‘Maden isletmelerinde isci Sati ve is Gitventigi Sempozyumu’2015, 21-22 Aralik, Adana ISG Yéniinden Cevher Hazirlama Proseslerindeki Problemler ve Onerilen Céziimler Problems and Proposed Solutions for Mineral Processing Plants from the Point of OHS S. Top, H. Vapur Cukurova Universitesi, Maden Mithendisligi Béliimii, Adana OZET Bu calismada, cevher hazirlama tesislerindela is saghif ve guvenligi (ISG) galismalannin incelenmesi amaciyla sorunlar ve gézim onerileri haldanda bilgiler verilmistir. Fiziksel ve kimyasal mineral zenginlestimme proseslerindeli risk etmenteni belitlenmis ve risklerin azaltimast, tehlikelerin olasihk ve siddetinin istenilen stmurlara indirilmesi irdelenmistir. Risk degerlendirme larar matrisi telmigi ile risk seviyeleri yulksek olan proseslere yonelile tedbirler vurgulann str. Galigmamn madencilike ve cevher haarlama fealiyetlerine olumiu tetlalar saglayacag diiginulmektedir ABSTRACT In this study, common problems and solution recommendations about the ore processing plants were demonstrated in order to investigate occupational health and safety (OHS) applications. Risk factors in the physical and chemical mineral beneficiation processes were determined and reducing the risks, limiting the possibility and intensity of dangers were examined. The precautions about the processes which have high risk levels were highlighted by decision matrix risk assessment technique (DMRA). It is hoped that this study will provide positive contributions to the mining and mineral processing activities 1.GiRis Toplumlann kallanmasindals en onemli etken, yer alt: kaynalanmn muthendislile telmigine uygun ve ekonomik sekilde degerlendirilerek insanligan hizmetine sunulmasidir. Bu aym zamanda wlkelerin gelismislik dizeylerinin de olputadur Madencilie, en ilkel gaglardan beri var olan ve son birkag on yilda bas donduract huzla geliserek sanayinin temel lokomotifi haline gelmis ana endustriyel selctordar. Hizh teknolojile geligmeler bir yandan insamn refahina hizmet ederken, ote 215Maden isletmelerinde isci Sagi ve is Givenligi Semporyumu’2015, 21-22 Aralk, Adana yendan insan hayatt ve gevre igin tehlikeleri de beraberinde getirmelttedir. Uretim surecine giren her yeni madde, her yeni makine, arag ve gereg, gerekli tedbirler alinmaz ise; insan saghg, isyeri givenligi, cevre sagh& ve cevre guvenligi icin tehdit olustumaktacir. Bir baloma yuikselen refah, insanliga is kazalan, meslek hastahidan ve gevre kirlenmesi olarak geri donmektedir. Saglid galisma ortarm ve cevresi is bangin, luzh ve saghidh Ieallanmanin da on sartidir. Gunkst is kazalan ve meslek hastalikian sonuglan itibariyle insan hayatim ve saghigm tehdit etmesinin yam sira isletmelere de agir bedeller yuklemektedir Baradan, 2006; 1000 900 800 ®700 % 600 #500 F400 #300 © 200 100 0 FHMKP SM GF MMM KS Yillar Selo 1. Yulara gore Turlaye'de madencilike sektorundeld olumtt is kazalannn sayist (ILO, 2015) ‘Madencilile endustrisi, is yuk ve galisma ortam gerefi is Iezalanmin daha gol yasendi bir konuma sahiptir Ancale, isin dogasindan kaynaldanan zorlukara ragmen is kazalannin neredeyse tamamuna yalom gereldi tedbirler alindignda onlenebilmektedir. Sela I'de Uluslararast Calisma Orguty’ntin 1996-201 yillan arasinda Turkiye madencilik sektort olumla is kazalanmin miltanna balaldiginda son yillarda kaza saytlannda azalma oldugu gozlense de dzellikle 2014 yilindald Soma ve Ermenek maden facialannda gozlenen tablo maden sektorunde is sag ve guvenligi uygulamalannin daha etkin bir sekilde uygulanmas: geretigini gocler omtine sermektedir (Grossman, 2014)Maden isletmelerinde isci Sagi ve is Givenligi Semporyumu’2015, 21-22 Aralk, Adana 2 A: Tanm, ormancihk ve balikeahk B. Madeneli-ve tg ocaaligs 10 C: Imalat D. Elekt, gaz, bubar, su temini ve analizesyon E-Ingaat F Toplanve perakende tart, lokan ve oteler G: Ulagtuma, depolama ve babedlegn 4 HL Mali urundr,sgora, tagaseze satigler ve kurumlaa yerdanes ip hizmetlen 2 1: Toplum himvelen,sosyal ve kiss diate flyer % ABCDEFGHI Ekonomi faaliyetler Sela 2. Turkiye’ de sektorlere gore is kazas gecirenlerin oram (TUIK, 2013). Torkiye'de en cok is Iazast yasanan sektor ingaat sektori olmasina ragmen; galisantann is kezas gecinme sikhig goz ontine alindiginda ille strada madencilile sektord bulunmalsadkr (Seldl 2) Yer kabugumu olusturan kayaglar 3500 civanndali mineralin gesitli bilesimlerde bir araya gelmesi ile olugmaktacir Anca, minerallerin gogu nadir olup, kayaclarda en cole izlenenler 250 kadardhr. Igerdigi minerallerden bir veya birkag ekonomik deger tagyan kayaca cevher adi verilmektedir. Bir cevherdeli cesitli mineralleri, endustrinin geresinimine en uygun hammadde haline getirmel ve ekonomik deger tagryanlan digerlerinden ayimmak igin yapilan islemlerin tumine cevher hazirlama adi verilir. Turkiye'de bulunan cevher hazirlama tesislerinin onemli bir bolima dustle performansla isletilmektedir. Bu duruma, tesislerdeli telmolojinin ok eski olmasimn yam swra cevher hazirlama bilgisinin eksildigi ve yetismis eleman ach& neden olmaktadir (Wills ve Napier-Munn, 2006; Onal, 2014) Cevher hazirlama alamndaki bu olumsuzlukiara, tlkemizde ISG knulturanin yeni yeni yerlesmeye baslad& gercedi de eldendiginde, cevher hazirlama proseslerinde ISG uygulamalanmn onemi daha belirgin sekilde goclenmektedir. Bu galismada, cevher hazirlama proseslerinde kullamlan temel yontemler ve ekipmanlar agikdanarak ISG yonunden alinmast gerekcen tedbirler basit bir risk analiai ile ozetlenmi stirMaden isletmelerinde isci Sagi ve is Givenligi Semporyumu’2015, 21-22 Aralk, Adana LL. Risk ve Tehlike Kavramlart 6331 Sayih Is Sagi ve Guivenligi Kanunu'nda teblike, isyerinde var olan ya da digandan gelebilecek, calisam veya isyerini etlaleyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini; risk ise tehlikeden kaynaklanacalk kayip, yaralanma ya da baska zararh sonug meydana gelme ihtimalini ifade etmektedir Omelde agktamak gerelirse yuksekte calismak veya titresimli bir makine tehlikedir. Yulsekte galigrken dusme ve titresimden dolayt ortopedik rahatsziile olusmast riskleri bulunmalstadr 1.2. Cevher Hazirlamanin Tarihsel Gelisimi Cevherlerin Janimas: ve ogotulmesi antike zamanlardan beri uygulanan cevher haarlama yontemlerindendir. Hlkel larma el ile bir kayamn digerine arpilmast ile baslamis ve metalik ekicler kayamn yerini almustir. Orta gaglarda proseslerin boyutu buyums ve hare yap gibi uygulamalarda mekanizasyon baslamstr Degirmen tag, cevherlerin ogutilmesinde onemli rol oynamustir. Aor metallerin kazamm igin suyun kullamm ve el ile ayiktama; simdi bize modem cevher haarlama teknilderini veren 2 esi metottur Kimyasal realdifler tarafindan istenilen minerallerin yuzdurerek toplanmas prosesi olan flotasyon islemi 19 ‘yozyilin ortalannda baslamustr Organik malzemelerin efektif flotasyon kimyasah oldugunun kesfedilmesi 1920'ler civanna denk gelmestedir Rittinger, Taggart gibi tamnmis bilim adamlanmn yazns oldugu kitaplar, bu alamn tniversitelerde oleutulan yeni bir disiplin olarak tanmnmasina katla saglamisr. Orta caglarda ergitme finnlan igin enefi saglama amacyla cok fazia agacn kesildigi salarda, agag tuketimini azaltmak amacyla, finn sarjindan gang minerallerinin momiain oldugu kadar uzaklastinimas gerestigi fark edilmistir Balar, demir ve gums cevherleri bu sralarda tretilen onemli cevherlerdendi. Degerti bir minerali gang’ tan ayurmakk igin Iuptik pargalara ufalamak gerektigi anlagiimsti. Boylece Jarma islemi cevher hazirlamantn ilk agama oldu ‘Modem mineral hazirlama, saatte binlerce ton isleme kapasitesine sahip geneli ve donel (jirator) lanailar ile basadh. Bilinen en eski cevher zenginlestirme islemi muhtemelen graviteyle tavada altin yikanmasidir. Manisa civarlannda antik zamanlardan beri demirlerin bazi kayalara karp. ilgisi oldugu gorilmesine ragmen William Gilbert bu olay: manyetizma olarak tammlamistr. 19. Yuzyilda eleltromanyetile induksiyonun kesfiyle manyetik olan minerallerin olmayanlardan aynimast olanaki hale gelmistir. 19. Yuzyilin sonlannda altin ve gumbs kazanim 278Maden isletmelerinde isci Sagi ve is Givenligi Semporyumu’2015, 21-22 Aralk, Adana igin siyantrleme ve boksit cevherinden altiminyum eldesi igin Bayer Prosesi'nin kesfedilmesiyle modem hidrometalujinin temelleri atnmstr. 20. Yuzyilin ortalannda elektrostatik ozellikler, radyoaltivite ve X-Ray'e dayanan yeni metotlar ortaya gkmisir. Arthur Redman Wilfley (1860-1927) 1896'da sallantih masay: kesfederken, 1940'larda Humprey Spirali kullam!maya baslanm str Flotasyon (ytizdtrme) islemi ince boyutlu minerallerin segimli Kazan igin ginumizdeli en ekonomile ve verimli proseslerin basinda gelmektedir (Habashi, 2005; 2006, Wills ve Napier-Munn, 2006) Cevher hazirlama devrelerinin basitlestiniimis alam seman Seal I'de gorulmestedir. Cevher hazirlama proseslerinde degerli mineraller degersiz olanlardan sertlik, gevrekdik, yap, kanhs sekli, renk, parlaldile, fluoresans, fosforesans, manyetilc duyarilk, elektrik iletkenligi, radyoaktivite gibi fiziksel ozellikler, isl ozellie ve farkd: gozumtrhile gibi kimyasal Ozelliler ile yuzey ve ara yozey ozellikderine dayanan fiziko-kimyasal ozelliklert yardumyla aynimaktadr (Gizelge 1 ve 2) Tavenan Cevher (Ocal Gulast Cevher) i Zenginlestirme Oncesi Islemler (Kina, Ogutme, Boyutlandirma) Vv Zenginlestirme Islemleri Fizikesel, Kimyasal veya Fiziko-lamyasal ‘Yontemler) KN Degerli Urin (Konsantre) Degersiz Uri (Arti) Sela 3. Basitlestiriimis cevher hazirlama alam semastMaden isletmelerinde isci Sagi ve is Givenligi Semporyumu’2015, 21-22 Aralk, Adana Gizelge 1. Boyut inigaltme/boyutlandimma yontemlerinin simflandintmasi Boyutlandirma Seki Karma Ogitme Eleme Hidrolik ve ‘Hava ‘Simflanderma “Genel Finer “Klas Tegua Spel Suuflndiner Konik Zinc Degirmenler SebitBlek = -Kitukla Yukayrer -Donel Kanes aBilyel Tittesimli Eek -Hidrosikion Gekigli Zanen byGubukla Tromel Elek — -Digenlen -Merdaneli Kinet -Keangtumal Digerlen -Danbeli Kanes Degirmen, -Diski Kaner -Gezagensel Digenlen Degirmen, -Digedtei Gizelge 2. Cevher zenginlestirme yontemlerinin smflandinimas. Fiziksel Kimyasal Fiziho-Kimyasal_ Elle Ayitlama (Tayay) Netlanikglener Flowsyon Gravite Ayumna. Hidrometaluyik lasik Flotasyon ig Lig Tanklan Jameson Flotasyomu “Sellenth Masa byYerinde Lig Yonten Kolon Flotasyoma “Gemini Mase -Puometeluik “lyon Flotasyonu “Humey Sra )Ergitme Finnlan Flokilasyon “MGS Fiakse] Meteik Digenien Falcon Konsantatont Elektoliz glee “Knelson Konsantatont Solvent Ekstaksiyoma “Hidhosiklonler Sementasyon -Yitome-Batan Tenklan Digenlen Agar Orfem Tembunlan Manyetik Ayu “Yes Manyetk Ayme Kou Manyetik Ayanen Elekhostatik Ayana Digerleri 13. Risk Degerlendirme Karar Matrisi Teknigi (Decision Matrix Risk Assessment Technique - DMRA) Risk degerlendirme karar matrisi telnigi risklerin tahmini igin lantitatif ve sistematik bir yaklasim olup; olusacak zarann olusma olasilig ve siddetinin sonuclan olarak risk seviyeleni belirlenir. Sonugta belirlenen risk skoru uyannca alinacal tedbirler ortaya konur. Risk skoru olayin olusma olasig (0) ve eger olursa hasann siddetinin (§) garpum ile asagadali formil uyannca gerpeldesir Epitlik 1). 3x3, 5x5 gibi olaslik ve siddet dereceleri goreceli olarak belitlenir (Haimes, 2009; Marhavilas ve arle, 2011). Cevher hazirlama proseslerinin risk degerlendirmesi igin 3*3 matris sistemi uygulanmshr Olasiiktar dustil, orta, 280Maden isletmelerinde isci Sagi ve is Givenligi Semporyumu’2015, 21-22 Aralk, Adana yolksek, siddetler ise: hafif siddetli, siddetli ve cok siddetti olaralc segilmistir Cizelge 4'te gorulduga uzere olaslik ve siddet eslestirmeleri sonucu onemsiz, risk, dugil risk, orta derecede risk, yilksek risk ve gol yiksek risk olmak tzere risk dereceleri belirlenmistir. Omegin burlalma onemsiz risk iken yuksek ve cok ‘yolksek riskler uzuv kaybt ve oltim olarak diigintebilir R=0°§ w Esitlile (1) uyannca Gizelge 3'te tehlikelerin yol agabileceg risklerin Gizelge 4°e gore belirlenen dereceleni diklaate alinarak yuiksek ve cok yuksek risklere larg. alnabilecek tedbirler 2. Bolum’ de dzetlenmistir Gizelge 3. Cevher zenginlestimme proseslerinin basit 3x3 risk degerlendirme karar matrisi olasilik (0) ve siddet (§) tablosu | Yi lal JEN lla alle a 7 C7, HEP RAR ale aH Ba 281Maden Isletmelerinde sci Sagigt ve ly Giivenligi Sempozyumu’ 2015, 21-22 Aralsk, Adana Gizelge 4. 3x3 Karar matrisinde risk derecelent ‘Muhtemel (Yksel)(3) ‘Mibtemel Olmayan (Oxt9)) Ofdalega Muttemel Olmayen Dupik)(1) 2. TEHLIKELERE KARSI ALINACAK TEDBiRLER 2.1. Ergonomik Uygunsuzlukdar Cevher hazirlama proseslerinde dikkat edilmesi gereken en onemli konulann bapinda ergonomik uygunsuzluklar gelmektedir Galisanlann surekli sabit veya uygunsuz pozisyonda kalmast, kas ve iskelet sistemi rahatszhidanna yol agabilecegi gibi, Konsantrasyonu dagitarale diger tehlikelere de davetiye qkarmaktadir. Ozellikde elle ayiklama sirasinda monoton sekilde ayn islemleri binlerce kez telrarlamak stresi tetikleyen en onemli unsurlardandir Belirli arahiklarla vardiyalann baska proseslere kaydinimast ve elle ayikiama gibi yorucu islerte ugrasan iggilere daha cok dinlenme zamamt verilmesi saglanabilir (Seka 4) Seki 4. Elle ayiklama ile kolemanit aysran ispiler, 2.2. Giwriltit Endustriyel tim uygulamalarda gurilta problemiyle karglagilsa da cevher hazrlamada en fazia Jorma ve ogitme devreleri bu sorunun ana kaynaldandir Defirmen kaucuk astarlannin zamannda degisimi ile makine ve ekipmenlann uygun periyodile kontrola giriltuya azaltmaya yarasa da giriltt qkaren 282Maden isletmelerinde isci Sagi ve is Givenligi Semporyumu’2015, 21-22 Aralk, Adana ekipmaniara yelon galisanlara kisisel oruyucu donamm (KKD) olarak kulaldile saglanmast etkili ve uouz bir yontemair. 2.3. Elektrik ve Manyetik Alan Dimnya gapinda eneyjinin en cok kullamlan bigimi olan elektrikten yararlaniirken, cevher hazirlama tesislerinde oldukga dikkatli olunmalidir. Topraktamaya dikdat edilmeli, clektrikli ortamda galigrken islak lahnmamaya ozen gosterilmeli, lela devrelerinden, kablolardan degisik bir Kolm alimursa elektrik baglantist devre dist turalalmalr, bozul-lank kablolar vs. ehliyetli kisilerce tamir edilmelidir. Aymca iletkenlikten dolay: eleltrilsten gkabilecele bir yanginda su yerine yangn sondarict kullanimahdir. Manyetik alan yardumyla mineral aynmunin yapldig proseslerde kalp pili, metal protez vs. nullananlann galistinimamas: gerelir. Bu tir makinalarda alisanlar metallerden anndinimalicir. Anodile veya katodike korozyondan koruma yontenilerinin isinin ehli kisilerce yapilmast saglanmalidir 24. Toz Ozellikte minerallerin Janma ve oftitilmesi ile kuru eleme ve zenginlestinimest sirasinda ortaya gikan toz onemli bir sorundur. Eger ekonomik olarak gok fark yok ise yas proseslerin tercih edilmesi ile sorun kaynaginda bertaraf edilebilir Altematif olarak KKD olarak toz maskeleri iaullanm yayginlasinlabilir veya toz tutuculann kullanim saglanabilir. Aksi taktirde kuwvars kaynalh silikoz, demir kaynalts sideroz ve komur kaynakth antrakoz gibi hastalikdar olasidir 2.5. Titresim ve Hareketli Parcalar Ozellikle gravite ayimmada kullamian makinelerde titresim ve hareketli makine pargalan onemli tehlikelerdir. Sekil 5. Degimen Ca) komk lana'(), déner lanai (c), gene lana (d) ve xangtirmal: degirmen (e) 283Maden isletmelerinde isci Sagi ve is Givenligi Semporyumu’2015, 21-22 Aralk, Adana Pulsasyon hareketiyle aynmun saglandig jigler, ileni geri hareketlerle aynm ‘yapan sallantil: masalar, MGS'ler ve diger Konsantratorlerde galisanlara yonelil olarak yonetmelikte belirtilen titresim degerlerinin agimamasina ozen gosterilmelidir. Yonetmelikte maksineler arast mesafenin isgilerin rahatya galismast igin uygun; masaya hareketi veren motorlann el, kol silasmalanna Kars: korumalt olmast gerektigi belirtilmektedir (Sakatoglu ve Kile, 2007). Aynca boyut Iugtltme islemlerinde leullamlan tamburlu deginmenlerdeli donme hareketi galisanlar igin buyuk teblike olusturmaktadir. Son zamanlarda yaygnlagan ve eneyji verimliliginin yanmnda gok daha ince boyutlara ogutme saglayan kanstirmalt degirmmenlerde tambur lasmm sabit olup, bir kanstina: yardumyla ogutme islemi gercekdestirlmektedir. Bu yontyle daha givenli bir boyut kuctltme yontemi olarak kansirmal: degirmenler tercih edilebilir (Setal 5). 2.6. Kimyasal Maddeler Lig islemleri ile flotasyon ve flolcilasyon islemlerinde yogunlukia kimyasal maddeler kullanlmaktadir (Selil 6). Lig islemlerinde lullamlan asit ve bazann canbilar werinde olumsuz etkileri buyuiktir. Bu nedenle ark sulardaki asit-baz konsantrasyonlanmin yonetmelikte belirtilen sum ~—degerlerin altinda konsantrasyonlara sahip ve notr pH seviyesinde olmast nem arz etmektedir Eger mumluinse organik asitlerin kullamlmast doga yarannadir. Artik havuziannin alt ve ‘yan tabanlaninin yeterince gecirimsiz olmas gerekmektedir. Periyodile kontrollerle siantlann ve kimyasallann neden olabilecegi korozyomun tespiti saglanaraic gerelcen onlemler almmalidir a » Selal 6. Fiziksel zenginlestirme metotlanndan sallantl masa (a) ve Gemini masast (b) ile fiziko-kimyasal flotasyon isleminde reaktiflerce olusturvlan optilder (c) Siyantir, “Hidrosiyanil asit” ya da “prussik asit” olarak ta bilinen, son derece toksikt maddedir. Gaz formu olan hidrojen siyantir (HCN), renksiz, ac. bademi 284Maden isletmelerinde isci Sagi ve is Givenligi Semporyumu’2015, 21-22 Aralk, Adana andivan batic: kolulu gazdir. Swi formu olan hidrosiyanik asit ya da prussik asit ise, %2 ve %4 oramnda suda ozelti halinde bulunur. Siyantr, sical Ieuru havada son derece ugucu bir maddedir Kaynama noktas. 26°C'dir Sudan hafiftir (ozgul agarlig 0,699). Hidrojen siyanur igin olumetl doz 50 mg, sodyum ve potasyum tuzlan igin ise 200-300 mg'dir. Hava ile 0,2-0,3 mg/L derisimde siyantir solunmasi; amnda, 0,13 mg/L (130 ppm) ise bir saat sonra oldurict olmaltadir (Renlklidag ve Karaman, 2003) Siyanti igeren kimyasallar altin ve gums kazamum igin 125 yildan facta stredir verimli ve guvenli olarak kullamlmaktadir. Siyantr ligi uygulamalanndals siyantir konsantrasyonu ortalama 250 ppm dolayindadir Siyant ligi gerelei tedbirler alumrsa daha esia altin kazanum telnigi olan civa ile amalgamlastimadan daha guvenli ve cok daha verimli bir kazamm teknigidir. Artk sularda izin verilen siyantir miktan wlkelerin yetlili organlannca dazenlenmektedir Kanada’ da bu miltar maksimum seviye olan 1 mg/L'nin altidir Siyantr dust pH'larda kolaylikla bubarlagabildiginden proseslerde yiksele pH’ta kullanimalidir. pH 9,3-9,5 arasinda HCN ve CN’ milean esit olup bir denge s0z konusudur (Seki 7) Sela 7. CN’ ve HCN"un Ph’a dayali denge diyagranm (Longsdon ve ark, 2001) Genellikde prosesterde NaCN leullamimalta ve NaCN’tin suda hidrotizi sonucu HEN olusmaktadir. HCN"tn denge denidemi Esitlile 2'de gorilmeltedir. HCN'nin sudal asitlile sabiti (Ka) 25°C'de 4.9 * 10° dur HCN molaritesi de dildkate alinarak Esitlik 3'tela denge denklemine gore aym derisime sahip olacak hidrojen ve siyanurin iyon derisimleri hesaplanabilir HONg) © Hs) + CN) @ Ka=[H'] [CN] / [HCN] @ 285Maden isletmelerinde isci Sagi ve is Givenligi Semporyumu’2015, 21-22 Aralk, Adana Hidrojen iyon derisimi bilindiginde ise bu degerin esi logaritmas alinarak pH degeri bulunacaltir. Endustride siyantinin geri kezantm ve bocundurulmasina -yonelik gol fazia tekmile bulunmaktachr (SIME, 2014; Longsdon ve ark, 2001), 2.17. Yetersiz Egitim 15 mayis 2013 tarihli ve 28648 sayih resmi gazetedle yayimlanan “salisanlann is saghg ve guvenligi e@itimlerinin usul ve esaslan haktanda yonetmelik’” ile 13 temmuz 2013 tarihli ve 28706 sayil resmi gazetede yayimlanan “tehlikeli ve gol teblikeli simfta yer alan islerde gahisunlacakiann mesleki e@itimlerine dair yonetmelil” kapsaminda isverenler galisanlanmn isyeri ortamunda karpilasacag risklerden korunmalan adina iscilere; ise baslamadan once, proseste/teknolojide herhang! bir degisme oldugunda, alti aydan daha ole isten ayn kalip tekrar ise dondiklerinde is saghg ve givenligi e@itimlerinin verilmesini saglamalda goreviidir Meslek hastaligi geciren veya is kazast yasachltan sonra ise donen iscilere ilave e@itim verilmeltedir. Calisanlann yepilan ise uygun mesiela egitim belgesinin olup—olmadig ~—bakanlikga —_yethilendirilen _mufettislerce denetlenmeltedir Periyodik ISG efitimleri, cok tehlileeli igyerleri igin yulda 1, teblikeli ig yerleri igin 2 yilda 1, az teblikeli isyerleri igin ise 3 yulda 1 kere verilmekte olup; gol teblikceli isyerterinde en az 16 seat, teblikeli igyerleri igin en az 12 saat, az teblikeli isyerleri igin ise en az 8 saattir ve her galisan igin diizenlenmektedir. Calijanlann hepsi, Kendilerine verilen gorevi, gorevin gerektirdigi yerde ve gereldi emniyet kogullanm saglayarak yapmakla yulsimbudtir 28. Diger Cevher hazrlama prosesteri, zenginlestirilecek’ veya islenecek minerallerin ozelliklerine bagh olarak cesitlilik« gostermektedir. Uranit, monazit gibi uranyum ve toryum igeren radyoaktif mineraller ile realgar, orpiment gibi zehirli arsenike igeren borlu cevherlerin islenmesi strasinda son derece ozen gosterilmelidir Torkiye’nin dinya bor rezervieri agisindan biring, toryum rezervieri agsindan ikincl sada oldugu ve ISG ‘kulturintin yeni yeni yerlesmeye basladh& dastnuldugunde; Turkiye’nin bu cevherleri islemede uygulanacak ISG yontemleri balomundan dinya standartlanm belirlemesi gerekmektedir Proseslerdekd farkdh tehlikelerin bir araya gelerek risk derecesini artracagy ve daha kota sonuslara neden olabilecegi unutulmamalidir. Bu agidan en onemli konu 286Maden isletmelerinde isci Sagi ve is Givenligi Semporyumu’2015, 21-22 Aralk, Adana huzwlu bir galisma ortamumin saglanmasidir. Stres falktora ve mobbing konusu goz omtine alinmasi gereken en onemli falstorlerdencir ISG komusunda telmik destek veren Ieurum ve kuruluslann gikar gézetmeksizin ve objektif olarak, alinacale tedbirleri yonetmelikte belirtilen hususlan géz ontne alarak uygulamast buytl onem tasimalctadir 3. SONUGLAR Galigma kapsamunda cevher hazirlama proseslerinde ISG yomunden olusabilecel risklere karpi alinmasi gereken temel tedbirler incelenmis olup, ampirik bir risk analizi taslagi olusturuimustur ISG konusunda ibre branslasmaktan yanadir. Bu nedenle maden ve cevher hazirlama mihendisi kolenli ISG umanlan gogalsa da ISG wamam olmayan yer bilimleri kokenli mihendislerin ISG leiltirina ozimseyerek, ISG uzmanlan ile birlikte karar mekanizmasinda etfali olmast daha givenli bir gelecek igin garth. Risk analici kavramm goreceli bir kavram olup, alinacake tedbirlerin analizi yapan ISG vcmanlanmn inisiyatifine laldg unutulmamah ve cevher hazirlama gibi streldi yeni telmolojilenin ortaya gukth& caligma alanlan iyi goclemlenerek ISG uygulamalanmin evrimi saglanmalicir KAYNAKLAR, Baradan, S, 2006. Tiirkiye insaat Sektoriinde is Giivenliginin Yeri ve Gelismis Ulkelerle Kiyaslanmast, DEU Mihendislile Fakultesi Fen ve Muhendislile Dergisi, S. 87-100 Dursun, S., 2013. fs Giivenligi Kiiltiriiniin Calisantarn Giivenli Davranislart Ucerine Etist, Sosyal Guivenlik Dergisi, 3,2, S. 61-75 Grossman, L., 2014. Rescue Robots Could Help in Next Turkey Mine Disaster, New Scientist, 222, Issue 2970, 5. 24 Habashi, F., 2005. A Short History of Hydrometallurgy, Hidrometallurgy, 79, 15- Habashi, F., 2006. 4 Short History of Mineral Processing, Proceedings of XXIII Intemational Mineral Processing Congress, 3-8 Haimes, Y.Y., 2009. Risk Modelling Assessment, and Management (3rd ed.), A John Wiley & Sons Inc. Publication, New York, 1040 s. ILO, 2015. Ulustararast Calisma Orgiitit Veritabant ILOSTAT. Longsdon, MJ. Hagelstein, K., Mudder, TI, 2001. Altn Uretiminde Siyaniir Yonetimt, ICME, Kanada, 40s Marhavilas, PK., Kovlouriotis, D., Gemeni, V., 2011. Risk Analysis and Assessment Methodologtes in The Work Sites: On a Review, Classification and Comparative Study of The Scientific Literature of The Pertod 2000-2009, Joumal of Loss Prevention in the Process Industries 24, 477-523, 287Onal, G., (Onal, G., Atesol, G., Tahsin, K.), 2014. Cevher Hazirlama El Kitabr, ‘Yurt Madenciligini Gelistirme Vakfi Yayinlan, Istanbul, 632 s Renklidag, T., Karaman, AG, 2003. Styaruir Zelarienmest, Surekli Tip Egitimi Dergisi, 12, 9, 350-353 Sakatoglu, S, Kilig, O, 2007. Cevher Hazirlama Tesislerinde ly Saghgi ve Giivenligi Uygulamalarr, Maden Igletmelerinde 1s Saghg ve Guvenligi Sempozyumn, 267-273 SME, Society for Mining, Metallurgy and Exploration, 2014. The Saf and Effective Use of + Cyanide m_~—the = Mining Industry, (http:/Awwwr smenet org/docs/public/SafeAndE ffectiveUseOfCyanidelnTheMini nglndustry pdf), (Erisim Tarihi: 05/03/2015), TMMOB-MMO, 2010. Maden Mithendisleri Odasi, Madencilikte Yasanan 1s Kazalan Raporu, 152s TUIK, 2013. fs Kazalart ve ise Baglt Saghk Problemleri Arastrma Sonuclart Reporu, 26 s Wills, B.A, Napier-Munn, T., 2006, Mineral Processing Technology 7th Edition, Elsevier Science & Technology Books, 444 s. 288