OTOPS

Cengiz zaknc

Namus
Manifestosu

Kalemin

Namusu
lk kez 1 Ocak 1993 gnl Kitap Gazetesinde Nomossuz Aydnlar balyla yaymlanan bu yazmn zerinden 18 yl akn bir
sre gemi bulunuyor. O gn doan ocuklar, imdi yksek retim anda. Geen
srede Nomossuz Aydnlarn says katlanarak oald. Dnsel tutarszlk hzla
yaylyor. Byle bir ortamda, 18 yl nce
yaymlanan Manifestomu gncelleyerek
yeniden yaynlamaya karar verdim. Umarm
yararl olur.
"Namus" Szcnn Kkeni ve
Anlam:

Dilimize Namus olarak evrilen Nomos

szcnn kkenlerini aratrrken; sadan
yaklak 600 yl nce yazya geirilen Musevi
62

BD KASIM 2011

din kitabndaki kimi szcklerin, nini aratrrken; ..500lerde Eski

Trkeden braniceye gemi olabi- Msr ve Anadolu Uygarlklarnn
leceini grdm. Araplarn Tevrat rencisi olan Eski Yunanllarn kk
dedikleri kitaba Museviler branice Yunanca olmayan Nom szcn
Torah (Okunuu: Tora) derler. Bu os ekiyle Nomos olarak dillerine
szcn, Trke Tre szcyle kattklarn ve Nomosu tre;
ses benzerlii yansra anlamda olma- ayn treye bal olarak yaayan tops dndrcdr. slam ncesi Trk- luluk, ayn trenin uyguland yler yce dalar Tanr sayarlarm. re anlamlarnda kullandklarn saptaMusann Tanr ile dz ovada deil dm. Nomosun kk Nomdur.
de daa karak konumas, eski a- Nomun kk ise, byk olaslkla,
larda kalm Trk ii bir davrantr. 5. yzylda Tibet Trk Budizmiyle
Musevi din adamlar, daha nce yz- birlikte ortaya kan Om Mani Padme
yllarca szl olarak belleklerinde tut- Hum mantrasnn ilk szn olututuklar Toray (Tevrat) ilk kez .. ran Omdur. Omun Sanskritede
6. yzylda Babilde yazya geirmilerdir. Bu
kitapta geen ki edatTrke "Om" kknden
nn, Trke ki edatyla
treyen Omurga;
sesde ve anlamda oluu
da, ayrca dndrcparalarn kendisine
dr. skit Trkleri .
baland birlik,
1200lerde ve daha sonra
. 600lerde iki kez Asbtnlk, uyum
ya ilerinden kalkp Dosalaycdr.
u Anadolu, Suriye, Filistin ve Msra doru
yaylm; Musevilerin
yaamakta olduklar Filistini de kap- ne anlama geldii tam olarak saptanasayan topraklarda egemenlik kurmu- mamtr. lk sz Om olan mantralardr. O dnemlerde skit Trklerinin nn, bir kesim Trklerin Budizmi beegemenlii altnda yaayan ve bir b- nimsemesiyle zamanda olarak ortaya
lm daha sonra Babile g eden ktn saptayan aratrmaclar, neMuseviler; Trke ki edatn ve dense, Omun slam ncesi dnem
Treyi, ite o dnemde dillerine Trk dilinde tanrsal bir varlk ad
olarak geen Omayn kk Om
katm olabilirler.
ile balantl olabilecei zerinde
branilerin Toras, Eski Yunan- durmamlardr. Dahas, Trke Om
caya Nomos olarak evrilmitir. kknden treyen Omurga; paralarn
Eski Yunanca Nomostan dilimize kendisine baland birlik, btnlk,
getii ne srlen Namusun kke- uyum salaycdr.
63

BD KASIM 2011

gann kk olan Omdan tredii

sylenebilir.

Sanskrit abecesiyle Om
Om benzeri dier bir Eski Trke szck de Yomdur. Dede Korkut
kitabnda, Yom vereyim Hnm;
yerli Karadalarn yklmasn; glgelice kaba aacn kesilmesin! tmcesinde geer.
Gnmzde unutulmaya yz tutan
Yom szc; Kars ili Kazman
ilesinde halk aznda ym olarak
kullanlmakta; ymsz adam, ymsz itolit gibi deyilerde yaamaktadr. Eski Trke Yomdan treyen
Yomu (Yumu); toplumun omurgasn oluturan treye uygun davran anlamna gelir. Eski Trkede
kimi Trk boylar sz bandaki Y
sesini Nye dntrrler; rnein
Yumurta kimi boylarn aznda
Nmrtka olur. Ouz Trkesinde
Yom ve Yomu sesleriyle dilegetirilen bu kavramlarn; sz bandaki
Yleri Nye dntren (rnein
Yumurtaya Nmrtka diyen) kimi
Trk boylarnn aznda Nom ve
Nomu olaca aktr. Buna gre,
Nom (Yom) > Nomos (Yomu) > Namus szcklerinin, Eski Trke Omur64

slam ncesi Bizans tccarlaryla

ve Yunan diliyle youn ilikide bulunan, eitli dilleri konuan bir ok
tccarn dei-toku oda olan
Mekkede, Arap dilinde Nom(os);
Neam (Enam) olmutur. Bu szck,
Kuranda, Fatiha Suresinde; [hdi
na (...) srat elleziyne enam te aleyhim], Trkesi [Bizleri Enam
[yani: Nom(os); eski Trkesi
Yom > Nom; (uyum yasalar;
tre; dirlik, dzenlik; uyum, geimlilik, uygarlk) verdiklerinin yoluna
klavuzla] anlamnda gemektedir.
(eviri benim-C.).
Omdan treyen Nom (Ouz
Trkesiyle: Yom); gerek Trklerin
batya gleriyle, gerekse Byk skender rneinde olduu gibi, Eski
Yunanca konuan kitlelerin Asya derinliklerine uzanp oralarda Bactria
gibi yerleimler oluturmalaryla;
pek Yolu, Baharat Yolu, Yeim
Ta yollaryla; Arap ve brani tccarlarn Asya topraklarnda dolamlaryla; Asyadan kp Ortadou, Anadolu, Kafkasya ve Balkanlarda konuulan btn dillere yaylmtr. Eski
Trke Omurgann kk Omdan
treyen Nomos > Namus; ite
byle, Hindu, Arap, brani, Yunan,
Pers dillerine gemi; dinsel retilere
girmi; pek ok dilde eitli biimler
alarak dnyaya yaylm; "uluslararas" olmutur.
Namus [Om > Omurga > Yom >
Nom > Nomos]: Babozukluun, bana buyrukluun, ilkesizliin, uygun-

BD KASIM 2011

suzluun, tutarszln, yasaszln

kart anlamlsdr. Namussuz [Omsuz > Omurgasz > Yomsuz >
Nomsuz > Nomossuz"]: lkesiz,
tresiz, tzesiz, kuralsz, uygunsuz,
tutarsz, geersiz, vs. demektir. Namussuz: Omsuzdur, Omurgaszdr.
Her Alannn Kendi Namusu
(Omurgas) Vardr:

beklenen topluluk iin kullanyorum.

zellikle de dnceyi salt dnce olarak dile getiren, salt dnce olarak topluma sunan kiileri aydn szc ile
adlandryorum. Dnce reticileri, bir
toplumsal bek olarak, yaptklar iin,
yani dnce retiminin namusunu
(omurgasn) saptamlar mdr? Yaptklar ite uymalar gereken kurallar yok
mudur? i dnce retmek olan kiiler,
rettikleri dncenin doru mu yoksa
yanl m, geerli mi yoksa geersiz mi
olduunu umursamayabilirler mi? retilmi bir dncenin doru mu yoksa
yanl m olduunu ayrt etmeye yaraya-

Eskiden Anadolu'da Ahilik (Kardelik) rgt Lonca'lar (ikolu rgtleri)

varm, ayakkabclk, dokumaclk,
kuyumculuk, aa iilii, deri iilii
gibi i kollarnda alanlar, yaptklar
iin namusunu
(omurgasn) koBugn de, topluma kar sorumluluk
rurlarm. Yaptkgerektiren tm ura beklerinin
lar iin namusuna aykr davrakendilerine zg birer "namus"lar
nlar denetleyip
(omurgalar) vardr.
nler; zrl rn
verenleri knayaCanalc soru udur:
rak ikolu rgAydnlarn bir namusu
tnden atar; onlara
(ikolu yasalar) var mdr?
kar ikolundan
uzaklatrmaya dek
varan bir takm
yaptrmlar uygularlarm. Bugn de, cak bir ltleri yok mu? Byle bir
topluma kar sorumluluk gerektiren ltleri var ise, niin bu lt Aydn
tm ura beklerinin kendilerine z- Namusu (ikolu yasas) olarak toplug birer "namus"lar (omurgalar) var- ma duyurmazlar? Niin bu namusa
dr. Basn dalnda Basn Erdem Yasa- bal bir ikolu rgt kurmazlar? Niin
s, salk ve saaltclk alannda Hi- bu namusu (ikolunu ayakta tutan
pokrat And, bunlara rnektir.
omurgay) ineyenlere ikolu rgt
olarak yaptrm uygulamazlar? Btn
Canalc soru udur: Aydnlarn bir bunlarn olabilmesi iin, ncelikle
namusu (ikolu yasalar) var m- Aydnlar Namusunun ne olduunun
dr? Aydnlarn ii nedir?
saptanmas gerekiyor. Benim Aydnlar
"Aydn" szcn, toplumsal i Namusu olarak benimsenmesini
blmnde "dnce reticisi" olarak nerdiim omurga udur:
65

BD KASIM 2011

Aydnlar Namusu

"Doru dnmenin evrensel kurallar" vardr. leri dnce retmek olup,

topluma doru dnceler sunmak ile
ykml olan aydnlar, isteseler de
istemeseler de bu kurallar ile tartlmak
durumundadrlar. Bundan kanma
zgrlkleri yoktur. Bir aydn, bir dnce reticisi olarak Mantk (Logic)
yasalarna yakr retim yapp, topluma doru dnce diye sunabilir mi?
Byle yaparsa ona aydn denebilir
mi? Denemez. Peki, nedir Mantk?
Arapa kkenli Mantk szc,

M.C. Escher, izen Eller (Litograf,

1948)
66

Eski Yunanca Logicin

birebir Arapa evirisidir. [Belki, Eski Yunan
yazmalarn kendi dillerine evirmeye baladklar 700l yllardan nce
Arapada byle bir szck yoktu.] Eski Yunanca Logicin kk Logos, sz, sylem
anlamndadr. Bunun
Arapa evirisi olan
Mantk (Logic) da,
Arapa Nutuk (Logos) tan gelir ve
Nutuk da Arap dilinde sz, sylev
anlamna gelir. zetle, Eski Yunanca
logic = Arapa mantk = Trke
syleme, konuma, dile getirme
yasalardr. Dnce, salt dnce
olarak, ncelikle szle dile getirildii iin, "doru sz" = "doru dnce" saylmtr. Sz; dnceyi tad, bakalarna aktard iin; ve dnce, sze dne-rek davurulduu iin; sz = dnce; dnce = sz saylmtr. Arapa
mantkn, nutuk, nutukun, natk;
natk kknn de tk-tk yansma
szcyle ilgisi ak olduu gibi;
mantk anlamna gelen eski Yunanca logicin, logos, logo-sun
log ve logun de lak-lak yansma
szcyle ilgisi aktr.
Trkede "ok konuma!" anlamnda
"lak-lak etme" denir; ve "lakrd" buradan gelir. Trke Lakrd szcnn kk olan Lak ile; Eski
Yunanca Logosun kk Logun
ses ve anlam benzerlii de dndrcdr. Tpk, Eski Yunanca barbar
szcnn kkeni olan vara vara

BD KASIM 2011

> vr vr yansma szcnn de;

Yunanlnn anlamad szlerle dr
dr eden (= anadili Yunanca olmayan
yabanc) anlamna geldii gibi.
Szn z: Arapadan dilimize
geen Mantk; Yunancas Log(ic);
Trke Lak(rd) ile anlamda bir
szck olup; kavramsal dzeyde Tutarl Sylem anlamna gelmektedir.
Mantkszlk ise; sylemde tutarszlk,
demektir.

"Aydnlar Namusu"nun ikinci kural;

Olgusal Gereklik Yasasdr.
te bu iki deimez ilke, "Aydnlar
Namusu"nu oluturmaldr.
Bir aydn, bamsz zgr dnce
reticisi olmaktan kp bir takm kar
odaklarnn szcs, rtkan durumuna dmeyi gze almadka, yapt iin, yani dnce reticiliinin
bu iki yasasn ineyemez. yleyse,
aydn, ancak bu iki yasay, doru dnce retmenin evrensel yasalarn
inemesi durumunda eletirilebilir,
knanabilir, dahas knanmaldr.

Sz'n dnce ile dorudan ba

nedeniyle, kendisi topluma doru
dnceler sunmak ile ykml olan
aydnlar, abuksabuk szler (doSzn z: Arapadan dilimize
lays ile abuk-sabuk dnceler)
geen Mantk; Yunancas
retemezler. Eer
Log(ic); Trke Lak(rd) ile
retirlerse, aydn
anlamda bir szck olup;
olmaktan da karlar.
kavramsal dzeyde "Tutarl
"Aydnlar NaSylem" anlamna
musunun birinci
gelmektedir.
kural; Mantksal
Doruluk Yasas
edeyile Sylemde Tutarllk lkesidir.
Namussuz (Omurgasz) Aydn,
kincisi ise, doru bilgi vermektir. Namuslu Aydndan Ayrdetmenin
Bilgi, olgusaldr.
yolu; Eletiridir. Eletiri, ilkeleri
Biliyorum, demek, be duyumla saptanm; yolu-yordam, yntemleri
algladm, demektir. Bilmek szc- belli bir uratr. Balca iki tr eletiri
, yaantlamak, deneyimlemek ile vardr.
ilikilidir. Olgusaldr. Olguya ili1- D Tutarllk Eletirisi [Akn
kindir. Uygulaymsaldr. Aydnlar (Transcendent) Eletiri]: Ortaya konutopluma tutarsz szler (dolaysyla lan dnce rnn, varolan (dipe sapa gelmez dnceler) sunama- somut) gereklere uygun dp dyacaklar gibi; be duyuyla alglanan medii asndan sorgular. Dnce
gerek olgulara aykr bilgiler de su- rnnn somut geree aykr yannamazlar.
lar varsa, bunlar ortaya koyar.
67

BD KASIM 2011

2- Tutarllk Eletirisi [kin

(mmanent) Eletiri]: Ortaya konulan dnce rnn, onu reten Aydnn savunduu deerlere uygun dp dmedii asndan sorgular.
Dnce rnnn iinde, onu reten
Aydnn kendi deerlerine aykr yanlar varsa, bunlar ortaya koyar. Aydnn rnn, onun kendi deer yarglaryla yarglar. "Diyalektik bir eletiri olma niteliini tayan biricik eletiri, bu 'immanent' (ikin) eletiri yntemidir" (Bkz: Theodor W. Adorno
"Estetik Ve Politika" s. 284) Max
Horkheimer'n "Akl Tutulmas" adl
kitabnn nsznde, Orhan Koak'n
kin (mmanent) Eletiri yntemi
konusundaki aklamas yledir:
Frankfurt Okulu, sosyal bilimlere en

ciddi katklarndan birini, eletiri alannda ikin eletiri kavramyla yapmtr. 'Eletirel Teori', 'dnceler'
ile 'gerek' arasndaki akl lme
abasdr. Kulland yntem de ikin
(=mmanent) eletiridir. kin eletiri
demek; "Varolan (ortaya konulmu
bulunan yapt)n karsna, o yaptn
yazarnn kendi kavramsal ilkelerinin
iddialaryla kmak, bylece ikisi arasndaki ilikiyi (ya da elikiyi) eletirmek ve amak" demektir. (s. 47, 48) "Bir olguyu, kendi ilkesiyle eletirmek"tir bu... (ya da birini kendi kulland silahla vurmak). K. Marks'n
"Ekonomi Politiin Eletirisi" kitabnda
kulland yntem de bu ikin eletiriden
bakas deildir." (s. 48)
Tutarllk Eletirisi; ister laik

zeletiri, kendine, yaptna dardan

bakabilmektir. M.C. Escher, litograf,
1935
68

olsun, ister dinsiz ya da Tanrtanmaz

olsun, ister herhangi bir dinin bals
olsun, hangi inan beinden olursa
olsun, tm aydnlara ve yaptlarna
uygulanabilir, nk evrensel olarak
benimsenmi bir yntemdir.
' Tutarllk Eletirisi Kur'an'a
uygundur: Siz bakalarna verdiiniz
d kendiniz yapmyor musunuz?O sz Tanrdan gelmeseydi iinde
elikiler bulunurdu
" Tutarllk Eletirisi" yntemi
ncile uygundur: "Siz bakalarn
hangi lekle lerseniz, bakalar da
sizi o lekle tartacaklar!" (Luka 6/38)
"Siz bakalarn hangi deerle yarglarsanz, bakalar da sizi o deerle
yarglayacak! (Matta 7/1) "Bakalarnn size nasl davranmalarn istiyorsanz, siz de bakalarna yle davrann!. (Matta 7/12)

BD KASIM 2011

1970li yllarda Eletiri konulu yaynlarmz vard. 12 Eyll 1980 darbesinden

sonra, o dzeyde bir Eletiri yazn kalmad
Tutarllk Eletirisi Konfiysu inanca uygundur: Kendine
yaplmasn istemediin bir eyi bakalarna yapma
Tutarllk Eletirisi Geleneklere,
greneklere uygundur: "Ne ekersen
onu biersin!
Demek ki Aydnn dnce rn-

lerini onun kendi mantyla, kendi

slubuyla, kendi sylemiyle, kendi
deer yarglaryla tartmak; Aydnda
i tutarllk, dnce rnnde i tutarlk aramak demek olan 'kin Eletiri'
yntemi gelenek, grenek alannda,
baka bir deyile rf'te de geerlidir.
Eletirmenler, Aydnn ortaya koyduu dnce rnn gerek D Tutarllk asndan, gerek Tutarllk
asndan tartabilirler; bu iki yntemden
birini seerek uygulayabilecekleri gibi,
ikisini birden de kullanabilirler.

Aydn Namusu ve yazarlk alannda Kalemin Namusu; ancak

dnce rnlerinin yntembilimsel
eletiri szgecinden geirilmesi ve eletiri sonularnn tm topluma yaylmasyla korunabilir.
Aydnlar Namusu yaama geirilebilirse "dnce reticisi" Aydnlarmz retirken daha sorumlu, "dnce tketicileri"miz bir dnceyi alp
benimserken daha "ince eleyip sk
dokuyucu" olabilirler umudundaym.
Ama, dnsel retim, dnsel
tketim ilikilerinde ortaya gerek bir
tartm deeri koyarak, alcnn da
reticinin de bu ortak deeri kullanmasn salamaktr.
Aydn omurgasz (nomossuz)
olan toplumlarn; karanlktan aydnla kmasna, dik durmasna olanak
yoktur.
cengizozakinci@butundunya.com.tr
69