You are on page 1of 266

TC.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 1825


AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 948

AIKRETM FAKLTES
OKULNCES RETMENL LSANS PROGRAMI

ETM BLMNE GRfi


Yazarlar
Yard.Do.Dr. Aysn fiENEL (nite 1)
Yard.Do.Dr. Handan DEVEC (nite 2)
Prof.Dr. Grhan CAN (nite 3)
Prof.Dr. Ersan SZER (nite 4)
Do.Dr. Kymet SELV (nite 5)
Prof.Dr. Esmahan AAOLU (nite 6)
Yard.Do.Dr. Mehmet GLTEKN (nite 7)
Yard.Do.Dr. Ali ERSOY (nite 8)
Prof.Dr. Coflkun BAYRAK (nite 9)
Prof.Dr. fiefik YAfiAR (nite 10)
Prof.Dr. Mustafa SALAM (nite 11)
Prof.Dr. Ayhan HAKAN (nite 12)

Editr
Yard.Do.Dr. Mehmet GLTEKN

ANADOLU NVERSTES

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.


Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2008 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM


Genel Koordinatr
Prof.Dr. Levend Kl
Genel Koordinatr Yardmcs
Yard.Do.Dr. Mjgan Bozkaya
retim Tasarmcs
Yard.Do.Dr. Seil Banar
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
Televizyon Programlar Yneticisi
Prof. Yaln Demir
Dil ve Yazm Danflman
Okt. Nurdan Sker
lme Deerlendirme Sorumlusu
r.Gr. Nejdet Karada
Kitap Koordinasyon Birimi
Yard.Do.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Eitim Bilimine Girifl


ISBN
978-975-06-0523-9

1. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 4.000 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Temmuz 2008

iii

indekiler

indekiler
nsz ............................................................................................................ viii
Kullanm Klavuzu........................................................................................
x

Eitimin Temel Kavramlar ....................................................

GRfi ..............................................................................................................
ETMN TANIMI, KAPSAMI, AMA VE fiLEVLER .................................
ETM TRLER...........................................................................................
nformal Eitim..............................................................................................
Formal Eitim ................................................................................................
RENME .....................................................................................................
RETME VE RETM..............................................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ..............................................

3
3
6
6
6
7
8
11
12
13
14
14
15
15

Eitimin Sosyal Temelleri....................................................... 17


GRfi ..............................................................................................................
ETM, SOSYOLOJ VE ETM SOSYOLOJS.........................................
TOPLUMSAL OLGULAR VE ETM ............................................................
Toplumsal Denetim ve Eitim......................................................................
Toplumsal Deiflme ve Eitim .....................................................................
Toplumsal Hareketlilik ve Eitim.................................................................
Nfus ve Eitim.............................................................................................
Kltr ve Eitim ..........................................................................................
TOPLUMSAL KURUMLAR VE ETM .........................................................
Aile ve Eitim ................................................................................................
Din ve Eitim.................................................................................................
Ekonomi ve Eitim........................................................................................
Politika (Siyaset) ve Eitim ...........................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................

2. NTE

19
19
21
21
23
24
26
27
28
28
30
30
32
33
35
36
36
37
37
38

Eitimin Psikolojik Temelleri ................................................. 41


GRfi ..............................................................................................................
ETM BLM ..............................................................................................
ETM-PSKOLOJ LfiKS VE ETM PSKOLOJSNN GELfiM .......
ETM PSKOLOJSNN TANIMI ..............................................................
ETM PSKOLOJSNN LG ALANLARI ................................................

1. NTE

43
43
44
45
46

3. NTE

iv

indekiler

Geliflim Psikolojisi ve rencilerin Geliflim zellikleri ..............................


renme Psikolojisi ve retme-renme Sreleri .................................
Snf Ynetimi ................................................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................

4. NTE

Eitimin Felsefi Temelleri ...................................................... 57


GRfi ..............................................................................................................
ETM BLM VE FELSEFE .......................................................................
Felsefenin Urafl Alanlar ..............................................................................
Bafllca Felsefe Akmlar ................................................................................
ETM FELSEFES ........................................................................................
Bafllca Eitim Felsefesi Kuramlar ...............................................................
Trk Eitiminin Dayand Temel Felsefeler...............................................
Trk Ulusal Eitiminin Felsefi Temelleri .....................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................

5. NTE

59
59
60
61
63
64
66
67
69
71
72
72
73
74
75

Eitimin Politik Temelleri ...................................................... 77


GRfi ..............................................................................................................
ETM BLM VE POLTKA LfiKS........................................................
ETM POLTKASININ TEMELLER...........................................................
Eitim Gereksinimi ve Eitim Politikas liflkisi ...........................................
Eitim Politikalarnn Belirlenmesi ...............................................................
ETM POLTKASI LE LGL ALANLAR VE ETME
DfiEN GREVLER .......................................................................................
Eitim Politikas le lgili Alanlar..................................................................
Eitim Politikas Balamnda Eitimin Grevleri ........................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................

6. NTE

47
47
48
50
52
53
53
55
55
56

79
79
81
81
83
85
85
86
89
90
91
92
93
94
94

Eitimin Ekonomik Temelleri .............................................. 95


GRfi ..............................................................................................................
EKONOMYLE LGL TEMEL KAVRAMLAR................................................
Gereksinim.....................................................................................................
Alternatif Maliyet (Frsat Maliyeti) ................................................................

97
97
97
98

indekiler

Befleri Sermaye (nsan Sermayesi) ...............................................................


retim ............................................................................................................
Tketim .........................................................................................................
Yatrm............................................................................................................
Ekonomik Byme ve Kalknma ................................................................
ETM VE EKONOM LfiKS ...................................................................
ETMN MALYET ...................................................................................
ETMN FNANSMANI ...............................................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................

98
99
99
99
99
100
101
102
105
107
108
109
110
110
111

Eitimin Tarihsel Temelleri ................................................... 113


GRfi ..............................................................................................................
ETM BLM VE ETM TARH ...........................................................
AVRUPADA ETMN TARHSEL GELfiM..............................................
TRKYEDE ETMN TARHSEL GELfiM .............................................
Eski Trklerde Eitim....................................................................................
Seluklu Devleti Dneminde Eitim ............................................................
Osmanl Devleti Dneminde Eitim ............................................................
Trkiye Cumhuriyeti Dneminde Eitim.....................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................

115
115
117
120
120
121
122
123
127
129
130
130
131
131
132

Eitim Biliminde Arafltrma Yntemleri............................... 133


GRfi ..............................................................................................................
BLGNN KAYNAKLARI, BLMSEL ARAfiTIRMA VE ETM BLM .....
Bilginin Kaynaklar........................................................................................
Eitim Bilimi ve Bilimsel Arafltrma..............................................................
BLMSEL ARAfiTIRMA TRLER ..................................................................
Temel Arafltrmalar, Uygulamal Arafltrmalar, Deerlendirme
Arafltrmalar ve Eylem (Aksiyon) Arafltrmas .............................................
Nicel ve Nitel Arafltrmalar............................................................................
Nicel Arafltrmalar ....................................................................................
Nitel Arafltrmalar ...................................................................................
Analitik Arafltrmalar................................................................................
BLMSEL ARAfiTIRMA SREC ....................................................................
BLMSEL ARAfiTIRMALARDA VER TOPLAMA YOLLARI..........................
BLMSEL ARAfiTIRMALARDA ETK.............................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..

7. NTE

135
135
135
136
137
137
138
138
140
142
143
144
146
148
150
151
152

8. NTE

vi

indekiler

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 152


Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 153
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 153

9. NTE

Trk Eitim Sisteminin Yaps ve flleyifli .............................. 155


GRfi ..............................................................................................................
SSTEM ...........................................................................................................
TRK ETM SSTEMNN YASAL DAYANAKLARI (MEVZUAT).............
TRK ETM SSTEMNN AMA VE LKELER........................................
TRK ETM SSTEMNN GENEL YAPISI ................................................
rgn Eitim ................................................................................................
Okulncesi Eitim...................................................................................
lkretim ................................................................................................
Ortaretim..............................................................................................
zel Eitim .............................................................................................
zel retim...........................................................................................
Yksekretim ........................................................................................
Yaygn Eitim ................................................................................................
MLL ETM BAKANLIININ RGT YAPISI .........................................
Merkez rgt ..............................................................................................
Taflra rgt..................................................................................................
Yurt Dfl rgt ..........................................................................................
Bakanln Bal Kurulufllar .........................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................

10. NTE

retmenlik Meslei ve retmenin Nitelikleri ................ 179


GRfi ..............................................................................................................
RETMENLK MESLE VE RETMENN NTELKLER.......................
retmenlik Mesleinin zellikleri .............................................................
retmenin Nitelikleri ..................................................................................
retmenlerin Kiflisel Nitelikleri ............................................................
retmenlerin Mesleki Nitelikleri ..........................................................
RETMENN GREV VE SORUMLULUKLARI..........................................
retmenin Snf indeki Grev ve Sorumluluklar ..................................
retmenin Snf Dflndaki Grev ve Sorumluluklar ................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................

11. NTE

157
157
158
160
162
162
162
163
163
165
165
165
166
166
168
169
170
170
171
173
174
174
176
176
177

181
181
182
183
186
188
190
190
191
192
193
194
194
195
195
196

retmen Eitimi.................................................................... 199


GRfi .............................................................................................................. 201
ETM SSTEMNDE RETMENN ROL ............................................... 201

indekiler

RETMENLN MESLEK OLARAK GELfiM..........................................


RETMEN ETM PROGRAMLARININ ZELLKLER ..........................
erik Yaps...................................................................................................
Program Modelleri.........................................................................................
Sre ve Dzey ...............................................................................................
Girifl Koflullar ................................................................................................
Standart Gelifltirme ve Yeterlik Belirleme....................................................
TRKYEDE RETMEN ETM ALANINDAK UYGULAMALAR
VE GELfiMELER ............................................................................................
Okulncesi retmenlerinin Eitilmesi .......................................................
Snf retmenlerinin Eitilmesi...................................................................
Alan retmenlerinin Eitilmesi ..................................................................
Yksek retmen Okullar ....................................................................
RETMEN ETMNDEK GELfiMELERN GENEL
DEERLENDRLMES...................................................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................

202
203
204
204
205
206
206
207
207
209
211
212
215
217
219
220
221
221
222
223

Eitim BilimindeYnelimler: Uzaktan Eitim...................... 225


GRfi ..............................................................................................................
YAfiAM BOYU ETM VE UZAKTAN ETM ..........................................
Yaflam Boyu Eitim.......................................................................................
Uzaktan Eitim ..............................................................................................
DNYADA VE TRKYEDE UZAKTAN ETM UYGULAMALARI .........
Dnyada Uzaktan Eitim Uygulamalar.......................................................
Amerika Birleflik Devletleri.....................................................................
ngiltere....................................................................................................
Japonya ....................................................................................................
Almanya ...................................................................................................
Gney Afrika ...........................................................................................
in............................................................................................................
Trkiyede Uzaktan Eitim Uygulamalar ....................................................
Milli Eitim Bakanlnn alflmalar .....................................................
Anadolu niversitesi Akretim Sistemi.............................................
Akretim Fakltesinin retmenlere Ynelik Programlar .............
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................

vii

227
227
227
227
228
228
229
229
229
230
230
230
230
230
232
234
236
237
238
240
242
242
243

Szlk ................................................................................... 245


Dizin ...................................................................................... 251

12. NTE

viii

nsz

nsz
Sevgili renciler
Bireylerin davranfllarnda kendi yaflants yoluyla istendik deiflme meydana
getirme sreci olarak tanmlanan eitim, insana ve dolaysyla topluma nitelik kazandrmaya ynelik arafltrmalar yapan bir bilim daldr. Bu ynyle eitim, kendisine zg kavramsal yaps olan ve sorunlarn zm iin pozitif bilimlerin
yntemlerini kullanan nemli bir bilimdir. Yzyllar boyunca, rol, kapsam, ifllevi ve amalar geniflleyen bu bilim dal, temel bilim yaklaflm ile uygulamal bilim
yaklaflmn kaynafltran ok ynl bir disiplin olarak hzl bir biimde geliflmeye
devam etmektedir.
Eitim Bilimine Girifl, retmenlik mesleini seen retmen adaylarna eitim
biliminin temel zelliklerini tantmay ve retmen eitimi programnda yer alan
dier meslek derslerine hazrlanmalarn salamay amalayan girifl niteliinde bir
derstir. Bu kapsamda kitapta srasyla flu nitelere yer verilmifltir.
Her bilim dalnn kendine zg kavramlar bulunmaktadr. Eitimin temellerini,
iliflkilerini, yntemlerini kavramak, daha da nemlisi, Trkiyede var olan sistem ve
sreleri yorumlayabilmek asndan eitimin temel kavramlarn bilmek gerekmektedir. Kitabn birinci nitesinde, eitimin temel kavramlarna yer verilmifltir.
Eitim ok boyutlu ve karmaflk bir sretir. Bu karmaflk yap, eitim sorunlarnn nesnel bir biimde zm iin eflitli bilim dallarndan yararlanmay gerektirmektedir. Bu kapsamda eitimle dier bilim dallar arasnda iliflki bulunmaktadr. Kitabn ikinci ve yedinci niteleri arasnda srasyla, eitimin toplumsal, psikolojik, felsefi, politik, ekonomik ve tarihsel temellerine deinilmifltir.
Eitim uygulamalar, eitim alannda ve eitimle ilgili disiplinlerde gereklefltirilmifl arafltrma bulgular yoluyla gelifltirilir. Uygulama sreci ile uygulamann
sonular hakknda verilecek kararlar, bilimsel arafltrmalarla retilmifl bilimsel
bilgilere dayal olmak durumundadr. Kitabn sekizinci nitesinde eitim bilimi
ile arafltrma iliflkisi ve eitim arafltrmalarnda kullanlan arafltrma yaklaflmlarna
deinilmifltir.
Bir toplumun geliflmifl ya da geri kalmfl olmas ile o toplumun eitim sistemi
ve uygulamalar arasnda yakn bir iliflki bulunmaktadr. Bireylerin gerek yksek
bir yaflam dzeyi elde etmesi gerek toplumun geliflme ve ilerlemesinin salanmas eitim sisteminin yap ve iflleyiflinin salkl olmasna baldr. Kitabn dokuzuncu nitesinde Trk Eitim Sisteminin yaps ve iflleyifli tantlmfltr.
Bir eitim sisteminin baflars, temelde sistemi iflletecek olan retmenlerin niteliklerine baldr. nk retmenler; devletin eitim politikasn uygulayan, uygulama sonular ile bu politikay etkileyerek bireylerin eitim sorumluluunu stlenen bir meslek grubunu oluflturmaktadr. Eitim sistemi ierisinde son derece
nemli bir yere sahip olan retmenin lkenin gereksinimlerini karfllayacak bireyler yetifltirmesi iin kimi niteliklere sahip olmas gerekmektedir. Kitabn onuncu
nitesinde retmenlik meslei ve retmenin nitelikleri zerinde durulmufltur.

nsz

Uygulamalaryla eitim sistemine yn verecek olan retmenler, gerek hizmet


ncesinde gerekse hizmet iinde en iyi biimde yetifltirilmelidir. Bu da nitelikli
retmen eitimi programlaryla gerekleflir. Kitabn onbirinci nitesinde retmen eitimi konusuna yer verilmifltir.
Bilim ve teknoloji hzl bir biimde geliflmekte; eitime yeni seenekler sunmaktadr. Eitim gereksinimlerinin artmas ve rgn retim kurumlarndaki kapasitenin buna yant verememesi karflsnda, adafl iletiflim teknolojileri kullanlarak eitimin etkinlikle yrtlmesi salanmaktadr. Uzaktan eitim iletiflim teknolojilerini kullanarak genifl kitlelere eitim olana salamaktadr. Kitabn son
nitesi yaflamboyu eitim kapsamnda uzaktan eitimi tantmaktadr.
Elinizdeki bu kitap, sizin kendi kendinize renmenize olanak salayacak biimde uzaktan eitim ilkelerine uygun olarak hazrlanmfltr. Kitaptan en iyi biimde yararlanabilmek iin ncelikle nitenin baflnda yer alan amalar blmn
dikkatle inceleyiniz ve konular gzden geiriniz. niteyi alflrken, metin aralarnda yer alan sorular yantlamaya alflnz. niteyi alfltktan sonra, nitenin sonunda yer alan zeti zenle okuyunuz. Deerlendirme sorularn yantlamaya alflarak ne kadar rendiinizi ve renme eksikliklerinizin neler olduunu saptamaya alflnz. Bu alflma biimi, sizin nitede yer alan konular daha kolay ve
kalc bir biimde renmenize ve rendiklerinizi pekifltirmenize olanak salayacaktr. Yaflamn iinden blmn okuduunuz nite ile gnlk yaflam arasnda
ba kurmak, okuma parasn ise farkl bakfl as kazanmak bakmndan zenle
okuyunuz. Ayrca, nitelerle ilgili daha ayrntl bilgi edinmek iin nitenin sonunda yer alan kaynaklara baflvurunuz.
Kitabn yararl olaca umuduyla alflmalarnzda kolaylklar ve baflarlar
diliyorum.
Editr
Yard.Do.Dr. Mehmet GLTEKN

ix

Kullanm Klavuzu

endi kendine renme


ilkelerine gre
hazrlanmfl olan bu kitabn
ifllevlerini renmek iin
hazrlanan Kullanm
Klavuzu, konular
anlamanzda ve snavlara
hazrlanmanzda sizlere
fayda salayacaktr.

Girifl: nitede ifllenen konulara


iliflkin bilgi veren, konuya bafllamadan nce sizi dflnmeye
iten, gerektiinde konular daha
iyi kavrayabilmeniz iin yapmanz gerekenleri belirten ksa
aklamalardr.

N Amalarmz:
niteyi tamamladnzda
kazanacanz bilgi ve
becerilerdir.

rnek Olay: nitede ifllenen konularn gnlk yaflama yansmalarn ieren, kuramsal aklamalarla evrenizde yaflanan olaylar arasnda ba
kurmanza yardmc olmay hedefleyen rnek olaylar, anektodlar, alntlar ya da gazete haberleridir.
SIRA SZDE

D fi N E L M

Anahtar Kavramlar: nitede amlanan


temel kavramlardr. nitedeki nemli noktalara iliflkin
ipular verir.

Sra Sizde: fllenen konular


SIRA SZDE
kavrayp kavramadnz
kendi kendinize lmenize yardmc
olmaya amalayan,
ve
D fi N E L dflnmeye
M
uygulamaya ynlendiren sorulardr.

S O R U

S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

indekiler: nite iinde hangi konularn iflleneceini gsterir. Ana konularn bafllklarn ierir.
TELEVZYON

NTERNET

N N

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

Yana kma: Metin iinde yer alan


TELEVZYON
nemli kavram ve ifadelere iliflkin tanm ya da aklamalardr. nemsemeniz gereken noktalar gsterir. Metin iinde yaplan
bir
N aklamalarn
TERNET
tr ok ksa zeti gibi dflnlebilir.

xi

Kullanm Klavuzu

Kendimizi Snayalm: nitede ifllenen konular renip renmediinizi kendi kendinize lmenizi salayacak, bir tr snava
hazrlk testidir. Snavlarda
kabilecek trde sorular ierir.

zet: nitede ayrntl ifllenen konularn nemli noktalar tekrar vurgulanr.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar:


"Kendimizi Snayalm" blmndeki sorularn cevaplarn ve ilgili olduklar konular ierir. Yanlfl cevapladnz sorularla ilgili konular tekrar etmeniz snavdaki baflarnz artrabilir.

Yaflamn inden:
nitede aktarlan
kuramsal aklamalar ile
gnlk yaflammzda karfllafltmz olaylar arasnda iliflki kurmanz salamak iin verilmifl haber ve
alntlardr.

Okuma Paras: Bu
blmde, baz dorudan iliflkili bilimsel bir
alflmadan alnan
okuma paralarna yer
verilmektedir.

Sra Sizde Yant Anahtar: "Sra Sizde"lerde yer alan sorularn cevaplarn ierir. Her hangi bir Sra Sizde
sorusuna verdiiniz cevap ile bu blmdeki cevab karfllafltrarak, ilgili
konuyu ne lde rendiinizi belirleyebilirsiniz.

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar:


fllenen konulara iliflkin
daha genifl bilgi edinmek
isteseniz bu blmde yer
alan kaynaklar inceleyebilirsiniz.

Eitimin Temel
Kavramlar

Cahillik yok edilmedike, yerimizdeyiz... Yerinde duran bir fley ise geriye gidiyor
demektir. Bir taraftan genel olan cahillii yok etmeye alflmakla beraber, dier taraftan toplumsal yaflamda bizzat faal ve faydal, verimli elemanlar yetifltirmek lazmdr. Bu da ilk ve orta retimin uygulamal bir flekilde olmasyla mmkndr.
Ancak bu sayede toplumlar ifl adamlarna, sanatkarlarna sahip olur. Elbette milli dehamz gelifltirmek, hislerimizi layk olduu dereceye karmak iin yksek
meslek sahiplerini de yetifltireceiz. ocuklarmz da ayn retim derecelerinden
geirerek yetifltireceiz.
Mustafa Kemal ATATRK, 1922

Amalarmz

N
N
N
N
N

Bu niteyi alfltktan sonra;


Eitimle ilgili temel kavramlar (eitim, renme, retme, retim) tanmlamak,
Eitimin ama ve ifllevlerini aklamak,
Eitim trlerini tanmlamak,
renmenin hangi biimlerde gereklefltiini aklamak,
retim srasnda dikkat edilmesi gereken noktalar sralamak
iin gerekli olan bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.

Eitim Bilimine Girifl

rnek Olay
Selma Eitim Fakltesini kazanmfl, gelecekte idealindeki meslei yapacak olmann sevinci ve heyecanyla faklteye kaydn yaptrmflt. Ancak kazand niversite, ailesinden uzak bir flehirdeydi ve Selma ilk kez onlardan bu nedenle ayrlmak
zorunda kalacakt. Derslerin bafllad ilk hafta ok nemli konularn ifllenmeyeceini dflndnden bir hafta daha ailesiyle birlikte olabilmek iin derslere
gitmemeyi dflnyordu. Bir yandan da Acaba geri kalr mym? kaygsn taflyordu. Kaydn yaptrd hafta, ilk derslerde neler iflleneceini sorup renmeden
ailesinin yanna gitmek de iine sinmiyordu. Eitim Bilimine Girifl dersi hocasn
buldu ve ilk haftann konusunu sordu. Dersin hocas o hafta eitimle ilgili eitim,
eitim trleri, retim, retme, renme gibi kimi temel kavramlar aklayacan belirttiinde Selma rahatlamflt. Eitim, retim, renme; bunlar herkesin
bildii kavramlar, derse gelmemek bana ok bir fley kaybettirmez. diye dflnd.
Selma, o haftay ailesiyle birlikte mutlu, biraz da hznl bir biimde geirdikten sonra gelip derslerine girmeye bafllad. Neredeyse tm derslerde eitimden, retimden; formal, informal, rgn, yaygn eitim gibi kavramlardan sz ediliyordu. Ancak bu kavramlara onun bildiinden daha farkl anlamlar ykleniyordu.
Eitim, retim ayn fleyler deil miydi? Acaba ilk derste bu kavramlar nasl tanmlamfllard?

Anahtar Kavramlar

Eitim
Formal eitim
nformal eitim
rgn eitim
Yaygn eitim

renme
Kendiliinden renme
Ynlendirilmifl renme
retme
retim

indekiler
GRfi
ETMN TANIMI, KAPSAMI, AMA VE fiLEVLER
ETM TRLER
nformal Eitim
Formal Eitim
RENME
RETME VE RETM

1. nite - Eitimin Temel Kavramlar

GRfi
Eitim bilimi alann sistemli bir btnlk iinde ele almay amalayan Eitim Bilimine Girifl dersinde, ifle temel kavramlarn akla kavuflturulmasyla bafllanmas
bir gerekliliktir. Eitimle ilgili temel kavramlarn akla kavuflturulmas; eitimin
temellerini, iliflki ve yntemlerini kavramada, kendi eitim sistemimizin yapsn ve
srelerini yorumlamada kolaylk salayacaktr. Kimi zaman birlikte, kimi zaman
da birbirinin yerine kullanlan eitim, retim, renme gibi kavramlarn ykl olduu anlamlaryla tanmlanmas ve bu kavramlara hepimizin ayn anlamlar yklemesi, gerek bu dersin dier nitelerinde gerekse dier derslerde hangi anlamlarda
kullanldn anlamamza da yardmc olacaktr. Kuflkusuz sosyal bilimlerde bir
kavram tam ve eksiksiz tanmlama olana yoktur. Ancak nemli olan, eksiksiz bir
tanm yapmak deil kavrama ierdii anlam yklemektir.
Bu nitede eitim kavramnn tanm, kapsam, ama ve ifllevlerinden, eitim
trlerinden sz edilecek; renme ve retim kavramlar zerinde durulacaktr.

ETMN TANIMI, KAPSAMI, AMA VE fiLEVLER


nsanolu var olduu andan itibaren yaflamn srdrebilmek iin evresiyle girdii etkileflim sonucu birtakm bilgi, beceri, tutum ve deerler edinmifl; bunlar toplumdaki teki bireylere de aktarmaya bafllamfltr. Bylelikle ilkel toplumlarda bile
bireyler, bu etkileflim sonucunda ailelerinden, evrelerinden birok fley renmifllerdir. O halde renmenin olufltuu her durumda, bir eitim srecinden sz etmek olanakldr (Grkan, 2006a, s.4). Bu nedenle eitim, biyo-kltrel ve sosyal
bir varlk olan insann varoluflundan bu yana olagelmifltir ve insanolu var olduu
srece de var olacaktr.
Eitim szc, toplumun her kesimini ilgilendirdii iin gnlk yaflantda ok
kullanlan szcklerden biridir. ou insan, eitimin ne olduu ve nasl olmas gerektii ile ilgili dflnce retmektedir; ancak bu insanlarn ou, eitimin anlamnn ne kadar genifl olduunun farknda deildir.
Eitim, insann doumuyla bafllayp yaflam boyunca devam eden bir sretir.
Bu srete bireylere birtakm bilgi, beceri, tutum ve deerler kazandrlr. Bunun
sonucunda da bireylerde gzlenebilen birtakm davranfl deifliklikleri meydana
gelir. rnein markete gittiinde kasiyerin verdii para stnn doru olup olmadn bilmeden eve dnen bir ocuun, basit aritmetik ifllemlerini rendikten
sonra ald para stn sayarak doru olup olmadn anlayabilecek dzeye geldii gzlenebilir. Bylece bireyde davranfl deifliklii kendi yaflantlar yoluyla
meydana gelir (Erden, 1998, s. 13).
Her toplum, varln srdrebilmek iin kendi kltrnn zelliklerini yeni
kuflaklara aktarr. Toplumun, bireyleri kendi kltrnn istek ve beklentilerine
uyum salayacak biimde yetifltirmesine kltrleme denmektedir (Fidan ve Erden, 1998, s.2). Baflka bir deyiflle kltrleme, kltrel deerlerin bireye aktarlmas srecidir. Bu sre ailede, sokakta, ifl yerinde, arkadafl evresinde, okulda vb.
pek ok yerde bilinli ya da bilinsiz oluflan renmeleri kapsar. lkel ya da ilkele
yakn toplumlarda, kltrn ierii basit olduundan, bireylerin gnlk yaflant
ierisinde kltrn tm zellikleri ile etkileflim kurmas ve onu edinmesi doal bir
sretir. Baflka bir deyiflle kendiliinden kltrleme sreci, topluma uyum iin yeterliydi. Ancak toplumlarn giderek daha karmaflk bir yapya kavuflmas ve kltrel ieriin hzla artmas sonucu, bireyin gnlk yaflam ierisinde doal bir sre
olarak kltrn tm geleriyle etkileflime girmesi ve onlar bu doal sre ierisin-

Kltr: Bir toplumun tarihsel


sre ierisinde yaratt ve
kulland maddi ve manevi
deerlerin tm.
Kltrleme: Toplumun,
bireyleri kendi kltrnn
istek ve beklentilerine uyum
salayacak biimde
yetifltirmesi.

Eitim: Bireyin
davranfllarnda kendi
yaflants yoluyla ve kastl
olarak istendik deiflme
meydana getirme sreci.

Eitim tanmlar temel


zellii vurgulamaktadr:
Eitim bir sretir.
Eitim sonucunda
bireyde davranfl
deifliklii oluflur.
Davranfl deifliklii
bireyin yaflantlar
sonucu oluflur.

Eitim Bilimine Girifl

de edinmesi olanaksz hale gelmifltir. Bu nedenle toplumlar, yetiflmekte olan gen


kuflaklarn kltrn evrensel ve toplumsal sreklilik asndan gerekli olan ynleri ile etkileflime girebilecekleri uygun ortamlar dzenleyerek kltrleme etkinliini amal olarak gereklefltirmeye bafllamfllardr (fiahin, 2006, s.8). Kltrlemenin
amal olarak yaplmas eitimdir. Bu nedenle eitim, kastl kltrleme sreci
olarak da tanmlanmaktadr (Fidan ve Erden, 1998, s.2).
Eitimin, daha nce de sz edildii gibi, genifl ve herkesi ilgilendiren bir alan
olmas, pek ok eitim tanmnn yaplmasna neden olmufltur. Eitim, en genel
anlamyla bireylerin davranfllarnda deifliklik oluflturma srecidir. Demirel (1999,
s.5), eitimi Bireyde kendi yaflants ve kastl kltrleme yoluyla istenilen davranfl deiflikliini meydana getirme sreci olarak, Ertrk (1994, s.11) ise Bireyin
davranfllarnda kendi yaflants yoluyla ve kastl olarak istendik deiflme meydana
getirme sreci olarak tanmlamaktadr. Eitim tanmlar iinde Bireyin davranfllarnda kendi yaflants yoluyla ve kastl olarak istendik deiflme meydana getirme
sreci tanm, eitimciler arasnda genel kabul grmektedir.
Eitim tanmlarna bakldnda temel zelliin vurguland gze arpmaktadr. Bunlar flyle sralanabilir (Fidan, 1985, s. 10; Grkan, 2006b, s.4):
1. Eitimin bir sre oluflu: Eitim sreci, bugn bafllayp yarn biten bir sre
deil zaman ve kapsam bakmndan ok genifl ve ok ynl bir sretir. Eitim srecini, birbirini izleyen ve birbiri zerine biriken renme ve retme
etkinlikleri oluflturmaktadr. renmenin oluflmasn salayan her trl etki,
eitim srecinin bir parasdr.
2. Eitim sonucunda bireyde davranfl deiflikliinin oluflmas: Davranfl, organizmann etkiye karfl gsterdii tepki ya da tepkiye karfl gsterdii etki olarak tanmlanabilir. Eitim asndan davranfln gzlenebilir, llebilir ve istendik olmas nem taflr.
3. Davranfl deiflikliinin bireyin yaflantlar sonucunda oluflmas: Yaflant,
bireyin evresiyle kurduu etkileflim sonucunda bireyde kalan izlerdir. Bu
izler birikerek bireyin davranfllarnda deifliklik olmasn salar.
Eitim, okul ncesinde ve okul yaflamnda srd gibi okul iinde ve okul dflnda, baflka bir deyiflle yaflam boyu devam eden bir sretir. Eitim, bireyin yaflam boyunca edindii deneyimlerin tmn kapsamaktadr.
Eitim sreci yoluyla bireylerin deiflimlere uyum salamas ve her ynyle geliflmesi amalanmaktadr. Buna gre eitimin genel ifllevleri; bireyin topluma, toplum dinamiklerine uyumuna yardm etmek ve bireyde var olan yeti ve yeteneklerin
st snrna kadar geliflmesini salamaktr (Grkan ve dierleri, 1998, s.17). Buradan
eitimin toplumsal ve bireysel olmak zere iki temel ifllevinden sz edilebilir.
Bykkaragz ve dierleri (1998, s.27) ise eitimin toplumsal, siyasal, bireysel
ve ekonomik olmak zere drt ifllevinden sz etmektedir:
1. Eitimin toplumsal ifllevleri: Toplumsal kltr aktarmak, bireyin topluma
uyumunu salamak, arafltran ve kltre dinamik geler katan insan yetifltirmektir.
2. Eitimin siyasal ifllevleri: lkenin anayasal yapsna uygun, lider zellikleri
olan, giriflimci ve bilinli semen yetifltirmektir.
3. Eitimin bireysel ifllevleri: Bireyin beden, zihin ve ruhsal yapsn gelifltirmektir.
4. Eitimin ekonomik ifllevleri: Bilinli retici ve bilinli tketici yetifltirmektir.

1. nite - Eitimin Temel Kavramlar

Eitimin amac; toplumlarn siyasal, ekonomik ve kltrel durumlarna gre deiflmekle birlikte bireylerin kiflisel yeteneklerini, insan iliflkileri konusundaki becerilerini, ekonomik ynden yeterliklerini gelifltirmek ve vatandafllk grevlerini tam
olarak yerine getirmeyi salamak noktalarnda toplanmaktadr (Ouzkan, 1985,
s.3). Eitim; bireyin davranfllarn deifltirme, gelifltirme, uyumunu salama gibi
amalar gereklefltirirken genel olarak flu amalardan hareket eder (Grkan ve dierleri, 1998, ss.18-19):
Eitim, bireyin kendini gereklefltirmesine yardm eder. Eitim yoluyla kendini
gereklefltiren birey;
renme ve tartflma istei duyar.
Trkeyi etkili kullanr.
Sayma ve hesaplamay renmifltir.
flittiini duyar, baktn grr.
Salk ve hastalk hakknda temel bilgiye sahiptir.
Spor ve bofl zaman etkinliklerine katlr, entelektel ilgiler gelifltirir.
Gzel fleyleri takdir eder.
Kendi yaflamna yn verebilir.
Eitim, bireyin insan iliflkilerini gelifltirmesine yardm eder. Bylece birey;
nsanla sayg duyar.
Dostlua nem verir, zengin bir sosyal yaflam vardr.
Baflkalar ile etkin ifl birlii gelifltirir.
Sosyal davranfllarnda naziktir.
Aileyi sayar ve ailede sorumluluklarn yerine getirir.
Eitim, bireyin ekonomik etkinliini gelifltirir. Bunu gelifltiren birey;
alflmaktan haz duyar, iyi bir reticidir.
Meslekleri tanr ve mesleini semede isabetlidir.
Mesleinde baflarldr, yapt iflin toplumsal deerini bilir.
Kendi gelir ve harcamalarn dzenler, harcamalarnda aklldr.
yi bir tketicidir.
Eitim, bireyin vatandafllk sorumluluunu gelifltirir. Bu sorumluluu gelifltiren
birey;
Sosyal adalet konusunda duyarldr.
Propagandaya karfl elefltirici dflnme yetenei gelifltirmifltir.
Hoflgrldr, dflnce ayrlklarna saygldr.
Ulusal kaynaklar korur.
Bilimin insan yararna geliflmesi gerektiini bilir.
Dnyadaki geliflmeleri dikkatle izler.
Yasalara saygldr.
Ekonomik grfle sahiptir.
Vatandafllk grevlerini bilir ve yerine getirir.
Demokratik ilkelere baldr.
Bu amalar, eitim gren bireylerin sahip olmas beklenen davranfllar belirtmektedir. Bireye okulncesinden yksekrenimin sonuna dein bu davranfllar
aflama aflama kazandrlmaktadr.
zetlemek gerekirse eitim kavramnn kapsam olduka genifltir. Bireyi etkileyen ve davranfllarnda deifliklik oluflmasna yol aan her trl etkinlie eitim diyebiliriz. Ancak deiflik ortamlarda gerekleflen bu eitim sreleri zelliklerine
gre farkl isimler almaktadr.

Eitimin amac; bireylerin


kiflisel yeteneklerini, insan
iliflkileri konusundaki
becerilerini, ekonomik
ynden yeterliklerini
gelifltirmek ve yurttafllk
grevlerini tam olarak yerine
getirmesini salamaktr.

Eitim Bilimine Girifl

ETM TRLER
Eitimin deiflik zamanlarda, deiflik ortamlarda ve deiflik biimlerde gerekleflen
bir sre olduu belirtilmiflti. Bu sre iinde kimi eitim etkinlikleri kendiliinden
oluflan ve gelifligzel, kimileri ise amal ve planl gereklefltirilen etkinliklerdir. flte eitim sreleri, kendiliinden ya da amal olarak oluflmasna gre formal ve
informal eitim olarak adlandrlr.
nformal eitim: Bir plana
bal olmakszn yaplan
eitim etkinlikleri.

Formal eitim: Okullarda ya


da kurumlarda bir plan ya
da program uygulanarak
gereklefltirilen eitim.

SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

nformal Eitim
nformal eitim, yaflam iinde kendiliinden oluflan bir sretir. Kifli, karfllaflt
durum ve iinde bulunduu toplumun dier yeleriyle etkileflime girdiinde farknda olmadan bir fleyler renir. Bu nedenle informal eitimin, bireyin doumundan lmne dein ailede, sokakta, okulda, ifl yerinde ve kitle iletiflim aralar yoluyla yaflamn her alannda gereklefltii sylenebilir (Fidan ve Erden, 1998, s.4). O
halde informal eitim, her an, her yerde, bir plana bal olmakszn yaplan eitim etkinlikleri olarak tanmlanabilir.
nformal eitimde bireyin renmesi, gzlem ve taklit yoluyla gerekleflir. rnein kyde yaflayan bir ocuk; tarlay nasl sreceini, nasl ekip bieceini, hayvanlarn bakmn nasl yapacan byklerini gzleyerek ve onlarn davranfllarn taklit ederek renir. Yine bir berber ra, ustasnn yaptklarn gzleyip onu
taklit ederek nasl sa keseceini renir.
nformal eitim srecinde bireyler, doru ve istenen davranfllarn yan sra yalan sylemek, sigara imek, fliddete baflvurmak, kfretmek, kopya ekmek gibi
olumsuz davranfllar da kazanabilmektedirler. nk bu eitim sreci; plansz,
kontrolsz ve amasz olarak gerekleflmektedir. Toplumlar bydke ve gelifltike informal eitim sreci yetersiz kalmfl ve planl eitim gereksinimi domufltur. Planl eitim gereksinimini karfllamak amacyla da okullar kurulmufltur. flte
okullar, bireylerde informal eitim sonucunda oluflabilecek istenmeyen davranfllarn edinilmesini nleme abas iinde olan kurumlardr (fiahin, 2006, s.11).

Formal Eitim
Okullarda ya da kurumlarda bir plan ya da program dahilinde gereklefltirilen eitime formal eitim denmektedir (Demirel ve Kaya, 2001, s.8). Formal eitim amaldr; nceden hazrlanan bir program erevesinde, planl olarak ve retim yoluyla gereklefltirilir. Eitim sreci, retmen tarafndan planlanr, uygulanr ve deerlendirilir. Bylece bireylerin davranfllar nceden belirlenmifl amalar dorultusunda deifltirilmeye alfllr (Fidan ve Erden 1998, s.3; Grkan, 2006a, s.5).
Okul dflnda deiflik alanlarda bireyleri meslee hazrlamak ve meslekte iken
ilerlemesini salamak amacyla yaplan etkinlikler, alan kurslar, orduda asker yetifltirme formal eitime rnek olarak verilebilir. Bu tr eitimin okulda yaplan eitimden fark; gereksinime dnk, ksa sreli olmas, belli konularla snrlandrlmas ve eitim talep eden bireylerin yafla gre gruplandrlmamasdr.
Formal ve informal
eitim arasndaki temel fark nedir?
SIRA SZDE
Formal eitim sreci, okulda ve okul dflnda gereklefltirilmesine gre rgn
D fi N E olarak
LM
adlandrlmaktadr.
ve yaygn eitim
rgn eitim, belli bir yafl grubundaki ve ayn dzeydeki bireylere, amaca gre hazrlanmfl
programlar yoluyla okul ats altnda dzenli olarak yapS O eitim
R U
lan eitimdir (Taymaz, 1992, s.3). rgn eitim; okulncesi eitim, ilkretim, ortaretim ve yksekretimi iine alr. rgn eitim, aflamallk ve sreklilik gsDKKAT

N N

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

1. nite - Eitimin Temel Kavramlar

teren bir sretir. Her retim basama bir sonrakine temel oluflturur ve bir eitim basaman baflaryla tamamlayamayan bir renci, bir st basamaa geemez
(Grkan, 2006a, s.5). rnein ilkretim basamana hi girmemifl ve bu basama baflaryla tamamlamamfl bir birey, ortaretim basamana kayt yaptramaz.
Bir retim basaman baflaryla bitirenlere ise diploma ya da akademik bir derece verilir.
Yaygn eitim ise rgn eitim sistemi iine hi girmemifl, bu sistemin herhangi bir basamanda bulunan ya da bu basamaklardan birinden ayrlmfl olan kiflilere ilgi ve gereksinimleri dorultusunda yaplan eitimdir (Taymaz, 1992, s.3). Halk
eitim merkezlerinde eflitli konularda alan kurslar, resm ve zel kurumlarda, ifl
yerlerinde dzenlenen hizmetii eitim etkinlikleri bu kapsama girmektedir.
rgn ve yaygn eitimin ortak noktas, eitim etkinliklerinin planl ve programl olmasdr. Aslnda formal ve informal eitim, birbirinden kesin izgilerle ayrlamamaktadr. Kimi durumlarda ayn anda gerek informal gerekse formal eitimin varlndan sz edilebilir (Erden, 1998, s.16).

RNEK

rnein renciler bir yandan okulda formal eitim etkinliklerine katlrken dier
yandan da okulda arkadafl grubundaki etkileflimi srasnda ya da retmenin
kimi davranfllarn gzleyerek informal eitim sreci iinde bulunabilir.
rgn ve yaygn eitimin benzerlik ve farkllklar nelerdir?

RENME

SIRA SZDE

D fi N E L Msahip olmansan dier canllardan ayran en nemli zellii, renme yeteneine


sdr. ok snrl sayda davranflla (emme, alama vb.) dnyaya gelen insan, evresiyle girdii etkileflim sonucunda ksa bir sre iinde pek ok davranfl
S O R U gstermeye
bafllar. Bu davranfllarn byk bir ksm renme rn olan davranfllardr.
renme, deiflik biimlerde tanmlanmakla birlikte pek ok eitimci renDKKAT
meyi yaflant rn ve nispeten kalc izli davranfl deifliklii olarak tanmlamaktadr (Ertrk, 1994, s. 78; Grkan, 2006a, s.7; Fidan ve Erden, 1998, s.1). renme
SIRA
SZDE
sonucunda insanlar; bilgi, beceri, tutum ve deerler kazanrlar.
renmenin
varl, genelde flu ltlere dayal olarak incelenmektedir (Grkan, 2006a, ss.7-8; Erden, 1998, s.1):
AMALARIMIZ
renme sonucunda davranfllarda gzlenebilir bir deiflme olmas. Sz konusu davranfl deifliklii biimde olabilir:
oku Bireyin hi gstermedii bir davranfl gstermeye bafllamas.
K T A rnein
P
ma-yazmay bilmeyen bir ocuun renme sreci sonucunda okuyup yazabilmesi.
Bireyin kendinde var olan bir davranfl gelifltirmesi. rnein
okuma yazmaTELEVZYON
y bilen bir ocuun daha seri, dzgn ve hatasz okuyabilmesi.
Bireyin daha nce yanlfl rendii bir davranfl deifltirmesi. rnein duyduu bir szc yanlfl yazan bir ocuun doru yazmaya bafllamas.
N T Ernein
RNET
Bireyin davranflndaki deiflikliin nispeten kalc izli olmas.
anaokulunda paylaflmann nemini renen bir ocuun okul dflndaki yaflamnda da bu
konuda duyarl davranfllar gstermesi ve bunu yaflam boyu srdrmesi beklenir.
Bireydeki davranfl deiflikliinin yaflant rn olmas. renme, bireyin evreyle etkileflimi srasnda geirdii yaflantlar sonucu oluflur. Her bireyin geirdii
yaflantlar farkl olduundan renme, bireysel bir sretir.

SIRA SZDE

D fi N E L M
renme: Yaflant rn ve
nispeten kalc izli davranfl
deifliklii.
S O R U

DKKAT

N N

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

renmenin varl,
genelde flu ltlere dayal
olarak incelenmektedir:
renme sonucunda
K T A P
davranfllarda
gzlenebilir bir deiflme
olmal.
Bireyin davranflndaki
E L E V Zkalc
YON
deifliklikTnispeten
izli olmal.
Bireydeki davranfl
deifliklii yaflant rn
olmal.

NTERNET

Bireyin kendi kendine


gereklefltirdii bir eylem
sonucunda meydana gelen
davranfl deifliklii
kendiliinden renmedir.
Ynlendirilmifl renmede
ise renmeyi salayacak
bir baflka kifli ya da aracn
varl sz konusudur.

Eitim Bilimine Girifl

renme sonucunda bireyin davranfllarnda deiflme olduundan sz etmifltik.


Ancak davranfllardaki her deiflim renme olarak yorumlanamaz. nk biz kimi davranfl ve tepkilerimizi doufltan getiririz. Nefes alp vermek, gz krpmak gibi davranfllar buna rnektir. Kimi zaman davranfllarmzda meydana gelen deifliklikler, renme ile deil byme ve olgunlaflma ile ilgili olabilir. rnein insan
ve hayvanlarn boy ve arlklarnda meydana gelen deifliklikler, kufllarn uabilir, insanlarn yryebilir hale gelmesi gibi. Kimi zaman da yorgunluk, alflkanlk,
ila ya da alkol alma gibi nedenlerle davranfllarmzda meydana gelen deifliklikler de renme sonucu oluflmaz. Bu durumlarda, davranfllarmzdaki deifliklikler
geici olarak meydana gelmektedir (Fidan, 1985, s.15).
renme sreci genellikle kendiliinden renme ve ynlendirilmifl renme
olmak zere iki biimde gerekleflmektedir. Bireyin kendi kendine gereklefltirdii bir eylem sonucunda meydana gelen davranfl deifliklii, kendiliinden renmedir. nsann gnlk yaflantsnda gereklefltirdii davranfllarn pek ou kendiliinden renme rndr. Bu renme biimi, kastl ya da kastsz olarak gerekleflebilir. Ancak renmeyi salayc yaflantlar kiflinin kendisi tarafndan oluflturulur. rnein ocuk; biberin ac olduunu tadarak, sobann scak olduunu dokunarak renebilir. ocuk, evcilik oyununda annelik davranfllarn annesinin
kendisine olan davranfllarn gzleyip rendii davranfllar taklit ederek sergileyebilir. Bu durumda kendiliinden renme; duyu organlar araclyla, deneme
yanlma yoluyla ya da gzlemleme ve model alma yoluyla gerekleflebilir (Erden,
1998, s.19).
Ynlendirilmifl renmede ise renmeyi salayacak bir baflka kifli ya da aracn varl sz konusudur. Ynlendirilmifl renme, retme etkinliklerinin sonucunda oluflur. Snf iinde gerekleflen renmeler ya da televizyon, gazete, kitap
gibi kitle iletiflim aralaryla gerekleflen renmeler ynlendirilmifl renme biimine birer rnektir (Erden, 1998, s.20).

RETME VE RETM
En genifl anlamyla retme,
renmeyi salama
etkinlikleridir.

En genifl anlamyla retme, renmeyi salama etkinlikleri olarak tanmlanabilir.


Daha kapsaml bir tanmla retme, renmenin kolaylafltrlmas, renmeye
rehberlik edilmesi, renene renmeyi gereklefltirmesinde yardmc olunmas
srecidir (Grkan, 2006a, s.8). Gnlk yaflam iinde bireye bir fleyler renmesini salayacak eflitli yaflantlar, ailede anne-baba, akran gruplarnda arkadafllar tarafndan ya da kitle iletiflim aralar araclyla sunulmaktadr. rnein, bir kz ocuuna yemek yapmas annesi tarafndan, bilmedii bir oyunun kurallar arkadafllar tarafndan ya da sigarann zararlar televizyondaki bir program araclyla retilebilir. Birey, kifli ya da aralarla etkileflime girerek davranfllar kazanr ya da var
olanlar deifltirir, gelifltirir. Ancak bu yollarla birey, istendik davranfllarn yan sra doru olmayan davranfllar da kazanabilir.
retme ve renme kavramlar genellikle bir arada kullanlmaktadr. Bu, bize
iki kavram arasnda birebir iliflki olduunu gstermektedir. retme etkinliinin,
genelde renme ile sonulanmas beklenir; ancak retme etkinlii olmadan da
renme gerekleflebilecei gibi, her retme etkinlii renmeyle sonulanmayabilir (Grkan, 2006a, s.9).
retme-renme etkinliklerinin nceden saptanan amalar dorultusunda
dzenlendii yerler genellikle eitim kurumlardr. Eitim kurumlarnda planl,
kontroll ve rgtl olarak gereklefltirilen etkinliklere ise retim denmektedir

1. nite - Eitimin Temel Kavramlar

(Fidan ve Erden, 1998, s.12). Daha genifl bir tanmla retim, bireyin yaflam boyu
sren eitiminin okulda, planl ve programl olarak yrtlen ksmdr (Varfl ve
dierleri 1991, s.17). Bu, birey asndan dile getirildiinde renim olmaktadr. Belirtildii gibi retim srecinde etkinliklerin tm nceden planlanr ve bu erevede yrtlr. Bu nedenle retim, profesyonel bir ifltir (Erden, 1998, s.20).
Eitim ile retim ou zaman birbiri yerine kullanlmakta ve anlamlar da birbirine karfltrlmaktadr. Ancak retim, daha kapsaml olan eitimin alt kesimlerinden biridir. Eitim zaman ve mekn ynnden kapsaml, srekli ve ok boyutludur. retim planl ve programldr. Bu ynyle retimde tm renme yaflantlarnn eitsel olmas temeldir. Oysa eitimde bilgi dahil her trl yaflant zerinde durulur ve renme yaflantlar eitsel olmayabilir. te yandan gerek eitim gerekse retim; sregeldii toplumun sosyal, kltrel, siyasal ve ekonomik olgularndan etkilenir. Her iki kavram da yerel, ulusal ve uluslararas zellik taflr (Varfl
ve dierleri, 1991, s. 17).
Eitim ve retim arasnda nasl bir iliflki vardr?

SIRA SZDE

Eitim kurumlarnda planl,


kontroll ve rgtl olarak
gereklefltirilen etkinliklere
retim denmektedir.

retim etkinliklerinin drt temel gesi; amalar (hedefler), ierik, retme-D fi N E L M


renme sreci (eitim durumlar) ve deerlendirmedir. Amalar (hedefler), retim
etkinlii sonunda bireyde gzlenmesi beklenen davranfllar ifade eder. Amalar;
S O R U
ieriin seimine, eitim durumlarnn hazrlanmasna ve deerlendirmeye
rehberlik eder. retim srecinde rencilere kazandrlacak bilgi, beceri ve tutumlar
ierii oluflturur. eriin seimi ve dzenlenmesinde gerek bafllangta
D K K A T belirlenen
amalara gerekse rencilerin hazrbulunuflluk dzeylerine uygun olmasna dikkat
edilir. rencilerin amalara ulaflmalar iin geirmeleri gereken renme yaflantSIRA SZDE
larn salayacak dfl koflullarn dzenlenmesine retme-renme sreci denir. Bu
koflullarn dzenlenmesinde uygun strateji, yntem, teknik ve ara gerelerden yararlanlr. Deerlendirme ise rencilerin hedeflere ne ldeAMALARIMIZ
ulafltklarnn saptanmasdr (Grkan, 2006a, s.9; Erden, 1998, s.21).
retim, renmenin gerekleflmesi ve bireyde istenen davranfllarn gelifltirilmesi iin uygulanan sreler (Varfl ve dierleri, 1991, s.18) olduuna
K T A P gre bu srete renmenin salanabilmesi, retim srasnda flu noktalarn dikkate alnmasn gerekli klmaktadr (Varfl ve dierleri, 1991, ss.19-20; Grkan ve dierleri,
1998, ss.11-13; Ouzkan, 1985, ss.10-11):
TELEVZYON
retimde renenin kavrama gc dikkate alnmaldr. Kimi bireyler daha
abuk ve kolay renirken kimileri de daha ge ve g renirler.
Uyarlan bir insan, uyarlmayana gre daha kolay renir. Genelde baflarl
NTERNET
olma, dl alma ya da ceza almaktan kanma gibi uyarmlar renmeyi
destekler.
Uyarmn ll olmasna dikkat edilmelidir. ok fliddetli uyarm (aflr korku, kayg vb.) duygusal dengeyi bozacandan, renmeyi olumsuz ynde
etkiler.
dllendirme ile kontrol edilen renme, genelde cezalandrma ile kontrol
edilen renmeye oranla daha etkin olur. dl ya da cezann renme zerindeki etkisi henz tam olarak zmlenememesine karfln sosyal sonulara baklarak dl, cezaya tercih edilmelidir. Bireyin kendi iinden gelen
uyarm, dfltan verilen uyarma oranla daha etkili retim salar. Birey, kendisi baflarl olmak ister ve bu amala alflrsa daha etkili renir.

SIRA SZDE

D fi N E L M
retim etkinliklerinin drt
temel gesi; amalar
(hedefler), ierik, retmerenme sreci SveO R U
deerlendirmedir.

N N

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

10

Eitim Bilimine Girifl

retimde temel olan, baflardr. retim sonucunda her bireyden ayn baflary beklemek olanakszdr. nemli olan, bireye baflarl olabilecei renim yaflantlarnn salanarak baflarszln baflarya dnfltrlebilmesidir.
retimde amalarn bireyler iin gereki olmas gerekir. Amalarn bireyin kapasitesine, renme gcne gre gereki olarak saptanmas, daha
doyurucu bir renme salar.
renmede gemifl yaflantlarn nemli bir yeri vardr. Bu yaflantlar, renmeyi kolaylafltrabilecei gibi zorlafltrabilir de.
Birey, retim srecine etkin olarak katlrsa daha kolay renir.
Bireye gre anlaml olan konular, anlamsz ve anlafllmas zor olan konulara oranla daha kolay renilir.
Becerilerin iyi renilmesinde tekrarlanan alfltrmalarn yerini hibir fley
tutamaz.
Birey, renme yaflantlar arasndaki iliflkileri kendi bulur ve yeni durumlara uygulama deneyimi kazanrsa rendii fleyleri baflka konulara transfer
etmesi kolaylaflr.
Uzun sre hatrlanmas istenen konular iin ayr zamanlarda ara sra yaplan
hatrlatmalar yararl olmaktadr.
Bu neriler, retimin etkililii iin gerekli koflullar dile getirmektedir. retim srecinde retenler, bu koflullar yerine getirirlerse renenin baflarl olmasna katk salarlar.

1. nite - Eitimin Temel Kavramlar

11

zet

N
A M A

N
A M A

N
A M A

Eitimle ilgili temel kavramlar (eitim, renme, retme, retim) tanmlamak


Eitim, bireyin davranfllarnda kendi yaflants
yoluyla ve kastl olarak istendik deiflme meydana getirme srecidir. Eitim, insann doumuyla bafllayp yaflam boyunca devam eden bir sretir. Bu srete bireylere kimi bilgi, beceri, tutum ve deerler kazandrlr. Bunun sonucunda
da bireylerde gzlenebilen kimi davranfl deifliklikleri meydana gelir. renme; yaflant rn
ve nispeten kalc izli davranfl deifliklii olarak
tanmlanmaktadr. retme, renmenin kolaylafltrlmas, renmeye rehberlik edilmesi, renene renmeyi gereklefltirmesinde yardmc
olunmas srecidir. retim ise bireyin yaflam
boyu sren eitiminin okulda, planl ve programl olarak yrtlen ksmdr.
Eitimin ama ve ifllevlerini aklamak
Eitimin amac; bireylerin kiflisel yeteneklerini,
insan iliflkileri konusundaki becerilerini, ekonomik ynden yeterliklerini gelifltirmek ve vatandafllk grevlerini tam olarak yerine getirmesini
salamaktr. Eitim, bireyin davranfllarn deifltirme, gelifltirme, uyumunu salama gibi
amalar gereklefltirirken bireyin kendini gereklefltirmesine, insan iliflkilerini gelifltirmesine
yardm eder, bireyin ekonomik etkinliini ve
vatandafllk sorumluluunu gelifltirir. Baflka bir
deyiflle eitimin toplumsal, siyasal, bireysel ve
ekonomik olmak zere drt tr ifllevi olduu
sylenebilir.
Eitim trlerini tanmak
Eitim sreleri, kendiliinden ya da amal olarak oluflmasna gre formal ve informal eitim
olarak adlandrlr. nformal eitim, yaflam iinde
kendiliinden oluflan bir sretir. nformal eitim; her an, her yerde, bir plana bal olmakszn yaplan eitim etkinlikleri olarak tanmlanabilir. Formal eitim ise okullarda ya da kurumlarda bir plan ya da program uygulanarak gereklefltirilen eitimdir. Formal eitim amaldr;
nceden hazrlanan bir program erevesinde,
planl olarak ve retim yoluyla gereklefltirilir.
Formal eitim sreci, okulda ve okul dflnda gereklefltirilmesine gre rgn ve yaygn eitim
olarak adlandrlmaktadr. rgn eitim, belli bir

N
A M A

N
AM A

yafl grubundaki bireylere, Milli Eitimin amalarna gre hazrlanmfl eitim programlar yoluyla
okul ats altnda dzenli olarak yaplan eitimdir. Yaygn eitim ise rgn eitim sistemi iine
hi girmemifl, bu sistemin herhangi bir basamanda bulunan ya da bu basamaklardan birinden
ayrlmfl olan kiflilere ilgi ve gereksinimleri dorultusunda yaplan eitimdir.
renmenin hangi biimlerde gereklefltiini
aklamak
renme sreci genellikle iki biimde gerekleflmektedir: Kendiliinden renme ve ynlendirilmifl renme. Bireyin kendi kendine gereklefltirdii bir eylem sonucunda meydana gelen
davranfl deifliklii, kendiliinden renmedir.
Ynlendirilmifl renmede ise renmeyi salayacak bir baflka kifli ya da aracn varl sz konusudur. Ynlendirilmifl renme, retme etkinliklerinin sonucunda oluflur.
retim srasnda dikkat edilmesi gereken noktalar sralamak
renmenin salanabilmesi iin retim srasnda flu noktalarn dikkate alnmas gereklidir: retimde renenin kavrama gc dikkate alnmaldr. Uyarlan bir insan, uyarlmayana gre
daha kolay renir. Uyarmn ll olmasna
dikkat edilmelidir. dllendirme ile kontrol edilen renme, genelde cezalandrma ile kontrol
edilen renmeye oranla daha etkin olur. Bireyin kendi iinden gelen uyarm, dfltan empoze
edilen uyarma oranla daha etkili retim salar.
retimde temel olan, baflardr. retimde
amalarn bireyler iin gereki olmas gerekir.
renmede gemifl yaflantlarn nemli bir yeri
vardr. Birey, retim srecine etkin olarak katlrsa daha kolay renir. Bireye gre anlaml olan
konular, anlamsz ve anlafllmas zor olan konulara oranla daha kolay renilir. Becerilerin iyi
renilmesinde tekrarlanan alfltrmalarn yerini
hibir fley tutamaz. Birey, renme yaflantlar
arasndaki iliflkileri kendi bulur ve yeni durumlara uygulama deneyimi kazanrsa rendii fleyleri baflka konulara transfer etmesi kolaylaflr. Uzun
sre hatrlanmas istenen konular iin ayr zamanlarda ara sra yaplan hatrlatmalar yararl olmaktadr.

12

Eitim Bilimine Girifl

Kendimizi Snayalm
1. Eitimle ilgili afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. Eitim, yaflam boyu devam eden bir sretir.
b. renmenin olufltuu her durumda bir eitim
srecinden sz edilebilir.
c. Eitim, kastl kltrleme srecidir.
d. Eitim, her ortamda gerekleflebilen bir sretir.
e. Eitim, geliflmifl toplumlara zg bir olgudur.

6. Afladakilerden hangisi renmenin varlna iflaret


etmez?
a. Davranfllarda gzlenebilir bir deiflme olmas
b. Bireyin hi gstermedii bir davranfl gstermeye bafllamas
c. Bireyin davranfllarnda geici bir deiflme olmas
d. Davranfl deiflikliinin yaflant rn olmas
e. Davranfltaki deiflikliin nispeten kalc olmas

2. Afladakilerden hangisi eitimin tanmdr?


a. Bireyin davranfllarnda kendi yaflants yoluyla
ve kastl olarak istendik deiflme meydana getirme sreci
b. Toplum kltrn bireye aktarma sreci
c. Yaflant rn ve nispeten kalc izli davranfl
deifliklii
d. renmeyi salama etkinlii
e. Okulda, planl, kontroll ve rgtl olarak gereklefltirilen etkinlikler

7. Afladakilerden hangisi renme sreci sonunda


bireyin kendinde var olan bir davranfl gelifltirmesine
rnektir?
a. Okuma-yazma bilmeyen bir ocuun okuyup
yazabilir hale gelmesi
b. Bir szc yanlfl olarak yazan bir ocuun
doru olarak yazmaya bafllamas
c. Mevsimleri bilmeyen bir ocuun okulda mevsimleri renmesi
d. retmenin verdii bir cmleyi iki dakikada yazabilen bir ocuun yarm dakikada yazmaya
bafllamas
e. Okulda yardmlaflmay renen bir ocuun bu
davranfl yaflam boyunca devam ettirmesi

3. Afladakilerden hangisi eitimin ifllevleri arasnda


yer almaz?
a. Bireyin topluma uyumunu salamak
b. lkenin anayasal yapsna uygun insan yetifltirmek
c. Bilinli retici ve bilinli tketici yetifltirmek
d. Bireyin beden, zihin ve ruh yapsn gelifltirmek
e. Bireyin farkl kltrlere uyumunu salamak
4. Her an, her yerde bir plana bal olmakszn yaplan
eitim etkinliklerine ne ad verilir?
a. Formal eitim
b. nformal eitim
c. retim
d. rgn eitim
e. Yaygn eitim
5. Belli bir yafl grubundaki ve ayn dzeydeki bireylere, amaca gre hazrlanmfl programlarla okul ats altnda dzenli olarak yaplan eitim afladakilerden hangisidir?
a. Formal eitim
b. nformal eitim
c. Yaygn eitim
d. rgn eitim
e. Yar formal eitim

8. Afladakilerden hangisi ynlendirilmifl renmeye


rnektir?
a. fiekerin tatl olduunu tadarak renme
b. Yemek piflirmeyi anneyi gzlemleyerek renme
c. Televizyon program araclyla salkl beslenmeyi renme
d. Sobann scak olduunu dokunarak renme
e. Oyun oynayan akranlarn gzleyerek bir oyunun kurallarn renme
9. Afladakilerden hangisi retim srecinin drt temel gesinden biri deildir?
a. Planlama
b. Amalar
c. Deerlendirme
d. retme-renme sreci
e. erik
10. Afladakilerden hangisi retimde dikkat edilmesi
gereken noktalardan biri deildir?
a. retimde renenin kavrama gc dikkate
alnmaldr.
b. Dfltan verilen uyarm, iten gelen uyarma gre
daha etkilidir.
c. dl, cezadan daha etkilidir.
d. Amalar, bireyler iin gereki olmaldr.
e. renmede gemifl yaflantlarn nemli bir yeri
vardr.

1. nite - Eitimin Temel Kavramlar

13

Yaflamn inden
Kkleri Korumak, Bykleri Saymak
Hemen her sabah yaklaflk 35 bin ilkretim okulumuzda 10 milyon renci yeni bir gn karfllarken okul
nnde sralanp andmz okuyor. Trkm, Doruyum,
alflkanm, ...Kklerimi Korumak, Byklerimi Saymak...
Yksek sesle ve coflkuyla okunan bu dizelerden sonra
renciler snflarna gitmek zere harekete geiyorlar.
Hareket bafllad andan itibaren sanki bir dakika nce
dudaklardan dklen o anlaml szckler bir anda unutuluyor. Kap giriflinden itibaren sralar bozuluyor, snflara girmek iin kyasya bir mcadele bafllyor. Bykler glerini kullanarak kkleri yok sayyor, kklerse byklerle yarflalm diye var gleriyle mcadele
ediyorlar. Ders bitiminde tenefse kldnda da ayn
g mcadelesi devam ediyor. Tuvaletleri kullanrken,
kantinde alflverifl yaparken, bahede oyun oynarken
bykler kkleri hi grmyor, kkler ise bykleri adam yerine koymuyor. Sonuta atflmalar, bitmek
bilmeyen eflitli flikayetler. Bunlara ek olarak okula uykusuz ve kahvalt yapmadan gelen ocuklar ve daha nice sorunlar.
Milli Eitim Bakanl soruna zm olmak zere yeni
bir karar ald. Gelecek retim ylndan itibaren ilkretim okullarnda ilk drt snfta okuyan renciler ile
ikinci drt yllk blmde okuyan rencileri sabah
ve lenci olarak ayrmaya karar verdi. Bu karar uygulamaya konulursa 1-4. snflarda okuyan renciler lenci, 5-8. snflarda okuyan renciler sabah olacak.
Bylece byklerin kkleri ezmesi, kklerin uykusuz olarak okula gelmesi nlenecek. Yani byklerin
kkleri korumamas ve kklerin de bykleri saymamasndan ve yafla dayal geliflim farkllndan kaynaklanan sorunlarn nne geilmifl olacak. Hedef bu.
Peki kklerle bykler okul yaflam dflnda hi beraber olmayacaklar m? Kklk ve byklk temelde
g ve geliflim fark olduuna gre, okul dflnda yaflam
boyu bu farkllk devam etmeyecek mi? Farkllklar bireysel ve sosyal yaflamn temel dinamikleri olduuna
gre, okullarda bu farkllklar ynetmeyi renemezsek nerede reneceiz? Hepsinden nemlisi bu uygulama ile eitimin bireyi yaflama, bulunduu evreye
uyarlama hedefi nasl gereklefltirilecek? Bu sorulara
daha biroklarn eklemek olanakldr. Eitimin temel
amac bireye kendi yaflantlar yoluyla istendik davranfllar kazandrmaktr. lkretim okullar da rencile-

re toplumda uyum iinde yaflamak iin gerekli olan temel bilgi ve becerileri retmek zere kurulmufllardr.
Bu okullarda eitim ve retim gren rencilerin hem
okulda hem de okuldan mezun olduktan sonra kendilerinden farkl insanlarla birlikte sorunsuz yaflamay,
paylaflmay, iflbirliini renmeleri ve uygulamalar beklenir. Okullarn varlk nedeni de budur. Eer okullarmzda temel davranfllar rencilerimize kazandramyorsak, okullarn ne ifle yaradn sorgulamak gerekir.
Bunun iin rencileri fiziksel olarak birbirlerinden ayrarak, byklerin kkleri ezmesinin nne geme
anlayfln eitimin temel amacyla badafltrmak mmkn deildir.
Kaynak: Gmfleli, A. . (2006). Kkleri Korumak,
Bykleri Saymak. 10.01.2008 tarihinde,
http://www.agumuseli.com/modules/weblog/index.
php?start=10 adresinden alnmfltr. (Bu yaz art@eitim
Dergisinin Nisan 2005 3.Say 7. sayfasnda yaymlanmfltr.)

14

Eitim Bilimine Girifl

Okuma Paras

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

Temel Kavramlar
Eitilmeme zgrl dflnlemez.
Esas amac, bir bilim alann, belli bir sistematik btnlk iinde vermek olan byle bir alflmann, kavramlar incelemekle bafllamasnda zorunluluk vardr. Eitimin temellerini, iliflkilerini, yntemlerini kavramak ve
hepsinden nemlisi, memleketimizde var olan sistem
ve sreleri yorumlayabilmek iin alanla ilgili terimlerin
tafld kavramlarda birleflilmesi nem taflmaktadr.
Eitim alannda, yurt iinde ve dflnda yazlmfl olan
kaynaklar saylamayacak kadar oktur. Bu kaynaklar
tarihlerine gre incelendii zaman, genellikle birbirlerini tekrarladklar ya da birbirleri ile tam anlam ile eliflkili kavramlar sunduklar grlr. Dier taraftan eitime iliflkin kavram ve yorumlar, ou zaman, insana iliflkin bilimlerin sbjektifliini paylaflmakta ve her birey
bu konuyu kendi deneyimlerine gre yanstma eilimi
gstermektedir (OECD, 1966).
Eitim politikasn oluflturmaya alflanlarn eitimin dar
ve derinleflme alanlarnda arafltrma yapanlarn, eitimde karar verme durumunda olan kifli ve ekiplerin ve en
nemlisi herhangi bir sektrde eitim uygulamalar ile
yz yze olanlarn ve eitim alannda alflmaya hazrlananlarn, grevleri ve statleri ne olursa olsun, eitimin ykl olduu kavramlar hakknda aklk ve kararlla ihtiya duymalar doaldr.
Eitim bir bilim midir yoksa teknik midir tartflmalar
artk gncelliini yitirmifltir. Bugn kendisine zg salam bir kavramsal yap ile birlikte sorunlarn zm
iin pozitif bilimlerin yntemleri ile arafltrma yaplan
bu alan, nemli bir disiplin saylmaktadr.

1. e

Kaynak: Varfl, F., Grkan, T., Gztok, D., Grbztrk, O. ve Babadoan, C. (1991). Eitim Bilimine
Girifl. (Editr: F. Varfl). Ankara: Ankara niversitesi
Basmevi.

2. a

3. e

4. b
5. d
6. c
7. d
8. c
9. a
10. b

Yantnz yanlfl ise Eitimin Tanm, Kapsam,


Ama ve flevleri konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Eitimin Tanm, Kapsam,
Ama ve flevleri konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Eitimin Tanm, Kapsam,
Ama ve flevleri konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Eitim Trleri konusunu
yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Eitim Trleri konusunu
yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise renme konusunu
yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise renme konusunu
yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise renme konusunu
yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise retme ve retim konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise retme ve retim konusunu yeniden gzden geiriniz.

1. nite - Eitimin Temel Kavramlar

15

Sra Sizde Yant Anahtar

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar

Sra Sizde 1
nformal eitim, yaflam iinde kendiliinden oluflan bir
sretir. Bir plana bal olmakszn her an her yerde
gerekleflebilir. Formal eitimde ise planl ve kastl olarak renme ortam dzenlenmekte, nceden belirlenen amalar dorultusunda bireyde davranfl deifliklii oluflturulmaya alfllmaktadr.

Bykkaragz, S. ve dierleri. (1998). retmenlik


Mesleine Girifl (Eitimin Temelleri). Konya:
Mikro Yaynlar.
Demirel, . (1999). Plandan Deerlendirmeye
retme Sanat. Ankara: PegemA Yaynclk.
Demirel, . ve Kaya, Z. (2001). Eitim ile lgili Temel
Kavramlar, retmenlik Mesleine Girifl.
(Editr: . Demirel ve Z. Kaya) Ankara: PegemA
Yaynclk, ss. 1-18.
Erden, M. (1998). retmenlik Mesleine Girifl.
stanbul: Alkm Yaynlar.
Ertrk, S. (1994). Eitimde Program Gelifltirme.
Ankara: Meteksan Yaynlar.
Fidan, N. (1985). Okulda renme ve retme
(Kavramlar, lkeler, Yntemler). stanbul: Alkm
Yaynlar.
Fidan, N. ve Erden, M. (1998). Eitime Girifl. stanbul:
Alkm Yaynlar.
Gmfleli, A. . (2006). Kkleri Korumak,
10.01.2008
tarihinde
Bykleri
Saymak.
http://www.agumuseli.com/modules/weblog/index.
php?start=10 adresinden alnmfltr.
Grkan, T. ve dierleri (1998). Eitim Bilimine Girifl.
Editr: F. Varfl. stanbul: Alkm Yaynlar.
Grkan, T. (2006a). retmenlik Meslei ile lgili Temel
Kavramlar, retmenlik Mesleine Girifl.
(Editr: M. Gltekin). Eskiflehir: Anadolu
niversitesi Yayn, ss. 1-14.
Grkan, T. (2006b). Eitim, retim ve Programla lgili
Temel Kavramlar, retimde Planlama ve
Deerlendirme. (Editr: M. Gltekin). Eskiflehir:
Anadolu niversitesi Yayn, ss. 1-14.
Ouzkan, F. (1985). Orta Dereceli Okullarda retim
(Ama, lke, Yntem ve Teknikler). Ankara: Emel
Matbaaclk.
fiahin, A. E. (2006). Eitimle lgili Temel Kavramlar,
Eitim Bilimine Girifl. (Editr: V. Snmez). Ankara: An Yaynclk, ss. 1-24.
Taymaz, H. (1992). Hizmetii Eitim (Kavramlar,
lkeler, Yntemler). Ankara: Pegem Yayn.
Varfl, F., Grkan, T., Gztok, D., Grbztrk, O. ve
Babadoan, C. (1991). Eitim Bilimine Girifl.
(Editr: F. Varfl). Ankara: Ankara niversitesi
Basmevi.

Sra Sizde 2
Gerek rgn eitimde gerekse yaygn eitimde, retim etkinlikleri planl ve amal olarak gereklefltirilmektedir. Ancak rgn eitim, ayn dzeydeki bireylere dzenli olarak ve belli bir sra gzetilerek verilen, sreklilii olan bir eitim iken yaygn eitim, rgn eitim sistemi iine hi girmemifl, herhangi bir basamanda bulunan ya da herhangi bir rgn eitim basamandan ayrlmfl olan bireylere ilgi ve gereksinmeleri
dorultusunda verilen ksa sreli bir eitimdir.
Sra Sizde 3
Gerek eitim gerekse retim srelerinde ama, renmenin gerekleflmesidir. renmenin olduu tm
durumlarda da bir eitim sreci sz konusudur. Bu sre, planl ve amal olarak gereklefltiinde ve istendik
davranfllarn kazandrlmas sz konusu olduunda retim adn almaktadr. Eitim; retimden daha kapsaml, daha uzun sreli ve istendik ya da istenmedik
davranfllarn edinilmesini salayan bir sretir. retim, bireyin yaflam boyu sren eitiminin okulda planl
olarak yrtlen ksmdr.

Eitimin Sosyal
Temelleri

retmenler her frsattan yararlanarak halka koflmal, halk ile beraber olmal ve
halk, retmenin ocua yalnz alfabe okutan bir varlktan ibaret olmayacan
anlamaldr.
Mustafa Kemal ATATRK, 1927

Amalarmz

N
N
N

Bu niteyi alfltktan sonra;


Eitim, sosyoloji ve eitim sosyolojisi arasndaki iliflkileri aklamak,
Belli bafll toplumsal olgular ile eitimin iliflkilerini kavramak,
Toplumsal kurumlar ile eitim arasndaki iliflkiyi anlamak
iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.

17

18

Eitim Bilimine Girifl

rnek Olay
Emekli bir retmen olan Nihat Dede, hastal nedeniyle uzun zamandr evde
oturmaktadr. Gzel bir yaz gn, akflamst evde can sklan Nihat Dede, belediyenin nndeki parkta oturup hava alrm diye dflnr. Nihat Dede hazrlanarak evinin kapsndan kar ve hzl hzl yryen kalabalk gruplar grr. Kenara ekileyim bari diye dflnrken bir gen omzuna arpar ve arkasna bile bakmadan hzlca oradan uzaklaflr. Yere dflen Nihat Dede Hay Allah, uzun zamandr dflar kmamfltm. Dflar admm atar atmaz da yere dfltm. Her yerde ne kadar ok insan var. diyerek zorla ayaa kalkar. Acaba eve geri mi dnsem? diye dflnrken otobsn geldiini grr. Otobse biner ve hareket halindeki otobste ayakta durmakta zorlanr. Otobs belediyenin nne gelince zar zor
otobsten iner ve parka doru yrr. Parkta bofl bir bank bulup tam oturacakken
bankn zerine kaznmfl yazlar ve yerlere atlmfl kuruyemifl kabuklarn grnce zlr, sinirlenir ve oturmaktan vazgeer. Ayrca bankta oturan, diz st bilgisayarnda oyun oynayan ocuu grnce de olduka flaflrr. Yol boyunca yafladklarn, grdklerini, duyduklarn dflnerek En iyisi flu kenar yoldan yryerek evime geri dneyim. Bu flehir ok kalabalk olmufl, toplumsal deerler, kurallar
unutulmaya bafllanmfl. ocuk parka gelmifl, arkadafllar ile parkta salncaklara,
kaydraklara binip oynayacana bilgisayarnda oyun oynuyor. diye dflnr.
Yolda yrrken de kendi dnemindeki sevgi, sayg, hoflgr iinde yafladklar gzel dnyay gznn nnden geirir ve Yeni yetiflen nesil ve gelecek toplum iin
umutsuzlua kaplmamalym. Elimizde bu duruma karfl savafl verecek ok byk bir gcmz var: Eitim... Sekiz yllk zorunlu eitim... Okullar... retmenler... diyerek teselli bulur.

Anahtar Kavramlar

Eitim
Sosyoloji
Eitim sosyolojisi
Toplumsal deiflme

Toplumsal hareketlilik
Toplumsal denetim
Toplumsal kurumlar

indekiler
GRfi
ETM, SOSYOLOJ VE ETM SOSYOLOJS
TOPLUMSAL OLGULAR VE ETM
Toplumsal Denetim ve Eitim
Toplumsal Deiflme ve Eitim
Toplumsal Hareketlilik ve Eitim
Nfus ve Eitim
Kltr ve Eitim
TOPLUMSAL KURUMLAR VE ETM
Aile ve Eitim
Din ve Eitim
Ekonomi ve Eitim
Politika ve Eitim

2. nite - Eitimin Sosyal Temelleri

GRfi
Eitim, bir toplumun beklenti ve gereksinimlerini yerine getirmek ve toplumun istedii nitelikte insanlar yetifltirmekle sorumludur. Toplumda yaflayan insanlarn kifliliine ve geleceine eitimle biim kazandrlmakta; eitim, bireylere ve bireylerden oluflan toplumlara yn vermektedir. nk eitim; bir toplumun sosyal, ekonomik, siyasal ve kltrel koflullarna gre belli bir nitelik kazanmaktadr. Toplumsal yaflayflmz, dolaysyla toplumsal davranfllarmz zerinde eitimin byk bir
etkisi olduundan insan davranfllarn deifltirmeyi amalayan eitim ile insan
davranfllarnn neden ve sonularn bilimsel yntemlerle arafltran sosyoloji arasnda yakn bir iliflki bulunmaktadr.
Bu nitede ncelikle eitim, sosyoloji ve eitim sosyolojisi arasndaki iliflkiler
aklanmfl; sonra toplumsal denetim, toplumsal deiflme, toplumsal hareketlilik,
nfus, kltr gibi toplumsal olgular ile eitim ile ilgili aklamalar yaplmfltr. nitenin son blmnde de aile, din, ekonomi, siyaset gibi toplumsal kurumlar ve
eitim iliflkisi zerinde durulmufltur.

ETM, SOSYOLOJ VE ETM SOSYOLOJS


Kanta gre eitim; insann mkemmellefltirilmesi, Mille gre bireyin kendisi ve
baflkalar iin mutluluk aracdr. Spencera gre de iyi yaflama olanaklar salayan
etkinliklerin tmdr. Durkheime gre ise eitim, fiziksel ve toplumsal evrenin
insan zerinde meydana getirdii etkilerdir. Durkheimin bu tanm, eitime toplumsal bir nitelik kazandrmfl, bu tanmla eitimin toplumsal ynlerine dikkat ekilerek eitim ile sosyoloji arasnda iliflki kurulmufltur (Tezcan, 2001, s.76).
Sosyoloji, insanlar aras iliflkileri inceleyen bilim dal olarak tanmlanmaktadr.
Ergnn (1994, s.39) belirttii biimde sosyolojik grfle gre eitim, yetiflkinler
tarafndan genler ve ocuklar iin uygulanmas gereken bir eylemdir. Bu eylem,
kltrel mirasn aktarlmasn ierir. Yine bu eylem, genlere ve ocuklara yaflamlarn daha iyi srdrebilecekleri ve topluma daha iyi uyum salayacaklar dflnce, gelenek, grenek ve kurallar kazandrmay salar.
Okulda renilen kimi bilgilerin yaflam boyunca kullanlmad ve zamanla
unutulduu, planl eitim etkinlikleri ile okulda gelifltirilen ve pekifltirilen tutum ve
davranfllarn ise kalc duruma geldii ve bylece bireyin evresiyle uyum iinde
yaflayabilmesinin kolaylaflt sylenebilir. Bu ynyle eitimin bireyin toplusallafltrlmasnda nemli bir rol bulunmaktadr.
adafl toplumlarda eitimin ak ve gizli olmak zere iki tr ifllevi vardr. Eitim kurumunun ak ifllevleri flyle sralanabilir (zkalp, 1990, ss.155-156):
Toplumun kltrel mirasn yeni kuflaklara aktarmak.
Mesleki bilgi ve beceriler kazandrarak bireylerin meslek sahibi olmalarn
salamak.
Bireylere aklc dflnme alflkanl kazandrarak onlara aklc dflnmenin
yollarn retmek.
Bireylerin doal ve toplumsal evreyi bilimsel ilkeler dorultusunda deerlendirmelerini olanakl klmak.
Bilimin geliflmesine katkda bulunmak.
Eitim kurumlarnn bireylere yeni ve daha st dzey stat kazandrma, nfus
artfl ve kt alflkanlklarn nlenmesinde bireylere yardmc olma, uygun ifl ve efl
olanaklar salama gibi gizli ifllevleri de bulunmaktadr. Eitimin bu ak ve gizli ifllevleri incelendiinde eitim ile toplumun birliktelii aka grlmektedir.

19

20

Eitim Bilimine Girifl

Eitimin ak ve gizli
ifllevleri incelendiinde
eitim ile toplumun iliflkisi
aka grlmektedir.

Okul, alflmalaryla toplumun sosyal dokusunu etkilemektedir. Okulda edinilen bilgi, beceri, tutum ve deerler gnlk toplumsal yaflamda uygulamaya gemektedir. Ayrca toplumun kk bir rnei olan okulda geen yaflantlar, toplumsal yaflamn nemli bir blmn temsil etmektedir. te yandan eitim kurumlarnda bulunan kifliler arasndaki iliflkiler de toplumsal yaflam renmede nemli
bir renme kayna oluflturmaktadr.
Sosyoloji, insanlarn birbirleriyle olan iliflkilerinin bilimsel adan incelenmesidir. Sosyoloji, insan birliktelii gerei zerine odaklanr ve toplumun her yerinde var olan sosyal etkileflimin rntleflmifl dzenliliklerini inceler. nsan birlikteliine katkda bulunan ya da ondan karlan her fley, sosyolojik bir olgudur. Sosyoloji terimi ilk kez Fransz Auguste Comte tarafndan kullanlmfl ve ngiliz Herbert Spencer tarafndan yaygnlafltrlmfltr (Fichter, 2004, ss.1-2). Trkiyede ise
sosyoloji terimi Osmanl dilinde Hikmet-i timaiye, timaiyat olarak kullanlmfltr. II. Meflrutiyet dneminde gnlk yaflama sklkla yansyan timaiyat Darlfnunda (niversite) ders olarak okutulmaya bafllanmfltr. Sosyoloji alannda ve
Darlfnun Edebiyat flubesinde okutulan notlarn bir blmnden oluflan ve 1913
ylnda yaymlanan ilk telif eserin Ziya Gkalpe ait olduu grlmektedir (Demir,
2004, s.32).
Her ocuk, bir aile iinde dnyaya gelerek evresi ile etkileflime girer. Bu etkileflim sonucunda evresinde konuflulan dili, toplumun uyduu grg kurallarn,
toplumsal norm ve deerleri renir. Bir ky, kasaba ya da flehir ortamnda yetiflerek okullarda renim yaflamn srdrr. Ayrca kitap, gazete, dergi okuma, arkadafllaryla oyun oynama, sohbet etme, sinema ya da tiyatroya gitme gibi sosyal
etkinlikler gereklefltirerek iinde bulunduu grupla btnleflir. Toplum iinde
gereklefltirilen bu yaflantlar, ocuklarn yaflama bir anlam vermesini salayarak
onlar yaflamn amac, deerler, tutumlar, davranfl ve dflnceler bakmndan ynlendirir. Toplum ile toplumun sosyal kurumlarndan biri olan eitim arasndaki iliflkileri, etkileflimleri inceleyen bir bilim dalna gereksinim duyulmakta ve bu bilim
dal eitim sosyolojisi olarak adlandrlmaktadr (Ergn, 1994, s.1).
Eitim sosyolojisi, sosyolojinin eitim ile ilgili konu ve sorunlarn kendi yntemlerine ve kendi grfl asna gre ele alp incelemesi sonucunda ortaya kmfl
bir bilim daldr. Eitim sosyolojisinin kurucusu olarak kabul edilen Emile Durkheim, Eitim ve Sosyoloji adl eserinde ifllevsel bir grfl ortaya atmfltr (Topuolu, 1971, ss.1-2). Durkheime gre sosyal kurumlar birer kalp, birer nehir yatadr. ocuklar burada biimlenir ve buradan akp giderler. Eitim, ocuklar ve
genleri sosyallefltirmektedir (Ergn, 1994, ss.3-5). Her toplum; sreklilii salamak iin kendi yetifltirdii insanlara kendi deerlerini, normlarn ve kurallarn kazandrmak ister. Bu nedenle ocuu biimlendiren nehir yataklarnn toplumsal
yaflama yn vermede byk etkileri bulunmaktadr.
Eitim sosyolojisinin ele ald konular afladaki gibi sralanabilir (ztrk,
1983, s.13):
Eitsel dflnce, kuram ve politikalarn sosyal kaynaklar, etmenleri ve
sonular
Eitim kurumlarnn sosyal yap (ekonomi, siyasal dzen, sosyal tabakalaflma gibi) ile olan iliflkileri
Eitim kurumlarnn yaps ve iflleyifli
Eitsel etkinliklerden kan sosyal iliflkiler
Aile, sosyo-ekonomik durum, etnik ve dinsel gruplar gibi formal eitime etki eden etmenler

Eitim sosyolojisi:
Sosyolojinin eitim ile ilgili
konu ve sorunlarn kendi
yntemlerine ve kendi grfl
asna gre ele alp
incelemesi sonucunda
ortaya kmfl bir bilim
dal.

21

2. nite - Eitimin Sosyal Temelleri

Eitim sosyolojisinin temel zellikleri ise flyle zetlenebilir (Tezcan, 1989, ss.6-7):
Eitim sosyolojisi, sosyal geliflme aracdr: Sosyologlarn ou tarafndan eitim sosyolojisi, sosyal geliflmeyi salayan ve sosyal bozukluklar zmlemeye yardm eden bir inceleme alan olarak ele alnmaktadr.
Eitim sosyolojisi, eitim amalarnn sosyal boyutunun incelenmesinde bir
aratr: Eitim amalarnn sosyal belirleyicileri ile ilgilenen sosyologlar,
eitim sosyolojisini eitim amalarnn nesnel bir zmlemesi olarak dflnmektedir.
Eitim sosyolojisi, sosyolojinin eitimsel sorunlara uygulanmasdr: Bu yaklaflm, genelde, sosyolojinin program gelifltirme alanna uygulanmas biiminde ele alnmaktadr.
Eitim sosyolojisi, sosyalleflme srecinin incelenmesidir: Sosyalleflme ocuun
toplumsal yaflama hazrlanmasdr. Bu da eitim yoluyla gerekleflmektedir.
ocuk bu sre yoluyla belli bir toplum ya da grupla btnleflmektedir.
Eitim sosyolojisi, eitimcilerin eitiminde yararlanlan bir bilim daldr:
retmen, arafltrmac ve eitim uzmanlarnn eitimin sosyal temelleri konusunda bilgi sahibi olmalar, onlarn mesleki yeterlikleri ve baflarlar iin
temel bir kofluldur.
te yandan eitim sosyolojisi, ele ald konular ile eitim sistemlerine iliflkin
kltrler aras ve karfllafltrmal arafltrmalar yaparak eitim, sosyal ve kltrel deiflim arasndaki iliflkileri belirlemektedir.
Bir retmenin rencilerinin bireysel zelliklerini ve onlarn bulunduklar evreyi daha iyi tanmas, toplumun gereksinimlerini belirlemesi, toplumun ve bireyin
gereksinimleri dorultusunda amalarna ulaflabilmesi iin eitim sosyolojisi ile ilgili bilgilere sahip olmas nemli grlmektedir. Bir retmenin eitim sosyolojisi
bilmesini gerekli klan nedenler afladaki gibi sralanabilir (Er, 2000, ss.69-70):
retmenlerin rencilerin iinden geldikleri evreyi bilmesi ve tanmas,
rencileri ve onlarn davranfllarn daha iyi anlamasn salar.
retmenlerin okulun sosyal iflleyiflini kavramasna yardm eder.
retmen, snfta farkl etkinlikler dzenlemek zere renci zellikleri,
grup davranfl, grup alflmas ile ilgili konularda bilgi sahibi olur.
retmenlere lkenin adafl eitim sorunlar ile ilgili bilgi sahibi olmas ve
bu sorunlara iliflkin zm gelifltirmesi iin yardmc olur.
lkede uygulanacak eitim politikalarnn belirlenmesine yardm eder.
Bir retmenin eitim sosyolojisi bilmesini gerekli klan etmenler nelerdir?
SIRA SZDE

TOPLUMSAL OLGULAR VE ETM

fi N E L M
Eitim araclyla bireylere kazandrlmaya alfllan topluma Duyum
ve toplumsallaflma sreci, doumdan bafllayarak tm yaflam boyunca sren uzun bir dnemi
S O R Udenetim, topkapsamaktadr. Bu yaflam sresince bireyler ve toplumlar; toplumsal
lumsal deiflme, toplumsal hareketlilik, nfus oranlar, kltr gibi eflitli toplumsal
olgularla karfl karflya gelmektedir. Bu blmde, sz edilen bu toplumsal olgular
DKKAT
ile eitim arasndaki iliflkiler incelenmektedir.

Toplumsal Denetim ve Eitim

SIRA SZDE

N N

Toplumlar varlklarn srdrebilmek iin toplumsal dzeni korumak isterler. Bunun iin kltrel deerlerin iinde yer alan davranfl kalplarn
belirli ltlere gAMALARIMIZ

SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

22

Toplumsal denetim:
Toplumsal dzeni salamak
ve toplumsal yaflamdaki
iliflkileri yneten normlardan
sapmay nlemek iin
toplumsal grup tarafndan
kullanlan sistemler
btn.

Norm: Yaptrm olan


kurallar sistemi.

Gelenek: nsanlarn toplum


yaflamnda uymak zorunda
olduklar davranfl kalplar.

Grenek: Bir fleyin eskiden


beri grld gibi yaplma
alflkanl, det,
alflkanlk.

Deerler: Kltr ve topluma


anlam veren ltler.

Eitim Bilimine Girifl

re ve sistemli bir biimde dzenleyecek kurallara gereksinim duyarlar. Bu kurallar


yazl ya da yazl olmayan biimleriyle toplumsal yaflamda varlklarn srdrrler
(Demir, 2004, s.145). Toplumsal denetim; toplumsal dzeni salamak ve toplumsal yaflamdaki iliflkileri yneten normlardan sapmay nlemek iin toplumsal grup
tarafndan kullanlan sistemler btndr. Toplumsal denetim mekanizmalar
normlar, deerler, gelenekler, grenekler (rf ve adetler), yazl kurallar ve yasalar
olarak sralanabilir.
Bir kltrdeki bireylere yol gsteren, toplumsal dzeni salayan; olumlu ve
olumsuzu, doru ve yanlfl gsteren kurallar, standartlar ve dflnceler norm olarak adlandrlmaktadr. Norm, yaptrm olan kurallar sistemidir. Normlar, insanlarn tavr ve davranfllarna snrlar koyarak bir davranfln nerede bafllayp nerede
biteceini belirlemektedir. Normlar, bireylere toplumsallaflma sreci boyunca aktarldndan bireyler, normlar isellefltirerek davranfl olarak benimsemektedirler.
Resm ve yazl olarak ifade edilen normlar, yasa olarak adlandrlabilir. Resm
normlar, snrlar kesin olarak belirtilmifl eylemleri yasaklamaktadr (Tezcan, 1995,
s.227). Tek eflle evlilik, yemek yerken atal-kaflk-bak kullanma, erkeklerin pantolon giymesi normlara rnek olarak verilebilir.
Toplum iinde insanlarn gnlk yaflam biimlerini, davranfllarn dzenleyen
yerleflmifl birtakm kurallar vardr. Sosyal basklar, insanlar bu kurallara uymaya
zorlamaktadr. Gelenek ve grenekler ad verilen bu kurallar, kendiliinden oluflmakta ve kendiliinden ortadan kalkmaktadr. Gelenek; bir toplumda ya da bir
toplulukta eskiden kalmfl olmalar dolaysyla saygn tutulup kuflaktan kuflaa iletilen, yaptrm gc olan kltrel kalntlar, alflkanlklar, bilgi, tre ve davranfllar olarak tanmlanmaktadr. rnein kna geceleri, doum sonras ziyarete gelen kiflilere lohusa flerbeti ikram edilmesi gibi. Grenek ise, bir fleyin eskiden
beri grld gibi yaplma alflkanl, det, alflkanlk biiminde tanmlanabilir (TDK, 2007). Nezaket ve grg kurallar, selamlaflma, vedalaflma, belli yer ve
zamanlarda yeme ve giyinme biimleri greneklere rnek olarak verilebilir. Gelenek ve grenekler, toplumsal denetim biimidir ve toplumsal normlar takmn olufltururlar (Tezcan, 1996, s.85).
Deerler; iyiyi ve kty, gzeli ve irkini, onurlu ve onursuzu, hofl olan ve olmayan tarif eder. Herkes iyi ve kt olan hissetmelidir. Sz edilen deerler, gerekelendirmeye gerek olmayan mutlak gereklerdir. Ancak deerler; toplumdan
topluma, hatta ayn toplum iindeki alt gruplara ve sosyal snflara gre farkllaflabilir. Deerler, birok belirli normun temeli olabilir; ayn zamanda bir norm, eflitli deerlere dayanabilir. rnein bir retmenin rencilere adil davranmas eflitlik, erdem gibi deerlere dayanmaktadr (ztrk, 1983, s.234). Fitchern (2004,
s.167) belirttii gibi deerler, kltr ve topluma anlam veren ltlerdir. Adalet,
barfl, sevgi, sayg, hoflgr, merhamet deerlere rnek olarak verilebilir. Welton
ve Mallana (1999) gre de deer; davranfln, iyiliin, gzelliin, verimliliin, kymetin ltlerini belirlemeye hizmet eden dflncelerdir.
Toplumlarda, toplumsal norm ve deerlerden baflka yaplmas yasaklanmfl ve
yaptrm gc zor kullanlmasna olanak salayacak biimde rgtlenmifl, tm bireyler iin geerli olan yazl hukuk kurallar vardr. adafl toplumlarda iliflkilerin
azalmas ile birlikte gelenek, grenek, deer ve normlarn yaptrm gc azalmfltr. Bunun sonucu olarak geliflmifl toplumlarda hukuk, kural ve yasalar toplumsal
denetimi salamada daha gl duruma gelmifltir (Erden, 2000, s.64).
Okulun rencileri topluma hazrlama gibi nemli bir sorumluluu vardr.
Okuldaki retmen ve yneticilerin, toplumsal dzenin kurulmas iin rencileri

23

2. nite - Eitimin Sosyal Temelleri

topluma en iyi biimde hazrlamalar gerekmektedir. Eitim, toplumsallaflma ile bireylerin toplumsal norm ve kurallara uymasn salamaktadr. Yine eitim, bireyin
davranfllarnn snrlarn belirleyerek onlarn, davranfllarnn sonularn dflnerek hareket etmesini salar (Bahar, 2005, s.222). Genler, toplumsal normlar ve bu
normlara uymamann sonularn eitim yoluyla rendiklerinden eitim, toplumsal denetimin gl bir arac konumundadr.

Toplumsal Deiflme ve Eitim


Toplumlarn yaplar srekli bir deiflim ve geliflim iindedir. Baflka bir deyiflle
toplumsal yap; duraan deildir, canl bir zellik taflmaktadr. Geri kalmfl ve kalknmakta olan lkeler bu geliflimin daha hzl olmasn istemektedir. Atatrk, Trkiyenin kalknma amacn adafl uygarlk dzeyinin stne kacaz. sz ile
aklamfltr. adafl uygarln stne kma lksne ulaflmak iin toplumsal deiflmeyi kabul etmek bir zorunluluk durumuna gelmektedir (Baflaran, 1978, s.96).
Deiflme, bir durumdan yeni bir duruma geifli ifade etmektedir. Deiflme, bireysel ve toplumsal yapda gerekleflir ve etkileri toplumda yaflayan insanlar tarafndan fark edilir. Deiflime uramayan bir canl ya da deiflmenin olmad bir topluluk dflnmek olas deildir (Doan, 2002, s.222). Toplumsal deiflme, toplumsal dzenin, bu dzeni salayan toplumsal iliflkilerin ve bu iliflkileri belirleyen toplumsal kurumlarn deiflmesidir.
Toplumsal deiflmeye neden olan kaynaklar i ve dfl kaynaklar olmak zere
iki bafllk altnda aklanabilir (zkalp, 1990, ss.270-273):

Toplumsal deiflme:
Toplumsal dzenin, bu
dzeni salayan toplumsal
iliflkilerin ve bu iliflkileri
belirleyen toplumsal
kurumlarn deiflmesi.

Dfl kaynaklar olarak nemli toplumsal deiflmeler:


evresel deiflmeler : evresel deiflmelere deprem, sel, salgn hastalklar, iklim
deifliklikleri, g, savafl rnek olarak verilebilir.
stila
: Bir blgenin baflka gruplar tarafndan ekonomik amalar
dorultusunda ele geirilmesi deiflime yol aar. stilac
gler kendi kltrlerini, toplumsal yaplarn, eitim sistemlerini bu topluma benimsetmeye alflabilirler.
Kltrel temas
: Avclk ve hayvanclkla uraflan toplumlarn bu etkinlikleri srasnda ticaret amacyla baflka kltrn yeleriyle bir
araya gelmesi sonucu kltrel temas oluflur.
Yaylma
: Bir yenilik ya da yeni bir kurumun komflu alanlara geerek dnyay kapsamasdr. rnein alfabenin bulunmas,
saylarn kullanlmas yaylmaya rnek olarak verilebilir.
kaynaklar olarak nemli toplumsal deiflmeler:
Keflif ve icatlar
Nfus hareketleri

: Keflif ve icatlarn yaylmas sonucunda toplumdaki ilerleme ve yeniliklerde deiflmeler oluflur.


: Gler sonucunda yeni kltrlerle karfllafllr ve onlardan
etkilenme olur.

Toplumsal deiflmenin nedenleri nelerdir?

SIRA SZDE

ve dfl kaynaklar ile eitim arasnda yakn bir iliflki vardr. rnein yaylma,
D fi N E L M
keflif ve icatlarn hzlanmasnda, gler sonucu yeni kltrlerle karfllafllmasnda

SIRA SZDE

D fi N E L M

S O R U

S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

SIRA SZDE

24

Eitim Bilimine Girifl

eitimin byk etkisi vardr. Toplumsal deiflmeden en ok etkilenen kurumlardan biri eitimdir. Toplumun ifllevlerini yerine getirebilmesi iin eitim kurumlarnn toplumsal deiflmeye uyum salamas gerekir. Okulda kazandrlacak deerler,
normlar, bilgiler; baflka bir deyiflle eitim programlar toplumsal deiflmelere paralel olarak deiflir.
eflitli biimlerle bafllamfl bulunan toplumsal deiflmeyi yayan, hzlandran
ve glendiren etmen; eitim-retim alflmalardr. Eitim, eflitli sosyal deiflmelerin temellerini hazrlar ve olumlu toplumsal deerleri yerlefltirir. Ayrca eitim, rencilere elefltirel dflnme yetenekleri kazandrarak gelecekteki kltrel
deiflmelerin kabuln kolaylafltrr (Ergn, 1994, s.248). Aflada eitim grmfl
nitelikli insan gc ile toplumsal deiflmenin i kaynaklarndan olan keflif ve
icatlar yoluyla, insan beynine benzer bir yapda bilgisayarlarn retilecei ile ilgili bir habere yer verilmifltir.
IBM Trkiye Genel Mdr Eray Yksek, IBMin 2011de insan beynine eflit kapasitede bilgisayarlar retir hale geleceini bildirerek Proje bafllad ve ilerliyor. Beynimizin kapasitesinin ne kadarn kullanabildiimizi de bilmiyorum. Bilgisayarlar ne zaman ki duygular da olan, dflnen ve renen bilgisayarlar haline gelirse o zaman
yaflam ok daha zorlaflacak insan iin. Demek ki 2011lerden sonra beynimiz gerek
bir rakip ile tanflacak. aklamasn yapt.
Kaynak: http://www.haberlere.com/, 2007

Haberde yer alan sz konusu bilgisayarlarn retiminden sonra nemli bir toplumsal deiflmenin gerekleflecei sylenebilir. rnein bu bilgisayarlarn retimi,
programlar ve kullanm konusunda yeni ifl alanlar doabilece gibi bu bilgisayarlarn insanlarn yapt kimi iflleri yapabilmesi nedeniyle iflsizlie de yol aabilir. Ayrca bu bilgisayarlarn kullanm alanlar da toplumsal yapda deifliklikler
oluflturabilir. Bu durumda eitimin toplumsal deiflmenin gerek anahtar ve itici
gc olarak toplumsal yapya uygun insan yetifltirme grevine dikkat ekilebilir.

Toplumsal Hareketlilik ve Eitim


Toplumsal hareketlilik:
Toplumdaki bireylerin
toplumsal hiyerarflide bir
statden baflka bir statye
gemesi.

Hareketlilik, genel olarak bireylerin zamanda, fiziksel ortamda ve toplumsal yaplardaki her trl devinimi ya da gn ierir. Hareketlilik zaman ve meknda gerekleflir. Ancak fiziksel hareketlilik genelde g olarak adlandrlrken toplumsal
hareketlilik, birey ya da grubun toplumsal statsnn deiflimini iermektedir. Bu
nedenle fiziksel hareketlilik ve toplumsal hareketlilik arasnda fark bulunmaktadr
(Celep, 2004, s.207). Toplumsal hareketlilik, genel anlamyla toplumdaki bireylerin toplumsal hiyerarflide bir statden baflka bir statye gemesidir. Bireyin gelir
dzeyinin, grubunun, yesi olduu dernein, iflinin, yaflam biiminin deiflmesi
toplumsal hareketlilik olarak nitelendirilebilir (Erden, 2000, s.64). Toplumsal hareketlilik yatay ve dikey olmak zere iki biimde gerekleflmektedir.
Yatay toplumsal hareketlilik, ayn toplumsal dzeyde kalmak kofluluyla benzer
bir grup ya da durumdan dierine doru ileri geri hareketi ifade eder. Baflka bir
deyiflle ayn toplumsal tabaka iinde yer alanlarn benzer statler arasndaki geiflleridir. Bir lise mdrnn bir flirkette insan kaynaklar mdr olmas gibi ayn
statde bir meslekten baflka bir meslee gemek, yatay hareketliliktir.

25

2. nite - Eitimin Sosyal Temelleri

Dikey toplumsal hareketlilik, bir toplumsal snftan dierine gemedir. Farkl


dzeylerdeki statlerin tabakalar arasnda gereklefltirdii hareketliliktir. Bu hareketlilikte birey, bulunduu snftan yukar kabilecei gibi afla snfa da dflebilir (Tezcan, 1995, s.96). Bir flirketteki memurun zamanla ayn kurumda mdr olmas, bir retmenin profesr olmas gibi. Dikey hareketlilik, afladan yukar olabilecei gibi yukardan afla doru da olabilmektedir. Bir konfeksiyon sahibinin
iflas ederek terzilie bafllamas gibi. Toplumsal hareketliliin eflitli nedenleri olabilir. Bunlar afladaki gibi sralanabilir (Doan, 2002, ss.214-217):
Demografik Etmenler: Gler, st, orta, alt snflara gre dourganlk orannn farkl olmas.
Ekonomik Etmenler: Gelir ve servet.
Ailenin Toplumsal Yaps: Ailenin ekirdek ya da genifl aile niteliinde olmas, ailenin kltrel yaps. rnein genifl ailenin geleneksel yapy korumas iin toplumsal hareketlilii engellemesi, ailenin kltrel yapsnn giriflimcilik kazandrmas ve gdlenme dzeyini ykseltmesi gibi.
Teknoloji: Teknoloji ile birlikte yeni ifl blm ve ifl alanlarnn oluflmas.
Siyasal Etmenler: Siyasal ynetim ve yaplanmann baskc ya da demokratik olmas.
Eitim: Toplumsal hareketlilik yoluyla yer deifltiren bir bireyin etkileflimde bulunduu evresi de deiflir. Bireyin deiflen evreye uyum salayabilmesi iin bu evrenin yapsn renmesi gerekir. Bu da eitim yoluyla gerekleflir.
Yatay ve dikey toplumsal hareketlilii aklayarak rnekler veriniz. SIRA SZDE

Toplumsal hareketlilikle ilgili bir rnek olay flyledir:


D fi N E L M

D fi N E L M

Evren ailesi Diyarbakrdaki topraklarn ve hayvanlarn brakarak stanbula g etO R U gre gemifl ve sosyal, ekonomik ve kltrel bakmlardan iinde bulunduuS blgeye
ri kalmfl bir gecekonduya yerleflmifllerdir. Evren ailesinin babas smet Bey, burada
ifl bulamadn sylemekte ve buralarda arkadafllarm, akrabalarm
D da
K K Ayok
T diyerek
btn gn evde oturmaktadr. smet Beyin efli Leyla Hanm ise bu duruma ok kzmakta ve evde srekli kavgalar yaflanmaktadr. Evin kz Nesrin ise arkadafllarn zSIRA SZDE
lemekte, ayrca iflledii yazmalar kime satacan bilememektedir.
AMALARIMIZ

SIRA SZDE

N N

rnek olayda grld gibi Evren ailesi, toplumsal hareketlilik yoluyla yer
deifltirmifl; bununla birlikte etkileflimde bulunduu evreleri de deiflmifltir. evreyi ve evrede yaflayan insanlar tanmadklarndan evreye uyum salamakta
K T A P
glk yaflamaktadrlar. Ayrca aile yeleri, birbirleri zerinde kontrol salayamamakta; bu nedenle srekli atflmalar kmaktadr. Evren ailesinin toplumsal hareketlilik sonucu yaflad sorunlara zm bulmas iin eitimden yararlanlmaldr.
TELEVZYON
Bu blgedeki bireylerin ekonomik yetersizliklerini gidermek iin bireylere meslek
kazandrc kurslar dzenlenmesi zm olarak dflnlebilir.
Trkiyede 1970li yllara dek toplumdaki dikey toplumsal hareketlilii salayan
N T Ence,
R N E T daha iyi ifl
en nemli etmenin eitim olduu sylenebilir. 1970li yllardan
bulabilmek iin lise mezunu olmak yeterli iken bu yllardan sonra nitelikli insan
gc gereksiniminin artmasyla birlikte yksekretim kurumu mezunu olmak gerekmeye bafllamfltr. 1970li yllardan sonra ise yksekretim kurumlarnn yetifl-

S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

26

Eitim Bilimine Girifl

tirdikleri insan saysnn artmasyla birlikte belli alanlarda toplumun gereksiniminden fazla insan gc yetifltirilmeye bafllanmfltr. Bu durumda yksekretim mezunu olmann yan sra bitirilen eitim kurumunun tr ve nitelii, yabanc dil ve
bilgisayar bilgisi gibi zellikler nem kazanmaya bafllamfltr. Askeri okullar, retmen okullar, salk meslek liseleri gibi parasz yatl eitim kurumlar alt sosyoekonomik dzeydeki ailelerin ocuklarna bu nitelikleri kazandrarak toplumda dikey toplumsal hareketlilii salamfltr (Tezcan, 2001, s.89).

Nfus ve Eitim
Nfusun yafla, cinsiyete, blgelere vb. eflitli etmenlere gre dalm ile toplumun
yaps arasnda dorudan bir iliflki vardr. TDK (Trk Dil Kurumu) szlne gre
(2007) Bir lkede, bir blgede, bir evde belirli bir anda yaflayanlarn oluflturduu
toplam say olarak tanmlanan nfus; birey baflna dflen gelir miktarn, retimtketim orann, okul saysn, okullardaki ve snflardaki renci saysn etkileyen
nemli bir etmendir.
Nfusun yaps doum, lm ve g gibi temel demografik sreler olarak bilinen etmenlere bal olarak deiflmektedir. Bu etmenlerde oluflan deifliklik; nfusun yapsn deifltirmekte, nfusun yapsndaki deifliklikler ise toplumsal yaflamdaki pek ok kurum ve durumu yakndan ilgilendirmektedir. rnein nfusun
blgelere ve yafla gre dalm, eitim kurumlar olan okullar etkilemektedir. Belli bir yafl grubundaki bireylere eitim grme olana salanmas bakmndan blgelere gre okul, snf ve retmen planlamasnn yaplmas gerekmektedir. Bir lkedeki nfus artfl ve nfusun yafllara gre dalm aflada yer alan haberde de
grld gibi eitimle birlikte lkedeki ifl gc, ifl olanaklar ve sosyal gvenlik
sistemi gibi pek ok durumun kontrol edilmesini gerektirmektedir.
Sorun Deifliyor
Trkiye ok gen bir nfusa sahiptir. 1950li yllarda okul ana gelen nfus ylda
% 3.5 civarnda byrken bu oran flimdi ok klmfltr. 2000 ylnda 0-14 yafl
grubundaki insan says 20 milyon dolayndadr ve bu dzeyde istikrara kavuflmas beklenmektedir. Dolaysyla okullaflma talebi asndan Trkiye nmzdeki dnemde rahatlayacaktr. Bu gruptaki nfusun nmzdeki dnemde dflmesi beklenmektedir.
0-14 yafl grubu 1970lere gelene kadar toplam nfusun % 40 civarndayd. fiimdi bu
oran % 30un altna geldi. 2050 ylnda % 17lere gelecei tahmin edilmektedir. Okul
ana gelen nfusun istikrara kavuflup dflmeye bafllamasyla sorun, alflma ana
gelmifl nfus ile yafll nfusa kaymaktadr. Bu artan nfusun okutulmas gemiflin en
nemli sorunuydu; flimdi bu nfusa ifl bulunmas sorun olmufltur. Gemiflteki hzl
nfus artflnn nmzdeki dnemde yarataca bir baflka sorun, yafll nfusun hzla
artmasdr. nmzdeki dnemde, sosyal gvenlik sisteminin zerine gelecek ek
yk asndan bu konu giderek nem kazanmaktadr.

Kaynak: Kumcu, 2006.

27

2. nite - Eitimin Sosyal Temelleri

Nfusun yaps ile toplumun eitim dzeyi arasnda nemli iliflkiler vardr. Bu
iliflkiler flyle sralanabilir (Erden, 2000, s.65):
Eitim dzeyi ykseldike salk konusunda daha bilinli olunacandan
lm oranlar dfler.
Eitim dzeyi ykseldike ailelerdeki ocuk says azalr.
Eitim dzeyi dflk olan toplumlarda bebek lm oran yksek, ortalama
lm yafl ise dflktr.
Bir toplumda yaflayan nfusun artfl, eitimi dorudan ilgilendirdii gibi toplumsal yaflamn dzenlenmesi bakmndan dolayl olarak da ilgilendirmektedir.
Nfus artflna paralel olarak fliddet olaylarnn ve sularn artmas, evrenin bilinsiz kullanm ile birlikte kaynaklarn hzla tketilmesi, ahlk kurallarna ve deerlere yeterince nem verilmemesi gibi nedenler; eitime daha ok nem verilmesini gerektirmektedir. Nfus artfl hznn kontrol edilmesi ve aile planlamasnn uygulanmas iin de eitim nemli bir kurum olarak karflmza kmaktadr.
Nfusun yaps ile toplumun eitim dzeyi arasnda nasl bir iliflki vardr?
Aklaynz.
SIRA SZDE

Kltr ve Eitim

D fi N E L M
Genifl anlamda kiflilik geliflimi olarak tanmlanan eitim, aile ve
okul iinde olduu kadar aile ve okul dflnda da iflleyen bir sretir. Eitim, bir topluluun tm yaS O antropologlarca
R U
flam olarak aklanabilir. Bir topluluun yaflamnn tm, sosyal
gelifltirilmifl olan kltr szcnn zel bir kullanmdr (Baflar, 1987, s.7). Kltr,
eflitli biimlerde tanmlanmaktadr. Taylora gre kltr Toplumun bir yesi olaDKKAT
rak insann elde ettii bilgi, inan, sanat, ahlk, hukuk, yetenek ve alflkanlklar
kapsayan karmaflk bir btndr (Fitcher, 2004, s.154). Durkheime gre kltr,
SIRAkltr,
SZDE doann
toplumsal olgularn tmdr; her yerde vardr ve stndr. Marx
yarattklarna karfllk insanolunun yaratt her fley olarak tanmlamfltr. Baflka bir
deyiflle yamurdan korunmak iin kullanlan flemsiye, yamur
sularnn biriktirilip
AMALARIMIZ
enerji kayna olarak kullanlan barajlar, yamur yamadnda klan yamur dualar kltr olarak deerlendirilebilir (Er, 2000, s.63).
Dnyaya yeni gelen bir ocuk yaflamla iliflkili olan her fleyi
K baflka
T A P bir deyiflle
dilini, dinini, evresini, yeme ve giyinme alflkanlklarn, sosyal yaflantsn, deerleri belli bir kltr kalb iersinde renir. ztrkn (1983, s.187) belirttii
toplugibi her ocuk, yesi olduu topluma uyabilmek iin sosyalleflerek
T E L E V Z Y kendi
ON
munun istedii nitelikte bir insan olur. ocuu sosyallefltiren, onu flu ya da bu
nitelikte insan yapan toplumun kltrdr. Kltr kendisini oluflturan kurumlarn toplamndan farkl bir iflleve sahiptir. Bu ifllevler afladaki gibi sralanabilir
NTERNET
(Tezcan, 1996, s.81):
Kltr;
Bir toplumu dier toplumlardan ayrmaya yarayan bir iflaret gibidir.
Bir topluma zg olan deerleri ve bunlarn yorumlarn ierir.
Toplumsal dayanflmann temellerinden birini oluflturur.
Toplumsal yapnn kalbn ve ieriini doldurup biimlendirecek malzemeyi salar.
Toplumsal kifliliin doufl ve geliflimine egemendir.
Eitimin nitelii, nemli lde kltrel deerler tarafndan belirlenir. rnein
demokrasiyi bir yaflam biimi olarak semifl bir toplumun eitim sisteminin nitelii, otoriter bir toplum yapsnn eitim sisteminden farkldr. Birisinde yaratc ve

N N

SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

28

Eitim Bilimine Girifl

Eitim bir toplumun tm


yaflam olduundan ve bir
toplumun yaflam biimi de
kltr kavram ile iliflkili
olduundan eitim ile kltr
i iedir.

elefltirel dflnme, ifade zgrl gibi demokratik deerlere dayal bir eitim sz
konusu iken dierinde kat bir disiplini ve kesin bir uyumu vurgulayan bir eitim grlr (Badavan, 1987, s.73). Yaflamay renme asndan bakldnda eitimin toplumun tm yaflamn biimlendirdii, toplumun yaflam biiminin de kltr kavram
ile iliflkili olduu grlmektedir. Bu nedenle eitim ile kltrn i ie olduu
sylenebilir.
Eitim ile kltr arasndaki iliflki flyle aklanabilir (Tezcan, 1996, ss.81-82):
Eitimin temel grevlerinden biri, toplumun kltrel mirasn gen kuflaklara aktarmaktr.
Eitim, toplumun kltrel yapsna gre biimlenir.
Eitim, kltrel deiflimin aracdr.
Okul, bir eitim ve kltr kurumudur. Kltrn gen kuflaklara aktarlmasnda
ve ocuklarn, genlerin, hatta yetiflkinlerin eitiminde okul gittike nem kazanmakta ve byk sorumluluklar stlenmektedir. Bir toplumda kltrn gen kuflaklara aktarlmas iflini gereklefltiren aile ve sosyal evreden sonra en nemli kurum
okuldur. Okulncesi eitimden yksekretime dein eflitli eitim kurumlar, sistemli bir biimde bu grevi yerine getirmeye alflr. Okullar, ailenin ve sosyal evrenin dzensiz ve rastgele yapt kltr aktarma iflini dzenli, programl, amal
ve bilimsel bir biimde yapmaktadr (ztrk, 1983, ss.189-190).
Son yllarda teknolojik geliflmelerle birlikte yeni yetiflen nesillerin kendilerine yeni ilgi alanlar yaratmas sonucu bir deer bunalm yaflanr hale gelmifltir.
Toplumun paralanma eilimini ortadan kaldrmak; bedensel ve ruhsal bakmdan salkl, retken, mutlu bireyler yetifltirmek iin toplumsal deerlerin ve
iinde yaflanlan kltrn okullarda yeni yetiflen kuflaklara aktarlmas zorunlu
duruma gelmektedir.

TOPLUMSAL KURUMLAR VE ETM


Aile, ekonomi, din, politika
(siyaset) ve eitim gibi
kurumlarn aralarndaki
uyum; byk lde
toplumun uyumu anlamna
geldiinden toplumsal
kurumlar arasndaki
etkileflim nemli
grlmektedir.

Toplumsal yaflamn nemli bir boyutu olarak belirli ortak amalar ve karlar evresinde ortaya kp geliflen rgtl ve dzenli toplumsal etkileflim biimlerine
toplumsal kurum ad verilmektedir. Aile, ekonomi, din, politika ve eitim bu kurumlarn baflnda gelmektedir. inde bulunduumuz toplumsal yap, toplumsal
iliflkiler erevesinde bu gibi kurumlardan oluflmaktadr. Bu kurumlar arasndaki
uyum, byk lde toplumun uyumu anlamna geldiinden toplumsal kurumlar
arasndaki etkileflim nemli grlmektedir (Doan, 2002, s.135).

Aile ve Eitim
Aile, tm toplumsal kurumlar iinde en temel ve en eski kurumlardan biridir. Aile, ocuun dnyaya geldii andan itibaren iinde bulunduu ilk eitim ortamdr.
Bir tarihsel rn olarak aile, gemiflten bugne deiflmelerden geerek bugne
gelmifl bir kurumdur. Aile, TDK szlne (2007) gre Evlilik ve kan bana dayanan; kar, koca, ocuklar, kardefller arasndaki iliflkilerin oluflturduu toplum
iindeki en kk birlik olarak tanmlanmaktadr. Aile, tm toplumlarda her zaman var olmufl bir grup olarak toplumdan topluma byk farkllklar gstermekle
birlikte evrensel, sosyal bir gruptur. Yrkolunun (1997, s.196) belirttii gibi aile, insan iliflkilerinin sergilendii bir sahne gibi dflnlebilir. ocuk, bu sahnede
insan iliflkilerini yaflayarak ve gzleyerek renir. ocuk; insan iliflkilerini belirleyen anlaflma, uzlaflma, ballk, iflbirlii gibi olumlu ya da anlaflmazlk, ekiflme,

2. nite - Eitimin Sosyal Temelleri

atflma gibi olumsuz zellikleri ailede renir. Aile; ocuun eitimi, ekonomik
etkinlikler, bofl zamanlar deerlendirme gibi baflka kurumlarn yerine getirdii ifllevlerin de kaynan oluflturur. Ailenin zellikleri afladaki gibi sralanabilir (Tezcan, 1995, s.119):
Aile, ocuun sosyalleflmesi ve kiflilik gelifliminin salanmas iin temel bir
ortam salar.
Aile, toplumun bir minyatrdr.
Aile, insanlarn sevgi gereksinimlerini karfllar ve duygusal bir temele dayaldr.
Aile iinde uyulmas gereken kurallar vardr.
Ailenin toplum yaflamnda stlendii birtakm grevler vardr. Bu grevler flyle sralanabilir (zkalp, 1990, s.101):
Biyolojik grev: Neslin devamnn salanmas.
Ekonomik grev: Ekonomik anlamda bir ifl blmnn gerekleflmesi.
Koruyuculuk: Maddi ve manevi zararlara karfl aile yelerinin korunmas.
Psikolojik grev: Aile iinde sevgi, sayg, dayanflma, hoflgr ortamnn
geliflmesi.
Bofl zamanlar deerlendirme: Birlikte dzenlenen etkinliklerle aile yelerinin bofl zamanlarnn etkili deerlendirilmesi.
Din Grev: Aile yelerine din bilgiler verilmesi.
Stat salama: Aile yelerinin salad statnn ailenin tm yeleri tarafndan paylafllmas.
Eitim: ocua yaflamla ilgili bilgiler verilmesi ve okulda edindii bilgilerin
tamamlanarak pekifltirilmesi.
nsan, evresinin rn olduundan ailenin bireyin kifliliinin oluflmasnda,
toplumsallaflmasnda ve yetkin bir kifli olmasndaki rol byktr. ocuk, aile ortamnda anne ve babasn model alarak renir.
Aile, toplumu meydana getiren zincirin halkalarn oluflturmaktadr. Toplum, ailelerin oluflturduu balarla salamlaflr ve bir btn haline gelir. Aileler tarafndan
oluflturulan bu balar ne kadar gl olursa toplum da o kadar gl ve salam
olur (ztaba, 1971, s.42). Bu nedenle ailelerin toplum yaps iindeki nemi aka grlmektedir. Aile; kendinin de bir paras olduu toplumun deerlerini, tutumlarn ve kltrnn zelliklerini ocuklarna reterek toplumsal yaflama
nemli katklar salamaktadr. ocuun aile ortamnda gereklefltirdii renmeler ile ilgili bir rnek olay flyledir:
Akflam Yemekleri
Bizim ailede o gn kim vnlecek bir ifl yapmflsa o baflkan olur ve herkese sz
hakk verirdi. Hepimiz hi ekinmeden duygu, dflnce, grfl ve isteklerimizi aklardk. Birbirimize saygl davranr; ancak birbirimizi elefltirirdik. Hi kimseye bundan
dolay kzlmaz, barlmaz, yemek ve konuflmalar bitmeden kimse sofradan kalkmazd. Tm kararlar burada alnrd. zellikle akflam yemekleri saatlerce srerdi; tam
bir demokrasi vard. Sevgi, sayg, itenlik birimizden dierine byyerek akard.

Kaynak: Snmez, 1994, s.72.


Bireylere yaflamla ilgili tutum ve deerlerin nemli bir ksm ilk olarak ailede
retilmektedir. rnek olayda da grld gibi aile iindeki akflam yemekleri
araclyla baflkalarnn grfllerine saygl olma, elefltiri yapabilme, karar verme,
sevgi, sayg gibi pek ok beceri ve deer eitim ile kazandrlabilir. zellikle bir

29

Aile; kendinin de bir paras


olduu toplumun
deerlerini, tutumlarn ve
kltrnn zelliklerini
ocuklarna reterek
toplumsal yaflama nemli
katklar salamaktadr.

30

Eitim Bilimine Girifl

eitim kurumuna bafllayana dein ocuklar aile iinde gelenekleri, grenekleri aile bireylerinden renirler. Bireylerin aile iinde ald eitimin izleriyle birlikte yetiflkin kimlii biimlenir. Ailedeki koflullarn ocuklarn okul yaflamlar ve akademik baflarlarna olumlu etkileri ile ilgili ok sayda arafltrma bulunmaktadr.

Din ve Eitim
Din, insann kutsal sayd gereklerle iliflkilerini salayan bir kurallar btndr.
Din getirdii kurallar, deerler ve ilkelerle toplum yaflamndaki dzensizlikleri ve
atflmalar azaltr; toplumunun srekliliini salamak iin toplum yelerinin davranfllarn nceden belirleyecek davranfl kalplar oluflturur. Bu davranfl kalplaryla da din, toplumda yaflayan insanlar gerilim, bunalm, mutsuzluk gibi durumlardan kurtararak onlar rahatlatmaya alflr (Baflaran, 1994, ss.54-55).
Dinler, insanlar iin birtakm kurallar koymakta ve bunlar kimi yaptrmlarla
karfllamaktadr. Bir dinin sahipleri, deiflik derecelerde zel ve toplumsal yaflamlarnda bu sistemin gereklerini uygularlar. Dine inanan bireyler; toplumsal yaflamda dinin gereklerini, kurallarn, normlarn gz nnde tutarak davranfllarn ayarlarlar. Dinin gemiflteki ve gnmzdeki toplumlarda bafllca grevinin sosyal bir
kontrol arac olarak toplum btnleflmesine katkda bulunmak olduu sylenebilir (Dnmezer, 1994, s.241). Comtea gre din, bireyin kiflilik ve karakterini dzenleyen bir gtr. Durkheim dinin toplumdaki grevlerini afladaki gibi sralamfltr (Tezcan, 1995, s.157):
Din;
nsann belirli kurallara uyarak kendi zdenetimini salamasna yardmc
olur.
Bireyler arasnda birleflme ve dayanflma salar.
Geleneklerin srekliliini salayarak toplumun mirasn korur ve bu miras
gelecek kuflaklara aktarr.
Bireyleri kayglardan uzaklafltrarak gven salar ve onlar mutlu eder.
Toplumsal geliflme srecine dayal olarak din ve eitim iliflkisi incelendiinde,
ilkel toplumda din ve eitimin i ie olduu grlmektedir. Bireyin grup iindeki
varlnn toplumun dinsel yapsna gre tanmlanmas nedeniyle ilkel toplumlarda eitim, dinsel tren ve ayinleri ieren toplumsal bir olgu olmufltur. rnein ilkel toplumlarda trenler, dualar vb. etkinlikler retim srecinin nemli bir blmn oluflturur (Gke, 2000, ss.87-88). Ancak ilkel ya da uygar toplumlarn tmnde dinin renilerek kazanld ve aktarlarak srdrld sylenebilir.
Osmanl Devletinde din ve devlet iflleri birlikte yrtldnden eitim kurumlar dinin egemenlii altnda olmufltur. Batllaflma ve orduda yenileflme hareketleri ile ilk laik okullar almfltr. Eitimin dinden kkl bir biimde ayrlmas ise
3 Mart 1924 ylnda karlan Tevhid-i Tedrisat (retim Birlii) Yasas ile gereklefltirilmifltir. lkemizde din eitimi, rgn eitim iinde yer almakta; dinle ilgili temel eitim Din Kltr ve Ahlk Bilgisi dersleri yoluyla verilmektedir. mam Hatip
Liseleri ve lahiyat Faklteleri de din eitimi veren rgn eitim kurumlar olarak
hizmet vermektedir (Tezcan, 2001, s.79).

Ekonomi ve Eitim
Ekonomi, TDK (2007) szlne gre nsanlarn yaflayabilmek iin retme, rettiklerini blflme biimlerinin ve bu etkinliklerden doan iliflkilerin btn olarak
tanmlanmaktadr. Bu tanma bakldnda retim, retilenleri paylaflma ve bu sra-

2. nite - Eitimin Sosyal Temelleri

31

daki iliflkilerin dzenlenmesinde eitim, nemli bir etmen olarak karflmza kmaktadr. Aflada yer alan haberden de anlafllaca zere, eitimin retimi olumlu ynde etkiledii, eitim dzeyi ykseldike retimin ve ekonominin geliflecei
sylenebilir.
Vergi Kaaklar Eitimle nlenir
Konya TOB Baflkan Yardmcs zlmez, vergi kaa ve kayt dflna dikkat ekti.
zlmez, Eitim dzeyi artarsa kayt dfllk azalr. Kayt dfl istihdamn nne geilebilmesi iin eitime byk nem verilmesi gerektiini belirterek, Yaplan arafltrmalar eitim dzeyi arttka kayt dfl istihdam orannn azaldn gsteriyor. Eitim
dzeyi ile bireylerin kendilerine gvenleri artyor. Hi okumamfl 100 kifliden 90 kayt dfl istihdam ediliyor. Oysa, niversite bitirmifl olanlarda bu oran sadece % 6.7
diye konufltu.

Kaynak: Doan, 2007, s.1.


Eitim sistemi, ekonominin gereksinimlerine uygun nitelikte insan gc kaynan salarken aslnda lkedeki ifl gcn oluflturacak bireyleri var olan ekonomik
sistemle uyumlu deerlerle donatmaya alflr. Eitim kurumlar, bir yandan bireyleri yaflama hazrlarken dier yandan onlara meslek kazandrmak zere diploma
verir. Bu srete, renim grlen okul, blm, renim sresi gibi etmenler bireylerin yapacaklar meslekte nemlidir.
Ekonomi, toplumlarn sosyal yaplarn betimleyen ve yaflantlarna biim veren
etmenlerin baflnda gelmektedir. Kalknma ve ilerlemeyi salayacak olan ge, insan
gcdr. Bu nedenle, insann eitilmesi zorunlu olarak grlmektedir. Ekonomik
kalknmann gereksinim duyduu teknisyenler, uzmanlar, bilim adamlar gibi eflitli
meslekten insanlar eitim araclyla yetiflmektedir. Eitimin bunlar yapabilmesi
iin eitime ayrlan kaynaklarn yeterli olmas gerekmektedir (ztrk, 1983, s.61).
Bat Avrupa lkelerinde Sanayi Devrimi ile birlikte okur-yazar says ve bunlarn nfusa oran byk lde artmfltr. Bu geliflme ile birlikte ekonomik bakmdan geri kalmfl ve geliflmekte olan lkeler kalknma ve ilerlemelerini hzlandrmak
iin eitimin nemine inanmfllar ve eitimle ilgili birtakm dzenlemeler gereklefltirmifllerdir (Akdeniz, 1994, s.329). Bir toplumda eitimin ekonomi asndan yararlar flyle sralanabilir (Gke, 2000, ss.106-107):
Eitim;
Etkin bir demokrasiye ve onun kurumlarnn iflleyifline olanak salar.
Piyasalara uyum salamann bir aracdr.
Su oranlarnn ve ceza sistemlerinin giderlerinin azalmasna katkda bulunur.
Sermaye piyasasnn kusurlarnn azaltlmasna katkda bulunur.
Gnll kurulufllar ve sivil toplum rgtleri yoluyla toplumsal hizmetlerin
yrtlmesinde bilin kazandrr.
ocuklarn okulda bulunmas nedeniyle anne ve babalarn ifl gcne katk
salar.
Gelir artfln srdrlebilir duruma getirir.
retime temel oluflturacak bilgi ve yenilik salar.
Talep yaratlmasn salar.

Ekonomik kalknmann
gereksinim duyduu
teknisyenler, uzmanlar,
bilim adamlar, eflitli
meslekten insanlar eitim
araclyla yetiflmektedir.

32

Eitim Bilimine Girifl

Eitimin kendinden beklenen ifllevleri yerine getirebilmesi iin eitime gerekli


olan kaynak ayrlarak eitime yeterince yatrm yaplmaldr. Eitime yaplan yatrm,
insana yaplan yatrm olduundan eitimle birlikte lkenin geleceine katk salanmaktadr. Kalknma yeterli insan ve fiziksel kaynak gerektirmektedir. Ancak nitelikli insan kayna olmadan fiziksel kaynaklar kullanmak olanakl deildir. Bu nedenle fiziksel kaynaklardan en st dzeyde yararlanabilmek iin insana yatrm yaplmas, baflka bir deyiflle eitim dzeyinin ykseltilmesi gerektii sylenebilir.
SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Eitim ile ekonomi


arasnda nasl bir iliflki bulunmaktadr?
SIRA SZDE

Politika (Siyaset) ve Eitim

D fi N E kurumlardan
LM
Eitimi etkileyen
biri de politikadr. Siyasi partiler, hkmet ve devlet
eitimi etkileyen belli bafll siyasal kurumlardr. Devlet ynetimini stlenen politik
kurumlar, eitimin
S O R U geliflmesini ve deiflmesini en ok etkileyen kurumlar arasndadr
(Erden, 2000, s.61). Bir lkenin politik iflleyifli, eitim sistemini etkilemekle birlikte,
eitim sistemi ierisinde yetiflmifl bireyler de ynetim biimlerini belirlemede etkili
DKKAT
olduundan eitim ve politika arasnda iki ynl bir iliflki vardr. Bir lkenin eitim
sisteminin iki trl politik ifllevinden sz edilebilir (Tezcan, 2001, s.303):
SIRA
SZDE sistemi koruma: Eitim kurumlar, toplumdaki bireyleri eVar olan
politik
flitli dersler ve bu derslerdeki etkinlikler yoluyla milli deerlere, ideolojilere,
politik dzene ve milli btnle katkda bulunan insanlar olarak yetifltirir. lAMALARIMIZ
kemizde de tm eitim basamaklarnda Trk Milli Eitiminin genel amalar
dorultusunda; bireylerin Atatrk inklplar ve ilkelerine, Atatrk milliyetiliine bal; Trk
deerlerini benimseyen, koruyan ve gelifltiren; demokK Tmilletinin
A P
ratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Trkiye Cumhuriyetine karfl grev
ve sorumluluklarn bilen ve bunlar davranfl haline getirmifl yurttafllar olarak
yetifltirilmesi
amalanmaktadr.
TELEVZYON
Politik nder yetifltirme: eflitli okullar ve yksekretim kurumlarnca politik
nder yetifltirilir. Ayrca, siyasal partiler ve gnll kurulufllar da politik nder yetifltirmeye katkda bulunur.
N T E R N E T Trk Milli Eitimi nin genel amalar dorultusunda toplumu
Eitim kurumlar,
oluflturan bireylere toplumsal deerleri ve milli ideolojiyi benimseterek onlar anayasal dzene bal vatandafllar olarak yetifltirir. Her toplum; yurttafllarnn toplum
yararna, ulusuna, milletine ve deerlerine uygun bir biimde yetiflmesini beklediinden okullarda bu amalara dnk eitim verilir.

N N

2. nite - Eitimin Sosyal Temelleri

33

zet

N
A M A

N
A M A

Eitim, sosyoloji ve eitim sosyolojisi kavramlarn aklamak


Eitim, bir toplumun beklenti ve gereksinimlerini yerine getirmekle ve o toplumun istedii nitelikte insanlar yetifltirmekle sorumludur. Toplumda yaflayan insanlarn kifliliine ve geleceine
eitimle biim kazandrlmakta; eitim, bireylere
ve bireylerden oluflan toplumlara yn vermektedir. Sosyoloji, insanlar aras iliflkileri inceleyen
bilim dal olarak tanmlanmaktadr. Sosyoloji, insan birliktelii gerei zerinde odaklanmakta
ve toplumun her yerinde var olan sosyal etkileflimin rntleflmifl dzenliliklerini incelemektedir. Toplum iinde gereklefltirilen yaflantlar, ocuklarn yaflama bir anlam vermesini salayarak
ocuklar yaflamn amac, deerler, tutumlar,
davranfl ve dflnceler bakmndan ynlendirir.
Eitimin toplumsal bir kurum olmas nedeniyle
toplumla eitim arasndaki iliflkileri, etkileflimleri inceleyen bir bilim dalna gereksinim duyulmufltur. Bu bilim dal eitim sosyolojisidir.
Eitim sosyolojisi, sosyolojinin eitimle ilgili konu ve sorunlarn kendi yntemleri ve kendi grfl asna gre ele alp incelemesi sonucunda
ortaya kmfl bir bilim daldr.
Belli bafll toplumsal olgular ile eitimin iliflkilerini kavramak
Yaflam sresince bireyler ve toplumlar; toplumsal denetim, toplumsal deiflme, toplumsal hareketlilik, nfus oranlar gibi eflitli toplumsal olgularla karfl karflya gelmektedir. Toplumsal denetim; toplumsal dzeni salamak ve toplumsal yaflamdaki iliflkileri yneten normlardan sapmay
nlemek iin toplumsal grup tarafndan kullanlan sistemler btndr. Toplumsal denetim mekanizmalar; normlar, deerler, gelenekler, grenek (rf ve adetler), yazl kurallar ve yasalar olarak sralanabilir. Genler, toplumsal normlar ve
bu normlara uymamann sonularn eitim yoluyla rendiklerinden eitim, toplumsal denetimin gl bir aracdr. Toplumsal deiflme, toplumsal dzenin, bu dzeni salayan toplumsal
iliflkilerin ve bu iliflkileri belirleyen toplumsal kurumlarn deiflmesidir. eflitli biimlerle bafllamfl

olan toplumsal deiflmeyi yayan, hzlandran ve


glendiren etmen; eitim-retim alflmalardr. Eitim; eflitli sosyal deiflmelerin temellerini
hazrlar ve olumlu toplumsal deerleri yerlefltirir.
Toplumsal hareketlilik, genel anlamyla toplumdaki bireylerin toplumsal hiyerarflide bir statden baflka bir statye gemesidir. Bireyin gelir
dzeyinin, grubunun, yesi olduu dernein, iflinin, yaflam biiminin deiflmesi toplumsal hareketlilik olarak nitelendirilebilir. Nfus, birey baflna dflen gelir miktarn, retim-tketim orann, okul saysn, okullardaki ve snflardaki renci saysn etkileyen nemli bir etmendir.
Okul, bir eitim ve kltr kurumudur. Okul kltrn gen kuflaklara aktarlmasnda ve ocuklarn, genlerin ve hatta yetiflkinlerin eitiminde
gittike nem kazanmakta ve byk sorumluluklar stlenmektedir. Bir toplumda okul, kltr gen kuflaklara aktarma iflini gereklefltiren aile ve sosyal evreden sonra gelen en nemli kurumdur. Eitimin nitelii, nemli lde kltrel
deerler tarafndan belirlenir.

N
AM A

Toplumsal kurumlar ile eitim arasndaki iliflkiyi anlamak


Toplumsal yaflamn nemli bir boyutu olarak belirli ortak amalar ve karlar evresinde ortaya
kp geliflen rgtl ve dzenli toplumsal etkileflim biimlerine toplumsal kurum denir. Aile, ekonomi, din ve siyaset bu kurumlarn baflnda gelmektedir. Aile, ocuun dnyaya geldii andan
itibaren iinde bulunduu ilk eitim ortamdr.
nsan evresinin rn olduundan ailenin, bireyin kifliliinin oluflumunda, toplumsallaflmasnda ve yetkin bir kifli olmasndaki rol byktr. ocuk, aile ortamnda anne ve babasn model alarak renir. Din, insann kutsal sayd
gereklerle iliflkilerini salayan bir kurallar btndr. Din; getirdii kurallar, deerler ve ilkelerle toplum yaflamndaki dzensizlikleri ve atflmalar azaltr. Din, toplumunun srekliliini salamak iin toplum yelerinin davranfllarn nceden belirleyerek davranfl kalplar oluflturur.
Toplumsal geliflme srecine dayal olarak dineitim iliflkisi incelendiinde ilkel toplumda din

34

Eitim Bilimine Girifl

ve eitimin i ie olduu grlmektedir. Ancak


ilkel ya da uygar toplumlarn tmnde dinin renilerek kazanld ve aktarlarak srdrld
sylenebilir. Ekonomi, retim, retilenleri paylaflma ve bu sradaki iliflkilerin dzenlenmesinde
eitim nemli bir etmen olarak karflmza kmaktadr. nsann ve kaynan insandan alan
toplumsal yaflamn olduu her yerde ekonomi
ve eitim vardr. Toplumlarn sosyal yaplarn
betimleyen ve yaflantlarna biim veren etmenlerin baflnda ekonomi gelmektedir. Kalknma ve
ilerlemeyi salayacak olan ge insan gcdr.
Bu nedenle insann eitilmesi zorunlu olarak g-

rlmektedir. Ekonomik kalknmann gereksinim


duyduu teknisyenler, uzmanlar, bilim adamlar
eflitli meslekten insanlar eitim araclyla yetiflmektedir. Eitimi etkileyen kurumlardan biri
de politikadr. Devlet ynetimini stlenen politik
kurumlar, eitimin deiflmesi ve geliflmesini en
ok etkileyen kurumlar arasndadr. Bir lkenin
politik iflleyifli eitim sistemini, eitim sistemi ierisinde yetiflmifl olan bireyler de ynetim biimlerini belirlemede etkili olduundan eitim ve
politika arasnda iki ynl bir iliflki vardr.

2. nite - Eitimin Sosyal Temelleri

35

Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi eitimin gizli grevlerinden biridir?
a. Bilimin geliflmesine katkda bulunma
b. Toplumun kltrel mirasn aktarma
c. Bireyleri meslek sahibi yapma
d. Uygun efl olanaklar salama
e. Bireylere aklc dflnme alflkanl kazandrma

6. Bir oto tamircisinde alflan kalfann kendi dkknn amas afladakilerden hangisi ile aklanabilir?
a. Toplumsal denetim
b. Toplumsal deiflim
c. Toplumsal hareketlilik
d. Toplumsal btnlk
e. Toplumsal kurumlar

2. nsanlarn birbirleriyle olan iliflkilerini bilimsel adan inceleyen bilim dal afladakilerden hangisidir?
a. Ekonomi
b. Felsefe
c. Hukuk
d. Sosyoloji
e. Tp

7. Afladakilerden hangisi toplumsal deiflmeye yol


aan etmenlerden biri deildir?
a. Nfus hareketleri
b. Keflif ve icatlar
c. evresel deiflmeler
d. Kltrel temas
e. Aile yaps

3. Afladakilerden hangisi eitim sosyolojisinin ele ald konulardan biri deildir?


a. Eitsel dflnce ve politikalarn sosyal kaynaklar
b. Eitim kurumlarnn sosyal yap ile olan iliflkileri
c. Eitim kurumlarnn yaps ve iflleyifli
d. Eitsel etkinliklerden kan sosyal iliflkiler
e. Eitsel renmelerin dzeyi

8. Afladakilerden hangisi bir lkedeki okul says ile


okullardaki ve snflardaki renci saysn etkileyen bir
etmendir?
a. Din
b. Aile
c. Nfus
d. Hukuk
e. Kltr

4. Toplumsal dzeni salamak ve toplumsal yaflamdaki iliflkileri yneten normlardan sapmay nlemek iin
toplumsal grup tarafndan kullanlan sistemler btn
afladakilerden hangisi ile aklanabilir?
a. Toplumsal denetim
b. Toplumsal deiflim
c. Toplumsal hareketlilik
d. Toplumsal btnlk
e. Toplumsal kurumlar
5. Atatrkn adafl uygarln stne kacaz. sz afladakilerden hangisi ile aklanabilir?
a. Toplumsal denetim
b. Toplumsal deiflim
c. Toplumsal hareketlilik
d. Toplumsal btnlk
e. Toplumsal kurumlar

9. ocuun anne ve babasn model alarak renmesi


afladakilerden hangisi ile aklanabilir?
a. Politika ve Eitim
b. Aile ve Eitim
c. Ekonomi ve Eitim
d. Nfus ve Eitim
e. Kltr ve Eitim
10. Eitimin, dinden kkl bir biimde ayrlmas hangi
yasa ile gerekleflmifltir?
a. retim Birlii Yasas
b. Milli Eitim Temel Yasas
c. lkretim Yasas
d. zel retim Kurumlar Yasas
e. Yksekretim Yasas

36

Eitim Bilimine Girifl

Yaflamn inden

Okuma Paras

Deiflen ve Deiflmeyen
Geim sknts hl deiflmiyor.
Trafl olup trnaklar kesme de.
Ackma deiflmiyor.
Uykunun gelmesi deiflmiyor.
Kfln gelmesi de deiflmiyor, karn yamas da.
Mimari deifliyor, yaplar, yollar deifliyor.
Bakkallar deifliyor, meyvelerin, sebzelerin mevsimlerle olan balar deifliyor.
Grc yntemiyle evlenme deifliyor.
Telli telefonlar deifliyor.
Yazyla iletiflim biimleri deifliyor.
Devreye fakslar giriyor.
Modemli bilgisayarlar giriyor.
Leende amaflr ykama deifliyor.
Nezle deiflmiyor.
Bekleme deiflmiyor, kskanlk deiflmiyor, tepeden
bakmak deiflmiyor, kmseme deiflmiyor.
Dfl krklna uramak deiflmiyor.
Rflvet deiflmiyor, p sorunu deiflmiyor, sabah yataktan kalkma deiflmiyor.
Semercilik deifliyor. Kurulu saatler deifliyor.
El tulumbalar deifliyor.
Bebekler deifliyor.
lm deiflmiyor.
Dnya deifliyor.

Kaynak: Altan, . (1994). Ayn, Sabah. 3 Aralk 1994,


(Metin, D., . (2002). Sosyoloji Kavramlar ve Sorunlar. 5. Bask. Ankara: Pegema Yaynclktan alnmfltr.)

Eitim ve Toplumsal Deiflme: Trkiyenin Deiflim Srecinde Eitimin Rol, 1923-1946


Eitimin iki karakteristik zellii bulunmaktadr: Bunlardan birincisi; eitim bireyleri toplumun normlarna,
deerlerine ve kurumlarna uyum salamas yolunda
toplumsallafltrr. Bu, birok adan doaldr. nk
okullar devletin kurumlar olarak hakim kltrn gen
kuflaklara aktarlmasn salarlar. Hi kimse normal olarak okullarn bizim toplumsal deer ve kurumlarmzn
karflsnda olmasn bekleyemez. Dahas, eer bir toplumda mevcut kltr ve kurumlar deiflmeye ve geliflmeye ak ve demokratik ise kltrel yeniden retim
iyi bir fleydir. Aslnda herhangi bir toplumun devamn
salamak iin kltrel aktarm ve yeniden retim dflnda baflka bir yol da yoktur. kinci olarak eitim, ayn zamanda arafltrma ve kabul edilmifl dorular sorgulama
ruhu afllama kapasitesine sahiptir. Baflka bir deyiflle,
eitim ayn zamanda insan beynini dnn ve bugnn
saplantlarndan zgrle karma kapasitesine sahiptir. Eitim, insanlar toplumdaki hakim deerleri ve
normlar sorgulatacak potansiyele ve onlar toplumsal
snrlamalara karfl gelmeye, toplumsal eliflkilere mevcut sistemin dflnda zmler retmeye zorlayacak gce de sahiptir. Snrl bir otonom ve bamszlkla da olsa modern eitim sistemi zgrlk ve gl olmaya yol
aacak sorgulama sreci iin frsatlar salayabilmektedir. Bu yzden eitim sisteminin muhafazakr yaps
kadar zgrlk yn de vardr. Eer toplumsal deiflmenin anlam toplumdaki temel yapsal deiflmeler
ise buraya kadar sylenenlerden flu sonu karlabilir:
Eitim deil, sosyo-ekonomik ve politik faktrler toplumsal deiflme srecinde birinci derecede rol oynamaktadr. Sosyo-ekonomik ve politik faktrler toplumsal deiflmenin gerek aktrleridir. Eitim flphe yok ki
toplumsal deiflme srecinde gerekli ve olduka nemli bir ortak faktrdr. Deweynin (1937) syledii gibi
eitim toplumsal deiflmeyi harekete geiren, hzlandran ve deiflen sosyo-ekonomik ve politik flartlar iin
gerekli bilgi, beceri ve deerleri yayarak neticelendiren
nemli bir kurumdur. rnein; deiflmelerin hzla yafland, radikal yapsal deiflimlerin yafland bir dnemde (bir devrim, bir ihtilal sonras gibi) eitim eski
kltrel ve ideolojik yaplar ve dflnceleri deifltirerek yeni dflnceleri ve yeni toplumsal dzene uygun
yaplar infla eder. rnein, Trkiyede geleneksel ei-

2. nite - Eitimin Sosyal Temelleri

37

Sra Sizde Yant Anahtar


tim sistemi kkl sosyo-ekonomik ve politik yapsal
deiflikliklerden sonra yerini modern laik bir eitim
sistemine brakmfl ve yeni kurulan eitim sistemi yeni deifliklikleri desteklemifl ve pekifltirmek iin aba
harcamfltr. Bir devrim gibi radikal deiflmelerin yaflanmad bir dnemde dahi eitim, kendisinin zgrlk roln oynayarak mevcut toplumsal dzeni
inceler, analiz eder ve mevcut toplumsal dzene alternatif bir dzen nerir.

Sra Sizde 1
Bir retmenin rencilerinin bireysel zelliklerini ve
onlarn bulunduklar evreyi daha iyi tanmas, toplumun gereksinimlerini belirlemesi, toplumun ve bireyin
gereksinimleri dorultusunda eitim etkinlikleri ile
amalarna ulaflabilmesi iin eitim sosyolojisi ile ilgili
bilgilere sahip olmas nemli grlmektedir. Bir retmen; toplumun kltrel mirasn yeni kuflaklara aktarma, mesleki ve bilimsel bilgi ve beceriler kazandrarak
bireyleri meslek sahibi yapma, bireylere aklc bir d-

Kaynak: Eskicumal, A. (2003) Eitim ve Toplumsal


Deiflme: Trkiyenin Deiflim Srecinde Eitimin Rol,
1923-1946, Boazii niversitesi Eitim Dergisi,
19(2), ss. 1-15.

flnce alflkanl kazandrarak onlara aklc dflnmenin yollarn retme, bireylerin doal ve toplumsal
evreyi bilimsel ilkeler dorultusunda deerlendirmelerini olanakl klma ve bilimin geliflmesine katkda
bulunma gibi nedenlerle eitim sosyolojisi bilgisine

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


1. d
2. d
3. e
4. a
5. b
6. c
7. e
8. c
9. b
10. a

Ayrntl bilgi iin Eitim, Sosyoloji ve Eitim


Sosyolojisi konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Eitim, Sosyoloji ve Eitim
Sosyolojisi konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Eitim, Sosyoloji ve Eitim
Sosyolojisi konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Toplumsal Olgular ve Eitim
konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Toplumsal Olgular ve Eitim
konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Toplumsal Olgular ve Eitim
konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Toplumsal Olgular ve Eitim
konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Toplumsal Olgular ve Eitim
konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Toplumsal Kurumlar ve
Eitim konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Toplumsal Kurumlar ve
Eitim konusuna baknz.

sahip olmaldr.
Sra Sizde 2
Toplumsal deiflmeye neden olan kaynaklar, i ve dfl
kaynaklar olmak zere iki bafllk altnda aklanabilir.
Dfl kaynaklar olarak nemli toplumsal deiflmeler,
evresel deiflmeler, istila, kltrel temas, yaylma; i
kaynaklar olarak da keflif ve icatlar ile nfus hareketleri saylabilir.
Sra Sizde 3
Yatay toplumsal hareketlilik, ayn toplumsal dzeyde
kalmak kofluluyla benzer bir grup ya da durumdan dierine doru ileri geri hareketi ifade eder. Baflka bir
deyiflle, ayn toplumsal tabaka iinde yer alanlarn benzer statler arasndaki geiflleridir. Ayn statde bir
meslekten baflka bir meslee gemek, yatay toplumsal
hareketliliktir. Bir flirkette alflan flofrn baflka bir
flirkette flofrle bafllamas gibi. Dikey toplumsal hareketlilik, bir toplumsal snftan dierine gemedir.
Farkl dzeylerdeki statlerin tabakalar arasnda gereklefltirildii hareketliliktir. Bu hareketlilikte birey,
bulunduu snftan yukar kabilecei gibi afla snfa da dflebilir. Bir flirkette alflan sekreterin insan
kaynaklar mdr olmas gibi. Dikey hareketlilik afladan yukar olabilecei gibi yukardan afla doru da
olabilmektedir. Bir maaza sahibinin iflas ederek tezgahtarla bafllamas gibi.

38

Eitim Bilimine Girifl

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Sra Sizde 4
Nfusun blgelere ve yafla gre dalm, eitimi dolaysyla okullar yakndan ilgilendirmektedir. Nfusun
yaps ile toplumun eitim dzeyi arasnda nemli iliflkiler vardr. rnein eitim dzeyi yksek olan toplumlarda salk konusunda daha bilinli olunduundan
lm oranlar dflk ve ailelerdeki ocuk says az, eitim dzeyi dflk olan toplumlarda ise bebek lm oran yksek, ortalama lm yafl ise dflktr.
Sra Sizde 5
Eitim kurumlar bireyleri yaflama hazrlad gibi onlara meslek kazandrmak zere diploma verir. renim
grlen okul, blm, renim sresi bireylerin yapacaklar meslekte nemli birer etmendir. retim, retilenleri paylaflma ve bu sradaki iliflkilerin dzenlenmesinde eitim nemli bir etmen olarak karflmza kmaktadr. Bir toplumda eitim, etkin bir demokrasiye ve
kurumlarnn iflleyifline olanak salar, yasalara uyum
salamann bir aracdr, su oranlarnn ve ceza sistemlerine iliflkin giderlerin azalmasna katkda bulunur, sermaye piyasasnn kusurlarnn azaltlmasna yardmc
olur, gnll kurulufllar ve sivil toplum rgtleri yoluyla toplumsal hizmetlerin yrtlmesinde bilin kazandrr, ocuklarn okulda bulunmas nedeniyle anne ve
babalarn ifl gcne katk salar, gelir artfln srdrlebilir duruma getirir, retime temel oluflturacak bilgi ve
yenilik salar, talep yaratlmasn salar.

Altan, . (1994). Ayn, Sabah. 3 Aralk 1994.


Akdeniz, S. (1994). Eitim Sosyolojisi. (3. Basm).
stanbul: Marmara niversitesi lahiyat Vakf
Yaynlar.
Badavan, Y. (1987). Eitimin Toplumsal fllevleri,
Eitim Sosyolojisi. Ankara: Hacettepe niversitesi, ss.72-101.
Bahar, H. . (2005). Sosyoloji. Ankara: USAK Yaynlar.
Baflar, H. (1987) Eitim Sosyolojisi, Eitim
Sosyolojisi. Ankara: Hacettepe niversitesi, ss.1-14.
Baflaran, . E. (1978). Eitime Girifl. (3. Basm). Ankara:
Kadolu Matbaas.
Baflaran, . E. (1994). Eitime Girifl. (4. Basm) Ankara:
. E
Celep, C. (2004). Eitimin Toplumsal fllevi, Meslek
Olarak retmenlik. (Editr: C. Celep). Ankara:
An Yaynclk, ss.190-215.
Demir, N. (2004). Birey, Toplum, Bilim: Sosyoloji
Temel Kavramlar. Ankara: Turhan Kitabevi.
Doan, . (2002). Sosyoloji Kavramlar ve Sorunlar.
(5. Basm). Ankara: Pegema Yaynclk.
Doan, . (2007). Vergi Kaaklar Eitimle nlenir,
Hrriyet Anadolu. 16 Eyll 2007, s.1.
Dnmezer, S. (1994). Toplumbilim. (Geniflletilmifl 11.
Basm). stanbul: Beta Basm Yaym Datm.
Er (Uuzman), T. (2000). Eitimin Sosyal Temelleri:
Eitim Sosyoloji liflkisi, Eitim Sosyolojisi, retmenlik Mesleine Girifl. Ankara: Nobel Yayn
Datm, ss.58-70.
Erden, M. (2000). Eitimin Toplumsal Temelleri,
retmenlik Mesleine Girifl. (Editr: E. Szer)
ss. 55-68.
Ergn, M. (1994). Eitim Sosyolojisine Girifl. (5.
Basm). Ankara: Ocak Yaynlar.
Eskicumal, A. (2003). Eitim ve Toplumsal Deiflme:
Trkiyenin Deiflim Srecinde Eitimin Rol, 19231946, Boazii niversitesi Eitim Dergisi, 19
(2), ss. 1-15.
Fichter, J. (2004). Sosyoloji Nedir? (eviren: N. elebi)
(7. Basm). Ankara: An Yaynclk
Gke, F. (2000). Deiflme Srecinde Devlet ve
Eitim. Ankara: Eyll Kitap ve Yaynevi.

2. nite - Eitimin Sosyal Temelleri

Kumcu, E. (2006). Sorun Deifliyor, Hrriyet


Gazetesi. 3 Aralk 2006. 13 Aralk 2007 tarihinde
http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/
5544743.asp?yazarid=7&gid=61adresinden
alnmfltr.
zkalp, E. (1990). Sosyolojiye Girifl. Eskiflehir:
Anadolu niversitesi Yaynlar.
ztaba, L. (1971). Eitim Sosyolojisi. (2. Basm). stanbul: Remzi Kitabevi.
ztrk, H. (1983). Eitim Sosyolojisi. Ankara: Utku
Yaynevi.
Snmez, V. (1994). Sevgi Eitimi. (3. Basm). Ankara:
An Yaynclk.
TDK. (2007). Trke Szlk. 12 Aralk 2007 tarihinde
www.tdk.gov.tr adresinden alnmfltr.
Tezcan, M. (2001). Eitimin Toplumsal Temelleri, retmenlik Mesleine Girifl. (Editr: V. Snmez).
Ankara: An Yaynclk, ss.75-101.
Tezcan, M. (1996). Eitim Sosyolojisi. (10. Basm).
Ankara.
Tezcan, M. (1995). Sosyolojiye Girifl Temel Kavramlar. (4. Basm). Ankara.
Tezcan, M. (1989). Eitim Sosyolojisi: Tanm, zellikler, nemi, Eitim Sosyolojisi. Eskiflehir: Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar,
ss.1-11.
Topuolu, H. (1971). Eitim Sosyolojisi Tanm, Konusu, Sorunlar, Eitim Sosyolojisi Kaynak Metinler. Ankara: Ankara niversitesi Eitim Fakltesi
Yaynlar.
Yrkolu, A. (1997). ocuk Ruh Sal. (26. Basm).
stanbul: zgr Yaynlar.
Welton, D. A. ve Mallan, J., T. (1999). Children and
Their World : Strategies For Teaching Social Studies. (6. Basm). Boston : Houghton Mifflin Co.
http://www.haberlere.com

39

Eitimin Psikolojik
Temelleri

Kk hanmlar, kk beyler. Sizin hepiniz gelecein bir gl, yldz ve ikbal


flsnz. Memleketi asl fla boacak olan sizsiniz.
Mustafa Kemal ATATRK

Amalarmz

N
N
N
N

Bu niteyi alfltktan sonra;


Eitimin ve eitim psikolojisinin bir bilim olarak geliflimini kavramak,
Farkl bakfl alarndan eitim psikolojisini tanmlamak,
Gnmzde eitim psikolojisinde ne tr sorunlar zerinde younlaflldn
kavramak,
retmenin eitim psikolojisine iliflkin kazanmlarn snfta nasl ifle koflabileceini kavramak
iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.

41

42

Eitim Bilimine Girifl

rnek Olay
Ahmet, mesleini seven ve mesleinde baflarl olduuna inanan bir retmendir.
Snfndaki baflar dzeyinin okuldaki dier snflarn baflar dzeyinden yksek
olmasn amalamakta, rencilerinden her zaman ok fley beklemektedir.
Ahmet retmen, tayin olduu okulda yeni emekli olmufl bir retmenin snfnda greve bafllad. Her zaman olduu gibi yeni rencilerinin de iyi dzeyde
olacaklarn dflnd. Ahmet retmenin snf, renme hz ve kapasitesi bakmndan birbirlerinden farkl rencilerden oluflmaktayd. Kimi ocuklar iyi dzeyde, akc bir biimde okuyabiliyorken kimi ocuklar heceleyerek okuyordu. Matematikte ise blme ifllemlerini yapabilen ocuklarn yan sra, henz karma ve
arpma ifllemlerini gerei gibi yapamayanlar da bulunuyordu. Ahmet retmen
durumu fark etti. Ancak yavafl renen bu rencilerle zaman harcamann snftaki dier rencilerinin baflarlarn da olumsuz ynde etkilediini dflnd. Bu
nedenle says befl kifliyi bulan bu rencileri adeta snfta yok sayarak onlarn
da dersteki etkinliklere katlmn salamay gz ard etti. Bylece bofla zaman yitirmediini dflnyordu. lk zamanlarda kendi kendilerine derse katlmaya aba gsteren bu renciler, retmenlerinin bu davranfl yznden gn getike
daha edilgen, daha silik bir kimlik sergilemeye baflladlar. retmenlerinin dikkatini ekebilmek iin yaramazlk yapmaya ve snf dzenini bozan davranfllar sergilemeye yneldiler. Bu durum, snftaki retme-renme etkinliklerini olumsuz
biimde etkilemeye bafllad. nk Ahmet retmen, zamannn ounu snfta
denetim salamaya ayryordu.
Ahmet retmen, bafllangta bu rencilerden en az dierleri kadar baflar
beklemeseydi, onlar kendi yetenekleri lsnde deerlendirseydi, daha da nemlisi onlar yok saymasayd byle olur muydu? Yoksa Ahmet retmen; rencilerin
birbirlerinden farkl geliflimsel zellikleri, renme hzlar ve renme biimleri olduu gereinin farknda deil miydi?

Anahtar Kavramlar
Eitim
Psikoloji
Eitim psikolojisi

Geliflim psikolojisi
renme psikolojisi
Snf ynetimi

indekiler

GRfi
ETM BLM
ETM-PSKOLOJ LfiKS VE ETM PSKOLOJSNN GELfiM
ETM PSKOLOJSNN TANIMI
ETM PSKOLOJSNN LG ALANLARI
Geliflim Psikolojisi ve rencilerin Geliflim zellikleri
renme Psikolojisi ve retme-renme Sreleri
Snf Ynetimi

3. nite - Eitimin Psikolojik Temelleri

43

GRfi
Eitim, bireyde renme yaflantlar yolu ile istendik ynde davranfl deifliklikleri
oluflturma sreci olarak tanmlanmaktadr. Psikoloji ise insan davranfllar zerinde
odaklanan bir bilim daldr. Bireyde istendik davranfllar oluflturabilme amacn
taflyan eitim, bu amacn gereklefltirebilmek iin en etkili retim stratejisi ve
yntemlerinin neler olduunun belirlenerek uygulanmas zerinde durur. flte bu
noktada psikoloji biliminin bulgular, eitim iin vazgeilmez bir neme ve deere sahiptir. nk davranfllarn nedenlerinin ve nasl olufltuklarnn srlar, psikoloji biliminin bulgularnda gizlidir. Acaba bir davranfl deifltirme sreci olan renme nasl gerekleflmektedir? Birey hangi koflullarda daha etkili renebilmektedir? Bireyin renmesini olumsuz ynde etkileyen ya da kolaylafltran etmenler
nelerdir? Bu ve benzeri daha pek ok soru, psikolojinin renme psikolojisi olarak adlandrlan bir dalnn yant arad sorulardr. Bu sorulara verilebilecek yantlar ise yaflantlar yolu ile bireyde istendik davranfl deifliklii oluflturma sreci
olarak tanmlanan eitimin psikolojik temellerini oluflturmaktadr.
Bu nitede, eitimin psikolojik temelleri aklanmaya alfllmfltr. Bu balamda nce eitimin bir bilim olarak geliflimine deinilerek eitim ile psikoloji arasnda ne tr bir iliflki olduu aklanmaya alfllmfltr. Daha sonra, eitim psikolojisinin tanm, ilgi alanlar ve eitim psikolojisi bilgisinin retme-renme srecindeki yararlar ele alnmfltr.

ETM BLM
Eitim, bireyin davranfllarnda kendi yaflants yoluyla kastl bir biimde istendik
deifliklikler meydana getirme sreci olarak tanmlanmaktadr. Bireyde eitim yoluyla gereklefltirilecek olan tm deiflikliklerin; bireyin iinde yaflad toplumun
deerlerine uygun dflmesi, toplum tarafndan istenen ve beenilen davranfllar olmas gerekmektedir. Bu nedenle eitim, belli amalar dorultusunda bireyin davranfllarn planl bir biimde deifltirmeye ynelik yasalar, ilkeleri ve teknikleri
bulmaya alflan bir bilim dal olarak geliflimini srdrmek zorundadr. Her bilim
dal iin olduu gibi eitimin de ifllevlerini etkili bir biimde gereklefltirebilmesi,
baflka bir deyiflle bireylerin davranfllarnda istendik davranfllar yeterli dzeyde
gereklefltirilebilmesi, eitim alanndaki bilimsel arafltrmalara ve gelifltirme abalarna bal bulunmaktadr.
Eitimin gemifli, insanlk tarihi kadar eski olmakla birlikte eitimin bir bilim
olarak gelifliminin yeni olduu sylenebilir. Gemiflten gnmze eitimin bir bilim
olarak geliflmesinde pek ok bilim adamnn nemli abalar ve katklar olduu bilinmektedir. rnein eski Yunanda Sokratesin soru sorma yoluyla insann kendi
kendine bilgiye ulaflabileceine iliflkin grflleri ile Platon ve Aristonun zihin, duygu ve bedenin birlikte uyumlu bir biimde gelifltirilmesi gerektiini ne sren grfllerinin gnmz eitim anlayflna uygun dflt bilinmektedir. Psikoloji biliminin ayr bir bilim dal olarak felsefeden bamszln ilan etmedii dnemlerde bile felsefeyle ilgilenen bilim adamlarnn, eitim ile psikoloji arasnda iliflki kurmaya
baflladklar grlmektedir. Bugnn adafl eitim anlayflnda olduu gibi gemiflte de birok dflnrn, eitimin bireyi duyuflsal, sosyal, bedensel ve zihinsel bakmlardan bir btn olarak gelifltirmesi gerektiine iflaret ettii bilinmektedir.
Eitimin bir bilim olarak gelifliminde Trk dflnrlerinin de nemli katklar
olmufltur. Bunlar arasnda Farabi, eitimin szel olmaktan te ahlaki davranfllar
kazandrmas gerektii zerinde durarak eitimin kiflilik geliflimi ile olan ilgisine

stendik davranfl: Eitim


yolu ile bireylere
kazandrlmas amalanan,
toplumun benimsedii
olumlu davranfl.

44

Eitim Bilimine Girifl

dikkat ekmifltir. bn-i Sina ise eitimin snf ve stat fark gzetmeksizin her ocua verilmesini ve meslek eitimi kazandrmaya ynelik olmasn, ocuklarn
okullarda kendi yafltlar ile birlikte eitilmesini, retmenlerin ocuklarn yeteneklerini, ilgi ve isteklerini tanyarak buna gre eitim vermesini; retim etkinliklerinde deneye, gzleme ve arafltrmaya yer verilmesini; retimde ara-gerelerden yararlanlmasn ve baskya dayal olmayan bir eitim gereklefltirilmesini
savunmufltur.
Avrupada Rnesans sonrasndaki bilimsel geliflmeler, doal olarak eitimi de
etkilemifl ve bu dnemde eitimle ilgili daha adafl grfller ileri srlmeye bafllanmfltr. Bu balamda 16.yzylda Erasmus, eitimde cezaya karfl kan grflleri; 17. yzylda ise Alman eitimci Ratke, modern retim yntemlerine iliflkin grflleri ile dikkat ekmifltir. Yine 17. yzylda ekoslovak eitimci Comenius, eitimde gzlem ve deneyim ile retimde bireysel farkllklarn nemine deinmifl
ve gnmzn adafl eitim psikologlar tarafndan da vurgulanan, retim programlarnn ocuklarn geliflim zelliklerine gre dzenlenmesi gerektiini belirtmifltir. 17. yzyl dflnrleri arasnda Locke, ocuun zihnini bofl bir levhaya benzeterek ocuun dfltan gelen her eflit uyarana ak olduunu ileri srmfl, eitimde ezbercilie karfl karak eflitli trden yaflantlar yolu ile ocuklara yaflamlarnda yararl olabilecek bilgilerin kazandrlmas gerei zerinde durmufltur.
SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

Eitim programlarnn
SIRA SZDE ocuklarn geliflim zelliklerine gre dzenlenmesi gerektiini ileri sren ilk bilim adam kimdir?
D fi Nhareketi
ELM
Aydnlanma
ile birlikte 18. yzylda, bilim ve sanat alannda gzlenen
geliflmelerin eitimdeki yansmalar arasnda J. J.Rousseau, Pestalozzi ve Herbartn
grflleri dikkat
Bu dflnrlerden Rousseau, eitimin ocuklarn geliflim
S O Rekicidir.
U
dnemlerine ve bireysel zelliklerine gre dzenlenmesi gerektiini, Pestalozzi ise
yaparak ve yaflayarak renmeyi savunmufltur. Herbart ise retimde etkili ynDKKAT
temler zerinde durmufl ve eitim ile psikolojinin kesiflim noktas olarak nitelendirilebilecek olan eitim psikolojisi alannn ortaya kmasna ynelik ilk dflnceSIRA SZDE
leri ortaya atmfltr.

N N

retme-renme sreci:
Biliflsel, duyuflsal,
K T A zelliklerin
P
devinimsel
kazanlmas ve renmeyi
kolaylafltracak etkinliklerin
dzenlenmesi sreci.

TELEVZYON

NTERNET
Eitim Psikolojisi: Geliflim
ve renme ilkelerinden
yararlanarak daha etkili
renme ortamlarnda, etkili
bir retim ile renmeyi
verimli bir biimde
gereklefltirmeyi ama
edinen bir bilim dal.

ETM-PSKOLOJ
LfiKS VE ETM
AMALARIMIZ
PSKOLOJSNN GELfiM

Felsefe ve eitim alanndaki dflnceleri ile dikkatleri eken bilim adamlarnn retme-renme
srecinin niteliini artrmaya ynelik abalar bir yana, psikolojinin
K T A P
felsefeden ayrlarak bamsz bir davranfl bilimi olmaya ynelmesi ile birlikte eitim ile psikoloji arasnda daha sk bir iflbirlii gndeme gelmifltir. Bir davranfl deifltirme sreci olarak eitim, daha etkili bir iflleve kavuflabilmede psikoloji, sosyoTELEVZYON
loji, sosyal psikoloji gibi davranfl bilimlerinden yararlanmaya bafllamfltr. Bunlar
arasnda eitimi en ok etkileyen bilim dal ise psikoloji olmufltur. Psikolojinin insan davranfllarnn geliflimi ve insann renmesi ile ilgili bir bilim dal olmas, doN T Edavranfl
RNET
al olarak bir
deifltirme sreci olan eitim ile psikolojiyi ayn noktada
buluflturmufltur. Bu iki disiplinin etkileflimi ile de eitim psikolojisi ad altnda yeni bir disiplinin geliflmesi kanlmaz bir gereklilik olmufltur.
Psikolojinin bulgularn eitime uygulayarak snftaki retme-renme srecinin niteliini gelifltirmeye ynelik arayfllar, gnmzde eitimin psikolojik temelleri olarak da adlandrlabilecek olan eitim psikolojisi alanna temel olmufltur.
Baflka bir deyiflle eitim ve psikoloji bilimlerinin etkileflimiyle eitim psikolojisi ad

45

3. nite - Eitimin Psikolojik Temelleri

altnda yeni bir disiplin ortaya kmfltr. Bafllangta psikolojinin bir uygulama alan olarak snrlandrlan eitim psikolojisi, psikolojinin alt dallar olan geliflim psikolojisi ve renme psikolojisi ile sk iliflkisini srdrmekle birlikte giderek
kendine zg sorun alanlar, arafltrma yntemleri, kuram ve ilkeleri olan ayr bir
bilim olma ynnde ilerlemektedir.
Yzyl aflkn bir gemifle uzanan eitim psikolojisinin bamsz bir disiplin olarak geliflmesinde birok bilim adamnn nemli katklar olmufltur. Bunlar arasnda
kendi laboratuvarnda psikoloji bilimiyle ilgili ilk deneysel alflmalar bafllatan Alman psikolou Wilhem Wunt, psikolojinin bir bilim olarak geliflmesine nclk
ederken William James, eitim arafltrmalarnn doal ortamlarda gereklefltirilmesi gerei zerinde durarak psikolojinin bulgularnn eitime uygulanmasna ynelik alflmalar ile dikkat ekmifltir. Galtonun 1882 ylnda kurmufl olduu ilk test
merkezi ve Amerikal psikolog Stanley Hallin rencilerin zihinsel, duygusal, fiziksel ve sosyal ynlerinin de incelenmesi gerektiine iliflkin grflleri; psikoloji ve
eitimde bireysel farkllklarn llerek eitimle ilgili sorunlarn daha nesnel (objektif) yntemlerle incelenebilmesine ynelik ilk abalar arasnda yer almfltr.
Eitim biliminin bilim olarak geliflmesine nemli katklar olan ve eitim psikolojisinin kurucusu olarak kabul edilen Edward L. Thorndike, laboratuvar ortamlarnda hayvanlar zerinde yapmfl olduu arafltrmalardan elde ettii bulgularn insanlar iin de geerli olduunu savunmufltur. Tekrar ilkesi ve etki yasas gibi alflmalar ile nlenen ve kendisinden sonra gelen renme kuramclarnn alflmalarna nclk eden Thorndike; zek, gdlenme (motivasyon), ilgi gibi eitimle yakndan iliflkili bulunan konular zerindeki alflmalarnn yan sra zellikle renme rnlerinin llmesine ynelik alflmalar ile de eitim psikolojisi alannda
saygnlk kazanmfltr.
Thorndiken eitim bilimlerinin geliflimine yapmfl olduu katklar SIRA
nelerdir?
SZDE

ETM PSKOLOJSNN TANIMI

Tekrar ilkesi: Tekrarlanan


bir davranfln gleneceini
belirten ilke.
Etki Yasas: Organizmann
yapmfl olduu bir
davranflndan dolay hoflnut
kalmas nedeniyle bu
davranflnn ileride tekrarlanma olaslnn yksek
olacan belirten ilke.

fi ilgili
N E L Molduu iin
Eitim, gerek formal gerek informal olsun, insan davranfllar Dile
yine bir davranfl bilimi olan psikoloji ile yakndan iliflkilidir. Bu iliflkinin bir rn
olarak ortaya kan eitim psikolojisi ise henz geliflimini srdrmekte
S O R U olan bir disiplin olarak farkl yazarlarca farkl biimlerde tanmlanmaktadr.
Kimi psikologlara gre eitim psikolojisi, psikolojinin alt dallarndan biridir. KiDKKAT
mileri ise eitim psikolojisinin ayr bir disiplin olmad, ancak psikolojinin bulgularnn snftaki retme-renme etkinliklerine uygulanmasndan ibaret olduu
SIRA SZDE kendine
grflndedirler. Kimileri ise bu grfle karfl karak eitim psikolojisinin
zg kuramlar, sorun alanlar, arafltrma yntemleri ve teknikleri olan ayr bir disiplin olduunu ileri srmektedirler. Bu bakfl asndan eitim psikolojisi, nsanAMALARIMIZ
larn geliflim zelliklerini ve renme ilkelerini inceleyerek, eitim ortamlarn etkili bir biimde dzenlemeyi ve retme yoluyla renmeyi verimli bir biimde
gereklefltirmeyi ama edinen uygulamal bir bilim dal olarak
tanmlanmaktadr
K T A P
(Fidan ve Erden, 1998, s.45). Ancak Eitim Psikolojisi bafll altnda yazlan kitaplar incelendiinde genelde eitim psikolojisinin, geliflim psikolojisi ile renme
psikolojisinin toplam olarak ele alnd grlmektedir.

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

N N

SIRA SZDE
NTERNET
D fi N E L M

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

adafl anlamda eitim psikolojisini nasl tanmlayabilirsiniz?

SIRA SZDE

TELEVZYON

SIRA SZDE
NTERNET
D fi N E L M

S O R U

S O R U

DKKAT

DKKAT

46

Eitim Bilimine Girifl

Eitim psikolojisi alanndaki


son geliflmeler, bu
disiplinin, kendine zg
kuramlar, ilkeleri,
yntemleri ve teknikleri ve
sorun alanlar olan bir
disiplin olmaya yneldiini
ortaya koymaktadr.

Eitim psikolojisinin ayr bir disiplin olup olmad konusunda ilgililer arasnda
henz tam bir anlayfl birliinin oluflamamas bir yana, bugn bu disiplinin snrlarnn da tam anlamyla belirlenebilmifl olduu sylenemez. Bununla birlikte, daha
nce de vurguland gibi, eitim psikolojisiyle ilgili bat lkelerindeki son geliflmeler; eitim psikolojisinin kendine zg kuramlar, ilkeleri, yntemleri, teknikleri ve
sorun alanlar dorultusunda geliflmekte olan bir disiplin olduunu ortaya koymaktadr. Bu bakfl asndan, eitim psikolojisinin retme-renme srecinin anlafllmas ve bu srecin niteliini artrma yntemlerinin gelifltirilmesiyle ilgili kendine zg bir disiplin olduu sylenebilir. Bu amalar gereklefltirebilmek iin eitim psikologlar, teki bilim dallarndan yararlanabildikleri gibi kendilerine zg yeni bilgiler retebilmekte, yeni ilkeler ve kuramlar gelifltirebilmektedirler. Nitekim adafl
eitim psikologlar, genel bilimsel yntemlerden yararlanarak kendi yntemlerini
de gelifltirmektedir. Bugn retme ve renmeyle ilgili sorunlar, bir yandan laboratuvar ortamlarnda test edilirken ayn zamanda anaokulundan niversiteye dein
eitimin gereklefltii tm ortamlar, retme-renme srecinin etkililiini artrabilme amacyla doal bir laboratuvar gibi kullanlabilmektedir. Gnmzn eitim
psikolou, laboratuvar ya da doal ortamlardaki alflmalaryla birlikte tm abalarnda retme ve renmede anlaml bir fark yaratmak amacndadr. Laboratuvar
ortamlarndaki denetimli arafltrmalardan elde edilen bulgularn gerek ortamlardaki beklenmedik durumlarda da geerli olup olmad sorusu, eitim psikologlarnn
yantlamas gereken nemli bir sorun olarak gndemdedir. Bu amala, zellikle,
renme sreciyle ilgili olarak gemiflten bugne laboratuvarda retilen ne varsa
bunlarn doal ortamlarda da geerli olup olmad test edilmelidir. Eitim psikologlar, insanlarn nasl rendikleri ile ok yakndan ilgili olmak durumundadr.
Ancak bu ilgi, sorunun yalnzca bir blmne are olabilir. Sorunun dier yars, insanlara nasl retilecei konusudur. Eitim psikolou olarak adlandrlan uzmanlar ise her iki durumla yakndan ilgilenmek zorundadr.

SIRA SZDE

D fi N E L M

DKKAT

AMALARIMIZ

N N

K T A P

TELEVZYON
SIRA SZDE

ETM PSKOLOJSNN LG ALANLARI


D fi N E L srecinin
M
retme-renme
niteliini artrmaya ynelik bir disiplin olarak eitim
psikolojisinin ilgi alanna giren konularn olduka genifl bir yelpazeye yayld
sylenebilir. SEitimin
genifl anlamda bireyin tm ynleriyle geliflimini hedefleyen
O R U
bir disiplin olduundan hareket edildiinde bireylerin kifliliklerinin tm boyutlaryla en uygun bir dzeyde geliflebilmesini salayabilmeleri iin, bireyin yetifltirilmeDKKAT
si sorumluluunu stlenenlerin geliflim psikolojisinden yararlanmalar kanlmaz
bir gereklilik olmaktadr. retmenlerin okulda daha etkili bir retme ve renSIRA SZDE
me gereklefltirebilmeleri
ise byk lde renme psikolojisinden yararlanabilme yeteneklerine bal bulunmaktadr. Eitim psikolojisi, yalnzca geliflim psikolojisi ile renme psikolojisinin toplamndan oluflmayp kendine zg bir disiplin
AMALARIMIZ
olarak geliflmekte ise de bu yeni disiplinin ieriinde geliflim psikolojisi ile renme psikolojisinin zel bir yeri olduunu da belirtmek gerekir. Bunlara ek olarak
retme-renme
srecinin etkililiinde, retmenin snfta uygun bir renme atK T A P
mosferi oluflturabilmesinin nemli bir rolnn olmas, eitim psikolojisi kapsamnda snf ynetimine iliflkin konularn da yer almasn gerektirmektedir.

S O R U

SIRA SZDE

Gnmzde SIRA
eitim
psikologlarnn ilgilendikleri belli bafll konular nelerdir?
SZDE

TELEVZYON

Gnmzdeki
uygulamalar
erevesinde Trkiyede eitimin bireyin tm ynleriyle gelifliSIRA
SZDE
mine hizmet edebilecek bir nitelik taflyp taflmadn tartflnz.

D N Tfi E R
N ENLE TM

D N fiT E NRENLE M
T

S O R U

S O R U

47

3. nite - Eitimin Psikolojik Temelleri

Geliflim Psikolojisi ve rencilerin Geliflim zellikleri


Eitim psikolojisine temel oluflturmada nemli bir yeri bulunan geliflim psikolojisi,
bireyin doum ncesinden lmne kadar geirmifl olduu nicel ve nitel deiflmeleri ve geliflmeleri inceleyen bir disiplindir. Bireyin yaflamnn hangi dnemlerinde
hangi trden geliflimsel zelliklere sahip olduu; hangi dnemlerde nasl bir biliflsel, sosyal ve psikolojik geliflim dzeyinde bulunduu geliflim psikolojisinin ilgi
alanna girer. rnein geliflim psikolojisinde evre kuramclar olarak adlandrlan
bilim adamlar; bireylerin belli grevlerini, olgunlaflma dzeylerine bal olarak
belli dnemlerde gereklefltirebileceklerini savunurlar.
ocuun soyut kavramlarn stesinden gelebilmesi iin soyut zek olgunluuna eriflmifl olmas gerekir. evre ile etkileflerek belli bir zaman ierisinde kazanlabilecek olan bu tr zihinsel olgunlua ulaflmadan ocuktan soyut konular kavrayabilme yeteneini gsterebilmesini beklemek doru olmaz. Bu durum retim
programlarnn hazrlanmasnda, rencilerin geliflim zelliklerine dikkat edilmesini zorunlu klar. te yandan rencinin hangi geliflim dzeyinde olduunu bilen
bir retmen, retim etkinliklerinde renciye geliflim dzeyinin zerindeki davranfllar kazandrma gibi gereksiz bir abaya ynelmekten kendini alkoyabilir;
bylece daha etkili bir retim gereklefltirebilir. rencilerin geliflim zelliklerini
bilmek, snfta ne trden eitim yaflantlar dzenleyecei ve hangi retim yntem
ve tekniklerinden yararlanaca konusunda retmene yol gsterir.

Soyut zek: Dflnme ve


yeni durumlara uyma
konularnda soyut kavramlar
ve simgelerden baflarl bir
biimde yararlanabilme
yetenei.

RNEK

retimde rencilerin geliflim zelliklerini dikkate alan bir retmen, zihinsel geliflim dzeyi asndan somut ifllemler dneminde bulunan bir rencinin karmaflk bir sorunun stesinden gelebilmesi iin, bu renciye ncelikle problem durumunu somut bir biimde aklamas gerektiini bilir. retmen byle bir rencinin kavrama gcnn, henz soyut simgelerle bafl edebilecek bir olgunlukta olmadndan hareket ederek problemi somut bir biimde aklamadka ve durumu rencinin anlayabilecei bir biimde yalnlafltrmadka onun problemi kavrayamayacan dflnebilir.
rencilerin geliflim zellikleri konusunda bilgili olmas, daha etkili bir retimi gereklefltirebilmenin yan sra rencilerin dier kiflilik boyutlarnn gelifltirilebilmesi konusunda da retmene yardmc olur. rencilerin kifliliklerinin sosyal,
psikolojik, bedensel ve duyuflsal olan tm ynleri ile salkl bir geliflim gsterebilmelerine yardmc olmann yansra, etkili bir retim gereklefltirebilme retmenleri yakndan ilgilendiren bir baflka konudur. Bu ynleriyle rencilerin kiflilik
geliflimlerini kolaylafltrabilmek ise, ncelikle, kifliliin bu boyutlarnn geliflimi konusunda yeterli dzeyde bir bilimsel anlayfl gelifltirebilmifl olmay gerekli klar.
retmenin byle bir anlayfl gelifltirebilmesi, geliflim psikolojisinin salad olanaklardan yararlanabilme derecesine baldr.
Geliflim psikolojisi bilgisi retmene hangi yarar salar?

SIRA SZDE

renme Psikolojisi ve retme-renme Sreleri

D fi N E L M sahip olOkulda eitimin ve retimin niteliini gelifltirebilmek iin retmenlerin


malar gereken nemli bir gereklilik de retme-renme sreleri konusunda yeterli bir anlayfl gelifltirmeleridir. retme-renme sreleri, renme
S O R U psikolojisi

SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

SIRA SZDE

48

Eitim Bilimine Girifl

alannda gelifltirilmifl bulunan renme kuramlar, modelleri, yntem ve teknikleri


ile iliflkili bir kavramdr. renme kuramlarnn sunduu olanaklarla renme olaynn nasl gereklefltiini bilen bir retmen, farkl retme durumlarnda farkl retim modellerini kolayca ifle koflabilecektir. Bylece daha etkili bir retme-renme sreci oluflturabilmek iin gerekli olabilecek renme ilkeleriyle yntem ve tekniklerden yararlanabilecektir. Derse girer girmez dorudan konuyu anlatmaya bafllayan bir retmen, retimin dersin amalar dorultusunda gerekleflebilmesi
iin, rencilerin dikkatinin retilecek materyale ekilmesi gerektiini bilmiyor
demektir. retmen byle yapmak yerine Gagnenin ortaya koymufl olduu retim durumunu gereklefltirerek, baflka bir deyiflle grsel ya da szel uyarclarla rencilerin konuya dikkatlerini ekerek ifle bafllamfl olsa rencilerini gdleyerek
daha etkili bir retim gereklefltirebilecektir. renme ilkeleri ile kuramlar ve
bunlara dayal olarak gelifltirilmifl olan retim modelleri, yntemleri ve teknikleri
konusunda yeterli dzeyde donanm olan bir retmen, beklenmedik durumlar da
dahil olmak zere, snftaki her trl retme-renme etkinliinde bu gcnden
yararlanarak daha etkili bir retme-renme sreci gereklefltirebilir.

RNEK

SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

Meslee yeni bafllayan bir matematik retmeni olan Kadir Bey, retim yl baflnda
rencilerinin byk bir ounluunun A konusunu anlamakta ok zorlandklarn gzledi. Kadir Bey, konuyu birok kez anlatmasna ve konuyla ilgili birok farkl
rnek problem zmesine karfln rencilerin yaklaflk yarsnn bir trl bu konu ile
hedeflenen davranfllar kazanamadn fark etti. Sorunu dier meslektafllar ile tartfltktan ve retme-renme sreleriyle ilgili bilgilerini yokladktan sonra Kadir
Bey, Bloomun nl tam renme modelini hatrlad. Bloomun sz konusu modeline gre bir derse iliflkin gemiflteki n renmeler, daha sonraki nitelerdeki renmelerin nkoflul davranfllaryd ve bu davranfllar, renci baflarsnn %50sini
aklyordu. Dahas matematik dersiyle rencilere kazandrlacak olan davranfllar
arasnda sk bir aflamallk iliflkisi vard. Kadir Beyin baflna gelen durumun nedeni, rencilerin A nitesinin nkoflulu olan davranfllardaki yetersizlikleriydi. Bu durumda Kadir Beyin yapmas gereken, rencilere nce A nitesindeki davranfllar
renebilmeleri iin gerekli olan nkoflul davranfllar retmek, daha sonra A nitesine gemek idi. Kadir Bey de byle yapt ve bu kez rencilerin A nitesindeki davranfllar hi zorlanmadan kolayca renebildiklerini gzledi.

nsanlarn nasl
bilmenin retmene ne gibi yarar olabilir? Tartflnz.
SIRA rendiklerini
SZDE

Snf Ynetimi
D fi N E gereklefltirebilmenin
LM
Etkili bir retim
koflullarndan biri de snfta renmeye uygun bir ortam oluflturmaktr. retmenin snfnda renmeyi salayc bir ortam
oluflturabilmesi
S O Rise
U etkili snf ynetimi becerilerine sahip olmasn gerektirir. zellikle retmenliin ilk yllarnda bu tr becerilere sahip olmayan retmenler, snf ynetimi konusunda nemli glklerle karfl karflya kalmaktadrlar. Snf yneDKKAT
timi; renmeye uygun bir ortam oluflturabilmek, renme iin harcanacak zaman etkili kullanabilmek ve retimi engelleyen etmenleri giderebilmek iin retSIRA SZDE
menin snfnda
retim dflnda gereklefltirmifl olduu akademik olmayan etkinlikleri olarak tanmlanabilir.
Snf ynetimi bilgisinin retmene salad yararlar neler olabilir? rencileri
AMALARIMIZ
renmeye gdlemede, snfta salkl retmen-renci iliflkileri oluflturabilmede, rencilerin snf ii iletiflim becerilerini gelifltirebilmede snf ynetimi bilgisi-

N N

K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

49

3. nite - Eitimin Psikolojik Temelleri

nin retmene saysz yarar bulunmaktadr. Snf ynetimi konusunda yetkin olan
bir retmen zaman daha etkili kullanabilecek, snftaki disiplin sorunuyla kolayca bafla kabilecek ve snf ortamn daha iyi dzenleyerek snfnda renme iin
elveriflli bir ortam oluflturabilecektir.
retmenin snfn ynetmede baflarl olabilmesi iin ncelikle etkili bir lider
olmas, snfnda renmeye uygun bir snf atmosferi oluflturmas ve snftaki davranfl sorunlarn zebilmede adafl bir disiplin anlayfl gelifltirmifl olmas gerekmektedir. retmen, snf ynetiminin boyutlarn oluflturan etkili liderlik, snf atmosferi ve disiplin konularnda ne lde yeterli ise o lde baflarl bir snf yneticisi olabilir. Afladaki rnekte retmenlerin snflarnda yaygn bir biimde
karfl karflya geldikleri bir disiplin sorununu nasl zmleyebilecekleri somutlafltrlmaya alfllmfltr.

Snf ynetiminin boyutlar:


Etkili liderlik
Snf atmosferi
Disiplin

RNEK

Snfn yaramaz bir rencisi olarak tannan Ali; sk sk evresindekilerle konuflmakta ve retmeni dinlemek yerine derste baflka ifllerle meflgul olmaktadr. retmen de Alinin bu davranfllar karflsnda sk sk onu azarlamakta, kimi zaman
ona fiziksel cezalar bile uygulamaktadr. retmenin bu tr davranfllarndan
sonra dikkatli bir renci gibi retmeni dinler grnen Ali, bir sre sonra sz konusu olumsuz davranfllarn yinelemekte, dahas bu olumsuzluklarn giderek artrmaktadr. Alinin bu davranfllar karflsnda ileden kan retmen de Aliye
giderek daha ok ceza uygulamaktadr. Ne var ki snftaki Ali problemi srp gitmekte ve Ali, retmenin istedii gibi bir renci olmamakta direnmektedir.
renme kuramlarna egemen olan bir retmen, bu konudaki bilgisini snftaki
bu ve benzeri disiplin sorunlarna kolayca uygulayabilir. rnein Aliye gereksinimlerini uygun yollarla karfllayabilme olana verebilir. Bu amala ncelikle Alinin uygunsuz davranfllarn grmezden gelerek Alinin bu yolla dikkat ekemeyeceini anlamasna yardmc olabilir. Bylece olumsuz davranfllar ile artk dikkatleri stnde
toplayamayan Ali, bu davranfllarndan giderek vazgeebilir.
Alinin snfta yaratt sorunlarn stesinden gelebilmek iin retmenin uygulad yntemler, Alinin olumsuz davranfllarnn daha da artmasna yol atna gre
retmenin ceza uygulamalar, Ali iin bir pekifltire grevi grmektedir. Bir davranfl sonrasnda organizmaya verilen pekifltirecin o davranfln skln artrdn
bilen bir retmen, kuflkusuz, Alinin retmeni gibi davranmayacaktr. Alinin
olumsuz davranfllarnn giderek arttn grerek kendi davranfllarnn Ali iin bir
pekifltire grevi grdn kolayca fark edebilecektir. Yine ayn retmen, renme kuram ve ilkelerine iliflkin bilgilerini yoklayarak pekifltirilmeyen bir davranfln
giderek zayfladn ve sndn anmsayacak, bylece Alinin sz konusu uygunsuz davranfllarn grmezden gelmeye ve bir yandan da pekifltirmek iin Alinin
olumlu bir davranfln aramaya bafllayacaktr. nk retmen, olumsuz davranfllar yerine olumlu davranfllarn pekifltirilmesi gerektiini de hatrlayacak ve Alinin
bu tr olumsuzluklar ile belki de bir gereksinimini karfllamaya alfltn dflnmeye bafllayacaktr. Ancak ifl burada bitmemifltir. Sndrlen bu olumsuz davranfln yerine olumlu bir davranfln yerlefltirilmesi gerekmektedir. Bu konuda yeterli
donanm olan bir retmen, kuflkusuz daha farkl tekniklerden de yararlanabilir.
rnein Alide olumlu bir davranfl gzlendiinde bu davranfllar pekifltirilebilir.
Bylece Alinin olumsuz davranfllar olumlu davranfllara dnfltrlebilir.
Snf ynetimi bilgisinin retmene salayabilecei yararlar nedir? SIRA SZDE

SIRA SZDE

D fi N E L M

D fi N E L M

S O R U

S O R U

50

Eitim Bilimine Girifl

zet

N
AM A

Eitimin ve eitim psikolojisinin bir bilim olarak


geliflimini kavramak

N
AM A

Farkl bakfl alarndan eitim psikolojisini


tanmlamak

Eitimin gemifli, insanlk tarihi kadar eski ol-

Kimi psikologlara gre eitim psikolojisi, psiko-

makla birlikte bir bilim olarak gelifliminin yeni ol-

lojinin alt dallarndan biridir. Kimileri eitim psi-

duu sylenebilir. Eitimin bir bilim olarak gelifl-

kolojisinin ayr bir disiplin olmad, ancak psi-

mesine bafllangta felsefeyle ilgilenen dflnrle-

kolojinin bulgularnn snftaki retme-renme

rin nemli katklar olmufltur. Avrupada Rnesans

etkinliklerine uygulanmasndan ibaret olduu g-

sonrasnda bilim ve sanattaki geliflmelerin eitimi

rflndedirler. Bunlara ek olarak kimi bilim

de etkilemesiyle birlikte eitimde daha adafl ge-

adamlar da eitim psikolojisini, geliflim ve -

liflmelere tank olunmufl; 16. yzylda Erasmus,

renme psikolojisinin bir toplam olarak grmek-

17. yzylda Ratke ve Locke, 18. yzylda ise Ro-

tedir. Kimileri ise bu grfllere karfl karak ei-

usseau, Pestalozzi ve Herbartn eitime iliflkin g-

tim psikolojisinin kendine zg kuramlar, sorun

rfllerinde nemli lde psikolojik geler de yer

alanlar, arafltrma yntemleri ve teknikleri olan

almfltr. Bunlar arasnda zellikle Herbart, re-

ayr bir disiplin olduunu ileri srerler. Bu bakfl

timde etkili yntemlerin nemini vurgulayan d-

asndan eitim psikolojisi, insanlarn geliflim

flnceleri ile eitim psikolojisi alannn ortaya k-

zelliklerini ve renme ilkelerini inceleyerek ei-

masna ynelik nc dflnceler ileri sren ilk bi-

tim ortamlarn etkili bir biimde dzenlemeyi

lim adam olmufltur. Felsefecilerle eitimciler, -

ve retme yoluyla renmeyi verimli bir biim-

retme ve renme srecinin niteliini gelifltirmeye

de gereklefltirmeyi ama edinen uygulamal bir

ynelik abalarn srdrrken psikolojinin felse-

bilim dal olarak tanmlanmaktadr. Eitim psi-

feden koparak bamsz bir bilim dal olarak gelifl-

kolojisindeki en son ynelimler, bu disiplinin ba-

meye bafllamas, eitim ile psikoloji arasndaki bil-

msz bir alan olma ynnde gelifltiini gster-

gi alflveriflini hzlandrmfltr. Psikolojinin insan

mekle birlikte eitim psikolojisinin geliflim psi-

davranfllarnn geliflimi ve insann renmesiyle

kolojisi ve renme psikolojisinden genifl lde

yakndan iliflkili olmas, doal olarak bir davranfl

yararlandn belirtmek gerekir.

deifltirme sreci olan eitimi psikolojiyle ayn


noktada kesifltirmifl; bu iki disiplinin birbiriyle olan
etkileflimiyle eitimin psikolojik temelleri atlmaya

N
AM A

Gnmzde eitim psikolojisinde ne tr sorunlar zerinde younlaflldn kavramak

bafllanmfltr. Psikoloji bilimiyle ilgili ilk deneysel

retme-renme srecinin niteliini artrmaya

alflmalar bafllatan Alman psikolou Wilhem

ynelik bir disiplin olarak eitim psikolojisinin il-

Wunt, psikolojinin bir bilim olarak geliflmesine

gi alanna giren konularn olduka genifl bir yel-

nclk ederken William James, psikolojinin bul-

pazeye yayld sylenebilir. Bugn retme ve

gularn eitime uygulayan ilk psikolog olmakla

renmeyle ilgili sorunlar, bir yandan laboratu-

dikkat ekmifltir. Daha sonralar 1882de Galtonun

var ortamlarnda test edilirken ayn zamanda ana-

kurmufl olduu ilk test merkezi ile Stanley Hallin

okulundan niversiteye dein eitimin gerek-

alflmalar, eitim sorunlarnn daha nesnel (ob-

lefltii tm ortamlar, retme-renme srecinin

jektif) yollarla llebilmesine ynelik ilk alflma-

etkililiini artrabilme amacyla doal bir labora-

lar arasnda yer almfltr. Eitim psikolojisinin ku-

tuvar gibi kullanlabilmektedir. Gnmzn ei-

rucusu olarak kabul edilen Edward L. Thorndike;

tim psikolou, laboratuvar ya da doal ortamlar-

laboratuvar ortamlarnda hayvanlar zerinde elde

daki alflmalaryla retme ve renmede an-

ettii arafltrma bulgularn insanlara da genelle-

laml bir fark yaratmak amacndadr. Eitim psi-

mifl, eitim psikolojisi alanna kaynak olan nem-

kolojisi, her ne kadar yalnzca geliflim psikolojisi

li kuram ve ilkeler gelifltirmifltir.

ile renme psikolojisinin toplamndan oluflma-

3. nite - Eitimin Psikolojik Temelleri

N
AM A

51

yp kendine zg bir disiplin olarak geliflmekte

gibi gereksiz bir abaya ynelmekten kendini

ise de bu yeni disiplinin ieriinde geliflim psiko-

alkoyabilir. rencilerin geliflim zelliklerini

lojisi ile renme psikolojisinin zel bir yeri ol-

bilmek; retmene retimi bireysel farkllklara

duunu da belirtmek gerekir. Bunlara ek olarak

gre nasl yaflama geirecei, snfta ne trden

retme-renme srecinin etkililiinde, ret-

eitim yaflantlar dzenleyecei ve hangi re-

menin snfta uygun bir renme atmosferi olufl-

tim yntem ve tekniklerinden yararlanaca ko-

turabilmesinin nemli bir rolnn olmas, eitim

nusunda yol gsterir. renme kuramlarnn

psikolojisi kapsamnda snf ynetimine iliflkin

sunduu olanaklarla renme olaynn nasl ger-

konularn da yer almasn gerektirmektedir.

eklefltiini bilen bir retmen, farkl retme


durumlarnda farkl retim modellerini kolayca

retmenin eitim psikolojisine iliflkin kazanm-

ifle koflabilir. Bylece daha etkili bir retme-

larn snfta nasl ifle koflabileceini kavramak

renme srecini gereklefltirebilmek iin ge-

rencilerin geliflim zellikleri konusunda bilgi-

rekli olabilecek renme ilkeleriyle yntem ve

li olmas, daha etkili bir retimi gereklefltire-

tekniklerden yararlanabilir. te yandan renci-

bilmenin yan sra rencilerin dier kiflilik bo-

leri renmeye gdlemede, snfta salkl -

yutlarnn gelifltirilebilmesi konusunda da ret-

retmen-renci iliflkileri oluflturabilmede ve -

mene yardmc olur. rencinin hangi geliflim

rencilerin snf ii iletiflim becerilerini gelifltire-

dzeyinde olduunu bilen bir retmen, ret-

bilmede snf ynetimi bilgisinin de retmene

me-renme etkinliklerinde renciye geliflim

saysz yarar bulunmaktadr.

dzeyinin zerindeki davranfllar kazandrma

52

Eitim Bilimine Girifl

Kendimizi Snayalm
1. Eitim programlarnn rencilerin geliflim zelliklerine gre dzenlenmesi, afladakilerden hangisi ile yakndan ilgilidir?
a. Eitim Psikolojisi
b. Sosyal Psikoloji
c. Kiflilik Psikolojisi
d. Deneysel Psikoloji
e. Danflmanlk Psikolojisi
2. ocuun zihnini bofl bir levhaya benzeterek, ocuun dfltan gelen her eflit uyarana ak olduunu ileri sren ve eitimde ezbercilie karfl kan bilim adam kimdir?
a. Pestalozzi
b. J. J. Rousseau
c. Herbart
d. William James
e. Locke
3. Afladakilerden hangisi geliflim psikolojisinin dorudan ilgilendii konulardan biridir?
a. Yafla bal olarak bireyin davranfllarndaki deifliklikleri incelemek
b. Bireyin meslek seimi ve meslee yneltilmesini kolaylafltracak yollar arafltrmak
c. Bireyin duygusal sorunlarn tanlamak
d. Bireyin kme iindeki davranfllarn incelemek
e. renme rnlerinin nesnel (objektif) yollarla
llmesini salamak
4. Eitim psikolojisi alannn ortaya kmasna ynelik
nc dflnceleri ortaya atan ilk bilim adam kimdir?
a. Thorndike
b. William James
c. Herbart
d. Pestalozzi
e. Wilhem Wunt
5. rencilerin davranfl sorunlar ile bafl edebilmesi
ve snfta renmeye uygun bir ortam oluflturabilmesi
iin retmenin hangi konuda yeterli bir anlayfl gelifltirmesi gerekmektedir?
a. retim stratejileri
b. Snf ynetimi
c. Alan bilgisi
d. retme durumlar
e. retme modelleri

6. I. Etkili liderlik
II. Disiplin
III. Snf atmosferi
IV. Gdleme
Yukardakilerden hangileri snf ynetiminin boyutlarn oluflturur?
a. Yalnz I
b. Yalnz II
c. I ve II
d. II ve III
e. I, II ve III
7. Afladakilerden hangisi eitim psikolojisinin kapsamnda yer almaz?
a. Geliflim ilkeleri
b. renme ilkeleri
c. renme ortamlar
d. Ruh sal
e. Snf ynetimi
8. Afladaki bilim adamlarndan hangisi eitim psikolojisinin kurucusu olarak bilinir?
a. Locke
b. Herbart
c. Thorndike
d. Pestolazzi
e. Rousseau
9. Eitim psikolojisini en doru tanmlayan ifade afladakilerden hangisidir?
a. Klinik psikolojinin bir alt daldr.
b. Psikolojinin bulgularnn snftaki uygulamasdr.
c. Geliflim ve renme psikolojisinin toplamdr.
d. Eitimin bir alt daldr.
e. Etkili renme zerinde odaklanan bamsz bir
disiplindir.
10. Yaflam boyunca bireyde gzlenen nicel ve nitel deiflmeleri inceleyen disiplin afladakilerden hangisidir?
a. renme Psikolojisi
b. Geliflim Psikolojisi
c. Sosyal Psikoloji
d. Akademik Psikoloji
e. Salk Psikolojisi

3. nite - Eitimin Psikolojik Temelleri

53

Yaflamn inden

26.12.2004
Sorunlu ocuk Resminden Belli Olur
ocuklarn izdikleri resimler, onlarn iletiflim problemlerinden kardefl kskanlna, depresyondan aile iindeki sorunlarna kadar pek ok konudaki duygularnn
ipularn veriyor. Uzmanlar, ocuklara uyguladklar
iki ayr test ile ruh dnyalarn ortaya karyor.
ocuun ruh dnyasn anlamak iin uygulanan yanstma testlerinden Bir insan iz ve Bir aile iz testi Trkiyede de uygulanyor. ocuun kendisini ve ailesini nasl
algladn anlamay amalayan bu resim testleri onlarn
pek ok sorunu hakknda ipucu veriyor. Aktel Dergisi
bu haftaki saysnda konuyla ilgili habere yer verdi.
Yakn Takibe Alnyor
ocuklarn yaptklar resimler onlarn ruh halleri hakknda pek ok ayrnty barndryor. rnein, kocaman
bir kafa, nokta kadar tek bir kulak, iki minik kapal gz,
kocaman bir burun ve vcudun iki kat uzunluunda
yana almfl kollarla kendini tasvir eden ocuun ruh
hali uzmanlar tarafndan hemen tahlil ediliyor. Zira ocuun kendisine izdii kafa, ailesi tarafndan yafltlaryla srekli kyaslandn; kulak, sosyal iliflkilerinde problem yafladn; gzler, ie dnk ve depresif yapda olduunu; burun, cinsellik hakknda soru sormasnn aile
tarafndan yasaklandn; kollar, insanlarla iliflki kurma
isteini; ayaklar ise, kendi baflna hareket edebilme ve
karar verebilme gl yafladn gsteriyor.... izimde hi az olmamas ise ocuun konuflmakta ve evresiyle iletiflim kurmakta zorlandna iflaret ediyor. Anaokullarnda ve ocuk yuvalarnda grev yapan psikologlar zeka geliflimini takip etmek amacyla ocuk resimlerini yakn takibe alyor. rnein drt yaflndaki bir
ocuun evi bulutlarla ayn hizada ve havada izmesi
normal karfllanrken, ayn izim sekiz yaflnda tekrarlandnda ocukta zeka geliflimiyle ilgili bir sorun olabileceinden flphe ediliyor. Bunlar bilinen, olaan ve rutin
takipler... Ama lkemizde ocuk psikolojisi alannda son
iki, yldr yaygnlaflan Bir nsan iz ve Bir Aile iz
testleri ocuun ruh dnyasyla aileyi ve kendini alglamas hakknda nemli ve zel ayrntlar veriyor. Getiimiz gnlerde kurulan Projektif Testler Dernei de, projektif (yanstma) testleri bafll altnda toplanan bu alfl-

malar Trkiyede yaygnlafltrmay ve uzmanlar bu konuda eitmeyi amalyor. Dernein baflkan stanbul
niversitesi retim yesi Yrd. Do. Dr. Tevfika kiz,
baflkan yardmcs ise klinik psikolog Funda Akkapulu
Kaya. Dernein uzmanlar ve psikoloji merakllar iin
yaynlad Yanstma dergisi de ilk saysnda resim testleri konusuna genifl yer veriyor.
Kaynak: Sabah Gazetesi (2004). Sorunlu ocuk Resminden Belli Olur. 26.12.2004 tarihinde http://arsiv.sabah.com.tr/2004/12/26/cpsabah/gnc10120041225-101.html adresinden alnmfltr.

Okuma Paras
ocuk ve Okul
ocuklar psiko-sosyal ve zihinsel geliflimleri srasnda
karfllafltklar zorluklarda bulunduklar geliflim dnemine uygun olarak farkl tepkiler vermektedirler. Krefle
bafllama, retmen deifliklii, yakn evreden sevilen
birinin hastal ya da kayb, anne-baba tartflmas ve
kardefl doumu gibi yaflam olaylar karflsnda zorlanmakta, belirli bir uyum sreci yaflamaktadrlar.
ocuklar olumlu ya da bylesi olumsuz duygularn szellefltirebilmeyi ancak ilkokula baflladklar dnemde,
daha belirgin olarak ise 9-10 yafllarndan sonra kazanmaktadrlar. Baflkalarnn ne hissettiklerini ise daha da
sonraki geliflim dnemlerinde renmektedirler. Duygularn szle ifade edilemedii dnemlerde yaflanan
kayg bedensel tepkilerle belirtilmektedir. Krefle ya da
okula bafllamada zorlanan ocuklarn karn arlar olmakta, uyku, ifltah ya da davranfllar ile ilgili tepkiler
grlmektedir. Burada zorlanyorum ya da alflamadm olarak anlatlmak istenen karnm aryor, baflm
aryor ya da midem bulanyor gibi bedensel yaknmalarla anlatlmaya alfllr. Bu yaknmalarn ne kadar
zorlanmaya bal ruhsal tepkiler olduu ya da bir bedensel hastaln belirtisi olup olmad sorularnn yant anne-baba iin hi de kolay olmamaktadr. Sklkla
bir ocuk doktoruna baflvurularak bedensel hastala
iliflkin kantlar aranmakta, ou zaman da uzun sreli
ayrntl incelemelere gerek duyulmaktadr. nk bu
dnemde ocuun beden ss ykselebilmekte, halsizlik, bitkinlik ve ifltahszlk olabilmekte ve gerekten ac
ekmektedir.

54

Eitim Bilimine Girifl

Bu karmaflk etkileflim rnts gz nne alndnda,


ocuk ve ergenlerde psiko-sosyal ve duygusal etkenlerin sklkla bedensel yaknmalara neden olduu ortaya
kacaktr.
Okula bafllama ocuklar ve aileleri bekleyen nemli
admlardandr. Daha nceden krefl ya da anaokulu gibi
okulncesi kurumlara gitmeyen ocuklarda bu adm
daha da zor olabilmektedir. Yeni bir ortam, bilinmedik
birok kural ve bunlara alflmak. Bu ilk adma iliflkin sorunlar okulun bafllad ilk haftalarda ortaya kmaktadr. renciler okula anne-babalar ile gelmekte, snflarda kk sralarda rencilerin yannda anne-babalar da smaya alflarak oturmaktadr. Haftalar iinde
bu sray dolduran davetsiz konuklar birer ikifler azalr,
ancak baz snflarda derslere dzenli devam eden anne-babalar kalmaktadr. Okul korkusu ya da anne-babadan ayrlma zorluu olarak tanmlayabileceimiz bu
durum ders baflarn etkileyen ilk sorunlardandr. renci, anne-baba ve retmenin birlikte alflmas ile bu
sorun giderek azalmakta, ocuk ya da gen yafltlar gibi uyum salayabilmektedir.
Ayrlma kaygs ya da okul reddi olarak tanmlanan bu
durum anne-baba tutumlar, ocuk ve retmenin zellikleri gibi durumlardan kaynaklanmaktadr. zellikle
ocuun tm gereksinimlerini karfllayan, aflr kaygl,
onun bamszln desteklemeyen anne-baba tutumlarnda okula gitme gibi bir ayrlk hem ebeveynde hem
de ocukta kayg dourmaktadr. Aflr koruyan, aflr
kontrolc ebeveyn ocuundan ayrlnda kayg duyacaktr. Onun tek baflna bir fleyler yapamayacan, sal asndan sorun oluflturacan ya da kendi kontrol dflna kacak, yaptklarn denetleyemeyecek duygusu yaflamaktadr. ocuklar ise daha nce ayrlma ya
da ebeveyne balanma ile ilgili zellikler gsteren, duygusal adan bulunduu yafltan daha kk yaflta tepki
veren bireylerdir. Anne-baba ile yatan ya da ayr yatamayan, alama, tutturma gibi hemen tepki veren, genelde ev dflnda vakit geirmeyi sevmeyen ocuklardr.
Okul ile ilgili hayali ya da gerek kayglar olabilir. Okula gidifl yolundaki tehlikeler (trafik, evrenin kalabalk
ya da ssz oluflu vb.), okula uyum srecindeki retmenin tahammlsz ve/veya ceza ile eitici tutumu,
anne-babadan habersiz ani ayrlma, snfa yaklaflnca
anne-babann brakp kamas, sz verilen saatte almama, bu srete ocuun yalnz kalmas gibi nedenler
de etkili olmaktadr.

Okula bafllama dnemindeki ocuklarn yaklaflk % 5


kadarnda bu durum profesyonel destei gerektirecek
younlukta olmaktadr. 18 yaflna kadar okula gitme
ve aileden ayrlma ile ilgili zorluklar grlebilmekte,
genelde 13 yaflndan sonra belirtiler ve yaknmalar
deiflebilmektedir.
Okula gitmek istememe ve okuldan kama bu durum
dflnda; davranfl sorunlar olan ocuklarda, kaygl ocuklarda, travma sonras (rnein deprem) kayg bozukluu olan ocuklarda, depresyonu ya da psikoz olarak belirtilen belirgin ruhsal bozukluu olan ocuklarda da grlmektedir. Ancak, bu hastalarn dier belirtileri ile ayrm yaplabilir.
Okul korkusu ya da ayrlma ile ilgili kaygs olan ocuklarn nceden ayrla, bamszla alfltrlmas,
byle bir sorun varsa anne-baba, ocuk ve okul iflbirlii ile ocuun desteklenmesi gerekmektedir. ocuun
bu ayrla yavafl yavafl alfltrlmas (anne ya da babann snfta, sonra koridorda, sonra bahede ve daha
sonra ocuu evde beklemesi gibi) ocua gvence verilmesi ve bu gvencelerin yerine getirilmesi (seni bahede bekleyeceim-diyerek belirlenen zamana kadar
bahede bekleme gibi), bu sre iinde ocuun sergiledii zorluklarn bedensel bir nedenle oluflup oluflmadnn arafltrlmas, ksa sreli ve yaygn deilse bu
belirtilerin fazla dikkate alnmamas (uyku, ifltah, davranfl gibi tm alanlara yaylan bir bozulma, sadece okul
saati ncesinde deil tm gn olan kayg, neflesinin giderek azalmas gibi) gerekir.
Eer anne-baba ve retmenin abas yetersizse, belirtiler azalaca yerde giderek artyor ya da yaylyorsa,
ocuk ve ergen psikiyatri uzmanndan deerlendirme
ve yardm istenmelidir. Sonuta anne-baba ve ocuun
bu uyum srecine uzman destei eklenecek, gerekirse
ocuun kaygs gvenilir ilalarla azaltlacaktr.
Kaynak: fienol, S. (2008). ocuk ve Okul. 15.01.2008 tarihinde http://www.donusumkonagi.net/makale.asp?id=3150&
baslik=cocuk_ve_okul_&i=cocuk_problemleri adresinden
alnmfltr.

3. nite - Eitimin Psikolojik Temelleri

55

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


1. a.

Yantnz yanlfl ise Eitim Pikolojisinin Tanm


blmn gzden geiriniz.
2. b. Yantnz yanlfl ise Eitim Bilimi blmn
gzden geiriniz.
3. a. Yantnz yanlfl ise Eitim Psikolojisi ve rencilerin Geliflim zellikleri blmn gzden
geiriniz.
4. b. Yantnz yanlfl ise Eitim Bilimi blmn
gzden geiriniz.
5. b. Yantnz yanlfl ise Eitim Psikolojisinin lgi
Alanlar blmn gzden geiriniz.
6. e. Yantnz yanlfl ise Snf Ynetimi blmn
gzden geiriniz.
7. d. Yantnz yanlfl ise Eitim Psikolojisinin lgi
Alanlar blmn gzden geiriniz.
8. c. Yantnz yanlfl ise Eitim-Psikoloji liflkisi ve
Eitim Psikolojisinin Geliflimi blmn gzden geiriniz.
9. e. Yantnz yanlfl ise Eitim Pikolojisinin Tanm
blmn gzden geiriniz.
10. b. Yantnz yanlfl ise Geliflim Psikolojisi ve
rencilerin Geliflim zellikleri blmn
gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant Anahtar


Sra Sizde 1
ekoslovak eitimci Comenius, eitimde gzlem ve deneyim ile retimde bireysel farkllklarn nemine deinmifl ve gnmzn adafl eitim psikologlarnca da vurguland gibi retim programlarnn ocuklarn geliflim
zelliklerine gre dzenlenmesi gerektiini belirtmifltir.
Sra Sizde 2
Eitim biliminin bir bilim olarak geliflmesine nemli
katklar olan ve eitim psikolojisinin kurucusu olarak
kabul edilen Edward L. Thorndike, laboratuvar ortamlarnda hayvanlar zerinde yapmfl olduu arafltrmalardan elde ettii bulgularn insanlar iin de geerli olduunu savunmufltur. Tekrar ilkesi ve etki yasas gibi alflmalar ile nlenen ve kendisinden sonra gelen renme kuramclarnn alflmalarna nclk eden Thorndike; zek, gdlenme (motivasyon), ilgi gibi eitimle
yakndan iliflkili bulunan konular zerindeki alflmalarnn yan sra zellikle renme rnlerinin llmesine ynelik alflmalar ile de eitim psikolojisi alannda
saygnlk kazanmfltr.

Sra Sizde 3
Eitim psikolojisi, kendine zg kuramlar, arafltrma
yntemleri, sorun alanlar ve teknikleri olan ayr bir disiplindir. Bu bakfl asndan adafl anlamda eitim psikolojisi, nsanlarn geliflim zelliklerini ve renme ilkelerini inceleyerek eitim ortamlarn etkili bir biimde dzenlemeyi ve retme yoluyla renmeyi verimli
bir biimde gereklefltirmeyi ama edinen uygulamal
bir bilim dal olarak tanmlanmaktadr.
Sra Sizde 4
Eitim psikologlar; kendilerine zg yeni bilgiler retebilmekte, yeni ilkeler ve kuramlar gelifltirebilmektedirler. adafl eitim psikologlar, genel bilimsel yntemlerden yararlanarak kendi yntemlerini gelifltirmektedirler. Bu balamda retme ve renmeyle ilgili sorunlar, bir yandan laboratuvar ortamlarnda test edilirken ayn zamanda anaokulundan niversiteye dein
eitimin gereklefltii tm ortamlar, retme-renme
srecinin etkililiini artrabilme amacyla doal bir laboratuvar gibi kullanlabilmektedir. Gnmzn eitim
psikolou, retme ve renmede anlaml bir fark yaratmak amacndadr. Ancak laboratuvar ortamlarndaki
denetimli arafltrmalardan elde edilen bulgularn gerek
ortamlardaki beklenmedik durumlarda da geerli olup
olmad sorusu, eitim psikologlarnn yantlamas gereken nemli bir sorun olarak hl gndemdedir.
Sra Sizde 5
Bireyde istendik ynde davranfl deifliklikleri oluflturmay hedefleyen eitim, bireyin her bakmdan dengeli
bir biimde geliflebilmesine hizmet etmek durumundadr. Bu balamda eitim; bireyin zihinsel geliflimini olduu kadar fiziksel, sosyal ve psikolojik ynlerden de
geliflimini de amalamaldr. Ancak bugn okullarmzda srdrlmekte olan retme-renme etkinliklerine
bakldnda bunlarn byk lde bireyin zihinsel geliflimi zerinde younlaflt, ancak bireyin dier geliflim boyutlarnn ihmal edildii gzlenmektedir.

56

Eitim Bilimine Girifl

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Sra Sizde 6
rencinin hangi geliflim dzeyinde olduunu bilen
bir retmen, retme etkinliklerinde renciye geliflim dzeyinin zerindeki davranfllar kazandrma gibi
gereksiz bir abaya ynelmekten kendini alkoyabilir;
bylece daha etkili bir retim gereklefltirebilir. rencilerin geliflim zelliklerini bilmek, retmene snfta ne trden eitim yaflantlar dzenleyecei ve hangi
retim yntem ve tekniklerinden yararlanaca konusunda yol gsterir.
Sra Sizde 7
Bireyin nasl rendiini bilmek, retmenin iflini kolaylafltrr. renme kuramlarnn sunduu olanaklarla
renme olaynn nasl gereklefltiini bilen bir retmen, farkl retme durumlarnda farkl retim modellerini kolayca ifle koflabilir. Bylece daha etkili bir retme-renme srecini gereklefltirebilmek iin gerekli olabilecek renme ilkeleriyle yntem ve tekniklerden yararlanabilir.
Sra Sizde 8
Snf ynetimi bilgisine sahip olan bir retmen, rencilerini renmeye gdlemede, snfta salkl retmen-renci iliflkileri oluflturabilmede ve rencilerin
snf ii iletiflim becerilerini gelifltirebilmede etkilidir. Snf ynetimi konusunda yetkin olan bir retmen; zaman daha etkili kullanabilir, snftaki disiplin sorunuyla kolayca bafla kabilir ve snf ortamn daha iyi dzenleyerek snfnda renme iin daha elveriflli bir ortam oluflturabilir.

Baflar, H. (1994). Snf Ynetimi. Ankara: Pegem zel


Eitim ve Hizmetleri.
Ccelolu, D. (1991). nsan ve Davranfl. stanbul:
Remzi Kitabevi.
Demirel, . ve n, K. (1987). Eitim Terimleri.
Ankara.
Erden, M. ve Akman, Y. (1998). Geliflim renmeretme. Ankara: Arkadafl Yaynevi.
Fidan, N. (1986). Okulda renme ve retme.
Ankara: Kadolu Matbaas.
Fidan, N. ve Erden, M. (1998). Eitime Girifl. Ankara:
Alkm Yaynevi.
Kkahmet, L. ve dierleri. (2000). retmenlik
Mesleine Girifl. Ankara: Nobel Yayn Datm.
Morgan, C. T. (1986). Psikolojiye Girifl Ders Kitab.
(Editr: S. Karakafl) Ankara: Meteksan Yaynlar.
Ouzkan, F. (1983). Eitim Terimleri Szl.
Ankara: Emel Matbaaclk.
Sabah Gazetesi (2004). Sorunlu ocuk Resminden
Belli Olur. 26.12.2004 tarihinde http://arsiv.sabah.
com.tr/2004/12/26/cpsabah/gnc101-20041225101.html adresinden alnmfltr.
fienol, S. (2008). ocuk ve Okul. 15.01.2008 tarihinde
http://www.donusumkonagi.net/makale.asp?id=31
50&baslik=cocuk_ve_okul_&i=cocuk_problemleri
adresinden alnmfltr.
Tertemiz, N. (2000). Snf Ynetimi ve Disiplin, Snf
Ynetimi. (Editr: L. Kkahmet). Ankara: Nobel
Yayn Datm, ss.49-71.
lgen, G. (1984). Eitim Psikolojisi. Ankara: Lazer
Ofset Matbaa Tesisleri.
Woolfolk, A. E. ve McCune-Nicolich, L. (1984).
Educational Psychology for Teachers. New
Jersey: Prentice Hall Inc., Englewood Cliffs.

Eitimin Felsefi
Temelleri

Milli eitimde sratle yksek bir seviyeye kacak olan bir milletin, hayat mcadelesinde maddi ve manevi btn kudretlerinin artaca muhakkaktr.
Mustafa Kemal ATATRK, 1928

Amalarmz

N
N
N
N
N
N

Bu niteyi alfltktan sonra;


Eitim bilimi ve felsefe arasndaki iliflkiyi kavramak,
Bafllca felsefe akmlarn tanmak,
Eitim felsefesinin konusunu anlamak,
Bafllca eitim felsefesi kuramlarn aklamak,
Trk eitiminin dayand temel felsefeleri belirlemek,
Trk ulusal eitiminin felsefi temellerini aklamak
iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.

57

58

Eitim Bilimine Girifl

rnek Olay
Aya, retmen yetifltiren bir fakltede ikinci snf rencisiydi ve birinci snf dersi olan Eitim Bilimine Girifl dersini bu yl yeniden almaktayd. Aslnda baflarl
bir renci olmasna karfln, geen yl bu dersten baflarsz olduu iin olduka zgnd. Dersin retim yesi; bu yl, konular rencilere paylafltrmfl, eflitli kaynaklardan yararlanarak onlardan deiflik gnlerde konularn sunmalarn istemiflti. Ayaya Eitimin Felsefi Temelleri konusu dflnce Aya ok zld. Ben
bu konuyu sevmiyorum, bu konu retmenlerin ne ifline yarar? diye dflnd. Ancak dersi ikinci kez ald iin zlmeyi brakp Bu konuyu en iyi biimde hazrlamal ve arkadafllarma sunmalym! diyerek var gc ile ifle bafllad. Eitimin Felsefi Temelleri konusunu sevmeyen, konuya olumsuz bir tutumla yaklaflan Aya, kaynaklar arafltrp incelemeye bafllaynca zamann ne denli abuk getiini anlayamad; ilgili konunun retmene eitimi btn ynleriyle grmesi konusunda nasl
yardm ettiini, onun ufkunu nasl genifllettiini daha iyi anlad. Artk, aa egemen olan eitim felsefesi kuramlarn tanyor, bu kuramlarn eitime nasl uygulandn biliyor, felsefenin eitim zerindeki etkilerini deerlendiriyor ve bundan
byle retmenlik mesleinin gereklerini daha iyi yerine getirebileceine inanyordu. fiimdi arkadafllarna, felsefenin eitimle iliflkisini ortaya koyan iyi bir sunu yapacak, rendiklerini onlarla paylaflacakt.

Anahtar Kavramlar
Felsefe
Felsefe akmlar
Eitim- felsefe iliflkisi

Eitim felsefesi
Eitim felsefesi kuramlar

indekiler
GRfi
ETM BLM VE FELSEFE
Felsefenin Urafl Alanlar
Bafllca Felsefe Akmlar
ETM FELSEFES
Bafllca Eitim Felsefesi Kuramlar
Trk Eitiminin Dayand Temel Felsefeler
Trk Ulusal Eitiminin Felsefi Temelleri

59

4. nite - Eitimin Felsefi Temelleri

GRfi
alar boyunca srp giden ve nl dflnrlerin grflleriyle btnlefltirilmifl felsefi kuram ya da dflnce sistemlerinden oluflan felsefenin eitim bilimiyle olan
iliflkisinden eitim felsefesi alan domufltur. Eitim felsefesi, eitim dflncesi ve
lks evresinde ortaya kan tm sorunlarn felsefi bir biimde ele alnmas, incelenmesi, deerlendirilmesi, elefltirilmesi ve irdelenmesidir. Bu da eitimi; her
ynden daha da aydnlatma, ynlendirme ve belirginlefltirme anlamna gelir.
Eitim felsefesi, eitime egemen olan dnya grflyle ilgili ama ve varsaymlar aa karmaya ya da yorumlamaya alflmaktadr. yle ki eitim felsefesi; eitimin amalarnn belirlenmesinde, bireye ve topluma uygun olup olmadnn denetlenmesinde, eitim uygulamalarnn niteliini ortaya koymada etkin rol oynamaktadr. Bu ynyle eitim felsefesi, eitime btncl ve tutarl bir bakfl as
oluflturma abas iindedir.
Bu nitede, nce eitim bilimi ve felsefe iliflkileri balamnda felsefe kavram
ve felsefenin urafl alanlar ile belli bafll felsefe akmlar zerinde durulmufl; daha
sonra eitim felsefesi ve eitim felsefesi kuramlar ksaca gzden geirilmifltir. Ayrca Trk eitiminin dayand temel felsefelerden sz edildikten sonra Trk Ulusal Eitiminin felsefi temelleri en belirgin ynleriyle dile getirilmifltir.

ETM BLM VE FELSEFE


Felsefenin pek ok tanm vardr. Bu nedenle Felsefe nedir? sorusuna eflitli yantlar verilebilir. Yantlarn farkll, felsefedeki uygulamalarn da birbirlerine gre
farkl zellikler ierdiini gstermektedir.
Felsefe terimini ilk kez Pythagorasn kulland belirtilmekle birlikte Philosophia terimi kesin anlamn Platon ve Aristoteles felsefesinde kazanmfltr. Yunanca
Philosophia teriminden kaynaklanan felsefe, sevgi (phillia) ve bilgi, bilgelik
(sophia) szcklerinin birleflmesiyle oluflmufltur. Felsefe ve filozof szcklerinin
nce Arapaya, oradan da Trkeye getii sylenebilir. nceleri, iinde bilgi bulunan tm alanlarla ilgili arafltrmalar, felsefenin btnsellii iinde grlmfl; ancak zamanla, bilimsel ve dinsel konularn felsefeden ayrldna tank olunmufltur.
Zaman iinde felsefe, bilim ve din konularnn btnyle birbirinden bamsz olmad, birbirinden soyutlanmayaca grfl yaygnlk kazanmfltr. Felsefe; genel
olarak eflitli alanlardaki bilimsel bulgulardan yararlanmakta, yeni grfller ortaya
koyarak bilime yeni ufuklar amakta, bilim adamlarna bilim retmede yepyeni
grngler (perspektifler) salamaktadr. Bu bakmdan felsefe ile bilimi birbirinden tmyle ayrmak olanakszdr ve her ikisi de birbiriyle sk bir iliflki iindedir.
yle ki bugn her bilimin bir felsefesi bulunmaktadr. Nitekim eitim alannda da
eitim felsefesi nemli bir ifllevi gereklefltirmektedir.
Felsefe, insann bir fleyin kaynan ve temelini bilme, anlama merakndan domufltur. Bu merakn bilimle doyuramayan insan, zihinsel glerini olay ve nesnelerin zne evirmifl ve bilimin verilerinden de yararlanarak tm varlklarla ilgili
btncl ve kavramlara dayal bir grfl oluflturmaya aba gstermifltir. Bylece felsefe, bilime dayal bir dflnme sistemi olarak ortaya kmfltr.
Felsefe nedir ve nereden domufltur?

SIRA SZDE

TDK Eitim Terimleri Szlne gre felsefe, gerein tmn, madde ve yaD fi N E L bakmndan
M
flamla ilgili trl belirtileri neden, ilke ve erekler (hedefler/amalar)

Yunanca Philosophia
teriminden kaynaklanan
felsefe, sevgi (phillia) ve
bilgi, bilgelik (sophia)
szcklerinin birleflmesiyle
oluflmufltur.

SIRA SZDE

D fi N E L M

S O R U

S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

SIRA SZDE

60

Eitim Bilimine Girifl

Felsefe: Evrendeki her fleyin


genel ve sistemli bir biimde
incelenmesi ve
yorumlanmasna alflan bir
dflnce sistemi.

inceleme amac taflyan dflnce etkinliidir. Ancak felsefenin ne olduunu anlatabilmek iin tek bir tanmla yetinmek doru deildir. Felsefeyi ortaya koyan flu
grfl, olduka yaygn bir biimde kabul grmfltr:
Felsefe; insann niteliini, yafladmz dnyann yap ve iflleyiflini anlama
abasdr.
Felsefe; gerei bulma ve retme yolunda bitmeyen bir derinleflmedir.
Felsefe; insan iyiye, doruya ve gzele ynelten bir dflnce biimidir.
Felsefe, yaflamsal kuramlarla ilgili akademik bir disiplin olup gerei, salt (mutlak) gerei gvenilir biimde arafltrma ifliyle uraflr. Bu nedenle felsefe bir etkinliktir, bir tr ieriktir. adafl felsefe; bilimsel yntemle (gzlem ya da akl yrtme yoluyla) zlemeyen, bunun yan sra nitelii ynnden aklc zmlemeye
elveriflli olan sorunlar ele alp irdeler. Ksaca felsefenin, evrendeki her fleyin genel
ve sistemli bir biimde incelenmesi ve yorumlanmasna alflan bir dflnce sistemi olduunu vurgulamak gerekir.
Felsefe ile eitim arasnda sk bir iliflki bulunmaktadr. Felsefe, eitim iin bir
nitelik ve deerler sistemi gelifltirirken eitim de bunlarn nasl elde edileceini, insanlara nasl kazandrlacan ama edinen bir etkinlikler alan olarak ortaya kmaktadr. Felsefenin de eitimin de temelinde insan vardr. nsanla iliflkili sorunlar
ve bunlarn zmleri her ikisinin de urafl alanlar iinde yer alr. Eitimin amalar, ierii, retim yntemleri de benimsenen felsefeye gre biimlenmektedir.
Eitimi kendine meslek olarak seen bir insan, eitim alanna ynelik bilgilerini bilimsel gereklere dayandrr ve bilimsel bulgulardan elde eder. Bu nedenle eitimcinin eitim felsefesi, genelde uzun bir sre iinde geliflen bir meslek eitimi sonucunda oluflur. Bunun yan sra eitimin gereklerini yerine getirmek iin aba
gstermekte olan bir meslek adam, kendini srekli gelifltirip yeni bilgiler de edinmeyi srdrecektir. Bylece bilimsel verilere dayandrd grfllerini felsefe kuramlaryla destekleyerek eitimin felsefi temellerinden nemli bir g ve yarar elde edecektir. Eitime felsefi ynden yaklaflm, eitimle ilgili eflitli uygulamalarn
doru ynlendirilip deerlendirilmesine ve elefltirilmesine nemli lde yardm
eder. Bu da gelecee ynelik eitim etkinliklerinin daha nitelikli bir temele yerlefltirilmesi asndan gereklidir.

Felsefenin Urafl Alanlar


reti (doctrine): retilen
fley. Dinsel, felsefi ya da
bilimsel konularda doru
olarak ne srlen, doru
diye retilen kuramlar
sistemi.

SIRA SZDE

Varlk retisi: Var olan


D fi N E L M
zerine, yalnzca var olmas
asndan reti; var olann
varl ve genel var olma
S O zerine
R U 17. yzyldan
ilkeleri
beri kullanlan kavram.

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

Felsefenin zerinde alflt alanlar konusunda, eflitli dflnrler deiflik grfller


ortaya koymufllardr. Felsefenin uraflt alanlar konusunda tam bir grfl birlii
olduu sylenemez. Bununla birlikte felsefenin urafl alanlarn flu bafllklar altnda ele almak olanakldr: Varlk retisi (Ontology), Bilgi retisi (Epistemology),
Deer retisi (Axiology) ve Mantk (Logic).
Felsefenin zerinde
uraflt alanlar hangileridir? Bu konuda bir grfl birlii var mdr?
SIRA SZDE
Varlk retisi (Ontology): Bu kavram ilk kez ortaya atan eski Yunan filoD fi N E L (..384-322).
M
zofu Aristotelestir
Aristoteles buna ilk felsefe adn vermifltir. Bu
reti, mutlak gerein doasn inceler ve flu trdeki sorulara yant arar:
Varlklarn
S O R Ukkeninde bir tek nesne mi ruh ve madde diye iki ayr nesne mi
vardr? Ruh ve madde diye iki nesne varsa bunlarn nitelikleri ve birbiriyle
iliflkisi nedir?
DKKAT
Evrende olup bitenlerin belli bir amac ve btnl var mdr?
Doa yasalar dediimiz zorunlu iliflkilerin varlk nedeni nedir?

N N

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

61

4. nite - Eitimin Felsefi Temelleri

Varlk retisi; madde, yaflam, insan, dnya ve evrenle ilgili bir btnlk arayfl iindedir. Yaflam ve evren konusunda genel bir grfl, genel bir ilke bulmaya alflr. Gnmzde bu dflnce biimi, bilimsel bilgileri temel olarak almakta ve bilime yol gsterici grfller, denenceler (hipotezler) ortaya koymaktadr.
Bilgi retisi (Epistemology): Bilgilerimizin kken ve niteliini inceleyen
felsefe daldr. Bilgiyi evrensel bir biimde inceler ve bilme srecinin niteliini bulmaya, zmlemeye alflr. fiu tr sorulara yant arar:
Bilginin kaynaklar nedir? Bilgi nereden gelir? Nasl biliriz?
Bilginin nitelii (doas) nedir? Zihnin algladklar dflnda gerek bir dnya
var mdr?
Bilginin geerlii ve gvenirlii nedir? Doruyu yanlfltan nasl ayrabiliriz?
Bilgilerimizin geree uygunluk derecesi nedir?
Ayrca eflitli etkinliklerimizde, bilme olarak adlandrlabilecek ortak bir yn
bulunup bulunmad, inanla bilgi arasnda ne gibi farklar olduu, duyularla
edindiklerimizin tesinde bir fley bilip bilmediimiz gibi sorunlar bilgi retisinin
urafl alanlar iinde yer alr. Bilginin genelde sekiz trnden sz edilmektedir.
Bunlar; gnlk bilgi, gelenek ve grenek bilgisi, dzmece bilgi, politik bilgi, sanatsal bilgi, dinsel bilgi, felsefi bilgi ve bilimsel bilgidir.
Deer retisi (Axiology): Deer retisi, deerlerle ilgilenir. Deerlerin
kayna, nitelii, snflanmas ve insanlkla iliflkisi zerinde durur. eflitli deerler
ve deer kuramlar vardr. Deerler iimizde mi, dflmzda m? Nesnel (objektif)
mi, znel (subjektif) mi? Kiflisel mi, kuramsal m? Duraan m, deiflken mi? Deerleri aflamal biimde sralamak olanakl m, deil mi? gibi sorular deer retisinin
zerinde durduu konulardan kimileridir. Bu tr konular, genelde etik ve estetik olmak zere ikiye ayrlr. Etik deerler, doru hareketlere temel oluflturacak
deerlerdir ve insannn davranfllaryla ilgilenir. renilmifl hibir davranfl, deerlerden bamsz olamaz. Estetik deerler ise sanat ve gzellikle ilgili deerler olup
gzel olan fleyin niteliini ve gzel olan takdir etme varglarn inceler. Estetik deerlerin llmeleri ve deerlendirilmeleri olduka gtr. nk estetik deerler,
ou zaman kiflisel ve znel olduu gibi hayal gc ve yaratclkla da ilgilidir.
Mantk (Logic): Yunancadaki logike szcnn karflldr. Gnmzde
mantk kavram; tutarl ya da doru dflnme, akl yrtme gibi zellikleri iinde bulundurur. Dflnme ise nermeler arasnda ba kurarak bilinenden bilinmeyeni elde etme sreci ve bu srecin sonunda oluflan rndr. Mantk iin ksaca
doru dflnce incelemesi denebilir. retmenin en nemli grevlerinden biri,
rencilerinde ak ve dzgn dflnme yeteneini gelifltirmektir. Bu bakmdan
retmenin kendisi de bu konuda iyi eitim grmeli, us yrtmeyi ve doru dflnme yeteneini gelifltirmeyi renmifl olmaldr.
retmenin doru dflnme yeteneini gelifltirmesi neden nemlidir?
SIRA SZDE

Bafllca Felsefe Akmlar

Bilgi retisi: Bilgi olayn


betimleyerek ve
zmleyerek aklayan;
mant, psikolojiyi,
sosyolojiyi, tarihi, biyolojiyi,
fizik tesini kuflatan bilgiyle
ilgili en genifl anlamda
bilme retisi.

Deer retisi: Deerler


zerine reti. Deerlere
iliflkin sorunlar eflitli
iliflkiler ynnden, zellikle
aflama dzeni ynnden,
aydnlatmaya alflan
reti.

Mantk: Doru dflnme


sanat ve bilimi. En genifl
anlamyla dflncenin ve
dflncenin varlk
biimlerinin, gelerinin, trlerinin, olanaklarnn,
yasalarnn ve dflnce
balamlarnn bilimi.

D fi N E L M
Felsefe, alar boyunca srp giden ve nl dflnrlerin grflleriyle
btnlefltirilmifl felsefi kuram ya da dflnce sistemlerinden oluflmufltur. Tarih boyunca eflitli dflnrler, birbirlerinden deiflik, kimi zaman da birbirlerine
karflt
S O btnyle
R U
felsefi sistemler gelifltirmifllerdir. nsanlar, bu sistemlerden yalnzca etkilenmekle
kalmamfl, bu sistemlerin bir blm insan dflncesine ve yaflamna da egemen
DKKAT
olmufltur. Belli bafll adafl felsefeleri, drt temel akm iinde incelemek olanakldr.

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

N N

SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

62

lkclk (Genel Anlamda):


Bir lkyle belirlenmifl olan
ve bu lkye kar gtmeden
bal kalan yaflama biimi
ve dnya grfl. Zihinsel ya
da ruhsal geree nem
veren dflnce sistemi ya da
dnya grfl.

Gerekilik: Gerein, salt


ve algdan bamsz olarak
var olduunu savunan
felsefi grfl. Var olan
gerek kabul eden bir
dflnce sistemi.

Yararclk: Doruluu ve
gereklii tek yanl olarak
yalnzca eylemlerin sonular
ve baflarlar ile
deerlendiren felsefe
retisi.

Eitim Bilimine Girifl

Bunlar lkclk (dealizm), Gerekilik (Realism), Yararclk (Pragmatism) ve Varolufluluk (Existentialism) adlaryla anlr. Bu akmlar ksaca gzden geirelim:
lkclk (Idealism): lkclk akm, mutlak gerein fiziksel olmaktan
ok ruhsal olduunu savunur. evredeki dnyay yadsmamakla birlikte evredeki dnyann mutlak gerek olmadn ileri srer. Maddeciliin (materyalizmin)
karflt olan bir felsefedir. Bu grfle gre insan, ruhsal bir nesnedir ve insann yaflamdaki bafllca amac kendi doasn anlatmak, gstermektir. Eitimin amac ise
bunu yapmada ona yardmc olmaktr. Genelde bu grfl savunan dflnrler,
geree ulaflmak iin gzlem ve deneye dayanan bilimsel yntemi izlemekten ok,
sezgiye ve dflnceye dayal bir yolu izlemenin daha doru olacan ileri srerler.
lkcl benimseyenler, farkl grfllere sahip bulunmalarna karfln, eitimle ilgili bakfl alarnda kimi noktalarda uzlaflmaktadr. Bu felsefeye gre eitim,
insann zihinsel srelerinin gelifltirilmesidir ve entellektel eitim byk nem
taflr. Bu felsefe, insann zgr irade sahibi olduunu syler ve kiflinin kendi dflncelerini gzden geirerek geree ulaflabileceini belirtir. Eitim; bireyi iyi,
doru ve gzele teflvik etmeli; insann doufltan getirmifl olduu kimi yetenekleri
ortaya karmaya aba gstermelidir.
Gerekilik (Realism): Maddenin gereine inanfl, gerekliinin temelidir.
lkcle karflt bir grfltr. Dfl dnyann alglarmzdan bamsz olarak var olduu savna dayanr. Bu grfle gre evren, bir dfl ya da imge (hayal) deil somut olarak var olan bir gerektir, alglarmzdan bamszdr. Bu dflnce sisteminde aklclk rasyonalizm, bilimsel gerekilik, klasik gerekilik gibi felsefi grfller
nemli lde destek bulmaktadr.
Gerekilii benimsemifl bir eitimci, insanlarn doal ve kltrel evresiyle
uyum iinde bulunmasn amalar. Bu nedenle eitimci, bir koflullandrma abas
iinde deildir. Genelde evreyi tanma, renme ve onu yeniden dzenleme olanan elde etmek ister. Ancak evreyi ve dnyay deifltirme abasna girmeden
nce dnyay renmek gerekir. Gerekilik grflne gre eitim, bir lde tutucudur, bireysel ilgi ve modaya dayanan geici beenilere deil insanln kalc
nitelikte sayd bilgi, beceri ve davranfl birikimine arlk vermektedir.
Yararclk (Pragmatism): Alanyaznda deneyselcilik (experimentalism) ya da
ifllevselcilik (functionalism) gibi adlarla da anlan geleneksel deneyci (empiric), ngiliz dflnce sistemine bal bir Amerikan felsefesidir.
Bu felsefeye gre aklla ilgili kurallar, doufltan deil yaflantlar yoluyla sonradan kazanlr. nsan sorun zerek yaflant elde eder, yaflantlardan elde ettiklerini
de kural olarak renir. Bu ifl, bir sre iinde oluflur. Bu srete nce sorun belirlenecektir. Sorun baflka sorunlardan ayklanp snrlandrlacaktr. Ardndan zme ynelik kimi denenceler kurulur, olas sonular gz nne getirilir. Denenceler test edildikten sonra ifle yarayan ele alnr, ifle yaramayan benimsenmez ve
terkedilir. Bu grfle gre bu srele salanan bilgi, her zaman kesin doru olmayabilir. Bunun da nedeni, gerein srekli deiflmesidir.
Yararclk felsefesini oluflturan geler genelde befl noktada toplanabilir. Bunlar
flyle sralanabilir:
Gereklik, duraan deil srekli deiflme iindedir.
Deerler evrensel deil grecelidir.
nsan biyolojik ve sosyal ifllevleri olan bir yaratktr.
zgrl ve oulcu katlm ieren demokrasi, bir yaflam dzeni olarak
nemlidir.
Tm etkinliklerimizde elefltirel dflnme ile sorun zmeye ynelik zek
byk yer tutmaldr.

4. nite - Eitimin Felsefi Temelleri

63

Bu dflnce sistemi, bilgi edinme ve anlamay deneysel yaklaflmn bir rn


olarak grr. Demokrasi ile elefltirel dflnme birbirini ierir. Demokrasinin olmad yerde elefltirel dflnceye, elefltirinin olmad yerde de demokrasiye yer yoktur. Bu felsefi grflleri eitim alanna uygulayan en nl dflnr John Dewey
(1859-1952) olmufltur.
Dewey, eitimi insan gelifltirmeye yarayan bir sre olarak, okulu ise toplum
yaflamnn kk bir rnei olarak grr. Ona gre iyi bir eitim program, rencilerin yaflant ve ilgilerine dayal olmaldr. Eitim programnda amalar, esnektir
ve sre iinde deiflmeye aktr.
Varolufluluk (Existentialism): nsana ok nem veren, insan her fleyden
daha nemli gren bir felsefedir. Her insan, yaflam boyunca yapacaklar konusunda karar kendisi vermelidir; nk her insan kendisinden, kendi deer yarglarndan ve kendi gereklerinden kendisi sorumludur. nsan, kendi davranfllarnn bir
rndr ve kendi kendini oluflturma durumundadr. nsan duyan bir varlktr. Bir
fleyi bilmesi iin insann o fleyi kiflisel olarak duyumsamas (hissetmesi) gerekir.
Varoluflculuk, insann zgrln temel alan ve insann znelliine nem veren bir felsefe olup 2. Dnya Savaflndan sonra yaygnlaflmfltr. Pascaln Yarn
lecekmifl gibi bugn yafla. sz, varoluflularn yaflam felsefesine rnek oluflturur. Bu felsefe akm, baflta sanat ve edebiyat olmak zere eflitli alanlarda etkili olmufl adafl eitim anlayfl ve uygulamalarn da etkilemifltir. Bu felsefeye gre yaflam ve eitimin amac, insann bir varlk olarak kendi varoluflunun farknda olmasn, kendini tanmasn ve varoluflunu gereklefltirmesini salamaktr.

Varolufluluk: zgrl
iinde insann varoluflunu ve
insann kendini
gereklefltirmesi sorunlarn
irdeleyen adafl bir felsefe
akm.

ETM FELSEFES
Genel felsefede, bir yandan deiflik felsefe akmlar geliflirken te yandan da bu
akmlarn dourgularnn eitime yansmalar sonucu eitim felsefelerinin gelifltii
grlmfltr. Felsefe, kiflinin doaya bakfl asn nasl etkiledi ise eitim felsefesi
de kiflinin eitim olgularna bakfl asn etkileyerek eitimin bir btn olarak
kavranmasna olanak salamfltr.
Eitim felsefesi, en yaln anlamyla, eitim dflncesi ve lks evresinde ortaya kan tm sorunlarn felsefi bir biimde ele alnmas, incelenmesi, deerlendirilmesi, elefltirilmesi ve irdelenmesidir. Bu da eitimi her ynden daha da aydnlatma, ynlendirme ve belirginlefltirme anlamna gelmektedir.
Eitim felsefesi, eitime yn veren amalar biimlendiren ve eitim uygulamalarna yol gsteren bir disiplin ya da sistemli dflnce ve kavramlar btndr. Bu
nedenle eitim felsefesi, eitim alflmalarn ynlendirir ve insanlarn hangi amalar iin nasl yetifltirilecei konusunda yol gsterir. Bu yn ile eitime byk destek salamfl olan felsefe, eitim felsefesi disiplininin doup geliflmesiyle, eitim
uygulamalarn srekli elefltirici bir yaklaflmla deerlendirme yoluna gitmifl; uygulamalarn dayand kuramsal temelleri de inceleyerek lke gerekleri ve gereksinimleri dorultusunda toplumun, kltrn ve insann nitelii ile tutarl eitim kuramlar gelifltirmeye aba gstermifltir.
Brauner ve Burnsa gre eitim, felsefeden ayrldnda yannda kpei olmad zaman yolunu yitiren grme engellinin durumuna dfler. Bu anlamda
felsefe ve eitim birlikte yrr, karfllkl olarak birbirilerini oluflturur, birbirilerinin sre ve rn olurlar.
Eitim felsefesinin retmene, eitimi btn ynleriyle grmesi konusunda
yardm ettiine iliflkin bir grfl birlii bulunmaktadr. Bunun yan sra eitim felsefesinden beklenen bir baflka grev de eitimin ne olmas gerektii lksn ifl-

Eitim felsefesi: Eitime yn


veren amalar
biimlendiren ve eitim
uygulamalarna yol gsteren
bir disiplin ya da sistemli
dflnce ve kavramlar
btn.

64

Eitim Bilimine Girifl

lemektir. Eitsel urafllarn dayand kuramlar, elefltirel bir yntemle incelemek ve uygulamalarda giderek daha iyi, daha istendik, gereksinimlere daha uygun eitsel yaklaflmlara olanak hazrlamak yine eitim felsefesinin bafllca grevleri arasndadr. Ayrca felsefenin eitim zerindeki etkilerini iyi bilen bir retmenin, retmenlik mesleinin gereklerini daha iyi yerine getirebileceini de
belirtmek gerekir.

Bafllca Eitim Felsefesi Kuramlar


Eitim felsefeleri, deiflik dnemlerde genel felsefeye bal olarak deiflik grnmler sergilemifltir. Bunlarn ierdikleri bir lde ayn kalmakla birlikte adlarnda deiflik dflnrlerin anlatmlarna gre farkllklar grlmfltr. Eitimle ilgili olarak gelifltirilen felsefi ve kurumsal nitelikli grfller genelde drt ayr akm
iinde ele alnmaktadr. Bunlar, daha nce ksaca incelediimiz belli bafll felsefe akmlarnn eitime olan etkileri sonucunda ortaya konmufltur. Bu blmde
amza egemen olan bu drt eitim felsefesinin nemli zellikleri aklanmfltr.
Daimicilik (Perennialism): Bu eitim felsefesi, gcn genellikle kkleflik
gerekilikten (klasik realismden) ald iin ou yerde kkleflik grfl olarak
nitelendirilir. lkclk (idealism) akmn benimsiyenlerden de byk lde
destek bulmufltur.
Daimicilik grflnn temel ilkeleri flyle zetlenebilir:
nsan doas, ahlaki ilke ve deerler genelde ayn kalr ve deiflmez. O nedenle deiflmeyen evrensel bir eitime yer verilmelidir.
nsann sahip olduu en nemli zellik dflnme yeteneidir. Bu nedenle
insana bu yetenei gelifltirebilecei, ayn zamanda dflnce sorunlaryla uraflan entellektel kiflilie ulaflabilecei bir eitim verilmesi gerekir.
Eitim, evrensel ve deiflmez geree uyum iin yaplmaldr. nk insanlar, mutlak gerei renip ona uyum saladklarnda toplumda iyileflmeler olur.
Okul, gerek yaflamn bir kopyas olamaz. Okulun amac, insan zihnini gelifltirerek onu yaflama hazrlamaktr. O nedenle kltr etkili biimde yeni
kuflaklara aktarmamz gerekir.
Yeni kuflaklara her zaman ve her yerde gerekli olan bilgi ve deerler kazandrlmaldr. Bunlar ise insan bilimleri, matematik, felsefe, mantk ve doa
bilimlerinde bulunmaktadr.
Kkleflik yaptlar (klasik eserler) eitimine nem verilmelidir. nsan doasnn evrensellii ve en gzel rnekleri bu yaptlarda gizlidir. renciler bunlar okuyup zmlemelidir.
Esasicilik (Essentialism): Esasicilik, temelde bir eitim hareketi olarak ortaya
kan, hibir felsefi akma baml olmayp birok felsefi grflle uyum iinde bulunan bir anlayfl simgeler. eflitli ynlerden daimicilikle rtflt grlr.
Belli bafll zellikleri flunlardr:
renme zorlu ve uygulama gerektiren g bir ifltir. renci bir disiplin
iinde sk bir alflmaya ynelebilmeli, rendiklerinin uygulamasn yapabilmelidir.
Eitimde giriflim gc, renciden ok retmende olmaldr. retmenin tam bir aydn olarak yeterlikli ve nder olabilecek nitelikte yetifltirilmesi gerekir.
Okulun grevi, ahlaki sorunlar ve dflnce sorunlarn irdeleyen konu alanlarndan yararlanarak kltrn zn korumak ve srekliliini salamaktr;

4. nite - Eitimin Felsefi Temelleri

nk eitimin amac, yalnzca adafl yaflama uyum deildir. Esasicilik, nceden benimsenmifl inanlarn korunmas ve srdrlmesidir.
Okulda zihinsel yetenekleri gelifltirmenin geleneksel yntemlerini srekli
kullanmak gerekir. Bunun iin yaflamn btnn kavratacak bir eitimin
gereklefltirilebilmesinde soyut dflnme, alfltrma ve ezberleme yntemlerine sk sk baflvurulmaldr.
lerlemecilik (Progressivism): lerlemecilik, yararclk dediimiz dflnce
sisteminin (pragmatik felsefenin) eitime uygulanmasyla oluflmufltur. Bu grfl,
geleneksel eitimin aflr biimselciliine; sk, amasz alfltrmalarn yer ald retmen odakl retim etkinliklerine ve rencilerin edilgin bulunduu bir eitim
anlayflna karfl kmfltr. Bunlara karfllk renci odakl renmeye, sorun zmeye ve yaflantlar yoluyla renmeye nem veren; srekli deiflme ve geliflmeyi
temel alan ve geliflime dayal bir toplum yapsn savunan eitimcilerce gelifltirilmifl
adafl bir dflnce akm olarak grlr.
Bu akmn temel zellikleri flyle sralanabilir:
Eitim ve retim, rencilerin yaflant ve etkinliklerine dayandrlmal, renci odakl olmaldr.
inde yafladmz dnya srekli deiflip geliflmektedir. Buna uyum salayabilmek iin ocua sorun zme becerisi kazandrlmaldr.
Okul, yaflama hazrlk yeri olmaktan ok gerek yaflamn kendisi olmaldr.
Eitimin bir grevi de rencinin iinde yaflad topluma etkin biimde katlmasn salamaktr.
retmenin grevi rencilerini ynetmek yerine onlara klavuzluk etmektir. retmen yalnzca anlatan, aklayan ve srekli konuflan bir kimse deil yol gsteren, yardm eden, olanak tanyan bir grevi stlenmelidir.
Okul, rencileri yarflmaya ynlendirmekten ok iflbirliine zendirecek
yaklaflmlar benimsemelidir. Eitimde iflbirlii yaparak renme, yarflmaya
gre daha deerlidir.
Eitim ortam demokratik olmaldr. nk demokrasi, dflncelerin ve insan kifliliklerinin birbirini zgrce etkilemesine olanak verir. Geliflme iin de
bu gerekli bir kofluldur.
Yeniden Yaplanmaclk (Reconstructionism): Son geliflen eitim akmlarndan biri olan yeniden yaplanmaclk, alanyaznda yeniden kurmaclk ya da
yeniden inflaclk olarak da yer alr. Temeli yararc felsefeye dayandndan ilerlemecilik akmnn devam olarak grlr. Bu nedenle ilerlemeciliin benimsedii ilkeleri genelde tmyle destekler. Bu akma gre, an kltrel bunalmlarna gs gerebilmek iin toplumu yeniden dzenlemek ve gl, birleflmifl, tutarl deerlere dayal yeni bir dnya uygarl kurmak gerekir.
Yeniden yaplanmacln bafllca zellikleri flunlardr:
Eitimin bafllca amac, toplumsal bir reform program uygulamaya koyarak
toplumu gelifltirmek olmaldr.
Okul ve snf ortam demokratik olmal; her trl grfl, dflnce ve savlar
eitim ortamna getirilip tartfllabilmelidir.
Uygulamalara yer veren bir eitim yoluyla, kalc bir renmenin gereklefltirilmesine zen gsterilmelidir.
Eitim ortamnda cezaya kesinlikle yer verilmemeli; renme, dllendirme
ile denetlenmelidir.
Gelecee ynelik doal ve toplumsal sorunlar birlikte tartfllmal, zm
nerileri retilmeye alfllmaldr.
rencilerin etkin biimde katlaca bir eitim ortamnda, yeni retmerenme stratejileri, yeni yntem ve teknikler gelifltirilerek uygulanmaldr.

65

66

Eitim Bilimine Girifl

SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

amza egemen
olan drt eitim felsefesi kuramnn en nemli zellikleri nelerdir?
SIRA SZDE

Trk Eitiminin Dayand Temel Felsefeler

M
D fi N E Lbilgi
Trk kltrnde
ve eitime deer verilmesi olduka eskidir. Ancak tarih
ncesi alarla ilgili olarak eitim dflncesi ve eitim etkinlikleri konusunda
yeterli bilgi Syoktur.
O R U Yaznn icadndan (M.. 4-5 bin yl) sonra kimi bilgiler elde
edilmeye bafllanmfltr.
slamiyetten nceki Trk toplumlarnda eitimin dayand temel felsefe, o
DKKAT
toplumlarda yaflayan insanlarn yaflam biimlerinden kaynaklanmfltr. Bu yaflam
biimlerini etkileyen etmenler, genelde, yaflanlan dnemin ekonomik, toplumSIRAortamlarndan
SZDE
sal ve politik
kaynaklanr. Gerek Gktrkler (M.S. 552-745) gerekse Uygurlar (M.S.745-840 ) dnemlerinde Trklerin devlet kurduklar corafi, ekonomik ve politik evreler onlarn yaflamlarn srdrmeleri iin kimi deAMALARIMIZ
erler oluflturmalarna da katk getirmifltir. Bu deerler, zamanla treleri ortaya
koymufl, treler kurallar, kurallar da yeni kuflaklar eitme abalarn getirmifltir. Trklerin
K 9.T ve
A P10. yzyllarda kitleler halinde mslman olmaya baflladklar grlr. slam dininin felsefesi eitim bakmndan yarn lecekmifl gibi ibadet etmek, hi lmeyecekmifl gibi alflmak biiminde belirlenebilir. Trklerin
sahip olduu
bylece, slam dininin ngrd dorultuda yeni
T E L E Veski
Z Y Odeerler,
N
kltrel deerlerle donatlmaya bafllanmfltr. Bununla da kalnmamfl, eski Yunan, Latin kltryle de bu deerler zenginlefltirilmifltir. Byle bir sentez sonucu, Trk toplumuna zg yeni kltrel deerler oluflmufltur. Bu kltrel deer N Tolan
E R N E Tzelliin slamlk olduu grlr.
lerde baskn
1077-1308 yllar arasnda, Anadoluda nemli bir Trk devletinin varln gryoruz: Anadolu (Konya) Seluklu Devleti. Seluklularda eitimin temel zellii;
bilime ok nem verilmifl olmas, medreselerin nemli lde geliflmesi, slam deerlerine bal bir veli insan tipinin (ermifl, evliya zellikleri gsteren ok deerli ve saygn bir insan tipi) giderek yaygnlaflmas, yaflama bakflnda tmyle slami zellikler kazanmasdr. 13. yzyldan sonra Osmanl Devletinde de bu zellikler geliflerek srerken 18. ve 19. yzyllarda arlk slam bilimlerine (fkh, kelm,
belagat, hadis vb. derslere) verilmifltir. Hesap, hendese, astronomi, felsefe, tarih ve
corafya gibi dersler ya programlardan karlmfl ya da gerei gibi ifllenmemifltir.
Osmanl dneminde eflitli dzeylerdeki eitim kurumlarnda okutulan dersler
incelendiinde Trk ve Osmanl eitim sisteminin genelde Trk gelenekleri ve slam temeline dayand grlmektedir. retim btnyle retmen odakldr.
retmenin syledikleri, kitaplarn yazdklar, slam bilginlerinin ileri srdkleri
kesin olarak doru kabul edilir. renciler, bunlar zerinde tartflamaz ve her fleyi olduu gibi ezberlemek zorundadr. renmede kalcl salamak iin de yineleme alflmalar yapmak zorunludur.
Aslnda 16. yzyln ikinci yarsndan bafllayarak medreselerin bozulduunu
gryoruz. zellikle 17., 18. ve 19. yzyllarda iskolastik dflnce, eitim sistemlerine giderek egemen olmufltur. te yandan zellikle Tanzimat Fermanndan sonra Bat eitim sistemi yavafl yavafl benimsenmeye bafllaynca, ncelikle,
Fransz eitim sisteminin etkisi grlmfltr. Daha sonra Alman ve ngiliz eitim
sistemlerinin etkisinden sz edilebilir. Bu etkilerin Cumhuriyet dnemine dein
srd sylenebilir.

N N

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Osmanl dneminde eflitli


dzeylerdeki eitim
kurumlarnda okutulan
dersler incelendiinde Trk
ve Osmanl eitim
sisteminin genelde Trk
gelenekleri ve slm
temeline dayand grlr.

skolastik dflnce: Ortaa


yntemlerine uygun
dflnce. Aristonun bilimsel
sistemini uyumlu bir
biimde birlefltirmeye
alflan Orta a felsefesine
iliflkin dflnce.

67

4. nite - Eitimin Felsefi Temelleri

Osmanl eitim sisteminde eitim felsefesi hangi temellere dayanmaktayd?


SIRA SZDE

Trk Ulusal Eitiminin Felsefi Temelleri

fi N E L M
Bugnk Trk eitim sisteminin temelleri Cumhuriyetin ilkDdnemlerinde
Atatrk felsefe dorultusunda atlmfl ve gnmze dein btn Trk ulusunun hi
S O varln
R U
dn vermeden benimsedii ve uygulad ilkeler erevesinde
srdrmfltr. Geri lkemiz, Osmanl mparatorluundan aktarlmfl olan kltrel bir
miras ve insan gesi zerine kurulmufl olup tarihsel bir arka plana sahiptir. Ama
DKKAT
bu zellik gen Trkiye Cumhuriyeti iin bir stnlk oluflturmufl; gl, salam
ve adafl bir eitim sisteminin kurulmasna olanak salamfltr.
SZDE egemenliOsmanl siyasal yaflamnda, genelde, slamc ve gelenekiSIRA
grfller
ini srdrrken daha sonra slamc ve Batc olmak zere iki temel dflnce
akm ortaya kmfl ve giderek bunlarn yan sra bir de Trklk
akmnn geAMALARIMIZ
lifltii grlmfltr. slamclk akmna bir tepki olarak geliflen Batclk hareketi, zde adafl uygarlk dzeyine ulaflma zlemidir. Ancak bu hareket, uzun sre yzeysel yknmecilikten teye gidememifltir.
K T A P
Cumhuriyet ncesinde, dflnce ve siyaset alanna en nemli etki Ziya Gkalp
ten (1875-1924) gelmifltir. Ona gre eitim, psikolojik olmaktan ok sosyolojiktir.
Birey, sosyal ve doal evre iin yetifltirilmelidir. Sosyal evreye
T E L E Vhazrlk
Z Y O N kltrel
eitimle, doal evreye hazrlk ise bilim ve teknoloji eitimiyle kazanlr. Bu dflncelere dayal olarak ortaya konan ve milli terbiye ya da halklk olarak adlandrlan grfl, Cumhuriyet eitimini en ok etkileyen grfl olmufltur. Bunun
N T E R N E(yzyln
T
yan sra Cumhuriyet dneminin bafllangcnda, ayrca asri terbiye
eitimi), bireyci grfl gibi dflnce akmlarnn etkisinden de sz edilebilir.
Dnyada belli bir geliflmifllik dzeyine eriflmifl olan lkeler, eitime ncelik
vermifl ve bireyleri kendi ilgi ve yetenekleri dorultusunda ynlendirip eiterek,
bireylere istendik davranfllarn kazandrlmasna ayr bir zen gstermifltir. Bylece toplumu oluflturan tm bireylerin, ilgi ve yetenekleriyle uyumlu bir eitim grmelerine olanak salanabilmektedir. Bugn eitimin, bireylere toplumun istedii
davranfl deiflikliklerini kazandrmas ve onlarn geliflen topluma uyum salamalarn gereklefltirmesi beklenmektedir. Bu nedenle okullardaki eitim ve retim etkinliklerinin, bireylerin evre ile srekli ve etkin bir biimde iliflki kurarak sorunlar deiflik alardan grp zmleyebilecek beceri ve alflkanlklar onlara kazandrabilecek bir eitim felsefesi balamnda ifllevini yerine getirmesi gerekir. Oysa lkemizde, eitimin ou zaman ifllevsel olmaktan ok toplumun gereksinimlerini belli bir lde dikkate alan, ancak daha ok kendi yaps iinde geilmesi gereken bir aflamay tamamlamay ama edinen formal bir sre zellii gsterdiini
belirtmek yerinde olur.
Gnmzde Trk toplumunda hemen herkesin benimsedii ya da katld grfl, eitim sisteminin deiflmesi ve geliflmesine duyulan gereksinim zerinde odaklanmaktadr. Bu nedenle eitim sisteminin yenileflmesi konusunda duyulan destein, bugn, ilgili evrelerde srekli olarak yer ald sylenebilir. Trk eitimindeki yeniliki akmlar, izlenen eitim felsefelerindeki geliflmeler, reform konusunda
gsterilen aba ve giriflimler yeni deildir. Trk eitim tarihi incelendii zaman
gemiflteki dnemlerde, eitim sisteminin iyilefltirilmesi ve toplumun gereksinimleri dorultusunda daha etkin ve baflarl klnmas amacyla yenilefltirme ve gelifltirme alflmalarna sk sk yer verildii grlmektedir. Kimi zaman eitimde giriflilen yanlfl uygulamalar, atlan yanlfl admlar zaman iinde yanlfl sonulara neden

SIRA SZDE

fi N E L M
Bugnk TrkDeitim
sisteminin temelleri
Cumhuriyetin ilk
S O R U
dnemlerinde Atatrk
felsefe dorultusunda
atlmfl ve gnmze dek
btn Trk ulusunun
D K Khi
AT
dn vermeden benimsedii
ve uygulad ilkeler
erevesinde varln
srdrmfltr.SIRA SZDE

N N

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

68

Eitim Bilimine Girifl

Trkiye Cumhuriyeti ulusal


eitiminin felsefi
temellerinin genel bir
deerlendirmesi yaplacak
olursa, ifle koflulan eitim
sisteminin genelde yararc
(pragmatik) felsefeye ve
onun eitimdeki karfll
olan ilerlemecilik akmna
dayand sylenebilir.

SIRA SZDE

olmuflsa da zellikle Cumhuriyet dneminin bafllangcndan bu yana Trk eitiminde, kimi dnemlerde daha kapsaml kimi dnemlerde ise daha snrl olarak reform nitelii taflyan ok deerli etkinlik ve uygulamalara yer verildiine tank
olunmaktadr.
Trkiyede eitim, her zaman kalknma ve Batllaflma iin bir anahtar olarak
dflnlmfl ve bu anlayfln bir sonucu olarak da imparatorluun ilk zamanlarndan bu yana, Cumhuriyet dnemi boyunca, hkmetler eitimin geliflmesine,
en azndan saysal biimde yaygnlaflmas ynnde, abalar harcamfllardr.
Cumhuriyetin ilk yllarnda, halkn %10u bile okuryazar deilken Atatrkn
nderliinde, retim Birlii (Tevhid-i Tedrisat) Yasas ile bafllayan eitim reformunu desteklemek ve yaygnlafltrmak zere yeni admlar atlmfl ve eitimde ok nemli geliflmeler kaydedilmifltir.
Atatrk eitimi, adafllaflmay salayan bafllca ara olarak grmfltr. O, adafl Trkiyenin yaratlmasnda ve salkl biimde yaflatlmasnda etkili olacak eitim sisteminin temel niteliklerini belirlerken sistemin ulusal ve laik olmasn, bilime dayanmasn, eflitliki ve ifllevsel olmasn srekli olarak vurgulamfl ve dzenlenen programlarla gereklefltirilen eitim etkinliklerinin bu ilkelere dayandrlmasn ngrmfltr. Gerekten de Cumhuriyet dneminde srdrlen eitim abalar ile yaplan reformlarn, lke kalknmasnn eitimle salanabileceine inanan
Atatrkn grfl ve dflnceleri dorultusunda, adafl bilime ve an gereklerine dayal olarak yrtlmesine ayr bir zen gsterildiini belirtmek yerinde olur.
Sonu olarak Trkiye Cumhuriyeti ulusal eitiminin felsefi temellerinin genel
bir deerlendirmesi yaplacak olursa ifle koflulan eitim sisteminin, genelde, yararc (pragmatik) felsefeye ve onun eitimdeki karfll olan ilerlemecilik akmna dayand sylenebilir. Gnmze dein gereklefltirilen tm eitim hareketleri, ilerlemeci eitim akmnn zelliklerini benimsemenin yan sra zaman zaman lkc
(idealist) ve gereki (realist) felsefelere dayal daimici (perennialist) ve esasici (essentialist) eitim akmlarna da balln srdrmfltr. Ancak bugn, kaynan Trk ulusunun zengin kltrnden, uygarlndan ve byk nder Atatrk
n dflnce sisteminden almfl olan ulusal eitimimizin temel ilkeleri, Cumhuriyetimizin ilk yllarnda saptanmfl olup zerinden 85 yl gemifl olmasna karfln,
gcn ilerlemecilik akmndan ve Atatrk dflnce sisteminden alarak Trk
ulusuna daha iyi, daha adafl bir gelecek hazrlama amacna dnk olarak etkisini srdrecektir.
Trk ulusal SIRA
eitiminin
SZDE felsefi temelleri konusunda ksaca neler sylenebilir?

D fi N E L M

D fi N E L M

S O R U

S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

N N

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

4. nite - Eitimin Felsefi Temelleri

69

zet

N
A M A

N
AM A

N
A M A

Eitim bilimi ve felsefe arasndaki iliflkiyi kavramak


Felsefe ile eitim arasnda sk bir iliflki bulunmaktadr. Felsefe, eitim iin bir nitelik ve deerler sistemi gelifltirirken eitim de bunlarn nasl
elde edileceini, insanlara nasl kazandrlacan
ama edinen bir etkinlikler alandr. Felsefenin
de eitimin de temelinde insan vardr. nsanla
iliflkili sorunlar ve bunlarn zmleri her ikisinin de urafl alanlar iinde yer alr. Eitimin
amalar, ierii, retim yntemleri de benimsenen felsefeye gre biimlenmektedir. Eitime felsefi ynden yaklaflm, eitimle ilgili eflitli uygulamalarn doru ynlendirilip deerlendirilmesine ve elefltirilmesine nemli lde
yardm eder. Bu da gelecee ynelik eitim etkinliklerinin daha nitelikli bir temele yerlefltirilmesi asndan gereklidir.

aydnlatma, ynlendirme ve belirginlefltirme anlamna gelmektedir. Eitim felsefesi, eitime yn


veren amalar biimlendiren ve eitim uygulamalarna yol gsteren bir disiplin ya da sistemli
dflnce ve kavramlar btndr. Bu nedenle
eitim felsefesi, eitim alflmalarn ynlendirir
ve insanlarn hangi amalar iin nasl yetifltirilecei konusunda insanlara yol gsterir. Bu yn
ile eitime byk destek salamfl olan felsefe,
eitim felsefesi disiplinin doup geliflmesiyle,
eitim uygulamalarn srekli elefltirici bir yaklaflmla deerlendirme yoluna gitmifl, uygulamalarn dayand kuramsal temelleri de inceleyerek
lke gerekleri ve gereksinimleri dorultusunda
toplumun, kltrn ve insann nitelii ile tutarl
eitim kuramlar gelifltirmeye aba gstermifltir.

N
AM A

Bafllca felsefe akmlarn tanmak


Felsefe, alar boyunca srp giden ve nl dflnrlerin grflleriyle btnlefltirilmifl felsefi kuram ya da dflnce sistemlerinden oluflmufltur.
Belli bafll adafl felsefeler, drt temel akm iinde ele alnabilir. Bunlar; lkclk, Gerekilik,
Yararclk ve Varolufluluktur. lkclk (dealizm), bir lkyle belirlenmifl olan ve bu lkye
kar gtmeden bal kalan yaflama biimi ve
dnya grfldr. Bir baflka deyiflle lkclk,
zihinsel ya da ruhsal geree nem veren dflnce sistemi ya da dnya grfldr. Gerekilik (Realism), gerein akl ve algdan bamsz olarak var olduunu savunan felsefi grfltr. Var olan gerek kabul eden bir dflnce
sistemidir. Yararclk (Pragmatizm), doruluu
ve gereklii tek yanl olarak yalnzca eylemlerin sonular ve baflarlar ile deerlendiren felsefe retisidir. Varolufluluk (Existentialism),
zgrl iinde insann varoluflunu ve insann
kendini gereklefltirmesi sorunlarn irdeleyen
adafl bir felsefe akmdr.
Eitim felsefesinin konusunu anlamak
Eitim felsefesi, en yaln anlamyla, eitim dflncesi ve lks evresinde ortaya kan tm
sorunlarn felsefi bir biimde ele alnmas, incelenmesi, deerlendirilmesi, elefltirilmesi ve irdelenmesidir. Bu da eitimi her ynden daha da

Bafllca eitim felsefesi kuramlarn aklamak


Eitimle ilgili olarak gelifltirilen felsefi ve kuramsal nitelikteki grfller, genelde drt ayr akm
iinde ele alnr. Bunlar; Daimicilik, Esasicilik,
lerlemecilik ve Yeniden Yaplanmaclktr. Daimicilik (Prennialism), gcn genellikle kkleflik gerekilikten (klasik realismden) ald iin
ou yerde kkleflik grfl olarak nitelendirilen
eitim felsefesi grfldr. Esasicilik (Essenhalism), temelde bir eitim hareketi olarak ortaya
kan, hibir felsefi akma baml olmayp birok felsefi grflle uyum iinde bulunan bir anlayfl simgeler. eflitli ynlerden daimicilikle rtflmektedir. lerlemecilik (Progressivisim), yararclk dediimiz dflnce sisteminin eitime uygulanmasyla oluflmufltur. Bu grfl; renci
odakl renmeye, sorun zmeye ve yaflantlar
yoluyla renmeye nem veren; srekli deiflme ve geliflmeyi temel alan ve geliflime dayal
bir toplum yapsn savunan bir dflnce akmdr. Yeniden Yaplanmaclk (Reconstructionism), an kltrel bunalmlarna gs gerebilmek iin toplumu yeniden dzenlemek ve
gl, birleflmifl, tutarl deerlere dayal yeni
bir dnya uygarl kurmak gereksinimini vurgulayan grfltr.

70

N
AM A

Eitim Bilimine Girifl

Trk eitiminin dayand temel felsefeleri belirlemek


Trk toplumlarnda, slamlktan nce eitimin
dayand temel felsefe, o toplumlardaki insanlarn yaflam biimlerinden kaynaklanyordu. Bu yaflam biimlerini etkileyen etmenler; ekonomik,
toplumsal ve politiktir. slamln kabul ediliflinden sonra, slam dininin ngrd dorultuda
yeni kltrel deerler nem kazanmaya bafllamfltr. 16. yzyln ikinci yarsndan bafllayarak
17, 18 ve 19. yzyllarda ise Osmanllarda iskolastik dflnce, eitim sistemlerine giderek egemen olmufltur. Bugnk Trk eitim sisteminin
temelleri ise Cumhuriyetin ilk dnemlerinde Atatrk felsefe dorultusunda atlmfl ve gnmze dein tm Trk ulusunun hi dn vermeden benimsedii ve uygulad ilkeler erevesinde varln srdrmfltr. Bundan byle de srdrecektir.

N
A M A

Trk ulusal eitiminin felsefi temellerini aklamak


Trkiye Cumhuriyeti ulusal eitiminin felsefi temellerinin genelde yararc felsefeye ve onun eitimdeki karfll olan ilerlemecilik akmna dayand sylenebilir. Gnmze dein gereklefltirilen tm eitim hareketleri, ilerlemeci eitim akmnn zelliklerini benimsemenin yan sra zaman zaman lkc (idealist) ve gereki
(realist) felsefelere dayal daimici (perennialist)
ve esasici (essentialist) eitim akmlarna da
balln srdrmfltr. Ancak bugn, kaynan Trk ulusunun zengin kltrnden, uygarlndan ve byk nder Atatrk n dflnce sisteminden almfl olan ulusal eitimimizin temel ilkeleri, Cumhuriyetimizin ilk yllarnda saptanmfl
olup, zerinden 85 yldan daha uzun bir sre
gemifl olmasna karfln, gcn ilerlemeci ve
Atatrk dflnce sisteminden alarak Trk ulusuna daha iyi, daha adafl bir gelecek hazrlama
amacna dnk olarak etkisini srdrecektir.

4. nite - Eitimin Felsefi Temelleri

71

Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi felsefenin ilgi alan iindedir?
a. Ders konularn planlama
b. Deer yarglarn irdeleme
c. Bir nitenin zetini karma
d. renci baflarsn lme
e. retim gerelerini belirleme
2. Afladakilerden hangisi felsefenin ifllevleri arasnda
yer almaz?
a. Bilgiyi bir temele dayandrma
b. Kavram karflkln giderme
c. Bir konunun amalarn belirleme
d. Bilgiyi artrma
e. Ders ieriini oluflturma
3. Evrende olup bitenlerin belli bir amac ve btnl var mdr?, Doa yasalar dediimiz zorunlu iliflkilerin varlk nedeni nedir? gibi sorular felsefenin urafl
alanlarndan hangisinin kapsamna girmektedir?
a. Bilgi retisi
b. Deer retisi
c. Mantk
d. Sanat retisi
e. Varlk retisi
4. Afladakilerden hangisi yararclk felsefesini oluflturan ilkelerden biridir?
a. Eitimde kurama yer yoktur.
b. Eitim, uygulamal bir alflmadr.
c. Deerler, evrensel deil grecelidir.
d. Her uygulama bir kuram yanstr.
e. Evren, alglarmzdan bamszdr.
5. Afladaki ifadelerden hangisi lerlemecilik (Progressivisim) akmna uyan bir grfl yanstr?
a. Eitim retim etkinlikleri renci odakl olmaldr.
b. Eitimde giriflim gc renciden ok retmende olmaldr.
c. Eitim, evrensel ve deiflmez geree uyum iin
yaplmaldr.
d. Kkleflik yaptlar (klasik eserler) eitimine nem
verilmelidir.
e. Eitim, reform programlar uygulayarak toplumu gelifltirmelidir.
6. Afladakilerden hangisi amza egemen olan eitim felsefesi kuramlarndan biri deildir?
a. Daimicilik
b. Davranfllk
c. Esasicilik
d. lerlemecilik
e. Yeniden Yaplanmaclk

7.
Eitimin bafllca amac, bir toplumsal reform
program uygulamaya koyarak toplumu gelifltirmek olmaldr.
Okul ve snf ortam demokratik olmal, her trl grfl, dflnce ve savlar eitim ortamna getirilip tartfllabilmelidir.
Uygulamalara yer veren bir eitim sonucu, kalc bir renmenin gereklefltirilmesine zen
gsterilmelidir.
Yukardaki grfller hangi eitim felsefesi kuramn
yanstmaktadr?
a. lerlemecilik
b. Esasicilik
c. Varolufluluk
d. Yeniden Yaplanmaclk
e. Daimicilik
8. Cumhuriyet ncesinde Trk Eitiminin dayand
temel felsefeler bakmndan afladaki ifadelerden
hangisi yanlfl bir ifadedir?
a. slamiyetten nceki Trk toplumlarnda eitimin
dayand temel felsefe, o toplumlarda yaflayan
insanlarn yaflam biimlerinden kaynaklanmfltr.
b. Seluklularda eitimin temel zellii, slam deerlerine bal bir veli insan tipi yetifltirmeye
odaklanmasdr.
c. 13. yzylda Osmanl Devletinde eitimde arlk slm bilimlerine (fkh, kelm, belagat, hadis
vb. derslere) verilmifltir.
d. 17., 18. ve 19. yzyllarda Osmanllarda iskolastik dflnce eitim sistemlerine egemen olmufltur.
e. Osmanl Devletinde retim tmyle retmen
odakldr.
9. Afladaki ifadelerden hangisi Ziya Gkalpin
eitime iliflkin grfln yanstr?
a. Doal evreye hazrlk, bilim ve teknoloji eitimi
ni gerektirmez.
b. Felsefi adan yalnzca daimici ve esasici eitim
akmlar izlenmelidir.
c. Bireyin eitiminde sosyal evre ncelikli deildir.
d. Ulusal eitim ve halklk eitimde ikinci srada
dflnlmelidir.
e. Eitim, psikolojik olmaktan ok sosyolojiktir.
10. Afladakilerden hangisi Trk Ulusal Eitiminin felsefi temellerini genel olarak yanstmaktadr?
a. Yararc (pragmatik) felsefe, ilerlemecilik akm
b. Gereki (realist) felsefe, daimicilik akm
c. lkc (idealist) felsefe, yeniden yaplanmaclk
akm
d. Varoluflu (existentialist) felsefe, esasicilik akm
e. lkc (idealist) felsefe, ilerlemecilik akm

72

Eitim Bilimine Girifl

Yaflamn inden

30.11.2005.

Dnya Felsefe Gnnz Kutlu Olsun


TRKYE Felsefe Kurumu Baflkan Ionna Kuuradi, 17
Kasm Dnya Felsefe Gn nedeniyle yaynlad mesajda; felsefe adna sevindiren bilgiler veriyor:
Trkiyenin giriflimiyle UNESCOya sunulan Felsefe
Stratejisi, geen nisan aynda ilgili kurul tarafndan oy
birliiyle kabul edildi. Bu stratejinin ana direi var:
Dnya Problemleri Karflsnda Felsefe, Dnyada Felsefe retimi , Felsefi Dflncenin ve Felsefe Arafltrmalarnn Gelifltirilmesi .
Bylece ulusal dzeyde olduu kadar uluslararas dzeyde de felsefenin yaflamda ifllevini daha genifl boyutlarda yerine getirebilmesi iin almas gereken yol almfl bulunuyor.
Drdnc Dnya Felsefe Gnnzn kutlu olmasn
dilerim. Felsefeciler Derneinin Ankarada dzenledii
Felsefe ve Eitim Sempozyumu 17 ile 19 Kasm gnleri
arasnda gereklefltirilecek. ki gn sresince felsefe
eitimi zerine niversite retim yeleri, felsefe hocalar ve renciler, dflncelerini aklayacaklar. Eitim
konusundaki ana bafllklar grnce, gerekten bu konuda ok konuflulmas gerektiine inandmdan zellikle yazma aldm. lkretimde felsefe eitimi, Ortaretimde felsefe eitimi, niversitede felsefe renimi.
***
MESAJDA ilgimi eken; felsefenin yaflamda ifllevini daha genifl boyutlarda yerine getirebilmesi cmlesi. Felsefenin gnlk yaflammzdaki yerini dflnmeliyiz. Felsefenin bize kazandrd boyutun derecesini kendi kendimize sormalyz.
Birok kavram sorarak zenginlefltirmenin ancak felsefe ile mmkn olduunu unutmamalyz. Nermi Uygur, Bir Felsefe Sorusu Nedir? bafllkl yazsnda bakn ne diyor:
Tuhaf m tuhaf bir alflma alandr flu felsefe denen
fley: ok kez bir ss brmfltr ortal. Deil yolu
arada bir felsefeye dflenler, filozoflar bile sk sk nerede
olduklarn grmezler.
Gene Nermi Uygur un Yaflama Felsefesi nin nsz
hem felsefenin nitelii hem de yaflamla felsefe arasndaki ba dile getirdiinden bence felsefeye merak ol-

mayanlarn bile yaflam zerine dflnmeleri iin okunmaldr. Bir bakma herkes yaflama filozofudur. Felsefeyi sevmek, felsefe yapmakla kuru laf olmaktan kar.
Felsefeyi sevmediini syleyen bile felsefe yapyorsa
bir bakma felsefeyi seviyor demektir.
***
SORMADAN yaflamann anlamszln felsefe gsterir .
Sorarak yaflamann da anlamn.
Kaynak: Doan, H. (2005). Dnya Felsefe Gnnz
Kutlu Olsun, Hrriyet Gazetesi, 30.11.2005.
12.01.2008 tarihinde http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/
goster/haber.aspx?id=3526040&tarih=2005-11-16 adresinden alnmfltr.

Okuma Paras
Felsefe ve Eitim
Eitim insan, bedensel, zihinsel, duygusal ve entelektel ynden gelifltirme, bir iliflkiler a ortamnda toplumsallafltrma, milli kltr ve evrensel deerlerle donatma ve etkin bir yaflam srmesini salayacak bilgi ve
beceriler kazandrma abalarnn toplam olarak tanmlanabilir. lk alardan gnmze, eitimin amalar
konusunda grfller ileri sren dflnr ve eitimciler
konuyu genel olarak birey ve toplum asndan ele almfllardr. Eitimin bireysel hedeflerine arlk veren dflnr ve eitimciler bireyi temel alan ve daha zgrlk bir eitim anlayfln savunurken, toplumsal hedeflere arlk veren dflnr ve eitimciler ise, toplumcu ve disiplinci bir eitim anlayfln ne karmfllardr. Bu ayrflmann bir sonucu olarak, tarihsel srete biri birey, dieri toplum eksenli olmak zere iki
eitim anlayfl geliflmifl ve bugnlere taflnmfltr. Bu
iki yaklaflm gnmzde renci merkezli eitim ve
retmen merkezli eitim tanmlamalarnda da kendini gstermektedir.
Realizmden dealizme, Natralizmden Marksizme,
Pragmatizmden Varoluflulua eitim konusunda grfller ileri sren birok felsefi akm birey, toplum ve
zgrlk gibi olgulara yaklaflmlaryla birbirlerinden ayrlmfltr. Sz edilen iki yaklaflm gnmzde de yaygn bir uygulama alan bulmakta ve gnmz eitim
anlayfllarnn temel ayrflma noktasn oluflturmaktadr.
Ancak, son zamanlarda evre, nkleer silahlanma, rk-

4. nite - Eitimin Felsefi Temelleri

lk ve yabanc dflmanl gibi alanlarda yaflanan sorunlar, dnyadaki tm insanlarn ve lkelerin birbirlerine bamllklarnn artmas vb. sebeplerle eitim bireysel ve toplumsal boyutlarnn yan sra kresel hedefleri boyutuyla da ele alnr olmufltur.
Din, devlet, vatan, eitim, eitim kurumlar ksaca her
fleyin birey iin olduunu, bireyin bask altna alnmamas hatta tam tersine zgr braklmas gerektiini ileri sren Bireyci ve zgrlk eitim anlayfl, Batda,
Rousseau, Ellen Key, Herbart Spencer ve Jean Marie
Guyeau gibi dflnrler tarafndan savunulurken, lkemizde ise, Sat Bey ve Prens Sabahattin gibi eitimci ve
sosyal bilimciler tarafndan savunulmufltur. Grup, cemaat ve toplumu, bireyin nne alan ve tm bireylerin
toplumun karlar dorultusunda flekillendirilebilecei
grfln savunan Toplumcu ve disiplinci yaklaflm
ise, batda Eflatun, Hegel ve Durkheim gibi dflnrler
tarafndan, lkemizde ise, Ziya Gkalp, Emrullah Efendi ve . H. Baltacolu gibi eitimciler tarafndan savunula gelmifltir. Ancak, lkemizde son dnemlere
kadar uygulanan, temelde toplumcu ve disiplinci bir
tona sahip eitim anlayfl zerinde bugne kadar en
ok etkili olan iki isim, dflarda Durkheim, ieride ise
Z. Gkalptir.
Eitime psikolojik yaklaflm olarak da bilinen bireyci
ve zgrlk eitim anlayflnn siyasi ve sosyal yansmalar demokratik, demi merkeziyeti ve zgrlk
toplumsal modeller olarak ortaya karken, eitime sosyolojik yaklaflm olarak da bilinen toplumcu ve disiplinci eitim anlayflnn siyasi ve sosyal yansmalar ise
merkeziyeti, totaliter ve baskc toplumsal modeller olmaktadr. Birinci anlayfl, en ileri uygulamalarn Ivan Illichin Okulsuz Toplum ve A. S. Neilin Serbest Okul
kuramlarnda, P. Feyerabend gibi dflnrlerin dflncelerinde ve Varolufluluk gibi akmlarn yaklaflmlarnda bulurken, ikinci anlayfl en u ve aflr uygulamalarn John Dewey ve B. F. Skinner gibi davranfl dflnrlerin grfllerinde ve Hitler, Mussoloni ve Stalin gibi liderlerin uygulamalarnda bulmufltur.
Bireyci ve zgrlk eitim anlayflnda; bireylerin
ilim, dflnce ve sanatta hr bir ortam iinde ilerlemeleri daha kolay ve hzl olurken, toplumsal sorumluluk
bilinci yeterince verilemediinden, zgrln baflbofllua, sorumsuzlua ve nihayetinde anarfliye kadar
gitmesi sz konusu olabilmektedir. Ancak, toplumcu ve
disiplinci eitim anlayflnda ise, toplum ve devlet karlar aflr nemsenirken, bireylerin zel kabiliyet, yetenek ve retkenlikleri yeterince nemsenmemekte, bun-

73

larn geliflmesi iin zgr bir ortam yaratlamamaktadr.


Eitimcilerin zerinde dflnmeleri ve zm bulmalar gereken soru, hem bireyin hrriyetlerini garanti altna alan hem toplumun deer yarglarn, disiplin anlayfln, dayanflma ruhunu ve karfllkl gven ortamn
koruyan hem de tm insanlarla ayn dnyay paylaflma bilinci kazandran bir eitim felsefesinin nasl egemen klnabileceidir. Nasl bamsz dflnen, retken, saduyulu, biz bilincine sahip, dayanflmac, yurtsever, yetenekli ve sorumluluk sahibi gen insanlar
yetifltirebiliriz? Kresel dflnmenin yan sra yerel yaflamasn bilen, zgr ve bamsz olmann yan sra
toplumsal bilinten kopmayan...
Tm bunlar, eitimin hedeflerinin hem birey asndan,
hem toplum asndan, hem de kresel kayglar asndan ele alnmas gereini ortaya koymaktadr.
Kaynak: Gezer, . (2006). Felsefe ve Eitim.
28.11.2007 tarihinde http://www.haber10.com/makale/4496/ adresinden alnmfltr.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


1. b
2. e
3. e
4. c
5. b
6. b
7. d
8. c
9. e
10. a

Ayrntl bilgi iin Eitim Bilimi ve Felsefe


konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Felsefenin Urafl Alanlar
konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Bafllca Felsefe Akmlar
konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Bafllca Felsefe Akmlar
konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Bafllca Eitim Felsefesi
Kuramlar konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Bafllca Eitim Felsefesi
Kuramlar konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Bafllca Eitim Felsefesi
Kuramlar konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Trk Eitiminin Dayand
Temel Felsefeler konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Trk Ulusal Eitiminin Felsefi
Temelleri konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Trk Ulusal Eitiminin Felsefi
Temelleri konusuna baknz.

74

Eitim Bilimine Girifl

Sra Sizde Yant Anahtar


Sra Sizde 1
Felsefe; insann niteliini, yafladmz dnyann yap
ve iflleyiflini anlama abas; gerei bulma ve retme
yolunda bitmeyen bir derinleflme; insan iyiye, doruya ve gzele ynelten bir dflnce biimidir. Felsefe,
insann bir fleyin kaynan ve temelini bilme, anlama
merakndan domufltur. Bu merakn bilimle doyuramayan insan, zihinsel glerini olay ve nesnelerin zne evirmifl ve bilimin verilerinden de yararlanarak tm
varlklarla ilgili btncl ve kavramlara dayal bir grfl oluflturmaya aba gstermifltir. Bylece felsefe, bilime dayal bir dflnme sistemi olarak ortaya kmfltr.
Sra Sizde 2
Felsefenin uraflt alanlar konusunda tam bir grfl
birlii olduu sylenemez. Bununla birlikte felsefenin
urafl alanlarn flu bafllklar altnda ele almak olanakldr: Varlk retisi (Ontology), Bilgi retisi (Epistemology), Deer retisi (Axiology) ve Mantk (Logic).
Sra Sizde 3
Dflnme, nermeler arasnda ba kurarak bilinenden
bilinmeyeni elde etme sreci ve bu srecin sonunda
oluflan rndr. Mantk iin ksaca doru dflnce incelemesi denebilir. retmenin en nemli grevlerinden biri, rencilerinde ak ve dzgn dflnme yeteneini gelifltirmektir. Bu bakmdan retmenin kendisi de bu konuda iyi eitim grmeli, akl
yrtmeyi ve doru dflnme yeteneini gelifltirmeyi
renmifl olmaldr.
Sra Sizde 4
Eitimle ilgili olarak gelifltirilen felsefi ve kurumsal nitelikli grfller genelde drt ayr akm iinde ele alnmaktadr. Bunlar daimicilik, esasicilik, ilerlemecilik ve yeniden yaplanmaclktr. Daimicilik, gcn genellikle
kkleflik gerekilikten (klasik realismden) ald iin
ou yerde kkleflik grfl olarak nitelendirilir. lkclk (idealism) akmn benimseyenlerden de byk
lde destek bulmufltur. Esasicilik, temelde bir eitim
hareketi olarak ortaya kan, hibir felsefi akma baml olmayp birok felsefi grflle uyum iinde bulunan
bir anlayfl simgeler. eflitli ynlerden daimicilikle rtflt grlr. lerlemecilik, yararclk dediimiz dflnce sisteminin eitime uygulamasyla oluflmufltur. Bu
grfl, geleneksel eitimin aflr biimselciliine; sk,
amasz alfltrmalarn yer ald retmen odakl re-

tim etkinliklerine ve rencilerin edilgin bulunduu bir


eitim anlayflna karfl kmfltr. lerlemecilik, renci
odakl renmeye, sorun zmeye ve yaflantlar yoluyla renmeye nem veren; srekli deiflme ve geliflmeyi temel alan ve geliflime dayal bir toplum yapsn savunan eitimcilerce gelifltirilmifl adafl bir dflnce akm olarak grlr. Son geliflen eitim akmlarndan biri
olan yeniden yaplanmaclk ise alanyaznda yeniden
kurmaclk ya da yeniden inflaclk olarak da yer alr.
Temeli yararc (pragmatik) felsefeye dayandndan ilerlemecilik (Progressivism) akmnn devam olarak grlr. Bu nedenle ilerlemeciliin benimsedii ilkeleri genelde tmyle destekler. Bu akma gre, an kltrel
bunalmlarna gs gerebilmek iin toplumu yeniden
dzenlemek ve gl, birleflmifl, tutarl deerlere dayal yeni bir dnya uygarl kurmak gerekir.
Sra Sizde 5
13. yzyldan sonra Osmanl Devletinde eitim felsefesinde Anadolu Seluklu Devletindeki eilimler srerken 18. ve 19. yzyllarda arlk slam bilimlerine (fkh, kelm, belagat, hadis vb. derslere) verilmifltir. Hesap, hendese, astronomi, felsefe, tarih ve corafya gibi
dersler ya programlardan karlmfl ya da gerei gibi ifllenmemifltir. Osmanl dneminde eflitli dzeylerdeki
eitim kurumlarnda okutulan dersler incelendiinde
Trk ve Osmanl eitim sisteminin genelde Trk gelenekleri ve slam temeline dayand grlmfltr. retim tmyle retmen odakldr. retmenin syledikleri, kitaplarn yazdklar, slam bilginlerinin ileri srdkleri kesin olarak doru kabul edilmifltir. renciler,
bunlar zerinde tartflamaz ve her fleyi olduu gibi ezberlemek zorundadr. renmede kalcl salamak
iin de yineleme alflmalar yapmak zorunludur. 16.
yzyln ikinci yarsndan bafllayarak medreselerin bozulduunu grlmfltr. zellikle 17., 18. ve 19. yzyllarda iskolastik dflnce, eitim sistemlerine giderek
egemen olmufltur. te yandan zellikle Tanzimat Fermanndan sonra, Bat eitim sistemi yavafl yavafl benimsenmeye bafllaynca, ncelikle, Fransz eitim sisteminin etkisi grlmfltr. Daha sonra Alman ve ngiliz
eitim sistemlerinin etkisinden sz edilebilir. Bu etkilerin Cumhuriyet dnemine dein srd sylenebilir.

4. nite - Eitimin Felsefi Temelleri

75

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Sra Sizde 6
Trkiye Cumhuriyeti ulusal eitiminin felsefi temellerinin genel bir deerlendirmesi yaplacak olursa ifle koflulan eitim sisteminin genelde yararc (pragmatik) felsefeye ve onun eitimdeki karfll olan ilerlemecilik
akmna dayand sylenebilir. Gnmze dein gereklefltirilen tm eitim hareketleri, ilerlemeci eitim
akmnn zelliklerini benimsemenin yan sra zaman
zaman lkc (idealist) ve gereki (realist) felsefelere
dayal daimici (perennialist) ve esasici (essentialist) eitim akmlarna da balln srdrmfltr. Ancak bugn, kaynan Trk ulusunun zengin kltrnden,
uygarlndan ve byk nder Atatrkn dflnce
sisteminden almfl olan ulusal eitimimizin temel ilkeleri, Cumhuriyetimizin ilk yllarnda saptanmfl olup
zerinden 85 yl gemifl olmasna karfln, gcn ilerlemeci ve Atatrk dflnce sisteminden alarak Trk
ulusuna daha iyi, daha adafl bir gelecek hazrlama
amacna dnk olarak etkisini srdrecektir.

Akarsu, B. (1988). Felsefe Terimleri Szl. (4.


Basm). stanbul: nklap Kitabevi.
Alkan, C. (1983). Eitim Felsefesi. Bursa: Uluda niversitesi Yaynlar.
Baflaran, . E. (1983). Eitime Girifl. Ankara: Kadolu
Matbaas
Binbaflolu C. (1988). Eitime Girifl. Ankara: Binbaflolu Yaynevi.
Binbaflolu, C. (1982). Eitim Dflncesi Tarihi. Ankara: Binbaflolu Yaynevi.
Brauner, C. J. ve Burns, H. W. (1965). Problems in
Education and Philosophy. Englewood Cliffs.
Deirmenciolu, C. (1999). Eitimin Felsefi Temelleri:
Eitim-Felsefe liflkisi-Eitim Felsefesi, retmenlik Mesleine Girifl. (Editr: L. Kkahmet). stanbul: Alkm Yaynevi, ss. 91-107.
Demirel, . ve n, K. (1987). Eitim Terimleri.
Ankara.
Doan, H. (2005). Dnya Felsefe Gnnz Kutlu Olsun, Hrriyet Gazetesi, 30.11.2005. 12.01.2008 tarihinde http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=3526040&tarih=2005-11-16 adresinden
alnmfltr.
Erden, M. (1988). retmenlik Mesleine Girifl. stanbul: Alkm Yaynlar.
Fidan, N. ve Erden, M. (1993). Eitime Girifl. Ankara:
Meteksan Anonim fiti.
Gezer, . (2006). Felsefe ve Eitim. 28.11.2007 tarihinde http://www.haber10.com/makale/4496/ adresinden alnmfltr.
Ouzkan, A. F. (1993). Eitim Terimleri Szl.
(Gzden geirilmifl ve geniflletilmifl 3. Basm). Ankara.
Snmez, V. (1993). Eitim Felsefesi. Ankara: Adm Yaynclk Ltd. fiti.
Szer, E. (2000). Eitimin Felsefi Temelleri, retmenlik Mesleine Girifl. (Editr: E. Szer). Eskiflehir: Anadolu niversitesi Yaynlar, ss. 81-94.
fiiflman, M. (1999). retmenlie Girifl. Ankara: Pegem Yaynlar
Varfl, F. (1987). Eitim Bilimine Girifl. (Editr: A. Hakan). Eskiflehir: Anadolu niversitesi Yaynlar.
Varfl, F. (1991). Eitim Bilimine Girifl. Ankara.
Yldrm, C. (1987). Eitim Felsefesi. (Editr: A. Hakan). Eskiflehir: Anadolu niversitesi Yaynlar

Eitimin Politik
Temelleri

Milli eitim flnn memleketin en derin kflelerine kadar ulaflmasna, yaylmasna zellikle dikkat ediyoruz.
Mustafa Kemal ATATRK, 1924

Amalarmz

N
N
N

Bu niteyi alfltktan sonra;


Eitim biliminin politika ile olan iliflkisini kavramak,
Eitim politikasnn temellerini aklamak,
Eitim politikalarnn oluflturulmasnda dier alanlarn roln grmek
iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.

77

78

Eitim Bilimine Girifl

rnek Olay
Yeni Eitim Politikas Programnn Temel Amac
Her eitim politikas program, belli amalar temel alr. Bu amalar, aslnda eitim dfl alanlarn gereklerine gre belirlenir. Bu durum, eitimin sosyal ve kltrel bir ifllevi oluflundan ileri gelir.
Atatrkn yeni eitim politikasnn program da belirli hedeflere ulaflmay temel ama olarak almfltr. Atatrk, bu temel amac, sk sk ifade eder. rnein 1
Kasm 1937de Trkiye Byk Millet Meclisini afl konuflmasnda bunu flyle
aklar:
Arkadafllar,
Byk davamz, en medeni ve en mreffeh millet olarak varlmz ykseltmektir.
Bu, yalnz kurumlarnda deil, dflncelerinde temel bir inklp yapmfl olan byk
Trk milletinin dinamik idealidir. Bu ideali en ksa bir zamanda baflarmak iin, fikir ve
hareketi, beraber yrtmek mecburiyetindeyiz.
Bu teflebbste baflar, ancak esasl bir planla ve rasyonel tarzda alflmakla mmkn
olabilir. Bu sebeple okuyup yazma bilmeyen tek vatandafl brakmamak, memleketin byk
kalknma savaflnn ve yeni atsnn istedii teknik elemanlar yetifltirmek; memleket davalarnn ideolojisini anlayacak, anlatacak, nesilden nesile yaflatacak fert ve kurumlar yaratmak, iflte bu nemli umdeleri en ksa zamanda temin etmek, Kltr Vekletinin zerine ald byk ve ar mecburiyetlerdir.
flaret ettiim umdeleri, Trk genliinin dimanda ve Trk milletin fluurunda daima
canl halde tutmak, niversitelerimize ve yksek okullarmza dflen bafllca vazifedir.

Kaynak: Ayta, 1988, s.111.

Anahtar Kavramlar

Politika
Kalknma
Kalknma planlar
Milli Eitim firalar
Eitim politikas

Eitim gereksinimi
Eitim reformu
Trk Milli Eitiminin amalar
Okul
Demokratik ynetim

indekiler
GRfi
ETM BLM VE POLTKA LfiKS
ETM POLTKASININ TEMELLER
Eitim Gereksinimi ve Eitim Politikas liflkisi
Eitim Politikalarnn Belirlenmesi
ETM POLTKASI LE LGL ALANLAR VE ETME DfiEN GREVLER
Eitim Politikas le lgili Alanlar
Eitim Politikas Balamnda Eitimin Grevleri

5. nite - Eitimin Politik Temelleri

79

GRfi
Politika ve politik kurumlar, ulus bilincinin gelifltirilmesi ve devlet sistemlerinin
oluflturulmasnda etkin rol oynamaktadr. Gerek ulus bilincinin oluflturulmasnda gerekse toplumsal deerler, ideolojiler ve kurallarn bireylere aktarlmasnda
eitim sisteminden yararlanlmaktadr. Eitim sistemleri, toplumsal deerler ve
ideolojileri gen kuflaklara aktararak toplumlarn srekliliinin salanmasna
katk getirmektedir.
Bu nitede nce, eitim bilimi ve politika iliflkisi zerinde durulmufl, eitim
politikasnn temelleri aklandktan sonra eitim politikas ile ilgili alanlar ve
eitime dflen grevlere deinilmifltir. Bu nitenin kapsamn oluflturan kavramlardan biri olan politika szc siyaset szcn de ierecek biimde
kullanlmfltr.

ETM BLM VE POLTKA LfiKS


Toplum ve birey asndan bakldnda eitimin kastl kltrleme sreci olarak
tanmland grlmektedir. Bu tanmda vurgulanan kastl kltrleme szc,
aslnda politik anlayfl ve onun istedii davranfl deiflimini ifade etmektedir. Okul
aracl ile gereklefltirilen kastl kltrleme srecinin kapsamn demokratik deerler oluflturmaktadr. Kastl kltrleme ifadesi, en azndan demokratik toplumlar asndan, byle aklanabilir. Ancak kast szc, politik anlayfllara gre anlam kazanabilir. Bu nedenle kastl davranfl deifltirme ifadesinin anlam, iinde
yaflanan toplum ve ideolojik yapya gre farkllaflmaktadr. Eitim sistemleri istendik davranfl deiflikliine odakl olduu iin kltrleme srecinde, istenmeyen ya
da planlanmayan davranfllarn ortaya kmasna izin verilemez.
Aristo, disiplinlerin dzenlenmesine ynelik olarak yapt tartflmada etik, eitim ve politikay pratik/uygulamal bilimler olarak snflandrmfltr (Varfl, 1996,
s.136). Bugn de eitim, kuramsal bir bilim olmaktan daha ok uygulamal bilim
olarak ifllevini srdrmektedir. Eitim bilimleri, somut ve uygulamaya dnk olup
insan davranfllar zerinde alflmaktadr. Politika da gcn ve iflleyiflini insandan
ve onun davranfllarndan almaktadr. Bu durumda gerek eitim gerek politika, insan davranfllarna odaklanmfl iki bilimdir.
Politika ve eitim arasndaki iliflkiler demokratik toplumlarda, zellikle, birey
asndan olumlu sonular ortaya karrken demokratik olmayan toplumlarda kimi problemlere yol aabilmektedir. Demokratik toplumlarda eitimin birey ve toplumun ekonomik, sosyal, kltrel ve teknolojik olarak geliflmesinde nemli ifllevler yklenmesi gerektii kabul edilirken demokratik olmayan toplumlarda eitim,
gereksiz ve deersiz olarak alglanabilmekte ya da toplum ve birey asndan farkl ifllevler stlenebilmektedir. rnein demokratik bir toplumda bireyin eitim
hakk, onun kendini gelifltirmesi ve zgrlnn arac olmas bakmndan politika iin nemli ve ncelikli bir konudur. Demokratik toplumlarda eitim hakk bireyin kltrel haklar arasnda yer almaktadr.
Ozankaya (1979, s.271) eitimi, bireysel ve toplumsal olarak geliflme ve ilerlemenin; demokratik, politik ve toplumsal yaflam gereklefltirmenin temel yolu olarak tanmlamaktadr. Bu nedenle eitimin politik ya da siyasal ifllevi, demokrasinin
geliflmesine paralellik gstermektedir. Eitimin hak olarak tanmlanmas ve bunun talep edilmesi, ancak demokratik toplumlarda olanakldr.

Eitim, bireyde kastl olarak


davranfl deifltirme
srecidir.

Eitim ve politika iliflkisini


demokratik toplum
asndan tartflmak daha
uygundur.

80

Okullar, eitim
politikalarnn uyguland
kurumlardr.

Eitim Bilimine Girifl

Eitim ve politika iliflkisine aklk getirmek iin eitimin politik ifllevlerinin incelenmesi gerekmektedir. Eitimin politik ya da siyasal ifllevleri flyle zetlenebilir
(Fidan ve Erden 1991, s.68; Ozankaya, 1979, s.270):
Var olan siyasal dzeni koruyacak, milli deerlere ve millet bilincine sahip
bireyler yetifltirmek.
lke ynetiminde grevler stelenecek liderler yetifltirmek.
Toplumsal geliflme ve ilerlemeyi salayacak bireyler yetifltirmek.
Demokratik yaflamn gelifltirilmesine katk getirecek bireyler yetifltirmek.
Demokratik toplum, demokratik deerleri benimsemifl bireylerin yine demokratik ilkelere gre ynetilmesini gerektirir. Demokratik toplum, insan haklarna
saygl ve bu haklarn kullanlmas iin gerekli yasal dzenlemeleri yapan toplumdur. Demokratik ynetimlerde, her bireyin kendi potansiyelini ve deerler sistemini gelifltirmesi ve gereklefltirmesi iin eitim olanaklarndan yararlanmas gerekmektedir (Varfl ve dierleri, 1991, s.130). rgn ve yaygn eitim sistemleri aracl ile eitim hizmetini bireylere ulafltramayan politik sistemlerde, demokratik bir
toplum oluflmasn beklemek olas deildir.
inde yaflad toplumsal deerleri ve demokrasinin iflleyifli ile ilgili kurallar
bilmeyen bir birey, o toplumda demokrasinin gelifltirilmesi iin yeterince etkin olmaz. Demokratik bir toplumda siyasi partilerin seim programlarn anlamadan ya
da bilmeden kullanlacak oy, o toplum iin belki de yarar salamaktan ok zarar
verecektir. Toplumsal yaflam demokratik adan gelifltirmenin en etkili yolu, demokrasinin iflletilmesinde sorumluluk alan, demokratik kurallar uygulayan, demokratik kurallarn uygulanmas iin giriflimci olan ve demokratik deerleri isellefltirmifl bireyler yetifltirmektir. Bu zelliklere sahip bireylerin yetifltirilmesinde de
eitim sisteminden yararlanlmas gerekmektedir.
Eitim bilimi ile politika arasndaki iliflki ve etkileflimin somut sonucu olarak
toplumsal kurumlardan biri olan okullar ortaya kmfltr. Bir toplum iin gelecein
potansiyelleri olan ocuk ve genlerle youn iletiflimde bulunan ve bunlar flekillendiren okul, politika iin daima stratejik bir ara olarak grlmfltr (Varfl ve
dierleri, 1991, s.127). Eitim ve politika arasndaki iliflkinin kurumsallaflmfl sonucu olan okullarda, belli amalar ve ilkeler dorultusunda politik sistemin istedii
insan yetifltirilmektedir. Bu nedenle eitim ve politika iliflkisini okullarn iflleyiflinde gzlemlemek olanakldr.
Okullar, var olan politik ideoloji ve politik sistemi koruyacak hatta gelifltirecek
bireyleri yetifltirmek zere oluflturulmufl eitim kurumlardr. Zorunlu eitim yaflnn ykseltilmesi, okulncesi eitim kurumlarnn yaygnlafltrlmas ve tm eitim
basamaklarnda okullaflma orannn artrlmasna ynelik tm abalar; var olan dzeninin korunmas ve gelifltirilmesine ynelik yatrmlardr. Okullarn daha yaygn
duruma getirilmesi ve tm vatandafllarn en az zorunlu eitimi tamamlamas, devletlerin srarla zerinde durduu ncelikli konular arasnda yer almaktadr. nk
devletin dayand temel felsefe, ideoloji, ynetim biimi ve ilkeler; okullarda okutulmakta olan dersler, kulp alflmalar, ders dfl etkinlikler aracl ile ocuk ve
genlere kazandrlmaya alfllmaktadr (Fidan ve Erden, 1991, ss.67-68).
Eitim ile politika arasndaki en nemli gstergelerden biri, lkelerin eitim sistemlerinin milli nitelik taflmasdr. Eitimin milli olmas, eitim planlarnn ve uygulamalarnn merkezi ynetim eli ile yaplmasn ve eitim sisteminin merkez anlayfln ortaya koyduu ltlere gre denetlenmesini gerekli klmaktadr. Resm
ve zel retim kurumlar, eitim uygulamalarn merkez anlayfln ortaya koydu-

81

5. nite - Eitimin Politik Temelleri

u ilke ve ltlere dayal olarak gereklefltirmektedir. Okullarda uygulanan programlar ounlukla merkezden hazrlanmakta, yerel dzeyde bu programlara mdahale edilmesine ou uygulamalarda izin verilmemekte ya da snrl olarak izin
verilmektedir.
Okulun ve retme-renme srelerinin iflleyifli, o lkenin iinde bulunduu
politik anlayfl yanstr. Bu nedenle bir toplumda okul ve snflar gzleyerek o
toplumun demokratik olarak geliflmifllik dzeyi belirlenebilir. Demokratik olarak
daha az geliflmifl lkelerde, retme-renme sreleri retici merkezli olarak
dzenlenirken demokratik olan ileri toplumlarda retme-renme sreleri renci merkezli olarak dzenlenmektedir. Ayn zellikleri, retmen ve okul yneticilerinin davranfllarnda da gzlemek olanakldr. Bunlar; lkedeki politikann,
okul ve snf ynetimi ile retme-renme srelerinin dzenleniflindeki etkilerini gstermektedir.
Bir toplumda demokratik bireyler yetifltirilmesinin nemli koflullarndan biri,
eitim srelerinin demokratik olmasdr. Eitim felsefesi, eitim ile ilgili yaplan
planlamalar ve bu planlarn uygulanmasnda demokratik anlayfln egemen olmad durumlarda, eitim srecinden geen bireylerin demokratik olmalar, baflka
bir deyiflle demokratik deerleri isellefltirmeleri ve demokratik davranmalar
beklenmemelidir.
Okulun amacn ve politik ifllevini aklaynz.

ETM POLTKASININ TEMELLER

Okullar, demokrasiyi kendi


yap ve iflleyifllerine
uyguladklar lde
yetifltirdikleri bireylere
demokratik davranfl
kazandrabilir.

SIRA SZDE

SIRA SZDE

1
D fi N E L M

Eitim politikas, devlet politikas ile uyum iinde oluflturulur. Vatandafllarna eitim hizmeti gtrmek, devletlerin en nemli politik grevleri arasnda yer alr. GeS O R U
liflen toplumlarda toplumsal geliflmifllik lt, ekonomik gstergelerden
ok uygulanan eitim politikalarna dayal olarak belirlenmektedir. rnein zorunlu eitim yaflnn uzatlmas gerek politik gerek eitim gerekse geliflmifllik
asndan
DKKAT
nemli bir gsterge olarak kabul edilmektedir. Eitim politikas, birey ve toplumun
eitim gereksinimlerine dayal olarak belirlenir. Bu nedenle eitim politikalarnn
SIRA SZDE
bu gereksinimleri gidermeye ynelik olarak oluflturulmas gerekir.

Eitim Gereksinimi ve Eitim Politikas liflkisi


AMALARIMIZ

D fi N E L M
Her politik dzen, kendi
varln srdrmeyi
salayacak bir eitim
sistemi planlar.S O R U

N N

Eitim politikalar ve eitim programlarnn gereksinimlere dayal olarak hazrlanmas beklenir. Bu gereksinimler; kaynana gre toplumun gereksinimi, bireyin
gereksinimi ve konu alan zelliklerinden kaynaklanan gereksinimler
K T A Polmak zere
e ayrlr. Bu gereksinim alanlarn birbirinden ayr dflnmek doru deildir. rnein toplumun gereksinimleri, bireyin ve konu alann gereksinimlerini kapsar.
Ancak birey ve konu alannn gereksinimleri; toplumsal gereksinimler
T E L E V Z Y O N asndan
analiz edilmekte ve toplumun demokrasi, ekonomi ve bilimsel ynlerden geliflmesi ve kalknmasn salamaya ynelik gereksinimler olarak grlmektedir. te yandan bu gereksinim alan zaman zaman birbiri ile atflma iinde olabilir. rne N T E Rgereksinimi
NET
in bireyin zgrlk gereksinimi, toplumsal anlamdaki zgrlk
ile
uzlafl iinde olmayabilir. Bireyin daha fazla zgrlk gereksinimi, toplumun beklenti ve gereksinimlerine gre kstlamalara tabi olabilir.

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

82

Eitim Bilimine Girifl

fiekil 5.1
Eitim Politikas
ve Eitim
Gereksinimi

Toplumsal

Bireysel

Konu Alan
zelliklerine
Dayal

GEREKSNMLER

Politika
Szgeci

Eitim Gereksinimleri

Eitim Programlar

Eitim gereksiniminin
belirlenmesinde, eitim
politikalar belirleyici
olmaktadr.

Bireyin gereksinimlerini karfllamaya ynelik olarak hazrlanan eitim programlarnn, eitim kurumlarnda uygulanmadan nce politikann ve zellikle eitim
politikasnn szgecinden geirilmesi gerekmektedir. Bu gzden geirme srecinde eitim gereksinimleri yeniden tanmlanr, daha sonra bu gereksinimleri karfllamaya ynelik eitim programlar hazrlanarak uygulamaya konur. Eitim programlar, bilimsel olarak ne kadar iyi hazrlanrsa hazrlansn o toplumun politikasna
uyumlu duruma getirildikten sonra uygulanabilir.
Hazrlanan eitim programlar, eitim kurumlarnda uygulamaya konarak eitim politikalar birey ve toplum asndan ifllevsel duruma getirilir. Politikann szgecinden geerek belirlenen eitim gereksinimleri; eitimin genel amalarnn belirlenmesi, eitim programnn hazrlanmas ve hatta bir dersteki renci kazanmlarnn belirlenmesine kadar eitimle ilgili olarak yaplan tm planlamalarda ve uygulamalarda etkili olmaktadr.
Eitim politikas ve eitim arasndaki en etkili uygulamalar Trkiye Cumhuriyetinin kuruluflundan sonraki ilk on befl ylda ak biimde grmek olanakldr.
Eitim tarihi asndan ok nemli olarak kabul edilen bu dnemde, eitim aracl ile gerek toplumsal gerek bireysel adan kkl deiflimler gereklefltirilmifltir.
Bu deiflimler, devlet politikas olarak ngrlmfl ve eitim sistemi aracl ile
gereklefltirilmifltir. Bu dnemde eitim, politik deiflim srelerinde ara olarak
kullanlmfltr. Eitim sistemi, politik anlayfln bireylere aktarlmas ve politik sistemin gelifltirilmesi ifllevini gereklefltirerek kurulan demokratik sistemin glenerek
kkleflmesini salamfltr.
Eitim gereksiniminin belirlenmesinde etkili olan felsefe ve psikoloji gibi baflka szgeler de vardr. Ancak eitim gereksiniminin belirlenmesi konusu, yalnzca
politika asndan analiz edildii iin felsefe ve psikolojinin eitim gereksinimini
belirlemedeki etkileri bu nitede tartfllmamfltr.
Toplum ve bireyin gereksinim ve beklentileri eflitlilik gstermektedir. zellikle politik sistem, demokrasiye dayal ise bireyin eitimle ilgili gereksinimlerinin ta-

83

5. nite - Eitimin Politik Temelleri

nmlanmas ve karfllanmasnda glkler yaflanabilir. Bireyler asndan eitim gereksinimlerindeki bu eflitlilie ramen demokratik bir toplumun eitim gereksinimlerini flyle zetlemek olanakldr:
Temel renme becerilerini gelifltirme
Eitim aracl ile zgr bir toplumun temellerini oluflturma
Davranfllarn etik standartlarn gelifltirme
retim iin ya da yksekretim iin bireylerin becerilerini gelifltirme
Bireyin salkl olmas iin gereken alflkanlklar kazandrma
Estetik deerleri gelifltirme
Bireyin eitim hakkn kullanmasn salama
Bireyin yeteneklerini gelifltirme
Toplum ve bireyin gereksinim ve beklentileri, ok eflitli de olsa, politik sistemlerin temelini oluflturmaldr. Eitim politikalarnn dier bir ifllevi ise birey ve toplumun gereksinim ve beklentileri zerinde uzlafl salanmasdr. Eitim politikalarnn gereksinimlere dayal olarak belirlenmesi, politikalarn daha ifllevsel olmasn
salayacaktr.
Eitim kavram ile ilgili yaplan tanmlar dikkate alndnda bu tanmlarn iki
grfl etrafnda topland grlmektedir. Bu grfllerden biri sosyolojik/toplum
bilimsel, dieri ise psikolojik/bireysel grfltr. Sosyolojik grfl, eitim yoluyla bireylere gemifl birikimler aktarlarak onlarn topluma uyum srecinin glendirileceini savunmaktadr. Psikolojik grfl ise bireyin yeteneklerini en st dzeye kartarak onun geliflimine katkda bulunmak iin eitimden ara olarak yararlanlmas gerektii anlayflna dayanmaktadr (Ergun, 2005, ss. 39-41). Bu nedenle eitim politikalarnn, sosyoloji ve psikoloji alannn ortaya koyduu gereksinimleri
karfllayacak biimde oluflturulmasna zen gsterilmelidir.
Eitim bilimi, bireyi merkeze almaktadr. Bireyin merkeze alnmas, bireyi gelifltirerek toplumsal ve politik yaplarn gelifltirilecei anlayflna dayanr. Politikada,
bireyin davranfl ve ynelimleri nemli olmakla birlikte bireysel tercihlerden ok
toplumsal tercihlerinden hareket edilmesi, bunun iin de toplumsal sistemler ve
kurumlarn oluflturulmas gerekmektedir. Eitim politikalar, bireyin toplumsal ve
kurumsal geliflme ve deiflmelere odakl olarak gelifltirilmesini amalamaktadr.
Eitim politikalar, tek tek rencilerin gereksinimlerinin karfllanmasndan ok rencilerin ortak gereksinimlerine ynelik olarak oluflturulur. Sonu olarak eitimin
bireyin gelifliminden hareketle toplumsal geliflmenin salanaca, politikann ise
toplumsal geliflime dayal hedefler aracl ile bireyin gelifltirilecei dflncesini temel ald sylenebilir.

Eitim politikalar, ortak


beklenti ve gereksinimler
zerine oluflturulur.

Eitim Politikalarnn Belirlenmesi


Eitim politikalarnn belirlenmesi, lkelerin sahip olduklar politik sisteme ve eitim bilimleri alanndaki bilgi ve deneyimlerine gre farkllaflabilmektedir. Trk Eitim Sistemi asndan eitim politikalarnn belirlenmesi sreci incelendiinde Milli Eitim Bakanl, Milli Eitim firalar ve Kalknma planlarnn en etkili sreleri
oluflturduklar grlmektedir.
Milli Eitim Bakanl: Trkiye Cumhuriyetinin kuruluflu ile birlikte lkenin
eitim politikalarnn belirlenmesi sorumluluu, 2 Mays 1920de kurulan Milli Eitim Bakanlna verilmifltir. Milli Eitim Bakanl, bakanla bal kurumlar aracl ile bu ifllevi gnmzde de srdrmektedir.
Trkiye Cumhuriyetinin kuruluflundan sonra eitimle ilgili olarak yaplan alflmalar, kkl reform alflmalarna rnek olarak verilebilir. Bu dnemde, eitim po-

Eitim politikalarnda,
eitimin toplumsal ve
bireysel ifllevine gereken
nem verilmelidir.

84

Milli Eitim firalarnn tm


ilgililerin katlm ile
bilimsel bir zeminde
dzenlenmesi ve kararlarn
bilimsel yaklaflmlarla
alnmas beklenmektedir.

Eitim Bilimine Girifl

litikalarnn reform yapmaya ynelik alflmalara odakland grlmektedir. Eitimde reform alflmalar, var olan eitim politikalarnn deifltirilerek eitimin
ama ve ifllevinin gelifltirmesini kapsamfltr. Eitim bilimine dayal olarak yaplan
reform alflmalar ile okullarn birey ve topluma ynelik rolleri deifltirilerek eitim kurumlarna yeni ifllevler yklenmifltir. Tm bu alflmalar, Milli Eitim Bakanl tarafndan belirlenen eitim politikalar dorultusunda gereklefltirilmifltir.
Milli Eitim Bakanl, lkenin gerek rgn gerek yaygn eitim politikasnn
belirlenmesinden ve bu politikalarn uygulanmasndan resm olarak sorumlu olan
bir kurumdur. Milli Eitim Bakanlna bal danflma birimleri ve genel mdrlkler, eitim politikalarnn oluflturulmasna ynelik alflmalar yapmaktadr. Bakanln, merkez ve taflra rgtleri eitim politikalarnn belirlenmesine ynelik alflmalara katlmaktadr. Milli Eitim Bakanl; Milli Eitim firalar ve Kalknma Planlar aracl ile eitim politikalarnn oluflturulmas alflmalarn srdrmektedir.
Milli Eitim firalar: Milli Eitim firalarnda alnan kararlar, Milli Eitim Bakanlna ynelik eitim politikalarnn oluflturulmas ile ilgili nerileri iermektedir. Milli Eitim firalar, eitimle ilgili nerilerin belirlenmesi iin nceden belirlenen bir gndeme gre toplanr ve alflmalarn srdrr. Milli Eitim Bakanl; flrada ele alnacak konu ya da konular, flra gndemini, flraya katlm biimini ve
flraya katlacaklarn zelliklerini nceden belirler. Belirlenen bu konular, ilgili kurumlarla birlikte kamuoyuna duyurulur. firalar eitim politikalarnn birinci elden
sorumlusu olan Milli Eitim Bakanl tarafndan dzenlenmektedir. Buna gre
Milli Eitim firalarnda, parti politikalar erevesinde, devletin eitim politikalarnn bilimsel temellere dayal olarak belirlenmesine ynelik alflmalar yapld
sylenebilir.
fira alflmalar; Milli Eitim Bakanl merkez ve taflra teflkilat, okul yneticileri, retmenler ve uzmanlar, kamu sektr ve zel sektrden temsilciler, niversiteler, sivil toplum rgtleri, oda temsilcileri ile eitim ve retimle ilgili olan tm
kurumlarn katlmlar ile gereklefltirilmektedir. rencilerin de flra alflmalarna
etkin olarak katlmalar benimsenen bir yaklaflmdr. rnein 13-17 Kasm 1999 tarihleri arasnda yaplan XVI. Milli Eitim firasnda sz edilen tm ilgililerin katlm salanmfltr. Mesleki ve Teknik Eitimin, Ortaretim Sistemi Btnl
inde Arlkl Olarak Yeniden Yaplandrlmas gndemi ile toplanan XVI. Milli
Eitim firasna, il dzeyinde yrtlen flraya hazrlk alflmalar ile, tm lke
dzeyinde katlm salanmfltr. l dzeyinde yaplan hazrlk alflmalar, tm ilgililerin katlm ile yrtlmfl, elde edilen sonular raporlafltrlarak illerden seilen
temsilciler aracl ile flra alflmasna yanstlmaya alfllmfltr.
Milli Eitim firalar tarafndan alnan kararlarn Milli Eitim Bakanl tarafndan yaflama geirilmesinin zorunlu olmamas, ou zaman flra alflmalarna katlmda isteksizlik yaratmaktadr. Harcanan abalarn bofla gidecei dflncesi, flra
srecini olumsuz etkilemektedir. 1939-2007 yllar arasnda, toplam on yedi Milli
Eitim firas toplants yaplmfltr. Ancak flra alflmalar ve sonular, eitim politikalarnn belirlenmesinde yeterince deerlendirilmemektedir. Bu nedenle flralarn ama, ifllev, yap ve iflleyifl olarak tam anlamyla bir danflma kurulu haline getirilmesi gerekmektedir.
Kalknma Planlar: Kalknma planlar, gelecee ynelik deifliklikleri iermektedir. Kalknma planlar, bir lkede var olan sektrlerle ilgili kalknmaya ynelik planlanmfl ngrlerden oluflmaktadr. Hizmet sektr iinde yer alan eitim
ile ilgili gelecee ynelik ngrler de kalknma planlarnda yer almaktadr. 1960

85

5. nite - Eitimin Politik Temelleri

ylnda bafllatlan planlama sreci zaman zaman kesintiye urasa da kalknmaya


ynelik planlama alflmalar gnmzde de srdrlmektedir.
Planl dneme kadar, baflka bir deyiflle, 1960 ylna kadar alt kez toplanan Milli Eitim firalar eitimin planlanmas ile ilgili alflmalar yaplmasna katk getirmifltir. Bu tarihten sonra kalknma planlar, ayn zamanda, lkenin geliflmesi ve
kalknmasnda eitimin etkili bir ara olduunu ortaya koyan belgelerdir. Kalknma planlar aracl ile eitim politikalarnn belirlenmesindeki temel dflnce,
eitimin ekonomik sistem iin itici g olarak grlmesidir (Hesapolu, 2001,
ss.98-99). Kalknma planlar, toplumun eitim gereksinimini daha ok ekonomik
gereksinimler dorultusunda ortaya koymaktadr. Kalknma planlar, ekonomik
hedefleri gereklefltirmeyi ngren gelecee ynelik planlamalardr. Kalknma
planlarnn balayc zellii olmad iin hedeflerin gereklefltirilmesi ounlukla olanakl olmamaktadr.
Eitim politikalarnn belirlenmesinde siyasi partilere dflen sorumluluklar
nelerdir?
SIRA SZDE

ETM POLTKASI LE LGL ALANLAR VE ETME


D fi N E L M
DfiEN GREVLER

SIRA SZDE

2
D fi N E L M

Bu bafllk altnda eitim politikas ile ilgili alanlar ve eitim politikas balamnda
S O R U
eitimin grevleri tartfllmaktadr.

S O R U

Eitim Politikas le lgili Alanlar

DKKAT

DKKAT

Eitim ve eitim politikalar birok bilim, toplumsal kurum ve olgudan etkilenmektedir. Bu blmde eitim politikalar ile yakndan ilgili olan alanlar ve bu alanSIRA SZDE
larn daha ok eitim politikas ile olan iliflkisi ksaca incelenmifltir.
Felsefe: Felsefe, bireysel ve toplumsal adan deerleri tartflr. Politik sistemin
dayanaklar olan deerler sisteminin biimlendirilmesinde felsefenin
nemli rol
AMALARIMIZ
vardr. Eitim politikalar, toplumun kltr ve deerleri zerinde oluflturulur. Eitim politikalarnda etkili olacak deerlerin analizinde de felsefeden yararlanlr.
Felsefe, deerlerin analizi srasnda toplumsal yaflama bakar;K orada
T A Pgrdklerini
elefltirir, ayrfltrr, birlefltirir ve yeni biimde sunar. Felsefi tartflmalar sonucunda
ortaya kan yeni deerlerin dikkate alnmas ve topluma aktarlmas, politikann
ve zellikle eitim politikasnn grevidir. Eitim felsefesi alannda
tartflT E L E V Z Yyaplan
ON
malar, eitim politikalarnn dayanaklarn oluflturur ya da bu dayanaklar daha belirgin hale getirir. Eitim, eski ve yeni olgular arasnda balar kurarak aklama yaparken, gelecee ynelik karsamalar da yapar. Felsefe ise gelecee dnk ola N T bunlar
E R N E T aklamarak alflr. Felsefe, olaslklar erevesinde dflnce oluflturur ve
ya alflr. Eitim ve eitim politikas, bireyi gelecee hazrlamak iin on befl yirmi
yl sonrasna ynelik alflmalar yapmaktadr. Felsefe, gelecek ile ilgili ngrlerin
ortaya konmasnda eitim politikasna yeni bilgiler sunar.
Felsefe bilimsel olarak ortaya konmufl gereklerin dflndaki gerekleri arafltrarak, sorgulayarak, deerlendirerek yeni sonulara, yeni bilgilere ulaflr. Felsefe, bilimsel arafltrmalarla aklanmfl bilgiler dflnda farkl bilgileri yine farkl bir yntemle retme abasdr. Bu nedenle, elde edilen felsefi bilgiler, bilimsel bilgiden
farkldr. Ancak felsefenin rettii bilgiler, bilimsel aklamalara karfl deil tersine
bilimsel alflmalarn yaplmasn kolaylafltran bilgilerdir. Baflka bir deyiflle felsefe,
bilimsel geliflmeler iin gerekli olan tartflmalarla arafltrmaclara yeni arafltrma konular sunarak toplumun bilimsel adan geliflmesine yardm eder ve eitim politikasna olumlu katkda bulunur.

N N

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

86

Uygulanan eitim
politikalar toplumun
sosyolojik yapsn
etkilemektedir.

Eitim Bilimine Girifl

Psikoloji: Psikoloji, insan davranfllarn ve bu davranfllarn nedenlerini incelemektedir. Psikoloji; insan davranfllar, renme biimi ve zek gibi konularda alflmalar yaparak eitim politikalarnn hazrlanmasna ve gereklefltirilmesine katk salamaktadr. renme kuramlar ile ilgili aklamalar, psikolojiden gelmekte
ve renmeyle ilgili ilkeler renme psikolojisi alflmalar sonucunda ortaya
konmaktadr. Psikoloji, kiflilik geliflimine iliflkin alflmalar yaparak salkl kiflilik
geliflimine katk getirecek bilimsel bilgiler sunmaktadr. Psikolojinin sunduu bu
bilgiler, ayn zamanda eitim politikalarnn bireyin geliflmesine ynelik bilimsel
gerekelerini oluflturmaktadr.
Sosyoloji: Sosyoloji, eitim politikasnn belirlenmesinde etkili olan alanlardan
birdir. Eitim kavram ile ilgili tanmlarn kimilerinde eitimin kltrleme sreci
olarak ifade edildii bilinmektedir. Eitimin bu tanmndan yola karak eitim politikalarnn sosyolojisi ile yakn iliflki iinde olduu sylenebilir. Toplum, srekli
deiflim iindedir; eitim politikalar, bu deiflimin ynn, zamann, hzn ve
gereklefltirilme biiminin planlanmas iflini stlenmektedir. Toplumsal yapnn biimlendirilmesinde ya da toplumsal yapnn belirlenmesinde etkili bir ara olmas
nedeniyle politika, eitim sosyolojinin konusu olarak ele alnmaktadr (Ergun,
2005, s.39). Bu adan bakldnda toplumsal yapya iliflkin hedeflerin gereklefltirilmesi iin sosyoloji ve eitim politikalar arasnda gl bir iliflki olmas gerektii aka grlmektedir.
Ekonomi: Ekonomik geliflme iin gereksinim duyulan ifl gcnn hazrlanmas, eitimin ifllevidir. Ekonomik olarak retimi ve verimi artracak, teknolojik ve bilimsel alflmalar gereklefltirebilecek uzmanlarn ve bilim adamlarnn yetifltirilme
ifllevini eitim gereklefltirmektedir. Ekonomik adan gereksinim duyulan insan
gc planlamalarnn yaplmas ve uygulanmas, eitim politikalar aracl ile gereklefltirilir. Bu planlama ile bir yandan bireyin, dier yandan toplumun ekonomik
olarak yeterli duruma gelmesi amalanmaktadr. Baflka bir deyiflle yaplan ekonomik planlamalar, gerek bireysel gerek toplumsal geliflme ve kalknmay iermektedir. Ekonomik planlamalar yaplrken ncelikli alanlar ya da sektrler belirlenerek ona gre ifl gc planlamas yaplmaktadr. Bu nedenle ekonomi ile ilgili sektrlerden hangisine daha fazla nem verildii, uygulanan eitim politikalarndan
anlafllabilir.
Hukuk: Hukuk, eitim politikalarnn uygulanmas iin yasal zeminin hazrlanmas iin alflmalar yapar. Bu nedenle eitim politikas ve yasal dzenlemeler,
baflka bir deyiflle hukuk arasnda gl bir iliflki vardr. rnein eitim politikas
olarak 12 yllk zorunlu eitime geifl amalanmflsa tm rencilerin 12 yllk zorunlu eitim sresince okula devam etmelerine iliflkin yasal dzenleme yaplmas
gerekmektedir. hukuk ve uluslararas hukuk eitim politikalarnn belirlenmesinde etkili olmaktadr. Hukuk, ayn zamanda, demokrasi ve insan haklar asndan eitim hakknn tanmn ve bu hakkn kullanlmas iin gerekli zeminin hazrlanmasna ynelik dzenlemeler yapar.

Eitim Politikas Balamnda Eitimin Grevleri


Politik kurumlar arasnda yer alan eitim kurumlar, eitimin geliflmesine ve deiflmesine en fazla etki eden kurumlardr. Toplumdaki bireylerin eitilmesinden sorumlu olan eitim kurumlar bu grevlerini; yrttkleri eitim programlar aracl ile gereklefltirmektedir. deoloji ve politika ile ilgili nemli vurgular, milli eitimin genel amalar ve ilkelerinde belirtilmektedir. Eitim politikalar asndan

87

5. nite - Eitimin Politik Temelleri

bakldnda eitim programlar, makro ve mikro dzeyde yaplan planlamalarla


eitim politikalarnn uygulamaya geirilmesine ynelik somut alflmalar olarak
grlebilir.
Trk Milli Eitim Sisteminin genel erevesi, 1739 Sayl Milli Eitim Temel Yasas ile belirlenmifl olup Trk Milli Eitiminin Genel Amalar aflada verilmifltir.
Bu amalarda ifade edilenler lkenin eitim politikasn iermektedir (MEB, 2007).
Milli Eitimin genel amac btn bireyleri;
1. Atatrk nklp ve lkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatrk Milliyetiliine
bal; Trk Milletinin mill, ahlk, insan, manev ve kltrel deerlerini benimseyen, koruyan ve gelifltiren; ailesini, vatann, milletini seven ve daima yceltmeye alflan; insan haklarna ve Anayasann bafllangcndaki temel ilkelerine dayanan demokratik, lik ve sosyal bir hukuk devleti olan Trkiye Cumhuriyetine
karfl grev ve sorumluluklarn bilen ve bunlar davranfl haline getirmifl yurttafllar olarak yetifltirmek;
2. Beden, zihin, ahlk, ruh ve duygu bakmlarndan dengeli ve salkl flekilde geliflmifl bir kiflilie ve karaktere, hr ve bilimsel dflnme gcne, genifl bir dnya
grflne sahip, insan haklarna saygl, kiflilik ve teflebbse deer veren, topluma karfl sorumluluk duyan; yapc, yaratc ve verimli kifliler olarak yetifltirmek;
3. lgi, istidat ve kabiliyetlerini gelifltirerek gerekli bilgi, beceri, davranfllar ve birlikte ifl grme alflkanl kazandrmak suretiyle hayata hazrlamak ve onlarn, kendilerini mutlu klacak ve toplumun mutluluuna katkda bulunacak bir meslek sahibi olmalarn salamak.
Bylece, bir yandan Trk vatandafllarnn ve Trk toplumunun refah ve mutluluunu artrmak; te yandan mill birlik ve btnlk iinde iktisad, sosyal ve kltrel kalknmay desteklemek ve hzlandrmak ve nihayet Trk Milletini adafl uygarln yapc, yaratc, sekin bir orta yapmaktr.

Trk Milli Eitiminin genel amalarnn, eitim politikas asndan doru olarak anlafllmas iin dikkatli biimde analiz edilmesi gerekir. Birinci genel ama ifadesi en genel anlamyla vatandafl yetifltirmeyi amalamaktadr. Ancak bu ama,
yetifltirilecek vatandafllarn sahip olmas gereken zellikleri, devletin yaps ve ideolojisi ile balantl olarak aklamaktadr. Birinci genel ama, devletin devamll
iin gereksinim duyulan vatandafl niteliklerini tanmlarken ikinci genel ama bireyin gelifltirilmesi ile ilgili zelliklere iflaret etmektedir. Bireylerin her adan gelifltirilerek yaratc ve verimli bireyler durumuna getirilmesi n plana karlmaktadr.
nc genel ama ise bireyin ekonomik olarak kendine yeterli duruma getirilmesine yneliktir. Bu amata ifade edilen zellikler, eitimle ilgili politikalarn belirlenmesinde etkili olmaktadr.
Trk Milli Eitiminin genel amalarnn yan sra temel ilkeleri ile de eitim politikasna ynelik nemli saptamalar yaplmaktadr. Eitim Hakk, Frsat ve mkn
Eflitlii, Atatrk nklp ve lkeleri ve Atatrk Milliyetilii, Demokrasi Eitimi, Laiklik, Bilimsellik, Planllk ve Karma Eitim Trk Milli Eitiminin eitim politikas
ile ilgili ilkelerinden kimileridir. Bu ilkelerin tm eitim politikasnn altyapsn
oluflturmaktadr. Eitim politikasnn bu ilkelere dayal olarak belirlenmesi gerekmektedir.

Trk Milli Eitiminin


amalar, eitim
politikasnn erevesini
izmektedir.

88

Eitim Bilimine Girifl

Grld gibi eitimin amalar ve ilkeleri gerek toplumu gerek bireyi gelifltirici unsurlar iermektedir. Trk Milli Eitiminin genel amalar ve ilkeleri eitim
alflmalarnda eitim politikalar ile ilgili ncelikleri belirlemektedir. Ayrca amalar ve ilkeler, eitimle ilgili program ve uygulamalarn koordinasyonu iin gerekli
zellikleri de kapsamaktadr. zetle amalar ve ilkeler, milli eitim politikalarn
belirlemeye ynelik ltleri oluflturmaktadr.
Eitim politikalar; eitim ve retim programlarn oluflturan ama, ierik, retme-renme sreleri ve deerlendirme geleri aracl ile uygulamaya aktarlmaktadr. Bu nedenle hazrlanan ya da gelifltirilen eitim programlar ile eitim
politikas arasndaki balarn iyi kurulmufl olmas gerekir. Eitim politikas ve eitim program arasndaki uyumsuzluk ve eliflki gerek eitim politikalarnn gerek
eitim programlarnn verimsiz olmasna neden olacaktr. Eitimin amalar, eitim politikalar ve eitim programlar arasnda doru iliflkinin kurulmasnda etkili
olacaktr. rnein Trk Milli Eitiminin amalar ve ona dayal olarak gelifltirilmifl
ilkretim programnn amalarnn tutarl olmas, eitim programlarnn eitim
politikalarna uyumlu olmasn salayacaktr.
SIRA SZDE

Eitim programlar
ile eitim politikas arasndaki iliflkiyi tartflnz.
SIRA SZDE

D fi N E L M

D fi N E L M

S O R U

S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

N N

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

5. nite - Eitimin Politik Temelleri

89

zet

N
A M A

N
A M A

Eitim biliminin politika ile olan iliflkisini


kavramak
Eitim bilimi ile politika arasndaki iliflki iki ynldr; eitim bilimi politikay, politika da eitim
bilimini etkilemektedir. Eitim ve politika uygulamal bilimlerden olup bu bilim dallar, birey ve
toplumun davranfllar zerine odaklanmfltr. Eitim bilimi, bireyin geliflmesi zerine vurgu yaparken politika, toplumun geliflmesinden hareketle bireyin geliflmesi zerinde durmaktadr.
Eitim, bireyin davranfllarn kastl olarak deifltirme srecidir. Eitim kavramnn bu tanm, politika kavramn arfltrmaktadr. nk politika, nceden belirlenmifl amalara dayal olarak
kastl biimde davranfl deiflimi oluflturmaya ynelik alflmalar yapar. Bireyin eitim gereksinimleri birey, toplum ve konu alann zelliklerine ynelik gereksinimlere dayal olarak belirlenir. Belirlenen gereksinimlerin eitim politikasna uygunluunun salanmas iin politika szgecinden geirilerek bireyin eitim gereksinimleri
politik gereksinimleri ile uyumlu duruma getirilir. Bu sreten sonra bireyin eitim gereksinimini gidermeye ynelik olarak hazrlanan eitim
programnn kapsam ve yaps belirlenir.
Eitim politikasnn temellerini aklamak
Eitim politikasnn belirlenmesinde toplum, birey ve konu alann gereksinimleri gz nnde
tutulmaktadr. Eitim politikas ile bu gereksinim alan zerinde uzlafl salayacak dzenlemeler yaplmaldr. Gereksinimlere dayal olarak belirlenecek eitim politikalar, toplumsal kalknmay salamada etkili olacaktr. te yandan eitim politikasnn belirlenmesine tm ilgililerin katlm salanmal ve politika belirleme sreleri,
demokratik ortamlarda yaplmaldr. Eitim politikalarnn belirlenme sreci, o lkenin ynetimi
ile benzerlik gsterir.

N
A M A

Eitim politikalarnn oluflturulmasnda dier


alanlarn roln grmek
Eitim politikalar birok bilim, toplumsal kurum
ve olgudan etkilenmektedir. Eitim politikas
zerinde en fazla etkisi olan alanlar; felsefe, psikoloji, sosyoloji, ekonomi ve hukuktur. Bu alanlar ile eitim politikas arasnda iliflki karfllkldr.
Bu alanlar; eitim politikalarnda etkili olacak
deerlerin analizinde ve politik sistemin dayanaklar olan deerler sisteminin biimlendirilmesinde, bireye iliflkin zelliklerin ve gereksinimlerin tanmlanarak eitim politikasnn bireyin zelliklerine ynelik olmasnn salanmasnda, toplumsal deiflim arac olarak eitim politikalarnn
belirlenmesinde, ekonomik sistemin geliflmesi
iin gerekli insan gcnn yetifltirilmesine ynelik politikalar oluflturulmasnda ve eitim politikasna uygun hukuksal altyapnn oluflturulmasnda eitim politikasna katk getirmektedir. te
yandan eitimin ama ve ifllevleri, eitim politikalarnn oluflturulmas ve uygulanmas ile ilgili
olarak eitimin roln aklamaktadr. Bu ama
ve ifllevleri gereklefltirmek iin uygun eitim
programlar dzenlenerek eitim politikalarnn
uygulanmas salanmaktadr.

90

Eitim Bilimine Girifl

Kendimizi Snayalm
1. Eitim kastl bir kltrleme srecidir. tanmnn
kapsamnda afladakilerden hangisi vardr?
a. Etik ve yasal deerler
b. Toplumsal ve demokratik deerler
c. Kurumsal deerler
d. Bireysel deerler
e. Ekonomik deerler
2. Afladakilerden hangisi eitimin politik ya da siyasal ifllevlerinden biri deildir?
a. Politik dzeni koruyacak bireyler yetifltirmek
b. Milli deerlere ve millet bilincine sahip bireyler
yetifltirmek
c. Byklerini sayacak ve kklerini sevecek bireyler yetifltirmek
d. Demokratik yaflamn gelifltirilmesine katk getirecek bireyler yetifltirmek
e. lke ynetiminde grevler stlenecek liderler
yetifltirmek
3. Afladakilerden hangisi eitim gereksinimlerinin belirlenmesinde temel oluflturur?
a. rencilerin bilgi, beceri ve tutumlar
b. lgili konu alannn gerektirdii bilgi ve zellikler
c. Milli Eitim Bakanl yneticilerinin istek ve
beklentileri
d. Konu alan uzmannn nerdii konular
e. Birey, toplum ve konu alannn gereksinimleri
4. Afladakilerden hangisi demokratik toplumun eitim gereksinimlerinden biri deildir?
a. renmede biliflsel, duyuflsal ve devinimsel davranfl alanlarnn belirlenmesi
b. Temel renme becerilerinin gelifltirilmesi
c. Eitim aracl ile zgr bir toplumun temellerinin oluflturulmas
d. Estetik deerlerin gelifltirilmesi
e. Bireyin yeteneklerinin gelifltirilmesi
5. Milli Eitim Bakanlnn kurulufl tarihi afladakilerden hangisidir?
a. 23 Nisan 1920
b. 19 Mays 1919
c. 2 Mays 1920
d. 29 Ekim 1923
e. 15 Mart 1925

6. Afladakilerden hangisi Milli Eitim Bakanlnn


temel ilkelerinden biri deildir?
a. Deneysellik
b. Bilimsellik
c. Liklik
d. Demokrasi Eitimi
e. Atatrk lkeleri ve nklplar ve Atatrk Milliyetilii
7. Trk Milli Eitim Sisteminin genel erevesi afladaki yasalarn hangisi ile belirlenmifltir?
a. 222 Sayl lkretim ve Eitim Yasas
b. 2547 Sayl Yksekretim Yasas
c. 657 Sayl Devlet Memurlar Yasas
d. 1973 Sayl Mill Eitim Temel Yasas
e. 1739 Sayl Mill Eitim Temel Yasas
8. Bilimsel olarak ortaya konulmufl gereklerin dflndaki gerekleri arafltrarak, sorgulayarak, deerlendirerek yeni sonulara, bilgilere ulaflmaktr. ifadesi afladaki kavramlarn hangisini tanmlar?
a. Sosyoloji
b. Psikoloji
c. Ekonomi
d. Felsefe
e. Tarih
9. 13-17 Kasm 1999 tarihleri arasnda yaplan XVI. Milli Eitim firasnn konusu afladakilerden hangisidir?
a. lkretim
b. Ortaretim Sistem Btnl
c. retmen Eitiminde Yeniden Yaplanma
d. Mesleki ve Teknik Eitim
e. Eitimde Rehberlik ve Ynlendirme
10. Afladakilerden hangisi demokratik toplumlarn en
belirgin zelliidir?
a. nsanlarn bireysel hak ve zgrlklerini tartflma
b. nsan haklarna saygl ve bu haklarn kullanlmas konusunda yasal dzenlemeler yapma
c. Hak ve zgrlkleri toplumsal karlar iin
kstlama
d. Hak ve zgrlklerin elde edilmesi iin mcadeleme etme
e. Hak ve zgrlkleri siyasi otoritenin ngrleri
dorultusunda belirleme

5. nite - Eitimin Politik Temelleri

91

Yaflamn inden
1. Maarif Kongresi
1921 ylnda Ankarada toplanan 1. Maarif Kongresinin eitim tarihimiz iinde nemli bir yeri vardr. Bu
kongre okul ve renci mevcudunu tespit etmek, bu
konuda yaplmas gereken alflmalar belirlemek ve
eitime milli bir yn vermek amacyla toplanmfltr.
Eitim tarihimizde bir dnemin bafllangc olarak grlmesi gereken bu kongrede Atatrk; eitim, bilim ve
kltr alanndaki dflncelerini, yaplacak inklplarn
esaslarn, retmenler iin neler dflndn ve onlardan neler beklediini anlatan tarih bir konuflma
yapmfltr.
....................................................................
Kongre alflmalar
Maarif Kongresi ikinci toplantsn Darl Muallimin binasndaki konferans salonunda Maarif Vekili Hamdullah Suphi Beyin baflkanlnda bafllatmfltr.
Kongrede:
1. Bakanlk tarafndan halk mektepleri hakknda dzenlenen bir proje tartfllmfltr. Bu projede, ocuklar hayat iinde baflarl olacak bir kabiliyette yetifltirmek iin bir programn hazrlanmasna ihtiya olduu belirtilmifl ve drt sene olan ilkrenimin befl
seneye karlmas uygun grlmfltr.
2. O zamana kadar uygulanan ilkretim programlarnn uygulanabilir olamad, alt senelik iptidai
okullarnda okutulan birok derse ihtiya olmad,
halk eitimi iin yksek programlarn deil, halkn
daha ok ihtiya duyduu ve istedii lisan, din ve
hesap gibi derslerin okutulmasyla yetinilmesini,
halk eitiminin ancak bu flekilde salanabilecei,
kyl ve kentlilerin ihtiyalarnn farkl olmas sebebiyle ilkokul programlarnn buna gre ayr ayr
dzenlenmesi gerektii belirtilmifltir.
3. Projede yer alan meslek derslerinin ilkokullarda
btnyle retilmesinin mmkn olmad, ancak sanat ve bir ifl iin kabiliyetlerin esas olduu
ve kz okullarna, kzlarn ev kadn olabilmeleri
iin gerekli pratik bilgilerin konulmas gerektii
belirtilmifltir.

Maarif Kongresi 3. toplantsnda Ortaretim konusu


ele alnmfl ve orta dereceli okul programlarn ve zellikle idadi teflkilat tartfllmfltr. Kongrenin son toplantsnda ilk ve ortaretimin hedefi ve program hakknda yaplan tartflmalar sonucunda tam bir grfl birlii salanmfl, kongreye katlanlarn tm eitimi sadelefltirmek, uygulanabilir hale getirmek ve mahallilefltirmek konularnda tam bir grfl birlii ierisinde
olmufllardr.
Kongrenin Deerlendirilmesi
Maarif Kongresi, nceden kararlafltrld kadar bir sre alflamad gibi, gndemdeki konularn tmn inceleyememifl, incelenen konular da yeterli bir derinlikte ele alnamamfltr. Bunun nedeni, savafln btn fliddetiyle devam etmekte olmasdr. Ancak bu flartlara ramen, ilk ve ortaretime iliflkin baz nemli konular
tartfllmfltr.
Maarif Kongresinin asl nemi, bir lm kalm savafl
srasnda Ankarada retmenlerin bir araya getirilmesi
ve eitimin amalarnn tartfllmasdr. Atatrkn ok
deerli alfl konuflmasnda yeni kurulmakta olan devletin eitim ilkelerini ortaya koymas topluma g ve
umut vermifltir.
Kaynak: MEB. (2006). 1. Maarif Kongresi, Milli Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Baflkanl fira
Genel Sekreterlii, ss. 9-10.

92

Eitim Bilimine Girifl

Okuma Paras
Eitim Politikalarnn Etkileri
Kim ne sylerse sylesin, dnyann en zor ifllerinden
biri eitim politikalarn belirlemek ve onlar srdrmektir. Bu iflin temel gl flu noktalardan kaynaklanmaktadr:
1. Eitim politikalar bireysel yaflantlar dorudan etkiler: rnein lkemizdeki niversite rencilerinin
mezun olduklar okullar ve katsaylarnn ne olaca
ile ilgili tartflmalar sadece toplumsal yn ile deil;
siyasal gruplar, bireysel yaflantlar ve sonular zerinde daha ok etki yaratmaktadr.
2. Eitim politikalar toplumsal yaflantlar dorudan
etkiler: Yine ayn rnek zerinden sylemek gerekirse, son zamanlarda niversite seme snav ve
katsaylar, btn bir lkenin sorunu haline geldi ve
tartflmalar giderek artmaktadr.
3. Eitim politikalarndaki deifliklikler etkisini uzun
yllar sonra gsterir: Eitim politikas reticileri,
gndelik olgu ve olaylar zerinden hareket ederek
etkisi yllar sonra ortaya kabilecek kararlar, yeterince irdelemeden alrlar. Dolaysyla bir eitim yatrmnn sonucunun ortalama 20-25 ylda llebildii dflnldnde, eitim politikas belirleyicileri, almfl olduklar yanlfl kararlar nedeniyle bedel
dememektedirler. nk, 20-25 yl sonra o yanlfl
ya da doru karar alanlarn isimleri bile hatrlanmamakta ve bedeli btn bir ulus demektedir. rnein, ky enstitlerinin kapatldn herkes bilir
ama hi kimse neden kapatldn pek bilmez. Bu
okullar, solcu yetifltirdii gerekeleri ile kapatlmfltr. Oysa aradan geen 65 yln ardndan bakldnda, her siyasal dflncede insan, alnan kararn yanlfl olduu konusunda hemfikir grnmektedir. Ama kim kapatt ve yapt yanlfln bedelini
dedi mi sorularna somut yantlar bulmak mmkn grnmemektedir.
Yukarda saylan gerekeler nedeniyle; eitim politikas belirleyicileri flu hususlar dikkate almadan karar
vermemelidirler:
1. Ulus bir btndr. Ulusun bir blm ile ilgili olumlu ya da olumsuz yansmalar yaratacak kararlar alndnda, gelecekte sarlamayacak yaralarn temeli
atlmfl ve kronikleflen toplumsal sorun ve atflmalar
yaratlmfl olabilir.
2. Hkmetler, bir ulusun tarihi iinde, belirli bir dnem temsil yetkisini aldklarnda, eitim politikalarn kendi dnya grfllerine uygun dzenlemeler

3.

4.

5.

6.

yapma hakkn kendilerinde grmemelidirler. nk, eitim politikas belirlemek ve yrtmek, vergi
politikalar belirlemeye benzemez. Eitim politikalarnn somut etki ve sonular 20-25 ylda grlebilir. Hkmetler, 20-25 yllna seilmemifllerdir. Dolaysyla bunun bilincinde davranmalar gerekir.
Ama buradan flu sonulara da ulafllmamaldr: Hkmetler eitim politikalarn belirlememelidirler.
Hayr kastedilen bu deildir. Sadece, hkmetler
bedelini baflkalarnn deyecei kararlar alrken,
daha zenli, zerinde ulusal uzlaflma salanmfl kararlar almaya alflmaldrlar. Bu uzlaflmadan kastedilen sadece Ulusal Meclisden kan karar deildir.
Buna ek olarak, sivil toplum rgtlerinden, sendikalardan, bilim adamlarndan, niversitelerden yardm alnmal, kitle iletiflim aralar yoluyla, kamuoyu nnde tartflmalar yoluyla katlm artrlmaldr.
Yakn gemiflte, uygulanan ve ksa srede kaldrlan
Kredili Ders Geme sistemi unutulmamaldr. Bunun bedelini politikaclar deil, renciler, veliler
yani toplum dedi.
Eitim politikalar zerinden gndelik siyaset yaplamaz. nk, eitim politikalar bugn ile ilgili deildir. Eitim politikalar gelecek ile ilgilidir. Gnlk
ksr dngler zerinden gelecei ipotek altna almaya hi kimsenin hakk olamaz.
Eitim politikalarndaki baflar da baflarszlk da herkese aittir. Baflar, mutluluk ve refah; baflarszlk ise,
toplumsal kaos ve atflmaya neden olabilir.
Eitim politikalar sreklilik ve planlama gerektirir.
Bunun iin, gemiflin iyi analiz edilerek dersler karlmas, bugnn sorunlarnn tespit edilmesi ve gelecekte yarataca etkilerin ngrlmesi gerekir. Bunu yapabilecek nitelik ve donanmda insanlardan
yararlanmak ve elde edilen bulgular da ciddiye almak gerekir. Grnty kurtarmak yaplyormufl gibi grnen analizler, faydadan ok zarar getirebilir.
Elde edilen bulgularn ulusal uzlaflma iin kamuoyu
ile paylafllmas ve tartfllmas ise en az analiz ve durum tespiti yapmak kadar nemli grlmelidir.
Eitim politikalar, bireysel gereksinimlere, belirli
bir tabaka ya da zmrenin taleplerine ya da belirli
bir dnya grflnn anlayflna terk edilemez. Bu
olduunda, biri ya da birilerini kurtarabilir, en zirveye karabilirsiniz. Ama uluslararas arenaya kldnda, flu ya da bu iyi denilmez, yarglar Trkiye
etiketi zerine yapflr ve kalr. Hi kimsenin, birey-

5. nite - Eitimin Politik Temelleri

93

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


sel ve zmresel beklenti ve talepleri, Trkiyenin
zerinde deildir. O bizim evimiz, baflka evimiz yok.
Onu ve dolaysyla dnyay korumann, yceltmenin, sevmenin yollarndan birisi de, kapsayc, uzlafltrc eitim politikalar gelifltirmektir.
7. Eitim politikalar, ekonomik bir deer olarak da
ciddi ve pahal yatrmlar gerektirir. Bu para ulusun
parasdr, bu paray en etkin ve verimli flekilde kullanmak, sadece ekonomik yatrmlara has bir durum
deildir. Eitim yatrmlarnda da ayn zen ve basiretin gsterilmesi gerekir.
Sonu
4 Ekim 1957de Sovyetler Birliinin Sputnik1 roketini
uzaya gndermesi sonucunda, ABD eitiminde byk
bir flok yaflanmfl ve bunun sonucu olarak, yeni eitim
politikalarnn gelifltirilmesi amacyla, byk yatrmlar
yaplmfltr. Bu yatrmlar zellikle de, matematik, pozitif bilimler ve yabanc dil alannda younlafltrlmfltr.
Bu eitim politikalar, ABDyi Aya yolculuk yapan ulus
sfatn kazandrmfltr. Bu rnek, bizim iin hala ders
alnmaktan uzak bir topya gibi grnmektedir. nk, biz hala 76 eflit lise ve sorunlaryla, niversiteye girecek rencilerin bitirdii okula hangi katsaynn verilecei ile uraflmaktayz. stelik btn bunlar, bilimsel
tutum ve anlayfltan yoksun, dz bir mantkla yaplmaktadr. Ortaretim kurumlarmz, adafl dnya iin gerekli olan temel bilgi, beceri ve tutumlar oluflturmaktan
uzak, tartflmal eitim kurumlardr. Ortaretim kurumlarn tr asndan an ihtiyalarna uygun olarak
makul bir eflide indirmemiz gerekir. Sonra da nitelik
asndan ierik analizleri yaplarak etkili eitim kurumlarna dnfltrlmesi gerekir. Bu tr kararlarn kamuoyuna iyi anlatlmas, gelecekte yarataca olas olumsuz-olumlu etkilerden bahsedilmesi gerekir.
Eitim politikalarnn bir sreklilik ve siyaset st bir
kurgu olduu anlafllmadan, i tutarlla sahip eitim
politikalar gelifltirilemez. Bunun en basit ve yaln rnei, retmen yetifltirme sistemindeki tutarszlklar ve
her iktidarla birlikte ortaya kan politika deiflikliidir.
Kaynak: Yapc, M. (2006). Eitim Politikalar ve Etkileri, niversite ve Toplum: Bilim, Eitim ve Dflnce Dergisi, 6(2). 15.01.2008 tarihinde http://www.universite-toplum.org/text.php3?id=270 adresinden alnmfltr.

1. b
2. c
3. e
4. a
5. c
6. a

7. e

8. d

9. d

10. b

Yantnz yanlfl ise Eitim Bilimi ve Politika


liflkisi blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Eitim Bilimi ve Politika
liflkisi blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Eitim Politikasnn
Temelleri blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Eitim Politikasnn
Temelleri blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Eitim Politikasnn
Temelleri blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Eitim Politikas le lgili
Alanlar ve Eitime Dflen Grevler blmn
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Eitim Politikas le lgili
Alanlar ve Eitime Dflen Grevler blmn
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Eitim Politikas le lgili
Alanlar ve Eitime Dflen Grevler blmn
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Eitim Politikas le lgili
Alanlar ve Eitime Dflen Grevler blmn
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Eitim Bilimi ve Politika
liflkisi blmn gzden geiriniz.

94

Eitim Bilimine Girifl

Sra Sizde Yant Anahtar

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar

Sra Sizde 1
Okul, ifllevi ve kurulufl amac asndan politik kurumlardan biridir. Okulun en temel amac, ocuk ve genlere milli ve demokratik deerleri benimsetmek, onlar
bilim ve teknoloji alanndaki geliflmelere uyum salayacak biimde eitmektir. Okul, bir yandan var olan sistemler hakknda bilgi verirken dier yandan bu sistemlerin srekliliini salayacak bireyleri yetifltirmeye alflmaktadr. Okulncesinden yksekretimin sonuna
dein tm eitim kurumlar, ortak amalar gelifltirmek
iin alflmalar yapmaktadr. Eitim kurumlarnn toplumun ortak amalarn gereklefltirme abas, eitimin
politik ifllevidir. nk, okulun gereklefltirmeye alflt amalar, aslnda politikann gereksinim ve beklentilerini kapsar.

Ayta, K. (1988). Atatrkn Eitim Grfl,


Atatrklk: kinci Kitap. (Editr: Genel Kurmay
Baflkanl). stanbul: Milli Eitim Genlik ve Spor
Bakanl Yaynlar, ss. 103-113.
Ergun, D. (2005). Sosyoloji ve Eitim. (3. Basm).
Ankara: mge Kitabevi.
Fidan, N. ve Erden, M. (1991). Eitime Girifl. Ankara:
Feryal Matbaaclk San. ve Tic. Ltd. fiti.
Hesapolu, M. (2001). Trkiyede Makro Dzeyde
nsan Kaynaklar Planlamas. Ankara: An
Yaynclk.
MEB. (2007). Trk Milli Eitim Sistemi. 28.10.2007
tarihinde www.meb.gov.tr/duyurular/duyurular
2006/takvim/egitim_sistemi.html, adresinden alnmfltr.
MEB. (2006). 1. Maarif Kongresi. Milli Eitim Bakanl
Talim ve Terbiye Kurulu Baflkanl fira Genel
Sekreterlii, ss. 9-10.
Ozankaya, . (1979). Toplumbilimine Girifl. Ankara:
Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi
Yaynlar.
Varfl, F., Grkan, T., Gztok, D., Pektafl, S.,
Grbztrk, O. ve Babadoan, C. (1991). Eitim
Bilimine Girifl. (Editr: F. Varfl). Ankara: Ankara
niversitesi Yaynlar.
Varfl, F. (1996). Eitimde Program Gelifltirme: Teori
ve Teknikler. (6. Basm). Ankara: Alkm Kitaplk
Yaynclk.
Yapc, M. (2006). Eitim Politikalar ve Etkileri, niversite ve Toplum: Bilim, Eitim ve Dflnce Dergisi, 6(2). 15.01.2008 tarihinde http://www.universite-toplum.org/text.php3?id=270 adresinden alnmfltr.

Sra Sizde 2
Siyasi partiler, demokratik bir toplumun en nemli kurumlarndan biridir. Toplumsal bir kurum olarak siyasi
partiler, eitimle ilgili neriler sunarak eitim sistemi ile
ilgili politika ve uygulamalara destek olmaldr. Siyasi
partiler, eitimle ilgili grfl ve nerilerini parti programlarnda ayrntl olarak aklamaldr. Siyasi partiler
eitimle ilgili dflncelerini bilimsel biimde aklamal, bu dflncelerin gereklefltirilmesine ynelik somut
aklamalar ve nerilere yer vermelidir. Siyasi partilerin
eitim politikalar, devletin eitim politikasna ters ya
da devletin eitim politikasn zayflatabilecek nitelikte
olmamaldr.
Sra Sizde 3
Eitim programlar, var olan politikalar uygulamaya
aktarmak iin hazrlanmfl, ayrntl ve somut klavuzdur. Bireylerde istenen davranfl deiflikliinin kapsamn eitim politikalar belirlerken belirlenen zelliklere
uygun bireylerin yetifltirilmesi ifllevini eitim programlar stlenir. Bu ynyle eitim programlar, eitim politikalarnn uygulamaya yanstlmasn salar.

Eitimin Ekonomik
Temelleri

lk ve orta retim mutlaka insanln ve medeniyetin gerektirdii ilmi ve fenni


versin, fakat o kadar pratik bir flekilde versin ki, ocuk okuldan kt zaman a
kalmaya mahkm olmadna emin olsun.
Mustafa Kemal ATATRK, 1922

Amalarmz

N
N
N
N

Bu niteyi alfltktan sonra;


Ekonomiyle ilgili temel kavramlar tanmlamak,
Eitim ve ekonomi arasndaki iliflkiyi aklamak,
Eitimin maliyeti kavramn tanmlamak,
Eitim finansmannn nasl gereklefltirildiini deerlendirmek
iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.

95

96

Eitim Bilimine Girifl

rnek Olay
Semih, eitimci bir ailenin ocuuydu. Babas, lkenin drt bir yannda alflmfl ve mesleinin olgunluk dneminde olan bir okul mdryd. Annesi de yllarca kendini rencilerine adamfl bir snf retmeniydi. ocukluu, ailesinin
grevi sebebiyle Trkiyenin farkl yrelerinde gemiflti. Bu sayede farkl okullar, retmenleri, okul mdrlerini tanma ve gzlem yapma frsat bulmufltu.
Anne ve babasnn doduklar ile tayinleri ktnda Semih, niversite snavlarna girmifl ve ok istedii Kamu Ynetimi blmn kazanmflt. Bu tercihinde,
ailesinin mesleki yaflantlar boyunca yafladklarnn Semihteki yansmalarnn
byk pay vard.
Semihin ilkretim okulu mdr olan babas Mehmet Bey, geen yl okulu
iin ayrlan denei okulun tm gereksinimlerini karfllayacak biimde kullanmaya alflmflt. Ancak okulun yeni retim ylndaki gereksinimlerinin karfllanabilmesi asndan yeni kaynaklara gereksinim duyulmaktayd. Mehmet Beyin
en byk zlemi, okulunun adafl bir ktphaneye ve bir nternet kullanm
odasna sahip olmasyd. rencilerinin okul dflndaki zamanlarn arafltrarak, gncel bilgilere ulaflarak geirmeleri en byk isteiydi. Ancak yaplmas
dflnlen yatrm, teknolojik altyap ve donanm gerektirdii iin olduka maliyetliydi. Mehmet Bey, ktphane odasnn yapm iin Trkiyenin eitimle ilgili kurulufllarna mektuplar yazd. Bunun yan sra okulun bulunduu evredeki
ailelerin ocuklarna hafta sonlar gerekli izinleri alarak okulundaki retmenlerle birlikte Ortaretim Kurumlar Snavna hazrlk dersleri verdi. Ayrca tm
zel kurumlar dolaflarak kullanmadklar ve nternet eriflim olana olan bilgisayarlarn okullarna bafllamalar iin grflmelerde bulundu. Mehmet Beyin bu
abalar sonu verdi; okulu bir ktphaneye, gncel kitaplara ve iyi iflleyen bir nternet salonuna kavufltu. Semih, eitim ynetiminin bu anlamda neden kamu ynetimi alannn nemli bir dal olduunu flimdi daha iyi kavramflt. Kamu ynetiminde finansman; kaynak yaratma, kaynaklarn alternatif kullanm alanlarna
datlmas sreci, en temel toplumsal kurum olan eitim kurumlarnda farkl bir
neme sahipti. Bu dflncelerle iyi bir kamu yneticisi olduu zaman, kendisini
yetifltiren eitimcilere gnl borcunu demek iin mutlaka bilgilerini eitim alanndaki derslerle btnlefltirmeliydi. Bunun iin bahar dneminde, niversitesinde yer alan ders havuzunda bulunan eitim ekonomisi ve eitim finansman kapsamndaki derslerin kodlarn buldu. Semih flimdiden bahar dnemi ders kaytlarnn bafllamasn sabrszlkla beklemeye bafllamflt.

Anahtar Kavramlar
Eitim
Ekonomi
Eitim ekonomisi

Eitim finansman
Eitimde maliyet

indekiler
GRfi
EKONOMYLE LGL TEMEL KAVRAMLAR
Gereksinim
Alternatif Maliyet (Frsat Maliyeti)
Befleri Sermaye (nsan Sermayesi)
retim
Tketim
Yatrm
Ekonomik Byme ve Kalknma
ETM VE EKONOM LfiKS
ETMN MALYET
ETMN FNANSMANI

6. nite - Eitimin Ekonomik Temelleri

GRfi
21. yzylda eitim ve ekonomi, toplumsal geliflmifllik dzeyini belirleyen iki temel
gsterge olarak n plana kmfltr. Bu iki toplumsal kurumun ortak zellii, toplumun gereksinim duyduu insan gcnn yetifltirilmesi srecinin sorumluluunu
stlenmeleridir. Ayrca ekonomi ve eitim kurumlar, bilgi toplumunda toplumsal
geliflme srecini gereklefltiren nfus younluu, istihdam durumu, yatrm miktar gibi makro deiflkenleri de etkilemektedir (stn, 2004, s.243).
Bireylerin yaflamlarn srdrebilmeleri, gereksinimlerinin karfllanabilmesiyle
olanakldr. Bunun iin bireyler, gereksinimlerini karfllayan mal ve hizmetleri tketmek zorundadrlar. Ancak gereksinimleri karfllayan mal ve hizmetler, doada
snrsz olarak bulunmamaktadr. Bu erevede bireylerin yaflamlarn srdrebilmeleri iin ortaya koyduklar tm abalarn temelinde, onlarn gereksinimlerini
karfllayan mal ve hizmetlerin snrl sayda bulunmas yatmaktadr. Ktlk kavramyla aklanan bu durum, tm bireyleri gereksinimlerini daha iyi karfllayabilmek iin daha fazla aba harcamaya zorlamaktadr (stnel, 2000, ss.11-12; Ertek, 2006, s.3).
Toplumu oluflturan bireylerin yaflamlarn srdrebilmeleri iin harcadklar abalar, byk oranda ekonomik boyutludur. Bafllangta insanlarn yeme, ime, barnma gibi temel gereksinimlerini karfllamaya ynelik olan bu abalar, gereksinimlerin eflitlenmesiyle birlikte artmfltr. Snrsz kabul edilen insan gereksinimleri
karflsnda gereksinimleri karfllayan mal ya da hizmetlerin retilmesi, nemli bir
sorun olarak n plana kmfltr. Mal ve hizmetlerin retilmesi belirli bir ekonomik
aba karfllnda gereklefltii iin, snrsz insan gereksinimleri karflsnda mal ya
da hizmetlerin snrl ya da kt olduklar kabul edilmifltir. Ktlk kavram, mal ya da
hizmetlerin yok olmasn deil retiminde belirli ekonomik abalarn harcanmasnn gerektiini belirtmektedir. Sonsuz insan gereksinimleri karflsnda bu gereksinimleri karfllayan mal ve hizmetlerin snrl olmas, bir dengesizlik durumunu ortaya karmfltr. Bu dengesizlik durumunu bir problem alan olarak inceleme ve
denge salamaya ynelik bilimsel abalarn tm ekonomi bilimi kapsamnda ele
alnmaktadr (Der ve Dulupu, 2001, ss.9-10).
Bu nitede, nce ekonomiyle ilgili temel kavramlara yer verilmifl, eitim ve
ekonomi arasndaki iliflkilere deinilmifl, daha sonra eitimin maliyeti ve finansman zerinde durulmufltur.

EKONOMYLE LGL TEMEL KAVRAMLAR


Tm bilim dallar, inceledikleri problem alanlaryla ilgili kavramsal ereveler oluflturmaktadr. Bu anlamda bir sosyal bilim olan ekonomi biliminin de kendine zg
kavramsal bir erevesi bulunmaktadr. Ekonomi biliminde kullanlan kimi temel
kavramlar, gnlk yaflamda ve konuflma dilinde de kullanlabilmektedir. Ancak
kullanlan temel kavramlarn anlamlar, ekonomi biliminde daha zel olarak yaplandrlmfltr. Ekonomi biliminin daha iyi anlafllabilmesi iin kendi kuramsal
erevesinde yer alan kimi kavramlarn ayrntl olarak incelenmesi gereklidir
(Parasz, 2000, s.9).

Gereksinim
Gereksinimler; tatmin edildiklerinde bireylere haz, tatmin edilmediklerinde znt ve ac veren duygulardr. nsan gereksinimleri ekonomi biliminde zerinde
nemle durulan bir konudur (Parasz, 2006, s.12; stnel, 2000, s.27). nsanlarn

97

98

Eitim Bilimine Girifl

Dier sosyal bilimlerde


olduu gibi ekonomi
biliminin de odak noktas
insandr. Ekonomi, snrsz
insan gereksinimlerini snrl
kaynaklarla rasyonel bir
biimde karfllama
abalarn inceleyen bir
bilim daldr.

yaflamlarn srdrebilmeleri, kendilerini gereklefltirebilmeleri ve yaflamdan


zevk alabilmeleri iin gereksinimlerinin karfllanmas gereklidir. Ekonomi bilimi,
insanlarn sonsuz olan gereksinimlerini, snrl kabul edilen mal ve hizmetleri
kullanarak olabilecek en iyi dzeyde karfllamay hedeflemektedir (Seyidolu,
1992, s.374).
nsanlarn ekonomik gereksinimlerinin kimi ortak zellikleri flyle sralanabilir
(Parasz, 2000, s.10; Gkdere, 2004, s.14):
nsann gereksinimleri sonsuzdur.
nsann gereksinimlerinin fliddeti birbirinden farkldr.
nsann gereksinimleri karfllandka fliddeti azalr.
Bafllangta zorunlu olmayan gereksinimler, zaman ierisinde zorunlu duruma gelebilir.
Gereksinimlerle gereksinimleri karfllamaya ynelik olan mal ve hizmetler
birbirinin yerine geebilir.
nsanlar, yaflamlar boyunca gereksinimlerini karfllamak iin aba gstermektedirler. Ekonomi bilimi, bu srete ortaya kan insan gereksinimlerini karfllamaya
ynelik bilimsel etkinlikleri yaplandrmaktadr. Ancak ekonomi bilimi, insanlarn
tm gereksinimlerinin karfllanmasyla ilgilenemez. Gereksinimler, ekonomi biliminde ekonomik gereksinimler boyutunda aklanp incelenmektedir (stnel,
2000, s.28).

Alternatif Maliyet (Frsat Maliyeti)


nsan gereksinimlerinin snrsz, bu gereksinimleri karfllayan mal ve hizmetlerin snrl olmas; ekonomi biliminde tercih yapma zorunluluunu gndeme getirmifltir.
Tercih, insan gereksinimlerini en iyi karfllayan mal ve hizmetlerin seilmesi ve insan gereksinimlerinin karfllanmasn ifade etmektedir. Bu noktada snrl kabul
edilen mal ve hizmetlerin arasndan en iyi tercihin yaplmas ve gereksinimleri karfllayan dier alternatif mal ve hizmetlerin terk edilmesi, ekonomi biliminde alternatif maliyet (frsat maliyeti) kavramyla aklanmaktadr. Yaplan tercih sonucunda vazgeilen alternatiflerin deeri ya da bunun sonucu uranlan kayplara alternatif maliyet (frsat maliyeti) ad verilmektedir (Taylor, 1998, ss.35-36; Parasz,
2000, s.16; Seyidolu, 1992, s.261).
lkelerin mevcut bteleri, her yl tm alanlarda yatrm yapmaya yeterli olamayabilir. Bte kaynaklar eitim, salk, toplum gereksinimleri dorultusunda
baraj, yol, okul yapmna ayrlr; dier yatrmlar gereklefltirilmezse toplum asndan alternatif maliyet (frsat maliyeti) vazgeilen ya da terk edilen yatrm alanlar
olarak n plana kmaktadr (Parasz, 2000, s.16).
SIRA SZDE

D fi ve
N Ebilgi
LM
letiflim
teknolojilerinde meydana
gelen artfl hznn zirve
S O R ulaflt
U
noktasna
21.
yzylda tm lkelerin
hedefi, sahip olduklar insan
gcn hzl deiflim
DKKAT
srecine uyumlu hale
getirerek yetifltirmektir.

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

(frsat maliyeti) kavramn gnlk yaflamdan bir rnekle aklaynz.


Alternatif maliyet
SIRA SZDE

Befleri Sermaye (nsan Sermayesi)


D bilgiyi
fi N E L Mve bilgiye ulaflma yollarn kullanarak bunu isellefltiren birey21. yzylda
ler, en nemli sermaye olarak kabul edilmektedir. Eitim kurumlarnn ekonomik
ve toplumsalS Okalknma
srecinde oynad roln nemini kavrayan lkeler, iletiR U
flim ve bilgi teknolojilerinde meydana gelen deiflmeler kapsamnda eitim sistemlerini yeniden yaplandrarak bilgi reten insanlarn yetifltirilmesine ncelik verDKKAT
mektedirler (Izgar, 2001, s.70).
Befleri sermaye; bireylerin ifl yapabilme ve zihinsel yeteneklerinin gelifltirilmeSIRA SZDEartrlmas ve gelecekte ekonomik g elde etme potansiyellesi, verimliliklerinin

N N

AMALARIMIZ

K T A P

6. nite - Eitimin Ekonomik Temelleri

99

rinin gelifltirilmesi amacyla eitim, yetifltirme gibi etkinliklerle kazandrlan alflkanlklar, bilgi kazanma ve gelecekte daha iyi ifl olanaklar iin yer deifltirebilme
etmenlerinin oluflturduu sermaye olarak tanmlanabilir (fiiflman, 2006, s.99). Bireylerin eitim ve yetifltirme etkinlikleriyle kendileri iin yatrm yaparak gelecekte daha iyi ekonomik koflullara ulaflabilmeleri gerei, befleri sermaye kavramn
gndeme taflmfltr. zellikle ekonomi biliminin bir uzmanlk alan olan eitim
ekonomisi, befleri sermaye kavramn ayrntl olarak incelemektedir. Eitim ve yetifltirme etkinlikleri kapsamnda insana yaplan yatrmlar, bireysel ve toplumsal
boyutta yarar salamaktadr (Kavak ve Burgaz, 1994, ss.19-21).

retim
nsan gereksinimlerinin karfllanmas amacyla mal ve hizmetlerin oluflturulmas
abalarnn tm retimdir. Ekonomi bilimi retimi, insanlara ek yarar salamak
iin mal ve hizmetlerin daha deerli hale getirilmesi sreci olarak tanmlamaktadr
(Parasz, 2000, s.73). retim kavramnda iki temel nokta bulunmaktadr. Bunlardan
ilki, daha nce bulunmayan mal ve hizmetlerin ortaya konmas, ikincisi de var olan mal ve hizmetlerin eflitli zelliklerinin deifltirilmesidir. Her iki durumda da
ama, insan gereksinimlerinin karfllanabilmesi iin yarar salamaktr. Bu erevede mal ve hizmetlerin sahip olduklar zelliklerin deifltirilmesi sonucu yarar salama, kimi yollarla gereklefltirilmektedir. Mal ve hizmetlerin biimi ve yerleri deifltirilebilir; mallar bol olduu zaman stok yaplarak, kt olduklar zaman mlkiyetleri deifltirilerek daha fazla gereksinim duyulan kiflilere devredilebilir (Seyidolu,
1992, ss.931-932). Toprak, emek, sermaye ve giriflim temel retim etmenlerini
oluflturmaktadr. retim etmenlerini oluflturan insan etmeninin verimlilii, dier
etmenlerden daha fazladr ve insan dier tm retim etmenlerini rasyonel bir biimde amaca ynlendirebilme zelliine sahiptir.

Tketim
Mal ve hizmetlerin insan gereksinimlerini gidermesi amacyla kullanm, tketim
kavramyla aklanmaktadr. Ekonomik abalarn ortak amac, insan gereksinimlerinin karfllanmasna yneliktir. Bu anlamda tketim, ekonomi biliminde zerinde
nemle durulan bir konu olarak karflmza kmaktadr. rnein bireylerin ve toplumlarn ekonomik koflullarnn iyileflmesinin en temel gstergelerinden biri, yaptklar tketim miktarnn artmasdr (Parasz, 2000, s.11). nsanlarn ekonomik abalarnn tm, gereksinimlerini daha iyi karfllayacak tketim dzeyine ulaflabilme amac taflmaktadr (stnel, 2000, ss.30-31).

Yatrm
Belirli bir zaman dilimi ierisinde ekonomide yer alan retim aralarnn birikimi
amacyla yaplan harcamalar, yatrm kapsamnda incelenmektedir. Harcama srecinin yatrm olarak tanmlanabilmesi iin daha nce var olmayan bir retim kapasitesinin mutlaka yaratlmas gerekmektedir. Yeni bir fabrikann oluflturulmas, bir
okulun yaplmas bu anlamda yatrm kapsamna girmektedir (Tural, 2002, s.60).
retim srecine katk salamayan harcamalar yatrm kapsamnda deerlendirilmemektedir. Var olan retim alanlar arasnda, bir alann dier alanlara gre daha
fazla kr ve yarar salamas, yatrm srecini etkileyen en temel gstergedir (Hanerliolu, 1999, s.483).

Ekonomik Byme ve Kalknma


Ekonomik byme ve kalknma kavramlar, ounlukla birbirlerine yakn kavramlar olarak grlse de yapsal olarak farkllk gstermektedir. Genel olarak bir lke-

Toprak, emek ,sermaye ve


giriflim; temel retim
etmenleri ni
oluflturmaktadr. retim
etmenlerini oluflturan insan
etmeninin verimlilii, dier
etmenlerden daha fazladr
ve insan dier tm retim
etmenlerini rasyonel bir
biimde amaca
ynlendirebilme zelliine
sahiptir.

100

Eitim Bilimine Girifl

Byme ve kalknma
kavramlar, ekonomi
biliminin bir alt dal olan
kalknma ekonomisinin
temel konularn
oluflturmaktadr. Kimi
lkeler, kalknma srecini
yaflamadan da ekonomik
byme sreci ierisinde
olabilmektedir. Byme
daha ok nicel, kalknma ise
nicelikle birlikte nitelik
boyutunu da ieren bir
kavramdr.

SIRA SZDE

D fi N E L M
Toplumu oluflturan tm
kurumlar, bireylerin
gereksinimlerini karfllamak
S O R U
amacyla
yaplandrlmfllardr.
DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

nin kifli baflna dflen milli gelirinin artmas durumunda, o lkenin bireylerinin yaflam standartlarnn da ykselecei varsaylr. Ancak bu iki durum arasnda her zaman doru orant olmayabilmektedir (Kaynak, 2005, ss.48-49). Ekonomik byme,
bir lkenin toplam olarak reel milli gelirinde meydana gelen yllk artfl orann ifade etmektedir. Geliflmekte olan lkelerdeki kalknma politikalarnn birinci basama, geliflmifl lkelerle aralarndaki geliflmifllik uurumunu kapatmak amacyla
daha hzl bir byme dzeyine ulaflmaktr (Seyidolu, 1992, s.106). Byme ve
kalknma kavramlar, ekonomi biliminin bir alt dal olan kalknma ekonomisinin
temel konularn oluflturmaktadr. Kimi lkeler, kalknma srecini yaflamadan da
ekonomik byme sreci ierisinde olabilmektedir. Byme daha ok nicel, kalknma ise nicelikle birlikte nitelik boyutunu da ieren bir kavramdr.
Ekonomik kalknma, bir lkedeki ekonomik dnflm sreciyle birlikte sosyal
dnflmn de gerekleflmesini kapsayan bir kavramdr. Bu anlamda kalknma abalar flu boyutlarda ele alnmaktadr (Kaynak, 2005, ss.43-47):
nsanlarn doayla mcadele ederek yaflamlarna devam etmelerini salayan
retim ve teknoloji
nsanlarn yaflam standartlarn ykselten insan
Bireylerin ifl ve istihdam koflullarn gelifltiren istihdam
Kresel ekonomik rekabette lkelerin dierlerine gre nde yer almalarn
kapsayan liderlik
Ekonomik retim srecini, evreye minimum zarar verecek biimde gereklefltiren evre
nsanlarn ekonomik, sosyal ve siyasal ynlerden yaflam dzeyini ykselten
zgrlk
Ekonomik byme
ve ekonomik kalknma kavramlarnn farkl ynlerini tartflnz.
SIRA SZDE

ETM VE EKONOM LfiKS

D five
N Eayn
L M zamanda toplumsal bir kurum olarak ekonomi, bireylerin her
Bir bilim dal
trl ekonomik gereksinimlerinin karfllanmasn amalamaktadr. Bu erevede,
toplumu oluflturan
S O R U bireylerin ortaya koymufl olduklar ekonomik abalar; tketim,
barnma ve giyinme gibi eflitli bireysel gereksinimleri karfllamay amalamaktadr
(Parasz, 2000, s.9). Ekonomi, toplum genelindeki tm retim ve datm etkinliiDKKAT
ni gereklefltirmek amacyla yaplandrlan kurumlar ve bu kurumlarn rgtlenmesi ve iflleyifli srelerini kapsamaktadr (nal, 1996, s.3). Ekonomi bilimi, insanSZDE olduklar ekonomik davranfllar ve bu davranfllarn sonulalarn ortayaSIRA
koymufl
rn da analiz etmektedir (Seyidolu, 1992, s.211). Sosyal bilimlerden biri olarak
ekonomi, ayn zamanda, insan gereksinimlerini karfllayan ve snrl olarak kabul
AMALARIMIZ
edilen mal ve hizmetlerin st dzeyde kullanm miktarn belirleyerek gereksinimlerin karfllanmasn ve bireyler iin en yksek yararn elde edilmesini amalamaktadr (McConnnell
K T A ve
P Brue, 2005, s.3).
Eitim kurumlarnn en temel amac, iletiflim ve bilgi teknolojilerinde meydana
gelen deiflmeleri isellefltirebilen ve deiflim srecinin gerektirdii bilgi, beceri ve
yeterliklere
sahip bireyleri yetifltirerek toplumsal ve ekonomik kalknma sreciTELEVZYON
ni gereklefltirmektir. Bir toplumdaki tm bireylerin eitim dzeyleri ile o toplumun kalknmfllk dzeyi arasndaki iliflki, eitimin toplumsal ve ekonomik
kalknma srecindeki rolnn ve sorumluluunun nemini vurgulamaktadr
N T E Rs.106).
NET
(Tezcan, 2006,

N N

K T A P
Eitim ve ekonomi biliminin
ortak paydasn oluflturan
bilim dal, eitim
Tekonomisidir.
E L E V Z Y OEitim
N
ekonomisi, kendi kulland
yntemle eitim
kurumlarnda meydana
gelen sorunlara zm
bulma
N T Eamac
R N E Ttaflmaktadr.

101

6. nite - Eitimin Ekonomik Temelleri

Toplumsal sistemde bireylerin eitim gereksinimlerini karfllamak amacyla


oluflturulan eitim; toplumu oluflturan bireylerin iinde yafladklar dnyay ve yakn evrelerini tanmalarn, retim ve kalknma srecinde temel gelerden biri
olan doal kaynaklar verimli olarak kullanabilmelerini salamaktadr. Toplumsal
yapnn dzenli bir biimde ifllemesi, topluma yararl bireylerin yetifltirilmesi ile
olanakldr. Eitim kurumlar, toplumdan gelen bireyleri eitim-retim srecinden geirdikten sonra yine topluma ynlendirir. Bu srete bireyler, eitim kurumlarnda fiziksel ve zihinsel ynden geliflir ve kimi beceriler kazanrlar. Toplumu oluflturan bireylerin eitim dzeylerinin ykselmesiyle bireyler, gerek
kendilerini gereklefltirirler gerekse toplumda kabul gren statler kazanrlar
(Erden, 2007, s.78).
Eitim ve ekonomi arasnda iki ynl bir iliflki bulunmaktadr. Her iki toplumsal kurum, birbirini etkiledii gibi birbirlerinden de etkilenmektedir. Toplumsal
kalknma abalarn gereklefltirmek amacyla gerekli teknolojilerin retilmesi,
ekonominin gereksinim duyduu insan gcnn belirlenen amalar erevesinde
yetifltirilmesi ve toplumu oluflturan bireylere kendi yaflamlarn kolaylafltracak birok beceri ve alflkanlklarn kazandrlmas eitim kurumu tarafndan gereklefltirilmektedir (Hoflgrr, 2007, s.144; Karaktk, 2006, s.152).
Eitim; temel olarak toplumu oluflturan bireylerin davranfllarnda, tutumlarnda
ve beklentilerinde deifliklik yapmay amalamaktadr. Eitim kurumlar tarafndan
bireylerin kendi yaflantlar yoluyla oluflturulacak istendik davranfl deifliklii; ekonominin, toplumun ve en nemlisi bireylerin beklentileriyle uyumlu olmaldr.
Ekonominin kurallar, ilkeleri ve iflleyifli; eitimin iflleyiflini belirlemektedir. Ekonominin iinde bulunulan zaman dilimi ierisinde eitimden beklentileri ve ekonomide meydana gelen deiflme ve geliflme sreci, eitimi dorudan etkilemektedir.
Bireyler; ekonomik davranfllar etkili bir biimde sergileyen iyi birer retici ve tketici olabilme becerisini, tutumlu davranmay, gelecekte uzmanlaflacaklar mesleklerin gerektirdii bilgi birikimini eitim kurumunda kazanmaktadrlar (Karaktk, 2006, s.152; Hoflgrr, 2007, s.144).
Temel toplumsal kurumlar olarak eitim ve ekonomi arasndaki iliflkileri
tartflnz.
SIRA SZDE

ETMN MALYET

D hizmetlerden
fi N E L M
Bir mal ya da hizmetin elde edilebilmesi iin baflka mal ya da
vazgemek, mal ve hizmetlerin retilebilmesi iin kullanlmas gereken miktar; maliyet kavramyla aklanmaktadr. Maliyet, ekonomik srelerdeS genel
O R U olarak para
ile ifade edilmektedir (Seyidolu, 1992, s.544). Ekonomi biliminde maliyet, genel
olarak, bir mal ya da hizmetin elde edilmesinin deeri, mal ve hizmetlerin retim
DKKAT
giderlerinin toplam olarak tanmlanmaktadr (Hanerliolu, 1999, s.271).
Eitim politikalarnn belirlenmesinde en nemli konulardan birini eitim hizSZDE geliflmekmetlerinin maliyeti oluflturmaktadr. Eitime yaplan yatrm,SIRA
zellikle
te olan lkeler iin byk bir nem taflmaktadr. Eitim sistemlerinde belirlenen amalara ulaflabilmek iin eitime ayrlan kaynaklarla ilgili finansal sorunAMALARIMIZ
larn zlmesi gerekmektedir (Tafl, 2007, s.148). Eitim maliyetlerinin temel
zellii, sunulan hizmetin maliyetinin yksek olmasdr. Ancak yaplan eitim
sahiptir
yatrmnn geri dnfl, uzun dnemde, maliyeti karfllamaK zelliine
T A P
(Bulu, 2006, s.181).
Eitim kurumlar asndan maliyet, eitim hizmetlerinin bir biriminin retilmesi srecinde kullanlan tm girdilerin deerini ifade etmektedir.
Eitim hizmetTELEVZYON

Toplumsal kurum olan


eitim ve ekonomi, birbirini
karfllkl olarak etkiler.

Ekonominin iinde
bulunulan zaman dilimi
ierisinde eitimden
beklentileri ve ekonomide
meydana gelen deiflme ve
geliflme sreci, eitimi
dorudan etkilemektedir.

SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT
Belirlenen eitim
amalarna ulaflabilmek
SIRA SZDE
iin, eitim-retim
hizmetlerinin
yrtlmesinde ortaya kan
AMALARIMIZ
ok iyi
maliyet gelerinin
analiz edilmesi gereklidir.

N N

NTERNET

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

102

Belirlenen eitim
amalarna ulaflabilmek iin
eitim-retim hizmetlerinin
yrtlmesinde ortaya kan
maliyet gelerinin ok iyi
analiz edilmesi gereklidir.

Eitim Bilimine Girifl

lerinin retilmesinde; okul yneticileri, retmenler, renciler, okulun yardmc


personeli, okul binalar, eitim aralar ve eitim materyalleri kullanlan bafllca girdilerdir. Eitim hizmetlerinin retilmesi srecinde kullanlan girdilerle ilgili maliyet
analizlerinin yaplabilmesi iin bu girdilerin para ile ifade edilmesi gerekmektedir
(Korkmaz, 2006, s.98).
Eitimin maliyeti kavramnn daha iyi analiz edilebilmesi iin eitim harcamalarnn zelliklerinin bilinmesi gerekmektedir. Eitim harcamalarnn zelliklerini
flu bafllklar altnda sralamak olanakldr (Korkmaz, 2006, ss.100-101):
nsan gereksinimlerinin karfllanabilmesi iin mal ve hizmetlerin kullanlmas, tketimdir.
Eitim bir gereksinimdir. Eitim gereksiniminin karfllanmas amacyla yaplan harcamalarn tm, tketim zellii taflmaktadr.
Eitim kurumlar tarafndan sunulan eitim hizmeti, uzun mrl bir hizmet
zellii gstermektedir. Yaflam boyu devam etme zellii nedeniyle uzun
dnemde eitime yaplan harcamalar yatrm zellii taflmaktadr.
Devletler ve insanlar, gelecekte daha fazla bireysel ve toplumsal yarar salamak amacyla eitim hizmetleri iin harcama yapmaktadrlar. Yaplan bu
harcamalar, eitimin yatrm zelliini n plana karmaktadr.
Kamu ynetimi, eitim kurumlar, zel retim kurumlar, retmenler ve Milli Eitim Bakanl; eitim hizmetlerinin reticisi durumundadrlar. Aileler ve renciler de eitim hizmetinden yararlanan tketicileri oluflturmaktadrlar (stn,
2002, s.257). Eitim hizmetlerinin retilmesi srecinde okul binalar, eitim-retimle ilgili aralar ve eitim-retim srecinden sorumlu insan kaynaklar kullanlmakta ve kullanlan tm girdiler iin harcamalar yaplmaktadr (nal, 1996, s.235).
Tketiciler asndan eitimin maliyeti, eitim hizmetlerinden yararlanabilmek iin
eitim kurumlarna yaplan harcamalar ile kitap, krtasiye ve dier eitsel ara gerelere yaplan demeleri iermektedir (stn, 2002, s.257).
Eitim maliyeti, yaplan harcamalarla birlikte, kaybedilen kazanlar da ierisinde barndran bir kavramdr. Kiflisel harcamalar ve kamu harcamalar boyutundan
ele alndnda eitimde yaplan harcamalar, eitim maliyetinin toplam asndan
byk bir nem taflmaktadr. Eitim hizmetinin retilebilmesi iin yaplan harcamalarn ok byk bir blmn, kamu harcamalar oluflturmaktadr. Eitim hizmetlerinden yararlanmak amacyla yaplan krtasiye harcamalar, renim ve kayt
bedelleri, eitim hizmetinin srdrlebilmesi iin yaplan barnma demeleri de
kiflisel eitim harcamalarn oluflturmaktadr (nal, 1996, ss.237-238).

ETMN FNANSMANI
Eitim hizmetlerinin toplum geneline sunulabilmesi iin bu hizmetlerin finansmannn da etkin bir biimde salanmas gerekmektedir. Dnyada yaplan kamu harcamalar ierisinde eitim harcamalar nemli bir yer tutmaktadr. Toplumsal kalknmfllk gstergelerinin en nemlilerinden biri, toplumun tm kurumlarnn bir
btn olarak geliflmesidir. Eitim kurumunun geliflmesiyle birlikte toplumdaki dier sosyal kurumlar da geliflmektedir (Korkmaz, 2006, s.99). Dier lkelerde olduu gibi Trk Eitim Sisteminin de saysal bykl, eitim finansmann etkileyen
en temel etmenlerden biridir. 2006-2007 retim ylnda Trk Milli Eitim Sisteminde eitim basamaklarna gre okul, renci ve retmen saylar Tablo 6. 1de
gsterilmifltir (MEB, 2007, s.42).

103

6. nite - Eitimin Ekonomik Temelleri

Eitim Kademesi
Okulncesi Eitim

Okul Says

renci Says

retmen Says

3222

640.849

10.016

34.656

10.846.930

402.829

Genel Ortaretim

3690

2.142.218

103.389

Mesleki ve Teknik
Ortaretim

4244

1.244.499

84.276

Yaygn Eitim

10.576

4508.564

79.370

Genel Toplam

56.388

19.383.060

679.880

lkretim

Tablo 1 incelendiinde Trkiyenin eitime gereksinim duyan byk bir gen


nfusa sahip olduu grlmektedir. 2006-2007 retim yl itibaryla Trk Eitim
Sisteminde 56.388 okul, 19.383.060 renci ve 679.880 retmen bulunmaktadr.
Saysal byklkler incelendiinde Trk Eitim Sisteminin nfusunun birok
Avrupa Birlii lkesinin nfusundan fazla olduu n plana kmaktadr. Bu durum, Trk Eitim Sistemi iin eitim maliyetlerinin ve eitim finansmannn ne kadar nemli bir konu olduunu gstermektedir (Bulu, 2006, ss.182-183).
Eitim hizmetlerinin toplum geneline frsat eflitlii ilkesi gz nnde bulundurularak sunulmas iin lkelerin var olan btelerine gre byk miktarlarda harcama yaplmaktadr. lkelerin hemen hemen tm, kimi durumlarda yaptklar
harcamalar artrabilmektedir. lkelerin eitim harcamalarn etkileyen etmenler
flyle sralanabilir (Korkmaz, 2006, ss.99-100):
letiflim ve bilgi teknolojilerinde meydana gelen deiflmeler
lkelerin var olan hkmetlerinin belirledii politikalar
Toplum tarafndan eitime verilen nem
Toplam eitim maliyetlerinin artfl hz
lkelerin ortalama ekonomik yaflam dzeyleri
Yetiflmifl insan gcne duyulan gereksinim
Eitim kurumlarnn corafi dalmlar
Trkiyede eitim hizmetlerinde maliyetlerin karfllanabilmesi iin gereksinim duyulan finansman kaynaklar flunlardr (MEB, 2007, ss.206-207; Bulu,
2006, s.181):
l zel idarelerinin btelerinden ayrlan finansal kaynaklar
Merkezi ynetim btesinden ayrlan finansal paylar
Btelefltirilen gelirler kapsamnda eitime katk pay gelirleri
Yurtdflndaki lkelerden ve uluslararas kurulufllardan salanan burslar,
krediler ve bafllar
Eitim hizmetlerinin yrtlmesi iin kiflilerin ve kurulufllarn bafllar
Okul-aile birliklerinin gelirleri
Trkiyede eitim hizmetlerinin maliyetlerinin karfllanabilmesi iin
gereksinim
duyulan
SIRA
SZDE
finansman kaynaklarn tartflnz.

Tablo 6.1
2006-2007 retim
Ylnda Trk Milli
Eitim Sisteminde
Eitim
Basamaklarna Gre
Okul, renci ve
retmen Saylar

Trkiyede eitim sisteminin


saysal bykl, eitim
finansmann etkileyen en
temel etmendir.

D fi N E L M payn oralkelerin Gayri Safi Milli Hslalarndan (GSMH) eitime ayrdklar


n, lkelerin ekonomik adan geliflmifllik dzeylerine gre farkllk gstermektedir
(Korkmaz, 2006, s.99). Gayri Safi Milli Hsla, bir yl ierisinde Sbir
retilen
O Rlkede
U
mal ve hizmetlerin piyasa fiyatlaryla toplam deerini lmek iin kullanlmaktadr
(Seyidolu, 1992, ss.286-287). Szck anlam olarak Gayri Safi Milli Hsla, kesinDKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

N N

SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

104

Eitim Bilimine Girifl

tisiz ulusal gelir anlamnda kullanlmaktadr. Bu kavram, genel olarak, bir lkenin
bir yl iin geerli olan gelirini ifade etmektedir (Hanerliolu, 1999, s.228). Trk
Eitim Sisteminin eitim iin ayrd bte deneklerinin 20 yldaki dalm Tablo 6. 2de gsterilmifltir (MEB, 2007, s.227).
Tablo 6.2
Eitim in Ayrlan
Bte deneklerinin
Yllara Gre
Dalm (BinYTL)

Konsolide bte, eflitli


btelerin birlefltirilmesiyle
oluflturulmaktadr. Trk
Kamu Ynetimde, genel ve
katma btelerin toplam
konsolide bteyi
oluflturmaktadr.

Bte denekleri

Toplam Eitim Btesinin

Yllar

MEB Bte
denei

YK+
niversite
Bteleri

Konsolide
Bte
Pay(%)

Toplam

1989

2.967,1

1.050,7

4.017,8

12,2

GSMH Pay
(%)
1,7

1990

8.506,5

2.505,4

11.011,9

17,1

2,8

1991

13.850,2

4.696

18.546,2

17,9

2,9

1992

30.357,2

9.122,9

39.480,1

18,9

3,6

1993

57.546,4

16.695,5

74,205,9

22

3,7

1994

93.580,5

31.182,8

124.763,3

15,1

3,2

1995

135.572,4

45.232,8

180.805,2

13,5

2,3

1996

257.601,1

92.172,8

349,773,9

9,8

2,4

1997

510.063,6

202.352,4

712.416

11,2

2,4

1998

1.243.108,0

422.656,9

1.665.764,9

11,3

3,1

1999

2.131.808,5

676.899,8

2.807.208,3

10,3

3,6

2000

3.350.330

1.054.610,7

4.404.940,7

9,4

3,5

2001

4.046.305,6

1.364.901,5

5.411.216,1

11,2

3,1

2002

7.460.991

2.495.967,7

9.956.959,7

10,1

3,6

2003

10.179.997

3.346.669

13.526.666

9,2

3,8

2004

12.854.642

3.689.754,7

16.055.990,9

11

3,9

2005

14.882.259,5

5.218.465

20.100.724,5

12,9

4,1

2006

16.568.145,5

5.846.822,7

22.414.968,2

12,8

3,9

2007

21.335.634

6.586.692

27.942.226

13,6

4,3

2008

22.915.565

7.318.284,6

30.233.849,7

13,6

4,2

20 yllk srete, eitime ayrlan deneklerin doru analiz edilebilmesi iin Tablo 2de gerek Milli Eitim Bakanlnn gerek niversitelerin bte denekleri belirtilmifltir. Tablo 2 incelendiinde yllar itibaryla eitime ayrlan bte deneklerinin byk bir ksmnn Milli Eitim Bakanlna ayrld gzlenmektedir. Bunun
en temel gerekesi, Milli Eitim Bakanlnn Tablo 6. 1de de belirtildii gibi sahip
olduu alflanlar ve sorumlu olduu toplum kesimi asndan Trkiyedeki en byk kamu rgt olmasdr (Bulu, 2006, s.184).

6. nite - Eitimin Ekonomik Temelleri

105

zet

N
A M A

Ekonomiyle ilgili temel kavramlar tanmlamak


Ekonomi biliminin daha iyi anlafllabilmesi iin
kendi kuramsal erevesinde yer alan kimi kavramlarn ayrntl olarak incelenmesi gereklidir.
Gereksinimler; tatmin edildiklerinde bireylere
haz, tatmin edilmediklerinde znt ve ac veren
duygulardr. nsan gereksinimleri, ekonomi biliminde zerinde nemle durulan bir konudur. nsan gereksinimlerini karfllayan mal ve hizmetlerin snrl, insan gereksinimlerinin snrsz olmas,
ekonomi biliminde tercih yapma zorunluluunu
gndeme getirmifltir. Yaplan tercih sonucunda
vazgeilen alternatiflerin deeri ya da bunun sonucu uranlan kayplara alternatif maliyet (frsat
maliyeti) ad verilmektedir. Ekonomi biliminin
bir uzmanlk alan olan eitim ekonomisi, befleri
sermaye kavramn ayrntl olarak incelemektedir. Bireylerin eitim ve yetifltirme etkinlikleriyle
kendileri iin yatrm yaparak gelecekte daha iyi
ekonomik koflullara ulaflabilmeleri gerei, befleri sermaye kavramn gndeme taflmfltr. retim, tketim ve yatrm kavramlar da ekonominin alflma alanlarna giren gncel kavramlar
oluflturmaktadr. nsan gereksinimlerinin karfllanmas amacyla mal ve hizmetlerin oluflturulmas abalarnn tm, retimdir. Mal ve hizmetlerin insan gereksinimlerini giderme amacyla
kullanm, tketim kavramyla aklanmaktadr.
Belirli bir zaman dilimi ierisinde ekonomide yer
alan retim aralarnn birikimi amacyla yaplan
harcamalar, yatrm kapsamnda incelenmektedir. Ekonomik byme, bir lkenin toplam olarak reel milli gelirinde meydana gelen yllk artfl
orann ifade etmektedir. Ekonomik kalknma,
bir lkedeki ekonomik dnflm sreciyle birlikte sosyal dnflmn de gerekleflmesini kapsayan bir kavramdr.

N
A M A

Eitim ve ekonomi arasndaki iliflkiyi aklamak


Eitim ve ekonomi arasnda iki ynl bir iliflki
bulunmaktadr. Her iki kurum, birbirini etkiledii gibi birbirlerinden de etkilenmektedir. Eitim;
bireylerin davranfllarnda, tutumlarnda ve beklentilerinde deifliklik yapmay amalamaktadr.
Eitim kurumlar tarafndan bireylerin kendi yaflantlar yoluyla oluflturulacak istendik davranfl
deifliklii; ekonominin, toplumun ve en nemlisi bireylerin beklentileriyle uyumlu olmaldr.
Bireyler; ekonomik davranfllar etkili bir biimde sergileyen iyi birer retici ve tketici olabilme
becerisini, tutumlu davranmay, gelecekte uzmanlaflacaklar mesleklerin gerektirdii bilgi birikimini eitim kurumunda kazanmaktadrlar. Ekonominin kurallar, ilkeleri ve iflleyifli; eitim kurumunun iflleyiflini belirlemektedir. Ekonominin
eitim kurumundan beklentileri ve ekonomide
meydana gelen deiflme ve geliflme sreci, eitimi de dorudan etkilemektedir.

106

N
A M A

Eitim Bilimine Girifl

Eitimin maliyeti kavramn tanmlamak


Eitim politikalarnn belirlenmesinde en nemli
konulardan birini eitim hizmetlerinin maliyeti
oluflturmaktadr. Bir mal ya da hizmetin elde edilebilmesi iin baflka mal ya da hizmetlerden vazgemek, mal ve hizmetlerin retilebilmesi iin
kullanlmas gereken miktar; maliyet kavramyla
aklanmaktadr. Eitim maliyetlerinin en nemli
zellii, sunulan hizmetin maliyetinin yksek olmasdr. Ancak yaplan eitim yatrmnn geri
dnfl, uzun dnemde, maliyeti karfllama zelliine sahiptir. Eitim maliyeti, yaplan harcamalarla birlikte kaybedilen kazanlar da ierisinde
barndran bir kavramdr. Kiflisel harcamalar ve
kamu harcamalar boyutundan ele alndnda
eitimde yaplan harcamalar, eitim maliyetinin
toplam asndan byk bir nem taflmaktadr.
Eitim hizmetinin retilebilmesi iin yaplan
harcamalarn ok byk bir blmn kamu
harcamalar oluflturmaktadr. Eitim hizmetlerinden yararlanmak amacyla yaplan krtasiye
harcamalar, renim ve kayt bedelleri, eitim
hizmetinin srdrlebilmesi iin yaplan barnma demeleri de kiflisel eitim harcamalarn
oluflturmaktadr.

N
A M A

Eitim finansmannn nasl gereklefltirildiini


deerlendirmek
Belirlenen eitim amalarna ulaflabilmek iin
eitim hizmetlerin finansmannn etkin bir biimde salanmas gerekmektedir. lkelerin tmnde, yaplan kamu harcamalar ierisinde eitim
harcamalar nemli bir yer tutmaktadr. Trk Eitim Sisteminin de saysal bykl, eitim finansmann etkileyen en temel etmenlerden biridir. letiflim ve bilgi teknolojilerinde meydana gelen deiflmeler, lkelerin var olan hkmetlerinin belirledii politikalar, toplum tarafndan eitime verilen nem, toplam eitim maliyetlerinin
artfl hz, lkelerin ortalama ekonomik yaflam
dzeyi, yetiflmifl insan gcne duyulan gereksinim ve eitim kurumlarnn corafi dalmlar
gibi etmenler lkelerin eitim harcamalarn etkilemektedir. lkelerin gayri safi milli hslalarndan eitime ayrdklar payn oran, lkelerin ekonomik adan geliflmifllik dzeylerine gre farkllk gstermektedir.

6. nite - Eitimin Ekonomik Temelleri

107

Kendimizi Snayalm
1. Bir ailenin elence iin ayrd zaman ve paray, tiyatroya gitmek iin kullanmaya karar vermesi sonucunda vizyondaki sinema filmini seyredememesi afladaki kavramlardan hangisiyle aklanabilir?
a. Gereksinim
b. Befleri Sermaye
c. Frsat Maliyeti
d. Tketim
e. retim
2. nsan gereksinimleriyle ilgili afladaki ifadelerden
hangisi yanlfltr?
a. Gereksinimler fliddet asndan farkllk gsterir.
b. Gereksinimlerin fliddeti tatmin edildike azalr.
c. Bafllangta zorunlu olmayan gereksinimler, zamanla zorunlu gereksinimler haline gelebilir.
d. Gereksinimler ve onlar tatmine yarayan aralar
ikame edilebilir.
e. nsan gereksinimleri sonludur.
3. Mal ve hizmetlerin insan gereksinimlerini karfllamak amacyla kullanlmas afladaki kavramlardan hangisiyle aklanr?
a. retim
b. Tketim
c. Yatrm
d. Byme
e. Tercih
4. Bir lkenin toplam reel milli gelirinde meydana gelen yllk artfl oran afladaki kavramlardan hangisiyle
aklanr?
a. Byme
b. Kalknma
c. Enflasyon
d. Resesyon
e. Maliyet

5. Eitimin ekonomi bilimiyle olan iliflkisi asndan


afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. Ekonomi bireylerin her trl ekonomik gereksinimlerini karfllar.
b. Eitim, deiflim srecine uyum salayabilecek
bireylerin yetifltirilmesini salar.
c. Toplumsal yapnn dzenli ifllemesi, topluma yararl bireylerin yetifltirilmesini gerektirir.
d. Bireylerin eitim dzeyleri ykseldike toplumda sahip olduklar statleri azalr.
e. Toplumu oluflturan bireylerin eitim dzeyleri,
o toplumun kalknmfllk dzeyini gsterir.
6. Eitim hizmetlerinin bir biriminin retilmesinde kullanlan tm girdilerin deeri afladaki kavramlardan
hangisiyle aklanr?
a. Harcama
b. Finansman
c. Yaygn eitim
d. Tketim
e. Maliyet
7. Afladakilerden hangisi, Trkiyede eitim hizmetlerinde maliyetlerin karfllanabilmesi iin gereksinim
duyulan finansman kaynaklarndan biri deildir?
a. l zel idarelerinin btelerinden ayrlan finansal kaynaklar
b. lkeye girifl yapan turistlerin yapmfl olduu
demeler
c. Btelefltirilen gelirler kapsamnda eitime katk
pay gelirleri
d. Yurtdflndaki lkelerden ve uluslararas kurulufllardan salanan burslar, krediler ve bafllar
e. Eitim hizmetlerinin yrtlmesi iin kiflilerin
ve kurulufllarn bafllar
8. Afladakilerden hangisi lkelerin eitim harcamalarn etkileyen etmenlerden biri deildir?
a. Yetiflmifl insan gcne duyulan gereksinim
b. lkelerin ortalama ekonomik yaflam dzeyleri
c. lkelerin yaptklar yllk ithalat miktarndaki
deiflim
d. Eitim maliyetlerinin artfl hz
e. Toplum tarafndan eitime verilen nem

108

Eitim Bilimine Girifl

Yaflamn inden
9. Afladakilerden hangisi eitim hizmetlerini reten
birimlerden biri deildir?
a. retmenler
b. Milli Eitim Bakanl
c. zel retim kurumlar
d. rencilerin velileri
e. Eitim kurumlar

10. Eitimin maliyetiyle ilgili afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?


a. Eitim iin ayrlan kaynaklarla ilgili finansal so-

TSADdan Eitim ve Srdrlebilir Byme Raporu/ Zorunlu eitim 12 yla karlmal


Trk Sanayicileri ve fladamlar Dernei (TSAD), Eitim ve Srdrlebilir Byme: Trkiye Deneyimi, Riskler ve Frsatlar bafllkl raporunda eitim konusuna dikkat ekilerek, Eitim, ekonomik boyutta byme, rekabet gc ve verimlilik artfl, sosyal boyutta ise yok-

runlarn zlmesi lkeler iin olduka nemlidir.


b. Eitim harcamalarnn zelliklerinin iyi bilinmesi, maliyet analizi iin gereklidir.
c. Yaplan eitim yatrmlarnn geri dnfl, uzun

sullukla mcadele, gelir dalmnn iyilefltirilmesi, kat-

dnemde katlanlan maliyeti karfllamaz.


d. Yaplacak maliyet analizlerinde, kullanlacak girdilerin parasal olarak ifade edilmesi gereklidir.
e. Eitimin maliyeti, yaplan harcamalarla birlikte
kaybedilen kazanlar da ierir.

runlu eitimin 12 yla karlmas ve program yenileme


alflmalarnn da tm okul basamaklarna yaygnlafltrlmas gerektiini syledi.
Trk Sanayicileri ve fladamlar Dernei (TSAD), Eitim ve Srdrlebilir Byme: Trkiye Deneyimi, Riskler ve Frsatlar bafllkl raporunu, dzenledii bir toplant ile kamuoyuna duyurdu. Rapor, Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) Arafltrma Dairesi Bafluzman Dr. fieref Saygl, Devlet Planlama Teflkilat (DPT) Ekonomik Modeller Daire Baflkanlndan
Planlama Uzman Cengiz Cihan ve TSAD Ankara Daimi Temsilcisi Zafer Ali Yavan tarafndan hazrland. Raporda zetle flu grfller yer alyor: Gnmzde, ok
sayda lkede eitime ayrlan kaynaklar milli gelirin %
6sna ulaflmfl, baz eitim basamaklarnda okullaflma
oran % 100 bulmufl, zorunlu eitim uygulamalar en
temel ulusal politikalardan biri haline gelmifl, kamu kaynaklarnn tahsisinde ise eitim en ncelikli alanlardan
biri olmufltur. Geliflmifl ve geliflmekte olan lkeler genelinde, toplam yatrmlarn milli gelirdeki paynn %20
dolaynda olduu kabul edilirse, eitim harcamalar toplam yatrmlarn 1/3n oluflturur hale gelmifltir. Dier
birok faaliyete gre eitimin en temel zellii birey,
firma ve toplumlarn geleceine yatrm yaplmasyla
iliflkili olmasdr. Bu itibarla eitim, ekonomik ve sosyal
yaflamdaki dnflmde, dier bir ifadeyle refah dzeyi
ve yaflam kalitesinin artrlmasnda kritik bir rol stlenmektedir. Eitim, ekonomik boyutta byme, rekabet
gc ve verimlilik artfl, sosyal boyutta ise yoksullukla
mcadele, gelir dalmnn iyilefltirilmesi, katlmclk,
sosyal uyum ve evrenin korunmas gibi politika alanlarnn merkezinde yer almaktadr.

lmclk, sosyal uyum ve evrenin korunmas gibi politika alanlarnn merkezinde yer almaktadr. denildi.
TSAD Ynetim Kurulu Baflkan mer Sabanc ise zo-

6. nite - Eitimin Ekonomik Temelleri

109

Okuma Paras
Okulncesi eitim basamandaki okullaflma oran ile
bu oran ve yksekretimdeki okullaflma oran arasndaki etkileflimin verimlilik artfl salamada nem taflmaktadr. Okulncesi eitim basamandaki okullaflma
oran ve yksekretimdeki okullaflma oran arasndaki etkileflim eitim srecine anaokulu basamandan
bafllayarak yksekretimi tamamlayan bireyleri ifade
etmekte olup, ulafllan bulgular bu bireylerin benzeri
bir sreten gemeyen yksekretim mezunlarna kyasla ekonomideki verimlilik artflna daha fazla artrlmas katk yaptn ortaya koymaktadr.
Trkiye ekonomisinde verimlilik artfl ile eitim gstergeleri (iflgcnn ortalama eitim sresi ve okullaflma
oranlar) arasndaki ban kopuk olduu sonucuna varlmfltr. Eitimin bu niceliksel gstergelerinin verimlilik artflna dnflmemesinde, bu alana aktarlan kaynaklarn yetersizlii yannda, eitimin niteliindeki sorunlar ile eitimli insan gcnn verimlilik artflna katksn salayc iflgc piyasas, iyi ynetiflim, adil rekabet ortam, fiziki altyap, sermaye birikimi, Ar-Ge gibi
verimlilik ile iliflkili dier alanlardaki yetersizliklerin
nem tafld vurgulanmaktadr. Byme modeli tahmininden elde edilen sonularn kullanld ngr senaryolar, yatrm orannn artrlmas ve verimlilik artfl
ile insan sermayesi arasndaki ban glendirilmesi durumunda, Trkiyenin gemifl dnemde %4.5-% 5 aralnda bulunan potansiyel byme orann 2006-2020
dneminde, %7 dolayna karabileceini gstermektedir. nsan sermayesi ile verimlilik artfl arasndaki ban
glendirilmesinin byme oranna katksnn 1.5-2 puan aralnda olabilecei tahmin edilmifltir.

Kaynak: Dnya Gazetesi (2006). TSADdan Eitim ve Srdrlebilir Byme Raporu/ Zorunlu
eitim 12 yla karlmal. 07.01.2008 tarihinde
http://www.dunyagazetesi.com.tr/news_display.asp?upsale_id=267390 adresinden alnmfltr.

zmir ktisat Kongresi


17 fiubat - 4 Mart 1923 tarihlerinde zmirde toplanan
Trkiye ktisat Kongresinin en nemli kararlarn flyle
sralamak mmkndr:
1. Hammaddesi yurt iinde yetiflen veya yetifltirilebilen
sanayi dallar kurulmaldr.
2. El ifliliinden ve kk imalattan sratle fabrikaya
veya byk iflletmeye geilmelidir.
3. Devlet yavafl yavafl iktisadi grflleri de olan bir organ haline gelmeli ve zel sektrler tarafndan kurulamayan teflebbsler devlete ele alnmaldr.
4. zel teflebbslere kredi salayacak bir Devlet Bankas kurulmaldr.
5. Dfl rekabete dayanabilmek iin sanayinin toplu ve
btn olarak kurulmas gerekir.
6. Yabanclarn kurduklar tekellerden kanlmaldr.
7. Sanayinin teflviki ve milli bankalarn kurulmas salanmaldr.
8. Demiryolu inflaat programna balanmaldr.
9. fl erbabna amele deil, ifli denmelidir.
10. Sendika hakk tannmaldr.
Saat 10da bafllayp, 11.15 de kapanan ilk oturumda alnan afladaki genel kararlar, flyledir:
Madde-1: Trkiye, milli snrlar dahilinde, lekesiz bir
bamszlk ile, dnyann barfl ve geliflme unsurlarndan biridir.
Madde-2: Trkiye halk egemenliini, kan ve can pahasna elde ettiinden, hibir fleye feda etmez ve milli
hakimiyete dayanan meclis ve hkmetine her zaman
destek verir.
Madde-3: Trkiye halk, tahrip etmez; imar eder. Btn
emei ekonomik ynden lkeyi ykseltmek amacna
yneliktir.
Madde-4: Trkiye halk, tkettii mal olabildiince kendi yetifltirir. ok alflr, zamanda, parada ve ithalatta savurganlktan kaar. Milli retim iin yeri geldiinde geceli gndzl alflr.
Madde-5: Trkiye halk, servet olarak bir altn hazinesi
zerinde oturduunun bilincindedir. Ormanlarn evlad gibi sever, bunun iin aa bayramlar yapar; yeniden orman yetifltirir. Madenleri kendi ulusal retimi iin
iflletir ve servetlerini herkesten fazla tanmaya alflr.
Madde-6: Hrszlk, yalanclk, ikiyzllk ve tembellik
en byk dflmanmz; kktendincilikten uzak dindarca bir anlayfl her yerde ilkemizdir. Her zaman faydal
yenilikleri severek alrz. Trkiye halk kutsallna, topraklarna, flahslarna ve mallarna karfl yaplan dflmanca propagandalardan nefret eder ve bunlarla mcadeleyi hep bir grev bilir.

110

Eitim Bilimine Girifl

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


Madde-7: Trkler, bilgelik ve yetenek afldr. Trk,
her yerde hayatn kazanabilecek flekilde yetiflir; fakat
her fleyden nce lkesinin maldr. Eitime verdii ycelik dolaysyla ( Mevldu flerif) Kandil gn, ayn zamanda bir kitap bayram olarak kutlanr.
Madde-8: Birok savafllar ve zorunluluktan dolay azalan nfusumuzun artmas ile beraber salklarmzn,
hayatlarmzn korunmas en birinci amacmzdr. Trk;
mikroptan, pis havadan, salgndan ve pislikten ekinir,
bol ve saf hava, bol gnefl ve temizlii sever. Ata miras olan binicilik, niflanclk, avclk, denizcilik gibi beden eitiminin yaylmasna alflr. Hayvanlarna da ayn dikkat ve zeni gstermekle beraber cinslerini dzeltir ve saylarn oaltr.
Madde-9: Trk dinine, ulusuna, toprana, hayatna ve
varlna dflman olmayan uluslara hep dosttur; yabanc sermayesine karfl deildir. Ancak kendi yurduna,
kendi diline ve yasasna uymayan kurum ve kurulufllarla iliflkide bulunmaz. Trk, bilim ve sanat yeniliklerini
nerede olursa olsun dorudan doruya alr ve her trl
iliflkide fazla arac istemez.
Madde-10: Trk, ak aln ile serbeste alflmay sever;
tekel istemez.
Madde-11: Trkler, hangi snf ve meslekte olurlarsa olsunlar, birbirlerini candan severler. Meslek, zmre itibariyle el ele vererek birlikler, lkelerini ve birbirlerini
tanmak, anlaflmak?
Mustafa Kemalin Kongreyi Afl Konuflmasndan:
...EFENDLER ! Tarih, milletlerin, ykselifl ve kfl nedenlerini ararken birok siyasi, askeri, itimai sebepler bulmak da ve saymaktadr. fiphe yok, btn
bu sebepler, sosyal olaylarda da etkilidir. Fakat bir milletin dorudan doruya hayatyla, ykselifliyle alakadar ve mnasebetdar olan, milletin iktisadiyatdr. Hakikaten Trk Tarihi tetkik olunursa btn ykselifl ve
kfl nedenlerinin bu iktisat meselelerinden baflka bir
fley olmad anlafllr.
EFENDLER! Tarihimizi dolduran bunca muvaffakiyetler, zaferler ve yahut malubiyetler yklfl ve felaketler
bunlarn kaffesi vukua geldikleri devirlerdeki ekonomik
durumumuzla mnasebatdar ve alakadardr. Yeni
Trkiyemizin layk olduu mertebeye ulafltrabilmek
iin behemehal iktisadiyatmza birinci derecede nem
vermek mecburiyetindeyiz. nk zamanmz bir iktisat devresinden baflka bir fley deildir.
Kaynak: Vikipedi (2007). zmir ktisat Kongresi.
25.12.2007 tarihinde http: tr.wikipedin.org/wiki/ %
C4 % BOzmir- % C4 % BOktisat-Kongresi adresinden
alnmfltr.

1. c

2. e

3. b

4. a

5.d
6. e
7.b
8. c
9. d
10. c

Yantnz yanlfl ise Ekonomiyle lgili Temel


Kavramlar bafllkl blm yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Ekonomiyle lgili Temel
Kavramlar bafllkl blm yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Ekonomiyle lgili Temel
Kavramlar bafllkl blm yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Ekonomiyle lgili Temel
Kavramlar bafllkl blm yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Ekonomi ve Eitim liflkisi
bafllkl blm yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Eitimin Maliyeti bafllkl
blm yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Eitimin Finansman
bafllkl blm yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Eitimin Finansman
bafllkl blm yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Eitimin Maliyeti bafllkl
blm yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Eitimin Maliyeti bafllkl
blm yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant Anahtar


Sra Sizde 1
nsan gereksinimlerinin sonsuz, insan gereksinimlerini
karfllayan mal ve hizmetlerin snrl olmas, ekonomi
biliminde tercih kavramn n plana karmfltr. Bireylerin gereksinimlerini karfllamak amacyla yapacaklar
tercihlerde rasyonel davranmalar gereklidir. Bireyler,
yapacaklar tercihlerde en yksek yarar elde ederek
gereksinimlerini karfllama eilimindedirler. Yaplan tercih, dier alternatiflerden vazgeme anlam taflmaktadr. Bir rencinin elindeki bir miktar paray futbol mana ya da tiyatroya gitmek iin kullanaca varsayldnda yapaca tercihten birini feda edecektir. Eer renci, elindeki paray tiyatro izlemek iin kullanrsa tiyatro izlemenin alternatif maliyeti, sevdii takmn mana gidememek olacaktr.

6. nite - Eitimin Ekonomik Temelleri

Sra Sizde 2
Ekonomik byme ile ekonomik kalknma kavramlar
arasndaki temel fark, nicelik ve nitelik asndan meydana gelen deifliklikle aklanmaktadr. Ekonomik byme, lkelerin toplam olarak reel milli gelirinde meydana gelen yllk artfl orann belirtmektedir. lkelerin
kifli baflna dflen milli gelirlerinin artmas, nicel bir deiflikliktir. Ancak, lkelerin ekonomik yaplarna ynelik bir analiz yaplmak istendiinde yalnzca nicel deifliklikleri incelemek yeterli olamayabilir. Bu adan ekonomik kalknma kavramnn da ayrntl olarak incelenmesi gerekmektedir. Ekonomik kalknma, bir toplumun
yalnzca ekonomik deil sosyal ve kltrel yapsnn da
deiflimini aklamaktadr.
Sra Sizde 3
Belirli ortak amalar olan ve bir corafyada yaflayan insanlarn temel kimi gereksinimlerini karfllamak zere
yaplandrlan toplumsal kurumlar arasnda iki ynl
bir iliflki bulunmaktadr. Toplumsal kurumlar, dier kurumlardan etkilendikleri oranda o kurumlar etkilemektedir. Toplumsal kalknmann merkezinde olduu kabul edilen eitim kurumuyla da dier kurumlar arasnda byle bir iliflki bulunmaktadr. Ekonomi kurumunun belirledii kurallar, ilkeler ve bu kurumda meydana gelen konjonktrel dalgalanmalar, ekonominin eitimden beklentileri; eitimin yapsn ve iflleyiflini etkilemektedir. Eitim de kalknma sreci iin gereken gerekli teknolojilerin retilmesi, ekonominin gereksinim
duyduu insan gcnn belirlenen amalar erevesinde yetifltirilmesi, bireylere tutumluluk ve rasyonel retici ve tketici bilincinin kazandrlmas ve toplumu oluflturan bireylere kendi yaflamn kolaylafltracak becerilerin kazandrlmas sorumluluunu stlenerek ekonomiyi etkilemektedir.

111

Sra Sizde 4
Eitimde belirlenen amalara ulaflabilmek iin tm bireylerin gereksinimlerinin karfllanmas gerekmektedir.
Gereksinimlerin karfllanabilmesi iin de belirli parasal
kaynaklarn yaratlmas gerekmektedir. Bir yatrm olarak eitime ne kadar fazla finansal kaynak aktarlrsa
yaplan bu yatrmn gerek topluma gerek bireye dnfl o kadar yksek olmaktadr. Trkiyede eitim hizmetlerinin maliyetlerinin karfllanabilmesi iin gereksinim duyulan finansman kaynaklar flunlardr:
l zel idarelerinin btelerinden ayrlan finansal
kaynaklar
Merkezi ynetim btesinden ayrlan finansal paylar
Btelefltirilen gelirler kapsamnda eitime katk pay gelirleri
Yurtdflndaki lkelerden ve uluslararas kurulufllardan salanan burslar, krediler ve bafllar
Eitim hizmetlerinin yrtlmesi iin kiflilerin ve kurulufllarn bafllar
Okul-aile birliklerinin gelirleri.

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Bulu, B. (2006). Bir Bilim Olarak Eitimin Ekonomik
Temelleri, Eitim Bilimine Girifl. (Editr: M..
zdemir). Ankara: Ekinoks Eitim Danflmanlk
Hizmetleri, ss.173-189.
Der, . H. ve Dulupu, M. A. (2001). ktisada Girifl.
(2. Basm). stanbul: Graphis Yaynlar.
Dnya Gazetesi (2006). TSADdan Eitim ve
Srdrlebilir Byme Raporu/ Zorunlu
eitim 12 yla karlmal. 07.01.2008 tarihinde
http://www.dunyagazetesi.com.tr/news_display.as
p?upsale_id=267390 adresinden alnmfltr.
Erden, M. (2007). Eitim Bilimlerine Girifl. Ankara:
Arkadafl Yaynevi.
Ertek, T. (2006). Temel Ekonomi. stanbul: Beta Basm
Yaym.
Gkdere, A. (2004). Bankaclar in Ekonomi Bilgisi.
Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Arafltrma
Enstits.
Hanerliolu, O. (1999). Ekonomi Szl. (8. Basm).
stanbul: Remzi Kitabevi.
Hoflgrr, V. (2007). Eitimin Toplumsal Temelleri,
Eitim Bilimine Girifl. (2. Basm). (Editrler: .
Demirel ve Z. Kaya). Ankara: PegemA Yaynclk,
ss.129-160.

112

Eitim Bilimine Girifl

Izgar, H. (2001). Okul Yneticilerinde Tkenmifllik.


Ankara: Nobel Yayn Datm.
Karaktk, K. (2006). Eitimin Ekonomik Temelleri,
Eitim Bilimine Girifl. (Editr: V. Snmez).
Ankara: An Yaynclk, ss.151-185.
Kavak, Y. ve Burgaz, B. (1994). Eitim Ekonomisi
Seme Yazlar. Ankara: PEGEM Yaynlar.
Kaynak, M. (2005). Kalknma ktisad. Ankara: Gazi
Kitabevi.
Korkmaz, A. (2006). Bir Bilim Olarak Eitimin
Temelleri, Eitim Bilimine Girifl. (6. Basm).
(Editr: L. Kkahmet). Ankara: Nobel Yaynclk,
ss.93-107.
McConnell, C. ve Brue, S. L. (2005). Economics:
Principles, Problems and Policies. (16. Basm).
Boston:McGraw-Hill.
MEB (2007). 2008 Yl Btesine liflkin Rapor.
Ankara: Devlet Kitaplar Mdrl Basmevi.
07.01.2008 tarihinde
http://sgb.meb.gov.tr/butce/2008%20Yl%20Btesine%20liflkin%20Rapor.pdf adresinden alnmfltr.
MEB (2007). Milli Eitim statistikleri 2006-2007.
23.11.2008 tarihinde http://sgb.meb.gov.tr/istatistik/meb_istatistikleri_orgun_egitim_2006_2007.pdf
adresinden alnmfltr.
Parasz, . (2006). ktisada Girifl. (8. Basm). Bursa: Ezgi Kitabevi.
Parasz, . (2000). ktisadn ABCsi. (4. Basm). Bursa:
Ezgi Kitabevi.
Seyidolu, H. (1992). Ekonomik Terimler Szl.
Ankara: Gzem Yaynlar.
fiiflman, M. (2006). Eitim Bilimine Girifl. Ankara: Pegem A Yaynclk.
Tafl, S. (2007). Eitimin Ekonomik Temelleri, Eitim
Bilimine Girifl. (Editr: M. Durdu Karsl). Ankara:
Pegem A Yaynclk, ss.137-159.
Taylor, J. B. (1998). Economics. (2. Basm). Boston:
Houghton Mifflin.
Tezcan, M. (2006). Eitimin Toplumsal Temelleri,
Eitim Bilimine Girifl. (Editr: V. Snmez). Ankara: An Yaynclk, ss.95-118.
Tural, N. K. (2002). Eitim Finansman. Ankara: An
Yaynclk.
nal, I. (1996). Eitim ve Yetifltirme Ekonomisi. Ankara: Epar Yaynlar.
stn, A. (2004). Ekonomik Yap ve Eitim liflkisi,
Meslek Olarak retmenlik. (2. Basm). (Editr:
C. Celep). Ankara: An Yaynclk, ss.242-267.

stn, A. (2002). Eitimin Ekonomik Temelleri, Eitim zerine. (Editr: E. Toprak). Ankara: topya Yaynevi, ss.241-264.
stnel, B. (2000). Ekonominin Temelleri. (8.
Basm). stanbul: Dnya Yaynlar.
Vikipedi (2007). zmir ktisat Kongresi. 25.12.2007 tarihinde http: tr.wikipedin.org/wiki/ % C4 % BOzmir% C4 % BOktisat-Kongresi adresinden alnmfltr.

Eitimin Tarihsel
Temelleri

Gelecek iin yetifltirilen vatan ocuklarna, hibir glk karflsnda bafl emeyerek
tam sabr ve dayankllk ile alflmalarn ve renimdeki ocuklarmzn anne ve
babalarna da yavrularnn renimlerini tamamlamas iin her fedakarl gze
almaktan ekinmemelerini tavsiye ederim. Byk tehlikeler nnde, uyanan
milletlerin kararlarnda ne kadar srarl olduklarn tarih dorulamaktadr. Silah
ile olduu gibi kafasyla da mcadele mecburiyetinde olan milletimizin,
birincisinde gsterdii kudreti ikincisinde de gstereceine asla flphem yoktur.
Mustafa Kemal ATATRK, 1921

Amalarmz

N
N
N
N
N
N

Bu niteyi alfltktan sonra;


Tarih bilgisinin eitim asndan tafld nemi kavramak,
Eitimin Avrupadaki geliflimini ana izgileriyle grmek,
Eski Trklerde eitimin temel zelliklerini aklamak,
Seluklu Devleti dnemindeki eitim kurumlarn tanmak,
Osmanl Devleti dneminde eitimde grlen geliflmeleri aklamak,
Trkiyede Cumhuriyet dneminde eitim alannda gereklefltirilen geliflmeleri zmlemek
iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.

113

114

Eitim Bilimine Girifl

rnek Olay
Sorun Tanm
Emekli retmen Hulusi Beyle arkadafl Hayri Bey retmen evinin bahesinde
oturmufl, sohbet ediyorlard. Sz eski gnlere, retmenlik yaptklar gnlere geldi.
Hulusi Bey, Ky Enstits mezunu bir retmendi. Hayri Bey de snf arkadaflyd.
Hulusi Bey, Hayri Beye:
- Ne gnlerdi o gnler, o zamann zor koflullarnda ne kadar iyi retmenlik
yapyorduk. fiimdikilere bak, bu ok iyi koflullarda bile eitimde istenen nitelie
ulaflamyorlar. Yok canm yok!... Yine bizim enstitleri amak gerekir.
Hayri Bey de:
- Haklsn Hulusiciim, haklsn da durum o kadar kt deil. Baksana, rencileri okula kaydedebilmek iin ne glkler ekerdik. fiimdi yle mi? Herkes daha
iyi eitim alabilmek iin neler yapyor... lkretim bile sekiz yl oldu. Biz o zaman
bunu dflnemezdik bile... Hatrlar msn, okuma-yazmay sknce ocuunu
okuldan almak isteyenleri? Biz onlara bilgiyi verebilmek iin neler yapardk, flimdi renciler, bilgiyi annda alabilmek iin retmenlerini bir dakika bofl brakmyor. Gnmzn ocuklar her fleyi bilgisayardan izliyor. Ben yeni retmenlerden ve gelecekten ok umutluyum.
Hulusi Bey bu szler zerine: Ben, gnmzdeki eitimi gerekten bu ynyle dflnmemifltim. dedi ve ekledi: Yine de eitimde daha iyi olmalyz. Bunun
iin de gemiflte yaplanlar dikkate alarak daha iyi fleyler yapmalyz. adafl uygarlk dzeyini yakalamfl bir lke olmann eitimden getiini unutmamalyz.

Anahtar Kavramlar

Tarih
Eitim tarihi
Pedagoji
Medrese
Kttap
Sbyan Mektebi
Ahilik
Enderun Mektebi
Acemiolanlar Kfllas
Rfldiye
dadi

Sultani
Hendesehane
Mhendishane-i Bahr-i Humayun
Tphane-i Amire
Mekteb-i Harbiye
Maarif Kongresi
Heyeti lmiye
Milli Eitim firas
Kalknma plan
retimde toplulafltrma

indekiler

GRfi
ETM BLM VE ETM TARH
AVRUPADA ETMN TARHSEL GELfiM
TRKYEDE ETMN TARHSEL GELfiM
Eski Trklerde Eitim
Seluklu Devleti Dneminde Eitim
Osmanl Devleti Dneminde Eitim
Trkiye Cumhuriyeti Dneminde Eitim

7. nite - Eitimin Tarihsel Temelleri

115

GRfi
nsanln douflundan beri uygarlk dzeyi ne olursa olsun, her toplumda bir
eitim srecinden sz etmek olanakldr. Bu nedenle eitimin, insanlk tarihi kadar eski olduu sylenebilir. Bafllangta rgn bir nitelik taflmayan, daha ok aile ve evrede etkileflim yoluyla gerekleflen bu sre zamanla kurumsallaflmaya
bafllamfltr.
Eitimin kurumsallaflmas, bafllangta dinsel bir nitelik taflmfl, eitimin bugnk anlamda kurumsallaflmas uzun yllar almfltr. Eitimin adafl anlamda bilimselleflmesi ise zellikle 20. yzyln bafllarnda gerekleflmeye bafllamfltr. Yzyllar
boyunca rol, ifllevi, kapsam ve amalar geniflleyen eitim alan, gemiflten gelen
birikimin de yardmyla kurumsallaflma ve bilimselleflmede hzla yol almaya devam
etmektedir.
Kuflkusuz, eitimde gemiflte yaplan alflmalar anlama, bugnk alflmalarla
karfllafltrma ve eitim biliminin bugnk durumunu dn, bugn ve yarn boyutlar asndan deerlendirme bakmndan eitimin tarihsel evrimini incelemekte
byk yarar bulunmaktadr. Bu kapsamda, eitim tarihinin verilerinden yararlanlmas, alanda alflanlara nemli katklar salamaktadr.
Bu nitede, nce tarih bilgisinin eitim asndan tafld nem zerinde durulmufl, sonra Avrupada eitimin tarihsel geliflimine deinilmifl, son aflamada ise eitimin Trkiyedeki geliflimi; eski Trkler, Seluklu Devleti, Osmanl Devleti ve Trkiye Cumhuriyeti Devletinde eitim bafllklar altnda ele alnmfltr.

ETM BLM VE ETM TARH


Eitim sorunlar, eflitli alanlarn etkilefliminden doan ok boyutlu ve karmaflk
bir yap iermektedir. Bu ok boyutlu ve karmaflk yap, sorunlarn nesnel (objektif) yaklaflmla zm iin eflitli bilim dallarndan yararlanmay gerektirmektedir. Bu nedenle, eitim sorunlarnn zmnde deiflik bilim dallarndan
yararlanlmaktadr.
Tarih, nsann akln kullanmak yoluyla evresini anlamak ve onu etkilemek
iin yapt bir savaflmdr. ya da nsann gemiflteki davranfl ve abalar ile ilgili bir bilim daldr. gibi deiflik biimlerde tanmlanmaktadr. Yaplan tanmlardan
yola karak tarihi, sosyal gerein ve toplumun kesintisiz oluflumunu inceleyen
bir bilim dal olarak nitelendirmek olanakldr.
Tarihin deiflik ifllevleri bulunmaktadr. Bu ifllevler flyle sralanabilir (kszolu, 1999, s.109):
Gemifli ve bugn anlama, srekli bir akfl iinde yafladmz hissettirme,
evrim kavramna ulaflma, neden-sonu iliflkisini bulma
Toplumu zmleme ve anlamaya yardmc olma
Ulusal kimlii bilme ve ona sahip kma bilinci oluflturma
Tarihin, genelde, bugn daha iyi deerlendirebilmek iin gemiflte meydana
gelen sosyal, siyasal ve ekonomik olaylarn neden ve sonular zerinde durarak
gnmzle karfllafltrma yapma ve bireylerde dflnme, arafltrma, karfllafltrma,
deerlendirme vb. yetenekler gelifltirme ifllevlerinden sz edilmektedir.
Bu adan tarih retiminin deiflik yararlar bulunmaktadr (Payko, 1991,
ss.29-30):

Sosyal bilimler iinde nemli


bir yeri olan tarih,
insanolunun yllardr
srdregeldii olgu ve
olaylar incelemektedir.
Bylece gemifl, bugn ve
gelecek tarih zinciri iinde
birbirine balanmaktadr.
Bu adan bakldnda
gerek sosyal bilimlerin
gerekse tarih alannn ortak
ynnn insan, evre ve
toplum deiflimini
incelemesi olduu
sylenebilir.

116

Eitim Bilimine Girifl

Tarih retimi;
Bireyin insanlk tarihinde kkenlerini aramasna ve gemiflle gelecek arasnda bir sreklilik ierisinde kendini grmesine yardm eder.
nsann doas ile ilgili genifl bir grfl as gelifltirmesine katk salar.
Bireyin belli bir dnya grfl oluflturmasna ve uluslararas anlayfl gelifltirmesine katk salar.
Gemiflte insanlar tarafndan yaplan hatalar grmeyi salar.
adafl sosyal, siyasal ve ekonomik sorunlarn nedenlerini arafltrmay ve
anlamay salar.
rencilerin elefltirel dflnme becerilerini gelifltirmesine katk salar.
Sosyal Bilimler alannn retiminde nemli bir rol oynar.
rencilerin uygarln yararlarn anlayp deerlendirmelerine yardm eder.
rencilerin birok yaznsal eseri tanmasna olanak salar.
rencilerin insanln elde ettii baflarlarla tanflmalarna olanak verir.
rencilerin gemiflte ortaya kmfl olan byk dflncelerin bugn uygulanfln gzlemesine yardm eder.
Bir insann toplumu anlayabilmesi iin gerekli olan temeli oluflturmasna
yardm eder.
Deerleri ve inanlar inceleyebilmek iin ok iyi bir kaynak olabilir.
rencilerin, toplumu ve insan davranfllarn incelemede dzenleyici bir
role sahip olan kronolojiyi benimsemelerine katkda bulunur.
nsana entellektel bir mutluluk yaflama olana salar.
Kuflkusuz, kendimizi tanmak, dnya iinde hangi konumda olduumuzu ya da
olabileceimizi, neler yaptmz ve yapabileceimizi anlamak, deerlerimizi ortaya karp onlarn zerinde nasl ykselebileceimizi kavramak ve toplumsal deiflmenin izgisini grmek asndan tarih renmek zorunludur (kszolu, 1999,
s.110). Tarih renmenin yararlar zetle drt bafllk altnda toplanabilir (Polat,
1998, s.17-18)
1. Tarih bilinci ve sosyokltrel deiflim srecini kavrama: Tarih retimi yoluyla, toplumun deiflim sreci kavratlarak bireylere tarih bilinci kazandrlr. Tarihin deiflim aflamalarn ve deiflimin ynn bilimsel bir tarih anlayfl ile renen birey, doann ve toplumun insanlk yararna deifltirilmesi
gerektiini kavrar ve gerektiinde bunu eyleme dnfltrr.
2. Ulusal tarih bilgisi edinme: Tarih bireylere, lkesinin dnya tarihi iindeki
nemini, devletler ailesi iindeki yerini, insanla yapt hizmetleri ve dnya kltr ve uygarlnn geliflmesindeki roln kavratarak onlarn ulusal
duygularn gelifltirir ve bilinli bir ulusal tarih anlayfl gelifltirmelerine katkda bulunur.
3. nsanlk tarihi bilgisi edinme: Tarihi sre iinde herhangi bir toplumun
edindii eflitli deneyimler, gereklefltirdii giriflimler ve elde ettii baflarlar,
insanlarn ortak olarak yararlanacaklar deerlerdir. Bu nedenle, tarih renen bireyler, insanln tarih boyunca oluflturduu deerleri benimseyerek
onlar gelifltirme sorumluluu kazanrlar.
4. Tarihsel dflnme yetenei kazanma: Bilimsel bir anlayflla tarih renen birey, doay ve toplumu nesnel bir yaklaflmla yorumlama gc kazanr. Bu
ynyle tarih retimi bireylerin arafltrma, yarglama, yorumlama ve elefltirel dflnme gibi becerilerinin gelifltirilmesinde nemli bir aratr.
Eitimin tarihsel temellerinin incelenmesi; gemiflte eitim alannda ne gibi etmenlerin sz konusu olduunu, neler yapldn, hangi dflncelerin egemen ol-

117

7. nite - Eitimin Tarihsel Temelleri

duunu ve ksaca bugne nasl gelindiini ortaya koymaktadr. Baflka bir anlatmla, eitim alann daha iyi tanyabilmek, eitimde gereklefltirilen geliflme ve atlmlar daha iyi anlayabilmek ve eitim sorunlarnn nedenlerini kavrayabilmek iin
eitimin tarihsel temellerini incelemek gerekmektedir. Bu incelemeyi eitim tarihi
bilim dal yapmaktadr.
Eitim tarihi, eitimsel gelenein kklerini, gemiflteki toplumsal ortamn koflullarna gre deerlendirerek gnmze yanstmaya alflan bir bilim daldr. Eitim, gerek sistem gerek ierik olarak kendini yenilerken eitim tarihinin bulgularndan yararlanr. Bylece eitim, gerek gemiflte dfllen yanlglara dflmemeye
alflr gerekse eitimin kltrel birikiminden hangilerinin saklanp hangilerinin
deifltirilmesi gerektiini kararlafltrrken eitim tarihinin bulgu ve nerilerden yararlanr (Baflaran, 1984, s.34). Buradan hareketle eitim tarihinin, gemifl alarda
oluflan ulusal ve uluslararas eitim alflmalarn inceleyerek ve deerlendirerek
bugnn eitimine flk tutmaya alflan bir bilim dal olduu sylenebilir.
Eitim tarihi, gemiflte eitim, retim ve renme konularnda neler yapldn, kimlerin neler yaptn, eitimdeki yaklaflm, yntem ve tekniklerin nasl bir
geliflme ve deiflme izgisi izlediini ve bu geliflme ve deiflmelerin neden kaynaklandn aklamaya alflr (kszolu, 1999, s. 112). Bu balamda, Trkiyede
olduu kadar baflka lkelerde de eitim alanndaki geliflmelerin neler olduunu
nasl tarihsel bir izgi izlendiinin, hangi programlarn hangi gerekelerle oluflturulduunun ve bunlardan hangilerinin baflarl, hangilerinin baflarsz olduunun
bilinmesi eitim politikalarnn oluflturulmasna flk tutmaktadr (nal ve Ada,
1999, s. 175). Kuflkusuz bylesine bir zmleme, retmenlerin gnmz eitim
uygulamalarn daha iyi deerlendirmelerine, eitimde yaplan atlmlar daha iyi
yorumlamalarna ve eitim sorunlarna daha bilimsel bir yaklaflm sergilemelerine
yardm etmektedir.
Eitimin tarihi temellerinin renilmesi retmenlere ne gibi yararlar
SIRAsalayabilir?
SZDE

AVRUPADA ETMN TARHSEL GELfiM

D fi N E L Mdinamizmialar boyunca eitim; sosyal, kltrel, ekonomik ve politik olgularn


ne koflut bir grnm izlemifltir. Bu bakmdan Avrupadaki eitimin tarihsel gelifliminin, eitime etki eden bu etmenlere koflut olarak belli dnemler
incelenS O Riinde
U
mesinde yarar olacaktr.
Eski Yunan uygarl, Bat uygarlnn temeli ve esin kayna olmufltur. NiteDKKAT
kim pedagoji, eski Yunancadan gnmze ulaflan bir szcktr. Eski Yunanda
halk, kle ve asiller olmak zere ikiye ayrlmflt ve eitim yalnzca asillere zgySIRA gibi
SZDEetkinliklerle
d. Asiller, sylev verme, gzel konuflma, oyun ve beden eitimi
uraflrken teki tm ifller klelerce yaplrd. rnein; ocuklarla ilgilenen, onlar
gezdiren ve okula gtren klelere pedagog ad verilirdi (Varfl ve dierleri,
AMALARIMIZ
1991, s. 156). Mzik ve beden eitimi gibi iki temel ge zerine temellenen eski
Yunanda eitim, toplumsal snf olgusuna dayal biimde yrtlmfl; soylular,
din adamlar ve savafllardan oluflan st sosyal snfa giren kiflilerin
K T A Pocuklarnn
eitim gereksinimlerinin ncelikle karfllanmas yoluna gidilmifltir. Eitim, iyi vatandafl yetifltirmeyi amalamfltr.
Roma dneminde eitimin temel zellii, syleve (hitabeye)
nem verilmesidir.
TELEVZYON
Roma eitimi, eski Yunan kltrnden etkilendii iin, eski Roma eitiminin de
amac iyi vatandafl yetifltirmekti. Romal dflnrler, bireysel eitimi n plana kardklarndan bu dnemde eitimde insann bireysel geliflimine nem verilmifltir.

Eitim tarihi: Eitimsel


gelenein kklerini,
gemiflteki toplumsal
ortamn koflullarna gre
deerlendirerek gnmze
yanstmaya alflan bir bilim
dal.

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

N N

NTERNET

SIRA SZDE

SIRA SZDE

Eski Yunan dflnrleri


Sokrates, Eflatun ve Aristo
eitime nemAMALARIMIZ
verilmesini
istemifller, zellikle
soylularn eitim grmesini
savunmufllardr; nk,
erdem soylulara
K zgdr.
T A P
Ayrca, eitim bir devlet
grevidir.

TELEVZYON

NTERNET

118

Eitim Bilimine Girifl

Orta a eitiminin temel


zellii katlk ve dine aflr
ballktr. Eitim, dini
geleneklere koflut bir
uygulamayla yrtlmfltr.
Hristiyanln eitim
zerindeki bu etkisi tm
Orta a boyunca
sregelmifltir.

Orta ada Hristiyanln etkisiyle eski Yunan ve Romann eitim anlayfl deiflmifltir. Kiliseler ve din adamlarnn etkisiyle tm Orta a boyunca yaflamn tm
alanlarnda olduu gibi eitimde de dini eilimler egemen olmufltur. Bylece, eitimde dini bir anlayfl egemen olmaya bafllamfltr. Daha nceleri iyi vatandafl yetifltirmek olan eitimin amac, Hristiyanln youn etkisiyle dindar bireyler yetifltirmek olarak deiflmifl; din ve Tanr merkezli bir eitim anlayfl geliflmifltir. Orta
ada eitimin, bilimin dinsel adan yorumlamas olan iskolastiin etkisiyle zaman zaman geriye gittii, zaman zaman da mevcut dzeni korumaya alflt grlmfltr (Varfl ve dierleri, 1991, s. 156; Snmez, 2006, s. 35).

SIRA SZDE

Rnesans dneminde
D fi Nde
E Liinde
M
eitimin
bulunduu sosyal ve
psikolojik olgular, felsefenin
iinde
S Odeerlendirilmifltir.
R U
Bu nedenle sosyal bilimlerin,
dolaysyla eitimin bilimsel
olarak geliflmesinin geciktii
DKKAT
sylenebilir.
Orta a boyunca dnya
yaflamnda
Tanrnn
SIRA SZDE
egemenlii temeldir.
anlayflna karfl geliflen
insancl eitim dflncesi,
AMALARIMIZ
ngiltere, Almanya ve talya
gibi lkelerde etkili
olmufltur.

Orta a eitiminin
temel zellii ne olmufltur?
SIRA SZDE
Rnesansla birlikte eski Yunandaki kltr ve eitim anlayfl yeniden canlanD fi N E L M
mfl; yeni bir
edebiyat, sanat, mimari ve fen geliflmifltir. Kltr ve dflncede yeniden doufl anlamna gelen Rnesansla birlikte eitimde din anlayflnn etkileri
S O R ve
U sanat arlk kazanmaya bafllamfltr. Rnesans dneminde inazalmaya, kltr
san aklnn stnlnn vurgulanmas, olay ve olgularn daha aklc yollarla incelenmesi giriflimlerini
bafllatmfltr. nsan akl, ynn daha ok doa olaylarnn ayDKKAT
dnlanmasna evirmifltir (Varfl ve dierleri, 1991, s. 159). Rnesans eitiminin temel zellii, bireyi ve onun bireysel geliflimini vurgulamasdr (Erden, 2005, s.131).
SIRA SZDE
Rnesans dneminin
eitimdeki nemli zelliklerinden biri de insanlarn topluluklar halinde eitilmesini bir gereksinim olarak vurgulamasdr (Ylman, 2003, s.25).
Rnesans
dneminde, 1348 ylnda Floransada ilk niversite kurulmufl, zellikAMALARIMIZ
le matbaann icad, bu dnemin eitim anlayflnn yaylmasnda etkili olmufltur.
Rnesans dflncesi, Orta an dogmatizmi ve iskolastik dflncesine karfl karak insana Kdeer
Bu dnemde Hollandada Erasmusun ortaya att in T Avermifltir.
P
sancl (hmanist) eitim anlayfl, Avrupa lkelerinde yaygnlaflmfltr.

N N

K T A P

TSIRA
E L E VSZDE
ZYON
D fi N E L M

NTERNET
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Rnesans dflncesinin
T SIRA
E L E V SZDE
Z Y O N eitime yansmas nasl olmufltur?
17. ve 18. yzyllarda, yntem bilimin de katklaryla, doa bilimleri hzl bir geD fi N E L M
liflme gstermifltir.
Bu yzyllar, yntem a olarak kabul edilmektedir. Baflta Des N Tzere
E R N E T bu yzyln dflnr ve eitimcileri zellikle yntem zerincartes olmak
S O R U Yntemin uyguland bafllca alan ise retim olmufltur. Bu
de durmufllarlardr.
kavram o yllarda pedagojinin nemli bir urafl alan olmufltur (Varfl ve dierleri,
1991, s. 160).
DKKAT
18. yzyln byk eitimcilerinden biri olan Jean Jack Rousseau (1712-1778),
eitimde bireyin hak ve yeteneklerinin geliflmesini savunmufl ve ocua sayg gsSZDE
terilmesini SIRA
istemifltir.
Rousseau, ocuun toplum basksndan uzak, zgrce yetifltirilmesini; ocuun bireysel zelliklerine sayg gsterilmesini ve onlarn ilgilerine
gre eitilmelerini
istemifltir. Rousseaunun izinden giden John Basedow (1724AMALARIMIZ
1790), Rousseaunun grfllerini uygulamaya alflmfl; Rousseaunun aflr bireyci
grfln, topluma uyum gsteren birey yetifltirme grfl ile birlefltirerek bireyle toplum arasnda
K T A Pdenge kurmaya alflmfltr.
Gerek Rousseau gerekse Basedowun rencileri tanma ve anlama zerinde
durmas, eitimin psikolojik temellerine eilmeyi salamfltr. Bu yaklaflmn ncleri J. H Pestalozzi,
F. Herbart ve Frederic Frobeldir. Bu l 18. ve 19. yzT E L E V Z Y OJohn
N
yllarda eitim biliminin geliflmesine nemli katklar salamfllardr. Avrupada endstrileflme ncesi dnem olarak nitelenen ve 19. yzyla dein sren dnem; sos-

N N

NTERNET

7. nite - Eitimin Tarihsel Temelleri

yal, kltrel, ekonomik ve politik adan alkantlarla geen bir dnemdir. Bu yllarda eitimde birbirine karfl saylabilecek eitim grflleri ortaya kmfltr. Eitimde kimi zaman sosyal ve bireysel bakfl alarnn atflt, kimi zaman da birbirine
koflut bir grnm izledii grlmfltr (Varfl ve dierleri, 1991, s. 161). Bu dnem eitimcilerine gre ocuk, eitimcilerin elinde flekillenmesi gereken bofl bir
levha olarak grlmfl; bu nedenle, ocuklarn kt olarak nitelendirilen zelliklerinin yanlfl eitim ya da kt toplumsal, ekonomik ve kltrel koflullardan kaynakland dflnlmfltr. Ayrca bu dnemde, eitimin ayrt edici zelliklerinden
biri laik ve ulusal bir eitim sistemini hedeflemifl olmas ve eitimin, devletin vatandafllarna salad bir hak ve hizmet olarak grlmesidir (Erden, 2005, s. 133).
Nitekim, Pestalozzi (1746-1827) eitimin, ocuun yeteneklerinin doal ve ahlaki bir biimde geliflmesi olduunu vurgulayarak eitimin bireysel temellerini ne
karmfl ve retim yntemlerinin ocuun geliflim zelliklerine gre uygulanmas gerektiini belirtmifltir. Buna karfllk Herbart (1776-1841), Rousseaunun topluma karfl olan grfln benimsememifl ve eitimin amacnn, ocuun toplumsal
dzene uyumu olduunu ileri srmfltr. Herbart, eitimdeki geliflmelerin ancak
deneysel ve bilimsel bir tutumla salanabileceini savunarak eitimin bilimselleflmesine nemli bir katkda bulunmufltur. Frobel (1732-1852) de eitim yoluyla bireyin kifliliinin gelifltirilmesi zerinde durmufl, yaparak ve yaflayarak renmenin
nemini vurgulamfltr (Varfl ve dierleri, 1991, s. 160).
Endstri a olarak nitelenen 19. yzyl, Avrupa lkelerinin tarma dayal retimden endstriye dayal retime getikleri bir dnemdir. Endstrileflme, toplum
yaflamnn her aflamasnda olduu gibi eitimde de kkl saylabilecek deiflikliklere neden olmufltur. Endstri anda, kitle eitimi, eitimin alflma yaflamnn
gereksinimlerine gre yeniden dzenlenmesi, ulus devlet ve liberal ekonomi kavramlar ne kmfltr (Erden, 2005, s.134).
Bu dnemin nemli eitimcileri arasnda yer alan Maria Montessori (18701952)ye gre ocuk, zgr bir ortamda geliflmelidir. ocuun zgr saylmas ise
baflkalarndan yardm almakszn kendi kendine bir fleyler yapabilmesidir. Montessori ocuun ne yaptn kavramas ve kendi baflna alflmasna kendi kendine
renme demifltir. Kendi kendine renmede rencilere zgrce etkinlikte bulunma frsat verilmeli ve ara-gerelerle bu etkinlik desteklenmelidir.
Montessoriye gre ocuklarn zgrl, eitimin odak noktas olmaldr. nk, zgrlk demek eylem demektir (nal ve Ada, 1999, s. 198). Montessorinin
bu genifl zgrlk anlayfl youn elefltirilere uramfltr. Ancak, bu anlayfl, rencilerin bireysel geliflim ve yetenekleri gz nne alnarak daha etkili retim yntemlerinin kullanlmas gereini ortaya koymas bakmdan nemli bir ifllev grmfltr. Ayn dnem eitimcilerinden Ovide Decroly (1871-1932) de rencilerin
bireysel geliflim ve yeteneklerinin nemini vurgulamfltr. Ona gre, geliflme srekli olduundan ocuk her yaflta deiflik geliflim zellikleri gsterir. ocuklar ayn
yaflta bile olsalar farkl geliflim zellikleri gsterirler ve her yafln kendine zg ilgi alanlar vardr. Eduardo Claparede (1873-1940)e gre de, ocuklarn bireysel
farkllklarn gz nne almak gerekir. Yapt bir konuflmada: ocuklarmzn
ayaklarna kafalarndan daha ok nem veriyoruz. nk ayakkab alrken ayaklarnn byklne dikkat ediyoruz. diyerek bu grfln arpc bir biimde dile getirmifltir. Eitimin bilimsel temellere dayanmadn; oysa, eitime hak ettii
deerin ancak bilimsel yaklaflmla kazandrabileceini ileri sren Claparede, eitimde reform yaplmasn nermifltir. George Kerscheinstainer (1854-1932) ise vatandafllk eitiminin nemi zerinde durmufl ve eitimin amacnn vatandafllk ol-

119

Endstri anda eitimde


ortaya atlan yeni grfl ve
uygulamalar, eitimin
bilimsel temellere dayal bir
urafl alan olmasna
katkda bulunmufltur.

120

Eitim Bilimine Girifl

duunu ileri srmfltr. Kerscheinstainer, retici, yaratc ve meslek sahibi kifliler


yetifltirmenin gereini vurgulamfl; bu anlayflyla retici okul ya da etkinlik okulu dflncesinin yaratcs ve izleyicisi olmufltur.
Sonu olarak, sz edilen tm bu dflnce ve uygulamalar, eski alardaki pedagoji anlayflndan adafl eitim kavram ve uygulamalarna geiflte, eitimin bilimselleflmesi kapsamnda gereklefltirilen bireflimler (sentezler)dir. Tm bu geliflmelerle bugn eitim, kendisine zg salam bir kavramsal yaps olan ve sorunlarn zm iin pozitif bilimlerin yntemlerini kullanan nemli bir bilim alandr.

TRKYEDE ETMN TARHSEL GELfiM


Trkiyede eitimin tarihsel geliflimini eski Trkler, Seluklu Devleti, Osmanl
Devleti ve nihayet Cumhuriyet dnemi olmak zere drt bafllk altnda toplamak olanakldr.

Eski Trklerde Eitim


Trklerin ilk anayurdu Orta Asyadr. Trklerin tarihi M. . 3. yzyla kadar derinleflmektedir. Orta Asyada srasyla Hunlar, Gktrkler ve Uygurlar olmak zere
byk Trk devleti kurulmufltur. Orta Asyann corafi koflullar orada yaflayan
Trklerin yaflam biimini etkilemifltir.
Hunlar, yerleflik yaflam olmayan, gebe halinde yaflayan ilk Trk topluluudur. Yerleflik bir yaflam olmayan Hunlarn, snrlardan gelecek saldrlara karfl
uyank, glklere karfl dayankl, sorumluluk sahibi, disiplinli, itaatli, yrekli ve
cesur olmalar gerekmifltir. Eitim de bu zelliklere sahip bireyler yetifltirmeyi
ama edinmifltir. Bunlarn yan sra hayvanclk, dokumaclk, madeni eflya yapm
ve el zanaatlar Hunlarda eitimin temel konular arasnda yer almfltr (Varfl ve dierleri, 1991, s. 160). Bu nedenle, Hunlarda mesleki eitime nem verilmifl, el sanatlar alannda nemli eserler ortaya konmufltur (Ylman, 2003, s.34).
Hunlarn devlet ynetimlerinde ve sosyal yaflamlarnda tre, nemli bir yer tutmufltur. Treye gre hakana itaat etme, yiit, cesur ve cmert olma, ana-baba ve
byklere sayg gsterme, kkleri koruma ve sevme, bamsz ve zgr olma,
yoksul ve gszn yannda olma, sznde durma, dayanflma, paylaflma ve danflma istenen zelliklerdir. Tre gereince ocuklarn gl ve iyi birer asker olmalarnn yan sra onlara, toplumun benimsedii bu davranfllarn kazandrlmas
da eitimin nemli ifllevleri arasndadr.
Gktrklerin yaflam biimi Hunlarn yaflam biiminden farkl deildi. Bu nedenle Gktrklerin eitim anlayfl ve uygulamalar Hunlarnkine benzer zellikler
gstermifltir. Gktrklerde de eitim, tre gereince gereklefltirilmifltir. Ancak,
Gktrklerin 38 harfli geliflmifl bir alfabeye sahip olmalar, onlarn rgn bir eitime sahip olduklarn dflndrmektedir (Akyz, 2001, s.11). Gktrklerde, Orhun
Yaztlarnda da belirtildii gibi, eitime egemen olan temel deerler; bilgelik, alplik, kahramanlk, bamszlk ve halkn mutluluunun salanmasdr.
Uygurlar, Gktrkler gibi bir alfabeye sahiptiler. Uygur Alfabesi ad verilen
bu alfabe ile Uygurlar yazl eserler vererek zengin bir edebiyat oluflturmufllardr. Okur-yazarlk ve bilgi dzeyleri bakmndan Gktrklerden daha iyi durumdaydlar. Uygurlar, kentlere yerleflerek yerleflik yaflama gemifller ve eski Trk
inanfllarn brakp Maniheizm dinini kabul etmifllerdir. Uygurlar, yerleflik
yaflama gemeleri ve din deifltirmeleri bakmndan Gktrkler ve Hunlardan
farkl zellikler gstermifllerdir. Uygurlarda szl tre bilgisi yerini zamanla yazl bilgilere brakmfltr.

121

7. nite - Eitimin Tarihsel Temelleri

Uygurlar, Hunlar ve Gktrklerden hangi bakmlardan farkllk gstermektedir?


SIRA SZDE
Eski Trklerde eitimin zellikleri flyle sralanabilir:
D fi N E L M
Orta Asyadaki corafi koflullar, Trklerin yaflama biimi
ile eitim anlayfl
ve uygulamalarn etkilemifltir.
S O R U itaat nemli
Eski Trklerde eitimde yiitlik, cesaret, bilgelik, kahramanlk,
deerler olarak benimsenmifltir. Eitim yoluyla hem cesur hem bilge olan
alp insan tipi yetifltirmeye nem verilmifltir.
DKKAT
Eski Trklerde ocuklarn eitiminde tre nemli bir rol oynamfltr. Tre,
ocuklarn gl ve iyi birer asker olarak yetifltirilmesini ngrmfltr.
SIRA SZDE

Seluklu Devleti Dneminde Eitim

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

N N

M.S. 840 ylnda Karluk Trkleri, Uygurlarn egemenliine son


vererek Karahanl
AMALARIMIZ
Devletini kurmufllardr. Trkler bu dnemde din olarak slamiyeti kabul etmifllerdir. Trklerin slamiyeti kabul etmeleriyle birlikte yaflam biimlerinde kkl deifliklikler olmufltur. slam dininin okumaya, bilgiye, bilime ve bilim
byk
K T adamna
A P
deer vermesi, Karahanllar dneminde bilim ve kltr yaflamnn geliflmesine yol
amfltr. Semerkant, Taflkent ve Buhara gibi kentler birer kltr merkezi olmufl;
Farabi, bni Sina, Biruni, Kaflgarl Mahmut ve Ahmet Yesevi gibi
kifliT E L Ekimi
V Z Y Onemli
N
ler yetiflmifltir.
Seluklu Devleti dneminde eitime byk nem verilmifltir. Medreseler, bu
dnemde kurulmufl rgn eitim kurumlardr. lk medreseler 1040 ylnda Turul
NTERNET
Bey tarafndan Niflaburda almfl; bunu Alparslan dneminde, 1067 ylnda alan
Nizamiye Medreseleri izlemifltir. Hzla geniflleyen imparatorlukta memur gereksinimini karfllama, slamiyeti yeni benimseyen Ouzlarn inanlarn pekifltirme, dnemin aflr mezhep propagandalarna karfl koyma ve din adam yetifltirme, yoksul ve yetenekli rencileri topluma kazandrma gibi nedenler, medreselerin hzla
yaygnlaflmasn salamfltr. Medreselerin programlarnda dinsel, yaznsal, felsefi
derslerin yan sra pozitif bilimlere de yer verilmifltir.
Seluklular, medreselerin yan sra ilkretim dzeyinde de kurumlar amfllardr. Kttap ad verilen bu kurumlarda okuma-yazma, aritmetik gibi temel bilgiler
retilir ve din eitimi gereklefltirilirdi. Kttaplar genellikle camilere bitiflikti.
Medreseler ve kttaplarn dflnda Seluklular, flehzade ve sultanlara danflmanlk
yapmak, onlara eitim vermek amacyla deneyimli hocalardan yararlanmfllardr.
Atabek ad verilen bu kifliler, flehzadelerin yannda grevlendirilir ve onlara her
konuda rehberlik ederlerdi. Atabeklik ok nemli bir grevdi ve atabek, yksek
bir statye sahipti (fiiflman, 1999, s. 43).
Seluklular dneminde ortaya kmfl nemli bir eitim kurumu da Ahiliktir.
Ahi, kardefl anlamna gelen bir szcktr. Ahilik, mesleki ve dini nitelikte bir lonca kurumu olup kk esnaf, sanatkr, usta, kalfa ve raklara meslek ncesinde
ve meslek iinde yetiflme olana salayan bir meslek eitimi sistemidir (Akyz,
2001, s.49).
rak, kalfa, usta aflamalarn ieren Ahilik sisteminde, yeterlik ve yetenee byk nem verilirdi. Usta olmak iin snavdan gemek gerekirdi. Ahilikte meslek
eitimi ifl yerlerinde; ahlaki eitim ise ifl dflnda, rgtn toplant yerlerinde gereklefltirilirdi. Bu eitimi verenlere muallim, pir ya da ahi ad verilirdi. slam dininin ve tasavvuf akmlarnn el emei ve aln terine byk nem vermesi, bu sis-

SIRA SZDE

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Medreselerde, ilkretimden
yksekretime dein
aflamal bir eitim
uygulanyordu. Gelir
kaynaklar vakflarca
karfllanan medreselerde
renciler, burslu ve yatl
olarak renim gryorlard.

Ahilik anlayfl; kk esnaf


usta, kalfa ve raklarn
mesleki dayanflmalarn,
mesleklerini drste ve
zenli bir biimde
yapmalarn ve meslekleriyle
ilgili olarak en iyi biimde
eitilmelerini salamay
amalamaktayd.

122

Eitim Bilimine Girifl

temin meslek yeleri arasnda olduu gibi, toplum yaflamnda da kolayca benimsenmesi ve rgtlenmesini salamfltr.
SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Seluklu Devletinde
hangi eitim kurumlar bulunmaktayd?
SIRA SZDE

Osmanl Devleti Dneminde Eitim

D fi N Eve
L Mgerekse Osmanl mparatorluunda eitim; devlet ifllerinden
Gerek Seluklu
ayr, vakflara bal bir hizmet olarak yrtlmfltr. Osmanl mparatorluunda
S O R Ukurumundan sz edilebilir (Varfl ve dierleri, 1991, ss. 142-143;
drt farkl eitim
Szer, 2007, ss.3-5).
Sbyan Mektepleri:
lkretim dzeyindeki bu okullar, vakflarca kurulur ve giDKKAT
derleri de yine vakflarca karfllanrd. Mahalle mektebi olarak da adlandrlan bu
okullar zorunlu deildi. 6-12 yaflndaki kz ve erkek ocuklar 3-4 yl sreyle bu
SIRA SZDE
okullara devam ederlerdi. Bu okullarn amac, genel olarak ocuklara temel dzeyde okuma-yazma ve aritmetik retmekti. Snf sistemi yoktu ve renciler bireysel baflarlarna
gre ilerlerdi.
AMALARIMIZ
Medreseler: Seluklular zamannda kurulan medreseler, Osmanllar zamannda
da devam etmifltir. Medreseler, Osmanl mparatorluunun yaygn ve nemli retim kurumlaryd.
K T A P Kendi iinde ilk, orta ve yksek basamaklara ayrlan bu okullarn programlarnda, hem slami hem de pozitif bilimler yer almaktayd. Ancak, slami bilimler daha ok rabet grmekteydi. Medreselere sbyan okullarn bitirenler ya da kendi
zel olarak yetifltirmifl ve zel renim grmfl erkek T E L E V kendini
ZYON
renciler gitmekteydi. Kz renciler medreselere alnmazd.
Medreseler, zellikle Avrupann eitim ve bilimde atlm yapt dnemlerde
yenileflmeleri izleyememifltir. Programlardan pozitif bilimlerin karlmas ve yeNTERNET
nileflme giriflimlerinin yaplmamas, medreseyi yozlafltrmfltr. Medresenin o yzyllarda Avrupada adafl olarak kabul edilen yaklaflmlara kapal kalmas ve
bunda srarc olmas toplumu, programlarnda pozitif bilimlere yer veren, mektep adn verdikleri yeni okullar amaya yneltmifltir. Ancak, bu durum, medreselerle Douyu, mekteplerle Baty izleyen iki farkl anlayfln domasna neden
olmufltur. an geliflmelerine karfl uzun bir sre direnen medreseler, zamanla
tmyle kapanmfltr.
Enderun Mektebi: Saray, ordu ve hkmet ifllerinde alflacak ynetici ve devlet adam yetifltirmek iin saray iinde kurulan okuldur. 1455 ylnda Fatih Sultan
Mehmet tarafndan kurulmufltur. Okul, 6 odadan olufluyordu ve her oda, saraydaki deiflik ifllere eleman yetifltiriyordu. Programlarnda resim, mzik, ssleme vb.
kltr sanat etkinlikleri, spor etkinlikleri, protokol kurallar gibi etkinliklere yer
veriliyordu. Enderun mektebi, pek ok devlet adam, flair, yazar, mimar, kazasker
vb. yetifltirmifl, 1909 ylnda kapatlmfltr.
Acemiolan Kfllalar: Devflirme sistemi gereince Hristiyan ocuklarnn yenieri olarak yetifltirilmek zere eitildii eitim kurumlardr. Devflirme yoluyla toplanan ocuklar, Trk aileleri yannda Trk olarak yetifltirildikten sonra devlete sadk askerler olmas iin Acemiolan kfllasna verilirdi. Bu okullarda, okuma-yazma
ve din bilgisi retilir; spor ve asker retim yaptrlrd. zenle yaplan bir seme
snavndan sonra, rencilerin bir blm Enderun mektebine alnrd.
16. yzylla birlikte Avrupann felsefe, bilim ve teknolojide hzla ilerlemesi, Osmanl mparatorluunu etkilemifltir. Siyasal ve ekonomik olarak hzla gerilemeye
bafllayan Osmanl mparatorluunda yenileflme eilimleri gzlenmeye bafllamfl;

N N

123

7. nite - Eitimin Tarihsel Temelleri

zellikle asker alandaki baflarszlklar, orduda yenilik yapma gereksinimini gndeme getirmifltir. Bu nedenle, ordunun yenileflmesine ncelik verilmifl, ilk yenileflme giriflimleri orduda bafllamfltr. Orduda adafl eitim kurumu ama giriflimleri
dorultusunda; Hendesehane (Topu Okulu), Mhendishane-i Bahr-i Humayun
(Askeri Deniz Okulu), Tphane-i Amire (Askeri Doktor Okulu) ve Mekteb-i Harbiye (Harp Okulu) gibi kimi okullar almfltr (Varfl ve dierleri, 1991, s. 144; Fidan
ve Erden, 1998, s.198; Snmez, 2006, s. 35; Szer, 2007, s.5).
16. yzylda Osmanl mparatorluunda eitimde yenileflmeye
neden
SIRA
SZDE gereksinim
duyulmufltur?
D fi N E L M
Askeri alandaki bu yenilikler sivil alanda da kendini gstermifl,
dinsel eitim
veren kurumlarn yan sra Batl anlamda an gereksinimlerine uygun okullar
O R eitim
U
almaya bafllanmfltr. Rfldiye Mektepleri, bu dnemde alan Ssivil
kurumlardr. Rfldiyeleri, idadiler ve sultaniler izlemifltir. Rfldiyeler, sbyan mektebini bitirenlere ynelik drt yl sreli; idadiler, drt yllk rfldiye zerine
yl sreli ve
DKKAT
sultaniler, rfldiyelerin zerine alt yl sreli ortaretim kurumlaryd. zellikle,
idadi ve sultanilerin programlarnda din arlkl dersler yer almamfltr (Szer,
SIRA SZDE
2007, ss.7-8).
Bu dnemde II. Mahmutun bir ferman ile ilkretim zorunlu duruma getirilmifltir. 1845 ylnda Maarif-i Umumiye Nezareti (Genel Okullar
Bakanl), 1848de
AMALARIMIZ
de Darl Muallimin-i Ali (Yksek retmen Okulu) kurulmufltur. Darlfnn (stanbul niversitesi) da bu dnemde almfltr. Bunlarn yan sra Ziraat Mektebi,
Orman Mektebi, Mekteb-i Mlkiye yine bu dnemde almfl teki
K T sivil
A P eitim kurumlarndan kimileridir.
1908-1918 yllarn ieren Meflrutiyet dneminde, eitim alannda geliflmeler
sregelmifl, yeni dflnce ve grfller ortaya kmfltr. 1913
T E L Eylnda
V Z Y O N karlan
Tedrisat- btidaiye Kanun-u Muvakkati (Geici lkretim Yasas) ile eitim
yaflamnda yeni dzenlemeler yaplmfl, deiflik retim basamaklarnda yeni
okullar almfltr.
NTERNET
Sonu olarak, Osmanl Devleti dneminde eitimde rgtlenme, dzenleme ve
uygulamalarla ilgili olarak gereklefltirilen giriflimler, istenen dzeyde olmamfltr.
Eitim alannda Bat dnyasndaki geliflmelere koflut iyilefltirmeler yaplamamfl, siyasal ve toplumsal alkantlar eitimdeki geliflmelere engel olmufltur. Bu koflullar altnda Osmanl eitiminden Trkiye Cumhuriyeti eitimine; 4194 ilkokul, 69 ortaokul,
13 lise, 20 retmen okulu, 17 sanat okulu ve 1 niversite (darlfnun) kalmfltr.

SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

N N

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Trkiye Cumhuriyeti Dneminde Eitim


Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasyla birlikte toplumun yeniden yaplandrlmasnda eitim nemli bir ifllev stlenmifltir. yle ki, daha Kurtulufl Savafl yllarnda
bile eitimle ilgili bilimsel etkinlikler yaplmfl ve hkmet programlarnda milli
eitimin temel ilkeleri belirlenmeye alfllmfltr. Bu amala 3 Mays 1920 gn
Trkiye Byk Millet Meclisinde okunan ilk hkmet programnda milli eitimin
ama ve ilkeleri belirlenmifltir.
Savafln olanca hzyla srd 1921 ylnda toplanan Maarif Kongresi nde ilk
ve ortaretim kurumlarnn programlar ve ders konular ele alnmfltr. Atatrk,
kongreyi afl konuflmasnda Cumhuriyet hkmetinin milli eitimde vurgulayaca temel ilkeleri aka belirtmifltir.

Atatrk, Maarif Kongresinin


alfl konuflmasnda: Genifl
ve yeterli olanaklara sahip
oluncaya dein, flu savafl
gnlerinde bile, dikkat ve
zenle ifllenip izilmifl bir
milli eitim program
hazrlamak ve eitim
rgtn alfltracak temel
ilkeleri saptamak gerekir.
diyerek yeni bir toplum
yaratmada eitimi lokomotif
olarak grdn ortaya
koymufltur.

124

Eitim Bilimine Girifl

Cumhuriyetin ilk yllarnda milli, bilimsel, adafl ve laik eitim anlayfl dorultusunda alflmalar yaplmfl, yeni bir eitim sistemi oluflturmak iin kimi yasal dzenlemelere gidilmifltir. rnein; 3 Mart 1924 gn kabul edilen Tevhid-i Tedrisat
(retimin Birlefltirilmesi) yasas ile mmet birlii anlayfln temel alan eitim kurumlar kaldrlmfl, milli eitimdeki farkl geliflmelere son verilmifltir. Bu yasa ile
medreseler kaldrlarak eitim laiklii temel alan bir nitelik kazanmfltr.
SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Yeni Trkiye
Cumhuriyetinin
eitim sistemi, hangi temel dflnce ve ilkeler zerine
SIRA
SZDE
kurulmufltur?
fi N E L M Yasasn, 1928de uygulamaya konan yeni Trk harflerinin kaTevhid-iD Tedrisat
bulne iliflkin yasa izlemifltir. Yeni Trk harflerinin kabul aslnda yeni bir kltr
uyarlamas veS Obamszlk
hareketi olarak kabul edilebilir. Yeni Trk harflerinin kabul
R U
edilmesiyle birlikte tm lkede okur-yazarlk kampanyas bafllatlmfl, Millet Mektepleri ile Halkevleri nin almasyla okur-yazar orannda hzl bir artfl salanmfltr. CumD K K A Tsonra hukuk, takvim, kyafet, unvanlarn kaldrlmas gibi devrimhuriyetin ilanndan
ler de eitimdeki adafllaflma giriflimlerini destekleyen yenileflme hareketleridir.
Bu alflmalarn
yan sra bafllatlan eitim reformunu desteklemek amacyla sSIRA SZDE
rekli yeni admlar atlmfltr. 1923-1946 yllar arasnda eitimde kkl geliflmeler
salanmfl, zellikle programlara ifllerlik kazandrmak iin yerli ve yabanc uzmanlardan yararlanlmfltr.
AMALARIMIZ rnein, smail Hakk Baltacolu ve Sadrettin Celal Antel,
daha ok ifl ile okulu birlefltiren retici Okul Modeli zerinde durmufllardr. John
Dewey, A. Malche, Khne ve Omar Buyse gibi yabanc uzmanlar da okul binalarndan kadn
niversitelerin yenilefltirilmesinden retmen yetifltirmeye
K eitimine,
T A P
dein birok konuda nerilerde bulunmufllardr.
Bu arada 1923, 1924 ve 1926 yllarnda Heyeti lmiye adyla toplanan eitim
kongrelerinin
T E L Eyerini
V Z Y O N1939 tarihinde Milli Eitim firalar almfltr. Bu flralarda, lkemizdeki eitimin geliflmesine ynelik nemli kararlar alnmfltr. Ancak Milli Eitim firalarnn kararlar, neri niteliinde olduundan uygulamaya geirilemeyen
birok karar sz konusu olmufltur.
N T E R N Eilk
T yllarnda yeni bir eitim sistemi oluflturma abalar, saysal
Cumhuriyetin
sorunlarn basks ile karfllaflmfl, bu bask zellikle krsal yrelerde daha ok duyumsanmfltr. 1940 ylnda lkemiz nfusunun yzde 80inin kylerde yaflamas
nedeniyle eitimle ilgilenenler, ky eitimi konusuna ynelmifllerdir. Bir yandan
kalknmay kyden bafllatmak, te yandan yurt dzeyinde okur-yazar orann artrmak amacyla 1939 ylnda Ky Enstitleri almfltr. Bafllangta saylar iki olan bu
okullar zamanla yaygnlafltrlmfltr. Bu okullar, on yl gibi ksa bir srede 26.016
retmen ve 701 salk memuru yetifltirmifltir (Varfl ve dierleri, 1991, ss. 149-150).
kinci Dnya Savaflndan sonra 1946 yl, lkemizde eflitli siyasi partilerin seime katldklar yldr. Bu oulcu demokrasiye geifl sreci, cumhuriyetin kurulmasndan bu zamana dein, daha ok Atatrk devrimlerini ve cumhuriyetin getirdii adafl ynetim anlayfln yerlefltirecek yrtc kadrolarn yetifltirilmesine
ynelik olarak alflan eitim sistemini etkilemifltir. zellikle, btn dnyada demokratik eilimlerle birlikte bireylerin beklentilerinin artmas, eitimde bu ynde
bir uyarlama gereksinimi dourmufltur. Bu gereksinim eitimde demokratik temellerin gzden geirilmesi ve eitimde brokrasiye eleman yetifltirme yerine, lke
kalknmas iin eleman yetifltirmeye geifli zorunlu klmfltr.
Bu geliflmeler dorultusunda, 1949 ylnda toplanan Drdnc Milli Eitim firasnda eitimde demokratik temellerin gzden geirilmesi, 1957 ylnda toplanan
Altnc Milli Eitim firasnda da mesleki ve teknik eitim konular ele alnmfltr
(MEB, 2006).

N N

7. nite - Eitimin Tarihsel Temelleri

1960 ylndan sonra Trkiye, kalknmasn befler yllk planlara balamfl ve ilk kalknma plan 1963 ylnda yaflama geirilmifltir. 2007 ylnda dokuzuncusunun yrrle
girdii kalknma planlarnda eitime nemli bir yer verildiine tank olunmaktadr.
1963-1968 yllarn kapsayan ilk befl yllk kalknma plannda eitimle ilgili
flu deerlendirme yaplmfltr:
Eitimle ekonomik ve sosyal yap arasnda iliflki kurulamamfltr.
renci/retmen oran dengelenmemifltir.
Eitim kurumlar ile istihdam eden kurulufllar arasnda ifl birlii
kurulamamfltr.
Geliflmeler ve yeniliki uygulamalar kiflilere bal olarak srdrlmekte,
bu nedenle sreklilik taflmamaktadr.
Yaplan deerlendirmenin flnda, plan hedefleri de flyle saptanmfltr:
Nitelikli insan yetifltirilmesi,
Eitim kurumlarnn kapasiteleri ile ifl gc gereksinimleri arasnda
balant salamas,
Eitim kurumlarna giriflte yetenein lt olarak alnmas,
Ortaretim andaki genlerin byk ounluunun mesleki teknik
retime ynlendirilmesi,
retmen yetifltiren kurumlarn geliflmesine ncelik tannmas.
(Varfl ve dierleri, 1991, s. 152)
Kalknma planlarnda eitimle ilgili olarak belirlenen konular, Milli Eitim firalarnda da ele alnmfl, eitimle ilgili benzer grfller ileri srlmfltr. Ancak,
Devlet Kalknma Planlar ve Milli Eitim firalar, eitimle ilgili olarak birbirine
paralel ve tutarl yarglar getirmesine karfln, eitim sistemi iin nerilen yapsal deifliklikler gereklefltirilememifltir.
1973 ylnda karlan 1739 sayl Milli Eitim Temel Yasas eitim asndan
nemli bir yere sahiptir. Bu yasayla milli eitimin temel ilkeleri saptanmfl, eitim
sisteminin yaps; okulncesi eitim, temel eitim, ortaretim ve yksekretim
olarak belirlenmifltir. Yasa ilkretimi 8 yl olarak dzenlemifltir.
Milli Eitim Temel Yasasnn eitim sistemi iin nerdii yapya uygun bir modeli 1981 ylnda toplanan Onuncu Milli Eitim firas nermifltir. fira, eitim sisteminin Atatrk ilkeleri dorultusunda btnlefltirilmesini ngrmfltr. nerilen modelde, ilkretime anasnflarnn eklenmesi ngrlmfltr. Bylece, sistemin temelini
glendirme amacyla, okulncesi eitimin yaygnlafltrlmas amalanmfltr. Bir yl
sonra toplanan On Birinci Milli Eitim firas, Onuncu Milli Eitim firasnda nerilen modele ifllerlik kazandracak olan retmenler ile eitim uzmanlarnn durumunu
grflmfltr. firada retmenlerin, retecekleri alanda en az lisans mezunu olmalar ve gl bir retmenlik meslek bilgisine sahip olmalar istenmifltir (MEB, 2006).
Onuncu ve On Birinci Milli Eitim firalarndan sonra, 1981 ylnda karlan
2547 sayl Yksekretim Kurulu Yasas, yksekretim kurumlarn ayn flemsiye
altnda toplamfl, daha nce Milli Eitim Bakanlna bal retmen eitimi veren
kurumlarn tm niversitelerin ats altna alnmfltr. Bu yasa ile retmen eitimi, ilk kez tmyle niversitelerin sorumluluuna verilmifltir.
1997 ylnda karlan 4306 sayl yasa gereince ilkretimde kesintisiz sekiz
yllk zorunlu eitim uygulamasna geilmifltir. Bylece temelleri 1973 ylnda 1739
sayl Milli Eitim Temel Yasas ile atlan sekiz yllk ilkretim uygulamas, lke
apnda yaflama geirilmifltir. Bu yasa, ok ge kalnmfl olmakla birlikte, eitim
alannda gereklefltirilen nemli admlardan biri olarak nitelendirilebilir.

125

126

Eitim Bilimine Girifl

Bu geliflmeye paralel olarak 1998 ylnda YK ve Dnya Bankas ifl birlii ile yrtlen Milli Eitimi Gelifltirme Projesi kapsamnda retmen yetifltiren kurumlarn
programlar yeniden yaplandrlmfltr. 1998-1999 retim ylndan itibaren uygulamaya konan eitim faklteleri programlarnn yeniden yaplandrmas gereince ilkretim alanna retmen yetifltirmek zere eitim faklteleri bnyesinde ilkretim blmleri kurulmufltur. Yeni dzenleme kapsamnda okulncesi retmenlii ile ilkretim snf ve alan retmenlii programlar ilkretim blm ierisinde toplanmfltr. Yeni dzenlemede retmenlik programlarna yan alan uygulamas getirilmifl, retmenlik meslek bilgisi alanndaki uygulamal derslerin arl artrlmfl, ortaretim
alan retmenliinin sresi uzatlarak tezsiz yksek lisans dzeyine karlmfl ve retmenlik sertifikas programlarnn yalnzca retmen a bulunan alanlarda ve
Yksekretim Kurulunun izniyle almasna karar verilmifltir (YK, 1998, ss.20-24).
Yksekretim Kurulu, 2006 retim ylnda da eitim fakltelerinde uygulanan
programlarn ieriinde, zellikle, programda yer alan derslerin isimleri, dnemleri ve
haftalk ders saatlerinde kimi deifliklikler yapmfl; bu yeni dzenlemenin, 2006-2007
retim ylndan itibaren birinci snflardan bafllayarak uygulanmasna karar vermifltir.
Trkiyede de 1997de ilkretimin sekiz yla karlmasna paralel olarak program gelifltirme alflmalar balamnda 2004 ylna gelinceye kadar kimi derslerin
programlar yeniden hazrlanmfltr. 2004 ylnda ise Milli Eitim Bakanl ilkretim 1-5. snflar Hayat Bilgisi, Trke, Fen ve Teknoloji, Sosyal Bilgiler ve Matematik programlarn yaplandrmac kuramn flnda yeniden hazrlamfl ve 2004-2005
retim ylnda uygulamaya koymufltur. Trkiyede, 2004 ylnda kabul edilen ilkretim programlarnn; bilim ve teknolojideki geliflmelerin eitim bilimlerine yansmas, eitimde kalite ve eflitliin artrlmas, ekonomiye ve demokrasiye duyarln
artrlmas, bireysel ve ulusal deerlerin kresel deerler iinde gelifltirilmesi, sekiz
yllk temel eitim iin program btnlnn salanmas, yatay ve dikey eksende
kavramsal btnln salanmas, retim programlarnn AB normlar ile uyumlu
duruma getirilmesi gibi gerekelerle hazrland belirtilmifltir (MEB, 2004).
2001-2005 yllar arasnda uygulamaya konan Sekizinci Befl Yllk Kalknma Plannda eitim sisteminin temel amac; Atatrk ilke ve inklaplarna bal, dflnme,
alglama ve problem zme yetenei geliflmifl; demokratik, zgrlk ve manevi
deerlere bal, yeni dflncelere ak, kiflisel sorumluluk duygusuna sahip, milli
kltr zmlemifl, farkl kltrleri yorumlayabilen ve adafl uygarla katkda
bulunabilen, bilim ve teknoloji retimine yatkn ve beceri dzeyi yksek, retken
ve yaratc zelliklere sahip bilgi a insann yetifltirmek olarak belirtilmifltir (DPT,
2000, s.82). Sekizinci Befl Yllk Kalknma Plannn kresel deerler balamnda bireylerde gelifltirilmek istenen becerileri vurgulad; ancak, ulusal deerleri de ihmal etmedii grlmektedir.
Son olarak, 13-17 Kasm 2006 tarihinde On Yedinci Milli Eitim firas yaplmfltr. firada Milli Eitim Sisteminde Basamaklar Arasndaki Geifller, Ynlendirme
ve Snav Sistemi ile Kreselleflme ve Avrupa Birlii Srecinde Trk Eitim Sistemi konular ele alnmfltr (MEB, 2006).
Sonu olarak Cumhuriyetin kuruluflundan bu yana Atatrk ilkeleri dorultusunda
yeni bir eitim sistemi kurmak, yerlefltirmek ve yaflatmak kolay olmamfltr. adafl
bir eitim sistemi yaratma abas, birok giriflim ve denemeler yapmay gerektirmifltir. Bugn, eitimde istenen dzeye ulaflldn sylemek olanakl deildir. Kuflkusuz, eitimde nicelik ve nitelik sorunlar her dnemde varln srdrmfltr. Ancak,
Osmanl Devletinden Cumhuriyet eitimine aktarlan miras gz nne alndnda
eitimde ok nemli geliflmeler gereklefltirildiini ve nemli deneyimler kazanldn gz ard etmemek gerekmektedir. Gnmzde eitime, bireyin ve toplumun gereksinimlerini karfllayacak bir yap ve ierik kazandrma alflmalar srmektedir.

7. nite - Eitimin Tarihsel Temelleri

127

zet

N
A M A

N
A M A

Tarih bilgisinin eitim asndan tafld nemi


kavramak
Tarih, genelde, bugn daha iyi deerlendirebilmek iin gemiflte meydana gelen sosyal, politik
ve ekonomik olaylarn neden ve sonular zerinde durarak gnmzle karfllafltrma yapma ve
bireylerde dflnme, arafltrma, karfllafltrma, deerlendirme vb. yetenekler gelifltirmeyi amalamaktadr. Bu balamda, tarih renmenin tarih
bilinci ve sosyokltrel deiflim srecini kavrama, ulusal tarih bilgisi edinme, insanlk tarihi bilgisi edinme ve tarihsel dflnme yetenei kazanma gibi yararlarndan sz edilmektedir. Bilimsel
bir anlayflla tarih renen birey, doay ve toplumu nesnel bir yaklaflmla yorumlama gc kazanr. Bu ynyle tarih retimi bireylerin arafltrma, yarglama, yorumlama ve elefltirel dflnme
gibi becerilerinin gelifltirilmesinde nemli bir aratr. Denilebilir ki tarih renmenin; gemifli ve
bugn daha iyi anlama, olaylar neden ve sonu
iliflkileri iinde aklama, birey ve toplum arasndaki iliflkileri daha iyi kavrama, tm dnyann
paylaflt ortak deerleri benimseme, gemiflte
ortaya kan nemli dflnce akmlarnn yansmalarn gzlemleme, tm insanla ve kendi ulusuna karfl olumlu tutumlar gelifltirme, insanolunun baflar ve baflarszlklar ile tanflma, dn,
bugn ve yarn badafltrma, dnyann karfl
karflya olduu sosyal, ekonomik ve siyasal sorunlarn nedenlerini anlama gibi yararlar vardr.
Eitimin Avrupadaki geliflimini ana izgileriyle
grmek
Eski Yunanda halk, kle ve asiller olmak zere
ikiye ayrlmflt ve eitim yalnzca asillere zgyd. Asiller, sylev verme, gzel konuflma, oyun
ve beden eitimi gibi etkinliklerle uraflrken teki tm ifller klelerce yaplrd. Eski Yunanda
eitim, toplumsal snf olgusuna dayal biimde
yrtlrken; soylular, din adamlar ve savafllardan oluflan st sosyal snfa giren kiflilerin ocuklarnn eitim gereksinimlerinin ncelikle karfllanmas yoluna gidilmifltir. Eitim, iyi vatandafl
yetifltirmeyi amalamfltr. Roma dneminde eitimin temel zellii, syleve (hitabeye) nem verilmesidir. Roma eitimi, eski Yunan kltrnden etkilendii iin, eski Roma eitiminin de
amac iyi vatandafl yetifltirmekti. Orta ada,
tm alanlarda olduu gibi, eitimde de din eilimler egemen olmufltur. Rnesansla birlikte eski Yunandaki kltr ve eitim anlayfl yeniden

canlanmfl; yeni bir edebiyat, sanat, mimari ve fen


geliflmifltir. Rnesans dneminde insan aklnn stnlnn vurgulanmas, olay ve olgularn daha
aklc yollarla incelenmesi giriflimlerini bafllatmfltr. nsan akl, ynn daha ok doa olaylarnn
aydnlanmasna evirmifltir. Eitimin de iinde bulunduu sosyal ve psikolojik olgular ise felsefenin
iinde deerlendirilmifltir. 17. ve 18. yzyllarda
yntem bilimin de katklaryla, doa bilimleri hzl bir geliflme gstermifltir. Bu yzyllar, yntem
a olarak kabul edilmektedir. Endstri a olarak nitelenen 19. yzylda endstrileflme, toplum
yaflamnn her aflamasnda olduu gibi eitimde
de kkl saylabilecek deiflikliklere neden olmufltur. zellikle psikoloji alannda elde edilen
bulgular, eitimde rencilerin ilgi ve gereksinimleri zerinde durulmasn, eitimde deneysel yntemlerin kullanlmas da renme ve retme alannn geliflmesini salamfltr. Bu dnemde eitimde ortaya atlan yeni grfl ve uygulamalar, eitimin bilimsel temellere dayal bir urafl alan olmasna katkda bulunmufltur.

N
AM A

N
A M A

Eski Trklerde eitimin temel zelliklerini aklamak


Orta Asyada srasyla Hunlar, Gktrkler ve Uygurlar olmak zere byk Trk devleti kurulmufltur. Orta Asyadaki corafi koflullar, Trklerin yaflama biimi ile eitim anlayfl ve uygulamalarn etkilemifltir. Eski Trklerde eitimde yiitlik, cesaret, bilgelik, kahramanlk, itaat nemli deerler olarak benimsenmifltir. Eitim yoluyla
hem cesur hem bilge olan alp insan tipi yetifltirmeye nem verilmifltir. Eski Trklerde ocuklarn eitiminde tre nemli bir rol oynamfltr.
Tre, ocuklarn gl ve iyi birer asker olarak
yetifltirilmesini ngrmfltr.
Seluklu Devleti dnemindeki eitim kurumlarn tanmak
Seluklu Devleti dneminde eitime byk nem
verilmifltir. Medreseler, bu dnemde kurulmufl rgn eitim kurumlardr. Seluklular, medreselerin
yan sra ilkretim dzeyinde de kurumlar amfllardr. Kttap ad verilen bu kurumlarda okumayazma, aritmetik gibi temel bilgiler retilir ve din
eitimi gereklefltirilirdi. Medrese ve kttaplarn
dflnda Seluklular, flehzade ve sultanlara danflmanlk yapmak ve onlara eitim vermek amacyla
deneyimli hocalardan yararlanmfllardr. Atabek
ad verilen bu kifliler flehzadelerin yannda grev-

128

Eitim Bilimine Girifl

lendirilir ve onlara her konuda rehberlik ederlerdi.


Atabeklik ok nemli bir grevdi ve atabek, yksek bir statye sahipti. Seluklular dneminde ortaya kmfl nemli bir eitim kurumu da ahiliktir.
Ahilik, mesleki ve din nitelikte bir lonca kurumu
olup kk esnaf, sanatkr, usta, kalfa ve raklara meslek ncesinde ve meslek iinde yetiflme olana salayan bir meslek eitimi sistemidir.

N
AM A

Osmanl Devleti dneminde eitimde grlen geliflmeleri aklamak


Gerek Seluklu gerekse Osmanl mparatorluunda eitim; devlet ifllerinden ayr, vakflara bal bir hizmet olarak yrtlmfltr. Osmanl mparatorluunda drt farkl eitim kurumu bulunmaktayd. Sbyan Mektepleri, ilkretim dzeyindeki okullardr. Mahalle mektebi olarak da adlandrlan bu okullar zorunlu deildi. Bu okullarn
amac, genel olarak ocuklara temel dzeyde okuma-yazma ve aritmetik retmekti. Medreseler,
Osmanl mparatorluunun yaygn ve nemli retim kurumlaryd. Medreselere sbyan okullarn
bitirenler ya da kendi kendini zel olarak yetifltirmifl ve zel renim grmfl erkek renciler gitmekteydi. Enderun Mektebi; saray, ordu ve hkmet ifllerinde alflacak ynetici ve devlet adam
yetifltirmek iin saray iinde kurulan okuldur.
Okul, 6 odadan olufluyordu ve her oda saraydaki
deiflik ifllere eleman yetifltiriyordu. Acemiolan
Kfllalar, devflirme sistemi gereince Hristiyan
ocuklarnn yenieri olarak yetifltirilmek zere
eitildii eitim kurumlaryd. Bu okullarda, okuma-yazma ve din bilgisi retilir, spor ve asker
retim yaptrlrd. Osmanl mparatorluunda
yenileflme eilimleri kapsamnda 16. yzylda orduda yenilik yapma gereksinimi gndeme gelmifl, orduda adafl eitim kurumu ama giriflimleri dorultusunda Hendesehane (Topu Okulu),
Mhendishane-i Bahr-i Humayun (Askeri Deniz
Okulu), Tphane-i Amire (Askeri Doktor Okulu)
ve Mekteb-i Harbiye (Harp Okulu) gibi kimi okullar almfltr. Askeri alandaki bu yenilikler sivil
alanda da kendini gstermifl, dinsel eitim veren
kurumlarn yan sra Batl anlamda an gereksinimlerine uygun okullar almaya bafllanmfltr.
Rfldiye Mektepleri bu dnemde alan sivil eitim kurumlardr. Rfldiyeleri, idadiler ve sultaniler izlemifltir. 1908-1918 yllarn ieren Meflrutiyet
dneminde eitim alannda geliflmeler sregelmifl, yeni dflnce ve grfller ortaya kmfltr.
1913 ylnda karlan Tedrisat- btidaiye Kanunu Muvakkati (Geici lkretim Yasas) ile eitim
yaflamnda yeni dzenlemeler yaplmfl, deiflik
retim basamaklarnda yeni okullar almfltr.

N
AM A

Trkiyede Cumhuriyet dneminde eitim alannda gereklefltirilen geliflmeleri zmlemek


Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasyla birlikte toplumun yeniden yaplandrlmasnda eitim nemli bir ifllev stlenmifltir. Cumhuriyetin ilk yllarnda
milli, bilimsel, adafl ve laik eitim anlayfl dorultusunda alflmalar yaplmfl, yeni bir eitim sistemi oluflturmak iin kimi yasal dzenlemelere gidilmifltir. rnein, 3 Mart 1924 gn kabul edilen
Tevhid-i Tedrisat (retimin Birlefltirilmesi) yasas ile mmet birlii anlayfln temel alan eitim kurumlar kaldrlmfl, milli eitimdeki farkl
geliflmelere son verilmifltir. Tevhid-i Tedrisat Yasasn, 1928de uygulamaya konan yeni Trk harflerinin kabulne iliflkin yasa izlemifltir. Cumhuriyetin ilanndan sonra hukuk, takvim, kyafet, unvanlarn kaldrlmas gibi devrimler de eitimdeki
adafllaflma giriflimlerini destekleyen yenileflme
hareketleridir. Bu alflmalarn yan sra bafllatlan
eitim reformunu desteklemek amacyla srekli
yeni admlar atlmfltr. 1923-1946 yllar arasnda
eitimde kkl geliflmeler salanmfl, zellikle
programlara ifllerlik kazandrmak iin yerli ve yabanc uzmanlardan yararlanlmfltr. Bu arada 1923,
1924 ve 1926 yllarnda Heyeti lmiye adyla toplanan eitim kongrelerinin yerini 1939 tarihinde
Milli Eitim firalar almfltr. lk Milli Eitim firasndan 2007 ylna dein 17 Milli Eitim firas
yaplmfltr. 1940 ylnda lkemiz nfusunun %
80inin kylerde yaflamas nedeniyle eitimle ilgilenenler, ky eitimi konusuna ynelmifllerdir. Bir
yandan kalknmay kyden bafllatmak, te yandan yurt dzeyinde okur-yazar orann artrmak
amacyla 1939 ylnda Ky Enstitleri almfltr.
1960 ylndan sonra, Trkiye kalknmasn befler
yllk planlara balamfl ve ilk kalknma plan 1963
ylnda yaflama geirilmifltir. 2007li yllarda sekizincisi yrrlkte olan kalknma planlarnda eitime nemli bir yer verildiine tank olunmaktadr.
1973 ylnda karlan 1739 sayl Milli Eitim Temel Yasas eitim asndan nemli bir yere sahiptir. Bu yasayla milli eitimin temel ilkeleri saptanmfl, eitim sisteminin yaps; okulncesi eitim, temel eitim, ortaretim ve yksekretim
olarak belirlenmifltir. Yasa, ilkretimi 8 yl olarak
dzenlemifltir. 1997 ylnda karlan 4306 sayl
yasa gereince ilkretimde kesintisiz sekiz yllk
zorunlu eitim uygulamasna geilmifltir. Bylece
temelleri 1973 ylnda 1739 sayl Milli Eitim Temel Yasas ile atlan sekiz yllk ilkretim uygulamas, lke apnda yaflama geirilmifltir.

7. nite - Eitimin Tarihsel Temelleri

129

Kendimizi Snayalm
1. Sosyal gerein ve toplumun kesintisiz oluflumunu
inceleyen bilim dalna ne ad verilir?
a. Sosyal Bilimler
b. Sosyoloji
c. Davranfl Bilimleri
d. Tarih
e. Sosyal Bilgiler
2. Roma eitiminin temel zellii nedir?
a. Bireyin refahn temel almas
b. Sylevlere arlk vermesi
c. Eitimin merkezine Tanry yerlefltirmesi
d. nsanc eitimi savunmas
e. Eitimde deneyimleri ne karmas
3. ocuun zgr bir ortamda baflkalarndan yardm
almakszn kendi kendine bir fleyler yapabilmesi, ne
yaptn kavramas ve kendi baflna alflmas gerektiini ileri sren eitimci afladakilerden hangisidir?
a. Rousseau
b. Decroly
c. Montessori
d. Frobel
e. Pestolozzi
4. ocuklarn gl ve iyi birer asker olmalarnn salanmas onlara, toplumun benimsedii davranfllarn kazandrlmas amacn gden Trk Devleti afladakilerden hangisidir?
a. Hunlar
b. Gktrkler
c. Uygurlar
d. Seluklu Devleti
e. Osmanl Devleti
5. Seluklular dneminde, flehzade ve sultanlara danflmanlk yapan ve onlara eitim veren kiflilere ne ad
verilirdi?
a. Kam
b. Pir
c. Muallim
d. Atabek
e. fieyh

6. Seluklu Devleti zamannda kurulan, daha sonra Osmanl Devletine aktarlan eitim kurumlar afladakilerden hangisidir?
a. Sbyan mektepleri
b. Kttaplar
c. Medreseler
d. Acemiolan kfllalar
e. Enderun mektebi
7. Osmanl Devletinde Hristiyan ocuklarnn yenieri yetifltirilmek zere eitildii eitim kurumlarna ne ad
verilirdi?
a. Sbyan okullar
b. Kttaplar
c. Medreseler
d. Hendesehane
e. Acemiolan kfllas
8. Cumhuriyet dneminde yeni Trk harflerinin kabul afladakilerden hangisinin gstergesidir?
a. Batya ynelmenin
b. Toplumdaki okur-yazarl artrma abasnn
c. Eitim kurumlarn sayca artrma girifliminin
d. Eitimde yenilik yaratma isteinin
e. Yeni bir kltr uyarlamasnn
9. Afladakilerden hangisi, 1923-1946 yllar arasnda
grfllerinden yararlanlan yabanc uzmanlardan biri
deildir?
a. John Dewey
b. Frobel
c. A. Malche
d. Khne
e. Omar Buyse
10. Afladakilerden hangisi, Ky Enstitlerinin alma
gerekelerinden biri deildir?
a. Eitimde saysal sorunlarn basksn azaltma
b. Kalknmay kyden bafllatma
c. Eitimde bilimsellii gereklefltirme
d. Okur-yazar orann artrma
e. Kye liderlik yapacak retmeni yetifltirme

130

Eitim Bilimine Girifl

Yaflamn inden
Milli Eitimde Yine Reform Denilecek
Milli Eitim Bakanl, ge de olsa Milli Eitim firasn
topluyor. fiurann ald kararlar balayc olmamakla
birlikte, eitime yn vermesi, genel eilimin ortaya kmas asndan nemli. 17. fira iin illerde oluflturulan
komisyonlar alflmasn yrtrken, hazrlayacaklar
raporlar 13 blgede ele alnp raporlara son flekli verilecek. Daha sonra bu raporlar Ankarada deerlendirilecek, fira yelerine datlacak. Gndem iki maddeden olufluyor. Trk Milli Eitim Sisteminde Kademeleraras Geifller, Ynlendirme ve Snav Sistemi ile Kreselleflme ve Avrupa Birlii Srecinde Milli Eitim konular ele alnacak. lkretimden ortaretime, ortaretimden yksekretime ynlendirme ve geifller zaten eitimin ana sorunlar arasnda yer alyor. zellikle
ortaretimden yksekretime geifl, Milli Eitim Bakanlnn tek baflna alaca kararlarla zlecek gibi
deil. Bu konuda Yksekretim Kurulunun (YK)
alflmalara katlmas gerekiyor. Eer, YK, bu konuda
alflmalara katlmaz ya da ortaya kan grfller dorultusunda yeni bir dzenleme yapmazsa, flrann da
bir anlam kalmayacak. Bu ynde alnmfl ancak uygulamaya konulmayan kararlar olduunu da biliyoruz.

Kaynak: ztrk, S. (2007). Milli Eitimde Yine Reform Denilecek, 22. 11. 2007 tarihinde http://www.
spothaber.com/yazar.asp?id=868 adresinden alnmfltr.

Okuma Paras
Trk eitim tarihinin genel bir deerlendirilmesi
nasl yaplabilir ve bu tarihten bugn iin ne gibi
dersler karabilir?
Trk eitim tarihine kuflbakfl bakldnda, bir dflnsel
yn, bir rgtsel ynnn bulunduu grlr. Trk
eitim tarihinin dflnsel yn zengin ve deerlidir. Bu
alanda, insanlarmzn gnlk davranfllarn temel ahlaki ilkeler dorultusunda dzenleyen, onlara hem cinslerine ve milletine daha yararl olmalar iin yol gsteren, Devletin iyi ynetimi konusunda yneticilere flk
tutan evrensel ve insancl dflnceler ileri srlmfltr.
Farabi, bni Sina, Balasagunlu Yusuf, Kaflgarl Mahmut,
Katip elebi, Erzurumlu brahim Hakk gibi eitimciler
ve dflnrler, yzyllar boyunca eitimimizin fikirsel
ynn gelifltirmifllerdir. bni Sina, 18. yzyldan beri
Batl eitimcilerin ileri srd grfllerden bir ksmn
yzyllar nce ortaya atmfltr. Amasyal Hseyinolu

Ali de, 1450lerde, gnmz pedagojisinin temel ilkelerinden olan ocuun tannmas, bireysel farkllklara
gre eitim yaplmas, retmenin ek bir pedagojik aba ve yardmyla rencilerin hemen hepsinin baflarl
olaca vb. fleklinde grfller ileri srmfltr.
Trk milletinin hr ve bamsz yaflama zellii de, bu
eitimin dflnsel ynnn bir parasdr. Byk nderlerin, milli bamszln deerini iflleyip yzyllarn
tesi iin Trk milletine seslenmeleri, ona bamsz ve
mutlu yaflamann vazgeilmez ilkesini gstermek gibi
eitimsel bir ama taflr. 730larda, lmsz bir madde olan tafl zerine Orhun Yaztlar bunun iin kazlmfltr. Atatrk de, her trl olanakszlklar ve kt flartlar altnda istiklal mcadelesine nasl atldn ve sonunda istiklalin nasl korunduunu Nutuk adl eserinde
anlatmakla ve Trk Genliine seslenmekle, byle tarihi bir eitimsel ama gtmfltr. Onun retmenlere
verdii grevlerden ilki, yeni nesilleri Trkiyenin bamszln koruyacak ve Cumhuriyeti koruyup ykseltecek biimde yetifltirmeleridir. Trk milleti, zellikle
retmenler ve genler, millete hr ve mutlu yaflamann yolunu gsteren bu dersleri asla unutmamaldr.
Sonu ve genel deerlendirme
Trk eitim tarihinde, dflnce, baflarl ya da baflarsz,
parlak ya da tutarsz tecrbe birikimi ok nemlidir. Ancak, bu zengin birikimden yeterince yararlanlmamaktadr. Eitim politikasna yn verenlerin, retmenlerin,
aydnlarn bu tecrbe birikiminden asl bugn yararlanmas gerekmez mi? fiu halde, eitim tarihimize iliflkin
gzlemlerden biri de, gemiflten ders alnp yararlanlmad gereidir. Oysa eitimimizin geliflmesi ve kendisinden bekleneni verebilmesi, esas olarak, bu tarihin ve
tercmelerin iyi bilinmesine, onlardan ders alnp ciddiyetle uygulamaya konmasna baldr.
Tarih bize, siyasi bamszlk yitirildii zaman eitim ve
bilimde de bir zlme, gerileme iine dflldn
gsteriyor. Bir ok Trk toplumu bunun ac rneklerini
yaflamfltr. Bugn, bamszlklarna kavuflan Trk toplumlar, bamszln deerini iyi bilmelidirler. Eitimin
temel amalarndan biri bu bilinci kazandrmak olmaldr. Ayrca, Trk Devletleri ve toplumlar, birbirlerinin
eitim tarihlerini ve eitim deneyimlerini renip bunlardan yararlanmaldrlar.
Kaynak: Akyz, Y. (2001). Trk Eitim Tarihi (Bafllangtan 2001e). (Geniflletilmifl 8. Basm).
Bursa: Alfa Yaynlar.

7. nite - Eitimin Tarihsel Temelleri

131

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


1. d

2. b
3. c
4. a

5. d

6. c

7. e

8. e

9. b

10. c

Ayrntl bilgi iin Tarih Bilgisinin Eitim


Asndan nemi ve Eitim Tarihi konusuna
baknz.
Ayrntl bilgi iin Avrupada Eitimin Tarihsel
Geliflimi konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Avrupada Eitimin Tarihsel
Geliflimi konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Trkiyede Eitimin Tarihsel
Geliflimi-Eski Trklerde Eitim konusuna
baknz.
Ayrntl bilgi iin Trkiyede Eitimin Tarihsel
Geliflimi-Seluklu Devleti Dneminde Eitim
konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Trkiyede Eitimin Tarihsel
Geliflimi-Osmanl Devleti Dneminde Eitim
konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Trkiyede Eitimin Tarihsel
Geliflimi-Osmanl Devleti Dneminde Eitim
konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Trkiyede Eitimin Tarihsel
Geliflimi-Trkiye Cumhuriyeti Dneminde
Eitim konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Trkiyede Eitimin Tarihsel
Geliflimi-Trkiye Cumhuriyeti Dneminde
Eitim konusuna baknz
Ayrntl bilgi iin Trkiyede Eitimin Tarihsel
Geliflimi-Trkiye Cumhuriyeti Dneminde
Eitim konusuna baknz.

Sra Sizde Yant Anahtar


Sra Sizde 1
Eitimin tarihsel temellerinin renilmesi, Trkiyede
eitimin yap ve iflleyiflini daha iyi anlayabilmek, gemiflte eitim alannda ne gibi etmenlerin sz konusu olduunu, neler yapldn, hangi dflncelerin egemen
olduunu ve ksaca bugne nasl gelindiini grmek
asndan retmenlere byk katk salar. Ayrca, eitim alann daha iyi tanyabilmek, eitimde gereklefltirilen geliflme ve atlmlar daha iyi anlayabilmek ve eitim sorunlarnn nedenlerini kavrayabilmek iin de retmenlerin eitimin tarihsel temellerini incelemeleri
gerekmektedir. Kuflkusuz, bylesine bir zmleme,
retmenlerin gnmz eitim uygulamalarn daha iyi
deerlendirmelerine, eitimde yaplan atlmlar daha
iyi yorumlamalarna ve eitim sorunlarna daha bilimsel
yaklaflmalarna yardm etmektedir.

Sra Sizde 2
Orta a boyunca kiliseler ve din adamlarnn etkisiyle
yaflamn tm alanlarnda olduu gibi eitimde de dini
eilimler egemen olmufltur. Bylece, eitimde dini bir
anlayfl egemen olmaya bafllamfltr. Daha nceleri iyi
vatandafl yetifltirmek olan eitimin amac, Hristiyanln youn etkisiyle dindar bireyler yetifltirmek olarak
deiflmifl; din ve Tanr merkezli bir eitim anlayfl geliflmifltir. Orta a eitiminin temel zellii katlk ve dine
aflr ballktr. Eitim dini geleneklere koflut bir uygulamayla yrtlmfltr.
Sra Sizde 3
Rnesansla birlikte eski Yunandaki kltr ve eitim
anlayfl yeniden canlanmfl; yeni bir edebiyat, sanat,
mimari ve fen geliflmifltir. Rnesans dneminde, 1348
ylnda Floransada ilk niversite kurulmufl, zellikle
matbaann icad, bu dnemin eitim anlayflnn yaylmasnda etkili olmufltur. Rnesans dflncesi, Orta
an dogmatizmi ve iskolastik dflncesine karfl karak insana deer vermifltir. Bu dnemde Hollandada Erasmusun ortaya att insancl (hmanist) eitim anlayfl, Avrupa lkelerinde yaygnlaflmfltr. Orta
a boyunca dnya yaflamnda Tanrnn egemenlii
temeldir. anlayflna karfl geliflen insancl eitim dflncesi, ngiltere, Almanya ve talya gibi lkelerde etkili olmufltur.
Sra Sizde 4
Uygurlar, Gktrkler gibi bir alfabeye sahiptiler. Uygur
Alfabesi ad verilen bu alfabe ile Uygurlar yazl eserler
vererek zengin bir edebiyat oluflturmufllardr. Okuryazarlk ve bilgi dzeyleri bakmndan Gktrklerden
daha iyi durumdaydlar. Uygurlar, kentlere yerleflerek
yerleflik hayata gemifller ve eski Trk inanfllarn brakp Maniheizm dinini kabul etmifllerdir. Uygurlar, yerleflik yaflama gemeleri ve din deifltirmeleri bakmndan
Gktrkler ve Hunlardan farkl zellikler gstermifllerdir. Uygurlarda szl tre bilgisi yerini zamanla yazl
bilgilere brakmfltr.

132

Eitim Bilimine Girifl

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Sra Sizde 5
Seluklu Devleti dneminde eitim kurumlar; ilkretim dzeyinde, okuma-yazma, aritmetik gibi temel bilgilerin retildii ve din eitiminin gereklefltirildii
kttaplar; orta retim dzeyinde, hzla geniflleyen imparatorlukta memur gereksinimini karfllama, slamiyeti
yeni benimseyen Ouzlarn inanlarn pekifltirme, dnemin aflr mezhep propagandalarna karfl koyma ve
din adam yetifltirme, yoksul ve yetenekli rencileri
topluma kazandrma gibi nedenlerle alan medreselerle mesleki ve din nitelikte bir lonca kurumu olup kk esnaf, sanatkr, usta, kalfa ve raklara meslek ncesinde ve meslek iinde yetiflme olana salayan bir
meslek eitimi sistemi olan ahiliktir.
Sra Sizde 6
16. yzylla birlikte Avrupann felsefe, bilim ve teknolojide hzla ilerlemesi Osmanl mparatorluunu etkilemifltir. Siyasal ve ekonomik olarak hzla gerilemeye
bafllayan Osmanl mparatorluunda yenileflme eilimleri gzlenmeye bafllamfltr. zellikle asker alandaki baflarszlklar, orduda yenilik yapma gereksinimini gndeme getirmifltir. Bu nedenle ordunun yenileflmesine ncelik verilmifl, ilk yenileflme giriflimleri
orduda bafllamfltr.
Sra Sizde 7
Cumhuriyetin ilk yllarnda milli, bilimsel, adafl ve laik eitim anlayfl dorultusunda alflmalar yaplmfl;
yeni bir eitim sistemi oluflturmak iin kimi yasal dzenlemelere gidilmifltir. rnein; 3 Mart 1924 gn kabul edilen Tevhid-i Tedrisat (retimin Birlefltirilmesi) yasas ile mmet birlii anlayfln temel alan eitim
kurumlar kaldrlmfl, milli eitimdeki farkl geliflmelere
son verilmifltir. Bu yasa ile medreseler kaldrlarak eitim, laiklii temel alan bir nitelik kazanmfltr. Tevhid-i
Tedrisat Yasasn, 1928de uygulamaya konan yeni Trk
harflerinin kabulne iliflkin yasa izlemifltir. Yeni Trk
harflerinin kabul, aslnda yeni bir kltr uyarlamas ve
bamszlk hareketi olarak kabul edilebilir. Yeni Trk
harflerinin kabul edilmesiyle birlikte tm lkede okuryazarlk kampanyas bafllatlmfl, Millet Mektepleri ile
Halkevlerinin almasyla okur-yazar orannda hzl
bir artfl salanmfltr. Cumhuriyetin ilanndan sonra hukuk, takvim, kyafet, unvanlarn kaldrlmas gibi devrimler de eitimdeki adafllaflma giriflimlerini destekleyen yenileflme hareketleridir.

Akyz, Y. (2001). Trk Eitim Tarihi (Bafllangtan


2001e). (Geniflletilmifl 8. Basm) Bursa: Alfa
Yaynlar.
Baflaran, . (1984). Eitime Girifl. Ankara: Sevin
Matbaas.
DPT (2000). Sekizinci Befl Yllk Kalknma Plan
(2001-2005). 25.09.2007 tarihinde http://ekutup.
dpt.gov.tr adresinden alnmfltr.
Erden, M. (2005). retmenlik Mesleine Girifl.
stanbul: Epsilon Yaynlar.
Fidan, Nurettin ve Erden, M. (1988). Eitime Girifl.
stanbul: Alkm Yaynlar.
Kkahmet, L. ve dierleri (1999). retmenlik
Mesleine Girifl. (Editr: L. Kkahmet) stanbul:
Alkm Yaynlar.
MEB. (2004). MEB Mfredat Gelifltirme Sreci, 20.
06. 2006 tarihinde http://programlar.meb.gov.tr/
index/index.htm adresinden alnmfltr.
MEB. (2006). Milli Eitim fiuralar (1939-1999).
10.10.2007 tarihinde http://ttkb.meb.gov.tr/secmeler
/sura/sura. htm adresinden alnmfltr.
kszolu, A. F. (1999). Eitim-Tarih iliflkisi: Eitim
Tarihi. Eitim Bilimine Girifl. (Editr: L.
Kahmet). Ankara: Gazi Kitabevi Yaynclk, ss.
109-115.
ztrk, S. (2007). Milli Eitimde Yine Reform Denilecek. 22.11.2007 tarihinde http://www.spothaber.
com/yazar.asp?id=868 adresinden alnmfltr.
Payko, F. (1991). Tarih retimi. Eskiflehir: Anadolu
niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar.
Polat, K. (1998). Ortaokul Milli Tarih Programnn
Deerlendirilmesi. Yaynlanmamfl yksek lisans
tezi Eskiflehir: Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits.
Snmez, V. (2006). Eitimin Tarihsel Temelleri,
Eitim Bilimine Girifl. (Editr: V. Snmez).
Ankara: An Yaynclk, ss. 25-60.
Szer, E. (2007). Osmanl Devletinde Eitim, Trk
Eitim Tarihi. (Editr: M. Salam). Eskiflehir:
Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar,
ss. 1-20.
fiiflman, M. (1999). retmenlie Girifl. Ankara:
PegemA Yaynclk.
nal, S. ve Ada, S. (1999). retmenlik Mesleine
Girifl. stanbul: Marmara niversitesi Teknik Eitim
Fakltesi Yaynlar.
Varfl, F., Grkan, T.; Gztok, D.; Babadoan C. ve
Grbztrk, O. (1991). Eitim Bilimine Girifl.
(Editr: F. Varfl). Eskiflehir: Ankara niversitesi
Eitim Bilimleri Fakltesi Yaynlar.
Ylman, M. (2003). Eitimin Tarihsel Temelleri,
retmenlik Mesleine Girifl. (3. Basm)
(Editrler: . Demirel ve Z. Kaya). Ankara: PegemA
Yaynclk, ss. 21-46.

Eitim Biliminde
Arafltrma Yntemleri

Dnyada her fley iin, medeniyet iin, hayat iin baflar iin en gerek yol gsterici ilimdir, fendir. lim ve fennin dflnda yol gsterici aramak gaflettir, cahilliktir,
doru yoldan sapmaktr. Yalnz ilmin ve fennin, yafladmz her dakikadaki safhalarnn geliflimini anlamak ve ilerlemeleri zamannda takip etmek flarttr. Bin,
iki bin, binlerce yl nceki ilim ve fen lisannn koyduu kurallar, flu kadar bin yl
sonra bugn aynen uygulamaya kalkflmak elbette ilim ve fennin iinde bulunmak deildir.
Mustafa Kemal ATATRK, 1924

Amalarmz

N
N
N
N
N
N

Bu niteyi alfltktan sonra;


Bilgi edinme yollarn aklamak,
Eitim bilimi ve bilimsel arafltrma arasndaki iliflkiyi kavramak,
Bilimsel arafltrma trlerini snflamak,
Bilimsel arafltrma srecini anlamak,
Bilimsel arafltrmalarda veri toplama yollarn tanmak,
Bilimsel arafltrma ile etik iliflkisini aklamak
iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.

133

134

Eitim Bilimine Girifl

rnek Olay
fiule Hanm, mdrln yapt okulda, velilerin gereklefltirilen eitim seminerlerine yeterince ilgi gstermediini gzler. fiule Hanm, velilerin etkinliklere katlmama nedenlerini merak eder. fiule Hanm, bu konuda okulundaki retmenlerle
ve ayn eitim blgesindeki okul mdr arkadafllaryla grflmeler yapar; ancak
yapt grflmelerden sorunun zmne iliflkin bir sonu elde edemez. Grflt kifliler, sorunun nedeni ve zm konusunda farkl grfller ortaya koymufllardr. Bunun zerine fiule Hanm, nternet ve dier kaynaklardan elde ettii okulaile ifl birlii ve ailelerin eitim seminerlerine katlm gibi konularda okumalar yapar. Okumalarndan ailelerin eitim seminerlerine katlma ve katlmama nedenlerini listeler. Ancak fiule Hanm, soruna iliflkin belirlemifl olduu listedeki nedenlerden hangilerinin kendi okulundaki aileler iin geerli olduunu belirleyemez.
fiule Hanmn aklna, okulunda yksek lisans eitimi yapan Ayfle retmenle
bu konuyu konuflmak gelir. fiule Hanmla Ayfle retmen, yaptklar grflmeden
sonra okuldaki velilere ynelik bir anket hazrlamaya karar verirler. Ayfle retmen, fiule Hanmn konuyla ilgili oluflturduu listeden ve dier ilgili kaynaklardan yararlanarak Eitim Seminerlerine Aile Katlm Anket Formunu hazrlar.
Ayfle retmen, hazrlamfl olduu anketle ilgili olarak yksek lisans eitimine devam ettii niversitedeki retim elemanlarnn ve snf arkadafllarnn grfllerini alr. Alnan grfller dorultusunda anket formuna son biimi verilerek renciler araclyla velilere uygulanr. Ailelerin yaklaflk olarak %90, kendilerine
gnderilen anketleri yantlayarak ocuklaryla okula gnderirler. Daha sonra Ayfle retmen, anket verilerini zmler, sonular raporlafltrr; yl sonunda okulaile birliinin dzenlemifl olduu dayanflma yemeinde katlmclara sunar. Anketin en nemli sonularndan biri, ailelerin okulda dzenlenecek veli eitim seminerlerinin hafta sonu yaplmasn istemeleridir. Oysa okulda veli toplantlar ve
seminerler hafta ii yaplmaktadr. Bunun zerine fiule Hanm, velilere ynelik
gereklefltirilecek her trl etkinliin hafta sonu yaplmasna karar verir.

Anahtar Kavramlar

Bilimsel bilgi
Bilim
Bilimsel arafltrma
Etik
Eylem arafltrmas

Nicel arafltrma
Nitel arafltrma
Gzlem
Grflme
Anket

indekiler
GRfi
BLGNN KAYNAKLARI, BLMSEL ARAfiTIRMA VE ETM BLM
Bilginin Kaynaklar
Eitim Bilimi ve Bilimsel Arafltrma
BLMSEL ARAfiTIRMA TRLER
Temel Arafltrmalar, Uygulamal Arafltrmalar, Deerlendirme
Arafltrmalar ve Eylem (Aksiyon) Arafltrmas
Nicel ve Nitel Arafltrmalar
Analitik Arafltrmalar
BLMSEL ARAfiTIRMA SREC
BLMSEL ARAfiTIRMALARDA VER TOPLAMA YOLLARI
BLMSEL ARAfiTIRMALARDA ETK

135

8. nite - Eitim Biliminde Arafltrma Yntemleri

GRfi
Eitim politikalarnn oluflturulmasnda ve eitim uygulamalarnn etkili bir biimde gereklefltirilip gereklefltirilmediinin belirlenmesinde, farkl nitelik ve nicelikte bilgiye gereksinim vardr. Eitim alanndaki sorunlarn belirlenmesinde ve bu
sorunlarn zmnde gereksinim duyulan bilgi, rastlantlara ya da bireysel deneyimlere braklamayacak kadar nemlidir. Karar veren ve uygulayc konumundaki kifliler ne kadar deneyimli olurlarsa olsunlar kararlarn ve uygulamalarn gvenilir bilgilere dayandrmaldr. rnein eitim politikalarnn dayanaklar neler olmaldr? Okullardaki eitim uygulamalar nasl gereklefltirilmektedir? Okulncesi
eitim kurumlarnn fiziksel koflullar belirlenen ltlere uygun mudur? Bu sorularn yantlanmas iin gereksinim duyulan bilgilerin hangi kaynaklardan ve nasl
saland nemlidir.
Bu nitede, nce bilginin kaynaklar, bilimsel arafltrma ve eitim bilimi konularna deinilmifl, bilimsel arafltrma trleri ve arafltrma desenleri aklandktan
sonra bilimsel arafltrma sreci, bilimsel arafltrmalarda veri toplama yollar ve bilimsel arafltrmalarda etik konular ele alnmfltr.

BLGNN KAYNAKLARI, BLMSEL ARAfiTIRMA VE


ETM BLM
Bilgi, farkl kaynaklardan salanabilir. Farkl kaynaklardan salanan bilgiler, kimi
zaman birbiriyle rtflrken kimi zaman da eliflebilir. Bu nedenle bilgi, kaynakland yere ve zamana gre farkl biimlerde tanmlanabilir. Bilgi; din, felsefi, teknik, sanatsal, ve bilimsel olabilir. Burada zerinde durulmas gereken bilgi, bilimsel bilgidir. Bilimsel bilgi; nesnel, evrensel doruluu kantlanmfl bilgidir. Bilimsel
bilgiye, bilimsel arafltrmalar sonucunda ulafllr. Bilimsel bilginin anlaml duruma
getirilmesi ise arafltrma sonularnn yorumlanmasyla olur (Erkufl, 2005, s.22). Bilimsel bilgi, aksi kantlanncaya kadar doru olarak kabul edilen bilgidir; ancak tek
ve deiflmez bir bilgi tr deildir.

Bilimsel bilgi: Nesnel,


evrensel doruluu
kantlanmfl bilgi.

Bilginin Kaynaklar
Bilgi edinmenin kaynaklar genelde; bireysel yaflantlar, gelenek, otorite ve bilimsel arafltrma biiminde snflandrlmaktadr (Erkufl, 2005, ss.22-24; Kaptan, tarihsiz, s.30; Kaya ve Gelbal, 2007, s.239; McMillan, 2004, ss.3-5):
Bireysel yaflantlar: Bireysel yaflantlar, bilinen en eski bilgi edinme ve problem zme yollarndan biridir. Ancak bireysel yaflantlar, gzlenen bir durumun ne
olduunun anlamlandrlmasna ve buna bal yaplan yoruma dayanr. Ayn durumu gzleyen bireyler bile gzlenen duruma iliflkin farkl sonular karabilir; nk bireyler, gzlenen duruma iliflkin nyargl olabilir ya da gzlenen durum ok
ak olmad iin gzlem sonular yanlfl ortaya kabilir. Bu yolla elde edilen bilgiler ok gvenilir deildir. nk bireysel yaflantlara dayal bilgilerin herkes tarafndan ayn biimde elde edilmesi ve kontrol edilmesi ok zordur. rnein aile
ortamnda ve okulda fliddet gren bir ocuk, teki ocuklarn da fliddet grmesini
doal karfllayabilir. nk fliddet, bu ocuun gnlk yaflamnn olaan bir paras olabilir.
Gelenek: Geleneklere dayal bilgi, gnlk problemleri ve hatta birok mesleki
sorunu zmede nemli bir kaynaktr. Kimi durumlarda, her zaman bilinen ve
doru olduuna inanlan yol izlenir. Gelenekler; bir problemin zmnde doru ya da yanlfl olarak kabul edilen neriler, kurallar ve yaklaflmlardr. Her zaman doru olduuna inanlan bilgiler kuflaktan kuflaa aktarlr. rnein bir eitim-

Bilgi edinme kaynaklar:


Bireysel yaflantlar
Gelenekler
Otorite
Bilimsel arafltrma

136

Bilimsel arafltrma:
Sistematik veri toplama,
zmleme, deerlendirme
ve rapor etme srecidir.

Eitim Bilimine Girifl

retim ylnn iki smestir olarak dzenlenmesi, genelde geleneklere dayal bir
bilgidir. nk bu rnekler, neredeyse geleneksel duruma gelmifl uygulamalardr.
Otorite: nsanlar, bir alanda uzman ya da otorite olan kimselerin nemli bir
bilgi kayna olduunu dflnrler. Otorite olduuna inanlan uzmann, ilgili alandaki deneyimlerinin eflsiz olduuna ve farkl bakfl alarna sahip olduuna inanlr. Ksaca otorite kaynakl bilgi; bilginin bir konuda bilgili, deneyimli ya da yetkili olduu kabul edilen bir kifliden elde edilmesidir. Otoriteler niteliklerini; yafl, deneyim, fiziksel ya da siyasal glerle salarlar. Kimi durumlarda otoriteler, kendi
alanlar dflnda da dflncelerini ifade ettiklerinden, bu tr bilgiler gvenilir deildir. rnein eik bitiflik yaz konusunda deneyimi olmayan bir retmen, daha
nce bu konuda uygulamann iinde bulunmufl deneyimli bir retmenden yardm alabilir. Ancak otorite, kendini otorite olarak alglad iin aflr genellemeler
yapabilir.
Bilimsel arafltrma: Bilimsel arafltrma, problemlere gvenilir zmler aramak amacyla planl ve sistematik olarak verilerin toplanmas, zmlenmesi, yorumlanarak deerlendirilmesi ve rapor edilmesi srecidir (Karasar, 2002, s.22). Eitim alannda yaplan bilimsel arafltrmalarn genelde birbirinden farkl varsaymlara dayanan iki yaklaflm iinde olduu grlmektedir. Bunlar pozitivist/postposiztivist dnya grflnn (paradigma) egemen olduu nicel arafltrmalar, yorumlamac/yaplandrmac dnya grflnn egemen olduu nitel arafltrmalardr (McMillan, 2004, s.4).
Bireysel yaflant, gelenek ve otorite biimindeki bilgi kaynaklarndan elde edilen bilgiler, ayn durum iin znel yorumlar ve ztlklar ierir. Oysa bilimsel arafltrma; sistematik veri toplama, analiz etme, yorumlama ve rapor etme srelerini
ierir. Bu nedenle bilimsel arafltrmalar sonucunda elde edilen bilgilerin; nesnel,
evrensel, dorulanabilir ve denetlenebilir olduu sylenebilir. Gall, Borg ve Galle
(1996) gre bilimsel bilgi;
isteyen herkesin paylaflmna aktr.
ayn sreler izlenerek retilebilir.
tersi ortaya konuncaya kadar doru kabul edilir.
yanlfllklar ve nyarglardan arndrlmfltr.
genellenebilirlii snrlandrlmfl bilgidir.
elefltiri ve deerlendirmelere aktr.
Bu zellikler, ayn zamanda, bilimsel bilgiyi teki bilgilerden ayran temel zelliklerdir (Akt. McMillan, 2004, s.5).
Bilginin kayna ne olursa olsun, insanlar farkl nedenlerden dolay bilgiye gereksinim duymaktadrlar. ncelikle, eitim politikalarnn ve uygulamalarnn bilimsel bir temele dayandrlmasn salamak iin bilimsel bilgiden yararlanmak
gerekmektedir. kincisi, eitim alanndaki sorunlarn belirlenmesi ve belirlenen sorunlarn zm iin bilimsel bilgilere gereksinim vardr. ncs ise eitim uygulamalarnn kuramlara dayandrlmas ve uygulamalarn niteliinin gelifltirilmesi
iin bilimsel bilgiden yararlanlmaktadr.

Eitim Bilimi ve Bilimsel Arafltrma


Eitim bilimi, bireylerin davranfllarnn planl olarak deifltirilmesi ve gelifltirilmesi
iin yasa ve ilkeler bulmaya, bu amala teknikler gelifltirmeye alflan uygulamal
bir sretir (Fidan ve Erden, 1998, s.33). Bu nedenle eitim sorunlarnn zmn masa baflnda, kt zerinde deil; sorunun kaynanda, okulda ya da eitim
sisteminin btnnde aramak gerekir (Varfl, 1976, s.4; Akt. Demirel, 1999, s.330).

137

8. nite - Eitim Biliminde Arafltrma Yntemleri

Eitim bilimi, eitim alandaki sorunlarn belirlenmesi ve bu sorunlarn zmne


ynelik bilimsel bilgilerin retilmesi amacyla bilimsel arafltrmalardan yararlanr.
Bu ise eitim alannda da bir arafltrma kltrnn oluflmasna ve sorun zmede
bilimsel yntemin kullanlmasna baldr.
Eitim arafltrmalar, bilimsel yntemin sistemli ve planl bir biimde eitim sorunlarnn zmne uygulanmas iflidir. Eitim arafltrmalar, eitim sre ve sonularna iliflkin insan davranfllarn konu edinir (Varfl ve dierleri, 1991, s.31).
Eitim alannda gereklefltirilen bilimsel arafltrmalar; eitimdeki kuramlar oluflturmakta, var olanlar biimlendirmekte ve kimi zaman var olanlar eksik bularak yeniden oluflturmaktadr (Savran, 2006, s.377). Eitim uygulamalarnn, eitim alannda gereklefltirilmifl arafltrma bulgularna dayal olmas gerekir. Bylece eitim uygulamalarnn gelifltirilmesi ve bu uygulamalar hakknda verilecek kararlarn siyasal ya da tartflmal olmak yerine uygulama alanlarndaki geree dayandrlmas
(Ekiz, 2003, s.8) salanmfl olur.
Eitim biliminde bilimsel arafltrmaya hangi nedenlerden dolay gereksinim
SIRA SZDEduyulmaktadr? Tartflnz.

BLMSEL ARAfiTIRMA TRLER

D fi N E L M

SIRA SZDE

D fi N E L M

Bilimsel arafltrmalar trlerine gre farkl biimlerde snflandrlmaktadr. ArafltrS Odzeylerine


R U
malar; yapldklar ortama gre laboratuvar ve saha arafltrmalar,
gre
kuramsal arafltrmalar ve uygulama arafltrmalar, ynteme ya da zamana gre tarihsel, betimsel ve deneysel arafltrmalar olarak gruplandrlmaktadr (Kaptan, TaDKKAT
rihsiz, s.53). Karasar (2002, s.23), bilimsel arafltrmalarn, bilimin ama ve ifllevleri
dorultusunda retilen bilgi ve rn lt temel alnarak temel arafltrmalar ve
SIRA SZDE
uygulamal arafltrmalar olarak snflandrlabileceini belirtmektedir.
McMillan
(2004, ss.9-14) ise eitim arafltrmalarn afladaki biimde snflandrmaktadr:
Temel arafltrmalar, uygulamal arafltrmalar, deerlendirme
arafltrmalar ve
AMALARIMIZ
eylem (aksiyon) arafltrmas
Nicel ve nitel arafltrmalar
Analitik arafltrmalar
K T A P

Eitim arafltrmalar:
Temel arafltrmalar,
S O R U
Uygulamal arafltrmalar,
Deerlendirme
arafltrmalar ve Eylem
DKKAT
(Aksiyon) arafltrmas
Nicel ve Nitel
arafltrmalar
Analitik arafltrmalar
SIRA SZDE

N N

Temel Arafltrmalar, Uygulamal Arafltrmalar,


Deerlendirme Arafltrmalar ve Eylem (Aksiyon)
TELEVZYON
Arafltrmas
Temel Arafltrmalar: Temel arafltrmalarn amac, kuram retmek ya da kuramlar snayarak var olan kuramsal bilgilere yenilerini eklemektir. Dolaysyla temel
N T arafltrmalar
ERNET
arafltrmalar kuram gelifltirmeye ve kuram test etmeye ynelik
olup
gnlk yaflamda karfllafllan problemlere zm bulmak amacyla yaplmazlar
(Kaya ve Gelbal, 2007, ss.246-247). Sosyal bilimlerde genellenebilirlii yksek kuram oluflturmak ok zordur. nk toplumsal olaylar ve insanlarn zellikleri, ok
karmaflk bir yapya sahiptir. Bu nedenle, toplumsal olaylar ve insanlarn toplumsal ynlerini inceleyen sosyal bilimler kapsamndaki eitim biliminde de kuram
gelifltirmek kolay deildir (Krcaali-ftar, 1999, s.3). rnein Birey nasl renir?
sorusunu yantlamak iin yaplan temel arafltrmalar sonucunda davranfl renme kuram, biliflsel renme kuram, yaplandrmac renme kuram gibi birok
kuram oluflturulmufltur. Ancak hibir renme kuramnn renme olgusunu tam
olarak aklayabildiini sylemek olanakl deildir.

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON
Kuram: Bir olguyu
aklamaya, kestirmeye ya
da kontrol etmeye yarayan
NTERNET
iliflkiler btn.

138

Eitim Bilimine Girifl

Deerlendirme
arafltrmalarnda, en az iki
program ya da etkinliin
deerlendirilmesi amacyla
veriler toplanr. Bu verilere
dayal olarak etkinliin
devam edip etmemesine
karar verilir.

Uygulamal Arafltrmalar: Uygulamal arafltrmalarn ncelikli amac, gnlk


yaflamda karfllafllan problemlere zm bulmaktr; bilgi retmek amac daha sonra gelmektedir. Uygulamal arafltrmalarn genellenebilirlii snrl olup yerel problemlerin zmne yneliktir (Kaya ve Gelbal, 2007, s.247). Bir ana snfnda, davranfl renme kuramndaki dllendirme ilkesinin, kk grup alflmalar srasnda kullanlan iki farkl dllendirme ynteminin etkinliinin karfllafltrlmas
(Krcaali-ftar, 1999, s.4), uygulamal arafltrmaya rnek olarak verilebilir.
Kimi durumlarda arafltrmalarn yeni bilgi retmeye ve uygulamaya ynelik
olup olmadn ayrmak yapay olabilir. nk hangi bilginin temel, hangi bilginin
uygulamal olduu belirlenemeyebilir. Bu nedenle bir bilim alan hem temel hem
de uygulamal olabilir (Erkufl, 2005, s.43).
Deerlendirme Arafltrmalar: Deerlendirme arafltrmalar, bir programn
etkililii hakknda karar vermek amacyla yaplan arafltrmalardr. Buradaki ama,
program hakknda karar verme konumundakilere bilimsel arafltrma sonularna
dayal farkl seenekler sunmaktr. Deerlendirme arafltrmalarnda, daha yerel ve
zel bir durum ya da farkl program trleri zerine odaklanlr. rnein lkretimde hangi okuma yazma program uygulanmaldr? Yeni eitim programlar nasl uygulanmaktadr? Bir eitim blgesine kk iki okul mu yoksa byk bir okul
mu yaplmaldr? Eitimde bilgisayar kullanmann renci ve retmenlerin bilgi
ve tutumlarna etkisi nedir? gibi sorularn yantlanmas iin deerlendirme arafltrmalar yaplabilmektedir (McMillan, 2004, s.13).
Eylem (Aksiyon) Arafltrmas: Eylem arafltrmas, uygulamada ortaya kan
sorunlarn anlafllmasna ve zlmesine ynelik olarak uygulayclarn tek bafllarna ya da bir arafltrmac ile birlikte uygulama srecini alflmasn ierir. Arafltrma
ile uygulamay birlefltiren ve arafltrma sonularnn uygulamaya aktarlmasn kolaylafltran bir arafltrma yaklaflmdr (Yldrm ve fiimflek, 2005, s.78). Eylem
arafltrmas retmen arafltrmas olarak da adlandrlr ve eitim alannda genelde
retimi gelifltirme amacyla kullanlr.

Nicel ve Nitel Arafltrmalar


Nicel Arafltrmalar
Nicel arafltrmalar:
Deneysel arafltrmalar
Bantsal arafltrmalar
Betimsel arafltrmalar
Nicel: Saylar, lmler,
tmdengelim, kontrol ve
deney gibi kavramlara vurgu
yapma.
Deiflken: En az iki farkl
deer alabilen ve bir
arafltrmada incelenen
zelliklerin her biri. rnein
yafl, renci baflars,
retim yntemi gibi.

Nicel arafltrmalara, grgl (amprik) arafltrmalar ya da saysal arafltrmalar da denmektedir. Nicel arafltrmalar, sosyal bilimlerin biimlenmeye bafllad 20. yzyln
baflnda, fen bilimleri alanndaki arafltrma yntemlerinin ve veri toplama tekniklerinin sosyal bilimler alanlarna uyarlanmasyla oluflmufltur. Nicel yaklaflma gre,
bilimsel olanla bilimsel olamayan birbirinden kesin snrlarla ayrlmaktadr (Krcaali-ftar, 1999, s.6). Nicel arafltrmalar arasnda; deneysel, bantsal ve betimsel arafltrmalardan sz edilebilir.
Deneysel Arafltrmalar: Deneysel desen, neden-sonu iliflkilerini belirlemek
amacyla dorudan arafltrmacnn kontrol altnda, gzlenmek istenen verilerin
retildii arafltrmalardr. Tarama desenlerinde var olan durum olduu biimiyle
deifltirilmeden gzlenirken deneysel desende, gzlenmek istenenlerin arafltrmac tarafndan retilmesi sz konusudur (Karasar, 2002, s.87). Deneysel arafltrmalarda, bir arafltrma ortam oluflturulur. Bu ortam genelde yapaydr; ancak doal ortam da olabilir. Bu ortamda, herhangi bir fleyin (yeni bir renme yntemi, yeni
bir eitim program, yeni bir snf dzeni vb.) etkililiini lmek ve lm sonucu
olumlu ise bu sonulara dayal olarak nerilerde bulunmak temeldir (Ekiz, 2003,

139

8. nite - Eitim Biliminde Arafltrma Yntemleri

s.99). Deneysel arafltrmada, iki ya da daha fazla arafltrma grubu zerinde belli bir
deiflkenin etkililii incelenir. Deneysel arafltrma sonucunda elde edilen bulgular,
gruplar aras farkllk olduunu gsterirse neden-sonu iliflkisi kurulabilir (Krcaali-ftar, 1999, s.8).
Deneysel desenlerde, neden-sonu iliflkisini bulmak amacyla deiflkenler, arafltrmac tarafndan dorudan kontrol altna alnr. Bir arafltrmann deneysel olarak
adlandrlabilmesi iin flu zellikleri taflmas gerekir (Kaya ve Gelbal, 2007, ss.250251):
Arafltrmac bamsz deiflken zerinde deifliklik yapabilmelidir.
Arafltrmacnn bamsz deiflkende yapt deiflimler kontroll koflullarda
yaplmal ve bamsz deiflkenin dflndaki deiflkenlerin etkisi kontrol
edilmelidir.
Arafltrmac bamsz deiflkende yapt deiflikliin etkisini kontrol edebilmelidir.

Baml deiflken:
Arafltrmacy rahatsz eden
ve aklanmas istenen
durum.

Okulncesi dnem ocuklarnda ifl birlii becerisini gelifltirmede drama ynteminin etkisi nedir?

RNEK

Bantsal Arafltrmalar: Bantsal (korelasyon) arafltrma deseni ya kestirim


arafltrmalarnda ya da iliflki arafltrmalarnda uygulanr. Kestirim arafltrmasnda, zaman bakmndan daha nceden oluflan deiflkenlere iliflkin lmlerden gelecek
davranfl kestirilmeye alfllr. liflki arafltrmas ise deiflkenler aras neden-sonu
kalplarn anlamaya vurgu yapar (Balc, 2001, s.263). Bantsal modelle gereklefltirilen bir arafltrmada, arafltrma probleminde yer alan iki ya da daha fazla deiflkene iliflkin olarak rneklemdeki katlmclardan veri toplanr. Toplanan verilerin istatistiksel tekniklerle incelenmesi sonucunda, deiflkenler arasnda bir bant olup olmad belirlenir (Krcaali-ftar, 1999, s.8).

Bamsz deiflken: Baml


deiflken zerinde etkisinin
olduu dflnlen deiflken.

Drama yntemiyle gereklefltirilen etkinlikler ile ifl birlii becerisinin gelifltirilmesi


arasnda iliflki var mdr?

RNEK

rencilerin okuma
alflkanlklarn etkileyen
etmenleri konu edinen bir
arafltrmada okuma
alflkanl baml
deiflken, okuma
alflkanlna etki eden
etmenler bamsz
deiflkendir.

Betimsel Arafltrmalar: Betimsel arafltrmalar, olan olduu gibi saptamaya ya


da tanmlamaya alflan, farkllk ya da iliflki bulmaya alflmayan arafltrmalardr.
Betimsel arafltrmalar iki biimde gereklefltirilir. Bunlar, zaktarm arafltrmalar ve
gzlem arafltrmalardr. zaktarm arafltrmalarnn verileri, rneklemde yer alan
bireylerin bizzat kendilerinden bilgi alnarak toplanr. rnein katlmclardan anket araclyla yazl, grflme yoluyla szel bilgiler alnabilir. Gzleme dayal betimsel arafltrmalarda veriler, katlmclarn arafltrmac tarafndan gzlenmesiyle
toplanr. Betimsel arafltrma verileri, frekans ve yzde gibi betimsel istatistiksel teknikler kullanlarak zmlenir (Krcaali-ftar, 1999, ss.7-8).

RNEK

Okulncesi retmenlerinin ocuk haklarnn eitimine iliflkin grflleri nedir?


Verilerin anketle topland ve zmlenmesinde frekans (say) ve yzde
istatistiksel tekSIRA SZDE
niklerinin kullanld bir arafltrma makalesinde kullanlan arafltrma trnn ve desenin
ne olduunu nedenleriyle aklaynz.

SIRA SZDE

D fi N E L M

D fi N E L M

S O R U

S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

SIRA SZDE

140

Eitim Bilimine Girifl

Nitel Arafltrmalar
Nitel arafltrmalar:
Kuram oluflturma
arafltrmalar
Etnografik arafltrmalar
Fenomolojik arafltrmalar
Durum alflmas
arafltrmalar

Nitel: Doal ortamlar,


anlamlandrma, szel
anlatmlar ve esnek desenler
gibi kavramlara vurgu
yaplmas.

SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

20. yzyln son eyreinde, nicel arafltrma yaklaflmnn kimi sosyal olgular aklamada yetersiz kalmas nedeniyle nitel arafltrma yaklaflm geliflmifl ve hzla yaygnlaflmaya bafllamfltr. Nitel arafltrmalar, sosyal bilimlerin ilgi alann oluflturan
sosyal gereklikle fen bilimlerinin ilgi alanlarn oluflturan fiziksel gereklii birbirinden ayrmaktadr. Fiziksel gerekliin kiflisel yorumlardan bamsz olduu kabul edilirken sosyal gerekliin, bir lde de olsa, kiflisel yorumlarla olufltuu ne
srlmektedir. Bu nedenle sosyal gerekliin nesnellik kadar znellik de ierdii
ve her bireyin alglayfl biimine bal olarak farkllaflt; dolaysyla sosyal verilerin ancak yorumlandklar zaman deer kazand kabul edilmektedir (Krcaali-ftar, 1999, s.6).
Nitel arafltrmann genel kabul gren bir tanmn yapmak gtr. Bununla birlikte nitel arafltrma; gzlem, grflme ve dokman analizi gibi nitel veri toplama
yntemlerinin kullanld, alglarn ve olaylarn doal ortamda gereki ve btncl bir biimde ortaya konmasna ynelik nitel bir srecin izlendii bir arafltrma
olarak tanmlanabilir (Yldrm ve fiimflek, 2005, s.39). Nitel arafltrmalar arasnda,
kuram oluflturma, etnografik arafltrmalar, fenomolojik arafltrmalar ve durum alflmas arafltrmalar bulunmaktadr.
Kuram Oluflturma Arafltrmalar: Bu arafltrmann amac, arafltrlan durumla
ilgili olarak kuram keflfetmek ya da retmektir. Bu arafltrma tr herhangi bir durum ierisinde bulunan ya da alflan kiflilerin nasl etkileflimde bulunduklarn, uygulamalarn nasl yaptklarn ve bu durum ierisinde kendilerini nasl algladklarn ortaya karmaya alflr. Kuram oluflturma arafltrmasnda, arafltrmac birinci
elden veri toplar (Ekiz, 2003, s.48).
Kuram oluflturma yaklaflm ile yaplan arafltrmalarda kuram, verilerin deerlendirilmesi sonucu oluflur. Bu nedenle alflmay bafltan bir kurama dayandrma
gerei ve zorunluluu yoktur. Ayrntl grflme, gzlem ve dokman incelemesiyle nicelik ve nitelik olarak ok fazla miktarda veri toplanr. Toplanan veriler, belli
ilkelere gre kodlanr ve yorumlanr (Uak-zen, 2000, s.273).
Temel arafltrmalar
ile nitel arafltrmalardaki kuram oluflturma arasndaki temel farkllkSIRA SZDE
lar nelerdir? Tartflnz.
D fi NArafltrmalar:
ELM
Etnografik
Etnografik arafltrma bir grubu ve onun davranfllarn, grubun bulunduu kltr ierisinde yaflayan bireylerin bakfl alaryla inceleyen kltrel Sbir
(Hitchick ve Hughes, 1995; Akt. Ekiz, 2003, s.41). EtO Rbetimlemedir
U
nografik arafltrma, kltr analizi olarak tanmlanr. Etnografik arafltrmalarda ama,
belirli bir grubun kltrn tanmlamak ve yorumlamaktr. Bu tanmlama, genelDKKAT
de, o kltre zg kavramlar, sreler ve alglar erevesinde yaplr. Bu nedenle
arafltrmaya katlanlarn kullandklar yazl ve szl dil, davranfl kalplar, alglar
SIRA SZDE
ve paylafltklar
deneyimler; arafltrmann odaklanabilecei alanlar olarak ortaya kar (Hancock, 2004; Akt. Yldrm ve fiimflek, 2005, s.70).
Fenomolojik Arafltrmalar: Fenomolojik arafltrmalar, olgubilim arafltrmalar
AMALARIMIZ
olarak adlandrlr.
Olgular; yafladmz dnyada olaylar, deneyimler, alglar, ynelimler, kavramlar ve durumlar gibi farkl biimlerde karflmza kabilmektedir.
Bu nedenle olgularla yaflamda sklkla karfllafllr. Ancak her zaman karfllafllan olK T A P
gular tam olarak anlafllmayabilir (Yldrm ve fiimflek, 2005, s.72). rnein teknoloji, gnlk yaflammzn ayrlmaz bir paras durumuna gelen bir olgudur. Bu nedenle ev ortamnda bilgisayarn ocuklarn gnlk yaflamndaki yeri, fenomolojik
T E L E V Z Y O N arafltrlabilir.
arafltrma yaklaflmyla

N N

NTERNET

8. nite - Eitim Biliminde Arafltrma Yntemleri

Durum alflmas Arafltrmalar: Durum alflmas; gncel bir olgu, olay, durum ve gruplar zerine odaklanan derinlemesine incelemedir (Yin, 1994, s.3). Durum alflmas; bir ya da birden fazla olayn, ortamn, programn, sosyal grubun, bireyin ya da baflka snrlandrlmfl sistemlerin yerinin ve zamann ayrntl bir biimde tanmlanarak derinlemesine incelenmesidir (McMillan, 2004, s.271). Eitim
alannda durum alflmas zellikle niin ve nasl sorularnn yantlanmasnda
tercih edilen bir arafltrmadr (Yin, 1994, s.1). Durum alflmas arafltrmas, adndan
da anlafllaca gibi, arafltrmaya bafllamadan nce arafltrmann yaplaca durumun zel olduunun belirlenmesini gerektirmektedir.
Buraya kadar sz edilen nicel ve nitel arafltrmalar arasndaki temel farklar
flyle zetlenebilir (Ekiz, 2003; Yldrm ve fiimflek, 2005):
Nicel arafltrmada sosyal gerekliin nesnel, nitel arafltrmada ise birey ya da
bir topluluk tarafndan oluflturulduu iin znel olduu kabul edilir.
Nicel arafltrmada temel olan yntemdir ve bu konuda kat bir yap sz konusudur. Nitel arafltrmada ise temel olan alfllan durumdur ve arafltrma
ynteminde esneklik sz konusudur.
Nicel arafltrmada deiflkenler kesin snrlaryla saptanabilir ve bunlar arasndaki iliflkiler llebilir. Nitel arafltrmada ise deiflkenler karmaflktr, i ie
gemifltir ve bunlar arasndaki iliflkileri lmek zordur.
Nicel arafltrmada arafltrmac olay, olgu ve katlmclara dflardan nesnel bir
biimde bakar; nitel arafltrmada ise arafltrmac olay, olgu ve katlmclarla
yakn bir iliflki gelifltirerek znel bir bakfl as gelifltirir.
Nicel arafltrmada temel ama, arafltrma sonularn saysallafltrarak genellemedir. Nitel arafltrmada ise arafltrma sonularnn derinlemesine betimlenmesi ve betimlemede katlmclarn grfllerine yer verilmesi nemlidir.
Nicel arafltrmada temel ama, arafltrma verilerine dayal olarak tahminlerde
bulunmaktr. Nitel arafltrmada ise arafltrma verilerine dayal olarak yorum
yapmak temel amatr.
Nicel arafltrmada nedensellik iliflkilerini aklama temel ama iken nitel
arafltrmada ise arafltrma ortamnn ve srecinin ayrntl betimlenmesi ile
katlmclarn bakfl asnn yanstlmas temel amatr.
Nicel arafltrma, bir kuram ve denence ile bafllarken nitel arafltrma, kuram
ve denence ile son bulur.
Trkiyede eitim bilimleri alannda nitel arafltrma yaklaflmnn gerek kuramsal gerek uygulamada ya yeterince geliflmemifl ya da hi geliflmemifl olduu dikkat
ekicidir. Trkiyede nicel arafltrma gelenei arlkl arafltrmalar, kendini belirgin
bir biimde gstermifl ve bu konuda deerli alflmalar da ortaya konmufltur (Savran, 2006, s.378). Unutulmamaldr ki herhangi bir arafltrma yaklaflmnn dierine
gre tercih edilmesi her fleyden nce arafltrma konusunun doasyla iliflkilidir.
Arafltrmann, nitel yoksa nicel arafltrma yaklaflmyla m gereklefltirileceine karar vermeden nce neyin arafltrlacann ayrntl bir biimde dflnlmesi ve
buna bal olarak da nasl arafltrlacana karar verilmesi gerekmektedir. Burada
amaca uygunluk lt, arafltrmada yararlanlacak yntemin belirlenmesinde temeldir. nk nitel ve nicel arafltrma paradigmalar, sosyal gereklie iliflkin farkl varsaymlar ortaya koymaktadrlar (Ekiz, 2004, s.416).
Nitel ve nicel arafltrmalar, birbirlerini tamamlayan yaklaflmlardr. Bu nedenle
nitel ya da nicel arafltrma yaklaflmlarn karfllafltrarak iyi, kt, zayf, gl gibi
nitelemeler yapmaya gerek yoktur. Bir arafltrmada yntemin nitel, nicel ya da nitel ve nicel birlikte olacan, ncelikle arafltrlacak konunun zellii ile arafltrma-

141

Denence: Olaylar ya da
deiflkenler arasnda var
olduu ileri srlen iliflki.

142

Eitim Bilimine Girifl

cnn bilgi ve becerisi belirlemelidir. Daha sonra, toplanacak verinin nitelii, arafltrma ortam, alflma grubunun bykl gibi zellikler arafltrma ynteminin belirlenmesinde temel ltleridir.

Analitik Arafltrmalar
Genelde eitim arafltrmalar nitel ve nicel olarak snflandrlmaktadr. Ancak bu snflamann dflnda gerek nitel gerekse nicel arafltrma zelliklerini birlikte ierebilen arafltrma trleri vardr. Bu arafltrmalar, analitik arafltrmalar biiminde adlandrlabilir. Analitik arafltrmalar da kendi iinde dokman analizi ve karma desen
arafltrmalar olarak iki biimde snflandrmak olanakldr (McMillan, 2004, s.12).
Dokman Arafltrmalar: Bu arafltrmalar, dokmanlarn ve kaytlarn analiz
edilerek kavramlarn, olaylarn ve grfllerin incelendii bir arafltrma trdr. Dokman analizi arafltrmalarnda, elde edilen bilgilerin doru bir biimde yorumlanmasnda balamsal bilgi ok nemlidir. Bu kapsamda tarihsel, hukuksal ve kavramsal analizler yaplabilir.
Karma Desen Arafltrmalar: Kimi arafltrmalarda nitel ve nicel yaklaflmlar
birlikte kullanlabilir. Bu arafltrmalar, karma yntem olarak adlandrlr. Karma
yntemin kullanld arafltrmalarda, veri toplama ve analizde farkl nicel ve nitel
yntemler birlikte kullanld iin arafltrma sorusu daha iyi anlafllabilir (McMillan,
2004, s.12). Nitel ve nicel arafltrma yaklaflmlarnn birlikte kullanlmas yntem eflitlemesi kavramyla aklanmaktadr. Yntem eflitlemesi, ayn arafltrma sorusunu
yantlamak amacyla birden fazla arafltrma yntem ve tekniinin bir arada kullanlmas biiminde ifade edilebilir.
SIRA SZDE

Bir arafltrmaSIRA
konusunun
gerek genel gerekse ayrntl bir biimde alfllmasnda yararlaSZDE
nlabilecek arafltrma desenini bir rnek zerinden tartflnz.
D fi N E L M
Eitim arafltrmalarnn
trleri, bu trlere uygun ama ve rnek arafltrma sorusu Tablo 8.1de verilmifltir.

D fi N E L M
S O R U

Tablo 8.1
Eitim
Arafltrmalarnn
DKKAT
Trleri

Temel

N N

Kaynak:
McMillan,
SIRA SZDE
2004, s.14ten
uyarlanmfltr.
AMALARIMIZ

S O R U

Tr

Uygulamal

Ama
anlamak ve bilmek.
D K KOlguyu
AT
SIRA SZDE

Uygulamadaki eitim sorunlarn


zmek.

AMALARIMIZ

Deerlendirme

K T A P

K T A P

Eylem
TELEVZYON

Nicel
NTERNET

Bir program ya da etkinlik hakknda


karar vermek.

Nitel

rnek
Dnt vermenin ergenlerin renme
stillerine ya da gdlenmelerine etkisini anlamak.
Snf deerlendirmeleri iin portfolyo
kullanarak retmen eitimindeki en
iyi yaklaflm belirlemek.
Bir okulncesi eitim programnn
uygulamasna devam etmesine ya da
uygulamadan kaldrlmasna karar
vermek.

Bir okul ya da snftaki uygulamalar

Hangi grup ifllemleri sonularnn en


iyi baflary salad belirlemek.

zel soru ve hipotezleri yantlamada


olguyu saysal olarak tanmlamak.

Ev devi miktar ile renci baflars


arasndaki iliflki.

T E L E V gelifltirmek.
ZYON

NTERNET

Olguyu daha iyi anlamak iin olgunun


betimlenmesinde zengin anlatmlara
yer vermek.

Okul takmlarnn yenilenmesini gzlemleyerek aile roln anlamak.

8. nite - Eitim Biliminde Arafltrma Yntemleri

143

BLMSEL ARAfiTIRMA SREC


Bilimsel arafltrma sreci; planlama, uygulama ve raporlafltrma aflamalarndan oluflur. Arafltrma sreci, bir arafltrma gereksinimden bafllar ve bu gereksinimi giderecek alflmalarn sonulandrlmasyla devam eder. Bilimsel arafltrma srecinin
aflamalar, flu bafllklar altnda incelenebilir (Krcaali-ftar, 1999, ss.4-6; Ramazan,
2007, ss.341-345):
Arafltrma Konusunun Belirlenmesi: Arafltrma srecinde yaplmas gereken
ilk ifl; kaynak taramas, uzmanlarla grflme yapma, gzlem yapma gibi genel bir
inceleme sonucunda bir arafltrma konusu belirlemektir. Arafltrma konusunun belirlenmesi zor ve nemli bir aflamadr. Burada arafltrmacnn ne yapmak istediini
bilmesi ve arafltrmasn tasarlayacak kadar bilgi sahibi olmas gerekir. Arafltrma
konusuyla ilgili kuramsal altyap oluflturmak, konunun yeterince zgn olup olmadn anlamak ve konuyu daraltarak arafltrma problemini belirlemek asndan
alanyazn taramas yaplmas nemlidir.
Arafltrma Probleminin Ortaya Konmas: Arafltrma konusu belirlendikten
sonra, arafltrma konusuyla ilgili zlmek istenen probleme dayal olarak arafltrma amacnn belirlenmesi gerekir. Arafltrma problemi; daha nceki kuramlardan,
arafltrmalarn bulgularndan ve kiflisel gzlemlerden yola klarak oluflturulabilir.
Arafltrma problemi ortaya konduktan sonra, problemin kuramsal ve uygulama asndan nemli olduu tartfllmaldr. Arafltrma problemi belirlenirken, ncelikle,
problemin arafltrlabilir zellikte olmasna dikkat edilmelidir. Arafltrlabilirlik,
problemin veri toplama ve analiz etme yoluyla incelenebilecek zellikte olmasdr.
kinci olarak problemin arafltrmacnn arafltrma becerileri, kaynaklar, zaman vb.
zelliklere uygun olmasna zen gsterilmelidir.
Konuyla lgili Kaynaklarn Taranmas: Problem ortaya konduktan sonra,
konuyla ilgili kaynaklar taranarak elde edilen kuramsal bulgular ve arafltrma bulgularna dayal bilgiler bir araya getirilerek kuramsal ereve oluflturulur.
Arafltrma Sayltlarnn/Varsaymlarnn Belirlenmesi: Saylt/varsaym,
doruluu ya da yanlfll arafltrmacnn sahip olduu olanaklarla ortaya konamayan, bu nedenle arafltrmac tarafndan doru olarak kabul edilen, o arafltrmaya
zg kimi yarglardr. Bir yargnn saylt olabilmesi iin doruluundan emin olunmas ve arafltrma sonucunu byk lde etkilememesi gereklidir.
Arafltrma Snrlklarnn Belirlenmesi: Snrlklar, arafltrmacnn yapmak
isteyip de maliyet, sre, veri kaynaklar; arafltrmacnn bilgi, beceri ve olanaklar,
problem alan, arafltrma amalar, yntem ve dier zorluklardan dolay vazgemek
zorunda olduu durumlardr. Burada, planlanan arafltrmann hangi tarihlerde ve
hangi kaynaklarla tamamlanacana iliflkin bilgiler yer alr. Arafltrma sonular, belirlenen snrlklar iinde geerlidir.
Tanmlarn Yaplmas: Bilimsel arafltrmalarda bilimsel dil kullanm nemlidir. Arafltrmada kullanlan ve farkl anlamlara gelebilen kimi temel kavram ve terimlerin, zerinde alfllan deiflkenlerin karmafla yaratmamas ya da yanlfl anlafllma olaslnn ortadan kaldrlmas amacyla arafltrmac tarafndan somut bir biimde tanmlanmas gereklidir.
Arafltrma Ynteminin Belirlenmesi: Bu aflamada a) hangi arafltrma tr ve
bu tr iinde hangi arafltrma desenin benimsenecei, b) hangi bireylerin katlaca ve hangi ortamlarn kullanlaca, c) arafltrma verilerinin nasl toplanaca ve d)
arafltrma verilerinin nasl analiz edilecei belirlenir.
Arafltrma tr ve deseni: Arafltrma tr, arafltrmada nitel ve nicel yaklaflmlardan birinin ya da her iki yaklaflmn birlikte benimsenmesidir. Arafltrma deseni ise

Bilimsel arafltrma sreci


Arafltrma konusunun
belirlenmesi
Arafltrma probleminin
ortaya konmas
Konuyla ilgili kaynaklarn
taranmas
Arafltrma sayltlarnn/
Varsaymlarnn
belirlenmesi
Arafltrma snrlklarnn
belirlenmesi
Tanmlarn yaplmas
Arafltrma ynteminin
belirlenmesi
Sre ve olanaklarn
belirlenmesi
Arafltrmann
sonulandrlmas

144

Eitim Bilimine Girifl

benimsenen arafltrma tr ve arafltrmann amacna uygun olarak verilerin toplanmas ve analiz edilmesi iin gerekli koflullarn dzenlenmesidir.
Evren ve rneklem / katlmclar ve ortam: Burada, arafltrma verilerinin toplanaca bireylerin ve ortamn belirlenmesi sz konusudur. Bu bafllk, nicel arafltrmada evren ve rneklem biiminde yer alr. nk nicel arafltrmada arafltrma
sonularnn genellenmesi amalanr. Arafltrma sonularnn genellenecei bireylerin tmnn oluflturduu toplulua evren denir. Ancak genelde, evrendeki
tm bireylere ulaflmak eflitli nedenlerden dolay olanakl olmayabilir. Bu durumda evrenden rneklem alma yoluna gidilir. rneklem, evrene genelleme
yapmaya olanak verecek biimde evrenden belli sayda bireyin seilmesiyle oluflan gruptaki bireylerdir. rneklem zerinde yaplan alflma sonular evrene
genellenir.
Nitel arafltrmada ise bu bafllk, katlmclar ve ortam biiminde ifade edilir.
nk nitel arafltrma bulgularnn genellenmesi sz konusu deildir. Arafltrma az
saydaki birey ve snrl ortamlarda yrtlr. Bu nedenle nitel arafltrmada katlmclarn ve ortamlarn ayrntl betimlenmesi gerekmektedir.
Veri toplama aralar: Arafltrmac, hangi trdeki verileri nasl toplayacan nceden belirlemelidir. Eitim arafltrmalarnda kullanlan veri toplama yollar ve
aralar arasnda psikolojik testler (zek, yetenek, kiflilik, ilgi, tutum, geliflim vb. lekler), gzlem, anket, grflme, belgesel tarama saylabilir.
Verilerin analizi ve yorumu: Arafltrma srecindeki uygulamalar sonucunda elde edilen ham bilgiye veri denir. Verilerin ne ifade ettiinin anlafllabilmesi iin
analiz edilmesi gerekir. Arafltrma planlanrken hangi verilerin toplanaca ve bunlarn nasl analiz edilecei belirlenmelidir. fllenmifl ve analiz edilmifl verilere bulgu denir. Yorumlama ise bulgulara bir anlam verme iflidir.
Sonu, Tartflma ve neriler: Arafltrmann bulgular ve yorumlar blmndeki bilgiler zetlenerek sonu blm oluflturulur. Daha sonra zetlenen sonular,
alanyazndaki benzer arafltrma sonular ile karfllafltrlarak tartfllr. Ayrca yaplan arafltrmann bulgularna dayal olarak uygulamaya ve daha sonra bu konuda
arafltrma yapacaklara neriler getirilir.
Arafltrmann Raporlafltrlmas: Bilimsel arafltrma srecinin son aflamasnda arafltrma raporu hazrlanr. Bilimsel bir arafltrmann baflarl bir biiminde gereklefltirilmesi kadar dzgn ve anlafllr bir biimde yazl rapor biiminde sunulmas da nemlidir. Bylece arafltrma sonular baflkalaryla paylafllmfl olur. Arafltrmay, bilimsel arafltrma srecinin aflamalarn ierecek biimde raporlafltrmak
gerekmektedir. Eitim arafltrmalarnn raporlafltrlmasnda biimsel olarak uyulmas gereken genel bir raporlafltrma biimi olduu grlmektedir. Ancak arafltrmann nitel ya da nicel yaklaflma dayal olarak gereklefltirilmesi, raporlafltrmada
kimi farkllklar ortaya karmaktadr.

BLMSEL ARAfiTIRMALARDA VER TOPLAMA


YOLLARI
Arafltrma srecinin nemli aflamalarndan biri de veri toplama yollarnn
belirlenmesidir. Benimsenen arafltrma yaklaflmna gre veri toplama yollar deiflebilmektedir. Eitim arafltrmalarnda sklkla anket (sormaca), grflme ve gzlem gibi veri toplama aralar kullanlmaktadr.
Anket: Anket, kalem kat yoluyla objenin, bireyin ya da grubun kendisi hakknda bilgi vermesine dayanan yntemdir (Kaptan, tarihsiz, s.173). Anket, bireyin
birden ok zellii hakknda eflitli madde trleriyle bilgi toplamak amacyla kul-

8. nite - Eitim Biliminde Arafltrma Yntemleri

145

lanlr. Anket, greceli olarak hazrlanmasnn kolay olmas ve ksa srede ok sayda bireye ulaflma olana salamas asndan sosyal bilim arafltrmalarnda yaygn olarak kullanlmaktadr. Anket araclyla bireylerin flu zelliklerine iliflkin bilgi toplanr (Erkufl, 2005, ss.119-120):
Bireylerin yafl, gelir, eitim dzeyi, doum yeri, etnik ve ulusal bilgiler gibi
demografik zellikleri ve yaflam artalanlar gibi deifltirilemez olgular,
Bireylerin iinde bulunduklar durumda herhangi bir fleye iliflkin tutumlar,
dflnceleri, niyetleri, beklentileri ve arzular,
Ayda ka kez sinemaya gidersiniz? gibi bireylerin yaflamakta olduklar etkinliklere ve alflkanlklara iliflkin davranflsal bildirimleri.
Grflme: Grflme; bireylerin neyi ve neden dflndklerini, duygu ve tutumlarnn neler olduunu ve davranfllarn ynlendiren etmenleri ortaya karmay amalayan bir veri toplama yntemidir (Ekiz, 2003, s.61). Grflme, amal sohbettir. Genelde iki kifli arasnda gerekleflir (Uzuner, 1999, s.180). Grflme srecindeki sohbet, arafltrmacnn grflt kifliden bilgi almak amacyla ynlendirilir. Grflme, yz yze yaplabilecei gibi nternet, telefon gibi aralar araclyla
da yaplabilmektedir. Grflme farkl biimlerde gruplandrlabilir. Yap bakmndan grflme; yaplandrlmfl, yaplandrlmamfl ve yar-yaplandrlmfl grflme
olmak zere bafllk altnda gruplandrlr. letiflim ve kayt asndan szel, yazl ve teybe ya da filme kayt edilen grflme; grflmeye katlan birey says asndan ise bireysel grflme ve grup grflmesi biiminde de snflandrlmaktadr (Erkufl, 2005, ss.100-104). Bu snflamalara dayal olarak eitim arafltrmalarnda yaygn olarak kullanlan grflme trleri yaplandrlmfl, yaplandrlmamfl ve yar-yaplandrlmfl grflmedir.
Yaplandrlmamfl grflmede arafltrma sorular nceden hazrlanmamfltr.
Yalnzca konuflulacak ana konu bafllklar belirlenmifltir. Bir bakma arafltrmacnn
arafltrma konusuyla ilgili kiflilerle sohbet etmesidir. Ancak normal bir sohbetten
ayrlan en nemli zellii, sohbetin belli bir amaca ynelik olmasdr. Grflme
trleri iinde verilerinin analizi en zor olandr.
Okulncesi dnem ocuklarnn bilgisayar oyunlar oynamasnn sosyal geliflimlerine olumlu ve olumsuz etkilerine iliflkin grflleriniz nelerdir?

RNEK

Yaplandrlmfl grflmede grflmenin tm aflamalar nceden planlanr. Grflme srasnda bu plan dflna klmaz, grflme srasnda grfllen bireyden
kaynaklanan davranflsal ipular zerine odaklanlmaz, grflmenin yn deifltirilmez. Bu nedenle yaplandrlmfl grflme olduka snrldr. Bu tr grflmenin
kaytlar yazl ya da szl olabilir. Yaplandrlmfl yazl grflme, anket olarak adlandrlr (Erkufl, 2005, s.100). Yaplandrlmfl grflmede ama, grflmeye katlanlarn verdikleri yantlar karfllafltrmaktr. Ayn zamanda ok sayda kifliden grfl almak istendiinde tercih edilir. Arafltrma konusuna iliflkin genel dflnce ve
nerilerin belirlenmesinde yararlanlr. Dier grflme trlerine gre verilerin analiz edilmesi daha kolaydr.
ocuunuz ka yaflndan beri bilgisayarda oyun oynamaktadr?
Yar-yaplandrlmfl grflme, yaplandrlmamfl grflme ile yaplandrlmfl
grflme arasnda yer alr. Bu nedenle yar-yaplandrlmfl grflmenin kimi sorular yaplandrlmfl, kimi sorular ise yaplandrlmamfl biimde hazrlanr. Bylece
grfllen bireylerin grflme sorularna serbest tepki vermesi salanmfl olur (Er-

RNEK

146

Eitim Bilimine Girifl

kufl, 2005, s.101). Arafltrmac, grflme sorularn nceden hazrlar; ancak grflme srasnda grfllen kiflilere ek sorular sorulabilir. Bu adan dier iki grflme
trne gre yar-yaplandrlmfl grflme, esnektir (Ekiz, 2003, s.62). Yar-yaplandrlmfl grflmede, nceden hazrlanan sorularn katlmclara ayn sra ve biimde sorulmas gerekir.

RNEK

Bilgisayar oyunlarnn ocuunuzun gnlk yaflam etkinlikleri zerindeki etkilerine iliflkin neler syleyebilirsiniz? biimindeki bir soruya, grfllen ebeveyn
Hangi alardan? diye sorabilir. Bu durumda arafltrmac Yemek yeme, arkadafllaryla ve sizinle zaman geirme gibi. biiminde ek bir aklama yapabilir.
Ancak bu tr grflmede eer kimi ebeveynler ayn soruya ayn biimde tepki veriyorsa arafltrmac, ayn biimde aklama yapmaya zen gstermelidir.
Gzlem: Doal ortamlarda insan davranfllarnn incelenmesini temel ama edinen bir veri toplama yntemidir (Ekiz, 2003, s.55). Gzlem, herhangi bir ortamda
ya da kurumda oluflan davranfl ayrntl olarak tanmlamak amacyla kullanlan bir
yntemdir (Yldrm ve fiimflek, 2005, s.169). Veri toplama yntemi olarak gzlem,
renci-retmen iliflkileri gibi karmaflk davranfllarn arafltrlmasnda ya da varlk-yokluk bildiren snftaki sra-sandalye says gibi basit snflamal verilerin toplanmasnda kullanlr (Karasar, 2002, s.157). Arafltrma amacyla afladaki davranfllar, hareketler ve tepkiler gzlenir (Erkufl, 2005, ss.96-97):
Motor (kassal) hareketler: Bir rencinin ders boyunca ka kez parmak kaldrd.
Szel davranfllar: Bir rencinin teneffs boyunca arkadafllarn ka kez rahatsz ettii ya da arkadafllarna teflekkr ettii.
Fizyolojik tepkiler: Bir kiflinin korku ya da sevin durumundaki gz bebekleri ve kalp atm hz.
Sz tesi davranfllar: Bir grflmede grfllen kiflinin ka kez hmm, eee
vb. gibi tepkiler verdii.
Gzlem, yapld ortama gre doal gzlem ve denetimli gzlem; arafltrmacnn katlmna gre katlmc gzlem ve katlmsz gzlem; gzlemin sresine gre
ise srekli ve aralkl gzlem biiminde snflandrlabilir (Erkufl, 2005, ss.97-98).
Katlmc gzlem, daha ok etnografik arafltrmalar iinde yer alr. Gzlemci, baflkalarnn yaflamlarna girerek onlarn sosyal dnyay nasl grdklerini ortaya karmaya alflr (Ekiz, 2003, s.56). Katlmsz gzlemde ise arafltrmac ortada yoktur ve arafltrmacnn ortamda olduu bilinir ya da bilinmez (Erkufl, 2005, s.98). Bu
gzlem trnde nemli olan, belirli olay ya da olgularn zerine odaklanmadr
(Ekiz, 2003, s.58). Katlmsz gzleme, bir snfa yerlefltirilen kamera araclyla yaplan gzlem rnek olarak verilebilir. Ancak bu tr gzlem kimi etik ve yasal
sorunlara neden olabilir.

BLMSEL ARAfiTIRMALARDA ETK


Bilimsel arafltrma etii, bilimsel arafltrma yaparken arafltrmaclarn uymas gereken kurallar btndr (Ramazan, 2007, s.345). Bilimsel arafltrma srecinde arafltrmacnn uymas gereken etik kurallar afladaki biimde zetlenebilir (Balc,
2004; Best ve Khan, 1986; Ceyhan; 2000; Newconbe, 1996; Smer, Demirkutu ve
zkan, 2005ten aktaran Ramazan, 2007, ss.345-347):
Arafltrmaya katlacaklar; arafltrma ncesinde arafltrmann konusu, amac ile
kendilerinden beklenenler ve olas riskler konusunda tam olarak bilgilendi-

8. nite - Eitim Biliminde Arafltrma Yntemleri

rilmelidir. Bu bilgilendirme, genelde, yazl olarak yaplmal ve katlmclarn


kendilerine sunulan yazl metni tam olarak anlayp anlamadklarna dikkat
edilmelidir.
Arafltrmaya katlma, gnlllk temeline dayanmaldr. Kiflileri arafltrmaya
katlmaya zorlamak, insan haklarna aykrdr.
Kiflilerin arafltrmaya katlmalarn zendirmek amacyla kiflilere dller verilebilir. Ancak verilecek dllerde drst davranmak ve aflrya kamamak
gerekir.
Arafltrma verileri, katlmclara zarar verebilecek riskli durumlar iermeden
toplanmaldr. Katlmclar, psikolojik ve fiziksel olarak risk altnda olabilir.
Arafltrmada, katlmclarn kendi zeli olduuna inand davranfllarn izinsiz olarak gzlemek, sesli ve grntl kaydn yapmak kiflilik haklarna yaplmfl bir saldrdr.
Arafltrmac, katlmclardan elde ettii bilgilerin gizli tutulmasna zen gstermelidir. Veriler, katlmclarn kimlii ile efllefltirilerek deerlendirilmemeli, katlmclarn kimlikleri gizli tutulmal ve katlmclarn izni olmadan hibir bilgi aklanmamaldr.
Arafltrma srecinde arafltrmaclarn ve katlmclarn karfllkl sorumluluklar
vardr. Bu sorumluluklar netlefltirilmeli ve karfllkl bir anlaflmaya varlmaldr.
Katlmclarn arafltrma sonularn renme hakk vardr. Arafltrmac, katlmclar bu konuda yazl ya da szl olarak bilgilendirmelidir. Bu amala arafltrma raporu katlmclara sunulmal ya da raporun yaymlad dergiden katlmclar haberdar edilmelidir. Kimi durumlarda, arafltrma raporlafltrlmadan
katlmclarn onayna sunulur ve onlarn onay alndktan sonra arafltrmann
raporuna son biimi verilir. Bu durum, katlmc teyidi olarak adlandrlr.
Arafltrmaclar, arafltrma sonularnn sosyal, politik ve insan zerindeki etkilerini unutmamal ve arafltrma sonularn sunarken bunlara dikkat etmelidir.
yi tasarlanmfl bir arafltrma, olanakl ise arafltrmacnn bal bulunduu kurum tarafndan atanan bir etik deerlendirme kurulunca; arafltrma deseni,
kullanlacak lme aralar, izlenecek yollar etik kurallar asndan incelenmelidir.
Arafltrmaclar, arafltrmada kendileriyle birlikte alflan meslektafllarnn, teknik elemanlarn ve dier kimselerin de etik kurallara uygun davranma sorumluluunu stlenmelidir.
Arafltrmac, arafltrmann raporlafltrlmasnda yararland ve alnt yapt
kaynaklar mutlaka kaynak gsterme kurallarna uygun olarak belirtmekle
sorumludur. Aksi durumda bu bilgilerin arafltrmacya ait olduu dflnlr.
Kiflinin kendisine ait olmayan bir bilgiyi kendisinin gibi gstermesi, bilimsel
hrszlktr.

147

148

Eitim Bilimine Girifl

zet

N
A M A

N
A M A

Bilgi edinme yollarn aklamak


Bilgi edinme yollar; bireysel yaflantlar, gelenek,
otorite ve bilimsel arafltrma biiminde snflandrlr. Bireysel yaflantlar; bireye zgdr, bilinen
en eski bilgi edinme ve problem zme yoludur.
Bireysel yaflantlara dayal bilgilerin herkes tarafndan ayn biimde elde edilmesi ve kontrol edilmesi zordur. Geleneklere dayal bilgi; bir problemin zmnde doru ya da yanlfl olarak
kabul edilen neriler, kurallar ve yaklaflmlardr.
Otorite kaynakl bilgi; bir konuda bilgili, uzman,
yetkili ve deneyimli kabul edilen kiflilerden elde
edilen bilgidir. Bilimsel arafltrma sonucunda elde edilen bilgi, bilimsel bilgi olarak tanmlanr.
Bilimsel bilgi; paylaflma ak olma, ayn sreler
sonucunda retilme, aksi kantlanncaya kadar
doru kabul edilme, yanlfllklardan ve nyarglardan arnmfl olma, genellenebilirlii snrlandrlmfl olma ve elefltiriye ak olma gibi zellikleri ierir.
Eitim bilimi ve bilimsel arafltrma arasndaki
iliflkiyi kavramak
Eitim sorunlarnn zmn masa baflnda ya
da kt zerinde deil; sorunun kaynanda,
okulda ya da eitim sisteminin btnnde aramak gerekir. Eitim bilimi, eitim alandaki sorunlarn belirlenmesi ve bu sorunlarn zmne
ynelik bilimsel bilgilerin retilmesi amacyla bilimsel arafltrmalardan yararlanr. Eitim arafltrmalar, bilimsel yntemin sistemli ve planl bir
biimde eitim sorunlarnn zmne uygulanmas iflidir. Bu arafltrmalar, eitim sre ve
sonularna iliflkin insan davranfllarn konu edinir. Eitim uygulamalarnn arafltrma bulgularna
dayal olmas gerekir. Bylece eitim uygulamalarnn gelifltirilmesi ve bu uygulamalar hakknda
verilecek kararlarn siyasal ya da tartflmal olmak
yerine uygulama alanndaki geree dayandrlmas temele alnmfl olur.

N
AM A

N
AM A

N
AM A

Bilimsel arafltrma trlerini snflamak


Bilimsel arafltrmalar; yapldklar ortama gre laboratuvar ve saha arafltrmalar, dzeylerine gre
kuramsal arafltrmalar ve uygulama arafltrmalar,
ynteme ya da zamana gre tarihsel, betimsel ve
deneysel arafltrmalar olarak gruplandrlabilir.
Bilimsel arafltrmalar, bilimin ama ve ifllevleri
dorultusunda retilen bilgi ve rn lt temel alnarak temel arafltrmalar ve uygulamal
arafltrmalar olarak snflandrlabilir. Bu aklamalara dayal olarak eitim arafltrmalarn; temel
arafltrmalar, uygulamal arafltrmalar, deerlendirme arafltrmalar ve eylem arafltrmas, nicel
arafltrmalar ve nitel arafltrmalar ve analitik arafltrmalar olarak snflandrmak olanakldr.
Bilimsel arafltrma srecini anlamak
Bilimsel arafltrma sreci; planlama, uygulama ve
raporlafltrma aflamalarndan oluflur. Arafltrma
sreci, bir arafltrma gereksinimden bafllar ve bu
gereksinimi giderecek alflmalarn sonulandrlmasyla devam eder. Bilimsel arafltrma srecinin aflamalar; arafltrma konusunun belirlenmesi, arafltrma probleminin ortaya konmas, konuyla ilgili kaynaklarn taranmas, arafltrma sayltlarnn/varsaymlarnn belirlenmesi, arafltrma snrlklarnn belirlenmesi, tanmlarn yaplmas,
arafltrma ynteminin belirlenmesi, sre ve olanaklarn belirlenmesi ve arafltrmann sonulandrlmas aflamalarndan oluflmaktadr.
Bilimsel arafltrmalarda veri toplama yollarn
tanmak
Bilimsel arafltrmalarda genelde anket, gzlem
ve grflme gibi veri toplama aralarndan
yararlanlr. Anket, bireyin birden ok zellii
hakknda eflitli madde trleriyle bilgi toplamak
amacyla kullanlr. Anket, greceli olarak hazrlanmasnn kolayl ve ksa srede ok sayda
bireye ulaflma olana asndan sosyal bilim arafltrmalarnda yaygn olarak kullanlmaktadr. Gzlem, herhangi bir ortamda ya da kurumda oluflan
davranfl ayrntl olarak tanmlamak amacyla
kullanlan bir yntemdir. Grflme; bireylerin neyi ve neden dflndklerini, duygu ve tutumlarnn neler olduunu, davranfllarn ynlendiren
etmenleri ortaya karmay amalayan bir veri
toplama yntemidir.

8. nite - Eitim Biliminde Arafltrma Yntemleri

N
A M A

Bilimsel arafltrma ile etik iliflkisini aklamak


Bilimsel arafltrma etii, bilimsel arafltrma yaparken arafltrmaclarn uymas gereken kurallar btndr. Bilimsel arafltrma srecinde arafltrmacnn uymas gereken etik kurallar afladaki biimde zetlenebilir:
Katlmclar; arafltrmann konusu, amac ve kendilerinden beklenenler ve olas riskler konusunda tam olarak bilgilendirilmelidir.
Arafltrmaya katlm gnlllk temeline dayanmaldr.
Kiflilerin arafltrmaya katlmalarn zendirmek
amacyla kiflilere dller verilebilir.
Arafltrma verileri, katlmclara zarar verebilecek
riskli durumlar iermeden toplanmaldr.
Arafltrmada katlmclarn kendi zeli olduuna
inand davranfllarn izinsiz olarak gzlemek,
sesli ve grntl kaydn yapmak kiflilerin zeline yaplmfl bir saldrdr.

149

Arafltrmac, katlmclardan elde ettii bilgilerin


gizli tutulmasna zen gstermelidir.
Arafltrmaclarn ve katlmclarn karfllkl sorumluluklar netlefltirilmelidir.
Katlmclarn arafltrma sonularn renme hakk vardr.
Arafltrma sonular sosyal, politik ve insan zerindeki etkileri dflnlerek sunulmaldr.
Arafltrma, olanakl ise arafltrmacnn bal bulunduu kurum tarafndan etik kural ihlalleri asndan incelenmelidir.
Arafltrmac, arafltrmada alflan dier kimselerin
de etik kurallara uygun davranma sorumluluunu stlenmelidir.
Arafltrmac, kendisine ait olmayan bir bilgiyi kendisinin gibi gstermemelidir.

150

Eitim Bilimine Girifl

Kendimizi Snayalm
1. Ali retmen, meslekte 30 yln tamamlamfl bir retmendir. Ali retmen, eitimle ilgili farkl sorunlarn
tartflld ortamlarda, herhangi bir sorun ortaya ktnda, Bizim zamanmzda bu ifllerin zm ... biiminde kalplaflmfl cmlelerle sze bafllamaktadr. Afladakilerden hangisi, Ali retmenin, sorun zmnde baflvurduu bilgi kaynadr?
a. Gelenek
b. Otorite
c. Bireysel yaflantlar
d. Bilimsel arafltrmalar
e. Kuramsal bilgiler

I. Sosyal gereklik nesneldir.


II. Sosyal gereklik zneldir.
III. Arafltrma bir kuramla bafllar.
IV. Arafltrma bir kuramla son bulur.
V. Arafltrma ynteminde esneklik sz konusudur.
Yukarda verilen zelliklerden hangileri nitel arafltrma
yaklaflm kapsamnda deerlendirilir?
a. I-II-III
b. II-III- IV
c. II-III-V
d. II-IV-V
e. III-IV-V

2. Afladakilerden hangisi bilimsel bilginin zelliklerinden biri deildir?


a. Paylaflma ak olmas
b. Yeniden retilebilmesi
c. nyarglardan arndrlmfl olmas
d. Genellenebilirliinin snrlandrlmfl olmas
e. Elefltiriye kapal olmas

6. Afladakilerden hangisi, renci geliflim dosyasnn


(portfolyo) bir ders kapsamnda nasl uygulandnn
belirlenmesinde ifle koflulabilecek uygun arafltrma tr
deildir?
a. Uygulamal Arafltrmalar
b. Temel Arafltrmalar
c. Analitik Arafltrmalar
d. Nitel Arafltrmalar
e. Nicel Arafltrmalar

3. Afladakilerden hangisi nitel arafltrma trleri arasnda saylamaz?


a. Kuram Oluflturma
b. Durum alflmas
c. Deneysel
d. Etnografi
e. Fenomoloji
4.

I. Nicel ve nitel veri toplama aralar birlikte kullanlabilir.


II. retmen arafltrmas olarak da adlandrlr.
III. retimi gelifltirme amac vardr.
Yukarda verilen zellikler afladaki arafltrma trlerinden hangisiyle ilgilidir?
a. Kltr Arafltrmas
b. Olgubilim Arafltrmas
c. Durum alflmas
d. Kuram Oluflturma
e. Eylem Arafltrmas

5.

7. Afladakilerden hangisi, anket sorularnn arafltrmaya katlanlara arafltrmac ya da anketr tarafndan


okunup, katlmclarn verdii yantlar iflaretledii grflme trdr?
a. Odak grup grflme
b. Grup grflmesi
c. Yaplandrlmfl grflme
d. Yar yaplandrlmfl grflme
e. Yaplandrlmamfl grflme
8. Benimsenen arafltrma tr ve arafltrmann amacna
uygun olarak verilerin toplanmas ve analiz edilmesi
iin gerekli koflullarn dzenlenmesine ne ad verilir?
a. Saylt
b. Veri toplama arac
c. Arafltrma deseni
d. Evren ve rneklem
e. Sonu ve tartflma

8. nite - Eitim Biliminde Arafltrma Yntemleri

9. Afladakilerden hangisi, arafltrmacnn, renci-retmen iletiflimini snf ortamnda yer alarak onlarn bakfl alaryla ortaya karmas amacyla ifle koflulan veri toplama yntemidir?
a. Yar-yaplandrlmfl grflme
b. Yaplandrlmfl grflme
c. Katlmsz gzlem
d. Katlmc gzlem
e. Anket
10. Afladakilerden hangisi, bilimsel arafltrma srecinde etik kurallara uymayan bir davranfltr?
a. Katlmclar riskler hakknda bilgilendirmek
b. ocuklarn velilerinden izin almamak
c. Katlmclarn zel bilgilerini aklamamak
d. Katlmclar arafltrma sonularna konusunda
bilgilendirmek
e. Katlmclar arafltrma amac ve srecine iliflkin
bilgi vermek

Yaflamn inden
Erkek ocuklar Daha ok TV zliyor
Erciyes niversitesi letiflim Fakltesinde yaplan bir
arafltrma, televizyonun ocuklar zerindeki etkilerini
ortaya koydu.
Do. Dr. Metin Iflk, Dr. Ayhan Erdem, Arafltrma Grevlileri zlem Gllolu ve Ebru Akbaba tarafndan
yaplan arafltrma Televizyon ve ocuk ad ile kitaplafltrld. ocuklarn televizyon izleme alflkanlklar ve
davranfllar ile ilgili yaplan arafltrma, 6-12 yafl grubundaki 500 kz, 500 erkek olmak zere toplam bin
ilkretim rencisi ile yz yze grfllerek gereklefltirildi. Arafltrmada elde edilen verilere gre, gnmzde her evde ortalama 2 televizyon bulunuyor. ocuklarn televizyon izleme sklklar, evde bulunan televizyon cihaznn saysyla artyor. ocuklar, gnde en
az 3 saat televizyon izliyor. Televizyonun en ok izlendii zaman dilimlerini ise 09.00-12.00 ile 18.00-21.00 saatleri oluflturuyor. Erkek ocuklar, kzlardan daha fazla
sreyi televizyon ekran karflsnda geiriyor. Televizyonda izlenecek kanal ve program tercihini akflam saatlerinde baba, gndz saatlerinde ise ocuklar belirliyor. Aileler, ocuklarn televizyon izleme konusunda
genelde snrlandrmyor. ocuklar tarafndan model
alnan retmenler de, televizyon program izleme nerisinde bulunmuyor. Arafltrma sonularna gre, o-

151

cuklar anne-babalar ya da retmenlerinden ok televizyon kahramanlarn rnek alyor. ocuklarn yzde


58.4 Spermen, rmcek Adam ve Selena gibi televizyon kahramanlarnn yerinde olmak istiyor. letiflim
Fakltesi Halkla liflkiler ve Tantm Blm Baflkan ve
Dekan Yardmcs Do. Dr. Metin Iflk, kitle iletiflim aralar ierisinde szl ve yazl mesajlar ayn anda sunabilmesi, hem gze hem kulaa hitap edebilmesi nedeniyle televizyonun zel bir yeri olduuna dikkati ekti.
ocuklarn gerek ve kurmaca arasndaki fark yetiflkinler kadar ayrt edemediklerini vurgulayan Iflk, bu nedenle televizyonun ieriksel ve biimsel anlamda ocuk zerinde olumsuz etkilere neden olabildiini kaydetti. Televizyonun olumsuz etkileri zerinde ok konuflulduunu, ancak bu olumsuz etkinin ortaya kmasnda izleyicinin de rolnn olduunun genellikle gz
ard edildiini belirten Iflk, flunlar syledi: Televizyonun olumsuz etkilerinden yalnz televizyonu sorumlu
tutmak ok doru bir yaklaflm deildir. ocuu televizyon izlemeye iten etkenler nelerdir? Televizyonda ocua elenceli gelen nedir? Acaba, ocuk kendisini yormadan elenmek, somut dnyadan, kurmacalarla dolu
soyut bir dnyaya geerek rahatlamak m istemektedir?
ocuklar en ok hangi televizyon kanaln izlemektedir? Bu sorulara yant bulabilmek iin bu tr bir arafltrma yaptk. Arafltrma sonucumuz ilgin veriler ortaya
koydu. Bu sonularn televizyon programlarnn hazrlanmasnda gz nnde bulundurulmas gerekir. te
yandan, ailelerin ve retmenlerin ocuklarn, televizyonun zararl etkilerinden korumak iin bu sonular
dikkate almalar faydal olacaktr.
Kaynak: Medyaturk (2007). Erkek ocuklar Daha
ok TV zliyor. 03 Kasm 2007 tarihinde
http://www.medyaturk.com.tr/
news_detail.php?id=3719 adresinden alnmfltr.

152

Eitim Bilimine Girifl

Okuma Paras
adafl Yaflam ve Bilim Okuryazarl
adafl yaflam bireylerin, gerek doal gerekse toplumsal evrelerine karfl daha duyarl davranmalarn ve birbirleriyle dayanflma iinde olmalarn gerektirmektedir.
Bu durum ise, bireylerin ancak bilim okuryazar olarak
yetifltirilmeleriyle olanakldr. Bu nedenle, toplumdaki
bireylerin bilim okuryazar olarak yetifltirilmeleri ynnde aba sarfedilmelidir.
Bilim okuryazar olarak yetiflen bireyler, doal ve toplumsal evrelerinde olup bitenlere karfl daha duyarl
tutum ve davranfllar sergilerler. Gnlk yaflamda karfllafltklar sorunlara ynelik somut ve aklc zm yollar nerirler. Bu bireyler, bilgiye daha hzl ulaflabilir,
yeni bilgiler retebilir, adafl teknolojileri etkili ve verimli kullanabilir, yeni sistem ve teknolojiler gelifltirilebilir. Bu bireyler gerek doal evrede gerekse toplumsal yaflamda karfllafllan gncel konu ya da sorunlara
ynelik grfl ve dflncelerini, her ortamda yansz olarak, ak ve anlafllr bir biimde ortaya koyabilirler. rnein bilim okuryazar olarak yetiflen bu bireyler, asit
yamurlar, nkleer serpintiler, kresel snma, kaltmn iflleyifli, hcrelerin ifllevleri, AIDS, kanser, nfus artfl, enerji kaynaklarnn tkenmesi, yeflil alanlarn ve
ormanlarn giderek azalmas, byk kentlerdeki trafik
karmaflas gibi gncel sorun ve konulara ynelik grfl
ya da aklamalar getirebilirler. Bir baflka deyiflle bilim
okuryazar olarak yetiflen bireyler, doal evrenin gelecek nesillere korunarak aktarlmas gereken bir miras
olduu dflncesinden hareketle sorumlu bir dnya vatandafl olarak yetiflkin davranfl sergilerler.
Bilim okuryazar olarak yetiflen bireylerin bilgiye ulaflmak ve bilgi retmek iin sahip olmalar gereken yeterlikler, biliflsel beceriler ile bilimsel tutumlardr. Biliflsel
beceriler ile gzlem yapabilme, deney yapabilme,
snflandrabilme, lebilme, sonu kartabilme,
yorumlayabilme, szl ve yazl iletiflim kurabilme
gibi beceriler; bilimsel tutumlarla da merakllk, kuflkuculuk, alak gnlllk, ak fikirlilik, sabrllk, drstlk gibi zellikler kastedilmektedir. Bilim
okuryazar olarak yetiflen bireyler, bu yeterlikleri sayesinde bir yandan evrenin srlarn zmeye ve meraklarn gidermeye alflrken dier yandan bilime katkda
bulunurlar.

leflim vardr ve gelerden birisinde gerekleflecek bir deiflme ya da geliflme dierini etkilemektedir. Bilim ve
eitimden yararlanmak hem bireyin hem toplumun en
doal hakk hem de adaflln, geliflmiflliin ltdr.
Gerekten bilimde ve teknolojide ilerleme kaydedilmesi, adafl olunmas hedefleniyorsa, lkedeki insan gc kaynaklarnn gelifltirilmesi dorultusunda aba gsterilmeli, bu amala eitime gereken nem verilerek
eitim bilimsel temelde ele alnmaldr. nk eitim
sistemi yetersiz olan bir lkenin bilim sisteminin ya da
bilimsel geliflmesinin yeterli olduu sylenemez.
Nitekim bilim ve teknolojide geliflmifl lkeler eitim sistemlerini bilimsel temele dayal olarak gelifltirmifltir. lkemizde de ayn anlayfl benimsenmifl, bunun sonucu
olarak Trk Milli Eitiminin temel ilkeleri arasnda bilimsellik ilkesine yer verilmifltir. Bu ilke ile her derece
ve trdeki ders programlar ve retim yntemleriyle
ders ara ve gerelerinin, bilimsel ve teknolojik temellere ve yeniliklere, evre ve lke gereksinimlerine gre
srekli olarak gelifltirilmesi amalanmfltr.
Kaynak: Yaflar, fi. (1998). adafl Bilim Anlayfl, adafl Yaflam adafl nsan. (Editr: G. Can). Eskiflehir:
Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


1. a

2. e

3. c
4. e
5. d
6. b
7. c
8. c
9. d

Bilim ve Eitim
Bilim ve eitim, bir btnn ayrlmaz iki paras ve birbirinin rndr. Bu iki ge arasnda ift ynl bir etki-

10. b

Yantnz yanlfl ise Bilginin Kaynaklar, Bilimsel


Arafltrma ve Eitim Bilimi blmn gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Bilginin Kaynaklar, Bilimsel
Arafltrma ve Eitim Bilimi blmn gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Bilimsel Arafltrma Trleri
blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Bilimsel Arafltrma Trleri
blmn gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise Bilimsel Arafltrma Trleri
blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Bilimsel Arafltrma Trleri
blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Bilimsel Arafltrmalarda Veri
Toplama Yollar blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Bilimsel Arafltrma Sreci
blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Bilimsel Arafltrmalarda Veri
Toplama Yollar blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Bilimsel Arafltrmalarda
Etik blmn gzden geiriniz.

8. nite - Eitim Biliminde Arafltrma Yntemleri

153

Sra Sizde Yant Anahtar


Sra Sizde 1
Eitim biliminde bilimsel arafltrmaya birok nedenden
dolay gereksinim duyulabilir. Bunlardan kimileri flunlar olabilir:
Bireylerin davranfllarn planl olarak deifltirecek
yasa ve ilkeler bulmak.
Eitim sorunlarna, sorunun kaynanda zm aramak.
Bilimsel yntemi sistemli ve planl bir biimde eitim sorunlarnn zmne uygulamak.
Eitim alannda kuramlar oluflturmak ve var olanlar biimlendirmek.
Eitim uygulamalarn eitim alannda gereklefltirilmifl arafltrma bulgularna dayandrmak.
Sra Sizde 2
Aklanan bilgilere dayal olarak arafltrmann tr nicel, arafltrma deseni ise betimsel olarak ifade edilebilir.
Nicel arafltrmalara saysal arafltrmalar da denmektedir.
Arafltrmada, verilerin anket yoluyla toplanmas, verilerin zmlenmesinde frekans ve yzde gibi betimsel istatistiksel teknikler kullanlmas gibi zellikler nedeniyle arafltrmann betimsel desene gre gereklefltirildii
sylenebilir.
Sra Sizde 3
Nitel arafltrma, kuram oluflturmay temel alan bir anlayflla sosyal olgular bal bulunduklar evre ierisinde
arafltrmay ve anlamay n plana alan bir yaklaflmdr.
Bu tanmda kuram oluflturma, toplanan verilerden yola klarak daha nceden bilinmeyen birtakm sonular birbiri ile iliflkisi iinde aklayan bir modelleme alflmas anlamna gelmektedir. Glasser, Glaser ve Straussa (1967) gre geleneksel kuramlar, gerekleri hep
ayn gzle grmekte ve bu nedenle de srekli bir deiflim iinde olan sosyal olaylar aklamada yetersiz kalmaktadr. Geleneksel kuramlarda evrensellik nemlidir
ve gerekler duraan olgular olarak grlr. Oysa, sosyal olgularn tm iin bir evrensellikten sz edilemez;
sosyal olgular hibir zaman duraan deildir ve zamana
gre deiflkendir (Akt. Yldrm ve fiimflek, 2005, s.40).
Sra Sizde 4
Bu arafltrmalar karma desen olarak bilinen nitel ve nicel yntemlerin birlikte kullanld arafltrmalardr. rnein okulncesi dnemde proje yaklaflmnn uygulanmasnda yaflanan sorunlarn neler olduunu belirlenmeyi amalayan bir arafltrma planland varsaylsn. Bunun iin arafltrmac, okulncesi retmenlerine
uygulayaca bir anketle arafltrma konusuna iliflkin ok

fazla retmenden veri toplayabilir. Anket araclyla


elde edilen veriler, genifl bir rneklem grubundan elde
edildii iin genellenebilir. Burada nicel arafltrma yaklaflmlarndan betimsel desen ifle koflulmufltur. Ancak,
sonularna gre okulncesinde proje yaklaflmnn uygulanmasnda yaflanan sorunlar, ana hatlaryla belirlenebilir. Sorunlarn daha ayrntl tanmlanmas iin retmenlerle grflme yapmak, snflarda gzlem yapmak gerekir. Burada nitel arafltrma yaklaflmlarndan
durum alflmas ifle koflulabilir. Durum alflmasndan
elde edilen sonular ise konunun daha ayrntl ve btncl olarak anlafllmasn salar. Bylece arafltrmac,
arafltrma konusuna iliflkin gerek genellenebilir gerekse
daha ayrntl bilgiler elde etmifl olur.

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Balc, A. (2001). Sosyal Bilimlerde Arafltrma: Yntem, Teknik ve lkeler. (3. Basm). Ankara: Pegem
A Yaynclk.
Demirel, . (1999). Trk Eitim Sisteminde retim
Programlarnn Gelifltirilmesinde Bilimsel Yaklaflm
ve 2000li Yllar in neriler, Eitimde Yansmalar: 21. Yzyln Efliinde Trk Eitim Sistemi
Ulusal Sempozyumu (25-27 Kasm 1999). Ankara, ss.328-335.
Ekiz, D. (2004). Eitim Dnyasnn Nitel Arafltrma Paradigmasyla ncelenmesi: Doal ya da Yapay, Trk
Eitim Bilimleri Dergisi, 2(4), ss.415-439.
Ekiz, D. (2003). Eitimde Arafltrma Yntem ve Metodlarna Girifl. Ankara: An Yaynclk.
Erkufl, A. (2005). Bilimsel Arafltrma Sarmal. (1.
Basm). Ankara: Sekin Yaynclk.
Fidan, N. ve Erden, M. (1998). Eitime Girifl. stanbul:
Alkm Yaynevi.
Kaptan, S. (Tarihsiz). Bilimsel Arafltrma Teknikleri
ve statistik Yntemleri. Ankara: Olga Matbaas.
Karasar, N. (2002). Bilimsel Arafltrma Yntemi. (11.
Basm). Ankara: Nobel Yayn Datm.
Kaya, Z. ve Gelbal, S. (2007). Eitim Biliminde Yntem, Eitim Bilimine Girifl. (2. Basm). (Editrler:
. Demirel ve Z. Kaya). Ankara: Pegem A Yaynclk, ss.237-279.
Krcaali-ftar, G. (1999). Bilim ve Arafltrma, Sosyal
Bilimlerde Arafltrma Yntemleri. (Editr: A. A.
Bir) Eskiflehir: Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar, ss.1-10.

154

Eitim Bilimine Girifl

McMillan, J. H. (2004). Educational Research:


Fundamentals for the Consumer. (4.Basm).
Boston: Pearson Education, Inc.
Ramazan, O. (2007). Eitim Bilimlerinde Arafltrma
Yntemi, Eitim Bilimine Girifl. (Editr: A. Oktay), Ankara: Pegem A Yaynclk, ss. 333-354.
Savran, C. (2006). Cumhuriyetten Gnmze Eitim
Arafltrmalar ve Eitim statistii, Trkiyede Eitim Bilimleri: Bir Bilano Denemesi. (Editrler:
M. Hesapolu ve A. Durmufl). Ankara: Nobel Yayn Datm, ss. 367-387.
Trnkl, A. (2001). Eitimbilim Arafltrmalarnda Etkin Olarak Kullanlabilecek Nitel Bir Arafltrma Teknii: Grflme, Kuram ve Uygulamada Eitim
Ynetimi, 24, ss.543-559.
Uak - zen, N. (2000). Sosyal Bilimler ve Ktphanecilik Alannda Nitel Arafltrma Yntemlerinin Kullanm, Bilgi Dnyas, 1 (2), ss.255-279.
Uzuner, Y. (1999). Niteliksel Arafltrma Yaklaflm, Sosyal Bilimlerde Arafltrma Yntemleri. (Editr: A.
A. Bir) Eskiflehir: Anadolu niversitesi Akretim
Fakltesi Yaynlar, ss.173-193.
Yldrm, A. ve fiimflek, H. (2005). Sosyal Bilimlerde
Nitel Arafltrma Yntemleri. (Geniflletilmifl 5.
Basm). Ankara: Sekin Yaynclk.
Varfl, F., Grkan, T., Pektafl, S. Gztok, D., Grbztrk, O. ve Babadoan, C. (1991). Eitim Bilimine
Girifl. (Editr: F. Varfl). Ankara: Ankara niversitesi Basmevi.
Yaflar, fi. (1998). adafl Bilim Anlayfl, adafl Yaflam adafl nsan. (Editr: G. Can). Eskiflehir: Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar.
Yin, R. Y. (1994). Case Study Research: Design and
Methods. (2. Basm). Thousand Oaks: Sage
Publication.

Trk Eitim
Sisteminin Yaps ve
flleyifli

Milli Eitimin gayesi yalnz hkmete memur yetifltirmek deil, daha ok memlekete ahlakl, karakterli, cumhuriyeti, inklap, olumlu, atlgan, bafllad iflleri
baflarabilecek kabiliyette, drst, dflnceli, iradeli, hayatta rastlayaca engelleri
aflmaya kudretli, karakter sahibi gen yetifltirmektir. Bunun iin de retim programlar ve sistemleri ona gre dzenlenmelidir.
Mustafa Kemal ATATRK, 1923

Amalarmz

N
N
N
N
N
N
N

Bu niteyi alfltktan sonra;


Sistem kavramnn nemini aklamak,
Alt ve st sistem kavramlarn aklamak,
Trk Eitim Sisteminin yasal dayanaklarn sralamak,
Yasal dayanaklar (mevzuat) ieren kavramlar tanmlamak,
Trk Milli Eitim Sisteminin genel ama ve temel ilkelerini sralamak,
Trk Eitim Sisteminin genel yapsn aklamak,
Milli Eitim Bakanlnn rgt yapsn tanmak
iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.

155

156

Eitim Bilimine Girifl

rnek Olay
Umut, umutsuzlua dflmflt. Televizyonu atnda, gazeteleri okuduunda, retmenlerini dinlediinde her fleyin sistemden kaynaklandn duyuyordu. Sistem
nasl bir fleydi ki her fleye neden ya da zm olabiliyordu. Bu konuyu, bilen birisinden renmeliydi. Aklna hafta sonlar niversitede dzenlenen Kiflisel Geliflim
Seminerleri gelmiflti. Hafta sonlarnda niversitede dzenlenen seminerlere katlmaya karar verdi. Belki de orada kafasna taklan sorulara bir lde yant bulabilirdi. Sabah erkenden kalkt. Bu amala seminerlerin dzenlendii Atatrk Kltr Merkezine gitti. Salonlarn kaplarndaki her bir afiflte Su Tasarruf Sistemleri,
Derelerin Islahna Ynelik Yeni Sistemler, Gnefl Sistemi, Ekonomik Sistem,
Global Sistem, renme Sistemi, Dflnme Sistemi, Yurt Dflna renci Gnderme Sistemi, Serbest Dolaflm Sistemi, Milli Eitim Sistemimiz yazyordu. Acaba hangisine katlrsam lkemizin geliflmesine, politik amazlarn anlafllmasna
ve belki de en nemlisi kzm Baflakn geliflmesine katk salayabilirim diye dflnd. En iyisi Milli Eitim Sistemimiz diye dflnd. eri ekinerek girdi. Konuflmac, sistemin ne olduunu anlatmadan nce sistemi iflleten insanlarn anlayfllarnn
ve tutumlarnn belirleyici olduunu vurgulamaya alflan bir yky anlatt. yk flyleydi: Titanik batmfl. ocuklar ve kadnlar sandallarla tahliye edilmiflti.
Ancak gemideki erkeklere sandal kalmamflt. Onlarn denize atlayp bafllarnn arelerine bakmalar gerekiyordu. Fakat buna bir trl cesaret edemiyorlard. Gemide doal olarak deiflik lkelerden ve farkl kltrlerden turistler vard. Tmn ayn szlerle etkilemek olanakl deildi. Kaptan nce Tm centilmenler atlasn! demifl ve ngilizlerin tm atlamfl. Ardndan sigorta ifllemlerinde hibir prz kmayaca vaadinde bulununca Amerikallarn tm gemiyi terk etmifl. Almanlarn
bir arada bulunduu blme ynelmifl ve Gemiden flu anda atlamak zorundasnz. demifl. Sylemeye gerek yok. Alman disiplini ierisinde tm gemiyi terk etmifller. Trklerin bulunduu turist topluluunun yanna gelerek Siz sakn atlamayn! der demez herkes kendini suya brakmfl. Kaptan son olarak Japon turist grubun yanna gelerek Bakn herkes suya atlamfl demifl. Bunun zerine Japonlar
derhal suya atlamfllar. Umut dflnd. Bu nasl bir fleydi. Ayn sorun karflsnda
insanlar neden farkl zmleri ifle kofluyorlard ya da farkl zmleri uyguladklarn sanyorlard. Galiba dnyada tek bir sistem olmas olanakl deil gibiydi.

Anahtar Kavramlar
Alt ve st sistemler
Genelge
Kanun Hkmnde
Kararname (KHK)
Merkez rgt
Mevzuat

rgn eitim
rgt
Sistem
Taflra rgt
Trk Eitim Sistemi
Trk Eitiminin Temel
lkeleri

Tzk
Yasa
Yaygn eitim
Ynetmelikler
Yurt Dfl rgt

indekiler
GRfi
SSTEM
TRK ETM SSTEMNN YASAL DAYANAKLARI (MEVZUAT)
TRK ETM SSTEMNN AMA VE LKELER
TRK ETM SSTEMNN GENEL YAPISI
rgn Eitim
Yaygn Eitim
MLL ETM BAKANLIININ RGT YAPISI

9. nite - Trk Eitim Sisteminin Yaps ve flleyifli

157

GRfi
nsann en temel zelliklerinden biri, onun sosyal bir varlk olmasdr. Bir toplumda her bireyin yaflamn srdrmek, toplumsal yelik grevlerini yerine getirmek
ve toplumda kendine bir konum salamak iin gereken davranfllar renmesi gerekir. Birey, bu davranfllar renmek iin toplumda bunlar bilen baflka yelere
baflvurur. Bylece toplumda yeler arasnda bir eitsel iliflkiler dokusu oluflur.
Bu iliflkiler dokusu, eitimin kurumsallaflmasna neden olur. Kurumsallaflmay
aklayan en iyi kavramlardan biri sistemdir.
Bu nitede nce sistem kavram ve Trk Eitim Sisteminin yasal dayanaklar
(mevzuat) zerinde durulmufl, Trk Eitim Sisteminin ama ve ilkeleri ile Trk Eitim Sisteminin genel yapsna deinildikten sonra Milli Eitim Bakanlnn rgt
yaps tantlmfltr.

SSTEM
Sistem, deiflik anlamlar verilerek kullanlan bir szcktr. rnein dizge szc, sistem yerine yaygnlkla kullanlmaktadr. Gnlk yaflamda dzen, yol, yntem, model, tip gibi szckler; sistem yerine kullanlmaktadr. Birbirine baml ve
karfllkl etkileflimde bulunan birtakm alt paralardan oluflan, ayn zamanda daha
byk sistemlerin paras olarak ifllevde bulunan btne sistem ad verilmektedir.
Burada nemli olan, btn oluflturan bu paralarn her birinin kendine zg iflleyifl zellii olmas; ancak her birinin etkinliinin de birbirlerine bal olmasdr.
Sistemler, doal sistemler ve yapay sistemler olarak iki gruba ayrlabilirler. Doal sistemler; doada kendiliinden var olan, insan eliyle biimlenmemifl sistemlerdir. nsan yaps sistemler, belli ifllevleri karfllamak zere insan eliyle biimlendirilmifl sistemlerdir. Bunlara yapay sistemler de denir. Kimi kaynaklarda ak sistemler ya da kapal sistemler diye ayrmlara rastlanmakla birlikte bu ayrmlar daha
ok ideolojik bakfl asyla yaplmfltr. nk insann yer ald sistemlerde kapallk sz konusu deildir. Ancak yavafllk ya da hzllk sz konusudur. Kapallk
sz konusu edildiinde buna mekanik sistemleri rnek gstermek olanakldr.
Nasl tanmlanrsa tanmlansn sistemin evreden birtakm girdiler ald, onlar
kendi amalarna gre iflleyip evreye ktlar verdii olgusu hatrdan kartlmamaldr. Bu anlamda en mkemmel sistem insandr. Tm sistemler bir evrede yer alrlar
ve evreye dnk ktlar verirler. Bu alflverifl kimilerinde yavafl, kimilerinde hzl ve
youn olabilir. Ancak sistemin mutlaka evreyle iliflkili olduu unutulmamaldr.
Sistem denen btn oluflturan paralara alt sistem, her sistemin bal olduu
daha byk sistemlere de st sistem denir. En k dflnda tm sistemlerin alt
sistemleri, en by dflnda tm sistemlerin evrelerinden oluflan st sistemleri
vardr. rnein okulun st sistemi il, ile ve merkez rgtleridir. Alt sistemini ise
okul ynetimi ierisindeki birimler, blmler, snflar oluflturmaktadr. Grld
gibi eitim sistemi, devlet sisteminin bir alt sistemidir. nk devletin ekonomik,
politik ve toplumsal hedefleri; eitim sistemini etkiler ve deifltirir. Ayn biimde
eitim sisteminin de ktlar devletin tm kurumlarn etkiler.
Sistem nasl tanmlanrsa tanmlansn onu etkileyen i ve dfl dinamiklerle
aklanr. Buna gre tm sistemler, varlklarn srdrmek ve kendilerine yklenen
grevleri baflaryla yerine getirebilmek iin evrelerinden birtakm girdiler alrlar.
Sistemler, nceden belirlenmifl olan ilke ve yntemlere gre girdileri ifller ve evrelerine kt olarak verirler. ktlarn ifle yarayp yaramadn saptamak, varsa eksikliklerini belirlemek amacyla dnt almaya gereksinim duyarlar.

Gnefl sistemi, akarsu


sistemi, kozmik sistem vb.
doal sistemlere rneklerdir.

Otomobiller, okullar,
hastaneler, cezaevleri gibi
insan yaps sistemler;
mekanik olarak
nitelendirilebilecei gibi
insana bal olarak
iflletilenler de olabilir.

Sistem; girdiler, dnflm


sreleri, ktlar, dnt ve
ierisinde bulunulan evre
olmak zere befl temel
geden oluflmaktadr.

158

Eitim Bilimine Girifl

Eitim sistemi, en alt dzeyden en st dzeye kadar tek tek rgtlerden oluflur.
rgt ve rgtsel yaflam, insanolu iin vazgeilmez bir gereksinimdir. nsan; gemiflten gelecee biyolojik, fizyolojik ve psikolojik birtakm snrllklara sahiptir. nsann bu snrllklarn stesinden gelebilmesi iin baflkalaryla iflbirlii yapmas gerekir. nk snrllklarn stesinden gelebilmenin, nadiren kiflisel abalarla baflarld sylenebilir. rgt, amalarn gereklefltirmeye alflan bireylerin abalar
sonucu ortaya kan bir yapdr. rgtler bireylerden, bireysel amalarnn tesinde rgtn amalarna ynelik belirli katklar salamasn beklerler. Dolaysyla rgtler, ortak bir ama iin g birlii yapan insanlarn evrelerinden aldklar girdileri kendi gleri ile iflleyip rgtn gcne dnfltrdkleri ve bu gle amalarna uygun ktlar rettikleri toplumsal yaplardr. rgt, gerek bireysel yetenekleri artrma gerekse bireysel amalar gereklefltirme aracdr.
nsan, toplumsal olduu kadar rgtsel bir varlktr. rgtler yaflamn tm alanlarnda yer aldklarndan insan yaflamnn tmnn deiflik rgtlerde getii sylenebilir. Bunlardan aile, alflma ve eitim rgtleri; dier rgtlere gre daha
nemlidir. nk insan yaflamnn nemli bir blm bu rgtlerde gemektedir.
Birey, eitim rgtlerinde bir yandan eitim gereksinimini karfllarken dier yandan iinde bulunduu rgte ve topluma karfl sorumluluklarn renmeye ve yerine getirmeye alflr. Bu sre iinde bireysel ve rgtsel amalarn gereklefltirilip gereklefltirilmemesinde ynetim kavram ne kmaktadr. nk ortak bir
ama dorultusundaki eylemlerin efl gdmnn salanmas, ynetimsel bir sretir. Aslnda rgt ve ynetim birlikte var olan iki kavramdr. Trk Eitim Sistemi bir
yap olarak kabul edildiinde ynetim de bu yapnn amalarn gereklefltirecek
biimde harekete geirilme srecidir. Trk Eitim Sisteminin amalarnn gereklefltirildii yerler okullardr. Yasal dayanaklar (mevzuat), ynetim asndan rehber
olmakla birlikte eitim sistemimizi dzenleyen birok temel ilkeden sz edilir.
Trk Milli Eitiminin yasal
dayanaklar:
T.C. Anayasas
Eitim ve retimi
Dzenleyen Yasalar,
Kanun Hkmndeki
Kararnameler,
Ynetmelikler, Tzkler,
Genelgeler
Hkmet Programlar
Kalknma Planlar
Milli Eitim fiuralar
Ulusal Program

SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TRK ETM SSTEMNN YASAL DAYANAKLARI


(MEVZUAT)
Trkiyede bugnk eitim sistemini dzenleyen pek ok yasal dayanaktan sz etmek olanakldr. Bu yasal dayanaklarn tmne eitim mevzuat ad verilmektedir. Burada Milli Eitimin tm yasal dayanaklarndan sz etmek kuflkusuz olanakszdr. Trkiyedeki Milli Eitim uygulamalarn Milli Eitimin yasal dayanaklar biimlendirmektedir. Milli Eitimin yasal dayanaklar (mevzuat); uluslararas belgelerin yan sra Trkiye Byk Millet Meclisi (TBMM), Bakanlar Kurulu ve Milli Eitim Bakanl tarafndan koyulan yasalar dikkate almaktadr.
Milli Eitimin
yasal
dayanaklar (mevzuat) hangi uluslararas belgeleri dikkate almak duSIRA
SZDE
rumundadr? Sralaynz.
T.C. Anayasas: Anayasa; devletin yapsn, hkmet biimini, devletin organD fi N E L M iliflkileri, temel hak ve zgrlkleri dzenleyen en soyut ve
larn ve aralarndaki
en genel kurallar ierir. Anayasalar, yaptrm gc bakmndan en gl hukuksal
metinlerdir. Srnein
Anayasada eitimle dorudan iliflkili yedi madde bulunmakO R U
tadr. Bu maddelerden kimileri flyle sralanabilir:
Yasa nnde Eflitlik (Madde 10): Herkes dil, rk, renk, cinsiyet, siyasi dflnDKKAT
ce, felsefi inan, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrm gzetilmeksizin kanun
nnde eflittir. Hibir kifliye, aileye, zmreye ya da snfa imtiyaz tannamaz.
SIRA SZDE
Din ve Vicdan
Hrriyeti (Madde 24): Din ve ahlak eitimi ve retimi Devletin gzetim ve denetimi altnda yaplr. Din Kltr ve Ahlak retimi ilk ve orta-

N N

AMALARIMIZ

K T A P

9. nite - Trk Eitim Sisteminin Yaps ve flleyifli

159

retim kurumlarnda okutulan zorunlu dersler arasnda yer alr. Bunun dflndaki
din eitimi ve retimi ancak, kiflilerin kendi isteine, kklerin de yasal temsilcisinin talebine baldr.
Eitim ve retim Hakk ve devi (Madde 42): ... renim hakknn kapsam
yasayla tespit edilir ve dzenlenir. Eitim ve retim, Atatrk ilkeleri ve inklplar dorultusunda, adafl bilim ve eitimin esaslarna gre Devletin gzetim ve denetimi altnda yaplr. Bu esaslara aykr eitim ve retim yerleri alamaz. Eitim
ve retim hrriyeti, Anayasaya sadakat borcunu ortadan kaldrmaz. lkretim,
kz ve erkek btn vatandafllar iin zorunludur ve Devlet okullarnda paraszdr.
zel ilk ve orta dereceli okullarn bal olduu esaslar, Devlet okullar ile eriflilmek
istenen seviyeye uygun olarak, yasayla dzenlenir. Devlet, maddi imknlardan
yoksun baflarl rencilerin, renimlerini srdrebilmeleri amac ile burslar ve
baflka yollarla gerekli yardmlar yapar. Devlet, durumlar sebebiyle zel eitime
ihtiyac olanlar, topluma yararl klacak tedbirleri alr. Eitim ve retim kurumlarnda sadece eitim, retim, arafltrma ve inceleme ile ilgili faaliyetler yrtlr.
Bu faaliyetler her ne suretle olursa olsun engellenemez.
Yabanc lkelerde alflan Trk Vatandafllar (Madde 62): Devlet, yabanc lkelerde alflan Trk vatandafllarnn aile birliinin, ocuklarnn eitiminin, kltrel ihtiyalarnn ve sosyal gvenliklerinin salanmas, anavatanla balantlarnn
korunmas ve yurda dnfllerinde yardmc olunmas iin gereken tedbirleri alr.
Yasalar: Yazl hukuksal kaynaklar iinde sra dizin (hiyerarfli) bakmndan
anayasalardan sonra ikinci srada yer alrlar. Yetkili kurum tarafndan (yasama organ) yaplp usulne uygun ilan edilip genellik, sreklilik ve soyutluk zellikleri
taflyan uyulmas zorunlu yazl hukuksal kurallardr. Hkmetin Byk Millet
Meclisine sunduu taslaa yasa tasars, Meclis yelerinin sunduklar taslaa ise
yasa teklifi ad verilir. rnein 430 sayl Tevhid-i Tedrisat Yasas, 1353 sayl Trk
Harflerinin Kabul ve Uygulanmas Hakknda Yasa, 222 sayl lkretim ve Eitim
Yasas, 1739 sayl Milli Eitim Temel Yasas gibi.
Kanun Hkmnde Kararnameler (KHK): Kanun Hkmnde Kararnameler,
Trkiye Byk Millet Meclisinin kard yetki yasasna dayanarak Bakanlar Kurulunca belli konular dzenlemek zere karlan yazl hukuk kurallardr. Olaan
durumlarda hkmetin Kanun Hkmnde Kararname karabilmesi iin yetki yasasna gereksinim vardr. Sosyal ve ekonomik hak ve zgrlkler dflnda kalan temel hak ve zgrlkler, Kanun Hkmnde Kararnameler ile dzenlenir. rnein
23011 ve 513 sayl zel Eitim Hakknda Kanun Hkmnde Kararname gibi.
Tzkler: Bir yasann uygulanmasn gstermek ya da emrettii iflleri belirtmek zere yasaya aykr olmamak kofluluyla ve Danfltayn incelenmesinden geirilerek Bakanlar Kurulunca karlan yazl hukuk kurallardr. rnein 85/9034 karar sayl Trk Bayra Tz gibi.
Ynetmelikler: Baflbakanlk, bakanlklar ya da kamu tzel kiflilerinin kendi
grev alanlarn ilgilendiren yasalarn ve tzklerin uygulanmasn salamak zere
ve bunlara aykr olmamak kofluluyla kardklar yazl hukuk kurallardr. Hangi
ynetmeliklerin Resm Gazetede yaymlanacann ilgili yasada belirtilmesi zorunluluu vardr. rnein lkretim Kurumlar Ynetmelii ile Lise ve Ortaokullar
Ynetmelii gibi.
Genelge: Bir kuruluflun geneli ya da byk ounluunu ilgilendiren buyruklar ve duyurulardr. Milli Eitime iliflkin yasa, tzk, ynetmelik, ynerge ve genelgeler bakanlka karlan Tebliler Dergisinde yaymlanr. Milli Eitim rgtn-

Anayasada eitimle
dorudan iliflkili maddeler:
Yasa nnde Eflitlik
(Madde10),
Din ve Vicdan Hrriyeti
(Madde 24),
Eitim retim Hakk ve
devi (Madde 42),
Yabanc lkelerde alflan
Trk Vatandafllar (Madde
62)
Yksekretim Kurulufllar
(Madde 130)
Yksekretim st
Kurulufllar (Madde 131)
Yksekretim
Kurumlarndan zel
Hkmlere Sahip Olanlar
(Madde 132)

1739 Sayl Milli Eitim


Temel Yasasnda; Trk Milli
Eitim Sisteminin genel ve
zel amalar, temel ilkeleri,
eitim sisteminin genel
yaps, her derece ve trdeki
kurum ve kurulufllar,
retmenlik meslei, okul
bina tesisleri, eitim ara ve
gereleri, eitim ve retim
alanndaki grev ve
sorumluluklar yer
almaktadr.

160

Eitim Bilimine Girifl

de alflan ynetici, uzman ve retmenler bu dergiyi her yaymlanflnda okuyup


imzalamak zorundadrlar.

TRK ETM SSTEMNN AMA VE LKELER


Trk Eitim Sisteminin genel amalar 1739 sayl Milli Eitim Temel Yasasnda
belirtilmifltir.
1739 Sayl Milli Eitim Temel Yasasna gre Trk Milli Eitiminin genel amac,
Trk Milletinin btn bireylerini;
1. Atatrk ilke ve devrimlerine Anayasada ifade edilen Atatrk milliyetiliine bal; Trk milletinin milli, insani, manevi ve kltrel deerlerini benimseyen, koruyan ve gelifltiren; ailesini, vatann, milletini seven ve daima yceltmeye alflan; insan haklarna ve Anayasann bafllangcndaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Trkiye
Cumhuriyetine karfl grev ve sorumluluklarn bilen ve bunlar davranfl
haline getirmifl yurttafllar olarak yetifltirmek;
2. Beden, zihin, ahlk, ruh ve duygu bakmlarndan dengeli ve salkl flekilde geliflmifl bir kiflilie, karaktere, hr ve bilimsel dflnme gcne, genifl
bir dnya grflne sahip, insan haklarna saygl, kiflilik ve teflebbse deer veren, topluma karfl sorumluluk duyan; yapc, yaratc ve verimli kifliler olarak yetifltirmek;
3. lgi, yeti ve yetenekleri dorultusunda gelifltirmek; gerekli bilgi, beceri,
davranfl ve birlikte ifl grme alflkanl kazandrma yoluyla hayata hazrlamak, kendilerini mutlu klacak ve toplumun mutluluuna katkda bulunacak bir meslek sahibi olmalarn salamaktr.

Trk Milli Eitiminin Temel


lkeleri:
1. Genellik ve Eflitlik
2. Bireyin ve Toplumun
Gereksinimleri
3. Yneltme
4. Eitim Hakk
5. Frsat ve Olanak Eflitlii
6. Sreklilik
7. Atatrk nklap ve
lkeleri ve Atatrk
Milliyetilii
8. Demokrasi Eitimi
9. Laiklik
10. Bilimsellik
11. Planllk
12. Karma Eitim
13. Okul ve Ailenin fl Birlii
14. HerYerde Eitim

Bylece bir yandan Trk vatandafllarnn ve Trk toplumunun refah ve mutluluunu artrmak; te yandan milli birlik ve btnlk iinde ekonomik, sosyal ve
kltrel kalknmay desteklemek, hzlandrmak ve nihayet Trk Milletini adafl
uygarln yapc, yaratc, sekin bir orta yapmak hedeflenmektedir. Trk Eitim
ve retim Sistemi, bu genel amalar gereklefltirecek biimde dzenlenir ve eflitli derece ve trdeki eitim kurumlarnn zel amalar, genel amalara ve temel
ilkelere uygun olarak belirlenir. Eitimin genel ve zel amalar, her eitim etkinliinde uyulmas gereken amalardr. Bu genel ve zel amalar eitimin erevesini oluflturmaktadr.
1739 Sayl Milli Eitim Temel Yasasna gre Trk Milli Eitiminin Temel lkeleri ise flyle aklanabilir:
Genellik ve Eflitlik: Eitim kurumlar dil, rk, cinsiyet ve din ayrm gzetilmeksizin herkese aktr. Eitimde hibir kifliye, aileye, zmreye ya da snfa
ayrcalk tannamaz.
Bireyin ve Toplumun Gereksinimleri: Milli eitim hizmeti, Trk vatandafllarnn istek ve yetenekleri ile Trk toplumunun gereksinimlerine gre dzenlenir.
Yneltme: Bireyler; eitimleri sresince ilgi, yeti ve yetenekleri lsnde ve
dorultusunda eflitli programlara ya da okullara yneltilerek yetifltirilirler. Milli eitim sistemi, her bakmdan, bu yneltmeyi gereklefltirecek biimde dzenlenir. Bu
amala orta retim kurumlarna, eitim programlarnn hedeflerine uygun dflecek
biimde hazrlk snflar konulabilir. Yneltmede ve baflarnn llmesinde rehberlik hizmetlerinden ve objektif lme ve deerlendirme yntemlerinden yararlanlr.

9. nite - Trk Eitim Sisteminin Yaps ve flleyifli

Eitim Hakk: Temel eitim grmek her Trk vatandaflnn hakkdr. lkretim kurumlarndan sonraki eitim kurumlarndan vatandafllar ilgi, yeti ve yetenekleri lsnde yararlanrlar.
Frsat ve Olanak Eflitlii: Eitimde kadn, erkek herkese frsat ve olanak eflitlii salanr. Maddi olanaklardan yoksun baflarl rencilerin en yksek eitim kademelerine kadar renim grmelerini salamak amacyla parasz yatllk, burs,
kredi ve baflka yollarla gerekli yardmlar yaplr. zel eitime ve korunmaya muhta ocuklar yetifltirmek iin zel nlemler alnr.
Sreklilik: Bireylerin genel ve mesleki eitimlerinin yaflam boyunca devam etmesi esastr. Genlerin eitimi yannda, yaflama ve ifl alanlarna olumlu bir biimde uymalarna yardmc olmak zere yetiflkinlerin srekli eitimini salamak iin
gerekli nlemleri almak da bir eitim grevidir.
Atatrk nklap ve lkeleri ve Atatrk Milliyetilii: Eitim sistemimizin her
derece ve tr ile ilgili ders programlarnn hazrlanp uygulanmasnda ve her trl eitim etkinliklerinde Atatrk nklap ve lkeleri ve Anayasada ifadesini bulmufl
olan Atatrk milliyetilii temel olarak alnr. Milli ahlak ve milli kltrn bozulup
yozlaflmadan kendimize zg biimiyle evrensel kltr iinde korunup gelifltirilmesine ve retilmesine nem verilir.
Milli birlik ve btnln temel unsurlarndan biri olarak Trk dilinin eitimin
her kademesinde, zellikleri bozulmadan ve aflrla kalmadan retilmesine
nem verilir; adafl eitim ve bilim dili halinde zenginleflmesine alfllr ve bu
amala Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu ile ifl birlii yaplarak Milli Eitim Bakanlnca gereken nlemler alnr.
Demokrasi Eitimi: Gl ve istikrarl, hr ve demokratik bir toplum dzeninin gerekleflmesi ve sreklilii iin yurttafllarn sahip olmalar gereken demokrasi bilincinin yurt ynetimine ait bilgi, anlayfl ve davranfllarla sorumluluk duygusunun ve manevi deerlere saygnn her trl eitim alflmalarnda rencilere
kazandrlp gelifltirilmesine alfllr; ancak eitim kurumlarnda Anayasada ifadesini bulan Atatrk milliyetiliine aykr siyasi ve ideolojik telkinler yaplmasna ve
bu nitelikteki gnlk siyasi olay ve tartflmalara karfllmasna hibir biimde meydan verilmez.
Liklik: Trk Milli Eitiminde laiklik esastr. Din Kltr ve Ahlak retimi ilkretim okullar ile lise ve dengi okullarda okutulan zorunlu dersler arasnda yer
alr.
Bilimsellik: Her derece ve trdeki ders programlar ve eitim yntemleriyle
ders ara ve gereleri; bilimsel ve teknolojik esaslara ve yeniliklere, evre ve lke
gereksinimlerine gre srekli olarak gelifltirilir. Eitimde verimliliin artrlmas ve
srekli olarak geliflme ve yenileflmesinin salanmas, bilimsel arafltrma ve deerlendirmelere dayal olarak yaplr. Bilgi ve teknoloji retmek ve kltrmz gelifltirmekle grevli eitim kurumlar, gereince donatlp glendirilir; bu yndeki
alflmalar madd ve manevi bakmdan teflvik edilir ve desteklenir.
Plnllk: Milli Eitimin geliflmesi ekonomik, sosyal ve kltrel kalknma hedeflerine uygun olarak eitim, insan gc, istihdam iliflkileri dikkate alnarak sanayileflme ve tarmda modernleflmede gerekli teknolojik geliflmeyi salayacak mesleki ve teknik eitime arlk verecek biimde planlanr ve gereklefltirilir. Mesleklerin kademeleri ve her kademenin unvan, yetki ve sorumluluklar yasayla belirlenir
ve her derece ve her trdeki rgn ve yaygn mesleki eitim kurumlarnn kurulufl
ve programlar bu kademelere uygun olarak dzenlenir. Eitim kurumlarnn yer,
personel, bina, tesis ve ekleri, donatm, ara gere ve kapasiteleri ile ilgili standart-

161

162

Eitim Bilimine Girifl

lar nceden belirlenir ve kurumlarn bu standartlara gre optimal byklkte kurulmas ve verimli olarak iflletilmesi salanr.
Karma Eitim: Okullarda kz ve erkek karma eitim yaplmas esastr. Ancak
eitimin trne, olanak ve zorunluluklara gre kimi okullar yalnzca kz ya da yalnzca erkek rencilere ayrlabilir.
Okul le Ailenin fl Birlii: Eitim kurumlarnn amalarnn gereklefltirilmesine katkda bulunmak iin okul ile aile arasnda ifl birlii salanr. Bu amala okullarda okul-aile birlikleri kurulur.
Her Yerde Eitim: Milli Eitimin amalar yalnz resm ve zel eitim kurumlarnda deil ayn zamanda evde, evrede, ifl yerlerinde, her yerde ve her frsatta
gereklefltirilmeye alfllr.
Resm, zel ve gnll her kuruluflun eitimle ilgili etkinlikleri, Milli Eitim
amalarna uygunluu bakmndan Milli Eitim Bakanlnn denetimine tbidir.

TRK ETM SSTEMNN GENEL YAPISI


Trk Eitim Sistemi rgn ve
yaygn olmak zere iki ana
blmde incelenebilir.

Trk Eitim Sistemi, bireylerin eitim gereksinimlerini karfllayacak biimde ve bir


btnlk iinde rgn eitim ve yaygn eitim olmak zere iki ana blmden
oluflur.

rgn Eitim
rgn eitim kurumlar;
okulncesi eitim,
ilkretim, ortaretim, zel
eitim, zel retim ve
yksekretim kurumlardr.

rgn eitim, belirli yafl grubundaki ve ayn dzeydeki bireylere, amaca gre hazrlanmfl programlarla okul ats altnda yaplan dzenli eitimdir. rgn eitim;
okulncesi eitim, ilkretim, ortaretim, zel eitim, zel retim ve yksekretim kurumlarn kapsamaktadr.

Okulncesi Eitim
Okulncesi eitim, zorunlu ilkrenim ana gelmemifl ocuklarn eitimini kapsar. Okulncesi eitim istee baldr.
Okul ncesi eitiminin ama ve grevleri, Milli Eitimin genel amalarna ve temel ilkelerine uygun olarak
1. ocuklarn beden, zihin ve duygu geliflmesini ve iyi alflkanlklar kazanmasn salamak,
2. Onlar ilkretime hazrlamak,
3. Koflullar elveriflsiz evrelerden ve ailelerden gelen ocuklar iin ortak bir
yetiflme ortam yaratmak,
4. ocuklarn Trkeyi doru ve gzel konuflmalarn salamaktr.

Okulncesi eitim kurumlar, bamsz anaokullar olarak kurulabildikleri gibi


gerekli grlen yerlerde ilkretim okuluna bal ana snflar olarak; kz meslek
liselerine ve dier retim kurumlarna bal ana snflar ile dier kurum ve kurulufllarca da alan krefl, yuva, gndz bakmevi, ocuk bakmevi ve ocuk bakm
yurtlar olarak da alabilir. fl kanununa bal ifl yerlerinde de okulncesi kurumlarn kurulmas iin gerekli koflullar ve dier ilgili durumlar, Milli Eitim ve alflma Sosyal Gvenlik Bakanlklar ile birlikte dzenlenir ve bir tzkle gsterilir.
SIRA SZDE

2005-2006 eitim
retim ylnda okulncesi eitimde saysal durum nedir? Belirtiniz.
SIRA SZDE

D fi N E L M

D fi N E L M

S O R U

S O R U

DKKAT

DKKAT

163

9. nite - Trk Eitim Sisteminin Yaps ve flleyifli

lkretim
1997de 4306 sayl Yasa ile zorunlu eitim sekiz yla karldktan sonra ilkretim, 6-14 yafl grubundaki ocuklarn eitim ve retimini kapsamfltr. lkretim,
kz ve erkek tm vatandafllar iin zorunludur ve devlet okullarnda paraszdr. lkretim okullarnda kesintisiz eitim yaplr ve bitirenlere ilkretim diplomas
verilir.
lkretimin ama ve grevleri, Milli Eitimin genel amalarna ve temel ilkelerine uygun olarak
1. Her Trk ocuuna iyi bir vatandafl olmak iin gerekli temel bilgi, beceri,
davranfl ve alflkanlklar kazandrmak; onu milli ahlak anlayflna uygun
olarak yetifltirmek,
2. Her Trk ocuunu ilgi, yeti ve yetenekleri ynnde yetifltirerek yaflama ve
st renime hazrlamaktr.
lkretimde krsal kesimde yaflayan ilkretim andaki ocuklarn nitelikli
bir eitime kavuflturulmas iin yatl ve taflmal eitim olanaklar sunulmaktadr.
Nfusun az ve dank olduu yerlerde kyler gruplafltrlarak merkezi durumda
olan kylerde ilkretim blge okullar ve bunlara bal pansiyonlar, gruplaflmann olanakl olmad yerlerde yatl blge okullar kurulmaktadr. Yatl ilkretim
blge okulu (YBO) ve pansiyonlu ilkretim blge okullarndaki (PO) rencilerin her trl giderleri devlet tarafndan karfllanmaktadr.
2005-2006 eitim retim ylnda ilkretimde saysal durum nedir?
Belirtiniz.
SIRA
SZDE

lkretimin son ders ylnn


ikinci yarsnda rencilere,
ortaretimde devam
edilebilecek okul ve
programlarn hangi meslee
sahip olmada gerekli olduu
ve bu mesleklerin
kendilerine salayaca
yaflam standard konusunda
tantc bilgiler vermek zere
rehberlik yaplr.

Ortaretim

D fi N E L M
Ortaretim; ilkretime dayal, en az drt yllk genel, mesleki
ve teknik retim
kurumlarnn tmn kapsar.

D fi N E L M

S O R U

S O R U

Ortaretimin ama ve grevleri, Milli Eitimin genel amalarna ve temel ilkelerine uygun olarak
DKKAT
1. Btn rencilere ortaretim dzeyinde asgari ortak bir genel kltr vermek suretiyle onlara kifli ve toplum sorunlarn tanmak, zm yollar araSZDEbulunmak
mak ve yurdun iktisadi sosyal ve kltrel kalknmasnaSIRA
katkda
bilincini ve gcn kazandrmak,
2. rencileri, eflitli program ve okullarla ilgi, yeti ve yetenekleri
lsnde
AMALARIMIZ
ve dorultusunda yksekretime ya da gerek meslee gerek yksek retime ya da yaflama ve ifl alanlarna hazrlamaktr.

DKKAT

N N

K T A P

SIRA SZDE

Bu grevler yerine getirilirken rencilerin istekleri ve yetenekleri ile toplum


gereksinimleri arasnda denge salanr.
Ortaretim, eflitli programlar uygulayan liselerden meydana
T E L E Vgelir
Z Y Ove
N renciler istek ve yetenekleri lsnde ve dorultusunda bu programlardan birine ynelerek yetiflme olana bulurlar. lkretimi tamamlayan rencilere ilgi, yeti ve
yetenekleri dorultusunda ortaretimden yararlanma olanan salamak amacyT E R N E Tyanlmalar
la ok programl liseler kurulmufltur. Yneltme, ilkretimde Nbafllar;
nlemek ve olas geliflmelere gre yeniden yneltmeyi salamak iin ortaretimde de devam eder. Milli Eitim Bakanl tarafndan yneltme esaslar ile eflitli

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

Ortaretim:
TELEVZYON
Genel ortaretim
Mesleki ve teknik
ortaretim

NTERNET

164

Eitim Bilimine Girifl

programlar ya da ortaretim okullar arasnda yaplacak yatay ve dikey geifl flartlar dzenlenir.
Genel Ortaretim: Genel ortaretimin amac; rencileri ortaretim dzeyinde asgari genel kltre sahip, toplumun sorunlarn tanyan; lkenin ekonomik,
sosyal ve kltrel kalknmasna katkda bulunan insanlar olarak yetifltirmek ve
yksekretime hazrlamaktr. Genel ortaretim; genel liseler, anadolu liseleri,
fen liseleri, sosyal bilimler liseleri, anadolu retmen liseleri, anadolu gzel sanatlar liseleri, spor liseleri ve ok programl liselerden oluflmaktadr.
Mesleki ve Teknik Ortaretim: Mesleki ve teknik ortaretim; ifl ve meslek
alanlarna ifl gc yetifltiren, rencileri yaflama, ifl alanlarna ve yksekretime
hazrlayan retim kurumlardr. Mesleki ve teknik ortaretim; erkek teknik retim okullar, kz teknik retim okullar, ticaret ve turizm retimi okullar ve din
retimi okullarndan oluflmaktadr.
Erkek teknik retim okullar, lke sanayisinin gereksinim duyduu ifl alanlarna orta kademe insan gc yetifltiren ve yksekretime renci hazrlayan ortaretim kurumlardr. Erkek teknik retmen okullar; endstri meslek lisesi,
ok programl lise, teknik lise, anadolu meslek lisesi, anadolu teknik liselerinden
oluflmaktadr.
Kz teknik retim okullar, lke sanayisinin gereksinim duyduu ifl alanlarna
orta kademe teknik ifl gc yetifltiren ve yksekretime renci hazrlayan ortaretim kurumlardr. Kz teknik retim okullar; kz meslek lisesi, ok programl
lise, kz teknik lisesi, anadolu kz meslek lisesi, anadolu kz teknik liselerinden
oluflmaktadr.
Ticaret ve turizm retimi okullar, lkenin ticaret, turizm, muhasebe, bilgisayar, maliye, pazarlama, bankaclk, kooperatifilik, sekreterlik, emlak komisyonculuu, borsa hizmetleri, sigortaclk, mahalli idareler ve iletiflim gibi alanlarda kamu
sektrnn ve zel sektrn ihtiya duyduu nitelikli insan gcn yetifltiren ortaretim kurumlardr. Ticaret ve turizm retimi okullar; ticaret meslek lisesi,
ok programl lise, anadolu mahalli idareler meslek lisesi, anadolu ticaret meslek
lisesi, anadolu dfl ticaret meslek lisesi, anadolu sekreterlik meslek lisesi, anadolu
otelcilik ve turizm meslek lisesi, anadolu iletiflim meslek lisesi, anadolu afllk
meslek liselerinden oluflmaktadr.
Din retimi, imamlk-hatiplik ve Kuran kursu reticilii gibi din hizmetlerin
yerine getirilmesi iin grevli elemanlar yetifltirmek zere gerek meslee gerekse
yksekretime hazrlayan programlarn uyguland ortaretim kurumlardr. Din
retimi okullar; imam hatip lisesi, anadolu imam hatip liselerinden oluflmaktadr.
Gzel sanatlar eitimi veren okullarda gzel sanatlar alanlarnda zel yeti ve
yetenekleri olan ocuklar kk yafllardan itibaren yetifltirmek zere ilkretim ve
ortaretim dzeyinde ayr okullar alabilir ya da ayr yetifltirme nlemleri alnabilir. zellikleri dolaysyla bunlarn kurulufl, iflleyifl ve yetifltirme ile ilgili esaslar
ayr bir ynetmelikle dzenlenir.
SIRA SZDE

2005-2006 eitim
retim ylnda ortaretimde saysal durum nedir? Belirtiniz.
SIRA SZDE

D fi N E L M

D fi N E L M

S O R U

S O R U

DKKAT

DKKAT

165

9. nite - Trk Eitim Sisteminin Yaps ve flleyifli

zel Eitim
zel eitimin amac, zel eitim gerektiren bireylerin eitim gereksinimlerini en iyi
biimde karfllayarak onlar toplumla btnlefltirmek ve meslek sahibi yapmaktr.
zel eitim okullar, Trk Eitim Sistemindeki basamaklandrmaya gre yaplandrlmfltr. Ancak ilkretim ncesinde dier okullardan farkl olarak hazrlk
snf bulunmaktadr. lkretime devam edecek durumda olan engelli renciler, hazrlk snfna alnmadan ilkretime bafllamaktadr. zel eitim okullarnda; grme engellilerin eitimi, iflitme engellilerin eitimi, ortopedik engellilerin
eitimi, zihinsel engellilerin eitimi, sreen hastal olanlarn eitimi, otistik
ocuklarn eitimi, stn ya da zel yeteneklilerin eitimi ve kaynafltrma eitimi
verilmektedir.

2005-2006 eitim retim


ylnda 495 zel eitim
okulunda 25.238 renci
eitim grmekte ve bu
kurumlarda 4.904 retmen
grev yapmaktadr.

zel retim
zel retim kurumlar 625 sayl Yasa dorultusunda almfl her kademe ve trdeki zel okullar, zel dershaneler, zel mesleki ve teknik kurslar, zel motorlu
taflt srcleri kurslar ile zel renci ett eitim merkezlerini kapsamaktadr.
zel retim kurumlar, etkinliklerini Milli Eitim Bakanlnn gzetim ve denetiminde srdrmektedir. zel okullar Trk, aznlk, yabanc ve uluslararas okullar
olarak snflandrlrlar. zel aznlk okullar; Osmanllar zamannda almfltr ve
bu okullarn Lozan Antlaflmas ile aznlk okulu olarak srdrlmeleri kabul edilmifltir. zel yabanc okullar da Osmanllar dneminde almfltr ve gnmzde
de eitime devam etmektedirler. zel uluslararas okullar 625 sayl Yasa ile almfl ve yalnzca yabanc uyruklularn devam edebildii okullar olmufltur.
2005-2006 eitim retim ylnda zel retimde saysal durum nedir?
SIRA Belirtiniz.
SZDE

Yksekretim

D fi N E L M
Yksekretim, ortaretime dayal en az iki yllk yksekrenim
veren, en st
dzeye sahip insan gcnn ve bilimsel arafltrma alanlarnn istedii elemanlar
S O R U
yetifltiren eitim kurumlarnn tmn kapsar.

Yksekretimin ama ve grevleri, Milli Eitimin genel amalarna ve temel ilDKKAT


kelerine uygun olarak
1. rencileri ilgi, yeti ve yetenekleri lsnde ve dorultusunda yurdumuzun bilim politikasna ve toplumun yksek dzeyde veSIRA
eflitli
kademelerSZDE
deki insan gc gereksinimlerine gre yetifltirmek,
2. eflitli kademelerde bilimsel retim yapmak,
3. Yurdumuzu ilgilendirenler baflta olmak zere btnAMALARIMIZ
bilimsel, teknik ve
kltrel sorunlar zmek iin bilimleri geniflletip derinlefltirecek inceleme
ve arafltrmalarda bulunmak,
K T A P
4. Yurdumuzun trl ynde ilerleme ve geliflmesini ilgilendiren btn sorunlar, hkmet ve kurumlarla da el birlii etmek suretiyle retim ve arafltrma konusu yaparak sonularn toplumun yararlanmasna sunmak ve hTELEVZYON
kmete istenecek inceleme ve arafltrmalar sonulandrarak dflncelerini bildirmek,
5. Arafltrma ve incelemelerinin sonularn gsteren, bilim ve tekniin ilerlemesini salayan her trl yaynlar yapmak,
NTERNET
6. Trk toplumunun genel dzeyini ykseltici ve kamu oyunu aydnlatc
bilim verilerini sz yaz ile halka yaymak ve yaygn eitim hizmetlerinde
bulunmaktr.

N N

SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

166

Eitim Bilimine Girifl

Mili Eitim Sistemi erevesinde yksekretimde n lisans, lisans ve lisansst dzeylerde renci yetifltirilir. Yksekretim kurumlar; niversite, faklte,
enstit, yksekokul, konservatuvar, meslek yksekokulu ile uygulama ve arafltrma merkezlerinden oluflmaktadr. Yksekretim kurumlarnn amalar, alfl,
kurulufl ve iflleyiflleri, retim elemanlarna iliflkin esaslar ve yksekretim kurumlar ile ilgili durumlar; zel yasalarnda belirlenir. Yksekrenim paraldr; renim har ve cretlerinin tutar ve deme biimleri, burs, kredi tutarlar, verilifl
esaslar Milli Eitim Bakanl ile birlikte hazrlanan ynetmelikle belirlenir.
SIRA SZDE

Yaygn
D fi eitim
N E L Mkurumlar
flunlardr: Halk eitimi
merkezleri, raklk eitimi
merkezleri, pratik kz sanat
S O Rolgunlaflma
U
okullar,
enstitleri, endstri pratik
sanat okullar, mesleki
eitim
D Kmerkezi,
K A T yetiflkinler
teknik eitim merkezleri,
zel kurslar, zel
dershaneler, eitim ve
SIRA SZDE
uygulama okullar (zel
eitim), meslek okullar (zel
eitim), mesleki eitim
merkezleri (zel eitim),
AMALARIMIZ
bilim ve sanat merkezleri
(zel eitim), ak ilkretim
okulu, ak retim Lisesi.

2005-2006 eitim
retim ylnda yksekretimde saysal durum nedir? Belirtiniz.
SIRA SZDE

Yaygn Eitim
D fi N E L M

Yaygn eitim rgn eitim sistemine hi girmemifl, rgn eitim sisteminin herhangi bir kademesinde
bulunan ya da bu kademelerden birinden ayrlmfl olan biS O R U
reylere ilgi ve gereksinim duyduklar alanda rgn eitim yannda ya da dflnda
dzenlenen eitim etkinliklerinin tmn kapsar. Yaygn eitim; genel ve mesleki
DKKAT
teknik yaygn eitim olmak zere iki blmden oluflmaktadr.
Yaygn eitim; yetiflkinlere okuma yazma retmek, temel bilgiler vermek, en
SIRA SZDE
son devam ettikleri renim basamanda edindikleri bilgi ve becerilerini gelifltirmek ve yaflamn kazanmasn salayacak yeni olanaklar kazandrmak amacyla verilen okul AMALARIMIZ
dfl eitimdir. Yaygn eitim; halk eitimi, raklk eitimi ve uzaktan
eitim yoluyla gereklefltirilmektedir.

N N

K T A P

Milli Eitim Bakanlnn


yaps:
1. Merkez rgt
T2.E Taflra
L E V rgt
ZYON
3. Yurt dfl rgt
4. Bal kurulufllar

NTERNET

K T A P

MLL ETM BAKANLIININ RGT YAPISI


Milli Eitim Bakanlnn rgt yaps, 3797 sayl Milli Eitim Bakanlnn Teflkilat
T E L Hakknda
E V Z Y O N Yasaya gre merkez rgt, taflra rgt, yurt dfl rgt
ve Grevleri
ve bal kurulufllar olmak zere drt blmden oluflmaktadr.
NTERNET

167

9. nite - Trk Eitim Sisteminin Yaps ve flleyifli

fiekil 9.1
Milli Eitim
Bakanl rgt
fiemas

T.C. MLL ETM BAKANLII


BAKAN
Milli
Eitim
firas
Msteflar

zel Kalem
Mdrl
Talim ve Terbiye
Kurulu Baflkanl
Mdrler
Kurulu

Kaynaka: MEB,
2008.

Mesleki
Eitim
Kurulu
Teftifl Kurulu
Baflkanl

Msteflar
Yardmclar

Bakanlk
Mflavirlii
Strateji Gelifltirme
Baflkanl

Yksek Disiplin
Kurulu

Hukuk
Mflavirlii

Merkez Disiplin
Kurulu

Basn ve Halkla
liflkiler Mflavirlii

Danflma ve Denetim Birimleri

Yksekretim
firas

renci Disiplin
Kurulu
ANA HZMET BRMLER

YARDIMCI BRMLER

Okulncesi Eitim
Genel Mdrl

lkretim
Genel Mdrl

Personel
Genel Mdrl

Yaymlar Dairesi
Baflkanl

Ortaretim Genel
Mdrl

Erkek Tek. retim


Genel Mdrl

Hizmet i Eitim
Dairesi Baflkanl

dari ve Mali fller


Dairesi Baflkanl

Kz Teknik retim
Genel Mdrl

Ticaret ve Turizm
retimi Gen. Md.

retmene Hizmet
ve Sosyal fller
Dai. Bflk.

flletmeler Dairesi
Baflkanl

retmen
Yetifltirme
ve Eitimi Gen. Md.

Din retimi
Genel Mdrl

Yatrmlar ve
Tesisler Dai. Bflk.

Ortarenim Burs
ve Yurtlar Dai. Bflk.

raklk ve Yaygn
Eitim Genel Md.

Yksekretim
Genel Mdrl

Salk flleri
Dairesi Baflkanl

Eitim Aralar ve
Donatm Dai. Bflk.

Dfl liflkiler
Genel Mdrl

Yurt Dfl Eitim


retim Gen. Md.

Eitimi Arafltrma
ve Gelifltirme
Dai. Bflk.

r. mes. ve Tek.
Eit. Gelifl. ve
Yay. Dai Bflk.

zel retim
Kurumlar Gen. Md.

zel Eitim
Rehberlik ve
Dan. Hiz. Gen. Md.

Savunma
Sekreterlii

Eitim Teknolojileri
Genel Mdrl
Taflra rgt

Okul i Beden Et.


Spor ve zcilik
Dai. Bflk.
Yurt Dfl rgt

Milli Eitim
Mdrlkleri

Eitim Mflavirlikleri
ve Eitim
Ataflelikleri

Bal Kurulufllar
Milli Eitim
Akademisi

Yksekrenim
Kredi ve Yurtlar
Kurumu Genel
Mdrl

168

Eitim Bilimine Girifl

Merkez rgt

Bakanlk makam; bakan,


msteflar ve msteflar
yardmclarndan oluflur.

Talim ve Terbiye Kurulu


Baflkanl, dorudan
bakana bal olarak ve
bakana eitimdeki her trl
sorunla ilgili yardmc olarak
grev yapar.
Ana hizmet birimleri,
eitim retim hizmetinin
ynetsel kararlarn reten
birimlerdir.

Bakanlk merkez rgt; Bakanlk Makam, Talim ve Terbiye Kurulu Baflkanl,


Ana Hizmet Birimleri, Danflma ve Denetim Birimleri ile Yardmc Birimlerin yan
sra Srekli Kurullar, makam onay ile kurulan Projeler Koordinasyon Merkezi Baflkanlndan oluflmaktadr.
Bakanlk Makam: Bakanlk makamnda bakan, msteflar ve msteflar yardmclar grev yapmaktadr. Bakan, bakanlk hizmetlerini yasalara, hkmetin genel
politikasyla milli gvenlik politikasna, kalknma planlarna ve yllk programlara
uygun olarak yrtmekle ve bakanln etkinlik alanna giren konularda dier bakanlklarla ve kurulufllarla ifl birlii ve koordinasyonu salamakla grevlidir. Msteflar; Bakann yardmcs olup bakanlk hizmetlerini Bakanln ama ve politikalarna, kalknma planlarna, yllk programlara ve mevzuat hkmlerine uygun olarak; bakan adna dzenler ve yrtr. Hizmetlerin yrtlmesinde msteflara yardmc olmak zere msteflar yardmcs grevlendirilebilir.
Talim ve Terbiye Kurulu Baflkanl: Talim ve Terbiye Kurulu Baflkanl,
dorudan bakana bal bir karar organdr. Eitimle ilgili hemen her konuda bakana yardmc olmakta, grfl vermekte, eitim sorunlar ile ilgili arafltrmalar yapmakta ya da yaptrmaktadr.
Bakanln Ana Hizmet Birimleri: Merkez rgtnde eitim retim hizmeti iin ynetsel kararlar reten birimlerdir. On befli genel mdrlk, biri de baflkanlk olarak belirlenen ana hizmet birimleri flunlardr:
1. Okulncesi Eitimi Genel Mdrl
2. lkretim Genel Mdrl
3. Ortaretim Genel Mdrl
4. Erkek Teknik retim Genel Mdrl
5. Kz Teknik retim Genel Mdrl
6. Ticaret ve Turizm retimi Genel Mdrl
7. retmen Yetifltirme ve Eitimi Genel Mdrl
8. Din retimi Genel Mdrl
9. raklk ve Yaygn Eitim Genel Mdrl
10. Yksekretim Genel Mdrl
11. Dfl liflkiler Genel Mdrl
12. Yurt Dfl Eitim retim Genel Mdrl
13. zel retim Kurumlar Genel Mdrl
14. zel Eitim Rehberlik ve Danflma Hizmetleri Genel Mdrl
15. Eitim Teknolojileri Genel Mdrl
16. Okul i Beden Eitimi, Spor ve zcilik Dairesi Baflkanl
Bakanln Danflma ve Denetim Birimleri: Danflma ve denetim birimleri,
bakana gerekli konularda yardmc bilgi reten birimlerdir. Bunlar; ynetsel konularda arafltrma, planlama yapar. Ayrca dorudan ya da dolayl olarak bakan adna eitim sisteminin denetimini de yapan bu birimler flunlardr:
1. Teftifl Kurulu Baflkanl
2. Strateji Gelifltirme Baflkanl
3. Hukuk Mflavirlii
4. Bakanlk Mflavirleri
5. Basn ve Halkla liflkiler Mflavirlii

169

9. nite - Trk Eitim Sisteminin Yaps ve flleyifli

Bakanln Yardmc Birimleri: Milli Eitim Bakanl merkez rgtnde on


drt yardmc hizmet birimi kurulmufltur. Eitim hizmetleriyle dorudan iliflkileri
yoktur; ancak destek hizmetlerden oluflan birimlerdir. Biri genel mdrlk, biri
sekreterlik, biri mdrlk ve dier on biri ise daire baflkanl dzeyinde rgtlenen yardmc hizmet birimleri flunlardr:
1. Personel Genel Mdrl
2. Yaymlar Dairesi Baflkanl
3. Hizmet i Eitim Dairesi Baflkanl
4. dari ve Mali fller Dairesi Baflkanl
5. retmene Hizmet ve Sosyal fller Dairesi Baflkanl
6. flletmeler Dairesi Baflkanl
7. Yatrmlar ve Tesisler Dairesi Baflkanl
8. Eitim Aralar ve Donatm Dairesi Baflkanl
9. Salk flleri Dairesi Baflkanl
10. Ortarenim Burs ve Yurtlar Dairesi Baflkanl
11. Eitimi Arafltrma ve Gelifltirme Dairesi Baflkanl
12. raklk, Mesleki ve Teknik Eitimi Gelifltirme ve Yaygnlafltrma Dairesi
Baflkanl
13. Savunma Sekreterlii
14. zel Kalem Mdrl
Bakanln Srekli Kurullar: Aylk kan ynetmeliklerle oluflumu ve alflma yntemleri dzenlenen srekli kurullar flunlardr:
1. Milli Eitim fiuras
2. Mdrler Kurulu
3. raklk ve Mesleki Eitim Kurulu
4. renci Disiplin Kurullar
5. zel htisas Komisyonlar

Taflra rgt
Milli Eitim Bakanl taflrada 81 il ve 924 ilede rgtlenmifltir. Her ilde milli eitim mdrl ve her ilede ile milli eitim mdrl (merkez ile hari) bulunmaktadr. le milli eitim mdrlkleri grev ve hizmetleri asndan il milli eitim mdrlklerine karfl sorumludurlar ve gerek il gerekse ile baznda eitim hizmetlerini yrtrler. l ve ile milli eitim mdrlkleri; hizmetin zelliklerine gre flubeler, brolar ile srekli kurul ve komisyonlardan oluflur.
Milli eitim mdrlklerinin grev alanlarn belirtiniz.

SIRA SZDE

Taflra rgt, 81 il ve 924


ilede rgtlenmifltir. Taflra
rgt ierisinde her ilde ve
ilede milli eitim
mdrlkleri bulunmaktadr.

l ve ile milli eitim mdrlklerinde bulunmas gereken bafllca blmler


D fi N E L M
flunlardr:

SIRA SZDE

D fi N E L M

S O R U

S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

N N

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

170

Eitim Bilimine Girifl

Tablo 9.1
l ve le Milli Eitim
Mdrlkleri
Blmleri

Milli Eitim mdrlnde


bulunan kurullar ve
komisyonlar:
1. l Milli Eitim Danflma
Kurulu
2. lkretim Mfettiflleri
Kurulu
3. l raklk ve Mesleki
Eitim Kurulu
4. Milli Eitim Komisyonu

1. zlk

13. Burslar ve Yurtlar

2. Atama

14. zel retim Kurumlar

3. nceleme, Soruflturma ve Deerlendirme

15. Salk flleri

4. Kltr

16. Yaygn Eitim

5. Eitim retim ve renci iflleri

17. raklk ve Mesleki Teknik Eitim

6. Program Gelifltirme

18. Arafltrma, Planlama ve statistik

7. Hizmet i Eitim

19. Bte-Yatrm ve Tesisler

8. Bilgisayar ve Snav Hizmetleri

20. Eitim Aralar ve Donatm

9. Okulncesi Eitim

21. Arfliv ve dare Blm

10. zel Eitim ve Rehberlik

22. Sivil Savunma Hizmetleri

11. Okul i Beden Eitimi Spor

23. Basn ve Halkla liflkiler

12. retmene Hizmet ve Sosyal fller

Blmler, il ya da ilenin milli eitim flube mdr kadro saysna gre tek tek
ya da hizmet benzerliine gre birlefltirilerek ya da ayrlarak flubeler biiminde
oluflmaktadr.

Yurt Dfl rgt

Yurt dfl rgtnn grevi;


Trk milli kltrnn dfl
lkelerde korunmas,
tantlmas,
yaygnlafltrlmas ile ilgili
eitim ve retim
hizmetlerini dzenlemektir.

Yurt dfl rgt; Milli Eitim Bakanl tarafndan Trk milli kltrnn dfl lkelerde korunmas, tantlmas ve yaygnlafltrlmas ile ilgili eitim ve retim hizmetlerini dzenlemek zere oluflturulmufl rgttr.
Dfl lkelerin genel, mesleki ve teknik retim alanlarnda eitim ve retim
geliflmelerini izlemek bu geliflmelerin lkemize aktarmn salamak ve lkemizin
eitim ile bilim etkinliklerini yurt dflnda tantmak zere 21 lkede 38 temsilcilik
kurulmufltur. Bunlarn 20si mflavirlik, 18i atafleliktir. Trk Eitim Sisteminde Milli Eitim Bakanl ile birlikte yksekretimle ilgili st kurulufllar da bulunmaktadr. Bunlar Yksekretim Kurulu ve Yksek Denetleme Kuruludur. niversitelerde ynetim organ Rektr, Senato ve niversite Ynetim Kurulundan oluflur.

Bakanln Bal Kurulufllar


Milli Eitim Bakanlnn bal kurulufllar Milli Eitim Akademisi ile Yksekrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Mdrldr. Ayrca bakan onayyla kimi birimler de kurulmufltur. Bunlar Projeler Koordinasyon Merkezi Baflkanl ile Mesleki ve Teknik Eitim Arafltrma ve Gelifltirme Merkezi Baflkanldr.
SIRA SZDE

Milli Eitim SIRA


Bakanlnn
yurt dflnda ka lkede temsilcii bulunmaktadr?
SZDE

D fi N E L M

D fi N E L M

S O R U

S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

N N

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

9. nite - Trk Eitim Sisteminin Yaps ve flleyifli

171

zet

N
A M A

Sistem kavramnn nemini aklamak

rupa Konseyi, Avrupa Gvenlik ve flbirlii Tefl-

nsann en temel zelliklerinden biri, onun sos-

kilat (AGT), Birleflmifl Milletler Eitim, Bilim,

yal bir varlk olmasdr. Bir toplumda her bireyin

Kltr rgtn (UNESCO) kararlarnn yan s-

yaflamn srdrmek, toplumsal yelik grevleri-

ra TBMM, Bakanlar Kurulu ve Milli Eitim Ba-

ni yerine getirmek ve toplumda kendine bir ko-

kanl tarafndan koyulan yasal dayanaklardan

num salamak iin gereken davranfllar ren-

oluflmaktadr. Bu kapsamda Trk Milli Eitimin

mesi gerekir. Birey bu davranfllar renmek

yasal dayanaklar (mevzuat) dendiinde; T.C.

iin toplumda bunlar bilen baflka yelere bafl-

Anayasas, Eitim ve retimi Dzenleyen Yasa-

vurur. Bylece toplumda yeler arasnda bir

lar, Kanun Hkmndeki Kararnameler, Ynet-

eitsel iliflkiler dokusu oluflur. Bu iliflkiler do-

melikler, Tzkler, Genelgeler, Hkmet Prog-

kusu eitimin kurumsallaflmasna neden olur.

ramlar, Kalknma Planlar, Milli Eitim firalar

Kurumsallaflmay aklayan en iyi kavramlardan

ve Ulusal Program akla gelmektedir.

biri sistemdir.

N
AM A

N
AM A

Alt ve st sistem kavramlarn aklamak

N
AM A

Yasal dayanaklar (mevzuat) ieren kavramlar tanmlamak

Sistem denen btn oluflturan paralara alt sis-

Anayasa; devletin yapsn, hkmet biimini

tem, her sistemin bal olduu daha byk sis-

devletin organlarn ve aralarndaki iliflkileri, te-

temlere de st sistemler denir. En k dfln-

mel hak ve zgrlkleri dzenleyen en soyut ve

da tm sistemlerin alt sistemleri, en by d-

en genel kurallar ierir. Yasalar, yazl hukuksal

flnda tm sistemlerin evrelerinden oluflan st

kaynaklar iinde sra dizin (hiyerarfli) bakmn-

sistemleri vardr. rnein okulun st sistemi il,

dan anayasalardan sonra ikinci srada yer alrlar.

ile ve merkez rgtleridir. Alt sistemini ise okul

Yetkili kurum tarafndan (yasama organ) yaplp

ynetimi ierisindeki birimler, blmler, snflar

usulne uygun ilan edilip genellik, sreklilik ve

oluflturmaktadr. Grld gibi eitim sistemi,

soyutluk zellikleri taflyan uyulmas zorunlu ya-

devlet sisteminin bir alt sistemidir. nk devle-

zl hukuksal kurallardr. Kanun Hkmnde Ka-

tin ekonomik, politik ve toplumsal hedefleri; ei-

rarnameler, Trkiye Byk Millet Meclisinin -

tim sistemini etkiler ve deifltirir.

kard yetki yasasna dayanarak Bakanlar Kurulunca belli konular dzenlemek zere karlan

Trk Eitim Sisteminin yasal dayanaklarn

yazl hukuk kurallardr. Tzkler, bir yasann

sralamak

uygulanmasn gstermek ya da emrettii iflleri

Trkiyede bugnk eitim sistemini dzenleyen

belirtmek zere yasaya aykr olmamak kofluluy-

pek ok yasal dayanaktan sz etmek olanakldr.

la ve Danfltayn incelenmesinden geirilerek Ba-

Yasal dayanaklarn tmne eitim mevzuat ad

kanlar Kurulunca karlan yazl hukuk kurallar-

verilmektedir. Trkiyedeki Milli Eitim uygula-

dr. Ynetmelikler; baflbakanlk, bakanlklar ya

malarn Milli Eitimin yasal dayanaklar (Milli

da kamu tzel kiflilerinin kendi grev alanlarn

Eitim mevzuat) biimlendirmektedir. Milli Ei-

ilgilendiren yasalarn ve tzklerin uygulanmas-

timin yasal dayanaklar; nsan Haklar Evrensel

n salamak zere ve bunlara aykr olmamak ko-

Bildirgesi, Birleflmifl Milletler Anayasas, ocuk

fluluyla kardklar yazl hukuk kurallardr. Ge-

Haklar Bildirgesi, ocuk Haklar Szleflmesi, n-

nelge, bir kuruluflun geneli ya da byk oun-

san Haklar Helsinki Senedi, Paris Anlaflmas, Av-

luunu ilgilendiren buyruklar ve duyurulardr.

172

N
A M A

N
AM A

Eitim Bilimine Girifl

Trk Milli Eitim Sisteminin genel ama ve temel


ilkelerini sralamak

N
A M A

Milli Eitim Bakanlnn rgt yapsn


tanmak

1739 Sayl Milli Eitim Temel Yasasnda yer

Milli Eitim Bakanl; merkez rgt, taflra rg-

alan Trk Milli Eitiminin genel amalarnda bir

t, yurt dfl rgt ve bal kurulufllar olmak ze-

yandan Trk vatandafllarnn ve Trk toplumu-

re drt blmden meydana gelmektedir. Bakan-

nun refah ve mutluluunu artrmak; te yandan

lk merkez rgt; Bakanlk Makam, Talim ve

milli birlik ve btnlk iinde ekonomik, sosyal

Terbiye Kurulu Baflkanl, Ana Hizmet Birimleri,

ve kltrel kalknmay desteklemek, hzlandr-

Danflma ve Denetim Birimleri ile Yardmc Bi-

mak ve nihayet Trk milletini adafl uygarln

rimlerin yan sra Srekli Kurullar, makam onay

yapc, yaratc, sekin bir orta yapmak hedef-

ile kurulan Projeler Koordinasyon Merkezi Bafl-

lenmektedir. Milli Eitim Temel Yasasnda yer

kanlndan oluflmaktadr. Bakanln ana hizmet

alan Trk Eitiminin Temel lkeleri ise Genellik

birimleri, merkez rgtnde eitim retim hiz-

ve Eflitlik, Bireyin ve Toplumun htiyalar, Ei-

meti iin ynetsel kararlar reten birimlerdir. On

tim Hakk, Frsat ve mkn Eflitlii, Sreklilik, Ata-

befli genel mdrlk, biri de baflkanlk olarak be-

trk nklap ve lkeleri ve Atatrk Milliyetilii,

lirlenmifltir. Danflma ve denetim birimleri, baka-

Demokrasi Eitimi, Laiklik, Bilimsellik, Planllk,

na gerekli konularda yardmc olan ve bilgi re-

Karma Eitim, Okul ve Ailenin fl Birlii ile Her

ten birimlerdir. Bunlar; ynetsel konularda arafl-

Yerde Eitimdir.

trma, planlama yapar. mflavirlik, ikisi bakanlk ismiyle rgtlenmifltir. Bakanln yardm-

Trk Eitim Sisteminin genel yapsn aklamak

c birimleri, Milli Eitim Bakanl merkez rg-

Trk Eitim Sistemi, bireylerin eitim gereksinim-

tnde on drt yardmc hizmet birimi kurulmufl-

lerini karfllayacak biimde ve bir btnlk iin-

tur. Eitim hizmetleriyle dorudan iliflkileri yok-

de rgn eitim ve yaygn eitim olmak ze-

tur; ancak destek hizmetlerden oluflan birimler-

re iki ana blmden oluflur. rgn eitim, belir-

dir. Biri genel mdrlk, biri sekreterlik, biri m-

li yafl grubundaki ve ayn dzeydeki bireylere

drlk ve dier on biri ise daire baflkanl dze-

amaca gre hazrlanmfl programlarla okul ats

yinde rgtlenmifltir. Bakanln srekli kurullar,

altnda yaplan dzenli eitimdir. rgn eitim;

aylk kan ynetmeliklerle oluflumu ve alflma

okulncesi eitim, ilkretim, ortaretim, zel

yntemleri dzenlenen kurullardr. Yurt dfl r-

eitim, zel retim ve yksekretim kurumla-

gt; Milli Eitim Bakanl tarafndan Trk milli

rn kapsamaktadr. Yaygn eitim; rgn eitim

kltrnn dfl lkelerde korunmas, tantlmas

sistemine hi girmemifl, rgn eitimin herhangi

ve yaygnlafltrlmas ile ilgili eitim ve retim

bir basamanda bulunan ya da bu kademeler-

hizmetlerini dzenlemek zere oluflturulmufl r-

den birinden ayrlmfl olan bireylere ilgi ve ge-

gttr. Milli Eitim Bakanlnn bal kurulufllar

reksinim duyduklar alanda rgn eitim yann-

Milli Eitim Akademisi ile Yksekrenim Kredi

da ya da dflnda dzenlenen eitim etkinlikleri-

ve Yurtlar Kurumu Genel Mdrldr.

nin tmn kapsar. Yaygn eitim, genel ve mesleki teknik yaygn eitim olmak zere iki blmden oluflmaktadr.

9. nite - Trk Eitim Sisteminin Yaps ve flleyifli

173

Kendimizi Snayalm
1. Sistem denen btn oluflturan paralara ne ad
verilir?
a. st sistem
b. Sper sistem
c. Arac sistem
d. Alt sistem
e. Mekanik sistem
2. Her sistemin bal olduu daha byk sistemlere ne
ad verilir?
a. Alt sistem
b. st sistem
c. Sper sistem
d. Arac sistem
e. Organik sistem
3. Afladakilerden hangisi okulun alt sistemidir?
a. Milli Eitim Bakanl
b. Milli Eitim Mdrlkleri
c. Ktphaneler
d. Okul bahesi
e. Snflar
4. Hkmetin yasa oluflturmak amac ile Meclise sunduu taslaa ne ad verilir?
a. Kanun
b. Yasa teklifi
c. Yasa tasars
d. Kanun hkmnde kararname
e. Tzk
5. Bir yasann uygulanmasn gstermek ya da emrettii iflleri belirtmek zere yasaya aykr olmamak kofluluyla ve Danfltayn incelenmesinden geirilerek Bakanlar Kurulunca karlan yazl hukuk kurallarna ne ad
verilir?
a. Genelge
b. Ynetmelik
c. Yasa tasars
d. Kanun hkmnde kararname
e. Tzk

6. Milli eitimin amalar yalnz resm ve zel eitim


kurumlarnda deil ayn zamanda evde, evrede, iflyerlerinde ve her frsatta gereklefltirilmeye alfllr. anlayfl Milli Eitimin temel ilkelerinden hangisini yanstr?
a. Genellik ve eflitlik
b. Sreklilik
c. Karma eitim
d. Eitim hakk
e. Her yerde eitim
7. Her vatandafln temel eitim grmesi Milli Eitimin
hangi temel ilkesiyle ilgilidir?
a. Eitim hakk
b. Sreklilik
c. Karma eitim
d. Genellik ve eflitlik
e. Her yerde eitim
8. 2005-2006 verilerine gre zel eitim kurumlarnda
ka retmen grev yapmaktadr?
a. 4904
b. 5904
c. 6904
d. 7904
e. 8904
9. Afladakilerden hangisi Milli Eitim Bakanl merkez rgtnde yer almaz?
a. Talim ve Terbiye Kurulu Baflkanl
b. Ana Hizmet Birimleri
c. Danflma ve Denetim Birimleri
d. Dfl liflkiler Genel Mdrl
e. Sivil Savunma Hizmetleri
10. Afladakilerden hangisi Danflma ve Destek Birimi
deildir?
a. Teftifl Kurulu Baflkanl
b. Hukuk Mflavirlii
c. raklk ve Yaygn Eitim Genel Mdrl
d. Basn ve Halkla liflkiler Mflavirlii
e. Strateji Gelifltirme Baflkanl

174

Eitim Bilimine Girifl

Yaflamn inden
Milli Eitim Bakanl, Teflkilat Yapsn Bafltan Afla Deifltiriyor.
Milli Eitim Bakanl, teflkilat yapsn bafltan afla deifltiriyor. Bakanlk yrtt alflmayla kimi birimleri
kaldrma, kimilerini de birlefltirme karar ald.
Milli Eitim Bakanl teflkilat yapsnda yaplan deiflikliklerle Teftifl Kurulu Baflkanl, msteflar yardmclklar ve flube mdrlkleri kaldrlyor. Bakanlk yargyla ilgili alflmalarn uzun vadede zel hukuk brolarna havale etmeye hazrlanyor. Tarm ve Kyiflleri
Bakanlndan sonra Milli Eitim Bakanl da bafltan
afla deifliyor. Bakanlkta birok ana hizmet birimi
kaldrlrken birok birimin de birlefltirilecei renildi.
Milli Eitim Bakanlnn Kurulufl ve Grevleri Hakknda Yasa Tasars Tasla ile ilgili alflmalar Baflbakanlk Msteflar Efkan Alann katlmyla srdrlyor.
Yaplan alflmalar erevesinde en nemli deifliklikler ise Teftifl Kurulu Baflkanl ile Hukuk Mflavirliinde gereklefltiriliyor. Yaplan alflmalar dorultusunda iki birimin de yeni teflkilat yapsndan karlaca belirtiliyor. Bunun yerine Personel Genel Mdrl bnyesinde yeni bir hukuk brosu kurulmas amalanyor. Bakanlk uzun vadede yargyla ilgili sorunlarn zel hukuk brolar araclyla yrtmeyi hedefliyor. Bunun yan sra Hizmetii Eitim Dairesi Baflkanl ve Salk flleri Dairesi Baflkanl da bu genel mdrlk ats altnda toplanyor. Msteflar yardmclklar kaldrlyor.
Taslak aflamasndaki alflmalar erevesinde msteflar
yardmclarna bal bulunan birimler de dorudan msteflara balanyor. Okulncesi Eitimi Genel Mdrl, lkretim Genel Mdrl ile birlefltirilirken retmen Yetifltirme ve Eitimi Genel Mdrl, Ortarenim Burs ve Yurtlar Daire Baflkanl ile zel retim
Kurumlar Genel Mdrl, Ortaretim Genel Mdrl bnyesinde toplanyor. Ticaret ve Turizm retimi Genel Mdrl, Erkek Teknik retim Genel
Mdrl, Kz Teknik retim Genel Mdrl raklk ve Yaygn Eitim Genel Mdrl, kurulacak
olan yeni Teknik Eitim Genel Mdrl ats altnda
birlefltiriliyor. Yurtdfl Eitim retim Genel Mdrl, Dfliliflkiler Genel Mdrl ve Yksekretim Genel Mdrl yine tek at altnda toplanrken flletmeler Dairesi Baflkanl, Yaymlar Dairesi Baflkanl
ile Yatrm ve Tesisler Dairesi Baflkanl, dari ve Mali
fller Dairesi ile retmene Hizmet ve Sosyal fller Da-

iresi kurulacak olan Ynetim Hizmetleri Genel Mdrlne balanyor. Milli Eitim Bakanl birok genel
mdrl birlefltirme karar alrken Din retimi Genel Mdrl ile zel retimini bu kapsama almad. zel retim Rehberlik Hizmetleri Genel Mdrlnn ise kalkaca belirtiliyor.
nmzdeki gnlerde son halini almas beklenen alflmalar erevesinde, devlet brokrasisinde ok nemli yere sahip olan flube mdrlkleri de kaldrlyor.
Msteflar ve genel mdrlerin, iktidarlarla birlikte deiflmesi ngrlyor. Taslakla, bakanlk mflavirlerinin
says da 5e indiriliyor. Grevden alnan ve kaldrlan
kadroda olan flube mdrleri ve msteflar yardmcs ve
genel mdr yardmclarnn durumunun ne olaca ise
henz netlik kazanmad. zellikle Teftifl Kurulu baflkanlklaryla hukuk mflavirliklerinin kaldrlmas byk tepki oluflturdu. Bakanlklardaki yolsuzluk soruflturmalarn yrten teftifl kurullarnn kalkmasyla bu ifllere kimin bakaca belli deil. Sz konusu birimlerin
kalkmas ile bu birimler iin dflardan hizmet satn alnaca iddia ediliyor.
Kaynak: LPG Haber (2008). Milli Eitim Bakanl,
Teflkilat Yapsn Bafltan Afla Deifltiriyor.
28.03.2008 tarihinde http://haber.lpghaber.com/MilliEgitim-Bakanligi-Teskilat-Yapisi-Bastan-Asagi-Degisiyorhaberi-19229.html adresinden alnmfltr.

Okuma Paras
Trk Eitim Sisteminin Yeniden Yaplandrlmas
Cumhuriyet dneminde Trkiye, eitim alannda nemli geliflmeler salamfltr. Ancak AB lkeleriyle karfllafltrldnda eitim alannda daha byk geliflmeler salamak zorunda olduumuz da bir gerektir.
1990l yllardan itibaren, zellikle geliflmifl lkelerdeki
eilimler, eitim sistemlerinin yaflam boyu renme
yaklaflmyla yeniden dzenlenmesi ve bu alandaki geliflmelere sreklilik kazandrlmas fleklinde zetlenebilir. Bu eilimlerin yansmas olarak 8. BYKP ve 9. Kalknma Plannda, Trk eitim sisteminin yaflam boyu
renme yaklaflmyla yeniden dzenlenmesi ngrlmfltr. Plan dneminde yatay ve dikey geifllerin kolaylafltrlmas, yetiflkinlerin renmesini zendirme,
kzlarn okula devamn salama, gnlllerin eitime
katksn teflvik, eitime daha fazla kaynak ayrma gibi

9. nite - Trk Eitim Sisteminin Yaps ve flleyifli

yasam boyu renmenin ilkeleriyle rtflen nemli geliflmeler salanmflsa da bunlarn sistematik bir btnle kavuflturulmas gerekli grlmektedir.
AB lkeleri arasnda eitim konusunda ortak politikalar
olmamakla beraber, yksek standartlara ulaflma hedefleri vardr. Bu balamda AB, Lizbon Stratejilerini oluflturmufl olup ye lkeleri belirlenen hedeflere ulafllmas iin gerekli admlar atmaya armaktadr. Sz edilen hedefler; kifli baflna yaplan eitim harcamalarnn
ykseltilmesi, okulu erken (lise mezuniyetinden nce)
terkin azaltlmas, hepsi internet balantsna sahip eitim kurumlarnn herkesin faydalanabilecei renme
merkezleri hline getirilmesi, dijital okur yazarln gelifltirilmesi, renci ve retmenlerin AB snrlarndaki
deiflim programlarndan daha fazla yararlanmas, kazanlmfl bilgi ve becerilerin deerlendirilmesi seklinde
zetlenebilir.
Trk eitim sisteminin geliflmeyi hzlandrma ifllevini
daha iyi yerine getirebilmesi iin uygun flartlarn giderek
arttna dikkat ekmek gerekmektedir. Hzl nfus artflnn eitim zerinde oluflturduu bask azalmaktadr.
nceki yllarla kyaslandnda eitime daha fazla kamu
kayna ayrlmaktadr. Bireylerin eitim talepleri ykselmektedir. Eitime yaplan gnll bafllar artmaktadr.
Bu olumlu geliflmeler flnda Trkiye, nceliklerini doru belirleyip etkili kaynak kullanmn salad takdirde, ABye tam yelik srecinde gen nfusunu kendisine rekabet avantaj salayacak yeterliliklere kavuflturma
baflarsn gsterebilecektir. Trk eitim sisteminin kendisinden beklenilen ifllevleri mkemmel biimde yerine
getirebilmesi iin birbiriyle iliflkili afladaki drt temel
amac gereklefltirmesi ngrlmektedir:
Trk eitim sistemi ve ynetiminin lkemizin insan kaynaklarnn en etkin biimde geliflmesini
destekleyecek yap ve isleyifle kavuflturulmas:
Trk eitim sistemi ve ynetimine iliflkin dzenlemeler, bireysel ve kurumsal renmenin nndeki tm
engellerin kaldrlarak renmenin teflvik edilmesine
odaklanmaldr.
Eitim frsat ve imknlarnn herkes iin eriflilebilir klnmas: Her ne sebeple olursa olsun hi kimse
yetenek ve yeterlilikleriyle ulaflabilecei yaflam standartlarnn altnda bir yaflam srdrmek zorunda braklmamaldr. Bunun iin kamu tarafndan sunulan
eitim frsatlarnn herkesin eriflebilecei yaygnlkta
ve miktarda olmas nemli grlmektedir.

175

Kaliteli eitim frsat ve imknlarnn yaygnlafltrlmas: Her Trk vatandaflnn AB lkelerindeki yafltlaryla eflit flartlarda rekabet etmeleri frsatn salayacak
kaliteli eitim alma hakknn verilmesi gerektii dflnlmektedir. Bu balamda sunulan eitim frsatlarnn
kalitesinin ykseltilmesi ve kaliteli eitime talebin artrlmas gerekli grlmektedir.
Eitimde kalite gvence sisteminin oluflturulmas:
Eitim sistemleri; eitimin yasayla tanmlanmfl ekonomik, sosyal ve kltrel amalarn gereklefltirecei hususunda topluma ve ktlarn kullanacak kesimlere gven vermelidir. Eitim alan birey ise sistemin kendisini
yetenekleri, yeterlilikleri ve evre koflullar ierisinde en
yksek yasam kalitesine hazrlayacana inanmaldr.
Ayrca sistemin onaylad diplomalar/sertifikalar, bu
belgelere sahip bireyleri ifle alacak veya onlara ifl yaptracak olanlara, o bireyin yeterlilikleri hakknda doru
ve eksiksiz fikir vermelidir. Bunlarn salanabilmesi iin
eitimde kalite gvence sisteminin oluflturulmas gerekli grlmektedir.
Sz edilen hedeflere ulafllabilmesi iin;
Ak sistem olmann tm zelliklerini taflyan eitime iliflkin dzenlemelerin toplumun tm kesimlerinin katk ve katlmna ak bir yaklaflmla
flekillendirilmesi,
Kamu kaynaklarndan eitime ayrlan kaynaklarn eflitlendirilerek artrlmas,
zel sektr ile gnll kifli, kurum ve kurulufllarn eitime yatrm yapmalarnn veya destek
salamalarnn teflvik edilmesi byk nem arz
etmektedir.
Kaynak: MEB (2006). Milli Eitim Bakanl Stratejik Plan Hazrlk Program. 25.03. 2008 tarihinde
http://www.sp.gov.tr/documents/MEB_Hazirlik_Programi.pdf
adresinden alnmfltr.

176

Eitim Bilimine Girifl

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


1. d
2. b
3. e
4. c
5. e
6. e
7. a
8. a
9. e
10. c

Yantnz yanlfl ise Sistem blmn gzden


geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Sistem blmn gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Sistem blmn gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Trk Eitim Sisteminin
Yasal Dayanaklar blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Trk Eitim Sisteminin
Yasal Dayanaklar blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Trk Eitim Sisteminin
Ama ve lkeleri blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Trk Eitim Sisteminin
Ama ve lkeleri blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Trk Eitim Sisteminin
Genel Yaps blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Milli Eitim Bakanlnn
rgt Yaps blmn gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Milli Eitim Bakanlnn
rgt Yaps blmn gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant Anahtar


Sra Sizde 1
Milli Eitimin yasal dayanaklarnn (mevzuat) dikkate
almak durumunda olduu uluslararas belgeler; nsan
Haklar Evrensel Bildirgesi, Birleflmifl Milletler Anayasas, ocuk Haklar Bildirgesi, ocuk Haklar Szleflmesi,
nsan Haklar Helsinki Senedi, Paris Anlaflmas, Avrupa
Konseyi, Avrupa Gvenlik ve flbirlii Teflkilat (AGT),
Birleflmifl Milletler Eitim, Bilim, Kltr rgtnn
(UNESCO) kararlardr.
Sra Sizde 2
2005-2006 eitim retim ylnda 17.634 okulncesi eitim kurumunda, 549.604 ocuk eitim grmekte olup
bu kurumlarda 22.789 retmen grev yapmaktadr.
Sra Sizde 3
2005-2006 eitim retim ylnda 34.990 ilkretim
kurumunda 10.512.356 renci renim grmekte olup
bu kurumlarda 392.481 retmen grev yapmaktadr.

Sra Sizde 4
2005-2006 eitim-retim ylnda 4.038i mesleki ve teknik eitim okulu olmak zere 7.443 ortaretim
kurumunda 3.213.605 renci (2.037.490 genel,
1.176.115i mesleki ve teknik ortaretimde) renim
grmekte olup bu kurumlarda 184.246 retmen
(101.907si genel, 82.339u mesleki ve teknik ortaretimde) grev yapmaktadr.
Sra Sizde 5
2005-2006 eitim retim ylnda 10.766 zel retim
kurumunda 2.429.893 renci renim grmekte bu
kurumlarda 95.609 retmen grev yapmaktadr.
Sra Sizde 6
lkede 53 devlet niversitesi ile 26 vakf niversitesi
bulunmaktadr: niversitelerde (vakf niversiteleri dahil) 2.073.428 renci (bu sayya 695.591 AF rencisi dahildir) renim grmekte, 26.029 retim yesi ile
48.878 retim eleman grev yapmaktadr.
Sra Sizde 7
Milli Eitim Mdrlklerinin grev alanlar flyle gruplandrlmfltr: Ynetim hizmetleri, personel hizmetleri,
eitim retim hizmetleri, bte-yatrm hizmetleri, arafltrma-planlama-istatistik hizmetleri, teftifl-rehberlik-soruflturma hizmetleri, sivil savunma hizmetleri.
Sra Sizde 8
Dfl lkelerin genel, mesleki ve teknik retim alanlarnda eitim ve retim geliflmelerini izlemek ve bu
geliflmelerin lkemize aktarmn salamak ve lkemizin eitim ve bilim etkinliklerini yurt dflnda tantmak
zere Washington, Berlin, Viyana, Brksel, Kopenhag,
Paris, Tiflis, Lahey, Londra, Bern, Stockholm, Kahire,
Riyad, Moskova, Lefkofla, Bak, Almat, Biflkek, Taflkent ve Aflgabatta olmak zere 20 Eitim Mflavirlii;
New York, Los Angeles, Berlin, Kln, Mainz, Mnster,
Mnih, Nrnberg, Stuttgart, Dseldorf, Essen, Frankfurt, Hamburg, Hannover, Karlsruhe, Sydney, Strazbourg ve Lyonda olmak zere 18 Eitim Ataflelii etkinlik
gstermektedir.

9. nite - Trk Eitim Sisteminin Yaps ve flleyifli

177

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Akgn, T. (1999). Hukukla lgili Terimler Szl.
stanbul: Alfa Yaym Ltd. fiti.
Baflaran, . E. (1996). Trkiye Eitim Sistemi. Ankara:
Yargc Matbaas.
Bayrak, C. (2003). Bir Sistem Olarak Okul,
retmenlik Mesleine Girifl. (4. Basm).
(Editrler: . Demirel ve Z. Kaya) Ankara: Pegem A
Yaynlar, ss. 189-222.
Bircan, . ve Sefun, M. (2006). Eitimin Ynetsel
Temelleri, Eitim Bilimine Girifl. (Editr: V.
Snmez), Ankara: An Yaynclk.
ifti, A. (1995). Trk Eitim Hukuku. Ankara: Polat
Yaynlar.
Erdoan, . (2000). adafl Eitim Sistemleri. stanbul:
Sistem Yaynclk.
Gk, F. (1999). 75 Ylda nsan Yetifltirme Eitim ve
Devlet, 75 Ylda Eitim. stanbul: Tarih Vakf
Yaynlar.
Kaya, Y. K. (1989). nsan Yetifltirme Dzenimize
Yeni Bir Bakfl, (Eitimde Model Arayfl). Ankara:
Bilim Yaynlar.
LPG Haber (2008). Milli Eitim Bakanl, Teflkilat
Yapsn Bafltan Afla Deifltiriyor. 28.03.2008
tarihinde http://haber.lpghaber.com/Milli-EgitimBakanligi-Teskilat-Yapisi-Bastan-Asagi-Degisiyor
haberi-19229.html adresinden alnmfltr.
MEB. (2008). Milli Eitim Bakanl Teflkilat fiemas.
20.03.2008 tarihinde http://www.meb.gov.tr/meb/
teskilat.html adresinden alnmfltr.
MEB. (2007a). Milli Eitim Bakanl Teflkilat. 20.
03.2008 tarihinde http://meb.gov.tr adresinden
alnmfltr.
MEB. (2007b). Milli Eitim Temel Kanunu. 25.
03.2008 http://mevzuat.meb.gov.tr/html/88.html
adresinden alnmfltr.
MEB. (2007c). Milli Eitim Bakanl Teflkilat ve
Grevleri Hakknda Kanun (2007),
http://mevzuat.meb.gov.tr/html/73.html 20. 03.2008
adresinden alnmfltr.
MEB (2006). Milli Eitim Bakanl Stratejik Plan
Hazrlk Program. 20.03. 2008 tarihinde
http://www.sp.gov.tr/documents/MEB_Hazirlik_Programi.pdf
adresinden alnmfltr.
MEB. (2001). 2001 Yl Baflnda Milli Eitim. Ankara:
MEB Yaynlar.

Ouz, O., Oktay, A. ve Ayhan, H. (2001). 21. Yzylda


Eitim ve Trk Eitim Sistemi, stanbul: Deerler
Eitimi Merkezi Yaynlar.
Okabol, R (2005). Trkiye Eitim Sistemi. Ankara:
topya Yayn.
Trk, E. (1999). Trk Eitim Sistemi, Ankara: Nobel
Yayn Datm.

retmenlik
Meslei ve
retmenin
Nitelikleri

10

Milletleri kurtaranlar yalnz ve ancak retmenlerdir. retmenden, eiticiden


yoksun bir millet henz millet adn almak kabiliyetini kazanmamfltr. Ona basit
bir kitle denir, millet denemez. Bir kitle millet olabilmek iin mutlaka eiticilere,
retmenlere muhtatr.
Mustafa Kemal ATATRK, 1925

Amalarmz

N
N
N

Bu niteyi alfltktan sonra;


retmen kavramn ve retmenlik mesleinin zelliklerini aklamak,
retmenin niteliklerini zetlemek,
retmenin grev ve sorumluklarn yorumlamak
iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.

179

180

Eitim Bilimine Girifl

rnek Olay
Ayfle retmen, bir ky okulunda alflyordu. Kendi kendine artk tayin istemenin
zamann geldiini dflnmeye bafllamflt. Ayfle retmen, tayin dnemi geldiinde
dilekesini vererek tayinini istedi. Sonular aklandnda bir ile okuluna
atandn rendi. Gerekli ifllemleri tamamlad ve atand okulun yolunu tuttu.
Okula gittiinde mdrle konufltu ve retmen arkadafllaryla tanflt. Okulu ve
rencileri tanmaya alflt. Ayfle retmenin okutaca snf da belliydi. O, artk
nc snflarn retmeni olmufltu. Ancak ters giden bir fleyler vard. Ayfle retmen, bunu arkadafllarnn yz ifadelerinden anlad. Mdr Bey sze bafllad:
retmenim, bu snfta Ali adnda bir renci var, biraz yaramaz. Yalnzca
retmenlerin deil arkadafllarnn da huzurunu karyor. Tm okul ondan yaka
silkti. dedi. Tanflt dier retmen arkadafllar da hemen ayn szlerle Alinin
haylazlklarn anlattlar. Ayfle retmen, Aliyi ok merak etmeye bafllamflt.
Ayfle retmen, bu snfta ilk dersine bafllad. Gerekten Ali daha ilk gnden
kendini gstermiflti. Ali bir trl yerinde durmuyor, srekli olarak arkadafllarna
laf atyor, dersle kesinlikle ilgilenmiyordu. Ayfle retmen, Aliyle konuflmaya
karar verdi. Ali, nceleri retmenini anlamad. Ancak Ayfle retmen kararlyd,
Aliyle iletiflime geecekti. Uzun bir sre onunla etkili bir iletiflim kurmaya alflt.
Ona srekli anlayfl, hoflgr ve sabr gsteriyordu. Ona barp armyordu. Ali
bir sre sonra retmenini dinlemeye bafllad. Yavafl yavafl derslere de ilgisi artt.
Ayfle retmen ona yapabilecei sorumluluklar veriyordu. Ayfle retmen, onun
baflaracana inanyor ve onu srekli gdlyordu. Ali de bunu hissetti. retmeninin verdii her ifli en iyi biimde yapmaya bafllad. Alideki bu davranfl
deiflikliinin herkes farkndayd. Ali artk okulda, snfta huzur bozan bir renci
deildi. Herkes bu durumdan ok memnundu. En ok da Ali.

Anahtar Kavramlar
retmen
retmenin nitelikleri
Kiflisel nitelikler

Mesleki nitelikler
retmenin grev ve sorumluluklar

indekiler
GRfi
RETMENLK MESLE VE RETMENN NTELKLER
retmenlik Mesleinin zellikleri
retmenin Nitelikleri
RETMENN GREV VE SORUMLULUKLARI
retmenin Snf indeki Grev ve Sorumluluklar
retmenin Snf Dflndaki Grev ve Sorumluluklar

10. nite - retmenlik Meslei ve retmenin Nitelikleri

181

GRfi
retmen; rencileri ile srekli etkileflimde bulunan, yapt davranfllarla rencilerine yol gsteren, istenen amalar rencilere kazandrmak iin eitim programlarn uygulayan, rencilerde kalc renmeler salamak iin eflitli yntem
ve teknikleri kullanan, rencilerin renme srecine etkin katlmn salamak
iin ara gereleri hazrlayan, yapt uygulama sonularn izleyen ve deerlendiren kiflidir. rencilerle retme-renme srecinin her boyutunda srekli etkileflim iinde olan retmen, bu srecin en nemli gelerinden biridir. Bu balamda,
sre ierisinde bu derece nemli olan retmenin; mesleini en iyi biimde yerine getirmesi, rencilerine rnek oluflturarak onlar zerinde olumlu etkiler yaratmas ve rencileri toplumsal yaflama hazrlamak iin kimi yeterliklere ve niteliklere sahip olmas gerekmektedir. nk istenen sonularn elde edilmesi, nitelikli
retmenlerin varlna baldr.
retmenlik, yasal olarak grev ve sorumluluklar belirlenmifl profesyonellik gerektiren bir urafl alandr. retmenlerin, eitim-retim etkinliklerini verimli bir
biimde yrtebilmeleri ve nitelikli insan gcn yetifltirebilmeleri iin belirlenen
grev ve sorumluluklarn yerine getirmeleri gerekmektedir. Ayn zamanda, retmenlerin toplumdaki konumlar gereince laik, demokratik, toplumsal ve evrensel
deerleri benimsemifl; yaratc, yeniliklere ak ve uyum salayabilen, retken, problem zebilen, elefltiren, esnek dflnen bireyler olmalar gerekmektedir.
Bu nitede, nce retmenlik meslei ve retmenin nitelikleri zerinde durulmufl; daha sonra retmenin grev ve sorumluluklar aklanmfltr.

RETMENLK MESLE VE RETMENN


NTELKLER
Eitimin en genel amac, bireyleri topluma yararl olacak biimde yetifltirmektir.
Bireylerin bu amaca uygun olarak yetiflmesine tm evresi etkide bulunur. Sz
edilen evre ierisine ilk olarak aile, daha sonra ekonomik, sosyal, siyasal ve kltrel vb. kurumlar katlabilir. Ancak bireyin yetiflmesinden resmen sorumlu olan
kurum okul ve bundan resmen sorumlu olan kifli retmendir. Baflka bir deyiflle
gen kuflaklarn yetiflmesinden ve insan gc gereksiniminin karfllanmasndan sorumlu olan eitim sisteminin en temel gesi retmendir (Kkahmet, 1999, s.1).
retmen; devletin eitim politikasn uygulayan, uygulamadaki sonular ile
bu politikaya yn veren ve eitim alannda yaplan alflmalardan yararlanan bir kiflidir (Snbl, 2003, s.246). retmenlik ise eitim alan ile ilgili sosyal, kltrel, bilimsel ve teknolojik boyutlara sahip; alandaki zel uzmanlk bilgi ve becerisini temel alan, akademik alflma ve mesleki formasyon gerektiren profesyonel bir urafl alandr (Erden, 2005, ss. 35-36).
retmenlik mesleinin ortaya kfl, insanlk tarihi ile efl zamanldr. retmenlik mesleinde bafllangtan gnmze dein nemli geliflmeler kaydedilmifltir. nceleri amatr bir anlayflla herkesin yapabilecei bir ifl olarak grlen retmenlik; gnmzde bilimsel, akademik ve uzmanlk ynlerinin nem kazand
bir meslek statsne dnflmfltr (Yaflar, 2001, ss.15-26).
retmenlik; toplumun ekonomik, sosyal ve kltrel ynden geliflmesini salayan nemli bir meslektir. retmenler, nitelikli bireyler yetifltirmek suretiyle
insan gc gereksinimini karfllayarak lke kalknmasna nemli katklar getirirler. Bu balamda toplumun mimar olan retmenlerin, lkenin ve dnyann ge-

retmenlik: Eitim ile ilgili


sosyal, kltrel, bilimsel ve
teknolojik boyutlara sahip;
alandaki zel uzmanlk bilgi
ve becerisini temel alan,
akademik alflma ve
mesleki formasyon
gerektiren profesyonel bir
urafl alan.

182

Eitim Bilimine Girifl

reksinimlerine yant verecek biimde iyi yetiflmifl olmalar gerekmektedir (Yetim


ve Gktafl, 2004, ss. 541-542).
1739 Sayl Milli Eitim Temel Yasasnn 43. maddesinde retmenliin yasal
konumu flyle dzenlenmifltir (MEB, 1973):
retmenlik, Devletin eitim, retim ve bununla ilgili ynetim grevlerini zerine
alan zel bir ihtisas mesleidir. retmenler bu grevlerini Trk Milli Eitiminin
amalarna ve temel ilkelerine uygun olarak ifa etmekle ykmldrler.
retmenlik mesleine hazrlk genel kltr, zel alan eitimi ve pedagojik formasyon ile salanr.
Yukarda belirtilen nitelikleri kazanabilmeleri iin, hangi retim kademesinde
olursa olsun, retmen adaylarnn yksek renim grmelerinin salanmas esastr.
Bu renim lisans ncesi, lisans ve lisans st seviyelerde yatay ve dikey geifllere de
imkn verecek biimde dzenlenir.

Bu yasa maddesi ile retmenlik mesleinin zel bir uzmanlk alan olduu vurgulanmakta; meslee hazrln genel kltr, zel alan eitimi ve pedagojik formasyon ile salandnn alt izilerek retmen eitimi lisans dzeyine ykseltilmektedir.
retmenler; lkenin kalknmasnda, bireylerin sosyalleflmesi ve toplumsal yaflama hazrlanmasnda, toplumun deerlerinin gen kuflaklara aktarlmasnda, nitelikli insan gcnn yetifltirilmesinde nemli rol oynamaktadrlar. retmenler,
toplumun mimar ve bireyleri biimlendiren sanatkrlardr. Bu nedenle retmenlik, gemiflten beri kutsal bir meslek olarak grlmfltr (Eskicumal, 2002, s.9).

retmenlik Mesleinin zellikleri

retmenlik; insanlar,
renmeyi ve retmeyi
sevenler iin ideal bir
meslektir.

retmenlerin byk bir


blm devlet memurudur.

retmenlik, tm lkelerde
en yaygn olarak grlen bir
meslektir.

retmenlik, kadnlarn
youn olarak alfltklar bir
meslek alandr.

retmenlik meslei kendine zg birtakm zelliklere sahiptir. Bu zelliklerin kimileri flyle sralanabilir (MEB, 2007, s.63; Erden, 2005, ss.32-34; Yaflar, 2001, ss.1526; fiiflman, 2000, ss.3-4; nal ve Ada, 1999, ss.37-38):
retmenlik; insanlar, renmeyi ve retmeyi sevenler iin ideal bir meslektir. nk, retmen, srekli olarak evresindeki insanlarla etkileflimde
bulunur ve onlarla yaflam paylaflmaya alflr. Ayrca retmen, renmeyi
kendisi alflkanlk haline getirmifl ve bildiklerini rencilerine retmekten
hofllanan bir kiflidir. Bu nedenle retmenlik; insanlar seven, renmekten
ve retmekten hofllananlar iin ideal bir meslektir.
retmenlerin byk bir blm devlet memurudur. 2006-2007 retim yl verilerine gre lkemizdeki eitim kurumlarnda 679.880 retmen grev
yapmaktadr. zel statdeki eitim kurumlar dflndaki tm eitim kurumlarnda grevli retmenler, devlet memuru olarak alflmaktadrlar. retmenlerin devlet memuru oluflu, meslee girifl denetiminin devlete yaplmasna neden olmaktadr.
retmenlik, tm lkelerde en yaygn olarak grlen mesleklerden biridir.
Tm toplumlar 6-18 yafl arasndaki ocuk ve genlerini planl ve programl
olarak retmenlerin sorumluluunda eitmeye alflrlar. zellikle, gen
nfusun youn olduu ve okullaflma orannn yksek olduu toplumlarda
retmen says fazladr.
retmenlik, kadnlarn youn olarak alfltklar bir meslek alandr. alflma koflullar ynnden retmenlik, kimi mesleklere gre kadnlar tarafndan daha ok tercih edilmektedir. zellikle ikili retim yapan okullarda

183

10. nite - retmenlik Meslei ve retmenin Nitelikleri

retmenlerin yarm gn bofl kalmas ve yllk tatil srelerinin uzun olmas


gibi etmenler, retmenlik mesleinin kadnlar tarafndan tercih edilmesinde etkili olmaktadr.
retmenlik, daha ok orta ve ortann altnda gelire sahip gruplarn tercih
ettii meslektir. Yaplan bilimsel alflmalar, retmenlik mesleine daha ok
orta ve ortann altnda gelire sahip aile ocuklarnn yneldiine iliflkin bulgular ortaya koymaktadr.
retmenlik, hemen hemen tm lkelerde gelir dzeyi en dflk olan mesleklerden biridir. Bunun en temel nedeni, meslekte alflanlarn saysnn
fazla olmas ve meslee girifl denetiminin devlete yaplmasdr.
retmenlik mesleinin toplumsal stats yksek deildir. retmenlik,
toplumda daima sayg duyulan bir meslek olmasna karfln stats dflk
meslekler arasnda yer almaktadr. Yeterli say ve nitelikte retmen yetifltirilmemesi nedeniyle meslein kapsnn herkese ak ve kolay elde edilebilir olarak alglanmas, retmenliin statsnn dflmesine yol amaktadr.
Ayrca retmenlerin gelir dzeyinin dflk olmas gibi nedenler de meslein statsn dflrmektedir.
retmenlik mesleinde kariyer yapma ve mesleki geliflim olanaklar snrl
dzeydedir. retmenlerin mesleki geliflimleri iin ayrlan parasal kaynaklar snrl dzeyde olup bu kaynaklar, geleneksel hizmet ii eitim programlar iin kullanlmaktadr. retmenlerin lisansst eitim programlarna ynelmeleri tamamen kendi abalaryla olabilmektedir. Ancak retmenlerin
grevli olduklar okullarn ilgili niversitelere uzak oluflu, okullardaki ders
ykleri ve baflka sorumluluklarnn fazla oluflu vb. nedenlerle lisansst
programlar izlemekte glk ektikleri grlmektedir.
retmenlik mesleinden ayrlma oran yksektir. Subaylk, doktorluk ve
mhendislik gibi mesleklerle karfllafltrldnda retmenlerin maafl ve statlerinin dflk olmas retmenleri baflka alanlarda alflmaya yneltmektedir. Bu nedenle, retmenler arasnda meslek deifltirme oran, dier meslek gruplarna gre daha yksektir.

retmenlik mesleini tanmlaynz.

SIRA SZDE

retmenin Nitelikleri

retmenlik, daha ok orta


ve ortann altnda gelire
sahip gruplarn tercih ettii
meslektir.
retmenlik mesleinin
geliri dflktr.

retmenlik mesleinin
toplumsal stats yksek
deildir.

retmenlik mesleinde
kariyer yapma ve mesleki
geliflim olanaklar snrl
dzeydedir.

retmenlik mesleinden
ayrlma oran, dier meslek
gruplarna gre daha
yksektir.

D fi N E L M
retmen, eitim sisteminin temel yap tafllarndan biridir. Eitim
sisteminin nitelii sistem ierisinde nemli bir role sahip olan retmenlerin niteliklerine balS O R U ykseltmek,
dr. Baflka bir deyiflle eitim-retimin verimini artrmak ve niteliini
sistem ierisinde grev alan retmenlerin niteliklerinin artrlmasna baldr. retmenlerin istenen niteliklerde olmas iin kimi yeterliklere sahip olmalar gerekDKKAT
mektedir. Yaflar, Gltekin ve Ersoy (2006); retmen yeterliklerinin alan bilgisi,
retmenlik meslek bilgisi, retme yeterlikleri ve szel yetenekler gibi bileflenleSIRA SZDE
ri ierdiini belirtmektedirler.
Yeterlik, bir meslein baflarl bir biimde yerine getirilebilmesi iin sahip olunmas gereken zellikleri ifade etmektedir (fiiflman, 2000, s.9).AMALARIMIZ
retmenlik mesleinin niteliinin ykseltilmesi; ncelikle retmenlerin sahip olmas gereken genel
ve zel alan yeterliklerinin bilinmesi, daha sonra bu yeterliklerin hizmet ncesi ve
hizmet ii eitim programlaryla retmen adaylarna ve grevi
retK Tbaflndaki
A P
menlere kazandrlmas ile olanakldr (MEB, 2006, s.1).

SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

N N

SIRA SZDE

Yeterlik: Bir meslein


baflarl bir biimde yerine
getirilebilmesi
iin sahip
AMALARIMIZ
olunmas gereken zellikler.

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

184

Milli Eitim Bakanl


retmen yeterlikleri:
Kiflisel ve mesleki
deerler-Mesleki geliflim
renciyi tanma
retme ve renme
sreci
renmeyi ve geliflimi
izleme ve deerlendirme
Okul, aile ve toplum
iliflkileri
Program ve ierik bilgisi

Eitim Bilimine Girifl

Eitim-retim srecinde nemli bir rol stlenen retmenin grev ve nitelikleri, srekli sorgulanmakta ve gelifltirilmeye alfllmaktadr. Nitekim bu amala nce Yksekretim Kurulu (YK), daha sonra da Milli Eitim Bakanl retmen
yeterlikleri zerine alflmalar yapmfl ve bunun sonucunda retmenlerin sahip
olmalar gereken yeterlikler belirlenmifltir. YK tarafndan retmen yeterlikleri
drt bafllk altnda belirlenmifltir (YK, 1998):
1. Konu alan ve alan eitimine iliflkin yeterlikler
2. retme-renme srecine iliflkin yeterlikler
Planlama
retim sreci
Snf ynetimi
letiflim
3. rencilerin renmelerini izleme, deerlendirme ve kayt tutmaya iliflkin
yeterlikler
4. Dier mesleki yeterlikler
Milli Eitim Bakanl tarafndan retmen yeterlikleri ise flyle belirlenmifltir
(MEB, 2006, s.11):
Kiflisel ve Mesleki Deerler-Mesleki Geliflim: retmen, rencileri birey olarak
grr ve rencilere deer verir. rencilerin sosyal ve kltrel farkllklarn, yaptklarn ve ilgilerini dikkate alarak en yksek dzeyde renmeleri ve geliflmeleri
iin aba harcar. rencilerinde gelifltirmek istedii kiflilik zelliklerini kendi davranfllarnda gsterir. Dier retmen, ynetici ve uzmanlarn baflarl deneyimlerinden yararlanr. z deerlendirme yaparak deiflim ve srekli geliflim iin aba
harcar. Yeni bilgi ve fikirlere aktr, kendisini ve kurumu gelifltirmede etkin rol oynar. Meslei ile ilgili mevzuat (yasa, ynetmelik, genelge vb.) izleyerek bunlara
uygun davranr.
renciyi Tanma: retmen; rencinin tm zelliklerini, ilgi, istek ve gereksinimlerini bilir; geldii ailenin ve evrenin sosyo-kltrel ve ekonomik zelliklerini tanr.
retme ve renme Sreci: retmen, retme ve renme srelerini planlar, uygular ve ynetir. rencilerin renme srecine etkin katlmn salar.
renmeyi ve Geliflimi zleme ve Deerlendirme: retmen, rencilerin geliflim ve renmelerini deerlendirir. rencilerin kendilerini ve dier rencileri
deerlendirmelerini salar. lme sonularn daha iyi bir retim iin kullanr; sonular renci, veli, yneticiler ve dier retmenlerle paylaflr.
Okul, Aile ve Toplum liflkileri: retmen, okulun bulunduu evrenin doal,
sosyo-kltrel ve ekonomik zelliklerini tanr. Aileleri ve toplumu, eitim srecine ve okulun geliflimi ile ilgili alflmalara katlmalar ynnde teflvik eder.
Program ve erik Bilgisi: retmen, Trk Milli Eitim Sisteminin dayand temel deer ve ilkeler ile zel alan retim programnn yaklaflm, ama, hedef, ilke
ve tekniklerini bilir ve uygular.
Bu yeterliklerin alt yeterlikleri bulunmakta, ayrca her alt yeterlie ulaflldn
gsteren performans gstergeleri yer almaktadr. Her alann alt yeterlikleri flyle sralanmaktadr (MEB, 2006, s.13):

10. nite - retmenlik Meslei ve retmenin Nitelikleri

185

Kiflisel ve Mesleki Deerler-Mesleki Geliflim


rencilere Deer Verme, Anlama ve Sayg Gsterme
rencilerin, renebileceine ve Baflaracana nanma
Ulusal ve Evrensel Deerlere nem Verme
z Deerlendirme Yapma
Kiflisel Geliflimi Salama
Mesleki Geliflmeleri zleme ve Katk Salama
Okulun yilefltirilmesine ve Gelifltirilmesine Katk Salama
Mesleki Yasalar zleme, Grev ve Sorumluluklar Yerine Getirme
renciyi Tanma
Geliflim zelliklerini Tanma
lgi ve htiyalar Dikkate Alma
renciye Deer Verme
renciye Rehberlik Etme
retme ve renme Sreci
Dersi Planlama
Materyal Hazrlama
renme Ortamlarn Dzenleme
Ders Dfl Etkinlikler Dzenleme
Bireysel Farkllklar Dikkate Alarak retimi eflitlendirme
Zaman Ynetimi
Davranfl Ynetimi
renmeyi, Geliflimi zleme ve Deerlendirme
lme ve Deerlendirme Yntem ve Tekniklerini Belirleme
Deiflik lme Tekniklerini Kullanarak rencinin renmelerini lme
Verileri Analiz Ederek Yorumlama, rencinin Geliflimi ve renmesi Hakknda
Geri Bildirim Salama
Sonulara Gre retme-renme Srecini Gzden Geirme
Okul, Aile ve Toplum liflkileri
evreyi Tanma
evre Olanaklarndan Yararlanma
Okulu Kltr Merkezi Durumuna Getirme
Aileyi Tanma ve Ailelerle liflkilerde Tarafszlk
Aile Katlm ve fl Birlii Salama
Program ve erik Bilgisi
Trk Milli Eitiminin Amalar ve lkeleri
zel Alan retim Program Bilgisi ve Uygulama Becerisi
zel Alan retim Programn zleme, Deerlendirme ve Gelifltirme

retmenlerden belirtilen tm bu alanlarda istenen yeterliklere sahip olmalar


beklenmektedir. Bu yeterliklerden genel kltr ve alan bilgisinin nemi gz ard
edilemez. Ancak retmenlik meslek bilgisi, retmen olmann temel kofluludur.
retmenler, hangi basamakta grev alrlarsa alsnlar bu yeterliklere sahip olmak
durumdadrlar.
retmenler; retim srecini planlayan, gerekli ortam salayan, rencileri
izleyen ve deerlendiren kiflilerdir. Bu balamda retmenler, srecin nemli bir
gesini oluflturmaktadrlar (Yaflar, Szer ve Gltekin, 2000, s.458). nk eitim
sisteminin baflars, bu sistemi iflletecek olan retmenlerin niteliklerine baldr.

Eitim-retim srecinde
baflarya ulaflmada en
nemli ge, retmendir.

186

Eitim Bilimine Girifl

Bu nedenle eitim sisteminin deiflik basamaklarnda grev yapacak olan retmenlerin nitelikleri zerinde nemle durulmas gerekmektedir. nk retmenlerin nitelii eitimin niteliini olumlu ya da olumsuz ynde etkilemektedir (Gltekin, 2002, s.50).
Nitelikli ve iyi bir retmen tanm; rencilere, okul yneticilerine ve velilere
gre deifliklik gstermektedir. renciler, kimi zaman, kendi deyimleri ile notu
bol olan, dersi elenceli biime dnfltren; ancak amalara ulaflmada yetersiz
olan retmenleri iyi retmenler olarak nitelendirebilirler. Veliler, kendileri ile iyi
iletiflim kurabilen ve nazik; yneticiler ise kendilerine verilen grevleri yerine getirebilen ve uyum salayabilen retmenleri iyi retmenler olarak nitelendirmektedirler. Ancak gerek anlamyla nitelikli ve etkili bir retmen, renciye program
dorultusunda kazandrlmas ngrlen amalar edindiren ve renmeyi bu ynde gereklefltiren retmendir (Erden, 2005, s.38).
retmen niteliklerine odaklanan bir alflmada retmen niteliklerinin ltleri; yetenek ve eilim, ierik bilgisi, meslek bilgisi, retime egemen olma bafllklarndan oluflmaktadr (Fabiano, 1999, s.2). retmen niteliklerinin nasl olmas gerektii konusundaki alflmalara bakldnda daha ok etkili bir retmenin nitelikleri konusunun n plana kt grlmektedir (Demirel, 2004, s.176). retmen niteliklerini kiflisel nitelikler ve mesleki nitelikler olmak zere iki ana grupta
toplamak olanakldr.
SIRA SZDE

retmenlerin Kiflisel Nitelikleri

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

D fisahip
NELM
retmenin
olduu kiflisel nitelikler, ocuklarn kiflilik gelifliminin yan sra
onlarn okula ve derse ynelik tutumlarn etkilemektedir. Olumsuz kiflilik zelliklerine sahip Solan
O R Ubir retmen, ocuun bir dersten ya da tmyle okuldan uzaklaflmasna ve akademik ynden baflarsz olmasna neden olabilmektedir. retmenin kiflisel niteliklerinin ocuk zerinde bu derece nemli etkilere sahip olmasna
DKKAT
karfln bu niteliklerin eitimle deifltirilmesi olduka zordur. nk bu niteliklerin
byk bir ksm, retmenin kifliliinden kaynaklanmaktadr (Erden, 2005, s.39).
YaplanSIRA
kimiSZDE
arafltrmalardan elde edilen bulgular, retmenin kifliliinin snfta en nemli deiflken olduunu ortaya koymufltur. Kiflilik bakmndan yeterli olan
bir retmen, ocuklar olumlu ynde etkilerken kiflilik bakmndan yetersiz olan
AMALARIMIZ
bir retmen ise ocuklar okuldan, retmenden ve renmeden soutmaktadr
(Grkan, 2001, s.31). retmenin kiflilii zerine yaplan arafltrmalarda kabul edilen genel olgu,
K T etkili
A P bir retmenin kiflisel niteliklerinin kltr ve deerlerindeki
tm nitelikleri iermesidir (Snbl, 2003, s.247).
retmenlerin sahip olmalar gereken kiflisel nitelikler flyle sralanabilir (Erden, 2005,T Ess.39-42):
LEVZYON
Hoflgrl, sabrl ve anlayfll olma
Ak dflnceli ve esnek olma
Sevecen ve esprili olma
N T E Rodaklanma/Yksek
NET
Baflarya
baflar beklentisi iinde olma
Gdleyici, cesaretlendirici ve destekleyici olma
Hoflgrl, sabrl ve anlayfll olma: Hoflgr, demokratik snf ortam oluflturma bakmndan gereklidir. retmen, farkl grfller karflsnda hoflgrl olmal ve bu ynyle rencilerine rnek olmaldr. Hoflgrnn olmad ortamda
renciler, kendilerini ifade etmekte zorluklar yaflarlar ve olaylara tek adan bak-

N N

K T A P
retmenlerin kiflisel
nitelikleri:
Hoflgrl, sabrl ve
anlayfll olma
Ak dflnceli ve esnek
olma
Sevecen ve esprili olma
TERNET
NBaflarya
odaklanma/Yksek
baflar beklentisi iinde
olma
Gdleyici,
cesaretlendirici ve
destekleyici olma

TELEVZYON

retmenlerin
SIRAsahip
SZDEolmas gereken nitelikler neden nemlidir?

187

10. nite - retmenlik Meslei ve retmenin Nitelikleri

maya bafllarlar. Ayn zamanda retmen, snf ierisinde beklentilerine uymayan


kimi renci davranfllaryla karfllaflmaktadr. retmen bu durumlarda da hoflgrl ve sabrl olmal, rencilerinin bu davranfllarn anlamaya alflmaldr (Erden, 2005, s.39).
Snf ierisinde birbirinden farkl zelliklere sahip bireyler bulunmaktadr. Bireylerin yalnzca fiziksel bakmdan deil biliflsel, psikolojik, toplumsal ve kltrel
adan da birbirlerinden farkl ynleri bulunmaktadr (Kuzgun ve Deryakulu, 2004,
s.1). Bu balamda snf ierisinde bulunan rencilerden bir konuyu ayn anda renmeleri beklenemez. retmenler; bu durum karflsnda anlayfll olmal, sabrla
konular tekrar etmeli ve onlarn renmeleri ynnde aba gstermelidir.
Ak dflnceli ve esnek olma: Toplumsal deiflim ve geliflimin hzl yafland gnmz toplumlarnda retmenlerin kendilerini ve rencilerini gelifltirebilmeleri iin dflncelere ak ve esnek olmalar gerekmektedir. Ak dflnceli ve
esnek olan retmenler, retim etkinliklerinin dzenlenmesinde rencilerin ilgi
ve gereksinimlerini dikkate alrlar (Erden, 2005, s.40). retmenler, derslerde rencilerden alfllmfl dflncelerin dflnda dflnceler geldiinde bu dflnceleri
dfllayc bir tutum sergilememeli, farkl dflncelere karfl ak olmaldrlar.
Sevecen ve esprili olma: retmenlik mesleinin nemli gerekliliklerinden
biri de ocuklar ve retmeyi sevmektir. rencilerini seven retmenler, onlarla
scak ve olumlu iliflkiler kurarlar. renciler arasnda ayrm yapmadan her birisinin baflars iin aba gsterirler (Eskicumal, 2002, s.11).
Okulun, ocuklarn severek gidecekleri ve hofllanacaklar bir yer olmasnda retmenlerin sevgiyle gereklefltirdikleri davranfllarnn nemi byktr. nk retmenini seven ocuk, okula ve derse ynelik olumlu tutumlar gelifltirir. Bu da ocuun okuldaki baflarsn artrr. O halde retmenlerin rencileri sevmesi, onlara karfl scak davranfllar iinde olmas ve yeri geldike onlarla flakalaflmas gerekir (Erden, 2005, s.41). Ayn zamanda esprili retmenler, rencilerin dikkatlerini canl tutmalarn salar.
Baflarya odaklanma/Yksek baflar beklentisi iinde olma: rencilerin
gstermifl olduklar baflar ile retmenlerin rencilerinden bekledii baflar arasnda bir iliflki bulunmaktadr. Bu nedenle retmen, rencilerinin baflarl olabileceine inanmal ve onlar bu konuda desteklemelidir (Grkan, 2001, s.33). renciler, retmenlerin kendileri iin ngrdkleri beklentilerini ok abuk anlamaktadrlar; bu nedenle retmenlerin rencilere karfl dflk beklenti davranfl
gstermemeleri gerekmektedir (Demirel, 2004, s.177). Yksek baflar beklentisi
iinde olan retmenler, rencilerinin tam renmeyi gereklefltirebileceine inanrlar. retmenler; bu amala destekleyici, gvenilir ve zgr bir snf ortam
olufltururlar (zdemir ve Yaln, 1998, s.109).
Gdleyici, cesaretlendirici ve destekleyici olma: retmenin coflkulu, iten, esprili ve gvenilir olmas; onun gdleyici bir kiflilik yapsna sahip olduunun gstergesidir. Bu zelliklere sahip retmenler, rencilerini olumlu olarak
etkilerler (Demirel, 2004, s.176). Ayrca bu retmenler, ifllerini severek yaparlar
ve rencilerini desteklerler. Destekleyici bir retmen; rencinin kendine gvenmesini, renmeye gdlenmesini ve kendi kendine renmesini salar (Erden, 2005, s.42). Bu nedenle retmenler, retme-renme srecinde rencileri gdlemeye aba gstermelidirler.
retmenlerin sahip olmas gereken kiflisel nitelikler nelerdir?

SIRA SZDE

SIRA SZDE

D fi N E L M

D fi N E L M

S O R U

S O R U

188

Eitim Bilimine Girifl

retmenlerin Mesleki Nitelikleri

retmenlerin mesleki
nitelikleri:
retim etkinliklerini
planlama
retim yntem ve
tekniklerinden
yararlanma
Etkili iletiflim kurma
Snf ynetimi
Zaman etkili kullanma
renmeyi
deerlendirme
Rehberlik yapma

retmenlerin eitim-retim etkinliklerinde verimi artrmak, rencilerle etkili


iletiflim kurmak, daha nitelikli insan gc yetifltirmek iin kimi kiflisel niteliklerin
yan sra mesleki yeterlik ve niteliklere de sahip olmalar gerekmektedir. retmenin sahip olmas gereken bu mesleki nitelikler, kiflisel niteliklerin aksine eitim yoluyla kazandrlabilir ve gelifltirilebilir.
retmenlerin sahip olmalar gereken mesleki nitelikler flyle sralanabilir (Demirel 2004, s.176; Grkan 2001, ss.33-34):
retim etkinliklerini planlama
retim yntem ve tekniklerinden yararlanma
Etkili iletiflim kurma
Snf ynetimi
Zaman etkili kullanma
renmeyi deerlendirme
Rehberlik yapma
retim etkinliklerini planlama: retim, rastlantlara braklmayacak kadar ciddi bir ifltir. retim srecinde nceden belirlenmifl amalara ulaflmann en
etkili yolu, planl alflmaktr. Bu srete baflarl olmak, plan yapmay ve planl alflmay gerektirmektedir (Gltekin, 2001, ss.191-206). Bu nedenle retim etkinliklerinin planlanmas, retmenlerin en nemli grevlerinden biridir.
Eitimde planlama, retim etkinliklerinin dzenli bir biimde nasl ynetileceinin ortaya konmasdr. Yllk planlar, nite ve ders planlar; ara-gere seiminde
ve snf alflmalarnn etkili bir biimde yrtlmesinde nemli rol oynar (Demirel,
2004, s.177). retim sreci ne kadar iyi planlanrsa renciler o kadar etkili ve kolay renirler. Plan yapmak, ayn zamanda retmenin derse hazrlkl gelmesini ve
gven ierisinde ders yapmasn salar (Hakan, 1991, s.81). Ayrca iyi hazrlanmfl
bir ders plan, rencinin derse etkin katlmn salar. yi hazrlanmfl bir ders plannn yararlarn flyle sralamak olanakldr (Demirel, 2004, s.26):
Eitim-retim alflmalarn dzensizlikten kurtarr, retme-renme srecinin etkili ve verimli kullanlmasn salar.
Dersin eitim programna ve konularn zelliklerine uygun ifllenmesini ve
derslerde sreklilii salar.
retim srecinde gereklefltirilen etkinliklerin belgelenmesini salar.
Eitimde olanak eflitliinin gereklefltirilmesine katk salar.
Eitim-retim srecinin deerlendirilmesinde geribildirim salar.
retim yntem ve tekniklerinden yararlanma: retim programnn okul
ortamnda uygulanmas srasnda, rencilerin belirlenen amalar kazanabilmeleri iin kimi ilke ve yollardan yararlanmaya gereksinim duyulmaktadr. Bu konuda,
rencilerin ve retmenlerin iflini kolaylafltracak olan yntem ve teknikler ifle koflulur (Szer, 2001, s.96). Bu nedenle retmenlerin amaca uygun yntem ve teknie karar verme, seilen yntem ve teknii uygulama konusunda mesleki bir nitelie sahip olmas gerekmektedir.
retme-renme srecinin etkili olmas, uygun yntem ve tekniklerin seimi
ile olanakldr. retmenlerin rencilerin geliflim dzeylerine, yafllarna, yeteneklerine uygun yntem ve teknik seebilmesi iin bu konuda yeterli bilgi ve beceriye sahip olmas gerekir (Grkan, 2001, s.33; Demirel, 2004, s.175). retme-renme srecinde amaca uygun yntem ve tekniklerin seimi; dersi tek dze olmaktan
ve skclktan kurtarr, etkili ve kalc bir renmenin gerekleflmesini salar.

10. nite - retmenlik Meslei ve retmenin Nitelikleri

Etkili iletiflim kurma: retim srecinin nemli iki gesi retmen ve rencidir. Snf ierisinde en youn iletiflim, renci ve retmen arasnda yaflanmaktadr. retmenlerin snfta olumlu bir hava yaratmas ve rencileriyle iyi iletiflim
kurmas, rencilerin derse etkin katlmna katkda bulunmaktadr. Ayn biimde,
retmenleri ile olumlu iliflkiler kuran rencilerin olumlu davranfllar artfl gstermektedir (Hoflgrr, 2005, ss.120-121). retmenin snfta etkili bir iletiflim kurabilmesi iin ak ve anlafllr bir dil kullanmas gerekir. retmenin ses tonu, gzle iletiflim kurabilme becerisi ve beden dili de iletiflim asndan nemlidir.
Snf ynetimi: Snf, eitim-retim etkinliklerinin gereklefltii yaflam alandr. Snf ynetimi ise renmeyi salayc bir snf ortamnn oluflturulmasdr (Demirel, 2004, s.178). Baflka bir deyiflle snf ynetimi; rencilerle etkili iletiflim kurabilme, snf ii sorunlar zmede rencilere zyeterlik ve isel denetim kazandrma, snf iindeki atflmalar en aza indirerek retimde verimlilii artrma becerisidir. Etkili bir snf ynetimi, retmenin iletiflim, planlama, gdleme ve pekifltirme becerilerinin nitelii ile doru orantldr. Etkili bir snf ynetimi iin retmenlerin anlaml iletiflim kurmas ve t verir gibi konuflmamas, retime rencilerin baflarl olabilecekleri konularla bafllamas, gvenli olmas, derse iyi hazrlanmas, rencilere beklentisinin yksek olduunu belli etmesi, uzun anlatmlardan kanmas ve sabrl olmas gerekmektedir (Gztok, 2000, s.143). Etkili bir
snf ynetiminin salayaca yararlar flyle sralanabilir (Grkan, 2001, s.34):
rencinin derse katlmn artrr.
Snftaki olumsuz davranfllar azaltr.
renmeye ayrlan sreyi artrr.
rencilerin sorumluluk ve davranfllarn denetleme becerilerini gelifltirir.
Zaman etkili kullanma: Zaman etkili kullanmann nemli bir koflulu, retme-renme srecini nceden planlamaktr. Zaman etkili kullanmak iin derse
zamannda girip kmak, rencilere zengin renme ortam sunmak, rencilerin
ara gerelerden yararlanmasn salamak gerekmektedir (Grkan, 2001, s.34).
retmen, okulda ve snfta geen zamann akademik renme etkinlikleri ile geirilmesine zen gstermelidir. Ayn zamanda retmen, akademik renme sresini uzatmak iin derse tam zamannda girmeli ve kullanaca ara gereleri nceden hazrlamaldr (Erden, 2005, s.45).
renmeyi deerlendirme: renilenleri deerlendirmenin amac, retim
programlar araclyla rencilerde gereklefltirilmeye alfllan davranfl deifliklerinin gerekleflip gerekleflmediini; eer gerekleflti ise ne lde gereklefltiini belirlemeye alflmaktr. Bu balamda retmenlerin retim hizmetinin amacna ulaflp ulaflmadn ortaya koymas gerekmektedir. nk etkili bir retimin
gerekleflmesi, renmeyi deerlendirmeye baldr. Bu nedenle retmenlerin bu
konuda yeterli dzeyde bilgi ve beceriye sahip olmas gerekmektedir (Can, 2001,
s.208). nk deerlendirme, retme-renme srecinin nemli bir parasn
oluflturmaktadr.
Rehberlik yapma: yi bir retmen, rencilerinin salkl ve dengeli kiflilik gelifltirmelerinden sorumluluk duymaldr. Bu nedenle retmen; rencileriyle iyi
iliflkiler kurmal, onlarn gereksinimlerini dikkate almaldr. retmenler, okullarnda renci kiflilik hizmeti sunan kifliler ile ifl birlii iinde alflmal ve onlara yardmc olmay kendilerine ama edinmelidir (Demirel, 2004, s.179; Grkan, 2001,
s.34). adafl eitimin ayrlmaz bir boyutunu oluflturan renci kiflilik hizmetleri,
retim ve ynetim hizmetlerinden farkl ve kendine zg bir hizmettir. renci kiflilik hizmetlerinin kapsamnda renciler iin nemli bir yere sahip olan sosyal ve

189

190

Eitim Bilimine Girifl

eitsel etkinlikler, sosyal yardmlar, zel eitim ve zel yetifltirme, salk hizmetleri, rehberlik ve psikolojik danflma hizmetleri yer almaktadr (Altntafl, 2006, s.3).
SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

retmenlerin
sahip
olmas gereken mesleki nitelikler nelerdir?
SIRA
SZDE

RETMENN GREV VE SORUMLULUKLARI

fi N E L M belirlenmifl olan amalar rencilere kazandrmak iin reretmen; Dnceden


timi planlayan, renme iin gerekli olan ortam dzenleyen, renme yaflantlar
oluflturarak retim
S O R U srecine katlmalarn salayan, srecin eflitli aflamalarnda
renmenin gerekleflip gerekleflmediini izleyen ve deerlendiren kiflidir. retme-renme sreci ile ilgili yaplan arafltrmalar, retmenlerin geleneksel olaDKKAT
rak alflt rollerinden syrlp yeni roller edinmesi gerektiini ortaya koymaktadr.
retmenin bilimsel geliflmeler flnda retme-renme srecinde daha etkin
SIRA SZDE retmenlerin yklendikleri rolleri flyle aklamak olanakolmas gerekmektedir.
ldr (Yaflar, Szer ve Gltekin, 2000, ss.452-461):
retmen, renciyi destekleyen ve renmeyi kolaylafltran bir role sahip
AMALARIMIZ
olmaldr.
adafl geliflmeler, retimin bireysellefltirmesini vurgulamaktadr. Bu balamda
retmenlerin planlayclk, dzenleyicilik, gdleyicilik ve deerlenK T A P
diricilik gibi rolleri stlenmesi gerekmektedir.
retmen, renmeye rehberlik eden bir rol stlenmelidir.
retmenler derslerini deiflik yntemler kullanarak ifllemelidir.
TELEVZYON
retmenler, rencilerinin kifliliklerini gelifltirmeye ynelik davranfllar sergilemelidir.

N N

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

retmenin snf iindeki


grev ve sorumluluklar:
Temsilcilik
Liderlik
Bilgi kayna
Arabuluculuk
Hakemlik
Eiticilik
Anne-babalk
Rehberlik
Danflmanlk

N T E R N ESnf
T
retmenin
indeki Grev ve Sorumluluklar

adafl eitim anlayflna gre retmen, snf ierisinde bilgi aktarcs ve datcs deildir. retmenler, renmeye rehberlik eden bir klavuz ya da yol gstericidir. retmen, rencinin bilgi edinmesini salamal, ona bilgiyi yorumlama ve
deerlendirmede yardmc olmaldr. Bu balamda retmenlerin snf ierisinde
etkili bir renmeyi salanmak iin rencileri gdlemek, snf etkinliklerini planlamak, rencilere bilgi vermek, rencileri disipline etmek ve rencilere danflmanlk yapmak gibi grev ve sorumluluklar bulunmaktadr. Woolfolk (1990), retmenin snf iindeki grev ve sorumluluklarn retim uzmanl, gdleyicilik,
yneticilik, liderlik, rehberlik, evre mhendislii ve model olma biiminde aklamaktadr (Grkan, 2001, s.35).
Bir retmen okul iinde ve dflnda eflitli rollere sahiptir. retmenin snf
iindeki rollerini flyle sralamak olanakldr (fiiflman, 2000, ss.13-14; nal ve Ada,
1999, s.55):
Temsilcilik
Liderlik
Bilgi kayna
Arabuluculuk
Hakemlik
Eiticilik
Anne-babalk
Rehberlik
Danflmanlk

191

10. nite - retmenlik Meslei ve retmenin Nitelikleri

retmenin snf ierisinde etkili ve baflarl bir retim gereklefltirebilmesi


iin bu grev ve sorumluluklarn yerine getirmesi gereklidir. Bu nedenle retmen; snf ierisinde yeri geldiinde eitim liderlii, yeri geldiinde anne-babalk,
yeri geldiinde ise danflmanlk grevini stlenmelidir.

retmenin Snf Dflndaki Grev ve Sorumluluklar


Toplumun bir yesi olarak retmenin snf dflnda da nemli grev ve sorumluluklar bulunmaktadr. retmenin renmeyi kolaylafltrma, renciyi gelifltirme
ve rehberlik gibi rolleri snf dflnda da srmektedir. retmenlerden snf dflnda
bulunduu ortamlarda beklenen gereksinimleri karfllamas ve bu dorultuda rehberlik roln stlenmesi beklenmektedir. Ayrca retmenlerden, toplum iinde
deiflme ve geliflme srelerine nderlik etmesi de beklenmektedir. zellikle krsal kesimde grev alan retmenler iin bu rol ok nemlidir (Grkan, 2001, s.35).
retmenin rencilerinin davranfllarn deifltirme grevi, yalnzca snf iinde geerli deildir. nk okullar, kendi yaplar iindeki yaflantlar arasndaki tutarll salamak kadar rencilerin srekli etkisi altnda kaldklar yakn evreleri ve ailelerindeki renme yaflantlarn da ynlendirmek zorundadr. Bu nedenle retmenler, eitsel kol ve sosyal etkinlikler, okul ierisinde nbet tutma
gibi dier okul ii grevlerini yerine getirirken rencilerde istendik davranfl deiflikliini oluflturmaya yardmc olmak durumundadrlar. retmen, rencilerinin aile iindeki durumlarn ynlendirmek iin de velilerle ifl birlii iinde olmaldr (Fidan ve Erden, 1993, s.76). Bu nedenle retmenlerin nbet tutma, sosyal
etkinliklerde bulunma ve aileler ile ifl birlii iinde alflma gibi snf dfl etkinlikleri nem taflmaktadr.
retmen, grevinin snf iindeki renmeleri gereklefltirmesinin tesinde
okulun tamamn, yakn ve uzak evresini uygun eitim ortamlarna dnfltrmek
olduunu bilmelidir. adafl bir toplumun retmeni, sorun zme becerisine sahip, renci ve ailesiyle olumlu iliflkiler kurabilen, snf ve evresini etkin bir renme ortamna dnfltren, bu grev ve sorumluluklar stlenerek toplumun ok
ynl olarak geliflmesine katkda bulunan birey olmak durumdadr (nal ve Ada,
1999, s.59):
retmen, yaflad toplumda nemli bir yere sahiptir. retmen, snf ierisinde iyi bir model olmann yan sra yaflad topluma da davranfllaryla model
olmaldr. nk retmenin rol, grev yaptklar okulla snrl deildir. retmen, iinde yaflad toplumda da srekli gzlenen bireydir. Bu nedenle retmenin snf dflnda da klk kyafetiyle, konuflmasyla, davranfllaryla kendine zen
gstermesi gerekir. Ayrca retmen, iinde yaflad toplumun ahlk ve deerlerini benimsemeli ve evrensel deerlere sahip kmaldr.
retmenin retme-renme srecindeki rolleri neler olabilir?

SIRA SZDE

SIRA SZDE

D fi N E L M

D fi N E L M

S O R U

S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

N N

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

192

Eitim Bilimine Girifl

zet

N
A M A

N
A M A

retmen kavramn ve retmenlik mesleinin


zelliklerini aklamak
retmenlik yasal olarak flyle tanmlanmaktadr: retmenlik; devletin eitim, retim ve bununla ilgili ynetim grevlerini zerine alan zel
bir ihtisas mesleidir. retmenler, bu grevlerini Trk Milli Eitiminin amalarna uygun olarak
yerine getirmekle ykmldr. retmenlik
mesleinin kendine zg kimi zellikleri bulunmaktadr. Bu zellikler flyle zetlenebilir: retmenlik; insanlar, renmeyi ve retmeyi sevenler iin ideal bir meslektir; retmenlerin byk bir blm devlet memurudur; retmenlik,
tm lkelerde en yaygn olarak grlen bir meslektir; retmenlik, kadnlarn youn olarak alfltklar bir meslek alandr; retmenlik, daha
ok orta ve ortann altnda gelire sahip gruplarn
tercih ettii meslektir; retmenlik mesleinin
geliri dflktr, retmenlik mesleinin toplumsal stats yksek deildir, retmenlik mesleinde kariyer yapma ve mesleki geliflim olanaklar snrl dzeydedir, retmenlik mesleinden
ayrlma oran, dier meslek gruplarna gre daha
yksektir.
retmenin niteliklerini zetlemek
retmen, eitim sisteminin temel yap tafllarndan biridir. Eitim sisteminin nitelii, sistem ierisinde nemli bir role sahip olan retmenlerin niteliklerine baldr. Baflka bir deyiflle eitim-retimin verimi artrmak ve niteliini ykseltmek, sistem ierisinde grev alan retmenlerin niteliklerinin artrlmasna baldr. retmenlerin istenen
niteliklerde olmas iin kimi yeterliklere sahip olmas gerekmektedir. Bu balamda gerek Yksek
retim Kurulu (YK) gerek Milli Eitim Bakanl tarafndan retmenlerin sahip olmas gereken yeterlikler belirlenmifltir. retmen niteliklerinin nasl olmas gerektii konusundaki alflmalara bakldnda daha ok etkili bir retmenin
nitelikleri konusunun n plana kt grlmektedir. retmenlerin niteliklerini kiflisel nitelikler
ve mesleki nitelikler olmak zere iki ana bafllk altnda toplamak olanakldr. retmenin sahip olduu kiflisel nitelikler, ocuklarn kiflilik gelifliminin yan sra onlarn okula ve derse ynelik tutumlarn etkilemektedir. Olumsuz kiflilik zelliklerine sahip olan bir retmen, ocuun bir ders-

N
AM A

ten ya da tmyle okuldan uzaklaflmasna ve akademik ynden baflarsz olmasna neden olabilmektedir. retmenin kiflisel niteliklerinin ocuk
zerinde bu derece nemli etkilere sahip olmasna karfln bu niteliklerin eitimle deifltirilmesi olduka zordur. nk bu niteliklerin byk bir
ksm, retmenin kifliliinden kaynaklanmaktadr. retmenin kiflisel niteliklerini flyle sralamak olanakldr: Hoflgrl, sabrl ve anlayfll olma; ak dflnceli ve esnek olma, sevecen ve esprili olma, baflarya odaklanma/yksek baflar beklentisi iinde olma; gdleyici, cesaretlendirici ve
destekleyici olma. retmenlerin mesleki nitelikleri ise flyle sralanabilir. retim etkinliklerini
planlama, retim yntem ve tekniklerinden yararlanma; etkili iletiflim kurma, snf ynetimi, zaman etkili kullanma, renmeyi deerlendirme,
rehberlik yapma.
retmenin grev ve sorumluluklarn yorumlamak
retmen; nceden belirlenmifl olan amalar
rencilere kazandrmak iin retimi planlayan,
renme iin gerekli olan ortam dzenleyen,
renme yaflantlar oluflturarak rencilerin retim srecine katlmalarn salayan, srecin eflitli aflamalarnda renmenin gerekleflip gerekleflmediini izleyen ve deerlendiren kiflidir.
retme-renme sreci ile ilgili yaplan arafltrmalar, retmenlerin geleneksel olarak alflt
rollerinden syrlp yeni roller edinmesi gerektiini ortaya koymaktadr. retmenin adafl geliflmeler flnda retme-renme srecinde daha etkin olmas gerekmektedir. adafl geliflmelerin retmenlere ykledii rolleri flyle aklamak olanakldr: retmen, renciyi destekleyen ve renmeyi kolaylafltran bir role sahip olmaldr; retmen, renmeye rehberlik eden bir
rol stlenmelidir; retmenler, derslerini deiflik
yntemler kullanarak ifllemelidir; retmenler,
rencilerinin kifliliklerini gelifltirmeye ynelik
davranfllar sergilemelidir. retmenler, snf iinde ve dflnda kimi grev ve sorumluklara sahiptirler. retmenlerin snf iindeki grevleri reticilik, gzetmenlik, danflmanlk, yelik ve/veya baflkanlk ve dzenleyiciliktir. retmen snf
dflnda ise rehberlik rolne devam etmeli ve topluma her konuda rnek olmaldr.

10. nite - retmenlik Meslei ve retmenin Nitelikleri

193

Kendimizi Snayalm
1. retmenlik mesleinin zellikleriyle ilgili olrak aflada verilen ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. retmenlerin byk bir blm devlet
memurudur.
b. retmenlerin geliri dflktr.
c. retmenlik daha ok kadnlarn alflt bir urafl alandr.
d. retmenlikten ayrlma oran yksektir.
e. retmenliin toplumsal stats ok yksektir.
2. Afladakilerden hangisi, Yksekretim Kurulu tarafndan belirlenmifl retmen yeterlikleri arasnda yer
almaz?
a. Genel kltr
b. rencilerin renmelerini izleme, deerlendirme ve kayt tutma
c. Konu alan ve alan eitimine iliflkin yeterlikler
d. retme-renme srecine iliflkin yeterlikler
e. Dier mesleki nitelikler
3. Afladakilerden hangisi, retmenin kiflisel niteliklerinden biri deildir?
a. Etkili iletiflim kurma
b. Hoflgrl olma
c. Anlayfll olma
d. Sevecen olma
e. Esprili olma
4. Afladakilerden hangisi, gdleyici retmeni
tanmlayan sfatlardan biri deildir?
a. Gvenilir
b. Otoriter
c. oflkulu
d. ten
e. Esprili
5. Afladakilerden hangisi retmenlerin mesleki niteliklerinden biridir?
a. Yeniliklere ak olma
b. Sabrl olma
c. Yksek baflar beklentisi
d. Snf ynetimi
e. Cesaretlendirici olma

6. retim programnn okul ortamnda uygulanmas


srasnda rencilerin belirlenen amalar kazanabilmeleri iin kimi ilke ve yntemlerden yararlanmaya gereksinim duyulmaktadr. ifadesi afladaki ilkelerden hangisi ile yakndan iliflkilidir?
a. Zaman etkili kullanma
b. retimde yntem ve tekniklerden yararlanma
c. retim etkinliklerini planlama
d. renmeleri deerlendirme
e. Snf ynetimi
7. I. evreyi tanma
II. evre olanaklarndan yararlanma
III. Okulu, kltr merkezi durumuna getirme
Yukarda verilen alt yeterlik alanlar afladaki retmen yeterliklerinden hangisine aittir?
a. Kiflisel ve Mesleki Deerler
b. renciyi Tanma
c. Okul, Aile ve Toplum liflkileri
d. retme-renme Sreci
e. Program ve erik Bilgisi
8. Afladakilerden hangisi, Woolfolka gre retmenin snf ierisinde yklenmesi gereken grevlerinden
biridir?
a. Gzetmenlik
b. Dzenleyicilik
c. Danflmanlk
d. reticilik
e. Liderlik
9. retmenin grev ve sorumluluklarna iliflkin afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. retmen, renmeyi kolaylafltran bir role sahip olmaldr.
b. retmen, renmeye rehberlik eden bir rol
stlenmelidir.
c. retmen, etkili bir snf ynetimi salamak iin
otoriter bir tutum iinde olmaldr.
d. retmenler, derslerini deiflik yntemler kullanarak ifllemelidir.
e. retmenler, rencilerinin kifliliklerini gelifltirmeye ynelik davranfllar sergilemelidir.
10. Afladakilerden hangisi retmenin snf dflndaki
grev ve sorumluluklar arasnda yer almaz?
a. Toplum iindeki geliflime nderlik eme
b. Ailelerle iflbirlii yapma
c. Yakn evresini tanma
d. renmeyi kolaylafltrma
e. Nbet tutma

194

Eitim Bilimine Girifl

Yaflamn inden

Okuma Paras

retmen Olmak
Bir sevdadr retmen olmak... Hani yemeden imeden
kesen; hani sevdiine pervane olan; yani gz baflka
bir fley grmeyen bir sevda... Bir kara sevda desek daha doru olur. Hi dflndnz m neyin sevdasdr
bu? Ne ile aklanabilir almadan vermek, verdike oalmak, oaldka yaflam kucaklamak? Bir damla suya hasret bir l susuzu gibi bilgi bekleyen, aydnla
susamfl, annelerini bekleyen kufl yavrular gibi aznza akan binlerce, on binlerce ocua beyninizi, bedeninizi amak neyin karflldr? Hayr zor deil, bir tek
szckle anlatabilirsiniz btn bunlar, bir tek szck
sizi gelecee evirir:retmen.
Damardan verilmifl bir gtr retmen olmak... A kalmay, akta kalmay, iklimlerin deiflkenliini, mevsimlerin zorluunu unutmaktr size imrenerek bakan ocuk gzlerde... Hani gerek sanatlar vardr bilirsiniz.
leri yanp, gzleri buulanmfl ve yrekleri kan revanken bile izleyicilerini hi unutmazlar, unutmak ellerinde deildir nk... flte byle bir duygudur retmen
olmak. Snfa girdiiniz anda sorunlar, dertler, aclar,
hznler yok olur. nk sizi bekleyen, aznzdan kacak szcklere bakan ocuklarnz vardr. Nasl unutabilirsiniz! Nasl yok sayabilirsiniz! Nasl bana ne diyebilirsiniz! retmen olmak bir yrek iflidir. nk beyninizle yreinizi birlefltiren bir kprdr.
Mustafa Kemalin Kocatepeden bakfldr retmen olmak, dalga dalga srklemektir genleri... Samsundan
karanln stne domaktr retmen olmak... nne
katp cehaleti Egede sulara gmmektir. Berrak bir Trkedir retmen olmak, diline kltrne sarlmaktr. Ay
yldz olup gklerde dalgalanmaktr retmen olmak.
Szn z bir sevdadr retmen olmak, yreklerde vatan vatan atmak, damarlarda bayrak bayrak dolaflmaktr.
retmen bir mum gibidir. denmifltir hep. Yani aydnlatan ama aydnlattka yok olan. Yanlgdr bu. Evet,
aydnlatmaktr retmen olmak ama aydnlattka yok
olmak deildir. Aydnlattnz her beyinde oalmak,
boduunuz her karanlkta bahar topra olmaktr. Bereketli ve dourgan bir bahar topra... Verdiiniz her
bilgi cemre olup dflmfltr zemheri ayaznn stne ve
toprak scaktr, su scak, hava scaktr artk. Dallar meyveye durmufltur gayr... Nasl yok olduunuz sylenebilir? fiimdi varsnzdr asl. Byyen her fidanda, alan
her goncada renginiz, kokunuz vardr nk.
Bakn evrenize, elleri alflkan, yrei umuda gebe, lkesinin geleceini vicdan ile hazrlayan, gzlerindeki
coflku ile Bir sevdadr retmen olmak. diyen birini
grrseniz saygyla selm durun nnde, nk Atatrkn bafl emez bir neferidir o...

adafl retmen Profili


Arafltrmadan elde edilen bulgular dorultusunda, adafl retmen gnmz eitim gereksinimlerine yant
verebilecek, 21. yzyln bilgi teknolojisi toplumunda
rencileri gelecee hazrlayabilecek yeterlikte olmaldr. Bu amala, birok nitelii bnyesinde bulundurabilmelidir. adafl retmen konu alanna hakim olmal; konu alanna giren kavram, ilke ve genellemeleri bilmeli, bunlar dier konu alanlaryla ve gnlk hayatla iliflkilendirerek alanndaki geliflmeleri yakndan
izleyebilmelidir.
renci geliflimi boyutunda, renciyi tanma becerisine sahip olmal, bireysel farkllklar grebilmeli, renci geliflimi ile renmesi arasnda ba kurabilmeli, renciyi gdleyici etkinliklerde bulunabilmeli, sempatik olmal, rencinin sorunlarnn zlmesinde yardmc olabilmeli, fiziksel ve zihinsel ynden farkll
olan rencilerin eitim retimlerine devam edebilecekleri tedbirleri ve evrenin renciyi olumlu ynde
etkilemesini salayc tedbirleri alabilmelidir.
retimi planlama boyutunda; ders etkinliini nasl
planlayacan bilmeli, planlarn hazrlarken dier retmenlerle bilgi alflveriflinde bulunabilmeli ve olas deiflik durumlara karfl planlarn esnek tutabilmelidir.
adafl bir retmen retim hedef davranfllarn saptayabilmeli ve retim yntemlerini belirleyebilmelidir.
Eitim retim aralarndan yeterince yararlanmaldr.
rencide anlaml ve kalc renmeyi salamal, onlar
dflnmeye ve arafltrmaya sevk etmeli, onlarn kendi
kendisini deerlendirmesini salayacak yntemleri kullanabilmeli ve onlardan ald geribildirimler dorultusunda kendi etkinliklerini dzenleyebilmelidir. adafl
retmen, eitimi renci merkezli klabilmeli, rencilerin bilgi, tutum ve beceriye iliflkin durumlarn nceden belirlenmifl ltlere gre deerlendirebilmeli, bunu yapabilmek iin de lme ve deerlendirme tekniklerini bilmelidir. Deerlendirme sonularn renci, veli ve dier retmenlerle paylaflabilmeli, bu sonular
renci baflarsn artrmada kullanabilmeli ve rencinin baflarsn takdir edebilmelidir. Ayrca, eitim etkinliklerinin her basamanda renci, veli ve dier retmenler ile srekli ifl birlii iinde bulunabilmelidir.
retim stratejileri boyutunda adafl bir retmen,
retecei konunun zelliklerine gre retim yntem
ve tekniklerini kullanabilmeli, eitim ortamn daha verimli hale getirmek iin kendine zg taktikler gelifltirebilmeli ve bilgi iletiflim teknolojisinden yararlanabilme-

Kaynak: Seferbeyolu, F.M. (2003). retmen Olmak,


Bilim ve Akln Aydnlnda Eitim Dergisi. Say 45.
14.12.2007 tarihinde http://yayim.meb.gov.tr /dergiler
/sayi45/seferoglu.htm adresinden alnmfltr.

10. nite - retmenlik Meslei ve retmenin Nitelikleri

195

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


lidir. adafl bir retmen, rencilerine bilimsel yntemi retmeli ve onlar, karfllafltklar sorunlar bilimsel yolla zebilecek duruma getirebilmelidir.
Snf ii etkinliklerde adafl bir retmen rencileri ile
salkl iletiflim kurabilmeli, renme ortamn rencilerin ve konularn zelliklerine uygun hale getirebilmeli, rencilerin derse etkin katlmn salayabilmelidir.
Ayrca, ders srasnda etkili ve akc bir konuflmaya sahip olmal, zamann, tahtay ve eitim retim ara gerelerini verimli ve etkili bir biimde kullanabilmeli, jest,
mimik ve vcut hareketlerinde ll olabilmelidir.
Mesleki geliflimde adafl retmen, sorumluluklarn ve
zlk haklarn, meslei ile ilgili kanun, ynetmelik ve tzkleri ve bilgi toplumu iindeki yerini ve nemini bilmelidir. Meslei ile ilgili etkinlikleri izlemeli, buradan elde ettii bilgi ve becerileri kendini yenilemede kullanabilmelidir. Bunun yannda, okulun yapsn ve iflleyiflini
bilmeli, okulun toplum iindeki yerini ve nemini kavrayabilmelidir. Ayrca, renci ve velilerle ilgili zel bilgileri gizli tutmaldr. 21. yzyln gereksinim duyduu adafl retmen, sosyal ve evresel boyutla ilgili olarak,
okuldaki sosyal, kltrel ve sportif etkinliklerin hazrlanmasnda etkin rol almal, okul ile dier kurumlar arasnda
koordinasyonu salamal ve eitim sistemindeki aksaklklar belirleyerek zm yollar nerebilmelidir.
Kiflisel zellikler ile ilgili olarak da adafl retmen; giyim ve kuflamnda dikkatli olmal, yeni dflnceler retebilme yeteneine sahip olmal, kendine hakim olup,
soukkanl ve sabrl olmal, bir retmen olarak, dier
kiflilere rnek olmal, n yargl olmamal, paylaflmc
olmal, dikkatli, kararl, hoflgrl, yardmsever, uyumlu, esprili, sevecen ve gler yzl, sempatik, tarafsz,
objektif, mesleine bal olmal, kendine gveni olmaldr. Bilgi toplumunun gereksinimini karfllayacak retmen sosyal duyarlla sahip olmal, yeniliklere, geliflmeye ve elefltiriye ak olmaldr. adafl retmen
serbest zamann verimli bir biimde deerlendirebilmeli, srekli okuma alflkanlna sahip olmal, kltrel
deerlerimizi koruyup gelifltirebilecek ve gncel sorunlar ulusal ve uluslararas boyutta alglayabilecek bilince sahip olmaldr. Bunlarn yannda, adafl bir retmen mesleini ve ocuklar sevmelidir.
Kaynak: MEB. (2007). adafl retmen Profili.
26.12.2007 tarihinde http://oyegm.meb.gov.tr/yet
/yayinler/ulusal/Cagdas/Ogretmen-Profili.htm adresinden alnmfltr.

1. e
2. a
3. a
4. b
5. d
6. b
7. c
8. e
9. c
10. d

Yantnz Yanlfl ise retmenlik ve retmenin Nitelikleri blmn gzden geiriniz.


Yantnz Yanlfl ise retmenlik ve retmenin Nitelikleri blmn gzden geiriniz.
Yantnz Yanlfl ise retmenlik ve retmenin Nitelikleri blmn gzden geiriniz.
Yantnz Yanlfl ise retmenlik ve retmenin Nitelikleri blmn gzden geiriniz.
Yantnz Yanlfl ise retmenlik ve retmenin Nitelikleri blmn gzden geiriniz.
Yantnz Yanlfl ise retmenlik ve retmenin Nitelikleri blmn gzden geiriniz.
Yantnz Yanlfl ise retmenlik ve retmenin Nitelikleri blmn gzden geiriniz.
Yantnz Yanlfl ise retmenin Grev ve
Sorumluluklar blmn gzden geiriniz.
Yantnz Yanlfl ise retmenin Grev ve
Sorumluluklar blmn gzden geiriniz.
Yantnz Yanlfl ise retmenin Grev ve
Sorumluluklar blmn gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant Anahtar


Sra Sizde 1
retmen; devletin eitim politikasn uygulayan, uygulamadaki sonular ile bu politikaya yn veren, eitim
alannda yaplan alflmalardan yararlanan, yaplan bu
alflmalara katk salayan bir kiflidir.
retmenlik; eitim alan ile ilgili sosyal, kltrel, bilimsel ve teknolojik boyutlara sahip, alandaki zel
uzmanlk bilgi ve becerisini temel alan, akademik
alflma ve mesleki formasyon gerektiren profesyonel
bir urafl alandr. retmenler, toplumun mimar ve
bireyleri biimlendiren sanatkrlardr. Bu nedenle,
retmenlik gemiflten beri kutsal bir meslek olarak
grlmfltr.
Sra Sizde 2
retmenler; retim srecini planlayan, gerekli ortam
salayan, rencileri izleyen ve deerlendiren kifliler
olarak eitim-retim srecinin nemli bir gesini
oluflturmaktadr. nk eitim sisteminin baflars bu
sistemi iflletecek olan retmenlerin niteliklerine
baldr. Bu durum, retimin deiflik basamaklarnda
grev yapacak olan retmenlerin nitelikleri zerinde
nemle durulmasn gerektirmektedir. nk retmenlerin nitelii, eitimin niteliini olumlu ya da olumsuz

196

Eitim Bilimine Girifl

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
ynde etkilemektedir. Programlar, ara gereler, yntem ve teknikler retimi gereklefltirmek ve gelifltirmek
iin nemli etmenlerdir; ancak retmenin canl kiflilii
ifle koflulmadka istenen lde etki salanmayacaktr.
Ayn zamanda bir lkedeki eitim-retim etkinliklerinin
nitelii, byk lde grev yapacak retmenlerin
niteliinin ykseltilmesine bal bulunmaktadr.
Sra Sizde 3
retmenlerin sahip olmas gereken kiflisel nitelikleri
flyle sralamak olanakldr:
Hoflgrl, sabrl ve anlayfll olma
Ak dflnceli, esnek olma
Sevecen ve esprili olma
Baflarya odaklanma/Yksek baflar beklentisi
iinde olma
Gdleyici, cesaretlendirici ve destekleyici

olma
Sra Sizde 4
retmenlerin sahip olmas gereken mesleki nitelikleri
flyle sralamak olanakldr:
retim etkinliklerini planlama
retim yntem ve tekniklerinden yararlanma
Etkili iletiflim kurma
Snf ynetimi
Zaman etkili kullanma
renmeleri deerlendirme
Rehberlik yapma
Sra Sizde 5
retmen; nceden belirlenmifl olan amalar rencilere kazandrmak iin retimi planlayan, renme
iin gerekli olan ortam dzenleyen, renme yaflantlar
oluflturarak rencilerin retim srecine katlmalarn
salayan, srecin eflitli aflamalarnda renmenin
gerekleflip gerekleflmediini izleyen ve deerlendiren
kiflidir.
retmen, retme-renme srecinde;
renmeyi kolaylafltrmal,
retimi bireysellefltirmeli,
renciye rehberlik etmeli,
derslerde deiflik yntem ve tekniklere yer
vermeli,
rencilerine rnek olmaldr.

Altntafl, E. (2006). Psikolojik Danflma ve Rehberlik.


(Editr: G. Can). Ankara: PegemA Yaynclk.
Can, G. (2001). Eitimde lme ve Deerlendirme.
retimde Planlama ve Deerlendirme. (Editr:
M. Gltekin). Eskiflehir: Anadolu niversitesi
Yaynlar, ss. 207-222.
Demirel, . (2004). retimde Planlama ve
Deerlendirme retme Sanat. (7. Basm).
Ankara: PegemA Yaynclk.
Erden, M. (2005). retmenlik Mesleine Girifl.
satanbul: Epsilon Yaynlar.
Eskicumal, A. (2002). Eitim, retim ve retmenlik
Meslei, retmenlik Mesleine Girifl. (Editr:
Y. zden). Ankara: PegemA Yaynclk, ss. 2-31.
Fabiona, L. (1999). Measuring Teacher Qualifications.
Washington: U.S. Department of Education. National
Center for Education Statistics.
Fidan, N. ve Erden, M. (1993). Eitime Girifl. Ankara:
Meteksan Matbaaclk.
Gztok, D. (2000). retmenliimi Gelifltiriyorum.
Ankara: Siyasal Kitabevi.
Gltekin, M. (2001). retim Etkinliklerinin
retimde
Planlama
ve
Planlanmas,
Deerlendirme. (Editr: M. Gltekin). Eskiflehir:
Anadolu niversitesi Yaynlar, ss. 191-205.
Gltekin, M. (2002). Eitim Faklteleri retmen
Yetifltirme Programlarnn Yeniden Dzenlenmesi
Kapsamnda lkretime retmen Yetifltirme,
Anadolu niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi.
12 (1-2), ss.49-65.
Grkan, T. (2001). retmenin Nitelikleri ve
Grevleri, retmenlik Mesleine Girifl. (Editr:
E. Szer). Eskiflehir: Anadolu niversitesi Yaynlar,
ss. 27-38.
Hakan, A. (1991). Eitim Program ve retim
Yntemleri. Eskiflehir: Anadolu niversitesi AF
Yaynlar.
Hoflgrr, V. (2005). letiflim. Snf Ynetimi. (Editr:
Z. Kaya). Ankara: PegemA Yaynclk, ss. 107-132.
Kuzgun, Y. ve Deryakulu, D. (2004). Bireysel
Farkllklar ve Eitime Yansmalar, Eitimde
Bireysel Farkllklar. (Editrler: Y. Kuzgun ve D.
Deryakulu). Ankara: Nobel Yayn Datm.
Kkahmet, L. (1999). deal Bir retmen Nasl
Davranr?, retmenlik Mesleine Girifl. (Editr:
L. Kkahmet). stanbul: Alkm Yaynevi, ss. 15-20.

10. nite - retmenlik Meslei ve retmenin Nitelikleri

MEB (2007). Milli Eitim statistikleri rgn Eitim


2006-2007. 26.12.2007 tarihinde http://sgb.meb.gov
.tr/istatistik/main2.htm adresinden alnmfltr.
MEB. (2007). adafl retmen Profili. 26.12.2007
tarihinde http://oyegm.meb.gov.tr/yet/yayinler
/ulusal/Cagdas/Ogretmen-Profili.htm adresinden
alnmfltr.
retmenlik Meslei Genel
MEB.
(2006)
12.01.2008
tarihinde
Yeterlikleri.
http://oyegm.meb.gov.tr/yet/adresinden alnmfltr.
MEB. (2004). Temel Eitime Destek Projesi.
http://oyegm.meb.gov.tr/yet/gelistirme_sureci.htm
adresinden 13.12.2007 tarihinde alnmfltr.
MEB. (1973). Milli Eitim Temel Kanunu. 31.12.2007
tarihinde http://mevzuat.meb.gov.tr/html/88.html
adresinden alnmfltr.
zdemir, S. ve Yaln , H. . (1998). Her Ynyle retmenlik Meslei. Ankara: Nobel Yayn Datm.
Seferbeyolu, F.M. (2003). retmen Olmak, Bilim ve
Akln Aydnlnda Eitim Dergisi. Say 45.
14.12.2007 tarihinde http://yayim.meb.gov.tr
/dergiler/sayi4/seferoglu.htm adresinden alnmfltr.
Szer, E. (2001). retimde Strateji, Yntem ve
retimde
Planlama
ve
Teknikler,
Deerlendirme. (Editr: M. Gltekin). Eskiflehir:
Anadolu niversitesi Yaynlar, ss. 95-122.
Snbl, A. M. (2003). Bir Meslek Olarak retmenlik,
retmenlik Mesleine Girifl. (Editrler: .
Demirel ve Z. Kaya). (4. Basm) Ankara: PegemA
Yaynclk, ss. 243-277.
fiiflman, M. (2000). retmenlie Girifl. (2. Basm)
Ankara: PegemA Yaynclk.
nal, S. ve Ada, S. (1999). retmenlik Mesleine
Girifl. stanbul: Marmara niversitesi Yayn.
Yaflar, fi. (2001). Bir Meslek Olarak retmenlik,
retmenlik Mesleine Girifl. (Editr: E. Szer).
Eskiflehir: Anadolu niversitesi Yaynlar, ss. 15-26.
Yaflar, fi. (2006). Etkili ve Anlaml renme in Yol
Haritas Oluflturma: retimi Planlama, Hayat
Bilgisi ve Sosyal Bilgiler retimi. (Editr: C.
ztrk). Ankara: PegemA Yaynclk, ss. 370-394.
Yaflar, fi., Gltekin, M. ve Ersoy, A. (2006). Self-efficacy Perceptions of Teacher Candidates in the Primary
School Teacher Training Program, The Second
World Curriculum Studies Conference. (May 2124, 2006). Tampere, Finland.

197

Yaflar, fi., Szer, E. ve Gltekin, M. (2000). lkretimde


renme-retme Sreci ve retmenin Rol,
VIII. Ulusal Eitim Bilimleri Kongresi Bildiri
Kitab. Trabzon: Karadeniz Teknik niversitesi
Basmevi, ss. 452-461.
Yetim, A. A. ve Gktafl, Z. retmenin Mesleki ve
Kiflisel Nitelikleri, Kastamonu Eitim Dergisi. 12
(2), ss.541-550.
YK. (1998). Faklte-Okul flbirlii. Ankara:
YK/Dnya Bankas Milli Eitimi Gelifltirme Projesi
Hizmet ncesi retmen Eitimi.

11

retmen Eitimi

Okullarda retim vazifesinin gvenilebilir ellere teslimini, memleket evladnn, o


vazifeyi kendine hem bir meslek, hem bir ideal sayacak stn ve saygdeer retmenler tarafndan yetifltirilmesini salamak iin retmenlik, dier serbest ve yksek meslekler gibi, derece ilerlemeye ve her halde refah salamaya uygun bir meslek haline getirilmelidir. Dnyann her tarafnda retmenler insan toplumunun
en fedakar ve saygdeer unsurlardr.
Mustafa Kemal ATATRK, 1923

Amalarmz

N
N
N
N
N
N
N

Bu niteyi alfltktan sonra;


Eitim sistemi iinde retmenin roln tanmlamak,
retmenliin bir meslek olarak geliflim srecini aklamak,
retmen eitimi programlarnn ierik yapsn anlamak,
retmen eitiminde uygulanan program modellerini tanmak,
Trkiyede alanlara gre retmen eitiminin geliflimini kavramak,
Trkiyede retmen eitiminde gereklefltirilen nemli yapsal dzenlemelerin gerekelerini analiz etmek,
Trkiyede retmen eitimi sisteminin zelliklerini deerlendirmek
iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.

199

200

Eitim Bilimine Girifl

rnek Olay
Matematik retmeni
Alper, Eskiflehir Fen Lisesinde baflarl bir renciydi. En byk istei, daha nce
fen lisesinde de grev yapan ancak flimdi emekli olan babas gibi iyi bir matematik retmeni olmakt. Annesi de retmendi. Dedesi de retmenmifl! ifteler Ky
Enstitsn bitirmifl, kendi kylerinde yllarca retmenlik yapmfl, kendi kynden ve evre kylerden yzlerce ocuun ilkokuldan sonra ilkretmen okullarna,
sanat enstitlerine, ortaokul ve liselere gitmesini salamfl, Atatrk hayran, Cumhuriyet savunucusu, her fleyini kyn aydnlanmasna vermifl bir retmen. Anne
ve babas da nce Yunusemre lkretmen Okulunda renim grmfller, daha
sonra babas Ankara Yksek retmen Okulunu, annesi de Gazi Eitim Enstits
Mzik Blmn bitirmifl.
Alper de anne ve babas gibi retmen olmak istiyordu. Ancak Eskiflehir Anadolu niversitesi dflnda bir niversiteye de gitmeyi dflnmyordu. Ancak, Anadolu niversitesi Eitim Fakltesinde lkretim Blmnde lkretim Matematik
retmenlii vard. Oysa Alper bir lisede, zellikle de fen lisesinde matematik retmeni olmak istiyordu. Babas ise fen fakltesine gitmesini ve iyi bir matematiki olmasn istiyordu. Lisedeki matematik retmeni de babas gibi dflnyordu.
niversiteye girifl snavnda dflnd puan ald. Tercihlerini yaparken retmeni, Anadolu niversitesi Fen Fakltesi Matematik Blmne ncelik vermesini
nerdi ve gene de retmen olmak isterse niversitelerin retmenlik sertifikas gibi zel programlar atklarn, isterse onlara gidebileceini syledi. Alper, kendi isteini ve retmeninin nersini de dikkate alarak Matematik Blmn ilk sraya
yazd ve o blme yerlefltirildi. niversitenin ald ilk gn ok sevinliydi. nk, ilk gn yeni gelen tm rencilere hem niversitenin hem de fakltenin tantm yaplmfl, bu tantm srasnda niversitede Eitim Bilimleri Enstits tarafndan Ortaretim Alan retmenlii Tezsiz Yksek Lisans Program aldn, fen
fakltesini bitirdikten sonra retmen olmak isteyenlerin bu programa devam edebileceklerini renmiflti. Alper isteini gereklefltirmeye biraz daha yaklaflt iin
sevinliydi.

Anahtar Kavramlar

retmen eitimi
retmen eitimi modelleri
lkretmen Okulu
Ky Enstits
Eitim Enstits
Yksek retmen Okulu

Kz Teknik Yksek retmen Okulu


Erkek Teknik Yksek retmen Okulu
Eitim Fakltesi
Genel kltr bilgisi
Alan bilgisi
retmenlik meslek bilgisi

indekiler

GRfi
ETM SSTEMNDE RETMENN ROL
RETMENLN MESLEK OLARAK GELfiM
RETMEN ETM PROGRAMLARININ ZELLKLER
TRKYEDE RETMEN ETM ALANINDAK UYGULAMALAR VE
GELfiMELER
Okulncesi retmenlerinin Eitilmesi
Snf retmenlerinin Eitilmesi
Alan retmenlerinin Eitilmesi

201

11. nite - retmen Eitimi

GRfi
Toplumsal dzenin ve bu dzen iindeki toplumsal sistemlerin ve yaflam biiminin giderek deiflmesi ve karmaflklaflmas, bu dzen iinde yer alacak bireylerin
yaflam ve renme gereksinimlerini, amalarn ve aralarn eflitlendirmifl ve sorumluluklarn artrmfltr. Bu durum, bireylerin edinmeleri gerekli bilgi, beceri ve
yeterlikleri de nicel ve nitel ynden artrmfl; dolaysyla eitim alannda yeni bireysel ve toplumsal gereksinim ve istemler ortaya karmfltr. Bu srekli yenilenen ve
geniflleyen gereksinimlerin ve istemlerin karfllanmas iin, eitim sistemi iinde
yer alan okullarn grev ve sorumluluklarnn, eitim srelerinin, amalarnn (bireylerin kazanmalar beklenen bilgi, beceri, tutum ve deerler), bu amalar gereklefltirme biimlerinin (eitim-retim sreleri) ve bu amalarn gereklefltirilmesinden sorumlu retmenlerin yeterliklerinin srekli olarak yeniden tanmlanmas ve dzenlenmesi zorunludur.
Bu nitede, nce, eitim sisteminde retmenin rol ve retmenliin meslek
olarak geliflimi zerinde durulmufl, daha sonra, retmen eitimi programlarnn
zellikleri ile retmen eitimi alanndaki uygulamalara ve geliflmelere yer verilmifltir.

ETM SSTEMNDE RETMENN ROL


Eitim sisteminin temel rgtl kurumlar olan okullarn, toplumu oluflturan bireylere kazandrlmas gereken ve toplumsal yaflamn ve dzenin ngrd davranfl
zelliklerini tanmlayan amalarn gereklefltirme grev ve sorumluluu, retmen olarak adlandrlan uzman kiflilere verilmifltir. Bu nedenle, eitim sisteminin
bir alt sistemi olarak okullarn, stlendikleri ifllevler dorultusunda gerekli niteliklere sahip ktlar retebilmeleri, baflka bir deyiflle, bireysel ve toplumsal gereksinimlerini karfllayabilecek bilgi, beceri, tutum ve deerleri kazanmfl bireyler yetifltirebilmeleri, nicel ve nitel ynden sahip olduklar retmen gcne baldr. Bu
nedenle tm lkelerde retmenlerin, grev alacaklar okul tr ve dzeyinde,
eitim-retim srelerini etkili biimde planlamak, uygulamak ve deerlendirmek
iin gerekli bilgi, beceri ve yeterliklere sahip olabilecek biimde eitilmeleri, toplumsal bir hizmet olarak devletin grevidir.
Eitimde istenen niteliin salanmasnda, temel etmenlerden biri de eitim sisteminin iflleyiflinden sorumlu olan retmenlerin nitelikleridir. Bu nedenle, eitim
alannda yaplan yeni dzenlemelerde doal olarak daha nitelikli retmen eitimi arayfllar da gndeme gelmektedir.
Okullarda bireyin renmesi, retmen tarafndan bir programa dayal olarak
planlanmfl, bilinli ve amal etkinliklerle ve onun ynlendirmesi ve destei ile
gerekleflir. Bu nedenle, bireylerin okullarda istenilen davranfl zelliklerini kazanmfl bireyler olarak yetiflmeleri retmenlerin grevidir. Buna gre, retmenin
eitim sistemi iindeki rol; rencilerin renmeye gdlenmeleri, hazrlanmalar ve ngrlen renmeleri gereklefltirmeleri iin gerekli ynlendirme ve yol
gstermeyi yapma, uygun retim etkinliklerini dzenleme, uygulama ve deerlendirmedir.
Kltrleme, retim ve retmen arasndaki iliflkiyi aklaynz.

SIRA SZDE

Birey doduu andan


itibaren evresiyle
etkileflerek eflitli bilgi,
beceri, tutum ve deerleri
renir. Bu sre, birey
ynnden kltrlenme,
toplum ynnden
kltrlemedir.

Okullarda rencilerin
renmeleri, retmenler
tarafndan zel dzenlenmifl
ortamlarda planl, amal ve
bilinli etkinliklerle salanr.

SIRA SZDE

D fi N E L M

D fi N E L M

S O R U

S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

SIRA SZDE

202

Eitim Bilimine Girifl

RETMENLN MESLEK OLARAK GELfiM

Tarihsel geliflim sreci


iinde retmenlik srasyla
bilge kiflilerin, bilgili
kiflilerin ve renimli
kiflilerin ifli olmufltur.

Aydnlanma felsefesi,
eitimde zgr, kendi
yeteneklerine ve gcne
inanan bireyler yetifltirmeyi
temel almfltr.

Osmanl Devletinde ilk


Erkek retmen Okulu
(Darlmuallimin) 16 Mart
1848 tarihinde, ilk Kz
retmen Okulu ise 1870
ylnda almfltr.

SIRA SZDE

retmenlik mesleinin ortaya kfl toplumlarda okullarn ortaya kmas ile bafllamfltr. Bilgiye sahip olan bireylerin, bilgilerini yeni yetiflen bireylere aktarmas ya
da yeni yetiflen bireylerin, bilgisi olan bireyleri gzleyerek ve taklit ederek bilgileri ve davranfllar edinme etkinlii olarak bafllayan bireyden bireye eitim, zamanla yetersiz kalmfltr. nsanlarn bir toplumsal dzen iinde yaflamaya bafllamalaryla birlikte, giderek artan bilgi birikiminin, yeni yetiflen kuflaklara aktarlmasnda yetersiz kalnmas, rgtlenmifl eitimi, baflka bir deyiflle, bilgiye sahip olanlarn (retmenlerin) bilgilerini yeni yetiflen bireylere retmesinin amaland okullarn
ortaya kmasna neden olmufltur.
Tarihsel geliflim sreci ierisinde eitim sistemi, bafllangta, daha nce kurumsallaflan din sisteminin bir alt sistemi olarak kurumsallaflmaya bafllamfltr. Yaklaflk
18. yzyln sonlarna kadar devam eden bu dnemde, toplum yaflamnda ve dzeninde din geleri ve retileri egemen olduundan ve toplumu ynetme grevini stlenen devlet de bu ilkeleri benimsediinden, eitimin grevi, dinsel retilere gre biimlenmifl toplumsal kltr aktarmak olmufltur (Sarpkaya, 2004, s.
66). Bu kapsamda, eitimin ieriini arlkl olarak din eitimi ve din eitim oluflturmufl; bu eitimi verme ifli de, baflka bir deyiflle, retmenlik grevi, din adamlar tarafndan stlenilmifltir. Hristiyan lkelerde manastr okullar, ruhban okullar, kilise okullar, misyoner okullar; slam lkelerinde medreseler, Osmanl Devletinde mahalle mektepleri ile medreseler bu dnem okullarna rnek gsterilebilir.
Avrupada Rnesans ve Reform hareketlerini izleyen Aydnlanma Dnemi,
Fransz Devrimi ve Sanayi Devrimi laik bir eitim sisteminin kurumsallaflmasn ve
okullarn yaygnlaflmasn; demokratik, laik ve pozitif bilimlere arlk veren yeni bir
eitim anlayflnn geliflmesini hzlandrmfltr. Bu yeni eitim anlayfl, retmenlik
mesleine bakfl asn da deifltirmifl ve bu okullarda din adam-retmen yerine,
yeni eitim anlayflna uygun retmen olarak eitilmifl bireylerin grev almalar gerektii dflncesini yaygnlafltrmfltr. Bu dflncenin ilk uygulamaya konulduu lkeler de Avrupa lkeleri olmufltur. rnein, 1704 ylnda Almanyada ilkokul retmeni yetifltiren bir okul almfltr. 1789 Devriminden sonra Fransada laik cumhuriyet dzeninin deerlerini benimsemifl retmenler yetifltirmek iin yeni anlayfla
uygun ilk retmen okulu 1794 ylnda almfl; ancak bir yl sonra kapanmfl ve
1808 ylnda da tekrar almfltr. zleyen yllarda da dier Avrupa lkelerinde,
1830lu ve 1840l yllarda ngiltere ve Belikada kilisenin etkisinde olmayan, laik
eitim yaplan retmen okullar almfltr. Amerika Birleflik Devletlerinde ise,
1879 ylnda, bugn lkenin en nemli retmen yetifltiren kurumlar arasnda yer
alan Colombiya niversitesine bal retmen Koleji almfltr (ztrk, 1999, s.
283; Okabol, 2005, s. 16). Ayn biimde, Almanya, Fransa, ngiltere gibi Avrupa lkelerindeki geliflmeler dorultusunda Osmanl Devletinde Tanzimat ile bafllayan
adafllaflma abalar kapsamnda, mahalle mektepleri ve medreseler dflnda daha
adafl ve laik eitim yaplan ilk ve ortaretim okullar almfl ve bu okullara retmen yetifltirmek zere retmen okullar kurulmufltur. Osmanl Devletinde ilk
retmen okulu 1848 ylnda almfltr. Bylece 19. yzyln ikinci yarsnda ve 20.
yzyln bafllarnda retmenlik uzmanlk gerektiren bir meslek olarak tanmlanmfl
ve retmen yetifltiren okullar yaygnlaflmaya bafllamfltr.
Aydnlanma SIRA
felsefesinin
SZDE dayand temel ilkeleri ve eitime yansmalarn arafltrnz.

D fi N E L M

D fi N E L M

S O R U

S O R U

DKKAT

DKKAT

11. nite - retmen Eitimi

Bugn dnyada retmenlik bir meslek olarak kabul edilmektedir. Bir meslek
olarak retmenlik, rgn ve yaygn eitim alannda yer alan eflitli tr ve dzeydeki resm ya da zel retim kurumlarnda eitim-retim hizmeti verme grevi
olarak tanmlanabilir. Toplumsal dzen iinde, yaplan bir iflin meslek olarak tanmlanabilmesi iin, hemen tm meslekler iin geerli olan meslekleflme koflullarn yerine getirmesi gereklidir. Bu koflullarn en nemlileri flyle sralanabilir
(Sarpkaya, 2004, s. 72):
Yaplan ifl ya da meslein toplumsal yaflam dzenleyen g (devlet) tarafndan bir meslek olarak tanmlanmas,
Meslein toplum tarafndan benimsenmesi,
Meslein gerektirdii bilgi, beceri ve yeterliklerin kazandrld zel bir eitimden geilmesi ve bunun belgelenmesi,
Dier meslee girifl koflullarnn yerine getirilmesi,
Meslein etik kurallarnn ve ilkelerinin olmas.
Trk eitim sisteminde de retmenliin bir meslek olduu yasalarla tanmlanmfltr. rnein, 13 Mart 1924 tarihinde karlan 439 Sayl Ortaretim retmenleri Yasas (Orta Tedrisat Muallimleri Kanunu) ile retmenlik; devletin genel hizmetlerinden biri olan eitim ve retim grevini stlenen, bamsz snf ve derecelere ayrlan bir meslek olarak tanmlanmfltr (Grkan, 2007, s. 46). Trk eitim
sistemini yeniden dzenleyen 14 Haziran 1973 tarih ve 1739 Sayl Milli Eitim Temel Yasasnda da retmenlik Devletin eitim, retim ve bununla ilgili ynetim
grevlerini zerine alan zel bir ihtisas meslei olarak tanmlanmfltr. Yasada tm
eitim basamaklarnda grev alacak retmenlerin yksekrenim grmeleri ve
retmenlik mesleine hazrlk eitiminin genel kltr, zel alan ve retmenlik
meslek bilgisini kapsamas ngrlmfltr (MEB, 2006). Yasadaki bu dzenleme
gereince 1974-1975 retim ylndan itibaren, daha nce ortaretim dzeyindeki ilkretmen okullarnda verilen ilkokul retmenlii eitimi, yksekretim dzeyindeki ki Yllk Eitim Enstitlerine alnmfltr.
te yandan Milli Eitim Temel Yasasnda retmenlik meslei iin genel kltr, zel alan ve retmenlik meslek bilgisi eitimini kapsayan bir retmenlik eitimi zorunluluu getirilmifl olmasna karfln, Milli Eitim Bakanl retmen gereksinimini karfllamak iin zaman zaman yalnzca ortaretimi ya da yksekretimi
bitirmifl kiflileri de retmen olarak grevlendirmifltir. rnein, 1960 ylnda lise
mezunlarnn askerliklerini yedek subay retmen olarak yapmalar, daha sonra da
isteyenlerin asil retmen olarak kalmalar salanmfltr. 1961 ylnda lise ve ortaokul mezunlar vekil retmen olarak atanmfllardr (Okabol, 2005, s.64). Eitim fakltelerinin daha ok, alan retmeni yetifltirme programlarna arlk vermesi nedeniyle, 1990l yllarn ikinci yarsnda ortaya kan snf retmeni ann kapatlmas iin Milli Eitim Bakanl ziraat, veterinerlik, eczaclk, iflletme, iktisat, mhendislik vb. pek ok yksekretim programn bitirmifl binlerce kifliyi hibir
mesleki bilgi aramakszn retmen olarak atamfltr (Sarpkaya, 2004, s.70). Bu uygulamalar, meslekleflme koflullarn yok sayarak retmenliin toplumda, herhangi bir alanda renim grmfl kiflilerin, retmenlik eitimi grmeden de yapabilecekleri bir meslek olarak deerlendirilmesine neden olmufltur.

RETMEN ETM PROGRAMLARININ ZELLKLER


Gnmzde pek ok lkede retmen eitimi programlarnn yksekretim dzeyindeki retmen eitimi veren kurumlarda uygulanmas ve retmenlik mesleinin toplumsal yaflamda zel ve nemli bir yerinin olmas, retmen eitimi prog-

203

retmenlik, resm ve zel


retim kurumlarnda
eitim-retim hizmeti
verme grevinin stlenildii,
zel uzmanlk gerektiren bir
toplumsal hizmet
mesleidir.

Milli Eitim Temel Yasas


gereince snf
retmenlerinin eitimi
1974-1975 retim ylndan
itibaren yksekretim
dzeyine alnmfltr.

Trkiyede, retmenlik
mesleine zaman zaman
meslekleflme koflullarn
taflmayan kifliler de
atanmfltr.

204

Eitim Bilimine Girifl

ramlarnn da kendine zg kimi zelliklerinin olmasn gerektirmektedir. Bu blmde, eflitli lkelerdeki uygulamalar rnek alnarak retmen eitimi programlarnn ierik, model, sre, dzey, renci seimi vb. ynlerden zellikleri ana hatlaryla tantlacaktr.

erik Yaps

retmen eitimi
programlarnn ierii:
Genel kltr bilgisi
Alan bilgisi
retmenlik meslek
bilgisi

zel uzmanlk gerektiren tm meslekler iin zorunlu olan alan bilgisi ve genel
kltr bilgisini kapsayan iki boyutlu ierik yaps, retmenlik meslei iin de geerlidir. Ancak dier mesleklerden farkl olarak retmenlik mesleinde nc
bir ierik boyutu daha vardr. O da, ifli retmek olan retmene neyi, kime, niin, nerede, nasl retecei bilgi ve becerisini kazandran retmenlik meslek bilgisi boyutudur. Buna gre, retmen eitimi programlarnn ieriini genel kltr,
alan bilgisi ve retmenlik meslek bilgisi dersleri oluflturur. Bu ierik boyutlarnn
program iindeki arl lkelere, retmenlik alanlarna ve program modellerine
gre farkllklar gstermekle birlikte, genelde, retmenlik eitimi programlarnda
yer alan derslerin yaklaflk %10-15nin genel kltr bilgisine, %60-65nin alan bilgisine ve %20-30unun da retmenlik meslek bilgisine ayrlmas daha ok kabul gren bir uygulamadr. Kkahmet (1999, s. 9), drt yllk retmen eitimi programlarnda ierik alanlarnn arlnn standart olarak %25 retmenlik meslek
bilgisi, %62,5 alan bilgisi, %12,5 genel kltr bilgisine ayrlmas gerektii grflndedir.
1970li yllardan itibaren eflitli Avrupa lkelerinde retmen eitiminde gereklefltirilen yapsal dzenlemelerden biri de, retmen eitiminin ieriinin, zellikle de retmenlik meslek bilgisi reniminin sresinin ve ieriinin yeniden
belirlenmesidir. rnein, spanyada 1995 ylnda ortaretim alan retmenlii
eitiminde alan bilgisi reniminden sonra retmenlik meslek bilgisi reniminin
sresi 6 aydan 18 aya; svete 1988 ylnda bir yldan bir buuk yla; Portekizde
de 1998 ylnda bir yldan iki yla karlmfltr. talyada 1999 ylndan itibaren alan
retmenliinde, retmenlik meslek bilgisi renimi grme zorunluluu getirilmifl ve 1999-2000 retim ylndan itibaren ortaretim alan retmenlii iin niversitelerdeki alan reniminden sonra retmenlik meslek bilgisi renimini vermek zere iki yllk bir eitim kurumu kurulmufltur.
Trkiyede de 1998 ylnda, retmen eitimi veren kurumlarn programlarnda
nemli deifliklikler yaplmfl; retmen Yetifltiren Kurumlarn Programlarnn Yeniden Yaplandrlmas ad verilen bu yaplanma gereince eitim fakltelerinde
1998-1999 retim ylndan itibaren tm retmen eitimi programlarnda ayn retmenlik meslek bilgisi derslerinin yer almas ngrlmfltr (YK, 1988). Buna
gre, genel retim bilgisinin yan sra zel retim bilgisine de nem verilmifl ve
bu derslerin uygulamal saatleri artrlmfltr. Ayrca, okullarda retmenlik uygulamas derslerinin saatleri artrlmfl ve ortaretim alan retmenlii iin en az
yar yllk bir retmenlik meslek bilgisi renimi zorunluluu getirilmifltir.

Program Modelleri
retmen eitimi programlarnn ieriini oluflturan genel kltr, zel alan bilgisi
ve retmenlik meslek bilgisi alanlarnda yer alan derslerin retmen adaylarna
verilme biimine ya da zamanna gre, retmenlerin hizmet ncesi eitimlerinde
yaygn olarak uygulanan iki program modeli bulunmaktadr. Bunlar, Eflzamanl
ve Ardflk program modelidir. Eflzamanl model, kaynaflk ya da paralel model olarak da adlandrlr. Bu program modelinde, retmen eitiminin ierik

11. nite - retmen Eitimi

alannda yer alan dersler, retmenlik eitimi sresince dnemlere ya da yllara


gre datlmfltr. Bu modelde, renci kaytl olduu retmen eitimi veren kurumda retmenlik eitimi sresince genel kltr, zel alan bilgisi ve retmenlik
meslek bilgisi derslerini birlikte alr. Kimi uygulamalarda ise retmen aday, zel
alan bilgisi dersleri ile retmenlik bilgisi derslerini farkl kurumlardan, ancak, ayn zaman dilimi iinde alr. Ardflk modelde ise, bir fakltede alan renimini tamamlayan renci, alannda retmenlik yapabilmek iin, ayrca, retmen eitimi
veren bir kurumda retmenlik meslek bilgisi derslerini grr ve programn sonunda retmenlik belgesi alr.
eflitli lkelerde, retmen eitimi veren kurumlarda retmenlik eitimi alanlarna gre her iki model de uygulanmaktadr. Pek ok lkede okulncesi ve snf
retmenlii alanlarnda daha ok eflzamanl program modeli uygulanrken, alan
retmenlii eitiminde ise her iki model de uygulanmaktadr. rnein, Danimarka ve svete ortaretimde genel ve mesleki-teknik eitim amal liselerde grev
yapacak alan retmeni adaylar, iki ya da derste uzmanlaflmalarn salayan
drt-befl yllk alan renimlerini tamamladktan sonra; ayrca, retmenlik meslek
bilgisi renimi grrler. Trkiyede retmenlik eitiminde daha ok eflzamanl
program modeli uygulanmaktadr. zellikle eitim fakltelerindeki tm ilkretim
retmenlii programlarnda bu model uygulanmaktadr. Ayn biimde, mesleki
ve teknik ortaretim okullarndaki mesleki ve teknik dersler iin alan retmeni
yetifltiren mesleki ve teknik eitim fakltelerinde de efl zamanl retmen eitimi
program modeli uygulanmaktadr. Buna karfllk, retmen eitiminde yeniden yaplanma gereince, 1998- 1999 retim ylndan itibaren ortaretim alan retmenliinde tezsiz yksek lisans program (4+1,5) ile ardflk program modeli uygulamas bafllatlmfltr.

205
retmen eitiminde
program modelleri:
Eflzamanl model: Genel
kltr, zel alan ve
retmenlik meslek bilgisi
dersleri ayn zaman dilimi
iinde verilir.
Ardflk model: nce genel
kltr ve zel alan bilgisi
dersleri, daha sonra
retmenlik meslek bilgisi
dersleri verilir.

Sre ve Dzey
20. yzyln ikinci yarsnda hz, kapsam ve etki alan giderek artan biliflim ve iletiflim teknolojileri alanndaki geliflmeler, eitim alannda yeni bireysel ve toplumsal beklentiler ortaya karmfltr. Bu beklentilerin etkili biimde karfllanabilmesi,
bir yandan eitim programlarnn gelifltirilmesini dier yandan da retmenlerin
hizmet ncesi ve hizmet ii eitimlerinin iyilefltirilmesini gerekli klmfltr. Bu gereklilie dayal olarak 1970li yllardan itibaren Avrupa lkeleri baflta olmak zere
pek ok lkede retmen eitiminde olduka kapsaml deifliklikler gereklefltirilmifltir. Bu deiflikliklerden biri de retmen eitimi programlarnn sresinin uzatlarak ortaretimden yksekretim dzeyine karlmas ve yksekretimde
de akademik alan/niversite ierisine alnmasdr. rnein, Fransada ilkokul retmenlerinin eitimi, 1970li yllarn ortalarndan itibaren ortaretim dzeyinden
yksekretim dzeyine alnmfl ve sresi 1982 ylnda yla karlmfltr. 1986
ylndan itibaren gerek snf retmenliinin gerek alan retmenliinin sresi befl
yla karlmfltr (Salam, 1999, s.160). Finlandiyada, 1980 ylndan itibaren retmen eitimi niversitelere verilmifl ve snf retmenlii iin , alan retmenlii
iin de befl yllk bir renim ngrlmfltr. Trkiyede de 1974 ylndan itibaren
snf retmenlerinin eitimi ortaretimden yksekretim dzeyine karlmfl,
1982 ylnda da retmen eitimi grevi niversitelere verilmifltir. 1989 ylnda da
tm retmenlik alanlarnda eitim sresi drt yla karlmfl, 1998-1999 retim
ylndan itibaren de ortaretim alan retmenliinin sresi 5-5,5 yl, dzeyi de
yksek lisans olarak belirlenmifltir.

1970li ve 1980li yllarda


pek ok lkede retmen
eitimi yksekretim
dzeyine ve akademik alan
(niversite) iine alnmfl ve
sresi uzatlmfltr.

206

Eitim Bilimine Girifl

Girifl Koflullar

retmen yetifltiren
kurumlara renci almnda,
merkezi ya da kurum
dzeyinde belirlenen yksek
retime girifl koflullar
temel lt olarak
alnmakta, kimi lkelerde
ayrca zel ltler de
uygulanmaktadr.

retmen eitiminde istenilen nitelie ulaflabilmede eitim programlarnn ve retim elemanlarnn nitelikleri kadar, bu programlara giren rencilerin biliflsel ve
duyuflsal nitelikleri de son derece nemlidir. Bu nedenle, hemen tm lkelerde
retmenlik eitimi programlarna girecek renciler iin kimi seme yaklaflmlar
uygulanmaktadr. Pek ok lkede retmen eitimi yksekretim kapsamnda olduundan, retmen eitimi programlarna renci seiminde, yksekretime giriflteki genel seim sistemi uygulanmakta, kimi lkelerde ise ayrca, zel bir seme/eleme sisteminin de uygulanmasna gerek duyulmaktadr. rnein, Avrupa
Birlii lkelerinde retmen eitimi programlarna renci seimine temel oluflturan yksekretime girifl koflullar yksekretim olgunluk diplomas, yksekretime girifl snav ve ortaretim baflar puan ve zel koflullar olmak zere grupta incelenebilir (Eurydice, 2002).
Kimi Avrupa Birlii lkelerinde ortaretimi bitiren ve yksekretime, zellikle akademik yksekretime girmek isteyen rencilerde, yksekretim olgunluk diplomasna sahip olmalar koflulu aranmaktadr. Bu tr lkelere Almanya,
Avusturya, Fransa, Hollanda ve ngiltere rnek gsterilebilir.
Kimi lkelerde ortaretimi bitiren ve yksekretime devam etmek isteyen
rencilerin, merkezi sistemle ya da kurumsal dzeyde yaplan yksekretime girifl snavn kazanmalar gerekmektedir. Bu yntemi uygulayan lkeler, Yunanistan, Portekiz, spanya, Polonya ve Macaristan gibi lkelerdir. Bu lkelerde retmenlik eitimi almak isteyen ortaretim mezunu rencilerin yksekretime girifl snavn baflarmalar gereklidir. Trkiyede de retmenlik eitimi programlarna renciler merkezi olarak yaplan niversiteye girifl snavnda aldklar puana
ve tercilerine gre yine merkezi sistemle yerlefltirilmektedirler.
Avrupa Birlii lkelerinin kimilerinde yksekretime girebilmenin genel koflulu, amalanan yksekretim programna uygun bir ortaretim programn belli bir baflar dzeyi ya da not ortalamas ile bitirmektir. Ayrca her yksekretim
kurumu, bu genel koflula ek olarak kimi zel koflullar da (yabanc dil bilgisi, ifl deneyimi, yetenek, yeterlik, uygunluk snav vb.) koyabilmektedir. Bu uygulama, retmen eitimi programlarna renci almnda da geerlidir. Bu lkelere de Belika, zlanda, Malta rnek gsterilebilir.
Avrupa Birlii lkelerinde retmen eitimini tamamlayan adaylarn meslee
atanmalarnda da farkl uygulamalar vardr. rnein, Almanya, Avusturya, Fransa,
spanya ve talyada retmen adaylar bir snavdan geerek retmenlie atanrlar. Trkiyede de retmenlik eitimini bitiren rencilerin retmenlie atanabilmeleri iin, merkezi olarak yaplan seme snavndan yeterli puan almalar zorunludur. Danimarka, ngiltere, sve, Portekiz ve Yunanistanda retmenlik eitimini tamamlayan adaylar, dorudan alanlarna uygun bir okulda grevlendirilirler.
Ancak, tm lkelerde meslee yeni bafllayan retmenler iin 1-2 yllk bir stajyerlik dnemi vardr. Bu dnemde, ngrlen gereklilikleri yerine getiren retmenler asil retmen olarak grevlerini srdrmektedirler.

Standart Gelifltirme ve Yeterlik Belirleme


retmen eitiminde nitelik gelifltirme ynnden yaplan nemli dzenlemelerden biri de retmen eitiminde program standartlarnn gelifltirilmesi ve retmen
yeterliklerinin belirlenmesidir. Bu tr alflmalar Avrupa Birlii lkelerinde giderek
yaygnlaflmaktadr. rnein, Almanyada retmenlik mesleine girifl koflulu olan

11. nite - retmen Eitimi

207

ve Devlet Snav olarak tanmlanan iki aflamal bir snavda retmen adaylarnn
sahip olmalar gereken zel alan bilgisi ve retmenlik meslek bilgisi yeterlikleri
sorgulanmaktadr (Salam, 1999, ss. 49- 50). ngilterede, Eitim Bakanlna bal
Eitimde Standartlar Brosu ile 1992 ylnda kurulan retmen Yetifltirme Brosu,
retmen eitimi program standartlarn ve retmenlerin sahip olmalar gereken
retmenlik yeterliklerini belirleyerek, retmen eitiminde akreditasyon uygulamasn bafllatmfltr (Gner ve dierleri, 1999, s. 1). Trkiyede de Milli Eitim Bakanl ve Yksek retim Kurulu retmen yeterliklerini belirlemek zere olduka kapsaml alflmalar bafllatmfl ve bu alflmalarn sonucunda retmen yeterlikleri ve bunlarn gstergeleri belirlenmifltir.

TRKYEDE RETMEN ETM ALANINDAK


UYGULAMALAR VE GELfiMELER
Trk Eitim Sistemi iinde Avrupa lkelerindeki uygulamalara benzer biimde retmen eitimi giriflimleri, lke dzeyinde tm toplumsal sistemlerde yenileflme
hareketlerinin younlaflt Tanzimat Dneminde (1839-1876) bafllamfltr. Toplumsal yenileflmenin ve ekonomik geliflmenin ancak halkn eitim dzeyinin ykseltilmesiyle gerekleflebilecei dflncesinin devlet ynetiminde egemen olmaya
bafllamas nedeniyle, yenileflme giriflimlerinin en kapsamls ve en nemlileri eitim alannda bafllatlmfltr. Bu kapsamda, sbyan okullar ve medreselerin dflnda,
yeni ilk ve ortaretim okullar almaya bafllamfltr. Bu okullar iin retmen eitimi amal ilk erkek retmen okulu da 16 Mart 1848 tarihinde stanbulda, kz retmen okulu da 1870 ylnda almfltr (Szer, 2007, ss. 5-6). zleyen yllarda stanbul dflnda da kimi illerde kz ve erkek retmen okullar almfltr. Ancak, bu
okullar lke genelinde yaygnlafltrlamad iin retmen gereksinmesi karfllanamamfl; bu nedenle lke dzeyinde ilk ve ortaretim okullar yaygnlafltrlamamfl, dolaysyla, halkn ok byk bir kesimi eitimsiz kalmfltr.
Trkiyede, Cumhuriyetin temel politikas olan geliflme ve adafllaflma amacn
gereklefltirmede ve toplumsal yaflam ve toplumsal sistemlerde ngrlen kkten
deiflimin ve geliflimin srdrlmesinde, eitim temel ara olarak grlmfl; eitimde nicelik ve nitelik ynnden istenilen dzeye ulaflmak iin youn bir aba harcanmfltr. Bu abalarn younlaflt alanlardan biri de, eitim sisteminde ngrlen
hedefleri gereklefltirme grevini stlenecek nicelik ve nitelikte retmenlerin
eitimidir. Bu blmde Cumhuriyetin kuruluflundan gnmze kadar okulncesi,
ilkretim ve ortaretim kurumlar iin retmen eitimi alanndaki uygulamalar
ve geliflmeler ele alnarak ana hatlaryla aklanacaktr.

Okulncesi retmenlerinin Eitilmesi


Trkiye Cumhuriyetinde 1923-1981 yllar arasnda okulncesi eitim alanna retmen yetifltiren en nemli kurumlar Kz Teknik Yksek retmen Okulu ile Kz
Meslek Liseleridir. Okulncesi eitim retmenlerinin eitimi 1982-1992 yllar arasnda eitim yksekokullarnda, 1993 ylndan gnmze kadar da eitim fakltelerine bal blmlerde srdrlmfltr.
Kz Teknik Yksek retmen Okulu
Cumhuriyetin kuruluflundan sonra okulncesi eitime retmen yetifltirmek
amacyla Ankarada 1927 ylnda ortaokulu bitiren rencilerin alnd ve renim
sresi iki yl olan bir Ana Muallim Mektebi almfltr. Bu okul 1930-1931 ylnda stanbul Kz lkretmen Okuluna taflnmfl; ancak, daha sonra 1933 ylnda kapatlmfltr (ztrk, 2005, s. 75).

Okulncesi eitim alanna


retmen yetifltiren
kurumlar:
Ana Muallim Mektebi
(1927- 933)
Kz Teknik Yksek
retmen Okulu (19351982)
Kz Enstits/Kz Meslek
Lisesi (1963-1973)
Eitim Yksekokullar
(1982-1992)
Eitim Faklteleri
(1993- ...)

208

Eitim Bilimine Girifl

Okulncesi eitim alanna retmen yetifltiren en etkili kurum, 1935 ylnda Ankarada alan Kz Teknik Yksek retmen Okulu iinde bir blm olarak alan
ocuk Bakm ve Biki Dikifl Blmdr. Bu kurum, okulncesi eitim kurumlarna
retmen yetifltirme grevini uzun yllar srdrmfltr (Grkan, 2007, s. 46). 1973 ylnda karlan Milli Eitim Temel Yasasnda retmen eitimi alannda yaplan dzenlemeler nedeniyle, blmn ad 1973-1974 retim ylndan itibaren ocuk Geliflimi ve Eitimi Blm olarak deifltirilmifltir. Bu blmde, bafllangta, iki yllk bir
program uygulanmfl, daha sonra programn sresi drt yla karlmfltr. Ancak, daha ksa srede okulncesi retmeni yetifltirmek zere 1979 ylnda tekrar iki yllk
bir nlisans program uygulanmaya bafllanmfltr. 1981 ylnda karlan 2547 Sayl
Yksekretim Yasas gereince Kz Teknik Yksek retmen Okulu 1982 ylnda
Gazi niversitesine balanarak Mesleki Eitim Fakltesi adn aldktan sonra da bu
blm, okulncesi retmeni yetifltirme grevini srdrmfltr.
Kz Meslek Liseleri
1961 ylnda karlan 222 Sayl lkretim ve Eitim Yasasnda Kz Enstits
mezunu olanlara okulncesi eitim kurumlarnda retmenlik yapabilme olanann tannmas zerine, 1963-1964 retim ylnda Kz Enstitlerinde ocuk Geliflimi ve Bakm blmleri almfltr (ztrk, 2007, s. 307). Ortaokulu bitiren kz rencilerin alndklar ve renim sresi yl olan bu blmlerin okulncesi eitim kurumlar iin retmen yetifltirme grevleri, 1973 ylnda karlan Milli Eitim Temel Yasasnda tm retmenlerin en az iki yllk bir yksekrenim grmeleri zorunluluu getirilmesi nedeniyle 1974-1975 retim ylndan itibaren sona ermifltir.
Dier Kurumlar
2547 sayl Yksekretim Yasasnn yrrle girmesinden nce Ankara Kz
Teknik Yksek retmen Okulunun yan sra, Milli Eitim Bakanlna bal iki
yllk eitim enstitlerinin kimilerinde, Hacettepe niversitesi Salk Bilimleri Fakltesi, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi ve Ankara Gazi Yksek retmen Okulunda da okulncesi eitim
retmeni yetifltiren blmler bulunmaktayd (Grkan, 2007, s. 48).
Eitim Yksekokullar
2547 Sayl Yksekretim Yasas gereince, iki yllk eitim enstitlerinin Eitim Yksekokullar adyla niversitelere balanmasndan sonra, bu okullarn kimilerinde var olan okulncesi retmenlii arlkl program, semeli dersler ya da
yan alan gibi uygulamalar bu okullarda da srmfltr.
Eitim Faklteleri
Trkiyede yksekretimi yeniden dzenleyen ve ortaretimden sonraki tm
yksekretim kurumlarn niversite ats altnda toplayan 2547 Sayl Yksekretim Yasas gereince, 20 Temmuz 1982 tarihli kararname ile Milli Eitim Bakanlna bal retmen eitimi veren kurumlar da niversitelere balanmfllardr. Buna gre, ilkretim snf retmenlerini eiten iki yllk eitim enstitleri Eitim
Yksekokulu, yksek retmen okullar da Eitim Fakltesi adyla niversitelere balanmfllardr. Bu dzenlemeden sonra, okulncesi eitim retmenlerinin
eitimi Gazi niversitesi Mesleki Eitim Fakltesi ve Kz Sanat Eitimi Yksekokulunda, Hacettepe niversitesi Ev Ekonomisi Yksekokulunda ve Seluk niversitesi Kz Sanat Eitimi Yksekokulunda alan ocuk Geliflimi ve Eitimi Blmlerinde srdrlmfltr (Grkan, 2007, s. 48). 1989-1990 retim ylnda eitim yksekokullarnn renim sresi iki yldan drt yla karlmfl ve bu okullar konumlarna gre, ya bulunduklar niversitelerdeki eitim faklteleri ile kaynafltrlmfl

11. nite - retmen Eitimi

209

ya da bamsz eitim fakltelerine dnfltrlmfltr. 1998-1999 retim ylndan


itibaren uygulanmaya bafllanan retmen eitiminde yeniden yaplanma kapsamnda okulncesi retmenlii eitimi, eitim fakltelerinin ilkretim blmleri
iinde ayr bir anabilim dal olarak yer almfltr.

Snf retmenlerinin Eitilmesi


Trkiyede Cumhuriyetin kuruluflundan gnmze kadar snf retmenlerinin
eitilmesinde farkl retmen eitimi modelleri uygulanmfltr. Bu modellerden biri, 1923-1954 yllar arasnda uygulanan flehir ve kasaba ilkokullar iin retmen
eitimi veren lkretmen Okullarnn yan sra ky ilkokullar iin ayr retmen
eitimi veren Ky lkretmen Okullar, Eitmen Kurslar ve Ky Enstitleridir. 1954 ylnda bu uygulamaya son verildikten sonra, 1974 ylna kadar snf
retmenleri ilkretmen okullarnda, 1974 ylndan itibaren iki yllk eitim enstitlerinde, 1982 ylndan itibaren niversitelere bal eitim yksekokullarnda eitilmifllerdir. 1992 ylndan bu yana snf retmenlii eitimi eitim fakltelerinde
verilmektedir.
Ky retmen Okullar
1923 ylnda kurulan Trkiye Cumhuriyetinde nfusun byk ounluunun
kylerde yaflamas, tarm ve hayvanclkla uraflmas ve okuma-yazma bilmemesi,
ky iin ayr bir eitim modeli ve ayr bir retmen eitimi sistemi uygulanmasn
gerektirmifltir. Bu kapsamda kylerdeki ilkokullarn renim sresi yl olarak
belirlenmifl ve bu okullara retmen yetifltirmek zere 1927-1928 retim ylnda
Kayseri ve Denizlide renim sresi befl yllk ilkokul zerine yl olan iki Ky
retmen Okulu (Ky Muallim Mektebi) almfltr. Ancak, her iki okul da bir dnem renci mezun ettikten sonra kapanmfltr (Salam, 2007, s. 111).
Eitmen Kurslar
Ky iin retmen yetifltirmek ikinci deneme Eitmen Kurslardr. lk uygulamas 1936 ylnda bafllatlan bu kurslara, okuma-yazma bilen ve askerliini yapmfl
ky ocuklar alnmfltr. Bu kurslarda retmen adaylarna, 7-8 aylk bir eitimle,
ky ocuklarna ve kyllere okuma-yazma, hesaplama ve kimi temel bilgileri retebilecek bilgi ve beceriler ile tarm, yap, teknik, salk vb. alanlarda da temel
bilgi ve beceriler kazandrlmfl ve kendi kylerindeki ya da yakn kylerdeki
yllk ilkokullara eitmen olarak atanmfllardr. 1947 ylna kadar srdrlen bu
kurslarla yaklaflk 9000 eitmen eitilmifltir.
Ky Enstitleri
Eitmen kurslarnn baflarl olmas, nce 1937-1938 retim ylnda Blge Ky
retmen Okullarnn yeniden almasn, daha sonra da Ky Enstitlerinin kurulmasn salamfltr. Ky enstitlerinin kurulmas, 17 Nisan 1940 ylnda kabul edilen Ky Enstitleri Yasas ile daha nce kurulmufl olan drt ky retmen okulunun ky enstitsne dnfltrlmesi ile bafllamfl ve 1941-1948 yllar arasnda toplam 21 Ky Enstits almfltr. Ky enstitlerinin temel ilkesi, kyn toplumsal ve
ekonomik yaflamn ve koflullarn bilen ilkokulu bitirmifl, baflarl ky ocuklarnn
okula alnarak befl yllk bir eitimle ky iin retmen olarak eitilmeleri ve gerek
ky ocuklarn okutmalar gerekse kylleri eitmeleri ilkesine dayanr. Bu nedenle, ky enstitlerinin eitim programlarnda bir ilkokul retmeninin sahip olmas gereken bilgi, beceri ve yeterlikleri kazandracak dersler ile ky yaflam ve
kyllerin eitimi iin gerekli olan tarm, salk, yap, el iflleri, sanat ve teknik konularnda da bilgi ve beceri kazandracak kuramsal ve uygulamal dersler de yer
alyordu. Bu zellikleri nedeniyle Ky Enstits mezunu retmenler atandklar

Snf retmeni yetifltiren


kurumlar:
Ky retmen Okullar
(1927-1933/ 1937-1940)
Eitmen Kurslar (19371946)
Ky Enstitleri (19401954)
lkretmen Okullar
(1923-1974)
Eitim Enstitleri (19741982)
Eitim Yksekokullar
(1982-1992)
Eitim Faklteleri
(1993- ...)

Eitmenler, nfusu 400den


az kylere atanmfllar ve
atandklarn kyn tm
eitim ifllerini ve sosyal
etkinliklerini stlenmifller,
ynetiminde grev
almfllardr.

Ky Enstitlerinden yaklaflk
15 bin retmen, 2 bin
salk memuru
yetifltirilmifltir.

210

Eitim Bilimine Girifl

kylerde ve evresinde toplumsal ve ekonomik yaflam olumlu ynde etkilemifller


ve lkenin geliflimine ve kalknmasna nemli katklar salamfllardr. Trkiyeye
zg bir model olan ve o dnemde geliflme abas iinde olan pek ok lke tarafndan model alnmaya alfllan bu uygulamaya, 1954 ylnda yaplan yasal bir dzenleme ile son verilmifl, ky enstitlerinin tm ilkretmen okuluna dnfltrlmfltr (Salam, 2007, ss. 114- 116).
lkretmen Okullar
Kurulufllar 1848 ylnda alan Darlmuallimine (Erkek retmen Okulu) ve
1870 ylnda alan Darlmuallimata (Kz retmen Okulu) dayanan ilkretmen
okullar, Trkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra da retim sreleri ve eitim
programlar yeniden dzenlenerek retmen eitimi verme ifllevlerini srdrmfltr. fiehir ve kasabalardaki befl yllk ilkokullara snf retmeni eitimi veren
kz ve erkek ilkretmen okullarnn sresi, 1924-1925 retim ylnda yldan
befl yla, 1932-1933 retim ylnda da alt yla karlarak iki devreli okullar durumuna getirilmifllerdir. 1954 ylnda ky enstitlerinin de ilkretmen okuluna dnfltrlmesiyle, snf retmeni yetifltirmede ky ve flehir ilkokullar iin ayr retmen eitimi modeli uygulamas sona ermifl ve ilkretmen okullar snf retmeni eitimi veren tek kurum olmufltur. lkretmen okullarnn sresi, 1970-1971
retim ylndan itibaren ilkokul sonras yedi yla ve ortaokul sonras iin de drt
yla karlmfltr. 1973 ylnda karlan Milli Eitim Temel Yasasnda tm retmenlere yksekrenim grme zorunluluu getirildiinden ilkretmen okullarnn retmen eitimi verme grevleri, 1974-1975 retim ylndan itibaren sona ermifltir. Bu tarihten sonra snf retmenlerinin eitimi iin iki yllk eitim enstitleri kurulmufltur.
ki Yllk Eitim Enstitleri
1974-1975 retim ylndan itibaren snf retmeni eitimi vermek zere ilkretmen okullarnn yerini alan iki yllk eitim enstitlerine lise, retmen okulu ve retmen lisesi mezunlar niversiteleraras Seme Snav sonucu dikkate
alnarak yaplan bir girifl snav ile alnmfltr. Bu okullarda uygulanan eitim programnda derslerin %32si genel kltr, %52si alan bilgisi ve %16s da retmenlik
meslek bilgisi derslerine ayrlmfltr. ki yllk eitim enstitlerinden yaklaflk 11 bin
snf retmeni mezun olmufltur. 1980 ylnda bu enstitlerin byk ounluu
kapatlmfl, yalnzca 13 enstit 1982 ylnda yaplan dzenleme ile niversitelere
devredilmifltir.
SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

retmen eitiminde,
SIRA SZDE1970li yllarn ikinci yarsnda uygulanan hzlandrlmfl eitiminin
sakncalarn tartflnz.
fi N E L M
Eitim DYksekokullar
2547 Sayl Yksekretim Yasas gereince 20 Temmuz 1982 tarihli kararname
S O R U
ile yaplan dzenleme
ile iki yllk eitim enstitleri, 1982-1983 retim ylndan itibaren renci ve retmenleri ile birlikte eitim yksekokulu adyla niversitelere
balanmfltr. zleyen yllarda yenilerinin de almasyla saylar 20yi geen eitim
DKKAT
yksekokullarnda 1983-1984 retim ylndan itibaren Yksekretim Kurulu tarafndan hazrlanan iki yllk snf retmenlii program uygulanmfltr. Bu progSIRA SZDE
ramda derslerin
%61i genel kltr derslerine, %24 alan bilgisi derslerine, %15i
de retmenlik meslek bilgisi derslerine ayrlmfltr. Eitim yksekokullarnn sresi 1989-1990
retim ylndan itibaren drt yla karlmfltr. 1992 ylnda ykseAMALARIMIZ
kretim alannda yaplan yeni dzenlemeler kapsamnda, eitim yksekokullar

N N

K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

11. nite - retmen Eitimi

211

1992-1993 retim ylnda eitim faklteleri iinde Snf retmenlii Blmne


dnfltrlmfltr.
Eitim Faklteleri
1992-1993 retim ylndan itibaren eitim fakltelerinde Snf retmenlii
Blmnn kurulmasyla, ilkretim ve ortaretim retmenleri ayn kurum
iinde eitilmeye bafllanmfltr. Snf retmenlii blmlerinde 1990-1991 retim
ylnda eitim yksekokullarnda uygulanan ve rencilerin son iki ylda almalar
gereken yan alan derslerini de kapsayan drt yllk eitim program uygulanmaya
devam edilmifltir. 1997 ylnda Milli Eitimi Gelifltirme Projesi kapsamnda Yksekretim Kurulu, eitim fakltelerindeki retmen eitimi programlarn yeniden
yaplandrmfltr (YK, 1998). Yeniden yaplanma kapsamnda, ilkretim alanna
giren okulncesi retmenlii ve snf retmenlii ile ilkretim matematik, fen
bilgisi ve sosyal bilgiler retmenlii programlar ilkretim blm iinde toplanmfl ve bu programlarda yan alan uygulamas daha etkili ve ifllevsel duruma getirilmifltir. 1998-1999 retim ylndan itibaren uygulanan yeni retmen eitimi
programlar, 2005 ylnda kimi derslerin adlarnn deifltirilmesi, haftalk ders saatlerinin ve kredilerinin yeniden belirlenmesi, kimi derslerin programdan karlarak
yerine yeni derslerin konulmas gibi deiflikliklerle yeniden dzenlenerek, 20062007 retim ylndan itibaren uygulamaya konmufltur.

Alan retmenlerinin Eitilmesi


Trkiyede Cumhuriyetin kurulufluyla birlikte yeniden yaplandrlan eitim sistemi
iinde ilkretim basamanda 1.-5. snflardaki dersler snf retmenleri, 6., 7. ve
8. snflar ile ortaretim basamanda 9., 10. ve 11/12. snflardaki dersler ise alan
retmenleri tarafndan yrtlmektedir. Alan retmenlerinin eitimi grevini
1923-1982 yllar arasnda Eitim Enstitleri ile Yksek retmen Okullar, 1982 ylndan sonra da Eitim Faklteleri stlenmifltir.
Eitim Enstitleri
1923-1973 yllar arasnda 6., 7. ve 8. snflar, ortaokul adyla ortaretimin birinci devresini, 1973 ylndan sonra da ilkretimin ikinci devresini oluflturmufltur.
Bu snflardaki dersleri yrten alan retmenleri Yllk Eitim Enstitlerinde
yetifltirilmifllerdir. Eitim enstitlerinin ilki 1927 ylnda Trke retmeni yetifltirmek iin Konyada alan, bir yl sonra da Ankaraya taflnan Gazi Orta Muallim
Mektebidir. 1930lu yllarda kimileri iki, kimileri yllk yeni blmlerin ald
okul, nce Gazi Orta Muallim Mektebi, sonra da Gazi Eitim Enstits adn almfltr. 1941 ylnda okulda iki yllk drt blm ( Trke, Tarih-Corafya, Pedagoji ve
Matematik) ve yllk drt blm (Fiziki ve Tabii Bilimler, Beden Eitimi, Resimfl ve Mzik) bulunmaktayd. Daha sonra 1941-1942 retim ylnda Franszca,
1944-1945 retim ylnda ngilizce ve 1947-1948 retim ylnda da Almanca blmlerinin almasyla Enstit on bir blmde alan retmeni yetifltirme grevini
srdrmfltr (Okabol, 2005, s. 47). 1940l yllarn ikinci yarsndan itibaren ortaokullarn saysnn artmas, alan retmeni gereksinmesini de artrmfl ve Gazi Eitim Enstit bu gereksinimi karfllamakta yetersiz kalmfltr. Bu nedenle, 1944-1945
retim ylnda Balkesirde, 1946-1947 retim ylnda stanbul ve zmirde eitim enstits daha almfltr. Bylece, ortaokullara alan retmeni yetifltiren eitim
enstitlerinin says drde ykselmifltir. 1960l yllarn baflndan itibaren yeni eitim enstitleri almfltr. 1978-1979 retim ylnda 18 eitim enstitsnn 8i kapatlmfl, kalan 10 enstitnn renim sresi drt yla karlmfl ve adlar da Yksek retmen Okulu olarak deifltirilmifltir (Akyz, 2005, s. 350). Bu okullarda

Alan retmeni yetifltiren


kurumlar:
Eitim Enstitleri (19271978)
Yksek retmen
Okullar (1923-1982)
Eitim Faklteleri
(1982- ...)
Enstitler-Ortaretim
Alan retmenlii Tezsiz
Yksek Lisans Program
(1998- ...)

212

Eitim Bilimine Girifl

Eitim enstitlerinin
blmleri: Eitim, Trke,
Sosyal Bilgiler, Matematik,
Fen Bilgisi, Beden Eitimi,
Mzik, Resim-fl, Tarm,
Almanca, ngilizce ve
Franszca.

toplam 16 blmde gerek ilkretimin ikinci devresine (6., 7. ve 8. snflar) gerekse


liselere (9., 10. ve 11/12. snflar) alan retmeni eitimi ngrlmfltr. Bu okullar, 20 Temmuz 1982 tarihli kararname ile niversitelere balanarak Eitim Fakltesi adn almfltr. Bu tarihten itibaren alan retmenlerinin eitimi grevini eitim faklteleri stlenmifltir.

Yksek retmen Okullar

stanbul Yksek retmen


Okulu 1923-1963 yllar
arasnda toplam 630 mezun
vermifltir.

Ankara Yksek retmen


Okulu, ilkretmen okulu
rencilerine akademik
yksekretim olanann
saland ilk yksekretim
kurumudur. Bu okulun
mezunlarnn pek ou
niversitelerde retim yesi
olmufllardr.

Trk eitim sistemi iinde ortaretim basaman oluflturan genel eitim amal liseler ile dengi okullar ve mesleki ve teknik okullar/liseler iin alan retmenleri,
Cumhuriyetin ilk yllarndan itibaren 1982 ylna kadar yksek retmen okullarnda yetifltirilmifllerdir. Yksek retmen okullar uyguladklar retmen eitimi
programlarna gre, biri genel liseler iin alan retmeni yetifltiren akademik yksek retmen okullar, dieri de mesleki ve teknik okullardaki kuramsal ve uygulamal meslek dersleri iin alan retmeni yetifltiren mesleki ve teknik yksek retmen okullar olmak zere iki grupta toplanabilir.
Akademik Yksek retmen Okullar: Bu kapsamda, stanbul, Ankara ve
zmirde almfl olan yksek retmen okulu yer alr. stanbul Yksek retmen Okulu, 1891 ylnda Darlmuallimin-i Aliye adyla kurulmufl, 1924 ylnda ad
Yksek Muallim Mektebi, 1934 ylnda da Yksek retmen Okulu olmufltur. 1959
ylna kadar liselere Matematik, Fizik-Kimya, Tabii Bilimler, Trk Dili ve Edebiyat, Tarih, Corafya ve Felsefe dersleri iin alan retmeni yetifltiren tek kurum olan
stanbul Yksek retmen Okulu renim sresi drt yl olan parasz yatl bir
okuldur. Okul, rencilerini, liseyi bitiren ve niversitede fen ve edebiyat fakltelerinde renci olma hakkn kazananlar arasndan snavla seiyordu. renciler
alan bilgisi derslerini fakltelerde, retmenlik meslek bilgisi derslerini de okulda
gryorlard (Eflme, 2001, ss. 105-106).
Ankara Yksek retmen Okulu, 1959 ylnda lkretmen Okulundan seerek
renci alan bir okul olarak almfltr. 1959-1960 ylnda uygulamaya konulan bu
modele gre, lkretmen Okulunda son snfa geen baflarl renciler arasndan
retmenler kurulu tarafndan Yksek retmen Okuluna aday gsterilen ilk
sradaki renciler, Yksek retmen Okuluna alnarak zel bir hazrlk snf uygulamas ile lise bitirme snavlarna hazrlanmfllardr. Snavlar sonunda lise diplomas alan ve Ankara niversitesine bal Fen Fakltesi ve Dil, Tarih ve Corafya
Fakltesi ile dier ilgili fakltelere girmeye hak kazanan renciler, Yksek retmen Okulunun rencisi olmufllardr. Bu okul Milli Eitim Bakanlna bal parasz yatl bir okuldu ve renim sresi drt yld. renciler, alan bilgisi derslerini
kaytl olduklar fakltede, retmenlik meslek bilgisi derslerini Yksek retmen
Okulunda gryorlard (Salam, 2007, s. 186).
Ankara Yksek retmen Okulunun renci seiminde uygulad modelin
baflarl olmas zerine stanbul Yksek retmen Okulu da 1963 ylndan itibaren
ayn uygulamaya gemifltir. Ayn modelin uyguland zmir Yksek retmen
Okulu 1964 ylnda almfltr (Kavcar, 1987). Bu yksek retmen okulunda da,
drt yln sonunda fakltedeki alan dersleri ile okuldaki kuramsal ve uygulamal
meslek derslerinin snavlarn baflaran renciler Yksek retmen Okulunun diplomasn almfllar ve Milli Eitim Bakanl tarafndan liselere alan retmeni olarak atanmfllardr.
Yksek retmen okullar 1970li yllarn ortalarna kadar olduka nitelikli alan
retmeni yetifltiren nemli kurumlar olmufltur. 1973 Milli Eitim Temel Yasas gereince lkretmen Okullarnn retmen eitimi ifllevinin sona ermesi, yksek

213

11. nite - retmen Eitimi

retmen okullarnn renci kaynann kesilmesine neden olmufl, yksek retmen okulu da 1978-1979 retim ylndan itibaren kapatlmaya bafllanmfltr.
Yksek retmen okullarnn nitelikli retmen eitimindeki baflarlarnn
SIRA SZDE nedenlerini
nelerdir?
D fi N E L M
Mesleki ve Teknik Yksek retmen Okullar: Bu okullar,
Kz Teknik, Erkek Teknik, Ticaret ve Turizm, Kz ve Erkek Sanat ve Endstriyel Sanatlar Yksek
S O R U
retmen Okullardr (Salam, 2007, ss.187- 193).
Kz Teknik Yksek retmen Okulu: 1934-1935 retim ylnda Kz Enstitleri
ile Akflam Kz Sanat Okullarna meslek dersleri ile atlye retmenlerinin eitimi
DKKAT
amacyla iki ve yllk programlar uygulayan bir okul olarak Ankarada Kz Meslek retmen Okulu adyla almfltr. 1947-1948 retim ylnda renim sresi
SIRA 1961-1962
SZDE
drt yla karlmfl ve ad Kz Teknik retmen Okulu olmufltur.
retim ylndan itibaren Kz Teknik Yksek retmen Okulu olarak deifltirilen okulda, 1982 ylna kadar Biki-Dikifl, amaflr, Nakfl, Moda, iek,
Ev daresi-Yemek,
AMALARIMIZ
Resim ve ocuk Geliflimi ve Bakm blmleri yer almfltr. 1973 ncesi Kz Enstitlerini, daha sonra da kz meslek ve kz teknik liselerini bitiren rencilerin, seme ve eleme snavlarndan oluflan iki aflamal bir girifl snavKile Talnd
ve paraA P
sz yatl olan Kz Teknik Yksek retmen Okulunda renciler, drt yl boyunca kuramsal ve uygulamal alan bilgisi (meslek dersleri) ve retmenlik meslek
bilgisi derslerini birlikte gryorlar ve son snfta da ayrca okullarda
T E L E V Z Y Oretmenlik
N
uygulamas alflmalar yapyorlard. Kz Teknik Yksek retmen Okulu 1982 ylnda yaplan dzenleme ile Mesleki Eitim Fakltesi adyla Gazi niversitesine
balanmfltr.
N T E Rmeslek
NET
Erkek Teknik Yksek retmen Okulu: Erkek Sanat Okullarna
dersleri
retmeni yetifltirmek amacyla 1936 ylnda Ankarada Erkek Meslek retmen
Okulu adyla kurulmufltur. 1946-1947 retim ylnda renim sresi drt yla karlan bu okulun ad Erkek Teknik retmen Okulu, 1962 ylnda da Erkek Teknik Yksek retmen Okulu olmufltur. 1973 ncesi Yap ve Sanat Enstitlerini,
1973 sonras Endstri Meslek ve Teknik Liselerini bitiren rencilerin seme ve
eleme snavlarndan oluflan iki aflamal bir girifl snavyla alnd ve parasz yatl
olan Erkek Teknik Yksek retmen Okulu 1982 ylna kadar 11 blmde meslek
dersleri retmeni yetifltirme grevini baflaryla srdrmfltr. 1982 ylnda yksekretim alannda yaplan dzenleme ile Teknik Eitim Fakltesi adyla Gazi niversitesine balanan okul, gnmzde de mesleki ve teknik liselere meslek dersleri iin alan retmeni yetifltirme grevini srdrmektedir.
Ticaret ve Turizm Yksek retmen Okulu: 1955-1956 retim ylnda Kz Teknik retmen Okulunun iinde Ticaret retmen Okulu adyla yllk bir okul
olarak retime bafllamfltr. 1959 ylnda renim sresi drt yla karlmfl ve Ticaret Yksek retmen Okulu adn alarak bamsz bir okul olmufltur. Amac ticaret okullarna ve ticaret liselerine meslek dersleri retmeni yetifltirmek olarak
tanmlanan ve parasz yatl olan okulun ad 1965 ylnda Ticaret ve Turizm Yksek retmen Okulu olarak deifltirilmifltir. Lise, ticaret lisesi, sekreterlik okulu ve
ilkretmen okulunu bitiren rencilerin, iki aflamal bir girifl snavyla alnd Ticaret ve Turizm Yksek retmen Okulunda, flletme ve Muhasebe, Bro daresi
ve Sekreterlik ile Turizm retmenlii blmlerinde retmen eitimi programlar uygulanmfltr. Milli Eitim Bakanlna bal dier yksek retmen okullar gibi Ticaret ve Turizm Yksek retmen Okulu da 1982 ylndaki kararname ile Ga-

SIRA SZDE

D fi N E L M
Mesleki ve teknik yksek
retmen okullarnda
eflzamanl retmen eitimi
S O R U
modeli uygulanmfltr.
DKKAT

N N

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET
Erkek TeknikYksek
retmen okulunun
blmleri: Tesviye, Demir
flleri, Dkm- Model, Motor,
Elektrik, Elektronik, Aa
flleri, Yap, Makine, Tesisat
ve Makine Resmi/Teknik
Resim.

214

Eitim Bilimine Girifl

zi niversitesine bal Mesleki Eitim Fakltesine bir blm olarak balanmfl,


1992 ylndaki dzenleme ile de Ticaret ve Turizm Eitimi Fakltesi olmufltur.
Kz ve Erkek Sanat Yksek retmen Okullar: Kz Sanat, Akflam Kz Sanat, Erkek Sanat Kurslar, Mesleki Eitim Merkezleri ve Endstriyel Pratik Sanat Okullar
iin atlye ve meslek dersleri retmeni yetifltirmek amacyla, 1962-1963 retim
ylnda Ankarada Kz Sanat ve Erkek Sanat retmen Okulu adyla almfltr. renim sreleri iki yl olan bu okullar, 1975 ylnda Kz Sanat ve Erkek Sanat Yksek retmen Okulu adn almfltr. 1982 ylnda da Kz Sanat ve Erkek Sanat Eitimi Yksekokulu adyla Gazi niversitesine balanmfl ve daha sonra da Mesleki
Eitim Fakltesi iinde yaplandrlmfltr.
Endstriyel Sanatlar Yksek retmen Okulu: 1975 ylnda fl ve Teknik Eitimi, Ev Ekonomisi ve flletmecilik alanlarnda temel eitim ve ortaretim okullarnn programlarnda yer alan ve rencileri meslee ve geliflen endstriyel toplum
yaflamna hazrlayan seimlik dersler iin retmen yetifltirmek amacyla almfltr.
renim sresi drt yl olan bu okul da 20 Temmuz 1982 tarihli kararname ile nce Gazi niversitesi Teknik Eitim Fakltesine balanmfl; daha sonra, Teknoloji
Blm adyla Mesleki Eitim Fakltesi iinde yer almfl ve 1992 ylnda da Endstriyel Sanatlar Eitim Fakltesi adyla Gazi niversitesi iinde ayr bir faklte
olmufltur.
Eitim Faklteleri: Eitim faklteleri, 1981 ylnda karlan 2547 Sayl Yksekretim Yasas ile niversitelere bal olarak kurulmufl retmen eitimi amal
yksekretim kurumlardr. Daha nce Milli Eitim Bakanlna bal olan ve alan
retmeni yetifltiren yksek retmen okullar renci ve retim elemanlaryla
birlikte eitim fakltelerine devredilmifltir. Eitim faklteleri, 1982-1997 yllar arasnda genel eitim amal liseler iin alan retmeni yetifltiren tek kurum olmufltur. Bu dnemde, eflitli niversitelerdeki eitim fakltelerinde Matematik, Fizik,
Kimya, Biyoloji, Trk Dili ve Edebiyat, Tarih, Corafya, Felsefe-Sosyoloji, Yabanc Diller, Resim, Mzik ve Beden Eitimi alanlarnda retmen eitimi programlar uygulanmfltr.
Eitim fakltelerinin retmen eitimi programlar, Milli Eitimi Gelifltirme Projesi kapsamnda 1997 ylnda Yksekretim Kurulu tarafndan yeniden dzenlenmifltir. 1997-1998 retim ylndan itibaren uygulamaya konulan eitim fakltelerinin yeni retmen eitimi programlar lkretim, Trke, Yabanc Diller, Gzel Sanatlar, Bilgisayar ve retim Teknolojileri, Eitim Bilimleri, Beden Eitimi, Ortaretim Alan retmenlii blmleri altnda toplanmfltr. Tm eitim fakltelerinde
yer alan lkretim Blm iinde Okulncesi retmenlii, Snf retmenlii, lkretim Matematik, lkretim Fen Bilgisi ve lkretim Sosyal Bilgiler retmenlii Programlar almfltr. Yabanc Diller, Gzel Sanatlar, Beden Eitimi, Bilgisayar
ve retim Teknolojileri blmlerinde hem ilkretim hem de ortaretim okullar iin alan retmeni yetifltiren programlar uygulanmaktadr. Ortaretim retmenlii yalnzca birka fakltede kalmfl ve bu programlarn sresi befl yla karlmfltr. Bu srenin 3,5 yl alan bilgisi renimine, 1,5 yl da retmenlik meslek bilgisi renimine ayrlmaktadr. renciler, alan bilgisi derslerini daha ok fen ve
edebiyat fakltelerinden, retmenlik meslek bilgisi derslerini de kendi fakltelerinde almaktadrlar. Befl yllk renimin sonunda renciler, renim grdkleri
retmenlik alannda tezsiz yksek lisans diplomasna sahip olmaktadr.

11. nite - retmen Eitimi

retmen eitimi programlarnda 1997 ylnda yaplan dzenlemede getirilen


bir dier yeni uygulama da Ortaretim Alan retmenlii Tezsiz Yksek Lisans
Program adyla yeni bir retmen eitimi modelinin uygulamaya konulmasdr.
renim sresi yar yl olan (4+1,5) ve niversitelerin varsa eitim bilimleri enstitleri, yoksa fen ve sosyal bilimler enstitleri tarafndan alan bu programlara fen
ve edebiyat faklteleri ile dier ilgili fakltelerde alan renimini tamamlamfl renciler alnmaktadr. renciler bu programda yalnzca retmenlik meslek bilgisi derslerini grmektedirler. Program tamamlayan renciler, renim grdkleri
retmenlik alannda tezsiz yksek lisans diplomas almaktadrlar.
Yksekretim alannda 1982 ylnda yaplan dzenlemeler kapsamnda nce
Gazi niversitesi iinde, daha sonra da 1992 ylndaki dzenlemeler kapsamnda
eflitli niversitelerde alan mesleki ve teknik eitim faklteleri, mesleki ve teknik
ortaretim okullar iin meslek dersleri retmenlerini yetifltirme grevini srdrmektedirler. Bu fakltelerdeki retmenlik eitimi programlarnda da dier retmenlik programlarndaki retmenlik meslek dersleri yer almaktadr. Bu fakltelerde genel ortaretim alan retmenlii programlarnn tersine kaynaflk modele
gre dzenlenmifl retmenlik eitimi programlar uygulanmaktadr.

RETMEN ETMNDEK GELfiMELERN GENEL


DEERLENDRLMES
20. yzyln ikinci yarsndan itibaren hz ve kapsam giderek artan bilim ve teknoloji alanndaki geliflmelerin biimlendirdii ekonomik alandaki ve toplumsal yaflamdaki kkl deiflimlere uyum salama abas iinde olan lkelerde, bilgi toplumunun gereklilikleri dorultusunda eitimde istenen niteliin salanabilmesi
amacyla, ncelikle retmen eitiminde olduka kapsaml yeni dzenlemeler gereklefltirilmifltir. Bu dzenlemelerin genel bir deerlendirmesi yaplacak olursa
zet olarak flunlar sylenebilir:
Pek ok lkede retmen eitimi yksekretim dzeyine alnmfl ve sresi uzatlmfltr. retmen eitimi, eitim-retim ve arafltrma zerklii olan
niversitelere verilerek retmen eitiminde de bilimsel arafltrmalar ve
arafltrmac eilim n plana karlmfltr.
Genel olarak okulncesi ve ilkretim retmenlerinin eitiminde eflzamanl model, ortaretim alan retmenliinde de ardflk model uygulanmaktadr. Ancak, her iki modelde de retmenlik meslek bilgisi derslerinin arl artrlmfltr.
Alan retmenliinde eitim dzeyinin lisans dzeyinden lisansst dzeye
ykseltilmesi abalar younluk kazanmaktadr.
retmenlik mesleine giriflte seme yaplmas uygulamas giderek yaygnlaflmaktadr.
retmen eitiminde istenilen niteliin salanmas iin standart gelifltirme
ve akreditasyon uygulamasna dnk alflmalara giderek daha fazla nem
verilmektedir.
Trkiyede de 1974 ylndan itibaren ortaretim dzeyinde olan snf retmenlii eitimi yksekretim dzeyine alnmfl ve sresi iki yl olarak belirlenmifltir. lkretim alan retmenliinin sresi 1978 ylnda yldan drt yla karlmfltr. 1982 ylndan itibaren retmen eitimi veren kurumlar niversiteye balanarak alan retmenlii iin drt yllk eitim faklteleri, snf retmenlii iin de

215

216

Eitim Bilimine Girifl

iki yllk eitim yksekokullar kurulmufltur. 1989 ylnda tm retmenlik alanlarnn eitim sresi drt yla karlmfl, 1992 ylndan itibaren de tm retmen eitimi programlar eitim faklteleri bnyesinde toplanmfltr. Bu dzenleme ile tm
retmenlik alanlarnda retmen eitimi efl zamanl modele gre yaplandrlmfltr. Son olarak 1997 ylnda retmen eitiminde yaplan yeni dzenleme ile tm
retmen eitimi programlarnda retmenlik meslek bilgisinin ve okul ii uygulama etkinliklerinin arl artrlmfltr. Yeni yaplanmada ortaretim okullarndaki (lise ve dengi okullar) genel eitim amal derslerin alan retmenlii eitimi,
ardflk modele gre dzenlenmifl ve sresi 5-5,5 yla karlarak yksek lisans dzeyine ykseltilmifltir.

11. nite - retmen Eitimi

217

zet

N
A M A

N
AM A

N
A M A

Eitim sistemi iinde retmenin roln tanmlamak


Eitim sistemi iinde retmenin temel rol, renciler iin ngrlen amalarn gereklefltirilmesi iin gerekli renmenin oluflmasn salamak; bunun iin de gerekli ynlendirme ve gdleme alflmalarn yapmak, retme-renme
ortamn ve bileflenlerini dzenlemek, retim
etkinliklerini planlamak, uygulamak ve deerlendirmektir.
retmenliin bir meslek olarak geliflim srecini
aklamak
retmenlik, toplumsal yaflam dzeni iinde eitimin ifllevinin giderek daha iyi anlafllmas ve daha nemli duruma gelmesi nedeniyle oluflturulan, rgtl ve amal eitim kurumlar olan okullarn ortaya kmasyla birlikte bir meslek olarak
geliflim gstermeye bafllamfltr. Bafllangta din
adamlarnn, bilge kiflilerin ve bir konuda bilgili
kiflilerin ifli gibi grlen retmeliin, 18. yzylda, Aydnlanma Felsefesi, Fransz Devrimi ve Sanayi Devrimi gibi toplumsal olgularn da etkisiyle, zel uzmanlk gerektiren bir meslek olduu,
bu uzmanln gerektirdii bilgi, beceri ve yeterliklerin de ancak, zel eitimle kazanlabilecei
grfl giderek yaygnlaflmfltr. Bu grfln yaygnlaflmasyla da din kurumlarnn etkisinden
uzak retmen eitimi veren eitim kurumlar
almaya bafllamfltr. 19. yzyln ilk yarsnda
birka lkede, rnein Almanya, Fransa, ngiltere ve Belikada grlen retmen okullar 20.
yzylda giderek tm lkelerde yaygnlaflmfltr.
retmen eitimi programlarnn ierik yapsn
anlamak
Dier mesleklerdeki genel kltr ve alan bilgisinin yan sra retmelik mesleinde bu iki alana
ek olarak retim ile ilgili bilgi ve becerileri kapsayan retmenlik meslek bilgisi alan bulunmaktadr. Bu ierik alanlarnn arl lkelere
ve retmenlik alanlarna gre deiflebilir; ancak, genel kabul gren dalm, alan bilgisinin
arlnn %60tan, retmenlik meslek bilgisinin arlnn da %20den az olmamasdr.

N
A M A

N
A M A

retmen eitiminde uygulanan program modellerini tanmak


Hemen tm lkelerde retmen eitiminde yaygn olarak uygulanan ve ierik alanlarnn verilme zamanna ve kuruma gre tanmlanan iki model vardr. Bu modellerden biri, retmenlik eitiminin ierik alann oluflturan genel kltr,
zel alan ve retmenlik meslek bilgisi derslerinin retmenlik eitimi sresi iinde dengeli olarak datlarak verilmesine dayanan eflzamanl
model; dieri de retmen adaynn retmenlik
meslek bilgisi derslerini, genel kltr ve alan bilgisi renimini tamamlandktan sonra almasna
dayanan ardflk modeldir.
Trkiyede alanlara gre retmen eitiminin
geliflimini kavramak
Trkiyede Cumhuriyet ncesi dnemde de ilk
ve ortaretim okullarna retmen yetifltirmek
zere eflitli eitim kurumlar almfl olmakla birlikte bu kurumlar lke dzeyinde nicel ve nitel
ynden etkili bir geliflme gsterememifllerdir.
Trkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra gerek
eitim sistemi, gerekse sistem iinde yer alan eflitli tr ve dzeydeki okullar iin retmen eitimi sistemi yeniden dzenlenmifltir. rnein, lkenin iinde bulunduu ekonomik ve toplumsal
koflullar ile kltrel yap dikkate alnarak 19231954 yllar arasnda kyler iin ayr bir retmen
eitimi modeli uygulanmfltr. Bu model iinde
Ky Enstitlerinin ayr bir yeri ve nemi vardr.
Ortaretim iin nitelikli retmen yetifltirmek
amacyla kurulan yksek retmen okullar da
baflarl bir retmen eitimi modelidir. 1974 ylndan itibaren retmen eitiminin yksekretim dzeyine alnmas, 1982 ylnda retmen
eitiminin niversitelere verilmesi, 1989 ylnda
tm retmenlik alanlar iin eitim sresinin
drt yla karlmas, 1992 ylnda da tm retmen eitimi programlarnn Eitim Fakltelerinde toplanmas ve en son 1997 ylnda ortaretim alan retmenliinin sresinin 5-5,5 yla karlmas, retmen eitimi alanndaki nemli
geliflmelerdir.

218

N
AM A

Eitim Bilimine Girifl

Trkiyede retmen eitiminde gereklefltirilen


nemli yapsal dzenlemelerin gerekelerini
analiz etmek
Trkiyede retmen eitiminde gereklefltirilen
yapsal dzenlemelerde gerek ekonomik, toplumsal ve siyasal geliflmeler, gerek bilim ve teknoloji alanndaki geliflmeler gerekse geliflmifl lkelerdeki uygulamalar dikkate alnmfltr. rnein, Eitmen Kurslar, halkn eitim dzeyini hzla ykseltmek iin daha hzl bir retmen eitimi amal uygulanmfl, Ky Enstitleri kyn retim gcnn ve ekonomiye katksnn ve toplumsal gelifliminin salanmas iin ky yaflamna
ve gereksinimlerine uygun retmen yetifltirmek
amacyla almfl, Eitim Enstitlerinin says ortaretim dzeyinde okullaflma orannn artmasna paralel olarak ortaya kan alan retmeni
gereksiniminin karfllanmas iin artrlmfl, retmen eitiminin siyasal basklardan kurtarlmas
ve akademik bir alan durumuna getirilmesi iin
niversitelere verilmifltir.

N
AM A

Trkiyede retmen eitimi sisteminin zelliklerini deerlendirmek


Trkiyede retmen eitiminde gereklefltirilen
yapsal ve eitsel dzenlemeler dier lkelerdeki adafl uygulamalarla eflzamanl ve ayn dorultuda gereklefltirilmifltir. rnein, retmen
eitiminde niteliin gvencesi olan retmen yeterliklerinin belirlenmesi ve retmen eitimi
program standartlarnn gelifltirilerek akreditasyon uygulamasna geilmesi olumlu bir geliflmedir. retmen eitimi programlarnn tek kurumda toplanmas ve tm retmen adaylarnn efldeer bir retmenlik meslek bilgisi ile donatlmalar da adafl bir uygulamadr. Ancak, eitim
fakltelerine daha nitelikli renci girdisinin salanamamas, eitim fakltelerinin nitelikli retim eleman ile donanm ve ortam eksikliklerinin
giderilememesi, retmenlerin ekonomik ve sosyal sorunlarnn zlememesi vb. sorunlar retmen eitiminde istenen niteliin salanmasnda nemli engeller olarak grlmektedir.

11. nite - retmen Eitimi

219

Kendimizi Snayalm
1. Snf retmenliinin renim sresi, hangi retim
ylndan itibaren drt yl olmufltur?
a. 1973-1974
b. 1982-1983
c. 1989-1990
d. 1992-1993
e. 1998-1999

5. Afladaki lkelerin hangisinde snf retmenlii ve


alan retmenliinin eitim sresi befl yldr?
a. Fransa
b. Finlandiya
c. Almanya
d. talya
e. Belika

2. Ankara Yksek retmen Okuluna iliflkin afladaki


ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. 1959 ylnda almfltr.
b. rencilerini iki aflamal bir girifl snav ile almfltr.
c. rencilerini, ilkretmen okulunda son snfa
geen baflarl renciler arasndan semifltir.
d. rencilerini, ilkretmen okulunu bitiren ve
niversiteye giren renciler arasndan snavla
semifltir.
e. renim sresi drt yld.

6. Trkiyede retmen eitimi uygulamalarna iliflkin


afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. Eitim fakltelerindeki retmen eitimi programlarnda efl zamanl program modeli uygulanmaktadr.
b. Mesleki ve teknik eitim fakltelerinde ardflk
program modeli uygulanmaktadr.
c. 1998-1999 retim ylndan itibaren tm retmenlik eitimi programlarnda ayn retmenlik
meslek bilgisi dersleri yer almaktadr.
d. Ortaretim alan retmenlii tezsiz yksek lisans programlar enstitler tarafndan yrtlmektedir.
e. Ortaretim alan retmenliinde birinin sresi
5 yl, dierinin sresi 5,5 yl olan iki ayr program uygulanmaktadr.

3. Trkiyede retmen eitiminin geliflimi ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi dorudur?
a. 1992-1993 retim ylndan itibaren ortaretim
alan retmenliinin sresi befl yla karlmfltr.
b. Ankara Gazi Eitim Enstits 1959 ylna kadar
alan retmeni yetifltiren tek kurum olmufltur.
c. Ortaretim alan retmenliinde tezsiz yksek
lisans uygulamas 1998-1999 retim ylnda bafllatlmfltr.
d. 1997 ylnda retmen eitimi programlarnda
yaplan dzenlemeler kapsamnda eitim fakltelerinden ortaretim alan retmelii programlar kaldrlmfltr.
e. yllk eitim enstitlerinin tm 1978-1979
retim ylndan itibaren kapatlmfltr.
4. Okulncesi eitim retmenlii hangi retim ylndan itibaren eitim fakltelerinde lkretim Blm
iine alnmfltr?
a. 1998-1999
b. 1992-1993
c. 1989-1990
d. 1982-1983
e. 1974-1975

7. Milli Eitim Bakanlna bal retmen eitimi veren kurumlar, hangi yasal dzenleme ile niversitelere
balanmfltr?
a. 1973- 1739 Sayl Milli Eitim Temel Yasas
b. 1981- 2547 Sayl Yksekretim Yasas
c. 1982- Kanun Hkmnde Kararname
d. 1978- Mdrler Komisyonu Karar
e. 1989- Yksekretim Kurulu Karar
8. Afladaki lkelerden hangisinde, retmen eitimi
programlarna girifl iin genel eitim amal liseden
yksekretim olgunluk diplomas alma koflulu aranmaktadr?
a. Yunanistan
b. Almanya
c. spanya
d. Portekiz
e. Polonya

220

Eitim Bilimine Girifl

9. ki Yllk Eitim Enstitlerinin retmen eitiminde


baflarsz olmalarnn nedeni afladakilerden hangisidir?
a. lkretmen okullarnn yerine almfl olmalar
b. ki yllk retim sresinin yetersiz olmas
c. Yeterli sayda retim eleman grevlendirilememesi
d. rencilerin merkezi snav sistemiyle seilmifl
olmas
e. renci olaylar nedeniyle hzlandrlmfl programlar uygulanmas

10. retmen eitimi veren kurumlar ile bu kurumlarn


alfl tarihlerini gsteren afladaki efllefltirmelerden
hangisi dorudur?
1. Ankara Gazi Eitim Enstits

A. 1982

2. Kz Teknik Yksek retmen Okulu

B. 1964

3. Eitim Fakltesi

C. 1927

4. zmir Yksek retmen Okulu

D. 1944

5. Balkesir Eitim Enstits

E. 1935

a.
b.
c.
d.
e.

1D, 2C, 3A, 4E, 5B


1E, 2D, 3A, 4B, 5C
1D, 2C, 3A, 4E, 5B
1C, 2E, 3A, 4B, 5D
1C, 2B, 3A, 4D, 5E

Yaflamn inden
renme en yaygn biimiyle kendiliinden ve kendi
kendine de olsa, dizgeli, amal ve tasarlanmfl eitsel
etkinliklerle gerekleflmektedir. Tm teknolojik geliflmelere ve uzaktan eitim olanaklarna karfln, yz yze
eitime ve bu eitimi srdrecek retmene hala byk gereksinim vardr ve bu gereksinim gelecekte de
devam edecektir.
Eitim gibi retmen konusu da 7den 70e herkesi ilgilendirmektedir. lkemizde toplumun bir kesimi, retmen konusundaki ilgilerini Ah nerede o eski retmenler arayflyla dile getirmektedirler. Aslankarann*
deifliyle, o zlenen eski retmenler:
retmendiler. Yafladklar kentin rnek insanlarydlar... Bir tiyatro geldiinde kente, iyi bir film baflladnda sinemada; ilk nce onlar girerlerdi sraya, bir bilet almak iin.. ok uzaktan bakldnda bile yzlerindeki aydnlk, gzlerindeki bulut bir gn bilgisi gibi
abucak ele verirdi kendini. Bir kez Atatrk deseler,...
Bakardk, koca snf Mustafa Kemal olmufl... Derslie
girifllerinde daha, yeni bir kitab gsterirlerdi. Trkeye
vurgun insanlard onlar... Bizim de gnl vermemiz
iin Trkeye nasl youn aba harcarlard. nce kendileri yapard bunu (s.2).
Bu sylemde zlemle aranan o eski retmenler, ilkretmen okulu, eitim enstits, ky enstits ya da yksek retmen okulu kfll retmenlerdir. O eski retmenler, halkn yannda ve halkn nderi/fl/gelecei olduu iin aranmaktadr. O eski retmenler, bugnkne gre daha ksa srede ve daha az eitim dersi alarak mezun olmufl olsalar da genelde geldii yere
gre, toplumun en ok geliflim gstermifl, en ok okuyan, rencisiyle, velisiyle, okuluyla, bulunduu yreyle ve dnyayla en ok ilgilenen kiflilerdir. Toplumun
nemli bir kesimi Nerede o eski retmenler diyorsa,
ortada iyi gitmeyen bir fleyler var demektir. retmenler, en az lisans dzeyinde ve son yllarda da yksek lisans dzeyinde yetifltirilirken, hala eski retmen zlemi dile getiriliyorsa, retmen yetifltirme sisteminde sorun var demektir.

Kaynak: Okabol, Rifat. (2005). retmen Yetifltirme Sistemimiz. Ankara: topya Yaynevi, ss.10-11;
*Aslankara, M.S. (1996), Nerede O retmenler? Cumhuriyet, 16 Mart, 2.

11. nite - retmen Eitimi

221

Okuma Paras
retmen Yetifltirme

tada nem taflyan fley, meslek programlarnda ve alan

renci ile devaml bir flekilde etkileflim halinde olan

programlarnda standartlarn belirlenmesidir.

retmen, rencide, konunun ve balantl olarak dersin, okulun ve Milli eitimin amalar ynnde davranfl

Kaynak: Varfl, F. (1988). Eitimde Program Gelifltir-

deifltirmekle sorumludur. Bu nemli grev, onun, -

me Teori ve Teknikler. Ankara: Ankara niversite-

renci, renim-retim, evre hakknda bilgi sahibi ol-

si Yaynlar.

masn gerektirir. Sorumluluu ocuun ve gencin baflarsna dnk olduu iin, renci hakknda hkm
vermekten ok, onlarn davranfllarnn nedenlerine iner
ve yneltir.
retmenlik stats yalnzca bilgi verme roln gerektirseydi, bu ifli retim makinalar, TV., radyo vb. aralarla yapmak mmkn olurdu. En azndan, teknoloji
ynnden geliflmifl ve teknoloji tesine gemifl toplumlarda retmen problemi kolayca zmlenirdi. Oysa
davranfl bilimleri, bize, rencinin, retmenin tutum

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


1. c
2. d
3. c
4. a

ve davranfllarndan etkilendiini gstermektedir. retmenin dflnsel tutumu, duygusal tepkileri, eflitli

5. a

alflkanlklar renciyi etkilemektedir. ou zaman renci, retmenin anlatt konudan ok, konuya yakla-

6. b

flmna dikkat etmekte ve olaylar yorumlama biiminden etkilenmektedir. zet olarak yeni kuflaklarn yaratlmasnda:
retim ortam ve retim yollar,
retilen konunun nitelii,
Beklenmedik durumlarda ortaya kan soru ve tepkilere karfl retmenin tutumu rol oynamaktadr.
Bu kategori renci baflarsna dnk olarak ele alnmaldr.
Brunern deyimi ile, rencilerin nitelikleri ile retmenin nitelikleri identifiktir. Memleketimiz, en iyiye dnk, baflarl kuflaklarn yetiflmesi lsnde kalknma
yarflnda yol alacaktr. Devaml kalknma srecine rol
alacak insan retmen yaratacaktr.
Yukarda deinilen spesifik noktalar, retmenlik mesleinin flu boyutunun belirlenmesine gtrmektedir;
kim, niin, nerede, nasl retilmelidir? sorularna
cevap vermek zere dzenli meslek bilgileri,
retim alan hakknda derin ve engin alan bilgisi,
kk bilgi, olgu ve olay kategorilerinin byk bir
strktre oturtulmasna yaryacak genel kltr.
retmenliin bu boyutu, tek bir kurumda, tek bir
program halinde ifllenebilecei gibi, ayn kurumlarda
farkl sre ve arlklarda da gereklefltirilebilir. Bu nok-

7. c
8. b
9. e
10. d

Ayrntl bilgi iin Snf retmenlerinin


Eitilmesi konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Alan retmenlerinin
Eitilmesi konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Alan retmenlerinin
Eitilmesi konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Okulncesi retmenlerinin
Eitilmesi konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin retmen Eitimi Programlarnn zellikleri konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin retmen Eitimi Alanndaki Uygulamalar konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin retmen Eitimi Alanndaki Uygulamalar konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin retmen Eitimi Programlarnn zellikleri konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Snf retmenlerinin
Eitilmesi konusuna baknz.
Ayrntl bilgi iin Alan retmenlerinin
Eitilmesi konusuna baknz.

222

Eitim Bilimine Girifl

Sra Sizde Yant Anahtar


Sra Sizde 1
Kltr, bir toplumun/ulusun dilini, inanlarn, yasalarn, gelenek ve greneklerini, alflkanlklarn, yaflayfl
biimini, sanatn, bilgi birikimini, bilimsel deerlerini
ve teknolojisini kapsar. Kltrleme, bir toplumda yaflayan yetiflkinlerin yeni yetiflen kuflaklara toplumun kltrel deerlerini aktarma ve benimsetme srecidir. Bu
srecin temel boyutunu eitim oluflturur. Bu srete
bireylerden, kendi toplumunun kltrel elerinin, deerlerinin ve bilgi birikiminin yan sra dier toplumlarn kltrel deerlerini, bilgi ve teknoloji birikimini renmeleri, ayn zamanda, yeni bilgi ve deerleri ortaya
koymalar beklenir. Bu srecin toplumsal yaflamn ve
dzenin gerekleri dorultusunda istendii gibi gerekleflebilmesi zel dzenlenmifl ortamlarda planl, amal ve kastl retim etkinliklerinin retmenler tarafndan dzenlenmesi, yrtlmesi ve denetlenmesi ile
olanakldr.
Sra Sizde 2
Aydnlanma felsefesi 18. yzylda Avrupada geliflen bir
felsefi akmdr. 18. yzyla tmyle egemen olan bu
akmn temelinde, insann akln ve iradesini zgrce
kullanmasnn ve bu yolla rettii bilginin en byk
g olduu dflncesi vardr. Bu nedenle, akln rn
olmayan btn inan, dogma ve dflnceleri reddeder.
Bu felsefi anlayflta eitimde zgr, kendi yeteneklerine
ve gcne inanan bireylerin eitilmesi temeldir. Eitimde, bireyin doufltan getirdii ve kaltmsal zellikleri
ile rk, din, dil ve snf ayrlklar dikkate alnmaz; ocuklarn kt olarak nitelendirilen tm zelliklerinin
yanlfl eitim ya da kt toplumsal, ekonomik ve kltrel koflullardan kaynakland dflnlr. Eitim, laik
ve ulusal olmaldr ve eitim devletin vatandafllar salad bir hak ve hizmettir.

Sra Sizde 3
1970li yllarn ikinci yarsnda tm retmen eitimi
veren kurumlarda, siyasi tercihlere gre retmen atanmas, bu kiflilerin renciler arasndaki siyasi blnmeleri ve kavgalar krklemesi, boykotlar, okul iflgalleri
ile eitim-retimin engellenmesi, rencilerin ve retim elemanlarnn can gvenliinin kalmamas vb.
nedenlerle eitim-retim yaplamamfl; bu nedenle,
iki yllk renim sresi birka aya sdrlmaya alfllmfltr. Bu durum, yeterli bir retmenlik eitimi grmemifl hem alan bilgisi hem de retmenlik meslek bilgisinden yoksun binlerce kiflinin retmen sfatyla
okullarda grevlendirilmesine neden olmufltur. Kuflkusuz, bu durum, eitim de nitelii son derece olumsuz
ynde etkilemifltir.
Sra Sizde 4
Yksek retmen okullarnn, nitelikli retmen yetifltirmedeki baflarlarnn temel nedeni, ncelikle nitelikli
renci girdisini salamalardr. Yksek retmen Okuluna gidebilmek iin, ncelikle lisede/retmen okulunda baflar durumuna ve davranfl zelliklerine gre
okulun retmenler kurulu tarafndan retmenlie uygun bulunmak ve yksek retmen okuluna nerilmek
gerekli idi. Daha sonra bu renciler nce bir eleme snavna giriyorlar, eleme snavn baflaran renciler tekrar bir seme snavna alnyorlard. Bu snavlarla yksek retmen okulu en iyi rencileri seiyordu. Parasz yatl olan okulda renciler alan derslerini fen ve
edebiyat fakltelerinde, retmenlik meslek bilgisi derslerini de yksek retmen okulunda gryorlard. renciler her iki grup derslerden belli dnemlerde snavlara girmek ve bu snavlarda gereken baflar dzeyini
gstermek zorundaydlar; aksi durumda, rencilerin
okulla iliflkisi kesiliyordu. Bu nedenle, renciler baflarl olmak zorundaydlar. te yandan, yksek retmen
okulu rencisi olmak, yksek renim rencileri iinde olduka ayrcalkl olduu iin rencilerin gdlenmifllik dzeyi de olduka yksekti.

11. nite - retmen Eitimi

223

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Akyz, Y. (2005). Trk Eitim Tarihi M.. 1000- M.S.
2004. Ankara: Pegem A Yaynclk.
Duman, T. (1991). Trkiyede Ortaretime retmen Yetifltirme. stanbul: Milli Eitim Bakanl
Yaynlar.
Erden, M. (1998). retmenlik Mesleine Girifl. stanbul: Alkm Yaynlar.
Eflme, . (2001). Yksek retmen Okullar. stanbul:
Bilgi- Baflar Yaynevi.
Grkan, T. (2007). Okulncesi retmenlerinin Eitimi, Trk Eitim Tarihi. (Editr: M. Salam). Eskiflehir: Anadolu niversitesi Yaynlar, ss. 41- 62.
Kavcar, C. (1987). Yksek retmen Okullarnn retmen Yetifltirmedeki Yeri, 21. Yzyln Efliinde Trk Eitim Sistemi Ulusal Sempozyumu 2527 Kasm 1999. Ankara: Tekflk Yaynclk.
Kkahmet, L. (1999). Bir Meslek Olarak retmenlik, retmenlik Mesleine Girifl. stanbul: Alkm Yaynevi, ss. 1- 14.
Okabol, R. (2005). retmen Yetifltirme Sistemimiz. Ankara: topya Yaynevi.
Oktay, A. (2007). Eitimin Temel Kavramlar ve Eitim
Dflncesinin Geliflimi, Eitim Bilimine Girifl.
(Editr: A. Oktay). Ankara: Pegem A Yaynclk, ss.
1- 24.
ztrk, C. (1999). Cumhuriyet Dneminde retmen
Yetifltirme, 75 Ylda Eitim. (Editr: F. Gk). stanbul: Trkiye fl Bankas Yaynlar, ss. 283- 310.
ztrk, C. (2005). Trkiyede Dnden Bugne retmen Yetifltiren Kurumlar. stanbul: Milli Eitim Bakanl Yaynlar.
ztrk, C. (2007). Trkiyede retmen Yetifltirme ve
Eitimi, Eitim Bilimine Girifl. (Editr: A. Oktay).
Ankara: Pegem A Yaynclk, ss. 303-332.
Salam, M. (1999). Avrupa lkelerinin Eitim Sistemleri. Eskiflehir: Anadolu niversitesi Yaynlar.
Salam, M. (2007). lkretim Snf retmenlerinin
Eitimi, Trk Eitim Tarihi. (Editr: M. Salam).
Eskiflehir: Anadolu niversitesi Yaynlar, ss. 105130.
Sarpkaya, R. (2004). Bir Meslek Olarak retmenlik,
retmenlik Mesleine Girifl. (Editr: M. Grsel
ve M. Hesapolu). Konya: Eitim Kitabevi, ss. 6396.

Szer, E. (2007). Osmanl Devletinde Eitim, Trk


Eitim Tarihi. (Editr: M. Salam). Eskiflehir: Anadolu niversitesi Yaynlar, ss. 1-20.
Varfl, F. (1988). Eitimde Program Gelifltirme Teori ve Teknikler. Ankara: Ankara niversitesi Yaynlar.
YK (1998). Eitim Faklteleri retmen Yetifltirme Programlarnn Yeniden Dzenlenmesi. Ankara: YK Yayn.

12

Eitim Biliminde
Ynelimler:
Uzaktan Eitim

Trkiyenin birka yla sdrd askeri, siyasi, idari inklplar sizin, sayn retmenler, sizin sosyal ve fikri inklptaki baflarlarnzla pekifltirilecektir. Hibir zaman hatrlarnzdan kmasn ki, Cumhuriyet sizden fikri hr, vicdan hr, irfan hr nesiller ister.
Mustafa Kemal ATATRK, 1924

Amalarmz

N
N
N
N
N
N

Bu niteyi alfltktan sonra;


Yaflam boyu eitim kavramn tanmlamak,
Uzaktan eitim kavramn aklamak,
Yaflam boyu eitim ve uzaktan eitim kavramlar arasndaki iliflkiyi kavramak,
Dnyada ve Trkiyede nemli uzaktan eitim uygulamalarn tanmak,
Akretim Sisteminin uzaktan eitim uygulamalarn sralamak,
Uzaktan eitimin zd eitim sorunlarn kavramak
iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.

225

226

Eitim Bilimine Girifl

rnek Olay
lkretim kurumlarnda grevli retmenlerin yaklaflk 140 bini, 1985 ylnda retmen okulu mezunu idi. Bu retmenlerin alanlarnda iki yllk yksekretime
kavuflturulmas gerekiyordu. nk Yksekretim Yasas kmflt ve retmenler
yksekretim kurumlarndan yetiflmekteydi.
Bu konuda zm nerileri gelifltirebilmek iin afladaki sorulara yant arand:
retmenlerin tmne, niversitelerde renim grmeleri iin birer ya da
ikifler yl izin verilebilir mi?
retmenlerin izinli bulunduu srelerde retmen gereksinimi karfllanabilir mi?
Kontenjanlar snrl olan niversiteler, bu retmenleri ksa srede eitebilir mi?
renim grmek iin bulunduklar yerlerden ayrlan retmenler, gerekli
barnma ve renim giderlerini kolaylkla karfllayabilirler mi?
Bu sorularn her birine kolayca Evet. yant verilemediinden bu eitim iin
yeni bir yol arand. Bu zm yolu, uzaktan eitim oldu.
Bylece 1986 ylnda, ortaretim mezunu 140 bin ilkokul retmeni, iki yllk
Eitim nlisans programna alnd. Ayn retmenlere daha sonra lisans tamamlama program ald. 1992 ylnda da ortaretim kurumlarnda grevli 90 bin
alan retmenine lisans tamamlama eitimi ald. Bunlar dflnda ngilizce ve
okulncesi retmenlerine ynelik programlar da yrtlyor. 2007 ylnda da snf retmenlerine ynelik lisans tamamlama program bafllatld.

Anahtar Kavramlar

Uzaktan eitim
Yaflam boyu eitim
e-renme
Akretim Fakltesi
Ak lkretim Okulu
Ak Lise
Mektupla retim Merkezi
Yaygn Yksekretim Kurumu
(YAYKUR)
Halk Eitim retmenleri nlisans
Program

Lisans tamamlama programlar


lkretim retmenlii Lisans
Tamamlama Program
Okulncesi retmenlii Lisans
Program
ngilizce retmenlii Lisans
Program
Snf retmenlii Lisans
Tamamlama Program

indekiler
GRfi
YAfiAM BOYU ETM VE UZAKTAN ETM
Yaflam Boyu Eitim
Uzaktan Eitim
DNYADA VE TRKYEDE UZAKTAN ETM UYGULAMALARI
Dnyada Uzaktan Eitim Uygulamalar
Trkiyede Uzaktan Eitim Uygulamalar

12. nite - Eitim Biliminde Ynelimler: Uzaktan Eitim

227

GRfi
Binlerce yldr eitimin gereklefltirilme biiminde fazla bir deiflme olmamfltr.
Smerlerde ve Msrllarda belli bir ierik, eiticiler tarafndan rencilere yz yze retilmekteydi. Oysa 2000li yllara gelindiinde binlerce yl sren bu retim
biimi deiflmeye bafllad. Bilgisayar teknolojileri devreye girdi. Artk dersler, internetten yararlanlarak yaplyor. reten ve renen, birbirinden ok uzakta olmasna karfln bir anda birok kifliye eitim veriliyor. retenin deil renenin etkin
olduu bir dnem yaflanyor.
Teknoloji, dier alanlar kadar eitim alannda da etkin ve hzl kullanlmamaktadr. rnein, teknolojinin salk ve ulaflm alanlarnda abuk ve etkin kullanlmasnn nedeni, orada insan yaflamnn sz konusu olmasdr. Eitim etkinliinin sonucu abuk ortaya kmad, bir baflka deyiflle eitim, rnn ge verdii iin teknoloji eitim alanna istenen hzda girmemektedir. Buna ramen yeni teknolojilerin,
zellikle bilgisayar teknolojilerinin, eitimde kullanm yeni ufuklar amaktadr.
Avrupa Birlii, yaflam boyu eitimi eitim hedeflerinden biri olarak kabul etmektedir. Bunun yan sra uzaktan eitim de Avrupa Birlii tarafndan desteklenmesi gereken ve eitim sorunlarn zecek bir eitim ortam olarak benimsenmektedir. Yaflam boyu eitimin uzaktan eitim yoluyla gereklefltirilmesi ise Avrupa Birliinin temel eitim hedeflerinden birini oluflturmaktadr. Bu iki kavram,
zellikle, retmen eitiminde de nemli yer tutmaktadr.
Bu nitede nce yaflam boyu eitim ve uzaktan eitim kavramlar aklanmfl,
daha sonra dnyada ve Trkiyede uzaktan eitim uygulamalarna deinilmifltir.

YAfiAM BOYU ETM VE UZAKTAN ETM


Yaflam Boyu Eitim
Eskiden eitim denince rgn eitim akla gelirdi. Tm eitim etkinliklerinin temelinde bu anlayfl vard. Oysa bugn, okullarda gereklefltirilen renmelerin yan
sra okul dflndaki renmelere de nem verilmektedir. Avrupa Birlii, yaflam boyu eitim anlayflyla 2010 ylna kadar 25 ile 64 yafl arasndaki nfusun % 25ini
eitmeyi hedeflemektedir (Commission of European Communities, 2004, s. 6). Yaflam boyu eitim; ailenin eitimini, toplumun eitimini, geleneksel yetiflkin eitimini, uzaktan eitimle yaplan yksekretimi ve genel olarak zorunlu eitim sonrasnda yaplan eitim etkinliklerini kapsamaktadr (Federighi, 1999, s. 29).

Yaflam boyu eitim: nsann


srekli eitilmesini ngren
bir yaklaflm.
Avrupa Birlii: Avrupa
lkelerinin kendi aralarnda
kurduu siyasi ve ekonomik
birlik.

Uzaktan Eitim
Eitim gereksiniminin artmas ve okullardaki kapasitenin buna yant verememesi
karflsnda yeni iletiflim teknolojileri kullanlarak eitimi etkinlikle salama modelinin ad uzaktan eitimdir. Bu modelin dayand befl temel boyut vardr. Bu boyutlar flyle sralanabilir:
Kendi kendine renmeyi salayan ders kitaplar,
Kitaplara destek salayan radyo, televizyon programlar,
Bilgisayar destekli eitim etkinlikleri,
Gerekli durumlarda rencilerin retim elemanlar ile bir araya gelmelerini salayan akademik danflmanlk sistemi,
Eitim amalarnn gerekleflip gerekleflmediini len deerlendirme
sistemi.
Byle bir modelin organizasyon boyutu da bulunmaktadr. Yz binlerce renciye ders kitab, televizyon ve radyo program hazrlamak; snavlarn yapmak,

Akademik danflmanlk:
rencilerin
anlayamadklar konular
aklamaya ynelik olarak
gerek illerde yz yze gerek
nternet zerinden verilen
eitim hizmeti.

228

Eitim Bilimine Girifl

ok ortaml yaklaflm:
Uzaktan eitimin ulaflt
yeni evre. retimde en yeni
teknolojileri de kapsayan bir
yaklaflm.

akademik danflmanlk hizmeti vermek, web zerinden eitim vermek ileri bir teknoloji ve yetiflmifl eleman gerektirmektedir. Bu nedenle bu hizmeti veren kurumlarn ok ileri televizyon ve radyo program yapm niteleri, basmevleri, bilgi ifllem sistemleri ile teknik ve akademik personeli bulunmaktadr. Uzaktan eitim sistemi, kendiliinden ortaya kmfl bir uygulama deildir. Bu sistem flu nedenlerin
rndr:
Her dzeyde eitime olan talebin artmas ve rgn eitimin buna yant
verememesi,
Geleneksel eitim uygulamalar ile afllamayan eitim sorunlarn yeni iletiflim teknolojileri kullanarak ve ok ortaml yaklaflmla zme eilimi,
Her isteyene yaflam boyu eitim salama anlayfl.
Yaflam boyu eitimin tanm gz nnde bulundurulduunda uzaktan eitimle
yaplan tm retmen eitimleri, yaflam boyu eitim tanmna uymaktadr. Akretim Fakltesi tarafndan ilkretim ve ortaretim retmenlerine uygulanan
programlar, bu kapsamda saylabilir.

DNYADA VE TRKYEDE UZAKTAN ETM


UYGULAMALARI
Dnyada ve Trkiyede uzaktan eitim uygulamalarna gemeden nce, uzaktan
eitimle ilgili iki nemli noktay vurgulamakta yarar bulunmaktadr. Birincisi, uzaktan eitim, rgn retimin yannda baflvurulan ikinci snf bir retim deildir.
nk uzaktan eitim uygulamalarnda zel olarak hazrlanmfl ders kitaplar; televizyon, radyo ve bilgisayar programlar kullanlr. Gerekli durumlarda alannda iyi
yetiflmifl retim elemanlarnn sunduu akademik danflmanlk etkinlikleri bulunmaktadr. En yeni lme ve deerlendirme yntemleri kullanlmaktadr. Bu sistem,
adafl bir donanma sahiptir. kincisi; uzaktan eitim geri kalmfl, fakir lkelerin
baflvurduu bir retim biimi de deildir. stelik bu sistemi ncelikle dnyann
geliflmifl, en zengin ve sanayileflmifl lkeleri uygulamaktadr.
SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Uzaktan eitim
SIRAneden
SZDEgeri kalmfl, fakir lkelerin uygulad alternatif bir eitim deildir?

Dnyada Uzaktan Eitim Uygulamalar

fi N E Lgeliflmifl
M
Dnyann Dbirok
lkesinde, uzaktan eitim yapan kurumlar bulunmaktadr. Bu lkeler, retmen eitimi de dahil olmak zere eflitli dzeylerde ve alanlarda uzaktan
yapmaktadr. Buna yksek lisans eitimi de dhildir.
S Oeitim
R U
Uzaktan eitimin tarihsel geliflimine bakldnda ngilteredeki ilk nemli uygulama, 1826 ylnda kurulan Londra niversitesinde bafllamfltr. Denizaflr lkeDKKAT
leri de kapsayan bu eitim, posta yoluyla yrtlmfltr (Bell ve Tight, 1993). 1969
ylnda kurulan Ak niversite, bu alanda ikinci adm olmufltur.
SZDEDevletlerinde uzaktan eitim 1800l yllarda Chicago niverAmerikaSIRA
Birleflik
sitesinde bafllamfltr. Bu alflmalar, 1986 ylnda Wisconsin niversitesinde de devam etmifltir.
2000li yllarda ise webe dayal eitimde nemli ilerlemeler kaydedilAMALARIMIZ
mifltir (Gunawardena, McIsaac, 2003).
1960 ylndan sonra meydana gelen kreselleflme eilimleri, eitimi de etkilemifltir. Uzaktan
yaygnlaflmas ve geliflmesinde bu eilimlerin de etkisi olK Teitimin
A P
mufltur. rnein Dnya Bankas, bu eitim giriflimleri iin fon salamfl; OECD
(Ekonomik Kalknma ve flbirlii rgt), UNESCO (Birleflmifl Milletler Eitim, Bilim ve Kltr
T E L Ergt),
V Z Y O N Avrupa Birlii gibi kurulufllar da ifl birlii iine girmifllerdir.
Ayrca geliflmifl lke niversiteleri bilimsel destek salamfllardr. Dnya Bankas-

N N

NTERNET

12. nite - Eitim Biliminde Ynelimler: Uzaktan Eitim

nn destei, 1990 ylndan itibaren uzaktan yksekretim konusunda, UNESCOnun destei ise 1960l yllarda retmen eitimini, 1990l yllarda bilgisayar
kullanmn desteklemek biiminde olmufltur. Uzaktan eitim yapan kurulufllar,
kendi aralarnda birlikler de oluflturmufllardr. Bu birliklerin kimileri flunlardr:
Uluslararas Uzaktan Eitim Konseyi, Avrupa Uzaktan Eitim niversiteleri Birlii,
Avrupa Uzaktan Eitim A.
Uzaktan eitim, deiflik lkelerde deiflik biimlerde kullanlmaktadr. Bu
bakmdan deiflik lkelerin uzaktan eitim uygulamalarn incelemekte yarar
bulunmaktadr.

Amerika Birleflik Devletleri


Amerika Birleflik Devletleri, niversitelerdeki maliyet artfllar karflsnda uzaktan
eitim yapan niversiteler kurmufltur. Pennsylvania ve South Carolina niversiteleri bunlarn baflnda saylabilir. Bu niversiteler, televizyon ve bilgisayar sistemleriyle rencilerin evlerine kadar ulaflarak gerektiinde danflman retim yeleriyle rencilere danflmanlk hizmeti salayabilmektedir.
Bir dier niversite de Empire State Collegedir. 1971 ylnda kurulan kurumun
kendi kendine renmeyi temel alan ve danflmanlar tarafndan izlenen bir retim sistemi vardr. Hedef kitlesi; alflanlar, kadnlar ve aznlklardr. retim, renciyle kurum arasnda yaplan bir szleflmeden sonra bafllamaktadr. rencinin
istei zerine retim elemanlar renciye danflmanlk yapmaktadr. retim olduka bireysellefltirilmifltir.
te yandan bu niversitelerin aralarnda kurduklar bir birlik bulunmaktadr.
nteraktif-Video ABD Ulusal niversitesiler Telekonferans A adl bu birlik; uydu araclyla kablolu yayn yapmakta, bilgisayar ve telekonferans da etkili bir biimde kullanmaktadr. 1982de 66 niversitenin yaflam boyu retim niteleri tarafndan kurulan ortaklk, 250 yeye ulaflmfltr. Koordinatrln Oklahoma State
niversitesinin yapt bu hareketin amac, niversite eitimini zenginlefltirmektir.

ngiltere
Ak niversite (Open University), 1969 ylnda kurulmufltur. Girifl koflulu olmayan
Ak niversite, yksekretim olana bulamamfl yetiflkinlerle maddi durumlar
rgn niversitelerde okumaya elveriflli olmayan genlere yksekretim frsat yaratmaktadr. zel olarak hazrlanmfl basl ders malzemelerini destekleyen televizyon ve radyo programlar, BBCnin yardmyla tm ngiltereye yaylmaktadr. zellikle yetiflkinleri hedefleyen bu niversite, yaflam boyu retimin ve kendi kendine renmenin en iyi rneklerini vermektedir. niversitede 210 bin renci, 800
retim eleman ve 250 danflmanlk merkezi bulunmaktadr (Hakan, 1996, s. 7).

Japonya
Japonya da uzaktan yksekretim amacyla Ak niversite (University of The
Air) kurmufl bir lkedir. Yarm milyona yakn Japon, ngiliz Ak niversitesi modeline gre kurulmufl olan bu sistemden yararlanmaktadr. ngiliz Ak niversitesinde olduu gibi Japon Ak niversitesinde de eitim, televizyon yaynlaryla
desteklenmektedir.
Japon Ak niversitesi, 1983 ylnda kurulmufltur. Basl malzemenin yan sra
radyo ve televizyon programlar da destekleyici rol oynamaktadr. alflanlar, ev hanmlar ve niversiteye giremeyenler bafllca renci kaynadr. Basl malzemenin
yan sra yz yze danflmanlk hizmetleri ve bitirme devleri de bulunmaktadr.

229

230

Eitim Bilimine Girifl

Almanya
Almanya Ak niversitesi (Fern Universitt), ak yksekretim yapan dier bir
niversitedir. Ak niversite, arafltrma arlkl bir kurumdur. 1974te kurulan niversitede alt faklte bulunmaktadr. Tm dereceleri veren niversitede ncelikle
niversite mezunlarna bilimsel destek verilmektedir.
Ak niversitede 56 bin renci renim grmekte, 480 akademik personel ve
600 danflman grev yapmaktadr. Basl retim malzemeleri iki haftada bir gnderilmekte, bunlar sesli materyaller, televizyon yaynlar, danflmanlk ve seminerlerle desteklenmektedir. Bu etkinliklerden sonra snavlara girebilmek iin renciler, devlerin en az yarsn yapmak zorundadrlar (Hakan 1996, s. 8). niversitenin renci kayna yetiflkinler, alflanlar ve akademik kariyer yapanlardr.

Gney Afrika
1873 ylnda mit Burnu niversitesi adyla yalnzca snav yapan bir kurulufl olarak kurulmufltur. 1946da retim yapmaya bafllamfltr. Mektupla retimi uygulayan ilk uzaktan retim kurumudur. Daha sonralar radyo ve televizyonu da retimde kullanmaya bafllamfltr. Halen video konferans dhil en yeni retim teknolojilerini kullanmaktadr.
renci says 130 bin olan bu niversitede Gney Afrikadaki yksekretim
rencilerinin te biri renim grmektedir. Alt fakltede 1393 bilim adam grev yapmaktadr. rencilere sunulan hizmetler; basl malzemeler, yazl devler,
danflmanlk, yaz okulu ve snavlar biimindedir (Peters, 2001, s. 195).

in
inde Merkezi Radyo ve Televizyon niversitesi 1979 ylnda kurulmufltur. renci says bir milyonun zerindedir. Yetiflkinler ve niversite adaylar, bu niversitenin en nemli hedef kitlesini oluflturmaktadr. retimde televizyon, belirleyici rol
oynamaktadr. Basl malzemeler de televizyon programlarn desteklemektedir.
Danflmanlk, dev, snavlar ve spor etkinlikleri de bu eitimin bir parasdr. Bir
ders 20-40 televizyon programndan oluflmaktadr (Peters, 2001).
SIRA SZDE

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

Merkezi Radyo
Televizyon niversitesinin en tipik zellii nedir?
SIRAveSZDE
Bu belli bafll uygulamalar dflnda Rusya, Kanada, Fransa, Hindistan ve srailde
D fi N E L M
deiflik konularda
ve deiflik kesimden kiflilere ynelik eitim yapan akretim
saylabilecek uygulamalar bulunmaktadr.
S O R U

Trkiyede Uzaktan Eitim Uygulamalar


DKKAT

Milli Eitim Bakanlnn alflmalar


1958 ylnda ortaretim dzeyinde kimi teknik konular mektupla retmek amaSIRA
SZDE
cyla kurulan
Mektupla
retim Merkezi, tek boyutlu ve snrl amal da olsa Trkiyede bu konudaki ilk uygulamalardan biri saylabilir. Bir dieri de 1956 ylnda
Ankara niversitesi Hukuk Fakltesinde banka alflanlarna ynelik olarak yapAMALARIMIZ
lan bir alflmadr.
Mektupla retim Merkezi 1974 ylnda, Mektupla retim Okuluna dnflmfltr. Mektupla
Okulu, ayn yl Mektupla Yksek retim Merkezi adK T A retim
P
n almfl ve retmen yetifltirmeye ynelik programlar uygulanmaya bafllamfltr
(MEB, 2007). Bu programlar flunlardr:

N N

TELEVZYON

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

231

12. nite - Eitim Biliminde Ynelimler: Uzaktan Eitim

Eitim Enstitsnn Trke, Sosyal Bilgiler, Matematik, Fen Bilgisi, Yabanc Diller, Resim, Mzik, Beden Eitimi programlar
Ticaret ve Turizm Yksek retmen Okulunun flletme, Muhasebe, Bro
Ynetimi, Turizm, Kooperatifilik, Sigortaclk, Bankaclk, Turizm flletmecilii programlar
Yksek Teknik retmen Okulunun Tesviye, Demir, Elektrik, Elektronik,
Shhi Tesisat programlar
Kz Teknik Yksek retmen Okulunun Giyim, Nakfl, El Sanatlar ve iek,
Aile Ekonomisi, Beslenme, ocuk Geliflimi ve Eitimi programlar
Bu programlara 1974-1975 retim ylnda toplam 47.156 renci alnmfltr. Kaytl rencilerin bir ksm renimini tamamlamfltr. 1978-1979 retim ylnda
2126 renci Gazi Eitim Enstitsne devredilmifltir. Bylece bu giriflim de son
bulmufltur.
1974 ylnda kurulan dier bir kurum da Deneme Yksek retmen Okuludur.
Bu kurum, uygulamalarda en yeni teknolojileri kullanarak Matematik, Fizik, Kimya ve Biyoloji alanlarnda retmen yetifltirmek ve uygulama sonularn gelifltirip
yaygnlafltrmak amacyla kurulmufltur. Yaplacak eitimde televizyon ve radyonun
etkili olarak kullanlmas, basl retim materyalleri hazrlanmas ve bunlarn yan
sra yz yze retimin de yaplmas planlanmfltr. Deneme Yksek retmen
Okulu, kuruluflundan bir yl sonra 1975te kapatlmfltr.
Yaygn Yksekretim Kurumu (YAYKUR), bir dier uzaktan retim giriflimidir. 1975 tarihinde, lise ve dengi okul mezunu rencilere retim salamak amacyla kurulmufltur. Mektupla Yksek retim Merkezinin tm ara-gere ve binalar da bu kuruma devredilmifltir. Yaygn Yksekretim Kurumunun yrtt
uzaktan retim programlar flunlardr:
Teknik, Fen ve Sosyal Bilimler alanndaki ak yksekretim programlar
Eitim Enstitleri, slam Enstits ve Ticaret-Turizm Yksek retmen Okulunu dflardan bitirme programlar
Eitim Enstitleri, Kz Teknik Yksek retmen Okulu, Erkek Teknik Yksek retmen Okulu, Ticaret-Turizm Yksek retmen Okulunun mektupla retim programlar
Bu programlara yaklaflk 75 bin renci kaydedilmifltir. Bu say tm yksekretim iinde % 26.6lk bir kapasite artfl yaratmfltr.
Bu alflma dflnda, 1978 ylnda Yaygn Yksek retim Kurumu rgn Yksek retim Dairesine yeni bir ifllev verilerek grevdeki ortarenimli 140 bin kadar ilkokul retmenine iki yllk yksekrenim kazandrlmas hedeflenmifltir.
Yaplan planlamaya gre, bu eitimin 15 Eitim Enstitsnde 12 ylda tamamlanmas programlanmfl; ancak bu programlar alamamfltr (Hakan, 1998, ss.62-63).
Bu giriflimlerden sonra Milli Eitim Bakanl 1992 ylnda Ak Lise, 1997 ylnda da Ak lkretim Okulunu yaflama geirmifltir. Uzaktan eitim sistemiyle retim yapan bu iki kuruma 578.516 renci kaytldr (MEB, 2005).
Milli Eitim Bakanlnn 1974-78 yllarnda at bu programlarnSIRA
ortak
zellii nedir?
SZDE
Bu alflmalar 1982 ylnda 2547 sayl Yksekretim Yasasnn yrrle
D fi N E L M
girmesine kadar srmfltr. Yasann kflyla uzaktan retim alannda yeni bir
oluflum bafllamfltr. Bu yeni oluflum Anadolu niversitesi Akretim Sistemidir.

YAYKUR, uzaktan
yksekretim yapmak
amacyla 1975 ylnda Milli
Eitim Bakanlna bal
olarak kurulmufltur.

SIRA SZDE

3
D fi N E L M

S O R U

S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

AMALARIMIZ

232

Eitim Bilimine Girifl

Anadolu niversitesi Akretim Sistemi


Anadolu niversitesi Akretim Sistemi, 1971 ylnda Eskiflehir ktisadi ve Ticari
limler Akademisinin bafllatt alflmalarn devamn oluflturan bir oluflumdur. O
dnemde televizyon ile eitim ve retim teknolojisi konularnda alflmaya bafllayan Televizyon ile Eitim Enstits, Devlet Planlama Teflkilat tarafndan pilot proje olarak desteklenmifltir. Enstit daha sonra letiflim Bilimleri Fakltesine dnfltrlmfltr. Bu dnemde iletiflim Bilimleri Fakltesinde; Sinema ve Televizyon,
Basm ve Yaymclk, Eitim letiflimi ve Planlamas ile letiflim Sanatlar blmleri
bulunmaktayd.
fiampiyon AF
niversite girifl snavlarnda da bu yl ilgin geliflmeler yaflanyor. Vakf niversiteleri bofl kald. Puanlar birok fakltede ykseldi. Ama en ilgin olan ve beni en ok
flaflrtan Akretim Fakltesine (AF) gsterilen ilgi oldu. Kolay girildii gerekesiyle fazla ciddiye alnmayan Akretim Fakltesi, bu yl fen lisesi mezunlarnn,
kolejlerin ve her fleyden nemlisi de lise birincilerinin ilgi oda oldu. AFe bu yl
69 fen lisesi, 5 bin 420 anadolu lisesi, 2 bin 63 zel lise, 2 bin 823 kolej, bin 496 imam
hatip ve 222 de lise birincisi yerlefltirildi.
(Gl, 2006)

2547 Sayl Yksekretim Yasasnn kflyla 1982 ylnda Akretim Fakltesi kuruldu ve letiflim Bilimleri Fakltesi de blmleriyle birlikte bu faklteye
baland. Bu, akretim uygulamalarnn bafllad tarih olmufltur.
18 Austos 1993 tarihli Resmi Gazetede yaymlanan 496 Sayl Kanun Hkmnde Kararname ile Akretim Sistemi yeniden biimlenmifltir. Akretim Fakltesinin ktisat ve fl daresi programlarndaki renciler devredilerek merkezi akretim sistemine gre eitim-retim yapmak zere ktisat ve flletme Faklteleri oluflturulmufltur. Bu fakltelere bal baflka drt yllk programlar da almfltr.
n lisans, lisans tamamlama, her trl sertifika program ve dier yaygn eitim
hizmetlerini yrtme grevi Akretim Fakltesine verilmifltir. Anadolu niversitesinde akretim uygulayan faklte ve yksekokullar ile dflardan renci alan
birimlere, Akretim Sistemi ile ilgili kitap, radyo ve televizyon programlar, bilgisayar, akademik danflmanlk, organizasyon, snav ve her trl renci iflleri gibi
hizmetleri vermekle yine Akretim Fakltesi ykml klnmfltr (Hakan, 2004,
s. 1).
SIRA SZDE

Akretim
D fi N E L Fakltesinin
M
verdii hizmetler:
Basl Ders Malzemeleri
Televizyon ve Radyo
S O R U
Programlar
Akademik Danflmanlk
renci flleri ve Snavlar
E-renme
D K K A T Portal

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

SIRA SZDE Merkezi Akretim Sistemi hangi fakltelerden oluflmaktadr?


Anadolu niversitesinin

Akretim Fakltesinin verdii hizmetler befl boyuttan oluflmaktadr (AnadoD fi N E L M


lu niversitesi, 2006, s. 36):
Basl Ders Malzemeleri: Basl ders malzemeleri, uzaktan retim tekniine
S O R U kendi kendine rahata anlayabilecei biim ve yntemle hazrgre ve rencinin
lanmaktadr. Bu malzemelerin yazlmasnda baflta Anadolu niversitesi olmak zere dier niversitelerin
retim elemanlar da katk salamaktadr.
DKKAT
Televizyon ve Radyo Programlar: Bu programlar, basl malzemeleri
desteklemek zere Anadolu niversitesinin televizyon ve radyo stdyolarnda
SIRA SZDE
hazrlanmaktadr.

N N

AMALARIMIZ

K T A P

233

12. nite - Eitim Biliminde Ynelimler: Uzaktan Eitim

Akademik Danflmanlk: Gerekli durumlarda rencilerin retim elemanlaryla bir araya getirildii hizmetlerdir. Bu hizmetler kapsamndaki etkinlikler, Akretim Sisteminde zorunlu deildir. Bu hizmetler iin dier niversitelerin kapal meknlar ve retim elemanlarndan yararlanlmaktadr.
renci flleri ve Snavlar: renci kayt kabul, snavlarn yaplmas ve deerlendirilmesi, bilgilerin saklanmas ve haberleflmeyle ilgili ifllemler niversitenin
Bilgisayar Uygulama ve Arafltrma Merkezinin desteiyle yrtlmektedir.
E-renme Portal: ktisat, flletme ve Akretim Fakltesi rencilerinin istedikleri zamanda ve istedikleri yerde ders alflmalarn salayan bir dizi elektronik renme hizmeti Akretim e-renme Portal ad altnda sunulmaktadr.
nternet zerinden cretsiz olarak sunulan Akretim e-renme Portalnda bulunan hizmetler ise e-Kitap (elektronik ders kitaplar), e-Televizyon (TV eitim
programlar), e-Alfltrma (alfltrma yazlmlar), e-Snav (deneme snavlar), e-Danflmanlk (akademik danflmanlk hizmetleri), e-Sesli kitap (sesli kitaplar) ve eDestek hizmetleridir.
Akretim Fakltesinin e-renme Portalndaki hizmetleri nelerdir?
SIRA SZDE

SIRA SZDE

5
Akretim Fakltesinde akretim yoluyla yrtlecek olan bir program,
D fi N E L M
ncelikle fakltece projelendirilir. Sonra basl ders malzemeleri
Anadolu niversitesinin ya da dier niversitelerin konu ile ilgili retim elemanlarna yazdrlr. Bu
S O R U
kitaplar, editr ad verilen uzaktan retimde basl malzeme hazrlama
konusunda uzman retim elemanlarnca yeniden dzenlenir. Daha sonra niversitenin
basmevinde milyonlarca sayfa baslr. Basl ders malzemelerini destekleyecek teDKKAT
levizyon ve radyo programlar ise Akretim Fakltesinin televizyon ve radyo
stdyolarnda hazrlanr. Akademik danflmanlk hizmetleri, niversitelerin retim
SIRA
SZDE
elemanlar tarafndan ilgili niversitelerde yaplr. Bu etkinlikler,
genellikle
alflma
saatleri dflnda olduu iin isteyen her renci bu etkinliklerden yararlanabilir.
Uygulanan her programn bir de snav boyutu vardr. Snavlar,
niversitenin
AMALARIMIZ
Bilgisayar Uygulama ve Arafltrma Merkezi tarafndan rencilere yakn snav merkezlerinde yaplr, deerlendirilir ve sonular saklanr. Yine kayt, kayt yenileme
vb. renci iflleri de ayn merkez tarafndan yrtlr.
K T A P
496 Sayl Kararnameye gre Akretim Fakltesinin yrtt nlisans, flletme ve ktisat Fakltelerinin yrtt lisans dzeyindeki programlar flunlardr:

N N

nlisans Programlar
Adalet
Bankaclk ve Sigortaclk
Bilgi Ynetimi
Bro Ynetimi ve Sekreterlik
Deniz Kuvvetleri
Dfl Ticaret
Ev daresi
Halkla liflkiler
Hava Kuvvetleri
lahiyat
Jandarma
Kara Kuvvetleri
Muhasebe

D fi N E L M
S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

234

Eitim Bilimine Girifl

Perakende Satfl ve Maaza Ynetimi


Polis
Hemflirelik-Ebelik
Salk Memurluu
Salk Kurumlar flletmecilii
Sosyal Bilimler
Turizm ve Otel flletmecilii
Yerel Ynetimler
Laborant ve Veteriner Salk
Tarm

Lisans Programlar
Okulncesi retmenlii
ngilizce retmenlii
flletme
ktisat
Maliye
Kamu Ynetimi
alflma Ekonomisi ve Endstri liflkileri

Ayrca Akretim Fakltesinin Bat Avrupa lkelerinde yrtlen flletme ve


ktisat, Kamu Ynetimi, Turizm Otel flletmecilii, Halkla liflkiler, Dfl Ticaret, Bilgi Ynetimi programlar ve Ak Lise uygulamalar da bulunmaktadr.
Grld gibi Akretim Sistemi; Akretim Fakltesi, flletme Fakltesi
ve ktisat Fakltelerinin oluflturduu bir uzaktan retim oluflumudur. Bu sistem
ierisinde 7 lisans, 23 nlisans program uygulanmaktadr ve renci says yaklaflk 1 milyondur.

Akretim Fakltesinin retmenlere Ynelik Programlar


Eitim nlisans Program: 1973 ylnda karlan Milli Eitim Temel Yasasnda
tm retmenlerin yksekrenimli olmas ngrlmfltr. Oysa Milli Eitim Sisteminde grevli yaklaflk 140 bin retmen ortarenimli idi. Milli Eitim Bakanl
ile Anadolu niversitesi arasnda yaplan protokolle bu retmenlere 1986-1987
retim ylnda iki yllk yksekretim program almfltr. nlisans dzeyindeki
bu program kapsamnda 1996-1997 retim yl itibaryla yaklaflk 137 bin retmen
mezun olup yksekretim diplomas almfltr. Bylece retmenler, gerek alanlaryla ilgili son bilgilerle donatlmfl gerekse zlk haklar ynnden gelifltirilmifltir.
Halk Eitim retmenleri nlisans Program: Milli Eitim Bakanl ile yaplan bir protokol gereince Halk Eitim Merkezlerinde grevli ortarenimli retmenlere Eitim nlisans Program hazrlanmfltr. Bu program 1990-1991 retim ylnda yaklaflk 2 bin halk eitim retmeni iin uygulanmfltr. lkokul retmenlerine uygulanan Eitim nlisans Programnn halk eitimiyle ilgili konularla
desteklenmesinden oluflan Halk Eitim retmenleri nlisans Program iki retim yl srmfltr.
Lisans Tamamlama Programlar: Lisans Tamamlama Programlar, ortaretim kurumlarnda grev yapmakta olan iki ve yllk Eitim Enstits mezunu
alan (branfl) retmenleri iin almfltr. Milli Eitim Bakanl ile yaplan protokole gre alan bu programlarn amac, ortaretim retmenlerine alanlarnda li-

235

12. nite - Eitim Biliminde Ynelimler: Uzaktan Eitim

sans eitimi vermektir. 1990-1991 retim ylndan itibaren Matematik, Trk Dili ve
Edebiyat, Fizik, Kimya, Biyoloji, Tarih ve Corafya, Resim-fl, Beden Eitimi, ngilizce, Franszca, Almanca branfllarnda eitim programlar almfltr. Bu programlardan 30 bin retmen mezun olmufltur.
lkretim retmenlii Lisans Tamamlama Program: Bu program, zorunlu eitimin sekiz yla karlmasndan sonra almfltr. Amac, ilkretimde grevli nlisans mezunu snf retmenlerine lisans eitimi salamak ve yan alan kazandrmaktr. Programa 1997 ylnda 25 bin ilkretim retmeni kaydolarak drt
yllk faklte diplomas almfltr. Bu programn tamamlanmasndan sonra eitim sistemindeki ok sayda retmen, drt yllk faklte mezunu olmufltur.
Okulncesi retmenlii Lisans Program: Temel amac, lkemizin gereksinim duyduu okulncesi retmenlerini yetifltirmek olan Okulncesi retmenlii Lisans Program, 2000 ylnda Milli Eitim Bakanl ile Anadolu niversitesi
arasnda imzalanan protokol gerei bafllatlmfltr. Program, Trkiyedeki Eitim Fakltelerinde uygulanmakta olan rgn Okulncesi retmenlii Lisans Programlarna efl deer bir programdr. Bu ama dorultusunda programa kayt yaptran renciler, lisans dzeyindeki drt yllk eitimlerini ve uygulamalarn baflaryla bitirdiklerinde Okulncesi retmenlii Lisans Diplomas almaya hak kazanmakta
ve mevzuat hkmlerine gre gereksinim orannda okulncesi retmeni olarak
atanmaktadr. 2006-2007 retim ylnda Okulncesi retmenlii Lisans Programna kaytl toplam 13.014 renci bulunmaktadr.
ngilizce retmenlii Lisans Program: Milli Eitim Bakanl ile Anadolu
niversitesi arasnda imzalanan protokol gerei bafllatlan ngilizce retmenlii
Lisans Program, Trkiyedeki Eitim Fakltelerinde uygulanmakta olan rgn ngilizce retmenlii Lisans Programlarna efl deer bir programdr. Programn ilk
iki yl ksmen rgn (yz yze retim), son iki yl ise tmyle uzaktan retim
sistemi ile yaplmaktadr. 2006-2007 retim ylnda ngilizce retmenlii Lisans
Programna kaytl toplam 8.463 renci bulunmaktadr.
Snf retmenlii Lisans Tamamlama Program: nlisans mezunu snf
retmenlerini lisans eitimine kavuflturmak iin bafllatlmfl bir programdr. Bu
programa 2007-2008 retim ylnda yaklaflk 3 bin retmen kaydolmufltur.
Akretim Fakltesinin retmenler iin uygulad programlar hangileridir?
SIRA SZDE

SIRA SZDE

6
D fi N E L M

D fi N E L M

S O R U

S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

N N

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

236

Eitim Bilimine Girifl

zet

N
AM A

N
A M A

N
A M A

N
AM A

Yaflam boyu eitim kavramn tanmlamak


Zorunlu eitim dflnda yaplan; ailenin, toplumun, yetiflkinlerin eitimidir. Bu kavrama uzaktan eitim yoluyla yaplan her basamaktaki eitim de dhildir.
Uzaktan eitim kavramn aklamak
Eitim gereksinimlerinin artmas ve rgn retim kurumlarndaki kapasitenin buna yant verememesi karflsnda eitimin adafl iletiflim teknolojileri kullanlarak etkinlikle yrtlmesidir.
Yaflam boyu eitim ve uzaktan eitim kavramlar arasndaki iliflkiyi kavramak
Yaflam boyu eitim, genifl kitlelerin eitimini ngrmektedir. Uzaktan eitim de genifl kitlelere
eitim vermeyi amalamaktadr. Bu ynyle her
iki kavram birbiriyle iliflkilidir. Yaflam boyu eitim, en etkin biimde ancak uzaktan eitimle
gerekleflebilir.
Dnyada ve Trkiyede nemli uzaktan eitim
uygulamalarn tanmak
Uzaktan eitim konusunda en nemli kurumlar,
Amerika Birleflik Devletlerinde bulunmaktadr.
Bu niversitelerde web zerinden eitim de ok
geliflmifltir. ngilteredeki Ak niversite de
uzaktan eitim yapan tannmfl kurumlardan biridir. Ayrca inde, Japonyada, Almanyada, Gney Afrikada, Rusyada, Kanadada, Fransada,
Hindistanda, srailde bu tr eitim kurumlar
vardr. Trkiyede mektupla retim, bu alflmalarn temelini oluflturmaktadr. Uzaktan eitimi tam anlamyla uygulayan kurum, Akretim
Fakltesidir.

N
AM A

N
A M A

Akretim Sisteminin uzaktan eitim uygulamalarn sralamak


Akretim Sistemi; Akretim Fakltesi, flletme Fakltesi ve ktisat Fakltelerinin oluflturduu bir uzaktan retim oluflumudur. Bu sistem
ierisinde 7 lisans, 21 nlisans program uygulanmaktadr ve renci says yaklaflk 1 milyondur. Ayrca nlisans ve lisans tamamlama dzeylerinde retmen eitimi programlar da uygulanmfl, bu programlardan da yaklaflk 200 bin
retmen mezun olmufltur.
Uzaktan eitimin zd eitim sorunlarn
kavramak
Trkiyede 1 milyona yakn rencisi olan uzaktan retim sistemi birok eitim sorununu zmektedir. Baflta retmenlerin yksek retimi
olmak zere ok deiflik sektrlerdeki alflanlara nlisans ve lisans eitimi vermektedir. Bunlarn yan sra tm vatandafllarn eitimini yaygn
bir biimde salama grevi de vardr.

12. nite - Eitim Biliminde Ynelimler: Uzaktan Eitim

237

Kendimizi Snayalm
1. nsann srekli eitilmesini ngren yaklaflma ne
ad verilir?
a. Formal eitim
b. Hizmetii eitim
c. Yaflam boyu eitim
d. Genel eitim
e. zel eitim

6. 1960l yllarda uzaktan yksek retimi destekleyen


uluslararas kurulufl afladakilerden hangisidir?
a. Avrupa Konseyi
b. Ak niversite
c. ABD Ulusal niversitesi
d. Dnya Bankas
e. Hagen Ak niversitesi

2. Akretim Fakltesinin 1986 ylnda uygulad ilk


retmen eitimi program afladakilerden hangisidir?
a. Eitim nlisans Program
b. lkretim retmenlii Lisans Tamamlama
Program
c. retmenlik Sertifikas Program
d. Ortaretim retmenlii Lisans Tamamlama
Program
e. Hizmet ii Eitim Program

7. Afladakilerden hangisi uzaktan eitimin sunduu


hizmetlerden biri deildir?
a. Kendi kendine renmeyi salayan ders kitaplar
b. Kitaplara destek salayan radyo ve televizyon
programlar
c. Bilgisayar destekli eitim etkinlikleri
d. Akademik danflmanlk sistemi
e. Katlm zorunlu olan yz yze eitim hizmetleri

3. Trkiyede Akretim Fakltesi ka ylnda kurulmufltur?


a. 1960
b. 1964
c. 1975
d. 1982
e. 1985
4. Ak niversite afladaki hangi lkelerde bulunmaktadr?
a. Japonya - Hindistan - in
b. ngiltere - Almanya - Japonya
c. Amerika Birleflik Devletleri - Japonya - in
d. Almanya - Hindistan - in
e. Hindistan - ngiltere - Japonya
5. Afladakilerden hangisi Akretim Fakltesinin
retmenlere ynelik programlarndan biri deildir?
a. Almanca retmenlii Lisans Program
b. Lisans Tamamlama Program
c. ngilizce retmenlii Lisans Program
d. Snf retmenlii Lisans Tamamlama Program
e. Halk Eitim retmenleri nlisans Program

8. UNESCOnun 1960l yllarda destekledii eitim etkinlii afladakilerden hangisidir?


a. Yaygn eitim
b. retmen eitimi
c. Hizmetii eitim
d. Hizmetncesi eitim
e. Bilgisayar eitimi
9. mit Burnu niversitesi, afladaki eitim etkinliklerinden hangisini dnyada ilk uygulayan kurumdur?
a. Televizyonla eitim
b. Telefonla eitim
c. Mektupla eitim
d. Bilgisayarl eitim
e. Yz yze eitim
10. Uzaktan eitimde devam zorunluluu olan televizyon snflar uygulamasn yapan niversite afladakilerden hangisidir?
a. ngiliz Ak niversitesi
b. Hagen Ak niversitesi
c. ABD Ulusal niversitesi
d. Oklahoma State niversitesi
e. in Merkezi Radyo ve Televizyon niversitesi

238

Eitim Bilimine Girifl

Yaflamn inden
Trk Akretim Sisteminin Douflu
Akretim Fakltesini kuran Prof. Dr. Ylmaz BYKERfiEN ETVnin kurulufl yl dnmnde olay flyle
anlatyor:
Akretim dflncesi benim aklma 1966 ylnda ngilterede bulunduum yllarda dflmflt. Bu dflnce
bir embriyo hlinde idi. Sebebine gelince Trkiyede o
tarihlerde niversitenin nnde yeni yeni ylmalar
bafllamflt ve niversite, yksekretim taleplerine cevap veremiyordu. ngilterede ise ayn tarihlerde Wilson hkmeti ifl baflndayd. fli Partisi iktidardayd.
Wilsonun televizyona yansyan tartflmalar vard. Bugnk iletiflim teknolojisinin en etkili arac olan televizyonu, yafl ondan eski olan radyoyu ve basl malzemeleri bir araya getirerek ngilterede kinci Dnya Savafl
srasnda yksekretim imknn bulamayan ngiliz
yurttafllarna eitim frsat vereceiz, diye tartflmalar
bafllatmflt. Bu, ngiliz Ak niversitesinin de bafllang fikriydi.
Ayn yllarda Trkiyede de niversitelerin nnde ylmalar bafllamflt. niversiteler Trkiyedeki yksekretim talebine cevap veremiyordu. niversitelere
giremeyen renci kitlesi devletten bu sorunun zlmesini istiyordu. Ben de Trkiye iin bunun ngilteredeki modelden biraz daha farkl olarak kendi flartlarmz ve imknlarmza gre ulusal bir sistem kurarak
uygulanabileceini dflnyordum. Kendi kafamdan
planlar yapyordum. Ancak bu dflnce, 1966 ylndan
sonra Trkiyeye dnnce maalesef hemen gerekleflmedi. 1970li yllar beklememiz gerekti. Ama bu sre
ierisinde benim verdiim eflitli konferanslar ve gazetelere yazdm makalelerle fikir olarak ortaya kt.
1970li yllarda Akademi baflkan yardmcs idim. Akademi baflkan rahmetli Prof. Dr. lhan Cemalclar idi.
Ben de onun baflyardmcsydm. Ayn zamanda, Ankara ktisadi ve Ticari limler Akademisinde ve Bankaclk
Sigortaclk Yksekokulunda derse gidiyordum. Hem
ders veriyor hem de Akademinin Ankara brokrasisindeki ifllerini takip ediyordum. Gittiim zamanlar gece
kalmam gerekiyorsa Barikan Otel vard Kzlayda. Orada kalrdm. Barikan Otelin yannda Amerikan Pazar
denen yerde, Avrupadan iflilerin getirdikleri mallar
taliplilerine sunan maazalar vard.
Yine Barikan Otel civarnda, bir akflamst yryfl
yaparken o eflyalar satan maazalarn vitrinlerine bakyordum. Bir vitrindeki byk televizyon ekrannda ken-

di grntm grdm. Dikkatimi ekti. Baktm, vitrinin


bir kflesine kk bir kamera koymufllar. Endstri tipi
kk bir Philips kamerayd. Grnt alp ekrana veriyordu. Gelip geenlerin veya vitrinin nnde durup vitrindeki eflyalara bakanlarn grnts ekrandayd. eriye girmek drts belirdi bende. Girdim. Televizyonla kamerann ka para olduunu sordum. Yannda kk bir Akai marka piknik videoteybi de vard. Kamerayla istenirse videoteybe de kayt yaplabilirdi. Birisi Alman alcs, birisi Japon videoteyp, biri de Hollanda malyd. Kamerann grnt ekran falan yoktu. Sadece baz eski fotoraf makinelerinde olduu gibi kare
grnty o karenin iersine oturtup ekebileceiniz
bir aparat vard (vizr) zerinde.
eriye girdim, sordum. nn set halinde, o gnk
para ile, 30 bin lira olduunu rendim. Aklma tekrar
Akretim iin televizyonun gerekli olduu dflncesi geldi. Yalnz para bulmak meseleydi. Ayn tarihlerde
Akademimizin kurucusu olan Prof. Dr. Orhan Ouz
Milli Eitim Bakan idi. Milli Eitim Bakan olmadan nce ve olduktan sonra da baz kaynaklar bularak Avrupa Ekonomik Topluluu ad ile Akademide kurduumuz enstitmze vermiflti. Enstitnn baflnda da benden sonraki Rektr Prof. Dr. Akar cal bulunuyordu.
30 bin lira civarnda bir fonu vard. O fon, Avrupa Birliinin temsilcileri geldike onlar arlamada temsil
denei gibi kullanlyor, bu arada da kk harcamalar gerekiyorsa oradan yaplyordu. Ama yle etkin bir
fon deildi.
Orhan Hocaya gittim.
- Hocam! Enstitnn sz sahibi sensin. Ne olur flu paray ver de ben Akretim iin dflndm sistemi kurup deneme alflmalarna bafllamak istiyorum,
dedim. Hocann aklna yatt. Akar Beye;
- Ylmaza verin 30 bin liray, dedi.
Bylelikle kamera, teyp ve bir televizyon alcs ilk cihaz olarak geldi. Hatrladm kadaryla byk bir ekran olan Grundig marka televizyon alcsyd.
Aldm onlar, Akademiye getirdim. Orhan Hoca zamannda Akademi olarak yaplan iki katl binann en st
katnda en byk salonu stdyoya evirmek istiyorduk.
Ancak ne paramz vard ne de televizyon hakknda bilgimiz vard. rencilerimiz arasnda Emre Dadeviren
adnda kolej mezunu ve babasnn elektriki dkknnda flarteller ve elektrik ekipmanlar yapan bir arkadaflmz vard. Onu ardm, ondan yardm istedim.

12. nite - Eitim Biliminde Ynelimler: Uzaktan Eitim

- Stdyo kuralm, dedim.


- Hayhay! dedi.
O, ayn zamanda ngilterede mektupla uzaktan retim veren elektronik teknisyenlii ya da elektronik mhendislii gibi meslek sertifikas veya diplomas veren
bir kuruma da kaytlyd. Oradan broflrler geliyordu.
Onlar okuyordu. Hem elektrik konusundaki bilgilerini
hem de elektronik konusundaki bilgilerini gelifltiren
akll bir renciydi.
Bir de PTTde Muammer isimli bir teknik eleman vard.
Ondan da yardm rica ettim.
Bunlar geldiler. Stdyo nasl kurulur kimsenin bilgisi
yok, ama Emrenin ngiltereden getirttii broflrlerden
edinilen bilgi ile bir stdyo oluflturdular. Stdyoya ses
imknlar salayacaz. Akustik ok nemli. fiimdiki gibi byle yaka mikrofonlar filan yok. Bildiimiz eski
mikrofonlar kullanyorduk. Tabi flimdikilere gre son
derece ilkel saylabilecek mikrofonlardand.
Odaclarmz ve kalorifer teknisyenlerimiz Recep Usta,
fikr Aga, Ado da kollar svad. Duvarlarna cam yn yapfltrdk, stne delikli kontralitleri aktk. Bir kflesine de kk bir kontrol odas yaptk.
Filmleri bu ilkel stdyoda nasl oynattk anlatym size.
16 milimetrelik film projeksiyon makinemiz vard. Onu
perdeye yansyan filmleri gsterebilecek bir sisteme dnfltrdk. Grnt perdeye yansyor, kk kamera
da onu yayna alyordu. Ama perde mat olduu iin grnt ok zayf oluyordu. Onun zerine yeni bir zm
bulundu. Kafa yorduk. Projektrn karflsna ayna koyduk. Aynay koyunca aynaya yansyan grntleri kamerayla alyoruz. Biraz yandan bir ayla. Bunu nasl
dzeltiriz? nk o zaman da filmdeki insanlarn sa
taraf sola, sol taraf saa geiyor, ters grntler geliyor. Bir prizma bulundu, nne bu prizma kondu. Prizmayla da sa sol meselesi dzeltildi.
Bylece kendimize gayet gzel, kk, kapal devre bir
eitim sistemi kurduk. Ekranlar, kablolar uzatarak alclar temin ederek snflara astk asklarla.
Buradaki amacmz fluydu: Snflarmz snrl sayda renci alyor; oysa biz daha fazla renciye hitap etmek
istiyoruz. Ancak dershanelerin kapasitesi el vermedii
iin ikinci nc dershanelere hocann dersini stdyodan kameraya alarak nakledebilirdik. Kapal devre ok
basit, ok ilkel bir sistem idi.
Hatta kameramzn tripot dediimiz tekerlekli basit
borudan yaplmfl son derece ilkel bir tripotu vard. Recep Usta kaynakla yapmflt onu. Yalnz stnde kamera ok kk kalyordu ve TRTnin grmfl olduumuz

239

kameralarna benzemiyordu. Azck ona benzetmek iin


yapabileceimiz ne var diye dflndk.
Ben Ford servisine gittim. Anadol paralar fiberglastr.
Tamir edilen arabalardan kesilip karlmfl paralardan
ona bir kabin gvdesi yaparak kameray iine yerlefltirdik. Arkasna da seyyar pille alflan befle befl ekran
olan, bir seyyar televizyon alcs yerlefltirdik. Bylelikle bizim kk kamera, byk heybetli bir kamera gibi
duruyordu. zerine de ATV harflerini yazdk. A harfi hem Atatrk hem de Akademi kelimelerini simgeliyordu. Sonraki giriflimimiz, Cumhuriyetin 50. yln kutlamak iin kalc bir ifle tahsis edilmek zere, 1973 ylnda hkmete gnderilen 50 milyon lira ile Fransadan
ithal ettiimiz okullar iin retilen yar profesyonel 3
kamera ve kk bir kontrol konsolundan ibaret, siyah
beyaz Thomson sistemi ile kk otomobil garajnda
kurduumuz TV ile Eitim Enstits stdyosu oldu.
Prof.Dr. Bykerflen stdyolarn nasl kurulduunu, nasl yayn yapldn anlattktan sonra, Akretimin
kurulufluna iliflkin bilgileri de flyle veriyor:
Yeni YK Kanununda Akretim, bizim Akademi
iken kurduumuz letiflim Bilimleri Fakltesi iinde yer
ald. Bir blm olarak kuruldu. Bu arada niversitelerin
isimleri deifliyordu, btn eski kurulufl kanunlar iptal
edilmiflti. Orhan Hocann zamannda kurulan Tp Fakltesi ile Fen Fakltesinden oluflan bir Anadolu niversitesi vard. O dhil hepsinin eski kurulufl kanunlar
ve ismi iptal edildi. Birka byk niversiteninki ayn
kald. simlerin yerine lokal isimler kondu. Uluda, Dicle, Frat, gibi. Eskiflehir iin de Porsuk ismini koyacaklard. Ben, Akretim grevi bize verildii ve btn
Anadoluya hizmet edeceimiz iin Eskiflehirdeki niversitenin adnn Anadolu olmas gerektiini syledim. Hasan Salam Milli Eitim Bakanyd. Onu da ikna ettik ve Anadolu niversitesi bnyesinde letiflim Bilimleri Fakltesi ayn zamanda Akretim hizmeti veren blmleri olan bir faklte olarak hizmete girdi. Hizmete girdi; ama bir baktk iki ay sonra YK yeni kurulan niversiteler ya da yeni flekil verilen niversitelerin
renci kontenjanlarn tespit ederken bize de Akretim iin renci kontenjan vermifl. Byle bir organizasyon iin hibir hazrlmz yok. Bir buuk ay sonra
eitiminin bafllamas gerekiyor. Panikledik. Arkadafllarm topladm byk anfide. Dedim ki:
- Bu ifli yapacaz.
Arkadafllarn byk bir ksm bana,
- Hocam yapamayz, dediler.

240

Eitim Bilimine Girifl

Okuma Paras
imizde baz hocalar karfl kyordu.
- Vay efendim nasl Akretim grevi bizim niversiteye verilir. Bizim niversitenin itibar dflecek, bilimsellii dflecek, diye. Grdm ki bu ifli ancak gen
arkadafllarmla yapabileceim. Gen arkadafllarm
topladm. Derhal kitap yazm ekibi, bilim ekibi, program ekibi, editr ekibi, snav ekibi kurduk.
lk rencilerimizi blme alp alflmaya koyulduk.
Mcadelelerle geen, hizmet hudutlar Trkiyeyi aflarak Avrupa lkelerine yaylan Akretim Sistemimizle
geldik 2007ye.
Bugn Akretimin renci says bir milyonu aflt.
Trkiyede niversite rencilerinin te biri Akretim Fakltesine kaytl.
Amerikadaki niversiteler web zerinden eitime baflladlar. Bu modelin lkemizdeki ncs Akretim.
Prof. Bykerflen bunlar anlatt bize.

Teknoloji Younluklu Eitim Yaklaflm Olarak


Uzaktan Eitim
Dnyada bir yandan bilgi ana ayak uydurmaya duyulan gereksinme, te yandan toplumsal sorunlar ve
ekonomik bunalmlar lkeleri eitimde yeni seenekler
retmeye yneltmektedir. Uzaktan eitim, bu seeneklerin en nemlilerinden biridir. Nitekim yirminci yzyln ortalarndan bafllayarak uzaktan eitim birok lkede rgn eitimin yannda yer almfltr. Gnmzde
uzaktan eitim; geliflmifl, geliflmekte olan ve geliflmemifl birok lkede yaygn olarak kullanlmaktadr. zellikle hzla geliflen teknolojiler, bu eitim yaklaflmnn
kullanmn kolaylafltrmaktadr.
Uzaktan eitim yaklaflm, Trkiyede de 1960 ylndan bu yana, ancak gelifltirilmifl ve dzenli olarak
1982 ylndan bu yana uygulanmaktadr. Bugn hem
yksekretim hem de ortaretim dzeyindeki programlarla uzaktan eitim yaklaflmndan Trk eitim
sisteminde youn biimde yararlanlmaktadr.
Uzaktan Eitimin Nitelii
Uzaktan eitim, teknolojinin olanaklarn kullanarak
kitlelere eitim hizmeti sunulan bir yaklaflmdr. Bu
eitim yaklaflmnda bireylere, daha dorusu rencilere ders kitabndan bilgisayar destekli retim programna dek eflitli retim gereleri sunulur. renciler,
bu gereleri alflrlar, devler ve deneyler yaparlar,
teknoloji araclyla ya da yz yze dzenlenen retim etkinliklerine katlrlar ve retim elemanlar ile
yazl ya da szl iletiflim kurarak onlardan yardm alrlar. Bylece, renciler belirlenen retim amalarna
ulaflabilirler.
Uzaktan eitim yaklaflmyla, herhangi bir nedene dayal olarak rgn eitime katlma olana elde edemeyen bireylere olduka nemli olanaklar salanmaktadr. Bunlarn en nemlilerini flyle sralayabiliriz:
Yaflanan yerde eitim grme
Yaflamn her dneminde eitim grme
fli ve eitimi birlikte yrtme
renmeyi kendi hznda ve kendine uygun yntemle gereklefltirme
Dflk maliyetle eitim grme

12. nite - Eitim Biliminde Ynelimler: Uzaktan Eitim

Uzaktan eitim, bir eitim yaklaflm olarak geleneksel


eitimden olduka farkl zelliklere sahiptir. Bu zellikler uzaktan eitime kendine zglk kazandrmaktadr.
Bu zelliklerin bafllcalarn flyle aklayabiliriz:
Uzaktan eitimde renci ile retim eleman ayr ortamlardadrlar. Uzaktan eitimde rencilerle retim
elemannn belirli bir yer ve zamanda birlikte olma zorunluluklar yoktur. renciler, retim eleman tarafndan sunulan dersleri kendi koflullarna uygun olarak
kendi belirleyecekleri zamanlarda renme zgrlne sahiptirler.
Uzaktan eitim bireylere eitim iin yeni seenekler
sunar. Eitim hizmetlerinin bir parasn oluflturan
uzaktan eitimin, ulusal eitimin amalarna ynelik
olmas ve genel standartlar karfllamas beklenir. Hazrlanan programlar, kimi zaman rgn eitim kurumundakilerin ayns, kimi zaman onlardan farkl, ancak onlarn koflutunda olur. Kimi zaman da, belirli renim gereksinmelerini karfllamaya ynelik programlar hazrlanr.
Uzaktan eitimde, eflitli retim ortamlar ifle koflulur.
Basl gereler en yaygn retim ortamn oluflturur.
Radyo ve televizyon programlar baflta olmak zere sesli ve grntl bantlar da, uzaktan eitimde nemli ortamlardr. Bunlarn yan sra, son yllarda bilgisayar ve
teki yeni teknolojiler de uzaktan eitimde kullanlmaktadr. retim ortamlar uzaktan eitimde ou zaman birbirini tamamlar biimde birlikte kullanlr.
Uzaktan eitim, sistemli bir yapya sahiptir. Uzaktan
eitimin en nemli zellii, retim srecinin sistemli
olarak dzenlenmifl olmasdr. Bu sistem, retim ortamlar araclyla eitim kurumundan rencilere dek
uzanr. rencilerin tepkileri de sistem araclyla kuruma ulaflr.
Uzaktan eitim sistemi, renci destek hizmetleri ile
genifller, geliflir. retim eleman ile birlikte bulunmayan renciler kimi zaman retim elemannn yardmna gereksinim duyabilirler. Bu yardm salamak
amacyla kimi durumlarda blgesel ya da yerel merkezler kurularak o yrede bulunan uygun kiflilerden
yararlanlr. Ayrca, ayn amala telefon ve bilgisayar
alar kullanlr.

241

adafl uzaktan eitim sistemi, nceki yaln yazflmal


ya da yaynl eitim modellerinden farkldr. adafl
uzaktan eitimde, eitim deiflik seeneklerle ekonomik biimde salanr ve standartlarn nitelik denetimi
sistemli olarak yaplr.
Bu zellikleri dorultusunda, adafl anlamda uzaktan
eitimin, renci ile retim elemannn ayr ortamlarda bulunduu, bireylere yeni eitim seeneklerinin sunulduu, ok eflitli retim ortamlarnn kullanld,
renci destek hizmetlerinin verildii, sistemli yapya
sahip bir eitim yaklaflm olduunu syleyebiliriz.
Kaynak: zer, B. (1998). Teknoloji Younluklu Eitim Yaklaflm Olarak Uzaktan Eitim, adafl Eitimde Yeni Teknolojiler. Eskiflehir: Anadolu niversitesi
Akretim Fakltesi Yaynlar.

242

Eitim Bilimine Girifl

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

Sra Sizde Yant Anahtar

1. c

Sra Sizde 1
Uzaktan eitim, geliflmifl ve zengin lkelerin uygulad adafl bir eitim biimidir. Gzmzde web zerinden eitim, Amerika Birleflik Devletlerindeki en nemli niversitelerde uygulanan adafl bir uygulamadr.

2. a

3. d

4. b

5. a

6. d

7. e

8. b

9. c

10. e

Yantnz yanlfl ise Yaflam Boyu Eitim


konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Trkiyede Uzaktan Eitim
Uygulamalar konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Trkiyede Uzaktan Eitim
Uygulamalar konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Dnyada Uzaktan Eitim
Uygulamalar konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Trkiyede Uzaktan Eitim
Uygulamalar konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Dnyada Uzaktan Eitim
Uygulamalar konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Trkiyede Uzaktan Eitim
Uygulamalar konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Dnyada Uzaktan Eitim
Uygulamalar konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Dnyada Uzaktan Eitim
Uygulamalar konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Dnyada Uzaktan Eitim
Uygulamalar konusunu yeniden gzden
geiriniz.

Sra Sizde 2
inde kurulmufl bulunan Merkezi Radyo Televizyon
niversitesinin en tipik zellii, televizyon snflarna
devam etmenin zorunlu olmasdr. Bu zellik dier
uzaktan retim yapan niversitelerde yoktur.
Sra Sizde 3
Milli Eitim Bakanlnca 1974-78 yllarnda yrtlen
uzaktan eitim programlarnn ortak zellii, her birinin
birer retmen eitimi program olufludur.
Sra Sizde 4
Anadolu niversitesi Merkez Akretim Sistemi, 1993
tarihinde kan 496 Sayl Kanun Hkmnde Kararnameye gre ktisat, flletme ve Akretim Fakltelerinden oluflmaktadr.
Sra Sizde 5
Akretim Fakltesi e-renme portalnda; e-Kitap
(elektronik ders kitaplar), e-Televizyon (TV eitim
programlar), e-Alfltrma (alfltrma yazlmlar), e-Snav
(deneme snavlar), e-Danflmanlk (akademik danflmanlk hizmetleri), e-Sesli kitap (sesli zellie sahip kitaplar) gibi hizmetler bulunmaktadr.
Sra Sizde 6
Akretim Fakltesi 1986 ylndan bu yana ilkretim
ve halk eitim retmenleri iin Eitim nlisans, ilkretim ve ortaretim retmenleri iin lkretim ve
Ortaretim retmenleri Lisans Tamamlama, okulncesi retmenleri iin Okulncesi retmenlii Lisans
Program ve ngilizce retmenleri iin de ngilizce retmenlii Lisans Programn amfltr. Bu programlardan mezun retmen says 200 bine yakndr.

12. nite - Eitim Biliminde Ynelimler: Uzaktan Eitim

243

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Anadolu niversitesi (2006). Anadolu niversitesi
renci Klavuzu. Eskiflehir: Anadolu niversitesi
Yaynlar.
Bell, R. ve Tight, M. (1993). Open Universities: A
British Tradition, The Society for Research Into
Higher Education. Open University Press.
Bykerflen, Y. (1986). adafl Eitim Sorunlar Karflsnda adafl Bir zm Olarak Akretim,
Yksekretim Blteni. Ankara: YK Yayn.
Commission of the European Communities (2004).
Progress Towards the Common Objectives in
Education and Training Indicators and
Benchmarks - Commission Staff Working
Paper, SEC 73.
Federighi, P. (1999). Key Words on Adult Learning,
Glossary of Adult Learning in Europe. UNESCO
nstitute for Education.
Gl, A. (2006). fiampiyon AF , Milliyet Gazetesi,
26 Austos 2006.
Gunawardena, C. N. ve Mc Isaac, M. S. (2003). Distance
Education, Educational Technology Research
and Development.14.
Hakan, A. (1993). Eitim nlisans Programnn
Deerlendirilmesi. Eskiflehir: Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar.
Hakan, A. (1992). Eitim Bilimlerinde Yenilikler. Eskiflehir: Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi
Yaynlar.
Hakan, A. (1991). Bat Avrupa Akretim Programlarnn Deerlendirilmesi. Eskiflehir: Akretim
Fakltesi Yaynlar.
Hakan, A. ve dierleri. (2004). Akretim Sistemi
Lisans Programlarnn Deerlendirilmesi.
Akretim Fakltesi Yaynlar.
MEB. (2007). Ak Lisenin Tarihesi. 5.12. 2007 tarihinde http://www.aol.meb.gov.tr adresinden
alnmfltr.
zer, B. (1998). Teknoloji Younluklu Eitim yaklaflm
Olarak Uzaktan Eitim, adafl Eitimde Yeni
Teknolojiler. (Editr: B. zer). Eskiflehir: Anadolu
niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar, ss.121138.

zdil, . (1986). Uzaktan retimin Evrensel


erevesi ve Trk Eitim Sisteminde Uzaktan
retimin Yeri. Eskiflehir: Anadolu niversitesi
Akretim Fakltesi Yaynlar.
zdil, . (1985). Uzaktan Eitim Teknolojisi.
Eskiflehir: Anadolu niversitesi Akretim
Fakltesi Yaynlar.
zg, T. (1986). Eitim Sorunlar ve zmnde
Kitle letiflim Aralar Ekonomik ve Teknolojik
Bir Yaklaflm. Eskiflehir: Anadolu niversitesi
Akretim Fakltesi Yaynlar.
Peters, O. (2001). Learning and Teaching in Distance
Education: Analysis and Interpretations From
an International Perspective. UK, Kogan Page.

Szlk

245

Szlk
A

Befleri sermaye: Bireylerin ifl yapabilme ve zihinsel yeteneklerinin gelifltirilmesi, verimliliklerinin artrlmas ve gele-

Acemiolan Kfllalar: Devflirme sistemi gereince Hristiyan

cekte ekonomik g elde etme potansiyellerinin geliflti-

ocuklarnn yenieri yetifltirilmek zere eitildii eitim

rilmesi amacyla eitim, yetifltirme gibi etkinliklerle ka-

kurumlar.

zandrlan alflkanlklar, bilgi kazanma ve gelecekte da-

Ahilik: Seluklular dneminde mesleki ve dini nitelikte bir

ha iyi ifl olanaklar iin yer deifltirebilme etmenlerinin

lonca kurumu olup, kk esnaf, sanatkr, usta, kalfa


ve raklara meslek ncesinde ve meslek iinde yetiflme
olana salayan bir meslek eitimi sistemi.

oluflturduu sermaye.
Betimsel arafltrma: Var olan olduu gibi saptamaya ya da
tanmlamaya alflan, farkllk ya da iliflki bulmaya alfl-

Aile: Evlilik ve kan bana dayanan, kar, koca, ocuklar, kardefller arasndaki iliflkilerin oluflturduu toplum iindeki
en kk birlik.

mayan arafltrma.
Bilgi retisi: Bilgi olayn betimleyerek ve zmleyerek
aklayan; mant, psikolojiyi, sosyolojiyi, tarihi, biyo-

Akademik danflmanlk: rencilerin anlayamadklar ko-

lojiyi, fiziktesini kuflatan, bilgiyle ilgili en genifl anlam-

nular aklamaya ynelik olarak gerek illerde yz yze


gerek de internet zerinden verilen eitim hizmeti.
Alt sistem: Sistem denilen btn oluflturan paralar.
Alternatif maliyet (Frsat Maliyeti): Snrl kabul edilen mal
ve hizmetlerin arasndan en iyi tercihin yaplmas ve gereksinimleri karfllayan dier alternatif mal ve hizmetlerin terk edilmesi.
Analitik arafltrma: Gerek nitel gerek nicel arafltrma zelliklerini birlikte ierebilen arafltrma tr.
Anayasa: Devletin yapsn, hkmet biimini devletin organ-

da bilme retisi.
Bilimsel arafltrma etii: Bilimsel arafltrma yaparken arafltrmaclarn uymas gereken kurallar btn.
Bilimsel arafltrma: Sistematik veri toplama, zmleme,
deerlendirme ve rapor etme sreci.
Bilimsel bilgi: Nesnel, evrensel doruluu kantlanmfl bilgi.

ok ortaml yaklaflm: Uzaktan eitimin ulaflt yeni evre. retimde en yeni teknolojileri de kapsayan bir

larn ve aralarndaki iliflkileri, temel hak ve zgrlleri

yaklaflm.

dzenleyen, en soyut ve en genel kurallar.


Anket: Kalem kt yoluyla objenin, bireyin ya da grubun
kendisi hakknda bilgi vermesine dayanan veri toplama
yntemi.
Ardflk model: Bir fakltede alan renimini tamamlayan
rencinin, alannda retmenlik yapabilmek iin ayrca
retmen yetifltiren bir kurumda retmenlik meslek
bilgisi derslerini grd ve programn sonunda retmenlik belgesi ald retmen eitimi modeli.
Atabek: Seluklular dneminde flehzade ve sultanlara danflmanlk yapmak, onlara eitim vermek amacyla grevlendirilen deneyimli hoca.
Avrupa Birlii: Avrupa lkelerinin kendi aralarnda kurduu
siyasi ve ekonomik birlik.

D
Daimicilik: Bu eitim felsefesi, gcn genellikle kkleflik
gerekilikten (klasik realismden) alan eitim felsefesi
ekol.
Davranfl: Organizmann etkiye karfl gstermecilei tepki ya
da tepkiye karfl gsterdii etki
Deer retisi: Deerlere iliflkin sorunlar eflitli iliflkiler ynnden, zellikle aflama dzeni ynnden aydnlatmaya alflan reti.
Deerlendirme arafltrmas: Bir programn etkililii hakknda karar vermek amacyla yaplan arafltrma.
Deerlendirme: rencilerin hedeflere ne lde ulafltklarnn saptanmas.
Deerler: Kltr ve topluma anlam veren ltler.

Bantsal arafltrma: Kestirim ya da iliflki arafltrmalarnda


uygulanan arafltrma. Kestirim arafltrmasnda zaman bakmndan daha nceden oluflan deiflkenlere iliflkin lmlerden gelecek davranfl kestirilmeye alfllrken,
iliflki arafltrmasnda deiflkenler aras neden-sonu kalplarn anlamaya vurgu yaplr.

Deiflken: En az iki farkl deer alabilen ve bir arafltrmada


incelenen zelliklerin her biri.
Deiflme: Bir durumdan yeni bir duruma geifl
Deneysel arafltrma: Neden-sonu iliflkilerini belirlemek
amacyla, dorudan arafltrmacnn kontrol altnda, gzlenmek istenen verilerin retildii arafltrma.
Dikey toplumsal hareketlilik: Bir toplumsal snftan dierine geme.

246

Szlk

Din: nsann kutsal sayd gereklerle iliflkilerini salayan bir

Etnografik arafltrma: Bir grubu ve onun davranfllarn, gru-

kurallar btn.

bun bulunduu kltr ierisinde yaflayan bireylerin ba-

Doal sistem: Doada kendiliinden var olan insan eliyle flekillenmemifl sistem.

kfl alaryla inceleyen kltrel bir betimleme.


Eylem (Aksiyon) arafltrmas: Uygulamada ortaya kan so-

Dokman arafltrmas: Dokmanlarn, kaytlarn analiz edi-

runlarn anlafllmasna ve zlmesine ynelik olarak

lerek kavramlarn, olaylarn ve grfllerin incelendii

uygulayclarn tek bafllarna ya da bir arafltrmac ile bir-

arafltrma tr.

likte uygulama srecini alflmasn ieren arafltrma ile


uygulamay birlefltiren ve arafltrma sonularnn uygula-

Durum alflmas arafltrmas: Gncel bir olgu, olay, durum

maya aktarlmasn kolaylafltran bir arafltrma yaklaflm.

ve gruplar zerine odaklanan derinlemesine inceleme.

Eitim felsefesi: Eitime yn veren amalar biimlendiren

Felsefe: Evrendeki her fleyin genel ve sistemli bir biimde

ve eitim uygulamalarna yol gsteren bir disiplin ya da

incelenmesi ve yorumlanmasna alflan bir dflnce

sistemli dflnce ve kavramlar btn.


Eitim maliyeti: Yaplan harcamalarla birlikte, kaybedilen

sistemi.
Fenomolojik arafltrma: Olgubilim arafltrmalar olarak ad-

kazanlar da ierisinde barndran kavram.

landrlan, yafladmz dnyada olaylar, deneyimler, alg-

Eitim psikolojisi: nsanlarn geliflim zelliklerini ve ren-

lar, ynelimler, kavramlar ve durumlar gibi farkl biim-

me ilkelerini inceleyerek, eitim ortamlarn etkili bir bi-

lerde ortaya kabilen olgular inceleyen arafltrma.

imde dzenlemeyi ve etkili bir retimle renmeyi ve-

Formal eitim: Okullarda ya da kurumlarda bir plan ya da


program uygulanarak gereklefltirilen eitim.

rimli bir biimde gereklefltirmeyi ama edinen, uygulamal bir bilim dal.
Eitim sosyolojisi: Toplum ile toplumun sosyal kurumlardan biri olan eitim arasndaki iliflkileri, etkileflimleri inceleyen bir bilim dal.
Eitim tarihi: Eitimsel gelenein kklerini, gemiflteki toplumsal ortamn koflullarna gre deerlendirerek gnmze yanstmaya alflan bir bilim dal.
Eitim: Bireyin davranfllarnda kendi yaflants yoluyla ve kastl olarak istendik deiflme meydana getirme sreci.
Ekonomi: nsanlarn yaflayabilmek iin retme, rettiklerini
blflme biimlerinin ve bu etkinliklerden doan iliflkilerin btn.
Ekonomik byme: Bir lkenin toplam olarak reel milli gelirinde meydana gelen yllk artfl oran.
Ekonomik kalknma: Bir lkedeki ekonomik dnflm sreciyle birlikte sosyal dnflmn de gerekleflmesi.
Enderun Mektebi: Saray, ordu ve hkmet ifllerinde alflacak ynetici ve devlet adam yetifltirmek iin saray iinde kurulan okul.

G
Gayri safi milli hsla: Bir lkenin bir yl iin geerli olan
geliri.
Gelenek: nsanlarn toplum yaflamnda uymak zorunda olduklar davranfl kalplar.
Geliflim psikolojisi: Bireyin doum ncesinden lmne
dein geirmifl olduu nicel ve nitel deiflmeleri ve geliflmeleri inceleyen bir disiplin.
Genelge: Bir kuruluflun geneli ya da byk ounluunu ilgilendiren buyruklar ve duyurular.
Gerekilik: Gerein, okul ve algdan bamsz olarak var
olduunu savunan felsefi grfl. Var olan gerek kabul
eden bir dflnce sistemi.
Gereksinim: Tatmin edildiklerinde bireylere haz, tatmin edilmediklerinde znt ve ac veren duygular.
Grenek: Bir fleyin eskiden beri grld gibi yapma alflkanl, det, alflkanlklar.
Grflme: Bireylerin neyi ve neden dflndklerini, duygu

Esasicilik: Temelde bir eitim hareketi olarak ortaya kan,

ve tutumlarnn neler olduunu ve davranfllarn ynlen-

hibir felsefi akma baml olmayp birok felsefi grfl-

diren etmenleri ortaya karmay amalayan bir veri top-

le uyum iinde bulunan eitim felsefesi ekol.

lama yntemi.

Eflzamanl model: Kaynaflk ya da paralel model olarak

Gzlem: Doal ortamlarda yaplan, insan davranfllarnn

da adlandrlan, retmenlik eitiminin ierik alann-

incelenmesini temel ama edinen bir veri toplama

da yer alan derslerinin, retmenlik eitimi sresince


dnemlere ya da yllara gre datld retmen eitimi modeli.
Etki yasas: Organizmann yapmfl olduu bir davranflndan
dolay hoflnut kalmas nedeniyle bu davranflnn ileride
tekrarlanma olaslnn yksek olacan belirten ilke.

yntemi.
Gzlem arafltrmas: Verileri, katlmclarn arafltrmac tarafndan gzlenmesiyle toplanan arafltrma.

Szlk

247

Medrese: Seluklular dneminde kurulan ve Osmanl dneminde de devam eden, ilkretimden yksekretime

Hedef: retim etkinlii sonunda, bireyde gzlenmesi bekle-

dein aflamal bir eitim uygulanan, gelir kaynaklar va-

nen davranfllar.

kflarca karfllanan rencilerin burslu ve yatl olarak

renim grdkleri rgn eitim kurumu.

lerlemecilik: Yararclk ad verilen dflnce sisteminin (pragmatik felsefenin) eitime uygulanmasyla oluflan eitim
felsefesi ekol.
lkretim: 6-14 yafl grubundaki ocuklarn eitim ve retimini kapsayan eitim basama.
nformal eitim: Bir plana bal olmakszn yaplan eitim
etkinlikleri.
skolastik dflnce: Ortaa yntemlerine uygun dflnce.
Aristonun bilimsel sistemini uyumlu bir biimde birlefltirmeye alflan ortaa felsefesine iliflkin dflnce.
stendik davranfl: Eitim yolu ile bireylere kazandrlmas
amalanan toplumun benimsedii olumlu davranfl.

N
Nicel: Saylar, lmler, tmdengelim, kontrol ve deney gibi
kavramalara vurgu yapma.
Nicel arafltrma: Grgl (amprik) ya da saysal arafltrma.
Nitel: Doal ortamlar, anlamlandrma, szel anlatmlar ve esnek desenler gibi kavramlara vurgu yaplmas.
Nitel arafltrma: Gzlem, grflme ve dokman analizi gibi
nitel veri toplama yntemlerinin kullanld, alglarn ve
olaylarn doal ortamda gereki ve btncl bir biimde ortaya konulmasna ynelik nitel bir srecin izlendii arafltrma.
Norm: Bir kltrdeki bireylere yol gsteren, toplumsal dzeni salayan, olumlu ve olumsuzu, doru ve yanlfl gs-

Kanun hkmnde kararname: Trkiye Byk Millet Meclisinin kard yetki yasasna dayanarak Bakanlar Kurulunca belli konular dzenlemek zere karlan yazl
hukuk kurallar.
Karma desen arafltrmas: Nitel ve nicel yaklaflmlarn birlikte kullanld arafltrma.
Kendiliinden renme: Bireyin kendi kendine gereklefltirdii bir eylem sonucunda meydana gelen davranfl
deifliklii.
Kuram: Bir olguyu aklamaya, kestirmeye ya da kontrol etmeye yarayan iliflkiler btn.
Kuram oluflturma arafltrmas: Arafltrlan durumla ilgili olarak kuram keflfetmek ya da retmeyi amalayan, herhangi bir durum ierisinde bulunan ya da alflan kiflilerin nasl etkileflimde bulunduklarn, uygulamalarn nasl yaptklarn ve bu durum ierisinde kendilerini nasl
algladklarn ortaya karmaya alflan arafltrma.
Kltr: Bir toplumun tarihsel sre ierisinde yaratt ve kulland maddi ve manevi deerlerin tm.
Kltrleme: Toplumun, bireyleri kendi kltrnn istek ve
beklentilerine uyum salayacak biimde yetifltirmesi.
Kttap: Seluklular dneminde ilkretim dzeyinde okumayazma, aritmetik gibi temel bilgilerin retildii ve din
eitiminin gereklefltirildii okul.

teren kurallar, standartlar ve dflnceler. Yaptrm olan


kurallar sistemi.
Nfus: Bir lkede, bir blgede, bir evde belirli bir anda yaflayanlarn oluflturduu toplam say.

O-
Okulncesi eitim: Zorunlu ilkrenim ana gelmemifl ocuklarn eitimini kapsayan eitim basama.
Ortaretim: lkretime dayal, en az drt yllk genel, mesleki ve teknik retim kurumlarnn tmn kapsayan
eitim basama.
renme: Yaflant rn ve nispeten kalc izli davranfl
deifliklii.
reti (doctrine): retilen fley. Dinsel, felsefi ya da bilimsel konularda doru olarak ne srlen, doru diye retilen kuramlar sistemi.
retme: renmeyi salama etkinlikleri. Eitim kurumlarnda planl, kontroll ve rgtl olarak gereklefltirilen
etkinlikler.
retmenlik meslei: Eitim ile ilgili sosyal, kltrel, bilimsel ve teknolojik boyutlara sahip alandaki zel uzmanlk
bilgi ve becerisini temel alan, akademik alflma ve mesleki formasyon gerektiren profesyonel bir urafl alan.
retme-renme sreci: rencilerin amalara ulaflmalar
iin geirmeleri gereken renme yaflantlarn salayacak dfl koflullarn dzenlenmesi.

Maliyet: Bir mal ya da hizmetin elde edilmesinin deeri, mal


ve hizmetlerin retim giderlerinin toplaml.
Mantk: Doru dflnme sanat ve bilimi.

rgn eitim: Belli bir yafl grubundaki ve ayn dzeydeki bireylere, amaca gre hazrlanmfl eitim programlar yoluyla okul ats altnda dzenli olarak yaplan eitim.

248

Szlk

rgt: Amalarn gereklefltirmeye alflan bireylerin abala-

Toplumsal kurum: Toplumsal yaflamn nemli bir boyutu

r sonucu ortaya kan bir yap.

olarak belirli ortak amalar ve karlar evresinde orta-

zaktarm arafltrmas: Verileri, rneklemde yer alan bi-

ya kp geliflen rgtl ve dzenli toplumsal etkileflim

reylerin bizzat kendilerinden bilgi alnarak topland


arafltrma.

biimleri.
Tketim: Mal ve hizmetlerin insan gereksinimlerini gidermesi amalanarak kullanm.

Tzk: Bir yasann uygulanmasn gstermek ya da emrettii

Psikoloji: nsan davranfllarnn geliflimi ve insann renme-

iflleri belirtmek zere yasaya aykr olmamak kofluluyla

si ile ilgili bir bilim.

ve Danfltayn incelenmesinden geirilerek Bakanlar Kurulunca karlan yazl hukuk kurallar.

S
Sbyan Mektebi: lkretim dzeyinde vakflarca kurulan ve
giderleri de yine vakflarca karfllanan, 6-12 yaflndaki kz

U-
Uygulamal arafltrma: Amac, gnlk yaflamda karfllafllan

ve erkek ocuklarn 3-4 yl sreyle temel dzeyde okuma-yazma ve aritmetik reten okul.

problemlere zm bulmak olan arafltrma.


Uzaktan eitim: Eitim gereksiniminin artmas ve okullarda-

Snf ynetimi: renmeye uygun bir ortam oluflturabilmek,

ki kapasitenin buna yant verememesi karflsnda, yeni

renme iin harcanacak zaman etkili kullanabilmek ve

iletiflim teknolojileri kullanlarak eitimi etkinlikle sala-

retimi engelleyen etmenleri giderebilmek iin retmenin snfnda retim dflnda gereklefltirmifl olduu

ma modeli.
lkclk: Bir lkyle belirlenmifl olan ve bu lkye kar

akademik olmayan etkinlikleri.

gtmeden bal kalan yaflama biimi ve dnya grfl.

Sistem: Birbirine baml ve karfllkl etkileflimde bulunan bir

Zihinsel ya da ruhsal geree nem veren dflnce sis-

takm alt paralardan oluflan, ayn zamanda daha byk


sistemlerin paras olarak ifllevde bulunan btn.

temi ya da dnya grfl.


retim: nsan gereksinimlerinin karfllanmas amacyla, mal

Sosyoloji: nsanlarn birbirleriyle olan iliflkilerini bilimsel a-

ve hizmetlerin oluflturulmas abalarnn tm ya da in-

dan inceleyen bilim.

sanlara ek yarar salamak iin mal ve hizmetlerin daha

Soyut zeka: Dflnme ve yeni durumlara uyma konularnda


soyut kavramlar ve simgelerden baflarl bir biimde yararlanabilme yetenei.

deerli hale getirilmesi sreci.


st sistem: Her sistemin bal olduu daha byk sistem.

V
Varlk retisi: Var olan zerine, yalnzca var olmas asn-

Tarih: Sosyal gerei ve toplumun kesintisiz oluflumunu ince-

dan reti; var olann varl ve genel var olma ilkeleri

leyen bir bilim dal.


Tekrar ilkesi: Tekrarlanan bir davranfln gleneceini belir-

zerine 17. yzyldan beri kullanlan kavram.


Varolufluluk: zgrl, iinde insann varoluflunu ve insa-

ten ilke.

nn kendini gereklefltirmesi sorunlarn irdeleyen a-

Temel arafltrma: Amac kuram retmek ya da kuramlar snayarak, var olan kuramsal bilgilere yenilerini eklemek
olan arafltrma.
Toplumsal deiflme: Toplumsal dzenin bu dzeni salayan
toplumsal iliflkilerin ve bu iliflkileri belirleyen toplumsal
kurumlarn deiflmesi.

dafl bir felsefe akm.

Y
Yapay sistem: Belli ifllevleri karfllamak zere insan eliyle flekillendirilmifl sistem.
Yaplandrlmamfl grflme: Arafltrma sorularnn nce-

Toplumsal denetim: Toplumsal dzeni salamak, toplumsal

den hazrlanmad, yalnzca, konuflulacak ana konu bafl-

yaflamdaki iliflkileri yneten normlardan sapmay nle-

lklarnn belirlendii, veri analizinin zor olduu grfl-

mek iin toplumsal grup tarafndan kullanlan sistemler


btn.

me tr.
Yaplandrlmfl grflme: Tm aflamalar nceden planla-

Toplumsal hareketlilik: Toplumdaki bireylerin toplumsal

nan, amac grflmeye katlanlarn verdikleri yantlar

hiyerarflide bir statden baflka bir statye gemesi.

karfllafltrmak olan, ok sayda kifliden grfl almak istenildiinde tercih edilen, arafltrma konusuna iliflkin genel dflnce ve nerilerin belirlenmesinde yararlanlan
ve verilerin analiz edilmesi kolay olan grflme tr.

Szlk
Yararclk: Doruluu ve gereklii tek yanl olarak yalnzca
eylemlerin sonular ve baflarlar ile deerlendiren felsefe retisi.
Yar-yaplandrlmfl grflme: Yaplandrlmamfl grflme
ile yaplandrlmfl grflme arasnda yer alan, kimi sorular yaplandrlmfl, kimi sorular ise yaplandrlmamfl
biimde hazrlanan ve sorular katlmclara ayn sra ve
biimde sorulan grflme tr.
Yasalar: Yetkili kurum tarafndan (yasama organ) yaplp
usulne uygun ilan edilip genellik, sreklilik ve soyutluk zellikleri taflyan uyulmas zorunlu yazl hukuksal
kurallar.
Yaflam boyu eitim: nsann srekli eitilmesini ngren bir
yaklaflm.
Yaflant: Bireyin evresiyle kurduu etkileflim sonucundan
kalan izler.
Yatay toplumsal hareketlilik: Ayn toplumsal tabaka iinde
yer alanlarn benzer statler arasndaki geiflleri.
Yatrm: Belirli bir zaman dilimi ierisinde ekonomide yer alan
retim aralarnn birikimi amacyla yaplan harcamalar.
Yaygn eitim: rgn eitim sistemi iine hi girmemifl, bu
sistemin herhangi bir basamanda bulunan ya da bu
basamaklardan birinden ayrlmfl olan kiflilere ilgi ve gereksinimleri dorultusunda yaplan eitim.
Yeniden yaplanmaclk: Temeli yararc (pragmatik) felsefeye dayanan ilerlemecilik (Progressivism) akmnn devam olarak grlen, an kltrel bunalmlarna gs
gerebilmek iin toplumu yeniden dzenlemek ve gl,
birleflmifl tutarl deerlere dayal yeni bir dnya uygarl kurmay hedefleyen eitim felsefesi ekol.
Yeterlik: Bir meslein baflarl bir biimde yerine getirilebilmesi iin sahip olunmas gereken zellikler.
Ynetmelik: Baflbakanlk, Bakanlklar ya da kamu tzel kiflilerinin kendi grev alanlarn ilgilendiren yasalarn ve tzklerin uygulanmasn salamak zere ve bunlara aykr olmamak kofluluyla kardklar yazl hukuk kurallar.
Ynlendirilmifl renme: renmeyi salayacak bir baflka
kifli ya da aracn varlnn sz konusu olduu renme.
Yksekretim: Ortaretime dayal en az iki yllk yksek
renim veren eitim basama.

249

Dizin

251

Dizin
A
Acemiolanlar Kfllas 114
Ak lkretim Okulu 226, 231
Ak Lise 226, 231, 234
Akretim Fakltesi 226, 228, 232-236
Ahilik 114, 121, 128
Ahmet Yesevi 121
Aile 18,20, 25,30, 33
Alan bilgisi 183, 185, 200, 204, 205, 207, 210, 212-214
Alt sistem 157, 171
Alternatif maliyet (Frsat Maliyeti) 98

Demokratik ynetim 78, 80


Deneme Yksek retmen Okulu 231
Deneysel arafltrma 137-139, 148
Descartes 118
Dewey 124
Dikey toplumsal hareketlilik 25
Disiplin 44-47, 49, 50, 51
Doal sistem 157
Dokman arafltrma 142
Durum alflmas arafltrmas 141

Ana Muallim Mektebi 207

Analitik arafltrma 134, 137, 142, 148

Eitim 1.9, 11, 17-21, 23.34, 41-47, 50, 51

Anayasa 158,161, 171

Eitim ekonomisi 96, 99, 100

Anket 134, 139, 144, 145, 148

Eitim Enstitleri 200, 203, 208-212, 218

Aristo 43

Eitim faklteleri 203-205, 207-209, 211, 212, 214-216


Eitim felsefesi 58,60, 63, 64, 67, 69

Eitim felsefesi kuramlar 58, 59, 64, 69

Bantsal arafltrma 138, 139

Eitim finansman 95, 96, 102, 103

Basedow 118

Eitim gereksinimi 78, 81, 82, 85, 89

Befleri sermaye 96, 98, 99

Eitim maliyeti 102

Betimsel arafltrma 138, 139

Eitim mevzuat 158, 171

Bilgi retisi 60, 61

Eitim nlisans Program 234

Bilginin kaynaklar 134, 135

Eitim politikas 77-79, 81, 82, 84,89

Bilim 133-138, 140, 141, 143-149

Eitim psikolojisi 41-47, 50, 51

Bilimsel arafltrma 133-138, 143, 144, 146, 148, 149

Eitim reformu 78

Bilimsel arafltrma etii 146, 149

Eitim Sosyolojisi 18-21, 33

Bilimsel arafltrma sreci 133, 135, 143, 144, 146, 148, 149

Eitim tarihi 114, 115, 117

Bilimsel bilgi 134-137, 148

Eitim Yksekokullar 207-211, 216

Biruni 121

Eitimde maliyet 96

Buyse 124

Eitmen Kurslar 209


Ekonomi 18-20, 23, 25, 26, 28-34, 95-101, 103, 105

C
Claparede 119
Comenius 44

D
Daimicilik (Perennialism) 64, 69
Darl Muallimin-i Ali 123
Darlfnn 123
Decroly 119
Deer retisi 60, 61
Deerlendirme arafltrma 137, 138, 148
Deerler 18, 20, 22, 24, 27.30, 32, 33
Deiflken 139, 141, 143

Ekonomik byme 96, 99, 100


Ekonomik kalknma 100
Enderun Mektebi 114, 122, 128
Endstriyel Sanatlar Yksek retmen Okulu 213, 214
e-renme 226, 233
Erasmus 44, 50, 118
Erkek Teknik Yksek retmen Okulu 200, 213
Esasicilik (Essentialism) 64, 65, 69
Etik 133-135, 146, 147, 149
Etkili bir retmenin nitelikleri 186, 192
Etkili liderlik 49
Etnografik arafltrma 140, 146
Eylem (aksiyon) arafltrmas 134, 137, 138,148

252

Dizin

Farabi 121

Kalknma 78, 81, 83,87, 89

Felsefe 58-70

Kalknma planlar 78, 83,85, 114, 125, 126, 128, 158, 168,

Felsefe akmlar 58, 59, 61, 63, 64, 69

171

Fenomolojik arafltrma 140

Kanun Hkmnde Kararnameler 156, 159, 171

Formal eitim 2, 6, 7, 11

Karma desen arafltrma 142

Frobel 118, 119

Kaflgarl Mahmut 121


Kendiliinden renme 2, 8, 11

G
Gagne 48
Galton 45, 50
Gayri safi milli hsla 103, 106
Gelenek 19, 22, 25, 30, 33, 36
Geliflim psikolojisi 42, 45-47, 50, 51
Genel kltr 182, 185
Genel Kltr Bilgisi 200, 204
Genel Ortaretim 163, 164
Genelge 156, 158, 159, 171
Gerekilik (Realism) 62, 64, 69

Kerscheinstainer 119, 120


Kz Meslek Lisesi 207
Kz Teknik Yksek retmen Okulu 200, 207, 208, 213
Kz ve Erkek Sanat Yksek retmen Okullar 214
Kiflisel nitelikler 180, 186,188, 192
Ky Enstitleri 124, 128, 200, 209
Ky retmen Okullar 209
Kuram 136,138, 140, 141, 143, 148
Kuram oluflturma arafltrma 140
Khne 124

Gereksinim 96-103

Kltr 3, 4, 18, 19, 21,25, 27-30, 33

Gktrkler 120, 121, 127

Kltrleme 3, 4

Grenek 19, 22, 30, 33

Kttap 114, 121, 127

Grflme 134, 139, 140, 143-146, 148


Gzlem 134, 135, 139, 140, 142,144, 146-149

Gzlem arafltrma 139

Lisans Tamamlama Programlar 226, 234


Locke 44, 50

H
Halk Eitim retmenleri nlisans Program 226, 234

Halkevleri 124

Maarif Kongresi 114, 123

Hall 45, 50

Maarif-i Umumiye Nezareti 123

Hendesehane 114, 123, 128

Malche 124

Herbart 44, 50, 118, 119

Maliyet 95, 103

Heyeti lmiye 114, 124, 128


Hunlar 120, 121, 127
Hkmet Programlar 158, 171

Mantk 60, 61, 64


Medrese 114, 121, 122, 124, 127, 128
Mekteb-i Harbiye 114, 123, 128
Mektupla retim Merkezi 226, 230

bn-i Sina 44
dadi 114, 123, 128
lerlemecilik (Progressivism) 65, 68, 70
lkretim 159, 161, 163, 165, 168, 170
lkretim retmenlii Lisans Tamamlama Program
226, 235

Mektupla retim Okulu 230


Merkez rgt 156, 166, 168, 169, 172
Mesleki nitelikler 180, 186, 188, 190, 192
Mesleki ve Teknik Ortaretim 163, 164
Mevzuat 155,158, 168, 171
Millet Mektepleri 124

lkretmen Okulu 200, 207, 212

Milli Eitim firalar 78, 83-85, 114, 124-126, 128, 158

nformal eitim 2, 6, 7, 11

Milli Eitim Temel Yasas 125, 128

ngilizce retmenlii Lisans Program 226, 235

Milli Eitimi Gelifltirme Projesi 126, 211, 214

skolastik dflnce 66, 70

Montessori 119

smail Hakk Baltacolu 124

Mhendishane-i Bahr-i Humayun 114, 123, 128

Dizin

Nicel arafltrma 134, 136, 138, 140,142, 144, 148

Sadrettin Celal Antel 124

Nitel arafltrma 134, 136-138, 140, 141, 144, 148

Sbyan Mektebi 114, 123

Norm 20, 22, 24, 30, 33

Snf atmosferi 49

O-

Snf retmenlii Lisans Tamamlama Program 226, 235


Snf ynetimi 42, 46, 48, 49, 51

Okul 78-81, 84, 86

Sistem 155-162, 165, 166, 168, 170,172

Okulncesi eitim 162, 168, 170, 172

Siyaset 19, 28, 32, 33

Okulncesi retmenlii Lisans Program 226, 235

Sokrates 43

Ortaretim 158, 162,165, 168, 172

Sosyoloji 18-21, 33

Ortaretim Alan retmenlii Tezsiz Yksek Lisans

Sultani 114, 123, 128

Program 211
renme 1-11

renme psikolojisi 42, 43, 45-47, 50, 51

T.C. Anayasas 158, 171

retim 1, 2, 3, 6-11

Talim ve Terbiye Kurulu Baflkanl 168, 172

retimde toplulafltrma 114

Tarih 113-117, 120, 126, 127

retme 1, 2, 4, 8, 9, 11

Taflra rgt 156, 166, 169, 172

retmen 179-192

Tedrisat- btidaiye Kanun-u Muvakkati 123, 128

retmen eitimi 199-201, 203-216

Temel arafltrma 134, 137, 140, 148

retmen eitimi modelleri 200, 209

Tevhid-i Tedrisat 124, 128

retmen yeterlikleri 183, 184

Thorndike 45, 50

retmenin grev ve sorumluluklar 180-192

Tphane-i Amire 114, 123, 128

retmenin nitelikleri 179,181, 183, 186, 192

Ticaret ve Turizm Yksek retmen Okulu 213

retmenin snf dflndaki grev ve sorumluluklar 180,

Toplumsal deiflme 18, 19, 21, 23, 24, 33

191

Toplumsal denetim 18, 19, 21,23, 33

retmenin snf iindeki grev ve sorumluluklar 190

Toplumsal hareketlilik 18, 19, 21, 24, 25, 33

retmenlik meslek bilgisi 183, 185, 200, 203-205, 207,

Toplumsal kurumlar 18, 19, 23, 28, 33

210, 212-216

Tketim 96, 99, 100, 102

rgn eitim 2, 6, 7, 11, 156, 162, 166, 172

Trk Eitim Sistemi 155,158, 160, 162, 165, 170-172

rgt 155-159, 166-172

Trk Eitiminin Temel lkeleri 156, 172

zaktarm arafltrmas 139

Trk Milli Eitiminin Amalar 78, 87, 88

zel eitim 159, 161, 162, 165, 166, 168, 170, 172

Tzk 156, 158, 159, 162, 171

zel retim 162, 165, 168, 170, 172

U-
Ulusal Program 158, 171

Pedagoji 114, 117, 118, 120

Uygulamal arafltrma 134, 137, 138, 148

Pestalozzi 44, 50, 118, 119

Uygurlar 120, 121, 127

Platon 43

Uzaktan eitim 225,231, 236

Politika 77-89

lkclk (dealizm) 62, 64, 69

Psikoloji 41,47, 50, 51

retim 96, 97, 99-101

253

st sistem 155,157, 171

Ratke 44, 50

Rousseau 44, 50, 118, 119

Varlk retisi 60, 61

Rfldiye 114, 123, 128

Varoluflculuk (Existentialism) 63

254

Dizin

W
Wunt 45, 50

Y
Yapay sistem 157
Yaplandrlmamfl grflme 145
Yaplandrlmfl grflme 145, 146
Yararclk (Pragmatism) 62, 65, 69
Yar-yaplandrlmfl grflme 145, 146
Yasa 156, 158-161, 163, 165, 166, 168, 171, 172
Yaflam boyu eitim 225,228, 236
Yatay toplumsal hareketlilik 24
Yatrm 96-102
Yaygn eitim 2, 6, 7, 11, 156, 162, 165, 166, 168, 170, 172
Yaygn Yksekretim Kurumu (YAYKUR) 226, 231
Ynetmelik 156, 158, 159, 164, 166, 169, 171, 172
Ynlendirilmifl renme 2, 8, 11
Yurt dfl rgt 156, 166, 170, 172
Yksek retmen Okullar 200, 207, 208, 211-214, 217
Yksekretim 159, 162,166, 168, 170, 172

You might also like