Termik ve Jeotermal Enerji

Santralleri

r. Gr. Onur BATTAL

Yerli kaynaklardan olabildiince yararlanmak enerji

ihtiyacmza nemli bir katk salamasa da darya
bamllmz azaltmas asndan nem tamaktadr.
Dier taraftan elektrik enerjisinin dier enerjilere
evrilmesi (s, k ses, hareket vb.) yksek bir verimle (%
90dan daha yksek) salanmaktadr.
Bu nedenlerle elektrik enerjisinin elde edilmesi olduka
nemlidir. Gnmzde elektrik enerjisinin byk bir blm
termik santrallerden elde edilmektedir.

Dnyada elektrik enerjisinin gnlk hayatta kullanlmas

1878 ylnda balamtr. lk elektrik santrali ise 1882de
Londrada hizmete girmitir.
lkemizde ise kurulan ilk elektrik santrali, 1902 ylnda
Tarsusta tesis edilen, bir su deirmenine balanm 2 kW
gcnde bir dinamodur.

lk byk santral ise

Silahtaraada kurulmutur.

1913

ylnda

stanbul-

Elektrik enerjisi retimi elektrik santralleri aracl ile salanr.

Elektrik santralleri temel geden olumaktadr. Bunlar;
Bir enerji kayna,
Hareketlendirici bir aygt,
Hareketi elektrik enerjisine eviren jeneratrden olumaktadr.

Enerji kayna olarak kmr, petrol ve doal gaz gibi fosil yaktlar
kullanlyorsa bunlarn yaklmas sonucu s enerjisi ortaya kar. Fosil
yaktlarn s enerjisinden yararlanarak elektrik enerjisi retilen
santrallere termik santraller denir.
Elektrik enerjisi retilen santrallerde enerji kayna olarak yeralt
scak sular veya buhar da kullanlmaktadr. Bu tr enerji kaynaklarna
jeotermal enerji kaynaklar ve bu kaynaklar kullanarak elektrik enerjisi
reten santrallere jeotermal elektrik santralleri denir.

Fosil yaktlar veya jeotermal kaynaklar kullanarak elektrik enerjisi

reten santraller s enerjisinden elektrik enerjisi elde etme temeline
dayanarak alr.
Bu durumda ou zaman her iki santral tr de termik santral
olarak tanmlanmaktadr, ancak fosil yakt kullanan elektrik santralleri ile
jeotermal elektrik santralleri arasnda farkllklar vardr.

Dnyada retilen elektrik enerjisinin yaklak % 80i termik

santrallerden elde edilmektedir. Bu nedenle elektrik enerjisi retiminde
termik santrallerin nemi olduka byktr.
Elektrik enerjisi retilecek termik santral kurulurken;
Enerji kaynann bolluu,

Kullanlacak su kaynann bolluu,

Santral kurulum maliyetinin ucuzluu,
Santralin tketim noktalarna yaknl gibi konularn ncelikli olarak

gz nnde bulundurulmas gerekir.

Bu adan bakldnda termik santrallerinin kurulum maliyetlerinin

dk olduu bilinmektedir. Bu zellik de termik santrallerinden elektrik
enerjisi retimini cazip duruma getirmektedir.

Termik santraller kat, sv ve gaz hlindeki yaktlarda var olan

kimyasal enerjiyi s enerjisine, s enerjisini kinetik enerjisine, kinetik
enerjisini de elektrik enerjisine dntren tesislerdir.
Ksaca termik santraller kimyasal enerjinin elektrik enerjisine
dntrld tesislerdir.

Bir termik santrali oluturan temel elemanlar;

Kazan,
Buhar trbini ve,
Jeneratr olarak sralanabilir.

Yaktn kimyasal enerjisinin s enerjisi eklinde aa kmas iin

kimyasal bir olay olan yanma ilemi gereklemelidir.
Yanma:
Yakt bnyesindeki temel madde olan karbon ve dier
yanabilen maddelerin belirli bir tutuma scaklnn stnde oksijenle
birleerek belli miktarda s ve k enerjisinin kmasyla sonulanan
kimyasal bir olgudur.
Bu ilemin termik santrallerde oluturulduu yere kazan denir.
Yanma ileminin gereklemesiyle yaktta bulunan kimyasal enerji, s
enerjisine dnr.

Bir yanma olaynda aa kan enerji,

eitliiyle verilir. Burada m, yanan cismin kilogram (kg) cinsinden

ktlesidir. L ise yanma ss olarak tanmlanr ve SI birim sisteminde
joule(J)/kilogram (kg) ile ifade edilir.
Yanma ss (L): Bir yaktn bir kgnn yanmas ile elde edilen s enerejisi
miktardr.
rnek: Yanma ss 30.106J/kg olan 1 ton kmrn tam yanmasyla (kl,
scak gazlar ve su buhar brakmadan) ortaya kan s enerjisi miktar
ka J dr?

Istlan suyun sahip olduu enerji suyun sv veya sv-buhar

(burada su hem sv hem de buhar fazndadr.) durumuna gre farkllar.
Sv fazndaki suyun ald enerji miktar,

Burada csu, bir kg suyun scakln bir C artrmak iin gerekli enerji
miktar ile orantldr ve suyun zgl ss adn alr. tson ve tilk ise srasyla
C cinsinden sv haldeki suyun son ve ilk scaklklardr.

rnek: 20Cdeki 1000 kg suyu, 130 Cdeki buhar hline getirmek iin
gerekli olan enerji ka joule (J)dr?
(csu = 4184 J/kgC, Lbuhar= 2,26.106 J/kg, cbuhar= 2010 J/kgC alnz.)

rnek: Kmrle alan bir termik santralin kazannda bulunan 15 Cdeki

450 ton suyu 500Cdeki buhara dntrmek iin kullanlan linyit kmr
ka kilogramdr?
( Linyit kmr iin yanma ss Llinyit= 14,6.106J/kg, csu= 4184 J/kgC,
Lbuhar= 2,26.106J/kg ve cbuhar= 2010 J/kgC dir.)

Termik santrallerin, mekanik enerji reten makinenin

cinsine gre eitleri unlardr:
Buhar trbinli santraller
Gaz trbinli santraller
Dizel Santraller
Termik santrallerin, enerji kayna (yakt) cinsine gre
eitleri unlardr:
Kmr yaktl santraller
Fuel Oil, Dizel yaktl santraller
Doalgaz Santralleri
Jeotermal Santraller

Termik santrallerde buhar kazanlarnda yakt ve hava

karm uygun artlarda yaklr. Bu esnada kazanda
bulunan sudan, yksek scaklkta yksek basnl buhar
elde edilir.
Elde edilen yksek basnl buhar, buhar trbinine
gnderilerek mekanik enerji elde edilir. Buhar trbinine
akuple olan alternatr de bu enerjiyi elektrik enerjisine
dntrr. Bu prensiple alan termik santrallere, buhar
trbinli santraller denir.

Buhar trbinli santrallerde yakt olarak linyit kmr, fuel-oil, doal gaz ve
byk ehirlerin p atklar kullanlr. Termik santraller, retilen elektrik enerjisinin
maliyetini daha fazla artrmamak iin kullanlan yaktn bulunduu yerin yaknna
kurulurlar.

Prensip olarak bir buhar trbinli termik santralin almasn nceki ekle gre yledir:
Besleme suyu pompasndan baslan su kazana gnderilir.

Kazanda stlan su ilk nce buharlar, sonra kzdrclardan geerek kzdrlr(nemi alnr).
Elde edilen kzgn buhar, buhar trbinine gnderilir.
Buhar trbininin kanatlarna arpan buhar, trbini dndrr.
Buhar trbinine bal alternatr bu dnme eklindeki mekanik enerjiyi elektrik enerjisine

dntrr.

Alternatr k bir ykseltici trafo ile enerji nakil hatlarna verilir.

yaparak basnc ve scakl azalan buhar, youturucuya aktarlr. Burada soutma suyu
yardmyla dk basntaki buhar (0,01 0,05 bar) 100C den daha dk scaklklarda
youarak suya dnr. Youturucudan bir pompa yardmyla alnan youum sular,
havaszlandrma, temizleme gibi ilemlerden geirilir ve stldktan sonra bir baka pompann
salad yksek basnla tekrar kazana verilir.

Kmrle alan termik santraller, kmrde bulunan kimyasal

enerjinin, elektrik enerjisine evrilmesini salar. Termik santrallerde
genelde dk kalorili kmr kullanlr. Bylece elektrik enerjisi
retilirken, ayn zamanda dk kaliteli linyitlerin deerlendirilmesi
dnlmtr.

Termik Santralin blmleri ve grevleri unlardr:

1. Kmr bantlar
2. Bunker: Santral binasnda kmrn deirmene girmeden bekletildii yer.
3. Deirmen: Bunkerden alnan kmrn tlerek toz hline getirildii yer.
4. Elek: Deirmenden gelen kmrn elendii yer.
5. Toz kmr kanallar
6. Yakc: Yanma odasnda toz hline gelen kmrn pskrtme ilemi yaparak
yanmasn salayan blm. Fuel-oil yakclar (Lans) ise kazann ilk atelenmesinde
kmr yakabilecek scakla ulamas iin fuel-oil yakmak iin kullanlan bir eit
brlrdr.
7. Luvo: Yanma iin gerekli olan havann stld yer.
8. Yanma odas: Kazan iinde kmrn yakld blm.
9. Yanma odasnn kl.
10. Elektro filtre: Baca gaz ierisinde bulunan kl taneciklerinin elektrostatik tutucular
vastasyla baca gazndan ayrtrld yerdir.

11. Baca: Kazan ierisinde ii biten ve duman gaznn da atld yer.

12. Elektro filtreden ayrlan kl paralar.
13. Kazan ilk atelemek iin kullanlan fuel-oil deposu
14. Ekonomizr girii: Kazan giri suyunun baca gaz ile stld blm
15. Ekonomizer k borusu
16. Temiz hava
17. Buharlatrc boru
18. Dom: Ekonomizr ve buharlatrc borulardan gelen suyun topland, yars
buhar yars su olan tanktr.

19. Dk scaklktaki kzdrc: Kazan ierisindeki suyun stld borulardr.

20. Orta basn trbinine giden hat

21. Yksek scaklktaki kzdrc borular: Domun st ksmnda bulunan 355 oC yakn
buharn 535 oC a ykseltildii ksmdr.
22. Yksek basn trbinine giden buhar k hatt
23. Yksek basn buhar trbini: Kzgn buharn trbine ilk verildii blm. Ortam
scaklnda bekleyen trbine 535oC ta buhar verdiimizde ilk anda malzeme
yapsnda ok etkisi yapar. Bu nedenle trbine buhar ilk defa kademe kademe zaman
aralklar ile verilir.
24. Orta basn trbini: Yksek basn trbininden sonra ikinci kademe buharn
trbine verildii yerdir.
25. Alak basn trbini: Orta basn trbininden kan, buharn buhar trbinine
verildii yerdir.
26. Kondanser: Alak basn trbininde ii bitmi, rk buharn topland yer
27. Kazan besleme suyu hatt
28. Degazr: Kondanserden gelen younlam buharn su hline gelerek topland
su tank ve ayn zamanda kazan tasfiye sisteminden gelen saf suyun da depoland
su tankdr.

29. Besleme suyu tank: Degazrden gelen suyun stc eanjrlerden geirilerek
topland su tank.
30. Buhar enjektr: Buhar enjektrnn grevi; kondanserin iindeki havay alarak
kondanserin i basncn atmosfer basnc altnda tutmaktr. Buhar enjektrnde
akkan olarak kazandan gelen taze buhar kullanlr. knda buhar+gaz
bulunmaktadr. Kondanserden emdii hava ile birlikte kulland buhar da atmosfere
atar. Atmosfer havasnn kondanserin iine girmesini engeller. Yani ak hava basnc
ile kondanser arasnda tka vazifesini grr.
31. Alak basn su stcs
32. Orta basn su stcs
33. Yksek basn su stcs
34. Soutma kulesi su havuzu
35. Elek(filtre): Su havuzundan gelen suyun szld yer.
36. Souk su hatt
37. Scak su hatt

38. Soutma kulesi: Kondanserde alak basn trbininden gelen buhar younlatran souk su, s al verii sonucu kendisi de snr. Isnan bu soutma
suyunun tekrar kullanlmas iin soutma kulesinin st ksmndan yamurlama
eklinde braklarak soumas salanr.
39. Su tasfiye sistemi: Baraj glnden alnan suyun artlarak saf su haline getirildii
niteler.
40. Kazan besleme ilve su hatt

41. Baraj gl
42. Alternatr: Trbin miline akuple olan ve mekanik enerjiyi, alternatif akm elektrik
enerjisine dntren nitedir. Jeneratr ve alternatr ayn anlama gelmektedir.

Kmr uygun artlarda buhar kazannda yaklarak su buhar elde edilir. Elde
edilen s enerjisi bir buhar trbini vastasyla kinetik enerji hline getirilir. Bu enerji
vastasyla alternatr evrilerek elektrik enerjisi retilir. Bu adan bakldnda
santralleri iki grupta dnebiliriz:

Buhar retim tesisleri

Buhar trbini ve alternatr

Bu arada kmr hazrlama tesisleri, su analiz tesisleri, kl nakil tesisleri ve alt

tesisleri de santraller ierisinde olmas gereklidir.

BUHAR RETM TESSLER

Buhar retim tesislerinde ama; sudan buhar elde etmek ve bu buhar (trbini
alma artlarna getirmek iin) kzdrmaktr. Bir buhar kazanndaki ilevi iki ksmda
inceleyebiliriz:
1) Kmr-duman gazlar-kl ak:
Sisteme kmr, kmr bantlar vastasyla (1) gelir. Kmrn bykl 0.30
mm dir. Kmr nce bunkerlerde (2) stok edilir.
Bunkerlerden alnan kmr, deirmenlerde (3) tlerek toz hline getirilir.
Eleklerden (4) geen toz kmrn iri taneli olanlar tekrar deirmene derken, ince
taneli olanlar toz kmr kanallaryla (5) yakclara (6) gelir.
Toz kmr kazan ierisine yakclardan pskrtlrken LUVOda (7) stlm
yakma havas kartrlarak beraber verilir.
Daha nceden kazan ierisinde oluturulmu olan alevle karlaan kmrler
yanmaya balar.

Kazann ilk devreye alnmasnda motorin ve fuel-oil yakclar kullanlr. Sistem

belirli artlara geldikten sonra kazanda kullanlan fuel-oil kademeli olarak kesilir.
Yanma odalarnda (8) yanan kmr, buharlatrc borular, kzdrc borular,
tekrar kzdrc borular ve ekonomizr borular arasndan geerek elektro filtreye (10)
gelir.
Elektro filtrelerde kl, elektrostatik tutucular vastasyla temizlenerek duman
gazlar bacadan (11) darya atlr.

2) Su-buhar ak:
Su kazana girdikten sonra (14) ekonomizr borularndan (15) geer ve scakl 355
oCye ykselerek Doma (18) girer. Daha sonra buharlatrc borularda (17) dolaan
su tekrar Doma gelir. Bu arada suyun ierisinde buharlaan ksmlar dom zerinden
alnarak kzdrc borulara (19) verilir. Kzdrc borulardan kan 535oCdeki buhar,
yksek basn buhar trbinine (23) girer. Trbinde i yapan ve scakl den buhar
kzdrlarak tekrar kazana gelir. Tekrar kzdrclar da kzdrlan buhar 540oCde trbine
gnderilir. (22)

BUHAR TRBN
Termik santrali Trbinler, termik santrallerde elektrik retimini salayan en
nemli blmlerden biridir. Trbinler, buhar ve gaz trbinleri olmak zere iki ekilde
santral sisteminde kullanlmaktadr. Buhar trbinleri kazanda elde edilen buhar
kullanarak alr. Kazanlarda retilen buhar eitli valflar yardmyla pistonlu buhar
makinelerine veya buhar trbinlerine iletilir. Buhar trbinlerinde, geniletilen buharn
enerjisinin bir blm mekanik enerjiye evrilir.

Yirminci yzyln balarndan itibaren buhar trbinleri nemli bir ekilde geliti
ve yksek g isteklerine cevap verebilen makineler olarak yaygn bir ekilde
kullanlmaya baland. Gnmzde eitli amalar iin (gemiler, elektrik santralleri
vb.) kullanlan elektrik santrallerinde, yaklak olarak bir milyon kilowatt gce kadar
ulalabilmektedir. zellikle kara enerji kurulularnda, elektrik enerjisi retiminde,
byk uak ve hat gemilerinde, yksek tonajl konteyner gemileri, yakt tankerleri,
LNG ve LPG tankerlerinde son yllarda buhar trbinleri ana makine olarak
kullanlmaktadr. Ayrca doal gaz ile buhar trbini+gaz trbinleri ikili sistemleri de tm
dnyada yaygn olarak kullanlmaktadr.

Buhar trbinlerinin zellikleri flu flekilde sralanabilir:

a) Buhar trbinleri yksek basn ve scaklktaki buhar ile ok dk (yaklak
0,01bar) arasnda altrlmak zere tasarlanabilir. Bu adan yksek vakum
oluturur.
b) zgl makine arl veya 1 BG ya da 1 kW bana den kg trnden arlk,
ar devirli dizel makinelerine gre olduka azdr. Bu nedenle kolayca tanabilir.
c) Buhar trbinlerinin genel verimleri yaklak %32 civarndadr. Bu deer, ara stmal
makineler kullanlarak %37 dolaylarna kadar karlabilmektedir. Genel verim
ykseldike zgl buhar tketimleri de giderek klr.
d) Trbinlerin buharla ilikisi olan blmleri, dier buhar makineleri gibi yalanmaz.
Sadece rotor aft tayan yataklara yalama ya verilir. Bylelikle, yalama
yalarnn buhar ile karlarak ve besleme suyu devresi ile kazanlara kadar gitmesi
tehlikesi yoktur.
e) Gaz trbinleri dndaki s makinelerine gre, bir tek hareketli paras vardr. Bu da
iki yatak ile tanan rotordur.
f) Buhar trbinleri dizel makineleri gibi, normal alma srasnda veya bir arza
dnda titreim retmez.

 AF ders notlar
Raymond A. Serway ve Robert J. Beichner, ev. ed.: K. olakolu, Ankara: Palme Yay.,

2007 Fen ve Mhendislik iin Fizik, Cilt 1