Gobeklitepe 2222

1
NDEKLER
I. GRSEL, TNSEL ve BLMSEL BELGELER IIINDA BYK TUFAN.
* panolu Jtaka steli
* Uzak Dou ve Pasifikin tektonik Yaps.
* Datong volkanlar..
* Pasifik Blgesi Civarnda Magnetik Oluumlar
* Tinsel anlamda Nuh tufan.
* yma Jtakadan izim. 301 Numaral Maaradan Duvar Resmi (Erg-Nun-ller deniziKatranlnehir-Akheron rma).
* Sonu/I...
II. GBEKL TEPE..
* Gbekli Tepe eserleri ve Yakn Civaryla Karlatrma
Gbekli Tepe Yaplar:
A Yaps (Ylanl Dikilita Yaps)..
Dikilita A/1.
Dikilita A/2.
B Yaps (Tilkili Dikilita Yaps)
Dikilita B/9, 10...
Dikilita B/14...
Dikilita B/15...
Dikilita B/6.
C Yaps (Erkek Yaban Domuzu Dairesine Giden Bir Giri/Dromos?................................
Dikilita C/26, 28.
Dikilita C/23...
Dikilita C/11, 25.
Dikilita C/12...
D Yaps (Ta a Hayvanat Bahesinde).
Merkezi Dikilita D/18.
Batdaki Merkezi Dikilita D/31..
Dikilita D/19...
Dikilita D/20...
Dikilita D/21...
Dikilita D/22...
Dikilita D/30...
Dikilita D/38...
Dikilita D/32...
Dikilita D/41...
Dikilita D/43...
Dikilita D/33...
* Gbekli Tepede A-B Yaplarnn Batsnda Henz numaralandrlmam
* Dikilitalar. Son Dnem nas ve Aslanl Dikilita Yaps...
* nemli Saptamalar.
* Tablosal sonu
* Gbekli Tepelilerin geldikleri Blgelerin Tektonik Yaps...
* Sonu/II..
KZ YILANLAR, KARN, BYK TUFAN LE LGL ANTK - MODERN

BETMLERN KARILATIRMA VE AIKLAMALARI
III. YAZILIKAYADA ETLERN (Aithler= Ethler= Yanklar) KEM (KHEM)
SEMBOLLER...
3
*Kk Galerideki Betimler
* Sarrumann nndeki Sembol.
* Sarrumann Srtnda Tad Sembol
* Kl Tanr Deil, Nuh (Noah)..
* Etilerin Kkenleri
* Uzak Douda, nsann Kkeninden Gnmze Uzanan Tarihsel Tablo.
* Etrsk Dilinde Aith ve Eth Adlarnn Varl ve Sonu III
KISALTMALAR
abl.
ad.
adl.
a.g.e.
a.
.AJA
alt.
amp.
an. knt.
ant. al.
Ar.
Ayn.
BC
bil.
Bkz.
bny.
bonc.
bl.
btk.
buc.
by.
C.
TN
ev.
iz.
. yz.
dat.
def.
dev.
d.
dl.
dn.
dnz.
ev.
eyl.
fest.
Fig.
gen.
g.
heyk.
Hrt.
hvz.
rm.
il.
imp.
kab.
kal.
kay.
kls.
krf.
km.
krl.
kr.
Ablative.
Adas.
Adalar.
Ad geen eser.
Aa.
American Journal of Archaeology.
Atlar.
Amphora(s).
Antik kent.
Antlar alan.
Ariv.
Ayn.
Before Christ.
Bilim(leri).
Baknz.
Bin yl nce.
Boncuk(lar).
Blge(si).
Bataklk(lar).
Bucak.
Boya.
Cilt.
anak mlei Terk etmi
Neolitik.
eviren.
izim.
ivi yazs.
Dative.
Deformasyon.
Devlet.
Da.
Dalar.
Dip not.
Deniz(i).
Evre.
Eyalet.
Festival(i).
Figr.
Genetive.
Gleri.
Heykel(leri).
Harita.
Havza(s).
Irmak.
le.
mparatorluk(u).
sadan nce.
Kabartma(s).
Kale.
Kayk.
Kilise(si).
Krfez(i).
Kilometre.
Kral(l).
Karlatrnz.
kt.
kl.
Ky.
Lev.
loc.
ma.
med. mz.
met.
mez.
ML.
M.S.A..
mus.
Mz.
my.
NAP
nhr.
nom.
oky.
ol.
omr.
Pey.
Ph. D.
pir.
Pln.
plt.
Prh.
Res.
s.
sem.
semp.
sis.
sp.
sv.
ek.
el.
tab.
tep.
tnr.
topr.
tp.
tpn.
Tv.
USGS.
lk.
niv.
vd.
vol. d.
ybn. e.
vad.
vb.
Vol.
vol.
yr. ad.
Ktle.
Kltr().
Kaynak.
Levha.
Locative.
Maara.
Medeniyetleri Mzesi.
Metod(u).
Mezar(lar).
Meydan Larousse.
Matbaaclk, Sanayi, Anonim
irketi.
Museum.
Mzik.
Milyon yl nce.
Neolithic of Abondened Pottery.
Nehir.
Nominative.
Okyanus.
Oluum(lar).
Omurgas.
Peygamber.
Doctor of Philosophy (Doktara
nvan)
Piramit(i).
Plan.
Plato(su).
Prehistorik.
Resim.
Sayfa.
Sembol.
Sempozyum(u).
Sistem(i).
Spelling.
Sava().
ekil.
elale.
Tablet(i)
Tepe.
Tanr(s).
Toprak.
Tapna.
Tapnak(lar).
Televizyon.
United States Geological Survey.
lke(si).
niversite(si).
Ve devam.
Volkanik da.
Yaban eei.
Vadi.
Ve benzerleri.
Volm (Cilt).
Volkan(lar-).
Yarmada.
RESM HARTA VE ZM DZNYLE KAYNAKALARI

I. a. (www.galeriedeglantine.com/Resources/Asphodelu...).
b. (www.imep-cnrs.com/tassili/Asphodelus%20ramosu...)
II. Historical perspective [This Dynamic Earth, USGS]:
(www.pubs.usgs.gov/gip/dynamic/historical.html-12k).
001: www.utexas.edu/.../classical/Zeus_Pos.gif); Res.
002: time and space in chinese narrative paintings of han and the six:
(ccbs.ntu.edu.tw/FULLTEXT/JRENG/chen.htm.99k); iz.
003a, b: (www.weather-forecast.com/maps/China). (Hrt. Atalay, Y.) Uyarlama.
004a, b: Amenti-Vikipedi: (tr.wikipedia.org.wiki/Amenti-25k); Res.
005: a. (www.flickr.com/photos/jamestdd/); Res.
b. Articles-Petrogliphs of Semirechye: (www.tourkz.com/eng/articles/petrogle1.html-16k);
Res.
c. (upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/...); Res.
006: El hombre ms grande del mundo es chino-julio 2005: (www. Chino
china.com/articulos/200507.13-gigante.html-19k); Res.
007: Atalay, Y.; Ar. Hrt.
008: Atalay, Y.: Ar. Hrt.
010: a. China Culture.org: (www. Chinaculture.org/gb/ en_travel/2004 03/17/content_46367.htm);
Res.
b. Coe, M. D. 2002; Res.
011: a. (www.hgpho.to/wfest/house/house-e.html); Res.
b, c. (www2.ald.net/%7Eroden/korea/album/ondol.htm); Res.
012: a-c. Articles-petrogliphs of semirechye: (Tourkz.com/eng/articles/petrog 1e_1.html-16k); iz.
A. A. Goryachev, A. N. Mariyashev, Petrogliphs of Semirechye, goryachev@tourkz.com
013: (www.historyforkids.org/.../pictures/shabaka.jpg); Res.
014: a.Thyia:Tree of Wisdom: (www.viewzone.com/thyia.html-20k); Res.
b.(www.homestead.com/wysinger/ancientafrica.html.98k); Res.
015: a. (10yearitch.com/?p=1690).
b. (www.ezoo.cz/zvire.php?zvire_id=45).
016: (www.iucnredlist.org/apps/redlist/details/7949).
017: (www.strita.info/location/maps.html).
018: Fan sports: From Safari Rally to concours dElegance, Horse Racing:
(www.skyscrapercity.com/showthread.php?p=52391593-19).
019: mount kilimancaro:
www.sseserver.net/Regional/Africa/Tanzania/Localities/mount_Klimanjaro.aspx-21k
(http://www.quillou.com/tirageas.htm); Res.
020: (www.starfish.ch/Zeichnung/Karten/Stroemungen.GIF). Uyarlama; Hrt.
022: a. Chinese pyramids-Wikipedia; the free encyclopedia: (en.wikipedia.org/wiki/chinese_pyramids17k); Res.
b. Ancient Africas Black Kingdoms: (www.homestead.com/wysinger/ancientafrica.html-94k);
Res.
025: USGS Earthquake Hazards Program: Earthquake Report: Taiwan Region:
(Neic.usgs.gov/neis/eq_depot/2002/eq_020331/13k); Hrt.
026: a. Underwater Pyramids: Japan:
(www.cyberspaceorbit.com/phikent/japan/japan.html-4k); Res.
b. USGS Earthquake Hazards Program: Earthquake Report Southeast of...:
(Neic.usgs.gov/neis/eq_depot/1998/eq_980503/13k); Hrt.
6
027: Time and space in chinese narrative paintings of han and the six:
(ccbs.ntu.edu.tw/FULLTEXT/JRENG/chen.htm.99k); iz.
028: a. Runion - Wikipedia, the free encyclopedia:
(en.wikipedia.org/wiki/Runion - 137k); Res.
b. Atalay, Y.; Ar. iz.
028.c: Kr. Res.
029: c. USGS Earthquake Hazards Program: Preliminary Earthquake Report:
(Neic.usgs.gov/neis/bulletin/neic_waax.html-14k); Hrt.
030: Bargellini, 1960; iz.
031: a. (www.spiritefeve.com/userimages/procart2.htm); Res.
b. (En.wikipedia.org/wiki/Buddhist_prayer_beads); Res.
032a-d: (www.luckymojo.com/mojocatamulets.html); Res.
033: a. (www.arikiart.com/.../taniko_-_10_commandment_pattern_-_blue_and_cream_2086976.htm);
Res.
b. (img2.blogcu.com/.../o/t/motifmatik/snv80193.jpg); Res.
035: Nwa-Wikipedia, the free encyclopedia: (www.en.wikipedia. org/wiki/Nwa-36k); Res.
036: (theneosr.egloos.com/534114). Uyarlama; Hrt.
037: (www.geo.de/.../geschichte/55864.html?t=img&p=1); Res.
038: Schmidt, K., 2007; Pln.
039a-f: Atalay, Y.; Ar. iz.
040: a. (upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/...).
b.Yak-Britannica Concise: (concise.britannica.com/ebc/article-9383062/yak-18k).
041: (www.athenapub.com/13intro-he.htm). (Hrt. Atalay, Y.). Uyarlama.
042: (www.aitutakifishing.com/); Res.
043: a. (Us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/travel/tg/lp/1e); Res.
b. (Schmidt, K., 2007); iz.
044a, b: Vietnam Travel Guide-Festivals in the North: (www.vietnam.sawadee.com/festnorth.htm47k); Res.
045: (www.crystalinks.com/easterisland.html-25k); Res.
046: Schmidt, K., 2007; Res.
047: a.(www.earthdocumentary.com/easter_island_travel...).
b. (www.thunderbolts.info/.../080418moeraki.htm).
048: a. (www.wayfaring.info/index.php?s=sahara+desert); Res.
b. (www.travellersworldwide.com/17-zimbabwe/17-zi...); Res.
049: (www.themodernantiquarian.com/site/9999/torral...); Res.
051: Atalay, Y.: Ar. Hrt.
052. (www.celticnz.co.nz/Bes%20&%20Thor/Bes&Taranis.htm); Res.
053: (www.giftsnz.com/weapons.htm); Res.
054: Atalay, Y.; Ar. Hrt..
055: a. (lovebigfoot.com/?cat=39); Res.
b. (www.theglobaleducationproject.org/egypt/artic...); iz.
056: (lovebigfoot.com/?cat=39), uyarlama; iz.
057: Ar. iz.
058: (www.panoramio.com/photo/2722980); Res.
059: Ar. iz.
060: a. (detail.en.china.cn/provide/detail,1001483120.html); Res.
b. (www.friendsofjade.org/.../?currentPage=5); Res.
061: (www.flickr.com/photos/tavia14999/100019485/); Res.
062: (www.heason.net/Galleries/Andy_Curtis/); Res.
063: a. (www.black-bear-haversack.com/.../1396); Res.
b. (mainelineleather.com/catalog/index.php?cPath=1); Res.
064: a. Schmidt, K., 2007; Res.
b. (www.megalithic.co.uk/search.php?country=11...); Res.
7
065: (blog.baliwww.com/images/taro/taro02.jpg); Res.
066: Ar. iz.
067: a. Schmidt, K., 2007; Res.
b. Mellaart, J., 1988; Res.
068: a. (www.celticnz.co.nz/hot_mail6.htm); Res.
b. (www.megalithic.co.uk/search.php?country=11...); Res.
069: (www.megalithic.co.uk/search.php?country=11...); Res.
070a-c: (www.celticnz.co.nz/hot_mail6.htm); Res.
071: Hattusa-Wikipedia, the free encyclopedia: (en.wikipedia.org/wiki/Hattusa-51k); Res.
072: a. (history.cultural-china.com/en/51H1354H1957.html); Res.
b. (jennifermeansdesign.com/IMPORTS1.htm); Res.
073: a.(www.edgarlowen.com/a43ane.html); Res.
b. (www.world-mysteries.com/sar_8.html): Res.
074: a.(www.faculty.ucr.edu/.../archeol/fuentema.htm); Res.
b. (www.atlantisbolivia.org/fuentemagna.htm); Res.
075: a, b: Ay. Kay.; Res.
075c: a, b: Ay. Kay.; Res.; iz.
076: a-c: Ay. Kay.; Res.
077: (Atalay, Y.; Ar. Hrt.).
078: Ar. iz.
079: a. Ar. iz.
b. (www.myspace.com/tkhrox); Res.
080: Scientific American: The Komado Dragon Scientific American.com...:
(www.scientificamerican.com/print_version.cfm?articleID=000EFE16-865c1CD6B4A8809EC588EEDF-37k); Res.
082: Schmidt, K., 2007; Res.
083: a. (EBay Store-CHNA NOTION:Hongshan Culture: Ancient Chinese: stores.ebay.com/HHINANOTION-Hongshan-Culture-WOQQcolZ4QqdirZ1Qqfsub23755686QqftidZ2QQtZkm-60k);
Res.
b. Ay. Kay.; Res.
c. Ay. Kay.; Res.
084: Ar.; iz.
085: Ar.; iz.
086: a. Ar.; iz.
b. Ar.; iz.
087: Ar.; iz.
088: a. Schmidt, K. 2007.
b. Ar.; iz.
c. Ar.; iz.
089 : Ar.; iz.
090: (en.wikipedia.org/wiki/Human_sacrifice_in_Aztec-culture-138k); Res.
091: (www.eso-garden.coDancing Mask - Nootka, 1915); Res.
092: a. Esin, E. 2006; iz.
b. Medusa&Gorgons-Greek monsters, mythology, pictures-Medousa...:
(www.theoi.com/Pontios/Gorgones.html-75k); Res.
c. Huaca de La Luna: (www.arqueologia.com.ar/peru/laluna.htm-23k); Res.
093: Ar.; iz.
094: Ar.; iz.
095: a. Ar.; iz.
b. Ar.; iz.
096: a. (www.amnh.org/exhibitions/horse/?section=evolu...); Res.
b. (www.andrewcollins.com/page/articles/Gobekli_T...); Res.
097: Ar.; iz.
098: Ar.; iz.
8
099: Karst Landscape and Tourism Exploitation araund Fengyu Cave, China:
(www.karst.edu.cn/cave/fengyu.htm-10 k); Res.
100: Ar.; iz.
101a-c: Ar.; iz.
102: Ar.; iz.
103: Ildz, E.; Res.
104a, b: Ar.; iz.
105: a. Ar.; iz.
b. (commons.wikimedia.org/wiki/File:Museum_of_Ana...); Res.
106: (www.megalithic.co.uk/search.php?country=11...); Res.
107: Ar.; iz.
108a, b: Ar.; iz.
109: a. (picasaweb.google.com/.../3801dXzKZuZHYajCPQYuTA); Res.
b.(www1.korea-np.co.jp/pk/124th_issue/99121202.htm); Res.
110: a. (charliecullen.blogspot.com/); Res.
b. (www.san-shin.org/Jejudo-01.html); Res.
111: (www.san-shin.org/Jejudo-01.html); Res.
112: URU-The Lost Civilisation of Australia- Pyramid In the Forest:
(www.rexgilroy.com/uru_chapter14.html); Res.
113: (www.teara.govt.nz/.../Standard/2/mi); Res.
114: Atalay, Y.; Ar. iz.
115: Mellaart, J., 1988; iz.
116: a. Atlas of World Art - Google Books Result: (books.google.com/books?isbn=1856693775...);
Res.
b. Fine Jade Dragon From Hongshan Culture(JDE066) China , Selling ...:
(www.madeinchina.com/995053/S1324887/Fine-Jade-Dragon-From-Hongshan-CultureJDE066.shtml - 31k).
117: a. (http://en.wikipedia.org/wiki/Yangshao_culture); Res.
b. Hemudu Culture - China culture: (history.cultural-china.com/en/51History234.html - 30k);
Res.
120: Longshan culture - Wikipedia, the free encyclopedia: (en.wikipedia.org/wiki/Longsha_culture
31k); Res.
121: Schmidt, K.; Res.
122: (www.boston.com/news/world/europe/articles/200...); Res.
123: (lotuspharia.freeyellow.com/.../id2.html); Res.
124a, b: (www.irishmegaliths.org.uk/crosspillars2.htm); Res.
125a, b: Ay. Kay.; Res.
130a, b: (www.celticnz.co.nz/Koru%20PA.htm); Res.
131a, b: (www.aotearoadreaming.blogspot.com//stonehenge-aotearoa.html-); Res.
132: (www.aotearoadreaming.blogspot.com//stonehenge-aotearoa.html-); Res.
133: a. (www.crystalinks.com/caduceus.html).
b. (www.notashrimp.com/terms.htm).
134: a. (airlock.tenrehte.com/aps/med/PICOmed.cgi).
b. (www.dallasartsrevue.com/.../My-DMA-Dream.shtml).
c. (flickr.com/photos/38782010@N00/2085885762).
135: a. (www.dallasartsrevue.com/.../My-DMA-Dream.shtml).
b. (flickr.com/photos/38782010@N00/2085885762). iz. Uyarlama.
136: (www.atamanhotel.com/whc/hattusa-yazilikaya.html-14k); Pln.
137: (www.pbhase.com/dosseman/yazilikaya); Res.
9
138: (www.uned.es/.../HITITAS/yazilikaya-swordgod.gif); Res.
139: Ay. Kay.; Res.
140: a. (www.pbhase.com/dosseman/yazilikaya); Res.
b. (www.uned.es/.../HITITAS/yazilikaya-swordgod.gif); iz.
b. (www.uned.es/.../HITITAS/yazilikaya-swordgod.gif); iz.
142: (www.dakhi.com/somen411.phb-140k); Hrt. Uyarlama.
143: Harita: (cache1.assetcache.net/xc/dv069047.jpg?v=1...),
Boa: (www1.istockphoto.com/file_thumbview_approve/4...) Hrt. Ve Res. Uyarlama.
144: (www.gap.gov.tr/.../D8142000/Resim/zeug5.jpg); Res.
145: Osseman, D., Netherlands, 2004; Res.
146: Ay. Kay.; Res.
147: Ay. Kay.; Res.
148: (www.ladyoftheflame.co.uk/gfx/wadjit1.jpg); Res.
149: (www.pbhase.com/dosseman/yazilikaya); Ayr. Res.
150: a. (www.crystalinks.com/wadjetmask.jpg); Res.
b.(i304.photobucket.com/.../SOUL1BNS/wadjet.gif); Res.
151: a. (www.egyptpyramidhistory.com/.../wadjet.jpg); Res.
b. (www.egyptpyramidhistory.com/egyptian_cults/im...); Res.
152: a. (www.pbhase.com/dosseman/yazilikaya); Ayr. Res.
b. False Gospel in the Stars: Scorpio: (www.watch.pair.com/scorpio.html-81k); Res.
b. Inca Ruins - Crystalinks: (www.crystalinks.com/incaruins.html-17k); Res.
155: Uyarlama; Res.
156: a. High Resolution Photo: Monk vulture-Dreamstime: (www. Dreamstime.com/monkvultureimage27530-56k); Res.
b. (www.povodok.ru/encyclopedia/ www.povodok.ru/pics/art50/art4910_2.jpeg); Res.
c. redlist.freenet.uzb/rb/rbturk/naja.html: (redlist.freenet.uz/rb/rbturk/naja.jpg); Res.
157: Byk Dnya Atlas, 1985; Res.
158: a. (bp2.blogger.com/.../nm_6R1t3zmc/s400/s_ainu.jpg); Res.
b. (gallery.beardcommunity.com/albums/uploads11/a...); Res.
c. The Takla Makan Mummies: (www.meshrep.com/PicOfDay/mummies/mummies.htm-11k);
Res.
159: Nwa-Wikipedia, the free encyclopedia: (www.en.wikipedia. org/wiki/Nwa-36k); iz.
160: Res.
162: (www.uned.es/.../HITITAS/yazilikaya-swordgod.gif); iz.
163: (tr.wikipedia.org/wiki/Spil_Da-31k); Res.
164: Carpiceci, A. C., 1998; iz.
165: a. Fig.156dan ayrnt, Ayn. Kay., iz.
b. Fig. 157den ayrnt. Ayn. Kay., Res.
c. (physics.kenyon.edu/.../Balance/Wittenberg20a.JPG); Res.
167: Lloyd, S., 1967), iz.
168: Fig. 157den ayrnt, Res.
169: The Tree of Life: (altreligion.about.com/Library/weekly/aa102902a.htm-35k); Res.
170: (www.engineers.auckland.ac.nz/.../image015.jpg); Hrt.
171: a. Pln.
b. (http://www.oceandots.com/pacific/newcaledonia/mare.php); Res.
172: (mathildasanthropologyblog.files.wordpress.com...); Res.
173-e: (mathildasanthropologyblog.files.wordpress.com...); Res.
174: (www.engineers.auckland.ac.nz/.../image015.jpg); Res.
175: (upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7b/A...); Hrt.
176-f: (www.celticnz.org/.../Feedback/LapitaFaces4A.JPG); Res.
10
177: a.http://en.wikipedia.org/wiki/Yangshao_culture; Res.
b.(www.whoi.edu/.../chios_amphora_56846_56920.jpg); Res.
178: a. (http://en.wikipedia.org/wiki/Dawenkou_culture); Res.
b. (arttattler.com/.../115.-Spouted-Vessel.jpg); Res.
c. (www.turkleronline.com/.../49testib.jpg); Res.
179: Tablo; Ar.
180: a. (farm1.static.flickr.com/122/268920244_5f3efce...); Res.
b. (farm1.static.flickr.com/50/154407043_2cc7fca0...); Res.
11
TEEKKR
Trkiyede kitap yaynlamann ne denli zor olduunu, bu yolda oluan yakn evremdeki
olaylardan biliyorum. Gerekleri rt bas etmek isteyenler; kskanlklar; hani vazgeer, ya da
lr kalr da, ileride ben yaymlarm gibi art niyetleri, paranoyann tesinde sezip de
zlmemek mmkn deil. Samimi sandnz evrenizdeki bir ksm arkadalarnz arasnda,
Brak bu ileri, sana m kald? diyenlerden, Bu kitab kimse anlamaz, Batllar bunlar
zaten kabul etmez diyenlere kadar ulayor, ilk uralar. Hele hele Batllarn bunlar kabul
edip etmemeleri hakkndaki yarg, son derece kayg ekici gelmitir bana. Gereklerin ortaya
kmas m nemlidir, yoksa Batllarn tarafl n yarglaryla, bilimi, bilimsellii saptrmalar
m? zellikle Etilerin Yazlkayadaki kabartmalarnn, Batl kaynaklarca olas d bir
gayretle gereklerden saptrld, gzlerimizin nnde ayan beyan dururken.
Bu kargaann iinden biri kp, hi de niyetim yokken, destek verip gayrete getirdi beni, ilk
kitabm Iustinianus Dneminde stanbulda Yaplar-Procopiusun 1. Kitabnn Analizi adl
eserin n almalar srasnda. Homeros nasl Odysseusu kardysa zorlu Erg-Enek-On
yolculuuna, bu kez biz olduk Odysseusun yerinde, Homeros gibi bizi kartrken bu
yolculua. Bu defa ada Homerosumuz, samimi, iten ve can dostlarmdan Tevhit
Keketi. Bu arkadam, imdilerde anakkale Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma
Kurulunda Mdr vekili olarak grevini srdryor.
u sralar, Odysseusun baba topra thakeye dnd andaki kadar yorgun hissediyorum
kendimi. Bu nedenle, bir daha byle yorucu bir yolculua kabileceimi hi sanmyorum.
Zannederim bu alma yaynlandnda, son kitabm olacak.
Antik yazarlar, yaplmas dnlen yemee gre pazardan malzemeyi alp bunlar bir araya
getirip piirmi, yine bir arada kotarp nmze sunmular, okuyabilmemiz iin lezzetlerini
tada tada. Yani mutfak ii tamamen onlardan km. Bize ise, hangi yemei yememiz
gerektii hakkndaki ayklamay yapabilmek kald sadece. Bu almalar srasnda, seim
iinin bile ne kadar nemli olduunu rendik, onlarn sayesinde. Hem de zorluklarn grp,
zaman zaman rkp snadk da kendimizi. Bu nedenle, onlarn emeklerine olan takdir ve
minnet hislerimizi belirtmeden geemeyiz.
Dier tarafta, daha ilk balangta bana destek veren insan unutmam olanaksz. Tmden ona
borlu olduum ok ey var. Bu vesileyle dostum Tevhit Kekee en iten dileklerimle
teekkr bir bor bilirim. Dier yanda, lk kitabn almalar srasnda destekleriyle birlikte
titiz almalarn esirgemeyen, Arkeoloji ve Sanat Yaynlarnn editr sevgili dostum Nezih
Bagelen ile ayn yaynevinin tm alanlarna, kitabn redaksiyonundaki zorluklar, son
derece dikkat ve titizlii sayesinde yenip kotaran sevgili dostum Erkan Ildza; almalara
olumlu desteklerini esirgemeyen gazeteci-aratrmac Mahiye Morgle, Athenenin kenti
aratrmalarmzdaki yardmlarn unutamayacam ark. Ercan Sanus ve aabeyi Cokun
Sanusa; kinci kitap Erg-Enek-Onun redaksiyonundaki youn gayretlerini esirgemeyen
Hasan Uygun ile Hermes Yaynlarnn editr Sn. Kemal Menemencioluna, sonsuz
teekkrlerimi sunmaktan onur duyuyorum. Hak ettikleri vgleri kabullenmek yerine, alak
gnlllk gstereceklerini bile bile, hepimize geen emekleri yadsnamayacak hocalarmz
Arif Mfid Mansel, Jale nan, Akdil Akarca, Rudolf Naumann, Halet ambel, Ufuk Esin,
Bruce Howe, Muhibbe Darga ve Refik Duru bata olmak zere, tm Trk dnyas,
Endonezya-Japonya-Yeni Zelanda geniyle, Asya, Afrika, Orta Dou, Maya, Aztek, nka,
Gney Amerika ve dnya halklarna dolu dolu sevgi ve sayglarmzla.
12
NSZ
Anadolu topraklarnda prehistoryen ve arkeologlarmzn yaptklar kazlar, disiplinli ve
kusursuz uygulamalaryla, tm dnyada takdirle karlanmaktadr. Dorusu, son derece
titizlikle gerekletirilen, kukusuz bir o kadar da bilimselliinden phe duyulamayacak
aratrmalar, lkemizin bilim dalnda kaydettii vn kaynaklarndan biridir.
Ancak, belli bir alann snrlar iinde yaplan Prehistorik, ya da Antik Anadolu halklarna ait
kazlardan bamz kaldrp, imdiye dek yaplm ve sonular yeteri kadar elde edilmi
belgeler erevesinde, olaya Dnya Arkeolojisi balamnda bakmamzn zaman gelmitir.
Neredeyse orta eitim rencilerinin bile kavrayabildikleri sonularn, bundan byle bilim
adna pek kazan salayaca kansnda deiliz. Bu kltrlere ait yaplacak yeni kazlar, bir
takm kk farkllklar gsterse de, kkende deimeyen ekirdek bir yapnn tam anlamyla
ortaya karlm ve artk olgunlama evresine girmi olduu kansndayz. Oysa zellikle
yabanclarn yaptklar kazlar zerinde ayrntl aratrmalardan kanmamz ve yakn bir
gelecekte, bilimsel birikimlerin yarataca kargaa ve bundan doan belirsizlik nedeniyle,
tarihin gelecek nesillerin omuzlarna ykleyecei kukusuz olan ar sorumluluun, yle
kolay kolay kaldrlabilecei sansnda deiliz. Bu nedenle, bundan byle bamz
gmdmz amalardan karp, teknolojinin her trne sahip olduumuz gnmzde,
imdiye dek toplanm tm belgelerin de yardmyla, dnyaya yle bir tepeden bakmamzn,
karlatrmal analizlere girime zamannn geldiine ve bunun gerekli olduuna inanyoruz.
Yine inanyoruz ki, yabanc kaynaklar tarafndan zerlerinde oynamalar yaplm, arptlm
arkeolojik ya da tarihsel gerekler ne kadar rtlp bastrlsa da, eninde sonunda ortaya
kacaktr. Bize gre asl ve asli grevimiz, bilimsel almalar erevesinde ve gelecek gen
nesiller iin, bu sreyi olabildiince ksaltmak olmaldr.
Mitoslara masal olarak bakmayp, kaynaksal klarndaki nedenlere, bunlar ortaya karan
olaylara inme ura verdik. Bu yoldaki almalarmzda, bilimsel yntem ve kaynaklara sk
sk bal kaldk. Gnmze dek, masal olarak kabul edilmi en ufak bir ayrnty bile
yadsmakszn mercek altna aldk. Elde ettiimiz sonular, tm mitoslarn tarihsel, corafi,
jeolojik ve gksel gereklere dayal olduunu gstermesi ve atalarmzn anlattklarnn ne
kadar doru olduunu ortaya koymas bakmndan, onlara duyduumuz gvende ne kadar
hakl olduumuzu ortaya kard.Kitap ieriini oluturan almalarmz srasnda, zellikle
Byk tufanla snrl sayfalarda, Erg-Enek-On adl kitaptaki pek ok resmi, bilgi akn
bozmamak adna, ayrca nemli kaynak oluturmalar nedeniyle yineleyerek vermek zorunda
kaldk. Srf okuyucu, arad belgelere annda ve kolaylkla ulaabilsin, ikiye ayrlmasn diye
zaman. Yoksa amacmz, okuyucuya temcit pilav gibi ayn eyleri sunup, cann skmak,
zamann harcatmak deil asla.
Yaptklarmzn, bu ynde bir nclk oluturup oluturmayacana, ortaya konacak ek
kantlarla birlikte gelecek kuaklar hkm verecekler. Ancak bu yndeki aratrmalarn yeni
bir yn ve bu kaynaktan doan, daha evrensel bir hz kazanacandan kukumuz yok.
Amacmz gerekleri bulmaksa eer, ulamaksa bilmediklerimiz, bilemediklerimize, bu kitap
dahil, her okuduumuzu irdeleyerek aratrp analizlerini yapmamz gerekiyor. Bilgi ve
yorumlar, isterse nvan en yksek kariyere sahip bir kiiye ait olsun. Unutmamamz gerekir
ki, bilimsel dorulara, bilimsel aratrma ve ayrntlara inmekle varlabilir, kr krne
inanm, kapal gzlerle bakmak ve kabullenmekle deil. Yani dorular bulmak adna,
yanllardan arnmamz gerek. Hele hele amzda, ben-biz-bizler ncln
yrtebilme, bu egoya dayal topik amalara ulaabilme arzu ve isteinin, tarih ve arkeoloji
dallarndaki bilimsel almalar bile etkileyip, varsaymsal bilim diyebileceimiz yanl
13
sonulara vardrabildiine, yakn gemiimizde tank olmuken. Bunlarn arasnda en
nemlileri, Herodotosun Herodot Tarihi, Etilerin Yazlkayadaki eserleri ve Gbekli
Tepe hakknda Klaus Schmidtin yorumlardr. Bu deerlendirmeler arasnda, Herodotos ve
Yazlkayann deerlendirmelerini bir rastlantya, yanl yoruma balamak olanaksz.
Bunlardaki yorum arpklklarnn, kasta dayal bir ama gtt, gerein bilinmesine karn,
bunlar tm dnyadan saklayp onlar yanltarak, bilimin katledildii aktr. Schmidtin
Gbekli Tepe hakkndaki yorumlar, Gneydou Anadoluda gelecee dnk olarak
planlanm olmasndan kuku duyulan Krt-Trk ayrmasna kaynak ve kant oluturabilecek
bir alt yap almas mdr?1 imdilik kaydyla da olsa, bilimselliinden kuku duymak
istemediimiz Schmidte, bu tr bir sulamada bulunmak istemiyoruz. Ancak varsa byle bir
art niyet, tarih nndeki gereklerin, yakn bir gelecekte bu iddiay sorgulayacandan
kukumuz yok. Avrupallarn ex oriente lux= Kltr Doudan gelir, Sir Mortimer
Wheelerin ise: Arkeoloji bir bilim deil, bir kan davasdr szleri, zerinde dikkat ve
ibretle durulmas gereken aklamalardr. Madem kltrn Doudan geldii biliniyor, o
zaman, bilimsel ilev kazanmayan bu szlerle birlikte, bunlarn bilime yansmayan
almalarnda hangi bilimsel doruluk, itenlik ve samimiyet aranabilir? Kltr taycs
Tokar2 Trkleri Asya-Pasifik adalar-Anadolu-Avrupa-ngiltere/Asya-Etiyopya-MsrMezopotamya-Anadolu-Avrupa-ngiltere yol haritalar zerinden kltrlerini buralara kadar
tamam olsalard, o zamanki Mezolitik-Neolitik Avrupann gnmzde nerelerde
sayacan imgelemek bile olanaksz olurdu. Zira, Tokarlarn topraklaryla birlikte kltr
mirasna da konan Yunnanl inliler, Amerika ktasnn kefinden ok sonralar, 19. yzyl
balarndan itibaren modern Amerika Birleik Devletlerine g etmeye balamlardr.3
Attikaya yerleen Atinal Yunanllarn, gittikleri blgelerde, zaten Anadoludan aldklar
kltrlerini yaymak gibi bir amalar olmamt. Ancak emperyalist amalara dayal ticari
kayglarla hareket ettiklerinde, Avrupa yakasnda Byzantion ve Asya yakasn Khalkedonla
birlikte boaz yollarn tutup geit vermeyen Megarallarla Anadolu halklarndan izin aldklar
srece,4 Karadenizde Krmdan, Anadolu kylar, Fenike, Msr, Kuzey Afrika lkeleriyle
talyadan daha teye gememilerdi. Bu nedenle, statik bir durum arzeden bu her iki kltr
yannda, nedeni volkanlar ve Byk tufan da olsa, atlgan, aktif ve srekli olarak yabanc
topraklarda yenilii arayan Kltr Taycs Tokar Trklerinin, nce bronz, daha sonra
demir a ve sonrasnda gelitirdikleri teknolojilerini, dnya geneline yaymalar konusundaki
baarlarn yadsmak olanakszdr.
Bu balamda, Asya, Pasifik adalar, Mezoamerika, Afrika, Mezopotamya ve Anadolu
halklarna dayal atalarmzdan tm dnya insanlarna, kt zerinde ve duvarlara kazl
yaztlarda deil, ama gerek insan haklarna bir an nce kavuulmas ynndeki dileklerimiz
ve sevgilerimizle.
Krtlerin, Anadoluya 1071 Malazgirt savann ardndan geldii savlanan Trklerden, 11071 yl ncesinde
blgeye geldikleri iddiasn ortaya koyabilecek bir sava gnderme yaplmaktadr.
2
Kgarl Mahmd, Toqd kelimesinin dokumak anlamna geldiini sylyor. Bkz. Dzgner, F. (2009)
Ergt-Enek-On, nsann Kkenine Yolculuk, Homerosun Odysseia Adl Yaptnn Analizi, Hermes Yaynlar,
stanbul, s.96, 97. Dier tarafta, Tokur kelimesinin szlkteki dier bir anlamysa yle: Having a
protruding* forehead (person), yani, kularn (ya da bir kiinin) havada uarken, ilerinden lider seilmi
olan birinin, dierlerinin nnde knt yapt gen eklinde biim oluturmas; bize gre buna nc, ya da
nclk yapma da denebilir. Tpk Gbekli Tepelilerin T balkl dikili talarda betimledikleri rdek ve
turna kularnda olduu gibi. Redhouse (1974) Trke-ngilizce Szlk, Redhouse Yaynevi, stanbul, s.1180.
* Protrude: knt yapmak, karmak, Prtlamak, dar kmak, knt meydana getirmek.
3
Birleik devletlerin kaytlarna gre, inli gmenler Amerikaya, bu lkedeki ilk demiryolu inaatlarnda
almak zere, 1820 ylnda gelmilerdir.
4
Bu izin, doal ki birinci ve ikinci Attik-Delos Deniz Birlii kapsamndaki sreleri iermektedir.
1
14
GR
lk kez Jtaka stelinde, Nuh tufannn koptuu Persephonenin koruluundaki palmiye ve Su
ladini (Metasequoia glyptostroboides) aalaryla ssl naratif sluptaki duvar resminden
anlayabildik, insan ba, ya da vcutlarnn hle iinde gsterilmelerinin nedenini. Her birini,
tanr figr sandk nce. zerine oturduklar nesnelerle birlikte, fanus iindeki ufolarda
oturuyorlard sanki. Ancak, eserler zerinde gerekletirdiimiz uzun gzlemler, Budizm,
Hinduizm ve Hristiyanlkta, Buda, sa, Meryem ve Havarilerin balarnn etrafnda
grdmz hleler konusunda kukuya drd bizi. Nice sonralar anlayabildik, bunlarn
zamann saygya deer bilge insanlarnn balarnn etraflarna, ayrcalkl olmalar ve bu
nedenle kutsal sayldklar iin yerletirildiini. yle ki, Kuzey Chou dneminde, yma
Jtakadan 301 numaral duvar resmine ait izimde bile, bu bilge kiiler lp, Erg nehrinin
(Akheron-Lo) iinde, atelerle kaynayan sulara gmldklerinde bile, saygnlklarn
kaybetmemiler. Eserin Persephonenin ayr [Asfodel (Asphodelus ramosus) ayr]
civarndaki Pasifike ait olduunu, betimdeki Asfodel bitkisine ait tasvirlerden anlyoruz.
Homeros Odysseia adl eserinde, ller lkesine yirmi drdnc blmde tekrar
deinmi. Dediine gre, Hermeias taliplerin ruhlarn aryormu bir bir, elindeki altn
deneiyle.5 Tanr, peindeki ruhlarla, Okeanosun akn izleyip varm Ak Kayaya. Daha
sonra ise yle diyor:
Gnein kaplarn getiler ve Dler lkesini,
ve Asfodel ayrna ulatlar az sonra,
orda kalr ruhlar, gemi gmlerin grntleri.6
Asphodelus ramosus (Asfodel-Trkiyede Asphodelus aestivus-Liliaceae-iri otu) ve Dou

Anadoludaki zerlik otu meyvelerine benzeyen, Asphodelus ramosus meyveleri.
a. (www.galeriedeglantine.com/Resources/Asphodelu...).
b. (www.imep-cnrs.com/tassili/Asphodelus%20ramosu...)
yma Jtakadaki tasvirde de, bilge ve halktan l ruhlarn aralarna Asfodel bitki
tasvirlerinin serpitirilmi olmas dikkat ekicidir. Ermi kiilere ait ruhlar, Erg (ller)
nehrine sonradan gelen halktan kiileri, henz dnyadayken vermi olduklar retilerini
yerine getirip getirmediklerini sorguluyor, bunlar ellerindeki kt kalemle kayda
geiriyorlar. Bu kiilerin, bilgeler karsnda takndklar saygl durumlarysa, grlecek, t
alnacak cinsten. Hemen Atlantisli7 Djehutinin gelecek nesiller iin syledii szler geliyor
insann aklna. yle sylyor tanr, bir sr tlerinin arkasndan:
yma Jtaka betiminde, denize giren Lo nehri tanras Lo-shen fu tunun elinde tuttuu asa ile karlatrnz.
Dzgner, F. Erg-Enek-On, s.225.
7
Gnmzde de ifade ettiimiz gibi, Dnyal anlamndadr.
5
6
15
imdi bir sre iin yeniden dtm a,
ve KHEMin insanlar
beni asla bilmeyecekler.
Fakat belirsiz bir zaman sonra tekrar ykseleceim,
gl ve kudretli olarak, hesap sormak iin
geride braktm herey iin.
Yeryznn, balangtan gnmze
kadar geirdii jeolojik evreler. a=
Tanr Djehuti ve Platonun Atlantis
(Atlantea) olarak adlandrd,
Poseidaonun, dnyay on kral
arasnda paylatrmasndan nceki
hali, bilimsel adyla Pangaia
(Pangaea);8 b-d= Atlantisin on
paraya blnme evreleri; e= On kral
arasndaki blnm durumu, yani
gnmz corafyas.9
Historical perspective [This Dynamic
Earth, USGS]:
(www.pubs.usgs.gov/gip/dynamic/historica
l.html-12k).
Bir eitmenin uyarlar hissediliyor

bu szlerde. lmekte olan bir baba,
ya
da
annenin,
lmlerinin
ardndan, evlatlarnn gelecekteki
yaamlar iin duyduu kayg ve
korkular sezilmiyor mu, aman
yanl bir eyler yapacaklar da,
hayatlar alt st olacak diye? Bu
nedenle, bir gn dnp hesap
soracan, ona gre ayaklarn denk
almalarn tlemiyor mu Djehuti? Hem de, kendisinin unutulacana kesin olarak inand
anlalan satrlarnda, nesiller sonrasn bile dnerek bizleri uyarmyor mu?
Bize gre gnmzde bile, kariyer sahibi ya da deil, ayn endielerle donanm tm bilge
kiiler de, gelecek iin ayn korkular dile getirmekteler. Anlalyor ki, pek bir ey
deimemi o gnden bu gne dek.
Ancak insanolunun yaps bu, doasndan gelen sz dinlemezlik, katletme, devirip ykma,
alma, rpma, arptma gittii her yerde. ll kendi bamza gelecek felket, kendimiz
irkilip, titreyip greceiz felketleri ki renebilelim. Ka kez ders ald insanlar, insanlk
tarihi boyunca ve daha ka kez ders alacak, bilinmez. Yoksa be para iin kirletir miydik
toprak, deniz ve havay; yok eder miydik canm hayvan, orman, gl ve rmaklarmz? Srf
ocuklarmzn, onlarsz yaayamayacaklarn bildiimiz iin deil, salt onlarn dantel gibi
Pan= Btn (Entire); Gaia= Gaia= Toprak ana (Earth). Dnyann 250-225 milyon yl ncesindeki ilk
oluumunda, btn topraklarn bir arada olduunun ileri srld teori.
9
Dzgner, F., a.g.e., s.230-234, Fig.120.
8
16
ilenmi canm grnmleri ve var olmalarndaki doa nedenlerini bile bile, kyabilir miydik
onlara, tpk ocuklarmza kyamadmz gibi?
Hl daha ortada lf sz dinlemediimiz, tpk ocuklar gibi. Yalnz doaya kar deil
kinimiz, birbirlerimize de yle. te Herodotosu katlettiini sanan Ktesias, Plutarkhos, Sayce,
Hauvette ve Alfred Croiset; ite Homerosun Odysseia adl eserinde geen yerleri, yzlerce
yldr, yapt srf Yunanllara yamamak amacyla ve ill Akdeniz ve Ege adalarna sktrma
gayretleri; ite Yazlkayadaki kabartmalar.
Bu kabartmalarnn ilgin yan, kayalardaki betimlerin bir baka lkede deil, bizim kendi
topraklarmzda olmas ve imdiye dek, gz gre gre yaplan yanl yorumlar kabullenip,
onlar bu yanl ynlendirmelere gre seyretmemiz. Bu eserleri detaylaryla ekebilecek hi
mi fotoraflarmz yoktu bu zamana dek? Hi mi izimcilerimiz olmad eserlerdeki
ayrntlar ktlara dkecek? diye insan merak ediyor dorusu. Bylendik mi, bundan
byle byye mi inanacaz yoksa neredeyse?
Eserlerdeki anlatmlar o kadar ak, net, sade ve duruyken, orbaya evirmiler atalarmzn
bizler iin zenle hazrlayp, anlamamz istedikleri her bir eyi. Tpk, her naslsa kendilerine
braklan bir evi, yaramazlklaryla allak bullak eden ocuklar gibi. Merakmz, tanr
Djehutinin ne zaman geri gelip hesap soraca, yaplm her tr arpklklar iin. Daha
beklemeye ne kadar zamanmz kald acaba? diye merak ediyoruz. Birileri kp Bizden
naslsa geti de diyebilirler. Ancak biz, kendimiz iin deil, gelecek gen nesiller ve bilim
adna kayglanyoruz hakl olarak.
17
GRSEL, TNSEL ve BLMSEL BELGELER

IIINDA BYK TUFAN
Fig.1: Siyahi Zeus Artemisionun (Aithiopial-Yz yank), denizden karlm bronz heykeli.10
Yaklak 460.
(www.utexas.edu/.../classical/Zeus_Pos.gif).
alarn derinliklerinden gnmze dein, insanolunun cevabn arayp bir trl kaynana
eriemedii gizemlerinden biri, Byk tufan olaydr. Hesiodos anlatyor bu mthi felaket
ncesindeki devler-tanrlar savan (Titanomakhia), Yunanllara malederek.11 Zaman zaman
n Asyaya dayandrlan mitosun, geminin ulat ve varlna rastland iddia olunan
eitli blgeler arasnda, Van Ar da (Ararat), sklkla ad geen yerlerden yalnzca biri.
Aada tespit ettiimiz bir steldeki tasvir zerindeki almalarmza gre, 4000-3500
tarihleri arasna dayanan Nuh tufannda ad geen ahap gemiye ait verilerin, yaklak 55006000 yl sonrasnda bulunmasna olanak olup olmad konusunda kukuluyuz. Ancak, tufan
nedeniyle oluan zorunlu seyahat sonunda, varlan ktann iklimsel konumu ve toprann
kimyasal yapsyla ilikili olabilecek artlarn aratrlarak, kalntlara ulalabilme
olanaklarnn olas olup olmadnn, bilim adamlarnca ayrca aratrlmas gerektii
ortadadr.
Bilimsel kantlarn da desteiyle ve genel anlamda, tufann Karadeniz, ya da Mezopotamyada
olutuu ileri srlmektedir.12 Bu durumda, baka bir blgede olumu ve Mezopotamyaya
ulam olabilecek tufan merkezinin, gerekten buralar olup olmad konusunda unlar
sorgulamamz gerekiyor:
1. Her eyden nce, Byk tufann yannda, pek ok sayda ve daha kk boyutlarda
olumu dier tufan olaylarn gz nnde bulundurmamz gerekir.
Tanra Athenay Homeros gibi Athene; Etiyopya ve Etiyopyallar da, tpk Homeros ve Herodotos gibi
Aithiopia ve Aithioplar biiminde, kaynaksal isimlerine uygun olarak kullanmay yeledik. Zira
Homerosun bahsettii Aithiopia, gnmzdeki Etiyopya topraklarndan ok daha geni bir alan kapsamaktayd.
Bu blge yaklak olarak, bugnk Meroden Tritonis (Viktorya-Victoria-Swan lake) glne kadar uzanan
topraklardr. Zeusun Aithiopia ile olan ilikisi iin Bkz. Homeros (1984) lyada, ev. A. Erhat; A. Kadir, Can
Yaynlar, stanbul, I.423, 424. Erhat, A. (2002) Mitoloji Szl, Remzi Kitabevi, stanbul, 2002, s.233, 234.
11
Erhat, A., a.g.e., s.87, 88.
12
zdoan, M. (2006), Byk Srrn Arkeolojik Kefi NUH TUFANI, Atlas Dergisi, Say: 157, s.58-73.
Krolu, K. (2006) Tufann Bilimsel Kantlar Atlas Dergisi, Say: 157, s.74-76. Bulut, F. (2006) Nuhun
Corafyas, Basra Bataklklar, Atlas Dergisi, Say: 157, s.79-88. Mayalarn Chilam Balam kitabndaki bir
iirde, tufan yorumu iin Bkz. Coe, M. D. (2002) Mayalar, ev. M. zdemir, Arkada Yaynevi, Ankara, s.191.
10
18
2. Karadenizde yksek oranda saanak yamurlar vb. nedenlerle olumu olabilecek youn
miktardaki su, boazlar yoluyla Marmara ve Ege denizlerine ulaabilecekken, neden
Karadeniz blgesi topraklarna tasn? Kendi paymza byle bir sel, ancak ani bir meteor
ya vb. gibi bir d g tarafndan olumu olabilir?
3. Frat ve Dijle nehirlerinin tamas, olaanst bir selin olumasna neden olabilir mi?
Saptand dile getirilen kantlar, tatl nehir sularna m, yoksa tuzlu deniz suyuna m iaret
etmektedir?
4. Tufan kahraman Nuh, byle byk bir sel sonrasnda Mezopotamyadan gemisiyle
kmasnn ardndan, Vanda Ar dana m geldi? Tufann asl kayna ve sonrasnda
Nuhun gemisinin vard yer neresidir?
5. Tufan Karadeniz merkezli ise, Nuhun gemisi Karadeniz kylarndan hareketle, hemen
Ar dann tepesine mi oturdu? Bu durumda, ok daha uzaklara gitmi olmas gerekmez mi?
6. Bu varsaym, Smerlere ait kltrel kalntlara Karadeniz blgesinde rastlamamz
gerektirmiyor mu?
Fig.2: Jtaka stelinde, naratif sluptaki Nuh
tufan tasvirinde, Persephonenin koruluu
(Asfodel ayr): 1= Palmiye; 2= Su ladini
(Metasequoia glyptostroboides); 3= Bodur St
aalar; 4= Byk olaslkla Asfodel iekleri.
time and space in chinese narrative paintings of han
and the six:
(ccbs.ntu.edu.tw/FULLTEXT/JRENG/chen.htm.99k).
7. Byk tufann kaynan, Karadeniz,

Mezopotamya, ya da Orta Asya olarak kabul
edelim. Olaslklar bu ngrlere gre
sralayacak olursak; Yunan, Anadolu on, Eti,
Smer, Msr, Hint, in, Japon13 ve dahas,
Amerika Kzlderilileri, Maya, Aztek ve
nkalardaki Byk tufan mitoslarnn anlam
nedir?14 Yoksa btn bu halklar, Karadeniz,
ya da Mezopotamyadaydlar da, tufan
sonras m bu topraklara g ettiler?
8. Mezopotamya kltrlerinden ok daha
nceki bir gemile birlikte ayn mite sahip
Msrllar, Aa Nile Mezopotamyadan m
inmilerdi?
9. Tufan sularnn etkiledii alanlar yalnzca
Mezopotamyada m grlyor? Burada
tespit edilen sele ait belgeler, Mezopotamyay da etkileyebilecek bakaca bir merkezden
doup buralara kadar varm, ok daha byk boyuttaki bir sele ait olamaz m?
10. Zaten tm 4. binin ikinci yarsnda Kalkolitik kltrleriyle birlikte, aniden ortaya
km bu toplumlarn kkeni neresiydi? Bu durumda kkenleri, Byk tufann kt iddia
olunan yine Yakn Dou olabilir mi?
11. Uzak Dou'da, Mezopotamya'yla ayn zamanda grlen ve ykseklii yaklak 92 m.
olarak llen tufana ait izlerle denizde kopan tufan sularna karn, Mezopotamya
Japon mitolojisinde, Hakudo Maru (Manu), gkten gelip gemi yapmasn reten bir tanr olarak, Nuhu
(Japoncada No-ah-NOA) karlayan bir kiilii temsil etmektedir.
14
Bkz. brd. s.92-94, Fig. 73b,c; 74a, b; 75a-c; 76a.
13
19
havzasndaki nehirlerin tamasndan doacak su miktar en fazla ka metre ykseklie
ulam olabilir? Byk tufan sular, gneyde Basra krfezi ve batda kylar alak ovalardan
oluan Akdeniz'e akabilecekken, nasl oluyor da Gneydou Anadolu'nun yksek
corafyasn ap Cudi ya da Ar dana kadar ulaabilmitir?
12. Hazreti Musa, Tevratta yaam srelerine varncaya kadar ayrntlara girerek verdii
Adem ve nesilleri hakkndaki bilgileri, Msrllarn tuttuklar kaytlardan m, yoksa
Smerlerden mi elde etmiti?
13. Tufan Mezopotamya'da olduysa, in mitolojisinde cinsiyetleri tersine gsterilmi olsa da,
N-Gua (Nuh) ve Fu-xi (Fu-i) olarak yer alan tufan kahramanlarn inliler, neden ve
nereden mitolojilerinde barndrmlardr?15 Msr ya da Mezopotamyallar, bir sre sonra
in'e kadar m gitmilerdi?
14. Nihayet, Ar da civarndaki Urartu yerleimleri 1000, n Asya kltrleriyse,
yaklak 3500e tarihleniyor. Dier tarafta, Nuhun buradan kla, Cudi ya da Ar da
civarna vard kabullenmi olsa bile, 3500de kt Mezopotamyadan 1000
civarnda ad geen dalara ulalm olmas gerekir ki, her iki seenek de olanaksz
grnr.16 Ar civarnda, Aithiopia-Msr izgisinde olduu gibi, 4000-3500 ya da
ncesine ait aniden ortaya kan Kalkolitik bir kltrn varl da mevcut deildir. Zaten
Msr-Urartu kltrleri izgisindeki tarihsel sralama, varsaymn doru olmadnn ak
kantdr.
Fig.3: a. Byk tufanda, Pasifik okyanusunda kopan tusunami dalgalar ve youn yamurla oluan sel
suyu 300 ayak (= 91,44m) yksekliine erimiti.17 Bu saptama, yalnzca toprak ve dalk arazideki
katmanlarda tespit edilmi bilimsel verileri ieriyor. Hesaplamalara, byk olaslkla Mardukun
geerken oluturduu hortumlar, olaanst tusunami dalga boylaryla rzgrlarn, baz tepelere
ulatrm olabilecei suyun, bu tepelerden aaya inerken kazanm olabilecekleri ivme hzlarnn
hesaplarn dnda tutlduu aktr. Yani, ilk dalga boyuyla birlikte, suyun 91.44 mden daha yiksek
olduunu, X1 ve X2 noktalarnda, bundan daha yksek olduu anlalan tepeleri am olmasndan
anlyoruz. Toporafik ykseklikler alnarak gerekletirilmi rlyef haritada, in ovasna
yerletirdiimiz mavi boya, bu nedenle Hoang-Ho boyunca Himalayalarn eteklerinde X1 iaretli
yere kadar uzand. Burada, ara bir yerden sonra X2de koyduumuz ikinci boya ise Gobi ve bir i
deniz grnmne brnen, sonradan llemi Tarm havzasna kadar olan blgeleri istila etti.
Eberhard, W. (2000) in Simgeleri Szl, ev. A. Kazancgil; A. Bereket, Kabalc Yaynevi, stanbul,
s.120, 228.
16
Mezopotamya ile Ar da aras, hele sel sz konusu olduunda, Nuhun kat ettii yolculuk sresine uymaz.
Yolculuk, Tevrattan yaptmz tespitlere gre yaklak bir yl srmtr (Bkz. dn.36). Yolculuun sonlarna
doru yiyecek sknts ekildii biliniyor. Mezopotamya-Ar da aras olarak ddia olunan mesafenin, Nuhun
gemisindeki yiyeceklerin tkenmesini gerektirir bir uzaklk olmad ortadadr.
17
Joseph, F.. (2005) Kayp Uygarlk Atlantis, Hayatta Kalanlar, ev. N. Nirven, Dharma Yaynlar, stanbul, s
246, 295, 296, 307.
15
20
Ancak Chengdu vadisine inemedi. Sonuta, ayn ilem, Si Kiang nehri kylarna da uygulandnda,
haritada grlen ekil elde edilmitir; b. Tufan sonras blgedeki yeni grnm: A= Pyrphlegeton
(Hoang-Ho); B-B= Ordostan Si Kianga kadar uzanan Erg-enek-on (Ergenekon) blgesi; C=
Kokytos (Yang-e); D= Styks (Si Kiang); E= Yunnan platosu; F= Yunan kenti; G= Chengdu merkezli
Hades (Souk) bataklklar; H= in ovas; I= Gobi l; J= Taklamakan l (Tarm havzas); K-L=
Byk olaslkla tufan sularnn ilk grld, gnmzdeki Xinhailien ve Lianyungang kentleri; M=
Sar deniz; N= Dou in denizi; O= Gney in denizi; P= Msr tanrs Djehutinin (DHwtii)18
bahsettii Keor kenti; R= Ayn tanrnn, Msra geldii yer olarak betimledii Undal adas (Kore
yarmadas); S= Japon denizi; T= Hyaonas (Japonya); U= Tokara adalar; V= Tayvan (FormozaTaiwan).
(www.weather-forecast.com/maps/China); Uyarlama. (Ar. Hrt).
, bir makalesinde Tufan Olay Orta Asyada Olmutur derken,19 bize gre geree daha
yakn bir olaslktan bahsediyor. Bu varsayma ileride deineceiz. Ancak, III. Zamanda
(Pliosen: 5,2-1,8 my.) meydana gelen Alp-Himalaya da silsilesinin ykselmesi srasnda,
Asyann Pasifik okyanusu (Byk okyanus) blgesinde derin kntlerin olutuu
bilinmektedir. Felketin balangcnn, Dou in denizinin kuzeyindeki Sar deniz knt
yay iinde kalan bugnk in ovasnda, Xinhailien (Sinhailien)- Lianyungang kentleri
yaknnda, denize dik olarak uzanan Chien-Yun-tai Shan merkezli Yun-tai da evresi
(Persephonenin koruluu- Asfodel ayr) olduu anlalyor.20 Ovann kuzeyinde uzanan ve
Nuhun gemisini ina ettii Su ladini (Metasequoia glyptostroboides) aalar (bir nevi serviselvi-cypress), inde cesaret ve g sembol olarak kabul grmektedir. Bilim adamlarnca
incelenen alann jeomorfojenik grnmyse, burann IV. Zaman Pleistosen dnemde (1,8-1
my.), Avrupada da olduu gibi, kylarn hl daha oyulmaya devam ettiini ortaya
koymutur.21
Uzak Doudaki Akheron rmann mitoslardaki gizeminin, denizde patlayan volkan
pskrk ve kntlerinin oluumu srasnda, lamarn (volkanik sel) etkisiyle kaynayp
fkran deniz suyundan ileri geldii anlalmaktadr. Atmosfere srtnmesi srasnda
arkasnda brakt ateten kuyruu (Allahn klc) ile birlikte, yine ok yksek bir s
seviyesine ulaan Mardukun,22 nce Pasifik sularn bir hortum eklinde kendine (atmosfere
doru) ekip, etksi getiinde onu yine Pasifik sularna brakmasnn iddetinden doan
tusunami; ardndan, yksek s nedeniyle buharlaan (Sis-Pallas) ve daha sonra ktlevi
bulutlarn (Zeus-Bulut tanr) olumasyla iddetli yamurlara (Athene) dnen Pasifikteki
bu mthi olay, gzlerden rak tutulmamaldr. 4000-3000 yllar arasnda saptanan
Jeofizik ve arkeolojik verilerle de desteklenen, 300 ayakn (= 91,44 m.) zerinde ykselen sel
suyu, yukarda anlan, olaslklarn da tesinde, tahmin dahi edemeyeceimiz boyutlardaki
tusunami dalgalaryla birlikte karalar basmt.23 Mezopotamyayla e zamanl olarak tespit
Dzgner, F, a.g.e., s.19. Tanrnn ogdoad (Sekiz kutsal kent) ile ilgili olarak Khnum ve Maymun [Ape
(Egypt)-Boboon] hali iin Bkz. Khnum [Ankh (B)] Anuket, Anukis. Turner, P; Coulter, C. R. (2000)
Dictionary of Ancient Deities, Oxford University Pres, Oxford New York, s.55, 59, 60, 61.
19
, M. . (2006) Tufan Olay Orta Asyada Olmutur, Bilim ve topya, 4/142, s.55-62.
20
Dzgner, F. Yurt ve Piramit Mimarisinin Kkeni: Yangshao Kltr, mimar.ist, Say: 28, s.102-105.
www.ccbs.ntu.edu.tw/FULLTEXT/JR-ENG/chen.htm-101k
21
Chou Adamnn (Homo erectus pekinensis) batya g nedeni. ML./XVI,153. in mitosunda tufanla ilgili
blmler iin Bkz. Yunun dans; Eberhard, W., a.g.e., s.339.
22
Mardukun Gorgo (Medusa) ve Perseus ile olan ilikisi iin Bkz. Andromeda. Turner, P; Coulter, C. R. a.g.e.,,
s.52.
23
Time Stops for None (but Eventually for All:
(www.flatrock.org.nz/topics/history/plot_politics_law_/cheating_chernobyl.htm-24k).
- 4. binde ( 3300) Mezopotamyada tespit edilen byk sel, inde grlenle e zamanldr. Bu makalede
ngilizce olarak aynen yle deniyor 3300 BC + few centuries Great Flood in Mesopotamia. Mesopotamia
(the same as China) was periodically affected by floods. One of them was especially disastrous starting a myth of
18
21
edilen Pasifik okyanusundaki [Japon denizi-Sar deniz-Dou in denizi-Gney in denizi
(Akheron-Erg nehri-Nun-lm denizi-Lo nehri-Katranl nehir)] Byk sel sular, buradaki
volkan pskrkleriyle karp nehirleri yok ettii gibi,24 bir amur ve bataklk oluturmu.
Maher yerinden Nuhun gemisi, ya da ejder kayklar (dragon boat) ve waka hourua adl
ift tekneli sallarla Pasifik adalarna kaabilen insanlarn, bu olaanst doa felaketini
unutabilmeleri, kukusuz olanakszdr. Pasifik kylarnn jeolojik ve tektonik haritalarna
baktmzda, Endonezya adalarndan Japonyaya uzanan izginin tektonik risk oran,
gnmzde bile, dnyann dier hassas blgelerine gre en yksek dzeydedir.
Yun-tai dandaki maaralarda bulunan duvar resimleri, Taiwan Milli niversitesinden Paochen Chen tarafndan da incelenmi. Chen yazsnda, 15 numarayla deerlendirilen resmi,
genel anlamda yle ifade ediyor:
(15) Resimdeki sahne ve figrlerden, ait olduklar zaman saptamak mmkn deil.
Gerekten, bu tr eserler, belli bir zamana veya anlaml bir olaya balanamamaktadr.
Birbirleriyle ilgili olduu sanlan sahnelerde (tapnma sahneleri), figrler arasndaki tm
ilikilerde eitlilikler grlyor. Wu, tasvirlerdeki yabanc-esinlemeyle ilgili ztlklar
tartrken, ayr panolarda sahneleme tarznn, eski ve mahalli bir in gelenei olduunu ileri
srmtr. Asimetrik kompozisyonlarla anlatlmak istenen kimi tasvirlerin, buradaki gibi para halinde ifade edilmesi, bu tr eserlerde, yerel in sanatna has bir karakteristii ierir.
Belli bir zaman ve yerdeki, birbirlerine zincirleme bal sahnelerde yer alan obje ya da
figrler, olaya karmam ya da ahit durumunda olmayan bir kimse iin bir ey ifade etmez.
Wu bu tarz, birbirini etkileyen olaylarn resim iinde bir btn olarak yer almas nedeniyle,
hikye etme olarak niteler; Bir baka yerdeyse, ayr olaylarn bir araya gelmesinden
oluan bu tarzn, naratif edebiyat sanatna dayandna deiniyor.25
Yoruma gre Chen ve Wu, eseri in sanat ynnden incelemekte, fakat ifade ettikleri gibi,
dardan bakan bir kii olarak ayr panoda belirtilen olaya, bir anlam verememektedirler.
Ancak, Msr ller kitabnda yer alan bir tasvirle, bu betim arasndaki benzerlik, Byk
tufan hakkndaki yorumlar beraberinde getiriyor. Tufana neden olan ve mitoslarda Jpiterin
(Bazen Satrne atfedilmitir) uydusu olarak geen Mardukun (Nibiru-Tishya-Pushya-Baal26
X gezegeni), dnya atmosferine srtnerek gemesi srasnda, ekim gcyle Pasifik
sularn nasl yukar ektiini (olaslkla hortum ?); oluan mthi scaklk nedeniyle
buharlaan okyanus sularnn ortaya kard ok youn sisin ardndan, olaanst
yamurlara neden olduunu; sonuta, ykseklii yaklak 92 mye varan byk bir sel felaketi
Deluge (known from Bible and other Mesopotamian texts). Archaeologists found a thick layer of mud in cities of
Sumeria suggesting a several weak long flood, but there are no evidences if was one or a few floods. Bize gre,
her iki blgede ezamanl olarak saptanm Byk sel felaketi, Afrika, Avustralya ve Amerika ktasnn bat
blmlerinde yer alan llemi alanlarda da ayn zamanda ortaya kmtr.
General history rewritten: (www.geocities.com/historymech/hmss1.doc).
The World History Rewritten section of the site is a short Voyage:
(www.geocities.com/historymech/hmss_rewrit.rtf ).
Slawomir Dzieniszewskinin Nisan-Haziran 2006, Varova tarihli makalesi. Ancient civilizations:
(www.geocities.com/historymech/rewritten.html-75k).
24
Okeanosla Tethysin (Pyriphlegeton, Kokytos ve Styks) kavgas. Yani, Okeanosun bu nehri basarak,
onlar yok etmesi. Tufan suyu, Sincana (Xinjiang-Khem-Kem) kadar uzanmt. Corafi bir anak oluturan
blgede biriken deniz suyu, yaratt asit slfat nedeniyle, topra nce gri amur haline dntrm, daha
sonra, diplerde oluturduu demir slfrl tabakalarn etkisiyle, zaman iinde le evirmitir. Dolaysyla olay,
Nuh tufanyla ilgilidir. Dzgner, F.(2008) stanbulda Okeanosla Tethysin Kz Tykhenin Forumu: Forum
Constantini II, mimar.ist, Say: 30, s.77-83.
25
Huang, W. (1989) The Wu Liang Shrine: The Ideology of Early Chinese Pictorial Art, Stanford University
Press, California.
26
Baal (Arp.). Bkz. Baal; Baal Shamin; Baalim, Baalim. Turner, P; Coulter, C. R., a.g.e., s.86, 87.
22
oluturduunu, bu tasvirde aka grebiliyoruz.27 Bu nedenle, tufann nehir tamalarndan
ortaya kmad; denizde meydana gelen youn sismik, karalarda oluan jeolojik-tektonik ve
gkyzndeki atmosferik nedenlerin hep birlikte tetikledii, insanolunun o zamana dek
grd en byk felaket olduu anlalyor. O zamana kadar ve ondan sonra olumu pek
ok tufann yannda, bu olayn Byk tufan olarak adlandrlm olmasnn asl nedeni bu
olmaldr.
Fig. 4: a= Msr ller kitabnda,28 Erg nehri (Nun, lm denizi, katranl nehir, Akheron)29 sembol
olan Renin (Ra-Ass)30 kay, tufan olaynn koptuu ilk topraklarda. Henz g gereklememi.
Nun, Renin gne kayn elleriyle bann stnde tayor. Msrn Gne tanrs Renin sembol
olan scarab bcei, zerinde yer alan gne sembolne kar, secde edercesine tapnr halde. Bu
betim, zamann afak vakti olduuna iaret ediyor. Kayk ve iinde yer alanlar, afak vakti meydana
gelen bu olay sonrasnda, amurla kark katrandan bataklk hale gelmi, yeryzndeki hayat
tketmi denizde, yani Erg (Nun denizinde) nehrinde betimlenmi. Kayktakiler, soldan saa= Yal
Horus, Maat (Mait),31 Kheper (Kheperi),32 Re, Geb (Sebi Deb, Qeb),33 Heka (Hike),34 Hu ve Sia
(Saa);35 Orta panodaki dairesel tasvirler, Afrikaya varldktan sonra, tan Djehutnin yol byunca
tuttuu kaytlarn dzenlenmesi ilemlerinin balamasna ait gn, ay, ya da yllar gsteren zaman
gstergesi olabilir.36 Altta, olaslkla bu sre sonunda, Djehutinin yn halindeki papirslere yazl,
Dzgner, F. (2007) Yurt, Praitorion, Kilise ve Cami Mimarisi likileriyle Volkanlar, mimar.ist, Say: 23,
s.77-89. Dzgner, F. (2007) Bir Gne (Ate Klt) Tapna: Pantheon, mimar.ist, Say:26, s.104-110.
28
Bu kitabn kaynann, Nun (lm denizi, Erg nehri, Akheron rma, Lo nehri) denizi olduu ortadadr.
29
Msrda Nun denizi, tanra Selketle (Serqet, Serket) zdeletirilmitir. Yukar Msrda (Nbye-Nubia),
Eski Krallktan beri bilinmekteydi. Kral korumak dahil, hekimlik ve by tanrasyd. Ksaca, kraln
hekimiydi. Nunla (lm denizi) balantl olarak sembol hayvan akrepti. Tanra, Nun deniziyle olan ilikisi
ve akrep nvanyla, bizlere nehirleri tetikleyen tanra Tethysi hatrlatyor. sminin hecelerini oluturan
Sel kelimesi, hem Nuh tufan srasnda oluan seller ve hem de Trkedeki sel kelimesi nedeniyle; Ket
kelimesi ise, yine Trkedeki, bir eyi engellemek, ket ekmek anlamna gelmesi bakmndan ilgi ekicidir.
Zaten, yere uzanp sellere ket oluturur ekilde tasviri de buna iaret ediyor. Ayrca akrep saysndaki artn sele
neden olduu hakkndaki inann, Selketle ilikili olduu kansndayz.
27
Amon-Ra (Re-Ass) iin Bkz. Turner, P; Coulter, C. R., a.g.e., s.47, 74.
Moral, uyum, adalet, gereklik ve kozmik nizam tanrasyd.
32
Her gn, sabahlar tekrar doan gne diskiyle, yeniden doumu simgelemitir.
33
Eski Dnya topraklarnn (Asya) tanrsyd. Atum ve Nut hari, Osiris ve tm tanrlarn babas saylmtr.
34
Tm sihir, doast gler ve mucizelerle byc, sihirbaz, hekim tanrasyd. Tanra bu hnerleriyle Uzak
Dou ve Amerika ktasndaki Trklerle Kzlderililerin, aman ve byclerini hatrlatr.
35
Tanr Renin Gne kaynn bekileriydiler.
36
Tevrattaki verileri, gnmz takvimine uygularsak, Tufan, 3500de (yaklak 3300 civar ?) ubat
aynn 17sinde, yani 17.02.3500de balam. Krk gn yaan yamur 27.03.3500de bitmi (ubat aynn
30 gn zerinden hesapland anlalyor). Ancak, kntlerden oluan su yksekliinin, tufann
30
31
23
ortaya ylm Nuhun yolculuuna ait kaytlar, sahnenin iki yannda yer alan Nun ve Nunet
tarafndan rulo halinde toplanyor; sadaki panoda, yine Nun tasvir edilmi. Toplanan kaytlar
arivliyor; b= Her iki yandaki yaztlarn altnda, orta panoda yer alan konulara ait, yazc Djehuti
tarafndan tutulan kaytlar, yine Nun tarafndan arivleniyor. Yaztlarn arasndaki drt adet frizde,
yukardan aaya doru, yazc tanr Djehuti geldii yeri anlatyor: 1= Sol tarafta bir ifti, Erg
nehrine yakn Souk bataklklarda (Hades bataklklar-Sichuan Souk bataklklar-Sichuan basin)
elindeki sabanla (Enek) topra ilerken (topra Onarken- onu ileyip dzeltirken),37 kars, (Erg +
Enek + On= Ergenekonda) yanlarna gelen tanr nnde, tpk gnmzdeki Japon ve inliler
gibi eilerek onlar selamlyor. Salar ne dm. Bunlardan en sadaki, elindeki asasyla tanr
Djehuti. Kaykla gelen dier tanrlar selamlyor. Kayktakilerin kara derili olmalar dikkat ekici
(Dou Tengerleri ?). Kayn dier tarafnda iki tanr daha ayakta duruyorlar. Bunlarn ayakta
olmas, kar tarafn da kara paras (Japon adalar) olduna iaret ediyor. Yani kayktakiler, bu
srada Erg nehrindeler; 2= Sol tarafta iki ifti, ellerinde Osirisin harman dveniyle, artk yetimi
olan hasatlar dvyor. Tanr Djehuti, Tal bis kuu klna girmi vaziyette, Amenta38 sembolnn
(lm; Amenti= Uzayn gizemli karanlklar) zerine konmu, karsnda oturan krala, gelecek
felaketi (Karneios olay ve ardndan kopacak tufan) haber veriyor; 3= Sabanla kz sren iftilerin
bulunduklar yer, indeki Hoang-Ho (Pyriphlegeton), Yang-e (Kokytos), ya da Si Kiang (Styks)
nehri kylar.39 Her iki kzn de, bir eyler sezinlemi gibi, ge doru bakmalar dikkat ekici. Zira
balangcndan, yani 17.02.3500- 17.07.3500 arasnda 150 gn srd anlalyor. Buna gre gemi,
17.07.3500de Ararata (Klimanjaro) oturmu olmal. 01.10.3500de dalarn balar grnm. Krk gn
sonra, yani 10.11.3500de, topra denemek iin kunguz ve gvercin gnderilmi. Yedi gn sonra,
17.11.3500de gnderilen gvercin konacak bir yer bulamadndan, gemiye geri dnm. Bundan da yedi gn
sonra, 24.11.3500de gnderilen gvercin, aznda yeni koparlm bir zeytin yaprayla dnnce, sularn
iyice ekilmi olduu anlalm. 01.01.3499da topran yalnzca yzeyinin, 17.02.3499da da
tamamnn kuruduu anlalyor. Buna gre, ayet Djehutinin tuttuu notlar 17.02.3500deki tufann
balang tarihiyle, dalarn balarnn grnd 01.10.3500 tarihleri arasndaki sekiz ay kapsyorsa,
tasvirdeki sekiz nokta, bu sekiz aya ait belgeleri ieriyor olabilir. Djehuti, bundan sonra 17.02.3499a kadarki
zaman ise, karaya kma almalarna ayrm olmal. Tevrat (1974) (Kitab Mukaddes-Eski ve Yeni Ahit),
Kitab Mukaddes irketi, stanbul, Tekvin: 7.1-17, 24, 8.1-14.
37
Bu sz, bileik kelime olduu anlalan Erg>enek<on isminin anlam erevesinde yle sylemek mmkn:
ifti, Erg nehri kysndaki topraklar onmak (onarmak) zere eneklerken = Gnmz Trkesine gre
Erg nehri kysndaki topraklar ekin ekmek (onarmak) iin sabanla srerken, gibi.
38
Ament, Amentet ve Amenti iin Bkz. Turner, P; Coulter C. R., a.g.e., s.44, 45.
39
Tyke, ya da tike, adi kpek, sokak kpei anlamna geliyor. Kpein kk dksn brakmasna, yakn
gemiimizde simek denirdi. Kpekler sierek, bir blgenin kendilerine ait olduunu, yani dierleriyle
aralarndaki snr belirlerler. Bu ifade, ocuklarn seksek oyunlarnda iaretlenen dz izgi, dikdrtgen veya
genlerin snrlarn belirleyen izgiler iin de kullanlrd. Siye bastn, yandn, oyundan k! vb. gibi. Bu
erevede Styks (Si >tyke(s)= Si Kiang), kpein sisine, yani izdii bir snra iaret etmi olabilir. Bu snr
byk olaslkla, gneydeki Yunnanllarla kuzeydeki Trkler arasndaki bir snrd. Redhouse (1986) EnglishTurkish Dictionary, Redhouse Yaynevi, stanbul, s.1062. Si Kiang-X jing nehrinin adnn, gnmzdeki
incede tad anlamlar aratrdk. Saptayabildiimiz anlamlar, yukardaki tespitlerimize benzer ekilde ve
yle: Jiang (Kiang)= Snr, hudut, yular, yular takarcasna bir kimseye (kimselere) engel olmak, iple asmak,
idam etmek; nat, sz dinlemez, direngen, kastl, bilerek yapan; kat, hissiz, nasrl, nasr tutmu, umursamaz,
aldr etmez; inat, dik bal; ayak direyici, dik kafal, sz dinlemez, direnci krlamaz; tutar, brakmaz,
vazgemez, unutmaz, yapkan, direngen; kararndan dnmez, boyun emez, kararl, sabit, azimli, pig headed=
domuz kafal, inat, ters; to plow= saban srmek, to sow= tohum ekmek, tohum samak, yaymak; flood= sel,
takn, tufan, deniz, derya, bolluk, sel basmak, istila etmek, tamak; upright= doru, dikey (Pasifik okyanusuna
dikey olmas balamnda), dik, drst, doru; X= Glme, kkrdama; gemi, eski (eskiye ait); nadir, sk vuku
bulan; akam, gece; acma, merhamet, kederlenmek, piman olmak, hasretini ekmek, pimanlk, esef, ok
grmek, gz kalmak, haset etmek, vermek istememek, kskanlk etmek; baarl, refah iinde, msait, uygun,
elverili, ansl, talihli, ahane, fevkalade, mkemmel, l, muhteem, grkemli, debdebeli, parlak; elence,
zevk; ayrmak, blmek, analiz etmek; sulandrmak, su katmak, su katlm, dank, setrek, sk olmayan,
salm; gn ; mitolojik imparator Fuxi (Nuh ?) ile ayn anlamda, soyad Xi idi; Alkene= Etilenin A 3D
modeli, en basit Alkenedir. Organik kimyada, bir Aklene (Olefin ya da Olefine), en azndan bir karbonun dier
karbonla olan doymam kimyasal bileimlerini ierir. En basit acyclic Alkene, dier fonksiyonel gruplarla
gereklemeyen tek bir ift ba oluturur. Genel forml CnH2n olan hydrokarbonun formu, birbirlerine benzer
biimlerdedir. Uluslararas Nazari ve Uygulamal Kimyada (IUPAC), en basit Alkene olan ethylene (C2H4), yani
24
kzler tarla srerken, daima topraa bakarak, balar eik yrrler; 4= Burasnn Afrikadaki Nil
nehri, yani Msr olmadn, tpk Odysseiada Homerosun byc Kirkeye sylettii Hades
batakl betiminde anlyoruz. Bu nehirlerden biri Si Kiang da deil. Zira buras iki nehrin, yani
Hoang-Ho ve Yang-e nehirlerinin birbirlerine yaklat, gnmzdeki Sichuanda Chengdu merkezli
Souk (Hades) bataklklar.40 Tal bis Djehuti, Yang-enin zerine konmu. Olaslkla burada tasvir
edilen iki kutan Msra ulaan bis, arkadaki gen bis (Djehuti) olmal. Her iki kuun aasnda,
toprak alt yaratklar (kurtuklar) bile ayaklanm durumda, yakn gelecekteki felaketleri, st
panodaki kzlere benzer ekilde, onlar da sezinlemiler gibi.41 Sar ereve iindeyse, Apollon
Karneiosun (Marduk) atmosfere teet geerek okyanusta oluturduu ekim gc nedeniyle ykselen
sularn (hortum) tepesinde kalm ekilde betimlenmi Nuhun gemisi resmedilmi. Nuh ve gemide
olan dier ahslar, geminin sa ve sol ucunda oturuyorlar. Ellerindeki krekler suya batamyor,
bota kalmlar. Msrn ller Kitabnda, Nun kayks Khu-en-uann (bu kayk, kimi zaman
Horustu) Amenti merdiveni tam ortada. Merdiven, ruhun olgunluk mertebesine ulap, en yksek
basamaa vardnda, buradan uarak, Msr tanrs Djehutinin syledii gibi, Amentinin
karanlklarna (uzay boluklar ya da Trklerde, Yedi Kandilli Sreyya-Pleiades) karlacana
inanlan merdiveni (daha sonraki dnemlerde, Tepeelerde Yurt-, Gal golompttan Tonoya kan
duman, yani Hayat Aac= Ahap totemler) temsil ediyor. Merdivenin en st basama, tufan olay
srasnda lenlerin ruhlarnn vardklar en st mertebedir. lmden sonra, ruhu Amentiye (ge)
ulatran bu merdiven, Hristiyanlka AMBON, slama ise MMBER olarak gemi. Kayn sol arka
tarafnda, blgede gnmzde de grlen, zerinde karsit oluumlu, tepeleri yuvarlak yksek dalar
olan iki ada (Msrda bu tr oluumlar yoktur), sa st tarafndaysa, yukardan aaya doru dizili
drt ejder kayyla (dragon boat), adalardan kaanlar sembolize edilmi olabilir. Kayn altndaki
ykselmi suyun taban seviyesindeki kk ve yuvarlak tasvir, felaketin balangcnn adalardan
birinde (Yonaguni adas ?), ya da yaknnda patladna iaret ediyor olmaldr.42 (Amenti-Vikipedi:
(tr.wikipedia.org.wiki/Amenti-25k).
Ethene adn tar. Alkeneler, arkaik ifadelerde Olefinler olarak geer ve geni anlamda petrokimya
endstrisinde kullanlmaktadr. Aromatik bileimleri, devirli Alkeneler oluturur. Fakat yaplar ve ortamlar
farkldr ve Alkeneler oluturmak zere mtalaa edilmezler. En.wikipedia.org/wiki/Alkene-91k); afak vakti,
gnete kurumak; gece balants, cezir sularnn ekilmesi, inik deniz; parlak, lk; Hkrk sesi, iini ekip
hkrarak alama, hmgr hngr alama; ay, dere, koy, kk krfez; onomat (bir kelimeyi, onun eklinde
karlan seslerle ifade etme ekli), yank kelime, yamur sesi; tartmak, kavga, ekime, bozuma, az kavgas
etmek; mezarlarn kasvetli sknts, keder, kasvet, kasvetli yer; mezarlkta yer alan mezar. Trbe, ya da mezar,
lm; glk, zorluk, zgn, can sklm; fx= babadan kalan, baba tarafndan olan, babaya ait, babaya
mahsus (Chou Adamna Homo erectus pekinensis- atfen); toplamak, almak; (Oh!) korku ifadesi, (olaslkla
Byk tufandan doan korku? Bu korku, Msrda sonradan ortaya kan ve l ruhlar, ller lkesi tanrs
Osirisin karsna karan tanr Aah (a-h, Aa, Ah, Aos, Iah, Aah Tehuti, Aah Te-huti) hatrlatyor. Bu
sralamadaki Aah Tehutiye kadar olanlardan Aos hari, tamam, gnmz Trkesinde hl daha
kullanlmaktadr. Iah ise, Ege blgesinde iddetle reddediyorum-hayr anlamnda ve yah olarak
kullanlyor. Bu ifade, uzak gemiimzdeki geleneklerimizden bu yana, teklif edilen bir nesneyi, bir fikri, ya da
sulamay, kesin olarak, Osiris adna bile olsa, lmne kabul etmemeyi nleyen, unuttuumuz bir ifade olabilir.
Chinese-English Dictionary: (www.mandarintools.com/worddict.htm-10k). MDBG Chinese English Dictionary.
40
Her iki nehrin birbirine yaklat alan, resimde A noktas olarak ve sar renkte gsterilmitir. Burada
grlen nehirlerin yerleim plann, bir in haritas, ya da buradaki Fig.3 veya 7deki haritalarda yer alan HoangHo ve Yang-e nehirlerinin, bu haritalar zerindeki konumlaryla karlatrnz. Resimdeki nehirlerin dou-bat
ynndeki konumlaryla, indeki bu iki nehrin ayn yndeki varlklar; ayrca Msrdaki Nil nehrinin kuzeygney ynndeki konumuyla dou-bat ynnde bakaca bir rman var olmamas dikkat ekicidir. Dzgner,
F. mimar.ist, Say: 28, s.104.
41
Coenin, Meksikadaki Tlaxcalada bir da akropol olan Cacaxtladan gen bir Aztek Kartal Savas
betimi olarak tanmlad aman figrnde, en altta yer alan, telal yer alt yaratklaryla karlatrnz. Coe, M.
D. a.g.e.,s.24, 25, Res.X.
42
Benzer bir tasviri, Azteklerin Boturini Kodeksinde gryoruz. zerinde bir piramidin olduu adadan, dou
ynnde (Amerika ktasna doru) krekle kayk eken bir kii tasvir edilmi. Yerdeki siyah ayak izleri,
kayktaki ayn grubun karaya ayak bastklarna iaret ediyor. Balarndaki sembol ve emsiyelerle, ekik gz ve
kyafetleri, bunlarn Uzak Doulu olduklarnn kantdr. Piramidin olduu adada, kral Gne sembolyle
birlikte betimlenmi. nnde ei yer alyor. Bize gre bu ada, batk Yonaguni piramidinin bulunduu Yonaguni
adasdr. Coe, M. D. a.g.e., s.59, Res.33. Adann deprem kuandaki merkez konumu iin Bkz.
25
panolu Jtaka steli
Pao-chen Chen, nde blunan bir tavirde, uzay-hcreleri olarak tanmlanan resimlerin en
erken rneklerine deinirken eser hakknda unlar demektedir: Wan-fo-ssuda, 425e
tarihlenen ta bir stel zerinde, st ste jtaka sahnesi yer almaktadr...Szechwandaki43
sahnede de grld gibi, her bir uzay-hcresini oluturan boluklar, bir aa ya da da
tasvirleriyle biimlendirilirken figrler, burada oluturulan bir ember iine yerletirilmi.
Uzay-hcrelerinin,44 Tang dneminde, dairesel biimde betimlenmesi, Szechwandan Tunhuanga kadar olan dnemler arasndaki tarihlemelere olanak salyor. Gzlemlerime gre,
Tun-huang sanatkrlar, tip uzaysal ifade uygulamlar. Bu aygtlar kullanmalarndaki
ama, anlatm ieren sahnelerin ince ayrntlarn ileyebilmek iin bo alanlar yaratmak
olabilir. Bunlar: 1) Bir btn halindeki uzay-hcreleri (Lien-chuan-shin); 2) Yarm daire
eklindeki uzay-hcreleri olarak adlandrmak mmkndr.45
Fig.5: a= Bilimsel aklamalara gre, nlar buz paracklarn geerken, gnein etrafnda oluan
tayf (gkkua-hle). Tinsel anlamda, ortada gne tanr (Trklerde Gne ark- svastika-tanrnn
gz-okulus-ha), etrafnda hle;46 b= Semirechye dendritilerinden, at zerinde gne bal bir
aman47 tasviri; c= Khora Kilisesinde (Kariye Camii) gney apeli kubbe ii. Pantokrator (Kurtarc)
sa figr. Arka ortada, hle iinde ha (svastika) ve sann ba. Okulustan etrafa gne nlar
yaylyor. sa, nlarn ularnda yer alan 12 havari, Aziz ve Azizelerle birlikte dnyaya k (bilgi)
sayor.48
a. (www.flickr.com/photos/jamestdd/)
b. Articles-Petrogliphs of Semirechye: (www.tourkz.com/eng/articles/petrogle1.html-16k).
c. (upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/...).
Chenin, uzay-hcreleri demesinden, tam olarak neyi kastettii anlalamyor. Betimlerin,

tpk Orta Asya Trk dendritilerindeki (petroglif)49 gibi, balar gne hleli figrlerle,
Hristiyanlkta, sa, Meryem ve havarilerin balar zerindeki Hle tasvirlerine benzemesi
dikkat ekicidir. Buzul evrelerine Chou adamyla giren insanolu iin, buzul aras ve buzul
USGS Earthquake Hazards Program: Earthquake Report Southeast of...:
(Neic.usgs.gov/neis/eq_depot/1998/eq_980503/13k).
43
inde, Szechuan (Schuan-sheng) blgesi.
44
Kastedilen ey, boluk ya da ara olabilir ?
45
Shi kenyusansui garon (1962) A historical study of Chinese paintings and lands-capes, Tokyo:
Heibonsha, s.39-84.
46
Bu sembol, Uzak Dou resim sanatndaki ressamlarn, bilge kiilerin zeklarn gne yla sembolize etmi
olmalar nedeniyle, aydn kafalarn sembolize eden gne, bu kiilerin balarnn etrafnda hle eklinde
gsterilmitir.
47
Bilge anlamnda. Hle ekline dnen betimlerin, olaslkla ilk rneklerini oluturmaktadr.
48
Japonyann Gne armasyla kr. Dzgner, F., mimar.ist, Say: 26, ek.3.
49
Batl bilim adamlarnn petroglif olarak adlandrdklar, kayalar zerine yaplm, eitli konular kapsayan
renkli betimlemeler, genelde Dionysos bayramlarna ait tasvirleri, zellikle de Hieros gamos= Kutsal evlilii
kapsyor. Bunu, Dionysosun dendritis nvannda buluyoruz. Ancak, bu nvanla Dionysos birletiinde,
Dionysosun Asya kkeni ortaya kar. Bilim adamlarnn konuyu bilmemeleri olanakszdr. Ancak,,nvann bu
zamana dek kullanlmam ya da ortaya konmam olmas, tanrnn kkenini saklanma isteminden baka bir
amaca balanamaz. Gnmz ngilizcesinde de, benzer bir anlamda Dendrite olarak gemektedir.
26
sonrasnda kefettii gne, doaldr ki son derece hayati neme haizdi. Olaslkla,
dneminde gne nlarnn kutsalln belirleyen tasvirlerin, uzay arac olarak yorumlanp
yorumlanamayaca konusunda bir kanya varmaksa olduka gtr.
Stel zerindeki sahneler, yer yer su dalgalar ve aa motifleriyle, yatay denebilecek ekilde
birbirlerinden ayrtrlarak ayr pano oluturulmu. Panolardaki konular, birbirleriyle
ilintili ve naratif slupta. Betimleri, aadan yukarya yle tanmlamak mmkn:
1. Panonun sanda, aa [yksek olanlar, byk olaslkla Su ladinleridir (Metasequoia
glyptostroboides)] ve bitki motifleri arasnda, soldaki kadn ve sadaki erkek olarak
tanmlanabilecek iki figr, altlarnda bir hal veya benzeri bir nesne zerinde karlkl
oturmu durumdalar. Her ikisinin nlerinde, yere diz km olan figrler, ellerini
gs hizasnda birletirmi, dua ya da yakar pozisyonundalar. Tanrann nndeki
figrn kadn, tanrnn nndekinin erkek olmas dikkat ekiyor.50 Tanrann hemen
solunda, nndeki geleneksel Uzak Dou Trk ve in mimarisinde bark (avlu-bahe)
iindeki kalka51 doru koturan ulak, her iki elindeki nesneleri sallayarak (zil ?),
yabgu (kaan-kral) ve katuna (hatun-kralie) haber ulatrma telanda. Yapnn
iindeki kalk erkn grlebiliyor.52 Onlar da, sarayn nnde yere kapanm,
amanist ritellerini gerekletirmekte olan kuyruklu bir figre kar (aman?) dua
pozisyonundalar. Kaln sol nnde, olaslkla cann kurtarmak iin aatan aaca
atlayan bir maymun, canlarn kurtarabilmek umuduyla aalara trmanm insan ve
hayvanlar betimlenmi. Sol taraftaki aacn st insanlarla dolu. Bunun solunda bir
insan ayakta durmakta, sadaki figrse, aata kendisine de bir yer verilmesi iin, yere
diz km vaziyette aman diliyor. Sahnenin arka tarafna hkim olan tasvirde,
tusunamiye benzer, kabararak gelen katranl dalgalar, aalarn zerini aarak, olayn
getii alana varmak zere. Dalgalarn arasndaki bir figr, sol tarafa doru koarak
kamakta.
2. Dalgalarn stnde yer alan ikinci panonun sanda; tanrlar, yarm daire oluturacak
ekilde oturmular. Buradaki alt tanrnn, balarnn zerindeki hlelere, ya da effaf
fanuslara ek olarak zerinde oturduklar nesneler, Pao-chen Chenin uzay-hcresi
tanmlamalarna hak verdirecek niteliktedir. Daire eklindeki nesneler, kaln puntalarla
dilimlere ayrlm. Byk olaslkla gne tasvirlerini anmsatyor. Kendi evresinde
dnen topik bir aparata (ufo) da benzetilebilir. Ortadaki kaplar, insanlarn tanrlara
olan sunularna, onlardan aman dilemelerine iaret etmekte. En sada, alttaki tanrnn
sol tarafndaki iki figr, dizleri zerine km, sunu ve yakarlarnn kabuln bekler
durumda. Sol tarafta yer alan aacn st ksmdaki yuvarlak kvrmlar, burada
ayakta duran be figrden nn tanra olduuna iaret ediyor. Su ladini aac,
gl esen rzgrla (Marduk rzgr) sola doru eilmi, yapraklar uumakta.53
Figrlerden en sadaki elini, karsnda diz kp aman dileyen art arda drt insandan
en ndeki insann alnna koymu, onu takdis eder pozisyonda. Bu figrn de bann
zerinde bir hlenin var olduunu, gsndeki dairesel betimle bann etrafnda
nokta bezeklerden oluan daire biimlerinden anlyoruz. Sa elindeki uzunca asa,
onun Lo nehri tanras Lo-shen fu tu olduuna iaret ediyor. Ortada, ayaktaki tanra
figrnn sol eli de ayn pozisyonda. Olaslkla onun da nnde diz km bir insan
Biz, bu tanr ve tanra figrlerinin, zamann bilge insanlarn (aman) temsil ettii kansndayz.
atl kk. Esin, E. (2003) Trklerde Maddi Kltrn Oluumu, Kabalc Yaynevi, stanbul, s.31, 62 vd.
Res.39-41. Bkz. Kr (Ye). Eberhard, W. a.g.e., s.173, 174.
52
Aada belirlenen tufan tarihiyle kr.
53
Mayalara ait bir Chilam Balam kitabndaki iirde, o gnaalarda beliren iaretten ilki olmaldr.
Dzgner, F. (2009) Yurt, Praitorion, Kilise ve Cami Mimarisi likileriyle Volkanlar,
(www.Hermetics.org/yurtlar.html), dn.107.
50
51
27
siluetinin var olduu anlalyor. Ancak, bu figr tam olarak belirgin deil. Baz
unsurlar eksik. Solda yer alan nc tanra figr ayakta ve sola doru bakyor.
Karsndaki iki figrden tanraya yakn olan uzun boylu, palmiyeye benzer bir
aacn altnda. Arkada solda yer alan ise daha ksa boylu. Uzun boylu olann bandaki
kanatl veya boynuzlu balk ya da mifer, onun bir yabgu veya komutan olduuna
iaret etmekte. Tanrann karsnda ezilmeden ayakta durarak, onunla eit bir ekilde
konuuyor. Bu pano da, deniz ve aa motifleriyle, yukardaki nc panodan
ayrlm.
Fig.6: Dnyann en uzun boylu insanlarndan 1951 doumlu
inli Bao xishun, 2.36 m boyuyla, yanndaki merakllarn
neredeyse iki misli grnyor. Grnm, byk olaslkla,
Asyadaki dendritilerde yer alan dev boyutlu insanlar;
kutsal kitaplarda ad geen d kavmi ve Nefilim; Kgarl
Mahmdda geen Horhor-nesns; Anadolu on-Yunan
mitoslarnda Titanlar hatrlatyor. Gelmi gemi, dnyann
en uzun boylu insan olarak bilinen Amerikal Robert
Pershing Wadlow (1918-1940) 2.72 m, Trkiyenin en uzun
boylu insan, 1960 ylnda kaybettiimiz Uzun mer ise 2.25
m boyundayd. Aadaki Semyrechye dendritileriyle
karlatrnz (Fig.12c).
El hombre ms grande del mundo es chino-julio 2005: (www.
Chino-china.com/articulos/200507.13-gigante.html-19k).
3. Panonun solunda, bir aa gvdesinin iki yanndaki insanlar, aaca trmanmak

zereler. Bunlarn hemen sa bitiiinde, sola doru koup kamaya abalayan bir
figr var. Buradaki figrlerin sanda yer alan tasvir, bize gre panonun en can alc
blm. Ortada, olduka byk bir geminin etrafnda yzmeye alan insan, aslan,
kaplan ya da maymun gibi hayvanlar yannda, hl daha dua etmekte olan insan
siluetleri seilebiliyor. Volkanik katranla karm sel sular, sahilleri son derece s
olan in ovas kylarna erimek zere. Geminin sol tarafnda, yaptklar bir sal
zerinde (waka hourua?), dalgalara kar durmaya alan figr daha var. Ortada,
olduka byk olduu grlen yelkenli gemiye dikkatle bakldnda, insan (Nuh ?) ve
hayvan figrleri seilebiliyor. Panonun en st blmnde, olaanst ykseklikteki
tusunami dalgalar her taraf kaplam, yalnzca dalarn (Yun-tai ?) doruklar kalm.
Batmakta olan bir sal, yzmeye alan insan ve hayvanlar ve en stte ise rpnarak
uuup kaan kular betimlenmi.
Her sahnede dikkat eken zellik, betimlerin ynlendirdii konularn en ince ayrntlarna
kadar ilenmi olmasdr. Stel 425e tarihlenmi. Bu tarihin doru olmas halinde eserin, ya
daha eski bir tasvire dayanarak bir benzerinin yaratld, ya da tufan detaylarna kadar
anlatan yazl bir kaynaa dayandn gsteriyor. Resim bu zelliiyle, imdiye kadar ele
gemi en nemli kaynak niteliindedir.
Uzak Dou ve Pasifikin tektonik yaps
28
Pasifik okyanusunda, tektonik magma ve metamorfizmayla birlikte oluan fay hattnn her iki
ucunda,54 bir nevi deformasyonun varl saptanm. Jeomorfolojik deformasyon, bunun dou
ucunu tekil eden Amerikadaki Krmz nehir (Red River) Ailaoshandan, batda daha ge bir
dneme iaret eden Andaman denizinin (Dou Burma) yayld alandaki Sijie fayna kadar
uzanyor. Burmadaki dier bir fay oluturan Sagaing fayyla, Burma-in snrnda
metamorfik55 Mogog kemerinin bir blmn oluturan Nabang fay ve Bat Yunnanda
Gaoligong faylar arasndaki geometrik ve kirematik tetiklemeler, bat noktasnda bir atma
hatt oluturmutur. Sagaingin kuzeydou yaknnda Mogog adl yerleim, bu ynden dikkat
ekicidir. Kuzeyden gneye doru bir sra fayn, Himalayalarn dousunda Ruili havzasnda
manyetotellurik bir yapya sahip olan Ruili Longling (Lancang) fay ile Dayingjiang faynn,
buradaki tm faylar arasndaki ba (dm noktas) oluturduu anlalyor. Faylardaki
deformasyonun, sintektonik fkrmalardan meydana gelmi, kolay krlabilir, yumuak
oluumlar, yalnz Gaoligong faynda deil, ayn zamanda Mogog kemerinde (Lavang fay) de
grlmektedir.56
Dier tarafta, Amerikann kuzey bat eridi 190 myde meydana gelmiti. Bu srada kta,
ktlesel olarak Pasifik okyanusunun iine doru uzanmtr. Burada, 1.7 myde okyanusa
batan kta kabuu, Kanada kalkanna benzer ekilde, kristalize kayalardan bir temel
oluturmutur. Bu olay, duraan Amerika ktasnda, kntler zerinde bir platform
meydana getirmiti. Bugn, milyon yllar sonrasnda, Amerika platformu ve Pasifik okyanusu
ananda mevcut kireta ve tortullu ist paketleri byyerek yeni faylarn olumasn
salamtr. Bunlar, birbirlerini tetikleyebilecek faylardr.
Platform zerindeki knt birikintileri, burada silsile halindeki kaln bir tabakann (rt)
meydana gelmesine neden olmutur. Bu rt, gnmzde Mackenzie ve Cassiar da sralarna
doru uzanyor. Her iki platform, Wernecke ve Mackenzie dalar sper gurubunun (yksek
oluumlar) kaya birikimlerinden mteekkildir. Bu iki kaln stratigrafik ktle Mackenzie
Purcell, Wernecke, Windemere, Rapitan, Pinquicula ve Gog ktlelerinin bir araya gelmesiyle
ortaya kmtr.57
Yukarda yer alan her iki makaleye ait alntlardan da anlalaca gibi, Amerikada bulunan
Gog-Yecc ve indeki Mogok-Mecc fay merkezleri, jeolojik oluumlarn ifadesinden
baka bir anlam tamamaktadr. Blgede, olaslkla yakn bir gelecekte meydana gelecek
tektonik-jeolojik olaylar sonunda ortaya kacak yeni corafyann, bu iki fay merkezinin
birbirlerini tetiklemesiyle oluabilecei varsaym, gzden uzak tutulmamaldr.
Datong volkanlar
Kuzeydou inde Jeomorfolojik Gezi bal altndaki makalede, blge genelinde Datong
volkanlar hakknda unlar syleniyor: Buras, Hebei ve Shanxi eyaletlerindeki blgedir.
Jeomorfolojik zellikleri ise karsit maaralar (Shihuadongda), Jinhede alivyonlu almlar
(yelpaze eklinde) dalar arasnda kalan farkl vadiler, Datong kenti yaknndaki volkan ve
byk ls dzl (platosu) kenarndaki Sar nehirdir.58
Bu iki ucu, Asya ve Amerika ktalar oluturmaktadr.
Bakalam geirmi.
56
Tektonik Mogog (Lavang fay), Nabank, Gaoligang, Ruili-Longling, Dayingjiang ve Ailaoshan faylar
hakkndaki teknik bilgiler iin Bkz. (scienceinchina.com/ky0876.pdf).
57
Yukon Geoprocess File User Guide:
(www.geology.gov.yk.ca/publications/openfile/2002/of2002_8d_geoprocess_file/documents/general/userguide.P
df ).
58
Kuzeydou inde Jeomorfolojik Gezi: Visited cities and excursion sites: (www.gvc.gu.se/ngeo/nghem/china/excursion/-8k).
54
55
29
Fig.7: indeki blgeleri gsterir harita. Kkl nedeniyle adlar yazlamayanlar: 1= Ningxia Hut
A. R.; 2= Neijing; 3= Tianjin; 4= Shanghai (Atalay, Y., Ar. Hrt.).
Bu volkanlar, biim ve lleri bakmndan birbirlerinden farkldrlar. Yuvarlak, oval, at nal

ve koni biiminde tepeleri olanlar vardr. Volkan aznn etrafn eviren dzlkten itibaren,
volkan tabanna kadar olan ykseltiler iinde en derin olan 100 mdir. Her koninin etrafnda,
radyal drenaj sistemi gelitirilmitir. Btn volkanlar, az ya da ok lslerle kapldr. Ls
tabakalar dan d tabannda kaln ve tepe noktalarnda ise incedir. Bunun nedeni, lsn
dan tepe noktalarnda, rzgar marifetiyle srekli olarak sprlyor olmasdr.
Fig.8: Yeryzne alan
bacalaryla faaliyet gsterip
snm, ya da hl daha
faaliyet gsteren volkanlarn,
yeryzndeki
younluk
noktalar. (Atalay, Y. Ar.
Hrt.).
Bunun sonucunda byk olaslkla, bu kez Amerikadaki Gog fay merkezinin tetiklemesiyle,
Byk lsn altnda ve Choukoutien- Yen-Men arasnda oluacak bir atlaktan, yerkabuunda
bir rt oluturan (Kr-an, Tevrat ve ncile gre, demir zerine bakr rt) metal ierikli
30
tektonik katmanlarn yarlarak, yeniden ortaya kacak volkanlarn, dnyay yeni bir felaketin
eiine getirebileceini renmekteyiz.
Dier bir yerde, ayn blgedeki volkanlar anlatlrken, yle denmektedir: Datong volkanlar
Xigelaoshanda Datong Eyaletinin kuzeydousunda yer almaktadr. 60 kmlik bir alanda
yaklak on adet volkan, bir gurup oluturmaktadr. Bunlarn arasnda, ykseklii nedeniyle
en nemli olanlar, deniz seviyasinden 1422 m yksekliiyle Heishan; daha sonra 1368 m ile
Jinshan, 1328 m ile Langwoshan ve yine deniz seviyesinden 1276 m yksekliiyle Gelaoshan
en nemlilerindendir.
Kaya yataklar ve toprak, volkanlarn etrafnda bazalt ve lslerden olumaktadr. Malan
ve Lishi ad verilen iki ayr tip ls vardr. Malan ls, Lishi lsnn zerinde yer alr.
Bazalt ve lv atklar, volkanlarn faaliyet gstermedikleri bir dnemde, lv pskrkleri
devirlere bal olarak ortaya kmtr.
En erken pskrtnn, 340 bnysinde olutuu tahmin ediliyor. En ge olan ise 60-70 bny.
yani pleistosenin ortalarna denk gelmektedir.59 Bu tarih, 1980lerde terme-ldama
metoduyla tayin edilmitir.
Volkanlar, iki dorusal izgi zerindedir. Bunlar, gney-bat/kuzey-dou ve gneydou/kuzey-bat ynleridir. Bu oluum (ynelme-fiziki evre artlarna uyma) tamamen,
arazideki atlaklar (faylar) nedeniyle ortaya kmtr. Bunun anlam, bazaltn volkanlardan
dolay deil, fakat atlaklardaki filtre zellii nedeniyle olutuu eklindedir. Gerek
volkanlar, ge dnemlerdeki lv pskrkleri srasnda ortaya kmtr. Blgede yer alan bu
volkanlar, bilim dnyasna, ilk kez 1930 ylnda rapor edilmilerdir.60
Bize gre, Kutsal kitaplarda Yecc (Gog) ve Mecc (Mogok) olarak yer alan anlatlar, gerek
anlamda jeolojik verilere dayanmaktadr. inin Byk ls blgelerinde, bunlarn altnda
yer alan metallerle kapl tabakalarn varl bilimsel bir gerektir. Konuyla ilgili
aratrmalardan birka, Beijingde, 24-27 Eyll 2006 tarihinde gerekletirilen 7. Uluslararas
evresel Jeokimya Sempozyumunda yle konu edilmitir: Yonghua Li, Linsheng Yang,
Wuyi Wang tarafndan verilen 11. bildiri: Bat Hunan Eyaletindeki ok metalli tortul
topraklarda, cva ve kurun metallerinin evresel yaylm61; Haiyan Kang-Zongming Xiu,
Lili Sun tarafndan verilen 55. bildiri: Nitratn, ok kk lekli Fe/Ni iki metalli
partiklerleri vastasyla kimyasal redaksiyonu konu balkl bildirilerdir62. Bunlarn
yannda, blgeyle ilgili bilimsel makale ve kitaplar, daha pek ok Rus, Amerikan ve in
kaynaklarnda yer almaktadr. Bu nedenle blgede mevcut jeolojik oluumdaki kimyasal
farkllk, bilimsel aratrmalar tarafndan da destek bulmaktadr.
Pasifik Blgesi Civarnda Magnetik Oluumlar
Metindeki Pleistosen ortalar ifadesiyle, 60-70 bin yl nceki dnem tarihlemesi arasnda bir eliki vardr.
60-70 bin yl nceki dnem derken, Alt pleistosen sonlar kastedilmi olmaldr.
60
Visited cities and excursion sites: (www.gvc.gu.se/ngeo/rcg/china_exco20201/Introduktion.htm-8k).
61
Enviromental behaviors of mercury and lead in the soil of polymetallic deposit areas in Western Hunan
Province.
62
Chemical reduction of nitrate by nanoscale Fe/Ni bimetallic particles.
59
31
Uzak Dou ve Pasifikteki olaanst felaketi (karni-63Apollon Karneios-tts-Byk tufan)
olayna bilimsel aklk kazandran nemli almalardan bir dieri ise yledir; Ulusal
Taiwan niversitesi Jeoloji Bilimleri Blmnden, Mei- Fei. Chu ile ayn blmden Tsuan
Han Leenin bakanlnda; Michigan niversitesinden Yeng Long. Chen;64 Oregon Devlet
niversitesi, Okyanus & Atmosfer Bilimleri Kolejinden Michael D. Graham;65 in
niversitesi Jeoloji Bilimleri (Beijing) Blmnden Jun Deng; ayn blmden Shangguo
Su; Michigan niversitesi Jeoloji Bilimleri Blmnden Ye Zhang66 tarafndan hazrlanan
63
Karni olay. Kutsal Kitaplarda geen olayn, peygamber olarak kabul edilen Hazreti Zul-Karneynin, yecc
ve meccn zerini, nce demir ve sonra da bakrla kapatmas anlatmna benzer ekilde olduu grlyor. Bu
deyimle, Jpiterin Tishya gezegeninin dnyann yaknndan geiteki karni (tts) olay kastedilmektedir.
Kran- Kermde, Tanr katnda kendisine rahmet verilen ve bilgi retilen kullardan olduu belirtilen biriyle,
Musa Peygamber arasnda geen diyalogda yle deniyor: Onlar Zlkarneyni senden sormaktadrlar,* de ki:
Onu size anlataym ben. Yeryznde, gerekten berkittik** onu, her eyin yolunu gsterdik ona. O da, uydu bu
yola. Gnein batt yere*** varnca, scak bir pnarda*** *onun battn grd; pnarn yannda da bir ulus
buldu; biz dedik ki: Ey Zlkarneyn! ster sktr onlar, ister gzel tut!. O dedi ki: Zulmedene azap veririz,
sonra dner Tanrsna, Tanrn ona grlmemi azap verir. nanarak, yararl i grene, gzel dl verilir,
kolaylklar gsterilir. Sonra bir yol daha tuttu. Gnein doduu yere**** varnca, Gneten baka, rtleri
bulunmayan bir ulusun zerine, Gnein doduunu grd.****** Yine bunculayn, yannda ne varsa biz
biliyorduk. Sonra, baka bir yol tuttu. ki germe******* arasna varnca, germelerin yannda sz anlamaz bir
de ulus grd.******** Dediler ki: Ey Zlkarneyn! Yecuc, Mecuc buralarda fesat karyorlar, sana vergi
versek de, aramza germe yapsan olmaz m?.********* Zlkarneyn dedi ki: Tanrmn verdii yetiir bana,
siz bana gcnzle yardm ediniz, aranza germe yapam. Demir paralar getirin bana, iki dan ara yeri
dolunca, krkleyin demir ate olunca, yine getiriniz stne erimi bakr dkeyim. Onu geemezler, delemezler
de dedi. Bu, Tanrmn rahmetidir, Tanrmn vadi geldii zaman onu datr, Tanrmn vadi haktr dedi. O
gn onlar dalgalanp birbirine girerler halde brakrz, Sr frlr, hepsini toplarz. O gn kfir olanlar
cehennemle, yz yze getiririz!..
Mardukun dnya zerindeki gei ynn, Gnein batt yer (=Afrika); Gnein doduu yer (in-Yenmen ve Datong) olduunu, buradaki aklamalar da ortaya koymaktadr.
* Tanr katnda olan kiinin, Musa Peygambere hitabdr.
** Tahkim, takviye etmek. Salamlatrmak.
*** Mitoslarda da yer ald gibi, Afrikada Etiyopya.
**** Gney Afrika Cumhuriyetinde, Avalon scak su kayna.
***** Moolistan ve inde, Yen-Men, Datong blgesi.
****** Kubbe ksmnda tono denilen aklk nedeniyle, tm gn boyu gnein zerlerinden eksik olmad
ger, ya da yurt denilen adrlarda yaayan Mool ve Trkler.
******* Baraj.
******** Atlantis (dnya) halk.
********* Yen-Men ve Datong tektonik alanlar.
Kran- Kerm (1962) ev. B. Atalay, Doan Karde Matbaaclk Sanayi A. . stanbul, Kehif, 367-369, 83100).
ncilde ise yle geiyor: Ve gkten inmekte olan bir melek grdm;* elinde cehennemin anahtar ve byk
bir zincir vard. Ve blis ve eytan olan ejderi,** eski ylan,*** tuttu; ve onu bin yl mddetle balad. Ve bin yl
tamam oluncya kadar artk milletleri saptrmasn diye, kendisini cehenneme**** atp onu kapad, ve onun
zerine mhrledi;***** bundan sonra ksa bir mddet zlmesi gerektir . Tevrat (Kitab Mukaddes-Eski
ve Yeni Ahit) (1974), Kitab Mukaddes irketi, stanbul, Vahiy, 272, Bap: 20/1-3).
* Marduk (Nibiru,Tishya-Pushya, X gezegeni).
** Yen-Men ve Datongda (in), zerleri karni olayyla metallerle rtlm volkanlar.
*** Eski ylan, Eski topraklar olan Asyadaki inde, Yen-men ve Datong blgelerinde 4000-3500 arasnda
faaliyet gstermi Magog (Mecc) fay merkezine bal volkanlardr. Bu ifade, Amerikadaki Gog (Yecc) fay
merkezine bal volkanlarn Yeni ylan olarak anlmas gerektiini ortaya koyuyor.
**** Mitolojide Hades olarak adlandrlan Magma tabakas kastediliyor.
***** volkan azlarnn metallerle rtlmesinin, mhrleme eklinde ifade edildii anlalyor.
Ayrca Bkz. ML./XI.16.
64
yangcz@umich.edu
65
dgraham@coas.oregonstate.edu
66
youxue@umich.edu
32
bilimsel rapordan alntlar yaptmz aadaki blmde, blgenin jeolojik yaps, tam olarak
u ekilde aklanmaktadr: Kuzeydou inde, Kretastan (kinci Zamann son blm)67
kalma, azlar eitli metallerle kaplanm pek ok volkanik alan mevcuttur. Bunlar en yakn
300 yl ncesinde faaliyet gstermilerdir. Bazal oluumlu, alkali zeytini renkte bazalt,
tholeiite, trachyte (trakit) ve alkaline olmu rhyolite ieren atklar, geni bir volkanik alana
yaylmtr. Ar derecede mafik xenolithler, iherzolit ve harzburgite iermektedirler.
Bunlarn ou, alkali bazaltlar halindedir. Bu kadar geni alana yaylan volkanik kalntlarn
ana kayna belirsizdir: Bu rt, baz iddialara gre, son derece yksek scaklktaki bir d
etkenle (bir kuun tylerinin tlenmesine tts- benzer ekilde)68 olutuu;69 dier bir
Fig.9: Moolistan Otonom
blgesi, Ningxia ve Shaanxi
blgelerini kapsayan Ordos, Yenmen ve Datongun yeri (Atalay, Y.,
Ar. Hrt.).
varsayma gre ise, litosferin (arz kabuu) incelmesi srasnda meydana geldii eklinde
aklanmaktadr.70
Yaklak, 160 my (80 MA).

Bu d etken, kkenleri Uzak Douya dayanan toplumlardaki Antik kaynaklardan Smerlerde Amar-utu
(Gnesel dana), Nibiru, Marduk-Tishye-Pushya-Baal; bilimsel kaynaklarda ise, bilimsel olarak ne olduu tam
olarak bilinmedii iin X gezegeni olarak geen gk cismidir. Bilimsel anlamda pek rabet grmeyen olay, bu
makalede jeolojik anlamda tam bir akla kavumu olmasna karn, tm mitoslarda anlan gezegenin
varlna inanlmamas, dikkat ekicidir. Yani gezegenin varl bir masal olarak kabul grmektedir. Oysa
mitoslar, modern a insann ona katt anlamda birer masal deil, gerein ta kendisidirler. Antik insanlar,
hangi konuda olursa olsun, olaylar zerinde asla yalan yanl eyler sylememilerdir. Byle davranmalar iin, o
zamanlarda, gnmz insan gibi bir menfaat ya da kazan temininin de olmad gz nnde bulundurulmaldr.
69
Burada, Kutsal Kitaplarda peygamber olarak kabul edilen Hazreti Zul-Karneynin, Yecc ve Meccn
zerini, nce demir ve sonra da bakrla kapatmas anlatmna benzer ekildeki Karni olay tarif edilmektedir.
Mitolojik ynden bilimsel grnmese de, bu olayn Uzak Douda yaanan Marduk gezegenine bal olarak
ortaya ktn, Antik Anadolu-Yunan, Eti, Smer, Akad, Msr ve Hindistandan Mezoamerikaya kadar uzanan
kltrlerden reniyoruz. Coe tarafndan, Meksikadaki Tlaxcalada, bir da st akropol olan Cacaxtlada,
Azteklere ait gen bir Kartal Sava betimi olarak yorumlanan aadaki (Fig.10b) aman tasvirinde, yanarda
pskrklerinden ayak tyleri ttslenmi ku tasvirine baknz. Undal adnn anlam Siyah Kaya= Black
Rockdr. Bu kapsamda, gnmzde Koredeki Heuksando (Jeju) adasnda bulunan volkanik Halla-san da,
simsiyah granit oluumuyla Undal adn hak eder grntedir. Korede, gemii tarihin derinliklerine kadar
uzanan ve Ondol denilen yap blmleri ilgi ekicidir. Bunlar, Roma dneminde Hipokaust (Hippocaust)
olarak anlan stma sistemlerine benzer. Gnmzde de devam eden evlerin bu tip stmalarna ait rnekler
olduka oktur. Evlerin alt blmlerinde oluturulan ocaklardan kan s, stunlar ya da borularla oluturulan
boluklarla yapnn altndan dolaarak stteki tm odalarn snmasn salamaktadr. Osmanl dneminde
Cehennemlik olarak adlandrlan sistemin kaynann, Uzak Doudaki yanardalardan esinlenerek ortaya
kt ve Magmaya (Hades) atfta bulunulduu aktr. Teaching English in Korea-Photo Album-Ondol
Systems: (ald.net/~roden/korea/album/ondol.htm - 5k).
70
Blgede saptanan tm veriler, burada aklanan ikinci varsaymn geersiz olduunu gstermektedir.
67
68
33
Volkanik kayalar ve xenolith manto (rt), bu mantonun oluum artlar ve yaplacak ilemler
hakknda bir pencere amaktadr. Biz, bu xenolith rt, rtnn oluum artlar ve en son
oluan volkanik kayalar hakknda hazrladmz bir almay rapor ettik. Yukarda
belirttiimiz tleme olayn anlayabilmek iin, Jingbohu, Longang ve Kuandian volkanik
alanlarndan alnan xenolith manto rnekleri zerinde Heisotopik almalar gerekletirdik.
almalar sonunda edinilen ana bilgiler erevesinde, 5-7 kere gerekletirilen 3He/4
incelemelerine gre, olayn atmosferik bir etkenle olutuu anlalmaktadr.71 imdilik, bu
blgedeki oluumun, Havai ve Yellowstoneun altndaki gibi, derin bir mantolamaya sahip
olup olmad hakknda karar vermek iin yeterli veri mevcut deildir.
Bazaltn ierdii Mgo6wt% maddesi, ierikteki element katks olarak birbirini tutan
deiiklikler gstermektedir. Bunun aksini gsteren elementler ise, olduka boldur ve kristal
fraksiyonlamann72 yerine, ksmen ergiyerek bu geni alan etkilemi olan olay, bazaltn
kimyasal yapsna da iaret etmektedir.
nceki almalar (Zhou at Alda 1992de yaplan), kabua sonradan karan maddelerin
nemsiz miktarlarda olduunu gstermitir. Kristal fraksiyonlamann, az miktarda eklenmi
olan zeytini renkteki bazaltn Mg 73te ergimesiyle eitlenmi olduu anlalmakla, kremsi
ekilde oluan mantonun varln dorulamtr. SiO2, yksek oranl etkileimdeki
yetersizliine karn (K2O ve P205 hari), SiO2 ve yksek oranda uyumsuzluk gsteren eser
miktardaki elementler arasnda, gl bir negatif karlkl ilikinin varl saptanmtr. REE
ve eser miktardaki elementler hakkndaki bilgiler, Datongda, bileim gstermeyen73
elementlerin, REE rneklerine kar olduu kadar, dierlerine kar da gl bir ekilde
zenginlik gsterdii anlalmaktadr. La/Yb oranlar, Datongda 5 kez deien kkrdakms
bir oluum yarattn ortaya koymaktadr ($40 \deg$N, $113.6\deg$E). Bunun Jingbohuda
25 kez olutuu ve SiO2 bileimiyle negatif bir ba meydana getirdii saptanmtr. Eser
miktardaki elementler, asla fay biiminde bir olgu (arc belirtisi) gstermezler (HFSEnin bu
srada tketilmesi ve LILEnin zenginlemesinde olduu gibi). imdilik, yamalardan akan
(lv) ve kanal oluturan katklarn (bunlara arka-arc oluturan havzalar da dahildir) varl
kantlanamamtr.
SiO2 bileimi, La/Yb oranlaryla yksek oranda birliktelik gstermektedir. nc Zaman (53 my.) volkanlar, izgisel eilimleri boyunca, deiik ykseltiler gsterirler. Biz,
Jingbohuda, alak derecelerde ergime gsteren grenann (ll ta) bulunduu stabil alanda,
derinlerde olumu ergimelere ait bilgilere mracaat ettik. Ancak, Datongta da yksek
derecede ergimelerin daha s derinliklerde olumu olduu bir gerektir.
Elementsel jeokimya ve ergime derecesi arasndaki iliki aktr. Kuzey ve Kuzeydou inde,
homojen bir mantonun olumu olmas, ergimenin nispi olarak derinlerde olutuunu
kantlamaktadr. Ancak, NE-SW termal ykselip alalmalar (hareketler-yrmeler), ya da
ksmen ergiyen mantonun ergiyip alev alabilir (uabilen-gaz haline gelebilen) ieriine sahip
olmas, onun hareketli oluuna da iaret etmektedir.74
Raporda saptanan atmosferik etki, Antik halklarn Marduk hakkndaki anlatlarn destekler ieriktedir.
Damtk madde haline gelme. Halla-san dann yapsyla karlatrnz.
73
Ayrk durumdaki elementlerin.
74
Pasifik Blgesi Civarnda Magmatik Oluumlar: (www.agu.org/meetings/wp04/wp04sessions/wp04_V32A.html-17k). Joseph, Asyada Bronz anda meydana gelen magnetik oluumlar, 40003000 aras yerine, tam olarak nasl verdii bilinmiyor ama 3113e tarihliyor. Yazarn, Pasifik okyanusunda
meydana gelen jeolojik-tektonik ve magnetik olaylar yerine, Atlantik okyanusundaki olaylara dein,
Mezoamerikan kltrlerini Avrupaya balama isteinden doan amal ynlendirmesi dnda, olduka ilgin
saptamalarn olduu kantlar iin Bkz. Joseph, F., a.g.e., s.75-81.
71
72
34
Yukarda anlan tm jeolojik verilerin, blgedeki karni olayna iaret edip aklk getirdii
ortadadr.
Fig.10: a= Datongda, atnal eklindeki volkanik yapsyla, snm bir yanardadan grnm.
Blgedeki 60 kmlik bir alanda, 30 adet volkan, bir grup oluturmaktadr. Bunlardan en nemlileri:
Heishan, Jinshan, Langwoshan ve Gelaoshandr. B= Coe tarafndan, Meksikadaki Tlaxcalada, bir
da st akropol olan Cacaxtlada, Azteklere ait gen bir Kartal Sava betimi olarak yorumlanan
aman. Ba ve ayaklar kartal, omuzlarnda kartal kanatlar var. aman, her iki eliyle tuttuu
thyrsosla, volkanlarn lavlarn temsil eden ylan ejder zerinde, onu sndrmeye (Odysseus gibi
ldrmeye) alyor. Ylann, tuvalin sa yukarsna doru uzanan kuyruu, sa st kede,
pskrkleri sar renkte gsterilmi volkana doru uzuyor. Sada, tam ortadaki kuun, lav
pskrkleri nedeniyle ayak ksmlarndaki tyleri ttslenmi ve etleri grnr hale gelen bacaklar
plak kalm. Tasvirin alt blmndeki genler arasnda, toprak alt hayvancklar, saa sola
kamakta. Bunlardan biri, ban yukar karm, olup biten felaketleri merak iinde izlemeye
alyor.75
a. China Culture.org: (www. Chinaculture.org/gb/ en_travel/2004 03/17/content_46367.htm).
b. Coe, M. D. 2002.
75
Coe, M. D. a.g.e., s.24, 154, Res.X. Kartal bal Kzlderili totemleriyle karlatrnz.
35
Fig.11: Kuzey Korede gelenei ok eskilere dayal, kukusuz volkanlardan esinlenerek evlere
uygulanm olan Ondol snma sistemleri: a= Suwonda, faal durumdaki bir Ondoldan kan
dumanlar ve at altna istif edilmi odunlar; b= Ojukonda Ondollu bir ev; c= Yine Ojukonda,
Ondollu bir mutfaktan grnm. Ondollardan elde edilen syla evlerin tabanlar, dolaysyla tm
evin snmas salanmaktadr.
a. (www.hgpho.to/wfest/house/house-e.html).
B, c. (www2.ald.net/%7Eroden/korea/album/ondol.htm).
Tinsel anlamda Nuh tufan
Fig.12: Semirechye (Yedi Nehir-Kazakistan) dendritileri: a= Bugesk76 sanat diyebileceimiz,

bugnn ve gemiin bir arada tasvir edilmesiyle olumu dendriti. Eserde, koyu renkte gsterilmi
gn yaayan figrler, ellerinde ta aletlerle birbirleriyle savamaktalar. Geri plnda tasvir edilen
dev figrleri, ak renkte belirtilerek, gemite, iki dev (Nefilim ?)77 arasnda ta aletlerle yaplan bir
mcadeleyle, dier bir devin, dinazora benzer bir hayvana elindeki yayla ok atn betimliyor; b=
Ortada bir dev ve etrafnda drt figr. Atlarndan inmi insanlar, deve kar yay ve oklaryla
saldryorlar. Dev, ellerini kaldrp, teslim olmu; c= Kuyruu iki ayann arasnda grlen dev ve
etrafnda, ellerindeki yay ve oklaryla mcadele eden figr. Bunlardan biri srt st yere dm,
olaslkla dev tarafndan ldrlmek zereyken tasvir edilmi. Articles-petrogliphs of semirechye:
(Tourkz.com/eng/articles/petrog 1e_1.html-16k).
a. A. Goryachev, A. N. Mariyashev, Petrogliphs of Semirechye, goryachev@tourkz.com
Ayn pano, tuval ya da burada olduu gibi ta yzey zerinde, hem gnmz ve hem de gemiteki bir olayn
tasfir sanatna Bugesk=Bugn-eski adn vermeyi uygun grdk. imdiye dek dnyann hibir yerinde
raslanmam bu ifade tarz, Orta ve Uzak Dou kltrleri iin son derece ilgi ekicidir.
77
Tevratta Uzun boylu eballar, Kurn--Kermde d kavmi, Kgarl Mahmdun Kitab- Lgat- Trk
adl eserinde Horhor-Nesns, Anadolu-Yunan mitolojilerinde Titan-Kyklop olarak geiyor. Tevrat, Tekvin: 6,
4. Kurn- Kerm (1962), ev. Atalay, B. Doan Karde M. S. A. ., s.267, Hd:52-62; s. 309, brahim:9; s.445,
ara:119; s.650, Kamer:18; s.702, Elhakka:3-6; s.740, Fecr:4. Kgarl Mahmd (2005) Divn Lugtit-Trk,
Kabalc Yaynevi, ev. S. Erdi; S. T. Yurteser, stanbul, Arka kapak ii harita.
76
36
Fig.13: XXV. Slaleden Msr kral Piankhy.
(www.historyforkids.org/.../pictures/shabaka.jpg).
Bir makalede, Nuhun gofer dedii aacn, servi aac olduu

belirtilmi. Makalenin ilgin yan, aacn Aithiopia ile olan
balants. yle deniyor makalede: Msrda XXV. Slaleden
(Ethiopian dynasty) kral Piankhy (Phiy-Piye-Piy, 747-716),
gemiten kalan ya da gnlk bilgi ve belgeleri acilen korumaya
alabilecek, gvenilir bir kii olarak, Nuhun Aithiopial siyahi
neslinden olan Rodophosun erkek kardei Taharkay (Taharqa)
grevlendirmiti. Rodophos Msrda, tanr Amonun sembolik kars
olarak Kendini adam tanra durumuna gelmi. Bu kiilii nedeniyle de Afrika, Asya ve
Avrupadaki78 tapnak rahibeleri arasnda st seviyeye erimiti. Ad tam olarak Thyia olan
tanra, servi aalarnn kutsal anasyd.79 Ayn zamanda akl ve bilgelik tanras olarak
Athene80 Nikepheros olarak da anlmtr. Siyahi Athene ise, akl ve bilgelik yannda zafer
tanrasyd. Tanrann bu karmak karakteri, onun rk olarak Aithiopial olduunun
gstergesidir.81 Yalnzca, makaledeki bu bilgiler bile, Nuhun Asyadan Afrikaya
vardnn kant olarak kabul edilebilir grnmektedir.
Fig.14: a= Bir Yunan vazosu
zerinde
Siyahi
Dionysos
(Taharka
Aesiopis),
karsndaki
Rodophosa
(Thyia=Servi aac) arap
ikram ediyor. b= Martin
Bernale gre, siyahi Athene
(Tritogeneia).82
a.Thyia:Tree of Wisdom:
(www.viewzone.com/thyia.html20k).
b.(www.homestead.com/wysinger/ancientafrica.html.98k).
Afrikada Aithiopia, Byk tufan sonras Nuhtan kalma verilerle dolup tayor. Verilerden
biri, Asya kkenli iki hayvan zerindeki (at ve eek) saptamalarmzda ortaya kt. Bunlardan
ilki, Avrupal zoologlarn da dikkatini eken Equus caballus linneus ve Equus stenonis cochi
adl atlardr. Yaplan aratrmalardan elde edilen sonu ise, Avrupann fosil atlarndan olan
bu her iki trn, Avrupaya Kuzey Afrikadan geldii eklindedir. Equus stenonise ait
gnmzdeki en eski fosil kalnts talyada bulunmusa da, bu veri, gelecekte Asyada
bulunabilecek daha eski bir fosilin ortaya kmayaca anlamna gelmez. Zira Asyada
78
Roma ve Yunanistan kastediliyor.

Thyia (Thuia). Herodotos (1991) Herodot Tarihi (1991) ev. M. kmen, Remzi Kitabevi, stanbul, VII.178.
80
Athene (athena) iin Bkz. Turner, P.; Coulter, C. R., a.g.e., s.79.
81
Thyia: Tree of Wisdom: (www.viewzone.com/thyia.html-20k).
82
Athenenin, Afrikada Yz Yanklar lkesindeki (Aithiopia) Tritonis (Victoria) gl yaknlarnda
bulunan ehri Skherie iin Bkz. Homeros, (1988) Odysseia, ev. A. Erhat; A. Kadir, Can Yaynlar, stanbul,
V.34, VI.8, VII.79, XIII.160. Yunanllarn drt atl araba ve Athene heykellerindeki giyim tarzn Libyallardan
(Aithiopia-Ethiopia-Yank yzller) aldklar aklamas iin Bkz. Herodotos, a.g.e., IV.189. Euripidesin
tragedyasnda, Bakkhalarn Euhoi lklarna benzer lklardr. Platonda (Eflatun), ayn eski
aei=ay olarak geiyor. Mool ve Trklerde Asyadaki Dionysos ayinlerinden doduu ortada olan
Buyanhishig ritelleriyle aradaki ba iin Bkz. Eflatun (1960) Kk Diyaloglar, ev. T. Aktrel; S. Eybolu,
Remzi Kitabevi, stanbul 1960, 409a, s.321. Dzgner, F., mimar.ist, Say: 23, s.79, 80.
79
37
gnmzde bile yaayan Przewalski atlarnn83 Avrupada deil de buradaki varlk ve
eitlilii, bu hayvanlarn kaynann Asya olduunu gsterir en belirgin iarettir. Bu
erevede, Batl bilim adamlarnn bir eyleri gzden kardklar sonucuna varmamz
mmkndr.
Fig.15: a= Asyada yaayan kiang, kulan ve onager yabani eeklerinden onagerler; b= Somali
yabani eekleri. a. (10yearitch.com/?p=1690); b. (www.disaboomlive.com/Blogs/saydrah/archive/20).
Fig.16: Equus africanus somalicusun Afrikadaki
yaylm alanlar.
(www.iucnredlist.org/apps/redlist/details/7949).
. Bir dier rnek ise, Equus africanus da denilen

Somali vahi eekleridir (Equus africanus
somalicus). Bunlarn saylar Somali, Aithiopia,
Eritrea ve buradan kuzeye doru tedricen azalmakla
beraber, Nil nehri kylarnda da grlmektedirler.
Eskiden, Sudan, Msr ve Libyadaki geni
arazilerde de yaamlarn srdryorlard.
Trn baskn zellii, Asya onagerlerinin srt ve
boyunlarnda grlen gri renge karn, karn ve
bacaklar hari tm vcutlarnn gri renkte
olmalaryla, hemen diz hizalarndan aaya doru
olan ve onagerlerde grmediimiz zebra tipi koyu
izgiler yannda, di frasn andran, genelde siyah
renkteki yeleleridir. Batl bilim adamlar, onlarla
ayn kanda olduumuz ekilde, Somali vahi
eeklerinin, zebralarla iftlemeden ortaya ktn ileri sryorlar. Ancak, zebralarn hangi
eek tryle iftletii hakknda bir fikir ileriye srmemekteler. Buna karn, Asya eeklerinin
kkeninin Somali vahi eeklerine dayand sonucunun, DNA testlerinden ortaya ktn
Equus ferus przewalski. Moolca Takhi, ince Yenmah/Ym, ya da Dzungarian. Moolcada Zuun Gar, ya
da Juun Gar ifadesi, Zuun-Juun= sol; Gar= Sol anlamna geliyor. Yani Sol taraf, veya bu atlarn sol elleri
kadar nemli olduu anlamlar karlabilir.
83
38
savlyorlar. Oysa zebralar, Asya deil Afrika kkenlidirler. ayet yukarda ileri srlen sav
doru olmu olsayd, ya zebralarn gnmzde de Asyada yayor olmalar, ya da daha silik
de olsa, Somali vahi eeklerinin ayaklarndaki zebra izgilerinin, genler vastasyla
Asyadaki Kiang, Kulan, ya da Onagerlerden bir veya birka yeni trnde ortaya kmas
gerekirdi. Afrikada, Asya yaban eeklerine benzer baka bir hayvann olmamas, ister
istemez u soruyu akla getiriyor: Afrikada zebralarla iftleip Somali yaban eeini ortaya
karan baka hangi hayvan olabilir, burada byle bir hayvan var m?. Cevabn hayr
olduu ortadadr. Sonu olarak, haritada da grld gibi, Aithiopia ve civarnda grlen
Somali vahi eeklerinin, byk olaslkla, Nuhun Asyadan getirdii Onager vahi
eekleriyle, zebralarn birlemesinden ortaya kt anlalyor. Aralarndaki renk ve fiziki
benzerlikler yannda, Nuhun karaya kt Klimancaro dayla Somali ve Aithiopiann ayn
blgede olmas, bu tezi kantlar grnmektedir. Dolaysyla, yabanc bilim adamlarnn Asya
ve Afrikayla ilgili her konuda yaptklar gibi, burada da gerekleri ters ynde saptrdklar
ortadadr.
Fig.17: Athene ve Pallasn birlikte oyun oynadklar kenti Skherie olabilecek Kisumu, gneyindeki
Serengeti milli park ve Ngorogoro koruma alanna ait dzlklerle, Kigosi ve Mayowosi ormanlk av
alanlar. (www.strita.info/location/maps.html).
Bu konudaki saptamamz, Byk tufan sonrasnda Nuhun Afrikaya kt konusundaki

savmz destekler ierikteki nemli belgelerden bir bakasn oluturmaktadr. Olaslkla,
Byk tufan gemisine ift cinsiyetli olarak bindirilen onagerlerden biri lm ve tek kalan
hayvan, neslinin devam iin zebralardan biriyle iftletirilmi olmaldr. Somali vahi
eeinin ayaklarnda grlen zebra izgilerinin gen zelliklerinin ne derece ve hangi trn
hakim unsurlarn ierdii hakknda bir bilgimiz yok. Bu yolda kullanlan onager ya da
39
zebrann erkek mi, yoksa dii mi olmas gerektii konusunu da bilemiyoruz. Daha ok
veteriner hekimlerimizin uzmanlk konusu olabilecek deerlendirmelerdeki bilimsel
aratrmalarda, onlarn ilgi ve yardmlarn bekliyoruz.
Fig.18: Kenyada Kisumu Ndogoda,84 Antik dnemlerden bu yana geleneksel olduu ak olan ve
elence sporu olarak yaplan at binme gsterilerinde, balarnda Athenenin kranosu (mifer),
srtlarnda yine onun khlamysi (askeri pelerin) ve arbyleleriyle ( ayakkablarnn zerine taktklar
koruma bant veya orap-Anadolu ve Yunanda yksek konlu ayakkab benzeri) donanm olan gen
kzlarn gerekletirdikleri geitten grnm. Byk olaslkla adetin nereden geldiinden
habersizdirler. Mitoslarda, Viktorya (Tritonis) glnn etrafnda birbirleriyle sava oyunlar
oynadklar sylenen Athene ve Pallasn yannda,85 Herodotosun Herodot Tarihi adl yaptnda,
Tritonis gl etrafnda, Afrikal gen kzlarn Athene adna ylda bir kez yaptklar Athene
bayramlarn hatrlatyor.86
Fun
sports:
From
Safari
Rally
to
Concours
dElegance,
Horse
Racing:
(www.skyscrapercity.com/showthread.php?p=52391593-19).
Homeros, Athenenin Tritonis (Victoria) gl yaknlarndaki kentinden bahsediyor. ok

merak ettik Skherie adl bu kentin yerini ve anlamn.87 Erwin Cookun bir makalesinden
baka bir yerde de rastlayamadk. Ancak Cook da, gerekler hakkndaki beklentilerimizin
aksine, Yunan mitolojisinin topik masal girdabnda boulmu. Alkinoosun sarayn Miken
saraylarna benzetip, Yunan dnyasnn saray mimarisini nasl olup da Mezopotamya ve Asur
mimarisinden etkilenerek aldn, Glgam destanndan yola karak, snr oluturan blge
Ndogo, Kisumuda lks bir semtin addr.
Bkz. Palladion. Erhat, A. a.g.e., s.234.
86
Tabii ki geitteki tm giysiler, aradan geen sre iinde gerekliklerini yitirmi ve sembolik ifadelere
dnmtr. Tritonis gl (Viktorya) kylarnda gen kzlarn oynadklar sava oyunlar ve Athenenin
giysileri iin Bkz. Herodotos, a.g.e., IV, 180.
87
Dzgner, F. Erg-Enek-On, s. 79, 115, 133 vd.
84
85
40
ya da lkelerin durumlarna uygun olarak, Skherie gibi naratif motivasyon iinde egzotik ve
parlak bir anlatm kazandrldndan bahsediyor. Tabii burada, Homerosa olan vgy
sezmemek olanaksz. Ancak, Homerosun Anadolulu olduuyla, Anadolu mimarisinin gz
ard edildii, dikkatlerden kamyor. Sonuta, Cookun da Skherieye bir aklk
kazandrmadn gryoruz.88
Yitirilmi umutlarmzn ardndan, aratrma yelpazemizi her ynde sklatrma zorunda
kaldk. Nihayet sevgili dostum ark. Ercan Sanusun ngilteredeki aabeyi Cokun Sanustan
bir ipucu yakalayabildik. Tabii isim Latince Scherieye dnm.89 ngilterenin Chesire
Eyaletinde Kovboy usul (Western styl) at binmeyi reten bir okulun sahibesinin ismiymi
Scherie Dermody. Sonuta, ismin anlam bakmndan Athenenin kentine yine bir aklk
getiremedik. Ancak, Herodotosun Tritonis kylarnda sava oyunu oynayan gen kzlar
hatrladmzda, Athenenin kentinin adnn da, tpk Scherie Dermody gibi atla ilgili, ata
ait bir isim olduu akla olduka yakn geliyor.
Her eye karn, elde baz bilgiler de mevcut. rnein Schmidt, Viktorya Nyanza glnn
(Ukerewe, Nalubale, Sango, ya da Lolwe gl de deniyor) Kemondo krfezi kylarnda,
Kanari yerlekesinin kuzeydou yaknndaki bir merkezde, demiri ergitmede kullanld
anlalan odun kmr kalntlarna kadar kaz yapm.90 Robertshawn yapt dier bir
aratrma ise ok daha ilgin. Yazar, Nil kenarndaki El Renk blgesinde, tpk Schmidtin
bulduu gibi odun kmr kalntlarnn hemen yannda demirden yaplm eserlerin varln
tespit etmi. Eserlerin tarihlenmesi ise daha ilgi ekici. Zira bunlar, erken 1. bine
tarihlenmi. Daha gneyde Kenyann Turkana blgesinde ise Namoratunga II yerlekesinde
gerekletirilen bir yzey aratrmasnda, tm iddialara karn, onun tabiriyle, arkeoastronomikal91 dedii bir yerlekeyle kar karya kalmlar. Ancak yazar, son aratrma
alanlarnda elde edilen verilerin (1984 yl sonras), Turkwel gelenei92 ve Namoratunga II
kltrleri arasndaki beraberlik ve yaplan tarihlemeler hakkndaki deerlendirmelerin,
umutlarn sndrebileceine de ayrca deinmeden geememi.93
Bu balamdaki yukarda anlan tm veriler, Nuhun Asyadan Afrikaya, Byk tufan
nedeniyle yapt zorunlu seyahatin varlna kesin ve ek kantlar oluturmaktadr.
Cook, E. (2004) Near Eastern Sources For The Palace Of Alkinoos, AJA, Vol. 108, No. 1; 43-78.
Gnmzde sregelen Skherie kelimesiyle balantl dier bulgularmz ise yle: Schering-Plough= Saban
srmek; Scherzo= Hafif ve canl (Mz.); Scherzando= Oynak. Oynak bir ekilde (Mz.). Yukarda at ile
ilgili olarak bulduumuz sonutan sonra, bize gre en uygun anlam olarak Schering-Plough, yani saban srmek
anlam uygun geldi. Plough eklentisinin gnmze ait olduu ortada. Olaslkla, Uzak Dou gmenlerince,
4. yzyln ardndan gelip yerlemi Atla saban srmenin kefedilmesiyle ilgili bir deyim de olabilir
kansndayz.
90
Borneonun (Kalimantan) orta kesiminde, odun kmrnden elde edilen isle yaplm, dnyann ilk el
basklar (Daktyl) iin Bkz. Dzgner, F. (2007) Kltr Varlklarn Koruma ve Yenileen Kente Uyarlama,
mimar.ist, Say: 26, s.72.
91
Muazzam, ar, astronomik.
92
Elgon dandan doup, Kenya Uganda snrndan Turkana glne kadar uzanan Turkwel nehri kylarnda
oturan kltrlerin gelenekleri.
93
Schmidt, P (1997) Archaeological Views On a History of Landscape Change In East Africa, The Journals of
African History, 38:3, s.393-421, Cambridge University Press, Florida,. Robertshaw, P. (1984) Archaeology In
Eastern Africa: Recent Developments And More Dates, Journal of African History: 25, No: 4, s.369-393,
Cambridge University press, Cambridge, New York.
88
89
41
Kutsal kitaplar arasnda, tufanla ilgili olarak en geni bilgileri Tevratta buluyoruz. Tekvin: 410, 14 arasnda, Adem ve nesilleriyle tufan olayna, ayrca Nemruda da ayrntlaryla
deinilmektedir.94
Tinsel inanlarmz bir kenara brakacak olursak, Tevrat, en eski gemiimize ait pek ok
kavim ve olaylar hakknda, tarihsel belge nitelii tamaktadr. Nuhun ya, Tekvin, 7/6 ve
9/28de, tufan olduunda 600, tm yaad yllar ise 950 yl olarak verilmi. Bap.11/10-32
arasnda, Samn zrriyetinden, oullar Arpakad, elah, Eber, Peleg, Reu, Seruc, Nahor,
Terah ve Abramdan (brahim Halillullah-brahim peygamber)95 her birinin doduu yllar,
babalarnn yalarna gre ve srasyla anlatlm. Dier yanda, Nuhun yaad yl ve
Ademe kadar uzanan sreci, yaklak olarak da olsa tespit edebilmemiz iin, yaad tarihi
bildiimiz bir kiinin dayanana gereksinimimiz vardr.
Bunlardan, 1263te doduu kabul edilen Hazreti brahim, k noktas olarak kabul
edilebilir grnyor. Ancak, bu tarihe gre yaplan hesaplamalarda, Terahn doum tarihi
1333 ve bundan geriye gidilerek, tufan tarihi 1655, Nuhun doum tarihi 2153, Ademin
yaradl tarihi ise 3209 olarak belirleniyor. Bu tarihler, tufan olayn gemite braktklar
ak olan Nbye (Nubia), Msr ve Smerlerin, Afrika ve Mezopotamyaya yerletikleri
tarihleri bile kartlamyor. Bu nedenle, 3209un ok ge bir tarih olduu aktr.
Fig.19: Byk bir olaslkla, Nuhun gemisinin bir
ykseltisinde karaya oturmu olabilecei,
gnmzde Tanzanya-Kenya snr zerindeki
KilimanJaro96 dann doruk noktasndan
grnm.
mount kilimancaro:
www.sseserver.net/Regional/Africa/Tanzania/Localities/
mount_Klimanjaro.aspx-21k
(http://www.quillou.com/tirageas.htm).
Dier bir olaslk, Ademden Nuha kadar sren ya sralamas esas alnarak, Nuhtan sonra
yaam tarihi bilinen, Hamn oullarndan Ku (Kush) kral Kuun kaynak olarak alnp,
hesabn buna gre yaplmasdr.97 Ancak, Tevratta, Samn yandan bahsedildii gibi
94
Tevrat, Tekvin: 4-10, 14.

ML./IX,349, 350.
96
Kiliman>c<j>aro ad, her ne kadar mahalli bir ad gibi grnyorsa da, yaps itibariyle, Ltince bir kelimenin
bozulmu ekli olabilir. Aradaki c harfi, telaffuz itibariyle Latinceye j olarak gemi olmal. Bu balamda,
clima... kkenli ayr kelime erevesinde, bize; 1. clim>actic-anchor>a; 2. clim>acteric-anchor>a, ya
da 3. clim>ax-anchor>a kelimelerindeki birleimleri anmsatyor. Kilimancaronun anlamn bu erevede
inceleyecek olursak: 1. Zirveyle ilgili, en kritik evreye ait demirleme (geminin demir atmas); 2. Buhranl evre
sonunda demirleme (geminin demir atmas); 3. Zirvede (doruk-tepe) demir atma, anlamlar kmaktadr.
Nuhun gemisinin son durak yerinde, yksek bir tepeye demir att dnlecek olunursa, konunun bu ynde
incelenmesinde fayda olaca kansndayz. Dier tarafta, Etiopyadan Msr, n Asya ve daha kuzeyde Dou
Anadoluya dalan halklarn, Ar dann ykseklii ve mitostaki Kilimancaroya benzetmeleri nedeniyle,
Tevrata dayanarak ona, destans Ararat ad verilmi olmal. Bize greyse, gerek Ararat ya da Atlas da,
Kilimancarodur.
97
Nbyedeki Kush krallnn bakenti Kerma idi. Bu krallk 2500-1500 yllar arasna tarihlenmektedir.
Tevrattan tespit edebildiimiz Adem ve nesillerinin ya hesaplamalarna gre, Ku krall balangcnn,
Kerma bakent olmadan nce, daha da eskiye, 3500lere dayand anlalyor.
95
42
Hamn yaad yllara deinilmiyor. Biz, varsaym olarak da olsa, yaklak bir tarih elde
edebilmek zere, Hamn da, kardei Sam gibi 100 yanda Kuun babas olduunu ve
Kuun da en ge 3500lerde doduunu98 kabul ederek yaplacak hesabn, doruya daha
yakn tarihler verebilecei noktasndan yola ktk. Buna gre: Hamn doum tarihi yaklak
olarak, 3500+ 100= 3600 dolaylardr. Bu tarihe, Ademin 106 yanda itin babas,
itin 105 yanda Enoun babas,99 Enoun 90 yanda Kenann babas,100 Kenann 70
yanda Mahalalelin babas,101 Mahalalelin 65 yanda Yaretin babas,102 Yaretin 162
yanda Hanokun babas,103 Hanokun 65 yanda Metuelahn babas,104 Metuelahn 187
yanda Lamekin babas105 ve Lamekin de 182 yanda Nuhun babas106 olduu ifadesine
gre, 3600 ylna tm bu yllar eklediimizde, 3600+1556= 5156 yln, yani yaklak
olarak Ademin yaradl tarihini saptadk. Nuh Sam, Ham ve Yafetin babas olduunda, 500
yandaym.107 Hamn doum tarihi olan 3600e 500 yl eklediimizde, Nuhun doum
tarihini 4100 olarak bulmamz mmkn grnyor. Tufan olduunda, Nuh 600 yanda
olduuna gre, tufann tarihini, 4100-600= 3500 olarak hesaplamamz olas grlebilir.
Saptadmz bu tarihin ilgin yan, Nuh tufan hakknda yukarda verilen 3300 tarihini
yaklak olarak tutmas ve bu tarihin doruluuna kant oluturmasdr. Son zamanlarda
inde ortaya karlan ve Byk tufann kt blge olduunu savladmz Kore ve Byk
in ovas etrafnda yoonlat grlen Neolitik-Kalkolitik kltrlerin 7000-6000binler
sonrasnda, genel kapsamda 3500-3300 dolaylarnda ortadan yok olmalar, ya da kesintiye
uramalar da, ayn dneme rastlamas bakmndan ayrca dikkat ekicidir.108 Biz bu tarihsel
yaklamn bir rastlant olduu kansnda deiliz. Zira mitolojik kaynaklara ek olarak,
blgedeki olaylarla tarihsel veriler, tamamen bilimsel ve kaynaksal verilere dayanmaktadr.
Bu tarihler, Hazreti brahimin doum tarihinden yola karak bulduumuz tarihlere gre, ok
daha akla yakn. Kral Kuun adnn getii El Kab hiyoroglif yaztnn, Kuun Msra
yapt seferin hemen ardndan, gnmz gazete haberleri gibi yazlmad aktr. Mezarn,
kral Kuun mezar olup olmad henz kesinlik kazanmam. Tabletin, yz yl ncesi bir
olaydan bahsettii varsaymnda, tufan tarihi, yaklak 3600lere varmakta, bu tarih de,
gerek tufan tarihini ve gerekse Nuhun torunu Kuun krallk dnemini daha mantkl
klmaktadr. Ancak, Hazreti brahimle ( 1263) ada olan Kuun olu Nemrud (NemrutNimrod),109 bu tarihlerle uyum gstermez. Kendi paymza, doum tarihi baz kaynaklarda
1263, dier baz kaynaklardaysa, 1900, hatta 2000 olarak gsterilen Hazreti brahimin
doumuyla ilgili tarihlemelerde bir yanllk olmaldr.
Bu tarih, en erken 4000dir. Buna gre yaplan hesaplamalarda: Adem, 5656; Nuh, 4600; Tufann
tarihini ise 4000 olarak tespit etmemiz mmkn. Bakenti Kerma olan Nbye Ku kltr, genel anlamda
4000-1000 arasnda tarihleniyor.
Ancient Africas Black Kingdoms: (www.homestead.com/wysinger/ancientafrica.html-94k).
African Timelinedan: Civilisations in Africa: Kush:
(http://www.wsu.edu:8080/~dee/CIVAFRCA/KUSH.HTM).
99
Tevrat, Tekvin: 5, 6.
100
101
Tevrat, Tekvin.5, 12.
102
103
104
105
106
107
108
Bkz. brd. s.18, dn.23. Hemudu-Liangzhu kltrleri ( 6000-3300), Daxi kltr ( 4400-3300),
Xinglongwa-Xinle-Hongtshan kltrleri ( 6500-3500), s.123.
109
Tevrat, Tekvin: 10, 6-8.
98
43
Tevratta: Ve Ku Nimrodun babas oldu; o yeryznde kudretli adam olmaa balad. O,
RABBN indinde kudretli avc idi; bundan dolay; RABBN indinde Nimrod gibi kudretli avc,
denilir. Ve onun krallnn balangc inar diyarnda110 Babil, ve Erek,111 ve Akkad,112 ve
Kalne idi. O diyardan Aura113 kt, ve Niniveyi ve Rehebot-iri, Kalah ve Ninive ile Kalah
arasnda Reseni bina etti; byk ehir budur114 olarak aklanan blm, brahim
peygamberin yaad dnemin tarihlenebilmesi ynnden son derece nemlidir. Bu
kapsamda, burada adlar geen Antik kentlere ksaca bir gz atmakta yarar vardr.
Babil (Babylon): Irakta, Frat nehrinin dou kysnda eski Mezopotamyann en byk
ehirlerinden biri olan kentin gnmzdeki kalntlar, Kasr, Mewrkez, Amran bn-Ali, sn-l
Esved ve Cumcumah adl tepelerin zerinde yer alyor. Tevrattaki Babel ad, Smerce
tanrnn kaps anlamna gelen kelimenin Babili eklindeki Akkadca tercmesi.115 Kuruluu,
yaklak olarak 3500 civarna tarihleniyor.
Erek (Erech-Uruk): Aa Mezopotamyada, Frat nehrinin bat kysnda, bugnk
Varkann bulunduu yerde. Smer lkesinin nemli merkezlerindendi. Uruk tabakalar ad
verilen XIV-XV. Katlar, 4. bin yl sonlarna tarihleniyor.116 Kentin Smer dilindeki ad
Unuq. Yaplan son almalar, kentin tarihini 3500 yllarna kadar geriye gtrmekte. lk
kuruluu, yaklak olarak Babille ayn tarihleri kapsyor. Tell el-Obeydte yaplan kaz
almalar, Sami soyundan olan Smerlerin, randan gelen Obeyd kltryle kartna
iaret ediyor. Smerologlarn, ortaya karlan tabletler zerinde yaptklar almalara gre,
Smerlerin bir ksmnn Orta Asya, bir blmnn ise Douda Dilmun117 denilen bir
lkeden geldiklerini ortaya koymu.
Akkad (Akkat): Tevrattaki bilgilere gre, Nemrudun Smer lkesinde kurduu drt kentten
biri. Orta Mezopotamyada, 4. binde Mezopotamyaya gelip uzun sre Smerlerin
egemenliinde yaam bir toplumdu. Dilleri, Sami dil gurubundan. Kral Sargon dneminde
(3. bin),118 Nippurdan balayp Gney Mezopotamyaya kadar olan alan kapsayan blge,
Smer lkesi olmasna karn Akkad hkimiyetine girmiti.119
Kalne (Raqqa-Rakka ?): Anadolu on dneminde Kallinikon olarak bilinen kent, bugn
Suriyede, Hasek ilinde. Antik veriler erevesinde, byk olaslkla Kalne olduu varsaylan
kentte, henz arkeolojik almalar gerekletirilmemi. Frat nehrinin Balk ile kavutuu
yerin yukarsnda yer alyor.120 Hereye karn, Tevratta ad geen Babil, Erek ve Akkadn,
3500deki tarihlemeleri gz nne alndnda, Tevrat dorulanyor. Bu durum, Kalnede
yaplacak almalarn da, ayn tarihleri destekleyecei kabul edilebilir grnr.
Yukardaki veriler erevesinde, bu drt kentin kurucusu olarak, Nemrudun yaklak 3500
yllarnda yaam olduunu tespit edebiliyoruz. brahim peygamber de Nemrudla ada
olduuna gre, onun yaad dnemin de 3500lere dayandn ileri srmek, akla daha
yakn gelmektedir.
inar diyarnda=Smer lkesinde.
Erek= Uruk= Smerlerde Unuq.
112
Akkad= Akkat.
113
Aur= Asur.
114
Tevrat, Tekvin: 10, 8-12.
115
ML./II,433.
116
ML./XIX,567, 568.
117
Latince kkenli ngilizcede, dil.. kkne dayal diluent-dilute-diluvial kelimeleri, suyla ilgili. zellikle
dilivual kelimesi, selden ileri gelen, tufan anlamlaryla, Dilmun kelimesine tufana (suya) urayan yer
kapsamnda atfta bulunulmu olabilir.
118
Sargon=arrukin: ML./XVII,328.
119
ML./I,235.
120
ML./XVI,408.
110
111
44
Doduu kentten bir nedenle kaarak Samos adasnda oncasn ilerleten Halikarnassoslu
(Bodrum) Herodotos,121 Msrda yapt aratrmalarda, Anadolu-Yunan tanr ve tanralarn
aratrm.122 Bu durum, tarihimizin tanr mitoslarnn kayna ve asllar hakknda kukular
olduunu ortaya koymaktadr.
Herodotos, kralln bir ara Etiyopyal Sabakosa kaptran Kral Anysis (Kr kral)123 ldkten
sonra, Hephaistos rahibi Sethosun tahta getiinden bahsediyor.124 Anlatya gre, ilk kraldan
sonuncu olan bu krala kadar yz krk bir insan kua ve bu kuaklar saysnca da byk
rahip ve krallar gelmi. Herodotos bu kuak saysna gre, arada geen sreyi, kua yz
yl hesabyla on bir bin yz krk yl olarak hesaplyor. Buradan, 5. yzyldaki ortalama
insan mrnn 30-35 yl olarak hesaplandn karmamz mmkndr. Bu sre iinde hibir
tanr, insan klnda grlmemi. Ancak, gne drt sefer baka yerlerden domu. ki sefer
batt yerden doup, iki sefer doduu yerden batm. Ama bu durum, Msrn doa ve
insann etkilememi.125 Herodotosun, daha dorusu Msrl rahiplerin anlatlar, Alt
Pleistosende Alt ve Orta Paleolitik dnemlerle, bu srada oluan ve aralklarla sren son iki
buzul dnemini (Riss ve Wrm) anmsatyor. fadenin, Msrllarn henz Afrikada
olmadklar, yani yeni neslin bu olaya ahit olmad anlamna geldii aktr.
Tarihimiz anlatsnn devamnda unlar sylyor: Benden nce bir gn, tarihi Hekataios,
Thebaide kendi soy zincirini aklam ve on altnc basamaktaki atasn tanr olarak
gstermi;126 Zeus rahipleri o zaman nasl davrandysalar, bana da, soy zincirim hakknda bir
ey sylemediim halde, ayn ekilde davranmlardr; beni tapnan iine aldlar, geni bir
yer; aatan yaplma kolos heykelleri tek tek gsterip saydlar, toplam tam tamna.rahipler
bunlar bana gsterip sayarlarken byk rahipliin babadan oula gittiini de
sylemilerdir.Hekataios, soy zincirini sayd ve kendisini on altnc basamakta bir tanrya
balad zaman, saylarn da dorulad bir baka soy zinciriyle elikiye dm oluyordu
ve bir insann bir tanrdan inebilecei zerine syledikleri kabul edilmemiti; nk, onlar da
ona kendi atalarn saymlar ve burada heykeli bulunan herkesin bir piromisden gelme bir
piromis olduunu sylemiler ve bir teki de bir tanrnn ya da bir kahramann evld
olmayan yz krk be heykeli birer birer sayp gstermilerdi. Piromis, bizim
Yunanistanda doru adam dediimizdir.127 Anlatmnn devamysa yle: O srada
orada heykeli bulunanlarn hepsini bu adla andlar ve hi birisini tanrlara balamadlar. Bu
Herodotos, zaten bir Karya-onyal olarak bu dili biliyordu. Olaslkla anlatlmak istenen, aratrmalarna
kaynak oluturmak zere, Fenike kkenine dayal eski oncasn ilerletmek istemi olmasdr.
122
Herodotos, a.g.e., s.5.
123
Anysis, Drdnc slleden Asses-Kaf ile yirmi beinci slleden Sabako, bin yldan fazla bir arayla
ayrlrlar . (Sayce) . Sabakonun yendii Msr kral, diye ekliyor, Saisliydi. Yunanllarn Nokkoris dedikleri
Bak-En- Ranft. Ethiopia kral bunu yakalam ve diri diri yaktrmtr. Bu Ethiopal, . 8. yzylda yirmi
Beinci slaleyi kurmutur. Asurlar kral Sargon, bunu 720de Raphiada yenmitir. Herodotos, a.g.e., II/141,
dn.72.
124
kmene gre, kim olduklar bilinmemektedir. Sennakheriblerin istils 701de. Yaklak olarak Shabaka I
( 715-701), Shakatak ( 701-689) ve Tirhakah (Taharqa) zamanna ( 690-664) rastlyor. Herodotos, a.g.e.,
dn.73.
125
Yazarn anlatmak istedii, olayn Msrda deil, Msrllarn anavatanlar olan Uzak Douda (Asya)
meydana geldiidir. Herodotos, a.g.e., II/142.
126
Herodotos, a.g.e., II/143, dn.74. Hekataiosun belirttii atas, Herodotosun 35 yllk insan mr hesabyla
1100 tarihine dayanyor; Bu tarih, Msrda firavun XI. Ramses (Ramesses. 1107-1078); Elamda kral
Khutelutush-In-Shushinak ( 1120- 1100) ve Shilhana-Hamru-Lagamar (1100- ?), Asurdaysa I. Tiglatplaser
(1115-1077) zamanlarna rastlyor. Hekataiosun ifadesinin asl nemli yan, tarihlemeleri yanl olsa da,
atalarna ait kkeninin Msrda bulduunu aka belirtmi olmasdr.
127
Herodotos, a.g.e., II/143.
121
45
insanlardan nce, diyorlard, Msr tanrlar ynetiyordu ve kendileri de insanlarla beraber
burada oturuyorlard ve iktidar her zaman onlardan birinin elinde bulunuyordu; bunlarn
sonuncusu Osiris olu Horostu, yani Yunanllarn Apollon dedikleri; bu Typhonu128 yenmi
ve Msrda sonuncu olarak hkm srmt. Osiris, Yunanistanda Dionysostur.129
Herakles,130 Dionysos ve Pan, Yunanistanda en gen tanrlar olarak saylrlar; Pan,
Msrllara gre bu nn en eskisidir ve ilk tanrlar kua olarak gsterilen sekiz tanr
arasnda saylr; Herakles on iki tanrdan oluan ikinci kuaa girer, Dionysos ise bu on
ikiden doan nc kuaktandr. Msrllara gre Herakles, kral Amasis zamanna kadar ka
yl yaad, daha nce sylemitim; Pan iin daha da uzun derler; bu arasnda en ksa
mrls olan Dionysos iin de, Amasise kadar, on be bin yl hesap ederler. Msrllara
gre bu saylar kesindir, zira yllar titizlkle saymlar ve olaylar yazmlardr. Bir de br
Dionysosa, Kadmos kz Semelenin olu denilene bakalm: Gnmze kadar bin alt yz yl
sayarlar; Alkmenenin dourduu Herakles, en ok dokuz yz yl kadardr; Penolopeiadan
doan Pan (Yunanllar Pan, Hermesin bir lmlden olma ocuu sayarlar), Troya
savandan daha gentir, ondan gnmze kadar geen zaman sekiz yz yldan ok
deildir.131
Yazar, Msr ve Anadolu-Yunan tanrlarn karlatrd satrlarnda, yle iki ayr anlaya
yer vermektedir: .Eer Semeleden doan Dionysos ile Penelopeiadan doan Pan da,
Amphitryon olu Herakles gibi, Yunanllar arasnda ortaya km ve onlar arasnda yl
tketmi olsalard, onlarn da, onun gibi nce insan olduklar, sonra kendilerinden nce
Hemeros lyadada ona Typheus diyor. Akhalardan bahsederken, bir zamanlar diyerek kastettii Uzak
Douda Mardukun tetikledii tektonik olaylar kastederek, ininin olduu yeri Arimos dalar olarak tanmlyor.
Homeros, lyada, II.782, 783. Hesiodos da deinmi Typhona, bu mthi felaketi betimlerken. Erhat, A. a.g.e.,
s.289.
129
130
Heraklesin, dier bir ad olan Alkides nvan zerinde biraz durmamz gerekiyor. Bu erevede Alkali
ve Kalevi kelimelerinin kimyadaki anlamlarn incelersek, unlar ortaya karmamz mmkndr:
Edindiimiz bilgilere gre,* Alkali metaller, rg noktalar +1 ykl iyonlarla igal edilmi i merkezli kbik
sistemde kristallenirler. Bu yap ierisinde valens elektronlar** (her atomda 1 tane), btn yapya nfuz eden
negatif yklerden oluan bir deniz olutururlar. Bu elektronlarn yerleri belli olmadndan, duruma gre metali
bir batan br baa dolarlar ve dolaysyla yksek elektrik iletkenlii meydana getirirler. Elektrii yksek
derecede ileten elementler, ayn derecede sy da iletirler. Alkali metal yzeylerinde gzlenen yksek derecedeki
parlaklk, metalde bulunan oynak elektronlarla aklanr. Alkali metalleri, bilinen metallerin en aktifidir. Ne
kadar zayf olursa olsunlar, herhangi bir ykseltgeni (gc) indirgerler. Toprak-Alkali denmesinin nedeni, ok
eski kimyaclarn bunlar, suda znmeyen ve atete deimeyen toprak olarak nitelemeleri ve ayrca kire
(CaO), magnezia (MgO) gibi topraklarn kalevi*** reaksiyon gstermeleridir. Estonya mitolojisinde, Heraklese
benzer gl kahraman Kalevi>poeg< (Kalevipoeg)dir. Friedrich Reinhold Kreutzwald tarafndan kaleme
alnm destan, Finlilerin Kalevala destan bata olmak zere, dier skandinav mitoslarna da benzerlikler
gsterir. Mitosta, Kalevipoeg`in dmanlarnn stne frlatmak iin dev kayalar tad, hatta bir kirpinin ona
verdii t dorultusunda,**** kalaslar da silah olarak kulland anlatlyor. Bu balamda, Heraklesin
Alkides nvannn, tpk Kalevipoeg gibi, suda znmeyen, atete deimeyen topraa benzer ekilde, hangi
g olursa olsun, onu indirgeyebilen (deviren, yenen), Alkali ve kalevi bir reaksiyon gcnn sembol olduu
ortadadr.
* (www.odevsitesi.com/odevler/2005_6/105743-alkali-metaller.htm -7k).
** D kabuktaki (valens kabuu) elektronlar. D seviye elektronlar.
*** Kalevi: Bazlardr. Yani, suda zndnde hidroksil iyonu veren kimyasal maddeler.
**** Kirpinin, srtndaki oklar dman zerine ok kk bir adele hareketiyle ve hzla frlatabilmesi
hakkndaki t olabilir.
131
Herodotosun Msrllardan ald bilgilerde, Herakles, Dionysos ve Pan iin iki ayr ya grubu
oluturulduunu gryoruz. lk ya gruplar, ikincilere gre ok daha uzun. Bize gre bu farkllk, ya
srelerinde baz yanllklar olsa da, ilk grup tanrlarn Asya; ikinci grup ya srelerinin ise, Nuh Tufan
sonrasnda, Asyallarn Afrikadaki varlklarna dayandn gsteriyor olmaldr. Herodotos, a.g.e., II/145.
128
46
gelmi olan bu tanrlarn adn tadklar sylenebilirdi. Ama gerek bambakadr: Dionysos
iin Yunanllar derler ki, doduktan sonra Zeus onu kendi bacana dikmi ve Msrdan daha
teye, Ethiopiadaki Nysa kentine gtrm; Pana gelince, doduktan sonra nereye
gtrldn syleyemezler. Bundan tr bence, pek belli bir eydir ki, Yunanllar bu
tanrlarn adlarn br tanrlarn adlarndan daha sonra renmilerdir; ve bu adlar
rendikten sonradr ki onlar yaatm ve bir soy kt tertipleyebilmilerdir.132
Tarihinin: burada heykeli bulunan herkesin bir piromisden gelme bir piromis
olduunu sylemiler ifadesi ilgi ekicidir. Ltince kkenli promis kelimesi, = sz,
vaat, vaat edilen eyi ifade ediyor. Herodotos bu kelimenin, Yunanistanda doru adam
anlamna geldiini sylyorsa da, bize gre, doru ve szlerine gvenilir, szlerinden kuku
duyulamaz bu adamlarn, atalarna verdikleri nemli bir sz, vaat ettikleri bir eyler olmaldr.
Fig.20: Pasifik, Hint ve Atlantik
okyanuslarndaki scak ve souk
su akntlar.
(www.starfish.ch/Zeichnung/Karten/
Stroemungen.GIF). Uyarlama. (Ar.
Hrt.)
Bunlar, bir takm gizleri ve

srlar saklamaya m sz
vermi,
vaat
etmilerdi?
Olasdr.
Zaten
yukarda
deindiimiz kral Piankhyin,
arivi dzenlemek, bilgi ve
belgeleri
korumak
iin
gvenilir bir kii aray da, bilgilerin ne kadar titizlikle korunduuna iaret ediyor. Promis
rahipler, soy zincirine ait kaytlar tutmu ve bunlar arivlemiler. Bu denli titizlikle tutulan
kaytlarn ieriini merak etmemek elde deil. Srlar konusunda, kendilerinden nceki
rahiplerin gvenlerini kazanarak promis olmaya layk grlen yeni rahip, kendisinden sonra
gelecekler arasnda da promis olabilecek birini seerek onu rahip iln etmi. Ancak, kutsal
kitaplarda yer alan yukardaki bilgiler, her eye karn, Msr srlarnn bir ksmnn bir
yerlerden szp, darda birilerine karlm olduuna iaret etmektedir.
Fig.21:
Pasifik ve
Hint
okyanuslarn
da, lamarn
da etkisiyle
scakl
iyice artan
su
akntlarnn
olutuu
blgelerdeki
tusunami
dalgalarnn,
bu
akntlarn
daha da
132
Herodotos, a.g.e., II/146. Poseidaon (Poseidon) ve Athene (Atena) iin Bkz. Herodotos, a.g.e., IV/180, 188.
47
hzlanmasyla vardklar ktalarla, tusunaminin s ky yollarndan ulap yerletii anaklar. A=
Tufan sonrasnda oluan, Taklamakan-Gobi i denizi; 1, 2= Scak su akntlar; 2= Uzak Dou ve
Afrikann dousundaki tektonik olaylar ve lamarn ardndan iyice snan deniz suyunun artan
scaklnn yaylp istila ettii alanlar; 3= Bu scakln etkiledii Pasifik okyanusunun dier
blgeleri; 4= Ilk akntlar; 5= Souk akntlar. (Atalay, Y., Ar. Hrt.)
Bu dnemlerde, rahipler snfnn insanlar zerindeki etkilerini imgeleyecek olursak, inanlar

istismar etmeleri ve kendilerini tanr olarak tanmlamalar halinde, zamann cahil halkn
kandrmalarnn iten bile olmad kar ortaya. Gnmzde byle bir erkin, birka insann
elinde toplanm olmas dncesi bile korkutucudur. Bu ekilde davranmam olmalar,
doruluklarndan kuku duymadmz Herodotos ve Msrl rahiplerin anlatlarna inanmamz
gerektiinin dorudan kantlarn oluturmaktadr.
Fig.22: a= Byk Beyaz Piramit. Hava fotoraf, 1939-1945 (daha ok 1944-45) arasnda, Amerika
Birleik Devletleri pilotu James Gaussman tarafndan ekilmi; b= Merode Nubia piramitleri.
a. Chinese pyramids-Wikipedia; the free encyclopedia: (en.wikipedia.org/wiki/chinese_pyramids-17k).
b. Ancient Africas Black Kingdoms: (www.homestead.com/wysinger/ancientafrica.html-94k).
inden Etiyopyaya ulaan Nuh ve oullarndan intikal eden srlar133 nda, bugnk
Sudanda Nbye Meroe/134 arkeolojik alannda bulunan piramitler, piramit geleneinin
Afrikaya nereden geldiinin ak gstergesidir.
Fig.23: Byk
tufan sonras,
tusunami
dalgalarnn igal
edip uzun sre
yerletii
anaklarda, deniz
sularnn toprak
tarafndan
emilmesi, bir
ksmnn ise
buharlamas
sonucunda oluan
llemi
blgeler: 1= Gobi
l,; 2= Tarm
havzasTaklamakan l; 3= Karakum l; 4= Lut l; 5= Tahar l; 6= Tar l; 7= Suriye l; 8=
133
134

Herodotos, a.g.e., II/29. Dzgner, F. mimar.ist, Say: 28, s.106.
48
Arabistanda Rubil-hali ve Necef lleri; 9= Byk Sahra l; 10= albi, Kisimu ve Namibya
lleri; 11= Kalahari l; 12= Avustralyada Byk Kum, Gibson ve Byk Viktorya lleri; 13=
Amerika ktasnda, Oregon l; 14= Byk l; 15= Mojave l; 16= Chihuahuan l; 17= Peru
l; 18= Atacama l; 19= Patagonya l. (Atalay, Y., Ar. Hrt.).
Peki bu srlar neydi? Diye geliyor insann aklna. Niin Msr halkndan saklanyordu? Bize
gre, atalarnn Asyadan gelileri saklanmt srlar kuanda. Geldikleri blge olan kutsal
Rann gz, yani Khem-Kem saklanmt. Nedeniyse basit. Halkn haberi olsayd, kutsal
Rann topraklarndan (Taklamakan l-Tarm havzas), buralara g etmek isteyecekler ve
Msr boalacakt. Hani biz Trklerin asrlardr aklmzdan kmayan Orta Asyadaki
topraklarmz gibi. Konuyla ilgili ayrntlara biraz ileride deineceiz.
Msr kltrn yaratan kaynak, kukusuz gnmzde indeki Xi-ann 140 km
gneybatsnda bulunan Byk Beyaz Piramiti (Great White Pyramide) yaratan
kltrlerdi.135 Asyadaki piramitlerin varl, Herodot Tarihinde, Msrdaki Zeus ve
Hephaistos tapnaklarnda yer ald belirtilen gizli belgelerin,136 buraya nereden ulat
sorusuna anlam kazandryor. Nuh ve oullar, gemileriyle Kilimanj>c<aro dann
yamalarndaki bir yere vardktan sonra, Etiyopya ve Nbye yoluyla Msra varan srlar,
Msrl rahipler tarafndan arivlenip saklanm. Bunu, Etiyopyal kral Piankhyin, yakn atas
ve memleketlisi olan Nuh nedeniyle, ariv belgeleri zerinde gsterdii abalarnda da
saptayabiliyoruz. Bu durum, Tevratta yer alan Nuh tufannn, tarihlere varncaya kadar,
neden bu kadar ayrntl anlatlabildiinin kantlarn oluturur.137
Yukarda tespit edilen bilgi ve tarihler, arkeolojik verilerle de destekleniyor. Saptamalarmz,
Ham ve Samn nesillerinden olan Ku ve Nemrudu, yaklak tarihlerde buluturmakta,
dolaysyla Hazreti brahim iin de daha doru bir tarih ortaya koymaktadr.
Tufannn Mezopotamyada olumad, Afrika Nbyede ortaya kan Hamn olu ya da
nesillerinden olan kral Ku nedeniyle, Uzak Douda ( Moolistan-bugnk in) meydana
gelen tufandan kurtulan Nuhun, Asyadan Afrikaya ulamasndan da anlalyor. Dier
tarafta, eski bir sylenceye gre, Hami soyundan geldikleri savlanan toplumlarn,
Dzgner, F., mimar.ist, Say: 23, s.82, ek.9.
Srlar, byk olaslkla, Nuhla beraber olup, Afrikaya varan gemiden kanlara, bataklk haline gelmi
toprakta yiyecek ve basacak yerlere rehberlik eden bis kuu eklinde betimlenen nce Uzak Dou, sonra
Afrikada Ethiopia kkenli tanr Djehutinin, (Anadolu ve Yunanistanda Thoth), tufan seyahati srasnda
tuttuu kaytlarla ilgilidir. Ayn zamanda yazy bulan, gnlk kaytlar tutan, gne, ay ve yldzlar hakkndaki
bilgisinden domu olabilecek nvan nedeniyle, byc tanr olarak da kabul grmt. Tanr, Hermes
Trismegistosla bir tutulmutur. Hiyoroglif yaztl Zmrt tabletleri olarak anlan on be adet tablet, bilim
dnyasnca, herhangi bir neden ileri srlmeksizin bilimsel olarak kabul grmyor ? Oysa Thoth ya da Hermes
Trismegistos, nedeni bilinmez ama ayn kesimce el stnde tutulur ? Bkz.
The Emerald Tablets of Thoth:
(www.crystalinks.com/emerald.html-4k).
137
Hazreti Musann, firavun Tutankhamon ( 1352-1320) veya Ramses II (1301-1224) zamannda yaad
tahmin edilmektedir. Destans olaylarn ardndan, firavunun (?) gazabndan kaarak Medyende bir khinin
yanna gelmi, onun yedi kzna (bir sylentiye gre yedi obanna) bakmtr. Daha sonra, khinin kzlarndan
Tsippora ile evlendi. Medyende uzun sre sakin ve sessiz yaad. Daha sonra gaipten gizli sesler, Yahovann
vahiyleri gelmeye balad. Mitolojik bir takm olaylardan sonra, kendini peygamber iln etti ve inananlaryla
birlikte Msr terk etti. ML./XIV, 239, 240. Medyen. ML./XIII, 301. Bize gre Musa peygamber, bu srada,
kzyla evlenip yaknlk kurduu khin (Msr tapnaklarnda, Herodotosa gre promis adl, emekli olmu bir
tapnak rahibi ?) araclyla, ya da bir ekilde, Hephaistos tapna rahiplerinin, inden Etiyopyaya uzanan
kaytlarndaki srlara (promis) ulam olmal. Freud, Yahudilerin tanrs Yehovann bir ate tanrs olduu
kansndadr. Tanrnn varlnn, Uzak Doudaki korkun Marduk (Apollon Karneios) ve volkanik
pskrklerle yakn ilikisi olduu ak. Bu nedenle Freudla ayn kandayz. Freud, S. (1999), Dinin Kkenleri,
ev. S. Budak, teki Yaynevi, Ankara, s.278-285.
135
136
49
Etiyopyallar ve Libyallar olduu konusuna deinmekte ayrca fayda var. ayet n dedii
gibi tufan Orta Asyadan km olsayd, tatl yamur suyunun ykselmesiyle meydana
gelecek seller, doal ki ne buras ne de Avustralya, Arabistan, Afrika ya da Amerikadaki
topraklar l haline getiremeyecekti. Zira, Afrikann tufan ncesinde l olmadn
Kritiastan reniyoruz.138 Dier kant ise, Pasifik okyanusunda doan tufann, okyanusun
dousunda ona bir set oluturan Amerika ktas nedeniyle, ktann Atlantik okyanusu
kylarn; deniz sularnn ouna anak oluturmas nedeniyle de, Byk Sahra ukurunun
ardndan Akdeniz setini aamayan tufan sularnn, kuzeydeki Avrupa sahillerini
etkileyememi olduu hakkndaki saptamalarmzdr.139
Fig.24:
Mardukun
Afrikada Turkana glyle
(A), Asyada Ordos (Yenmen, B) dorultusundaki
geii
srasnda,
Madagaskarn
dousundaki Runion (2)
ve
Tayvann
dou
yaknnda
Yonaguni
adasndaki (1) volkanlar
tetiklemesi
sonucunda
oluan
tusunami
dalgalarnn,
Pasifikle
Hint okyanusundaki scaksouk su akntlarnn da
katksyla etkiledii alanlar
ve bunlara bal g
yollar. (Atalay, Y., Ar.
Hrt.).
Msr tarihi ve sanat zerinde yazd kitapla nlenen Carpicecinin, 4. binde Nil
kenarlarnda (Etiyopya-Nbye) birdenbire ortaya ktn syledii Asya kkenli kltr,
blge hakknda tespit ettiimiz tarihleri destekler ieriktedir.140 Yalnz, Nilin tamasna
balad Byk tufan olayyla ilgili olarak onunla ayn kanda deiliz. Sahra llerinde
rastlanan prehistorik dnem kltr kalntlar, vaktiyle buralarn l olmadnn ak
gstergesidir. Uzun zaman deniz suyunun etkisi altnda kalan, zengin bitki rtleriyle kapl
topraklarn, meydana gelen asit slfat etkisiyle nce gri amur haline dnt, sonra
diplerde demir slfrl tabakalar oluturarak verimsiz kld ve zaman iinde lletirdii
Platon (2001) Kritias, ev. E. Gney; L. Ay, Sosyal Yaynlar, stanbul, 113c-114c.
Tufan sonras lleen alanlar unlardr: Asyada Gobi, Tar; Afrikada Byk Sahra; Arabistanda Rubl-hali,
Suriye lleri; Kuzey Amerikann batsnda, Kaliforniya krfezinin kuzeydousunda Byk lyle Los
Anglesin kuzeydousunda Mojave ve Oregonda Byk Tuz lleri; Avustralyada Byk kum, Gibson ve
Byk Victorya lleridir. Dikkat edildiinde, tufann tuzlu deniz sular, kta ilerine ulaabilmek iin alak ky
ve vadilerden faydalanm. Byk Sel yaklak olarak, Kuzey Amerikada 34- 70 kuzey; Gney Amerikada
0- 44 gney, Afrikada 0- 46 gney, 0- 51 kuzey ve Asyada 54- 68 kuzey paralelleri arasnda etkin
olmu. Snr, Avustralyada 26- 49 gney paralellerine kadar uzanyor. Ortalama olarak alnan rakamlarda
dikkati eken, Kuzey Amerika ve Asyann kuzey parallerinin 68 ve 70, Avustralya ve Afrikann ise 46 ve
49 gney paralleriyle, birbirlerine yaklak deerler tamalardr. Tespit edilen tm deerler, Yeryznn
kuzeyde 70, gneyde ise 49 paralelleri arasnda snrl llerinin oluumlarnn bir olaydan kaynaklandn,
yani rastlant olmadn gstermektedir. Her iki paralelin kuzey ve gneyinde bulunan souk su akntlarnn
varl, ayrca dikkat ekicidir.
140
Carpiceci, A. C. (1998) Art And History of Egypt, Casa Editrice Bonechi, Florence, s.5.
138
139
50
bilimsel bir gerektir.141 Bu veriler, ktann tufan srasnda ve byk lde deniz suyuyla
kaplandna iaret eder. Deniz suyunun tamamn zerinden atan yksek konumlu corafya,
ksa srede tekrar eski verimli ve yeil haline dnebilmi. Ancak buna anak oluturmu ve
zerinde uzun sre muhafaza etmi topraklarn tamam le dnmtr. Taklamakan
lnn bir zamanlar deniz olduu hakkndaki iddialar, bu anakta birikmi ve Byk tufan
dolaysyla olumu deniz suyunun, kurumas uzun zaman sonrasnda gereklemi olmas
nedeniyle doru olmaldr. Afrika kuzey yarkresinde, yaklak 16-51 kuzey paralelleri
arasnda kalan Sahra anayla, Arabistan lleri de byle bir etki altnda kalmt. Buna
Taklamakan ve Gobi lleri de dahildir. Bu nedenle, tufann Orta Asya kaynakl olduunu
ileri sren a ait savn doru olmad ortadadr.
Fig.25:
Yonaguni
adasnn
tektonik yap merkezi ve yeryzne
dalan fay dalgalarn gsterir
kuramsal P- Dalga boylar
haritas.142
USGS Earthquake Hazards Program:
Earthquake Report: Taiwan Region:
(Neic.usgs.gov/neis/eq_depot/2002/eq
_020331/13k).
Belgeleri destekleyen kantlardan bir dieri, byk olaslkla tufan srasndaki tektonik
olaylara iaret eden ve son keiflerden birini oluturan Tayvann (Taiwan) kuzeydousunda,
Ryukyu (Yaima-Yaeyama) adalar olarak bilinen adalar zincirindeki Yonaguni adas
yaknnda ortaya km. Dalg eitmeni olan Kihachiro Aratake, on yl kadar nce ada
yaknlarnda yapt dal srasnda, yzeyden 20 ayak (feet)143 aada mthi bir yapnn
varln kefetmi.144 Kefedilen basamaklar nce, buradaki bir dan yamacndaki teraslar
olarak kabul grm. Yapnn temelleri, deniz yzeyinden 250 ayak (76,20 m) aada. Taban
uzunluu, 100 ayak (30,48 m), ykseklii 80 ayak (24,38 m) tutuyor. Piramidin, inin
Pasifik okyanusuna bakan tarafnda tespit edilmi olmas, Xinhailien ve Lienyungang kentleri
yaknnda, denize dik olarak uzanan Chien-Yun-tai Shan merkezli Yun-tai da
evresindeki in ovasnda yaanan tufan olaynn en gzle grnr kantdr. Bu durum
Yonaguni, dolaysyla indeki piramitleri en ge 4000-3500 arasna tarihlememize olanak
salyor. Saptadmz bu tarih, Mero ve daha sonra Msr, dier tarafta Gney Amerika
Maya, Aztek ve nka geleneine bal piramitlerdeki, tarihsel geliimle uygunluk salamas
ynnden de geerlilik kazanr. Herodotosun anlatt, skitlerin odunlardan yarak
yaptklar piramitlerde, tepe noktasna kmak iin bir tarafta gerekletirdikleri basamaklar,
Deniz kylarndaki sahil eritlerinde, srekli olarak dalgalara maruz kalan topraklarn, zamanla nasl kum
haline geldii, buralarda bitki rtsnn yetimediini biliriz. ok daha yksek ve uzunluktaki dalga boylaryla
dvlen sahil eritlerinde olumu kumlar, ayn oranda kynn ok daha derinliklerine kadar ulamaktadr. Bu
rnek, deniz suyunun verimli topraklar nasl kum ve l haline dntrdnn, en gzle grlr, somut
belgesini oluturur.
142
Haritadaki etki alannn, Amerikadaki deprem kuaklarnn gz ard edilerek incelenmesinde fayda var.
Marduk, Uzak Doudaki pek ok tektonik merkezi birden tetiklemiti. Haritada, Amerika ktas, Pasifik
okyanusunun dousunda olacak ekilde ele alndnda, oluan byk tektonik gcn etki alanyla alak
ovalardan girerek karalar istila eden deniz suyunun etki alanlar, daha ak bir ekilde anlalyor
143
1 feet= 0,3048 m; yaklak 6 m.
144
Dzgner, F. mimar.ist Say: 28, s.103.
141
51
Mezoamerikan kltrndeki bir taraf merdivenli piramitlere olan benzerliiyle dikkat
ekicidir.145
Dier bir kant, Anadolu-Yunan mitoslarndaki l ruhlarn, kayk Kharon tarafndan
tanarak zerinden geirildikleri Akheron rmann kaynann da bugnk in topraklarna
dayanyor olmasdr. Smer mitosunda, Glgamn (Gilgamesh-Bilgame) grd ilerin
says,Heraklesin grevleri gibi on ikidir.146 Enkidunun lmnden korkan Glgam, tpk
tanrlar ve tufan yaratan Utnapitim gibi lmsz olmay dilemiti.147
Destann bizi ilgilendiren ksm olan bundan sonraki blmnde, yle bir anlatmla
karlayoruz: Kral yksek dalar aar, gece gibi karanlk yerlerden geer,148 sonunda,
aalardan yemi yerine deerli talar sarkan gzel bir baheye varr.149 Orada oturan
Siduri, yolculuuna devam etmesi iin gerekli bilgileri ona verir. Glgam o gne kadar
kimsenin sa kmad lm denizini geecektir. Bunu rendii halde kumsalda onu kar
kyya geirecek olan kayk Ur-anabiyi150 bulur.151 Glgam burada, henz Afrikann
Madagaskara bakan kylarndadr. Bunu, Madagaskar elmasna [Altn elma- lHydnora
esculenta-Madagaskar elmas- , kallist(i)]152 gndermede bulunulduu ak olan,
aalardan yemi yerine deerli talar sarkan gzel bir bahe ifadesinden anlyoruz.
Yani, Smerlerin hafzalarnn pek taze kalmad anlalyor. Ayrca bu benzetme, onlarn da
Nuhla ayn yolu kat ettiklerinin ak kantn oluturmaktadr.
yma Jtakadan izim. 301 numaral maaradan duvar resmi (Erg nehri-Lo nehriNun-ller denizi-Katranl nehir-Akheron Irma)
Dzgner, F. a.g.e., s.107.

Bkz. Herakles. Erhat, A. a.g.e., s.137-140.
147
Eberhard, dier mitoslarda gremediimiz lmszlk otuyla lmszlerin in mitolojisindeki
varlndan bahsediyor. lmszler adnn, 1000 yllarna kadar Trklerin bulunduu Xian blgesinin
ismini tamas, olduka ilgi ekicidir. Bkz. lmszlk Otu (Zhi), lmszler (Xian). Eberhard, W. a.g.e.,
s.240, 241.
148
Msrn, bilim adamlar tarafndan bilimsel saylmayan Zmrt tabletlerinde, tanr Djehuti, bu yolu
Amentinin yollar; geldii lkeyi, iinde bugnk ad sakl olan Keor yani Kore; aday da Undall adas
olarak tanmlyor. Undall gnmzde, Kuzey Kore snrlar iindeki bir da silsilesidir.
149
Bu bahe, Madagaskar adasdr. Bahede yetien Altn elma, gnmzde Hydnoraceae-lHydnora
esculenta-fruit of the earth (voantany) olarak bilinen, d ksm altn rengindeki Madagaskar elmasdr.
Anadolu-Yunan mitoslarnda Hesperidlerin elmas-Altn elma olarak geiyor. Yani Glgam, henz
Madagaskar adasndadr. Buradan Dou in denizine (lm denizi-Nun-Katranli nehir-Akheron rma-Erg
nehri) kadar, daha ok uzun bir yolu vardr.
150
Msr ller kitabnda Nun denizinin kayks Khu-en ua olarak geen Ur-anabi, Anadolu-Yunan
mitoslarna Kharon olarak gemi. Mitosta, lm denizi Akheron rma olarak ifade ediliyor; Kharon,
Yunan, Roma ve Etrsk mitoslarnda, bir obolos karlnda llerin ruhlarn cehennemin rmaklarndan geirir
(Hoang-Ho-Pyrphlegeton), canllar veya mezarsz kalm lleri kabul etmezdi. Bu nedenle llerin azlarna
Kharona verilmek zere bir obolos konurdu. Tasvirlerde, elinde bir krek tutan kayk kyafetli, sakall,
dnceli bir ihtiyar olarak tasvir edilmiti. Erhat Kharonu, yer alt lkesindeki lleri, Akheron rman
geiren sandalc olarak tarif ediyor. Erhat, A. a.g.e., s.173. Obolos i. (Yun. k.). Eski Yunanda drahminin altda
biri deerinde para ve arlk birimi. -Mit. Kharon obolosu, l ruhlarnn Styks geidini amak iin demek
zorunda olduklar para. ML./XV,41. Bu nehir Styks deil Pyrphlegetondur. Zira, Himalayalardan inen Styks
nehrinin sular, tektonik bir alandan da gemedii iin souk kalm olmaldr.
151
Daha geni bilgi iin Bkz. brd. s.128, dn.341.
152
Madagaskar elmasnn yeryznde yetitii blgeler ve doada bulunu ekli iin Bkz. Dzgner, F.,
mimar.ist, Say: 30, s.78, 79. Kritiasn Afrikadaki flora ve favna anlatmlaryla Altn elma (Madagaskar elmas)
anlatmlar iin Bkz. Platon, Kritias, 114d-115b. Modern Yunancada mkemmel anlamnda ,
kallisti, Latincedeyse pulcherrimaedr.
145
146
52
Pao-chen Chen, Time and Space in Chinese adl makalesinde, Han hanedanl
dnemindeki ( 207-220) maara resimlerini incelemi.153 Yazar konuyla ilgili
aklamalarnda yle diyor: 301 numaral maarada, Ajanta frizi zerinde, ymann,
kenardaki kulbelerden birinde, atalaryla ayrlp birlemelerinin tasvir edildiinden
bahsediliyor. Kral ise, dier uta av yapmaya kmtr. ymann154 lmyle, tekrar hayata
dnmesi orta blmde tasvir edilmi. Bu mantk d anlatm tarz, kuzey Wei ressamlar
tarafndan gerekletirilmiti. Geyiklerin kral Ruzunun Jtakadaki tasvirinde de bu anlatm
tarzna rastlanyor. slp, 301 ve 417 numaral maaralarda grld gibi, Tun-huang
duvar resimlerinde yma Jtakalarn ou iin uygun bir kompozisyon haline gelmiti.
Eserler, srasyala Kuzey Chou ve Sui dnemlerine tarihlendirilebilir. Fakat, Hindistan
ekolne benzer bir tipi oluturan slbun, 6. yzyln sonlarna doru, giderek azald
saptanyor. 302 numaral maaradaki yma Jtakadan itibaren, bu eserleri Sui
dnemine155 tarihlemek mmkn. Kronolojik bir sra gsteren eserler, in sanatnn etkisini
yanstmaktadr.
Fig.26: a= Yonaguni piramidinde inceleme yapan bir dalgla, piramit arasndaki oran
gsterir resim; b= Yonaguni adasnn tektonik yaps ve fay hattn gsterir harita.
a. Underwater Pyramids: Japan:
(www.cyberspaceorbit.com/phikent/japan/japan.html-4k).
b. USGS Earthquake Hazards Program: Earthquake Report Southeast of:
Kendi paymza biz, Pao-chen Chenle ayn kanda deiliz. Bu nedenle, bize gre resmin
yorumu yle deerlendirilmelidir: st ksmndaki dalgal izgilerin, bir deniz ya da nehrin
sularn tasvir ettii kukusuz (1). Ancak, dalgalarn her iki kenarda, eimli olarak yukarya
doru gsterilmi kvrmlar, suyun kaplad alann kesin snrlamadan uzak olduunu,
dolaysyla bir deniz tasviri (Sardeniz-Dou in denizi, ya da Gney in denizi) olduuna
kesinlik kazandryor (2). Resmin iinde, eitli ekillerde gsterilmi olan kara siluetler,
suyun tektonik ieriine (katran birikintileri) iaret eder. Aralara bol miktarda serpitirilmi
Chen, P-c. (2001) Foundations of a Regional Visual Tradition and Visuality: Fujian Painting of the Song and
Yuan Dynasties, Proceedings of the International Conference on Region and Network-The Last Thousand
Years of Chinese Art, National Taiwan University Press, s.91-140. Chen, P-c.Time and Space in Chinese (Time
And Space In Chinese Narrative Paintings Of Han And Six Dynastiestime And Space In Chinese Narrative
Paintings Of Han The Six Dynasties), (http://ccbs.ntu.edu.tw/FULLTEXT/JR-ENG/chen.htm).
154
yma Jtaka (Shan-tzu pen-Sheng ).
155
Sui dnemi, 589-618.
153
53
bitki motifleri, Antik Anadolu-Yunan mezarlarnda bolca saptanabilen Asfodel (iri otu)
iekleridir. Yazar tarafndan uzay aralar (uzay-hcreleri aygt) olarak nitelendirilen ve bize
gre tanr (Bilge insan) tasvirleri olan figrlerle dier insan figrlerinin, suyun iinde
gsterilmi olmalar dikkat ekicidir. Sol tarafta, altta iki ve stte kii olmak zere,
aralarn iinde yer alan tanr figrlerinden ikisi, ellerindeki kt ya da belgeleri incelerken
gsterilmi. Her ikisinin de karsnda, dizleri zerine km onlar dinleyen birer insan
figr var. Tanrlar bu sahnede, Lo nehrine yeni gelen lleri sorguluyorlar.156 stteki
aratan en sadaki botur. Suyun iinde, hayvan figrlerinden geyik, ceylan, kk-byk ba
hayvanlar ve at figrlerine ek olarak, bol miktarda bitki motiflerine (3) yer verilmi. Dikey
biimde ve ta eklinde alglanan izimlerden her biri, bir ly gsteren steli simgeliyor (4).
Ortaya yakn yerde, suya ba nde ve yar dikey olarak giren, salar geriye uuan figr,
Antik adyla, Lo nehrinin (su) tanras Lo-shen fu tudr (5).157 Fu tunn yanlarda ikiye
ayrlm salar, arkaya doru uumaktadr. Tanra, elinde tuttuu kvrk bir asay ymaya
uzatm,158 onu tekrar dnyaya (yaama) dndrme abasnda. Ellerini iki yana am, dua
pozisyonundaki yma ayakta, uzun boylu; nndeki bir kii, tanra nnde diz km,
ayn yma gibi ellerini yukar aarak dua eder pozisyonda, ya da asay yakalamaya
almakta. Bu kiinin bandaki bereyle, ilk kez Yukar ve Aa Msr birletiren kral
Narmer (Aha Menes-King Scorpion-Akrep Kral, 3100-3050) ve olu Hor-Ah, a, Menin
(Fighting Hawk- Savaan ahin, 2890 dolaylar) bandaki berelerle olan benzerlii dikkat
ekicidir.159 Resimdeki dier figrlerin bazlarnda da benzer bereler var. Daha ksa boylu
biri, ymann arkasnda yer alyor. Sahne, sada svari ve bir yayann av sahnesi, dier
blmlerdeyse oturur, ayakta ya da mezarlarndan kaldrlm, korkusu nedeniyle zorla
tanrlarn karsna karlmaya allan, birbirleriyle ekiir durumdaki figrlerle
tamamlanm.
Fig.27: Kuzey Chou
dneminde (557-581),
yma
Jtakadan
izim. 301 numaral
maaradan duvar resmi.
Tun-Huang. (Erg nehriNun- ller deniziKatranl
nehirAkheron).160
Time and space in chinese
narrative paintings of han and the six: (ccbs.ntu.edu.tw/FULLTEXT/JRENG/chen.htm.99k).
Eser, Lo nehrinin tanrasyla birlikte, kayk Khu-en-ua, Ur-anabi ve Kharon; dier tarafta
Nun, ller denizi, Katranl nehir ve Akheron rma efsaneleriyle byk benzerlik
gsteriyor. Mool ve Trklerde nehrin adnn Erg= Erk olarak gemesi, ayrca dikkat
ekicidir.161
Bkz. Eberhardta Kare- Si-fang xing maddesinde, Lo nehrinin kitab (Luo-shu). Eberhard, W. a.g.e., s. 164.
Cehennem (di yu). Eberhard, W. a.g.e., s. 74, 75.
157
Chen, P-c. (1987)The Goddess of the Lo River: A Study of Early Chinise Narrative Handscrolls, Ph. D.
Dissertation, Princeton University, Bl. 2, s.53-109. in mitolojisinde, Lo nehrinin tanras dii yunus bal
eklinde tasvir edilmiti.
158
Bu asann, yukarda deindiimiz Peng-zunun Asa ve Japon hurmasna benzemesi, ilgi ekicidir.
159
Kr. Dzgner, F. Erg-Enek-On, s.157, Fig.69a, b.
160
Azteklerde benzer bir tasvir iin Bkz. Dzgner, F. mimar.ist, Say:23, s.83-85, ek.10.
161
Erk= Erg kelimeleri, Trkede g, kuvvet anlamlarna geliyor. Bilimsel anlamysa, C-G-S (santim-gram156
54
Tufan srasnda, Afrikaya ulaan tusunami dalgalarna, Madagaskar civarnda g kazandran
dier tektonik ada olan Runion adas, mitoslarda bal dev olarak adlandrlan Geryoneus
olarak gemektedir.162
Hesiodos, Theogoniasnn iki yerinde kafal bu devden bahseder diyor Erhat. Poseidaon
olu Khrysaorla163 Okeanos kz Kallirhoeden164 domaym Geryoneus. Herakles,
Eurystheusun buyruu zerine, gelip onu adasnda ldrm.165
Fig.28: a. Runion adasnda,
ikisi snm, biri faaliyette olan
volkanlar (Geryoneus): A=
Olaslkla, tpk Yen-Men ve
Datongda olduu gibi, az
eriyik metallerle kapanarak
snm volkan olan Cirque de
Salazie; B= Ayn zellikteki
Cirque de Cilaos; C= Piton166
de la Fournaise volkan. b.
Volkanlarn oluumunu gsterir
kroki: A= Ana baca (Gigantlar-Dragon); B= Manto; C= Litosfer; D= Deniz; E= Runion adas
rnei, snm iki volkanla Piton de la Fournaise volkan (Kyklop); F= Ana bacayla balants
kopmu bir deniz alt volkan rnei; G= Her an faaliyete geebilecek dier bir volkandan rnek.
a. Runion Wikipedia, the free encyclopedia:
(en.wikipedia.org/wiki/Runion 137k).
b. (Atalay, Y. Ar. iz.).
Geryoneusun bal olmas, adadaki volkann, vaktiyle Endonezyann gneyinde, Sumatra

ve Bali (Cava-Java) adalar arasnda yer alan Karakatoa (Krakatau) adasndaki volkanlar gibi
saniye) dizgesindeki enerji birimidir. Platonda Kritias, Asyaya Ampheres diyor. Yani, AMPHERES= (Amp
kknden Ampere): Elektrik akmnn (Marduk-Apollon Karneios olay) en gl yaand yer anlamndadr.
Nuh tufan srasnda, Karneios olaynn en etkin grld yerler, Hoang-Ho (Pyrphlegeton= Ate) nehrinin
getii Yen-men ve Datong volkanik blgeleriyle bunun batsnda kalan Ordos platosuydu. Trkler de, tpk
Antik n Asya, Anadolu ve Yunan topluluklarnda olduu gibi, atalarndan gelen isimleri, g ettikleri yeni
topraklardaki benzeri corafyaya vermi olmallar. Chavannes, Tokharistana (Tou-ho-lo) deinirken, kukusuz
kkeni Ordosa dayal Demir Kaplar dandan bahsediyor. Bu erevede 5. binle, 4. bin ortalar arasnda
zellikle bu blge ve inin Sichuan Souk bataklklarnda (Hades bataklklar) etkili olan Karneios olayyla,
Ergenokon ad arasnda balantl olduu ortada. Bu erevede Ergenokon denilen topraklar, Ordostan Si Kiang
nehrine, yani Erg (= Erk-Akheron-Nun-lm denizi) nehri boyunca konumlanan ve Trklerin sabanla (Enek)
tarm yaparak topra iyiletirdikleri (On) blgenin ad olmaldr. Bkz. Dzgner, F, mimar.ist, Say: 28, dn.32.
162
Okeanos nedeniyle Geryoneus olmaldr.
163
Khrysaor ad, khryse (altn) ve aor (aorta= Kan, yrekten vcuda nakleden ahdamar) kelimelerinin
birleimini hatrlatyor. Bu balamda, Uzak Douda Yonaguni adasndaki deprem kuayla, Runion
adasndaki volkanik blge arasnda, Byk tufan srasnda oluan byk aknt ve tusunami dalgalar, yrekle
vcut arasndaki kan dolamna, yani, kurtarc anlamndaki Altn akntya benzetilmi. Bu aknt olmasayd,
bizler kurtulup buralara gelemezdik anlamndadr.
164
Libya (Etiyopya) kral Lykosun (Kurt) kz. Olaslkla Nuh, onun oullar ya da nesillerinden birinin kz
olmal. Bunu, elindeki asasnn tepesinde tuttuu, Nuhun gvercin atribsnden anlyoruz. Dolaysyla, Atysin
de babaannesidir. Erhat, A. a.g.e., s.167.
165
Heraklesi ldrd sylenen Geryoneusun bandan biri olan Piton de la Fournaisenin tekrar
canland anlalyor. Dier iki ba, gerekten lm, yani volkanlarn azlar metallerle kapanarak snm.
Erhat, A. a.g.e., s.116.
166
Yanarda bacalarnn ylankavi kvrmlar nedeniyle Piton (Python) ylanna, ya da daclkta kullanlan
madeni mh, ivi anlamnda, magmaya bal, ona mhlanm baca olarak dnlm olmas nedeniyle verilmi
bir isim olabilir. Erhat, A. a.g.e., s.260.
55
bacal olduuna iaret etmektedir.167 Kzl toprak deyimi de burann Kzldenize yakn
olduunu gsterir. Bu nedenle Geryoneus, byk olaslkla Madagaskarn dousunda yer
alan Runion adasdr. Adadaki oluum, dev hakkndaki mitosla da tamamen akyor. Daha
yksek olan Pitondan (deniz seviyesinden 3070 m) akan lav eriyiklerinin ierdii metallerle,
dier iki volkann azlar kapanm ve bunlar vadi grnm almlar. Dier bir olaslksa,
Byk tufann oluturduu yksek tusunami dalgalar (Khrysaor aknts) tarafndan
sndrlm olabilecekleridir.168 Komor, Madagaskar ve bunun dousunda kalan adada
Piton de la Fournaise Piton oca (Python volkan) olarak anlan ve gnmzde biri faal,
ikisi snm olan bu volkanlar, son derece dikkat ekicidir.169
Erhat Erytheia adas iin, Bat kzlarndan birinin adn tayan spanya kylarnda bir ada
olsa gerek diyor. Ancak, Etiyopyann kuzeyinde, Kzldeniz kysndaki Erythrai (EritreaEritre) blgesindeki Massawa kentinin dou yaknnda bulunan ada, byk olaslkla Erytheia
(Erythrai) adasdr (bugn, Dahlak archipelago adalarndan biri).170 ok kk paralar
halindeki adalar grubu, bu noktada, Kzldenizin tabanndaki volkanik yapnn gemiteki
faaliyetine iaret eder grnyor. Bu ada, Bat kzlarnn Altn elmalarnn (Hydnora
esculenta) bulunduu Madagaskar adasna olan yaknl nedeniyle, yaplan tanma tpa tp
uymaktadr. Benzerliklerden bir dierini, Kulpsuz Hydria adl Anadolu-Yunan kaplaryla,
Madagaskar elmasnn Hyd>no<ra (ceae) isminin iinde de yer aldn saptadmz ad
(Hydra) ve biemindeki ortak benzerlikte de grmemiz mmkndr. zerinde Bat kzlarnn
betimleri bulunan bir hydriann, biemi ynnden tpa tp Madagaskar elmasna olan
benzerlii, son derece dikkat ekicidir.171 Bu erevede Esculenta-Hydnora benzerlii, Ege,
Anadolu ve Yunan halklarnn Ethiopiadan dolaarak bu blgelere ulatklarna dair, bir
baka kant daha oluturduu anlalmaktadr.
Fig.28c: Hydnora esculentann (Madagaskar elmas)
iini gsteren kesitte, Hesperidler betimli bir Hydria
kabnn benzer formlarn gsteren karlatrma.
Yalnzca, elmann uzantl az ksmndan kesim
yaplmtr. I= Hydria; II= Hydnora esculenta; III=
Esculentann, kesilen az uzants.
Etrsk kltrndeki duvar resimlerinde, Msr ve

Girit172 kltrlerine ait yansmalar yadsmak
olanakszdr. Bunlardan Orvietoda, Golini I
mezarnda bulunan fresko, Etrsklerin kkenine
iaret etmesi bakmndan nemlidir. Sanatnn,
cepheden tasvir edilmi gvdeler ve profilden
insan ba tasvirlerinden henz tamamen
kopamam olduu anlalyor. Eser bu tarzyla,
167
The Great Tsunami of August 26, 1883 from the Explosion of the...:
(www.drgeorgepc.com/Tsunami1883Karakatoa.html-48k).
168
Olaya Freud gibi cinsellik ynnden bakacak olursak, Kallirhoenin atei, Khrysaor tarafndan sndrlm,
yani onunla sevierek ateini gidermitir (suyla atein birlemesi).
169
The educational encyclopedia, dinosaurs:
(www.users.pandora.be/educyprdia/education/dinosaur.htm-22k).
170
Dive Global:Divers Tales: The Azores!: (www.diveglobal.com/explore_destinations/divertales/jan2002.asp42k).
171
Bkz. Dzgner, F. Erg-Enek-On, s.177, 178, Fig.75b, 76a, b. .
172
Tulunay, E. T. (1992) Etrsk Sanat, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, stanbul, Res. 47a, b.
56
kukusuz bizlere Msr ve Minos sanatn anmsatr. Resim, iki ayr yerde tahribata uramakla
birlikte, sol st tarafnda, bana kurt kafasndan post geirmi figrle,173 bunun sa
tarafndaki figrn hemen st ksmlarnda yer alan yaztlarn zarar grmemi olmas, tarih,
arkeoloji ve mitolojik veriler ynnden byk anstr.
Fig. 29: Mauritius-Reunion tektonik
alannda, kuramsal P-Dalga
boylamlarnn hesap izelgesi.
USGS Earthquake Hazards Program:
Preliminary Earthquake Report:
(Neic.usgs.gov/neis/bulletin/neic_waax.h
tml-14k).
Kurt bal figrn st ksmnda 3=ATYS (Atis), bunun sandaki figrn yukarsnda da
byk olaslkla .............= KAL : IR H<E>174 yazyor. Her iki figr, ykseke bir taht
zerinde yan yana otururken, ayaklarn yine yksek bir rahleye vazetmiler. Tahtn ayaklar,
onik voltler, lots ve palmet motifleriyle ssl bir hayat aac, yani stundur. Ancak,
voltl stun balnn zerinde yer alan abaks (hesap tahtas-tamu-ller diyar),175 bunun
stnde oturanlarn l olduklarna iaret ediyor. Atysin, sa elinde, sa omzuna dayanacak
ekilde tuttuu mzran etrafna bir ylan (Gigantlar; Dragon; volkanik lavlar temsilen)
sarlm; babaannesi Kallirhoe ise sol elinde, zerinde ku (Nuhun gvercini) tasviri olan bir
asay (Byk tufandan kurtuluun sembol) tutuyor.
Eserin sa tarafnda, bacaklar at eklinde olan bir masann zerine, deiik formlarda pek ok
keramik ylm. Bunlarn arka plannda, amdan biiminde grnen, st ste, azlar
aaya bakacak ekilde gsterilmi mutfak keramikleri var. Dier tarafta, masann iki
yannda dikili olan lambeder ayaklarna benzeyen nesneler zerinde sembollere yer verilmi.
Bunlardan soldakinin zerinde, Poseidaonun olu Khrysaorla Okeanos kz Kallirhoeden
doma olu Geryoneusun sembol, bal ylan, yani kraterli Runion adas tasvir
edilmi. Sadaki sembol tam olarak anlalamyor. Ancak, byk olaslkla yine Khrysaorla
Kallirhoeden doma Ekhidnann sembol (iki kraterli bir volkan) olabilir.176
Kurt maskn kr. Dzgner, F. mimar.ist, Say:23, s.84, ek.10. Burada grlen katranl nehir, Uzak
Doudaki Akheron rmann, Azteklerdeki bir yansmasdr.
174
Libya (Etiyopya) kral Lykosun (Kurt) kz. Atysin babaannesi. Erhat, A. a.g.e., s.167. Lydos (Lydiallar)
ile Tyrrhenos (Antik talyanlar) kardetiler. Her ikisi de Atysin oullaryd. Atys ise, tanr Zeusla Okeanos kz
Kallirhoenin oluydu. Burada ifade edilmek istenen okyanusun Hint okyanusu olduunu, Kallirhoeyle Nil
nehrinin (Nileos) kzlar olan Khionenin varlndan anlyoruz. Bu nedenle, Kallirhoe Hint okyanusunu,
dolaysyla da Geryoneusu hatrlatr.
175
Tamu ifadesi, Kurn- Kermde geerken yle deniyor: Doru yoldan kanlar, tamuya odun olur!.
Kurn- Kerm (1962), s. 711, Cin: 14. kr. brd. Fig.83.
176
Yanardalar iaret eden bir isim daha. Gneydou Anadoluda Kilikya (Kilikia) blgesinin ad. Homerosa
gre Typheus, Hesiodosa gre de Ekhidna adl ejderin buradaki dalarn altnda kapal olduu syleniyor.
Demek ki burada var olan volkanik bir alan, sonraki bir dnemde snm ve kapanm. Dier bir olaslk,
buradaki snm volkanlara, Anadolunun hafzasndan eksilmeyen, Uzak Doudaki yanarda adlar
yaktrlm.* Hydra: Ylan ya da ejder anlamna gelen Hydra, Typhonla Ekhidnann kz ve Kerberos,
Khimaira, Phiks gibi canavarlarn kz kardei saylr diyor Erhat. Hesiodosun tanra hakkndaki dizeleri, YenMen ve Datongdaki tektonik olaylar ve Hadesin bataklklarn hatrlatyor.** Bu bataklklar, volkan
patlamalaryla birlikte, toprak ve lavlara ham petrolle karan nehir, yamur suyu ve hatta deniz sularyla
olumutu. yle diyor Hesiodos:
173
57
zerlerinde ejder sembollerinin bulunduu lambeder benzeri nesnelerin ayaklar, aslan aya
eklinde betimlenmi. Yani Geryoneus ve Ekhidna, bu insanlar zerinde bir aslan kadar gl
ve korkutucu, unutulmaz bir etki yaratm. Bunlarn sa ve solunda tasvir edilmi iki
Afrikaldan (siyahi) soldaki plak ve ellerinde bir oinokhoe ile kulpsuz kyliks var. Sadaki
giyimli olann da ellerinde keramikler olmal. Ancak eserin bu ksm hasar grm. Soldaki
figrn sa ayann, masann at biimindeki bacann toynana, sadakinin ise, yine sa
ayayla aslan ayana bast grlyor. Bu ilem iin her ikisinin de sa ayaklarn
kullanm olmalar, bir inanca, sa ayak atldnda, bunun uur getirecei inancna iaret
ediyor olabilir.177 Yani Asyal gmenler, Afrikaya gelirlerken at ve keramiklerinden baka
bir ey getirememiler. Sada, aya aslan ayana basan figr, Afrikada yatay el
tezghlarnda rettikleri giysisiyle temsil edilmi. Her iki elinde tutmu olabilecei nesneler
ise, herhalde Etruryaya kadar vardklar lkelerde gelitirdikleri teknolojiye iaret etmektedir.
At ayakl masa zerindeki keramikler, Etiyopya ve Msrdan, atn sayesinde vardklar
...
Hydra o bataklklar canavar ki
tyler rpertir btn yaptklar,
o Hydra ki ak kollu Hera tanra
bytmt korkun hncn gidermek iin
gller gls Heraklese kar....***
Buradaki tasvir, Azteklerin Chicomoztoc maarasndaki katranl nehir tasvirine olan benzerlii bakmndan
dikkat ekiyor.**** Herakles, ikinci i olarak bu canavar ldrmt. At adam Nessosun, Deianeiraya verdii
iksire, bu canavarn kan (petrol) karmt. Ayrca, bir rmaa (Akheron) akan kan, rmak sularnn
zehirlenmesine ve blgeye le kokularnn yaylmasna yol amtr. Tpk Chicomoztoc tasvirindeki gibi.
inde, yukarda anlan blgelerde oluan tektonik oluumlarda, olaslkla dier devlerle ayn ekilde, volkan
iindeki bacalara ya da azdan da akan lav nehirlerine benzetilen ejder Hydra, kustuu kanla (volkanik
akntyla birlikte ham petrol), Akheron ve dier nehirlerin sularnn zehirlenmesine, arazinin bataklk hale
gelmesine ve le kokularnn yaylmasna sebepolmutu. Mitosun, Yunanistandan ok daha eskilere ait olan bu
felaketten kaynakland, aktr. Khrysaor: Gorgonun olu olan Khrysaor (Altn kl, tanrnn klc, Marduk
atmosfere srtnerek geerken, ardnda brakt ateten kuyruk), Okeanos kz Kallirhoeyle evlenmi ve
onlardan Geryoneosla Ekhidna domu.***** Mitoslardaki ejderlerin doumlar ilgi ekici. Yaklak olarak
hepsi de Okyanus, ya da akarsu kenarlarnda domu olarak tasvir edilmiler.****** Typhon: lyadada
Typheus******* olarak geen Typhon, Khrysaorla Kallirhoenin oluydu. Typhon, Ekhidnayla birleerek
Orthos, Kerberos, Khimaira ve Hydra gibi azmanlar retmi. Erhat Hesiodosun, Theogoniasnn balangcnda
Typhon iin bir soy aac vermesinin ardndan, sonradan eklenmi bir parada, onu yanarda tanrs olarak
arpc renklerle tanmlar diyor. Gaia, Tartarosla son bir kez birleip Typhonu dourmu. Yani Tartaros
(Magma tabakas), Gaiada (toprak) bir yol bulup yeryzne km ve Typhon (yanarda) olumu.
Hesiodosun bu aklamas, Gaia nasl dnyann topran, talar da onun kemiklerini simgeliyorsa, bu tanrlarn
da volkanlar simgeledikleri aktr. Zeusun bu azman alt etmek (ldrmek-sndrmek) iin giritii uran
doadaki yanklar, Mayalarn O gn adl iirinden esintiler ieriyor.******** Hesiodosun aklamalaryla
Azteklerin iirine benzer mitolojik bir deyii, Hindistanda Brahma ndra, Veda-Maitrayana, Brahmana
Upanishad inanlarna gre yazlm bir ilhide de bulmamz, hem artc ve hem de olayn gerekliini
pekitirici ieriktedir.*********
* Erhat, a.g.e., s.54.
** Etrsklere ait, Chiusiden, iinde l kl konmu bir urne zerind, elinde ifte baltasyla Hades ve tonozlu
Hades kaps iinde tasvir edilmi Kerberos tasviriyle, ayn yerde ele geen dier bir urnedeki Hades kaps
betimi iin bkz. Bargellini, a.g.e., Res.166, 167.
*** Erhat, a.g.e., s.147.
**** Townsend, a.g.e., s.60, Fig.34.
***** Erhat, a.g.e., s.175.
****** Uzak Douda in ve Moolistann Byk Okyanus ky ve nehirleri yaknnda yer alan volkanlarla,
Afrikann Etiyopya civar, Turkana gl ve bunun gneyinden Klimanjaro dana kadar uzanan alandaki
(gller dahil) tektonik alanlar.
******* Homeros, a.g.e., II.782, 783.
******** Coe, M. D., a.g.e., s.1, 191.
********* Dzgner, F., mimar.ist. Say: 26, s.104.
177
Eskiden byklerimiz, bir imtahana, i aramaya, ya da benzeri nemdeki bir i iin sokak kapsndan
karken, ncelikle sa ayamz atmamz tlerlerdi.
58
Mezopotamya, Anadolu, adalar ve Yunanistana kadar yaylan gelimi rnlerine iaret
ediyor olmaldr.
Eser, ierdii kiiler ve tad sembollerle, aka Asyadan yaklak 4. binde ktan
sonra, Afrika yoluyla 8. yzylda Etruryaya (Tyrrhenoi) kadar ulaan, bin iki yz yllk
uzun bir yolculuun ifadesidir.
Atys ( 6. yzyl), Herodotosa gre Manesin oludur. Atysin olu ise Lidyallara adn
veren Lydos idi. Lydosun178 Tyrrhenos adnda bir kardei vardr. Lydos nasl Lidyallara
adn vermise, Tyrrhenos da Tyrrhenoilere (Tyrsenler) yani Etrsklere adn vermiti.179
Fig.30: Orvietoda, Golini I mezarndaki duvar
resminde, Atysin lykeios olarak tasvirini
gsteren fresko (Bargellini, 1960).180
Atysin babas Manesin, tanr Zeusla

Okeanos kz Kallirhoenin olu olduu gz
nne alndnda, Manesin de, Hint ya da
Pasifik okyanusunda gerekleen olaylar
nedeniyle, pek ok tanr ve tanra gibi
Etiyopya, ya da Uzak Dou kkenli olduu ortaya kmaktadr.
Tasvirdeki Atys, lykeios (lykos=kurt) olarak tasvir edilmi. Ne beyaz, ne de siyahidir. Yank
tenli, yani Aithtir (Eth= Yank). Babaannesi Kallirhoenin beyaz tenli ve ak renk sal
(Ainu-Aino ?) olarak tasvir edildiini gryoruz. Atysin sol arkasndaki hizmetkr da bir
Aith iken, sadaki dier iki hizmetkrn, tamamen siyahi olduu anlalyor. Lidyallarda
olduu gibi, adlarn Lykeiostan (Likya) alan Likyallarda, ayn nvanla tapnlan Apollon
Lykeiosun, Etrsklerde de ayn ekilde kutsand aktr. Bu durum, her iki rkn
Anadoludaki kken birliini ve srekliliini gstermesi ynnden, son derece dikkat
ekicidir.
Marduk olay ve ller denizinin tinsel inanlar zerindeki nesnel etkisi
Marduk gezegeninin dnya atmosferine teet geii srasnda ardnda brakt ate ve ondan
kopan paralardan yeryzne den ate toplarnn etkisini, gnmzde bile devam eden
tinsel inanlarda nesnel olarak grmemiz mmkn oluyor.
Uzak Douda Moolistan, in, Hindistan; Pasifikte Japonya, Endonezya ve Yeni
Kaledonya adalarndan en gneyde Yeni Zelanda; Afrikada Etiyopya, Msr; Arabistan
yarmadas, Mezopotamya ve Anadoludan Tarm havzasna; Gney Amerikada, Antik
Mezoamerikan kltrleri dnda, Hristiyanlk yoluyla, zellikle kiliselerde kullanlmak zere
Avrupa ve Amerika ktasna yaylan tespihler, trl metaller yannda, Yeim tandan Sandal
aacna kadar eitli maddelerden yaplm ve halen de yaplmaktadr.
Lydosun, olaslkla Lykos kelimesinin bozulmu ekli olduu anlalyor. Yani Lidyallar, Lykos
soyundan gelenlerdi. Dolaysyla, Lykeios adnn nce Lykos, daha sonra Lydos ekline dnt anlalyor.
179
Herodotos, a.g.e., I.7, 57, 94, 171, VII.74. Erhat, A. a.g.e., s.196.
180
Bargellini, P. (1960) Die Kunst Der Etrusker, Paul Zsolnay Verlag, Hamburg-Wien, Res.127.
178
59
Bunlar Japonyada juzu (?, saymsal boncuklar)181 ya da nenju (?, dn
boncuklar),182 inde, yine Japonyada olduu gibi shu zhu (, saymsal boncuklar),
Fo zhu (, Buda boncuklar),183 veya nian zhu (, dua boncuklar)184 adlaryla
anlmaktalar.
Fig.31: a. eitli renkteki boncuklardan, tespih eklinde dizilip, ularna birer insan figr
(totem) yerletirilmi kolye eitleri. Modern yapm olan eserlerin tasarmlarnn, Antik dnemlere
dayand ortadadr. nsan figrlerinin balarna, Marduktan den kor halindeki talar,
buncuklarla betimlenmi; b. Budist rahiplerin kullandklar iki ayr tespihten grnm: 1=
Mardukun arkasnda brakt ate yuma (tanrnn klc-Apollon karneios); 2= Marduk; 3=
Marduk gezegeninden yeryzne den ate toplar; 4= Ate toplarnn, balarna dp
lmlerine neden olduu insanlar.
b.
c.
(www.spiritefeve.com/userimages/procart2.htm).
(En.wikipedia.org/wiki/Buddhist_prayer_beads).
Tespihlerin yeryznde dald alanlarn, ayn zamanda, Byk tufan sonras g yollar ve
4. bin balarndaki yeni yerleim blgelerine de iaret ediyor grnmesi ilgi ekicidir.
Gnmzde, daha ok Budizme bal olarak Uzak Douda grdmz tespihler, oka
farkllklar gstermektedir. Yeni Zelandada, dua ve zikir (meditasyon) amal kullanlan
eitlerine rastlanyor.185
Moolistandaki Marduk olaynn en yakn tanklarndan olup, byk olaslkla Budist
tapnaklarnda olayla ilgili bir takm kaytlarn da olabilecei Tibette kullanlan kolye186 ya
da tespih boncuklarnn,187 her birinin kuru kafalardan oluturulmu olmas, son derece dikkat
ekicidir.188 Benzerlerine, in ve Meksikadaki Aztek eserlerinde de rastlamak mmkndr.
Marduk ve onun neden olduu Byk tufanda lenlerin saym.

Ayn afette lenleri unutmama, daima hatrlama, lenleri dnme anlamnda.
183
Buda ve onun retilerini dnme anlamnda.
184
lenler adna yaplacak dualar kapsamnda.
185
Amazing Handmade Paletsine Flag Prayer Beads-Donation-eBay: (cgi.ebay.com/Amazing-HandmadePalestine-Flag-prayer-BeadsDonation_W0OQitemZ180410286875QQcmdZVievitemQQimsxZ200)
186
eBaystore-jade jadeite nephrite agate carving: Tibet meditation:
(stores.shop.ebay.com/3jadecom_W0QQ_sacatZ3jadecomQ5fQ5fW0OQ51Q51Q5farmrsQ5A1Q51Q51)
187
Ox Bone Skull Meditation Yoga Prayer Beads Wrist Mala eBay store-jade Jadeite nephrite agate carving:
Tibet meditation:
(stores.shop.ebay.com/3jadecom_W0qq_sacat23jadecomQ5fQ5fW0Q51Q51Q5farmrQ5A1QQ_sidZ)
188
Brd. Fig. 83deki betimle karlatrnz.
181
182
60
Spirit of Eve Online Shop adl internet sitesinde, pek ok amanist (pagan) inanlarda dua,
ya da zikir amacyla kullanlan boncuklardan rnekler verilmi. Antik dnem benzerlerinden
kopya edilmi olduklar ak olan boncuk dizilerinin aralarnda totem olarak yorumlanm
insan figrleri yer alyor. Kolye olarak tasarlanm boncuklarn, buradaki figrlerin balarna
der ekilde yer alm olmas, Uzak Douda yaanan Marduk olaynda, gezegenden kopan
talarn, insanlarn balarna den ate toplarn hatrlatyor. Olaslkla kolye, halka eklinde
boyna dolandktan sonra, n tarafta, insan figrnn ba hizasnn stnden birbirine
balanyor olmaldr. Bu balamdaki tespihler, amanist inanlar dneminde, insanlarn
balarna bir daha byle bir felaketin gelmemesi kapsamnda edilen dualarla birlikte, tinsel bir
anlam (nazarlk-tlsm) ifade etmekteydiler.
Fig.32: a= inden bir tlsm boncuu. Boncuun st tamamen kafatas betimleriyle ili; b=
Nepalden bir tespih. Tanelerden her biri kafatas biiminde betimlenmi; c= Meksikadan Aztek
gerdanl. Gerdanln boncuklar kuru kafa bieminde ili; d= Tibetten tespih. Bu tespih de, tpk
ikinci resimdeki gibi kafataslar biemindeki boncuk tanelerinden oluturulmu.
(www.luckymojo.com/mojocatamulets.html).
Tinsel anlaylar kapsamnda, tespihlerin pskll ba ksmlarna mame-Chaplet ya da

Crown deniyor. Hristiyanlktaki tespihlerin ounluunda, Chaplet blmnde Gne
ark (Svastika-Ha) bulunmaktadr. Dualarn okunmas srasnda ekilen her bir boncuk dua
boncuklar-ave bead, ya da selam boncuklardr. Tespihlerin saysal eitliliklerine gre,
boncuklar arasna farkl say, boyut ya da biimlerde yerletirilenler ise Niane anlamnda
Mark-sign, ya da Tracedirler.189
Uzak Dou kkenli tespihler, amanist inanlara gre ele alnacak olunursa, ba ksmlarnn
Marduk gezegenini; arkadan kan pskller, gezegenin dnya atmosferine srtnmesi
srasnda arkasnda oluan atei, yani tanrnn klc-Apollon karneiosu; boncuklardan her
biri, Marduktan dnyaya den ate toplarn; boncuklar arasnda yer alan farkl boyuttaki
Marklarn ise, den ate toplarndan len insanlar temsil etmi olabilecei, uzak bir olaslk
olmasa gerektir. Bunlarn da arasnda bulunan Pullar (Stamp) olaslkla kadn ve kzlar,
iviler ise len erkekleri betimliyor olmaldr. Durak (Stop) blmleri, ard arkas
kesilmeyen felaketler arasndaki srelere iaret ediyor ve dua edenlere, byk felaketi
dnme frsat veriyordu.
Marduk ve ardndan oluan Byk tufan olaylarnda, Tarm havzasndan Japonya-Endonezya adalarna kadar
olan blgede lenlere ait iz, iaret anlamnda.
189
61
Fig.33: a= Yeni Zelandal Tanikonun, ak ve koyu mavi renkler kullanarak dokuduu bir nazarlk
(amulet). Nazarln etek psklleri mavi cam boncuklarla sslenmi. stte yer alan kese ksm,
ortada Gne ark (Svastika) motifiyle bezeli. Kesenin iine konan kartta, Morinin tanrlarna
duacym yazyor; b= Vann Hoap (Gzelsu) lesinde, asl bir gl eidi olan Rosa<ceae
pisiformis ya da zerlik (Nazar otu)190 meyvelerinden yaplan bir nazarlk eidinin, iplikten dokunup,
zerinin mavi boncuklarla sslenerek ortaya karlm hali. stteki kese ksm, Anadoluda
kaybolmu. Yeni Zelandadaki Gne ark sembolnn yerine, Tarm havzasnn sembol (Okulustanrnn gz-Rann gz) yer alm. Etekteki mavi boncuklar arasndaki benzerlik ise artc
boyuttadr. Persephonenin kutsal iei olan ve Byk in ovasnda (Persephonenin koruluuAsfodel ayr) da yetien Asphodelin meyvelerine benzeyen boncuklara, her iki eserde de yer verilmi
olmas, dikkat ekicidir. Birbirlerinden ok uzaktaki her iki kltrde yaratlm bu eserler arasnda,
binlerce yl sonrasnda bile hl daha sren benzerlik, atalarmzn geldii kkenden baka bir eye
iaret etmemektedir.191
a. (www.arikiart.com/.../taniko_-_10_commandment_pattern_-_blue_and_cream_2086976.htm).
b. (img2.blogcu.com//o/t/motifmatik/snv80193.jpg).
Bu erevede, Uzak Douda Pagan amanlarla Budist rahiplerin tespihlerle yaptklar

dualarn, Erk/Erg nehrinde (ller denizi) hayatlarn kaybetmi on binlerce Tokar ve
Eskiden, nazara kar tts olarak kullanlan bir ottu. Gnmzde nazarlk anlam yannda, ark odalarnda
ss olarak kullanlmaktadr. Tohumlarnn ieriinde harmalin, harmin, harmalol, peganin adl glikozitler ve
krmz boya maddesi vardr. Bir sylenceye gre, ehit kanlaryla sulanm topraklarda yetiirmi bu bitki, tpk
Persephonenin koruluunda (Asfodel ayr-ller lkesi) yetien Asfodel iei gibi.
191
Bkz. brd. s.104, Fig.91teki bir Apai amanna ait maskn, ene altndaki psklleriyle karlatrnz.
190
62
Aithlerin ruhlar ile birlikte, zamanmza kadar kaybettiimiz atalarmz adna yaplan selam
ve dualar kapsadn ileri srmek olasdr. Bu balamdaki tespihlerin, Uzak Doudaki
felketi geree en yakn, en ayrntl ve anlaml ekilde anlatan biemini slm dininde
bulduu aktr.
Fig.34: Gnmzde bile, hl daha deitirilmekte
olan Tokar ya da Tokarz adl yerleimlerden
arda kalan ve imdilik bizim tespit edebildiimiz,
Tokarlarn g yollarna da iaret eden Tokar
kkenli yerleimler (Atalay, Y. Ar. Hrt.).
Sonu/I
Kutsal kitaplar, yer yer tutarsz olmakla
sulanr. Ancak, gnmzde bile, bilim
adamlarnn ileri srdkleri bilimsel baz teori
ya da verilerin, ok ksa bir sre sonra, yerlerini
yenilerine terk ettikleri gz nne alndnda,
bu kitaplarda, binlerce yln birikimi olan
belgelerde ortaya kacak baz elikilerin
olabilecei, bu elikilerin, kitaplardaki
gerekleri yadsmamz iin yeterli neden olmadn kabullenmemiz gerekir. Kitaplarda,
arkeolojik, mitolojik, corafi ve tarihsel kantlara dayal bilgilerin olduu aktr. Bu nedenle,
teki dnya korkusu yerine, her eyden nce bilimsel deerlerle tartlmalarnda ok byk
yararlar vardr. Bunu en iyi belirleyecek nen ise, kukusuz zaman olacaktr.
5000-2000 tarihleri arasnda, Moolistann nemli Neolitik-Kalkolitik merkezlerini
oluturan Hongshan, Zhaobaogou, Shandong,192 Yangshao,193 Dawenkou ve Liangzhu
kltrleriyle, Adem ve Nuha ait, Tevratta tespit ettiimiz yukardaki tarihlerin akmas, bu
tarihlerin yaklak olarak doruluuna iaret ediyor. Dolaysyla, inde saylar yze yakn
piramidin yer ald kutsal alann, yukarda ad geen kltrlere ait olduu ortadadr. Ademin
5156 olarak bulduumuz yaradl ya da doum tarihinden, yaad sre olan 930 yl
karldnda, lm tarihini 4250 olarak tespit edebiliyoruz. Bu tarih, yukarda deinilen
Neolitik-Kalkolitik kltrler yannda, Nuh tufanyla Byk Beyaz Piramit iin saptadmz
4000-3500 tarihlerini, ortalama olarak karlyor. Ayn blgedeki Chou Trklerinin varl,
1050-249 tarihleri arasn kapsamaktadr. Blgedeki kltrlerin sonu olarak kabul edilen
2000le Choular arasndaki ksa dnemde neler olduu hakknda imdilik pek bilgimiz
yok. Ancak, saptanan tarihler erevesinde, Choularla Tokarlarn bu kltrlerden doduu
ve onlarn devamn oluturduu ileri srlebilir grnyor. Bu nedenle Wan-fo-ssuda, 425e
tarihlenen tufan betimli ta stelle, 557-581e tarihlenen yma Jtaka tasvirlerinin, ayn
blgede yaam olan Chou Trkleri gz nnde tutulduunda, piramitlerin, ad geen kltr
ve onlarn kkenlerine dayal geleneklerinden doduu konusunda kuku duyulmamaldr.194
Shandongdaki Tai-Shan (Tay-an) da iin Bkz. Eberhard, W. a.g.e., s.289.

Eberhard, W. (1995) in Tarihi, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, s.20-22, 33 vd.
194
Esin, E. a.g.e., s.36-38, 142, 193.
192
193
63
Fig.35: Yaklak 2000de, Kltr taycs Tokar Trklerine ait bir
freskoda, ellerinde kompas, gnye ya da pergel tayan Nuwa (Nuh) ve
kars Fuxiye ait duvar resmi. Resimde Nuwa ve Fuxi, tpk Mardukun
yapt gibi, ellerinde tuttuklar uygulamal matamatie ait aletleri, tufana
neden olan, altta ylankavi kvrmlarla tasvir edilmi volkanik lavlardan
(ejder) koruyorlar. Eser, Babilde ele geen bir silindir mhr zerindeki
tanr Marduk figrnn yaptyla yakn benzerlik gsteriyor. Bu
benzerlik, Tokarlarn tufan srasndaki g yollarn, yani TokaraEtiyopya-Msr-Mezopotamya-Kafkaslar ve nihayet Taklamakanda Kem
(Khem) blgesine doru olan glerine iaret ediyor.195 imdilik kaydyla
da olsa, yalnzca Tokar ve inlilerde grebildiimiz Nuwa-Fuxi ikilisine
ait tasvirlerse, Tokarlarn, gemite Moolistan topraklarndaki
varlklarnn kesin ifadesindan baka bir anlam tamyor.
Nwa-Wikipedia, the free encyclopedia: (www.en.wikipedia. Org/wiki/Nwa36k).
Esin, kubbeli adr ekli olan Trk stpa rneklerinden bahsederken, yle sylyor: Kadim
gk tapnann, zerinde kubbeli bir odacn yer ald piramit biimli yapdan oluan
kubbeli da tarz, VI. VIII. Yzyllarda Trk hkmdarlarn ikametghlarna da yaylmt.
Dokuz blme ayrlm byle bir saray (dokuz, gn saysal simgesiydi), Trkiye Trklerinin
yakn atalar olan Ouz Trklerinin lkesi kuzeybat Trkistanda mevcuttu.196 Esinin
tanmlad planlarn benzerlerini, Byzantion dneminde Zeus Hippios tapna, Bizans
dneminde Dokuz Havariler kilisesi olarak da anlan Nea Ekklesia kilisesinde buluyoruz.
Aslnda Akheron rman tasvir eden Azteklere ait bir yurt (ger-tepee) betiminde, yanlarda
sekiz maara ve ortadaki yuvarlak meknla dokuza tamamlanan kubbeli yap plannn, Zeus
Hippios tapnana olan benzerliinin bir rastlant olmad, Uzak Dou merkezine dayal
geleneksel Anadolu inanlarndan kaynakland ortadadr.197 Bunlarn arasnda, yukarda
adndan sz etmediimiz en nemli yap ise Hagia Sophia Kilisesidir. Mimar Anthemios ve
Isidoros, kilisenin naosunu rten ana kubbenin de zerine ina ettikleri menoeides (bicornis
luna) ad verilen yarm ay biimindeki kubbeli yapyla, kubbe saysn dokuza tamamlamtr.
Bu rakamlarn bir rastlant olmad aktr. Benzeri oluumlar, Hagia Euphemia Kilisesiyle
Lampteron konann Hippodromosa alan pteromasnn (A) batsnda kalan Fener
kulesinde (Lamp-B) de grmemiz mmkndr.198
Dzgner, F., mimar.ist, Say:26, s.108, ek.9. Nuh ve karsnn in topraklar kaynakl olduklarn,
gnmzde hl sregelen in mitoslarndaki ayrntlardan da anlamak olasdr. Ancak, in mitosuna ait
kaynaklarda, Tokar kaynaklarndaki cinsiyetlerin tersine, Nuwaya kadn, Fuxiye erkek kimlii verildii
anlalyor. Bu durum, mitosun inlilere, Tokar ve Choulardan ok daha sonra intikal ettiini; olaslkla
mitosu kendilerine mal etmek iin, zerinde baz deiiklikler yapm olduklarn ortaya koyuyor. Zira, Tevratta
her ne kadar karsnn ad gemiyorsa da, Nuhun cinsiyeti aka erkektir. inlilerin Nuwa ve Fuxiden
haberlerinin olmad, dolaysyla her ikisinin de inli olmad ortadadr. Bkz. N-Gua (N- gua). Eberhard, W.
in Simgeleri Szl, s.228, 229.
196
Choularda sekiz kenin nemi ve bunun da zerinde yer alan Kubbe-i Trkiyye iin Bkz. Esin, E. a.g.e.,
s.45, 121, 124 vd.
197
Gelenein inlilere ait olmad, 4000-3500e tarihlediimiz Xiandaki Yangshao kltrne, dolaysyla
Tokar ve Chou Trklerinin atalarna dayanmandan anlalyor. Trkler, olaslkla bir sre unuttuklar
kkenlerine bal geleneklerini, bugnn modas gibi tekrar hatrlam ve bu mimari tarzna dnm olmal.
Dzgner, F. (2004) Iustinianus Dneminde stanbulda Yaplar, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, stanbul,
Fig.42b, 62. Dzgner, F., mimar.ist, Say: 23, ek.10.
198
Dzgner, F. (2006) stanbul Sultanahmette Bizans Dnemi Saray, Ant ve Limanlar ile Altyap
almalar, mimar.ist, Say: 20, ek.1, 3, dn.124.
195
64
Uzak Dounun tektonik ve jeomorfolojik yapsyla tamamen rten bir tasvir olan Jtaka
steli, bize gre tufan balangcnn doru adresini gstermektedir. Bu tarihlerin, 4. binin
ikinci yarsnda Mezopotamyaya yerleen Smerlerle,199 4. binden ncesi karanlk olan
Msr ve 4000-3500lerde Etiyopyaya ulaan Nuh ve buna yakn tarihlenen Nbye Mero
kltrleriyle rtmesi, ilgi ve dikkat ekicidir.
oruhlunun aklamalarna gre, yaklak olarak bugnk inin Hubei ve Anhui
eyaletlerinin kuzeyinde, 1000 tarihlerine kadar gerek anlamda inliler yoktu.200 Oysa,
zellikle piramitlerin bulunduu enii (Shaanxi) ve eni (Shanxi)201 eyaletleriyle, bunlarn
kuzeyinde Trkler yerleiktiler.202 Bu durumda buradaki piramitlerin, kkenleri Hongshan,
Zhaobaogou, Shandong, Yangshao, Dawenkou ve Liangzhu Neolitik-Kalkolitik kltrlerine
kadar uzanan Trklere ait olduu ortadadr. Zira bu kltrleri takip eden ve gerek anlamda
ancak 1000 yllarnda ortaya kan in kltrne kadar, bu topraklarda Tokar203 ve sonraki
Chou Trklerinden bakaca, ad belirgin hibir ulusa ait kltr mevcut deildi. Dolaysyla
Xi-an piramitleri arasnda, en erken 2500, en ge 1000 ylndan nceye tarihlenen
piramitler, Tokar ve Chou Trklerinin atalarna aittir. Batk piramit, tufan srasnda Yonaguni
adas merkezli, ok iddetli jeolojik kntlere iaret ediyor. Bylece 4000-3500 tarihi,
hem tufan ve hem de Yonaguni batk piramidiyle indeki piramitlerini, en ge 3500e
tarihlememize kaynak oluturmakta, dolaysyla bu yaplarn, Msr piramitlerinden ok daha
nceye ait olduunu aka ortaya koymaktadr.
-
Cemdet-Nasr kltr sonras.

Bu durumda, inin kuzeyinde, gnmzdeki Hebei Eyaletindeki Hongshan ve Zhaobaogou; Shaanxi (enii)
Eyaletindeki Yangshao; Shandong Eyaletindeki Shandong ve Dawenkou ile Anhui ve Jiangsu Eyaletlerine
yakn Liangzhu kltrlerinin, bilim adamlarnn tarihlemelerine gre in kltrleri olmadklar ortadadr.
Lianyungang ve Xinhailien kentleri, Jiangsu Eyaletinde. Dolaysyla, 4000-3500 yllar arasnda blgede
yayan topluluklarn, birbirlerinden ayrlmadan evvel, tufan ncesinde burada birlikte yaayan Tokar
Trkleri ve Byk tufan sonras onlardan geriye kalan Choular olduu, Nuhun da in ovas sahilindeki Jiangsu
Eyaletinden yola kt anlalyor. Tokarlarla Choularn ayn kkenden geldiklerini ise, tufan sonras
yaklak bin be yz yl sonrasnda Taklamakana gelen Choularla aralarnda yabanclk ekmeden
anlamalaryla birbirlerine kz alp vermelerinden anlyoruz. Bkz. Ek: Trk in Sanat likileri. Eberhard, W.
a.g.e., s.355, 356. Choular 1000 dolaylarnda batya gmler. Kemdeki (Taklamakan) varlklar iin Bkz.
Esin, E. a.g.e., s.194-196, 224, 225. Tokar dili, Tokar A (Turfanca, Arsi ya da Dou Turkanca) ve Tokar B
(Kuhanca Kuchean veya Bat Tokarca) olmak zere iki dialektten oluuyor. Bize gre Choularn dili Tokar
A, yani Dou Turkanca olmaldr.
201
Bkz. Proto-Trk kltr. Eberhard, W. in Tarihi, s.17.
202
inde de bir arada yaam olan kuzeydeki Trklerle gneydeki Yunnanl (Yunan) halklarn karakterleri
hakknda Bkz. Kuzey / Gney (Nan-bei). Eberhard, W. in Simgeleri Szl, s.192, 193. Here karakteri iin
Bkz. Dzgner, F. (2007) Yedikule (Brakhiolion) Kapitol, Yap Dergisi, Say: 309, s.112.
www.yapidergisi.com/makaleler.aspx
203
Japonyann gneyinde, bugn de ayn adla anlan adalar grubu. Tokarlarn Nuhla birlikte Afrikaya
geldiklerinin belgesel kantn Tevratta buluyoruz Bkz. Togarma. Tevrat, Tekvin: 10, 3.
199
200
65
GBEKL TEPE
Klaus Schmidtin Gbekli Tepe adl kitabnn sunusunu gerekletiren Mehmet zdoan,
Gbekli Tepeye, gnmzn gereklerini yanstan ve ortaya karlan eserlerin grkemine
pek yakan sunusunda unlar sylyor: Son 10-15 yl iinde arkeolojide, devrim
saylabilecek kadar nemli gelimeler olmutur; bunlar yalnzca grkemli ve gzel
buluntularla snrl deildir. Dnce sistemimizde, gemie bak amzda kkl
deiiklikler yapacak kadar nemli olan bu sonular ylesine yenilikler iermektedir ki,
bunlarn tam olarak alglanmas ve insanln gemiiyle ilgilenenlere aktarlmas iin
herhalde uzun bir sre gerekecektir.204
Fig.36: Gbekli Tepe temenos alannn, evre Neolitik yerleimlerine gre corafi durumu: 1=
ayn; 2= Nevali ori; 3= Gbekli Tepe; 4= Grctepe; 5= Tell Abr; 6= Tell Qaramel; 7=
Mureybet; 8= Jerf el-Ahmar. (theneosr.egloos.com/534114). Uyarlama. (Ar. Hrt.).
zdoann, amzn deil ama gnmz ve yakn gelecein arkeolojik deerlerine bire bir
aklk kazandran bu szlerine katlmamak mmkn deil. Gbekli Tepe, dier pek ok
artc bilgilere kaynak oluturan Antik yerleimlerin yannda, bu yndeki en nemli
yerleke merkezlerinden birini rneklemektedir. Bu kapsamda kitab byk bir ilgiyle
okuyup, ayrntlar saptayabilmek zere, resimlerde yer alan eserler zerinde, uzun uzadya
Schmidt, K. (2007) Gbekli Tepe, En Eski Tapna Yapanlar, ev. Rstem Aslan, Arkeoloji ve Sanat
Yaynlar, stanbul, s.7.
204
66
izim almalar gerekletirdik. Tm bunlarn sonucunda, ok ilgi ekici, hatta artc
verilere ulatmz ncelikle belirtmemiz gerekiyor.
Fig.37: Gbekli Tepe kaz alanndan genel grnm. (www.geo.de/.../geschichte/55864.html?t=img&p=1).
Scmidtin daha kitabnn balangcnda, Avrupallarn tabiriyle ex oriente lux= Kltr

Doudan gelir szn kullanmas, Gbekli Tepeden elde edilen verilerin, Batllarn bu
yndeki kukularn arttrdn gstermekten baka bir anlam tamyor olmaldr.205 Uzak
Douda Bali adasnda bulunan ve Pithekanthropus VIII olarak nitelenen Sangiran 17nin
(Cava adam-Homo erectus)
metoduna gre, nce 800 bnye tarihlenmesiyle, son
aratrmalarn ardndan bir yanllk yapld ne srlerek yann 1.7 my. olarak
saptandnn aklanmas,
metodunda olduka nemli boyutlardaki hatalarn
oluabildiine iaret etmektedir. Yazarn, sk sk bu metodun gvenilirlii hakkndaki
sylemlerine ek olarak, Gbekli Tepe iin belirlenen tarih zerine, olaslkla belki yine ksa
bir sre sonra dzeltilmek durumunda olabilirler ifadesi, bize gre eserlerin tarihlendirildii
10. bin konusundaki kukular dile getirmektedir.
205
Schmidt, K. a.g.e., s.54.
67
Fig.38: Gbekli Tepede, 2004 ylna kadar ortaya karlan
yap plankareleri (Schmidt, K., 2007).
Saptanan bu kukular erevesinde, Schmidtin hakl

olduunu sylememiz olasdr. Zira yazarn da
deindii gibi, Pleistosenin (2 my.- 10 bny.) ve
Erken Holosenin (yaklak olarak 10 bnyden
itibaren) hemen balarna yaplan tarihlemede, ge
tarihe doru bir deiimin olabilecei anlalmaktadr.
Gbeklinin en eski nc tabakasnda saptanan
mimarinin birden ortaya kmad, evrim geirdikleri
ak olan bu eserlerin, tpk Antik Msr kltr gibi, bir
gemiinin olmas gerektii ortadadr. Dolaysyla bu
evrim, Mezopotamyay deil, dnyann bir baka
blgesini iaret ediyor olabilir. Eserlerin incelenmesi
sonrasnda, tepit edilen semboller ve bu sembollerin bizi gnderdii blgelerdeki anlamlaryla
birlikte, bu kltrn kkenini tekrar ve geree daha yakn bir ekilde deerlendirmemiz
olasdr.
Yazar yaptnn balarnda, Kenneth Pearson ve Patricia Cannorun Dorak Olay isimli
eserinin giriinde yer alan, ngilizlerin byk arkeolou Sir Mortimer Wheelerin ksa ve z
olarak niteledii bir szne yer vermi. Wheeler ifadesinde yle diyor: Arkeoloji bir bilim
deil, bir kan davasdr.206 Yazarn bu sznn Schmidt tarafndan yanl anlalm
olabileceini, bu szn hemen ardndan, atalhyk hafiri James Mellaarta ait bir olaya
deinmesinden anlyoruz. Wheelerin, kan davas derken 5. binde Uzak Doudaki
Ordostan Si-Kianga kadarki blgede yerleik Trklerle, yine ayn dnemde Yunnan
Eyaletinde yerleik bugnk Yunanllar arasnda yaklak 6000 yldr sren ekimelerden
haberdar olduu ve bu olay kastettii kansndayz.207 Gnmzde, us sahibi Rus ve olduka
aznlkta kalan baz Batl bilim adamlar dnda, Dou kltrne kar giriilen Kan
davasn, Yunan kiiliinde sembolize eden Avrupa ve Amerikal bilim adamlar, geleneksel
hale gelen tutumlarn halen deitirmi deillerdir.
Gbekli Tepe eserleri ve yakn civaryla karlatrma
Yazarn, kitabnn giri ksmnda Gbekli Tepenin
metoduna gre yaplan 10000e
tarihlenmesi hakknda, karlatrmal analizlerin de yer ald aklamalarnn uzunluu
dikkat ekicidir.208 Tm karlatrmal rnekler dorultusunda, Gbekli Tepenin N
dneme tarihlendii anlalmaktadr.209
Schmidt, atalhykte ortaya karlm hayvan kemiklerinden, bura sakinlerinin hi
kukusuz, ekonomilerinde byk rol oynayan evcilletirilmi boa beslediklerinin
206

Dzgner, F. mimar.ist, Say: 28, s. 102-105.
208
Schmidt, K. a.g.e., s.37-40.
209
anak mleksiz Neolitik (Akeramik Neolitik-Keramiksiz Neolitik-Pre Pottery Neolithic). Biz, ileride
deineceimiz nedenlerden dolay, bu kltrlerle ilgili evrenin, anak mlei Terk etmi Neolitik-Neolithic
of Abondened Pottery anlamnda TN-NAP ksaltmalaryla ifade etmenin daha doru olaca kansndayz.
207
68
Fig.39: 1. Gbekli Tepe C Yapsnn genel plan; 2= Yapnn rekonstrksiyonundan grnm: a=

Dromos; b= evre koruma duvar; c= D koridor; d= T biimli talarn ikinci d koridor
dayanma duvarlar; e= Tepe eimleri, orta mekan evreleyen duvarlara dayal T formlu dikili
talara uyumlu dikili talar; f= Byk olaslkla, orta mekana kadar uzanan hatllarla st rtl
olabilecek ikinci koridor; g= Orta mekan evreleyen i duvar; h= duvara dayal, eimleri f
koridorunun d duvar dikili talarna uyumlu T biimli dikili talar; = st kubbe benzeri bir
rtye sahip olabilecek orta mekan; j= Hatllara dayal kubbeyi tam olabilecek, byk
boyutlardaki merkezi dikili talar; 3= C Yapsnn doudan ve yaklak 45lik adan baktaki
grnm; 4= Ayn yapnn toprak seviyesinden ve gneydoudan grnm; 5= Yine toprak
seviyesinden ve bat ynnden grnm; 6= C Yapsnn gneydoudan, yaklak 25lik adan
baktaki grnm (Atalay, Y., Ar. iz.).
Fig.40: Gnmzde Tibet kz veya yak denilen Tyl kotuz (buka, kotas, kutas, hotaz, hotoz).
a.
b.
(upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/...).
Yak-Britannica Concise: (concise.britannica.com/ebc/article-9383062/yak-18k).
anlaldna deiniyor. Bundan daha artc olan ise, bu hayvanlarn da sembol dnyasnda
kendilerine bir yer bulamam olmasdr diyor yazar. Daha sonra ise yle devam ediyor:
Duvar resimlerindeki ok sayda hayvan sahnesinde ise evcil boa deil, tam aksine yaban
kz (Aureochs), yani yabani boa (Bos taurus primigenius) resmedilmitir. Acaba
gerekten atalhyk sakinleri sadece avladklar hayvanlar m sanatsal olarak
69
ebediletirdiler? diye soruyor.210 Biz kendi paymza, her tr kutsamann mutlak bir nedene
dayandna inanyoruz. nsanlar herhangi bir olay olmakszn ve durduk yerde u kutsal
deildir, hadi bunu kutsal yapalm diye bir dnce iinde olamazlar, olmamlardr da. Bize
gre bu hayvan, Uzak Dounun kutsal sayd Tyl kotuz, yani Yak kzdr.211 Ona bu
sfat getiren olay ise, 4000-3500 yllar arasnda blgede oluan Marduk (Apollon
Karneios, X gezegeni) gezegeninin dnya atmosferine srtnerek gemesi srasnda meydana
gelen karni olaydr. Bu srada Moolistanda Yen-Men ve Datong blgelerinde
tetiklenen volkan pskrklerine karan ham petrol; Sar deniz ve Kuzey in denizinde
oluan lamar; depremlerle birlikte Marduktan koparak alev toplar halinde yeryzne kor
halinde den kaya paralar (Apollonun kl oklar), blgede yaayan mutlu insanlarn
hayatlarn allak bullak etmiti. Bu srada, gerek kaynar hale gelmi Hoang-Ho (Sar nehir)
rma ve gerekse denizde fkran lamar iinde kalp akntya srklenmi Tyl kotuzun212
yz, aclar iinde kvranmaktadr.213 Bann etrafndaki tyleri, petroln etkisiyle paralar
halinde toplanm ve ylankavi kvrmlara dnmtr. Anadolu-Yunan mitoslarnda Gorgo
olarak adlandrlan yz biemi, Tyl kotuzun bu halinden baka bir ey deildir. Bu
nedenle, yaban kznn atalhykteki kutsallnn nedeni, Marduk olay dnda bundan
baka bir anlam tamamaktadr.
Arkeolog Ulf-Dietrich Schoop, Die Geburt des Hephaistos-Hephaistosun Doumu adl
eserinde, n Asyada erken dnem bakr buluntularnn olduu yerleri bir araya toplam.214
Schmidt aynnn, gnmzde hl iletilmekte olan Ergani bakr kaynaklar nedeniyle,
saf bakrdan (malahit-bakr filizi) yaplma aletlerle dolu olduunu, bu nedenle de bu merkezin
maden kullanmnda belirleyici bir rol oynadn sylyor. Saf bakr ve altnn ergitilmesi ve
metal filizlerinin ilenmesi teknii n Asyada ilk kez 5. binde ortaya km. Bu nedenle
Schmidt, Helen ana tanras Here, ya da onun doudaki bir benzerinin, kk Hephaistosu
dnyaya getirmek iin birka bin yl daha beklemek durumunda kalacan ifade ediyor.
210

Tyl kotuz ve Trklerde Gorgo balar iin Bkz. Esin, E. a.g.e., s.178-188, Res. 185-197.
212
Bu kz Msrda Apis veya Hapis-Hapiankh, Anadolu Yunan mitolojisinde , Romadaysa
tur.
213
Esin, E. a.g.e., s.182, 183.
214
211
70
Fig.41: Homo erectus fosil
kalntlarnn, 2006 yl itibariyle
dnyadaki
yaylm.
Bunlarn
arasnda yalnzca Boxgrovedeki
buluntularn,
Homo
heidelbergensise ait olduu konusu
tartmaldr. Haritada, Asyada
Kafkaslar ve Anadolu dahil 16;215
Afrikada
10;
Arabistan
yarmadasnda 1; Avrupada 5 adet
Homo erectus fosilinin saptand
anlalyor. Bu saysal tablo,
imdilik de olsa Homo erectusun
asl
kaynana
iaret
etmektedir.(www.athenapub.com/13intr
o-he.htm). (Hrt. Atalay, Y.). Uyarlama.
Oysa, demir filizini ilk kefeden ve onu ham durumundayken, akmak tayla ilk ilemesi
srasnda atei de bulan, Moolistanda 1.8 myde yaam Chou adamdr (Homo
erectus pekinensis).216 Fosilleri Amerikaya gtrlrken yolda kaybolduu iddia olunan bu
adamn, tarafl olduu ak olan 700 bnyye tarihlenmi buluntusu, yukarda deinilen
Arkeoloji bir bilim deil, bir kan davasdr sznn ak kantdr. En ge 40003500lere tarihlediimiz Byk tufann ardndan Afrikada Klimanjaro dana varan Nuh ve
oullarndan olan nesillerin yayld Nil kylarnda yaayanlarn, demir filizinden yaptklar
aletleri (saban) kullandklarn biliyoruz. Colea gre, Avrupallar bundan yzlerce yl
ncesinde, cesaret edip de Afrikann ilerine kadar ilk gittiklerinde, buradaki yerli ahaliyi
ok ilkel bir ekonomi iinde ve aynen Chou adam gibi, ham (filiz halindeki) demirden
yaplm aletleri kullanr durumda bulmular.217
Fig.42: Gney Pasifikte Cook adasndaki
bir lagnde, zmrt (emerald) grnm.
(www.aitutakifishing.com/).
ayet bu adet Afrikadan km

olsayd, Afrika Homo erectuslarnn
yanlarnda da demir filizinden
yaplm aletlerin bulunmas gerekirdi.
Ancak byle bir veriye imdiye dek
ulalmam
olduu
ortadadr.
Dolaysyla,
Bat
leminin
Hephaistosu beklemesi, Schmidtin
dedii gibi birka bin yl deil, yz
binlerce yl gerektirmitir. Uzak Douda bakr filizinin ergitilip, kalplara dklerek
biimlendirilmesiyle bronz eserler yapmna ise ilk kez, inde 3100-2700e tarihlenen
Denizlinin Kaklk Beldesindeki bir maden ocanda sekiz yl nce bulunan ve Denizli Mzesine teslim
edilen Homo erectus, haritaya tarafmzdan eklenmitir.
216
Yabanc bilim adamlarnn Pekin adam olarak adlandrdklar bu adam biz, fosillerinin Choukoutiendeki
maaralarda bulunmu olmas nedeniyle Chou adam olarak adlandrmay, daha doru buluyoruz.
217
Cole, S. (1954) The Prehistory of East Africa, Penguin Books, Harmondsworth Middlesex, s.23. Drusilla
Dunjee Houstonun benzer bir yorumu iin Bkz. Dzgner, F. a.g.e., s.106.
215
71
Majiayao kltrnde rastlanmtr.218 Bu kltr 2400-1900 arasnda Oijia; 1600-1400
arasnda Erligang; yine yaklak olarak Erligang kltrnn yaylmasyla birlikte, ayn
dnemlerde Wucheng kltrleri takip ediyor.219 Pskren volkanlardan ovaya ulaan lav
akntlarnn ierdii demir ve bakr filizlerini, Chou adamndan bu yana on binlerce yl
gzlemlemi prehistorik atalarmz, filizlerin iine akp onun biimini aldn grd
ukurlardan esinlenerek, yaptklar kalplara akttklar ergimi maden dkmnn kefiyle
birlikte Maden ana gemilerdi. Bu keif, vahi doann yz binlerce yl Uzak Doulularn
dikkatlerini ekip, gzlerine soka soka gsterip rettii, dolaysyla onlara bahettii bir
bulutu.
Fig.43: a= Kuzey Amerikadan, kartal bal bir
Kzlderili totem rnei; b= Nevali oride totem direi
olarak adlandrlan buluntunun rekonstrksiyonu.
a. (Us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/travel/tg/lp/1e).
b. (Schmidt, K., 2007).
Yazarn Nevali orideki buluntulardan bir

rekonstrksiyonun gerekletirildii totem direi
(Hayat Aac) hakkndaki grleri, son derece ilgi
ekicidir.220 Terrazzo tabann221 ortasnda uygun
aptaki bir ukurun bulunup bulunmadn
bilmiyoruz, ama Schmidtin ifadesinden anlald
kadaryla, Gbekli Tepedeki Terrazzo Yapsnn
ortasnda da benzeri bir totem direinin bulunduu varsaymnn kuvvetle desteklendii
anlalmaktadr. Asyann kuzeyinde Sibiryadan Kuzey Amerika Kzlderilileri, Maya, Aztek
ve nkalara kadar yaygn olan, ou ahap, nadir olarak ta iiliine sahip totemlerin yaylm
alanlarnn Pasifik okyanusu kylarna zel olmas dikkat ekicidir.222 Nevali orideki bu
rnekte, ayn bir Kzlderili toteminde grdmz ekilde, en tepede bir kartal betimi (?)223
yer almaktadr. Bunun hemen altnda, yzleri ters ynlere bakan, srt srta dayanm iki kadn
motifi, korkudan kollaryla birbirlerine sarlm durumdadr. Salarnn birleim yerleriyle
kala hizalarndaki delikler, eserin byk olaslkla ahap bir diree monte edilmi olduuna
iaret etmektedir. Buradan aas kopuk ve eksiktir. Resmin alt blmne aplike edilmi,
karlkl birbirlerine bakan kk boyuttaki iki kartal tasviri daha gryoruz.
Eseri, Kzlderililere ait yandaki totemle karlatracak olursak, unlar saptamamz olasdr:
Kartal motiflerinin (Pleiades, Yedi Kandilli Sreyya) en stte yer almas, bu eserlerdeki ortak
noktalar oluturmaktadr. Ancak, rnekte grld gibi, genilik kazanm kanatlar, kartaln
Kendi paymza, Moolistan ve in topraklarnda yakn bir gelecekte gerekletirilecek aratrmalarda, bu
tr maden kltrlerinin ok daha erken dnemlere tarihlenebilecei merkezlere ulalaca kansndayz.
219
Exploring Chinese History:: Culture:: Chinese Archaeology:
(www.ibiblio.org/chinesehistory/contents/02cul/c03s04.html-19k). Dzgner, F. a.g.e. s.105.
220
Schmidt, K. a.g.e., s.80-83, Res.16.
221
Kaln kire mucurlaryla kartrlm har tabakasnn, sertletirilmesinden sonra andrlarak beton benzeri
elde edilen parlak bir zemin (Terrazzo) oluturulmu olan yap. Bu harla denmi tabann, Roma dneminden
itibaren kullanlm stkaj benzeri bir har olduu anlalyor. Doal ki mermer taklidi stkaj iiliinden daha
ilkel bir yapya sahiptir.
222
Pasifik okyanusunun kuzeybats, Emerald denizleri olarak da anlmaktadr.
223
Bu betimlerin, Kemin (Khem) batsn koruyan ve Msrdaki ad Nekhbet olan akbaba tasvirleri olmas da
olasdr. Hl daha yaamakta olan bu akbabalarn gnmzdeki ad Kei akbabalardr.
218
72
gsn oluturan stilize Gorgo bann iki yanna indirilmitir. Nevali ori rneinde
saptanan ikiz kadn figrlerinin sa ktlelerinden her biri, henz ak bir ekilde ylan
kvrmlarna dnmemitir.224 Ancak, sadaki kadnn kulak arkasndan sola doru uzanp
soldaki figrn sol kolu zerinde ban grdmz ylan ba tasviri, bize Schmidtin
kitabnda Res. 45teki Dikilita 1; Res. 90daki Dikilita 33te betimlenmi ylanlarn a
rgs eklindeki betimleri hakknda kesin bilgileri iermektedir. Dolaysyla, AnadoluYunan mitoslarnda Gorgo adn alacak olan kiz ylan tanralarndan sadakinin,
Amerikadaki Gog, soldakinin ise Asyadaki Mogok (=Magog) fay merkezlerine iaret ettii
aktr. Ortada kesien kollar, anlan fay merkezlerinin Pasifik okyanusu tabannda,
birbirlerine di, ya da iki elin parmaklarnn kavumas srasndaki durumuna benzer bir
balanty gstermektedir.225 Bu sembol daha sonraki dnemlerde, volkanik lavlar iinde
srklenen Tyl kotuzun yzndeki ac ifadede, Gorgo bayla btnlemitir.
Fig.44: a= Kuzey Vietnamda her yl geleneksel olarak kutlanan Co Loa festivali, Ay takvimine gre
birinci ayn 6-16s arasnda kutlanyor. En nde, maden, tahta, su, ate ve topra temsil eden bir
bayrak tanmaktadr. Festival, alnan eitli mzik ve kurbanlarla devam ediyor. Resimde, volkanik
lavlar rnekleyen, zeri sar ve krmz renklerle ssl ejderin temsili kuklas; b= Ayn festivalde arka
panoda, Gorgo bal Tyl kotuz betiminin nnde krmz aman kyafetli figrler. n srada solda
apkal, sa yumruunu enesine (Yak kz)226 dayam naif kiiyle, bunun sanda, imanca, kaba
sakall arkl figr, hayal perdesindeki Hacivat-Karagz ve onlarn giysilerini anmsatmaktadr.227
Her ikisinin etrafndaki krmz aman kyafetli figrler dikkat ekicidir. Resimdeki geleneksel kyafet
ve ayaklarndaki arklar, Etilerin kyafetleriyle karlatrnz.
Vietnam Travel Guide-Festivals in the North: (www.vietnam.sawadee.com/festnorth.htm-47k).
Nevali orideki rnein alt ksmna yerletirilmi ikiz kartallar zerinde, bunlarn aplike eser
olduuna ait bir delik iareti gremedik. Ancak eserin ortas bo ve dairesel ise, aatan
yaplm diree boru eklinde geirilerek aplike edilmi olabilir. Kzlderili toteminde kartal
bal, maymun vcutlu figrn, Marduk ve Byk tufanda hayatn kaybetmi bir insan
(beyaz yzl l, ya da onun ruhu) yerden gkyzne doru kaldrrken gryoruz. orideki
ikiz kartallarn alt blmnde de, olaslkla benzeri bir sahnenin yer alm olabilecei uzak bir
ihtimal olmasa gerektir.
Schmidt, son derece yerinde olan bir grle, Gbekli Tepedeki dikilitalarda bulunan hayvan betimleri
konusunda, Dounun eski yksek kltrlerindeki yazl kaynaklarn neler olduuna baklmaldr diyor.
225
Anadolu-Yunan mitolojisi ile jeoloji biliminde Tethys. Dzgner, F. mimar.ist, Say: 30, s.81.
226
Uzak Dou kaynakl Gorgo ba, volkanik lav ve sel sular iinde kalan kutsal kzn, lamarn iindeyken
ektii acy yze vuran temsili grntsyd. Kotuz iin Bkz. Esin, E. a.g.e, s.200, 203, 229.
227
Bkz. Glge tiyatrosu. ML./VIII. s.79. Salam kantlara gre Karagz oyunu, Msrl sanatlardan alnmtr.
1517de Msr ele geiren Yavuz Sultan Selimin Osmanlya getirdii bu sanat dalnn Msr kaynakl olmas,
inle balantl Aithiopiada karaya kan Nuhun, inle olan ilikisinin bir baka kantn oluturmaktadr.
ML./X. s.519.
224
73
Fig.45: Rapa Nui adasnda, Ku Adama
(Tangata Manu) ait bir dendriti.228
(www.crystalinks.com/easterisland.html-25k).
Schmidt ve ekibi tarafndan 1995 ylnda, tepenin bat yamacnda, zerinde aslan ya da ayya
ait olduu sanlan bir betimin bulunduu saptanm. Yazar, heykelin peneleri arasnda insan
andran bir yzn seilebildiine deinerek, eseri insan kafasn kavrayan ku konulu sanat
eserlerinin farkl bir uygulamas olarak kabul edilebileceini sylemektedir. Kollar hari, sivri
burnu ile bu hayvan bir kua benzetmek mmkndr. Byk olaslkla, yazara kular
hatrlatan, betimde saptanan bu grnt olabilir. ayet bu heykel gerekten bir ku ise bu ku,
Gbekli Tepe sakinlerinin balarn, elleri ya da kanatlar arasna alp onlar ynlendirerek g
edecekleri yollar gsteren bir ku olmaldr. Yazlkayadaki benzer bir betimde, glerin
aslanlar gibi cesaretle yapldn, el ve ayaklar kobra ylan (Wadjet-Naja naja oxiana)229 ve
akbaba (Nekhbet-Kei akbaba) eklinde betimlenmi aslanlarda gryoruz. 4000-3500l
yllar dnldnde, bylesine uzun ve zorlu deniz seyahatlerinin, gerekten aslanlar gibi
yrek isteyen, cesaret gerektirir bir yolculuk olduu ortadadr.
Fig.46: Bize gre Ku adam, topraa ve Byk tufan sonras
yerde yatan llerine son grevini ve saygsn gstererek (ya da
olaslkla, Rapa Nuideki Tangatu Manunun yapt gibi, delikli
ta kltrn gittii yere tamak zere onu yerden kaldrp
kollar arasna alarak) gmen kularn ardndan g yapmaya
hazrlanyor (Schmidt, K., 2007).
Benzeri bir klte Rapa Nui adasnda (Easter islandPaskalya adalar) da rastlyoruz. Buradaki devasa
(kyklopik) heykellerin varislere intikalinin ardndan ve
Perulu kle tacirlerinin istilsndan ksa bir sre nce,
burada Ku Adam (Tangata Manu) klt ykseliyordu.
Mitosa gre Ku Adam, yaratc tanr Makemakein
yeryzndeki temsilcisiymi ve bu geleneksel g, sonunda kral Arikiye gemi. Dendriti
Buradaki Ku Adam motifi, Delikli-ta kltrn (elindeki dairesel motif) Rapa Nui adasna, gmen kularn
g yollarn takip ederek adaya varmasn, yani ilk gerlerin ku glerine benzetilmesini sembolize
etmektedir.
229
Schmidt, Nevali ori firavun ikonografyasnda yer alan kobra ylanyla, Nevali ori resminin arasndaki
anlam birliinden bahsediyor. Ancak, yazarn Japonyann kuzeyindeki Thoku blgesiyle Hokkaid adasnda
yaayan Ainularn, alnlarndaki diademlerinde asl kobra ylan+akbaba betimlerinden bahsetmemesi dikkat
ekicidir.
228
74
Fig.47: a= Rapa Nui adasnda, Dnyann gbei (Navel of the World)230 adl yapda, etraflar daire
eklinde ta ykseltilerle evrili, ortada byk bir ta kre ve yanlarda daha kk boyutlarda kk
kreler. Ta kreler, son derece dzgn iilikleriyle dikkat ekiyor. Eserlerin deniz kysna
yerletirilmi olmalar dikkat ekicidir. Buluntu, tlsm ya da insan veya maddede bulunan doast
kuvvet olarak alglanm. Bize gre, gne sisteminde oluan doast gc, yani Marduk ve ondan
kopan ate toplarnn, yeryznde at ukurlar temsil ediyor olabilir;231 b= Yeni Zelandada
benzer pek ok buluntulardan, Gney adadaki sahilde yer alan benzeri ta kreler.
a. (www.earthdocumentary.com/easter_island_travel...).
b. (www.thunderbolts.info/.../080418moeraki.htm).
zerindeki Ku Adam betiminde grlen, sa elin stnde, daire iindeki siyah ve yuvarlak
benek, Gbekli Tepedeki dairesel betimlerle [Delikli-ta, Bullaum (Bullaun)-stone] olan
benzerlii nedeniyle dikkat ekicidir.232 Bu sembol bize, Ku Adamn, elinin hneriyle
oluturduu Delikli-ta kltrn, nerelere kadar tadn aka gstermekten baka bir
anlam tamamaktadr. Rapa Nui adasndaki yerleim, radyo karbon metoduna gre 700-1100
arasna tarihlendiriliyor. Dolaysyla eserlerin de en erken bu tarihlere ait olduu
savlanmaktadr. Oysa, adadaki son keiflerden olup Dnyann gbei (merkezi)-Navel of the
world adn alan buluntunun bir benzerinin, Yeni Zelandada bulunduu anlalmtr.
Dolaysyla, Rapa Nui sakinleriyle Yeni Zelandann antik halk olan Patu paiarehelerle (Ta
ustalar) bu halk arasndaki balant ortadadr. Yani ada halknn Rapa Nuiye gelileri iddia
olunduu gibi 700-1100 tarihleri aras olmamaldr. Adadaki bu kadar ok Moai heykellerinin
yaplabilmesi iin, ok uzun bir zaman srecinin gemesi gerektii, dolaysyla ada halknn
buraya varnn, Antik Patu Paiarehe ve Ethi adas sakinlerinin yarattklar Lapita
kltrleriyle Delikli-ta (Bullaun Stone) kltrlerinde olduu gibi, en ge 2000-1000
arasnda olduu, ileri srlebilir grnmektedir.233
Antik Anadolu, Yunan ve Roma kltrlerine Omphalos ve Philae olarak geen Dnyann gbei=
Naveller arasnda, Delphi, Kudste bir kilisenin kutsal kabir mekn ve Taylandta Chiang Raide bulunan
dier Omphaloslar iin Bkz. Omphalos Wikipedia, the free encyclopedia: (en.wikipedia.org/wiki/Ompgalos22).
231
Bu talarn deniz kysndaki dzlklerde yer almalar, bizlere, Uzak Doudaki karni (Apollon karneios)
olay srasnda inin Byk ovasna (Persephonenin koruluu-Asphodel ayr) Marduktan den ate
toplarn da hatrlatmaktadr.
232
Schmidt, K. a.g.e., Res.80. Delikli-ta kltrne ait dier bir yapsal formu, eme ta ad altnda bir
Yahudi tapnanda, Kudsteki Tapnak tepesindeki Kaya camiinin kubbesi altnda gryoruz. Yap
Navel, yani Dnyann gbei olarak tanmlanm. Bkz. Omphalos Wikipedia, the free encyclopedia:
(en.wikipedia.org/wiki/Omphalos-22).
233
Dnyann gbei iin Bkz. Easter Island-Wikipedia, the free encyclopedia:
(en.wikipedia.org/wiki/Easter_Island).
230
75
Fig.48: a= Byk Zimbabwe ta yaplarnn kubak grnm; b= Ta yaplara giri kaps.

a. (www.wayfaring.info/index.php?s=sahara+desert).
b. (www.travellersworldwide.com/17-zimbabwe/17-zi...).
Fig.49: spanyann Balerik adalarndan Minorka (Minorca-Menorca) adasnda, Taula234 kutsal

alanndaki Antik megalitik dikilitalar, kaba ilenmi ta kuleler anlamnda Talayot (Talaiot) olarak
adlandrlyorlar.235 Resimde, Torralba den Salortta ina edilmi bir ember yapdaki evre
duvarlar ve ortasnda T biemindeki dikilita. Ta iiliinin Gbekli Tepeye gre farkl bir
teknikte ve daha kaba grnl olmas, dikkat ekicidir.
(www.themodernantiquarian.com/site/9999/torral...).
Yazar, Rapa Nui adasnda, arlklar 100 tona kadar ulaan Moai heykellerinin tanabilmesi
iin 500-700 kiinin almas gerektiine deiniyor. Schmidt bu rnee dayanarak, Gbekli
Tepede 7 m uzunluunda, yaklak 50 ton arlndaki T biemli talar dikebilmek iin
de benzeri bir saydaki insann organize olduu dncesinin akla getirilebileceini ileri
srmektedir. Kendi paymza ne Rapa Nui (Isla de Pascua) adas, ne Stonehenge ve ne de
Gbekli Tepede, yksek arlkl ta ya da heykellerin, tamamen insan gcyle hareket
ettirildikleri kansnda deiliz. Msr tarihi zerindeki kitaplaryla nl Carpicecinin
bahsettii ve Pivoted lever machine= Kollu ocak engeli olarak adlandrd makinalarn bu
tip almalarda kullanld kansndayz.236 Adada anlan Uzun kulaklar ad olaslkla
Masa biiminde ta ant.
spanyolcadaki dier ad Dev kadnn iidir (Es Fus de sa Geganta-The giantesss spindle).
236
Bkz. brd., s. 157, Fig.164.
234
235
76
makinalarn iki yana alan kollarnn kulaa benzetilmi olmas nedeniyle, bu makinalarn
sahiplerine, makinalarn bizzat kendilerine, ya da bunlar kullanan makine ustalarna verilmi
bir isim olabilir. Ksa kulaklar ise, makinalara sahip olamayan sair halka verilmi bir isimdi.
Kukusuz makinenin kaynaksal yapm yeri en ge 4000-3500 arasndaki Byk tufan
ncesinde Moolistan ve indir.237
Fig.50: Uzak Douda, Hogshan, Zhaobougou, Shandong, Yangshao, Dawenkou ve Liangzhu

kltrlerine dayal Tokarlarn, 4000-3500 arasndaki Nuh tufannn ardndan, bugnk
Moolistan ve inden hareketle takip ettikleri g yollar: 1= Orta Asyada, kutsal Kem (Khem)
blgesi: a. Kemin batsn koruyan Gbekli Tepenin Kei akbabas (Msrda Nekhbet); b. Gbekli
Tepenin Kobra ylan (Naja naja oxiana- Msrda Wadjet- Gbekli Tepede D Yaps, Dikilita 33).
2= Moolistann dou ve gneydousunda Moolistanda: a. Asya yaban eei (Hulan-onagerequus hemionus); b. Gbekli Tepede bir Asya yaban eei tasviri (Gbekli Tepede D yaps, Dikilita
21). 3= Byk tufann ardndan g etmek zorunda kalan Tokarlarn yola ktklar Kuzey Kore,
Moolistan, Ordos ve in ovasndan, gneye doru hareketle balayan g yollar: a. G yollarn
gmen kular araclyla takip ettiklerini, yeni yaam blgelerine, nlerine kan yksek dalar
aarak vardklarn tasvir eden bir Gbekli Tepe betimi (C Yaps, Dikilita 12). 4= in, Vietnam,
Kamboya, Tayland, Sumatra, Bali adas yoluyla, Dou ve Bat Nusa Tenggara adalar arasnda
kalan Komodo adasna ulaarak yerleen ve grkemli Lapita (Lapith ?) kltrn kuran Tokarlar; a.
ok saydaki domuzuyla nl Komodo adasna iaret eden, Gbekli Tepede bulunmu domuz
kabartmal dikilita (C Yaps, Dikilita 12). 5= Sumatra adasndan Bali adas ynnde ayrlan kol,
burada bir sre kalnm olabilir. Gbekli Tepe B Yapsndaki Dikilita 6ya ilenmi srngen
kabartmas, bu adann nl srngeni Komodo dragondan baka bir ey deildir. 6= Komodo
adasnda meydana gelen yeni tektonik olaylar nedeniyle, burada rahat edemeyip g yollarna devam
eden ve Lapita kltrnn merkezi saylan, Yeni Kaledonya adasnn yakn dousundaki Ethi (yeni
ad, Mar) adas. 7= Ethi adasna ynelen koldan ayrlarak, daha gneye ynelen ve Yeni Zelandaya
varan Lapitler, burada Patu-paiarehe (Ta inaatlar) adyla anlmlardr; a. Mavi tilkileriyle nl
Yeni Zelandaya gnderme yapan bir Gbekli tepe dikilitandaki tilki kabartmas (B Yaps, Dikilita
237
Schmidt, K. a.g.e., s.112. Dzgner, F. mimar.ist, Say: 28, s.107.
77
9), b. Yeni Zelandada Cook danda, tilki kuyruunu andrmas nedeniyle onun adyla adlandrlan
Tilki buzulu (Fox Glacier). (Atalay, Y., Ar. Hrt.).
Yazarn Byk Zimbabwe-Great Zimbabwe olarak deindii ta yaplar 400-1000 arasna

tarihlendiriliyor. Buradaki Yerlilerin konutuklar Karanga dilinde simbabwe= ta evler
anlamna geliyormu. Kk boylarda kesilmi talardan yaplm bu inaatlarn gizeminden
baka, ember yaplarda kullanlan byk talarla bir ilintisinin olmad aktr. Bu nedenle,
Schmidtin Simbabwe ta evler mimarisine hangi nedenle deinildiini anlayamadk.238
Ancak, Afrikaya gen Nuh, Antik Patu-paiareheler239 ve Aithler (Ethler= Etiler=
Yanklar)240 gz nne alndnda, yazarn Gbekli Tepe hakknda verdii 10000 tarihi
dnda, Etiyopyaya (Aithiopia) varan Aithlerin bir blmnn gneye ynelerek Nyasa
glnn gney batsnda yerlemi olmalar, pek uzak bir olaslk olmasa gerektir. Byk
Zimbabweye bu ynden bakacak olursak, 4000-3500e tarihlediimiz Byk tufanla bu
kltrn arasndaki zaman farknn, yazarn dedii gibi 10000 yl deil, en ok 3000-2500
yllk bir fark oluturduu ortadadr.
Fig.51: Ethi (Mar) adas merkezli, Endonezya adalarna yaygn Lapita ve Yeni Zelandada Patupaiarehe Delikli-ta kltrnn 2000-500 yllar arasnda etkin olduu alanlar: 1= Neolitik dnem
Moolistan ve in kltrleri; a. Ainular (Aino);241 b. Hyaonaslar (Japon-Cbrqa= Japonya), 2=
238
Schmidt, K. a.g.e., s.135-137.

Yeni Zelanda yerlileri olan Patu-paiareheler, ge dnemde Moriler adyla bilinmektedir. Moriler (=Ta
inaatlar) Antik atalar Pat-paiareheleri Kri-puwhero ve altn sarsndan krmzya alar sa renkleri
nedeniyle de Uru-kehu olarak adlandrmlardr. Biz bunlarn, Patu-paiarehelerin glerine karan Tokarl
Ainular olduklarna inanyoruz.
240
Dzgner, F. (2009) Yazlkayada Etilerin (Aithler= Ethler= Yanklar) Kem (Khem) Sembolleri,
(www. Hermetics.org/Etiler.html).
241
Japonyann kuzeyinde Thoku blgesi ve Hokkaid adasndaki Ainulara, baz hallerde Aino da deniyor.
Bkz. Aino Wikipedia, the free encyclopedia: (en.wikipedia.org/wiki/Aino).Ainu adna, benzer ekilde
Finlilerde rastlyoruz. Aino, Fin folkloru ve ulusal Kalevala destannn kadn ana karakteridir. Ayn zamanda,
yal ve akll kiiliin temsil edildii, kudretli bir gce ve sese sahip olan bir Fin tanrsyd. Fince
VinminenVainomoinen olarak da yazlan ismin iindeki Aino adnn Ainu ile olan benzerlii
yannda, Finlilerin de tpk Ainular gibi sarn ve renkli gzl olmalar hem dikkat ekici ve hem de Ainularn
(Tokarlar) g yollarna iaret etmesi bakmndan nemlidir. Bkz. Aino (Finland) Vainomoinen ve Ainu-rakkur (Japan). Turner, P; Coulter, C. R., a.g.e., s.30. Ainu-rak-kur, Kuzey Kutbu civarndaki Animism ve
239
78
Lapita kltrn oluturacak Uzak Doulu gmenlerin, Byk tufan sonras, Malezyadan Borneoya
geileri; 3, 4= Lapitallardan Malezyada ayrlan dier bir kol, Sumatra ve Bali zerinden glerine
devam ediyorlar; 5= Daha sonra Patu-paiarehe adn alacak grup, bir sre iin (?) Komodo adasna
varyor; 6= Yeni Gineye yerleen Lapitallar; 7= Ethi (Mar) adasna yerleen Etiler; 8= Yeni
Zelandaya yerleip, keramik yapmaktan vazgeen ve Delikli-ta kltrn yaratan Patupaiareheler.242(Atalay, Y., Ar Hrt.).
Fig.52: II. Ramses ( 1278-1213), karsndaki
dmanlarn ynetir, ya da cezalandrrken grlyor.
Ramsesin sanda, delikli yuvarlak sap olan, ucu
yaygn, ayakkab ekecei eklinde tipik bir Mori Patu
semboln gryoruz.243 Bu semboln sol stnde ise,
yuvarlak bir ukur, yani Delikli-ta mevcuttur. Her
ikisinin de sol stnde SA hiyeroglifi yer alyor.244
(www.celticnz.co.nz/Bes%20&%20Thor/Bes&Taranis.htm).
Tena Koe Martin adl bir okuyucu, Keri Hulmenin Keltlerle ilgili bir yazsnda, 7. blmden
nceki fikirlerine kar kp kukularn ifade ederken yle diyor: almalarnzdan
anladm kadaryla, Antik Keltler Yeni Zelanda kkenliydiler. Yorumlarnz, en erken
kkenin Msr kaynakl olmas nedeniyle yanl olmaldr. Oysa yine anladm kadaryla,
kltrn gelimesi, Nil nehrinin aaya doru olan ak ynnde olumutur.245 Dolaysyla,
benim naizane kanma gre, kken Etiyopyadr. uras aktr ki, kltrlerin beiinin
Afrika olduu fikri ok daha uygundur Antik Afrikallar ve Yeni Zelanda ?.246
Yeni Zelandal Morilerden nce adada yaam olan Patu-paiarehelerin gz ard edildii
anlalan yazda, bilimsel verileri Dnya arkeolojisi kapsamnda gzden geiren amatr
arkeoloji aratrmaclarnn bile, gereklere daha bir yaknlatklar anlalyor. Hulmenin,
Keltlerin Yeni Zelanda kkenli olduklar hakkndaki kans dorudur. Ancak, okuyucusu Koe
Martin, Uzak Dou dnda, Mezopotamya ve Avrupaya yaylan kltr kkeninin, Msrdan
nce Etiyopya olduu kansnda da hakldr. Her ikisinin gz ard ettii tek ey, Tokar kkenli
kltr yayclarnn, Moolistandan in ve Yeni Zelandaya kadar olan glerinin
ardndan, Ethi adasndan kan Etiler ve dier gruplarn buralardan da g ederek Etiyopyaya
gelmi olmalardr. Patu-paiarehelerin (Morilerin atalar) ise, Yeni Zelandadan
ayrlmalarnn ardndan bir ksmnn deniz yoluyla Msra, dier bir kolun ise Sumatra,
amanizme dayal bir inanlar topluluudur. Konu hakknda, genel anlamda ve ok gzel hazrlanm bilgi iin
Bkz. Circumpolar Animism and Shamanism: (texts.00.gs/Circumpolar_Animism_and_Shamanism,_I.htm).
242
Onians, J. (2004) Atlas of World Art, Laurence King Publishing, London, s.51. Ayr grteki benzer haritalar
iin Bkz. Atlas of World Art - Google Books Result: (books.google.com/books?isbn=1856693775...).
243
Moriler iin eitli kaynaklarda verilen tarih, yaklak olarak 800-1300 dolaylardr. Oysa burada tespit
ettiimiz Mori Patu sembol, II. Ramses (Ramesses- Rimsisu) dnemine yani 1278-1213 yllarna ait.
Dolaysyla Patu sembolnn Moriler ncesinde Patu-paiarehelere ait olduu ortadadr. Msrllarn bu
sembol Patu-paiarehelerden taklit ederek almadklar, dolaysyla, kendilerinin de bu semboln Uzak
Doudaki sahiplerinden olduklar aktr. Bu kapsamda, semboln ilk ortaya k tarihinin 4000-3500leri
bulduu anlalyor.
244
SA hiyeroglifi: obanlarn barnp korunduklar yere iaret etmektedir. zellikle tanr Bes ve Taweretle
birlikte, belirli tanrlarn tadklar bir tlsmd (amulet).
245
Yukar Msrdan, Aa Msra doru denmek isteniyor. Yani, gneyden kuzeye doru.
246
(www.celticnz.co.nz/hot_mail7.htm).
79
Malezya, Kamboya ve Tayland zerinden Gneydou Asyaya ktktan sonra glerine
Hindistan, ran ve Anadolu zerinden devam ettikleri anlalyor.
Fig.53: Patu-paiarehelerden Morilere miras kald ak olan silahlar (sava sopalar). Soldan
itibaren, Patu, Wahaika ve tpk bir keman andran Kotiate. Bu silahlardan kemik ve ahaptan kk
boyutlarda yaplanlar, insana verdii g anlamnda, kolye ucu olarak boyna da taklmaktayd.
(www.giftsnz.com/weapons.htm).
Fig.54: Yeni Zelanda (Aotearoa)247 Kuzey ve

Gney adalar ve Kuzey adada Taupo glyle
Gney adada Tilki buzulu (Fox glacier).
(www.giftsnz.com/weapons.htm). (Atalay, Y., Ar.
Hrt.).
imdilik edindiimiz bilgiler kapsamnda,

Etiyopya ve Msr kltrlerinde son derece az
rastlayabildiimiz Delikli-ta kltrne ait
belgeler, Patu-paiarehelerin Gneydou
Anadoluya deniz yoluyla gelmediklerine
iaret etmektedir. Yani, yukarda anlan
yazlarda adlar geenlerden, gerek Keri
Hulme ve gerekse Koe Martinin hakl
olduklar, ancak tam izleri saptamken, ortak
olabilecekleri bir noktay gzden kardklar
anlalmaktadr.
Schmidtin eserler zerindeki yorumlar,
zaten kitabnn ieriinde ayrntlaryla yer almaktadr. Bu nedenle, konuyu yazarn
yorumlaryla karlatrmal olarak verip bir kavram kargaas yaratmaktan kandk. Bu
nedenle, bize gre gnmzden en fazla, yaklak 5000 yllk gemie sahip yaplarla,
bunlarn ierdii kabartma betimlerdeki gerekleri, ayrtrarak ele almakta yarar vardr.
Gbekli Tepe Yaplar:
2. A YAPISI (Ylanl Dikilita Yaps)
smi ayrtracak olursak, Ao= bulut; tea= beyaz; roa= uzun anlamlarndaki bileik isim, Uzun beyaz bulut
lkesini ifade etmektedir.
247
80
Dikilita A/1:248 Kitabnn balang blmlerinde Schmidt yle diyor: Peki bu ta
nesneler kimi canlandrmaktadr? Tanrlar m, kt ruhlar m yoksa atalar m?.249 Bu
szler bize, olaan st bir kltre sahip olduklar ortada olan ortak atalarmza, bir ilkellik
yaktrmas gibi geldi. Tabii ki kt ruhlar deil, ama asl neden tanrlarla, gemite Marduk
ve Byk sel olayna bal felaketlerin tmn bir arada yaam olan, uruna antlar
diktikleri atalardr. Gbekli Tepede, talar zerine kaznm sembolleri tek tek
incelediimizde, gerei yakalayacamz sansndayz.
Bilindii gibi, 17 Austos 1999 Adapazar depreminde, gerek yatay ve gerekse dikey
ynlerde gelien fay hatlarnn, ylankavi bir hareket oluturduuna tank olmutuk. Bu
nedenle Msr, Gbekli Tepe, Etiler ve dier pek ok kltrde, depremlerin tanmlanmas iin
sanatlarn ylan motifi seimindeki olaanst mkemmel kararlarn takdir etmemek olas
deildir. Ayrca bu seenek, bu tr tasvirleri kullanm olan tm kltrlerin, kkendeki
birliklerini yanstan ortak zellikleridir.
Fig.55: a. Msrda, Luxorun birka kilometre kuzeyindeki Dendera Hathor250 tapnanda Ylanl
stel zerindeki ylan betimleri. Ylanlar, Gbekli Tepedeki ylanlara benzer deprem tasvirlerinin
ilerine hapsedilmiler. Sol tarafta, gen dalar ve titreen Gorgo balar; sada ise, deprem
nedeniyle sarsnt geiren toprak yzeyinde, yine ylankavi biimde titreim geiren insan motifine yer
verilmi;251 b. Ayn tapnakta, elektrikli ampuller olarak yorumlanan dier bir sahne: 1= kiz ylan
leriki sayfalarda, dikilitalarn ait olduklar yaplar kartrmamak zere, bunlar, yaplarn kod harfleriyle
birlikte ifade etmenin, daha yararl olaca kansndayz.
249
Schmidt, K. a.g.e., s.117-119, Res.44, 45.
250
I. Slaleden, Yukar ve Aa Msr ilk kez birletiren kral Narmer (Aha-Menes, 3100), Msrn en eski
krallarndandr. Narmer Paleti olarak bilinen eserinin st ksmlarnda tanra Hathor, kz ba (Tyl kotuz)
biiminde tasvir edilmitir. Pek ok kla giren tanra, ayn zamanda kobra ylan, ahin ve dii aslan
biimlerinde de grntlenmiti. Gorgonun dii kiiliiyle uyuan Hathor, Tyl kotuz tiplemesinin Msrdaki
karl olabilir.
251
Tapnakta, ilk resimdeki ylan sembolne benzeyen, ancak daha byk boyuttaki ylan motifinin elektirik
ampulne benzetilmesi amac aan, abartl bir grtr. Kabartmada anlatlmak istenen, kiz ylanlarn
istedikleri insan kan, gerekletirilen kurbanlarla, kiz ylan tanralarn temsil eden figrlerin ellerinde tuttuu
iki muhafazann iindeki ylanlara birer boru yardmyla ulatrlmakta, bylece sunulan adaklarla birlikte Gog
ve Mogog ylanlar sakinletirilerek yeni bir faciann olumas nlenmek istenmektedir. Her iki muhafazann
altnda, gnmz amortisrlerine benzer semboller Djed dikmeleridir (Djed pillar). Msr mitolojisinde, tanr
Osirisin omurgasna iaret eden semboller, duraanl (hareketsizlik-stability) ifade etmektedirler. Bu ifadenin,
muhafazalarn iindeki kiz ylanlar durdurmak, stabilize etmek amacn gtt aktr. Dolaysyla, Bolivyada
ele geen Fuente Magna ta kasesinin (Delikli-ta) i ksmnda, ve Kem sembolnn hemen altnda betimlenmi
tanrnn, kollarn her iki tarafa gererek, kiz ylanlar balarndan tutup onlar durdurmak istemesine benzer bir
sahnenin, burada da ilenmi olduunu gryoruz. Sa tarafta, kurbann nnde kan borusunun stnde karlkl
oturan iki kk figr, birbirlerinin ellerinden tutarak ylanlarn bu kanla sakinlemesi iin dua etmekte,
kurbann banda duran kuyruklu bir aman, treni gerekletirmek zere, havada tuttuu ba az sonra
kullanmak zeredir. Ylanlardan soldaki isyan halindedir. Sadaki ylan ise, kann gelecei hortumun bal
olduu tarafa bakmakta, yani biraz ikna olmu grnmektedir. Bkz.
(www.theglobaleducationproject.org/egypt/artic...).
248
81
tanralar; 2= lerine, ylanlarn hapsedildii muhafazalar; 3= Djed direkleri veya stunlar. Dier
bir deyile, tanr Osirisin omurgas; 4= Ylanlara kurban kan tayacak Kan burular; 5= kiz ylan
tanralarna, kan borusunun zerine diz kp oturmu, sunuda bulunan bir Msrl; 6= Byk
olaslkla Delikli-ta zerine ellerini koyarak, depremlerden (kiz ylanlar) korunmay dileyen, kan
borusunun zerine oturmu iki Msrl;252 7= Kan borusunun baland adak tana yerletirilmi
Msrl kurban; 8= kiz ylan tanralar adna, iki eliyle tuttuu ba yukarya kaldrm, biraz sonra
kurban trenini gerekletirecek kuyruklu bir aman.253
a. (lovebigfoot.com/?cat=39).
b. (www.theglobaleducationproject.org/egypt/artic...).
Tan yan yz: T baln altndan balayp tabana kadar uzanan ortadaki oluk (Pasifik
okyanusu), bunun iki yannda ykseke bantlarn (Asya-Amerika ktalar) olumasn
salam. ki yan bantn st ksmlarnda, kvrlarak ilerler biimde tasvir edilmi birer ylan
(Etilerde kiz ylanlar), tabana doru hareket halindeyken grlyor. Her iki bant, bunlardan
baka bir betim iermiyor. Ortadaki olukta, en stte daha kk boyuttaki kvrml ylana
neredeyse bitiik vaziyette, bu kez daha kaln ve uzunca bir ylan tasviri var. Tabandan
yukarya doru uzanan dier bir ylan, tepedeki ylandan daha dolgun ve uzunca; ancak
yukardan ikinci ylana greyse daha ksa ve zayfa tasvir edilmi. Uzak Douda yaanan
Marduk (Apollon Karneios) olay hatrlandnda, sol bant zerindeki ylann Mogok, sa
banttaki ylann ise Gog fay merkezlerini sembolize ettii aka anlalyor. Tasvire gre,
Pasifikin bu iki noktasnn tetiklenmesinden254 oluan ilk etkiler, oluun iinde ve st tarafta
yer alan kk ylanla gsterilmi. Alttaki ylann boyutlarndan, tektonik felaketin gneye
doru iddetini arttrarak ilerledii anlatlmak istenmi. Ancak bu srada, gneyde de oluan
bir ya da daha ok saydaki volkanik faaliyet, kuzeye gre daha zayf olsa da, bu kez
gneyden kuzeye doru ynelmi. Bu merkez, byk olaslkla Dou in denizindeki nemli
deprem merkezlerinden biri olan Yonaguni deprem merkezi olmaldr.
Fig.56: a= Msrda Osirisin omurgas olarak da bilinen Djed direinin teknik yaps; b= Djed
direklerinin mimarideki kullanm. Resimde, bir merdiven, ya da piramit basamaklarnn lmleri
gerekletiriliyor: 1. Direin dikey (vertical) durumdaki kullanm; 2. Yatay (horizontal) pozisyondaki
kullanm. (lovebigfoot.com/?cat=39). Uyarlama. (Ar. iz.).
Aslanl Dikilita yapsnn duvarnda yerleik, Delikli-ta zerine yemin eden, karlkl iki el betimi ile
karlatrnz. Bkz. brd. s.114, Fig.104a.
253
Kuyruklu aman tasvirine benzer bir dendriti iin Bkz. Dzgner, F. (2009) Yurt, Praitorion, Kilise ve Cami
Mimarisi likileriyle Volkanlar, (www.hermetics.org/yurtlar.html).
254
Oysa, Mardukun yalnzca Asyadaki Mogok fay merkezini tetikledii anlalmaktadr. Yukarda da
deinildi gibi, Moolistan ve in topraklarnda gerekletirilen bilimsel jeolojik ve kimyasal veriler, Asyada
oluan karni olayn belgelemektedir.
252
82
Fig.57: a= Dikilita 1in n yz; b=

Ayn dikilitan yan yz. (Ar. iz.).
Kuzeydouya bakan yz: T formlu

baln st botur. Aaya uzanan
blmde, az nce grdmz
Nevali ori totemindeki ikiz kadn
tanralarn (kiz ylan tanralar)
salarnn oluturduu a biimini
burada da grmekteyiz. Birbirlerinin
zerinde adeta bir yumak oluturup
a ekline dnm pek ok ylan,
bir bek halinde tasvir edilmi.
Ylanl a betimi, yukar ve aadaki
ylan kafalaryla snrlanan yatay bir erit oluturmu. stteki eritte 8, alttaki eritte ise 9
ylanba tasvir edilmi. Ancak alttaki ylanbalar zerindeki ayrntlara girdiimizde, baz
betimler saptadk. Bunlar soldan balamak zere srasyla yle: 1. Olaslkla pos bykl bir
erkek ba;255 2. Bir ay; 3. Tilki; 4. Ylanba; 5. Koan bir yaban geyii; 6. Olaslkla bir
aslan, kurt, ya da bir kpek; 7. Maymun;256 8. Biri dierlerinden daha byk olmak zere,
drt adet Delikli ta betimi; 9. Komakta olan bir kz.
Fig.58: Yeni Zelanda Kuzey adasndaki
Taupo glnde Mori ta ilemeciliinden
grnm. nsize Maymun adam betimi.
(www.panoramio.com/photo/2722980).
Biz
bu
betimleri
olabildiince
yanstmaya altk. ayet saptamamz
doru ise, Ayrntl fotoraf ekimleri
ve izim almalaryla daha belirgin
biimde
ortaya
konabilecei
kansndayz.257
Betimin altndaki bo alana, Schmidtin benzetmesiyle ayn kanda olduumuz ko tasviri,
Gbekli Tepe sakinlerinin gneye olan gleri srasnda zerinde bulunduklar topraklarn
sembolnn, yani Bali adasnn mhr, ya da damgas eklinde ilendii anlalmaktadr.
Meralar, kk ve byk ba hayvanlaryla nl adann, bu damgayla en iyi biimde temsil
edildiinden kuku yoktur. Bu balamda, Bali adasnda olduklar srada, Asyada hl daha
Pos bykl erkek ba tiplemeleri iin Bkz. Dzgner, F. (2009) Dnyann, lk Kubbeli Yaps: Stonehenge
?, (www.hermetics.org/stonehenge.html).
256
Yeni Zelandada Taupo gl kysndaki kaya kabartmasndaki Maymun adam betimiyle kr..
257
Fotorafn bytlmesi halinde, ayrnt bilgiye varlabilecektir.
255
83
devam eden tektonik olaylar sembolize eden stteki ylan ann, ko sembolyle temsil
edilmi Bali adasna doru ilerlerken, onu nasl tehdit ettii aka ortadadr. Byk olaslkla,
koun etraf iki ylanla sarlm durumdadr. Bu mkemmel anlatm nnde apka karp,
sanatya olan hayranln dile getirilmemesi mmkn deildir.
Fig.59: Dikilita 2nin yan yznden grnm. (Ar. iz.).
Dikilita A/2: stten her iki yana doru kavisli olan T balk, sa
alt seviyeden tepe noktasna doru olan bir blmde kopuk ve eksiktir.
Balk ksmnda herhangi bir tasvir yoktur. Ayak ksmnda, stte bir
kz, bunun altnda tilki ve en altta ise turna kuu betimlerini
gryoruz. Her tasvirin gerekletirilmesindeki amacn, Gbekli
Tepelilerin srf gsteri olsun diye, yalnzca ta iiliindeki sanat ve
hnerlerini yanstmak olmad, bunlar, belirli bir olay gelecek
nesillere aktarmak zere yarattklar ortadadr. Anlatm srasnn,
yukardan aaya doru betimlendii anlalyor. Buna gre; en
stteki kz, Moolistanda atalar korumu olan kutsal Tyl kotuz
semboldr. Bunun altndaki tilki tasviri, sanki alttaki turna kuunun
zerine binmi gibidir. Dolaysyla, Bali gnden sonra, tan birinci yznde tasvir edilmi
olaylarda zarar gren halkn, turna kuunu takip ederek Tilkiye (Yeni Zelanda) kadar yeni bir
ge zorlandklar anlatlmak istenmitir.
Fig.60:
a=
Hongshan
kltrnde, yeim tandan
yaplm
bir
eserde,
kaplumbaa258 zerinde iki
Delikli-ta st ste gsterilmi.
Kaplumbaa
sembolnn
259
dnyay, Delikli-talarn ise
Moolistandaki volkanlar
temsil ettii aktr; b= Hoang
Ho
rmann
gneyinde,
Henan Eyaletinde Zhengzhou
kentinin
hemen
dndaki
Erligang kltrnden, ortada
Delikli-ta
sembolnn
etrafnda alm, szgeimsi
muntazam kk delikler.
Olaslkla bu tip almalar, sonuta ya kandillerinin kefine yol am olabilir. Zira biz, bu kutsal
deliklerin, volkan azlarn sembolize ettii kansndayz. zellikle sol stteki Delikli-ta motifini,
aada, Yeni Zelanda Taupo gl kysndaki Delikli-ta betimleriyle karlatrnz.260
a. (detail.en.china.cn/provide/detail,1001483120.html).
b. (www.friendsofjade.org/.../?currentPage=5).
Kaplumbaa, iinde can tayan (magma); d kabuk balam (yeryz kabuu) bir hayvandr. Bu fizik
yaps nedeniyle dnyaya benzetilmi olmaldr. zerindeki Delikli-talar, yeryz volkanlarn temsil
etmektedir.
259
Esin, E. a.g.e., s. 102, 270, Res.135. Coe, M. D., a.g.e., s. 203, Res.138.
260
inde, Bronz ana tarihlenen Erligangda ( 1600-1400), mimari anlamda yap tabanlaryla (kutsal alan
?), yeim tandan yaplm eserler arasnda, ok miktarda delikli ta (bullaun-stone) ele geirilmitir. Ayrntl
bilgi iin Bkz. (www.friensofjade.org/.../?currentpage=5).
258
84
Fig.61: a: Taupo gl kysnda, banda iek tepelikli ta tayan Mori Maymun adam tasvirinin
sol tarafna hak edilmi betimler. Bunlarn arasnda, yuvarlak daire iindeki nokta bezemeler (Deliklita), Gbekli Tepedekilerle olan benzerlii nedeniyle dikkat ekicidir; b: Ayn yerdeki maarann
iinde, Patu-paiarehelerden Morilere miras kald ak olan ve kadnlar tarafndan
gerekletirilen bir ritel: 1= gen alnlkl ahap yapnn ortasna dikili totem, 2= Ayn yap
zerinde Komodo ejderi tasviri. 3= st ste tasvir edilmi Delikli-ta betimleri. 4= i suyla dolu
Delikli-ta. 5= inde kllenmi ate yanan Delikli-ta.261
(www.flickr.com/photos/tavia14999/100019485/).
Fig.62: Yeni Zelandada Cook dandaki Tilki

buzulundan (Fox Glacier) genel grnm. Dalarn
yamalaryla buzulda meydana gelen maaralarda
yaayan tilkiler ve bunlarn kuyruklarna benzeyen,
buzulun da eteklerine uzanan kuyruk benzeri biemi
nedeniyle Tilki buzulu adn almtr.
(www.heason.net/Galleries/Andy_Curtis/).
Schmidtin de deindii gibi, turnann bacaklarndaki insanms diz oluumu, insanlarn bu

kular sayesinde yollara dtkleri insan bacaklarn betimlemektedir; Yeni Zelandadaki
Tilki Buzulunu (Fox Glacier) temsil eden tilkinin, g edilen yerin Yeni Zelanda olduunu;
k yerinin ise, tpk Yeni Zelanda gibi zengin meralara sahip, kk ve byk ba
hayvanlaryla nl olan Bali adas [Heliosun adas (Gne adas)] olduunun anlatlmak
istendii aktr. Bu ada Homerosun lyada adl eserinde, adann nl atal dilli srngeni
olan Komodo ejderi Comodor (Komado) Dragon nedeniyle Teiresiasn atal adas olarak
and adadr.262 Adann dier nl hayvan, Heliosun kutsal inekleriydi. Bylece blge
sakinlerinin g yollarnn, Bali adas-Yeni Zelanda dorultusunda olduunu anlayabiliyoruz.
inde ate yanan Delikli-talarn volkanlar temsil ettii aktr. Bu balamda atein kadn, suyla dolu
delikli tan da erkei temsil ettii anlalyor. Olaslkla ayin sonunda, su atein zerine dklp
sndrlecektir. Bu balamda, olayn ayn zamanda cinsellik ierdii anlalmaktadr. Gbekli Tepede ele
geen fallos ve Aslanl Dikilita Yaps, bu ngry destekleyici ieriktedir. Schmidt, K. a.g.e., Res.70, 104,
105.
262
Homeros, Odysseia XI 107; XII 261;
261
85
Fig.63: Yeni Zelandadaki buzulun dan yamacna uzanan kuyrua benzetilen tilki kuyruklar. Adada
Krmz tilkiler yaamaktadr.
a. (www.black-bear-haversack.com/.../1396).
b. (mainelineleather.com/catalog/index.php?cPath=1).
Fig.64: a= Gbekli Tepede B Yapsnn ykntlar arasnda ele geirilen ta levha (Delikli-ta); b=
spanyada Minorka adasndaki Torre den Gaumes dikilita antnn hemen giriinde grlen Deliklita (Bullaun-stone).263 Bu tan, Gbekli Tepede solda grlen Delikli-tala olan benzerlii dikkat
ekicidir. Ancak Gbekli Tepe eserinin daha gelimi bir yap ve iilik gsterdii, bu nedenle de
Torre den Gaumesten daha erken bir tarihe ait olmas gerektii ortadadr.264
a. Schmidt, K., 2007.
b. (www.megalithic.co.uk/search.php?country=11...).
263
Castleden, R. (1992) Neolithic Britain, New Stone Age Sites of England, Scotland And Wales, Routlege,
London, s.29, 42, Fig.15.
264
Neolitik dnem ta iiliinin, inden ktan sonra, Batya doru yaylm srasndaki ta iiliinde,
bunlarn daha kaba bir grnm kazand anlalmaktadr.
86
Fig.65: Gnmzde, Tanrlarn Adas olarak da
anlan Balide, Odysseusun arkadalarnn ziyafet
ektikleri Heliosun beyaz ineklerinden biri. Adadaki
bu hayvanlar, gnmzde bile hl daha kutsal
saylyorlar.
(blog.baliwww.com/images/taro/taro02.jpg).
Yazar,
Dikilita
2nin
yeniden
biimlendirilmesinden
bahsederken,
arka
yzndeki bukraniona deiniyor. Bukranion,
Nevali oriden bilinen atk tarzndaki eritlerle erevelenmi. Atklar aka dikilitan n
ksmn gstermekteymi. Bahsi geen atklarn Nevali orideki dikilitalarda grdmz
atklar olduu aktr.265 Bu balamda, bir rneini D yapsnn batdaki merkezi dikilitan
gs blmnde grdmze benzer ekildeki bukranionun,266 Erg nehrinde (Smerlerde
lm denizi, Msrda Nun, Anadolu-Yunan mitoslarnda Akheron-Katranl nehir) lamar
iinde can veren Tyl kotuzu temsil ettii ve eserin n tarafnda betimlenmi glerin
nedeni olarak (lm!= ) buraya ilenmi olduu anlalmaktadr. Dolaysyla, bukranionun
gnmzdeki nemli tehlike ve lm uyarlarndan kurukafa - kafatas= skull yanstt
anlalmaktadr. Bu kapsamda, Schmidtin Gbekli Tepe l klt Antlar Alandr
eklindeki syleminin doruluu kantlanm oluyor.267
Fig.66: Dikilita 9 ve 10un, yan
yzlerinde yer alan tilki betimleri. (Ar.
iz.).
3. B Yaps (Tilkili Dikilita Yaps)

Dikilita B/9, 10: Yazar, her iki
dikilitan zerinde, doal byklkte
hak
edilmi
tilki
betimlerinin
bulunduuna
deinmektedir.
B
yapsndaki plan ve dikilitataki
resimlerden anlaldna gre, T biimli talardaki tilki betimleri birbirlerine bakmaktadr.
Yani insanlar her iki dikilitan arasndan geerken, sembolik anlamda iki tilkinin arasndan
geerek kutsal alana (temenos) varmaktaydlar. Her iki yandaki bu betimlerin, Yeni
Zelandadaki Tilki buzulunu temsil ettii, dolaysyla zlemle bal olduklar topraklarn B
yapsnda kutsam olduklar ortadadr.268 Ksaca B Yaps, dorudan doruya Yeni
Zelandaya giri ve klarn temsil etmekteydi.
265
Schmidt, K. a.g.e., Res.13.

267
268
Schmidt, K. a.g.e., Res.51, 52.
266
87
Fig.67: a= Schmidtin Kaya tapna olarak adlandrd gneybat platosu. Bize gre alan, Deliklita kutsal alan, yani dileklerin kabul iin yaplan bir eit klt alandr; b= Cerikoda, Erken Natuf
kltrne ait kutsal alan ve zerinde yer ald ana kaya. Ana kaya zerinde Delikli talarn konduu
ukurlarla etrafa dalm vaziyetteki Deliklitalar. Sol arka dipteki Delikli-ta kap, in situ durumda
grlyor. Orta blmde, iki delikli ta daha var. Stonehengedeki Terrazzo tabanla karlatrnz.
b. Mellaart, J., 1988.
Schmidt, Dikilita 9un nnde tatan bir kabn, Terrazzo tabana gml olarak
bulunduuna ve dardan gelen kk bir kanaln yatay olarak kabn merkezine doru
gitmekte olduuna deiniyor.269 Yazar kitabna, bu eserden bir resmi ne yazk ki koymam.
Bu nedenle biimi hakknda bir ey sylememiz olanaksz. Ancak, Uzak Douda Endonezya
adalarndan Yeni Zelandaya kadar olan blgeye 2000lerde hkim olan ve Lapita
kltrnn bir baka uzantsn temsil eden Yeni Zelandadaki buluntular, konuyla olan
balants nedeniyle olduka ilgi ekicidir. Aadaki resimde, benzer bir grnty
grmemiz olasdr. Yazar, yukarda deindii ince kanaln sa ve solda deiik ynlerde
gzlemlenmesine karn, Dikilita 10un bat yznde de bulmay umduklar ikinci bir ta
kab bulamadklarndan yaknmaktadr.
269
88
Fig.68: a= Yeni Zelandada, iindeki suyun ksa aralklarla damlayarak akan oluklarda, Patupaiareheler tarafndan yaplm delikli kap yuvalar ve iinde yer alan ta kaplar; b= spanyann
Minorca (Menorca) adasndaki Antik Torre den Gaumes antnda, yerdeki kayalara oyulmu Deliklitalar ve bunlar birletiren su oluklar.
a. (www.celticnz.co.nz/hot_mail6.htm).
b. (www.megalithic.co.uk/search.php?country=11...
Konuya ilikin olarak Keri Hulme, yukardaki resimlere atfta bulunarak unlar
sylemektedir: Kap biiminde ekillendirilmi, resimdeki Delikli-talar, Yeni Zelandada
Taranakide bulunmu olan ve sert kayalarn oyulup karlmasyla oluturulmu ta
kaplardr. Bu tipik ve ii oyuk (delikli) ta kaplar, Antik dnemin her safhasnda, dilek
kuyusu geleneiyle balantl olarak Kta Avrupas ve Britanyada benzer biimlerde
kullanlmlardr.
Roma
Hristiyan
Kilisesi
kurulduunda,
Avrupada
zorla
Hristiyanlatrlan halk arasnda, Delikli- kaplarn kiliselerde vaftiz eme kaplar olarak
kullanlmas nedeniyle sklp atlamamlardr. Pek ok Avrupal, kendi hastalklarna are
arar ya da sevdii birine kavumay arzularken, bu skntl gnlerde, kutsal kuyular olarak
bunlar ziyaret etmi, balarnda dualar okumu ve ayinsel ykanma gsterisinde
bulunmulardr. Ta kaplar, zellikle rlanda ve Avrupada kutsama ve beddua sunaklaryla
bir tutulmutur. Yal bir rlandal, duyduu keder nedeniyle bir ngiliz gemisi iin, delikli bir
ta stne yapt lanetli bir byden dolay, hedef ald geminin battn sylemitir. Yeni
Zelandallar, pek ok yeni keiflere gebe olan lkelerinde, damlacklar halinde akan kk su
akntlarndaki (kk elale) oyuk ta kaplar, yerinden kopup anm kaya paralar veya
Fig.69: spanyann Minorka adasnda,
Talati de Dalt Menorcada, Deliklidikilita.270
(www.megalithic.co.uk/search.php?country
=11...).
toprak yzeyindeki kayalar zerinde

ok alp emek vererek yeni
aratrmalar gerekletirmelidirler
(The below photo taken by Taranaki
archaological
researcher,
Hip
Fenton) Resimde, basit fakat tipik
gne gzlemleri iin tanzim edilmi
talarn
tm
etrafa
yaylm
olduunu gryoruz. Adada, Antik Patu-paiareheliler (Ta inaatlar) yaamlard.
Bunlar dikili talardan tamamlanm ember talar dikmilerdir. Maungaturoto iftlik
alannda bulunan bu talar, tekli olarak dzenlenmi ve resimdeki gne gzlemlerinde
kullanlm iftli-ta biiminde olduu gibi kpekbal derisi-biiminde dzgn ve parlak
hale getirilmilerdir. Talardaki bu dzen imdiye kadar tamamen belirlenmi olmasna
karn, ancak son zamanlarda tanmlanabilmi ve dou ynndeki izgide yer alan talarla
birlikte daire biimini oluturduklar ortaya karlabilmitir. Talardan her biri, gnein Yaz
gndnmnden K gndnmne kadarki ykseli pozisyonlarna gre lekli olarak
yerletirilmitir. Yapnn asl belirleyici unsurunun Yaz gndnmne gre ayarland, ya da
gnein dier belirleyici olaylar da gz nne alnarak, dier pek ok tanmlayc dnm
Talat de Dalt, Talayotik (kaba ili dikilita) bir yerleim olan Madan 4 km uzaklkta, adann ana yolu
zerindedir. Buras, Minorka prehistoryasnn en nemli yerleim merkezidir.
270
89
noktalar, bu talarn sivri ularnda, takvime gre ve tam olarak ona uygun bir biimde
ortaya kmaktayd. Pukearinga da, K gndnmnde gnein ykselmesini iaret eden ve
ember dairenin dnda kalan dier bir noktay gstermekteydi. Pukekaroro daysa
kukusuz, bu alandaki gzlenebilir ve hesaplanabilir gne klarnn yllk gzlemlerinde,
dier bir d kayna oluturmutur. ok byk, doal durumlarndan farkllam ve son
derece ar olan bu talar (birka ton), evredeki tepelerden (atk kaya yongalarnn
bulunduu tepeler) ekilerek buradaki merkeze dikilmek amacyla getirilmilerdi. Bir
zamanlar Maungaturotoda mevcut olan Antik bir Patu-paiarehe ta rampasnn suyun
kenarna doru indii saptanmtr. Fakat buradaki ta demeli yol, bir sr iftliine evre
direkleri oluturmak zere yama edilmi.
Fig.70: Keri Hulmeden, Yeni Zelandadaki bir emberta yapsna ait talarla (a, b), oyma tekniiyle
yaplm bir ta kap (Delikli-ta, c).
Resimde sada grlen oyma tekniiyle yaplm ta kap, Antik Patu-paiarehelerce yaplm
dibek ve tokmana ait bir takmdr. Bu eser, Batley Housede yaayan yal bir bey
tarafndan, Arapoa nehrinin kysndaki Tinepainin dou sahili Kaiparadaki Pahide ele
gemitir. Olaslkla, Delikli-ta fonksiyonuna da sahip olmalyd.271
Fig.71: Boazkale (eski Boazky) Hattuada (URUa-at-tu-a;
attua) Yerkap rampas. Yukarda deinilen Yeni Zelanda
Maungaturotodaki Antik Patu-paiarehe ta rampasyla
karlatrnz.
Hattusa-Wikipedia, the free encyclopedia: (en.wikipedia.org/wiki/Hattusa51k).
inden sonra Endonezya adalar ve oradan da gneyde Yeni

Kaledonya ve Yeni Zelandaya gen Patu-paiarehelerin
anak mlekli Neolitikten (Pottery Neolithic-PN), Deliklita ve ta kaplarn hkim olduu Akeramik Neolitie getikleri
anlalyor. Bu kltre sahip topluluun eserlerini meydana
getirdikleri aletlerden ta baltalarn (zax), kap yapmaya uygun talarn seilmesinin ardndan,
balta marifetiyle eitli alardan vurularla oyularak ekillendirildii anlalmaktadr. lk
resimde grdmz baltalar, deliklerine uygun ahap, salam kemik ya da maden
filizlerinden yaplm saplar geirilerek kullanlmlardr. kinci rnein delikli ksm ise,
baltann st blmnde yer almaktadr.
271
Hulme, K. (2004) Lapita Pottery Facial mages, (www.celticnz.co.nz/hot_mail6.htm).
90
Fig.72: a= Neolitik dnemde, ta kaplar yapmaya yarayan ta baltalar (zax); b= Endonezya

adalarnda, Lapita kltrne ait ta kaplar yapmakta kullanlm bir ta balta.
a. (history.cultural-china.com/en/51H1354H1957.html).
b. (jennifermeansdesign.com/IMPORTS1.htm).
Fig.73: a= Alabasterden yaplm Smer ta ksesi (Delikli-ta). Ksenin yan orta tutamaklarnn,
kobra ylan betimleri eklinde olduu grlyor; b= Bolivyada bulunmu bir Delikli-ta Fuente
Magna (Fuente Bowl-Rosetta Stone of the Americas) adn tayor. Tan zerinde nemli betimler,
aka Mezoamerikan kltrlerinin kaynana iaret etmektedir. Kuyruklar, bize gre kar ortadan
kan ikiz ylanlar,272 ta ksenin iki yanndan dolap, balar nde ve iki yana yaylm durumda.
Buradaki kenarn orta boluunda, ii boylamasna ukur olan bir tmsek var. Bu tmsein i
boluu, etraf dalarla evrili Kemi iaret ediyor. Ancak Kem, tam ortadan ikiye ayrlm. Her iki
yandan gelen kiz ylanlar Kemi tehdit ediyorlar. Bunun altnda, olaslkla ikiz timsah betimleri yer
alyor. Kuyruklar birbirlerine gemi, ancak balar ayr. Tam olarak Kem ukurunun altnda
bulunan bu hayvanlarn, burada olumu tektonik olaylar tetikledikleri anlalyor. Bu hayvanlar,
Etilerde porsuk olarak gsterilmiti. Burann Kem (Tarm havzas) olduunu, soldaki akbaba ve
sadaki kobra ylan tasvirlerinden anlyoruz. Sadaki kulbun, Uzak Douda Hongshan kltr ve
Rapa Nui adasndaki tabletlerde pek ok rneklerini grdmz Solucan ejder olduu anlalyor.
Kulbun anaa birletii st ksmda bir insan ba, dier kulpta ise iki gz, ya da iki Delikli-ta
sembol yer alyor; c= Fuente Magnann i ksmnda, kiz ylanlarn Keme doru hareketleri, ortada
oturan bir tanr tarafndan, ylanlarn balar tutularak engellenmeye allyor. Tanrnn iki yannda,
olaslkla olayn getii yeri gsterir haritams iaretler var. Bunlardan sonra, her iki yanda ikier
meandr motifi ve daha sonra, sol tarafa doru Sami dillerinden, olaslkla Sina iviyazsna
benzetilebilecek bir metinle, sa tarafta iviyazs metinler (?) bulunmaktadr.273
atal Hykn VI. Tabakasndaki bir erkek gmtnde ele geen, akmaktandan yaplm bir tren
hanerinin, kemikten yaplm sapndaki ikiz ylan betimleriyle kr.
273
Eser, Titikaka gl civarnda, La Paz kentine 75-80 km uzaklkta Tiwanakuda bulunmu. indeki ivi
yaztlar nedeniyle Smer-Akad dneminde 3500-3000e tarihlenmi. Buna gre nkalarn kkenlerinin de
ayn yllara, yani Byk tufan sonrasna dayand ileri srlebilir. Bize gre eser, Uzak Doudaki ortak bir
272
91
a.(www.edgarlowen.com/a43ane.html).
b. (www.world-mysteries.com/sar_8.html).
Fig.74: a= Fuente Magnann stten grnm; b= Ayn ta kabn i ksmnda, ki yanndaki kiz ylanlar
elleriyle kavrayarak, onlar duraan hale getirmeye (stabilize etmeye) uraan bir nka figr (tanr
Viracocha ?).
a.(www.faculty.ucr.edu/.../archeol/fuentema.htm).
b. (www.atlantisbolivia.org/fuentemagna.htm).
Fig.75: a= Fuente Magna ta ksesinin arka tarafndan grnm; b. Grnmn aklk kazanmas iin,
resim zerindeki izgiler sar renkle tamamlanmtr. Ortaya kan tabloda unlar saptayabiliyoruz: Arka
tarafta, kayalk, ya da dalk bir mekan nnde dar bir sahil eridi yer alyor. Bunun hemen ky
kenarnda iki kayk (gemi ?) yan yana durmaktadr. Kayklar, biraz ileride deineceimiz waka hourua
denilen, birbirlerine balanp zerleri sal eklinde denmi tipteki deniz aralar da olabilir. Ancak,
olduka kalabalk ve kark tasvirde bunu zmlemek olduka zor. Grne gre, kayklarn dmen ve
dmencilerinden anlald kadaryla k taraflar sada, pruvalar ise soldadr. Her iki kayn arka
tarafnda birer dmenci var. En ndeki dmenci, iskemleye oturmu, arkadaki diz km vaziyette.
ndeki dmencinin solunda, bu figrlere gre olduka byk boyutta betimlenmi, oturur durumdaki
figr, bir kadna benziyor. Ona, sa tarafndaki gl bir erkek (tanr Viracocha. Bize gre nkalarn
Nuhu), yere diz kerek eine sarlm, onu teskin eder pozisyonda. Arkadaki kaykta, cinsiyeti
saptanamayan bir figr, ykselen sulara dikkatle bakarken, kucanda bebeini tayor. zellikle ta
iiliklerinde, eserleri izleyecek olanlara deniz ve dalga tasvirlerini yanstabilmek olaan st zor
olmasna karn, sanat deniz sularnn kayklarn seviyesinden ykseklere ve onlarn iine kadar
girdiini son derece baarl bir ekilde anlatm. ki kayn burun taraflarnda, olaslkla birer boynuzlu
ba var. Boadan daha ok, birer erkek balarna (Gorgo ?) benziyorlar? Fuente Magnann iki
tarafndaki betimlerden karlabilecek bir tek sonu var, o da; her iki sahnede, Uzak Doudaki olaan
kltrn, tektonik olaylar ve Byk tufann ardndan, dou ve bat ynlerindeki hareketlerine iaret ediyor
olmaldr. Bu nedenle, bu tr ivi yazs, olaylardan ok ksa bir sre nce Uzak douda ilev kazanm
olmaldr. Eer byle ise, benzer eserlerin burada bir yerlerde de ele gemesi gerekir. Aksi durumda bu eser,
Msr, Smer ve Akadlarla Mezoamerikan kltrleri arasnda bir balant olduunu ortaya koyuyor. Ayn
kanda olmamamza karn, Fuente Magnann iindeki iviyazlaryla Smer-Akad iviyazlarnn dilbilimciler
tarafndan karlatrlmas ve sonucun aklanmasnn gereklilii ortadadr.
92
st gteki tektonik olaylarn bir yzde, bunun ardndan oluan Byk tufan olaylarnn dier yzde
tasvir edilmi olduudur.
Fig.75c: Fuente Manga ta ksesinin zerindeki nemli betimden ayrnt izim.
Fig.76: a= Fuente Magnann i blmnde yer alan iviyazlar; b= Bir Smer tabletindeki
iviyazsndan rnek; c= Akad iviyazs rnei. Smer ya da Akad iviyazlarnn Fuente Magnadaki
iviyazlarna benzemedikleri grlyor. Ancak, Fuente Magna iviyazsnn, Smer ve Akad
iviyazlarnn kkenine iaret ettii ileri srlebilir. Bu nedenle yaznn, ileri srlen 3500den daha
erkene tarihlenmesi gerektii kansndayz.274
Fig.77: Pasifik okyanusu ve Endonezyada Byk tufan ncesinde, 5000-3500 yllar aras kltr
dalm.275 (Atalay, Y., Ar. Hrt.).
nkalarn bu yazy neden kullanmadklar merak konusudur. Bize gre olaslklar yle sralanabilir: 1.
iviyazs Byk tufan ncesinde henz bulunmutur. ilide karaya kan ve yazy bilen nkalar, toplu
lmlerle sonulanan bir olayla karlamlardr. Fuente Magna da, bunlardan geriye kalm bir eserdir; 2. Yaz,
Uzak Doudan iliye uzanan kutsal bir ifade iermektedir. Bu nedenle, kutsal inanlarna dayal olarak gnlk
amalarla kullanlmamtr; 3. ili kylarna varan ilk gmenlerin ardndan, nedeni bilinmeyen bir ara evre
geirilmi, bu arada da yaz unutulmu olabilir.
275
Onians, J. a.g.e. s.50.
274
93
Dolaysyla, Yeni Zelandada yaplm ta kaplarn, Nevali ori ve Gbekli Tepenin anak
mleksiz Neolitik ta kaplaryla benzer biimler tam olduklar anlalmaktadr.
Dikilita B/14: B Yapsnn tamam henz almam. Schmidt, merkezi talar dnda,
yalnzca dier iki dikilitata daha kabartma eserlerin olduunu belirtiyor. Bunlar Dikilita 6 ve
14tr. Dikilita 14n T balnn zerinde olduu grlen tilki betiminin her iki yndeki
blmleri, byk oranda evre duvarlaryla kapatlm. Bu nedenle, doal olarak zerindeki
semboln ne olduu hakknda bugne kadar salkl bir sonuca ulalamam. Ancak,
yukarda elde ettiimiz bilgiler ve gerekletirdiimiz izim sayesinde, bu hayvann Komodo
ejderi olduu ortaya kmtr.276
Dikilita B/15: Yazara gre, bu tata da dierlerinde olduu gibi kol kalnlnda bir delik
vardr. Ancak bunun kr bir delik olduu anlalyor. Batda, yalnzca kabartmal ba taraf
aa karlm. Schmidte gre burada, be parmakl aya olan bir hayvan, bir ay, aslan ya
da leopar kabartmas yer almaktadr.277
Fig.78: Schmidte gre, belki bir tilki kabartmasnn tasvir
edildii Dikilita 14. Bize gre burada tasvir edilmi hayvan,
Komodo ejderi olmaldr. (Ar. iz.).
Dikilita B/6: Schmidtin, dikilitan T balnn yan yznde saptad betim son derece
nemlidir. Yazar bu hayvan srngen, ya da leopar [Douran tanral Grup Resmi?]
olarak tanmlam. Ancak Gbekli Tepe sakinlerinin, Yeni Zelandadan balayp Endonezya
adalar yoluyla Anadolu ynnde srdrdkleri anlalan g yollarna baktmzda, yazarn
ilk tahmin ettii srngen motifinin, yolculuk haritasna bire bir oturduunu gryoruz. Yani
bu hayvan, byk olaslkla Bali adasnn nl atal dilli srngeni Komodo ejderi-Veranus
Komodoensistir Comodor (Komado)]. B ve A yaplarna genel anlamda baktmzda, tilki
betimlerinin yer ald B Yapsndaki 9 ve 15 numaral dikilitalarn arasndan geerken, Yeni
Zelandadan kp, 6 ve 7 numaral dikilitalar arasndan Bali adasna girmi oluyoruz.
Dolaysyla bu yolculuun, Yeni Zelandadan Anadoluya doru yaplan, ngiltere, rlanda ve
spanyann Minorka adalar ncesi son yolculuk olduu ortaya kmaktadr.
276
277
Schmidt, K. a.g.e., s.129, Res.53.

Schmidt, K. a.g.e., s.139, Res.58, 59.
94
Fig.79: a= Gbekli Tepede, Dikilita 6da, T baln arka yzndeki drt ayakl srngen; b=
Yeni Zelanda ta iiliinden bir rnek. Olaslkla bir deniz kaplumbaas betimlenmi.
a. (Ar. iz.).
b. (www.myspace.com/tkhrox).
Buradaki ejder heykelcii, stten kubak biiminde tasvir edilmi. Bunun altnda gvdede
yer alan dier hayvan ise, tamam almam olmas nedeniyle tm grlemese de, olduka
kaln kvrml bir ylan betimidir.
Fig.80: Teiresiasn atal adas dedii Balinin atal dilli
srngeni Komado ejderi Comodor (Komado) Dragon.
Scientific American: The Komado Dragon Scientific American.com...:
(www.scientificamerican.com/print_version.cfm?articleID=000EFE16865c1CD6-B4A8809EC588EEDF-37k).
Bize gre, birden ok fazla olduu anlalan kutsal alanlarn,

blgede yer alm sralarnn da bir anlam olabilir. rnein,
B Yapsna bu balamda baktmzda, tilki betimlerinin
ejder betimine gre kuzey merkezde yer ald grlyor.
Yeni Zelanda, Bali adasna gre gneyde kalmaktadr.
Dolaysyla, Yeni Zelandadan (gney) kla Bali ynnde
(kuzey) g eden Patu-paiarehelerin hareket dorultusunda,
buradaki tasvirlerin yer ald ynler arasnda bir ztlk
vardr. Yani, A ve B yaplar yer deitirmi olsayd, haritasal uyum salanm olacakt. Bu
kapsamda, kutsal alann tamamnn almas halinde, dier dikilitalarn, bu ynde yaplacak
bir almaya k tutabilecei, olaslkla dairesel bir deerlendirme yapldnda, belki de ilk
k noktalarndan Anadoluya varlarna kadar bir yol haritasnn izilmi olabilecei
varsaymn dnmek, son derece heyecan ve umutla bekleyebileceimiz bir sonu
dourabilir. Tabii ki bu deerlendirmelerin, ayn tabakadaki yaplar arasnda
gerekletirilmesi gerekmektedir.
95
Fig.81:
Byk
olaslkla,
Yeni
Zelandaya
g
etmeden nce, Patupaiarehelerin bir sre
ikamet
etmi
olabilecekleri Komodo
adasnn
corafi
konumu.(Atalay, Y., Ar.
Hrt.).
4. C Yaps Erkek Yaban Domuzu Dairesine Giden Bir Giri (Dromos) ?

Yazar C Yapsn, hakl olarak dromoslu yap olarak tanmlam. Klytemnestrann mezar
olarak rnekledii Miken mezar ise en erken 1600-1100 arasna tarihlendirilebilir. Oysa
Uzak Douda ilk rneklerini, Yangshao kltrnde 5000-3000 tarihleri arasnda
grdmz dromoslu piramidal yaplarn devamn Afrikadaki Nbyede Mero piramit
mezarlarnda gryoruz.278 Dolaysyla, Yunanistanda grlen dromoslu yaplarn kkeninin
Uzak Dou olduu aktr.
Yine ayn yapda, U biimli kap tann arkasnda bulunmu, ters yatan erkek yaban
domuzu tasvirli kabartma levhasnn, bir duvar levhas (ortostat-orthostat) olduu anlalm.
Bize gre l bir yaban domuzunu gsterir bu sahne, yaban domuzlarnn sembolize edildii
Komodo adasnda domu yeni bir felaketi ifade etmektedir. Sanat, bu yeni felaketin
ardndan yeni bir kap aarak, uzun bir yolculuktan sonra (uzun dromos) baka bir yere g
edildiine iaret etmekte olmaldr. Yani Schmidtin dedii gibi, buras ller lkesine giri
deil, Lapitallarn Komodo adasndan (ller lkesi) kalardr.279
Fig.82: Kendi paymza, Byk tufan sonrasnda, lm bir yaknn
yerden zntyle kaldrrken, yalvarrcasna ge (Gne tanrya)
bakan bir Uzak Doulu betimi. Fig.83a-cdeki figrlerle kr.
(Schmidt, K., 2007).
Komodo adasnda youn biimde bulunan yaban domuzlar,

adann semboln oluturmular. Bu semboln, benzer biimde
Moolistan ve inde 4000den nceye ait olan kutsal
hayvanlardan Tyl kotuzun (Yak kz-daha sonra Gorgo
bana dnmtr) yerini ald anlalyor. Bu balamda,
sembol olarak seilen hayvanlarn, yaadklar blgedeki
younluklarna gre seildii anlalmaktadr. Dolaysyla,
bugn bile hl daha devam eden, blgelere gre
saptayabildiimiz hayvan younluklar, ya da nemli dier zelliklere gre baskn karakter
tayan corafi tanmlar gnmze, gemiimiz hakknda birer ifre tamaktadrlar. Bu
nedenle, yazarn Antik mitolojideki apotropeik (tehlikelerden koruyucu g) kerberos ile
yabani domuz arasndaki benzetiminde, onunla ayn kanda deiliz. Zira buradaki yaban
Dzgner, F. mimar.ist, Say: 28, s.106.

10. bin ok erken bir tarih olsa da, yazarn Avustralya yerlileri Aborjinler ile Yukar Mezopotamya
arasnda dsel bir patikay dnmesi, onun bu konudaki sezilerinin doruluuna iaret etmektedir. Schmidt, K.
a.g.e., s.142,143, 225, Res.66, 67, 76.
278
279
96
domuzlar, Hadesin giriini kontrol eden kap bekisi deil, yaanan blgedeki felaketlerin
sembol ve ayn zamanda da kurbandrlar.280
Fig.83: Hongshan kltrnden, Byk tufandaki felaketle ilgili olduu anlalan heykelcikler: a=
Kucanda, len bir yaknn tam olabilecek figrin; b= lm bir yaknn, yerden kaldrmak
zere, yere diz km bir baka heykelcik;281 c= Tyl kotuzun, boynuzlaryla gsnden yakalayp,
lamar, ya da selden kartt l bir Hongshanl.282
a. (EBay Store-CHNA NOTION:Hongshan Culture: Ancient Chinese: stores.ebay.com/HHINA-NOTIONHongshan-Culture-WOQQcolZ4QqdirZ1Qqfsub23755686QqftidZ2QQtZkm-60k).
b. Ayn kaynak.
c. Ayn kaynak.
Schmidt, apotropeik yorumuna deinirken, baz heykellerde insan ya da hayvanlarn insan

kafalarna sarlm durumda tasvir edildiklerinden bahsetmektedir. Biz, dizleri zerine
km durumdaki bu heykelin, bir insan kafasn deil, olaslkla oluan felakette kaybettii
bir yaknn (ocuu olabilir) kucaklayp topraktan kaldrrken, bir taraftan sanki tanrlara
Gnah neydi? dercesine ge doru bakmakta olduu sansndayz. 283 Benzer
heykelcikleri, Uzak Douda Hongshan kltrne ait figrinlerde gryoruz. lk heykelcikte,
yere diz km, ellerini dua pozisyonunda ge doru am (ya da kucanda birini tayan)
bir insan; ikincide, yine yere diz km dier bir insan figrnn, yerdeki bir eye doru
uzand (belki len bir yakn ya da ocuunu yerden kaldrmak istercesine); nc figrde
ise, Uzak Dounun kutsal Tyl kotuzunun, boynuzlaryla gsnden tutup kaldrmaya
alt, olaslkla l bir adam betimini grmemiz mmkndr. Tyl kotuz daha sonra
Gorgoya dnecek ve Kzlderili totemlerindeki yerini alacaktr.
280

nceki bir yazmzda, ayn figr yle tanmlamtk: Ba bozumu dneminde, diz km, dua eder
pozisyonundaki bir aman figr. Konu hakkndaki bilgilerimiz arttka, gemite yaplan baz yorumsal hatalar
ortaya kmaktadr. Bu nedenle, yazda ifade ettiimiz ayn figr hakkndaki yorumu, yukardaki ekilde
dzeltiriz. Bkz. Dzgner, F (2009) Yurt, Praitorion, Kilise ve Cami Mimarisi likileriyle Volkanlar,
(www.hermetics.org/yurtlar.html).
282
Buradaki l Hongshanl figrn, Kartal bal totemlerde, lm bir insan kollarnn altndan tutarak, onu
ge doru lm yolculuuna karan Gorgo tasvirli, Kartal bal totemlerdeki aklamayla kr. brd. Fig.43a.
Dzgner, F. Erg-Enek-On, s.122. Bkz. Fig.50edeki aklama.
283
281
97
Benzeri bir betimi, Gbekli Tepeye ok yakn, Yazlkaya Eti kabartmalarnda gryoruz.
Tpk Gbekli Tepede diz km heykelde olduu gibi, burada Tanrlar geidi olarak
tanmlanm kabartma kompozisyonun, aslnda, kucaklarnda lleri tayan Aith (Eth-Eti)
halk olduu anlalmtr. Betimlerin, Uzak Douda on binlerce insann hayatna mal olan
Byk tufan olayyla yakndan ilikili olduu ortadadr.
Fig.84: Dikilita 26nn yan yzndeki yaban domuzu ve ylan kabartmalar.
(Ar. iz.).
Dikilita C/26, 28: Her iki dikilitan alnlar zerindeki kk erkek

yaban domuzu kabartmalar ilgi ekicidir. Schmidtin ifadesine gre,
Dikilita 28de, gvdenin sa yznde ayn ekilde yer alan baka bir
hayvan kabartmas, n yznde ise soyut bir sembol yer almaktadr.
Sembol, dikey bir yarmayn, yatay durumdaki bir kiriin zerinde yer
ald bir ekildir. Yazara gre bu iki iaret, papaz atks benzeri yan
eritlerle evrelenmektedir. Benzeri bir sembol, Dikilita 18de de yer
alyor.284
Dikilita C/23: Schmidte gre, bu tan sol gvde yzeyinde, neredeyse
doal llerde bir yaban domuzu (Komodo adas) kabartmas
grlebilmektedir. Hayvann gvdesi, tmyle evre duvar tarafndan kapatlmtr.
Dikilita C/11, 25: Yazara gre Dikilita 25, tahrip olmamasna karn gze arpan bir
zellie sahip deildir. Dikilita 11in ise, T biimli ba ksm tahrip grmtr. 1.5 m
derinlie kadar aa kartlan bat yz, orta evre duvar tarafndan tamamen kapatlm
olduundan, zerinde kabartma olup olmad anlalamamtr.
Dikilita C/12: Schmidt T balkta yer alan betimleri Adaki rdekler? olarak
tanmlam. Kendi paymza rdekler, inde Choukoutien (Zhoukoundianai) yaknlarndaki
Antik Kazlar geidini (Goose pass) hatrlatmaktadr.285 Dolaysyla rdek ya da kaz motifleri,
Aithlerin bu merkezden klarn, yani yaptklar gn kaynan iaret etmektedir. A
eklindeki arka plan, blgede yaanan iddetli depremlerin toprakta yaratt sismik titreimler
ya da yarklara iaret etmektedir.286 Zira buradaki izgisel betimler, kularn alt ksmnda
ilenen da tasvirlerinden olduka farkldr. Kazlar, tektonik olaylardan duyduklar korku
nedeniyle ge ykselmiler ve dalarn zerinden uarak uzaklara olan yolculuklarna
balamlardr. Betimdeki dalar, byk olaslkla Patu-paiarehelerin ana vatanlar olan,
etraf dalarla evrili Erg-enek-ondur. Aithlerin bu merkezden Vietnam, Kamboya,
Tayland, Sumatra, Bali, Nusa tenggara, Komodo, Ethi (Mar) adalaryla Yeni Zelandaya
kadar yaptklar yolculuk hatrlandnda, kazlarn da ayn blgelere yaptklar gler anlam
kazanmaktadr. Baln sol altnda, yazarn kol geniliinde olarak tanmlad delii
grebiliyoruz.
284

286
Benzeri sismik izgilerle oluturulmu baklava dilimleri ve ortasnda dairesel biimde gsterilmi volkan
krateri betimleri iin Bkz. Dzgner, F. Erg-Enek-On, s. 29, 30, Fig.1.
285
98
Fig.85: Dikilita 28de, papaz atks iindeki, altta yatay bir
kiri ve zerinde dikey duran yarm ay sembol. Asl tam
olarak grlemediinden temsili olarak izilmitir. Semboln,
Gbekli Tepelilerin inden Bali, ya da Nusa Tenggara ve
Komodo adasna kadar olan ilk glerine iaret ettii
sansndayz. (Ar. iz.).
Dikilitan ortaya karlm blmnde, stte dilerini gsteren bir yaban domuzu ve bunun
hemen altnda, Schmidtin de dedii gibi bir tilki tasvirinin yaklak te birlik n ksmn
grebilmekteyiz. Yaban domuzlar (wild boars), Uzak Douda Srilanka, Sumatra, Bali,
Japonya, Ryukyu adalar, Tayvan, Hainan ve Dou Hint adalaryla zellikle Komodo
adasnda ok miktarda yaamaktadrlar. Komodo adasnn, zellikle Dou Nusa Tenggara
(Sumbawa) ile Bat Nusa Tenggara (Flores) adalar arasndaki konumu dikkat ekicidir.
Domuzlarn en bol olduu adann bu zellii, gneyde Yeni Zelandaya olan gler srasnda,
Bali adasnn ardndan, olaslkla ikinci konakladklar yer olduunu gsterir bir kant
oluturuyor olabilir.
Burada yer alan hayvan sralamasna bakacak olursak, Antik Patu-paiarehelerin bizlere
anlatmak istediklerini daha iyi kavramamz olasdr. En stte, tektonik olaylarn neden olduu
depremler nedeniyle, kular takip ederek balayan g; daha sonraki bir zamanda, domuz
resmiyle sembolize edilmi Komodo adasnda, belirsiz bir sre yerleimleri; en altta ise,
Komodo adasnda yeniden oluan tektonik olaylar nedeniyle, Yeni Zelandann sembol olan
Tilki buzuluna iaret eden tilki betimiyle birlikte Yeni Zelandaya varn tasvir edildii
anlalmaktadr.
Fig.86: a= Dikilita 12nin, kabartmalarla dolu sa yan; b= Ayn dikilitan n yznde, yaban
domuzu, sol yanda ise, ana tavan etrafnda beklenmi pek ok yavru tavan, hak edilerek oyulmu
iki ylan, tilki, ceylan ve Komodo ejderi tasvirleri. (Ar. iz.).
99
T baln alnnda da bir yaban domuzu tasviri yer almaktadr. Arka tarafnda ise, varlklar
kaznarak yok edilmeye allm iki ylan betimini gryoruz. Bunlarn hemen sol altnda
saptadmz olduka byk boyuttaki tavan tasvirinin tek olmadn, kh annelerinin srtna
karak saklanan, kh onun nnde sol tarafa doru hzla koarak kaan korkmu tavan
betimlerine ek olarak, saylarn saptayamadmz daha pek ok tavan tasvirlerinin varl
anlalmaktadr. T baln bu ynde sa tarafndaki uta, yerde otlayan bir yaban keisi
ba ile bunun karsnda, saldrmak zere bekleyen bir Komodo ejderini saptamamz olasdr.
stteki ylanlarn boylar ksadr. Tavan motifiyle ylanlar arasnda olaslkla kk bir tilki
motifi yer alyor. Genel anlamda, ylanlarn byklk ve uzunluklar depremin ok iddetli;
ksa ve kk olular, onlardan zarar grmediklerini ve dk lekli depremler olduklarn
gsteriyor olabilir. Yani ayn zamanda, depremlerin ltlerine de iaret etmektedirler.
Olaslkla ylan betimlerinin sonradan kazlarak yok edilmeleri, artk depremlerden
kurtulduklar, ya da depremlerin kknn kaznd anlamlarna gelmektedir. Tavanlarn en
bol bulunduu ada Yeni Zelandadr. Buradaki tavan ve tilki motifleri, Patu paiarehelerin
bulunduklar yerin ak kantn oluturmaktadr.
Schmidt, yaplarn zerinin rtl olmadna kant olarak, C Yapsnn duvar zerinde in
situ eklinde ele geen yrtc bir hayvan heykelinin varln ileri sryor. Bu heykele
dikkatlice baktmzda, sol tarafn duvar yapsna uydurulmak zere oluturulan kntnn
olduka dzgn bir iilik gsterdii, ancak sa tarafnn yine dzgnce bir ekilde krlm
olduu anlalyor. Heykel, olaslkla vaktiyle bir heykel grubundan, ya da i mimarideki
yerinden karlm, ya da kopmu olabilir. Kaz srasnda in situ olan bir eserin, zamanndaki
yerinin de mutlaka buras olaca anlamna gelmedii kansndayz.287
Fig.87: C Yapsnn hemen arkasndaki kap delik
tann stnde, ters yatm yaban domuzu
kabartmas. (Ar. iz.).
Dier tarafta Qermez Dere, Jerf el-Ahmar klt yaps EA53 ve Nevali ori III. Evredeki klt
yaplarnda, Gbekli Tepe kutsal alanndaki yaplarn ilk rneklerini gryoruz. Jerf elAhmardaki klt yapsnn rekonstrksiyonunda da grld gibi, her klt yapsnn da
zerlerinin, bir tavan rtsne sahip olduu aktr.288 Bu nedenle biz, imdilik kaydyla, Asya
ve Yeni Zelandada saptanabilecek rnekler dnda, Stonehengeden nceki ilk kubbeli
yaplarn Kuzey Mezopotamyada oluturulmu olduu kansndayz.
5. D Yaps Ta a Hayvanat Bahesinde
287
Schmidt, K. a.g.e., s.141, Res.63, 64.

Bak, E. (2009) Neolitik Dnemde Anadolu ve Trakyada Malzeme ve Mimarlk, Mimarlkta Malzeme,
Say: 12, s.36, 40, 41, Res.4, 18, 21.
288
100
Merkezi Dikilita D/18: Schmidt, bu ta Nevali orideki dikilitalara benzetmi. Yazar,
T formunun altndaki gvdenin yan dar tarafnda stola (iki yandan aaya doru dikey
olarak inen kabartma ift bant) ve geni yzeyde ise kollar bulunmaktadr diyor.289
T baln dar yanndaki sembol, bizlere ok nemli bir eyleri anlatmaktadr. stte
harfine benzeyen iaret, Patu-paiarehelerin son olarak vardklar Gbekli Tepe ve civarndaki
yerleime iaret ediyor. nin sol dikey izgisi Avrupa-Afrika kuzey-gney izgisini;
sadaki dikey izgi ise, Asyadan Yeni Zelandaya kadar olan dorultuya iaret etmektedir.
Ortada elips eklinde ii bo olan bala, Yeni Zelandann kutsal sembollerinden Deliklitatr. Patu-paiareheleri sembolize eden Delikli-ta, her iki kta arasna yerletirilerek,
onlarn bu iki ktay birletiren yerde, yani Anadoluda olduklarn ifade etmektedir.
Bunun hemen aasnda yer alan yatay ay motifi iinde yer alan sembol, yine bir Deliklitatr. Patu-paiareheler bizlere bu kez, Anadoluya geldikleri yeri, yani inden Endonezya
adalarna kadar olan adalar grubunun oluturdu ay motifine bal, onun iinde yer alan Yeni
Zelanday iaret etmektedirler. Dolaysyla, buradaki her iki Delikli-ta bir Bullaun-stone
(Bullaum-stone) olup bizlere Yeni Zelanday gstermektedir.
Fig.88: a= D Yapsnda, Dikilita 18in konumu; b= Dikilita 18den ayrnt; c= Dikilita 18in gs
tarafnda H biimli semboln altnda, ay formlu ekil iindeki ortas delikli ember (Delikli-ta).
a. Schmidt, K. 2007.
b, c. (Ar. iz.).
Tan geni gvdesinde, Schmidtin Nevali orideki rneklere bakarak kol eklinde
tanmlad betimler hakknda, onunla ayn grte deiliz. Kolun omuz ksmnn
sembol hizasndan km olmas dikkat ekicidir. Bize gre bu betim, saban (enek), ya da
oraa (kal) iaret etmektedir.290 Yani Anadoluya geldiklerinde burada mevcut olmayan
tarm, Yeni Zelandadan kendilerinin getirdiklerini anlatmak istemilerdir.
Yukardaki tasvir bir enek, yani saban sap ve onun ucuna taklan metal (bronz) ksmdr.
Olaslkla metal ksm bir ba ile eneke balanmt. Bunu resimde de saptamamz
mmkndr. T baln altnda yer alan aln zerindeki ay motifi, Patu Paiarehelerin Yeni
Zelandadan Gney Dou Anadoluya (Gbekli Tepe) yaptklar yay eklindeki seyahatlerini;
indeki daire, Delikli Ta Kltrn, stteki motifi, Avrupa-Afrika, Asya-Endonezya
adalar arasnda, kltrlerini tadklar yeri, yani Anadoluyu gsteriyor. Ortadaki Delikli ta,
kltrlerinin vard o zamanki son noktay, yani Gbekli Tepeyi iaret etmektedir.
289
290
Schmidt, K. a.g.e., s.149, Res.75-81.

Aada, Msr ller kitabndan alnan resimdeki enek=saban ve kalla (orak) karlatrnz.
101
Fig.89: D Yapsnda, bat ynndeki merkezi dikilitan gs

ksmndaki bukranion kabartmas. (Ar. iz.).
Betimlerde saptanan bu olaan st anlatm tarz,

gnmzde abartl bir yaklam olarak grlebilir. Ancak
bu stn kltrdeki anlatm zenginliine iaret eden Ramirez
Kodeksinden
alnm
aadaki
Aztek
betimine
baktmzda, bunun hi de yle olmad anlalyor.
Piramidal bir yapya ait olduu ak olan betimde, AnadoluYunan mitolojisinde Hayat Aacn tasvir ettiini
bildiimiz stunlar, burada da grmekteyiz. kiz tapnaa
ulaan ve ilgin bir ekilde perspektif olarak tasvir edilmi
merdivenlerin alt basamak seviyesinden balayan stun
kaideleri, stun gvde ve balklar, abaks (tamu-ller
diyar-Hesap tahtas) seviyesinde betimlenmi dz bir
alanda, Tlaloc ve Huitzilopohtliye kadar yine perspektif verilerek uzatlm.291 Sanatnn,
Tlaloc ve Huitzilopohtlinin grntsn bozmamak ve tamu alanna yerletirilecek llerin
tasvirindeki zorluk yannda, anlalamaz olabilecei kaygsyla Uzak Doudaki Erg
(Akheron) nehrinde lenleri betimleyen kafataslarna, ayn gnmzdeki bir grafik, ya da
harita almlarna ait lejantlarda olduu gibi yan tarafta bilgi vermi olmas, son derece ilgi
ekicidir (siyah okla gsterilmitir). Anlatmdaki bu slup, Kem-MUnun ne denli yksek bir
kltr olduunu gsterir en nemli belgelerden birini oluturmaktadr. Tasvirin konumuzla
olan yakn ilgisini, stunlarn altnda ve her iki yanda yer alan, azlaryla birbirlerine gemi
olup birbirlerini tetikleyen kiz ylan tasvirlerinde aka grebiliyoruz.
Batdaki Merkezi Dikilita D/31: Dikilita gvdesinin dar tarafnda, yanlarda olduka geni
tutulmu papaz atks arasndaki ukur bant iinde bir bukranion (ge dnem Anadolu-Yunan
mitolojisinde Gorgo-Medusa ba.292 tasvir edilmi. Bu betimin lm iareti olduuna
yukarda deinmitik. Yanlardaki papaz atksnn sol bant, olaslkla Asyay, sadaki bant
ise Amerikay gstermektedir. Ortadaki alak erit ise, Smerlerde ller denizi- Trklerde
Erg nehri- Msrllarda Nun- Anadolu-Yunan mitoslarnda Akheron, Katranl nehir-inlilerde
Lo nehri olarak tanmlanan Japon ve Sar denizden, Gney in denizine kadar uzanan
denizler kuan temsil etmektedir. Dolaysyla lm sembol olan bukranion, bu denizler
kuann iinde gsterilerek, Mardukun (Apollon karneios) blgeden geii srasnda oluan
tm tektonik felaketler, denizden fkran lamar, bunun arkasndan gelen ok byk
Perspektif sanat ilk olarak Yunanistanda Skenographia= Sahne arkas resim sanat ile balam. Yunan
filozoflarndan Anaksagoras ve Demokritosun almalaryla devam eden gelimeler, klitin optik
aratrmalaryla matematiksel bir boyut kazanmtr. En gzel ilk rneklerini, Pompeide ( 4. yzyl 79)
gryoruz. Perspektife modern anlamda ilk optik boyutu kazandran ise, 1021de Optiklerin Kitab adl
eseriyle Irakl fizik ve matematiki Alhazendir. Linear perspektifle yaplan ilk eseri, 1377-1446 yllar arasnda
yaam olan Floransal mimar Fillipo Brunelleshinin eserlerinde gryoruz. Ancak, bu sanatn resimlere tam
olarak yansmad, dolaysyla yaygnlamadn, Hartmann Schedelin, Topkap Saray ve Sultanahmet
meydann konu alan 1493 tarihli gravrnden anlamamz mmkndr. Dzgner, F. Iustinianus Dneminde
;stanbulda Yaplar, Fig.3. [en.wikipedia.org/wiki/perspective-(graphical)].
292
Gorgo bana Trklerde tao-tieh deniyor. Buna ait betimler, eitli tasvirler halinde Uzak Doudan
Amerika Kzlderilileri, Maya, Aztek ve nkalara kadar uzanmaktadr.
291
102
boyutlardaki tusunami dalgalar ve tm bunlarn ardndan oluan Byk tufanda lenleri
gstermektedir.293
Fig.90: Azteklerin Ramirez Kodeksinden alnm bu betim, Fetih sonrasnda, parmaklklar arasna
dizilmi raflardaki kafataslar olarak yorumlanm.
(en.wikipedia.org/wiki/Human_sacrifice_in_Aztec-culture-138k).
Dikilita D/19: Yazar bu dikilitan, gnmzde gvde balangc olan T bann krk
parasnn kaldn belirtiyor. Tan aln tarafnda grlen ylan kabartmas dnda bakaca
bir betim grlmyormu. Ylan betimlerinin blgedeki tektonik olaylar simgelediine, daha
nce eitli kez deinmitik.294
Dzgner, F. (2006) Byzantion Dnemindeki Kurgusuyla Bir Anadolu Mucizesi: stanbul, mimar.ist, Say:
21, s.99, 100, ek. 9. Dzgner, F. mimar.ist, Say: 23, s.83-85, ek. 10. Dzgner, F. mimar.ist, Say: 26, s.104110.
294
293
103
Fig.91: Amerika Kzlderilililerinden bir Apai
amanna ait ritel tren maskesi. Mask, bir Gorgo
ban tasvir ediyor. 1= Arkada bir ta oluturan
nesnenin
evresinin
tamam,
Anadolu-Yunan
mitoslarndakine benzer ekilde, belki ylanlar deil
ama kotuzun volkanik katrana bulanm tyleriyle
evrelenmi. Bunlar ylanlar, yani lav akntlarn
(ejder) temsil ediyor; 2= Bunlarun iindeki dar,
yuvarlak banttaki noktalar, uzaktaki kk adalar;
3= teki geni bantta, st ksmlar yuvarlak
nesneler, volkanlar (yedi adet. Alttaki ikisinden ejder
balar km); 4= Daha kk boyutta olan st
ksmdaki Gorgo ba, korkun felaketin bu adalar da
etkilediini; 5= Asya ktasnn byklne edeer
Gorgo ba, felaketin olduu ana kayna.
Yanardalardan akan lavlar ve lamara iaret eden
ejder balarn; 6= enenin altndan sarkan tyler,
Tyl kotuzu (Yak kz) betimliyor.295
(www.eso-garden.coDancing Mask - Nootka, 1915).

Dikilita D/20: Schmidte gre, Dikilita 19un kuzeydou yaknndaki bu tan zerinde
grlen tahribat izleri, az nce deinilen izlerden ok daha derindir. T balkta herhangi bir
betim mevcut deil. Gvdenin gs tarafnda aaya doru kvrlan ve bir kz ile kar
karya gelen bir ylan tasviri var. Yazar hakl olarak yle diyor: Bu iki hayvan dar alanda,
stola kanatlar iin ortada ylesine yer brakmtr ki, sanki boa dikey kenara sktrlarak,
yukardan gelen ylan ile kafa kafaya gelmesi salanmtr. Bu buluma hi de barl bir
izlenim vermemektedir. Boann olduka belirgin ekilde bklm ayaklar, hayvanlarn
dzeniyle ylan yukarda, boa aada-, yani boann ylan ile olan kavgasn kaybettii
anlam kartlabilir.296 Schmidtin bu mkemmel yorumuna vgden bakaca syleyecek
bir eyimiz olamaz. Gerekten, Mardukun atmosfere srtnerek geii srasnda, Pasifik
sularn kaynatp buharlatran scakl yannda, denizin iindeki volkanlar da faaliyete
geirmesi nedeniyle denizden fkran lamarn, oluan tusunamiyle birlikte, neredeyse deniz
seviyesindeki alak in ovasndan ieri girerek karalar basmasn sembolize eden ylan,
blgenin kutsal kz Tyl kotuzu alt etmi, pek ounun hayatn elinden almt.
Yazara gre dikilitan gvdesi tahrip olduu iin, bu sahnenin hemen altnda yer alan tilki
sembolnn sadece kafas grlebilmektedir. Yukarda da eitli kereler deinildii gibi, tilki
sembolnn Tilki buzulu, yani Yeni Zelanday temsil ettii ortadadr. Dolaysyla, tektonik
olaylar sembolize eden ylana kar gelme ura iindeki kutsal Tyl kotuz, ylanla Patupaiareheler arasna girerek Yeni Zelanday korur durumda gsterilmitir. Biz, ayet
saptamamz doru ise, boa figr ile tilki arasnda olaslkla bir Komodo ejderinin varln
gzlemledik. Schmidt, eserin gvdesi zerinde, birinin yalnzca kontur hatlar kalm iki tilki
kabartmasndan daha bahsediyor.
Mask ve enesinden sarkan psklleri, brd. s.61, Fig. 33/a, bdeki nazarlklar ve bunlarn altndaki etekleri
oluturan pskllerle karlatrnz. Tyl kotuzun boynundan aa sarkan tyleri temsil eden pskllerin
zerinde, birinde gne sembol Gne ark (svastika), dierinde Kemi iaret eden tanrnn gz (mavi
boncuk-nazarlk) sembolleri yer alyor.
296
295
104
Fig.92: a= Asya Trklerinde Gorgo ba. Esine gre, Hsiung-nu devrinde, tao-tieh (= Gorgo)
maskesine inde atfedilen koruyucu yzd. Kuzeye de yayld sylenen bu yz ekli, Hsiung-nu
idaresindeki Krgz Trklerinin memleketi olan Sibir ilinde, bir hkmdar saraynn kaplarnda
tuntan maske eklindeki kap tokmaklarnda grlmektedir. Eserin sa boynuzunun kopuk ve eksik
olduu grlyor; b= Gorgo bayla tezyin edilmi bir Yunan tabandan grnm;297 c= Peruda,
Huaca de la Lunada bir piramitin I. platformunda gnyzne karlan freskodaki Gorgo
(Quetzalcoatl) ba.
a. Esin, E. 2006.
(www.theoi.com/Pontios/Gorgones.html-75k).
c. Huaca de La Luna: (www.arqueologia.com.ar/peru/laluna.htm-23k).
Fig.93: yznde ylan, kz ve tilki tasvirleri yer alan Dikilita 20. (Ar. iz.).
Dikilita D/21: Schmidte gre, T balkl dikilitan gvdesi zerinde,

neredeyse doal byklkte bir ceylann n ksm ve ayaklar grlyor.
Gvdenin arkas, evre duvarlaryla rtl durumdadr. Yazar buradaki
ceylan, Yukar Mezopotamyada grlen Dorkas ceylanna benzetmi.
Bunun altndaki hayvan sembolnn ise, Asya yabani eei onager
olabileceini ileri sryor.298 Bize gre her iki tasvir, Patu-paiarehelerin
Anadoluya varmadan nce Moolistanda yaadklar srada, blgede
mevcut olan hayvanlar betimlemektedir. D Yapsnn Moolistandan
balayan gleri sembolize ettii dnldnde, buradaki ceylann,
Moolistanda yaayan Przewalski ceylan (Procapra przewalskii), veya
Dou Avrupadan Moolistana kadarki blgede yaayan Mongolian
Saiga (tatarica), ya da Mool ceylan (Mongolian Gazelle-Procapra
gutturosa) adyla anlan hayvanlardan biri olma olasl olduka
yksektir.
Yazar, tan n yzne uygun k geldiinde, hi allmadk iki hayvan resminin daha
seilebildiine deiniyor. lk bakta bcek, ya da rmcee benzeyen hayvanlarn, aceleyle
kazlm betimler mi, yoksa ayrntl olarak yaplm eski kabartmalar m olduklar hakkndaki
kukular dile getirilmektedir. Kendi paymza rmcek motifi, sk sk bozulan yuvalarn
yeniden kuran, bunun iin sakin ve gvenli yerler arayan hayvanlar temsilen, gmenlerin
Anadolu topraklarnda bulduklar gvene iaret etmektedir. Bu nedenle tasvir, Patu297
298
Etrsklerde benzer Gorgo ba iin Bkz. Bargellini, P. a.g.e .Res.52, 57, 71. Dzgner, F. a.g.e., s. 108, dn.70.
105
paiarehelerin, gemite ka kez gvenli sanp yineleyerek yerletikleri vatanlarn, gvensiz
olduunu renmeleri nedeniyle artk sildikleri, ancak asla unutmadklar anlamna gelebilir.
Fig.94: Dikilita 21in yan yznde, stte bir ceylan ve bunun
altndaki yabani eek betimleri. (Ar. iz.).
Dikilita D/22: Schmidte gre, tan soldaki geni

yzeyinde yine bir tilkiye ait ba ksm grlmekte, gs
tarafnda ise, stola eritlerinin arasnda tek bir ylan betimi
aaya doru kvrlarak inmektedir. Tasvirin, yukarda
deindiimiz
motiflerle
ayn
anlama
geldii
299
kansndayz.
Dikilita D/30: Dikilitan aln tarafndaki kabartmalarda,
neredeyse tepe noktasnda ters dndrlm H
iareti yer almaktadr.300 Betimin, daha nce Dikilita 18de
grdmz semboln benzeri olduu, ancak ters durmas
nedeniyle, Patu-paiarehelerin Uzak Doudaki konumlarn
gsterdii aktr. Olas tahribat, ya da anmalar nedeniyle,
semboln ortasnda grmeyi umduumuz Delikli-ta
burada aka gremiyoruz. Ancak sembole dikkatlice bakldnda, buna ait izleri grmemiz
mmkn olmaktadr. Yani buradaki betimler, kutsal Bullaun-stone sahiplerinin Uzak Douda
bulunduklar dneme aittir. Olaslkla ya Komodo adas, ya da Yeni Zelanda betimlenmitir.
Semboln sanda grdmz kvrml ylan tasviri, bu kez adann gneyinde olumu ve
etkileri gneye doru ynelip kuzeydeki aday etkilememi olan baka bir volkanik faaliyeti
gsteriyor olabilir.
Fig.95: a= Dikilita 22de
saptanabilmi bir tilki ba ve n
ayaklarna ait kabartma; b=
Dikilita 30un zerinde ters H
sembol, ylanlar ve yabani eek
kabartmalar. (Ar. iz.).
299
300

106
Gvdenin yan tarafnda yer alan betimlerin, Marduk, yani Uzak Douda olumu karni
olaynn yerini belirleyici olmas bakmndan ok nemlidir. Burada, blgeyi iaret eden
sembol, yazarn Asya yabani eei dedii hayvandr. Bu hayvan Dou ve Gney
Moolistandaki l ve bozkrlarda gnmzde de yaayan bir hayvandr. Blgede oluan
tektonik olaylarn iddetini gsterebilmek zere, alan yetersizliine karn sanat, sa
blmde ok sayda ylana (drt adet) yer vermi. Onageri ise, sol tarafta dikey durumda
gstererek onu sktrmak zorunda kalm. Onagerin bulunduu alan Moolistan;
ylanlarn kvrlarak aaya doru akt alan ise, kukusuz Sar deniz ve Kuzey in denizini
temsil etmektedir. Ancak ilerinden birinin, yazarn da saptad gibi ift bal olmas,
volkanik tetiklemelerin, birinin kuzey, dier tetiklemenin ise gneyden geldiine iaret
etmektedir.
Fig.96: a= Moolistann dou ve gneyindeki l ve bozkrlarda yaayan Przewalskii atlar (Equus

caballus przewalskii); b= Gbekli Tepeden, tatan oyulmu bir akbaba (bugn de Taklamakann
batsnda yaayan Kei Akbaba, Msrdaki adyla Nekhbet) heykelinden kopmu baa ait para.
a. (www.amnh.org/exhibitions/horse/?section=evolu...).
b. (www.andrewcollins.com/page/articles/Gobekli_T...).
Dikilita D/38: Yazar, dikilitan banda bir boa kabartmasnn yer aldna deiniyor.
kzn Erg nehrini (Akheron) sembolize ettii aktr. Olduka kt durumda koruna gelmi
kabartmalarda alt adet hayvan tasviri yer almaktadr. Schmidt, boa figrnde
grlebilenlerin, sadece ayaklar ve Dikilita 2deki kz figrnde olduu gibi ayn
pozisyonda ilenmi ban karakteristik bir blm olduunu belirtiyor. T baln altndaki
gvde yzeyinde, yukardaki kz ile karlatrldnda daha iyi seilebilen, ama yine de iyi
korunamam tilki figr grlmektedir. Bunun altnda, neredeyse Dikilita 12dekinin ikizi
saylabilecek kadar ona benzeyen erkek yaban domuzu yer almaktadr. Bunun da aasnda,
yatay olarak soldan saa doru dizilmi ku vardr. Bunlardan soldaki, ksa bacakl, rdee
benzer bir kutur. Onun nnde ise daha farkl, uzun ayak ve gagalar olan dier iki ku yer
almaktadr. Yazar Bu iki kuu, belki leylek, belki de sanatnn kt biimde resmettii iki
turna olarak deerlendirmi.
Dikilita D/32: Schmidt, bu ta zerinde hibir kabartmann olmadn sylyor.301
Gvdenin i yzeyinde ise, ksmen stola eritlerinin stne gelen bir bukranionun bulunduu
grlmektedir. Yazar hakl olarak, daha nce Dikilita 2 ve 31de saptad bukranion ve
stola desenlerinden sonra, burada bir ncsnn elde edildiini sylemektedir. Dikilitan
sol yzeyi de kabartmalarla sslenmi. Ancak evre duvar bu yz byk oranda kapatt
iin, sadece kk bir akln grlebildiinden bahsedilmektedir. Burada ise, byk bir
kuun kafas ve yuvarlatlm uzun gagas dikkati ekiyor. Schmidt, burada ne bir rdek, ne
301
107
bir turna ve ne de bir leylein deil, daha ok karaleylei andran bir kuun betimlendii
kansndadr.302
Fig.97: Dikilita 38 zerindeki tilki, yaban domuzu ve
adet gmen ku tasvirleri.303 (Ar. iz.).
Dikilitan gvde yzeyinin sanda yer alan, stten itibaren tilki, domuz ve aadaki gmen
kular ele alndnda, kularn g yollarn takip ederek Moolistandan balayan
glerin, buradaki tasvirde, aadan yukarya doru betimlendii grlmektedir.
Fig.98: 43 numaral dikilita zerinde: Yumurta dizisi eklinde
sembolize edilmi dalar; sapl antalara benzetilebilecek adalar ve
zerlerindeki kkl bykl dalar arasnda kesintilerle
gsterilmi ok saydaki dere ya da nehirler; turna kuu, H ve ters
H sembollerinin yannda ylan; Delikli ta semboln, kanatlar
zerinde saygyla Yeni Zelandadan Anadoluya kadar tayan ana
akbabayla yavru akbaba. Altta: Sol tarafta, yukardan aaya doru
bir erit halindeki bantn en stnde, grlemeyen bir semboln
sandan dolanan ylan; bunun altnda tilki ve Komodo ejderi
sembolleri. Sadaki daha geni alanda: stte, yuva kurmak zere a
ipliklerini deyen rmcek, gsn gururla kabartm, mutlu rdek
ve bunun sandaki krk ve eksik blge yaknnda, zemine doru
koturarak uzaklaan sincap betimleri grlyor. (Ar. iz.).
Dikilita D/41: Yazar, Henz tamam kazlmam bu

dikilitalarda, imdilik herhangi bir kabartmann tespit
edilemediini sylyor. Yalnz Dikilita 43n daha sadaki
ba ve aln ksmnda byk desen gruplarnn grldne deiniyor.
Dikilita D/43: Schmidtin, bu dikilitaa ait bir resmi kitabnn sonuna eklemeyi ihmal
etmedii anlalyor.304 Bu tutum, eser zerindeki kalabalk betimlerin neminden ileri gelmi
olmaldr.
302
Schmidt, K. a.g.e., s.155, 156, Res.87.

Kabartmada, tilkinin ba ksm net deildir. Bu nedenle izime, Gbekli Tepe kabartma sanatnda klasik hale
geldii grlen tilki ba aplike edilmitir.
304
303
108
Eserde, T baln en stteki ince bant iindeki da betimleri, Anadolu-Yunan
mimarisindeki tapnaklarn saaklk blmnde yumurta-ok dizisi (egg-and-dart/tongue)
dediimiz ekilde gsterilmi.305 Bunun altnda, zerlerinde bir ya da ikier da tasvirleri,
Msr ller kitabndaki da betimlerine ok benziyor. Bunlar, inden baka dnyann
hibir yerinde grlmeyen, klah biimindeki karsit da oluumlardr. Uzak Doudaki bu
da oluumlarnn, sanatlar tarafndan tm da betimlerinde sembolletirilmi olduu
anlalmaktadr.
Fig.99: inin Guangxi Otonom Blgesinde, Guiline 110 km, Lipuya 16 km uzaklkta, Shanhedeki
Fengyu maarasnn yakn yzeyinde, ilgi ekici Fenglin karsit oluumlar. Nunun, Renin gne
kayn elleriyle bann stnde tad resmin arka fonunda tasvir edilen adalardaki da
betimlerine benzerlikleriyle dikkat ekiyor.
Karst Landscape and Tourism Exploitation araund Fengyu Cave, China: (www.karst.edu.cn/cave/fengyu.htm-10
k).
Tasvirde yer alan adalar, Sumatra, Bali, Komodo adalardr. Adalarn birleim yerlerinin
ilkinde bir turna kuu betimi var. Ku, adalar arasnda devam eden glere iaret etmektedir.
kinci adayla nc ada arasnda bir yaban domuzu; nc adann sanda ise Komodo
ejderi betimlenmi. ayet yukarda saptadmz, adalarn zelliklerini gsterir hayvan
betimlerinde, o zamandan bu yana bir deiiklik olmadysa, ifre sralamasnda bir yanll
tespit etmemiz olasdr. rnein yaban domuzunu Komodo adas, Komodo ejderini ise Bali
adasnn sembol olarak saptamtk. Oysa buradaki sralamada Bali adasnn semboln
yaban domuzu; Komodo adasnn semboln ise Komodo ejderi olarak gryoruz. Gbekli
Tepe bilgeleri ya da sanatlarnn belleklerinde bir takm kayplarn olutuu ortadadr.306
Bunlarn sanda byk boyuttaki bir turna kuu sembol, kularn (dolaysyla Patupaiarehelerin) yaptklar glerin balayp bittii yeri iaret ediyor. st blmde yer alan ters
H sembol Yeni Zelanday, alttaki iareti ise, Anadoluda yerletikleri blgeyi
gstermektedir. Dolaysyla altta Gbekli Tepeyi iaret eden sembolnden kp, ona
dokunmadan sol taraftan aaya doru inmi ylan (deprem) sembol, Gbekli Tepelilerin,
artk tektonik olaylardan uzak kaldklarndan baka bir anlam tamamaktadr.
Bu tr da tasvirlerini, Anadolu Yunan tapnak mimarilerinden ok daha nce ve ilk kez Gbekli Tepede
gryoruz.
306
Mnemonic. Bata Byzantionun Yedikuledeki (Brakhiolion) Altn Kap (Khryse Pyle- Porta Aurea) olmak
zere, zellikle Anadoluda sayg grm olan bellek tanras Mnemosynedir. Avustralya ile Japonya arasnda
kalan adalar grubunu oluturan Mu ktasnn ad, Platonun Kritiasnda Mneseus olarak gemektedir.
Dolaysyla, Msr, Mezopotamya, Anadolu-Yunan kltrlerinin kayna aka ortadadr. Erhat, A. a.g.e., s.207.
Platon, a.g.e., 114.
305
109
Fig.100: Gbekli Tepeden, Komodo ejderi betimi. (Ar. iz.).
Ada ve da tasvirlerinin alt blmndeki ilk srada, daha

kk ltlerde olmak zere bir sra da; bunun altnda
kesik kare izgilerle btnlemi bir nehir; bunun da
altnda yksek da sralarnn varln saptyoruz.
Bunun aasnda, stte kesik ve kalnca bir izginin
altndaki dairesel bir kabartmayla betimlenmi Deliklita sembol yer alyor. Sembol, sol tarafta ve olduka byk boyutta tasvir edilmi ve
kanatlarn iki yana am akbaba tarafndan, sol kanat zerinde tanmaktadr. Bylece,
Delikli-ta sembolnn kutsal Kei akbaba (Monk vulture-Nekhbet) tarafndan da kutsanm
olduunu anlyoruz. Soldaki akbaba tasviriyle, onun sanda nispeten daha kk boyda
gsterilmi yavru akbaba motifi son derece ilgi ekicidir. Bize gre burada, ok uzun bir
yolculuktan sonra Anadoluya varm olan Gbekli Tepeliler, bu uzun yolculuun getii
sreye, yaklak olarak iaret etmi de olabilirler.307 Bir akbabann ortalama mr yaklak
100-118 yl arasndadr. kinci gen akbaba, ilkinin yaklak 1/3 kadar grnyor. Bylece
g sresinin, yaklak 100 ve 118 yl mr zerinden en az 130, en ok ise 148-150 yllk bir
srede gerekletiini saptamamz olasdr.
Alt blmde, sol tarafta st ste bir sra hayvan motifi yer alyor. Bunlardan en stteki hemen
hemen hi grlmyor. Yalnz bu figrn altndan kt anlalan bir ylan (deprem
sembol) betimi, sa taraftaki rmcee varamadan sol yukar doru kvrlarak uzaklam.
Yani Yukar Mezopotamyada yeni yuvalarn kurmu olan rmceke (Gbekli Tepeliler)
zarar verememi. Aada, byk olaslkla Yeni Zelandann sembol olan tilki (PatuPaiareheler); bunun da altnda yer alan betimin, kk de olsa grnen bandan Komodo
ejderi olduu anlalyor. Tm bunlarn sanda ve orta blmde, bir rmcek tasviri var.
rmcek, kuyruk ksmndan kard a iplikleriyle Gbekli Tepe civarndaki yuvalarn
(Patu-paiarehelerin yeni yerleim yerleri) koruyor. Bunun hemen altnda ve solda, olaslkla
uzunca boynuyla bir yaban rdeini gryoruz. rdek bizlere, onurlu, gururlu, ii rahat etmi
bir vaziyette bakyor. Sanki, Patu-paiareheleri nihayet rahat edebilecekleri bir yere
ulatrdm, der gibidir. rdein sanda, yukardan aaya doru art arda komakta olan iki
tavan (uzun kuyruklaryla daha ok sincap olabilir), rmcekten hzla uzaklamaktalar. Bu
son iki hayvan tasviri, Patu-paiarehelerin yerletikleri bu blgenin ormanlk bir alan
olduunu, yaptklar ibadet ve yerleim imarlar nedeniyle, korkan hayvanlarn blgeyi terk
ettiklerini gsteriyor olabilir. Bu betimin hemen sa blmnde byk kopuk ve eksiklikler
vardr.
Dikilita D/33: Schmidt, dikilitan T balnda, daha nce C Yapsndaki Dikilita 12de
grdmz adaki kular anmsatan, rdek biiminde hayvann varlna deiniyor
Yazar bunlar, byk olaslkla toy kular (Otis tarda-Great busterd-Todar)308 olarak
adlandrm. Schmidt, Gbekli Tepedeki kazlarda ele geen hayvan kemikleri arasnda, bu
kua ait kemiklerin bolca bulunduuna deinmektedir. Bu l grubun iinde, benzeri
drdnc bir hayvann daha varl saptanm.309
Benzeri bir hesaplamay, yukardaki Msr resminde Tal bis kuunun yanndaki yavru bis kuu betiminde
de grmekteyiz. Kr. brd. Fig.4b.
308
Redhouse Szl, a.g.e., s.1180.
309
Schmidt, K. a.g.e., s.156-162, Res.88-92.
307
110
Gvde yzeyinde resmedilmi betimler, yazar tarafndan turna kuu olarak

deerlendirilmitir. Burada da Schmidtin dikkatini eken, ayn Dikilita 2 ve 38de olduu
gibi, turna kularnn dizlerinin insan baca eklinde tasvir edilmi olmasdr. Bize gre
burada anlatlmak istenen, gmen kular balamnda, insanlarn yaptklar glerin bu
kular takip ederek gerekletirmi olduklardr. Kendi paymza, son derece dikkatli ve iyi
birer gzlemci olduklar kukusuz olan sanatlarn, bilmeyerek byle bir yanlla dtkleri
kansnda deiliz. Schmidt, Gbekli Tepede tasvir edilen bu hayvanlarn g yollarna uygun
olarak yapt saptamada, turna kularnn n Asyada uzun sreli konuk olmadklarn,
Avrasyann kuzeyindeki bataklk alanlarda kulukaya yattktan sonra sonbaharda Afrikann
scak blgelerine doru utuklarn sylemektedir.310
Kendi paymza, Dikilita 33n sa yznde en ok dikkati eken, turna kuunun boyun
hizasndan balayp tabana kadar devam eden kvrmlar halindeki ylan betimleridir.
Ylanlarn balar, gvdenin dar tarafnda yukardan aaya doru dizilmi bezekler
halindedir. Turnann gagasnn ucunda ise, Dikilita 30da grdmz ters H
sembol yer almaktadr. Resimden tam anlalamyorsa da, ortadaki balata yine bir Deliklitan bulunmas gerektiini dnmekteyiz. Bu sembol bize, olayn henz Uzak Douda
getiine iaret etmektedir. st paralel izgi Asyay; ortadaki Delikli-ta, Patu-paiarehelere
ait kltrn bulunduu yeri, yani Endonezya ve buradan Yeni Zelandaya kadar uzanan adalar
grubuna iaret ediyor. Delikli-ta, alttaki yatay erit zerine, yani tam olmas gereken yer olan
Yeni Zelandaya oturtulmutur.
Fig.101: a= rdek tr kular, turnalar, ters H sembol ve ylan kabartmalaryla dolu olan
Dikilita 33n sa taraf; b= Dikilitan n yznde, en st yan bantlarda, birbirlerine sarlm kiz
ylan motifleri; bunun altnda genlerle sembolize edilmi dalar; en alt iki yan bantta, yanlardan bu
yze dnm ylanlarn balar. Orta blmde: En stte, yine birbirlerine sarlm durumdaki ikiz
ylanlar, bunun altnda, birbirlerinden zlm, karmaadan kurtularak tek balarna hareket
edebilen ylanlar ve bunlara ait ylan ba, bunun altnda ters H sembol, alt ayakl bir rmcek
ve bunun da altnda, sol taraftan gelip rmcee zarar vermeden geen drt ylan ve ylan ba
betimlenmi. Sadaki dizide yer alan ylan grnml betimler, erkeklik uzuvlardr. Gbekli Tepe
sakinlerinin yeni yurtlarndaki youn remeyi gsteriyor olabilir. c= Ayn dikilitata doal
byklkteki tilki kabartmasyla sol yannda grlen ylanlar. (Ar. iz.).
310
111
Dikilita gvdesinin dar yznde, geni yzeyde tasvir edilen olaylarn burada da devam
etmekte olduunu, yan yzde gvdelerini grdmz ylanlarn, bu yze dndrlm
balarndan anlyoruz. Her iki yandaki stolann sslemelerle ili olduuna, ilk kez burada
ahit olmaktayz. Yzey, sanki yukarda daha az yksek ve aaya indike giderek artan
ykseklikte ayr panoya ayrlm gibidir. En stteki panoda, stola zerlerinde ift, ortada
ise l biimde, birbirlerine sarlm ikiz ylanlar yer almaktadr. Bunun altndaki ikinci
panodaki stolann zerlerinde gen da motifleri yer alyor. Ayn sradaki orta panoda ise,
yukardan kvrmlar halinde aaya doru inen ylan grmekteyiz. Ancak ylanlar,
balarnn altndaki sembolne ulaamamlardr. Sol tarafta dizilmi ylanbalarnn,
ortadaki blgeyi etkileyemediini, stola erevesinden aaya inemediklerini gryoruz.
Ylanbalaryla yaklak ayn hizada balayan ve ylanba betimlerine ok benzeyen sadaki
tasvirlerin, erkeklik organlar olduunu, en aadaki betimden daha iyi bir ekilde
anlamaktayz. Gneydou Anadoluda artan nfusu simgeleyen falloslar, depremlerin
buradaki halka bir kayp verdirmediini, nfusun hzla artmakta olduunu ifade ediyor
olabilir. Ancak, Uzak Doudan ayrlm olsalar da, hl daha ylanlarn tehdidi
altndadrlar.311 Gbekli Tepe ve evresindeki Patu-paiarehe yerleimlerini sembolize eden
iaretinin altndaki alt ayakl rmcek, burada kurduklar yerleimlerindeki yeni
yuvalarnda sukunet iinde, sa salim yaadklarna iaret etmektedir. Ayaklar, blgede
kurduklar kent saysna iaret ediyor da olabilir. Yeni yurtlarndaki (Anadolu) tektonik
olaylarn, nereden gelirse gelsin kendilerine zarar vermediini, alt blmde orta niin
solundan kp, kendilerine dokunmadan, kvrmlar halinde aaya doru kayan ve tam
olarak grnen (birinin yalnzca kuyruk ksm var) ylanlardan anlalmaktadr. En alttaki l
ylan gurubu, her iki yandaki ylanbalarnn aaya doru giderek daralm olmas nedeniyle
arada skp kalmlar, dolaysyla aadaki sekiz ayakl ikinci rmcee (Yukar
Mezopotamyada kurulmu ikinci gvenli yerlekeler) ulaamamlardr. Buradaki
rmceklerin, Patu-paiarehelerin gneyde bir baka yerde kurduklar yeni yuvalarn ve
buradaki keyifli yaamlarna iaret ettii aktr.
Gvdenin dier yznde, ayaa kalkm bir tilki betimini grmekteyiz. Tasvir aynen, bir
hayvana akrep, ylan ve benzeri hayvanlarn saldrs srasnda, bunlarn arka ayaklar
zerinde dikilerek kendilerini korumalar eklinde gsterilmitir. Tilkinin ayaklar nndeki
ylan kvrmlar bir bek halindedir. Ancak, buradaki ylan tasvirlerinin ok silik bir ekilde
ilendii grlyor. Yani bu deprem, ok hafif iddetteki bir depremdir ve tilkide ancak bir
irkilme halini ortaya koymutur.
Gbekli Tepede A-B yaplarnn batsnda, henz numaralandrlmam dikilitalar.
Son Dnem nas ve Aslanl Dikilita Yaps
Schmidt, bu blmde unlar sylyor: II. Tabaka, kaz alannda imdiye kadar birbirlerine
balanamayan bir amada tespit edilmitir. A ve B Yaplarnn bats, dikilita balarnn
olduu ykseklie kadar, ksmen kk meknl, genelde dikdrtgen biimi meknlar
bulunmaktadr. Burada yedi mekn ya tamamen ya da ksmen aa kartlmtr. D
duvarlarn ise sadece dou tarafta olabilecei imdilik tahmin edilmekte; bu nedenle bu
yaplarn mekn dzeni gibi konular ok fazla aklanamamtr. Grebildiimiz tek ey ise,
mekn dizisinin byk oranda gneybatdan kuzeydouya, III. Tabakann yaplarna doru
yneldiidir. Ksmen 1 m ykseklie kadar korunagelmi duvarlar, nispeten kk kaba
talardan yaplmtr. Tabanlar ise terrazzo benzeri zemine sahiptir.
311
Gbekli Tepede ele geen tatan yaplm fallosla karlatrnz. Schmidt, K. a.g.e., Res.70.
112
gneybatdaki bir meknda, byk oranda paralanm dikilita kaidesinin yannda,

birletirildiinde 80 cmlik bir halka oluturan, kemer biimli, dirsek kalnlnda drt para
bulundu. Daha nce yzeyde bulduumuz benzeri halkalar, daha dorusu halka paralarnn
Fig.102: Gbekli Tepede, yuvarlak planl, T formlu dikilita kutsal alanlarnn ortak zelliklerini
gsterir rekonstrksiyon denemesi: 1= evre duvar; 2a-k= T biimli dikilitalar; 3= Dikilitalarn
tepe noktalarnda, eitli boyutlarda oyulmu yuvalara tutturularak ina edilmi kerpi blmler; 4=
Kerpi eklerden geirilerek birbirlerine balanm evre kirileri; 5= Merkez hatllardan gelip, evre
kirilerine uzanan balantlar; 6= Terrazzo tekniinde ina edilmi taban; 7= Merkezi dikilitalar; 8=
Dilek kuyusu kapsamnda kullanlm ta kse (Delikli-ta). Kutsal alanda, Moolistan, Komodo
adas ve Yeni Zelandadan sonra vard Anadoluda, eski geleneklerini terk etmeyen bir Patupaiarehe aman, Delikltan nnde, elindeki thyrsosuyla tanrlara dilekte bulunuyor; 8a= Ana
hazne ve kanal; 9= Hatllarn zerine olduka sk biimde kaplanan ince dal ve yapraklar; 10= nce
dallarn zerine denen sktrlm ot tabakas veya kerpi tabaka; 11= Merkezi iki dikilita, kerpi
yastklar iinden geerek birbirine balayp, atnn ana konstrksiyonunu oluturan tepe hatllar;
12= Delikli-tan, atnn zayf noktas olan tam ortada yer almas nedeniyle, her iki yanda atal
yapan kntlarn destek olabilecei her iki yandaki ukurlardan geen destek direkleri; 13= ki
yannda ukur oluturulmu Delikli-ta (Okulus-oculus ?). Bu ta, olaslkla ember yapnn tepe
noktasna konmu olabilir;312 (leksiz Ar. iz.).
312
Schmidt, K. a.g.e., s.163, Res.23..
113
ilevlerinin ne olduu konusunda henz bir ey syleyecek durumda deiliz. Ayn meknn
terrazzo taban stnde paraya ayrlm kireten bir tabak bulunmutur. Baka bir
meknda ise, tabann stnde byk bir ta kap bulunmaktayd.313
Daha sonraki satrlarnda, Gbekli Tepede meknlarn iinde ele geen ok saydaki dibein,
Avustralyann dousunda Yeni Kaledonya adasnn dou yaknndaki Mar (Ethi) adas
merkezli Lapita kltrnde mevcut ta dibeklerden olduu aktr.314 Dolaysyla, Gbekli
Tepelilerin, ilk ifti Ademden rendikleri tarm iiliini, keramik yapmaktan
vazgemelerine karn Anadoluda srdrdkleri ortadadr.315
Fig.103: T balklarn zerinde, eitli boyutlarda oyulmu
yuvalar (Res. Ildz, E.).
Schmidt ayn sayfada, burada ortaya karlan bir mekndan

bahsederken ise yle demektedir: Bu meknda ortada drt
adet T bal dikilita bulduk. Bunlardan geri krlmt,
ama yine de dikilita balar, talarn geriye kalan
gvdelerinde zgn yerlerine yerletirilebildi. Bu nedenle
drt dikilita da in situ halde dikili durmaktayd ve bunlar,
mekn dolgusunda bulduumuz ok sayda ta levha
parasndan anladmz kadaryla, olaslkla en azndan
ksmen tatan olan at konstrksiyonunun taycsydlar.
Bunun dnda, bu meknn gney duvarnn ortasnda,
buraya ikincil olarak yerletirilmi, yani balangta bu ama
iin retilmi, daha sonra kol ve elleri olan Nevali ori tipi kabartmal bir ta bulduk. Bu
dikilita, kuzey duvar iine rlm baka bir dikilitala karlkldr. Bu nedenle, meknda
drt tane serbest duran, iki tanesi ise duvarlara yerletirilmi dikilitalar bulunmakta. Kesin
olan bir ey var ki, o da burann Ta ana ait bir oturma mekn olmaddr.
Fig.104: a= Aslanl Dikilita yapsnn duvarnda yerleik, zerinde stola ve birbirleriyle, Delikli bir
tan zerinde skan iki elin betimlendii dikilita. Olaslkla bir tanr olabilecek soldaki figrn,
karsndakinin (kral ?) eline verdii, acaba asl yine bir Delikli ta olan yzk m ?; b= Yapnn
kuzeyindeki Aslanl Dikilita. (Ar. iz.).
Bunlarn Delikli ta (Bullaun-stone) olduklar aktr. Schmidt, K. a.g.e., s.259, Res. 99, 100.
Schmidt, K. a.g.e., s.261, 275.
315
313
314
114
Fig.105: Aslanl Dikilita Yapsnn gneyinde bulunan dikilita zerindeki aslan kabartmas; b.
Havuzkyden Neo-Eti tarznda Bazalt kap-aslan. Gbekli Tepe aslan ile karlatrnz. Anadolu
Medeniyetleri Mzesi-Ankara.
a. (Ar. iz.).
b. commons.wikimedia.org/wiki/File:Museum_of_Ana...
Bu yapya ait seki levhalarnn birinde bulunan, srtst yatm, dizleri zerinde duran plak
kadn figrne ait kaz bezekli betim son derece ilgi ekicidir. Doudaki seki banda iki, bat
kartnda ise yine iki adet olmak zere drt adet T formlu dikilita vardr. Buradaki plak
kadn betimi, ister istemez bizlere, Asyada yaz ve k gndnmlerinde dalara kan
kadnlarla erkekler arasndaki cinsel birlemeler, evlenecek gen kzlarn, gerdek ncesi
ncelikle Amam316 denilen amanlarla gerekletirdikleri Kutsal evlilik= Hieros gamos
sahnelerini hatrlatmaktadr. Gbekli Tepede, bu eski gelenein kutsal alana tand, aman
ve onunla birleecek olan kadnn, gl ve bereketli olmalar anlamnda, aslan figryle
sembolize edildii anlalyor. Schmidte gre sanat, kadn melmi, el ve ayaklarn sallar
vaziyette betimlemitir. Yani kadn, cinsel birliktelik istemektedir. Kadnn yanlardan sarkan
gsleri ve cinsel organ ak ve belirgindir. Yazar yle devam ediyor: Cinsel organ
ilgin bir biime sahip. lk bakta ne olduu pek anlalamayacak, aaya doru sarkan V
biimli, eritimsi bir motif sz konusu. Ancak bunun, olduka bytlm reme organlarna
ait fer dudaklar olduu anlalmakta. Yanlara doru alan bacaklar, abartl bir ekilde
betimlenmi makronymphia (byk fer dudaklar), burada bir doum sahnesinin gsterilmesi
yerine daha akas bir koitusa (cinsel ilikiye .n.) hazrl iaret etmektedir.317
Fig.106: Torre den Gaumesteki tatan ina edilmi bir
ember yapnn, tonozlu tavan rgs ve ortada stun
grevindeki T biimli destee ait konstrksiyondan
grnm.
(www.megalithic.co.uk/search.php?country=11...).
Antik Mool ve Trklerde, Gk Baba (tanr) ve

ruhlar, dallaga riteliyle arlyordu. nanca
gre bu riteller, Buyan318 yaama ve topluma
ulatrmaktayd. Anlan ritellerin gerekletirilmesi srasnda, ellerle, gne ynne doru
316
Turner, P; Coulter C. R., a.g.e., s.40.

318
Semadan veya ruhlardan bir nimet olarak kabul edilen buyanhishig (ksaca buyan).
317
115
yaplan dairesel hareketlerle birlikte, zikredilen hurai, hurai, hurai! arlaryla bir ayin
gerekletiriliyordu. Ayinlerdeki bu rlarla, Euripidesin tragedyasnda, Bakkhalarn
Euhoi lklar arasndaki benzerlik ortadadr.319 Bu erevede, Platonda (Eflatun) anlan,
ayn eski nn Aei= Ay320 olarak adlandrlmas arasnda, bir ba olabilir.321
Fig.107: Olaslkla, hatl ya da kirilerin ta zerine
dklm kerpi iindeki konumlar. Bunlar, yukardaki
rekonstrksiyonun aksine, zerinde yuvalar alm ta
blok zerine daha yakn bir seviyede konumlandrlm
olabilirler. (leksiz Ar. iz.).
Schmidtin yukarda deinilen satrlar, Asyada ya

bir geyik, ya da bir at zerinde tasvir edilmi Amam
tasvirleriyle yakn benzerlik gstermektedir. Kendi
paymza, Japonyann gneyindeki Amami
adalarnn da, bu kapsamda ayn anlama geldii
kansndayz. Kuzey ve gneydeki dikilitalarn T
biemli balarnda betimlenen aslanlarn, yelelerinin
olmamas, bunlarn dii aslanlar olduklar sansn
uyandrmaktadr. Ancak arka bacaklarnn arasndan
kan ikin erkeklik organlar da, ayrca dikkat ekicidir. Byk kediler (pantherinae)
ailesinden olan aslanlarn, dier kedigiller ailesinden olanlar gibi, kuyruk kesimlerinin bedene
hassas dokularla bal olduu bilinmektedir. Bu nedenle, kuyruun srt hizasndan yukar
doru kaldrmalar, cinselliklerinin arttnn bir gstergesidir. Buradan anlaldna gre,
grkemli aslanlarn kiiliklerinde, erkek ve diiliin cinsellikteki gc, bir arada sembolize
edilmi olmaldr. Sonu olarak yapnn, topluluun amanna ait bir Kutsal evlilik (Hieros
gamos) odas olduu kansndayz.
Fig.108: a. Olaslkla, Gbekli Tepe sakinlerini temsil eden bir amana ait olabilecek Kutsal evlilik
(Hieros gamos) odas (leksiz plan): 1= Aslan kabartmal ta; 2= 2. aslan kabartmal ta; 3= plak
Dionysos bayramlarnda, Bakkhalarn Euhoi lklar iin Bkz. Erhat, A. a.g.e., s.92, 93.
aeinin okunuunun, Trkedeki Ay ile ayn olmas dikkat ekicidir.
321
Bu ayin ekli genel anlamda, gnmzde de devam edegelen Mevlevi ayinlerini hatrlatmaktadr. Herodotos,
a.g.e., IV.189. Eflatun, Kk Diyaloglar, s.321, 409a.
319
320
116
kadn betiminin bulunduu taban ta; 4= Terrazzo tekniinde yaplm taban; 5, 6= Duvara gml
T balkl talar; 7, 8= T balkl dier iki ta. b. Kutsal evlilik odasnn seki levhalarnn birine
(No. 3) kaz bezek tekniiyle izilmi plak kadn betimi. Daha dorusu, Gbekli Tepenin
Pandoras. Pandora tasvirde, olaslkla Gbekli Tepeli (Patu-paiarehe) bir Epimetheusa
kutusunu (vagina) aarken gsterilmi.322
a.
b.
(leksiz Ar. iz.).

(Ar. iz.).
Yazar, yap iinde yer alan T balkl dikilitalardan bahseder ve iindeki bol miktardaki
talarn varl nedeniyle yapnn zerinin ta rgl olduunu savlarken unlar sylyor:
mekn dolgusunda bulduumuz ok sayda ta levha parasndan anladmz kadaryla,
olaslkla en azndan ksmen tatan olan at konstrksiyonunun taycsydlar. Yukarda,
spanyada Torre den Gaumesteki tatan ina edilmi ember yapnn tonozlu duvar rgs
ve ortada stun grevi yapan T biimli destei gz nne aldmzda, Schmidtin ta tavan
rgs hakkndaki savnn doruluu ortaya kmaktadr.323
nemli Saptamalar:
1. Gbekli Tepeliler (Aithler, Antik Patu-paiareheliler) Komodo ve Yeni Zelanda
adalarna, ku glerini takiple Moolistan, in, Vietnem, Kamboya, Tayland,
Sumatra, Bali ve Komodo adalar yoluyla gmlerdir. Dolaysyla ilk ana vatanlar
gnmzdeki in topraklardr. Bu topraklarda, yabani eeklerin (onager) olduu
merkez ise, hi kukusuz Moolistandr. Buna gre Patu-paiarehelilerin ilk k
merkezlerinin Moolistan blgesi olduu ortadadr.
2. Gbekli Tepe kltrnn yaratclar olduklar anlalan Patu-paiareheliler, Ethi
(Mar) adasna yerleen Aithlerden ayrlarak, Komodo adasna varmlard. Bu aday,
Gbekli Tepelilerin tasvirlerinde sklkla yer alan yaban domuzu betimlerinden
karabiliyoruz.
3. Keri Hulmeden, Delikli-talarn tpk gnmzdeki havuzlar gibi, dilek kuyusu
olarak kullanldn reniyoruz. Bu balamda, Schmidtin, geici anlamda adak
kaplar olarak adlandrd bu kaplarnn, ileri suyla dolu Dilek kaplar olduu,
dolaysyla B yaps kutsal alannn da, tanrlara dilekte bulunup dua edilen bir alan
olduu anlalmaktadr. Ancak bu kaplarn, kurban ritelleriyle asla ilgili olmadklar
ortadadr.
4. Schmidt, Gbekli Tepedeki T biemli dikilitalarn, Nevali oridekilerle birlikte
insan biimine iaret ettiinden bahsediyor.324 Ancak, dikilitalarn T biimli
balar, rekonstrksiyon izimimizde de yer ald gibi birer mimari unsur olarak
kullanlmsa, yazarla ayn kanda olmadmz ortadadr. Yapnn tepe noktasndaki
Delikli-ta dnldnde, buradan kutsal gne klaryla birlikte girecek olan
yamur sularnn, bir kanal araclyla ulat kutsal ta kse (Dilek kuyusu-Deliklita), yaplarn stlerinin rtl olduuna iaret etmektedir. ayet stleri ak olsayd
(Hypethral),325 kseye ulaacak kanallara gereksinim duyulmakszn, zaten st ak
olan meknlara yaacak olan yamur, ta kseyi dolduracakt.
5. Gbekli Tepe kltrnn geliip olgunlat alt kltrn, Yukar Mezopotamya
dndaki yakn evrede bir benzeri yoktur. T balkl talarda, neredeyse mkemmel
Dzgner, F. (2009) Pandorann Kutusu, (www.hermetics.org/pandora.html).
324
325
Schmidt, K. a.g.e., s.125, 126.
322
323
117
denebilecek iilik, bunlarn ta ustalar olduklarnn bir gstergesi olsa gerektir. Bu
konuda, Yeni Zelandann Antik Patu-paiarehe (Ta inaatlar) halk, ustalk
derecesindeki mkemmel eserleriyle, son derece dikkat ekicidirler. Bugn bile adada,
Ethi (Mar) adasndakilere benzer ekilde hl daha sregelen ta iiliindeki
mkemmellik, dikkatlerden kamamaktadr. Bize gre, Gbekli Tepe alt kltrnn
Patu-paiarehelere dayand aktr.
6. Lapita kltr 2000-500 arasna tarihlendiine gre, anak mlek yapmndan
vazgemi Antik Patu-paiarehelerin Yeni Zelandadaki varlklar da yaklak ayn
tarihleri kapsam olmaldr. Bunlar daha Asyadayken, ana gten ayrlm bir kolu
oluturmular ise, Anadoludaki varlklar, yine 2000den daha erken olmamaldr.
Dorusu, yukardaki tm saptamalar kapsamnda, Gbekli Tepelilerin verdikleri ifreleri
yerlerine oturttuumuzda, Uzak Dounun haritasal grnmyle karlaacamz
umuyorduk. A Yapsnn Yeni Zelanda, B Yapsnn Bali adas, C Yapsnn Komodo adas
ve D Yapsnn da Moolistandan Anadoluya kadar olan glere iaret ettii aktr.
Ancak bunlar haritaya yerletirdiimizde, Schmidtin plan karesinde yer alan yaplar
sistemiyle uyumad ortaya kmaktadr.326 Gbekli Tepelilerin, uzun ve yorucu geen
yolculuklarnn ardndan, atalarnn g yollar hakknda pek ok eyi unutmayp hafzalarna
kaznd, ancak baz ayrntlarn belleklerinden silinmi olduu anlalyor.
Tablosal sonu
Gbekli Tepedeki yaplarla, bu yaplarn ieriini oluturan dikilitalardaki hayvan
sembollerini, bir tabloda toplayp, genel bir grnm elde etmek istedik. Buna gre elde
edilen sonular, yle ayrtrmak mmkndr:
Tablo327
1. A Yapsnda; ylan, boa, tilki ve turna kularndan bakaca hayvan betimine

rastlamyoruz. Yani bu yap bizlere, dorudan doruya Asyadan gelen geleneksel
boa ve ylan motifi dnda, turna kuuyla gler sonunda varlm olan Yeni Zelanda
adasna iaret etmektedir.
2. B Yapsnda; tilki ve Komodo ejderinden bakaca sembol mevcut deildir.
Dolaysyla bu yapnn, byk olaslkla Bali adasndan Yeni Zelandaya olan g
temsil ettii anlalyor.
3. C Yapsnda; ylan, Komodo ejderi, domuz, rdek, kaz, ceylan ve yarm ay
motiflerini gryoruz. Bu semboller, Asyadaki depremlerin ardndan, yarm ayn
kavsi biiminde, ku yollarn takip ederek g eden Patu-paiarehelerin, Yeni Zelanda
ncesinde vardklar, ok saydaki yaban domuzunun yaad Komodo adasna iaret
ediyor.328
4. D Yaps, yarm ay ve tavan sembolleri dndaki tm sembollere sahiptir.
Dolaysyla bu yapdaki anlatm tarznn, Asyadan kn ardndan, Yeni Zelanda
326

Tablo, sayfa snrlamas nedeniyle olduka kktr. Fotokopi, ya da bilgisayar yoluyla kopya edilip exele
tanmas halinde ayrntlar grmek mmkndr.
328
Burada saptadmz ay motifiyle, Msrllarn gerdanlk olarak kullandklar tanr Aahn torquesi, ya da
torchunu karlatrnz. Bkz. Dzgner, F. Erg-Enek-On, s.82, Fig.32.
327
118
yoluyla Anadoluya vara kadarki srete oluan tm olaylarla glerin tamamnn
anlatld, ok geni kapsaml bir ana yapya iaret ettii anlalmaktadr.
Bu erevede, nceki saptamalarmzn, tablo ieriindekilerle yaplan karlatrmal
analizlerden ortaya kan sonularn doruluunu gsterdii kansndayz.329
Gbekli Tepelilerin geldikleri blgelerin tektonik yaps
Konuya, yukardaki Byk tufan blmnde Uzak Dou ve Pasifikin tektonik yaps konu
bal altnda, ayrntlaryla birlikte deinmitik.
Fig.109: a= Gney Korenin gney yaknndaki Jeju adas (Cheju-do- Tanrlarn adas-Island of the
Gods); b= Adann en yksek da, volkanik bazalt yapl 1950 m yksekliindeki Halla-san (Gigantik)
da.330 Kapkara d grnm ve ok uzun zamandr, Jeju-Tarzndaki Kore amanizminin merkezi
olmasyla kutsal saylmtr. Etraf, yerinden kopmu byk kaya paralaryla doludur. Tepe
noktasnda, Dan Ruhuna tapnlan zel bir ta sunak ve dikkate deer Budist tapnaklar vardr.
Gnmzde, kraterinin iinde Kk Beyaz Geyik gl ve bir Ruhlar-odas (Yeong-shil) mevcuttur.331
a. (picasaweb.google.com/.../3801dXzKZuZHYajCPQYuTA).
b.(www1.korea-np.co.jp/pk/124th_issue/99121202.htm).
Deerlendirmeler, Schmidtin Gbekli Tepe yaynnn yapld 2007 tarihi ve ncesini kapsamaktadr.
Khem-Mu kltrnden Afrikada Klimanjaro dayla, burann ardndan Akdeniz, Anadolu ve Yunan
kltrlerindeki Olimpos ile Ararat dana miras kalan Atlas da (Tanrlarn da) ?
331
Ruhlar-odas, olaslkla Erg nehrinde (ller denizi-Nun-Akheron) lenler iin dzenlenmi, kutsal bir yer
olmaldr. Sacred Sites in Korea: (www.sacredsites.com/asia/korea/korea.html-39k).
329
330
119
Fig.110: a= Byk olaslkla Delikli-talarn kayna olabilecek, kapkara grnml volkanik Hallasanda, Cheonjiyeon elalesinin akt, etraf doal kayalarla evrili kk gl. Yeni Zelandada,
kayalara alm kk kanallardan Bullaun-stonelara damlayan sularla karlatrnz; b= Gln
kar tarafndan dier bir grnm.
a. (charliecullen.blogspot.com/).
b. (www.san-shin.org/Jejudo-01.html).
Fig.111: Kore amanizminin kutsal sayd

Nogodandaki Marado ta altar. Sunan bulunduu
tepe, 1915 m yksekliiyle, lkenin en yksek
noktasdr. Bu nedenle, Cheonhwangtaki suna 22.5
km uzaklktan grmek mmkndr.
(www.san-shin.org/Jejudo-01.html).
Bu kapsamdaki tm bilimsel veriler, Beijingin

bat yaknndaki Datong ve Yen-Men tektonik
alannn, kutsal kitaplarda yorumlanan ZulKarneyn332 hakknda anlatlar ve bu konuda,
blgede olutuunu ileri srdmz karni
olayyla tamamen rtt aktr. Bu nedenle,
Chou adam hakknda toprak katmanlarnda
yaplm olabilecek tarihlemelerin, dorular
yanstt kansnda deiliz.
Morilerin atalar, kkenleri Gneydou Asyaya dayanan Polenezya halkyd. Baz tarihiler
Yeni Zelandadaki erken Polenezya gmenlerinin Yeni Zelandaya (Aotearoa)333 inden,
Tayvan ve Gney Pasifik yoluyla uzun bir seyahatten sonra g ettiklerine dair izlerin
varlndan bahsetmektedirler.
Bir anlatya gre ise Moriler, ift tekneli okyanus ar kanolarla (waka hourua= double
hulled ocean going canoe) Hawaikideki334 atasal topraklarndan gelmilerdi.
Antropolojist Thor Heyerdahl, dier bilim adamlar gibi Polenezyallarn Asyadan daha ok,
Amerikadan Pasifik yoluyla buraya g ettiklerini iddia etmitir. Heyerdahl bu iddiasn, tatl
patatesin balca yetitirildii yer olan Avrupa ncesi Yeni Zelandal Morilerin,
kkenlerinin Gney Amerika olduu temeline dayandrmaktadr. Hyerdahln, bu olaya kar
ileri srlebilecek aksi bir tezin, hangi nedenle olamayacan akla kavuturmamas dikkat
ekicidir. Dier tarafta, yukarda deindiimiz Bolivya Delikli-ta Fuente Mangann, Thor
Heyerdahln ileri srd tezi rtr en somut belge olduu ortadadr.
Zul-Karneyn eklindeki yazmn, islm dinindeki gksel olaylar adlandran Zi-l-hicce ve Zi-l-kadenin
yazlalarna benzerlii nedeniyle, en doru yazl olduu anlalmaktadr. Yani burada, tire ayrmndan
nceki >Zul< = Gksel bir olay; tireden sonraki >Karneyn< = Karni olayn ortaya koyan bir bileik kelimeyi
ifade etmektedir.
333
Yeni Zelandada, Wellingtonun ok yaknndaki Wairarapa sayfiyesinde, Stonehengeye benzer embertalar iin Bkz. Stonehenge Aotearoa-Home: (www.astronomynz.org.nz/stonehenge). Aotearoa Dreaming:
Stonehenge Aotearoa: (aotearoadreaming.blogspot.com//stonehenge-aotearoa.html).
334
Hawaiki adasnn gnmzdeki ad Taha adasdr. Dalk bir corafyaya sahip ada, Fransz Polenezyas
adalar grubundandr. Bora Bora ve Raiatea adalarnn ok yaknndadr.
332
120
Yaklak olarak 3 bin yl ncesinde, Papua Yeni Ginenin (Bismarck Archipelago-Papua New
Guinea) dousunda yaayan Polenezyallar, burada tedirgindiler. Bu halk, karakteristik
zellikler tayan yksek kalitedeki renkli, dier benzerlerinden olduka farkl pimi
topraktan kaplaryla Lapita denilen zel bir kltre sahiptiler. Bu zel anak mleklerin
bulunduu arkeolojik yerleim alanlar, Polenezyallarn Yeni Kaledonyaya yerlemelerinin
ardndan Lapita Kltr adn almtr.
This massive, 300m tall, four-sided pyramid, located at a northern South Island location, was modified in
antiquity from a hill. A flat summit was created for astronomical observations. Photo copyright Rex
Gilroy 2004.
Fig.112: Yazar, Yeni Zelandadaki bu piramidin tepesindeki dz sathn astronomik gzlemler iin
kullanldn sylemi. Ancak, buradaki kare ya da dikdrtgen mezar yaplarnn bulunduunu,
inde Xiann 140 km gneybatsndaki yze yakn piramitlerle, Mezoamerikan kltrlerindeki
piramitlerden biliyoruz. Batk Yonaguni piramidinden sonra, tpk Byk Beyaz Piramit gibi yz
metre yksekliindeki Yeni Zelanda piramidi, Msr ncesi piramit mimarisi ynnden, bilimsel
anlamda, bizlere ok ey ifade ediyor.
URU-The Lost Civilisation of Australia- Pyramid In the Forest: (www.rexgilroy.com/uru_chapter14.html).
Lapita kaplar ilk kez 2. binin ortalarnda ortaya kyor. Bu kltr, Malenezyadan Yeni
Kaledonya ve buradan Samoann dousuna kadar etkin olmutur. Lapita kaplar en ok Fiji,
Samoa ve Tongada tutunmutu. 1. binde, bu tipik Polenezya kltr pek ok zellikleriyle
birlikte, bu blgede gelimi ve yaygn hale gelmiti.
Lapita anak mleklerin kullanm, Yeni Zelandann Patu-paiareheler tarafndan kefiyle
birlikte birden ortadan kaybolmutur. rnein, keser marifetiyle imal edilmi ta kaplar ve
balk oltalar gibi dier el sanatlar, Lapita kltrnn stne kmtr. Bu aletler Dou
Polenezyadan Yeni Zelandaya kadar arln hissettiren bir iz brakmtr.
Yaklak 3500 yl nce, Polenezya kltr Papua Yeni Ginenin dou blgelerine kadar
yaylmaya balamt. Bu yaylmann nedeni henz tam olarak bilinmemekte ise de, bize gre
tek neden, Moolistanda yaanan tektonik olaylara bal olmaldr. Baz Polenezyallar
Merkezi Gney Pasifikte kaldlar, dierleriyse Tahiti zerinden hareketle, bize gre,
beraberlerinde tatl patatesi de gtrdkleri Gney Amerikaya kadar uzandlar.335
Terra scillata (terra sgillata) teknii kaplar yannda Yangshao kltrndeki amphora yapmn
dahi bilebilecek mkemmel bir teknie sahip Lapita kltrnn devam olduu kukusuz olan
335
The Mori-New Zealand in History: (history-nz.org/maori.html-47k).
121
Antik Patu-paiarehelerin, keramik yapmndan vazgemi olmalarnn bir nedeni olmaldr.
Olaslkla, srekli olarak volkanik arazilerde yerleip, lv, ate ve pskrkler altnda kalarak
ok can kaybeden, ana, baba, e ve ocuklar yok olan bu insanlar, ateten nefret edip, onu
yok sayacak hale gelmi olabilirler. Acaba bu nedenle mi frnlarda piirilmesi gereken
keramik yapmndan vazgemilerdi? G ettikleri blgelerin scak olmas nedeniyle,
olaslkla zorunlu olmadka ate bile yakmam olabilirler. Belki de, atee hkmederek onu
yakmalarnn, tanrlar tarafndan ho karlanmad kansna varmlard. Ate yakmamann,
olaslkla atee olan bir tapnma biimi olarak kabul edilmi olmas da mmkndr. Bu
balamda Patu-paiarehelerin, yanarda kraterlerini temsil eden Delikli-ta sembol
kapsamnda, ate yerine, atei sndren suyu, yani Byk tufanda kraterlerin iine dolup
volkanlar sndren yamur suyunu kutsam olduklar anlalyor. Bu inanlarn, bir ekilde
gnmze kadar ulaan Delikli-ta sembolnde ifadesini bulduu ortadadr.
Fig.113: ift tekneli waka hourua adl
sallar.336
(www.teara.govt.nz/.../Standard/2/mi).
Gbekli Tepe kabartma eserlerinde

saptanan hayvan betimleri, Neolitik bir
hayvanat bahesi deil, son derece
kayglanp on binlerce kurban verdikleri,
nce yksek derecedeki tektonik olaylar ve ardndan gelen tusunami ve Byk tufan
sonrasnda zorunlu olarak yaplan g haritasnn, verilen ipular ya da ifrelerle birlikte
naratif bir anlatmdr.
Sonu/II
inde Yangshao ( 6000-3000; 5000-4000 ?) ile Dawenkou kltrnden ( 4300-2500;
4100-2600) bildiimiz Terra scillata tekniinde yaplm amphoralar yannda kulplu,
ayakl ve gaga azl anak mleklerle benzeri eserlerin, Lapita kltrnn temelini
oluturduu aktr.
Fig.114: Mellaarta gre, yaklak 5825 dolaylarna ait, atal Hyk
VI. Tabakadaki bir tapnaktan l adam ba tasviri. Betimdeki kesin
izgiler, 11. binden balayarak, n Asya, Anadolu ve Avrupaya
yaplan glerin, Uzak Dou kkenli olduklarnn en belirgin iaretlerini
tamaktadr. Bu iaretleri, Neolitik ve Kalkolitik dnemlere ait eitli
figrnlerde de saptamamz mmkndr. Bu konudaki belgelerin giderek
artaca kansndayz. (Mellaart, J., 1988).
336
Fuente Magna ta kasesinde, Tanr Viracochann zerine bindii hourua ile karlatrnz.
122
Fig.115: Uzak Douda, Japonya, Kore ve Beijingden Si-Kiang nehrine kadar uzanan, son derece
nem tayan Neolitik ve Kalkolitik kltrlere ait merkezler: A= Ainu kltr ( 10000-300); B=
Chulman kltr ( 8000-300); C= Cishan-Peiligang-Yangshao kltr ( 6000-3000);337 D=
Hemudu-Liangzhu kltr ( 6000-3300);338 E= Daxi kltr ( 4400-3300);339 F= DawenkouLongshan kltr ( 4300-2500);340 G= Xinglongwa-Xinle-Hongshan kltr ( 6500-3500);341
H= Qujialing-Shijiahe kltr ( 3000-2600);342 I= Neolitik Yintaowen kltr (Yaklak
2000).343 (Atalay, Y., Ar. Hrt.).
n Asya ve Anadoluda Hatti (

) ve Hurrilerin (
) varlklar, yaklak olarak
2500leri; Eski Eti Krall 1750, Orta Eti Krall 1500 ve Yeni Eti Krall
(mparatorluk dnemi) ise, yine yaklak olarak 1430 yllarna denk gelmektedir. Bu
kapsamda, uzun ve etin olduu kukusuz olan bir yolculuktan sonra da olsa, Patu-paiareheler
Anadoluya yaklak olarak 3400-2800 arasnda gelmi olmallar. Bu kapsamda, bu
Cishan, inin Hebei Eyaletinde Wuanda; Peiligang, inin Xinzheng lesi yaknnda; Yangshao, Shaanxi
ve Shanxide, Henan blgesindedir.
338
Hemudu, inin Yuyao yaknnda Zhejiangda; Liangzhu, Nanjingin kuzeyinde, Yangtze nehri deltasndadr.
339
Daxi, Sichuann dousunda, Yangtze nehri ortalarnda Three Gorges blgesinde yer almaktadr.
340
Sar nehir (Hoang-Ho) yaknnda 4350~3950ye tarihlenen bu kltr, bronz ve tan birlikte
kullanldnn saptand Ge Neolitik dnemi gstermektedir. Buradaki veriler, Bronzun Uzak Doudaki
kefinin en ge 3950ye dayandnn gstergesidir. Dawenkou, Shandongda; Longshan, Jinan ehrinde,
Shandongdadr.
341
Xinglongwa, Moolistan Liaoning snrnda; Xinle, Liaodong yarmadasnda, Liaoningde; Hongshan,
Moolistanda Liaoning ve Hebeidedir.
342
Qujialing, Yangtze nehri ortalarnda Hebei ve Hunan arasnda; Shijiahe, yine Yangtze nehri ortalarnda,
Hebeidedir.
343
Onians, J. a.g.e,, s.46. Yintaowen, Si Kiang nehri civarnda yaygn olan bir kltrdr.
337
123
gmenlerin Hurri ve Mitanni, dolaysyla da akraba olduklar Hatti ve Eti kltrlerinin
Anadoludaki ilk temsilcileri olduklar kuku gtrmyor.
Fig.116: a= Hongshandan, yeim tandan yaplm, yaklak 3500e tarihlenen ejder bal
heykelcik. Solucan Ejder, in mitolojisinde en bata gelen yaratklardandr. Eser, yaradltaki
deiim kavramn sembolize ediyor. Bu sembol, ok sonraki dnemlerde, kralla olan aidiyeti
gsterir olmutur. Yze benzer kvrml gvdesi, domuzu andrr yz ifadesi, da doru kk az ve
onun stne kvrlm burnuyla betimlenmi. Srt ksmndaki delik, eserin bir gerdanlk olarak
kullanldn gsteriyor olarak yorumlanm. Bize gre ise, Rapa Nui adasnda bulunmu Rongorongo Mamari tableti zerindeki betimlerle ayn olan eserin srtndaki delikten, her iki yana sarkan,
oynar balkl aplike kollar kyor olmaldr; b= Hongshandan yeim tandan yaplm benzer dier
bir heykelcik. Chavannesin Kermianlar (Japonlar-Hyaonas) sylemiyle, Rapa Nui adasndan ele
geen bir Rongo-rongo Mamari tableti zerindeki benzerlik hayret vericidir.344
a. Atlas of World Art - Google Books Result: (books.google.com/books?isbn=1856693775...). b. Fine Jade
Dragon From Hongshan Culture(JDE066) China , Selling ...: (www.madeinchina.com/995053/S1324887/FineJade-Dragon-From-Hongshan-Culture-JDE066.shtml - 31k).
Chavannes, E. (2006) Bat Trkleri Tarihi, ev. M. Sirman, Tre Yayn Grubu, stanbul, s.232. Dzgner, F.
mimar.ist, Say: 28, s.106, dn.43.
344
124
Fig.117:
a=
60003000deki Yangshao Neolitik

kltrne ait bir amphora.
Karn zerindeki halka kulplar,
ykseke bir yere asldn ve
iindeki
svnn,
kolayca
devrilip aktldna iaret
ediyor. Buna ait rnei, ikinci
resimde
grebiliyoruz.
zerinde, kukusuz daldrma
tekniiyle
yaplm
Terra
Sicillata taklidi boya izleri
hl grlebiliyor. Bize gre
eser, Byk tufan ncesine ait
olmaldr;345 b=. Yine inde,
5000-3300lerdeki Hemudu
kltrne ait bir amphora.
a. (http://en.wikipedia.org/wiki/Yangshao_culture).
b. Hemudu Culture - China culture: (history.cultural-china.com/en/51History234.html - 30k).
Yukardaki haritada da grdmz gibi, blgedeki nemli kltr merkezlerinden Antik

Ainularla ( 10000-300)346 Chulmanlarn ( 8000-300), Moolistandaki kltrel
sreleri kesintisiz devam ederken, Cishan-Peiligang-Yangshao ( 6000-3000), HemuduLiangzhu (6000-3300), Daxi ( 4400-3300) ve Xinglongwa-Xinle-Hongshan kltrlerinin
ise 6500-3500 arasndaki varlklar dikkat ekicidir. Bu kltrlerin yaklak olarak
3500-3000 arasnda kesintiye uradklar grlmektedir. Bu yerlekelerin tamamnn,
gnmzdeki in ovasyla Kuzey Korenin tektonik ve sel basknlarna ak alanlar
oluturduu, corafi ve jeolojik bir gerektir. Bunlarn arasnda, Dawenkou-Longshan
kltrnn, 4300-2500 yllar arasnda kesintisiz sregelebilmi tek kltr olmas, nispeten
daha yksek bir blgede yerleik olmalarna iaret etmektedir. 3000-2600e tarihlenen
Qujialing-Shijiahe kltryle Neolitik Yintaowen kltr (Yaklak 2000) ise, 4. ve 3.
binde, yani Byk tufandan (bize gre yaklak 4000-3500) sonra kurulmu olmalar
nedeniyle dikkat ekicidir. Bu son kltrn, tufann etkisinin artk kaybolduu, tuzlu suyu
zerinden atan topraklarn yeniden verimli hale geldii (Persephonenin dn) zamana denk
gelmesi, Yunnan yksek platosunda oturan Yunnanllarn, Ordosa kadar olan blgeye
indiklerini gstermektedir.
uras aktr ki, Lapita kltr ve Patu-paiarehelilerin kkenleri, yine ksmen zarar grm
olabilecek Ainularla Chulmanlar, yani sarn ve mavi gzl adamlar, Cishan-PeiligangYangshao; Hemudu-Liangzhu; Daxi ve Xinglongwa-Xinle-Hongshan kltrlerinin
temsilcileridir. Dolaysyla, tpk Tarm havzasna ikinci kez varan sar ve sarms krmz
(kzl) sal Tokarlarda grdmz gibi, Moilerin onlar altn sars ve krmzms salar
nedeniyle Uru-kehu olarak adlandrmalarnda hakllk paylarnn byk olduu anlalyor.
Yangshao kltrnn Neolitik evresini oluturan, Hoang-Ho (Sarnehir) nehrinin orta ksmlarndaki bir
vadide yer alan Neolitik Yangshao kltrnn temsilcisi Banpo kltr, 10.000-5000 arasna tarihleniyor.
Gnmzde inin Shaanxi Eyaletinde Xian kentinde bulunmaktadr. Kazlarda bu kltre ait pek ok tarm
aletleriyle, balklk malzemeleri ele gemi. lkel Banpo kylleri 6800-6300 yl ncesine tarihleniyor. Renkli
anak mlekleri Yangshao kltr zellikleri gstermektedir.
346
Ainularn kkeni, baz kaynaklarda 15.000e dayandrlmaktadr.
345
125
Fig.118: 3500-2500 arasnda n Asya:347 1= Yeni Zelandadan Anadoluya Delikli-ta kltryle

birlikte tarm getiren Patu-paiarehelerin, Komodo, Bali ve Sumatra adalar yoluyla karaya ktklar
Malayadan, Tayland, Burma, Hindistan ve randan dolaarak, yaklak olarak 3000-2800 yllar
arasnda, Anadoluda Gbekli Tepe civarna varlar; 2= Blgede nfuslar artan Gbekli
Tepelilerin Akdeniz kylarna olan yeni g yollar; 3a, b= Gbekli Tepelilerin srail ve Filistin
dolaylaryla, Basra krfezine doru yaylmlar; 4= Uzak Dou adalarndan Afrikada Etiyopyada
karaya kan Hattilerin, 2500 dolaylarnda, Neolitik dnemde kendilerinden nce blgeye gelmi
olan akrabalarnn arasndan geerek Anadoluya varlar; 5= Ayn yolu takip ederek, Anadoluya
Lapita kltrn tayan Etilerin (Aithler-Ethler= Yanklar) 1750 dolaylarnda Anadoluda
kurduklar Eski Eti Krall. (Atalay, Y.,Ar. Hrt.).
Dolaysyla, Gbekli Tepe tasvirlerinde de saptadmz ifreler dorultusunda, g yollar

gneyde Yeni Zelandaya kadar varan Lapita ve Patu-paiarehe kltrlerine verilen 2000
tarihinde, gecikmeli bir sapma olduu ortadadr. Tektonik ve sel felaketi nedeniyle bkkn ve
ylgn bu insanlar, blgeyi sratle terk etmi olmaldrlar. Ana yerlekeleri Endonezya
adalarna ok uzak olmayan bu insanlarn, buradaki adalara ulamalar fazladan fazlaya 500
yllarn alm olsa, adalara varan Lapita kltrnn burada ortaya kmas en ge 3000
dolaylarnda olmaldr. Her eye karn, yukarda Dikilita D/43teki akbaba ve yavrusu
rneinde de grdmz gibi, bu srenin 50, ya da 100 yldan daha fazla zaman
alamayaca da ortadadr.
Bu balamda, Patu-paiarehelerin Yeni Zelandaya varlaryla ayrl tarihleri arasnda pek
fazla zamanlarnn olmad, Gbekli Tepe kabartmalarnda da grdmz gibi, burada da
volkanik nedenlerle rahat edemeyen ada sakinlerinin ksa bir zaman sonra, byk bir ksmnn
buray da terk ettikleri anlalmaktadr. Ayrlp Anadoluya var tarihleri ise, byk olaslkla
Hatti ve Hurrilerden nceye, yani en ge 3400-2800 yllar arasna denk gelmi olmaldr.
Topluluk, zaman zaman kendilerini takip eden dier gmenlerle Kuzey Mezopotamyaya
347
Onians, J, a.g.e., s.42.
126
gelip yerlemi ve Hattilerle Hurrilerin alt yapsn oluturmutur. Bu nedenle onlara, bir
eit Kltr Aknclar dememiz mmkndr. Olaslkla yakn bir gelecekte, anak
mlei Terketmi Neolitik Kltr (TN-NAP) Aknclarna ait somut belgelere, ranHindistan- Vietnam- Kamboya- Tayland- Sumatra ve Bali adalar yoluyla, Dou ve Bat
Nusa Tenggara adalar arasnda kalan Komodo adasndan Yeni Zelanda dorultusundaki
eitli merkezlerde saptamamz mmkn olacaktr kansndayz.
Mellaart, Cerikonun ana kaya zerindeki Erken Natuf kltrne ait kutsal alannda, kabaca
al sval tabandaki (Schmidt buna Terrazzo taban diyor) yuvarlak delikleri, belki depolama
ukurlar olarak tanmlam. Mellaartn resminde, Delikli-tan kaya iindeki ukura nasl
gml olduu, sol st kedeki gml ta kap aka gstermektedir. Yerlerinden oynam
olduklar ak olan dier iki Delikli-ta ise, resmin ortalarna yakn blmde yer almaktadr.
Dier tarafta, ele geen el deirmenlerini dokuz binler gibi ok erken bir zamana
tarihlerken, tahl ekiminin deilse bile hazrlanmasnn bir kant olarak yorumlam. Oysa
Ceriho anak mleksiz Neolitik B sakinlerinin, tpk Gbekli Tepe gibi tarm bildikleri
anlalyor. Yoksa, olmayan tahl iin el deirmenlerini baka ne amala yapm olabilirler.
Dier taraftan kutsal alana baktmzda, buradaki ukurlarn tpk Gbekli Tepede Schmidt
tarafndan kaya tapna olarak tanmlanan yzeydeki ukurlara olan benzerlii dikkat
ekicidir.348 Her iki taban yapsnn bir benzerini, yukarda bir resmine yer verdiimiz,
spanyann Minorca adasndaki Antik Torre den Gaumes antnda, yerdeki kayalara oyulmu
Delikli-talarda da grmekteyiz.
Fig.119: 3500-2000 yllar arasnda n Asya:349 1= Nuh tufan sonrasnda, oullar ve bir ksm
evre halkyla in ovasndan hareket eden Tokarlarn (Tocharians), Ethiopia, Nbye yoluyla Msra
varlar; 2= Byk olaslkla, Anadoluya yaklak olarak 3000-2500 yllarnda varm olabilecek
Tokarlarn kurmu olduklar iki yerleim. Yukar ve Aa Tokarz kyleri; 3= Kafkaslar zerinden
geerken, topluluktan bat ynnde ayrlan Tokarlarn bir kolu. Bunlar, Moskovann batsnda,
gnmzdeki Tokar kyn kurmular, oradan Kuzey Avrupa ve ngiltere dorultusunda glerine
Mellaart, J. (1988) Yakndounun En Eski Uygarlklar, ev. B. Altnok, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar,
stanbul, s.24, 25, Res.13.
349
Onians, J. a.g.e. s.41.
348
127
devam etmilerdir. Byk olaslkla Stonehengenin mimarlardrlar; 4= Hazar denizinin kuzeyinden
douya dnerek, tekrar ana vatanlar Keme (Tarm havzas) varan, ana Tokar grubu. Bu grup, byk
lde Ainulardan olumaktayd; 5= Anadoluya varmadan, ana gruptan ayrlarak, daha sonra
Hindistann kuzeybatsnda nce Baktria ( 2200-1700) ve daha sonra 2. ve 3. yzylda Kushan
imparatorluunu kuran, dier bir Tokar grubu; 6= Yaklak 2350 yllarnda, Patu-paiareheler
gibi rann gneyinden Mezopotamyaya ulaan Akkadlar; 7= Nuh tufanyla birlikte Etiyopyaya
kan Smerlerin, 3000 dolaylarnda Mezopotamyann gneyinde kurduklar kentler;350 8=
2500-1300 yllar arasnda, kkenleri Tokar ve Patu-paiarehe karm olabilecek Hurriler; 9=
1500-1300 yllar arasnda hkm srm olan ve yine ayn kkenli halklardan olumu olabilecek
Mitanniler. (Atalay, Y., Ar. Hrt.).
350
Smerlerin Glgam destannda yle deniyor: zerinde Cennetin bulunduu yerin korumalar olan,
gnein doup batt, Mashunun ikiz dalarna varr. lme yle bir bak atan Akrep adamlar,* gnele,
gnein dou ve batndaki kapsnda onun bekiliini yaparlar. Glgam yzn kapar (gnein parlak
ndan, gzlerinin kamamas nedeniyle ?). Bu dalara daha nce hibir lmlnn gelemediini sylerken
(Akrep adamlar) Glgam yar tanr sanp, buralara kadar niin geldiini sorarlar. Glgam, sonsuz hayat
bulmu olan Upnapitimi (Upa-napisthi) aramaya, ondan lmszln srrn renmeye geldiini syler.
Onu, niyetinden vazgeirmeyi baaramayan bekiler, dalarn altnda karanlk tnelleri olan bir yeralt geidini
tarif ederler. Buras, gne tanrnn patikasdr (Buras gnein, akamlar douda domak zere geri dnd
yerdir). Onun iin yolun gvenli olmasn dilerler (Onu, gne onu yakalamadan nce, patikann sonuna varm
olmas gerektii hakknda uyarrlar). Pasajda, karanln iinde aceleyle yrrken, gnein klar birdenbire
ortaya kverir. Orada bir kadn figr (Shiduri ?) grmtr. imdi, iinde iek am akik, lapis lazuli,
kymetli ta ziynetler ve mercan aalar olan mcevher bahesindedir. (Tablet.9dan alnt). Michael Mc
Goodwinin Glgam destan zeti, 2001-2006. Glgamesh-Wikipedia, the free encyclopedia:
(en.wikipedia.org/wiki/Glgamesh-61k). Mitosta, gnein batt yer olarak Afrikada Etiyopyann kastedildii
ortadadr. Msrn ilk krallarna baktmzda, byk olaslkla Narmer olabilecek Akrep kral/Ky ( 3100)
gryoruz. Buradan, Smer mitolojisinde Cennetin bekileri olarak Msrn Etiyopya kkenli krallarnn
gsterildii anlalyor. Dier taraftan, ziynet ve deerli talara benzetilen aacn, bata Madagaskar adasnda
yetien Hesperidlerin altn elmalarnn, Madagaskar elmas, yani Hydnoraceae-lHydnora esculante olduu
aktr. Uzun bir deniz yolculuu ve aln ardndan, bol yiyecee kavuan insanlarn, dnya nimetlerini ancak
deerli ziynet ve talarla lebildikleri, burada aka grlmektedir. Sonu olarak, Glgam, yolculuunun
henz balangcnda, yani Etiyopya dolaylarndadr. Dolaysyla, Smerlerin kkeninin de, Tpk Etiler gibi
Etiyopya ve oradan Uzak Douya dayand ortadadr. Smerlerin Etiyopyada kalmayp, hzla
Mezopotamyaya doru hareket ettikleri anlalyor. Wikipediadan edindiimiz bilgiler yle: Tufan'dan sonra
baz ehir devletleri dierleri zerinde hakimiyet kurdular. ehirleri birletiren krallarn ilki, M.. 2800
yllarnda Ki kral olan Etana idi. Ki, Erech, Ur ve Lagash ehirleri dierlerine hakim olabilmek iin asrlarca
yartlar. Bu durum Smerleri harici dmanlara kar zayf durumda brakt. nce Elamllar (M.. y. 25302450) ve sonra Kral Sargon ynetimindeki (M.. 2334-2279) Akadllar Smerlere saldrdlar. Sargon hanedan
yaklak 1 asr iktidarda kald ve ehir devletlerini birletirdi. Sargon hanedannn ynetim modeli tm Orta
Dou
medeniyetlerini
etkiledi.
History
of
Sumer-Wikipedia,
the
free
encyclopedia:
(en.wikipedia.org/wiki/History_of_Sumer - 98k). Dolaysyla, 2800 yllarnda blgeye hakim olan Ki kral
Etanann, Mezopotamyaya tufan sonrasnda ulaan yeni gmenlerden olduu anlalmaktadr. Bu
gmenlerin, kendilerinden nce blgeye gelip yerlemi olan Uzak Dou kkenli Neolitik Patu-paiarehe kltr
ve dierlerine kar, sahip olduu gelimi Kalkolitik kltr sayesinde stnlk salad ve uzun sren
kargaaya karn, yerletikleri ehirlerde hakimiyeti elde tuttuklar anlalmaktadr. Ksaca, bildiimiz stn
Smer kltr, Byk tufan sonras Mezopotamyaya ulaan Uzak Dou kltrlerine sahip halklard.
* Mitosta ad geen Akrep adamlar, kukusuz Msrn ilk krallarndan Akrep krallardr. Bunlar, Serket
(King Scorpion I/KA, 3100) ve Narmerdir (King Scorpion II/I. Dynasty kral. Dier ad Aha Menestir.
3100). Glgamn Erken Dynasty II ( 27. yzyl) dneminde, gerekte yaam bir kral olduu tahminleri
erevesinde, kendinden nceki Msr Akrep krallarn hatrlam olmasnda bir eliki olmad gibi, Smerlerin
Yukar Msrllarla olan balantlarnn da kantn oluturmaktadr. Bu kant, Glgamn lmszln srrn
bulmak zere kt seyahatin, hafzalarnn byk bir ksmnn kaybolmas nedeniyle, Madagaskar adasnda
yarm kaldna iaret eder.
Bkz. Dzgner, F. (2009) Aklanmay Hak Eden Tarihimiz: Herodotos,
(www.hermetics.org/herodotos.htm113k). Dzgner, F. mimar.ist, Say: 30, s.78, 79.
128
Fig.120:
Neolitik
Longshan ( 43002500)
kltrnde
grdmz bu iki
ayakl vazodaki ince
iilik ve estetii,
bat
Neolitik
kltrlerinden
hi
birinde
grmemiz
mmkn deildir.
Longshan culture Wikipedia, the free
encyclopedia:
(en.wikipedia.org/wiki/
Longsha_culture 31k).
ngiltere Scheffield niversitesi Arkeoloji Blmnden Prof. Mike Parker-Pearson,

Stonehengede yapt aratrmalar srasnda, kirele sertletirilmi zemin zerinde bir takm
delikler bulunduunu saptam. Pearson bu deliklerin, l yakma ilemleri srasnda, llerin
zerine yerletirildii ahaptan yaplm platformun, yerden ykseltilmesi iin kullanlm
olabileceini ileri sryor. Ancak, platformu (l bedenin zerinde yakld ahap sal)
yerden ykseltecek direkler iin ok geni olan ukurlara uygunluk salayabilmek zere,
ukurlarn aplarna denk olabilecek, byk apl direkler kullanarak rekonstrksiyonunu bu
ekilde gerekletirmi. Pearson, Stonehengelilerin llerini, nehir ya da deniz zerine
srlen sallarda yaktklarn unutmu grnyor. ngilteredeki bu gelenein, en erken Orta
a balarna kadar srdn biliyoruz. Stonehenge ember yapsnn iinde gml
yirmiye yakn gmtn, kabilenin ileri gelenlerine ait olduu varsaymnn da yanl olduu
kansndayz. Zira bu topluluklarda, zellikle deerli kiiler, sava kahramanlar ve kabile
reislerine gsterilecek sayg, onun sal zerine yerletirilerek suya braklmasn ve temeli
Uzak Douya dayanan bu tr bir yakma geleneini gerektiriyordu. Bu nedenle,
Stonehengein ii ya da yakn bitiiindeki gmlerin, ember talarn inas srasnda
hayatn kaybeden Stonehengeli inaat ii ve ustalarna ait olmas gerekir. Byk olaslkla,
bu inaat gerekletiren kimseler olmalar nedeniyle onurlandrlmlar ve ayn yere
gmlmeyi hak etmilerdi. Bu balamda, Pearsonun varsaym zerindeki saptamalarmz
unlardr:
1. Yalnzca bir ly tamak zere, bu geni ukurlara dikilecek bu kadar byk apl
direkler abartldr ve amaca asla uygun olmayan bir yap oluumunu ortaya
koymaktadr.
2. Direklerin dikilmesi iin kirele sertletirilmi Terrazzo tabana ihtiya yoktur.
Yumuak toprakta, derinlere saplanacak ok daha kk apl direkler, bu tr amalar
iin ok daha uygun ve salam bir alt yap oluturur.
3. Pearsonun bulduu kirele sertletirilmi zemin, byk olaslkla Schmidtin terrazzo
dedii trden bir taban oluturmutur. Grntlerden saptayabildiimiz kadaryla,
beyaz zemin zerinde llerin yaklm olduklarna ait herhangi bir yank izi, yanm
kemik paralar, ya da benzeri herhangi bir iz de mevcut deildir.351
351
Parker-Pearson, M. Stonehenge, National Geographic Canal, 22.05.2009.
129
4. Stonehenge Terrazzo taban zerinde grdmz byk apl ukurlar, Deliklitalarn ilerine yerletirildikleri ak olan Gbekli Tepe ve Ceriko Terrazzo
tabanlarnda grdmz ukurlar olmaldr.
Fig.121: Eski Urfadaki inaat almalar srasnda
ortaya km, doal byklkteki Urfa heykeli.
Schmidte gre, insanlk tarihinin en eski heykelidir.
Oysa, neredeyse gvdeden ayrk kollar arasnda
belirtilmi bel ve kala ksmlaryla enkruste gzler, bu
eserin ayn dnemlerde oluacak Smer ve Asur
heykeltraisinin habercisi ya da ilk rneklerinden biri
olduunu aka gstermektedir. Bize gre eser,
3500den daha erkene ait olmamaldr (Schmidt, K.,
2007).
Fig.122:
Stonehenge
Terrazzo taban. Buradaki
Delikli-talara
ngilizler
Bullown Stone diyorlar.
Kirele
sertletirilmi
zeminde,
Delikli-talarn
yerletirildii
ukurlarn
Pearsonnun dedii gibi
kaln
aa
ktklerinin
dikilmesine yetecek derinlikte
olmad, dz ve beyaz zemin
zerinde, kremasyona ait
yank
izlerinin
de
bulunmad,
aka
grlyor.352
(www.boston.com/news/world/e
urope/articles/200...).
Stonehenge Terrazzo tabannda grdmz ukurlarn, Delikli-ta ukurlar olduu aktr.

Gerek Stonehenge ve gerekse rlandada imdiye dek bulunmu ve bundan sonra bulunacak
Delikli-talar, Patu-paiarehelere ait bu ok zel kltrn, spanyadan sonra Batda vard
son snr izgisine iaret ediyor olabilir.
352
Gbekli Tepe ile ayn Terrazzo tabana sahip Stonehengenin, 10.000e tarihlenemeyecei ortadadr.
130
Fig.123: Stonehengede saptanm iki ayr Delikli-ta rnei (lotuspharia.freeyellow.com/.../id2.html).
Nedeni, imdilik kaydyla anlamak biraz zor olsa da, rlandada Bullaum olarak anlan
Delikli-talarn bolluu dikkat ekicidir. Bunlarn arasnda metin ve fotoraflar Anthony
Meir tarafndan yaymlanan Killadeas ta; Kerry lesi Feaghnada, ok saydaki akmak
tandan erkeklik uzvuyla ukurlara benzetilebilecek Delikli-talar; Cavan lesi Burrendeki
Kamal-mezarnn at ta zerinde derin yuvarlak kaplar ve sv ukurlar biimindeki
Delikli-talar; Sligo lesi Killerryde tedavi talar olarak tanmlanm talar; yine Sligodaki
dier bir yerde, tanrlara dua, keder, dert ve belalar geride brakma anlamlarndaki dilekleri
iin, kk ve ii bo bir ta direk zerine, sanki bir ayakkab bayla smsk balanma
benzetilebilecek yuvarlak bir ta kapa olan Delikli-ta; Cavan lesi Killinagh, Tipperary
lesi Gortavoher ve Mayo lesi Congda ok sayda Delikli-talar; Down lesi Ardtole
kilisesi dndaki l bir Delikli-ta; Sligo lesi Toormourda (Toormoor),353 ta zemin
zerindeki Delikli-talar; Kerry lesi Kilfountanda bir dikilita nnde bulunan Delikli-ta;
Wicklow lesi Glendaloughta, Glandassan nehri zerindeki Delikli-talar; Louth lesi
Carrif churchyardtaki Delikli talar, bu balamda olduka dikkat ekicidirler.
Fig.124: a= Killadeas ta; b= Kerry lesi Feaghna (www.irishmegaliths.org.uk/crosspillars2.htm).
toor kelime kknn tour , mourun da mournu ifade ettii kansndayz. Bu balamda
Toormourun, matem, yas, ya da keder getiren devir, tur anlamna gelmesi olasdr. Bu turun, 3500-3000i
takip eden tarihlerdeki glerle dorudan ilgili olduu aktr. Dzgner, F (2009) Dnyann lk Kubbeli
Yaps: Stonehenge ?, (www.hermetics.org/yazi-kad.html - 15k).
353
131
Fig.125: a= Cavan lesi Burren; b= Sligo lesi Killerry (Ayn kaynak).
Fig.126: a= Sligo lesi Killerry; b= Cavan lesi Killinagh (Ayn kaynak).
Fig.127: a= Tipperary lesi Gortavoher; b= Mayo lesi Cong (Ayn kaynak).
132
Fig.128: a= Down lesi Ardtole; b= Sligo lesi Toormour (Ayn kaynak).
Fig.129: a= Kerry lesi Kilfountan; b= Wicklow lesi Glendalough354 (Ayn kaynak).
354
Yukarda, Yeni Zelandada Taupo gl kysndaki kayalara ili Delikli-ta sembolleriyle karlatrnz.
133
Fig.130: a= Louth lesi Carrif churchyard (Ayn kaynak); b= ngiliz arkeoloji aratrmacs Stuart
Mason, Taylor tarafndan yanl yorumlanm olan, mkemmel kesimli bir Delikli-tan banda onu
incelerken grlyor. Bu Delikli-tai, Yeni Zelandann Gney adasndaki Hristiyan kilisesinin
bitiiindedir. Mason Yeni Zelandann bu blgelerinde, 2004 lkbaharndan, 2005 Sonbaharna
kadar pek ok Antik blgesel ta buluntu alanlarnda aratrmalarn srdrmtr.
(www.celticnz.co.nz/Koru%20PA.htm).
Fig.131: a= Stonehenge Aotearoa, her biri yaklak 4 m yksekliinde 24 adet dikilitatan olumutur.
st ksmlarda birbirlerine lentolarla bal olan bu talar, 30 m apnda bir ember oluturmaktadr;
b= ember ta alanna giriin her iki yannda, bir gei oluturan sra halinde dikili talar yer
almaktadr. Hak edilerek ortaya karlm iki byk stun arasndaki Gne Kapsndan, asl yola
geilmektedir. Resimde, sonbahar gndnm srasnda, ykselen gne nn ember yapnn
merkezindeki etkisi grlyor (www.aotearoadreaming.blogspot.com//stonehenge-aotearoa.html-).
nsanolunun, 5. bin balaryla 4. bin ortalar arasnda Moolistan ve inden balayp

dou ve batya doru sregelen glerinde, Ethi (Mar) ve Yeni Zelanda (Aotearoa) adalar
yoluyla, bir kolu Afrika (Aithiopia)-Msr-Mezopotamya-Anadolu-Rusya ve ngiltereye
kadar uzanan; dier kolu ise yine Ethi (Mar) ve Yeni Zelanda (Aotearoa) adalarnda
Stonehenge Aotearoa kltrn yaratan toplumlardan balayarak Komodo, Bali ve Sumatra
adalarndan Tayland, Kamboya-Hindistann kuzeyi-ran ve Anadoluda ikiye ayrlp
Yunanistan ve Rusya zerinden Avrupa ve ngilterede Stonehengeye kadar ulaan g
yollar zerindeki Neolitik ve anak mleksiz Neolitik kltrler arasnda orta bir noktay
oluturan Gbekli Tepe ve benzeri yerleimlerin 4. binden daha erkene tarihlenmeleri
olanakszdr.
Fig.132: ember tan merkez kenarnda, 5 m yksekliindeki
obelisk. Yerel le zamannn bir buuk saatlik blmnde,
obelisk analemma duvarnn zerinde bir glge oluturuyor. Bu
glge, ta deli alanda, obeliskin gney meridyeni boyunca 10
m uzunlua erimekte ve bizlere, iinde bulunduumuz zaman
hakknda bilgi vermektedir
(www.aotearoadreaming.blogspot.com//stonehenge-aotearoa.html-).
Sonu olarak, yukarda yer alan tm saptamalar, bu

kltrn
Yeni
Zelandadaki
Patu-paiarehelerin
Stonehengeiyle, ngilteredeki Stonehenge arasndaki bir
gei dnemini kapsadn ortaya koyuyor. Bu nedenle,
elde edilen tm veriler, blgedeki anak mleksiz
Neolitik kltrlerin bir blmnn, anak mlekli
Neolitik kltrlerden daha ge deil, tam tersine, onlarla
ayn, ya da daha erken bir dneme tarihlendirilmeleri ve
imdiye dek saptanm tarihlerin yeniden gzden geirilmesinin gerekli olduunu ortaya
koyuyor. Sorgulamaya, Lbnanda Ceriko B evresi ve edeeri anak mleksiz Neolitik
134
kltrlerin, kesin kantlarn saptanabilmesi iin bir balang noktas oluturabilecei
kansndayz.355
KZ YILANLAR, KARN VE BYK TUFAN LE LGL ANTK - MODERN
BETMLERN KARILATIRMA VE AIKLAMALARI
kiz ylan betimi, tbbn balangc saylan Asklepiostan ( , yaklak IV. yzyl)
bu yana gelien modern alarn salk simgesi haline gelmi, tp ve buna bal niversitelerin
sembol olmutur. Ancak bu alanda, Asklepiostan ok daha nceleri Hermeias (Hermes)
grmemiz dikkat ekicidir. Semboln ortasndaki dikey ubuk, Hermeiasn kerykeionudur
(). Tanrnn konuyla ilgisini, Homerosun Odysseia adl eserinden saptayabiliyoruz.
Yaptta, Uzak Douya gerekletirilen seyahat srasnda, Odysseusun Kirkeyle yataa girip
baarl olmas ve onu memnun edebilmesi iin, Hermeias ona, kk simsiyah, iei
bembeyaz olan Mol [gnmzde Moluccas (Molk) adalarnda yetien baharatlardan
Zencefil kk] dedii bir bitkiyi yemesini tlyor. Tanrnn salkla ilgili bu tavsiyesi,
9. yzylda, onun tpla olan balantsn aklayc nitelikte grlebilir. Bu kapsamda, konuyla
ilgili olarak eitli hastalklara iyi gelebilecek bitki trlerinin doada aranp bulunmas
geleneinin, en ge 9. yzyla dayand ve ilk hekimliin Asklepiosla deil, Hermeiasla
balad ileri srlebilir kansndayz.
Fig.133: a. Keltlere ait tp semboln gsterir muhteem bir kerykeion (Caduceus) betimi; b. Dier
bir yoruma gre, ikiz ylanlarn sarmallarnda ortaya kan drt evre, yaradln yedi gn ve tanrya
(bize gre tanrnn gz-Rann gz-gnein gz-Okulus-Kem-Khem) varta drt byk
balang, olarak deerlendirilmi.
355
Mellaart, J. a.g.e., s.8, 9, 17, 23, 25, 33-39. Schmidt, K. a.g.e., s.110, Res.36.
135
a. (www.crystalinks.com/caduceus.html).
Sembole ait en aklayc tasviri bir Kelt betiminde, hem de tmyle birden grmemiz,
Keltlerin (Celtic) kkenine iaret etmesi ynnden de son derece ilgi ekicidir. Eser bu
balamda, Keri Hulme tarafndan yukarda deinilen Keltlerin kkenleri hakkndaki savlarn
ne denli yanl olduunu da ortaya koyar ierikte grnyor.356
Tasvirde yer alan figrleri u ekilde zetlemek mmkndr:
1. Betiminde, dier tasvirlerden farkl olarak, kerykeionun yerinde bir kobra ylannn
bulundunu gryoruz. Bu kobra kukusuz ki, Antik Msrda tasvirlerinde ska
rastladmz Wadjettir [Orta Asyada Kemin (Khem) dousunu koruyan Naja naja
oxiana]. Dolaysyla, Hermeiasn elindeki altn asa, ya da denein kaynann altn
rengindeki Naja naja oxiana olduu ortaya kmaktadr.357 Buradan, kerykeionun tepe
noktasnda st ste yer alan ift halkadan alttakinin, birbirlerine sarmal olarak
dolanm ylanlarla, st sarmalda balarnn karlkl olarak birbirlerine bakar
durumlarndan ortaya ktn gryoruz. Baz kerykeionlardaki ikiz ylan
betimlerinin yerinde, Uzak Dou ejder motiflerinin kullanlm olmas, ayrca dikkat
ekicidir.358
2. Asann (kobrann) tepe noktasnda, ayn Kem sembollerinde grdmz ekilde bir
akbaba (Msr sanatinda Nekhbet. Orta Asyadaki Kemin batsn koruyan Kei
akbaba)359 betimi mevcut. Akbaba, kendisi kadar tedirgin olup, ban ona doru
kaldrm Wadjete doru eilip, o da kobraya bakmaktadr. Wadjet, ikiz ylanlar
tarafndan ok kere sktrlm ve ba haricinde oluan alt sarmal arasnda, boum
boum olacak hale gelmi. Sanki can ekiiyor. Betimdeki anlatm tarz, Bu olaylarn
figr 126bde grld gibi drt kez deil, son Apollon karneios olayndan daha eski
tarihlerde olmak zere ve tektonik olaylardaki gcn her seferinde artarak, tam alt kez
yaanm olduuna iaret ediyor. Nekhbet, kanatlarn am, uar vaziyette. Ancak, ya
Wadjeti brakp gitmek istemiyor, ya da kiz ylanlarla mcadele ederek Wadjeti
korumaya alyor. kiz ylanbalarnn iki yannda noktalar halinde gsterilmi
paralar, ikiz ylanlara Nekhbet tarafndan verilen zarara iaret ediyor olabilir.
3. Kerykeionun sa ve solunda iki ayr sahne yer alyor. Bunlardan sadaki sahne, Uzak
Douda yaanan karni olayn (Apollon karneios) aka belgeliyor (a). Soldaki sahne
ise, karni ve Byk tufan sonrasnda, Keltlerin 3. yzylda Hazar denizinden
spanyaya kadar yayldklar alanlar gstermektedir (b). Yine Antik Uzak Dou
eserlerindeki gibi naratif bir sanat anlayn ortaya koyan tasvirde anlatlmak
istenenleri yle amamz olasdr: a= Sa yukarda, Nekhbetin sol kanad altnda
satrne benzer bir betimle uzayn varl yannda, olaya neden olan kaynak
gsterilmek istenmi.360 Yani aada gnee benzer nlarla yksek s yayan
Mardukun yaratt karni olayna, satrnn neden olduu anlalyor.361
356
Bkz. brd. s. 79.

Dzgner, F. Erg-Enek-On, s.67, Fig.25b, c.
358
Bkz. (www.answers.com/topic/caduceus).
359
Dzgner, F. a.g.e., Fig.25a.
360
Figr 129bde de Satrnn, kerykeionun sol stnde gsterilmi olmas dikkat ekicidir.
361
Konuyla ilgili olarak, Hint mitolojisinde yer alan bir ilhi iin Bkz. Dzgner, F. mimar.ist. Say: 26, s.104.
357
136
Fig.134: Modern bir tp betiminde, sembolik hale
getirilmi, ortada Hermeiasn asas kerykeion; tepe
noktasnn iki yannda Nekhbetin kanatlar; bunun alt
blmnde, kerykeiona iki yandan sarlm ikiz ylanlar
(Wadjet-Naja naja oxiana) gryor.
(airlock.tenrehte.com/aps/med/PICOmed.cgi).
4000-3500, 3000 dolaylarnda, Uzak Douda

(Asya-AMPHERES)362 dnyann atmosferine teet
arparak geen ve bu nedenle kor haline gelen
Mardukun ortasndaki kadn betimi, bizlere
Tethysi hatrlatmaktadr. Tethys, ayn Zeugmada
ele geen 1. 2. yzyllara ait mozaik tasvirinde
olduu gibi betimlenmi. Bann zerindeki iki
atal (iki yandaki taraklar), Kuzey Amerikadaki
(ELASPPOS)363 Gog (Yecc) ve Asyadaki Magog
(Mecc) fay merkezlerine ait uzantlarn,
Fig.135: a= Hermeiasn asas kerykeionun sap ksmndan ayrnt. Yunanistan, erken 5.

yzyl. Asann tepe noktasnda, altta bir daire oluturmu iki ylan gvdesinin st ksmnda,
karlkl birbirlerine bakan ikiz ylan bann orta blmde braktklar boluk grlyor;364 b=
Hermeiasn asasnn, doadaki bitkilerle tp ve insan sal arasndaki ban gsteren dier bir
kerykeiondan grnm Akbabann ba ve kanat zellikleri ile Kerykeion kobra stuna
dntrlerek Kem zellikleri neredeyse yok edilmi. Her iki yanda, bereket boynuzlar iindeki
eitli salk verici bitki ve meyveler, kerykeionun alt ucuna skca balanm. 365
a. (www.dallasartsrevue.com/.../My-DMA-Dream.shtml).
Platonun Kritias adl eserinde AMPHERES= (Amp kknden Ampere): Elektrik akmnn (MardukApollon Karneios olay) en gl yaand yer, yani Asya.
363
Platonun Kritias adl eserinde ELASPPOS= zerindeki buzullar, artc biimde yiyip bitiren, yok eden
kta.
364
Aada Fig. 143de, Etilerin akbaba ve kiz ylanlar betiminde, birbirine bakan ylan balaryla kr.
365
nsanlarn salna iyi gelen bitki trlerinin bir boynuz iine yerletirilmesi ilgi ekicidir. Boynuzlar ayn
zamanda, bir kentin tehlike altnda olduunu seslendiren mzik aletleri olarak da kullanlmt. Konu bu
kapsamda, kentte yaayanlarn lm kalm, yani salyla ilgili bir anlam tamaktadr. Bu nedenle, insanlara
salk verecek bitkilerin de boynuz iinde betimlenmesi, ayn kkenden gelen bir anlam tayor olmaldr. Bkz.
opar (Shofar). Dzgner, F. (2006) stanbulda Gnein (Helios) Saray: Boukoleon, Arkeoloji ve Sanat,
Say: 121, s. 76, 91, dn.25.
362
137
Pasifik okyanusunun tabannda iki eldeki parmaklarn kenetlenmesi, ya da birbirlerine
geen taraklar eklindeki corafi oluuma iaret ediyor.366 Yani Marduk, bir taraftan
Asyadaki tektonik olaylar tetiklerken, dier yanda yldrm eklinde betimlenen ate
toplaryla dnyaya ve insanlara zarar vermi. genin tepe sivri kesi, Marduktan kan
ate toplarnn, ok geni bir blgeyi etkilediine iaret ediyor (genin alt uzun kenar).
Grlen zarar, st ksmdan aaya doru gen biiminde alan ayr siyah geometrik
biemle belirtilmeye allm. Kerykeionun en alt blmnde gsterilmi kklerden
siyah olan, sa taraftaki byk bir su birikintisine (suyun bykl, arkada perspektif
olarak verilen su karaltlar tasvirlerinden anlalyor. Yani Pasifik okyanusu) doru
uzanyor. Pasifiin zerinde grlen bir kent tasfiri, Marduktan den ate toplar
nedeniyle alev alev yanmaktadr. Bunun hemen solunda grlen ta stel ise, oluan tm
felketlerin ardndan len insanlar sembolize ediyor. b= Bu blmde, gkteki bir yldzla,
bunun hemen sa alt ksmnda, iinde kollarn gsnde birletirmi, bada kurup oturur
pozisyonundaki insan betimi, doadaki dengelerin tekrar kurulduunu, bu nedenle de
insanlarn artk rahat ettikleri Avrupa (EVAMON)367 topraklarnda olduklarn
betimliyor. Burada da yldrmlar akyor. Ancak bu kez, ters gen eklindeki
betimlerden her biri beyaz renkte braklm. Yani burada bir felket deil, gk grltleri
ve imekle (Zeus) birlikte yaan yamurlar (Pallas Athene) betimlenmi. Geni bir
alanda (tepe uzun kenar) toplanm bulutlar, ters genin (koni) alt kesinde toplanp
yaan yamur damlacklarna dnerek, yeryzndeki kayalarn (Delikli-ta, Bullaunstone) stne yayor. Tasvirin bundan sonrasndaki betimler ise, yukarda anlatlanlarn
tmnden ok daha fazla nem arz ediyor. Zira sol altta yer alan kayalk arazinin
ortasndan akan clz su aknts, Delikli-tan alt ksmnda bir su birikintisi (akarsu)
oluturmu. Bundan daha da ilgin olanysa, kayalk araziye bitiik vaziyette gsterilmi
olan (orta ksm) delikli-tan,368 bir Bullaun-stone olmasdr (rlandallar Bullown
Stone diyorlar). Bu betimin, tpk yukardaki resimlerde yer alan Killades ta, Feaghna,
Burren, Killerry, Killinagh, Gortavoher, Cong, Ardtole, Toormour, Kilfountan,
Glendalough delikli-talarndan baka bir eyi anmsatmad aktr.
Bu balamdaki Kelt kerykeionu, eitli makalelerle Erg-Enek-On adl kitabmzda,
kantlaryla birlikte savladmz iddialar destekler ierikteki en nemli belgelerden birini
oluturmaktadr.
-
Batya g eden Dorlarn nemli tanrlarndan biri Apollon Karneiostu. Bkz. Flensted-Jensen, Pernille;
Thomas Heine Nielsen & Lene Rubinstein (2000) Polis & Politics, Studies in Ancient Grek History, Museum
Tusculanum Press, Copenhagen, s.75. Dzgner, F. mimar.ist, Say: 30, s.81. Dzgner, F. (2009)
Yazlkayada Etilerin (Aithler= Ethler= Yanklar) Kem (Khem) Sembolleri,
(www.hermetics.org.etiler.html).
367
Platonun Kritias adl eserinde EVAIMON= (Eva kknden Evacuate, ya da Evacuee): Tehlike yerini
(Asyadaki tektonik olaylar) boaltan, tahliye eden, uzaklaan insanlarn geldikleri yer, yani Avrupa.
368
Bkz. brd. Fig. 69.
366
138
YAZILIKAYADA ETLERN (Aithler= Ethler= Yanklar)

KEM (Khem) SEMBOLLER
Etilerin son derece grkemli, gnmz insannn bile gzlerini kamatran Yazlkaya
yapsal ve kaya kabartmalarnn bulunduu alan be blmde toplanm. Bunlar srasyla
yle:
A. Kaya kabartmalaryla ssl Byk galeri: Burada toplam 63 Eti tanrsnn betimi yer
almaktadr. III. Hattuili tarafndan 1275-1250 yllar arasnda ina edilmi.
B. Kk galeri: Kraliyet ailesine ait, l klt ile ilgili resmi tren blm. Bize gre,
Byk tufanda lenler ve byk gle ilgili klte ayrlm ksmdr. Byk olaslkla
IV. Tudhaliya ( 1250-1220) tarafndan ina edilmiti.
C. III. Hattuili tarafndan ina edilen ve yolu D kodlu tapnaa ulaan abidevi giri
kaps.
D. III. Hattuili tarafndan ina edilmi tapnan ana binas.
E. Kk galeriye geit veren giri. IV. Tudhaliya tarafndan ina edilmitir.
Fig.136: Yazlkaya kutsal alannn genel plan (www.atamanhotel.com/whc/hattusa-yazilikaya.html-14k).
Neden Hititler deil de Etiler ? sorusu zerine sylenecek bir eylerimiz var. Yabanc
bilim adamlar, balangtan beri Etiler (Aith= Yank Eth) olarak bildiimiz Anadolu
halknn adn Hititler olarak deitirdiler ve biz bu varsaymsal neriyi, her zamanki gibi
herhangi bir aratrma yapmakszn, sorgulamadan kabullendik. Eti ad, niin kullanlmas
yasaklanm bir isim oldu? Nedenleri, aadaki belgeler erevesinde saptamamz olasdr.
Etilere ait nemli bir yerleim yeri olan Boazkale (eski, Boazky- Ha-at-tu-a- Hattua;
Hattusa-Hattua), orum line 82 km uzaklkta. Yazlkaya ise burann 2 km
kuzeydousunda yer alyor. lk kez 1834 ylnda Charles Texier tarafndan kefedilen kutsal
alan Texier, Medesin Pteria olarak bilinen ehri zannetmi. Kaya kabartmalaryla baz
grnr kalntlar ve ilk kaba plan, yine Texier tarafndan yaplm. lk amalar ise, Ernest
139
Chantre tarafndan 1893-1894te gerekletirilmi. Ge Eti mparatorluk ann bakenti olan
Boazkaledeki kalntlar, genel kapsamda Ge Bronz ana, yaklak olarak 1200lere
tarihleniyor.
Fig.137: Kk galeriden genel grnm. Dick Osseman, Netherlands, 2004.

(www.pbhase.com/dosseman/yazilikaya).
Eti pantheonuna ait kutsal alann 15. yzyldan itibaren kullanld sanlmaktadr. Ancak
kaya kabartmalar, IV. Tudhaliya ve II. uppiluliuma, yani 13. yzyln ge dnemlerine
tarihlenmi.
Ak hava tapna eklindeki kayalk alanda yer alan Byk galeriyi (A) evreleyen kayaduvarlarn yzeylerindeki toplam 63 kabartma figrden, bat duvarndakiler tanrlar, dou
duvarndakiler ise tanralar canlandrmaktadr.
Fig.138:
Tanrlar geidi
olarak
tanmlanan
kabartma. Bize
gre buradaki
figrlerin
ileni tarz,
dierlerinden
farkldr. Sa
bataki
figrden
itibaren, art
arda, her ahs
kucanda bir
ly
tamaktadr.
Toplu lmler, byk olaslkla Byk tufan srasndaki felakete iaret etmektedir.
(www.uned.es/.../HITITAS/yazilikaya-swordgod.gif). Uyarlama. (Ar. Res.).
140
Kayalara hak edilerek yaplm iki sra halindeki figrlerden biri dnda tm, tpk Msr
sanatnda olduu gibi profilden betimlenmitir. Her iki srann birleim yerinde Eti tanrs
Teup ile tanra Hepata (Kybele)369 yer verilmi. Teup, Etilerin hava tanrsyd. Tanr,
Etilerin da tanrlar Nanni ve Hazzinin; tanra Hepat ise iki kutsal boas olan Huri ve
erinin stnde tasvir edilmitir. Hepatn sa arkasndaki oullar Sarrumay ise, bir
panterin zerinde gryoruz. Burada tanr Teup, Hepat ve Sarrumann, kutsal bir l
oluturduu anlalyor. Byk galerideki en grkemli kabartma ise, dou duvarnda yer alan
kral IV. Tudhaliya betimidir.
Fig.139: Tanr Teup, da tanrlar Nanni
ve Hazzinin zerinde tasvir edilmi.370
Karsndaki Hepat, Seri ve Huri adndaki
iki kutsal boann zerinde yer alyor.
Hepatn sanda olu Sarruma ise, bir
panter zerinde betimlenmi
(www.uned.es/.../HITITAS/yazilikayaswordgod.gif).
Fig.140: Dou duvarnda yer alan kral IV. Tudhaliyaa ait byk kabartma. Yksek da sembollerinin
zerinde betimlenmi. Kral, sa eli zerinde, hl unutulmayan Kemin sembollerini saygyla tayor.
Sol elinde, thyrsos ve alnn altndan ucu grnen bir ifte balta var.371
a.(www.pbhase.com/dosseman/yazilikaya).
b. (www.uned.es/.../HITITAS/yazilikaya-swordgod.gif).
369
Erhat, A. a.g.e., s.184. Ayr. Bkz. Hebe. Erhat, A. a.g.e. s.123.

Anadolu-Yunan mitolojisinde, dalarn ulu tepelerinin zerinde (Olympos) oturan Bulut tanr Zeusu
hatrlayalm.
371
Uzak Douda Antik Trkler, doaya zarar vermemek iin, izme ve arklarn topuksuz olarak retilerdi.
Etilerin tm giysilerindeki ayakkab trleri, bu ynden dikkat ekicidir.
370
141
Kk galeride de (B) kabartma tasvirler yer almaktadr. Bu galerinin girii ayrdr. Hemen
giri ksmnda, kanatl ve aslan bal bir grifon figr bulunuyor. Burann, olaslkla
lmnden sonra tanrlaacana inanlan IV. Tudhaliyaa adanm bir galeri olduu ileri
srlmtr. Buradaki betimlerden birinde, nndeki Kem/Khem sembolne, oradan ayrlm
olmalar nedeniyle, ona znt ve zlem iinde bakan kral, tanr Sarrumann himayesi
altnda korunup teskin edilirken tasvir edildiini gryoruz.
Bu galeride yer alan niin, Eti kral ailesi llerinin, kremasyon sonras oluan kllerine ait
urnelerin konduu kutsal yerler olduu ileri srlmektedir. Ancak, Troiada (Willusa,
Willion, Illion, Troy, Troya, Truva) benzer ekilde grdmz kremasyonun (koimeterioncremation) Etilerde de sregelen geleneksel varl, Uzak Douda 4000-3500lerde
meydana gelen Apollon karneios (Marduk) olayyla ilgilidir ve her iki kavmin kken birliine
iaret eder. nsanlk tarihinin bu en byk felaketinde, volkanik lavlar ve Marduktan
yeryzne yaan ate toplaryla yanan, yarlp ken topraklara gmlen insanlar, daha sonra
oluan Byk tufan (Nuh tufan) sularnn iinde srklenmi, bylece geride kalan canl
insanlarn da byk oranda lmlerine neden olmutu.372 Uzak Dou kkenli tm toplumlarn
atalarnn ahit olduu ve o zamandan beri dilden dile gen kuaklara ulaan bu olaylar
silsilesinden etkilenmemek olanakszd. Gemilerine, dolaysyla atalarna son derece bal
olan bu toplumlarn, llerini yakmalaryla birlikte, gemiteki bu olaya ilikin olarak yeni
ly dualaryla birlikte uurlarlarken, bu faciaya de gnderme yaptklar aktr.
Gnmzde, Bat lkelerinde bireysel olarak, ya da baz ailelerin zel istekleriyle, ama
zellikle Uzak Douda hl daha devam eden kremasyon adetinin, Mezoamerikan
kltrlerinde Maya, Aztek ve nkalarn Ate tapnaklarnda;373 stanbulda Byzantion, Ge
Roma ve Bizans;374 talyada Etrsk, Roma; buradan ngiltere ve rlandada Kalkolitik
dnemden, yer yer Orta a balarna kadar sregelmesi, bu doa st faciann insanlar ne
denli etkilediinin ak gstergesidir.
Fig.141: A= Tanr Sarruma, Kemin kutsal sembollerini sa elinde tutuyor; 1= Ana

Vzquez
Hoysun A semboln deerlendirme ekli; B= Sarruma, Kemin ayrntl sembollerini, ona
duyduu sayg nedeniyle srtnda tayor; C= Kral IV. Tudhaliyann koruyucu tanrs Sarruma,
Byk tufan gibi felaketlerden hem kral ve hem de Kem sembollerini korumak zere krala sarlp onu
Aztek Ate tapna iin Bkz. Townsend, R. F. (2001) Aztekler, ev. M. zdemir, Arkada Yaynevi, Ankara,
Res. 77.
374
Dzgner, F. (2002) Anaplous ve Prookhthoide Yeni Buluntular, Hagia Maria Hodegetria ve Nea Ekklesia
(Mesakepion) Kiliseleri, Annual Supplement of Arkeoloji ve Sanat Magazine 1, s.35, iz.4b.
372
373
142
himayesi altna alm, korkmamasn, Kemin kutsal hayvanlar akbaba ve kobray koruyup
kollayacan, sembol sa elinin zerinde tutarak ona gsteriyor.
a. (www.pbhase.com/dosseman/yazilikaya).
Fig.142: Amerikadaki Gog (Yecc-G) ve

Asyadaki
Magog
(Mecc-M)
fay
merkezlerinden, dnyaya yaylan fay hatlar.
(www.dakhi.com/somen411.phb-140k). Uyarlama.
(Ar. Hrt.).
Etilerin mitolojisinde geen ilgi ekici bir

masal,375 bizleri zaman zaman glmsetmitir. Ancak, blgenin corafi ve tektonik yaps
dikkate alndnda, daha ilgin bir gerek ortaya kyor. Pasifik okyanusu haritalarna genel
kapsamda gz atldnda, Gog ve Magog fay merkezlerinin yer ald, Asyada Okhotsk
denizine bakan Shelikhov krfeziyle, Amerikadaki Alaska krfezlerinin bir kzn
boynuzlarna benzediini gryoruz. Daha dikkatlice baktmzdaysa, Etilerin
Avustralyay, kzn burnuna benzettikleri anlalyor. Mitosta anlatlmak istenen,
Boynuzlarn ucunu oluturan her iki fay merkezi harekete getiinde, yani onlarn deyimiyle,
Fig.143: Eti kz: 1= Asya; 2= Asyadaki
Magog fay merkezi; 3= Amerika ktas; 4=
Amerikadaki Gog fay merkezi; 5= Endonezya
adalar grubu; 6= Avustralya. Aada, Etilerin
ana vatan olarak saptadmz blgeyle
karlatrnz; 7= Boynuzlarn oynattnda
dnyay sarsacak olan Eti kz (Tyl kotuz).376
Harita:
(cache1.assetcache.net/xc/dv069047.jpg?v=1...)
Boa:
(www1.istockphoto.com/file_thumbview_approve/4...)
. Uyarlama. (Ar. Hrt.).
kz boynuzlarn oynattnda dnyay

bekleyen olaanst felakettir.377 Etiler, bu
mthi
faciann
deneyimini
yakn
gemilerinde
yaamlard.
Mitosun,
Etilerin geldikleri topraklar iaret etmesinin
yannda, bizler anlamayp glp gesek de,
Kurn- Kermin eitli blmlerinde, Hz. Muhammede inanmayanlar, onun sylediklerini atalarnn
anlattklar eski masallar olarak niteliyorlar. Kurn- Kerm ise, byle syleyenlerin cezalandrlacan
aklyor. Bkz. Kurn- Kerm (1962), s.327,Nahl: 24; s.467, Neml: 65, 66; s.733, Mutaffifin: 10.
376
Etiler dnyann, bir kzn boynuzlar zerinde duracana inanacak kadar aptal deillerdi. Gerek Msr,
gerekse Hatti ve Etilerin Tokar kkenine bal, gelimi zeka, sanat becerileri ve olaan d kltrleriyle stn
birer rk olduklar ortadadr. Bir dnya atlasnda, Pasifik okyanusuna bir btn olarak bakacak olursak, bu
okyanusun kz benzetmesini fazlasyla hak ettiini grrz. Ancak, tm atlaslarda Pasifikin deil de,
Atlantik okyanusunun neden merkez olarak alnyor olduunu sorgulamamz gerekir. Dier tarafta, bugne dek
bu insanlar anlayamadmz iin, atalhykten sonraki bu en eski Anadolulu atalarmza zr borlu
olduumuz kansndayz. Her ne kadar kz olarak tercme edilmise de bu hayvan, Etilerin kutsal boasdr.
Zira antik dnemlerde, insan hayatn etkileyen her doa olay, insan ya da hayvanlar kutsallatrlmtr. Bkz.
Dzgner, F. mimar.ist, Say: 26, dn.70.
377
Bu imaj imdiye dek, bir kz betimlemesinin boynuzlar zerine yerletirilen dnya tasviriyle gsterilmitir.
375
143
olas ok daha byk bir faciaya dikkat ekerek, gelecek nesilleri uyarmak iin ortaya atld
anlalyor.
Ayn olaya benzer biimdeki tasvirlere Anadolu mitolojisinde rastlamamz ilgi ekicidir.
Gaziantep li, Nizip lesi, Belks Ky snrlar ierisinde ve Frat nehri kylarnda
kefedilen Zeugma Antik kentindeki mozaikler, neredeyse Rnesans dnemi sanatlarnn
ellerinden km gibidir. 1. ve 2. yzyllar arasna tarihlendirilmi iki mozaik, Frat nehrinin
(Euphrates) baba ve annesi olarak kabul edilen tanr Okeanosla dii Titanlarn sonuncusu
tanra Tethys arasndaki kavgay ifade etmektedir. Kavgann nedeni, Okeanos sularnn
tamas ve nehirleri temsil eden Tethysin tm akarsularn kaplayarak (Nuh tufan) onlar yok
etmesidir.378 Daha sonra okeanos sular geri ekilir ve nehirler (Tethys) tekrar ortaya kar
(Nuh tufan sonu). Mozaikteki betimde, her iki tanrnn okyanus iinde gsterildiini, eitli
deniz canllaryla birlikte tasvir edilmi olmalarndan anlyoruz. Tethysin salar tam ortadan
ikiye ayrlm ve iki yandaki taraks atrbsyle tasvir edilmitir. Bunlar, Amerikadaki Gog
ve Asyadaki Mogog fay merkezlerinin, Pasifik okyanusunun yaklak olarak orta
ksmlarnda, i ie gemi iki elin parmaklar, ya da yine i ie gemi tarak dilerine benzer
biimindeki grntsn ifade etmektedir. Aralarndaki ylan tasviri, Tethysin solundadr.
Yani bu ylan, ikizlerden (Etilerde kiz tanralar) Asyadaki Mogog fay merkezini temsil
etmektedir. Burada, olayn Gogdan deil, Mogog fay merkezinden, yani Asyadan
kaynakland anlatlmak istenmi. Okeanosun salar arasnda, iki yana doru uzanan ift
istakoz (Palinurus barbarae)379 tasviri ve sa omzuna dayad bir gemi dmeni var. Sa alt
kedeki betim, yunus bal eklinde alglanm. Ancak hayvann, sola doru uzanan n
bacaklar, bann tepesindeki boynuzu ve zerine binmi olan Erosun elindeki krba, bunun
saldrgan bir hayvan, yani boa olduuna iaret ediyor. Bize gre Eros, her ne kadar
karakteriyle uyumayan krbala grntlenmi olsa da, sevgisiyle bile sakinletiremedii
boay, sonunda krbalayarak durdurma, yani Okeanosla Tethysin arasn bulma ura
iindedir. Boa tasvirinin buradaki varl ve Erosun fkeli boay sakinletirme abas,
doal ki bizlere, Etilerin Pasifik okyanusu ve simgesel olarak ortaya attklar boa betimleri
hakkndaki uyarlarn hatrlatmaktadr.380
Ele geen dier bir mozaik, tpk ilkine benziyor. Bu kez aralarnda, Gog ve Mogogu temsil
eden ikiz ylan betimi var.381 Bunlardan soldaki, sola (Asya), sadaki ise saa (Amerika)
in mitolojisinde, ejderha ve ylanlarn, nehir ve dere yataklarna hkmetmelerine dair inan iin Bkz.
Eberhard, W. in Simgeleri Szl, s.104-107, 332-334.
379
Boylar yaklak olarak bir metreye kadar varan dev istakoz tr.* Anadolu-Yunan mitoslarnda Phorkys
olarak gemektedir. En ok sevdii yiyecekler arasnda denizkestanesi n srada gelir. Bu balamdaki tanry,
betimlerden birinde, kz saylan Thoosadan (Sea urchin), yani denizkestanesinden yaplm bir kolyeyi,
boynunda tarken gryoruz. Bkz. Dzgner, F. Erg-Enek-On, s.136, Fig.54a.
* Palinurus barbarae-Giant Spiny lobster-Palinuridae-Gigantik istakoz-Rock lobster-Kaya istakozu adlaryla
anlan istakoz tr, Madagaskar adasnda 2006 ylnda kefedilmi. Yaklak 1.5 feet (0.46 m) uzunluunda ve 4
Kg arlndaki bu istakoz tr, Hint okyanusunda Somaliden Kenya, Mozambik ve Madagaskar adasna kadar
olan blgede yayor. imdiye dek rastlanan en byk tr, 1 mden biraz daha fazla. inde Sar denizden
Filipinlerde Manila adasna kadar olan blgede yaayanlar Chinese Giant lobster olarak biliniyor. ngiltere
yaknlarnda bulunan Pink Spiny lobster tr, 0.60 m uzunluunda ve 4.2 Kg imi. Poseidon adyla da anlyor.
Bu nedenle Odysseiadaki Oyuk maaralarn, Klimanjaro dann Hint Okyanusunda, Madagaskara bakan
kylarnda olduunu anlayabiliyoruz. Bu balamda, Phorkysin Palinurus barbarae olduu ortadadr. Yukardaki
betimde, banda ift istakoz tasviri tayan Phorkysin istakozlarndan sadakinin Pasifikin bat, Yani in
kylarn; soldaki istakozun ise Hint okyanusunun Madagaskar ve Etiyopya kylarna sembolize ettii
anlalmaktadr.
380
Tasvir edilen Pasifikteki kz grntsn, ancak harita, ya da uzaydan ekilmi fotoraflarda grebiliyoruz.
Etilerin bunu nasl grd ve bu benzetmeyi nasl kefettiklerini anlamak olduka zordur.
381
Azteklerde kiz ylan ve akbaba betimlemeleri iin Bkz. Townsend, R. F. a.g.e., s.59, 60, 185, Res.33, 35,
120. Townsend, hemen her Aztek betimlemesini kurban merasimi, ya da vahi olaylara balam. Oysa, resim
378
144
bakarlarken gsterilmi. Panonun arkasnda, elindeki atall asas ve tm grkemiyle
Poseidaon, gm renkli ift atn ektii altn arabasyla, byk olaslkla arabuluculuk iin
drtnala Okeanos ve Tethyse doru gelmektedir. Panonun sol stne yerletirilmi ahtopotla
bunun altndaki yunus bal, dier yerlere serpitirilmi istakoz, ylan bal ve dier byk
balklar, burann Frat nehrini deil, Pasifik okyanusunu tasvir ettiini aka
gstermektedir.382
Fig.144: Zeugmadan, 1.-2. yzyllara ait iki mozaik. Her iki mozaikte de Okeanosla Tethysin, Byk
tufan srasndaki kavgalar betimlenmitir.
(www.gap.gov.tr/.../D8142000/Resim/zeug5.jpg).
Kk galerideki betimler
Kk galerideki en nemli olay, makaleyi ele almamza neden olan kabartmalardr. Buradaki
betimlerin, Kl tanrsyla, geit treninde yer alan dier 12 tanrya ait olduu
savlanmaktadr. Hi kukusuz iddiann, art arda dizili Eti askerlerinin, tren geidi olarak
tanmlanm kll (bize gre kall= orak) tasvirlerinden kaynakland anlalyor.
IV. Tudhaliyay korumas altna alan tanr Sarruma tasvirinde, tanrnn elini uzatt
nndeki ve arkasnda srtnda tad sembollerin yorumu, hem bilimsel adan ve hem de
zellikle biz Trkler iin son derece nemlidir. Zira Anadoluya geliimizin ilk tarihini
vermese de, ilk geliimizi 1071 Malazgirt savana balayan tm tarihilerin yanlglarn
aka ortaya koymaktadr.
Sarrumann nndeki sembol: Kabartmada tanr Sarrumann, ya bir beze sarl, ya da
kutsal akbaba ve ikiz ylanlara (Gog-Mogog) sunulmak zere sa elinde tuttuu yemi, yz
hizasndaki sembole uzatm olduu grlyor (A). Sembol, ortadan ayrlm durumdaki bir
emberden olumaktadr. ember, tanrnn gzdr (tanrnn gz, Rann gz= utchat,
okulus-oculus, Tarm havzas, Kem-Khem). emberin sol yan, tanrnn gznn sol tarafn,
yani batsn koruyan akbabay (Msrda Nekhbet-Kei akbaba); sa taraf ise, gzn sa
yann (dou) koruyan kobra ylann (Msrda Wadjet-kiz ylan, Naja naja oxiana) temsil
etmektedir. Gzn hemen altndaki iki yana tam kntlar, kollarn yana am bir insan
figrn deil, akbabann kanatlarn betimlemektedir. Figrn sa ve sol ayaklarnda
120de, akbabann zerindeki bolukta kalbe varan atardamar ve insan eli betimleriyle Kemdeki hayatiyet ve
canllk tasvir edilmi. Semboln zerindeki sekiz daire tasviri, sekiz kutsal kent (Khem-MU), bunun da
zerindeki baklava dilimlerinin iinde Hayat Aac motifleri yer alyor. Buras, Asyadaki Kem, yani Tarm
havzasdr. Heykelde, tanrnn gz tm grkemleriyle betimlenmi kiz kobra ylanlar ve akbaba tarafndan
korunmaktadr. Tapnaklarda, kurbanlardan kalp karma adetinin, artk gemite kalan Kemdeki hayatiyete
kurbanlar adanrken, dualarla birlikte gnderme yapld anlalmaktadr.
382
Dzgner, F. mimar.ist, Say: 30, s.80, 81.
145
birbirlerine sarlm kiz ylanlarn (oxus), balarn akbabann pene ularndan kararak sol
tarafa doru baktklar gzlerden kamamaktadr. Yani Eti kartal, aslnda ift bal bir kartal
deil, sola bakan ba akbaba, saa bakan ise iki ayr kobra ylannn, yani kutsal kiz
ylanlarn balardr. Dolaysyla bu sembol, dorudan Orta Asyadaki Kem, yani Tarm
havzasnn (Taklamakan l) semboldr.
Fig.145: A= Tanr Sarrumann, sa eline tuttuu sembol: 1. Tanrnn eline sarl bez, ya da akbaba
(Nekhbet) veya kobra ylanlarn beslemek zere uzatt yem; B= En stte, dou ve bat olmak zere
ortadan ayrlm tanrnn gz.383 Bunun altnda, semboldeki akbaba kanatlarn iki yne aarak
kapsad alana (batdan douya-Taklamakandan Pasifik adalarna) iaret ediyor. Boynundan ve sa
koltuk altndan kan iki kobra ylan (kutsal kiz ylanlar-Wadjet), sol bacandan sarlarak aaya
kadar iniyorlar. Birinin ba iki bacann, dierinin ba ise akbabann sa ayandan sola doru
uzanyor. Yani, semboln ayaklarndaki, Hoysun izdii gibi ark deil. Akbabann peneleri
zellikle sa ayann pene uzantlarnda belirgin; C= iliin olduka zor olduu dar alanda,
tanrnn srtnda tad sembollerde, ortadaki da tanrsnn (yukardaki Tudhaliyann byk
kabartmasndaki sembolle karlatrnz) solunda yine akbaba, sanda ise birbirlerine sarlp kenet
olmu ikiz kobra ylanlar (Amerika ve Asyadaki Gog ve Magog fay merkezleri) yukardan aaya
doru inip tabanda bir bek oluturmular. bein sol ve sanda grlen balarnn douya bakyor
olmas, fay merkezlerinin burann dousunda olduunu gsteriyor. Sahne iki yanda, onik nizamdaki
stunlar ve stte akbaba ba ve kanatl Gne kursu ile snrlandrlmtr. Akbabann ortadaki da
tanrsna uzanan ayaklar, anma nedeniyle tam olarak anlalamyor. Ancak bunlar da, ylanba
eklinde bezenmi olabilir? (Osseman, D., Netherlands, 2004). Uyarlama. (Ar. iz.).
Sarrumann srtnda tad sembol

Sarrumann dier sembol srtnda tamas, onun bu ambleme kar olan saygsyla birlikte,
burann artk geride (dou) kaldn, dolaysyla Etilerin g ettikleri ana yurtlarna iaret
etmektedir. Sembol, ierdii betimlerle son derece dikkat ekicidir. Tasvirin ortasnda, da
tanrlarndan Nanni, ya da Hazzi yer alm. Bunun sol tarafnda, tanrnn gznn koruyucusu
Aztekler Aztlan adasndan ayrlrlarken, akllar Kemde kalmtr. Tanrnn gznn daire eklinde
betimlenmesi hakkndaki grsel bilgi iin. Bkz. Townsend, R. F. a.g.e., Res.33. Mayalarda, tanrnn gznn
benzer bir grnmn Yamur tanrs Chak figrnde gryoruz. Tanrnn kukuletasnn n tarafnda,
kirpiklerine kadar betimlenmi okulusun sol tarafndaki figr tam olarak seilemiyor ise de, akbaba tasvirine
benziyor. Ancak, sa tarafta, sol omzuna doru uzanan betimin kobra ylan olduu aka grlyor. Coe, M. D.
a.g.e. s.183, Res.123.
383
146
akbaba; sa tarafnda ise birbirine sarlm durumda (gnmzde tp sembol)384 iki kobra
ylann grmekteyiz. Bu semboller, yanarda pskrklerinin donmu haline iaret eden,
yanlarda ift voltl ionik iki stun (Hayat Aac) zerinde (tamu-hesap tahtas-ller diyarcehennem), tm sembollerin hakimi olan Gne kursunun tam ortasndaki akbaba ba,
solundaki kiz ylanlara bakar ekilde tasvir edilmitir (C).
Fig.146: stte kiz tanralar. Aada, ift bal kartal olduu
savlanan kabartmadan grnm. Tanralar, kiz ylan
tanralardr. Etekteki drapelerden her biri, ikiz ylanlardan
birinin gvdesini betimlemektedir. Sol omuzlarnda birer akbaba
var. leriye doru uzattklar sol elleri zerinde, ember eklinde
beklenmi ikier ylann balar, sola bakmaktadr.385 (Ay. Kay.).
Uyarlama. (Ar. iz.).
Akbaba ve kobra ylan betimlerinin bir benzerini, daha ak bir ekilde, kiz tanralar
kabartmasnda gryoruz. Olaslkla tanralar stnde tayp onlar Anadoluya getiren
akbaba ve kobra ylan, bu tasvirde de yer almaktadr. Betimi dikkatlice inceleyecek olursak,
bize gre saa (dou) bakan hayvann bann, akbaba deil kobra ylann tasvir ettii
anlalyor. Kobra ylanlar burada da iki tanedir. Sola bakan akbaba (1) solda (bat) tasvir
edilmi. Kuyruuna kadar uzanan gvdesi ve bize gre sola uzanan sa ayayla
betimlenmitir. Saa (dou) bakan kobra ylannn (2) gvdesi (2a) akbabann gvdesi gibi
aaya kadar uzanyor. Ancak, kuyruk ksm dier ylann yannda reklenmi durumdadr.
Dier kobrann (3) kuyruk ksm, akbabann sa baca zerinden aarak, gvdeyi aprazlama
getikten sonra, 2 nolu kobrann, kesik izgilerle gsterilmi gvdesinin altndan geip,
tabanda tekrar grlmesinin ardndan, akbabann sadaki kanadnn altndan karak, 2 nolu
ylanla, tam olarak yz yze gelmektedir. Yani bu tip anlatm tarzyla sanat, Pasifikin iki
yannda, yzleri karlkl birbirine bakan Gog-Mogog fay merkezlerini (kiz ylanlar) ifade
etmek istemi. Eserdeki anlatmn son derece zekice tasarland ve sanats tarafndan
estetik kavramlar kapsamnda izleyenlere bir o kadar mkemmel aktarldn yadsmak
olanakszdr.
Sembol, ikiz ylanlarn (Gog-Mogog fay merkezleri) tekrar harekete geip yeryzn felketlere
srklememesi, insanlarn toplu lmlerine neden olmamas, salklarn korumas anlamnda, ylanlara
gsterilen sayg, ya da hrmeti ifade etmektedir.
385
Eserin fotoraf ekiminde sol tarafn ok k almas nedeniyle, bu taraftaki ikinci ikiz tanra
grlememekteydi. Bu nedenle, ilenileri benzer olan kiz tanralar ve eser hakknda daha ayrntl bilgi
aktarabilmek zere, sadaki tanra figrn kopya ederek sol tarafa yaptrmak zorunda kaldk. Durumu
belirtmek zere, ara boluklar dz renkle ifade edilmeye allmtr. Yerinde yaplacak almalarda, daha
somut sonular alnaca kansndayz.
384
147
Fig.147: A= ift bal Eti kartal olarak tanmlanan sembol; B= Sembol zerindeki ayrntlar: 1.
Akbaba ba ve gvdesiyle sa aya: 1a: Akbabann, olaslkla ylann zerine basan sol aya; 2.
Kobra ylannn ba; 2a. Ylann aaya doru uzanan gvdesiyle, tabanda kvrlp kmelenmi
kuyruu; 3= kinci kobra ylannn ba; 3a. Akbabann sa aya zerinden kvrlp, gvdesini
aprazlama getikten sonra, dier ylann 2a gvdesinin nce altndan, sonra da tabandan yukar
kp 3 nolu bala birleen gvdesi. kiz kobra ylanlar, bize Msrn ikiz kobra ylanl tanras
Wadjeti hatrlatr.
(Dick Osseman, Netherlands, 2004). Uyarlama (Ar. iz.).
Dolaysyla tasvir, Kem-MU dorultusunda olumu bir felaketi, ya da bu faciann sonrasn

tasvir etmektedir. Bunu, Kk galerinin duvarlarnda, IV. Tudhaliyann yukarda anlan
kabartmasndan (2) bir nceki eserde de saptayabiliyoruz (1).
Fig.148: Antik Msrda, aslan bal tanra Wadjet. Banda tad ikiz
kobra ylanyla dikkat ekiyor.
(www.ladyoftheflame.co.uk/gfx/wadjit1.jpg).
Dier bir eserde (1), Eti Kl tanrs olarak tanmlanan figr, elindeki
iki aslan betimini ba aa olacak ekilde tutuyor. Gs, sanki
ortadan ikiye ayrlm gibi. Sanat, ayn hayvana ait iki ayr betim
oluturmu. Ters ynlere gider ekilde gsterilmi hayvanlarn,
topra eeleyip kntlere neden olan porsuklar olduunu anlamak
zor deil. Balar saa ve sola bakan porsuklar sinirli ve kkrer
durumdalar. Byk tufana neden olan Apollon karneios (Marduk),
yani volkanik olaylar, toprak altn ileyen bu hayvanlarla ifade
edilmi. Volkanik pskrklerle Byk sel olaynn, batdan douya tm Kem-MU lkesini
etkiledii ortadadr. Porsuklarn gvdeleri zerinde en dikkat ekici zellik, ayn Aztek tanrs
Viracochann pantolonu zerinde grdmz, daireler iinde betimlenmi kent motiflerinin
varldr. Sadaki porsuun gvdesindeki dairelerden sol sttekinin ortasnda Gne ark
(svastika), bunun altndaki emberin ortasnda ise kk bir daire daha var. Soldaki porsuun
zerinde de var olan kent motiflerinden birinde, ok keli geometrik bir bezemenin varl
seilebilmektedir. Saa (dou) ve sola (bat) doru giden porsuklar, Kem-MU uzantsndaki
ehirlerin, dolaysyla bu ehirlerde yaayan insanlarn da ikiye ayrldn betimlemektedir.
148
Gnmzdeki bir sanatnn, bu denli ayrntl ve karmak olaylar, bir tek eserde ve bu kadar
baarl afie edebileceini, dorusu pek sanmyoruz. Binlerce yl sonrasnda yaayacak
insanlara, gnmzdeki karmak olaylar bu denli somut verilerle aktarabilmek, olduka zor
olsa gerektir.
Fig.149: Etilerin Nuh tasvirinden ayrnt. Gs zerinde
tad porsuklarn srt ve gslerinde, Kem-MU
dorultusundaki kentleri ifade eden sembollerden ayrnt
grnm. (www.pbhase.com/dosseman/yazilikaya). Uyarlama.
(Ar. iz.).
Byk olaslkla,
doal anmalar nedeniyle,
emberler iindeki motifler gnmze tam olarak ulaamamtr. Her eye karn, yerinde ve
dikkatlice yaplacak almalarla, daha ayrntl bilgilerin elde edilebilecei sansndayz. nka
tanrs Viracochann pantalonundaki motiflere benzer ekilde olduu saptanabilen Gne
ark (svastika-ha) biemindeki ilemeler, Hristiyanlk sembol zannedilmesi nedeniyle
zarar grm olabilir. Biz, sadaki porsuun gvdesinde adet iie ember eklinde
dairesel motiflerle, bunlarn iindeki geometrik bir takm desenler yannda, tam ortalarndaki
kk emberlerin iinde iki adet (x), ve bir adet (+) Gne ark; soldaki porsuun srtnda,
bir emberin iinde grebildiimiz geometrik desenlerin neredeyse tamamn, bir dierinin ise
yalnzca i emberini saptayabildik.
Fig.150: a. Tutankhamonun l mask. Yaklak
1330. Maskn aln zerinde Kei akbaba ve kobra
ylanndan oluan Wadjet grlyor.
b. Kobra ylannn ak grnm.
a. (www.crystalinks.com/wadjetmask.jpg).
b.(i304.photobucket.com/.../SOUL1BNS/wadjet.gif).
Kabartmada dikkati eken akbaba ve kobra ylan tasvirleriyle, ayn IV. Tudhaliya
kabartmasnda tanr Sarrumann elini uzatt nndeki sembole benzer biimi, Aztek tanrs
Quetzalcoatln (Quetzalchutl-Nahuatl-Azteklerin Nuhu) ikiz ylanlar betiminde de
grmemiz, son derece ilgi ekicidir. Tasvirde, tanrnn her iki elinde tuttuu ubuun
ularnda tasvir edilen akbaba ve ylan betimlerini doru konumlandrmamz iin, ubuklar
saat ynnde evirerek yatay duruma getirmemiz gerekiyor. Bu durumda, ubuun
ularndaki akbaba ve ylan tasvirlerinden ylanlar sada, akbabalar ise solda, yani Msr ve
Etilerde saptadmz gerek konumlarn almaktadrlar. Ayn ilem aksi ynde yapldnda,
sol elinde tuttuu ubukta ylann ba ters dnyor (= yani batda ylan yok); sa ubukta ise
149
akbabann ba ters dnyor (= douda akbaba yok). Bu konumdaki tasvirde anlatlmak
istenen, bize gre sol ubuktaki hayvan tasvirlerinin, Nuh tufan ncesini, sa ubuktaki
tasvirlerin ise Byk tufan sonrasn ifade ettiidir. Bu erevede, sol elinde tuttuu ylann
ikiye ayrlm olarak betimlenmi olmas, Kemin dousunun zarara uradn
gstermektedir. Yani sel sular, Tarm havzasnn batsna gememi, buralar salam kalm,
ancak Kemin dou blgesi ok zarar grm. Tasvir bize aka, 4000-3500 yllar
arasnda Uzak Douda olumu mthi bir faciay, yani Marduk ve sonrasnda doan Byk
tufan olaynda, Kemin ikiye ayrldna iaret etmektedir. Bu erevede Maya, Aztek ve
nkalarn ana yurtlarnn da, Asyada Kem blgesi olduunu, Amerikaya buradan
gtklerini sylememize gerek olduunu sanmyoruz.
Fig.151: a= Tutankhamonun mask zerindeki, solda (Khemin bats) Kei akbaba ve sada
(Khemin dousu) kobra ylan Naja naja oxianadan ayrnt; b= Khem (Rann) gznden detay: 1.
Nekhbet (bugn de Taklamakann batsnda yaayan Kei akbaba); 2. Tanr dalar; 3. Wadjet
(Taklamakann dousunda yaayan Naja naja oxiana-kobra ylan). Her ikisi, Tanrnn gzn
koruyan kutsal hayvanlar olarak kabul grm; 4. Altn (Sumir-Sumeru) dalar (gzn alt izgisiAltun Yaruk); 5. Hindiku dalar; 6. Karanlk dalar; 7. Karakurum-Tibet platosu aral.
a. (www.egyptpyramidhistory.com/.../wadjet.jpg).
b. (www.egyptpyramidhistory.com/egyptian_cults/im...). Uyarlama. (Ar. Res.).
Fig.152: a= Aslanlardan soldakinin n aya akbaba, arka aya kobra ylan; sadakinin n aya
kobra ylan, arka aya ise akbaba olarak tasvir edilmi.386 Her iki aslann balarndaki diademlerin
tepe noktasnda yer alan nesneler Msrdaki Wadjet (Naja naja oxiana-kobra ylan) olabilir. Yani
Etiler Orta Asyadaki Kemden (Khem) Muya (Japon adalar) kadar olan blgedeki (Khem-Mu)
Byk tufandan, bu iki kutsal hayvann verdii g ve hzla aslanlar gibi (kahramanca) kamlar; b=
Aztek tanrs Quetzalcoatln (Azteklerin Nuhu) bir betiminde, Nergalin betimine benzer ekilde, her
386
Yani, batdakiler doudan batya; doudakiler, doudan daha te douya (Amerika ktas) gitmiler.
150
iki yana uzatt ellerinde, bir taraf akbaba, dier taraf kobra ylan eklindeki tasvirleri tuttuunu
gryoruz. Ayn kkenden kaynaklanan betimlerdeki ortak zellikleri yadsmak olanakszdr.387
a. (www.pbhase.com/dosseman/yazilikaya); Ayr.
b. False Gospel in the Stars: Scorpio: (www.watch.pair.com/scorpio.html-81k).
Fig.153: IV. Tudhaliya (2) ve solunda Kl tanrs (1) olarak tanmlanan yksek kabartmalar.388
Kl tanr deil, Nuh (Noah)389

IV. Tudhaliya kabartmasnn (2) solunda grdmz ve Kl tanr olarak tanmlanm
kabartmann (1), Etilerin mitoslarna ait, kkenden gelen tm inanlarn sergiledii
anlalyor. Buradaki ana figrn Nuh olduunu yle anlyoruz; figrn iki elinde tuttuu
aslanlardan bize gre soldaki, batya g edenleri; sadaki ise douya g edenleri
simgelemektedir. Ana figr ise, sola, yani batya bakarak g ettii yn iaret ediyor.
Tasvirde dikkati eken en nemli zelliklerden biri, aslanlarn ayaklardr. Arka ayaklarnn
ekilleri tam olarak anlalamyorsa da, soldaki aslann n aya kobra; sadaki aslann n
aya ise akbaba biiminde tasvir edilmi. Yani Kem insanlar ikiye ayrlm. Kimi batya,
kimi ise douya g etmiler. Her iki aslan da Kem blgesi halkn ve oradan iki zt yne
doru aslanlar gibi ka sembolize ediyorlar.390
Mayalarda benzer bir tasvir iin Bkz. Coe, M. D. a.g.e., s.141, Res.83.
Tanr Sarrumann banda, ember eklindeki tanrnn gz sembolleriyle ssl kukuletann benzer ekli
iin Bkz. Townsend, R. F., a.g.e., s.85, Res.43. Resimde, kukuleta zerinde grlen ve yine dairesel olarak
gsterilmi tanrnn gz sembol Ficas, yani fixation= Marazi ballk, dknlk olarak
deerlendirilmi. Coe M. D. a.g.e., s.145, Res.89.
389
Tufan sonras pek ok gemiyle dnyann eitli yerlerine glerin yapld anlalyor. Bu nedenle buradaki
kurtarcnn, Etilerin Nuhu olma olasl akla gelmektedir.
390
Nuh tufannda seller, Keme (Taklamakan l) kadar uzanmt. Tarm havzasnn bir zamanlar deniz olduu
hakkndaki iddialar bu nedenle dorudur. Deniz suyuyla kapl alan, bol suyla beslenemediinden zamanla
kurumu, tuzlu deniz suyu nedeniyle, uzun zaman deniz suyunun altnda kalan, zengin bitki rtleriyle kapl
toprak, oluan asit slfat etkisiyle nce gri amur haline dnm, daha sonra diplerde demir slfrl tabakalar
oluturarak verimsiz hale getirip zaman iinde lletirmitir. Denize ky oluturan sahillerdeki kum
tabakasndan biraz tede balayan, ve deniz suyunun etkisinin kalmad yerlerdeki snrda oluan yeil
alanlardaki oluumlarla karlatrnz.
387
388
151
Etiler, blgeden ayrlmalarna karn sembollerini akllarndan karamayp, her yere
tamlar. Ayrlk, onlar ayrmam. En altta kl olarak yorumlanm nesnenin, kl
olmad anlalyor. Nuh dahil tm figrler, tanra Tykhe gibi bir geminin pruvas zerinde
tasvir edilmiler. Pruva ksa da olsa, ayn bir gemide olduu gibi, gerideki gvdeye doru
genileyerek uzanr ekilde betimlenmi. Yani Etiler Anadoluya, tpk Etiyopyallar
(Aithioplar-Auseiallar) ve Msrllar gibi zorunlu bir deniz seyahati sonunda ulamlar.
Dolaysyla betimdeki ana figrn bir kl tanrs deil, tam olarak Nuhun tasviri olduunu
anlyoruz. Tasvir, gerek iilik ve gerekse kompozisyon ve ifade asndan mkemmeldir. Eti
sanatsnn, Nuhu saa (dou) doru bakarken gstererek, onun douya doru seyahat
ettiini anlatmay ihmal etmemi olmas da, sanatsal ifade asndan ayrca vgye
deerdir.391
Fig.154: Yandaki ilk resimde, Eti Kl
tanrs olarak tanmlanm Nergal
betiminde: En altta, kl olduu
savlanan geminin pruvas tasviriyle (A),
deniz yolculuu yapldna iaret
edilmi. Gsndeki Porsukun
zerindeki dairesel betimlerle, aslanlarn
elleri ve ayaklarn; nka tanrs
Viracochann ellerinde tad kutsal
Kemin Gorgo, akbaba ve ylan
tasvirleriyle pantolonu zerindeki
dairesel kent betimlerini karlatrnz.
a. (www.pbhase.com/dosseman/yazilikaya).
b. Inca Ruins - Crystalinks:
(www.crystalinks.com/incaruins.html-17k).
Fig.155: Nuhun ayaklarndan tuttuu aslanlarn alm: Kabartmada, batya g edenler kobray;
douya g edenler de akbabay beraberlerinde gtrmler. Yani, kobra akbabasz, akbaba kobrasz
kalmam, birbirlerine sk skya bal kalp Kem-MUyu asla unutmamlar. Uyarlama. (Ar. Res.).
Eti tanr, tanra ve krallarnn tasvir edildii kabartmalarda, Hurri etkisini grmemek
olanakszdr. Dolaysyla, Hurri lkesinden gelen kralie Puduhepann Etiler zerindeki
gcn gstermekte ve bu dneme ait olduklar hakknda genel bir kan oluturmaktadr. Bu
durum, kukulardan te, IV. Tudhaliyann, annesi Puduhepann dini olan Hurri dinini
(gemie ait gerekler) renmesinin ardndan, Eti devlet kltn Hurri tre, adet ve
geleneklerine gre yeniden dzenlediini gstermekte olmaldr. Bu balamda, yukarda
anlatlan tm ayrntlarn, Hurriler iin de geerli olduu ortadadr. Dier tarafta, Eski krallk
dneminden ( 1750-1500), mparatorluk dnemine (1430-1180) kadar sregelen Eti kartal
sembolnn, IV. Tudhaliya dneminde Yazlkayadaki Kk galeride, yerini kiz ylanlar
ve akbaba sembollerine brakmas, onlarn unuttuklar gemilerinin, Puduhepann ahsnda
Hurriler tarafndan hatrlatldna iaret etmekte olmaldr.
391
Sembol tm MU kltrne aittir. Bu nedenle, Etilerin adalardan batya gidiinde bir problem yaratmaz.
152
Fig.156: a= Kemin (Khem- Rann gz-Utchat-Nekhbet) bat ucunu korumakla grevli Kei akbaba
(Monk vulture); b, c= Ayn blgenin dou yakasn koruyan Orta Asya kobras. Oxus ya da kahverengi
kobra (Naja naja oxiana-Msrda Wadjet). Ainu ve Msrllarn balarndaki diademlerde yer alan
kobra ylan ve akbaba motifleriyle karlatrnz.392
a. High Resolution Photo: Monk vulture-Dreamstime: (www. Dreamstime.com/monkvulture-image27530-56k).
b. (www.povodok.ru/encyclopedia/ www.povodok.ru/pics/art50/art4910_2.jpeg).
c. redlist.freenet.uzb/rb/rbturk/naja.html: (redlist.freenet.uz/rb/rbturk/naja.jpg).
Fig.157: Yeryznn uzaydan ekilmi fotorafndaki kare iinde,

Taklamakan lnn [Kem-Khem- Gnein gz-tanrnn gz, Okulus
(Oculus)- Rann gz] grnm. Sada, Trklerde kem gzn
dememesi iin hl daha kullanlan tanrnn gz (nazar) boncuu.393
Bu tip boncuklar, en youn biimde Trklerde kullanlyor. Ayrca, daha
kstl olsa da, matiasma (mati eye) adyla Yunanllarda, evil eye beads
anlamnda, in, Hindistan, Himalaya ve zellikle Gney Amerika
kltrlerinde varln srdryor olmas ilgi ekicidir. (Byk Dnya
Atlas, 1985).394
Yazlkayadaki her iki galerinin nne bulunmu olan temel kalntlar, burada mevcut bir
tapnan varln gstermektedir. Kutsal alann gneybatya bakan blm nce bir duvarla
kapatlm, III. Hattuili dneminde ( 1286-1265) ise, Byk galerideki kabartmalarla
birlikte bir tapnaa dntrlm olabilir. Tudhaliyaa ait yukardaki kabartma, Kk
galeri ve tapnan inas, Hattuilinin olu IV. Tudhaliya dnemine tarihlenmitir.
Ainular, Prehistorik dnemlerde Japonyann Thoku blgesi ve Hokkaid adalar yannda, Asyada Baykal
glnn kuzeyinde Evenki; Sibiryada Yukagir, Eskimo, Chulchi; inde Ulchi ve Negidalda alan Antik
mezarlardan ele geen fosil Ainu iskeletlerinde saptanm. Gnmzde de ayn blgelerde hl yaamaktadrlar.
Kr. in Bkz. (bp2.blogger.com/.../nm_6R1t3zmc/s400/s_ainu.jpg).
(gallery.beardcommunity.com/albums/uploads11/a...).
393
Kem gzn bu balamdaki asl anlam, tanrnn gzne (gne tanr-okulus-oculus, Rann gz) nazar
demesin, yani, gne yok olmasndr. zdeyiin, uzun buzul dnemlerinden kan insanlarn, tekrar gnei
grebilme zleminden doduu aktr. Bu insanlarn ekik gzleri, Homo erectusun var olmasndan, Buzul
dnemleri sonuna kadarki evrede, karlarla kapl buzullar ve gkteki bembeyaz bulutlara binlerce yl ksk
gzlerle bakmak zorunda kalmalarndan kaynaklanm olabilir. Olaslkla tufan sonras Akdenize ulaan bu
insanlar, blgenin gneli ikliminde, ancak ok uzun yllar yaadktan sonra gnmzdeki gz biimine sahip
olabilmilerdi. Yani bu zellik, blgede hl daha sregelen sisli hava nedeniyle, blgesel artlarn fiziksel
yapy biimlendirmesiyle yakndan ilgili olabilir. Trklerle Kem blgesi arasndaki yakn iliki, onlarn tarih
ncesi dnemlerine ve Tokarl atalarna iaret eder. Buna dair belgelerden birini, Nuhun Allahtan Yafete
genilik vermesi ve Samn adrlarnda oturmas hakkndaki vasiyetinde de buluyoruz. Gerekten Mool ve
Trkler, o zamandan beri blge ve civarndaki adrlarda oturmay srdrmektedirler. Ancak, yaklak 1500 yl
sonra dndkleri Kemi bu kez l olarak bulmulard. Batya olan Dor vb. gler buna iaret ediyor.
Dzgner, F. a.g.e., s. 106.
394
Byk Dnya Atlas (1985) Arkn Kitabevi, stanbul.
392
153
Fig.158: Gnmzde, Hokkaid ve Thoku adalarnda yaayan Ainu erkek tipinden iki rnek: a= lk
rnekte, bandaki diademin n ksm, ak kemikleri ve olaslkla ylan derisi, arka sol taraftata ise,
ylan di ve iskeleti paralaryla ssl, kll donanmyla, yal ve sarn bir Ainu;395 b= kinci
Ainuda, diademin n ksmndaki kobra ylan betimiyle, ylann boyun ksmnda byk olaslkla
akbaba tasviri var. Her iki hayvann Kem, ya da Khemin sembolleri olduunu biliyoruz. Msrdaki
rnekler ve ayrca Kemdeki Tokar mumyalaryla karlatrnz;396 c= Kemde Loulanda bulunan ve
Loulan Gzeli olarak adlandrlan Tokara mumyalarndan biri. Tarm Havzasnda, gz biimindeki
Taklamakan lnn dou ucundaki Loulanda bulunan ve 2000e tarihlenen en erken
buluntulardan biri olan mumyann giysisi kahverengi tonlarda. Yaklak olarak 40 yalarnda ld
saptanm. Bann yanna yerletirilmi bir sepette, buday (Baak) taneleri bulunmu.
a. (bp2.blogger.com/.../nm_6R1t3zmc/s400/s_ainu.jpg).
b. (gallery.beardcommunity.com/albums/uploads11/a...).
c. The Takla Makan Mummies: (www.meshrep.com/PicOfDay/mummies/mummies.htm-11k).
Sipylos kenti, 12. yzylda, yani daha Atina ( 1000) kenti kurulmadan, gnmzde
zmir-Manisa arasndaki Spil (Sipylos-Sipyloidea) dayla Yamanlar da evresinde, da ile
ayn ad tayan bir yerleim yeriydi. Pelops ise, Anadolu Yunan mitolojisinde Frigyal olarak
bilinir. Bundan da te, Frigya kraldr. Ayn yzylda yaam Tantalos ve ei Dionenin olu,
Niobenin de erkek kardeidir.
Fig.159: Marduk tasvirinde tanr, sol elindeki dairesel aler, cetvel ya da
kompas; sa elinde, ise kutsal thyrsosu, ayrca gsne takt yeni
keiflerden tekerlekleri, ayann dibindeki ejderden koruyarak okyanusu
ayor. Buradaki ejderin de ikiz ylanlar betimlediini, bandaki ifter izgiyle
betimlenmi iki boynuz (ikiz da tasviri) ile dil ve gvdesinde, ikinci ejderin
varln gsteren ift izgilerden anlyoruz. a. Nwa-Wikipedia, the free
encyclopedia: (www.en.wikipedia. org/wiki/Nwa-36k). b= Dzgner, F. 2007,
mimar.ist.).
!950li yllarda demite henz drt, ya da be yalarndayken, dede dediim Mutu aa-Mustabey
lakapl, sarn, mavi gzl, iri kym ev sahibimiz vard. O zamanlar sarn olduumdan pek ok severdi beni,
kendine benzettii iin. Ben de onu tabii. Bu resmi grdmde onu hatrladm. O kadar ok benziyor ki.
396
Dzgner, F. (15 Kasm 2007) ArkeoPerada Perembe Sohbetleri. Dzgner, F. mimar.ist, Say: 28, s.102110.
395
154
Fig.160: Porsuk. Nergal olarak tanmlanan yukardaki

kabartmann, gsnde ift ynl olarak betimlenen
hayvanla karlatrnz.
Fig.161: Kl tanrlar olarak tanmlanm,

tren srasnda, kuandklar kllarn ekerek
sa omuzlarna dayam durumda betimlenmi
tanrlar geidi. Bize gre kabartmada, Sonbahar
ekinoksunda, tarlaya kallaryla hasat bimeye
gitmekte olan Etiler gsterilmi olmaldr.
Ellerindeki kltan daha ok, sivri olmayan,
hasat bimeye elverili ie dnk ve yuvarlak
ularyla kala benzemektedir.
Fig.162: Ayn sahneyi

ayrntlaryla gsterir izim.
(www.uned.es/.../HITITAS/yazilik
aya-swordgod.gif).
Fig.163: Manisa Spil dandaki (Sipylo>u<s)"Alayan

Kaya" grnts, Niobe'nin yks ile zdeletirilmi.
(tr.wikipedia.org/wiki/Spil_Da-31k).
155
Mitos geleneklerine gre Tantalos, olu Pelopsu tanrlara kurban etmi ve etini onlara
yedirmi.397 Bunu fark eden tanrlar, Pelopsu yeniden yaama dndrmler ve Tantalosu
cezalandrmlar. Daha sonra, byk bir servetle Peleponnesosa giden Pelops, orann kral
olmu ve Pisa kral Oenomaosun kz Hippodameiayla evlenmi. Peloponnesos yarm
adasna ismini veren Pelops imi. Manisadaki Spil danda Niobenin profilden bir
grnmyle, Yarkkaya mevkiinde tahta benzer bir oluumun, Pelopsun taht olduu
syleniyor.
Fig.164: Carpicenin saptad Kyklop
makinesinden grnm. (G) harfiyle
kodlayp, kolun dnmesinin salanmas iin
gerekli olduuna inandmz dnel aksam
(Kyklopun
tepegz)
tarafmzdan
eklenmitir (Carpiceci, A. C., 1998).
Peliosun, pelios= kara; ops= yz, gz anlamlarndan gelen Pelops () adnn alm
ilgi ekicidir ve onun Aithiopia ile olan balarn ortaya koymaktadr. Tpk Aithiopes=
Aith>i<oplar (aith= yank; ops= yz, gz), yani Etiyopyallar gibi Yz yanklar
anlamna gelir. Pelopponnesostaki klt, Olimpik oyunlarla gelimi, hatta yle bir birlik
kurulmu ki, o zamanlar blgeye Pelops lkesi denmi. Olympiadaki kurban ukurunda
(bothros), gndzn gk tanrs Zeus adna sunulan kurbanlar, ller diyarnn398 tanrlar ve
ruhlar adna; geceleri de kara yzl Pelops adna sunulurmu. Bu balamda, Pelopsun
yakn atalar Etiyopyallarla olan balants ortadadr.399
Mitos, geleneksel biimde masallatrlm. Olaslkla, ldrlen insan Pelops deil, bir olu olmas iin
tanrlara adad ve Pelops adn verdii siyah bir kotur. ok sevdii hayvann etini yedirdii tanrlarsa, o
dnemlerde tanrlara e koulan hayvanlardan biri olabilir. Tpk, Garipe Kynde (Liknias) yaam
Phineusun bana bela olan Harpyalar (Harpyia) gibi. Bu balamda Pelopsun yaama dn, kurban edilen
Pelopsun yerine olan gerek olu Pelopstur? Dzgner, F. (2009) Garipe Ky (Liknias) ve Gypopolis
Tepesi, mimar.ist, Say:32, s. 103-106. Eypgiller, K. K. (2009) Karadeniz Boaz Kaleleri, Karipe Kalesi,
Rumelifeneri Kalesi, mimar.ist, Say: 33, s.103, 104. Dzgner, F (2009) Do. Dr. Eypgillern Eletirisine
Bir Yant, mimar.ist, Say: 33, s. 105.
398
Akheron, Nun, ller denizi, Kara katranl nehir, Erg nehri, Lo nehri.
399
Herodotos Gne Sofrasnda yaayan Etiyopyallar iin yle diyor: Kambysesin eliler gnderdii bu
Ethiopiallar kendilerini dnyann en iri ve en gzel insanlar sayarlard. Burada yazarn, khthyophagos
lar* derken Yz Yanklar, yani Siyah derililerden bahsettii aktr. Herodotos, Herodot Tarihi, III.20.
* khthyophagos ad, bileik bir kelime. Aacak olursak: khty (chty)= Antik dnemde, byk bir baln
iinde pek ok kk baln tasvir edildii bir bereket sembol, Amulet, ya da tlsmdr. Ksaca balk
anlamna geliyor; Op>s= Yz, gz demektir; Hagos= Gnmzde de, daha ok Etiyopyada kullanlan bir erkek
addr. Bu balamda khthyophagos adnn, Balk yzl (gzl) Hagoslar anlana geldii aklk
kazanmaktadr. Sonuta bileik ismin, Elepantinede oturan Aithioplara Perslerin verdikleri bir ad olduu
anlalyor.
397
156
Pelopsa, kkendeki adlar Aith (= Yank) olan Etilerin de tpk onun gibi Mezopotamya,
Msr ve oradan da Etiyopya ve Uzak Dou adalaryla olan ilikileri nedeniyle deindik.
Dier tarafta Erhat, Kyklopes (Kykloplar) maddesinde yle diyor: Duvarc Kykloplarsa
Anadoluda, Yunanistan ve Sicilyada iri talarla rlm kyklopeen denilen ne kadar sur
varsa, hepsinin yapclar saylr. Bunlar ne cin, ne de tanrdr, tarih ncesi alarda ehir
kalelerini yklmaz, almaz ve alnmaz duvarlarla evirmek iin efsanelik krallarn,
nderlerin emrine giren btn bu ulustur. Efsane Kykloplarn yardmyla surlarn yaptran
krallar (Tiryns ehri iin) Proitos ve (Argos ehri iin) Perseustur. te yandan bu duvarc
Kykloplarn Anadolunun Lykia blgesinden gelme olduklar da efsanelerce belirtilir. Btn
bu kantlar bu tek gzl devlerin yorumlanmasnda Hitit kabartmalarnn gz nne alnmas
gerektiini pekitirmektedir. Halikarnas Balksnn nerdii bu gr tutarl
grnmektedir. Tek yuvarlak gzl devler Hitit kabartmalarnda profilden grlen kiiler
olabilir, dev olular ve ok iri duvarlarn yapclar saylmalar Anadoludaki Hitit surlarnn
kayaya oyulmu olmasyla aklanabilir. Kald ki efsane bu duvarc devlerin Anadoludan
gelme, da kayalklarna mezarlar kazmakla n salm Lykiadan gelme olduunu da ayrca
belirtmektedir. Bu sorunun efsane bakmndan da, Anadolu ve zellikle Anadolu-Yunan
ilikilerinin aydnla karlaca bir gelecekte zmlenebileceine inanyoruz.400
Fig.165: Olaslkla antik terazinin kefi de, Kyklop makinelerinden domu olabilir. Eti stun ve
balklaryla, dier aygtlar arasndaki benzerlik, artcdr. Makinelerin yapsal formunu hl
koruyan benzer terazi tiplerinin ok yakn gemiimizdeki gibi, kimi yerlerde hl daha kullanld
bilinmektedir. Mitoslarda, kollarn iki yana am, Tepegz devler olarak geen Kykloplarn, bu
aletin yaratmnda byk katklar olduu kansndayz (A= Tekerlekler; E-B= Tayc kollar).
c.(physics.kenyon.edu/.../Balance/Wittenberg20a.JPG).
yle grlyor ki nasl olduu bilinmez ama, Erhat da tpk Halikarnas Balks gibi
Yazlkayada tanrlar geidi olarak tanmlanan, profilden betimlenmi figrlerin, Kyklop
denilen devler olduuna inanm. Yani, ayet bunlar cepheden gsterilmi olsalarm,
alnlarnn zerinde tek gzleri olan devler olduklarn grebilecekmiiz. Bu tip san ya da
varsaymlarn, Hesiodosun masallarndan da te, ancak ocuk hikyelerine yakt aktr.
Bilimsel ynden bakldnda, tm bunlar anlayla karlamak olanakszdr. Sanki,
Halikarnas Balksn Solon, kendimizi de Msrl rahip gibi hissediverdik birden.
400
Erhat, A. a.g.e., s.188.
157
Msr tarihi zerinde yazd kitap ve yazlaryla nl Carpiceci, Msrda El-Medinada
bulunmu bir mezarn duvarnda betimlenmi bir makineden bahsediyor.401 Yazarn, yukarda
da andmz Pivoted lever machine dedii makinenin, bir nevi mauna ya da Kollu ocak
engeli eklinde olduu ortada. Bylece, bu mezarda yatm olan kiinin, tpk gnmzdeki
Kepe ustalar (operatr) gibi bir Kyklop ustas olduunu anlayabiliyoruz. Carpiceci, mezarda
olduka silik kalm betimi tamamlayarak, makinenin bir tasvirini gerekletirmi. Tpk tek
gzl volkanlar, ya da tipolojik olarak yurtlarn tepesinde tono denilen yaplara benzer
makinenin, dikey hatt apraz kesen dngye balanm kollarn olduu yerdeki yuvarlak
aksam Tepegz= Kyklopa benzetilmi. Makineler, bu nedenle Kykloplar olarak
adlandrlm olmaldr. Herodotos da ayn makineye, benzer biimde Kanca demektedir.402
Fig.166: Kk galeride, tanrlarn geidi olarak tanmlanan kabartma. Bize greyse, eserdeki tanr,
giysisinin iki yannda gsterilmi da tasvirleriyle, dalarn tepesinde betimlenmi. Bu tanr, sakall
ve heybetli yz, sa elinde tuttuu imek biimindeki atribsyle, tanrlar tanrs Teuptur
(Anadolu-Yunan mitolojisinde Bulut tanr Zeus).403 Tanr, sol elini ileriye doru uzatm, sa elindeki
imei, bir mzrak atcs pozisyonunda frlatmak zeredir. ki basamakl, tapnaa giri
merdivenlerinin iki yannda iki ionik balkl stun, tapnan giriinde ise, biraz ieride iki stun daha
gryoruz. Zeusun bann zerinde, yukarda grdmz Kem sembol ilenmi. Fakat ya grd
bir zarar, ya da ileni tarzndan tam olarak net deil. Burada nemli olan, Teupun Kemi bann
zerinde tamas ve semboln, tapnan gen alnlnn en stne yerletirilmi olmasdr. Alnlk,
bu ynden ayrca dikkat ekicidir. Tasvirde, Anadolu-Yunan tapnak mimarilerinde klasikleen gen
alnlk geleneinin, bilebildiimiz en eski rneini grmekteyiz. Bu tasvir, Asur kral II. Sargonun (
722-705) ordusu tarafndan 714te saldrya urayan, Muair (Ardini) Haldi ve Bagbartu
tapnana ait betimlemede saptadmz gen alnlkl tapnaktan yaklak 536 yl daha eskidir.
Carpiceci, A. C. a.g.e., s.72, 73, 140, 141. Dzgner, F. (2008), mimar.ist, Say: 28, s.107, 108.
Herodotos, a.g.e., II.136.
403
Dier tm betimlemelerin aksine, tanr Teup bann cepheden tasvir edilmi olmas, dikkat ekicidir.
401
402
158
Yazlkaya kutsal alannda Tanrlar geidi olarak tanmlanan kabartmada, iki yanda onik
balklaryla iki stun gryoruz. slubun Msr kaynakl olduunu, yine Msrdaki bir Hayat
Aac motifinden anlamaktayz. onik voltl Hayat Aac, ayn Yazlkaya kabartmasnda
olduu gibi, Gne kursuna dayanak oluturmaktadr.404
Fig.167: Khorsabadtan bir Asur
rlyefinde, Muairdeki gen
alnlkl Haldi ve Bagbartuya ait
Urartu mabedi tasviri. Tapnak,
Asur kral II. Sargonun ( 722705) ordusu tarafndan saldrya
urarken betimlenmi. 714.
(Lloyd, S., 1967).405
Betimde ilgi eken zellik, her iki yandaki stunlarn tasvirindeki biimlendirmedir. Dikkat
edecek olursak, stunlarn olaslkla dikey olarak st ste yerletirilmi l gruplardan ina
edildii anlalyor. Bu teknik, stun, dolaysyla tapnan olaslkla kerpi zeri ahap
mimari tarznda ina edildiine iaret etmektedir. Yklp toprak altnda kalm olmalar
nedeniyle, bugne kadar byle bir tapnaa eriilmemi olmas, bu grmz destekler
ieriktedir. Gelenein, yine kaynaksal olarak Msra dayand aktr. Buradaki stunlar,
Kyklop makinelerinin ina tarzyla karlatrdmzda, birbirlerine eitli yerlerinden
balarla balanm birleik gvde yaplar ve en aada salam bir alt yap oluturan,
yaklak kare biimindeki oluumlarla aradaki benzerlikler, yadsnamayacak ortak zelliklere
sahiptir.406 Bize gre bu zellik, Etilerde de mevcut olabilecek Kyklop makinelerinin
varlna iaret etmektedir.407
Etilerin kkenleri
Gerek Frigya kral Pelops ve gerekse Eti kltrnn yaklak 1200-1100 dolaylarnda,
Msr ve Etiyopyay hatrlatan ortak verileri, bunlarn Afrika kltrleri kaynakl olduklarna
kesin gzyle bakmamz salayacak belgeler oluturuyor. Kkenleriyse, hi kukusuz Orta
Asyadan Uzak Dou Endonezya-Japonya adalar grubuna kadar uzanan Kem-MU kltrne
dayanyordu. Bu kltrn temsilcileri olan Tokarlarn, Byk tufan sonras vardklar
Etiyopya, 3. binde, Dou Akdeniz ve Egedeki glerin ncesinde yaanan 40003500deki Byk tufan, tarihsel adan oluan belgeleriyle de destekleyici ieriktedir.
zellikle Homerosun liad (lyada) ve Odysseia (Odise) ile Herodotosun Herodot Tarihi
adl eserlerindeki Libya uluslar balkl blmde anlatlanlar, tpk Pelops ve Yz
yanklar lkesi Etiyopya hakknda, Antik Ege, Anadolu ve Yunan tanrlar pantheonunun
dayand kaynaksal kltr aka iaret etmektedirler.408
Dzgner, F. mimar.ist, Say: 23, s.77-89, ek.6.
Lloyd, S. (1967) Early Highland Peoples of Anatolia, Thames & Hudson, London, Fig. 130.
406
Khorsabadtaki Haldi ve Bagbartuya ait Urartu tapnandaki stunlarda mevcut balarla karlatrnz.
407
Kral IV. Tudhaliya ile tanr Sarrumaya ait yukardaki resimde, tanrnn srtnda tad sembolle
karlatrnz.
408
Dzgner, F. (2009) Aklanmay Hak Eden Tarihimiz: Herodotos, www.hermetics.org/herodotos.html113k.
404
405
159
Fig.168: Grsel hakknda daha belirgin bilgi edinmek zere, A-B dorultusunun stnde kalan ve
grlemeyen gen atnn tepe noktas, dz renkle yaplan ek iinde tamamlanmtr. Tapnan n
iki yanndaki stunlardan yararlanarak, tapnan i ksmnda, glgede kalmas nedeniyle tamamnn
grlemedii eklinde, sanat tarafndan doru olarak betimlenen iteki stunlar, daha net bilgi
edinmek zere yerlerinde tamamland. Bu erevedeki Teup tapnandan ayrnt: 1= gen alnlkl
at (aetos); 2= Kral IV. Tuthaliya kabartmasnda, tanr Sarrumann sa elinde tuttuu Kem sembol
(sola doru ok ve 2 numarayla iaretli); 3= Olaslkla kanatlar ak Kei akbaba (Nekhbet); 4= kiz
ylanlar; 5= Tanr Teupun atribs yldrm; 6= Tanr Teup. sakall ve atk kal. Bann sanda,
omzundan aaya inen ikiz ylanlar (siyah renkte) ?; 7= Teupun belinin alt seviyesinde, onu zirveye
karan da tasvirleri; 8= on nizamndaki stun balklar; 9= Kykloplara benzer tarzda ina
edilmi stun gvdeleri (tapnan i ksmnda); 10= Tapnan cephesindeki stunlar. Bize gre,
tanr Teup Kem semboln tapnak iinde ve bann stnde tutarak onu korumakta, ona zarar
vermeye alan Marduk gezegenine yldrmlar yadrmaktadr. Uyarlama. (Ar. iz.).
Tarihin balangcndan beri baz ayrcalklar dnda, insanlarn aralarnda yaadklar sk

balantlar, ya kan balarna ilikin olarak akraba ve kardeler arasnda, ya da bir dost,
arkada gibi tandklar arasnda gelimitir. Tanmadk kiilerle yaanan ilikiler ise, ayn
gnmzde olduu gibi olaan d olaylara baldr. Bu balamda, Etilerle Msrllar
arasndaki ilikileri, ksaca gzden geirmemizde yarar vardr.
Etilerin Msrla olan bilebildiimiz ilk ilikilerinin, 1450-1420 yllarnda II. Tudhaliya ile
II. Amenofis (Amenhotep-Akheperure. 1427-1392)409 arasnn diplomatik bir evlilikle ve
olumlu bir ekilde balad grlr. Daha sonra bozulan ilikiler, I. uppiluliuma ( 1380-
Msr firavunlarnn hkm sreleri hakknda, eitli kaynaklarda birbirine yakn, ancak deiik tarihler
vardr. Biz, bunlar arasnda ortalama tarihleri almay yeledik.
409
160
Fig.169: Msrda bir Hayat Aac tasviri. Ortada direk eklindeki
betimin zerinde, altta yer alan voltler on nizamndaki gibi da, gk
izgisine destek olan stteki voltler ise ie doru kvrk. Bunun
zerinde Gne kursu var. ki yandaki kadn ve erkek figrlerinin
ardnda hayvan motiflerine yer verilmi.
The Tree of Life: (altreligion.about.com/Library/weekly/aa102902a.htm-35k).
1337) ile III. Amenofis (Amenhotep-Nebmaatre. 1417-1379)

dneminde devam ediyor. 1350 ylnda, IV Amenofis
(Amenhotep-Akhenaten. 1350-1334), I. uppiluliumaya
armaanlar gndererek olumlu ilikilerin devamn salamtr.
1325te, Msr firavunu Tutankhamonun (TutankhamunNebkheperure. 1347-1338) dul ei Ankhesenamon
(Ankhespaaton - Ankhesenpaam) uppiluliumaya, oullarndan
birini kendine e olarak istedii mektuba gre, bu dnemdeki
ilikilerin, olumlu ynde olmak zere en yksek seviyeye ulam olduunu gryoruz. Daha
sonralar, Eti Msr ilikileri bozulmaya yz tutmu. Karde halklar arasnda oluan eitli
anlamazlklar sonucunda, 1274te patlak veren Kade savanda, Msrllar bozgundan
zorlukla kurtulmular. Bu srada Etilerin, savan ardndan tekrar vasal kabul eden
Amurrulara kar ama kadar indiklerini gryoruz. Savala ilgili bar antlamas 1269
tarihini tayor. Yaklak olarak 1256 ylnda Hattuili ( 1315-1282), byk kzn II.
Ramsese (Ramesses. 1290-1224), Msr saraynn ba kadn ve ei olarak vermitir.
Kralie, Msrda Maatnefrure-Maat-hor-neferure adn almt. 1250-1220 arasnda, IV.
Tudhaliya ( 1250-1220) Msr, Babil ve Asurlularla iyi ilikiler kurmutur. Bu ilikiler o
kadar gelimiti ki, lkede ortaya kan kuraklk ve alk sonunda, Msr firavunu Merneptah
( 1234-1214), karde halk Etilere, gemiler yk tahl gndererek yardmda bulunmutu.
Fig.170: Lapita kltrnn saptand Ethi adasnn Pasifikteki yeri.

(www.engineers.auckland.ac.nz/.../image015.jpg).
Dier tarafta, Etilerin kuzeyde Kafkasyadan Anadoluya girdikleri sav, onlarn kuzey
lkeleriyle neredeyse yok denecek kadar az olan ilikileri nedeniyle, kabul edilebilecek bir
iddia olmaktan ok uzaktr. Gerek pimi topraktan tablet ve figrinler, gerekse keramik,
heykel ve kabartma eserlerdeki benzerlik, hatta eserlerin yaratmnn altnda yatan inan, sanat
anlay ve felsefe birlii, onlarn Msr ve oradan Uzak Douyla olan kaynaksal
beraberliklerini yadsma, ya da bu konudaki tartmalara son verecek boyutlardadr.
161
Fig.171: a= Ethi adasnn gneydou burnunda saptadmz, byk olaslkla Antik kalntlara iaret
edebilecek yaplarn genel plan (leksiz plan). Boazkalenin planyla karlatrnz: 1. Olaslkla
sur kalntlar; 2. Sur iinde, duvarlar takip eden yollar; 3. Kent kaps; 4. Kapdan kent iine ulaan
yol; 5. Kent kalntlarnn bulunduu alan; 6. Ky boyunca uzanp, gney burnunda kyy takip
ederek gneye dnen sur kalntlar; 7. Sur iindeki alanda, yer yer yaplamann devam ettii
blgeler. b= Adann hava fotoraf.
a. leksiz. (Ar. Pln.).
b. (http://www.oceandots.com/pacific/newcaledonia/mare.php).
Etiler kendilerini Neallar,410 kullandklar dillerini de Kani411 (Nea-Nesili-Nese) olarak

adlandrmlard. Kltepeye (Kani) verilen bu adn, Etilerin atalarnn Uzak Douda,
tarmn ilk yapld topraklardan, yani Erg-Enek-Ondan gelmelerine kar atfta bulunmak
amacyla verildii anlalyor. Bu nedenle bu ismin, onlarn gemilerini, yani kkenlerini
ifade ettii ortadadr. Kendi paymza, Etilerin Tevratta geen Het>h ve Hitti>m
isimleriyle, gnmzde hl sregelen Aith= Eth adlarndan yola karak, aratrmalarmz
bu kapsamda ele aldk.412
Fig.172: Uzak Dou adalarna hakim Lapita
kltrnden, etek giymi bir figrine ait ayak
ksm. Etekte, Bahar ekinoksunda, doada hora
tepen kadnlar tasvir edilmi. Yazlkaya Kl
tanrlar figrlerinin yan yana yryleriyle,
ayaklarndaki arklar arasndaki benzerlikleri
karlatrnz. Etilerdeki figrlerden farkl
olarak, 1600-500 arasndaki bu eserde,
figrlerin cepheden tasvir edildikleri grlyor.
(mathildasanthropologyblog.files.wordpress.com...).
Nea, Trkede Buday unu demektir. Dolaysyla, Un retenler= Uncular kapsamnda, Tarm
yapanlar, Tarmclar- Tarm toplumu anlamlarna geldii ortadadr. Bkz. Redhouse (1974) Trke-ngilizce
Szlk, Redhouse Yaynevi, stanbul. s.880.
411
Trkeye kan olarak geen kelimenin anlam, inan, itikat, mezhep, din, akide-persuasiondr. Bu
balamda, nalar olan toplumun dili, ya da Uncularn dili anlamlarnn yaktrlmas olas grlebilir.
Redhouse, a.g.e., s.594, 595.
412
Tevrat, Tekvin, 23. 3-20.
410
162
Etilerin geldikleri Uzak Doudaki adalardan pek ounun ismi deitirilmi. Bunlardan biri
de, Mercan denizinin (Coral sea) iinde yer alan Yeni Kaledonya (New Caledonia) adasnn
kuzey dousundan gney douya doru uzanan izgi zerindeki Loyaut (Loyalty) adalar
grubunda, gnmzdeki deitirilmi ad Mar olan Ethi, yani Antik dnemdeki ad,
byk olaslkla Aith= Yank olabilecek adadr.413 Dolaysyla, Etilerin asl ad,
gnmzdeki ifadesiyle Yanklardr. Adann tamam, dz bir ova grnmnde ve tusunami
dalgalarna aktr. Kuzeydou yaknndaki Tanna adasnda nl Yasur volkan (Tepegz)
bulunuyor. Grupta en kuzeydeki ada Ouva, bunun gneyindeki ise Lifou adasdr. Adalarda
son dnemlerde gerekletirilen arkeolojik aratrmalar, kaya snaklarndaki baz kazlarda
sonularn vermi. Saptanan belgeler, kalntlarn en eski insanlara ait olduklarn gsteriyor
(Chou Adam-Homo erectus pekinensis ?).
Fig.173: A= Ethi adasnn sakinlerinden, Lapital (Eth) bir kadn tmlemesi; b= Kabartma Eth geyii
betimli mhr ve zeri delikli, olaslkla flt, ya da kaval olabilecek bir enstrman: c= Anadolu,
Yunanistan ve Romada Ge Helenistik ve Erken Roma dnemlerinde rastladmz Terra Scillata
(Sgillata) taklidinde boyanm, 2000-500e ait kulpsuz bardak; d= Terra Scillata tekniinde boyal
bir at figrini; e= Bronzdan yaplm ok ucu.
a-e.(mathildasanthropologyblog.files.wordpress.com...).
Fig.174: Terra Scillata taklidi, krmz astar boyaya daldrma

tekniiyle yaplm bir Lapita mutfak kab. Kullanlmam
olmas, olaslkla bir mezar hediyesi olduunu gsteriyor.
2000-500.
Kaynaksal ad Ethi olan adann kuzeydousuna bakan

gneydeki ikinci burnunda, hava fotorafnda plan
arzeden, ieriini bilemediimiz bir takm kalntlar
saptadk. Bunlarn gerekten Antik bir dokuya sahip
olup olmadnn aratrlmas gerektii kansndayz.414
Ethi adnn Aithi olarak yazldn nce Homeros, daha sonra da Herodotostan reniyoruz. Homeros,
lyada, I 423, XXIII 206, s.589. Yz Yanklar. Homeros (1988) Odysseia, I. 22, 23; IV. 84; V. 282, 287, s.430.
Herodotos (1991) a.g.e., II. 11, 12, 22, 28, 29, 30, 110, 139, 146, 161; III. 114; VII. 90.
414
Ethi Map/New Caledonia Google Satellite Maps: (www.maplandia.com/new-caledonia/ethi/-3k). Sand, C.
(1998) Asian Perspectives, The Journal of Archaeology for Asia and the Pasific, Vol.37.
413
163
Endonezya adalar grubuyla birlikte Lapita415 olarak bilinen kltre ait eserler, 1600-500
arasna tarihlenmi. Adada gnmzde de ok youn ve olaanst hner gsteren ta iilii,
bizlere ister istemez, Etilerin ta iiliinde gsterdikleri olaanst baarl almalar
hatrlatmaktadr.416
Fig.175: Moreton (Heath-Heth ?)
adas (sar kare iinde).
(upload.wikimedia.org/wikipedia/commo
ns/7/7b/A...).
Etilerin kkenleri hakkndaki

kinci
saptamamzn,
yine
Avustralyann dousundaki bir
adaya rastlamas, bir rastlant
olmamaldr. Heath adasnn ad,
gnmzde Moreton adas olarak
deitirilmi. Tevrattaki Heth
ad hatrlanacak olunursa, bu
ismin 3. binden bu yana
Heatha dnm, ya da asl
adnn,
Tokara
A
ve
Mezoamerikan
kltrleri
dil
kuramlarna uygun biimdeki Heath eklinde yazlm olmas, pek uzak bir olaslk olmasa
gerektir. lgi ekici biimde, biraz kuzeydeki Fraser adasnn kuzeybat kysnda Torquay
kenti yer alyor. Yukardaki haritada da grlecei zere, Heath adasnn Yeni Kaledonya
adalaryla, Lapita kltrnn merkezi saylan Ethi adasna olan yaknl, Etilerin burada da
yaam olabilecekleri nedeniyle son derece dikkat ekicidir.
Keri Hulme imzal bir yazda, ngilterede allk tmlsnn bat ucunda bulunan, baklava
(ekenar drtgen, elmas) biimindeki bir altn eserden bahsediliyor. Eser, 1808 ylnda
Richard Colt Hoare ve William Cunnington tarafndan ele geirilmi. Devizeste, Wiltshire
Heritage Museumda sergileniyor. Eserin barbazasnn,417 olaslkla ahap bir paraya bronz
Lapidary: Hakkk, oymac, kymetli ta kesicisi anlamna geliyor. Bu anlam, Teselyada bir boy olan
Lapithler (Lapithai) ve Etilerin geldikleri ada olabilecek Ethi (Mar) adasndaki Lapita kltryle byk
benzerlik gstermektedir. Yeni Kaledonya dilindeki xaapeta Lapitadan gelen kelime, bir delik kaz
anlamndadr. Ta oyma ustalarnn, eserlerini kalemle hak ederken delikler kazarak ortaya kardklar gz
nne alndnda, Lapita kltrlerinin, ta oyma ustalar Etilerin nesillerinden olduu ileri srlebilir
grnyor. Erhata gre bu halk, kendilerinden nce blgede oturan Pelasglar kovarak, Pindos, Pelion ve Ossa
dalarnn eteklerinde yerlemilerdi. Ancak adlarna Knidos ve Rhodosta da rastlanmas, bize gre onlarn
Teselyaya yine Afrikadan adalar yoluyla geldiklerine iaret ediyor. Erhat, A. a.g.e., s.193. Homeros, Troia
savanda Lapithlerden bahsederken yle diyor: Ama kapda iki yiit adam kt karlarna, Lapithlerin,
takn canl kargclarn oullar, biri gl Polypoites,* Peirithoosun** olu, teki Leontes, insanlarn ba
bels Aresin dengi. Kaplarn nnde duruyordu bu ikisi, dalarda dimdik duran meeler gibi.
* Poly>poites: Poly= ok; Poites= U,doruk, tepe (Yaplarn) anlamlar kapsamnda ok tepeli anlamndadr.
** Peiri>thoos: Peiri= Olaslkla dilimizdekinin ayn, yani peri anlamndadr; Thoos= Phorkysun kz Peri
Thoosa hatrlanacak olursa, Etiyopya ve Madagaskar dolaylarnn nl deniz kestanelerini temsil eden
Phorkysun kz peri Thoosa ile, yani Etiyopa ile ilgili bir isim olduu anlalmaktadr.
Homeros, lyada, s.XII, 127-194.
416
(1.bp.blogspot.com/.../s400/granstepset.JPG).
417
Prazvana (brazvan). ban sapa geen sivri ksm. Eser belki de, bir asa eklinde tasarlanmt. Ahap
asann tepe ksmna taklp perinlenen barbazan, gndnmlerinde Stonehengenin ortasnda gnee kar
dikiliyor, n esere belli bir ayla vurmas salanyordu ?
415
164
perinle tutturulduu saptanm. Yazar, Uzak Douda mezar hediyesi olarak bulunmu bir
Lapita mleinin zerindeki baklava dilimli motiflerin, Stonehengede ele geen bu altn
eserlerle ayn ekilde olduunu sylyor hakl olarak. Eserler, Lapita kltryle ayn evreye,
yani yaklak olarak 2000e tarihlenmi. Yine ngilterede, Edward Cunningtonun Maiden
kalesi civarndaki Dorchester alannda, Clandon tmlsnden ele geirilen altn piramit
modeli eser de ayn Stonehengedekinin bir benzeri. Ancak yazda, Batl bilim adamlarnn
her zaman yaptklar gibi, Lapita kltrnn batdan douya uzand iddia ediliyor. Batllar
bu ve benzeri iddialarnda srar ederlerken, ngilterede mevcut olmayan piramitleri,
Stonehengelilerin nereden grp, bunlarn taklit modellerini oluturduklarna deinmiyorlar
bile. Biraz ters de olsa: Yoksa, ilk nce 3. binde altndan yaplm maketlerini ngilterede
oluturdular da, daha sonra m Asyada Xiann gneyine gelip 5. binin ilk yarsnda
Byk Beyaz Piramiti ina ettiler? sorusu geliyor insann aklna ister istemez. Dier tarafta,
Tarm havzasndaki Nuh ve ei Fuxi ile, Smer tanrs Mardukun ellerindeki cetvel, pergel,
a ler, gnye ve kompas gibi uygulamal matematie ait aletleri grdkten sonra, Bu
modellerin, indeki Byk Beyaz Piramitin ( 4000-3500)418 lekli olarak kltlm
kopyalar olup olmad konusunda kuku duymamak elde deildir.419
Fig.176: a-c= Lapita sanatnda da grlen, kayalarn zerine hak edilerek yaplm, i ie daire ya da
spirallerden olumu yanarda (volkan) tasvirleriyle, bir dibek; d= ngilterede, Stonehenge
yaknnda allk tmlsnden bir altn piramit modeli (Bush barrow gold) ve barbazan; e= Lapita
sanatndan, mezar hediyesi bir mlek. zerinde, boyun ksmnda ardll ok ucu, az ve gvde
ksmndaki paralel izgiler arasnda, birbirlerine bitiik vaziyette, yinelenerek betimlenmi baklava
dilimleriyle (piramit betimleri) ssl bir mezar kab. zerindeki piramit motiflerinde drt sra izgi
var. Bu saynn, Stonehenge ve Clandon altn piramit modelleriyle olan uygunluu dikkat ekicidir; f=
Pek abuk unuttuumuz gemile olan balarmza karn, Antik Trkler ve Moollar tarafndan son derece
kutsal saylan bu piramit, bize gre, byk olaslkla Ademin piramit mezardr.
419
Dzgner, F. (2007), mimar.ist, Say: 26, ek.9.
418
165
Yine ngilterede, Maiden kalesi civarndan Clandon tmlsnden ele geen, altndan yaplm dier
bir piramit modeli. Bronz zeri altn ilemeli parayla birinin zeri, paralel yatay izgiler aras
piramidal desenli, pimi topraktan iki mlek.
a-f. (www.celticnz.org/.../Feedback/LapitaFaces4A.JPG).
Oysa, bu dnemlerdeki Uzak Dou kltrleriyle Bat Avrupa kltrlerini karlatracak
olursak unlar saptamamz mmkndr: 1. Antik kaplarda, pimi toprak malzemelerden
bildiimiz nemli ticaret mallarndan Terra Scillata,420 ya da taklidi olan rnekleri, 50004100lerden balayarak Kuzey Kore civarndaki Dawenkou ve Moolistandaki Yangshao
kltrnde grrken, daha gelimi olsa da, ayn malzemeyi Anadolu, Yunanistan ve
talyada, Ge Helenistik ( 150-30), Erken Roma ( 30-395) dnemlerinde grebiliyoruz;
2. 2000lerde Ege ve Akdenizde grdmz ve zamann nemli ticaret meta olan arap,
sv ya vb. rnleri tayan amphoralarn ilk rneklerini, 5000-4000 (3500) tarihlerinde
Moolistanda Neolitik sonu Kalkolitik balarna tarihlenen Yangshao kltrnde
saptayabiliyoruz; 3. Yine Dawenkou kltrnde tespit ettiimiz, 4200-2600 arasna
tarihlenen Terra Scillata taklidi, gaga azl, omuzdan kulplu, rdek tipli, ayakl testi
biimini, Troiada olduu kadar Eti Eski Krallk dneminde, 1600-1500lerde
grmekteyiz.
Fig.177: a= 5000-4000deki Yangshao Neolitik
kltrne ait bir amphora. Karn zerindeki halka
kulplar, ykseke bir yere asldn ve iindeki
svnn, kolayca devrilip aktldna iaret ediyor.
zerinde, kukusuz daldrma tekniiyle yaplm
Terra Scillata taklidi boya izleri hl grlebiliyor.
Bize gre eser, Byk tufan ncesine ait olmaldr.
Benzer Amphoralar, 3. bin Ege Glerinin
ardndan, ancak 2000lerden sonra Akdenizde
grebiliyoruz; b= Kiostan yaklak 400lere ait
bir Yunan amphoras.
a.http://en.wikipedia.org/wiki/Yangshao_culture.
b.(www.whoi.edu/.../chios_amphora_56846_56920.jpg).
Bu erevede, saptanan tarihleri karlatrdmzda, Uzak Dou sanatndaki Terra Scillata

teknii, n Asya, Anadolu ve Yunanistandan 3950 yl daha ncedir; amphora retiminde
yaplacak karlatrmada, Uzak Dounun 1500 yl daha erken; hi kuku yok ki Uzak
Douda, gnmzde Lapita kltr denen kltrn en belli bal yaratc ve sahiplerinden
iken, byk olaslkla tektonik nedenlerle, adalarn basan tusunamiden dolay yurtlarn
brakp nce Etiyopya daha sonra da Msr yoluyla Anadoluya varan ve Tokarlarn bir kolu
olan Etiler bile,421 en az bin yllk bir gecikme gstermektedirler. Bu tarih, onlarn ana
yurtlarndan ktktan nice sonra, Anadoluda bulduklar topraklarda yineledikleri gecikmeli
Chou Adamnn (Homo erectus pekinensis) volkanik arazi nedeniyle, Choukoutiendeki arazide bulduu
demir filizine ok ey borlu olduu ortada. ncelikle, sertlii ve kesici zelliiyle dikkatini eken bu madeni
doal ki yaad maaraya tamt. Nemden oksitlenen maden, bir sre sonra renk vermi, akmak ta aletlere
ekil vermek iin kullandnda ise oluan kvlcm nedeniyle atei kefetmiti. Bu nedenle, 1.800000
myden, yaklak 5000e kadar bu madenle har neir olan Hebeideki Moolistan insanlarnn, yaklak
1.795.000 ylda edindii deneyimlerle, Neolitik dnemdeki anak mleklerini Terra Sicillata tekniinde
boyayp frnlarda piirir hale getirmeleri, hi de kanksanacak bir olay deildir. Hele, 4000-3500 arasnda
bakr kefedip onu ileyecek duruma geldikleri dnldnde, olmas gereken, doal bir sonu olduu
ortadadr. Nuhun arap itii biliniyor. yle anlalyor ki, onlar da araplar amphoralarla tayorlard.
421
Bu tarihler, Etilerin Anadoludaki varlklaryla ilgilidir. Yoksa, Uzak Douda olduklar dnemlerde,
yukarda anlan tm teknikleri, en ge 5. 4. binden beri bildikleri ortadadr.
420
166
kltrlerinin dayand, olduka uzun bir sreci kapsayan glerine de iaret etmektedir. Uzak
Doudaki yksek kltrn Anadoluya vard en erken tarihi, yz elli yllk bir
gecikmeyle Troiada saptayabiliyoruz.422
nemli bir Hitit merkezi olan Alacahykn, Bronz a Tokar kltrnn Anadoludaki
temsilcisi olduu kukusuz olan, Hasan da yamalarndaki Tokarz ky (yeni ad Dikmen)
ile bir balants yoktur diyebilmek olduka zordur. Hasan dana doru ilerleyen g
yolunun dier bir kant, Gneydou Anadolu blgesinin Orta Frat blmnde, Adyaman li,
Khta lesine bal Aknclar Bucann eski ismi olan Tokarz= Tokarlyz Kydr.
Her iki yerleim eskiden Yukar Tokarz ve Aa Tokarz olarak anlyordu. Bu
yerleimlerin altnda, ya da yaknlarnda yaplacak aratrmalarda, Tokar Trklerine ait Bronz
a yerleimlerine rastlanabileceine kesin gzyle baklabilir.
Fig.178: a= inde, Dawenkou kltrnden, 4100-2600 arasna tarihlenen, kulplu, ayakl ve

gaga azl bir testi; b= Eti Eski Krallk dnemine ( 1600-1500) ait gaga azl testi; c= Troiadan
dier bir gaga azl testi ( 2250-2200).
a. (http://en.wikipedia.org/wiki/Dawenkou_culture).
b. (arttattler.com/.../115.-Spouted-Vessel.jpg).
c. (www.turkleronline.com/.../49testib.jpg).
Etilerin Msrllarla akraba olduklar ortadadr. Tpk, 2000de Etiyopya, Msr,

Mezopotamya ve Kafkaslar yoluyla tekrar ana yurtlar olan Keme dnen Tokarlarla, inde
Choukoutienden (Zhoukoudian) 1000 dolaylarnda kp Keme varan Chou Trklerinin,
birbirlerine kz alp vererek, akrabalk ilikilerini tekrar kurmalarnda olduu gibi. Zaten,
benzer ilikileri Etiler de Msrllarla yaamlardr. Etilerin, Tokar Trklerinin Anadolu,
Kafkaslar ve Hazar denizinin kuzeyinden Keme geileri srasnda, Anadolu topraklarnda
kalan Tokar boylarndan biri olduklar, onlarn Msrla olan balantlarn en iyi biimde
aklayc belgeyi oluturmaktadr.423
Sonu olarak, Gazi Mustafa Kemal tarafndan ortaya konan Eti (= Aith= Yanklar) ad, tpk
Yunan ad gibi Trkler tarafndan uydurulmu bir isim deildir. smin kkeninin, tufan
Troia Ideki ilk yerleim, yaklak olarak 3000-2500dr. Tarihlerdeki saptamalar, buradaki eserlerin
tarihlemeleri zerinden gerekletirilmitir. Ancak, pek ok eser zerinde yaplacak karlatrmal analizlerin
de, benzer sonular verecei kansndayz.
423
422
167
sonras Nuh ve yazcs Djehutinin karaya kt Eth>i-opiann ilk hecesinden olutuu ve
Yz Yanklar anlamna geldii aka ortadadr.424
UZAK DOUDA, NSANIN KKENNDEN GNMZE UZANAN TARHSEL TABLO:
Fig.179: Uzak Douda, kkenden gnmze insan ve yaratt kltrlerin tarihsel alm:425 A=
ekik gzl, siyahi Homo erectus (Chou Adam); B= Beyaz tenli, renkli gzleri ekik olmayan, Tokar
Trklerinin atas olabilecek Ainular;426 C= Ainular ve Homo erectusun nesli olan siyahilerin
Tanr Djehuti Msrda, en eski haliyle bis kuu eklinde de betimlenmitir. Bir bataklk kuu olmas, tufan
sonras bataklk haline gelmi olan inde Hoang-Ho ve Si Kiang nehirleri arasyla Afrikada Nil nehri kylarn
hatrlatr. bis, Afrikaya yeni ulaan gmenlere, bataklklarda kendisine yiyecek ararken, besinlerin bulunduu
alanlarla baslabilecek kuru yerleri gsterdii iin kutsal saylm olmaldr. Djehutiyi, evresi kent sembolleri
ve yazlarla ssl bir tabak zerinde, banda thyrsosuyla tasvir edilmi eserdeki betimle, Maya yazmanlarnn
koruyucusu Hunahpu ve Tavan tanryla karlatrnz. Coe, M. D. a.g.e., s.112, Lev. XVII, s.200, Res.136.
425
Tablodaki tarihler, Uzak Dou kltrlerine gre dzenlenmitir.
426
Batl bilim adamlarna gre, nsann kkeni Afrikadr. Ancak Afrikada beyaz tenli insan kkenini ortaya
koyacak bir fosil tr mevcut deildir ve hibir zaman da olmamtr. Onlarn bu varsaymlarna gre, siyahi
Afrika Homo erectusu (Turkana boy-Turkana ocuu) buradan dnyaya yayld ise, Avrupallarn nasl
beyazlatklarn aklayacak bir verilerinin olmad da aka ortadadr. Aksinin iddia edilmesi, Afrikal
Turkana ocuu Avrupaya vardnda, zamanla kendi kendine mi beyazlat? sorusunu akla getirir. Oysa Uzak
Douda gnmzde bile hl daha yaayan Japonyann Thoku blgesiyle Hokkaid adas ve Bering
boazndan Beijinge kadarki alanda, Ainularn prehistorik dnemlerden bu yana sren varlklar, beyaz
insanlarn geldikleri kkene aka iaret etmektedir.* nsanolunun, kinatn oluumundan bu yana, tpk dier
canllar gibi evrim geirdikleri ortadadr. skelet yapmzdaki Kuyruk sokumu kemii (Sakrum), genlerimizden
gelen varln, baz anormal hallerde ve ender de olsa kendini hl gstermektedir [Grsel belge iin Bkz.
(1.bp.blogspot.com/.../s400/human_tail8.jpg)]. Bu balamda, Charles R. Darwinin Evrim teorisi, Tanrnn
varln yadsyan bir teori deil, tam tersine onun varln kantlayan bir teoridir. rnekleyecek olursak;
insanolunun yapt ve kendini yaratc grp vnd her ey, balangta yenidir, ancak zaman iinde
eskimeye, yok olmaya mahkmdur, yani bir daha var olmamak zere lr. Oysa yaratc Tanrnn lm olarak
bizlere gsterdii her olay, yeni bir oluum, geliim ve evrime dnecek srekli bir devinim iindedir. Baz
canl trlerinin doadan yok olular, onlarn grevlerini tamamlayp, yeni canllarn olutuunu, yeni bir
424
168
birlikteliklerinden domu Aithler (Ethler, Yanklar); D= Ainu genlerinin bazen hakim kld, renkli
gzl Aithler; E= Uzak Doudaki Buzul dnemlerinde, milyonlarca yl soukta bembeyaz buzullara
ksk gzlerle bakan Homo erectusun ekik gzleri, olaslkla Afrikann bol gneli havasna varnca,
Kalkolitik dnemden balayarak normale dnmeye balam olmaldr. Ayn fiziksel deiim, Afrika ve
Akdeniz blgesine ulaan dier ekik gzl halklar (rnein Antik Msrllar, Smer ve Asurlar,
Aithler Anadolu halklar ve Yunanllar) iin de geerlidir. Bu deiimler, Demir a sonlarnda
tamamlanm olabilir;427 F= Olaslkla, Ainu ve Aith genlerinden tremi Yunnanl inliler. Tm bu
genleri potasnda oluturan Khem-MU kltrnn temsilcisi Tokarlar, Byk tufan ( 4000-3500)
srasnda Nuh vastasyla Afrika, Mezopotamya, Anadolu ve Avrupaya; Byk tufan sonrasnda,
Endonezya ve civar adalarda yaayan halklarn, Platonun Kritias adl eserinde ad Mestor (=
Mest kknden Mestizo: melez, krma, iki ayr rktan gelen insanlarn bulunduu yer) olarak geen
Gney Amerika ktasna olan gleriyle birlikte de, bu ktaya yaylmtr.428
1= Alt paleolitikte, Zhoukoudianda (Choukoutien) Homo erectus (Chou Adam) fosillerinin
bulunduu maara ve evresinde ele geen, bir tepe oluturacak ekilde ok miktardaki bademsi
(amygdaloide) aletler yannda, etlerin atete piirildiine iaret eden yanm hayvan kemikleri,
imdiye kadar bildiimiz en eski insana ait kltre iaret etmektedir.429 Tabloda, siyahi ve ekik gzl
Homo erectusla, ayn dneme ait beyaz tenli, sarn, kzl, ya da kumral sal ve gzleri renkli olan
Ainular gryoruz; 2= Bu insanlarn bir ksm, byk olaslkla blgenin tektonik yaps, Buzul
alarnda ekilen besin sknts ve ar souklar nedeniyle, Orta paleolitik dnemlerden balayarak
Afrika ve Avrupaya g etmilerdi; 3= Uzak Douda, siyahilerle beyaz Ainularn birlemesinden,
Gney Dou Asya, Endonezya ve civar adalarda yaayan Aithlerin (Ethler= Ethiler= Yanklar.
Lapita kltr), st paleolitik dnemde Lapitann alt kltrn oluturmak zere civar blge ve
adalara daldklar anlalyor; 4= Mezolitik dnemde, siyah, beyaz ve yank tenlilerle birlikte,
aadaki resimde de grld gibi, yank tenli olup Ainu genlerinin ar bast baz insanlarda,
gzlerin renkli olduunu grmekteyiz; 5, 6= Neolitik ada, 6. binden balayarak ortaya kan
Uzak Dounun Hongshan, Zhaobaogou, Shandong, Yangshao, Dawenkou ve Liangzhu NeolitikKalkolitik kltrleri, Afrikada 4. bin Msr ve 3. bin Ege gleri ncesinin en byk kltr
olan Khem-MU kltr ( 6. 5. bin), Ege ve Akdeniz kltrlerinin alt yapsn oluturmutur. Bu
kltrden doan Tokar (Tochar) ve Lapita (Lapith) kltrlerini, Pasifikteki Endonezya adalar;
Afrikada Etiyopya (Aithiopia), Nbye (Nubia), Msr (Aigyptos); Mezopotamya, Anadolu, ran, Orta
Asyada Tarm havzasndaki Tokar II kltr ile Hindistann kuzeyinde Ku (Kush) kltrleri olarak
saptayabiliyoruz.430 Yine bu dnemde, Si Kiang nehrinin kuzeyindeki Hoang- Ho (Pyrphlegeton)
ortamn domakta olduunu gstermekten baka bir anlam tamaz. Tanrnn, tpk insanlarda dndmz
gibi, her canl, doa ya da uzay parasn, ayr ayr yaratmak iin ura vermedii ortadadr. Balangta
yarattn, gelecekte ve sonuta olacan bildii geliim srecine brakm, oluan her ey, bu devinim sreci
ierisinde, doa ya da kinata uygun bir ekil ve zamanda biim deitirmi ve deitirmeye de devam
etmektedir. nsanolunun, dnyann kor biimindeki ilk halinin ardndan geen uzun bir sre sonunda, deniz,
da, gl, bulut, oksijen ve nehirlerdeki tatl sularn yaratt uyumlu bir ortam iinde oluan favna ve florayla
donanm doa harikas ortamnda ve tam seilmi bir zamanda evrimini tamamladn grmemek mmkn
deildir. te insann bu evrimine ait kltrel verilerin ilk saptand yerin Uzak Dou topraklar olduunu
yadsmak, bize gre Batnn byk bir tarihsel yanlgsdr. Tm bunlara, beyazlarn Uzak Douya Avrupadan
geldikleri iddiasnda bulunan bilim adamlarnn, her zaman olduu gibi, bu konulardaki yanl ynlendirmeleri
nedeniyle deinmek zorunda kaldk. erikte yer alan tinsel blmn, konudan ayr olarak herkesin inanc
dorultusunda deerlendirmesi gerektii aktr.
* Bkz. Dzgner, F. a.g.e., s.105, dn.31. Ainularn atalar, Hokkaid adasn Kai, Kuyi, Kuye, Qoy gibi isimlerle
adlandrmlard. Kuzey Atlantik okyanusunda, Karayiplerdeki Turks and Caicos slands= Trk ve kayk
adalar hatrlanacak olursa, bu isimlerden Kainin Trkedeki kay-kaymak-kayk; Qoy kelimesinin ise
koy>mak fiilini, ya da krfez anlamndaki koy kelimesini hatrlatt ortadadr. Turks ve Caicos AdalarVikipedi: (tr.wikipedia.org/wiki/Turksve_Caicos_Adalar-52k).
427
Bu tr fiziksel deiimlerin, tp doktorlar tarafndan bilimsel olarak ayrca incelenmesi gerektii
kansndayz.
428
Platon, a.g.e., 114 c.
429
Kansu, . A. (1946) nsanln Kaynaklar ve lk Medeniyetler, CI, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, s.
91, 94, 95, 161, 162.
430
5. binde, Orta Asyadaki Tarm havzasndan, bugnk in ve karsndaki Japon adalarna kadar hkm
sren Tokar kltrnn (Kem-MU kltr) dilleri, Tokar A ve Tokar B olarak ayrlmtr. Buna benzer
169
nehriyle, gneydeki Si Kiang (Styks) nehirleri arasnda kalan Erg-enek-onda, burada nceden
yerleik olan Neolitik ve Kalkolitik kltrlerin ardndan, dier tm kltrler ncesi Tokar Trklerini
grmekteyiz (Tokar I kltr). Si Kiangn gneyinde ise, Yunnan platosunda, yukardaki NeolitikKalkolitik kltrlerin topraklarnda (denize s ve verimli in ovasn da ierir. Buras, Byk
tufanda, tusunami dalgalarnn ana karann ilerine kadar girmesine neden olan alandr) gz olan
Yunnanl inliler yayorlard.431 Erg-Enek-Onlularn hazr kltrlerine konan Yunnanllarn bu
niyetleri, Byk tufan sonrasnda sel sularnda yok olup giderek insan says neredeyse yok denecek
kadar azalan Erg-enek-ona saldrmalar ve ele geirmeleriyle ortaya kmtr. Bu niyetleri ortaya
dklmeden, yani Byk tufan ncesinde, Yunnanllarn bir ksmnn Nuhla beraber Afrikaya
ktn, Yunanistanda kurduklar Atina kentinden ve Antik Anadolu halklarnn onlar Yunanl
olarak adlandrmalarndan anlyoruz;432 7= Demiri, tpk bakr ve bronzun kefinde olduu gibi
Tarm havzasna varan Tokar Trklerinin kefettiklerini, 1766-366 yllar arasnda, inlilerin
Trkleri ferocious slaves= vahetin kleleri433 olarak adlandrmalaryla, ferrous= demirli
kelimeleri arasndaki sk benzerlikten anlamak mmkndr. Bunun yannda, Mool hkmdar
Cengiz (Dengiz) Hann [1162-1227 (Temuin= Demir ileyen), Moolca: ] eklindeki
anlam da, ayrca gzlerden kamamaktadr. Byk tufandan iki bin yl sonra, 2000lerde Tarm
havzasndaki ana vatanlarna tekrar dnen Tokarlarn, burasnn le dntn grmeleri
zerine, bir blmnn Anadolu (Dorlar ve Urartular. Erken Demir a gleri), dier bir
ksmnn ise Hazar denizinin gneyine (Medler ve Persler) ve Karadenizin kuzeyinden Yunanistana
inmeleri (Dorlar), demirin Asyadaki Tokarlar tarafndan kefedilmi olmasndan baka bir eye
iaret etmemektedir. Volkanik patlamalar srasnda, arazideki ukurlarda doal olarak birikip, akt
oyuun biimini alan demir filizini ilk kefeden Homo erectusun da Asyal olmas, yz binlerce yl
sren grsel tecrbeye dayal buluun, Asyaya ait olduunun en ak belgesini oluturmaktadr. Bu
kltrler demir retimine, 4. binde kefettikleri bakr ve bronz yapm ve ilemeciliinde, olduka
uzun bir srecin (yaklak 2000 yl) ardndan geirdikleri deneyimlerin sonucunda ulamlard. (Ar.
Tab.).
Etrsk Dilinde Aith ve Eth Adlarnn Varl ve sonu/III

Hollanda Leiden niversitesinde prof. dr. R. S. P. Beekes ve dr. L. B. Van der Meerin
yannda Etrsk dili zerinde almalar yapm Jackie Sixx, bir yazsnda yle diyor: Bu
aratrma, Etrsk gramerinin imdilik ne kadar bilindii zerine, yeni bir gzlemdir. Burada,
kaynak bilgileri edindiim ve her ikisinin de rencisi olduum, Hollanda Leiden
niversitesinden, prof. dr. R. S. P. Beekes ve dr. L. B. Van der Meere kranlarm sunmak
isterim. Etrsk grameri zerine olan bu aratrma, aslnda R. S. P Beekes ve L. B. Van der
Meerin De Etrusken Spreken, Cotinho, Muiderberg 1991 adl Almanca eserinin 7.
blmnden tercme edilmitir.
Giri
ekilde, Byk tufan ncesinde Uzak Douda yerleik Tokar kltr Tokar I; 2000lerde Tarm havzasna
ikinci kez varan Tokar kltrn de Tokar II kltr olarak adlandrmak gerektii dncesideyiz.
431
Dzgner, F. a.g.e., s.107.
432
Herodotos, Herodot Tarihi adl eserinin tamamnda, Yunan anakarasnda oturanlar Yunanllar olarak
tanmlamaktadr.
433
Hsiung-nu (ferocious slaves= vahetin kleleri) ad, inlilerin Hunlara verdii kk drc lakaplardan
sadece biri. Bu ad, vahi, yrtc, kudurmu (ferocious) anlamna geliyor. smin. Volkanlardan akan ve demir
cevheri de ieren lavlarn, nnde engel tanmayan akntlarna gnderme yapt aktr. Ancak, onlara sayg
ifade eden pek ok lakap da taklm. Bilim adamlar, inle ilgili ifadelerinde, Hunlar kk drc dier
lakaplara pek deinmiyorlar. Bunlar arasnda, Hsiung-nu, Hiung-nu, Xiong Nu vb. gibi pek ok isimler de yer
almaktadr. Bunlar bilimsel literatrde, inlilerden nceki dnemlerde Trklerin Moolistan ve indeki
varlna iaret etmesi nedeniyle, kullanlmamaktadr. Turkic World-Huns Dateline-1766 BC-336 AD:
(www.s155239215.onlinehome.us/turkic/70_Dateline/71_Huns/hun%20dateline%201%20En.htm-28k).
170
Etrsk dili zerindeki pek ok gr, halen kesinlik kazanmamtr. Yalnz Antik yerleim
yerleri deil, fakat zellikle Etrsk bilimi zerindeki en son tartmalar da buna iaret
etmektedir. Etrsk dili zerine en geni kapsaml ve en eski eser, A. J. Pfiffigin die
Etruskische Sprache, Graz 1969 tarihli kitabyla, daha ksa ierikli olan H. Rix, La scrittura
e la lingua, 1985 tarihli aratrmalardr. Pfiffigin ne srd bilgiler ok salkl olmayp,
byk oranda tartma gtrmektedir: M. Cristofani, Gli Etruschi, una nuova immagine,
s.210-238. Beekes ve van der Meer, Etrsk dili ve yorumu zerine ok daha gvenli ve
bilimsel olan Rixe ncelik vererek almalarn buna gre yrtmlerdir. Beekes ve Rix, bu
dilin ses erimi sistemi dnda, pek ok konuda ayn fikirdedirler.434
Beekes ve Meerin Etrsk dili zerinde mercek altna ald blmlerdeki aithi ve ethi
isimlerini kapsayan rneklerden ilgi ekici olanlar yle:
Fig.180: Bize gre, Polenezya adalaryla Rapa Nui adasndan, geleneksel tren kyafetleriyle iki Aith
(Eth) ?435
a. (farm1.static.flickr.com/122/268920244_5f3efce...).
b. (farm1.static.flickr.com/50/154407043_2cc7fca0...).
smin de hali (Locative)436

The locative ending was -i; together with -a, this became -ai>-ei>-e. -thi and -t(e) were postpositions,
which could be added after the ending -i, hence - aithi >-ethi.
434
Bkz. Jackie Sixx, Etruscan Language. (http://www.geocities.com/jackiesixx/caere/languagepage.htm).

Polenezyallarn, Orta ve Gney Amerikada aznlk olsalar da hl yaamakta olan Yz Yanklardan Maya,
Aztek ve nkalara olan akrabalklar yadsnamaz. Anadolu halknn ise, gemii 6. binlere dayanan
Moolistan, in ve Endonezya adalar grubundan gelen Yz Yanklarla, arlkl olarak beyaz tenli, sarn,
renkli gzl Ainu kkenli Tokar Trklerinin gen ortaklndan olutuu ortadadr. San, kimyasal olaylara
reaksiyon gstererek renk deiikliklerine urayabildii bilinen bir gerektir. Tarm havzasnda saptanan Tokar
Trklerine ait mumyalardan pek ounun kzl sal olmalar, Byk tufan sonrasnda deniz suyunun toprakta
meydana getirdii nce asit slfat, daha sonra da derinlerde ortaya kan demir slfrl tabakalarn etkisiyle
olumu olup olamayaca konusunun, ilgili bilim adamlarnca ayrca aratrlmas gerektii kansndayz.
436
Baz kaynak dillerde yer gsteren isim hali. smin de hali; Bu ekildeki isimlere ait. Redhouse (1986)
English-Turkish Dictionary, Redhouse Yaynevi, stanbul, s.579.
435
171
oul (The Plural)
The plural was formed by adding -r to the stem: ais (god), ais-e-r (gods). After this -r came the same
endings as in the singular. Thereby, before the genitive -s, an -a appears (probably belonging to the r, so -r<-ra). Another suffix, pointing out the plural, probably a collective form, was -chva, also
known as -cva or -va/-ua: f.e. marunuchva "college of maru's".
R. S. P. Beekes ve L. B. Van der Meerin Etrsk dilinden saptayabildiimiz yukardaki dil

kuramlarna gre, ismin oul hali dorultusunda: Aith>i= Aithdeanlamna geliyor. smin
kk ise Aithtir. Etiler diyebilmemiz iin ise, ismin kkne -e-r (er) eklememiz, yani
Aith>er dememizin gerektii anlalyor. Dier tarafta Ethi dendiinde de, ayn Aith>i
isminin de halinde olduu gibi, Ethde anlamna gelen isme Etiler>lar oul anlamn
ykleyebilmemiz iin, ismin sonuna yine -e-r (er) eklememiz, yani Eth>er dememiz
gerektiini anlyoruz.437
Kendi paymza, hi de beklemediimiz ayr bir konuda bulduk kendimizi. Dilbilimciler
tarafndan ayr bir aratrma gerektiren konunun bizi ilgilendiren blm, Aith ve Eth
adlarnn, ucu Etrsklere kadar uzanan geleneksel ve kkene dayal bir isim olduunun ortaya
kmasdr.
Nedenini bilmeden, aramzda bir scaklk ve ezelden gelen dostluk balarmz olan Japonlarn,
topraklarnn gney ucunda kalan Tokara ve Amami adalarnn isimlerini deitirmemi
olmalar, bilimsel adan gelecekte ortaya karlabilecek yeni ve somut belgeler iin salam
birer dayanak oluturacaa benziyor. En az Asya, Afrika halklar ve Trkler kadar gelenek ve
tarihlerine bal Japonlar, bu rnek davranlaryla esiz bir vgy hak etmektedirler. Dier
tarafta, Uzak Dou adalaryla birlikte, Aithi= Ethi= Eti adlarnn Hitit olarak
deitirilmesindeki asl ama, aka ortada deil mi?
-
Konunun Dilbilim kapsamna girmesi nedeniyle, bu konudaki uzman deerlendirmelerine bavurmann daha
salkl sonular verecei kansndayz.
437
172
RESM AIKLAMALARI
Fig.001: Siyahi Zeus Artemisionun (Aithiopial-Yz yank), denizden karlm bronz heykeli
Yaklak 460. (www.utexas.edu/.../classical/Zeus_Pos.gif).
Fig.002: Jtaka stelinde, naratif sluptaki Nuh tufan tasvirinde, Persephonenin koruluundaki
palmiye ve servi aalar. time and space in chinese narrative paintings of han and the six:
Fig.003: a. Byk tufanda, Pasifik okyanusunda kopan tusunami dalgalar ve youn yamurla oluan
sel suyu 300 ayak (= 91,44m) yksekliine erimiti. Bu veri, yalnzca toprak ve dalk arazideki
katmanlarda tespit edilmi bilimsel verileri ieriyor. Hesaplamalara, byk olaslkla Mardukun
geerken oluturduu hortumlar, olaanst tusunami dalga boylaryla rzgarlarn, baz tepelere
ulatrm olabilecei suyun, bu tepelerden aaya inerken kazanm olabilecekleri ivme hzlarnn
hesaplarn dnda olduu aktr. Yani, ilk dalga boyuyla birlikte, suyun 91.44 mden daha yiksek
olduunu, X1 ve X2 noktalarnda, bundan daha yksek olduu anlalan tepeleri am olmasndan
anlyoruz. Toporafik ykseklikler alnarak gerekletirilmi rlyef haritada, in ovasna
yerletirdiimiz mavi boya, bu nedenle Hoang-Ho boyunca Himalayalarn eteklerinde X1 iaretli
yere kadar uzand. Burada, ara bir yerden sonra X2de koyduumuz ikinci boya ise Gobi ve bir i
deniz grnmne brnen, sonradan llemi Tarm havzasna kadar olan blgeleri istila etti. Ancak
Chengdu vadisine inemedi. Sonuta, ayn ilem, Si Kiang nehri kylarna da uygulandnda, haritada
grlen ekil elde edilmitir; b. Tufan sonras blgedeki yeni grnm: A= Pyrphlegeton (Hoang-Ho);
B-B= Ordostan Si Kianga kadar uzanan Erg-enek-on (Ergenekon) blgesi; C= Kokytos (Yang-e);
D= Styks (Si Kiang); E= Yunnan platosu; F= Yunan kenti; G= Chengdu merkezli Hades (Souk)
bataklklar; H= in ovas; I= Gobi l; J= Taklamakan l (Tarm havzas); K-L= Byk olaslkla
tufan sularnn ilk grld, gnmzdeki Xinhailien ve Lianyungang kentleri; M= Sar deniz; N=
Dou in denizi; O= Gney in denizi; P= Msr tanrs Djehutinin bahsettii Keor kenti; R= Ayn
tanrnn, Msra geldii yer olarak betimledii Undal adas (Kore yarmadas); S= Japon denizi; T=
Hyaonas (Japonya); U= Tokara adalar; V= Tayvan (Formoza-Taiwan).
(www.weather-forecast.com/maps/China). Uyarlama. (Ar. Hrt.).
Fig. 004: a= Msr ller kitabnda, Erg nehri (Nun, lm denizi, Akheron) sembol olan Renin (Ra)
kay, tufan olaynn koptuu ilk topraklarda. Henz g gereklememi. Nun, Renin gne
kayn elleriyle bann stnde tayor. Bir gn ncesinde afak vakti meydana gelen olay
sonrasnda, kendi adyla anlan, amurlu bataklk hale gelmi, yeryzndeki hayat tketmi denizde,
yani Erg nehrinde betimlenmi. Kayktakiler, soldan saa= Yal Horus, Maat (Mait), Kheper
(Kheperi), Re, Geb (Sebi Deb, Qeb), Heka (Hike), Hu ve Sia (Saa); Orta panodaki dairesel tasvirler,
Afrikaya varldktan sonra, kaytlarn dzenlenmesi ilemlerinin balamasna ait gn, ay, ya da yllar
gsteren zaman gstergesi olabilir. Altta, olaslkla Djehutinin yn halindeki papirslere yazl,
ortaya ylm yolculuk kaytlar, bunun iki yannda yer alm Nun ve Nunet tarafndan rulo halinde
toplanyor; sadaki panoda, yine Nun tasvir edilmi. Toplanan kaytlar arivliyor; b= Her iki yandaki
yaztlarn altnda, orta panoda yer alan konulara ait, yazc Djehuti tarafndan tutulan kaytlar, yine
Nun tarafndan arivleniyor. Yaztlarn arasndaki drt adet frizde, yukardan aaya doru, yazc
tanr Djehuti, geldii yeri anlatyor: 1= Sol tarafta bir ifti, Erg nehrine yakn Souk bataklklarda
(Hades bataklklar) elindeki sabanla (Enek) topra ilerken (topra Onarken- iler, dzeltirken),
kars, (Erg + Enek + On= Ergenekonda) yanlarna gelen tanr nnde, tpk gnmzdeki Japon
ve inliler gibi eilerek onlar selamlyor. Salar ne dm. Bunlardan en sadaki, elindeki asasyla
tanr Djehuti. Kaykla gelen dier tanrlar selamlyor. Kayktakilerin kara derili olmalar dikkat ekici
(Dou Tengerleri ?). Kayn dier tarafnda iki tanr daha ayakta duruyorlar. Bunlarn ayakta olmas,
kar tarafn da kara paras (Japon adalar) olduna iaret ediyor. Yani kayktakiler, bu srada Erg
nehrindeler; 2= Sol tarafta iki ifti, ellerinde Osirisin harman dveniyle, artk yetimi olan
hasatlar dvyor. Tanr Djehuti, Tal bis kuu klna girmi vaziyette, Amenta sembolnn
(lm; Amenti= Uzayn gizemli karanlklar) zerine konmu, karsnda oturan krala, gelecek
felaketi (Karneios olay ve ardndan kopacak tufan) haber veriyor; 3= Sabanla kz sren iftilerin
bulunduklar yer, indeki Hoang-Ho (Pyriphlegeton), Yang-e (Kokytos), ya da Si Kiang (Styks)
nehri kylar. Her iki kzn de, bir eyler sezinlemi gibi, ge doru bakmalar dikkat ekici. Zira
kzler tarla srerken, daima yere bakarlar; 4= Burasnn Afrikadaki Nil nehri ve Msr olmadn,
173
tpk Odysseiada Homerosun byc Kirkeye sylettii Hades batakl betiminden anlyoruz. Bu
nehirlerden biri Si Kiang da deil. Zira buras iki nehrin, yani Hoang-Ho ve Yang-e nehirlerinin
birbirlerine yaklat, gnmzdeki Sichuanda Chengdu merkezli Souk (Hades) bataklklar. Tal
bis Djehuti, Yang-enin zerine konmu. Olaslkla burada tasvir edilen iki kutan Msra ulaan
bis, arkadaki gen bis (Djehuti) olmal. Her iki kuun aasnda, toprak alt yaratklar (kurtuklar)
bile ayaklanm durumda, yakn gelecekteki felaketleri, st panodaki kzlere benzer ekilde, onlar da
sezinlemiler gibi. Sar ereve iindeyse, Apollon Karneiosun (Marduk) atmosfere teet geerek
okyanusta oluturduu ekim gc nedeniyle ykselen sularn (hortum) tepesinde kalm Nuhun
gemisi resmedilmi. Nuh ve gemide olan dier ahslar, geminin sa ve sol ucunda oturuyorlar.
Ellerindeki krekler suya batamyor, bota kalmlar. Msrn ller Kitabnda, Nun kayks Khuen-uann (bu kayk, kimi zaman Horustu) Amenti merdiveni tam ortada. Merdiven, ruhun
olgunluk mertebesine ulap, en yksek basamaa vardnda, buradan uarak, Msr tanrs
Djehutinin syledii gibi, Amentinin karanlklarna (uzay boluklar ya da Trklerde, Yedi Kandilli
Sreyya-Pleiades) karlacana inanlan merdiveni (daha sonraki dnemlerde, Tepeelerde Yurt-,
Gal golompttan Tonoya kan duman, yani Hayat Aac= Ahap totemler) temsil ediyor. Merdivenin
en st basama, tufan olay srasnda lenlerin ruhlarnn vardklar en st mertebedir. lmden sonra,
ruhu Amentiye (ge) ulatran bu merdiven, Hristiyanlka AMBON, slama ise MMBER olarak
gemi. Kayn sol arka tarafnda, blgede gnmzde de grlen, zerinde karsit oluumlu, tepeleri
yuvarlak yksek dalar olan iki ada (Msrda bu tr oluumlar yoktur. kr. Fig. 44), sa st
tarafndaysa, yukardan aaya doru dizili drt ejder kayyla (dragon boat), adalardan kaanlar
sembolize edilmi olabilir. Kayn altndaki ykselmi suyun taban seviyesindeki kk ve yuvarlak
tasvir, felaketin balangcnn adalardan birinde, ya da yaknnda patladna iaret ediyor olmaldr.
Amenti-Vikipedi: (tr.wikipedia.org.wiki/Amenti-25k).
Fig.005: a. Bilimsel aklamalara gre, nlar buz paracklarn geerken, gnein etrafnda oluan
tayf (gkkua-hale). Tinsel anlamda, ortada gne tanr (Trklerde Gne ark- svastika-tanrnn
gz-okulus-ha) , etrafnda hale; b. Semirechye dendritilerinden, at zerinde gne bal bir aman
tasviri; c. Khora Kilisesinde (Kariye Camii) gney apeli kubbe ii. Pantokrator (Kurtarc) sa figr.
Arka ortada, hale iinde ha (svastika) ve sann ba. Okulustan etrafa gne nlar yaylyor. sa,
nlarn ularnda yer alan 12 havari, Aziz ve Azizelerle birlikte dnyaya k sayor.
a. (www.flickr.com/photos/jamestdd/)
b. Articles-Petrogliphs of Semirechye: (www.tourkz.com/eng/articles/petrogle1.html-16k).
c. (upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/...).
Fig.006: Dnyann en uzun boylu insanlarndan 1951 doumlu inli Bao xishun, 2.36 m boyuyla,
yanndaki merakllarn neredeyse iki misli grnyor. Grnm, byk olaslkla, Asyadaki
dendritilerde yer alan dev boyutlu insanlar; kutsal kitaplarda ad geen d kavmi ve Nefilim,
Kgarl Mahmdda geen Horhor, Anadolu on-Yunan mitoslarnda Titanlar hatrlatyor. Gelmi
gemi, dnyann en uzun boylu insan olarak bilinen Amerikal Robert Pershing Wadlow (19181940) 2.72 m, Trkiyenin en uzun boylu insan, 1960 ylnda kaybettiimiz Uzun mer ise 2.25 m
boyundayd. Aadaki Semyrechye dendritileriyle karlatrnz.
El hombre ms grande del mundo es chino-julio 2005: (www. Chino-china.com/articulos/200507.13gigante.html-19k).
Fig.007: indeki blgeleri gsterir harita. Kkl nedeniyle adlar yazlamayanlar: 1= Ningxia
Hut A. R.; 2= Neijing; 3= Tianjin; 4= Shanghai (Atalay, Y., Ar. Hrt.).
Fig.008: Yeryzne alan bacalaryla faaliyet gsterip snm, ya da hl daha faaliyet gsteren
volkanlarn, yer yzndeki younluk noktalar (Atalay, Y., Ar. Hrt.).
Fig.009: Moolistan Otonom blgesi, Ningxia ve Shaanxi blgelerini kapsayan Ordos, Yen-Men ve
Datongun yeri (Atalay, Y., Ar. Hrt.).
Fig.010: a= Datongda, atnal eklindeki volkanik yapsyla, snm bir yanardadan grnm. b=
Coe tarafndan, Meksikadaki Tlaxcalada, bir da st akropol olan Cacaxtlada, Azteklere ait gen
bir Kartal Sava betimi olarak yorumlanan aman. Ba ve ayaklar kartal, omuzlarnda kartal
kanatlar var. Her iki eliyle tuttuu thyrsosla, volkanlarn lavlarn temsil eden ylan ejder zerinde,
onu sndrmeye (Odysseus gibi ldrmeye) alyor. Ylann, tuvalin sa yukarsna doru uzanan
kuyruu, sa st kede, pskrkleri sar renkte gsterilmi volkana doru uzuyor. Sada, tam
ortadaki kuun, lav pskrkleri nedeniyle ayak ksmlarndaki tyleri ttslenmi ve etleri grnr
hale gelen bacaklar plak kalm. Tasvirin alt blmndeki genler arasnda, toprak alt
174
hayvancklar, saa sola kamakta. Bunlardan biri, ban yukar karm, olup biten felaketleri
merak iinde izlemeye alyor.
a. China Culture.org: (www. Chinaculture.org/gb/ en_travel/2004 03/17/content_46367.htm).
b. Coe, M. D. 2002.
Fig.011: Kuzey Korede gelenei ok eskilere dayal, kukusuz volkanlardan esinlenerek evlere
uygulanm olan Ondol snma sistemleri: a= Suwonda, faal durumdaki bir Ondoldan kan dumanlar
ve at altna istif edilmi odunlar; b= Ojukonda Ondollu bir ev; c= Yine Ojukonda, Ondollu bir
mutfaktan grnm. Ondoldan elde edilen syla evlerin tabanlar, dolaysyla tm evin snmas
salanmaktadr.
a. (www.hgpho.to/wfest/house/house-e.html).
b, c. (www2.ald.net/%7Eroden/korea/album/ondol.htm).
Fig.012: Semirechye (Yedi Nehir-Kazakistan) dendritileri: a= Bugesk sanat diyebileceimiz,
bugnn ve gemiin bir arada tasvir edilmesiyle olumu dendriti. Eserde, koyu renkte gsterilmi
gn yaayan figrler, ellerinde ta aletlerle birbirleriyle savamaktalar. Geri plnda tasvir edilen dev
figrleri, ak renkte belirtilerek, gemite, iki dev (Nefilim ?) arasnda ta aletlerle yaplan bir
mcadeleyle, dier bir devin, dinazora benzer bir hayvana elindeki yayla ok at; b= Ortada bir dev
ve etrafnda drt figr. Atlarndan inmi insanlar, deve kar yay ve oklaryla saldryorlar. Dev,
ellerini kaldrp, teslim olmu; c= Kuyruu iki ayann arasnda grlen dev ve etrafnda, ellerindeki
yay ve oklaryla mcadele eden figr. Bunlardan biri yere yatm, olaslkla dev tarafndan
ldrlm
vaziyette
tasvir
edilmi.
Articles-petrogliphs
of
semirechye:
(Tourkz.com/eng/articles/petrog 1e_1.html-16k).
A. A. Goryachev, A. N. Mariyashev, Petrogliphs of Semirechye, goryachev@tourkz.com
Fig.013: XXV. slaleden Msr kral Piankhy. (www.historyforkids.org/.../pictures/shabaka.jpg).
Fig.014: a. Bir Yunan vazosu zerinde siyahi Dionysos (Taharka Aesiopis), karsndaki Rodophosa
(Thyia=Servi aac) arap ikram ediyor. b. Martin Bernale gre, siyahi Athene (tritogeneia).
a.Thyia:Tree of Wisdom: (www.viewzone.com/thyia.html-20k).
b.(www.homestead.com/wysinger/ancientafrica.html.98k).
Fig.15: a= Asyada yaayan Kiang, Kulan ve Onager yabani eeklerinden Onagerler; b= Somali
yabani eekleri. a. (10yearitch.com/?p=1690); b. (www.ezoo.cz/zvire.php?zvire_id=45).
Fig.16:
Equus
Africanus
Somalicusun
Afrikada
yaygn
olduu
blgeler.
(www.iucnredlist.org/apps/redlist/details/7949).
Fig.17: Athene ve Pallasn birlikte oyun oynadklar kenti Skherie olabilecek Kisumu ve gneyindeki
Serengeti milli park ve Ngorogoro koruma alanna ait dzlklerle, Kigosi ve Mayowosi ormanlk av
alanlar. (www.strita.info/location/maps.html).
Fig.18: Kenyada Kisumu Ndogoda elence sporu olarak yaplan at binme gsterilerinde, balarnda
Athenenin miferi, srtlarnda yine onun khlamysi (askeri pelerin) ve ayakkablarnn zerine
taktklar koruma bant veya oraplaryla olan grnm, Homerosun Viktorya glnn etrafnda
birbirleriyle sava oyunlar oynadn syledii Athene ve Pallasn yannda, Herodotosun ayn gln
etrafnda, atl araba yarlar yapan Afrikal gen kzlarn hatrlatyor. Fun sports: From Safari Rally to
Concours dElegance, Horse Racing: (www.skyscrapercity.com/showthread.php?p=52391593-19).
Fig.019: Byk bir olaslkla, Nuhun gemisinin bir ykseltisinde karaya oturmu olabilecei,
gnmzde Tanzanya-Kenya snr zerindeki KilimanJarodann doruk noktasndan grnm.
mount kilimancaro: www.sseserver.net/Regional/Africa/Tanzania/Localities/mount_Klimanjaro.aspx21k
(http://www.quillou.com/tirageas.htm).
Fig.020: Pasifik, Hint ve Atlantik okyanuslarndaki scak ve souk su akntlar.
(www.starfish.ch/Zeichnung/Karten/Stroemungen.GIF). Uyarlama. (Ar. Hrt.).
Fig.021: Pasifik ve Hint okyanuslarnda, lamarn da etkisiyle scakl iyice artan su akntlarnn
olutuu blgelerdeki tusunami dalgalarnn, bu akntlarn daha da hzlanmasyla vardklar ktalarla,
tusunaminin s ky yollarndan ulap yerletii anaklar. A= Tufan sonrasnda oluan, TaklamakanGobi i denizi; 1, 2= Scak su akntlar; 2= Uzak Dou ve Afrikann dousundaki tektonik olaylar ve
lamarn ardndan iyice snan deniz suyunun artan scaklnn yaylp istila ettii alanlar; 3= Bu
scakln etkiledii Pasifik okyanusunun dier blgeleri; 4= Ilk akntlar; 5= Souk akntlar. (Atalay,
Y. Ar. Hrt.).
175
Fig.022: a. Byk Beyaz Piramit. Hava fotoraf, 1939-1945 (daha ok 1944-45) arasnda, Amerika
Birleik Devletleri pilotu James Gaussman tarafndan ekilmi; b. Merode Nubia piramitleri.
a. Chinese pyramids-Wikipedia; the free encyclopedia: (en.wikipedia.org/wiki/chinese_pyramids17k).
b. Ancient Africas Black Kingdoms: (www.homestead.com/wysinger/ancientafrica.html-94k).
Fig.023: Byk tufan sonras, tusunami dalgalarnn igal edip uzun sre yerletii anaklarda, deniz
sularnn toprak tarafndan emilmesi, bir ksmnn ise buharlamas sonucunda oluan llemi
blgeler: 1= Gobi l,; 2= Tarm havzas. Taklamakan l; 3= Karakum l; 4= Lut l; 5= Tahar
l; 6= Tar l; 7= Suriye l; 8= Arabistanda Rubil-hali ve Necef lleri; 9= Byk Sahra l;
10= albi, Kisimu ve Namibya lleri; 11= Kalahari l; 12= Avustralyada Byk Kum, Gibson ve
Byk Viktorya lleri; 13= Oregon l; 14= Byk l; 15= Mojave l; 16= Chihuahuan l;
17= Peru l; 18= Atacama l; 19= Patagonya l. (Atalay, Y.; Ar. Hrt.).
Fig.024: Mardukun Afrikada Turkana glyle (A), Asyada Ordos (Yen-Men, B) dorultusundaki
geii srasnda, Madagaskarn dousundaki Runion (2) ve Tayvann dou yaknnda Yonaguni
adasndaki (1) volkanlar tetiklemesi sonucunda oluan tusunami dalgalarnn, Pasifikle Hint
okyanusundaki scaksouk su akntlarnn da katksyla etkiledii alanlar ve bunlara bal g
yollar. (Atalay, Y.; Ar. Hrt.).
Fig.025: Yonaguni adasnn tektonik yap merkezi ve yeryzne dalan fay dalgalarn gsterir
kuramsal P- Dalga boylar haritas.
USGS
Earthquake
Hazards
Program:
Earthquake
Report:
Taiwan
Region:
Fig.026: a. Yonaguni piramidinde inceleme yapan bir dalgla, piramit arasndaki oran gsterir
resim; b. Yonaguni adasnn tektonik yaps ve fay hattn gsterir harita.
a. Underwater Pyramids: Japan:
(www.cyberspaceorbit.com/phikent/japan/japan.html-4k).
b. USGS Earthquake Hazards Program: Earthquake Report Southeast of...:
Fig.027: Kuzey Chou dneminde (557-581), yma Jtakadan izim. 301 numaral maaradan duvar
resmi. Tun-Huang. (Nun-ller denizi-Katranl nehir-Akheron).
Time and space in chinese narrative paintings of han and the six:
Fig.028: a. Runion adasnda, ikisi snm, biri faaliyette olan volkanlar (Geryoneus): A= Olaslkla,
tpk Yen-Men ve Datongda olduu gibi, az eriyik metallerle kapanarak snm volkan olan Cirque
de Salazie; B= Ayn zellikteki Cirque de Cilaos; C= Piton de la Fournaise volkan. b. Volkanlarn
oluumunu gsterir kroki: A= Ana baca (Gigantlar-Dragon); B= Manto; C= Litosfer; D= Deniz; E=
Runion adas rnei, snm iki volkanla Piton de la Fournaise volkan (Kyklop); F= Ana bacayla
balants kopmu bir deniz alt volkan rnei; G= Her an faaliyete geebilecek dier bir volkandan
rnek.
a. Runion - Wikipedia, the free encyclopedia:
(en.wikipedia.org/wiki/Runion - 137k).
b. Atalay, Y. iz.
Fig.28c: Hydnora esculentann (Madagaskar elmas) iini gsteren kesitte, Hesperidler betimli bir
Hydria kabnn benzer formlarn gsteren karlatrmal resim. Yalnzca, elmann uzantl az
ksmndan kesim yaplmtr. I. Hydria; II. Hydnora esculenta; III. Esculentann, kesilen az uzants.
Fig.0259: Mauritius-Reunion tektonik alannda, kuramsal P-Dalga boylamalarnn hesap izelgesi.
USGS Earthquake Hazards Program: Preliminary Earthquake Report:
(Neic.usgs.gov/neis/bulletin/neic_waax.html-14k).
Fig.030: Orvietoda, Golini I mezarndaki duvar resminde, Atysin lykeios olarak tasvirini gsteren
fresko (Bargellini, P., 1960).
Fig.031: a. eitli renkteki boncuklardan, tespih eklinde dizilip, ularna birer insan figr (totem)
yerletirilmi kolye eitleri. Modern yapm olan eserlerin tasarmlarnn, Antik dnemlere dayand
ortadadr; b. Budist rahiplerin kullandklar iki ayr tespihten grnm: 1= Mardukun arkasnda
brakt ate yuma (tanrnn klc-Apollon karneios); 2= Marduk; 3= Marduk gezegeninden
yeryzne den ate toplar; 4= Ate toplarnn, balarna dp lmlerine neden olan insanlar.
a. (www.spiritefeve.com/userimages/procart2.htm).
176
b.(En.wikipedia.org/wiki/Buddhist_prayer_beads).
Fig.032: a= inden bir tlsm boncuu. Boncuun st tamamen kafataslaryla ilenmi; b=
Nepalden bir tespih,tanelerden her biri kafatas biiminde betimlenmi; c= Meksikadan Aztek
gerdanl. Gerdanln boncuklar kuru kafa bieminde ili; d= Tibetten tespih. Bu tespih de, tpk
ikinci resimdeki gibi kafataslar biemindeki boncuk tanelerinden oluturulmu.
(www.luckymojo.com/mojocatamulets.html).
Fig.033: a= Yeni Zelandal Tanikonun, ak ve koyu mavi renkler kullanarak dokuduu bir nazarlk
(amulet). Nazarln etek psklleri mavi cam boncuklarla sslenmi. stte yer alan kese ksm, ortada
Gne ark (Svastika) motifiyle ssl. Kesenin iine konan kartta, Morinin tanrlarna duacym
yazyor; b= Vann Hoap (Gzelsu) lesinde, bir gl eidi olan Rosa<ceae pisiformisin
meyvelerinden yaplan bir nazarlk eidinin, iplikten dokunarak ortaya karlm hali. stteki kese
ksm, Anadoluda kaybolmu. Yeni Zelandadaki Gne ark sembolnn yerine, Tarm havzasnn
sembol (Okulus-tanrnn gz-Rann gz) yer alm. Etekteki mavi boncuklar arasndaki benzerlik
ise artc boyuttadr. Birbirlerinden ok uzaktaki her iki kltrde yaratlm eserler arasnda, binlerce
yl sonrasnda bile hl daha sren benzerlik, blge halknn geldii kkenden baka bir eye iaret
etmemektedir.
a. (www.arikiart.com/.../taniko_-_10_commandment_pattern_-_blue_and_cream_2086976.htm).
b. (img2.blogcu.com/.../o/t/motifmatik/snv80193.jpg).
Fig.034: Gnmzde bile, hl daha deitirilmekte olan Tokar ya da Tokarz adl yerleimlerden
arda kalan ve imdilik bizim tespit edebildiimiz, Tokarlarn g yollarna iaret eden Tokar
kkenli yerleimler (Atalay, Y. Ar. Hrt.).
Fig.035: Yaklak 2000de, Kltr taycs Tokar Trklerine ait bir freskoda, ellerinde
kompas, gnye ya da pergel tayan Nuwa (Nuh) ve kars Fuxiye ait duvar resmi. Resimde Nuwa
ve Fuxi, tpk Mardukun yapt gibi, ellerinde tuttuklar uygulamal matamatie ait aletleri, tufana
neden olan, altta ylankavi kvrmlarla tasvir edilmi volkanik lavlardan koruyorlar. Eser, Babilde ele
geen bir silindir mhr zerindeki tanr Marduk figrnn yaptyla yakn benzerlik gsteriyor. Bu
benzerlik, Tokarlarn tufan srasndaki g yollarn, yani Tokara-Etiyopya-Msr-MezopotamyaKafkaslar ve nihayet Taklamakanda Kem (Khem) blgesine doru olan glerine iaret ediyor.
imdilik kaydyla da olsa, yalnzca Tokar ve inlilerde grebildiimiz Nuva-Fuxi ikilisine ait
tasvirlerse, Tokarlarn, gemite Moolistan topraklarndaki varlklarnn kesin ifadesindan baka bir
anlam tamaz.
Nwa-Wikipedia, the free encyclopedia: (www.en.wikipedia. org/wiki/Nwa-36k).
Fig.036: Gbekli Tepe temenos alannn, evre Neolitik yerleimlerine gre corafi durumu: 1=
ayn; 2= Nevali ori; 3= Gbekli Tepe; 4= Grctepe; 5= Tell Abr; 6= Tell Qaramel; 7=
Mureybet; 8= Jerf el-Ahmar. (theneosr.egloos.com/534114). Uyarlama. (Ar. Hrt.).
Fig.037: Gbekli Tepe kaz alanndan genel grnm.
(www.geo.de/.../geschichte/55864.html?t=img&p=1).
Fig.038: Gbekli Tepede, 2004 ylna kadar ortaya karlan yap plankareleri (Schmidt, K., 2007).
Fig.039: 1. Gbekli Tepe C Yapsnn genel plan; 2= Yapnn rekonstrksiyonundan grnm: a=
Dromos; b= evre koruma duvar; c= D koridor; d= T biimli talarn ikinci d koridor dayanma
duvarlar; e= Tepe eimleri, orta mekan evreleyen duvarlara dayal T formlu dikili talara uyumlu
dikili talar; f= Byk olaslkla, orta mekana kadar uzanan hatllarla st rtl olabilecek ikinci
koridor; g= Orta mekan evreleyen i duvar; h= duvara dayal, eimleri f koridorunun d duvar
dikili talarna uyumlu T biimli dikili talar; = st kubbe benzeri bir rtye sahip olabilecek orta
mekan; j= Hatllara dayal kubbeyi tam olabilecek, byk boyutlardaki merkezi dikili talar; 3=
C Yapsnn doudan ve yaklak 45lik adan baktaki grnm; 4= Ayn yapnn toprak
seviyesinden ve gneydoudan grnm; 5= Yine toprak seviyesinden ve bat ynnden grnm;
6= C Yapsnn gneydoudan, yaklak 25lik adan baktaki grnm (Atalay, Y., Ar. iz.).
Fig.40: Gnmzde Tibet kz veya yak denilen Tyl kotuz (buka, kotas, kutas, hotaz, hotoz).
a.(upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/...).
b.Yak-Britannica Concise: (concise.britannica.com/ebc/article-9383062/yak-18k).
Fig.41: Homo erectus fosil kalntlarnn, 2006 yl itibariyle dnyadaki yaylm. Bunlarn arasnda
yalnzca Boxgrovedeki buluntularn, Homo heidelbergensise ait olduu konusu tartmaldr.Haritada,
Asyada Kafkaslar dahil 15; Afrikada 10; Arabistan yarmadasnda 1; Avrupada 5 adet Homo erectus
177
fosilinin saptand anlalyor. Bu saysal tablo, imdilik de olsa Homo erectusun asl kaynana
iaret etmektedir.
(www.athenapub.com/13intro-he.htm). (Hrt. Atalay, Y.). Uyarlama.
Fig.042: Gney Pasifikte Cook adasndaki bir lagnde zmrt (emerald) grnm.
(www.aitutakifishing.com/).
Fig.043: a= Kuzey Amerikadan, kartal bal bir Kzlderili totem rnei; b= Nevali oride totem
direi olarak adlandrlan buluntunun rekonstrksiyonu.
a. (Us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/travel/tg/lp/1e).
b. (Schmidt, K., 2007).
Fig.044: a= Kuzey Vietnamda her yl geleneksel olarak kutlanan Co Loa festivali, Ay takvimine gre
birinci ayn 6-16s arasnda kutlanyor. En nde, maden, tahta, su, ate ve topra temsil eden bir
bayrak tanmaktadr. Festival, alnan eitli mzik ve kurbanlarla devam ediyor. Resimde, volkanik
lavlar rnekleyen, zeri sar ve krmz renklerle ssl ejderin temsili kuklas; b= Ayn festivalde arka
panoda, Gorgo bal Tyl kotuz (Yak kz) betiminin nnde krmz aman kyafetli figrler. nde
solda apkal, sa yumruunu enesine dayam naif kiiyle, bunun sanda, imanca, kaba sakall
arkl figr, hayal perdesindeki Hacivat-Karagz ve onlarn giysilerini anmsatmaktadr. Her ikisinin
etrafndaki krmz aman kyafetli figrler dikkat ekicidir. Resimdeki geleneksel kyafet ve
ayaklarndaki arklar, Etilerin kyafetleriyle karlatrnz.
Vietnam Travel Guide-Festivals in the North: (www.vietnam.sawadee.com/festnorth.htm-47k).
Fig.045: Rapa Nui adasnda, Ku Adama (Tangata Manu) ait bir dendriti.
(www.crystalinks.com/easterisland.html-25k).
Fig.046: Bize gre Ku adam, topraa ve Byk tufan sonras yerde yatan llerine son grevini ve
saygsn gstererek (ya da olaslkla, Rapa Nuideki Tangatu Manunun yapt gibi, delikli ta
kltrn gittii yere tamak zere onu yerden kaldrp kollar arasna alarak) gmen kularn
ardndan g yapmaya hazrlanyor (Schmidt, K., 2007).
Fig.47: a= Rapa Nui adasnda, Dnyann gbei (Navel of the World) adl yapda, etraflar daire
eklinde ta ykseltilerle evrili, ortada byk bir ta kre ve yanlarda daha kk boyutlarda kk
kreler. Ta kreler, son derece dzgn iilikleriyle dikkat ekiyor. Eserlerin deniz kysna
yerletirilmi olmalar dikkat ekicidir. Buluntu, tlsm ya da insan veya maddede bulunan doast
kuvvet olarak alglanm. Bize gre, gne sisteminde oluan doast gc, yani Marduku temsil
ediyor olabilir; b= Yeni Zelandada benzer pek ok buluntudan, Gney adadaki sahilde bulunan
benzeri ta kreler.
a.(www.earthdocumentary.com/easter_island_travel...).
b.(www.thunderbolts.info/.../080418moeraki.htm).
Fig.048: a= Byk Zimbabwe ta yaplarnn kubak grnm; b= Ta yaplara giri kaps.
a. (www.wayfaring.info/index.php?s=sahara+desert).
b. (www.travellersworldwide.com/17-zimbabwe/17-zi...).
Fig.049: spanyann Balerik adalarndan Minorka (Minorca-Menorca) adasnda,Taula kutsal
alanndaki Antik megalitik dikilitalar, kaba ilenmi ta kuleler anlamnda Talayot (Talaiot) olarak
adlandrlyorlar. Resimde, Torralba den Salortta ina edilmi bir ember yapdaki evre duvarlar ve
ortasnda T biemindeki dikilita. Ta iiliinin Gbekli Tepeye gre farkl bir teknikte ve daha
kaba grnl olmas, dikkat ekicidir.
(www.themodernantiquarian.com/site/9999/torral...).
Fig.050: Uzak Douda, Hogshan, Zhaobougou, Shandong, Yangshao, Dawenkou ve Liangzhu
kltrlerine dayal Tokarlarn, 4000-3500 arasndaki Nuh tufannn ardndan, bugnk
Moolistan ve inden hareketle takip ettikleri g yollar: 1= Orta Asyada, kutsal Kem (Khem)
blgesi: a. Kemin batsn koruyan Gbekli Tepenin Kei akbabas (Msrda Nekhbet); b. Gbekli
Tepenin Kobra ylan (Naja naja oxiana- Msrda Wadjet- Gbekli Tepede D Yaps, Dikilita 33).
2= Moolistann dou ve gneydousunda Moolistanda: a. Asya yaban eei (Hulan-onagerequus hemionus); b. Gbekli Tepede bir Asya yaban eei tasviri (Gbekli Tepede D yaps,
Dikilita 21). 3= Byk tufann ardndan g etmek zorunda kalan Tokarlarn yola ktklar Kuzey
Kore, Moolistan, Ordos ve in ovasndan, gneye doru hareketle balayan g yollar: a. G
yollarn gmen kular araclyla takip ettiklerini, yeni yaam blgelerine, nlerine kan yksek
dalar aarak vardklarn tasvir eden bir Gbekli Tepe betimi (C Yaps, Dikilita 12). 4= in,
Vietnam, Kamboya, Tayland, Sumatra, Bali adas yoluyla, Dou ve Bat Nusa Tenggara adalar
178
arasnda kalan Komodo adasna ulaarak yerleen ve grkemli Lapita (Lapith ?) kltrn kuran
Tokarlar; a. ok saydaki domuzuyla nl Komodo adasna iaret eden, Gbekli Tepede bulunmu
domuz kabartmal dikilita (C Yaps, Dikilita 12). 5= Sumatra adasndan Bali adas ynnde ayrlan
kol, burada bir sre kalnm olabilir. Gbekli Tepe B Yapsndaki Dikilita 6ya ilenmi srngen
kabartmas, bu adann nl srngeni Komodo dragondan baka bir ey deildir. 6= Komodo
adasnda meydana gelen yeni tektonik olaylar nedeniyle, burada rahat edemeyip g yollarna devam
eden ve Lapita kltrnn merkezi saylan, Yeni Kaledonya adasnn yakn dousundaki Ethi (yeni
ad, Mar) adas. 7= Ethi adasna ynelen koldan ayrlarak, daha gneye ynelen ve Yeni Zelandaya
varan Lapitler, burada Patu-paiarehe (Ta inaatlar) adyla anlmlardr; a. Mavi tilkileriyle nl
Yeni Zelandaya gnderme yapan bir Gbekli tepe dikilitandaki tilki kabartmas (B Yaps, Dikilita
9), b. Yeni Zelandada Cook danda, tilki kuyruunu andrmas nedeniyle onun adyla adlandrlan
Tilki buzulu (Fox Glacier) (Atalay, Y. Ar. Hrt.).
Fig.051: Ethi (Mar) adas merkezli, Endonezya adalarna yaygn Lapita ve Yeni Zelandada Patupaiarehe Delikli-ta kltrnn 2000-500 yllar arasnda etkin olduu alanlar: 1= Neolitik dnem
Moolistan ve in kltrleri; a. Ainular; b. Hyaonaslar (Japon-Cbrqa= Japonya), 2=
Lapita kltrn oluturacak Uzak Doulu gmenlerin, Byk tufan sonras, Malezyadan Borneoya
geileri; 3, 4= Lapitallardan Malezyada ayrlan dier bir kol, Sumatra ve Bali zerinden glerine
devam ediyorlar; 5= Daha sonra Patu-paiarehe adn alacak grup, bir sre iin (?) Komodo adasna
varyor; 6= Yeni Gineye yerleen Lapitallar; 7= Ethi (Mar) adasna yerleen Etiler; 8= Yeni
Zelandaya yerleip, keramik yapmaktan vazgeen ve Delikli-ta kltrn yaratan Patupaiareheler. (Atalay, Y., Ar. Hrt.).
Fig.052: II. Ramses ( 1278-1213), karsndaki dmanlarn ynetir, ya da cezalandrrken
grlyor. Ramsesin sanda, delikli yuvarlak sap olan, ucu yaygn, ayakkab ekecei eklinde tipik
bir Mori Patu semboln gryoruz. Bu semboln sol stnde ise, yuvarlak bir ukur, yani Deliklita mevcuttur. Her ikisinin de sol stnde SA hiyeroglifi yer alyor.
(www.celticnz.co.nz/Bes%20&%20Thor/Bes&Taranis.htm).
Fig.053: Patu-paiarehelerden Morilere miras kald ak olan silahlar (sava sopalar). Soldan
itibaren, Patu, Wahaika ve tpk bir keman andran Kotiate. Bu silahlardan kemik ve ahaptan kk
boyutlarda yaplanlar, insana verdii g anlamnda, kolye ucu olarak boyna da taklmaktayd.
(www.giftsnz.com/weapons.htm).
Fig.054: Yeni Zelanda (Aotearoa) Kuzey ve Gney adalar ve Kuzey adada Taupo glyle Gney
adada Tilki buzulu (Fox glacier). (www.giftsnz.com/weapons.htm). (Atalay, Y., Ar. Hrt.).
Fig.055: a. Msrda, Luxorun birka kilometre kuzeyindeki Dendera Hathor tapnanda Ylanl stel
zerindeki ylan betimleri. Ylanlar, Gbekli Tepedeki ylanlara benzer deprem tasvirlerinin ilerine
hapsedilmiler. Sol tarafta, gen dalar ve titreen Gorgo balar; sada ise, deprem nedeniyle sarsnt
geiren toprak yzeyinde, yine ylankavi biimde titreim geiren insan motifine yer verilmi; b. Ayn
tapnakta, elektrikli ampuller olarak yorumlanan dier bir sahne: 1= kiz ylan tanralar; 2= lerine,
ylanlarn hapsedildii muhafazalar; 3= Djed direkleri veya stunlar. Dier bir deyile, tanr Osirisin
omurgas; 4= Ylanlara kurban kan tayacak Kan burular; 5= kiz ylan tanralarna, kan borusunun
zerine diz kp oturmu, sunuda bulunan bir Msrl; 6= Byk olaslkla Delikli-ta zerine ellerini
koyarak, depremlerden (kiz ylanlar) korunmay dileyen, kan borusunun zerine oturmu iki Msrl;
7= Kan borusunun baland adak tana yerletirilmi Msrl kurban; 8= kiz ylan tanralar adna,
iki eliyle tuttuu ba yukarya kaldrm, biraz sonra kurban trenini gerekletirecek kuyruklu bir
aman
a. (lovebigfoot.com/?cat=39).
b. (www.theglobaleducationproject.org/egypt/artic...).
Fig.056: a= Msrda Osirisin omurgas olarak da bilinen Djed direinin teknik yaps; b= Djed
direklerinin mimarideki kullanm. Resimde, bir merdiven, ya da piramit basamaklarnn lmleri
gerekletiriliyor: 1. Direin dikey (vertical) durumdaki kullanm; 2. Yatay (horizontal) pozisyondaki
kullanm. (lovebigfoot.com/?cat=39). Uyarlama. (Ar. iz.).
Fig.057: a= Dikilita 1in n yz; b= Ayn dikilitan yan yz. (Ar. iz.).
Fig.058: Yeni Zelanda Kuzey adasndaki Taupo glnde Mori ta ilemeciliinden grnm. nsize
maymun adam betimi.
(www.panoramio.com/photo/2722980).
Fig.059: Dikilita 2nin yan yznden grnm. (Ar. iz.).
179
Fig.060: a= Hongshan kltrnde, yeim tandan yaplm bir eserde, kaplumbaa zerinde iki
Delikli-ta st ste gsterilmi. Kaplumbaa sembolnn dnyay, Delikli- talarn ise
Moolistandaki volkanlar temsil ettii aktr; b= Hoang Ho rmann gneyinde, Henan Eyaletinde
Zhengzhou kentinin hemen dndaki Erligang kltrnden, ortada Delikli-ta sembolnn etrafnda
alm szgeimsi muntazam kk delikler. Olaslkla bu tip almalar, sonuta ya kandillerinin
kefine yol am olabilir. Zira biz, bu kutsal deliklerin, volkan azlarn sembolize ettii
kansndayz. zellikle sol stteki Delikli-ta motifini, aada, Yeni Zelanda Taupo gl kysndaki
Delikli-ta betimleriyle karlatrnz.
a. (detail.en.china.cn/provide/detail,1001483120.html).
b. (www.friendsofjade.org/.../?currentPage=5).
Fig.061: a: Taupo gl kysnda, banda iek tepelikli ta tayan Mori Maymun adam tasvirinin
sol tarafna hak edilmi betimler. Bunlarn arasnda, yuvarlak daire iindeki nokta bezemeler (Deliklita), Gbekli Tepedekilerle olan benzerlii nedeniyle dikkat ekicidir; b: Ayn yerdeki maarann
iinde, Patu-paiarehelerden Morilere miras kald ak olan ve kadnlar tarafndan gerekletirilen
bir ritel: 1= gen alnlkl ahap yapnn ortasna dikili totem, 2= Ayn yap zerinde Komodo ejderi
tasviri. 3= st ste tasvir edilmi Delikli-ta betimleri. 4= i suyla dolu Delikli-ta. 5= inde
kllenmi ate yanan Delikli-ta.
(www.flickr.com/photos/tavia14999/100019485/).
Fig.062: Yeni Zelandada Cook dandaki Tilki buzulundan (Fox Glacier) genel grnm. Dalarn
yamalaryla buzulda meydana gelen maaralarda yaayan tilkiler ve bunlarn kuyruklarna benzeyen,
buzulun da eteklerine uzanan kuyruk benzeri biemi nedeniyle Tilki buzulu adn almtr.
(www.heason.net/Galleries/Andy_Curtis/).
Fig.063: Yeni Zerlandadaki buzulun dan yamacna uzanan kuyrua benzetilen tilki kuyruklar.
Adada Krmz tilkiler yaamaktadr.
a.(www.black-bear-haversack.com/.../1396).
b.(mainelineleather.com/catalog/index.php?cPath=1).
Fig.064: a= Gbekli Tepede B Yapsnn ykntlar arasnda ele geirilen ta levha (Delikli-ta); b=
spanyada Minorka adasndaki Torre den Gaumes dikilita antnn hemen giriinde grlen Deliklita (Bullaun-stone). Gbekli Tepede, solda grlen Delikli-tala benzerlii dikkat ekicidir. Ancak
Gbekli Tepe eserinin daha gelimi bir yap ve iilik gsterdii, bu nedenle de Torre den
Gaumesten daha erken bir tarihe ait olmas gerektii ortadadr.
b. (www.megalithic.co.uk/search.php?country=11...).
Fig.065: Gnmzde, Tanrlarn Adas olarak da anlan Balide, Odysseusun arkadalarnn ziyafet
ektikleri Heliosun beyaz ineklerinden biri. Adadaki bu hayvanlar, gnmzde bile hl daha kutsal
saylyorlar.
(blog.baliwww.com/images/taro/taro02.jpg).
Fig.066: Dikilita 9 ve 10un, yan yzlerinde yer alan tilki betimleri. (Ar. iz.).
Fig.067: a= Schmidtin Kaya tapna olarak adlandrd gneybat platosu. Bize gre alan, Deliklita kutsal alan, yani dileklerin kabul iin yaplan bir eit klt alandr; b= Cerikoda, Erken Natuf
kltrne ait kutsal alan ve zerinde yer ald ana kaya. Ana kaya zerinde Delikli talarn konduu
ukurlarla etrafa dalm vaziyetteki Deliklitalar. Sol arka dipteki Delikli-ta kap, in situ durumda
grlyor. Orta blmde, iki delikli ta daha var. Stonehengedeki Terrazzo tabanla karlatrnz.
b. Mellaart, J., 1988.
Fig.068: a= Yeni Zelandada, ksa aralklarla damlayarak akan oluklarda, Patu-paiareheler tarafndan
yaplm delikli kap yuvalar ve iinde yer alan ta kaplar; b= spanyann Minorca (Menorca)
adasndaki Antik Torre den Gaumes antnda, yerdeki kayalara oyulmu Delikli-talar ve bunlar
birletiren su oluklar.
a. (www.celticnz.co.nz/hot_mail6.htm).
b. (www.megalithic.co.uk/search.php?country=11...
Fig.069: spanyann Minorka adasnda, Talati de Dalt Menorcada, Delikli- dikilita.
Fig.070: Keri Hulmeden, Yeni Zelandadaki bir emberta yapsna ait talarla (a, b), oyma tekniiyle
yaplm bir ta kap (Delikli-ta, c).
180
Fig.071: Boazkale (eski Boazky) Hattuada (URUa-at-tu-a; attua) Yerkap rampas.
Yukarda deinilen Yeni Zelanda Maungaturotodaki Antik Patu-paiarehe ta rampasyla
karlatrnz.
Hattusa-Wikipedia, the free encyclopedia: (en.wikipedia.org/wiki/Hattusa-51k).
Fig.072: a= Neolitik dnemde ta kaplar yapmaya yarayan ta baltalar (zax); b= Endonezya
adalarnda, Lapita kltrne ait ta kaplarn yapld bir ta balta.
a. (history.cultural-china.com/en/51H1354H1957.html).
b. (jennifermeansdesign.com/IMPORTS1.htm).
Fig.073: a= Alabasterden yaplm Smer ta ksesi (Delikli-ta). Ksenin yan orta tutamaklarnn
kobra ylan betimleri eklinde olduu grlyor; b= Bolivyada bulunmu bir Delikli-ta Fuente
Magna (Fuente Bowl-Rosetta Stone of the Americas) adn tayor. Tan zerinde nemli betimler,
aka Mezoamerikan kltrlerinin kaynana iaret ediyor. Kuyruklar, bize gre kar ortadan kan
ikiz ylanlar, ta ksenin iki yanndan dolap, balar n iki yana yaylm durumda. Buradaki kenarn
orta boluunda, ii boylamasna ukur olan bir tmsek var. Bu tmsein i boluu, etraf dalarla
evrili Kemi iaret ediyor. Ancak Kem, tam ortadan ikiye ayrlm. Her iki yandan gelen kiz
ylanlar Kemi tehdit ediyorlar. Bunun altnda, olaslkla ikiz timsah betimleri yer alyor. Kuyruklar
birbirlerine gemi, ancak balar ayr. Tam olarak Kem ukurunun altnda bulunan bu hayvanlarn,
burada olumu tektonik olaylar tetikledikleri anlalyor. Bu hayvanlar, Etilerde porsuk olarak
gsterilmiti. Burann Kem (Tarm havzas) olduunu, soldaki akbaba ve sadaki kobra ylan
tasvirlerinden anlyoruz. Sadaki kulbun, Uzak Douda Hongshan kltr ve Rapa Nui adasndaki
tabletlerde pek ok rneklerini grdmz Solucan ejder olduu anlalyor. Kulbun anaa
birletii st ksmda bir insan ba, dier kulpta ise iki gz, ya da iki Delikli-ta sembol yer alyor;
c= Fuente Magnann i ksmnda, kiz ylanlarn Keme doru hareketleri, ortada oturan bir tanr
tarafndan, ylanlarn balar tutularak engellenmeye allyor. Tanrnn iki yannda, olaslkla olayn
getii yeri gsterir haritams iaretler yer alyor. Bunlardan sonra, her iki yanda ikier meandr motif
ve daha sonra, sol tarafa doru Sami dillerinden, olaslkla Sina kkenli iviyazs etkisi gsteren bir
metinle, sa tarafta iviyazs metinler (?) bulunmaktadr.
a.(www.edgarlowen.com/a43ane.html).
b. (www.world-mysteries.com/sar_8.html).
Fig.074: a= Fuente Magnann stten grnm; b= Ayn ta kabn i ksmnda, ki yanndaki kiz
ylanlar elleriyle kavrayarak, onlar duraan hale getirmeye (stabilize etmeye) uraan bir nka
figr.
a.(www.faculty.ucr.edu/.../archeol/fuentema.htm).
b. (www.atlantisbolivia.org/fuentemagna.htm).
Fig.075: a= Fuente Magna ta ksesinin arka tarafndan grnm; b. Grnmn aklk kazanmas
iin, resim zerindeki izgiler sar renkle tamamlanmtr. Ortaya kan tabloda unlar
saptayabiliyoruz: Arka tarafta, kayalk, ya da dalk bir mekan nnde dar bir sahil eridi yer alyor.
Bunun hemen ky kenarnda iki kayk (gemi ?) yan yana durmaktadr. Kayklar, biraz ileride
deineceimiz waka hourua denilen, birbirlerine balanp zerleri sal eklinde denmi tipteki deniz
aralar da olabilir. Ancak, olduka kalabalk ve kark tasvirde bunu zmlemek olduka zordur.
Grne gre, kayklarn dmen ve dmencilerden anlald kadaryla k taraflar sada, pruvalar
ise soldadr. Her iki kayn arka tarafnda birer dmenci var. En ndeki dmenci, iskemleye oturmu,
arkadaki diz km vaziyette. ndeki dmencinin solunda, bu figrlere gre olduka byk boyutta
betimlenmi, oturur durumdaki figr, bir kadna benziyor. Ona, sa tarafndaki gl bir erkek (tanr
Viracocha. Bize gre nkalarn Nuhu), yere diz kerek eine sarlm, onu teskin eder pozisyonda.
Arkadaki kaykta, cinsiyeti saptanamayan bir figr, ykselen sulara dikkatle bakarken, kucanda
bebeini tayor. zellikle ta iiliklerinde, eserleri izleyecek olanlara deniz ve dalga tasvirlerini
yanstabilmek olaan st zor olmasna karn, sanat deniz sularnn kayklarn seviyesinden
ykseklere ve onlarn iine kadar girdiini son derece baarl bir ekilde anlatm. ki kayn burun
taraflarnda, olaslkla birer boynuzlu ba var. Boadan daha ok, birer erkek balarna (Gorgo ?)
benziyorlar? Fuente Magnann iki tarafndaki betimlerden karlabilecek bir tek sonu var, o da; her
iki sahnede, Uzak Doudaki olaan st gteki tektonik olaylarn bir yzde, bunun ardndan oluan
Byk tufan olaylarnn dier yzde tasvir edilmi olduudur.
Fig.75c: Fuenta Manga ta ksesinin zerindeki nemli betimden ayrnt izim.
181
Fig.076: a= Fuente Magnann i blmnde yer alan iviyazlar; b= Bir Smer tabletindeki
iviyazsndan rnek; c= Akad iviyazs rnei. Smer ya da Akad iviyazlarnn Fuente
Magnadaki iviyazlarna benzemedikleri grlyor. Ancak, Fuente Magna iviyazsnn, Smer ve
Akad iviyazlarnn kkenine iaret ettii ileri srlebilir. Bu nedenle yaznn, ileri srlen 3500
tarihinden daha erkene tarihlenmesi gerektii kansndayz
Fig.077: Pasifik okyanusu ve Endonezyada Byk tufan ncesinde, 5000-3500 yllar aras kltr
dalm. (Atalay, Y., Ar. Hrt.).
Fig.078: Schmidte gre, belki bir tilki kabartmasnn tasvir edildii Dikilita 14. Bize gre burada
tasvir edilmi hayvan, Komodo ejderi olmaldr. (Ar. iz.).
Fig.079: a= Gbekli Tepede, Dikilita 6da, T baln arka yzndeki drt ayakl srngen; b=
Yeni Zelanda ta iiliinden bir rnek. Olaslkla bir deniz kaplumbaas betimlenmi.
a. (Ar. iz.).
b. (www.myspace.com/tkhrox).
Fig.080: Teiresiasn atal adas dedii Balinin atal dilli srngeni Komado ejderi Comodor
(Komado) Dragon.
Scientific American: The Komado Dragon Scientific American.com...:
(www.scientificamerican.com/print_version.cfm?articleID=000EFE16-865c1CD6B4A8809EC588EEDF-37k).
Fig.081: Byk olaslkla, Yeni Zelandaya g etmeden nce, Patu-paiarehelerin bir sre ikamet
etmi olabilecekleri Komodo adasnn corafi konumu.(Atalay, Y., Ar. Hrt.).
Fig.082: Kendi paymza, Byk tufan sonrasnda, lm bir yaknn yerden zntyle kaldrrken,
yalvarrcasna ge (gne tanrya) bakan bir Uzak Doulu betimi (Schmidt, K., 2007).
Fig.083: Hongshan kltrnden, Byk tufandaki felaketle ilgili olduu anlalan heykelcikler: a=
Kucanda, len bir yaknn tam olabilecek figrin; b= lm bir yaknn, yerden kaldrmak
zere, yere diz km bir baka heykelcik; c= Tyl kotuzun, boynuzlaryla gsnden yakalayp,
lamar, ya da selden kartt l bir Hongshanl.
a. (EBay Store-CHNA NOTION:Hongshan Culture: Ancient Chinese: stores.ebay.com/HHINANOTION-Hongshan-Culture-WOQQcolZ4QqdirZ1Qqfsub23755686QqftidZ2QQtZkm-60k).
b. Ayn kaynak.
c. Ayn kaynak.
Fig.084: Dikilita 26nn yan yzndeki yaban domuzu kabartmas. (Ar. iz.).
Fig.085: Dikilita 28de, papaz atks iindeki, altta yatay bir kiri ve zerinde dikey duran yarm ay
sembol. Asl tam olarak grlemediinden temsili olarak izilmitir. Semboln, Gbekli Tepelilerin
inden Bali, ya da Nusa Tenggara ve Komodo adasna kadar olan ilk glerine iaret ettii
sansndayz. (Ar. iz.).
Fig.086: a= Dikilita 12nin, kabartmalarla dolu sa yan; b= Ayn dikilitan n yznde, yaban
domuzu, sol yanda ise, ana tavan etrafnda beklenmi pek ok yavru tavan, hak edilerek oyulmu
iki ylan, tilki, ceylan ve Komodo ejderi tasvirleri. (Ar. iz.).
Fig.087: C Yapsnn hemen arkasndaki kap delik tann stnde, ters yatm yaban domuzu
kabartmas. (Ar. iz.).
Fig.088: a= D Yapsnda, Dikilita 18in konumu; b= Dikilita 18den ayrnt; c= Dikilita 18in
gs tarafnda H biimli semboln altnda, ay formlu ekil iindeki ortas delikli ember.
a. Schmidt, K. 2007.
b, c. (Ar. iz.).
Fig.089: D Yapsnda, bat ynndeki merkezi dikilitan gs ksmndaki bukranion kabartmas.
(Ar. iz.)
Fig.090: Azteklerin Ramirez Kodeksinden alnm bu betimleme, Fetih sonrasnda, parmaklklar
arasna dizilmi raflardaki kafataslar olarak yorumlanm.
(en.wikipedia.org/wiki/Human_sacrifice_in_Aztec-culture-138k).
Fig.091: Amerika Kzlderilililerinden bir Apai amanna ait ritel tren maskesi. Mask, bir Gorgo
ban tasvir ediyor. 1= Arkada bir ta oluturan nesnenin evresinin tamam, Anadolu-Yunan
mitoslarndakine benzer ekilde, belki ylanlar deil ama kotuzun volkanik katrana bulanm
tyleriyle evrelenmi. Bunlar ylanlar, yani lav akntlarn (ejder) temsil ediyor; 2= Bunlarun
iindeki dar, yuvarlak banttaki noktalar, uzaktaki kk adalar; 3= teki geni bantta, st ksmlar
182
yuvarlak nesneler, volkanlar (yedi adet. Alttaki ikisinden ejder balar km); 4= Daha kk
boyutta olan st ksmdaki Gorgo ba, korkun felaketin bu adalar da etkilediini; 5= Asya ktasnn
byklne edeer Gorgo ba, felaketin olduu ana kayna. Yanardalardan akan lavlar ve
lamara iaret eden ejder balarn; 6= enenin altndan sarkan tyler, Tyl kotuzu (Yak kz)
betimliyor.
(www.eso-garden.coDancing Mask - Nootka, 1915).
Fig.092: a= Asya Trklerinde Gorgo ba. Esine gre, Hsiung-nu devrinde, tao-tieh (= Gorgo)
maskesine inde atfedilen koruyucu yzd. Kuzeye de yayld sylenen bu yz ekli, Hsiung-nu
idaresindeki Krgz Trklerinin memleketi olan Sibir ilinde, bir hkmdar saraynn kaplarnda
tuntan maske eklindeki kap tokmaklarnda grlmektedir. Eserin sa boynuzunun kopuk ve eksik
olduu grlyor; b= Gorgo bayla tezyin edilmi bir Yunan tabandan grnm; c= Peruda, Huaca
de la Lunada bir piramitin I. platformunda ortaya karlan bir freskodaki Gorgo (Quetzalcoatl) ba.
a. Esin, E. 2006.
(www.theoi.com/Pontios/Gorgones.html-75k).
c. Huaca de La Luna: (www.arqueologia.com.ar/peru/laluna.htm-23k).
Fig.093: yznde ylan, kz ve tilki tasvirleri yer alan Dikilita 20. (Ar iz.).
Fig.094: Dikilita 21in yan yznde, stte bir ceylan ve bunun altndaki yabani eek betimleri. (Ar.
iz.)
Fig.095: a= Dikilita 22de saptanabilmi bir tilki ba ve n ayaklarna ait kabartma; b= Dikilita
30un zerinde ters H sembol, ylanlar ve yabani eek kabartmalar. (Ar. iz.).
Fig.96: a= Moolistann dou ve gneyindeki l ve bozkrlarda yaayan Przewalskii atlar (Equus
caballus przewalskii); b= Gbekli Tepeden, tatan oyulmu bir akbaba (bugn de Taklamakann
batsnda yaayan Kei Akbaba, Msrdaki adyla Nekhbet) heykelinden kopmu baa ait para.
a. (www.amnh.org/exhibitions/horse/?section=evolu...).
b. (www.andrewcollins.com/page/articles/Gobekli_T...).
Fig.097: Dikilita 38 zerindeki tilki, yaban domuzu ve adet gmen ku tasvirleri (Ar. iz.).
Fig.098: 43 numaral dikilita zerinde: Yumurta dizisi eklinde sembolize edilmi dalar; sapl
antalara benzetilebilecek, adalar ve zerlerindeki kkl bykl dalar arasnda kesintilerle
gsterilmi ok saydaki dere ya da nehirler; turna kuu, H ve ters H sembollerinin yannda ylan;
Delikli ta semboln, kanatlar zerinde saygyla Yeni Zelandadan Anadoluya kadar tayan ana
akbabayla yavru akbaba. Altta: Sol tarafta, yukardan aaya doru bir erit halindeki bantn en
stnde, grlemeyen bir semboln sandan dolanan ylan; bunun altnda tilki ve Komodo ejderi
sembolleri. Sadaki daha geni alanda: stte, yuva kurmak zere a ipliklerini deyen rmcek,
gsn gururla kabartm, mutlu rdek ve bunun sandaki krk ve eksik blge yaknnda, zemine
doru koturarak uzaklaan sincap kabartmalar grlyor. (Ar. iz.).
Fig.099: inin Guangxi Otonom Blgesinde, Guiline 110 km, Lipuya 16 km uzaklkta,
Shanhedeki Fengyu maarasnn yakn yzeyinde, ilgi ekici Fenglin karsit oluumlar. Nunun,
Renin gne kayn elleriyle bann stnde tad resmin arka fonunda tasvir edilen adalardaki
da betimlerine benzerlikleriyle dikkat ekiyor.
Karst Landscape and Tourism Exploitation araund Fengyu Cave, China:
(www.karst.edu.cn/cave/fengyu.htm-10 k).
Fig.100: Gbekli Tepeden, Komodo ejderi betimi. (Ar. iz.).
Fig.101: a= rdek tr kular, turnalar, ters H sembol, ve ylan kabartmalaryla dolu olan Dikilita
33n sa taraf; b= Dikilitan n yznde, en st yan bantlarda, birbirlerine sarlm kiz ylan
motifleri; bunun altnda genlerle sembolize edilmi dalar; en alt iki yan bantta, yanlardan bu yze
dnm ylanlarn balar. Orta blmde: En stte, yine birbirlerine sarlm durumdaki ikjiz ylanlar,
bunun altnda, birbirlerinden zlm, karmaadan kurtularak tek balarna hareket edebilen ylanlar
ve bunlara ait ylan ba, bunun altnda ters H sembol, alt ayakl bir rmcek ve bunun da
altnda, sol taraftan gelip rmcee zarar vermeden geen drt ylan ve ylan ba betimlenmi.
Sadaki dizide yer alan ylan grnml betimler, erkeklik uzuvlardr. Gbekli Tepe sakinlerinin yeni
yurtlarndaki youn remeyi gsteriyor olabilir. c= Ayn dikilitata doal byklkteki tilki
kabartmasyla sol yannda grlen ylanlar. (Ar. iz.).
Fig.102: Gbekli Tepede, yuvarlak planl, T formlu dikilita kutsal alanlarnn ortak zelliklerini
gsterir rekonstrksiyon denemesi: 1= evre duvar; 2a-k= T biimli dikilitalar; 3= Dikilitalarn
183
tepe noktalarnda, eitli boyutlarda oyulmu yuvalara tutturularak ina edilmi kerpi blmler; 4=
Kerpi eklerden geirilerek birbirlerine balanm evre kirileri; 5= Merkez hatllardan gelip, evre
kirilerine uzanan balantlar; 6= Terrazzo tekniinde ina edilmi taban; 7= Merkezi dikilitalar; 8=
Dilek kuyusu kapsamnda kullanlm ta kse (Delikli-ta). Kutsal alanda, Moolistan, Komodo
adas ve Yeni Zelandadan sonra vard Anadoluda, eski geleneklerini terk etmeyen bir Patupaiarehe aman, Delikltan nnde, elindeki thyrsosuyla tanrlara dilekte bulunuyor; 8a= Ana hazne
ve kanal; 9= Hatllarn zerine olduka sk biimde kaplanan ince dal ve yapraklar; 10= nce dallarn
zerine denen sktrlm ot tabakas veya kerpi tabaka; 11= Merkezi iki dikilita, kerpi yastklar
iinden geerek birbirine balayp, atnn ana konstrksiyonunu oluturan tepe hatllar; 12= Deliklitan, atnn zayf noktas olan tam ortada yer almas nedeniyle, her iki yanda atal yapan kntlarn
destek olabilecei her iki yandaki ukurlardan geen destek direkleri; 13= ki yannda ukur
oluturulmu Delikli-ta (Okulus-oculus ?). Bu ta, olaslkla ember yapnn tepe noktasna konmu
olabilir; (leksiz. Ar. iz.).
Fig.103: T balklarn zerinde, eitli boyutlarda oyulmu yuvalar (Res. Ildz, E.).
Fig.104: a= Aslanl Dikilita yapsnn duvarnda yerleik, zerinde stola ve birbirleriyle, Delikli bir
tan zerinde skan iki elin betimlendii dikilita. Olaslkla bir tanr olabilecek soldaki figrn,
karsndakinin (kral ?) eline verdii, acaba asl yine bir Delikli ta olan yzk m ?; b= Yapnn
kuzeyindeki Aslanl Dikilita. (Ar. iz.).
Fig.105: Aslanl Dikilita Yapsnn gneyinde bulunan dikilita zerindeki aslan kabartmas; b.
Havuzkyden Neo-Eti tarznda Bazalt kap-aslan. Gbekli Tepe aslan ile karlatrnz. Anadolu
Medeniyetleri Mzesi-Ankara.
a. (Ar. iz.).
b. commons.wikimedia.org/wiki/File:Museum_of_Ana...
Fig.106: Torre den Gaumesteki tatan ina edilmi bir ember yapnn, tonozlu tavan rgs ve
ortada stun grevindeki T biimli destee ait konstrksiyondan grnm.
Fig.107: Olaslkla, hatl ya da kirilerin ta zerine dklm kerpi iindeki konumlar. Bunlar,
yukardaki rekonstrksiyonun aksine, zerinde yuvalar alm ta blok zerine daha yakn bir
seviyede konumlandrlm olabilirler. (leksiz. Ar. iz.).
Fig.108: a. Olaslkla, Gbekli Tepe sakinlerini temsil eden bir amana ait olabilecek Kutsal evlilik
odas (leksiz plan): 1= Aslan kabartmal ta; 2= 2. aslan kabartmal ta; 3= plak kadn betiminin
bulunduu taban ta; 4= Terrazzo tekniinde yaplm taban; 5, 6= Duvara gml T balkl talar;
7, 8= T balkl dier iki ta. b. Kutsal evlilik odasnn seki levhalarnn birine (No. 3) kaz bezek
tekniiyle izilmi plak kadn betimi. Daha dorusu, Gbekli Tepenin Pandoras. Pandora tasvirde,
olaslkla Morili bir Epimetheusa kutusunu (vagina) aarken gsterilmi.
a.(leksiz. Ar. iz.).
b.(Ar. iz.).
Fig.109: a= Gney Korenin gney yaknndaki Jeju adas (Cheju-do- Tanrlarn adas-Island of the
Gods); b= Adann en yksek da, volkanik bazalt yapl 1950 m yksekliindeki Halla-san (Gigantik)
da. Kapkara d grnm ve ok uzun zamandr, Jeju-Tarzndaki Kore amanizminin merkezi
olmasyla kutsal saylmtr. Etraf, yerinden kopmu byk kaya paralaryla doludur. Tepe
noktasnda, Dan Ruhuna tapnlan zel bir ta sunak ve dikkate deer Budist tapnaklar vardr.
Gnmzde, kraterinin iinde Kk Beyaz Geyik gl ve bir Ruhlar-odas (Yeong-shil) mevcuttur.
a. (picasaweb.google.com/.../3801dXzKZuZHYajCPQYuTA).
b.(www1.korea-np.co.jp/pk/124th_issue/99121202.htm).
Fig.110: a= Byk olaslkla Delikli-talarn kayna olabilecek, kapkara grnml volkanik Hallasanda, Cheonjiyeon elalesinin akt, etraf doal kayalarla evrili kk gl. Yeni Zelandada,
kayalara alm kk kanallardan Bullaun-stonelara damlayan sularla karlatrnz; b= Gln kar
tarafndan dier bir grnm.
a. (charliecullen.blogspot.com/).
b. (www.san-shin.org/Jejudo-01.html).
Fig.111: Kore amanizminin kutsal sayd Nogodandaki Marado ta altar. Sunan bulunduu
tepe, 1915 m yksekliiyle, lkenin en yksek noktasdr. Bu nedenle, Cheonhwangtaki suna 22.5
km uzaklktan grmek mmkndr.
(www.san-shin.org/Jejudo-01.html).
184
Fig.112: Yazar, Yeni Zelandadaki bu piramidin tepesindeki dz sathn astronomik gzlemler iin
kullanldn sylemi. Ancak, buradaki kare ya da dikdrtgen mezar yaplarnn bulunduunu,
inde Xiann 140 km gneybatsndaki yze yakn piramitlerle, Mezoamerikan kltrlerindeki
piramitlerden biliyoruz. Batk Yonaguni piramidinden sonra, tpk Byk Beyaz Piramit gibi yz
metre yksekliindeki Yeni Zelanda piramidi, Msr ncesi piramit mimarisi ynnden, bilimsel
anlamda, bizlere ok ey ifade ediyor.
URU-The Lost Civilisation of Australia- Pyramid In the Forest:
(www.rexgilroy.com/uru_chapter14.html).
Fig.113: ift tekneli waka hourua adl sallar.
(www.teara.govt.nz/.../Standard/2/mi).
Fig.114: Uzak Douda, Japonya, Kore ve Beijingden Si-Kiang nehrine kadar uzanan, son derece
nem tayan Neolitik ve Kalkolitik kltrlere ait merkezler: A= Ainu kltr ( 10000-300); B=
Chulman kltr ( 8000-300); C= Cishan-Peiligang-Yangshao kltr ( 6000-3000); D=
Hemudu-Liangzhu kltr (6000-3300); E= Daxi kltr ( 4400-3300); F= Dawenkou-Longshan
kltr ( 4300-2500); G= Xinglongwa-Xinle-Hongshan kltr ( 6500-3500); H= QujialingShijiahe kltr ( 3000-2600); I= Neolitik Yintaowen kltr (Yaklak 2000 ). (Atalay, Y., Ar.
Hrt.).
Fig.115: Mellaarta gre, yaklak 5825 dolaylarna ait, atal Hyk VI. Tabakadaki bir tapnaktan
l adam ba tasviri. Betimdeki kesin izgiler, 11. binden balayarak, n Asya, Anadolu ve
Avrupaya yaplan glerin, Uzak Dou kkenli olduklarnn en belirgin iaretlerini tamaktadr. Bu
iaretleri, Neolitik ve Kalkolitik dnemlere ait eitli figrnlerde de saptamamz mmkndr. Bu
konudaki belgelerin giderek artaca kansndayz. (Mellaart, J., 1988).
Fig.116: a= Hongshandan, yeim tandan yaplm, yaklak 3500e tarihlenen ejder bal
heykelcik. Solucan Ejder, in mitolojisinde en bata gelen yaratklardandr. Eser, yaradltaki deiim
kavramn sembolize ediyor. Bu sembol, ok sonraki dnemlerde, kralla olan aidiyeti gsterir
olmutur. Yze benzer kvrml gvdesi, domuzu andrr yz ifadesi, da doru kk az ve onun
stne kvrlm burnuyla betimlenmi. Srt ksmndaki delik, eserin bir gerdanlk olarak kullanldn
gsteriyor olarak yorumlanm. Bize gre ise, Rapa Nui adasnda bulunmu Rongo-rongo Mamari
tableti zerindeki betimlerle ayn olan eserin srtndaki delikten, her iki yana sarkan, oynar balkl
aplike kollar kyor olmaldr; b= Hongshandan yeim tandan yaplm benzer dier bir heykelcik.
Chavannesin Kermianlar (Japonlar-Hyaonas) sylemiyle, Rapa Nui adasndan ele geen bir Rongorongo Mamari tableti zerindeki benzerlik hayret vericidir. a. Atlas of World Art - Google Books
Result: (books.google.com/books?isbn=1856693775...). b. Fine Jade Dragon From Hongshan
Culture(JDE066) China , Selling ...: (www.madeinchina.com/995053/S1324887/Fine-Jade-DragonFrom-Hongshan-Culture-JDE066.shtml - 31k).
Fig.117: a= 6000-3000deki Yangshao Neolitik kltrne ait bir amphora. Karn zerindeki halka
kulplar, ykseke bir yere asldn ve iindeki svnn, kolayca devrilip aktldna iaret ediyor.
Buna ait rnei, ikinci resimde grebiliyoruz. zerinde, kukusuz daldrma tekniiyle yaplm Terra
Sicillata taklidi boya izleri hl grlebiliyor. Bize gre eser, Byk tufan ncesine ait olmaldr; b=.
Yine inde, 5000-3300lerdeki Hemudu kltrne ait bir amphora.
a. (http://en.wikipedia.org/wiki/Yangshao_culture).
b. Hemudu Culture - China culture: (history.cultural-china.com/en/51History234.html - 30k).
Fig.118: 3500-2500 arasnda n Asya: 1= Yeni Zelandadan Anadoluya Delikli-ta kltryle
birlikte tarm getiren Patu-paiarehelerin, Komodo, Bali ve Sumatra adalar yoluyla karaya ktklar
Malayadan, Tayland, Burma, Hindistan ve randan dolaarak, yaklak olarak 3000-2800 yllar
arasnda, Anadoluda Gbekli Tepe civarna varlar; 2= Blgede nfuslar artan Gbekli Tepelilerin
Akdeniz kylarna olan yeni g yollar; 3a, b= Gbekli Tepelilerin srail ve Filistin dolaylaryla,
Basra krfezine doru yaylmlar; 4= Uzak Dou adalarndan Afrikada Etiyopyada karaya kan
Hattilerin, 2500 dolaylarnda, Neolitik dnemde kendilerinden nce blgeye gelmi olan
akrabalarnn arasndan geerek Anadoluya varlar; 5= Ayn yolu takip ederek, Anadoluya Lapita
kltrn tayan Etilerin (Aithler-Ethler= Yanklar) 1750 dolaylarnda Anadoluda kurduklar
Eski Eti Krall. (Atalay, Y., Ar. Hrt.).
Fig.119: 3500-2000 yllar arasnda n Asya: 1= Nuh tufan sonrasnda, oullar ve bir ksm evre
halkyla in ovasndan hareket eden Tokarlarn (Tocharians), Ethiopia, Nbye yoluyla Msra
varlar; 2= Byk olaslkla, Anadoluya yaklak olarak 3000-2500 yllarnda varm olabilecek
185
Tokarlarn kurmu olduklar iki yerleim. Ykar ve Aa Tokarz kyleri; 3= Kafkaslar zerinden
geerken,topluluktan bat ynnde ayrlan Tokarlarn bir kolu. Bunlar, Moskovann batsnda,
gnmzdeki Tokar kyn kurmular, oradan Kuzey Avrupa ve ngiltere dorultusunda glerine
devam etmilerdir.Byk olaslkla Stonehengenin mimarlardrlar; 4= Hazar denizinin kuzeyinden
douya dnerek, tekrar ana vatanlar Keme (Tarm havzas) varan, ana Tokar grubu. Bu grup, byk
lde Ainulardan olumaktayd; 5= Anadoluya varmadan, ana gruptan ayrlarak, daha sonra
Hindistann kuzeybatsnda nce Baktria ( 2200-1700) ve daha sonra 2. ve S 3. yzylda
Kushan imparatorluunu kuran, dier bir Tokar grubu; 6= Yaklak 2350 yllarnda, Patupaiareheler gibi rann gneyinden Mezopotamyaya ulaan Akkadlar; 7= Nuh tufanyla birlikte
Etiyopyaya kan Smerlerin, 3000 dolaylarnda Mezopotamyann gneyinde kurduklar kentler;
8= 2500-1300 yllar arasnda, kkenleri Tokar ve Patu-paiarehe karm olabilecek Hurriler; 9=
1500-1300 yullar arasnda hkm srm olan ve yine ayn kkenli halklardan olumu
olabilecek Mitanniler. (Atalay, Y., Ar. Hrt.).
Fig.120: Neolitik Longshan ( 4300-2500) kltrnde grdmz bu iki ayakl vazodaki ince
iilik ve estetii, bat Neolitik kltrlerinden hi birinde grmemiz mmkn deildir.
Longshan culture - Wikipedia, the free encyclopedia: (en.wikipedia.org/wiki/Longsha_culture - 31k).
Fig.121: Eski Urfadaki inaat almalar srasnda ortaya km, doal byklkteki Urfa heykeli.
Schmidte gre, insanlk tarihinin en eski heykelidir. Oysa, neredeyse gvdeden ayrk kollar arasnda
belirtilmi bel ve kala ksmlaryla enkruste gzler, bu eserin ayn dnemlerde oluacak Smer ve
Asur heykeltraisinin habercisi ya da ilk rneklerinden biri olduunu aka gstermektedir. Bize gre
eser, 3500den daha erkene ait olmamaldr (Schmidt, K., 2007).
Fig.122: Stonehenge Terrazzo taban. Buradaki Delikli-talara ngilizler Bullown Stone diyorlar.
Kirele sertletirilmi zeminde, Delikli-talarn yerletirildii ukurlarn Pearsonnun dedii gibi kaln
aa ktklerinin dikilmesine yetecek derinlikte olmad, dz ve beyaz zemin zerinde, kremasyona
ait yank izlerinin de bulunmad, aka grlyor.
(www.boston.com/news/world/europe/articles/200...).
Fig.123: Stonehengede saptanm iki ayr Delikli-ta rnei
(lotuspharia.freeyellow.com/.../id2.html).
Fig.124: a= Killadeas ta; b= Kerry lesi Feaghna (www.irishmegaliths.org.uk/crosspillars2.htm).
Fig.125: a= Cavan lesi Burren; b= Sligo lesi Killerry (Ayn kaynak).
Fig.126: a= Sligo lesi Killerry; b= Cavan lesi Killinagh (Ayn kaynak).
Fig.127: a= Tipperary lesi Gortavoher; b= Mayo lesi Cong (Ayn kaynak).
Fig.128: a= Down lesi Ardtole; b= Sligo lesi Toormour (Ayn kaynak).
Fig.129: a= Kerry lesi Kilfountan; b= Wicklow lesi Glendalough (Ayn kaynak).
Fig.130: a= Louth lesi Carrif churchyard (Ayn kaynak); b= ngiliz arkeoloji aratrmacs Stuart
Mason, Taylor tarafndan yanl yorumlanm olan, mkemmel kesimli bir Delikli-tan banda onu
incelerken grlyor. Bu Delikli-tai, Yeni Zelandann Gney adasndaki Hristiyan kilisesinin
bitiiindedir. Stuart Yeni Zelandann bu blgelerinde, 2004 lkbaharndan, 2005 Sonbaharna kadar
pek ok Antik blgesel ta buluntu alanlarnda aratrmalarn srdrmtr.
(www.celticnz.co.nz/Koru%20PA.htm).
Fig.131: a= Stonehenge Aotearoa, her biri yaklak 4 m yksekliinde 24 adet dikilitatan olumutur.
st ksmlarda birbirlerine lentolarla bal olan bu talar, 30 m apnda bir ember oluturmaktadr; b=
ember ta alanna giriin her iki yannda, bir gei oluturan sra halinde dikili talar yer almaktadr.
Hak edilerek ortaya karlm iki byk stun arasndaki Gne Kapsndan, asl yola geilmektedir.
Resimde, sonbahar gndnm srasnda, ykselen gne nn ember yapnn merkezindeki etkisi
grlyor (www.aotearoadreaming.blogspot.com//stonehenge-aotearoa.html-).
Fig.132: ember tan merkez kenarnda, 5 m yksekliindeki obelisk. Yerel le zamannn bir
buuk saatlik blmnde, obelisk analemma duvarnn zerinde bir glge oluturuyor. Bu glge, ta
deli alanda, obeliskin gney meridyeni boyunca 10 m uzunlua erimekte ve bizlere iinde
bulunduumuz zaman hakknda bilgi vermektedir
(www.aotearoadreaming.blogspot.com//stonehenge-aotearoa.html-).
Fig.133: a. Keltlere ait tp semboln gsterir betim; b. Dier bir yoruma gre, ikiz ylanlarn
sarmallarnda ortaya kan drt evre, yaradln yedi gn ve tanrya (bize gre tanrnn gz-Rann
gz-gnein gz-Okulus-Kem-Khem) varta drt byk balang, olarak yorumlanm.
a. (www.crystalinks.com/caduceus.html).
186
Fig.134: Modern bir tp betiminde, sembolik hale getirilmi, ortada Hermeiasn asas kerykeion; tepe
noktasnn iki yannda Nekhbetin kanatlar; bunun alt blmnde, kerykeiona iki yandan sarlm
ikiz ylanlar (Wadjet-Naja naja oxiana).
(airlock.tenrehte.com/aps/med/PICOmed.cgi).
Fig.135: b= Hermaeiasn asas kerykeion. Yunanistan, erken 5. yzyl. Asann tepe noktasnda,
altta bir daire oluturmu iki ylan gvdesinin, bunun st ksmnda, karlkl birbirlerine bakan ikiz
ylan balarnn orta blmde braktklar boluk grlyor; b= Hermeiasn asasnn, doadaki
bitkilerle tp ve insan sal arasndaki ban gsteren dier bir kerykeiondan grnm. Akbabann
ba ve kanat zellikleri ile Kerykeion kobra stuna dntrlerek Kem zellikleri neredeyse yok
edilmi. Her iki yanda, bereket boynuzlar iindeki eitli salk verici bitkiler, kerykeionun alt ucuna
skca balanm.
a. (www.dallasartsrevue.com/.../My-DMA-Dream.shtml).
Fig.136: Yazlkaya kutsal alannn genel plan (www.atamanhotel.com/whc/hattusa-yazilikaya.html14k).
Fig.137: Kk galeriden genel grnm. Dick Osseman, Netherlands, 2004.
Fig.138: Tanrlar geidi olarak tanmlanan kabartma. Bize gre buradaki figrlerin ileni tarz,
dierlerinden farkldr. Sa bataki figrden itibaren, art arda, her ahs kucanda bir ly
tamaktadr. Toplu lmler, byk olaslkla Byk tufan srasndaki felakete iaret etmektedir.
(www.uned.es/.../HITITAS/yazilikaya-swordgod.gif).
Fig.139: Tanr Teup, da tanrlar Nanni ve Hazzinin zerinde tasvir edilmi. Karsnda Hepat, Seri
ve Huri adndaki iki kutsal boann zerinde yer alyor. Hepatn sanda olu Sarruma ise, bir panter
zerinde betimlenmi
Fig.140: Dou duvarnda yer alan kral IV. Tudhaliyaa ait byk kabartma. Yksek da sembollerinin
zerinde betimlenmi. Kral, sa eli zerinde, hl unutulmayan Kemin sembollerini saygyla tayor.
Sol elinde, thyrsos ve alnn altndan ucu grnen ifte balta var.
Fig.141: A= Tanr Sarruma, Kemin kutsal sembollerini sa elinde tutuyor; 1= Ana
Vzquez
Hoysun A semboln deerlendirme eklil; B= Sarruma, Kemin ayrntl sembollerini, ona
duyduu sayg nedeniyle srtnda tayor; C= Kral IV. Tudhaliyann koruyucu tanrs Sarruma,
Byk tufan gibi felaketlerden hem kral ve hem de Kem sembollerini korumak zere krala sarlp onu
himayesi altna alm, korkmamasn, Kemin kutsal hayvanlar akbaba ve kobray koruyup
kollayacan,
sembol
sa
elinin
zerinde
tutarak
ona
gsteriyor.
a.
Fig.142: Amerikadaki Gog (Yecc-G) ve Asyadaki Magog (Mecc-M) fay merkezlerinden, dnyaya
yaylan fay hatlar.
(www.dakhi.com/somen411.phb-140k). Uyarlama. (Ar. Hrt.).
Fig.143: Eti kz: 1= Asya; 2= Asyadaki Magog fay merkezi; 3= Amerika ktas; 4= Amerikadaki
Gog fay merkezi; 5= Endonezya adalar grubu; 6= Avustralya. Aada, Etilerin ana vatan olarak
saptadmz blgeyle karlatrnz; 7= Boynuzlarn oynattnda dnyay sarsacak olan Eti kz
(Tyl kotuz).
Harita: (cache1.assetcache.net/xc/dv069047.jpg?v=1...)
Boa: (www1.istockphoto.com/file_thumbview_approve/4...). Uyarlama. (Ar. Hrt.).
Fig.144: Zeugmadan, 1.-2. yzyllara ait iki mozaik. Her iki mozaikte de Okeanosla Tethysin,
Byk tufan srasndaki kavgalar betimlenmitir.
(www.gap.gov.tr/.../D8142000/Resim/zeug5.jpg).
Fig.145: A= Tanr Sarrumann, sa eline tuttuu sembol: 1. Tanrnn eline sarl bez, ya da akbaba
(Nekhbet) veya kobra ylanlarn beslemek zere uzatt yem; B= En stte, dou ve bat olmak zere
ortadan ayrlm tanrnn gz. Bunun altnda, semboldeki akbaba kanatlarn iki yne aarak
kapsad alana (batdan douya-Taklamakandan Pasifik adalarna) iaret ediyor. Boynundan ve sa
187
koltuk altndan kan iki kobra ylan (kutsal kiz ylanlar-Wadjet), sol bacandan sarlarak aaya
kadar iniyorlar. Birinin ba iki bacann, dierinin ba ise akbabann sa ayandan sola doru
uzanyor. Yani, semboln ayaklarndaki, Hoysun izdii gibi ark deil. Akbabann peneleri
zellikle sa ayann pene uzantlarnda belirgin; C= iliin olduka zor olduu dar alanda,
tanrnn srtnda tad sembollerde, ortadaki da tanrsnn (yukardaki Tudhaliyann byk
kabartmasndaki sembolle karlatrnz) solunda yine akbaba, sanda ise birbirlerine sarlp kenet
olmu ikiz kobra ylanlar (Amerika ve Asyadaki Gog ve Magog fay merkezleri) yukardan aaya
doru inip tabanda bir bek oluturmular. bein sol ve sanda grlen balarnn douya bakyor
olmas, fay merkezlerinin burann dousunda olduunu gsteriyor. Sahne, iki yandaki onik nizamdaki
stunlar ve stte akbaba ba ve kanatl Gne kursu ile snrlandrlmtr. Akbabann ortadaki da
tanrsna uzanan ayaklar, anma nedeniyle tam olarak anlalamyor. Ancak bunlar da, ylanba
eklinde sslenmi olabilir? (Osseman, D., Netherlands, 2004). Uyarlama. (Ar. iz.).
Fig.146: stte kiz tanralar. Aada, ift bal kartal olduu savlanan kabartmadan grnm.
Tanralar, kiz ylan tanralardr. Etekteki drapelerden her biri, ikiz ylanlardan birinin gvdesini
betimlemektedir. Sol omuzlarnda birer akbaba var. leriye doru uzattklar sol elleri zerinde, ember
eklinde beklenmi ikier ylann balar, sola bakmaktadr. (Ay. Kay.). Uyarlama. (Ar. iz.).
Fig.147: A= ift bal Eti kartal olarak tanmlanan sembol; B= Sembol zerindeki ayrntlar: 1.
Akbaba ba ve gvdesiyle sa aya: 1a: Akbabann, olaslkla ylann zerine basan sol aya; 2.
Kobra ylannn ba; 2a. Ylann aaya doru uzanan gvdesiyle, tabanda kvrlp kmelenmi
kuyruu; 3= kinci kobra ylannn ba; 3a. Akbabann sa aya zerinden kvrlp, gvdesini
aprazlama getikten sonra, dier ylann 2a gvdesinin nce altndan, sonra da tabandan yukar kp
3 nolu bala birleen gvdesi. kiz kobra ylanlar, bize Msrn ikiz kobra ylanl tanras Wadjeti
hatrlatr.
(Dick Osseman, Netherlands, 2004). Uyarlama. (Ar. iz.).
Fig.148: Antik Msrda, aslan bal tanra Wadjet. Banda tad ikiz kobra ylanyla dikkat
ekiyor.
(www.ladyoftheflame.co.uk/gfx/wadjit1.jpg).
Fig.149: Etilerin Nuh tasvirinden ayrnt. Gs zerinde tad porsuklarn srt ve gslerinde,
Kem-MU
dorultusundaki
kentleri
ifade
eden
sembollerden
detay
grnm.
(www.pbhase.com/dosseman/yazilikaya). Uyarlama. (Ar. iz.).
Fig.150: a. Tutankhamonun l mask. Yaklak 1330. Maskn aln zerinde Kei akbaba ve
kobra ylanndan oluan Wadjet grlyor; b. Kobra ylannn ak grnm.
a. (www.crystalinks.com/wadjetmask.jpg).
b.(i304.photobucket.com/.../SOUL1BNS/wadjet.gif).
Fig.151: a= Tutankhamonun mask zerindeki, solda (Khemin bats) Kei akbaba ve sada
(Khemin dousu) kobra ylan Naja naja oxianadan ayrnt; b= Khem (Rann) gznden ayrnt: 1.
Nekhbet (bugn de Taklamakann batsnda yaayan Kei akbaba); 2. Tanr dalar; 3. Wadjet
(Taklamakann dousunda yaayan Naja naja oxiana-kobra ylan). Her ikisi, Tanrnn gzn
koruyan kutsal hayvanlar olarak kabul grm; 4. Altn (Sumir-Sumeru) dalar (gzn alt izgisiAltun Yaruk); 5. Hindiku dalar; 6. Karanlk dalar; 7. Karakurum-Tibet platosu aral.
a. (www.egyptpyramidhistory.com/.../wadjet.jpg).
b. (www.egyptpyramidhistory.com/egyptian_cults/im...). Uyarlama. (Ar. Res.).
Fig.152: a= Aslanlardan soldakinin n aya akbaba, arka aya kobra ylan; sadakinin n aya
kobra ylan, arka aya ise akbaba olarak tasvir edilmi. Her iki aslann balarndaki diademlerin tepe
noktasnda yer alan nesneler Msrdaki Wadjet (Naja naja oxiana-kobra ylan) olabilir. Yani Etiler
Orta Asyadaki Kemden (Khem) Muya (Japon adalar) kadar olan blgedeki (Khem-Mu) Byk
tufandan, bu iki kutsal hayvann verdii g ve hzla aslanlar gibi (kahramanca) kamlar; b= Aztek
tanrs Quetzalcoatln bir betiminde, Nergalin betimine benzer ekilde, her iki yana uzatt ellerinde,
bir taraf akbaba, dier taraf kobra ylan eklindeki tasvirleri tuttuunu gryoruz. Ayn kkenden
kaynaklanan betimlerdeki ortak zellikleri yadsmak olanakszdr.
a. (www.pbhase.com/dosseman/yazilikaya); Ayr.
b. False Gospel in the Stars: Scorpio: (www.watch.pair.com/scorpio.html-81k).
Fig.153: IV. Tudhaliya (2) ve solunda Kl tanrs (1) olarak tanmlanan yksek kabartmalar.
188
Fig.154: Yandaki ilk resimde, Eti Kl tanrs olarak tanmlanm Nergal betiminde: En altta, kl
olduu savlanan geminin pruvas tasviriyle (A), deniz yolculuu yapldna iaret edilmi.
Gsndeki Porsukun zerindeki dairesel betimlerle, aslanlarn elleri ve ayaklarn; nka tanrs
Viracochann ellerinde tad kutsal Kemin Gorgo, akbaba ve ylan tasvirleriyle pantolonu
zerindeki dairesel kent betimlerini karlatrnz.
b.Inca Ruins - Crystalinks: (www.crystalinks.com/incaruins.html-17k).
Fig.155: Nuhun ayaklarndan tuttuu aslanlarn alm: Kabartmada, batya g edenler kobray;
douya g edenler de akbabay beraberlerinde gtrmler. Yani, kobra akbabasz, akbaba kobrasz
kalmam, birbirlerine sk skya bal kalp Kem-MUyu asla unutmamlar. Uyarlama. (Ar. Res.).
Fig.156: a= Kemin (Khem- Rann gz-Utchat-Nekhbet) bat ucunu korumakla grevli Kei akbaba
(Monk vulture); b, c= Ayn blgenin dou yakasn koruyan Orta Asya kobras. Oxus ya da
kahverengi kobra (Naja naja oxiana-Msrda Wadjet). Ainu ve Msrllarn balarndaki diademlerde
yer alan kobra ylan ve akbaba motifleriyle karlatrnz.
a. High Resolution Photo: Monk vulture-Dreamstime: (www. Dreamstime.com/monkvultureimage27530-56k).
b. (www.povodok.ru/encyclopedia/ www.povodok.ru/pics/art50/art4910_2.jpeg).
c. redlist.freenet.uzb/rb/rbturk/naja.html: (redlist.freenet.uz/rb/rbturk/naja.jpg).
Fig.157: Yeryznn uzaydan ekilmi fotorafndaki kare iinde, Taklamakan lnn [Kem-KhemGnein gz-tanrnn gz, Okulus (Oculus)- Rann gz] grnm. Sada, Trklerde kem gzn
dememesi iin hl daha kullanlan tanrnn gz (nazar) boncuu. Bu tip boncuklar, en youn
biimde Trklerde kullanlyor. Ayrca, daha kstl olsa da, matiasma (mati eye) adyla Yunanllarda,
evil eye beads anlamnda, in, Hindistan, Himalaya ve zellikle Gney Amerika kltrlerinde
varln srdryor olmas ilgi ekicidir. (Byk Dnya Atlas, 1985).
Fig.158: Gnmzde, Hokkaid ve Thoku adalarnda yaayan Ainu erkek tipinden iki rnek: a= lk
rnekte, bandaki diademin n ksm, ak kemikleri ve olaslkla ylan derisi, arka sol taraftata ise,
ylan di ve iskeleti paralaryla ssl, kll donanmyla, yal ve sarn bir Ainu; b= kinci Ainuda,
diademin n ksmndaki kobra ylan betimiyle, ylann boyun ksmnda byk olaslkla akbaba tasviri
var. Her iki hayvann Kem, ya da Khemin sembolleri olduunu biliyoruz. Msrdaki rnekler ve
ayrca Kemdeki Tokar mumyalaryla karlatrnz; c= Kemde Loulanda bulunan ve Loulan
Gzeli olarak adlandrlan Tokara mumyalarndan biri. Tarm Havzasnda, gz biimindeki
Taklamakan lnn dou ucundaki Loulanda bulunan ve 2000e tarihlenen en erken
mumyalarndan biri olan mumyann giysisi kahverengi tonlarda. Yaklak olarak 40 yalarnda ld
saptanm. Bann yanna yerletirilmi bir sepette, buday (Baak) taneleri bulunmu.
a. (bp2.blogger.com/.../nm_6R1t3zmc/s400/s_ainu.jpg).
b. (gallery.beardcommunity.com/albums/uploads11/a...).
c. The Takla Makan Mummies: (www.meshrep.com/PicOfDay/mummies/mummies.htm-11k).
Fig.159: Marduk tasvirinde tanr, sol elindeki dairesel a ler, cetvel ya da kompas; sa elinde, ise
kutsal thyrsosu, ayrca gsne takt yeni keiflerden tekerlekleri, ayann dibindeki ejderden
koruyarak okyanusu ayor. Buradaki ejderin de ikiz ylanlar betimlediini, bandaki iki boynuz (ikiz
da tasviri) ile dil ve gvdesinde, ikinci ejderin varln gsteren ift izgilerden anlyoruz. a. NwaWikipedia, the free encyclopedia: (www.en.wikipedia. org/wiki/Nwa-36k). b= Dzgner, F. 2007,
mimar.ist.).
Fig.160: Porsuk. Nergal olarak tanmlanan yukardaki kabartmann, gsnde ift ynl olarak
betimlenen hayvanla karlatrnz.
Fig.161: Kl tanrlar olarak tanmlanm, tren srasnda, kuandklar kllarn ekerek sa
omuzlarna dayam durumda betimlenmi tanrlar geidi. Bize gre kabartmada, Sonbahar
ekinoksunda, tarlaya kallaryla hasat bimeye gitmekte olan Etiler gsterilmi olmaldr.
Ellerindeki kltan daha ok kala benzemektedir.
Fig.162: Ayn sahneyi ayrntlaryla gsterir izim.
Fig.163: Manisa Spil dandaki (Sipylo>u<s) "Alayan Kaya" grnts, Niobe'nin yks ile
zdeletirilmi.
(tr.wikipedia.org/wiki/Spil_Da-31k).
189
Fig.164: Carpicenin saptad Kyklop makinesinden grnm. (G) harfiyle kodlayp, kolun
dnmesinin salanmas iin gerekli olduuna inandmz dnel aksam (Kyklopun tepegz)
tarafmzdan eklenmitir (Carpiceci, A. C., 1998).
Fig.165: Olaslkla antik terazinin kefi de, Kyklop makinelerinden domu olabilir. Eti stun ve
balklaryla, dier aygtlar arasndaki benzerlik, artcdr. Makinelerin yapsal formunu hl
koruyan benzer terazi tiplerinin ok yakn gemiimizdeki gibi, kimi yerlerde hl daha kullanld
bilinmektedir. Mitoslarda, kollarn iki yana am, Tepegz devler olarak geen Kykloplarn, bu
aletin yaratmnda byk katklar olduu kansndayz (A= Tekerlekler; E-B= Tayc kollar).
c.(physics.kenyon.edu/.../Balance/Wittenberg20a.JPG).
Fig.166: Kk galeride, tanrlarn geidi olarak tanmlanan kabartma. Bize greyse, eserdeki tanr,
giysisinin iki yannda gsterilmi da tasvirleriyle, dalarn tepesinde betimlenmi. Bu tanr, sakall ve
heybetli yz, sa elinde tuttuu imek biimindeki atribsyle, tanrlar tanrs Teuptur (AnadoluYunan mitolojisinde Bulut tanr Zeus). Tanr, sol elini ileriye doru uzatm, sa elindeki imei, bir
mzrak atcs pozisyonunda frlatmak zeredir. ki basamakl, tapnaa giri merdivenlerinin iki
yannda iki ionik balkl stun, tapnan giriinde ise, biraz ieride iki stun daha gryoruz. Zeusun
bann zerinde, yukarda grdmz Kem sembol ilenmi. Fakat ya grd bir zarar, ya da
ileni tarzndan tam olarak net deil. Burada nemli olan, Teupun Kemi bann zerinde tamas
ve semboln, tapnan gen alnlnn en stne yerletirilmi olmasdr. Alnlk,bu ynden ayrca
dikkat ekicidir. Tasvirde, Anadolu-Yunan tapnak mimarilerinde klasikleen gen alnlk
geleneinin, bilebildiimiz en eski rneini grmekteyiz. Bu tasvir, Asur kral II. Sargonun ( 722705) ordusu tarafndan 714te saldrya urayan, Muair (Ardini) Haldi ve Bagbartu tapnana ait
betimde saptadmz gen alnlkl tapnaktan yaklak 536 yl daha eskidir.
Fig.167: Khorsabadtan bir Asur rlyefinde, Muairdeki gen alnlkl Haldi ve Bagbartuya ait
Urartu mabedi tasviri. Tapnak, Asur kral II. Sargonun ( 722-705) ordusu tarafndan saldrya
urarken betimlenmi. 714. (Lloyd, S., 1967).
Fig.168: Grsel hakknda daha belirgin bilgi edinmek zere, A-B dorultusunun stnde kalan ve
grlemeyen gen atnn tepe noktas, dz renkle yaplan ek iinde tamamlanmtr. Tapnan n
iki yanndaki stunlardan yararlanarak, tapnan i ksmnda, glgede kalmas nedeniyle tamamnn
grlemedii eklinde, sanat tarafndan doru olarak betimlenen iteki stunlar, daha net bilgi
edinmek zere yerlerinde tamamland. Bu erevedeki Teup tapnandan ayrnt: 1= gen alnlkl
at (aetos); 2= Kral IV. Tuthaliya kabartmasnda, tanr Sarrumann sa elinde tuttuu Kem sembol
(sola doru ok ve 2 numarayla iaretli); 3= Olaslkla kanatlar ak Kei akbaba (Nekhbet); 4= kiz
ylanlar; 5= Tanr Teupun atribs yldrm; 6= Tanr Teup. sakall ve atk kal. Bann sanda,
omzundan aaya inen ikiz ylanlar (siyah renkte) ?; 7= Teupun belinin alt seviyesinde, onu zirveye
karan da tasvirleri; 8= on nizamndaki stun balklar; 9= Kykloplara benzer tarzda ina edilmi
stun gvdeleri (tapnan i ksmnda); 10= Tapnan cephesindeki stunlar. Bize gre, tanr Teup
Kem semboln tapnak iinde ve bann stnde tutarak onu korumakta, ona zarar vermeye alan
Marduka yldrmlar yadrmaktadr. Uyarlama. (Ar. iz.).
Fig.169: Msrda bir Hayat Aac tasviri. Ortada direk eklindeki betimin zerinde, altta yer alan
voltler on nizamndaki gibi da, gk izgisine destek olan stteki voltler ise ie doru kvrk.
Bunun zerinde Gne kursu var. ki yandaki kadn ve erkek figrlerinin ardnda hayvan motiflerine
yer verilmi.
The Tree of Life: (altreligion.about.com/Library/weekly/aa102902a.htm-35k).
Fig.170: Lapita kltrnn saptand Ethi adasnn Pasifikteki yeri.
Fig.171: a= Ethi adasnn gneydou burnunda saptadmz, byk olaslkla Antik kalntlara iaret
edebilecek yaplarn genel plan (leksiz plan). Boazkalenin planyla karlatrnz: 1. Olaslkla
sur kalntlar; 2. Sur iinde, duvarlar takip eden yollar; 3. Kent kaps; 4. Kapdan kent iine ulaan
yol; 5. Kent kalntlarnn bulunduu alan; 6. Ky boyunca uzanp, gney burnunda kyy takip
ederek gneye dnen sur kalntlar; 7. Sur iindeki alanda, yer yer yaplamann devam ettii blgeler.
b= Adann hava fotoraf.
a. leksiz. (Ar. Pln.).
b. (http://www.oceandots.com/pacific/newcaledonia/mare.php).
190
Fig.172: Uzak Dou adalarna hakim Lapita kltrnden, etek giymi bir figrine ait ayak ksm.
Etekte, Bahar ekinoksunda, doada hora tepen kadnlar tasvir edilmi. Yazlkaya Kl tanrlar
figrlerinin yan yana yryleriyle, ayaklarndaki arklar arasndaki benzerlikleri karlatrnz.
Etilerdeki figrlerden farkl olarak, 1600-500 arasndaki bu eserde, figrlerin cepheden tasvir
edildikleri grlyor. (mathildasanthropologyblog.files.wordpress.com...).
Fig.173: A= Ethi adasnn sakinlerinden, Lapital (Eth) bir kadn tmlemesi; b= Kabartma Eth geyii
betimli mhr ve zeri delikli, olaslkla flt, ya da kaval olabilecek bir enstrman: c= Anadolu,
Yunanistan ve Romada Ge Helenistik ve Erken Roma dnemlerinde rastladmz Terra Sicillata
(Sigillata) taklidinde boyanm, 2000-500e ait kulpsuz bardak; d= Terra Sicillata tekniinde boyal
bir at figrini; e= Bronzdan yaplm ok ucu.
a-e.(mathildasanthropologyblog.files.wordpress.com...).
Fig.174: Terra Sicillata taklidi, krmz astar boyaya daldrma tekniiyle yaplm bir Lapita mutfak
kab. Kullanlmam olmas, olaslkla bir mezar hediyesi olduunu gsteriyor. 2000-500.
Fig.175: Moreton (Heath-Heth ?) adas (sar kare iinde).
(upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7b/A...).
Fig.176: a-c= Lapita sanatnda da grlen, kayalarn zerine hak edilerek yaplm, i ie daire ya da
spirallerden olumu yanarda (volkan) tasvirleriyle, bir dibek; d= ngilterede, Stonehenge yaknnda
allk tmlsnden bir altn piramit modeli (Bush barrow gold) ve barbazan; e= Lapita sanatndan,
mezar hediyesi bir mlek. zerinde, boyun ksmnda ardll ok ucu, az ve gvde ksmndaki paralel
izgiler arasnda, birbirlerine bitiik vaziyette, yinelenerek betimlenmi baklava dilimleriyle ssl bir
mezar kab. zerindeki piramit motiflerinde drt sra izgi var. Bu saynn, Stonehenge ve Clandon
piramitleriyle olan uygunluu dikkat ekicidir; f= Yine ngilterede, Maiden kalesi civarndan Clandon
tmlsnden ele geen, altndan yaplm dier bir piramit modeli. Bronz zeri altn ilemeli parayla
birinin zeri, paralel yatay izgiler aras piramidal desenli, pimi topraktan iki mlek.
a-f. (www.celticnz.org/.../Feedback/LapitaFaces4A.JPG).
Fig.177: a= 5000-4000deki Yangshao Neolitik kltrne ait bir amphora. Karn zerindeki halka
kulplar, ykseke bir yere asldn ve iindeki svnn, kolayca devrilip aktldna iaret ediyor.
zerinde, kukusuz daldrma tekniiyle yaplm Terra Sicillata taklidi boya izleri hl grlebiliyor.
Bize gre eser, Byk tufan ncesine ait olmaldr. Benzer Amphoralar, 3. bin Ege Glerinin
ardndan, ancak 2000lerden sonra Akdenizde grebiliyoruz; b= Kiostan yaklak 400lere ait
bir Yunan amphoras. a.http://en.wikipedia.org/wiki/Yangshao_culture.
b.(www.whoi.edu/.../chios_amphora_56846_56920.jpg).
Fig.178: a= inde, Dawenkou kltrnden, 4100-2600 arasna tarihlenen, kulplu, ayakl ve
gaga azl bir testi; b= Eti Eski Krallk dnemine ( 1600-1500) ait gaga azl testi; c= Troiadan
dier bir gaga azl testi ( 2250-2200).
a. (http://en.wikipedia.org/wiki/Dawenkou_culture).
b. (arttattler.com/.../115.-Spouted-Vessel.jpg).
c. (www.turkleronline.com/.../49testib.jpg).
Fig.179: Uzak Douda, kkenden gnmze insan ve yaratt kltrlerin tarihsel alm: A= ekik
gzl, siyahi Homo erectus (Chou Adam); B= Beyaz tenli, renkli gzleri ekik olmayan, Tokar
Trklerinin atas olabilecek Ainular; C= Ainular ve Homo erectusun nesli olan siyahilerin
birlikteliklerinden domu Aithler (Ethler, Yanklar); D= Ainu genlerinin bazen hakim kld, renkli
gzl Aithler; E= Uzak Doudaki Buzul dnemlerinde, milyonlarca yl soukta bembeyaz buzullara
ksk gzlerle bakan Homo erectusun ekik gzleri, olaslkla Afrikann bol gneli havasna varnca,
Kalkolitik dnemden balayarak normale dnmeye balam olmaldr. Ayn fiziksel deiim, Afrika
ve Akdeniz blgesine ulaan dier ekik gzl halklar (rnein Antik Msrllar, Smer ve Asurlar,
Aithler ve Yunanllar) iin de geerlidir. Bu deiimler, Demir a sonlarnda tamamlanm olabilir;
F= Olaslkla, Ainu ve Aith genlerinden tremi Yunnanl inliler. Tm bu genleri potasnda oluturan
Khem-MU kltrnn temsilcisi Tokarlar, Byk tufan ( 4000-3500) srasnda Nuh vastasyla
Afrika, Mezopotamya, Anadolu ve Avrupaya; Byk tufan sonrasnda, Endonezya ve civar adalarda
yaayan halklarn, Platonun Kritias adl eserinde ad Mestor (= Mest kknden Mestizo: melez,
krma, iki ayr rktan gelen insanlarn bulunduu yer) olarak geen Gney Amerika ktasna olan
gleriyle birlikte de, bu ktaya yaylmtr.
191
1= Alt paleolitikte, Zhoukoudianda (Choukoutien) Homo erectus (Chou Adam) fosillerinin
bulunduu maara ve evresinde ele geen, bir tepe oluturacak ekilde ok miktardaki bademsi
(amygdaloide) aletler yannda, etlerin atete piirildiine iaret eden yanm hayvan kemikleri, imdiye
kadar bildiimiz en eski insana ait kltre iaret etmektedir. Tabloda, siyahi ve ekik gzl Homo
erectusla, ayn dneme ait beyaz tenli, sarn, kzl, ya da kumral sal ve gzleri renkli olan Ainular
gryoruz; 2= Bu insanlarn bir ksm, byk olaslkla blgenin tektonik yaps, Buzul alarnda
ekilen besin sknts ve ar souklar nedeniyle, Orta paleolitik dnemlerden balayarak Afrika ve
Avrupaya g etmilerdi; 3= Uzak Douda, siyahilerle beyaz Ainularn birlemesinden, Gney
Dou Asya, Endonezya ve civar adalarda yaayan Aithlerin (Ethler= Ethiler= Yanklar. Lapita
kltr), st paleolitik dnemde Lapitann alt kltrn oluturmak zere civar blge ve adalara
daldklar anlalyor; 4= Mezolitik dnemde, siyah, beyaz ve yank tenlilerle birlikte, aadaki
resimde de grld gibi, yank tenli olup Ainu genlerinin ar bast baz insanlarda, gzlerin renkli
olduunu grmekteyiz; 5, 6= Neolitik ada, 6. binden balayarak ortaya kan Uzak Dounun
Hongshan, Zhaobaogou, Shandong, Yangshao, Dawenkou ve Liangzhu Neolitik-Kalkolitik kltrleri,
Afrikada 4. bin Msr ve 3. bin Ege gleri ncesinin en byk kltr olan Khem-MU
kltrnn ( 6. 5. bin) alt yapsn oluturmutur. Bu kltrden doan Tokar (Tochar) ve Lapita
(Lapith) kltrlerini, Pasifikteki Endonezya adalar; Afrikada Etiyopya (Aithiopia), Nbye (Nubia),
Msr (Aigyptos); Mezopotamya, Anadolu, ran, Orta Asyada Tarm havzasndaki Tokar II kltr ile
Hindistann kuzeyinde Ku (Kush) kltrleri olarak saptayabiliyoruz. Yine bu dnemde, Si Kiang
nehrinin kuzeyindeki Hoang- Ho (Pyrphlegeton) nehriyle, gneydeki Si Kiang (Styks) nehirleri
arasnda kalan Erg-enek-onda, burada nceden yerleik olan Neolitik ve Kalkolitik kltrlerin
ardndan, dier tm kltrler ncesi Tokar Trklerini grmekteyiz (Tokar I kltr). Si Kiangn
gneyinde ise, Yunnan platosunda, yukardaki Neolitik-Kalkolitik kltrlerin topraklarnda (denize s
ve verimli in ovasn da ierir. Buras, Byk tufanda, tusunami dalgalarnn ana karann ilerine
kadar girmesine neden olan alandr) gz olan Yunnanl inliler yayorlard. Yunnanllarn bu
niyetleri, Byk tufan sonrasnda sel sularnda yok olup giderek insan says neredeyse yok denecek
kadar azalan Erg-enek-ona saldrmalar ve ele geirmeleriyle ortaya kmtr. Bu niyetleri ortaya
dklmeden, yani Byk tufan ncesinde, Yunnanllarn bir ksmnn Nuhla beraber Afrikaya
ktn, Yunanistanda kurduklar Atina kentinden ve Antik Anadolu halklarnn onlar Yunanl
olarak adlandrmalarndan anlyoruz; 7= Demiri, tpk bakr ve bronzun kefinde olduu gibi Tarm
havzasna varan Tokar Trklerinin kefettiklerini, 1766-366 yllar arasnda, inlilerin Trkleri
ferocious slaves= vahetin kleleri olarak adlandrmalaryla, ferrous= demirli kelimeleri
arasndaki sk benzerlikten anlamak mmkndr. Bunun yannda, Mool hkmdar Cengiz (Dengiz)
Hann [1162-1227 (Temuin= Demir ileyen), Moolca: ] eklindeki anlam da, ayrca
gzlerden kamamaktadr. Byk tufandan iki bin yl sonra, 2000lerde Tarm havzasndaki ana
vatanlarna tekrar dnen Tokarlarn, burasnn le dntn grmeleri zerine, bir blmnn
Anadolu (Dorlar ve Urartular. Erken Demir a gleri), dier bir ksmnn ise Hazar denizinin
gneyine (Medler ve Persler) ve Karadenizin kuzeyinden Yunanistana inmeleri (Dorlar), demirin
Asyadaki Tokarlar tarafndan kefedilmi olmasndan baka bir eye iaret etmemektedir. Volkanik
patlamalar srasnda, arazideki ukurlarda doal olarak birikip, akt oyuun biimini alan demir
filizini ilk kefeden Homo erectusun da Asyal olmas, yz binlerce yl sren grsel tecrbeye dayal
buluun, Asyaya ait olduunun en ak belgesini oluturmaktadr. Bu kltrler demir retimine, 4.
binde kefettikleri bakr ve bronz yapm ve ilemeciliinde, olduka uzun bir srecin (yaklak 2000
yl) ardndan geirdikleri deneyimlerin sonucunda ulamlard. (Ar. Tab.).
Fig.180: Bize gre, Polenezya adalaryla Rapa Nui adasndan, geleneksel tren kyafetleriyle iki Aith
(Eth) ?
a. (farm1.static.flickr.com/122/268920244_5f3efce...).
b. (farm1.static.flickr.com/50/154407043_2cc7fca0...).
192
KAYNAKA
KTAP ve MAKALELER
Bargellini, P. (1960) Die Kunst Der Etrusker, Paul Zsolnay Verlag, Hamburg-Wien.
Bak, E. (2009) Neolitik Dnemde Anadolu ve Trakyada Malzeme ve Mimarlk,
Mimarlkta Malzeme, Say: 12.
Bulut, F. (2006) Nuhun Corafyas, Basra Bataklklar, Atlas Dergisi, Say: 157.
Carpiceci, A. C. (1998) Art And History of Egypt, Casa Editrice Bonechi, Florence.
Castleden, R. (1992) Neolithic Britain, New Stone Age Sites of England, Scotland And Wales,
Routlege, London.
Chavannes, E. (2006) Bat Trkleri Tarihi, ev. M. Sirman, Tre Yayn Grubu, stanbul.
Chen, P-c. (1987)The Goddess of the Lo River: A Study of Early Chinise Narrative
Handscrolls, Ph. D. Dissertation, Princeton University, Princeton.
Chen, P-c. (2001) Foundations of a Regional Visual Tradition and Visuality: Fujian Painting
of the Song and Yuan Dynasties, Proceedings of the International Conference on Region
and Network-The Last Thousand Years of Chinese Art, National Taiwan University Press,
Taiwan.
Coe, M. D. (2002) Mayalar, ev. M. zdemir, Arkada Yaynevi, Ankara.
Cook, E. (2004) Near Eastern Sources For The Palace Of Alkinoos, AJA, Vol.108, No. 1.
, M. . (2006) Tufan Olay Orta Asyada Olmutur, Bilim ve topya, 4/142.
Cole, S. (1954) The Prehistory of East Africa, Penguin Books, Harmondsworth Middlesex.
Dzgner, F. (2002) Anaplous ve Prookhthoide Yeni Buluntular, Hagia Maria Hodegetria
ve Nea Ekklesia (Mesakepion) Kiliseleri, Annual Supplement of Arkeoloji ve Sanat Magazine 1.
Dzgner, F. (2004) Iustinianus Dneminde stanbulda Yaplar, Arkeoloji ve Sanat
Yaynlar, stanbul.
Dzgner, F. (2006) stanbul Sultanahmette Bizans Dnemi Saray, Ant ve Limanlar ile
Altyap almalar, mimar.ist, Say: 20.
Dzgner, F. (2006) Byzantion Dnemindeki Kurgusuyla Bir Anadolu Mucizesi: stanbul,
mimar.ist, Say: 21.
Dzgner, F. (2007) Yedikule (Brakhiolion) Kapitol, Yap Dergisi, Say: 309.
Dzgner, F. (2007) Yurt, Praitorion, Kilise ve Cami Mimarisi likileriyle Volkanlar,
mimar.ist, Say: 23.
Dzgner, F. (2007) Bir Gne (Ate Klt) Tapna: Pantheon, mimar.ist, Say:26.
Dzgner, F. (2008) Yurt ve Piramit Mimarisinin Kkeni: Yangshao Kltr, mimar.ist, Say: 28.
Dzgner, F. (2008) stanbulda Okeanosla Tethysin Kz Tykhenin Forumu: Forum Constantini
II, mimar.ist, Say: 30.
Dzgner, F. (2009) Yazlkayada Etilerin (Aithler= Ethler= Yanklar) Kem (Khem) Sembolleri,
(www.hermetics.org.etiler.html).
Dzgner, F. (2009) Garipe Ky (Liknias) ve Gypopolis Tepesi, mimar.ist, Say:32.
Dzgner, F (2009) Do. Dr. Eypgillern Eletirisine Bir Yant, mimar.ist, Say: 33.
Dzgner, F. (2009) Erg-Enek-On, nsann Kkenine yolculuk, Homerosun Odysseia Adl Yaptnn
Analizi, Hermes Yaynlar, stanbul.
Eberhard, W. (1995) in Tarihi, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara.
Eberhard, W. (2000) in Simgeleri Szl, ev. A. Kazancgil; A. Bereket, Kabalc
Yaynevi, stanbul.
Eflatun (1960) Kk Diyaloglar, ev. T. Aktrel; S. Eybolu, Remzi Kitabevi, stanbul
1960.
Erhat, A. (2002) Mitoloji Szl, Remzi Kitabevi, stanbul.
Esin, E. (2003) Trklerde Maddi Kltrn Oluumu, Kabalc Yaynevi, stanbul.
Eypgiller, K. K. (2009) Karadeniz Boaz Kaleleri, Karipe Kalesi, Rumelifeneri Kalesi,
mimar.ist, Say: 33.
Flensted-Jensen, Pernille, Thomas Heine Nielsen & Lene Rubinstein (2000) Polis & Politics, Studies
in Ancient Grek History, Museum Tusculanum Press, Copenhagen.
193
Freud, S. (1999), Dinin Kkenleri, ev. S. Budak, teki Yaynevi, Ankara.
Herodotos (1991) Herodot Tarihi (1991) ev. M. kmen, Remzi Kitabevi, stanbul.
Homeros (1984) lyada, ev. A. Erhat; A. Kadir, Can Yaynlar, stanbul.
Homeros, (1988) Odysseia, ev. A. Erhat; A. Kadir, Can Yaynlar, stanbul.
Joseph, F. (2005) Kayp Uygarlk Atlantis, Hayatta Kalanlar, ev. N. Nirven, Dharma Yaynlar,
stanbul.
Kansu, . A. (1946) nsanln Kaynaklar ve lk Medeniyetler, CI, Trk Tarih Kurumu
Basmevi, Ankara.
Kgarl Mahmd (2005) Divn Lugtit-Trk, Kabalc Yaynevi, ev. S. Erdi; S. T.
Yurteser, stanbul.
Krolu, K. (2006) Tufann Bilimsel Kantlar Atlas Dergisi, Say: 157.
Kurn- Kerm (1962), ev. B. Atalay, Doan Karde M. S. A. .
Lloyd, S. (1967) Early Highland Peoples of Anatolia, Thames & Hudson, London,
Mellaart, J. (1988) Yakndounun En Eski Uygarlklar, ev. B. Altnok, Arkeoloji ve Sanat
Yaynlar, stanbul.
Onians, J. (2004) Atlas of World Art, Laurence King Publishing, London.
zdoan, M. (2006), Byk Srrn Arkeolojik Kefi NUH TUFANI, Atlas Dergisi, Say:
157.
Platon (2001) Kritias, ev. E. Gney; L. Ay, Sosyal Yaynlar, stanbul.
Redhouse (1986) English-Turkish Dictionary, Redhouse Yaynevi, stanbul.
Redhouse (1974) Trke-ngilizce Szlk, Redhouse Yaynevi, stanbul.
Robertshaw, P. (1984) Archaeology In Eastern Africa: Recent Developments And More Dates,
Journal of African History: 25, No: 4, Cambridge University press, London..
Sand, C. (1998) Asian Perspectives, The Journal of Archaeology for Asia and the Pasific, Vol.37.
Schmidt, K. (2007) Gbekli Tepe, En Eski Tapna Yapanlar, ev. Rstem Aslan, Arkeoloji
ve Sanat Yaynlar, stanbul.
Schmidt, P (1997) Archaeological Views On a History of Landscape Change In East Africa, The
Journals of African History, 38:3,Cambridge University Press, Florida, s.393-421.
Shi kenyusansui garon (1962) A historical study of Chinese paintings and lands-capes, Tokyo:
Heibonsha.
Tevrat (1974) (Kitab Mukaddes-Eski ve Yeni Ahit), Kitab Mukaddes irketi, stanbul.
Townsend, R. F. (2001) Aztekler, ev. M. zdemir, Arkada Yaynevi, Ankara.
Tulunay, E. T. (1992) Etrsk Sanat, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, stanbul.
Turner, P; Coulter, C. R. (2000) Dictionary of Ancient Deities, Oxford University Press,

Oxford New York.
KONFERANS
Dzgner, F. (15 Kasm 2007) nsann Kkeni ve Kltr Taycs Tokara Trkleri, ArkeoPera,
Perembe Sohbetleri. (168&func=view&id=2818&cadit=42-41k).
NTERNET
* African Timelinedan: Civilisations in Africa: Kush:
(http://www.wsu.edu:8080/~dee/CIVAFRCA/KUSH.HTM).
* Aino Wikipedia, the free encyclopedia: (en.wikipedia.org/wiki/Aino).
* Amazing Handmade Paletsine Flag Prayer Beads-Donation-eBay: (cgi.ebay.com/AmazingHandmade-Palestine-Flag-prayerBeadsDonation_W0OQitemZ180410286875QQcmdZVievitemQQimsxZ200)
* Ancient Africas Black Kingdoms: (www.homestead.com/wysinger/ancientafrica.html-94k).
* Aotearoa Dreaming: Stonehenge Aotearoa: (aotearoadreaming.blogspot.com//stonehenge-
194
aotearoa.html).
*Atlas of World Art - Google Books Result: (books.google.com/books?isbn=1856693775...).
*(1.bp.blogspot.com/.../s400/granstepset.JPG).
*(1.bp.blogspot.com/.../s400/human_tail8.jpg)].
*.(bp2.blogger.com/.../nm_6R1t3zmc/s400/s_ainu.jpg).
* Chen, P-c.Time and Space in Chinese (Time And Space In Chinese Narrative Paintings Of Han And
Six Dynastiestime And Space In Chinese Narrative Paintings Of Han The Six Dynasties),
(http://ccbs.ntu.edu.tw/FULLTEXT/JR-ENG/chen.htm).
* Chinese-English Dictionary: (www.mandarintools.com/worddict.htm-10k).
* Circumpolar Animism and Shamanism:
(texts.00.gs/Circumpolar_Animism_and_Shamanism,_I.htm).
* Dive Global:Divers Tales: The Azores!:
(www.diveglobal.com/explore_destinations/divertales/jan2002.asp-42k).
* Dzgner, F. (2009) Aklanmay Hak Eden Tarihimiz: Herodotos,
(www.hermetics.org/herodotos.htm113k).
* Dzgner, F. (2009) Dnyann, lk Kubbeli Yaps: Stonehenge ?,
(www.hermetics.org/stonehenge.html).
* Dzgner, F. (2009) Pandorann Kutusu, (www.hermetics.org/pandora.html).
* Dzgner, F. (2009) Yazlkayada Etilerin (Aithler= Ethler= Yanklar) Kem (Khem)
Sembolleri, (www. Hermetics.org/Etiler.html).
* Dzgner, F. (2009) Yurt, Praitorion, Kilise ve Cami Mimarisi likileriyle Volkanlar,
(www.hermetics.org/yurtlar.html).
* eBaystore-jade jadeite nephrite agate carving: Tibet meditation:
(stores.shop.ebay.com/3jadecom_W0QQ_sacatZ3jadecomQ5fQ5fW0OQ51Q51Q5farmrsQ5A1Q
51Q51).
* (en.wikipedia.org/wiki/perspective-(graphical)].
* Ethi Map/New Caledonia Google Satellite Maps: (www.maplandia.com/new-caledonia/ethi/-3k).
* Exploring Chinese History:: Culture:: Chinese Archaeology:
(www.ibiblio.org/chinesehistory/contents/02cul/c03s04.html-19k).
*(gallery.beardcommunity.com/albums/uploads11/a...).
* General history rewritten: (www.geocities.com/historymech/hmss1.doc).
* Glgamesh-Wikipedia, the free encyclopedia: (en.wikipedia.org/wiki/Glgamesh-61k).
* Historical perspective [This Dynamic Earth, USGS]:
(www.pubs.usgs.gov/gip/dynamic/historical.html-12k).
* Hulme, K. (2004) Lapita Pottery Facial mages, (www.celticnz.co.nz/hot_mail6.htm).
* Jackie Sixx, Etruscan Language. (http://www.geocities.com/jackiesixx/caere/languagepage.htm).
* Kuzeydou inde Jeomorfolojik Gezi: Visited cities and excursion sites:
(www.gvc.gu.se/ngeo/nghem/china/excursion/-8k).
* Omphalos Wikipedia, the free encyclopedia: (en.wikipedia.org/wiki/Ompgalos-22).
* Ox Bone Skull Meditation Yoga Prayer Beads Wrist Mala eBay store-jade Jadeite nephrite agate
carving: Tibet meditation:
(stores.shop.ebay.com/3jadecom_W0qq_sacat23jadecomQ5fQ5fW0Q51Q51Q5farmrQ5A1QQ_
sidZ)
* Pasifik Blgesi Civarnda Magmatik Oluumlar:
(www.agu.org/meetings/wp04/wp04-sessions/wp04_V32A.html-17k).
* Sacred Sites in Korea: (www.sacredsites.com/asia/korea/korea.html-39k).
* Slawomir Dzieniszewskinin Nisan-Haziran 2006, Varova tarihli makalesi. Ancient civilizations:
(www.geocities.com/historymech/rewritten.html-75k).
* Stonehenge Aotearoa-Home: (www.astronomynz.org.nz/stonehenge).
* Teaching English in Korea-Photo Album-Ondol Systems: (ald.net/~roden/korea/album/ondol.htm
5k).
* The educational encyclopedia, dinosaurs:
(www.users.pandora.be/educyprdia/education/dinosaur.htm-22k).
* The Emerald Tablets of Thoth:
(www.crystalinks.com/emerald.html-4k).
195
* The Great Tsunami of August 26, 1883 from the Explosion of the...:
(www.drgeorgepc.com/Tsunami1883Karakatoa.html-48k).
* The Mori-New Zealand in History: (history-nz.org/maori.html-47k).
* The World History Rewritten section of the site is a short Voyage:
(www.geocities.com/historymech/hmss_rewrit.rtf ).
* Thyia:Tree of Wisdom: (www.viewzone.com/thyia.html-20k).
* Time Stops for None (but Eventually for All:
(www.flatrock.org.nz/topics/history/plot_politics_law_/cheating_chernobyl.htm-24k).
* Turks ve Caicos Adalar-Vikipedi: (tr.wikipedia.org/wiki/Turksve_Caicos_Adalar-52k).
* USGS Earthquake Hazards Program: Earthquake Report Southeast of...:
* (www.celticnz.co.nz/hot_mail7.htm).
* (www.friensofjade.org/.../?currentpage=5).
* (www.hiddenmysteries.com/freebook/thoth/index.html-4k).
* (www.odevsitesi.com/odevler/2005_6/105743-alkali-metaller.htm -7k).
* (www.theglobaleducationproject.org/egypt/artic...).
* Visited cities and excursion sites: (www.gvc.gu.se/ngeo/rcg/china_exco20201/Introduktion.htm-8k).
* Yukon Geoprocess File User Guide:
(www.geology.gov.yk.ca/publications/openfile/2002/of20028dgeoprocessfile/documents/
General/userguide.Pdf).
Tv
Parker-Pearson, M. Stonehenge, National Geographic Canal, 22.05.2009.
196
DZN
A
Abaks,
Abram,
Aler,
Adak kaplar,
Adem,
Adyaman,
Aei=Ay,
Aetos,
Afrika,
Alayan Kaya,
Ar (d.),
Ahap totem,
Aigyptos,
Ailaoshan,
Aino,
Ainu (lar),
Ainu kl.
Aith (ler),
Aith>i>op,
Aithi,
Aithiopia,
Ajanta frizi,
Akad (. yz.),
Akbaba,
Akdeniz,
Akdeniz seti,
Akeramik Neolitik,
Akhenaten,
Akheperure,
Akheron (rm.),
Aknclar (buc.)
Akkad(lar),
Akkadca,
Akkat,
Akropol,
Alabaster,
Alacahyk,
Alaska (krf.)
Alkali bazalt,
Alkmene,
Alp-Himalaya,
Alt Paleolitik,
Alt Pleistosen,
Altn (d.),
Altn elma,
Altun Yaruk,
Amam(i) (ad. adl.)
Amasis (krl.),
Ambon,
Amenhotep,
197
Amenofis II.,
Amenofis III.,
Amenofis IV.,
Amenta (sem.),
Amenti,
Amenti merdiveni,,
Amerika,
Amerika ktas,
Amerika platformu,
Amon,
Amphitryon,
Amphora,
Amran bn-Ali (tep.),
Amulet,
Amurru(lar),
Amygdaloide,
Anadolu,
Anadolu (med. mz.)
Anadolu-Yunan,
Analemma,
Andaman denizi,
Anhui,
Ankhesenamon,
Ankhespaam,
Ankhespaaton,
Anthemios,
Antik Msr kl.,
Anysis (krl),
Aotearoa,
Apai aman,
Apollon Karneios,
Apollon Lykeios,
Apollonun kl oklar,
Apotropeik,
Arabistan,
Arabistan lleri,
Arabistan (yr. ad.).,
Arapoa nhr.,
Ararat (d.),
Aratake, K.,
Arc,
Ardini,
Ardtole,
Argos,
Ariki (krl.),
Arka arc,
Arkeolojik,
Arman bn-Ali,
Arpakad,
Artemision,
Asfodel,
Asfodel ayr,
Asfodel ramosus,
Asit slfat,
Asklepios
198
Asur(lar),
Asya,
Asya-Endonezya,
Asya ybn. e.,
Aa Nil,
Aa Tokarz,
Aur,
Atacama (l)
Ate,
Ate (tpn.)
Athene Nikepheros,
Atina,
3,
Atis,
Atlantea,
Atlantik (oky.),
Atmosferik,
At nal,
ATYS,
Aureochs,
Auseia(llar),
Ave bead,
Avrupa,
Avrupa-Afrika,
Avustralya,
ayak,
Ayinsel ykanma,
Aziz,
Azize,
Aztek,
d kavmi,
B
Babel,
Babil,
Babili,
Babylon,
Bademsi aletler (Prh.),
Babartu,
Bahar ekinoksu,
Bakr filizi,
Bakkha(lar),
Baktria,
Balerik (ad.)
Balk,
Bali (ad.)
Bao xishun,
Barbaza,
Bark,
199
Basra (krf.),
Bat kzlar,
Batk Yonaguni piramidi,
Bat Nusa Tenggara (ad.),
Bat Yunnan,
Batley house,
Bazalt,
Beddua,
Beekes, R. S. P.,
Beijing,
Belks Ky,
Bernal, M.,
Bicornis luna,
Bilgame,
Bismarck Archipelago,
Bizans,
bny.,
Bodrum,
Boazkale,
Boazky,
Bolivya,
Borneo (ad.),
Bos taurus primigenius,
Bothros,
Britanya,
Bronz,
Buda boncuklar,
Budist rahipler,
Budist tapnak,
Budizm,
Bugesk,
Bukranion,
Bullaum,
Bullaum-stone,
Bullaun,
Bullaun-stone,
Bullown Stone,
Bulut tanr,
Burma,
Burren,
Bush barrow gold,
Buyan,
Byk Beyaz Piramit,
Byk l,
Byk fer dudaklar,
Byk galeri,
Byk kediler,
Byk Kum l,
Byk ls,
Byk okyanus,
Byk Sahra l,
Byk Sahra ukuru,
Byk tufan,
Byk Viktorya l,
Byk Zimbabwe,
200
Byzantion,
C
Cbrga,
Cacaxtla,
Cannor, P.
Carpiceci, A. C.,
Carrif churchyard,
Cassiar (d.),
Cava (ad.),
Cava Adam,
Cavan,
Celtic
Cengiz Han,
Ceriko,
Ceriko B.,
Chantre, E.,
Chaplet,
Chavannes, E.,
Cheju-do (ad.),
Chengdu (vad.),
Chen, P.-c.,
Chen, Pao-chen,
Chen, Y. L.,
Cheonhwang,
Cheonjiyeon (el.),
Chien-Yun-tai Shan,
Chihuahuan (l),
Chou Adam,
Choukoutien,
Chou Trkleri,
Chulman (kl.),
Chulman(lar),
Chu, M-F.,
Cva,
metodu,
Cinsel iliki,
Cirque de Cilaos,
Cirque de Salazie,
Cishan (kl.).
Clandon tmls,
Coe, M. D.,
Cole, S.,
Co Loa fest.,
Comodor dragon,
Cong,
Cook (ad.),
Coral sea (dnz.),
Cotinho,
Cremation,
Cristofani, M.,
Crown,
201
Cudi (d.),
Cumcumah (tep.),
Cunnington, W.,
Cypress (a.),
,
akmak ta,
albi l,
allk tmls,
anak mleksiz Neolitik,
anak mlei Terk etmi
Neolitik (TN),
atal dilli srngen,
atalhyk,
ayn,
N.
evresel Jeokimya semp.,
, M. .,
ift bal Eti kartal,
ifte balta,
iftli ta,
in(liler),
in mitolojisi,
in ovas,
in niv.,
ivi,
ivi yazs,
ok metalli tortul topr.,
oruhlu, Y.,
orum,
D
Dahlak archipelago,
Daldrma teknii (by),
Dallaga,
Datong,
Datong eyl.,
Datong vol.,
Dawenkou,
Dawenkou kl.,
Daxi kl.,
Dayingjiang fay,
Deb,
Delikli dikilita,
Delikli kap,
Delikli-ta,
Demir a,
Demir ileyen,
202
Demir slfr,
Dendera Hathor,
Dendriti,
Dengiz Han,
Deng, J.,
Devizes,
Diadem,
Dijle nhr.,
Dikmen Ky,
Dilek kaplar,
Dilek kuyusu,
Dilmun,
Dione,
Dionysos,
Djed direi,
Djehuti,
Doru adam,
Dou Burma,
Dou in dnz.,
Dou Hint adl.,
Dou Nusa Tenggara ad.,
Dou Polenezya,
Douran tanra,
Dou Tengerleri,
Dokuz Havariler kilisesi,
Dorak olay,
Dorchester,
Dorkas ceylan,
Dorlar,
Double hulled ocean
going canoe
Down,
Dragon,
Dragon boat,
Dromos,
Dua boncuklar,
Durak,
Duvarc Kykloplar,
Dnyann gbei,
Dn boncuklar,
E
Easter island,
Eber,
Edward Cunnington Maiden (kal.)
Eflatun,
Egg-and-dart/tongue,
Ejder,
Ejder kayklar,
El deirmenleri,
Elementsel jeokimya,
El Kab,
203
El-Medina,
Emerald,
Endonezya (adl.),
Enek,
Enkidu,
Enkruste,
Eno,
Epimetheus,
Equus hemionus,
Erech,,
Erek,
Ergani,
Erg-enek-on
Erg nhr.,
Erhat, A.,
Eritre,
Eritrea,
Erken Demir a (g.),
Erken Holosen,
Erken Natuf (kl.),
Erken Roma,
Erk nhr.,
Erligang (kl.),
Eros,
Erytheia (ad.),
Erythrai,
Esin, E.,
Eski Eti krall,
Eth (ler),
Ethi (ad.),
Ethiopian dynasty,
Eti kartal,
Etiler,
Eti kz,
Eti pantheonu,
Etiyopya(l-lar),
Etrsk,
Etrsk dili,
Etrsk grameri,
Euhoi,
Euphrates,
Euripides,
Eurystheus,
Ex oriente lux,
Evcil boa,
Evil eye beads,
F
Feaghna,
Fener kulesi,
Fenglin karsit ol.
Fengyu (ma.)
204
Ferocious slaves,
Ferrous,
Frat (nhr.),
Fiji (ad.),
Filistin,
Flores (ad.),
Flt,
Formoza,
Fox Glacier,
Fo zhu,
Fraksiyonlama,
Fresko,
Frigya,
Fuente Bowl,
Fuente Manga,
Fui,
Fuxi,
Fu-xi,
G
Gal golompt,
Gaoligong fay,
Gaussman, J.,
Gaziantep,
Gazi Mustafa Kemal,
Geb,
Ge Bronz a,
Ge Eti mp. a,
Ge Helenistik,
Ge Roma,
Gelaoshan (d.),
Ger,
Geryoneus,
Glgam,
Gibson (l),
Gigant,
Gigantik,
Gilgamesh,
Girit,
Glandassan,
Glendalough,
Gobi (l),
Gofer (a.),
Gog ktlesi,
Gog (Yecc),
Golini I,
Goose pass,
Gorgo,
Gortavoher,
Gbekli Tepe,
Gbekli Tepenin Pandoras,
Gk Baba,
205
Gk kua,
Gnye,
Graz,
Great White Pyramide,
Great Zimbabwe,
Grena,
Grifon,
Guangxi,
Guilin,
Gne (ad.),
Gne ark,
Gne Kaps,
Gne kursu,
Gney Amerika,
Gney in dnz.,
Gneydou Anadolu,
Gney Kore,
Grctepe,
Gzelsu,
H
Ha-at-tu-a,
Hacivat-Karagz,
Ha,
Hades,
Hades Souk (btk.),
Hagia Euphemia kls.
Hagia Sophia kls.
Hainan,
Haldi,
Hale,
Halikarnas Balks,
Halikarnassos,
Halla-san (d.),
Ham,
Han hanedanl,
Hanok,
Harman dveni,
Harzburgite,
Hasan (d.),
Hasek,
Hatti,
Hattusa,
Hattusa,
attua,
Hattua,
Hattua,
Hattua,
Hattuili III,
Hatun,
Hawaiki,
Havai,
206
Havari,
Havuzky,
Hayal perdesi,
Hayat Aac,
Hazar dnz.
Hazreti Musa,
Hazzi (d. tnr.),,
Heath (ad.)
Hebei,
Heishan (d.),
Heka,
Hekataios,
Helen,
Heliosun ad.
Hemudu kl.,
Henan eyl.
Hepat,
Hephaistos,
Hephaistos tp.,
Herakles,
Here,
Hermeias,
Hermeiasn asas,
Hermes,
Herodotos,
Herodot Tarihi,
Hesap tahtas,
Hesiodos,
Hesperidler,
Het>h,
Heth (ad.),
Heyerdahl, T.,
HFSE,
Hristiyanlk,
Hieros gamos,
Hike,
Himalaya (d.),
Himalayalar,
Hindiku (d.),
Hindistan,
Hint oky.,
Hip Fenton,
Hippodameia,
Hippodromos,
Hitit(ler),
Hitti>m,
Hoang-Ho (nhr.),
Hoare, R. C.,
Hokkaid,
Hollanda,
Homeros,
Homo erectus,
Homo erectus pekinensis,
Hongshan,
Hongshan kl.,
207
Hora,
Horhor,
Horos,
Horus,
H sembol,
Hoap,
Hoys, Ana
Vzquez,
Hsiung-nu,
Hu,
Huaca de la Luna,
Hubei,
Huitzilopohtli,
Hulan,
Hulme, K.,
Hurai, hurai,
Huri,
Hurri,
Hyaonas(lar).,
Hyd>no<ra (ceae),
Hydnora esculenta,
Hydria kab,
Hypethral,
I-
bis,
brahim Halillullah,
brahim Pey.,
Moolistan,
herzolit,
kiz timsah,
kiz tanralar kab.
kiz ylanlar,
kiz ylan tanra(lar),
liad,
llion,
lyada,
mame,
ncil,
ngiltere,
nka,
nkalarn Nuhu,
onca,
onik,
onik volt,
Irak,
ran,
rlanda,
sa,
Isidoros,
skit(ler),
Isla de Pascua (ad.),
Island of the Gods,
208
sn-il Esved (tep.)
spanya,
srail,
talya,
zmir,
J
Japon,
Japon adl.
Japon dnz.,
Japonya,
Jtaka steli,
Jeju (ad.),
Jeofizik,
Jeoloji Bil.
Jeolojik-tektonik,
Jeomorfolojik def.,
Jeomorfonejik,
Jerf el-Ahmar,
Jingbohu,
Jinhe,
Jinshan (d.),
Juzu,
Jpiter,
K
Kade sava,
Kadmos,
Kafkasya,
Kaan-kral,
Khta (il.),
Kaipara,
Kalah,
Kalahari (l),
Kal,
Kalk,
Kal:rh<e>
Kalkolitik (kl.),
Kallinikon,
Kallirhoe
kallist(i),
Kalne,
Kamboya,
Kanada kalkan,
Kanca,
Kang, H.,
Kani,
Kap aslan,
Karakatau,
Karakatoa,
209
Karakum (l),
Karakurum (d.),
Karanga (dil),
Karanlk (d.),
Kara yzl,
Kariye camii,
Karneios,
Karni,
Karsit maara,
Kartal sava,
Kasr (tep.),,
Kgarl Mahmd,
Katranl nehir,
Katun,
Kaval,
Kaya tapna,
Kazakistan,
Kazlar geidi,
Kelt(ler),
Kem,
Kem-MU,
Kenan,
Kendini adam tanra,
Keor (an. knt.),
Kepe ustalar,
Kerberos,
Kermianlar,
Kerry,
Kerykeion,<
Kei akbaba,
Kharon (kay.),
Khem,
Khem-MU,
Kheper,
Kheperi,
Khora kilisesi,
Khorsabad,
Khrysaor,
Khu-en-ua (kay.),
Khurrites,
Kl tanr(lar),
Krgz Trkleri,
Krma,
Krmz nehir,
Krmz tilki,
K gndnm,
Kta Avrupas,
Kzldeniz,
Kzlderili,
Kzl toprak,
Kilfountan,
Killadeas ta,
Killerry,
Killinagh,
Kios,
210
Kire ta,
Kirematik tetikleme,
Kirke,
Kisimu (l),
Klimanj<c>aro (d.),
Klytemnestra,
K2O
Kobra ylan,
Koimeterion,
Koitus,
Kokytos (Yang-e),
Kollu ocak engeli,
Kolos heykelleri,
Komodo (ad.),
Komado (dragon),
Komodo dragon,
Komor (ad.),
Kompas,
Koni,
Kore (yr. ad.),
Kore amanizmi,
Kotiate,
Kr kral,
Kralie,
Kremasyon,
Kretas,
Kristalize kaya,
Kritias,
Kuandian,
Kubbeli da,
Kr-an,
Kurun,
Kurtarc sa,
Kurukafa,
Kush,
Kushan mp.
Ku,
Ku Adam,
Kutsal evlilik,
Kutsal inekler,
Kutsal kuyular,
Kutsama,
Kuzey Avrupa,
Kuzey Chou,
Kuzeydou in,
Kuzey Kore,
Kuzey Mezopotamya,
Kuzey Vietnam,
Kuzey wei ressamlar,
Kk Beyaz Geyik (gl),
Kk galeri,
Kltepe,
Kltr Aknclar,
Kltr Doudan gelir,
Kybele,
211
Kyklopeen,
Kyklop(es),
Kyklopik,
Kyklop(lar),
Kyklop makinesi,
Kyklopun tepegz,
Kyklop ustas,
L
Lagn,
Ll ta,
Lamar,
Lamek,
Lamp-B,
Lampteron kona,
Lancang fay,
Lang woshan (d.),
Lapita kl.
Lapith,
Lavang fay,
La/Yb,
Lee, T. H.,
Leiden niv.
Lejant,
Leopar,
LILE,
Liangzhu (kl.),,
Lianyungang,
Libya(llar),
Libya uluslar,
Lidya,
Lien-chuan-shin,
Lifou (ad.).
Likya(llar),
Lishi ls,
Litosfer,
Li, Y.,
Locative,
Lo nehri,
Longang,
Longshan kl.,
Lo-shen fu tu,
Lots,
Loulan,
Loulan Gzeli,
Louth,
Loyalty Mar,
Loyaut,
Ls,
Lut (l),
212
Luxor,
Lbnan,
Lydos,
Lykeios,
Lykia,
Lykos,
M
Maat,
Maat-hor-neferure,
Maatnefrure,
Mackenzie (d.),
Madagaskar (ad.),
Madagaskar elmas,
Magnetik oluum,
Mahalael,
Maiden (kale),
Mait,
Majiayao kl.,
Makronymphia,
Malahit,
Malan ls,
Malaya,
Malazgirt (sv.),
Malenezya,
Malezya,
Manes,
Manisa,
Manyetotellurik,
Mori(ler),
Mori Patu,
Marado ta alt.
Marduk,
Mar (ad.),
Mark-sign,
Martin, T. K.,
Mask,
Mason, S.,
Massawa,
Matiasma,
Mati eye,
Maungaturoto,
Mauritius-Reunion,
Mavi tilki,
Maya,
Maymun adam,
Mayo,
Meandr,
Medes (krl.),
Meditasyon,
Medler,
Medusa,
Megalitik,
213
Meksika,
Melez,
Mellaart, J.,
Menoeides,
Menorca (ad.),
Mercan dnz.,
Merkezi Gney Pasifik,
Merneptah,
Meroe/,
Mero piramit mez.
Mest,
Mestizo,
Mestor,
Metamorfizma,
Metuelah,
Mewrkez (tep.),
Mezoamerikan,
Mezolitik dnem,
Mezopotamya,
Mg 73
Msr(llar),
Msrl rahip,
Michael D. G.,
Michigan niv.,
Miken,
Mimber,
Minorka (ad.),
Minos,
Mitanni(ler),
Mitolojik,
Moai heyk.
Mogog,
Mogog-Mecc
Mogog kemeri,
Moolca,
Mool ceylan,
Mojave (l),
Moluccas ad.,
Mol,
Molk adl.
Mongolian gazelle,
Mongolian saiga,
Monk vulture,
Moreton (ad.),
Moskova,
Muiderberg,
Mureybet,
Muair,
Mutfak kab,
my.,
N
Nahor,
214
Naja naja oxiana,
Namibya (l),
Nanni (d. tnr.),
Naos,
NAP.,
Naratif,
Navel of the World,
Nazar bonc.,
Nazarlk,
Nazar otu,
Nea Ekklesia kls.,
Nebkheperure,
Nebmaatre,
Necef (l),
Nefilim,
Neijing,
Nekhbet,
Nemrud,
Nemrut,
Nenju,
Neo-Eti,
Nergal,
Nese,
Nesili,
NE-SW
Nea(llar),
New Caledonia,
Nevali ori,
Nevali ori (III. Ev.),
Nibiru,
Nil nhr.,
Nimrod,
Ningxia Hut,
Ninive,
Niobe,
Nippur,
Niane,
Nitrat,
Nizip,
Noah,
Nogodan,
Nubia,
Nuh,
Nuh tufan,
Nun,
Nun kayks,
Nunet,
Nusa Tenggara (adl.),
Nuwa,
Nbye,
N-Gua,
Nyasa (gl),
Nysa,
215
O-
Obeyd kl.
Oculus,
Odise,
Odysseia,
Odysseus,
Oenomaos,
Ouz Trkleri,
Oijia kl.,
Ojukon,
Okeanos (tnr.),
Okhotsk,
Okulus,
Okyanus ana,
Olimpik,
l klt ant. al.,
ller diyar,
ller kitab,
lm denizi,
Olympia,
mer, U.,
On,
Onager,
n Asya,
Ondol,
Operatr,
Ops,
Orak,
Ordos,
Oregon (l),
Oregon dev. niv.,
Orta Asya,
Orta a,
Orta Eti krl.,
Orta Frat,
Orta Paleolitik,
Orthostat,
Ortostat,
Orvieto,
Osiris,
Osirisin omr.
Otis tarda,
Ouva (ad.),
Oxus,
Oyuk ta kaplar,
zdoan, M.,
P
P205,
Pahi,
216
Pallas Athene,
Palmet,
Pan,
Pantherinae,
Pantokrator,
Papaz atks,
Papirs,
Papua New Guinea,
Papua Yeni Gine,
Pasifik bl.
Pasifik oky.,
Paskalya adl.,
Patu,
Patu-paiarehe(ler),
Pearson, M. F.,
Peiligang kl.,
Peleg,
Peleponnessos,
Pelios,
Pelops (lk.),
Pelopsun taht,
Penolopeia,
Pergel,
Persephone,
Persephonenin dn,
Persephonenin koruluu,
Pers(ler),
Perseus,
Peru,
Peru (l),
Patagonya (l),
P-Dalga boylamlar,
Petroglif,
Pfiffig, A. J.,
Phiy,
Piankhy,
Pinquicula (kt.),
Pisa,
Pithekanthropus VIII,
Piton (vol. d.),
Piton de la Fournaise,
Piton oca,
Pivoted lever machine,
Piy,
Piye,
Platon,
Pleiades,
Pleistosen,
Pliosen,
Plural,
PN,
Polenezya (adl.),
Polenezya kl.,
Polenezya(llar) halk,
Porsuk,
217
Poseidaon,
Pottery Neolithic,
Procapra gutturosa,
Procapra przewalskii,
Proitos,
Promis,
Przewalski ceylan,
Pteria,
Pteroma,
Puduhepa,
Pukearinga (d.),
Pukekaroro (d.),
Pul,
Purcel (kt.),
Pushya,
Pyrphlegeton (Hoang-Ho, nhr.),
Python volkan,
Q
Qeb,
Qermez Dere,
Quetzalcoatl,
Quetzalchutl,
Qujialing kl.,
R
Ra,
Radyal drenaj sis.,
Rakka,
Ramesses,
Ramirez kodeksi,
Ramses II,
Rann gz,
Rapa Nui (ad.),
Rapitan (kt.),
Raqqa,
Re,
Red river (nhr.),
REE.,
Rehebot-iri,
Resen,
Reu,
Runion (ad.),
Rhyolite,
Riss,
Ritel,
Rix, H.,
Rodophos,
218
Roma Hristiyan kls.
Rongo-rongo Mamari tab.,
Rosa<ceaepisiformis,
Rosetta stone of the
Americas,
Rnesans dnemi,
Rubil-hali (l),
Ruhlar odas,
Ruili hvz.,
Ruili Longling fay,
Rus,
Ruzu (krl.),
Ryukyu (adl.),
S-
$40 \deg$N, $113.6\deg$E
Saa,
Sabakos (krl.),
Saban,
Sagaing fay,
SA hiyeroglifi,
Sahra ana,
Sam,
am,
aman(ist),
Sami dilleri,
Sami soyu,
Samoa (ad.),
Samos (ad.),
Sandal a.,
Sangiran 17,
apel,
Sargon (krl.),
Sargon II (krl.),
Sar deniz,
Sar nehir,
Sarruma (tnr.),
Sava sopalar,
Saymsal bonc.,
Scheffield niv.,
Schmidt, K.,
Schoop U-D.,
Sebi,
elah,
Selam bonc.
Selvi,
Semele,
Semirechye,
eni,
enii,
Seri,
Seruc,
Servi,
219
Sethos (krl.),
Shaanxi,
Shandong,
Shanghai,
Shanhe,
Shanxi,
Shelikhov (krf.),
Shihuadong,
Shijiahe kl.,
Shu zhu,
Sia,
Sibirya,
Sichuan,
Sicilya,
Siduri
Sijie fay,
Si Kiang (nhr.),
Simbabwe,
Sina,
inar diyar,
Sinhailien,
Sintektonik,
SiO2,
Sipyloidea,
Sipylos,
Sipylo>u>s,
it,
Sixx, J.,
Siyahi Athene (Tritogeneia),
Siyahi Dionysos,
Sligo,
Solon,
Solucan ejder,
Spil (d.),
Srilanka,
Stamp,
Stel,
Stola,
Stonehenge,
Stonehenge Aotearoa,
Stop,
Stratigrafik kt.,
Stpa,
Styks (Si Kiang, nhr.),
Sui,
Sumatra (ad.),
Sumbawa,
Sumeru (d.),
Sumir (d.),
Sun, L.,
uppiluliuma I (krl.),
uppiluliuma II (krl.),
Suriye,
Suriye (l),
Su, S.,
220
Smer,
Smerce,
Smerler,
Smerolog,
Smer ta ksesi,
Sunak,
Suwon,
Svastika,
yma
yma Jtaka
Szechwan,
T
Tal bis Djehuti,
Tal bis (ku),
Taharka,
Taharka Aesiopis,
Tahar (l),
Taharqa,
Tahiti (ad.),
Taiwan,
Taiwan Milli niv.,
Taklamakan (l),
Taklamakan-Gobi i denizi,
Talaiot,
Talati de Dalt Menorca,
Talayot,
Tamu,
Tangata Manu,
Tang dnemi,
Taniko,
Tanna (ad.),
Tanr (dl.),
Tanrlar geidi,
Tanrlarn adas,
Tanrnn gz,
Tanrnn kaps,
Tanrnn klc,
Tantalos,
Tao-tieh,
Tapnak rahibeleri,
Tar (l),
Taranaki,
Tarm hvz.,
Ta balta,
Ta a,
Ta evler,
Ta inaatlar,
Tatarica,
Tatl patates,
Taula,
Taupo (gl),
Tayf,
221
Tayland,
Tayvan,
Teiresias,
Tekvin,
Tell Abr,
Tell el-Obeyd,
Tell Qaramel,
Temenos,
Temuin,
Tepee,
Tepegz devler,
Terah,
Terme ldama met.,
Terra scillata,
Terra sgillata,
Terrazzo taban,
Terrazzo yaps,
ters H sem.,
Tespih,
Teup (tnr.),
Tethys,
Texier, C.,
Tevrat,
Thebai,
Theogonia,
Tholeiite,
Thyia,
Thyrsos,
Tlsm,
Tianjin,
Tibet,
Tilki buzulu,
Tilkili dikilita yaps,
Tinepai,
Tipperary,
Tiryns,
Tishya,
Titan(lar),
Titanomakhia,
Tlaloc,
Tlaxcala,
Tochar,
Tocharians,
Thoku,
Tokar(lar),
Tokara (adl.),
Tokar I kl.,
Tokar II kl.,
Tokarz,
Tonga (ad.),
Tono,
Toormoor,
Toormour,
Torquay,
Torralba den Salort,
222
Torre den Gaumes,
Tortullu ist,
Totem,
Toy kular,
Tren maskesi,
Trace,
Trachyte,
Trakit,
Troia,
Troy,
Troya,
Truva,
Tudhaliya II (krl.),
Tudhaliya IV (krl.),
Tun-huang,
Turkana gl,
Tusunami,
Tutankhamon,
Tutankhamun,
Trkistan,
Tts,
Tyl kotuz,
Typhon,
Tyrrhenoi,
Tyrrhenos,
Tyrsenler,
U-
nc Zaman,
Ufo,
Undal (ad.),
Unuq,
Urartu,
Urfa,
Urfa heyk.
Urne,
URUa-at-tu-a
Uruk,
Uru-kehu,
Utchat,
Utnapitim,
Uzak Dou,
Uzay hcreleri,
zerlik,
V
Vaftiz eme kaplar,
Vagina,
Vahetin kleleri,
223
Van,
Van der Meer, L. B.,
Varka,
Veranus Komodoensis,
Vietnam,
Viracocha,
Volkanik katran,
Volkanik sel,
W
Wadjet,
Wadlow, R. P.,
Wahaika,
Waka hourua,
Wan-fo-ssu,
Wang, W.,
Wernecke (d.),
Wheeler, M (Sir),
Wicklow,
Wild boars,
Willion,
Willusa,
Wiltshire Haritage Mus.,
Windemere (kt.),
Wu,
Wucheng kl.,
Wrm,
X
Xenolith,
Xenolith manto,
X gezegeni,
Xi-an,
Xigelaoshan,
Xinglongwa kl.,
Xinhailien,
Xinle kl.,
Y
Yabani boa,
Yaban kz,
Yabgu,
Yaeyama,
Yaima,
Yak kz,
Yamanlar (d.),
Yang, L.,
Yangshao,
224
Yangshao kl.,
Yank(lar),
Yaret,
Yarkkaya,
Yasur (vol.),
Yaz gndnm,
Yazlkaya,
Yedi Kandilli Sreyya,
Yedi Nehir,
Yellowstone,
Yeni Eti Krall,
Yeni Gine,
Yeni Kaledonya,
Yeni Zelanda,
Yeni Zelanda pir.
Yen-Men,
Yeong-shil,
Yerkap rampas,
Yeim ta,
Ylan,
Ylanl stel,
Yintaowen kl.,
Yonaguni (ad.),
Yukar Tokarz,
Yumurta-ok dizisi,
Yunan,
Yunan Amp.
Yunnan(llar),
Yunnanl inliler,
Yunnan eyl.,
Yunnan (yksek) plt.
Yun-tai (d.),
Yurt,
Yz yank,
Z
Zax,
Zencefil kk,
Zeugma,
Zeus,
Zeus Hippios,
Zeus rahipleri,
Zeus tpn.,
Zhang, Y.,
Zhaobaogou,
Zhengzhou,
Zhou at Al,
Zhoukoundianai,
Zul-Karneyn,
Zmrt (tab.),,

Gobeklitepe 2222

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gobeklitepe 2222

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

KZ YILANLAR, KARN, BYK TUFAN LE LGL ANTK - MODERN

RESM HARTA VE ZM DZNYLE KAYNAKALARI

Asphodelus ramosus (Asfodel-Trkiyede Asphodelus aestivus-Liliaceae-iri otu) ve Dou

Bir eitmenin uyarlar hissediliyor

GRSEL, TNSEL ve BLMSEL BELGELER

7. Byk tufann kaynan, Karadeniz,

Chenin, uzay-hcreleri demesinden, tam olarak neyi kastettii anlalamyor. Betimlerin,

3. Panonun solunda, bir aa gvdesinin iki yanndaki insanlar, aaca trmanmak

Bu volkanlar, biim ve lleri bakmndan birbirlerinden farkldrlar. Yuvarlak, oval, at nal

Yaklak, 160 my (80 MA).

Tinsel anlamda Nuh tufan

Fig.12: Semirechye (Yedi Nehir-Kazakistan) dendritileri: a= Bugesk76 sanat diyebileceimiz,

Bir makalede, Nuhun gofer dedii aacn, servi aac olduu

Roma ve Yunanistan kastediliyor.

. Bir dier rnek ise, Equus africanus da denilen

Bu konudaki saptamamz, Byk tufan sonrasnda Nuhun Afrikaya kt konusundaki

Homeros, Athenenin Tritonis (Victoria) gl yaknlarndaki kentinden bahsediyor. ok

Tevrat, Tekvin: 4-10, 14.

Bunlar, bir takm gizleri ve

Bu dnemlerde, rahipler snfnn insanlar zerindeki etkilerini imgeleyecek olursak, inanlar

Herodotos, a.g.e., II/24.

Dzgner, F. a.g.e., s.107.

Geryoneusun bal olmas, adadaki volkann, vaktiyle Endonezyann gneyinde, Sumatra

Etrsk kltrndeki duvar resimlerinde, Msr ve

Atysin babas Manesin, tanr Zeusla

Marduk ve onun neden olduu Byk tufanda lenlerin saym.

Tinsel anlaylar kapsamnda, tespihlerin pskll ba ksmlarna mame-Chaplet ya da

Bu erevede, Uzak Douda Pagan amanlarla Budist rahiplerin tespihlerle yaptklar

Shandongdaki Tai-Shan (Tay-an) da iin Bkz. Eberhard, W. a.g.e., s.289.

Cemdet-Nasr kltr sonras.

Fig.37: Gbekli Tepe kaz alanndan genel grnm. (www.geo.de/.../geschichte/55864.html?t=img&p=1).

Scmidtin daha kitabnn balangcnda, Avrupallarn tabiriyle ex oriente lux= Kltr

Schmidt, K. a.g.e., s.54.

Saptanan bu kukular erevesinde, Schmidtin hakl

Schmidt, K. a.g.e., s.65.

Fig.39: 1. Gbekli Tepe C Yapsnn genel plan; 2= Yapnn rekonstrksiyonundan grnm: a=

Schmidt, K. a.g.e., s.61.

ayet bu adet Afrikadan km

Yazarn Nevali orideki buluntulardan bir

Fig.48: a= Byk Zimbabwe ta yaplarnn kubak grnm; b= Ta yaplara giri kaps.

Fig.49: spanyann Balerik adalarndan Minorka (Minorca-Menorca) adasnda, Taula234 kutsal

Fig.50: Uzak Douda, Hogshan, Zhaobougou, Shandong, Yangshao, Dawenkou ve Liangzhu

Schmidt, K. a.g.e., s.112. Dzgner, F. mimar.ist, Say: 28, s.107.

Yazarn Byk Zimbabwe-Great Zimbabwe olarak deindii ta yaplar 400-1000 arasna

Schmidt, K. a.g.e., s.135-137.

Fig.54: Yeni Zelanda (Aotearoa)247 Kuzey ve

imdilik edindiimiz bilgiler kapsamnda,

Fig.57: a= Dikilita 1in n yz; b=

Kuzeydouya bakan yz: T formlu

Fig.62: Yeni Zelandada Cook dandaki Tilki

Schmidtin de deindii gibi, turnann bacaklarndaki insanms diz oluumu, insanlarn bu

3. B Yaps (Tilkili Dikilita Yaps)

Schmidt, K. a.g.e., Res.13.

Schmidt, K. a.g.e., s.128.

toprak yzeyindeki kayalar zerinde

inden sonra Endonezya adalar ve oradan da gneyde Yeni

Hulme, K. (2004) Lapita Pottery Facial mages, (www.celticnz.co.nz/hot_mail6.htm).

Fig.72: a= Neolitik dnemde, ta kaplar yapmaya yarayan ta baltalar (zax); b= Endonezya

Fig.75c: Fuente Manga ta ksesinin zerindeki nemli betimden ayrnt izim.

Schmidt, K. a.g.e., s.129, Res.53.

Bize gre, birden ok fazla olduu anlalan kutsal alanlarn,

4. C Yaps Erkek Yaban Domuzu Dairesine Giden Bir Giri (Dromos) ?