Jorge Luıs Borges - Atlas

Iletiim Yaynlan, ada Dnya Edebiyat, 2002-2010 (4 bask)
2002 Iletiim Yaynclk A. .
Atlas
1995
Marta Kodama
Bu kiabn yayn haklan The Wylie Ageney (UK) Ltd. araclgyla alnmtr.
nsz: 2013,james Woodall,
new introduction
The Man in the Mirror of the Book. A Life of]orge Luis Borges
nszn haklan Ai tken Alexander Associates'ten alnmtr.
Iletiim Yaynlan 802
Iletiim Klasikleri 71
ISBN-13: 978-975-05-1450-0
2014 Iletiim Yaynclk A. .

1. BASKI 2014,lsanbul
DIZI YAYIN YONETMENI Murat Belge

YAYINA HAZlRlAYANLAR Bahar Siber, Osman Yener, Emrah Serdan
KAPAK Suat Aysu
KAPAK RESMI Hieronymus Bosch, "St. jerome at Prayer" (Ghent)
UYGULAMA Hsn Abbas
DOZELTI Serap Yeen
BASKI ve CILT Sena Ofset SERTIFIKA NO. 12064
Utros Yolu 2. Matbaaclar Sitesi B Blok 6. Kat No. 4NB 7-9-11

Topkap 34010lsanbul Tel: 212.613 03 21
lletiin Yaynlan
SERTIFIKA NO. 10721
Binbirdirek Meydan Sokak, Iletiim Han 3, Fatih 34122lsanbul

Tel: 212.516 22 60-61-62 Faks: 212.516 12 58
e-mail: iletisim@iletisim.com.tr web: www.iletisim.com.tr
JORGE LUIS BORGES

MARA KODAMA ile birlikte
Atlas
Atlas
EvtREN Celal ster
JAMES WOODALL'UN ONSOZYLE
\Ut
JORGE FRANCJSCO ISIDORO LUIS BORGES 24 Agustos 1899'da btn malvar

lgn kaybeUni, Ingiliz asll bir ailenin ilk ocugu olarak Buenos Aires'te dogdu.
Babasnn edebiyata olan duknlg, Borges'in ocuklugundan itibaren edebiyata
ynelmesine sebep oldu. Kluk yata lngilizceyi grendi. 1914'te babasnn gz
ameliyat sebebiyle ailesiyle yurtdna kt ve Birinci Dunya Sava'nn patlak
vermesiyle, sava yllann yurtdnda geirmek zorunda kald. Cenevre'de Calvin
Koleji'ne devam eden Borges burada Almanca, Franszca ve latince grendi. Bu
dnemde sembolizmden etkilendi. 192l'de Buenos Aires'e geri dnen Borges iki yl
sonra ilk kitabn yaymlad. 1931'den itibaren Arjantin'in en nemli edebiyat dergisi
Sur'da dzenli olarak yazmaya balad. Babasnn lmnden sonra 1937'de gei
mini saglayabilmek iin bir halk kutuphanesinde almaya balad. Ikinci Dnya
Sava srasnda iktidardaki ]uan Pern'a muhalif duruu sebebiyle ktphanedeki
iinden uzaklaunld. 1946-1955 yllan arasnda para kazanmak iin ders vermeye
ve yazmaya agrlk verdi. Dzyazyla iiri birletiren kendine zgl yazm tarznda
ok sayda eser verdi. ]uan Peron devrildiginde Buenos Aires Ktphanesi'ne
mdr oldu. Borges, l955'te aileden gelen kaltsal rahaszlgndan dolay grme
yetisini tmyle kaybetti. Yaptlannn yazmn annesi, sekreterleri ve arkadalan
devraldg iin uzun metinlerden ziyade ksa yku ve re yneldi. 1961'de Samuel
Becke'le paylag Formenor Edebiyat dl, Avrupa'da n kazanmasn saglad.
iir, ksa yk ve denemelerden oluan eserleri dnya apnda yaymland. Borges
fantastik geleri agr basan kendine zg:i tarzyla, 20. yzyln nemli edebiyat
lann etkiledi. 14 Haziran 1986'da hayatn kaybetti. lleiim Yaynlan tarafndan
yaymlanan kitaplan: Ficciones (1998),A1ef(1998), Brodie Raporu (1999), Alallin
Evrensel Tarihi (1999), Kum Kitab (1999), Yedi Gece (1999), Dantevari Denemeler
1 Shakespeare'in Bellei (1999), Sonsuz Gl (2002), Evaristo Carriego (2002), Oteli

Soruturmala r (2005), ifre (2009), Yaratan (2011), Atlas (2012).
IiNDEKILER
KRONOLOJI..
. ......... ........ 9
NSZ /jAMES WOODALL
...
. . .....................31
.. ..45
NDEYl..
GALYALI TANRlA
..
. .. ..................... 47
. ........ 49
TOTEM.
CAESAR... .
. .........................51
RLANDA.....
. .......................52
KURL ..
. ...................55
STANBUL..
.. 56
ARMACANLAR... . .
. ...... 58
VENEDlK....
. ..... ................... 60
BOLUNI GElDl
...... 64
POSEIDON TAPINACL . .
BALANGl
...
. .
u u
66
. ...........68
BALONLA YOLCULUK.. .
ALMANYA'DA BlR D...
. ............................71
ATlNA. .
. ... .. ........73
CENEVRE.....
PIEDRAS KESi VE lll
. . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . .. . . . . .
74
..76
REK..
.77
BIR ANlT
....79
EPIDAUROS...
..... 81
LUGANO .
..... 83
SON KAPLANIM.....
.....85
MIDGARTHORMR .................. ....... .
. .... 88
KARABASAN.. ..
.....90
ROBERT GRAVES DEYA'DA....
.....91
DLER..... .
.....94
KEBALARI.....
. . ..96
GEML .
.....99
ESJA OTELI, REYKJAVIK... ..
.100
LABlRENL
..
EMELER..
TIGRE ADALARL.
.. . ...107
............... ...............109
1983.....
QUARTIER LATlN'DEKl BlR TELDE YAZDIRILAN NOL

ARSMAGNA ... .
. ..
LAJONCTION . .. .
..110
.. . .. .. .112
.
MADRID, TEMMUZ 1982...
LAPRIDA 1214 ....
114
116
...............................118
L...
ACUSTOS I983.. .
104
. . ...106
BIAKMlLONGASL. ...
22
102
122
123
STAUBBACH
COLONIA DEL SACRAMENTO
SONDEYl 1 MARA KODAMA ....

EVIRMENIN NOTLARI ...
OP
BUENOS AIRES'TEKi LA RECOLETA GMTLC

EYLEMLE KURTULU ZERNE..
OP
. 128
129
125
126
133
135
KRONOLOJI
Tarih
1896
Yazann Hayat ve Eserleri
Dnemin nemli Olaylan

- Istanbul'da Ermeni milliyetiler
Osmanl Bankas'na saldrd.
Yetkililer iddetle karlk verdi ve
u bin Ermeni ldrld.
-H. G. Wells, Dr. Moreau'nun
Adas.
1897
- Macaristan'da Yahudi gazeteci

Theodor Herzl, Dreyfus Olay'yla
baglantl Anti-semitizm'den
rahatsz olarak Basel'de ilk
Siyonis Kongresi'ni toplad.
- Bram Stoker, Dracula; H. G.
Wells, Grnmez Adam; Joseph
Conrad, Narcissus'un Zencisi.
- Paul Gauguin, Nereden
Geliyoruz? Neyiz? Nereye

Gidiyoruz?; Henri Rousseau,
Uyuyan ingene. Monet hayatnn
sonuna kadar devam ettirecegi
Nilferler serisini resmetneye
balad.
Tarih
-Ispanya-Amerika Sava. Kba,

bagrnszlgn ilan etti; Birleik
Devletler Porto Riko, Guam ve
Filipinler'i ele geirdi.
- Romanc Emile Zola,
Genelkurmay Bakan ve
yksek rtbeli subaylan Dreyfus
Olay'ndaki yaklamndan
tr knayan "J'Accuse ... !"
( "Suluyorum ... ! " ) balkl
yazsn kaleme ald. lftirayla
sulanan Zola, Ingiltere'ye kamak
zorunda kald.
- Henry james, Yureh Burgusu; H.
G. Wells, DUnyalar Sava.
1898
1899
jorge Luis Borges 24 Austos'ta

Buenos Aires, Arjantin'de
dnyaya geldi. Babasjorge
Guillermo Borges Haslam bir
allayn ogluydu ve egitimli bir
aileden geliyordu. Annesi Leonor
Acevedo Suarez, eriolla kkenli
bir Uruguayl ailenin kzyd.
1899-1914 Borges on bir yana kadar
evde egitim alm, babaannesi

Ingiliz olduundan evde srekli
konuulan dili gTenmi, on iki
yanda Shakespeare'i Ingilizce
okuyabilecek seviyeye gelmitir.
1900
-ltalya'da Kral. Umberto

suikaste ugrad. Max Planck,
Kuantum Teorisi'ni gelitirdi.
Sigmung Freud, DUlerin
Yorumu'nu yazd.
-Frank Baum, Oz Buyucisu;
joseph Conrad, Lord jim.
1901
-Birleik Devletler Bakan

William McKinley suikaste
ugrad, Theodore Roosevelt
bakan oldu. Kralie Victoria
hayatn kaybetti.
-Thomas Mann, Buddenbroohlar.
10
Tarih
1902
Dnemin Onemli Olaylan

- II. Boer Sava sona erdi.
- Joseph Conrad, Karanlgn
Yregi; Arthur Conan Doyle,

Baskerville Tazs.
1903
-Birleik Devletler, Panama'nn

Kolombiya'dan bagrnszlg.n
ilan elinesini saglad. Wright
Kardeler, tek kanatl ve buhar
motorlu havadan agr uan ilk
pervaneli uuu gerekletirdi.
-jack London, Uurum Insanlan.
1904
-New York metrosu hizmete

girdi. Ingiltere-Fransa Dostluk
Antiamas inzaland.
-joseph Conrad, Nostromo.
1905
"Kanl Pazar": Rusya'da

ayaklanmalar Klk Saray'a ulat;
isyanlar iddetle bastnld, iki
yz ila bin arasnda devrimci
ldrld. Alben Einstein,
izafiyet teorisini gelitirdi.
Aralannda Henri Matisse'in de
bulundug. Fovist sanatlar,
Paris'te Salon d'Automne'da ilk
kez sergi dzenlediler.
1906
-Roosevelt'in baansz imla

devrimi gerekleti. Byk
San Francisco depremi oldu,
sonrasnda yangnlar drt gn
boyunca srd. Finlandiya,
kadnlara oy hakk tanyan ilk
lke oldu.
- Upton Sinclair, Chicago
Mezbahalan.
1907
- Ilk elektrikli amar makinesi

icat edildi. Pablo Picasso, kbizmi
balatt.
- joseph Conrad, Gi;zli Ajan.
,,
Tarih
1908
Yazann Hayall ve Eserleri

- Osmanl'da Ikinci Merutiyet
ilan edildL !talya'da meydana
gelen depremde 1 50.000 kii
ld. Ford, Model T otomobili
piyasaya srd. Tunguska olay:
Sibirya'da nedeni belirsiz, biiyk
bir patlama meydana geldi.
- E. M. Forster, Manzaml
Bir Oda; Kenneth Grahame,
Sogutlkte Rzgar.
1909
- Robert Peary, Kuzey Kutbu'na

ulaan ilk insan oldu. japonya'da
Prens !to suikaste urad. Plastik
kefedildi.
- jack London, Martin Eden.
1910
- Halley kuyrukluyldz
dnyadan geti. Tango mzii
popler oldu.
- E. M. Forster, Howards End;
Gaston Leroux, Operadaki
Hayalet.
1911
- Mona Lisa tablosu alnd.

in'de devrim oldu. Antik lnka
kenti Machu Picchu kefedildi.
- Edith Wharton, Ethan Frome;
Max Beerbohm, Zuleika Dobson.
1912
- Ajantin'de S\enz Pefa

Yasas'nn yrrle girmesiyle
tm erkeklere gizli ve evrensel
semenlik hakk getirildi; bu
gelimeler '80 Kua oligarisinin
sonunu hazrlad.
- Titanic faas: Batmaz denilen
gemi, 14 Nisan gn buzdana
arpu, lSOO'iin zerinde insann
lmne neden oldu.
- Thomas Mann, Venedik'te Olm;
Lev Tolstoy, Hac Murat.
1913
- Henry Ford, yryen bant

tekniini kullanan ilk fabrikay
au.
12
Tarih
Dnernin nemli Olaylan

- D. H. Lawrence, Oullar
1913
ve Sevgililer; Mareel Proust,

Swann'lann Taraf.
1914
Borges ailesi Avrupa ziyaretleri
- Aridk Franz Ferdinand'n,
srasnda I. Dnya Sava'nn
Saraybosna'da suikaste
patlak vermesiyle Cenevre'ye
ugrarnasyla I. Dnya Sava
yerleti. Borges ortagretirnini
balad. Charlie Chaplin, ilk kez
burada tamamlad, Franszca ve

Almanca grendi.
arlo karakteriyle beyazperdede

boy gsterdi.
-James joyce, Dublinliler.
1915
- Ermeni Knrn. Eritanyal yolcu

gemisi RMS Lusitania, Almanya
tarafndan batnld, gemide
bulunan 1 198 kii hayatn
kaybetti. anakkale Sava.
- Franz Kafka, Dnm.
1916
- Ajantin'de Radikal Parti'den

Hipolito Yrigoyen bakan seildi.
Enflasyonla mcadele iin asgari
cret uygulamasn balatt.
-I. Dnya Sava'nda Bat

Cephesi'nde Sornrne ve Verdun
Muharebeleri yapld. Irianda'da
isyanclar Paskalya Ayaklanmas'n
balatt.
-James Joyce, Sanatnn Gen Bir
Adam Olarak Portresi;

1917
Rusya'da Bolevik Devrimi: Lenin

nderligindeki Bolevikler,
Petrograd'daki Klk Saray' ele
geirdiler. Ma taHari casus oldugu
sularnasyla idam edildi.
1918
Arjantin'de gTenciler,
niversitelerde reform talebiyle
gsteriler yapt. Devrilen Rus
an II. Nikola ve Romanov ailesi
Boleviklerce ldrld. lspanyol
Nezlesi Salgn tm dnyaya
yayld. Bugn bu salgnda 100
milyon kiinin ldg tahmin
edilmektedir.
13
Tarih
1919
Savan sona ermesinden sonra

Ispanya'ya gitti ve Ultraismo adl
edebi harekete katld. Ilk iiri
- ltilaf Devletleri ve Almanya
Grecia dergisinde yaymland.
arasnda imzalanan Versay Ban

Antiamas'yla I. Dnya Sava
resmen sona erdi.
-Sherwood Anderson, Winesburg,
Ohio.
-Birleik Devletler'de Volstead
Yasas'nn yrrl!le girmesiyle
1920
alkol yasa balad. Kadnlara

Birleik Devletler'de oy hakk
tannd. Ilk ticari radyo yayn
yapld.
-D. H. Lawrence, Ak Kadnlar;
Edith Wharton, Masumiyet ag.
1921
Ailesiyle birlikte Arjantin'e

dnd ve Arjantinli dostlanyla
Almanya'da enflasyon rekor

seviyelere ulat. Yalan makinesi
kendi ultraistler grubunu
icat edildi.
kurdu. Yaymladklan Prisma

dergisinin dagtumn, Buenos
Aires'in duvarianna yapurarak
yapyorlard.
-Mussolini, Roma'ya girdi.
1922
Michael Collins, Irianda I Sava

srasnda ldrld. Firavun
Tu tankamon'un mezan kefedildi.
-james joyce, lflysses; Virginia
Woolf, ]acob'n Odas; T. S. Eliot,
The Waste Land.
1923
Filozof Macedonio Fernandez ile
Hitler, baansz darbe giriiminin
tant ve arkada oldu. Ilk iir
ertesinde hapse atld. arliston
kitab Fervor de Buenos Aires'i
dans moda oldu. Sesli filmler

gsterime girdi.
yaymlad.
1924
- "Yzyln Davas": tki zengin

ve parlak Chicago'lu gen olan
Nathan Leopold ve Richard Loeb,
sklmalann sebep gstererek
14 yandaki Bobby Franks'i
kardlar ve ldrdler. V. l.
Lenin ldu.
14
Tarih

- Thomas Mann, Buyulu Dag; E.
1924
M. forster, Hindisan'a Bir Geit;

Franz Kafka, Dava.
1925
Ikinci iir kitab Luna de Enfrrnte
-Hitler, Kavgam' yaymlad.
yaymland.
-f. Scott fitzgerald, Muhtern

Gatsby; Virginia Woolf, Mrs
Dalloway; franz Kafka, Dava.

- Mussolini'ye ilk suikast giriimi.
1926
Sihirbaz Houdini yedigi yumruk

sonucu hayatn kaybetti.
- Emest Hemingway, Gune de
Dof!.ar, William faulkner, Ak ve
Olllll; Vladimir Nabokov, Mary.

- Cordoba'da Fabrica Militar de
1927
Aviones uak imalat fabrikas

kuruldu. BBC kuruldu. Charles
Lindbergh, Atiantik Okyanusu'nu
bir utan bir uca tek bana utu.
Amerika'da ltalyan gmenlere
duyulan nefret; cinayet ve gasp
olaylanyla sulanan Nicola Sacco
ve Bartolomeo Vanzetti'nin
idamna sebep oldu.
-Virginia Woolf, Drniz Frneri.
- Yrigoyen tekrar bakan seildi.
1928
Penisilin kefedildi. Ilk Mickey

Mouse filmi gsterildi.
-Evelyn Waugh, Gerilare ve
okU; Virginia Woolf, Orlando.

1929
nc iir kitab Caudemo San
- "Kara Perembe" gn New
Martin yaymland. Denemelerini
York Borsas dibe vurdu ve tm
derledigi kitabyla belediyeden
dnyay etkileyecek tarihin
3.000 pesoluk bir dl kazand.
en byk ve en uzun soluklu

ekonomik krizi Byk Buhran
balad. Akademi dlleri ilk kez
dzenlendi.
-William faulkner, Ses ve Ofl e;

Emest Hemingway, Silahiara
Veda; Erich Maria Remarque, Bat

Cephesinde Yrni Bir ey Yok.
15
Tarih
1930
Evaristo Caniego yaymland.
- General Uriburu nderliginde

tm Arjantin Silahl Kuvvetleri
darbe yaparak Yrigoyen'i
grevinden indirdi ve
Arjantiniiierin deyiiyle "Alak
On Yl" balad. Pluton kefedildi.
Nazi partisi, Almanya'da mecliste
ogunlugu elde etti.
-William Faulkner, D/Jegimde
lrken.
-Seimlerde hileyle General
1931
Agustinjusto bakanlga geldi.

443 metrelik Empire State Binas
tamamland; 1972 ylna kadar

dnyann en yksek gkdeleniydi.
-Virginia Woolf, Dalgalar.
1932
Kaybolmam ilk deneme

derlernesi olan Discusion
-Arjantin'de tekrar sivil ynetime
yaymland.
Okyanusu'nu geen ilk kadn pilot
geildi. Amelia Earhart, Atiantik

oldu. Bilimadamlan bu yl atomu
para!ad.
-Aldous Huxley, Cesur Yeni
Dnya; Vladimir Nabokov,

Karanlkta Kahkaha.
Ilk Nazi toplama kamp ina
1933
edildi. Adolf Hitler, Almanya'da

anslye oldu.
1933-34
Alaklgn Evrenst! Tarihi ni

'
yaymlad.
1934
- Dust Bowl: Kuzey Amerika'da

iddetli toz frtnalan, ekiniere
byk zarar verdi ve toplu glere
sebep oldu. Sovyetler Birligi'nde
"Terr" dnemi. Soyguncu aklar
Bonnie ve Clyde, polis tarafndan
ldrld.
-Mihail olohov, Ve Durgun
Akard Don; Evelyn Waugh, Bir

Avu Toz.
16
Tarih

Almanya, Yahudi kart
Nremberg Kanunlan'n
yrrlge koydu. John Maynard
Keynes, ekonomi teorisini
gelitirdi.
1935
1936
Deneme derlernesi Sonsuzlugun

Tarihi yaymland.
-Berlin'de Nazi Olimpiyatlan

dzenlendi. lspanyol l Sava
balad. Kral VIII. Edward, tahttan
ekilmeye karar verdi ve krallg
kardeine brakt.
-William Faulkner, Abalom,
Abalom!
1937
Ii mahallesi Miguel Cant'de

bulunan Buenos Aires Belediye
Ktphanesi'nde almaya
balad. Dokuz yl bu ie devam
etti.
- Hindenburg Facias:
Almanya bandral Hindmburg
zeplininde NewJersey'ye ini
srasnda yangn kt. Yolcu ve
mrettebattan 36 kii hayatn
kaybetti. Amelia Earhan'n uag,
Pasifik Okyanusu'nda kayboldu.
Japonya, in'i igal etti.
-Virginia Woolf, Yllar.
1938
BabasJorge Guillenno
ld. Noel arifesinde, Borges
kafasndan agr bir sakatlk
geirdi; tedavisi srasnda kan
zehirleomesinden lmekten son
anda kurtuldu.
-nc Reich, Avusturya'y

ele geirdi. Kristal Gw:: Alman
diplomat Emst vom Rath'n
Paris'te suikaste ugramasnn
ardndan Joseph Goebbels'in
Yahudilere kar ayaklandrdg
halk, evlerine, iyerlerine ve
ibadethanderine saldrd.
-Graham Greene, Brighton Rock;
Vladimir Nabokov,lnfaza agn;
Jean-Paul Sartre, Bulant.
1939
Bir ay boyunca kan

zehirlenmesiyle mcadele etti.
Ilk Borgesvari hikaye olarak
kabul edilen "Don Kiot'un
Yazan Pierre Menard" yksn
mays aynda yaymlad.
-Almanya'nn Polanya'y igaliyle

ll. Dnya Sava patlak verdi.
Arjantin, tarafszlgn ilan etti.
-JamesJoyce, Finncgans Wakc;
Christopher lshewood, Hoxakal
Berlin; Raymond Chandler, Biiyuk
Uyku; John Fante, Toza Sor .
1940
-Almanya Hollanda, Belika ve

Fransa'y igal etti. Ingiltere'de
Churchill babakanlga seildi.
17
Tarih
1 940

-Emest Hemingway, anlar
Kimin Iin alyor, Anhur
Koesder, Gn Ortasrula Karanlk.
1941
-Yahudi Soyknn balad.

Almanya Selanik'i igal etti, Girit
adasn uaklarla bombalad.
Pearl Harbor'a yaplan saldn
sonras ABD, ll. Dnya Sava'na
girdi. Hitler, Sovyetler Birli&i'ne
dogn ilerledi; Leningrad'n igali
balad.
-Vladimir Nabokov, Sdastian
Knight'n Gerek Yaam; Benolt
Brecht, Ctsartt Ana; Henri
Bergson, james joyce ve Virginia
Woolrld.
-Orson Welles'in bayapt
Yurtta Kant gsterime girdi.
1942
Oyk kitab Yollan atallanan
-Arjantin, Pearl Harbor saldrs
Bahe yaymland. Adolro Bioy
sonrasjaponya ve Almanya'yla
Casares'le birlikte H. Bustos
diplomatik ilikilerini kesmeyi
Domecq mahlasyla Don lsidro
reddetti. Fiziki Roben
Parodi'yt Alt Bilmtct kitabn
Oppenheimer bakanlgnda
yaymlad.
Manhattan Projesi balad.

Stalingrad Muharebesi.
- Roben Musil, Nittlilsiz Adan.
1943
- Albay ]uan Per6n'un iinde

bulundugu milliyeti kurmaylar
"Ulusal Devrim" yaparak
ynetimi ele geirdiler, tarafszlk
politikasn srdrdler. Varova
Geuosu Ayaklanmas baarszlga
ugrad. Tahran Konferans yapld.
-Antoine de Saint-Exupery,
Kuul Prens; Benolt Brecht,
Stzuan'n Iyi Insan; jean-Paul
Sanre, Varlk ve Hilik.
18
Tarih
1944
Ikinci yk kitab Arti.ficios

yaymland; bu kitap Yollan
alallanan Bahe'ye eklendi ve
Ficciones adyla yaymland.
Per6n'un iktidara gelmesinden
sonra ktphanedeki
grevinden ayrld; Ingiliz ve
Amerikan edebiyat gretmeye
balad.
- Sanjuan depremi kenti yerle

bir etti, 10.000 kiinin lmne
neden oldu. Normandiya
karmas. Baltk devletiert
Sovyetler Birligi tarafndan igal
edildi.
-jean Anouilh, Antigone;
Friedrich Hayek, Klelik Yolu.
1945
- Ajantin,Japonya ve
Alnanya'yla diplomatik ilikilertni
sonlandrd ve iki lkeye sava
ilan etti; Birlemi Milletler'e
kurucu ye olarak katld.
Per6n tutukland, daha sonra
Descamisados ("Gmleksizler")
ad verilen grubun protestolan
sonras serbest brakld. Dresden
bombaland. Yalta Konferans
topland. Hiroima ve Nagasaki'ye
atom bombas atld. II. Dnya
Sava sona erdi. Franklin Delano
Roosevelt, Adolf Hitler ve Beni to
Mussolini'nin lmlert. Postdam
Konferans'yla Avrupa, Bat ve
Sovyet bloklanna ayrld.
- Amerikal air Ezra Pound,
! talya'da direnii rgtlerce
tutukland ve serbest brakld.
ABD Silahl Kuvvetiert'nce
tutuklu bulundugu klada, nl
kantolann yazd. Pablo Neruda,
ili'de Komnist partiden senatr
oldu. Aleksandr Soljenitsin
Stalinis hkmeti eleirdigi iin
sekiz yl hapse mahkum edildi.
Hermann Broch, Vergilius'un
Olumu; jean-Paul Sarre, Akl
a; George Orwell, Hayvan
iftligi;John Steinbeck, Sardalya
Soka.
19
Tarih
Yazarn Hayat ve Eserleri
1946

- Peron bakan seildi. Halka
maalarda art ve sosyal gvenlik
vaatlerinde bulundu. "Evita"
ismiyle bilinen kars Eva'y ii
ilikileri sorumlusu yapt. Toprak
reformu isteyen halk, Mal6n de
la Paz'dan bakent Buenos Aires'e
kadar yrd. talya cumhuriyet
oldu.
-W. H. Auden, ABD vatanda
oldu. Christopher Isherwood,
Berlin Oykleti; Nikos

Kazantzakis, Zorba; Boris Vian,
Mezarlanmza Tkrecegim.
Gertrude Stein ve H. G. Wells'in
lm.
1947
- Arjanin'de kadnlara oy hakk

tannd. Komnizmle sava iin
Truman Doktrini uygulamaya
kondu. CIA kuruldu. Ses duvan
ald.
- Albert Camus, Veba; Max
Horkheimer ve Theodor Adorno,
Aydnlanmann Diyaldtigi.
- srail devleti kuruldu. Berlin
1948
Ablukas balad. Mohandas

Gandhi suikaste ugrad.
- Norrnan Mailer, plak ve Ol;
Bertolt Brecht, Kafkas Tdeir
Dairesi.
1949
tkinci yk derlernesi Ale/i
-Yeni anayasayla bakann
yaymlad.
yetkileri artnld. Pernculann

ogunlugunu oluturdugu meclis,
hkmet aleyhine konuanlara
hapis cezas getiren yasay kabul
etti. Rejim kartlan hapsedildi,
bagrnsz gazeteler bask altna
alnd. NATO kuruldu; Berlin
Ablukas sona erdi ve Almanya,
Sovyet kontrolndeki Alman
Demokratik Cumhuriyeti'yle
NATO destekli Almanya Federal
Cumhuriyeti olarak ikiye aynld.
20
Tarih
1949

-Brecht'in Cesaret Ana oyunu
Dogu Berlin'de Deutsches
Theater'da ilk defa sahnelendi.
George Orwell, Bin Dokuz Yaz
Seksen Drt; joseph Campbell,

Kahramann Sonsuz Yolculugu;
Simone de Beauvoir, Ikinci Cins .
1950
Sociedad Argentina de Ecritores

(Ajantin Yazarlar Birligi)
bakan seildi.
- Comision Nacional de Energfa

Atomica (Ulusal Atom Enerjisi
Komisyonu) Juan Per6n'un emriyle
kuruldu. Kore Sava balad.
-George Orwell, Cesare Pavese ve
George Bemard Shaw'n lm.
1951
-Per6n ezici bir ogunlukla

tekrar bakan seildi.
- Julio Cortazar, Bestiario;].
D. Salinger, avdar Tarlasnda
ocuklar; Vladimir Nabokov,

Konu, Hafza: Tekrar Ele Alnm
Bir Otobiyografi. Sindair Lewis,
Ludwig Wittgenstein ve Andre
Gide'in lm.
1952
nl deneme kitab teki

Soruturmalar yaymland.
-Eva Per6n kanserden lnce;

Per6n'a destek azalmaya balad.
Il. Elizabeth, Britanya kraliesi
oldu. Msr'da devrim sonras
Krali. Faruk devrildi, Ingiliz
igali sona erdi. ABD, atom
bombasndan ok daha ykc bir
silah olan hidrojen bombasn
gelitirdi.
- Anhur Miller'n Cad Kazan
oyunu ilk kez Broadway'de
sahnelendi. james Baldwin, Git
Onu Daga Anlar,]. D. Salinger,
Dohuzyka.
21
Tarih

-Josef Stalin'in lm.
1953
Muhammed Musaddk, darbe

sonras grevden uzaklatnld.
Kore Sava sona erdi. Albay John
Hunt'n liderlik ettigi Britanyah
dagclar, Everest Tepesi'ne ilk
ulaan insanlar oldu. DNA
kefedildi.
- Dublin'de "Bloomsday" ilk kez
kutland; Aldous Huxley, Alg
Kaplan. Colette ld.

-Sovyetler Birligi, nkleer
1954
eneijiyi kullanarak elektrik retti.

Cezayir'de sava balad.
- Nabokov'un Lolita kitab
Paris'te yaymland. Yaar Kemal,
Ince Memed; Franoise Sagan,

Hogeldin Hzun; Samuel Beckett,
Godot'yu Beklerken. Thomas Mann
ld.
1955
Per6n'un devrilmesinden sonra
-Aijantin'de binlerce kiinin
Aijantin Ulusal Ktphanesi
Oldg i sava sonras Silahl
mdrlgne getirildi. Bu
Kuvvetler darbe yapt. Per6n
dnemde ailesinde kahtmsal
grevinden istifa etti ve bir
bir hastalk olan grme kayb,

giderek krlemesine neden
Paraguay gambotuna sakland.
oldu.
nce Paraguay'da, sonra

Ispanya'da srgn hayat yaad.
Birleik Devletler anayasas model
alnarak yazlm 1853 federal
anayasasna dnld. Varova
Pakt imzaland.
- Ted Hughes'la Sylvia Plath
evlendi. James Baldwin,
Giovanni'nin Odas; Saul Bellow,

Gnu Yaa; Allen Ginsberg,
Ulwna. Bertolt Brecht ld.
1956
Buenos Aires niversitesi'nde
- Fransa'da Beinci Cumhuriyet
Ingiliz ve Amerikan Edebiyat
kuruldu. Stalinist hkmete
profesrlgne getirildi, bu
kar ayaklanan Budapete'yi
grevi on iki yl boyunca
Sovyet birlikleri igal etti. Svey
srdrd.
Kanal'n milliletiren Cemal

Abdl Nasr, Svey Bunalm'n
tetikledi. Brasilia ina edildi.
22
Tarih

- Jack Kerouac, Yolda; Vladimir
1956
Nabokov, Pnin; Boris Pastemak,

Doktor)ivago; Ayn Rand, Atlas
Silkindi.
- Uzay agt'n balattg kabul
1957
edilen Sputnik 1 yningeye

gnderildi. Avrupa Ekonomik
Toplulugu'nu oluturan Roma
Antiamas imzaland.
- Harold Pinter'n oyunu Dogum
Gn Partisi, Londra'da bir hafta
sahnede kald. Chinua Achebe,
Paralanma; Truman Capote,

Tiffany'de Kahvalt; Claude Levi
Strauss, Yapsal Antropoloji.
1959
- Kba'da diktatr Fulgencio

Batista'nn rejimine kar
ayaklanan Fide! Castro ve silah
arkadalan, ynetimi ylbanda
devrald. Kbns ve Singapur,
bagtmstzlgn ilan etti.
- Philip Roth, Hoahal Columbus;
Kurt Vonnegut, Titan'n Sirenleri;
jean Anouilh, BecJe; Erving
Goffman, Gunluk Yaamda
Benligin Sunumu; Karl R. Popper,
Bilimsel Aratrmann Mantg.
- "Muzigin OldUgu Gun":
Richie Valens, Buddy Holly
ve Big Bopper'n uag, lowa
yaknlannda dt.
1960
El haccdor (Yaratan) yaymland.
- Afrika'da on yedi devlet

bagmszlgn ilan etti.
Patrice Lumumba'nn suikaste
ugramasyla Kongo Krizi patlak
verdi. Trkiye'de 27 Mays ihtilali
oldu. Liverpool'da The Beatles ilk
kez sahneye ku.
23
Tarih
1960

- Penguin Yaynevi, Lady
Chatterley'nin Ag romann
basmaktan dava edildii
mstehcenlik suundan heraat
etti. Harper Lee, Bulblu
ldunnek;John Updike, Tavan

Ka; Eugene Ionesco, Gergedanlar.
Albert Camus trafik kazasnda
ld.
1961
Samuel Beckett'le birlikte ilk
-Berlin Duvan ina edildi. Yuri
kez verilen Prix Formentor'a
Gagarin, uzaya ilk kan insan
layk grld ve uluslararas ne
oldu.
kavutu. Texas niversitesi'ne
-Joseph Heller, Madde 22;
konuk profesr olarak davet
Stanislaw Lem, Solaris;]. D.
edildi.
Salinger, Franny ve Zooey; Muriel

Spark, Bayan ]ean Brodie'nin
Bahan; Kurt Vonnegut, Gece Ana.

1962
- Arjantin'de darbe sonras Arturo

Frendizi'nin sivil hkmeti
devrildi. Kba Fze Krizi patlak
verdi. Cezayir'de sava devletin
bamszln ilan etmesiyle sona
erdi. Papa XXIII. Jean, Valikan
II'yi at.
- Marilyn Monroe ve Arthur
Miller, Meksika'da boand;
Vladimir Nabokov, Soluk Ate;
Aleksandr Soljenitsin, Ivan
Denisovi'in Bir Gunu. e. e.

cummings, Hennann Hesse,
Georges Bataille ve William
Faulkner'n lm.
- The Beatles'n ilk albm
Birleik Devletler'e ulat; Bat
dnyasnda Beatlemania ve
"ngiliz lgali" balad.
1963
-John F. Kennedy, Daltas'ta

suikaste urad. Martin Luther
King Jr., Washington'da Lincoln
Ant nnde "Bir Hayalim Var"
balkl konumasn yapt.
24
Tarih
1963

-John Fowles, Koleksiyoncu; May
McCanhy, Grup; Sylvia Plah,
Sra Fanus; Thomas Pynchon, V.;

Kurt Vonnegut, Kedi Beigi. Sylvia
Plath, Nllzn Hikmet, Theodore
Roethke, Aldous Huxley ve C. S.
Lewis ld.
1964
Drdnc iir kitab El Otro,
el mismo yayrnland.
-Kolornbiya'da devletle FARC

(Kolornbiya Devrimci Silah
Gleri) ve ELN (Ulusal Kurtulu
Ordusu) gibi kyl gerilla
rgtleri arasnda gnmze
kadar devarn eden sava balad.
-Saul Bellow, Her:z:og; Vladimir
Nabokov, Lujin Savunmas.
-Winston Churchill ld;
Makolm X, New York'ta suikaste
1965
ugrad.
-Sylvia Plath, Ariel.
-Arjantin'de General]uan Carlos
1966
Ongania darbe sonras ynetimi

devrald ve tm siyasi partileri
susturdu.
-Mihail Bulgakov, Efendi ve
Margarita; Truman Capote,

Sogukkanllkla; Tom Stoppard,
Rosencrant:z: ve Guildenstem Old;
Michel Foucault, eylerin Sras.
Evelyn Waugh ve Andre Breton
ld.
1967
Elsa Astete Millan'la evlendi.
-"Ak Yaz" ile hippi hareketi
Adolfo Bioy-Casares'le, H.
genler arasnda hzla yayld ve
Bustos Dornecq rnahlasrn tekrar

kullanarak Cr6nicas de Bustos
geri kalann ve 70'lerin ilk
yaratug sosyal degiirn, 1960'lann
Domecq adl denerne kitabn
yllann etkiledi. !srail ve Arap
yayrnladlar.
lkeleri arasnda Alu Gn Sava

yapld. Emesto "Che" Guevara
ld.
25
Tarih
Yazann Hayau ve Eserleri
1967

- Gabriel Garcia Marquez,
Yzyllk Yalnzlk; Angela Caner,

Byl Oyuncal Dkkan.
Dorothy Parker, Siegfried Sassoon
ve Carson McCullers ld.
1968
Bakanlk seimleri ncesinde

Martin luther King Jr. ve Robert
F. Kennedy pe pee suikaste
ugrd. Alexander Dubfek'in
iktidara gelmesiyle balayan
Prag Bahan, SSCB ve Varova
Pakt mttefiklerinin lkeyi igal
etmesiyle
sona
erdi. Fransa'da
Mays 68 gsterileri yapld. Kuzey

Irianda'da artan iddet olaylanyla
"The Troubles" balad.
1969
Beinci iir kitab Karanlga

Ovg yaymland. Margarita
Guerrero ile yazdg Kurgusal
Varlklar Kitab'n yaymlad.
- Mays aynda Cordobazo

gsterileri sonras binlerce
vatanda orduyu ve polisi etkisiz
hale getirerek iki gn boyunca
Crdoba'y igal etti. Apollo
ll ayn yzeyine indi, Neil

Annstrong aya ilk basan insan
oldu. Woodstaek Mzik Festivali
dzenlendi.
-Vladimir Nabokov, Ada
ya da Arzu, John Fowles,

Fransz Tenmin Kadn; john
Cheever, Bullet Park; Philip
Roth, Ponnoy'un ikayeti; Kurt
Vonnegut, Mezbaha No. 5. John
Kennedy Toole ve Jack Kerouac
ld.
26
Tarih
1970
nc yk kitab Brodie
- Onganla'nn grevinden
Raporu yaymland. Elsa"dan
alnmasndan sonra General
boand.
Alejandro Lanusse bakanlga

geldi. Solcu Montoneros ve
Ejtrcio Revolucionario dd
PKblo rgleriyle antikomnist
kontrgerilla gruplan arasnda
i sava balad. Polanya'da
ayaklanma; Kamboya'da i sava
patlak verdi. rdn'de Kara Eyll
olaylan oldu. Jimi Hendrix ve
janis joplin bayatn kaybetti.
- Dario Fo'nun Bir Anaristin
Kaza Sonucu Ollml oyunu

ilk defa Varese'de sahnelendi.
Benrand Russell ld.
1971
Oxford'dan fahri doktora ald.
ldi Amin, Uganda'da devrim

sonras ynetimi ele geirdi. tk
mikroip retildi.
1972
Altnc iir kitab El oro de los
- Kuzey Irianda'da Kanl Pazar
ligres yaymland.
yaand. Mnih'te dzenlenen

1972 Olimpiyalan kana buland,
Kara Eyll adl Filistinli grup ll

srail olimpiyaty ldrd.
- Sir john Betjeman, Birleik
Krallk kraliyet airi oldu. Italo
Calvino, GorUnne:z ehirler,
Vladimir Nabokov, Saydam eyler.
1973
1973 Arjantin Ulusal
- Pern yanls parti Man'ta
Ktphanesi'ndeki grevinden
seimleri kazand, Hecor
istifa etti.
Campara bakan oldu. Ajantin'de

terr olaylan. E:zei:za latliam:
18 yldr srgnde olanjuan
Pern'u karlamaya gelen
kalabalkta Peronistlerin sagc

kanad kalabalkta solculara ve
Montoneros yelerine ate at,
on kii ld, yzlerce kii
yaraland. Campara grevinden
ayrld, Pern Eyll aynda tekrar
bakan oldu. Yom Kippur Sava.
Watergate skandal.
27
Tarih
1973

- iiili air Pablo Neruda'nn
cenazesi, Pinochet ynetimine
kar gsterilere dnt. Efendi
ve Margaita, ilk defa Sovyetler
Birligi'nde eksiksiz olarak
yaymland. Thomas Pynchon,
Gravity's Rainbow. W. H. Auden

ld.
- Pablo Picasso'nun lm.
1974
]uan Per6n ld, kars Isabel

Martinez de Per6n bakan oldu.
Terr artt, yzlerce kii ld.
Grevler ve gsteriler patlak verdi.
Kbrs Harekat dzenlendi.
Ponekiz'de Karanfil Devrimi
sonras demokrasiye gei balad.
Birleik Devletler'de Richard
Nixon grevinden istifa etti.
1975
Drdnc yk derlernesi Kum
- Arjantin'de enflasyon %300'e
Kitab ve yedinci iir kitab La

rosa profunda (Sonsuz Gul)
yaymland. Annesi 99 yanda
glerinin Saigon'a ginnesiyle
hayatn kaybetti.
ykseldi. Kuzey Vietnam

Vietnam Sava sona erdi.
Francisco Franco ld.
- Saul Bellow, Humboldt'un
Armagan; Carlos Fuentes, Terra

Nostra.
1976
- General Jorge Videla cuntas

Martinez de Per6n'u devirdi
ve ynetimi devrald, meclis
feshedildL Rejim kar dan
tutukland, on binlerce kii
kayboldu. in Kltr Devrimi
sona erdi.
- Raynond Carver, Lutfen Sessiz
Olur musun Lutfen?; Michel

Foucault, Cinselligin Tarihi I.
Agatha Christie ld.
1977
Sekizinci iir kitab Histona de la
noche yaymland.
- Voyager uzaya gnderildi,

ilk topluca retilmi kiisel
bilgisayarlar piyasaya girdi.
- Iris Murdoch, Deniz, Deniz.
jacques Pn!vert ve Vladimir
Nabokov ld.
28
Tarih
1978
Yazann Hayat vt Eserleri

Afganistan'da i sava balad;
Ispanya tamamen demokrasiye
geti. I. loannes Paulus'un otuz
gn sren papalgnn ardndan
lmesiyle, yerine ll. loannes
Paulus geti. Yapay inslin
gelitirildi, ilk tp bebek dnyaya
geldi.
1979
- Sovyet-Afgan Sava balad.

Iran Devrimi sonras ah Rza
Pehlevi srgne kat, lranllann
ABD Konsoloslugu'nu basmasyla
Iran Rehine Krizi patlak verdi.
Margaret Thatcher, Britanya
Babakan oldu.
- Angela Caner, Kanl Oda; jean
Franois Lyotard, Postmodern
Durum: Bilgi zerine Bir Rapor.

1980
- Ronald Reagan, ABD Bakan

oldu. tran-Irak Sava balad.
Trkiye'de 12 Eyll askeri darbesi
oldu.
] M. Coetzee, Barbarlar
Belderlen; Salman Rdi,
Geceyars oculla n ; Cari Sagan,
Kozmos. Barbara Pym, C. P. Snow,
Marshall McLuhan, Henry Miller,

Katherine Anne Poner ve Jean
Paul Sanre ld.
-john Lennon ldrld.
1981
- General Leopoldo Galtieri,

askeri rejimin bana getirildi.
Columbia Uzay Mekigi,
yrngede ilk turunu tamamlad.
- Raymond Carver, Al
Konuugumuzda Ne Konuuruz.
William Saroyan ld.
29
Tarih

General Leopoldo Galtieri'nin
1982
Faiktand Adalan'na asker

karmasyla Falkland Sava
balad. Ingiliz gleri Haziran
ortasnda aday geri ald, 700
Ajantinli atmalar srasnda
ld\i. Galtieri'nin yerine General
Reynaldo Bignone getirildi. !srail
Lubnan' igal etti.
1983
Legion d'Honneur'e layk
-Ajantin sivil ynetime dnd\i,
gruldu.
radikal Rail AUonsin bakan

oldu. Insan haklann ihlal eden
askeri !iderler, yarg karsna
kanld. Karayipler'de bulunan
Grenada Adas Birleik Devletlerce
igal edildi. Beyrut'ta ABD
Konsoloslugu bombaland.
-Thomas Bemhard, Bitil Adam ;
Raymond Carver, Katedral.
-ili ve Ajantin arasnda
1984
imzalanan antlamayla, Picton,

Nueva ve l.ennox Adalan
iizerinde snr anlamazlklan son
buldu.
- Martin Amis, Money. julio
Cortizar ve Truman Capote ldi.
1985
Dokuzuncu iir ve dizyaz

derlernesi Los conjurados
yaymland.
1986
Asistan Maia Kodama'yla
-Ajantin, Diego Maradona
evlendi. Cenevre'de karaciger
kaptanlgtnda 1986 Dinya
kanserinden 86 yanda hayata
Kupas'n kazand. Uzay Mekigi
gzlerini yumdu ve Cimetitre

des Rois'ya gmildi. Mezan hal
i saniye sonra paraland ve
oradadr.
iinde bulunan yedi kiilik
Challenger havalandktan yetmi
mirettebaun limine neden

oldu. emobil lacias. lsve
Babakan Olof Palme suikaste
ugrad. Halley Kuyrukluyldz bir
kez daha Dunya yrungesinden
geti.
- Christopher Isherwood ve
Simone de Beauvoir ldi.
30
NSZ
jAMES WOODALL
J orge Luis Borges 1 986 y l n d a ld . Ara d a n geen za man,

onun l m nden ok nce kaza nd hretinden hemen h i
bir ey e ksiltmedi .
Borges, 1 960'1arda, saflarnda Samuel Beckett, Patrick White
ve Herman Hesse gibilerin bulunduu 20. yzyl yazarlar pante
onunda yerini ald. Amerikal eletirmen Harold Bloom, 1 994'te
Borges'i Bat uygarlnn o l masalard manen daha az zengin
olacamz yazarlarnn uzun listesine yerletirdi (Bioom'un Bor
ges' i n hemen yanna koyduu iki yazar i i i l i Pablo Neruda ve
Portekili Fernando Pessoa'dr).1
Borges 1 970'1erde belki de bugn okunduundan daha ok
okunuyordu; onun ayrcal. 1 96 1 'den nce, ya da, Franszca
okuyanlar iin 1 95 1 ' den nce adn bile duymadklar Borges'in
yeni, sava sonras, modernizm sonras bir yazarlar kua ze
rindeki g l etkisidir. Geliigzel evrilmi kk metinlerle
Borges edebi kurgu yntemlerini deitirmekle kalmad, yazla
rn ieriini ve yazarlarn d ncelerini de deitird i . "Borgesva-
The Westem Cannon, Macmillan (Londra), 1994, s. 463-77.

31
ri" sfat artk edebi terminolojide "Kafkava ri" deyimi kadar ok

kullanlmaktad r.
Borges hi roman yazmad ve uzun yaamnda -seksen alt
yanda ld- dzyazlar kadar ok iir yaymlad . Ispanyolca ko
nuan dnyada Borges, zengin iirsel bir dil olan Ispanyolcann,
1 7 . yzyldan bu yana Luis de G6ngora ve Francisco de Queve
d o ile ayn deerde bir ustas addedi l mektedi r. Quevedo, Bor
ges'in kahramanyd ve Borges, Buenos Aires'de yaayan bir Kas
tilyal'dan beklenecei zere, bt n yazarlarn en by olan
lspanyol yazar Cervantes'e yaknlk d uyuyord u .
Btn bunlara ra m e n hret o n a ge ulat . 1 946' dan bu ya
na, Arjantin' de, 1 940'1arda yazd iki nemli yk kitab Yolla
n atal/anan Bahe ve Alef kadar, General Juan Per6n'un dik
tatrlne kar uzlamaz tavryla da tann yord u . Belki de b
tn bunlardan ok, bir eletirmen ve makale yazar, gnn litte
rateuse' Victoria Ocampo'nun alma arkada ve Arjantin'in
nl edebiyatlarndan Adolfo Bioy Casares'in yakn dostu ola
rak tannyordu .
Borges 1 94 0 ' 1 a r n ortasnda Fra nszcaya tercme e d i l m e
ye balaynca, i leride Avrupa'd a kazanaca hretin yolu al
d. Borges'i n yaygn n kazanmas, 1 944'te Buenos Aires'de ya
ynlanan Yollan atallanan Bahe 'deki btn yklerinin alt ye
n i ykyle birlikte sunulduu Ficciones ile, 1 96 1 'de Formentar
dl'n Samuel Beckett'le paylat zaman gerekleti ( Bec
kett on yl nce Godot'yu Beklerken'le nlenmiti). Borges Ang
Iasakson dnyada , zellikle Birleik Devletler'de Labyrinths adl
tuhaf, kendi derlemedii bir kitapla tannd.
Labyrinths'in en garip yan, Borges'in yazd ve balklarnda
labirent szcnn getii iki yknn kitaba alnmam olma
sdr. * zg n Ispanyolca basklarndan derlenmi yirmi yk
(*) "Iki Kral ve Onlann Iki l.abirenti" ("Los dos reyes y los dos laberintos") ve "lbn-i
Hakan al-Buhari, l.abirentte lm" ("Abenjacan el Bojari, muerto en su la
berinto"): Her iki metin de ilk kez Alefin Ispanyolca basksnda yer almtr
32
ve Borges'in deneme yazar olarak lezzetinin ilk iaretin i veren

ksa dzyazlarndan semeler kitapta yer almaktayd.
Labyrinths' in dayand fikir, i lk olarak 1 953'te Fransa' da Ro
ger Caillois tarafndan derlenen ve yaymlanan bir kitaptan boy
vermiti. Franszca Labyrinths sadece drt yky ka psamas
bakmndan I ngilizce derlemeden farklyd . * Labyrinths'in I ngi
lizce evirisinin 1 962 ' de, Borges'i n Formentar dl'n a lmas
erefine ayn yl Ingilizeesi yaymlanan Ficciones'in hemen ardn
dan gelmesi, Borges'i n Arjantin d nda ilk nemli yayn olayy
d : kitap, Ficciones'in aksine iyi satt ve Borges Atiantik'in iki ya
kasnda, d nyann en ok konuulan dilinde okunmaya balan
d . Borges'in eitli yazlarnn bir derlernesi ve byle olduu iin
de onun krk yl akn bir sreyi kapsayan almalarnn temsil
cisi olan Labyrinths, 1 960'1arda Latin Amerika edebiyatnn mi
henk ta oldu . ok okundu ve ksa bir sre sonra " Byl Ger
ekilik" denecek olan ekoln en nde gelen metni addedildi.
Bu deyim i Franz Roh 1 924'te Alman Neue Sach/ichkeit (Ye
ni Nesnellik) tarzndaki resimlerini tanmlamak iin icat etmiti.2
Daha sonra Kbal yazar Alejo Carpentier deyimi /o real Mara
viiioso biiminde kendine maletti. Bir dizi Latin Amerikal'nn ga
rip yazlan ve kurgular, bu yazarlarn kendi ktalarnn sarsntl
ve fantastik tarihini yanstyordu . Avrupallar iin bu deyim, anla
tda gerekiliin snrlarn ykm, gerein yeni bir grnm
n mjdelemiti.
Borges gerekten garip, fantastik ve yeniydi . Ayn zamanda
( 1 952). Daha sonra Aleph and other stoies balg altnda Ingilizce Cape bask
s
l97l'de yaymland.
(*) Caillois, Borges tercmelerini, resmen, l944'te stlenmiti. "Babil'de Piyango"

ve "Babil Ktphanesi"nin Franszcalann Nestor lbarra'nn evirisiyle Buenos
Aires'de srgndeyken kardg
Lettres franaises dergisinde yaynlad.
Bor
ges'in Franszca olarak yaymlanan ilk metni 'L'approche du cache' balgy

la 15 Nisan 1939'da
Mesures dergisinde yer almt.
Bu yknn evirmeni de
Ibarra idi.
2
Deyim sanatsal-tarihsel ilevini yllarca korudu.
33
Arjantinliydi ve Carpentier'in deyimi zamanla uluslararas bir ni

telik kazand : Byl gerekilik, ksa zamanda moda bir tarz ol
d u . Borges her zaman tarziara kar kmt ve kacakt - na
sl moda olunacan bilmezdi. Garcia Marquez' i n Yzyillik Yal
mzhk' 1 967' de yaymland zaman, byl gerekilik en iyi r
ne ini bulmutu. Marquez, tropikal ehveti, lgn d gcn,
Karayip enliklerini temsil eden bir yazard; onun zl slubu ve
kurgudaki becerileri Carpentier'i n szn ettii cokulu anti-na
tralizm'i tam olarak karlyord u . *
Borges, h e m Arjanti nli o lmas h e m d e yaratt yenilikterin
benzerin i n bulunmamas nedeniyl e kronol oj i k olarak by l
gerekilikten nce gelmekte ve farkl b i r yazar olarak ne k
maktadr. 1 970'1i yllar boyunca byl gerekiliin kurucusu
ilan edilmi, ama bu onun gerek nemini; eitli geleneklerden
sade ve yeni bir edebiyat yaratan, Arjantin li bir yazar oldu u ger
eini glgelemitir.
Kafas Henry James'in ykleri ve Franz Kafka'nn romanlary
la olduu kadar, kendi Arjantin cedlerinin iiri, goo gelenekleri
ve portefo argosuyla da doluyd u . Meksikal h manist Alfonso
Reyes'i n dzyaz slubu kadar, Schopenhauer'in dncelerine
de hayrand. Onun lspanyolcas iin Perul u romanc Mario Var
gas Llosa unlar sylemitir:
Borges'in dzyazs genelgeer kurallara aykrdr, nk titiz
bir tutumla, az szle ifadeyi ye(Jieyerek, lspanyol dilinin a
rla olan doal eilimine derinden derine kar gelmekte
dir. Ispanyolcann Borges ile anlalr hale geldiini sylemek,
bu dilde yazan baka yazariara hakaret gibi gelebilir, ama de
il . . . Borges' de daima mantkl, kavrarnc bir dzey vardr, ge
ri kalan her ey buna hizmet eder. Onunki, hibir zaman aa(*) Gerekte Kolombiyal yazar, kurguda karnaval yaklamn, Borges'in yazdk
lanndan ok, Bahia'lJorge Amado ile paylamakadr; Brezilya ve Gney Ame
rika'nn kuzey lkeleri, aralannda, Arjantin'le pek kurmadklan bir kltrel
yaknlk paylarlar.
34
bir dzeye indirilmemekle beraber, dolaysz ve ll sz

lerle ifade edilen berrak, saf, ayn zamanda olaanst fikir
ler dnyasdr.3
Bu szler, byl gerekilik iin pek geerli bir forml ifade
etmiyor. Aslnda, Borges'in balca erdemlerinden birini betimli
yor: olaanst evrenleri, sinsi, neredeyse kstah bir slup eko
nomisiyle yaratma yeteneini. Dzyazlar, dili edebi gsteriten
kurtarma arzusunu sergiler. Borges' in bysnde maharetlere
yer yoktur, te yandan edebi-eletirel m izah yeni doruklara yk
seltir. Ve evrenlerini buharl ekvator iklimlerinde deil, -bir iki Pa
ris arkaplan dnda- siyasi adan karanla gmlm Buenos
Aires'de, mnzevi, ou zaman uykusuz yalnzlnda yaratr.
Dnyann kendi yurttalarndan -hatta kendisinden bile- n
ce kefettii Arjantinli Borges bilinli olarak moderndi, yine de
yaamnn byk bir blmnde kend ine gveni yoktu. Eserle
rine, zellikle yklerine, pek kymet vermezd i . Yine de onun
iac parla kl, modernizm i n tkettii ve edebiyatlarn kup
kuru brakt Fransz, Ingiliz ve Birleik Devletler kltr iklimine
ila gibi geldi . Borges alacak kadar ok sayda edebiyat bes
ledi ve onlardan esinlend i . Bata iir olmak zere, edebiyat iin
Ingilizcenin en iyi dil olduunu dnyord u . Iin tuhaf Cervan
tes'i ilk kez Ingilizce evirisinden okumutu. Daha ocukken, en
byklerden saylmayan -Robert Louis Stevenson, Lewis Carrol,
H . G .Wells g ibi- I ngiliz yazarlar onun zerinde belirleyici bir et
ki yapmt.
mr boyunca, zellikle kr olduktan sonra, kend isine okun
masn istedii yazarlar Rudyard Kipiing ve Gerard Manley Hop
kins' d i . Ta hsi l i n i Cenevre'de ya pt iin Franszca renmi
ti; Alma ncay, Heinrich Hei ne'yi okuyarak, kendi kendine
ren d i . Eliili yalarnn sonlarna doru, kr olmaya balad za
man, olaanst bir abayla kendi kendine Anglosakson d i l i3
"Borges's Fiction",
A Writer's Reality, Mario Vargas Llosa, s. 10.

35
ni grenmeye g i riti, bu da onu Eski lskandinav dilini grenme

ye gtrd .
Eger btn bunlar -kalem leri ceplerinde, dosyalar uua n,
ceket dirseklerinde deri yamalar olan- titiz bir akademisyen iz
lenimi veriyorsa, bundan daha ya nl bir ey olamaz. Borges,
1 930'1arda ve 1 940'1arda yazar olmaya abalarken iine dnk
ve yalnzlg belki de bilerek semi bir adamd, ama Funes'in
BelleJi ya da Alefin yaratcsnn Hemingwayva ri bir eylem ada
m veya Lawrenceva ri bir Lothario ol masn bekleyemezsiniz.
Borges' in 1 960'1arn balarnda Kuzey Amerika niversiteleri
ne gelmesi ona yeni ve popler bir kimlik kazand rd . Artk kre
sel bir meta olmutu. John U pdike 1 965'te The New Yorker der
gisinde, onu bir tr edebi El Dorado olarak tantt . U pdike, "Jor
ge Luis Borges'in dehas ge de olsa Kuzey Amerika 'da tannma
ya balad," d iye balamt makalesine. Ve yle devam ediyor
du; "Gnmz Amerikan yk ve romannn kmaz sokak nar
sizmi ve sprnt niteliine karn, Borges, felsefe ve fizikte bu
lunan bir eyi, akl, edebiyat ve kurg uya sokmaktadr." stelik
Borges "keyif verici ve elendirici"ydi.4
Borges'i altn madeni gibi grenler ve eletiri cephesinin n
mevzilerini tutanlar hzl davrandlar; Borges, yeniyi ve tuhaf a
bucak masseden bir lkede Kuzey Amerikal bir yaza rm gibi be
nimsendi. Buenos Aires'in gney yarmk rede yer almasnn ve
ok kltrl olmasnn hi nemi yoktu; kuzeyle ayn ktadayd
ve "Amerikan"d !
Ona d uyulan hayranlk nihayet kendi vata nna da sirayet etti.
1 960'1arn sonlarnda Borges'in kariyerinde ilk kez Arjanti n l iler,
okumasalar da, ona vg ler d zmeye balad lar. Uluslararas iti
bar, edebi rnleri o ana kadar taral d zeyi aamam bir l
ke iin byk bir onur kayna yd . Borges, patlama ya pan Latin
Amerika edebiyatnda Arjantin ' e sa lam bir yer kazand rmt.
36
"The Author a s Librarian", John Updike, Th e N ew Yorker, 30. 10. 1963.
Che G uevara ve Borges' in nefret ettii Juan Per6n d nda, bu

kr portefo 20. yzyl Arjanti n i ' nde kan nl kii oldu. Yaygn
olarak okunmasa bile, 21
yzylda hala akim konumunu koru
maktadr. Arjantin daha ona pek nem vermezken, I ngiltere' de,

Birleik Devletler'de ve Fransa'da ok nceden n l olmas, o
gnlerin Arjantini iin ok ey sylemektedir. nk tam Borges
dnyada Franszca olarak elden ele dolamaya balarken, Per6n
-tam olarak 1 946- 1 95 5 a ras- lkesine byk bir zarar veriyor
du ve bu zarar Borges' in hayatnn sonuna kadar srecekti . Ar
jantin sanat asndan korkun bir orakla gmlmt .
Edebiyat uygarlnn doruklarndan olan Borges' in, lkesinin
hkmetleriyle lnceye dek tartmal bir il ikisi old u : Arjan
tin'in siyasi kaderinin yarm yzyldan bu yana ilk kez d zelmeye
balamasndan birka yl sonra lmesi, Borges'ten ok lkesinin
bir kayb olmutur. Kendisi de bu kayb vurgulamak istermi gibi,
lkesinde deil Cenevre'de lmeyi seti.
Borges allm yurtseverlerden deildi; tam olarak demokrat
olduu da sylenemez. O bir kitap kurdu, bir yabanc diller ve fel
sefi paradoks sevdals, hibir zaman reddetmedii kkenini zah
metsizce aan dnya apnda bir aydnd. D dnyann onu sey
retmesinden, belki de d d nyay gremedii iin holanrd. Da
ha sonraki yllarda kendini siyasal solcular indinde sevilmez yap
t, nk ilan ettii tutucul u u onu, ister istemez. Arjanti n 'de
1 970'1erin ve 1 980'1erin balarnn cani rejiminin yannda gsteri
yord u . 1 976' da askerlerin gelmesini ho karlamakla kendine h i
de iyilik etmedi, ama bu onun Peronizme veda biimi olmutu.
Solun daha son ra anlayamad, Borges'in genera l le rin getirdi
i karmaay -bask, ikence ve cesetleri- pek az grebilmesiyd i .
Politize o l m u Borges kartlarnn gznde, onun generalle
re, gerekti ini d ndkleri lde kar kmam olmas, hala
kanayan bir yaradr. Onu sac olarak damgalayp ktlemek
oktandr moda olmutur. Byleleri yklerini boykot edebili rler
ya da hretini azaltacak eyler syleyebilirler; Borges' in 28 Ni37
san 1 980'de Buenos Aires'de yaymlanan gnlk La Prensa ga

zetesinin Madrid muhabirine syledii u szleri grmezlikten
gelmek bu gibilerin iine gelecektir: "Terr ve basklarn lkede
yaratt cid d i ahlaki sorunu gzard edemem . Bu nca lm ve
kayp olay karsnda sessiz ka lamam .''5
Bir ay sonra, bir hkmet kart deme daha geldi: "Bu hk
met zerinde hibir etkim yok. Bu milliyeti bir hkmet ve ben
milliyeti deilim, H ristiyan olduumdan da emin deilim; olsay
d m da, Katalik olmazd m . Ben hibir mevki sahibi deilim. z
gr bir insanm ."6
Borges'i konuturmak zordu ; ok az eyi ok ge sylemi ola
bilir, ama ayn zamanda zg r bir ruhu va rd ve ideolojik i na n
larn basite ind irgen m i gereklerine, siyasal ada n tepkileri
ok deikendi. Borges' in siyasal d ncelerini incelemek yoluy
la onun hakknda, insanlar artmaktan ve rahatsz etmekten
hola nd d nda, fazla bir ey renemeyiz.
Peronizme kar tavr ise, a ksine, hem yazar hem lkesini an
lamamza yarar. Borges'i ka muya malolmu biri olarak an latr
ken , bu konuda sylenecek ok ey o lacaktr. zel yaamnda
ise, hakknda a n latlanlardan daha garip, daha anlalmaz, ba
zen daha Don Kiotvari, bazen de daha hznl biriyd i .
Borges h e r zaman akt. Duygular nadiren karlk grmt ve
bu onun mr boyunca ac ekmesine neden oldu. Anlatt ac
deildi, aktan bahsederken de baarl saylmazd . Ya ptlarnda
her iki d uygudan da ok az sz edilmektedir. Ya radlnda bu
lunmakla beraber, ak onun malzemesi deildi.
Bu noktada Borges e n ok 1 8 . yzyln aklc dnrlerine
benziyordu - favorilerinden biri, renimi, entelektel cokular,
5
"Se ha planteado un grave problema etico para el pais, tanto can el errorismo
corno la represin" , J .lglesias Rouco,
mes, 5.6. 1980.

38
La Prensa, 6.5.1980.
"World View: Argentine repression deplored by wriers", Arrigo Levi,
The Ti
profesyonel yazarlk yaam ak baarlarndan ar basan Samu

e l Johnson'du. Johnson hastalk derecesinde melankolikti; daha
gizli olmakla beraber, Borges de, zellikle iirinde onun gibidir.
Borges birok kadn entelektel adan cezbetmiti; ancak yal
nzca birka onunla yatmak istedi : Ve Borges onlarla yatmay ne
denli istemi olursa olsun, muhtemelen bu konuda nasl davra
nacan bilmiyord u .
Vi ktorya devri n i n sonlarnda dom utu, ken d i nden s k sk,
"un ser victoriano", Viktorya devri adam, olarak sz ederdi. Ka
dnlarla beraber olmaktan ve daha sonraki ylla rda onlar gre
mez olunca, seslerini duymaktan ok holand; ama utanga bir
adamd . 1 920'1erde, Paris ve Londra' da oldu u kadar Buenos
Aires'de de balayan hogr ortamndan ka rarl bir biimde
uzak tutulmutu. Annesi Leonor Acevedo onun yaamnda nor
malin tesinde nemli bir rol oynad; Borges' in eksantrikliklerin
den biri, altm, yetmi yana geldii halde hala annesiyle yaa
mas ve onun himayesinde olmasyd .
Doksan dokuz yana kadar yaayan a nnesi erio/lo'lardan ge
liyordu ve "sava kan" ile vnrd. Yaamnn tek bir dne
minde, 1 960 son larnda, olu nun yl sren felaket evlili i sra
snda Borges' den ayrld; evlilik sona erince Borges, be yl son
ra lecek olan a nnesinin kucana dnd . B u , Borges' in kendi
seimiydi, ya da kr bir yazar olarak byle yapmas gerekiyord u .
D krkl yaratsa d a , bu ilikide Oedipus etkisi yoktu. Annesi
nin onun stilini tutuklatrdna dair bir iaret olmad gibi, tu
tuklatracak pek az stil vard ortada. Borges, fazla zengin olma
dan sakin bir yaam srd, hibir pahal alkan l olmad -ne
iki ne sigara ierdi- ve hemen hemen ne istiyorsa onu yapt.
Leonor'un uyguladn va rsayd mz psikoloj i k basksndan
daha nemli bir etkisi, salad hizmetlerdi. Yzyln bandan
bu yana kr bir adam idare etmiti; kocas Jorge Guillermo'ya
I ngiliz annesi Fanny Haslam'dan yrtk retina hasta l miras kal
mt. Bu yzden Leonor, giderek alma ve ailesini geindirme
39
yeteneini kaybeden bir koca ile baetmek zorunda kald. Dn

yadan kopukluu kocasnnkine benzeyen bir oula bakabilmek
iin onun banka yneticisi, sekreteri, menajeri ve gz olmak,
ikinci tabiat olmutu .
Leonor, Borges'i bir zrh gibi korudu. Borges kadnlarla iliki
sindeki yeteneksizliini, kimsenin deitirmeye cesaret edemedi
i bir ev yaamnn ardna gizleyebiliyordu . Bu durum, daha son
ra, onun uluslararas bir entelektel guru stats kazanmasyla
glendi ve kt niyetiiierin uzak tutulmasnda olduka yararl ol
d u . Annesinin lmnden sonra Borges adeta halkn mal oldu.
Insanlar onu kabu llendiler ve onun beyninden besienmeyi umut
etmeye baladlar. Borges 20. yzyln en parlak edebi deha la
rndan biriyd i . 1 960'1arda yceltilen bu deha, 1 970' 1erde herke
sin sahip kmak iin giritii sessiz bir mcadeleye neden oldu.
Calle Maipu'daki dairesine g iden zel yolu arnlayan kadn ve
erkek hayranlarnn listesi uzund u . Birou onunla "konumak"
veya "diyalog kurmak" konusu nda baarl oldu; bunlarn hepsi
de sonradan gazetecilik ve edebiyat aleminde kazanca dnt
rld; Borges tarihte kendisiyle en ok mlakat ya plan yazarlar
dan biridir. Bir teyp ya da not defteri karsnda rahat fakat mu
lak konumas efsanevi ynlerinden biriyd i . Denenmi yollardan
nadiren sapard ; her mlakatya ayn malzemeyi sunmak iin
ince bir n a nsla deitirilmi esprilerle, kelime oyunlaryla, en
sevdii yazarlardan, Arjantin iin tuttuu yastan sz aard; te
yandan, Borges' in konumalar krl kten bir ka ve -yaa msal
anlamda- bir baka yaz biim iyd i .
Krlk Borges' e b i r ok g i b i deil, kanlmaz b i r kader gibi
geldi. Ailesinde de krlk vard . Gzleri her zaman zayft ve her
za man en ktsn bekledi . Bu durumu duygusalla kaplma
dan kabul etmiti. 1 969'da Richard Burgin'e yle dedi:
. . . okuyamamann belli bir yarar olduu sylenebilir, nk

okumaynca zaman baka bir biimde a kyor. Gzlerim grr40
ken, hibir ey yapmadan yarm saat geirecek olsam, ldrr

dm. nk okurnam gerekirdi. Ama imdi uzun zaman yal
nz kalabiliyorum.
Sanrm yapacak bir eyim olmadan yaayabiliyorum. I nsan
larla konumam ya da bir ey yapmam gerekli dei l . ?
.
Kahinin etkileyici d i nginlii. h ikmet sahibinin tevekkl - ve

kabuundan dar ekildii zaman, usta bir yazarn sonu gelme
yen sohbeti: Bu birleim ok ekiciydi . Borges iletiim teknikleri
ni, muazzam i entelektel g cne dayanarak, ona soru soran
larn ve hayra n larnn beeneceini bildii bir imaj cilalayarak,
uzun yllar snayarak m kemmelletird i .
Borges iin krlk b i r kalkand. O n u n arkasnda d nyann he
vesle arad bir kiilii gelitirebilird i . artc bellei -krlkle
baetmesinde birinci silah- ve mahremiyeti, deiimden pek et
kilenmiyord u . Ne d uygusal yaamnn ne de yazar Manuel Pey
rou ve air Carlos Mastronardi ile dostluklarnn ayrntlar, sz
gelimi, "Sohbetler" de yer almaktadr; ama Borges hem duygu
sal hem de dost canis bir adamd ve yalnz olmad zamanlar
-ki ou zaman yalnzd- yakn tandklar arasnda bu zellikle
rini, zellikle ikincisini, bol bol kantlard .
"Georgie"den "Borges"e giden yol uzundu. En temel zellik
lerini -konuma zenginlii, geni bir dost evresi, cinsel ekin
genlik, doymak bilmez bir renme istei- mr boyunca mu
hafaza ettii halde, birden fazla Borges vard .
Walt Whitman hayra n ve Birinci Dnya Sava srasnda svi
re' de i ie gemi dizeler ileyen delikanl andaki Avrupa l
deneyimci; 1 920'1erin Madri d i ' nde davurumcu luk benzeri bir
hareket olan ultracln kavgac bror yazar; editr Borges, a
ir Borges, ktphaneci Borges, Per6n kart Borges, retmen
ve konumac Borges, siyasi huzursuzluk yaratan Borges, tutucu
Borges ve elbette, fantastik ykler mucidi Borges, yzy ln or7
Conversations with )orge Luis Borges, Richard Burgjn, s. 22.

41
tasnda postmodernizm daha akla gelmemiken, dnyaya ba

tan karc postmodern ykler veren yazar. Borges gize m i n i
hala korumaktadr. Kendini paza rlamaktan acizdi, maddi hibir
hrs yoktu . Okudu ve yazd (bu srayla), nk her zaman yapt
ve yapaca i buyd u . hret ho ama zaman zaman rahatsz
eden bir yan rnd.
Borges asla sevdii kadnlar anlatan zyaamykleri yazma
d, ama onun sevgisine mazhar olanlardan balcas, Estela Can
to, kaleme sarld; kitab Borges a contraluz (Borges'in Silueti,
1 989) Borgescileri ikiye ayrd . B i r blm onun Borges'i nere
deyse i ktidarsz olarak a nlatmas doru derke n , bakalar ak ko
nusundaki soru nlar n n hi yazlmamas gerektiini ne srd
ler. Her neyse, 1 940'1arda yaanan iliki Borges asndan duy
gusal bir felaketti.8
Borges ayrca , mrnn by k bir bl mnde paraszd , pa
ra kazanmaya ilk kez Kuzey Amerika'da konferans turnelerinde
bala d . Bunlar onu, 1 967'de, Angiasakson yayn hayatndaki
ikinci nemli olaya gtrd : Harvard 'da Narman Thomas di Gi
ovanni ile tant.
Di Giovanni Buenos Aires'de Borges ile be yl beraber alt.
Onun ilk nemli I ngilizce evirmeni oldu ve Borges' i n adn Bir
leik Devletler'de tkenmek bilmeyen bir abayla yaymaya al
t; burada daha nce sz edilen Labyrinths' den baka yaptlar
Ingiltere' de de ta nn maya balad: Borges'in 1 93 5'te ilk kez ya
ymlanan ya r-ykler kitab Alaklim Evrensel Tarihi, Alet (b
tn dnyann duyduu meraka yant olarak d i Giovanni'nin Bor8
Yazar Silvina Bullrich Ajantin televizyonunda Borges'in iktidarsz oldugu yo

lundaki nl aklamasn yapt; Ekim l993'te Estela Canto bana Borges'in ik
tidarsz olup olmadgn bilmedigini, nk bunu grenme frsat olmadgn
syledi. Canto'nun kitabnda baz abartmalar bulundugunu biliyoruz, yine de
krk yl nceki olaylan olanca berraklgyla hatrlamaktadr. Borges'in kendisi
ne gnderdigi on drt ak mektubu, yazann Canto'ya besledigi ateli akn
rtlemeyecek kantlandr (Borges a contraluz, s. 123-54); bu mektuplan ie
ren kitab Borges'e ilikin en otantik anekdotlan ve anlan iermesi bakmndan
nemlidir.
42
ges'i yazmaya ikna ettii "zyaamyks Denemesi" bu kita

ba dahil edilmiti), Brodie 'nin Raporu, Kum Kitabt, Seilmi iir
ler ve bakalar.
Di G iovanni, Borges' i n yeniden yazmasn sa lad denebil ir.
Di Giovanni ya ve hretin Borges'de belli bir tembellik yarat
t bir zamanda sahneye kmt. Borges iir yazyordu -dikte
ediyordu- ama onu hret yapan radikal ykleri brakm g
rnyordu.
Her iki adam iin eviri yaratc bir eylemdi, zellikle Borges'i n
lngilizceyi o k i y i anlamas v e bu enerji, mutlu bir olaya, Bro
die'nin Raporu'nun yazlmasna yol at. Borges, kitab yazma
snn nedenini yle aklad: "O kadar ok insan beni taklit edi
yordu ki, ben de alp kendi kendimi taklit etmeye karar ver
dim." Be yl sonra Kum Kitabt yay mland . Bu bir yk derleme
si idi ve Borges'in br kitaplaryla karlatrldnda, sanki Bor
ges'den alnt yaplm gibiydi; yorgun bir slubu vard. Bu onun
son yk kitab oldu.
Brodie 'nin Raporu hakknda sylediklerinden de anlalaca
gibi, Borges uzun hret yllarnda "Borges" olarak yaad ve a
lt. Ne denli rahatsz edici olu rsa olsun, hret, tad karlmas
iin oradayd ve Borges hretin tadn zarafetle kard. Sonuna
kadar iir yazd ve inatla kendini air olarak tanmlad; buna kar
lk Arjantin edebiyatnn aficionado'su olmayan, ama Borges'i
seven okurlar, onu byk bir yk yazar olarak selamladlar.
En iyi yklerini 1 938 ile 1 953 arasnda yazmtr. John Stur
rock'un Borges'in iirleri hakkndaki, "dnceli, duygularn bas
tran ve belki biraz da donuk"9 deerlendirmesine katlyorsam,
bunun nedeni benim de, biroklar gibi, neredeyse yetmi yl son
ra bile hala, yklerinin gl ve kalc etkisine kar kayamad
rndan ve onlardan kurtulamadmdandr.
eviren ARMAGAN ANAR

9
Paper Tigers: The Ideal Fictions of ]orge Luis Borges, John Sturrock, s. 1 .
43
NDEY
Yanlmyorsam, nedenlerin oulluundan ilk kez john Stuart

Mill sz etmiti. Hi kukusuz szcn gerek anlamnda bir
atlas olmayan bu kitabn ortaya kyla ilgili olarak, ak se
ik iki neden gsterebilirim. Birinci nedenin ad, Alberto Girri;
Arjantin'in nde gelen airlerinden. Marta Kodama ile bende
niz, u dnyay mesken tutuumuzun gzelim seyri iinde, gez
medik yer brakmad k; havasn iimize ektiimiz yerler, bize
birok fotoraf, sayfalar dolusu metin sundu. Ikinci neden, yani
yaync ve eletirmen Enrique Pezzoni, szn ettiim fotoraf
larla metinleri grd; fotorajl.arla metinlerin harman edilme
siyle ortaya karmakank, ama akl banda bir kitabn kabi
lecei gr ise Girri'den geldi. lte, bu kitap o kitap. Ama, ne
fotorajl.ann elik ettii metinlerden oluuyor, ne de metinler
le aklanm fotorajl.ardan. Her blm, szckler/e imgelerin
birliinin somut bir yansmas. Bilinmeyeni kefetmek, yalnz
ca Sinbad'a, Kzl Erik'e ya da Kopemik'e vergi deil. Her insan
bir ktliftir. Her insan, acy, tuzluyu, eiklii, dzl, sertli
i, gkkuann yedi rengini, alfabenin yirmiden fazla harfini
kefetmekle balar ie; ardndan yzleri, haritalan, hayvanla45
n, yldzlan kefeder. Sonunda, ya kukuya eriir ya da inan

ca; ama her seferinde hemen hi amayan tek bir sonuca, ger
ekte ne kadar cahil olduu sonucuna vanr.
Marla Kodama ile ben, hepsi de birbirinden farkl ve benzer
siz sesler, diller, alacakaranlklar, kentler, baheler, insanlar
bulmann cokusunu ve aknln paylatk. Bu sayfalar, ke
ke, hala sreduran o uzun servenin antlan olabilse.
]. L. B.
46
GALYALI TANRlA
Roma, topraklarnn usuz bucakszlna ve bu topraklar

la evrili ucu buca belirsiz, belki de bitimsiz tatlsu derya
sna eritiinde; o yceler ycesi, ulular ulusu iki ad, Sezar
ve Roma buraya vardklarnda, bu dalanm aatan tanr
a nicedir buradayd. Ona, din yaymaktansa, yitik tanrla
r tanyp kendilerine katnay yeleyen imparatorluklarn
umursamazlyla, Diana ya da Minerva adn vereceklerdi.
O, bir zamanlar, amaz bir sradzende yerini alm olabi47
lir; bir tanrnn kz, bir baka tanrnn anasyd belki de; bel
ki de, onu bir pnardan fkran sulara ya da savan ylgla
rna yaktrmlardr. Ama imdi, mze dedikleri bu yaban
s yerde konuk edilmi, sergilenmekte. Ne bir sylence, ne
azndan kan bir sz; yalnzca, gml kuaklarn suskun
lklaryla eriiyor bize. Aylak dgcmzn ancak rast
gele oaltabilecei krk ve kutsal bir imge. Ona tapnanla
rn yakanlarn bir daha hi duymayacaz, onun adna d
zenlenen kuttrenleri artk hi bilmeyeceiz.
48
TOTEM
Porphyrios'un anlattklarna baklrsa, lskenderiyeli Ploti

nos, portresinin yaplmasna hi yanamazm. Gereke ola
rak da, kendisinin, kendi Platonik ilkrneinin bir glgesin
den baka bir ey olmadn, onun iin portrenin de gl
genin glgesinden baka bir ey olamayacan gsterirmi.
Yzyllar sonra Pascal, resim sanatn dlayan bu sav yeni
den kefedecektir. Burada grdmz imge, Kanada'daki
bir putun kopyasnn fotoraf; baka bir deyile, bir glge
nin glgesinin glgesi. Denilebilirse, asl, Retira'daki tren
istasyonundan ncsnn ardnda bir yerde dikili, ama
49
artk tapnanlar yok. Kanada hkmetinin resmi: bir arma

an. Bu lke, barbar bir imgeyle bir tutulmaya aldrmyor.
Oysa, hibir Gney Amerika hkmeti, adsz sansz, kaba
saba bir tanrnn yontusuyla temsil edilme tehlikesini g
ze alamazd.
Btn bunlar bilmiyor deiliz; ama gene de dgcmz,
srgnde bir totem dncesine, gizemli bir biimde sylen
celeri, kabileleri, byleri, dahas belki de kurbanlar gerek
tiren bir totem dncesine taklnadan edemiyor. Ona tap
nanlada ilgili hibir ey bilmiyoruz: te, onu, alacakaranl
n bellibelirsizliinde dlememiz iin bir neden daha.
so
CAESAR
Burada yatyor, hanerlerden artakalan.

Burada yatyor, o umarsz, Caesar
denen l. O rkn madenlerle
etinde yanarda azlar alan.
Burada yatyor, daha dne kadar
canl tarihi yazp yaratrken,
yaayan tarihi sonuna dek yaarken
acmaszca durdurulan anl insan.
Burada yatyor teki de, o uzgrl
hkmdar, zgrce huyurabilmek iin
karaya ve denize, defneden talan geri eviren,
tekmilinin hayranlk ve kskanln kazanan.
Burada biri daha yatyor, yce glgesi
dnyaya vuracak gelecein efendisi.
51
RlANDA
Eski alarn dev hayalleri, rlanda'nn ayrdma varmarndan

yana deiller, rlanda'y tarihsel ardklyla ak seik alg
laman istemiyorlar. Bu hayaller, tm tarihimizin Tann'mn
sregiden bir dnden, eninde sonunda Tanr'ya kalan bir
dten baka bir ey olmadn dnen Scotus Erigena gibi
adlar tayorlar;
Metuelah'a Dn adl oyunda ve Hugo'nun
"Ce que dit la Bouche d'Ombre" adl nl iirinde aa vu

rulmu bir reti bu . Derin dnde bizleri grmekte olan
Tann -tpk Kzl Kral gibi- uykusundan uyanacak olsa gk
yzyle yeryznn ortadan kalkaca yargsna varan Ge
orge Berkeley de hayaller arasnda. Oscar Wilde da aralarn
da; talihsizlik ve onursuzluklarn eksik olmad bir yazg
nn derinliklerinden bizlere su ya da tanyeri kadar gzel ve
susuz yaptlar brakm olan Oscar Wilde. Waterloo'daki
yengiden sonra utkunun da bozgun kadar korkun olduu
nu duyumsam olan Wellington dyor aklma. Dzyaz
y da, kouu da kullanrken hep gzellii amalam olan
iki byk barok ozan, Yeats ve Joyce'u anmsyorum. ok
byk bir nem tamasa da, ok ho bir i olan ve hi de
52
kmsenmemesi gereken
Ave Atque Vale ile
edebiyana ye
ni bir tarz yaratm olan George Moore'u dnyorum. Bu

dev hayaller, teki btn gnler gibi sradanlklada dolu u
birka gn boyunca anmsayabildiim onca ey ile toparla
yabildiim pek az ey arasna dalyorlar.
u birka gndr, rlanda'ya degin izlenimlerimin en
canls, gzlerimle deil, ellerirole grdm Round Tower
oldu; hani u, insanlardan iyiliklerini esirgemeyen keile
rin, o zor gnlerde, bizlere kalt brakahilrnek iin Latince
ve Grekeyi, bir baka deyile kltr koruduklar kule. r
landa, benim gzmde, her dem lrlandal olmak gibi garip
bir tutkuya tutkun, znde kargzetmez, doasnda Hris
tiyan insanlarn topra.
Uly sses in tm sakinlerinin yrm olduklar ve bugn
'
hala yryedurduklar o sokaklarda da yrdm.
54
KURT
Son alacakaranlkta sinsi ve hlrengi,

izlerini brakyor,
yldzlan yanstmayan sularla
grtlann susuzluunu gideren
adsz rman hylannda.
Bu gece kurt birbana bir glge,
einin, dinmeyen souun izini sren bir haralt.
Ingiltere'nin son kurdu.
Thor ile Odin bilir. Kraln biri
koshoca ta konanda ant imi
lkeyi kurtlardan temizlemeye. lmn
uursuz demiri tavnda dvlm.
Sakson kurdu, bouna tremisin sen.
Kyclk yetersiz. Sen son kurtsun.
Bin yl sonra yal bir adam
Amerika'da seni grecek dnde.
Hayra yarulacak bir d deil.
Ormanda izini srenler,
epeevre sarmlar seni,
son alacakaranlkta sinsi ve hlrengi.
ss
STANBUL
Kartaca, ad ktye km bir kltrn en dile dm r

neidir. Biz, bu " Kent"le ilgili hibir ey syleyemiyoru z ;
Flaubert d e , dmanlarnn amansz olduu dnda, syle
yecek hibir ey bulamamt . Sanrm, Trkiye'yle ilgili ola
rak da benzer bir durum sz konusu. Acmasz bir lke gelir
aklmza. Bu kavram, yazl tarihin hem en acmasz hem de
en az ilenlenmi giriiminden, Hal Seferleri'nden kaynak
lanr. Belki de ayn lde banaz slam nefretinden hi de
aa kalmayan Hristiyan nefreti gelir aklmza. Bat'da, Os
nanllar arasnda byk bir Trk adnn bulunmadndan
dem vururuz. Bize kalm olan biricik ad, Muhteem Sley
man'dr
(e sola, in parte, vidi'l Saladino) .
gnde Trkiye'yi ne kadar tanyabilirim? Benim gr

dm, ok gzel bir kent, Boazii, Hali ve kylarnda
Rnik alfabeyle yazlm talar bulunmu olan Karadeniz gi
rii. Kulama alnan, yumuak bir Alnaneay andran ho
bir dil . Buralarda, birok deiik ulusun hayali dolayor
olsa gerek: Ben, Bizans imparatorunun onur ktasn olu
turmu olan ve Hastings'de olup bitenlerden sonra lngilte56
re'den kaan Saksonlarn katld skandinavlan amnsama
y seiyorum. Kuku yok ki, kefe balamak iin Trkiye'ye

yeniden gelmeliyiz.
57
ARMAGANLAR
Ona, gzle grlmeyen mzik verildi,

zamann bir armaan, zamanla son bulacak.
Gzellik verildi, yrekleri daiayan bir gzellik.
Ak verildi, armaanlarn en korkuncu.
Ona, yeryzndeki kadn gzelliklerinin
tmnn bir olduu bilgisi verildi.
Bir leden sonra Ay'n ayrdna vard,
Ay'la birlikte yldzlarn simyasnn.
Ona alaklk verildi. Alakgnlllkle,
klcn iledii sulan aratrd,
Kartaca ykntlarn,
Dou'yla Bat arasndaki gs gse arpmay.
Ona dil verildi, u yalan.
Ten verildi, sonunda topraa karan.
rkn bir karabasan verildi.
Ve aynada teki yansd, bizi gznde alkoyan.
58
Zamann devirdii kitaplar arasndan

birka sayfa baland ona;
Elea'dan bir kartlklar yna,
zamann andran rzganndan saknlm.
Insan sevgisinin yce kan
(bir Grek bu imgenin sikkesini bast) dlyd,
ad bir kl olan ve gkyznden
yeryzne edebiyat indiren Biri 'nden gelen.
Baka eyler verildi, her birinin kendi ad vard:
kp, kre, piramit,
sonsuz kum, tahta,
ve insanlar arasnda yrmek iin bir gvde.
Her gnn tadn kannay hak etti:
ite senin tarihin, tpk benim tarihim gibi.
59
VENEDK
Ustalar unlard: Dayankl kayalar, doruklardan doan r

maklar, rmaklarn Adriyatik sularna karan sular, tarih
le yerbilimin rastlamas ya da ortak yazgs, gelgitler, kum
lar, adalarn ar ar olumas, Yunanistan'n yaknl, ba
lklar, halklarn g, Armorica ve Baltk savalar, saz kul
beler, amurla svanm dallar, geit vermeyen kanallar a,
ilkel kurtlar, Dalmayal korsanlarn basknlar, pimi top
raktan dz atl evlerin zariflii, mermerler, Attila'nn at s
rleri ve karglar, yoksulluklarnca korunan balk tayfa
s, Lombardlar, Dou'yla Bat'nn bulutuu bir yer olmas,
nicedir unutulmu kuaklarn gnleri ve geceleri. Dkann
her yl
Bucentaurus
kadrgasnn pruvasndan brakt al
tn yzkleri de anmadan gemeyelim: Sularn yar karanlk

bulanklnda, eksiksiz bir zaman zincirinin belli belirsiz
halkalar olan altn yzkleri. Aspern Katlar'mn merak
l aratrcsn ya da Dandolo'yu, Carpaccio'yu, Petrarca'y,
Shylock'u, Byron', Beppo'yu, Ruskin'i ya da Proust'u anma
dan gemek de hakszlk olur. Uzayp giden bir dzln
ucundan, yzyllardr gizliden gizliye birbirlerini gzetleyen
60
tuntan kaptanlar bellekten silmekse olanaksz. Gibbon, es

ki Venedik Cumhuriyeti'nin bamszlnn klla kazanl
dn, ama ancak kalemle hakl klnabileceini syler. Pas
cal, rmaklarn anayollar olduunu yazar: Venedik kanalla
r, yaslara brnm gondollarm, yasl kemanlara benzeyen
gondollarn, mzii anmsatan ezgili gondollarn geip git
tikleri anayollardr.
Bir kitabn ndeyiinde,
billur ve alacakaranlk Venedi k di
ye yazdn anmsyorum. Venedik ve alacakaranlk, benim

iin neredeyse eanlaml szckler. Bizim gzmzde, ala
cakaranlk, n yitirmitir, yreine akam karanlnn
korkusunu drmtr; Venedik'in alacakaranlysa g
zel ve lmszdr, ncesiz ve sonrasz.
61
BOLLINI GED
Altpatlann, tfein, akl sr ermez atom silahlarnn, ko

ca dnya savalarnn, Vietnam ve Lbnan'daki atmala
rn anda yaayan bizler, Rivadavia Hastanesi'nin birka
adm ilerisindeki bu yerde 1 890'larda meydana gelmi al
akgnll, gizli dvlerin olsa olsa zlemini duyabiliriz .
Gmtln arka tarafyla hapishanenin sar duvarlar ara
snda kalan bu alana bir zamanlar Tierra del Fuego derler
mi. Sylenenlere baklrsa, kenar mahalle sakinleri, bak
dvleri ve dellolar iin bu kestirme yolu , Bollini gei
tini seerlermi. Kimbilir, belki tek bir bak dv vard
da, sonradan dilden dile oald. Baklarn elik azlarnn
gidip gelilerini aznn suyu akarak seyreden birka me
rakl hafiyeyi saymazsak, bu dvn tan bile olmam
tr belki de. Sol kolun zerine atlm bir pano, kalkan ye
rine gemitir. Ban ucu, hasnn karnn ya da gsn
aramtr. Bak sallayanlar bu iin ustasysa, dv epey
ce uzamtr.
Her neyse, ama akam karanlnda bu evin iinde, yk
sek tavanlarn altnda olmak ve dardaki alak tavanl ev62
lerin, bu orak mitologyann uydunkiuu su gtrmez gl

gelerinden geilmeyen, oktan yitip gitmi ucuz meskenle
rinin anlar arasnda hala durduunu bilmek, insana doy
gunluk veriyor.
63
POSEIDON TAPINAGI
Korkarm, ne Deniz Tanrs vard ne de Gne Tanrs: Bu

iki kavram da ilkel akla yabanc. Yalnzca deniz vard, bir de
Poseidon, ki o da denizdi. Tanrlarn soyaac ykleri ve
Homeros, ok sonralar ortaya ktlar. Samuel Butler'a bak
lrsa, Homeros Ilyada'da gln ara yklerin evresine son
radan masallar rmekten baka bir ey yapmamt. Zaman
ve zamann savalar, Tanr'mn betimini silip sprd , ama
Tanr'nn teki sureti, deniz, hala duruyor.
Kz kardeimin sevdii bir sz vardr: ocuklar Hristi64
yanln ncelidir, der. Kilise kubbelerine ve ikonalarna

karn, Grekler de yledir. Gene de, Greklerin dini, bir d
zence olmaktan ok, bir dler toplancasyd; tanrlar, Y
ce Tanr Ker'den gl deildi. Poseidon tapna, bizim za
manmzdan nceki beinci yzyla, baka bir deyile d
nrlerin her eyden kuku duyduklar an ncesine ta
rihlenir.
Yeryznde gizemli olmayan hibir ey yok, ama gizem
baz eylerde brlerinde olduundan daha belirgin: Deniz
de, yallarn gzlerinde, sarda ve mzikte.
65
BALANGl
lki Grek sylemekte: Belki de, Sokrates ile Parmenides.

Ama en iyisi, adlarn hi bilmememiz; o zaman, yk daha
yaln ve daha gizemli olur.
Syleinin izlei soyut. Zaman zaman sylencelerden, ikisi
nin de inanmad sylencelerden sz ediyorlar.
lleri srdkleri nedenler yanlglada dolu olabiliyor; bir so
nuca vardklan yok.
atmaya girmiyorlar. Inandrmak ya da inandmimak da
istemiyorlar: Kazanmak ya da kaybetmek asndan bak
myorlar ie.
Tek bir noktada uzlayorlar: Gerei bulmann olanaksz
olmayan yolunun tartmak olduunu biliyorlar.
Sylence ve eretilemeden arnm, dnyor ya da dn
meye alyorlar.
Adlarn hibir zaman bilmeyeceiz.
66
Yunanistan'n bir yerinde, iki bilinmeyen arasndaki bu ko

numa, Tarih'in ana olaydr.
Yakany ve byy unutmulard.
67
BALONLA YOLCULUK
Umak, dlerden anlalabilecei gibi, meleklerden anla

labilecei gibi, insanolunun temel kayglarndan biri. Ha
vaya ykselme, bugne dein bana balanmad; bir gn
balanabileceim ummam iin de bir neden gremiyorum.
Uak, hi kukusuz, insana uma duygusuna benzer bir
duygu vermez. Cam ve metalden oluan, kapal bir yere ki
litlenmilik duygusu, kularn ya da meleklerin umalary
la karlatrlamaz. Oksijen maskelerini, gvenlik kemerle
rini, iki yandaki k kaplarn, akl almaz hava cambazlk
larn uursuzca sayp dken grevlilerin rkn ngr
leri hayra yorulamaz. Bulutlar, anakaralar ve denizleri r
tp gizler. Uan gidim izi, can skntsnn kysndan ge
er. Oysa balonda, utuunuzu anlarsnz, dost bir rzgarla
sallanr, kular hsm bilirsiniz. Her sz, paylalm bir ya
anty gerektirir. Hayatnda krmz rengi hi grmemi bi
ri karsnda, krmzy llahiyat Aziz John'un kanl ay ile
ya da Tanr'mn ilenci ile kyaslamak bounadr. Balonla yol
culuun verdii mutluluktan habersiz birine, bu mutlulu
u anlatabilmek de zordur.
68
Mutluluk szcn kullandm:
Sanrm, en uygun szck bu. Otuz gn kadar nce, Maria

Kodama'yla birlikte, California'da Napa Vadisi'nde bir yer
lerde gsterisiz bir binaya gittik. Sabah, drt-be sulary
d: Gnn ilk klarnn birazdan stroze vuracam bili
yorduk. Biraz sonra, bizi bir kamyona bindirip daha da uzak
bir yere gtrdler; balonun sepeti, arkamzdaki rmork
tayd. Ovada, neresi olduu belirsiz bir yere vardk. Tahta
ve hasrdan yaplm, dikdrtgen sepeti rmorktan indirdi
ler, byk balonu sandndan zenle kardlar; sonra, ye
re yayp naylon klfndan syrdlar. iirildike, genliimi
zin ansiklopedilerinde grdmz ba aa evrilmi ar
mut biimini alan kre yava yava byyerek, birka kat
l bir evin ykseklik ve geniliine ulat. Grnrde ne bir
yan kap vard, ne de bir merdiven: Beni kaldrp sepete bin
dirdiler. Topu topu be yolcuyduk; bir de, byk ibkey
kreye belirli aralklarla gaz pompalayan pilot. Ayakta dur-
69
mu, sepetin kenarlarna tutunmutuk. Gnn aarmasy

la birlikte, yksekten uan kularn ya da meleklerin dola
t doruklardan, ayaklarmzn altna serilen balar ve tar
lalar grdk.
Hava ak grnyordu; bizi, usul usul akan bir rman
zerindeymiizcesine tayan dingin rzgar, alnlarmz, ya
naklarmz, enselerimizi okuyordu. Sanrm, hepimiz ayn
mutluluu duyumsadk; neredeyse bedenlerimizi saran bir
mutluluk. Neredeyse diyorum, nk hibir mutluluk ya da
ac yalnzca bedensel deildir; gemi her zaman araya girer,
koullar, artlar ve bilincin teki bileenleri de. Bir buuk
saat srdn sandm gezinti, ayn zamanda yitik cen
nete, yani on dokuzuncu yzyla bir yolculuktu . Montgolfi
er'nin dleyip tasarlad balonla yolculuk, Poe'nun, jules
Verne'in, Wells'in sayfalarna dnmekten farkszd. Anmsa
yacaksnz, Ay'n ilerinde yaayan "Selenitler" de, bizimki
lere benzer balonlarla bir galeriden brne yolculuk eder
ler ve hi ykseklik korkusu duymazlard.
70
ALMANYA'DA BtR D
Sabahn ilk saatlerinde bir d grdm, kafam kart; gr

dklerimi ancak sonradan biraz olsun yerli yerine oturta
bildim.
Atalarn var eder seni.
llerin u boylarnda , uzunluklar fersahlarla, yzlerce
fersahla llebilen, eskimi, sra sra karatahtalarn durdu
u tozlu derslikler ya da dilerseniz, ambarlar bulunmakta.
Tam olarak ka ambar var, bilinmiyor; ama belli ki pek ok.
Her birinde on dokuz sra karatahta; zerleri, birinin tebe
irle yazd szckler ve Arap rakamlaryla kaplanm. Her
derslie, japon evlerindekine benzeyen, pasl madenden bir
srme kapdan giriliyor. Yaz, karatahtann sol kenarndan,
bir szckle balyor. O szcn altnda bir baka szck
var; alt alta gelen szcklerin tm , ansiklopedik szlkle
rin amaz abecesini izliyor. Szgelimi, ilk szck,
Aachen,
bir kent ad. Hemen altndaki ikinci szck, Aare, Bem ken
tinden geen rmak. nc srada, Levioullar'ndan Aaron
var. Ardndan,
abracadabra ve Abraxas geliyor. Bu szckle
rin her birinin yanma, onu hayatn boyunca tam olarak ka

71
kez greceini, iiteceini, anmsayacan ya da kullanaca

n gsteren bir say eklenmi. Shakespeare ya da Kepler'in
adn, beikten mezara ka kez syleyecein belirsizdir, ama
asla sonsuz deildir. Uzaklardaki dersliklerden birindeki ka
ratahtada, Alnaneada "erdii" anlamna gelen Zwitter sz
c yazl; onun altnda, yazgnn sana ayrd , Montevi
deo kentinin imge says var: Bu sayy tketeceksin ve ya
amay srdreceksin. Alt ll bir dizeyi ka kez syle
yeceine ilikin bir say ayrlm sana: Bu sayy tketecek
sin ve yaamay srdreceksin. Yreinin ka kez atacana
ilikin bir say ayrlm sana: Bu sayy tketeceksin ve o za
man leceksin.
ldnde, tebeir harfler ve saylar hemen silinmeyecek.
(Hayatnn her annda, biri, bir sayy deitirir ya da siler. )
Btn bunlarn, hibir zaman anlayamayacamz bir ama
c vardr.
72
ATNA
Atina'daki ilk gnmn sabah, bir d grdm. nm

de, geni bir raf dolduran bir dizi kitap durmaktayd. Yi
tik cennetlerimden biri olan
leri. Rastgele bir cildi aldm.
sonu var, ba yok.
Crete'e
Encyclopaedia Britannica cilt

Coleridge'e baktm: Maddenin
(Girit) bakaym dedim: Sona eri
yor, ama balamyor. Ardndan,
Chess
(satran) maddesine
bakacak oldum. O anda d deiti. Dikkat kesilmi bir iz

leyici topluluunun tklm tklm doldurduu bir amfitiyat
ronun ykseltilmi sahnesinde, babamla satran oynuyor
dum; ama babam, Sahte Artakserkses'ti ayn zamanda. (Ku
laklar kesilmi olan Artakserkses, karlarndan birinin koy
nunda ele geirilmiti; kars, onu uyandrmamaya zen gs
tererek, usul usul ban okuyordu; o saat ldrld Artak
serkses. ) Bir ta srdm; karmdaki, hibir tan oynama
dan, nasl becerdiyse , talanndan birini sildi. Bu ilem bir
ok kez yinelendi.
Dmde grdm
ansiklopedideki maddelerin tersine, her eyin bir balangc ol
duunu dnrsek, ite her eyin balad Yunanistan'daym.
Uyandm ve kendi kendime dedim ki:
73
CENEVRE
Bu gezegendeki tm kentler arasnda, insann yolculukla

r srasnda arayp durduu ve kendine yaktrd onca de
iik ve dost yer arasnda, Cenevre mutluluk iin en uy
gun kent olarak beni hep derinden etkilemitir. 1 9 1 4 yln
dan balayarak, Franszcay, Latinceyi, Almancay, davu
rumculuu, Schopenhauer'i, Buda retisini, Taoculuu ,
Conrad', Lafcadio Hearn' ve Buenos Aires zlemini ke
fetnemi Cenevre'ye borluyum. Ak, dostluu, aalan
may ve intiharn ayartcln kefetnemi de. Anlarda ka
lan her ey hotur, talihsizlikler bile. Bunlar, kiisel neden
ler. Bir de, kiisel olmayan neden gstereyim. Cenevre, ba
ka kentlerin tersine, kendini dayatan bir kent deildir. Pa
ris, Paris olduunun farkndadr; arbal Londra, Lond
ra olduunu bilir. Ama Cenevre, Cenevre olduunun pek
farknda deildir. Calvin'in, Rousseau'nun, Amiel'in, Ferdi
nand Hadler'in yce hayalleri buradadr, ama hi kimse on
lar yolcuya anmsatmaz. Biraz japonya gibi, gemiini yitir
meden kendini yenilemitir C enevre . Eski Kent'in inili
kl kk sokaklar, anlar ve emeler olduu gibi dur74
maktadr, ama bit de kitaplarn ve Dou-Bat teciminin b

yk kenti vardr.
Cenevre'ye hep geri dneceimi biliyorum, belki bedeni
min lmnden sonra.
75
PIEDRAS KES VE tU
Kimbilir ka kez getim buradan.

Artk anmsayamyorum. Geip geldiim
sabahlar ve ikindiler, Ganj Irma'ndan
daha uzak. Bahtszln hkm yok artk.
Bahtszlk, hibir bilicinin bildirmedii,
zaman silip spren ya da sanatn barna gmlen
o yorulabilir baln, gemiimin
bir paras artk.
Belki bir kl parldad puslar arasnda
ya da belki bir gld. Sarma dola glgeler
imdi onlar knlarnda gizler.
Yalnz klleri kalr. Yalnz hlleri.
Taktm tm maskelerden syrlr,
lmde unutulur giderim.
76
REK
inliler -baz inliler bugn hala- yeryzndeki her ye

ni eyin, kendi ilkrneini gkyzne yansttna inanr
lar. Biri ya da Birey, imdiki durumda, klcn ilkrnei
ne, masann ilkrneine, ezgili Pindaros iirinin ilkrnei
ne, tasm'n ilkrneine, kum saatinin ilkrneine, kol saa
tinin ilkrneine, haritann ilkrneine, teleskopun ilkrne
ine, terazinin ilkrneine sahiptir. Spinoza, her eyin , var
ln, kendi varl iinde srdrmek istediini gzlemle
miti: Kaplan, kaplan olmak ister; ta da, ta. Ben de, ken
di payma, kendi ilkrnei olma eilimi gstermeyen hibir
ey olmadn ve kimi zaman bunun gerekten byle oldu
unu gzlemlemiimdir. ster kadn olsun, ister erkek, biri
nin, tekinin kendi ilkrnei olduunu dnmesi iin ak
olmas yeterlidir. Maria Kodama, bu kocaman rei
Aux
Brioches de la Lune adl frndan alp otele getirdiinde, onun

77
likrnek olduunu syledi bana. Ne demek istediini he

men anladm. Okur, rein biimine baksn ve kendi kara
rn kendi versin.
78
BiR ANlT
Bir heykeltran, bir konu yakalamaya alabileceini d

nmek akla yatkn gelebilir; ama gene de, ava kmann bu
zihinsel deikesi, bir sanatdan ok, artlar peindeki bi
ri iin uygun olsa gerektir. Asl sanatnn, anszn, bir an
da gren kii olduunu dnmek, daha akla uygun gr
nyor. nsann grmemesi iin ille de kr olmas ya da gz
lerinin kapal olmas gerekmez: Belieimize kazdmz ey
leri grrz; tpk, ayn dnce ve biimleri yinelediimiz
de, bellee kazdmz grdmz gibi. "Adn artk amn79
sayamadm" Bay Falanca'nn, tarihin balangcndan bu

yana daha nce hi kimsenin grmedii bir eyi bir bak
ta grdnden hi kukum yok. Bay Falanca'nn grd
, bir dmeydi. Parmaklar o denli urauran bu gnde
lik nesneyi grm ve gzlerinin nne seriliveren bylesi
ne yaln bir eyi aktarabilmek iin, onun boyutlarn byt
mesi, Philadelphia'daki meydann ortasnda duran ve yuka
rda grdmz u kocaman, dingin daireyi yapmas ge
rektiini anlamt.
80
EPIDAUROS
nceki gece, bir sava uzaktan seyreden biri gibi, tuzlu ha

vay koklayan, dalgalarn sesini duyan, denizi duyumsayan
biri gibi, bir lke ya da bir kitaba giren biri gibi, Epidau
ros'daki byk tiyatroda oynanan
Zincire Vurulmu Promet
heus 'u seyrettim. Greklerin hibir zaman bilmedikleri aygt

lara, sanat ve bilim daUarna adlarn vermi olan saysz He
len szcn saymazsak, Greke konusundaki bilgisizli
imin Shakespeare'den hi de aa kalmadn syleyebi
lirim. Ilkin, bu tragedyann Ispanyolcadaki uyarlamalarn,
yarm yzyldan fazla bir zaman nce okumu olduum e
virilerini amnsamaya altm. Ardndan, Hugo ve Shelley'yi
dndm; sonra, daa zincirlenmi Titan' betimleyen bir
baskresim geldi aklma. Sonra da, birka szc karma
ya abaladm. nsanolunun evrensel belleinin bir paras
olan sylenceyi dndm. Hi farknda olmadan, iki m81
zik, alglarn mzii ile anlamlar benden esirgense de eskil

tutkular esirgenmeyen szcklerin mzii ald gtrd be
ni. Dizeleri n -sanrm, oyuncular lsne gre okumuyor
lard- ve nl yknn tesinde, koyu gecenin koynundaki
koyu rmak benim oldu.
82
LUGANO
u anda yazdrmakta olduum szcklerin yannda, san

rm, uzun,
lento dalada evrili byk bir Akdeniz glnn
imgesi ve ayn dalarn gle vuran ters yanss da olacak. Lu

gano'ya ilikin amaz amn bu. Ama bakalar da var.
Bu anlardan biri, babamla birlikte, neredeyse ssz bir
meydanda, bir ta levha zerine tebeirle yazlm, Ittifak
Devletleri'nin teslim olduunu, yani zlenen bar duyuran
szleri okuduumuz 1 9 1 8 Kasm'nn ok souk olmayan
bir sabahyla ilgili. Otele dndmzde, iyi haberi bakala
rna da duyurmu ( telsiz telefon yoktu daha), erefine kadeh
kaldrm, ampanya deil, krmz !talyan arab imitik.
Lugano'yla ilgili, dnya tarihi asndan nemli olmasa
da, benim kiisel tarihim asndan nemli baka anlarm
da var. Ilki, Coleridge'in en nl baladn kefimdir. Coleri
dge'in, on sekizinci yzyln son yllarnda dledii o sessiz
uyak ve imge denizine dalvermitim. Coleridge, iiri yazd
srada, henz denizi grmemiti. Yllar sonra Almanya'ya
gittiinde denizi grnce dkrklna urayacakt; nk
gerek deniz Coleridge'in Platonik denizi kadar engin deil83
di. Ikinci amn ise (aslnda ikinci diye bir ey yok, nk iki
si de aa yukar ayn zamandayd) , en az Coleridge'in ba
lad kadar byleyici bir baka mzikle, Verlaine'in iiriyle
karlamamdr.
84
SON KAPIANIM
Hayatmda hep kaplanlar olmutur. Okumak teki gnde

lik alkanlklarmla ylesine i ie geti ki, ilk kaplamm bir
kitaptaki gravrde grdm kaplan myd, yoksa kafesin
iindeki dikbal gidip gelilerini demir parmaklklarn br
yanndan kendimden geerek izlediim, artk oktandr l
m olan br kaplan m, gerekten bilemiyorum. Babam
ansiklopedilere dknd ; bense, hi kukum yok, onla
r ilerindeki kaplan resimlerine bakarak deerlendirirdim.
Montaner y Simon'un yaymlad tpkbasmlar (bir Bengal
kaplamyla beyaz bir Sibirya kaplam) anmsyorum; bir de,
nehri artran bir karakalem kaplam. Bu grsel kaplanla
ra, ok gemeden, szsel kaplanlar katlmt: Blake'in o n
l enlik atei ( " Kaplan, kaplan, l l ldayan") ve Ches
terton'n tanm: "Dehetengiz bir zarafet alameti. " ocuk
luumda
Cangl Kitaplar'n
okurken, irhan'n, kahrama
mn arkada deil de, masaln kt adam olduunu grd

mde, aclara boulurdum. Hayatnda hi kaplan grme
mi, ama hi kukusuz kaplann ilkrneini grm olan
bir inlinin elinden kma bir fra resmindeki dalgal kapss
lan anmsamak istiyorum, ama anmsayamyorum. O Pla

tonik kaplan, Anita Berry'nin
ocuklar lin Resim
adl kita
bnda bulunabilir. Sorulsa yeridir: Neden leoparlar ya da ja

guarlar deil de, kaplanlar? Bu soruya tek bir yant verebili
rim: Benekler beni tedirgin eder, eritler ise hi rahatsz et
mez . Kaplan yerine
leopar diyecek olsaydm, okur kendisini
yanlttm hemen sezerdi. Bu grsel ve szsel kaplanlara,

bir de, hapishane hcrelerini andran kafeslerin kaldrld,
86
Mundo Animal
adl o tuhaf hayvanat bahesinde dostumuz
Cuttini'nin bana gsterdii kaplan ekiemi bulunuyorum.

Etten kemikten bir kapland; huzuruna vardmda, kor
ku dolu bir mutluluk iindeydim. Dili yzm yalad; bel
ki kaytsz, belki sevecen penesi bamn zerinde gezindi.
ncekilerin tersine, bu kaplann arl ve kokusu vard.
Bu afallatc kaplann -beni afallatt- brlerinden daha
gerek olduunu syleyecek deilim, nk bir mee aac
dteki biimlerinden daha gerek deildir; ama o sabah be
duyumla algladm ve imgesi, tpk kitaplardaki kaplanla
rn imgeleri gibi aklma den o etten kemikten kaplan iin,
dostumuza teekkr borluyum .
87
MIDGARTHORMR
Denizin sonu yok. Baln

sonu yok. Evren le yaratlan ylan
-yeil ylan ve yeil denizyeryzn yemyeil kuatr. Ylann az
ok uzaklardan, yeralt dnyasndan
dnp dolar, kendi kuyruunu snr. evremizde
daralan acmasz ember, bir frtnann grkemidir,
yansrnalann yansmalar, glge ve uultudur.
1ki bal ylandr bir de. Bir sr gz,
hi ylgya dmeden, birbirine bakar
ncesiz ve sonrasz. Kafalarnn her birinden
sava aygtlaryla apullannn tiksin kokusu salr.
Izianda'da grld bu d. Yanlp alan denizler
tank oldular ve titrediler.
llerin tmaklarn kuanm
o ilenli gemiyle geri dnecek.
Hayallere smayan dev hayali,
soylu kurtlarn ve adsz bir alacakaranln
olaanst acsnn gnnde,
88
solgun dnyann tepesine kecek.

Dsel imgesi ortal karanla bouyor.
afaa doru bir karabasanda grdm hepsini.
89
KARABASAN
Dairemin kapsn kapatp asansre doru yrdm. Tam

armaya basacakken, gerekten afallatc bir adam arp
t gzme. O kadar uzun boyluydu ki, d grdm an
lamam gerekirdi. Kafasndaki klal onu daha da iri gsteri
yordu . Yz (yandan hi grmedim) , Tatar ya da benim ka
famda canlandrdm Tatar andryor ve gene klal bii
minde kara bir sakalla son buluyordu. Bana bakan gzlerin
de alayc bir anlatm okunuyordu. Srtnda, iri, beyaz yuvar
laklada kapl, siyah ve parlak, uzun bir palto vard. Yere ka
dar uzanyordu palto. D gryor olabileceimden kuku
lannakla birlikte, cesaretimi topladm, bilemediim bir dil
de neden byle giyindiini sordum. Alayc bir biimde g
lmsedi ve paltasunun dmelerini zd . Paltasunun al
tnda da ayn kumatan dikilmi, ayn beyaz yuvarlaklada
kapl, tek para, uzun bir giysi olduunu grdm; ite o za
man (dlerde hep byle olur) o giysinin altndan bir giysi
nin daha kacan anladm.
Tam o srada, karabasann o amaz tadn aldm ve uyan
dm.
90
ROBERT GRAVES DEYA DA
Ben bu satrlar yazarken, belki de siz bu satrlan okurken,

Robert Graves, zamann tesinde, zamann tarihlerinden ve
saylarndan zgr, Mallorca'da lyor. Can ekiiyor, ama
ac ekmiyor, nk ac demek savam demektir. nk
hibir ey, kars, ocuklar, en k dizine trmanm to
runlar ve dnyann drt bir yanndan gelmi haclarn (sa
nrm, biri lranl) arasnda kmltsz oturan bu yal adam
kadar savarndan uzak, vecde yakn olamaz.
Gzleri grmyordu , kulaklar iitmiyordu , azndan tek
bir sz kmyordu , ama uzun gvdesi ilevlerine balln
srdryordu : Ruhu bir banayd artk. Bizi karamad
n sanyordum, ama hoakal dediimde elimi skt ve Maria
Kodama'nn elini pt . Bahe kapsnda, kars, "Gene ge
lin, " dedi. "Buras bir cennet ! " 1 98 1 ylyd . 1 982'de gene
gittik. Kars, kakla yemek yediriyordu : herkes hznly
d , sonu bekliyorlard. Bu tarihlerin, onun iin, tek bir son
suz an olduunu biliyorum.
Okur, Beyaz Tan ra'y unutmayacak; Graves'in bir iiri
nin zn anmadan edemeyeceim.
91
Meer Byk skender otuz iki yanda Babil'de lmemi.

Bir savatan sonra kaybolmu, geceler boyu ller, ormanlar
am. En sonunda, uzaklarda, bir ordugahn atelerini gr
m. Sar derili, ekik gzl savalar, onu atein bana bu
yur edip arlamlar ve sonunda ordularna almlar. Byk
skender, sapma kadar asker ya, adn bile duymad ller
de savalara katlm. Bir gn, savalara paralar deniyor92
mu. skender, gm sikkelerden birindeki resmini tanm
Ben Makedonyal lshender ihen,

Erbil zaferini hutlamah iin bastrttm madalya bu.
ve kendi kendine demi ki:
Bu masal, ok eskil olmay hak ediyor.
93
DLER
Bedenim istedii kadar Luzern'de, Calorada'da ya da Ka

hire'de olsun, sabahleyin uyanp bir kez daha Borges olma
alkanln takndmda, hi amaz, Buenos Aires'te ge
en bir dten kmmdr. Dmde grdklerim, isterse
sradalar, srklar stne kurulmu kulbelerin ykseldi
i bataklklar, mahzenlere inen sarmal merdivenler, her bir
taneciini saymak zorunda kaldm kum tepecikleri olsun,
hepsi de Buenos Aires'te, Palermo ya da Sur mahallesinde
ki bir ara sokaktadr. Uyankken, klrengi ya da maviye a
lan, belli belirsiz, ltl bir sisin ortasndayndr hep. Uyur
ken, dlerimde , llerle karlar ya da konuurum. Bun
larn hibiri beni hi artmaz. Dlerim hibir zaman im
diki zamanda gemez; hep gemi zaman Buenos Aires'in
deyimdir, Mexico Caddesi'ndeki Ulusal Ktphane'nin ko
ridorlarn ve ge bakan camlarn grrm. Yoksa btn
bunlar, istencimin ve bilincimin snrlarnn tesinde, on
maz ve akl sr ermez biimde, dana byme bir
portefo,
Buenos Aires'in liman insanlarnn torunlanndan biri oldu

um anlamna m geliyor?
94
KEBAlARI
Burada, hi kuku yok, Buenos Aires'teki kebalarndan

biri grlyor. Bana neresi olduunun sylennesi gerek
siz. Evimin bulunduu, Charcas ile Maipu'nun kesitii k
e olabilir; oray, kargaa iinde durmadan gidip gelirken
birbirlerinin yolunu kesen kendi glgelerimin kalabalnda
canlandryorum kafamda.
Sokan kar kesi olabilir; bugn yzeyi eimli, yk
sek bir yapnn, daha nce balkonunda sakslar bulunan ge
ni bir pansiyonun, ondan nce hakknda hibir ey bilme
diim bir evin ve diktatr Rosas zamannda amurlu bir so
kan tula kaldrm zerinde ykselen bir kerpi yapnn
bulunduu ke. Bir zamanlar cennetiniz olan u bahenin
yanndaki ke olabilir. Macedonio Fernandez'in, lmden
ok korktuu iin, bize lmn bamza gelecek en nem
siz ey olduunu anlatt, Once'deki ekereinin kesi ola
bilir. Leon Bloy'u kefettiim Almagro Su Ktphanesi'nin
kesi olabilir. Henz sekizgene dntrlmemi birka
meydandan birinin kesi olabilir. Maria Kodama ile birlik
te, bir hasr sepet iinde, okyanusun te yakasndan gelen,
96
Odin adl clz bir Habe kedi yavrusunu getirdiimiz evin

kesi olabilir. Bir aa olduunu hibir zaman bilmeyecek,
glgesi cmert bir aacn bulunduu ke olabilir. st ka
pal bir arabada tabancayla canna kyncaya kadar, Leandro
Alem'in grd birok keden biri olabilir. Zamanla, iki
in felsefesi tarihini kefettiim ktphanenin kesi olabi
lir. Estanislao del Campo'nun ld, Esmeralda ile Lavel
le'nin kesitii ke olabilir. Dalm bir satran tahtasn
oluturan kelerin her biri olabilir. Bunlarn hemen hepsi
olabilir; ite grlmeyen ilkrnek budur.
98
GEMl
Tahtadan, tahta paralarndan yaplm. Demir klcn (des

tan byle diyor) , fidye olarak verilen altnlarn tartld te
razilere savurup,
Vae victis l
(Veyl maluba ! ) szcklerini
(onlar da demirdendi) haykrm olan Brennus'un soyundan

insanlarca tasarlanp oyulmu olduunu bilmiyor, hibir za
man da bilemeyecek. Artk hepsi toz topraa karm olan,
ayn cinsten yzlerce gemi vard herhalde. Rhne ve Arve r
maklarnn sularnda ve Avrupa'nn orta yerindeki o koca
tatlsu denizinde, Cenevre Gl'nde seyretmi olduunu bil
miyor, hibir zaman bilemeyecek. Btn rmaklardan daha
eskil ve daha kesintisiz bir baka rman, Zaman denen r
man sulannda seyretmi olduunu da bilmiyor, hibir za
man bilemeyecek. Galyallar, onu, Caesar'dan yz yl nce
ki yolculuk iin oymular; sonradan, on dokuzuncu yzy
ln ortalannda kentin iki caddesinin kesitii yerde ortaya
karlm. Ve imdi, jean Calvin'in yazg retisini tle
mi olduu katedralin yaknndaki bir mzede, gzlerimizin
nnde ve akn baklarmz arasnda, kendisiyle ilgili bil
gilerden yoksun, sergileniyor.
99
ESJA OTEU, REYKJAVIK
Hayattaki en basit eyler, ou zaman bir nimet gibi gelir

insana. Otele yeni gelmitim. Her zaman olduu gibi, kr
lerin gzlerine grnen o ltl sisin ortasndaydm, ba
na ayrdkiar belli belirsiz oday kefe koyulmutum . Hi
de dzgn olmayan duvarlar yoklayarak, eyalarn arasn
dan dolanarak yolumu bulmaya alrken kaln, yuvarlak
bir stuna rastgeldim. O denli kalnd ki, kollarmla sarma
ya kalktrnda ellerimi arkasnda kavuturamadm. Bir
den, beyaz olduunu anladm. Salam ve kocaman stun,
tavana kadar ykseliyordu. Birka saniyeliine, insann, ne1 00
redeyse bir ilkrnek olan bir eyden edindii o tuhaf mut

luluu yaadm. O anda, biliyorum, ilk kez kliti geomet
rinin katksz biimleriyle -silindir, kp, kre, piramit- ta
ntmda duyumsam olduum eksiksiz eakuyu yeni
den yakaladm.
1 01
LABiRENT
Buras, Girit labirenti. Buras, bir zamanlar ortasnda Mina

tamos'un bulunduu Girit labirenti. Buras, bir zamanlar or
tasnda, Dante'nin insan bal bir boa olarak dledii Mi
notauros'un bulunduu, o tatan dolambacnda tpk Maria
Kodama'yla benim yittiimiz gibi onca kuan yittii Gi-
1 02
rit labirenti. Buras, bir zamanlar ortasnda , Dante'nin insan

bal bir boa olarak dledii Minotauros'un bulunduu , o
tatan dolambacnda Maria Kodama'yla benim o sabah yit
tiimiz gibi onca kuan yittii ve zaman denen teki labi
rentte yitik kald Girit labirenti.
1 03
EMELER
Leopoldo Lugones, bize, baka birok eyin yan sra u g

venilir dizeleri de brakt:
Dalnn tekiyim ya, bilirim,

ne denli deerlidir tan dostluu
insanolunun gznde.
Lugones'in dall nereden kt bilmiyorum, ama so
run yalnzca corafi anla ilgili bir sorun; bu yaktrmann
estetik ierii, Lugones'in kendine dal demesinden daha
nemli.
air, insan ile ta arasndaki scak ilikiyi, dostluu akl
yor. Ben, bir baka ilikiden, daha temelli, daha gizemli bir
ilikiden sz etmek isterim: nsan ile su arasndaki ilikiden.
Daha temelli, nk biz etten kemikten deil, en dolaysz
eretilemesi su olan zamandan, yava yava yitip gidenden
yaratlmz. Herakleitos sylemiti.
Her tr kentte emeler vardr, ama varlk nedenleri fark
ldr. Mslman Arap lkelerinde, emeler, ok eskilere
1 04
uzanan bir l zleminin uzantsdr; bilirsiniz, airler hep

vahalarn ve pnarlarn arksn sylemilerdir. ltalya'da,
emeler, talyan ruhuna zg gzellik gereksinimini kar
lamak iin ortaya kmlardr. lsvire'de, denilebilir ki,
kentler hep Alpler'de olmann zlemini ekerler; kent mey
danlarndaki onca emenin dalardaki alayanlar yank
lamaya abalamas bundandr. Buenos Aires'in emeleriyse,
Cenevre ya da Basel'deki emelerle karlatrrsak, daha bir
bezerne nitelii tarlar, daha ok gze seslenirler.
105
TIGRE ADALARI
Edebiyatta kmltsz diye anlacak kadar ar akl bir rma

n belirsiz sularna ekilip kaybolan yeil adalarn olutur
duu gizli bir takmadayla snrda baka hibir kent bilmi
yorum. Leopoldo Lugones, bu adalardan birinde, hi grme
diim bir adada canna kymt. Belki de, hayatnda ilk kez,
dnyadaki her ey iin eretilemeler, sfatlar ve fiiller ara
mak gibi gizemli bir devden en sonunda kendini zgr kl
dn duyumsam olmal.
Yllar nce, El Tigre, bana Conrad'n ykterindeki Mala
ya ve Afrika blmlerini ssleyecek imgeler sunmutu, b
yk olaslkla hepsi yanl da olsa. Bu imgeler, hi kukusuz
baz sonsuz pazar gnlerinin tuncu kadar dayankl olmayan
bir antn dikilmesine yarayacak. Aklma Horatius geliyor;
benim gzmde, bugn bile azanlarn en gizemlisidir; hani
drtlkleri biter, ama sona ermez, onun iin de balantsz
dr, gizemi buradan gelir belki de. Ola ki, Horatius'un kla
sik akl, sonlar vurgulamaktan bile bile kanmt. u yaz
dklarm yeniden okuyorum da , yeryzndeki her eyin be
ni bir alnt ya da kitaba geri gtrdn -actatl bir h
znle- gryorum.
1 06
BIAK MlLONGASI
Pehuajo'da geldi bana

kimi cmert ellerden.
Bilmernek daha iyi
Rosas'n etelerinin dndn.
Sapnda ha izi yok,
ne deride ne de tahtada.
Kaplan karas dlerle
kaplan hnerinin dn gryor elik.
Bak, onu unutulutan ekip alacak
bir elin dn gryor.
Oysa her ey, adamn eliyle
verecei karara bal.
Pehuajo hanerinin
tek bir lm borcu yok.
Demirci, yce bir yazg iin
dvm eliini.
1 07
Onu seyrederken, hanerlerle dolu

bir gelecek canlanyor gzmde,
kllardan ve palalardan geilmeyen,
ve daha birok lmcl biimden,
yle oklar ki, yeryz
lmn eiine ekiliyor,
yle oklar ki, lm
hangisini seeceini bilemiyor.
u dinginlik iinde
Dnn erincinden uyanma.
Sabret, bak,
Rosas dner konana.
1 08
1983
Kent merkezindeki bir lokantada , Haydee Lange ile soh

bet ediyormuuz. Masa hala toplanmam; masann zerin
de ekmek krntlar kalm, sanrm iki de arap kadehi du
ruyor. Anlalan, az nce birlikte yemek yemiiz. Yanlm
yorsam, King Vidor'un bir filminden konuuyormuuz . Ka
dehlerde biraz arap kalm olmal. Iimde bir sknt ba ve
riyor, kendimi yineleyip durduumu, daha nce syledik
lerimi durmadan yinelediimi, onun da bunun farknda ol
duunu ve bana tekdze yantlar verdiini duyumsuyorum.
Anszn, Haydee Lange'n ok uzun bir zaman nce ld
n anmsyorum. Karmdaki bir hayalet ve bir hayalet ol
duunu bilmiyor. Hi korkmuyorum, ama ona bir hayalet
olduunu, hem de ok gzel bir hayalet olduunu belli et
menin yakk almayacan, belki de kabalk olacan d
nyorum.
Bu d, ben daha uyanmadan, bir baka de dald.
1 09
QUARTIER LATIN'DEK BiR TELDE

YAZDIRILAN NOT
Oscar Wilde, insann, hayatnn her annda, olmu olduu

her ey ve olaca her ey olduunu yazar. Gerekten by
leyse, o zaman o gzelim yllarn ve o gzelim yazlarn Wil
de', daha o sralar, hapisierin Wilde', Oxford'daki Wilde,
Atina'daki Wilde ve 1 900 ylnda Quartier Latin'deki Htel
d'Alsace'ta neredeyse kimsenin tanmad biri olarak le
cek olan Wilde'd. Bu otel, imdi, hibir odas birbirine ben
zemeyen Hotel l'Htel. Yap ustalar tarafndan ya da bir mi
marn tasarm uyarnca deil de, bir marangoz tarafndan
yaplm olduunu dndryor insana. Wilde gereki
likten nefret ederdi; bu tapna ziyaret eden haclar da, bu
rann, sanki Wilde'n imgeleminin lmnden sonraki bir
yaratsymasna yeniden yapldna tanklk ediyorlar.
Wilde, son yllarnda Andre Gide'e,
tanmak istedim,
Bahenin br yann
demiti. Wilde'm alakl ve zindam tan
dn bilmeyen yoktur, ama onda bu bahtszlklar yadsyan

bir genlik ve ycelik vard; o dokunakl olmaya kalkan
nl balad, Wilde'n en gzel yapt deildir. Robert Louis
Stevenson'n nl romannn bouna ve savurganca bir yeni110
den yazlndan baka bir ey olmayan
Oorian Gray'in Por
tresi iin de ayn eyi syleyeceim.

Oscar Wilde'n yaptlarndan, sonunda bize kalan tat ne
dir? Mutluluun gizemli tad. teki leni, ampanyay d
nrz. "Harlot'n Evi"ni, "Sfenks"i, estetik diyaloglar, de
nemeleri, peri masallarn, epigramlar, zl kaynaka not
larn ve bize usta ii budala kiilikler sunmu olan bitimsiz
gldrleri, keyifle ve gnl borcuyla anmsarz.
Wilde'n slubu, zamann edebiyat mezheplerinden biri
nin, grsel ve mziksel etkiler yakalamaya alan Sar Dok
sanlar'n ssl tarzndayd. Bu slubu , glmseyii eksik et
meksizin, herhangi bir baka slubu da uygulayabilecei gi
bi uyguluyordu.
Wilde' teknik ynden eletirnek benim iim deil. Onu
dnmek, hi grmediimiz, ama sesini tandmz ve her
gn zlediimiz yakn bir dostu dnmekten farksz.
111
ARS MAGNA
Mallorca'da, Raymundo Lulio Soka'nn kesindeyim.

Emerson, dilin, ta! iir olduunu sylemiti. Bu yargnn
dorulanmas iin, Grekede "bir yerden bir yere tama"
anlamna gelen
metafor (eretileme) szcnn kendisi de
iinde olmak zere tm soyut szcklerin gerekte birer e

retileme olduunu anmsamamz yeterlidir.
Kitab Mukaddes tapmn -yani Kutsal Ruh'un setii ve
onaylad szlere tapm- yrekten benimseyen on n
c yzyl, eretilemelerle dnemezdi. Tanr'ya belirli bir
takm nitelikler (iyilik, ycelik, sonsuzluk, g, bilgelik, is
tem, erdem ve grkem) yaktrm bir dahi olan Raymun
do Lulio (Llull) , kutsal niteliklerin simgeleriyle kapl, e
merkezli tahta emberierden oluan bir eit dnme ayg
t tasarlamt. Bu dzenek, sistemli bir aratrmac tarafn
dan harekete geirildiinde, teolojik bir dzenin belirsiz ve
neredeyse sonsuz saydaki kavramlarn sunacakt. Llull, ru
hun yetileri ve dnyadaki her eyin nitelikleri asndan da
ayn eyi yapmt. Kolaylkla kestirilebilecei gibi, btn bu
ifreli dzenekler hibir ie yaramad.
112
Yzyllar sonra, jonathan Swift,
Gulliver'n nc Yolcu
l uu nda, Llull' alaya ald. Leibniz, konu zerinde dn

'
d, ama doallkla yntemi yeniden oluturmaktan kand.

Francis Bacon'n ngrd deneyci bilgi retisi, bugn
bize sibernetii sunmu bulunuyor; insanolunun aya ayak
basmasn salayan ve bilgisayarlar Llull'n o alml em
berierinin gecikmeli kz kardeleri olan sibernetii.
Mauthner, bir uyak szlnn de bir dnme aygt ol
duunu ileri srer.
113
l.AjONCTION
lki rmak -biri herkesin bildigi Rhne; teki, herkes iin ne

redeyse bir sr olan Arve- burada birbirine karyor. Mito
logya, szlklerde yer alan bo ve lml bir szck deil,
ruhun lmsz bir alkanlgdr. Birbirine karan iki r
mak, bir bakma, birbiriyle kaynaan iki eskil tanrya ben
zer. lavarden , o iirini yazarken, byle duyumsam olmal;
ama sz sanat, onun duyumsadklaryla grdkleri arasna
girmi ve iki byk barok rmag sedefe dntrm. Kal
d ki, suyla Hintili her ey iirseldir ve bizi tedirgin etmekten
hi vazgemez. Karann iine giren deniz, ya fjord (fiyort)
olur ya da firth (hali) ; sonsuz yanklanan szcklerdir bun
lar. Denizde yitip giden rmaklar, Manrique'nin o byk e
retilemesini drr akla.
Anneannem Leonor Smirez de Acevedo, bu kylarda g
mldr. Orada hala Byk Sava diye anlan o kk sava
srasnda Uruguay'n Mercedes kentinde domu, sanrm
1 9 1 7 ylnda svire'nin Cenevre kentinde lmt. Babas

nn junin kentinin bulundugu yksek pampalarda gerek
letirdigi bir binicilik gsterisinin ansyla ve "River Plate'in
114
byk zorbas, Rosas, Artigas ve Solano Lopez"e duydu

gu nefretle, o yorgun dm ve tmden diline vurmu nef
retle yaamt. Bitmi tkenmiti ldgnde. Hepimiz yata
gnn evresindeydik; incecik bir sesle, "Brakn, huzur iin
de leyim," demi ve sonra, onun agzndan ilk ve son kez
duydugum o yakksz szc sylemiti.
115
MADRID, TEMMUZ 1982
Uzaklklar vara'larla, yardalada ya da kilometrelerle lle

bilir. Oysa zaman, tpk hayat sresi gibi , benzer lmle
re vuramazsnz.
Ksa bir sre nce birinci derece bir yank geirdim. Dok
tor, Madrid'deki otelin u kiiliksiz odasndan on-on iki gn
kmarnam gerektiini sylyor. Bu sayl gnler toplamnn
mmknsz bir ey olduunu biliyorum: Her gnn, biri
cik gereklik olan anlardan olutuunu ve her ann kendi
ne zg bir zlem, sevin, coku, can sknts ve tutku tad
tayacan biliyorum. William Blake, Kehanet Kitaplar'nn
bir dizesinde, her dakikann , altm kadar demir kaps olan
altm kadar altn saraydan olutuunu ne srmt . Bla
ke'ten yaptm bu alnt, hi kukusuz, asl kadar uyduruk
ve yanl. Benzer bir biimde, joyce'un
116
Ulysses'i
de,
Odysse-
ia'daki uzun servenleri Dublin'de geen ve bile bile sra

danlatrlm tek bir gnde zetler.
Ayam benden biraz uzak; ac gibi gelen, ama ac olma
yan uyarlar gnderiyor. Daha imdiden, u ann zlemini
duyacam ann zlemini duyuyorum. Bu zoraki alkonu
tuun kestirilmesi olanaksz zaman, bellekte tek bir imge
oluturacak. Biliyorum, Buenos Aires' e dndmde o any
zleyeceim. Bu gece belki korkun olacak.
117
LAPRIDA 1214
Bu merdiveni imdiye kadar kimbilir ka kez trmanmm

dr. Xul-Solar, beni yukarda beklerdi. Bu uzun boylu, gam
zeli, gle yzl adam hem Prusya hem Slav hem de skan
dinav kan tayordu (babas Schulz, Baltklyd) . Ama cia
marlarnda Lombard ve Latin kan da dolayordu (annesi,
talya'nn kuzeyindendi) . Daha da nemli olan bir baka ka
rm ise, birok dilin ve dinin ve bir astrolog olduu iin ne
redeyse tm yldzlarn karmyd. nsanlar, zellikle Bue
nos Aires'te, gereklik denen eyi edilgin bir biimde kabul
lenerek yaarlar. Xul ise her eyi yeniden biimlendirerek ve
yeniden yaratarak yaard. tki jargon icat etmiti. Bunlardan
biri, onun
Creol dedii, safralardan arndrlm ve kimsenin
aklna gelmeyecek uydurma szcklerle zenginletirilmi

bir lspanyolcayd. lspanyolcada oyuncak anlamna gelenju
guete szcnde, hain bir jugo (zsu) yakalamt; bir de,

toybesan ("oyuncakpck") ve toyquieran ("oyuncakak")
demeyi yelerdi. Karsndakilerden "azizoturmalarn" is
terdi. Kendisini az bir kar ak dinleyen Arjantinli bir ha
nma, "Bence siz biraz Tao aln," demi, sonra da eklemi118
ti: "Ne o, yoksa Tao-te Ching ile tankhnz yok mu?" Bir
Pandili adn vermiti; astrolojiye daya

l bir j argondu bu. Bir de, Panoyunu diye bir oyun bulmu
tu; belki abartl gelebilir ama, Panoyunu yz krk drt kare
baka j argonuna ise
den oluan bir tahta zerinde oynanan karmak bir satran

t. Bana her anlatmda, ok basit bir oyun olduu sonucu
na varr ve yeni dzenlemelerle daha da karmaklatrma
ya koyulurdu. Kolayca kestirebileceiniz gibi,
Panoyunu'nu
hibir zaman renemedim.

Birlikte sk sk William Blake okurduk, zellikle de Keha
net Kitaplar'n; pek akl yatmasa da, bu iirlerdeki mitolog
yay anlatrd bana. Turner ve Klee'ye hayrand, ama l920'li
yllarda Picasso'dan holanmayacak kadar da gz karay
d. yle sanyorum ki, iirden, dilden holand kadar ho
lanmyordu; onun iin aslolan, mzik ve resimdi. Yarm da
ire biiminde bir piyano yapmt. N e parada gz vard ne
de baarda. Blake ve Swedenborg gibi, ruhlar evreninde ya
ard. oktanrcl savunurdu: Tek bir tanr ona yetmezdi.
119
Vatikan'a , atlasn hemen btn kentlerinde kollan bulunan

salam bir Roma kurumu olarak hayranlk duyard. Onun
kitaplndan daha zengin ve daha ho bir kitaplk grme
dim. Deussen'in, tekiler gibi Yunanistan'dan deil, Hindis
tan ve in'den balayan ve Glgam'a koca bir blm ay
ran Felsefe Tarihi'ni bana o tantmt. Tigre Adalan'ndan bi
rinde ld.
Xul, karsna, elini tuttuu srece lmeyeceini sylemi
ti. Bir gece ge saatlerde kars ok ksa bir sre ondan ayrl
mak zorunda kald; dndnde, Xul lmt.
Anlmaya deer her insanla ilgili hikayeler uydurulur.
imdi ben de, bu kanlmaz yazgya kendirnce katkda bu
lunmaktaym.
1 20
?JIJ I
Piramit'in birka yz metre tesinde, eilip bir avu kum al

dm, sonra biraz uzaklap avucumdaki kumu yava yava
yere boalttm. Kendi kendime mrldanyordum:
deitiriyorum.
Sahra'y
Eylem en aza indirgenmiti, ama pek de da
hice saylamayacak olan bu iki szck eksiksizdi; bu sz

ckleri syleyebilmem iin koca bir hayat yaam olmam
gerektiini dndm. O ann ans, Msr'da geirdiim
gnlerin en belirgin anlarndan biridir.
1 22
22 AGUSTOS 1 983
Bradley, imdiki ann, bize doru akmakta olan gelecein,

gemiin bannda paralanp dald an olduuna inanr;
baka bir deyile, var olmak, yok olup gitmekte olan bir var
olutur; ya da Boileau'nun zleme kaplmadan dedii gibi:
Le moment ou je parie est

deji loin de moi.
[ Konumaya baladm an,
daha imdiden uzak benden. ]
Her durumda, herhangi bir abann ngn ve ykl bir
bellek, gzle grlmez elle tutulmaz imdi'den daha gerek
tir. Bir yolculuun ngn, o yolculuun kendisinin ayrl
maz bir parasdr.
Avrupa'ya yolculuumuz, aslnda , nceki gn, 22 Aus
tos'ta balad, ama ayn on sekizindeki bir akam yemeinde
ngrld. Bir Japon lokantasnda toplanmtk Maria Ko
dama, Alberto Girri, Enrique Pezzoni ve ben. Yemek, Do
u'dan kap gelmi anlk tatlann bir gldestesinden olu1 23
uyordu. Bize apansz grnen yolculuk, yemek srasndaki

konumalarda ve lokantann sahibi olan kadnn bize sun
duu beklenmedik ampanyada vard zaten. Piedad Cadde
si'ndeki Japon yaplannn yabansl, ilerinden birinin do
umgnn kutlamakta olan Nara'l ya da Kamakura'hlar
dan ykselen sesler ve ezgilerle daha da byyordu . Buenos
Aires'te, bir Avrupa yolculuunun eiindeydik; ama ayn
zamanda, bellein ve nsezinin Japonya'sndaydk. O gece
yi hi unutamam.
1 24
STAUBBACH
Niagara avlan kadar nl deildir, ama ok daha grkemli

ve unutulmazdr Lauterbrunnen'in
Staubbach',
Duru Pnar
larn Toz Gibi Dalan avlan. lk kez, sanrm, 1 9 1 6 yln

da grmtm. Bir dan tepesinden kopup, neredeyse za
mann balangcndan beri durmakszn oyup derinletirdii
bir ta kuyuya olanca arlyla dimdik dklen suyun bo
uk uultusunu ok uzaklardan duymutum. Orada bir ge
ce kalmtk Kydekiler gibi biz de, sonunda o tekdze a
lty sessizlikten ayrt edemez olmutuk.
u katmerli svire'de o kadar ok ey var ki: nsann ken
dinden geereesine tavaf edecei bir yer de var.
1 25
COLONIA DEL SACRAMENTO
Burada da sava grmler. "Burada da" diyorum, nk sa

va yeryznn hemen her yerinde grlmtr. nsann
insan ldrmesi, dllemek ya da d grmek gibi, benzer
siz trmzn en eskil alkanlklarndan biridir. Burada,
denizin te yakasndan, Aljubarrota arpmas'nn ve artk
topraa karm olan hkmdarlarn usuz bucaksz glge
si uzanyordu . Burada, sonradan baka adlar alan Kastilyal
lar ile Portekizliler arasnda sava vard. Brezilya Sava sra
snda atalarmdan birinin bu garnizonun kuatlmasna ka
tldn biliyorum.
Bu yrelerde pek az rastlanan zamann su gtrmez varl
n duyumsuyoruz burada. u duvarlar ve evler gemii ie
riyor; Amerika'da tadna varlmas gereken bir tat bu. Adlar
ve tarihler gereksiz. Dolayszca duyumsadmz yeterli, m
zik dinliyormuuzcasna.
1 26
BUENOS AIRES'TEKl
LA RECOLETA GMTLG
Burada, bir arpma olduu bile sylenemese de Ameri

ka'nn tarihini deitirmi olan junin savanda hafif svari
saldrsna komuta etmi olan lsidoro Suarez yatmyor.
Burada, Suarez'le seferleri, ihaneti, uzun yryleri, kar
frtnalann, tehlikeleri, dostluu ve srgn paylam olan
Felix Olavarria yatmyor. Burada onun tozunun tozu yatyor.
Burada, La Yerde savanda Mitre'nin teslim oluundan
hemen sonra vurulan bykbabam yatmyor.
Burada, bana dayanlmaz lmszle inanmamay ret
mi olan babam yatmyor.
Burada, bana ok ey balam olan annem yatmyor.
Burada, gmt yazdannn ve halann altnda, hemen hi
bir ey yok.
Burada ben yatmayacam. Burada salanm ve trnaklarm
yatacak; geri kalann yitip gittiini bilmeyecekler, uzamay
srdrecek ve topraa kanacaklar.
Ben burada yatmayacam, unutulua, evreni dokuyan o
seyrek cevhere kanacam.
1 28
EYLEMLE KURTULU ZERNE
Evvel zaman iinde, sonbaharlardan bir sonbahar, into

tanrlar kimbilir kanc kez lzumo kentinde bulumu
lar. Sylenenlere baklrsa, sekiz milyon tanr varm. Ben
utanga bir adammdr, herhalde onca tanr arasnda elim
ayam birbirine dolard. N eme gerek, dlere bile sma
yacak saylada uramak akl kar deil zaten. Bu adalarda
uurlu say sekizmi ya, gelin biz de, sekiz tanr varm, di
yelim.
zgnmler, ama ne denli zgn olduklarn belli etmi
yorlarm: Tanrlarn yzleri, okunmaz kanci'lerdir. Bir da
n yeil doruunda, epeevre evretenmi oturuyorlarm.
Gkyznden ya da bir kayann tepesinden ya da bir kar ta1 29
nesinin zerinden insancklar gzlyorlarm. lerinden

biri demi ki:
Gnler, belki de yzyllar nce, burada toplanarak japon

ya'y ve dnyay yaratt k. Balklar, denizler, gkkuann ye
di rengi, bitki ve hayvan soylar boy atp geliti. Insanlarn sr
tna ok fazla yk binmesin diye, onlara dl d verdik, ocuk
lar verdik, oul gn ve tekil geceyi verdik. Sonra, ok deiik
eyleri deneyip yaayabilme armaann baladk onlara. Ar
dunnadan bal yapar durur. Oysa nasl aygtlar, saban, anah
tar, iekdrbnn yarattysa klc ve sava sanatn da y
le yaratm olan insanolu, imdi de tarihe son verebilecek g
rnmez bir silah yaratt. Gelin, bu anlamsz eylem gerekle
meden, insanlar yok edelim.
Tannlar kara dncelere dalmlar. Tam o srada, baka
bir tanr, dinginliini yitirmeden, demi ki :
Haklsn, dediklerine bir szm yok. Insanolu dnp ta

np bu tyler rpertici silah yaratt, ama bir ey daha yap
t, on yedi hecenin kuatt bi r boluu dolduran bambaka bir
ey daha yaratt.
Tanr, on yedi heceyi tekdze bir sesle okumu. Bilinmeyen, anlayamadm bir dilde.
Sonunda, tanrlarn en ycesi, yargsn vermi:
Insanlar yaasn.
Bylece, insan soyunu kurtaran, bir
haiku olmu.
Izumo, 2 7 Nisan 1 984
131
SONDEY
Atlas bizim iin neydi, Borges ? Yeryznn ruhundan domu

dlerimizi zamann rgsnde rttmek iin bir bahane.
Yolculua kmadan, gzler kapal, rastgele aardk atlas;
brakrdk, parmaklarmz, zorlu dalar, duru denizleri, bize
kol kanat geren byl adalar kefetsin. Gereklik, kendi yal
nzl iinde, birbirine ok benzeyen edebiyat, sanat ve ocuk
luk anlarmzn palimpseste'idir.
Roma, benim iin, Goethe'nin ve Venedik'in Atlar'n oku
yan sesiniz olacak, sizin iinse, San Marea'da bir akam bir
konser dinleterek size ne verebildimse o; Paris, bir otel odasna
kapatlm, Hugo okuyup ikolata yiyen o inat ocuk olacak,
sizin Paris'i kefetme tarznzda; benim iinse, Louvre'un mer
divenlerinin tepesinden Samothrake Nikesi 'ni babamn bana
gzellii retmi olduu o zarif heykeli grdmde aktt
mz gzyalar olacak. Gzellik maddeye dklm uyumdu,
olanaksza erimekti, denizin kprtlarn tniin kvrmlar
nn deviniminde sonsuza dein saklamakt. Piramitlerin ora
da, bana szcklerden bir sultanlk sunduunuz, l deitir
diiniz ve bana ayn benim aynam olduunu aniattnz gece,
1 33
ye dein, l, Ondunnan ve Lawrence'n sava ve sessizliin gi

zemi olmutu.
Bizim iin, zaman, ibkey ve koruyucuydu, Odin ve Bep
po gibi iine giriyorduk, kediler sepetlerine ve dolaplara gizle
ri kefetmenin hep ayn masumluu, hep ayn merakyla giri
yor/ard.
u anda oradaym, takmyldzlar dolap evrenin dilini
rendiiniz, artk iir, gzellik ve akn bir akkorda kaynat
n anladnz yerdeyim, zamann dnda dzmece bir zaman
kuruyorum. Bu zamann iinde, ellerimizin yeniden buluabil
mesi iin gerekli her ey gerekleene dein, beni size her an
biraz daha yakn klan insanlar, lkeleri ve gnleri dolayo
rum. Bu gerekletii zaman, bir kez daha Paolo ile Francesca,
Hengest ile Horsa, Ubica ile ]avier Otarola, Borges ile Maria,
Prospero ile Ariel olabileceiz, tmyle yeniden birlemi, son
suzluun olabileceiz.
Borges, huzur ve akm her zaman yannzda olsun.
Maria
Cenevre, 22 Aralk 1 987
1 34
EVIRM ENIN NOTLARI
Kitapta yer alan baz yazar, sanat, yapt ve yer adlar, baz felsefe, din
ve edebiyat terim ve kavramlar konusunda okurun merak edebileceQi
bilgileri burada sunmak istedim. Aklamalar, elden geldiQince, Jorge
Luis Borges'in bu ad, terim ve kavramlar kullandQ baQiam kapsamn
da vermeye altm. Luis Borges'in metinlerinin akn bozmamak iin,
bu notlar, metin iinde numaralandrmadm ve sayfa diplerine dme
dim. Merakls buraya bakar, diye dndm. (C. .)
Galya Romallarn Gal adn verdiQi Kelt kkenli halkn yaadQ blge.
Bugnk Fransa'y, Belika'nn bir blmn, Almanya'nn bats
n ve ltalya'nn kuzeyini iine alr. Galya, Roma kltrnn nemli
merkezlerinden biri olagelmitir.
Porphyrios (yaklak 2 34-305} Eski Yunanl Yeni-Piatoncu filozof Porp
hyrios, Roma'da Qrencisi olduQu Plotinos' un yaptlarn yayna ha
zrlam, yaamyksn yazmtr. Boethius tarafndan Latince
ye evrilen Eisagoge adl yapt, ortaaQ boyunca ders kitab ola
rak kullanlmtr.
Plotinos (yaklak 205-270} EskiaQ filozofu Plotinos, Yeni-Piatonculu
Qun kurucusudur. Derslerine katlanlar iin yazdQ incelemeler, Q
rencisi Porphyrios tarafndan Ennead balQ altnda derlenmitir.

135
likrnek Her eyin ona gre yapld dnlen temel dayanak; ba

lang modeli; sreklilik tayan ilk imge ya da kalp.
Retira Buenos Aires kentinin kuzey kesiminde bir tren istasyonu ve
park. lspanyolcada el retiro, "geri ekilme, inziva, snak" anlam
na gelir.
Scotus Erigena (8 1 0-877} llahiyat ve evirme n Johannes Scotus Eri
gena, eski yazarlarn yaptlar zerine yazd yorumlarla, Yunan fel
sefesini ve Yeni-Piatoncu felsefeyi Hristiyan inanc ile badatrma

ya almtr.
George Moore ( 1 853-1 933) Iriandal yazar George Moore, dnemin
de yeniliki bir romanc olarak kabul edilmitir.
Thor Germen dillerinde "gkgrlts" anlamna gelen Thor, eski Ger
men halklarnn ortak tanrsyd . Kzl sakall, orta yal, ok gl
bir erkek olarak canlandrlrd. Byk bir savayd; kt devierin
amansz dman, ama insanln koruyucusuydu . Tanrlar sralama
snda genellikle Tanr Odin'den sonra gelirdi.
Odin lskandinav mitologyasnda balca tanrlardan biri olan Odin, ba
langtan beri bir sava tanrsyd. Kahramanlar korur, len sava
lada Valhalla'da buluurdu. Odin'e kurt ve kuzgun adanrd. Tan

rlar arasnda byk bir byc olan Odin, uzun boylu, yal, uzun
sakall ve tek gzl (bilgelik edinme karlnda bir gzn feda et
miti) bir adam olarak canlandrlrd.
Rnik alfabe Avrupa'nn kuzeyinde (Britanya, lskandinavya ve lzlan
da) yaayan Germen kkenli halklarn M.S. 3. yzyldan 1 6. ya da
1 7 . yzyla kadar kullandklar yaz sistemi.
Hastings arpmas Normand iya dk William'n I ngiltere kral l l .
Harold' yenilgiye uQratt Hastings arpmas ( 1 4 Ekim 1 066), In
giitere'de Angiasakson egemenliQini sona erdirmi, Norman ege
menliinin balangc olmutur.
Elea Aralarnda Parmenides ve Zenon gibi filozoflarn da bulunduu
Elea Okulu, talya'nn Lucania blgesindeki bu antik kentte do
mutur. Sokrates ncesi bir felsefe okulu olan Elea Okulu ya da Ele1 36
aclk, varl ve devinimi, her eyin "bir" olduu ilkesinden yola

karak aklar. M.. 5. yzylda gelien Elea Okulu'nun temel sav,
gerek olan her eyin duraan tek bir Varlk'la dolu olduu, Varlk'a
kart hibir eyin var olamayacadr.
Armorica Galya'nn kuzeybat uzantsnn (bugn Bretanya) Latince
ad. Kelt, Roma ve Frank dnemlerinde bugnk Normandiya'nn
bat kesimini de iine alrd. l ulius Caesar dneminde, en nemlisi
Venetler olan balca be kabilenin yurduydu.
Vincenzo Dandolo { 1 758- 1 8 1 9 ) Venedikli kimyac ve devlet adam
Vincenzo Dandolo, talya'da demokratik dncenin geliimine b
yk katkda bulunmutur. ltalya'nn ya da en azndan Venedik'in
demokratik bir cumhuriyet olmasn dleyen Dandolo, Venedik oli
garisine kar kan ayaklanmada nemli bir rol oynamtr.
Vittore Carpaccio ( 1 460- 1 525) Venedik Okulu'nun yksel konula
r ileyen en nl erken Rnesans ressam Vittore Carpaccio, psiko
lojik incelikiere yer verebilen, ayn zamanda kent grnmlerini i
leyen ilk ve en byk Venedikli ustadr. 1 9. yzylda John Ruskin,
onun resimlerindeki mimarlk elerinin ileniinden ve kl atmos
ferden vgyle sz etmitir.
John Ruskin ( 1 8 1 9-1 900) Ingiliz yazar, eletirmen ve sanat John Rus
kin, dekoratif sanatlarda ve mimarlkta gotik canlandrmaclk ak
mnn ncln yapm, Victoria dnemi Ingiltere'sinin sanat be
enisini derinden etkilemitir. Hayat boyunca birok kez talya'ya
ve Venedik'e giden Ruskin, The Stones of Venice (Venedik'in Ta
lar) adl yaptnda, Venedik mimarlnn ykseliini ve gerilemesi
ni incelemitir.
Edward Gibbon { 1 737- 1 794) I ngiliz tarihi ve bilim adam Edward
Gibbon, IS 2. yzyldan 1 453'e kadar Roma ve Bizans imparator
luklarnn tarihini inceledii The History of the Decline and Fal/ of
the Roman Empire (Roma Imparatorluunun Gerileyi ve k Ta
rihi) adl yaptyla tannr.
Bollini Geidi Buenos Aires'te bir sokak.
1 37
Tierra del Fuego lspanyolcada "Ate lkesi" .

Samuel Butler ( 1 83 5- 1 902) Ingiliz roma nc, denemeci v e eletirmen
Samuel Butler, Victoria dnemine zg sonsuz ilerleme dnn
kn nceden sezerek yazd Erewhon ( 1 872) adl yaptnda,
dsel bir lkedeki yolculuk araclyla ada yaam ve dnce
tarzlarn yermitir. Samuel Butler, Homeres'un mizah zerine bir
kitap yazm ve //yada ile Odysseia'y Ingilizce dzyazya aktarmtr.
Ker Eski Yunan dininde, zellikle lm ve hastalktan sorumlu olduk
larna inanlan ykc ruhlar. Ker szc. ayn zamanda, yazg kav
ramna benzer bir anlamda da kullanlmtr. Atina'da dzenlenen
Anthesteria enlii srasnda yeralt dnyasndan kp ortalkta do
latna inanlan l ruhlarna da Ker denirdi.
Parmenides (doumu M.. yaklak 5 1 5) E lea Okulu'nun kurucusu
Eski Yunanl filozof Parmenides, bazlarnca metafiziin de kurucu
su saylm, ortaya att baz sorunlar yirminci yzylda Martin Hei
degger tarafndan yeniden ele alnmtr.
Artakserkses Eski Farsada Artahatara diye bilinen Ahameni kral
(M.. 404-359/358) Artakserkses, l l . Dareios'un (Dara) olu ve ar
dldr. Mnemon (Yunancada " Dikkatli") diye anlrd.
Lafcadio Heam ( 1 850- 1 904) Japon kltr ve edebiyatnn Bat'da ta
nnmasna katkda bulunmu olan yazar, evirmen ve gazeteci Laf

cadie Hearn, Japonya zerine birok kitabnn yan sra, Kvaidan
adl yaptnda doast yklerini ve haiku evirilerini toplamtr.
Henri Frederic Amiel ( 1 82 1 -1 88 1 ) Cenevre'de estetik ve daha son
ra felsefe profesrl yapan svireli yazar Henri Frederic Ami
el'in, Fragments d'un journal intime (Bir Gnlkten Paralar) adl

yaptnda, an kukuculuuna kar, deerlerin korunmas iin sa
vam veren, olaanst dnsel yeteneklere sahip duyarl bir in
san sergilenir.
Ferdinand Hodler ( 1 853-1 9 1 8) svireli ressam Ferdinand Hadler, yir
minci yzyln balarnda, ma nzara resimleriyle d avurumcu res
samlar byk lde etkilemitir.
138
"Adn artk anmsayamadm" Cervantes'in Don Quijote adl ro

man, "La Mancha'nn, adn a rtk anmsayamadm bir kyn
de . . . " diye balar. Jorge Luis Borges, burada, Don Quijote'nin ilk
trncesine bir gnderme yapmaktadr.
Bay Falanca Jorge Luis Borges'in adn anmsayamad heykeltra,
ABD'deki Pop Art akmna bal lsve kkenli sanat Claes Olden
burg'dur. Oldenburg, malzeme olarak vinileks kulland yumuak
heykelleriyle ve "Dev Antlar" adn verdii antsal boyutlardaki ya
ptlaryla tannmtr. Philadelphia kentinde, Pennsylvania niversi
tesi kampusundaki Van Pelk Kitapl'nn nnde yer alan "ortasn
dan krlm dme" biimindeki heykeli de, bu tr antsal yaptla
rndan biridir.
Epidauros Yunanistan'da, Peloponnesos Yarmadas'nn kuzeydou
sunda yer alan antik tecim merkezi Epidauros, M.. 4. yzylda He
kimlik Tanrs Asklepios adna yaplan Asklepieion ile nldr. Epi

dauros kentinde, Gen Polykleitos'un yapt Epidauros Tiyatrosu,
gnmze ok iyi durumda kalmtr.
Zincire Vurulmu Prometheus Eski Yu nan tragedya ozan Aiskhy
los'un (M.. 525/524-456/45 5), Victor Hugo, Percy Bysshe Shel
ley, Paul Claudel, Eugene O'Neill gibi birok air ve yazar da etkile
mi olan nl yapt.
Titan Yunan mitologyasnda Uranos (Gk) ile Gaia' nn (Yer) ocuklar
ve onlarn soyundan gelenler. Titanlarn, batanr Zeus tarafndan
Olympos'tan kovulan eski tanrlar olduuna da inanlr. Orpheus
mistisizminde, Titanlar, Dionysos'u yuttuktan sonra Zeus'un yld
rmlaryla yok edilen kt yarat klar olarak kabul edilir.
Lento ltalyancada "ar, durgun, srp giden".
Mantaner y Simon Bir Katalan yaynevi.
G. K. Chesterton ( 1 874-1 936) Ingiliz eletirmen, air, denemeci, ro
man c ve ykc G . K. Chesterton, Jorge Luis Borges'in vazgee
medii yazarlardan biridir. Alegorik roman The Man Who Was
Thursday (Bay Perembe) ile nldr. Dedektif rahip Brown' konu
1 39
alan dizi romanlar, roman ile toplumsal eletiriyi en baarl biim

de kaynatrd yaptlardr.
Midgarthormr Midgardr, Eski lskandinav dilinde "Dnyann Ortas"
anlamna gelir; lskandinav mitologyasnda, dnyann orta yeri, in
sanln, yaratlan ilk varlk olan dev Aurgelmir'in gvdesinden ya
plm evidir. Sylenceye gre, tanrlar, Aurgelmir'i ldrp gvde
sini evrenin boluuna yuvarla rlar ve Midgardr' oluturmaya ba
larlar. Aurgelmir'in eti topraa, kan okyanuslara, kemikleri dalara,
dileri kayalklara, sa aalara, yeryznn zerine flenen bey

ni de bulutlara dnr. Drt cce tarafndan tanan kafatas, gk
kubbeyi oluturur. Gne, Ay ve yldzlar, kafatasnn iinde yanan
kvlcmlardan meydana gelir. Eski Germen halklarnn ortak tanrs
olan ve Germen dillerinde "gkgrlts" anlamna gelen Thor' un
balca dmanlarndan biri, ktlk simgesi olan Midgardr Yi/am
ya da Jrmungandr'dr. l nana gre, Thor, Midgardr Yila m' nn ka
fasn ezmeyi baaramamt. Bu ikisinin yazgsnda, tanrlar ve in
sanlar dnyasnn sonu olan Ragnark'te dverek birbirlerini l
drmek vard.
Robert G raves ( 1 895-1 985) Ingiliz air, romanc ve eletirmen Robert
Graves, iirlerinin yan sra, /, Claudius (Ben, Claudius) gibi Akdeniz

uygarlklarn konu alan tarihsel romanlar yazmtr. zellikle The
Golden Fleece (Altn Post) adl roman iin aratrma yaparken, mi
tologya konusunda geni apl bir aratrmaya ynelmi ve bu a
lmalar sonucunda, en ok tartma konusu olan The White God
dess (Beyaz Tanra) adl yapt ortaya kmtr. Graves, bu yaptn
da, kkleri uzak gemie dayanan, ama Hristiyanlk sonrasnda da
etkisini srdren, her eyden nemli bir dinin varlndan sz eder.
Bu dinin temelinde bir tanraya tapnma yer alr; bu tanra, rne
in, gerek airin iirlerini ynelttii Esin Perileri biiminde belirir.
Juan Manuel de Rosas ( 1 793- 1 877) Arjantin' de byk s r iftlikle
ri bulunan bir aileden gelen J uan Manuel de Rosas, ulusal birliin
salanmasndan nce Buenos Aires'te bakan seilmi ve uzun yl
lar diktatrce yntemlerle iktidarda kalmtr. Daha sonra lkeden

kam, yirmi be yl srgnde yaad Ingiltere'de lmtr.
140
Macedonio Fernandez ( 1 874- 1 952) Arjantinli yazar ve dnr Ma

cedonio Fernandez. Jorge Luis Borges'in anla rndan hi eksik ol
maz. Borges. yazdklarndan ok sohbetine hayran olduu Macedo
nio'nun u szn birok yerde anmtr: "Biz imdi konusunda ne
kadar cahilsek, tarihiler de gemi konusunda o kadar bilgilidir."
Once Buenos Aires kentinin bat kesiminde bir mahalle.
Leon Bloy ( 1 846- 1 9 1 7) Tinsel yeniden douun ac ve yoksulluk yo
luyla gerekleebileceini savunan Katelik romanc ve eletirmen
Leon Bloy, aralarnda romanc Joris-Karl Huysmans, felsefeci Jacqu

es Maritain ve ressam Georges Rouault'nun da bulunduu bir ar
kada topluluuna tinsel yol gstericilik yapm, bu kiilerin Katelik
Kilisesi'yle yeniden barmasnda etkili olmutur. Bloy'un yaptlarn
da, ac eken ve yoksulluk yaayan insan, Kutsal Ruh'un balama
syla gnahlarndan arnr ve evrenin gizlerini kavrar. Jorge Luis Bor
ges ise, Bloy' un, Katoliklii ateli bir biimde savunmasna karn.
tpk Blake ya da Swedenborg gibi, kabul olunmu dinsel inanlara
aykr dnceler tayan biri olduunu yazmtr.
Leandro Alem ( 1 842-1 896) Arjantinli siyaset adam Leandro Alem,
Union Civica Radical adl bir halk siyasal partinin ku rucusudur.
Arabasnda tabancayla intihar etmitir. Jorge Luis Borges. ilk ba
larda, srf dedesi Leandro Alem'in yakn dostu olduu iin radikalli
i semi, ama ok gemeden kendisinin "doutan tutucu" oldu
unu kavrayarak Tutucu Parti'ye katlmt. Borges, Tutucu Parti'nin
seimleri hibir zaman kazanamayacan syleyeniere u yant ver
miti: "Bir beyefendinin ilgisini ancak kaybedilmi davalar ekebilir."
Estanislao del Campo ( 1 834- 1 880) Arjantinli yazar Estanislao del
Campo, "goo tarz" halk iirleri yazan bir kentliydi. En nl yapt
olan Fausto adl destannda, yalnzca goolarn hayatn mizah dolu
bir anlatmla ele almakla kalmam, Gounod ve Geethe'nin yaptla
rn da alaya almtr. Jorge Luis Borges, Campo'nun "bir svari su
bay olduunu ve svari birliklerinin de goolardan olutuunu" be
lirtmi, ancak o gnlerde ortalkta goolardan baka kimsenin bu
lunmadn eklemeden de edememitir. Gerekten de, 1 860'1arda
Arjantin bir "goolar lkesi"ydi.

1 41
Brennus M . . 390'1arda Roma'y ele geiren Galyal etenin reisi Bren

nus, kaynaklara gre, Roma ordusunu bozguna uratm, Roma
kentini yamaladktan sonra Campidog lio tepesini kuatm, so

nunda Romallarn fidye nerisini kabul ederek, ganimetieriyle bir
likte rahata ekip gitmitir. Roma tarihilerinden Livius'un verdi
i bilgiye gre, fidye parasn lerken Galyallarn hile yaptklar
nn anlalmas zerine, Brennus u nl sz haykrmtr: " Vae vi
ctis ! " (Veyl maluba ! )
Jean Calvin'in kader retisi 1 6 . yzyl Protestan Reform hareketi
nin en nemli ilahiyatlarndan, Calvinciliin kurucusu Jean Calvin
( 1 509- 1 564), Tanr'nn, yalnzca inayetine kavuacaklar deil, ceza
landraca kullar da ezelden belirlediini ileri sryordu . "Ikili ka
der retisi" olarak bilinen bu sava gre, kimin kurtulua erecei.
kimin sonsuz cezaya u rayaca . kiilerin imanna ya da erdemleri
ne deM btnyle Tanr'nn iradesine balyd.

Minotauras Yunan mitologyasnda, Girit Adas'nda yaayan, gvdesi
insan, ba boa biiminde canavar. Sylenceye baklrsa, Tanr Po
seidon, kurban etmesi iin Kral M inos'a bembeyaz bir boa gnde
rir. Ama Minos boay kurban etmeyip beslerneye balaynca, Pase
idon ceza olarak Minos'un kars Pasiphae'nin gnln boaya kap

trmasn salar. Pasiphae' nin boayla birlemesinden doan Mino
tauros, mimar Daidalos'un Minos iin yapt. labirentlerle dolu bir
saray olan Labyrinthos'a kapatlr.
Leopoldo Lugones ( 1 874-1 938) 20. yzyl balarnda Arjantin'in kl
trel hayatnda nemli rol oynam olan air ve eletirmen Leopol
do Lugones, aralarnda Jorge Luis Borges'in de bulunduu gen

kuak yazarlarn etkilemi, lkede u lusal bir sanat ve eitimin ge
limesine n ayak olmutur. Lugones'le ilgili kk bir kitap yaym
layan ve seminerler veren Borges, "Barok slubunu kabul edecek
olursak, Lugones byk bir yazard," demitir.
"Edebiyatta kmltsz diye anlacak kadar ar akl bir rmak"
Jorge Luis Borges, burada, psikolojik yaptlaryla tannan Arjantin
li yazar Eduardo Mallea' nn ( 1 903-1 983) La Ciudad junto al rio im
movi/ adl romanna gndermede bulunuyor.
142
Ei Tigre Buenos Aires kentinin kuzeybatsnda, yzlerce adacktan olu
an bir takmada.
Milonga Arjantin'de, yirminci yzyl balarnda, tangodan nce orta
ya km bir dans olan milongann, goolarla ba!)ntl oldu!)u ile
ri srlmtr.
Pehuajo Arjantin' de, Buenos Aires eyaletinde bir kent.
King Vidor ( 1 894- 1 982) 1 920'1i ve 1 930'1u yllarda Hollywood'un en
yaratc film ynetmenlerinden biri olan King Vidor' un en nemli
yaptlar arasnda "Byk Resmigeit", " Kalabalk", yalnzca Siyah
oyu ncularla ekilen ilk Hollywood filmi " Halleluja h ! " , "D!)n Ge
cesi", en iyi ynetmen dalnda Oscar'a aday gsterildi!)i "Hata" ve
"A!)a A!)atr" saylabilir.
Raymundo (Ramon ya da Raimundo) Lulio ( 1 235-1 3 1 6) Balang
ta misyonerlik almalarnda Katolik inanc desteklemek amac g
den, ama ayn zamanda bt n bilgi dallarn birletirmeye de a
lan bir "gere!)i bulma sanat"nn yaratcs olarak bilinen Kata
lan mistik ve airin, Katalan dilindeki zgn ad Raymond (ya da
Raymund) Llull'dr. Latince, Arapa ve Katalanca yazan Llull'n en
nemli yapt, ilahiyat, felsefe ve do!)a bilimlerini de kapsayan b
tn bilgi trlerini birbirleriyle ilikilendirmek ve bunlarn tanrnn ev

rendeki varl!)n nasl aa vurduklarn gstermek amacyla simge
sel say sistemleri ve birletirici izgiler gibi karmak teknikiere ve
manta bavurduu Ars Magna'dr (Byk Sanat).
Fritz Mauthner ( 1 849-1 923) Alman yazar ve tiyatro eletirmeni Fritz
Mauthner, felsefede insan bilgisinin eletirisinden treyen kuku
culu!)u savunmutur. Eyleme dayal bir hayatla szleri ve ideolojile

ri kmseyen bir tutumu birletirdi!)i iin Bismarck'a hayranlk du
yan Mauthner, szcklerin kavramlar dile getirmede yetersiz kald
na ve gerekli!)i zorunlu olarak arpttna inanyordu; ona g
re, szckler yalnzca iir iin geerliydi. Jorge Luis Borges, Mauth
ner'in, ok kt romanlar yazm olmasna karlk, felsefe incele
melerinin ola!)anst olduunu sylemitir.
1 43
Manuel Jose de Lavarden ( 1 7 54-1 809) Arjantinli air Ma nuel Jose

de Lavarden, Rio de la Plata (River Plate) zerine iiriyle nldr.
Jorge Manrique ( 1 440- 1 4 79) zellikle li ri k iirleriyle tannan lspanyol
subay ve yazar Jorge Manrique'nin en tannm yapt, Paredes kon
tu ve Santiago askeri tarikatnn bakan olan babas Rodrigo Man
rique onuruna yazd Cop/as por la muerte de su padre (Babas
nn lm Iin Drtlkler) adl lirik iirdir. Manrique, Longfellow ta
rafndan Ingilizeeye evrilen bu iirinde, insan hayatlarn denize ka
ran rmaklara benzetir.
Junin Gney Amerika'nn 1 824'te Ispanya'ya kar verdii u lusal ba
mszlk savann ilk byk arpmas, Peru 'nun Junin blgesin
de gereklemitir.
Jose Gervasio Artigas ( 1 764- 1 8 50) Latin Amerikal devrimci nder
ve komutan Jose Gervasio Artigas, Uruguay'n bamszlk sava

nn babas saylr.
Francisco Sola no Lopez ( 1 826-1 870) Paraguay' da 1 844 ylnda dik
tatrln ilan eden Carlos Antonio Lopez'in olu olan Francisco
Solano Lopez, 1 862'de babasnn yerine gemitir.
Vara lspanyolcada, yaklak 1 metrenin karl olan eski bir uzunluk
birimi.
William B lake ( 1 7 57-1 827) I ngiliz air, ressam, oymabask ustas ve
mistik William Blake, sanatta yeni, yaln ve d uygularn dorudan
aktanld bir dnce ve anlatm tarz yaratmtr. Yoksulluun s
nrnda yaayan Blake, terk edilmi bir durumda lm, gnmz
deki nne lmnden uzun yllar sonra erimitir.
Xui-Solar ( 1 887-1 963) Arjantin li mistik, ressam ve dilbilimci Xui-So
lar'n gerek ad, Oscar Ag ustin Alejandro Schulz Solari idi. Sc
hulz'u "Xul" olarak, Solari'yi de "Solar" olarak deitirmiti. Xui-So
lar, Jorge Luis Borges'in kita bn resimlemitir. Borges, Bir zya
amyks Denemesi' nde, "Xui-Solar'n, bir bakma, bizim William
Blake'imiz olduu sylenebilir," demitir.
1 44
Tao-te Ching incede "Yce Akln Erdeminin Klasiji'' anlamna ge

len Tao-te Ching, in felsefesinin klasiklerinden biridir. Tao-te
Ching'de, dzensizlik iindeki bir imparatorlukta uyum ve dinginli
<7i yeniden sa<7lamaya ynelik bir yaama biimi ya da yolu nerilir.
E manuel Swedenborg ( 1 688- 1 772) lsveli bilim adam, filozof ve
mistik ilahiyat Emanuel Swedenborg, insan anatomisi ve fizyoloji
sini, kana ve beyne zel nem vererek incelemitir. Ama asl amac,
ruhun lmszl<7nn duyutarla alglanmasn salamakt. Anato
mi aratrmalaryla geen yllar derin bir dinsel bunalmla sona er

mi, Swedenborg bundan sonra Kitab Mukaddes'i yorumlamakla
ve "melekler ve ruhlar dnyasnda duyup grdklerini" aktarmakla
u<7ramtr. Swedenborg, daha sonralar Balzac, Baudelaire, Ralph
Waldo Emerson, William Butler Yeats ve Strindberg gibi yazariara
esin kayna olmutur.
F. H. Bradley ( 1 846-1 924) Mutlak idealizm okuluna bal Ingiliz filo
zof F. H . Bradley, "gereklii iermesi mmkn olmayan dnce
ler yerine, gerekliin uyumlu yapsn kavrayabilecek olan duygu
lar" nermiti. T. S. Eliot, Harvard niversitesi'ndeki felsefe dokto
ras tezini Bradley zerine yazm, bu alma daha sonra kitap ola
rak da yaymlanmtr.
Nicolas Boileau ( 1 636-1 7 1 1 ) Fransz ve Ingiliz edebiyatnda klasik l
tferin benimsenmesinde nemli rol oynam Fransz air ve ede
biyat eletirmeni Nicolas Boileau'nun, klasik iir yazmnn kurallar
n belirledii L'Art Poetique (iir Sanat) adl manzum didaktik ya
pt, Ingiliz Augustus Dnemi airleri Dr. Johnson, John Dryden ve
Alexandre Pope'u nemli lde etkilemitir.
Lauterbrunnen'in Staubbach' Jorge Luis Borges, burada, svire'nin
en gzel vadilerinden Lauterbrunnen'deki Staubbach avlanndan
sz ediyor.
Colonia del Sacramento Portekiz smrgecilerinin (daha sonralar
da onlarn torunlar Brezilyallarn) on yedinci yzylda Rio de la Pla
ta kylarnda kurduklar bir a skeri ileri karakol mevkii (bugn Uru

guay snrlar iinde). Yz elli yldan fazla bir zaman boyunca lspan1 45
yol (yani Kastilyal) yerlemeciler ve onlarn torunlar (yani Urugu

ayllar ve Arjantinliler) tarafndan srekli kuatlm ve en sonunda
1 828'de, Brezilya Sava'nda spanyollarn eline gemitir. Jorge Lu
is Borges, burada, tarihin bu kesiti ile ok daha eski bir sava, Alju
ba rrota arpmas'n bir araya getirmektedir. Portekizliler, 1 385'te
Aljuba rrota' da Kastilya l lar bozguna uratarak bamszlklarna
kavumulardr.
Bartolome M itre ( 1 82 1 -1 906) Devlet adam, asker, yazar ve evirmen
Bartelome Mitre, 1 862-68 yllar arasnda Arjantin devlet bakan
olmu; 1 874'te bakanlc;)a yeniden adayln koymu, ama yenilin
ce seime hile kartrldc;) gerekesiyle devrimci bir ayaklanma ba
latm; ancak yenik derek teslim olmutur. Jorge Luis Borges'in
dedesi, bu ayaklanmada M itre' nin yannda yer alm ve M itre tes
lim olduktan birka dakika sonra ar biimde yarala nmtr. Mitre,

Dante'yi lspanyolcaya evirmitir.
into Japonca into szc "tanrlarn yolu" demektir. Japonlarn ge
leneksel oktanrcl nn ilke ve kurallarndan oluan dine into ya
da intoculuk denir. i nto yorumcusu Hirata'nn dedii gibi, "B
tn ller tanrdr". Onlarn ruhlar btn doay ynetir; kendileri
ne sayg gsterilince iyicil, gsterilmeyince ktcl olurlar; iyilikler

de, ktlkler de onlardan gelir. Tanrlar, onlarn eitli doa varlk
lar olarak biimlenmi belirimleridir.
lzumo Ja ponya'nn Honu Adas'nda bir kent olan lzumo, into d i
ninin merkezi olarak tannr. Kent ya knlarndaki Taia' da, Japon
ya'nn en eski into tapna olan lzumo Taia bulu nur. lzumo'da
ok sayda baka tapnak ve gmt de vardr. into tanrlarnn her
yl ekim aynda kk tapnaklardan birinde bulutuuna inanlr.

Japoncann yazmnda kullanlan, in karakterlerinden uyar
lanm iaretler d iye tanmlayabileceimiz kanci' ler, genellikle ad,
eylem kk, sfat ve baka nemli szcklerin yazmnda kullanlr.
Kanci'ler
Haiku 5, 7 ve 5 heceli dizeden oluan bir Japon iir tr olan hai

ku , zellikle E do dneminde ( 1 603-1 867) byk usta Matsuo Bao
tarafndan gelitirilmitir. nceleri haiku' nun konusu snrlyd; n es1 46
nel bir doa betimlemesiyle mevsimlerden biri akla getirilir, byle

ce okurda, sz edilmeyen, ama belirli bir duygu uyandrlrd. Da
ha sonra konular oald ysa da, haiku olabildiince az szckle
ok ey anlatan bir iir tr olarak kald. Haiku'nun Bao dnda
ki ustalar arasnda on sekizinci yzylda Buson, 8. ve 9. yzyl
larda Kobayai lssa ve on dokuzuncu yzyl sonlarnda Masaoka i
ki saylabilir.
Palimpseste Yazs silinerek zerine baka yazlar yazlm parmen.
Samothrake Nikesi Yunan mitologyasnda zafer tanras olarak bili
nen Nike'yi betimleyen sanat yaptlar arasnda Samothrake Nike
si de (M.. yaklak 424) vardr. Bugn Louvre M zesi'nde sergi
lenmekte olan bu heykel, 863'te Yunanistan'n Samothrake Ada
s'nda bulunmutur; bir deniz savann ansna Rodoslular tarafn
dan M .. yaklak 203'te dikildii sanlmaktadr.
1 47

Jorge Luıs Borges - Atlas

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Jorge Luıs Borges - Atlas

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Iletiim Yaynlan, ada Dnya Edebiyat, 2002-2010 (4 bask)

2002 Iletiim Yaynclk A. .

nsz: 2013,james Woodall,

nszn haklan Ai tken Alexander Associates'ten alnmtr.

Iletiim Yaynlan 802

2014 Iletiim Yaynclk A. .

DIZI YAYIN YONETMENI Murat Belge

DOZELTI Serap Yeen

BASKI ve CILT Sena Ofset SERTIFIKA NO. 12064

Utros Yolu 2. Matbaaclar Sitesi B Blok 6. Kat No. 4NB 7-9-11

SERTIFIKA NO. 10721

Binbirdirek Meydan Sokak, Iletiim Han 3, Fatih 34122lsanbul

JORGE LUIS BORGES

JORGE FRANCJSCO ISIDORO LUIS BORGES 24 Agustos 1899'da btn malvar

1 Shakespeare'in Bellei (1999), Sonsuz Gl (2002), Evaristo Carriego (2002), Oteli

NSZ /jAMES WOODALL

MIDGARTHORMR .................. ....... .

ROBERT GRAVES DEYA'DA....

ESJA OTELI, REYKJAVIK... ..

QUARTIER LATlN'DEKl BlR TELDE YAZDIRILAN NOL

MADRID, TEMMUZ 1982...

LAPRIDA 1214 ....

SONDEYl 1 MARA KODAMA ....

BUENOS AIRES'TEKi LA RECOLETA GMTLC

Yazann Hayat ve Eserleri

Dnemin nemli Olaylan

- Macaristan'da Yahudi gazeteci

Geliyoruz? Neyiz? Nereye

Yazann Hayat ve Eserleri

-Ispanya-Amerika Sava. Kba,

Dnemin nemli Olaylan

jorge Luis Borges 24 Austos'ta

1899-1914 Borges on bir yana kadar

evde egitim alm, babaannesi

-ltalya'da Kral. Umberto

-Birleik Devletler Bakan

Yazann Hayat ve Eserleri

Dnemin Onemli Olaylan

- Joseph Conrad, Karanlgn

Yregi; Arthur Conan Doyle,

-Birleik Devletler, Panama'nn

-New York metrosu hizmete

"Kanl Pazar": Rusya'da

-Roosevelt'in baansz imla

- Ilk elektrikli amar makinesi

Yazann Hayall ve Eserleri

Dnemin nemli Olaylan

- Robert Peary, Kuzey Kutbu'na

- Mona Lisa tablosu alnd.

- Ajantin'de S\enz Pefa

- Henry Ford, yryen bant

Yazann Hayat ve Eserleri

Dnernin nemli Olaylan

ve Sevgililer; Mareel Proust,

Borges ailesi Avrupa ziyaretleri

- Aridk Franz Ferdinand'n,

srasnda I. Dnya Sava'nn

patlak vermesiyle Cenevre'ye

ugrarnasyla I. Dnya Sava

yerleti. Borges ortagretirnini

balad. Charlie Chaplin, ilk kez

burada tamamlad, Franszca ve

arlo karakteriyle beyazperdede

- Ermeni Knrn. Eritanyal yolcu