuschoff Trkesi: zkan
Schulze
OCUKLAR NEDEN BAARISIZ OLUR?
John Holt
Trkesi: Grol Koca
HERKES N MATEMATK John AUen Paulos Trkesi: Baak Yksel
OCUKLARI KTLKLERDEN KORUMAK Robert Stuber, Jeff Bradley
Trkesi: Yonca Karakl
EZBERSZ ETM
"YOL HARTASI"
M. Tnaz Titiz
OKULDA KALTEL ETM
W illinin Glasser
KSEL GELM DZS DOU HKAYELERYLE PSKOTERAP
Nossrat Pesesschkia Trkesi: Hrol Flolu

KENDNZ LSTELEYN
ilene Segalove & Paul Bob Velick
Trkesi: Gzde Belendir
GL KLKLER
Tim Kimmel
Trkesi: Gzde Belendir
YMSERLN GC Alan Loy McGinnis Trkesi: Asude Kaya
MUHTEEM BALANTI
Arnie Warren
TARTIMA SANATI
V. A. Howard ve J. H. Barton
Trkesi: Gken Ezber
RENME SANATI
Katherine Ramsland
Trkesi: brahim ener, Selma enol
KARAR VERME SANATI
J. S. Hammond, R. L. Keeney, H. Raiffa
Trkesi: ebnem zkan
HAYATINIZI RENKLENDRN
Howard ve Dorothy Sun
Trkesi: Arzu E. Songr, Murat. Demirci
ALTINCI DUYUNUZ Belleruth Naparstek Trkesi: Yasemin Tokatl
HUZURLU BR DNYADA MUTSUZ OLMAK Gil Friedman Trkesi: Gken
Ezber
TUTKUYLA YAAMAK Peter L. Hirsch Trkesi: Tayfur Keskin
BAARILI OLMAK BR TERCHTR Rick Pitino

Trkesi: Tuncer Bykonat, Selim Yenieri
afe#?"
Trkesi: Ula Kaplan

AMAU YAAMAK
OCUUMA CNSELL NASH. ANLATIRIM?
Greg Anderson Linda ve
Richard Eyre
Trkes Selma enol
Trkesi: Asude Kaya
: "vr
s$fe
.v;^
Efe
lp1
NLP KSEL IJDERIK Turgay Bier
HAYATINIZI KARMAADAN KURTARIN Michelle Passoff Trkesi: Esin Sungur
ZRVENN ZERNDE
Zig Ziglar
Trkesi: zlem Suer
ADIM ADIM MATEMATK Gordon W. Green Trkesi: Ayegl Yurdaal
KLN GC
Al Siebert
Trkesi: Ayegl Yurdaal, Elvan Uysal
DOSTLUUN GC Alan Loy McGinnis Trkesi: Esin Sungur
SEVGNN GC Alan Loy McGinnis Trkesi: Fulden etin
KAN GRUBUNUZA GRE DYET

Peter J. D'Adamo
Trkesi: Ebru Bilun Akydz
ZRVEDE GRRZ
Zig Ziglar
Trkesi: Yasemin Tokatl
BUNLARI KMSEYE ANLATAMAMITIM Alan Kapakhkaya
SPOR KTAPLARI DZS DORUK PERFORMANS Turgay Bier
OCUUNUZ N SPOR VE FTNESS
Susan Kalish
BAARILI ANTRENRLK
Kainer Martens
OCUKLAR VE GENLER N FUTBOL ANTRENRL American Spor
Eitim Program Trkesi: Yavuz Selim Hindistan
OCUKLAR VE GENLER N BASKETBOL ANTRENRL American Spor
Eitim Program Trkesi: Sinan Kseolu, Selim Yenieri
OCUKLAR VE GENLER N VOLEYBOL ANTRENRL American Spor
Eitim Program Trkesi: Selim Yenieri
HULK CEVZOLU KTAPLARI
VCDANIMIZI YASTIK YAPIP YATIYORUZ
Hulki Cevizolu
YAAR NUR ZTRK Hulki Cevizolu
28 UBAT BR HKMET NASIL DEVRLD?
Hulki Cevizolu
TRKE BADET Hulki Cevizolu
MASONLUK VE ROTARYENLK Hulki Cevizolu
ZELLETRME Hulki Cevizolu

LDER TROYKA Hulki Cevizolu
KTAPLARI DZS
TOPLAM KALTE YNETM (Terimler ve Tanmlar) Kaan Soylu - Ahmet Suer
Funda Soylu - zlem Suer
SATITA PSKOLOJK ENGELLER AMANIN YOLLARI Bruce King Trkesi:
Osman Aknhay
KSEL VE KURUMSAL BAARI STRATEJLER K. Friedrich, L. J. Seiwert
Editr: Sava Tmi
DNYADAK EN BAARILI GZL AMPYON RKETLER Hermann Simon
Editr: Sava Tmi
NZDEK LDER GELTRMEK John C. Maxwell Trkesi: Selim Yenieri
EVRENZDEK LDER GELTRMEK John C. MaxweU Trkesi: Selim
Yenieri
STRES ALTINDA BAARILI OLMAK
James E. Loehr

Pozitif Aile Terapisi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Pozitif Aile Terapisi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Pozitif Aile Terapisi

1. Kendi Kendine Yardm: Pozitif Aile Terapisi, gerek ve varolan anlamn