Professional Documents
Culture Documents
SISTEMI I ZGJEDHJEVE
Copyright © Valon R.Hasani – Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am
E drejta kushtetuese -II- 2
Teoria politike duke u nisur nga teoria e sovranitetit popullor ka ngritur edhe parimin e
mandatin e përfaqsuesve si mandate imperative, përfaqsues dhe të lidhur me revokimin.
Rëndësi të vecantë për sistemin e zgjedhjeve ka edhe cështja e sigurimit të bazës reale
apo adekuate zgjedhore në sistemin e përfaqsimit. Lidhur me këtë janë sajuar dy parime:
- Parimi i përfaqsimit mazhoritar ( i shumicës)
- Parimi i proporcional
Burimi kryesor juridiko-teknik i sistemit kushtetues lidhur me zgjedhjet janë ligjet mbi
zgjedhjet dhe aktet juridike të pushtetit ekzekutiv.
Kjo mund të emërtohet si “e drejtë e votës së barabart” por edhe si “barazia e shtetasve në
zgjedhje”. Me këtë të drejtë kuptojmë fuqinë e votës së shtetasit. E drejta e zgjedhjes jot ë
barabart dallon shtetasit për nga vlera e votës së tyre. Kjo e drejtë është bërë në dy
mënyra: të haptë dhe tërthortë.
Mënyra e haptë e pabarazisë së votës është bërë përmes “votumit plural”-shumzimit të
votive.
Copyright © Valon R.Hasani – Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am
E drejta kushtetuese -II- 3
VOTIMI I FSHEHT DHE I HAPTË (public)
Votimi i hapët bëhet përmes aklamacionit (brohoritjes) apo me ngritjen e dorës. Kjo formë
e votimit është jodemokratike, ngase mundëson kontrollin dhe presionin mbi zgjedhësit,
dhe nuk i lejon ata të shprehin vullnetin e vet në zgjedhje.
Votimi i fshehtë bëhet me hudhjen e kokrrave të gomës, figurave, shenjave etj, në kutin e
votimit për të zgjedhur një kandidat.
Sot në botë ky votim bëhet përmes fletvotimeve në të cilat shënohet emir dhe mbiemri i
kandidatit apo partisë politike.
Sistemi mazhoritar – sipas këtij sistemi mandatin e fiton kandidati, përkatsisht lista e
kandidatëve e cila fiton shumicën e votive në një njësi zgjedhore.
Sistemi i shumicës bazohet në shumicën absolute dhe atë relative, mund të zbatohet në
njësi të mëdha ashtu edhe të vogla.
Shumica absolute zbatohet atëherë kur në listë janë një ose dy kandidat.
Shumica relative zbatohet nëse në lista janë më shumë se dy kandidat.
Sistemi i përfaqsimit proporcional – në këtë system secila parti ose grup politik që merr
pjesë në zgjedhje, fiton numrin e mandateve në përpjestim me numrin e votive që ka fituar
në zgjedhje. Qëllimi i zbatimit të tij ka qenë, që edhe pakicës ti mundësohet numër i
caktuar i mandateve, por në baza proporcionale.
Ndër sistemet që kanëpretenduar të sigurojnë mandate për pakicën kanë qenë: sistemi i
grumbullumit të votive, sistemi i minimumit zgjedhor dhe sistemi i votimit të kufizuar.
Sistemet e zbatuara në ndarjen e mandateve janë:
- Sistemi i herësit
- Sistemi i D’Ont-it (matematicient belg)
Sipas sistemit të herësit numri i tërësishëm i votive së pari pjestohet me numrin e
përfaqsuesve që zgjedhen në njësinë zgjedhore. Numri i fituar paraqet herësin zgjedhor.
Secilës list të kandidatëve i ndahen aq mandate sa herë të pjestohet numri i votive që ka
fituar lista me herësin zgjedhor. Zbatimi i këtij qëllimi ka për qëllim ekzistimin e partive të
vogla.
Sistemi D’Onit ndarja e mandateve bëhet përmes operacionit matematikor i cili nënkupton
shfrytzimin e “ndarësit të përbashkët”.
Kriter kryesor për dallimin e sistemeve zgjedhore është vet përmbajtja e tyre. Duke u nisur
nga kjo, në teorinë politike dhe shkencën kushtetuese-juridike janë bërë disa klasifikime të
sistemeve zgjedhore në bazë të kritereve përmbajtsore.
- Ato që marrin për bazë parimet që përshkojnë sistemin e zgjedhjeve, këto sisteme i
ndajnë në demokratike dhe jodemokratike ose përparimtare dhe reaksionare.
- Ato që marrin për bazë nivelin e përputhshmërisë si pjesë positive të një vendi,
sistemet dhe zgjedhjeve i ndajnë në reale, formale dhe fictive.
Copyright © Valon R.Hasani – Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am
E drejta kushtetuese -II- 4
Sistemet e zgjedhjeve demokratike janë: zgjedhjet pluraliste, e drejta e zgjedhjeve të
përgjithshme, barabarta, drejtpërdrejta, votimi i fshehtë etj.
Ato sisteme që janë kundër këtyre parimeve dhe bëjnë vjedhjen e votive janë
jodemokratike.
Sistemet e zgjedhjeve reale janë ato sisteme kur praktika e zbatimit përputhet me normat
si ato kushtetuese, ligjore etj përmes të cilave rregullohen zgjedhjet.
Sistemin e zgjedhjeve formale e kemi atëherë kur sistemi i zgjedhjeve përmban parime që
nuk përkojnë me mardhëniet politike reale dhe me raportin e forcave politike në atë vend.
Sisteme të zgjedhjeve fictive kemi atëherë kur realiteti në zbatimin praktik të zgjedhjeve
është në kundërshtim të plotë me normat kushtetuese.
Teoria mbi mandatin imperative – Kjo teori është përpunuar nga Sieyes në Francë nga
fund ii shek.XVIII. Sipas kësaj teorie mandate i dhënë përfaqsuesve të zgjedhur nuk
trajtohet si kuptim juridik, por politik.
Teoria politike socialiste – e ka cmuar mandatin imperative më tepër për nga sanksioni i
tij përfundimtarë-revokimi. Sot ky mandate është braktisur në tërësi, madje në Francë
është edhe i ndaluar.
Koncepti i mandatit përfaqsues – ky concept niset nga qëndrimi se përfaqsuesit e
zgjedhur përfaqsojnë popullin në trësi, e jo zgjedhësit që i kanë zgjedhur. Gjatë kohës sa i
zgjat mandate përfaqsuesi i zgjedhur nuk është në raport juridik me zgjedhësit, nuk
përgjigjet për punën e vet dhe ato nuk kanë të drejtë ta revokojnë parase ti skadoj
mandate.
Teoria mbi mandatin e lidhur – kjo teori është më tepër politike e më pak formalo-
juridike. Sipas saj përfaqsuesit nuk mvaren nga zgjedhësit. Ato janë të mvarur nga kuptimi
politik për programin dhe pikpamjet politike që i kanë prezentuar gjatë fushatës
parazgjedhore dhe në bazë të cilit kanë arritur besimin e popullit.
REVOKIMI
Me revokim kuptojmë marrjen e mandatit para skadimit të tij nga ana e zgjedhësve.
Revokimi është e drejtë politike dhe instrument juridik në duart e zgjedhsve. Këtë
institucion e hasim që nga shek.XVII që është zbatuar në disa njësi federale në SHBA për
deputetët e parlamentit shtetëror.
Partitë politike janë paraqitur shumë herët, me paraqitjen e vet shtetit dhe luftës për
pushtet. Në teorinë politike paraqitja dhe funksionimi i partive politike lidhet me
demokracinë dhe të cilat janë shumë ngusht të lidhura mes veti. Demokracia moderne si
element të saj ka paraqitur idenë e sovranitetit popullor. Zbatimi i zgjedhjeve paraqet
detyrë të rëndë, e këtë detyrë e zbutin sado pak vet partitë politike dhe ato i bëjnë një
shërbim të madh demokracisë. Prandaj, si demokracia përfaqsuese ashtu edhe sistemi i
zgjedhjeve nuk mund të paramendohen pa ekzistimin dhe funksionimin e partive politike.
Copyright © Valon R.Hasani – Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am
E drejta kushtetuese -II- 5
Me termin “Sistem politik” kuptojmë ushtrimin e pushtetit politik. Sistemin politik e kanë
sanksionuar vetëm institucionet shtetërore qendrore. Shumica e vendeve socialiste
sistemin politik e kanë emruar si “Sistem shoqëror-politik”.
SHTETI
Shteti është forma themelore e organizimit të shoqërisë. Termi shtet buron nga fjala
“status”.
Ekzistojnë edhe teori se shtetitn e ka krijuar vet zoti.
Teoritë idealiste-objektive përmes shtetit shohin rëndësinë e idesë absolute të shpirtit
popullor dhe të vlerës më të lartë morale.
Teoritë biologjike organistike shtetin e kuptojnë si organizëm të një rendi më të lartë,
organet e të cilit funksionojnë si ato të njeriut.
Teoritë e dhunës, lindje dhe natyrën e shtetin e mbështesin në aktet e dhunës së
organizuar që ngadhnjen kundër më të dobtit.
Teoritë funksionaliste shtetin e trajtojnë si organizatë për ushtrimin e funksioneve të
caktuara Brenda sistemit social.
Sipas teorisë marksiste shteti zhvillohet si product i kundërthënieve klasore antagoniste të
cilat nuk mund të kapërcehen pa shtet.
Në kuptimin e ngushtë shteti nënkupton aparatin shtetrorë, dhe su subject i mardhënieve
ndërkombëtare.
Në kuptimin e gjerë me shtet kuptojmë gjithë shoqërinë të përfshirë me një organizëm
shtetror.
Tippet e shtetit dallohen mes veti si për nga organizimi institucional, ashtu edhe për nga
natyra dhe vëllimi i funksioneve që ushtrojnë. Sipas mardhënieve në prodhim dhe
përmbajtja klasore kemi këto shtete: shtetin skllavopronar, shtetin feudal, shtetin capitalist,
shtetin proletar-socialist.
PUSHTETI SHTETROR
Elementet e nocionit të shtetit janë: populli, territory dhe pushteti Sovran. Populli dhe
territory konsiderohen si elemente personale e materiale të shtetit, ndërsa pushteti shtetror
konsiderohet element ideal apo juridik i shtetit. Te shteti, element specific është pushteti i
tij, si raport urdhërues ku njëri urdhëron e të tjerët i nënshtrohen atyre urdhrave. Në kufijtë
e shtetit, pushteti shtetror është më i lartë dhe sovran.
Copyright © Valon R.Hasani – Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am
E drejta kushtetuese -II- 6
Pandashmëria e pushtetit shtetror nënkupton se ai është një pushtet, pavarësisht nga
fakti se mund të ushtrohet përmes më shumë organeve.
Është nocion politik e sociologjik. Me këtë nënkuptojmë njohjen nga ana e pjestarëve të
një bashkësie politike – shtetit, institucioneve ekzistuese të pushtetit pasi që ato janë në
pajtim me disa parime më të larta.
Legjitim është ai shtet që në veprimtarinë e tij është zbatuar sovraniteti popullor në formë
sa më të drejtpërdrejtë. Kjo dallon nga ligjshmëria juridike gjegjësisht nga legaliteti.
Legjim është ai pushtet që është vendosur me vendim të shumicës së popullit.
Kriter më i përshtatshëm për dallimin e funksionit të shtetit janë teoritë dualiste dhe
trijaliste.
Teoritë dualiste nisen nga esenca e pushtetit shtetror, respektivisht nga funksioni i tij i
urdhërdhënies dhe zbatimit.
Sipas disa mendimtarëve pushteti i cili përcakton rregullat e përgjithshme të sjelljes është
ai legjislativ, ndërsa pushteti i cili zbaton ato rregulla është ekzekutiv i cili përfshin atë
administrative dhe atë gjyqsor.
Përfaqsues të kësaj teorie ishin: Loku, Russo, Hans, Kelzen etj.
Ndarja materiale e pushtetit bëhet në bazë të veprimtarive të shtetit ku përmes të cilave ai
realizon qëllimet e veta. Sipas këtij parimi pushteti ndahet në legjislativ, ekzekutiv dhe
gjyqsor.
Funksionin legjislativ e ushtron shteti përmes sajimit të normave me të cilat krijohet rendi
juridik i shtetit, dhe përmes ligjeve.
Ligji përbëhet nga rregulla juridike të reja, të përgjithsme dhe abstrakte
Norma apo rregulla ligjore është abstrakte sepse zbatohet në raste të shumta, ajo është
posa e krijuar, sepse me të zbatohet një funksion konstitutiv në rendin juridik të shtetit.
Brenda funksionit legjislativ dallojmë:
- Funksionin kushtetutvënës
- Funksionin e rregullt legjislativ
- Funksionin normative
Funksioni ekzekutiv duhet të ndërlidhet me atë legjislativ. Pushteti ligjvënës krijon ligjet
ndërsa ai ekzekutiv i zbaton ato.
Funksioni gjyqsor paraqet veprimtarinë e shtetit përmes të cilës ruhet dhe realizohet rendi
juridik.
Elementet kryesore të këtij funksioni janë:
- Normat juridike
- Sjelljet njerzore
- Kontesti
Normat juridike janë konkrete dhe shërben si kriter për ushtrimin e funksionit gjyqsor.
Sjellja e njerzve është jo që vlerësohet nga aspekti i normës juridike. Funksioni gjyqsor
është i lidhur me ligjin.
Kontesti është element qensor i funksionit gjyqsor. Përmes tij dallohet gjyqsia nga
administrate.
Copyright © Valon R.Hasani – Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am
E drejta kushtetuese -II- 7
SOVRANITETI
FORMAT E DREJTPËRDREJTA
TË REALIZIMIT TË SOVRANITETIT
Copyright © Valon R.Hasani – Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am
E drejta kushtetuese -II- 8
Referendumi – është institucion më i përhapur dhe më i rëndësishëm i demokracisë si
rezultat i sovranitetit të popullit. Fjala referendum vjen nga latinishtja që dmth atë për të
cilin duhet informuar.
Në referendum zgjedhsit përcaktohet për njërën nga alternativat PËR ose KUNDËR.
Klasifikimi i formave të referendumit bëhet në bazë të faktorve të ndryshëm siq janë:
- Baza juridike për mbajtjen e referendumit
- Obligueshmëria e vendimit nga referendumi
- Efekti i vendimit nga referendumi
- Cështja per të cilën vendoset me referendum
- Koha e zbatimit të referendumit
Përmes referendumit konstitutiv vërtetohet efekti i një akti të miratuar nga organi
shtetror përkatës.
Përmes referendumit abrogativ abrogohet akti në fuqi duke mos e zëvendësuar me
tjetër.
Për nga koha e mbajtjes dallojmë:
- Referendumin paraprak “ante legume” mbahet para miratimit përfundimtar të aktit,
apo para marrjes së vendimit nga parlamenti.
- Referendumi pauses paraqet atë plotësues, ngase zgjedhësit vendosin për aktin
pas miratimit të tij nga ana e parlamentit.
Copyright © Valon R.Hasani – Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am
E drejta kushtetuese -II- 9
PLEBISHITI – është një ndër format e realizimit të drejtpërdrejt të sovranitetit të popullit.
Termi “plebishit” buron nga fjala latine “plebiscitum” që dmth vendim i popullit i miratuar me
votim. Disa mendimtarë thonë se plebishiti nuk dallon nga referendumi dhe se ai paraqet
formë të referendumit ligjvënës.
SISTEMI PRESIDENCIAL
Copyright © Valon R.Hasani – Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am
E drejta kushtetuese -II- 10
SISTEMI PARLAMENTAR
Ky system është karakteristikë për nga raporti mes parlamentit dhe qeverisë.
Parlamentarizmi për herë të parë u paraqit në Angli, në luftë për të ngushtuar pushtetin e
monarkut.
Karakteristikat që e lartësojnë sistemin parlamentar janë:
- Epërsia parimore e pushtetit legjislativ mbi dy pushtetet tjera, i cili kontrollon punën
e qeverisë dhe ka mundësi ta përmbys ate
- Ekzistimi i shefit të shtetit pa ndonjë përgjegjësi politike që konsiderohet si element
stabil i pushtetit ekzekutiv
- Zbatimi i institucionit të qeverisë, përkatësisht i këshillit të ministrave si organ i
posacshëm administrative. “Mbreti sundon por nuk qeveris”.
Shefi i shtetit mund të refuzojë propozimin e ministrit, gjithashtu edhe ministry mund të
kundërfirmoj aktin e tij.
Ministrant i përgjigjen parlamentit i cili mund ti shkarkoj duke ua votuar mosbesimin.
Ministrant përbëjnë qeverinë parlamentare, kurse qeveria i përgjigjet parlamentit si organ
kolegjial, dhe nëpërmjet votëbesimit parlamenti ushtron ndikim vendimtar mbi qeverinë.
Edhe qeveria mund të ndikoj mbi parlamentin, dhe këto ajo i kërkon shefit të shtetit ta
shpërbëj parlamentin dhe përmes saj arrihet baraspesha mes qeverisë dhe parlamentit.
SISTEMI I PËRZIER
Uniteti i pushtetit është formë e rregullimit të raporteve midis pushtetit legjislativ, ekzekutiv-
administrativ dhe gjyqsor sipas të cilit:
- Që të tre pushtetet i ushtron një organ i vetëm
- Secilin nga tre pushtetet e ushtrojnë organet e vecanta, por organi përfaqsues e ka
epërsinë mbi dy të tjerët
Forma e parë e pushtetit i takon të kaluarës ndërsa forma e dytë na paraqitet në formë të
konventit dhe sistemit të kuvendit.
Copyright © Valon R.Hasani – Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am
E drejta kushtetuese -II- 11
SISTEMI I KONVENTIT
SISTEMI I KUVENDIT
Idetë e këtij sistemi kanë ardhur në shprehje në Komunën e Parisit (1871) dhe në
shumicën e ish shteteve socialiste. Teoria politike socialiste e RSFJ këtë system e
konsideron si besnik të sistemit të konventit, system që mbështetet në idenë e unitetit të
pushtetit. Këtu pushteti gjyqësor arrinë një pavarësi formale dhe faktike.
SISTEMI AUTOKRATIK
Filozofi grek Aristoteli termin “autokraci” e ka përdorur për të shënuar një formë të sistemit
politik, ku pushteti gjendet në duart e një individi të cilin e ushtron sipas dëshirës së vet
dhe për vete. Formë më e shprehur e autokracisë është diktatura personale. Format e
qeverisjes autokratike janë:
-Aristokracia, Oligarkia, Plutokracia, Tirania, Despotia dhe Diktatura.
Organet shtetërore nxjerrin norma juridike, sigurojnë zbatimin e tyre dhe ushtrojnë punë
dhe detyra tjera. Secili shtet ka organizatën e vet shtetërore. Organet shtetrore ndahen në:
të armatosura dhe civile, urdhërdhënëse dhe ekzekutive, të zgjedhura dhe jo të zgjedhura,
individuale dhe kolegjiale etj.
PARLAMENTI
Është organ më i lartë pëfaqsues në shtetin bashkëkohor, i cili ushtron pushtetin legjislativ
dhe në disa raste edhe atë ekzekutiv.
Në vende të ndryshme ky organ përfaqsues emrohet ndryshe si: kuvend, konvent, sovjet,
kongres, sejm, megjlis, sabor.
Parlamenti paraqitet me paraqitjen e kushtetutave për arsye se kushtetuta shënon kalimin
gradual të pushtetit nga aristokratët dhe aristokracia në borxhezi nacionale. Fjala
parlament vjen nga fjala latine “parlare” që dmth me fol.
Ky organ është product i demokracisë borxheze, megjithse qysh në shtetet skllavopronare
është paraqitur në formë të kuvendit.
Parlamenti së pari u paraqit në Angli, gjë që vrehet edhe sot në ekzistimin e Dhomës së
Epërme (të Lordëve) si mbeturinë e aristokracisë. Gjatë kohës borxheze ka ardhur në
shprehje Dhoma e Poshtme (komunave).
Parlamenti zgjedhet në katër vite, përmes votave të fshehta dhe është organ gjithpopullor.
Copyright © Valon R.Hasani – Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am
E drejta kushtetuese -II- 12
Paritit politike luajn rol kyc në punën e parlamentit të cilat caktojnë kandidatët e tyre dhe
pas zgjedhjes ato udhëheqin punën e parlamentit qoftë si “pozitë” apo si “opozitë”.
Kompetencat e parlamentit janë:
- Parlamenti është bartës formal i sovranitetit (miraton dhe ndryshon kushtetutën,
ligjet)
- Parlamenti ndikon në pushtetin administrative (në sistemet e unitetit të pushtetit, në
vecanti)
- Parlamenti ndikon në mardhëniet ndërkombtare.
SHEFI I SHTETIT
Me termin shef të shtetit në të drejtën kushtetuese, nënkuptojmë individin ose organin i cili
ushtron organin e përfaqsimit të shtetit dhe sovranitetit të tij në mardhëniet e brendshme
dhe ato ndërkombëtare.
Në sistemin presidencial shefi i shtetit është bartës i tërë pushtetit ekzekutiv dhe atij
administrative.
Në monarkinë absolute shefi i shtetit është bartës absolut i tërë pushtetit. Të gjithë
kushtetutat sanksionojnë kompetencat e shefit të shtetit.
Kemi disa forma të shefit të shtetit:
- Shefi individual i shtetit dhe
- Shefi kolegjial ose kolektiv i shtetit
Shefi individual i shtetit është paraqitur në formë të monarkut, kryetarit të republikës dhe
kryetarit të shtetit.
Monarku është forma më e vjetër e shefit individual të shtetit. Ai e ka trashëguar fornin dhe
ka pasur pushtet të pakufizuar.
Sistemi feudal karakterizon tipin e monarkisë dinastike gjë që në shek.XX e kanë përdorur
ushtarakët për marrjen e pushtetit përmes grushtshtetit. Forma më e fortë e shefit
individual të shtetit ka qenë monarkia absolute.
Pastaj kemi edhe tri forma të tjera si:
1. Monarkun në monarkinë kushtetuese, i cili përfaqson shtetin, ushtron funksionin e
mbrojtjes së unitetit dhe sovranitetit të shtetit
2. Shefi i shtetit me disa prerogativa më të gjera se ai i pari
3. Shefi i shtetit në monarkitë kushtetuese si shef formal ose faktik i cili emron një
pjesë të parlamentit dhe përmes “dekreteve të caktuara” ndryshon kushtetutën.
Këto shtete bazohen në qeverisjen republikane, dhe për këtë arsye shefi i shtetit emrohet
si Kryetar i Republikës rasti i Zvicrrës dhe Kryetar i Shtetit rasti i SHBA-ve.
Kryetari i republikës është shef i shtetit si kategori kushtetuese. Kryetari i shtetit është shef
faktik i pushtetit ekzekutiv si dhe shef i shtetit.
Shefi individual i shtetit është zbatuar në një sërë shtetesh socialiste si Poloni,
Cekosllovaki, RFPJ, Kinë etj.
Shefi i shtetit sipas Kushtetutës së Austrisë, Brazilit, SHBA-ve duhet të ketë mbushur 35
vjet për tu kandiduar, kurse Gjermania dhe Turqia nga 40 vjet.
Copyright © Valon R.Hasani – Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am
E drejta kushtetuese -II- 13
Shefi i shtetit në këto vende zgjedhet në këto mënyra:
- Në zgjedhje të drejtpërdrejta nga ana e popullit (Qipro, Kosovë, Francë, Island etj)
- Në zgjedhje të vecanta të tërthorta
- Nga ana e organit më të lartë përfaqsues
Mandati i shefit të shtetit zgjat 4,5,6,7 vjet dhe është i përjetshëm në Ganë.
Format e para të shtetit kolektiv i hasim në Grecinë Antike, ku është tentuar që pushteti
ekzekutiv ti besohet organeve kolektive. Më vonë këtë e hasim në Francë, pas revolucionit
demokratik.
Formën e parë të shefit kolektiv të pushtetit ekzekutiv e ka zbatuar Zvicrra (1848).
Një formë të ngjashme e kemi edhe te Kushtetuta e Uruguajit e vitit 1952, ku funksionin
ekzekutivo-politik e ushtron Këshilli Kombëtarë i Qeverisë që zgjedhet nga populli me
mandat 4 vjecar. Përmes kësaj forme është tentuar ti shmanget si parlamentarizmit klasik
ashtu edhe sistemit presidencial klasik amerikan.
Me kushtetutën e RSFSR të vitit 1918, formohet Komiteti Qendror Ekzekutiv i Sovjetëve si
formë kushtetuese e organit kolektiv ekzekutiv, të cilin e ka zgjedhur Kongresi Gjithërues i
Sovjetëve.
Gjithashtu në kushtetutën e BRSS të Brezhnjevit të vitit 1977 dhe atë të Stalinit (1936)
zbatohet forma e shefit të shtetit si Presideum i Sovjetit Suprem.
Për kushtetutshmërinë dhe demokracinë kjo ka një rëndësi të madhe. Për sa i përket
monarkut, ai jnuk i përgjigjej askujt, ngjashëm është edhe në shtetet me diktaturë
personale. Në shtetet me system presidencial ekziston përgjegjsia e kryetarit, kështu psh
sipas Kushtetutës së SHBA-ve kryetari i shtetit dënohet në rast të tradhëtisë, mito dhe
krimeve të tjera të rënda.
E drejta e fillimit të procedurës i takon Kongresit, në bazë të institucionit të impicimentit. Në
sistemet parlamentare shefi i shtetit, kryetari paraqitet para popullit, zotit dhe historisë.
Në shtetet socialiste për rast tradhëtie të tij, ai është likuiduar fizikisht.
Copyright © Valon R.Hasani – Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am
E drejta kushtetuese -II- 14
Qeveria në tërësi e ushtron pushtetin ekzekutiv dhe administrative, njëherit ajo është
kolegj ministrash të cilët mbajnë përgjegjsi individuale si ministra në krye të dikastereve
përkatëse.
Qeveria duhet ta gëzojë besimin e parlamentit.
Në Angli, qeverinë e formon ajo parti që ka ngadhnjyer në zgjidhjet parlamentare dhe
është homogjene sepse formohet nga një parti politike. Në krye të qeverisë gjendet
kryeministri, i cili është lider i partisë në pushtet.
Qeveria ka të drejtë të kërkoj zgjedhje të parakohshme. Qeveria angleze formohet në
formë të kabinetit, politikën faktike e udhëheq kryeministri dhe Kanbineti. Ajo përbëhet prej
30 anëtarë.
Kabinetin e përbëjnë emrat më të shquar të partisë në pushtet të cilët udhëheqin me
ministrinë e jashtme, brendshme, mbrojtjen, financat e buxhetit, me ekonominë, drejtësinë
etj.
Në Francë parlamenti paraqet pushtetin themelor. Pushteti ekzekutiv sipas kushtetutës së
Francës të vitit 1875 i takon Kryetarit të Republikës, të cilin funksion e ushtron drejtpërdrejt
dhe që formohet sipas vullnetit të parlamentit.
Më vonë pushteti faktik është ushtruar nga Këshilli i Ministrave ku qeverinë e formon
mandatari që e cakton presidenti dhe e miraton parlamenti, dhe ka mundësi ta rëzojë
qeverinë.
Funksionet legjislative dhe ekzekutive janë të ndara. Pushteti ekzekutiv gjendet në duart e
kryetarit të republikës, që mund të përgjigjet vetëm para popullit.
Kryetari është shef i shtetit, kryekomandant supreme i forcave të armatosura, krytar i
pushtetit administrative dhe qeverisë.
Ai emron udhëheqsit e departamenteve të administratës udhëheq punët e jashtme që
ndryshe njihet si sekretar shtetror.
Edhe pse këtu përdoren termet qeveri dhe kabinet në të vërtët nuk kemi as qeveri e as
kabinet. Vendimet i merr kryetari.
Forma e parë e këtij sistemi u paraqit në sistemet politike autokrate dhe absolute. Sistemi
monopolist nuk paraqet qeverisje personale ose diktaturë personale. Kjo është qeverisje
plutokratike, oligarkike, militariste.
Në sistemet bashkëkohore monopoliste, funksiononin vendimtarë të pushtetit e ushtron
qeveria e cila i nënshtrohet një personi. Në këtë system ekzisotn edhe organi përfaqsues.
Sipas Kushtetutës së Zvicrrës ky nocion paraqet një nga format e shprehjes së sovranitetit
popullor. Përfaqsues i sovranitetit të popullit është Kuvendi, i cili në cdo 4 vjet zgjedh
Këshillin Federativ prej 7 anëtarësh dhe ushtron pushtetin më të lartë ekzekutiv dhe
administrative.
Këshilli Federativ nuk ka cilësinë e kolegjit të ministrave, kabinetit dhe as të qeverisë.
Në kushtetutën e Uruguajit pushteti ekzekutiv i besohet Këshillit Kombëtarë, i cili përbëhet
prej 9 anëtarëve, që zgjedhen drejtpërdrejt në cdo 4 vjet. Ky këshill është edhe shef i
shtetit, ai zbaton ligjet, kujdeset për ruajtjen e rendit juridik, udhëheq politikën e jashtme,
emron funksionarët ushtarak dhe gjyqtarët etj.
Copyright © Valon R.Hasani – Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am
E drejta kushtetuese -II- 15
SISTEMI I ORGANEVE TË DREJTËSISË
Gjykatat mbrojnë vlerat dhe interesat themelore të shoqërisë. Ato janë pjesë historike të
njerzimit. Deri sa në fillim paraqiten si këshilla të shtetasve të formuar “AD HOC” sot ato
paraqesin institucione përkatse të pushtetit politik, dhe organe të pazëvendësueshme të
shtetit.Në fillim gjykatat kanë qenë të mvarura nga pushteti ekzekutiv, dhe kanë qenë të
varura drejtpërdrejt nga ai.
Në periudhën e ndarjes së pushteteve, gjykatat u shpallën si organe të posacshme, të cilat
ushtrojnë pushtetetin gjyqsor në mënyrë të pavarur.
Gjykatat kanë ndikuar shumë në mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të njeirut, e sidomos
gjatë Revolucionit Borxhez. Gjykatat varen nga niveli i demokracisë në një shtet.
SHBA-të gjykatat i konsiderojnë si institucion më të rëndësishëm të ruajtjes së lirive dhe të
drejtave, të kushtetutshmërisë dhe demokracisë.
Gjykatat paraqesin institucione dualiste, dhe këtu vlen të përmendet mendimi se gjykata
është institucion shoqëror-politik, organ i përkrahjes së pushtetit politik, organ i përbashkët
i shtetasve dhe i dhunës së jashtme, është organ që mbron të drejtat dhe liritë e njeriut
dhe së fundi është organ i tjetërsimit të tij.
FUNKSIONI GJYQËSOR
Një mori juristësh dhe mendimtarësh, duke filluar nga Ciceroni, Loku, Monteskje kanë
pohuar se funksioni gjyqsor është plotësisht i pavarur dhe shërben si mjet mbrojtës për
keqpërdorjen e funksioneve tjera.
Sociologët dhe politikologët “realist” pohojnë se gjyqsia është institucion thjesht politik.
Funksioni gjyqsor paraqet elementin qenësor të sistemit politik në një vend. Ai përbën
bazën e drejtësisë.
Funksioni gjyqsor është e garantuar me kushtetutë për mbrojtjen e paanshme të lirive dhe
të drejtave të njeriut, të pronës dhe interesave shtetërore e shoqërore dhe formë e
shqiptimit të sanksioneve penale në bazë të përgjegjësisë.
Ajo është formë themelore e ruajtjes së rendit juridik, dhe formë e mbrojtjes së
kushtetutshmërisë.
KOMPTETENCAT E GJYKATAVE
Gjykatave iu është besuar gjykimi i veprave penale, pastaj zgjidhja e konflikteve dhe e
kontesteve mes personave fizik dhe juridik, me karakter pasuror, juridik, familjar etj.
Në disa vende ato ushtrojnë kontrollin e ligjshmërisë së akteve të organeve të
administratës, kur vendoset mbi të drejtat e shtetasve.
Konfliktin administrative mund ta fillojë prokurori, kur konstaton se me ligj është cenuar
individi apo personi juridik.
Lidhur me konfliktin e administratës ekzisotjnë dy sisteme:
- Sistemi i klauzulës së përgjithshme
- Sistemi i numrimit
Copyright © Valon R.Hasani – Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am
E drejta kushtetuese -II- 16
PROCEDURA GJYQSORE
gjykatat marrin vendime sipas ligjit, mirëpo në disa vende ato duhet të zbatojnë aktet e
organeve ekzekutive-politike dhe ato të administratës. Gjykatat anglo-saksone, vendimet i
mbështetin, në vendimet e plotfuqishme të gjykatave të marrura më herët “PRECEDENTI”.
Sistemi i gjykatave në vendet unitare është i thjesht, ndërsa në ato federative më i
ndërlikuar.
Gjykatat ndahen në:
- Gjykata të shkallës së parë (themelore)
- Gjykata të shkallës së dytë (apelit)
PROKURORIA
***
Created by V.R.H***
***
23th May 2005***
Copyright © Valon R.Hasani – Per Skripta dhe Libra vizitoni faqen www.valonhasani.do.am