JORGE

LUIS

ALAKLIGIN
EVRENSEL TARH
EVIREN

CELAL STER

JORGE LUIS BORGES

Alakln Evrensel Tarihi

JORGE LUIS BORGES 1899'da BuenosAires'te dogdu. Edebiyata dkn babas

sayesinde ocuklugunu kitaplada dolu bir evde geirdi. Ortagrenimini Cenevre'de
tamamlad ve daha sonra zel dersler ald. ykleri nce Arjantin'deki Sur dergi
sinde, daha sonra ispanya ve Fransa'da yaymland. 1961'de ispanya'da Formentor,
1962'de Fransa'da Commandeur de l'Ordre desArts et Lettres dllerini almasyla
n btn dnyada yayld. eitli Amerikan, Ingiliz ve Fransz niversitelerinde
ders verdi, bir sreAvrupa'da dolan ve btn dnyada birok dl ald. Borges, 14
Haziran 1986'da Cenevre'de, yirmi yldr tandg ve son yllannda yanndan aynima
yan Maria Kodama'yla evlemlikten ksa bir sre sonra ld. Balca yaptlan: Evaristo
Camego (1930), Discusin (1932), Historia universal

de la infamia (1935), Ficciones

(1944), El Aleph (1949), Otras inquisiciones (1952), El informe de Brodie (1970), El

libro de arena (1975), La rosa profunda (1975), Siete noches (1980), Nueve ensayos
dantescas (1982), La memoria de Shakespeare (1983).

Histona Universal de la lnfamia

(1935)

1995 Maria Kodama

Bu kitabn haklan The Wylie Ageney (UK) Ltd.
araclgyla alnmtr.

Iletiim Yaynlar 514

Modem Klasikler 8

lSBN-13: 978-975-470-719-9
1999 Iletiim Yaynclk A. .

1-10. BASKI 1999-2010, Istanbul

ll. BASKI 2011, Istanbul
DlZl EDITR
EDITR
KAPAK

Orhan Pamuk

Osman Yener

Suat Aysu

KAPAK FOTOGRAFl Hieronynus

Bosch,
"The Garden of Earthly Delights", 1480-90

UYGULAMA Hsn Abbas

DZELTl

Sait Kzlrmak

Sena Ofset SERTIFIKA NO. 12064

Litros Yolu 2. Matbaaclar Sitesi B Blok 6. Kat No. 4NB 7-9-ll
Topkap 34010 Istanbul Tel: 212.613 03 21
BASK! ve ClLT

lletiim Yaynlan

SERTIFIKA NO.

10721

Binbirdirek Meydan Sokak Iletiim Han No. 7 Caalolu 34122 Istanbul

Tel: 212.516 22 60-61-62 Faks: 212.516 l2 58
e-mail: iletisimiletisim.com.tr web: www.iletisim.com.tr

]ORGE LUIS BORGES

Alakln
Evrensel
Tarihi
Historia Universal de la Infamia
EVtREN

Celal ster

'

Yaynevinin Notu:
Iletiim Yaynlar, J.L. Borges'in eserlerinin telif haklarn elinde bulunduran
Jorge Luis Borges Vakf'yla yapt anlama uyarnca, Borges'in toplu eser
lerini orijinal basklarndaki yapya sadk kalarak yaymlamaktadr.
J.L. Borges'in Toplu Eserleri'nden daha nce yaymlananlar: Ficciones,
Alef. Kum Kitab1, Yedi Gece, Dantevari Denemeler 1 Shakespeare'in Bel
lei, Sonsuz Gl, teki Soruturma/ar, Evaristo Carriego, Brodie Raporu,
ifre.

Bu kitab S.D. 'ye adyorum;

Ingiliz, yediveren ve Melek S.D. ye.
Aynca, her naslsa yitirmediim zm,
sz taeirlii yapmayan, dlerle uramayan ve
zamann, sevincin ve bahtszlklann uramad
yreimin cevherini sunuyorum ona.

IiNDEKILER

Birinci Bas1ma nsz.

1954

..

. ................... ..

. . . . . . . . . . . . ............. . . . . . . . . . . . . . .

Bas1mma nsz

Zalim Kurtarc Lazarus Morell..... ....

Inanlmaz Dzenbaz Tom Castro

.11

13
23

Kadn Korsan Dul ing ...

..
39
........................................ 47
...... ... ............ ............... 53
. .
61
. . . 69

Gnah Taeiri Kei Eastman...

..... . . . .

Vurdumduymaz Katil Bill Harrigan...

Grgsz Grg Hocas Ktsuke No Suke ..
Maskeli Boyac Mervli Hakim...
Mahalle Kabadays

Vesaire .

..
.

.. . . .

. . . . . . . . . . . . . . . .........

.. .

. . .

. . . . . ......

........................................ 79

Bir llahiyatnn lm .
Yontu Odas..

..

..........

81
...........................85

...

D Gren Iki Adamn Masal ..

........................................ 89

Yaya Kalan Byc ...

............ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .

Mrekkep Aynas ...

. .

. . . . . . ....

Muhammed'in Dublr...

.
... .
.

Kaynaka ...
evirmenin Not/an. ..

. . 91
95

. .......... ................ 99

Cmert Dman ...

Bilirnde Kusursuzluk zerine

. . . ........

_ 101
...... ..103
. .... ....105
. 107

B1R1NC1 BASIMA NSZ

Bu kitapta yer alan aniat iziktinneleri 1933 ve 1934 yllannda

yazld. Sannm, Stevenson ve Chesterton'n bir kez daha okudu
um kitaplanndan, aynca Stemberg'in ilk dnem filmlerinden ve
belki de Evaristo Camego'nun bir hayat yksunden filizlendi
ler. Baz hilelerden epeyce yararlandm: Geliigitzel sayp dkme
ler, anlatnn aknda anszn dmen knnalar, bir insann koca
bir hayatn iki ya da sahneye indinneler. ("Mahalle Kabada
ys" adl yk de grsel amal benzer bir kaygdan biimlendi.)
Ruhbilimsel deil bu anlatlar, ruhbilimsel olmaya almyor/ar.
Kitabn sonundaki buyu rneklerine gelince, onlar zerinde
ancak bir evinnen ve okur olarak hakkm olduunu syleye
bilirim. Bana yle geliyor ki, iyi okurlar, iyi yazarlardan da
az. Valy'nin kendi yaratt Edmond Teste'e yaktrd par
alann, Teste'in kans ve arkadalannnkiler kadar hayranlk
verici olmadn kim yadsyabilir hi? Okuma, elbette, yazma
dan sonra gelen bir etkinliktir; daha gsterisiz, daha zgur,
daha dunseldir.
].LB.
Buenos Aires, 27 mays 1935
9

1954 BASlMINA NSZ

Btn olanaklann bile bile tketen (ya da tketmeye alan)

ve sonunda kendi paradisinin snnna dayanan slbu barok
olarak tanmlayabilirim. Andrew Lang'in, daha binsekizyz
seksen/erde Pope'un Ody ssei a s n alaya alan kaba bir gl
'

dr yazmaya kalkmas aslnda bouna bir abayd; nk

Pope'un Odysseia's kendi kendinin paradisinden baka bir ey
deildi ve bu yaptn paradisini yazmaya soyunan bir yazann
zgn metni amas beklenemezdi. "Barok", kyas biimlerin
den birinin addr; onsekizinci yzyl, bu ad, bir nceki yz
yln mimarlk ve resminde grlen baz anlklar iin kul
lanmt. Diyeceim, kendi hilelerini btn aklyla sergile
yen ya da gereinden fazla kullanan btn slplann eninde
sonunda varaca aama baroktur. Barok dnseldir; Bemard
Shaw da, btn bir dnsel uran, znde mizahi olduunu
belirtmitir. Mizahn bylesi, Baltasar Gracian'n yaptlannda
nceden dnlp tasarlanm deildir, ama john Donne'n
yaptlannda nceden dnhip tasarlanm, bile isteye yapl
m bir mizah vardr.
Benim bu kitabma gelince, ad bile buram buram barok koku11

yor. Kitab gzden geirip dzeltmek, onu yok etmekten fark

sz olurdu; onun iin, burada, "Ne yazdmsa, yazdm" (Kitab
Yeni Ahit, Yuhanna'ya Gre, 19:22) szne sn
may ve kitab yirmi yl sonra hi deitirmeden yeniden yaym

Mukaddes,

lamay yeledim. Bunlar, kendi bana yk yazmay gze ala

mayan, dolaysyla da (hibir estetik hakll olmad halde)
bakalannn masallarn bozup arptarak kendi kendini elen
diren utanga bir delikanlnn sorumsuzca oynamaya halh
t oyunlardr. Bu utanga delikanl, bu ne id belirsiz al
trmalann ardndan doru drst bir yk yazma urana gir
mi; "Mahalle Kabadays" adn verdii ve byk dedelerinden
Francisco Bustos'un imzasn kulland yk, artc ve biraz
da akl sr ermez bir baar kazanmtr.
Bir zamanlarn Buenos Aires'inin kenar mahallelerindeki
hayat anlatan bu ykde, ancak okumu takmnn kullana
ca baz szckler de kullandm grlecektir. Buun nedeni,
kabadaynn kibarla zenmesi ya da (geri bu neden brnil
geersiz klyor, ama belki de gerek neden budur) kabadayla
rn da birer birey olmalan ve her zaman hayalimizde canlan
drdmz kabadaylar gibi konumamalandr.
Byk Tayc'nn tannbilimcileri, evrenin znn boluk
tan baka bir ey olmadn sylerler. Bu kitab da evrenin
kck bir paras olarak gryorlarsa, onlara hak verme
mek olanaksz. Daraalarndan ve korsanlardan geilmiyar
kitapta; kitabn adnda yer alan "alaklk" szc de ok ar
bir sz, ama btn bu tantanann ardnda hibir ey yok. Bir
suretten, yzeye vuran hayallerden baka bir ey deil bu kitap;
ama tam da bu yzden, keyifli olabilir. Yazan, bir bakma mut
suz bir adamd, ama bu kitab yazarken oyalayp avuttu ken
dini; umarm, onun ald keyifbir lde okura da yansr.
"Vesaire" blmne yeni para ekledim.
]. L. B.
12

ZALM KURTARICI LAZARUS MORELL

Nereden Nereye

1517

ylnda, Yerliler'in Antiller'deki altn madenierinin

cehennem ukurlannda ryp gitmelerine yrei parala

nan spanyol misyoner Bartolome de las Casas, Ispanya kral

V. Carlos'a, oraya zencilerin getirtilmesi iin bir tasar sun

mutu; Antiller'deki altn madenierinin cehennem ukurla
nnda zenciler ryp gitsin diye. Biz Amerika'nn kuze
yinde ve gneyinde yaayanlar, bu acayip insancl dn
me neler borluyuz neler: W. C. Handy'nin blues par
alarn; Uruguayl avukat ve Siyah akmnn ressam Don
Pedro Figari'nin Paris'teki byk baarsn; tangonun kke
nini zencilere kadar dayandran bir baka Uruguaylnn,
Don Vicente Rossi'nin halis yerli dzyazlarn; Abraham
Lincoln'n destans boyutlarn; l Sava yznden be yz
bin kiinin lmesini ve asker emeklilerine milyon yz
bin dolar aylk balanmasn; spanyol Akademisi'nin szl
nn on nc basmna "lin etmek" fiilinin girmesini;
King Vidor'un, yalnzca Siyah oyunculada ekilen ilk Holl13

ywood filmi Hallelujah!'y; Arjantinli yzba Miguel Soler

komutasndaki anl "Melezler ve Zenciler" alaynn, Urugu
ay'daki Cerrito arpmasnda gerekletirdii o kar durol
maz sng hcumunu; Martin Fierro'nun bir zenciyi ldr
mesini; o ackl Kba rumbas "Fstk Kz"; tutuklanp
zindanda can veren Toussaint-L'Ouverture'n Napolyoncu
luunu; Haiti vudu ayinlerinin ha ve ylann ve papaloi'nn
alpalasyla boazlanan keilerin kann; tangonun anas
habanera'y; Buenos Aires ve Montevideo'nun bir baka eski
zenci dans candombe'yi.
Bir de, alak kurtarc Lazarus Moreli'in akllara durgun
luk veren, rezil hayatn kukusuz.

Yer
Sulann Babas, dnyann en byk rma Mississippi, bu
eine az rastlanr aalk herif iin biilmi kaftand. (Mis
sissippi rma'n Alvarez de Pineda bulmutu. Ama buraya
ilk keif gezisini dzenleyen, Peru'nun eski fatihi Kaptan
Hernando de Soto'ydu. De Sota, nkalar'n kral Ata-hual
pa'ya hapiste iyi vakit geirsin diye satran retmiti. ld
nde, Mississippi'nin sularna gmld.)
Mississippi bar geni bir rmaktr; Parami, Uruguay,
Amazon ve Orinoco'nun usuz bucaksz, bulank bir kar
deidir. arlamur akar; her yl, Mississippi'nin kustuu
drt yz milyon ton balk Meksika Krfezi'ni bulandrr.
ok eski zamanlardan beri onca pislik bir atalaz olutur
mu, srekli ryp kokuan bu yntlar arasndan dev
bataklk selvileri boy vermi, amur, saz ve balk llerin
den geilmeyen labirentler le gibi kokan bu alvyonlu alan
sarp sarmalamtr. Irman, Arkansas ile Ohio arasnda
kalan yukar kesiminde geni dzlkler uzanr. Orada, st
maya yakalanp duran, solgun yzl, perian adamlar yaar;
14

bunlar ta ve demir grdler mi itahla yutkunurlar, nk

evrelerinde kum, kereste ve amurlu sulardan baka bir ey
yoktur.

Adamlar
Ondokuzuncu yzyl balarnda (bizi ilgilendiren tarih
de bu), zenciler, rmagn iki yakas boyunca uzanp giden
pamuk tarlalarnda gndogumundan gnbatmna rgat
lk ederlerdi. Toz toprak iindeki ahap barakalarda yatp
kalkarlard. Analada ocuklan arasndaki ilikileri saymaz
sak, akrabalk ilikileri rastgele ve belirsizdi. Adlar vard,
ama soyadsz da geinip gidiyorlard. Okuma yazmalan da
yoktu. Yumuak, tiz sesleriyle, nlleri uzatarak tekdze
bir ngilizce konuurlard. Sra sra dizilir, rgatbann karo
s altnda iki bklm alrlard. Kamayagrsnler, koca
sakall adamlar gzel atlanna atlarlar, hrlayp havlayan av
kpekleriyle izlerini srp yakalariard onlar.
Hayvans umutlanna ve Afrikal korkulanna bir de Kitab
Mukaddes'in kelam eklenmi, bylece lsa'ya inanmlard.
Pes perdeden, "Go down, Moses" sylederdi bir agzdan.
Mississippi, onlarn gznde, alack eria rma'nn hey
betli bir hayaliydi.
Bu iyi ilenmi topraklann ve bu zenci srlerinin sahip
leri, ille de akamdan yaplm Eski Yunan taklidi bir reva
bulunan, rnaa nazr konaklarda oturan, aylak, agzl,
gr sal beyefendilerdi. lyi bir kle bin dolar eder, ama
fazla dayanmazd. Bazlar o kadar deerbilmezdi ki, hasta
lanp lverirdi. Ne zaman ne olaca hi bilinemediinden,
klelere denen parann karln bir an nce almak gere
kiyordu. Klelerin tarlalarda gnn aarmasndan havann
kararnasna dek dur durak demeden altnlmalar bu yz
dendi; byk iftliklerde her yl rn veren pamuk, ttn
15

ya da ekerkam ekimi yaplmas bu yzdendi. Agzl

lkle ekilip hoyrata ilenen, kt kullanlan toprak, ok
gemeden bitkin dp tkenir, yerini ayrkatlan ve yosun
lada kapl bir batakla brakrd. Terkedilmi iftliklerde,
kasabalann kenar mahallelerinde, sk kamlklarda, rma
n batakla dnm kollannn kylannda yoksul Beyaz
lar yaard. Bunlar genellikle balklkla geinider, zaman
zaman avclk yaparlard, ama at aldklan da olurdu. Zen
cilerden sk sk alnt yiyecek dilenen bu dkn Beyazlar,
sefiHikierine bakmadan, soylarnn safkan, bozulmam olu
uyla bbrlenip dururlard. Lazarus Morell de bunlardan
biriydi.

Adam
Morell'in genellikle Amerikan dergilerinde yaymianm
olan fotoraflar gerek deildir. Bylesine an l anl bir
adamn gerek resimlerinin bulunmamas bir rastlant
olmasa gerek. Belki de Morell, ardnda gereksiz ipular
brakmamak, ama ayn zamanda gizemliliine biraz daha
gizem katmak amacyla kameralardan zellikle kayordu.
Gene de, delikanllnda yakklln kysndan bile ge
mediini, birbirine deecek kadar yakn gzleriyle sicim
gibi dudaklarnn hi de ekici olmadn biliyoruz. Ara
dan geen yllar, ak sal dzenbaziara ve yaptklar yanla
rna kar kalm, gz dnk canilere vergi bir arballk
kazandrd ona. Yoksulluk iinde geen ocukluuna ve hi
de onurlu saylamayacak bir hayat srm olmasna karn,
kerli ferli bir Gneyli beyefendiydi. Kitab- Mukaddes'i hat
metmiti, verdii vaazlara yrekten inanrd dinleyenler.

Krmz Baston kumarhanesinin sahibi, "Lazarus Morell'i

minberde grdm," demiti bir gn. "nsann ruhuna
huzur veren szlerini dinledim, gzlerinde biriken yalar
16

grdm. Tanr'nn gznde, zencileri alp satan gnahka

rn, katilin teki olduunu bilmiyor deildim, ama gene de
gzyalarn tu tamadm."
Bu kutsal sylevleri en dobra anlatan ise, Morcil'in ken
disi. "Kitab- Mukaddes'imi rastgele bir yerinden atm,"
diye yazm Morell. "Aziz Paulus'un mnasip bir laf arpt
gzme; bir saat yirmi dakika vaaz verdim. Adamm Crens
haw ve arkadalan bu sreyi boa harcamadlar; ierde beni
dinleyenlerin adarn toplayp gtrdler. Atlar rman
Arkansas yakasnda sattk. Ama yerinde duramayan, doru
bir at vard ki onu kendime ayrmadan edemedim. Ayn at
Crenshaw'un da ok houna gitmiti, ama Crenshaw'u o ata
binmenin onun harc olmadna inandrmakta glk ek
medim."

Yntem
Bir eyalette alman atlar baka bir eyalette satmann, Mo
rell'in su dolu hayatnda hi de olaand bir yan yoktu.
Gelgelelim, sonradan ona Alakln Evrensel Tarihi'nde
hak ettii yeri salayacak yntemin ipular burada yatmak
tayd. Bu yntemin benzersizlii, yalnzca onu farkl klan
zel durumlardan deil, ayn zamanda gerektirdii alak
lktan, insanlarn umutlaryla lmcl biimde oynanma
sndan, tpk rkn bir karabasann yava yava belirgin
lemesi gibi alarn ar ar rmesinden de kaynaklan
yordu. ok sonralar, Al Capone ve Bugs Moran byk bir
kentte akl almaz paralada oynayp sradan hafif makinelit
feklerle i grecekler, ama vurup krmaktan teye gideme
yecekler, alt taraf bir tekel kurabilmek iin onca sava ver
mek zorunda kalacaklard. Morell'in buyruu altndaysa,
hepsi de yeminli tayfas saylabilecek bine yakn adam vard.
Bunlarn iki yz reis takmn ya da meclisi oluturur,
17

geri kalan sekiz yznn yerine getirecei buyruklar bun

lar verirdi. Btn tehlikeleri, bu i bitiriciler ya da tetiki
ler stlenirdi. ller karacak olursa, ya adalete teslim edi
lirler ya da ayaklarna smsk balanm bir tala Mississip
pi'nin dibini boylarlard. ou melezdi. Bunlara den ibiis
lik uydu:
Parmaklarnda parldayan yzklerle sayg uyandra
rak, Gney'in byk iftliklerini batan baa dolarlard.
Zavall bir zenciye yanar, onu zgrlne kavuturacak
larn sylerlerdi. Efendisinden kaar ve kendisini satmala
rna izin verirse parann bir blmn alacan anlatrlard.
Sonra, zencinin bir kez daha kamasna yardmc olacakla
rna, bu kez onu zencilerin zgr olduu bir eyalete yollaya
caklarna sz verirlerdi. Bir zenci iin para ve zgrlkten,
gm dolarlarn krtsyla bamszlndan daha batan
karc bir neri dnlebilir miydi? Kle yreklenir, ilk
ka gze alrd.
Doal ka yolu rmakt. Bir sandal m olur, bir buharl
geminin arnbar m, bir duba m, yoksa burnunda bir kulbe
ya da drt Yerli adr bulunan gkyz kadar geni bir
sal m, hi fark etmezdi. nemli olan, kendini ba sonu
olmayan rman akna ve gvenliine salvermekti. Zenci
bu kez bir baka byk iftlie satlr, sonra yeniden kap
kamlk ya da sazlklara snrd. Orada, (artk ciddi ku
kular duymaya balad) korkun kurtarclar birtakm
aprak harcamalar ne srerek, onu son bir kez daha sat
mak zorunda olduklarn, dndnde iki satn da para
sn alp zgrlne kavuacan sylerlerdi. Adam bir kez
daha satlnay kabullenir, bir sre alr, kpeklere ve kam
lara meydan okuyarak yeniden kaard. Kan revan iinde,
tepeden tmaa tere batm, uroarsz ve gnlerdir uykusuz,
kap gelirdi.

18

Son Kurtulu
imdi bir de iin yasal ynne bakalm. Moreli'in etesi,
kaak kleyi hemen sata karmazd; ta ki, klenin ilk
efendisi ilan verip, onu yakalayana dl vaat edinceye kadar.
Bu tr ilanlar, kleyi bulan kiiyi mala sahip kmaya yetkili
klyordu. O zaman zenci emanet mal olup kar, bylece
yeniden satlmas da hrszlk deil, ancak emanete hyanet
saylrd. Emanete hyanet durumunda mahkemeye bavu
rarak hak aramak da bir ie yaramazd, nk tazminat asla
denmezdi.
Btn bunlar ok gvenlikliydi, ama gene de tam bir
gvence salad sylenemezdi. Zenci, duyduu kran
ya da acyla, tebilirdi. Anasndan kle domu orospu
ocuu, ona asla yar etmeyecekleri o gzelim dolarlar

Kahire keranesinde har vurup harman savurabilir, bir testi

avdar viskisi devirip srlarn aa vurabilirdi. O yllarda,
klecilie kar kan birtakm kkrtclar Kuzey'i bir utan
br uca dolayorlard; zel mlkiyete kar kan bu teh
likeli kudurganlar etesi klelerin zgr klnmasn savu
nuyor, onlar kamaya kkrtyordu. Morell, bu anarist
lere pabu brakacak adam deildi. Yankee deildi o, sapma
kadar Gneyli bir Beyazd; Beyazlarn soyundan geliyordu.
Bir gn bu ileri brakp beyefendiden saylmay, kilometre
lerce uzanp giden kendi pamuk tarlalarnn, sra sra dizi
hp iki bklm alan kendi klelerinin sahibi olmay d
lyordu. Onca deneyimden sonra, gereksiz tehlikeleri gze
almaya hi niyeti yoktu.
Kaak kle zgrlne kavumay bekleyedursun, Laza
rus Morell'in kanck melezleri kendi aralarnda bazen belli
belirsiz bir ba iaretiyle karar verirler ve kleyi gzden,
kulaktan, elden, gnden, rezillikten, zamandan, koruyucu
larndan, umarszlktan, havadan, kpek srlerinden, dn19

yadan, umuttan, terden ve kendinden kurtarverirlerdi. Bir

kurun, bir bak ya da kafaya inen bir sopa . . . Son kant
yok etmek Mississippi'nin kaplumbaalanyla yaynbalkla
rna kalrd.

Kyamet
Erbabnn sayesinde iin bymesi kanlmazd.

1834 ba

larnda Moreli yetmi kadar zenciyi "kurtarm" bulunu

yordu. stelik o talihli nclerin izinden gitmeye can atan
daha bir yn zenci srada bekliyordu. I alan bydke,
yeni adamlar almak kanlmaz oldu. Ballk yemini eden
ler arasnda, Virgil Stewart adl Arkansasl bir delikanl da
vard. Kyclyla ksa zamanda nam salan Stewart, birok
klesi tuzaa drlm olan bir beyefendinin yeeniydi.
Ite bu delikanl

1834 austosunda yeminini bozup, Morell'i

ve etesini ele verdi. Polisler, Moreli'in New Orleans'daki

evini kuattlar. Moreli, ancak polislerin bo bulunmasndan
yararlanarak, belki de rvet yedirerek baarabildi kamay.
Aradan gn geti. Morell, bu gn boyunca, Tou
louse Soka'nda, bahesi asmalar ve heykellerle dolu eski
bir evde gizlendi. Anlatlanlar doruysa, yemekiere pek el
srmedi, evin lo, geni odalarnda yalnayak dolap durdu,
dncelere dalarak puro stne puro yakt. Sonra, evdeki
klelerden biriyle, Natchez'e iki, Red rma'na da bir mek
tup yollad. Drdnc gn, Moreli'in kald eve adam
geldi; Moreli'le babaa verip sabaha kadar dzenler kurdu
lar. Beinci gn, Moreli gn aarrken yatandan kalkp bir
ustura istedi, zenle sakalm kesti, giyinip kt. Sakin adm
larla kentin kuzey varolarndan geti; krlar tutar tutmaz,
Mississippi dzlklerinin kysndan dolanarak admlarn
sklatrd.
Akllara durgunluk verecek bir dzen kurmutu kafa20

smda. Ona hala sayg duyan son insanlar, kendisine min

net borcu olan Gneyli zencileri kullanmay tasarlyordu.
Bunlar, arkadalarnn katm gzleriyle grmler, ama
bir tekinin bile yeniden ortaya ktna tank olmamlard.
yleyse, kaanlarn zgrlklerine kavutuklar doru
olmalyd. Morell'in amac, zencileri beyazlara kar ayak
landrmak, New Orleans' ele geirip yamalamak, blge
nin tek egemeni olmakt. Stewart'm ihanetiyle km, ner
deyse yklm olan Morell, suun kurtulu olarak yceltile
cei lke apmda bir misillernede bulunarak tarihe gemeyi
dlyordu. Bu amala, daha gl olduu Natchez'e doru
yola kt. Bu yolculuu onun azndan aynen aktaryorum:
"Drt gndr yryordum, bir at edinme frsat geme
mit elime. Beinci gn, on iki sularyd, bir dere boyunda
mola verdim. Biraz su iip dintenirim diyordum. Bir kt
n stne oturmu, geldiim yola bakyordum ki, gzel
bir at srtnda bir adam grnd . Adam grr grmez, atn
almaya karar verdim. Yerimden kalktm, kurban olduum
pitovumu adama dorultup atndan inmesini syledim.
Indi. At yularndan tuttum, adama dereyi gstererek, "D
nme," dedim. Birka yz metre yryp durdu . Giysi
lerini karttrdm. "Beni ldrmeye kararlysan, brak da
son duan edeyim," dedi. Dua etmesini bekleyecek vaktim
olmadn syledim. Dizlerinin stne kt , ensesine sk
tm kurunu . Karnn yarp barsaklarlll detikten sonra
adam dereye attm. Sonra ceplerini kartrdm; drt yz
dolar otuz yedi sent ve birtakm belgeler kt; belgelere bak
madm bile. izmeleri gcr gcrd; tam ayama greydi,
ok gzel durdu . Eski pabularm dereye frlattm.
te, bana gereken at byle elde ettim. Natchez'e doru
yol alrken, artk son be gnn klkszlndan kurtulmu
tum, havam yerine gelmiti."

21

k
Morell'in, kendisini lin etmeyi dleyen zenciterin ayak
lanmalarna nderlik ettiini ya da nderlik etmeyi dle
dii zenci ordular tarafndan lin edildiini dnebiliyor
musunuz? zlerek itiraf e tmeliyim ki, Mississippi tarihi,
bu iki harikul.de frsatn ikisinden de yararlanamad. ste
lik, ilahi adalet (ya da ilahi ahenk) de yerini bulmad: Su
larna yataklk eden rmak Morell'in mezar olmad. Laza
rus Morell,

1835 ocann ikinci gn, Silas Buckley adyla

yatt Natchez hastanesinde bir akcier hastalndan ld.

Onu, koutaki hastalardan biri tand. Ayn ikisi ve dr
dnde, baz byk iftliklerdeki kleler ayaklanmaya kalk
tlar, ama pek fazla kan dklmeden hastnld ayaklanma.

22

NANILMAZ DZENBAZ TOM CASTRO

Ondan Tom Castro diye sz ediyorum, nk

1850 dolayla

rnda Talcahuano, Santiago ve Valparaiso sokaklan ve evle

rinde bu adla tannyordu . imdi bu kylara gene bu adla
geri dnmesi -yalnzca bir hordak ve hafif bir okuma metni
olarak da olsa- cuk oturmaktadr. Wapping doum kt
nde ad,

7 Haziran 1834 tarihinin altnda Arthur Orton

diye gemektedir. Bir kasabn olu olduu , ocukluu

nun Londra'nn kenar mahallelerinden birinde yoksunluk
ve yoksulluk iinde getii ve denizin arsna kulak ver
dii biliniyor. Bu sonuncusu aslnda hi de olaand sayl
maz. Soluu denizde almak, ngilizler iin, anababa bask
sndan kurtulmann geleneksel yollanndan biridir, servene
giden yoldur. Bu yolu corafya da krkler, Kitab- Mukad
des de (Mezmurlar,

107): Gemilerde denize inenler, byk

sularda i grenler; onlar Rabbin ilerini, enginlerde harihala

nn grrler. Orton, doup byd, pislikten geilmeyen,
kiremit rengi sokaklar terk etti, bir gemiyle denize ald,
Gneyha takmyldzna o bildik dkrklyla bakt ve
ili'nin Valparaiso limannda gemiden _kat. Hem suskun,
23

hem de donuk bir adamd. Aslna baklrsa, alktan lebi

lirdi (lmeliydi de) ; ama alkla varan uysall, yznden
eksik olmayan glmseyii ve akl almaz psrkl, son
radan soyadn da alaca Castro ailesinin kanatlar altna
snmasn salad. Bu Gney Amerika serveninden baka
bir iz kalmam geriye; ama Castrolar'a olan gnl borcun
dan hibir ey eksilmemi olacak ki, l86l'de Avustralya'da
yeniden ortaya ktnda hala ayn soyadn tayor, Tom
Castro namyla tannyor. Orada, Sydney'de, Ebenezer Bogle
adl zenci bir uakla tant Norton. Bogle, geri pek yak
kl saylmazd, ama baz yan ban alm, arbal zen
cilerde rastlanan oturakl bir grn, buyurgan ve gven
verici bir havas vard. Birok antropoloji kitabnn rkndan
esirgedii bir zellii daha vard: Durup dururken parlak bir
fikir yakalard. Yeri geldiinde, bunun kantlandn gre
ceiz . Kkeni ta Afrika'ya uzanan tutkular Kalvenciliin
iyi ve kt yanlar tarafndan zenle trplenmi, drst,
efendi bir adamd. Arada srada cinlere karmas dnda
(az sonra greceiz), bakalarndan hibir fark, hibir ar
pc zellii yoktu ; eskiden beri, kardan karya geecei
zaman kapld korkuyu saymazsak tabii: Bir gn bir ara
cn cann alabilecei korkusuyla, yaya geitlerinde sana
soluna, nne arkasna bakar, bir trl karya geemez,
yle kalrd.
Ortan, onu ilk kez, bir akam Sydney'de inlerle cinle
rin top oynad bir ke banda, asla sz konusu olma
yan lme kar cesaretini toplamaya alrken grd . Onu
uzun sre gzledikten sonra, zenciye kolunu uzatt; iki
adam, ayn aknl paylaarak, bombo caddede kardan
karya getiler. Artk gemiin karanlna gmlm olan
o andan balayarak, bir uyrukluk dodu: Wappingli ger
zek ikonun, oturakl ve ikircikli zenciye uyrukluu. Bogle,
1865 eyllnde yerel gazetede kederli bir ilana rastlad.
24

Tapndan l
1854 nisannn sonlarna doru (Orton, ili konukseverli
inin tadn kanrken) , Rio de Janeira'dan Liverpool'a git
mekte olan Denizkz adl vapur Atlas Okyanusu'nun sula
rna gmld. Kayplar arasnda, Fransa'da bym ve
Ingiltere'nin nde gelen Katalik ailelerinden birinin varisi
olan Roger Charles Tichborne adl bir subay da bulunu
yordu . Belki inanlmaz gelebilir size, ama lngilizceyi en
szme Paris azyla konuan ve insanlarda ancak Fran
sz akl, Fransz zekas ve Fransz ukalahnn yaratabile
cei emsalsiz bir fke uyandran bu Franszlam delikan
lnn lm , Tichborne'u hayatnda grmemi olan Arthur
Ortan'n yazgsn deitirecekti. Roger'n yasl annesi Lady
Tichborne, olunun lmne inanmaya asla yanamyor,
dnyann drt bir yannda yrek paralayc ilanlar yaymla
tyordu. Ite bu ilanlardan biri Ebenezer Bogle'n yumuak,
kara ellerine geti ve kusursuz bir tertip kuruldu.

Benzemezliin Erckmleri
Tichborne zarif, iki dirhem bir ekirdek, yz hatlar sert,
esmerce, dz siyah sal, gzlerinden nee salan, bir ey
anlatrken kl krk yaran, ak seik olmaya zen gste
ren bir beyefendiydi. Orton ise, yz hatlar nerdeyse sei
lemeyecek kadar iman, kaba ve grgsz herifin tekiydi;
her taraf illerle kaplyd; kahverengi salar dalga dalga,
gzleri yumuk yumuktu; syledikleri ya glkle anla
lr ya da hi anlalmazd. Bogle kafasna koymutu: Orton,
Avrupa'ya giden ilk gemiye atayacak ve olu olduunu
syleyerek Lady Tichborne'un dn geree dntre
cekti. Mthi dahiyane bir tertipti. Basit bir rnek verelim.
Eer dzenlazn biri 1914 ylnda kendini Alman impara25

toru diye yutturmaya kalksayd, hemen ular yukar kal

kk bir byk, sakat bir kol, buyurgan bir bak, gri bir pele
rin, madalyadan geilmeyen bir gs ve tepesi sivri bir mi
fer edinirdi kendine. Bogle ise daha cin fikirliydi. Asker nite
liklerinden btnyle arndrlm, gz kamatrc nian ve
madalyalar takp taktrmam, sol kolu sapasalam, sinek
kayd tra olmu bir kayzer srerdi piyasaya. Artk karla
trmay bir yana brakabiliriz. Bogle'n, piyasaya, avanaka
bir sevimiilikle glmseyen, kahverengi sal, Franszca
nn fsini bilmeyen, gevek bir Tichbome srd kaytlara
gemi bulunuyor. Bogle, nicedir kayp olan Tichborne'un
tpatp benzerini bulmann mmkn olmadn biliyordu.
Ne kadar ustaca dzenlenmi olursa olsun btn benzer
liklerin, baz kanlmaz benzemezlikleri daha da vurgula
maktan teye gidemeyeceini de biliyordu. Bu yzden, her
trl benzerlikten alarga durdu. Sezgileriyle biliyordu ki, bu
kadar gze batan benzemezlikleri hibir dzenbaz gze ala
mayacana gre, kalkacaklar tehlikeli urataki btn
beceriksizlikler iin iinde en kk bir sahtekirlk bulun
madnn kant olacakt. Zamann yardaklnn ne kadar
nemli olduu da asla unutulmamalyd: Gney Yarkre'de
kaderin alar arasnda geirilen on drt yl, insan kimbilir
ne kadar deitirirdi!
Baarnn baka bir gvencesi de , Lady Tichborne'un
bkp usanmadan yayrolatp durduu, Roger Tichborne'un
sa olduu konusunda ne kadar sarslmaz bir inan besle
diini ve onu grr grmez tanmaya ne kadar istekli oldu
unu gsteren o kubeyinli ilanlard.

Buluma
lyilikte bulunmaktan hibir zaman ekinmeyen Tom Cas
tro , Lady Tichbome'a bir mektup yazd. Kimliini kant26

lamak iin de, sol meme ucunun yanbandaki iki ben ve

ac ama unutulmaz bir ocukluk ams -eekanlannm sal
drsna uramt- gibi su gtrmez kantlar verdi. Mektup
hem ksayd, hem de Tom Castro ile Bogle'dan beklenecei
zere batan sona yazm yanllaryla doluydu. Lady Tich
bome, Paris'teki otel odasnn grkemli yalnzlnda, mek
tubu sevin gzyalan arasnda tekrar tekrar okudu ve olu
nun amnsamasm isteyecei anlar birka gn gemeden
kafasnda canland.
1867 ocann onaltsnda Roger Charles Tichbome ayn
otele kageldi. Kendisine, saygl ua Ebenezer Bogle elik
etmekteydi. Pnl pnl bir k gnyd. Lady Tichbome'un
yorgun baklar gzyalaryla buulanmt. Zenci, perde
leri ardna kadar at; gn her eyi bir maske gibi rtt;
hovarda olunu o saat tanyveren anne, onu cokuyla ba
rna bast. Artk oluna gerekten kavutuuna gre, olu
nun gneesini ve Brezilya'dan yollad mektuplar, onu bir
bana yaad ondrt yl boyunca ayakta tutmu olan o aziz
hatran geri verebilirdi. Onlar gururla teslim etti oluna.
Tek bir sayfasn bile kaybetmemiti.
Bogle kendi kendine glmsedi. Artk Roger Charles'n
uysal hayaletini ete kemie brndrebilirdi.

Ad Majorem Dei Gloriam

Klasik tiyatronun allm sahnelerinden birini andran bu
mutlu kavuma, taraf, gerek anne, sahte oul ve baa
rl tertipiyi muratlanna erdirerek ykmzn sonunu geti
rebilirdi pekaliL Oysa kaderin (iie gemi binlerce nedenin
sonsuz, aralksz akna kader deriz) daarnda bir baka son
vard. Lady Tichbome 1870'te lverince, akrabalar, Orton'a
kar sahte kimlikten dava atlar. Agzlln deilse bile
yalnzlk ve gzyalarnn azizliine uramam olan akra27

balar, Avustralya cangllarndan anszn skn eden bu i

man ve nerdeyse karacahil adamn, Lady Tichbome'un hayr
sz eviad olabileceine asla inanmamlard. Orton ise, Roger
Charles'n alacaklianna gveniyordu; paralarn bir an nce
geri alabilmekten baka bir ey dnmeyen alacakllar,
Ortan'n Tichbome olduuna inanmaya can atyorlard.
Aile avukat Edward Hopkins ile Tichbome ailesinin ge
miini iyi bilen antika merakls Francis]. Baigent'n dost
luklarna da gveniyordu dorusu. Ama bu kadar yeterli
deildi. Bogle, oyunu kazanabilmeleri iin, kamuoyunu da
arkalarma almalar gerektii kansndayd. Banda silindir
apkas, elinde emsiyesi, Londra'nn sekin caddelerinde
esin perisi avna kt. Akamstyd. Balrengi ayn yanss
emelerin drt keli havuzlarna vuruncaya kadar dolat
durdu. Sonunda esin perisi geldi. Bir taksi evirip, Baigent'n
evinin yolunu tuttu. Baigent, Times'a, Tichborne olduu
sylenen kiinin utanmaz bir dzenbaz olduunu akla
yan uzun bir mektup gnderdi. Mektubun altna da, Ciz
vit Dernei'nden Peder Goudron diye imza att. Baigent'n
mektubunun ardndan, ayn lde banaz Katalik sula
malar birbiri ard sra yamaya balad. Tepki hemen geldi:
Drst insanlar, Sir Roger Charles'n acmasz bir Cizvit ter
tibine kurban gitmekte olduunu kavramakta gecikmediler.

Fayton
Mahkeme yz doksan gn srd. Yz kadar tank, davaimm
Tichborne olduuna yemin etti; aralarnda, Tichborne'nun
Altnc Ar Svari Muhafz Alay'ndan drt subay arka
da da bulunuyordu. Davaimm taraflar onun bir dzen
baz olamayacan; dzenbaz olsa, kendisi olduunu ileri
srd insann genlik resimlerine biraz olsun benze
rneye alacan yinelediler durmadan. Kald ki, Lady
28

Tichborne onu tanmt; bir annenin yanlmas mmkn

deildi. ller yolunda ya da az ok yolunda gidiyordu ki,
Ortan'n eski aftoslanndan biri tank krssnde grnd.
Bogle, "akrabalar"n bu haince oyunu karsnda hi sarsl
mad; banda silindir apkas, elinde emsiyesi, bir kez daha
Londra sokaklannda esin aramaya kt. Bulup bulmadn
hibir zaman renemeyeceiz. Primrose Hill'e varmasma
az kalmt ki, yllardr izini sren o uursuz araba karan
ln iinden frlayverdi. Bogle arabann stne geldiini
grd grmesine, bard barmasna, ama gene de paay
kurtaramad. Ta kaldrma hzla arpan kafas, atlarn nal
lan altnda parampara oldu.

Hayalet
Tom Castro, Roger Charles Tichborne'un hayaletiydi; ama
bakasnn dehasyla ete kemie brndrlen iler acs bir
hayalet. Bogle'n lm haberini alnca ykld. Yalan syle
meyi srdrd, ama inandrcl gittike azalyor, gittike
daha ok ak veriyordu. Artk sonucu kestirrnek o kadar
zor deildi.
1874 ubatnn yirmi yedisinde, Arthur Ortan, namdi
er Tom Castro, on drt yl ar hapis cezasna arptrld.
Hapishanede kendini sevdirdi; ne de olsa bu iin uzman
saylrd. Cezas iyi halden drt yl indirildi. Konukseverlikle
karland bu son yerden -hapishane- knca, ngiltere'yi
ky ky, kasaba kasaba dolap, bazen susuz, bazen de
sulu olduunu ileri srd konumalar yapt. Basitlik ve
yaclk kanna ylesine ilemiti ki, ou gece konuma
sna kendini aklarnakla balyor, szlerini suunu itiraf ede
rek sona erdiriyordu: Her zaman dinleyicilerinin eilimleri
nin hizmetindeydi.

2 Nisan 1898'de ld.

29

KADlN KORSAN DUL tNG

Latif cinsten korsanlardan sz edilmeyegrsn, korsan kl

na girmi olmalarna karn ev kadn olduklan bir bakta
anlalan hanmlarn kartondan tuzlu deryalarda tepindik
leri kllenmi bir mzikal komedinin mahalle tiyatrolarn
dan birindeki iler acs sahnelenii akla gelir hemen. Ama
bakmayn siz, gerek kadn korsanlar da gemitir bu dn
yadan. Mary Read de, koca gemileri ustaca ekip eviren,
vahi tayfalara eli titremeden kaptanlk eden, ak deniz
lerde seyreden tekneleri ele geirip yamalayan bu bece
rikli kadnlardan biriydi. Bir seferinde, korsanlk iinin her
babayiin harc olmadn, bu ii raconuyla yapabilmek iin
kendisi gibi mangal yrekli olmak gerektiini sylemiti.
Parlak meslek hayatnn ilk gnleriydi, daha tek bir tayfas
bile yoktu, geminin bitirimi aklarndan birine bir kelek
yapacak olmu, Mary de herifi delloya davet etmiti. Bat
Hint Adalar'nn asrlk tresine uyarak, sol eline sa solu
belli olmaz, lenduha gibi akaralmazn, sa eline amaz
bahriye klcn alm , adamn karsna dikilmiti. aka
ralmaz tutukluk yapm, ama bahriye klc hretinin hak31

kn vermiti ... Mary Read'in korkusuz meslek hayat pek

uzun srmemi, 720 dolaylarnda, jamaika'da St. jago de la
Vega'da bir spanyol daraacnda son bulmutu.
Ayn sularda i tutan bir baka kadn korsan da Anne
Bonney idi. Muhteem memeleri, alev alev yanan kzl sa
laryla nam salm bu zalim lrlanda gzeli, kelleyi koltua
almaktan asla ekinmezdi. Mary Read'le nce ayn gemiyi,
en sonunda da ayn daraacn paylat. Anne'in a Kap
tan john Rackam da onlarla birlikte daraacn boylamt.
Anne, Ebu Abdullah Muhammed'e beddua okuyan Aye'den
de kt aalamt an: "Erkek gibi dvseydin, Kpek
gibi aslmazdn."
Bu hemirelerin hem en korkusuzu, hem de en uzun yaa
yan ise, Sar Deniz'den ta Annarn kylarndaki rmaklara
kadar cmle Asya sularnda kol gezmi bir kadn korsand.
Grm geirmi dul ing'den sz ediyorum.

raklk Yllan
797 dolaylaryd; in denizlerine yelken iiren birok
korsan filosunun ortaklar btn glerini birletirip bir
donanma kurdular, donanmann deryabeyliine de gve
nilirlii ve sadakati tartlmaz bir adam olan ing'i getirdi
ler. Bu ing o kadar kyc bir adamd, kylar o kadar ac
maszca yanalyordu ki, seksen kadar ky kynn kor
kuya kaplan sakinleri, armaanlar ve gzyalarn gnde
rerek imparatordan yardm dilendiler. lmparator, bu yrek
szlatan bavuruya kulak verdi: Kyllere kylerini atee
verip balkl hepten unutmalar, ierilere g edip tm
den yabancs olduklar renberlie soyunmalar buyu
ruldu. Kyller kendilerine huyurulanlar bir bir yerine
getirince, ssz kylarda hibir ey bulamayan korsanlarn
ii bozuldu. Onlar da, kylar brakp gemilerin peine d32

tler; ama yetkililer , ticareti fena halde kstekledii iin,

gemilerin yanalannasn kylarn talan edilmesinden de
yakksz buldular. Imparatorluk ynetimi duruma hemen
el koyarak, eski balklara ifti ubuu satp alarn ve
teknelerini onarmalarn buyurdu. Ama bir kez gz kork
mu olan balklar bakaldrnca, baka bir zmde karar
klnd; ing baland ve Saray imrahorluuna getirildi.
ing oyuna geldi gelecekti. Bunu zamannda fark eden
ortaklar , hakl fkelerinin zehirini bir tabak sebzeli pilava
kattlar. Yemek ldrc etkisini gstermekte gecikmedi;
bir zamanlarn deryabeyi, gelecein Saray imrahoru ruhunu
deniz tanrlarna teslim etti. ing'in dulu, bu ifte ikiyzl
lk karsnda bambaka biri oluverdi, korsan tayfasn top
lad, evrilen dolaplar bir bir anlatt ve onlardan, impara
torun af oyununa gelmemelerini, kocasnn yemeine zehir
katan hain ortaklara srt evirmelerini istedi. Gemileri artk
kendi hesaplarna yamalarnalarn ve yeni bir deryabeyi
semelerini nerdi.
Seilen, dul ing oldu. Szgn baklar ve rk di
lerini ortaya karan srtyla, saman altndan su yr
ten bir kadnd. Karaya alan yal salar gzlerinden daha
parlakt. Gemiler, dul ing'in akl banda buyruklarnn
dmen suyunda, tehlikelere ve enginlere yelken at.

Komuta
Bylece, aralksz on yl srecek serven balam oldu.
Donanma, her birine farkl renkte bayraklar ekilen alt filo
dan olumaktayd. Krmz, sar, yeil, siyah, mor ve biri
de (amiral gemisininki) ylan ilemeli bayraklar. Reisler
"Ku ve Ta", "Dou Denizi'nin Krbac", "Tekmil Tayfa
nn lncisi" , "Bal Bol Dalga" ve "Kzgn Gne" gibi adlar
tarlard. Dul ing'in koyduu tartlmaz katlktaki yasa33

larm dolambasz, ksa ve kesin slbu, inli yneticilerin

birazdan dehet verici bir iki rneini sunacamz slbuna
gln bir ycelik katan solgun belgat ieklerinden yok
sundu. imdilik, dulun yasalanndan birkan olduu gibi
vermekle yetineceim:
"Dman gemilerinden aktanlan mallann tm kayda gei
rilir ve ambarda korunur. Korsanlar mallann yalnzca onda
ikisini alabilirler, geri kalan ambarda stok edilir. Bu yasay
ineyen idam cezasna arptnlr.
Grev yerini izinsiz terk eden korsan, btn donanmann
nnde kulaklan delinerek cezalandnlr, suu tekrarlayacak
olursa idam edilir.
Kylerden tutsak alnan kadnlarla gvertede oynamak
yasaktr; herhangi bir kadna nce gemi veznedannn izni al
narak ve ancak geminin iinde tecavz edilebilir. Bu yasay
ineyen idam cezasna arptnlr. "
Tutsaklardan alman bilgilere baklrsa, korsanlarn yemei
ounlukla peksimet, insan etiyle semirni san ve pirin
lpasmdan oluuyor, tayfalar arpmaya girmeden ikile
rine barut kartryorlard. Kat oyunlar oynayarak ve bar
but atarak, in dominosu oynayarak, afyon ubuklaryla
dlere dalarak vakit ldryorlard. En gzde silahlar, iki
elleriyle kullandklar bir ift ksa klt. Yeni bir gemiye
saidrmadan nce yzlerine ve gvdelerine sarmsak suyu
sryorlar, bu bynn kendilerini koruyacana inanyor
lard.
Tayfalar karlarn da gemiye alabiliyorlard; ama kapta
nn be alt kadndan oluan bir haremi vard ve her zaferde
haremdeki kadnlarn says mutlaka artyordu.

34

Gen 1mparator Kia-King Der ki

1 809 yl ortalarnda, burada ilk ve son blmlerini akta

racam bir imparatorluk buyruu akland. slbu epey
eletirildL yle deniliyordu:
"Bunlar lanetli ve gnahkiirdrlar, ekmee kfreden kiifir
lerdir, vergi memurunun sesine, yetimin feryadna kulak ver
meyenlerdir, zmrdanka ve ejderha ilemeli don giyenlerdir,
gzyalarnn Kuzey'e doru akmasna aldrmayanlardr; bun
lar rmaklarmzdaki ticareti ksteklemekte, denizlerimizin
nicedir bozulmam huzurunu bozmaktadrlar. Derme atma,
denize almaya elverisiz teknelerin iinde, gece gndz frt
nalarla boumakta, kimseye bir hayrlar dokunmamaktadr:
Gemicilerin gerek dostu deildirler ve hibir zaman da olma
mlardr. Denizcilere yardmc olmak yle dursun, alaka
tepelerine kmekte, onlara ykm ve lmden baka bir ey
getirmemektedirler. Bylelikle, evrenin doa yasalarn yle
sine ayaklar altna almaktadrlar ki, rmaklar tap kylarn
amakta, usuz bucaksz ekin alanlar sular altnda kalmakta,
oullar babalarna bakaldrmakta, topran beti bereketi kal
mamakta, kuraklk her yerde kol gezmektedir.. .
. . . Ite bu yzden, Amiral Kvo-lang, bunlarn cezasn ver
meyi size brakyorum. Asla unutmayn ki, hogr ve mer
hamet imparatora vergi bir ayncalktr, kullarn kendilerine
byle bir ayrcalk tanmaya kalkmalan haddini bilmezlikten
baka bir ey deildir. Onun iindir ki, aman tanmayn, haka
davrann, boyun edirin ve zafere ulan. "
"Denize almaya elverisiz tekneler" sz hi kukusuz
gerei yanstmyordu . Ama, korsaulara kar sefere ka
cak olan Kvo-lang' yreklendirmekti. Doksan gn kadar
sonra, dul ing'in kuvvetleri Orta Kralln kuvvetleriyle
35

kar karya geldi. Yaklak bin gemi savaa tututu, saba

hn ilk saatlerinden akamn ge saatlerine kadar arp
ld. anlar alyor, davullar vuruluyor, kfrler yadr
hp belalar okunuyor, gonglar n n tyor, kehanetlerde
bulunuluyor, toplarn gmbrtleri birbirine karyordu.
Sonunda, imparatorluk kuvvetleri darmadan edildi. Ne
yasaklanan hogry uygulama frsat oldu, ne de salk
verilen acmaszl. Kvo-lang, gnmzde bozguna ura
yan askerlerin akllarna bile getirmek istemedikleri bir
treye uydu: Canna kyd.

Im.ak Boylannda Ylg

Kibirli dulun alt yz kadrgas ve zafer sarhou krk bin kor
san, Xi rma'nn azlarna yanatlar, iskele sancak deme
den her yeri atee verdiler, vur patlasn al oynasn elen
diler, kimbilir ka ocuu daha yetim braktlar. Kylerin
tmn yerle bir ettiler. Tek bir kyden alnan tutsaklarn
says bile bini at. Kamlklara ve eltik tarialarma sn
maya alan yz yirmi kadn, bebelerden birinin alamas
ele verdi. Kadnlar daha sonra Macao'da kle olarak satld
lar. Epey uzanda da olsa, bu yamacln yol at gz
yalar ve ykm, Gn Olu Kia-king'in yreine ulat.
Ama baz tarihiler, bu feryatlarn, onu, korsanlarn stne
sald askerlerinin urad bozgun kadar zmediini ileri
srerler. in asl imparatorun, bayraklarn, denizcilerin,
askerlerin, sava aygtlarnn, erzak, kahin ve mneccimle
rin says bakmndan akllara durgunluk veren boyutlarda
ikinci bir sefer dzenlemi olmasdr. Seferin komutan
l ise bu kez Ting-kvei diye birine dt. Korkun sayda
imparatorluk kadrgas, Xi lrma atalazndan girip kor
san donanmasnn nn kesti. Dul, savaa hazrd. Sava
n glnn, dahas umarszlnn farkndayd; gece36

ler boyu, aylar boyu sren yamaclk ve aylaklk adamla

rn gevetmi, gsz drmt. Sava bir trl balam
yordu. Gne, tembel tembel ykseliyor, bir o yana bir bu
yana eilip duran kamlara vuruyordu. nsanlar ve silahlan
bekliyordu. le saatleri usandryor, leden sonralan ge
mek bilmiyordu.

Ejderha ve Tilki
Gelgelelim, her gn akama doru imparatorluk donanma
snn kadrgalanndan gkyzne ykselen dingin ejderha
srleri, usulca dman gemilerinin gvertelerine ve evre
sulara iniyorlard. Pirin kad ve kam saplanndan yapl
m, tyden hafif kuyrukluyldzlan andryorlard, gmi
ve krmz yanlarnda benzer yazlar vard. Dul, birbiri ard
sra inen bu gktalarn kaygyla inceledi ve stlerindeki
yazlarda, onca nankrlne ve kendini bilmezliine kar
n tilkiyi korumaktan hibir zaman vazgemeyen ejderha
nn uzun ve artc masaln okudu. Ay gkyznde git
tike inceliyor, kat ve kamtan karaltlar her akam ner
deyse ayrt edilemeyecek deiikliklerle ayn masal tayor
lard. Yrei kararan dul derin dncelere dald. Ay gky
znde ve kzl sularda dolunaya dnerken, masal da sonuna
yaklamaktayd. Tilki sonsuza dek balanacak myd,
yoksa sonsuza dek cezalandrlacak myd? Bunu kimse
kestiremiyordu. Ama kanlmaz son yaklayordu. Dul
sonunda anlad. tki ksa klcn rnaa att, kk bir san
claln iine diz kt ve imparatorluk donanmasnn amiral
gemisine gtrlmesini buyurdu.
Hava kararmt. Gkyz ej derhalardan, bu kez sar
ejderhalardan geilmiyordu. Dul, amiral gemisine karken,
"Tilki, ejderhann kanadna snyor, " diye mrldand belli
belirsiz.
37

Kutsanma
Tarih, tilkinin balandn ve mrnn geri kalan yllann
afyon ticaretine adadn yazyor. Aynca dulluu da brak
m, "Bilgi I" anlamna gelen bir ad edinmi kendine.
O gnden sonra (diye yazm inli bir tarihi iirsel bir
dille) gemiler sessiz sakin seyreder oldular.
Tekmil rmaklar suskunlua brnd, tekmil denizler din
ginlie kavutu. Insanlar silahlann sattlar ve kz alp tarla
lann srmeye koyuldular. Tannlara sunular gmdler, tepe
lere trmanp yakardlar, gn boyu kafesler arkasnda arklar
syleyip elendiler.

38

GNAH TACR KEt EASTMAN

Bu Amerika'nn Ademieri
Dapdar siyah giysileri ve yumurta topuk ayakkablaryla,
mavi duvarlarn nnde ya da ak gn altnda iyice
belirginlemi iki kabaday lmcl bir dansa kalkarlar;
bak baa bir danstr bu. Sonunda, baklardan biri hede
fini bulur, birinin kulanda krmz bir karanfil aar; ken
dini bir bana yerde bulan kabaday dans lmn kolla
nnda tamamlar. Ayakta kalan derin bir soluk alr, apkasn
bana yerletirir ve son yllann bu kyak dvn hikaye
sini evresindekilere aniatmakla geirir. Eski Arjantin'ini
mizin yeralt dnyasnn tarihi byle de zetlenebilir. New
York'un eski yeralt dnyasnn tarihi ise hem daha afallatc,
hem de daha ar aksaktr.

br Amerika'nn Ademieri
New York etelerinin tarihi ( 1 9 28'de Herbert Asbury drt
yz sayfalk koca bir ciltte anlatmt) barbariann yaratl
39

sylencelerinin btn karmaklk ve acmaszln olduu

kadar, akl almaz samalklarnn ounu da ierir: Bira
imalathanelerinin, zencilerin oturduu ucuz kira evleriyle
i ie gemi mahzenleri; katl yaplardan oluan khne
bir New York; meclislerini lam kanallar labirentinde top
layan Bataklk Melekleri gibi cinayet eteleri; on-on bir ya
larndaki kk canileri deviren afak ocuklar gibi katil
eteleri; bir mifer gibi kulaklanna kadar indirdikleri iine
yn tktrlm silindir apkalar, pantolonlarnn stne
kardklar gmleklerinin Bowery Caddesi rzgarlarnda
uuan uzun etekleriyle (ama bir ellerinde kaln sopalan ve
ceplerinden ucu grnen tabancalaryla) birbalarna dola
rlarken, gelip geenlerin ylk ylk srttklar, gz
pek ve irikym irkin Haydutlar; bir kargnn ucuna gei
rilmi l bir tavam kendilerine bayrak edinerek kavgaya
giren l Tavanlar gibi cinayet eteleri; alnna yaptr
d yal peremi, sap maymun kafas biiminde oyulmu
bastonu , kendi icad olan ve baparmana takp dman
nn gzlerini oyduu bakr aletle nam salm Hanm Eviad
John Dolan gibi adamlar; be kuru uruna bir srta canl
bir sann kafasn koparan Kit Burns gibi adamlar; onun
iin gururla kaldrmlar andran kzn pezevenkliini
yapan, gen, sann ve donuk bakl Kr Danny Lyons gibi
leri; kk bir New England kynden gelmi olan ve Noel
arifesi kazanlarn mutlaka bir hayr kurumuna bala
yan yedi kz kardein ilettii cinsten, pencerelerinden kr
mz fenerler grnen sra sra evler; a brakldktan sonra
kpekterin stne salnan iri sanlarn iine tkldklar
san kapanlar; inlilerin ilettii bataklane ve kumarha
neler; Sincap etesinin btn tayfalaryla yatan ve durma
dan dul kalan Kzl Norah gibi kadnlar; Danny Lyons cina
yetten daraacn boylaynca, dul kalm kadnlar gibi gz
ya dken ve len krn ardndan kim daha ok gzya
40

dkt tartmas srasnda Kibar Maggie tarafndan grtla

ndan baklanan Kumru Lizzie gibi hatunlar; 1863'te bir
hafta boyunca dinrnek bilmez isyanlarda olduu gibi yz
binann yaklp ykld, kentin nerdeyse ele geirildii ete
ayaklanmalar; sonunda birinin denizin dibini boylarcasna
ayaklar altnda kalp inendii, ard aras kesilmeyen sokak
kavgalar; Arap Yoske gibi bir hrsz ve at zehirleyicisi. lte,
New York'un yeralt dnyasnn karmakark tarihi, btn
bunlardan dokunmu bir yamal bohadr. Ve bu tarihin en
nl kahraman, emrinde bin iki yz adam bulunan Edward
Delaney, namdier William Delaney, namdier Joseph
Marvin, namdier Joseph Morris, namdier Kei East
man'dr.

Kahraman
Insan, kimin kim olduunu bir trl karamad maskeli
balolar kadar tedirgin eden bu kimlik deiiklikleri, onun
gerek adn iermiyor; gerek ad diye bir ey varsa tabii.
Ama nfus ktncieki kaytlara gre, Brooklyn'in Willi
ambmg kesiminde, sonradan Eastman diye Amerikanla
trlm olan Edward Osterman olarak dodu. Iin tuhaf,
yeralt dnyasnn bu frtnal kiilii Yahudi'ydi. Halarn
sakall adamlarn, dinin buyurduu ynteme uygun olarak
kesilmi danalarn kan tmyle aktlm ve kez ykan
m etini gvenle yedikleri bir koer lokantasnn sahibinin
oluydu. 1892 ylnda, on dokuz yana geldiinde, babas
ona bir kuu dkkan at. Hayvaniara duyduu hayranlk,
onlarn davraniarna ve inanlmaz masumlukianna duy
duu merak, mr boyu srecek bir uraa dnecekti.
Yllar sonra, Tammany derneinin illi eflerinin sunduk
lar puralar aalayarak geri evirdii ya da o yeni icatla,
gondolun gayrimeru ocuu denebilecek otomobille en
41

lks kerhaneleri dolat bolluk dneminde , ikinci bir i

kurdu. Aslnda bir paravand bu. Yz kedi ile drt yzden
fazla gvercin besliyordu, ama hibiri satlk deildi. Hep
sini ok sever, sk sk mahallede koltuunun altnda mutlu
bir kediyle gezintiye kar, bir sr kedi de abuk abuk
ardndan gelirdi.
Salam yapl, irikym bir adamd. Boynu boa gibi ksa
ve kaln, gs f gibi, kollar uzun ve boumlu , burnu
knkt; yz, yara bere iinde olmasna karn, gvdesi kadar
arpc deildi; sr obanlan ya da gemiciler gibi arpk
bacaklyd. Gmlek ya da ceket giymedii ok olurdu, ama
yumurta kafasna birka numara kk melon apkas tepe
sinden eksik olmazd. nsanlk, onun ansm yaatt. Sine
mann allagelmi gangster tipi, tombul, kadns Capone'a
hi benzemez, hk demi Eastman'n burnundan dmtr
sanki. Louis Wolheim'n, uzaktan rahmetli Kei Eastman'
andrd iin Hollywood'da i bulduu sylenir. Eastman,
yeralt aleminde kasla kasla dolarken omuzunda iri, mavi
bir gvercin olurdu, tpk knn stne karatavuk tnemi
bir boa gibi.
1 890'lann ortalarnda, halka ak dans salonlan N ew York
kentinde srsne bereketti. Eastman da bunlardan birinde
fedailik yapmt. Rivayet odur ki, bir gn bir dans salonu
nun mdr onu kapdan evirecek olmu; Kei de, ie
alnacak gibi grnen zbandut gibi iki herifi paspas yapa
rak ispatlayvermi bu i iin biilmi kaftan olduunu. Tek
kiilik bir ordu gibi herkesin yreine korku salan Kei,
1899'a kadar srdrm fedailii. Olay karan bir babela
sn huzura kavuturdu mu, kaln sapasna bir entik atar
m. Bir gece, kimseye bulamadan siyah birasm yudum
layan bir kele taklm gz , bir vuruta leini yere sermi
herifin. Sonradan, "Elliye bir entik kalmt," diye akhk
getirmi duruma.
42

Nfuz Alan
1899'dan sonra, Eastman naml bir kabaday olmakla kal
mad, seimler srasnda kentin nemli bir blgesini himaye
sine ald. Bu bataklane blgesinin kerhane ve kumarhanele
rinden, sokak orospular, yankesici ve hrszlarmdan avan
tasn almaktan da geri kalmad tabii. Tammany Dernei'nin
politikaclan ve baz kiiler onu hr karsn diye tutarlard.
lte, fiyat listesinden birka rnek:
lsrarak kulak koparna
Kol bacak krma
Bacaktan zmbalama
Baklama
Temize havale

15 dolar
19 dolar
25 dolar
25 dolar
1 00 dolar ve st.

El becerisini yitirmemek iin, ii bitirmeyi zaman zaman

dorudan kendisi stlenirdi.
Bir snr sorunu (uluslararas hukukta rastlanan sorunlar
kadar nazik ve belal bir sorun) Eastman' , rakip etelerden
birinin naml reisi Paul Kelly ile kar karya getirdi. lki
ete arasnda sada solda meydana gelen vuruma ve kap
malar, birtakm blgesel snrlarn belirlenmesiyle sonu
lanmt. Eastman bir sabah erken saatlerde bu snrlar tek
bana amaya kalknca, Kelly'nin be adamnn saldrsna
urad. Kei, mutas, maymunsu kollar ve copuyla, sal
drganlardan n yere sermeyi baard, ama sonunda
midesine iki kurun yemekten kurtulamad. Adamlar, nasl
olsa lr diye brakp katlar. Eastman, ba parmayla
iaret parman kanayan yaralarma bastrp, sendeleye
srklene Eyalet Hastanesi'ne ulat. Hastanede haftalarca
ateler iinde hayatla lm arasnda gitti geldi, ama ken
disini ldrmeye yeltenenin adn vermedi. Taburcu oldu
unda, oktan patlak vermi olan sava, ard aras kesil43

meyen atmalarla

1 903 austosunun on dokuzuna kadar

srd.

Rivington Soka Muharebesi

Polis dosyalarndaki solgun fotorafiarna ok da benzeme
yen, le gibi alkol ve ttn kokan, kafalanna parlak renkli
eritlerle ssl hasr apkalar geirmi yz kahraman; her
trl yz kzartc hastalkla yakalanm, dileri rm,
solunum yetersizlii ya da bbrek yetmezlii eken yz kah
raman; Troya Sava'na ya da Bull Run arpmas'na katl
m savalar kadar mehul ve mthi yz kahraman . . .
lte, bu yz adam, tkinci Cadde'nin stnden geen demir
yolu kprsnn glgeleri altnda bu karanlk sava bala
tverdi. Neden, Kelly'nin fedailerinin, Eastman'n bir arka
dann Rivington Soka'ndaki kumarhanesini basmaya
kalkmalaryd. FedaHerden biri ldrlnce, kurunlar
havada uumaya, altpatlarlar konumaya balad. Sinek
kayd tral bir sr adam, demiryolu kprsnn ayakla
rn siper alarak, sessiz sakin kurun yadrdlar birbirlerine;
ardndan, takviye kuvvetleri olarak, her biri birer cephanelik
gibi donatlm kiralk arabalar sard evreyi.
Bu savan kahramanlan neler hissetti dersiniz? Her
eyden nce (bana sorarsanz) , yz al tpatlarn duygu
suz patrts arasmda her an tahtal ky boylayabilecekle
rine kesinkes inanmlard; ikincisi (bana sorarsanz), her
nedense, ilk kurunlardan syrtrlarsa bir daha yara alma
yacaklarmdan en kk bir kukular yoktu. Aslnda kesin
olan tek ey, kprnn demir ayaklarnn dibinde ve gece
nin rts altmda kyasya vurutuklaryd. Polis iki kez
araya girmeye kalkt, ikisinde de geri pskrtld. Safa
n ilk klaryla birlikte arpmann hz kesildi - sanki
ayp ya da uursuzmu gibi. Demiryolu kprsnn koca
44

kemerleri altnda yedi ar yaral, drt l, bir de gvercin

ls kald.

atlaklar
Kei Eastman'n da hizmet sunduu yerel politikaclar, bu
tr etelerin varln herkesin nnde hep yadsr ya da bun
larn sradan spor kulpleri olduunu ileri srerlerdi. Ama
Rivington Soka'nda aktan aa giriilen bu sava onlar
telaa drmt imdi. Atekes yapmak gerektiini anla
tabilmek iin, Eastman'la Kelly arasnda bir buluma ayar
ladlar. Kelly (i polisin duruma el koymasn engellemeye
geldiinde, Tammany Dernei'nin yzlerce Colt'tan daha
etkili olduunu ok iyi bildiinden) hi nazlanmadan kabul
etti; Eastman (iri, hayvans gvdesinin verdii kibirle) daha
iddetli, daha byk kapmalar ksn diye can atmak
tayd. Bulumaya yanamayaca anlalnca, politikac
lar hapse attrrz diye gzn korkutmak zorunda kald
lar. En sonunda, iki naml gangster, dilerinin arasnda birer
koca puro, elleri altpatlarlarnda, evrelerinde alesta bekle
yen fedaileri, pis bir batakhanede kar karya geldiler. Tam
Amerikallardan beklenecek bir karara vardlar: Anlamaz
lklarn ringde yumruk yumrua zeceklerdi. Kelly dene
yimli bir boksrd. Bronx'da bir ahrda yaplan dv muh
teem oldu. Seyre gelen yz krk kii arasnda, hafife arkaya
itilmi melon apkalaryla gangsterler ve iine bazen silah
saklanan kabark salaryla aftoslan da vard. Eastman'la
Kelly'nin dv iki saat srd ve berabere bitti. Bir hafta
geti gemedi, vurumalar yeniden balad. Kei bilmem
kanckez tutukland. Tammany Dernei byk bir gnl
rahatlyla syrld iin iinden; yarg, en temizinden on yl
hapis verdi Kei'e.

45

Eastman Almanyaya Kar

Kei, Sing Sing'den tahliye olduunda bana gelenlerin a
knlndan hala kurtulamamt; bin iki yz kiilik etesiyse
parampara olmu, birbirine girmiti. Bakt eteyi yeniden
toparlayamayacak, kendi bana i tutmaya balad.

1917

eyllnn sekizinde, kalabalk bir caddenin ortasnda kar

gaa kard gerekesiyle tutukland. Ertesi gn, daha da
byk bir kargaaya katlmaya karar vererek, N ew York
Ulusal Muhafzlar'nn

106. Piyade Alay'na yazld. Birka

ay sonra alayyla birlikte yurt dna gnderildi.

Katld savata neler yaptn az ok biliyoruz. Tutsak
almaya iddetle kar ktm ve bu iler acs uygulamaya ne
kadar kar olduunu bir seferinde yalnzca tfeinin dipi
ini kullanarak gsterdiini biliyoruz. Yaratandktan gn
sonra hastaneden kap cepheye dndn biliyoruz. Mon
tfaucon dolaylarndaki arpmalarda arkadalar arasnda
sivrildiini biliyoruz. Sonradan, Bowery Caddesi'ndeki birta
km kk dans salonlarnn, Avrupa'daki savatan ok daha
belal olduunu sylediini biliyoruz.

Esrarengiz, Manta Uygun Son

Kei Eastman'n cesedi,

1 920 Noelinde , gn aarrken

New York'un merkezindeki sokaklardan birinde bulun

mu. Cesette be kurun yaras saptanm. Yerde yatann l
olduundan bihaber bir sokak kedisi, akn akn cesedin
evresinde dolanyorrnu.

46

VURDUMDUYMAZ KATIL BILL HARRIGAN

Arizona'nn ku umaz kervan gemez llerinden bir

grnt, en bata Arizona ve New Mexico'nun ku umaz
kervan gemez llerinden bir grnt: Gm ve altn ara
yclarnn kamplaryla n salm bir lke, usuz bucaksz
topraklar lkesi, dev masadalar ve dingin renkler lkesi,
akbabalar tarafndan tertemiz edilmi beyaz iskeletler lkesi.
Bu koca lkenin zerinde bir baka grnt: Atnn srtna
smsk yerleip, amansz altpatlarlarndan kan grn
mez kurunlada (efsunluymuasna) ok uzaklardan adam
vuran bir delikanl, Yumurcak Billy.
Deerli maden damarlanyla kapl, kra, yla gz kama
tran l. Yetikinlerin adaletine, "Meksikallan saymazsak"
yirmi bir l bor takarak yirmi bir yanda len ocuk.

Larva Evresi
Sonradan hem ylg, hem de vgyle Yumurcak Billy adyla
n salacak olan adam,

1859 dolaylarnda New York kentin

deki sala bir evin bodrum katnda dnyaya geldi. Hayatm47

dan bezmi Iriandal bir dlyatandan frlad, ama zenci

ler arasnda byd sylenir. Berbat kokularla kvrck
sal kafalarn kargaas arasndan, yzndeki iller ve da
nk kzl salaryla edindii stnlkle syrld. Beyazlyla
vn duyuyordu; elimsiz, yabanl ve duygusuzdu. On iki
yanda Bataklk Melekleri'ne, mahallenin lam kanalla
rnda i gren o bitirim etesine katld. Ortal youn bir
sisin kaplad gecelerde, le gibi kokan labirentten dar
kp bir Alman gemicinin peine taklrlar, kafasna bir
ey indirip adam gebertkten sonra donuna kadar sayar
lar, sonra da ktklar pislie sinsi admlarla geri dnerlerdi.
Reisleri, at zehirleyicisi olarak da n salm, Gazhane jonas
namyla maruf, kr sal bir zenciydi.
Bazen, bir kadn, rhtmdaki batakhanelerden birinin st
kat penceresinden kurban adaynn bandan aa bir kova
kl boaltr, adam soluksuz kalp ksre baulurken
Bataklk Melekleri stne ullanr, adam bodrum katlarn
dan birine srkler, soyup soana evirirlerdi.
Sonradan Yumurcak Billy adyla n salacak olan Billy
Harrigan'n raklk yllar byle geti ite. Bowery'deki
tiyatrolar da hi bolamaz, zellikle de kovboy mdadram
larn (belki de bunlarn kendi yazgsnn belirti ve simgeleri
olduunun farknda bile olmadan) hi karnazd.

Batya!
O gnlerde, bu vurdukrdl oyunlarn, (perde tam zama
nnda almaynca st balkondaki ayaktakmnn "Kaldrn
ulan u aputu ! " diye barmaya balad) Bowery tiyat
rolarn tklm tklm doldurmasnn nedeni ok basitti: O
sralar btn Amerika, Uzak Bat'nn albenisine kaptrmt
kendini. Gnbatmnn tesinde, Nevada ve California'nn
altn madenieri yatyordu. Gnbatmnn tesinde, balta48

larn yere serdii kzl selviler; yabansrlarnn koca kzl

yzleri; Brigham Young'n kastor apkas ve okkarl yata;
kzlderili trenleri ve saldnlar; llerin temiz havas; gz
alabildiince uzanan otlaklar; ve topran kendisi, yaknl
tpk denizin yaknl gibi insann yrek atlarn hzland
ran topran kendisi. Bat anyordu. O yllarda bir sylenti
yava yava yaylp durmaktayd. Binlerce Amerikalnn
Bat'y ele geirmekte olduu syleniyordu. Bu yara,

1872

dolaylarnda kodesten kaan, ngraklylan kadar sinsi Bill

Harrigan da katld.

Bir Meksikalnn Ykl

Tarih (filmlerini ksa, kesik grntlerden oluturan baz
film ynetmenleri gibi) imdi de karmza, azgn sularn
ortasndaymasna her eye kadir ln ortasna yerleti
rilmi, tehlikelerle dolu bir bar grnts karyor. Vakit,

1 873 ylnn uultulu bir gecesi; yer, N ew Mexico'nun

Byk Ovalar. Drt bir yre, nerdeyse insann yreine
rpertiler salacak kadar dz ve plak; frtna ykl bulut
lan ve ayyla gkyz, atlak oyuklardan ve dalardan geil
miyor. Bir sr kafatas, glgeler arasnda akal ulumalar
ve akal gzleri, snn gibi atlar ve salondan dar uzanan
bir k demeti. Ierde, tezgaha dayanm, irikym, ama yor
gun adamlar ikilerini yuvarlayp yeni bir kavgaya smrlar
ken ylan ve kartal kabartmal iri gm paralada aynaya
rak caka satyorlar. Donuk bakl bir sarhoun dudaklar
arasnd bir ark. Aralarnda bol s'li bir dil konuanlar var;
brlerinin bunlar horlayp aaladna baklrsa, Ispan
yolca olmal bu dil. Kzl sal apanman faresi Bill Harri
gan da tezgahta ikisini yudumlayanlar arasnda. spirtodan
farksz ikiden birka kadeh yuvarlam, belki de cebinde
be paras kalmadndan bir kadeh daha isteyip isteme49

rnek arasnda gidip geliyor. l adamlar arasnda biraz ps

m gibi. Bu heybetli, amatac, en akrak adamlarn yaba
nl srlar ve koca koca atlar yola getirmedeki ustalndan
nefret ediyor. Anszn bir lm sessizlii kyor ortala,
bir tek arksn mrldanmay srdren sarhoun sesi bozu
yor suskunluu. eri giren, iriyar, gl kuvvetli bir Mek
sikal; yz, yal kzlderili kadnlarn yzne benziyor.
Kafasnda kocaman bir sombrero, belinde bir ift altpat
lar. Krk dkk bir lngilizceyle, kafay ttsleyen orospu
ocuu gringolarn cmlesine iyi akamlar diliyor. Karlk
vermeyi gze alan yok. Bill, adamn kim olduunu soruyor.
Korkuyla, Dago'nun -yani Diego'nun- Chihuahual Belisa
rio Villagran olduunu fsldyorlar kulana. O anda mt
hi bir patlama duyuluyor. Uzun boylu adamlarn arkasna
snp herife ate eden, Bill'den bakas deil. nce Villag
ran'n elindeki kadeh dyor, sonra da Villagran'n kendisi.
kinci bir kuruna gerek kalmyor. Yerde iki seksen yatan
adama dnp bakmaya bile gerek grmeyen Bill, yarm
kalan sohbeti tamamlyor. "yle mi?" diyor szckleri uza
tp yayarak. "Ben de, New Yorklu Yumurcak Billy." Sarho
un aznda hala ayn ark, olup biten urourunda deil.
Bill'in, bardakilerin gznde o saat ilah kesildiini kestir
rnek g olmasa gerek. evresindekileric el skp vgleri,
tebrikleri ve viskileri kabul ediyor. lerinden biri, Bill'in
tabancasnn kabzasnda hi entik olmadn grnce, Vil
lagran iin bir entik atmasn neriyor. Yumurcak Billy,
adamn uzatt aky cebine atp, "Meksikallar saymaya
demez, " diyor. Belki bu kadarla da kalmyor. Bill, o gece
hattaniyesini lnn yanna seriyar ve -kl kprdamadan
gn aarana dek deliksiz bir uyku ekiyor.

50

Gebertmek in Gebertmek
Altpatlardan kan o balh kurunla birlikte, kahraman
Yumurcak Billy (on drt yanda) domu, sinsi Bill Har
rigan lmt . Lam kanallarndan frlayp kurbanlarnn
beynini datan olan, snrboylarnn yiidi olup kmt.
Kendi kendine ata binmeyi rendi; Oregonlular ve Califor
niallar gibi gvdesini geriye vererek deil de, Wyoming ya
da Texas usul eyerde dimdik oturarak at sryordu. ev
resinde yaratlan efsaneye hibir zaman cuk oturmad, ama
her geen gn biraz daha yaklat. Kovboyun iinde New
Yorklu hayduttan bir eyler tad hep ; daha nce zenci
lere duyduu nefreti Meksikallara yneltti, ama son szleri
Ispanyolca bir kfr olacakt. Sr obanlannn kural tan
maz yaama sanatn rendi. Daha g bir baka sanat da,
adam ynetme sanatn da rendi. Bu iki sanat, iyi bir davar
hrsz olmasn salad. Zaman zaman, Eski Meksika'nn
gitariarna ve kerhanelerine kaptryordu kendini.
Uyur uyankln perili uyuukluuyla, ou zaman drt
gn drt gece sren kalabalk alemler dzenlerdi. Sonunda,
atiaya cak hale gelince, hesab kurunlaryla grrd .
Tetie basan parma titremedii srece, tm snrboylar
nn yrekleri en ok titreten (belki de en mehul ve en yal
nz) adam oldu. Sonradan onu ldrecek olan arkada
erif Pat Garrett bir seferinde Billy'ye, "Ustalm, tfekle
yalansn vurarak yaptm idmanlara borluyum," diye
cek olmu; Billy de, "Ben de ustalm, altpatlanmla teneke
kutu ve adam vurarak yaptm idmanlara borluyum," diye
yant vermiti alakgnlllkle.
Ayrntlar hibir zaman renilemez, ama "Meksikallar
saymazsak" ardnda yaklak yirmi bir l braktn biliyo
ruz. Akllara durgunluk veren yedi yl boyunca, pervaszl
sonuna kadar yaad.
51

Yumurcak Billy,

25 Temmuz 1880 gecesi, siyahbeyaz

benekli atyla, Fort Sumner'n anacaddesinden, daha do

rusu tek caddesinden drtnala aa vurdu. Bunaltc bir
scak vard; sokak lambalar yaklmamt. Bir verandada
sahneakl sandalyesinde oturmakta olan erif Garrett taban
casn ekip Yumurcak'n karnma bir kurun sallad. At
yoluna devam etti; srcs ise tozlu yola yuvarland. Gar
rett bir el daha skt. Kasaballar (vurulann Yumurcak
Billy olduunu bildiklerinden) pencerelerinin kepenklerini
smsk kapadlar. Yumurcak, ok uzun sre aclar iinde
kvrand. Sabahleyin, gne tepeye ktnda, kasaballar
ortaya kp yava yava yaklatlar, Billy'nin silahlarn ald
lar. Ruhunu oktan teslim etmiti. Yznde, llere zg o
tkenmi anlatm grdler.
Billy'yi tra ettiler, srtna hazr giysiler geirdiler, kor
kulu ve alayc baklar arasnda Fort Sumner'n en byk
dkkannn vitrininde sergilediler. Kilometrelerce uzaklar
dan atlar ve arabalada adamlar geldi Billy'yi seyretmeye.
nc gn, yzne makyaj yapmalar gerekti. Drdnc
gn, enlikle gmld.

52

GRGSZ GRG HOCASI

KTSUKE NO SUKE

Bu hikayede anlatacamz alakln konusu, Ako ato

sunun efendisinin erefini iki paralk ederek lmne yol
aan, sonra da hak ettii intikamla yz yze geldiinde
(bir soylu olarak grevi olmasna karn) harakiri yap
maya yanamayan bahtsz bir saray grevlisi, grgsz
grg hocas Kira Ktsuke no Suke. Gl ballklan can
landrd ve lmsz bir giriim iin gerekli frsat yarat
t iin, btn insanlk kran duymal ona aslnda. Bu
olayn ansna yz kadar roman, inceleme, doktora tezi ve
opera yazlm; bu konuyu ileyen porselen anak mlek
leri, benekli laciverttalarn ve lak ilerini saymyoruz bile.
Hikaye her eye el atan beyazperdenin de ok iine yaram,
nk "Krk Yedi Komutann lbret Verici yks" -ad bu
Japon sinemasnn en sk bavurulan esin kayna olmu. Bu
byk ilginin de gsterdii gibi, kh krk yarareasma belge
lenmi hret, hakl olmann da tesinde, herkesin dorulu
unu hemen onaylayaca bir hrettir.
Ben, A. B. Mitford'n anlatsndan yola kyorum; Mit
ford, okurun ilgisini databilecek yerel renklere yer ver53

memi, muhteem hikayenin akclna ncelik tanm.

Doulu zelliklerin eksiklii, elimizde dorudan Japonca
dan evrilmi bir yorum olduunu dndryor bana.

zlen Kurdele
1 702 ilkbaharnn geride kald gnlerden bir gn, Ako
atosunun saygdeer efendisi Asano Takumi no Kami, bir
imparatorluk elisini arlamak, yedirip iirmekle grev
lendirildi. tki bin yz yln (bunun bir blm mitolog
yayd) imbiinden szlp gelen grg kurallar, byle bir
durumda uygulanmas gereken trenleri tartlmaz biimde
belirliyordu. Eli, Mikada'yu temsil etmekteydi, ama sim
gesel biimde ya da dalayl yoldan; bu klcal ayrm hem
bymsemeden, hem de kmsemeden zenle deerlen
dirmek gerekmekteydi. Sonradan lmcl yanllara yol
aabilecek gaflar nlemek amacyla, grg hacas olarak
Yedo sarayndan bir yksek grevli gnderildi eliden nce.
Sarayn rahatndan uzak kalan, belki de kendini ceza ola
rak bir ky dinlencesine ya da bir eit srgne gnderil
mi hisseden Kira Ktsuke no Suke, grevini yerine getir
mek iin en kk bir zahmete girmedi. Dahas, almn
dan geilmiyar, kendini beenmiliini zaman zaman ks
tahla vardryordu. rencisi, atonun efendisi, onun bu
aalamalarn grmezden gelmeye alyordu. Nasl kar
lk vereceini bilemiyor, kat grev anlay onu zora ba
vurmaktan alkoyuyordu. Bir gn, orabnn kurdelesinin
zlm olduunu fark eden grg hocas, atonun efendi
sinden kurdeleyi balamasn istedi. Takumi no Kami, fke
den yanp tutumasna karn, hi ses karmadan balad
kurdeleyi. Grgsz grg hocas, ona, kafasnn hibir ey
almadn, bu kadar kt bir dm ancak bir dangalan
atabileceini syledi. atonun efendisi, artk dayanamad,
54

kamasn ekti, hocann kafasna doru yle bir savurdu.

Alnnda ince bir kan izi beliren Ktsuke no Suke, phsn
prtsn toplayp kat oradan.
Birka gn sonra askeri meclisin verdii ceza belli oldu:
Takumi no Kami kendi elleriyle canna kyacakt. Ako ato
sunun orta avlusuna, krmz kee halyla kapl bir yk
selti kuruldu. Kara yazgl adam ykseltide belirdi. Kendi
sine uzatlan, sap deerli talarla bezeli altn haneri aldk
tan sonra herkesin nnde suunu itiraf etti, beline kadar
soyundu, iki trensel darbeyle barsaklarn deip bir samu
ray gibi ld. Kee hal krmz olduu iin, uzaktaki seyirci
ler kan grememilerdi. Ak sal bir adam (mahkmun sa
kolu, akl hocas Oii Kuranosuke) saygl admlarla ilerledi,
klcn kaldrd, bir vuruta kelleyi gvdeden ayrd.

Dzmece Alaklk
Takumi no Kami'nin atosuna el konuldu, komutanlar
datld, ailesi be parasz ortada kald, leke srlen adna
svgler, lanetler yadnld. Sylentilere kulak verilecek
olursa, Takumi no Kami'nin canna kyd gece, krk yedi
komutan birlik olup bir dan kimselerin eriemeyecei bir
yerinde toplanmlar, bir yl sonra olacaklar en ince ayrn
tlarna kadar tasarlamlard. Gerekteyse, dndklerini
adm adm ve byk bir temkiniilikle uygulamak zorunda
kalmlar; baz toplantlarn da eriilmez bir da doruunda
deil, bir korunun iindeki kk bir tapnakta, iinde bir
ayna bulunan dikdrtgen bir kutudan baka eyas olmayan,
eski psk, ahap bir kulbede yapmlard. lntikam almak
iin yanp tutuuyorlar, ama nasl intikam alacaklarn bile
miyorlard.
Nefretlik grg hocas Kira Ktsuke no Suke, evini daha
da korunakl klmt; tahtrevann ok ve kl ustas asker55

ler korumaktayd. Casuslarma ok gveniyordu; hepsi de

satn alnamaz, uyank ve sinsi casuslard. Intikamolarn
nderi olduu sanlan akl hocas Kuranosuke'yi yakndan
izliyor, gzetliyorlard. Kuranosuke adm adm izlendiini
bir rastlant sonucu rendi ve btn intikam plann bunun
stne kurdu.
Gz renklerinin imparatorluun hibir yerinde oradaki
kadar gzel olmad bir kente, Kyoto'ya tand Kurano
suke. Kumarhanelere, meyhanelere, kerhanelere dadand.
Aarm saiarna bakmadan, orospularla, airlerle, zaman
zaman daha da beterleriyle dp kalkmaya balad. Gn
lerden bir gn, sk sk gittii batakhanelerden birinden kap
dar edildiinde, yzkoyun yere kapakland; kafas kendi
kusmuuna gml, sokan ortasnda szd kald.
Sabahleyin onu bu durumda gren bir Satsumal, hem
yrei paralanarak, hem de fkeden kudurarak, "Bak sen
u ie ! " dedi. "Asano Takumi no Kami'nin akl hocas Oii
Kuranosuke deil mi bu? Canna kyan efendisine el ver
miti . Ama efendisinin cn alacak yrek yokmu bu
herifte anlalan. Zevke, safaya, rezillie vurmu kendini.
Demek, samurayla layk deilmi ! "
Sonra da, hala uyumakta olan Kuranosuke'yi ayayla dr
tkleyip suratma tkrd. Casuslar bu kepazelii bildirdik
lerinde, Ktsuke no Suke rahat bir nefes ald.
Raha t bir nefes almakla kalsa iyi. Karsn ve kk
olunu bandan savp, kerhaneden bir odalk satn ald.
Kuranosuke'nin bu mthi rezillik oyunu , dmannn
yreini ferahlatt, tetikte durmay brakp gevemesini sa
lad. Bylece Ktsuke no Suke muhafzlarnn yarsna yol
verdi.
Krk yedi komutan,

1 703 knn en sert gecelerinden

birinde, Yedo varolannda, bir kpryle bir iskarnbil kad

fabrikasnn bitiiindeki cascavlak, rzgarl bir bahede
56

bulutu. Efendilerinin bayraklar ellerinde, oradan yrye

getiler. Ama baskn balatmadan nce, dmanlarnn
komularna haber salp gece ekiyas ya da haydut olma
dklarn, amaz adalet adna askeri bir harekata giritikle
rini bildirdiler.

Yara Izi
Kira Ktsuke no Suke'nin sarayna iki koldan saldrdlar.
n kapya yklenen ilk saldn kolunun banda akl hacas
vard. Ikinci saldr koluna ise, on altsna basmak zere
olan byk olu komuta ediyordu; o gece ld. Bu yaan
m karabasann her ann her tarih kitab yazar: Duvar
dan ip sarktp kurnazca avluya inilerini; davullarn sald
ry duyuruunu; saray savunanlarn oradan oraya kou
turmalarn; damn drt yanna yerletirilmi okular; akla
rn hzla uup bir insann canalc organlarna saplann;
kana bulanan porselenleri; nce yakp kavuran, sonra don
durup buz kesen lm; kynn umursamazln ve karga
asn. Dokuz komutan orackta can verdi; saray savunan
lar da yiitlikte onlardan geri kalmadlar, geri ekilmeyi bir
an akllanndan geirmediler. Ama gene de, geceyarsn az
gee, direni tmden krld.
Bu sadakat gsterisinin gerekletirilmesine neden olan
alak Kira Ktsuke no Suke ise ortalkta yoktu . Sarayda ara
madk yer brakmadlar, ama iki gz iki eme kadn ve
ocuklardan baka kimseyi bulamadlar. Komutanlar Kira
Ktsuke no Suke'yi bulmaktan umudu kesiyorlard ki, akl
hacas sarayn efendisinin deinin hala scak olduunu
fark etti. Yeniden aramaya koyuldular ve ok gemeden
bronz bir aynann gizledii dar bir pencere buldular. Aa
da, karanlk kk bir avluda, beyazlar iinde bir adam
onlara bakyordu. Sa elinde tuttuu kl tir tir titriyordu .
57

Aa indiklerinde, adam hi kar koymadan teslim oldu .

Alnnda hala bir yara izi, Takumi no Kami'nin haneriyle
kazm olduu mhr.
O zaman , tepeden trnaa kana bulanm olan komu
tanlar, nefret ettikleri dmanlannn nnde diz ktler;
ona, grg hacas yznden yitirdikleri Ako atosu beyinin
komutanlar olduklarn sylediler ve bir samuraya yakr
biimde intihar etmesini istediler.
Byle bir korkaa byle bir onur sunmak bounayd oysa.
Ktsuke no Suke, onur nedir bilmeyen bir adamd. Gn aa
rrken, boazn kesrnek zorunda kaldlar.

Tanklk
Intikamlarn (ama fkeye kaplmadan, ortal velveleye
vermeden ve aman tanmadan) alm olan komutanlar, efen
dilerinin yatt tapnaa doru yola koyulmular.
Kira Ktsuke no Suke'nin insann tylerini diken diken
eden kellesini bir kovann iinde tarlarken, bir yandan
da nbetiee evreyi kolluyorlarm. Gnnda krlardan
giderek tm ili boydan boya gemiler. Yol boyunca, gzya
lan iinde evrelerini saran insanlarn hayr dualarn alm
lar. Sendai Prensi onlar sofrasna buyur etmise de, efendi
lerinin nerdeyse iki yldr onlar beklediini syleyerek geri
evirmiler prensin arsn. Efendilerinin karanlk meza
rna vardklarnda, dmanlannn kellesini bir sunu sunar
gibi mezarn bana brakmlar.
Yksek Mahkeme sonunda kararn vermi. Bekledikleri
bir kararm bu: lntihar etme ayrcal tanmyormu hep
sine. Onlar da intihar etmiler, stelik bazlar cokulu bir
soylulukla kymlar canlarma; efendilerinin yambamda
topraa verilmiler. Erkekler, kadnlar ve ocuklar bu sadk
adamlarn mezar bamda toplanp dua etmiler.
58

Satsumal
Mezarn banda toplananlar arasnda, uzun bir yoldan gel
digi anlalan, st ba toz toprak iinde, bitkin bir deli
kanl da varm. Oii Kuranosuke'nin mezartana kapanp
haykryormu: "Kyoto'da bir kerhanenin kapsnn nnde
szm yatarken grmtm seni. Efendinin intikamn
almay planiadn aklmn ucundan bile gememiti. Seni
efendisine ihanet eden bir asker sanp yzne tkrm
tm. Beni balaman dilemeye geldim huzuruna. " Byle
demi ve orackta harakiri yapp canna kym.
Tapnan rahibi de, onun bu davran karsnda ok
duygulanm, komutanlarn yanna gmm onu.
Krk yedi sadk adamn yks burada sona eriyor; ama
aslnda bu yknn sonu yok, nk belki de sadakat nedir
bilmeyen, ama bir gn sadakat gsterme umudunu hibir
zaman tmden yitirmeyen bizler, onlar szlerimizle onur
landrnay srdreceiz.

59

MASKEU BOYACI MERVL HAK1M

Angelica Ocampo'ya
Yanlmyorsam, Horasan'n Peeli (ya da, szc sz
cne, Maskeli) Peygamberi Makanna'yla ilgili balca
bilgi kaynaklarnn says drd gemez: a) el-Baladuri'nin
derledii Halifeler Tarihi ni n baz blmleri; b) Abbasi
'

lerin vakanvisi bn Ebi Tahir Tayfur'un kaleme ald

Dev'in E l kitab ya da Dzeltmeler ve Gzden Geirmeler
Kitab; c) Peygamber'in kutsal kitab olan Siyah Gl ya da
Gizli Gl dek i rkn sapknlklarn rtlmesini ieren
'

Gln Yok Edilmesi adl Arapa elyazmas; ve d) Trans-Hazar

Demiryolu iin yaplan kazlar srasnda mhendis Andm
sav tarafndan gnna karlan ve glkle okurrabi
len baz sikkeler. Bugn Tahran'daki Sikke Koleksiyonu'nda
bulunan bu sikkelerin zerinde, Gln Yok Edilmesi'nin ana
blmlerini zetleyen ya da dzelten baz Farsa beyider
yer almaktadr. Gl'n asl kayptr; nk l899'da bulunan
ve Morgenliindisches Arehiv tarafndan arabuk yaymlanan
elyazmasnn dzmece olduunu, nce Horn, sonra da Sir
Percy Sykes aklamtr.
Peygamber, Bat'daki nn, Thomas Moore'un, trlandal
61

bir yurtseverin ar duygusallyla ykl, bitmek bilmeyen

bir iirine borludur.

Kzl Boya
ann ve lkesinin insanlar tarafndan sonradan Peeli
Peygamber diye anlacak olan Hakim denen adam, Hicri

1 20 ylnda (lS 736) Trkistan'da dodu. Balar, bahe

leri, otlaklar alabildiine uzanp giden le hznle bakan
eski Merv kentiydi yurdu. Kentliterin soluunu kesen, siya
hzm salkmlannn zerini klrengi bir rtyle rten toz
bulutlar ortal kaplamamsa, le vakti, gz kamatrc
bir beyaza keserdi Merv kenti.
Hakim, bu bezgin kentte byd. Amcalanndan birinin,
onu, o zamanlar kafirlerin, sahtekarlarn, hilebazlarn sanat
olan yn boyama iine rak olarak aldn biliyoruz. O
kafir, sahtekar ve hilebazlarn, sonradan, Hakim'in sra sayg
tanmaz hayatnn ilk alaklklarnn esin kayna olacakla
rn da. Gln Yok Edilmesi nin nl sayfalarndan birinde,
'

Hakim'in u szleri aktarlr:

"Yzm altn suyuna batmtr, ama ben boyalarm karp

demlendirdim, ikinci gece taranmam yn boyaya bastr
dm, nc gece ilenmi yne boyay emdirdim. Adalarn
hkmdarlar hala bu kzl kuma iin birbirlerini yer durur
lar. Diyeceim, genlik amda, Allah'n iine kantm, O'nun
yaratt gerek ren klere hile kartmrak gnaha girdim.
Melek, koun kaplanla ayn renkte olmadn sylemiti; ey
tan da, Yce Allah'n kola kaplann ayn renkte olmalarn
istediini, her eye kadir Yce Allah'n benim ustalmdan
ve boya srlarmdan yararlandn. Ama artk, Melein de,
eytann da hakikatten saptklarn ve btn renklerin iren
olduunu biliyorum. "
62

Hicri

146 ylnda, Hakim, Merv'den kayboldu . Kazanlar

ve boya flan, bir iraz klc ve bir tun aynayla birlikte,

parampara bulundu.

Boa

158 ylnn aban ay sonlaryd, lde hava dupduruydu ;

birtakm adamlar, Merv yolu zerindeki bir kervansarayn
kapsnn nne oturmu, akam gne bakyor, benlii
dizginleme ve oru tutma dnemini balatacak olan Rama
zan aynn hilalini gzlyorlard. Bunlar kleler, dilenciler,
at tacirleri, deve hrszlar ve kasaplard. Yere melip birbir
lerine sokulmu, iareti bekliyorlard arballkla. Gzleri
gnbatmmdayd ve gnbatm kum rengindeydi.
ll l titreen ln (ki gnei yakp kavurur, ay rper
tip dondurur) te ucundan, dev gibi grnen karaltnn
yaklatn grdler. lnsandlar, ama ortadakinin ba boa
bayd. Iyice yaklatklannda, anlald ki, ortadaki adamn
yz bir maskeyle rtl , yoldalanysa krd.
Kervansarayn kapsnn nnde oturanlardan biri (Binbir
Gece Masallan'nda olduu gibi) kerametinin srrn akla
masn istedi adamdan. Maskeli adam da dedi ki: "Onlar kr,
nk benim yzme baktlar."

Pars
Abbasilerin vakanvisinin kaytlarna baklrsa, lden
gelen adam (sesinde benzersiz bir yumuaklk vard, belki
de o yabanl maskeden hi beklennedii iin yle geliyordu
insana) , kervanclara, nedamet ayn baiatacak iareti bek
lediklerini bildiini, ama kendisinin ok daha byk bir ia
retin vaizi, mr boyu nedamet ve ehadetin vaizi olduunu
syledi. Kendisini Osman'n olu Hakim diye tanttktan
63

sonra, Hicri

146 ylnda evine bir adamn girdiini, abdest

alp namaz kldktan sonra bir palayla kafasn kesip Cen

net'e gtrdn anlatt. Yabancnn (vahiy melei Ceb
rail'di bu) sa elinde tuttuu Hakim'in kellesi Cennet'in en
yce katna, Allah'n huzuruna karlm, Allah da onu pey
gamberlikle grevlendirmiti; ona yle eski szckler ret
miti ki, o szckleri syleyenin az yanard; yzn yle
bir nurla aydnlatmt ki, lml gzler bakmaya dayana
mazd. te yzne bu yzden maske takyordu. Yeryzn
deki insanlarn tm yeni yasaya ballklarn akladkla
nnda, Yz onlara alacak ve meleklerin oktan tapnmakta
olduklan Yz'e insanlar da aktan aa tapnabileceklerdi.
Hakim, grevini akladktan sonra, onlar kutsal savaa,
cihada ve ehitlik mertebesine erimeye ard.
Kleler, dilenciler, at tacirleri, deve hrszlar ve kasap
lar, Hakim'in arsna kulak asmadlar. Biri, "Byc ! " diye
bard; bir bakasnn, "Dzenbaz ! " diye haykrd duyuldu.
lerinden birinin yannda bir pars vard; belki de, lranl
avclarn yetitirdii cinsten, acmasz, ipek gibi parlak bir
hayvan. Nasl olduysa oldu, pars birden zincirlerini kopan
verdi. Maskeli peygamber ve iki yolda dnda, herkes bir
birini ineyerek kat, il yavrusu gibi dald. Hep bir
likte geri dndklerinde bir de baktlar, peygamber hayva
nn gzlerini kr etmi. Parsn pnl pnl parldayan l gz
lerini grnce, Hakim'in nnde secdeye geldiler, onun
doast glerini kabul ettiler.

Peeli Peygamber
Abbasi .halifelerinin vakanvisi, Horasan'da Peeli Hakim'in
namnn yrmesini yazarken pek o kadar istekli grnm
yor. En nl kabile reisierinin baarszla urayp armha
gerilmesiyle byk aclara boulan Horasanllar, Nur Yz64

l'nn retilerine umarszca bir cokuyla sarldlar, arma

an olarak kanlarn dkp altnlarn sundular. (Hakim,
artk o yabanl maskesini karp atm, yzn deerli ta
larla bezeli drt kat beyaz ipekten bir peeyle rter olmutu.
lkeye hkmeden Ben-i Abbas hanedann simgeleyen renk
siyaht; Hakim ise Koruyucu Peesi, sancaklar ve sarkiar
iin tam kart rengi, beyaz semiti.) Sefer iyi balad. Hi
kuku yok ki, Dzeltmeler Kitab'na bakarsanz, Halife'nin
ordulannn her yerde muzaffer olduklarn grrsnz; ama
dikkatli okur, her zaferden sonra komutanlarn grevden
alndklann, en ele geirilmez sanlan kalderin terk edildi
ini gzden karmayacak, iin asln kestirebilecektir.

161

ylnn Recep ay sonunda anl Niabur kenti demir kapla

rn Maskeli'ye at;

1 62 ylnn balannda Niabur'u Estera

bad kenti izledi. Hakim'in askeri etkinlii (tpk ondan daha

talihli bir peygamberin de yapt gibi), savan en iddetli
annda, kzla alan bir devenin srtnda Allah katna yk
selerek ince bir sesle dua etmekten teye gitmiyordu. Oklar
sandan solundan slk alarak geiyor, bir teki bile gvde
sine demiyordu . Tehlikeye meydan okuyordu sanki. Bir
gece tiksin czzamllar saraynn evresinde toplandnda,
onlar ieri aldrtt, bir bir pt, gm ve altn datt.
Ynetirole ilgili gndelik ileri alt yedi sofu yr tyordu.
Huzur iinde derin dncelere dalan Peygamber , kutsal
gvdesinin gereksinimlerini karlayabilmek iin ellerinden
geleni yapan yz on drt kr kadndan oluan bir harem
kurmutu.

Tiksin Aynalar
Ne denli boboaz ya da tehlikeli olurlarsa olsunlar, syle
dikleri szler dinsel inanlara bal kald srece, slami
yet Allah'la bir malrcniyeti paylaanlar hogrr. Peygam65

her'in kendisine kalsa, belki de bu hogry hor grmezdi;

ama mritleri, elde ettii zaferler ve Halife'nin -Muham
med el-Mehdi idi- gizlisiz saklsz aa vurolan fkesi en
sonunda onun sapknla sapianmasna yol at. Yok olu
una yol aan bu aykrgeli, eski irfaniyye inanlannn izle
rine rastlanan kiisel bir inancn retilerini belirlemesini de
salad ayn zamanda.
Hikim'e gre, evrenin yaratlnn kaynanda tanrnn
tayf yatmaktayd. Bu tanr o denli grkemliydi ki, nere
den geldii belli deildi; ne ad vard, ne de yz. Deimez
bir tannyd, ama suretinin drd dokuz glge aracl
yla tenezzl huyurup evreni yaratm, bir ilk cennet kur
mu, bakp gzetmiti. Yaradan'n bu ilk hkmdarln
dan, kendi melekleri, gleri ve tahtlanyla bir ikincisi mey
dana gelmi; bunlar da, ilkinin bakml bir aynas olan bir
alt cennet kurmulard. Bu ikinci cennetin yanss bir n
csne, nenn yanss bir drdncye vurmu, 999'a
kadar byle gitmiti. En alt cennetin tanrs, bizleri yne
tendi, glgelerin glgelerinin glgesiydi ve tanrsallnlll
ondal sfra yaknd.
Yaadmz dnya bir yanlg, gln bir yanslamayd.
Aynalar ve tannlk, bu gln yanslamay oaltp doru
ladklar iin, birer irenlikten baka bir ey deildi. Bilge
likterin en ycesi, kendini tmyle vermekti. Bu bilgelie
erimenin de iki yolu vard (Peygamber seimi serbest bra
kyordu) : Ya dnya nimetlerinden el etek ekeceklin ya da
sefahate dalacaktn; ya teni tmden yadsyacaktn ya da tene
an dknlk gsterecektin.
Hakim'in kiisel cennet ve cehennemi de az umutsuz
deildi:
"Kelam' inkar edenler , Pee 'yi ve Yz' tanmayanlar
(diye lanet okur Gizli Gl'de) kendilerini dehetengiz bir
66

cehennemde bulacaklardr: Yolunu ann her ruh, 999 alev

hkmdarlnda; ve her hkmdarlkta 999 alev danda; ve
her dada 999 alev halesinde; ve her kalede 999 alev odasnda;
ve her odada 999 alev yatanda yanacak; ve her yatakta kendi
yzne ve kendi sesine brnm alevlerin 999 eidinde ebe
diyete kadar azap ekecektir. "
Bunu, gnmze ulam bir baka ayet de dorulamak
tayd:
"Bu hayatta tek bir bedende azap ekersin; ama lp de
gnahlarnn cezasn ekerken sonsuz sayda bedende azap
ekersin. "
Cennet'se o kadar ak seik deildi:
"Orada karanlk sonsuzdur, ta emeler ve havuzlar var
dr ve bu Cennet'teki mutluluk dnya nimetlerinden elini ete
ini ekmenin, z:nden gemenin ve uykuda olduklann bilen
lerin mutluluudur. "

Hicret'in yz altm nc (ve Nur Yzl'nn beinci)

ylnda, Hakim, Semnan'da Halife'nin ordusunca kuatld.
Erzaktan ve ehitten yana hi sknt ekilmedi; iyilik melek
lerinin vaki olmas pek yaknd. lte tam o srada, ortala
korku salan bir sylenti dolat kalenin iinde. Haremde
zina yapm bir kadn, haremaalan tarafndan boulurken,
Peygamberin sa elinin yzk parmann olmadn ve
btn trnaklarnn dklm olduunu haykrmt. Sy
lenti mrninler arasnda hemen yayld. Hakim, cemaati
nin ortasnda, bir ykseltinin stne km, kendisine zafer
67

ihsan eylemesi ya da zel bir iaret gndermesi iin Allah'a

dua ediyordu . Bardaktan boanneasma yaan bir yamur
dan saknyormuasna balarn ne emi iki kolaas,
yanna yaklap Pee'yi ekti ald.
O saat herkesin tyleri rperdi. Resul'n mukaddes yz ,
o cennetlik yz gerekten de beyazd, ama bu beyazlk mis
kin illetine yakalananlarn yzlerinde grlen beyazlkt.
ikin yumrulada kapl korkun yz grenler maske san
dlar. Kalar yoktu; sa gzkapann alt, bzlp buru
mu yanann stne sarkmt; iri bir yumru topa dudak
larn yiyip bitirmiti; burnu dmdz olmu, insan burnun
dan ok aslan bumuna benzemiti.
Hakim, sesini ykselterek, son bir hileye bavurmaya yel
tendi. "Balanmaz gnahlarnz yznden, yzrodeki
nuru gremiyorsunuz," diyecek oldu.
Kolaalar, oral olmadlar, karglaryla delik deik ettiler
Hakim'i.

68

MAHALLE KABADAYISI

Enrique Amorim'e
Rahmetli Francisco Real'i, onca adam dururken gelip bana
soracan aklmn ucundan gemezdi dorusu. Evet, bural
deildi, ama tanrdm onu. Kuzey yakasna taklrd daha
ok; Guadalupe gletinden eski topu klasna uzanan
yrede dolanrd. Aslnda onu topu topu kez grdm,
hem de ayn gece, ama yle geceleri unutamaz insan. La
Lujanera'nn benim oraya gelip koyuuma girmeye karar ver
dii, Rosendo Juarez'in de Maldonada'dan kesin gidi yap
t geceydi. Biliyorum, bu ad sana pek bir ey demeyebi
lir. Ama Rosendo juarez -biz ona aramzda Hacamat der
dik- Santa Rita mahallesinin oralarda epeyce naml biriydi.
Don Nicolas Paredes'in tayfasndand; Paredes ise Morel'in
etesindendi. Bak kullannada kimse eline su dkemezdi
Rosendo'nun. Hep iki dirhem bir ekirdekli. Kerhaneye
bile, gm ilemeli binici giysisini giyer, yaz atma biner,
yle giderdi. Rosendo'ya herkes sayg gsterirdi, kpek
ler bile hrmette kusur etmezdi, elbet kadnlar da. En azn
dan birka herifiolunu tahtal kye yolladn bilmeyen
yoktu. Dar kenarl, yksek tepeli apkasn, arkaya yatrd
69

siyah salanna fiyakal oturturdu. Adamda eytan ty vard

sanki, dii sinei bile karmazd; bizim mahallenin tekmil
delikanllan, tkrne kadar ona benzerneye alrlard.
Ama bir gece, herkes anlad bu Rosendo'nun ne menem bir
herif olduunu.
Anlattklarm sana film gibi gelebilir; o gece her ey, tula
fnnlaryla bo arsalar arasndaki toprak yoldan aa uar
casna inen cakal, krmz tekerlekli, tklm tklm bir ara
bann arz endam etmesiyle balad. Siyahl iki adam gitar
laryla ngar koparyor, arahac atn hacaklarna atlmaya
alan sokak kpeklerine kam aklatyordu. Tam ortada,
panosuna sarnm, ispinoz gibi oturan bir adam vard .
U.kabn mezbahalarda alt gnlere borlu olan anl
anl Kasap't bu; besbelli niyeti maraza karmak, belki de
birilerini eek cennetine yollamakt.
Serin, ho bir geceydi. ki adam arabann siperliine
tnemiti; sanki bayram gecesiydi de, kentin anacaddele
rinden birinde resmigeite kmlard. Meer o gece neler
olmu neler, biz ilk vukuatn tyosunu ancak sonradan
alabildik. Bizim tayfa, Julia'nn orada erkence toplanmt.
julia'nn, Gauna yoluyla rmak arasnda kalan dans salonu,
aslnda oluklu satan yaplm kocaman bir barakadan baka
bir ey deildi. Dar taan amatadan ya da n tarafta asl
krmz lambadan, birok blok teden fark edebiliyordun.
Julia marsn tekiydi, ama dorusu ok becerikli karyd.
algcs bol, mazotu kyak bir yer iletiyordu ; sabaha kadar
engilik etmeye arnade ha tunlar da cabas . Ama hibiri
Rosendo'nun kn La Lujanera'nn eline su dkemezdi. O
da adres deitirdi ya, yemin ederim yllardr aklma d
t yok. Sen onu ktr ktr olduu gnlerde grecek
n; hele bir gzleri vard, akln durur ! La Lujanera'y gren,
aynen arplrd.
Rom, algclarn tngrts, manitalar, Rosendo'nun biti70

rim muhabbeti, dostluk nianesi olarak ikide bir srtmza

aplak indirmesi ; senin anlayacan, keyfim tkrndayd.
stelik, dans ettiim yavru , admlarn admlanma uydur
makta pek mahirdi. Tangonun namelerine fena kaptrm
tk; vcut vcuda srkleniyor, ayrlp uzaklayor, sonra
yeniden kenetleniyorduk. Btn o amatann ortasndan
anszn mziin sesinin ykseldiini fark ettim. Anla
lan, araba yaklayor, arabadaki iki gitarcnn ald mzik
bizim mzie karyordu . Az sonra rzgar dnd, duyul
maz oldular; ben de yeniden kafan toparladm, kollarm
daki hatuna, dansn kvraklklanna verdim kendimi. Yann
saat geti gemedi, baktk kap yumruklanyor, darda biri
bryor. Aynaszlar korkusuna millet suspus oldu. Ama
az sonra herifin teki kapy omuziad gibi ieri dalverdi !
Belki garip gelecek, ama adam tpk sesine benziyordu.
Tabii biz o irikym hrbonun Francisco Real olduunu
bilmiyorduk daha. Tepeden tmaa siyahlar giyinmi, omu
zuna krmzl kahverengili bir atk atmt. Yerlileri andran
kemikli yz bugn hala gzmn nnde.
Kap ieri devrilirken bana arpmt. Bir an gzm dnd,
herifin stne atlayverdim; sol elimle yakasna yaprken,
sa elimi ceketimin cebindeki baa attm. Ama hi fr
sat tanmad. Hafife silkinip kolunu uzatt, kenara ilele
yiverdi beni. Kendimi birden yerde buldum; am yarmas
nn arkasnda kalmtm, o arada hala ceketimin cebindeki
ba anyordum. Real ise, sanki hibir ey olmam, hi
birimiz orada deilmiiz gibi ar ar ilerliyordu; hepimiz
den en az bir kafa boyu uzundu. Bizim ocuklar -aval aval
bakan keriz srs- Real'in yolundan ekildiler. Ama yal
nzca en ndekiler. Arka srada bekleyen Krmz, adamn
omuzundan yakalamasna frsat vermeden fora ettii ba
nn yass yzn Real'in suratma vurmaya balad. Bunu
gren brleri de devenin stne ullanverdiler. Salon
71

upuzundu, sekiz on metre vard; Real'i sille tokat, tk

re boarak salonun nerdeyse bir ucundan br ucuna
srdler. nce yumrukluyorlard, sonra Real'in yumruklar
savuturmak iin hibir aba harcamadn grnce tokat
lamaya, atklarnn psklleriyle vurmaya baladlar. Anla
lan, iin gerisini Rosendo'ya havale etmeyi dnyorlard.
Rosendo srtn kar duvara vermi, tek bir sz syleme
den kprtsz duruyor, ylece cigarasn tttryordu. Ama,
bizim birazdan farkna varacamz durumu belki de oktan
akozlamasna, ufaktan bir kayg dalamyordu yznde.
Kasap hala dimdik ayaktayd, birka syr vard, o kadar.
Bizim kaalotlarsa adam kfr kyamet Rosendo'nun nne
doru srklyorlard. Real, Rosendo'yla yz yze gelince,
ilk kez bir kelam sallad. Gzn kan brmt ; yzn
ceketinin koluna silip, sanrm yle bir laf etti:
"Bana kuzey yakasnn oralarda Francisco Real derler. Bu
sapsiliklerin stme saidrmasna sesimi karmadysam,
adam gibi bir adam aryorum da ondan. Riyavet o ki, bak
aynatnada usta biri varm bu plkte. Hacamat derler
mi. Dediklerine gre, bitirim adamm. Bizi de bir ereflen
dirse diye dndk. Kimbilir, naizane, bir eyler kapardk
kendisinden belki de . . .

"

Rosendo'nun gzlerinin iine bakarak konuuyordu; bir

den, ceketinin kolunda gizledii anlalan bir bak elinde
parlayverdi. Millet geri ekilerek dv iin yer at; sus
pus olmular ikisine bakyorlard. Keman alan kr zenci
nin dudaklar bile onlara evrilmiti sanki.
Tam o srada arkarndan birtakm sesler geldi; dnp bak
tm: Kapnn aznda alt yedi adam dikilmiti. Kasap'n
etesinden olmalydlar. En yallar; ksele suratl, ak d
m palabykl, kyl klkl olan, birka adm attktan
sonra hatunlar ve klar karsnda aprp saygyla apka
sn kard. brleri ortal avulluyor, birisi bir numara
72

ekmesin diye alesta bekliyorlard.

Nesi vard Rosendo'nun; neden u tatavacy kulandan
tuttuu gibi kapnn nne koymuyordu? Sanki dilini yut
mutu, gzleri yere aklm kalmt. Cigarasn azndan
frp att m, yoksa dudaklarnn arasndan yere mi dt
cigara, bilemiyorum. En sonunda bir iki kclarn kt azn
dan, ama ne dediyse o kadar duyulur duyulmaz bir sesle
dedi ki, biz salonun br ucundakiler hibir ey anlama
dk. Francisco Real bir kez daha posta koydu, ama nafile,
Rosendo'da tk yok. O srada, yeni gelenlerin toyu bir slk
ald. La Lujanera, delikanlya delip geen bir bak fr
lattktan sonra, salarn omuzlarndan aa salarak kala
bal yarp geti. Erkeinin yanna geldi, ban ekip
Rosendo'ya uzatt.
"Rosendo," dedi, "sanrm bunu kullanman gerecek. "
Tavana yakn bir yerde, rnaa bakan uzun bir pencere
vard. Rosendo, iki eliyle tuttuu ba, hayatnda hi bak
grmemiesine evirip evirdi. Sonra birden kollarn kald
np arkasna doru fdanverdi ba; bak pencereden uup
Maldanaclo'nun sularn boylad. Tepeden trnaa rperdim,
dersem yalan olmaz.
Kasap, vuracakm gibi elini kaldrarak, "Seni niye ktr
ktr doramyorum, biliyor musun? " dedi Rosendo'ya.
" Midemi bulandryorsun da ondan ! " La Lujanera o anda
atlp kollarn Kasap'n boynuna dolad, o gzel gzlerini
adamn gzlerine dikip fkeyle, "Bover demez," dedi. "Biz
de onu bir bok sanrdk. "
Francisco Real bir sre akn akn bakndktan sonra
kollarn La Lujanera'nn beline dolayp, algclara en hasn
dan hzl bir eyler gcrdatmalarn buyurdu. Mzik, salonu
bir utan br uca, kar konulamayan bir yangn gibi sard.
Real ktkten farksz dans ediyordu, ama kadna smsk
yapm, onu abucak byleyivermiti. Kapnn azna
73

yaklarlarken, "Aln bakalm ocuklar, o benim artk ! "

diye bard. Yanak yanaa, tangoyla srklenircesine, dan
szldler.
Yemin billah, utantan kpkrmz kesilmitim. Hatunlar
dan biriyle birka kez yle bir dndm, sonra kestim dans.
"Scaktan bunaldm, bu kalabalk ekilmez," gibisinden bir
eyler mnldanp kendimi dan attm.
Gzel bir geceydi, ama gecenin gzellii kimin umu
runda. Araba sokan banda bekliyordu. Gitarlar, arabann
koltuunda oturan iki insan andryordu; koftiden bir gitara
bile kalkgidelim diyemeyecek kadar cavalacoz olduumuzu
yzmze vurur gibiydiler. Yreim cz etti; sapsiliin teki
olduumuzu dndm. Kulama taktm karanfili ekip
aldm, su birikimisinin ortasna frlattm. Gzm iek
ten ayrmadan kendime gelmeye alyor; iimden, artk u
gece bir bitse de sabah olsa, diye geiriyordum! Birden, yedi
im bir dirsekle toparlandm. Baktm , Rosendo bir bana
svyor.
"Olum, sen de hep ayak altnda dolarsn," diye homur
dand. lini dkmek ister gibi bir hali vard, belki de bana
yle geldi, bilemiyorum. Maldonado'ya inen yola vurdu,
karanlkta kayboldu. Onu bir daha hi grmedim.
Orada dikilmi, kendimi bildim bileli grmekten usand
m eylere bakp duruyordum: Usuz bucaksz gkyz,
uyur uyank akp giden rmak , orackta pinekleyen bir at,
toprak yollar, tula fnnlan. Otlann ve p ynlannn ara
snda, o rezil mahallenin gbeinde, ottan ne farkm var
benim diye dnyordum. Ne olacak, o tantanac dlek
Ierin arasnda bizim gibi otlar biterdi ancak. Sonra da, yok
hayr, diye mnidandm kendi kendime, delikanl adam sefil
yerde yetiir.
Dans salonunda mzik olanca grltsyle sryor, rz
gar ieriye hanmeli kokular tayordu. nan, ok kyak
74

bir geceydi. Gkte o kadar ok yldz vard ki, kafam kal

drp baktn zaman ban dnyordu; baz yldzlar st
ste binmilerdi sanki. Kendimi, olup bitenin zerre kadar
nemli olmadna inandrmaya alyordum. Gel gr ki,
Rosendo'nun tabanszln da, yabancnn babayiitliini de
bir trl iime sindiremiyordum. stelik, Real, hatunu da
apartmt; o gece, ertesi gece, belki de mr boyu La Luja
nera onundu artk. Acaba nereye kaybolmulard? Aslnda
fazla uzaklam olamazlard. Belki de bir hendein dibinde
i tutuyorlard.
Salona dndmde, dans btn hzyla sryordu. Kala
baln arasndan sessizce szlrken, bizim ocuklar
dan bazlarnn tym olduklarn fark ettim. Kuzeytiler
den bazlarysa nlerine gelen kz dansa kaldnyorlard. lti
kak kalmamt. Mzik mahmur makamndan alyordu;
yabanclada tango attran kzlarda name yapacak hal kal
mamt.
Gergindim, ama olup bitenlerden deil. Dardan, ala
makl bir kadn sesi geldi, ardndan artk ok iyi tand
mz bir ses duyuldu; ama nedense bu kez ok alaktan k
yordu.
"Hadi, gir ieri," diyordu kadna.
Kadn feryat figand.
"A ulan u kapy, sar msn nesin?" Ses artk g bela
duyuluyordu. "A kapy kaltak... A diyorum sana...

"

Kap pattadak ald; ieri La Lujanera girdi. Grnrde

bakas yoktu, ama sanki arkasndan itekleniyordu.
"Darda hordak m var yoksa!" dedi Krmz.
"Cavla ekmi bir adem, dostum." Kasap't; sendeleye
rek ieri girdi. Aknt aanozu gibiydi. Geri ekilip yer atk.
Birka adm att; ayaklar birbirine dolamyordu. Birden iki
seksen uzamverdi yere. Arkadalarndan biri arkast evi
rip, atksn bann altna destek yapt. Kan revan iindeydi.
75

Gsnde koca bir bak yaras vard. Fkrrcasna akan

kan atksnn altndaki ak krmz fulan koyulatnyordu.
Kadnlardan biri koturup, rom ve birka aput getirdi.
Real'in azn aacak mecali yoktu. La Lujanera, kollan
iki yanna dm, akn akn Real'e bakyordu. Her
kesin yznde beliren tek sorunun yant ok gemeden
La Lujanera'dan geldi: Dans salonundan ayrldktan sonra
kk bir arsaya gitmilerdi. Ama nereden zuhur ettiini
anlayamadklar bir adam, Kasap'n karsna dikilip mey
dan okumu, sonra da ileyivermiti Kasap'. Adamn kim
olduunu bilmediini sylyor, yeminler ediyordu; ama
Rosendo olmadndan emindi. La Lujanera'nn ii zordu;
kim yutard bu maval?
Ayaklarmzn dibinde yatan adam can ekiiyordu. Kim
becerdiyse, iinin erbab olduu anlalyordu. Real gene de
dayankl kmt, iyi direniyordu dorusu. Bir kez daha
tepeden trnaa sarsldnda, bizim Julia, Paraguay ay
kaynatmaktayd. Marapa elden ele dolap bana ulat
nda, adam son nefesini vermek zereydi. Son anda, duyu
lur duyulmaz bir sesle, "Yzm kapatn," dedi. Geriye bir
tek onuru kalmt; acyla kaslan yzn grmemizi istemi
yordu. Biri apkasn yzne brakt ve Real o yksek tepeli
siyah apkann altnda sessiz sitemsiz dnya deitirdi.
Yzn, ancak gsnn artk inip kalkmadn grdkten
sonra aabildiler. llere zg o tkenmi bak kalmt
yznde. Salnda, topu ktasndan gney yakasna,
bizim buralarn en sk adamlarndan biriydi. ldn ve
artk parazt yapamayacan anlar anlamaz ona duyduum
nefretten eser kalmad.
Kalabalktaki kzlardan biri, " lm Allahn emri," diye
mrldand. Bir bakas, " Onuruna ne kadar dkn bir
adamd," dedi. "Ama ne oldum demeyeceksin, ne olacam
diyeceksin. Birazdan sinekler r tepesine."
76

Kuzey etesinin tayfalar , kafa kafaya verip aralarnda

alak sesle bir eyler konutular. Sonra, ilerinden ikisi bize
dnp, bir azdan, "Kasap' bu kadn ldrmtr," dedi
ler. Biri, La Lujanera'nn stne yryp, Real'i onun ldr
dn syledi bararak; brleri hemen kadnn evre
sini sardlar. Temkinlilii elden brakmarnam gerektiini
unutarak daldm aralarna. Gene de, ban neden ekme
dim, bilmiyorum. Hemen hepsi aknlk iinde bana bak
yorlard; azlarn analanna frsat vermeden, "u kadnn
ellerine bir bakn," dedim. "Byle bir kadn bu ellerle, kl
kprdamadan bir adam baklayabilir mi? "
Sonra, elden geldiince serinkanl grnerek, "Rahmetli
kendi plnde ne kadar da namlyd, sonunun byle ola
ca kimin aklna gelirdi! " diye ekledim. "Hele byle dandik
bir yerde cavla ekeceini kim bilebilirdi ki ! "
Bir teki bile dikleurneye yeltenmedi.
O sra, lm sessizliine gmlm dans salonunda,
atllarn yaklamakta olduu duyuldu. Aynaszlar olma
lyd. Kimsenin aynasziara bulaacak hali yoktu . En iyisi,
cesedi Maldonado'ya atmakt. Hani u ban dar utuu
pencereden! Bylece, siyahl adam da oradan dar utu.
Havaya kaldrdklar adam gz ap kapayncaya kadar
soyup soana evirdiler. Belki inanmayacaksn ama , biri
yzn almak iin parman kesti. Daha kyak birinin
eek cennetine yollad aresiz bir ceset karsnda hepsi
aslan kesilmiti. yle bir omuz verip dar salladlar, aknt
adamcaz ald gtrd. Su stne kmasn diye barsakla
nm m skmlerdi, bilmiyorum; bakmak bile istemedim.
By aarm moruk gzn benden ayrmyordu. Kark
l frsat bilen La Lujanera dar svt.
Aynaszlar ieri dalp ortal kesmeye koyulduklannda ,
dans yeniden balamt. Kr kemanc, son zamanlarda pek
duyulmayan cinsten oynak paralar attnyordu . Gn aar77

mak zereydi. Kar yamataki it kazkiar tek balarna

ylece aklm gibiydi; aralanna gerili teller alacakaranlkta
grnmyordu.
Birka blok tedeki evime kadar telasz yrdm. Pence
rede bir mum yanyordu , ama birden snd. Mumun sn
dn grnce hzlandn sylemeliyim. Sonra, Borges,
elimi ceketime aum, ban her zaman tadn sol kol
tuk altndan bir kez daha kardm. Usulca evirerek bak
tm. Yepyeniydi, nerdeyse eldememiti; zerinde en kk
bir kan izi yoktu.

78

Vesaire
Nestor Ibarra'ya

BlR UHYATININ LM

Melekler anlatt: Melancthon ldnde, bu dnyada yaa

d eve benzediini sanaca bir eve kavuturulmu. (Bu ,
sonsuzlua yeni genierin oraya ilk varlarnda ou
nun bana gelir; bu yzden, ldklerinin farkna varmaz
lar, kendilerini hala yeryznde sanrlar. ) Odasndaki her
ey daha ncekilerin aymym; yemek masas, ekmeceli
yaz masas, raflar dolusu kitaptan. Melancthon, yeni meka
nnda uyanr uyanmaz , masasnn bana oturmu, -her
zaman olduu gibi- hayrseverlikten hi sz etmeksizin,
inan yoluyla gnahlardan arnma zerine yaptn yaz
may srdrm gnlerce. Hayrsevedii dlarln hemen
fark eden melekler, Melancthon'u sorgulamak iin ulaklar
yollamlar. Melancthon, "Hayrseverliin ruh iin hi de
gerekli olmadn, selamete kavumak iin inancn yeterli
olduunu rtlmez biimde kantladm," diye yantla
m. lm olduunu ve eninde sonunda Cennet'ten kovu
labileceini aklnn ucundan bile geirmeden, byk bir
gvenle konuuyormu. Melekler, neler dediini duyunca,
Melancthon'un yanndan ayrlmlar.
81

Birka hafta gemi gememi, Melancthon'un odasn

daki eyalar bir bir solup silinmeye, yok olmaya balam;
sonunda koltuk, masa, katlar ve mrekkep hokkas kalm
bir tek. Dahas, odann duvarlarna kireten bir kabuk ekil
mi, zemin sar bir sda kaplanm. Srtndaki giysilerse artk
iyice dklyornu. Btn bu deiikliklere ok arm,
ama hayrsevedii yadsyarak inan zerine yazmay sr
drm; sonunda, hayrsevedii dlamakta o kadar diret
mi ki, birden yeraltnda, kendisi gibi baka ilahiyatlarn
da bulunduu bir slahevinde bulmu kendini. Orada bir
ka gn kilitli kaldktan sonra retisi konusunda kukuya
dnce, eski odasna dnmesine izin verilmi. Gvdesi
tepeden trnaa kllada kaplym artk, ama bana gelenin
bir sanndan baka bir ey olmadna inandrmaya alm
kendini var gcyle ve yeniden inanc gklere karmaya,
hayrsevedii aalamaya koyulmu.
Bir akam, dn hissetmi Melancthon. Evi dola
maya balam ve ok gemeden teki odalarn artk yer
yzndeki eski evinin odalarna benzemediini fark etmi.
Odalardan birinde ne ie yaradklarn bilemedii birtakm
aletler ylym; bir baka oda o kadar klm ki, kap
sndan ieri girilemiyormu; hi deimemi bir oda da var
m, ama kaplan ve pencereleri usuz bucaksz kum yn
larna alyornu. Evin arka odalanndan biriyse, kendisine
tapnan ve ondan daha bilge bir ilahiyat olmadn syle
yip duran insanlarla doluymu. Bu vgler houna gitmi
kukusuz, ama konuklardan bazlarnn yzleri olmad
nn, bazlannn da lm grndklerinin ayrdna vannca
onlardan nefret etmi, sylediklerine gvenini yitirmi. te
tam o srada, hayrseverlikle ilgili bir eyler yazmaya karar
vermi. Yalnz bir gl varm iin; bir gn nce yazdk
larn ertesi gn gremiyornu. Bunun nedeni, o sayfalann
inanszca yazlm olmalarym.
82

Yeni lenlerden biroklar Melancthon'un ziyaretine geli

yormu, ama Melancthon konuklarn bylesine harap bir
evde arlamaktan utan duyuyormu . Onlar Cennet'te
olduuna inandrabilmek iin, bitiikteki bycy tut
mu; byc , harabeyi rahat, grkemli bir eve dntre
rek konuklar aldatyormu . Konuklar gider gitmez -bazen
gitmeden biraz nce- o ssl psl grntler kaybolu
yor, yerlerini svalar dklm duvarlara brakyorlar, evin
iinde yeller esmeye balyormu.
Melancthon'dan aldm son habere baklrsa, byc ve
o yz olmayan adamlardan biri onu alp kum tepelerine
gtrmler; imdi orada iblislere uaklk ediyormu.
Areana Coelestia'dan

( 1 749- 1 756)

Emanuel Swedenborg

83

YONTU ODASI

Kayna Arabistan'a uzanan bu masaln yazar belli deil.

Ama masalda anlatlanlara baklrsa, yazannn Mslman
bir spanyol olduu kestirilebilir:
Evvel zaman iinde, Endls hkmdarlnda bir kent
varm. Hkmdarlar, adna kimilerinin Lebtit, kimilerinin
Ceuta, kimilerinin de jaen dedikleri bu kentte otururlann.
Kentin salam kalesinin demir kaplanndan ne ieri girilir,
ne de dar klnn, kaplar hep kilitli tutulunnu. len
hkmdarn yerine tahta kan her yeni hkmdar, kap
lara kendi elleriyle yeni bir kilit takamu. Sonunda kilitlerin
says yirmi drd bulmu; her hkmdara bir kilit d
yonnu.
Gel zaman git zaman, hkmdarln bana hanedandan
olmayan biri gemi; taht zorla ele geiren bu kt yrekli
adam, kapya yeni bir kilit takmaya yanamam, yirmi
drt eski kilidi ap kalenin iinde neler olduunu gr
meyi koymu kafasna. Vezir ve emirler eski kilitleri ama
mas iin yalvar yakar olmular; demir anahtarl gizlemi
ler, yeni bir kilit taknann yirmi drt kilidi amaktan daha
85

kolay olduunu sylemilerse de dinletememiler. Hkm

dar, nuh diyor peygamber demiyormu: "Bu kalenin iinde
neler olduunu grmek istiyorum. " Bu kez, toplayabildik
leri btn zenginlikleri hkmdann nne sermiler: Sr
sr hayvanlar, Hristiyan putlar, gmler, altnlar. Gene
de raz edememiler. Hkmdar sa eliyle (sonsuza dek
yansn ! ) bir bir skp karm kilitleri.
eri girince bir de ne grsnler, kalenin ii Arap suretle
riyle dolu deil mi! Tez ayakl devderin ve atlarn srtnda,
ular omuzlanndan aa uzanan sanklan, kuaklarndan
sarkan palalar, ellerinde uzun karglan, madenden ve aa
tan oyulmu Araplar. Suretierin hepsi de yontuymu ve gl
geleri yere vuruyormu. Atlarn n ayaklan aha kalkm
asna yere dememesine karn, gl kuvvetli kheylan
lar devritip yklmyormu. Bu usta ellerden kma yontu
larn kprtsz durulan ve mthi suskunluu hkmda
rm yreine korku salm; hepsi de ayn yne -batya- bak
yormu, azlanndan tek bir sz kmyor, tek bir boru sesi
duyulmuyormu. Bunlar ilk odadakilermi . tkinci odada,
Davud olu Sleyman -ikisi de huzur iinde yatsn ! - iin
yaplm oyma bir masa grmler. Masa, yekpare zm
rtten oyulmumu. Herkes bilir ki, zmrdn rengi yeil
dir ve frtnalan dindirmek, sahibinin namusunu korumak,
kanl ishali gidermek ve cinleri kovmak, dmaniara kar
stnlk salamak ve doumlar kolaylatrmak gibi gizli
hnerleri vardr; gerek, ama tarifsiz hnerlerdir bunlar.
nc odada, iki kitap bulmular. llk kitap siyahm ve
madenierin zelliklerini, tlsmiarn nasl kullanlacan,
gnlerin gezegeniere degin yasalarn, zehirlerin ve pan
zehirlerin nasl hazrlanacan aklyormu. teki kitapsa
beyazm, ama harflerinin ak seik okunabilmesine karn,
retisini hi kimse zememi. Drdnc odada yeryz
nn tekmil hkmdarlklarn ve kentlerini ve denizlerini ve
86

kalelerini ve tehlikelerini gerek adlar ve doru biimleriyle

gsteren bir dnya haritas bulmular.
Beinci odada , Davud olu Sleyman -ikisi de huzur
iinde yatsn ! - iin yaplm yuvarlak bir aynaya rastlam
lar. Deiik madenierden yaplm olan bu paha biilmez
aynaya her kim bakarsa, Adem babamzdan tutun da Kya
met Borusu'nu duyacaklara kadar tm atalarnn ve oulla
rnn yzlerini grrn. Altnc odada, tek bir damlas
bin dirhem gm bin dirhem saf altna dntrmeye
yetecek bir iksir bulmular. Yedinci oda bo grnyormu.
O kadar uzun bir odaym ki, en usta okular bile kapnn
azndan kar duvara ok yetirememiler. Duvarda uursuz
bir yazt kazlym. Hkmdar yazt okumu ve anlam.
yle diyormu: "Hangi kendini bilmez bu kalenin kapsn
aacak olursa, buradaki yontulara tpatp benzeyen canl
savalar hkmdarl ele geireceklerdir. "
Btn bunlar, Hicret'in seksen dokuzuncu ylnda olmu.
Daha on iki ay gemeden, Tark bin Ziyad kaleyi ele geir
mi, hkmdan bozguna uratm, kadnlarn ve ocuk
larn kle olarak satm, lkeyi batan baa yakp ykm.
Araplar, incir aalaryla ve sulak ayrlarla kapl, susuzluk
nedir bilinmeyen Endls hkmdarlna ite byle ege
men olmular. Hazinelere gelince, denir ki, Tark bin Ziyad
onlar efendisi halife hazrederine gndermi; halife de hazi
neleri bir piramidin iine saklam.
Binbir Gece Masallan'ndan,

271 ve 272

87

D GREN KI ADAMIN MAsALI

Arap tarihi el-lshaki, bu masal halife el-Me'mun dne

minde (lS 786-833) anlatr:
Gvenilir insanlarn dtkleri kaytlara baklrsa (ama
Her eyi Bilen, Her eyi Yapabilen, Baglayc Olan ve uyu
mayan bir tek Allah'tr) , evvel zaman iinde Kahire'de ok
zengin bir adam yaarm. Ama ylesine cmert, ylesine
eliakm ki, sonunda babaevi dnda her eyini yitirmi,
bir sre sonra da geimini alarak salamak zorunda kal
m. O kadar ok alyormu ki, bir gece bahesindeki
bir incir aacnn dibinde uyuyakalm. Dnde, ilikle
rine kadar sianm bir adam grnm. Adam, agzndan bir
altn sikke kartarak ona yle demi: " Ksmetin lran'da,
lsfahan'da; oraya git, ksmetini orada ara."
Adam, ertesi sabah erkenden kalkp uzun bir yolculuga
km. llerin, gemilerin, korsanlarn, putperestlerin,
rmaklarn, yabanl hayvanlarn ve insanlarn yoluna kar
d tekmil tehlikelere gs germi, en sonunda lsfahan'a
varm. Ama kent kapsndan girer girmez gecenin karanl
na teslim olmu, bir cami avlusunda uyuyakalm. Cami
nin hemen yaknnda bir ev varm. Yce Allah'n iine kan89

lmaz, bir hrsz etesi camiden geip bitiikteki eve gir

mi. Ama evin sahipleri, hrszlarn grltsne uyanmlar,
"Yetiin, hrsz var ! " diye barmaya balamlar. Komular
da, "Yetiin, imdat! " diye baryorlarm. Sonunda, asesba
asesleriyle birlikte yetimi, hrszlar da damdan dama atla
yarak kamlar. Asesba caminin aranmasn buyurunca,
Kahire'den gelen adam yakalayp getirmiler. Falakaya yat
rp basmlar sopay, adamcaz leyazm.
Adam iki gn sonra zindanda kendine gelmi. Asesba
adam artp sormu: "Kimsin, kimin nesisin, nereden
gelirsin?"
Adam, "anl Kahire ehrinden gelirim," diye yant ver
mi. "Adm Muhammed el-Magribi." Bu sefer asesba,
"lsfahan'da ne iin var?" diye sormu. Adam doruyu syle
meyi yelemi ve asesbana demi ki: "Dmde grdm
biri bana lsfahan'a gitmemi buyurdu, ksmetimin beni orada
beklediini syledi. Ama lsfahan'a geldiimde, benden esir
gemediiniz falaka kt ksmetime."
Bunu duyan asesba, akl dileri grnene kadar gl
m ve sonunda demi ki: "Ey kafasz adam, dmde tam
kez Kahire'de bir ev grdm: Evin avlusunda bir bahe,
bahenin ucunda bir gne saati, gne saatinin ardnda
bir incir aac, incir aacnn ardnda bir eme, emenin
altnda uvallar dolusu para vard. Gene de kulak asmadm
bu yalana. Ama sen, katula iblisin evlad, bir d uruna
yollara dp diyar diyar dolamsn. Bir daha lsfahan'da
grmeyeyim seni. Al u sikkeleri, ek git buradan."
Adam paray alp yola koyulmu, soluu evinde alm.
Bahesindeki emenin (asesbann dnde grd e
menin) altn kazm , byk bir define bulmu. Bylece
Allah ondan ltfunu esirgememi, onu dllendiTip ycelt
mi. Allah Ltufkar'dr, Grnmez'dir.

Binbir Gece Masallan'ndan,

90

351

YAYA KALAN BYC

Santiago kentinde, by sanatn renmek iin yanp tutu

an bir bapapaz yayordu. Toledolu Don lllan'n byy
herkesten daha iyi bildiini renir renmez, onu bulmak
iin Toledo yollarna dt.
Kente vard sabah, dosdoru Don lllan'n evine gitti.
Don lllan, evinin arka odalarndan birinde kitap okumak
tayd. Bapapaz itenlikle karlad ve ziyaretinin nedenini
aklamay yemekten sonraya ertelemesini istedi. Konuunu
gzel bir salona buyur eden Don lllan, bapapazn ziyaretin
den byk memnunluk duyduunu syledi. Yemek yendik
ten sonra, bapapaz, Don lllan'a geliinin nedenini anlatt
ve kendisine by sanatn retmesi iin yalvarp yakard.
Don lllan, konuunun saygn ve gelecei parlak bir bapa
paz olduunu bildiini, ama btn bildiklerini ona rete
cek olursa gn geldiinde hizmetlerini karlksz braka
bileceini, yksek mevkilerdeki insanlarn bunu alkanlk
edindiklerini syledi. Bunun zerine, bapapaz, Don lllan'n
cmertliini asla unutmayacana, her zaman buyruunda
olacana ant iti. Anlamaya vardklarnda, Don lllan by
91

sanatnn inzivaya ekilmeden grenilemeyeceini sy

ledi ve bapapaz, elinden tutarak, demesinde kocaman
bir demir halkann bulundugu bitiik odaya gtrd. Daha
nce de, hizmeti kza akam yemegi iin keklik hazrlama
sn, ama buyruk vermeden kzartmaya balamamasn tem
bihledi.
Don lllan ve konuu, halkay kaldrdlar, basamaklar
iyice anm, sarmal bir merdivenden aag inmeye koyul
dular. O kadar aalara indiler ki, bapapaz artk Taj o
rma'nn yatann altnda olduklarn sand. Merdivenin
dibinde bir hcre, hcrenin iinde kitaplar dolusu bir kitap
lk, by aletleri dolu bir dolap vard. Tam kitaplar kar
tnrlarken, iki adam beliriverdi; bapapaza amcas olan pis
kopostan bir mektup getirmilerdi. Piskopos, mektubunda,
ar hasta olduunu, kendisini lmeden grmek istiyorsa
hemen gelmesi gerektiini bildiriyordu. Haber bapapaz
altst etmiti; hem amcas hastaland iin, hem de alma
lann yarm brakmak zorunda kalaca iin derinden sarsl
mt. Sonunda kalmaya karar verdi; bir zr mektubu yazp
piskoposa gnderdi.
Aradan gn gemiti ki, yas giysilerine brnm bir
takm adamlar bapapaza yeni mektuplar getirdiler: Pisko
pos lmt; yerine yeni bir piskopos seilecekti; piskopos
lua Tanr'nn izniyle bapapazn seilmesi bekleniyordu .
Seim srasnda ortalkta grnmemesi daha iyi olacan
dan, orada kalmas salk veriliyordu.
On gn geti gemedi , soylu giysilere brnm iki
valye gelip bapapazn ayaklarna kapandlar, ellerini
pp piskoposluunu kutladlar. Olup biteni izleyen Don
lllan byk bir cokuyla yeni piskoposa dnd ve evine
bylesine mutlu bir haber yollad iin Yce Tanr'ya k
rettiini syledi. Sonra da, boalan bapapazla olunu geti
rip getiremeyeceini sordu. Piskopos, bapapazl kendi
92

kardeine ayrdm, ama Don lllan'n oluna Kilise'de mut

laka bir grev bulacan syleyerek, hep birlikte Santiago'ya
gitmeleri iin yalvard.
Santiago kentine vardklannda grkemli bir trenle kar
landlar. Alt ay geti gemedi, papadan ulaklar geldi: Pis
kopos Toulouse bapiskoposluuna getiriliyor, yerine biri
nin atanmas da kendisine braklyordu . Don lllan bunu
duyunca, bapiskoposa eski szn amnsatt ve boalan
piskoposlua olunu getirmesini istedi. Bapiskopos ise,
piskoposluu kendi amcasna ayrdn , ama Don lllan'
kayracana sz verdiinden, olunu da yanlarna alarak
hep birlikte Toulouse'a gitmeleri gerektiini syledi. Don
tllan, bapiskoposun nerisini kabullenmekten baka bir
umar bulamad.
Toulouse'a doru yola koyuldular. Kente vardkla
rnda, grkemli trenlerle karlandlar ve byk sayg gr
dler. Aradan iki yl geti; papann ulaklar bapiskopo
sun huzuruna varp, kardinallie getirildiini, yerine yeni
birinin atanmasnn da kendisine brakldn bildirdiler.
Don lllan bunu renince, kardinale eski szn amnsatt
ve boalan bapiskoposlua olunu atamasn istedi. Kar
dinalse, bapiskoposluu muhterem bir adam olan day
sna ayrdn, ama Don lllan ile olu kendisiyle birlikte
Roma'ya geliderse uygun bir frsat bulunabileceinden hi
kukusu olmadn syledi. Don lllan nce biraz direnecek
oldu, ama sonunda kabul etmek zorunda kald.
Roma'ya doru yola koyuldular ve kente vardkla
nnda trenler, ayin alaylaryla karlandlar. Aradan drt yl
geti; papa ruhunu teslim etti ve bizim kardinal teki btn
kardinaBer tarafndan papa seildi. Bunu renen Don Illan,
Papa Cenaplar'nn ayaklarn perek eski szn anm
satt ve boalan kardinallie olunu getirmesini istedi. Papa,
Don Illan'a, artk bitmek tkenmek bilmeyen isteklerinden
93

usandn, bycnn teki olduunu ve Toledo'da her

kese by sanatn rettiini bildiini, bann etini yemeyi
brakmazsa kendisini zindana tkuracan syledi.
Zavall Don lllan, Ispanya'ya geri dneceini sylemekten
baka bir are bulamad ve uzun deniz yolculuunda karnn
doyuracak bir yolluk istedi papadan. stei papa tarafndan
bir kez daha geri evrilince, Don lllan (yznde tuhaf bir
anlatm belirmiti) hi duraksamadan, "yleyse," dedi, "bu
akam iin smarladm keklikleri yerim ben de."
Anszn hizmeti kz belirdi karlarnda; Don lllan da
kekliklerin kzartlmasn buyurdu. O saat, papa kendini
Toledo'daki yeralt hcresinde buluverdi. Bir de bakt, gene
eskisi gibi Santiago bapapaz. O kadar utanm, ylesine
afallamt ki, ne diyeceini bilemiyordu . Bu kadarlk bir
snavn yetip de arttn syleyen Don lllan, bapapaza kek
likten den pay da vermedii gibi kapnn yolunu gsterdi;
onu byk bir nezaketle kapya kadar geirdi ve hayrl yol
culuklar diledi.
Libro de los enxiemplos del Conde
Lucanor et de Patronio'dan

( 1335)

juan Manuel

94

MREKKEP AYNASI

Btn tarih kitaplar, Sudan'n en zalim hkmdarnn,

lkesini Msrl doymak bilmez vergi tahsildarianna pe
ke eken ve

1842 ylnda Bermahat aynn on drdnc

gn bir saray odasnda len Marazl Yakub olduunu

yazar. Hkmdar, byc Abdrrahman el-Mesmudi'nin
( " Her eyi Balayan Allah'n Kulu" diye evrilebilir bu
ad) hanerleyerek ya da zehirleyerek ldrdn syle
yenler de vardr. Ama Marazl dendiine baklrsa, eceliyle
lm olmas daha akla yatkndr. Bycyle

1853 ylnda

konumu olan Yzba Richard F. Burton, buraya aldm

u yky anlatr:
Kardeim brahim'in, kuzguni Kordofan reisierinin sahte
ve sinsi desteine gvenip bir suikaste kalkmas, sonra da
ihanete uramas sonucu, Marazl Yakub'un kalesine tutsak
dtm dorudur. Kardeimin kellesi eriat'n kan kr
mz klcyla uuruldu, ama ben Marazl'nn pis ayaklarna
kapanp bir byc olduumu, canm balayacak olursa
kendisine sihirli lambann sunabileceinden ok daha hari95

kulade hayaller ve suretler sunabileceimi syledim. Zorba,

hemen kantlamarn istedi bunu. Bir kam kalem, bir makas,
geni bir tabaka Venedik kad, boynuzdan yaplm bir
mrekkep hokkas, iinde kz bulunan bir mangal, biraz ki
ni otu tohumu, bir l de aselbent getirttim. Kad kesip
alt eride bldkten sonra, ilk be eride muskalar ve dua
lar, altnc eride de Kuran- Kerim'den u szleri yazdm:
"Ve senin yznden rtn kaldrdk ve bugn baklannn
delici olduunu grdk. " Ardndan, Yakub'un sa avucuna
byl bir drdl izdim, avucunu ukur yapmasn syle
yip iine mrekkep doldurdum. Orada kendi yanssn ak
seik grp grmediini sordum; grdn syledi. Ban
kaldrmamasn tembihledim. Aselbest ve kini otu tohum
lann mangala attm, muska ve dua yazl eritleri ldayan
kzlerin zerinde yaktm. Sonra, neyin grntsn grmek
iin yanp tututuunu sordum. Bir an dnp, "Vahi bir
at," dedi. " l boylannda odayaniann en gzelini." Avucuna
baknca, dingin, yemyeil bir otlak grd nce, ok geme
den de leopar kadar evik, aln aktmal bir ann yaklamakta
olduunu. Bu ilk grd at kadar gzel bir at srs istedi
benden ve ufukta bir toz bulutu grd, sonra da sry . O
saat canmn balandn anladm.
O gnden sonra, gn dousu gnn ilk yla aydnla
mr aydnlanmaz, hcreme giren iki asker beni alr, Marazl'nn
yatak odasna gtrrd. Yatak odasnda tts , mangal ve
mrekkep oktan hazr olurdu. Benden gsternemi istedik
lerini, bu dnyann btn grlebilir eylerini gsterirdim
ben de. Artk lm olaniann grdklerinin tm, yaayan
Iann grdklerinin tm , bugn hala nefret ettiim bu ada
mn avucunun iindeydi: Cmle kentler, yedi iklim, yery
zn blm hkmdarlklar; topran bannda gizli defi
neler; denizlerde seyreden gemiler; tekmil sava, mzik ve
cerrahlk aletleri; gzeller gzeli hatunlar; kmltsz yldz96

lar ve gezegenler; kafirlerin o iren resimlerinde kullan

dklan renkler; ilerinde gizli tuttuklan gizleri ve zellikle
riyle madenler ve bitkiler; tek besini Allah'a vgler dzrnek
ve tapnmak olan gm srl melekler; okullarda datlan
dller; piramitlerin ortasna gml kularn ve hkmdar
Iann putlar; dnyay boynuzlannda tayan boann glgesi
ve boann altnda yatan baln glgesi; Balayc Allah'n
kum lleri. Akllara durgunluk veren eyler grd: Gaz lam
balanyla aydnlatlm sokaklar ve insan l duyunca len
balina. Bir gn, Avrupa denen kenti gsternemi istedi ben
den. Ben de kentin ortasndan geen yolu gsterdim ona ve
sanrm, Maskeli Adam' o koca insan selinin (hepsi siyah
giysili, ou gzlkl) ortasnda grd ilk kez.
Bazen Sudan giysilerine brnen, bazen niforma giyen,
ama yz hep rtl olan bu adam, artk grdmz her
eyde vard. Her zaman oradayd ve kim olduunu ren
meye cesaret edemiyordu k. Mrekkep aynasnda balan
gta bir grnp bir kaybolan ya da kmltsz duran grn
tler artk daha karmaku, komutlarma hemen boyun ei
yorlard; zorba da onlar ak seik grebiliyordu. Hi ku
kusuz, salnelerin gittike artan vaheti karsnda ikimizin
de soluu kesiliyordu. nsanlarn ldresiye dvlmesinden,
boazlanndan, el ya da ayaklarnn kesilmesinden -cella
dn ve zalimlerin hazlanndan- baka bir ey gremiyorduk.
Bylece, geldik Bermahat aynn on drdnc gnnn
afana. Zorbann avucuna mrekkep boaltlm, aselbent
ve kini tohumlan mangala atlm, muskalar yaklmt.
kimiz yalnzdk Marazl, yasal ve deimez bir ceza gster
nemi buyurdu; o gn bir idam seyretmek iin yanp tutuu
yordu. Davul alan askerleri, yere serilmi dana derisini, sey
retme frsatn yakalam insanlar, elinde Adalet'in klcyla
cellad gsterdim ona. Celliid g rnce aknla kaplan
Yakub, "Ebu Kir bu," dedi. " Kardein brahim'e adaleti uygu97

layan Ebu Kir. Bu grntleri senin yardmn olmadan grme

ilmine vakf olduum zaman, senin de hesabn grecek."
Yakub, az sonra ke1lesi uurulacak olan adamn ne k
masn istedi benden. isteini yerine getirdim; ama mahk
mun esrarengiz maskeli adam olduunu grr grmez yz
sapsar kesildi. Adalet yerini bulmadan, adamn yzndeki
rty kaldrman buyurdu. O zaman, ayaklarna kapan
dm, yalvar yakar oldum: "Ey, yce hkmdarm, bu suret
brleri gibi deil; ne adn biliyoruz, ne soyunu sopunu, ne
de hangi kentte doduunu. Bu grntyle oynamaya gel
mez; ona dokunnay gze alamam; bu gnahn hesabn
benden sorarlar sonra."
Marazl uzun uzun gldkten sonra, bir gnah sz konu
suysa o gnah kendi stne alacana yemin etti. Klc
ve Kuran- Kerim stne yemin e tti. O zaman, mahk
mun soyulup dana derisine yatrlmasn, yzndeki mas
kenin karlmasn buyurdum ben de. Ne dediysem oldu.
En sonunda, Yakub'un fal ta gibi alm gzleri adamn
yzn grebiliyordu; grd yz kendi yzyd. Korku
dan akln karacakt nerdeyse. Titreyen elini hi titreme
yen elime aldm ve kendi lm trenini kendi gzleriyle sey
retmesini buyurdum. Aynaya bylenmiesine bakyordu;
ne gzlerini aynadan karabiliyor, ne de avucunun iin
deki mrekkebi dkmeyi akl edebiliyordu. Grntde kl
mahkmun kellesine indiinde, Yakup yreimi zerre kadar
szlatmayan bir inilti koparak yere ykld. lmt.
Evvel ve ahir olan, snrsz balamann ve sonsuz ceza
landrmann anahtarlarn elinde tutan Yce Rabbime ham
dolsun.
The Lake Regions of
Central Africa'dan

(1860)

Richard F. Burton
98

MUHAMMED'N DUBLR

Mslmanlarn kafasnda, Muhammed dncesi dinle o

kadar sk skya bantldr ki, Hz. lsa onlarn Cennet'te
Muhammed'i kiiletiren biri tarafndan ynetilmesini
buyurmutur. Bu temsilci her zaman ayn kii olmaz. Bu
grevi, bir seferinde, bu dnyadaki hayatnda Cezayir
lilerce tutsak alnm ve Mslman olmu bir Sakson
yal stlenmiti. Ama, daha nce Hristiyan olduundan,
Mslmanlar'a Hz. lsa'dan sz etmeye, onun Hz. Yusufun
olu deil, Tann'nn olu olduunu sylemeye kalkm ve
grevden alnmas uygun grlmt. Muhammed'i temsil
edenin makam, yalnzca Mslmanlar'n grebildii, mea
leyi andran bir yalmla gsterilmitir.
Kuran' yazm olan gerek Muhammed, inananiarna
artk grnmyor. Bana anlatlanlara baklrsa, ilk nceleri
onlar ynetmi, ama Tanr gibi ynetmeye kalktndan
hal edilmi ve gneye gnderilmi. Mslman cemaatinden
bazlar, iblisler tarafndan, Muhammed'i Tanr saymalan
iin kkrtlmlar. Dzeni yeniden salamak iin Muham
med br dnyadan getirildi ve onlara gsterildi; o zaman
99

onu ben de grdm. Ferasetten yoksun cismani ruhlara ben

ziyordu ve yz ok karanlkt. u szleri sylediini duy
dum: "Sizin Muhammed'iniz benim" ; ve hemen derinlere
indi yeniden.
Vera Christiana Religio'dan

(1771)

Emanuel Swedenborg

1 00

CMERT DMAN

Magnus Barfot, 1102 ylnda, lrlanda krallklarnn tmn

Jethetmeye girimiti; lmnden bir gn nce, Dublin Kral
Muirchertach'tan u kutlamay ald sylenir:
Altn ve frtna senin safnda savasn, Magnus Barfod.
Yarn, krallmn krlarnda savarken, baltn
ak olsun.
Soylu ellerin, yreklere korku salsn klc savururken.
Klcna kar koymaya kalkanlar, kzl kuuya
yem olsun.
Tanrlarn seni an ve erefe bosun, kana doyursun.
Ey, rlanda'y ineyen Hkmdar, tanyeri aarrken
zafer senin olsun.
Yarn, btn gnlerinden daha grkemli sn.
nk son gnn olacak. Andm olsun, Kral Magnus.
nk gn kararmadan seni bozguna uratp
karanla boacam, Magnus Barfod.
Anhang zur Heimskringla'dan

(1893)

H. Gering
1 01

BLMDE KUSURSUZLUK ZERNE

. . . O Imparatorlukta Hantaclk sanat ylesine bir Yetkin

lie erimiti ki, Tek bir eyaletin Haritas btn bir Kentin
kaplad alanla rtyordu, Imparatorluun Haritas da
btn bir Eyaletle. Gel Zaman git Zaman, bu Engin haritalar
yetersiz bulunur oldu; o zaman, Hantaclar Okulu , Impara
torlukla bire bir lekte ve tmyle akan bir Imparator
luk Haritas gerekletirdi. Hantaclk almalanna eskisi
kadar zen gstermeyen yeni Kuaklar, bu Byklkte bir
haritann ok hantal olduu kansna varp Saygszla
varan bir tavrla, onu gnein ve Yamurun acmaszlna
terk ettiler. Bat llerinde Haritann zaman zaman bir Hay
vana ya da dilenciye Barnak olan yrtk Paralanna bugn
bile rastlanr; tm lkede, Corafya Biliminden tek geriye
kalan da budur.
Travels of Praiseworthy Men'den

( 1 658)

]. A. Suarez Miranda

1 03

I<AYNAKA

ZALM KURTARICI LAZARDS MORELL

Life on the Mississippi, Mark Twain, New York, 1883.
Mark Twain's America, Bemard De V oto, Boston, 1932.

iNANlLMAZ DZENBAZ TOM CASTRO

The Encyclopaedia Britannica (On Birinci Basm) , Cambridge, 1911.

KADlN KORSAN DUL ING

The History of Piracy, Philip Gosse, Londra, New York ve Toronto, 1932.

GNAH TAClRl KEI EASTMAN

The Gangs of New York, Herben Asbury, New York, 1 928.

VURDUMDUYMAZ KATL BlLL HARRlGAN

A Century of Gunmen, Frederick Watson, Londra, 1931.
The Saga of Billy the Kid, Walter Noble Bums, Garden City, 1 926.

GRGSZ GRG HOCASI KOTSUKE NO SUKE

Tales of Oid ]apan, A. B. Mitford, Londra, 1871.
MASKELi BOYACI MERVLl HAKIM
A History of Persia, Sir Percy Sykes, Londra, 1915.
Die Vemichtung der Rose, Arapa zgn metinden aktaran Alexander

Schulz, Leipzig, 1927.

1 05

 EVlRMENlN NOTLARI

Byk Tayc Budacln iki byk retisinden biri saylan Mahay ana.
Byk Araba diye de bilinir. reti, insanlan doru yola gtren bir
araba olarak kabul edilir. teki retiyse, Hinayana, yani Kk Ta
yc ya da Kk Araba'dr.

Edmond Teste Fransz air, denemeci ve eletirmen Paul Vale ry nin

'

(1871-1945) yaratt, yalnzca olanaklyla olanaksz tanyan ve

bedenden nerdeyse tmyle kurtulmu bir akl olan Mofsieur Teste
(Bay Kafa).
W. C. Handy ( 1 873-1958) . ABD'li Siyah besteeL Blues slbunu o zaman
lar moda olan ragtime ile kaynatrarak popler mzie yeni bir yn
vermi, "St. Louis Blues" adl yapt klasiklemitir.

Toussaint-L'Ouverture (1743- 1803). Fransz Devrimi srasnda Haiti

bamszlk hareketinin nderi. Kat zerinde Fransa'ya bal
olmakla birlikte, Siyahlar tarafndan ynetilen ksa mrl bir yne
tim kurmutur.

Atahualpa (1502-1533). Son lnka kral. Hristiyanl ve tspanya kral V.

Carlos'un egemenliini kabullerrmesi iin yaplan neriyi reddetti.
Sonradan Francisco Pizarro tarafndan yakalanarak rehin tutuldu ve
idam edildi.

Kalvencilik Hristiyanlkta, Jean Calvin'in ve izleyicilerinin gelitirdii

Protestan ilahiyat akm. Kalvencilie dayal reti ve uygulamalar,
Reform ve Presbiteryen kiliselerinin ayrt edici zellii olmutur.

Ad Majorem Dei Gloriam "Tann'nn yceliinin daha ycelmesi uruna".

Cizvitlik tarikatnn ian.

Ebu Abdullah Muhammed (. 1527). lspanyolcada Boabdil diye bilinir.

Sonra Nasrt sultan. Srekli i savalarla geen hkmdarlk dnemi
1 07

( 1 482-1492), Granada'nn Aragon ve Kastilya hkmdarlar II. Fer

nando ve I. lsabel'in eline gemesiyle son bulmutur.

Tammany ABD'de, Demokrat Parti'nin New York kenti yrtme kuru

luna verilen ad. Gemite hayr ileri ve partizanlk karm bir yn
tem uygulayarak siyasal nfuz kurmutur. Adn, Amerikan Bagmsz
lk Sava ncesinde yardmsever Delaware Yerli efi Tammanend'in
ansna kurulmu bir dernekten almtr.

Bull Run arpmalar Amerikan l Sava'nda, Virginia'nn kuzeyin

deki Manassas yaknlarnda kk bir akarsu olan Bull Run kysnda,
1861 ve 1862 yazlarnda yaplan iki arpma.

Bill Harrigan ( 1 859- 1 88 1 ) . Billy the Kid diye bilinir. ABD'de, Bat'nn
en nl haydutlarndan biri. Yirmi bir yanda erif Garrett tarafn
dan tuzaga drlerek ldrlmeden nce yirmi yedi kiiyi ldr
dg sylenir.

Brigham Young ( 1 80 1 - 1 877). joseph Smith'in lmnden sonra Mor

monlarn nderligini stlenen ABD'li din adam. Egitim ve tiyatro
alanndaki yenilikleri desteklemitir. ok kadnla evlenme kuraln
benimsediginden yirmi kars ve krk yedi ocugu olmutur.

el-Baladuri (. 892). Asl ad, Ahmed ibn Yahya. llk Arap tarihilerden
biri.

Thomas Moore ( 1 779-1852). Iriandal air, yazar ve mziki. Byron ve

Shelley'nin arkadadr. Gz alc bir Dogu atmosferinde geen Lalla
Rookh ( 18 1 7) adl ykl iiri dnemin en sevilen iirleri arasna gir

mitir.

Melancthon 0 497- 1560 ) . Alman hmanist, Reformcu , ilahiyat ve

egitimci. Lutherci Kilise'nin inan ilkelerini aklayan Augsburg
ltikatnamesi'nin yazarlarndandr. lman yoluyla aklanma kavramn,
ilahiyat anlaynn temeline yerletirmitir.

Enanuel Swedenborg ( 1 688-1772). lsveli bilim adam, filozof ve mis

tik ilahiyat. Kitab- Mukaddes'i yorumlamakla, "melekler ve ruhlar
dnyasnda duyduklaryla grdklerini" aktarmakla urat. 1 7491 7 7 1 arasnda yazd ve ogunu imzasz yaymlad otuz kadar
Latince kitap arasnda Areana Coelestia (Gksel Giz) da saylabilir.
Vera Christiana Religio (Gerek Hristiyan Dini) , seksen yanda

yazd son yaptdr.

Tank bin Ziyad (. 720). Ispanya'nn Mslmanlarca fethine nderlik

etmi Arap komutan. Musa bin Nusayr ile birlikte, birka yl iinde
Iber Yarmadas'nn te ikisinden fazlasn fethetmitir.

1 08

(1821-1890). Ingiliz bilgin, k::i.if ve Doubilimci.

Keiflerini de anlatt krk ciltlik kitaplarnn yan sra, Binbir Gece
Masallan'nn eksiksiz bir evirisini de ieren yaklak otuz cilt eviri

Richard F. Burton

yaymlamtr. Tanganika Gl'n bulan, daha nce baka dinden

kiilere yasak olan Mslman kentlerine ilk giren Avrupaldr.

(1073-1 103). Norve kral III. Magnus. Norve'in rk

ney ve Hebrid adalar ile Man Adas zerindeki egemenliini glen
dirmitir. Genellikle lsko etei giymesi nedeniyle "plak Ayakl" ya
da "plak Bacakl" lakabyla anlmtr. 1 103 ylnda Irianda'da ld
rlmtr.

Magnus Barfod

1 09

"Bu nlar, kendi bana yk yaznay gze

alamayan, dolaysyla da bakalarnn
masallar tt bozup arptarak kendi kendin i
elendiren uta nga bir delikanlnn sorumsuzca
oynanaya kalkt oyunlardr. "
Borges'in Alakl n Evrensel Tarihi'ne
1954'te

yazd

nszden.

ILETIIM

514

MODERN
KLASIKLER