Eğitim Felsefesi PDF

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2278

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1275
AIKRETM FAKLTES
OKULNCES RETMENL LSANS PROGRAMI
ETM FELSEFES
Yazarlar
Yrd.Do.Dr. Turan Akman ERKILI (nite 1, 2, 3)
Prof.Dr. Selahattin TURAN (nite 4)
Prof.Dr. Veysel SNMEZ (nite 5)
Editr
Yrd.Do.Dr. Adnan BOYACI
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2011 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Prof.Dr. Levend Kl
Genel Koordinatr Yardmcs
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
retim Tasarmcs
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
Dil ve Yazm Danflman
Okt. Sevgi alflr Zenci
lme Deerlendirme Sorumlusu
Uzm. Blent Gezen
Kitap Koordinasyon Birimi
Do.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Eitim Felsefesi
ISBN
978-975-06-0952-7
3. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 24.000 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Ocak 2013
iii
indekiler
indekiler
nsz ............................................................................................................
Kullanm Klavuzu........................................................................................
v
vi
1. NTE
Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim liflkisi,

Eitim Felsefesi ........................................................................
GRfi ..............................................................................................................
FELSEFENN TANIMI VE KAPSAMI .............................................................
Felsefenin Urafl Alanlar .............................................................................
FELSEFE BLM LfiKS................................................................................
FELSEFE ETM LfiKS VE ETM FELSEFES ......................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
3
3
5
7
9
12
14
15
16
17
17
Felsefi Akmlar ve Eitim.......................................................... 19

GRfi ..............................................................................................................
FELSEF AKIMLAR VE ETM ALANINA ETKLER...................................
dealizm .........................................................................................................
dealist Felsefe Asndan Eitim..................................................................
Realizm...........................................................................................................
Realist Felsefe Asndan Eitim...................................................................
Pragmatizm ....................................................................................................
Pragmatist Felsefe Asndan Eitim ............................................................
Varoluflculuk..................................................................................................
Varoluflu Felsefe Asndan Eitim .............................................................
Liberalizm .....................................................................................................
Liberal Felsefe Asndan Eitim ..................................................................
Materyalizm....................................................................................................
Materyalist Felsefe Asndan Eitim............................................................
Natralizm......................................................................................................
Natralist Felsefe Asndan Eitim ..............................................................
Pozitivizm ......................................................................................................
Pozitivist Felsefe Asndan Eitim...............................................................
Postmodernizm..............................................................................................
Postmodern Felsefe Asndan Eitim..........................................................
GENEL FELSEF AKIMLARIN TRKYEDE ETME ETKLER.................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ..............................................
21
21
21
22
23
24
25
26
26
27
28
29
30
32
33
33
34
36
37
37
39
41
43
44
45
45
Eitim Felsefesi Akmlar ........................................................ 49

GRfi ..............................................................................................................
ETM FELSEFESNN fiLEVLER ..............................................................
2. NTE
51
51
3. NTE
iv
indekiler
ETM FELSEFES AKIMLARI......................................................................

Daimicilik-Perennializm ................................................................................
Esasicilik-Essentializm ...................................................................................
lerlemecilik -Progressivizm..........................................................................
Yeniden Oluflturmaclk-Reconstructionizm.................................................
Politeknik Eitim ...........................................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
4. NTE
Eitim Felsefesi ve adafl Eitim Sistemleri ...................... 71

GRfi ..............................................................................................................
ETMN VE OKULUN fiLEVLER..............................................................
ADAfi ETM SSTEMLER VE OKUL....................................................
ETM VE OKULUN ANLAMINA YNELK RADKAL ELEfiTRLER.......
MODERNZM, POSTMODERNZM VE ETM...........................................
BAfiARILI BR ETM VE OKUL SSTEMNN ZELLKLER....................
Okul Sistemi ve Liderlik ...............................................................................
renme-retme Sreci .............................................................................
retmen Davranfllar ..................................................................................
Okul klimi ....................................................................................................
Okul evre liflkileri ......................................................................................
SONU...........................................................................................................
zet................................................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
5. NTE
54
54
56
58
61
63
66
67
68
68
69
73
73
75
77
81
82
83
84
85
85
86
86
88
89
90
91
91
92
Trk Eitim Felsefi Temelleri ................................................ 93

GRfi ..............................................................................................................
SLMYET NCES TRK TOPLUM YAPISI VE ETMN
DAYANDII FELSEFE...................................................................................
SLMYET SONRASI TRK TOPLUMUNDA ETMN DAYANDII
FELSEFE .........................................................................................................
SELUKLULAR VE OSMANLILARDA ETMN DAYANDII FELSEFE ...
CUMHURYET DNEM ETMNN DAYANDII FELSEFE ..................
zet................................................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
majlar in Yararlanlan nternet Adresleri .................................................
95
95
96
100
103
108
109
110
111
111
112
112
Szlk ................................................................................... 113

Dizin ...................................................................................... 115
nsz
nsz
21. yzyl toplumlar kreselleflme, siber iletiflim ve bilgi ekonomisi gibi deiflkenlerin etkisi ile yapsal bir dnflm sreci iine girmifl; bu srete eitim
ve okul merkezde tanmlanan geler olmufltur. Eitimin ve okulun merkezde tanmlanmas; eitimin stratejik deiflim ajan olarak toplumsal ifllevlerinden, eitim
ve okul kurumunun dier kurumlarla olan iliflki dinamiklerinden ve belirlenen
eitim felsefelerinin toplum kurgusunun temelinde yer almasndan kaynaklanmaktadr.
Toplumlar var olma stratejilerini adafl eitim felsefeleri ve eitimle toplum
arasndaki iliflki dinamikleri erevesinde yeniden yaplandrrken, eitimin ve
okulun felsefi anlamnn, deiflimi gereklefltirecek olan sistem yrtcleri tarafndan kavranmas yadsnamaz bir gerekliliktir. Trkiye gibi geliflmekte olan lkelerde, toplumsal kalknma ve srdrlebilir geliflmenin en nemli deiflkenlerinden biri olarak tanmlanan eitimin; zellikle toplumsal ve felsefi anlam kavranmadan, salt teknik ve yasal bir sre olarak yaplandrlmas ve srdrlmesi okullardan bafllayarak sistemin genelinde eflitli sorunlara neden olmaktadr. Baflta retmenler, eitim ve okul yneticileri ile politika yapclar eitimin bir yap, sre,
rgt ve sistem olarak toplumsal ve felsefi anlamn kavradklar lde, okullardaki snflardan sistemin geneline kadar genifl bir yelpazede beliren sorunlarn zmne ynelik btncl bir bakfl as kazanabilirler.
Eitim felsefesi kitab, eitim felsefesi alann tanmanz, gereklefltireceiniz
eitim retim etkinliklerinin felsefi arka plann kavramnz, retmenlik mesleinin ifllev ve etkilerini felsefi adan konumlandrmaya ynelik bilgi ve beceri kazanmanz amacyla hazrlanmfltr.
Bu amaca ynelik olarak kitapta, felsefenin tanm, kapsam, felsefe-eitim iliflkisi, eitim felsefesi; felsefi akmlar ve eitim, eitim felsefesi akmlar; eitim felsefesi ve adafl eitim sistemleri ve Trk Eitim Sisteminin felsefi temelleri konularna yer verilmifltir.
Konular kendi kendinize alflarak renmenize olanak salayacak biimde,
uzaktan eitim ilkelerine uygun olarak hazrlanmfl bu kitaptaki bilgileri daha kolay ve etkili biimde renebilmeniz iin ncelikle nitelerin bafl ksmlarnda yer
alan amalar blmn gzden geiriniz. nitelerin iindekiler ksmlarn inceleyiniz. nitelerin iine yerlefltirilmifl olan sorularn ve tartflma nerilerinin gereini dikkate alnz. nitelere iliflkin metni alfltktan sonra nite sonundaki zeti
okuyunuz. nitelerin sonundaki deerlendirme sorularn yantlaynz. Konuyla ilgili ayrntl bilgi iin nitelerin sonlarndaki kaynaklara baflvurunuz. Kitaptaki kimi niteler iin ekilen televizyon programlarn izlemeye zen gsteriniz.
Kitabn yararl olmasn umuyor, baflarlar diliyorum.
Editr
Yrd. Do. Dr. Adnan BOYACI
Kullanm Klavuzu
vi
endi kendine renme

ilkelerine gre
hazrlanmfl olan bu kitabn
ifllevlerini renmek iin
hazrlanan Kullanm
Klavuzu, konular
anlamanzda ve snavlara
hazrlanmanzda sizlere
fayda salayacaktr.
Girifl: nitede ifllenen konulara

iliflkin bilgi veren, konuya bafllamadan nce sizi dflnmeye
iten, gerektiinde konular daha
iyi kavrayabilmeniz iin yapmanz gerekenleri belirten ksa
aklamalardr.
N Amalarmz:
niteyi tamamladnzda
kazanacanz bilgi ve
becerilerdir.
rnek Olay: nitede ifllenen konularn gnlk yaflama yansmalarn ieren, kuramsal aklamalarla evrenizde yaflanan olaylar arasnda ba
kurmanza yardmc olmay hedefleyen rnek olaylar, anektodlar, alntlar ya da gazete haberleridir.
Anahtar Kavramlar: nitede amlanan

temel kavramlardr. nitedeki nemli noktalara iliflkin
ipular verir.
Yana kma: Metin iinde yer alan nemli kavram ve ifadelere iliflkin tanm ya da aklamalardr. nemsemeniz gereken noktalar gsterir.
Metin iinde yaplan aklamalarn bir tr ok
ksa zeti gibi dflnlebilir.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Dflnelim: Metnin herhangi bir yerinde ve geD fi N E L M

rektiinde sizlerin dflnmesini, dflndklerinizi
belirli bir konuya younlafltrmanz salamak amacyla soS da
O Rsizin
U yapmanz beklenen davranfllardr.
rulan sorular ya
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
N N
indekiler: nite iinde hangi konularn iflleneceini gsterir. Ana konu-SIRA SZDE
AMALARIMIZ
larn bafllklarn ierir.
D fi N E L M
K T A P
S O R U
TELEVZYON
DKKAT
SIRA SZDE
Sra Sizde: fllenen konular kavrayp

SIRA SZDE
kavramadnz kendi kendinize lAMALARIMIZ
menize yardmc olmaya amalayan, dflnmeye ve uygulamaya
sorulardr.
D fi N E L ynlendiren
M
K T A P
S O R U
TELEVZYON
DKKAT
Kullanm Klavuzu
zet: nitede ayrntl ifllenen konularn nemli noktalar tekrar vurgulanr.
Okuma Paras: Bu blmde,

baz dorudan iliflkili bilimsel
bir alflmadan alnan okuma
paralarna yer verilmektedir.
Kendimizi Snayalm: nitede ifllenen konular renip renmediinizi kendi kendinize lmenizi salayacak, bir tr snava
hazrlk testidir. Snavlarda
kabilecek trde sorular ierir.
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar:

"Kendimizi Snayalm" blmndeki
sorularn cevaplarn ve ilgili olduklar konular ierir. Yanlfl cevapladnz sorularla ilgili konular tekrar etmeniz snavdaki baflarnz artrabilir.
Yaflamn inden: nitede aktarlan kuramsal aklamalar ile gnlk yaflammzda karfllafltmz olaylar arasnda iliflki kurmanz salamak iin verilmifl haber ve
alntlardr.
Sra Sizde Yant Anahtar: "Sra Sizde"lerde

yer alan sorularn cevaplarn ierir. Her hangi
bir Sra Sizde sorusuna verdiiniz cevap ile bu
blmdeki cevab karfllafltrarak, ilgili konuyu
ne lde rendiinizi belirleyebilirsiniz.
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar: fllenen konulara

iliflkin daha genifl bilgi edinmek
isteseniz bu blmde yer alan
kaynaklar inceleyebilirsiniz.
vii
Felsefenin Tanm,
Kapsam,
Felsefe-Eitim liflkisi,
Eitim Felsefesi
Kaynak: http://www.doc.gold.ac.uk/seminars/AISB08/Philosophy.jpg
Eriflim Tarihi: 30.06.2008
Dnn basit toplumlarndan bugnn kresel kyne dein tm tarihsel geliflim

dnemlerinde eitimin, kim iin, hangi amala, nerede ve nasl gereklefltirileceine iliflkin sorularn yantlar herzaman aranmfltr. Eitim programlarnn geleri
asndan bakldnda amalarn neler olaca, bireyin neden, hangi konularla,
nasl eitilecei ve renmelerin nasl llecei sorular, pedagojik olmann yannda znde sosyo-ekonomik ve politik ierikli sorulardr. flte eitim felsefesi, bu
sorulara yant ararken ayn zamanda ynetici, eitimci ve retmenlere yol gsteren ve eitim srecine klavuzluk yapan bir alflma alan olmufltur.
Amalarmz
N
N
N
N
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Felsefenin tanmn ve kapsamn aklamak,
Felsefenin urafl alanlarn aklamak,
Felsefe ile bilimin iliflkisini aklamak,
Felsefe ile bilimin benzerliklerini ve farkllklarn kavramak,
Felsefe ile eitim iliflkisini aklamak iin gerekli bilgi ve becerilere sahip
olabileceksiniz.
Eitim Felsefesi
rnek Olay
retmenler Odasndan Eitim Felsefesi Manzaralar
retmen arkadafllarmzn bir ksm okulumuzun retmenler odasnn bir kflesinde hararetle tartflmaktadrlar. Biraz yorgunlukla yanlarna varp katlmaya
alfltm. Ne hacet ok yorgunum. zledim, sizlerle paylaflaym dedim.
***
Ahmet retmen okullarda okutulan derslerin ortak bir felsefesinin olmadn
anlatmaya alflyordu. Ahmet retmen, ders kitaplar ve yardmc kaynaklarn n
sayfalarnda Atatrk resmi ile Ulusal Marfl ve Atatrkn Genlie Hitabnn bulunmasna karfln, ieriklerinin yer yer Atatrklkten uzak olduunu vurguluyordu.
Aniden ok uzaklafltk Atadan ok ... dedi bafln sallayarak.
Ayla Hanm okulumuzun gen retmenlerinden, drt, befl yllk bir retmen kardeflimiz. Kuflann aksine heyecanla atlyordu tartflmalara. lkenin eitim sistemi
nce demokratik olmaldr, insancl olmaldr ve eitim programlar lke koflullar ile
halkn gereksinmelerine yant vermelidir. tezini savunuyordu zetle. Ayrca eitim
sistemi retimi baz almal, eitim retim iindir diyerek grfl belirtti sonradan.
Ali retmen de eskilerde uzun yllar srgnlere gitmifl; ak sal 68-78 kufla
arasndan bir kuflak misali, emekliliini doldurmufl eski dernekilerden, sendikaclardan. Ayla Hanma katlmakla birlikte eitimin retim iin olmasnn deil;
retimin kim iin yapldnn nemli olduunu belirtiyordu. Konuya materyalist baklmal. diyerek Eski amlar bardak oldu, her fley deiflmektedir; bir de bizim eitim sendikalar deiflse . . . diye ekledi.
George yar bozuk Trkesiyle atld. Siz Trkler oklukla sisteme siyasi bakyorsunuz! dedi.
Araya giren Ali retmen: yle deil mi yani, George? diyerek teledi.
George, hafif krl salar, bize olan sevgisiyle siz nasl diyorsunuz hmanizma, fonksiyon ifllev lazm yani diyerek ayrld kflemizden.
Onun dediinin bizdeki karfll insancllk! diyerek atld sze Trk Dili Edebiyat retmenimiz Sezgin Hanm. Ne ontoloji, ne epistemoloji, ne mantk ne de aksiyoloji konufluluyor burada. Yksek lisansta hoca bize bunlar hep anlatt. Sahi, biz
bunlar niye rendik; ne iflimize yarad tm bunlar? Felsefesiz bir sistem klavuzsuz
bir gemiye benzemez mi? diye ekleyerek sonlandrd sorularn.
Dilara Hanm, ngilizce retmenimiz. Ne ok politik ve felsefi konufluyorsunuz. dedi sze girdi. Ben Amerikada da ngilterede de grmedim byle fleyler.
Oralarda herkes gzlerini kapyor, vazifesini yapyor! diye ekledi.
Ahmet retmen: ncelikle eitim amalarna yn veren bir bakfla gereksinme var o da biz de Atatrklktr diyordu, ben oracktan ayrlrken...
***
Anahtar Kavramlar
Felsefe
Sevgi (Philia)
Bilgi
Bilgelik (Sophia)
Ontoloji (Varlk Bilgisi)
Epistemoloji (Bilgi Sorunu)
Aksiyoloji (Deerler Sorunu)
Mantk
Etik
Sosyal Politik
Dflnme Biimleri
Aklc Dflnme
Bilim ve Felsefe FarkllklarBenzerlikleri
Eitim Felsefesi
indekiler
GRfi
FELSEFENN TANIMI VE KAPSAMI
Felsefenin Urafl Alanlar
FELSEFE BLM LfiKS
FELSEFE ETM LfiKS VE ETM FELSEFES
1. nite - Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim liflkisi, Eitim Felsefesi
GRfi
Eitimin istendik davranfl oluflturma sreci olarak tanmlanmas genel kabul
gren bir yaklaflmdr. Bu z gerei istendik davranfl deiflimi oluflturmak eitimin genel amacdr. Ancak istendik davranfln oluflturulmasnn, her fleyden
arnk koflul ve ortamlarda oluflmad aktr. Eitimin sosyal, ekonomik, psikolojik, tarihsel, siyasal, pedagojik ve felsefi ynlerinin olduu bir gerekliktir.
Eitimin hangi amalar gereklefltirecei, bu amalar gereklefltirmek iin hangi ierie sahip olaca, ierie bal olarak hangi yntem ve tekniklerinin uygulanaca ve renilenler ile srecin hangi lte gre ve nasl llp deerlendirilecei nemli sorun alanlardr. flte genelde felsefe, zelde eitim felsefesi bu sorunlarn zlmesinde klavuzluk yapan, yol ya da yntem reten bir
alflma alan olarak deerlendirilebilir.
FELSEFENN TANIMI VE KAPSAMI

Dorudan felsefe nedir? sorusuna ksa bir yant verilmesi olduka gtr. Felsefenin tek bir tanm yoktur. Baz dflnrlere gre felsefenin tanm yaplamaz;
nk o bir st dildir (Snmez, 2006, s.66). Felsefenin tanmnn yaplmasnn
zorluunun temel nedenleri flu biimde zetlenebilir: Birincil neden, farkl felsefe trlerinin varldr. rnein metafizik, ahlak ve bilgi felsefesi gibi ok deiflik
felsefe trleri bulunmaktadr. kincil neden her felsefe kolunda deiflik eilim,
kuram ve retilerin varldr. rnein realizm, idealizm, pragmatizm ve rasyonalizm gibi deiflik felsefi yaklaflmlar bulunmaktadr. Felsefenin tanmlanmasn
zorlafltran ncl ve temel neden ise, tarihsel srete retilerin karfltl ve
birbirini yadsmas ve alflma alannn karmaflk soyutluudur (Yldrm, 1991,
s.10). Her bir felsefe anlayfl, teori ve yaklaflmn farkl tanmlamalarnn bulunmas tanmlamay zorlafltrmaktadr.
Basit ve genel bir tanmla felsefe bilgelik (hikmet) sevgisi olarak ifade edilebilir.
Aristo, felsefeyi ilk nedenlerin bilimi olarak tanmlarken, felsefeye olaylarn temeline inmek kinatn zn arafltrmak anlam yklenmifltir (Ergn, 2006, s.56). Ancak felsefenin salt metafizii konu edindii sylemek olanakl deildir. zellikle
yeni ala birlikte felsefenin temel alflma alan bilim olmufl ve buna bal olarak
bilim felsefesi domufl, gerei btn olarak deerlendirme genel kabul grmfltr. Genel olarak felsefenin mitos, din ve fliirden doduu kabul edilir. Zamanla zgn dflnmenin temellerini atarak gerei btnyle aklamaya alflmfl;
yaflama bakfl as anlam kazanmfltr (zyurt, 2000, s.166). lk zamanlar tm bilimleri kapsayan felsefeden zamanla matematik, fizik, antropoloji, biyoloji, kimya,
astronomi, sosyoloji ve psikoloji gibi kimi bilimler ayrlmfltr.
Tarihsel olarak bakldnda felsefe teriminin ilk kez Pytagorasn kulland belirtilmekle birlikte felsefe (Philosophia) terimi kesin anlamn Platon ve Aristoteles
felsefesinde kazanmfltr. Kayna Yunanca philosophia terimine dayanan felsefe,
sevgi (philia) ve bilgi, bilgelik (sophia) szcklerinin birleflmesinden oluflmufltur (Akarsu, 1988, s.80). Szlk karfll olarak felsefeye flu anlamlar yklenmektedir (Ouzkan, 1993, s.56):
Felsefe, gerein (realitenin) tmn, zdek (madde) ve yaflamla ilgili trl belirtileri neden, ilke ve erekler (hedefler/amalar) bakmndan inceleme amac taflyan dflnce etkinliidir. Felsefe, bilgi, kavram, inan ve kuramlarn zmlenmesi ve elefltirilmesinde aklk arayan dflnce yntemidir. Felsefe, bir kiflinin davranfl ve dflncelerine klavuzluk yapmaya yarayan toplu ve tutarl grfl btndr. Felsefe,
genel olarak mantk, ahlak, gzelduyu, fizik tesi ve bilgi kuram gibi dallardan oluflan genifl bilim alandr.
Eitim Felsefesi
Felsefe terimi, kayna

Yunanca philosophia
terimine dayanan sevgi
(philia) ve bilgi, bilgelik
(sophia) szcklerinin
birleflmesinden oluflmufltur.
Belirtildii gibi felsefeyi tek bir tanmla aklamak olduka gtr. Felsefenin
ne olduunu ortaya koyan flu grfl ise yaygn olarak kabul grmektedir (Szer, 2002, s.83):
1. Felsefe insann niteliini, dnyann yap ve iflleyiflini anlama abasdr.
2. Felsefe gerei bulma ve retme yolunda bir bitmeyen derinleflmedir.
3. Felsefe insan iyiye, doruya ve gzele ynelten bir dflnce biimidir.
Felsefe tanm konusunda belirli bir uzlaflma olmamasna karfln, genel zellikleri ve ifllevleri flu biimde zetlenebilir:
Felsefe yaflama ve evrene karfl bir tavr alfltr (Snmez 2006, s.62).
Felsefe, aklc incelemeye ve yaratc dflnceye dayal bir yntemdir.
Felsefe evren ve btn hakknda belirli bir grfl elde etmeye alflan bir
abadr.
Felsefe hem sorun hem de sorunlarn zm hakknda kuramlardr (Tozlu, 2003, ss.7-9).
Felsefe dilin mantksal analizi, kavramlarn ve szcklerin tanmlanmas ve
anlamlarnn aydnlatlmasdr (Trkolu, 1996, ss.168-169).
Felsefe bilimlere yol gstericilik yapan onlara ama, yntem ve teknik nerilmesidir (elikkaya, 1999, s.87).
Felsefe yaflama ve evrene karfl bir tavr alfltr: Bireyin gnlk yaflamda kifliliinde odaklaflan her tavr ve anlayfl temel dzeyle felsefe olarak nitelendirmek
olasdr. rnein bir alflveriflte ortaya koyduumuz anlayfln felsefi bir bakfln
rn olduu sylenebilir. Yerli mal kullanma, markasz giyecek tercih etmeme,
semt pazar yerine manav tercih etme gibi ayrntlar bile bir bakfln sonulardr
ve basit anlamda bir felsefeyi ierir. Kald ki ulusal bamszlk, yurt ve dnya ynetimine iliflkin siyasal grfl, medya ve gazete tercihleri ile din inanla ilgili grfllerin yaflama ve evrene iliflkin birer tavr olduu aktr. rneklerdeki bakfl alar, aslnda bilinli ya da bilinsiz birer felsefi anlayfln yansmalardr. zetle felsefe bir dnya grfldr ve yaflama bakfl asdr, evreni btnyle kavrama ve
yakalama urafldr (Snmez, 2002, s.4).
Felsefe aklc incelemeye ve yaratc dflnceye dayal bir yntemdir:
Felsefe olay ve olgularn belirli bir sistematik iinde aklc dflnme ilke ve tekniklere dayandrlarak irdelenmesini amalar. Bu balamdaki felsefe artk basit ve dar
anlamda felsefeden farkldr ve akademik deer taflr. Felsefe, insana birok konuda doru, ak ve neden-sonu iliflkileriyle delillere dayal olarak dflnmeyi retir. Felsefi dflnme yntemleri insana hemen her konuda akl yrtebilmesi iin
gerekli temelleri hazrlar (Cevizci, 2007a, s.30). rnein gnlk yaflamda olay ve
olgulara bakflmzda tmevarm ve tmdengelim gibi mantk yrtme tekniklerinden yararlanrz.
Felsefe evren ve btn hakknda belirli bir grfl elde etmeye alflan bir
abadr: Felsefe bireyin dnden bugne kazand bilgi ve deneyim birikimi ile
edindiklerinin sistemlefltirilmesine olanak verir. Bu sre bir bakma bireysel bir
dnya grflnn oluflturulmasdr. Ancak felsefe olay ve olgulara dar, tek ynl
bir anlayflla deil; btncl bakmay ama edinir. Filozof bakfl, yaflam bir ifl adam ya da sanatnn salt kendi uzmanlk alan asndan grmek yerine; bir btn
olarak kavranlmasn amalar (Tozlu, 2003, s.8). Felsefe burada dflnce felsefesini elefltirel felsefeden ayrk tutar. Felsefe deiflik bilim ve alflma alanlarnn
dflnce ve sonularn alarak daha btncl olana ve evrensele yaklaflr.
Felsefe hem sorun hem de sorunlarn zm hakkndaki kuramlardr:
Felsefe kken olarak bilgiyi ve bilgelii sevmek, doruluu arafltrmak, zgr d-
flnce ve elefltiriyle salam bilgilere ulaflp yaflam buna gre dzenlemeyi amalar
(Hilav, 1985, s.14). Bu balamda felsefe srekli sorunlar ve sorunlarn zmn
urafl edinir. Felsefede bilim, din gibi kimi alflma alanlarnda olduu gibi ortak kabul gren doruluuna ve kesinliine inanlan, benimsenen sonulardan sz etme
olana olduka zayftr. Buna gre belki Kantn belirttii gibi renilecek felsefe
yoktur; ancak felsefe yapmak, felsefi dflnmek vardr. Bu ynyle felsefe, srekli arayfl ifade etmektedir (fiiflman, 2000, ss.87-88). Felsefe srekli tm boyutlaryla
sorunlar belirlemeye ve btncl yaklaflmla sorunlarn zmne alflr. Ksaca
felsefe evrende her fleyin genel ve sistemli bir biimde incelenmesine ve yorumlanmasna alflan bir dflnce sistemidir (Szer, 2002, s.83). Bu dflnce sistemiyle
felsefe insan yaflam ile ilgili ya da insan rahatsz eden her trl sorunun yntemli
bir biimde zm etkinliklerini ierir.
Felsefe, kavramlarn analizi, sentezi ve anlamlarnn aydnlatlmasdr:
Felsefenin tanmnn yaplamayaca, onun bir st dil olduu grfl, genel kabul
gren bir anlayfltr (Snmez, 2006, s.62). Bu genel kabul grfl; analiz, sentez ve
deerlendirme ile anlamlandrma temel grevini felsefeye yklemektedir. Buna karfllk iki tr grfln bulunduu sylenilebilir. Birinci grfl felsefeye analiz yolu ile
tm szck ve kavramlar aklama ifllevi yklemektedir. Dier grfl ise felsefenin
tm yaflama iliflkin deneyimleri aydnlatmak ve aklamak grevi bulunduunu ileri srmfltr (Tozlu, 2002, s.10). Ksacas felsefe; olay, olgu, durum, koflul, kavram
ve btn olarak yaflama anlam verme ve aklama etkinlikleri btndr denebilir.
Felsefe bilimlere yol gstericilik yapar, yntem nerir: Felsefenin temel
zelliklerinden biri de yol gsterici olup yntem nermesidir. Platon, felsefenin
kendine zg bir yntemi bulunduunu belirterek diyalektik yntemi kullanmfltr
(Cevizci, 2007b, s.22). Bilim ile felsefe bafllangta i iedir. Bilim ve felsefe arasndaki iliflki 17. yzyldan sonra da devam etmekle beraber yeni ala birlikte kimi
bilim alanlar felsefeden ayrlmaya bafllamfltr. Felsefe ile bilim arasndaki temel
benzerlik, her ikisinin de akln rn olmasdr (Cevizci, 2007a, ss.24-25). Ancak
felsefeye bu balamda dflen grev, akl yrtme yntem ve tekniklerini gstermektir. Felsefenin bir alflma alan olarak mantk bu ifllevi yerine getirmeye alflr (Cevizci, 1997, s.456).
Felsefenin din ve bilimden ayrlmas hangi sonular dourmufl olabilir?
SIRA SZDE
Felsefenin Urafl Alanlar
Felsefe yaflama ve evrene

karfl bir tavr alfltr.
Felsefe, aklc incelemeye ve
yaratc dflnceye dayal bir
yntemdir. Felsefe evren ve
btn hakknda belirli bir
grfl elde etmeye alflan
bir abadr. Felsefe hem
sorun hem de sorunlarn
zm hakkndaki
kuramlardr. Felsefe
kavramlarn analizi, sentezi
ve anlamlarnn
aydnlatlmasdr. Felsefe
bilimlere yol gstericilik
yapar, yntem nerir.
D fi N E L M
Felsefenin urafl alanlar zerinde bir birliktelik yoktur. Bu durum,
z itibariyle
her felsefi yaklaflm ya da filozofun grece farkllnn doal bir sonucu olarak gS O R urafl
U
rlebilir. Bununla birlikte eitim felsefesi alannda felsefenin bafllca
alanlarnn Ontoloji -Varlk Bilgisi-Epistemoloji -Bilgi Sorunu- ve Aksiyoloji -Deerler Sorunu- ve Mantk biiminde verildii grlmektedir.
DKKAT
Ontoloji (Varlk Bilgisi): Ontoloji varlk bilgisi, varlk sorunu ya da varlk felsefesi adlaryla da bilinir. Varl kendinde ele alarak kaynan, zn, nitelik ve
SIRA SZDE
kategorilerini ele alan felsefe daldr (Hilav, 1985, s.212). Ontoloji
varl, mikromakro boyutlarda, nicelik, nitelik asndan somut, soyut planlarda ele alan oluflum ve ierik alarndan inceleyen felsefi bir alflma alandr (zyurt, 2000,
AMALARIMIZ
ss.171-172). Bu anlamda felsefenin ilk ve temel urafl alanlarndan biri olup tm
varlk alann, kozmosu, doay ve evreni, bunlarn oluflum, dnflm ve deiflimi
konularn inceler (Deermenciolu, 1997, s.33). Ontoloji boyutunda
K T A Pyant aranan
sorulardan ilki arkeye iliflkindir. Yani Tm varolanlarn bafllangc, ilk tz ne-
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
Felsefenin bafllca urafl
alanlar Ontoloji -Varlk
Bilgisi-, Epistemoloji -Bilgi
SIRA SZDE
Sorunu- ve Aksiyoloji
Deerler Sorunu- ve
Mantktr.
N N
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Ontoloji varlk bilgisi- varlk

sorunu, varlk felsefesi
olarak bilinir. Ontoloji
varl, var olan
mikro-makro boyutlarda,
nicelik, nitelik asndan
somut, soyut planlarda ele
alan oluflum ve ierik
alarndan inceleyen felsefi
bir alflma alandr.
Epistemoloji Trkede
bilgibilim ya da bilgi teorisi
adyla bilinmektedir. Bilgi,
bilme ve edinme konularna
deinen bu alan bilginin
nasl gereklefltirildii
konusu zerinde de durur.
Aksiyoloji deerler alan

iliflkilerini zellikle yaflama
dzeni bakmndan
aydnlatmay amalar.
Eitim Felsefesi
dir? sorusuna yant aranr. Felsefeciler bu soruya yant vererek felsefelerini temellendirilir. Arke (tz, kz) evrende hi bir fley yokken var olduuna inanlan ya da
var olduu kabul edilendir. Tarihsel geliflim iinde Descartes Tanr, Hobbes madde, Spinoza Tanr ya da doa, Marx madde ve deiflme, Dewey deiflme ve Satre
insan arke olarak kabul etmifllerdir (Gkberk, 2005).
Felsefeler genel bir yaklaflmla bu soruya verdii yanta gre gruplanabilir. rnein soyut ya da manevi gelerden birini arke olarak belirleyen felsefi yaklaflmlar idealist anlayfl olarak deerlendirilir. Buna karfllk somut ya da maddi gelerden bir geyi arke olarak belirleyen felsefi yaklaflmlar ise materyalist anlayfl olarak belirlenir. Felsefenin bu dal flu sorulara yant aramaya alflr (Snmez, 2006,
s.65; Szer, 2002, s.84):
1. Varlklarn kkeninde bir tek nesne mi, yoksa ruh ve madde diye iki ayr
nesne mi vardr? Ruh ve madde diye iki ayr nesne varsa bunlarn nitelikleri ve birbirleriyle iliflkisi nedir?
2. Evrende olup bitenlerin belli bir amac ve btnl var mdr?
3. Doa yasalar denen zorunlu iliflkilerin varlk nedeni nedir?
Epistemoloji (Bilgi Sorunu): Epistemoloji, felsefenin en temel ve merkezcil
alanlarndan biridir. Yunanca episteme (bilgi), ve logos (bilim, aklama, gereke,
reti) szcklerinin birlefliminden oluflan kavram, Trkede bilgibilim ya da bilgi teorisi adyla bilinmektedir (Ba, 2007, s.23). Dorudan doruya genel bir anlayflla bilgilerin kken ve niteliini inceleyen felsefe daldr (Yldrm, 1989, s.10).
Daha ok bilgi, bilme ve edinme konularna deinen bu alan, bilginin nasl gereklefltirildii konusu zerinde durur (Sarpkaya, 2004, s.152). Bilgi teorisi alan flu
sorulara yant aramaya alflr (Snmez, 2006, s.66; Szer, 2002, s.84):
1. Bilginin kaynaklar nedir? Bilgi nereden gelir? Nasl biliriz?
2. Bilginin nitelii, doas nedir? Zihnin algladklar dflnda gerek bir dnya
var mdr?
3. Bilginin geerlilii ve gvenirlii nedir? Doruyu yanlfltan nasl ayrabiliriz?
Bilgilerimizin geree uygunluk derecesi nedir?
Bilginin kaynana gre kimi felsefi adlandrmalar tanmlanabilir. rnein, bilgi edinmede akla ncelik veren felsefe tr rasyonalizm, tm bilgilerimizin deneyimlerimizden kaynaklandn savunan felsefe akm emprisizm olarak adlandrlr (Yldrm, 1989, s.10). Doruluu ya da gereklii eylem sonularna gre belirleyen felsefi akm pragmatizm; bilgi kaynann olgular olduunu savunan akm
ise positivizmdir (Akarsu, 1988, s.151 ve s.136).
Aksiyoloji (Deerler Sorunu): Bu kavram Yunanca axios (deer) ve logos
(bilim, reti) szcklerinin birlefliminden tretilmifl olup deerler alan iliflkileri,
zellikle yaflam, dzeni bakmndan aydnlatmay amalar (Akarsu, 1988, s.50).
Bir bakma aksiyoloji, etik ve estetik deerlerle, bir varln kendi huy, miza ve
seciyesini arafltrr. Ksaca deerler ve yapp etmeler ile ilgili sorunlar inceler ve
deerlendirir (Deermenciolu, 1997, s.36). Deerlerin incelenmesi konu edinilir. Kural olarak deerlerin incelenmesi temel tartflma konusu etrafnda flekillenir. Birincil konu deerlerin znel veya nesnel, kiflisel ya da toplumsal olmas
sorunudur. kinci tartflma konusu, deerlerin deiflip deiflmedii; nc olarak da deerlerin hiyerarflisinin olup olmaddr (Alkan, 1983, ss.3-4). Deerlerin kayna, nitelii, snflamas ve insanlkla iliflkisi zerinde duran alflma alandr ve iyi, gzel ve doru arafltrlr.
Aksiyolojide neyin iyi olduu ya da ahlaki deerlerle ilgili blmne ahlak (ethics) denir. yi ahlak, kt ahlak nedir? Mutlu insan, mutsuz insan kimdir? lt-
leri nelerdir? ltler doufltan m geliflir; yoksa toplumdan m kaynaklanr? sorular irdelenir (Trkolu, 1996, s.174). Gzelin, irkinin nitelii ya da neyin gzel olduu estetiin konusudur. Yaflamn estetik yan bu boyutuyla deerler kuramnn
inceleme alandr (Sarpkaya, 2004, s.152). Etik, insan eylemlerine ve ahlaki deerlere felsefi bir bakflla ynelir; estetik ise, sanatta ve doada gzellii irdeler. Dolaysyla, aksiyoloji bir deer arafltrmasdr (Gutek, 2001, s.7). Bu blmn bir
inceleme konusu olan neyin doru olduu sorusu ise sosyal politiin inceleme alanna girmektedir.
Mantk (Logic): Yunanca logike szcnn karfllnda kullanlan mantk,
dflncelerin dflncelerle dorulanmas anlamna gelmektedir (Hanerliolu,
2006, s.242). Szlk karfll olarak nermelerin tutarll ile karmlarn geerliliini belirleyen kurallar konu edinen bilim alandr (Grnberg ve dierleri, 2003,
s.85). Gnmzde gnlk yaflamda mantk kavram tutarl ya da doru dflnme,
us (akl) yrtme gibi zellikleri iinde bulundurur. Dflnme ise nermeler arasnda ba kurarak bilinenden bilinmeyeni elde etme sreci ve bu srecin sonunda oluflan rndr. Ksaca mantk iin doru dflnce incelemesi denebilir (Szer, 2002, ss.84-85).
Felsefenin mantk alflma alannda flu sorulara yant aranmaya alfllr (Snmez, 2006, s.67). Akl nedir? Akln kurallar var mdr? Varsa nelerdir? Bu kurallar doufltan mdr; yoksa sonradan m renilmektedir? Evrensel ve geerli midir? Greceli ve deiflken midir? Doru dflnmenin kurallar nelerdir? Akl yrtme yollar var mdr? Varsa bunlar nelerdir?
Felsefenin urafl alanlarnn en belirgin ayrt edici zellikleri ne olabilir?
SIRA SZDE
FELSEFE BLM LfiKS
D fi N E L M
Yunanca logike szcnn

karfllnda kullanlan
mantk, dflncelerin
dflncelerle dorulanmas
anlamna gelmektedir.
Felsefe, bilim iliflkisi tarihsel sre iinde kimi farkllklar gstererek geliflim gstermifltir. lk alarda bilim ve felsefe ayrmn grmek olanakl deildir. Felsefenin
S O kimi
R U sorular yade bilimsel alflma alanlar gibi insann bilme, anlama, arafltrma,
ntlama ve geliflme gereksinmesinden doduu aktr. Felsefe z gerei dier
bilgi dallarnn bir ynyle inceledii konular genel kavramlarDkullanarak
inceleKKAT
mektedir (Bykkaragz ve dierleri, 1998, s.61). Felsefe adan aa, blgeden
blgeye kimi farkllklar gstererek geliflmifltir. lk ada, Antik Yunan uygarlnSIRA SZDE
da, felsefe gerei bulmaya alflmay ifl edinmifltir. Buna karfllk
Douda dflnrler farkl biimde dflnmek iin ve felsefeyi sosyal evre ile uyumlu iliflkiler
gelifltirmek iin kullanmay amalamfllardr. Orta ada ise AMALARIMIZ
felsefenin merkezine
din ve inanlarn yerlefltii grlmektedir. Felsefe bu balamda Tanr, kutsal ve varolufl tartflmalarn konu edinmifltir. Modern dnyada laikleflen kltr ile birlikte
bilimin merkeze yerleflmeye bafllad; giderek din, bilim ve felsefenin
K T A P birbirlerinden ayrld grlmektedir (Cevizci, 2007a, ss.12-13).
Felsefe ile bilimin iliflkilerinde temel olan, birbirlerinin tamamlaycs olmalardr. Bu durum bilim ve felsefenin zlerinden kaynaklanr. Felsefe
dT E L E V bir
Z Y Obakma
N
flnme, akl yrtme, sorun zme, kuram gelifltirme, aklama, yorum ve dflnme biem yol ve yntemlerini konu edinir (Deirmenciolu, 2000, s.84).
Bilim ve felsefe birbirlerinden tmyle kopuk deil; sk bir iliflki iin N T E R N Eolduu
T
dedir: Bilim ve felsefenin yeni ala birlikte birbirlerinden ayrlmfl
bilinmektedir. Buna karfllk bilim ile felsefenin tmyle birbirlerinden kopuk olduu
dflnlemez. zellikle 20. yzyldaki bafl dndrc uzmanlaflmaya ve bunun
SIRA SZDE
D fi N E L M
lk alarda bilim ve felsefe
birliktelii vardr. Felsefe
insann bilme, anlama,
O R U
arafltrma, kimi Ssorular
yantlama ve geliflme
gereksinmesinden
domufltur. D K K A T
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Eitim Felsefesi
Bilim ve felsefe sk bir iliflki

iindedir. Bilim gerei
paralara ayrarak
incelerken felsefe gerei bir
btn olarak inceler. Bilim
geree bilimsel yntemi
kullanarak ulaflmaya
alflrken felsefe
temellendirmeyi amalar.
Bilimsel nermeler genellikle
sentetiktir; ancak felsefi
nermeler genellikle analitik
ve bazen de metafiziktir.
Bilim de felsefe de bilgiye
srekli elefltirel bir gzle
baklr. Bilim ve felsefe iin
sorular nemlidir. Felsefe ve
bilim zihinsel sreleri ifle
koflar.
sonucunda bilimin felsefeden, felsefenin de bilimden hzla kopmasna karfln, bilimsel dflnce ve geliflmeleri dikkate almayan felsefe anlayflnn yaflamas olanakszdr (Irzk, 2007). Her bilimsel alflma alan bilgi kuramndan yararlanmak ve
mantkta geerli olan dflnme biimlerini kullanmak durumundadr. Yaygn bir
ifadeyle bilimsiz felsefe sar ve dilsiz; felsefesiz bilim ise krdr (Snmez, 2006,
s.62). Felsefenin bilimle iliflkisi pozitif bilimlerin felsefeden ayrlp kendi ayaklar
stnde durmay baflardklar 19. ve 20. yzylda ok daha netleflmifltir. Bu dnemden sonra felsefe bilim zerine dflnp bilimlerin mantn kurmaya daha ok
zaman ayrmfltr. Bu nedenle de bilim ve mantkla ok daha nceden de ilgilenmesine karfln, felsefenin bilimle ilgili alt dal olan bilim felsefesinin milad bu yzyllar kabul edilir. Bu dnemin en ok sz edilen konusu da felsefenin kendisinin de metafizikten arnp bilimsel olmas gereklilii olmufltur (Can, 2007).
Bilim gerei paralara ayrarak incelerken felsefe gerei bir btn
olarak ele alp inceler: Bilim alflma konularn tek tek paralara ayrarak incelerken, felsefenin konulara daha btncl bakmas temel ilkedir. rnein, sosyoloji toplumu, kimya maddelerin organik ve inorganik yaplarn, tarih toplumlarn
gemifllerini, psikoloji insan davranfllarn inceler. Buna karfllk belki de gerek
bunlarn blnmez bir btndr. Bilim btnle ilgilemezken felsefe btne bakmay ama edinmifltir. Gerei olufltururken bilim elde edilenleri lerek bir sonuca ulafltrr ve gnlk yaflam ve gelecek iin kullanr, faydacdr. Buna karfllk felsefenin bilim gibi pratik kar ya da yarar dflncesi yoktur (Cevizci, 2007b, s.39).
Bilim geree bilimsel yntemi kullanarak ulaflmaya alflrken felsefe
temellendirmeyi amalar: Hem felsefe hem de bilim akla dayal alflma alanlardr. Bununla birlikte yntem bakmndan farkllklar gsterirler. Bilim, kulland
deneysel ynteme ve matematiksel aklama tarzna ek olarak, kantlama ve ispat
amalar. Felsefede filozof akl yrtr ve tartflmalar gelifltirir (Cevizci, 2007b, s.39).
Bilimsel yntem, olgular betimleme ve aklama amacyla izlenen sistemli bilgi edinme yoludur. Bilimsel yntemde birinci aflama betimlemedir. Betimleme aflamasnda arafltrma konusu olgular ve bu olgular aras iliflkiler saptanr, snflanr ve
kaydedilir. Aklama ile betimlenmifl olgular, bu olgularn ve birbirleriyle olan iliflkilerini yanstan ampirik (grgl) genellemeler baz kuramsal kavramlara baflvurularak anlafllr hale getirilir. Hipotez, gzlenen olaylar hakknda yaplan geici bir
aklamadr. Kuram, sistemli bir biimde dzenlenmifl olgular aklama aracdr.
Bilimsel yasa, bir bilim dalnn alanna giren olgular arasnda srekli tekrarlanan ve
bilim adamlar topluluu tarafndan doru kabul edilen iliflkilerin neden-sonu biiminde dile getirilmesidir (Can, 2007).
Felsefede ise temellendirme egemendir. leri srlen nermeler birbirleriyle eliflmez; sonular, temel alnan nerme ya da nermelerden akl yrtme yoluyla karlr. Bu nedenle felsefi nermeler, kimi zaman gerein bilinen zelliklerine ters
dflebilir (Snmez, 2006, s.63). Bilim btncl, nesnel ve doru olmay ama edinirken, felsefe kapsaml, aklc ve yeterli olmay amalar (Trkolu, 1996, s.176).
Bilimsel nermeler genellikle sentetiktir; ancak felsefi nermeler genellikle analitik ve bazen de metafiziktir: Felsefe ve bilim zleri gerei akln rnleridir, yani ikisinde de aklc bir eylemlilik sz konusudur ve her ikisi de varl
konu edinir (Cevizci 2007a, s.25). Buna karfllk bilimsel nermelerin evrende karfllklar vardr ve kantlanan trdendir. Felsefi nermeler ise analitik ve metafiziktir yani deney, gzlem, arafltrma ve belgeleme yoluyla kantlanacak trden deildir. Bir bakma temele alnan bir nermeden onunla eliflmeyen i tutarl olan
nermeler elde edilir (Snmez, 2006, ss.63-64).
Bilimde ve felsefede elde edilen ve kullanlan bilgiye srekli elefltirel bir

gzle baklr: Her iki alflma alan da birer sretir. Tm gerei bulmay amalarken, bir hlden bir hle geifl iinde yani sre iindedirler. Ancak bu srete
bilim ve felsefe her olay ve olguyu elefltiriden geirir. Bilimin temel zelliklerinden
biri kuflkucu olmasdr. Buna karfllk felsefede de filozof iin olmufl, bitmifl bir bilgi yoktur (Snmez, 2003, s.3).
Hem bilim hem de felsefe iin sorular nemlidir: Bilimsel arafltrma ncelikle bir sorunun tanmlanmasyla bafllar. Bilimsel arafltrma daha sonra problem ve
alt problemlerde sorulan sorulara yantlar bulmay amalar. Felsefe de ayn biimde sorular ok nemlidir. Ancak felsefenin bu balamda fark, yantlarn daha ok
nemsenmesidir. nk felsefede genellikle benzer sorular sorulurken yantlar
felsefeye gre farkllaflmaktadr. Gerek, varlk, Tanr, ruh, insan, zaman, bilgi,
dflnme, zgrlk, ahlak vb. nedir? tmne, bazlarna en azndan birine her filozof ya da felsefi sistem yant aramak durumundadr (Snmez, 2006, s.64).
Felsefe ve bilim zihinsel sreleri ifle koflar: Felsefe ve bilim alflma alanlarnda srekli olarak zihinsel sreleri ifle koflar. Bilim problemin yantlarn ararken, felsefe de geree ulaflmay amalarken srekli aklc olmak durumundadr.
Tm sreler tmdengelim, tmevarm, analoji, hipotetik - dedktif, diyalektik, akln geriye dnmesi, retrodktif, aksiyomatik, ve fuzzy (mulak) mant olarak snflandrlabilir. Bu balamda bilim ile felsefe arasndaki farkllk, bilim zihinsel srelerin ne olduu ile uraflmazken; bu akl yrtme yollarnn ne olduu felsefenin ana alflma konusudur (Snmez, 2006, s.64). Bilim ile felsefe arasndaki farkllklar ve benzerlikler Snmez (2006), Ergn (2006) ve Cevizci (2007a - 2007b)den
yararlanlarak Tablo 1.1de gsterilmifltir.
BLM
FELSEFE
Gerei paralara ayrarak inceler.
Gerei bir btn olarak ele alr inceler.
Bilimsel yntemi kullanr ve

objektiftir.
Felsefe temellendirmeyi amalar. Akl yrtme yollarn kullanr.
nermeler genellikle sentetiktir.
Felsefi nermeler genellikle analitik ve bazen

de metafiziktir.
Elde edilen bilginin kesinlii kantlanr.
Elde edilen bilginin kesinliini kantlamak olanakl olmayabilir.
Bilim ler ve g oluflturur.
Pratik yarar ve kar yoktur.
Bilimsel arafltrma sretir.
Felsefi etkinlikler bir sretir.
Elefltirel yaklaflm egemendir.
Elefltirel yaklaflm egemendir.
Sorular nemlidir.
Sorular nemlidir.
Zihinsel sreleri ifle koflar.
Zihinsel sreleri ifle koflar.
Felsefe ve bilimin benzerlikleri farkllklar nasl alglanmaldr? Bu SIRA

farkllk
ya da benzerSZDE
liklerinden hangisi daha nemlidir?
Tablo 1.1
Bilim ve Felsefe
Arasndaki
Farkllklar ve
Benzerlikler
D fi N E L M
FELSEFE ETM LfiKS VE ETM FELSEFES
D fi N E L M
Eitim sistemlerinin ama, ierik, retme ve renme sreleri ile deerlendirme

S O R Ugenellikle lboyutunda dzenlenmesi bir bakfl as gerektirir. Bu bakfl asnn
ke siyasetinden soyutlanmayan bir bakfl olduu sylenebilir. Ancak eitimin hangi amalarla, kim iin, nerede, ne kadar, nasl sunulaca ve sre ile ktlarn neDKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
N N
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
10
Eitim Felsefesi
Eitim felsefe iliflkileri flu

biimde zetlenebilir: Eitim
sistemlerinin temel yol
gstericilerinden biri
felsefedir. Eitim ve retim
programlar bir felsefi
alflmann ve kabuln
rndr. Benimsenen
felsefeye uyum kurumsal
etkilik ve verimlilii artrr.
Felsefe ve eitimde deer ve
nitelikler nemlidir. (Bu
tmceler yan kmada alt
alta gsterilebilir)
ye gre nasl llecei, sosyal, ekonomik, psikolojik ve eitsel boyutlu bir yaklaflm gerektirir. Bu olgu genelde karmaflk ve tartflmal bir konu olan lkenin eitim anlayfl ve uygulamalarn gndeme getirir. Bu durum, znde bir boyutuyla
da eitim felsefesi ile eitim sistemi iliflkisidir.
Eitim-felsefe iliflkisi ok boyutluluk gsterir. Bir bakma felsefe eitimin temel
tafllarndan biridir. Kimin, ne iin, nerede, ne kadar, nasl eitilecei ve nasl deerlendirilecei siyasal, sosyal ve ekonomik boyutlu sorulardr. Ancak tm bu sorular ve verilecek yantlar z gerei birer felsefi sorudur denebilir. Kimlerin, nasl ve nerede eitilecekleri siyasal ve ekonomik kararlardr. Bununla birlikte sorun,
soruna bir bakma nasl baklacadr. Bu da felsefi bir bakfl ve tercihtir. Geliflen
srete tartflmalar eitimin tm boyutlaryla nasl olaca tartflmasna odaklanmaktadr. Bir bakma eitimin amac, trleri, programlar ve ynetime iliflkin sorular, ontoloji, epistemoloji, aksiyoloji, etik ve mantk alanlarn ksaca felsefeyi ilgilendirmektedir. Eitim felsefi, bir bakma ynlendirici retimdir (Bilhan, 1991,
ss.45-46).
Eitim-felsefe iliflkisinin ok boyutluluuna karfln, bu nitede eitim sistemlerinin temel yol gstericisi olarak felsefe, felsefi alflmann ve kabuln rn olarak eitim ve retim programlar, kurumsal etkilik ve verimlilii artrmada benimsenen felsefenin etkisi ile felsefe ve eitimde deer ve nitelikler balamnda eitim
felsefe iliflkisi irdelenmifltir.
Eitim sistemlerinin temel yol gstericilerinden biri felsefedir: Felsefe;
eitim sistemlerinin oluflumu, dzenlenmesi, geliflimi, deerlendirilmesi ve deifliminde temel yol gstericilerden biridir. Eitim hem davranfl deifltirme srecidir
hem de toplumsal ak sisteme gre alflan bir toplumsal kurumdur. Bu nedenle
eitim srecinin deiflkenleri ok boyutludur ve deiflkendir. Eitim sreci bu balamda sosyal, kltrel, dinsel, hukuksal, siyasal ve ekonomik birok deiflkenden
etkilenir. Ancak her ekonomik, politik ve siyasal sistem bir felsefeye ve bir sayltya dayanr (Snmez, 2002, s.46). Her saytl da z gerei bir felsefi niteliktir (Ertrk, 1998, ss.42-44). Bu durum, eitim sistemlerinin temel deiflkenlerinin birinin
felsefi bakfl ve anlayfl olduunu gsterir.
Eitim ve retim programlar bir felsefi alflmann ve kabuln rndr: Genel bir bakflla tm eitim programlar belirli bir felsefeye ya da felsefe birlikteliklerine dayanr. Eitim, retim ve ders programlarnn oluflturulmasnda
program planlamasna bal olarak snf ders planlarnn yaplmasnda felsefeden
yararlanlr. Bir lkenin eitim amalar genel olarak Niin insan yetifltireceiz?
sorusu ile benzer sorulara verilen yantlara gre oluflturulur. Bir bakma eitim
programlarnn oluflturulmas ou kez sistemlefltirilmifl, birer kuram dzeyine getirilmifl modellere dayanr. Bu nedenle her eitim program bir felsefe ya da felsefe takmna dayanr (Topses, 2006, ss.24-25). Genel olarak eitimin amac, istendik
davranfl deifliklii oluflturmaktr. Bu durumda, insanlar belli amalara gre yetifltirme ngrlmektedir. Bu ama, her fleyden nce renme, retim, iletiflim yoluyla ve felsefenin anlamna bal bilgili, bilgiyi seven nitelikli insanlarla olanakldr. Dolaysyla felsefe szcnn ierdii genel anlam, eitimde temel ve genel
bir ama olmaktadr (Deirmenciolu, 2000, s.82). Bu temel bakfl, aslnda her eitim etkinliinin bir felsefeyle yol bulduunu gstermektedir.
Eitim programlarnda ve eitim program planlamasnda felsefe genifl bir boyutta yardmc olur. Felsefe, genel amalarn belirlenmesi, zel amalarn ve renme etkinliklerinin oluflturulmas, okulda grev alan personelin rollerinin saptanmas ve snfta renme yntem ve stratejilerinin ynlendirilmesinde temel belirle-
11
yicilerden biridir (Wiles ve Bondi, 2002, s.57). Bu temel bakflla felsefe program
gelifltirmenin lme ve deerlendirme boyutunda da lt gelifltirme, lme arac
trlerinin seimi gibi konularda klavuzluk yapar. Nitekim yaygn grfl, amalar
oluflturma konusunun, uzmanlk bilgisini aflan bir felsefe sorunu olduudur (Yldrm, 1989, s.14). Benzer biimde programn dier boyutlarnn da uzmanlk bilgisi
yannda bir bakfl as yani felsefe gerektirdii tartflmaszdr. zetle felsefe; eitim, retim ve ders programlarnn ama, ierik, retme-renme sreci ve lme-deerlendirme boyutlarnn bir klavuzudur.
Benimsenen felsefeye uyum, kurumsal etkilii ve verimlilii artrr: Eitim, retim ve ders programlarna yn veren genel felsefi bakfln uygulayclar tarafndan kabul, eitim sistemlerinin baflarsnda nemli bir etkendir. Eitim felsefesinin uygulayclar tarafndan benimsenmesi, rgtsel ve bireysel olarak amalarn daha st dzeyde gerekleflmesini katkda bulunur. Bu sonu etkili kurum yaratlmasna olanak salar. Etkili rgt ve birey verimliliin n flartdr. Bylece daha etkili ve verimli birey ve kurumlar oluflturulur. Ksaca, felsefe kurumsal olarak
rgtn havasnn ve iflleyiflinin belirlenmesinde etkilidir. Kurumsal kltr bir bakma kurum felsefesinin de yansmasdr (Bartol ve Martin, 1998, ss.190-191).
Eitim bilimleri ile eitim felsefesi arasndaki farkllklar ve benzerlikler Snmez (2006), Ergn (2006) ve Trkolu (1996)dan yararlanlarak Tablo 1.2de
gsterilmifltir.
Eitim felsefesinin eitim bilimine ve eitim alanna katklar retim
program
SIRA
SZDE gelifltirme
ve eitim ynetimi asndan nasl yorumlanabilir?
D fi N E L M
D fi N E L M
ETM BLM
ETM FELSEFES
Objektiftir.
Kapsamldr.
Deneye ve uygulamaya yneliktir.
Dflnce ve akl yrtmeye yneliktir.
Deney ve laboratuvar nemlidir.
DKKAT
Mantk yrtme nemlidir.
Dn ve bugnle daha ok ilgilenir.
Gelecekle daha ok ilgilenir.
Doruluk nemlidir.
Yeterlik nemlidir.
Kuram-uygulama tutarl nemlidir.
nerme-gerek tutarl nemli olmayabilir.
Alanda tek problem zmne baklabilir.
Problemlere btncl baklmas amalanr.
S O R U
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
Tablo 1.2
Eitim Bilimi ve
S O R U
Eitim Felsefesinin
Karfllafltrlmas
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
12
Eitim Felsefesi
zet
N
A M A
N
A M A
Felsefenin tanmn ve kapsamn aklamak

Felsefenin tek bir tanm yoktur. Yunanca philosophia teriminden kaynaklanan felsefe, sevgi
(philia) ve bilgi, bilgelik (sophia) szcklerinin
birleflmesinden oluflmufltur. Szlk karfll olarak felsefeye flu anlamlar yklenmektedir. Felsefe, gerein (realitenin) tmn, zdek (madde)
ve yaflamla ilgili trl belirtileri neden, ilke ve
erekler (hedefler/amalar) bakmndan inceleme
amac taflyan dflnce etkinliidir. Felsefe; bilgi,
kavram, inan ve kuramlarn zmlenmesi ve
elefltirilmesinde aklk arayan dflnce yntemidir. Felsefe, bir kiflinin davranfl ve dflncelerine klavuzluk yapmaya yarayan toplu ve tutarl
grfl btndr. Felsefe, genel olarak mantk,
ahlak, gzelduyu, fizik tesi ve bilgi kuram gibi
dallardan oluflan genifl bilim alandr.
Felsefenin kapsam flu temel zelliklere dayandrlr: Felsefe yaflama ve evrene karfl bir tavr alfltr. Felsefe aklc incelemeye ve yaratc dflnceye dayal bir yntemdir. Felsefe evren ve btn
hakknda belirli bir grfl elde etmeye alflan bir
abadr. Felsefe, hem sorun hem de sorunlarn
zm hakkndaki kuramlardr. Felsefe; kavramlarn analizi, sentezi ve anlamlarnn aydnlatlmasdr. Felsefe bilimlere yol gstericilik yapar
yntem nerir.
Felsefenin urafl alanlarn aklamak
Felsefenin urafl alanlar zerinde bir birliktelik
olmamakla birlikte genel olarak bafllca urafl
alanlarn Ontoloji -Varlk Bilgisi-, Epistemoloji Bilgi Sorunu- ve Aksiyoloji -Deerler Sorunu- ve
Mantk biiminde belirlemek olasdr.
Ontoloji varlk bilgisi, varlk sorunu ya da varlk
felsefesi adlaryla da bilinir. Varl kendinde ele
alarak kaynan, zn, nitelik ve kategorilerini
ele alan felsefe daldr. Ontoloji varl, var olanla varl olanakl ve makul olan mikro-makro
boyutlarda, nicelik, nitelik asndan somut, soyut planlarda ele alan oluflum ve ierik alarndan inceleyen felsefi bir alflma alandr.
Epistemoloji, Yunanca episteme (bilgi) ve logos
(bilim, aklama, gereke, reti) szcklerinin
birlefliminden oluflan bir kavramdr. Trkede bilgibilim ya da bilgi teorisi adyla bilinmektedir.
Dorudan doruya genel bir anlayflla bilgilerin

kken ve niteliini inceleyen felsefe daldr. Daha ok bilgi, bilme ve edinme konularna deinen bu alan bilginin nasl gereklefltirildii konusu zerinde de durur. Aksiyoloji, Yunanca axios
(deer) logos (bilim, reti) szcklerinin birlefliminden tretilmifltir ve deerlerin incelenmesini konu edinilir. Yunanca logike szcnn
karfllnda kullanlan mantk, dflncelerin dflncelerle dorulanmas anlamna gelmektedir.
Gnlk yaflamda mantk kavram tutarl ya da
doru dflnme us (akl) yrtme gibi zellikleri iinde bulundurur. Mantk iin doru dflnce incelemesi denilebilir.
N
A M A
Felsefe ile bilimin iliflkisini aklamak

Felsefe adan aa, blgeden blgeye kimi
farkllklar gstererek geliflmifltir. lk alarda
bilim ve felsefe ayrmn grmek olanakl deildir. Felsefe ile bilim birbirlerinin tamamlaycsdr. Bu durum bilim ve felsefenin zlerinden
kaynaklanr. Felsefe bir bakma dflnme, akl
yrtme, sorun zme, kuram gelifltirme, aklama, yorum ve dflnme biem yol ve yntemlerini konu edinir. Bilim ve felsefe birbirlerinden tmyle kopuk deil, sk bir iliflki iindedir. Bilim ve felsefenin yeni ala birlikte birbirlerinden ayrlmfl olduu bilinmektedir. Buna karfllk bilim ile felsefenin tmyle birbirlerinden kopuk olduu dflnlemez. zellikle
20. yzyldaki bafl dndrc uzmanlaflmaya
ve bunun sonucunda bilimin felsefeden, felsefenin de bilimden hzla kopmasna karfln, bilimsel dflnce ve geliflmeleri dikkate almayan
felsefe anlayflnn yaflamas olanakszdr.
N
A M A
Felsefe bilim benzerlik ve farkllklarn kavramak

Felsefe ve bilim arasndaki benzerlikler flu biimde belirlenebilir: Hem felsefe hem de bilimsel
arafltrma, sretir. Her iki alflma alannda elefltirel yaklaflm egemendir. Bilim ve felsefe iin
sorular nemlidir ve zihinsel sreleri ifle koflar.
Felsefe ve bilim farkllklar flu biimde verilebilir: Bilim, gerei paralara ayrarak incelerken
felsefe, gerei bir btn olarak ele alp incelemektedir. Bilim, bilimsel yntemi kullanr ve objektiftir. Buna karfllk, felsefe temellendirmeyi
amalar ve akl yrtme yollarn kullanr. Bilimsel alflmalarda nermeler genellikle yapayken
felsefi nermeler genellikle analitik ve bazen de
metafiziktir. Bilimde elde edilen bilginin kesinliinin kantlanmas amalanr. Felsefede ise elde
edilen bilginin kesinliini kantlamak olanakl olmayabilir. Bilimsel alflma lmeyi lmelere
gre nesnel olarak deerlendirip g oluflturmay amalarken, felsefe pratik yarar ve kar
bekleme amacnda deildir.
N
A M A
13
Felsefe ile eitim iliflkisini aklamak

Eitim felsefe iliflkileri flu biimde sralanabilir:
Eitim sistemlerinin temel yol gstericilerinden
biri felsefedir. Bir bakma felsefesiz bir eitim
dflnmek olanakszdr. Eitim ve retim programlar bir felsefi alflmann ve kabuln rndr. Her eitim program bir biimde bir felsefe
ya da felsefe takmnn klavuzluundadr. Benimsenen felsefeye uyum, kurumsal etkilik ve
verimlilii artrr. Felsefe ve eitimde deer ve
nitelikler nemlidir.
14
Eitim Felsefesi
Kendimizi Snayalm
1. Felsefenin tanmlanmas ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. Felsefe nedir? sorusuna ksa bir yant verilmesi olduka gtr.
b. Felsefenin kesin bir tanm yaplamaz; nk o
bir st dildir.
c. Farkl felsefe trlerinin varl, felsefenin tanmnn yaplmasn glefltirmektedir.
d. Deiflik felsefi eilim ve retilerin varl felsefenin tanmlanmasn glefltirmektedir.
e. Felsefe farkl dflnce ve deerlerin atflma alan olarak tanmlanr.
2. Afladaki ifadelerden hangisi felsefeyi doru biimde tanmlar?
a. Felsefe gerein tmn ilkeler asndan inceler amalar bakmndan incelemez.
b. Felsefenin kesin bir tanm yaplabilir; nk o
bir st yap dilidir.
c. Felsefe gerei bulmay amalar, retmeyi
ama edinmez.
d. Felsefe sevgi, bilgi ve bilgelik anlamna
gelmektedir.
e. Bilimlere yol gstericilik yapma felsefenin grevi deildir.
3. Afladakilerden hangisi felsefenin temel zelliklerinden biri deildir?
a. Felsefe yaflama ve evrene karfl bir tavr alfltr.
b. Felsefenin sorun zme amac vardr.
c. Felsefe ncelikle paralar zerinde arafltrmay
amalar.
d. Felsefe kavramlarn analizi, sentezi ve anlamlarnn aydnlatlmasdr.
e. Felsefe bilimlere yol gstericilik yapar ve yntem nerir.
4. Felsefede ontoloji ne anlama gelmektedir?
a. Deerler bilgisi- deerler sorunu
b. Varlk bilgisi- varlk sorunu
c. Bilgi sorunu
d. Dflnme biimi ve akl yrtme
e. Bilginin doruluu
5. Felsefe bilim iliflkileri ile ilgili afladakilerden hangisi dorudur?

a. Felsefe insann salt bilme; bilim ise salt arafltrma gereksiniminden domufltur.
b. lk alarda bilim felsefe ayrm vardr.
c. Felsefenin geliflimi aa, blgeye gre aynlk
gsterir.
d. Felsefe dier alanlar gibi bilgi dallarn tek ynyle inceler.
e. Antik Yunan uygarlnda felsefe gerei bulmay amalamfltr.
6. Afladakilerden hangisi bilimin temel zelliklerinden biridir?
a. Bilim gerei paralara ayrarak inceler.
b. Bilim temellendirmeyi amalar.
c. Bilimde pratik yarar ve kar yoktur.
d. Bilimde genellikle nermeler analitiktir.
e. Bilimde sorulardan ok yantlar nemlidir.
7. Afladakilerden hangisi felsefenin temel zelliklerinden biridir?
a. Felsefe gerei paralara ayrarak inceler.
b. Felsefe bilimsel yntemden yararlanarak tm
incelemeyi amalar.
c. Felsefe ler ve g oluflturur.
d. Felsefede elde edilen bilginin kesinlii kantlanr.
e. Felsefede sorulardan ok yantlar nemlidir.
8. Afladakilerden hangisi bilim ve felsefe arasndaki
benzerliklerden biridir?
a. Bilim ve felsefe bir srece dayanr.
b. Her iki alflma alan ler ve g oluflturur.
c. Bilim ve felsefe de nermeler genellikle analitik
ve bazen de metafiziktir.
d. Her ikisi de temellendirmeyi amalar ve akl yrtme yollarn kullanr.
e. Bilim ve felsefe beraber gerei bir btn olarak
ele alr incelerler.
15
Okuma Paras
9. Afladakilerden hangisi eitim felsefesinin temel
zelliklerinden biri deildir?
a. Felsefe, eitim sistemlerinin temel yol gstericilerin biridir.
b. retim programlar bir felsefi alflmann ve kabuln rndr.
c. Benimsenen felsefeye uyum kurumsal etkilik ve
verimlilii artrr.
d. Eitim felsefesi problemi paralara ayrarak inceler.
e. Felsefe ve eitimde deer ve nitelikler nemlidir.
10. Afladakilerden hangisi eitim biliminin temel zelliklerinden biri deildir?
a. Objektif olma esastr.
b. Kuram-uygulama btnl nemlidir.
c. Dn ve bugnle daha ok ilgilenir.
d. Problem zm zerinde durulur.
e. Deneyden ok mantk yrtme nemlidir.
Prof. Dr. Bedia Akarsu (1921

- .... )*
stanbul niversitesi Felsefe
Blmnde yapt dil, kltr
ve ahlak felsefesi alflmalaryla
tannan felsefecimiz Bedia
Akarsu, 27 Ocak 1921de stanbulda dnyaya geldi. apa lkokulu ve apa Ortaokulundan
sonra stikll Lisesini bitirdi. Yksekrenimini 1943 ylnda mezun olduu stanbul niversitesi Felsefe Blmnde yapt. Ayn blmde Ernst von Asterin ynetiminde bafllad doktora alflmalarn Joachim Ritterin
yannda Wilhelm von Humboldtda Dil-Kltr Balants konulu tezle tamamlad (1954). Arnold Gehlen ve
Hans Freyerin stanbul niversitesinde verdii bir dizi
konferans ve Ritterin derslerini Trkeye evirdi.
1956-1958 yllarnda Almanyaya giderek Heidelberg
niversitesinde Gadamerin fenomenoloji seminerlerine katld ve Scheler zerine arafltrmalar yapt. 1960 ylnda Max Schelerde Kiflilik Problemi adl alflmasyla doent oldu. 1968de Felsefe Tarihi Krssnde profesrle ykseltildi. Blmde Ahlak Felsefesi, adafl
Felsefe Akmlar, Felsefe Tarihi Semineri gibi dersler
verdi. Felsefe Blm baflkanl yapt. 1963-1983 yllarnda Trk Dil Kurumu ynetim kurulu yeliinde bulundu ve felsefe terimlerinin Trkelefltirilmesi alflmalarnda Macit Gkberkle birlikte etkin rol ald. Ardndan 1984 ylnda emekliye ayrld.
1988-1989da ukurova niversitesi Eitim Fakltesinde Felsefe Grubu retmenlii Blmnn kurucusu olarak grev ald. 1990-1996 yllar arasnda ise
stanbul niversitesi Atatrk Enstitsnde doktora
dersleri verdi. stanbul niversitesinde Takiyettin Mengflolunun bafllatt fenomenoloji ve felsefi antropoloji gelenei Nermi Uygurla geliflirken, Bedia Akarsu Ernst von Asterin de etkisiyle daha ok dil, kltr
ve ahlak felsefelerine eildi. Doktora alflmasnda gerek yntem gerekse yaklaflm asndan hocas Alman
felsefe tarihisi Ritterin olduka etkisinde kald. rencilii srasnda izledii Mengflolunun felsefi antropoloji seminerleri ve daha sonra Heidelberg niversitesinde katld Gadamerin fenomenoloji seminerleri ise onun Scheler zerine alflmasn olumlu
ynde etkilemifltir.
16
Eitim Felsefesi
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

Bedia Akarsunun Kant ahlakna ynelmesiyle, 1933
niversite Reformundan sonra Trkiyede egemen konuma gelen Alman felsefe eiliminin temelinde yer alan
Kant, Mengflolundan sonra bir kez daha ne kmfltr. Akarsu, adafl Felsefe Akmlar adl eserinde de
daha ok Alman felsefe akmlarn ve filozoflarn tantr.
Wilhelm von Humboldtda Dil-Kltr Balants (1955),
Max Schelerde Kiflilik Problemi (1962), Modern Toplumda Kadn (1963), Ahlak retileri I: Mutluluk Ahlak (1963), Ahlak retileri II: Immanuel Kantn Ahlak
Felsefesi (1968), adafl Felsefe Akmlar (1979), Atatrk Devrimi ve Yorumlar (1969), Felsefe Terimleri Szl (1979), adafl Felsefe: Kanttan Gnmze Felsefe Akmlar (1987), Atatrk Devrimi ve Temelleri (1995),
Max Scheler Felsefesinde Kip Kavram ve nsan-Olma
Sorunu (1998), Metafizik ve Din zerine Grflmeler
(Malebranchetan eviri, 1946) bafllca eserleridir. Ayrca makaleleri Felsefe Arflivi, Felsefe Tercmeleri Dergisi, Trk Dili, Arayfl, Gsteri, adafl Elefltiri ve Cogito
gibi dergilerde yaymlanan Akarsunun Cumhuriyet gazetesinde de yazlar kmfltr.
Kaynak: Felsefe szl Bilim ve Sanat yaynlarndan
yararlanlarak hazrlanan bu alflma
http://www. kimkimdir.gen.tr//kimkimdir.php
adresinden 30.11.2007 tarihinde alnmfltr.
1. e
2. d
3. c
4. b
5. e
6. a
7. e
8. a
9. d
10. e
Yantnz doru deilse, Felsefenin Tanm ve

Kapsam blmn gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse, Felsefe Bilim liflkisi
blmn gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse, Felsefe Eitim liflkisi
Yantnz doru deilse, Felsefe Eitim liflkisi
17
Sra Sizde Yant Anahtar
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Sra Sizde 1
Felsefe, bilim ve dinin toplumda farkl ifllevleri vardr.
Bu alflma alanlarnn birbirinden ayrlmas toplumsal
kargaflay nledii sylenebilir. Bir kutsal olarak dinin, nesnellii gerektiren bilimin ve yer yer znellii
ve btncl bakfl gerektiren felsefenin kendi mecralarnda bulunmas bir gerekliliktir. Bu durum bilimin
nesnelliini, toplumsal ynetimin laik olmasnn ve
zgr dflncenin gelifliminin temel dinamiini oluflturduu sylenebilir.
Akarsu, B. (1988). Felsefe terimleri szl. stanbul:

nklap Kitabevi.
Alkan, C. (1983). Eitim felsefesi. Bursa: Uluda niversitesi Basmevi.
Ba, M. (2007). Epistemoloji. Felsefe. Tafldelen, D. (Ed).
Eskiflehir: Anadolu niversitesi Yaynlar.
Bartol, K. M. ve David C M,. (1998). Management.
Boston: Irwin McGraw-Hill.
Bilhan, S. (1991). Eitim felsefesi. Ankara: Ankara
niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Yaynlar.
Bykkaragz, S., Muammer M., Hasan Y. ve nder, P.
(1998). Eitim Felsefesi. retmenlik mesleine girifl.
Konya: Mikro Basm Yayn Datm.
Can, M. (2007). Bilim Felsefesi. 30 Kasm 2007 tarihinde
http://www.turkmania. com/archive/index. php
adresinden alnmfltr.
Cevizci, A. (1997). Felsefe szl. Ankara: Ekin
Yaynlar.
_____. (2007a). Felsefeye girifl. stanbul: Sentez
Yaynclk.
_____. (2007b). Felsefe. stanbul: Sentez Yaynclk.
Deermenciolu, C. (1997). Eitim felsefe iliflkisi- eitim
felsefesi. Eitim bilimine girifl. Kkahmet, L. (Ed).
Ankara: Gazi Kitabevi.
_____. (2000). Eitimin felsefi temelleri: eitim felsefe
iliflkisi- eitim felsefesi. retmenlik mesleine girifl.
Ankara: Nobel Yayn Datm.
Ergn, M. (2006). Eitimin Felsefi Temelleri. Eitim
Bilimine Girifl. (Ed. . Demirel ve Z. Kaya). Ankara:
Pegem A Yaynclk.
Ertrk, S. (1998). Eitimde program gelifltirme. Ankara:
Meteksan.
Gkberk, M. (2005). Felsefe tarihi. stanbul: Remzi
Kitabevi.
Grnberg,T., Grnberg, D., Onart, A. ve Turan, H..
(2003). Mantk terimleri szl. Ankara: ODT
Gelifltirme Vakf Yaynclk ve letiflim A. fi. Yaynlar.
Gutek, L. G. (2001). Eitime felsefi ve ideolojik
yaklaflmlar. Kale, N. (ev). Ankara: topya
Yaynlar.
Hanerliolu, O. (2006). Felsefe szl. stanbul: Remzi
Kitabevi.
Hilav, S. (1985). Yz soruda felsefe el kitab. stanbul:
Gerek Yaynevi.
Sra Sizde 2
Felsefenin her bir urafl alan birey ve toplumun arad kimi zaman znel grfle gre flekillenen sorulara
yant vermesi bakmndan ayrt edilebilir. Ontoloji ile
varla; epistemoloji ile bilginin kaynaklarna, aksiyoloji ile deerlere ve mantkla dflnme biimlerine iliflkin sorulara yant aranr. Her bir urafl alan kendine
zgdr.
Sra Sizde 3
Farkllklar, bilim ve felsefenin kendilerine zglnn bir yansmasdr. rnein nesnelliin olmad bir
alanda bilimden sz etme olana yoktur. Buna karfllk
btncl bakfl, felsefenin olmazsa olmazdr. Bilimde
nermeler genellikle sentetik buna karfllk felsefede
nermelerin genellikle analitik ve bazen de metafizik
olmas alanlarn kendine zglklerinin doal bir yansmas olarak kabul edilebilir. Bu adan farkllk ve
benzerliklerden kimilerini daha az ya da ok nemli
bulmak doru bir anlayfl olmayabilir.
Sra Sizde 4
Felsefe znde klavuzluk ve yol gstericilik ifllevi grr. Eitim felsefesi ve eitim bilimi alan ders programlarnn ama, ierik, retme renme sreci ve deerlendirme boyutlarnda neden, nasl, kim iin vb. sorulara yant vererek programlarn flekillenmesini salar.
18
Eitim Felsefesi
Irzk, G. (2007). Alfl Konuflmas. 03. 12. 2007 tarihinde http://www.tuba.gov.tr/files_ tr/haberler/haberdata /Akademi2005/GurolIrzik.doc adresinden
alnmfltr.
Ouzkan, F. (1993). Eitim terimleri szl. Ankara:
Gl yaynevi.
zyurt, S. (2000). retmenlik mesleine girifl.
Adapazar: Deiflim Yaynlar.
Sarpkaya, R. (2004). Eitimin felsefi temelleri . Eitim
bilimine girifl. Celep, C. (Ed). Ankara: An Yaynclk.
Snmez, V. (2006). Eitimin felsefi temelleri . Eitim
bilimine girifl. Snmez, V. (Ed). Ankara: An
Yaynclk.
_____. (2002). Eitim felsefesi. Ankara: An Yaynclk.
Szer, E. (2002). Eitimin felsefi temelleri. retmenlik
mesleine girifl. Szer, E. (Ed). Eskiflehir: Anadolu
niversitesi Yaynlar.
fiiflman, M. (2000). Eitim bilimine girifl. Ankara: Pegem
A Yaynclk.
Topses, G. (2006). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine girifl. Kkahmet, L. (Ed). Ankara: Nobel
Yayn Datm.
Tozlu, N. (2003). Eitim felsefesi. stanbul: Mill Bakanl
Yaynlar.
Trkolu, A. (1996). Doksan dokuz soruda eitim bilimine girifl. zmir: Memleket Gazetecilik ve
Matbaaclk.
Wiles, J. ve Bondi, J. (2002). Curriculum development.
Ohio: Upper Saddle River.
Yldrm, C. (1989). Eitim bilimleri eitim felsefesi.
Hakan, A. (Ed). Eskiflehir: Anadolu niversitesi
Akretim Fakltesi Yaynlar.
Felsefi Akmlar ve
Eitim
Kaynak: http://blog.qatestlab.com/2011/03/14/philosophy-and-software-testing/
Eitim bir yandan istendik davranfl deifltirme sreci olarak tanmlanarak pedagojik nitelik taflrken dier yandan sosyo-ekonomik politik yaplanmasyla toplumsal nitelik gsterir. Eitimin ham maddesinin insan olmas, ok ynl tartfllmalar da beraberinde getirir. Tartflmalarn znde ise nasl bir insan yetifltirilecei
vardr. Bu dorultuda nasl bir insan yetifltireceiz? sorusuna ynelik olarak genel felsefelerin, genel felsefelere yn veren ekonomi-politik ve sosyal gerekliklerin
ve eitimle ilgili dourgularnn kavranlmas byk nem taflmaktadr.
Amalarmz
N
N
Bu niteyi tamamladktan sonra,

Genel felsefi akmlarn zelliklerini ve eitime iliflkin grfllerini kavramak,
Genel felsefi akmlarn eitsel dourgularnn Trk Eitim Sistemi zerindeki
etkilerini tartflmak iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.
19
20
Eitim Felsefesi
rnek Olay
retmenlerin Syleflilerinden Bir Kesit
Bizim retmen evimiz ifllek bir caddenin kysnda flirin bir ortamda gzel bir ev. Gen
yafll birok arkadaflmzn bulufltuu sosyal bir ortam. Kimilerininn ikinci adresi.
Souk birgn. Siyasi ortam gergin. Bir kflede kalabalk bir kme; Ali, Ahmet, Evrim, Kemal beyler ile Ayfle, Fatma, Burcu ve Selda hanmlar bir kflede oturmufl bir
yandan aylar yudumluyorlar bir yandan koyu bir sylefliye dalmfllard.
Ali Bey, emekli edebiyat. Ayln azlndan yaknyor. Ardndan gen retmenlerde ideal eksikliine getiriyor sz: Nerde bizim zamanmzn rnek retmenleri, nerde flimdiki feysbuk genlii? diyor.
Evrim Bey gen bir tarih retmeni. 70li yllarn toplumsal olaylarnda ve retmen
rgtlenmesinde yer almfl bir retmen babann olu. Ali Beyin sznden alnmfl
olmal. Sze girdi: yle deme Ali retmenim.. Biz de, ben merkezci yerine biz merkezci olmaya alflyoruz. Halkmz dflnyoruz. Mustafa Kemalle bafllayan aydnlanmann flnda pozitivist ve bilimsel yaklaflmaya alflyoruz konulara...
Fatma hanm da flimdi emekli din kltr ve ahlak bilgisi derslerini okuttu uzun
sre liselerde Evrimin szn keserek Yok yle Evrimcim. Eitimin amac yeni
nesli terbiye etmek onlara eski kltrmz aktarmaktr. fiimdiki nesiller byk
kk bilmiyor, din iman hak getire..
Fatma hanmn uzayp gidecek ahlaksal tlerinin nn Ayfle hanm kesti. Ayfle hanm da gen kuflaktan Eitimin amac, lkemizin ulusal yararlarna sahip
kacak gen kuflaklar yetifltirmektir; uslu, terbiyeli ocuklar deil diyerek Fatma
hanma biraz diklendi.
Sosyoloji retmeni Ahmet Bey arkadafllarnn kapflmaya gireceini hissederek sze girdi: Eitim bir st yap kurumudur. Eitimin amacn lkede egemen olan
retim iliflkileri belirler. tesi faso fiso... fiimdi egemen olan retim iliflkisi kapitalist retim iliflkileri. Belirleyici olan bu. Tabi reel sosyalizmin tkanmfl olmas, kuflkusuz eitim strateji ve taktiklerini olumsuz etkiledi dedi.
Eski tfekler gibi konufltun Ahmet hocam dedi Burcu hanm. Sz kapmflken bir
grfl de o koydu ortaya: Bence nfusu denetleyen, pragmatik ve demokratik, liberal deerlerle glendirilmifl bir anlayfl, birok sorunumuzu zer dedi.
fiimdiye kadar sze girmeyen Selda hanm durur mu? O da sze atld. Ben bu sylediklerinizden pek ok fley karyorum. Bizim fakltede Turan Hoca vard. O tek
baflna doru bir anlayfl yoktur; tm felsefe ve anlayfllardan yararlanarak btncl bir yaklaflma ulaflmak gerekir. znde eitim sorunlarn zmek iin hazr
hap yoktur derdi..
retmen evi aycs Battal aylarrr! diyerek yaklaflrken, baflka bir kflede bir kmenin pr dikkat izledii televizyonda canl ma yaynnda bir gol daha atlyordu.
Anahtar Kavramlar
Felsefi yaklaflmlar
dealizm
Realizm
Pragmatizm
Varoluflculuk
Materyalizm
Pozitivizm
Postmodernizm
indekiler
GRfi
FELSEF AKIMLAR VE ETM ALANINA ETKLER
GENEL FELSEF AKIMLARIN TRKYEDE ETME ETKLER
2. nite - Felsefi Akmlar ve Eitim
21
GRfi
Yirminci yzyl, eitim asndan okullaflma orannn artfl, eitim teknolojilerin
daha yaygn kullanlmas, demokratikleflme ve daha ifllevsel retim uygulamalarnn ortaya konulmas tartflmalarnn yapld bir dnem olagelmifltir. Anlan yzyl uzun yllar genelde iki farkl sosyo-ekonomik ve politik modelin souk savafl
dnemi ile bu bloklarn dflnda genelde az geliflmifllik nitelii ile bir nc dnyann olduu bir tarihe tanklk edilmifltir. Nihayet reel sosyalizmin sovyetik rneinin sonlanmas, kimi uygulamalarn da baflkalaflmfllk nitelii ile bir bakma tek
kutuplu bir dnya ile yirmibirinci yzyla girilmifltir. Bylesi bir dnyada hangi bakfln egemen olaca kuflkusuz tartflmaldr. Ancak gnmz retmeninin dnyadaki geliflmeleri daha genifl bir vizyonla kavramas, yorumlamas ve bilimsel dflnme becerileri kazanmas tartflmaszdr.
Eitim felsefesi dersinde genel felsefelerin alfllmasnn birok nedeni bulunmaktadr. ncelikli olarak retmenin ifllevsel, iflevuruk bir yaflam tarz oluflturabilmesi iin felsefi bir bakfl as kazanmas bir gerekliliktir. kincil neden kimi eitim felsefelerinin z gerei bir bakma kimi genel felsefelerin izdflm nitelii
gstermesidir. Bir baflka neden ise genel olarak dflnme yntemlerinin kimi genel felsefelerin bir yansmas olmas gereidir. Eitim alannda genel felsefelerin
alfllmasnn bir baflka ve daha genel bir gereke ise felsefi yaklaflmlarn genelde
sosyo-ekonomik ve politik bakfl alarnn bulunmasdr.
FELSEF AKIMLAR VE ETM ALANINA ETKLER

dealizm
dealizm szcnn iki farkl biimde kullanld sylenebilir: Felsefe tarihinin
her anda birok dflnr tarafndan temsil edilen idealizm, gnlk yaflamda yce amalar iin kendini adama ya da adanma anlamyla kullanlr. Eitimde genellikle kendini gereklefltirme olarak anlr. Bilgiye iliflkin grfl, bilginin sadece akln rn olduu biimindedir. nk esas gerek fizik evrende deil akln iindedir. dealist eiticiler insan deerini ok yksek grrler ve bunun eitimle ykseltileceine inanrlar (Ergn, 2006, ss. 30-31). kinci karfll yani felsefi boyutta
idealizm, tm gereklii ruhsal ya da dflnsel sayan, tm bilgilerimizi alg, imge
ve dflnce gibi bilin srelerine indirgeyen grfltr (Yldrm, 1991, s. 10). Platon, Sokrat ve Hegel en nemli temsilcileridir (Tozlu, 2003, s. 36-37). Bir baflka ifadeyle idealizm, genel bir ereve iinde fakat biraz daha teknik ve felsefi anlamda
kuflkuculuun pozitivizm, ve ateizmin karflsnda yer alan bir reti olarak insann
gereklie ya da deneyime iliflkin yorumunda ideal olana ncelik veren felsefi bakfltr (Cevizci, 2000, s. 486). dealizm, varln dflnceden bamsz bir biimde
varolduunu gerekiliin, maddeciliin ve doalcln tam karflt bir yerde
bulunmaktadr. Bu balamda idealizm, bir bakma materyalist anlayfln karflt bir
felsefe olarak yorumlanabilir. dealizm, mutlak gerein fiziksel olmaktan ok ruhsal olduunu savunarak ruhsal bir nesne olan insann bafllca amacnn kendi doasn anlatmak, gstermek olduunu ileri srer (Szer, 2008 s. 62).
dealist felsefenin genel alflma alanlar balamnda kimi zelliklerini flu biimde zetlemek olanakldr: Ontolojik adan idealist felsefeye iliflkin flu karmlar
yaplabilir: dealist felsefeye gre arke insan zihninde bulunan idea yani fikir
dir. dealist felsefe genel bir bakflla insann her trl maddi varln ruhsal bir temele indirgenebileceini savunur (Kale, 2009, s. 455). Evrenin tanr tarafndan ya-
dealizm genel anlamda

lkyle belirlenmifl olan ve
bu lkye kar gtmeden
bal kalan yaflam biimi ve
dnya grfl anlamna
gelir. Zihinsel ya da ruhsal
geree nem veren
dflnce sistemi ya da
dnya grfldr.
Apriori kelime anlam nceki
demektir. Deneyden nce
anlamnda kullanlr.
Deneyden sonra aposteriori
(sonsal) kavramnn zttdr.
Aposteriori kelime anlam
sonsal demektir. Deneyden
anlamnda anlamnda
kullanlr. Deneyden nce
apriori kavramnn zttdr.
22
Eitim Felsefesi
ratld, evrende oluflagelen olaylarn bizim gerekliimiz dflnda olufltuu gibi

savlarn savunur. Ontolojik idealizm, fizik dnyann sadece zihin iin bir nesne va
da zihin ierii olarak vardr (Cevizci, 2007, s.117). Bu adan bakldnda idealist
felsefe ontolojik balamda muhafazakr bir izgiyi temsil eder.
Epistemolojik adan idealist felsefenin temel zellikleri flu biimde aktarlabilir: ncelikli olarak epistemolojik idealizme gre dfl dnya insan zihninden bamsz deildir. Bir bakma bilgi insan zihnine gre oluflmaktadr ve dealizme gre bilgi aprioridir. Tm doru, mutlak, kesin bilgileri insan aklnda nceden vardr.
(Snmez, 2009, s. 74). Dflnsel olarak genelde metafizik felsefenin dflnce biemleriyle kendini gsteren idealizm, tm bilgilerin dorudan ya da dolayl olarak
karfllafllanlara dayanr. Uyum ve tutarllk bilginin iki temel ltdr. nsan bilgisi insann kendi doal yaflantlarnn birbirleriyle iliflkilerini yorumlayarak gerei
anlamadaki abalarnn rndr (Alkan, 1983, s.11).
Deerler balamnda idealist felsefe flu biimde yorumlanabilir. dealizm nesneyi zneye, bilineni bilene bal klan; her trl maddi varln ruhsal bir temele
indirgenebileceini savunan yaklaflmdr (Kale, 2009, s. 455). Bu adan aksiyolojik adan idealizme gre deerler, ideallerin belirledii zihince belirlenmifl sonulardr. Genelde maddi kazanm tesinde bir inan, maneviyat gibi tinsel bir lkye ballk olarak gzlenir. Felsefi olarak idealizmin deerleri mutlak, deiflmez ve
evrensel saylr. yilik, gzellik, doruluk insanlara grecel nitelikler deil; evrenin
yapsnda bulduumuz mutlak deerlerdir (Yldrm, 1991).
dealist Felsefe Asndan Eitim

dealist felsefede dorudan bir eitim tanm bulunmas olduka gtr. Bununla
birlikte, idealist felsefeye gre eitim, genel bir yaklaflmla nceden varolan yani
apriori olan bilginin aktarlmas deerler asndan da ideal varla ulaflmak iin
idealin tekrar biiminde betimlenebilir (Snmez, 2009, ss. 38-39). Eitim, insann
zihinsel srelerinin gelifltirilmesidir. Entelektel eitim nemlidir. Bu felsefeye gre insan, zgr iradelidir, kifli kendi dflncelerini gzden geirerek geree ulaflabilir. Eitim, bireyi, iyi, doru ve gzele teflvik etmeli; insann doufltan getirmifl olduu kimi yetenekleri ortaya karmaya aba gstermelidir (Szer, 2008, s. 62).
retim programnn ama boyutu asndan bakldnda, idealist eitimde
ama kifliyi iyiyi, doruyu ve gzeli aramaya yneltmektir. dealizmin bilgi teorisine gre gerek bilgi, akln rn olan bilgidir. Bu nedenle eitim durumlar insan akln alfltrmay salayacak ve onu Tanrya ulafltracak biimde dzenlenmelidir (Kazu, 2002, s. 74). dealizme gre, akla dayal ve insan Tanrya ulafltracak
olan davranfllar istendiktir. Bu balamda idealizmde eitim durumu, insann akln alfltrmay salayacak ve onu Tanrya ulafltracak biimde dzenlenmelidir.
(Snmez, 2009, s. 46). dealist felsefede merkezde konular, dersler, evrensel dorular ve bunlar aktaracak retmen bulunmaktadr. Bu nedenle idealistler bilgi
merkezli eitim programlar gelifltirme yaklaflmn benimsemifllerdir (Alkan, 1983,
ss. 23-25). Bu balamda idealist bir eitimin amac, rencileri doruyu aramaya
teflvik etmek ve bu dorultuda zihnin alflmasna olanak vermektir (Gutek, 2001,
s. 15). dealist felsefenin etkisinde bulunan eitim sistemi ierik ve konu asndan
akl yrtmeyi n planda tutmas nedeniyle aritmetik, felsefe, mantk, ahlak tarih
ve din derslerinin okutulmasn savunur. erikte sunulan nermeler akla dayal ve
kesin (mutlak, deiflmez) dorudur. stelik bunlar, rencinin akln alfltrp kullanmasn salayacak biimde verilmelidir (stner, 2005, ss. 99-101). dealist eitimin davranflsal boyutu, etik unsurlarn bir bakma deerlerin zengin bir kayna
23
olan kltrel miras, felsefe, teoloji, tarih, edebiyat ve sanat elefltirisi gibi konularla
aktarlmaktadr. Deer eitimi, idealist anlayfla gre rencinin deerli davranfl ve
insan modellerini rnek alarak onlarn slubunun taklit edilmesi ve srdrmesi
amacn gtmektedir (Gutek, 2001, s. 29). retim programnn retme-renme
sreleri asndan bakldnda, idealizmin program anlayflna gre, programlar
asl gereklii ve ona iliflkin metafizik bilgiyi yanstmal, evrensel deerleri kapsamaldr. Eitim bireye akl kullanmay, evreni tanmasna olanak verecek etkinlikleri iermelidir. Bu nedenle idealist felsefeye dayanan eitim sistemlerinin akl yrtme etkinliklerini n planda tutmalar bir gerekliliktir. nsan akln kullanarak
doru bilgiye ulaflabilecei dflnlerek; rencilerin tmdengelimi ve kurallarn
renerek kullanmal ve kendi iine dnmelidir (Snmez, 2002, s. 65). dealistlerin eitim anlayflna gre, renme srecinde diyaloa dayal retim yntemleri
kullanmaldr. reticinin uyar ve ynlendirmesine dayal olarak rencinin zihinsel becerilerinin gelifltirilmesi amalanr. Bu amala dz anlatm, soru cevap retim tekniklerini kullanmfllardr (Sarpkaya, 2004, ss. 158-159). retme ve renme srecinde rencilerin doufltan getirdikleri yetilerinin farkna varmalar salanmaldr. Sosyal bir kurum olarak okul, rencilere bilmeleri, paylaflmalar ve kifliliklerini belirlemeleri iin kltrel miras oluflturan deerleri retmelidir (Gutek,
2001, s. 15). dealistler retmen - renci iliflkilerinde merkeze retenin konulmas savndadr. Bir bakma retim sreci retmen odakl yrtlmektedir. dealist reten tpk Sokrat gibidir. retmenin asl ifllevi renciye bilgiyi sezdirme
ve keflfettirmedir (Tozlu, 2003, s. 40). Deerlendirme renci baflarlarnn birbirleriyle kyaslayan norm dayanakl deerlendirme tercih edilmektedir. dealizmde,
snama durumu genellikle akla dayal, yani rencinin akln alfltrp alfltrmadn len sorulardan oluflmaldr (Snmez, 2009; 50). Deerlendirme konular
rencilerin genel zihin yeteneklerini kullanmalarn gerektiren konular arasndan
seilmektedir (Trke Bilgi, 2007). dealistlere gre retmen, eitim durumunda
bilgiyi aktarmamal, yalnz rencinin akln alfltrmasn, doruyu bulmasn salamaldr. nsan akln ktye kullanabileceinden, bu gibi durumlarda ona ceza
verilmelidir (Gutek, 2001; 29-31; Snmez, 2009; 44-47). retmen ayrca idealler
bakmndan rnek ve model olmal, reticilik becerileri ile uzmanln sentezleyerek alflmal ve rencide isteklilik yaratmaldr (Snmez, 2009; 75).
Realizm
Szlk karfll ile gnlk dildeki kullanm ve felsefi bir akm olarak iki tr realizm
betimlemesi yapmak mmkndr. Gnlk dildeki karfll ile realizm gerekliin
insan zihninden bamsz olduunun benimsenmesi, gereki tavr taknma, grnfllerin yoldan saptramad, yanlsamalara kaplmayan ve duygulara kaptrmayan anlayfl, tavrdr (Cevizci, 2000, s. 793). Realizm, Trkede gerekilik kavramyla karfllanmakla birlikte felsefi olarak dfl dnyann bilgi ve duyularmzdan bamsz olarak var olduunu savunan felsefi akm biiminde tanmlanr (Yldrm,
1991, s. 10). Gerek, insan zihninin dflnda yaflamda var olandr. Gerek bilgi insann dflnda var olagelen bireyden bamsz bulunmaktadr. Bir bakma bu duruma gre gerekilik deiflik trleri olsa da zneden bamsz olan zne olsa da olmasa da kendiliindenlie sahip bir gereklik bulunduunu savunan grfltr
(Topdemir, 2008, s. 38). Deiflik dnemlerden realist felsefenin kimi nclleri,
Fransada Descartes, Hollandada Spinoza, Almanyada Leibniz saylabilir (Bilhan,
1991, ss. 132-133). Realist felsefenin genel alflma alanlar balamnda kimi zelliklerini flu biimde zetlemek olanakldr:
Realizm, gerei insan

zihninin dflnda bamsz
olarak var olduunu
savunan felsefi grfltr.
24
Eitim Felsefesi
Ontolojik adan realist felsefe toplumsal gereklii anlamay merkezine alr.

Nitekim realist felsefe en genel ifadeyle bilinten bamsz bir gerekliin var olduunu savunur (Kale, 2009, s. 454). dealist felsefenin evrendeki olup biteni ve
nesneleri ruhsal olan asl gerekliin grnts ya da alglarmzn bir yansmas
olarak grmesine karfllk realistler iin evren bir dfl ya da hayal deil; somut olarak var olan bir gerektir; alglarmzdan bamszdr (Yldrm, 1991, s. 50).
Epistemolojik adan realist felsefeye gre bilginin apriori olmas ve bilginin
gereklerin alglanmas ile ilgili olmasdr. Realizme gre bilgi, insan zihni ile insan dflndaki dnyann karfllkl etkileflimiyle gerekleflir. Alglama, bir nesnenin
maddi yan ile ile iliflkilidir. Alglama, bilmenin bafllangcdr ancak sonu deildir.
Varla iliflkin bilgimiz, duyu organlarmzla algladklarmzla ile snrldr (Arslantafl, 2009, s. 90).
Aksiyolojik adan realist felsefeye gre deerler, toplumun kendisinde bulunmaktadr. Toplumsal yap gelenek, grenek, doa koflullar ve toplum yelerince
karfllkl etkileflimle oluflturulmufltur. Deerler, doa yasalarna uygun olanlardr.
Estetik deerler ise doay yanstt lde gzeldir. Ahlak asndan iyi en ok
insann yararna olandr. Bu da mutluluk, bazlar iin erdemdir. Toplumsal deerlerin temelleri, toplumda deil, fiziksel evrende ve tek tek her insandadr. nsan iyi
ve ktnn bir karmaflas, evreye uyum gcnde olan bir varlk ve doal dzenin bir parasdr. nsan, akll ve ayn zamanda toplumsal-politik bir hayvandr
(Snmez, 2009 s. 39).
Realist Felsefe Asndan Eitim

Realist felsefenin retim programnn ama boyutunda flu grfllere yer verilebilir. Realist eitimde genel ama, bireyin topluma uyumunu salamaktr. Bu balamda yeni kuflaklara kltrel miras aktarmak, insan toplumsal yaflama hazrlamak, mutlu ve erdemli klmak bu temel amacn alt amalar olarak sralanabilir. stendik davranfllarn ltleri, toplum ve doaya uyum salamak iin bireyi bilgi ve
becerilerle donanmfl hle getirmektir (Kazu, 2002, s. 73). Realistler genelde her
kurumun toplumda zel bir rol ve bir ifllevinin olduunu ifade ederek okulun temel grevinin bilgi, kltr aktarmak, arafltrcl ve zihinsel geliflimi salamaya
ncelik vermek olduunu ileri srerler (stner, 2002, s.103). Eitimin amac ocuu kendine zg zellikleriyle evresinden kopuk bir kiflilik haline getirmek deil; fiziksel ve kltrel evreyle her ynden uyumlu hoflgrl bir birey haline getirmektir (Trer, 2009, s. 28). erik ve konu asndan realist felsefe renci deil
konu merkezli alflmay amalar. Tpk idealizmdeki gibi konu alan merkeze
alan eitim programlar benimsenir. Ancak en nemli fark realist programda konularn mantkl bir dzen iinde snflanarak belirli disiplinlerle verilmesidir. Nitekim
okullarda disiplinlerin alt disiplinlere ayrlmas realist programn bir izdflmdr
(Helvac, 2007, s. 94). retme- renme sreleri bakmndan flu zellikler ne
kmaktadr. Realizmin eitim program anlayflna gre ama; insann doaya, topluma uyum salamasn gereklefltirecek davranfllar olduundan, eitim durumlar doaya ve topluma uyum salamak iin gereklefltirecek davranfllar olmaldr.
Realist eitim anlayfl da insan akln ne alr ve konu alann merkeze alan program anlayfln benimserler (Trke Bilgi, 2007). Bu durum okullarda fizik, kimya,
biyoloji ve matematik vb. derslerin esas alnmasn gerektirir. Realizmin eitim anlayfl, bireyi toplumsal gereklie gre hazrlamay amalar. Bu nedenle gereklii anlayp, rencilerin yaflama uyum salamalarna alflr. retmen dz anlatm,
gzlem, tartflma ve deney yoluyla kltr ve bilgi aktarmaclk ifllevi yklenir (s-
25
tner, 2005, s. 103). Realist eitim bir lde tutucudur; bireysel ilgi ve moda trnden geici beenilere deil, insanln kalc nitelikte sayd bilgi, beceri ve
davranfl birikimine arlk verir (Yldrm, 1991, s. 51). Realist programn retmen, retilecek bilgi ve renci olmak zere esi vardr ve renme sreci
sk tutulmaldr (Terzi, 2008, s. 63). lme deerlendirme bakmndan realist felsefenin bakfl flu biimde zetlenebilir. Realistler rencilerin uygulama, gzlem, deney vb. alflmalarla deerlendirilmesini de amalar. Bu noktada retmenin nemi byktr. nk retmen yaflam bilen ve renciyi tanyan olarak; renciyi
yaflama hazrlamakla grevlidir (Bykkaragz ve dierleri, 1998, s. 68). Realist
felsefeye gre retmen, eitimde mutlak otoritedir ve konuya bal retmen
odakl bir srecin yneticisidir. renmenin sorumluluu renciye aittir. Ancak
okulun ifllevi rencilerin zihinsel geliflimini salayarak kltr odakl bilgi ve beceri sahibi klmaktr (Arslantafl, 2009, s. 90).
Genel olarak bakldnda realist eitimcilik anlayfl, eitimin ifllevini kifliyi flu
ya da bu ynde koflullandrma abas yerine doal ve kltrel evresine uyumlu
hale getirme abasdr. Bu balamda evreyi tanma, renme, ideal bir dnya kurmay deil gerek dnyay anlamaya ve onu deifltirmeden renilmesini amalar
(Yldrm, 1991, s. 51).
Pragmatizm
Pragmatizm, Trkedeki karfll yararclktr ve genel olarak Amerikan felsefesi
olarak bilinir. Pragmatizm bir kavram, ilke veya grfln anlam veya doruluunu
pratik sonularyla belirleyen felsefe akmdr (Yldrm, 1991, s. 10). Darwin ve Lamarkn biyoloji kuramna dayal olarak fonksiyonalizm (ifllevselcilik) yaklaflmdr.
Yaklaflma gre dorunun lt, yarardr. Yararl olan fley dorudur (Topses,
2006, s. 32). Bafllca temsilcileri Charles Sanders, C. S. Pierce, William James ve
John Deweydir (Tozlu, 2003, s. 48). Bir felsefi anlayfl olarak pragmatizm metafiziksel pragmatizm, bilimsel pragmatizm ve dini-ahlaki pragmatizm biiminde
boyutta incelenebilir. Metafiziksel pragmatizme gre evren oulcu yapya sahiptir; evren tek ya da birka arkesi (tz) deil; sesler ve kokular gibi niteliklerden
ve bu nitelikler arasndaki iliflkilerden meydana gelmifltir. Bilimsel pragmatizme
gre bilimsel bir teori ya da yasann doruluuna; yalnzca pratik deerine uygulamadaki sonularna baflar ya da baflarszlna bakarak karar veren anlayfltr.
Dini pragmatizm ise, dini inan ve dogmalar, insan yaflamna katk yapmas, olumlu bir amaca hizmet etmesi, ahlaki yaflama yn vermesi bakmndan deerlendirir
(Cevizci, 2000, s. 774).
Pragmatizm genelde karar srecinde pratik yararn seilmesi temel varsaymna
dayanr. Pragmatik felsefenin temel temas gerein deifltii, deerlerde grecelik, insan doasnn biyolojik ve sosyolojik nitelikte olduu, yaflam tarz olarak demokrasinin ve insan ynetiminde kritik zeknn nemli olduu grfllerine dayanr (Alkan, 1983, ss. 11-12). Sorunlarn zmnde en iyi yntem pragmatik ve deneysel olandr (Bykdvenci, 1987, s.90). Pragmatist felsefenin genel alflma
alanlar balamnda kimi zelliklerini flu biimde zetlemek olanakldr:
Ontolojik balamda pragmatik felsefeye iliflkin grfller flu biimde zetlenebilir. Gerein z deiflmedir ve gerek insan deneyimlerinin rndr. Her fleyin
deeri, yararl olmasyla llr (redi, 2009, s. 56). Pragmatizme gre deiflme
gerekliin zn olufltur; gereklik ise deneyimlerimizle oluflan bir sretir. Bununla birlikte; gerei oluflturmada insan ile evresi birbirini tamamlayc katklar
salamaktadrlar (Yldrm, 1991, s. 51).
Pragmatizm bir kavram, ilke

veya grfln anlam veya
doruluunu pratik
sonularyla belirleyen
felsefe akmdr.
26
Eitim Felsefesi
Pragmatik felsefeye gre epistemolojik balamda flu nitelikler sralanabilir: Pragmatist eitimde bilgi aposterioridir, yani sonradan edinilir. Bilgi, bilimsel yntemle snama ve yanlma yoluyla renilir. Pragmatizmde bilgi, yaflant yoluyla elde
edilen ve doruluk deeri taflyan denencedir. Doruluk deeri, snama yoluyla
belirlenmifl nermeler elde etmek iin bilimsel yntem ve zellikle tmevarm ifle
koflulmaldr (Snmez, 2008, s. 41).
Pragmatik felsefeye gre deerler, srekli deiflim iindedir. Gerei, insan evre ile etkileflimi iinde yaratr. Yararclk doas gerei insancldr. nsan deerleri,
insan tercihlerinin sonucudur ve grecelidir (Sarpkaya, 2007, s. 171). nsan deerleri, insan tercihlerinin sonucudur. Karakterleri oluflturan tercihler, ayn zamanda
deerleri de tayin eder (Alkan, 1983, s.13).
Pragmatist Felsefe Asndan Eitim

Pragmatizme gre eitim, bireyleri ehliyetli, gl ve verimli kifliler olarak yetifltirmek iin yaplan toplumsal bir ifltir. Bu srete birey ile toplumun iflbirlii iinde
alflmalar esastr. Pragmatistlere gre istendik davranfllarn lt, ehliyet, g,
verimlilik, ifl birlikli alflma, problem zme, yaflant ve bilginin greceliidir (Ocak,
2004). Pragmatist felsefeye gre eitim durumlar yaflamn kendisi olmaldr (Kazu,
2002, s. 74). Pragmatik felsefeye gre eitimde konu ve ierik; anlayfla bal olarak
ieriklerin yaflamda kullanlabilecek bilgi, beceri ve sorunlarn zmne ynelik
davranfllarn edinilmesini iermelidir. Pragmatist eitimde bireylere toplumsal yaflamda ifle yaracak, iflleri kolaylafltracak bilgi, beceri ve tutumlarn edinilmesi amalanr. Eitim programnn temel amac, bireyi yaflama hazrlamaldr. Pratik yn,
gzlem ve deneye arlk veren bir felsefe olmasndan tr retim sreleri uygulamaya ynelik etkinlikleri ierir. reten merkezli olmak yerine btncl renen merkezli bir anlayfl egemendir. retim sreci, yaparak ren yaptrarak ret ilkesiyle bireysel farkllklar da gzeten bir anlayfla sahiptir (Bilhan, 1991, s.
135). Pragmatik felsefeye gre renme srecinde gzlem ve deneye, bilimsel arafltrmaya dayal retim yntemleri kullanmaldr. Bu anlayfla dayal olarak elefltirel
dflncenin gelifltirilmesi ve demokratik davranfllarn isellefltirilmesi yarara dayal
karsamalarn yaplmas nceliklidir (Snmez, 2002, ss. 88-89). Bu felsefede lme
ve deerlendirmenin, renci edinimlerinin toplumsal yaflamda kullanabilme ve
geliflim becerilerine gre yaplmas esastr. Pragmatik retim programlarnda renen merkezli program gelifltirme yaklaflmlar benimsenir. Programlarda hedefler
esnek olup, sre ierisinde deiflmeye aktr. Bu adan deerlendirme boyutunda geleneksel yntemlere ek olarak bireyin kendi baflarsn lt bireysel deerlendirme teknikleri de kullanlmaktadr (Terzi, 2008, s. 65).
Pragmatik felsefede eitim bir sosyal sre olarak grlerek okulun temel ifllevi zerinde durulur. Buna gre okulun ifllevleri basitlefltirmifl evre ile yaflant ortam salamak ve sosyal evredeki kiflileri dengelemek (Deirmenciolu, 2000,
s.91). Okul bu ifllevleri yerine getirirken demokrasi ve katlm iflgrlerine yer vermesi amalanr. Demokratik snf ortam, rencinin aktif biimde derse katlm
salayan etkinliklerin oluflturulmas ile bireyin geliflimi amalanr. Okul yaflama hazrlk deil, yaflamn kendisidir (Terzi, 2008, ss. 64-65).
zgrlk iinde insann
varoluflunu ve kendini
gereklefltirmesi sorunlarn
irdeleyen adafl bir felsefe
akm.
Varoluflculuk
Egsistansiyalizm, Trkedeki karfll Varolufluluktur. nsan merkeze alan, insann yabanclaflmasna karfl zgrleflmesini ama edinen bir felsefi akmdr. Felsefenin arkesi (tz) tek tek insandr ve en ne kan temsilcileri, Frederick Nietzs-
che, Karl Jasper ve Jean Paul Sartredr (Hilav, 1985, ss. 138-140). Varoluflu felsefeye gre eitim bireyi yaratmal, zgrl gelifltirmeli, bu konudaki gizli ve ak
basklar belirlemeli ve etkisizlefltirmelidir. Ama bireyin uyumlafltrlmas deil, zgrlefltirilmesi olmaldr (Tozlu, 2003, s.57). Varoluflculuk, bireyin geliflimi odakl
alflmalar esas alr. Aklc olmayan bu dnyada bireyin var oluflunu arafltrma konusu edinilir. retmen iin renci nesne deil znedir ve retmen, okul ya da
toplumun gereksinimlerinin karfllanmas iin kullanlan bir ara deildir. Okul, bireyin kendisini bulmasna olanak salamaldr (Kuntus, 2001). Varoluflu eitimin
kimi zelikleri flu biimde zetlenebilir: Eitimin en temel amac, insann kendini
gereklefltirilmesine olanak verilmesidir. alflma konular toplum bilimleri, sanat
ve felsefe odakl seilmesini savunur. Bilgi nesnel ve kesin deil, zneldir. zgrlk bir bakma seme, eylemde bulunma ve sorumluluk almadr. Birey btndr,
btncl olarak ele alnmaldr. Birey hem yaflayan gereklik hem de olabilecek
potansiyeldir. Snama boyutunda bireyin varoluflunu gereklefltirip gereklefltirmedii deerlendirilmesi amatr. Aslnda renciyi okul ve retmen deil, kendi snamaldr (Snmez, 2006, ss. 81-83). Varoluflu felsefeye gre eitim temel amalarndan biri, bireyin biliflsel ve duyuflsal yetenekleri gelifltirmek olmal. rencinin geliflimi, dflnce retebilme yeterliliine ya da yeteneklerine gre belirlenir.
Eitimin amalar her zaman insancl deer ve ltlere gre oluflturulmaldr. Bilgi var olanlarn tekrar deil, insan tarafndan yaratlandr. Birey kendinden sorumludur ve zgrlk salanrsa yaratclk geliflir (Topses, 2006, s. 39). Varoluflculuk
felsefenin genel alflma alanlar balamnda kimi zelliklerini flu biimde zetlemek olanakldr:
Ontolojik balamda varoluflculuk felsefesine iliflkin flu grfller ortaya konulabilir. Heiddgere gre arke kendiliinden olan, gelifltirilemeyen bir bilin formu,
yani ruh halidir. nsan kendi kendini meydana getirir, baflkalarna bakarak onlarn
iinden geerek kendi kendini deerlendirir. nsann kendini zgrlk iinde yaratmas ve bunun sorumluluunu duyumsamas beklenir (Ergn, 2006, ss. 33-34).
Epistemolojik adan flu dflnceler ifade edilebilir. Kayg, endifle, tedirginlik gibi
insan kifliliin kimi niteliklerin en temel zellii apriori olmalardr. Bilgi, bilinen olmann bilincidir. Bilmek demek, nesne araclyla kendimize ne olmadmzn haberini vermek demektir (Snmez, 2008, ss. 121-122). Varoluflcular iin bilgi nesnel
ve kesin deildir. Bilgi hem aposteriori ve sezgisel olabilir. Bilgi insann yaflants ve
tasarmlarnn sonucudur (Ercan, 2008, s. 65). Varoluflculua gre gerek bilgi aklla
elde edilemez, gereklik daha ok duyumsanarak renilir (Bilhan, 1991. S. 141).
Varoluflculuk felsefesine gre deerlerin yaratlmas insann kendi znn yaratlmasdr. Deerler mutlak deil; srekli oluflum iindedir. nsan kendi kendini
semek, belirlemekten sorumludur. Deerlerin oluflumu, insann kendisinin oluflumuna paraleldir (Yazc, 2001, s. 145).
Varoluflu Felsefe Asndan Eitim

Genel olarak varoluflu eitim anlayfl, zgrlklk, bireyselcilik ve bireyin
kendini gereklefltirmesi temalarna dayanr. Bu amala klasik eitim tanmlarnda
ifllenen istendik davranfl kazandrma asndan toplum ya da otorite odakl deil; birey odakllk sz konusudur. Varoluflu felsefeye gre eitim sistemlerinin
amac bakmndan en temel grfl, ocuu zgr birey olmaya teflvik etmektir. Eitim bask unsuru olarak kullanlmamaldr. Uzmanlaflmann isel geliflmeyi engellemesi nedeniyle aflr uzmanlaflmaya karfltlk vardr (Ercan, 008, s. 65). Ayrca varoluflculuk bir sosyal varlk olarak insann toplum iinde ve insan ideali iin eitil-
27
28
Eitim Felsefesi
mesine karfldr. Varoluflu anlayfla gre lm bize varolmann ve yaflamann deerini gstermektedir. Yaygn bir deyimle kiflinin yarn lecekmifl gibi yaflamas ve
hi lmeyecekmifl gibi alflmas ve kendini gereklefltirmesi gerekliliktir (Ergn,
2006, 34). Varoluflu felsefe sosyal organizasyon ve grup dinamizmine karfltl
nedeniyle bireysel gven duygusunun da gelifltirilmesini amalar (zyurt, 1999, s.
179). Varoluflu felsefeye gre retim programlarnda konu - ierik ve renmeretme sreleri doal sreler olmaldr. Her nerede eitim gereksinimi varsa,
retici, renen ve retilecek konu varsa, orada eitim olasl vardr. Eitim
sreci doal ve serbest olduunda sonsuz bir boyutla ilgilenmek olana doar yani snrsz bir program uygulanma olana bulunur. Varoluflu felsefeye gre retme renme sreci de btnyle retim program da dondurulmufl olamaz. Befleri konular merkeze alnarak insann su, gnah, zdrap, trajedi, lm ve nefret
aklamalar befleri adan anlatlmaya alfllr. Toplumsal olmaktan yerine bireysellik n plana karlarak grup renimi yerine bireysel farkllklar odakl alflmas esastr (Ergn, 2009, s. 52). retim yntemleri bakmndan probleme dnk alflmalardan ok bireysellii gelifltirecek sanat ve dfln birliktelii salayacak teknik ve yntemlere yer verilmesi amalanr (Alkan, 1983, ss. 26-27). Varoluflu felsefeye gre lme deerlendirme sreleri asndan formal bir sre izlenildiini
sylemek olduka gtr. Bununla birlikte renenin kendi varoluflcu anlayfla gre lme deerlendirme srecinde flu noktalara dikkat edilmesi beklenir. Bireyin
kendini gereklefltirip gereklefltirmedii yoklanmaya alfllmaldr. Bireyin sezgiye dayall ve zgr seim yapp yapmad belirlenmelidir. Sorumluluk duygusunu ve yaratclk becerilerini snayan lme deerlendirme etkinlikleri oluflturulmaldr (Snmez, 2008, s.130).
Genel bir yaklaflmla varolufluluk felsefesinin eitime yansmalar zgr birey,
zgr toplum ilkeleriyle zetlenebilir. Bir yandan genel bir toplumsal birliktelik
yerine bireyin kendini gereklefltirmesi amalanmaktadr. Varoluflu anlayfl, zgrlk ve adafl nitelikler gstermekle birlikte; devletin egemenlik hakk, ortak
bilin ve kltrlerin oluflturulmas bakmndan uygulamada ne derece gereklefltii nemli bir tartflma konusudur.
SIRA SZDE
D fi N E L M
Liberalizm
D fi N E L M
Liberalizm, zgrl
birincil
S O politik
R U deer olarak
ele alan bir ideoloji, politika
gelenei ve dflnce
akmdr. Bu balamda
D K K Asalt
T bir felsefi
liberalizmi
akm olarak alnmasndan
ok daha genifl bir sosyoekonomik
politik bir
SIRA SZDE
anlayfltr.
AMALARIMIZ
K T A P
Sizce Trkiyede
eitim uygulanmakta mdr? Uygulanyorsa hangi okullarda uySIRA pragmatik
SZDE
gulanmaktadr?
Liberalizm kavram zerine tartflmalar genifltir. Genel olarak etimolojik bakmdan

zgrlk karfll
S O R U olarak kullanlmakla birlikte gnlk dilde farkl anlamlarda
kullanlmaktadr (Yayla, 2002, ss. 16-17). Liberalizm, zgrl birincil politik deer olarak ele alan bir ideoloji, politika gelenei ve dflnce akmdr. Bu balamDKKAT
da liberalizmi salt bir felsefi akm olarak alnmasndan ok daha genifl bir sosyoekonomik politik bir anlayfltr. Tarihsel olarak gemifli daha ncelere gitse de aSIRA
SZDE
dafl anlamda
liberalizm
ondokuzuncu yzyl ideolojisidir. Liberal ideoloji burjuva
snfnn ok fazla ekonomik sorunlar olmad iin ruhban ve aristokrat snf ile
hukuksal haklar konusunda yasa nnde eflitlik isteyen yeni burjuvazinin ideoloAMALARIMIZ
jisidir (ztekin, 2001, s. 255). Yine sosyo-ekonomik ve politik adan liberalizm,
bireylerin ifade zgrlne sahip olduu, din, devlet ve kimi zaman kurumlarn
gcnn snrlandrld, dflncenin serbest bir flekilde dolaflt, zel teflebbse
K T A P
olanak salayan bir serbest piyasa ekonomisinin olduu, hukukun stnln
geerli klan fleffaf bir devlet modelini ve toplumsal hayat dzenini hedefler. Libe-
N N
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
ral demokrasi olarak adlandrlan bu devlet dzeninin, ak ve adil olduu iddia

edilen bir seim sistemi ile birlikte tm vatandafllarn kanun nnde eflit olduu ve
frsat eflitliine sahip olduu bir sistemdir (Tr. Wikipedia, 2011). Liberalizm temel
nitelikleri bireycilik, zgrlk, akl, eflitlik hoflgr, rza, snrl hkmet biiminde
zetlenebilir (Trkne, 2003, ss. 120-121). Liberalizmin kuflkusuz dorudan salt bir
felsefi anlayfl olmamas nedeniyle dier temel felsefelerde ifade edilen ontolojik,
epistemolojik ve aksiyolojik alanlarda belirgin grfller ortaya koymak olduka
gtr. Bununla birlikte, liberalist anlayfln kimi zelliklerini aflada tartfllan biimde zetlemek olanakldr:
Ontolojik adan liberalizm, temel olarak zgrlkleri merkeze alan bir anlayfltr. Bireyin hak ve zgrlklerin nihayetinde kamunun yararna genelin karna
sonulanacan ileri srer. Liberalizm snflar yerine bireylerden oluflan bir toplum
grfln benimseyip; bireylerin zgrln en yksek ama olarak belirleyip
bu zgrln serbest teflebbs ve rekabet zgrl, inan ve ibadet zgrl
olarak tanmlar (Cevizci, 2000, s. 599). z olarak liberalist felsefe varln zgrlklerin oluflturulmas ve gelifltirilmesine odaklamfltr.
Epistemolojik adan liberalizm bilimsel bilgi savunucudur. nsan aklnn tek yol
gsterici olduu kabul edilmifl, insan aklnn srekli bir flekilde ileriye doru gelifltii anlayfl sonucu akl dfl engellerin kaldrlarak akla uygun rasyonel bir dzen kurmann gerekliliini savunur (Aaoullar ve Kker, 1991, ss. 156-157).
Deerler asndan liberalist anlayfln dayana birey yine zgrlklerdir. Liberalizm, kendisini bireye dayanarak var klma ve gelifltirme amacn taflmaktadr.
Bireyi snrlayan ve geliflmesine engel olan toplum ve devlet basklarna karfl bireyin tarafn tutar. Bireyi her fleyin temeline oturtmas sonucu onun her alanda zgr olmasn salamaya alflr. Toplumu ve devleti bu alanlar snrlandran bask
unsurlar olarak deerlendirir. Devletin zorunluluunu kabul etmekte, toplumsal
iliflkilerin kanlmazln vurgulamakta ve bireyin zgrlnn baflka bireylerin
zgrl snrna kadar olduunu belirtmektedir (etin, 2002, ss. 93-94).
Liberal Felsefe Asndan Eitim

Liberalizmin salt yaln bir felsefe olmamas; ekonomi politik ynnn baskn olmas eitim yorumlarn farkllafltrmaktadr. Bu durum, liberalizmin eitimle ilgili alg,
bakfl ve anlayfllarnn farkl oluflunu dourmaktadr. Bir bakma bu grfller, liberallerin pedagojik balamda eitime iliflkin btncl program ve grfllerinden
ok; sosyal, ekonomik ve politik duruflun eitim alanna yansmas olarak grlebilir. Liberalizmin eitime iliflkin grflleri bir ksm dorudan liberalizmin ak manifestosu olmayabilir. Ancak yzyllardr sosyo ekonomik ve politik olarak yaygn
uygulama alan bulan bir anlayfln eitim dnyasna da mirasnn olduu aktr.
Liberal felsefeye gre eitim sistemlerinin amac zgr ve ekonomik bireyi
yetifltirmek olmaldr denilebilir. Liberal eitimin genelinde Prens Sabahattinin birey toplum iin deil, toplum birey iindir biiminde aklad anlayfl egemendir. Bu balamda bireyci sosyolojinin giriflken, kendine yeten, zgr davranan birey yetifltirmeyi amalad aktr (Tezcan, 1991, s. 8). Liberalist felsefe asndan
retim programlarnn ieriinde balamnda zgrlklk ve ok ynllk
egemendir. Liberalistler bireyin ok ynl, zgr, etkili ve verimli olmasn salayacak ders ve program ieriklerine yer verilmesini savunurlar. Liberalizm eitim
sistemleri bireylerin hak ve zgrlklerini gelifltirme, refah artrma ile zgr iletiflim olana ve sosyopolitik denge salamay temel amalar olarak belirlemifltir
(Kale, 2009, s. 330). Liberalist eitim anlayflnn retme ve renme srelerinde
grecelik ve duruma uygunluk egemendir. Liberalist anlayfln doruluk lt
29
30
Eitim Felsefesi
olarak ifle yararllk, etkili, verimli olma ve bireycilik anlayfllarna gre uygun
yntem ve tekniklerin bulunmas serbestsi aktr. Bu balamda farkllafltrlmfl
retim, iflbirlikli renme, yaplandrmaclk kimi uygulama ve amalaryla liberal
anlayfla greceli uygunluklar olan yaklaflmlardr. Nitekim Prens Sabahattin Trkiyedeki okullar fen ve dil derslerindeki kuramsallk ve rencilerin de dflnsel
dzey zayflklar bakmndan elefltirmifltir (Tezcan, 2005, s. 215). Liberal anlayfla
dayal olarak eitiminde lme ve deerlendirme sisteminin amac flu biimde zetlenebilir. Eitim gerek sre gerek rn asndan bireysel hak ve zgrlklerin bilincinde etkili, verimli, bamsz ve yaflama hazr bireyler hainle gelip gelmedikleri llmelidir. Liberal eitim anlayfl eitim, okul ve snf ynetimine iliflkin kimi
grflleri flu biimde sralanabilir. Okullar merkeziyeti ynetim anlayfl ile sk bir
ynetim algs iinde boulmaktadrlar. Okullar ve btn kamunun ynetiminin
adem-i merkeziyeti bir dayal olmaldr (Tezcan, 2005, s. 215). Liberaller eitim
politikalarnda akademik zerklie, renme ve retme zgrlne zel bir anlam ve nem verirler. retmenlerin retme, rencilerin renme hakk vardr.
retmenler renmeyi kolaylafltran bir snf atmosferi yaratmakla grevlidirler.
renimi engelleme baflkalarnn renme hakkn engellemektir. Salanmas zor
olmakla birlikte, okullar siyasal ideolojiden uzak tutularak liberal yurttafl yetifltirecek ifllevler, deerler, davranfllar yntemler ykleyerek bir denge oluflturmaldr
(Kale, 2009, ss. 335-336).
SIRA SZDE
D trl
fi Ngerekliin
ELM
Her
zn
ve temelini maddede gren,
maddeden baflka hibir
S Obulunmadn
R U
tzn
ne
sren dnya grfldr.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Trkiyede liberal
eitim etkileri hangi uygulamalar olabilir?
SIRA SZDE
Materyalizm
D fi Trkede
NELM
Materyalizm,
bu kavrama karfllk olarak maddecilik ve zdekilik szckleri kullanlr. Materyalist eitim felsefesi kuramsal desteini tmyle materyalist bilgi kuramndan
alr. Her trl gerekliin yalnzca nesnel (objektif) deil,
S O R U
ruhsal ve manevi olan gerekliin de zn ve temelini maddede gren, maddeden baflka hibir tzn bulunmadn ne sren dnya grfldr (Akarsu, 1988,
DKKAT
s. 144). Materyalizm, madde ve maddenin hareketleri ile deiflimleri haricinde hibir fleyin var olmadna dair felsef teori sistemidir. Bu grfl benimseyene madSIRA
SZDE
deci, zdeki
veya
materyalist denir. Ayrca popler kltrde materyalizm, madd
varlklara ve fiziksel rahatla ruhan deerlerden daha fazla nem verme anlamnda da kullanlr. Yalnzca maddenin gerek olduunu, madde ve maddenin deiAMALARIMIZ
flimleri dflnda hibir fleyin varolmadn ve varln madde cinsinden olduunu
ne sren grfl; maddenin, evrenin biricik ya da temel bilefleni olduunu savunan varlk anlayfln benimser (Cevizci, 2000, s. 629). Materyalist felsefenin eitim
K T A P
ve toplumsal yap iliflkilerine iliflkin grfl flu biimde zetlenebilir: Eitim ncelikle iflleyifli ekonomik alt yap tarafndan belirlenen bir st yap kurumudur. Buna
karfllk eitim dier kurum ve etkinlikleri ile ekonomik sreleri etkiler. Bylece
TELEVZYON
ekonomik srelerle eitim sreleri arasnda belirleyen ve etkileyen olarak ift
ynl bir etkileflim yaps ortaya kar (Topses, 2006, s. 40). Materyalist felsefeyi tarihsel geliflim iinde lk a Materyalizmi, Mekanik Materyalizm ve Diyalektik Materyalizm biiminde
N T E R N E T incelemek olanakldr. lk a Materyalistlerinden Thales evrenin arkesini deiflmeyen olarak grmfltr. Buna karfllk lk a Materyalizmin
ikinci grfl Herakletiousa gre ise varlk madde cinsinden Ateflten gelmektedir
ve atefl yakarak ykarak her fleyi ve evren deiflmektedir. Mekanik materyalizm ise
gerek varln madde ve maddesel varln oluflturduu evren olduunu savunur
(Ccen, 2000, s.230-231). Tarihsel geliflim iinde eflitli aflamalardan geen materyalizmin adafl dnyada en ok sz edilen tr Diyalektik Materyalist felsefedir.
N N
31
Materyalist felsefenin bir felsefe olmaktan ok sosyo-ekonomik ve politik alanda bir politik kfl olarak daha ok yer edindii bir gerekliktir. Sosyolojik alanyaznda Marksist ya da atflmac yaklaflm biiminde yer alan bu yaklaflmn kimi
zellikleri flu biimde sralanabilir: Toplumlar retim aralarna gre snflardan
oluflur. Marksa gre toplumsal snf olgusunun temel belirleyicisi retim aralarnn mlkiyetidir ve buna gre retim aralarna sahip olanlar ve olmayanlar olmak
zere iki snf bulunmaktadr (Doan, 2004 ve Hilav, 1985, s. 123). rnein sanayi
devrimi sonras kapitalist toplumda Marks sermayeye sahip olanlarn ya da kapitalistlerin egemen bir snf olufltururken alt bir sosyo ekonomik katman olarak da
proletarya oluflturmufltur. Marksa gre kapitalizm znde snf iliflkilerinin atflmayla nitelendii bir snf dzenidir (Giddens, 2005). Marksa gre altyap, retim
aralar, retim gleri, retim iliflkileri gibi ekonomi temelli kavramlarla tanmlanrken styap, din, sanat, felsefe, bilim, ahlak gibi kltr kurumlarndan oluflmaktadr (Kzlelik, 1994). Marks bir snfn dieri zerindeki ekonomik egemenliiyle ilgilenmifl ve iflilerin rettii rnlere kullanamadklar iin yabanclaflt ve iflin
kendisinin de sadece maafl iin yaplan bir eylem anlamna indirgendii zerinde
durmufltur (Noddings, 2007). Marks devleti snf hakimiyetinin bir arac olarak tanmlamfl ve siyasi hakimiyeti de snflararas atflmann bir yansmas olarak grmfl, snfsz toplum ortaya karken devletin de ortadan kalkacan iddia etmifltir
(Wallace, ve Wolf, 2004). Marks sanayileflme ilerledike iflilerin artan sefalete srkleneceini ileri srmfl ancak tarihi geliflme aksine olmufltur. Teknolojik byme Marksn ileri srd gibi her zaman mlkiyetin daha snrl ellerde toplanmasna yol amamfl mlkiyeti datan anonim flirketler, hisse senetleri, kooperatifilik, zararl tekellere karfl alnan nlemler, ifliye toplu pazarlk gc veren sendikaclk, sosyal gvenlik nlemleri Marksizmin tahminlerini bofla karmfltr. Marks
eflit ve genel oy ilkesinin etkilerini de yeterince deerlendirememifltir. Demokratik
rejimle ynetilen lkelerde eflit ve genel oy, siyasi iktidar genifl halk kitlelerinin
dertleriyle ilgilenmeye itmifltir (Doan, 2004). Materyalist felsefenin genel alflma
alanlar balamnda kimi zelliklerini flu biimde zetlemek olanakldr.
Ontolojik adan materyalist felsefe arkenin madde ile maddedeki eliflkinin
dourduu srekli devinim olduunu ne srer (Snmez, 2008, s. 113). Toplumsal olgularn nedeninin madde olduunu ve deiflimin kanlmaz bir olgu olduunu savunur. Bu deiflimin de tez, antitez ve sentez srecinden oluflur. Materyalizmde asi bir ruh anlayfl vardr ve bu anlayfla gre toplum; meflruluklar hakknda benimsenen mite dayanarak bir arada tutulan bir gler sistemidir (Scruton,
1995). Epistemolojik adan materyalist felsefeye gre bilgi beynin diyalektii ile
doann diyalektiinin etkileflimin sonucu oluflur. Materyalist felsefede ruh ve manevi deerleri yaratan maddedir ve asla maddesiz ruh grlememektedir. Madde
her ruhun dflnda vardr. dealistlerin aksine fleyleri yaratan fikirlerimiz deildir;
fikirler fleylerden yaratlr (Politzer, 2005, s. 54). Aksiyolojik balamda materyalist
felsefeye gre deerler, srekli deiflim iindedirler. Deerler maddi dnyann bir
yansmasnn rndr. Grnen, somut geleri gereklik olarak benimseyen materyalizm idealist anlayfl ve tavrlara karfltlk gsterir. Nitekim, genelde vahiye dayanan gelenek ve kutsanan batl inan ve kanaatlere karfl olumsuz tavr gelifltirir
(Trkebilgi, 2011).
Dflnce biimi asndan materyalist felsefenin en nemli katks diyalektik dflnme biimini kazandrmfl olmasdr. Diyalektik materyalist felsefenin temel ilkelerini flu biimde toplamak olanakldr. Evrende her fley karfllkl etkileflim iindedir ve birbirlerine baldr. Her fley deiflir ve dnflr. Nicel birikimler zamanla ni-
Mit (sylence) szlksel

anlam toplumsal ya da ilahi
konularda ortaya kan
toplumun gelenek ve
grenekleriyle azdan aza
ulafltrlan ve zaman iinde
deifliklik gsteren
sylencelerdir.
32
Eitim Felsefesi
tel deiflmeye neden olur. Evrende srekli olarak karfltlarn mcadelesi vardr (Politzer, 1998, ss. 57 - 117). Dflnceyi maddenin, bilgiyi gerekliin bir yansmas olarak almas dolaysyla Yansma Teorisi olarak bilinen teoriyle ayn zemine dayand sylenebilir (Wikipedia, 2011). Diyalektik materyalist akm, genifl kitlelerin olay,
olgu ya da sreleri idealist dflnme biiminden farkl dflnlmesini salamfltr.
Ayrca birinci ve ikinci dnya savafllar ncesi ve sonras sosyalist kuramn ve reel
sosyalist uygulamalarn dflnsel temelini oluflturmufltur. Felsefede idealizme; ekonomik yaflamda kapitalizme ve liberalizme karfl anti tez oluflturarak yeni sosyal demokrasi, sosyal refah devleti gibi anlayfl ve sentezlerin oluflmasn salamfltr.
Materyalist Felsefe Asndan Eitim

Materyalist felsefe kendisinin dorudan bir eitim felsefesi olmasndan ok yeni bir
eitim felsefesi oluflturulmasna katk salamas asndan nemlidir. zellikle sosyalist lkelerde uygulama olana bulan politeknik eitim materyalist felsefenin bir
bakma eitim alanna yansmasdr denebilir. Materyalist felsefenin eitime bakflnn temeli eitimin snfsal ve maddi znn bulunduu grflne dayanr. Materyalist eitim, dorudan materyalist bilgi kuramn temel alr. Bu balamda maddi
olan, srekli olarak son etkiyi oluflturur. Baflka deyiflle maddi sreler, ekonomik
sreler, st yapsal kurum olan eitimin temel belirleyicisidir. Bilin, nasl bir evrede maddeye dnflyorsa eitimde maddeye dnflr (Canbaz, 1998, ss. 11-12).
Materyalist felsefeye gre eitim sistemlerinin amac daha ok sosyo-ekonomik
ve politik odakldr. Kuflkusuz, materyalist eitim felsefesi temel desteini sosyolojik atflma kuramndan alr. Materyalist yaklaflmn eitimi sosyolojik olarak yorumlad ne srlebilir. Bu balamda eitimi toplumsal bir st kurum olarak yorumlar. Eitim amac, egemen snflarn istedii biimde sistemi yeniden retme, sisteme uygun ifl gc ve istendik davranfllara sahip birey yetifltirmektir (Macionis ve
Plummer, 1998, ss. 538-539). Materyalist felsefe asndan retim programlarnn
ieriinde retime dnk derslerin olmasdr.Bu balamda en belirgin nitelii eitimin retim amal grlmesidir. rnein ekonomi, politika, felsefe, fizik, kimya,
biyoloji, matematik, tarih, sanat ve beden eitimi ve zellikle teknik dersler temele alnmaldr (Snmez, 2008, s. 44). Materyalist eitim anlayflnn retme ve renme srelerinde eitimi daha ok snfsal z ile ele alr ve eitimin bilimsel
sosyalizmin ilkelerine dayandrlmasn amalar. retim programlar flu ilkelere
dayandrlmaldr. Eitim etkinliklerinde kuram-uygulama btnl olmaldr. Eitim retim iin ilkesine bal olarak okul bir endstri kurumu olmaldr. Bireylerde
kollektif bilin oluflturulmal ve retime ynelik alflma alflkanl gelifltirilmelidir.
Eitim ortamnda karakter eitimine yer verilmelidir. Diyalektik akl yrtme retilip, kullanlmas salanmaldr (Snmez, 2008, ss. 118-119). Materyalist eitime
gre lme ve deerlendirme boyutunda flu anlayfllara yer verildii grlebilir. ncelikle retime dnk alflma alflkanl kazanlp kazanlmad, diyalektik materyalist dfln biiminin kavranp kavranmadn snanr (Snmez, 2008, s. 120).
Materyalist felsefe eitim sistemlerinin iflleyifline ynelik elefltirileri ile daha ok
radikal pedagojinin doufluna katklar bulunmufltur. Bu katklar erevesinde arztalep dengeleri ile eitimin hkmetlerce kamusal bir ykmllk olarak tannmasna da nemli etkileri olmufltur. retim programlarnda dflnsel adan ve felsefi iflleyifl bakmndan kapitalist iliflkiler karfl anti tez oluflturarak toplumlarn demokratikleflmesine etkisi olduu sylenebilir.
33
Naturalizm, Trkede doaclk szcyle karfllanmaktadr. Natralizmin pratikte birbirini tamamlayan iki grflle betimlemek olanakldr. ncelikle natralizm
her fleyin doal olduu, yani varolan her fleyin doal dnyann bir paras olup,
arafltrmaya zg yntemlerle arafltrlmas gerektiini savunur. Her fleyin doa bilimlerinde rneklenen yntemlerle aklanabileceini savndadr. Natralist anlayfl
ayn zamanda doann paras olduunu ifade eder (Cevizci, 2000, s. 275). Rousseau, Pestalozzi ve Spencer bu akmn en ok bilinen nclleridir. Natralizm, doann tm gereklik olduu dflncesinden hareket eder. Doann kendisi insanlar, insan doasn ve tm varlklar ieren ve bunlar aklayan btnsel bir sistemdir. Natralizm devinim halinde olan maddenin yaln bir dzen iinde olduunu ileri srer (stner, 2005).
Natralist felsefe realist felsefeden etkilenerek doay tek gereklik, bilgi ve deer kayna olarak grmfltr. Natralistler, insan zihnini doal kavramlarla aklayarak, insan doal bir varlk olarak iyi olduunu ifade ederler (redi, 2009, s.
59). Edebiyat, felsefe ve etik boyutlarnda natralist felsefenin grflleri; felsefenin
doann yanstlmas olduunu, doann egemenlii, rol ve ahlak anlayflnda da
yine doal bir bakfln egemen olduunu ileri srer. Edebiyatta ve sanatta natralizm ya da doalclk, doay detaylar ile olduu gibi yanstmay ngren akmlarn genel addr. Felsefede natralizm, herfleyin doal varlklardan, doal nedenlerle olufltuunu, doast varlklara ve aklamalara itibar edilmemesi gerektiini
savunan dflncedir. Ahlak felsefesinde natralizm, ahlak karmlarn, ahlak olmayan ifadelerden yaplabilecei kuramn benimser (Yazc, 2001, ss. 105-107).
Natralist felsefenin doa, insan ve toplum iflleyifline iliflkin grfllerinin ana temas, doa odakllk, doann egemenlii ve doaya uyum biimindedir. fiyle ki
natralizme gre doann, nesnel yasalar uyarnca iflleyen bir dzeni vardr. Gzlem ve deneye dayal bilimler, iflte bu yasalar sayesinde doa ile ilgili her alanda
salam, kesin bilgilere ulaflabilir. Natralizm, doa bilimlerinin sanata ve edebiyata uygulanmasyla ortaya kmfltr. Natralist anlayfla gre gerek olduu gibi
yanstlmal, yaflamn kaba ve baya saylarak ele alnmayan ynleri de ifllenmelidir. Natralist anlayfla gre birey, iinde yetifltii toplumsal ve doal evrede biimlenir. Ekonomik ve toplumsal basklar altnda ezilen bireyler, ilerinden gelen
gl drtlerle hareket ederler. Alnyazlarn belirleyebilme gcnden uzak olduklarndan davranfllarndan da sorumlu tutulamazlar (Gutek, 2006, ss. 80-86).
Realist felsefeden etkilenen

natralist felsefe doay tek
gereklik, bilgi ve deer
kayna olarak grmfltr.
Natralistler, insan zihnini
doal kavramlarla
aklayan, insan doal bir
varlk olarak iyi olduunu
ifade ederler.
Natralizm
Natralist Felsefe Asndan Eitim

Natralist felsefe genel olarak eitime katklar insana odaklanma, doaya uygun
ve uyumlu alflma biiminde verilebilir. Eitim sistemlerinin kltrleme ve bilgi
aktarmaclk ifllevinin yerine natralizm akm ad stnde eitim srecini doala
brakan bir anlayfla dayanmas gerektiini belirtir.
Natralist felsefeye gre eitimin amac, insanlar insan doasnn gerektirdii
flekilde ve bu doaya uygun bir yaflam dorultusunda yetifltirmektir. Birey doal
bir ortamda reneceklerini ilgi ve yeteneine gre seecektir (Kazu, 2002, s. 68).
Natralist eitim anlayflna gre eitimin amalar belirlenirken flu dflnceler temel alnmaldr. Program evrenin bir paras olan doaya ve insana uygun olmaldr. Duyumlar doann anlafllmasn kolaylafltrr; duyumsamalar gelifltirilmelidir.
Doadaki sreler yavafl olduu iin eitim sreleri de yavafl seyretmelidir (stner, 2002, s. 105). Natralist felsefeye gre retim programlarnda ierik ve konu
34
Eitim Felsefesi
balamnda ifllenilecek ders ve konular insann doay kavramasna ve insann doal geliflimine katk odakl olmaldr. ocua yetiflkin olana kadar hibir inan ve
deer benimsetilmemelidir. retim programnn odana ocuun duygular konulmaldr (Terzi, 2008, ss. 63-64). Natralist felsefeye gre retme renme srelerine ynelik retim program ncelikle renci merkezli ve demokratik olmaldr. Hazr bilgi olmamal, bizzat yaparak yaflayarak renmeli, doal bir ortamda karfllaflt problemleri kendi zmeli, duygularn gelifltirmeli, bilgiyi sylenildii iin deil; anlad iin edinmelidir (Deirmenciolu, 2000, ss. 93-94). erik
bireyin doayla uyumunu kolaylafltracak flekilde oluflturulmaldr. retim programlar hazrlanrken ocuun drtleri ve duygular temel alnmaldr. Bireylerin
alglarn gelifltirmeye ynelik, ezberci olmayan yntemler kullanlmaldr. retmen rolleri, renciyi zorlamamal, onun evresiyle etkileflimin gelifltirmeye alflmaldr. Natralizm anlayflnda retmen aceleci olmamal, sabrl olmaldr ve ocua seenekler sunmaldr. Natralist retim anlayflnn temel amac ocua bir
fley retmek deil, ona doru, aydnlk dflnce oluflturmasna katk vermek ve
doal olarak renmesini salamaktr (Snmez, 2008, s.107-108). Bu nitelie uygun olarak natralizmin zel bir lme ve deerlendirme sistematiinin olduunu
sylemek olduka gtr. Nitekim Natralist felsefenin ncllerinden Rousseau
Emile adl eserinde retmen kendi hedeflerini Emilee dikte etmeye kalkmayacak,
aksine Emilein ihtiyalarna gre eitim verecektir. Rousseau ocuun renmeye
hazrbulunuflluun da nemli olduunu ifade eder (Noddings, 2007). Bireye zorlama yaplmamal, istek ve ihtiyalar dikkate alnmaldr. Hazrbulunduklar zaman
lme ve deerlendirme uygulanmaldr.
Natralist felsefe ve ncllerinin eitim alanna etkilerini insan iin, insana gre ve doaya uygun sloganlaryla anlatmak olanakldr. nsan odak almas, doann iflleyifl ve duyarlln yaflama ve eitime uyarlanmas balamnda Naturalist
felsefe eitim alanna nemli katklar sunmufltur. adafl eitim sistemlerinde de
insan, evre ve doa gibi konularn arafltrma ve gelifltirme boyutlu alfllmas natralist yaklaflmn gnmze kimi yansmalar olarak yorumlanabilir. Bununla birlikte natralizme karfl kimi elefltiriler de yaplmaktadr. Bu elefltirilerin odanda
insanlar iyi kabul etmenin bizi ahlaki kntden kaynaklanan hayal krklna
urataca kaygs bulunmaktadr. Natralizmin savunucular da modern insann
kendini incelemesi ve evrendeki durumunu anlamas ile kendini bulaca iddias
ile karfllk vermektedirler (Mayer, 1992).
Pozitivizm
Pozitivizm, olguculuk modern bilimi temel alan batl inanlar ve metafiziksel speklasyonlar reddeden bir felsefi akmdr. Pozitivizm anlayflta sadece fiziksel veya
maddi dnyann gereklerine dayanan bilim anlayfl vardr. Pozitivizm Auguste
Comteun 19. yy. da ortaya att dflncelerle yaplanr. Daha sonra 1920de Viyana evresi tarafndan mantksal pozitivizm ad ile yeniden yaplandrlr. Pozitivizmin ana iddias metafiziin hibir deeri olmad iddiasdr. ncleri ondokuzuncu yzylda August Comte (1789-1857) ve yirminci yzylda Machdr (1838-1936).
Bu felsefi yaklaflmn onsekizinci yzyldaki aydnlanma felsefesinin izdflmleri
olduu sylenebilir. Comte, Kantn metafiziin hi olmazsa ahlaki bir deeri olduu anlayflna karfl kmakta ve metafiziin ahlaki deeri olduunu kabul etmemektedir (Arslan, 2007).
35
Pozitivist felsefe ve geleneinin en nemli filozoflarndan Auguste Comtea gre toplumlar bilimsel yani pozitivist dflnme aflamasna ulaflncaya kadar uzun bir
tarihsel sre yaflamfltr. Felsefe ve sosyoloji alanyaznnda hal yasas olarak bilinen bu anlayfla gre felsefi ve dini bakfl alar teolojik aflama, metafizik aflama
ve pozitif aflama olmak zere deiflik aflama geirmifltir. Teolojik aflamada tm
olay ve olgularn oluflumu tanr ya da kutsallk atfedilen varlklarla aklanmaya alfllmfltr. Tanrbilimsel aflama adyla da anlan bu dnemin en belirgin zellii, insanolunun anlayamad olay ve durumlar aflkn bir kaynakla aklama yoluna
gitmifl olmasdr. Metafizik aflamada ise olay, olgu ve durumlar ruh, lmszlk
gibi doast soyut kavram ve deerlerle aklanmaya alfllmfltr. Evreni yneten
artk insana benzeyen bir varlk deil; soyut nitelii, iyilii, gzellii olan varlklar
almfltr. Ortaan sonunda bafllayan pozitif aflamada ise bilinmeyenler bilimsel
yntemle aklanmaya alfllmfltr. Akln btnyle imgelemin stesinden geldiinin varsayld bu son dnemde insanolu artk deneye ak olgularla, bu olgular
arasndaki iliflkilerle, bu olgularn altnda yatt dflnlen yap, dzen ve yasalarla ilgilenmektedir. Bu dnemde insanlar doadaki ve toplumsal yaflamdaki olgular aklayabilmek iin somut gzlenebilir olgular incelemeye ynelmifllerdir. Bu
inceleme esnasnda olgular arasndaki neden-sonu iliflkileri gzlenip, bu iliflkilerdeki dzenlilikler ve ardarda gelifller yasalarla ile aklanabilmektedir. Bununla
birlikte bu anlayfl zamanla pozitif din, pozitif ahlak kurmak biiminde elefltirilmifl ve olanakszl zerine kimi karfltlklar gelifltirilmifltir (Arslan, 2002, ss. 61-62).
Pozitivist felsefenin genel alflma alanlar balamnda kimi zelliklerini afladaki
biimde zetlemek olanakldr
Pozitivist felsefeye gre ontolojik balamda flu grfller n plana kmaktadr.
Ancak olgular bilinebilir ve olgular konusundaki bilgiler de mutlak deil sadece
grecelidir. Bilmek nceden grmek iindir. Kantlanmad srece bir nesnenin
varl ifade edilemez. Salam bilgilere olgularn incelenmesi yoluyla ulafllabilecei ve kesin bilgilere yalnzca deneye dayanan bilimlerle ulafllabilecei varsaylr
(Hilav, 2003, s. 297). Comte deerli bilginin sadece kullanlabilen bilgi olduunu
ne srmektedir. Bilginin ne olduunu aklayan bilgi kuramlar deil gerek hayatta kullanlabilen bilgi nemlidir (Frost, 1989). Ona gre eer bir kifli problemlerini zebilecek ve ihtiyalarn karfllayacak bilgiye sahipse bu bilginin tarihsel
kaynann nemi yoktur (Arslan, 2007). Bu nedenlerden tr pozitivistler asndan bir ilkin belirlenmesi deneye bal bir kantlama gerektirir.
Pozitivizme gre epistemolojik adan flu zellikler sylenebilir. Bilgiler olgulara dayanmaldr ve aprioridir. Kantlanmayan, olgulara dayanmayan bilgilerin geerlilii yoktur. zellikle mantk pozitivistler bilimsel bilginin deneyime dayal
olmasn savunmufllardr. (Cevizci, 2007, ss. 66-67). Pozitivizm olgularla desteklenen ve olgularla ilgili verilere dayanan bilginin en salam bilgi olduunu ileri sren yaklaflmdr.
Pozitivizme gre deerler flu biimde oluflmaktadr. Toplumlar ve deerler duraan deil hareket ve deiflim halindedir. Ahlak konusunda en yksek ide (fikir)
insanlk idesidir. Toplumun duran deil kmldayan yn olan sosyal dinamiin en
temel idesi ilerlemedir (Gkberk, 2008, 416-417). Pozitivistler bir bakma deerleri insanln ulaflt son durum olarak deerlendirirken bu durumun srekli deiflime ak olduunu belirlemifllerdir.
Pozitivist felsefe dflnrleri bilimsel dflnce biimini benimsemifllerdir. Pozitivist felsefe bilgilerin dorulanabilir, kantlanabilir bilgiler olmas kofluluyla kabul
edilebileceini savunur. Anlaml nerme dorulanabilir nermedir. nermelerin
Pozitivizm, olguculuk
modern bilimi temel alan
batl inanlar ve
metafiziksel speklasyonlar
reddeden bir felsefi akmdr.
Pozitivizmde teoloji ve
metafiziin dflland,
sadece fiziksel veya maddi
dnyann gereklerine
dayanan bir bilim anlayfl
vardr.
36
Eitim Felsefesi
doruluu deneysel dorulama ile mmkndr (Arslan 2003, ss. 51-52). Ondokuzun yzyldaki geliflmelerle birlikte pozitivistler, insan zihninin tm gereksinimlere yant verebileceini bunun bilimsel bilgi ile karfllanabileceini baflka bilgi trlerinin dorular bulamayacan ileri srerek bir mutlaklafltrma yoluna gitmifllerdir (Topdemir, 2008, s. 34). Bir bakma pozitivist felsefe dflnrlerinin zamanla
bilimsel bilgi tek doruculuktur anlayflna yneldikleri sylenebilir. Scwartz ve
Ogilvy (1979)dan aktaran Yldrm ve fiimflek (2008, s. 31)a gre bilimsel dflnmeye yol gsteren pozitivist paradigma flu temel nitelikleri gstermektedir. Gereklik basittir ve hiyerarfli dzenin ilkesidir. Evren mekaniktir. Gelecek ve yn bellidir.
Paralar arasnda nedensellik iliflkisi vardr. Deiflim niceliksel ve birikimlidir. Nesnellik zorunludur. Genel olarak yaplan bu zetle evreni akl yoluyla anlama mmkndr, deiflkenler arasnda nedensellik kolayca gzlenebilir ve aklanabilir.
Pozitivist Felsefe Asndan Eitim

Pozitivist felsefeye gre eitimin amac, insanlar modern bilimi temel alan, batl
inanlar ve metafiziksel speklasyonlar reddeden birey olarak yetifltirmektir. Pozitivist felsefe ilkelere doal olmayan karflsnda doal olana ynelmek, doaln
bilgisiyle yetinmek, despotik, kleci, zgrlk karflt irrasyonel durum ve uygulamalar karflsnda rasyonel olann yannda olmak ilkelerine gre eitimi tanmlar
(Kale, 2009, s. 298). Pozitivist felsefeye gre retim programlarnda ierik ve konu boyutunda bireyin bilimsel dflnmesini gelifltirecek konulara yer verilmesi
amalanr. Metafiziksel ifadelerden uzak bir ieriine sahip olunmaldr. Ayrca
program ierii her fley dorulanabilir ilkesine bal olmaldr. Pozitivist felsefeye
gre retme renme srelerinin dzenlenmesinde deney ve gzleme dayal
alflmalarla bilimsel arafltrmalara yer verilmesi tercih edilir. Pozitivistlere gre
nerme ancak ve ancak doruluu ya da yanlfll ampirik (grgl) gzlem yoluyla kesinlefltirilmesi olanaklysa bilimseldir (Toprak, 2005, ss. 134-135). Pozitivist
felsefeye gre lme ve deerlendirme, nesnel lmelere dayandrlmaldr. lme
aralarnn geerli ve gvenirlii belirlenmifl olmaldr. Sorular pozitivist bakfln
kavranlp kavranlmadn ve bilimsel dflnme srelerini lebilir nitelikte olmaldr. Bilginin rencinin zihninde depolandn gsteren llebilir, gzlenebilir davranfl deiflikliklerini belirlemeye ynelik lme ve deerlendirme aralar kullanlmaldr. Pozitivist felsefenin eitim, okul snf ynetimi balamnda eitime etkisi olduka nemlidir. Bu etki bir bakma pozitivist yaklaflmn genel ynetim yaklaflmlarna etkisinin bir rndr. Klasik ynetim yaklaflmlarndan
Fordizm, Fayolizm ve brokratik yaklaflmdaki hiyerarflik anlayfl znde pozitivizm etkisidir (Frat, 2006, s. 43). Bu durum pozitivizme gre okullarn merkezi
otoriteye ballk ve merkezden ynetim anlayfln glendirmektedir. Ayrca eitim, okul ve snf ynetiminde ast-st, retmen-renci iliflkilerinde objektif bir
yaklaflmn olmas esastr.
Pozitivist felsefenin hem genel yaflama hem de eitim alanna katklar iki farkl adan yorumlanabilir. fiyle ki ncelikle bilimsel dflncenin yaflama aktarlmas insan ve toplum yaflamnda genifl ufuklar at aktr. Olay, olgu ve durumlarn bilimsel olarak kavranlmas, yorumlanmasnda bylece adafllaflma yolunda
cumhuriyet ve demokrasi ideallerinin geliflmesinde olumlu etkiler yaratmfltr. Bununla birlikte kimi sorunlarn zm ya da sorularn cevaplanmasnda pozitivist
felsefenin eksik kaldna iliflkin elefltiriler de yaplagelmifltir. Nitekim pozitif bilim
anlayflnda deerlerin bilimin konusu olmasn reddedilmifl ve deerlerin bilim
iinde meflru bir yerinin olamayaca ileri srlmfltr. (Keat ve Urry, 2001). Daha
37
sonralar yorumsamac paradigmalarn temel kfl kaynaklar ve elefltirleri de bu

grfl temel almfltr. Pozitivist felsefenin eitim alanna etkileri hem program
hem de ynetim boyutlu geliflmifltir. Eitim alannn bilim olarak geliflmesi, arafltrma ve gelifltirme abalarnn eitim alanna uygulanmas program boyutlu kimi
katklardr. Ynetim alannda ise, eitim ynetim alannda bilimselliin egemenlii ve buna bal olarak klasik ynetimin kimi uygulamalarnn eitim kurumlarna
uygulanmas bu katklarn bazlardr (Frat, 2006, s. 44). Norm kadro uygulamalar, kural ve dzenlemeler yaplarak yasa temelli bir sistemler kurulmas ve meslek
eleman seiminde nesnellik gibi uygulamalar bu yine yine eitim ynetimi alanna ynelik katklar olarak tanmlanmaktadr.
Postmodernizm
Postmodernizm, modernizm sonras ya da tesi anlamnda kullanlmaktadr. Postmodernizm olumlu ya da olumsuz anlamda modernizmden farkllaflan tm siyasal
ve toplumsal deiflimleri, dflnsel ve kuramsal rnleri ve kltrel pratikleri kapsayan bir formlasyondur. Belli bafll kalplaflmfl bir ideoloji olmaktan ok; pozitivist anlayfla karfl, modernlik sonras anlama, alglama, retme ve tketme anlayfl ile aklanr. Tanmlamak postmodernist felsefeye aykr bir durumdur. Tanmlandnda zaten kabul edilenin bir paras olur. Bu nedenle daha ok var olan dnemi postmodern durum olarak niteler. Modernizmin tam bir karfltl ya da sonu olmaktan ziyade, elefltirel bir karfl durufltur. Toplumu, Marksist yaklaflmn aksine retim biimleri deil; biimlendirilmifl medya flekillendirmektedir (Giddens,
2006, s. 115). Postmodernizmin temel zelikleri zerine farkllklar olmakla birlikte, temel zellikleri flu bafllklar altnda toplanabilir (Aydn, 2006): Gereklik ve doruluk: Kltre, dilsel yaplara ve zneye bamldr. Nesnellik: deolojik bir kavramdr, g, otorite ve iktidarlarn bir maskesidir. Srekli deiflim: Deiflmeyen hibir fley yoktur. Odakszlk veya ok-odakllk: Ne kadar kltr varsa o kadar odak
vardr. Temelsizlik: Varlk, bilgi ve deerin dayand sarslmaz bir temel yoktur.
Benlik: Evrensel bir benlik ya da insan imgesi bulunmamaktadr. Yorumsamaclk:
Her metin, farkl anlamlandrlmaya ak bir testtir. Evrensellie karfl yerellik: Evrensellik, beyaz rkn deerlerini dnyaya empoze etme aracdr. Toplum mhendislii: Anti-demokratik ve totaliter bir tutumdur. st anlatlar: Baskc byk yklerdir. oulculuk: Tekilie karfl oulculuun yaygnlafltrlmas gerekir. Eklektizm: Her fley olur, her fleyden iki yz elli gram almak gerekir.
Postmodern anlayfl klasik retim sreleri ile rgtlenme modellerine de karfltlk gstermektedir. Fordist retim tarz yerine modernizasyona bal olarak esnek alflma, esnek uzmanlaflma gibi kavram ve anlayfllarn geerli olageldii grlmektedir. Bu geliflmeye bal olarak postmodern dnyann ynetsel kimi zellikleri flu biimde zetlenebilir: Kurumlarda ifllevsel farkllaflma yerini farkszlaflmaya brakmaktadr. Modern kurumlarn snrlar belliyken postmodern kurumlarda snrlar daha belirsizleflmifltir. stihdam trleri yar-zamanl istihdam, esnek alflma gibi uygulamalarla deiflmifltir. rgtlenme ifllevsel gruplara gre deil, proje gruplarna gre flekillendirilmeye bafllanmfltr (Grsel, 2003, s. 346).
Postmodern Felsefe Asndan Eitim

Postmodernizm bir eitim felsefesi olmaktan ok; siyasal, sosyal, ekonomik ok genifl bir alana ynelmesi nedeniyle ok tartflmal bir alandr ve eitim alan zerinde etkileri tartfllmaktadr. Postmodernizm elefltirel bir pedagoji yaratarak kimi almlar oluflturur. Farkllklarn ve oulcuun kabullenilmesi, mutlak deerler yeri-
Posmodernizm kimi
zellikleri flu biimde
zetlenebilir.
Gereklik ve doruluk,
nesnellik, srekli deiflim,
odakszlk veya okodakllk, temelsizlik, benlik,
yorumsamaclk,
evrensellie karfl yerellik,
toplum mhendislii,st
anlatlar, oulculuk,
eklektizm.
Fordizm Amerikan otomobil
endstrisinin ncs Henri
Ford (1863-1947)
tarafndan ortaya koyulan ve
uygulamaya geirilen
ynetim kuram. fl
srelerini ard arda gelecek
biimde olabildiince kk
paralara blerek, ifl
srelerinde etkililik ve
verimlii salamay
amalar. retim bir retim
band zerinde gerekleflir.
fliler sadece iflin kk bir
paras zerinde beceri
sahibidirler. flileri
niteliksizlefltirmesi
asndan elefltirilir.
Eklektisizm farkl dflnce
sistemlerinden seilen
retilerin belli bir amala
seilerek bir sistem olarak
btnlefltirilmesidir.
38
Eitim Felsefesi
ne yoruma ak seeneklerin konulmasna olanak verilmesi, tek mutlak doru egemenliine karfl olunmas, grecelilik, eklektik dflnme, teknoloji aracl ile gl bilgi aktarm, bilgilendirme, znellik ve znenin ykselifli postmodernizmin eitim alanyla da ilgili kimi zellikleridir (Tr - wikipedia, 2007). Postmodern anlayfl
ile tm toplumsal yap ve iflleyifle iliflkin modern alg ve anlayfla karflt bir yap
oluflturulmaktadr. Kuflkusuz, bu yeni anlayfl, yap ve tavr yeni eitim anlayfl yaratma eilimi aktr. Aslnda postmodern anlayfln kendine zg bir retim program olup olmad tartflmaldr. Genel kabul gren grfl, postmoderrn anlayfln
grecelilii, aslnda nesnel bilgiyi yok saymas gibi, mmkn olduu kadar nesnel
verilere dayanan eitimbilimini de yok sayma biimindedir (Aydn, 2006a). Tm
tartflmalara karfllk bir sre olma bakmndan postmodernizm adna oluflan eitim
anlayflnn kimi temel zelliklerini aflada verilen biimde toparlamak olanakldr.
Postmodern felsefeye gre eitim sistemlerinin amac bir kesin olufltan ok greceli bir olufludur. Bireyin yaflamasn kolaylafltracak, tketimi dzenleyecek tm
dzenleme ve anlayfllar bir bakma postmodern anlayfln onaylad anlayfllardr.
ncelikle toplum artk sanayi toplumu deildir ve buna bal olarak eitim yapsal olarak kitle yn eitimi ve meslek kazandrma ifllevi artk greceli olarak ifllevini yitirmektedir. Bireyin yaratclk ile elefltirel dflncenin gelifltirilmesi, esneklik, zerklik, dinamizm, yksek iletiflim becerisi, empati, ikna ve iflbirlii gelifltirilmesi gereken niteliklerdir (fiahin, 2004). Postmodern felsefe asndan retim
programlarnn ieriinde ok ynllk, ok kltrllk, bir bakma dzensizlik
bulunmaktadr denilebilir. z itibariyle serbesti bir anlayfl ve algya sahip olan
postmodern yaklaflm kat bir program anlayfl olmayfln dourmaktadr. Postmodern eitim anlayflnn retme ve renme srelerinde grecelik ve bireysellik
baskndr. inde yafladmz yzylda bilginin renilmesinde ok tketilmesi
nem kazanmaktadr. letiflim teknolojisinin hzla gelifltii dnyamzda bilgi ok
ksa srede kitlelere ulaflmaktadr. Ancak ksa bir sre iinde de geerliini ve gncelliini yitirmektedir. Kuflkusuz byle bir dnyada eitimin grevi insanlara bilgi
retmekten ok bilgiyi elde etmenin yollarn retmek olacaktr (Szer, 2011).
Postmodern eitimde snfn flart koflulmas yoktur (Tezcan, 2002, s. 13). Bu balamda her yer eitim programlarnn uygulama alan olarak grlebilir. Postmodernist felsefe bilginin retilmesinden ok tketilmesini nemsemektedir. letiflim teknolojisinin hzla gelifltii dnyamzda bilgi ok ksa srede kitlelere ulaflmaktadr.
Ancak ksa bir sre iinde de geerliini ve gncelliini yitirmektedir. Kuflkusuz
byle bir dnyada eitimin grevi insanlara bilgi retmekten ok bilgiyi elde etmenin yollarn retmek olacaktr. Postmodern eitimin zel bir lme ve deerlendirme sistemi oluflturduunu sylemek olanakl deildir. Modernist eitimde
retmen erki temsil ederken, postmodern eitim retmenin ak erkine karfl klmaktadr. retmenin erki temsil etmesi eitimsel olarak basknn, fliddetin ve
ideolojik afllamalarn temeli olarak kabul edilir (Aydn, 2006b, ss.62-63). Bu durum bir bakma renci merkezlie doru eilmedir denilebilir. Bununla birlikte
postmodernizm, modernizmin renci ile retmen arasndaki uurumunu ve sosyolojik mesafesini kaldrrken, renci ve retmen arasnda gvene dayal bir iliflki yaratlmasn n plan karr.
Evrensel bilgi ve yksek kltr ile kitle kltr arasndaki ayrm ortadan kalkmaya bafllamfltr. Onun yerine toplumlarn kendi deerleri n plana kmaktadr.
Evrensel doruluk veya snf anlayfl geerliliini yitirmifl daha esnek ya da daha
ok birey odakllk g kazanmaya bafllamfltr. Postmodern grfllerin eitime iliflkin kimi sonular flu biimde zetlenebilir (Szer, 2007):
39
Grecelik, eklektik yaklaflm ve merkezi kontroln kalkmas eitimin belirli

amaca gre alflmas kimi zorluklar karmaktadr.
Eitimde medyann rolnn deiflmesi ve nem kazanmas retmenin ve
kalp retim programnn etkisini azalmaktadr.
Okuryazarlk tm medyann okuryazarlna ynelmifltir.
Yetenee gre eitim yaplmaldr.
Kitle eitiminden kifliselleflmifl retime, tek retimden oulcu retime,
kat programlardan esnek programlara, retmenin program bafllatma ve
yneltmesinden, rencinin bafllatmasna ve grup planlamasna, baml
ierikten, bamsz ierie geifl salanmaldr
Postmodern eitim anlayflna ynelik olumlu olumsuz grfller flu biimde verilebilir. ncelikle postmodern eitim bir dzensizlik nedeniyle eitim biliminin
kastl ve istendik davranfl deifltirme temel anlayflna karfltlk oluflturmaktadr.
Bu durum, sosyallefltirme, ulusal birliktelik gibi birlefltirici ifllevi bulunan eitim sistemlerinin sarslmasna neden olabilir. Buna karfllk farkllklarn gz nne alnmas, ok kltrllk, yorumsamac bakfl gibi alg ve anlayfllarla hem felsefi dnyaya hem de eitime yeni bakfllar kazandrd da bir gerekliktir.
Sizce Trk Eitim Sistemi daha ok hangi genel felsefelerin etkisindedir?
SIRA SZDE
GENEL FELSEF AKIMLARIN TRKYEDE ETME

D fi N E L M
ETKLER
Trkiyede Cumhuriyetin ilk yllarnda eitim sisteminin oluflturulmasna etki eden
S O Ruzun
U
en temel anlayfl yeni ulus devletin kurulmasdr. Bu bakfl as
yllar eitim sistemini etkiledii grlmektedir. Trkiyede erken cumhuriyet biiminde tanmladmz Cumhuriyetin ilk yllarna damgasn vuran dflnsel bakfl asnn
DKKAT
eitime bakfl Mustafa Kemalin grfllerinde kendini bulmaktadr. Mustafa Kemalin temel bakflna bal olarak eitim alanna yansmalar ve eitime felsefi etSIRA SZDE
kileri flu biimde aktarlabilir. ncelikle adafl bir ulusal devlet
yaratlmas amac
eitimin milli olmasn dourmufltur. Bir baflka temel nitelik ise eitimin iflevuruk
ve uygulamal olmas istemidir. Laiklik ve bilimsellik bir baflkaAMALARIMIZ
nitelik olarak grlmektedir. Mustafa Kemal dflnce sistematii iinde sorunlarn aklc gereki, bilimsel ve insancl zme yaklaflm egemendir. Bu bakfla gre de Mustafa Kemalin
yaflam ve eitim grfl baskn bir biimde rasyonalist, pozitivist
bir
K Tve
A hmanist
P
ierik taflmaktadr denilebilir (Alkan, 1983, s.50-51). Kurulufltan 1950lilere hatta
1980lerin sonuna kadar eitim sisteminde genel hatlaryla Kemalizmin etkisi son
derece yksektir. Felsefi olarak Atatrkn pragmatist, pozitivist
T E L(olgucu)
E V Z Y O N ve rasyonalist (aklc) bir lider olmas eitim felsefelerini de son derece etkilemifltir. Atatrkn eitim anlayflnda ulusal olma, bilimsellik, uygulamal ve ifllevsel olma, laiklik, frsat eflitliine sayg ve retim birlii gibi ilkeler en nemli satr bafllardr
NTERNET
(Tezcan, 2000, ss. 16-20).
retim basamaklarna gre ise, okulncesi eitime ge geilmifl olmas bu
alanda hem niceliksel hem de niteliksel sorunlarn birikmesine neden olmufltur.
Bununla birlikte coua grelik, yaflamla i ielik gibi nitelikleri nedeniyle Trkiyede okulncesi eitim pratik adan yaflamla en ok uyumluluk gsteren bir kademedir. Oyun, okul, aile ve evre iflbirlii nitelikleri nedeniyle yer yer pragmatizm, yer yer realizm ve natralizm etkilerin sistemde grlmektedir. lkretim
kademesinde genel felsefelerin etkisi belirli lde yine yararclk, yaflama hazrlama nitelikleri gstermektedir. lkretim genel olarak finansman, fizik mekn, reh-
SIRA SZDE
D fi N E L M
Mustafa Kemal dflnce
sistematii iinde
S Osorunlarn
R U
aklc gereki, bilimsel ve
insancl zme yaklaflm
egemendir. Bu bakfla gre
D K Kyaflam
AT
de Mustafa Kemalin
ve eitim grfl baskn bir
biimde rasyonalist,
pozitivist ve hmanist
bir
SIRA SZDE
ierik taflmaktadr.
N N
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Trk eitim sisteminde
baskn olarak bilgi ve kltr
aktarmaclk egemendir.
Pozitivist felsefenin yer yer
egemenlii olmakla birlikte,
yaplandrmaclk
anlayfllarnn nfus ve
snav basks nedeniyle
uygulanma olana zayf
kalmaktadr.
40
Eitim Felsefesi
berlik hizmetlerinin gerei gibi yaplamamas ve zel eitime muhta ocuklarn

eitimden yararlanamamas gibi sorunlar yaflamaktadr (Erdem, 2010, s. 36). lkretimde bilimselliin temel alnmas nitelii ile pozitivizm; yaflama hazrlk ve kltr aktarmaclk etkisi ile realizm felsefeleri olduka basknlk gstermektedir. Ancak sitemin srekli nfus basks altnda olmas, bir st retim basaman snavna hazrlk kaygs sistemi olumsuz etkilemektedir. Bu kayg sistemin giderek bilgi
aktarmac esasici bir anlayfla srklemektedir. Yaplandrmac tm urafllara ve
isteklere karfllk sistem uygulamada bilgi ve kltr aktarmacla doru eilim gstermektedir. Ortaretim kurumlarn genel ve mesleki ortaretim biiminde iki
farkl boyutta incelemek olanakldr. Genel orta retimin daha ok eflitlilik gstermesi, ders programlarnn pratik yaflamdan uzak oluflu ve niteliksel sorunlarla
karfl karflyadr. Bir bakma genel orta retim sistemin nfus basks ve arz-talep
sorunu nedeniyle daha ok yksekretime geifl rol yklenmektedir. Bu balamda bilgi aktarmaclk ile kltr aktarmacln egemen olduu bir sistem nitelii gstermektedir. Mesleki ve teknik ortaretim yksekretime geifl sorunlar
yaflamas nedeniyle ncelikle bir talep sorunu ile karfl karflyadr. Okulun talep,
ok eflitlilik, ifl bulma ve yksekretime geifl sorunlar sorunlarnn en temel
olanlardr (Erdem, 2010, ss. 41-42). Bununla birlikte Trk eitim sistemi iinde
pragmatiklik, ok tekniklilik niteliklerini en ok gsteren retim kurumlardr.
stelik mesleki ve teknik ortaretim bilgi ve kltr aktarmaclk ifllevlerini de getirmekle de ykmldr. Yksekretim girifl, sre ve ktlar asndan bir baflka felsefe benimseme bakmndan sorunlu alanlardan biridir. Talebi karfllayamama, Trke alanyazn yetersizlii, akademik, mali ve ynetsel zerklik, yenileflme,
arafltrma ve gelifltirmede yetersizlik, mezunlarn istihdam gibi ok eflitli sorunlarla karfl karflyadr (Erdem, 2010, ss. 46-47). Buna karfllk sistemin pozitivist yn ar basmakta; ortak derslerle ortak kltr ve ulusal deer aktarm yaplagelmekte; ancak sre pragmatik ve liberal olma alarndan sorun yaflamaktadr.
Yaygn eitim yeterince yaygn olmamakla birlikte ifle vurukluk, yaflam boyu renme, ifl iinde eitim rnekleri bakmndan kimi baflarl rnekleri bulunmaktadr. Yaygn eitimde yaflam boyu retim ile ifl eitimi realist ve pragmatik etkilerin grld sylenebilir.
Genel olarak bakldnda Trk Eitim Sisteminde baskn olarak belirli bir ideoloji aktarm ile idealist felsefe baflattr. evreye uyum ve kltrel davranfllarn
kazandrlmas ile realist felsefe etkinlik kazanmaktadr. Pozitivist felsefenin etkisi
olduka genifl olmakla birlikte kltrel deiflim ve etki ile postmodernizmin etkisi
yaygnlaflmaktadr. deolojik tercihler ve tarihsel gerekliklerin bir etkisi olarak eitim sisteminde materyalist felsefe reel olarak etkisizdir. Ancak bir alflma alan olarak bu felsefenin st retim kurumlarnda deinildii sylenebilir. Farkllafltrlmfl
retim, iflbirlikli renme gibi adafl uygulamalar sistemin arz-talep sorunu ve
yetersizlikler ve geleneki yapsnda pek fazla yer bulmamaktadr.
41
zet
N
A M A
Genel felsefi akmlarnn zelliklerini ve eitime

iliflkin grfllerini kavramak
dealizm, tm gereklii ruhsal ya da dflnsel
sayan, tm bilgilerimizi alg, imge ve dflnce gibi bilin srelerine indirgeyen grfltr. dealist
felsefeye gre, bilgi sadece akln rndr. nsan deerini ok yksektir ve bu deer eitimle
ykseltilebilir. Eitimde ama kifliyi iyiyi, doruyu ve gzeli aramaya yneltmektir. Eitim bireye
akl kullanmay, evreni tanmasna olanak verecek etkinlikleri iermelidir. retmenin asl ifllevi renciye bilgiyi sezdirme ve keflfettirmedir.
Deerlendirme renci baflarlarnn birbirleriyle
kyaslayan norm dayanakl deerlendirme tercih
edilmektedir ve akln kullanlmasna olanak verilmektedir. Realizm, gerein insan zihninin dflnda var olduunu ve gerek bilginin insann
dflnda bireyden bamsz bulunduunu savunur. Realist eitimde genel ama bireyin topluma uyumunu salamaktr. Buna temel amaca
bal olarak amalar, yeni kuflaklara kltrel miras aktarmak ve insan toplumsal yaflama hazrlamaktr. Eitimle bireyin toplumsal gereklie
gre yaflama hazrlamas amalanr. rencilerin
uygulama, gzlem, deney vb alflmalarla deerlendirilmesine alfllr. Pragmatizm, ilke veya
grfln anlam veya doruluunu pratik sonularna gre belirleyen bir felsefe akmdr. Pragmatizme gre eitim bireyi becerikli, gl ve
verimli kifli yapmak iin yaplan toplumsal bir ifltir. reten merkezli olmak yerine btncl ve
renen merkezli bir anlayfl egemendir. erikten ok dflnme, sorun zme, yaratclk ve yararclk nemlidir. renme srecinde gzlem
ve deneye, bilimsel arafltrmaya dayal retim
yntemleri kullanmaldr. Elefltirel dflncenin
gelifltirilmesi ve demokratik davranfllarn isellefltirilmesi yarara dayal karsamalarn yaplmas nceliklidir. Varolufluluk, insan merkeze
alan, insann yabanclaflmasna karfl zgrleflmesini ama edinen bir felsefi akmdr. Eitimin
amac bireyin yaratlmas, zgrlnn gelifltirilmesi, basklarn etkisizlefltirmesini salamak
olmaldr. Varoluflcu eitim bireyin geliflimi odakl alflmalar esas alr. alflma konular toplum
bilimleri, sanat ve felsefe odakl seilmesini sa-
vunur. renci, retmen iin nesne deil znedir ve birey retmen, okul ya da toplumun gereksinimlerinin karfllanmas iin kullanlan bir
ara deildir. Liberalizm hem bir felsefe hem bir
siyasal reti ya da ekonomik bir uygulamadr.
Liberalizm zgrl politik bir deer, bireylerin
ifade zgrlne sahip olmas gerektiini din
ve devlet gcnn kimi zaman snrlanmasn savunan dflncenin serbest flekilde dolaflmasn
ve ekonomide zel teflebbse olanak verilmesini
ve serbest piyasa ekonomisini savunmaktadr.
Eitimin ieriinde zgrlklk ve ok ynllk egemendir. Liberalist eitim anlayflnn retme ve renme srelerinde grecelik ve duruma uygunluk egemendir. Eitim gerek sre
gerek rn asndan bireysel hak ve zgrlklerin bilincinde etkili, verimli, bamsz ve yaflama
hazr bireyler hainle gelip gelmedikleri llmelidir. Eitimin adem-i merkeziyeti bir anlayflla
ynetilmesi tercih edilir. Materyalizm, her trl
gerekliin zn ve temelini maddede gren,
maddeden baflka hibir tzn bulunmadn ne
sren dnya grfldr. Evrende her fley karfllkl etkileflim iindedir ve birbirlerine baldr.
Temel dflnme biemi flu temel ilkelere dayanr: Her fley deiflmektedir ve dnflr. Nicel birikimler zamanla nitel deiflmeye neden olur. Evrende srekli olarak karfltlarn mcadelesi vardr. Eitim amac, egemen snflarn istedii biimde sistemi yeniden retme ve sisteme uygun
ifl gc ve istendik davranfllara sahip birey yetifltirmektir. Eitim ncelikle iflleyifli ekonomik alt
yap tarafndan belirlenen bir st yap kurumudur. Ekonomi ve eitim arasnda ift ynl bir
etkileflim vardr. Natralizm, realist felsefeden
etkilenerek doay tek gereklik, bilgi ve deer
kayna olarak grmfltr. Natralistler, insan
zihnini doal kavramlarla aklayan, insan doal
bir varlk olarak iyi olduu, zlem ve deneye dayal bilimler, iflte bu yasalar sayesinde doa ile ilgili her alanda salam, kesin bilgilere ulaflabileceini savunmaktadrlar. Natralist felsefeye gre eitimin amac, insanlar insan doasnn gerektirdii flekilde ve bu doaya uygun bir yaflam
dorultusunda yetifltirmektir. Eitim, renci
merkezli ve demokratik olmaldr. Yaparak yafla-
42
Eitim Felsefesi
yarak renmeli, doal bir ortamda karfllaflt

problemleri kendi zmeli, duygularn gelifltirmeli, bilgi anlamak iin edinmelidir. Natralistler eitimi bireye retmek iin deil, bireyin
aydnlk dflnce oluflturmasna katk vermek
iin dzenlenmesini savunurlar. Pozitivizm, modern bilimi temel alan batl inanlar ve metafiziksel speklasyonlar reddeden bir felsefi akmdr. Pozitivizm teoloji ve metafizik iermeyen,
sadece fiziksel veya maddi dnyann gereklerine dayanan bilim anlayfl vardr. Eitim alannda ise bilimsel yaklaflmn egemen olmasn
amalayan pozitivizm, deney ve gzleme arlk
vererek nesnel sonulara ulafllmasn savunmufltur. Postmodernizm, kalplaflmfl bir ideoloji olmaktan ok; pozitivist anlayfla karfl modernlik
sonras anlama, alglama, retme ve tketme anlayfldr. Postmodern felsefeye gre, toplumu
retim biimleri deil; biimlendirilmifl medya
flekillendirmektedir. Eitim alanna yansmalar,
medyann daha youn kullanm, ok seslilik,
merkezi kontroln kalkmas elefltirel bir pedagoji yaratlmas, tek retimden oulcu retime, kat programlardan esnek programlara geifl istemleri biiminde zetlenebilir.
N
A M A
Genel felsefi akmlarn eitsel dourgularnn Trk

Eitim Sistemi zerindeki etkilerini tartflmak
Trk Eitim Sisteminde baskn olarak belirli bir
ideoloji aktarm ile idealist felsefe baflattr. evreye uyum ve kltrel davranfllarn kazandrlmas ile realist felsefe etkinlik kazanmaktadr.
Pozitivist felsefenin etkisi olduka genifl olmakla
birlikte kltrel deiflim ve etki ile postmodernizmin etkisi yaygnlaflmaktadr. deolojik tercihler ve tarihsel gerekliklerin bir etkisi olarak eitim sisteminde materyalist felsefe reel olarak etkisizdir. Ancak bir alflma alan olarak bu felsefenin st retim kurumlarnda deinildii sylenebilir. Farkllafltrlmfl retim, iflbirlikli renme gibi adafl uygulamalar sistemin arz-talep
sorunu ve yetersizlikler ve geleneki yapsnda
pek fazla yer bulmamaktadr.
43
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi retmenlerin genel felsefeleri renme gerekelerinden biri deildir?
a. Eitim felsefelerinin daha iyi kavranlmas
b. retmenlerin felsefi bakfl as sahip olma gereksinimi
c. retmenlerin mesleki bir rneklik oluflturma
gereksinimi
d. Dflnme yntemlerinin daha iyi kavranlmas
e. Eitimin niceliinin artrlmas
2. dealist felsefe ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi
yanlfltr?
a. Eitim, bireyin zihinsel srelerini gelifltirmeyi
amalar.
b. nsan, zgr iradeli bir varlktr.
c. Eitimde temel ama faydal ve ifle yarar bilgiyi
retmektir.
d. nsan, kimi yeteneklere doufltan sahiptir.
e. Geree ulaflmann bir yolu, insann kendi dflncelerini gzden geirmektir.
3. dealist felsefeye gre afladaki ifadelerden hangisi
yanlfltr?
a. Ceza, eitimde kullanlmamas gereken bir yntemdir.
b. retmen, bilgi aktarmcs deildir.
c. rencinin doruyu bulmaya alflmas nemlidir.
d. reticilik becerisi tek baflna yeterli deildir.
e. rencinin istekli olmas bir gerekliliktir.
4. Realist felsefe ile ilgili afladakilerden hangisi yanlfltr?
a. Bilgi, insan zihni ile dfl dnyann etkileflimiyle
gerekleflir.
b. Varla dair bilgi, duyu organlarmzla algladmzn tesindedir.
c. Alglama, nesnenin maddi yanyla ilgilidir.
d. Ahlak asndan iyiliin lt insan yararna olmasdr.
e. Deerler topluma oluflturulur.
5. Materyalizme gre altyap afladaki kavramlardan

hangisi ile tanmlanr?
a. Din ve sanat
b. Eitim ve felsefe
c. Bilim ve ahlak
d. Ekonomi ve retim
e. Kltr kurumlar
6. Natralist felsefeye gre eitimle ilgili afladaki ifadelerden hangisi dorudur?
a. retim program renilecek bilgiyi hazr sunmaldr.
b. Bilgi sylendii flekliyle edinilmelidir.
c. Bireylerin alglarn gelifltirmeye ynelik yntemler kullanlmaldr.
d. renci gerektiinde zorlanmaldr.
e. retim program retim odakl olmaldr.
7. Afladaki ifadelerden hangisi ontolojik balamda
pozitif felsefenin grfln yanstmaktadr?
a. Bilgiler mutlaktr.
b. Deney yanlglara yol aabilir.
c. Bilginin tarihsel kayna nemlidir.
d. Ancak olgular bilinebilir.
e. Olaylar arasndaki balantlar nemsizdir.
I. Eitimde temel ama bireyin yaflama hazrlanmasdr.
II. Eitimde bireysel farkllklara deil, ortak zelliklere odaklanmaldr.
III. Gzlem ve deneye dayal retim yntemleri kullanlmaldr.
IV. Her tr bilgiyi vererek rencileri hem teorik
hem pratik adan yetifltirmelidir.
V. Eitim programlar amalar esnek ve deiflken
deil, nceden planlanmfl olmaldr.
8. Yukardakilerden hangileri pragmatist felsefenin
eitim ile ilgili grflleridir?
a. I ve III
b. I ve V
c. II ve IV
d. II ve V
e. III ve IV
44
Eitim Felsefesi

I. Okullar adem-i merkeziyeti bir anlayflla ynetilmelidir.
II. Tek tek bireylerden ziyade toplumun yarar nceliklidir.
III. Eitimde ama topluma uyumlu bireyler yetifltirmektir.
IV. Doruluun lt bilginin ifle yararl ve etkililiidir.
V. Eitimde lme deerlendirme srece deil rne ynelik olmaldr.
9. Liberal eitim anlayflna gre yukardaki ifadelerden hangileri dorudur?
a. I ve III
b. I ve IV
c. II ve III
d. II ve IV
e. IV ve V
1. e
2. c
3. a
4. b
5. d
6. c
7. d
8. a
9. b
10. Afladakilerden hangisi postmodern eitim anlayflnn zelliklerinde biridir?

a. Eitim sistemlerinin amac nettir ve bireyin yaflamn kolaylafltrmaya yneliktir.
b. retme ve renme srelerinde toplumsal
odakllk baskndr.
c. retmen gc-otoriteyi temsil ederek eitimin
merkezinde bulunur.
d. Eitimin amac, bilgiyi aktarmak ve toplumsal
yaflam retmektir.
e. Eitim, meslek kazandrma deil, bireyin yaratclk zelliklerini gelifltirmeye yneliktir.
10. e
Yantnz yanlfl ise, Felsefi Akmlarn alfllmas Gerekeleri blmn yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, dealist Felsefeye Gre Eitim blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, dealist Felsefeye Gre Eitim blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Realizm blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Materyalizm blmn
yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Natralizm blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Pozitivizm blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Pragmatizm ve Eitim blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Liberalizm ve Eitim blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Postmodernizm ve Eitim
blmn yeniden gzden geiriniz.
45
Kaynaklar
Sra Sizde 1
Bu soruya dorudan evet ya da hayr biiminde yant
verilmesi bizleri yanlfl bir noktaya gtrebilir. Dorudan bir dersin tmyle pragmatik felsefeye dayandn
da sylemek mantkl olmayacaktr. Ancak zellikle fen
bilgisi, corafya teknoloji ve tasarm gibi dersler ile meslek liselerinde kimi alflmalar pragmatik felsefenin kimi ilkelerine sahip olduu sylenebilir. Bununla birlikte zellikle bilgi teknolojilerinin geliflimi, nfus artfl,
st retim kurumlarna talep gibi sorunlar nedeniyle
lkemiz eitim sistemi srekli bilgi aktarmacla ynelen bir eilim gstermektedir.
Aaoullar M. A. ve Kker, L. (1991). Tanr devletinden kral devlete. Ankara: mge Yaynlar.
Akarsu, B. (1988). Felsefe terimleri szl. stanbul: nklap Kitabevi.
Arslan, A. (2002). Felsefeye girifl. Ankara: Vadi Yaynlar.
Arslantafl, H. . (2009). Eitimin felsefi temelleri. Eitim
bilimine girifl. (Ed. A. . Salam). Ankara: Maya
Akademi.
Aydn, H. (2006a). Elefltirel akln flnda postmodernizm, temel dayanaklar ve eitim felsefesi. Eitimde politika analizleri ve stratejik arafltrmalar dergisi, 1(1). http://turkoloji.cu.edu.tr/GENEL/hasanaydin_postmodernizm_egitimfelsefesi.pdf adresinden
4.4. 2011 alnmfltr.
Aydn, (2006b). Eitimde modern ve postmodern modeller. Bilim ve gelecek dergisi. 33, 60-69.
Bartol, K. M. ve Martin, D. C. (1998). Management.
Boston: Irwin McGraw-Hill.
Baflaran, . E. (1978). Eitime girifl. Ankara: Bimafl Matbaaclk.
Bilhan, S. (1991). Eitim felsefesi. Ankara: Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Yaynlar.
Burden, P. R. ve Byrd, D. M. (1999). Methods for effective
teaching. Boston: Allyn and Bacon.
Bykdvenci, S. (1987). Eitim felsefesi yazlar. Ankara: Yargolu Matbaas.
Bykkaragz, S., Muflta, M; Ylmaz, H. ve Pilten, .
(1998). Eitim felsefesi. retmenlik mesleine girifl.
Canbaz, A. (1998). Demokratik eitim. Eitim ve yaflam
Yaz- Gz. 11-19.
Cevizci, A. (2007). Felsefeye girifl. Bursa: Sentez Yaynclk.
. (2000). Paradigma felsefe szl. stanbul:
Paradigma.
etin, H. (2002). Liberalizmin tarihsel kkleri. C. : ktisadi ve idari bilimler dergisi. 3 (1), 79-96.
Deermenciolu, . (2000). Eitimin felsefi temelleri:
Eitim felsefe iliflkisi. retmenlik mesleine girifl.
(Ed. L. Kkahmet). Ankara: Nobel Yayn Datm.
Ercan, R. (2008). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine girifl. (Ed. N. Saylan). Ankara: An Yaynclk.
Erdem, A. R. (2010). Trk eitim sisteminin yaps. Trk
eitim sistemi ve okul ynetimi. (R. Sarpkaya). Ankara: An Yaynclk.
Sra Sizde 2
Bu konuda retimin uygulamas ve ynetim olmak
zere iki boyutlu yant verilebilir. retim balamnda
dersler ne kadar zgrlk, tartflmal ve birey kendini ifade etme olana buluyorsa, ders o kadar liberal izler taflmaktadr denilebilir. Kuflkusuz bu lkenin sosyo
ekonomik geliflmifllik ve demokratikleflme dzeyiyle
dorudan ilgilidir. Ynetim balamnda ise sistemin ok
merkezi olmas liberal niteliklerin uygulanmas bakmndan olumsuz etkiler gstermektedir. zetle uygulanagelen eitim sisteminde liberal etkiler hayat bilgisi,
demokrasi ve vatandafllk bilgisi gibi kimi ders programlar dflnda son derece snrldr denilebilir. Ancak
eitimde zellefltirme gibi uygulamalarla ekonomik liberalizmin etkisi kendini gstermey bafllamfltr.
Sra Sizde 3
Trk eitim sistemi daha ok idealist ve realist felsefelerinin etkisindedir. Bilgi ve kltr aktarmacl daha
baskndr. Merkezi otoriteye ballk, ortak ders programlar, biliflsel dzey davranfl kazandrma youn bir
biimde sisteme damgasn vurmaktadr. Ky Enstitleri ile 1940l yllarda pragmatik felsefenin egemen olduu uygulamalara yer verilme olana bulunmufltur denilebilir. Yaplandrmac eitimin uygulanma olana,
nfus basks ve ekonomik olanaklar, retmenlerin
hazrbulunuflluu gibi sorunlar nedeniyle son derece
snrl kalmaktadr.
46
Eitim Felsefesi
Erden, M. (1998). retmenlik mesleine girifl. stanbul:

Alkm Yaynlar.
Ergn, M. (2006). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine girifl. (Ed. M. . zdemir). Ankara: Ekinoks.
_____. (1985). Karfllafltrmal eitim 17. 12. 2007 tarihinde http://www.egitim. aku.edu.tr/ kegitim.pdf
Ertrk, S. (1998). Eitimde program gelifltirme. Ankara:
Meteksan A.fi.
Frat, N. fi (2006). Pozitivist yaklaflmn eitim ynetimi
alanna yansmas: Alana getirdii katk ve snrllklar. Dokuz Eyll niversitesi Buca Eitim Fakltesi Dergisi20: 40-51
Fidan, N. ve Erden M. (1994). Eitime girifl. Ankara: Alkm Yaynevi.
Giddens, A. (2006). Sociology. Cambridge: Polity Press.
Gerek Yaynevi.
Gkberk, M. (2008). Felsefe tarihi. stanbul: Remzi Kitabevi.
Grsel, M. (2003). Modern ada rgtsel yap ve ynetim. Eitime yeni bakfllar. (Ed. A. M. Snbl). Ankara: Mikro Basm- Yaym Datm.
Helvac, A. (2007). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine girifl. (Ed: F. Erefl). Ankara: Maya Yaynevi.
Kale, N. (2009). Felsefiyat. Ankara: Pegem Akademi Yaynclk.
Kazu, H. (2002). Eitim ve felsefe. retmenlik meslei.
(Ed: M. Taflpnar). Elaz: Elaz niversite Kitabevi.
Keat R. ve Urry, J. (2001). Bilim olarak sosyal teori.
(ev. N. elebi). Ankara: mge Kitabevi.
Kuntus, R. (2001). Philopshies of education. 15. 12. 2007
tarihinde http://www.schoolforchampions.com/education/philosophies.htm adresinden alnmfltr. Macionis, J. ve Plummer.
MOE- Ministry of Education. (2007). Enhancing
polytechnic education 17. 12. 2007 tarihinde
http://www.moe.gov.sg/press/a.htm adresinden
alnmfltr.
Ocak, G. (2004). Eitim programlarna felsefi ve kltrel
temelin etkileri 14. 12. 2007 tarihinde http://www.insanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/article/viewPDF
Interstitial adresinden alnmfltr.
zyurt, S. (1999). retmenlik mesleine girifl. Adapazar: DeiflimYaynlar.
ztekin, A. (2001). Siyaset bilimine girifl. Ankara: Siyasal Kitabevi.
Politzer, G. (1998). Felsefenin temel ilkeleri. (ev. M: .
Erdost). Ankara: Sol Yaynlar.
Sarpkaya, R. (2004). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine girifl. (Ed. C. Celep). Ankara: An Yaynclk.
(2007) Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine girifl. (Ed. C. Celep). Ankara: An Yaynclk.
Snmez, V. (2006). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine girifl. (Ed. V. Snmez). Ankara: An Yaynclk.
mesleine girifl. (Ed. E. Szer). Eskiflehir: Anadolu
(2008). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine girifl. (Ed. M. Gltekin). Eskiflehir: Anadolu
Szer, M. A. (2007). Postmodernizm ve eitim. 22. 11.
2007 tarihinde http://education. ankara.edu.tr/~sozer/post.htm adresinden alnmfltr.
fiahin, . (2004).Postmodern a ve hmanist eitim. XIII
Ulusal Eitim Bilimleri Kurultay. 4.4. 20011 tarihinde
http://www.pegema.net/dosya/dokuman/63.pdf adresinden alnmfltr.
Terzi, A. R. (2008). Eitim bilimine girifl. Ankara. Detay
yaynclk.
Tezcan, M. (2005). Sosyolojik kuramlarda eitim. Ankara: An Yaynclk.
. (2002). Postmodern ve kresel toplumda
eitim. Ankara: An Yaynclk.
. (2000). Atatrk ve eitim bilimleri. Ankara:
An Yaynclk.
. (1991). Eitim bilimleri eitim sosyolojisi.
Eskiflehir: Anadolu niversitesi Yaynlar.
Topdemir, H. G. (2008). Felsefe. Ankara: Pegem Akademi.
Toprak, E. (2005). Eitimin bilimsel temelleri. Eitim
zerine. (Ed. E. Toprak). Ankara: topya Yaynclk.
Topses, G. (2006). Eitimin felsefi temelleri Eitim bilimine girifl (Ed. L. Kkahmet). Ankara: Nobel Yayn Datm.
Tozlu, N. (2003). Eitim felsefesi. stanbul: Milli Bakanl Yaynlar.
Tr. wikipedia - Trkiye Wikipedia, (2011) Liberalizm.
23. 3. 2011 tarihinde http:// tr. wikipedia.org/wiki/
Liberalizm adresinden alnmfltr.
Tr. wikipedia - Trkiye Wikipedia, (2007) Postmodernizm. 21. 11. 2007 tarihinde http:// tr. wikipedia.org/wiki/ Postmodernizm adresinden alnmfltr.
Trke Bilgi. (2007). Eitimin felsefi temelleri. 13. 12.
2007 tarihinde http://www. turkcebilgi. net/ bilim/
felsefe/ egitimin- felsefi- temelleri -24814_2. html
Trke Bilgi. (2011). Materyalizm 23.3 2001 tarihinde

http://www.turkcebilgi. /materyalizm/ ansiklopedi#ansiklopedi html adresinden alnmfltr.
Trer, A. (2009). Eitim bilimine girifl. Ankara: Detay
Yaynclk.
Trkolu, A. (1996). Doksan dokuz soruda eitim bilimine girifl. zmir: Memleket Gazetecilik ve Matbaaclk.
Trkne, M. (2003). Siyaset. Ankara: Lotus Yaynevi.
redi, L. (2009). Eitimin felsefi temelleri Eitim bilimine girifl (Ed. L. Krolu ve C. Elma). Ankara: Pegem
Akademi.
stner,M. Eitimin bilimsel temelleri Eitim zerine.
(Ed. E. Toprak). Ankara: topya Yaynevi.
Wikipedia. (2011). Diyalektik materyalizm. 21.03. 2011
tarihinde http://tr. wikipedia. org/wiki/Diyalektik_Materyalizm adresinden alnmfltr.
Yazc, S. (2001). Felsefeye girifl. Bursa: Alfa Aktel Kitabevi.
Yapc, M. (2007). Eitim politikalar ve etkileri 10.10.
2007 tarihinde http://www. universite-toplum. org/
text.php adresinden alnmfltr.
Yayla, A. (2002). Liberalizm. Ankara: Liberte Yaynlar.
Yldrm, A. ve fiimflek H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel
arafltrma yntemleri. Ankara: Sekin Yaynclk.
Yldrm, C. (1991). Eitim bilimleri eitim felsefesi. (Ed:
Ayhan Hakan). Eskiflehir: Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar.
47
Eitim Felsefesi
Akmlar
Kaynak: http://www.citibabes.com/education/category/educational_philosophy
Eitimin bir davranfl deifltirme sreci olarak grlmesi doru ancak eksik bir
yaklaflmdr. Eitim lke ynetimine katks asndan politik; kt kaynaklarn retilmesi ve tketilmesine etkisiyle ekonomik; insan davranfln toplumsal srete deifltirmeyi amalamas ynyle de toplumsal nitelik taflr. Eitimin bu sosyoekonomik ve politik nitelii, sre ve kurumlarnn ok ynl incelenmesi ve deerlendirilmesini gerektirir. Ancak bu inceleme ve deerlendirme bir yandan genel felsefi
bir bakfla bir yandan da pedagojik alann kendine zglne bal olarak farkl felsefi yaklaflmlara gereksinim duymaktadr. Eitim, retim ve ders programlarnn ama, ierik, retme-renme sreleri ile lme deerlendirme boyutlarna
iliflkin hangi bakfllarn egemen olaca, retmenin ve rencinin ifllevlerinin nasl olaca, ynetim, disiplin ve psikolojik hizmetlerin nasl verilecei bir bakma
birer eitim felsefesi sorun alanlardr.
Amalarmz
N
N
Bu niteyi tamamladktan sonra,

Eitim felsefesinin ifllevlerini aklamak,
Eitim felsefesi akmlarnn zelliklerini ve eitime iliflkin grfllerini tartflmak iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.
49
50
Eitim Felsefesi
rnek Olay
niversite ve retmenler Eitimi Tartflt!
Teknik niversiteye rektr olarak Prof. Dr. Turul Erkln atanmasndan sonra
niversite kent ifl birlii rneklerine bir yenisi daha eklendi. Teknik niversitenin
yeni rektr farkl grfllere son derece ak ve kent-niversite ifl birliine yatkn
bir kiflilik sergiliyor. Bu etkinliklerden biri, Ky Enstitleri Kuruluflu yl dnm
nedeniyle niversitenin Atatrk Kltr Merkezi Krmz Salonunda 17 Nisan Pazartesi gn saat 10.00da yapld. Panelin konusu Eitim Sistemimizi Etkileyen
Felsefeler Dn Bugn ve Yarn biiminde belirlenmiflti.
Tren alflnda istiklal marflnn okunuflu, Baflretmen Mustafa Kemal ve tm
flehitler iin sayg duruflu ve alfl konuflmalarndan sonra panele geildi. Salon
retmen aday genler, ilimiz emekli retmenler derneine ye emekli retmenler ve retim elemanlaryla hnca hn doldurulmufltu. Eitim Fakltesi Dekan
Prof. Dr. Aygl Karzek tarafndan ynetilen panelin katlmclar, Eitim Emekileri Sendikas fiube Baflkan Ali Emeki, Emekli retmenler Dernei fiube Baflkan
brahim retmenolu, Eitim Fakltesi retim Grevlisi Hdr Trkz ile retim
yesi Do. Dr. Ayflegl retir katldlar.
Paneldeki ilk konuflmac Hdr Trkz, yeni Cumhuriyetin ky enstitleri modelini mill devletin ihtiya duyduu yeni insan yetifltirme alflmas olarak niteledi.
Ancak Trkiyede eitimin genel olarak bilgi ve kltr aktarmacl konusunda
yetersiz kaldn ve mill hars kltrden uzak olduunu vurgulad. Sistemin, srekli olarak smrgeci glerin hegemonyas altnda bulunduunu da ekledi.
Eitim Emekileri Sendikas adna sz alan Baflkan Ali Emeki konuflmasna; eitim sistemlerinin retim iliflkilerinden soyutlanamayacan, sosyoekonomik alt yapnn st yap kurumu olan eitim sistemini belirlediini vurgulayarak bafllad.
Trkiyede eitimin emperyalist sisteme bal ifllediini, bilgi aktarmacl ile daimici, kltr aktarmacl ile esasici ve muhafazakr olduunu ayn zamanda floven ve rk ierie sahip olduunu aktard. Ayrca neoliberal etkilerle eitimde zellefltirmenin srdrlerek eitimin yoksul halk ocuklarna kapatldn ifade etti..
Panelde nc olarak sz alan Emekli retmenler Dernei Baflkan brahim
retmenolu, eitim sistemlerinin bir yandan retici gleri gelifltirirken dier
yandan ulusal deerleri de aktarc nitelikte olmasn gerekirken Trkiyede uygulamalarn bunun tam tersi olduu savn ileri srd. Bununla birlikte sistemin doay hi ama hi nemsemediini aksine bilgi dzeyini srekli len oktan semeli soru odakl, yarflmac bir sistemin oluflturulduunu vurgulad. Ayrca genlere tt genler yani tost ile test genleri demenin bir yanlfl olduunu ifade ederek Mustafa Kemalin, yarnn umudu olan genlere yakflan bir eitim sistemi
oluflturamamann byklerin suu olduunu vurgulad.
Panelin son konuflmacs Ayflegl retir, eitim felsefelerin sistemlerin pusulas olduunu vurgulayarak lke eitim sistemlerinin tek baflna bir eitim felsefesine dayandrlamayacan belirtti. Buna karfln politik yapnn, sistemleri srekli bask
altnda tuttuunu ve sistemi politize ettiini sistemin Trkiyede srekli nfus basks altnda bulunduunu aklad. Trk eitim sisteminin bu nedenle bilgi aktarmac odakl alfltn eitimin retimden soyut ve ezberciliin arlkl olduunu
belirtirken zellikle son yllarda yaplandrmac yaklaflmla dev, uygulama alflmalarna da yer verilmesinin desteklenmesi gerektiini syledi.
Panelin ardndan, Ky Enstitlerinin kurulufl, geliflim ve kapatlmas srecini konu edinen bir belgesele de yer verildi. Bu ilk etkinliin ardndan emekli retmenler, retim elemanlar, eitim fakltesi rencileri ile niversite yneticileri birlikte le yemeine katldlar. Yemein ardndan merkez ktphanede Ky Enstitl
retmen yazarlarn kitap sergisi ald.
Anahtar Kavramlar
Eitim felsefeleri
Daimicilik
Esasicilik
indekiler
GRfi
ETM FELSEFESNN fiLEVLER
ETM FELSEFESNN AKIMLARI
lerlemecilik
Yeniden oluflturmaclk
Politeknik eitim
3. nite - Eitim Felsefesi Akmlar
GRfi
Yirminci yzyl, eitim asndan yaygnlaflma, eitim teknolojilerin daha yaygn
kullanlmas, demokratikleflme ve daha ifllevsel retim uygulamalarnn ortaya
konulmas tartflmalarnn yapld bir dnem olagelmifltir. Anlan yzyl uzun yllar genelde iki farkl sosyo-ekonomik ve politik modelin souk savafl dnemi ile
bu bloklarn dflnda genelde az geliflmifllik nitelii ile bir nc dnyann olduu bir tarihe tanklk edilmifltir. Nihayet reel sosyalizmin sovyetik modelinin sonlanmas, kimi uygulamalarnn da baflkalaflmfllk nitelii ile bir bakma tek kutuplu bir dnya ile yirmibirinci yzyla girilmifltir. Artk yirmibirinci yzyl yirminci
yzyldan sorunlarla birlikte nitelikli bir eitim, eitimin yaygnlafltrlmas ve tm
toplumsal kesitlere ulafltrlmas, frsat ve olanak eflitlii, demokratikleflme, mikro
dzeyde disiplin sorunlarnn zmlenmesi, eitim srelerinin dinamiklii, ifllevsellii ve iflevurukluu sorunlarn tartflmaktadr. Bu sorunlarn belirlenmesi, zmlerinin tartfllmas ve zm uygulamalar z gerei bir ynden felsefi bir bakfl as sorunudur.
Eitim felsefesi hem eitim yneticisinin hem de retmenin bir bakma yol
gstericidir. Gerek eitimin sosyo-ekonomik, politik ve pedagojik ifllevlerinin kavranmas, gerekse eitim, retim ve ders programlarnn oluflturulmas, uygulamaya konulmas ve deerlendirilmesinde bir bakfl as, strateji ve taktik oluflturmak
bir gerekliliktir. Bu gereklilik iyi kavranlmfl ve isellefltirilmifl felsefi bir bakfl asyla yerine getirilebilir. Kuflkusuz bakfl as kazanmak ise alana zgnl ile
eitim felsefelerinin renilip isellefltirilmesi ile olanakldr.
ETM FELSEFESNN fiLEVLER

Eitim felsefesi tanm, betimleme ve iliflkileri incelenirken genelde iki alann iflbirliinden hareket edilir. Kuflkusuz z gerei eitim felsefesi, eitim ve felsefe etkileflimin eitim alannda uygulanfl olarak tanmlanabilir. Felsefe, tm disiplinlerin ynlenmesi, ifllemesi ve deerlendirilmesi iin temel yol gsterici bir disiplindir. Bu durum felsefenin sorun, olgu ve olaylara btncl bakmasndan kaynaklanr. Eitim ise genelde farkl alan betimlemesi ile tanmlanr. ncelikle yaygn
tanmlamayla bireyin davranfln kastl ve istendik ynde deifltirme olarak tanmlad grlr. Bir bakma eitim, kiflileri yetifltirme, gelifltirme ve biimleme srecidir (Yldrm, 1991, s.9).
Eitim ayn zamanda istendik davranfl gelifltirmenin yapld mikro ortam okul
-eitim kurumlar- ve makro tm toplum ve ulusal uluslararas boyutlaryla sosyoekonomik politik bir kurumdur.
Eitim bir nc balamda ise sosyoloji, psikoloji ve ynetim gibi kimi disiplinlerden yararlanan uygulamal bir bilim alan olarak da betimlenir. Pedagojik
balamda ifade edilen biimiyle eitim bir davranfl oluflturma ve gelifltirme sreci
olarak programn ynetimidir. Eitim srecinin; ama, ierik, sre ve ktlarnn
oluflturulmas, ifllemesi ve deerlendirilmesi disiplinler aras urafl alandr. rnein eitim sreci girdi, sre ve kt boyutlarnn tmnde sosyoloji, psikoloji, siyaset, ekonomi vb. deiflik disiplinlerden yararlanr ve etkilenir. Ancak eitimin
tm iflleyiflinde eitim felsefesi klavuz ifllevi grr. Bir bakma eitim felsefesi eitim ifline yn veren bir disiplindir (Kazu, 2002, s. 71). Bu balamda eitim felsefesinin ifllevleri aflada belirtilmifltir.
Eitimin felsefi adan ele alnflnda eitimin dfl grnfl, eitimin
ierii ve kullanlacak dil olmak zere e zerinde durulur. Eitimin dfltan grnfl balamnda kltr ile eitim uzlafllar ve eitimin kltr tarafndan
51
52
Eitim felsefesinin eitim

srecinin ama, ierik, sre
ve ktlarnn nasl
oluflturulaca, ifllenecei ve
deerlendirileceine iliflkin
disiplinler aras eflgdm
salar.
Eitim Felsefesi
nasl algland veya eitimin kltr nasl grd sorunlar zerinde durulur.
Eitimi ierii boyutunda eitimi ynlendiren ilkeler, temel kfl noktalar, dflnceler, idealler, eitim topyalar, eitim tasarm ile ilgili konular sz konusudur.
Kullanlacak dil balamnda eitime iliflkin kavramlarn terimlefltirilmesi ile olan ve
olmas gereken dil konularnda felsefe eitim alanna katklarda bulunur (otuksken, 1996, ss. 47-53). Bir bakma bu durum flu biimde zetlenebilir. Felsefe ve
eitim felsefesi bir toplumsal kurum olarak eitime kltrel yap oluflumda etki etmektedir. kinci etki ise felsefenin amalar, vizyon, misyon saptamalarndaki ve
ideal oluflturmadaki rol ile model oluflturma etkisidir. nc etki ise eitimin
programa asndan nasl kavramsallafltrlaca etkisidir.
Eitim felsefesi, eitimin gereklefltirilmesinde farkl alanlar arasnda
eflgdm salayarak btncl bir yaklaflm salar. Eitim felsefesi, farkl disiplin ve yaklaflmlarn eitim alanna uyarlanmasnda birliktelik salar. Eitim;
planlama, ynetim ve deerlendirme boyutlaryla karmaflk bir sretir. Eitim felsefesi bu balamda klavuz liderlik ifllevi yklenir. rnein ama, ierik, sre ve
deerlendirme birlikteliini salanmas iin yol gstericidir. Ayrca eitim felsefesi;
sosyal, siyasal yap ve eitim program uyuflumunun salanmasna katkda bulunur. Eitim felsefesi eitimin amalarn etkileyen ve belirleyen etkenlerden biridir.
Eitimin amalarnn sisteme yn veren sosyal, ekonomik ve siyasal srelerden
soyutlanmas olanakszdr. Amalar, zleri gerei okullarn sosyal rolleri ve ocuklarn gereksinimleri asndan bir eitim felsefesini yanstr (Burden ve Byrd, 1999,
s. 27). Eitim felsefesi bir bakma amalara yap, iflleyifl ve olanaklara bal btncl bir ierik kazandrr.
Eitim felsefesi, retim programnn elerinin iflbirlikli ve dzenli alfllmasna olanak salar. Genel olarak formel eitimin planl, programl bir
ama dorultusunda belirli bir meknda uzman kiflilerce yaplmas amalanr (fiimflek, 2008, s. 5). Eitim alannda amal, dzenli ve sistemli alfllmas zorunluluktur. Bu balamda eitim felsefesi program gelifltirme srecinde amalarn temel sayltlarnn akla kavuflturulmas, aday amalar belirlenmesi ve deifltirilmesi ile
ama i ve dfl tutarllklarn deerlendirilmesi ve amalarn nem srasna koyulmas konularnda eitim alanna katkda bulunur (Ertrk, 1998, ss. 42-43).
Eitim felsefesi amalar dflnda eitim programnn dier boyutlarnda
da ifl grr. Program ieriini seme ve programn dzenlenmesi, renme ve retme sreleri ile okul ve snflarda ne tr yaflant ve etkinliklerin vurgulanmas
gerektii konularndaki temel sorulara yant arar (Erden, 1998, s. 124). Bu adan
bakldnda felsefenin program gelifltirmenin temelleri arasnda ok nemli bir yeri bulunmaktadr. Eitim felsefesi derslerin ama ierik ve deerlendirme tutarlklklar salamaya alflr (Topses, 2006, s. 29).
Felsefe ve eitim felsefesi eitim kurumlarnn ynetimi alanna ve ynetim srelerinin eflgdmne katkda bulunur. Eitim felsefesi, eitim
alanna eitim program gelifltirme yannda eitim ynetimi boyutunda da katkda bulunur. Gerek genel ynetim, gerekse alt sistemlerin ynetiminde vizyon ve
misyonun belirlenmesi, znde bir felsefenin ifle koyulmasdr. Genel olarak
misyonun saptanmasnda rgtte egemen olan inan, deer ve rgtsel ncelikleri ieren felsefe gl bir etmendir (Bartol ve Martin, 1998, ss. 190-191). Bu
balamda okul iflgrenlerinin rollerinin tanmlanmas (Wiles ve Bondi, 2002, s.
57) alflma koflullar, mesleki rgtlenmeleri, ynetsel strateji ve taktikler birer
felsefi bakfln rndr. Eitim felsefesi esas olarak eitim politikalarnn nasl
olacann belirleyicileri arasndadr. Eitim politikalar gemiflin izlerini taflyan,
53
bugnn gereksinimlerine yant veren, gelecee ynelik alglamalar bnyesinde

taflr. Srekli (srdrlebilir), kapsayc ve gelifltirici zelliklere sahip olmas beklenen eitim politikasnn felsefe, kltr ve bilim olmak zere sa ayana
oturmas beklenir (Yapc, 2007). Bu adan eitim felsefesi eitim politikalar ve
uygulamalarna yn veren varsaym, inan, karar ve ltleri inceler, tutarlk ve
anlam ynnden kontrol eder. Eitim sistemlerinin temelinde yatan insan anlayfllarn deerlendirir (Ergn, 2006, s. 30). Eitim felsefesi eitim sorunlarnn
belirlenmesi ve zmlenmesine de katk salar. Eitim felsefesi tm sorunlarn
felsefeye dayal btncl bir bakfl asyla ele alnp incelenmesi, deerlendirilmesi, elefltirilmesi ve irdelenmesini amalar. Bu etkinlik bir bakma eitimi her
ynden aydnlatma, ynlendirme ve netlefltirme anlamna gelir (Deirmenciolu,
2000, s. 86).
Eitim felsefesi eitimin nelii, ne olduu ve ne olmas gerektii sorularn yantlayarak genel strateji ve taktikler izer. Eitim felsefesi eitimin ne
olduu zerine de alflr. Bir toplumsal kurum olarak eitimin ifllevlerinin ne olaca bir eitim felsefesi yaklaflmn gerektirir. Bu balamda eitimin ne iin var
olaca, ifllevleri, amalarn gerekleflmesi iin sahip olunmas gereken g ve nitelikler eitim felsefesinin alflma konusudur (Sarpkaya, 2004, s. 157). Felsefesiz
bilimin kr ve sar olduu sylemi genel kabul gren anlayfllardan biridir (Snmez, 2006, s. 62). Bu bakfl asna dayanarak eitim alannn eitim felsefesiyle bir
rota izdii ve her aflamada klavuzland sylenebilir.
Felsefe eitim olanaklarnn datlmas ve amalarnn biimlendirilmesinde etkili bir faktrdr. Eitim kurumlarnn makro ve mikro dzeyde hangi amalara gre alflaca, kime ne tr ve ne lde eitim olana salanaca
zlmesi olduka g, tartflmal sorunlardr. Nitekim bu balamda bireylerin yetenek, ilgi ve eilim ynlerinden bireysel farklar nasl belirlenecek ve ne lde
gz nnde tutulacaktr sorularnn yantlanmas olduka gtr. Birbirine yakndan bal olan bu sorular dikkatle incelendiinde yantlarn hem bilime dayal olgusal, hem de deer yarglarn ieren tercihlere dayand grlr (Yldrm, 1991,
ss. 13-14). Bu balamda deer yarglar ile ilgili olan boyut kuflkusuz ekonomi-politik, sosyal din gibi ok boyutlu olmakla birlikte felsefi bir sorundur.
Eitim felsefesi eitim sorunlarnn zmnn bafllang noktasdr.
Genel olarak eitim bireyleri belli amalara gre oluflturma, gelifltirme ya da biimlendirme srecidir. Eitim kurumlar bu srete insann ham madde olarak kullanlmas, eitim sisteminin toplumsal ak bir sistem olmas gibi nedenlerden tr
srekli sorun, atflma ve elefltirel alan iindedir. Sorunlarn neye gre ve nasl zlecei bir bakma bir felsefi bakfla gereksinim gsterir.
Eitim felsefesi eitimcilere ve retmenlere deerler oluflturulmasna
ve deerlerin aktarlmasnn yntem ve tekniklerinin retilmesini salar.
Kuflkusuz eitimin amalarndan biri de deerlerin oluflturulmas ve aktarlmasdr.
Eitimin insana varlk dnyasn tantmas ve ona deerler kazandrmas ancak bu
ynde yaplacak ciddi ve doru bilgilendirmelerle olanakldr. Bylesi bir ama ve
koflullarn oluflumu ise eitimcilerin sahip olduklar felsefi anlayfllarn ve dnya
grfllerinin geliflmesi ile olanakldr (Bykkaragz ve dierleri, 1998, ss. 66-67).
Nitekim insan eitmenin amac, insan ve insanl bir deer olarak grp, eitilen
bireyin hem kendisi hem de insanlk iin deerler yaratmas olursa, insanlk balar korunabilir ve gelifltirilebilir. Deerler yaratmada eiticiye yol gsterecek pusula eitim felsefesidir (Hesapolu, 2008, s. 188).
Eitim felsefesi, bir eitim

politikas belirleyicisi olarak
gemiflin izlerini taflyan,
bugnn gereksinimlerine
yant veren, gelecee ynelik
alglamalar bnyesinde
taflyan bir alflma alandr.
54
Eitim Felsefesi
SIRA SZDE
fi N E L M
ETMD FELSEFES
AKIMLARI
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
NTERNET
Eitim felsefesi akmlar genelde genel felsefi akmlarnn eitim alanna birer yansmasdr. Genel
akmlarn kimi temel zelliklerini taflmakla birlikte eitim
S O R felsefi
U
felsefelerinde temel vurgular eitimin amalar, eitim sreci alglar, retim ilke
ve yntemlerinedir. Bunun yan sra eitim felsefeleri, eitim ynetimi, retmenDKKAT
lerin rolleri gibi konulara da iflaret etmifltir. Eitim felsefesi akmlarnn Daimicilik,
Esasicilik, lerlemecilik, Yeniden Oluflturmaclk ve Politeknik eitim biiminde
SIRA toplanmas
SZDE
befl alt bafllkta
olanakldr.
N N
Daha ok idealist ve realist

felsefeden etkilenen
daimicilik felsefesi, en
tutucu,
K Tgeleneki
A P ve esnek
olmayan kkleflik felsefe
olarak bilinir.
TELEVZYON
Okulunuzdan,
eitim felsefesinin eitim alanna uygulama ve etkilerine
SIRAderslerinizden
SZDE
iliflkin rnekler veriniz.
Daimicilik-Perennializm
AMALARIMIZ
Daimicilik Felsefesi-Perennializm, Trkede deiflmezcilik ya da kkleflik grfl adlaryla da anlr. Daimicilik felsefesi daha ok idealist ve realist felsefeden etkilenmifltir.KEitim
iinde en tutucu, geleneki ve esnek olmayan felsefe
T A felsefeleri
P
olarak bilinir (Wiles ve Bondi, 2002, s. 64). Bu grfle gre btn zamanlar ve toplumlarda gerein yaps deiflmemektedir. Bu nedenle Daimiciler gemifle dnerek insan Tdoas,
gerek, bilgi, erdem ve gzellik gibi evrenin deiflmeyen grELEVZYON
nmlerini ne karrlar (Erden, 1998, s. 128). Genelde yeni kuflan davranfllarnn iyi, gzel ve doru olmad ileri srerler. Bu nedenle eitimde kltrel deerlerin aktarmnn son derece nemli olduunu savunurlar (Baflaran, 1978, s. 56).
NTERNET
Bu akmn savunucular
R. Maynard Hutching, Mortimerd ve Adlerdir (Trkolu,
1996, s. 184).
Daimicilik felsefesine gre retim programnn amalar flu biimde zetlenebilir. ncelikle, ocukta ruhsal ve zihinsel potansiyeli gelifltirmek hedeflenir. Bu
erevede insan akln ve iradesini gelifltirme, iinde yaflad dnyaya deil, evrensel ve deiflmez geree uyum salama, ynelme akln kurallarn doru ve etkili kullanma, tmdengelimi ifle koflma, zgr ve sorumlu olma ile yaflama hazrlanma temel amalardr (Arslantafl, 2009, ss. 95-96).
Daimicilik felsefesine dayanan eitim sistemleri konu ve ierik asndan flu nitelikleri gstermektedir. Konular ve ierik genelde yapy koruyan nceden belletilmifl apriori bilgilerin aktarlmasn amalayan ieriklere sahiptir. Snf ortamnda gereklerin deil, ideal olann sunulmas ve rencilerin akllarn ve iradelerini gelifltirme olanaklarnn yaratlmas savunulur (stner, 2002, s. 114). retim program, insan yaflamndaki evrensel ve tekrar eden konulara nem verilmeli, akl gelifltirecek dflnsel konular iermeli ve mantksal btnllk olmaldr (redi, 2009,
s. 68). Daimicilik felsefesine gre ocuklara dilbilgisi, matematik, mantk, klasik ve
modern diller ve klasik eserlerin okutulmas nerilmektedir (Ercan, 2008, s. 67).
Daimicilik felsefesine dayanan eitim sistemleri retme-renme sreci ile retim ilke ve yntemleri balamnda flu nitelikler ifade edilebilir. Programlarn uygulanmasnda kullanlabilecek ideal yntemler; ezberleme, mantkl akl yrtme, gl
irade kullanm, anmsama, szck kullanma ve tmdengelimdir (Trer, 2009, s. 29).
Daimici felsefenin eitimde lme ve deerlendirme boyutuna iliflkin grflleri
ise flu biimde zetlenebilir. Eitim ve retimde temel ama akln alfltrlmas olduuna gre snav sorular da akln doru kullanlp kullanlmadn belirleyecek
nitelikte olmaldr. Sorularn ierii gerek yaflam deil, ideal ve evrensel gerekleri kapsamaldr (Arslantafl, 2009, s. 97). Daimici yaklaflm elitist bir model olmas
55
nedeniyle genellikle seici ve eleyici deerlendirme teknikleri ifle koyulmaktadr

(Erden, 1998, s. 129).
Daimicilik felsefesine gre retmen ncelikle alannn uzman olmal, renciye karfl davranfl dosta olmal ve renme istei uyandrmaldr (Terzi, 2008, s. 69).
Daimicilik felsefesinin renci anlayfl ise rencinin kendisi iin neyin iyi olduuna karar verebilecek kadar olgunlaflmad varsaymna dayanr. Bu nedenle
renci ilgisi odakl alflma ve kararlar alnmas nerilmez. rencinin grevi sezgi gcn dflnce yeteneini gelifltirmeye alflmaktr (Varfl, 1994, ss. 83-84).
Eitim, okul ve snf ynetimi asndan daimicilik felsefesinin z gerei muhafazakr olduu sylenebilir. Daimicilik okulu, konuyu ve retmeni merkeze almas nedeniyle otoriter bir ynetim anlayfl sergiledii sylenebilir. Daimiciliin
evrensel gerek, doann deiflmezlii ve aklclk, gibi nitelikleri nedeniyle ynetim yaklaflmlar asndan klasik ynetimin egemen olduu sylemek olanakldr.
Nitekim entelektel disiplin eitimi ile iyi disipline edilmifl insan yetifltirme ve aklclkla insann kontrol edilmesi gerektiini savunur (Alkan, 1983, s. 33).
Klasik realist felsefeye de dayal birok idealist tarafndan desteklenen bu anlayfla gre eitimin temel ilkeleri deiflmez ve daimidir. Daimicilik felsefesinin ana
ilkelerini flu biimde zetlemek olanakldr (Alkan, 1983, s. 32-33; Szer, 2004, s.
88; Arslan, 2002, ss. 258-260):
evre farkllklarna karfln, insan doas her yerde ayndr. Bu nedenle eitim her yerde ayn olmaldr.
Eitimin grevi, ezeli-ebedi dorularn bilgisini kazandrlmasdr.
Eitim evrenseldir ve deiflmezlii vardr.
Okul ve snf ynetiminde sk dzen ve disiplin kurulmaldr
Okulda zihinsel yetenekleri gelifltirmenin geleneksel yntemlerini srekli
kullanmak gerekir.
Eitimde giriflim gc (inisiyatif) retmende olmaldr.
Eitim yaflamn taklidi deildir, ona bir hazrlktr.
Bireye dnyann kalc fleyleri hakknda bilgi sahibi olmasn salayan temel
konular retilmeli ve klasikler okutulmaldr. renciler klasikleri incelemelidirler.
Daimicilik felsefesinin retim program, retim yntemleri, snf ynetimi,
lme deerlendirme ve retmen rollerine iliflkin temel zellikleri Tablo 3.1de
verilmifltir.
Eitimin
z-Esas
Amac
retim
Program
erii
Akl ile zihni Dinsel

gelifltirmek retiler,
tarih, yabanc
dil, mantk,
edebiyat
(sekin klasik
eserler),
karakter
eitimi, ahlaki
geliflim
retim
Yntemleri
lme
retmenDeerlendirme renci
Rolleri
Eitim Okul
Snf
Ynetimi
Alfltrmatekrar ve
pratik, dualarkutlama-anma
etkinlikleri,
ezberleme,
hesaplama,
ezberleme, tmevarm,
problem zme, tartflma,
diyalog
Nesnel snavlar
ve klasik trde
lme
deerlendirme
alflmalar
stendik-planl
retime
uyum,
deiflmez sk
yap,
zamannda
grev,
aklkkesinlik, sk
disiplin-dzen,
tefekkr
zverili
retici,
otorite figr,
iyi gzel ve
dorunun
yaycs, zihnin
geliflimini
salayan
direktr,
erdemlik
taflycs ve
reticisi
Tablo 3.1
Daimicilik
Felsefesinin Temel
zellikleri
56
Eitim Felsefesi
Daimicilik felsefesine ynelik yaplan elefltiriler flu biimde zetlenebilir (Alkan, 1983, s. 35):
Daimicilik ncelikle sk, akademik ve aristokratik bir eitimi ngrmfl olas, akademik durumu iyi olmayan toplumsal kesitlere eitim olanann sunulmas engeleyebilir.
Toplumdan soyutlanmfl aristokrat ve elit gruplarn yetifltirilmesine neden
olabilir.
Salt aznlk, elit bir gruba ynelmifl gibi grnen bir anlayfln yaygnlafltrlp genifl kitlelere uygulanmas olanaksz gibidir.
Salt bilgi aktarmak ve entelektel yetifltirme toplumsal sorunlarn gz ard
edilmesine neden olabilir.
Deiflmezlik yaklaflm gnmzn akl almaz sosyolojik, ekonomik ve teknolojik geliflimleri karflsnda anlamsz kalmaktadr.
Daimicilik felsefesi, elefltirilen tm ynlerine karfllk bilgi ve kltr aktarmaclk ifllevleri ile yirmibirinci yzylda bile yer yer eitim sistemlerini etkiledii sylenebilir. rnein daimici yaklaflm sistematik eitim kuramlar iinde klasik grfl
olarak betimlenir. Bu nitelii ile daimicilik daha sonralar liberal eitimin klasiklerin okutulmas ve tm kifliliin gelifltirilmesi nitelikleriyle eitim alanna klasik bir
yaklaflmn oluflmasn salamfltr (Varfl,1987, ss. 69-71). Klasiklerin her alanda
tm eskiliklerine karfllk nemli yer olduu aktr.
Esasicilik-Essentializm
Daha ok realist felsefeden

etkilenen esasicilik
felsefesi, kltr ve bilgi
aktarcln temel grev
edinmifltir.
Esasicilik Felsefesi-Essentialism, Trkede zclk ve temelcilik adlaryla da anlr.

Esasicilik felsefesi daha ok realist felsefeden etkilenmifltir. Realist felsefeye gre
arke gerek dnya olmas nedeniyle konu ve ierikler gerek yaflamdan alnmas
temel ilke edinilmifltir. Eitimin amac, gerek yaflamda geerli olanlarn rencilere aktarlmas yani kltrlemedir. Bir bakma eitim insanln miras olan bilgi, beceri ve olgularn korunmas ve yeni kuflaklara aktarlmas amalanr (Kazu, 2002,
s. 77). Bu akmn savunucular William Bagley, Issac Kandel ve Henmen H. Hornedr (Trkolu, 1996, s. 186).
Esasicilie gre insan toplumsal ve kltrel bir varlktr; hibir bilgi ile doufltan donank deildir. Bu nedenle toplumsal kltrde bulunan kesin dorular yeni
kuflaklara aktarlmal; bylece deiflim, kuflaklararas atflma nlenmeli, kltrel
miras korunmaldr (Trer, 2009, s. 30).
Esasicilik felsefesine gre retim programnn amalar flu biimde zetlenebilir. ncelikli ama kltrel deerlerin aktarlmasdr. Gemiflte renilmifl, denenmifl bilgi, beceri ve tutumlarn retilmesi temel amatr (redi, 2009, s. 64).
Eitimin amac, bir bakma yeni gereklerin asimilasyonuna karfl renciler iin
bilgi erevesi salamaktr (fiiflman, 2006, s. 33).
Esasicilik felsefesine dayanan eitim sistemleri konu ve ierik asndan flu nitelikler ne kmaktadr. ncelikle derslerin baflat kltrel deerlerle donank olmas amatr. zerinde anlafllmamfl, zlmemifl konular ierikte yer almamaldr
(Fidan ve Erden, 1994, ss. 123-124). Esasiciler okuma, yazma, matematik ve toplumsal davranfl bilimleri gibi derslerin bir insan en iyi donanml varlk durumuna getirdiini savunurlar (Sarpkaya, 2007, s. 174). Esasiciler daimiciler gibi ieriin
retim srelerinin merkezine almay nermekle birlikte salt klasiklerin okutulmas gibi bir anlayfllar bulunmamaktadr. Bu balamda bilgilerin geree uyarland lde bir ifllevi bulunabilir (Alkan, 1983, ss. 35-36).
Esasicilik felsefesine dayanan eitim sistemleri retme-renme sreci ile retim ilke ve yntemleri boyutunda flu nitelikler ne kmaktadr. Eitim programnn eleri, retmen, retilecek bilgi ve rencidir. Amalarn gereklefltirilmesi iin sosyal bilimler, fen bilimleri, genel kltr derslerine yer verilmesi gerekli grlr. Okulun temel grevi ocua bamsz gereklik retilmesidir. Bu felsefe
akmna gre gerek dnya akl kullanlarak deney ve gzlem yaplarak renilir.
renmede tmevarm yntemi kullanlabilir. Tek tek olgulardan giderek genel ve
geerli mutlak deiflmez bilgiye ulafllabilir (Helvac, 2007, s. 100).
retme-renme srecine iliflkin en temel grfl ise, davranfl yaklaflmn
egemen klnmfl olmasdr. Bir bakma esasiciler rencilere tepki vermek zorunda kalacaklar uyarclar sunarak renmeyi salayabileceklerini dflnmektedirler
(Oliva, 1988, s. 199).
Esasicilik felsefenin eitimde lme ve deerlendirme boyutundaki temel zellikler flu biimde zetlenebilir. retmen odakllk egemen olup; konunun ieriine bal yantlar verilmelidir. rencilerin akllarnn kullanlmas boyutlu sorulara
yer verilmemelidir. Mesleki ve teknik eitimle ilgili lme ve deerlendirmede ise
rencinin ara-gere kullanarak ifli, rn, davranfl yapp gstermesi istenmelidir (Snmez, 2008, s. 92).
Esasicilik felsefesine gre retmen anlayflna gre retimde disiplin iinde
uzak amalar izlenmesi nedeniyle birey deil konu ve reten merkezli alfllmas gerektir. Bu anlayfla gre retmenin temel grevi, kltrel miras gelecek kuflaklara aktarmaktr. retmenin rol, yetiflkinlerle ocuklar arasnda araclk ve
uzlafltrclktr. retmen doru bilgileri ve gerekli becerileri uygun yntem ve
tekniklerle ocuklara retmektir (Arslantafl, 2009, s. 98).
Esasicilik felsefesi renciyi merkeze almayan anlayfl bakmndan da muhafazakrlk nitelii gsterir. Esasicilere gre renciler, retim program iinde kltrel deerleri kavrayarak, gelenek ve grenekleri renerek sosyallefltirilen elerdir. Yeni yap ve asimilasyona karfl korunmas gereken varlk niteliindedirler.
Eitim, okul ve snf ynetimi anlayfl ve uygulamalarn esasicilik felsefesinin
z gerei muhafazakrlk oluflturur. Gelenekilik, disiplincilik ve kltrel korumaclk niteliklerinden tr esasici eitim ynetimi algsnn da klasik ynetim anlayfln andrd sylenebilir. Bununla birlikte eitim srecinde deney, gzlem ve
var olan durumun llmesi gibi niteliklere yer vermesi olumlu nitelikler olarak
belirlenmelidir. Bu anlayfllarla bilimsel ynetim yaklaflmnn kimi niteliklerini
yanstt ileri srlebilir. Cezaya yer vermeleri disiplinci yaklaflmn en belirgin niteliklerinden biridir (Terzi, 2008, s.70).
Esasici eitim anlayfl test edilmifl, dnden bugne ulaflmfl gerekleri, gelenekleri aktarmakla birlikte zetle flu temel ilkelere dayand sylenebilir (Topses,
2006, ss. 36-37):
renme zorunlu olarak gtr ve disiplinli alflmay gerektirir.
Eitimde giriflim renciden ok; retmendedir ve yetiflkin ile ocuk arasnda aracdr.
renmenin z, belirlenmifl bir ieriin zmlenmesidir.
Okul zihni disiplinin geleneksel yntemlerini devam ettirmelidir.
Esasicilik eitim uygulamas kat, kuralc, disiplinci ve gelenekidir. retmen
ve konu merkezlilik, bilgi ve gerekliin aktarmaclkta odaklanlmas ve rencinin ikincil planda olmas bu durum iin kimi rneklerdir. rnein rencinin kendi kendine problem zmesine olanak verilmemesi, ezberleme ve tekrar zerinde
durulmas tutuculuk asndan kimi rneklerdir. lme ve deerlendirme boyutun-
57
58
Eitim Felsefesi
da geleneki anlayfl benimser ve rencilerin, snavda retmenin yapp gsterdii ve alfllan konulardan sorumlu olduunu var sayar. Snf ve okul ynetimde
srekli denetim temeldir (Snmez, 2006, s. 74). Esasicilik felsefesinin retim
program, retim yntemleri, snf ynetimi, lme deerlendirme ve retmen
rollerine iliflkin temel zellikleri Tablo 3.2de verilmifltir.
Tablo 3.2
Esasicilik Felsefesinin
Temel zellikleri
Eitimin
z-Esas
Amac
retim
Program
erii
Bilgi ve
Okuma,
beceri
yazma, hesap,
kazandrmak tarih,
corafya
retim
Yntemleri
lme
Rolleri
Eitim Okul
Snf
Ynetimi
Dz anlatm,
ezberleme,
Sokratik
diyalog,
davranflsal
amalar,
bilgisayar
yardml
retim,
grsel-iflitsel
laboratuar
IQ test,
standartlafltrlmfl
baflar testleri,
tanma testleri,
performans ve
yeterlik testleri
ve becerilerin
llmesi
Entelektel
disiplin, ahlaki
disiplin,
kesinlik,
dzenlilik ve
birliktelik
zverili gzel
sanatlar, fen
ve befleri
bilimler
reticisi,
entelektel
iletiflimci ve
pedagojik
becerilerde
stnlk
Esasicilik felsefesine ynelik yaplan elefltiriler genelde bu felsefenin muhafazakr olmasna ve eitim alanna ynelik sahip olduu tek boyutlu bakfl asna yneliktir. Esasicilik, rencinin serbestsine karflt olmas bakmndan zgrlk karflt grlr. Duraan olmas ve sosyal bilimlere gereken nemi vermedii noktalarnda da elefltirilir (Bykkaragz ve dierleri, 1998, s.70). Bunun yan sra okulun
entelektel ynnn geliflmesini engelledii ve deiflime karfl olmas bakmndan
da elefltiri almaktadr (Terzi, 2008, ss. 70- 71).
lerlemecilik -Progressivizm
Pragmatik felsefeye
dayanan ilerlemecilik
felsefesi deiflim ve
geliflimi amalar.
Tutuculuuna, biimcilie,
sk disipline ve
dayatmacla karfl
demokratik eitimden
yanadr.
lerlemecilik Felsefesi-Progressivism, Trkede geliflmecilik kavramyla karfllanan

bu felsefe znde pragmatik felsefeye dayanr ve arkesi deiflmedir. Geleneksel
eitimin tutuculuuna, biimciliine, sk disiplinciliine ve dayatmaclna bir
tepki olarak yorumlanabilir. Bu akmn savunucular Hareclitus, Protagoras, Gogias, Prodikos, Hippias, Bacon, Auguste Comte ve John Deweydir (Trkolu, 1996,
s. 189). lerlemeciler, genel olarak deiflim ve geliflim alflmalarna odaklanr. lerlemecilik felsefesi deiflime ak olup deiflmeyi denetleyip toplumu yeniden yaratmay, demokrasiyi egemen klmay, deneme ve yanlmalarla yaflam renmeyi,
bireyi yaflantlar yoluyla gelifltirmeyi ve kiflinin kendini gereklefltirip denge salamasn amalayan bir ierie sahiptir (Snmez, 2006, s. 74).
lerlemecilik felsefesi geleneksel eitimin tm alg ve anlayfllarna bir bakma anti-tez nitelii taflr. Nitekim ilerlemecilik felsefesi geleneki eitim anlayfllarnn aflr biimciliine, sk disiplinine edilgen retimine karfldr (Sarpkaya, 2007, s. 175). Bir bakma merkeziyetilik ve tutuculuktan demokratiklie ve deiflimcilie ynelimliliktir.
lerlemeciliin flu temel ilkelere dayand sylenebilir (Sarpkaya, 2004, s. 165;
Szer 2004, s. 89; Arslan, 2002, ss. 260-262):
Eitim amac bireyi yaflama hazrlamak deil; eitim srecinin yaflamn kendisi olmasdr.
renme sreleri ocuun ilgileriyle iliflkili olmaldr. Problem zme yoluyla renme izlenmelidir.
rencilerin eitim etkinliklerinin merkezinde yer almalar amalanr.

Anlaml bilgi, kendisiyle bir fley yaplabilen bilgidir.
Bireyin geliflimine en uygun ortam demokratik ortamdr.
renci elefltiri ve zelefltiriye ak yetifltirilmeli ve eitim sreci demokratik olmaldr.
retimin amalar retme ve renme sreleri rencilerin kar ve ilgilerine gre oluflturulmaldr.
retmenin grevi ynlendirmek deil, neride bulunmaktr. retmen
eitim srecinde rehberlik, yol gstericilik ve klavuzluk rolleri yklenir.
Okul bu havay yaflatacak biimde dzenlenmelidir.
Okul rekabetten ok; ifl birliini teflvik edici olmaldr.
Yukarda ifade edilen temel ilkeler perspektifinde ilerlemeciliin retim program ile retmen-renci ve eitim ynetimine iliflkin grflleri flu biimde zetlenebilir:
lerlemecilik felsefesinin amalar belirlenmifl bir dizi bilgiyi ya da kalplaflmfl
bir kltr aktarmaktan ok, bireyi farkl gelifltirme odakldr. lerlemecilik iin eitim bir rn deil, mr boyu sren bir sre ne dflnlmesin gerektiini deil, nasl dflnlmesi gerektiini vurgulayan bir akmdr. lerlemecilik felsefesine gre retim programnda deiflmenin doasn kavrama, bilisel yntemi kullanma, yararl olan ne karma, rencilerin kendi yaflantlar yolu ile gizil glerin ortaya karma ve gelifltirme gibi amalar bulunur (Erden, 1998, s. 131).
lerlemecilik felsefesine dayanan eitim sistemleri konu ve ierik asndan renci ve toplumsal yarar odakl bir anlayfl egemendir. erikte sunulan bilginin
mutlak doru olmad yeni ortam ve durumlara gre deiflebilecei vurgulanr yani deiflme gerein esasdr (Helvac, 2007, s. 101; zyurt, 2000, ss. 180-181).
Okullar sadece rencilerin mesleki ve alan eitimiyle ilgilenmemeli, ayn zamanda blgenin ekonomik, sna ve kltrel sorunlar ve zmleri zerine alfllmaldr (Trer, 2009, s. 36). Bu anlayflla konu ve ieriin hem yerel hem genel nitelie
sahip olmas gerektii sylenebilir. Kuram uygulama ayrmn ortadan kaldrlmas
iin konular ve ierik yaflamn iinden deneysel ve yaflantsal nitelik taflmaldr.
lerlemecilik felsefesine dayanan eitim sistemleri retim ilke ve yntemleri asndan esas olan yaflantlar yoluyla renmenin gereklefltirilmesidir. Bu balamda
eitimin kimi zellikleri flu biimde sralanabilir. ncelikle eitimin aktif, ocuun
ilgilerine gre olmaldr. retimde problem zme esas alnmaldr. Okul yaflama
hazrlk olmaktan ok yaflamn kendisi olmaldr. retmenin grevi ynetmek deil, rehberlik etmektir. Okul, rencileri yarflmadan ok iflbirliine zendirmeli ve
yneltmelidir. retim programnn tm srelerinde demokratik eitim ortam
salanmas temeldir (Trkolu, 1996, ss.190-191; redi, 2009, ss. 66-67).
lerlemecilik felsefenin eitimde lme ve deerlendirme yaflamn iinden problem zme odakl snama sreleri yaratlmas amalanr. lme aralarndaki sorularn ezbere dayanmamas, doal sorun zmeyi snayan sre deerlendirme
alflmalarna yer verilmesine alfllr (Snmez, 2008, ss. 102-103).
lerlemecilik felsefesine gre retmen reticilikten ok rehberlik grevi yklenmektedir. retmen snfta demokratik ve iflbirliine dayal bir renme ortam
oluflturma grevi yklenir. retmen toplumsal problemleri snfa getirerek bilimsel yntemi kullanarak retim etkinliklerini srdrmesi esastr (Arslantafl, 2009,
s.100).
lerlemecilik felsefesinin renci anlayflna gre renci kendi yaflantlar yoluyla kendini gereklefltirmesi gereken kifliliktir. rencilerin yaflayan organizma
59
60
Eitim Felsefesi
olarak tanmlanr, kendi gereksinimlerini grebilmeleri ve ne reneceklerine karar verebilmeleri beklenir (fiiflman, 2006, ss. 33-34).
lerlemecilik felsefesinin z gerei eitim, okul ve snf ynetimi asndan demokratik ve katlmclk esastr. rencilerin retmen semeden, ynetime katlmaya dein genifl katlmc uygulamalar sz konusudur. Okulda ceza gibi tutum ve
tavrlara yer verilmemelidir (Terzi, 2008, s. 71). Tm ynetim srelerinin katlmc, bireyi gelifltirici ve eitsel amalarla btnlk oluflturulmas esas alnmfltr.
lerlemecilik felsefesinin ncllerinden John Dewey okulun ifllevlerini sadelefltirmek, daraltmak ve dengelemek biiminde grupta toplamfltr. Sadelefltirme
retim programnn ynetimi ile ilgili olup; programlarn rencilerin geliflim dzeyine uygun olmas salamaktr. Daraltma programlarn tekrardan ve karmaflklktan kurtarlmas amalanmfltr. Dengelemek ise kltrel miras dengeli bir biimde datarak farkl toplumsal kesimler arasnda birlik salamaya ynelik alflmalardr (Topses, 2004, ss. 112-113).
lerlemecilik felsefesinin eitimin z-esas- amac, retim program ierii,
retim yntemleri, lme deerlendirme, retmen-renci rolleri ile eitim,
okul ve snf ynetimi iliflkin temel zellikleri Tablo 3.3te verilmifltir.
Tablo 3.3
lerlemecilik
Felsefesinin Temel
zellikleri
Eitimin
z-Esas
Amac
retim
Program
erii
retim
Yntemleri
lme
Rolleri
Eitim Okul
Snf
Ynetimi
Doal
geliflimi
salamak
Deneyim
merkezli ve
gncel
Proje
yntemi,
iflbirlikli grup
etkinlikleri,
elefltirel dflnme,
problem
zme, karar
verme ve
uygulama
Sre merkezlilik,
sre izleme ve
gzleme dayal
deerlendirmeler,
gelifltirici
etkinliklere
dayallk, takdir ve
destekleme odakl
beceriler
Demokratik
sre, ocuk
ve toplum
merkezli
Kolaylafltrc
retmen,
renme
sre
yneticisi,
rehber ve
renme
sreci
danflman ve
ifl birlikli ortak
lerlemecilik felsefesine ynelik yaplan elefltiriler flu biimde sralanabilir (Alkan, 1983, s. 31, Sarpkaya, 2007, s. 176):
Eitimin yaflamn tpk kendisi olmas da hayalci bir anlayfl olarak yorumlanabilir
ncelikle okul zel amalar iin oluflturulmufl yapay ortamlardr.
Okullarn gerek yaflam yerine gemesi olduka g bir ifltir. Bir bakma
okulun yaflamn tpks olmas anlayfl tmyle uygulanmas olanaksz bir ilkedir.
rencinin ilgi ve isteine gre eitim, hayalci kalabilir.
Henz yetiflkin olmayan rencinin kimi amalar gereki olmayabilir ve
olumsuzluklar doabilir.
Ayrca siyasal sisteme ynelik eitim tm eitim sistemlerinde vardr.
Bir bakma eitim sosyal gereklikten soyut arnk bir ortamda gerekleflmez. Bu nedenle bireye grelik, isteklilik gibi ilkelerin tmyle gerekleflme olana bulamayabilir.
lerlemecilik felsefesi, katlmclk, demokratikleflme, ocuun merkeze alnmas, yaflantlar yoluyla renme gibi ilke ve uygulamalaryla eitim felsefeleri arasn-
61
da muhafazakr esasici ve daimici anlayfllarn anti tezidir. Yeni sylem ve anlayflla kuflkusuz eitim alannda bir r at da gerekliktir. lerlemecilik, bir bakma eitimde yerelleflme ile evrenselleflmenin sentezinin oluflturulduu devrimdir.
Eitmen ve retmenlere bu aflamada dflen grev, uygulama olana bulunanlarn yaflama geirilmesi ve elefltiri ve zelefltiri yoluyla eksiklerin tamamlanmas
yanlfllarn dzeltilmesidir denilebilir.
Yeniden Oluflturmaclk-Reconstructionizm
Yeniden Oluflturmaclk Felsefesi -Reconstructionism, eitim alannda yeniden kurmaclk ve yaplandrmaclk kavramyla da bilinen felsefe, pragmatik felsefeye dayanr ve arkesi deiflmedir. Pragmatik felsefeye dayanmas ve kimi benzerlikleri
nedeniyle ilerlemecilik felsefesinin devam niteliinde grlebilir (Szer, 2004,
s.89). Bu akmn savunucular John Dewey, Isaac Bergson ve T. Bramelddir (Trkolu, 1996, s. 192).
Yeniden oluflturmaclk, felsefesi dier eitim felsefelerinden temel farkll geliflmeci deil, deifltirmeci olmasdr. Yeniden oluflturmaclk geliflme deil bir atlamadr (Varfl, 1987, s. 73). Bu akma gre bat uygarlnn dflt bunalmdan
kurtulmas iin toplumun var olan deerlerinin yeniden yorumlanmas kanlmaz
bir zorunluluktur. Sorunlarn salt kurumsal dengesizlikten deil ayn zamanda ahlaki karmafla ve belirsizlikten kaynaklandn, ancak bulunacak ve balanlacak
yeni ve gl deerlerin mevcut olduunu ileri srmektedirler. Aranlan deer ve
zmlerin belirlenmesi, bulunmas ve oluflturulmas eitimin en nde gelen grevleri arasndadr (Bykdvenci, 1987, s. 101).
Yeniden oluflturmaclk felsefesinin temel kfl flimdiye dein gelifltirilen yaklaflmlara ynelik yapt flu elefltirilerde odaklaflmaktadr (Alkan, 1983, 39; Tozlu,
2003, s. 52):
Geleneksel olarak tm yaklaflmlar eitimi psikolojik yaklaflmla ele almfllardr. Bylesi bir anlayfl eksiktir ve eitim antropolojiye dnk olmaldr.
Ayrca eitime srekli aktarmaclk ifllevi yklenilmesinden tr toplumun
ve bireyin yaratclndan yeterince yararlanlmamaktadr. Aksine, eitimin
bir bakma toplumsal ve bireysel kazanm odakl olmas beklenmelidir.
Toplum srekli deiflim iindedir. Dinsel, kltrel, ekonomik, sosyal vb.
tm alanlarda srekli deiflim bulunmaktadr.
Temelde dayanlacak hibir mutlak gereklik yoktur. Bu grflten hareketle
temel kfl toplumun kltrel ve sosyolojik yaplandrlmas amalanmaldr.
Yeniden oluflturmaclk felsefesine gre eitim retim program ve okulun
amalar srekli deiflme yoluyla toplumu yeniden infla etmektir. Eitimde ama,
demokratik yaflam gereklefltirme, toplumu yeniden kurarak sevgi, iflbirlii ve
denge deerlerini kazandrarak barfl ve insanlarn mutluluunu salamaktr (Trkolu, 1996, s.192). Deiflimi amalayan bireyin ncelikle de kendini tanmas gerekir ki bu adan yeniden inflaclara gre eitimin amac bireyin sosyal ynden
kendisini tanmasdr.
Yeniden oluflturmaclk felsefesine dayanan eitim sistemleri konu ve ierik
asndan farkl grfllere yer vermektedir. retim konusu edilen konular ve ierik deiflime aktr ve mutlak doru yoktur. Konular, amalarn gereklefltirilmesinde bir aratr. Deiflim istemiyle birlikte kltrel mirasn aktarlmasna dorudan
reddetmez, kltr ve uygarlklarn elefltirel olarak incelenmesi gerektii vurgulanr
(Erden, 1998, s. 133).
Pragmatik felsefeye dayanan

yeniden oluflturmaclk
felsefesi toplumun kltrel
ve sosyolojik
yaplandrlmas
amalamaktadr.
62
Eitim Felsefesi
Yeniden oluflturmaclk felsefesine dayanan eitim sistemleri retim ilke ve

yntemleri duraan deildir. Kuram uygulama btnl iinde uygulama odakl
alfllmas amalanr. Uygulamaya arlk vermesi nedeniyle deney, gzlem, gezi,
arafltrma ve gelifltirme etkinliklerine yer verilir. Kullanlacak strateji, yntem ve
tekniklerin rencide bilimsel ve elefltirel dflnme davranfllar kazandrmas temel ltlerden biridir. Deifltirmenin temel alnmas ve eitimde baflarl olunmas iin yeni retme renme strateji, yntem ve teknikleri gelifltirilmeli ve eitim
ortamnda kullanlmaldr (Trer, 2009, s. 39).
Yeniden oluflturmaclk felsefenin eitimde lme ve deerlendirme boyutundaki temel zellikler flu biimde sralanabilir. Sorular genellikle elefltirel dflnmeyi
ve bilimsel yntemi rencilerin kullanp kullanmadn lecek nicelik ve nitelikte olmaldr. Snavlar rencilerin gizil yeteneklerini ortaya karacak nitelikte
olmaldr (Snmez, 2008, s. 106).
Yeniden oluflturmaclk felsefesine gre retmen, demokratik tutumlara sahip
olmal, hibir grfln, dflncenin taraftarln yapmamal ve kendi dflncelerini rencilere dayatmamaldr. retim uygulamalarnda elefltirel dflnceye arlk vermelidir. retim ortamn dzenlerken her trl materyal, yntem ve teknikten yaralanmaldr. Uygulamalara arlk vermeli ve cezay bir disiplin arac olarak
kullanmamaldr (Arslantafl, 2009, s. 101). retmen, rencileri demokratik bir biimde deiflime hazrlamaldr (Helvac, 2007, s. 102).
Yeniden oluflturmaclk felsefesinin renci anlayflna gre eitim renciden
ok toplum merkezlidir. renci bir bakma sosyal reformlarn tetikleyicisi; retmenin rehberliinde inflacs rolndedir.
Eitim, okul ve snf ynetimi asndan yeniden oluflturmaclk felsefesinin z
gerei ynetim balamnda da deiflimcidir. lerlemecilikten farkl olarak okullar
sorunlarn analiz edildii, yorumland ve deerlendirildii yerler deil, bu sorunlara zm retildii yerlerdir. Okul demokratik sosyal bir dzen gereklefltirilmesi iin bir aratr (Trer, 2009, s. 39).
Temel kfl amacna bal olarak yeniden oluflturmaclk felsefesinin eitimin
deiflik boyutlarna iliflkin grflleri flu biimde zetlenebilir (Bykdvenci,
1987, s. 101; Deirmenciolu, 2000, s. 95; Arslan, 2002, ss. 264-265; Snmez,
2006, s. 78):
Eitim yeni bir toplumsal dzenin kurulmasn amalamaldr.
Eitim srecine demokratik deerler egemen olmaldr.
Bireyi asl flekillendiren toplumdur.
Yeni deerlerin yaratlmas bir zorunluluktur.
Eitim aka bir sosyal hareket biimi almal ve toplumu yeniden kurmay
salayacak programlar gelifltirilmelidir.
ocuklar demokratik bir biimde yeniden inflacln zm olduuna inandrlmaldr.
Eitimin ama ve aralar mevcut kltrel bunalmn yaratt talepleri karfllayacak biimde ve davranfl bilimlerinin bulufllarna uygun olacak flekilde
tmyle yeniden dzenlenmelidir.
lme ve deerlendirme sosyal ve doal problemleri zme odakl olmal,
snavlar rencilerin gizil yeteneklerini ortaya karmak iin kullanlmaldr.
Yeniden oluflturmaclk felsefesinin retim program, retim yntemleri, snf
ynetimi, lme deerlendirme ve retmen rollerine iliflkin temel zellikleri Tablo 3.4te verilmifltir.
63
Eitimin
z-Esas
Amac
retim
Program
erii
retim
lme
retmenYntemleri Deerlendirme renci
Rolleri
Eitim Okul
Snf
Ynetimi
Sosyo
ekonomik
politik
gereksinimlere
ve
yenileflmeye
uygun yap
kurulmasn
salamak
Kltrel
oulculuk,
insan
iliflkileri,
sosyoloji,
deiflim
politikalar,
ekonomi,
siyaset
bilimi,
antropoloji,
psikoloji,
yabanc
diller,
gerek
yaflam ve
kresel
eitim
Grup sreci,
problem
zme,
elefltirel
dflnme,
yaratc
dflnme,
karar verme,
benzetim ve
oyun,
uygulamal
eitim,
alflma
deneyimi, rol
planlama,
eiticilerin
eitimi
atflma
ynetimi ve
zm,
deneyim,
iyimserlik ve
esneklik
Formatif
(biimlendirici)
deerlendirme,
srekli
geribildirim ve
iflbirlikli
(mflterek)
deerlendirme
Yeni toplum
oluflturuculuk,
deiflmeci
liderlik,
deiflim ajan,
hoflgrllk,
deiflime
aklk,
atflma
ynetimi
eitimcisi,
rgtsel
deiflim,
program
deerlendirme,
stratejik
planlamac
Yeniden oluflturmaclk felsefesine ynelik yaplan elefltiriler flu biimde sralanabilir:

Davranfl bilimlerinde eitim alannda kullanlabilecek geerlilii yksek
bulgular yoktur.
Bu nedenle eitimde antropolojik deerlerin kullanlmad ya da kullanlmas gerektii nermesi ok geerli olmayabilir.
Yeniden oluflturmaclar eitime olaanst ifllev yklemifllerdir. Eitimin bir
toplumu yeniden kurmas tartflmaldr.
Eitimin alt yap kurumu olan, ekonomik yapdan ayr, daha baskn ve belirleyici olmas dflncesi tartflmaldr.
Demokratik yntemlerle kimi zaman ideal llerde konulan kimi amalarn gereklefltirilmesi olduka g olabilir.
Yeniden oluflturmaclk felsefesi kuflkusuz dier tm felsefelere gre bugn
ve yarn yeniden yaplandrmas nitelii ile farkldr. Yeniden oluflturmaclk felsefesi karflsnda dier felsefeler muhafazakr kalmaktadr. Bununla birlikte yeniden
oluflturmaclk felsefesi bir eitim felsefesi olmaktan ok toplumu dnfltrmeyi
amalayan sosyo-politik bir nderliin eitimi iin ara olarak kullanlan devrimci
bir anlayfl gibi grlmektedir.
Eitime dnfltrclk rol ykleyen yeniden oluflturmaclk felsefesinin uygulamaya konulmas glkleri bulunmaktadr. Ynetici elit ve siyasal otoritenin eitimin
dnfltrclk ifllevine na kadar olanak verecei kuflkuludur. Ayrca bir toplumsal
kurum olarak eitimin siyasi otoriteden ne kadar soyutlanaca bir baflka sorundur.
Politeknik Eitim
Politeknik szc eski Yunancaya kadar gitmektedir. Poli neki ok anlamna
gelmektedir. Teknik szc ise eski Yunancada technicos szcnden gelmekte olup sanat ve beceri anlamnda kullanlmaktadr. Politeknik szc bu ba-
Tablo 3.4
Yeniden
Oluflturmaclk
Felsefesinin Temel
zellikleri
64
Politeknik eitim diyalektik

materyalist felsefeye dayanr
ve retim iinde ok ynl
geliflimi amalayan bir
yaklaflmdr.
Eitim Felsefesi
lamda ok ynl teknik ve beceri anlamnda kullanlmaktadr. Buna karfllk eitim bilimlerinde bir felsefe olarak politeknik eitim sosyalist lkelerde uygulanan
eitim modeli karfllnda kullanlmaktadr. Politeknik eitim kavram sosyalist lkeler dflnda da genelde ok ynl, boyutlu ve amal teknik orta ya da yksek
retim kurumlar iinde kullanlmakta olduu grlmektedir.
Politeknik eitim, diyalektik materyalist felsefeye dayanan bu anlayfl genelde
reel sosyalist lkelerde uygulama olana bulmufltur. Arke olarak madde, maddedeki eliflki ve onun dourduu eliflkidir. Temsilcileri Diderot, Holbach,
Marks ve Engelstir. Eitimin genel amac insanlar arasnda barfl, kardefllii ve
adaleti salayarak smrye son verilmesine katk vermektir (Trkolu, 1996, ss.
194-196).
Marks ve Engelse gre insann ok ynl geliflmesi salanmas temel ama olmaldr. Bu grfle bal kalnarak politeknik eitimle bireyin zihinsel ve bedensel
alflmalarnn birlefltirilmesi gerekmektedir (Marks ve Engels, 2006, s. 62-63). Kapitalist sistemde bunun salanmas olanakl deildir. Sosyalist sistemle kuram uygulama btnl iinde retim ile eitimin btnlefltirilmesine alfllmfltr.
Politeknik eitimin ilkeleri yaflam boyu eitim, bilimsellik, demokratikleflme,
retim iin eitim ve ok ynl geliflimi salamadr. Politeknik eitimin asl kfl
ile geliflimi farkllk gstermifltir. Marksa gre, politeknik eitim salt endstriyel,
teknik ifl srelerine ait bilgiler verir ve bu bilgileri kullanmay salar.
Politeknik felsefesine gre retim programnn amalar, insanlar ok ynl
yetifltirerek doaya egemen olunmas retici glerin geliflimin salanmasdr. Bu
felsefi yaklaflmda diyalektik akl yrtmeyi ifle koyabilen bireyler yetifltirilmesi,
eitimle snfsal farklarn kaldrlmas ve tm emekilerin ocuklarnn eitilmesi de
amalanmfltr (Ergn, 2009, s. 49).
Politeknik felsefesine dayanan eitim sistemleri konu ve ierik balamnda flu
grfllere sahiptir. ncelikle program bireyleri, sosyalist politik ve moral inanfllarla uyumlu, genifl perspektifte yetenekli, dengeli kiflilik zelliklerine sahip, ok
ynl yetifltirmeye ynelik ders ve konulara sahip olmaldr.
Politeknik felsefesine dayanan eitim sistemleri retim ilke ve yntemleri ok
ynl tekniklerin uygulanmas genel esastr. Diyalektik yntemin retilmesi bir
zorunluluktur. retim iin uygulamaya arlk verilmelidir (Canbaz, 1998, s. 12).
Politeknik felsefenin eitimde lme ve deerlendirme boyutunda flu nitelikler
grlmektedir. rencinin diyalektik akl yrtmeyi kullanp kullanmad belirlenmeye alflr. Bireyin retime katks, kuram ve uygulamadaki baflars, kolektif
alflma gc ve sosyalist grfl benimseme ve savunma derecesi lme ve deerlendirmedeki kimi ltlerdir (Snmez, 2008, s. 120).
Politeknik felsefesine gre retmenin ideolojik ve kurumsal liderlik zelliklerine sahip olmas, toplumsal nderlik yapmas, ustalk ve beceriklilik rnei gstermesi ve retim yneticisi olmas beklenir.
Politeknik felsefesinin renci anlayflna gre rencinin retimin odanda
olmas ve ok ynl geliflmesi amalanr. Politeknik ve sosyalist eitim anlayfl ile
btn ocuklar iin kamusal ve parasz eitim verilmesi esastr (Tezcan2005, s. 26).
Eitim, okul ve snf ynetimi asndan politeknik felsefenin grflleri flu biimde oluflmufltur. Eitim retim iindir anlayflna dayal olarak okul bir retim
merkezi ifllevi grmektedir. Ceza eitici nitelik taflmaldr (Canbaz, 1998, s. 12).
Okulun yaflama ve retime yaklafltrlmas temel amalardan biridir (Topses, 2006,
s. 40).
65
Politeknik eitim flu temel ilkeleri benimsemektedir (Snmez, 2006, ss. 79-80,
108):
Uygulama ve kuram arasndaki btnlk salanmaldr.
Okul bir endstri kurumu gibi retim merkezi olmaldr.
Kolektif bilincin oluflturulmas iin birlikte alflma ve retimde bulunma etkinliklerine yer verilmelidir.
Kiflilik eitimi nemsenmelidir.
Diyalektik akl yrtme retilmelidir.
deolojik eitim yaplmaldr.
Beden ve sanat eitimi yaplmaldr.
Politeknik eitimde lme ve deerlendirme rencinin diyalektik akl yrtmenin kullanp kullanmadnn, retime katks, kolektif alflma gc ve
topluma katks gibi konular iermelidir.
Politeknik anlayfl daha sonralar Bat ve Dou toplumlarda destek bulmufltur.
Ancak bu uygulamalar Marksist uygulamalar deildir. Kapitalist toplumlardaki politeknik eitimler, genelde uygulama arlkl eitim sreleri ile ifl yaflamna benzetilmifl ortamlarda ifl eitimi odakl eitim etkinlerini kapsamaktadr (MOE, 2007).
Politeknik eitimin retim program, retim yntemleri, snf ynetimi, lme deerlendirme ve retmen rollerine iliflkin temel zellikleri Tablo 3.5te verilmifltir.
Eitimin
z-Esas
Amac
retim
Program
erii
retim
Yntemleri
lme
Rolleri
Eitim Okul
Snf
Ynetimi
Marks
sisteme
uyumlu,
retken, ok
ynl
becerilere
sahip birey
yetifltirmek
ve kamusal
birlik
salamak
Marks
anlayfl
yerlefltirmeye
ynelik bilgi
ve kltr
aktarclk,
zihinsel ve
pratik alflma
becerilerini
artrmaya
ynelik
etkinlikler,
retime
ynelik
alflmalar
Uygulamal
eitim, grup
sreci,
problem
zme,
yaratc
dflnme,
karar verme,
uygulama
kuram
btnl
Diyalektik
dflnme ve akl
yrtmelerin
snanmas,
retime katk,
kolektif alflma
becerileri
Teknik ve
biliflsel
becerileri
kazandrc
dzenlemeler,
ifle ve
ynetime
katlm
atflma ve
eliflkilerin
zm
deolojik ve
kurumsal
liderlik,
toplumsal
nderlik,
ustalk ve
beceriklilik
rnei, retim
yneticisi,
Okulunuzda eitim felsefelerinin eitim alanna uygulama ve etkilerine

iliflkin rnekler
SIRA SZDE
veriniz.
Tablo 3.5
Politeknik Eitimin
Temel zellikleri
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
66
Eitim Felsefesi
zet
N
A M A
N
A M A
Eitim felsefesinin ifllevlerini aklayabilmek

Eitim felsefesi farkl disiplin ve yaklaflmlarn
eitim alanna uyarlanmasnda birliktelik salar.
Eitimin planlama, ynetim ve deerlendirilmesinde klavuz liderlik ifllevi yklenir. Eitim
programlarnn ama, ierik, iflleyifl, lme ve deerlendirme boyutlarnda temel bakfln ne olacan belirlemeye alflr. Eitim felsefesi eitim
politikalar ve uygulamalarna yn veren varsaym, inan, karar ve ltleri inceler, tutarlk ve
anlam ynnden kontrol eder. Eitim sistemlerinin temelinde yatan insan anlayfllarn deerlendirir. Eitim sorunlarnn belirlenmesi ve zmlenmesini salar. Eitim felsefesi tm sorunlarn
felsefeye dayal btncl bir biimde ele alnp
incelenmesi, deerlendirilmesi, elefltirilmesi ve
irdelenmesini amalar. Eitim felsefesi eitimin
nelii zerine de alflr. Eitim ama, ierik ve
iflleyifli asndan hangi niteliklere sahip olduunu saptar ve karsamalar yapar.
Eitim felsefesi akmlarnn zelliklerini ve eitime iliflkin grfllerini tartflmak
Daimicilik, idealist ve realist felsefeden etkilenmifltir. Eitim felsefeleri iinde en tutucu, geleneki ve esnek olmayan felsefe olarak bilinir. Daimiciler gemifle dnerek insan doas, gerek, bilgi,
erdem ve gzellik gibi evrenin deiflmeyen grnmlerini nemserler. Yeni kuflan davranfllarnn iyi, gzel ve doru olmad ileri srerek kltr deerlerin aktarmn savunurlar. Eitim evrenseldir ve deiflmezlii ve her yerde ayn olmaldr.
Okul ve snf ynetiminde sk dzen ve disiplin
kurulmaldr. Akln ve zihinsel yetenekleri gelifltirilmesi srekli klnmaldr. retmende odakllk
esas olmal ve eitim grevi ezeli-ebedi dorularn bilgisini aktarmay amalamaldr.
Esasicilik, daha ok realist felsefeden etkilenmifltir. Eitimin amac, gerek yaflamda geerli olanlarn rencilere aktarlmas, kltrlemedir. Okulun temel grevi ocua bamsz gereklik retilmesidir. Derslerin ama ve ieriklerinin baflat
kltrel deerlerle donank olmas amatr. Konu ve retmen odakl alflma esastr. Esasicilik
ilkelere dayanan eitim uygulamas kat, kuralc,
disiplinci ve gelenekidir. retmen ve konu
merkezlilik, bilgi ve gerekliin aktarlmas temeldir. Snavlar retmenin yapp gsterdii ve
alfllan konular ieren geleneki yapdadr.
lerlemecilik, pragmatik felsefeye dayanr, deiflim ve geliflimi amalar. Tutuculua, biimcilie,
sk disipline ve dayatmacla karfl demokratik
eitimden yanadr. lerlemecilik toplumu yeni-
den yaratmay, demokrasiyi egemen klmay, bireyin yaflantlar ile renip kendini gereklefltirmesini amalar. lerlemecilie gre eitim amac
bireyi yaflama hazrlamak deil, eitim srecinin
yaflamn kendisi olmasdr. renci eitimin baflat gesidir ve merkeze alnmaldr. renme yaflantlar yoluyla gereklefltirilmelidir. retmen
eitim srecinde rehberlik, yol gstericilik ve klavuzluk rolleri yklenir. Problem zme yoluyla renme izlenmelidir. retmenin grevi ynlendirmek deil, neride bulunmaktr. Okul rekabetten ok; ifl birliini teflvik edici olmaldr.
Bireyin geliflimine en uygun demokratik ortam
salanmaldr. Ezberden uzak problem zmeye
dayal, bilimsel yntemin kullanlmasna olanak
salayan lmeler yaplmaldr.
Yeniden oluflturmaclk pragmatik felsefeye dayanmakta ve toplumun kltrel ve sosyolojik yaplandrlmas amalamaktadr. Eitime aktarmaclk yerine yeniden yaratma, retme ve yaplandrma ifllevi yklemektedir. Toplum srekli deiflim
iinde olmas ve mutlak doru olmamasndan tr kfl toplumun kltrel ve sosyolojik olarak
yaplandrlmasdr. Bu nedenle eitim yeni toplumsal dzenin kurulmasn amalamaldr. Eitim
srecine demokratik deerler egemen olmaldr.
Eitim aka bir sosyal hareket biimini almal ve
toplumu yeniden kurmay salayacak programlar
gelifltirilmelidir. Eitimin ama ve aralar mevcut
kltrel bunalm zecek biimde ve davranfl bilimlerinin bulufllarna uygun olacak flekilde tmyle yeniden dzenlenmelidir. Toplumu ve doay deifltirmede temel sorumluluk retmen ve
okuldadr. retmen, eitimin amalar gereklefltirmek iin her trl ara gere, strateji, kuram,
yntem, teknik ve taktik gelifltirmekle ykmldr. Snf ortam demokratik olmaldr. lme ve
deerlendirme sosyal ve doal problemleri zme
odakl olmal, snavlar rencilerin gizil yeteneklerini ortaya karmak iin kullanlmaldr.
Politeknik eitim, diyalektik materyalist felsefeye
dayanan bu anlayfl genelde reel sosyalist lkelerde uygulama olana bulmufltur. Politeknik
eitimin ilkeleri: Marksist ideolojiye ballk, yaflam boyu eitim, bilimsellik, demokratikleflme,
retim iin eitim ve ok ynl geliflimi salamadr. Politeknik eitimle bireyin hem teknik hem
de biliflsel becerilerinin gelifltirilmesi amalanmfltr. Politeknik eitimde lme ve deerlendirme rencinin diyalektik akl yrtmeyi kullanmas, retime katks, sosyalist grfl kabullenmesi ve savunma derecesi, kollektif alflma gc ve topluma katk gibi konular kapsar.
67
Kendimizi Snayalm
1. Daimicilik eitim felsefesinde retim programlaryla ilgili afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. ocukta ruhsal ve zihinsel potansiyeli gelifltirmek hedeflenir.
b. nsan akln ve iradesini gelifltiren ieriklere yer
verilmifltir.
c. Evrensel ve deiflmez geree uyum amalanmaldr.
d. Tmdengelim yaklaflm uygulanmaldr.
e. Kltrel deerlerin aktarmna nem verilmez.
2. Daimicilik eitim felsefesinde konu ve ierik ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. nceden var olan apriori bilgilerin aktarlmas
amalanr.
b. Snf ortamnda gerekler deil, ideal olan sunulur.
c. rencilerin iradelerini gelifltirmeye ynelik alflmalar yaplr.
d. erikte mantksal btnlk gz ard edilebilir.
e. Deer yarglarnn gelifltirilmesi amalanr.
3. Esasici eitim felsefesine gre afladaki ifadelerden
hangisi yanlfltr?
a. Eitim ile bilgi, beceri ve olgularn yeni kuflaklara aktarlmas amalanr.
b. Eitim, deiflimi destekler nitelikte olmaldr.
c. Kltrel deerlerin korunmas, eitimin nemli
ifllevlerinden biridir.
d. Eitim, gerek yaflamda geerli olanlar rencilere aktarr.
e. Eitimin bir ifllevi insanln miras olan bilgi ve
becerileri korumaktr.
4. Esasici eitim felsefesine gre afladaki ifadelerden
hangisi dorudur?
a. renmede tmdengelim yntemi kullanlr.
b. nceden var olan genel ve geerli bilgi, beceri
ve olgular aktarlr.
c. Eitimde retmen odakllk egemendir.
d. Hangi bilgilerin renileceine renci karar
verir.
e. rencinin, retim program iinde kltrel
deerleri kavramas beklenmez.
5. Afladakilerden hangisi ilerlemeci felsefenin eitim

anlayfln ifade eder?
a. Eitimin amac bireyi yaflama hazrlamak olmaldr.
b. renme sreleri ocuun ilgileriyle iliflkili olmak zorunda deildir.
c. Geleneki eitimin disiplinciliine baflvurulmaldr.
d. lerlemeci felsefe deiflime ak olmay savunur.
e. Eitimde merkeziyetilik nemlidir.
6. lerlemeci felsefede eitim sistemleriyle ilgili afladaki ifadelerden hangisi dorudur?
a. renci ve toplumsal yarar odakl bir anlayfl
egemendir.
b. Okul, rencileri yarflmaya zendirmelidir.
c. erikte sunulan bilgi mutlak doru olarak kabul
edilir.
d. Kuram ve uygulama birbirinden ayr olarak ele
alnr.
e. Eitim ile ne dflnlmesi gerektii aktarlr.
7. Afladakilerden hangisi yeniden oluflturmaclk felsefesine gre dorudur?
a. Geliflim desteklenmelidir.
b. Arke deiflmedir.
c. Var olan deerler korunmaldr.
d. Eitimin aktarmaclk ifllevi srdrlmelidir.
e. Var olan deer yarglar aktarlmaldr.
8. Arkesi deiflme olan ve geliflmeci deil, deifltirmeci olarak tanmlanabilecek eitim felsefesi afladakilerden hangisidir?
a. Daimicilik
b. lerlemecilik
c. Yeniden oluflturmaclk
d. Politeknik
e. Natralist eitim
9. Sosyalist lkelerde uygulanan okulu fabrika gibi retim merkezi olarak betimleyen diyalektik materyalist
dflnceyi bir dflnme yntemi olarak kabul eden eitim felsefesi afladakilerden hangisidir?
a. Realizm
b. Yeniden oluflturmaclk
c. Materyalizm
d. Varolufluluk
e. Politeknik
68
Eitim Felsefesi

10. Afladakilerden hangisi eitim felsefesinin ifllevlerinden biri deildir?
a. Eitim uygulamalar arasnda eflgdm salamak
b. retim programnn eleri arasnda iflbirlii
salamak
c. Eitimin ne olmas gerektii konusunda genel
stratejiler izmek
d. Eitim sorunlarnn zmne ynelik bafllang
noktas oluflturmak
e. Eitimin politikalarn oluflturmak

1. e
2. d
3. b
4. c
5. d
6. a
7. b
8. c
9. e
10. e
Yantnz doru deilse, Daimicilik-Perennializm blmn gzden geiriniz.

Yantnz doru deilse, Daimicilik-Perennializm blmn gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse, Esasicilik ve Essentializm blmn gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse, Esasicilik ve Essentializm blmn gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse, lerlemecilik blmn gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse, lerlemecilik blmn gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse, Yeniden Oluflturmaclk blmn gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse, Yeniden Oluflturmaclk blmn gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse, Politeknik Eitim blmn gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse, Eitim Felsefesinin fllevleri blmn gzden geiriniz.
Sra Sizde 1
Trkiyede zellikle iki binli yllarla birlikte uygulamaya konulan yeni ders kitaplar, ev devi arlkl alflmalar, dosya oluflturarak deerlendirme yapma gibi uygulamalarn ardnda yeni bir felsefi bir anlayfln etkisi
olduu sylenebilir. Yaplandrmaclk anlayflnn kimi
yansmalar olan bu uygulamalar, olanaklarn kstll,
sistemin nfus basks altnda oluflu, st retim kurumuna geiflin zorluu ve koflullarn uymamas gibi nedenlerden tr yeterince uygulama olana bulmamaktadr. Ayrca Trkiyede eitim sisteminin sorunlarnn eitim felsefesi boyutundan ok, ekonomi politik
boyutta tartflld da bir baflka gerekliktir.
Sra Sizde 2
Okullarmz sosyal bilgiler, din kltr vb. derslerin
ama, ierik ve lme deerlendirme sreleri asndan genelde daimici ve esasici felsefelerin etkisinde
olduu sylenebilir. Fen bilgisi, fizik, kimya vb. dersler asndan yer yer ilerlemeci felsefenin etkileri zerinde durulabilir. Politeknik eitim, lke eitim sisteminde son derece snrl bir flekilde yer tutmaktadr.
Ancak Cumhuriyetin ilk yllarnda pragmatist ve geliflmeci bir tutumun idealizmle yorulmufl biiminin hem
siyasal hem de eitim alannda yer aldn ve Cumhuriyetin temel amac olan demokratik laik devrime nderlik ettii grlebilir. Kuflkusuz bu bakfln uzun yllar ve gnmzde de etkisinin olduu bir olgudur.
Bununla birlikte, hem felsefi nderliin yoksunluu
hem de lkenin sosyo-politik gereklii, eitim sisteminin pragmatist, deiflimci, lke gerekliine uygun
eitim siyasallar oluflturulmasn nemli lde olumsuz etkilemektedir.
69
Yaralanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Akarsu, B. (1988). Felsefe terimleri szl. stanbul: nklap Kitabevi.
Arslan, A. (2002). Felsefeye girifl. Ankara: Vadi Yaynlar.
Bartol, K. M. ve Martin, D. C. (1998). Management. Boston: Irwin McGraw-Hill.
Baflaran, . E. (1978). Eitime girifl. Ankara: Bimafl Matbaaclk.
Bilhan, S. (1991). Eitim felsefesi. Ankara: Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Yaynlar.
Burden, P. R. ve Byrd, D. M. (1999). Methods for effective teaching. Boston: Allyn and Bacon.
Bykdvenci, S. (1987). Eitim felsefesi yazlar. Ankara: Yargolu Matbaas.
Bykkaragz, S., Muflta, M., Ylmaz, H. ve Pilten, .
(1998). Eitim felsefesi. retmenlik mesleine girifl.
Deermenciolu, . (2000). Eitimin felsefi temelleri:
Eitim felsefe iliflkisi- eitim felsefesi. retmenlik
mesleine girifl. (Ed. L. Kkahmet). Ankara: Nobel Yayn Datm.
Canbaz, A. (1998). Demokratik eitim. Eitim ve yaflam. Yaz- Gz. 11-19.
Erden, M. (1998). retmenlik mesleine girifl. stanbul:
Alkm Yaynlar.
Ergn, M. (2006). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine girifl. (Ed. M. . zdemir). Ankara: Ekinoks.
_____. (1985). Karfllafltrmal eitim. 17. 12. 2007 tarihinde http://www.egitim. aku.edu.tr/kegitim.pdf
_____. (2009). Rus eitimde batllaflma abalar ve reform.
Kuramsal eitimbilim, 2 (1), 31-56. 1. 4. 2011 tarihinde
http://www.keg.ak .edu.tr/yayinlar/2009/cilt2/sayi1
/c2s1_3.pdf adresinden alnmfltr.
Ertrk, S. (1998). Eitimde program gelifltirme. Ankara: Meteksan A.fi.
Fidan, N. ve Erden M. (1994). Eitime girifl. Ankara: Alkm Yaynevi.
Giddens, A. (2006). Sociology. Cambridge: Polity Press.
Helvac, A. (2007). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine girifl. (Ed. F. Erefl). Ankara: Maya akademi.
Hesapolu, M. (2008). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine girifl. (Ed. M. Grsel ve M. Hesapolu). Konya: Eitim Akademi Yaynlar.

Gerek Yaynevi.
Kazu, H. (2002). Eitim ve felsefe. retmenlik meslei.
(Ed: M. Taflpnar). Elaz: Elaz niversite Kitabevi.
Kuntus, R. (2001). Philopshies of education. 15. 12.
2007 tarihinde http://www.school-for-champions.com/education/philosophies.htm adresinden
alnmfltr.
Macionis, J. ve Plummer, K. (1998). Sociology a global
introduction. London: Prentice Hall Europe.
MOE- Ministry of Education. (2007). Enhancing polytechnic education. 17. 12. 2007 tarihinde http://www.moe.gov.sg/press/a.htm adresinden alnmfltr.
Ocak, G. (2004). Eitim programlarna felsefi ve kltrel
temelin etkileri. 14. 12. 2007 tarihinde http://www.insanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/article/viewPDF
Interstitial adresinden alnmfltr.
Politzer, G. (1998). Felsefenin temel ilkeleri. (ev. M: .
Erdost). Ankara: Sol Yaynlar.
Olivia, P. F. (1988). Developing the cirriculum. New
York: Foersman and Company.
Sarpkaya, R. (2004). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine girifl. (Ed. C. Celep). Ankara: An Yaynclk.
_____, R. (2007). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine girifl. (Ed. C. Celep). Ankara: An Yaynclk.
Snmez, V. (2006). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine girifl (Ed. N. Saylan). Ankara: An Yaynclk.
mesleine girifl. (Ed. E. Szer). Eskiflehir: Anadolu
Szer, M. A. (2007). Postmodernizm ve eitim. 22. 11.
2007 tarihinde http://education. ankara.edu.tr/~sozer/post.htm adresinden alnmfltr.
fiimflek, S. (2008). Eitimle ilgili temel kavramlar. Eitim
bilimine girifl. (Ed. V. Snmez). Ankara: An Yaynclk.
fiiflman, M. (2006). Eitim bilimine girifl. Ankara: Pegem
A Yaynclk.
Terzi.A. R. (2008). Eitim bilimine girifl. Ankara: Detay
Yaynclk.
Tezcan, M. (2000). Atatrk ve eitim bilimleri. Ankara:
An yaynclk.
70
Eitim Felsefesi
Topses, G. (2006). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine girifl. (Ed. L. Kkahmet). Ankara: Nobel Yayn Datm.
_____. (2004). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine
girifl. (Ed. L. Kkahmet). Ankara: Nobel Yayn
Datm.
Tozlu, N. (2003). Eitim felsefesi. stanbul: Milli Bakanl Yaynlar.
Tr. wikipedia-Trkiye Wikipedia, (2007) Postmodernizm. 21. 11. 2007 tarihinde http:// tr. wikipedia.org/wiki/ Postmodernizm adresinden alnmfltr.
Trke Bilgi. (2007). Eitimin felsefi temelleri. 13. 12.
2007 tarihinde http://www. turkcebilgi. net/ bilim/
felsefe/ egitimin- felsefi- temelleri -24814_2. html
Trkolu, A. (1996). Doksan dokuz soruda eitim bilimine girifl. zmir: Memleket Gazetecilik ve Matbaaclk.
Varfl, F. (1994). Eitim bilimine girifl. Konya: Atlas Kitabevi.
Yapc, M. (2007). Eitim Politikalar ve Etkileri 10.10.
2007 tarihinde http://www. universite-toplum. org/
text.php adresinden alnmfltr.
Yldrm, C. (1991). Eitim bilimleri eitim felsefesi. (Ed:
Ayhan Hakan). Eskiflehir: Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar.
Eitim Felsefesi ve
adafl Eitim
Sistemleri
Eflatuna gre felsefe, yaflamn klavuzudur. Eitim felsefesi ise eitim sistemlerinin
ve okulun klavuzudur. Bu nitede, eitimin ve okulun ifllevleri zerinde durulmufl, eitim ve okul sistemine ynelik baz sosyolojik ve felsefi elefltirilere yer verilmifltir. Ayrca Eitim sistemlerine ve okullara ynelik btn elefltirilere karfln etkili ve baflarl bir eitim sistemi kurmak olas mdr? sorusunu yantlamaya ynelik alan yazna dayal rehber ilkeler belirlenmeye alfllmfltr.
Amalarmz
N
N
N
N

Eitimin ve okulun ifllevlerini aklamak,
Eitim ve okulun anlamna ynelik elefltirileri aklamak,
Postmodern eitim ve okulun zelliklerini tartflmak,
Baflarl bir eitim sisteminin zelliklerini deerlendirmek iin gerekli bilgi ve
becerilere sahip olabileceksiniz.
71
72
Eitim Felsefesi
rnek Olay
Gle Gle Mdrm, Yolun Ak Olsun
Ayfle fientrk meslek yaflamn, alflt okulunda noktalamak istemektedir. O, bu
okulda yllarca ynetici olarak hizmet etmifltir. Artk emekli olup bundan sonra
flunlar da yapsam dedii ifllerini yapmak istemektedir. Efline ve ocuklarna artk
daha ok zaman ayrmay dflnr. Bunlar hep dflnmfltr zaten.
Ayfle retmenin emeklilik dilekesinin yantnn geldii gn, meslee ve
okuluna veda etmenin de zaman gelip atmfltr. Emeklilik fikrine kendini
hazrladn dflnse de Ayfle Hanm o gn ok zgndr. retmen arkadafllar
onun iin bir veda yemei dzenlemifltir. Yemekten sonra konuflurken gzlerinden
inci gibi damlayan gzyafllarna engel olamaz. Konuflurken ok duygulanr. Onu
dinleyen retmenler de ayn duygu seline kaplp gzyafllarna engel olamazlar.
retmenlerin mdrlerine olan sevgileri ile ondan ayr kalacaklar dflncesinin
hzn birbirine karflmfltr.
Yemekler, yenir, konuflmalar yaplr, gemifl gnler yd edilir... Mdire hanma
bir buket iek takdim edilir. Bu ieklere bakarken mdire hanm gemiflteki
binlerce rencisini dflnr, onlar bulur bu ieklerin kokusunda...
Kaynak: Yukardaki metin, Ayta Akaln, Mehmet fiiflman ve Selahattin Turan
tarafndan yazlan Bir nsan Olarak Mdr (2007) adl kitabn 131 ve 132.
sayfalarndan alnarak aktarlmfltr.
Anahtar Kavramlar
Modern Okul
Okulun fllevleri
Hayat Dngs
Baflarl Okulun zellikleri
indekiler
GRfi
ETMN VE OKULUN fiLEVLER
ADAfi ETM SSTEMLER VE OKUL
ETM VE OKULUN ANLAMINA YNELK RADKAL ELEfiTRLER
MODERNZM, POSTMODERNZM VE ETM
BAfiARILI BR ETM VE OKUL SSTEMNN ZELLKLER
Okul Sistemi ve Liderlik
renme-retme Sreci
retmen Davranfllar
Okul klimi
Okul evre liflkileri
SONU
73
4. nite - Eitim Felsefesi ve adafl Eitim Sistemleri
GRfi
Eitim felsefesi ve eitim sistemleri arasndaki iliflki, antik dnemden bafllayarak
birok felsefi metinde tartfllmfl, felsefi irdelemeler 19. yzyln bafllarndan itibaren kapitalist toplumlarda derinleflerek gnmze kadar gelmifltir. Felsefe, sosyoloji ve eitim arasndaki iliflkilerin etraflca ele alnp incelenmesi, eitimin kavramsal yapsnn ve srelerinin irdelenmesine ynelik olarak bir arka plan oluflturmaktadr. Sosyoloji, felsefe ve eitim arasndaki iliflkiyi rettikleri klasik eserleriyle
irdeleyen dflnrlerin baflnda Karl Marx (1818-1883), Friedrich Engels (18201895), Max Weber (1864-1920) ve Emile Durkheim (1858-1917) gelmektedir. Eitim konusunda birbirinden olduka farkl grfllere sahip olan bu dflnrler; eitimin felsefi anlamn ve amalarn toplumsal yap iindeki yeriyle iliflkilendirerek
tartflmfllar ve eitimsel dnflmlerin sosyal dnflmlerin bir sonucu olduu dflncesi zerine odaklanmfllardr. Marx ve Engelse gre diyalektik felsefe anlayflnda eitimin anlam, kapitalist toplumlarda eflitsizliklerin yeniden retilmesi
egemen snflarn karlarna hizmet olarak tanmlanrken; Durkheima gre ifllevsel felsefe anlayflnda eitimin anlam, sosyal btnleflme ve dayanflmay vurgulamakta; Weberin dflnce sistematiinde ise eitimin anlam, brokratik egemenlik iin yeni bir kontrol ilkesi olarak belirtilmektedir. Bu dflnrlere gre; eitim, eitim sistemleri ve toplumsal kurumlar arasnda dinamik bir iliflki vardr. Bu
iliflkilerin derecesi ve nitelii eitim, okul ve bu balamda eitim sistemini/sistemlerini de etkilemektedir. Gnmzde egemen olan paradigma kapitalizmdir ve
eitimi dorudan etkilemektedir.
Kapitalist sistemde birey, retim gcn elinde bulunduranlar iin alflr ve bir
ara durumundadr.
ETMN VE OKULUN fiLEVLER

Felsefi ve sosyolojik adan eitimin anlam, bireyi zgrlefltirme ve insanlafltrma
sreci olarak tanmlanabilir. Eitim, bireyin iinde yaflad toplumun deerleri
baflta olmak zere, yetenek, beceri, tutum ve olumlu kabul edilen btn davranfllarnn ok ynl iyilefltirilmesini kapsayan karmaflk bir sretir. Modern zamanlarn retmifl olduu en nemli bulufllarn baflnda okul gelir. Okul aracl ile bireyin kendini gereklefltirmesi, keflfetmesi ve sosyal yeteneklerini gelifltirmesi beklenir. Okullar, ou zaman bu hedefe ulaflamaz. Eitim ve okullar bu yzden toplumsal krizlerin, tartflmalarn merkezinde yer alr. Felsefe bize, bu elefltirileri belli
bir bakfl as iine yerlefltirmemize ve sistemlefltirmemizde yardmc olur. Okul,
evreden ve toplumdan bamsz bir yaflama alan deildir. Hatta okul, toplumun
merkezinde yer alr. Az nce ifade edildii gibi okul, modern zamanlarda retilen
en nemli sosyal kurumlarn baflnda gelmektedir. Bunun birok nedenleri vardr.
Bunlardan en nemlisi; eitimin demokratik toplumun oluflturulmasnda belirleyici bir rol oynamasdr. Demokratik toplumda, btn vatandafllarn siyasal gc eflit
bir flekilde paylaflmas ngrlmektedir. Eflitlik, bu balamda siyasal zenginliin
deil, siyasal gcn paylaflmdr. Her geen gn sosyal eflitsizliklerin artt bir
dnyada, eer btncl bir eitim felsefesi dhilinde eitim ve okulun ifllevleri yeniden tanmlanabilirse eitim, daha insani bir dnyann inflas iin bir ara olarak
yeniden kurgulanabilir.
Eitim ve okulun ifllevleri konusunda eitim felsefecileri ve eitim bilimciler
arasnda bir uzlaflma salanmfl deildir. Bu durum normal olarak grlmelidir.
Eitime ve okula ynelik her birey kendi beklentilerine gre bir anlam yklemek-
Paradigma; herhangi bir

disiplin veya alflma
alanndaki dflnce
rntsne gndermede
bulanan bir kavramdr.
Kapitalizm; cretli emek ve
meta retim sistemidir.
Diyalektik; tartflma sanat
ya da eliflkili yollardan
muhataplarn ikna etme
sanat ve karfltlklar
kullanarak gereklefltirilen
akl yrtme biimidir.
74
Eitim Felsefesi
tedir. Bu yzden her lke ve toplum, eitime ve okula farkl bir ifllev yklemektedir. Biraz nce ifade edildii gibi bu ifllevler, bazen pedagojik bazen de ideolojik
olabilmektedir. Tablo 4.1de Cheng (1996) tarafndan gelifltirilen eitim ve okulun
ifllevleri yer almaktadr. Bu ifllevler tartflmaya ak olmasna karfln, eitim ve okulun anlamn ifllevleri zerine kuran felsefi yaklaflmla, btncl bir bakfl as
oluflturmak stratejik bir nem taflmaktadr. Her toplum kendi gereksinmelerine
gre eitim ve okulun ifllevlerini farkl tanmlayabilir. Yazara gre eitimin ekonomik, sosyal, politik, kltrel ve eitsel olmak zere befl ifllevi bulunur. Her bir ifllevin bireye, rgte, okulun yakn evresine, topluma ve uluslararas yapya iliflkin
etkilerinden sz edilebilir.
Tablo 4.1
Eitim ve Okulun
fllevleri
Kaynak: Cheng, Y. C.
(1996). School
Effectiveness and
School-Based
Management: A
Mechanism for
Development.
London: Palmer.
Ekonomik
fllevler
Sosyal
fllevler
Politik
fllevler
Kltrel
fllevler
Eitsel
fllevler
Kltrlenme
Deerler,
normlar ve
inanlar iinde
sosyallefltirme
Nasl renileceini ve geliflileceini renme

Nasl retileceini ve yardm edileceini
renme
Mesleki geliflim
Bireysel
Ynden
Bilgi ve beceri Psikolojik

eitimi
geliflim
Mesleki eitim Sosyal geliflim
Potansiyel
geliflim
Vatandafllk
tutum ve
becerilerinin
gelifltirilmesi
Kurumsal
Ynden
Ortak yaflama
alan
Ortak alflma
alan
Ortak bir hizmet rgt
olarak okul
Ortak sosyal
birim/sistem
Ortak insan
iliflkileri
sistemi,
topluluk
Politik sosyal- Kltr aktar- renme ve

lefltirme yeri
ma ve yeniden
retim yeri
Politik koalisretme yeri
Bilgiyi paylaflyon
Kltrel yenima yeri
Politik sylem
lenme ve b- Eitimsel deya da elefltiri
tnleflme yeri
iflme ve geliflyeri
me yeri
Okulun
evresi
Ynnden
Okul evresinin ekonomik

gereksinmelerini karfllama
Okul evresinin sosyal gereksinmelerini

karfllama
Okul evresinin politik gereksinmelerini

karfllama
Okul evresi- Okul evresinin kltrel genin eitsel gereksinmelerini

reksinmelerini
karfllama
karfllama
Toplum
Ynnden
Nitelikli ifl gcnn yetifltirilmesi

Ekonomik
davranfllarn
deifltirilmesi
nsan gc yapsna katk
Sosyal btnleflme
Sosyal hareketlilik
Sosyal eflitlik
nsan kaynaklarnn seilmesi
Sosyal deiflme ve geliflme
Politik meflrulafltrma
Politik yapy
koruma ve
srdrme
Demokrasiyi
glendirme
Politik geliflme
ve reformlar
destekleme
Kltrel btnleflme ve
sreklilik
Kltrel yeniden retim
Kltrel sermayenin retimi
Kltrel yenilenme
Uluslararas Uluslararas
Ynden
yarflma
Ekonomik ifl
birlii
Uluslararas
teknoloji deiflimi
evrenin korunmas
Bilginin paylafllmas
Kresel ky
Uluslararas
dostluk
Sosyal ifl birlii
Uluslararas
deiflim
Ulusal, etnik,
dinsel ve cinsiyete dayal ayrmclklarn
ortadan kaldrlmas
Uluslararas
Kltrel farkl- Kresel eitikoalisyon
lklar takdir
min geliflimi
Uluslararas
etme
Uluslararasnanlayfl
lkeler/dinler
da eitsel de Savafla karfl
aras kltrel
iflim ve ifl birbarfl savunma
farkllklar kalii
Ortak ilgiler
bullenme
Btn dnya
gelifltirme
Kresel kltve herkes iin
atflmalarn
rn gelifltirileitim
giderilmesi
mesi
Eitim
uzmanlarnn
gelifltirilmesi
Eitim
yaplarnn
gelifltirilmesi
Bilginin
paylafllmas
renen
toplum
oluflturulmas
ADAfi ETM SSTEMLER VE OKUL

Modern eitim sistemlerinin ve okulun en temel ifllevi; toplumun kltrel mirasn kuflaktan kuflaa aktarmak, ulusal kimlii infla etmek, ocuklar yetiflkin rollere
hazrlamak ve sosyal deiflmeyi salamaktr. Okulun temel ifllevleri asndan yaklaflldnda eitim kavramnn farkl tanmlar yaplmaktadr. Yaygn biimde eitim; bireyin iinde yaflad toplumun kltrn renme sreci, bireyleri sosyal
rollere hazrlamak ve sosyal deiflmeyi salamak olarak tanmlanabilir (Perrucci ve
Knudsen,1983). Kltrn okul aracl ile aktarm, ocuun iinde yaflad toplumun deerlerini, normlarn ve sembollerini renme srecidir. Baflka bir ifade
ile ocuk, iinde yaflad toplumun kltrel birikimini okul aracl ile renir ve
isellefltirir. Bu srete okul; ulusal kimliin ve lkenin geleceini merkeze alabilir. Okul, eitim ve eitim sistemi ile bir lkenin var olma stratejisi arasnda dolayl ve dorudan bir iliflki vardr. ocuk, hi kuflkusuz her fleyi okulda renmez.
Doumundan lmne kadar, baflta aile ve toplum olmak zere, her yerde ve her
zaman renir; bazen de bu rendikleri ile okulda rendikleri birbiriyle eliflir.
Eitim ve okulun anlam, bulunulan toplumsal koflullara gre farkllaflr. Bu farkllaflmann anlafllmas eitim ve toplum arasndaki iliflkinin btncl bir bakfl asyla deerlendirilmesi asndan nemlidir.
Geleneksel Toplumlarda Eitimin Anlam: Eitim ve renme srecinde
ok eflitli kurumlar rol alr. Endstri ncesi geleneksel toplumlarda renme, kuflaktan kuflaa szl olarak aktarlan deneyim ve grglere dayanmaktayd. Bu
toplumlarda ok az bir kesim okuma yazma bilmekteydi. Byk bir ounluk ise
yaflllar rnek alarak iinde yaflad toplumun sosyal becerilerini renmekte ve
isellefltirmekteydi. ocuklar ve aileler, genelde din ve siyasi kurumlar aracl ile
eitilmekte, sosyallefltirilmekteydi. Kendine zg; fakat genel kabul gren bir kimlik kazandrlmaktayd (Akyz, 2007).
Modernleflme Sreci ve Okulun Anlam: Modernleflme sreci ile birlikte eitim ve okulun temel anlam ve bu anlam zerine kurulan ifllevleri deiflmifl olup
okulun ve eitimin ifllevi, dier sosyal kurumlardan olduka bamsz hale gelmifltir. Bu durum; okulun geleneksel ifllevi olan kltrel miras aktarma ifllevini ve bu
balamda ocuun eitiminde ailenin roln olduka zayflatmfltr. ocuun yetifltirilmesi ifllevi byk lde okullara aktarlmflt. Bunun en nemli nedeni ise
modernleflme ile nemli hale gelen toplumdaki ifl blm ve uzmanlaflmadr. Bu
ifl blm ve uzmanlaflmann eitimi amacndan saptrdn, eitimi profesyonellere brakmann ciddi skntlar yaratacan ileri sren birok dflnr vardr (Freire, 1998; Illich, 1974). Bireyin sosyal yaflamda aktif bir flekilde var olabilmesi, baz
temel sosyal becerilere ve zel bilgiye sahip olmasn zorunlu klmaktadr. Bylece modern toplumlarda bir rgt olarak okul, adeta bir zorunluluk haline dnflmfl; retmenler ise, kapitalist ve tketici bir kltrn oluflturucusu ve aktarcs
olarak grlmfltr. Okul ve snf denen yeni sosyal mekn, ocuk zerinde bazen
bask kurulan bazen de kapitalist dorularn retildii, yeni bir yaflam ve tketim iliflkilerinin kurguland ve retildii arenalara dnfltrlmfltr (Giroux,
1997; Illich, 1985; Wheeler, 1966).
Bir Yaflama Alan Olarak Okulun Anlam: acl eitim sistemleri, hayat
performans ile yaflam dngs arasndaki iliflkinin nemine dikkat ekmektedirler. Eitim ile yaflanlmas tasarlanan hayat arasnda dorudan bir iliflki vardr. Birey, yaflamak istedii hayat ile okul arasnda zihinsel bir iliflki infl eder. Bu bakfl
asna gre, bireyin yaflamak istedii hayat ile okulun zerine infla edildii varsa-
75
76
Eitim Felsefesi
ymlar birbiriyle elifltii zaman okul, birey iin anlamsz hale gelmektedir. Hayat
ile okul arasndaki iliflki bir bakma paradoksaldr. Hayat performans ile yaflam
dngs arasndaki iliflki, fiekil 4.1de zetlenmeye alfllmfltr. Buna gre hayatn
nitelii, eitimi srekli yeniden tasarlamak, renen birey, renen okul ve renen toplum inflas ile iliflkilidir. Okul, hayatn merkezinde yer alan bir kurumdur
ve kendi baflna toplumdan soyutlanmfl bir flekilde varln srdremez. Bu yzden okulun toplumu flekillendirmesi yerine, toplumun okulu infla etmesi ve hayatn merkezine koymas daha anlaml olacaktr.
fiekil 4.1
Hayat Dngs ve
Eitimin fllevi
HAYAT DNGS VE ETMN fiLEV
Olaan
D fl
Y
afla
Hayat Performans
Normal Yafla m
renen Birey
renen Okul
renen Toplum
OKUL
FORMAL ETM
Doma Byme
Olgunlaflma
Yafllanma rme
Yaflam Dngs
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Hayat dngs
eitimin ifllevi arasndaki iliflki nasl olmaldr?
SIRAileSZDE
Okul, sadece bilgilerin ocua aktarld yer olmakla kalmayp ayn zamanda
D fi N E L M
kltrel normlarn
retildii bir mekndr. Kltrel normlar, belli durumlarda nasl davranmamz gerektiini bize hatrlatan ve davranfllarmza rehberlik eden ilkeS O Toplumun
R U
ler btndr.
genel kabul gren kurallar da bu balamda okulda retilmektedir. Btn toplumlarda, kltrel mirasn aktarm, eitim kurumlar aracl ile yaplmaktadr.
Modern toplumlarda, okulda kuflaktan kuflaa neyin, nasl
DKKAT
aktarlaca, bireyler ve sosyal gruplar arasnda ciddi tartflmalara neden olmufltur.
Sosyal Rollerin Hazrlaycs Olarak Okulun Anlam: Modern okulun bir
SZDE
baflka ifllevi,SIRA
bireyleri
iinde yafladklar toplumdaki baz rol ve konumlara hazrlamaktr. Rol ve makam kavramlar olduka karmaflk olup bireyin toplum iindeki
statsn AMALARIMIZ
ya da bu statlere atfedilen toplumsal beklentileri ifade eder. Bireyin
toplum iindeki stats, byk lde bireyin baflarsna gre belirlenmektedir.
Modern toplumlarda uzmanlaflma ve ifl blm temel olduundan, okulun ana ifllevlerindenKbiri
gereksinme duyduu farkl alanlarda, belirli bilgi ve be T toplumun
A P
cerilere sahip bireyler yetifltirmektir. Sz gelimi Trkiyede mesleki ve teknik eitimin temel amac; ara insan gc, yani teknisyen yetifltirmek, buna karfln niversitenin amac
T E L Eise
V Z Yok
O N zel bilgi ve becerilerle donatlmfl doktor, avukat ve retmen gibi uzmanlar yetifltirmektir. Eitimde eflitsizlik ve snflandrma da bu yapay
N N
NTERNET
77
ayrmclkla bafllamaktadr. Kimin hangi meslei hangi ltlere gre seecei,

modern okul ve eitim sisteminin henz zemedii tartflmal bir konudur. ocuun gelecekteki baflarsn tahmin etmek iin akademik baflar esas alnmakta, bu
balamda yetenek, tutum ve ilgi testleri uygulanmaktadr. Bu testlerin renci baflarsn tahmin edebilirlii ciddi flekilde elefltirilmekte, sz konusu elefltiriler daha
ok okulun bireyleri topluma hazrlamas yerine, belli snflara blme ifllevi zerinde younlaflmaktadr. Modern okul, toplumdaki sosyal tabakalaflmann bir yansmas ve srdrcs ifllevi grmekte, bu balamda eflitsizlii kurumsallafltran ve
meflrulafltran bir kurum olmaktadr.
Modern eitim ve okulun nasl bir ifllevi vardr?
SIRA SZDE
ETM VE OKULUN ANLAMINA YNELK RADKAL

D fi N E L M
ELEfiTRLER
Modern zamanlarn retmifl olduu kltr aktarma aralar olarak grlen, geS O ile
R U adeta dev bir
miflten bugne modern iflletmecilik ilkelerinin okula uygulanmas
endstriye dnflen eitim sistemleri ve onlar oluflturan okullar zerinde srekli
tartfllmakta, alternatif eitim ve radikal okul ad altnda eflitli grfller ileri srlDKKAT
mektedir (Giroux, 1997). Bu elefltiriler, yeni olmayp ok eski zamanlara kadar gitmektedir. Bununla birlikte acl anlamda okul ve eitim sistemlerinin ortaya kSZDEparalel hzl
flnn iki yzyllk bir gemifli olup kapitalist toplumun ortaya SIRA
kflna
bir geliflme gstermifltir. Gnmzde kapitalist toplumda ne kan tketim, retim, reklm ve pazarlamaclk gibi birtakm kavram ve sylemler
okullar aracl
AMALARIMIZ
ile meflrulafltrlmaktadr. Kapitalizm, okullar ve eitim sistemleri zerinde egemenlik kurmufl olup okullar araclyla kendi kltrn retmifl bulunmaktadr. Bu
nedenle sosyal yaflamdaki eliflki ve hoflnutsuzluklar anlamak
K iin
T Ayeni
P kltr ve
buna paralel geliflen ideolojileri, ayrca bunlarn meflrulafltrld ve aktarld kurumlar olarak okullarn ve eitim sistemlerinin ifllevlerini yeniden sorgulamak gerektii ileri srlmektedir (Duncan, 2002).
TELEVZYON
Okul ve okulun ifllevlerine iliflkin elefltiriler olduka eskidir. Bu elefltirilerin baflnda ise radikal pedagoji olarak adlandrlan akm gelmekte olup bu ekole bal
dflnrler, elefltirilerini yalnzca okul zerine deil, onunla yakndan iliflkili olan
N T E de
R N EyneltmekteT
ocuk yetifltirme biimleri ve aile kurumunun rgtlenifl biimine
dirler. Modern okul, ocuklar slah etmeye, ehlilefltirmeye ve uysallafltrmaya alflrken, radikal okul anlayfl, mevcut yapy destekleyen sosyal tutumlar deifltirmeyi ve bireyleri ezilmifllikten kurtarmay amalamaktadr. Radikal eitim, bir disiplin olmayp var olan kurum ve varsaymlar sorgulayan bir tr uygulamadr. Baflka bir ifade ile radikal eitim, daha demokratik bir toplum oluflturma misyonuna
sahip bir harekettir (Giroux, 1997; Fletcher, 2000). Eitim ve okulun anlamna ynelik radikal elefltiriler; kitlesel eitim anlayflna, okul sistemine, okulun toplumsal hareketlilik yaratma ifllevine, renciyi pasiflefltirme srecine (bankac eitim)
ynelik bafllklar altnda irdelenebilir. Bu elefltiriler iinde Illich (1985), okulsuz
toplum modeliyle elefltirilerini alternatif bir yapda somutlafltran bir dflnr olarak, alan yaznda nemli bir yere sahiptir.
Kitlesel Eitimin Radikal Elefltirisi: Kitlesel eitimine karfl radikal elefltiriler
19. yzyln sonlarna doru ortaya kmfltr. Modern devletin ortaya kmas ile
birlikte devletin dzenledii ve destekledii devlet okullarnda kitlesel eitim verme eilimi ortaya kmfl, birok lkede eitim zorunlu hale getirilmifltir. Kitlesel
eitimin amac; vatandafllar, sanayinin gereksinme duyduu alanlara ynelik ye-
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
78
Eitim Felsefesi
tifltirmek ve var olan toplum ideolojisini ocuklara retmektir. Okula iliflkin radikal elefltiriler, birok varsaym zerine kurulmufltur. Radikal okul elefltirmenlerine
gre radikal elefltiriler, okulun politik, ekonomik ve sosyal ifllevleri zerinde younlaflmaktadr (Spring, 1997). Okula iliflkin radikal elefltiriler, genelde noktada
toplanmaktadr. Bunlardan birincisini Spring flyle ifade etmektedir:
Ulusal bir hkmetin denetimi altndaki devlet okulundaki eitim, kanlmaz olarak hkmetin buyruklarna kr krne boyun eecek, kiflisel karlarna ters dfltnde ve akl dfl olduunda bile hkmetin otoritesini destekleyecek, doru ya da
yanlfl olsa da benim lkem trnden milliyeti bir grfl benimseyecek vatandafllar retmeye yneliktir (Spring, 1997, ss.10-11).
Mit, bir gerei temsil ediyor
gibi grnen; fakat bir
yalan ieren uydurulmufl
efsaneler topluluu veya
ilkeler btndr.
Retorik, uygulamaya
geirilemeyen gzel sz
syleme sanatnadr.
Okullar aracl ile devlet, yeni sosyal mitler oluflturmakta ve bu mitleri yegne ve biricik dorular olarak retmektedir. Bylelikle egemen snf, okullar aracl ile sahip olduu iktidar srdrmekte, okullarda elefltirel dflncenin geliflmesine frsat vermemektedir. Okullar, renenlerden ok reticilere ve yneticilere
hizmet etmekte, byk bir istihdam alan oluflturmakta ve toplumun kaynaklarnn
nemli bir ksmn tketmekte olup, kendilerinden beklenen sosyal dnflm
salamakta yetersiz kalmaktadr. Bu haliyle de kapitalist sistemde okul, gllerin
amalarna hizmet etmekte, gszlerin glendirilmesi ve yaflamlarnn dnfltrlmesi konusunda onlara belirgin bir katk salamamaktadr. Dolaysyla okul,
yoksulluun, gszln yeniden retildii ve srdrld kurumlara dnfltrlmekte, var olan sisteme hizmet etmektedir.
Okulda Eitim Srecine Ynelik Elefltiriler: Okula iliflkin dier bir elefltiri,
okulda verilen eitimin srecine iliflkindir. Okulda retilen konular, tek dze, skc olup entelektel adan rencilerin ilgisini ekmemektedir. Bireyler, istemedii mesleklere zorla yneltilmekte, sanayinin ve toplumun gereksinme duyduu
mesleklerin propagandas yaplmakta, bu meslekleri edinmeleri iin ocuklar bir
dizi testlere tabi tutulmaktadr. nsanlar, birtakm zelliklerine gre gruplandrlmakta ve toplumdaki dl sistemleri de buna gre planlanmaktadr. Bu srece
bal olarak okullar da kendi aralarnda snflanmfl; dolaysyla rencilerin farkl
okullara yneltilmesinde onlara uygulanan birtakm testler belirleyici olmufltur.
Oysa bu testlerin neyi ne kadar ltkleri olduka tartflmal bir konudur. Bu haliyle okullar, sosyal eflitlie hizmet etmemekte, tam aksine sosyal eflitsizlikleri pekifltirmektedir. Yoksul kesimlerin ocuklarnn sz konusu testlere hazrlanmasnda, aile kaynaklar yetersiz kalmakta ve ocuun iinde yaflad sosyal evredeki
var olan eflitsizlikler sz konusu testlerin sonularn da etkilemektedir. Bu balamda yoksul ocuklar bu testlerin sonunda baflarsz olarak nitelendirilmektedir.
Her ne kadar eitimde frsat eflitlii sz konusu edilse de bu ilke retorik olmann
tesine gidememektedir. Test etme sreci ise bafll baflna bir sorun olup sz konusu testlere hazrlanmada da okula ek kurumlar ve bireyler rol almakta, bunlar
eitime art maliyetler getirmektedir. Bu balamda okul; on iki yllk bir ehlilefltirme, uysallafltrma hapishanesine dnfltrlmektedir.
Okulun Toplumsal Hareketlilik Yaratma fllevine Ynelik Elefltiriler:
Okula iliflkin nc radikal elefltiri ise eitimin sosyal hareketlilii salayc ifllevine dnktr. Sosyal hareketlilik, bireylerin toplumdaki farkl konumlar arasndaki hareketliliini anlatan bir terimdir. Bu balamda; okulun vermifl olduu diplomalarn, sosyal tabakalaflmay ortadan kaldraca varsaym temel kabul edilir. Uygulamada tam tersi bir durum ortaya kmfl ve eitim, tabakalaflma ve snflar ara-
s ayrm iyice glendiren bir hal almfltr. acl toplumlardaki okullar aras stat
farkllklar, sz konusu okullara devam eden ve bu okullar bitiren rencilere
farkl diplomalar vermektedir. Varlkl ailelerin ocuklar zel okullarda, yabanc
dil eitimi yapan programlarda, hatta yurt dflnda eitim grmekte iken yoksul kesimin ocuklar giderek sradanlaflan devlet okullarna gitmeye zorlanmaktadr.
Hatta devlet okullar arasnda yatay ve dikey geifllerde belirli lde snrlandrma olup kimin hangi okullara gidebilecei eitim otoritelerince nceden belirlenmektedir. Bunun da tesinde il iinde renci ve velilere okul tercih olana tannmamakta, hangi sokak ve mahallelerde oturanlarn hangi okullara gidecei nceden tayin edilmekte, sokan bir tarafndakiler bir okula gitmeye, karfl tarafndakiler baflka bir okula gitmeye mecbur klnmaktadr.
Okul ve Bankac Eitim Elefltirisi: Okula ve acl eitim sistemlerine dnk
elefltirileriyle bilinen bir dier nl eitim dflnr Paul Freire (1998)dir. Yoksullarn yoksulu olarak adlandrd ezilenlerin zgrl iin kavga vermifl ve eserler yazmfl ender eitimcilerden biridir. Milyonlarca insann alktan ld ve sefalet iinde yaflad dnyada insanlarn mlk edinme ve barnma hakkn savunmann gereksiz olduunu dflnen Freire (1998), sorunun daha derin olduunu,
eitimle bireylerin gszlklerini yenerek kendileri iin eyleme gemelerinin zorunluluu ve gereksinmesi zerine durmaktadr. Freire (1998)nin kulland kavramlardan en nemlisi bankac eitim terimidir. Ona gre eitim, elefltirel dflnce sreci olarak retilmelidir. Geleneksel retim yntemleri, yararsz baz bilgilerin renciye retilmesinden baflka bir fley deildir. Freire (1998) gre, retmenler aktif ve renciler ise pasif olduu mddete rencilerin kavramlar btnyle anlayabilmeleri olas deildir.
Bankac eitim kavramnda, retmen zne, aktif, bilgili; renci ise nesne, pasif ve bilgisizdir. Bankac eitime alternatif ise problem ortaya atc eitim olup bu
eitim elefltirel dflnen insanlar meydana getirir. retmenler, rencilerle karfllkl etkileflime dayal olarak alflrlar. retmen ile renci arasndaki iletiflim, her
ikisi tarafndan ynlendirilmelidir. retmen, sadece retmemeli, rencilerin
sylemek istediklerini de dinlemelidir. Eitimin amac, daha iyi bir toplum meydana getirmektir. Bunu salayabilmek iin insanlarn kendi davranfllarn aktif olarak
dnfltrebilmeleri gerekir. Baflka bir ifade ile eitimin amac; toplumdan dfllanan
bireyleri toplumla btnlefltirmek deil, bilakis onlar da ierecek biimde toplumu deifltirmektir. Onun zerinde durduu dier bir kavram sessizlik kltrdr.
Ona gre herkes, kendi dflndakilerle diyalog srecine girerek kendi dnyasna
elefltirel bir biimde bakabilir ve kendinin bireysel ve sosyal gereklii alglamasna bal olarak onun hakknda dflnebilir ve onu dnfltrmeye dnk eylemde
bulunabilir.
Freireye (1998) gre, eitim ynteminin merkezinde insanlk ve insanlaflma
problemi vardr. Ona gre sosyal yaflamn ve bu balamda eitimin hedefi, dnyann ya da insanln insanilefltirilmesidir. Bu ise herkesin kendisini evreleyen ve
etkileyen glerin bilincine varmas ile olanakldr. Ne zaman bizi evreleyen gler zerinde dflnr ve eylemde bulunursak o zaman dnyay dnfltrmeyi becerebiliriz. alflmalarn insann zgrleflmesi ve dnyay dnfltrme zerine younlafltran Freire (1998), modern eitimin problemlerini tanmlayarak ifle bafllar.
Illich gibi o da eitimin bugn masal anlatma hastalna kapldn, ocuklarn
dflnceleriyle var olamadn, elefltirel bir bilin iin snf ii dinamizmin bir trl salanamadn ileri srer. Duraan yapdaki eitimin materyal ve gerek dnya arasnda ba kuramadn, eitimin olgulara dayandrldn ifade eden dfl-
79
80
Eitim Felsefesi
nr, olgularn sadece olgu olduunu bunun ise fazla bir anlam ifade etmediini
syler. rencilerin bilgi ile yklenildiini, bilgiye boulduunu, renmenin ve
retilenlerin ne anlama geldiinin farknda bile olmadklarn syler. Byle bir
eitim yapsnda retmenlerin ise ocuklarn rettiklerini ne kadar ezberlediklerini test eden bir duruma dfltklerini ileri srer. retmenlerin rencileriyle iletiflim kuramadklarn, bunun sonucu rencilerin retmenlere oranla daha az insan olduklar algsn glendirdiini ifade etmektedir.
Alternatif Bir Yap Olarak Okulsuz Toplum: Okula iliflkin elefltiriler ve okullar slah etme konusundaki alflmalar, ncelikle geliflmifl lkelerde gndeme gelmifl olup sz konusu elefltiriler, okullarnn var olan toplumsal eflitsizlik ve adaletsizlikleri kaldrma yerine eflitsizlik ve adaletsizliklerin srdrld kurumlara dnflt konusunda younlaflmaktadr (Illich, 1985; Giroux, 1997). Bu konudaki
baz elefltirmenler, okullar slah etme ve okul reformu alflmalarna karfl kmakta; okullarn btnyle ortadan kaldrlmas gerektiini ileri srmektedir. Bu konuda en u grflleriyle tannanlardan biri, Ivan Illichtir. Illich (1985), okullarn btnyle ortadan kaldrlp bunun yerine renme merkezleri olarak adlandrd
kurumlarn kurulmas gerektiini savunmaktadr. Ona gre modern okullar rencilere tek doru fikrini afllamakta, onlar koflullandrmakta, nceden hazrlanmfl
birtakm bilgi paketlerini dayatmakta, retim programnda ngrlen bu bilgileri
renmeleri ve yaflamlarn buna gre dzenlemeye zorlamaktadr. Illiche (1985)
gre, insan renmelerinin ou okul dflnda olmaktadr; okul, sadece diploma
veren bir kurumdur. Hi kuflkusuz, birtakm konum ve statlere gelmede bu belgeler belirleyici olmaktadr. renciler de bunlara sahip olmak iin okullara devam etmektedirler. nk okul sonras yaflamda sadece diploma ve sertifika gibi
belgeler nemlidir. Mevcut haliyle okullar, sadece belge datmaktadr. Bu haliyle
okullar, paketlenmifl bilgileri pazarlayan iflletmelerdir. retmenler de bu bilgileri
aktaran profesyonellerdir. retmenler de retmek iin belge almak zorundadrlar. Yaplan snavlar ve testlerle rencilerin bu bilgileri ne kadar rendikleri ve
isellefltirdikleri belirlenmektedir. Yaplan bu testlerin sonunda kimileri baflarl, kimileri de baflarsz olarak nitelendirilmektedir. Zorunlu eitimin toplumsal kutuplaflmaya yol aacan ileri sren Illich (1985, ss.17-18), okullarn eflitsizlii ortadan
kaldraca varsaymn kabul etmemektedir:
Eitimde frsat eflitlii, gerekten hem arzulanr hem de uygulanabilir bir amatr;
ama bunu zorunlu retime denk saymak, kurtuluflu kilise ile karfltrmakla ayn fleydir. Okul, adafl ifli snfnn dnya din durumunu almfltr ve teknolojik an
yoksullarna bofl yere kurtulufl vaadinde bulunmaktadr. Ne var ki bu durum, ulusdevleti ve onu benimsemifl, bylece de vatandafllarn birbiri ardna dizilen diplomalar iin retim basamaklarn trmanmaya mahkm etmifltir. Bunun, eskilerin bafllama trenleri ve dinsel ykselifl ayinlerinden pek fark yoktur.
Illich (1985)e gre okul, toplumun kaynaklarn har vurup harman savurmakta, okulla ifl arasnda herhangi bir iliflki kuramamakta, diploma zerine kurulu bir
ayrmcl kurumsallafltrmaktadr. Okul, okula katlanlar sahiplenir ve bu balamda retmene eflitli roller bierek grevini yerine getirmeye alflr. Bir beki
olarak retmen, rencilerini bir dolamba ayininden geiren bir tren dzenleyicisi gibi davranr. Ahlak olarak ise ana babann, Tanr ya da devletin yerine
geerek Yalnz okulda deil, serbest olarak toplum iinde neyin doru neyin yanlfl olduunu afllar. Terapist olarak ise rencinin geliflmesine yardm etmek ama-
81
cyla onun zel yaflamna girmeyi, kendine bir hak olarak grr. Illich (1985, ss.5657)e gre okul bir iflletmedir ve retim programn pazarlar:
Hemen her okulun retim programnn saptanmasna szde bilimsel bir arafltrma
ile ifle giriflilir, eitim mhendisleri baflar iin gerekli alet ve edevat saptarlar. Tabii
bte ve tabularn belirledii ereve ierisinde... Datmc retmen, biten rn
tketici-renciye sunar. Onlarn tepkileri de gelecek modelin tasarm iin veri salar, rnein snfsz eitim, renci merkezli eitim, grup eitimi, grsel-iflitsel
ve konu merkezli eitimler byle doar.
Modern okulun yanlfl varsaymlar ve retorikler zerine kurulu olduunu syleyen Illich (1985), her yl birbiri pefline kenara atlan, yaymc ve yazarlarna para
kazandran ve her zaman tartflma yaratan ders kitaplar dolandrcl da bu okul
sisteminin zerine oturtulur. Ona gre okul, modern an kokuflan kltrnn ve
modernliin kilisesine dnflmfltr. Yazar, okulun durumunu flyle ifade eder:
Dnyevi, bilimsel ve lm-tanmaz nitelikleriyle okul, gnmz dflncesinin bir
parasdr. Ona gre, Bilim, okulda retilenlerle tanmlanrken retilenler de
szm ona bilimsel arafltrma ile tanmlanr. mr biter, okul bitmez. Okul, kaplarn kimsenin yzne kapamaz, her zaman bir olanak daha sunar: Yenileme eitimi, yetiflkin eitimi, srekli eitim... (Illich, 1985, s.60). Illich (1985)e gre okullar, yeni bir dnya kilisesi olup, bu kilisenin endstrisi ve iflleyifli, bilgi zerine kurulmufltur. nsan yaflamnda egemen hale gelen ve ou zaman da yanlfllarn retildii mekndr. retim ve tketim kltr, bu kltrn rettii yapay yaflam biimi, insanlar mutsuzlafltrmaktadr. Ona gre, nsanlar zorunlu okul uygulamasndan kurtulamadklar srece bu tketim lgnlndan da kurtulamazlar. Modern zamanlarda insan, bir tketim klesi haline getirilmifltir. Kapitalist toplumlarda okullar, en byk ve en yaygn iflverenler durumuna dnflmfl bulunmaktadr.
SIRA SZDE
Eitim ve okula ynelik radikal elefltiriler hangi temel noktada toplanmaktadr?
MODERNZM, POSTMODERNZM VE ETM
D fi N E L M
Dnya hakkndaki grfllerimiz, dnyay alglayfl biimimizi flekillendirmektedir.

Dnya nasl oluflmufltur? Geree nasl ulaflabiliriz? Gerek diye bir fley var mdr?
S Oyantlar
R U
Her fley grnd gibi midir? Bu ve benzeri grfllere verilecek
tartflmaldr. Antik grfller, gzlerimizle grdmz dnya ile ilahi dnyay birbirinden ayrt etmifllerdir. Ortaa boyunca antik grfl, dflncelerimize
egemen olDKKAT
mufl, sylem ve eylemlere rehberlik etmifltir. Rnesans ile birlikte geleneksel dflnce biimleri ve dnyaya iliflkin bakfl alar da deiflmeye bafllamfl, baz dflSIRA SZDE
nrler kendi grdklerine inanmaya bafllamfllardr. Bu balamda
yukarda da sz edilen baz dorulara ulaflmak iin kantlarn gerekli olduunu ileri srmfller,
buna paralel olarak da baz yntemlerin gelifltirilmesinin yeterli
olduuna inanmaAMALARIMIZ
ya bafllamfllardr. Baflka bir ifade ile inanlarn ve geleneklerin yerini rasyonalite
ve bilimsel yntem almaya bafllamfltr. Akl ve yntem ile insanla mkemmel bir
gelecek ve dnya vaat edilmeye bafllanlmfltr. Doann kontrol
K altna
T A P alnmas ve
insanln yaflam standardnn ykseltilmesi iin bilimsel yntemin yardmyla teknolojinin gelifltirilmesi zorunlu grlmfltr. Fakat ulafllan gerei felsefeciler
sorgulamaya bafllayarak, insanln bir felakete ve sefalete srklendiini,
moderTELEVZYON
nite ve bilim ad altnda insanlarn ve toplumlarn tek boyuta indirgendiini, insan
N N
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
82
Eitim Felsefesi
Ulusuluk, tek bir politik

topluluun paras olma
duygusunu yaratan bir
simgeler ve inanlar
kmesidir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
ve sosyal yaflam yalnzca olgularla aklamann olanakl olmad savn ileri srmeye bafllamfllardr.
Postmodernizim, genel olarak moderniteye bir tepkidir. Modernitenin btn
kurumlaryla birlikte insanln ilerlemesini salayacana ve mutlu klacana iliflkin gvene karfln, postmodernite bir proje olarak modernitenin bunu tek baflna
gereklefltiremeyeceini ileri srer. Modernizmin, hayatmz dnfltrc bir takm deiflimlerde rol oynamasna karfln, postmodernite daha ok 20. yzylda ne
kan, ulusuluk, totalitarizm, teknokrasi, tketimcilik, modern savafllar gibi moderniteden doan sonulara bakmakta ve bunlarn sosyal yaflammza etkilerini
sorgulamaktadr. Giddens (2005, s.419)e gre; totalitarizm, bir toplumdaki btn
kurumlarn tek bir merkezden ve tek bir kiflinin liderliinde toplanmasna gndermede bulunan bir kavramdr. Teknokrasi ve tketimcilik ise, kapitalist bir toplumda ynetimin teknik uzmanlara braklmas ve toplumun ise bir tketim batana
itilmesi anlamna gelmektedir. Postmodernite ile modernite; bilgi ve gerek nedir?
sorusuna farkl yantlar vermekte, bu ise sorunun belki de en nemli ksmn oluflturmaktadr. Postmodern adan gerek, insanlarn zerinde bir uzlaflmaya vard
bir fley ya da ifle yarayandr. Hatta tek bir gerein olmad birden ok gerekten
sz edilebilir. Postmodernistler; gereklii geleneksel ve idealize edilmifl doruyu
reddedip onun yerine dinamik, zaman, mekn ve bakfl asyla balantl olarak
deiflen bir olgu olarak kabul etme eilimindedirler. Postmodern dflnce eitim
asndan deerlendirildiinde baz temel zellikleri flyle ifade edilebilir (Hlynka
ve Yeaman, 1992):
Bakfl alar, anlamlar, yntemler ve deerlerin okluuna ballk,
Sylenenin tam tersi ironik anlamlarn, alternatif yorumlarn arafltrlmas ve
takdir edilmesi
Her fleyi aklama niyetinde olan byk anlatlarn elefltirilmesi veya bunlara flphe ile yaklafllmas,
Bakfl alarnn ve bilgiye ulaflma yntemlerinin okluundan dolay birden
ok gerein olduunun kabul edilmesi.
Buna gre postmodern bir retmen; kavramlar, fikirleri hedefleri bir metin
olarak grr ve her metnin yoruma ak olduunu bilir; metinlerdeki karfllkl ztlklar arar (iyi kt, ilerleme gelenek, bilim efsane, sevgi nefret, erkek kadn, gerek kurgu gibi). Ayrca postmodern bir retmen, ztlklarn gerek olmadn
gstererek, zerinde alflt metnin yapsn bozmaya alflr; mevcut olmayan
metinleri ve temsil edilmeyen gruplar belirler ve ortaya koymaya alflr.
PostmodernSIRA
bir retmenin
temel zellikleri nelerdir?
SZDE
BAfiARILI BR ETM VE OKUL SSTEMNN

D fi N E L M
ZELLKLER
Trkiyede eitim ve okul, 1860lardan beri tartflla gelen bir konu olmufltur. O
S O R Ueitim alannda birok toplantlar yaplmfl, kurultay ve fluralar
gnden bugne,
toplanmfltr. Btn bu toplantlardaki srdrlen tartflmalarn temelinde eitim ve
okula iliflkinDanlamlarn,
ifllevlerine gre yeniden inflas; baflarl bir eitim ve okul
KKAT
sisteminin nasl infla edilecei sorusu yer almfltr.
Etkili okul, iyi okul, baflarl okul kavramlar greceli kavramlardr. Her eiSZDE
tim ve okulSIRA
sistemi,
bu kavramlar farkl tanmlamakta ve anlamlar yklemektedir. Bu kavramlar bazen de birbiri yerine kullanlmaktadr. Bununla birlikte arafltrma bulgular,
bu okullarn baz ortak zelliklere sahip olduunu gstermekteAMALARIMIZ
N N
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
dir. Etkili okullar daha ok okul ve renci baflarlarnn sonucuna vurgu yaparken iyi ve baflarl okullar ocuklarn ok ynl entelektel ynlerden geliflimini
ne karmaktadr.
Arafltrmalar, acl eitim sistemlerinin birok problemle karfl karflya olduunu, bunun stesinden gelinmesi iin ulusal ve yerel dzeyde stratejilerin gelifltirilmesi gerektiini ileri srmektedir. Trk Eitim Sistemindeki reform alflmalar, temelde okullarn ve rencilerin baflarl olmas iin bir altyap oluflturma hedefine
dnktr. Bununla birlikte ulusal politikalarn baflarya ulaflabilmesi iin okulun
yeniden yaplandrlmas gerekmektedir. Bu anlamda her eitim reformunun temel
uygulama birimi okuldur. Trkiyede eitim, okullardan bozulmaya ve yozlaflmaya bafllamfltr. Yine okullardan dzelecektir.
Son yllarda ulusal ve uluslararas arafltrma bulgular, egemen kapitalist sistem
iinde eitim ve okulun anlamn ve bu anlamn zerine infla edilecek baflarl bir
sitemin zelliklerine iliflkin genel bir ereveyi ortaya koymaktadr. Her okul ve
eitim sistemi bu genel ereveyi kendi balamnda elefltirel bir gzle deerlendirmeli ve kendi var olan durumuna uyarlamaldr.
Okul Sistemi ve Liderlik

Eitime ve okula iliflkin anlamlarn yeniden inflas tartflmalarnda; okul sistemi ve
liderlik temel srelerdir. Bu sreler iinde; okul sistemine iliflkin politikalar, okul
ynetim sreleri ve okul yneticisinin liderlik zellikleri eitim ve okula iliflkin
anlamlarn yeniden inflasnda merkezi sreler olarak tanmlanmaktadr. Bu srelerin baz zellikleri flunlardr (Balc, 2001; Alton, 1996; Anspaugh, 1995; Bamburg
ve Andrews, 1991; Balc, 2001; fiiflman, 2005):
Okul Sistemine liflkin Politikalar
Herkes tarafndan kabul edilen ak ve fleffaf eitim politikalar vardr.
Eitim alflanlar, politikaclarnn desteini alacak tutum ve davranfllar
sergilerler.
Eitimde mkemmeli gereklefltirmenin olanakl olduuna inanlr.
Okul Ynetimi Sreci
Okul amalar, ak ve fleffaftr.
Okul merkezli karar verilir; retmenler etkinliklere katlr ve sorumluluk
alr.
Gelecek merkezli, baflarl akademik ve retimsel liderlik sz konusudur.
Deiflme ve yenileflmeye ynelim vardr.
Ortaklafla planlama ve ifl birlii temeldir ve buna bal olarak performans
izlenir ve deerlendirilir.
Okul alflanlarnda mesai kavram yoktur; okul alflanlar, grevlerine ve
okula byk zaman ayrrlar.
Okul Yneticisinin Liderlik zellikleri
Okul yneticisi, bir retim lideridir.
Okul alflanlarn karara katlma ve sorumluluk stlenmenin sosyal bir davranfl olarak benimsenmesini salar.
Ak kurallar koyar ve bu kurallar uygular.
Okul alflanlarnn ve rencilerin gdlenmeleri iin stratejiler gelifltirilir,
renci katlmna ve sorumluluk stlenilmesine nem verir.
Okul alflanlarn ifl doyumunun artmasn salar.
83
84
Eitim Felsefesi
Baflar zerinde younlaflr ve temel amalar deerlendirir.

Okul alflanlarnn mesleki ynden kendilerini srekli yenileyen ve yaflam
boyu renmeyi isellefltiren kifliler olmasn salar.
Zamann gzleyerek ve reterek harcar.
Temsil yeteneine sahiptir.
retim kadrosuna inanr ve gvenir.
retmenlerden yksek dzeyde beklentileri olup bunu kendilerine iletir.
Duruma gre liderlik stili belirler.
st ynetimin desteine sahiptir.
Program gelifltirme zerinde younlaflr.
Toplumun ve okul ynetim kurulunun desteine sahiptir.
retmenlerin zamanlarn olabildiince retime ayrmalarn salar.
Okulun en nemli ifllevinin renmeyi salamak olduunu herkese aklar.
renme-retme Sreci
Baflarl okullar; nceden ak amalar belirlerler ve rencilere temel becerileri
kazandrma zerinde younlaflrlar. Biliflsel renme ve renmenin transferi zerinde younlaflrlar. Programn ieriini yaplandrr, ama ve ierii dzenlerler.
Snfta geen zamann ounu renmeye ayrrlar. rencilerin nceki bilgilerini
kullanrlar. rencilere sk soru sorarlar. Sorulara yant oluflturabilmeleri iin rencilere yeterli zaman verirler. Yeni bir ierik sunduktan sonra uygulamalara yer
verirler. Bir aflama renilmeden dierine gemezler. Deerlendirme yapar ve geri bildirim alrlar. Btn rencilerin okulun ve renmenin amalarnn farknda
olmasn salarlar. renci geliflim ve baflarsn dzenli bir biimde ler ve deerlendirirler. rencilerin renme kapasiteleriyle ilgili aslsz n yarg ve bilgilerden kanrlar. rencileri deiflik lakaplarla damgalamaktan kanrlar. Baflarl okullar, bireysel ya da grup olarak rencilerle ilgili asgari dzeyde kabul edilebilir ama ve standartlar belirlerler. Grup alflmalarna nem verir, kk renme niteleri zerinde younlaflrlar. rencileri belirlenen standartlar gereklefltirmeye ikna ederler. Olabildiince renciler arasnda heterojen gruplar oluflturarak
ifl birliine dayal renmeye nem verirler. Farkl rencilerin farkl alanlarda ve
konularda daha iyi olabilecekleri inancn yerlefltirir, rencilerin birbirlerinin
rnlerini grmelerine frsat salarlar. renciler arasnda dostluk ve arkadafllk
iliflkilerinin geliflmesini desteklerler. rencilerin renmeye aktif bir biimde katld snf atmosferi olufltururlar. rencilere geri bildirim verirken baflka rencilerle ve onlarn puanlar ile karfllafltrmak yerine, onlara srekli bir geliflim iinde olduklar hissini verirler. rencilere geri bildirim verirken yararl bilgiler zerinde durur, baflarszl deerlendirmezler. Gerektiinde ge renen renciler
iin ekstra zaman ayrabilirler. Bir renci, bir aklama ya da gsteriyi anlamadnda onu tekrar etme yerine olabildiince farkl bir yolla tekrar anlatrlar. renciler iin iyi bir model olurlar. renciler arasndaki bireysel ve kltrel farkllklarn farkndadrlar. Baflarl bir eitim ve okul sistemi kurmaya ynelik renme
retme srecinde deiflen anlamlar yeni bir paradigmay tanmlamaktadr. Bu
balamda zellikle renme retme srecinde amalar ve deerlendirme zerine
odaklanan bu paradigma deiflikliinin zelliklerinden bazlar flunlardr (Lezotto,
1991; Purkey ve Smith, 1983; Rowan, 1983; fiiflman, 2005):
Amalar
Eitim sisteminin amalaryla ile toplumun gelecei arasnda stratejik bir iliflki kurulmufltur.
Okulda her dzeyle ilgili retim amalar aka belirlenmifltir ve bu amalar
okulun genel amalarn yanstr, temel becerilerin kazandrlmasn salar.
retim amalaryla ilgili standartlar btn renciler iin ayndr.
retim kadrosu, retimle ilgili amalardaki ncelikleri bilir ve kabul eder.
rencilerle ilgili amalarn gerekleflmesine iliflkin kaytlar tutulur.
rencilerin kiflisel ve akademik geliflimleri amalar balamnda dzenli
olarak izlenir ve raporlafltrr.
rencilerin renme glkleri erken belirlenir ve nlemler alnr, eitimle ilgili her konuda stratejiler gelifltirilir.
Deerlendirme
rencilerin sralanp baflarsz diye nitelendirildii bir yap yerine rencilerin baflarl olacaklarna dair tam inan vardr.
Deerlendirmelerden elde edilen bilgi, retim programnn gelifltirilmesi
iin kullanlr.
Test programlar, rencileri semek ve dzeylerine gre sralamak iin deil, renmeleri teflhis etmek iin yaplr.
Yetenee gre gruplamadan te, esnek ve heterojen gruplama kullanlr.
Akademik rekabete itibar edilmez; birlikte renme ve gdleme iin bir
ara olarak grlr.
renciler arasnda akademik tabakalaflma en alt dzeydedir.
retmen Davranfllar
Baflarl bir eitim sisteminin en nemli gelerinden biri, retmendir. retmenin
nitelii ile sistemin baflars arasnda olumlu bir iliflki vardr. Baflarl ve etkili okullar zerinde yaplan arafltrmalar bu okullarn baz ortak zelliklere sahip olduunu gstermektedir. Etkili okullar, okulu bir yaflama alan olarak grr ve okul kadrosu arasnda gvene dayal, dostane, destekleyici iliflkiler vardr. Baflarl okullarda; btn alflanlar kendilerini mesleki ynden srekli gelifltirme abas iindedirler ve st dzeyde bir sorumluluk duygusuna sahiptirler. Okul ifl birliine dayal
olarak ynetilir. Takm alflmas esastr. retmenler, ifl birliine dayal birlikte
planlamaya nem verirler ve snflarn etkili bir flekilde ynetirler. Okulda pozitif
bir alflma ve renme iklimi vardr. Btn okul toplumunun yeleri, renci baflarsna iliflkin yksek beklentilere sahiptirler ve btn rencilerin renebileceine ve baflarl olabileceine inanrlar; bireysel yeteneklerini tanma ve gelifltirmede rencilere yardm ederler. Ev devlerinden yararlanrlar ve bu konuda nceden planlama yaparlar (Purkey ve Smith, 1983).
Okul klimi
Okul iklimi rencilerin, retmenlerin, okul yneticilerinin okulda alflan dier
iflgrenlerin ksaca okul toplumunu oluflturan btn bireylerin davranfl ve tutumlarn etkileyen bir sretir. Bu srete eitim sisteminin genel amalar, toplumsallaflma ve kltrlenmeye iliflkin amalar ve rencilerin akademik ve sosyal davranfllar flekillendirilir. Btn bu nedenler olumlu okul kltrn, baflarl bir eitim
ve okul sistemine iliflkin bir sistemin kurulmasna ynelik amalarn yeniden inflasnda stratejik bir deiflken olarak yaplandrr. Olumlu okul iklimine sahip okulla-
85
86
Eitim Felsefesi
rn ortak zellikleri flyle zetlenebilir (Hoy ve Tarter, 1997a, 1997b; Hoy ve Sabo,
1998; Sergiovanni, 2006; Turan, 2002):
Okulun varlk nedeni ve amalar herkes tarafndan bilinir.
Okulda dzen ve disiplinle ilgili ak politikalar ve uygulamalar vardr.
Okulda disiplin sorunlar daha azdr.
Okulda saldrganlk ve ykclk yoktur.
Okula rencilerin devam oran yksektir.
renci ve retmen morali yksektir.
renmeler arasnda bir uyum vardr.
renci baflars yksektir.
Okulu sahiplenme duygusu yksek dzeydedir.
Herkes birbirine gvenir, hi kimse sorumluluktan kamaz.
Herkes hep birlikte okulun iyilii iin alflr.
rencilerin yreklendirildii iyimser bir ortam vardr.
Herkes okulda sorun zme srecine katlr.
Herkes birbirine dosta davranr ve birbirini korur.
Okulun yaptklar, aile ve evre tarafndan da desteklenir.
Okul evre liflkileri

Okul, toplumun bir parasdr. Hatta toplumun kendisidir. Toplumdan bamsz
okulun yaflamn srdrmesi olanakl deildir. Bir bakfl asna gre okul, bir topluluktur ve toplumun merkezinde yer alr. Bu bakmdan okulun baflars, velilerin
destei ile olanakldr. Eitim politikaclar baflarl okul ve eitim sistemleri iin
toplumun ve velilerin desteini almak zorundadr. Baflarl okul ve eitim sistemlerin okul evre iliflkisinde sahip olduu politikalarn bazlar aflada belirtilmifltir
(fiiflman, 2005):
Toplumla iliflkiler konusunda ak yntemler gelifltirilir.
Okul toplumunun btn yeleri iin olumlu bir okul atmosferi ve evresi
oluflturulur.
Toplumun okula ve karar srecine katlmna yer veren bir rgt yaps oluflturulur.
Toplumun okula dnk salayabilecei kaynak ve hizmetler belirlenir.
Okul dostu veli, veli dostu okul oluflturulur; okul aile iliflkileri en st seviyededir ve aileler okula maddi ve manevi katkda bulunur.
Aile katlm ile okulda bilgi ve g paylafllr.
Aileler okulda karar srecine katlr.
Aileler retim srecinin bir paras olurlar.
SONU
Eitim ve okula iliflkin radikal elefltirilerin gemifli uzun yllara dayanmaktadr. Bununla birlikte eitim ve okula iliflkin radikal elefltiriler, 19. ve 20. yzylda popler
olmufltur. Okulun otoriter bir sosyalleflme arac olduunu ileri sren radikal dflnrler, elefltirilerini kitle eitimine ve devlet okullarna yneltmifllerdir. Onlara gre okul, egemen sosyal yap tarafndan desteklenen birer sosyal kurum olup btn adaletsizlik ve eflitsizliklerin kurumsallaflmas ve srdrlmesinde nemli bir
aratr.
Okula iliflkin alternatif yaklaflmlar, okula iliflkin bakfl alarmz tamamen deifltirmemiz, acl okulun ideolojik bileflenler olarak adlandrlan ekonomizm,
materyalizm ve kitlesel medyann tehdidi altnda olduunun bilincinde olunmas
87
gerei zerinde durmaktadr. Okullar, birer umut, demokratik direnifl ve kendi z

bilincinin farknda olma yerleridir. Yeni okul, baz gruplarn dierleri zerinde imtiyaz kurma alan deil, diyaloa dayal zgr bir dnya ve toplum oluflturma hedefi zerine yeniden infla edilmelidir. Bu balamda dflnldnde, okulun
amalar, deiflime, zgr sylem ve harekete olanak salayacak durumlar zerinde odaklanmaldr.
Eitimciler en azndan, daha insani bir okul ve gelecek iin afladaki baz basit nerileri dikkate alabilirler (Duncan, 2002):
Bu dnyada bir sosyolog ve felsefeci olarak alfl.
Ak ve fleffaf kurumlar oluflturmak iin aba sarf et, hoflgry yaflam biimine dnfltr ve uygula.
Hoflgry ret.
Kendi geleceini belirleme ve bamsz dflnebilmeyi teflvik et.
rencilerine kendilerine gvenmelerini sala.
renmenin bir paras olarak insani iliflkileri infla et.
Birbirinizi sevin ve birbirinize sayg gsterin.
ocuklarn geleceinin bize bal olduunu unutmayn, gl ve cesaretli
olun.
Modern toplumda baflarl bir eitim sistemini ve okulu kurmak iinSIRA
neler
yaplabilir?
SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
88
Eitim Felsefesi
zet
N
A M A
N
A M A
Eitimin ve okulun ifllevlerini aklamak

Felsefi ve sosyolojik adan okulun temel ifllevi;
bireyi zgrlefltirme ve bireyin iinde yaflad
toplumun deerleri baflta olmak zere, yetenek,
beceri, tutum ve olumlu kabul edilen davranfllarn ok ynl iyilefltirilmesi zerine yaplandrlr. Okul araclyla bireyin kendini gereklefltirmesi, keflfetmesi ve sosyal yeteneklerini gelifltirmesi beklenir. Kuflkusuz her toplum eitime ve
okula farkl ifllevler ykleyebilir. Bu ifllevler bazen pedagojik bazen de ideolojik olabilmektedir.
Eitim ve okulun anlamna ynelik elefltirileri
aklamak
Eitim ve okulun anlamna ynelik elefltiriler;
kitlesel eitim anlayflna, okul sistemine, okulun
toplumsal hareketlilik yaratma ifllevine, renciyi pasiflefltirme srecine ynelik elefltiriler bafllklar altnda toplanabilir. Okul ve okulun ifllevlerine ynelik elefltirilerin baflnda radikal pedagoji olarak adlandrlan akm gelmekte olup bu
ekole bal dflnrler, elefltirilerini yalnzca
okul zerine deil onunla yakndan iliflkili olan
ocuk yetifltirme biimleri ve aile kurumunun
rgtlenifl biimine de yneltmektedirler. Bu
elefltiriler iinde Illich, okulsuz toplum modeliyle elefltirilerini alternatif bir yapda somutlafltran
bir dflnrdr.
N
A M A
N
A M A
Postmodern eitim ve okulun zelliklerini tartflmak

Postmodern dflnce eitim ve okul asndan
deerlendirildiinde baz temel zellikler flyle
ifade edilebilir:
Bakfl alar, anlamlar, yntemler ve deerlerin okluuna ballk,
ronik anlamlarn, alternatif yorumlarn arafltrlmas ve takdir edilmesi,
Herfleyi aklama niyetinde olan byk anlatlanlarn elefltirilmesi,
Bakfl alarnn ve bilgiye ulaflma yntemlerinin okluundan dolay birden ok gerein olduunun kabul edilmesi.
Baflarl bir eitim sisteminin zelliklerini deerlendirmek
Baflarl okullar ocuklarn ok ynl entelektel ynden geliflimini ne karmaldr.
Okul ynetimine iliflkin politikalar, okul ynetimi sreleri ve okul yneticisinin liderlik
zellikleri merkezi sreler olarak tanmlanmaldr.
Baflarl okullar; nceden ak amalar belirlemeli ve rencilere temel becerileri kazandrma zerine younlaflmaldr.
retmen davranfllar, okul iklimi ve okul
evre iliflkilerine de nem verilmelidir.
89
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi eitim alanna eserleriyle
nemli katk salayan dflnrlerden biri deildir?
a. Karl Marx
b. Friedrich Engels
c. Emile Durkheim
d. Max Weber
e. Antony Giddens
6. Afladakilerden hangisi eitimin ifllevlerinden biri

deildir?
a. Ekonomik
b. Sosyal
c. Siyasal
d. Din
e. Eitsel
2. Eitimi, egemen snflarn karlarna hizmet eden

bir ara olarak tanmlayan dflnr kimdir?
a. Emile Durkheim
b. Max Weber
c. Auguste Comte
d. George Herbert Mead
e. Karl Marx
7. Okulu politik sylem ve elefltiri yeri olarak tanmlayan ifllev afladakilerden hangisidir?
a. Politik
b. Ekonomik
c. Kltrel
d. Eitsel
e. Sosyal
3. Afladakilerden hangisi eitimin toplum ynnden

sosyal ifllevlerinden biri deildir?
a. Sosyal btnleflme
b. Nitelikli ifl gcnn yetifltirilmesi
c. Sosyal eflitlik
d. nsan kaynaklarnn seilmesi
e. Sosyal hareketlilik
8. Okulu uluslararas dayanflma ve dostluk yeri olarak

tanmlayan ifllev afladakilerden hangisidir?
a. Politik
b. Ekonomik
c. Kltrel
d. Eitsel
e. Sosyal
4. Bireyler istemedikleri mesleklere zorla yneltilmekte, sanayinin ve toplumun gereksinme duyduu mesleklerin propagandas yaplmakta, bu meslekleri edinmeleri iin ocuklar bir dizi teste tabi tutulmaktadr.
Oysaki bu testlerin neyi ne kadar ltkleri olduka tartfllan bir konudur biiminde yaplan elefltiri, eitimin
ve okulun hangi anlamna ynelik bir elefltiridir?
a. Kitlesel eitimin radikal elefltirisi
b. Okul sistemine ynelik elefltiri
c. Okulun toplumsal hareketlilik yaratma ifllevine
ynelik elefltiri
d. Okul ve bankac eitim elefltirisi
e. Alternatif bir yap olarak okulsuz toplum elefltirisi
9. Afladakilerden hangisi okula ynelik radikal elefltirilerden en ok bilinenidir?

a. Elefltirel teori
b. Okulsuz toplum
c. Zorunlu eitim
d. Parasz eitim
e. Postmodern eitim
5. Afladakilerden hangisi eitimin uluslararas ynden ekonomik bir ifllevi deildir?

a. Uluslararas yarflma
b. Ekonomik ifl birlii
c. Mesleki eitim
d. evrenin korunmas
e. Bilginin paylafllmas
10. Afladakilerden hangisi baflarl okul mdr zelliklerinden biri deildir?

a. Bir retim lideridir
b. Ak kurallar koyar ve bu kurallar uygular
c. Temsil yeteneine sahiptir
d. Mevzuata baldr
e. Program gelifltirme zerinde younlaflr
90
Eitim Felsefesi
Okuma Paras
Ortaretime Geifl Sistemi zerine Baz
Mlahazalar
Zamanla dershaneler okullarn nne gemeye, ilkretim kurumlarmzdaki eitim-retim nemini yitirmeye, 8. snfn sonunda dzenlenen OKSyi kazanmak
da rencilerimizin tek hedefi hline gelmeye bafllad.
Tm bu sebeplerle de OKS varln srdrrken eitimi iyilefltirme adna yaplan btn alflmalarn kalc
bir etkisinin olmad da ak bir flekilde ortaya kt.
Dolaysyla ilkretimden yksekretimin sonuna kadar 16 yl sren eitim retim srecinin tam orta yerinde, 8inci snfn sonunda yaplan hem ilk sekiz yllk temel eitim dnemini bloke eden hem de sonraki ortaretim ve yksekretimi de ieren dnem iin belirleyici unsur ve eflik haline gelen OKSnin masaya yatrlmas bir zorunluluk olmufltu. flte eitim sistemimizi
derinden etkileyen ve baflta mfredat yenileme olmak
zere, eitimi iyilefltirme adna yaplan birok alflmay da adeta anlamsz klan bu problematik erevesinde
yeni Ortaretime Geifl Sistemi gelifltirildi.
Yeni sisteme gre fen ve anadolu liselerine giriflte tek
belirleyici lt olan OKS kaldrlmfltr. Baflarnn, yaklaflk iki saat sren tek oturumluk bir snavla belirlenmesi, ilkretimin zellikle 6, 7 ve 8inci snflarnda
gereklefltirilen eitim ve retimin ihmal edilmesine
yol amaktayd. Yeni sistemle birlikte rencilerin ilkretim sonundaki performans; 6, 7 ve 8inci snflarn sonunda mfredat odakl snavlarla belirlenecek ve
bu flekilde rencilerin bilhassa okuluna ve derslerine
nem vermesi salanmfl olacaktr. Ortaretime geiflte esas alnacak toplam puan hesaplanrken okuldaki
btn derslerden alnan baflar puanlar yannda, ayrca
rencilerin okula uyumu, z bakm, kendini tanmas,
etkili iletiflimi, sosyal etkileflimi ve deer bilinci, sorun
zmesi, sosyal faaliyetlere katlm, takm alflmas ve
sorumluluk, verimli alflma ve evre duyarll gibi
davranfl nitelikleri de dikkate alnacaktr. Buna gre 6,
7 ve 8inci snflarn sonunda bu snflar iin mfredat
odakl snavlardan elde edilen puanlarn yzde 70i, rencilerin okuldaki ylsonu baflar puanlarnn yzde
25i ve belirlenen davranfl ltlerine dayal olarak elde edilen davranfl puannn yzde 5i toplanarak renci hakknda, sadece anlk bir performansa dayal deil genifl bir zaman dilimine ve retilen ok boyutlu bir
performans gstergesine dayal olarak her snf iin puan bulunacaktr. Ayrca bu snftaki performansa da-
yal olarak elde edilecek snf puanlarndan 6. snfn

yzde 25i, 7nci snfn yzde 35i ve 8inci snfn da
yzde 40 alnarak Ortaretime Yerlefltirme Puan elde edilecektir. Bu flekilde oluflturulan yeni sistemde
rencilerin, yl boyunca motivasyonlarnn devam
etmesi ve temel eitim nitelii taflyan ilkretim eitiminin ruhuna uygun bir flekilde btn derslerin nemsenmesi salanacaktr. Ayrca 6, 7 ve 8inci snflarn
sonunda dzenlenecek olan mfredat odakl merkez
snavlarda yabanc dilden de soru sorulmas, lkemizde hep elefltiri konusu olan yabanc dil eitiminin niteliinin ykseltilmesi adna bafll baflna bir adm teflkil edecektir.
...
Yeni sistemin hayata gemesiyle birlikte ilkretimin
adeta rntgeni ekilmifl olacaktr. Bylece, ilkretimde bundan sonra yaplacak btn iyilefltirme alflmalar iin yeni sistem sayesinde ok ynl ve ayrntl bir
veri taban retilmifl olacaktr. Yllardan beri lmeden
gelifltirmeye alfllan alanlarda, bundan byle yaplacak iyilefltirme alflmalar, genellemelerle deil ok
ynl saptamalara dayal olarak daha bilinli bir flekilde yrtlecektir. Dolaysyla yeni Ortaretime Geifl
Sistemi ile birlikte bakanlk bir anlamda kendi kendini
mercek altna alacak bir mekanizma gelifltirmifl oldu.
Eitim sistemimizin en sorunlu zelliklerinden biri de
sistemin her boyutunda hesap verebilirlik mekanizmasnn dflk olmas ve hatta baz uygulamalar iin bu
durumun hi sz konusu olmamasdr. rnein; verimi
ve baflars dflk bir retmenin ve okul yneticisinin,
bu eksikliklerinden dolay herhangi bir yaptrm veya
baflka bir davranflla karfllaflmas sz konusu deildir.
Byle bir iflleyiflin ve kltrn olmamas nedeniyle flimdiye kadar OKS gibi merkezi snavlarda rencilerin
yafladklar baflarszlk, genelde rencilerin devam ettikleri okulla veya dorudan retmenleri ile iliflkilendirilmemifltir. nk OKS baflars gerekten de retmenle ve okulla pek fazla iliflkili deildi. Yeni sistemle
birlikte rencilerin baflars ya da baflarszl, ncelikle akla retmenlerini ve okulunu getirecektir. nk
yeni sistemde rencinin baflarsnn deerlendirilmesinde temel ltler, okulda verilen mfredata dayal
eitim retimle ve retmenin niteliiyle ok yakndan ilgilidir. Yeni Ortaretime Geifl Sistemini, flartlar iyilefltirme anlamnda flimdiye kadar yaplan okul,
derslik ve retmen saysndaki artfl, bte ve teknolo-
91

jik altyapdaki iyileflme gibi alflmalarla bir tutmamak
gerekir. Yeni sistemin bir ruhu ve felsefesi bulunmaktadr. Snrlar ve erevesi ok ak olarak belirlenmifltir. Temennileri deil, gerekleflmesi kesin olan amalar ieren bir yapya sahiptir. Ayrca yeni sistemle ortaya konan amalarn gerekleflip gerekleflmeyecei
test edilebilir niteliktedir. Bu nedenle yeni sistemi,
baflta eitimciler olmak zere kamuoyunun daha zenli bir flekilde ele almas gerekir. Bu arada yeni sistemin
daha fazla anlatlmasna gereksinme duyulduu ortadadr. Ancak yeni sistem kamuoyuna yukarda rnek
verdiimiz iyilefltirme alflmalarndan birini tantr gibi yzeysel tantm odakl bilgilendirmelerle deil, daha derin, felsefi ve bilimsel temeli olan aklamalarla
anlatlmaldr.
...
OKSnin, dershanelerin rencinin hayatnda belirleyici
unsur haline gelmesine yol aarak okullarmz ikinci
plana att, mfredat bilhassa baz boyutlarn tamamen yok sayarak bloke ettii, sekiz yln sonunda iki
saatlik bir zaman dilimine skfltrld iin renciler
zerinde mthifl bir stres yaratt doru deil midir?
Yeni gelifltirilen Ortaretime Geifl Sisteminin rencilerin performansnn ok boyutlu olarak srece yaylmfl bir flekilde deerlendirilmesini salayaca, anlk
deerlendirmenin yaratt stresi paralara blerek azaltaca, okulu rencinin nezdinde belirleyici unsur haline getirecei yanlfl mdr? Sonu olarak hem ilgili ve
yetkili kifliler hem de kamuoyu bilmedir ki yaklaflk 30
yl aradan sonra zellikle temel eitimi bloke eden,
okulun ve retmenin rencinin baflarsnda belirleyici roln azaltan OKSnin kaldrlarak yeni Ortaretime Geifl Sisteminin (OGES) getirilmesi, Trk eitim
sistemi asndan yeni bir dnm noktasdr.
Kaynak: Yukardaki metin; rfan Erdoan tarafndan
yazlan 12 Aralk 2007 tarihli Radikal Gazetesinden ksaltlarak alnmfltr.
1. e
2. e
3. b
4. b
5. c
6. d
7. a
8. e
9. b
10. d
Yantnz doru deilse, Girifl bafllkl

Yantnz doru deilse, Girifl blmn
gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse, Eitimin ve Okulun
fllevleri blmn gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse, Eitim ve Okulun
Anlamna Ynelik Radikal Elefltiriler blmn
gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse, Eitim ve Okulun
Anlamna Ynelik Radikal Elefltiriler blmn
gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse, Baflarl Bir Eitim ve
Okul Sisteminin zellikleri blmn gzden
geiriniz.

Sra Sizde 1
Hayat performans ve hayat dngs ile eitimin ifllevi arasnda dorusal bir iliflki vardr. Eitim sistemi ile
bireyin yaflam tasarm birbirini destekler nitelikte olmaldr. Bu balamda, eitim ve okulunun bireyin hayat tasarmna katkda bulunmas, gndelik ve gelecek
yaflamnda karfllaflaca sorunlarn stesinden gelebilecek kalc problem zme becerileri kazandrmas
beklenir.
Sra Sizde 2
Modern eitim ve okulun ekonomik, sosyal, politik,
kltrel ve eitsel olmak zere befl temel ifllevi vardr.
Bu ifllevler bireysel, kurumsal, okulun evresi, toplum
ve uluslararas ynlerden bireyin ve toplumun geliflimine katk salar.
92
Eitim Felsefesi
Sra Sizde 3
Eitime ve okula iliflkin radikal elefltiriler; modern okul
ve eitim sistemlerinin kapitalist dnya grflnn meflrulafltrld ve insan bir ara durumuna dflrd grfln ileri srmektedir. Mevcut okul ve eitim sistemleri, var olan yapnn ve istikrarn srdrlmesine katk
salamakta, toplumun dnfltrlmesine ve daha insani,
zgr bir toplumun inflasna katkda bulunmamaktadr.
Sra Sizde 4
Postmodern bir retmen; hayat bir metin olarak grr
ve bu metnin yoruma ak olduunu bilir. Alternatif ve
oklu bakfl alarnn arafltrlmas gerektiine inanr. Modern zamanlarda retilmifl byk efsaneler, anlatlara
flphe ile yaklaflr ve birden ok gerein olduunu bilir.
Sra Sizde 5
Toplumun btn kesimlerince benimsenen ak, fleffaf
ve adil eitim politikalar vardr. ok ynl yetiflmifl ve
eitim almfl retmen, okul yneticileri ve eitim politikaclar vardr. Okul alflanlarnda mesai kavram yoktur ve okul bir yaflama alan olarak grlr. Okul ve snfta diyaloa ve karfllkl gvene dayal bir iletiflim ve
paylaflm sreci vardr.
Kaynaklar
Akyz, Y. (2007). Trk eitim tarihi. Ankara: Pegem A.
Allton, J. (1996). An investigation of the relationship
between teachers perceptions of their schools
climate and the nature of their principals selfReported Instructional Leadership. Dissertation
Abstracts International, 578(l), 37-A.
Anspaugh, D. L. (1995). Teachers perceptions of
instructional leadership and student achievement,
Dissertation Abstracts International, 56 (6) 2049- A.
Arslan, A. (1996). Felsefeye girifl. Ankara: Vadi.
Balc, A. (2003). Etkili okul. Ankara: PegemA.
Bamburg, J. ve Andrews, R. (1997). School goals,
principals and achievemert. School Effectiveness and
School Improvement. 2(3), 171-191.
Bolay, S. H. (2007). Trk dflncesinde gezintiler.
Ankara: Nobel.
Bolay, S. H. (2007). Felsefeye girifl. Ankara: Nobel.
Cheng, Y. C. (1996). School effectiveness and schoolbased management: A Mechanism for development.
London: Palmer.
Durali, T. (2006). Felsefe-bilime girifl. stanbul: antay.
Fletcher, S. (2000). Education and emancipation. NY:

Teachers College Press.
Freire, P. (1998). Ezilenlerin pedagojisi (eviren: D.
Hattatolu ve E. zbek). stanbul: Ayrnt Yaynlar.
Hoy, W. K. ve Sabo, D. J. (1998). Quality middle schools:
Open and healthy. CA.: Corwin Press.
Hoy, W. K. and Tarter, C. J. (1997a). The road to open
and healthy schools: A handbook for changeElementary and middle school edition. CA.: Corwin
Press.
Hoy, W. K. and Tarter, C. J. (1997b). The road to open
and healthy schools: A handbook for change-Middle
and secondary school edition. CA: Corwin Press.
Giddens, A. (2005). Sosyoloji. stanbul: Ayra.
Giroux, H. A. (1997). Pedagogy and the politics of hope:
Theory, culture, and schooling (A critical reader).
Boulder: Westview Press.
Illich, I. (1985). Okulsuz toplum (eviren: T. B. stn).
Ankara: Birey ve Toplum Yaynlar.
Illich, I. (1974). Energy and equity [Enerji ve Eflitlik].
London : Calder & Boyars.
Hlynka, D., ve Yeaman, R. J. (1992). Postmodern
educational technology. (ERIC Digest No. EDO-IR92-5.
Lezotte, L. W. (1991). Correlates of effective schools: The
first and second generation. MI: Effective Schools
Products.
Perrucci, R. ve Knudsen, D. D. (1983). Sociology. MN:
West Publishing Co.
Purkey, S. & Smith, M. (1983). Effective schools: a
review, The Elementary School Journal, 83, 427-462.
Rowan, B. ve dierleri. (1983) Research on effective
schools: a cautionary note, Educational Researcher,
12, 24-31.
Sergiovanni, T. J. (2006). The principalship: A reflective
practice perspective. San Antonio, Texas: Trinity
University.
Spring, J. (1997). zgr eitim (eviren: Ayfle Ekmeki).
stanbul: Ayrnt Yaynlar.
fiiflman, M. (2005). Eitimde mkemmellik arayfl.
Ankara: PegemA Yaynlar.
Turan, S. (2002). Organizational climate and
organizational commitment: A study of human
interactions in Turkish public schools. Educational
Planning, 14 (2), 20-30.
Waite, D. (2002). The Paradigm wars in educational
administration: An attempt at transcendence. International Studies in Educational Administration, 30
(1), 66-81.
Wheeler, S. (1966). The Structure of formally organized
settings. Orville G. Brim ve Stanton Wheeler (eds.),
Socialization After Childhood. NY: Wiley.
Trk Eitim
Sisteminin
Felsefi Temelleri
Kaynak: http://www.sfusd.edu/schwww/sch618/Literature,%20Poetry/pageantTurkminyat.gif Eriflim Tarihi: 22.06.2008
..1000lere dayanan Trklerin tarihinde; ulusal kimliin, yaflam alflkanlklarnn ve kltrn belirlenmesinde ve srdrlmesinde etkili olan temel deiflkenlerden birisi de benimsenen eitim felsefesidir. Ayn eitim felsefesi, zaman iinde tutucu bir nitelik kazanarak kurulan byk imparatorluklarnn kfln de hazrlamfltr. Cumhuriyetle birlikte ortaya kan eitim felsefesi ise ulusun adafl
deerler etrafnda yeniden yaplanmas srecini ifade etmifltir. Bu nitede, slamiyet ncesinden gnmze kadar Trk toplumunun sahip olduu eitim sistemlerini flekillendiren felsefi yaklaflmlarn zellikleri ve dflnrlerin yaklaflmlar
irdelenmifltir.
Amalarmz
N
N
N
N

slamiyet ncesi Trk toplumundaki eitimin dayand felsefeyi kavramak,
slamiyet sonras eitimin dayand felsefeyi aklamak,
Seluklularda ve Osmanllarda eitimin dayand felsefeyi aklamak,
Cumhuriyet dneminde eitimin dayand felsefeyi kavramak iin gerekli
bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.
93
94
Eitim Felsefesi
rnek Olay
Atatrk, Osmanl eitiminin son dnemleri iin 1923te flu teflhis ve tespitte bulunmufltur. Her Maarif Nazrnn, Vekilinin birer program vard. Memleketin maarifinde, eflitli programlarn uygulanmas yznden retim berbat hale gelmifltir.
Bu yirmi otuz yllk maarif mdr memleketimizin eflitli yerlerini dolaflmfl, dediklerine gre, birbirine zt birok programlar almfl, uygulamfl ve uygulatmfltr;
nk hkmetin baflna gelen her nazr, kendine gre bir program yapyor, onu
tamim ediyor, uygulamaya alflyor. Bir mddet sonra baflka bir nazr geliyor,
onu beenmiyor, baflka bir program uygulatyor... Eitimimizin amac, kendin,
hayat bilmeyen, her konuda yzeysel bilgi sahibi, tketici insan yetifltirmek olmufltur.... Btn bu uygulama ve programlar ne veriyordu? okbilmifl, ok renmifl bir takm insanlar... Ama neyi bilmifl? Bir takm nazariyat bilmifl! Fakat neyi
bilmemifl? Kendini bilmemifl, hayat, ihtiyac bilmemifl ve a kalmfl! flte bu renim tarznn uursuz sonucu olarak denebilir ki, memlekette aydn olmak demek,
okbilmifl olmak demektir, sefalete, fakirlie mahkm olmak demektir.
Kaynak: Akyzn (1997, ss.291-292) Trk Eitim Tarihi adl eserinden alnmfltr.
Anahtar Kavramlar
Gelenek
Grenek
Tre
Hedef
Natralizm (Doaclk)
Daimicilik
Esasicilik
Pragmatizm
Pozitivizm
Yaplandrmaclk
indekiler
GRfi
SLMYET NCES TRK TOPLUM YAPISI VE ETMN DAYANDII FELSEFE
SLMYET SONRASI TRK TOPLUMUNDA ETMN DAYANDII FELSEFE
SELUKLULARDA VE OSMANLILARDA ETMN DAYANDII FELSEFE
CUMHURYET DNEM ETMNN DAYANDII FELSEFE
5. nite - Trk Eitim Sisteminin Felsefi Temelleri
GRfi
Medeniyetlerin kurulmas ve varlklarn srdrmesi, byk lde toplumsal yaplarnda kabul gren eitim felsefesinin bir rndr. Benimsenen eitim felsefesi toplumlarn iinde bulunduklar corafyadan, retim biimlerinden, kltrel birikimlerinden, yaflam alflkanlklarndan ve tarihsel gemifllerinden etkilenir. Ayn
zamanda eitim felsefesi toplumlarda var olan dfln yaplarn etkileyerek toplumdaki kurumlarn zerine kurulduklar sosyal normlar, deerleri ve ksaca sistemleri etkiler. Her toplumun benimsedii eitim felsefesi o toplumun sosyal, kltrel, ahlaki ve tarihsel birikimlerine gre flekillenirken, iinde bulunulan dnemde yaflayan dflnrlerin grflleri de dnemde benimsenen eitim felsefesini
etkiler. Bu nitede, slmiyet ncesi Trk toplumunda, slm Trk toplumunda ve
Cumhuriyet dnemi Trk toplumunda eitimin dayand felsefe ve bu dnemde
benimsenen eitim felsefesini etkileyen dflnrlerin grflleri ele alnmfltr.
SLMYET NCES TRK TOPLUM YAPISI VE

ETMN DAYANDII FELSEFE
slmiyet ncesi Trk toplumundaki eitim felsefesi, byk lde Trklerin yaflam biimlerinden ve bu yaflam biimini etkileyen ekonomik, toplumsal ve politik
ortamlara dayanmaktadr. Trkler, .. 1000 - .S. 453 yllar arasnda Byk Hun,
Bat Hun, Gktrk (552-745) ve Uygur (745-840) devletlerini kurmufllardr. Yaklaflk 1450 yl sren bu dnemde, yerleflik Uygur toplumu haricinde genelde gebe
bir yaflam tarz srdrmfllerdir. Bu yaflam biiminde savafl, hayvanclk ve bunlarla ilgili el zanaatlar eitimin temel konularn oluflturmufltur. Ayrca Trklerin devlet kurduklar coraf, ekonomik ve politik evre, onlarn yaflamlarn srdrmeleri iin baz deerler oluflturmalarna etki etmifltir. Bu deerler asrlarca devam eden
ve pek ok durumda snanan ve topluma yarar salayan gelenek ve grenekler
olarak belirlenmifl, gnlk yaflamda geerli ve dzenleyici geleri oluflturmufltur.
flte bu treler, Trk toplum yaflamn dzenleyen, uyulmas gerekli ve zorunlu kurallar, gelenek ve grenekleri kapsar (gel 1971, ss.270-274).
Gelenek, saygn tutulup kuflaktan kuflaa iletilen kltrel kalntlar, alflkanlklar
ve davranfllardr. Grenek ise, bir fleyi eskiden beri grd gibi yapma alflkanl fleklinde tanmlanabilir. Gelenek ve grenekler ise treyi oluflturmaktadr. Trelere gre slmiyetten nceki Trk toplumlarnda genelde toplumsal hedefler,
gelenek ve greneklerden yani treden oluflur. Bunlar;
cihan imparatorluu kurma
hakan ve hatuna itaat etme
yiit, cesur, adil, iyi, gzel vb. olma
anaya, babaya, bye sayg gsterme, kkleri koruma ve sevme
hayvanlar ve bitkileri tanma ve koruma
bamsz yaflama
yoksulun ve gszn yannda olma ve onlara yardm etme
dayanflma, danflma, paylaflma, bilge olma, szn tutma
Trk yurdunu, milletini, tresini her ne pahasna olursa olsun koruma,
yceltme
at binme, kl, ok, yay vb. en iyi flekilde kullanmadr.
95
96
slamiyet ncesi Trk

toplumunda:
Eitim felsefesi byk
lde yaflam biimleri
gelenek, grenek ve
trelerinden
etkilenmifltir.
Toplum, gebe
olduundan dolay,
yerleflik okul kurumu
yoktur.
Eitim ortam ve snama
durumlar, gerek
yaflamdr.
Eitim doaclk
(natralizm) felsefesi
akmna uygundur.
Eitim Felsefesi
Ayrca hayvanlar ehlilefltirme; onlar besleme, bytme, retme, onlardan yiyecek, iecek, giyecek elde etme de hedeflerin bir ksmn oluflturur. Demir, bakr,
tun vb. madenleri iflleme, bunlardan ara gere yapma; ok nemli hedeflerdendir. Treyi bozmak, ya da ona uymamak affedilmez bir sutur ve cezas lmdr
(Ergin, 1970, s.6, s.170). Bu toplumsal zellikler dorultusunda eitim doaya ve
doann zorunlu kld toplumsal yaflam alflkanlklarna gre flekillenmifltir. Bu
dorultuda slamiyet ncesi Trk toplumunda eitimin dayand temel felsefeye
iliflkin flunlar sylenebilir:
Toplum, gebe olduundan dolay, yerleflik okul kurumu yoktur: Kifli, toplum ve
aile tarafndan cinsiyete gre eitilmektedir. Erkekler; savafl, maden iflleri, hayvanclk vb. kadnlar; ev iflleri, ocuk bytme vb. ifllerle uraflmaktadr. Byle olmakla
birlikte, kadnlarn da savafl oyunlarn rendikleri, ok, yay, kl vb. kullandklar,
ata bindikleri, avlandklar, savafllara katldklar bilinmektedir. Erkeklere belirgin bir
ayrcalk tannmamfltr. Hatta baz durumlarda kz ocuklarnn erkeklerden stn
tutulduklar zamanlar olmufltur. Kz ocuun annesi (ana), erkek ocuun babas
(ata) gibi olmas beklenmifltir (gel, 1971, ss.551 - 552; nan, 1973, ss.70 - 73).
Eitim ortam, gerek yaflamdr: Eitimde esas olan, gerek durumlarda yaparak yaflayarak renmektir. rnein kk ocuklar nceleri at yerine koyunlara
bindirilir; ava gtrlr; onlara kufl ve fareleri okla vurma alfltrmalar yaptrlr.
Yaparak ve yaflayarak, taklit ederek, rnek alarak renme ile kademeli yaklaflm
kullanlr. Her ocua, yapt kahramanlk, gzel, iyi vb. bir iflten sonra bir ad verilmifltir (Ergin, 1964, ss.30 - 31; Akyz, 1997, ss.3-12).
Snama durumlar yaflam iindeki gerek durumlardr: Kifli, yaflamn iinde snanr. Yaflamn kendisi, savafl ve savafl oyunlar, av, renen bireyin yapp ettikleri, ortaya koyduu ara gere ve rnler snama durumlarnn temel geleridir. Kiflinin gerek yaflamdaki snama durumlarnda yapp ettiklerine gre ad, unvan,
yeri gibi toplumsal statsnn geleri belirlenir.
slamiyet ncesi Trk toplumunda eitim, genellikle doaclk (natralizm) felsefesine uygundur: Doaclk akmna gre eitim gerek yaflam ortamnda, doada yaplmaldr. Kadn ve erkekler ayn eitimden geerler. Genellikle ayrm yoktur. Kifli toplumsal ve doal ortamda karfllafltklar glkleri giderecek biimde
yetifltirilmektedir. Genellikle retmen bilge ve yafll kiflilerdir. Ayn zamanda doann ve yaflamn kendisinin de retmen olduu dflnlr. Yaflamdan ve doadan bireyin reneceklerinin, yaflamda kalmasn ve salkla bir yaflam srmesini
salayaca grfl benimsenmektedir.
SLMYET SONRASI TRK TOPLUMUNDA ETMN

DAYANDII FELSEFE
slm Trk toplumunda;
in, Hint, Fars, slm,
Yunan, Latin, Anadolu, Msr
vb. uygarlklarna kimi deer
ve yaflam pratikleri Trk
yaflam biimi iinde
sentezlenmifltir.
Trkler 9. ve 10. yzyllarda kitleler halinde mslman olmakla birlikte yeni kltrel
deerlerle karfl karflya kalmfllardr. Eski deerlerin bir ksm, yeni kltrel deerlerle
donatlmaya bafllanmfltr. Trk toplumu, eski deerleriyle yani tresiyle, slm deerleri sentezlemifl; bununla kalmamfl ayn zamanda eski Grek, Latin kltryle de bu
deerleri zenginlefltirmifltir. Bylece yeni kltrel deerler oluflturmufltur. Bu kltrel
deerlerde baskn olan zellik, slmiyettir. slmiyete gre, tm bu evreni yaratan,
ebed ve ezel, mutlak bilge, adil, gzel, iyi vb. zelliklere sahip olan Allahtr. Allah;
buyruklarn peygamber araclyla kullarna bildirmifl ve bunlara uyulmasn buyurmufltur. Bunlar, uyulmas gerekli kesin buyruklardr ve Kurnda yazldr.
97
slamiyet sonras Trk toplumunda, iinde eitimin de yer ald sosyal kurumlar, deerleri ve normlar etkileyen yeni felsefi dflnceler ortaya kmfltr. Bu dflnceler temelde tz tanr inanc etrafnda tanmlayarak, bireyin taflmas gereken
erdemleri, sorumluklar ve zellikleri yeniden flekillendirmifltir. Bu anlamda bireyin iinde bulunduu ahlak anlayfl yeniden kurgulanrken, devlet ve sosyal dzenin devam ve ideal olann kurgulanmasnda eitim, retim ve retmen erdemleri ve zellikleriyle dflnce sistematiinin merkezinde yer almfltr. Frb, bni
Sina, Gazali ve bni Rflt gibi slam dflnrleri dflnce ve dnya grflleriyle
iinde eitiminde bulunduu genifl bir yelpazeyi etkileyen farkl felsefi yaklaflmlar
ortaya koymufllardr.
Frb (870- 950): Eflatun, Aristo ve Yeni Eflatunculukla slmiyeti birlefltirmeye alflan ilk Trk-slm filozofudur. Frbye gre, tm varlklar Allahtan
kar ve tekrar Ona dnerler. Allah, vacib-ul vcuttur; yani varln ve tzn
(cevher, zat) hibir fleye borlu deildir. Ezeli ve ebed, salt iyilik, akl, gzellik,
bilgelik vb. zelliklere sahiptir. Dier varlklar, Ondan sudur (kfl, meydana
gelifl yoluyla ortaya kar). Aristoya gre, Tanr, evrenin merkezindedir; maddeye biim verir. Frbde Allah ile madde arasnda ikilik yoktur; madde, zorunluluunu Allahtan alr. Her fleyin varlk nedeni Allahtr. Ondan olurlar ve Ona
dnerler. nsann en son amac Allah anlamak ve Ona ulaflmaktr. Bunu tasavvufla salayabilir.
Frbnin Ahlak Anlayfl: Ahlak, bilim saptar. Mutluluk, insann kendisine
iyilik etmesiyle gerekleflir. yilik, zorla deil; zgrlk iinde ve isteyerek yaplmaldr. O zaman iyilik, zne uygun olur ve kifli mutlulua eriflir.
Frbye Gre Devlet: Devlet tm insanl iine alan, adil, bilgiye dayal, sevgi,
kardefllik, iyiliin vb. bulunduu bir dnya devleti olma anlayflna dayanr. Bu devleti; aristokrat aydnlar ynetmelidir. Devleti ynetenin; peygamberlik hrkasn giymifl, Tanrsal bir Eflatun olmas gereklidir. Byle bir baflkann zelliklerini organlar tam, kusursuz, anlayfl ve bellei gl, zeki, renmek ve retmek isteyen, gzel konuflan, perhize uyan, yalandan irenen, doru syleyen, nefsine gvenen, Allaha tapan, adil ve ifllerinde sebat eden bir kifli olarak tanmlar. stelik baflkan, aydnlar tarafndan seilmelidir. Frb byle bir flehri (devleti), erdemli kent (El Medinet-l Fzila) olarak tanmlar (Ana Britanica, 1988, ss.441-442; slm Ansiklopedisi, 1962; lken, 1957, s.113; zmirli, 1938, ss.18-36; Trker, 1956, s.1. s.51).
Frbye Gre retim ve Eitim: Frb, retim ve eitimi birbirinden ayrr.
retim, milletler ve flehirlerde nazar (kuramsal) erdemleri var etmedir. Eitim ise
ahlaki ve sanatsal erdemleri kazandrmadr. retim, konuflmayla, bilgi aktarmayla olur. Eitim ise, uygulamal olarak meslekleri ve iflleri renme, beceri kazanmayla gerekleflir. Bu tr ifller ve sanatlar alflkanlklarla kazanlr. retim ve eitim yaplrken, kolaydan zora, basitten karmafla, somuttan soyuta, yakndan uzaa ilkesine uyulmaldr (lken, 1957, s.183). Frb, retim yntemi olarak iki yoldan sz eder. Birincisi; inandrc ve etkin szler syleyerek retme; ikincisi ise,
zorlama yoludur. Zorlama yolu, kabul edilemez.
Frbye Gre Eitimci: Frbye gre tr eitimci vardr. Bunlar; aile reisi,
retmen ve devlet baflkandr. Aile reisi, ailenin iindekileri; retmen, ocuk ve
genleri; devlet baflkan milleti eitir. Ona gre bir eitici de iki tr nitelik bulunmaldr. Bunlar doufltan gelen ve sonradan kazanlan niteliklerdir. Doufltan gelenler; beden, zek, bellek, gzel konuflma, renme ve retme sevgisi, yeme, ime
ve kadna dflkn olmama, doruluu sevme, yumuflak huy, azim ve irade sahibi
olmadr. Sonradan kazanlanlar ise, bilgelik, bilginlik, akln kullanabilme, toplumun yararn gzetme, iyi bir retici olma, glklere ve yorgunlua dayanmadr.
fiekil 10.1
Frb(870-950)
slamiyet ile Antik Yunan
felsefesini birlefltiren ilk
filozof Frbdir.
Frbye gre retim bilgiyi

aktarmaktr. Bu konuflmayla
olur. Oysa eitim
uygulamadr. Beceri, kiflilik
kazandrmadr ve yaflanarak
kazanlr.
98
fiekil 10.2
bni Sina (Avicenna
- nc Aristo,
980 - 1037)
Eitim Felsefesi
bni Sina (Avicenna - nc Aristo, 980 - 1037): bni Sinaya gre ruh,
madde trnden deil, manev bir tzdr ve bedenin beden olmasn salar. Bedenle birleflmeyen ruhun, bireysel varl yoktur. Onun tek ve kiflisel oluflu, bedenle birleflmesinden ve onu bir ara olarak kullanmasndan sonradr. Ruh lmez;
fakat beden lmldr. Baflka bir deyiflle ruh, bedene eklenen, bedeni tamamlayan, bedenin etkinliklerini salayan bir gler toplamdr ve bitkisel, hayvansal, zihinsel olmak zere e ayrlr. Ona gre, insann ruhu kandil; bilim onun fl, tanrsal bilgelik ise, bu kandilin yadr.
bni Sinann Ahlak Anlayfl: Ahlak anlayflnda Eflatun ve Aristo izgisindedir.
En yksek mutluluk, Allahla insan aklnn birleflmesidir. Ancak saf ve temiz insanlar, etkin akln yardmyla bu birleflmeyi salayabilir. Bu noktaya ulaflmak iin, ruhun ve akln temizlenmesi gerekir (lken, 1957, s.201 ve s.302; Advar, 1970, ss.9096; slm Ansiklopedisi, 1962; Ana Britannica, 1988, ss.438, 439).
bni Sinann Eitim Anlayfl: bni Sina, eitimin doumla bafllamas gerektiini savunur. ocua, babas iyi bir ad koymal; ocuk her gn ykanmal, fltlmemeli, annesi tarafndan gnde iki kez emzirilmeli ya da iyi bir stana tutulmaldr. ocuk stten kesildikten sonra, kt huylar edinmeden eitilmeye
bafllanmaldr.
ocuk, iyi arkadafllarla oynamal, onun tutarl davranfllar desteklenmeli, ona
fazla bask yaplmamaldr. Yapt hatalar uygun bir biimde dzeltilmeli, dzeltmiyorsa, azarlanmaldr. Yine bu tutarsz davranfllarn srdryorsa, o zaman fliddete baflvurulmaldr.
Alt yaflna gelince okula gitmeli, 14 yaflna kadar renim grmelidir. ocuklar
teker teker deil, birlikte eitilmelidir; nk tek tek eitim hem ocua, hem de
retmene sknt verir. stelik teke tek eitimde, rencilerin birbirlerinden renecekleri de olmaz. Oysa birlikte eitimde hem bu gerekleflir, hem de ocuklar
birbirleriyle yarflmaya bafllarlar. Bu yarflma retimi tutarl ynde etkiler. Ayrca
byle bir eitim ortamnda, renciler birbirlerine saygl olmay, baflkasnn haklarn korumay da yaflayarak renirler.
bni Sinaya gre okulda okutulacak dersler; Kurn, din kurallar (fieriat), dil,
ahlaki fliirler, beden eitimi, sanat ve mesleki becerilerdir. Beden eitimi dersinde;
yryfl, yksek atlama, top oynama, ip atlama, koflma, grefl, ata binme, kl kullanma gibi beceriler kazandrlmaldr. Din kurallar dersinde, slmn temel ilkeleri, bilimin yararlar ve stnl, cahilliin ktl rneklerle ifllenmelidir.
bni Sinaya Gre retmen: retmen, her ocuun yeteneini, ilgisini, zevkini arafltrp bilmeli; bunlara uygun bir sanat ya da meslei ona retmelidir. retmen, dindar, drst, bilgili, insafl, temiz, kibar olmal; ocuklarla srekli ilgilenmeli, onlar yalnz brakmamaldr. O; ocua karfl, ne onun kstahlk yapabilecei kadar yumuflak; ne de korkup soru sormayaca kadar sert davranmaldr. retmen, meslek ve ifl eitiminde, gereken ortamlarda rencinin abuk renmesini ve davranfln kalcln salamak iin ara gere (eitim teknolojisini) kullanmaldr grfln savunur. Gen, rendii meslek, ya da iflle yaflamn kazanmaya bafllaynca, babas onu iyi bir eflle evlendirip, artk evinden ayrmaldr; nk
bu, onun kendine gvenini salar.
99
bni Sinaya Gre Eitim ve retim: Eitim, kadn, erkek herkes iindir. Eitim
iflini anne, baba yani aile yklenmelidir. ocuklar, oyunla eitilmelidir; nk
oyun ocuun doal bir etkinliidir. bni Sinaya gre eitim ve retimin alt tr
vardr (Akyz, 1997, ss.21-27):
Dflnsel (Zihn) retim: Bu tr retimde, retmen genel bir konuyu,
yaflamdan rnekler vererek aklar. Sz gelifli kfln suyun donunca, kabn
paralayacan belirterek nedenlerini ortaya koyar.
fl iinde (Sna) retim: retmen testere, rende, burgu gibi ara gere
kullanmay ve bir ifl yapmay retir.
Ezberle (Telkin) retim: retmen, fliirleri, otlarn adlarn vb. tekrar ettirerek retir.
tle (Tedib) retim: retmen t vererek, baz deerleri retir.
Taklitle retim: retmenin sylediklerinin, yapp ettiklerinin rencilerce hemen yaplmas, gsterilmesidir.
Nasihatle (Tenbih) retim: renciye, evresinde karfllaflt olaylarn
nedenlerinin retilmesidir. Sz gelifli, cisimlerin yerekimi nedeniyle dflmesi, yamur yamas, yldzlarn parlamas gibi olgularn retilmesinde
nasihatle retim kullanlmaldr.
SIRA SZDE
bni Sinann eitime iliflkin grfllerini bu gnn adafl eitim anlayfln
dikkate alarak
irdeleyiniz.
D fi N E L M
Gazzali (Haccetl slm, 1058 - 1111): Gazzaliye gre tm
evrenin yaratcs Allahtr. Evren Onun tarafndan yoktan var edilmifltir. Gazzaliye gre, evreni
S O R(sonsuz)
U
Allah, kendi hr iradesiyle yaratmfltr. Evren (lem) ezel ve ebed
deildir. Ebed, ezel, mutlak irade ve kudret sahibi Allahtr. Bafl ve sonu belli olan evrense, yok olacaktr.
DKKAT
Gazzaliye gre, neden-sonu balants zorunlu bir balant deil, tersine alflkanlk balantsdr. Doa kanunlar, Allahn eylemleridir. Yani bunlar Allahn
SIRA ve
SZDE
koyduu kanunlardr; nk evrendeki dzeni yaratan, koyan
srdren Allahtr. yleyse Allah, bu dzeni, kanunlar her an deifltirebilir. Nitekim insanlara,
peygambere yaptrd mucizelerle, bu dzeni deifltirebileceini gstermifltir.
AMALARIMIZ
Duyu ve aklla geree ulafllamaz; nk bunlarla elde edilen bilginin yanlfl
olduu ou zaman grlmfltr. Doru bilgi, ancak ve yalnz kalple elde edilebilir; nk akl yanlabilir, fakat iman yanlmaz. Bu da sezgiyle salanr. Kiflinin kalp
K T A P
gz aksa, gerek aydnla, doruya kavuflur. Aydnla, geree kalp gzyle,
sezgiyle ulafllr; fakat onunla bir olunamaz. Yani Allaha ulafllabilir, fakat Allah
olunamaz.
LEVZYON
Gazalinin Ahlak Anlayfl: Gazaliye gre, ahlakl insan,T Ekesin
bilgiye sahip
olandr; nk kesin bilgi, hakiki ahlaktr. Bu tr ahlak anlayflnda, makamdan,
maldan, paradan, puldan vb. zelliklerden yani insan yksek amalardan al koyan tm dnyev (maddi) zelliklerden kamak gerekir.
NTERNET
Gazalinin Eitim Anlayfl: Gazali insann, hem bu, hem de teki dnya iin
yetifltirilmesini istediinden rencilere tp, matematik, din bilgilerle; mesleki beceriler kazandrlmasnn fakat din ve fleriata aykr felsefe gibi derslerin okutulmamasnn gerektii grflndedir. retmen snfta, ezber, tekrar, tartflma, dikkatli
ve ayrntl tartflmay kullanmaldr; fakat bunlarn iinde tartflma ve dflnme
nemlidir. ki harfi anlamak, iki satr ezberlemekten iyidir. Bir saatlik tartflma, bir
aylk tekrar deerindedir. nermeleriyle tartflma ve dflnmenin daha tutarl olduunu savunur.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
SIRA SZDE
fiekil 10.3
AMALARIMIZ
Gazzali (Haccetl
slm, 1058 - 1111)
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
100
fiekil 10.4
bni Rflt (Averrhoes,
1126 - 1198)
bni Rflte gre kadnlar

devlet yaflamnda grev
almaldr; nk bu
mutluluk ve gnen iin
gereklidir.
Eitim Felsefesi
Gazaliye Gre retmen: retmen, ocuklara kendi ocuklar gibi davranmal; t vermeli; kt davranfl olanlar uyarmaldr. rnek insan olmal, peygamber gibi davranmaldr. rencinin iyi hareketleri vlmeli, kt davranfllar olunca uyarlmal; tekrar ederse, gizlice azarlanmaldr. Son are olarak daya nerir.
ocuun gemiflte yapt hatalar, onun yzne her zaman vurulmamaldr (slm
Ansiklopedisi, 1962, ss.976-977; Ana Britannica, 1988, ss.319-320; lken, 1957, s.45
ve s.70; Gazzali, 1980, ss.11-45).
bni Rflt (Averrhoes, 1126 - 1198): bni Rfltte Frb ve bni Sina gibi Eflatun, Aristo ve Yeni Eflatuncularn grflleriyle slmiyeti sentezlemeye alflmfltr.
Arke (tz), Allahtr. Allah, ilk hareket ettiricidir. Evren, srekli bir deiflme ve oluflum halindedir. Evren, zorunludur; olas deildir. Onun tz (cevheri), madde ve
biimden oluflmufltur. Evren, ncesiz ve sonrasz bir birliktir. Ona yokluk, hilik
vb. zellikler yklenemez.
Aristo mantn benimser. Btn insanlarn akl, ilk akldan kt iin bir birlik iindedir. Bu akl ebeddir. Tek tek insanlarn akl ise, lmldr. Kurnn bir
grnfl (zahiri), bir de gizil (batin) anlam vardr. Sradan insanlar, grnflteki
anlamn, bilginler ve filozoflar her ikisini de anlarlar.
bni Rflt de Eflatun gibi devleti filozof, bilge ve yaflllarn ynetmesini savunur.
Devlet, insanlar mutlulua gtrmeli, onlara erdemleri retmelidir. Kesinlikle insanlara eziyet, iflkence, edilmemeli, birlik, kardefllik, adalet salanmaldr. Toplum,
organik bir btndr. Bu nedenden dolay, toplum yaflamna kadnlar da katlmaldr; nk kadnlarla erkekler eflit haklara sahiptirler. Kadnlar iradelerini hr olarak kullanmal, dflncelerini aklamal, bilgin, fakih, kad olmal; alflma yaflamna katlmaldrlar; eer byle olmazsa, devlet hem ekonomik, hem de politik adan zayf dfler ve yklr (slm Ansiklopedisi, 1962, s.12, s.76 ve s.81; Ana Britanica, 1988, ss.437-438; zmirli, 1938, s.26 ve s.40; lken, 1957, ss.48-70).
SELUKLULAR VE OSMANLILARDA ETMN

DAYANDII FELSEFE
lk Seluklu medresesi 1040 ylnda Niflaburda, Osmanllarda ise 1330 ylnda znikte kurulmufltur. lkokullar; dar-l talim, mektep, mektephane, dar-l ilim, sbyan, mahalle mektebi vb. adlarla almfltr. Her mahalle ve kyde bu okullar vardr. Bu okullarda; Kurn okuma, namaz klma ve slmn kurallar retilmektedir. Kurn ezbere okutulmasna karfln, anlam ou kez bilinmemektedir. (Akyz, 1997, s.71 s.215). Ayrca hem Seluklularda, hem de Osmanllarda flehzadelerin eitimi iin zel kurumlar oluflturulmufltur. Seluklularda atabeylik, Osmanllarda ise lalalk bu kurumlara verilen isimlerdir.
Medreselerde dersler; slm hukuku (fkh), Tanrnn varl ve birlii bilgisi
(kelm), konuflma (belgat), szckler ve dilbilgisi (mani), geometri (hesap, hendese), astronomi (heyet), felsefe (ilm-i hikmet), tarih, corafya, morfoloji, dilbilgisi (sarf), cmle yaps (nahiv), hadis ve mantkt (Akyz, 1985, ss.59-61). Bu dersler 16. yzyln sonuna dek okutulmufltur. 18. ve 19. yzyllarda ise, arlk slm
bilimlere yani fkh, kelm, belagat, hadis derslerine verilmifltir. Hesap, geometri,
astronomi, felsefe, tarih ve corafya gibi dersler ya programlardan karlmfl, ya da
gerei gibi ifllenmemifltir.
Yenileflme, Tanzimat ve Mutlakyet dnemlerinde ilkokullarda dersler; alfabe

(elifba), Kurn okuma (Kurn, tecvid), din bilgisi (ilm-i hal), ahlak, Osmanlca dilbilgisi (sarf- Osman), iml, okuma (kraat), Osmanl tarihi, Osmanl corafyas,
hesap, gzel yaz, Kurnn 30 cz (ecza-y flerife) dr. Mhendis okulunda ise
(Mhendishane-i Berri-i Hmayn), din (ilmihal), Arapa, hesap, geometri, cebir,
resim, corafya, Franszca, felsefe, dzlem, trigonometri, integral, mekanik, koni
hesaplar, atefl talimi, lam vb. dersler vardr (Akyz, 1997, s.125).
19. yzyln son dneminde rfltiye (ortaokul) ve idadilerde (liselerde) okutulan Kurn, Trke, edebiyat ve ahlak, resm yazflma (kitabet-i resmiye), Arapa,
Farsa, hukuka girifl (kavnin), hesap, muhasebe (usul-i defter), cebir, geometri,
trigonometri, kozmografya, makine, kimya, biyoloji (mevalid), corafya, tarih,
ekonomi (ilm-i servet), salk, gzel yaz, resim ve aznlklarn dilleri (elsine) temel
derslerdir (Akyz 1985, s.215).
niversite (darlfnun) ilhiyat, edebiyat ve fen blm olarak 1900 ylnda
tekrar almfltr. lahiyat blmnde; tefsir, hadis, usul-i hadis, fkh, usul-i fkh,
ilm-i kelm ve slm tarihi; edebiyat blmnde; Osmanl edebiyat, Arap, Fars ve
Fransz edebiyat, Osmanl tarihi, dnya tarihi, eski eserler, psikoloji, ahlak, felsefe ve mantk; fen blmnde; cebir, geometri, olaslk, biyoloji, meteoroloji, kimya, zooloji, anatomi dersleri vardr (Unat, 1964, s.53; Ergin, 1977, s.1209; Akyz,
1997, s.214).
Trk ve Osmanl Eitim Sistemi, Trk rf ve slm temellere dayanmaktadr.
Belirlenen hedefleri gereklefltirmek iin genelde eitim durumlarnda retmen
merkezdedir. Bu duruma; Bilginler, peygamberin varisleridir; onlar sayan Allah
ve peygamberi saymfl olur. Bilginlere itaat ediniz; nk onlar dnya ve ahretin
kandilidir. hadisleri ve Trk rfndeki deerler etki etmifltir. Bunlarn bir sonucu olarak, retmenin syledii, kitaplarn yazdklar, slm bilginlerinin ileri srdkleri kesin dorudur. renci bunlar zerinde tartflmamal, ezberleyip aynen
sylemelidir.
Kuram ve uygulama arasnda birlik salanmas dflncesi hkimdir. Bunun iin
medrese ve ilkokullarda teke tek bir eitim ifle koflulmaktadr. renci, kendisine
verileni hazrlar, onu retmenin karflsnda yapp gsterir, ya da okuyup ezberden
aynen syler. Yanlfllar ve eksikler annda dzeltilir. Ayrca medrese rencileri,
kutsal aylarda kylere, kasabalara gnderilir; uygulama yapmalar salanrd.
Kalcl salamak iin, eitim ortamnda tekrara ska yer verilmekteydi. Ayrca Her erkek ocuk, ailesini geindirecek bir ifl ya da meslek sahibi olmaldr. grfl tm Trk-slm dflnrlerince savunulmaktayd. Bu dnemde ifl ve meslek
sahibi olma, genelde yaygn eitimle salanmaktayd. Bunun iin erkek ocuk
bir ustann yanna, ifl ve meslek sahibi olmak iin verilirdi. Bu tr eitimde ise,
gzlem, snama-yanlma ve ustann ynetiminde, gzetiminde yapma gibi etkinlikler ifle koflulmaktayd.
rencinin yetenei, ilgisi saptanmal ve buna gre bir eitim ifle koflulmaldr. grfl Hseyinolu Ali, Sadi, Ktip elebi tarafndan savunulmufltur. Bu grfl, Enderuna, daha sonra da asker okullara, mlkiyeye, darlfnuna vb. renci seilirken kullanlmfltr. Ayrca, Hseyinolu Ali Bir ders, ya da konu tam retilmeden tekine geilmemeli, renciye karfl sabrl ve sevecen davranmal, her
renciye uygun renme ve retme yntemi kullanlmaldr. grfllerini ileri
srmfltr.
101
102
Eitim Felsefesi
kinci Meflrutiyet dneminde Ahmet Tevfik, smail Mahir, Ethem Nejat ve fiemsettin Sami kylnn eitilmesini gereini ortaya koymufllardr. Bunun iin uygun yerlere kyn sorunlarn giderecek, kyllerin modern tarm ve hayvanclk
yapmalarn salayacak okullar kurulmas gereine iflaret etmifltir. Bu okullardan
yetiflenler; geldikleri kylere retmen olarak tekrar yollanmal ve bu yolla kyl
yetifltirilmelidir. grfllerini savunurlar.
Anlaml renmeyi salamak iin Sokratik Tartflma teknii kullanlmas, rencinin soru sormas ve yantlamasnn salanmas savunulmufl; nk anlayarak
renmenin, ezberden daha kalc olduu dflnlmfltr. Ara gere kullanlmas nemsenmifl, rencilerin oyun oynamasna, arafltrma-inceleme yapmalarna
izin verilmesi n plana karlmfltr. Doru yantlayanlarn dllendirilmesi, ocuklara flefkatle yaklafllmas, retmenin adil, bilge, sevecen, fakat otoriter, slm bilgi ve becerilerle donank, iyi ve gzel huylu, hoflgrl olma gibi zelliklere sahip
olmas n plana karlmfltr. renciye kademeli yaklafllmal, okul bir cennete
evrilmeli grfl temel idealler arasnda yer almfltr. Ancak Selim Sabit hari; dier tm Trk-slm dflnrleri renciye dayak atlmaldr. grflndedirler.
Gerektii zaman, renci tm nasihat ve uyarlara karfln, yanlfl ve tutarsz davranfl gstermede srar ediyorsa, retmen tarafndan dvlmelidir. Bu grfl tm
eitim sisteminde genellikle kabul grmfltr.
Snama durumlarnda genelde ezbere dayal sorular hakim olmufl; ifl ve meslek
eitiminde ise, rencinin bizzat meslein gereklerini yapp gstermesi yeni bir
rn ortaya koymas nemsenmifltir. rencilerin grmedii ve derste ifllenmeyen
konulardan soru sorulamamaldr ilkesi de kabul gren ilkeler arasndadr.
Tm bu deiflik grfllerin savunulduu Trk-Osmanl Eitim Sisteminde, 16.
yzyln ikinci yarsna dek bilim, arafltrma, inceleme, gzlem, anlayarak renme,
tartflma, kuram ve uygulamay birlikte gtrme genelde medreselerde ifle koflulmufltur. Mderris ve retmenler bilge, adil, otoriter, iyi ve gzel huylu, slm deerlerle donank, grevine dflkn vb. zellikleri taflyan kifliler olarak grlmektedir. Oysa, 16. yzyln ikinci yarsndan itibaren medreseler bozulmufl, zellikle de
17, 18, 19. yzyllarda Skolastik Dflnce eitim sistemine egemen olmufltur. Cahil, alann dahi bilmeyen, bilim ve teknikten habersiz kifliler mderris ve retmen
olmufl; kitaplarn yazdklar, slm bilginlerinin syledikleri yzde yz doru kabul
edilmifltir. Bu yzyllarda medreselerden yetiflenler genellikle her trl bilimsel ve
teknik geliflmeyi kfirlik, bunlar benimseyip savunan ve uygulayanlar da din dflman kabul etmifllerdir. Tm bunlarn yan sra ekonomik, politik ve toplumsal nedenlerin bir sonucu olarak Kurn ezberleyen, banaz, bilim ve teknikten habersiz,
her trl geliflme ve yenileflmeye karfl, ekingen, yaratc olmayan, kr krne
otoriteye bal, tutarl deerlerden yoksun, aflalk duygusu iinde bocalayan, her
fleyi Allahtan bekleyen vb. zelliklerle donank kifliler yetiflmifltir.
Dier yandan, zellikle de Tanzimat Fermanndan sonra, Bat eitim (Fransz,
ngiliz, Alman) sistemi benimsenmeye bafllanmfl, fakat bu anlayflla eitim yapan
okullardan az sayda insan yetiflmifltir. Devletin kurtarlmas ve tekrar eski gcne
ulaflmas iin, Mehmet Akif gibi dflnenler; Batdan bilim ve teknolojiyi almay,
fakat slm deerlere dnmeyi; Tevfik Fikret gibi olanlar, tmyle Batllaflmay;
Ziya Gkalp gibiler ise Batllaflmak, slmlaflmak ve Trkleflmeyi ileri srmfllerdir. Bu eflitli grfllerin hibiri, bu dnemde uygulanamamfltr (Akyz 1997,
s.287, s.403; Gkalp, 1966, s.5, s.125; lken, 1966, s.605, s.713).
SIRA SZDE
ModernleflmeSIRA
abalar
SZDE dikkate alndnda Osmanllarda 16. yzyln ikinci yarsndan itibaren eitim sisteminin zerine kurulduu felsefenin baflarsz olmasnn nedenlerini tartflnz.
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
Bir btn olarak deerlendirildiinde Osmanl mparatorluunun son dnemine iliflkin eitimin dayand felsefenin zeliklerinden bazlar flu biimde sralanabilir (Topses, 1982):
Eitim daha ok kimi brokratik sekinler tarafndan nemi anlafllmfl, ancak kitlesel bir nitelik kazanmamfl bir sretir. 1876 tarihli Osmanl anayasasnn (Kanun-i Esasi) 15., 16., 110. ve 114. maddeleri eitim ve retime
yer vermesine ve devletin eitim ykmln kabul etmesine karfln, kitlesel bir eitimi gereklefltirmeye ynelik bir birbiriyle tutarl bir yap, sistem
ve eitim felsefesi yaklaflm gelifltirilememifltir.
Eitim felsefesine iliflkin grfller kimi brokratik sekinler ve aydnlar tarafndan ortaya atlmfl, ancak devletin benimsedii belirgin bir eitim felsefesi
yoktur.
Tanzimat, I. Meflrutiyet ve II. Meflrutiyet ideolojilerinin getirdii yeni devlet
felsefesi ve ngrd eitim etkinlikleri merkezi ynetimce stten zorlanarak kabul ettirilmeye alfllrken, sosyal ve ekonomik yapdan kaynaklanan
deerler, inanlar ve normlar tepeden gelen deerlerle atflmfl ve daha da
nemlisi kitlelere ulaflamamfltr.
Osmanl Trk toplumunda eflitli sreler sonrasnda ortaya kan dfln
akmlar, sz gelimi slamclk, Batclk, Ulusuluk, Trklk, Yeni Osmanlclk, Tanzimatlk ve Batdan ithal edilen Olguculuk (pozitivistim), Kurumsalclk, Materyalizm (maddecilik), Yararclk (pragmatizm), Varolufluk
(eksistanyalazim) eitim sistemine yansrken toplumsal yapnn temellerine
yabanclaflmfl, toplumun sosyal ve kltrel yapsyla uyuflmamfl, tek tek
ideolojik durufllar olarak yzeysel kalmfltr.
Vatandafl kimlii henz benimsenmediinden daha ok mmet kltrne
dayal birey yetifltirmek eitimin genel niteliklerinden biri olmufltur.
CUMHURYET DNEM ETMNN DAYANDII

FELSEFE
Osmanl mparatorluunun son dnemlerinde eitim sisteminde birbirleriyle eliflen deiflik okul sistemleri vardr. Bu okul sistemleri; tekke ve mahalle mekteplerinde srdrlen geleneksel eitim, lonca ve mesleki teflkilatlarda yaplan ifl ve
meslek eitimi, bat etkisiyle alan okullarda ve aznlk okullarnda srdrlen
eitimi iermektedir.
Cumhuriyet dnemindeki eitim felsefesi, Kemalizm ekseninde cumhuriyet
ideolojisi izgisinde, eitim sisteminin ve eitim felsefesinin birlefltirilip kuram ve
uygulama alannda yaplan alflmalarnn temelini oluflturur (Topses, 1982).
1924 ylnda karlan Tevhid-i Tedrisat (retim birlii) yasasyla tm farkl
okul sistemleri ortadan kaldrlmfl ve Mill Eitim Bakanlna bal tek tip okul
sistemi kurulmufltur. Trkiye Cumhuriyetinin resm ideolojisine gre mill eitimin
hedefleri, okul sistemleri, dersler ve ierik yeniden dzenlenmifl ve bu dzenlemeler yaplrken Trkiyeye Dewey, Knhe, Albert Malche ve mer Buyse gibi yabanc uzmanlar arlmfl, eitim sistemine iliflkin grflleri alnmfltr.
Bu dnemin eitim anlayflna, Osmanl dnemi dflnrleri, Atatrk, smail
Hakk Baltacolu, Hasan Ali Ycel, smail Hakk Tongu ve Rflt Uzel gibi pek
ok kiflinin katklar olmufltur. Trk toplumunun ekonomik, politik ve sosyal yaps, Bat dnyasnn etkisi, bilim ve teknikteki geliflmeler, yabanc uzmanlarn grflleri Cumhuriyet dnemindeki eitim anlayfln etkilemifl ve gelifltirmifltir.
103
104
Eitim Felsefesi
zellikle Atatrkn; Eitim; mill, bilime dayal, ifle yarar ve retici, yeni kuflaklarn fazilet, dzen, disiplin duygularn gelifltirici, toplumu cehaletten kurtarc,
onun bilgi ve ahlak dzeyini ykseltici, yeteneklerini ortaya karc ve gelifltirici
nitelikte olmaldr. grfl eitim anlayflnn temel noktalarn ortaya koymufl ve
sistemin buna gre dzenlenmesini salamfltr.
Ulusal eitim sisteminin kurulmasnda Mustafa Kemalin felsefe ve eitime iliflkin grflleri eitim sisteminin zerine kurulduu felsefeyi etkileyen nemli deiflkenler arasnda yer alr. Tezcann (1992) Bozdadan (1988) aktardklar dikkate
alndnda Mustafa Kemalin tm yaflam alanlarnda felsefeyi yaflamn merkezine
yerlefltirdii grlmektedir. Ona gre Felsefe, evren karflsnda insann aklc davranfllardr. Bu yzden felsefe bilmeyen insan edebiyat da politikac da olamaz.
Felsefe bilmeyen asker belki bir savafl kazanr ama savafl anlayamaz. Atatrk felsefi adan olgucu (pozitivist), ifllevselci (foksiyonalist), yararc (pragmatist), insancl (hmanist) gereki (realist) ve aklc (rasyonalist) olarak nitelenmektedir. Bu
nedenle felsefi tutumda tm bu akmlar btnlefltiren ve eyleme dnfltren bir
yaklaflm benimsemifltir. rnein, Mustafa Kemalin ...Bir taraftan cehaletin giderilmesiyle uraflrken bir taraftan da ocuklarmz toplumsal ve ekonomik yaflamlarnda verimli, baflarl klabilmek iin gerekli olan bilgi ve becerileri ifl iinde ifl
araclyla vermek eitim ynetimimizin temelini oluflturmaldr. szleri benimsedii yararc felsefeye ynelik vurguyu ortaya koymaktadr (Tezcan, 1992). Bunun yan sra belirledii ilkeleri, eitimi ve retmenleri ulusal kalknmann merkezine yerlefltirmesi, lkedeki tm kesimlere eitim hizmeti gtrme abalarna
iliflkin szleri ve eylemleri eitimde olgucu, insancl ve aklc eitim felsefelerini ifle
koflmaya ynelik abalarnn bir gstergesidir.
Cumhuriyet dnemi eitim felsefesine damgasn vuran nemli uygulamalardan
birisi de Ky Enstitleridir. fl iin ifl iinde eitim ilkesini gereklefltirmek zere
1940lardan itibaren lke genelinde ky enstitleri kurulmufltur.
Ky Enstitleri: Ky enstitleri dflncesi Trk eitim tarihinde yeni deildir.
Kyn eitim yoluyla kalknmasna iliflkin eflitli grflleri Ahmet Tevfik, smail
Mahir Efendi, Ethem Nejat, Mustafa fiekip, Sabri Cemil, M. fiemsettin Gnaltay ileri srmfllerdir (Akyz, 1997, ss.274-278). Kylnn eitilmesi ekoslovakya, svire, Danimarka, Almanya ve svete 18. ve 19. yzyllarda gndeme gelmifl ve
uygulamaya konmufltur. Ky Enstitlerinin mimarlarndan smail Hakk Tongu
Almanyada eitim grmfl, Leibzig fl Eitimi Seminerine katlmfl, ifl eitimi zerine alflmalarn younlafltrmfltr. Bu arada Eliflleri Rehberi (1927), Resim-eliflleri
ve Sanat Eitimi (1932) derlemesi, Kerschensteinerden evirdii retmenin Ruhu ve retmen Yetifltirme Meselesi adl yaptlaryla Tongu grfllerini olgunlafltrmfltr. Ayrca Pestalozzi ve J. Dewey yi de inceleyen Tongu; Muhtra, Kyde
Eitim, Canlandrlacak Ky ve lkretim Kavram adl yaptlaryla bir senteze
gitmifl; kendi eitim anlayfln oluflturup uygulamfltr.
Ky Enstitleri ve Sosyo-Ekonomik Kalknma: 1930lu yllarda Trkiye nfusunun %80i kylerde yaflamaktadr. Kylerin byk bir ounluunda su, yol, elektrik, salk oca, okul yoktur. lkel bir yaflam vardr, yokluk, hastalk kol gezmektedir. Toplumsal bir kalknma iin bu durumun deifltirilmesi gerekmektedir. adafl bir tarm, hayvanclk, salkl bir yaflam ancak eitimle gerekleflebilir dflncesi baskndr. Bu nedenden dolay, Trkiyenin kalknmasna kyden bafllanmal,
kyler her ynyle ele alnp gelifltirilmeliydi: Eitim toplum hayatndan kopuk
olursa, yani hayatn kendisi deil de baz pedagoglarn ileri srd gibi, hayata
hazrlk olarak programlanrsa, gnn birinde kendi yaflamsal durumunu anlamaktan aciz kalabilirdi. flte tm bu gerekelerden dolay ifl iin ifl iinde eitim ilkesi temel alnarak, 1940lardan bafllayarak drt eitim ve kalknma blgesine ayrlan Anadolunun her kesiminde bir enstit kurulmasna hemen baflland. Edirneden Karsa, Trabzondan Antalyaya, Malatyadan Kastamonuya uzanan blgelerin iindeki o ssz kylerde, genifl topraklar stnde, parasz yatl, kzl erkekli,
bin renci alacak genifllikte 20 enstit harl harl alflmaya bafllamflt. Enstit rencileri ve retmenleri yalnz kendi enstitlerini kurmakla kalmadlar. lkenin
drt bucana serpilmifl kardefl enstitlere, ky okullarnn kurulufluna da emeklerini kattlar.
Ky Enstitlerinde Eitim retimin Nitelii: Ortaya koyduu alternatif eitim
paradigmasyla Ky Enstitleri Trk eitim felsefesinde zgn bir yap olarak deerlendirilmektedir. Ky enstitlerinin alternatif eitim paradigmasnn altn izen
niteliklerinden bazlar syle sralanabilir:
Eitim ve retimin konularnn gnlk yaflamla balantl olarak ifl iinde
renilmesi: Enstitlerde, ncellikle adr hayatndan bafllanmfl daha sonra
yeni binalar kurulmufl; fizik, kimya, aritmetik ve geometri dersleri retilirken ayn zamanda topra ekip bimeye, hayvan beslemeye de yer verilmifltir. retmenler, rencilere yurdun tarihsel deerlerini tantma, onlar yurt
gezilerine karma, rencileri yazl metin zerinde alfltrma, derste harita, resim ve eflitli aralardan yararlanma, yazl inceleme yapmaya hazrlama gibi yntemleri benimsemifl ve uygulamfltr.
Felsefe, sanat ve mzik retiminin eitim srecinin btnleflik geleri olmas: Felsefe, sanat, mzik, bilim, teknik; hayattan korkmayanlarla, onlar
seven, kaytsz flartsz bir tutkuyla balanabilen insanlarla yaratlr. Onun
iin bu olanaklar iinde saklayan halka dnmek ve halktan g ve esin almak. fikri egemendir. Her enstitde baflta radyo olmak zere, gramofon,
mandolin, davul, zurna, kaval gibi mzik aletlerinin bulunmas flarttr. Ayrca enstitlerde, tiyatro oyunlar seilirken dikkat etmeli, ocuklarn en
ok hofllandklar fleyleri seerek programa alma yolu tutulmalyd. Kylerde yaflamakta olan ulusal oyunlar renciler iyice rendikten sonra teki
enstitlerle iletiflim yoluyla, orada oynanmakta olan oyunlarn retilmesi
de salanmaktayd.
fl iinde iflbirlikli renme yaflantsnn temel olmas: Enstitlerin btn iflleri nbetle retmen ve renci tarafndan grlmektedir. Bu kurumlarda
amaflr ykama, hasta bakma gibi birka ifl dflndaki hizmetler iin teki
okullarda olduu gibi hademe kullanlmaz. Herkes kendi iflini genifl lde
kendi grr, topluluu ilgilendiren btn ifller, nbeti retmenler ve renciler tarafndan gereklefltirilip ynetilirdi.
105
106
Eitim Felsefesi
Entelektel insan, entelektel retmen yetifltirmenin esas olmas: Aydnlar

serbest okuma alflkanl kazanmayan toplumlarda, dflndn yazan ve
aklayan pek az insan olur. Byle insanlarn kt olduu yerlerde, fikir hayat canlanamaz. Toplumun en nemli iflleri, kanlarn saklayan, esen rzgra
gre fikir deifltiren kiflilerin elinde kalr. Bu gibiler asla ilke adam olamazlar, gnlk politik havaya gre yn deifltirirler. retmenlik meslei fikirsiz, ilkesiz insanlarla glenemez. Hayatn isteklerine gre eitilmemifl bireylerde oluflan bir toplum, eflitli sosyal bunalmlara, fliddetli sarsntlara
uramakta ve kolayca kverecek bir duruma gelmektedir. Bu nedenle
btn zorluklar gze alarak eitbilimi biliflsel esaslara gre renmek, ilgililer iin ulusal bir grevdir. Ky, iflten kaan, nefret eden, edilgen retmen
deil, ifli seven, ona sarlan, canl ve hareketli retmenler ister. Yeni retmenler, ocuklar ifl iinde youra youra, bireyleri mutluluk denizinde yzen bir vatan yaratmaldr.
Demokratik yurttafl kimliinin merkezde tanmlanmas: Demokrasinin geliflip tutunabilmesi her fleyden nce eflit haklara sahip ve amz uygarlnn
gereklerine gre alflabilen, grevi her fleyin stnde tutan demokrat yurttafllarn varlna baldr. Bir lkede demokrasinin yerleflip kkleflmesinin
birinci koflulu eitim dzenini demokratiklefltirmek, yeteneklere tm eitim
yollarn ak tutmak, vatandafllar arasnda farklar yaratan sekinci eitim
sistemine son vermek, okullar hak ve adalet ilkelerine gre rgtlemektir.
Eitim ortamnda dorudan demokrasi kullanlmal, herkes her iflte grev ve
sorumluluk almaldr. Bu demokrasi iin kanlmaz bir kofluldur. renci
kesinlikle dvlmemelidir. adafl, bilimsel bir eitim verilmelidir. rencinin kafas ve eli birlikte ifllemelidir. ok ynl dflnen bireyler olmaldr.
rencilerin deerlendirilmesinin bir btn olarak ele alnmas: Deerlendirmede renci bir btn olarak dflnlmeli ve yaptklar, ortaya koyduklar, arkadafllaryla geimi, iletiflim kurmas, grev ve sorumluluk anlayfl,
demokratik tutumu, ilgisi, gdlenmifllii gz nne alnarak deerlendirilmelidir. Not bir silah olarak kullanlmamaldr.
J. Deweynin Ky enstitleri hayalimdeki okullardr. diyerek savunduu bu
kurumlar, 1954te amalarndan saptrlarak klasik retmen okullarna dnfltrlmfltr. Bylece Trk Eitim Sistemi ok byk bir kayba uramfl; kalknmas
byk oranda engellenmifltir. Bizim vazgetiimiz ky enstitleri modelini, Hindistan, Endonezya, Malezya vb. devletler alp uygulamfllardr. Bugn bile ky enstitlerinden karlp uygulanacak pek ok ders vardr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Ky enstitlerinin
iinde bulunduu dnemde baflar kazanmasnn nedenlerini tartflnz.
SIRA SZDE
Cumhuriyet dnemide eitim sisteminde benimsenen felsefeye iliflkin sonu
D fi N E L M
olarak flunlar
sylemek olanakldr: Cumhuriyet dnemi Trk Eitim Sistemi; pragmatik felsefeye ve onun eitimde uzants olan ilerlemecilik akmna dayanmaktaS O R U anayasalar, ve tm hkmet programlar ilerlemecilik eitim
dr. Bu dnemdeki
akmnn zeliklerini taflmaktadr. Anayasalar, yasalar ve hkmet programlarnda
ilerlemecilikD akmn
kuramsal olarak savunulurken, uygulamalar (ky enstitleri
KKAT
hari) bu dorultuda geliflmemifltir. Genellikte her dereceli okulda ilerlemecilik deil, esasicilik ve daimicilik temele alnmfl ve uygulanmfltr. Baflka bir deyiflle SZDE
renci deil SIRA
retmen
ve konular merkeze alnmfl, bilimsel yntemi kullanan, zgr ve esnek dflnen, demokratik, laik, sosyal adaleti, sevgi ve sayg dolu insan
N N
AMALARIMIZ
K T A P
yerine; genellikle retmenin sylediklerini, kitaplarn yazdklarn ezberleyen, bildiklerinin yzde yz doru olduunu savunan, ekingen, takliti, diktac eilimleri baskn, yaflamdan kopuk, skolstik dflnce sistemine sahip, her fleyi baflkasndan ve devletten bekleyen, hazra konan, doyumsuz ve sorumsuz, Bat ya da Dou hayran zeliklerine sahip ezik ya da flmark kifliler yetifltirilmifltir. Ayrca sistem
kuramsal olarak her kiflinin ilgi, yetenek ve istekleri dorultusunda eitilmesini savunurken, uygulamada bu zelikler genelde dikkate alnmamfl, tersine eleyici bir
yaklaflm ifle koflulmufltur (Ertrk 1971, ss.18-65; Snmez, 1994).
1950lerden sonra Trk Eitim Sistemi, her gelen yeni hkmetin programnda,
yeniden dzenleme alflmalar kapsamnda ele alnmfl, ancak dzenlemeler daha
ok dier devletlerin eitim sistemlerinin byk lde aynen alnp uygulanmaya
alfllmas biiminde gereklefltirilmifltir. Son dnemde ise, tm okul programlar
yararc felsefenin eitimde uygulanfl olan yaplandrmac, (yeniden oluflturmac)
anlayfla gre dzenlenmifl ve uygulamaya konmufltur. Byle olmasna karfln okullardaki uygulamalarda ve retmenlerde esasici ve daimici anlayfl baskndr; nk retmen, veli ve renci eski davranfllarn rtk programla srdrmektedirler. lk ve ortaretimdeki uygulamalar yksekretimi de etkilemekte ve bu srete istendik davranfllarla donank kifliler yetifltirmek zorlaflmaktadr.
107
108
Eitim Felsefesi
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
slamiyet ncesi Trk toplumundaki eitimin dayand felsefeyi kavramak

Gebe Trk toplumunda eitim doann ve toplumun koflullarna gre yaplmaktayd. Kadn erkek ayrm yoktu. Gelenek, grenek ve zellikle de tre nemliydi. Toplum, gebe olduundan, yerleflik okul kurumu yoktu. Eitim ortam,
gerek yaflamd. Snama durumlar yaflam iindeki gerek durumlard. slamiyet ncesi Trk toplumunda eitim, genellikle doaclk (natralizm)
felsefesi akmna uygundu.
slamiyet sonras eitimin dayand felsefeyi
aklamak
Trk toplumu, eski deerleriyle yani tresiyle,
slm deerleri sentezleyerek; ayn zamanda eski Grek, Latin kltryle de bu deerleri zenginlefltirerek yeni kltrel deerlerini oluflturmufltur. Bu kltrel deerlerde baskn olan zellik,
slmiyettir. Frb, bni Sina, Gazali ve bni Rflt
gibi slam dflnrleri dflnce ve dnya grflleriyle iinde eitiminde bulunduu genifl bir yelpazeyi etkileyen farkl felsefi yaklaflmlar ortaya
koymufllardr.
Seluklularda ve Osmanllarda eitimin dayand felsefeyi tanmlamak
Trk-Osmanl eitim sisteminde, 16. yzyln ikinci yarsna dek bilim, arafltrma, inceleme, gzlem, anlayarak renme, tartflma, kuram ve uygulamay birlikte gtrme genelde medreselerde
ifle koflulmufltur. Mderris ve retmenler bilge,
adil, otoriter, iyi ve gzel huylu, slm deerlerle
donank, grevine dflkn kifliler olarak grlmektedir. Oysa, 16. yzyln ikinci yarsndan itibaren medreseler bozulmufl, zellikle de 17, 18,
19. yzyllarda Skolastik Dflnce eitim sistemine egemen olmufltur.
N
A M A
Cumhuriyet dnemi eitimin dayand felsefeyi

kavramak
Cumhuriyet dneminde Atatrkn eitim anlayfl temele konmufltur. Bu eitim anlayflnda
millyetilik, laiklik, aklilik, ifle yararlk, bilimsellik, dnyevilik, kadn erkek herkesin eitilmesi,
karma bir eitim, zgr yurttafl yetifltirme, cumhuriyetilik gibi deerler eitimin zn oluflturmufltur. Bu anlayfla dayanarak kyn, giderek
lkenin kalknmasn salamak iin ky enstitleri almfl; fakat onlar da ksa bir sre sonra kapatlmfltr. Ky enstitleri Trk Eitim dizgesine
zg bir eitim uygulamasdr. 1950lerden sonra
genellikle pragmatik felsefeye dayal ilerlemeci
ve yeniden yaplandrmac eitim akmlar temele alnmfl; fakat uygulamada esasicilik ve daimicilik srdrlmfltr.
109
Kendimizi Snayalm
1. Gebe Trk toplumundaki eitimde afladakilerden hangisi grlmez?
a. Kadn-erkek eflitlii
b. Doaya ve topluma uygunluk
c. Savafl ve avclk eitimi
d. Gelenek, grenek ve tre
e. Resmi bir eitim
6. Seluklu ve Osmanllarda eitim genellikle hangi

felsefenin etkisi altndadr?
a. Realizm
b. dealizm
c. Natralizm
d. Pragmatizm
e. Materyalizm
2. Hangi Trk devleti ilk kez alfabeyi kullanmfltr?

a. Hunlar
b. Gktrkler
c. Uygurlar
d. Gazneliler
e. Seluklularda
7. Osmanl eitim ve devlet anlayflnda skolstik dflnce hangi yzyldan sonra baskn hale gelmeye bafllamfltr?
a. 14. yy
b. 15. yy
c. 16.yy
d. 17.yy
e. 18.yy
3. Gebe Trklerde eitimin dayand temel zellik

afladakilerden hangisidir?
a. Devlet
b. Doa
c. Gelenek
d. Grenek
e. Tre
4. Kadn ve erkek eitilmelidir ve devlette kadnlar da
grev almaldr diyen slam dflnr afladakilerden
hangisidir?
a. bni Rflt
b. Frb
c. bni Sina
d. Gazali
e. Burini
5. slam dflnrleri, eitimde en ok hangi filozofun
etkisinde kalmfllardr?
a. Eflatun
b. Aristo
c. Tales
d. Heraklitos
e. Empedokleks
8. Osmanllar ilk kez Bat tarz eitim veren hangi

okulu amfltr?
a. Asker okul
b. dadi
c. Tp
d. Mlkiye
e. niversite (Darlfnun)
9. Afladakilerden hangisi Atatrkn eitim anlayflna uygun deildir?
a. Laiklik
b. Bilimsellik
c. Aklilik
d. Hayatilik
e. Nakilcilik
10. Cumhuriyet dneminde kurulan ky enstitlerinin
amalar arasnda afladakilerden hangisi yoktur?
a. Ky ve lkeyi kalkndrmak
b. zgr dflnme
c. fl yapan insanlar yetifltirmek
d. Partiye bal insanlar yetifltirmek
e. Problem zme
110
Eitim Felsefesi
Okuma Paras
Ynetime Katlyoruz
renci baflkann ve iki yardmcsn genel oyla setik.
Onlar da bir araya geldiler, kol baflkanlarn, alflma arkadafllarn setiler. Tzklerini, aylk alflma programlarn hazrladlar. Okul ynetimine verdiler. Bunlar
onaydan kt, rgtmz kuruldu. Bir gn, mdr M.
Rauf nan, renci baflkann, iki yardmcsn retmenler toplantsna katlmaya ard. Bu durumu bir
retmen yadrgad: renci, renciliini bilmelidir.
retmenler toplantsnda bunlarn iflleri ne? gibi szler etti. Mdr bunu duymazlktan geldi.
Topramzn krokisini kardk. 4000 dnmlk yeri
ekin tarlas olarak ayrdk. Sebze ve meyve bahesi olarak 300 dnm yeter dedik. Hamidiye kynn gerilerindeki plak tepelere 40 dekarlk orman, 50 dnmlk zm ba kondurmay dflndk. Meyveli, meyvesiz dikilecek aacn 100.000in altnda olmamasn kararlafltrdk. ... evremiz gn getike genleflti, tazeleflti, gzelleflti ve zenginleflti. Yetifltirdiklerimizin sonunda, beslenmemiz de deiflti. Yurdun ok yerlerinde ekmek karneyle yenmeye bafllandnda biz tarlamzdan
kan budaylarla bu sknty grmedik. stelik baflka
enstitlere tonlarca buday yardm yaptk. Sebzelerimizden evremiz halkn da bol bol yararlandrdk. ...
Biz okulu bitirip gittikten sonra alflma planlarmzn
tmyle uygulandn; sonutan evre kylerin de etkilendiini, onlarn da bizim gibi ba diktiklerini, bahe oluflturduklarn, topraklarn ormanlafltrmaya baflladklarn duyduk. Bizim aalarn da planladmz gibi
100.000i afltn sevinle rendik. ...
nnnn Savafltepe Ky Enstitsne yapt gezi srasndaki kitap olayn duymayan kalmad: Tula ocana
giderken, kmes nbetisi Haticeyi gryor. arp
azk torbasnda ne olduunu soruyor. Peyniri, ekmei
ve kftesi olduunu sylyor. Baflka ne var, atryor
torbay. Mill Eitim Bakanlnn klasikler dizisinde yaymlanmfl olan Sophoklesin Antigone kitab kyor.
nnnn gzleri yaflaryor, yanndaki Genel Kurmay
Baflkan Abdurrahman Paflaya dnp, Paflam gryorsunuz bu klasikler daha yeni kt. Ankarada bile okunmuyor, ama benim ocuklarm Antigone okuyor. Kylmz kentlimiz, erimiz generalimiz kumanyasna ne
zaman kitab da ekleyecek duruma gelirse, o gn Trkiye gerekten kurtulmufl demektir. diyor. Hatice ekliyor: Efendim ben deil, tm enstit okuyor bu kitab.
(Trkolu, 1997, s.251).
Enstitnn ne demek olduunu ne mdr, ne yardmcs, ne de maarif mdr hibiriniz anlamamflsnz. Cehennem gibi scak bir yerde, hem de bahede lp biilecek, hesaplanacak birok ifl varken bile renciyi bu
bunaltc yere sokmuflsunuz, matematik retiyorsunuz.
retmenler ifl iinde ders yapmay reninceye kadar
kitleyin bu snflarn kapsn!.. dedi. Tongu cebinden
flerit metresini kard. Bahe nce dnm olarak lld. Bir dnmn kflelerine byk tafllar konuldu. Sonra bir dnm stnde onar metrekareler ve birer metrekareler bulundu. Her fidann dikilecei yere kk tafllar konuldu. Ka fidan dikilmesi gerektii sayld. pler
gerilerek metrekareler yapld, kflelerine kazk aklnca kareler iyice ortaya kt, sayld. Bu alflmalar yaplrken ifle el srmeyen renci kalmad... fiimdi karatahtada bunlarn hesabn yaptrp, ne kadar fidan dikileceini, tarm retmenine bildirirsiniz. dedi.
Kaynak: Trkolunun (1997, ss.257-258) Tongu ve
Ky Enstitleri kitabndan alnmfltr.
111
1. e
Sra Sizde 1
bni Sinann eitime iliflkin grflleri dikkate alndnda bu gnn adafl eitim sistemlerinin zerine kurulduu felsefelerle benzer zellikler gzlenebilir. retimde bireysel farklar, kadn ve erkeklere iliflkin eitimden frsat eflitliinin salanmas, retmenin taflmas
gereken erdemler, erken yafl dnemlerinde oyunla retimin n planda yer almas ve uygulamal eitim bni
Sinann eitim felsefesinin temel tafllarn oluflturan ve
gnmz adafl eitim felsefesinin n plana kard
temel gelerdir.
2. c
3. d
4. a
5. b
6. b
7. c
8. c
9. e
10. d
Yantnz doru deilse, slmiyet ncesi Trk

Toplum Yaps ve Eitimin Dayand Felsefe
Yantnz doru deilse, slamlktan Sonraki
Trk Toplumunda Eitimin Dayand Felsefe
Yantnz doru deilse, slamlktan Sonraki
Trk Toplumunda Eitimin Dayand Felsefe
Yantnz doru deilse, Seluklularda ve Osmanllarda Eitim ve Dayand Felsefe blmn gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse, Cumhuriyet Dnemi
Eitiminin Dayand Felsefe blmn gzden geiriniz.
Yantnz doru deilse, Cumhuriyet Dnemi
Eitiminin Dayand Felsefe blmn gzden geiriniz.
Sra Sizde 2
Osmanllarda 16. yzyln ikinci yarsndan itibaren eitim sisteminin zerine kurulduu felsefenin baflarsz
olmasnn nedenlerinin baflnda eitim sistemine tutucu
grfllerin hkim olmas gelir. retmenlerin, erdemleri kifliler olmas grfln benimseyen eitim felsefesi
anlayfl bozulur ve yerini Skolastik Dflnceyi benimseyen tutucu, yetersiz, bilim ve teknolojiyi reddeden kiflilerin retmen olmas genel kabul gren bir eilim
olarak ortaya kar. Tm bunlarn yan sra zellikle
Tanzimat Fermanndan sonra Bat eitim sistemini benimseyen okullarn yetersiz kalmas ve geleneksel eitim sistemi iinde etkisizleflmesi de Osmanl Eitim Sisteminin zerine kurulduu felsefenin baflarsz olmasn
aklayan temel deiflkenler olarak belirtilebilir.
Sra Sizde 3
1930lu yllarda lke nfusunun byk ounlu kylerde yaflamasna karfln, eitim retim asndan en sorunlu kesin yine kylerdi. Ky ocuklarnn yine kylerinde retmen olmak zere yetifltirilmesi ky enstitlerinin baflarsnn temel nedenleri arasnda saylmaktadr.
Bunun yan sra eitim programnda demokratik yurttafl
kimliinin merkezde tanmlanmas, ifl iinde ifl iin eitim ilkesinin benimsenmesi, eitim retim konularnn
gnlk yaflam pratikleriyle birlefltirilmesi, entelektel
retmen yetifltirme ideali ve rencinin bir btn olarak deerlendirilmesi ky enstits uygulamasnn baflarsn aklayan geler olarak tanmlanabilir.
112
Eitim Felsefesi
Kaynaklar
majlar in Yararlanlan nternet

Adresleri
Advar, A. A. (1970). Osmanl Trklerinde ilim. stanbul:

Remzi Kitapevi.
Akyz, Y. (1997). Trk eitim tarihi. stanbul: stanbul
Kltr Yaynlar No.1.
Ana Britannica. eflitli Ciltler ve Maddeler. stanbul.
Bozda, . (1988). Atatrkn evrensel boyutlar.
Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar.
Ergin, M. (1964). Dede korkut kitab. stanbul: Remzi
Kitapevi.
Ertrk, S. (1971). On yl ncesine kyasla retmen
davranfllar. (Yaymlanmamfl arafltrma.). HMEF.
Ankara.
Frb. (1956). El Medinetl Fazla. (ev. N. Danflman).
stanbul: Remzi Kitapevi.
Gazali, Ebu Hamit Muhammed. (1980). Ey oul. (ev.
A. Serdarolu). stanbul: Remzi Kitapevi.
Gkalp, Z. (1966). Trkln esaslar. stanbul:
Remzi Kitapevi.
Gkyay, O. fi. (1963). Dede Korkut. stanbul: Remzi
Kitapevi.
nan, M. R. (1973). Bir stn adam. Ankara:retmen
Yaynlar.
slam ansiklopedisi. eflitli Ciltler ve lgili Maddeler.
stanbul.
zmirli, . H. (1938). slam felsefesi dersleri. stanbul:
Remzi Kitapevi.
gel, B. (1971). Trk mitolojisi. Ankara: Bilgi Yaynevi.
gel, B. (1979). Trk kltrnn geliflme alar.
Ankara: Remzi Kitapevi.
Snmez, V. (1994). Eitim felsefesi. Ankara: An
Yaynclk.
Tezcan, M. (1992). Atatrk ve eitim. Ankara: Gndoan
Yaynlar.
Trker, M. (1956). tehaft bakmndan din ve felsefe
mnasebetleri. Ankara
Trkolu, P. (1997). Tongu ve enstitleri. stanbul.
Tongu, . H. (1938). Kyde eitim. Ankara: Remzi
Kitapevi.
Tongu, . H. (1946). lkretim kavram. stanbul:
Remzi Kitapevi.
Topses, G. (1982). Eitim felsefesi temel sorunlar.
Ankara: Dayanflma Yaynlar.
Unat, F. R. (1964). Trkiye eitim sisteminin geliflmesine
tarihi bir bakfl. Ankara.
lken, H. Z. (1957). slam dflncesi II. slam felsefesi
tarihi. stanbul: Remzi Kitapevi.
Frb http://upload.wikimedia.org/wikipedi a/kk/f/f8/Alfarabi.jpg Eriflim Tarihi: 26.06.2008

bn-i Sina http://tr.wikipedia.org/wiki/Resim:Avicenna_Persian_Physician.jpg Eriflim Tarihi: 26.06.2008
Gazali http://hu.wikipedia.org/wiki/K%C3%A9p:Ghazali.gif Eriflim Tarihi: 26.06.2008
bni Rfld http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/82/AverroesColor.jpg Eriflim Tarihi:
26.06.2008
Szlk
113
Szlk
A
Aksiyoloji: Deerler sorunu. Etik ve estetik deerlerle bir
Liberalizm: zgrl birincil politik deer olarak gren,
varln kendi huy, miza ve dier deerlerle olan iliflki-
salt bir felsefi akm olmak ok daha genifl bir sosyo-eko-
sini konu edinen felsefe dal.
nomik politik bir anlayfl.
Aposteriori: Sonsal. Deneyden sonraki

Apriori: nceki. Deneyden nceki.
Arke: Evrende hibir fley yokken var olduu dflnlen, de-
Mantk: nermelerin tutarl ve karmlarn geerliliini belirleyen kurallar konu edinen, akl yrtme ve dflnce-
iflenlerin znde deiflmeden kalan, bafllatan kk.
lerin dorulanmasn konu edinen bilim.
Materyalizm: Maddecilik, zdekilik. Her trl gerekliin
Bankac eitim: Paul Freire tarafndan ileri srlen eitimi
yalnzca nesnel (objektif) deil, ruhsal ve manevi olan
tasarruf yapmak iin yatrma, rencileri yatrm yap-
gerekliin de zn ve temelini maddede gren felsefe.
lan nesneye, retmenleri ise yatrmclara benzettii

model.
Bilgi sorunu: Baknz epistemoloji.
N
Naturalizm: Doaclk. Realist felsefeden etkilenen ve her
fleyin doal olduu, yani var olan her fleyin doal dn-
yann bir paras olduu grflne odaklanan felsefe.
Daimicilik: idealist ve realist felsefeden etkilenen, insan doas, gerek, bilgi, erdem ve gzellik gibi evrenin deifl-
meyen grnmleri zerine odaklanan felsefe.
Ontoloji: Varlk bilgisi, varlk sorunu ya da varlk felsefesi.
Deerler sorunu: Baknz aksiyoloji.
Varln neliini, kaynan, zn, niteliklerini ve kategorilerini ele alan felsefe dal.
E
Egsistansiyalizm: Baknz varolufluluk.
Epistemoloji: Bilgi teorisi. Bilginin kken ve niteliini ince-
Paradigma: Dnya grfl. Zihniyet. Sistemlerin zerine ku-
leyen felsefe dal.

Esasicilik: zclk ve temelcilik. Realist felsefeden etkile-
rulduu dflnceler btn. Bakfl as.

Perennializm: Baknz daimicilik.
nen, arkesi gerek dnya olan ve eitimde konu ve ie-
Politeknik eitim: Diyalektik materyalist felsefeye dayanan,
riklerin gerek yaflamdan alnmas yaklaflmn benimse-
arkesi madde olan ve ok ynl, boyutlu ve amal tek-
yen felsefe.
nik eitim ve retimi benimseyen felsefe.

Postmodernizm: Modernizm sonras ya da tesi. Olumlu ya
da olumsuz anlamda modernizmden farkllaflan tm si-
Felsefe: 1. Bilgelik (hikmet) sevgisi. 2. Gerein tmn,

madde ve yaflamla ilgili trl belirtileri neden, ilke ve
amalar bakmndan inceleme amac taflyan dflnce
etkinlii.
yasal ve toplumsal deiflimleri, dflnsel ve kuramsal

rnleri ve kltrel pratikleri kapsayan durufl.
Pozitivizm: Olguculuk. Fiziksel veya maddi dnyann gereklerine dayanan bilim anlayfl.
Pragmatizm: Yararclk. Gerein deifltii, deerlerde gre-
celik, insan doasnn biyolojik ve sosyolojik nitelikte
dealizm: dealizm genel anlamda lkyle belirlenmifl olan
olduu, yaflam tarz olarak demokrasinin ve insan yne-
ve bu lkye kar gtmeden bal kalan yaflam biimi
timinde kritik zeknn nemli olduu grfllerine daya-
ve dnya grfl.
lerlemecilik: Geliflmecilik. znde pragmatik felsefeye dayanan ve arkesi deiflme olan, deiflim ve geliflim alflmalarna odaklanan felsefe.
nan felsefi grfl.

Progressivism: Baknz ilerlemecilik.
114
Eitim Felsefesi
R
Realizm: Gerekilik. Gerekliin insan zihninden bamsz
olduunun benimseyen, gereki tavr savunan felsefi
anlayfl.
Retorik: uygulamaya geirilemeyen gzel sz syleme sanat.
T
Tz: Baknz arke.
V
Varlk Bilgisi: Baknz ontoloji.
Varolufluluk: nsan merkeze alan, insann yabanclaflmasna karfl zgrleflmesini ama edinen bir felsefi akm
Y
Yararclk: Baknz yararclk.
Yeniden oluflturmaclk: Pragmatik felsefeye dayanan, arkesi deiflme olan ve toplumun kltrel ve sosyolojik
olarak yaplandrlmasna odaklanan yaklaflm.
Dizin
115
Dizin
A
Aklc dflnme 2, 4
Kltrel ifllev 74
Aksiyoloji 2, 5-7, 10, 12, 22, 24, 29, 31
M
Mantk 2, 4, 5, 7, 8, 10, 11, 12, 22, 24, 34, 35, 54, 55, 100, 101
Bankac eitim 77, 79
Materyalizm 20, 30, 31, 41, 86, 103
Bilgelik 2-4, 12, 97, 98
Modern okul 72, 76, 77, 80, 81
Bilgi 2-6, 8-13, 20-27, 29-38, 40-42, 50, 54-57, 59, 64-66, 74-
Modernleflme 75, 102
76, 79-82, 84-88, 94, 97-100, 102, 104

Bilgi sorun 2, 5, 6, 12
Bilgi teorisi 6, 12, 22
Okul iklimi 85
Bilgibilim 6
Okulsuz toplum 77, 80
Bilim 2-9, 11-13, 31, 33-39, 41, 42, 51, 53, 56-59, 62-64, 73, 81,
Okulun ifllevleri 26, 60, 73, 74, 77
82, 97, 98, 100, 102-105, 108
Ontoloji 5, 6, 10, 21, 22, 24, 25, 27, 29, 31, 35
Daimicilik 50, 54-56, 66, 94, 106, 108
Paradigma 36, 37, 73, 84, 105
Dflnme biimleri 2, 8
Perennializm 54
Politeknik eitim 32, 54, 63-65
Politik ifllev 74
Eitim felsefesi 1-3, 5, 10, 11, 21, 30, 32, 37, 49, 50-54, 63,
66, 71, 73, 93, 95, 96, 103-105
Eitim felsefesi akmlar 49, 54, 66
Eitsel ifllev 74
Postmodernizm 37, 38, 40, 69, 70

Pragmatizm 3, 6, 20, 25, 26, 39, 41, 94, 103
Progressivizm 58
Ekonomik ifllev 74
Epistemoloji 2, 5, 6, 10, 12, 22, 24, 26, 27, 29, 31
Radikal elefltiri 77, 78, 81, 86
Esasicilik 50, 54, 56-58, 66, 94, 106, 108
Realizm 3, 20, 23, 24, 39, 40, 41
Essentialism 56
Reconstructionizm 61
Etik 2, 6, 7, 22, 33
S
Sevgi 2-4, 12, 61, 82, 97, 106
Felsefe 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28,
29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 51, 52, 53,
54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 71, 73,
Sosyal ifllev 74, 78

Sosyal politik 2
81, 87, 95, 96, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107,
108
Toplumsal hareketlilik 77, 78, 88
Felsefi akmlar 19, 41, 42, 54
V
Varlk bilgisi 2, 5, 6, 12
Hayat dngs 72, 76
Varolufluluk 26, 28, 41
dealizm 3, 21, 22, 23, 24, 32
Yeniden oluflturmaclk 50, 54, 61-63, 66
lerlemecilik 58, 61, 106

Eğitim Felsefesi PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Eğitim Felsefesi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2278

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim liflkisi,

Felsefi Akmlar ve Eitim.......................................................... 19

Eitim Felsefesi Akmlar ........................................................ 49

ETM FELSEFES AKIMLARI......................................................................

Eitim Felsefesi ve adafl Eitim Sistemleri ...................... 71

Trk Eitim Felsefi Temelleri ................................................ 93

Szlk ................................................................................... 113

endi kendine renme

Girifl: nitede ifllenen konulara

Anahtar Kavramlar: nitede amlanan

Dflnelim: Metnin herhangi bir yerinde ve geD fi N E L M

Sra Sizde: fllenen konular kavrayp

zet: nitede ayrntl ifllenen konularn nemli noktalar tekrar vurgulanr.

Okuma Paras: Bu blmde,

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar:

Sra Sizde Yant Anahtar: "Sra Sizde"lerde

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar: fllenen konulara

Dnn basit toplumlarndan bugnn kresel kyne dein tm tarihsel geliflim

Bu niteyi tamamladktan sonra;

1. nite - Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim liflkisi, Eitim Felsefesi

FELSEFENN TANIMI VE KAPSAMI

Felsefe terimi, kayna

1. nite - Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim liflkisi, Eitim Felsefesi

Felsefenin Urafl Alanlar

Felsefe yaflama ve evrene

Ontoloji varlk bilgisi- varlk

Aksiyoloji deerler alan

1. nite - Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim liflkisi, Eitim Felsefesi

FELSEFE BLM LfiKS

Yunanca logike szcnn

Bilim ve felsefe sk bir iliflki

1. nite - Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim liflkisi, Eitim Felsefesi

Bilimde ve felsefede elde edilen ve kullanlan bilgiye srekli elefltirel bir

Gerei paralara ayrarak inceler.

Gerei bir btn olarak ele alr inceler.

Bilimsel yntemi kullanr ve

Felsefe temellendirmeyi amalar. Akl yrtme yollarn kullanr.

nermeler genellikle sentetiktir.

Felsefi nermeler genellikle analitik ve bazen

Elde edilen bilginin kesinlii kantlanr.

Elde edilen bilginin kesinliini kantlamak olanakl olmayabilir.

Bilim ler ve g oluflturur.

Pratik yarar ve kar yoktur.

Bilimsel arafltrma sretir.

Felsefi etkinlikler bir sretir.

Elefltirel yaklaflm egemendir.

Elefltirel yaklaflm egemendir.

Zihinsel sreleri ifle koflar.

Zihinsel sreleri ifle koflar.

Felsefe ve bilimin benzerlikleri farkllklar nasl alglanmaldr? Bu SIRA

Eitim sistemlerinin ama, ierik, retme ve renme sreleri ile deerlendirme

Eitim felsefe iliflkileri flu

1. nite - Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim liflkisi, Eitim Felsefesi

Deneye ve uygulamaya yneliktir.

Dflnce ve akl yrtmeye yneliktir.

Deney ve laboratuvar nemlidir.

Dn ve bugnle daha ok ilgilenir.

Gelecekle daha ok ilgilenir.

Kuram-uygulama tutarl nemlidir.