SU TASFYES

Prof. Dr.Veysel EROLU

6. BASIMIN NSZ

stanbul Teknik niversitesi naat Fakltesi evre Mhendislii Blmnde retim yesi
olduum dnemde verdiim ok sayda dersin biri de Sularn Artlmas dersi idi. Ders anlatrken
talebelerim not tutmak iin byk gayret sarfeder, ou kere ok hzl anlattmdan dolay notlarn
tamamlayamaz, en iyi not tutan bir arkadalarndan fotokopi ektirmek suretiyle ders notunu temin
cihetine giderlerdi. Bu yzden bir ders kitab hazrlamaya karar verdim. nce blmleri tasarlayp her biri
iin takvim belirledim. Kitab 6 ayda tamamlamtm. Burada bir takvim yapmann, yani zaman
planlayarak hareket etmenin nemini vurgulamak iin bir hatram zikretmekte fayda mid ediyorum.
Atksularn Artlmas dersini de verdiimden, hatta bu konuyu ok iyi bildiimden Atksularn
Artlmas kitabn yazmay kafama koymutum. Ancak naslsa ezbere bildiim bu kitab kolayca
yazarm dncesiyle bir takvim yapmadm. Ancak SK Genel Mdrl (Mays 1994-Ekim 2002)
dnemim de dahi bu dersi vermeme ramen maalesef kitab zaman planlamas yapmadmdan ilk
basksndan tam 16 yl sonra bilgi ve tecrbem bende sakl kalmasn dncesiyle SK Genel Mdrl
dnemimde kitap haline getirmem mmkn oldu. Tabiat ile bu defa zaman planlamas yapmtm.
DS Genel Mdrlm (ubat 2003-Mays 2007) vazifem esnasnda da kadrom T de idi.
Ancak bu dnemde derslere gidemedim. Bu arada kitaplar tkendii iin bilhassa evre ve Orman
Bakan olunca baz belediyelerin Sularn Artlmas konusunda kfi bilgi ve tecrbeye sahip olmadn
farkettiimden Su Tasfiyesi kitabnn baz ilaveler ile baslmasnn faydal olaca dncesiyle
yeniden ele aldm.
Bu eserin imesuyu temini ve artm ile ilgilenen Belediye ve kamu kurumlarnda alan
mhendislere, teknik elemanlara, evre mhendislii blm talebelerine faydal olacan mid
ediyorum. Bu yzden bu kitap lkemizdeki Btn Belediyeler, Su ve Kanalizasyon dareleri, su ile ilgili
kamu kurumlar ve niversitelerimizin ktphanelerine datlmak zere bastrlmtr.
Eserin, su tasfiyesi ile ilgili sisteme seimine ve projelendirmeye ynelik olmasna itina edilmi,
bu dnceyle tesislerin boyutlandrma esaslar ve kstaslar verilmi, ayrca blmlerin sonuna misaller
konulmutur. Ayrca SK Genel Mdr iken zerinde titizlikle durduum ve Trkiye de yerli mhendis,
yerli mteahhit ile yaplan ilk byk mesuyu Artma Tesisi olan kitelli Fatih Sultan Mehmed Han
mesuyu Artma Tesisi ve DS Genel Mdrlm dnemimde projesini ve ihalesini yaptrm
olduum Afyonkarahisar mesuyu Artma Tesisi Projeleri de uygulama misalleri olarak sunulmutur.
Eserin bu basmn hazrlamam iin beni tevik eden Yar. Do. Dr. Ebubekir Yksel ile kitabn
yazmn itina ile yapan Ramazan Karakoa teekkr ederim.

Ankara,

Prof. Dr. Veysel EROLU

18.08.2008

II

NDEKLER
1. BLM
1. SU TASFYESNE GR
1.1. Su Tasfiyesinin Gayesi
1.2. me Sularnn zellikleri
1.3. me Suyu Standartlar

1
1
4

2. B L M
2. TASFYE METODUNUN SEM
2.1. Giri
2.2. Su Kaynaklarnn zellikleri ve Kaynak Seimi
2.3. Tesis Yeri Seimi
2.4. Su Tasfiyesinde Maksad ve Temel lemler
2.5. Tasfiye Akm emalar

9
9
10
10
11

3. BLM
3. BRKTRME
3.1. Giri
3.2. Biriktirmenin Su Kalitesi zerine Tesirleri
3.3. Mikroorganizma Giderilmesi
3.4. Azot Konsantrasyonunda Azalma
3.5. Biriktirme Haznelerinde Alg oalmasnn nlenmesi
3.5.1. Azot Giderilmesi
3.5.2. Fosfor Giderilmesi
3.5.3. In Kontrol Edilmesi
3.5.4. Alglerin Kimyevi Maddelerle Bertaraf Edilmesi

18
18
20
25
26
26
28
28
29

4. B L M
4. HAVALANDIRMA
4.1. Havalandrmadan Maksat
4.2. Gaz Transferine Bak
4.3. Havalandrclarn Hesap ve Tekili
4.3.1. Dml (Savak) Havalandrclar
4.3.2. Kademeli Havalandrclar
4.3.3. ok Katl Tablal Havalandrclar

III

30
35
40
40
42
44

4.3.4. Fskiyeli Havalandrclar (Pskrtcler)

4.3.5. Kabarckl Havalandrclar
4.3.6. Mekanik Havalandrclar
4.4. Misaller

45
47
48
48

5. BLM
5. HIZLI KARITIRMA VE YUMAKLATIRMA
5.1. Giri
5.2. Yumaklatrmann Mekanizmas
5.2.1. Kolloidlerin zellikleri
5.2.2.Perikinetik Yumaklama
5.2.3.Ortokinetik Yumaklama
5.3. Yumaklatrclar ve Yardmc Maddeleri
5.3.1. Yumaklatrclar
5.3.2. Yumaklatrc Yardmclar
5.4. Yumaklatrmann Verimliliine Tesir Eden Unsurlar
5.5. Yumaklatrma Ksmlarnn Hesap ve Tekili
5.5.1. Yumaklatrmann Su Tasfiyesindeki Yeri
5.5.2. Hzl Kartrma Odalarnn Hesab
5.5.3. Yumaklatrma Havuzlarnn Hesap ve Tekili
5.5.4. ktrme Havuzlarnn Hesap ve Tekili.
5.6. Birleik Sistemler
5.7. Misaller

58
60
60
62
64
67
67
69
70
72
72
73
82
87
88
92

6. BLM
6. KTRME
6.1. ktrme Havuzlarnn me Suyu Tasfiyesindeki Yeri
6.2. ktrme Havuzlarndaki Blgeler ve Akm ekilleri
6.3. kelmenin Esas
6.4. kelme Hzlarna Ait Frekans Dalm
6.5. Sakin kelmede Verim
6.6. Srekli Akml Havuzlarda kelme
6.7. Ksa Devreler ve Stabilite
6.8. Boyutlandrma Esaslar
6.9.Projelendirme Esaslar.
6.9.1. Dikdrtgen ktrme Havuzlar
6.9.2. Daire Planl ktrme Havuzlar

IV

101
101
104
108
109
114
118
119
124
125
127

7. BLM
7. SZME (FLTRASYON)
7.1. Filtrasyondan Maksat ve Su Tasfiyesindeki Yeri
7.2. Filtrasyonun Mekanizmas
7.3. Hzl Kum Filtreleri ile Yava Kum Filtrelerinin Mukayesesi
7.4. Filtrasyon Hidrolii
7.5. Filtrelerde Basn Diyagramlar
7.6. Hzl Kum Filtreleri in Deney Neticeleri
7.7. Filtrasyonun Dinamii
7.8. Hzl Kum Filtrelerinin Geri Ykanmas
7.9. Hzl Kum Filtrelerinin Tekili
7.10.Filtrelerde Filtre Debisi Kontrol
7.11.Filtre Taban Tekili
7.12.Filtre Malzemesi Tertibi ve Geri Ykama Usulleri
7.13.Basnl Filtreler
7.14.Yukar Akl Filtreler
7.15. Yava Kum Filtreleri
7.16. Filtrasyon Misalleri

134
137
142
143
146
147
153
156
159
162
167
173
177
180
183
188

8. BLM
8. DEZENFEKSYON
8.1. Giri
8.2. Klorla Dezenfeksiyon
8.3. Ozonla Dezenfeksiyon

200
201
207

9. BLM
9. KOKU VE TAD KONTROL
9.1. Giri
9.2. Tad ve Koku Kontrol Tedbirleri
9.3.nleyici Tedbirler
9.4. Tesislerde Tad ve Koku Giderilmesi
9.4.1.Havalandrma
9.4.2.Biyooksidasyon
9.4.3.Yumaklatrma
9.4.4. Klorlama
9.4.5. Klor Dioksit
9.4.6. Ozon

209
210
210
211
211
212
212
212
213
214

9.4.7.Potasyum Permanganat
9.4.8.Adsorpsiyon (Aktif Karbon)

214
215

10. BLM
10.DEMR VE MANGAN GDERLMES
10.1. Giri
10.2. Giderme Usulleri

222
223

11. BLM
11. SERTLK GDERME (YUMUATMA)
11.1. Giri
11.2. Sertlik Giderme Usulleri
11.2.1. Kire-Soda Usul
11.2.2. Sodyum Hidroksit le Yumuatma
11.2.3. Sodyum Fosfat le Yumuatma

229
230
232
239
239

12. BLM
12. YON DETRME

240

13. BLM
13. ARSENK GDERME
13.1. Arsenik Standartlar
13.2. Arsenik Giderme Usulleri

245
246

14. BLM
14. SULARIN AGRESF ZELLKLER VE STABLZASYONU
14.1. Agresifliin Tarifi
14.2. Agresifliin Mahzurlar
14.3. Suyun Stabilizasyonu

250
254
256

VI

15. BLM
15. TATBKATLAR
15.1. Stokes Kanunu le lgili Uygulama
15.2. kitelli FSMH mesuyu Artma Tesisi
15.3. Kathane Yeni mesuyu Tasfiye Tesisi
15.4. Afyonkarahisar mesuyu Artma Tesisi
15.5. mesuyu Kaynakl Hastalklardan Korunmak in Su dareleri /
Belediyeler Tarafndan Alnacak Tedbirler
15.6. mesuyu Tesislerinde Salk Konusunda Alnacak Tedbirler

258
266
275
277
354
354

EKLER

357

KAYNAKLAR

405

NDEX

407

VII

1. BLM

1. SU TASFYESNE GR
1.1. Su Tasfiyesinin Gayesi
me suyu tasfiyesinden gaye, suyun kullanma maksadna uygun hale getirilmesidir. Tabiatta
mevcut su kaynaklar, baz istisnalar dnda ime, kullanma ve sanayi su ihtiyalar iin dorudan
doruya kullanlmaya msait deillerdir. Bu yzden sularn bir tasfiye ileminden geirilmesi icabeder.
1.2. me Sularnn zellikleri
me ve kullanma sularnda istenilen ve istenmeyen vasflar be grupta toplamak mmkndr.
a) Su, kokusuz, renksiz, berrak ve iimi serinletici olmaldr.
b) Su hastalk yapan mikroorganizma ihtiva etmemelidir.
c) Suda sala zararl kimyasal maddeler bulunmamaldr.
d) Su, kullanma maksatlarna uygun olmaldr.
e) Sular agresif olmamaldr.

Su, kokusuz, renksiz, iimi lezzetli olmaldr.

Sularda fenoller, yalar gibi suya kt koku ve tad veren maddeler olmamal, sular, renksiz, berrak
ve iilebilecek scaklkta olmaldr. me suyu iin en uygun scaklk 8 ila 12C dr. Ayrca sulardaki
znm oksijen konsantrasyonu 5 mg/lt den daha byk olmaldr.
Suda Hastalk Yapan Organizmalar olmamaldr.
Suda bulunabilen baz mikroorganizmalar eitli hastalklara sebep olurlar. Bu eit hastalklara
suyun sebep olduu hastalklar denir. Sudan geen baz hastalklar ve hastaln sebebi olan
organizmalar Cetvel 1.1 de verilmitir.

Cetvel 1.1. Sudan Geen Hastalklar.

Hastalk Ad
Basilli dizanteri
Tifo
Kolera
Amibli dizanteri
ocuk felci
Sarlk

Organizma
Shigella dysenterial
Salmonella typhi
Vibrio cholera
Entamoeba histolytica
ocuk felci virs
Hepatitis virs

Cetvel 1.1 de verilen organizmalardan baka bulac hepatitis virs, su diyaresi virsleri gibi baz
virsler de sudan geerek hastalk yaparlar. Halk arasnda kara sarlk denen hastala sebep olan
hepatitis virsnn su ile gemesi ve hastalk yapabilmesi iin kuvvetli bir kirlenmenin gerekli olduu
ileri srlmtr. Hepatitis virs, iyi ekilde iletilen yumaklatrma, ktrme ve filtrasyon
ksmlarndan meydana gelen bir tasfiye tesisinde %90-99 orannda tutulabilmektedir.
Sudaki zararl mikroorganizmalar yok etmek iin en messir yol dezenfeksiyondur. Suyun bakiye
0.1-0.2 mg/lt klor kalacak ekilde ve uygun temas sresi ile klorla dezenfekte edilmesi halinde barsak
patojen bakterileri, 0.3-0.4 mg/lt bakiye klorla dezenfeksiyon halinde ise virsler yok edilebilir.
Hastalk etkenleri olan yukarda belirtilen mikroorganizmalarn bakteriyolojik muayeneleri zordur.
Bu yzden gsterge indikatr organizmalar kullanlr. Bunlar:
1. Koliform bakterisi, bilhassa E. Koli olarak bilinen Escherichia koli.
2. Streptococcus faecalis.
3. Clostridium Perfringens Sporlar
E. Kolinin, sularda bulunmas, zararl organizmalarn mevcudiyetinin bir iaretidir. Dknn
1 gramnda 108 - 109 adet E. Koli bulunur. Bu sebeple bir ime suyu kayna tahlil edildiinde E. Koli
bulunmusa, bu kaynan insan, memeli hayvan veya kularn dklaryla kirlendii anlalr.
me sularnn bakteriyolojik olarak kirlenip kirlenmediklerini kontrol iin su nmuneleri alnarak
tahlilleri yaplmaldr. Dezenfekte edilen sularda haftada bir nmune alnr. Dezenfekte edilmeyen sularda
nmune alma aral ise TS 266 da nfusa bal olarak verilmitir.
Dezenfekte edilmeyen sular iin en fazla nmune alma aralklar Cetvel 1.2 de gsterilmitir.
Cetvel 1.2. Dezenfekte edilmeyen sular iin nmune alma aral.
Nfus
En fazla nmune alma aral
2000 - 10000
2 ay
10000 - 20000
1 ay
20000 - 50000
2 hafta
50000 - 100000
4 gn
l00000den byk
1 gn

Avrupa me Standardlarna Gre

a) me suyu ebekesine girilerden alnan 100 ml. numunelerde koliform grubundan herhangi bir
bakteri bulunmamaldr.
b) me suyu ebekesinden alnan 100 mllik numunelerden %95inde koliform grubundan
herhangi bir bakteri olmamaldr. Bu, 100 numune tahlil edildii zaman en fazla 5 numunede koliform
gurubu bakterilerin bulunmasna msaade edilebilecei manasna gelir. Buna gre En Muhtemel Say
EMS =

5
= 0.5 x10 3 a det/ ml = 0.5 a det/ lt
100 x100

olarak elde edilir. O halde Avrupa me Suyu Standard koliform bakterileri iin EMS 0.5 adet/ litredir.

Suda Sala Zararl Kimyasal Maddeler Olmamaldr

Baz kimyasal maddeler zehirli tesir gsterir. Arsenik, kadmiyum, krom, kurun, civa, selenyum
zehirli maddelerdir. Arsenik metalik olarak zellikle toz halinde- zehirsizdir. Ancak su, hatta havadaki
nem ile birletii zaman Arsenik trioksite (As2O3) dnr. Bu ok zehirli bir maddedir. Arsenik
zehirlenmelerinde fel, sinir sistemi bozukluklar grlr. norganik arsenik bileiklerinin kanser yapc
tesir gstermekte olduu da ileri srlmtr.
Civann vcudda ylmas neticesi, balang arazlar olarak ba ars, yorgunluk, kol ve
bacaklarda arlar grlr. Di etleri iltihaplanr. Di etlerinde mavi-mor civa izgisi husule gelir.
Kiide ruhi bozukluklar, hafza zayflklar ve gvde, kol ve ayaklarda duygu bozukluklar ortaya kar.
Kadmiyum ve bileikleri, ahslarda ba ars, susuzluk hissi, boazda kuruluk, sinirlilik ve
kuvvetli tahri ksr gibi rahatszlklara sebep olur.
Kromun lser, bronit, akcier ve bbrek hastalklarna sebep olduu bilinmektedir. Kurun ve
bileikleri, itahszlk, karn arlar, yorgunluk, vcutta umumi zaafiyet hali, kurun felleri ve duyu
organlar bozukluklarna sebep olur. Baryum, kaslara ve kalp adalelerine, damarlar ve sinir sistemine
zararl tesirler yapmaktadr.
Nitrat, bilhassa bebeklerde, st ocuu siyanozu na sebep olur. Bunun sebebi baz bakterilerin
nitratlar indirgeyerek nitritlere dntrmesi ve meydana gelen fazla miktardaki nitritin emilerek kandaki
hemoglobini methemoglobine evirmesidir. Bunun neticesi olarak oksijen dokulara tanamadndan
bebek lmleri ortaya kar.
Florr, sularda bir miktar bulunursa di rmelerine kar koruyucu bir tesir gstermektedir.
Ancak florrn fazla miktarda alnmas zehirli etki yapar. Kiide itah azalr, omurga ve bacak
kemiklerinde sertleme husule gelir.
Radyoaktif maddeler, bilhassa nkleer silah denemeleri ve nkleer santrallerin artklar sebebiyle
ime sular kirlenmektedir. Suda Amonyum (NH4+)n bulunmas, suyun kullanlm sularla kirlendiini
ve kirlenmenin sre bakmndan uzak olmadna gsterir.
Klorr (Cl ), suda umumiyetle sodyum klorr (NaCl) eklinde bulunur. Suda fazla miktarda NaCl
bulunmas halinde suya insan veya hayvan idrarnn karm olduu dnlebilir. Ancak deniz
kenarndaki su kaynaklarnda tatl suya, denizden tuzlu su karabilecei hatrdan karlmamaldr.

Netice olarak, sala zararl maddelerin ime sularndaki konsantrasyonlar (muhtevalar) belli
bir deerden fazla olmamaldr. Bu deerler eitli standartlarda belirtilmitir.

Sular Kullanma Maksatlarna Elverili Olmaldr

Sular ime suyu ve sanayide kullanma sular olarak kullanlabilir. me suyu olarak kullanlmas
halinde sudaki demir ve manganez muhtevalar dk olmaldr. Demir, bilhassa yeralt sularnda
(2) deerlikli Fe++ olarak, umumiyetle demir bikarbonat Fe(HCO3)2 eklinde bulunur. Fe++, oksijenle
temas ederse sar - krmz bir bileik olan demir hidroksit halinde kelir. Bu sebeple suyun tad ve rengi
deiir.
Reaksiyon:
4 Fe+ + O2+10H2O 4 Fe(OH)3 + 8 H+

eklindedir.

Suda bulunan demir, borularda demir bakterilerinin oalmasna ve borularn tkanmasna sebep
olur. ki deerlikli Manganez de demire benzer zellikler gsterir.
Reaksiyon:
6Mn++ + 2O2 + 6H2O 6MnO2 + 12H+
eklindedir. Mangandioksit siyah bir kelek halinde kelir. Suyun sertliinin de kullanma maksatlarna
uygun olmas icabeder.

me Sular Agresif Olmamaldr

-

Sularn agresiflii, serbest karbondioksit (CO2) ile bikarbonat (HCO3 ) iyonunun dengede
olmamasndan ileri gelir. Sularn agresiflii, borularn korozyonuna (anmasna) sebep olur, onlarn ksa
zamanda harab olmalarna, dolaysyla ilave masraflara yol aar. Ayrca borularn anmas halinde
borudan ayrlan elementler suyun evsafnn bozulmasna sebep olur. Sularn agresif olup olmadklarnn
tayininde umumiyetle Tilman Erisi ile Langelier indeksi kullanlmaktadr.

1.3. me Suyu Standardlar

me sularnn renksiz, berrak olmas, hastalk yapc organizmalar, zararl kimyasal maddeleri
ihtiva etmemesi ve agresif olmamas gerektii belirtilmiti. Sularda bu artlar salamak ve suda
bulunmas arzu edilmeyen maddelerin belirli bir seviyenin altnda tutmak iin eitli standardlar
gelitirilmitir. Bunlar arasnda dikkate deer olan Dnya Salk Tekilat (WHO) tarafndan verilen
standardlardr. Memleketimiz iin kabul edilen ime suyu standard ise TS-266 olup, Cetvel 1.3de
topluca verilmitir. Dier standardlar Cetvel l.4de gsterilmitir.

Cetvel 1.3. Memleketimiz in Kabul Edilen me Suyu Standard. (TS-266)

Madde ismi

Msaade edilebilen deer

Maksimum deer

1. ZEHRL MADDELER
Kurun (Pb)

0.05

mg/l

Selenyum (Se)

0.01

mg/l

Arsenik (As)

0.05

mg/l

Krom (Cr+6)

0.05

mg/l

Siyanr (CN)

0.2

mg/l

Kadmiyum (Cd)

0.01

mg/l

1.5
45

mg/l
mg/l

2. SALIA ETK YAPAN

MADDELER
Florr (F)
Nitrat (NO3)
3. LEBLME ZELLNE
ETK YAPAN MADDELER

1.0

mg/l
-

Renk

5 birim

50 birim

Bulanklk

5 birim

25 birim

Kokusuz normal

Kokusuz normal

Koku ve tad
Buharlama kalnts

500

mg/l

1500

mg/l

Demir (Fe)

0.3

mg/l

1.0

mg/l

Mangan (Mn)

0.1

mg/l

0.5

mg/l

Bakr (Cu)

1.0

mg/l

1.5

mg/l

inko (Zn)

5.0

mg/l

15.0

mg/l

Kalsiyum (Ca)

75

mg/l

200

mg/l

Manezyum (Mg)

50

mg/l

150

mg/l

Slfat (SO4)

200

mg/l

400

mg/l

Klorr (Cl)

200

mg/l

600

mg/l

pH
Bakiye klor

7.0 8.5
0.1
m.g/l

Fenolik maddeler

6.5 9.2
0.5
mg/l

0.002

mg/l

Alkali benzil slfonat

0.5

mg/l

1.0

mg/l

Mg + Na2SO4

500

mg/l

1000

mg/l

4. KRLENMEY BELRTEN
MADDELER
Toplam organik madde

3.5*

mg/l

Nitrik

Amonyak

* Toplam organik madde 3.5 mg/l yi amas halinde bakteriyolojik muayenede zellikle titiz
davranlmaldr.

150
150
0.001

mg/l

mg/l

mg/l

mg/l

Krom (6 deerlik)

(Slfat 250) mg/l

(Slfat < 250) mg/l
mg/l

Kadmiyum

Siyanr

Kurun

mg/l

Nitrit

mg/l

mg/l

mg/l

Hidrokarbonlar

Selenyum

Gm

Polisilik Aromatik

mg/l

Nitrat

Magnezyum
Magnezyum
Civa

0.1

mg/l

Baryum

0.05

mg/l

Standard

0.01

45

0.05

0.01

WHO

0.0002

30

Hedef

Beynelmilel

Arsenik

Madde

Toksik Maddeler

0.01

0.002

100

30
125
-

0.1

0.05

0.05

0.01

0.05

Standard

Avrupa

0.05

0.01

0.05

0.2

0.05

0.01

1.0

0.05

Standard

45

0.01

0.01

Hedef

USPHS

A.B.D.

Cetvel 1.4. Dnya Salk Tekilat (WHO), A.B.D. ve Hollanda me Suyu Standartlar.

0.05

0.01

45

0.002

0.05

0.2

0.05

0.01

1.0

0.05

Standard

SDWA

0.05

0.1

100

0.1

0.01

0.05

0.2

Standard

DWA

Hedef

NW

Hollanda

Madde
Radyo aktivite
Radyo aktivite
Radyum 226/228
Stronsiyum 90
Trityum
Endrin
Lindan
Metosiklor
Toksafen
Klorofoksi
Florr (Maksimum gnlk
scaklklardaki ortalama)
10 12 oC
12 14.5 oC
14.5 17 oC
17 21.5 oC
21.5 26 oC
26 32.5 oC

Toksik Maddeler

mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l

pC/l
pC/l
pC/l
pC/l
pC/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l

Cetvel 1.4n devam

1.7
1.5
1.3
1.2
1.0
0.8

WHO
Beynelmilel
Standard
Hedef
3
30
-

1.7
1.5
1.3
1.2
1.0
-

Avrupa
Standard
3
30
-

1.7
1.5
1.3
1.2
1.0
0.8

A.B.D.
USPHS
Standard
Hedef
1000
3
10
-

2.4
2.2
2.0
1.8
1.6
1.4

SDWA
Standard
15
50
5
8
20000
0.0002
0.004
0.1
0.005
-

Hollanda
DWA
NW
Standard
Hedef
-

* Hissedilmeyecek

Fiziksel ve Kimyasal
Parametreler
Maddeler
Bulankllk
FTU
Renk
Co
birimi
Koku ve tad
TON
Hidrojen slfr
mg/l
inko
mg/l
Bakr
mg/l
Demir
mg/l
Mangan
mg/l
Amonyum
mg/l
Oksijen
mg/l
Klorr
mg/l
Toplam znm kat mg/l
Sertlik
mmol/l
Kalsiyum
mg/l
Slfat
mg/l
Anyonik deterjan
mg/l
Mineral ya
mg/l
Fenol bileikleri
mg/l
Permanganat sarfiyat mg/l
pH
-

Cetvel 1.4n devam

WHO
Beynelmilel
Standard
Hedef
25
5
50
5
*
15
5
1.5
0.05
1.0
0.1
0.5
0.05
600
200
1500
500
5
1
200
75
400
200
1
0.2
0.3
0.01
0.002
0.001
6.5 9.2
7 8.5
0.05
5
0.05
0.1
0.05
0.05
>5
600
5
250
0.2
0.001
-

Avrupa
Standard
-

A.B.D.
USPHS
Standard
Hedef
5
15
3
5
1
0.3
0.05
250
500
250
0.5
0.001
SDWA
Standard
1
-

DWA
Standard
-

NW
Hedef
0.05
10
2
0.05
0.01
0.05
>6
100
2.5
10
-

Hollanda

2. BLM
2. TASFYE METODUNUN SEM
2.1. Giri
Suyun kaynaktan alnmas, isale edilmesi, tasfiyesi ve tketiciye datlmas su temininin balca
ksmlarn tekil eder. Su kaynann uygun olarak seilmesi halinde tasfiye ilemleri azaltlabilir.
Tasfiye tesislerinin yatrm ve iletme maliyetleri yksek olduundan su kaynann uygun seimi halinde
mhim lde tasarruf salanabilir. Bu yzden mevcut su kaynaklarnn zellikleri ok iyi bilinmelidir.
2.2. Su Kaynaklarnn zellik1eri ve Kaynak Seimi
Bir kaynaktan alnan suyun kullanma maksadlarna uygun hale getirilmesi iin tatbik edilecek
tasfiye ilemleri, su kaynann zelliklerine baldr. Su kaynaklar, yeralt su kaynaklar ve yzey sular
olmak zere iki snfta incelenebilir. Yeralt sularnn kalitesi zamanla byk deimeler gstermez, renk
dereceleri, bulanklklar dktr. Ancak fazla miktarda znm madde ihtiva ederler. Yzey sular,
nehir, gl, baraj ve seddelerden alnan sular olup, su evsaf zamanla byk deimeler gsterir, renk ve
bulankll fazladr. Ayrca yzey sular, ev ve sanayii kullanlm sular ile kirletilmi olabilir. Bu
yzden organik maddeler, tad ve koku veren maddeler, fenoller, deterjanlar, metaller gibi maddeler de
yzey sularnda bulunabilir. Tasfiye tesislerinin projelendirilmesinde bu durumlar gz nnde
bulundurulmaldr.
Mevcut su kaynaklarnn seiminde suyun miktar, kalitesi, suyun temin edilecei yere uzakl,
tasfiye edilebilme imkanlar, suyun miktarnda ve evsafnda mevsimlik deimelerin olup olmad
dikkate alnmaldr. Bundan baka suyun birim hacminin maliyeti gz nnde bulundurularak en ucuz
zm veren kaynak tercih edilmelidir. Su ihtiyacna bir kaynan cevap verememesi ve birok
kaynaklardan su ihtiyacnn karlanmas durumunda optimizasyon teknikleri kullanlarak en uygun
zm yolu bulunmaldr.

2.3. Tesis Yeri Seimi

Tasfiye tesisi yeri seilirken tesisin gelecekteki gelime durumlar dikkate alnarak, tesisin
yaplaca arazi kfi byklkte seilmelidir. Arazinin topografyas tesisin eitli birimlerini ina etmek
iin uygun olmaldr. naat esnasnda malzemenin, alet ve cihazlarnn sevki ile iletme srasnda eitli
kimyasal maddelerin nakli iin tesis yerine karayolu ve demiryolu ile balantnn kolay olmasna dikkat
edilmelidir. Arazinin fiyat ok yksek olmamal, ileriki yllardaki gelime iin bu yer
geniletilebilmelidir. Feyezan durumlar, zemin kazs ve zemin mukavemeti, zemin tasviyesi ve drenaj,
tesisin yatrm maliyetine byk lde tesir ettiinden, bu hususlar gzden uzak tutulmamaldr. sale
hattnn, tesis yerinden geirilmesi uygun ve iktisadi olmaldr. Tesisin inaas ve iletilmesi srasnda
lzumlu olan elektrik enerjisi kolaylkla temin edilmelidir. Ayrca tesisin seilecei yerin tabii gzellik
bakmndan zengin olmas, varsa tarihi ve tabii gzelliklere zarar vermemesi, ayrca ime suyuna
kaynanda yaplabilecek sabotajlar dikkate alnarak tesis yerinin sivil savunma bakmndan uygun bir
arazi olmasna dikkat edilmelidir.
2.4. Su Tasfiyesinde Maksad ve Temel lemler
me suyu tasfiyesi umumiyetle aadaki maksatlardan biri veya birka iin yaplr. Bunlar:
Su scaklnn drlmesi veya ykseltilmesi
Renk, bulanklk, tad ve koku giderilmesi
Mikroorganizma giderilmesi
Demir ve manganez giderilmesi
Amonyum (NH4+) giderilmesi
Oksijen konsantrasyonunun ykseltilmesi, suya bazen CO2 verilmesi, bazen giderilmesi,
hidrojen slfr (H2S), metan (CH4) gibi gazlarn sudan giderilmesi, yani gaz transferi.
Asitlerden temizleme
Su sertliinin drlmesi
Sudaki korrozif zelliin giderilmesi
Tuzluluun giderilmesi
Zararl kimyasal maddelerin giderilmesi
me sular tasfiyesinde yukardaki maksadlara ulamak iin eitli temel ilemler yaplr. Bu
temel ilemler aada verilmitir.
Gas transferi veya havalandrma
Suya oksijen veya CO2 kazandrmak veya CO2, H2S, CH4 gibi gazlar sudan gidermek iin
uygulanr.
Izgaradan Geirme
Yzc ve iri maddeleri tutmak iin tatbik edilir.
Mikroeleklerden geirme
Sspansiyon halindeki maddeleri veya algleri tutmak iin uygulanr.
10

 Biriktirme
Su kalitesini iyiletirmek, konsantrasyondaki salnmlar dengelemek iin kullanlr.
ktrme
kebilen katlar gidermek iin yaplr.
Yzdrme
Ekseriya yalar ve sudan hafif yzc maddeleri sudan ayrmak iin tatbik edilir.
Suyun pH sn Ayarlama
Suya asit veya baz ilave edilerek suyun pH snn istenilen deere getirilmesi iin yaplr.
Hzl Kartrma ve Yumaklatrma
Alminyum ve demir tuzlar gibi yumaklatrc maddeleri ham suya ilave etmek suretiyle
kemeyen kolloidal maddeleri, kebilen yumaklar haline getirerek sudan ayrmak maksadyla yaplr.
Filtrasyon
Suyu, daneli malzeme ile tekil edilmi filtrelerden gemek suretiyle sudaki kolloid ve
sspansiyon maddelerin tutulmas ilemi iin kullanlr.
Dezenfeksiyon
Suda bulunan zararl mikroorganizmalar bertaraf etmek iin tatbik edilir.
Kimyasal Stabilizasyon
stenmeyen maddelerin zararsz hale getirilmesi ilemidir.
Adsorbsiyon
Aktif karbon gibi maddelerle sudaki koku ve tad veren maddelerin tutulmas iin yaplr.
yon Deitirme
Suyun iyon deitiricilerden geirilmesi suretiyle istenmeyen iyonlarn bir baka iyonla yer
deitirilmesi ilemidir.
Kimyasal ktrme
Suda znm maddeler, oksidasyonla suda znmeyen bileikler haline getirilerek ktrme
suretiyle sudan giderilmesi ilemidir.
Yukarda belirtilen ilemler, fiziki ve kimyevi ilemler olup saylar oaltlabilir. Kaynatma, koku
ve tad kontrolu, sertlik giderilmesi, demir ve mangan giderilmesi iin tatbik edilen ilemler, reverse
osmoz, elektrodializ gibi metodlar da ime suyu tasfiye ilemleri arasnda saylabilir.
2.5. Tasfiye Akm emalar
me suyu tasfiyesinde en mhim problemlerden biri ham suyun evsafna ve tasfiye edilmi suyun
kullanlma maksadlarna gre en uygun tasfiye akm emasnn seilmesidir. Ham suyun zellikleri,
kaynaktan kaynaa ok byk deiiklikler gsterebilir. Baz kaynaklarn sular ok iyi vasfta olup, basit
11

bir dezenfeksiyon ile ime suyu ebekesine verilebilir. Baz su kaynaklar, mesela kirlenmi nehirlerden
su alnmasnda olduu gibi, kt evsafta olduklarndan biriktirme, hzl kartrma, yumaklatrma,
filtrasyon ve dezenfeksiyon gibi pek ok tasfiye ksmlarn gerektirir. Bundan dolay, su kaynanda
eitli parametreler uygun zaman aralklar ve sayda llerek, kabul edilen ime suyu standardlar ile
karlatrlmal ve hangi parametrelerin iyiletirilmesi gerektii tesbit edilmelidir. Mteakiben tasfiye
ksmlar ve akm emasna karar verilmelidir. Daha sonra her bir tasfiye knda ve tasfiye edilmi
sudaki su kalitesi parametre1eri tahmin edilerek, standardlarla mukayese edilmeli, eitli alternatiflerin
olmas halinde en ucuz zm veren hal tarz tercih edilmelidir.
Cetvel 2.1. de eitli vasflardaki ham su kaynaklarnn zellikleri verilmitir.
Cetvel 2.1. me Suyu Kayna Olarak Kullanlacak Ham Su Kaynaklar in zellikler
ok Temiz Kaynak,
Tasfiye iin Sadece
Dezenfeksiyon
stenmektedir

yi Bir Kaynak
Filtrasyon ve
Dezenfeksiyon

Pek yi Olmayan
Kaynak, zel ve lave
Tasfiye ve
Dezenfeksiyon

0.75 1.5
1.0 3.0

1.5 2.5
3.0 4.0

2.5
4.0

50 100
Numunelerin
%5 inden daha aznda
100 den fazla

50 5000
%20 sinden aznda 5000

5000
% 5 inden aznda 20.000

z. O2 mg/1 ort.
doyg. yzdesi

4.0 7.5
75

4.0 6.5
60

4.0

pH ort.
Klorr (maks) mg/l
Florr, mg/l
Fenol bileikleri
(maks) mg/l

6.0 8.5
50
1.5

5.0 9.0
50 250
1.5 3

3.8 10.5
250
3.0

Yok

0.005

0.005

Renk (birim)
Bulanklk (birim)

0 20
0 10

20 150
10 250

150
250

Suyun htiva Ettii

Maddeler

BOl5
mg/l
aylk ort.
Maks.gnl.

Koliform
EMS/l00 ml aylk ort.
maks.gnl.

yi bir projelendirme iin tasfiye birimlerinin eitli parametreler zerine tesirleri ve verimleri iyi
bir ekilde bilinmelidir. Cetvel 2.2de baz temel ilemlerin eitli parametreler zerine tesirleri
verilmitir. Cetveldeki + iareti verimlilii, 0 iareti hibir tesiri olmadna, iareti ise aksi tesiri ifade
etmektedir. Dolayl tesirler parantez iinde gsterilmitir.

12

eitli kalite parametrelerine gre tatbik edilecek tasfiye metotlar ise Cetvel 2.3 de gsterilmitir.
En ok kullanlan tasfiye akm emalar yzey sular ve yeralt sular iin aada ayr ayr
verilmitir.

A. Yzey Sular in Akm emalar

Tasfiye sistemi, su kalitesi ve kalitedeki oynamalar ile deiir.
a) kebilen madde miktar yksek ve mevsimlere gre kil muhtevas ve rengi deien nehir
sular

Biriktirme mddeti 1020 gn alnr. Bundan maksat iri danelerin kelmesi ve su kalitesinin
dzeltilmesi ve debinin dengelenmesidir. Biriktirme haznesi veya suni gl yaplmad takdirde iri
danelerin kelmesi iin bir keltme havuzu (kum tutucu) yaplmas mmkndr.

b) trofik Gl ve Su Haznelerinin Sular

Bu sular baz mevsimlerde yksek seviyede alg, kil ve diatoma ihtiva ederler, iri akl ve kum
daneleri yoktur, ok az miktarda mil bulunur.

13

Cetvel 2.2. Temel lemlerin eitli Parametreler zerine Tesirleri

Parametre

Havalandrm
a

Phtlatrma
ve ktrme
(a)

Kire-Soda
ile
Yumuatma
ve ktrme

Yava
Filtrasyon
(a) Yok

Hzl
Filtrasyon
(a) Yok

Dezenfeksiyon
(Klorlama)

Bakteri

++

(+ + +) 1,2

++++

++++

++++

Renk

+++

++

++++

Bulanklk

+++

(+ +) 2

++++3

++++

Koku - Tat

++4

(+)

(+ +) 2

++

(+ +)

++++5
-- 6

Sertlik

(- - ) 7

++++

(- -) 7

Korozyon

+++8
- - -9

(- -) 10

11

(- -) 10

10

Demir ve
Manganez

+++

+ 12

(+ +)

+ + + + 12

+ + + + 12

Not: + areti arttka verimin artt anlalmaldr. + + + + Verim ok iyi, 0 tesiri yok manasnadr.
1- Eer pH yksekse ilave olarak kirele muamele yaplr.
2- Kimyasal keltme ile birlikte.
3- Bulankln fazla olmas halinde filtre ok abuk tkanr.
4- Klorofenol tad dahil deil.
5- Eer krlma noktas klorlamas yaplr veya klorun alnmasndan sonra sper klorinasyon
tatbik edilirse
6- ok kesif bir koku ve tadn mevcut olmas halinde 5. tatbik edilemezse.
7- Baz koaglantlar karbonat slfat haline evirir.
8- Karbondioksitin uzaklatrlmas halinde
9- Koroziflik dkse oksijen ilavesi sebebiyle.
10- Baz koaglantlar CO2yi serbest brakr.
11- Yksek pH deerlerinde baz metaller reaksiyona girdiinde deikendir.
12- Havalandrmadan sonra.

14

Cetvel 2.3. eitli Kalite Parametrelerine Gre Tatbik Edilecek Tasfiye Usulleri.

E
E

E
E

E
E

O3

O4

E
E

E
E

O
E

O
E

E
E

S
E
E

Tuzlu suyun
tatllatrlmas (2)

Son klorlama

zel kimyasal tasfiye

Yava filtrasyon

Aktif karbon

Hzl filtrasyon

Kirele yumuatma

Havalandrma

Sper klorlama (1)

veya klor amonyum
ilavesi

lave , zel Tasfiye

Tasfiye

Phtlatrma ve
ktrme

0- 20
20 - 100

Basit ktrme

Konsantrasyon

n Klorlama

n Tasfiye
Izgaradan Geirme

Su zellikleri

Koliform EMS/100 ml
(aylk ortalama)
100 5000
> 5000
Bulanklk (birim)

Renk

mg/l

mg/l

Klorr mg/l

Fenol bileikleri

O
O
O

Fark edilebilir
>200

< 0.3
0.3 1.0
> 1.0

O
O
E

O
O

O
E

E
E

O
O

O
O

0 250
250 500
> 500

mg/l

O
E

0 0.005
> 0.005

Toksik maddeler
Dier kimyasal
maddeler

E
O
S
1234-

E
E

20 70
> 70

Tat ve koku
CaCO3 mg/l

Fe ve Mn

0 10
10 200
> 200

E
E

O
E

O
E

E
O

E
O

O
O

O
E

E
O

O
O

Esas
Olabilir, ihtiyari
(zel) ilave olarak istenebilir
Sper klorlama klorun alnmasn mteakip tatbik edilir.
Dier bir alternatif olarak klorr muhtevas ok dk olan suyla kartrma.
Koliform konsantrasyonunun (EMS) 20.00den fazla olmas halinde iki kademeli ktrme yaplr.
ok amurlu sular basit ktrmeden nce ilk ktrmeye alnr.

15

trofik Gl ve Su Haznelerinin Sular iin tasfiye akm emas aada verilmitir.

Su Kalitesinin yi Olduu Mevsimler

c) Su Kalitesi yi Olan Gller ve Su Hazneleri

Scak Mevsimlerde

d) Rengi Fazla Fakat Askdaki Madde Muhtevas Az Sular

Al3+ veya Fe3+ ile phtlatrma ok zor kebilen yumaklar meydana getirdiinden dolay
keltme fazla tesirli deildir. Bu sebepten dorudan doruya filtrasyon tatbikat tercih edilir. ayet alum
(veya demir) dozu yksekse mesela 40 mg/l den fazla ise filtredeki yk kayb fazla olur, bunu nlemek
iin ift tabakal filtre malzemesi kullanlr veya dk hzlarla allr.
Renk en iyi ekilde dk pH deerlerinde giderilir.
Renk giderilmesi esnasnda meydana gelen alum yumaklar zayftr.

16

B. Yeralt sular in Akn emalar

a) Demir ve Mangan Giderilmesi

b) Sert sular in Kire le Yumuatma (Yumuatmann daha fazla olmas arzu edilirse soda
da kullanlr)
Tek Kademeli Yumuatma
Sadece Ca++ giderilmesi iin uygundur. Bu gibi sularda Mg++nun arzu edilen snrlar ierisinde
olmas gerekir.

Bu metod Mg++ giderilmesi iin de kullanlabilir. Fakat kire ve CO2 sebebiyle iletme
masraflarnn fazla olmasna sebep olur.

ki Kademeli Yumuatma
Ca++ ve Mg++ beraber giderilmesi iin en uygun tasfiye sistemidir. Dierine gre yatrm maliyeti
fazla, fakat iletme giderleri azdr. Birinci kademeden fark sadece kartrma ve keltme ile Karbonlama
havuzlarnn tekrar konulmasdr.

17

3. BLM

3. BRKTRME
3.1. Giri
Bilhassa nehirlerden su temininde biriktirmenin byk bir ehemmiyeti vardr. Biriktirme mddeti
umumiyetle 10 ila 20 gn arasnda alnmaktadr. Bundan maksat iri danelerin kelmesi, su evsafnn
(kalitesinin) dzeltilmesi ve debinin dengelenmesidir. kebilen madde miktar yksek, mevsimlere gre
kil muhtevas ve rengi deiken sular iin ok kullanlan bir tasfiye eidi ekil 3.1 de gsterilmitir.
Biriktirme haznesinin yaplmasnn mmkn olmamas halinde en azndan bir dinlendirme havuzu
(kum tutucu) yaplmas gerekli grlmektedir.

3.2. Biriktirmenin Su Kalitesi zerine Tesirleri

Sularn bir haznede belli bir mddet biriktirilmesi neticesi su kalitesi deiir. Bu deime hem su
kalitesinin iyilemesi hem de ktlemesi ynlerinde olmak zere iki ekilde kendini gsterebilir.
Biriktirme hazneleri olarak suni gller veya biriktirme yaplar kastedilmektedir.

ekil 3.1 Su Tasfiyesinde Biriktirme Haznesinin Yeri

18

Biriktirme Haznelerinin Faydalar

Su kalitesinde mmkn olabilecek iyilemeler u ekilde sralanabilir.
a. Suda bulunan iri daneler kelir.
b. Suyun bulankl azalr
c. Sudaki znm oksijende artma olabilir
d. Su sertliinde azalma olabilir

nk suda znm halde bulunan CO2, algler tarafndan alnd zaman aadaki reaksiyon
sola doru kayar. Bylece Ca++ da azalma vuku bulur. Yani:
CaCO3

+ CO2

+ H2O

Ca+++ 2 HCO3-

kelme Alg

CO2 azaldndan

e. Organik oksidasyon sebebiyle

Koku ve tad bakmndan iyileme
BO azalmas
Baz durumlarda suyun rengi bakmndan iyileme olur.
f. Koliform saysnda ve hastalk yapan mikroorganizmalarda azalma grlr.
g. Su kalitesinde dengelenme olur.
Bundan maksat, nehir suyu kalitesi zamanla ok deimesine ramen, bir biriktirme haznesine
verilip oradan su alnrsa nehir suyunda herhangi bir parametredeki dzensizlikler giderilir. Bu durum
ematik olarak ekil 3.2 de gsterilmitir.

ekil 3.2. Biriktirme haznelerinde konsantrasyon dengelenmesi

Biriktirme haznelerinin faydalar arasnda yukarda belirtilenlere ilave olarak, nehirdeki kurak
devre akmlar esnasnda biriktirme haznesinde kfi derecede su bulunmas saylabilir. Bundan baka
herhangi bir ekilde nehirdeki kirletici konsantrasyonunun ok artmas halinde su alma az kapatlarak,
bir mddet hazneden su alnabilir, bylece fazla kirletilmi devrelerde tasfiye tesisinin ar

19

yklenmesinin ve tasfiye edilmi su kalitesinin bozulmasnn nne geilmi olur. Bir misal olmak zere,
su alma yapsnn menba tarafnda kazaen veya herhangi bir ekilde fazla miktarda zehirli bir madde
dklm olsa, arzu edilmeyen byle zamanlarda, su alma az kapatlarak biriktirme haznesinden su
temin edilebilir.
Su Kalitesinde Mmkn Olabilecek Bozulmalar
a. Alg bymesi en byk problemdir. Alg bymesi sebebiyle estetik grn bozulur, koku ve
tad problemleri ortaya kar, MaviYeil algler gibi baz yosunlar sebebiyle zehirli madde
konsantrasyonlar artar. Algler, hzl (seri) kum filtrelerin ksa zamanda tkanmasna veya geri ykama
peryodunun azalmasna sebep olurlar.
b. Baz kirleticiler tekrar ortaya kabilir. Mesela tabana biriken organik maddelerin, anaerobik
olarak ayrmas neticesi koku ve tad problemleri ortaya kar.
c. Scaklk tabakalamas sebebiyle su kalitesi bozulabilir.
Grld gibi biriktirme haznelerinin pek ok faydas olmasna mukabil baz mahzurlar da
vardr. Ancak biriktirme haznelerinde iyi bir karm ve havalandrma temin edilir, derinlik ve
byklkleri uygun seilirse bu mahzurlar da bir para bertaraf edilebilir.
3.3. Mikroorganizma Giderilmesi
Mikroorganizmalarn zamanla azalmas ortamda bulunan besi maddeleri miktarna (Ntriyent
konsantrasyonuna), ortamn scaklna, mikroorganizma eidine, ortamn mikroorganizmalar iin zehirli
zellikte (toksik) olup olmamas gibi pek ok faktre baldr.
Azalma hznn 1. mertebe kinetie uyduu kabul edilirse:

dn
= .n
dt

(3.1)

yazlabilir.
Burada:
n : mikroorganizma says, (1/L3)
t : zaman, (T)
: reaksiyon sabiti veya azalma sabiti (T1)
olup, azalma sabiti yukarda belirtilen artlara baldr. Denklem (3.1) de verilen 1. mertebe diferansiyel
denklemin zm:
nt = no .e .t

(3.2)

eklindedir.

20

Burada:
no: Balangtaki mikroorganizma konsantrasyonu (l/L3)
nt: Balangtan t sre sonraki mikroorganizma konsantrasyonu (l/L3)
(3.2) denklemini

no
= e .t
nt

(3.3)

eklinde yazmak mmkndr. no/nt oran azalma katsays (R) olarak bilinir. Yani
R = no / nt = e .t

(3.4)

dir. O halde azalma katsays, hz sabitine ve balangtan itibaren geen zamana (haznelerde bekleme
mddetine) baldr.
eitli mikroorganizmalar iin deerleri Cetvel 3.1 de verilmitir.
Cetvel 3.1. Scakla bal olarak deerleri (3).

, Gn-1

Scaklk C

Vibrio Kolera

~1

1018

Salmonella Typhi

~1

1021

Polio Virus

0.4

15

Polio Virus

0.1

E. Coli (Ren Nehri iin)

0.3

Mikroorganizma

Biriktirme Haznesinin Tipi ve letilmesinin Azalma Katsays zerine Tesiri

Biriktirme yapsnn ekli ve iletilmesi (Reaktr tipi) bakmndan drt eit hazne bulunmaktadr.
1. Doldur boalt sistemi
2. Srekli giri ve k olan tam karml hazneler.
3. Srekli giri ve k olan tam karml seri bal hazneler
4. Piston akml hazneler

21

Doldur Boalt eklinde alan Hazneler

Byle sistemlerde hazne su ile doldurulur. Belli bir t bekleme mddeti sonunda hazne boaltlr,
tekrar su ile doldurulur. Byle haznelerde R azalma faktr (3.4) denkleminde verildii gibi:
R = e .t

eklindedir. Tatbikatta bu hazneler pek fazla kullanlmamaktadr.

Srekli Giri ve k Olan Tam Karml Hazneler

Byle haznelerde tam karm olduundan haznedeki konsantrasyon k konsantrasyonuna eittir
(ekil 3.3).

ekil 3.3. Tam Karml Bir Biriktirme Haznesi

Mikroorganizmalar iin madde dengesi yazlrsa
Giren + Azalma = kan
Bu matematik olarak ifade edilirse:
Qo .no + V .

dnt
= Qt .nt
dt

Qo = Qt = Q olduu kabul edilir ve

dnt
= .nt
dt

veya

yazlrsa

Q. no + V ( .nt ) = Q.nt

n0 Q + .V
.V
=
= 1+
nt
Q
Q
Haznede suyun bekleme mddeti

t=

V
Q

ve

22

R=

no
nt

olduundan

R = 1 + .t

(3.6)

elde edilir.

Srekli Su Giri ve k Olan Tam Karml Seri Bal Hazneler

Seri bal iki hazne ele alalm. Debi, giri ve klar ekil 3.4 de grld gibi eit olsun.

ekil 3.4. Seri Bal 2 Hazne

Haznelerde toplam bekleme mddeti T ile gsterilirse,
n
T
R1 = o = 1 + .
nt 1
2
R2 =

nt 1
T
= 1 + .
nt 2
2

ki hazne iin azalma katsays yazlrsa

2
n
n nt
T

R = 0 = 0 . 1 = R1 xR2 = 1 +
2
nt 2 nt 1 nt 2

elde edilir. Benzer ekilde (n) adet seri bal hazne iin aadaki ifade yazlabilir.
T

Rn = R1 .R2 .R3 ........Rn = 1 +

n

(3.7)

veya,
t=

T
n

Rn = (1 + .t )

yazlrsa
n

(3.8)

bulunur.

23

Piston Akml Hazneler

Bu eit hazneler sonsuz sayda seri bal hazneler gibi dnlebilir.
T
lim R x = lim (1 + . ) n
n
n
n
R x = e .t

elde edilir.
0.3 gn-1 alnmas halinde eitli bekleme mddetlerine gre hesaplanm, azalma katsaylar
R, Cetvel 3.2de gsterilmitir. Piston akmlya ait deerler, kyaslamak bakmndan binliklere
yuvarlatlmtr.
Cetvel 3.2 den de grlebilecei gibi mikroorganizma azalmas bakmndan en uygun olan piston
akml haznelerdir. Tatbikatta ideal piston akml hazne ina etmek mmkn deildir. Hazne, ekil 3.5 e
benzer tarzda ina edilmek suretiyle mmkn mertebe piston akm meydana getirilmeye allr.
Bu mmkn olmad takdirde hi olmazsa en az 2 veya 3 seri bal hazne kullanlmas faydaldr.
Cetvel 3.2. Bekleme Zamanlarna Gre R deerleri, = 0.3 gn-1 iin
Hazne eidi
Piston akml
10 adet seri bal
5 adet seri
3 adet seri
2 adet seri
Tam karml

Bekleme sresi
(gn)
.t
R=e

.T

)10
10
.T 5
R = (1 +
)
5
.T 3
R = (1 +
)
3
.T 2
R = (1 +
)
2
R = (1 + .t )
R = (1 +

15

23

30

38

100

1000

10 000

100 000

41

190

613

2 014

25

76

172

380

16

36

64

111

11

20

30

45

10

12

ekil 3.5. Haznede Perdeler na dilmek Suretiyle Azalma Katsaysnn Arttrlmas

24

Misal: Bir nehir suyunda E. coli konsantrasyonu, 15 000 adet/litre dir. Bu nehirden hacmi
V = 441 600 m3 olan bir biriktirme haznesine su alnmaktadr. Hazneye giden ve kan debiler eit olup
Q = 800 m3/sa. dir. = 0.3 gn-1 kabul ederek hazne k suyundaki E. coli konsantrasyonunu
a) Haznenin tam karml tek bir hazne olarak ina edilmesi.
b) Toplam hacmi V olan, 3 seri bal hazne olmas halleri iin hesaplayalm.
zm :
Bekleme sresi
V 441600
t= =
= 23 gn
Q 800 x 24

a) Tam karml hal iin

R = 1 + .t =l+0,3.(23) 8

R=

n0
n
15000
nt = 0 =
= 1875
8
nt
R

k suyundaki E. Coli 1875 adet/litredir.

b) 3 seri bal tam karml hazne olmas halinde
R = (1 +

nt =

23
T 3
) = (1 + 0.3. ) 3 = 36
3
3

n0 15000
=
= 417 adet/litre
36
R

olarak bulunur.
3.4. Azot Konsantrasyonunda Azalma
Biriktirme haznelerinden kan sudaki amonyum konsantrasyonu giren suya gre daha azdr. Bu
biriktirme haznesinin kendi kendine tasfiye kabiliyetinden ileri gelir. Kendi kendine tasfiyedeki reaksiyon
hz, biriktirme haznesindeki su scaklna baldr.
Konsantrasyon azalmasna tesir eden unsurlardan en mhimi biriktirme haznesindeki bekleme
mddetidir. Bekleme mddeti:
t=

V
Q

fadesiyle hesaplanabilir. Burada:

t : Haznedeki bekleme mddeti, gn
25

V: Haznenin hacmi, m3
Q : Hazneye giren ve kan debi, m3 /gn
Biriktirme haznesine giriteki amonyum (NH4+) konsantrasyonu Co, ktaki konsantrasyon C ile
gsterilirse
C= Co k.t
fadesi yazlabilir. Burada k reaksiyon sabiti olup birimi (mg/l.gn) eklindedir. Reaksiyon sabiti knin
deerleri scakla bal olarak Cetvel 3.3.de verilmitir.
Cetvel 3.3. Reaksiyon Sabitinin Deerleri
Scaklk, oC

k, mg/lt. gn

5
10
15
20

0.01
0.02
0.03
0.05

3.5. Biriktirme Haznelerinde Alg oalmasnn nlenmesi

Bir alg (yosun) hcresinin denklemi C106H181O45N16P eklindedir. Buradan grld gibi
yosunun yapsnda C, O, H, N ve P elementleri vardr. Ayrca alglerin teekkl iin gne
gereklidir. Yani
Fotosentez
+
2106 CO2 + 81 H2O + 16 NO3 + HPO4 + 18 H
C106 H181 O45 N16 P +150 O2
Gne
yazlabilir.
Alg oalmasn nlemek iin biriktirme haznesine giren sudaki C, N, P konsantrasyonlarn
azaltmak ve kontrol etmek gerekir. Ayrca haznedeki algleri eitli kimyevi maddelerle ldrmek de
zm yollarndan birisidir.

3.5.1. Azot Giderilmesi

Sulardan azot giderilmesi metodlar aada sralanmtr.
Nitrifikasyon ve denitrifikasyon birimleriyle biyolojik tasfiye
Damlatmal filtrelerle tasfiye
Kum filtrelerinden szme
Yeralt suyunun suni olarak beslenmesi ve kuyularla ekilmesi
Krlma noktas klorlamas
Yksek pH da kesif olarak havalandrma
yon deitirme

26

Bunlardan damlatmal filtrelerden geirme ve kum filtrelerinden geirme metodlarnn esas

nitrifikasyondur. Denklemi:
as
2 NH4+ + 3O2 Nitrosomon

2 NO2- + 4 H+ + 2 H2O

2 NO2- + O2 Nitrobakte
r 2 NO3 2 NH4+ + 4O2 2NO3 -+ 4H+ + 2H2O
Yukardaki denklemlerden grld gibi nitrifikasyon ilemi iin Nitrosomonas ve
Nitrobakter bakterileri lzumludur. Bu reaksiyondan 1 mg/lt NH4+ iin 3.56 mg/lt oksijene ihtiya
olduu grlebilir.
Azot giderilmesinde etkili fakat pahal bir zm yolu ise yksek pH deerlerinde srekli
havalandrma metodudur. Sudaki pH deeri arttrlrsa amonyum iyonu (NH4+), amonyak (NH3) e
dnr:
NH4 + + H2O NH4OH + H+
NH4 OH NH3 + H2O

Buradan grlebilecei gibi pH deeri ykseldike NH3 yzdesi artar. NH3-N yzdeleri, pHya ve
scakla bal olarak Cetvel 3.4de verilmitir.
Cetvel 3.4. pH ve Scakla bal NH3 N yzdeleri.
Scaklk oC

pH 8

10

10.7

11

11.5

0
10

1
2

9
17

50
67

83
91

91
95

97
98

20
25

4
6

29
38

80
86

95
97

97
98

99.2
99.5

Cetvel 3. 4 den grlebilecei gibi NH4+ u uucu NH3 a evirmek iin pH nin 10.7-11 civarnda
olmas gerekir. pH deerini ykseltmek iin umumiyetle snm kire Ca(OH)2 kullanlr.
Reaksiyon;
2 NH4+ + Ca(OH)2 2 NH3 + Ca++ + 2 H2O
Daha sonra su bir havalandrma kulesinden braklr. Su yukardan aa inerken, plaklar arasndan
NH3 havaya karr.

27

3.5.2. Fosfor Giderilmesi

Sulardan fosfor giderilmesinde en ok kullanlan metodlar.
Kimyasal olarak ktrme
Biyolojik tasfiye kademesinde Al3+ veya Ca(OH)2 ilavesi ile fosforun giderilmesi
Adsorpsiyon
yon deitirme
Revers (ters) osmoz.
Bu metodlardan en uygun olan kimyasal ktrme metodudur. Kimyevi madde olarak, Al3+, Fe3+
veya Ca(OH)2 kullanlabilir.
Alm tatbik edilirse, reaksiyon denklemi
-

A12(SO4)3 + 2H2PO4 + 4HCO3 2AlPO4 + 3SO4= + 4H2CO3

veya ksaca:
Al3+ + PO4-3 AlPO4
Kartrma ve ktrme iin, hzl kartrma, yumaklatrma ve ktrme havuzlar kullanlr.
3.5.3. In Kontrol Edilmesi
Gne , alg bymesi iin lzumlu faktrlerden birisidir. In hazneye girmesini nlemek
veya k iddetini azaltmak suretiyle alg bymesi kontrol edilebilir. Bunun iin ilk akla gelebilecek
zm yolu haznelerin zerlerinin kapatlmasdr. Bu kk haznelerde mmkn ise de byk haznelerde
iktisadi olmaz. S hazneler yerine derin hazneler yaplarak veya haznedeki bulankln suni olarak
arttrlmas suretiyle k iddeti azaltlabilir. nk iddeti derinlikle deiir. Yani:
I = Io. e f .d
yazlabilir. Burada:
Io : Su yzeyindeki k iddeti
I : Su yzeyinden d derinlikte k iddeti
d : Derinlik
f : Ik nfuziyet katsaysn gstermektedir.
Yukardaki denklemden grlebilecei gibi d ve fin artmas halinde k iddeti azalr. dnin
arttrlmas, s hazneler yerine derin haznelerin ina edilmesi suretiyle mmkn olur. f katsaysnn
arttrlmas ise haznedeki bulankln suni olarak arttrlmas ile salanabilir. Bulankln
arttrlmasnda daha ok aktif karbon kullanlr. Yazn gneli havalarda hazneye toz halinde aktif karbon
serpilir.
Bu ileme aktif karbonla karartma ilemi denir.

28

3.5.4. Alglerin Kimyevi Maddelerle Bertaraf Edilmesi

Bu maksatla alg ldrc baz kimyevi maddeler kullanlmaktadr. Bu kimyevi maddeler arasnda,
Bakr slfat (CuSO4), Klor (Cl2), Potasyum permenganat (KMnO4), aktif karbon, sodyum arsenit
(Na3AsO3) ve herbisitler saylabilir. Kuvvetli bir dezenfektan olan klor dioksit (ClO2) de kullanlabilir.
Bu maddelerin dozlama aralklar Cetvel 3.5 de gsterilmitir.

Cetvel 3.5. Algleri 1dren Kimyasal Maddeler ve Dozlar

Kimyevi Madde

Tertibi

Dozaj snr mg/lt

Bakr slfat
Klor
Aktif karbon karartma
Potasyum Permenganat

CuSO4
Cl2
KMnO4

0.02 - 0.84
0.6 - 4.2
1.2 -9.6
0.36 - 4,2

Dnceler
0.3-0.6 Bakiye klor

Ancak bu kimyevi maddeleri kullanmadan nce biriktirme haznesindeki canl hayat gz nnde
tutulmaldr. Eer haznede balk gibi su rnleri de yetitiriliyorsa, yukarda belirtilen kimyevi maddelerin
kk dozlar dahi balklarn lmesine sebep olacaktr.

29

4. BLM

4. HAVALANDIRMA
4.1. Havalandrmadan Maksat
Havalandrmadan gaye gazlarn sulara transferi veya sulardan giderilmesidir. Bunlar aadaki
ekilde sralanabilir.
a) Oksijen Kazandrmak
Demir (Fe++) ve Mangann (Mn++) oksidasyonu veya Amonyumun (NH4+) giderilmesi iin
oksijen gerekli olduu hallerde
Biyolojik tasfiye iin lzumlu oksijenin sisteme verilmesi iin
Nehir veya gllerde znm oksijen standartlarnn karlanmas iin sisteme oksijen verilmesi
gerekmesi durumlarnda, suya oksijen transferi sz konusudur.
b) Karbon Dioksit Gidermek veya Kazandrmak
Karbon dioksitin (CO2) bazen sudan giderilmesi, bazen da suya verilmesi durumu sz konusudur.
Sudaki karbonat dengesini ayarlamak iin bir miktar karbon dioksitin sistemden uzaklatrlmas
gerekebilir. Kire - soda metodu ile sertlik giderilmesinde ise suya karbon dioksit verilmesi lzumludur.
c) Hidrojen Slfr Gidermek
Suda istenmeyen koku ve tadn giderilmesi, metallerin korozyonun azaltlmas ve imentonun
ayrmasnn nlenmesi iin Hidrojen Slfrn (H2S) giderilmesi gerekir. Havalandrma ile H2S byk
bir verimle giderilebilir.

30

d) Metann Giderilmesi
Anaerobik ayrmann rnlerinden metann sudan giderilmesinde de havalandrma kullanlr.
e) Uucu Yalar ve Kimyasal Maddelerin Giderilmesi
Bu maddeler suya istenmeyen tad ve koku verdiklerinden ve sala zararl olduklarndan yalar
ve kimyasal maddelerden uucu olanlar, havalandrma ile giderilebilir.
f) Sularn Dezenfeksiyonunda
Sularn dezenfeksiyonunda kullanlan klor (Cl2) ve Ozon (O3) gibi gazlarn suya verilmesi
durumlarnda gaz transferi bahis konusudur.
Havalandrclarn Snflandrlmas
Su ve kullanlm su tasfiyesinde kullanlan havalandrclar drt snfta toplamak mmkndr.
Bunlar
a) Cazibe ile alanlar
b) Pskrtcler
e) Basnl Hava ile (Kabarckl) Havalandrma
d) Mekanik Havalandrclar
a) Cazibe ile alan Havalandrclar
Bu cins havalandrclarn esas suyun belli bir ykseklikten derken hava ile temas ederek suya
oksijen kazandrmasdr.
me suyu tasfiyesinde en ok kullanlan havalandrc eidi olup, ekil 4.lde gsterilmitir.
Bunlar da aadaki gibi gruplandrlabilir.
a1- Kademeli (Kaskat) Havalandrclar
Bunlar ime suyu tasfiyesinde en ok kullanlan havalandrc eidi olup, su bir basamaktan aa
drlr. Basamaklarn says ve ykseklikleri duruma gre ayarlanabilir. ekil 4.l.ada bu cins
havalandrclar gsterilmi olup, bir tek basamaktan ibaret olanlar daha ziyade savak eklinde yaplr.
a2- Eik Dzlem eklindeki Havalandrclar.
Bu havalandrclar ekil 4.l.bde gsterilmitir.
a3- Dml Havalandrclar.
Bu cins havalandrclarda bir havalandrma kulesinden aaya drlrken, aadan yukarya
hava verilir. Bylece suya oksijen kazandrlr. ekil 4.l.c.

31

a4- Damlatmal Filtreler.

Bu cins filtrelere kuru filtreler de denilir. Bunun sebebi, dier kum filtrelerde olduu gibi filtre
malzemesi arasndaki boluklarn tamamnn su ile dolu olmamasndandr. Daha ziyade kullanlm
sularn tasfiyesinde kullanlr.
b) Pskrtcler
Bu cins havalandrclara fskiyeli havalandrclar da denir. Su pskrtcden dey veya eimli
bir a ile yukar doru pskrtlr. Bu srada su, damlalara ayrlr. Bylece hava ile temas yzeyi artar
ve havadan oksijen alr.
Pskrtcler, bir boru ebekesi zerinde azlklar konulmak suretiyle tekil edilirler. (ekil 4.2).
Pskrtcler suya gerek oksijen transferi ve gerekse sulardan karbon dioksitin
uzaklatrlmasnda yksek verim salamalarna mukabil geni alana ihtiya gstermeleri ve k aylarnda
don tehlikesine maruz olmalar gibi mahzurlar vardr.

ekil 4.1. Havalandrclar a) Kademeli b) Eik dzlem c,d,e) Dml havalandrclar

32

ekil 4.2. Pskrtcler ve Azlk eitleri

Pskrtclerde ekil 4.2de grld gibi zel azlklar kullanlr. Byk aptaki azlklar
yerine daha ok sayda kk azlklarn kullanlmas uygundur. Ancak delik apnn ok kk
seilmesi halinde tkanma durumlar ortaya kar. Bu yzden azlklarn aplar 2,5 ~ 4 cm civarnda
seilir. Azlk aralklar ise 0,60 - 3,6 m arasnda deiir.

c) Kabarckl Havalandrclar.
Kabarckl havalandrclar dikdrtgen planl bir beton havuzdan ibarettir. Bu havuzun tabanna
veya belli bir ykseklie yerletirilen delikli borular veya gzenekli tplerden basnl hava verilir,
bylece ham sudaki znm oksijen muhtevas arttrlr. Hava kompresrlerle baslr. Lzumlu hava
basnc, borularn dalna derinliine ve hava borularndaki yersel ve srekli yk kayplarna bal olarak
hesaplanabilir. K artlarnda don problemleri olmadndan pskrtclere gre daha kullanldrlar.
Bu cins havalandrclar kullanlm su tasfiyesinde ok yaygn olarak kullanlrlar. ekil 4.3de bu
havalandrclardan iki tanesi gsterilmitir.

33

d) Mekanik Havalandrclar
Bu havalandrclar bir tahrik ve dili tertibatna bal bir havalandrcdan (trbnden) ibaret olup,
su ile temas eden aksam koni, plak veya fra ek1inde yaplabilir. Bunlar daha ziyade kullanlm sularn
tasfiyesinde kullanlr. (ekil 4.4).

ekil 4.4. Mekanik Havalandrclar

34

4.2. Gaz Transferine Bak

Bir gazn sudaki znrl, gazn cinsine, suyun scaklna ve sudaki kirleticilerin
konsantrasyonlarna baldr. Eer bir sv ortam bir gaz veya gaz karmlaryla temas halinde ise gaz
moleklleri, gaz ortamndan svya veya svdan gaz ortamna geerler. Bu durum gaz ile sv arasnda bir
denge hali teekkl edinceye kadar devam eder. Bu denge durumunda sv iindeki gaz konsantrasyonu
doygun durumdadr. Gerekte bir gazn sv iindeki doygunluk konsantrasyonu, gazn, gaz ortamndaki
konsantrasyonu ile doru orantldr. Bu matematik olarak
Cs = kD . Cg
eklinde ifade edilebilir. Burada:
Cs : Gazn sv ortamndaki doygunluk konsantrasyonu, g/m3
Cg : Gazn gaz ortamndaki konsantrasyonu , g/m3.
kD : Yay1ma katsays
Yaylma katsays kD gazn ve svnn cinsine, scaklna ba1 olarak deiir.
eitli gazlara ait yaylma katsaylar Cetvel 4.lde verilmitir.
Bir gazn gaz ortamndaki konsantrasyonu, gazn ksmi basncna, molekl arl, scakla bal
olduundan, doygunluk konsantrasyonu.

Cs = k D

f .( p pw)
.Mq
R.T

(4.1)

denklemiyle ifade edilebilir. Burada :

f

: Kuru havada gazn hacim olarak yzdesi

: Gaz basnc

pw : Buhar basnc
Mq : Gazn molekl arl
R

: niversal gaz sabiti (8.3145 J/K.mol)

: Mutlak scaklk

pw, buhar basnc, scakla bal olarak deiir. Buna ait deerler Cetvel 4.2de verilmitir. Kuru
havada ve deniz seviyesinde bir gazn havadaki hacim yzdeleri ise N2 %78,084, Oksijen %20,948,
Argon %0,934, Karbon dioksit %0,032 ve dier gazlar ise %0,002 olup, basit ilemler iin havann
%79 unun N2 ve %21 inin oksijenden ibaret olduu kabul edilebilir.

35

Cetvel 4.1. eitli gazlarn yaylma katsaylar.

Parametre

Hidrojen, H2
Metan, CH4
Azot, N2
Oksijen, O2
Amonyak, NH3
Hidrojen slfr, H2S
Karbon dioksit, CO2
Ozon, O3
Hava

Mol.
Arl

Younluk,
0oC ve 101,3
k Pa.

g/mol
2,016
16,014
28,01
32,00
17,03
34,08
44,01
48,00

Kg/m3
0,08988
0,7168
1,251
1,429
0,771
1,539
1,977
2,144
1,2928

Yaylma Katsays, kD
0 oC
0,0214
0,0556
0,0230
0,0493
1,300
4,690
1,710
0,641
0,0288

10oC
0,0203
0,0433
0,0192
0,0398
0,943
3,65
1,23
0,539
0,0234

20oC
0,0195
0,0335
0,0166
0,0337
0,763
2,87
0,942
0,395
0,0200

30oC
0,0189
0,0306
0,0151
0,0296

0,738
0,259
0,0179

Kaynama
Noktas
o

-253
-162
-196
-183
-33,4
-61,8
-78,5
-112

Cetvel 4.2. Scakla bal olarak buhar basnc

Scaklk

Buhar Basnc

kPa

0
5
10
15
20
25
30

0,611
0,872
1,23
1,71
2,33
3,17
4,24

mmHg
4,58
6,54
9,21
12,8
17,5
23,8
31,8

znm oksijenin sudaki doygunluk deerinin bulunmasnda eitli tecrbi denklemler de

kullanlabilir. Mesela 4C ila 30C arasndaki su scaklklar iin:

Cs =

468
31.6 + T

(4.2)

denklemi kullanlabilir. Burada T, C olarak su scakldr. Bundan baka :

Cs = l4.652 - 4.l022x10-1 + 7.9910 x 10-3 T2 -7.7774x10-5 T3
forml de kullanlabilir. Ancak znm oksijenin doygunluk deerlerinin hazr cetvellerden alnmas
daha uygundur. znm oksijenin sudaki doygunluk deeri, scakla ve klorr konsantrasyonuna bal
olarak Cetvel 4.3de verilmitir.

36

Havalanma Hz Katsays
Gaz transferinin mekanizmasn izah iin film teori, penetrasyon teorisi, yzey yenilenme teorisi
gibi eitli nazariyeler gelitirilmitir. Biz burada bu nazariyelerin izahna girmeyeceiz. Esasen gaz
transfer hz, znm oksijen eksiklii ile doru orantldr. Yani
dc
= k 2 (C s C )
dt

(4.3)

yazlabilir. Burada k2, havalanma hz katsaysdr.

t = 0 iin C = Co olduu nazar- itibare alnarak bu denklem integre edilirse.
C = Cs - (Cs - Co) e-k2.t

(4.4)

veya
Cs C
= e-k2.t
C s Co

(4.5)

balants elde edilir.

Cetvel 4.3. 760 mm Hg Basncnda ve Yzde 20,90 Nisbetinde Oksijen ihtiva Eden Kuru Havaya
Maruz Tatl ve Tuzlu Suyun znm Oksijen Doygunluk Konsantrasyon1ar, mg/lt.
Scaklk oC
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30

Klorr Konsantrasyonu, mg/lt

0
14,62
14,23
13,84
13,48
13,13
12,80
12,48
12,17
11,87
11,59
11,33
11,08
10,83
10,60
10,37
10,15
9,95
9,74
9,54
9,35
9,17
8,99
8,83
8,68
8,53
8,38
8,22
8,07
7,92
7,77
7,63

5000
13,79
13,41
13,05
12,72
12,41
12,09
11,79
11,51
11,24
10,97
10,73
10,49
10,28
10,05
9,85
9,65
9,46
9,26
9,07
8,89
8,73
8,57
8,42
8,27
8,12
7,96
7,81
7,67
7,53
7,39
7,25

10000
12,97
12,61
12,28
11,98
11,69
11,39
11,12
10,85
10,61
10,36
10,13
9,92
9,72
9,52
9,32
9,14
8,96
8,78
8,62
8,45
8,30
8,14
7,99
7,85
7,71
7,56
7,42
7,28
7,14
7,00
6,86

37

15000
12,14
11,82
11,52
11,24
10,97
10,70
10,45
10,21
9,98
9,76
9,55
9,35
9,17
8,98
8,80
8,63
8,47
8,30
8,15
8,00
7,86
7,71
7,57
7,43
7,30
7,15
7,02
6,88
6,75
6,62
6,49

20000
11,32
11,03
10,76
10,50
10,25
10,01
9,78
9,57
9,36
9,17
8,98
8,80
8,62
8,46
8,30
8,14
7,99
7,84
7,70
7,56
7,42
7,28
7,14
7,00
6,87
6,74
6,61
6,49
6,37
6,25
6,13

Burada:
k2 : Havalanma hz katsays veya iletim katsays, (T-1)
t : Balangtan itibaren geen sre (T)
dir.
Do ve D srasyla balangtaki ve balangtan t sre sonraki znm oksijen eksiklikleri olarak
tarif edilirse, yani:
Do = Cs Co
D = Cs C
yazlrsa :
D = Do e-k2.t

(4.6)

denklemi elde edilir.

Kademeli (kaskat) havalandrclar, dml havalandrclar gibi havalandrclarda (4.5)
denklemindeki t zamannn tesbiti zor, hatta imkansz gibidir. Bu yzden hesaplarda kolaylk olmak zere
verim sabiti diye bir ifade tarif edilmitir. Verim sabiti K :
K=

C - Co
Cs - Co

(4.7)

eklinde verilmektedir. (4.7) denklemi, (4.5) denklemi ile karlatrlrsa, kararl halde havalandrma iin
balangtan itibaren geen sre tk ile gsterilirse
Cs - Ce
= e-k2.tk = sabit = 1- K
Cs - Co

(4.8)

ifadesi elde edilir.

Havalanma hz katsays k2 scaklkla deiir. k2 ile scaklk arasndaki mnasabet :
(k2)10 = (k2)T . 1,0188(10T)

(4.9)

ifadesiyle verilebilir. Burada :

(k2)10 : 10C scaklkta havalanma hz katsays; (T-1)
(k2)T : TC scaklkta havalanma hz katsays (T-1)
dir.
k2nin tayini iin balangtan itibaren belirli zaman aralklarnda znm oksijen
konsantrasyonlar llr.

38

Cs C
) olmak zere izilen eksen takmnda
C s Co
noktalar arasndan geiri1en dorunun eimi k2yi verir. ekil (4.5).

Yatay eksen zaman ekseni, dey eksen ( - ln

ekil 4.5 k2nin grafik yolla bulunmas

k2 grafik yolla bulunabilecei gibi, istatistik metodlar (regresyon teknikleri) yardmyla da
bulunabilir.
Oa dr.

Suya oksijen verilmesi ilemlerinde en mhim parametrelerden birisi de oksijen alma kapasitesi,
Oa = k2.Cs*

(4.9)

olarak tarif edilir.

CS* : Standard artlarda znm oksijenin doygunluk deeri, g O2/m3
Oa : Oksijen alma kapasitesi. g O2/m3.sn dir.
Oa deeri bir saniyede bir m3 suya verilen oksijenin gram olarak miktardr.
Standard artlardan basn olarak deniz seviyesindeki basn 101.3 kPa veya 760 mm civa basnc
alnr. Ayrca Co = 0 dr. 1 kPa = 1 kilopaskal = 1000 Paskal dr. Bilindii gibi
1 Paskal = 1 Newton / m2 dir.
Standard scaklk olarak Avrupa ve Amerika tatbikatlar deiiktir. Avrupada standard scaklk
olarak 10C, Amerika da ise 20C deerleri alnmaktadr.
Oksijen alma kapasitesi g O2/sn cinsinden ifade edilmek istenirse O2 deeri havalandrma havuzu
hacmi olan V ile arplmaldr. Bylece:

Oc = Oa .V = k 2 .C s .V
*

(4.10)

bants elde edilir. Burada:

Oc : Oksijen alma kapasitesidir, g O2/sn olarak.
Oc ve Oa deerleri standard artlar ve temiz su iindir. Kullanlm sularda
(Oc ) pissu = .Oc

eklinde hesap edilir. < 1 olan bir katsaydr.

39

evre Mhendisliinde havalandrma sisteminin uygun olup olmadn anlamak iin birim enerji
sarfiyatna karlk suya verilen oksijen miktar bilinmelidir. Bu Havalandrma Verimlilii Oe, olarak
tarif edilir, ve
Oe =

Oc
Ng

(4.11)

denklemiyle hesap edilebilir. Burada :

Oe : Havalandrma verimlilii, kg O2/kW-st veya g O2/J
Ng : G, J/sn veya Watt veyahut kW
, enerji birimi joule , 1 J = 1 N.m
G (Watt) 1 W = 1 J/sn = 1 N.m/sn
(Kilo watt), 1 kW = 1000 W
Oe deeri ne kadar bykse, havalandrmann verimlilii o kadar iyidir.

4.3. Havalandrclarn Hesap ve Tekili

me suyu tasfiyesinde inaasnn basit ve iletilmesinin kolay olmas sebebiyle tek dml ve
merdiven basamaklar eklindeki kademeli (kaskat) havalandrclar ok kullanlr.
4.3.1. Dm1 (Savak) Havalandrclar
Tek dmden ibaret olan havalandrclarda verim sabiti K deeri, dm yksekliine, scakla
ve suyun kirlilik derecesine baldr. Knn deeri:
Temiz sularda

K = 0.45 (1+0.046 T).h

Kirletilmi sularda

K = 0.36 (1+0.046 T).h

Kanalizasyon suyunda

K= 0.29 (1+0.046 T).h

eklinde hesap edilebilir. Burada:

T : Suyun C olarak scakl
h : Dm ykseklii, (m) dir.

Grld gibi tek dml havalandrmann verimlilii dm yksekliiyle doru orantl

olarak deimektedir. Ancak yaplan almalarda dm yksekliinin belli bir deerden sonra
verimliliin daha fazla artmad grlmtr. Bu husus ekil 4.6. dan da anlalmaktadr.

40

Sekil 4.6. Dm Ykseklii ile K.Cs arasndaki bant.

Dml Havalandrclarda Havalandrma Verimliliinin Hesab

Havalandrma verimlilii tketilen birim enerji bana kazanlan oksijen miktar olarak tarif
edilmiti, Yani
Oe =

Oc
Ng

denklemiyle ifade edilmiti.

Oksijen kapasitesi Oc, standard artlar altnda (10C, 101.3 kPa ve Co = 0) birim zamanda sisteme
verilen oksijen miktar olduundan:
Oc = K .C s .Q

gr O2/sn

yazlabilir.
Ng =

.g.Q.h

ifadesiyle hesap edilebilir. Burada.

: Suyun zgl arl kg/m3

g

: Yerekimi ivmesi

Q : Debi, m3/sn
h

: Dm ykseklii = terfi ykseklii, m

: Verim
Ng : G, Watt = J/sn

41

Yukardaki deerler yerlerine yazlrsa :

K .C s .Q. K .C s .
=
.g.Q.h
.g.h

g O2/J

= 1000 kg/m3 olduundan Oc

mg O2/J

Oe =

cinsinden ifade edilmek istenirse

Oe =

K .C s .
g.h

(mg O2/J)

ifadesi elde edilir.

Dml havalandrclarda havalandrma verimlilii
Oe, 0.4 ila 0.7 mg O2/J (1.5 ila 2.5 kg O2/kW-st) civarnda deimektedir. Dm ykseklii iin
uygun ykseklikler 0.4 ila 0.8 m. dir. h > 0.8 m iin havalandrma verimlilii azalmaktadr.
Misal : 10C scaklktaki ham suda znm oksijen konsantrasyonu 2 g O2/m3 olup, bu sudaki
znm oksijen konsantrasyonunu ykseltmek iin 0.65 m ykseklikteki bir savaktan drlmektedir.
Dmden sonraki znm oksijen konsantrasyonunu hesaplaynz.
Bu su ime suyu maksad iin alndndan temiz su olarak dnlp, verim sabiti hesaplanabilir.
K = 0.45(1 + 0.046T )h
T = 10C,

h = 0.65 m olduundan,

K = 0.45(1 + 0.046 10)0.65 = 0.427

10C scaklk iin Cs= 11.3 g/m3 dr.

K=

Ce C0
C s C0

veya
C e = C o + K (C s C o ) = 2,0 + 0,427.(11,3 2,0) = 6 g / m 3
Ce = 6 g/m3
bulunur.
4.3.2. Kademeli Havalandrclar
Kademeli (kaskat) havalandrclar ime suyu tasfiyesin de basit ve ucuz bir havalandrma
sistemidir. Tek dml (savak) havalandrclarda dk yksekliinin 0.7 m den fazla alnmas halinde

42

havalandrma verimliliinin azald ifade edilmiti. Tek dmdeki bu mahzuru ortadan kaldrmak iin
basamak eklinde kademeli bir havalandrma tatbik edilebilir.
Kademeli havalandrclarda oksijen transferinin matematik bantsnn ifadesinde
(C e C 0 ) = K (C s C 0 )
denkleminden faydalanlabilir. Eer toplam dm ykseklii n adet kademeye blnr ve her kademenin
verim sabiti Kn = K / n eklinde ifade edilirse, n. kademeden sonraki znm oksijen konsantrasyonu,
Cn, aadaki ekilde hesaplanabilir.
C e = C s (C s C 0 )(1

K n
)
n

(4.12)

Burada K / n deeri herbir kademenin verim sabiti olarak alnmaldr. Mevcut sabit bir dk
yksekliinin olmas halinde bu toplam dk yksekliinin ka kademeye blnmesinin uygun olaca
bilinmelidir. nk belli bir dk saysnda k suyunda znm oksijen muhtevas en byk deere
ulaacaktr. Aadaki misalde bu husus aka grlmektedir.
Misal : znm oksijen muhtevas 2.0 g/m3 olan su, toplam dm ykseklii 1.5 m olan
havalandrcda havalandrlacaktr. znm oksijenin doygunluk deeri Cs=10 g/m3 olarak verildiine
gre en byk k konsantrasyonuna ulamak iin havalandrc ka kademeli olarak yaplmaldr.
a) Tek Dm
h = 1.50 m. ekil 4.6dan bu ykseklie tekabl eden K.Cs deeri 7.0 g O2/m3 olarak bulunur.
O halde
K=

7
= 0,70
10

Tek dm halinde k konsantrasyonu

C1 = C s (C s C 0 )(1 K 1 ) n

C1 = 10 (10 2)(1 0.7)) = 7.6 g / m 3

b) Iki Kademeli Hal
ki

kademe

olduundan

her

bir

kademenin

ykseklii

Bu ykseklie tekabl eden K.Cs deeri K.Cs = 5.0 olarak verilmektedir.

K =

5.0
= 0.5
10

Havalandrcnn knda znm oksijen muhtevas:

C 2 = C s (C s C 0 )(1 K 1 ) n

C 2 = 10 (10 2)(1 0.5) 2 = 8.0 g / m 3

43

h=

1.5
= 0.75 m
2

olacaktr.

c) Kademeli Hal
h=

1.5
= 0.5m
3

K .C s = 3.5

K=

3.5
= 0.35
10

C 3 = C s (C s C 0 )(1 K 1 ) 3

C 3 = 10 (10 2)(1 0.35) 3 = 7.8 g / m 3

Grld gibi gz nne alnan misal iin 2 kademeli havalandrma yaplmas halinde kta en
byk znm oksijen konsantrasyonu elde edilmektedir.

4.3.3. ok Katl Tablal Havalandrclar

ok katl tablal havalandrclarda su, yukardan latal, delikli ve tel rgl tabanla tekil edilmi
bir seri tablann zerine datlarak verilir ve aa den su en altta bulunan bir havuzda toplanr. Kule
eklindeki ok katl tablal havalandrclar ekseriya kapal olarak ina edilirler. Bunlar umumiyetle
karbondioksit ve amonyan sulardan giderilmesinde kullanlr ve kar akm esasna gre alrlar. Yani
su yukardan aaya dklrken, aadan yukarya hava verilir.
Gerek ime suyu maksadyla alnan ham sudaki ve gerekse kullanlm sulardaki amonyumun
giderilme ileminde ok katl tablal havalandrclar kullanlr. Havalandrma ilemine gemeden nce
3.5.1. ksmda belirtildii zere suya kire ilavesi suretiyle pH deerinin 10.7-11 civarna ykseltilmesi
gerekmektedir. nk suyun pH deerine ve scakla bal olarak NH3-N ve NH4+-N yzdeleri
deimektedir. Bu deerler Cetvel 3.4de verilmiti. Scaklk pHnn sudaki NH3-N ve NH4+ in
dalmna olan tesiri ekil 4.7de verilmitir.

ekil 4.7. Scaklk ve pHnn Sudaki NH3 ve NH4+ Dalmna Tesiri

44

Amonyum iyonunun amonyaka dnmnde scakln rol byktr. pH=10 iken 0C scaklkta
NH3 yzdesi % 45 iken, ayn pH deerinde fakat 20C scaklkta NH3 yzdesinin %80 den daha fazla
olduu ekil 4.7den grlmektedir. Bu yzden ok katl tabakal havalandrclarda kesif havalandrma
yoluyla azot giderilmesinde scaklk arttka verim artmaktadr. Alttan verilen hava miktarnn, su
miktarna nisbeti, yzey yk ve tablal kulenin ykseklii, amonyum giderme verimine tesir eden
faktrler arasnda saylabilir.
eitli yksekliklerdeki kuleler iin amonyum giderme veriminin, hava debisinin su debisine oran
ile mnasebeti ekil 4.8 de gsterilmitir. Hava su oran, r,

r=

Qhava m 3 / st
= 3
= m3 / m3
Qsu
m / st

olarak hesaplanabilir.

ekil 4.8. Hava/Su Orannn Giderme Verimine Tesiri

ok katl tablal havalandrclarda, verime tesir eden bir dier unsur, yzey ykdr. Yzey yk
umumiyetle l,5 ~ 2.7 mm/sn civarnda deiir.
4.3.4. Fskyeli Havalandrclar (Pskrtc1er)
Fskyeli havalandrma, ime suyu tasfiyesinde daha ok suya oksijen kazandrmak veya
karbondioksit gidermek iin kullanlr. Fskyeli havalandrclarda su, dey veya eimli bir a ile yukar
doru pskrtlr. Bu ilem srasnda su, havada kk daneciklere, zerrelere ayrlr. Pskrtcler, bir
boru ebekesi zerine yerletirilmi sabit azlklardan ibarettir. Bunlarn verimleri yksektir ve
grnleri gzeldir. Ancak geni bir sahaya ihtiya gsterirler. Bu yzden akta ina edilirler.
Dolaysyle souk havalarda don sebebiyle iletme glklerine sebeb olurlar.
Azlklarn ekilleri havalandrmann verimliliine tesir eder. Baz azlk tipleri ekil 4.9da
gsterilmitir.

45

ekil 4.9. Fskrtclerde Kullanlan Baz Azlk eitleri

Azlk k deliklerinin aplar kldke havalandrmann verimlilii artar. Ancak ok kk
azlklarn tkanma tehlikesi olduundan iletme bakmndan uygun deildir. Bundan dolay azlk
aplar 5 ila 40 mm arasnda yaplr. Bu aplara tekabl eden azlktaki su basnlar srasyla 5.0 ve
0.5 m civarnda alnmaktadr. Bir azln ap d0 ile gsterilirse, delik alan :
A=

.d 0 2
4

ifadesiyle hesaplanabilir. Azlktan suyun k hz ise

V = C v . 2 gh

(4.13)

formlyle bulunabilir. Burada

Cv : Hz katsays olup 0.95 civarnda alnabilir.
g

: Yer ekimi ivmesi

: Azlktaki toplam yktr.

Azlk says n adet ise toplam debi :

Q = C d .n. A. 2 gh

(4.14)

ifadesiyle bulunabilir. Burada

Cd : Debi katsays olup, Cd = Cv.Cc eklinde hesaplanr. Cc bzlme katsaysdr. Hz, bzlme ve
debi katsaylar azln ekline ve zelliklerine bal olarak deiir.
Azlk kndaki su huzmesinin yatayla yapt a ile gsterilirse su damlalarnn teorik
temas sresi :

46

t c = 2.C v .Sin

2h
g

(4.15)

Pskrtcden kan su huzmesinin izdii dairenin yarap rs ise, rzgar tesirinin olmad
kabulyle:

rs = 2.C v .h.Sin 2
2

(4.16)

ifadesinden hesaplanabilir.
Su huzmeleri arasndaki giriimi nlemek iin azlklar 2rs aralklarla yerletirilmelidir. Bu
aralklar 0.5 ila 5 m. civarnda deiir. Pskrtclerin alan ihtiyac fazladr. Lzumlu alan,
havalandrlacak suyun debisi bana 350 ila 700 m2/havalandrlacak su debisi, m3/sn arasnda deiir.
Bundan baka enerji sarfiyatlar olduka fazladr. Dolaysyla havalandrma verimlilikleri dktr,
Oe, 0.14 ~ 0.33 mg/J veya (0.5 -1.2 kg O2/kw-st) arasndadr.
4.3.5. Kabarckl Havalandrclar
Kabarckl havalandrclar, dikdrtgen planl bir beton havuza yerletirilmi borular, gzenekli
tpler veya deiik cinste hava pskrtme tehizatndan ibarettir. Sisteme verilen basnl hava bu
gzeneklerden hava kabarcklar eklinde karak suyun ierisinden yukarya doru ykselirler.
Gzenekli borularn gzenek aplarna gre ince, orta ve kaba kabarckl havalandrma sz
konusudur. Havuzun eni, havuzdaki su derinliine eit alnabilecei gibi, en fazla iki kat kadar
seilebilir. Havuz boyu ise bekleme mddetine gre tayin edilir.
Havalandrma verimlilii Oe
Oc
Ng
bantsndan bulunabilir.
Oe =

Lzumlu g Ng (watt), verilen hava dehisi Og (m3/s) ve hava basncndan, P (pa) bulunabilir.
N g = Q g .P /

(4.17)

toplam verimi ifade eder, motorun ve kompresrn (fleyicinin) verimleri arpmdr.

P, boru ve difzrdeki toplam kayplar ile havuzdaki su basncn yenmek iin gerekli basncn
toplam olduundan (4.17) ifadesi :
N g = Q g .(P + d i . .g ) /

(4.18)

eklinde yazlabilir. Burada :

47

P : Hava borularnda ve gzenekli tpdeki toplam basn kaybn, Paskal

: Gzenekli tplerin su yzeyinden derinliini, m gstermektedir.

di

Baz hallerde basn kayb yerine, metre su stunu (mss) cinsinden yk kayb verilebilir. Yani:
h = P / g
N G = Q g .h. .g /

ve

h + d i = h

ve

yazlabilir.
4.3.6. Mekanik Havalandrclar
Bu cins havalandrclar dey milli veya yatay milli olabilir. Mekanik havalandrclar esas
itibariyle kullanlm su tasfiyesinde kullanlrlar. Bu yzden bu tip havalandrclardan burada
bahsedilmeyecektir.

4.4. Misaller
1. Misal : 7 m su derinliinde znm oksijenin doygunluk konsantrasyonunu hesaplaynz.
T = 20C
ZM:

7 m su derinliinde P basnc :
7 x 9,80665 = 68.65 kPa (kilopaskal)
P = Pat + Psu = 101.3 + 68,65 = 169,95 kPa
hesaplanarak (4.1) denkleminde yerine konulursa :

C s = 0.0337

0.21(169,95 2,33) x10 3

x32 = 15,6 mg / l
8,3143x 293

elde edilir.
7 mss nun ka kilopaskal ettii aadaki ekilde de bulunabilir.
10,33 m su stunu 101,32 k.Pa ederse

7m
x=

7
.101.3 = 68,65 kPa
10.33

48

2. Misal : Bir kaskat (kademeli) havalandrcda 3 kademe bulunmaktadr. Her kademe oksijen
konsantrasyonunu 0dan doygunluk deerinin %30 una ykseltmektedir.
Giri suyunun scakl 20 0C ve oksijen konsantrasyonu doygunluk deerinin % 10 u olmas
halinde k suyundaki konsantrasyon ne olur?
ZM :

1 Kademe

K=

C=0

C = %30Cs

C e C 0 0.30 C s 0
= 0.30
=
C s C0
Cs

200C Cs = 9.2 g O2/m3

Giri suyu C0 = 0.1 Cs
C e = C o + K (C s C 0 )
C e1 = 0.1C s + 0.3(C s 0.1C s ) = 0.37C s
C e 2 = 0.37C s + 0.30(C s 0.37C s ) = 0.56C s
C e3 = 0.56C s + 0.3(C s 0.56C s ) = 0.69C s = 0.69 x9.6
C e 3 = 6.36 g O2/m3
olarak bulunur.
3. Misal : ki kademeden ibaret bir kademeli havalandrc 1.3 g/m3 konsantrasyonunda bir yeralt
suyunun havalandrlmasnda kullanlmaktadr. Havalandrlm suyun O2 konsantrasyonu 6.5 g/m3 ve
scakl l0 0C dir. Bu konsantrasyon kafi grlmeyerek yeniden 3. bir kademe inaas planlanmtr.
3. kademeden sonraki znm oksijen muhtevas ne olur,
Eer yeralt suyu anaerobik olsayd, 3. kademeden sonraki znm oksijen konsantrasyonu ne
olurdu?
ZM :

49

C0 = 1.3 g/m3

Ce = 6.5 g/m3, 10C

Ce C0
=K
C s C0

Cs = 11.3

C e = C 0 + K (C s C 0 )
C e1 = 1.3 + K (11.3 1.3) = 1.3 + 10 K
C e 2 = (1.3 + 10 K ) + K (11.3 1.3 10 K ) = 6.5
10 K 2 + 20 K + 5.20 = 0

K 1, 2 =

K 1, 2

b b 2 4ac
2a

20 (20) 2 4 x10 x5.2

=
2 x10

K1 = 1.69 (olamaz)

K2 = 0.307

C0 = 1.3 g/m3 olmas hali:

C e1 = 1.3 + 0.307(11.3 1.3) = 4.37 g / m 3
C e 2 = 4.37 + 0.307(11.3 4.37) = 6.50 g / m 3
C e 3 = 6.50 + 0.307(11.3 6.50) = 8.00 g / m 3

C0 = 0 g/m3 olmas hali:

C e1 = 0 + 0.307 x11.3 = 3.47 g / m 3
C e 2 = 3.47 + 0.307(11.3 3.47) = 5.87 g / m 3
C e3 = 5.87 + 0.307(11.3 5.87) = 7.54 g / m 3

4. Misal : Bir yeralt suyu 3.5 mg/l demir (II) ve 1 mg/l NH4+ ihtiva etmektedir. Bu yeralt suyu
pskrtclerle havalandrldktan sonra, hzl kum filtresinden geirilmekte ve dml bir havalandrc
ile tekrar havalandrlmaktadr. Deneyler pskrtclerin O2 eksikliini % 90 dan % 5 e drdn,
dml havalandrcnn ise O2 muhtevasn sfrdan, doygunluk deerinin %50 sine ykselttiini
gstermitir. Demir (II) ve NH4+ n tam olarak okside olduunu kabul ederek tasfiye edilmi suyun
O2 muhtevasn bulunuz. Cs = 9 mg/l alnacaktr.

50

ZM:
Pskrtc D0 = 0.90 Cs C0 = 0.10 Cs
D = 0.05 Cs => C = 0.95 Cs

K p =

C e C 0 (0.95 0.10)C s 0.85

=
=
= 0.944
(1 0.10)C s
0.90
C s C0

Kdm =

C e C 0 0.50C s 0
=
= 0.50
C s C0
Cs

1 gr Fe++ 0.14 g O2 gerek1i

1 gr NH4+ 3.60 g O2 gerek1i

3.5 x 0.14 + 3.6 = 4.09 g O2/m3

Ox = 4.09 g O2/m3

C e = C 0 + K (C s C 0 ) O x = 0 + 0.944 x9 4.09 = 4.41 gO2 / m 3

Dmden sonra znm oksijen muhtevas

C ed = C 0 + K d (C s C 0 ) = 4.41 + 0.5(9 4.41) = 6.71 gO2 / m 3

bulunur.

5. Misal :Bir su haznesi 300 m3 hacminde olup, yzeyden bir mekanik havalandrcyla
havalandrlmaktadr. Oksijen alma kapasitesini tayin etmek iin hazne 10C scaklnda temiz su ile
doldurulmutur. Test standart normal artlar altnda yaplmtr. (Deniz seviyesinde, 101.3 kPa basn
altnda). Aada verilen lme neticelerine gre;
a) k2 katsaysn grafik ve hesap yoluyla bulunuz.
b) 10 dakika sonraki O2 konsantrasyonunu bulunuz.
c) 15 dakika sonraki O2 konsantrasyonunu bulunuz.
d) Sistemin oksijen alma kapasitesi Oayi (g O2/m3.sn), ve Oc (kg O2/saat ve g O2/sn) yi
hesaplaynz.
e) Havalandrma verimlilii Oe yi mg O2/J ve kg O2/kw-st cinsinden bulunuz.

51

lmeler:
Zaman
(Dakika)
0
1
2
3
4
5

O2 konsantrasyonu
g/m3
2.0
3.85
5.33
6.51
7.46
8.22

Not: Deney srasndaki enerji sarf 2 kw-st dr.

ZM:
a)

dc
= k 2 (C s C )
dt

veya log(

ln

Cs C
= k 2 .t
C s C0 )

Cs C
) = 0.4343.k 2 .t nk log x = 0.4343 ln x dir
C s C0 )

imdi k2 katsaysn grafik ve hesap yoluyla bulalm.

Cs = 11.3 g/m3
Zaman O2
(dak)
g/m3
0
1
2
3
4
5

Misal:

2.0
3.85
5.33
6.51
7.46
8.22

Cs C
)
C s C0 )
1.000
0.8013
0.6418
0.5149
0.4129
0.3312

ln(

Cs C
)
C s C0 )

0
0.2215
0.4434
0.6637
0.8846
1.1049

Cs C
)
C s C0 )
k2 =
t
0.2215
0.2217
0.2212
0.2212
0.2210

0.8846
= 0.2212 dir.
4

Ortalama k 2 = 2213 0.22 dak-1 = 3.67x10-3 sn-1

52

ln(

b) t =10 dk

Cs C
= e k 2t
C s C0

11.3 C
= e 0.22 x10 C = 10.3 mg/l
11.3 2

c) t =15 dk

Cs C
= e k 2t
C s C0

11.3 C
= e 0.22 x15 C = 11.0 mg/l
11.3 2

d) Oa = k 2 .C s =

0.22
x11.3 = 0.042 gO2 / m 3 .sn
60

OC = k 2 .C s .V = Oa .V = 0.042 x300 = 12.6 gO2 / sn = 45.36 kgO2 / st

e) Oe =

Oe =

Oa
Ng

Ng =

2000Watt x 3600sn
5 x60 sn

= 24000 J / sn

12.6 x10 3 mgO2 / sn

= 0.52 mgO2 / J = 1.87 kgO2 / kw st
24000 J / sn

Not: 5 dakikada 2 kw-st harcanrsa, saatte 24 kw-st/sn harcanr.

Oe = 45.36 / 24 1.89 kg O2/kw-st

6. Misal: 10C scaklkta ve 5 m3/sn debisindeki anaerobik yeralt suyunun havalandrlmas iin
her biri 0.3 m yksekliinde kaskat (kademeli) havalandrclar kullanlacaktr. Yaplan deneyde bir
kademenin znm oksijen konsantrasyonunu doygunluk deerinin %10 undan %30 a ykselttii
grlmtr. Buna gre,

53

a) Bir kademenin verim sabiti (K) y bulunuz.

b) Havalandrmadan sonraki znm oksijen konsantrasyonunu doygunluk deerinin %70 ine
ykseltmek iin ka kademe gerektiini bulunuz.
c) Motor ve pompann verimini 0.7 ve elektrik fiatn 15 Yenikuru/kW-st alarak, bir gnlk
enerji masrafn hesaplaynz.
ZM:
Anaerobik yeralt suyu, 10C , Q = 5 m3/sn
h = 0.3 m, bir basamak (kademe) %10 Csden %30 Cs e. .10C de

C e C 0 0.30C s 0.10C s 0.20

=
=
= 0.222
0.90
C s C0
C s 0.10C s

a)

K=

b)

ce = 0.70 cs n = ?

1. zm yolu.
C e1 = C 0 + K (C s C 0 )
C0 = 0 (anaerobik)
C e1 = K .C s = 0.222C s
C e 2 = 0.222C s + 0.222(C s 0.222C s ) = 0.395 C s
C e 3 = 0.395C s + 0.222(C s 0.395C s ) = 0.529 C s
C e 4 = 0.529C s + 0.222(C s 0.529C s ) = 0.633 C s

C e 5 = 0.633C s + 0.222(C s 0.633C s ) = 0.714 C s

0.714 > 0.70 olduundan 5 kademe kafidir.

2. zm yolu.
K n
)
n
K : Toplam havalandrma verimlilii

C n = C s (C s C 0 )(1

0.70C s = C s C s (1 0.222) n
0.30C s = C s (0.778) n

0.30 = (0.778) n

54

0.30 0.778

n=1
n=2
.
.
n=5

?
0.30 0.285 olduundan 5 kademe kafidir.
kW-sa = 15 Yenikuru

c)

n = 0.7

Ng =

.g.H .Q 1000 x9.81(5 x0.3) x5m 3 / sn

=
= 10517 J / sn = Watt
0.7

= 105.11 kW

105.11 x 15 x 24 = 378.4 Yenikuru/gn

Q = 5 m3/sn = 432 x 103 m3/gn

378 40
= 0.088 Yenikuru / m 3
3
432 x10

7. Misal : Bir havalandrma haznesinin hacmi 300 m3 dr. Havalandrma iin basnl hava
kullanlmakta olup, hava debisi 1500 m3/saat tir. Difzrlerin su yznden derinlii 3.3 m olup,
kompresrlerin verimi 0.65 dir. Hava nakil borularndaki toplam yk kayb 10 kPa dr. Sistemin oksijen
alma kapasitesi O2 = 45 kg O2/saat olarak verildiine gre:
a) Sistemin oksijen alma kapasitesini kontrol etmek iin su haznesi 16 0C scaklkta ve 2 (g O2/m3)
konsantrasyonunda temiz su ile doldurulmutur. Atmosfer basnc deney yerinde 96 kPa dr.
Buna gre deney balangcndan 5 ve 10 dakika sonra beklenen O2 konsantrasyonu bulunuz.
b) Sistemin Oe, havalandrma verimliliini hesaplaynz.
c) Oksijen alma kapasitesi (Oa)y (g O2/m3.sn) cinsinden bulunuz.
ZM:
V = 300 m3

Q = 1500 m3/h

di = 3.3 m

P = 10 kPa,

Oc = 45 kg O2/saat

C0 =2 gO2/m3

55

= 0.65

Cs = k D

f .( P Pw) M a
RT

C s16,96 kPa

0.2095(96 1.89) x10 3 x32

= 0.0361x
= 9.48 gO2 / m 3
8.3142 x(273 + 16)

f = 20.95 %O2

Bu deer su yzeyinin zerindeki basnca tekabl eden Cs dir. Halbuki difzrn hemen
zerindeki basn:
P = 96 + 3.3 x 9.81 = 128.4 kPa dr.
Buna tekabl eden Cs deeri hesaplanrsa (Cs)16,128.4 kPa = 12.73 g/m3 bulunur. Hesaplarda Cs iin
bu iki deerin ortalamas alnabilecei gibi, emniyetli olmas bakmndan Cs = 9.48 g/m3 alnabilir.
k2 =

Oc = V .k 2 .C s

k2 = ?

Oc
45 x10 3 gO2 / sa
=
V .C s 300m 3 x11.3 g / m 3

k2 = 13.27 sa-1 = 0.221 dk-1 bu deer 10C daki deerdir.

(k2)10 = (k2)16 x 1.08810-16
Cs C
= e k 2 .t
C s C0

(k2)16oC = 0.247dk-1
C = C s (C s C 0 )e k 2 .t

t = 5 dk iin

C = 9.48 (9.48 2)e 0.247 x 5 = 7.31 gO2 / m 3

t = 10 dk iin

C = 9.48 (9.48 2)e 0.247 x10 = 8.85 gO2 / m 3

Qg = 0.417 m3/sn

b) Oc = 45 kg O2/saat = 12.5 g O2/sn

Ng =

.g.H .Q g

H = 3.3 +

NG =

veya

NG =

P.Q g

10
= 3.3 + 1.02 = 4.32 m
9.81

1000 x9.81x 4.32 x0.417

= 27184 Watt
0.65

veya
P = (9.81x3.3 + 10) = 42.373 kPa

= 42373 Pa

56

NG =

42373x0.417
= 27184Watt
0.65

watt= J/sn
Oe =

Oc
12.5
=
= 0.46 x10 3 gO2 / J = 0.46 mgO2 / J
N g 27184

veya
Oe =

c)

45 kgO2 / sa
27.166kW
Oa =

= 1.66 kgO2 / kw st

Oc 12.5
=
= 0.0417 gO2 / m 3 .sn
V
300

bulunur.

57

5. BLM
5. HIZLI KARITIRMA VE YUMAKLATIRMA
5.1. Giri
Yumaklatrma ilemi kk partkllerin yumaklar haline getirilerek keltilmesidir. Bu ilem
iki kademeden meydana gelmektedir. Phtlatrma ve yumaklatrma.
Yzey sular bilhassa 10-7 0.1 mm byklkteki danecikleri ihtiva ederler. Bu danecikler
znm maddeler, kolloidler ve askdaki kat maddeler (sspansiyonlar) olarak snflandrlabilir.
znm maddeler aplar 0.001 mden kk olan maddelerdir. Na+, Cl , O2, N2 znm
maddelere misal olarak verilebilir. (1 m = 10-3 mm.dir).
Kolloidlerin aplar 0.001 - 1 m arasndadr. Kil, SiO2, Fe(OH)3, virsler (0.03 - 0.3 m)
kolloidlerdendir.
Askdaki kat maddelerin (sspansiyon) aplar 1 m den byktr. Bakteriler (1-10 m), kil,
kum, Fe(OH)3, bitki ve hayvan artklar askdaki kat maddelere misal olarak verilebilir.
Bir daneciin kelme hz, danenin younluu, dane ap ve svnn viskozitesine baldr. Dane
ap kldke kelme hz azalmaktadr. Cetvel 5.lde eitli younlukta ve aptaki daneciklerin
kelme hzlar verilmitir.
Cetvel 5.1. kelme Hzlar, 20 oC iin
kelme Hzlar, m/saat
Dane aplar
s = 1002 kg/m3 s = 2650 kg/m3
1 mm = 10-3 m
3,9
3200
3,9x10-6
3,2x10-3
1 m = 10-6 m
-12
-9
3,9x10
3,2x10-9
1 nm = 10 m
Not :

m = mikrometre ,
nm = nanometre ,

1 m = 10-6 m.
1 nm = 10-9 m.
58

Cetvel 5.1 den grld gibi keltme havuzlar ancak askdaki kat maddelerin keltilmesinde
messirdir. Kolloidlerin keltme havuzlarnda keltilmeleri mmkn deildir. Bu tr danecikleri sudan
ayrmak, bunlarn birbirleriyle birletirilerek kelme hzlarn arttrmak suretiyle olur.
O halde yumaklatrmadan maksat, askdaki daneciklerin yumak haline getirilmesidir. Bu
yumaklar, yumaklatrmadan sonraki keltme veya filtrasyon veyahut hem keltme hem de filtrasyon
ilemleriyle sudan ayrlabilirler.
Kolloidleri ktrmek iin yumaklatrna ilemi yaplr. me suyu tasfiyesinde suya renk ve
bulankllk veren maddeleri gidermek iin filtrasyon ileminden nce yumaklatrmaya mracaat
edilmektedir.
Deri, dokuma ve kat sanayii gibi eitli sanayi dallarndan ortaya kan kullanlm sularn
tasfiyesinde de yumaklatrma bir tasfiye metodu olarak dnlmektedir. Yine birtakm sanayi atk
sularndaki bakr, inko, arsenik, kadmiyum, krom, kurun, selenyum, civa gibi muhtelif kirleticilerin
tasfiye ilemlerinde de yumaklatrma messir bir tasfiye metodu olarak gze arpmaktadr.
Yumaklatrma, sulardan fosfatn giderilmesinde de uygun bir tasfiye ilemi olarak bilinmektedir.
Cetvel 5.2 de yumaklatrmann eitli kirleticilerin giderilmesindeki messiriyeti gsterilmitir.
Bu cetvelden de grlebilecei zere bulanklk, sspansiyon katlar, renk, virs, bakteri ve alglerin
giderilmesinde de yumaklatrma etkilidir.
Nitrat (NO3), Amonyum (NH4+), Kobalt (Co). Nikel (Ni) ve Siyanr (Cn) gibi organiklerin
giderilmesinde yumaklatrmann bir rol olmamaktadr.
Fenoller suda ok iyi zndklerinden onlar yumaklatrma ile gidermek mmkn deildir.
Cetvel 5.2. eitli Kirleticilerin Giderilemsi Yumaklatrmann Verimlilii
Parametreler
norganikler

Bulanklk
Askdaki Katklar
Fosfat
Nitrat
Amanyum
Klorr
Slfat
Florr
Demir
Aluminyum
Manganez
Bakr
inko
Kobalt
Nikel
Vanadyum
Arsenik
Kadmiyum
Krom
Kurun
Setenyum
Civa
Baryum
Siyanr

Giderme Verimi

(P2O5)
(NO3)
(NH4+)
(CL-)
(SO4)
(F)
(Fe)
(Al)
(Mn)
(Cu)
(Zn)
(Co)
(Ni)
(V)
(As)
(Cd)
(Cr)
(Pb)
(Se)
(Hg)
(Ba)
(Cn)

+++
+++
+++
0
0
-, 0, +
*
-, 0, +
++
+++
+++
+
+++
++
0
0
+++
+++ As+5, ++ As+3
++, +++
+Cr+6 , +++Cr+3
+++
+++
++
+
0

59

Dnceler

Kullanlan yumaklatrcya bal

Organikler
Renk
Koku
KO (O2)
Toplam Organik Karbon (TOK)
BO (O2)
Kjeldahl Azotu (N)
Fenollar (C6H5OH)
Polisiktik Aromatik Hidro Karbon
Pestisidler (parathion, BHC, Dieldrin)
Metil mavisi ile reaksiyona giren srfaktanlar.

+++
0, +
+++
+++
+++
+++
0
++
+, ++
0, +

ok iyi znr

Mikroorganizmalar
Virsler
Bakteriler
Algler

+++
+++
++

5.2. Yumaklatrmann Mekanizmas

5.2.1. Kolloidlerin zellikleri
Yumaklatrmann verimli ve tesirli bir ekilde tatbik edilebilmesi bakmndan kolloidlerin
zellikleri bilinmelidir. Su ortamnda kil gibi suda znmeyen daneciklere suyu sevmiyen manasnda
hydrophobic (hidrofobik), niasta, protoinler, organik polimerler gibi suda znen daneciklere de suyu
seven manasnda hydrophilic (hidrofilik) kolloidler denilir.
Kolloidler bulunduklar sv ortam iinde daima bir elektrik ykne sahiptirler. Kolloid ihtiva eden
bir zelti ierisine pozitif ve negatif ykl elektrotlar yerletirilirse kolloidlerin kendi ykne zt ykl
elektroda doru yldklar grlebilir. Kolloidlerin ykn tesbit etmeye yarayan bir tertibat
ekil 5.1 de gsterilmitir.

ekil 5.1. Kolloidlerin Yklerini Gsteren Deney Tertibat

Metal oksitler (Al+3, Fe+2 veya Fe+3 gibi) pozitif elektrik ykne, metal olmayan oksitler, kil,
protoinler ise umumiyetle negatif elektrik ykne sahiptirler. me suyu tasfiyesindeki karlalan
kolloidler umumiyetle negatif ykldr.
Kolloid danecikler, bulunduklar sv iinde daima bir elektrik ykne sahip olduklarndan,
daneciin tad elektrik ykne zt iyonlar, danecik evresinde birikerek sabit bir tabaka bunun
evresinde zt ykl iyonlar ikinci bir tabaka meydana getirirler. kinci tabaka, danecik kenarndan su
iine doru yayldndan bu tabakaya difz tabakas denilmektedir. (ekil 5.2).

60

ekil 5.2. Negatif Ykl Bir Kolloidin Etrafndaki Tabakalar

ekil 5.2 den grld gibi daneciin yk fazla ise etrafna ok miktarda zt iaretli iyon eker.
Bylece danecik zt iaretli iyonlarla kaplanm olur. Bu ilk ve youn zt iyonlar tabakasna sabit tabaka
veya stern tabakas denilmektedir. Stern tabakasnn dnda yine ayn iaretli iyonlarn tekil ettii bir
tabaka daha bulunur. Bu tabakaya Gouy Chapman Tabakas veya Dank Tabaka denir. te bu iki
tabakaya ift tabaka ad verilir. ift tabakada esas itibariyle kolloidin ykne zt iyonlar bulunmakla
birlikte, ayn iaretli iyonlar da bulunur. Ancak iyonlarn saylar danecik yzeyinden uzaklatka azalr.
Belli bir mesafede + ve ykl iyonlarn saylar eit olup, bu noktaya izoelektrik nokta denilmektedir.
Bu noktada potansiyel sfrdr. Buradan danecik yzeyine gidildike anyon ve katyonlar arasndaki
konsantrasyon fark arttndan elektrostatik potansiyel de artar. ekil 5.2 de grlen kesme yzeyindeki
potansiyele Zeta potansiyeli denilmektedir. Bu yzey, ayrlma dzlemini karakterize eder.
Kesme yzeyi iindeki sv tabakas sanki danecie yapkm gibi onunla birlikte hareket eder.
Buna mukabil kesme yzeyinin dndaki ksm danecik ile birlikte hareket etmez. Hidrofobik
kolloidlerde kesme yzeyi, sabit tabakann d yzne ok yakndr.
Kolloidlerin Zeta potansiyeli olduka mhim bir parametredir
Kolloidlerin bir dier zellii kolloidlerin su iinde tesadfi bir ekilde hareket etmeleridir. Bu
hareket Brownian Hareket olarak isimlendirilmektedir.
ki kollaid bir arada dnlrse, her iki kolloid ayn elektrik yk ile ykl olduundan
birbirlerini itmek isterler. ekme kuvvetleri ise Van der Waal kuvvetleri ile Brownian hareketlerden
doan kinetik enerjiden dolay ortaya kar. Bu kuvvetler ekil 5.3 de gsterilmitir.

61

ekil 5.3. Daneciklere Tesir Eden Kuvvetler

Kolloidlerin stabilizasyonu aada belirtilen ekillerde olmaktadr. Duruma ve artlara gre
bunlardan biri veya birka daha tesirli olmaktadr. Bunlar:
a) zeltiye ilave edilen zt ykl iyonlar, danecik etrafndaki ift tabakann skmasna sebeb
olurlar. Bylece danecikler arasndaki itme etkisi azalr.
b) zeltiye ilave edilen metal iyonlar veya organik polimerlerin danecik yzeyinde adsorbe
edilmesiyle danecik yzeyindeki potansiyel azalmaktadr.
c) Yumaklatrc maddelerin zeltiye ilave edilmesiyle teekkl eden metal hidroksitler
kerlerken kolloidleri de bir a eklinde sararak onlarn da kelmesini temin ederler.
d) Organik polimerlerin kullanlmas halinde uzun zincirli bu polimerler, kolloidlerin etrafn
sararak bir kpr meydana getirir. Bylece kolloidlerin destabizasyonu salanr.
Destabilize bir zeltide kolloidlerin Brownian Hareketleri sebebiyle yumaklama olur, bu tip
yumaklama Perikinetik Yumaklama olarak isimlendirilir. Bu hareket yava olduundan
yumaklatrma ilemini hzlandrmak iin zeltiye ilave edilen kimyasal maddeler kartrlr. Bu tip
yumaklatrmaya Ortokinetik yumaklama denilmektedir.
5.2.2. Perikinetik Yumaklama
Brownian Hareketten doan bu yumaklamada zamanla danecik saysndaki azalmann, danecik
saysnn karesi ile orantl olduu ifade edilmitir. Yani:

dn
= k p .n 2
dt

(5.1)

Burada:

62

n :

Birim hacimdeki danecik says

t :

Zaman

kp:

Perikinetik hz sabiti

Hz sabiti ise
4 k .T
kp = p. .
3

(5.2)

eklinde ifade edilebilir. Burada

Birleme ile neticelenen arpmalarn yzdesi

Boltzman sabiti

Mutlak scaklk, K

Suyun dinamik viskozitesidir.

(5.2) denklemi (5.1) de yerine konursa:

dn
4 k .T 2
= p. .
n
dt
3

(5.3)

ifadesi elde edilir. Bu denklem ayn zellikte, ayn cins kolloidler iin geerlidir. Balangtaki danecik
says n0, t sre sonraki n olmak zere (5.1) denklemi integre edilirse:
t=

n0 n
n.n 0 .k p

(5.4)

denklemi bulunur.
(5.4) denklemi yardmyla balangtaki danecik says n0 in n deerine dmesi iin lzumlu sre
hesaplanabilir. Aadaki misalde bu husus izah edilmitir.
Misal :Bir ham su, mililitresinde 10000 adet virs ihtiva etmektedir. Suda baka kolloid veya
sspansiyon halinde danecik o1madn kabul ederek, virs saysnn balangtakinin yarsna dmesi
iin lzumlu zaman hesaplayalm. Su scakl 20 oC dr.
k = 1,4 x10 23 kgm 2 K 1

T = 273 + 20 = 293 o K

= 1,0 x10 3 kgm 1 .sn 1

n deerinin balangtaki virs saysnn yars olmas istendiinden n0 = 2.n yazlabilir.

p = 1 kabul edilirse

63

4 1,4 x10 23
k p = 1x. .
x 293 = 5,47 x10 18
3 10 3

n0 = 104 adet/ml = 1010 adet/m3

t=

t=

n 0 n 2.n n
1
=
=
n.n0 .k p n.n0 .k p n0 .k p

1
212
10 .5,47 x10 18
10

t 212 gn olarak bulunur.

Misalden grld gibi perikinetik yumak1amada milimetrede 10000 Virs olmas halinde,
virs saysnn yarya inmesi iin 212 gn gereklidir. Virs saysnn 1000 adet/ml olmas halinde ise
n0 / n = 2 iin lzumlu sre 2120 gn olacaktr. Tabii ki bu sreler mhendislik bakmndan uygun
deildir. Bu yzden sisteme enerji verilerek yumaklamann hzlandrlmas gerekir.
5.2.3. Ortokinetik Yumaklama
Ortokinetik yumaklamada danecik saysnda azalma hz, hz gradyan, danecik ap ve danecik
saysna baldr. Bu bant:

dn 2
= . 0 G.d 3 .n 2
dt 3

(5.5)

eklinde ifade edilebilir. Burada:

Birleme ile neticelenen arpmalarn yzdesi

Hz gradyan (ortalama deer),

Danecik ap

Danecik says

Danecikler kre eklinde kabul edilir ve birim hacimdeki daneciklerin btnnn hacmi ile
gsterilirse:
=

d 3
6

(5.6)

yazlabilir. (5.6) denklemi (5.5) de yerine konursa:

dn 4
=
.G..n
dt

(5.7)

elde edilir.

64

(5.7) denklemi integre edilirse:

Ln(n0 / n) =

4 0 .G...t

(5.8)

bulunur. Azalma katsays R

R=

n0
n

olduundan (5.8) denklemi :

LnR =

4 0 .G...t

(5.9)

yazlabilir. Bu denklem sayesinde danecik saysnn belli bir deere dmesi iin lzumlu sre
bulunabilir.
t=

. ln R
4 0 .G..

(5. 10)

imdi perikinetik yumaklama iin verilen misali ortokinetik yumaklama iin zelim.
n0 = 104 adet/ml, R =

n0
=2
n

olmas isteniyordu. Ortamda baka danecik olmadn, virslerin aplarnn d = 1 m, 0= 1

olduunu kabul edelim.
=

d 3
6

.n 0 =

(10 6 ) 3 .10 4 .10 6

= 5,236 x10 9 m 3 / m 3

G = 100 sn-1 alnrsa

t=

. ln 2
4 x1x100 x5,236 x10 9

10,5 x10 5 sn 12 gn

Grld gibi bu halde virs saysnn yarya inmesi iin lzumlu sre takriben 12 gndr. Bu
mddet ok uzundur. (5.10) denkleminden lzumlu sre tnin ile ters orantl olduu grlmektedir.
zeltiye Fe+3 ve Al+3 gibi metal tuzlarnn ilavesi ile deerinin arttrlmas ve bu mddetin
mhendislik bakmndan tatminkar bir sreye indirilmesi mmkn olmaktadr.
Ortokinetik yumaklamada en mhem parametrelerden birisi hz gradiyenti dir. Hz gradyan

65

eklinde yazlabilir.
Belli scaklk ve belli aptaki daneciklerin Brownian hareketleri sebebiyle olan Perikinetik
yumaklamann ortokinetik yumaklamadaki hangi hz gradiyentine tekabul ettii hesaplanabilir. Bunun
iin 0 = p kabul edelim.
dn
2

. 0 .G.d 3 .n 2
dt
.G.d 3

0
3
=
=
4
dn
2.k .T
. p .k .T .n 2 /

3
dt

(5.11)

Maksadmz perikinetik yumaklamaya tekabl eden hz gradiyentini bulmak olduundan:

dn

dt 0
=1
dn

dt P

farzedilirse (5.11) denklemi :

G=

2.k .T
.d 3

(5.12)

eklinde elde edilir.

Danecik apn 1 m, su scakln 20C ve bu scaklkta mutlak viskoziteyi 1,0x10-3 kg m-1sn-1,
Boltzman sabitini (1,4) (10-23) kg m2.K-1 alarak G deerini hesaplayalm.
Mutlak scaklk T = 273 + t = 273 + 20 = 293 K (Kelvin) olduundan:
G=

2.(1,4)(10 23 )(293)
= 8.2 sn 1
3
6 3
(1,0 x10 )(10 )

20C iin viskozite = 1,03 x 10-4 kg sn/m2

olup, bu deer yerekimi ivmesi g = 9.81 m/sn2 ile arplrsa mutlak viskozite elde edilir. O halde 20C
iin mutlak viskozite = 1,0 x 10-3 kg m-1.sn-1 veya 1,0x10-3 N.sn/m2 elde edilir.
Yukardan grld gibi perikenitik yumaklamada hz gradiyenti G = 8,2 sn-1 10 sn-1
civarndadr. Bu yzden ortokinetik yumaklamada hz gradiyentinin alt snr 10 sn-1 alnr.

66

Ortokinetik yumaklamada reaktr cinsinin azaltma sabiti Ro zerine tesiri vardr (5.9) denklemi :
4

R = e

0 .G ..t

(5.13)

tarznda yazlabilir.
k* =

0 .G.

(5.14)

ile gsterilirse
R = e k *.t

(5.15)

elde edilir. Bu denklem, biriktirme haznelerinde mikroorganizma giderilmesiyle ilgili olarak bulunan
ifadeye benzerdir. Bu denklemin, o denklemlere olan benzerliinden:
a) Doldur-boalt ve piston akml yumaklatrma havuzlarnda (5.15) denkleminin geerli olduu
b) Tam karml reaktrlerde
R = 1 + k * .t (5.16)

c) Seri Bal havuzlarda, havuz says n olmak zere

t
R = (1 + k * . ) n
n

(5.17)

yazlabilecei anlalr. Burada t havuzlardaki toplam bekleme mddetidir

.
5.3. Yumaklatrclar ve Yardmc Maddeleri
5.3.1. Yumaklatrclar
Yumaklatrmadan maksat, ok kk daneciklerin yumaklar haline getirilip ktrlmesi
olduuna gre, birtakm kimyasal maddelerin ilave edilmesi suretiyle danecik etrafndaki ift tabakann
sktrlmas, danecik yzeyindeki potansiyelin azaltlmas ve kolloidlerin metal hidroksitler kerken,
onlarla birlikte srklenmesinin salanmas gerekir. Bu maksadla eitli yumaklatrclar kullanlr. Bu
yumaklatrclar Cetvel 5.3 de verilmitir.

67

Cetvel 5.3. Yumaklatrclar

En yaygn
ekli

Sudaki
eriyebilirlii
(1)

Beyaz

Toz ve
topak

36,3

Asit

82

Beyaz

Toz

Alkali

FeCl3.6H2O

270

Kahverengi

Topak

91,9

Asit

Ferrik Slfat
{Demir (3)Slfat}

Fe2(SO4)3.9H2O

562

Sarms
Kahverengi

Kk
kristaller

Asit

Ferrous Slfat
{Demir (2) Slfat}

FeSO4.7H2O

278

Yeilimsi

26,6

Asit

Demir Slfat
Alminyum Slfat

Fe2(SO4)3.9H2O
Al2(SO4)3.18H2O

Asit

Kire (snmemi)

CaO

56

Beyaz

Topak toz

Alkali

Kire (Snm)

Ca(OH)2

74

Beyaz

Toz

0.128

Alkali

Molekl
Arl

Kimyevi madde

Forml

Alminyum slfat

Al2(SO4)3 18H2O

666

Sodyum Alminat

NaAlO2

Ferrik Klorat
(Demir (3)Klorr)

Rengi

Sudaki
eriyiin
durumu

(1) 20 0C da 100 gr. suda kuru maddenin eriyebilirlii (gr)

Netice olarak yumaklatrclar Al+3, Fe+3, Fe+2 ve Ca++ eklinde ifade edilebilirler.
Ancak Fe+2, (Demir slfat) dorudan kullanlrsa yumaklatrma ilemi iin uygun olmaz,
bunun sebebi Fe(OH)2 nin ok iyi znr olmasdr. Halbuki yumaklatrma ilemi iin
znmeyen hidroksitler gereklidir. Fakat Fe+2, elik sanayii yan rn olduundan Fe+3 e gre
nisbeten ucuz olup, ancak aada belirtilen metodlarla okside edilerek yumaklatrc olarak
kullanlr.
a) Tasfiye edilecek suda mevcut oksijen ile oksidasyon
4 Fe+2 + O2 + 10 H2O 4 Fe(OH)3 + 8 H+
Bu reaksiyonun hzl bir ekilde olmas iin pH > 8,5 olmaldr. Dk pH deerlerinde
(pH < 8,5) oksidasyon hz dktr.
b) Aktif karbonun katalizrlnde oksijen ile oksidasyon
4 Fe+2 + O2 + 4 H+ Katalizr

4 Fe3+ + 2 H2O

c) Klor ile oksidasyon

2 Fe+2 + Cl2 2 Fe3+ + 2 Cl2 Fe+3 + 6 H2O 2 Fe (OH)3 + 6 H+

68

Netice olarak iki deerlikli demir yukarda belirtilen metodlardan biri kullanlarak demir
(III) ekline dntrldkten sonra yumaklatrma ileminde kullanlabilir.
Yumaklatrclardan hangisinin kullanlacana karar vermek iin mutlaka kavanoz
testleri (Jar test) denilen deneyler yaplmaldr. Bu suretle yumaklatrcnn cinsi ve dozu
belirlenebilir.
Suya Al+3 ve Fe+3 gibi yumaklatrclar ilave edilirse suyun pH deeri der. (sodyum
alminat hari). Yani bu yumaklatrclar (koaglantlar) asidik zelliktedir. Kimyasal
denklemler basit olarak :
Al+3 + 3 H2O

Al (OH)3 + 3 H+
PH > 4

eklinde olup bu reaksiyonun ynnn sa tarafa olmas iin pH > 4 olmaldr. Fe+3
iin denklem :
Fe+3 + 3 H2O

3 H+ + 3HCO3

Fe(OH)3 + 3 H+

3 H2CO3 3 CO2 + 3 H2O

zayf asit

Sodyum alminat (NaAlO2) kullanlrsa

NaAlO2 + 2 H2O Al(OH)3 + Na+ +OH

yazlabilir. Grld gibi bu reaksiyon baziktir.
5.3.2. Yumaklatrc Yardmclar

Yumaklatrma ilemini hzlandrmak, daha byk yumak elde etmek, kullanlan Al+3
ve Fe gibi yumaklatrclarn konsantrasyonlarn azaltmak ve suda organik maddelerden
ileri gelen rengi gidermek iin yumaklatrc yardmc maddeleri kullanlr. Bu maddelerin
kendileri yumaklatrc (koaglant) olmadklar halde, bir yumaklatrc ile kullanldklar
zaman, onun yumaklatrma ilemine yardm ederler.
+3

Teekkl eden yumaklar zayf olduu zaman, yardmc madde kullanmak faydaldr.
Ayrca su scaklnn dk olmas halinde, viskozite yksek olduundan, yumaklarn
kelme hzlar dktr. Byle durumlarda suya kil, ve kire ta gibi maddeler ilave edilerek
yumaklarn kelme hzlar iyiletirilir.
Bu yardmc maddeler ok sayda olup, burada bazlarndan ksaca bahsedilmekle iktifa
olunacaktr.
a) Kil
Kil, yumaklara bir ekirdek tekil etmesi bakmndan faydaldr. Ayrca baz killer, suya

69

kt koku ve tad veren maddeleri adsorbe ederler. Bundan baka kil, yumaklarn arln
arttrarak abuk kelmelerini temin eder.
b) Kalsit
Kalsit, toz halindeki kalsiyum karbonat olup, kilin olmad yerlerde bilhassa
bulankll az olan sularn tasfiyesinde yumaklatrc yardmcs olarak kullanlr.
c) Polielektrolitler
Bunlar anyonik, katyonik ve iyonik olmayan palielektrolitler olmak zere snfta
toplanabilir. Sentetik veya tabii olanlar vardr. Bunlar alm (Alminyum slfat) gibi kimyevi
maddelerle kullanldklarnda gayet hzl kebilen youn yumaklar tekil ederler. Ancak ime
suyu tasfiyesinde kullanlrken bilhassa sentetik polielektrolitlerin insan salna zararl bir
tesiri olmadndan emin olunmaldr. Ayrca bunlarn ok pahal olduklar da hatrdan
karlmamaldr.
d) Aktif Silika
Aktif silika en ok kullanlan yumaklatrc yardmclarndan birisidir. Bilhassa alm
(ap) ile birlikte kullanld zaman, tutucu zellikte ksa zincirli polimerler teekkl eder,
bylece iyi kebilen yumaklar meydana gelir.
e) Alkali ve Asitler
Suyun pH snn yumaklatrma verimi zerine tesiri byktr. Bu yzden ham suyun
pH snn ayarlanmasnn lzumu halinde eitli alkali ve asitler yumaklatrmaya yardmc
maddeler olarak kullanlr. Alkaliler olarak snm kire. Ca(OH)2, snmeni kire, CaO,
sodyum hidroksit NaOH veya soda kullanlr.
Asit olarak en ok kullanlan slfrik asit, H2SO4, olup, bilhassa alm (ap) n tatbik
edildii renk giderme ilemlerinde pH y ayarlamak iin yaygn olarak kullanlmaktadr.
Ancak yumaklatrclarn ve yumaklatrmaya yardmc maddelerin cins ve dozajlarnn
belirlenmesi iin mutlaka kavanoz tecrbeleri (Jar test) yaplmaldr.
5.4. Yumaklatrmann Verimliliine Tesir Eden Unsurlar
Bir su tasfiye tesisinde yumaklatrma ksmlarn boyutlandrmadan nce
yumaklatrmann verimliliine tesir eden unsurlarn bilinmesi icab eder. Yumaklatrma
ilemine tesir eden unsurlar aada maddeler halinde belirtilmitir.
a) Ham suyun kalitesi, bulankll
b) Sudaki kolloidlerin ve asl maddelerin miktar ve zellikleri
c) Suyun pH deeri
d) Yumaklatrma prosesinin eidi, hzl kartrma ve yumaklatrmada bekleme
mddetleri
e) Suyun scakl
f) Suyun alkalinitesi
70

g) Sudaki iyonlarn miktar ve zellikleri

h) Yumaklatrclarn cins ve dozlar.
Bunlardan pH nn ayr bir ehemiyeti vardr. nk pH bilhassa metal tuzlarnn
yumaklatrc olarak kullanlmas durumunda onlarn hidrolizinde esas rol oynamaktadr. Bu
durum ekil 5.4 den grlebilir.
Ham sulardan renk giderme ileminde de pH ile kullanlan yumaklatrcnn cins ve
dozajnn byk bir rol vardr. Alum ile renk giderme ileminde dozajn ve pHnn bakiye
renk zerine tesiri ekil 5.5 den grlebilir. Bu ekilden grlebilecei gibi renk giderme
ileminde optimum pH deeri btn dozlar iin 5 ila 6 arasnda kalmaktadr.

ekil 5.4. pHnn Metal Tuzlarnn Hidrolizi zerine Tesiri

ekil 5.5. Alminyum (III) Dozunun ve pHnn Renk Giderme zerine Tesiri

71

Bundan baka pH deeri yumaklamann hangi tip yumaklama olduunu belirler. ekil
5.6da alum dozuna ve pHya bal olarak yumaklamann tipini belirleyen blgeler
gsterilmitir.

ekil 5.6. Alm dozu ile pHnn yumaklatrma tipine tesiri

5.5. Yumaklatrma Ksmlarnn Hesap ve Tekili

5.5.1 Yumaklatrmann Su Tasfiyesindeki Yeri
Yumaklatrma (koaglasyon) ksmlar hzl kartrma odas, yumaklatrma havuzu
ve keltme bavuzlarndan ibarettir. Yumaklatrma ileminin su tasfiyesindeki yeri ematik
olarak ekil 5.7 de gsterilmitir. Ayrca kire-soda metodu ile sertlik giderilmesinde de
yumaklatrrna temel ilem olarak gze arpmaktadr.

72

ekil 5.7. Yumaklatrmann Su Tasfiyesindaki Yeri

a) Tek Kademeli Yumaklatrma
b) ki Kademeli Yumaklatrma

5.5.2. Hzl Kartrma Odalarnn Hesab

Yumaklatrmann verimli olmas iin yumaklatrc olarak kullanlan kimyevi
maddelerin suyla homojen (mtecanis) olarak kartrlmas icabeder. Bu i iin umumiyetle
hzl kartrma odalar kullanlr. Daha iyi bir dalmay temin etmek bakmndan bu odalarn
en az iki blmeli olarak yaplmas uygundur. Kartrma ilemi ekseriya bir dey mille elektrik
motoruna bal olan pedall veya trbin eklindeki bir tehizatla yaplr.
Hzl kartrma odalarnn projelendirilmesinde hz gradyan ile bekleme mddeti
dikkate alnr.
Bir trbin veya pedal vastasyla kartrmann mekanik olarak yapld hzl kartrma
odalarnn hesabna esas olacak bekleme mddetleri ile hz gradyanlar Cetvel 5.4 de
verilmitir.
Cetvel 5.4. Hzl Kartrma in Bekletme Mddeti ve Hz Gradyan
Bekleme mddeti, sn
Hz Gradiyenti, G, sn-1

20

30

40

> 40

1000

900

790

700

73

Tatbikatta mekanik kartrclar iin kartrma odasnda bekleme sresi t = 30 - 60 sn,

hz gradyan ise G = 300 ila 1000 sn-1 arasnda alnmaktadr.
Mekanik kartrclar, dnerek alanlar ve krank mili vastasyla ileri, geri hareketle
alanlar olmak zere iki ekilde incelenebilir. Muhtelif kartrc tipleri ekil 5.8 de
gsterilmitir.
Karmn mekanik olarak yapld hzl kartrma odalar tek blmeli veya iki blmeli
olarak yaplabilir. Mmkn olduu takdirde iki blmeli olarak yaplmas faydaldr.

ekil.5.8. Muhtelif kartrc tipleri

74

ekil 5.9 da hzl kartrma odalarna ait resimler verilmitir.

ekil 5.9. Hzl Kartrma Odas Tipleri

Mekanik kartrclarn kullanlmasnda baz faydalar vardr. Bunlarn verimleri

yksektir, debinin deimesinden etkilenmezler, ayrca yk kayplar da ok dktr.
Kartrma, dalg perdeli veya yatay perdeli kartrma odalarnda da yaplabilir. Dalg
perdeli kartrclar ekil 5.10 da gsterilmitir. Eer gelen suyun debisi zamanla byk
deiikler gsteriliyorsa bunlarn kullanlmas uygun olmaz.

ekil 5.10. Perdeli Kartrma

Dalg perdeli kartrcnn giri ve k arasndaki yk kayb h ile gsterilirse,
g:
N = . g . Q . h

(5.18)

fadesinden bulunabilir.
Burada:
: Suyun zgl arl, kg/m3
Q : Debi, m3/sn
g : Yer ekimi ivmesi, 9.81 m/sn2

75

h : Yk kayb, m
N : G, watt veya N.m/sn = Joule/sn
Hz gradyan ile g arasnda aadaki bant vardr.

G=

N
.V

(5.19)

Burada:
: Dinamik viskozite, N.sn/m2 veya Pa.sn

V : Hacm, m3
(5.18) ve (5.19) ifadelerinden

G=

.g.Q.h
.V

(5.20)

ve
t=

G=

V
Q

olduundan

.g.h
.t

(5.21)

olarak elde edilir.

Kartrma, yukarda belirtildii zere mekanik veya dalg perdeli kartrclarla
yaplabilecei gibi, hava ile kartrma da mmkndr.
Hava ile kartrmada havalandrma havuzuna kimyevi maddeler verilir. Kartrmann
hava ile yaplmas bilhassa n havalandrmann istendii durumlar iin ok uygundur.
Bir dier kartrma sistemi borularda kartrmadr. Terfi ykseklii dk olan bir
tulumba vastasyla kimyevi maddeler boruya enjekte edilir. Boru iinde ekil 5.llde grld
gibi tekil edilen kesit daralmasndan sonraki genileme ksmnda kimyevi maddenin tam
karmas temin edilir.
Basit ve ucuz kartrma ilemlerinden birisi de hidrolik kartrmadr. Hidrolik
kartrmann esas hidrolik sramadr. Bu cins kartrmada tehizat ve odasna ihtiya
duyulmaktadr. Bu yzden Avrupada son zamanlarda bunlar kullanma temaylleri artmtr.

76

Kimyevi maddeler ekil 5.12de grld gibi sramadan nce verilir. Daha iyi bir
karm temini iin meyilli ksma manialar konulabilir. Bunlarda tipik bekleme mddeti 2 sn ve
hz gradyan 800 sn-1 civarndadr. Yk kayplar ise 0.3 m olarak alnmaktadr.
Baz durumlarda yksek G deerleri (3000-5000 sn-1) kullanmak suretiyle, daha dk
bekletme mddeti ile kartrma odalarn projelendirmek mmkn olmaktadr. ekil 5.13de
gsterilen ve boru hatt zerinde (In-line blender) eklindeki kartrma ilemiyle adsorpsiyon
ve destabilizasyon reaksiyonlarn hzlandrmak mmkndr. Bunlarda bekletme sresi
30 snden daha az olmakta, ancak gl bir kartrma tehizatna ihtiya duyulmaktadr.
Bunlarn ok az ksa devrelerle ok iyi bir karm temin etmeleri, yk kayb hesaplarna
ihtiya gstermemeleri ve daha dk maliyetle ina edilebilmeleri gibi faydalar
bulunmaktadr.

ekil 5.11. Karmn Boruda Yaplmas

ekil 5.12. Kartrmann Hidrolik Srama le Yaplmas

77

ekil 5.13. Boru Hatt zerine Konulmu zel Kartrclar (In-line blender)
Hzl kartrma ilemi ve yeri tesisteki evre teknisyenlerinin iletmede glk
kmadan altrabilecekleri ekilde olmal ve yaknnda kimyevi maddelerin depo
edilebilmesi kolaylkla mmkn olmaldr. Baz hallerde hzl kartrma odas, kimyevi madde
besleyicilerinin bulunduu hacim altnda yaplr. Bylece kimyevi madde iletim hatlarndan
byk lde tasarruf salanm olunur.
Kartrma odalarnn hacimlerinin bulunmas, bekleme mddetinin seilmesi suretiyle
hesaplanabilir. Bu sre, hz gradyanna, kullanlan kimyevi maddenin cinsine ve kartrma
ekline gre deiir. Mesela kire ile yumuatmada kartrma odasnda bekleme mddeti 5 dk
civarnda alnmaktadr. Dolaysyla bekleme sresi, duruma ve artlara gre 0,5 - 5 dk arasnda
alnabilir.
Hzl kartrma ksmn projelendirmek iin en azndan
Su kalitesindeki en iyi ve en kt durumlar da temsil edecek ekilde ham suyun tahlil
(analiz) neticeleri,
Su ihtiyacndaki salnmlar, asgari ve azami debiler
Kavanoz testi neticeleri
elde hazr bulunmal, projelendirmede bu hususlar da dikkate alnmaldr.
Misal: Bir kasabann ime suyu, su kalitesi zamanla olduka deien bir nehirden
karlanacaktr. Bir yl boyunca eitli zamanlarda yaplan ham su tahlil ve kavanoz testinden
elde edilen uygun yumaklatrc dozlar Cetvel 5.5de gsterilmitir. 24 saat iletme iin hesap
debisi, gnlk ortalama olarak 43,8 lt/sn ve maksimum sarfiyat ise 65,7 lt/sn olarak verildiine
gre, ime suyu tasfiye tesisine ait hzl kartrma nitesini tekil ediniz.

78

Cetvel 5.5. Tahlil Neticeleri

11

34

28

13

Bulankllk, BB.

28

45

81

126

140

180

>200

Alkalinite, mg/l (CaCO3)

86

132

92

84

98

77

82

Scaklk, C

13

10

18

18

16

Alum, mg Alum/It

18

27

36

28

41

31

36

pH

6,4

6,7

6,4

6,4

6,4

6,2

6,4

Vuku bulma yzdesi, %

Ham Su tahlilleri

Kavanoz Testi

ZM
Cetvel 5.5 den grlebilecei gibi ham suyun bulankl zamann %62 (=38+28) sinde
45 ila 81 BB (bulankllk birimi) arasnda deimekte ve zamann ancak %27 (=13+9+3+2)
sinde ise 126 BB eit ve ondan byk olmaktadr.
Yumaklatrc olarak alum kullandmza gre aadaki reaksiyona gre
Al2(SO4)3.18H2O + 3Ca(HCO3)2 3CaSO4 + 2Al(OH)3 + 6CO2 + 18H2O
666

3x100 CaCO3

Optimum Alum dozu 27 ila 36 mg/l arasnda deitiinden lzumlu alkalinite (CaCO3
cinsinden)
300 / 666 x (27~ 36) = 12,2 - 16,2 mg/lt
arasnda deiir. Ham suda mevcut alkalinite 77 mg/lt olduundan, grld gibi alkalinite
kafidir. Bylece yumaklatrc olarak sadece alum dnlrse, optimum alum dozu iin
kavanoz testinden pH 6,4 olduu grlmektedir.
Zamann %27 sinde ham suyun bulankll 126 BB den yksektir. Bu durumda
adsorpsiyon - destabilizasyon nemli olduundan, ani ve kuvvetli bir hzl kartrma uygun
olmaktadr. Bu i iin boru zerinde kartrc (in-line blender) tercih edilebilir.
43,8 1/sn lik debi iin 0,37 kW lk bir motor seilirse max. debideki g:

65,7
x 0,37 = 0,56 kW = 560 N .m / sn veya Watt
43,8
Boru hatt zerindeki kartrcdaki bekleme sresinin imalat tarafndan 0,4 sn olarak
verildiini kabul edelim, bu gcn harcanaca hacim :
V = t.Q = 0,4 x 65.7 x l0-3= 0,026 m3
olarak bulunur.
En dk scaklk, en yksek viskoziteye, dolaysyle en dk hz gradiyentine tekabl
ettiinden 8 C scaklkta

79

 = 1,387 x N.sn/m2 olduundan

G=(

560
P 1/ 2
) =(
)1 / 2 = 3900 sn 1
.V
1,387 x10 3 x0,026

Benzer ekilde 18 C scaklkta, = l,060xl0-3 N.sn/m2

G=(

560
)1 / 2 = 4500 sn 1
3
1,060 x10 x0,026

elde edilir.
Bu cins hzl kartrclar iin tavsiye edilen hz gradyan 3000 ila 5000 sn-1
olduundan, hesapta bulunan deerler bu araya dmektedir. Eer boru hatt zerindeki
kartrcdaki bekleme sresi imalat tarafndan verilmemise, blenderin boyutlarndan,
kartrcnn hacminin karlmasyla tesirli kartrc hacmi bulunabilir. Debi de bilindiinden
bekleme mddeti hesaplanabilir.
2 Misal :1. Misalde ele alnan kasabann su ihtiyac bir glden temin edilecektir. Ham
su olduka niform bir kaliteye sahiptir. Ham suya ait tahlil ve kavanoz tecrbesi neticeleri
Cetvel 5.6 da verildiine gre kartrma odasn boyutlandrarak, hz granyann ve
kartrcnn gcn hesaplaynz.
Cetvel 5.6. Tahlil Neticeleri
Vuku bulma yzdesi, %

24

33

21

14

Bulankllk, B.B.
Alkalinete, mgllt (CaCO3)
Scaklk,C
Kavanoz tecrbesi
Alum dozu, mg/lt alum
Kire dozu, mg/lt Ca(OH)2
pH

12
36
14

21
29
19

35
34
22

49
31
18

69
29
20

36
17
6,6

28
13
6,4

31
14
6,5

27
12
6,7

29
12
6,5

ZM:
Ham suyun bulankll zamann %78 (=24+33+21) inde 35 Bulanklk biriminden,
zamann %92 (=24+33+2l+14) inde ise 49 bulankllk biriminden azdr. Bu sebeble dorudan
filtrasyon, projelendirme alternatifi olarak da dnlebilir. Ancak burada klasik
yumaklatrma - ktrme - filtrasyon sistemi iin hesap yaplacaktr. Kavanoz tecrbelerinden
alkali ilavesinin gerektii ve uygun alum dozunun 27 ila 36 mg/lt alum olduu bulunmutur.
Bu durumda yumaklatrmada esas mekanizmann kolloidlerin Al(OH)3 ler tarafndan sarlarak
keltilmesi eklindeki (sweep coagulation) olduu grlmektedir. Bu bakmdan mekanik
kartrmal bir ksm yapmak uygundur. Uygun alum dozu olarak 31 mg/lt alnabilir. Alum
dozu ile A1+3 dozu birbiri ile kartrlmamaldr. Alumun molekl arl 666 olduundan,
31 mg/lt Alum dozunun, A1+3 cinsinden deeri

80

+3
2 x 27
x(31) = 2,5mg A /lt bulunur.
666

Kartrma odasnda bekleme mddeti 50 sn ve hz gradyan 700 sn-1 seilirse:

Hzl kartrma odas hacmi:
V = 65,7x10-3 x 50 = 3,29 m3
ki adet paralel hzl kartrma odas seilirse:
V1 =

3,29
= 1,65 m 3
2

Boyutlar l,2x1,2 alnrsa, derinlik

h=

1,65
= 1,15m
1,2 x1,2

bulunur.
Seilen ebat : 1,2 x 1,2 x 1,2

Herbir odann hacmi :

V1 =1,2 x 1,2 x 1,2 = 1,728 m3
En dk scaklk deeri 14C
1,1748 x 10-3 Pa.sn veya N.sn/m2 alnarak,
N = G2 V

olduundan,

bu

scaklktaki

viskozite

N = (700)2.(1,1748x10-3) x l,728 = 995 Watt (veya N.m/sn)

Motor gc, verimin 0,80 kabul ile
995
Nm =
= 1,24 kW
0,8 x1000
Bu takadda motor olmadndan seilen motor 1,5 kW dr.
Dozlamada aadaki hususlar dikkate alnmaldr:
a) Alum zeltisini ileten borular ham su iine % 0,5 veya daha dk
konsantrasyonlarda alumun beslenmesine gre boyutlandrlmaldr. Yaplan eitli

81

aratrmalar, kimyevi maddelerin zayf zeltiler eklinde beslenmesinin yksek

konsantrasyonlarla beslemeden daha iyi netice verdiini gstermitir. Alkalinite iin ilave
edilecek Ca(OH)2, hzl kartrcnn menba veya mansab tarafndan beslenebilir, ancak
yaplan deneyler mansab tarafndan ilave edilmesinin daha uygun olduunu gstermitir.
b) Hzl kartrma odasnn yeri, mmkn olduu kadar kimyevi madde besleme
tanklarna yakn olmaldr. Besleme hatlarnn ksa olmas bilhassa snm kirele beslenmede
tkanma problemlerinin asgaride tutulmas bakmndan faydaldr.
5.5.3. Yumaklatrma Havuzlarnn Hesab ve Tekili
Yumaklatrc maddelerin (koaglantlarn) hzl kartrma odasndan suya
kartrlmasn mteakiben yumaklarn teekkl bakmndan yava kartrma (floculation)
ileminin yaplmas gerekir. Bu ilem destabilize olmu kolloidlerin birletirilmesi veya ap ve
byklklerinin arttrlmas demektir.
Kartrma ilemi iin en ok mekanik yumaklatrclar kullanlr. Bunlar dey milli
pedall kartrclar veya yatay milli pedall veya kanatl kartrclar olabilir. ekil 5.14 de
muhtelif yumaklatrc eitleri grlmektedir.

ekil 5.14. Muhtelif Yumaklatrc eitleri

Mekanik yumaklatclarn haricinde, dalg perdeli ve basnl hava ile de

yumaklatrma mmkndr. Dalg perdeli yumaklatrma havuzlar eskiden ok yaygn olarak
kullanlmalarna ramen, mekanik yumaklatrma tehizatlarndaki gelime sebebiyle bugn
iin fazla reva grmemektedirler. Bu cins havuzlarda ksa devrelerin olmamas gibi faydalar
vardr. Ancak debi zamanla byk deiiklikler gsteriyorsa, yumaklatrma verimlerinin
dmesi bunlar iin byk bir mahzur tekil etmektedir.
82

Yumaklatrma havuzlarnn projelendirilmesinde dikkate alnacak en mhim unsurlar

hz gradyan ve bekleme mddetidir. Bekleme mddeti umumiyetle 15 ila 45 dakika arasnda
alnr. Bulanklk giderilmesinde bu iki deerin arasndaki deer olan 30 dk y almak uygun
olabilir. Sulardan sertlik gidene ileminde ise bu sre 45 ila 60 dk ya kadar kmaktadr.
Hz gradyan ise esas itibariyle 10 dan 100 sn-1 deerine kadar seilebilirse de bu
deerin 20 ila 74 sn-1 arasnda kalmas tavsiye edilmektedir.
Hz gradyanyla, bekleme sresinin arpmnn G.t=104 ila l05 arasnda kalmas istenir.
Baz almalarda ise G.t deerinin 2x104 ila 2xl05 arasnda kalmasnn uygun olaca
belirtilmitir.
Yumaklatrmann verimliliini arttrmak iin hz gradyannn kademeli olarak
azaltlmas uygundur. Bilindii gibi danecik saysndaki azalma hz gradyan ile doru
orantldr. dn = f (G ) olarak ifade edilmitir. Buradan hz gradyannn artrmann daneciklerin
dt

birbiriyle olan btnlemesini arttrd, ve yumaklarn bymesine sebep olduu

anlalmaktadr. Ancak kayma gerilmesi = .G eklinde, hz gradyanna bal olduundan hz
gradyann belli bir deerin stnde tutmak, teekkl eden yumaklarn tekrar paralanmasna
sebep olacaktr. Bu yzden hz gradyan G 100 sn-1 alnr.
Hz gradyannn yumaklatrmay hzlandrmasna mukabil teekkl eden yumaklar
paralamas da sz konusu olduundan birbirine tezat olan bu iki durumu en iyi ekilde
ayarlamak iin hz gradyannn kademeli olarak azaltlmas dnlmtr. Balangta henz
yumaklar teekkl etmediinden hz gradyani byk tutulabilir. Daha sonra yumaklarn
krlmamas, kesilmemesi, paralanmamas iin hz gradyan azaltlr. Bunun iin
yumaklatrma havuzu blmeli olarak yaplr. Her blmedeki hz gradyan deiik alnr.
Blme says 2 ila 6 arasnda deimektedir. ekil 5.15 de 6 blmeli bir yumaklatrma havuzu
grlmektedir. Her blmedeki bekletme mddeti 2 ila 2,5 dk arasnda deimektedir. Hz
gradyant ise 100 sn-1 den 10 sn-1 ye kademeli olarak drlmtr.

ekil 5.15. Hz Gradyannn Kademeli Olarak Azaltlmas

Her bir blme iin t = 2,5 dk =150 sn alnarak G.t deeri hesaplanrsa:
G.t = (l00+90+70+50+30+l0)xl50 5x104
bulunur. Bu deer 104 ile 105 arasnda olduundan uygundur.

83

Yukardaki misalde olduu gibi blme says 6 olan seri bal tesisler mevcuttur. Ancak
hz gradyannn bu ekilde azar azar drlmesi tatbikat bakmndan uygun bir zm tarz
deildir. Blme saysnn 2 veya 3 adet seilmesi daha uygundur. Bilhassa 3 blmeli
yumaklatrma havuzlar yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. Hz gradyann yumaklatrma
sresinin 1/3 nde 90, mteakip 1/3 nde 50, nihai 1/3 nde 20 sn-1 almak uygun olabilir. ekil
5.16 da bu durum gsterilmitir.

ekil 5.16. Adet Seri Bal Yumaklatrma Havuzu

Yukardaki misal iin G.t deeri hesaplanrsa:
G.t = (90+50+20) x l0x60 = 9,6 x 104
104 < G. T < 105
olduundan uygundur.
Normal olarak, seri bal reaktrlerde umumiyetle eit bekletme zamanlar tatbik
edilmektedir. Ancak yaplan nazari almalar, yumaklatrmada, seri bal reaktrlerin
bekletme srelerinin giderek arttrlmasnn, yumaklatrma verimi zerine iyi tesir ettiini
gstermektedir. Yani ilk yumaklatrma havuzundaki bekleme sresi sonuncusundan daha az
olmaldr. Kk yumaklatrma sreleri iin artan bekletme sreleri tatbik etmenin faydal
olduu ekil 5.17 den grlmektedir.

84

ekil 5.17. Artan Bekleme Sreli Seri Bal Yumaklatrma Havuzlar

Scaklk = 11,8 - 14.5C, pH 6,2 - 6,5

keltmede, y.y, S0=0,5 - 0,6 m/sa
Pedal Alannn Hesab
Mekanik yumaklatrclarda pedal veya kanatlar yatay veya dey milli olarak
yerletirilebilirler. ekil 5.18 de yumaklatrclarn boyuna ve enine kesitleri gsterilmitir.

ekil 5.18 Muhtelif Yumaklatrclar Yatay milli pedall veya kanatl kartrclar
Yumaklatrclarn su hareketine dik yndeki pedallarn toplam alan A, ile gsterilirse,
pedallarn dndrlmesi iin gerekli kuvvet
2

V
F = C D . . A. r
2

(5.22)

85

ifadesinden hesaplanabilir. Burada:

CD : katsay
: svnn younluu, kg/m3
A : pedallarn yzey alan, m2
Vr : pedallarn suya nazaran izafi hzlardr.
CD katsays pedaln eni ve boyuna baldr. Pedal eni W, boyu L ile gsterilirse, L/W
oranndan CD deerleri aadaki cetvelden alnabilir.
L/W
CD

5
1,2

20
1,5

1,9

zafi pedal hzlar mutlak hzn 0,75i kadar kabul edilebilir.

Vr = 0,5 - 0,7 m/sn arasnda alnabilir.
Toplam pedal alan havuz en kesitinin %20 sinden daha kk olmaldr.
Lzumlu g ihtiyac ise
N=FxV
3

V
N = C D . A. . r
2
G=

N olduundan
V

G=

C D . A. .Vr
2. .V

elde edilir. Bu ifadeden pedal alan

A=

2 .V
.G 2
3
C D . .Vr

eklinde hesaplanabilir.

(5.24)

Misal: Hacmi 3000 m3 olan bir yumaklatrma havuzunda G = 50 sn-1 lik bir hz
gradyan elde etmek iin lzumlu gc ve pedal alann hesaplaynz.
Su scakl 15C olup, bu scaklkta viskozite = 1,139xl0-3 N.sn/m2 alnacaktr. Pedal
hz 0,6 m/sn ve izafi pedal hz mutlak hzn 0,75 kat olarak alnacaktr. Pedal katsays
CD = 1,8 dir.

86

ZM:
N = G2V = 1,139 x l0-3 (N.sn/m2) x (50)2(l/sn)2 x (3000 m3)
= 8543 N.m/sn (Watt)
N = CA . A . Vr 3/2 ve Vr = 0.75 v
2N

A=

C D . .Vr

2 x8543 kgm 2 / sn 3
3

1,8(999,1 kg / m )(0.75 x0,6 m / sn)

= 104,3 m 2

veya
= l,139x10-3 N.sn/m2 (kg/m.sn) alnarak

A=

A=

2 V
.G 2
3
C D .Vr
2.(1,139 x10 3 kg / m.sn)(3000 m 3 )
3

1,8(999,1 kg / m )(0.75 x0,6 m / sn)

.(50 / sn) 2 = 104,3 m 2

Misal :Debisi 1000 m3/saat olan bir su, 500 m3 hacmindeki yumaklatrma havuzundan
geirilmektedir. Su scakln 20C alarak hz gradyannn 20 sn-1 ve 75 sn-1 almas halleri iin
gerekli gc bulunuz ve G.t. deerini hesaplaynz. 20C iin dinamik viskozite (lcuzet)
= 10-3 N.sn/m2 olarak alnacaktr.
ZM :
G = 20 sn-1 iin
N= .V.G2=(10-3 N.sn/m2) (500 m3)(20)21/sn2=200 Watt
t=

V
500
=
= 0,5st = 30dk = 1800sn
Q 1000

G.t = 20 x 1800 = 3,6 x 104,

104 < Gt < 105

G = 75 sn-1
G.t = (75) (1800) = 1,35 x105,

104<G.t < 105 iin

uygun deil, fakat baz kaynaklarda 2 x 104 < G.t < 105 olmasnn
uygun olduu belirtilmitir. Bu kstas dikkate alnrsa uygun olmaktadr.
5.5.4. ktrme Havuzlarnn Hesap ve Tekili
Yumaklatrmann sonunda yumaklarn ktrlmesi iin keltme havuzlar yaplr.
Ancak keltme havuzunun tesirli olup olmad da dnlmelidir. nk renk giderme
ilemlerinde olduu gibi baz hallerde teekkl eden yumaklar ok kk ve zayf olabilir, bu
87

gibi durumlarda ktrme ilemi verimli olmadndan bu ksm yaplmayp su, yumaklatrma
ileminden sonra filtrelere gnderilir. keltme ileminden ilerde bahsedilecektir. Ancak
burada yumaklatrmann bir birimi olarak keltme havuzlarndan ksaca bahsedilecektir. Bu
havuzlar umumiyetle yatay akl keltme havuzlar ve yukar akl keltme havuzlar
olarak iki grupta incelenebilir. ekil 5.19 da bu havuzlar ematik olarak gsterilmitir.

ekil 5.19. keltme Havuzlarnn ematik Resmi

keltme havuzlarnn boyutlandrlmasnda aadaki hususlar gz nne alnr :
Yzey yk, So = Q/A , m3/m2.st
Bekleme mddeti , t = V/Q , st
Derinlik , h = V/A , m
Alum yumaklar iin tavsiye edilen deerler Cetvel 5.7 de gsterilmitir.
Cetvel 5.7. ktrme Havuzlarnda Boyutlandrma Kstaslar
Al(OH)3 yumaklarnn ktrlmesi
Yzey yk, So, m/st
Bekleme mddeti, t, st
Derinlik , m
Kat madde yk, sk, kg AKM / m3.st
Savak Yk, qs, m3/gn.m

Yatay akl k. Yukar akl k.

havuzlar
havuzlar
1 - 1,5
2-5
2-4
1
2-4
5-7
3
6
125
300

5.6. Birleik Sistemler

Yumaklatrmann btn ksmlarn, hzl kartrma, yumaklatrma ve ktrme
havuzlarn bir araya toplayan sistemlere birleik sistemler diyoruz. Bunlara ait muhtelif tipler
ekil 5.20 ve 5.21 de gsterilmitir.
Birleik sistemlerin eitli fayda ve mahzurlar vardr.
Faydalar
Kartrma, yumaklatrma ve ktrme havuzlar birletirildiinden yatrm maliyeti
dktr.

88

 Yumaklama hz fazladr. nk dn/dt = f(n2) olduundan bu tip sistemlerde amur

blgesinde n arttndan yumaklama hz fazladr.
Bu sistemlerde genellikle yukar akl keltme havuzlar kullanldndan yatay
akllara nazaran daha fazla yzey yk tatbik edilebilir.

Mahzurlar
letme glkleri vardr.
ktrme blmesinde amur tahliyesinden sonra yeniden amur tabakasnn teekkl
zordur. Byle durumlarda en az 24 saat ok dk yzey yk ile almas gerekebilir.
Debide fazla salnm olmas halinde verimleri der.

ekil 5.20 Birleik Yumaklatrc Sistemi (Accelerator)

89

90

Baz hallerde sadece yumaklatrma havuzu ile ktrme havuzlar birletirilir. Byle
bir sistem ekil 5.22 de gsterilmitir.

91

5.7. Misaller
1. Misal: Hesap debisi Q = 11400 m3/gn olan bir ime suyu, hacmi 5,7 m3 olan
karm odasndan sonra 4,6 m genilik, 21 m uzunluk ve su derinlii 3,5 m olan bir
yumaklatrma havuzundan gemektedir. keltme tank bir boyutu 23 m olan kare bir
havuzdur. keltme havuzundaki su derinlii 3,6 m ve k sava boyu 90 m dir. Buna gre
bekleme srelerini hesaplaynz. Yumaklatrma havuzundaki yatay hz bulunuz. keltme
havuzunda savak yk ile yzey ykn hesaplaynz. Kanaatlerinizi belirtiniz.(ekil 5.23)

ZM:
Debi = 11400 m3/gn = 7.92 m3/dk = 0,132 m3/sn
Kartrma odasnda bekleme mddeti

t=

5,7 m 3
V
=
= 43 sn (>30 sn, pedall kartrclar iin uygun)
Q 0,132 m 3 / s

Yumaklatrma havuzunda bekleme mddeti ve yatay hz

t=

4,6mx 21mx 2,5m

= 30 dakika (uygun 15 <t<45)
7,92m 3 / s

V =

3
Q 0,132 m / s
=
= 0,0115 m / sn = 11.5 mm / s (>7,5 mm/sn uygun olabilir)
A 4,6mx 2,5m

keltme havuzunda bekleme mddeti

t=

23mx 23mx3,6m
= 4,0 saat (uygun)
0,132 m 3 / snx3600 sn / saat

92

Savak Yk: =

Q
Lsavak

11400 m 3 / gn
90 m

= 127 m 3 / m.gn (<250 uygun)

3
Q 11400 m / gn
S0 = =
= 21,6 m 3 / m 2 .gn = 0,9 m / saat (uygun)
A
23mx 23m

Sistemin plan ve kesiti ekil 5.23de gsterilmitir.

93

2. Misal: Debisi 1000 m3/saat olan bir kasaba iin yumaklatrma ksmlarn
boyutlandrnz. ematik olarak kesitlerini iziniz.
ZM: nce sisteme karar vermek gerekir. Bunun iin birleik sistem veya ayrk
sistemden biri seilebilir. Ayrk sistemde tesis maliyetini (ina maliyeti) azaltmak iin l.misalde
ekli verilen bir tertip tarz dnlebilir. Biz misalin farkl olmas bakmndan keltme
havuzu, yatay akl dikdrtgen bir havuz olan ayrk bir sistemi seelim.

Yani sistem ematik olarak aadaki gibi seildi.

2 ad. Hzl kartrma odas seelim. 3 adet de paralel bal yumaklatrma ve keltme
havuzu kabul edelim.

Q1 =

1000
= 500 m 3 / saat
2

Qh1 =

1000
= 333 m 3 / st.
3

Qh1 yumaklatrma ve ktrme havuzlarnn beheri iin hesap debisidir.

Hzl Kartrma Odasnn Boyutlandrlmas
Kartrma tehizat: Mekanik, pedal tipi kartrc kullanalm.
Bu tip kartrma durumunda bekletme zaman (A13+ ve Fe3+ iin) 30 saniyeden byk
seilmelidir. t = 50 ~ 60 sn. seilmesi uygundur. t = 60 sn seelim.

94

t=

V
Q

V = t.Q1 = 60 sn.500m 3 / saat.

Seilen: derinlik 1,5 m

B=2.4 m

1saat
= 8,3 m 3
3600sn

L 2.4 m

V 8,6 m3

Q1 = 500 m3/saat alnd. nk 2 adet (paralel) hzl kartrma odas seilmiti.

Yumaklatrma Havuzlarnn Hesab :

Yumaklatrma Havuzlarn 3. Blmeli hesaplayalm. Havuzlardaki G ve t deerlerini
aadaki gibi seelim.

G.t = 10x60 (100+60+30) = 114000 = l.1x105 =105 uygun

V = Qh1 .t = (333 x

30
) = 166,5 m 3
60

Seilen derinlik 3,0 m A = 55.5 m2

Seilen B = 4 m. L = 3x4,6 = 13,8 m
A = 4x13.8 = 55.2 55.5 m2
Not: Kanatl kartrclar seildi. Kanat alanlar Gye bal olarak hesap edilebilir.
keltme Havuzu
Bekleme mddeti

: 4 saat

Yzey yk

: 1,25 m/sa seelim

Derinlik

:3m

3 adet para1el ke1tme tank dnldnden Q=333 m3/st

95

V = t.Q = (4saat) 333 m3/sa = 1332 m3

A=

1332m 3
= 444 m 2
3m

Genilik : 8 m

Boy: 55 m.

~ 440 m2

Sistemin ematik bir kesiti ekil 5.24 de gsterilmitir.

3. Misal: Bir yumaklatrma havuzu, birbiri ucuna dayanm 2 adet yatay mile bal ve
herbirinin toplam uzunluu 6 m olan bir pedal kartrc ile 4 devir/dak. hzla

96

kartrlmaktadr. Her yatay mile birbirine zt ularda olmak zere 20 cm genilikte 2 adet
pedal taklmtr. Herbir pedaln ortasnn milin merkezinden mesafesi 2 m dir. Debi 10,5 m3/dk
olup, havuzdaki bekleme mddeti 40 dakikadr. Pedal katsays CD =1,4 alnacaktr. Suyun
ortalama hz, pedal hznn drtde biridir.
Buna gre
a) Pedal alannn havuzun kesit alanna orann
b) Pedal hzlarn
c) G ihtiyacn
d) Hz gradyann ve G.t deerlerini hesaplaynz.
ZM:
Havuz hacmi V = t.Q = 40 x 10,5 = 420 m3
Derinlik 5 m, alnrsa A = 420/5 = 84 m2 bulunur.
Seilen l2x7 = 84 m2
a) Havuz en kesitindeki pedal alnn hesaplayalm. Pedal genilii 20 cm, pedal
uzunluu 6 m, ve bir mile bal 2 adet pedal bulunduundan,
Pedal alan = 6 x 2 x 0,2 = 2,4 m2

Havuz en kesit alan = 7 x 5 = 35 m2

Pedal alan yzdesi

2,4
x100 = %6.85 < %20 uygun
35

b) Pedal evre Hz Hesab

Pedal devri 4 devir/dk ve iki pedal ortasnn birbirine mesafesi (2+2) = 4 m olduundan,
pedallarn evre hz V = (4) (4) /60 = 0,837 m/sn

97

zafi pedal hz Vr = 0,75 V = 0,75x0,837 = 0,63 m/sn bulunur.

c) G Hesab
Bir mile bal pedal alan 2,4 m2 dir. Havuzda iki mil olduundan toplam pedal alan
2x2,4 = 4,8 m2 dir. Bu alan = 3x2x2x2x0,2 = 4,8 m2 eklinde de hesaplanabilir.
N =1/2 CD . A . . Vr3
N =1/2 (1,4)(4,8)(1000)(0,63)3 = 840 Watt = 0,84 kW

=1,14 Beygir gc
d) Hz gradyan ve Gt hesab
Viskozite, = 10-3 N.sn/m2 alnrsa ve N = 840 Watt (N.m/sn) olduundan:

G=

840( N .m / sn)
N
=
3
V
(10 N .sn / m 2 )(420m 3 )

G = 45 sn-1

10 < G < 100 uygun

G.t = 45x(40x60) = l,08x105 ~ 105

104 < G.t < 105 uygun

4. Misal: Debisi 720 m3/st olan bir su dalg perdeli bir havuzda yumaklatrlmaktadr.
Bekleme mddeti 40 dk ve yk kayb 1 m olduuna gre bu yk kaybna karlayacak g
ihtiyacn, G ve Gt deerlerini hesaplaynz. Su scakl 20C iin dinamik vizkosite
10-3 N.sn/m2 alnacaktr.

ZM :
N = . g . Q . h
Q = 720 m3/st = 12 m3/dk = 0,2 m3/sn

98

N = 1000 x 9,81 x 0,2 x 1,0 = 1962 Watt = 1.96 kW

V = 40 dk x 12 m3/dk = 480 m3
Birim hacim bana lzumlu g

N1 =

G=

N 1962
=
= 4,1 Watt / m 3 yumaklatrma hacmi bulunur.
V
480

N
V

1962
64 sn 1
3
10 x 480

G.t = 64 x 40 x 60 = 1,54 x 105

elde edilir.

5. Misal: Hesap debisi 4550 lt/dk olan bir kasabann ime suyundaki bulankllk
yumaklatrma sistemi ile giderilecektir. Hzl kartrma odas ayr, yumaklatrma ve
keltme havuzlar birleik olarak dnlerek sistemi boyutlandrnz.
ZM :
a) Hzl Kartrma Odasnn Boyutlandrlmas
Seilen Trbin tipi kartrc, bekleme mddeti: 1,5 dk
Hacim V = t.Q = 1,5 x 4550 x 10-3 = 6,8 m3
Derinlik 1,5 m alnrsa, yzey alan, A =

6,8
= 4,5m 2
1,5

Boyutlar 2,15 x 2,15 x 1,5 = 6,9 m3 > 6.8 m3

b) Yumaklatrma ve ktrme Havuzu Sisteminin Boyutlandrlmas
ekil 5.22 deki birleik sisteme (clariflocculator) benzer ekilde bir sistem alnabilir.

Yumaklatrc
Bekleme mddeti 30 dk alnrsa, hacim :
V = 30 x 4550 x 10-3 = 136,5 m3
99

Derinlik 3 m seilirse, alan 136,5/3 = 45,5 m2

Daire kesit seilirse ap = 7,65 m

(A= 46 m2)

V = 46 x 3 =138 m3 > 136,5 m3

ktrme Havuzu :
Bekleme mddeti 4 st alnrsa, hacim
V = 4 x 60 x 4550 x l0-3 = 1092 m3
Ortalama derinlik 3,7 m alalm.
Yumaklatrc ve ktrme havuzunun toplam hacmi

Vt = 1092 183 = 1230 m3

Birleik sistemin yzey alan :

1230
= 332,4 m 2
3,7

Bu sistemin d ap

D=

4. A

4 x332.4

20,60 m

olarak bulunur.

100

6. BOLM

6. KTRME
6.1. ktrme Havuzlarnn me Suyu Tasfiyesindeki Yeri
ktrme havuzlar ime suyu tasfiyesinde suda bulunan askdaki kebilen kat
maddelerin miktarlarnn azaltlmasnda kullanlr. ktrme, ime suyu tasfiyesinde
dezenfeksiyondan sonra en ok kullanlan bir ilemdir.
ktrme ime suyu tasfiyesinde iki ekilde tatbik edilir. Bunlardan birincisi basit
ktrme, ikincisi ise hzl kartrma ve yumaklatrma veya yumuatmay takib eden
ktrmedir. Basit ktrme suda bulunan kebilen maddeleri sudan uzaklatrmak iin
kullanlr. Bulanklln fazla olmas hallerinde ise kendisinden sonraki tasfiye kademesinin
ykn azaltmak maksadyla kullanlabilir. Bilhassa yava kum filtrelerinden nce basit
keltme havuzlarnn kullanlmasnn sebebi budur.
Hzl kartrma ve yumaklatrmay takip eden ktrme, renk ve bulankll
gidermek iin yumaklatrc kimyevi maddelerin ilavesi ve sertlii gidermek iin kire ve soda
ilavesi suretiyle meydana gelen ok miktardaki kebilen maddeleri sudan uzaklatrmak
maksadyla kullanlr. me suyu tasfiyesinde ktrme havuzlarnn yeri ekil 6.1 de topluca
gsterilmitir.
6.2. ktrme Havuzlarndaki Blgeler ve Akm ekilleri
ktrme havuzlar grdkleri ilere gre drt blgeye ayrlabilir (ekil 6.2). Bunlar:
a) Giri Blgesi: Giren suyun sakin bir geile ktrme blgesinde istenen niform,
kararl akm ekline dnmesini salar.
b) kelme Blgesi: kebilen kat maddelerin sudan uzaklatrld blgedir.
salar.

c) k Blgesi: ktrme blgesinden k kanalna suyun sakin bir ekilde geiini

d) amur Blgesi: kelen kat maddelerin, kelme ilemini engellemeyecek bir

ekilde topland blgedir.

101

ktrme havuzlarnn verimlilii, giderilecek olan asl maddelerin zelliklerine ve

ktrme havuzunun hidrolik karakteristiklerine baldr. ktrme havuzlarnn hidrolik
102

karakteristiklerini havuzun geometrisi ve suyun havuzdaki ak ekli belirler. Yumaklatrma

ve kelme blgelerinin birletirildii birleik sistemlerdeki yukar akl keltme
havuzlarnn haricinde, ime suyu tasfiyesinde en ok kullanlan havuzlar yatay akl
havuzlardr. Yatay akl havuzlar dikdrtgen veya daire eklinde olabilir. Daire planl havuzlar
merkezden veya evreden beslenebilir. Fakat en ok kullanlan daire planl havuzlar merkezden
beslenen havuzlardr. ktrme havuzlarndaki akm eitleri ekil 6.3 de gsterilmitir.

Dikdrtgen havuzlarda ak ekseriya paralel ak eklindedir. Yani ak izgileri paralel

ve sadece bir yndedir. Yatay akl havuzlarn projelendirilmesinde gaye, ktrme blgesinde
herbir dey zerindeki btn noktalarda hzn eit olmasn salamaktr. Bu durum tatbikatta
havuzdaki su akntlarnn dzensiz olmas ve srtnme kuvvetlerinin farkl olmas yznden
tam olarak gerekletirilemez.

103

6.3. kelmenin Esas

keltme havuzlar, ime suyu tasfiyesinde yumaklatrma ileminden evvel ve sonra
olmak zere iki yerde kullanlabilir. Birincisinde yzey sularndaki kebilen kat maddelerin
sudan uzaklatrlmas bahis mevzuu olduundan keltme ilemi mnferid danelerin
keltilmesi ilemidir. kincisinde yumaklama olduundan keltme zellikleri farkldr. Bu
cins keltme yumakl keltme olarak isimlendirilmektedir.
Mnferid danelerin kelmesinde, kelme srasnda daneciklerin ap, arlk ve
ekilleri deimez. Eer bir danecik sakin bir sv ortamna braklrsa, younluu svnn
younluundan fazla ise, aa doru kelir. Bu durumda daneye iki kuvvet tesir etmektedir.
Bunlar danenin arlndan ileri gelen arlk kuvveti ve danenin kelmesine kar svnn
gsterdii srtnme kuvvetidir. Danenin su iindeki arl W,
W = V . (s - w) . g

(6.1)

eklinde ifade edilebilir. Burada

V : Danenin hacmi , m3
s : Danenin younluu, kg/m3
w : Suyun younluu, kg/m3
g : Yerekimi ivmesi, m/sn2 dir.

Diren kuvveti ise sv ortamn cinsine, younluuna, dane ekil ve kelme hzna
bal olup :
Fd= Cd . A . pw . s2/2

(6.2)

tarznda ifade edilebilir. Burada :

A : Hareket ynne dik istikamette danecik kesit alan,
s : Dane kelme hzdr.
Cd: Newton diren katsays (boyutsuz) dr.

kelme hz:
2.g .V
s=
CD A

s w

(6.3)

eklinde ifade edilebilir. ap d olan kre eklindeki danecikler iin

104

A=

V=

.d 2 ,

d 3 olduundan

4.g .d s w

s=
3C D w

(6.4)

bants elde edilir. Cd katsays Newton tarafndan teklif edildiinin aksine sabit olmayp,
Reynolds saysna baldr.
Reynolds says Re :
Re =

s.d

(6.5)

eklinde ifade edilebilir. Burada svnn kinematik viskozitesini gstermektedir. Su iin

kinematik viskozite deerleri scakla bal olarak Cetvel 6.lde gsterilmitir.
Cetvel 6.l. Suyun Kinamatik Viskozite Deerleri :
Scaklk C
Kinematik Viskozite
m2/sn

10

15

20

1,79x10-6 1,52x10-6 1,31x10-6 1,15x10-6 1,01x10-6

Cd katsays Reynolds saysna bal olup aralarndaki bant ekil 6.4 de grafik olarak
gsterilmitir.
Re < 1 olan blgeye Stokes geerlilik blgesi,
1 < Re < 2000 olan blgeye gei blgesi,
Re > 2000 olan blgeye trblansl blge denilmektedir.
Yaplan almalarda :
Re < 1 iin

Cd = 24 /Re

1 < Re < 2000 iin C d =

Re > 2000 iin

24
3
+
+ 0,34
Re
Re

Cd = 0,40

alnabilecei belirtilmitir.
Gei blgesini ksmlara ayrmak suretiyle daha iyi bir yaklam temin etmek
mmkndr. Mesela :
1 < Re < 50

Cd =

24
3/ 4
Re
105

4,7
1/ 3
Re

50 < Re < 1600

Cd =

Re > 1600

Cd = 0,4

ekil 6.4. Kre eklindeki Danecikler in Reynolds Says ile CD Arasndaki

Mnasebet alnabilir. Bu deerlerin kelme hzn ifade eden denklemde yerlerine
konulmasyla
Re < 1

S=

1 g s w 2
. .(
).d
w
18

(6.6)

l<Re <50

S=

1 g 0,8 s w 0,8 1, 4
.
.(
) .d
w
10 0, 6

(6.7)

50<Re <1600

S=

Re > 1600

S = 1,83.g 0,5 (

bantlar elde edilir.

1 g 0 , 6 s w 0 , 6 0 ,8
.
.(
) .d
w
2,13 0, 2

s w 0,5 0,5
) .d
w

(6.8)

(6.9)

ekil 6.5 de 10C scaklkta su iinde kre eklindeki daneciklerin kelme hzlar,
danecik apna bal olarak verilmitir. Gerekte daneciklerin tam kre eklinde olmas bir

106

istisna olup, ekseriya danecik ekilleri olduka dzensizdir. Bu yzden kre eklindeki
daneciklere nazaran daha byk bir diren kuvvetine maruz kalrlar.
Bu sebeble, dzgn bir ekle sahip olmayan daneciklerin kelme hzlar, tam kre ekil
iin elde edilmi yukardaki bantlardan elde edilen deerlerden daha kktr.
me suyu mhendisliinde, yzey sularndan su alma yaplar tesise asgari miktarda
askdaki kat madde girecek tarzda ina edilirler. Fakat, ham suda kk kum ve kil danecikleri
sebebiyle bir miktar bulanklk olabilir. me suyu tasfiyesinde kullanlan keltme
havuzlarnda ekseriya laminer kelme blgesinde kalnd ekil 6.5 den grlebilir.

ekil 6.5. Kre eklindeki Daneciklerin 10oC Suda Sakin kelme Hzlar
Dolaysyle (6.6) Denklemiyle verilen Stokes formlnn geerli olduu bu blgede
kelme hznn danecik apnn karesiyle orantl olduu bilinmektedir. Bu yzden

107

yumaklatrma ile danecik ap 10 misli arttrlrsa, kelme hz 100 misli artar. Ayn ifadeden
kelme hznn viskoziteye, dolaysyla suyun scaklna bal olduu grlebilir. Scakln
kelme hzna tesirini grmek iin yazn 25C olan su scaklnn kn 0C a dtn
farzedelim. Kinematik viskozite 2 misli arttndan, k aylarndaki kelme hz, yaz
aylarndaki kelme hzna nazaran %50 azalr.

6.4. kelme Hzlarna Ait Frekans Dalm

Sulardaki daneciklerin byklkleri, ekilleri ve younluklar ok eitlidir. Bu yzden
su daneciklerinin herbirinin kelme hzlar deiiktir. Suda asl kat daneciklerin byklk,
ekil, hacim ve younluklar bilinirse, kelme hzn veren denklemler vastasyla kelme
hzlar bulunabilir. Ancak yukardaki parametreleri tayin etmek ok g, hatta imknszdr. Bu
yzden eitli daneciklerin kelme hzlarna ait frekans dalm laboratuarda sakin kelme
stunu yardmyla elde edilir. Bu maksada hizmet eden deney tesisat ekil 6.6 da verilmitir.
Bu deney tesisat eitli noktalardan numune alnabilen bir kelme stunudur.

ekil 6.6. Sakin kelme in Deney Tesisat

Deney balangcnda sspansiyon, btn kelme stunu iinde yeknesak (niform)
olarak dalm olmaldr. Deney, balang konsantrasyonu ile birka noktadan belli zaman
aralklarnda alnan numunelerin kat madde konsantrasyonlarn tayin etmekten ibarettir.
Kat madde konsantrasyonu, toplam kat madde, bulanklk, renk veya kelme
srasnda azalan herhangi bir parametre cinsinden llebilir.
108

Bir sakin kelme deneyi sonunda elde edilmi deerler Cetvel 6.2 de, bunlara ait
kelme hzlarnn frekans dalm ise ekil 6.7 de gsterilmitir.
ekil 6.7ye dikkat edilirse iki ayr derinlikten alnan numuneler iin izilen toplam
kelme hzlarna ait frekans dalm erisinin st ste dt grlmektedir. Bu bize
kelmenin mnferid daneli kelme olduunu gstermektedir. Yumakl kelme iin benzer
deney yaplrsa eitli derinliklere tekabl eden erilerin birbirinden farkl olduu grlr.

6.5. Sakin kelmede Verim

inde kebilen kat maddeler bulunan bir su, H derinliindeki bir havuzda T0 sre ile
bekletilirse, kelme hz s0 = H/T0 olan btn danecikler tabana kelir. Bunlarn sudan
ayrlma oranlar (l - p0) dr. kelme hzlar s0 dan kk olan daneciklerin ise ancak bir ksm
sudan ayrlr. Bu oran ise (s/s0) eklinde ifade edilir. Sakin kelmede verim, kelme hzlarna
ait toplam frekans erisinden bulunabilir. Verimin nasl bulunaca ekil 6.8 de gsterilmitir.
s0 deerinden izilen dey dorunun eriyi kestii noktann ordinat p0 ile gsterilirse, eri ile
p0 arasnda kalan blge iki eit paraya blnerek giderme verimi r bulunur.
Giderme verimi t analitik olarak :
r = (1 p0 ) +

p0

s
.dp
s0

(6.10)

Cetvel 6.2. kelme Deneyi Neticeleri

t

900

1800

2700

3600

5400

7200

saniye

0.556

0.278

0.185

0.139

0.093

0.069

10-3 m/sn

h = 0,5 m
h/t
C

86

57

25

ppm

100 C/C0

100

66

29

1.389

0.695

0.463

0.347

0.232

0.174

10-3 m/sn

h = 1,25 m
h/t
C

86

83

63

49

37

16

ppm

100 C/C0

100

96

73

57

42

19

109

ekil 6.7. kelme Hzlarnn Toplam Frekans Dalm. (Cetvel 6.2. de Verilen
Deerler iin)

110

ekil 6.8. kelme Hzlarna Ait Toplam Frekans Dalmndan Sakin kelmede Verimin
Bulunmas

111

veya

1 0
r = (1 p0 ) + . s.dp
s0 0

(6.11)

eklinde de ifade edilebilir.

ktrme havuzunun hacmi V, yzey alan A ile gsterilirse, T0 bekleme mddeti
olduundan

V=Q.T0 =A . H veya

T0 =

A.H
Q

yazlabilir. so = H/TQ olduundan

S0 =

H H .Q Q
=
=
T0 A.H A

olarak bulunur. so deerine yzey yk denilmektedir. so=Q/A deeri de hz boyutundadr. Bu

deer ktrme havuzlarnn boyutlandrlmasnda dikkate alnacak en mhim unsurlardan
birisidir. nk ktrme havuzunun giderme verimi yzey ykne baldr. Giderme verimi
ile yzey yk arasndaki bant ekil 6.9 da grafik olarak verilmitir. Grafikten
grlebilecei gibi yzey yk arttka giderme verimi azalmaktadr.

112

113

6.6. Srekli Akml Havuzlarda kelme

Faslal olarak doldurulup boaltlan havuzlar bugn iin ok nadir olarak ina
edilmektedir. Su ve kullanlm su tasfiyesinde ise mnhasran srekli akml havuzlar
kullanlmaktadr.
Yatay bir su hzna sahip keltme havuz1arnda bir dane, kendi kelme hz ile yatay
su hznn vektrel bilekeni istikamette hareket eder. Dikdrtgen planl ideal bir havuzda
kelme blgesine giren ve havuzun en kesiti boyunca niform olarak dalm bulunan btn
mnferid tanelerin yrngeleri doru izgilerden ibarettir (ekil 6.10). Mnferid daneciklerin
engellenmemi kelmesinde verim tamamen yzey ykne baldr, havuz derinlii H ve
bekleme mddeti T0dan bamszdr.

Kat daneciklerin sudan ayrlma nisbetleri sadece hidrolik yzey ykne bal
olduundan, en iktisadi keltme havuzunun gerekli minimum yzey yknn dikkate alnmas
ile bulunaca ortaya kar. Verim, daneli kelmede derinlikten bamsz olduundan, verilen
yzey ykne ve debiye bal olarak havuzun yzey alan A = Q/s0 ifadesinden
bulunabileceinden, yatay hz derinlie bal olarak deiir. Tabana kelen kat maddelerin
tekrar suya karmamas bakmndan yatay su hznn belli bir deeri amamas gerekir. Bu
yatay su hzna (V0) tekabl eden derinlik aadaki ekilde bulunabilir:

114

V0 =

Q
B.H

ve
H=

Q
V0 .B

Burada:
V0: keltme havuzunda msaade edilen en byk yatay hzdr.
B: keltme havuzunun geniliidir.
Havuzdaki yatay hz V0 n tabana kelen danelerin tekrar suya karmasna sebep olan
Vs hzndan kk veya ona eit olmas gerekir. Kayma gerilmesi ile gsterilirse

= w .g.R.J

(6.10)

yazlabilir. Burada :
R: Hidrolik yarap
J: Hidrolik eimdir.
Hidrolik eim yerine Darcy - Weisbach formlndeki ifadesi yazlabilir:

J=

2
Vs

(6.11)

.
D 2g

ve daneciklerin kre eklinde olduklar dnlrse

R =D/4 ve D = 4R yazlabileceinden

. wVs

(6.12)

denklemi elde edilir. bir katsay olup ortalama bir deer olarak = 0,03 alnabilir.
Daneciklere tesir eden dier kuvvet srtnme kuvvetidir. (ekil 6.11) Bu kuvvet:
f = f.N
eklinde hesap edilebilir. N deeri normal kuvvet olup, daneciklerin su altndaki arlklarndan
ibarettir.

115

Daneciklerin su altndaki arlklar, birim alan iin:

N = p (s-w) g.d
yazlabilir.
Burada:
p : Porozite faktr olup, 0,2 0,6 arasnda deiir.
Bylece:
f = f.N = f. p (s-w).g.d = (s-w).g.d
elde edilir.
f. p = ile gsterilmi olup f = 0,1-0,2 arasnda deitiinden =0,04-0,06 arasnda
alnabilir. Tabanda kelen katlarn hareket etmemesi iin = f olmaldr. Bylece:

. sVs 2 = ( s - w ) g.d

(6.13)

Buradan:

vs =

8 s w

g .d
w

(6.14)

veya

116

 = 0,05

vs =

= 0,03 konulursa:

40 s w

g .d
3 w

(6.15)

bulunur.
Bu denklem, dey eksende vs, yatay eksende dane ap d olmak zere, muhtelif
(s-w) deerleri iin izilirse ekil 6.12 elde edilir.

ekil 6.12. Kre eklindeki Danecikler in vs Deerleri

keltme havuzu tabanna kelen daneciklerin tekrar suya karmamas iin v0 < vs
olmaldr.

117

Dikdrtgen havuzlarda yatay hz,

v0 =

Q
B.H

eklinde kolayca hesaplanabilir. Daire planl havuzlarda, yatay hz ortadaki datma yaps
civarnda en byk deerdedir. Buradaki hz, datma yaps ap Dw ile gsterilerek:

v0 =

Q
Dw H

eklinde hesap edilebilir.

v0 < vs olmas gerektiinden
Dw >

Q
H .v s

elde edilir.
6.7. Ksa Devreler ve Stabilite
Havuzlarda akm izgilerinin boy ve hzlar farkldr. nk srtnme kuvvetleri
sebebiyle cidara yakn yerlerdeki su hzlar, orta ksmdan daha azdr. Bu yzden sv
zerrelerinin bir ksm havuz kelme blgesini, hidrolik bekleme mddeti olan T sresinden
daha ksa, bir ksm ise daha uzun zamanda geer. Ayrca rzgr, younluk farklar ve giren
svnn ataleti sebebiyle meydana gelen evrilerde yatay hzn deimesine, bylece ksa
devrelerin ortaya kmasna sebep olur. Dar ve uzun havuzlarn hidrolik karakteristiklerinin
geni havuzlardan daha iyi olduu gsterilmitir. Bir baka ifadeyle Froude says byk olan
havuzlarda akm ekli iyidir. Froude says
v2
Fr =
g .R
eklinde ifade edilebilir. Burada v ortalama hz, g yerekimi ivmesini ve R enkesitin hidrolik
yarapn ifade eder. Havuzlarn stabilitesi bakmndan Froude saysnn byk olmas arzu
edilir. Froude saysnn byk kmas iin havuzun uzun, dar ve s olmas lazmdr. Bu ise
tabandan madde kaldrlmamas artna ters der.
Ayrca trblans kk tutmak iin Reynold saysnn kk olduu geni ve derin
havuzlar lzumlu olur. Hakiki havuzlar zerinde yaplan tecrbelerde ksa devreleri ve
kararszllk durumlarn kabul edilebilir snrlarda tutmak iin Froude saysnn 10-5 den byk
olmas gerektii ortaya kmtr. Trblansn keltme verimini aksi ynde etkilememesi
bakmndan ise Reynolds says 2000 den kk tutulmaldr. Netice olarak:

118

Re =

V0 .R

< 2000

ve
V0 2
Fr =
> 10 5
g .R

salanmaya allmaldr.
6.8. Boyutlandrma Esaslar
evre mhendisleri, tasfiye ileminde kullanacaklar ktrme havuzlarn
boyutlandrmadan nce, laboratuvarda yapaca deneyler ile asl maddelerin kme
zelliklerini tayin etmelidir. Daha nceki ksmda grld gibi kelme hadisesi zerine
suyun ve ihtiva ettii asl maddelerin zellikleri tesirli olmaktadr. Mesela, su scakl, dane
younluu, ap, ekli gibi.
Boyutlandrmada bir fikir vermesi bakmndan durgun sudaki kum ve silt daneciklerin
kelme hzlar Cetvel 6.3 de verilmitir.
Grld gibi sudan ayrlmas istenen danenin ap ktrme havuzunun hesabnda
mhim bir rol oynamaktadr. nk hesaba esas alnacak yzey yk s0 (m3/m2 saat) deeri
buna baldr. Ayn ekilde su scakl da ehemmiyetlidir. Viskozite scaklkla deitiinden
kelme hzlar da scaklkla deimektedir.
Cetvel 6.3. Kum ve Silt Daneciklerin Sudaki kelme Hzlar
(s = 2650 kg/m3, ve su scakl 10C alnmtr)
Dane ap

Snflandrma

kelme Hz

Yzey yk

mm

mm/sn

m3/m2.st

1000.0

3600

100.0

360

0.6

63.0

227

0.4

42.0

152

21.0

76

8.0

29

0.06

3.8

14

0.04

2.1

7.58

0.62

2.22

0.154

0.555

0.0247

0.088

10.0
1.0

0.2
0.1

0.02

akl

ri Kum

nce Kum

0.01
0.004

Silt

119

Bu yzden havuz boyutlandrlrken tasfiye edilecek su scakl azaldka kelme hz,

dolaysyla yzey yk azalmaktadr. Yzey yknn azalmas, gerekli havuz yzey alannn
artmas demek olacandan, su scaklnn ktrme havuzlarnn boyutlandrlmasnda ok
mhim bir parametre olduu hatrdan karlmamaldr.
Bir dier parametre danenin younluudur. Danenin zgl arl arttka kelme hz
artmaktadr.
Bugn ina edilen ktrme havuzlarnn tamam srekli akm esasna gre
almaktadr. amurlarn da srekli olarak alnmas esastr (ekil 6.13). ktrme havuzunun
boyutlandrma parametresi olan yzey ykne bal olarak, yzey alan, bekleme sresine bal
olarak havuzun derinlii, havuzun en - kesit alanna bal olarak ise yatay su hz
hesaplanabilir.

ekil 6.13. Mekanik amur syrcs bulunan dikdrtgen ktrme havuzu

Esas boyutlandrma kstas, yzey yk s0 olduundan bu deerin uygun seilmesi
gerekir. Eer havuz ideal bir havuz ise yzey yk, ayrlmas istenen en kk danenin
kelme hzna eit alnr. Ancak tatbikatta durum deiiktir, ideal havuzlar bahis mevzuu
deildir. Bu sebeple en kk danenin kme hzndan bulunan yzey ykleri 0,60 ile 1,00
arasnda bir deerle arplmak suretiyle azaltlr. Bekleme mddetleri de 1,0 1,75 arasndaki
bir deerle arplarak arttrlr. Mnferid danelerin bahis mevzu olduu hallerde yzey yk
azaltma faktrnn 0,8 ila 1,0, bekleme mddeti artrma katsaysnn 1,0 ila 1,25 arasnda
alnmas tavsiye edilmektedir. Yumakl kelme durumlarnda bu katsaylarn yzey yk iin
0.60 ile 0,80, bekleme mddeti iin 1,25 - 1,75 arasnda alnmas uygundur.

120

 Yzey Yk
Projelendirmede esas alnacak yzey ykleri, keltme havuzunun kullanlma
maksadna gre eitli almalardan elde edilen neticelerden alnabilir. Cetvel 6.4 de eitli
maksadlara hizmet eden keltme havuzlar iin yzey ykleri, (so = Q/A) deerleri verilmitir.

Cetvel 6.4. keltme Havuzlarnda Yzey Ykleri

Tasfiye ekli

Suyun cinsi
Yzey suyu

Yzey suyu veya

yeralt suyu

Yzey yk, m3/m2.st

Alum ile yumaklatrma

0,6-1,0

Kire ile yumuatma

0,9-3,4

Yukar akl durulama havuzlar

Yukar akl yumuatma havuzlar

1,8-2,5 (souk su)

2,5-4,5 (scak su)
Yzey sularnda 3,0 e kadar
Kuyu sularnda 4,4 e kadar
Genel olarak 1,8-6,0 arasnda

Grld gibi yzey yk iin geni aralklarda deerler verilmektedir. Cetvel 6,5de
bir baka kaynak tarafndan tavsiye edilen deerler gsterilmitir. Bu cetvel de verilen
deerlerin byk tesisler iin olduu belirtilmi olup, orta byklkteki tesisler iin bu
deerlerin %15-20 kadar azaltlmas, kk tesisler iin ise daha da fazla azaltlmasnn uygun
olaca tavsiye edilmektedir.
Orta byklkteki tesis olarak gnlk ortalama debisi Q = 130 - 250 lt/sn olan tesisler
dnlmektedir.
Cetvel 6.5 Yumaklatrma Sonundaki ktrme Havuzlarndaki Yzey Ykleri
Tasfiye ekli
Kirele yumuatma
Alum ile yumaklatrma

Yzey yk, m3/m2.st

Dk Magnezyum

3,4

Yksek Magnezyum

2,7

Bulanklk giderme

2,0

Renk giderme

1,5-1,7

Derinlik ve Bekleme Mddeti

Mnferid danelerin kelmesinde derinliin fazla bir rol yoktur. Ancak yumakl
kelmede havuz derinlii de mhim bir parametredir.
ktrme havuzunun hacmi yzey alan ile ortalama derinliin arpmna eittir.
V=A.H. Teorik bekleme mddeti ise havuz hacminin, debiye oranndan bulunabilir. Yani:

121

t=

V A.H
=
Q
Q

A ve Q sabit olarak kabul edilirse, bekleme mddetinin derinlie bal olduu

sylenebilir. Bekleme sresi havuzun kullanma gayesine gre seilir. ktrme havuzlar
ekseriya yzey sularndaki bulankln yumaklatrma ile giderilmesi veya yeralt sularnn
kire-soda usul ile yumuatlmas ilemlerinde kullanlmakta olup, bu durumlarda bekleme
mddetleri 2-4 saat arasnda seilmektedir.
Yatay Hz
keltme havuzlarndaki yatay hzlar 2,5 ila 15 mm/sn civarnda alnmaldr.
Giri ve k artlar
keltme havuzlarnn giri yaplar, debileri her bir havuza eit olarak ve havuzun en
kesiti boyunca niform olarak datlacak ekilde projelendirilmelidir. Giri eklinin, havuzun
verimlilii bakmndan ehemmiyeti, k yapsndan daha fazladr. Giri kanallarndaki hzlar,
yumaklarn paralanmasn nlemek iin 0,15 - 0,60 m/sn gibi dk deerlerde tutulmaldr.
ktrme havuzu giriindeki kk bir deiiklik ktrme havuzunun verimini deitirebilir.
Girilerden esas istenen su getiren borudaki nispeten yksek hzlardan ktrme blgesinde
istenen ok dk niform hzlara sakin bir geii salamaktr. ekil 6.14 de delikli duvardan
tekil edilmi bir giri yaps grlmektedir.

Bir dier giri yaps ise ekil 6.15 de gsterilmitir. Dikdrtgen havuzlar iin baka
giri ekilleri de vardr.
ktrme havuzlar k yaplar da olduka ehemmiyetlidir. ktrme havuzlarndaki
su seviyesi, umumiyetle k savaklar ile kontrol edilir. k savaklar, ekseriya V sava
122

eklinde yaplr. k savaklarna yakn yerde tabana kelen malzemenin tekrar suya
karmamas iin savak yklerinin belli bir deeri gememesi icab eder. Uygun savak ykleri
Cetvel 6.6da verilmitir.

123

Cetvel 6.6. ktrme Havuzlarnn Savak Ykleri

Savak Ykleri

Havuzun ina maksad

1/sn.m

m3/st.m

m3/gn.m

< 7,2

< 26

<622

1,62

5,87,2

138170

23

7,211

170260

Kirele yumuatmadan meydana gelen ok ar yumaklar 33,7

1113

260320

Suyun durulanmas
Su Tasfiyesi
Hafif alum yumaklar
(Az bulank sular)
Olduka ar alum yumaklar
(ok bulank sular)

amurlarn Syrlmas
ktrme havuzlarn taban normal olarak amurun topland ukura doru eimli
olarak yaplr. kelen amurlar ekseriya hidrolik olarak amur toplama ukuruna doru
hareket eder. amur syrma tertibatnn gayesi, amurlarn keltme havuzu tabanna
yapmasn nlemek ve amurun akna yardm etmektir. Eimli taban ve amur ukuru,
amurun zaman zaman uzaklatrlaca dikkate alnarak uygun hacimde yaplmaldr. amur
temas havuzlarnda olduu gibi, baz hallerde amurun devrettirilmesi faydal olabilir. amur
syrclarn hzlar ok dk olmaldr. Aksi halde kelen amur tekrar suya karabilir veya
en azndan kelme engellenebilir. Bu yzden syrclarn hz 0,30 m/dk = 5 mm/sn den daha
kk olmaldr. Dairevi havuzlarn kullanlmas halinde baz syrclarda ok hafif ve
yeknesak maddeler iin lastik kenarl syrclar yerine vakumla emme yapan borular bulunur.
6.9. Projelendirme Esaslar
Ham suyun zellikleri ve tatbik edilen tasfiye ekli keltme havuzlarnda daneciklerin
kelme zelliklerine tesir eder. ktrme havuzlar, en byk akm srasnda dahi keltilmi
suyun zellikleri bozulmayacak ekilde kfi derecede bir kapasiteye sahip olmaldr.
Suda asl kat maddelerin miktar, suyun scakl ve debisi mevsimden mevsime
deiir. evre Mhendisleri, keltme havuzlarnn boyutlandrlmasna tesir edecek olan kritik
projelendirme durumlarn tayin etmek durumundadr. Mesela, baz hallerde souk mevsimdeki
daha dk debiler, scak mevsimdeki yazlk debiden daha gayrimsait (kritik) olabilir. nk
k aylarnda su scakl azaldndan suyun viskozitesi artar, bylece kelme hzlar
azaldndan k aylarndaki daha dk debiler, yazlk debiye gre kritik olabilir.
Havuz saylar, toplam debiyi karlayacak ekilde ve iletmede arzu edilen esneklii ve
tesis maliyetleri gz nnde tutularak tespit edilir. Havuzlardan birisinin tamir, bakm ve
temizlik gibi sebeplerle iletme d kalabilecei dnlerek tesiste en azndan iki adet paralel
havuz yaplr. ok byk tesislerde ise havuz says, bir havuzun en byk boyutu dikkate
alnarak bulunabilir. Ancak ok sayda havuz seilmesi halinde, havuzlardan birisinin herhangi
bir sebeple iletme d braklmas durumunda, ktrmenin verimi zerinde kayda deer kt
bir tesir meydana gelmez.

124

Projelendirmede, tamir ve bakm durumlar daima dikkate alnmaldr. Herhangi bir

arza durumunda havuzlarn ksa zamanda ve emniyetli bir ekilde boaltlmalar
dnlmelidir. emniyeti ve tamir kolaylklar, projelendirmede gz nnde tutulacak en
mhim hususlardr.
Daha nce belirtildii gibi kullanma maksadna ve asl maddelerin kme zelliklerine
gre havuzun yzey yk s0 (m3/m2.st) ve bekleme mddeti t0 (st) seilir. Bundan sonra
havuzun boyutlarn bulmak kolaydr. Yzey alan A =Q/s0 ve derinlik H = s0.t0 ifadelerinden
hesaplanr.
Havuzun yzey alan ve ortalama derinlii belli olunca havuzun geometrik ekli, (yani
dikdrtgen, daire veya kare planl) ve havuz says tespit edilir. Dikdrtgen havuzlarda, en kesit
alan, yatay hz 5-10 mm/sn olacak ekilde bulunur. Sonra havuzun genilii hesaplanr.
Havuzun hakiki geniliinin seilmesinde, standart olarak imal edilmi syrclar iin
genilikler bahis mevzuu ise, bu genilikler gz nnde tutulur. L/B (Uzunluk / Genilik) oran
da uygun ekilde seilerek havuzun taban eimi tespit edilir. Bylece havuzun giri ve k
ksmlarndaki derinlikler hesaplanr.
Daire planl havuzlarda ise yzey alann karlayacak ap bulunur. aplar standard hale
getirilmise, ona yakn standart ap alnr. naat basitletirmek iin i aplar uygun deerlere
yuvarlatlr.

6.9.1. Dikdrtgen ktrme Havuzlar

Dikdrtgen havuzlar 1,5 ila 7,5 m genilikte ina edilirler. amur syrclar paralel
olarak yerletirilirse bu genilikler biraz daha arttrlabilir. Uzunluklar ise en fazla 75 m ye
kadar alnmaktadr. Umumiyetle uzunluun genilie nispeti 3:1 i1a 5:1 arasnda alnr.
Takriben 30 m uzunlukta olan havuzlar yaygn olarak kullanlr. Dikdrtgen havuzlarn
derinlii en az 2,5 m, tavsiye edilen derinlikler ise 2,5 - 3,7 m arasndadr. Baz almalarda
derinliin 2,1 - 4,6 m arasnda seilebilecei belirtilmitir. En ok kullanlan ortalama havuz
derinlii 3 m dir. Arazinin msait olduu yerlerde derin havuzlar yerine s havuzlarn
seilmesi uygun olur.
Dikdrtgen havuzlar, suyun kelme blgesine alnmas, amurlarn uzaklatrlmas ve
yzen maddelerin syrlmas bakmndan daha iyi projelendirilme imknlar salar.
Dikdrtgen havuzlarn taban, amur toplama ukuruna doru eimli olarak ina edilir.
En ok kullanlan eim 1:100 dr. Bu eim her halkarda 1:200 e eit veya ondan byk
olmaldr. Raylar zerinde hareket eden bir kprye bal olan syrclarla amur syrlarak
amur toplama ukuruna doru srlr. Syrc amur konisine vard zaman otomatik olarak
yukar ekilir ve k kenarna geri alnr.
Baz havuzlarda amur bir, iki veya amur konisine toplanr. Her amur ukuru ayr
amur tahliye borular ile tehiz edilmi olup, bylece istenirse ayr ayr zamanlarda amurlar
alnabilir. Muhtelif amur konileri ekil 6.l6da gsterilmitir.

125

amur konilerinin eimleri 1,2: 1 ila 2:1 arasnda alnr. Baz geni havuzlarda, gerekli
amur ukuru says ok fazla kabilir. Bu durumlarda havuz giri ksmnn tabanna
enlemesine bir amur toplayc yapmak daha uygun olabilir. Enine toplayc birbiri ile
balantl olan ok sayda havuzun amurunu bir tek amur ukurunda toplamaya yarar. ekil
6.17 de enine toplaycs olan dikdrtgen ktrme havuzu gsterilmitir.

126

ka enlemesine yaplacak tek bir savak olmas halinde baz hallerde savak yk
istenilen deerlerden fazla olabilir. Bu durumda havuz uzunluunun son te birinde,
ekil 6.13 ve 6.17 de grld gibi savaklar yaplabilir.
Son zamanlarda keltme havuzlarnn verimini arttrmak maksadyla yatay perdeler
yaplmaktadr. ekil 6.18 c de byle yatay perdeli bir havuz kesiti gsterilmitir.
Baz durumlarda da havuz iine eimli plakalar yaplmak suretiyle keltme verimleri
iyiletirilmektedir. Bu tip kelmeye lamella tipi kelme denilmektedir.

6.9.2. Daire Planl ktrme Havuzlar

Bu havuzlar umumiyetle merkezden beslenir. Bir daire planl havuzda, suyun havuza
verildii bir giri yaps, amurlarn topland ve uzaklatrld ksm ve k yaps bulunur.
Dairevi havuzlarn aplar 75-90 m apa kadar ina edilirse de bunlarn aplarnn
38-45 m den byk olmamas uygundur, hatta apn 30 m den byk seilmemesi tercih
edilmektedir. Kare planl havuzlarda ise bir kenarn en byk uzunluu 20 m alnmaktadr.
Merkezden beslenen havuzlarda su bir giri kulesinden havuza verilir. Bylece giren
suyun kelme blgesine niform ve dk hzla datlmas salanm olur. ekil 6.19 da
merkezden beslenen bir havuzun plan ve kesiti gsterilmitir.

127

128

129

130

Baz durumlarda giri borusu, havuz tabanndan gelerek dey bir dirsekle yukarya
kar (ekil 6.20 A ve C). Baz hallerde ise hamsu borusu havuz iinden giri yapsna balanr
(ekil 6.20 B). Bu durumlardan hangisi tatbik ediliyorsa, kpr ve syrclarn inaat da ona
gre yaplr. Bu, ekil 6.20 A.B ve Cde grlmektedir.
Merkezden beslenen havuzlar iin en genel bir datma bacas havuzun merkezinde
bulunan silindirik bir perdeden ibarettir. Suyun niform kn salamak zere k boluklar
bulunur. Bu boluklarda su hz 0,3 m/sn yi gememelidir.
Dairevi havuzlarn tabanlar merkezdeki amur toplama ukuruna doru % 8 ~ (1:12)
eimli yaplr. Ancak havuzun kullanma maksadna bal olarak bu eim 1:12 ila 1:6 arasnda
deimektedir. Ancak en ok kullanlan eim 1:8 ila 1:12 arasndadr. amur ukurlarnn
eimleri ise dikdrtgen havuzlardakine benzer ekilde 1,2:1 ila 2:1 arasnda seilmektedir.
Kare planl havuzlardaki amur syrma tertibat daire planl havuzlarnkine benzerdir.
Yalnz bunlarda dairevi sahann dnda kalan ke blgelerdeki amurlar syrmak iin
syrcnn iki yanna ilave kollar uzatlr. Bu kollar kelerdeki amurlar esas syrma
blgesine srkler. Bu ilemi kolaylatrmak bakmndan buradaki eim 1:12 den fazla alnr.
Daire planl havuzlar umumiyetle merkezden beslenir. Ancak evreden beslenen dairevi
havuzlar da vardr. Byle bir havuz ekil 6.21de gsterilmitir.

131

132

133

7. BLM

7. SZME (FLTRASYON)
7.1. Filtrasyondan Maksad ve Su Tasfiyesindeki Yeri
me suyu tasfiyesinde en eski ve en ok kullanlan tasfiye usullerinden birisi szmedir.
Su tasfiyesinde szme ileminin maksad aada belirtilmitir.
a Suda asl bulunan kk danecikleri sudan uzaklatrmak, bulankll gidermek.
b Organik maddelerin okside olmasn salamak (yava kum filtrelerinde)
c Mikroorganizmalar nisbeten sudan uzaklatrmak.
d Demir ve mangan okside etmek
e Amonyumu okside etmek
Kullanma maksadna gre filtreler eitli snflara ayrlr.
Filtrasyon Hzna Gre Snflandrma
a) Yava Filtreler (Bati Filtreler)
b) Hzl Filtreler (Seri Filtreler)

134

 naat ve Hidrolik artlarna Gre Tasnif

a) Yerekimi ile alan filtreler
Bunlarn stleri ak olup, su yerekimi ile akar ve filtreden kan su atmosfer
basncndadr.
b) Yukar Akl Filtreler
Bu filtrelerde su girii alttandr.
c) Basnl Filtreler
Bunlar basnca dayankl tank eklindedir. Su tulumba ile filtre ierisine baslr, basnla
filtreye girer, basnla kar
Filtre Malzemesine Gre Tasnif
a) Kum filtreleri
b) Antrasit kmr ile tekil edilen filtreler
c) Birden fazla malzemenin kullanld filtreler
Kum ve kmr kullanlan filtreler gibi
d) Diatomit filtreler
Filtrasyon ilemi su tasfiyesinde yalnz bana veya bir baka tasfiye ilemiyle birlikte
kullanlabilir. Yeralt suyundan su temininde demir ve mangan gidermek iin hzl filtreler
havalandrmay mteakip ok yaygn olarak kullanlr (ekil 7.1)
Bu durumda 2 mm apnda olduka kaba kum kullanlabilir ve 54 m/st a kadar, hatta
daha byk filtrasyon hzlar tatbik edilebilir.

135

Su evsafnn nisbeten iyi olduu baz durumlarda ise yumak teekkl bakmndan
kimyevi maddelerin ilavesinden sonra hzl kum filtreleri kullanlabilir. Byle hallerde
filtrasyon ileminden sonra klor veya ozon gibi dezenfektan maddelerle dezenfeksiyon
yaplmas uygundur (ekil 7.2.).

Baz hallerde yava kum filtrelerinin tek bana kullanld durumlar vardr. Yava kum
filtreleri k sularnn evsaf bakteriyolojik bakmdan hzl kum filtrelerine nazaran daha
iyidir. Bu yzden bilhassa kk yerlemelerde ve arazinin msait olduu yerlerde yava kum
filtreleri uygundur. Ancak ham suyun bulankl fazla ise byle durumlarda n tasfiye
gereklidir. Bunun iin ekil 7.3 de grld gibi yava kum filtrelerinden nce hzl kum
filtreleri kullanlnr. Hzl kum filtrelerinin gayesi ime suyu iin iyi evsafta su hazrlamaktan
ziyade, yava kum filtrelerinin ykn azaltmaktr. Bylece yava kum filtrelerini uzun
filtrasyon sreleri iin kullanmak mmkndr.

Yzey sularnda yumaklatrmay mteakiben cilalama ilemi olarak hzl kum filtreleri
yaygn olarak kullanlmaktadr. Byle bir tasfiye akm emas ekil 7.4 de gsterilmitir.

136

7.2. Filtrasyonun Mekanizmas

Szme ilemi srasnda kirliliklerin giderilmesi iin birbirinden farkl aadaki
hadiseler tesirli olmaktadr:
Mekanik Szme
kelme
Adsorpsiyon(Tutunma)
Kimyasal reaksiyon
Biyolojik faaliyet

a. Mekanik szme
Mekanik olarak szme ilemi, kullanlm sularn filtre yatandan geerken baz
kirleticilerin filtre malzemesi tarafndan tutulmas ilemidir. Sspansiyon halindeki katlarn
boyutlar, yatak malzemesi gzeneklerinden byk olduundan burada tutulurlar. Ancak kum
malzemenin ap 0,4 mm olsa dahi, kre eklindeki kumlarn yan yana dizilmesi halinde arada
kalan boluk 0,l55x400 m = 62 m apndadr (ekil 7.5). Kolloidlerin aplarnn
(0.001 - 0,1 m), bakterilerin aplarnn (1-10 m) olduu dikkate alnrsa bunlarn 0.4 mm
apl malzemeyle tekil edilmi filtrelerde tutulamayacaklar anlalr. Hatta kk apl
alminyum ve demir yumaklarnn (mesela 20 - 50 m) da tutulmas mmkn
grlmemektedir.
Ancak szlme srasnda baz daneciklerin birbiriyle temas etmesi neticesi byk
yumaklar teekkl eder, bylece kirletici maddelerin filtre yatandan szlp k suyuna
karmas engellenir. Hzl kum filtrelerinde mekanik szme, dier giderme mekanizmalar
yannda ihmal edilebilecek mertebededir. Bu yzden abuk tkanmalara meydan vermemek
iin bu filtrelerde kum yatann dane ap daha byk seilir.

137

b. kelme
Filtrede filtre yatann zerinde bir durgun su stunu bulunmaktadr. Burada normal
kelme ileminde olduu gibi baz danecikler filtre yatann zerine kelir. keltme
havuzlarnda, kelen maddeler tabanda birikirler. Halbuki filtrelerde, filtre yzeyine ilave
olarak daneciklerin toplam yzey alan da bahis konusudur. Yatan porozitesi p ile, dane ap
d ile gsterilirse, 1 m3 hacimdeki kre eklindeki kum malzemenin toplam yzey alan
6
.(1 p ) , m2 olarak hesaplanabilir. p= 0,4,
d

d= 0,8 mm

alnrsa 1 m filtre malzemesinin toplam yzey alan 4500 m2 bulunur. Szlme srasnda
kelen malzemeler, gzenek hacmini azaltr, suyun getii kesit daraldndan su hz artar,
filtre yatandaki malzeme artan su hz ile aaya tanr, filtre yata kalnl snrl
olduundan k suyu kalitesi bozulur. Byle durumlarda hzl kum filtrelerinin geri ykanmas
gereklidir.

138

c. Adsorpsiyon
Adsorpsiyon (tutulma), kolloidlerin ve kk asl daneciklerin sudan
uzaklatrlmasnda en mhim ilemlerden birisidir. Adsorpsiyon kuvvetleri, en fazla 0,01-1 m
gibi ok ksa mesafeler iin tesirli olmaktadr. Hlbuki kum daneciklerini saran film
tabakasnn kalnl, bu mesafeden ok daha byktr. Bu husus dikkate alnrsa
adsorpsiyonun, daneciklerin tutulmasnda bir rol olmayaca anlalr. Ancak durum farkldr.
Absorbsiyon ilemine yardm eden, tanma mekanizmalar ile suda bulunan partikller filtre
malzemesini tekil eden kum danesine doru yaklatrlr. Bylece mesafe azaldndan
partikller tutulur. Tanma mekanizmalar, kesime, atalet, yerekimi, difzyon ve
hidrodinamik tesirler olarak snflandrlabilir. Paracklarn tanma mekanizmalarnn
basitletirilmi gsterilileri ekil 7.6 da verilmitir.
d. Kimyasal Reaksiyon
Filtrasyon ilemi srasnda baz reaksiyonlar cereyan eder. Bylece znm haldeki
kirletici maddeler ayrr, daha az zararl maddeler haline dnr veya znmeyen maddelere
dnerek kelme ve adsorpsiyon ile sudan uzaklar. Suda oksijen mevcut ise organik
maddeler, aerobik olarak ayrr. Reaksiyon basit olarak:
C5H7O2N + 5O2 <=> H2O + 4CO2 + NH4+ + HCO3

eklinde yazlabilir. Bu denklemden grlebilecei zere 1 gr organik madde ayrrken 1,4 gr

oksijen sarfeder, 0,16 gr. amonyum ortaya kar.
Amonyum da bakterilerin yardmyla okside olur.

139

140

3
Nitrosomonas
NH4+ + O2
H2O + NO2 + 2H
2
Nitrobakter

NO2- + 1/2O2 NO3

H+ + HCO3- H2O + CO2

Reaksiyonlar topluca yazlrsa

C5H7O2N + 7O2 3H2O + 5CO2 + NO3- + H+

bulunur.
Dier bir reaksiyon demirin okside olmasdr :
4 Fe++ + O2 + (2n+4) H2O 2Fe2O3.n H2O + 8H+
-

8 H+ + 8HCO3 8H2O + 8CO2

veya
4Fe+ + O2 +(2n+4)H2O + 8HCO3- 2Fe2O3.n H2O + 8CO2
Bu reaksiyonlardan 1 gr demirin okside olmas iin 0.14 gr oksijene ihtiya olduu
grlebilir.
Mangann oksidasyonu iin de benzer denklemler yazlabilir.
4 Mn+++(2x + y2)O2 + (2y+4z+4) H2O 4MnOx (OH)y (H2O)z + 8H+
-

8H+ + 8HCO3 8 H2O + 8 CO2

-

4Mn++ +(2x+y-2) O2 + (2y+4z-4) H2O + 8HCO3 4MnOx (OH)y (H2O)z + 8CO2

(2x+y) nin mmkn olabilen en byk deeri 4 veya (2x + y - 2) ise 2 den byk
olamayacandan, 1 gr mangann oksidasyonu iin 0.29 gr oksijenin lzumlu olduu
bulunabilir. Reaksiyon:
-

2 Mn++ + O2 + 4 HCO3 2 MnO2 + 2H2O + 4CO2

eklinde basitletirilebilir.

141

e. Biyolojik Faaliyet
Filtre yatanda ve yatak yzeyinde yaayan mikroorganizmalar biyolojik faaliyet
gsterirler. Suda bulunan besin maddelerin bir ksm, bu mikroorganizmalarn yaamalar iin
gerekli olan enerjiyi temin iin (dissimilasyon), bir ksm ise kendilerinin bymeleri iin
(assimilasyon) harcanr. Bu mikroorganizmalardan bir ksm szme, kelme ve adsorpsiyon
ile kum daneciklerin yzeyinde tutulur. Ancak hzl kum filtreleri ve yava kum filtrelerindeki
bakteriyolojik faaliyetler birbirinden farkldr. Hzl kum filtrelerinde bakteriyolojik bakmdan
emniyetli bir k suyu temin edilemez. Bu filtrelerde E koli iin azalma faktr 2 ila 10
arasnda deiir. Bu deer ok kk bir deerdir. Yava kum filtrelerinde filtre yzeyinde
teekkl eden biyofilm tabakas sebebiyle bakteriyolojik faaliyet fazladr. Ayrca bakteri
azalma faktr hzl kum filtrelerine gre ok iyidir.
7.3. Hzl Kum Filtreleri le Yava Kum Filtrelerinin Mukayesesi
Bugn iin en ok kullanlan filtreler hzl kum filtreleri (seri filtreler) ile yava kum
filtreleri (bati filtreler) dir. Bunlar birbirinden ayran en mhim kstaslardan birisi, filtre
hzdr. Filtre hz, filtrenin birim yzey alanndan, birim zamanda szlen su miktar olarak
tarif edilebilir. Yani
V =

Q
, m 3 / m 2 .st veya (m / st )
A

(7.1)

yazlabilir. Burada :
Q = Debi, (m3/st)
A = Filtrenin yzey alan, m2
V = Filtre hzn (m/st) gstermektedir.
Her iki filtre arasndaki dier farklar aada verilmitir.
Mukayese Kriteri
Filtre hz, m3/m2.st
Kumun dane ap, mm
Malzeme niformluk katsays,
u = d60 / d10
Yatak kalnl, m
Su ykseklii, m
Temizleme ekli
Temizleme aral, gn
Bir filtrenin en dk yzey alan, m2
Bir filtrenin en byk yzey alan, m2
Filtre says, n
Filtrenin tesirli ksm
na maliyeti
letme masraflar
Tesisin mr
Yetimi eleman ihtiyac

Hzl kum filtreleri

5-15
0,5-2
<1,5
0,5-2
0,25-2
Geri ykama
1~3
10-20
100-200
4 ~ 40
Btn hacim
Dk
Yksek
Ksa
Fazla

142

Yava kum filtreleri

0,1-0,5
0,15-0,35
2~3
0,6 -1,2
1,0 -1,5
Syrma
90-120
100-200
2000-5000
st yzey
Yksek
Dk
Uzun
Az

Mukayese cetvelinden grld gibi yava kum filtrelerinin yetimi eleman

ihtiyalar az, iletme masraflar dk ve iletilmeleri kolaydr. Ayrca yava kum filtresinden
kan suyun bakteriyolojik bakmdan evsaf ok daha iyidir. Bu yzden arazinin msaid olduu
yerlerde yava kum filtrelerinin tercih edilmeleri uygun olacaktr.
7.4. Filtrasyonun Hidrolii
Darcy Kanununa gre gzenekli bir ortamda aktaki, filtre hz V, yk kaybna baldr.
(ekil 7.7) Yani:
V = k .I = k .

H
L

yazlabilir. Burada :
V: Filtre hz, Q/A
H: Yk kayb
k: Geirimlilik katsays
L: Yatak kalnl

Darcy ifadesinden H yk kayb ekilirse

H=

V
.L
k

(7.2)

bants bulunur.
Ancak filtrasyonda yk kayb hesaplarnda Darcy forml kullanlmaz. Bunun yerine
Carman-Kozeny veya Sabri Ergun denklemleri kullanlmaktadr.
Carman - Kozeny denkleminde temiz bir filtrenin balangtaki yk kayb:
143

H0 =

180 (1 p0 ) 2 V
.
.
.L
g
P03
dh2

(7.3)

ifadesiyle verilmitir. Burada:

H0:Filtre yatann balangtaki yk kayb, m
: Kinematik viskozite, m2/sn
P0:Temiz filtre yatann porozitesi
V: Filtrasyon hz, m/sn
dh: Filtre malzemesinin hidrolik ap, m
L: Yatak kalnl, m dir

Malzemenin hidrolik ap,

dh = . ds
tarznda ifade edilebilir. Burada
d: Spesifik dane ap

:ekil katsaysdr.
ekil katsays filtre malzemesinin ekline baldr. Kre eklindeki malzeme iin
= 1,00, Kreye yakn malzeme iin 0.95 alnabilir. Bu deer, krk malzeme iin 0,65 olup,
dier malzeme ekilleri iin 0,65 ila 0,95 arasndaki deerler alnabilir. Malzemenin spesifik
ap, ds, elek analizi
yardmyla aadaki ifadeden bulunabilir:
Wn
W1
W2
W
=
+
+ ... +
.d s 1. s1.s2 2 . s2 .s3
n . sn .sn +1

(7.4)

Burada :
si: elek aplar
Wi: elein zerinde kalan kumun arlk yzdesini gstermektedir.

Misal: Bir filtre malzemesinin hidrolik dane apn bulmak gayesiyle yaplan elek
analizinde aadaki deerler bulunmu ve ekil katsaylar verilmitir. Buna gre hidrolik ap
hesaplaynz.

144

Elek aplar, s, mm

0,71

0,80

0.90

1,00

1,12

1,25

1.40

Malzeme %si,

1,5

6,5

34

45

10

ekil katsays

0,90

0,89

0,88

0,87

0,86

0,84

ZM:
Bulunan deerler (7.4) denkleminde yerine konulursa:
100
1,5
6,5
34
3
100
=
+
+
+ ...
=
= 113,99
.d s (0,90). 0,71x0,80 0,89 0,80 x0,90 0,88 0,9 x1,0
0,84 1,25 x1,4 .d s

dh= .ds=0,88 mm bulunur.

Carman- Kozeny denklemi ancak laminer akmlar iin geerlidir. Kumun dane ap,
0,5 mm ila 1,0 mm arasnda deien ve normal filtrasyon hzlarnda alan (v = 4 ~ 12 m/st)
hzl kum filtreler iin akmn laminer blgede olduu kabul edilir ve Carman-Kozeny
denklemi kullanlabilir. Bu artlarda Reynold says umumiyetle 3 den azdr. Bazen kullanlm
sularn filtrasyonunda olduu gibi byk apl filtre malzemesi kullanlr ve filtrelerin geri
ykanmasnda byk hzlar bahis mevzuu olur. Byle durumlarda filtre iindeki akm, laminer
blgeden kar ve laminer blge ile trblansl blge iindeki gei blgesine girer. Bu hallerde
Carman - Kozeny denklemi kullanlmaz. Onun yerine Sabri Ergun denkleminin kullanlmas
uygundur. Sabri Ergun denklemi laminer, gei blgesi ve trblansl blgeyi iine alan bir
denklemdir. Bu denklem
(1 p0 ) S v V 2
H
(1 0 ) 2 S v 2
= 150
.
.( ) .V + 1,75
.
.
6
6 g
L
.g
P0 3
P0 3

(7.5)

eklinde ifade edilmitir. Burada

H: Yatak boyunca deien yk kayb
g: Yer ekimi ivmesi
p: Porozite, = boluk hacmi / yatak hacmi
Sv: Spesifik yzey
/: , kinematik viskozitedir.
Spesifik yzey, birim hacme den dane yzeyi alan olup bu deer kre eklindeki
danecikler iin 6/deq ve dzgn olmayan daneler iin 6/.deq eklinde verilmitir. deq eit
hacimdeki krenin apdr. , kresellik katsays olup, edeer hacimdeki bir krenin yzey
alannn, danenin hakiki yzey alanna orandr.
Ergun denkleminin 1. terimine dikkat edilirse, bunun Carman - Kozeny denklemiyle
ayn olduu grlr. Esasen Carman-Kozeny denklemi de (7.2) ifadesiyle verilen Darcy
formlne benzerdir. (7.2) ve (7.3) denklemleri karlatrlrsa Carman-Kozeny formlnde
145

1 180 (1 p0 ) 2 1
=
.
.
k
g
P0 3
dh2

olduu grlr.
Ergun denklemindeki ikinci terim, kinetik enerji kayplarn belirtir ve hz arttka
ehemmiyeti artar.

7.5. Filtrelerde Basn Diyagramlar

Bir filtrede yatak kalnl L, su ykseklii h ile gsterilirse ekil (7.8) de gsterilen
basn diyagram izilebilir.

146

7.6. Hzl Kum Filtreleri in Deney Neticeleri

Filtrasyonun mekanizmasn anlamak, filtre malzemesi ap, yatak kalnl, geri ykama
sresi gibi zellikleri tesbit etmek iin laboratuvarda bir veya birka filtre stununda deney
yapmak uygundur.
Byle bir deney tesisat ekil 7.9da gsterilmitir.
Deney filtrelerinin i aplar 0,1 - 0,3 m arasnda ve ykseklikleri 2-4 m arasnda
deiir. Filtrenin muhtelif yksekliklerinde numune alma musluklar bulunmaktadr. Deney
srasnda, su basnlar llr ve eitli derinliklerden numuneler alnr. Bylece zaman, filtre
yata kalnl ile k suyu evsaf arasndaki mnasebeti grmek mmkn olur. ekil 7.9 da
gsterilen derinlikler iin yaplan bir filtre deneyi neticesi ekil 7.10da grafik olarak
gsterilmitir. Hzl kum filtrelerinde iki parametre olduka mhimdir. Bunlar:
a) k suyu kalitesinin standardlar salad Tq filtre sresi
b) Filtrede yk kaybnn msaade edilen en byk deere eit olduu filtre sresi Tr
Bu iki deer aadaki iki gurup deikene baldr.

a) Tasfiye edilecek suyun fiziki, kimyevi ve bakteriyolojik zellikleri

b) Filtre hz ve filtre yatann terkibi (yatak kalnl, malzeme dane ap, dane
byklkleri dalm gibi)
Laboratuvarda filtre stununda d = 0,7, 0,8 ve 0,9 mm apl kum malzemeler ile yaplan
deney neticeleri ekil 7.11 de gsterilmitir. Filtre kalnl her malzeme iin 0,8 m
alnmtr. k suyunda asl madde konsantrasyonu 0,5 g/m3 ve msaade edilen en byk yk
kayb 1,5 m alnarak ekil 7.11 deki grafikten bulunan deerler aada belirtilmitir.

d=

0,7

0,8

0,9

mm

Tq=

2,12

1,17

<0

x105 sn

Tr=

1,60

2,34

<3

x105 sn

147

148

149

150

Bu deerlerden aadaki neticeler karlabilir:

a) En ince filtre malzemesi olan d = 0,7 mm btn artlar salamaktadr. Ancak
filtrasyon sresi biraz byk olduundan daha byk filtre hzlarnn da tatbik edilebilecei
dnlebilir.
b) ap 0,8 mm olan orta irilikteki malzeme iin en dk filtrasyon sresi
Tq 1,17x l05 sn = 32 st olup uygundur. Ancak Tq < Tr olduu grlmektedir. Bu, su kalitesi
bozulmasna ramen, filtrede msaade edilen en byk yk kaybna henz ulalmadn
gsterir. k suyu kalitesini lmek, filtrede yk kaybn lmekten zor olduundan, filtre
yatann arttrlmas suretiyle Trnin bir miktar azaltlmas, Tqnn arttrlmas uygun olur.
c) Filtre yatak kalnlnn 0,8 m ve malzeme apnn 0,9 mm olduu hal iin gz nne
alnan k suyu standardlarnn salanamad grlmektedir.
Yukardaki mlahazalardan 0,8 mm apl malzemenin uygun olduu anlalmaktadr.
Burada yatak kalnl sabit olarak alnmt,L = 0,8 m., imdi yatak kalnlnn (b) kknda
belirtildii zere arttralm ve srasyla 1,0 ; 1,2 ; ve 1,5 m yatak kalnl iin deney yapalm.
Filtre hz V = 3xl0-3 m/sn = 10,8 m/st olarak alnsn. Bu hal iin elde edilen deney neticeleri
ekil 7.12de grafik olarak gsterilmitir.

ekil 7.12de verilen grafikten eitli yatak derinliindeki Tq ve Tr filtrasyon sreleri

aada verilmitir.

L=

1,0

1,2

1.5

Tq = 0,52

1,18

2,18xl05

sn

Tr = 1,30

l,l6

0,98xl05

sn

Bu deerlerden L = 1,2 m kalnlk iin en iyi neticenin alnd grlebilir.

Tr Tq l,16x105 sn 32 st olup, tatbikatta filtrasyon sresi veya geri ykama peryodu
24 ~ 25 st veya 1 gn civarnda alnmaktadr.

151

evre mhendisleri gz nne alnan ham su iin benzer deneyler yapmak suretiyle
uygun filtre yatak kalnl ile filtre malzemesi apn tesbit etmek suretiyle, daha uygun bir
projelendirme yapmaldr.

152

7.7. Filtrasyonun Dinamii

Szme ilemi srasnda kirletici maddeler szlen sudan giderilir. Bu bir bakma su
kalitesindeki iyileme, dier bakma kirleticilerin filtre yatandaki boluklarda birikerek
gzeneklerin tkanmas manasna gelir. Filtrasyonun mekanizmasn anlamak iin yatak
kalnln L, porozitesini po ve malzeme apn do ile gsterelim. (ekil 7.13). Kirleticilerin
filtre yatanda birikmesi neticesi yatak kalnl deimez, fakat porozite ve dane ap deiir.
Kirlenmi yatan porozitesini p, dane apn d ile gsterelim.

Ham sudaki kirletici konsantrasyonu C0 ve filtre hzn V ile gsterelim. Filtre

yatandan y mesafe derinlikte filtre hz hala V olmasna ramen, kirletici konsantrasyonu
C0 dan Cye azalr.
Filtreden kirleticilerin giderilmesi, kirletici konsantrasyonuyla birinci dereceden orantl
olduu yazlrsa:

c
= C
y

(7.5)

yazlabilir. deeri orantllk katsays olup, filtre katsays olarak isimlendirilir. Bu

denklem, y = 0,

c= C0 snr art ile integre edilirse

C = C 0 e 0 y

(7.6)

elde edilir.

153

Bu ifadeden kirletici konsantrasyonunun derinlik ile logaritmik olarak azald

grlmektedir, y = L iin (7.6) denklemi
Ce = C0 e 0 .L

(7.7)

yazlabilir. Ce, ktaki konsantrasyonu gstermektedir.

Mesela t = 0,75 m, o = 6 m-1 ve C0 = 15 g/m3 verilmesi halinde k konsantrasyonunu
hesaplayalm. (7.7) denkleminden

Ce= 15 e(6)(0,75) = 0,17 g/m3

bulunur.
Filtrasyon srasnda sudan giderilen kirlilikler, filtre yatana, filtre malzemesi
arasndaki boluklara, birikir. Filtre yatanda y derinlikte bir dy tabakas gz nne alalm
(ekil 7.13). Belli bir t zamannda, ham sudaki kirleticiler burada konsantrasyonuyla
birikecektir. Mteakip dt zaman aralnda, bu konsantrasyon artacaktr. Bu d artmas:

d =

.dt eklinde ifade edilebilir.

t

Maddenin korunumu kanununa gre:

Birikme = Giren - kan
yazlabilir, veya matematik olarak

c
.dt.dy = V .c.dt V (c + .dy )dt
t
y

(7.8)

veya

c 1 d
= .
y V t

(7.9)

ifade edilebilir.

c = c0 e 0 y olduundan

154

c
= 0 C 0 e 0 . y
y

(7.10)

ve
c
= V .0 .c0 e 0 . y
t

(7.11)

yazlabilir. Bu denklemin integrasyonu ile

= V .0 .c0 e 0 . y .t

(7.12)

elde edilir.
Birim hacimdeki birikmenin derinlik ile logaritmik olarak azald ancak zamanla lineer
olarak artt (7.12) denkleminden grlmektedir.
Filtrasyon zerine yaplan almalar filtre katsays on sabit olmadn gerekte bu
deerin zamanla azaldn ortaya koymutur. Son zamanlarda yaplan almalarda:
0 = f (L, d0, p0, V, c0, , d,) ve =0 f(t)
olduu bulunmutur.
0 ile deerlerini veren pek ok alma yaplm olup bunlardan bazlar aada
verilmitir.
Ison forml:

1.4 e 0.3
d 01.4 v 4

Burada e, asl katlarn bykldr.

Ives forml

1
d 0 n 2V

= 0 (1 + 1

v
p0

v2

p0 ( p0 v )

Burada n, 1 ila 3 arasnda bir katsaydr, deney sabitleridir.

155

Iwasaki forml :

= 0 (1

V
)
p0

Lerk forml :

(1 p0 ) p0
d 0 3v.V

= 0 (1

v
p0

7.8. Hzl Kum Filtrelerinin Geri Ykanmas

Geri ykama, filtre yatanda malzeme zerinde biriken kirleticilerin, filtreyi yukar
doru ykamak suretiyle sklp atlmasdr. Yalnz geri ykama esnasnda malzeme kaybnn
olmamas esastr.
Geri ykama srasnda filtre yata akkan yatak haline getirilir. Yatak akkan halde
iken yukar doru olan kuvvet (basn dmesi) ile aaya doru olan kuvvet, yatan su
altndaki arl dengededir. Bu matematik olarak:

g . Z . A = (1 p) L ( s ) g A

(7.13)

eklinde ifade edilebilir. Burada :

: Suyun younluu kg/m3
s: Malzemenin younluu, kg/m3
L: Yatak kalnl, m
p: Yatan porozitesi
g: Yerekimi ivmesi
Z: Geri ykamadaki filtre yatann yk kayb, mss
A: Filtre yata yzey alandr, m2

7.13 denkleminden Z ekilirse :

Z = (1 p ) L ( s ) /
elde edilir.

(7.14)

156

Misal olarak s = 2650 kg/m3, = 1000 kg/m3, p= 0,4 olarak geri ykamada filtre
yatann yk kaybn hesaplayalm.
Z = (1-0,4) L (1,65) = 0,99 L L
Grld gibi yatan yk kayb aa yukar yatak kalnl kadardr.
Geri ykamada bir dier parametre genileme yzdesidir.
Genileme yzdesi:
E = 100

P p
Le L
= 100 e
1 Pe
L

eklinde hesaplanabilir. Burada:

Le ve Pe, srasyla geniletilmi yatak kalnl ve porozitesini gstermektedir.
Geri ykama suyu, toplam filtre edilmi suyun % 12 si arasnda olmal, fazla su
kullanlmamaldr.
Geri ykama ortalama olarak 5 dk srer.
Geri ykama esnasndaki yk kayb sadece filtre yatann yk kayb olmayp, toplam
yk kayb:

H = Htaban + Hyatak + Hboru

olarak hesaplanr.
v2
H taban = .
2g
eklinde, boru ve vanalardaki yk kayplar ise benzer tarzda bulunabilir.
Geri ykamadaki yk kayplar ekil 7.14 de gsterilmitir.

.Geri Ykama Suyu Temini

Geri ykama sular eitli ekillerde temin edilebilir.

157

158

Bunlar:
a) ehir ime suyu ebekesinden temin edilebilir. Ancak bu halde su basnc ok fazla
olaca iin basncn drlmesi gerekir. ok sayda filtre olduu zaman bunun kullanlmas
uygundur.
b) Geri ykama haznesi ina edilerek, su buradan temin edilir.
Geri ykamada kullanlan sularn uzaklatrlmas eitli ekillerde olabilir:
a) Kanalizasyona verilmesi
b) Nehire verilmesi
c) keltme ilemi iin su tasfiye tesisine geri gnderilmesi
d) nce keltme havuzlarna sonra (a),(b),(c) klarndan uygun olan birisine
e) zel filtrelere, oradan (a),(b),(c) klarndan uygun olan birisine,
f) d veya e klarndan sonra tekrar hzl kum filtreleri giriine verilebilir.

7.9. Hzl Kum Filtrelerinin Tekili

Hzl kum filtrelerinde filtre hz seilirse, lzumlu filtre yzey alan A:
A=

Q
V

ifadesinden bulunabilir. Burada Q, yllk ortalama olarak su ihtiyacn (m3/st), V ise filtre hzn
(m3/m2/st) gstermektedir. Filtre hz V= 5-l5 m3/m2/st arasnda alnabilir.
Debi zamanla salnm gsterdiinden yzey alannn :
A = 1,5

Q
V

alnmas uygundur.

159

Bir filtrenin yzey alan a ise :

a=

A
veya
n 1

a=

A
n2

denklemleriyle bulunabilir. n filtre saysdr.

n yerine (n-l) veya (n-2) alnmasnn sebebi 1 veya 2 filtrenin geri ykamada olaca iindir.
Filtre saysnn 4den az seilmemesi ve bir filtrenin yzey alannn l0 ~ 20 m2 den kk,
100 ~ 200 m2 den byk alnmamas uygundur.
Filtre says n, tecrbelerden elde edilen aadaki formlle bulunabilir:

n = 12 Q
ve bir filtrenin alan a, ise :
a = 3,5 n

eklinde alnabilir. Q ortalama debiyi (m3/sn) gstermektedir. Bu formller

kullanlmazsa bir filtrenin yzey alan (a) seilerek, filtre says hesaplanr.
Filtreler tanzim edilirken bir kenar veya orta ksm koridor olarak braklr. letme
binas da uygun bir yere yaplr. eitli saydaki filtreler iin tertip ekilleri ekil 7.l5de
gsterilmitir.
Filtrelerin boyutlarnn 3 - 6 m civarnda alnmas uygundur. st ksmda 30 ~ 45
cmlik bir hava pay braklmaldr. Geri ykama sresi 3 ~ 10 dakika alnabilir. (ortalama 5 dk)

160

161

Geri ykamada su kullanlyorsa, geri ykama hz 37-70 m3/m2.st arasnda alnr. Baz
hallerde hava da kullanlr, basnl hava hz 1-1,5 m3/m2.dk arasnda seilir.
Borulardaki hzlar:
Filtreye ham su getiren giri borular

0,9 1,8 m/sn

Filtreye yumaklatrlm su getiren giri borular 0,3 0,6 m/sn

Filtreden szlm suyu tayan k borular

0,9 1,8 m/sn

Ykama suyunu tayan mecralar

1,2 2,5 m/sn

Ykama suyu giri borular

2,5 4,0 m/sn

Tahliye boru ve kanallar

46

m/sn

7.10. Filtrelerde Filtre Debisi Kontrol

Filtrelerde filtre debisi kontrol, sabit k debi kontrol ve azalan debili filtre kontrol olmak
zere belli bal iki kontrol ekli vardr.
a. Sabit k Debi Kontrol
Bu klasik kontrol eklinde, her bir filtreye su girii filtre su seviyesinin altndadr ve
miktar snrlandrlmaz. Debi kontrol sistemi filtre k hattnda bulunur. Venturimetre gibi bir
debi lme cihaz, bir debi ayarlama cihaz, bir kontrol mekanizmas ve bir kontrol vanasndan
teekkl eder. Bu kontrol sistemiyle, filtre hzna bal olarak seilmi bulunan sabit debiyi
salamak iin kontrol vanas otomatik olarak ayarlanr.
Yani:
H H2
V = k .i = k . 1
= ( H1 H 2 )
L

V: Sabit olarak alnr, filitrasyon sresince azaldndan (H1-H2) fark artacaktr.

(ekil 7.16).

162

Burada katsays filtre tabakas kalnl, filtre malzemesinin ekli, bykl ve

dalm ile poroziteye baldr. Filtrasyon esnasnda sudaki paracklar v.s. boluklara
birikeceinden klr. Bu durumda debiyi (veya hz) sabit tutmak iin yaplabilecek iki yol
vardr.
1) Filtredeki su seviyesi (H1) i filtrasyon sresince arttrmak
2) k su seviyesini (H2)i filtrasyon sresince drmek
Filtre kontrol sistemleri ekil 7.17 de topluca gsterilmitir.

163

164

Byle sistemlerin mahzurlar unlardr:

- Karmak bir kontrol sistemi olduu iin ilk tesis ve iletme maliyetleri yksektir.
- k suyu, giri suyuna eit olmad takdirde, filtredeki su seviyesinin ok deitii grlr,
bunun iin otomatik veya elle alan su seviyesi kontrol aletlerine ihtiya vardr.
- Debisi zamanla azalan filtreler kadar iyi kalitede filtre edilmi su salayamaz.
b) Deien ve Azalan Debili Filtre Kontrol
Azalan debili filtrasyonda filtre yata, filtrenin alt ksmnn ve borulardaki toplam yk
kayb sabit tutulur (ekil 7.18)
Yani, HToplam = Hyatak + Htaban+ Hboru
V = (H1- H2) = . H yatak sabit
Bu durumda filtre hz zamanla azalr, yani debi zamanla azalr. Filtrasyon debisi
balangta en yksektir, zamanla azalr.

165

Filtrelerde en byk yk kayplar

Hzl kum filtrelerinde balangtaki H0 yk kayb zamanla (filtrasyon sresi ile)

artarak belli bir H deerine ular. Filtrelerde su kalitesinin bozulmamas asndan filtre
yatanda negatif basnlara msaade edilmez. Bu yzden yk kayplar bir Hmax deeri ile
snrlandrlmtr. ekil 7.19dan filtre zerindeki su yksekliine bal olarak ayn filtrasyon
sresi iin su seviyesi fazla olan filtrede negatif basn olmamasna ramen, su seviyesi az
olanda negatif basn teekkl ettii grlmektedir.

166

7.11. Filtre Taban Tekili

Filtre taban, tkanmayacak ve filtre yatandaki malzemenin filtre edilmi suya
karmasna mani olacak ekilde yaplmaldr. ekil 7.20 de filtre tabannn yeri gsterilmitir.

Filtre tabannda filtre yatann altnda kum ve akl tabakas, onun altnda ise delikli
borular ve manifold bulunmaktadr. (ekil 7.21)

167

168

Tabandaki yatay delikli borular ve manifoldlarn tertip tarzlar ise eitli ekillerde
yaplabilir. ekil 7.22 de delikli drenaj borularn tanzim ekilleri verilmitir.

Filtre yatann altndaki kum - akl tabakasnn ok iyi bir ekilde tanzim edilmesi
gerekir. Bu tabakann byklk ve kalnl uygun seilmelidir. Kum akl tabakann en
stnde ince daneli tabaka bulunur. Filtre tabanna doru dane aplar arttrlr. Her bir
tabakadaki en byk ve en kk dane aplar arasndaki oran 2 = 1.41 i gememelidir.
Kum-akl tabakalarn dane aplar ve kalnlklar ekil 7.23 de gsterilmitir.
Su ve hava ile geri ykamada kullanlan bir filtre drenaj sistemi ise ekil 7.24 de verilmitir.

169

Filtre Tabannn Yk Kayb

Filtre tabanndaki yk kayb H = V0 2 / 2 g eklinde bulunabilir. Eer 1 m2 de bulunan

delik says n, seri ykamadaki filtre hz V, m3/m2.sn ile gsterilirse 1 m2 de bulunun delik
alan A = (d 2 / 4).n olacaktr. Burada d, bir deliin apn gstermektedir. Ancak delikten su
geerken bzleceinden faydal alan Af = A olacaktr. , bzlme katsaysdr.

Hakiki su hz V0

V0 =

V
Af

(7.15)

eklinde bulunabilir. Yk kayb (V02 /2g) tekil edilirse:

V0 2
8
V2
=
.
2
2
2 g g n 2 .d 4

(7.16)

= 0,7 alnrsa:
V 2
V2
H Taban = 0 =
2 g 6.n 2 .d 4

(7.17)

elde edilir.

170

171

172

Misal: 1 m2 de 50 adet delik olmas ve delik apnn 10 mm, geri ykama hznn
54 m /m2.st olarak verilmesi halinde geri ykamadaki filtre tabannn yk kaybn bulunuz.
3

zm: V = 54 m/st. = 15x103 m/sn

ve

V0 2 1 V 2
1 (15 x10 3 ) 2
= .
= .
= 1,5 m
2 g 6 n 2 d 4 6 (50) 2 .(10 2 ) 4
Htaban= 1.5 m.ss olarak bulunur.
Tatbikatta geri ykamada filtre tabannn yk kayb 1 ila 4 m arasnda deimektedir.
1 m filtre tabannda 25 ila 75 delik olup, aplar da 6 ila 15 mm arasndadr.
2

Geri ykama oluklarnn tanzimi ekil 7.25.de verilmitir.

7.12. Filtre Malzemesi Tertibi ve Geri Ykama Uslleri

Hzl kum filtrelerinin eitli lkelerdeki tatbikatlar deiiktir. Bunlar Amerikan,
ngiliz ve Avrupa tatbikatlar olarak grupta incelememek mmkndr. Bu tatbikat ekli
filtre malzemesi ve geri ykama tarz bakmndan farkllklar gstermektedir.

Deiik tatbikatlar iin dane boyutlar ve yatak kalnlklar :

a) Amerikan Tatbikat
Yumaklatrma ve ktrmeden sonraki ime suyu tasfiyesi iin:

173

174

Dane ap
(mm)
0.5 1.2

1. Sadece kum yatak

2. ift malzemeli yatak ok kullanlr
(Yatan 0.1 ~ 0.7 si antrasit)
3. malzemeli yatak
(0.1 m akl eklenir)

Toplam Yatak
Derinlii (m)
0.6 0.7

0.9 2.5

0.6 0.9

0.25 0.75

0.7 1.0

Amerikan tatbikatnda ham su iin dorudan filtrasyon nadir olarak kullanlmaktadr.

b) ngiliz Tatbikat
Dane ap
(mm)

1. Sadece kum yatak (ok kullanlr)

Yumuaklatrma ve keltmeden sonra 0.6 1.2
Yava kum filtrelerinden nce (ham su) 0.7 2.0
2. ift malzeme (Son zamanlarda
tatbik ediliyor)
Kmr 1.2 2.5
ri daneli kmr ve kum

Toplam Yatak
Derinlii (m)
0.7
-

0.7
Kum

0.6 1.2

c) Avrupa Tatbikat
Dane ap
(mm)
1. Sadece kum kullanlmas
(ok tatbik edilir)
-Yumaklatrma ve keltmeden sonra 0.9 1.5
-Ham su filtrasyonu
1.0 -1.5
-Ham su filtrasyonu
1.4 2.0
-Demir ve mangan giderilmesi
12
- Demir ve mangan giderilmesi
23
2. ift malzeme (son zamanlarda yzey
sularnn tasfiye ileminde kullanlmaya
balanmtr)
-Yumaklatrma ve keltmeden sonra
Kmr
1.5 2.5

Toplam Yatak
Derinlii (m)

0.9 1.2
0.8 1.2
0.8 1.2
1.5 - 3
1.5 - 3

1.5 - 2
Kum

0.8 1.2
175

-Geri Ykama Usulleri

eitli tatbikatlar iin geri ykama usulleri aada verilmitir.
Tatbikat

ngiltere

A.B.D.

Geri ykama usul

Avrupa

Su

nce hava
sonra su

nce hava ve su,

sonra su

Yatan, akkan yatak

haline getirilip
getirilmedii

Evet

Snrda

Hayr

Yatak genilemesi (%)

2050

<10

Yatan stnde
ykama sistemi
kullanlp
kullanlmad

Evet

Hayr

Hayr

Su tama mesafesi (m)

0.71

0.10.2

0.5

Geri Ykama Hzlar

eitli lkelerde kum filtreler iin tatbik edilen geri ykama hzlar aada verilmitir.
Hava Debisi
(m/st)

Su Debisi (m/st)

nce hava
sonra su

5490

3654

0.61.2

nce hava
sonra su

1829

1318

1.02.0

nce hava ve su
sonra su

5490

1336

2.03.0

nce hava ve su
sonra su

108144

1436

2.04.0

nce hava ve su
sonra su

108144

1436

Tatbikat

Dane ap (mm) Sra

A.B.D.

0.51.2

ngiltere

Avrupa

176

Yatan ift malzemeli olmas halinde geri ykamada, A.B.D de tek malzemeli kum
filtrelerdekinin ayns tatbik edilir. ngiliz tatbikatnda antrasitin kum zerinde tabakalamas
iin su hz 29 m/saate ykseltilir. Avrupa tatbikatnda ise nce 90 m/st hzla hava verilir.
Sonra yata akkan hale getirmek ve %10 - 20 nispetinde geniletmek iin su verilir.
Yukarda grld gibi geri ykamada usulleri farkldr. Bunlarn birbiriyle mukayesesi
aada verilmitir.

Geri Ykama Usul

A.B.D

ngiltere

Avrupa

Ykama ekli

Su

nce hava
sonra su

Hava su beraber

Su hz (masraf)

Fazla

Az

Az

Hava hz

Kullanlmaz

Az

Fazla

Ykamann tesirlilii

Zayf

Orta

yi

Geri ykama suyu ile

kat maddelerin
tanmas

Orta

Zayf

yi

Filtre taban altna

akl yerletirmek
suretiyle yaplan
drenaj sistemine
uygun olup olmad

Evet

Evet

Hayr

nce malzeme iin

uygun olup olmad

Evet

Evet

Hayr

ift malzemeli
filtreler iin uygun
olup olmad

Evet

Evet (*)

Hayr

Malzeme kayb

Az

ok

(*) ayet yeteri kadar geri ykama hz ve geri ykama suyu tama mesafesi kullanlrsa.
7.13. Basnl Filtreler
Basnl filtrelerin alma esas hzl kum filtrelerinin aynsdr. Aralarndaki tek fark,
basnl filtrelerin istenilen basnca dayankl kapal kaplardan ibaret olmasdr. Kapal kaplar
ekseriya elikten yaplm silindir eklindedir. (ekil 7.26). Bu filtreler daha ziyade yeraltndan
su temini halinde tulumba saysn azaltmak iin kullanlr. Bu durum ekil 7.27 de
grlmektedir.
177

178

Basnl filtrelerde basn atmosfer basncndan fazla olduundan negatif basn

tehlikesi yoktur. Bunlardaki filtre hzlar 7 - 18 m3/m2.st arasnda alnabilir. Baz hallerde 36-54
m3/m2.st lik hzlara da kld grlmektedir.
Yumaklatrma ve keltme ileminden sonra bu filtrelerin kullanlmas uygun deildir.
nk arada terfi merkezi olacandan, keltme havuzunda tutulamayp, filtrede tutulmas
istenen yumaklar terfi srasnda paralanacandan filtrasyonun verimi der.

179

7.14. Yukar Akl Filtreler

Bu filtrelerde szme ilemi srasnda su ak aadan yukar dorudur. Byle
filtrelerde iri daneler aada, ince daneler yukarda olduundan, ham su nce iri danelerin
bulunduu ksmdan geer, sonra ince daneli ksmda daha iyi bir ekilde szlerek filtreyi terk
eder. Bunun bir dier faydas filtrasyon sresinin uzun olmasdr.
Ancak bu filtrelerde yk kayb snrldr. Yukar ak srasnda yk kayb, yukar doru
bir kuvvet meydana getirir. ayet bu kuvvet kum yatan arln geecek olursa, kum
akkan yatak haline gemeye balar ve biriken kirleticileri k suyuna brakr. Msaade
edilen en byk yk kaybn bulmak iin ekil 7.28 deki basn dalmn inceleyelim.

Geri ykamadaki yk kaybna benzer ekilde :

H max = (1 p ).L s

yazlabilir.
Mesela s = 2600 kg/m3, p = 0.40 iin
2600 1000
H max = (1 0.40) L
= 0,96 L L
1000

180

bulunur. Grld gibi filtrede en byk yk kayb filtre yatak kalnlna ve malzeme
younluu se baldr. Yukar akl filtrelerde bu husus dikkate alnarak filtrasyon sresini
uzun tutmak bakmndan daha byk yatak kalnl L = l,5 - 2,5 m tercih edilmektedir.
Msaade edilen en byk yk kaybn arttrmak, dolaysyla filtrasyon sresini uzatmak iin bir
dier yol, younluu fazla olan malzeme kullanmaktr. Filtre malzemesi olarak magnetit
seilirse, malzemenin younluu s = 4900 kg/m3 olduundan yatak kalnlnn 2.15 kat
kadar bir yk kaybna msaade edilebilir.
Yukar akl filtrelerde filtre yata ve filtre taban tekiline ait iki ayr tertib tarz
ekil 7.29da gsterilmitir.
Yukar akl filtrelerde filtre kontroln eitli ekillerde yapmak mmkndr.
ekil 7.30da filtre kontrol ile ilgili iki tertip tarz gsterilmitir.

181

182

7.15. Yava Kum Filtreleri

Yava kum filtrelerinde su cazibe ile ince daneli kum tabakasndan, dk bir hzla
szlr. Filtre hz 0.1 ila 0.4 m3/m2.st arasnda deiir. Efektif dane ap 0.15 ila 0.35 mm
civarndadr. Sspansiyon ve kolloid maddeler filtrenin st yzeyinde birikir. Filtre
malzemesinin dane aplar kk olduundan filtrenin derinliklerine nfuz edemezler. Filtrenin
tkanmas halinde st ksmdaki birka cm kalnlndaki tabaka syrlarak alnr.
Filtrenin kum tabakas kalnl 0.6 ila 1.2 m dir.
Su tabakasnn ykseklii 1 ila 1.5 m dir. K souk geen yerlerde, yava kum
filtrelerinin, donmaya kar zeri rtlmelidir. Baz hallerde alg bymesini nlemek, rzgr
sebebiyle doabilecek kirlenmelerden saknmak iin de filtrenin zeri kapatlr.
Yava kum filtreleri, bilhassa sudan bakterilerin giderilmesi ve bakteriyolojik bakmdan
emniyetli ime suyu elde etmek iin kullanlr. yi bir ekilde altrld zaman E. coli iin
azalma faktr (R = C0 / C), 1000 ila 10 000 deerine ular.
Yava kum filtrelerin abucak tkanmamas iin ortalama bulanklln 10 mg/l nin
altnda (SiO2 olarak llen) olmas icabeder. Ksa bir sre iin 50 mg/l ye kadar kabilir.
Bulankllk yukarda zikredilen deerlerden fazla olmas halinde aada belirtilen n tasfiye
usulleri yava kum filtrelerinden nce kullanlabilir.
a. keltme
b. Biriktirme ve gerekli ise mikro eleklerden geirmek suretiyle alg giderilmesi
c. Hzl kum filtresi
d. keltme ve hzl kum filtresi
e. keltme, yumaklatrma ve hzl kum filtreleri

Yava kum filtreleri, iletilmelerinin kolay, yetimi eleman ihtiyacnn az olmas, k

suyu evsafnn iyi olmas sebebiyle bilhassa kk yerlemeler iin ok uygun bir tasfiye
eklidir. naat fazla bir teknoloji gerektirmediinden gelimekte olan yerlerde tatbik edilebilir.
Bunlarn mahzurlar, fazla araziye ihtiya gstermeleri ve ilk yatrm maliyetlerinin
yksek olmasdr. Ancak iletme masraflarnn hzl kum filtrelerine nazaran ok dk olduu
gzden uzak tutulmamaldr.
-

- Filtrelerin Temizlenmesi

Yava kum filtrelerinde filtrelerin temizlenmesi, filtrenin zerindeki birka cm

kalnlndaki tabakann syrlp alnmas suretiyle olur. nk bu filtrelerde dane ap
kk olduundan kirletici maddeler filtre yzeyinde ancak 23 cm derinlie kadar nfuz
edebilirler, daha derine inemezler. Bu yzden st ksm 23 ayda bir kere syrlarak alnr.
183

Filtrenin Temizlenmesi aadaki ekillerde yaplabilir.

a) Elle temizleme
b) Mekanik aletlerle temizleme
c) Hidrolik olarak temizleme

- Filtre Tertibi
Toplam filtre alan, msaade edilen filtre hzna bal olarak:

Q
V

forml ile hesap edilir. Filtre hz V=0.l 0.5 m3/m2.st arasnda seilebilir.
Her bir filtrenin yzey alanna (a) denir ve bir filtre yedek olarak dnlrse
n

A
+1
a

Byk tesislerde en az 2 yedek filtre konulur.

Bir filtre alan ann en dk deeri l00200 m2 olmaldr. En byk deeri ise 2000 ila
5000 m2 dir.
n, en az 2, tercihan 4 olmaldr.
Filtre says bu ekilde bulunabilecei gibi aadaki tecrbelerden elde edilmi ifadeyle
de hesaplanabilir.

1
n= . Q
4

Denklemde Q debisi m3/st olarak yerine konulmaldr.

- Yava Kum Filtrelerinde Basn Dalm ve Filtre Kontrol

Bu filtrelerde basn dalm ekil 7.31 de gsterilmitir.
184

ekil 7.31. Yava Kum Filtrelerinde Basn Dalm

Yava filtrelerde eitli filtre kontrol sistemleri tatbik edilebilir. ekil 7.32de ok
kullanlan bir filtre kontrol sistemi gsterilmitir.

185

- Filtre Taban
Yava kum filtrelerinde filtre yatann altna hzl kum filtrelerine benzer ekilde kum
akl tabakas yaplr. Bu tabaka; ince kum <0.4 mm apnda, iri kum 0.21.2 mm, kaba kum
1.22.4 mm, ince akl 2.4 4.8 mm, orta akl 4.89.6 mm, iri akl 9.619 mm ve kaba akl
1932 mm aplarndaki tabakalardan tekil edilebilir.
Toplam taban malzemesi kalnl 50 cm civarnda alnabilir. Bu kum akl tabakas
ekil 7.33 de gsterilen eitli drenaj sistemlerine oturtturulabilir. Drenaj sistemiyle birlikte
tabandaki kum ve akln bir grn de ekil 7.34de verilmitir.

186

187

7.16. Filtrasyon Misalleri

1. Misal. Bir hzl kum filtresinin yatak kalnl 0.9m dir. Filtre malzemesi olarak,
spesifik ap 0.8 mm ve zgl arl 2640 kg/m3 olan kum kullanlmtr. Bu kumun
niformluk katsays u = 1.2 ve ekil faktr 0.95 olup temiz filtre yatann porozitesi
po= 0.42 dir. Filtrede 0.3 m lik bir negatif basnca msaade edilmektedir. Yaplan deneyde bu
negatif basncn, filtre tabakasnn st yzeyinden 0.4 m aada teekkl ettii grlmtr.
Yatak zerindeki su tabakas kalnl 1.2 m dir. Filtrasyon hz 7.2 m/saat, su scakl 20C
dir. Her bir fi1trenin alan 15m2 ve 20C da kinematik vizkosite 1,01 x 10-6 m2/sn olduuna
gre:
a) Filtre yatann balangtaki yk kaybn bulunuz.
b) Filtre yatanda msaade edilen en byk yk kaybn bulunuz. Filtrasyonun banda
ve sonundaki basn diyagramn iziniz.
c) Geri ykama esnasnda genileme yzdesini %20 kabul ederek filtre yatann yk
kaybn bulunuz.
d) Filtre malzemesi 50 kg. lk torbalar halinde alnacandan bir filtre iin lzumlu torba
saysn hesaplaynz.

ZM:
Hzl Kum Filtresi in
L=0.9 m

ds=0.80 mm

s=2640 kg/m3

p0 = 0.42

V = 7.2 m/sa

h=1.2 m

T = 20 C

= l.0lx10-6 m2/sn verilmektedir.

u=l.2
a = 15 m2

a) dh= .ds = 0.95x0.80 = 0.76 mm = 0.76xl03 m olduundan

180 (1 p 0 ) V
.
. 2 .L
3
g
p0
dh
2

H0 =

0.9
180 x1.01x10 6 (1 0.42)2 7.2
.
H0 =
.
.
3
3600 (0.760 x10 3 ) 2
9.81
0.42

H 0 = 0.26 m
bulunur.

188

= 0.95

 w
= (1 0.42)x0.9 x(2.64 1) = 0.86 m
c) Z = (1 p ).L. s

d) Bir filtrenin kum arl

W = (1 po )xL.ax s = (1 0.42)x0.9 x15 x 2640 = 20671.2 kg.

Torba adedi

n=

W 20671.2
=
414 torba
Wt
50

2. Misal. Bir hzl kum filtresi filtre malzemesinin hidrolik ap 0.9 mm, yatak kalnl
1.2 m, su ykseklii h=1.5 m dir. Q = 2160 m3/sa olarak verilmitir. Filtre taban 1 m2 de
60 adet olan szgelerden ibarettir. Her szgete l0x0.8 mm ebadnda 15 adet yark
bulunmaktadr. Buna gre:
a) Filtre saysn ve bir filtrenin alann bulunuz.
b) Filtre yatanda msaade edilecek en byk yk kaybn hesaplaynz.
Filtrasyon sonunda kirlenmenin 0.30 m derinlie kadar nfuz ettiini kabul ediniz.
c) Geri ykama esnasnda filtre yatann genileme yzdesi %20 ve genilemi yatan
porozitesi % 50 olduuna gre, filtre yatann geri ykamadaki yk kaybn bulunuz.
189

d) Szgelerin imalat katsays p = 0.65 olarak verildiine gre, geri ykama hznn
50 m/sa olmas halinde filtre tabannn yk kaybn bulunuz.
ZM:
Hzl Kum Filtresi,

L=1.2 m

d= 0.9 mm

h=l.5 m

Q = 2160 rn3/sa (hesap debisi)

a) Hesap debisi, ihtiyacn maksimum olduu gndeki ortalama saatlik sarfiyattr. Filtre
saysn bulmak iin n = 12 Q formln kullanalm. Burada Q, ihtiyacn senelik ortalamaya
eit olduu gndeki ortalama sarfiyattr. Qmax = 2160 m 3 / sa = 0.6 m 3 / sn
Qort =

Qmax 0,6
=
= 0,4 m3/sn
1,5
1,5

n = 12 0,4 = 7,5

8 filtre olarak seelim. Filtre hz 6 m/sa =1.667x10-3 m/sn olsun. Bu hz ortalama

filtrasyon hzdr. Maksimum sarfiyatn olduu gndeki filtre hznn 7 m/sa = 1.9x10-3 m/sn ye
karlabileceini ve 1 adet filtrenin yedekte bulunacan dnerek

a=

A
Q / V 0,6 / 1,9 x10 3
=
=
= 45 m2
n 1 n 1
8 1

elde edilir.

H0 =

180 (1 p )2 V
.
.
.L
g
p0 3 d h 2

H0 =

180 x1,31x10 6 (1 0,40 )2 1,667 x10 3

.
.
.1,2
9,81
3 2
0,403
0,9 x10

(
(

190

p po
c) E = 100 e
1 pe
20 = 100

0.50 po
1 0.50

po=0.40

w
2.6 1
= (1 0.40)x1.2 x
Z = (1 p ).L s
= 1.15m
1
w

d) V = 50 m/sa

V0 = 2.97 m/sn

= 0.65

V0 =

V
50 / 3600
=
Aeff 60 x15 x0.01x0.0008 x0.6

V0 2 2.97 2
=
= 0.45 m
2 g 2 x9.81

3.Misal. Bir yava kum filtresinin yatak kalnl 1.2 m, su ykseklii 1.5 m dir. En
dk filtre hz olan 0.1 m/sa hzda temiz filtrenin piyezometrik eimi 0.25 dir. Ayn hzda
filtre tabannn yk kayb 0.02 m ve k borularndaki yk kayb 0.2 m dir. Buna gre:
a) 0.1 m/sa lik filtre hznda msaade edilen en byk yk kaybn (Hmax) bulunuz.
(Negatif basnca msaade edilmemektedir).
b) Filtre hznn 0.2 m/sa olmas halinde msaade edilen en byk yk kaybn bulunuz.
c) Filtre kontrol sistemi izerek ksaca izah ediniz.

191

192

c) Filtre kontrol sistemi iin yava kum filtrelerine ait filtre kontrol ekillerine baknz.
4. Misal : Su ihtiyac Q = 600 m3/st olan bir kasabann ime suyu tasfiyesi iin hzl
kum filtresi, mteakiben yava kum filtresinin uygun olaca dnlmtr. Her iki filtrenin
saylarn bulunuz. Kullanlan malzemeleri, aplarn, yatak ve su yksekliklerini seiniz.

ZM:
Hzl Kum Filtrelerinin Boyutlandrlmas
Qh = 600 m3/st dir. Hzl kum filtrelerinde v= 5 - 15 m/st alnabilir. v = 6 m/st seelim.
Bu durumda toplam yzey alan:
Q 600
=
= 100m 2 alnabilir.
6
V
a=25 m2 alnrsa, boyutlar 6x4.2 = 25.2 m2 seilebilir.
A=

a=

A
n 1

n 1 =

A 100
=
=4
a 25

n=5

bulunur.

Yava Kum Filtrelerinin Boyutlandrlmas

Filtre hz v = 0.1 0.5 m/st alnabilir. v = 0.3 m/st seilirse

A=

Q 600
=
= 2000 m 2
v
0.3

n=

1
1
600 = 6
Q=
4
4

civarnda olmal.

193

a= 400 m2 seilirse n =

2000
A
+1 =
+ 1 = 5 + 1 = 6 adet
400
a

5. Misal.
Azalan Debili Filtre Misali
Azalan debili 8 filtre ekilde gsterildii gibi sralanmtr. Filtrelere giren ham su
miktar 45000 m3/gn, ortalama filtre hz 12,5 m/st, temiz bir filtrede istenen maksimum
filtrasyon debisi ise 17.5 m/st olarak verilmektedir.
17.5 m/ saatlik bir debi iin aadaki yk kayplar bulunmutur.
Kum yatan yk kayb 0.85 m.ss
Tabandaki akln yk kayb : 0.02 m.ss
Taban drenajnn yk kayb : 0.21 m.ss

Filtrelerden temiz su haznesine giden borunun i ap 300 mm ve uzunluu 4 mdir. Bu

borularn zerinde 300 mmlik bir vana ve debiyi snrlandran bir orifis vardr. Temiz su

194

haznesi savann zerinden itibaren suyun filtre iinde ulaaca ykseklik en fazla 1.8 m
olarak alnacaktr.

Buna gre
a) Filtre iindeki su maksimum seviyeye ulat zaman, filtrenin maksimum debisinin
17.5 m/st olmas iin orifisteki gerekli yk kaybn bulunuz.
b) Yukarda bulunan yk kaybn elde edebilmek iin orifisin deliinin ap ne olmaldr.
c) Filtre hz, filtre kirlendikten sonra 8.5 m/ste dt zaman filtre malzemesi
zerinde kalan mevcut yk ne olacaktr.
d) ayet btn filtreler temiz olarak ve 12.5 m/st lik bir debide altrlmaya
balandysa, filtrelerin zerindeki suyun debilecei en alak seviyeyi bulunuz.
zmde k borusunda srtnmeden doan yk kayplar ihmal edilecek, dier yk
kayplarnn hesab da h = k.v2/2g eklinde yaplacaktr.
Giri kayb iin k = 0.5, k kayb k=l.0 , vana kayb iin k = 0.2 , T parasndaki
kayp iin k = 0.2 alnacaktr.
ZM:
nce filtre boyutlarn bulalm.
45000 m 3 / gn
3

8 filtre x 12.5 m / m st x 24 st / gn

= 18.75 m 2 / filtre

195

Akmlar
Her filtreye ortalama akm =

45000 m 3 / gn
8

= 5625 m 3 /gn

Her filtreye maksimum akm = 18.75 m2x17.5 m3/m2st x 24 st/gn =7875 m3/ gn
Her filtreye minimum akm 18.75 x 8.5 x 24=3825 m3/gn
a) Orifiste gerekli yk kayb
1.8 m toplam kayplar
kayplar = 0.85 kum + 0.02 akl +0.21 drenaj+boru kayplar

Boru kayplar =

V = Q/ A =

7875 m 3 / gn

.0.3 2
4

V 2 / 2g =

kV 2
V2
= (0.5 + 1.0 + 0.2 + 0.2)
2g
2g

= 1.29 m / sn

x86400 sn / gn

1.29 2 m 2 / sn 2
= 0.0848 mss
2 x9.81 m / sn 2

Boru kayplar = 1.9 x 0,0848 = 0.16 m

kayplar = 0.85+0.02+0.21+0.16 = 1.24 m
Orifiste gerekli yk kayb = 1.8-1.24 = 0.56 m

b) Orifis apnn hesaplanmas

196

2g(
Q = C.a

1 2 2
)

1 C2 (

a 2
)
a1

Bu denklemdeki yk kayb H = (

1 2
) boru iindeki herhangi bir st noktadan

akmn en dar olduu noktaya kadar olan kaybdr.

Orifis ap kullanlarak hesap edilen Reynolds says 10000 den fazlaysa orifis katsays
C nin deeri C=0.61 olarak alnr. Bizim iin gerekli olan yk kayb akmn en dar noktasna
kadar olan yk kayb deil, borunun daha alt ksmlarna kadar olan yk kaybdr. Akm, en dar
noktadan getikten sonra tekrar bir miktar yk kazanlr. Bu kazanma el kitaplarnda H in
%30 u kadar olduu verilmektedir. Orifiste gerekli yk kayb 0.56 m olduuna gre orifis
denkleminde kullanlmas gereken H= 0.54/0.7= 0.8 m dir.

Q= 7875 m3/gn. 1/86400 gn/sn = 0.0911 m3/sn

2 x9.8 x0.8
d 4 / 4
1 (0.61) 2 .
.0.3 2 / 4

0.0911 = 0.61a

0.0911 = 0.61.

d 2
4

15.68
1 4.13d 2

15.68

0.0083 = 0.2295d 4
1 4.13d 2
0.00830.0343d2-(0.2295d 4).(15.68) = 0
Deneme ve yanlma ile d= 0.21 m bulunur.

197

Deneme ve yanlma metodu kullanlarak zm bulunur.

3.599 d4 + 0.0343 d2 0.0083 = 0
d = 0.2 m, denenirse 0.0058 +0.0014 0.0083 = - 0.0011
d = 0.21 m denenirse
0.0070 + 0.0015 0.0083 = 0.0002
Yeteri kadar doru olduu iin burada deneme braklacaktr Reynolds saysn kontrol
edelim:

Vorifis = 1.29 m/sn.(0.3/0.21)2 = 2,63 m/sn

Re =

V .d

20C da; = 10-6 m2/sn

Re = 0.21 m x 2.63 m/sn / 10-6
Re = 552 x 103

c) Filtrasyonun sonlarna doru 8.5 m/saat hzda kumun zerinde kalan yk

hesaplayalm.
Trblansl kayplardan dolay Q2
17.5 m/saatteki trblansl kayplar:
Orifis drenaj borular
0.56 + 0.21 + 0.16 = 0.93 m
8.5 m/saat teki trblansl kayplar:
2

8.5
0.93 x
= 0.22 m
17.5

Laminer akmdan dolay olan kayplar Q2

198

ayet kum iindeki kayplar toplam laminer kayplardan karlrsa akl iinde
17.5 m/saat hzndaki yk kayb = 0.02 m.
0.02x8.5/17.5 = 0.01 m
8.5 m/saatteki toplam yk kayplar = 0.23 m.
Kirlenmi kum ierisindeki yk kayb = 1.8 0.23 = 1.57 m
d) 12.5 m/saatteki en dk su seviyesi
Trblansl kayplar = 0.93 m x (12.5/17.5)2 = 0.47 m
Laminer kayplar = 0.87 x 12.5/17.5 = 0.62 m
En dk su seviyesi = Toplam 1.09 m

Btn filtreler temizken en dk su seviyesi, temiz su sava seviyesinin 1.09 m

stndedir.

199

8. BLM

8. DEZENFEKSYON
8.1. Giri
Bir suyun ihtiva ettii sala zararl mikroorganizmalarn sudan giderilmesi ilemine
suyun dezenfeksiyonu denilmektedir. Dezenfeksiyon ile sterilizasyon terimleri birbiriyle
kartrlmamaldr. Sterilizasyon, dezenfeksiyondan daha ileri kademe olup, sporlar dahil
sudaki btn canllarn ldrlmesi ilemidir.
me sularnn dezenfekte edilmesinin gayesi sudan geen sri hastalklarn
bulamasnn nlenmesidir.
Sularn dezenfeksiyonu birka ekilde yaplabilir. keltme, yumaklatrma ve
filtrasyon gibi ilemlerle mikroorganizmalarn ksmen azaltlmas mmkndr. Ancak asl
mikroorganizma giderme uslleri aada belirtilmitir.

a) Kaynatma ve benzeri fiziki ilemler

b) Ultraviyole Inlaryla dezenfeksiyon
c) Bakr ve gm gibi metal iyonlaryla
d) Halojenler (Klor, brom, iyot), ozon, potasyum permanganat gibi oksidantlar ile
dezenfeksiyon
Ancak dezenfektann seiminde ve kullanmnda aadaki hususlara dikkat edilmelidir:

200

a. Dezenfektann cinsi ve dozu

b. Lzumlu temas sresi
c. Suyun scakl ve kimyevi zellikleri
d. Giderilecek mikroorganizmalarn cins ve zellikleri
8.2.Klorla dezenfeksiyon
Klor normal s ve basnta sarms - yeil bir gaz olup, havadan ardr. ok keskin bir
kokusu vardr. Aktif bir elementtir. Su olmas halinde, normal scaklkta btn elementlere tesir
eder. Sadece asal gazlar ve oksijenle reaksiyona girmez. Oda scaklnda kuru klor, platin,
altn ve gm gibi metaller ile bakr ve demir ile bir reaksiyon meydana getirmez. Bu sebeple
kuru kloru bakr ve demir borularda nakletmek ve elik kaplarda muhafaza etmek mmkndr.

Suda znen klor su ile reaksiyona girerse:

HOCl + H+ + Cl

Cl2 + H2O

meydana gelir ve pHya bal olarak reaksiyon aadaki gibi olur:

Dk pH

H+ + OCl

HOCL
Yksek pH

HOCI (Hipoklorit) kuvvetli, OCl ise zayf bir dezenfektandr. Bu yzden reaksiyonun
sola doru olmas istenir. Bu ise dk pH deer1erinde mmkndr. pHya bal olarak HOCl
yzdeleri cetvel 8.1 de gsterilmitir.
Cetvel 8.1. pH ya bal olarak HOCl yzdeleri
pH

10

11

%HOCl

100

96

75

23

<1

<1

Bu durum ekil 8.lden de grlebilir.

201

Kk tesislerde, dezenfeksiyonda sodyum hipoklorit zeltisi kullanlr. Sodyum

hipoklorit, sodyum hidroksit zeltisine klor verilmek suretiyle hazrlanmaktadr.

Cl2 + 2NaOH NaCl + NaOCl + H2O

Ancak zelti kararl deildir. Aadaki reaksiyonla zamanla dezenfektan zelliini
kaybeder.
2 NaOCl 2NaCl + O2
Bu reaksiyon k ile hzlanr. Bu sebeble sodyum hipoklorit zeltisi a kar
muhafaza edilmelidir.
Klorla dezenfeksiyonda mikroorganizma giderme verimine tesir eden unsurlar aada
belirtilmitir;
Mikroorganizmalarn cinsi
Mikroorganizmalarn kesafeti
Kullanlan dezenfektann cinsi ve dozaj
Temas mddeti
Suyun pH deeri
Mn

++

Suda dezenfektanla reaksiyona giren bileiklerin (organik maddeler, amonyum, Fe++ ,

vs.gibi) olup olmad
Suyun scakl

202

203

Giderilecek olan organizmalarn cinsleri ve kesafeti mikroorganizma giderme verimine

tesir eder. Kullanlan dezenfektan maddenin cinsi mhimdir. nk her dezenfektan ayr bir
gce ve zellie sahiptir. Temas mddeti arttka mikroorganizma giderme verimi artmaktadr.
Dezenfekte edilecek suda bulunan maddelerin cins ve miktarlar dezenfeksiyonun verimine
tesir eder. Dezenfekte edilecek suda organik maddeler, demir ve mangan gibi metallerin olmas
halinde bunlarn dezenfektan ile okside olaca gz nnde bulundurulmaldr. Suyun
bulankl fazla ise dezenfektan maddenin imha tesiri azalr. yi bir dezenfeksiyon iin
bulankln dk olmas gerekir. Suyun scakl arttka dezenfeksiyonun hz da
artmaktadr.
Amonyum ile reaksiyon
Klor, amonyak ihtiva eden suya ilave edildiinde aadaki reaksiyonlar meydana gelir.
HOCl + NH3 H2O + NH2C1 (Monokloramin)
HOCl + NH2C1 H2O + NHCl2 (Dikloramin)
HOCl + NHCl2 H2O + NC13 (Trikloramin)
Teekkl eden reaksiyon rnleri, pH, scaklk, temas mddeti ve balangtaki
(klor/amonyak) nisbetine baldr. Suyun pH deeri 8 den byk ise esas itibariyle
monokloramin teekkl eder. pHnn 3 den kk olmas halinde ise Trikloraminler husule
gelir.
Amonyak ihtiva eden suya klor ilave edildii zaman tatbik edilen klor dozajna kar,
bakiye klor noktalanrsa ekil 8.2de gsterilen eri elde edilir. Bakiye klor, serbest klor ile
bal klordan ibarettir. ekil 8.2., l mg/lt amonyum NH+4 ihtiva eden sularn dezenfeksiyonu
iin izilmitir. Kesik izgiler ise tatbikattaki durumu ifade etmektedir. Teorik olarak 3 molekl
klor, iki molekl amonyum ile birleir. Yani
2NH+4 + 3 Cl2 N2 + 8H+ + 6C1yazlabilir. Buradan 1 mg NH4/lt iin 6 mg/lt klora ihtiya olduu hesap edilebilir.

204

Nazari olarak 1 mg NH+4/lt iin 6 mg/lt klor ihtiyac olmasna ramen tatbikatta bu
deer biraz daha byk alnarak 10 mg/lt civarnda tutulur.
ekilde gsterilen krlma noktasnda kloramin eklindeki klor bakiyesi en dk
seviyededir. Bu noktaya tekabl eden deerden daha byk klor dozlarnda suda tamamyla
serbest klor teekkl edecektir.
ekil 8.2de verilen grafik temsilidir. Btn su numunelerine tatbik edilemez. nk
her su numunesinin kendine mahsus bir (bakiye klor - klor dozaj erisi) vardr. nk klor
ihtiyac, suyun amonyum konsantrasyonuna, temas mddetine ve suda klorla reaksiyona giren
baka maddelerin olup olmamasna baldr.
Dezenfeksiyonun hz, bakiye klor konsantrasyonuna ve cinsine, temas mddetine, pH
deerine, scakla ve ldrlecek organizmalarn cinslerine baldr. Bal klorlar, serbest
klorlara gre daha zayf dezenfaktan olduklarndan daha uzun temas mddetlerine ve daha
byk dozlara ihtiya vardr. Bir misal olmak zere HOCl ile NH2Cl yi mukayese edelim. Ayn
temas mddetinde ayn tesiri elde etmek iin HOClden daha fazla monokloramin gerekir.
Mesela 10 dakikalk temas mddeti iin 0.5 mg/lt HOCl ile elde edilen tesiri elde etmek iin
2.0 mg/lt NH2Cl lzumludur. Eer ayn doz tatbik edilirse, ayn giderme verimi elde etmek
NH2Cl iin lzumlu temas mddeti, HOCl iin lzumlu olan mddetten fazladr.
Mesela 0.5 mg/lt HOCl iin 10 dakikalk temas mddetinin yapt tesiri elde etmek iin
NH2C1 ile 60 ila 120 dakikalk bir temas mddeti lzumludur.
205

Netice itibariyle bal klorlar daha zayf dezenfektan olduklarndan daha uzun temas
mddetine ihtiya vardr.
me suyunda bakteriyolojik dezenfeksiyon iin tavsiye edilen minimum bakiye klor
konsantrasyonlar Cetvel 8.2de verilmitir.
Cetvel 8.2. Bakteriyolojik Dezenfeksiyon in Tavsiye Edilen Minumum Bakiye Klor
Konsantrasyonlar.
60 dakikalk temas sresinden sonra
bulunmas gerekli minimum bal
bakiye klor, mg/lt

pH

10 dakikalk temas mddeti

sonunda bulunmas gerekli
minimum serbest bakiye klor mg/lt

6.0

0.2

1.0

7.0

0.2

1.5

8.0

0.4

1.8

9.0

0.8

Tatbik edilemez (> 3.0)

10.0

0.8

Tatbik edilemez (> 3.0)

Bal klorun serbest klordan daha zayf dezenfektan olmasna karlk kararl olmas
gibi bir faydas vardr. Serbest klor (Cl2, OCl-, HOCl) o kadar kararl deildir, zamanla
dezenfektan tesiri kaybolur. Bu durum Cetvel 8.3 de gsterilmitir. Halbuki monokloramin
(NH2Cl) iin bu durum bahis mevzu deildir, bu dezenfektan kararldr, yani zamanla
dezenfeksiyon gc azalmaz. Bu durum bilhassa ime suyu ebekeleri iin ehemmiyetlidir.
nk ime suyu ebekesinde kirlenme ihtimali varsa bu durumda ebekede kararl
dezenfektann olmas arzu edilir. Sk sk su kesintilerinin olduu meskun mahaller iin bu
husus dikkate alnmaldr.
Cetvel 8.3. Klorun Sudaki Tesirinin Zamanla Azalmas.
Saat

Bakiye serbest klor mg/l

Yzde

0.6

100

0.5

83

0.45

75

24 (1 gn)

0.3

50

48 (2 gn)

0.2

33

96 (4 gn)

0.05

206

Cetvel 8.3den grld gibi bakiye serbest klorun balangtan 24 saat sonraki
dezenfektan tesiri %100 den 50 ye dmekte ve 2 gnden sonra ise tesiri hemen hemen
kaybolmaktadr.
Su ebekesinde kirlenme ihtimali varsa ve su amonyak ihtiva etmiyorsa bu durumda
ebekede kararl bir dezenfektann olmas arzu edildiinden, klorlamadan nce suya amonyak
ilave edilerek bir miktar monokloramin teekkl etmesi salanr.

8.3. Ozonla Dezenfeksiyon

Ozon, oksijenin zel bir halidir. Bir oksijen moleklnn 2 oksijen atomundan ibaret
olmasna mukabil, ozon 3 oksijen atomundan teekkl eder. Ozon (O3), havadaki oksijenin ok
yksek voltajda elektrik akmna maruz braklmas suretiyle retilir. (ekil 8.3).

ekil 8.3. Ozon retim Tertibatnn ematik Resmi

Ozon retiminde kullanlan alternatif akmn voltaj 7000-15000 volt civarndadr.
Elektrik akmnn frekansnn ise 50-300 Hz arasnda olmas tavsiye edilmektedir. Ozon retimi
iin saf oksijen kullanlabilecei gibi hava da kullanlabilir. Ancak ozon retiminde kullanlan
havann ss dk (- 4C) ve kuru olmaldr. Havann nemli olmas ve iinde toz bulunmas
retimin verimliliini drmektir.
Ozon ok kuvvetli bir dezenfeksiyon maddesidir. Bakteri ve virsleri ldrmek iin
lzumlu doz 0.3-1.0 mg/lt arasnda deimekte ve birka dakikalk temas mddeti de kafi
gelmektedir. Dnya Salk Tekilat (WHO) tarafndan bakteri ve virslerin giderilmesi iin
0.4mg/lt ozon dozu ve asgari 4 dakikalk bekleme mddeti tavsiye edilmektedir.
Ozonun dezenfeksiyon tesirinden baka suyun koku ve tadnn iyiletirilmesi gibi bir
faydas vardr.
Ozonun ok kuvvetli bir dezenfektan olmas faydas karsnda, retiminin pahal
olmas gibi mahzuru vardr. Bu yzden ancak byk tesisler iin kullanlmas uygundur.

207

Ozonun bir dier mhim mahzuru son derecede kararsz bir madde olmasdr. Bu
zellii, pHya bal olarak deiir. Dozlama yapld andaki dezenfeksiyon gc %100
olarak gsterilmek suretiyle, zamanla ozonun gcndeki azalma pHya bal olarak Cetvel 8.4
de verilmitir.
Cetvel 8.4 Ozonun Gcndeki Azalmaya pHnn Tesiri
Bakiye Ozon, %
pH
Dakika

7.6

8.5

9.2

98

90

65

92

70

40

18

78

30

Klor ve ozondan baka su dezenfeksiyonunda klordioksit (C1O2 ) ve potasyum

permenganat (KMnO4) gibi dezenfektanlar da kullanlmaktadr. Ozon, ClO2 ve KMnO4, NH+4
ile reaksiyona girmezler. Ozonun kararsz olmasna karlk, ClO2 ve KMnO4 kararl
dezenfektanlardr.
Kuvvetli ve kararl bir dezenfektan olmas dolaysyla klordioksit gnden gne daha
geni kullanma alanlar bulmaktadr.
Br2, I2 ve Ag+ nin ise kullanma alanlar olduka snrldr. Br2 yzme havuzlarnda; I2
ise ok kk debili sularn, gm iyonu (Ag+ ) ise kk debiler ve ie sularnn
dezenfeksiyonunda tatbik edilmektedir.

208

9. BLM

9. KOKU VE TAD KONTROL

9.1. Giri
Tad ve koku problemi hem yeralt sular hem
karmza kmaktadr. Ancak yzey sularnn su kayna
tad problemi, yeralt sularna gre daha sk ve daha
kmaktadr. nk yzey sular gerek tabii olarak ve
organik atklarla daha fazla kirlenmeye maruzdur.

de yzey sularndan su temininde

olarak kullanlmas halinde koku ve
byk bir problem olarak ortaya
gerekse insanlar tarafndan verilen

stenmeyen tad ve koku giderilmesinde koku eii olarak bilinen Threshold koku
seviyesinin st snr umumiyetle 3 ila 5 arasnda alnmaktadr. Bazen bu deerlerde dahi
tketiceler tarafndan itirazlar gelmektedir. Esasen bu st eik seviyesinin ham su evsafna
bal olarak tesbit edilmesi faydaldr.
Koku ve tad ekseriya beraber bulunur. Bir suda istenmeyen koku ve tad aadaki
sebeblerden ileri gelir:
Ev kullanlm sularnn su kaynaklarna karmas
Sanayi atk sular, bilhassa fenol, ya ve benzerleri gibi kimyevi maddeler
Su kaynanda yaayan algler, dier organizmalar ve bunlarn lmesinden ileri gelen
organik maddelerin rmesi
Klor ve suda fenolle birleen mono ve diklorofenoller.
209

 Hidrojen slfr ve metan gibi suda znm gazlar

Yabani ot ve bcek mcadelesinde kullanlan zirai mcadele ilalar.
Yukarda belirtilenlerin hepsi suya deiik ekillerde koku ve tad verirler. Nehir
sularnda umumiyetle H2S ve CH4 gibi gazlar bulunmaz, nk bunlar havasz (anaerobik)
ayrmann mahsulleridir. Gl ve barajlar gibi byk biriktirme haznelerinde dibe kelen alg,
bitki ve organizmalarn havasz ayrmas neticesi H2S (hidrojen slfr) ve CH4 (metan) husle
gelir.
Yaplan aratrmalar, ime suyunda koku ve tad hasl eden belli bal sebeplerden
birincisinin algler, ikincisinin ise bitki rtsnn ryp ayrmas olduunu gstermitir.
Koku, baz alg cinslerinin normal metabolik faaliyetleri neticesi husule gelmektedir.
Yeil alglerin byk ekseriyeti canl kaldklar mddete suya farkedilir bir koku ve tad
vermemektedir. Hlbuki mavi-yeil algler ok defa kesif bir tad ve kokuya sebep olmaktadr.
Ayrca su hazneleri, baraj veya gllerin tabanndaki bitkiler ryerek istenmeyen koku ve tad
husule getirmektedir. Bu bakmdan doldurmaya balamadan nce biriktirme hazneleri ve baraj
gllerinin su altnda kalacak olan sahalarndaki btn bitki ve aalar temizlenmelidir.

9.2. Tad ve Koku Kontrol Tedbirleri

Tad ve Koku Kontrol Tedbirleri:
Su kaynaklarnn kirlenmesini nleyici tedbirler
Tasfiye tesisinde tad ve koku giderilmesi olmak zere iki snfta incelenebilir.

9.3. nleyici Tedbirler

Bu eit kontrol tedbirleri su kaynaklarnn korunmas istikametindeki tedbirlerdir.
Bunlar;
a) Kirlenmeyi daha kaynanda nlemek
leri tasfiye ile atk sulardan azot ve fosfor giderilmesi,
Sanayii atklarnn bertaraf edilmesi
Zirai sahalardan su kaynana gelebilecek gbre ve zirai mcadele ilalar gibi
kirleticilerin kontrol
gibi tedbirler bu cmledendir.

210

b) Kirleticileri su kaynana girmeden nce gidermek

Biriktirme haznelerinden nce yumaklatrma ile fosfor gidermek gibi tedbirlerle, su
kaynanda koku ve tada sebep olan yosunlarn (alglerin) oalmasnn nlenmesi gibi tedbirler
bu snfta saylabilir.
c) Su kaynanda alnacak tedbirler
Suyun temin edildii kaynakta (gl, baraj v.s. gibi) alglerin oalmasn nlemek, su
kenarnda yaayan bitkilerin bymesini engellemek, bu tedbirler arasnda saylabilir. Alg
(yosun) oalmasn nlemek iin eitli kimyevi maddeler (KMnO4, CuSO4, Cl2...vs)
kullanlabilir. Ancak su kayna olarak kullanlan yzey suyunda balk yetitiriliyorsa, bu
maddelerin balklar zerine olan ldrc tesisi dnlmelidir.
9.4. Tesislerde Tad ve Koku Giderilmesi
Tesislerde, tad ve koku kontrol aada belirtilen usullerden biri veya birka
vastasyla yaplr. Bunlar:
1. Havalandrma
2. Biyooksidasyon
3. Yumaklatrma
4. Klorlama (Cl2)
5. Klordioksit (ClO2)
6. Ozon (O3)
7. Potasyum permanganat (KMnO4)
5. Aktif karbon
Ancak bu usullerin seiminde aadaki hususlar dikkate alnmaldr:
a) Ham suyun evsaf, bilhassa tad ve koku bakmndan zellikleri
b) Arzu edilen giderme verimi
e) Kimyevi maddelerin fiyat ve temin edilme imkanlar
d) Kimyevi maddelerin kolaylkla ve ucuz olarak tatbik durumlar.
9.4.1. Havalandrma
Havalandrma ile H2S gibi uucu gazlar ve baz uucu yalar giderilebilir.
Havalandrma sistemlerinde H2S giderme verimi %50 civarndadr. ayet giderilmesi istenen
bileikler uucu ise havalandrma tad ve koku kontrol iin en uygun ve ucuz bir hal tarzdr.
Ancak baz zel durumlarda dier usullerle birlikte tatbik edilir.

211

9.4.2. Biyooksidasyon
Baz koku ve tad veren organik maddeler, biriktirme haznelerinde bekletilmeleri, yava
veya hzl kum filtrelerinden szlmeleri esnasnda okside edilerek giderilebilir. Ancak bu
sistemlerin verimlilii koku ve tad veren maddelerin ayrma kabiliyetine baldr.
Suni olarak yeraltna ham su verip, bir baka yerden bu suyun kuyularla alnmas
suretiyle tad ve koku giderilmesi de mmkndr.

9.4.3. Yumaklatrma
Yumaklatrma koku ve tad kontrolnde ekseriya messir bir zm tarz deildir.
nk koku ve tad veren maddeler suda umumiyetle znm halde bulunurlar. Dolaysyla
bunlar Al+3 ve Fe+3 gibi yumaklatrclarla znemeyen bir ekle indirgenemezler. Bununla
beraber suya istenmeyen koku ve tad veren baz maddeler yumaklar tarafndan adsorbe edilerek
sudan uzaklatrlabilir.

9.4.4. Klorlama
Klor, kuvvetli bir oksitleyicidir. Dolaysyla koku veren pek ok madde klor ile okside
edilerek byk lde giderilebilir. Ancak ham su fenol ihtiva ediyorsa, klor, fenolle birleerek
klorofenolleri meydana getirir. Klorofenollerin ok kk konsantrasyonlar dahi istenmeyen
tad ve kokuya sebep olduundan, klorun tad ve koku kontrolnde kullanlmasnda dikkatli
olunmaldr. Byle durumlarda klor yerine baka maddelerin kullanlmas uygundur. Herhangi
bir sebeple klor kullanlmas arzu ediliyorsa, Cl2 yerine Monokloramin (NH2C1) gibi klor
bileiklerinin kullanlmas faydaldr.
Klor, birka ekilde tatbik edilebilir.
1. Basit ve snrl klorlama
Burada takriben 30 dakikalk ortalama temas mddeti sonunda ancak ok czi bir
bakiye klor kalacak ekilde klorlama tatbik edilebilir.
2. Bal Klorla klorlama
Klorlamadan nce amonyak ilave edilerek Monokloramin (NH2C1) teekkl salanr.
3. Krlma noktas klorlamas
Suda amonyum varsa, krlma noktas klorlamas ile 0.2 mg/lt civarnda bakiye serbest
klor kalacak ekilde dozlama yaplr.

212

4. Ar klorlama
Ar klorlama, daha sonra fazla klorun giderilmesi artyla, klorun yksek dozlarda
suya verilmesidir.
Klorun tasfiye tesisindeki tatbik yerine gelince, biriktirme haznesi veya gl, baraj gibi
su kaynandan suyun alnmasndan sonra bir n klorlama, temiz su haznesinden nce ise nihai
klorlama yaplmas uygundur. (ekil 9.1)

9.4.5. Klordioksit (ClO2)

Klordioksit, ime suyu tasfiyesinde baz durumlarda klora tercih edilir. nk klorla
dezenfeksiyonda olduu gibi suyu fena koku veren klorofenoller teekkl etmez. Ayrca klora
nazaran daha kararldr. me suyu ebekesinde en azndan 48 saat tesirini kaybetmeden kalr.
Klordioksit koku ve tad kontrolnde ve Fe++ ile Mn++ in oksitlenmesinde
kullanlmaktadr. Byk tesislerde sodyum klorit zeltisinden klor gaz geirilmek suretiyle
elde edilir. Reaksiyon aadaki gibidir:
2 NaClO2 + Cl2 2 NaCl + 2 ClO2
Kk tesislerde gaz halindeki klor gaznn temini zor olduundan ClO2 elde etmek iin
HCl kullanlr.
5 NaClO2 + 4 HCl 4 C1O2 + 5 NaCl + 2 H2O
Dezenfeksiyon zellii yannda, klor dioksitin pek ok organik ve inorganik bileikleri
okside etme hususiyeti vardr. Byle hallerde klor dioksitin bir ksm klorit iyonuna dnr.
Yani:
ClO2 + e ClO2yazlabilir. Klorit (ClO2-)in suda 1mg/lt den daha byk konsantrasyonlarda bulunmas salk
bakmndan zararldr. Zehirli bir tesir gsterir. Bu yzden klor dioksit kullanmnda dozaj
snrl tutulmaldr.

213

Klordioksitin, klora gre baz stnlkleri olmasna mukabil, klordan 1,5 ila 2 defa
daha pahal olmas gibi bir mahzuru vardr.

9.4.6. Ozon
Ozon, bir dezenfektan olarak kullanlabilecei gibi koku ve tad kontrolnde de
faydalanlabilir. Fenol bileikleri ile reaksiyonu neticesi hissedilebilir bir koku ve tad veren
bileikler meydana gelmez. Ozon, koku ve tad kontrolnden baka renk giderilmesi ve demir
ve mangann oksidasyonunda da kullanlabilir.

9.4.7. Potasyum Permanganat (KMnO4)

Potasyum permanganat, koku ve tad kontrolnde messir, verimli ve iktisadi bir zm
yoludur.
Potasyum permanganatn (KMnO4) n molekl arl 158 olup, kapal kaplarda
muhafaza edildii zaman kararldr. zelti younluu 1440 -1600 kg/m3 ve oda scaklnda
znrl %5 civarndadr.
Su tasfiyesinde, permanganattaki mangan +7 deerlikten +4 deerlikli znmeyen
mangan dioksite indirgenir. Bu esnada pembemsi mor renkteki zelti, konsantrasyona ba1
olarak sar veya kahverengimsi bir renge dnr.
Reaksiyonlar basit olarak aada gsterilebilir:

Organik madde1er CO 2 + Su
znm demir znmeyen demir

+4
KMn 7 + O4 + H 2 O +
+ Mn O2
znm mangan Mangan dioksit

Hidrojen slfr znm slfat

Reaksiyon neticesi yan rn olarak ortaya kan MnO2 znmeyen ekildedir ve

umumiyetle yumaklatrma, ktrme ve filtrasyon ilemi srasnda giderilir.
Optimum neticeyi elde etmek iin pH deerinin uygun olmas gerekir. nk
oksidasyon hz pHya bal olarak artmaktadr. Bir baka ifade ile pH arttka reaksiyon sresi
azalmaktadr. Mangan ve fenol oksidasyonu iin bu durum ekil 9.2 de grafik olarak
gsterilmitir.

214

Potasyum permanganat, tasfiye tesisinde mmkn olduu kadar balangta ve dier

kimyevi maddelerden nce suya verilmelidir. Baz tesislerde su alma yapsndan hemen sonra
potasyum permanganat dozlamas yaplabilir. Bu, daha g okside olan koku ve tad veren
bileiklerin oksidasyonu iin daha uzun bir sreye imkn tanmas bakmndan faydaldr. Eer
su alma yapsnda besleme mmkn deilse potasyum permanganat hzl kartrma odasna
veya daha nce verilebilir.
Koku ve tad veren maddelerin oksidasyonu iin umumiyetle 0.5 ila 2.5 mg/l dozlama
kafidir. Eer ok fazla dozlama yaplrsa, pembe permanganat rengi filtreden geerek ime
suyu ebekesine girer, orada znm mangan dioksit halinde dalarak giyim eyalar ve
dier eyalarda renkli lekeler brakr. Potasyum permanganat ihtiyac gnde 12 kg den byk
olan tesislerde kuru besleme yaplmas faydaldr.

9.4.8. Adsorpsiyon (Aktif Karbon)

Aktif Karbonun zellikleri

Aktif karbon, kil ve benzeri maddeler ile koku tad veren maddeler tutulmak suretiyle
giderilir. Aktif karbon, tad ve koku kontrol iin iyi bilinen ve ok eski bir tatbikat olan tasfiye
usuldr. Evvelce sularn filtre edilmesinde mangal kmr kullanlmtr. Ancak bu kmr,
aktif karbon deildir, adsorblama (tutma) kabiliyeti ok dktr. Bu sebepten dolay
gnmzde artk kullanlmamaktadr.
Aktif karbon ilk defa 1913 ylnda ABDde piyasaya srlm fakat bir sre
kullanlmamtr. 1930 ylnda ilk defa Michiganda daneli aktif karbonla filtre yaplmtr. Bu
filtreler iletme ve verim bakmndan ok iyi bulunmu, fakat sanayi atklar ile kirlenmi

215

yzey sularnn tasfiyesinde toz eklindeki aktif karbonun stnle haiz olmas sebebiyle
daneli aktif karbonla tekil edilmi filtreler terk edilir olmulardr. Aktif karbonun toz ekli,
istenilen dozajn daha iyi ekilde elde edilebilmesi ve tasfiyenin daha kolaylkla yaplabilmesi
bakmndan stnle sahiptir.
Aktif karbon, ister daneli, ister toz halinde kullanlsn fiziki bir tutma (adsorblama)
eklinde etki eder, kimyasal bir reaksiyon yapmaz. Gazlar ve inorganik maddeleri hemen
adsorbe eden karbon, koku ve tad kontrolnde kullanlmas esnasnda organik maddeleri de
tutar. Bundan dolay karbon, oksidasyonla zararsz hale gelen, suya koku veren gazolin,
kerosen gibi organik bileiklerin uzaklatrlmasnda faydaldr.
Su tasfiyesinde kullanlan karbonun yzey alan 500 ila 1500 m2/g arasnda deiir.
Suyu kirleten maddeler yzey alannda tutulacandan, yzey alan giderme verimine tesir
eder.
Yzey alan yannda verime tesir eden bir dier parametre gzenek bykldr.
Gzenekler silindirik veya konik ekilde olabilir, ekil 9.3 de aktif karbonun gzenek yaps
gsterilmitir. Gzeneklerin ap veya byklkleri, giderilecek kirleticilerin danecik aplarna
uygun olmaldr.

216

Yzey alan ve gzenek byklnden baka, tutulacak maddelerin cinsi, su scakl

ve pH gibi birok parametre giderme verimine tesir etmektedir. Suyun scakl ne kadar
dkse o kadar iyi netice elde etmek mmkndr.
Adsorpsiyon hadisesi bir denge ameliyesidir. Yani kirleticinin tutulan miktar kadar
olan ksm sudan giderilmi olacaktr. Bu ilem izoterm denklemleriyle ifade edilmektedir. En
ok kullanlan izotermler
Freundlich izotermi
Langmuir izotermidir
Freundlich izotermi:
1

x
= k .c n
m

(9.1)

ifadesiyle verilmektedir. Burada :

x : tutulan madde miktar
m : kullanlan aktif karbon miktar
e : k suyundaki madde konsantrasyonu
k ve n ise sabitelerdir.
Umumiyetle x/m nisbeti (g/100 g aktif karbon) birimiyle, c ise mg/lt cinsinden
verilmektedir. (9.1) denkleminin her iki tarafnn logaritmas alnmak suretiyle lineer bir
denklem haline getirilebilir. Yani:
log

1
x
= log k + log c
m
n

(9.2)

eklinde yazlabilir. (ekil 9.4)

217

l/n deeri dorunun eimi olup, bu deer ekseriya 0.30.7 arasnda deimektedir.
eitli aktif karbon numunelerinden uygun olannn seiminde izotermlerden
faydalanlabilir. ekil 9.5de drt ayr cins (A, B, D, E) aktif karbona ait izotermler verilmitir.
ekil 9.5 a daki iki aktif karbondan A ile gsterilen uygundur. ekil 9.5 b dekine karar
vermek iin arzu edilen k suyu kalitesine karar vermek gerekir. Eer k suyu kalitesi
Ce < C1 isteniliyorsa D yi, aksi halde yani Ce > C1 iin E ile gsterilen aktif karbonu semek
uygun olacaktr.

Bir dier adsorpsiyon izotermi Langmuir zotermi olarak bilinmektedir. Bu:

x
abc
=
m 1 + bc

(9.3)

eklinde ifade edilebilir. Burada, a ve b sabitlerdir. Langmuir sabitleri c/x/m deeri dey, c
yatay eksende izilmek suretiyle elde edilebilir. Yani (9.3) denklemi aadaki ekilde doru
denklemi haline getirilebilir.
c
1 1
=
+ c
x / m ab a

(9.4)

Toz eklindeki Aktif Karbon

Aktif karbon toz halinde tatbik edilebilir veya karbon filtrelerinde filtre malzemesi
olarak kullanlr. Toz halindeki tatbikatta; aktif karbon, tasfiye tesisinde filtrasyondan nce
herhangi bir noktadan suya verilebilir. Ancak tatbik noktasnn seiminde aadaki hususlar
hatrda tutulmaldr.
Dk pH deerleri aktif karbon iin daha uygundur.
Baz kimyevi maddeler, bilhassa yumaklatrclar tarafndan aktif yzeyin
kapatlmasna kar tedbir alnmaldr.
Eer n klorlama veya krlma noktas klorlamas eklinde bir klorlama yaplyorsa;
aktif karbon, kloru etkisiz braktndan, klor ilavesi ile aktif karbon ilavesi arasnda kafi bir
srenin bulunmasna itina gsterilmelidir. Bu sre 20-30 dakika civarnda alnabilir.

218

Aktif karbonun, su alma yapsndan hemen sonra tatbiki, daha iyi bir dalma ve uzun
temas sresi salar. Esasen asgari temas sresi 15 dakika olmaldr. Bu srenin daha byk
olmas (mesela 1 saate kadar) ilave faydalar salar. Aktif karbon esas itibariyle koku ve tad
kontrolnde kullanlmasna ramen, yumaklatrma ileminde yumaklar iin bir ekirdek
vazifesi grmesi bakmndan yumaklatrmaya yardmc madde olarak da kullanlmaktadr.
Pek ok hallerde aktif karbon, kartrma odasndan suya verilir. Ancak bu durumda
aktif karbonun adsorplama kabiliyeti tam olarak kullanlamaz. nk yumaklatrc olarak
kullanlan kimyevi maddelerin aktif karbonun yzeyini kaplamas hadisesi ortaya kar. Keza
yumaklatrma veya yumuatma ilemi iin kire kullanlyorsa pH ykselir, bu ise aktif
karbonun verimi zerine ters tesir yapar. Eer n klorlama da karm odasndan yaplyorsa,
yani klor ile aktif karbon yan yana tatbik ediliyorsa, bir miktar klor kayb olur.
Bulanklln giderilmesi srasnda yumaklatrma ile tad ve kokularn giderilmesi
faydaldr. ekil 9.6 da gsterilen tesislerde ktrme havuzu knda, durulanm suya ikinci
defa karbon verilir. Bu1ankl giderilmi suya verilen aktif karbonun yzeyinin kapanmas
tehlikesi olmadndan, bu noktadan verilen aktif karbondan verimli bir ekilde istifade edilmi
olur.

Aktif karbonun bir dier tatbik yeri de ktrme havuzundan kan suyun hzl kum
filtresine giri yeridir. Baz hallerde filtre stnden de verilebilir. Ancak bu tatbik tarz seri
bal filtreler iin uygundur.
Netice olarak toz eklindeki aktif karbonun verimli bir ekilde kullanlmas iin bunun
iki veya daha fazla kademede tatbikinin uygun olduu ifade edilebilir. Su tasfiyesi eidine
gre tatbik yerleri de iyi seilmelidir. Mesela karbonun bir ksm ham suya, geri kalan ksm
ktrme havuzu kna tatbik edilebilir.
Projelendirme iin tavsiye edilen dozlar aada verilmitir.
Srekli ilerde
:28 mg/lt
Ara sra tatbiki gereken mhim problemlerde
:520 mg/lt
Acil ihtiya gsteren tasfiye iin yani tehlikeli durumlarda :20100 mg/lt
Dozlamann snr deiik aralklarda verildiinden, aktif karbon besleyicilerin biraz
byk kapasitede seilmesi faydaldr.

219

Aktif karbon tozu suya dorudan verilmeyip, nce deriik bir sspansiyon hazrlanarak,
bu sspansiyon suya katlr. Bu sspansiyonun hazrlanmasnda muhtelif zellikteki kuru
besleyicilerden biri seilebilir.
Aktif karbon kapal tanklarda muhafaza edilirken karbonun oksijeni de adsorbe ettii
dikkate alnmaldr. Aksi halde eitli maksatlarla tank iine girildiinde lmle neticelenen i
kazalarnn vukuu ihtimal dahilindedir.
Aktif karbon slak halde korozif zellie sahiptir, bu yzden PVC kaplar veya
paslanmaz elik tanklarda muhafaza edilmelidir.

Aktif Karbon Filtreler

Kolay tatbik edilmesi ilave yatrm maliyetine ihtiya gstermemesi, fiyatnn ucuz
olmas bakmndan pek ok ime suyu tesisinde aktif karbon tozu, aktif karbon filtrelerine
tercih edilmektedir. Ancak karbon tozunun baz mahzurlar vardr. Mesela emniyet mlahazas
ile bazen lzumundan fazla aktif karbon kullanlmaktadr. Ayrca lzumlu dozajn periyodik
olarak tayin edilmesi lzumu vardr. Bu mahzurlar karbon filtrelerinde yoktur.
Karbon filtreleri, aa akl veya aadan yukarya akl olarak iletilebilir. Filtre
hzlar, hzl kum filtrelerine yakn veya biraz daha byk seilebilir.
me suyu tatbikatnda basnl karbon filtreleri daha ok kullanlr. Byle bir filtrenin
ematik kesiti ekil 9.6 da gsterilmitir. Bu filtrelerin aplar 3.6 - 5 m civarndadr. Karbon
derinlii 2 - 3 m, filtre hz ise 20-25 m/st civarnda alnmaktadr.
Ekseriya 1 m3 karbon ile 105 m3 su tasfiye edilmektedir. Aktif karbon, belli bir sre
kullanldktan sonra yenilenmelidir.
Aktif karbon filtreleri normal olarak su tasfiye tesisinin sonunda kullanlr. Karbon
filtrelerinin kullanlmasnda aadaki hususlara dikkat edilmelidir.

220

a. Aktif karbon filtrelerinden geirilecek su,temiz bir grnme sahip bulunmal,

bulankll giderilmi olmaldr. Aksi halde karbon yata kirlenecektir.
b. Suda demir ve mangan konsantrasyonlar ok dk (< 0.1 mg/lt) olmaldr. Aksi
halde filtre yatanda kelecek demir ve mangan yumaklar filtre yatann kirlenmesine
sebep olacaktr. Bu eit kirlenmenin geri ykama ile de giderilemeyecei hatrda tutulmaldr.
c. Su, CaCO3 bakmndan dengede olmal veya bir miktar agresif karbondioksit ihtiva
etmelidir. Aksi halde CaCO3 kelerek, aktif karbonun yzeyini kaplar, bu durum aktif karbon
daneciklerinin aktivitesini azaltr.
d. Daneli aktif karbondan tekil edilen filtre yatanda, bakteri ve dier organizmalarn
oalmas mmkndr. nk suda ok az miktarda olan besin maddeleri aktif karbon
yzeyinde tutunarak, mikroorganizmalarn oalmasna uygun vasat dourur. Bundan dolay
aktif karbon filtresinden gemi suyun dezenfekte edilmesi gereklidir.
e. Filtrenin elikten yaplmas halinde korozyon durumu dikkate alnarak, plastikle
kaplama gibi tedbirler alnmaldr.
Aktif karbondan sonra su kalitesi
Aktif karbondan sonra Fe konsantrasyonu 0.03 mg/lt
KO

~ 0 ~2 mg/lt

TOK < 1 mg/lt

Fenol muhtevas ok dktr.
Deterjanlarn ise %70-80 i tutulur.

Aktif Karbonun Klor Gidermede Kullanlmas

Aktif karbon sudaki klorun giderilmesinde de kullanlr. Reaksiyon
2 Cl2 + C + 2 H2O CO2 + 4 HC1
eklindedir. Karbon katalizr olarak
C12 + H2O karbon
2H+ + 2 Cl- + 1/2 O2
Bu filtrelerde filtre yatak derinlii 2 m dir. Filtre hz 2535 m/st arasnda alnabilir.

221

10. BLM

10. DEMR VE MANGAN GDERLMES

10.1. Giri
Demir ve mangan (manganez) tabiatta znmeyen (Fe+3 ve Mn+4) ve znen
(Fe+2 ve Mn+2) hallerinin her iki eklinde de bulunmaktadr. ki deerlikli demir ve mangan,
ekseriya yeralt sularnda bulunur. Bunlar oksijene maruz brakldklarn da okside olarak iki
deerlikli demir, deerlikli demire, iki deerlikli mangan ise drt deerlikli mangana
dnr.
Demir ve mangann ime sularnda yksek konsantrasyonlarda olmasnn baz
mahzurlar vardr:
me suyunda istenmeyen renk ve bulankla sebep olurlar.
Demir ve mangan amar, kuma ve porselen eya zerinde leke brakr. Demir,
kahverengimsi, mangan ise gri-siyah leke yapmaktadr.
Su borularnn i cidarlarnda biriken demir ve mangan, kesit daralmasna ve yk
kayplarnn artmasna sebep olmaktadr.
Suyun iletildii borularda demir bakterilerinin oalmasna sebep olur. Bu bakteri
ktleleri, borularda kesit daralmasna, ayrca zaman zaman koparak iine suyunun
kirlenmesine ve boru, vana, su saati gibi aksamn tkanmasna sebep olmaktadr.
Bundan baka zamanla ryen bu bakteri ktleleri suya kt bir tad ve koku
vermektedir.

222

Sanayii iin su temininde imalatta kullanlan sudaki demir ve mangan muhtevalar daha
byk bir ehemmiyet arz etmektedir. Dokuma, kat, deri, plastik gibi sanayilerde kullanlan
suda, demir ve mangan konsantrasyonlarnn yksek olmas, mamullerin rengini ve grnn
bozmaktadr. Baz gda sanayiinde ise mamuln renginin ve tadnn deimesine sebep
olmaktadr.
Demir iin ime suyunda 0.30 mg/lt civarndaki konsantrasyonlarda problemler
domaktadr. Sanayi iin su temininde bu konsantrasyon, 0.l0 mg/lt gibi daha kk bir
deerdir. Mangann zararl durumlar ise daha dk konsantrasyonlarda balamaktadr.
Demir ve mangann yukarda belirtilen mahzurlar yznden ime sularndaki
konsantrasyonlar standartlarla snrlandrlmtr. eitli memleketlerde kullanlan ime suyu
standartlarnda demir ve mangan (manganez) iin verilen deerler Cetvel 10.1 de
gsterilmitir.
Cetvel 10.1. Demir ve Mangan in me Suyu Standartlar (mg/lt)
MADDE
mg/lt

Dnya Salk T. (WHO)

A.B.D.

Hollanda

Trkiye

Beynelmilel

USPHS

TS 266

Avrupa

Standart

Hedef

Standart

Hedef

Hedef

Standart

Hedef

Demir

1.0

0.1

0.1

0.3

0.05

1.0

0.3

Mangan

0.5

0.05

0.05

0.05

0.01

0.5

0.1

10.2. Giderme Usulleri

me ve kullanma sularndaki demir ve manganezin giderilmesi, esas itibariyle
znebilen ekillerinin muhtelif usullerle oksitlenerek znemeyen ekillere dntrlmesi
ve ktrlmek suretiyle uzaklatrlmasndan ibarettir. Oksidasyon hz pH, alkalinite, organik
madde muhtevas ve ortamda okside edici kimyevi madde olup olmamasna baldr.
Demir ve mangan giderme usulleri aada sralanmtr.
a) Havalandrma + bekletme+ filtrasyon
b) Havalandrma + Kimyasal oksidasyon + Bekletme + filtrasyon
e) Havalandrma + Yumaklatrma + ktrme + Filtrasyon
d) Havalandrma + Yeraltna suni besleme + Kuyularla ekme
e) yon deitirme
ki deerlikli demir ve mangan bulunan sularda umumiyetle znm oksijenin
bulunmad hatrda tutulmaldr.

223

Havalandrmadan maksat Fe++nin znmeyen Fe+3 e dntrlmesidir. ayet suda

sadece demir mevcutsa (ok kk miktarda mangan olabilir), basit bir havalandrmay
mteakip dorudan doruya filtrasyon tatbik edilebilir. Havalandrmadan sonra 5-10 dk
bekleme sureli bir temas havuzundan sonra hzl kum filtresinden geirilmesi uygundur.
Oksidasyona yardmc olmas iin temas havuzundan (bekletme havuzu) nce klor ilave
edilebilir.
Demirin oksijenle oksidasyon denklemi aada verilmitir.
4 Fe2+ + O2 + 10 H2O 4 Fe(OH)3

+ 8 H+

Buradan 1 mg/lt demirin oksidasyonu iin 0.14 mg/lt oksijenin lzumlu olduu
hesaplanabilir. Demirin oksidasyonu yukardaki reaksiyondan grld gibi pH ya baldr.
nk {H+} iyonu konsantrasyonu azaldka, yani pH ykseldike, reaksiyon saa kayar.
O halde pHnn yksek deerlerinde reaksiyon hzldr. Demirin oksitlenme hz pHnn 7,5 dan
daha byk deerlerinde ve scakln artmasyla ykselir.
Demirin okside olan yzdesi bekletme sresine baldr. Bir fikir vermesi bakmndan
bekletme srelerine bal olarak, okside olan yzde, Cetvel 10.2 de gsterilmitir.
Cetvel 10.2. Demirin Sreye Bal Olarak Okside Olan Yzdesi
Sre, Dakika

Oksidasyon Yzdesi

20

50

70

10

85

Ancak pHnin arttrlmas suretiyle oksidasyon iin lzumlu sre azaltlabilir. Uygun
artlarda
5 dakikalk bir reaksiyon periyodu kfi gelebi1ir.
pH nin ykseltilmesi iin suya kire, soda gibi alkaliler ilave edilebilir. CO2 ihtiva eden
sularn pH si havalandrma sonunda bir miktar artar. pH yi daha fazla ykseltmek lzumlu ise
CaO, Ca(OH)2, NaOH gibi alkalilerden birisi kullanlabilir.
Havalandrlm su, hzl szen kum filtrelerinden geirilmek suretiyle oksidasyon
neticesi teekkl eden Fe(OH)3 kum yatakta tutulur. Bekletme havuzunda okside olmayan bir
ksm Fe+2 de filtrede okside olur. nk filtre iinde oksidasyon hz, havuzdaki oksidasyon
hzndan daha byktr. Bunun sebebi, kum daneciklerin etrafn saran Fe(OH)3 n Fe+2 nin
oksidasyonunda katalitik bir tesir gstermesindendir.

224

Demir ve mangan giderilmesinde kullanlan kumun ap 1-2 mm, yatak derinlii

1,5-3 m civarnda alnmaktadr. Filtrasyon hz ise 5 ila 20 (m3/m2.saat) arasnda seilebilir.
Mangann oksidasyon denklemi ise aadaki gibidir.
6 Mn +2 + O 2 + 6 H 2 O 2 Mn 3 O 4 + 12 H +
2 Mn 3 O 4 + 2 O 2 6 MnO 2
6 Mn + 2 + 3O 2 + 6H 2 O 6 MnO 2 + 12 H +
Buradan 1 mg/lt mangann oksitlenmesi iin 0.29 mg/lt oksijenin gerektii
hesaplanabilir.
Mangann oksidasyon hz da byk lde pH deerine baldr.
Havuzlarda pH < 8.6, kum filtrelerinde pH < 7.0 ise reaksiyon hz hemen hemen
sfrdr. Demirde olduu gibi mangann da filtrelerdeki oksidasyon hz, havuzdaki oksidasyon
hzndan byktr. Bu, filtre malzemesini saran Mn3O4n Mn+2 nin oksidasyonunda katalitik
etkisi sebebiyledir.
Bu husus dikkate alnarak baz tesislerde havalandrmadan hemen sonra ekseriya yatak
malzemesi kok ile tekil edilmi temas filtreleri kullanlmtr. Bundan sonra su manganezin
giderilmesi iin ktrme havuzlar ve hzl kum filtrelerinden geirilir.
Fe++ ve Mn++ nin oksidasyon hzlarnn pH ye bal olmas sebebiyle baz hallerde
oksidasyon ileminin kimyevi maddelerin kullanlmas suretiyle hzlandrlmas uygun olabilir.
Bu yzden demir ve mangan giderme tesisinin projelendirilmesi laboratuar ve pilot tesis
testlerine gre yaplmaldr.
Havalandrma, kimyasal oksidasyon, bekletme ve filtrasyon eklindeki tasfiye akn
emas aada verilmitir.

Demir ve mangann oksidasyonu iin aadaki kimyevi maddeler kullanlabilir.

Klor Cl2
Klor dioksit, ClO2
Potasyum permanganat, KMnO4
Ozon

225

 Klor
Klor ve klor bileikleri demir ve mangan oksitleyici maddelerdir. Ancak mangan, suda
organik maddelerle bal ise bu durumda klorla oksidasyon tesirli olmamaktadr.
Klor dozu, metal konsantrasyonu, pH, kartrma artlar ve dier artlara baldr.
Klor dioksit
Klor dioksit, demir ve mangan oksitleyen ok kuvvetli bir maddedir. Tesir derecesi
klorda olduu gibi suyun pH deerine baldr, pH deerinin 7den byk olmas durumunda
iyi neticeler alnmaktadr.
Potasyum Permanganat
Potasyum permanganat, demir ve mangann giderilmesinde ok tesirli bir maddedir,
1 mg/lt potasyum permanganat, aadaki denklemde gsterildii gibi 1.06 mg/lt Fe++ yi okside
eder.
-

3 Fe+2 + MnO4 + 4 H+ MnO2+ 3 Fe+3 + 2 H2O

Potasyum permanganat, znm mangan (Mn++) nin giderilmesinde de ok iyi bir
oksitanttr. Teorik olarak 1 mg/lt KMnO4, 0.52 mg/lt Mn++ yi okside eder. Reaksiyon:
-

3Mn++ +2MnO4 +2H2O 5 MnO2+4H+

eklindedir.
Potasyum permanganat ile mangann oksidasyonu da pH ya baldr. Mangann
oksidasyonu zerine pH nin tesiri ekil 10.1 de verilmitir. ekilden grld gibi pH nin
7 den byk deerleri iin reaksiyon sresi 1 dk dan daha azdr.

226

Kimyasal oksidasyonun lzumu halinde uygun kimyevi maddenin seiminde, bu

maddelerin temini, fiyat ve kolay tatbik edilebilme imknlar da dnlmelidir. Kimyevi
madde sarfiyat hesaplarnda faydal olabilecei dncesiyle 1 mg Fe++ ve 1 mg Mn++, okside
etmek iin lzumlu kimyevi madde miktarlar Cetvel 10.3 de verilmitir.
Cetvel 10.3. Demir ve Mangan Oksidasyonunda Oksidant htiyalar

Kimyevi Madde

l mg Fe++ yi
okside etmek iin
lzumlu miktar

Oksijen, O2
Klor, Cl2
Kalsiyum hipoklorit, Ca(OCl)2
Sodyum hipoklorit, NaOCl
Klor Dioksit, ClO2
Potasyum permanganat, KMnO4

0.14 mg
0.62
0.64
0.67
1.21
0.91

l mg Mn++
okside etmek iin
lzumlu miktar
0.29 mg
1.30
1.30
1.36
2.45
1.91

Ozon
Ozon, bilhassa demire gre oksidasyonu daha zor olan mangann okside edilmesinde
ok tesirlidir. Ozonla Mn++ nin oksidasyon hz pH ye daha az baldr. Ntr veya biraz asit
sularda dahi ozon, mangann oksidasyonunda iyi netice vermektedir.
Havalandrma, yumaklatrma, ktrme ve filtrasyondan ibaret olan tasfiye sistemi de
demir ve mangan giderilmesinde kullanlabilir. Ancak bu ekildeki tasfiyenin verimli olmas
iin yumaklatrma ileminden nce Fe++ ve Mn++ nin okside edilmesi uygundur. Bylece Fe+3
ve Mn+4 n yumaklatrma ileminde yumaklatrc kimyevi madde ve yumaklatrmaya
yardmc madde olarak da kullanlmas mmkndr.
Manganez giderilmesinde, yatak malzemesi olarak manganez zeolitin kullanld
filtreler ve diatoma filtreleri de giderme usulleri arasnda saylabilir.
Demir (II) ihtiva etmeyen sularn yeraltna suni olarak verilmesi, bilahare kuyularla
ekilmesi suretiyle de yeraltnda demir ihtiva eden sularn demirden arnm olarak temini
mmkndr, iin esas, oksijene doygun olarak zemine verilen sudaki oksijenin yeralt suyunda
bulunan Fe++ yi oksitlemesinden ibarettir. Oksidasyon ilemi yeraltnda cereyan etmektedir.
Mesela yeralt suyunun 2 mg/lt Fe++ ihtiva ettiini kabul edelim. Yeraltna beslenen sudaki
znm oksijen konsantrasyonu 10 mg/lt olsun. Bu takdirde 2 mg/lt Fe++ nin oksidasyonu
iin 2x0.14 = 0.28 mg/lt oksijen lzumlu olduu dikkate alnarak, bir litre besleme suyunun
demir (II) sini okside edebilecei yeralt suyu:
10
40lt
0.28

bulunur.

227

Nazari olarak 1 litre besleme suyu ile 40 litrelik yeralt suyunun demiri giderilmektedir.
Yani verilen suyun alnan suya nisbeti 1:40 dr. Aslnda tatbikatta bu oran, 1:5 ila 1:10
civarndadr. Grld gibi verim dktr. Bundan baka oksidasyon neticesi hasl olan
Fe(OH)3 yumaklarnn kuyu filtrelerini tkamas tehlikesi vardr. Bu sebeplerden bu giderme
usul pek tatbik sahas bulmamtr.
yon Deitirme
yon deitirme kolonlarnda, Fe++ ve Mn++ nin giderilmesi mmkndr. Fe++ ve
Mn nin bu usulle giderilmesinde katyon deitirici reineler kullanlmaktadr.
++

Reineli katyon deitiriciler veya zeolitler bnyelerindeki sodyumu verip bunun yerine
sudaki demir ve mangan iyonlarn alrlar. Reaksiyonlar:
Sodyum devresinde zeolitler iin
Na2 Z + Fe++ Fe Z + 2Na+
Na2Z+Mn++ MnZ + 2Na+
Sodyum devresinde reineli katyon deitiriciler iin
Na2R+ Fe++ FeR+ 2Na+
Na2R+Mn++ MnR + 2Na+
Hidrojen devresindeki reineli katyon deitiriciler iin
H2R + Fe++ FeR + 2H+
H2R + Mn++ MnR + 2H+
eklinde basit olarak yazlabilir.
Demir ve manganez bileiklerinin kimyas hakknda bilgiler arttka, demir ve
manganez giderilmesiyle ilgili yeni metotlar gelitirilmektedir.
Son zamanlarda demir hidroksitin katalitik etkisinden yararlanmas istikametinde
almalar yaplmaktadr. Havalandrma ve ktrme ksmlarnn bulunduu bir demir
giderme tesisinde ktrme havuzu tabanna kelen demir hidroksit amurlarnn
havalandrma havuzunun bana geri devrettirilmesi suretiyle daha kk havalandrlma
havuzu hacmi ile oksidasyon ileminin yaplabilecei gsterilmitir.
Netice olarak suyun zelliklerine, klor, klor dioksit ve KMnO4 gibi oksitleme
maddelerinin kullanlmas ve temini imknlarna gre uygun giderme usulleri seilmelidir.
Seim yaplrken iin mali yn de dikkate alnmaldr.

228

11. BLM

11. SERTLK GDERME (YUMUATMA)

11. 1. Giri
Sertlik esas itibariyle sudaki kalsiyum ve magnezyum iyonlarndan ileri gelmektedir.
Demir, mangan, inko, kurun gibi iki deerlikli metal iyonlar da suya sertlik verirler. Ancak
bunlar sularda nemli miktarlarda bulunmazlar.
Sertlik, geici sertlik (karbonat sertlii) ve kalc sertlik (karbonat olmayan sertlik)
olmak zere iki ekilde ortaya kmaktadr. Bu durum aada gsterilmitir.

Geici sertlik, suyun stlmas suretiyle giderilebilir. Suyun sertlii, Alman, Fransz ve
ngiliz sertlik dereceleri ile ifade edilebilir.
1 Alman sertlik derecesi = 10 mg CaO/lt
1 Fransz sertlik derecesi = 10 mg CaCO3/lt
1 ngiliz sertlik derecesi = 14,26 mg CaCO3/lt, dir.
229

Amerikada ise sertlik mg CaCO3 /lt cinsinden ifade edilmektedir. Sular sertliine gre
aadaki gibi snflandrlabilir.
0 -75 mg CaCO3/lt

yumuak

75 - 100 mg CaCO3/lt

orta sertlikte

150 - 300 mg CaCO3/lt

sert

>300 mg CaCO3/lt

ok sert

Suyun sertliinin mahzurlar

Sert sularda sabun sarfiyat fazladr, sabun ge kprr. Suyun iinde bulunan
kalsiyum ve magnezyumun, sabunlarn bileiminde bulunan sodyum veya potasyum ile yer
deitirerek tamamen sarf edildikten sonra sabun kprr.
Sert sular, stma teknii bakmndan uygun deildir. Bilhassa scak su tesisat, buhar
kazanlar gibi tertibata ait borularn ksa zamanda kireta balanmasyla kesitlerinin
daralmasna sebep olur.
Sert sularn kullanld dokuma sanayisinde boyalarn dokular ierisine tam olarak
nfuz etmesi gleir.
Sert sular, mutfak ileri bakmndan da elverili deildir. Baklagiller gibi baz yemekler
sert sularda iyi pimezler, sert kalrlar. Karbonat sertlii, ay ve kahvenin tadn bozar.
Sert sular, iek ve bitki sulamas bakmndan da uygun deildir.
Bir suyun sertliinin ok dk olmas da arzu edilmez. nk ok yumuak sular
agresif (andrc) bir tesir yapar. Ayrca sert sular ien blgelerde kalp - damar hastalklar
lmlerinin yumuak sular ien blgelere kyasla dk bulunduunu gsteren tbbi
istatistikler de vardr.
Meskn blgeler iin ok yumuak suya ihtiya yoktur. Ayrca byle bir su yavan
olduu iin istenmez. me suyu iin uygun sertlik 75-100 mg CaCO3/lt dir.

11.2. Sertlik Giderme Usulleri

Sulardan sertlik, eitli usullerle giderilmektedir. Bunlar:
Kire - soda usul
Sodyum Hidroksitle muamele
Sodyum Fosfat ile yumuatma
yon deitirme ile sertlik giderme saylabilir.

230

Bu metotlardan ilk nde esas prensip Ca++ ve Mg++ iyonlarnn suda znmeyen
bileikler haline getirilerek ktrlmesidir. yon deitirme ise, suya sertlik veren iyonlarn
baka bir iyonla deitirilmesidir.
11.2.1. Kire-Soda Usul
Bu ilemde, kire ve soda zeltisi suya katlmak suretiyle sertlik giderilir.
Reaksiyonlar aadaki zetlenmitir.
Karbonat (geici) sertlii, kire ilavesi ile CaCO3 veya Mg(OH)2 in ktrlmesi
suretiyle aadaki gibi giderilebilir.
CO2 + Ca(OH)2 CaCO3 + H2O
Ca(HCO3)2 + Ca(OH)2 2 CaCO3 + H2O
Mg(HCO3)2 + Ca(OH)2 CaCO3 + MgCO3 + 2H2O
MgCO3 + Ca(OH)2 CaCO3 + Mg(OH)2
Kalsiyumdan ileri gelen karbonat olmayan (kalc) sertlik, soda ilavesi neticesi ortaya
kan CaCO3 n ktrlmesi suretiyle giderilebilir.
Ca SO4 + Na2CO3 CaCO3 + Na2SO4
Magnezyumdan ileri gelen kalc sertlik, kire ilavesi ile meydana gelen Mg(OH)2 nin
ktrlmesi, ve soda ilavesi ile ortaya kan kalc kalsiyum sertliinin giderilmesi suretiyle
aada gsterildii gibi uzaklatrlabilir.
Mg SO4 + Ca(OH)2 Mg(OH)2 + CaSO4
CaSO4 + Na2 CO3 CaCO3 + Na2SO4
Geici ve kalc sertlik, aada gsterildii gibi suya sadece Sodyum hidroksit (kostik
soda) ilavesi ile de giderilebilir.
CO2+2NaOH Na2CO3 + H2O
Ca (HCO3)2 + 2 NaOH CaCO3 + Na2 CO3 + 2H2O
Mg (HCO3)2 + 4 NaOH Mg(OH)2 + 2 Na2 CO3 + 2H2O
Mg SO4 + 2 NaOH Mg (OH)4 + Na2 SO4

231

Ancak burada CaSO4 n Na2CO3 ile reaksiyona girecei ve teekkl eden CaCO3 n
ktrlmek suretiyle giderilebilecei gz nnde tutulmaldr.
Yumuatlm su umumiyetle Kalsiyum Karbonat ile doymu durumdadr ve pH deeri
yksektir. Bu yzden su, filtrasyondan nce stabilize edilmelidir. Bu ilem suya CO2 verilmesi
veya asit ilavesi ile yaplabilir. Reaksiyonlar aadaki gibidir:
Karbon dioksit verilmesi halinde
CaCO3 + CO2 + H2O Ca(HCO3)2

Asit ilavesi halinde ise

2 CaCO3 + H2SO4 Ca(HCO3)2 + CaSO4

veya
2 CaCO3 + 2 HCl Ca(HCO3)2 + CaCl2
reaksiyonlar olur.
letme maliyetinin dk olmas asndan bu ilem iin ounlukla Karbon dioksit
kullanlr. Bu sebeple bu ileme Karbonlama ilemi denilmektedir.
Kire-soda usul ile yumuatma tek kademeli ve iki kademeli olmak zere iki ekilde
mmkndr.

Tek Kademeli Yumuatma

Tek kademeli yumuatma sadece kalsiyumdan ileri gelen sertliin giderilmesi iin
uygundur. Bu halde Magnezyumun kabul edilebilecek konsantrasyonlarda olmas gerekir. Eer
karbonat olmayan (kalc) sertliin de giderilmesi arzu edilirse bu takdirde soda ilave edilir.
Tek kademeli yumuatma ileminde hzl kartrma, yumaklatrma, ktrme ve
karbonlama ksmlar bulunur. Karbonlama ksmndan sonra su filtrelerde szlr. Sistemin
akm emas ekil 11.1 de gsterilmitir.

232

Hzl Kartrma ve Yumaklatrma

Hzl kartrma ileminden maksat, ilave edilen kimyevi maddelerin su ile mtecanis
(homojen) bir ekilde karmalarn ve reaksiyonlarn balamasn temin etmektir. Kalsiyum
hidroksit tamamen znnceye kadar su hzl kartrma odasnda kalmaldr. CaO ve
Ca(OH)2 yava znrler. Bu yzden bulanklk giderilmesinde kullanlan yumaklatrma
ileminde tatbik edilen 30 ila 60 sn gibi bekletme mddetleri kafi deildir. Kire kullanlmas
halinde hzl kartrma odasndaki bekletme mddetinin 5-10 dk alnmas uygundur.
Yumaklatrma havuzundaki bekletme mddeti ise 40 ila 60 dk arasnda seilmelidir.
Mekanik tehizatl yumaklatrma havuzlar, dalg perdeli havuzlara gre daha iyidir. Hava ile
kartrma uygun deildir. Yumaklatrma havuzlarnda ekseriya pedal tipteki kartrma
tehizat kullanlr. Bunlar yatay veya dey aksl olabilir. Suyun ak istikametine doru pedal
yzey alanlarn azaltmak veya pedal hzlarn kademeli drmek suretiyle azalan hz gradyan
tatbik edilebilir. Pedallarn evre hzlar 0.15 - 0.6 m/sn arasnda deiir.
Teekkl eden yumaklarn paralanmamas iin boru, giri ve k yaplar gibi
yerlerde su hz 0.15 - 0.50 m/sn arasnda alnarak boyutlandrma yaplmaldr.
ktrme
Kire-soda usul ile yumuatma tesislerinde, ktrme havuzundaki bekletme mddeti,
bulanklk giderme ilemlerinde Al3+, Fe3+ gibi yumaklatrc maddelerin kullanlmasna gre
daha azdr. Dikdrtgen veya daire eklindeki havuzlarda 2 ila 3 saatlik bekletme sreleri kafi
gelmektedir. Al(OH)3 yumaklarnn ktrlmesinde bu srenin 4 saat alnmas tavsiye
edilmiti. Yatay hz takriben 3 cm/dk alnr. Yzey yk iin, So = Q/A = 0.9 ila 2.7 m3/m2.saat
arasndaki deerler uygundur. Baz durumlarda bu deerlerin zerine de klmaktadr. Mesela
yaz aylar iin yzey yk 3.4 m3/m2.st ve suyun ak hz 30 cm/dk ya kadar byk deerler
alnabilir.
Kire-soda ile yumuatmada fazla miktarda amur teekkl ettii iin, ekseriya
amurun srekli olarak alnd mekanik amur syrclar kullanlmaktadr.
Sertlikle 100 mg/lt azalmaya karlk takriben 200 mg/lt kuru amur teekkl
etmektedir. Mesela 440 l/sn debi ile alan bir tesiste, suyun sertliini 100 mg/lt drmek iin
gnde 7.6 ton kuru amur hasl olmakta ve kat madde muhtevas %10 olan amurdan hergn
76 m3 amurun tesisten uzaklatrlmas gerekmektedir. Yani:

233

(440) lt/snx(86400) sn/gn (200x10-6 kg/lt) 7600 kg/gn

=7.6 ton/gn olup, kat madde muhtevas. %10 kabul edilirse
7.6 x100
= 76m 3 / gn
10

bulunur.
Grld gibi amurun bertaraf edilmesi ciddi bir meseledir. amurlar, akarsulara
dorudan verilemez. amur lagnlerine verilmesi uygundur. Yumuatma ileminden kan
amurlar abuk kurumamakta ve geni sahalara ihtiya gstermektedir. Bu sebeple byk
tesislerde kire amuru kurutulup, tekrar yaklmak suretiyle snmemi kire haline getirilerek
tekrar kullanlmas daha uygundur.

Karbonlama
Sudaki serbest karbon dioksiti gidermek iin balangta suya kire ilave edilmiti.
Yumuatma ileminin sonunda bu ilemin tersi yaplr. Suya CO2 verilir. Bu ileme karbonlama
denilmektedir.
Kirele yumuatlm sular CaCO3 ile ar doymu halde olduundan CaCO3 ynnden
dengeli halde deildir. Bu yzden CaCO3, filtreler, boru hatlar, su saatleri vs. gibi yerlerde
kerek tkanmalara sebebiyet verir. Buna mani olmak iin keltme havuzlarnda kelmeyen
fazla CaCO3 n Kalsiyum bikarbonat haline getirilmesi icap eder. Kalsiyum bikarbonat,
Ca(HCO3), kalsiyum karbonata kyasla suda ok iyi erir, bu sebeple filtre ve borularda v.s.
kelmez.
Karbonatlarn bikarbonat haline dnmesi iin suyun pH deerinin takriben 8,3 e
drlmesi icap eder. Suyun pH deerine bal olarak serbest CO2, HCO3 ve CO3-2 yzdeleri
ekil 11.2 de gsterilmitir. ekilden daha fazla CO2 verilmesi halinde pH nn decei
grlmektedir. Bu yzden karbonlama ileminde dikkatli olunmal, fazla CO2 vererek suyun
pH sn drp btn CaCO3 Ca(HCO3) haline getirmemeli, su, CO3 ve HCO3- iyonlar
ynnden dengeli tutulmaldr.
Reaksiyon aadaki gibidir:
CaCO3+ CO2 +H2O Ca(HCO3)2
Bir karbonlama havuzunun ematik plan ve kesiti ekil 11.3 de gsterilmitir. ekilden
grld gibi havuzun banda ve sonunda CO2 suya verilmektedir. Ortada reaksiyon ve
kelme ksm bulunur.

234

Karbonlama havuzlarnn derinlii 3-5 m. arasnda olup, bekleme mddeti her birinde
7 ila 15 dakika arasnda seilir. Aradaki reaksiyon ve kelme ksmnda ise bekleme mddeti
45 dakika alnabilir. Bu havuzun yzey yk ise 4 mt/saat civarnda seilebilir.

235

236

Karbonlama havuzuna borularla iletilen CO2, suya havuz tabanndan gzenekli veya
delikli borular vastasyla verilebilir.
Ancak baz hallerde karbonlama havuzuna ihtiya olmad da hatrda tutulmaldr.
Karbon dioksit Temini
Karbon dioksit, eski tesislerde kok, petrol veya gazya gibi bir yaktn veya bunlardan
birkann hava ile yaklmas suretiyle elde edilirdi. Bu yanmadan sonra icap ediyorsa gaz
temizlenir ve ayet kkrt ve katran gibi bileiklerde ihtiva ediyorsa, bunlar da temizlendikten
sonra bir krk veya kompresrle kullanlacak yere sevk edilirdi. retilen buhar, kompresrleri
altrmada kullanlrd. Yakt fiyatlarndaki artlar sebebiyle artk CO2 temini iin bu yola
gidilmemektedir. Kk tesislerde veya pH ayarlamann fazla olmad yerlerde kuru buz (sv
CO2), kullanlmas, karbon monoksit gibi tehlikeli bir gazn hasl olmamas ve kompresr v.s,
gibi aletlere ihtiya duyulmamas bakmndan tercih edilmektedir. Kat veya sv karbondioksiti
gaz haline geirmek iin bir buharlatrc kullanlr.
Byk tesislerde ise CaCO3 yakmak suretiyle yeniden kire ve CO2 elde etmek daha
iktisadi olabilir. i sal ve i emniyeti bakmndan karbonlama havuzlar atmosfere ak
olmaldr, aksi takdirde havalandrma gerekir.
ki Kademeli Yumuatma
ki kademeli yumuatma, kalsiyum ve magnezyum sertliklerinin birlikte giderilmesi iin
uygun bir tasfiye sistemidir. Bu sistemin yatrm masraf fazla, fakat iletme masraf
dierlerinden daha azdr. Bu sistem ematik olarak ekil 11.4 de gsterilmitir. Bunun faydas,
magnezyum sertliinde byk bir giderme verimi temin eder. Ayrca bu ekilde pratik olarak
en dk sertlik seviyesi elde edilebilir.

237

ki kademeli yumuatma sisteminde kalc sertlii gidermek arzu ediliyorsa, soda

ilavesinin
2. kademede yaplmas uygundur.
Baz hallerde suyun ok fazla yumuatlmasna ihtiya duyulmaz. Bu takdirde suyun bir
ksmi yumuatlma ilemine sokulmayarak blnr. Bu sisteme blnmeli tasfiye
denilmektedir. Blnmeli tasfiye ve karbonlama sisteminin akm emas ekil 11.5 de
gsterilmitir.
Blnmeli tasfiye pek ok tesiste iyi bir ekilde tatbik edilmektedir. Bir misal olarak
Florida (A.B.D) deki bir tesisin akm emas ekil 11.6 da gsterilmitir.

Kire ile yumuatmada 2. derecede baz faydalar da vardr. Bunlar :

Yksek pH sebebiyle bakteriyolojik tesir
Demir giderilmesi. Bilhassa kuyu sularndaki 2 deerlikli demir giderilir.
Yumaklar kelirken baz organik maddeleri de sudan uzaklatrrlar.
Baz eser elementlerin konsantrasyonlarnda azalma olur. (Hg, Pb, Zn gibi).

238

11.2.2. Sodyum Hidroksit ile Yumuatma

Sodyum hidroksit (kostik soda) nn suya tatbiki ok kolaydr. Ancak sodyum hidroksitin
fiyat kirece gre daha pahaldr. Bu halde reaksiyonlar aadaki gibidir.

CO2 + 2 NaOH

Na2CO3 + H2O

Ca(HCO3)2 + 2 NaOH

CaCO3

Mg (HCO3)2 + 2 NaOH

MgCO3 + Na2CO3 + 2H2O

+ Na2 CO3 + 2 H2O

Mg CO3 + 2 NaOH

Mg(OH)2

+ Na2CO3

Mg C12 + 2 NaOH

Mg(OH)2

+ 2 NaCl

CaCl2 + Na2 CO3

CaCO3

+ 2 NaCl

Yukarda verilen denklemlerden grlebilecei gibi sodyum hidroksit (NaOH) ile

karbonat ve karbonat olmayan sertliklerin her ikisi de giderilebilir. Ayrca NaOH kullanlmas
halinde ortaya kan amur miktar, kire kullanlmasna gre daha azdr. Sodyum hidroksitin
kirece nazaran bir dier stnl de su scaklnn 1 ila 22C arasndaki deerleri iin NaOH
ile olan reaksiyonlarn hz zerine, scakln bir tesiri olmamasdr. Hlbuki kire kullanlmas
halinde ve su scakl 6C den daha dk olmas durumunda reaksiyon hzlar sratle
azalmaktadr.
Sodyum hidroksit kullanlmasnn faydalar yannda fiyatnn yksek olmas gibi
mahzuru vardr. Bu durumda iin mali yn de dikkate alnmaldr.
11.2.3. Sodyum Fosfat le Yumuatma
Sodyum fosfat, Ca++ ve Mg++ iyonlar ile reaksiyona girdii zaman suda znmeyen
fosfatlar teekkl eder:
3 Ca(HCO3)2 + 2 Na3PO4 Ca3(PO4)2 + 6 NaHCO3
3 CaSO4 + 2Na3 PO4 Ca3 (PO4)2 + 3Na2SO4
Sodyum fosfat, fiyatnn yksek olmas sebebiyle imesuyu tasfiyesinde kullanlmaz.
Ancak ok dk bakiye sertlik elde edilmesi dolaysyla ok yumuak suya ihtiya gsteren
sanayilere su temin eden tesislerde tatbik edilebilir.
Sertlik gideri1esinde tatbik edilen bir dier usul ise iyon deitirme metodu olup, ileriki
blmde ele alnacaktr.

239

12. BLM

12. YON DETRME

yon deitirme, bir iyonun dier bir iyonla yer deitirilmesidir.
Katyon deitirme veya Baz Deitirme
Pozitif bir iyonun veya katyonun, dier bir pozitif iyonla yer deitirmesi olup, tabii
sularda katyonlar, Ca++, Mg++, Na+, H+, Fe++ ve Mn++ gibi maddelerdir.
Anyon Deitirme veya Asit Deitirme
Negatif bir iyonun yani anyonun, dier bir negatif iyonla yer deitirmesi olup, tabii
sularda anyonlar genel olarak Cl-, SO4=, NO3-, ...vs. gibi maddelerdir.

Reineli Katyon Deitiriciler

Reineli katyon deitiriciler, slfonatlara evrilmi polistrenlerin sentetik organik
polimerleridir. Bunlar daneli ve boncua benzer ekilde imal edilirler. Bunlarn kimyasal
formlleri Na2R ve H2R ile gsterilir. Na2R, sodyum devresindeki iletmeye gre bir iyon
deitiricidir. H2R ise hidrojen devresindeki iletmeye gre bir iyon deitiricidir. Sodyum
devresinde rejenerasyon (yani reinenin yenilenmesi) NaCl ile, hidrojen devresinde iyon
deitiricilerin H2R nin yenilenmesi ise H2SO4 ile yaplmaktadr.

240

Katyon deitiricilerde yenilemede kullanlan maddenin veya iyon deitiricinin tipine

bal olarak ya sodyum veya hidrojen iyonlar ile sv iindeki katyonlarn (+), bir ksm veya
tamam yer deitirir.
Sodyum devresindeki reineli katyon deitiriciler iin reaksiyonlar:
Na2R + Ca++ CaR + 2Na+
Na2R + Mg++ MgR + 2Na+
Na2 R + Fe++ FeR + 2Na+
Hidrojen devresinde reineli katyon deitiriciler iin ise:
H2R + Ca++ CaR + 2H+
H2R + Mg++ MgR + 2H+
H2R + 2Na+ Na2R + 2H+
H2R + Fe++ FeR + 2H+
eklinde verilebilir.
Anyon deitiricilerde ya karbonat veya hidroksit iyonlar ile sv iindeki anyonlarn
tamam veya bir ksm yer deitirir. Her iki iyon deitirici her zellikteki su iin ayr ayr ve
beraberce kullanlabilir. Bu, bilhassa sanayi iin su temin edilmesi halinde uygun olmaktadr.
Yumuatmada, sodyum formundaki katyon iyon deitiriciler kullanlmaktadr.
Bunun iin yatak kalnl 0,80-2,0 m olan reine yata, kum filtrelere benzer ekilde
tekil edilir. Reineden tekil edilmi filtre yata kalnl 0,75 ila 2,0 m. arasnda seilir.
Filtreler basnl veya serbest yzeyli olarak ina edilebilir. Filtre hz S0, 6-15 m/saat arasnda
alnabilir. Ortalama bir deer olarak 10 m/saat alnmas uygundur.
Baz hallerde S0 = 20 ~ 40 m/saat alnabilirse de yzey yknn her halkarda
40 m/saat den daha az olmas arttr.

241

Misal : Bir ham suyun analizi neticesinde

Ca++= 148.8 mg/lt

Cl-

= 27 mg/lt

Mg++= 24.8

SO4=

= 159

Na+ = 15

HCO3- = 372

K+

NO3- = 2.2

= 3.3

pH = 7.15

CO2

= 22 mg/1 olarak bulunmutur.

Bu ham sudaki sertlik iyon deitiricilerle giderilecektir.

a) Hangi tip iyon deitiriciler kullanlr. Proje kriterlerini veriniz.
b) Sudaki sertlii 150 mg/l CaCO3 sertliine drmek kafi gelecei bilinirse nasl bir
yol tavsiye edersiniz?
ZM: nce su analizinin doruluunu kontrol edelim.
Katyonlar

Ca++

Anyonlar

148.8
x 2 = 7.44 mek/1
40

Mg++

C1-

24.8
x 2 = 2.06 mek/l
24

27
xl = 0.76 mek/l
35.5

SO4=

159
x 2 = 3.31 mek/l
96

Na+

15
x1 = 0.65 mek/1
23

HCO3-

K+

3.3
x 1 = + 0.08
39
10.23

NO3-

10.23 ~ 10.21 uygun

imdi sertlii CaCO3 sertlii cinsinden bulalm.
[Ca++ + Mg++ ] = 7.44+ 2.06 = 9.50 mek/1
Sertlik =

9.50
x 100 = 475 mg/1
2

242

372
x1 = 6.10
61

2.2
xl =+ 0.04
62
10.21

Sertlik bir baka yolla :

148.8 24.8
) x 100 = 475mg/1
+
40
23

olarak bulunabilir.
yon Deitirme Kolonu veya Filtresi Kullanalm.
Reine olarak sodyum formundaki katyon iyon deitirici kullanlacaktr.
Reaksiyonlar aadaki gibidir.
Na2R + Ca++ CaR + 2Na++
Na2R + Mg++ MgR + 2Na+
Filtre yatak kalnln: 80 cm ve
Filtre hzn

: 10 m3/m2 .sa = 10 m/saat seelim.

Na+ = 10.15 mmol/l = 233 mg/l

K+

= 0.08 mmol/l = 3.3 mg/l

243

Regenerasyon NaCl % 25
Regenerasyon (yenilenme) sresi 30 dk.
Geri ykama hz SL = 20 m/saat seilmitir.

b) Eer sertliin tamamnn giderilmesi istenmiyorsa

Yani toplam sertiik 475 mg/1
150 (kalacak)
+ 325 {giderilecek)
475
Bu takdirde ham suyun ancak belli bir yzdesi iyon deitiriciden geirilir, geri kalan
geirilmez. Geirilen.

debi Q2 =

325
QT
475

tir.

Bu durum aada ematik olarak gsterilmitir.

244

13. BLM
13. ARSENK GDERME
13.1. Arsenik Standartlar
lkemizde bilhassa yer alt suyunu kaynak olarak kullanan baz ehirlerde Arsenik
muhtevas yksektir. Bu yzden kitaba bu blm ilave edilmitir. Arsenik metalik olarakzellikle toz halinde- zehirsizdir. Ancak su, hatta havadaki nem ile birletii zaman Arsenik
Trioksite (As2O3), dnr. Bu ok zehirli bir maddedir. Arsenik zehirlenmelerinde fel, sinir
sistemi bozukluklar grlr. norganik Arsenik bileikliklerinin kanser yapc tesir
gstermekte olduu da ileri srlmtr. ABD Ulusal Bilimler Akademisinin 1999 ylnda
yapt almada o tarihlerde suda arsenik standard olan 50 ppbnin 1/100 orannda kanser
riski tad sonucuna varlmt. Teklif edilen 10 ppblik standart Avrupa Birlii ve Dnya
Salk Tekilat tarafndan kabul edilen standart ile uygunluk gstermektedir.
EPAya gre ime suyundaki arsenik insanlarda deri, akcier, mesane ve prostat
kanserine sebep olmaktadr. me suyundaki arsenik ayrca diyabet, kalp ve damar hastalklar,
anemi, baklk, sinir ve reme sistemi hastalklar ile ilikilidir. Ayrca, en son elde edilen
bilgilere gre 10 ppbye denk gelen ok dk seviyelerde bile arseniin hormonlarla
etkileime girerek potansiyel endokrin bozucu olduu ynndedir. Hormonlar vcudun nemli
hayati fonksiyonlar dzenlemesi iin rettii kimyasal tayclardr.
ABDde imesularnda ilk Arsenik standard 50 ppb olarak 1942 ylnda kabul
edilmitir.
1993te Dnya Salk Tekilat (WHO) 10 ppbyi ime suyunda arsenik iin tavsiye
edilen limit olarak belirlemitir. ABnin 15 lkesi 1998de 10 ppbyi ime suyundaki arsenik
iin zorunlu standart olarak kabul etmitir.
lkemizdeki nsani Tketim Amal Sular Ynetmelii AB mevzuatna uyumlu
olarak hazrlanm ve 17 ubat 2005 tarihinde yrrle girmitir. Daha nceki ynetmelikte
Arsenik Konsantrasyonu iin 0 mikrogram/litre olarak kabul edilen deer 10 mikrogram/litreye
ekilmitir. Ancak 17 ubat 2005 tarihinde yrrle giren bu Ynetmelikle, Belediyeler bata
245

olmak zere ilgili kurumlara bu kstaslara uyum gayesiyle 3 yllk gei sresi verilmitir. Bu
sre 17 ubat 2008 tarihinde sona ermitir.
Netice olarakTSE 266 (2005), 98/93 EC (1998) ve WHO (1998) standartlarnda Arsenik
standart 10 g As/litredir.
13.2. Arsenik Giderme Usulleri
Arsenik suda yaygn olarak (5) deerlikli As+5 eklinde bulunmaktadr, veya arsenat
olarak yzeysel aerobik sularda, As+3 veya arsenit olarak anaerobik yeralt sularnda
bulunmaktadr. pH 4-10 aralnda As+3 olarak daha ok bulunmaktadr. As+5, As+3 e gre
daha kolay giderim salanmaktadr. Bu durum Yumaklatrma bahsinde Cetvel 5.2. de
grlebilir. Misal olarak, Yumaklatrma As+5 giderme verimi, As+3 n giderme veriminden
daha fazladr.
Arsenik en etkin olarak As+5 formunda artlmaktadr. As+3, n oksidasyon ile A+5
formuna evrilebilir. Bu ilem iin kullanlabilecek oksidanlar klor, demir klorr ve potasyum
permanganat olabilir. Klor ile n oksidasyon ilemleri, istenmeyen yan rnler
dourabileceinden mmkn ise ozon ve hidrojen peroksit kullanlmaldr.
Yumaklatrma ve Filtrasyon
As+5 giderimi iin etkin bir artma usuldr. Giderme verimine, yumaklatrc kimyevi
maddenin cinsi ve dozaj etkilidir. pHnn yksek veya dk olmas artma verimini
drmektedir. Kimyevi madde olarak demir slfat kullanlmas, Alum kullanlmasna nazaran
daha tesirlidir. Dier yumaklatrclar da demir slfata nazaran daha az etkili olmaktadr.
Yumaklatrma ileminden sonra kullanlacak hzl kum filtresinin boyutlandrlmasnda Demir
ve Mangan giderilmesindeki filtreler dikkate alnabilir. As+3 halinde yeralt suyu da
muhtemelen anaerobik olduundan havalandrma ve oksidasyon (klor, ozon, hidrojen peroksit
kullanlabilir) ilemlerinden sonra yumaklatrma ve filtrasyon tatbik edilebilir. Cetvel 13.1. de
Havalandrma Yumaklatrma ktrme Filtrasyon ve Kirele Yumuatmada Arsenik
Giderme Verimi verilmitir.
Cetvel 13.1. Havalandrma Yumaklatrma ktrme Filtrasyon ve Kirele
Yumuatmada Arsenik Giderme Verimi verilmitir.

Havalandrma

Yumaklatrma,
ktrme ve
filtrasyon

Kirele Yumuatma

Arsenik (+3)

+ +, + + +

+ +, + + +

Arsenik (+5)

+ + +,

+
: (% 0 - 20)
++
: (% 20 - 60)
+++
: (% 60 - 90)
++++
: (% 90 - 100)
kan amurlarn bertaraf da dnlmelidir.
246

++++

+ + +, + + + +

Kire ile Yumuatma

Optimum pH aral 10.5 den byk olmas giri konsantrasyonunun 50 g/ L olmas
durumunda yksek oranda (% 90 civar) Arsenik giderimi salanabilmektedir.
Aktif Alum
Yksek miktarda toplam znm kat madde ihtiva eden sularda etkili bir usuldr.
Ancak selenyum Florr, klorr ve slfat yksek seviyelerde ise adsopsiyon blgelerinde bir
rekabete sebeb olabilir.
yon Deitiriciler
yon deitiriciler, arsenii etkin olarak giderebilir. Ancak slfat, toplam znm
katlar, selenyum, Florr ve Nitrat, Arsenik ile rekabet etmekte ve iyon deitirici periyodunu
etkilemektedir. Seri halde kolon kullanm ile giderim verimi arttrlarak rejenerasyon skl
drlebilir. Askda kat maddeler ve kelen demir iyon deitirici yatanda tkanmalara
sebep olmaktadr. Eer sistem yksek miktarda bu maddeleri ihtiva ediyorsa bir n artma
gerekebilir. Cetvel 13.2. de yon Deitiricilerle Arsenik Giderim Verimi verilmitir.
Cetvel 13.2. yon Deitiricilerle Arsenik Giderim Verimi
yon Deitirici Cinsi
Anyonik

Katyonik

Arsenik (+3)

+ + +, + + + +

Arsenik (+5)

+ + +, + + + +

Ters Ozmos
Uygun basnta % 95 ten fazla oranda giderim verimi salar. Rejeksiyon suyunun ve
tuzlu suyun dearj da nemli bir konudur. Cetvel 13.3. de Membran Proseslerde Arsenik
Giderimi verilmitir.

Cetvel 13.3. Membran Proseslerde Arsenik Giderimi

Membran Prosesler
Ters Ozmos

Elektrodializ

Arsenik (+3)

+ +, + + +

+ +, + + +

Arsenik (+5)

+ + +, + + + +

+ + +, + + + +

247

Nanofiltrasyon
Bu yntemle %90 zerinde arsenik giderimi gerekletirilebilmektedir.
Gelecekteki Muhtemel Teknolojiler
Tuzlu Su Geri Dnml yon Deiimi
Bir aratrmaya gre iyon deiimi ilemi ile slfat seviyelerinin 200 mg/l kadar yksek
olduu durumlarda bile arsenik seviyesinin 2 mikrogram/L seviyesinin altna drlebildii
gsterilmitir. Slfat ilemin sresini etkilemekte, yksek slfat konsantrasyonu arseniin ksa
srede ilerlemesine sebep olmaktadr. Bu alma ayrca rejenerasyon suyuna tuz ilave edilerek
klorr seviyesinin yeterli olmas salandnda tuzlu su rejenerasyon solsyonunun arsenik
giderimine etkisi olmadan 20 kereye kadar tekrar kullanlabildiini gstermitir. Tuzlu suyun
yeniden evrimi atk bertaraf ve iletme giderlerini azaltr.
Dorudan Filtrasyon ile Demir Koaglasyonu
Bir aratrmada demir eklenmesi ile yumaklatrma ileminin ardndan uygulanan
dorudan filtrasyon (mikrofiltrasyon) yntemi ile arsenik seviyesinin 2 mikrogram/L
seviyesinin altna drlebildii gsterilmitir. Kritik ilem parametreleri demir miktar,
karm enerjisi, bekleme sresi ve pH dr.
Konvansiyonel Demir/Mangan (Fe/Mn) Giderimi Prosesi
Demir koaglasyon/filtrasyon ve dorudan filtrasyon ile demir tuzlar ile
yumaklatrmay mteakip filtrasyon, arsenik gideriminde etkili yntemlerdir. Tabii olarak
demir ve/veya mangan ihtiva eden kaynak sularnn arsenik giderimi konvansiyonel Fe/Mn
giderimi prosesi ile yaplabilmektedir. Bu prosesler ile demir ekleme yntemindeki ayn
mekanizma kullanlarak kaynak suyundan demir ve mangann giderilmesi yoluyla nemli
miktarda arsenik giderimi salanmaktadr. Tabii olarak bulunan demir/mangan konsantrasyonu
arsenik giderimi iin yeterli deilse demir tuzlar eklenmesi gerekebilir.
Mukayese
Koaglasyon/Filtrasyon ve Kirele Yumuatma
- ou kk sistem iin uygun deil: yksek maliyet, tecrbeli eleman ihtiyac vardr ve
proses performansndaki deikenlik gsterir.
- Koaglasyon / Filtrasyon ve Kirele Yumuatma yntemi ile dk seviyede standartlar
salamada yaanan zorluklar olabilir. Artmda buna ilave olarak iyon deiimi yntemini
kullanmak faydal olabilir.
- Artma amurunun bertaraf sorun olabilir.
yon Deitirme
- Konsantre olmu tuzlu atksuyun yan rnlerinin bertaraf problem olabilir. Tuzlu su geri
evrimi etkiyi azaltabilir.
- Slfat seviyeleri ilem sresini etkileyebilir.
248

- Slfat ve toplam znm madde seviyesi dk kk yer alt su sistemlerinin filtrasyon

ve dk seviyeli seeneklerin ardndan en iyi uygulanabilir ilave artm olarak tavsiye
edilmektedir.
Ters Ozmoz/Nanofiltrasyon
- Dk seviyeli seenekler iin kapsaml bir korozyon kontrol gerekebilir, harmanlamas
snrl olabilir.
- Giren suyun %20-25i olan su rejeksiyonu iin kullanldndan su sknts yaanan blgeler
iin sorun olabilir.
Ortaya kan amurun veya Konsantre Atklarn Bertaraf :
Yumaklatrma/Filtrasyon ve Kirele Yumuatma teknolojilerinden kaynaklanan
arsenik ihtiva eden artma amurlarnn bertaraf nemli bir husustur. Byk artma tesisleri
iin ters ozmoz/nanofiltrasyon teknolojilerinden kaynaklanan konsantre tuzlu suyun dearj iin
byk miktarlarda su gerekmektedir. Denizden uzak artma tesislerinde dearjdan nce n
artma ihtiya duyulmakta ya da tuzluluktaki arttan dolay kanalizasyona dearj yaplmas
gerekmektedir. Kanalizasyona dearj iin yksek seviyedeki arseniin giderilmesi iin n
artm yaplmaldr. yon deitirme teknolojilerinin atksuyu yksek konsantrasyonda tuzlu su
ve toplam znm madde ihtiva eder. Bu tuzlu suyun alc ortama veya kanalizasyon
sistemine dearj edilmeden nce n artmdan gemesi gerekebilir.

249

14. BLM
14. SULARIN AGRESF ZELLIKLER VE STABLZASYONU
14.1. Agresifliin Tarifi
-

Suyun agresif olmas, sudaki karbon dioksit (CO2) ve bikarbonat (HCO3 ) dengesinin
bulunmamasndan ileri gelmektedir. Suyun agresif olup olmadn anlamak iin eitli usuller
bulunmaktadr. Bunlardan en ok kullanlan iki metot:
Tillmans Erisi ve
Langelier ndeksidir

Bunlardan Tillman Erisi mol/lt cinsinden

[Ca++] / [HCO3 ] = 1/2 olmas halinde kullanlr.

Yani:
CaCO3 + CO2 + H2O Ca++ + 2HCO3-

(14.1)

denkleminde [Ca++] / [HCO3-] oran 1/2 olduundan bu halde Tillmans Erisi kullanlabilir.
Yeralt sularnda ekseriya bu art salanmaktadr. Su tahlilleri neticesinde verilen deerlerden
bu oran hesaplanarak Tillmans veya Langelier ndeksinden hangisinin uygulanacana karar
verilmelidir.
Tillmans Erisi ekil 14.1de gsterilmitir. Bu erinin kullanlmas iin yukardaki
orann 1/2 olduu grldkten sonra su tahlilleri neticesi bulunan serbest CO2 konsantrasyonu
dey, HCO3- konsantrasyonu yatay eksende iaretlenmek suretiyle kesim noktas bulunur.

250

ekil 14.1. Tillman Erisi

Misal: ekilde CO2 = 15 mg/lt ve HCO3- = 1,9 mili mol/lt = 116 mg/lt deerleri iin x
noktas bulunmutur. Esasen pH = 7,11 ve HCO3- = 116 mg/lt deerlerinden de ayn nokta
bulunabilir. Tatbikatta pH lm daha kolay olduundan bu yol takip edilmektedir.
Tillmans diyagramnda iaretlenen nokta
Erinin st tarafnda ise su agresiftir.
Erinin tam zerinde ise dengededir.
Erinin alt tarafnda ise ar doymu durumdadr.

251

Misalimizde x noktas gz nne alnan deerler iin erinin st tarafnda olduundan

su, agresiftir. Agresif CO2 miktarn bulmak iin dey eksende 22 mg/lt deerini, yatay
eksende 61 mg/lt deerine birletiren doruya x noktasndan paralel izilir. Bu doru, eriyi
Bde kesmektedir. Buradan izilen yatay dorunun XE dey izgisini kestii nokta D ile
gsterilmitir. XD deeri agresif CO2 miktarn gstermektedir. ekildeki X noktas iin agresif
CO2 miktar (15 -3,5) = 11,5 mg/lt olarak elde edilebilir.
XB dorusunun 22-61 dorusuna paralel olmasnn hikmeti (14.1) denkleminden
anlalabilir.
1 mmol CO2/lt ye 2 mmol HCO3-/lt tekabl etmektedir.
1 mmol/lt CO2 44 mg/lt
2 mmol/lt HCO3- 2x6l mg/lt olduundan
22 mg/lt CO2 ye, 61 mg/lt HCO3- tekabl etmektedir. Bu yzden XB dorusu
(22) - (61) dorusuna paralel izilmek suretiyle elde edilmitir.
Agresif CO2 yi gidermek iin eitli usuller vardr. Burada sras gelmiken
havalandrma, NaOH ile muamele ve HCl ilavesinin ne gibi tesir yaptn grelim.
Havalandrma
Havalandrma neticesi CO2 nin bir miktar giderilir. Bylece X noktas X ye getirilebilir.
(ekil 14.2)

ekil 14.2. HavalandrmannTesiri

Havalandrma ile CO2 yi 2~4 mg/lt mertebesine kadar drmek mmkn olabilir.
O halde bilhassa bikarbonatn 122 mg/lt olmas halleri iin havalandrma, agresiflii
gidermek iin uygun bir zm yoludur.

NaOH ile Muamele

Suya NaOH ilave edilmesi halinde aadaki reaksiyon olur:
CO2 + NaOH HCO3- + Na+

252

1 mmol/lt CO2 1 mmol/lt HCO3

44 mg/lt

61 rng/lt

22 mg/lt 30,5 mg/lt

Bu durumda ekil 14.3 de grld gibi (22) - (30,5) dorusuna paralel X X dorusu
elde edilir.

ekil 14.3. NaOH ile muamele

ekilden grlebilecei gibi NaOH muamelesi ile de agresif CO2 nin giderilmesi
mmkndr.

HCl ilavesi
Suya, hidroklorik asit (HCl) ilavesi halinde aadaki reaksiyon hasl olur:
-

HCO3 + HCl H2CO3 + ClH2CO3 H2O + CO2

Grld gibi asit ilavesi halinde sudaki serbest CO2 konsantrasyonu artmaktadr. Bu
ise istenmeyen bir durumdur.
Tillmans Erisi sadece Ca(HCO3)2 ve CO2 ihtiva eden su iin tecrbelere dayanlarak
elde edilmitir. Tatbikatta su, dier birok tuzlar da ihtiva eder. Bu tuzlar ise CO2 ve CaCO3
dengesine tesir etmektedir. Byle hallerde Langelier indeksi kullanlr.
Langelierin ortaya koyduu forml basit olarak:
pHs = pK2 pKs + pCa + pA

(14.2)

yazlabilir. Burada:

253

pHs : CO2 ve CaCO3 in dengede olduu pH deeridir.

pK2: Karbonik asitin ayrma (dissosiyasyon) sabitinin negatif logaritmas
pKs: Kalsiyum karbonatn znme sabitinin negatif logaritmas
pCa : Kalsiyumun molar konsantrasyonunun negatif logaritmas
pA : Mol. CaCO3 cinsinden alkalinitenin negatif logaritmasn gstermektedir.
Langelier, llen pH ile hesaplanan pHs arasndaki fark doyma indeksi (Is) olarak tarif
etmitir. Yani
Is = pH - pHs
olarak ifade edilmitir.
Is = 0 ise su dengededir.
Is < 0 ise agresif, yani suyun CaCO3 ile az doymu olduunu,
Is > 0 ise ar doymu, yani suyun CaCO3 ile ar doymu olduunu gsterir.
Dolaysyla CaCO3 suda kelecektir.
(14.2) denkleminden pHsin hesaplanmas yerine bu i iin gelitirilen grafiklerin
kullanlmas daha kolaydr. Byle bir grafik ekil 14.4 de verilmitir.
pHs deerinin bu grafikten bulunabilmesi iin
Kalsiyum karbonat cinsinden toplam alkalinite, mg/lt
Kalsiyum konsantrasyonu (mg/lt)
Toplam znm katlar (mg/lt)
Scaklk
bilinmelidir.

14.2. Agresifliin Mahzurlar

Suyun agresif olmas iki sebepten istenmez
Korrozyon sebebiyle su kayplar olur, boru ve tesisatn zamanla tahrib olmas ilave
masraflar gerektirir.
Suyun agresif olmas sebebiyle borularn yapld baz maddeler suda zunrler.
Bu yzden suyun evsaf bozulur.

254

Mesela kurun borulardan ayrlp suda znen kurun (Pb Pb++ ) zehirlenmelere yol
aar.
Demir de :
Fe Fe++ Fe+3 Fe(OH)3
eklinde kelti meydana getirerek suyun renginin bozulmasna sebep olur.

255

Demirin korozyonu pHya baldr. Korozyonu nlemek iin tavsiye edilen su evsaf:
pH
HCO3Is

> 8,0
122 mg/lt
> 0

Bakr iin ise,

7 < pH < 9
HCO3- 122 mg/lt
NH 4+ < 5,4 mg/lt

Galvanizli borular iin

7,5 < pH < 8,5
Netice olarak korozyon probleminin olmamas iin,
0 < Is < 0,5
HCO3- 122 mg/lt
8,0 < pH < 8,3
NH4+< 5,4 mg/lt
olmas uygundur.

14.3. Suyun Stabilizasyonu

Yukarda grld zere eitli malzemelerin korozyonu sudaki serbest CO2, Is, HCO3deerlerine baldr.
Suyun stabilizasyonu ise eitli ekillerde yaplabilir. Bununla ilgili birim ilemler
aada verilmitir.

I. Havalandrma
II. Kimyevi Madde ilavesi
CaO
Ca(OH)2
Na2CO3
NaHCO3
256

 NaOH
NaAlO2
III. Filtrasyon
CaCO3 Kire ta
CaCO3, MgO tabakasndan filtreleme
IV. Filtrasyondan nce CO2 Verilmesi
CaCO3
CaCO3 MgO (Magno) tabakasndan filtreleme
V. Kimyevi Madde lavesinden nce CO2 Verilmesi
Ca(OH)2
NaOH
Na2CO3
Yukardaki usullerden biri veya birka birlikte su stabilizasyonu iin kullanlabilir.
Ancak uygun olann seimi iin suyun terkibi bilinmelidir. Baz, sular iin yukardaki
usullerden bir ksmnn hibir faydas olmayabilir. Bu durum daima gz nnde
bulundurulmaldr.

257

15. BLM

15. TATBKATLER
15.1. Stokes kanunu ile ilgili uygulama
10 Cde su ierisindeki kresel bir kum tanesinin nihi kme hzn hesaplaynz. Tanecik
apn 25 m ve younluunu da 2650 kg/m3 olarak kabul ediniz. (10 Cde suyun kinematik
viskozitesi, = 1.306 x 10-6 m2/s)
zm:
1. Stokes kanunu kullanlarak;

Vs =

g (sg p 1) d p
18

(9.81 m/s ) (2.65 1) (2.5 10

=
18 (1.306 10 m / s )
2

3600 s/saat = 1.55 m/saat

2. Reynolds saysnn ve akm artlarnn kontrol;

Re =

d pV s

(2.5 10

m (1.55 m/saat )(1 saat/3600 s )

= 0.0082
1.306 10 6 m 2 / s

Not: Reynolds says 1den kk olduu iin, laminar akm artlar mevcuttur ve Stokes
kanunu uygulanabilir.

258

Reynolds saysnn bir fonksiyonu olarak nihai/kritik (terminal) kme hznn

hesaplanmas
10 Cde su ierisindeki 200 m apa sahip kresel bir kum tanesinin nihi kme hzn
hesaplaynz.
zm:
1. Stokes kanunu kullanlarak;
Vs =

g (sg p 1) d p
18

(9.81 m/s ) (2.65 1) (2.0 10

18 (1.306 10 m / s )

3600 s/saat = 99.1 m/saat

2. Reynolds saysnn ve akm artlarnn kontrol;

Re =

d pV s

(2.0 10

m (99.1 m/saat )(1 saat/3600 s )

= 4.22
1.306 10 6 m 2 / s

Not: Reynolds says 1den byk olduu iin, laminar akm artlar salanamamaktadr ve
Stokes kanunu uygulanamaz. Bu durumda, hesaplamada aada verilen srklenme katsays
denklemi ve Newton Kanunu kullanlmaldr.

Cd =

Vs =

24
3
+
+ 0.34 1 < Re < 1.0 10 4 iin
Re
Re

4 (sg p 1)
g
3
Cd

kelme hz kesin olarak hesaplanamayacandan deneme yanlma yntemiyle zme

gidilmelidir. Yukardaki Re = 4.22 deeri kullanlarak srklenme katsays aadaki gibi
hesaplanabilir.
Cd =

Vs =

24
3
+
+ 0.34 = 7.49
4.22
4.22

4
9.81 m/s 2
3

) ((2.65 1) (2.0 107.49m ) (3600 s/saat ) ) = 86.4 m/saat

4

Bu deerler kullanlarak Re yeniden hesaplanabilir ve 3.67 olarak bulunur. Birka

iterasyon yaplarak yaklak sonu elde edilir.

259

Deneme
0
1
2
3
4
5
6
7

Re
4.22
3.67
3.46
3.37
3.34
3.32
3.31
3.31

Cd
7.49
8.44
8.90
9.10
9.170
9.22
9.24
9.24

Vs
86.4
81.4
79.3
78.4
78.1
77.9
77.8
77.8

200 m apa sahip kresel bir kum tanesinin nihi kme hz 77.8 m/saat olarak bulunur.
n ktrme tank tasarm
0.08 mm apa sahip kum tanelerini gidermek iin, 1.1 m3/s tasarm debisine sahip bir
kum tutucu (iki blmeli, betondan yaplm bir tank) ina edilecektir. Maksimum ak hz,
ortalama ak hznn 1.6 kat olup, su scakl 10 Cdir. Su derinliini 3.5 m ve emniyet
katsaysn da 1.5 kabul ederek aadaki tablo yardmyla kum tutucu tankn boyutlandrnz.
Yine ayn tabloya gre yzey ykleme hzn ve bekleme sresinin uygunluunu kontrol ediniz.
Parack kme hzlar da aadaki dier tabloda verilmitir.

n ktrme tank tasarm esaslar

Parametre
Birimi
Deeri
Tankn tipi
Yatay ak, dikdrtgen tank
Gerekli en az tank says
boyutsuz
2
Derinlik (otomatik sediment
m
3.5 5
giderici hari)
Derinlik (otomatik sediment
m
34
giderici ile birlikte)
Minimum uzunluk/derinlik
boyutsuz
6:1
oran
Uzunluk/genilik oran
boyutsuz
4:1 8:1
3
2
Yzey ykleme hz
m /m .gn
200 400
Ortalama yatay ak hz
m/s
0.05
(maksimum gnlk akta)
Bekleme (tankta kal)sresi
dakika
6 15
Giderilen paracklarn
mm
0.1
minimum boyutu
Dip eimi
m/m
En az 1:100 boyuna eim
eitli byklklerdeki taneli kelen paracklara ait kme hzlar
Parack ap,
mm
kme hz, m/s

0.6

0.4

0.2

0.15

0.1

0.08

0.06

0.1

0.063

0.042

0.021

0.015

0.008

0.006

0.0038

260

zm:
1. Tankn alan, tasarm esaslar tablosuna gre yatay hz maksimum 0.05 m/s olacak
ekilde;

A=

0.5Qmax (0.5) 1.1 m 3 / s (1.6 )

= 17.5 m 2
(0.05 m/s)
Vf

Su derinlii 3.5 m verildiine gre derinlik de yaklak 5 m seilebilir.

2. Her bir tank uzunluu aadaki forml ile belirlenir:

h
L = K 0
vs

v f

Burada;
L = uzunluk, m
K = emniyet katsays, birimsiz (burada 1.5 olarak veriliyor)
h0 = efektif su derinlii, m
vs = kme hz, m/s
vf = maksimum gnlk debideki ortalama hz, m/s
kme hzlar tablosuna bakarak; 0.08 mm ap iin kme hznn 6 mm/s olduu grlr.
Ortalama debideki yatay hz hesaplanrsa;

Vf =

(V

V f ,max
f , max

/V f

(0.05 m/s) = 0.031 m/s

1.6

Bu deer de tank uzunluu hesaplama denkleminde yerine konursa;

3.5 m
L = (1.5)
0.031 m/s = 27 m
0.006 m/s

3. Uzunluk/derinlik ve uzunluk/genilik oranlarnn kontrol;

a) Tasarm tablosuna greuzunluk/derinlik oran minimum 6:1 olduuna gre;
261

L 27 7.7 6
=
=
> uygundur.
d 3.5
1
1

b) Yine ayn tabloda uzunluk/genilik oran minimum 4:1 olduuna gre;

L 27 5.4 4
uygundur.
=
=
>
W
5
1
1

4. Bekleme sresi ve yzey ykleme hznn kontrol;

a) Tasarm tablosuna gre bekleme sresi 6-15 dakika olmaldr;

V
27 m 5 m 3,5 m
=
= 14 dak
Q 0.5 1.1 m 3 / s (60 s/dak )

b) Yzey ykleme hznn bulunmas;

Vc =

Q 1.1 m 3 / s (3600 s/saat )(24 saat/gn )

=
= 352 m 3 / m 2 .gn
(27 m )(5 m )(2 tank )
A

Bu deer tasarm tablosundaki 200 400 m3/m2.gn arasnda olduu iin uygundur.

ktrme tank tasarm

Maksimum gnlk debisi 3 m3/s (ortalama debi, 2 m3/snin 1.5 kat) olan bir su artma
tesisi yzeysel sular artmaktadr. Tesiste kimyasal olarak alum kullanlmakta olup, alum
floklar 10 Cde 2.2 m/saat kme hzna sahiptir. Suyun 10 Cdeki dinamik viskozitesi
0.00131 kg/m.s ve younluu da 999.7 kg/m3 olarak veriliyor. Floklam amur giderimi iin,
yatay aka sahip biroritma sistemi tasarlayarak, dikdrtgen ktrme tank says ve
boyutlarn hesaplaynz. Tasarm, maksimum debiye gre yaplacaktr.
Tasarmda aadaki tablodaki parametreleri dikkate alnz.

262

Dikdrtgen ktrme tank tasarm esaslar

Parametre
Birim
Deer
Tank tipi
Yatay akl dikdrtgen tank
Gerekli en az tank says
birimsiz
2
Su derinlii
m
35
Minimum uzunluk/derinlik
boyutsuz
15:1
oran
Genilik/derinlik oran
boyutsuz
3:1 6:1
Minimum uzunluk/genilik
boyutsuz
4:1 5:1
oran
Yzey ykleme hz
m/saat
1.25 2.5
Ortalama yatay ak hz
m/dakika
0.3 1.1
(maksimum gnlk akta)
Bekleme (tankta kal) sresi
saat
1.5 4
3
Launder weir loading
m /m.saat
9 13
Reynolds says
boyutsuz
<20,000
Froude says
boyutsuz
>10-5
Manuel kontroll amur
m/m
1:300
uzaklatma sistemleri iin
dip eimi
Mekanik amur syrma
m/m
1:600
ekipman iin dip eimi
amur syrcnn amur
m/dak
0.3 0.9
toplama ynndeki hz
amur syrcnn geri dn
m/dak
1.5 3
ynndeki hz

zm:
1. Tank (havuz) saysnn belirlenmesi: Tesisin bakm da gz nnde bulundurularak,
prosesin srekli olarak altrlabilmesi iin en az iki tanka ihtiya vardr. Tankn birisi
devre d kaldnda, dieri almaya devam eder. Ancak, bu durumda da tek bir tank
ar debi yklemelerini kaldramaz. Muhtemel bir tamay nleyebilmek iin, tank
kullanmak daha uygundur ve yine de yk kontrol yaplmaldr.
2. Her bir tank boyutunun belirlenmesi:
a) Uygun derinlik ve genilik belirlenmelidir. Tank genilii amur uzaklatrma
ekipmanlarnn boyutlarna baldr. Bir amur toplaycsnn standart genilii
maksimum 6 mdir. Sonu olarak 6 m ve katlar olarak genilik seilebilir.
Genilii 18 m alarak balanabilir. Yukardaki tabloya gre su derinliinin
3 5 m seilmesi uygundur. Tankn derin olmas, s olmasna gre daha ok
tercih edilir; burada 4 mlik su derinlii seilecektir.
b) Tank alannn belirlenmesi: Floklarnm kelme hz (amur blgesinden
kmadan hemen nceki hz) 10 Cde 2.2 m/saat verilmektedir. Tank alann
belirleyebilmek iin aadaki forml kullanlrsa;

263

Q
3 m3 / s
A=
=
= 4909 m 2
Vc (2.2 m/saat )(1 saat/3600 s )
c) Tank uzunluunun belirlenmesi: Yukardaki tablo kullanlarak, uzunluk/genilik
oran dikkate alnmaldr. tank iin 18 m genilik alnrsa;

L=

4909 m 2
= 90.9 m
3 tank 18 m

L 90.9 5.05 4 5
=
=
>
W
18
1
1 1

3. Tablodaki der parametrelerin uygunluu:

a) Qmaks. ve Qort. debilerinde bekleme srelerinin kontrol;

Qmaks. iin :

(18 90.9 4) m 3 3 tank = 1.82 saat

(3 m 3 / s ) (3600 s/saat )

Qort iin :1.5 1.82 saat = 2.73 saat

Bu bulunan deerler de kabul edilebilir aralktadr (1.5 4 saat).
b) Uzunluk/derinlik orannn kontrol;

L 90.9 22.7 15
uygundur.
=
=
>
D
4
1
1

c) Yatay ak hznn kontrol;

Vf =

Q 3 m 3, / s (60 s/dak )
=
= 0.833 m/dak
A 18 m 4 m 3 tank

Tasarm tablosuna gre, 0.3 m/dak < Vf < 1.1 m/dak olduundan uygundur.
d) Reynolds ve Froude saylarnn kontrol;

Re =

V f Rh
A
4 m 18 m
, Rh = x =
= 2.77 m

PW 18 m + 2 (4 m )

Vf =

(0.833 m/dak ) = 0.014 m/s

(60 s/dak )
264

Re =

Fr =

(999.7 kg/m ) (0.014 m/s)(2.77 m ) = 29,594 > 20,000 olduu iin uygun deildir.
3

(0.00131 kg/m.s)

(0.014) m 2 / s 2 = 7.2 10 6 < 10 5 (nerilen deer) olduu iin

V2
=
gRh
9.81 m/s 2 (2.77 m )

Reynolds ve Froude saylar yeniden hesaplanmaldr. Her tank iin iki boyuna
artmal engel (baffle) eklenirse;
Rh =

Re =

Ax
4m6m
=
= 1.71 m
PW 6 m + 2 (4 m )

(999.7 kg/m ) (0.014 m/s)(1.71 m ) = 18,162 < 20,000 olduu iin uygundur.
3

(0.00131 kg/m.s)

(0.014) m 2 / s 2 = 1.17 10 5 > 10 5 bulunduundan, uygundur.

V2
Fr =
=
gRh
9.81 m/s 2 (1.71 m )

Not: Bu rnekteki tanka eklenen artmal perdeler (baffle) iin bulunan Re ve Fr

saylar uygun gzkmektedir. Ancak, yzeysel sularn mevsimsel deimeleri de gz nne
alnarak, uygun tank saysnn ve boyutlarnn salanabilmesi iin yllk Re ve Fr deerleri
hesaplanmal ve bir el kitab eklinde operatre sunulmaldr.

265

15.2. kitelli Fatih Sultan Mehmet Han mesuyu Tasfiye Tesisi

stanbulun me Suyu ve Artma Tesislerinin leri Teknolojilerle Tehiz Edilmesi
stanbul Su ve Kanalizasyon daresi (SK) Genel Mdrl vazifesine baladm
05 Mays 1994 tarihinde stanbulun ime suyu tasfiye tesislerinin durumu byk bir perianlk
arz etmekteydi. Benden nceki yneticilerin SKyi ne hale drdkleri herkese bilinen bir
husustu. Ancak e balaynca durumun ok daha vahim olduunu grdm. Mevcut mesuyu
Artma Tesislerinin kapasiteleri kafi gelmedii gibi, iletmelerde son derecede kt idi. Baz
tesislerin iinde kamlar olumu, hzl kum filtrelerinde ise kum dahi satn alnamadndan
ilevlerini yerine getiremez durumda idi. stanbula baz blgelere 15 gnde bir verilen suyun
kaliteside k kt idi, sarmtrak rengi ve zaman zaman oluan lam kokusu ile suyun zaten
artlmad biliniyordu. Bu yzden ilk ele aldm husus artma tesislerinin yenilenmesi ve ileri
teknolojiler ilavesi ile fonksiyonlarnn en iyi ekilde yerine getirir duruma getirilmesi
olmutur.
Bu erevede Elmaldaki imesuyu artma tesisi yenilenerek, ozon ve aktif karbon
ilavesiyle stanbulluya hizmet verir hale getirilmi, merli ve Kathanedeki me Suyu
Artma Tesisleri yenilenmi, n klorlama yerine ozon tesisi kurulmu, Bykekmecedeki
Hzl Kum Filtreleri slah edilmi ve stanbullularda me suyuna olan gven salanmtr.
Bu arada o tarihlerde DS tarafndan yaplmakta olan Sazldere Barajnn sularn
artmak zere kitellide bir artma tesisi planlanmt. Ancak o tarihlerde hkmet, deil destek
vermek, kstek oluyordu. Bu yzden stanbulun acil su meselesi zmnde mhim bir yeri
olan bu tesisi SK olarak yapmaya karar verdik. Istrancalarn sularda Terkos Glne
aktlacandan 33 km lik 2200 mm apl bir isale hatt ile Terkos Glnden gelecek sular ile
Sazldere Barajna sularn artmak zere burada stanbulun en byk kapasiteli artma ve su
datm merkezini kurmaya karar verdik. Ve projelerimizi 2040 ylna kadar planlamak
suretiyle her biri 420 000 m3/gn kapasitede 3 tesis kurmay kararlatrdk. Bylece her tesis
2.600.000 kiiye su verecek ve bylece nihai kapasite 7.800.000 kiiye ulalacakt. imdi en
uygun artma usulnn seimine sra gelmiti. O tarihlerde yerli mhendis ve mteahhitler
artma tesisi projesini ve inaatn yapamaz eklinde bir anlay vard. Bu yanll dzeltmek
zere sistemi en ileri ekilde semeye ve tamamen otomasyon dahil en uygun artma tesisini
ina etmek zere kollar svadm.
Yzey sularndaki organik maddelerin n dezenfeksiyonda kullanlan klor ile birleerek
organoklorlu bileiklerin olumasnn istemediimden on klorlama yerine n ozanlama seildi.
O tarihlerde gerekletirdiim Japonya seyahatinde, Tokyo ehrinde bu meseleyi zmek iin
3 yldan beri almalar yaptklarn ve neticelerin ok msbet olduunu rendiimde
seimimin gayet uygun olduunu anladm. Neticede bu tesis 15 ay gibi ksa bir srede z
kaynakla, tamamen yerli mhendis ve mteahhit firmalarn eliyle tamamland. Yabanc
firmalara gre 3 de bir maliyette ina edildi. Bu tesis, Trkiyede ilk defa 2040 yl ihtiyalarna
gre projesi yaplan, yerleim palnn ona gre hazrlanan ve 3 tesisin ina edilecei arazinin
dahi nceden hazrland bir su tasfiye ve datm merkezidir. stanbulun su meselesinin
zmne de neter vuran bir sistemdir. Bu alanda bir eitim merkezi, ktphane, konferans
salonu ve seminer odalar, su mzesi ve hatta spor tesisleri dahi dnlmtr.
Artma tesisinin birimleri aada verilmitir.

266

kitelli mesuyu Artma Tesisi

kitelli Fatih Sultan Mehmet Han Artma Tesisi; Terkos Gl ve Sazldere barajnn
ham suyunu artmak zere 20.12.1998 tarihinde devreye alnmtr. Tesis, 2.600.000 kiinin su
ihtiyacn karlayacak kapasitededir. Bu tesis, devreye alnnca 2. kademe olarak planladmz
II. Beyazd Han Tasfiye Tesisinin de temeli atlmtr. Bylece ki tesisin toplam hizmet ettii
toplam nfus 5.200.000 olacaktr.
kitelli Olimpiyat ky iinde, 270.000 m2lik alan zerinde kurulu olan Tesisin debisi
420.000 m3/gn olup hamsu Terkos Glnden yaklak 33 km uzunluunda 2200 mm apl ve
Sazldere barajndan da 4,5 km uzunluunda 1600 mm apl elik borularla tesise ulamaktadr.
Giri ve Datm Yaps; Giri ve borulama sisteminde; tesisin ileriye dnk, ilave
hamsu balants ve kta ise ortak bir kolektrden sonra II. Kademe tesise hamsu verebilmesi
iin yedek boru klar bulunmaktadr. Datm yapsndan sonra 1800 mm apl hamsu giri
borusu zerinde; tesise giren suyun kontrol iin ak vanas ve debimetre bulunmaktadr.

Havalandrma; Barajlardan gelen oksijeni azalm suyun oksijen miktarn artran,

suda koku yapan organik maddelerle, demir mangan vs. maddelerin oksitlenerek sudan
uzaklatrlmasn salayan, havalandrma yaps; kademeli ( kaskat) olarak ina edilmi olup
dolu savak yaps ile de fazla debi dearj edilerek, tesis drenaj sistemine verilmektedir.
Havalandrmadan geen hamsu kaba zgaradan geirilerek n ozonlamaya gnderilir.
n Ozonlama; Mikroorganizmalarn dezenfeksiyonu ile organik ve inorganik
kirleticilerin oksitlenerek zlebilir hale dntrlmesi iin kullanlan ozan sistemi, ozon
jeneratr grubu ve ozon temas tank olmak zere iki ayr yapda olumaktadr.

267

Jeneratr mahallinde oluturulan ozon; ozonlama sistemini meydana getiren yap iinde,
difzrlerle suya kartrlarak her kademede en az 6 dakikalk temas sresi salanr. Hamsu
giri ve klar aktuatrl penstoklarla yaplmaktadr.
Hzl ve yava kartrclar; Hamsu yumaklatrc olarak dozlanan (Alminyum
Slfat ve Polielektrolit) kimyasallarnn homojen karmn salayan, hzl kartrclar ve
yava kartrclar, zel beton tasarmlar ile her durutucu iin 1er adet olmak zere tesiste
toplam 3 adettir. Hzl kartrma nitesinde, hamsuyu dozlanan, Alminyum Slfatn, 60 sn.
sren homojen bir karm ile yumuaklamas salanr.
Yava kartrma nitesinin labirent yapsnda akna devam eden ham suda oluan
yumaklar, Polielektrolit dozlamas ile artlarak keltme havuzlarna ynlendirilirler.
Kimya Binas; Hamsu ierisindeki, koloidal maddelerle ask halindeki ok kk
maddelerin kelebilir yumaklar oluturulmas iin yaplan phtlatrma ileminde, kimyevi
madde olarak Alminyum Slfat, yumaklatrc yardmcs olarak da Polielektrolit
kullanlmaktadr.
Ekonomik olmas sebebi ile tesise byk paralar halinde getirilen Alminyum Slfat,
zelti tanklarnda su ilave edilip bekletilerek eriyik halinde (%30 - %70 Alminyum Slfat )
getirilir ve dozlanmak zere servis tanklarna transfer popalaryla nakledilir.
Hazrlanan eriyik, tesise giren hamsuyun gnlk laboratuar jar test neticesine gre tespit
edilen doz ve miktarlarda 5 adet (3 faal 2 yedek) dozlama pompas ile hzl kartrclara
dozlanr. Alminyum Slfat ilavesi ile sudaki ok kk boyuttaki kirletici maddelerin itme
kuvveti yenilerek bir araya gelmeleri ve ke bilir yumaklar oluturmalar salanr.
Polielektrolit toz halinde temin edilmekte olup, Polielektrolit tesisi; kuru besleyicilet toz
tasfiye niteleri, zelti hazrlama tanklar transfer ve dozlama pompalar borulama ve
otomasyonu ihtiva eden 3 adet paket niteden olumutur.
htiya olan 0,05 -2 mg/lt Polielektrolit eriini hazrlamak zere kurulan tesiste 5 adet
(3 faal 2 yedek) dozlama pompas ile hamsu zelliklerine gre ihtiyaca uygun olarak ayarlanan
dozlar da Polielektrolit erii yava kartrclara iletilir. lave edilen Polielektrolit yksek
molekl arl ve zincir yaps sayesinde yumaklar birbirine balanarak daha kolay kebilir
yumaklarn olumas salanr.
Durultucu (ktrme) Havuzlar; kitelli Fatih Sultan Mehmet Han Tasfiye
Tesisinde yumaklarn ve dier kirletici maddelerin giderimi yukar akl amur yatakl
durultucular ile salanmaktadr. Durultucu havuzlara dz tabanl olup, tabandan 2,5 - 3 m
ykseklie kadar amur yata, onun zerinde de 2,0 -1,5 m yksekliinde duru su faz vardr.
amur yata havuza giren yumaklarn oluturduu bir tabaka olup yumaklamaya tabi olmu
su tabandan yukar ykselirken yumaklarn amur yata iinde tutulmas salanr. Durusu st
seviyeden savaklanarak temiz su kanallarna toplanr
amur yatakl durultucularn, yumaklarn tabana birikerek alnd yatay akl sistemlere
gre u stnlkleri mevcuttur.

268

Yumaklatrma, amur yata iinde de devam eder.

Tank hacimleri ve dolaysyla maliyetleri dktr.
Yatay akl sistemlere gre daha yksek yzey yknde yksek giderim verimi elde
edilir.

kitelli FSMH Tasfiye Tesisinde 6 adet durultucu havuz mevcut olup; yzey alana;
40,5 x 18 metredir. Fazla amur konilerde toplanr ve belli bir arlk deerinden sonra amur
konileri otomatik olarak dearj olur. Durultucu havuzlarda bekleme sresi 1,1 saat olup, Yzey
yk 2,2 4,0 m3/m2 saat arasnda uygulanmaktadr. Bu durultucularn mahzurlar ani debi
deiimlerine kar hassas olmalar ve duruma olmakszn srekli devrede olma gereidir.
Hzl Kum Filtreleri; Durultucu havuzlarnda tutulamayan ve kelme ile sudan
uzaklatrlamayan kk dane apl organik ve inorganik kirleticiler kum filtrelerinde
tutularak sudan uzaklatrlr. Tesiste 28 adet her biri 128 m2 alan olan, tabannda 90 cm kum
+20 cm akl bulunan filtreler bulunmaktadr. Filtre szme hz ortalama debide 4,6 m3/m2
sadr.
Tesisin filtre hz kontrol sisteminde Trkiyede ilk defa azalan debili filtre sistemi
kullanlmtr. Pahal olan ve sk bakm isteyen filtre kontrol sistemi kaldrlp, filtrelerin debisi
basit bir vana sistemi ile kontrol edilmitir.
Filtre taban plakalarnda bulunan azlklardan (nozullardan) szlen su kirletici
maddelerden arndrlm olarak filtre haznesine toplanr ve savaklanarak klor temas tankna
verilir. Filtrelerin ykama ilemi otomatik olarak gerekleir. Filtre su seviyesi ve k vanas
ayar, operatr mdahalesine gerek kalmadan otomatik olarak yaplmakta, yk kayb belli bir
deerin zerine kan filtre sistem tarafndan otomatik olarak ykamaya alnmaktadr. Filtre
geri ykama sular, geri ykama suyu tutma tankna alnr ve buradan tesis giriindeki zgaralara
geri dndrlr.
Klor Temas Tank; Son klorlamann yapld klor temas tank 90 m x 17 m ve
derinlii 7,5 m olup labirent bir yapda iki gzden olumutur. Kor temas sresi ortalama
debide 1 saattir. Artlm sularn ebekeye verilmeden nce topland 30.000 m3 kapasiteli
9 m x 65 m x 6,20 m boyutlarndaki temiz su haznesi, kndaki manevra odas bnyesinde
yer alan vana sistemi ile, artlm sularn hem cazibe hattna (Sefaky hatt) hem de pompa
kolektrne balantlarn salar. Artlm sular, terfi merkezinde bulunan, her biri
4500 m3/saat kapasiteli (3+1) adet pompa ile 1800 mm apl Mahmutbey hattna ve her biri
2650 m3/saat kapasiteli (2+1) adet pompa ile de 1200 mm apl kitelli Baakehir hattna
pompalanarak 2.600.000 kiinin ihtiyac iin, stanbul ana datm sistemine iletilmektedir.

269

Klorlama Sistemi; Hamsuyun ihtiva ettii patojenik mikroorganizmalarn

dezenfeksiyonu iin kullanlan klor, tesisi sv halde zel tanklarla getirilmekte olup,
gerektiinde havalandrma kn ve klor temas tankna olmak zere iki ayr mahalde
dozlanmaktadr.
Hamsuya 5 mg/lt ve artml suya 2 mg/lt klor dozlayacak kapasitedeki klor tesisinde;
2 adet 200 kg/saat kapasiteli evaparatr, 2 adet 150 kg Cl2/saat, (n klorlama) 2 adet 70 kg
Cl2/saat (son klorlama) kapasiteli klorinatr ve 28 adet 1000 kglk sv klor tanklar
bulunmaktadr. Vakumlu sistem ile alan klor tesisi, giri suyu debisine gre dozlama
yaplmakta olup bakiye klor miktarn 0,2 0,4 mg/l arasnda tutmak iin programlanmtr.
amur Tesisi; Durultucu havuzlarnda oluan amurlar ile filtrelerin geri ykanmas
srasnda oluan (Geri Ykama Suyu Tutma Tank ile tutulan) amurlar, 12 m apl 2 adet
mekanik syrcl younlatrma tankna alnarak, amur younluklarnn % 1 2 olmas
salanr. Savaklanan su, giri yapsna pompalanrken, younlaan amur lagnlere gnderilir.
50 m x 76 m geniliinde ve 4,30 m derinliindeki 2 adet lagne gnderilen amurlar burada
kurutularak tesisten uzaklatrlr.

Elektrik ve Otomasyon; Tesisin Kurulu Gc 10 MVAdr. Bu g 4 km uzaklkta

bulunan TEDA kitelli ndirici Merkezinden biri yedek ift devre olarak 34,5 kVluk bir
Enerji Nakil Hatt tesis edilerek getirilmitir. Tesis giriine bir Orta Gerilim Datm Merkezi
inaa edilerek, gerektiinde birbirini yedekleyebilen 10 MVAlk iki adet trafo ile 34,5 kVluk
gerilim 6,3 kVa drlmtr. Ayrca bu merkezin Terfi Merkezinin alak gerilim ihtiyac
nc bir trafo (34,5 kVu 0,4 kVa dren 160 kVAlk trafo) ile salanmtr.
6,3 kV enerji buradan 19 adet arabal panolarn bulunduu Terfi Merkezi alt merkezine
gtrlmtr. ehre su veren 7 adet 715 kW 6,3 kV pompalar urdan beslenmitir. Ayrca bu
merkezden 470 m uzaklkta bulunan filtre binasna 6,3 kV XLPE kablolarla enerji tam ve
buradaki iki adet 1000 kVA 6,3/0,4 kV trafo beslenerek tesisin ekipman panolarna enerj
datm yaplmtr.
Tesiste bulunan irili ufakl yaklak 413 adet elektrik motor ve dier beslemeler iin,
iletme artlarna gre ekmeceli tip MCC, duvar tipi, dikili tip ve sabit panolar kullanlmtr.
Acil ykler ve aydnlatma iin enerji kesintisinde otomatik olarak devreye giren
350 kVA gcnde bir Dizel Jeneratr tesis edilmitir. Tesiste 7,155 m plak rgl bakr ve
45 adet elektrot ubuu kullanlarak dk direnli bir topraklama salanmtr.

270

Btn tesisi; ok zaruri yangn alarm, telefon, yldrmdan korunma, yol ve evre
aydnlatma sistemi ile donatlmtr.
Tesisin yapmnda yaklak olarak 12 km Orta Gerilim Kablosu ve 78 km Alak
Gerilim Kablosu kullanlmtr. Tm PLC kontroll olarak alan tesisin 6 adet PLC
istasyonu, yaklak 1200 adet sinyalden oluan alma deerlerini e zamanl olarak Thick
Ethernet kablolar ile dari Binada bulunan otomasyon merkezine gnderilmektedir. Otomasyon
merkezine gelen bu sinyaller tesisin tamamn proses olarak resimlendii mozaik yapda
MMK panel (3,5 m en ve 1,4 m boy) zerinde kl sinyal ve nmerik olarak
grlebilmektedir.

Bu merkezin dnda, Terfi Merkezi, Laboratuar ve SK Aksaray SCADA

Merkezinden (telsiz frekans ile) bilgisayarlar vastas ile operatrler gerektiinde, iletmeye
mdahale edebilmektedir.
Kesintisiz alan bu sistemle btn deerler, PC ekrannda grlebildii ve
yedeklendii gibi yazclar tarafndan da kaydedilebilmektedir. Bu manada tesisin tamam ile
ilgili olarak saatlik, gnlk, aylk ve yllk durun raporlar alnabilmektedir.
Laboratuar ve hizmet binalar; Artma Tesisinden alnarak gnderilen su kalitesinin;
TS 266 ve Dnya Salk Tekilat (WHO) ile Avrupa Topluluu e Suyu artlarna uygun
olarak olmas gerekmektedir. Bu konudaki btn kontrol ve tahliller tam tehizatl tesis
laboratuarnda yaplabilmekte ve raporlanmaktadr.
Tesiste, ayrca sosyal ve teknik ihtiyalar iin dari Bina, Yemekhane, Istma Tesisi,
Mekanik ve Elektrik Atlyeleri ile tesise gelen kimyasallarn tartlmas iin Kantar Bina
mevcuttur.

271

ekil 15.1. kitelli FSMH mesuyu Tasfiye Tesisi Vaziyet Plan

272

ekil 15.2. kitelli FSMH mesuyu Tasfiye Tesisi Akm emas

273

274

15.3. Kathane Yeni mesuyu Tasfiye Tesisi

275

276

15.4. Afyonkarahisar mesuyu Artma Tesisi

Bu tatbikatta, Genel vaziyet plan ekil 1de, hamsu tahlil neticeleri Tablo 1de ve akm
emas ekil 2de grlen bir imesuyu tasfiye tesisinin projelendirilmesi istenmektedir. Misal
olarak Afyonkarahisar ehri seilmitir. Hamsu deneylerine bakldnda ileri artma
gerekmeden, konvansiyonel yntemlerle tasfiye edilebilecei grlmektedir. Afyonkarahisar
ehri iin nfus ve su ihtiyalar farkl yntemlerle incelenmi ve ehrin 35 yllk su ihtiyacn
karlayacak ekilde tasfiye tesisinin 2 kademeli yaplmas ve kapasitesinin 42.500 m3/gn
olmasna karar verilmitir.
Tasfiye tesisi ana niteleri kaskat havalandrma, n ozonlama, Hzl kartrma,
yumaklatrma, lamelli durultucu, Hzl kum filtresi, Son Klorlama ve Temiz su tankndan
meydana gelmektedir. Dier yardmc niteler ise; Kimya binas, klor binas, amur
younlatrma ve susuzlatrma niteleri, geri ykama suyu tutma tank vb. tesislerdir.

ekil 1: Genel Vaziyet Plan

1.Vana Odas
2.Giri Debimetre Odas
3. Giri Vana Odas ve Havalandrma Yaps
4. n ozonlama tank
5.Ozon Jeneratr Binas
6.Hzl Kartrma
7. Yava Kartrma
8.Durultucu
9. Hzl Kum Filtresi
10. Filtre Geri Ykama Suyu Tank
11. Klor Temas Tank
12. Temiz Su Deposu ve Manevra Odas

13.Klor Binas
14. Geri Ykama suyu tutma tank
15. amur Younlatrc
16. amur Susuzlatrma Tesisi
17. Kimya Binas
18. dare Binas
19. Trafo Jeneratr Binas
20. Beki Kulbesi
21. k Debimetre Odas
22. Is Merkezi
23. Fosseptik

277

Tablo 1: Hamsu tahlil deerleri

NO SMGE
1 Qanlk

BRM
m3/sn

2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

T
pH
EC
TDS
SS
Turb
Col
M-Al
P-Al
Cl
NH4-N

13 NO2-N
14 NO3-N
15 DO
16 pV
17 BOD5
18 TH
19 O-PO4
20 SO4
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40

CO2
Fe
Mn
Na
K
Ca
Mg
T-Coli

PARAMETRELER
Debi

May 2003 Tem 2003 Au 2003 Eyl 2003 Kas 2003 Ara 2003 Mar 2004 Haz 2004 Eyl 2004 Ara 2004
0,137 0,108
0,523 0,038 0,158

Scaklk
pH
mohm/cm Elektriksel iletkenlik
mg/l
Toplam znm madde
mg/l
Askdaki katlar
NTU
Bulanklk
Pt-Co
Renk
mg/l
Toplam alkalinite
mg/l
Fenolftalein alkalinitesi
mg/l
Klorr
mg/l
Amonyum azotu

14
7,5
570
365
31
28
10
241
10,6
0,103

19
7,5
654
419
6
5
5
301,5
14,18
0,627

7,9
724
463
12
11
332
5
20,2
2,212

18
7,5
740
474
2
3
5
339
17,7
4,169

7,5
7,5
702
449
7
8
265,5
20,2
0,04

6
7,6
698
447
4
173
19,8
1,483

2,5
7,9
486
311
9
9
10
221,5
0
7,1
0,155

11,5
7,8
621
397
7
5
5
288,5
0
17
0,919

14
7,7
723
463
2
1
5
331
0
17
3,01

7
8
700
448
2
3
10
335,5
0
24,8
1,48

mg/l

Nitrit Azotu

0,084

0,123

0,017

0,006

0,084

0,104

0,043

0,076

0,025

0,019

mg/l
mg O2/l

Nitrat Azotu

0,97

1,22

0,225

0,735

2,03

1,42

1,165

0,7

1,11

1,83

znm Oksijen

4,8

4,8

5,3

3,9

6,7

1,6

6,8

mg O2/l

Organik madde

3,2

4,42

7,1

2,9

3,9

4,7

11,8

2,25

9,4

2,7

mg/l
mg/l
mg/l

Biyokimyasal oksijen ihtiyac

Toplam sertlik
Orta-Fosfat

5
271,5
0,126

7,5
322
0,036

12
348,5
0,754

13
351
2,35

12
359,5
0,298

14
356
0,53

19
257
0,15

8
331
0,3

26
403,5
1,55

5
389
0,69

mg/l

Slfat

31,7

39,4

10,4

11,3

83,2

166,2

18,3

37,8

67

46,1

0,026
0,19
92
1,6
86,6
13,2
240
6,73
0,67
0,001
0,008
0,001
-

0,079
0,498
16,1
2,7
95,8
20,2
240
8,23
1,68
15,76
0,029
0,17
-

6,9
5,1
110,2
17,9
18,5
4,702

9,2
6,2
106,2
20,9
15,4
6,014
-

0,08
0,482
9,2
3,1
110
20,7
240
142
18,8
2,719
13,85
4,41
0,01
0,054
0,122
-

0,107
0,562
8
3,1
115,2
16,7
240
212
20,5
2,958
12,6
-

0,142
4,6
1,17
83,2
12
240
240
101,2
0,6
0,06
-

7,4
2
123,1
15,3
240
11,7
1,9
0,12
0,02
-

0,05
0,28
8
5,5
105,2
34,3
240
34,7
4,9
0,54
-

9,2
5,1
122,2
20,4
6,1
2,7
0,24
-

mg/l
Karbondioksit
mg/l
Demir
mg/l
Mangan
mg/l
Sodyum
mg/l
Potasyum
mg/l
Kalsiyum
mg/l
Magnezyum
EMS/100ml Toplam Koliform
Say/100 ml Toplam Germ
COD
mg/l
Kimyasal Oksijen htiyac
TKN
mg/l
Toplam Kjeldahl Azotu
CN
mg/l
Siyanr
Cz.Si
mg/l
znm Silis
Zn
mg/l
inko
T-PO4
mg/l
Toplam Fosfat
Cr(toplam) mg/l
Krom
Cu
mg/l
Bakr
Pb
mg/l
Kurun
B
mg/l
Bor
mg/lt CaCO3 Bikarbonat Alkalinitesi

278

17,68
0,022
0,005
0,005
0,012
-

ekil 2: AFYONKARAHSAR EHR

MESUYU TASFYE TESS AKIM EMASI
Akdeirmen Barajndan
Cazibeli letim Hatt
800 mm CTP
Akm ler

Kaskat
Havalandrma
Yaps

n Ozonlama
Tank
Kimyasal Madde
Al2 (SO4)3

Hzl Kartrc

Kimyasal Madde
PE

Yava Kartrc

Geri devir suyu

amur
Pom. st.
amur
Koyulatr

Durultucu

amur
Susuzlatrma
nitesi

amur st Suyu
Hzl Kum Filtreler

Geri Ykama
Suyu
Tutma Tank

Geri Ykama
Suyu Tank
Son Klorlama

Klor Temas
Tank
Temiz Su Tank

Ana letim Hatt

800 mm CTP

279

Takn Tahliye
Sistemi

Tasfiye Tesisi ve niteleri

1- Genel Hidrolik Hesaplar
Tasfiye Tesisi Kaskat Havalandrma, n Ozonlama, Alminyum Slfat ile Hzl
Kartrma, Polielektrolit ile Yumaklatrma, Lamelli Durultucu, Hzl Kum Filtre Son
Klorlama ve Temizsu Tankndan oluacaktr. Aada tm artma tesisi yaplar genel olarak
deerlendirilerek, proses ndizayn iin gerekli n hesaplar yaplmtr.
Hidrolik hesaplar;

nominal debi olan Q = 42 500 m3/gne gre,

nominal debinin %10 fazlas olan maksimum debi Q = 46 750 m3/gne gre,

bir nitenin devre d kalma durumuna gre yaplmtr.

niteler arasndaki yk kayplar iin kullanlan hidrolik formller aada verilmitir.

Srekli yk kayplar William-Hazen formlne gre hesaplanacaktr.
Hs=

10.7 xQ 1.85 xL
C 1.85 xD 4.87

Q = Debi (m3/s)
L = Boru uzunluu (m)
C = Przllk katsays (elik borular iin 118 alnmtr)
D = Boru ap (m)
Yersel yk kayplar ise aadaki formle gre hesaplanmtr.
Hy =

kV 2
2g

Burada
V = Su hz (m/s)
g = Yerekimi ivmesi (m/s2)
k = Yersel yk kayb katsays
Yersel yk kayb katsaylar aadaki ekilde kabul edilecektir.
Kelebek vana k = 0.3 (Tam ak)
Giri kayb

k = 0.5

k kayb

k = 1.0

900 dirsek

k = 0.3

Savak hesab

h = [ Q / (1.80 x L) ]2/3

Batk savak hesab

h = V2 / (C2 x 2g)
280

Burada
Q = Debi (m3/s)
V = Su hz (m/s)
L = Savak boyu (m)
g = Yerekimi ivmesi (m/s2)
C = Savak katsays (0,62)
Hidrolik hesaplar artma tesisine suyun Dzaa - Akdeirmen baraj asgari iletme
kotu olan 1 011.0 m den alnaca, en gayri msait duruma gre yaplmtr. Buna gre artma
tesisi giriinde piyezometre kotu 1 093,0 m olmakta, emniyet pay olarak girite 2 m basn
krlarak havalandrma havuzunda serbest su kotu 1 091,00 m olacaktr.
Dzaa - Akdeirmen baraj 1 030,30 m olan azami iletme kotunda iken artma
tesisine su temin edilmesi durumunda artma tesisi giriinde piyezometre kotu 1 112,30 m
olmaktadr. Bu durumda artma tesisi giriindeki enerji krc vana ile 21,3 m basn krlarak,
havalandrma havuzunda serbest su kotu kotu 1 091,00 m olacaktr.
2- Artma tesisinde By-pass
Artma tesisinde genel bir arza veya bakm sz konusu olduunda, havalandrlan
hamsu, havalandrma nitesi kndan klor temas tankna kadar 700 mmlik elik boru ile
By-Pass edilecek, bylece havalandrmadan sonra sadece son klorlama yaplan hamsu
imesuyu deposuna verilecektir.
3- Giri Vana ve Akm Ayar Odas
Akm ler:
Dzaa - Akdeirmen Barajndan artma tesisine 800 mmlik iletim hatt ile
iletilecek debiyi lmek giri yapsnda 700 mm apl boru zerine elektromagnatik tipte
debimetre konulacaktr.
Giri Yaps:
Hamsu, debimetreden getikten sonra, havalandrma nitesi ierisindeki giri yapsna
gelecektir. Giri hatt zerinde 800 mm apl enerji krc vana, motor/el kumandal kelebek
izolasyon ve ksmi akm ayar vanas ve demontaj paras olacaktr.
Giri yapsndan kaskat yapsna geen hamsu 4 taraf kaskat olan, st ak
havalandrma yapsndan geecektir.

281

4- Havalandrma Yaps

Misal: Her biri 50 cm. d salayan ve 4 taraftan savaklanan havalandrma yapsnn;

a-) Havalandrma verimini ve kademelendirilmesini hesaplaynz.
b-) Savak ykn bulunuz.
c-) Kaskat boyutlandrma hesaplarn gsteriniz.

282

zm:
a-) Havalandrma Verimi
Kaskat havalandrclarda oksijen transferi aada verilen formlle ifade edilmitir :
Cn = Cs (Cs-Co) (1-Kn)n

K = 0,45x (1+0,046xT) x h

Hamsuyun ilk znm oksijen konsantrasyonu (6 gr/m en gayri

Co :

msait durum)
Cs :

Oksijen doygunluk deeri (10 Cde 10 gr/m)

K:

Verim sabiti

n:

Kademe says

Dm Ykseklii ile K.Cs Arasndaki Bant aada gsterilitir.

8

K.Cs (g O2/m3)

0
0

0,5

Dm Ykseklii (m)

1 Kademeli Havalandrma :
h =[

2,0
1

] = 2,0m

ekilden K.Cs = 7,5 gr / m O2

Kn = [

K
n

]= [

7,5
10

] = 0,75

Cn

= Cs (Cs-Co) (1-Kn)n

C1

= 10 (10-6)(1-0,75)1 = 9,00 gr/m

283

1,5

2 Kademeli Havalandrma :
h =[

2,0
2

] = 1,0m

ekilden K.Cs = 5,6 gr / m O2

Kn = [

K
n

]= [

5,6
10

] = 0,56

Cn

= Cs (Cs-Co) (1-Kn)n

C2

= 10 (10-6)(1-0,56)2 = 9,23 gr/m

3 Kademeli Havalandrma :
h =[

2,0
3

] = 0,67m

ekilden K.Cs = 4,2 gr / m O2

Kn = [

K
n

]= [

4,2
10

] = 0,42

Cn

= Cs (Cs-Co) (1-Kn)n

C3

= 10 (10-6)(1-0,42) = 9,22 gr/m

4 Kademeli Havalandrma :
h =[

2,0
4

] = 0,50m

ekilden K.Cs = 3,7 gr / m O2

Kn = [

K
n

]= [

3,7
10

] = 0,37

Cn

= Cs (Cs-Co) (1-Kn)n

C4

= 10 (10-6)(1-0,37)4 = 9,37 gr/m

5 Kademeli Havalandrma :
h =[

2,0
5

] = 0,40m

ekilden K.Cs = 3,0 gr / m O2

Kn = [

K
n

]= [

3,0
10

] = 0,30

Cn

= Cs (Cs-Co) (1-Kn)n

C5

= 10 (10-6)(1-0,30)5

= 9,32 gr/m

Verimlilik asndan 4 kademeli kaskat uygun grlmtr.

284

b-) Savak Yk
Q = 1,80 x ( L 0,2h ) x h(3/2)

(Francis forml)

Debi; Q= 0,492 m/sn

Toplam savak uzunluu;

L= 18 m

Bir kenar savak uzunluu;

L1 = 4,5 m

h: Savak zerindeki su ykseklii (m)

Havalandrma nitesinde savak zeri su ykseklii :
h=

0,492
(1,80x (18 - 2h ))

](2/3) = 0,0613 m

c-) Kaskat Boyutlandrma Hesaplar :

Savak uzunluu

: 4,5 m x 4 adet

Basamak says

: 4 adet

Basamak ykseklii

: 0,50 m

Toplam statik d

: 2,00 m

Basamak genilii

: 0,60 m

Basamak genilii, srama boyuna gre yaplacaktr. Srama boyu aadaki formle
gre hesaplanmtr:
C = savak katsays ( 0,62 )
X = 4*C2 *h* y

h = savak zeri su ykseklii (m)

y = d ykseklii ( 0,5 m )
X = srama boyu ( m )

X = 4 * (0,62) 2 * (0,10) * (0,50) = 0,28 m srama boyu olacaktr.

Havalandrma yapsnda oluan savak yk h =0,06 m alnrsa:

X = 4x(0,62) 2 x(0,06)x(0,50) = 0,21 m srama boyu olacaktr.

Buna gre emniyetli olmas iin basamak genilii: B = 60 cm alnacaktr.

Havalandrma tesisi k kanal bir takn sava ile donatlacaktr. Bu savak tesise ar
akm gelmesi ve akmn blokesi halinde seviyeyi kontrol ederek takn grevini stlenecektir.

285

5- n Ozonlama Yaps

Misal: Afyon imesuyu artma tesisinde n dezenfeksiyonu salamak, eitli kirlilik

parametrelerini oksitlemek ve klorlamadan kaynaklanan Trihalometan oluumunu engellemek
maksad ile havalandrma yapsndan sonra n Ozonlama yaplacaktr. n Ozon Temas Tank
iin aada verilen kriterlere gre herhangi bir arza veya bakm almas olabileceini
dnerek 2 paralel tank olacak ekilde projelendirme yapnz.

286

Tesis maksimum debisi ;

Qmax = 44 840 m/gn (1 868 m/saat 31 m/dk)

Bekletme sresi;

t = 6 dk

Ozon dozlama miktar;

q O3 = 2 mg/lt (1-2 mg/lt)

zm:
Gerekli tank hacmi ;

V = Qmax x t = (31 m/dk) x 6 dk

V = 186 m

Tank ebatlar;

En ;

B = 3,40 m

Boy ;

L = 6,80 m

Su derinlii; H = 4,00 m
Bir tank hacmi;

V1 = 3,40 x 6,80 x 4,00 = 93 m

Toplam tank hacmi; VT = 2 x 93

= 186 m

Bekletme sreleri;
2 tank devrede;

t = (186 m) / (31 m/dk) = 6,0 dk

1 tank devrede;

t = (93 m) / (31 m/dk) = 3,00 dk

Gerekli Ozon Miktar;

Max O3 = (1 868 m/saat) x (0,002 kg O3/m) = 3,74 kg O3/sa
Max O3 4 kg/sa
Ozon temas tank ozon dozlama borular ve difzrleri, artk ozon imha nitesi ve
basn dengeleyici vana ile tehiz edilecektir.
Tesiste kullanlacak ozon ayr bir binada ozon jeneratrleri vastasyla retilecektir.
Maksimum ozon ihtiyac 4 kg/satir. Bu ihtiyac karlamak amacyla 2 kg/sate kadar ozon
retimi yapabilen 2 adet jeneratr kullanlacaktr. retilecek ozon kompresr ile
basnlandrlarak ozon temas tankna iletilecektir.
Ozon retiminde havadaki nem orannn jeneratr verimini olumsuz etkilemesi
nedeniyle emilen hava jeneratrlere verilmeden nce hava kurutuculardan geirilerek
kurutulacaktr. Dolays ile ozon retimi ve kullanm ile ilgili olarak aadaki ekipman ve
cihazlar kullanlacaktr.
Ekipman Ad

Miktar

Yeri

Ozon Jeneratr

2 asl

Jeneratr Binas

Hava Kurutucu

2 asl + 1 yedek

Jeneratr Binas

Hava Kompresr

2 asl + 1 yedek

Jeneratr Binas

Artk Ozon mha nitesi

Difzrler

1 adet

Ozon Temas Tank

malat verisi

Ozon Temas Tank

287

Yukarda ad geen ekipmanlar toplam 4 kg/sa Ozon retebilecek ve dozlayabilecek

kapasitede olacaktr. Bu ekipmanlarn toplam g ihtiyac yaklak 100 kW olarak
belirlenmitir. Ekipmanlara ait dier teknik zellikler ve Ozon Jeneratr Binas dizayn imalat
verisidir.
6- Hzl Kartrma Tesisi
Misal: Afyonkarahisar ehri iin iki niteden oluacak mekanik hzl kartrma
boyutlandrnz.
a-) Giri borusu hesabn yapnz.
b-) Kartrc motorlar iin g hesabn yapnz.
c-) Hzl kartrc pedallarn boyutlandrnz.
d-) Kartrc devir hesabn yapnz
e-) Trblans hesabn yapnz.
zm:
Hzl kartrma tesisi de kompakt ve ekonomik tesis anlay iinde durultucu tesisinin
hemen nnde ve durultucu yapsyla btnlemi bir ekilde projelendirilmitir. Verim pH,
kartrma etkisi ve sresine baldr. Hzl kartrclar olarak yksek servis faktrl (min.2.0),
dinamik ve statik tesirlere kar dayankl, tork anahtar ile mcehhez, korozyona kar
korumal ve 24 saat srekli problemsiz alacak niteler ngrlmektedir.
Hzl kartrma iki nite eklinde tertiplenmitir. ngrlen bekletme sresi 60
saniyedir. Buna gre n hidrolik boyutlandrma hesaplar aada yaplmtr. Her bir tanka
giren debi geri devir nedeni ile %5.5 artacaktr. Kartrclar trbin tipi seilecektir.
Tank says

: 2 adet

Bekletme sresi

: 60 sn

Hzl kartrc says

: 2 adet

Sabit hz gradyan (G)

: 500 sn-1

Suyun viskozitesi ()

: 1,31x10-3 kg/m.sn (10 C)

Q = 0,492 (m/sn) x 1,055

= 0,519 m/sn

Vsu = 0,519 (m/sn) x 60 (sn) 31,2 m

: 15,6 m3

Bir tank hacmi

nite ebatlar kare olacak

: 2,00 x 2,00 m (4,00 m)

Hsu = 15,6 / 4,00 = 3,90 m

a) Hzl Kartrma Giri Borusu Hesab:
Qmax = 0,519 m/sn
DN800 mm B

288

V = 1,03 m/sn
J = 0,001628 m/m
b) Kartrc Motorlar in G Hesaplar :
Yaplan analiz sonularna gre Baraj aksnda en dk scaklk 3 C ise de ileride baraj
gl oluumu dnlerek ortalama 10 C sya gre;
= 1,31 x 10-3 kg/m.sn
Gerekli g

alnacaktr.
P = x G = 1,31x10-3 x 500
P = 328 W/m

15,6 m iin verilen g: P = 328 (W/m) x 15,6 (m) = 5 117 W

Motor verimi

= %80

Motor gc

Pm = 5 117 / 0,80 = 6 396 W

Seilen Motor;

Pm = 7,5 kW

Her bir hzl kartrcda 7,5 kW gcnde trbin tip kartrc bulunacaktr.
c) Hzl Kartrcda Pedallarn Boyutlandrlmas:

B : nite ykseklii
(m)
H : Su ykseklii
(m)
D : Trbin ap
(m)
b : Pedal genilii
(m)
f : Pedal boyu
(m)
C : Trbinin tank tabanndan ykseklii (m)

D = B / 3 = 1,85 / 3

D 0,62 m

b = D / 5 = 0,62 / 5

b = 0,13 m

f = D / 4 = 0,62 / 4

f = 0,16 m

C=D

C= 0,62 m

Bir mile bal 6 adet pedal olacaktr.

289

 Pedal alan

A = n x b x f = 6 x 0,13 x 0,16
A = 0,125 m2

d) Kartrc devir hesab:

P: G ihtiyac (watt)
: Su younluu 1000 kg/m3
P = KT x n3 x D5 x

KT

: Kartrc sabiti (6,3)

: Dnme hz (devir/sn)

: Pedal ap (m)

6 396 = 6,3 x n x (0,62) x 1000

n = 2,2 dev/sn = 132 dev/dk

e) Trblans hesab:
: (10 Cde suyun viskozitesi)

= 1,31x10-3 kg/m.sn

nxD 2 x

NRe =

n : Dnme hz (devir/sn)
D : Kartrc ap (m)
: Su younluu 1000 kg/m3
= 1,31 x 10-3 kg/msn
2,20 x 0,62 2 x1000
N Re =
= 645557 > 10 000 trblans salanmaktadr.
1,31x10 3

7- Yava Kartrma Tesisi

Misal: Afyonkarahisar ehri iin mekanik yava kartrma boyutlandrnz.
a-) Floklasyon tankn boyutlandrnz.
b-) Kartrc motorlar iin g hesabn yapnz.
c-) Yava kartrc pedallarn boyutlandrnz.
d-) Kartrc devir hesabn yapnz

290

zm:
Hzl kartrma tesisinden gelen su floklasyona gelmeden nce bir datm kanalnda
toplanacak, nitenin 1 tanesi bakma alndnda datm kanalndaki kapaklarla toplam debi
3 niteye datlabilecektir.
yi bir yumaklama elde etmek amacyla 2 blmeli yava kartrma tank
projelendirilmitir. Her bir blmedeki kartrcnn hz gradyan ve devri farkl olacaktr.
Suyun bulanklna gre kartrc hzlar PCC ile ayarlanacaktr.
a-) Floklasyon Tank Boyutlandrmas
0,173 m3/sn

1. floklasyona gelecek debi = 0.519 (m3/sn) / 3

Bekletme sresi

= 20 dak. = 1 200 sn

Floklasyon tank hacmi

= 0,173 (m3/sn) x 1 200 (sn) = 208 m3

Tank uzunluu

= 10,0 m

Tank genilii

= 5,0 m

Su ykseklii

= 4,16 m

Bir tank hacmi;

= 10,0 x 5,00 x 4,16 = 208,0 m3

Bir blme hacmi;

V1 = 208 / 2 = 104,00 m3

Bekleme sresi

208,0(m 3 )
0,173(m 3 / sn )

= 1 202 sn = 20 dak.

4 adet tank devrede olmas halinde;

Bekletme sresi

= (4 x 208,0) / (0,519) = 1 603 sn = 27 dak.

b-) Kartrc Motorlar in G Hesaplar

Birinci Blme Kartrcs:
Minimum:
Sabit hz gradyan;

Gmin

= 70 sn-1

Gerekli g ;

= x G = 1,31 x10-3 x 70

= 6,419 W/m3

= 6,419 (W/m3) x 104 (m3) = 668 W

104,0 m3 iin verilen g

Motor verimi
Motor gc

= % 70
Pm

= 668 / 0,70 = 954 W

Pm

1,1 kW

Sabit hz gradyan

Gmax

= 80 sn-1

Gerekli g

= x G = 1,31 x 10-3 x 80

= 8,384 W/m3

Maksimum:

291

104,0 m iin verilen g

Motor verimi
Motor gc

= 8,384 (W/m3) x 104 (m3) = 872 W

= %70

Pm

= 872 / 0,70 = 1245 W

Pm

1,5 kW

Sabit hz gradyan;

Gmin

= 30 sn-1

Gerekli g

= x G

= 1,179 W/m3

= 1,179 (W/m3) x 104 (m3) = 123 W

kinci Blme Kartrcs:

Minimum:

104,0 m iin verilen g

Motor verimi
Motor gc

= 1,31 x 10-3 x 30

= %70
Pm

= 123 / 0,70 = 175 W

Pm

0,25 kW

Sabit hz gradyan

Gmax

= 50 sn-1

Gerekli g

= x G = 1,31 x 10-3 x 50

= 3,28 W/m3

= 3,28 (W/m3) x 104 (m3) = 341 W

Maksimum:

104,0 m iin verilen g

Motor verimi
Motor gc

= %70
Pm

= 341 / 0,7 = 487 W

c-) Yava Kartrc Pedallarn Boyutlandrlmas

292

Pm

0,55 kW

Yava Kartrc Pedallarn Boyutlandrlmas

Pedal ap

=4m

Pedal says

= 1 adet

Kanat uzunluu

= 2,0 m

Kanat genilii

= 0,20 m

Kanatlar aras boluk

= 0,50 m

Pedalda kanat says

= 8 adet

Kanat alan

nite yanal alan AT

= ( 8 x 2,00 x 0,20 ) = 3,20 m2

= B x H = 5,0 x 4,16 = 20,8 m2

Kanat alannn nite alanna oran :

A
3,20
=
= 0,154 %15
20,8
AT

( %10 %25 )

d-) Kartrc Devir Hesaplar

Birinci Blme Kartrcs:
P = KT x n3 x 45 x g
D=4m
Minimum Hz Gradyan iin;
P = 954 Watt
954 = 1,65 x n3 x 45 x 1000
n = 0,083 dev/sn
n 5,0 dev/dk
Maksimum Hz Gradyan iin;
P = 1245 Watt
1245 = 1,65 x n3 x 45 x 1000
n = 0,091 dev/sn
n = 5,4 dev/dk
Birinci blme kartrcs aada verilen karakteristik bilgilere gre imal edilecektir.
Belirtilen devir ayarlarn yapmaya uygun elektronik varyatr sistemiyle tehiz edilecektir.
Pedal ap

=4m

Pedal says

= 1 adet

Kanat says

= 8 adet

Kanat uzunluu

= 2,00 m

293

Kanat genilii

= 0,20 m

Kanatlar aras boluk

= 0,50 m

Motor gc;

= 1,5 kw

Kartrc devri;

= 5 6 dev/dk

kinci Blme Kartrcs:

Minimum Hz Gradyan iin;
P = 175 Watt
175 = 1,65 x n3 x 45 x 1000
n = 0,047 dev/sn
n = 2,8 dev/dk
Maksimum Hz Gradyan iin;
P = 487 Watt
487 = 1,65 x n3 x 45 x 1000
n = 0,066 dev/sn
n = 3,96 dev/dk
kinci blme kartrcs kanat ebatlar birinci blme ile ayn olmak zere motor gc
ve devri aadaki gibi olacaktr.
Motor gc;

= 0,55 kw

Kartrc devri;

= 2 4 dev/dk

294

8- ktrme Havuzlar (Durultucular)

Misal: Afyonkarahisar ehri iin dikdrtgen planl lamelli tip durultucu yaplacaktr.
Her keltme tank prizmatik PVC plakalardan oluan 60o eimli lamel modlleriyle tehiz
edilecek ve st ak olacaktr.
a-) Durultucuyu boyutlandrnz.
b-) Oluacak amur miktarn hesaplaynz. (Ham sudaki AKM: 115 mg/lt)

zm:
a-) Durultucu Boyutlandrmas
Q = 0,519 m/sn = 1 868 m/ sa
So = 7,7 m/m.sa (seilen)
At

Q
So

At

1868 (m/sa)
= 243 m
7,7 (m/m.sa)

295

 nite almas halinde:

243
= 81 m
3

A1hesap

aseilen

=5m

bseilen

= 16 m

A1seilen

= 5 x 16 = 80 m

S1

1868 (m/sa)
= 7,78 m 3 /m.sa
3x80 (m)

Drt nite almas halinde :

S2

1868 (m/sa)
= 5,84 m 3 /m.sa
4x80 (m)

Kenar su ykseklii;

= 6,00 m

Bir durultucu hacmi;

V1

= 6 x 5 x 16 = 480 m

Bekletme sreleri;
nite almas halinde
t = V / Q = (3 x 480) / 1 868 = 0,77 saat = 46 dk
Drt nite almas durumunda;
t = (4 x 480) / 1 868 = 1,03 saat = 62 dk

Lamel modlleri;
Lamel ykseklii

: 1,2 m

Lamel eimi

: 60

Bir durultucu lamel hacmi

: 96 m

Birim lamel yzey alan

: 12,5 m/m (m bana tasarlanan)

(5x16x1,2)

Bir nite toplam lamel yzey alan : 1200 m

b-) amur retiminin Hesaplanmas
amur retimi, ham suda bulunan askda kat madde (AKM) ve maksimum debi hesaba
katlarak hesaplanmtr. AKM miktar gzlem raporlar dikkate alnarak kabul edilmitir.
Burada AKM miktarnn mevsimsel deiiklikler gstermesi ve barajdan sonra artmaya
gelecek AKMnin ortalamaya yakn gelecei dnlm ve 100 mg/lt lik ortalama deer
kabul edilmitir.
Q(artma max. debisi)

= 42 500 m/gn

Ham sudaki AKM

= 115 mg/lt =115 gr/m

Toplam amur retimi;

P = P1 + P2
296

P1: kebilen AKMnin sudan ayrlarak durultucu knda oluturduu gnlk amur
P2: Alminyum hidroksit kelmesi sonucunda oluacak gnlk amur retimi
Durultucularn sabit giderim verimi : %98
P1 = 115 (gr/m) x 42 500 (m/gn) x 0,98 4 808 kg AKM/gn
P2 = Pt x C

[C : 1,1e eit katsay, Pt : Teorik Al(OH)3 ]

Pt = (156 / 666,7) x Ct

[ Ct : Teorik olarak gnlk Al2(SO)4.18H2O tketimi

(40 mg/lt)]
Ct = 40 (gr/m) x 42 500 (m/gn) / 1 000 = 1 700 kg Al2(SO)4.18H2O / gn
Pt = (156 / 667,7) x 1 700 = 398 kg Al(OH)3 / gn
P2 = 398 x 1,1 = 438 kg Al(OH)3 / gn
Toplam amur retimi :
P = P1 + P2 = 4 808 + 438 = 5 246 kg AKM/gn
amur kat madde ierii; %2
amur zgl arl;

= 1 000 kg/m

amur Debisi:
Q = 5 246 / (0,02 x 1 000) = 263 m/gn
amur Alma Borusu: Her bir durultucu amur toplama haznesinden 150 mm elik
Boru ile amur ekilerek 250 mm kollektr ile amur younlatrcya iletilecektir. Her
durultucu kna motor kumandal kelebek vana konularak amur alm kontrol edilecektir.
Bu borular ayn zamanda durultucularn tahliyesi iinde kullanlacaktr.

297

9- Filtre Tesisi:

Fgf

Filtreler, filtre makine blou, geri ykama suyu tank

298

Misal: Afyonkarahisar imesuyu tasfiye tesisinde ina edilecek filtreler sabit hzl ve
sabit seviyeli hzl kum filtreler tipinde olacaktr.
a-) Filtre tesisinin boyutlandrmasn yapnz.
b-) Filtre taban tekilini gsteriniz.
c-) Filtre yata malzemesinin tekilini gsteriniz.
d-) Filtre ykama sistemini izah ediniz.
e-) Filtre ykama suyu tankn boyutlandrnz.
f-) Geri ykama suyu pompas seimini izah ediniz.
g-) Geri ykama hava blowerleri hesabn gsteriniz.
zm:
a-) Filtre Tesisi Boyutlandrmas
kili (dubleks) hzl kum filtre nitesi boyutlandrlacaktr.
nite says; 6 Adet
Filtreleme Hz;
Q

Vmax = 7,5 m/m.sa

= 43 560 m/gn/24 saat = 1 815 m/sa

6 nitenin 4 nn almas halinde : (birinin bakmda, birinin ykamada olmas hali)

A1

= 1 815 (m/sa) / [4 x 7,5 (m/m.sa)] = 60,50 m

aseilen = 10 m
bseilen = 6 m (her bir kompartman b=3,0 m)
Aseilen = 10 x 6 = 60 m
Filtreleme Hzlar;
V1

= 1 815 (m/sa) / [4 x 60 (m)] = 7,56 m/m.sa

6 nitenin 6snn da almas halinde :

V1

= 1 815 (m/sa) / [6x 60 (m)] = 5,04 m/m.sa

b-) Filtre Taban

Filtre nitelerinin taban false bottom filtre taban eklinde tehizatl beton plaklarla
oluturulacaktr. Filtrenin geri ykanmas srasnda tm filtre kumu iinde homojen bir hava ve
su dalmna ynelik olarak deme, borulu taban szgelerini tamaktadr. Taban
szgelerinin demeye montesi gml olarak braklacak vidal plastik somunlar vastasyla
olmaktadr. Beher metre kare filtre taban alannda yaklak 65 adet szge bulunacaktr.
Szgeler tamamyla plastik olmas ve yarklarn szge kafasnn evresinde milimetrik
yarklar eklinde tekil edilmi olmas filtre taban konstrksiyonunda korozyon olayn ve filtre
yatandan kum kayb olasln ortadan kaldrmaktadr. Yukardaki yaklama gre her bir
filtre taban iin ngrlen false bottom elemanlarnn ve szgelerin adet ve boyutlar aada
belirtilmitir.
299

Beton plaka boyutu

: 1,25 x 0,99 (1 250 x 990 mm)

Beton plaka adedi

: 48 adet/filtre

Plaka nozul says

: 81 adet/plaka

Filtre nozul says

: 48 x 81 = 3 888 adet/filtre

Nozul oran

: 3 888 adet / (60 m2) = 65 adet/m2

Toplam Nozul Says

: 3 888 x 6 = 23 328 adet

naat srasnda filtreleme montaj yaplacak nozul miktarnn %5 fazlas temin

edilecektir.
Temin edilecek nozul says : 24 400 adet
c-) Filtre Yata Malzemeleri
Filtre nitelerinde kuartz kumu kullanlacaktr. Filtre kumu fiziksel, kimyasal ve
petrografik zellikleri AWWA Standartlarna uygun olacaktr. Filtre yata tek ortaml olarak
tekil edilecek, ancak ince kum yatak ile szgeler arasnda geri ykama hzlarna kar tampon
grevi yapmak zere s bir ykanm granlometrik akl tabakas tekil edilecektir.
Filtre yatanda kullanlacak kum temiz, sert ve dayankl, tercihen kuartz veya silis
olacaktr.
24 saat sre ile seyreltik tuz asidi iinde bekletildiinde, kalsiyum ve magnezyum miktar
%2den az olacaktr. Kullanlan akl ise sert, oval ve arlka %2den daha az yass ve uzun
ksmlar olan malzeme seilecektir. Konsantre hidrolik asit iinde 24 saat bekletildiinde
%5den fazla kayba uramayacaktr. Kullanlacak kumun yeknesaklk (niformluk) katsays
1,5 tan kk olacaktr. Filtre malzemesine ait bilgiler aada tablo halinde verilmitir.
Filtre

Efektif

Filtredeki

6 Adet

Filtre Yatak

Yata

Dane ap (mm)

Tabaka

Filtrenin

Malz.Miktar

Malzemesi

%10 %80

Kalnl (cm)

Yzey Alan

(m3)

(m2)
Kum

0,8 1,2

100

nce akl

2,4 4,8

10

Orta akl

6,0 9,5

10

360
360

36
36

d-) Filtre Ykama Sistemi

Filtre geri ykamasnda yardmc hava ykamal su ile geri ykama sistemi
benimsenmitir. ngrlen sisteme gre filtre geri ykamas aada belirtilen aamada
yaplacaktr. ngrlen sistem iin tasfiye tesisi iletmeye alndktan sonra iyiletirme
almalar yaplmaldr. Daha nce izah edildii gibi, filtre malzemesi kayb olmamasna itina
gsterilmelidir.

300

(1)
Hava faz olarak tanmlanan birinci aamada filtre yata basnl hava ile
gevetilmektedir. Bu amala tatbik edilen hava ile geri ykama hz 60 m/m/saat mertebesinde
olacaktr. Ortalama olarak hava faz 5 dakika srecektir. Bu srecin durulmu su kalitesine, su
ve hava scaklklarna bal olarak iletme safhasnda uzamas beklenebilir.
(2)
Hava + su faz olarak adlandrlan ikinci aamada filtre yata bir taraftan hava
ile gevetilirken, yatak iinde daneler arasnda yer alan amur paralar su ile srklenerek
ortamdan uzaklatrlmaktadr. Bu amala ortalama 5 dakika sreyle nitelik geri ykama
pompa grubunun bir nitesi altrlarak filtreye 20 m/m/saatlik bir su ile ykama hz tatbik
edilmektedir.
(3)
Bu faz takiben sadece su ile geri ykamann yapld su faz balatlmaktadr.
Bu fazda iki pompa nitesi ile ortalama 5 dakika sreyle 40 m/m/saatlik bir su ile ykama
hz tatbik edilecektir. Yukarda belirtilen bu programn tesis iletmeye alndktan sonra
yaplacak testlerle optimize edilmesi gerekebilecektir.
Yukarda tarif edilen model programa gre ykama suyu sarfiyat aadaki gibi
olmaktadr.
Qy = [(20 m/m.sa) + (40 m/m.sa)] x (60 m) x (5 dk / 60 dk) = 300 m
e-) Filtre Geri Ykama Suyu Tank
Filtreler, filtrelenmi su ile geri ykanacaktr. Bu amala filtre boru galerisinin sonunda
tertip edilmi bulunan filtrelenmi su k tank filtre geri ykama suyu stok havuzu grevini de
stlenecektir. Bu tankta her zaman 2 Adet filtreyi geri ykamaya yeterli su hacminin garanti
altna alnmas iin tesis knda savak kontroll bir dengeleme havuzu olarak tesis
edilecektir.
Geri ykama srasnda stok havuzundan maksimum ekim, Qmax = 2 000 m/saat
olmaktadr. Tesis kapasitesi 1 875 m/saat olduuna gre bir filtre geri ykanrken dier
filtrelerin kapasitesi geri ykama suyu ihtiyacn karlayacak seviyededir.

Geri ykama suyu tank

(Filtrelenmi su k haznesi) says

:1

Blme says

:1

1. Aama geri ykama hz

: 13 m3/m2.sa

2. Aama geri ykama hz

: 26 m3/m2.sa

Ykama suyu debisi

Filtre alan

: 10 x 6 = 60 m2

Q1. aama ykama

= 13 (m3/m2.sa) x 60 (m2) = 780 m/sa

Q2. aama ykama

= 26 (m3/m2.sa) x 60 (m2) = 1 560 m/sa

301

Ykama suyu hacmi

Ykama sresi

: 5 dak.

V1. aama ykama

= 780 m/sa x 5 / 60 (sa) = 65 m

V2. aama ykama

= 1 560 m/sa x 5 / 60 (sa) = 130 m

Vtoplam = 65 + 130 = 195 m

Filtre geri ykama suyu tank en az 2 adet filtrenin ykanmasna yetecek kadar suyu
tutabilecek ekilde boyutlandrlacaktr.
Minimum tank hacmi; V

= 400 m olmaldr.

Seilen tank boyutlar

= 4,00 m x 25,0 m
Hs

= 4,00 m

= 4,0 x 25,0 x 4,00 = 400 m3

f-) Geri Ykama Suyu Pompas

Ykama suyu pompas
Pompa kapasitesi;
Ykama pompas says

Qp = 780 m/sa.adet (217 lt/sn)

: 2 asl + 1 yedek

Ykama suyu borusu

Ykama suyu kollektr ap : 500 mm
Ykama suyu boru ap

: 500 mm

1. Aama ykamada borudaki su hz:

= 1,11 m/sn

2. Aama ykamada borudaki su hz:

= 2,25 m/sn

Manometrik basma ykseklii;

Hm

12 m

Motor Gc
N = 1,20 x (217 x 12) / (102 x 0,80) = 38,3 kw
Nm = 45 kw

standart motor seilmitir.

Motor devri: n = 1 000 dev/dk olacaktr.

Pompa tipi;

ift emili yatay milli santrifj

Pompa says; 2 asl + 1 yedek

g-) Geri Ykama Hava Blowerleri Hesab
Geri ykama hava hz

: 60 m3/m2.sa
302

Qhava = 60 (m/m.saat) x 60 (m) = 3 600 m/sa (1,00 m/sn)

Blower says

: 1 asl + 1 yedek

Blower kapasitesi

= 3 600 m/sa

Basn

: 5 m (0,5 bar)

Hava borusu

= 250 mm B

Hava ak hz;
Vhava =

Q
1,00
= 20 m/sn
=
2
xD
x 0,25 2
4
4

Buna gre kullanlacak Blower karakteristik bilgileri aada verilmitir.

Q

= 3 600 m/sa

Hm

= 0,5 bar

Nm

= 75 kw

= 1 asl + 1 yedek

(katalog)

10- Klor Temas Tank

Klor temas tank ve temiz su deposu

Misal: Bekletme mddeti 30 dakikay salayacak biimde 2 blmeli klor temas tankn
boyutlandrnz.

303

zm:
Klor temas tankna, filtreden gelen szlm su veya havalandrmadan gelen By-Pass
hattnn suyu kapak sistemi ile girecektir. Son klorlama klor temas tanknn giri kanalna
yaplacaktr. Bylece klor, klor temas tank ierisindeki blmeli duvarlarn da etkisiyle yksek
dereceli bir piston akm ierisinde homojen olarak dalacak, klorlama etkisinden tam olarak
faydalanlacaktr.
Temas tank 42500 m3/gnlk bir debiyle 30 dk bekletme sresini salamak zere
paralel 2 tank olarak projelendirilmitir. Temas tanknda, tanklara zg olan yksek dereceli bir
piston akm salamak iin blmeli duvarlar olacaktr.
Tank says

:1

Blme says : 2
Bekleme sresi;
Debi;

t = 30 dk

Q = 0,492 m/sn = 29,52 m/dk

Su hacmi

= 29,52 x 30 = 886 m

Su ykseklii

= 5,34 m

Genilik

= 8,00 m

Uzunluk

= 11,95 m

Perdeler aras mesafe

= 1,15 m

Perde says

= 8 adet

Perde uzunluu

= 7,00 m

Perde duvar eni

= 0,20 m

Bir tank hacmi; V

= (5,34 x 8 x 11,95) (8 x 7 x 0,2 x 5,34) = 450,7 m

Bekletme sresi; t

= 2 x (450,7 m) / (29,52 m/dk) 30 dk

Temas Tank Giri Borusu Hesab

Debi; Qmax

= 0,492 m/sn

Boru ap

= 800 mm B

0,98 m/sndir.

11- Temiz Su Deposu

Misal: 60 dak. Bekletme sresi salayacak temiz su deposunu boyutlandrnz.
zm:
Klor Temas Tankndan savaklanarak gelen su temizsu tankna akacaktr.
Q

= 0,492 m3/sn

= 60 dak.

= 0,492 x 3600 = 1771 m3

304

Ykleme deposu hacmi 300 m3 seildii iin :

ki gzl yaklak 1 500 m3 hacminde temizsu tank seilmitir.
Tank ebatlar (1 gz) = 8 m x 18,5 m
Toplam hacim

hsu = 5,00 m

= 2 x (8 x 18,5 x 5) = 1480 m3

YARDIMCI TESSLER:
rnek proje olarak izah edilen Afyonkarahisar imesuyu tasfiye tesisi iin yardmc
tesislere aadaki misaller uygulanabilir.
KMYA BNASI:
a-) Genel
Alminyum Seydiehir fabrikasndan kolay temin edilebilir ve ucuz olmas dolaysyla
Afyon mesuyu Artma Tesisinde kimyasal madde olarak alminyum slfat kullanlmas daha
uygun olacaktr. Artmada Alminyum slfat ve polielektrolit kullanlacaktr. Bunlardan
Alminyum slfat koaglan, polielektrolit koaglan yardmcs olarak hamsuya dozlanacaktr.
Kire dozlamas Langelier ndisi (LI)ni istenen deerde tutmak iin gerekirse dozlanacaktr.
lk etapta hamsuya potasyum permanganat dozlamasna ihtiya grlmemitir. Ancak
gelecekte hamsu kalitesinde meydana gelebilecek bozulmalara kar tedbir olarak bu madde
iin kimya binasnn iinde rezerv alan braklacaktr. Kire artma tesisi knda gerekirse
artlm su pHn dzelterek artlm suyun korozif zelliinin giderilmesi iin tatbik
edilecektir. Aktif karbon iin kimya binas dnda ileride depolama yaplabilecek ekilde
rezerv alan braklacak, ancak hazrlama tank bina iine yerletirilecektir.
Alminyum slfat ve polielektrolit hzl kartrma ve yava kartrma blmne
yaplacaktr. Alminyum slfat dozlamas srekli, dier kimyasal maddelerin tatbiki ise artma
tesisinde yaplacak su kalitesi izleme ve denetim programna gre aralkl olacaktr. Aadaki
blmlerde, kabul ve kriterler belirtilmi ve n boyutlandrmalar yaplmtr.
Artma tesisinde kullanlacak kimyasallara ait bilgiler aadaki tabloda gsterilmitir.
Kimyasal Madde
Alminyum Slfat
Al2(SO4)3 .14-18 H2O
Polielektrolit (PE)
Kire
(Sanayi tipi snm toz
Potasyum Permanganat

Dozaj

zgl Arlk

Saflk

Sat

Depolama

(mg/lt)

(kg/lt)

Oran

ekli

Sresi

40,0

1,00

%80

Toz

1 Ay

0,2

0,80

Toz

6 Ay

25,0

0,85

Toz

1 Ay

%85-95
2,0

1,20

Toz

6 Ay

20,0

0,60

2 Ay

(KMnO4)
Aktif Karbon

305

eitli kimyasallarn teknik spesifikasyonlar aadaki tabloda gsterilmitir.

FeCl3 (Demir Klorr)

Polielektrolit (Anyotik)
FeCl3

Forml

Tip

Molekler ktlesi

162

yonik karakteristik

ekli
Ktle olarak FeCl3 yzdesi

sv
41%

ekli
Granlometri

Ktle olarak Fe3+ yzdesi

14%

2+

Ktle olarak Fe yzdesi

25 C 'de younluu
25 0C 'de pH
0

25 C 'de viskosite
Kristalleme noktas

toz
% > 10 mesh :2

1,15

Apparent younluk

0,8 ton/m3

Ykleme younluu

ok dk

Molekler arlk

ok yksek

6,4 cst
-44 0C

Ca(OH)2 (Snm toz Kire)

NaOH (Kostik Soda)

Forml

Anyonik

% < 100 mesh :10

< 0,3%
1,45 g/cm

PARAESTOL 2540

NaOH

Ca(OH)2

Forml

Molekler ktlesi
ekli

40
sv

Ticari ad
Arlk olarak Ca(OH)2 yzdesi

Sanayi tipi snm toz kire

min % 93

Ktle olarak NaOH yzdesi

50%

Arlk olarak CaCO3 yzdesi

max. % 2,5

%50 lik zeltideki NaOH miktar

20 0C 'de younluu

762,7 g/l
1,525 g/cm3

Arlk olarak Mg(OH)2 yzdesi

max. % 2,9

Arlk olarak CaSO4 yzdesi

max. % 1,25

25 0C 'de viskosite

65-78 cPo
0
7 - 11 C

Arlk olarak SiO2 yzdesi

max. % 0,13

Arlk olarak Al2O3 + Fe2O3 yzdesi

max. % 0,22

Kristalleme noktas
pH

> 13

KMnO4 (Potasyum Permanganat)

KMnO4

Forml
Konsantrasyon

99 %

ekli

Kat toz

Renk

violet (mor)

20 C 'de znrlk
20 0C 'de Hacimsel ktle

64 g/l
1,2 g/cm3

Cl (Klor)
Forml

Cl

ekli

gaz

Min. Cl erii

99,50%

Mak. Su Muhtevas

50 mg/kg

Standart

veya NSF standart 60

H2SO4 (Slfirik Asit)

Forml
Konsantrasyon
ekli
20 0C 'de younluu

DIN 19607 veya AWWA B301-93

H2SO4
96-98 %
sv
1,84 g/cm3

306

b-) Alminyum Slfat Al2(SO4)3 nitesi

Koaglant madde olarak kullanlacak olan Alminyum slfat tesis debisi iin 40 mg/lt
dozlama yaplarak sudaki AKMlerin mikrofloklar oluturmas salanacaktr. Dozlama hzl
kartrma blmne yaplacaktr.
Depolama Hesab :
Depolama sresi

: 1 ay

Depolamaya esas dozaj

: 20,0 mg/lt = 0,020 kg/m3

Gnlk tketim miktar

= 0,020 kg/m3 x 42 500 (m/gn) = 850 kg/gn

= 850 kg/gn / 0,80 = 1 062,50 kg/gn

Alminyum Slfat
zgl Arl

: 1 ton Al2(SO4)3/m3

Gnlk tketim hacmi

= 1 062,50 (kg/gn) / 1 000 (kg/m3) 1,063 m3/gn

Depolama hacmi

= 1,063 (m/gn) x 30 (gn) 32 m

Depo Ykseklii

= 1,23 m alnarak depolama alan 26 m2 olarak bulunur.

Al2(SO4)3 Dozlama Hesab

Q

= 42 500 m/gn

Maksimum dozaj

= 40 mg/lt = 0,040 kg/m

Dozlama miktar

= (0,040 / 0,80) x 42 500 = 1 700 kg/gn

= 1 700 kg/gn / 0,80 = 2 125 kg/gn

zelti younluu

= 0,20 kg Al2(SO4)3 / lt

Dozlama hacmi

= 2 125 / 0,20 = 10 625 lt/gn

= 443 lt/sa

Dozlama Pompas
Qp

= 0-250 lt/sa

Hm

= 50 m

= 0,55 kw

Pompa says = 2 asl + 1 yedek

zelti hazrlama tanklar CTP kapl betonarme olacaktr. 12 er saatlik 2 adet zelti
hazrlama tank alnarak her bir tankn hacmi;
V = 10,63 m3/gn * 12 saat * 1/24 saat = 5,32 m3
Tank adedi

: 2 asl + 1 yedek

307

Hizmet Sresi

: 12 saat/tank

zelti konsantrasyonu

: % 20

Tank ebatlar

: 1,60 x 1,60 x (2,10 + 0,50) m

Su derinlii

: 2,10 m

Hava Pay

: 0,50 m

Net hacim

: 5,38 m

Brt hacim

: 6,65 m

zelti Kartrclar :
zelti tanklarnda, kimyasal maddelerin su ile tam karm kanatl trbin kartrclar
ile temin edilecektir. zelti hazrlama tanklarnda hz gradyan G= 150 sn-1 ve 10 0C deki
%20 lik alum zeltisinin dinamik viskositesi = 1,31 * 10-3 N.sn/m2 alnarak zeltiye
verilmesi gerekli g:
P

= * G2 * V
= 1,31 * 10-3 * (150)2 * 5,32
= 157 watt.

Motor verimi %70 kabul edilerek, Motor gc :

Pm = 157 / (0,70 *1 000) =0,224 kW

bulunur.

Kartrc adedi n=3 adet

Hz Gradyan G=150 sn-1
Seilen Motor Gc Pm = 0,25 kW.
c-) Polielektrolit nitesi
Polielektrolit toz halde temin edilecektir. Bu nedenle toz haldeki ambalajlarn 1 m istif
yksekliine gre kaplayaca bir alann depolamaya ayrlmas gerekecektir.
Depolama Hesab:
Depolama sresi

: 6 ay

Depolamaya esas dozaj

: 0,1 mg/lt = 0,0001 kg/m3

Polielektrolit zgl arl : 0,8 kg/lt

Gnlk tketim miktar

= 0,0001 (kg/m3) x 42 500 (m/gn) = 4,25 kg/gn

Gnlk tketim hacmi

= 4,25 (kg/gn) / 0,8 (kg/lt) = 5,31 lt/gn

= 0,006m/gn

Depolama hacmi

= 0,006 (m/gn) x 30 (gn) x 6 (ay) = 1,08 m3

h=1,0 m iin minimum depolama :

Kimya binas iinde polielektrolit depolama alan olarak 2 m yer ayrlmtr.
308

PE Dozlama Hesab:
Maksimum dozaj

= 0,2 mg/lt

= 0,0002 kg/m

Dozlama miktar

= 0,0002 x 42500 = 8,5 kg/gn

= 8,5 kg/gn /0,8 kg/lt = 10,63 lt/gn

zelti younluu

= %0,2

Dozlama hacmi

= 10,63 / 0,002 = 5 315 lt/gn

= 221 lt/sa

PE hazrlama nitesi kapasitesi

; 250 lt/sa

PE hazrlama nitesi says

; 1 asl + 1 yedek

Dozlama Pompas;
Qp

= 0-125 lt/sa

Hm

= 50 m

= 0,37 kw

Pompa says = 2 asl + 1 yedek

d-) Kire
Kire, son klorlamann da yapld klor temas tank giri borusunun hemen nne ilave
edilerek pHn gereinde ykseltilmesi iin kullanlacak baz yapl bir kimyasaldr. pHn
deiimi kontrol edilerek, sensrlerden gelen bilgiye gre dozlama balayacak veya
kesilecektir.
Depolama Hesab:
Depolama sresi

: 1 ay

Depolamaya esas dozaj

: 12,5 mg/lt = 0,0125 kg/m3

Gnlk tketim miktar

= (0,0125 (kg/m3) x 42 500 (m/gn) =531 kg/gn

= 531 kg/gn / 0,85 = 625 kg/gn

Kire zgl arl

= 0,85 kg/lt

Gnlk tketim hacmi

= 625 (kg/gn) / 0,85 (kg/lt) = 735 lt/gn

= 0,735 m/gn
= 0,735 (m/gn) x 30 (gn) 22,1 m

Depolama hacmi

Depo Ykseklii : 1,2 m alnarak depolama alan 19 m2 bulunur.

Kire Dozlama Hesab:
Q

= 42 500 m/gn

Maksimum dozaj

= 25 mg/lt = 0,025 kg/m

309

olacaktr.

Dozlama miktar

= (0,025 / 0,85) x 42 500 = 1 250,0 kg/gn

= (1 250,0 kg/gn ) / (0,85 kg/lt) = 1 470,6 lt/gn

zelti younluu

= % 10

Dozlama hacmi

= 1 470,6 / 0,1 = 14 706 lt/gn

= 613 lt/sa

Dozlama Pompas
Qp

= 0 - 325 lt/sa

Hm

= 50 m

= 0,55 kW

Pompa says = 2 asl + 1 yedek

zelti hazrlama tanklar CTP kapl betonarme olacaktr. 12 er saatlik 2 adet
zelti hazrlama tank alnarak her bir tankn hacmi :
V=14,71 m3/gn * (12 saat) * (1/24 saat) = 7,36 m3
Tank adedi

= 2 asl + 1 yedek

Hizmet sresi

= 12 saat/tank

zelti konsantrasyonu

= % 10

Tank ebadlar

= 1,75 * 1,75 * (2,40 + 0,50) m (0,50 m hava paydr)

Su derinlii

= 2,40 m

Hava pay

= 0,50 m

Net hacim

= 7,35 m3

Brt hacim

= 8,88 m3

zelti Kartrclar :
zelti tanklarnda, kimyasal maddelerin su ile tam karm kanatl trbin
kartrclar ile temin edilecektir. zelti hazrlama tanklarnda hz gradyan G= 200
sn-1 ve 10 0C deki %10 lik kire zeltisinin dinamik viskositesi = 1,31 * 10-3
N.sn/m2 alnarak zeltiye verilmesi gerekli g:
P

= * G2 * V
= 1,31 * 10-3 * (200)2 * 7,35
= 385 watt.

Motor verimi %70 kabul edilerek, Motor gc :

Pm = 385 / (0,70 *1 000) =0,55 kW

bulunur.

310

Kartrc adedi n=3 adet

Hz Gradyan G=200 sn-1
Seilen Motor Gc Pm = 0,55 kW.

e-) Potasyum Permanganat (KMnO4) nitesi

(Gelecekte ihtiya halinde kullanlacaktr)
KMnO4 toz halde temin edilecektir. Bu nedenle toz haldeki ambalajlarn 1 m istif
yksekliine gre kaplayaca bir alann depolamaya ayrlmas gerekecektir.
Depolama Hesab:
Depolama sresi

: 6 ay

Depolamaya esas dozaj

: 1 mg/lt = 0,001 kg/m3

Birim arl

: 1,2 kg/lt

Gnlk tketim miktar

= 0,001 (kg/m3) x 42 500 (m3/gn) = 42,5 kg/gn

Gnlk tketim hacmi

= 42,5 (kg/gn) / 1,2 (kg/lt) = 35,4 lt/gn

= 0,036 m/gn

Depolama hacmi

= 0,036 (m/gn) x 30 (gn) x 6 (ay) = 6,48

h=1,62 m iin minimum depolama :

Kimya binas iinde potasyum permanganat depolama alan olarak 4 m yer ayrlmas
gerekmektedir.
Potasyum Permanganat Dozlama Hesab:
Maksimum dozaj

= 2 mg/lt = 0,002 kg/m

Dozlama miktar

= 0,002 x 42 500 = 85 kg/gn

= 85 kg/gn / 1,2 (kg/lt) = 70,83 lt/gn

zelti younluu

= %2

Dozlama hacmi

= 70,83 / 0,02 = 3 542 lt/gn

= 148 lt/sa

Dozlama Pompas;
Qp = 0-200 lt/sa
Hm = 50 m
N = 0,55 kw
Pompa says = 1 asl + 1 yedek

311

zelti hazrlama tanklar CTP kapl betonarme olacaktr. 24 saatlik 1 adet zelti
hazrlama tank alnarak tankn hacmi :
V=3,54 m3/gn * (24 saat) * (1/24 saat) = 3,54 m3
Tank adedi

= 1 asl + 1 yedek

Hizmet sresi

= 24 saat

zelti konsantrasyonu

=%2

Tank ebadlar

= 1,60 * 1,60 * (1,40 + 0,50) m (0,50 m hava paydr)

Su derinlii

= 1,40 m

Hava pay

= 0,50 m

Net hacim

= 3,54 m3

Brt hacim

= 4,86 m3

zelti Kartrclar :
zelti tanklarnda, kimyasal maddelerin su ile tam karm kanatl trbin kartrclar
ile temin edilecektir. zelti hazrlama tanklarnda hz gradyan G= 150 sn-1 ve 10 0C deki
%2 lik potasyum permanganat zeltisinin dinamik viskositesi = 1,31 * 10-3 N.sn/m2
alnarak zeltiye verilmesi gerekli g:
P

= * G2 * V

= 1,31 * 10-3 * (150)2 * 3,54

= 105 watt.

Motor verimi %70 kabul edilerek, Motor gc :

Pm = 105 / (0,70 *1 000) =0,150 kW

bulunur.

Kartrc adedi n=2 adet

Hz Gradyan G=150 sn-1
Seilen Motor Gc Pm = 0,20 kW.
f-) Aktif Karbon (Gelecekte ihtiya halinde kullanlacaktr)
Su kirliliinde gelecekte oluabilecek kirliliin bertaraf iin aktif karbon kullanlacak
ve kimya binasnda rezerv yer ayrlacaktr.
Depolama Hesab :
Depolama sresi

= 2 ay

Depolamaya esas dozaj

= 10,0 mg/lt = 0,010 kg/m3

Gnlk tketim miktar

= 0,010 (kg/m3) x 42 500 (m/gn) = 425 kg/gn

312

Gnlk tketim hacmi

= 425 (kg/gn) / 0,60 (kg/lt) 708 lt/gn = 0,71 m/gn

Depolama hacmi

= 0,71 (m/gn) x 30 (gn) x 2 ay 42,6 m

Depo Ykseklii = 1,0 m alnarak depolama alan 43 m2 olarak bulunur.

Aktif Karbon Dozlama Hesab
Q

= 42 500 m/gn

Maksimum dozaj

= 20 mg/lt = 0,020 kg/m

Dozlama miktar

= 0,020 x 42 500 = 850 kg/gn

= 850 (kg/gn) / 0,6 (kg/lt) = 1 416,7 lt/gn

zelti younluu

= % 10

Dozlama hacmi

= 1 416,7 / 0,10 = 14 167 lt/gn

= 590 lt/sa

Dozlama Pompas
Qp

= 0 - 300 lt/sa

Hm

= 50 m

= 0,55 kw

Pompa says = 2 asl + 1 yedek

zelti hazrlama tanklar CTP kapl betonarme olacaktr. 12 er saatlik 2 adet zelti
hazrlama tank alnarak her bir tankn hacmi;
V = 14,2 m3/gn * 12 saat * 1/24 saat = 7,10 m3
Tank adedi

: 2 asl + 1 yedek

Hizmet Sresi

: 12 saat/tank

zelti konsantrasyonu

: % 10

Tank ebatlar

: 1,60 x 1,60 x (2,80 + 0,50) m

Su derinlii

: 1,70 m

Hava Pay

: 0,50 m

Net hacim

: 7,17 m

Brt hacim

: 8,45 m

zelti Kartrclar :
zelti tanklarnda, kimyasal maddelerin su ile tam karm kanatl trbin kartrclar
ile temin edilecektir. zelti hazrlama tanklarnda hz gradyan G = 150 sn-1 ve 10 0C deki
%20 lik aktif karbon zeltisinin dinamik viskositesi = 1,31 * 10-3 N.sn/m2 alnarak
zeltiye verilmesi gerekli g:

313

= * G2 * V

= 1,31 * 10-3 * (150)2 * 7,17

= 212 watt.
Motor verimi %70 kabul edilerek, Motor gc :
Pm = 212 / (0,70 *1 000) =0,303 kW

bulunur.

Kartrc adedi n=3 adet

Hz Gradyan G=150 sn-1
Seilen Motor Gc Pm = 0,35 kW.
KLOR BNASI:
Klor binas son klorlama miktarna gre boyutlandrlmtr. Son klorlama iin
maksimum 5 mg/lt klor dozlamas yaplacaktr.
Kimyasal

Dozaj (mg/lt)

Saflk

Sat

Depolama

Madde

Son klor

Oran

ekli

Sresi

%99,5

Sv

1 Ay

Klor
a-) Depolama Hesab

Depolama hesab ortalama dozlar dikkate alnarak yaplacaktr.

Son klorlama iin;

(5 mg/lt) / 2

= 2,5 mg/lt

Dozlama miktar

= 0,00250 (kg/m3) x 42500 (m/gn) = 107 kg/gn

Depolama sresi;

1 ay

Depolama miktar

= 107 (kg/gn) x 30 (gn) = 3210 kg

Kimyasaln %99,5 saflkta olduu dnlrse

Depolama miktar

= 3188 kg / 0,995 = 3226 kg 4,0 ton olacaktr.

Tesiste 1 tonluk klor tanklar kullanlrsa

Tank says:

n = (4,0 ton) / (1 ton/adet)

4 adet

Buna gre 1 000 kglk tanklardan 4 adet kullanlmas gerekmektedir. Klor binasnda
asl 4 adet tankn yansra 4 adet de yedek tankla beraber toplam 8 tank kullanlacaktr. Tanklar
tek sra halinde yerletirilecektir. Ayrca tank yer deitirmelerinde kullanlmak zere 1 adet
bo tank yeri braklacaktr. Klor tanklar yatay olarak depo edilecek olup, tank boyutlar :

314

ap;

D = 0,80 m

Boy; L = 2,06 mdir

Bir tankn yatay olarak kaplad alan :
A = 2,06 x 0,80 = 1,648 m2
Buna gre 9 tank iin gerekli toplam alan;
At = 1,648 x 9 15 m

olmaktadr.

Klor, klor tankndan otomatik tank deitirme cihaz aracl ile klorinatrlere
iletilecektir. Klorinatrden enjektr ile de bu klor, Booster pompas tarafndan baslan
seyreltme suyu iine ilave edilecektir. Booster pompalar klorla karan suyu klorlama
noktalarna basacaktr.
b-) Son Klorlama in Dozaj Hesab
Son klorlama dozaj : 5 mg/lt
Son klorlama iin gerekli klorinatr kapasitesi:
Qklorinatr

= 0,005 (kg/m3) x 42500 (m3/gn) = 212,50 kg/gn = 9 kg/sa

Qklorinatr = 0-10 kg/sa

arasnda dozlama yapabilecek kapasitede klorinatr

kullanlacaktr.
Klorinatr says;

n = 1 asl + 1 yedek

c-) Booster Pompas Hesab

Klor younluu;

= 1,211 kg/lt

Seyreltme oran;

Qklor / Qsu = 1/50

Son klorlama iin;

Qklor

= (10 kg/sa) / (1,211 kg/lt) 9 lt/sa

Qsu

= 50 x 9

= 450 lt/sa

Ancak gerekli enjektrlerde gerekli vakumu oluturabilmek ve tek tip standart pompa
kullanmak maksadyla booster pompalar kapasitesi aadaki gibi seilmitir.
Qp = 4 m/sa

(1,11 lt/sn)

Hm = 50 m

seilmitir.

Motor gc;
Nm = 1,5 x (1,11 x 50) / (102 x 0,60) = 1,36 kw
Nm = 1,5 kw seilmitir.
Pompa says;
n = 2 asl + 1 yedek
olmak zere toplam 3 adet Booster pompas makine blouna monte edilecektir.

315

FLTRE GER YIKAMA SUYU KAZANMA SSTEM:

Dnyada ve lkemizde temiz su ve su kaynaklar giderek nem kazanmtr. Bu
maksatla tasfiye tesislerinde geri ykama gibi ilemler sonucu ortaya kan suyun tahliye
edilmek yerine tesiste tekrar kazandrlmas yeni temayl haline gelmektedir. Bu amala
uygulanan standart yaklam birbirini takiben iki filtre ykamasndan doan atk suyun bir
havuza sevk edilmesi ve daha sonraki filtre atk geri ykama suyu intikal edinceye kadar bu
suyun bir terfi grubu ile tesis giriine terfi edilmesidir. Bu ekilde tesis giriine terfi yaplrken
st suyun terfi edilmesi, dip amurunun ise tesisten uzaklatrlmasna itina gsterilmelidir.
Aksi halde filtrelerden tutulan kirletici parametreler ve mikroorganizmalar tesis iinde srekli
dolaacak olup, tesisin ykn gereksiz yere artracaktr. Suyun bu ekilde tasarrufu, mmkn
mertebe dk bir yatrm ve asgari dzeyde iletme ve bakm masraflar ile gerekletirmek en
doru yaklam olmaktadr. Bu ana prensip dorultusunda nerilen tesis aada zetlenmitir.

a-) Ykama Suyu Geri Kazanmnda Kum Tutucu Hesab

Filtrelerin ykanmas esnasnda gerek filtre malzemesi olan ince kum, gerekse suyun
filtre edilmesi esnasnda tutulan partikllerin geri devir yaplrken hzl kartrmaya gitmesini
engellemek iin ykama suyu geri kazanm tank nne elle temizlenebilen bir kum tutucu
yaplacaktr. Bu nite sayesinde geri devir hattnda ve nitelerde tkanklk ve birikim
olmayacak, iletim esnasnda korozyon ve pompaj arzalar azaltlacaktr. Toplanan kum gerek
duyulursa ykama, kurutma ve eleme ileminden sonra tekrar kullanlabilecektir.
Kum tanesi, kk floklar ve tortular iin kme hz V= 0,019 m/sn kabul edilirse;
Qmax

= 1 560 m3/sa = 0,433 m3/sn (Filtre geri ykama suyu miktar)

nite adedi

= 1 adet

Genilik (B)

= 1,50 m

Su ykseklii; (h)

= 1,50 m

Kesit alan; A

= 2,25 m2

Yatay ak hz;
V= Q / A = 0,19 < 0,25 m/sn
b-) Ykama Suyu Geri Kazanma Tank ve Pompalar Hesab
Ykama suyu geri kazanma tank:
Tank su ykseklii (h)

: 4,30 m

V1 ykama geri kazanm

= Vykama x 2 = 195 (m3) x 2 = 390 m3

Tankn uzunluu

= 14 m

Tankn genilii

= 10 m

Toplam tank hacmi

= 14 (m) x 10 (m) x 2,8 (m) = 392 m3

Qfiltre = 195 (m3/filtre) x 6 (filtre) = 1 170 m3/gn

amur younlatrcdan gelen st su = 114 m3/gn
316

Qgeri kazanm = 1 170 + 114 = 1 284 m3/gn

Qgeri.devir , %3 amur younlatrcdan ve %2,5 filtre geri ykama suyundan olmak zere
nominal debinin %5,5 u olarak alnmtr.
Ykama suyu geri kazanm pompalar :
Filtre ykama suyu havalandrma kna iletilecektir.
Btn filtrelerin gnn 24 saatlik blmnde ykanaca kabul ile;
Qgeri kazanm = 1 284 m3/gn / 24 (sa) = 53,50 m3/sa
Pompa says : 1 asl + 1 yedek
Qpompa = 60 m3/sa (17 lt/sn)
Buna gre ykama suyu geri kazanma tankna 1 asl, 1 yedek olmak zere 2 adet dalg
tip pompa konacaktr.

c-) Ykama suyu Geri Kazanm Tank Girii Savak Yk:

Q = 1,80 x ( L - 0,2h ) x h(3/2) (Francis forml)
Q = 1 560 m3/sa = 0,433 m3/sn
L : savak uzunluu 1,10 m
h : savak zerindeki su ykseklii (m)
h=

0,433
(1,80 x(L 0,2h ))

]( 2 / 3) = 0,38 0,5 m

AMUR BERTARAF TESSLER

a-) Genel
Durultucudan braklan sv atklar miktar asndan bir tesisten dierine nemli
farkllamalar gstermektedirler. Bunun yannda amur kompozisyonunu da tesis devreye
girmeden hassas bir ekilde belirlemek mmkn deildir. Buna ramen kullanlmas ngrlen
ortalama akm dozajna, giderilmesi planlanan ortalama bulanklk deerine ve suspansiyon
madde konsantrasyonuna bal olarak durultma tesislerinden retilen kat atk miktarlar ile
ilgili takribi deerlendirmeler yapmak mmkndr. Genelde durultuculardan ekilen amurda
kat madde miktarnn %0.2 ile %2.0 mertebesinde olaca kabul edilmektedir.
Afyon Su Artma Tesisinde, sade ve fakat evreye salk estetik adan zarar vermeyen
bir zm nerilmektedir. Buna gre durultucularn bnyesinde yer alan pompalar araclyla
durultucu amuru nce amur koyulatrclara terfi edilecektir. Burada koyulatrlan amur,
amur pompalar ile Belt Filtreye koyulatrclarn st suyu ise tesis giriine terfi edilecektir.
Aadaki blmlerde niteler detaylandrlm ve bunlar iin n boyutlandrma hesaplar
yaplmtr.

317

b-) amur Younlatrma Tanklar

amur younlatrma tank, sabit bir kpr ve dnen bir syrc ile donatlmtr. amur
tank ortasndan beslenir, st suyu k savaklarndan alnarak, belt filtre binas iindeki geri
devir pompalar emme haznesine cazibeli olarak iletilecektir.
Giri parametresi:
Kuru kat madde ierii

: %2

zgl arlk

: 1,000 kg/m3

amur debisi

: 263 m3/gn

amur retimi

: 5 246 kg AKM/gn

Younlatrc says

: 2 adet

Kat Madde yklemesi (dizayn)

: 25 kg AKM/m2.gn

Su ykseklii

: 3,50 m

Gerekli yzey alan = (5 246 kg AKM/gn) / (25 kg AKM/m2.gn) = 210 m2

Tesiste 2 adet amur younlatrma tank yaplacaktr.

Dyounlatrc

4 xA
4 x105
=
= 11,56 m = 12,00 m alnacaktr.

Bir havuz alan;

A1

= 113 m olacaktr.

Yzey yklemesi;

= 5 246 / (2 x 113) = 23,21 kg/m.gn

Vyounlatrc

= 2 x 113 x 3,50 = 791 m

Bekletme sresi: t

= (791 m) / (263 m/gn)

= 3,0 gn = 72 saat

k parametresi :
Kuru kat madde ierii

: %3,5

zgl arlk : 1010 kg/m3

Qamur = 5 246 (kg AKM/gn) / [0,035 x 1010 (kg/m3)] = 149 m3/gn
Qspernatant = 263 (m3/gn) 149 (m3/gn) = 114 m3/gn
c-) amur Susuzlatrma Binas
Younlatrcdan alnan amur belt filtrelerden geilerek amur keki haline
getirilecektir. Filtrelerden kacak sznt suyu ise tesis takn tahliye hattna verilecektir. Belt
filtre binasna cazibeli olarak iletilen amur buradan besleme pompalar ile dzenli olarak belt
filtrelere pompalanacaktr. Basma hatt zerine konulacak statik mikserlerde PE dozlamas
yaplarak amur kekindeki kat madde konsantrasyonu arttracaktr.

318

Q = 149 m/gn
Youn amur konsantrasyonu

: %3,5

amur keki, konsantrasyonu

: %20

Kat madde = 5246 kg/gn

5,25 ton/gn

Belt filtre kapasitesi

= 15 m/sa

Belt filtre says

= 1 adet

Belt filtre alma sresi; t

= (149 m) / (15 m/sa) = 10 sa olacaktr.

amur keki miktar

= 149 (m/gn) x (3,5 / 20) = 26 m/gn

Sznt suyu miktar

= 149 26 = 123 m/gn olacaktr.

Belt filtre verimini arttrmak iin besleme hatt zerine konacak statik mikserden nce
amura polielektrolit dozlamas yaplacaktr. Polielektrolit dozaj 2 kg PE/ton.KM kabul
edilmitir.
Gnlk PE ihtiyac

= (2 kg/ton) x (5,25 ton/gn) = 10,5 kg/gn

Saatlik PE ihtiyac

= (10,5 kg/gn) / (10 sa/gn) = 1,05 kg/sa olacaktr.

PE zeltisi %0,2 younlukta hazrlanarak dozlanacaktr. Buna gre zelti debisi;

Saatlik zelti hacmi; V = (1,05 kg/sa) / (0,002 kg/lt)

= 525 lt/sa

Ayn PE hazrlama-dozlama nitesinden amur younlatrc verimini arttrmak zere

younlatrcya da dozlama yaplacaktr. PE dozaj Belt Filtre ile ayn kabul edilmitir.
Toplam PE ihtiyac;
Gnlk PE miktar

= 2 x 10,5

= 21 kg/gn

Saatlik PE miktar

= 2 x 1,05

= 2,1 kg/sa

Saatlik zelti hacmi = 2.1 x 525

= 1102.5 lt/sa

PE nitesi kapasitesi;
Q = 1000 lt/sa

seilmitir.

Buna gre kullanlacak PE nitesinden 1 adet Belt Filtre Binas iinde

konumlandrlacaktr. nite borulamas ise hem belt filtreye hem de younlatrcya PE
zeltisi dozlayacak ekilde dzenlenecektir.
Dozlama pompalar;
Qp = 0-500 lt/sa

(0,14 lt/sn)

Hm = 50 m
Nm = 0,55 kw
Pompa says = 2 asl + 1 yedek

319

Pnmatik Sistem Hava Kompresr

Tesisteki tm pnmatik kapak ve vanalarn operasyonunda kuru ve temiz havay temin
edecektir. Tank basncna gre otomatik olarak devreye girip kacaktr. Gerekli emniyet
ventilleri, basn gstergeleri, basn kontrol dzeni, basn ayar vanalar, havaya ya
karmn nleyen tertibat, nem tutucu, hava filtreleri gerekli hacimdeki deposu bulunacaktr.
Kapasite;
Q

= 60 m/h

Ht

= 10 Bar

Tank; V

= 750 lt

= 4,5 kw

RNEK PROJENN HDROLK HESAPLARI:

HDROLK BOYUTLANDIRMAYA ESAS KAPASTE DEERLER
DZAYN KAPASTES

AIRI YKLEME TAHKK

NTE

m3/gn

m3/sn

Havalandrma

42 500

0,492

n ozonlama

44 840

0,519

44 840

0,519

keltim (durultma) tesisleri

44 840

0,519

Hzl kum filtre tesisleri

43 560

0,504

42 500

0,492

42 500

0,492

42 500

0,492

Hzl kartrma ve
floklatrma tesisleri

Klor Temas Tank

Temizsu Deposu
Son klorlama
Kimya Tesisleri
Klor Tesisleri

42 500

0,492

42500

0,492

Bir nite devre d dier niteler

devrede iken
Bir nite devre d dier niteler
devrede iken
Bir nite bakmda,
bir nite geri ykamada iken

amur artma, amur

younlatrma, belt filtre

Tesis nominal debinin %10 fazlasn geirecek ekilde dizayn edilmitir.

320

Hidrolik Hesaplar (Nominal Debilere Gre)

Akdeirmen baraj ile artma tesisi arasndaki isale hattnn tesis giriindeki piyezometre
kotu 1 093.00 mdir. Artma tesisi giriinde 2 m basn enerji krc vana ile krlarak
havalandrma yaps serbest su kotu 1091,00 m olacaktr.
1) Havalandrma Yaps Yk Kayplar
1.1) Kaskat Su Ykleri
h= [Q / (1,80 x L)]2/3
Q= 0,492 m/sn,
Toplam savak boyu;

L = 18 m

Kaskat kanalnn almas durumunda;

h= [0,492 / (1,80 x 18)]2/3= 0,06 m

Birinci basamak savak kret kotu

Maksimum su kotu hmax= 1 091,00 0,06= 1 090,94 m
Savaklarda toplam d ykseklii; 2,0 m
k kanalnda maksimum su kotu= 1 091,00 2,0 = 1 089,00 m

Havalandrma k Kanal
Son savaktan k kanalna dklen su buradan toplama kanalna geecektir.
Kanal sonunda kritik su ykseklii;
dc = [Q / (b x g)]1/3
Kanal banda su ykseklii;
2
1 2

d o = 3dc 2 - d c Z o + Z o
3
9

Zo= 0

1/ 2

2
Zo
3

(Kanal taban eimi)

do= (3 dc)1/2 = 1,732 x dc

Q= 0,492 m/sn
b= 1,00 m

(Bir taraf k kanal genilii)

g= 9,81 m/sn
dc= [(0,492) / (1,00 x 9,81)]1/3 = 0,29 m
do= 1,732 x 0,29 = 0,50 m
Toplama blm su ykseklii;

1,96 m

Toplama kanal taban kotu; 1 089,00 1,96 = 1 087,04 m

321

2) Havalandrma k n Ozon Temas Tank Aras Yk Kayplar

a) Srekli Kayplar
Q= 0,492 m/sn
800 mm .B.,

L 22,00 m

V = 0,98 m/sn

J= 0,00125 m/m

h =J x L = 0,03 m
b) Yersel Kayplar

Havalandrma knda Boruya Giri (Ani Daralma) Kayb (k= 0,50)

h= (0,5 x 0,98) / 19,62= 0,03 m

Ozon Temas Tank Datma Kanalna Giri (Ani Genileme) Kayb (k= 1,0)
h= (1,0 x 0,98 / 19,62)= 0,05 m

900 Dirsek Kayb (k= 0,30)

h = (0,30 x 0,98) / 19,62 0,02 m

Toplam Yersel Kayp

h= 0,03 + 0,05 + 0,02 = 0,10 m

c) Toplam Yk Kayb
H= 0,03 + 0,10 = 0,13 m ~ 0,20 m
Ozon temas tank datma kanal maksimum su kotu = 1 089,00 0,20 = 1 088,80 m
3) Ozon Temas Tank Yk Kayplar
Ozon temas tank 2 gzl olarak projelendirilmi olup, gerektiinde 1i devre d
braklabilecektir.
3.1) Datma Kanalndan Giri Kanalna Gei Kayb
Datma kanalndan her tankn giri kanalna gei 1,00 x 1,00 m ebatlarndaki
boluklardan yaplacaktr.

ki tank almas durumunda

Q / 2 = 0,519 / 2 = 0,26 m/sn
A

= 1,00 x 1,00 = 1,00 m (Boluk Alan)

= 0,26 / 1,0 = 0,26 m/sn

= 0,62

= 0,26 / (0,62 x 19,62) = 0,01 m

322

Bir tank devre d olmas durumunda

Q

= 0,519 m/sn

= 0,519 / 1,0 = 0,52 m/sn

Max. h= 0,52 / (0,62 x 19,62) = 0,04 m ~ 0,08 m

Giri kanal maksimum su kotu = 1 088,80 0,08 = 1 088,72 m
3.2) Giri Kanalndan Tank Haznesine Gei Kayb
Giri kanalndan tank haznesine su savaklanarak gei yapacaktr.

ki tank almas durumunda

Q / 2 = 0,519 / 2 = 0,26 m/sn
L = 3,7 m
h= [0,26 / (1,80 x 3,7)]2/3= 0,12 m

Bir tank devre d olmas durumunda

Q = 0,519 m/sn
h= [0,519 / (1,80 x 3,7)]2/3= 0,18 m
k sava kret kotu = 1 088,72 0,18 = 1 088,54 m
Savak knda 0,18 m d yaplarak;
Tankn 1. gz maksimum su kotu = 1 088,54 0,18 = 1 088,36 m
3.3) Ynlendirme Perdeleri Yk Kayb
Tank iinde 2 adet ynlendirme perdesi bulunacaktr. Her bir perdenin oluturduu
boluk alan; A= 1,5 m

ki tank almas durumunda

Q / 2 = 0,519 / 2 = 0,26 m/sn

= 0,26 / 1,5 = 0,17 m/sn

= 0,17 / (0,62 x 19,62) 0,01 m

Bir tank devre d olmas durumunda

Q

= 0,519 m/sn

= 0,519 / 1,5 = 0,35 m/sn

323

maxh = 0,35 / (0,62 x 19,62) = 0,02 m

Tankn 2. gz max. su kotu = 1 088,36 0,02 = 1 088,34 m
3.4) k Sava
Savak su ykleri:

ki tank almas durumunda

Q / 2 = 0,519 / 2 = 0,26 m/sn

= 3,7 m (Savak boyu)

= [0,26 / (1,80 x 3,7)]2/3= 0,12 m

Bir tank devre d olmas durumunda

Q

= 0,519 m/sn

hmax

= [0,519 / (1,80 x 3,7)]2/3= 0,18 m

k sava kret kotu= 1 088,34 0,18 = 1 088,16 m

Savak knda 0,35 m d yaplarak
k kanal maksimum su kotu= 1 088,16 0,35 = 1 087,81 m
3.5) k Kanalndan Toplama Kanalna Gei Kayb
Her tankn k kanalndan toplama kanalna gei giri kanalnda olduu gibi
1,00 x 1,00 m ebatlarndaki boluklardan yaplacaktr.

ki tank almas durumunda;

h= 0,01 m

Bir tank devre d olmas durumunda;

maxh= 0,05 m

Toplama kanal maksimum su kotu;

1 087,81 0,05 = 1 087,76 m olacaktr.
4) Ozon Temas Tank k Hzl Kartrma Tank Aras Yk Kayplar
a) Srekli Kayplar
Q= 0,519 m/sn
800 mm .B.,

L5m

V = 1,04 m/sn

J = 0,00135 m/m

h =J x L = 0,01 m
b) Yersel Kayplar

Ozon Temas Tank knda Boruya Giri (Ani Daralma) Kayb (k= 0,50)
h= (0,5 x 1,04) / 19,62= 0,03 m
324

Hzl Kartrma Tank Kanal Girii (Ani Genileme) Kayb (k= 1,0)
h= (1,0 x 1,04) / 19,62= 0,06 m

Toplam Yersel Kayp

h= 0,03 + 0,06 = 0,09 m

c) Toplam Yk Kayb
H= 0,01+ 0,09= 0,10 m
Hzl Kartrma Tank Giri Kanal Maksimum Su Kotu;
1 087,76 0,10 = 1 087,66 m olacaktr.
5)Hzl Yava Kartrma Durultucu Yk Kayplar
5.1) Hzl Kartrc Girii
Hz kartrcya giri 1000 x 1000 mm penstoklar vastas ile gerekletirilecektir.

ki nite almas durumunda;

Q

= 0,519 / 2 = 0,26 m/sn

= 0,26 / 1,0 = 0,26 m/sn

Hmax = 0,26 / (0,62 x 19,62) = 0,01 m

1 nitenin devre d kalmas durumunda;

Q

= 0,519 / 1 = 0,52 m/sn

= 0,52 / 1,0 = 0,52 m/sn

Hmax = 0,52 / (0,62 x 19,62) = 0,04 m

Kapaklardan geen su her bir tankta bulunan 2,0 x 0,5 m ebadndaki batk savaktan geerek
hzl kartrcya ular.

ki tank almas durumunda;

Q/2

= 0,519 / 2 = 0,26 m/sn

= 2 x 0,5 = 1,0 m2

= 0,26 / 1,0 = 0,26 m/sn

Hmax = 0,26 / (0,62 x 19,62) = 0,01 m

1 tankn dere d kalmas durumunda;

Q

= 0,519 / 1 = 0,52 m/sn

= 0,52 / 1,0 = 0,52 m/sn

325

Hmax = 0,52 / (0,62 x 19,62) = 0,04 m

Hz kartrc yapsnda Maksimum Su Kotu : 1 087,66 0,04 - 0,04 = 1 087,58 m
5.2) Hzl Kartrc k Savak Su Ykleri
Q= 0,519 m/sn
Savak boyu; L= 2,0 m
nite says; 2 Adet
Savak ykleri;
2 nite devrede iken
hmax= [0,519 / (1,80 x 4,0)]2/3 = 0,17 m
1 nite devre d iken
hmax= [0,519 / (1,80 x 2,0)]2/3 = 0,27 m
Savak kret kotu= 1 087,58 0,27 = 1 087,31 m
Savak knda 0,25 m d yaplarak;
Giri kanal maksimum su kotu= 1 087,31 0,25 = 1 087,06 m olacaktr.
5.3) Yava Kartrma Giri Kanal Yava Kartrma Tank Aras Yk Kayb
Yava kartrma giri kanalndan her bir yava kartrma tankna 800 x 800 mm
ebadndaki penstoklar vastasyla gei yaplacaktr.

4 nite almas durumunda

Q1

= 0,519 / 4 = 0,13 m3/sn (1 nite debisi)

= 0,13 / 0,64=0,20 m/sn

= 0,202 / (0,622 x 19.62) 0,01 m

1 nite devre d kalmas durumunda

Q1

= 0,519 / 3 = 0,173 m3/sn

= 0,173 / 0,64=0,27 m/sn

= 0,272 / (0,622 x 19,62) = 0,01 m

Yava Kartrma tank maksimum su kotu = 1 087,06 0,01 = 1 087,05 m

5.4) Yava Kartrma Tank k Savaklar
Yava kartrma tanknda bulunan savaklardan alnan su durultucu giri yapsna
iletilecektir.
Q1 = 0,519 m3/sn
L = 5 m (Toplam Savak Boyu)

326

4 Tankn almas durumunda

Q = 0,519 / 4 = 0,13 m3/sn
h = [0,13 /(1,80x 5)]2 / 3 0,06 m

1 Tankn devre d kalmas durumunda

Q = 0,519 / 3 = 0,173 m3/sn
h = [0,173 /(1,80x 5)]2 / 3 0,07 m
Savak kret kotu = 1 087,05 0,07 = 1 086,98 m
Savak knda 20 cm d yaplacaktr.
Yava kartrc k yaps su kotu: 1 086,98- 0,20 = 1086,78 m

5.5) Durultucu Giri Yaps Kayplar

Yava kartrma tankndan savaklanarak k yapsna gelen su durultucu giriine
ulaarak burada 800 x 800 mm ebadndaki penstoklar vastasyla her bir tankn iki tarafnda
bulunan giri kanalndaki 150 mm apndaki 40 adet PVC borudan geerek durultucuya
girecektir.
Kapaklardan geerken yk kayb 1 cm hesaplanmtr.
Durultucu giri kanalnda maksimum su kotu = 1086,77 m
Q

= 0,519 m3/sn

4 nite almas durumunda

Q

= (0,519 / 4) = 0,13 m3/sn

AT

= 40 x 3,14 x (0,15)2 / 4 = 0,71 m2

= 0,13 / 0,71 = 0,18 m/sn < 0.30 m/sn

= 0,182 / (0,622 x 19,62) 0,01 m

1 nite devre d kalmas durumunda

Q

= (0,519 / 3)=0,173 m3/sn

= 0,173 / 0,71 = 0,24 m/sn < 0.30 m/sn

= 0,242 / (0,622 x 19,62) 0,01 m

Durultucu maksimum su kotu = 1 086,77 0,01 = 1 086,76 m olacaktr.

5.6) Durultucu Kayplar
Durultucudan kan su 300 mm apnda PVC borularla toplanp, k kanalna
verilecektir.

327

a) Borudaki Orifis Kayplar (1 Tank devre d iken)

Qmax = 0,519 / (3x5) = 0,035 m3/sn
Boru says 5 adet

(1 adet durultucuda)

Boru ap = 300 mm
Orifis Says = 120 adet
Orifis ap = 30 mm (Kesit alan, A = 0,0007 m2)
Orifis bana debi = 0,035 / 120 =0,0003 m3/sn
AT

= 120 x 0,0007 = 0,084 m2

= 0,035 (m3/sn) / 0,084 (m2) = 0,42 m/sn

= V2 / (C2 x 2g);
2

C = 0,62

= 0,42 / (0,62 x 19,62) = 0,03 m

b) Su Toplama Borusu Hesab

Boru sonunda kritik kesitte su derinlii;

dc = q 2 /(b 2 xg)

] = [0,035
1/ 3

/(0,30 2 x 9,81)

1/ 3

dc 0,11 m
Boru eimsiz denecektir. (Z = 0)
Boru balangcnda su derinlii;
Do

= 1,732 x dc = 1,732 x 0,11 = 0,19 m

Toplam kayplar

= ho + do = 0,03 + 0,19 = 0,22 m

Boru Taban Kotu

= 1 086,76 0,22 = 1 086,54 m

300 PVC borudan ana toplama kanalna geite 0,18 m d kabul edilerek;
Toplama (k) kanal maksimum su kotu = 1 086,54 0,18 = 1 086,36 m
Filtre giri kanal maksimum su kotu

= 1 086,36 m

6) Hzl Kum Filtre Kayplar

6.1) Filtre Giri Kanal
Durultucu k kanalndan dorudan filtre giri kanalna gelen su her bir giriinde
bulunan
600 x 600 mm ebadndaki penstoklardan geerek yaklam kanalna akacaktr.
Q

= 0,504 m3/sn

Filtre says

= 6 adet (2si bakmda)

Q1

= 0,504 / 4 = 0,126 m3/sn

328

Gei boluk ebad

= 0,6 x 0,6 = 0,36 m2

Gei hz

= 0,126 / 0,36 = 0,35 m/sn

= V2 / (C2x2 g) : C = 0,62

= 0,352 / (0,622 x 19,62) 0,02 m

Her bir filtre yaklam kanal maksimum su kotu : 1 086,36-0,02 = 1 086,34 m

Yaklam kanalndan filtrelere nce her bir filtrede 2 adet 1,0 x 0,6 m ebadndaki
deliklerden, daha sonra toplam 20 m uzunluundaki balant kanalnda bulunan 40 adet 100
mm apnda PVC borulardan geerek filtrelere ulaacaktr.
Q1

= 0,126 m3/sn

AT

= 40 x 3,14 x (0,10)2/4 = 0,314 m2

= 0,126 / 0,314 = 0,40 m/sn

= 0,402 / (0,622 x 19.62) 0,02 m

Yaklam kanal filtre aras 5 cm d kabul edilerek,

1 086,34 0,05 = 1 086,29 m
6.2) Filtre Kanal (Geri Ykama Suyu k Kanal)
Filtre geri ykama srasnda geri ykama suyu her bir filtrenin ortasnda bulunan kanala
dklecek ve oradan 700 x 700 mm penstoklar vastasyla filtre geri ykama suyu tutma tankna
ulatrlacaktr.
Q = 1 560 m3 / sa = 0,433 m3/sn
Savak boyu; L = 2 x 10 = 20 m
Savak su yk;
h = [0,433 /(1,80x 20)]2 / 3 0,05 m
Savak kret kotu filtre kum seviyesinin 40 cm zerinde planlanacaktr.
6.3) Filtre Yk Kayb
a) Kum yatanda yk kayb :
Efektif dane ap (d) : 0,80 mm
Porozite

(f) : 0,40

Kinematik visk. (v) : 1,31x10-6 m2/sn

Karmen Kozeny denklemine gre :

329

 (v) (1 f ) 2 V
H
= 180 x x
x
3
2
L
g f
( Sd )
ekil faktr (S)

: 1,0

Kum yatak kalnl : 1,00 m

Filtredeki kum yatak kalnl 1,00 m olmas ve filtre yata malzemesinin temiz olmas
esas alnarak yk kayplar hesaplanmtr.
4 nitenin almas, 2 nitenin bakma alnmas ile filtredeki oluan maksimum su hz
7,56 m/sa: (baknz Blm 1.1.3.1/(9a))
V = 7,56 m/sa = 0,0021 m/sn

1,31x10 6 (1 0,4) 2
H
0,0021
= 180 x
x

x
0,80
9,81 0,4 3 (1x 0,80 x10 3 ) 2

H = 0,36 m
b) 1.akl yatanda yk kayb :

H =

1,067
1 L V2
+ CD x x x

4 d g

ekil faktr

: 1,0

Yatak kalnl

: 0,10 m

akl boyutu

: 3,6 x 10-3 m

Filtrasyon hz

: 0,0021 m/sn

Kinematik visk. (v) : 1,31x10-6 m2/sn

Drag katsays ; CD
CD =

24
3
+
+ 0,34
Re
Re

( 1 < Re < 104 iin )

CD =

24
Re

( Re < 1 iin )

Re =

Vxd 0,0021x 3,6 x10 3

= 5,77
=
v
1,31x10 6

CD =

Re > 1

24
3
+ 0,34 = 5,75
x
5,77
5,77

1,067
1
0,10
(0,0021) 2
H =
x5,75 x x
x
1
4 3,6 x10 3
9,81
Hb = 0,0 m kabul edilebilir.

330

= 1,91x10-5 2 x 10-5 m

c) 2. akl Yatanda Yk Kayb :

Sfra yakn yk kayplar 10 cm kalnlndaki 2. akl yata iin de elde edilir.
Hc = 0,0 m kabul edilebilir.
d) Filtre tabannda yk kayb :
Bir filtredeki nozul says : 3 072 adet
Bir nozuldaki yark alan : 4,23x10-4 m2
Buna gre toplam yark alan :
A = 3 072 x 4,23x10-4 = 1,30 m2
Yarklardaki hz :
Q = (43 560 m3/gn / 4) = 10 890 m3/gn= 0,126 m3/sn
V=

Q 0,126
=
= 0,10 m/sn
A 1,30

Yk kayb :
H = 0,60

V2
0,10 2
= 0,60 x
= 4 x 10 4
2g
19,62

H = 0,0 m kabul edilebilir.

e) alma srasnda filtre kumunun 0,40 m derinlie kadar kirlenmesi

durumunda meydana gelecek maksimum yk kayb;

331

Su ykseklii

: H= 1,00 m

Kum kalnl

: L= 1,00 m

akl kalnl

: L1= 0,20 m

Toplam kalnlk

: Lt= 2,20 m

Temiz filtre yk kayb

: h= 0,44 m

tan = (1,76 1,20) / 1,2 = 0,4667

x = 0,80 * tan = 0,80 x 0,56 = 0,373 m
Meydana gelecek maksimum yk kayb;
Hmax= 2,20 0,45 = 1,827 m olacaktr.
Buna gre filtre alrken meydana gelebilecek maksimum yk kaybna ulaldnda
filtre devreden karlarak ykamaya alnmaldr.
Filtre knda maksimum su kotu;
1 086,29 1,827 = 1 084,463 m olacaktr.
6.4)Filtre k Borular
a) Srekli Kayplar

500 mm B

L 3,0 m

Q = 0,504 / 4 = 0,126 m3/sn

V = 0,66 m/sn
J = 0,00099
h = J x L = 0,003 m ihmal edildi.

350 mm .B.,

L 3,0 m

Q = 0,126 m/sn
V = 1,26 m/sn
J = 0,00576 m/m
h = J x L = 0,02 m

800 mm .B.,

L= 45 m

Q= 0,504 m/sn
Vmax= 1,01 m/sn
J= 0,00128 m/m
J x L = 0,06 m

Toplam Srekli Kayp

J x L = 0,02 + 0,06 = 0,08 m

332

b) Yersel Kayplar
Filtre Tabanndan 600 mm Boruya Giri (Ani Daralma) Kayb (k= 0,5)
Q = 0,126 m3/s
V = 0,45 m/sn
h = (0,5 x 0,45) / 19,62 = 0,01 m

T Paras (350/600) kayb (k=1,45)

Q = 0,126 m3/s
V = 1,26 m/s
h = (1,45 X 1,262)/19,62 = 0,12 m

Demontaj Paras (350 mm) Kayb (k= 0,05)

h = (0,05 x 1,26) / 19,62 = 0,01 m

Oransal Kelebek Vana (350 mm) Kayb (k= 3,91)

h = (3,91 x 1,26) / 19,62 = 0,32 m

T Paras (350 / 800) Kayb (k= 1,45)

h = (1,45 x 1,26) / 19,62 = 0,12 m

Debimetre (800 mm) Kayb (k= 0,10)

Q = 0,504 m/sn,

V= 1,01 m/sn

h = (0,10 x 1,01) / 19,62 = 0,01 m

Demontaj Paras (800) Kayb (k= 0.05)

h = (0,05 x 1,01) / 19,62 0,01 m

Kelebek Vana (800) Kayb (k= 0,30)

h = (0,30 x 1,01) / 19,62 0,02 m

Geri Ykama Suyu Emme Haznesine Giri (ani genileme) Kayp (k= 1,0)
h = (1,0 x 1,01) / 19,62 = 0,05 m

Toplam Yersel Kayp

h = 0,01 + 0,12 + 0,01 + 0,32 + 0,12 + 0,01 + 0,01 + 0,02 + 0,05 = 0,67 m

333

c) Toplam Boru Yk Kayb

H = 0,08 + 0,67 = 0,75 m
H = 0,90 m kabul edilmitir.
Filtre k haznesi (Geri ykama suyu emme haznesi)
Maksimum su kotu; 1 084,54 0,90 = 1 083,64 m olacaktr.
7) Filtre k Haznesi Klor Temas Tank Aras Yk Kayplar
Filtrelenmi su k haznesinden 800 mm elik boru ile klor temas tank datm
kanalna iletilecektir.
a) Srekli Kayplar
Q= 0,492 m/sn
800 mm .B., L 18 m
V= 0,98m/sn, J= 0,00125 m/m
h = J x L = 0,03 m
b) Yersel Kayplar
Kayp Katsaylar

Boruya giri (Ani daralma)

k = 0,50

900 Dirsek (3 adet)

k = 0,90

Hazneye Giri (Ani Genileme)

k = 1,00

k = 2,40

Toplam
h= (2,4 x 0,98) / 19,62= 0,12 m

c) Klor Temas Tank datm yapsndan her bir klor temas tankna 1000 x 1000 mm
kapaklar vastasyla gei yaplacaktr.
Gei boluk ebad

: 1,00 x 1,00 m

= 0,492 m /sn

= (0,492 m3/sn) / 1,00 m2 = 0,49 m/sn

= V2 / (C2 x 2 g) : C = 0,62

= 0,492/(0,622 x 19,62) 0,04 m

d) Toplam Yk Kayb
H= 0,03 + 0,12 + 0,04 m = 0,20 m
H 0,26 m kabul edilmitir.

334

Klor Temas Tank Maksimum Su Kotu;

1 083,64 0,26 = 1 083,38 m
8) Klor Temas Tank Temizsu Tank Yk Kayplar
Klor temas tankna gelen su artma perdeleri arasndan geerek k savaklarna
ulaacaktr. Perdeler arasndaki ak hzlar ok kk olmas sebebiyle tank iinde yk kayb
olumayacaktr. k savaklarnda meydana gelecek su ykleri aadaki gibi hesaplanmtr.
Q= 0,492 m/sn
L= 4,00 m

(Bir tank savak boyu)

ki tank almas durumunda;

h = [0,492 / (1,80 x 2 x 4,00)]2/3 = 0,11 m

Bir tank devre d olmas durumunda;

h= [0,492 / (1,80 x 4,00)]2/3 = 0,17 m
Savak kret kotu= 1083,38 0,17 = 1 083,21 m
Savak knda 0,16 m d yaplarak;
Temizsu tank maksimum su kotu= 1 083,21 0,16 = 1 083,05 m olacaktr.
2.3.3 Hidrolik Hesaplar (Maksimum Debiler in)

Yukarda nominal debi iin yaplan hesaplar, nominal debinin %10 fazlas olan
maksimum debi Q= 46 750 m3/gn iin tekrarlanarak hidrolik hesaplar aada verilmitir.
1) Havalandrma Yaps Yk Kayplar
1.1) Kaskat Su Ykleri
h= [Q / (1,80 x L)]2/3
Q= 0,541 m/sn,
Toplam savak boyu;

L = 18 m

Kaskat kanalnn almas durumunda;

h= [0,541 / (1,80 x 18)]2/3= 0,06 m

Birinci basamak savak kret kotu

Maksimum su kotu hmax= 1 091,00 0,06= 1 090,94 m
Savaklarda toplam d ykseklii; 2,0 m
k kanalnda maksimum su kotu= 1 091,00 2,0 = 1 089,00 m

335

Havalandrma k Kanal
Son savaktan k kanalna dklen su buradan toplama kanalna geecektir.
Kanal sonunda kritik su ykseklii;
dc = [Q / (b x g)]1/3
Kanal banda su ykseklii;
2
1 2

d o = 3dc 2 - d c Z o + Z o
3
9

1/ 2

2
Zo
3

(Kanal taban eimi)

Zo= 0

do= (3 dc)1/2 = 1,732 x dc

Q= 0,492 m/sn
b= 1,00 m

(Bir taraf k kanal genilii)

g= 9,81 m/sn
dc= [(0,541) / (1,00 x 9,81)]1/3 = 0,31 m
do= 1,732 x 0,31 = 0,54 m
Toplama blm su ykseklii;

1,96 m

Toplama kanal taban kotu; 1 089,00 1,96 = 1 087,04 m

2) Havalandrma k n Ozon Temas Tank Aras Yk Kayplar
a) Srekli Kayplar
Q= 0,541 m/sn
800 mm .B.,

L 22,00 m

V = 1,04 m/sn

J= 0,00148 m/m

h =J x L = 0,04 m
b) Yersel Kayplar

Havalandrma knda Boruya Giri (Ani Daralma) Kayb (k= 0,50)

h= (0,5 x 1,04) / 19,62= 0,03 m

Ozon Temas Tank Datma Kanalna Giri (Ani Genileme) Kayb (k= 1,0)
h= (1,0 x 1,04 / 19,62)= 0,06 m

900 Dirsek Kayb (k= 0,30)

h = (0,30 x 1,04) / 19,62 0,02 m

Toplam Yersel Kayp

h= 0,03 + 0,06 + 0,02 = 0,12 m

336

c) Toplam Yk Kayb
H= 0,04 + 0,12 = 0,16 m ~ 0,20 m
Ozon temas tank datma kanal maksimum su kotu = 1 089,00 0,20 = 1 088,80 m
3) Ozon Temas Tank Yk Kayplar
Ozon temas tank 2 gzl olarak projelendirilmi olup, gerektiinde 1i devre d
braklabilecektir.
3.1) Datma Kanalndan Giri Kanalna Gei Kayb
Datma kanalndan her tankn giri kanalna gei 1,00 x 1,00 m ebatlarndaki
boluklardan yaplacaktr.

ki tank almas durumunda

Q / 2 = 0,571 / 2 = 0,29 m/sn

= 1,00 x 1,00 = 1,00 m (Boluk Alan)

= 0,29 / 1,0 = 0,29 m/sn

= 0,62

= 0,29 / (0,62 x 19,62) = 0,01 m

Bir tank devre d olmas durumunda

Q

= 0,571 m/sn

= 0,571 / 1,0 = 0,57 m/sn

Max. h= 0,57 / (0,62 x 19,62) = 0,04 m ~ 0,07 m

Giri kanal maksimum su kotu = 1 088,80 0,07 = 1 088,73 m
3.2) Giri Kanalndan Tank Haznesine Gei Kayb
Giri kanalndan tank haznesine su savaklanarak gei yapacaktr.

ki tank almas durumunda

Q / 2 = 0,571 / 2 = 0,29 m/sn
L = 3,7 m
h= [0,29 / (1,80 x 3,7)]2/3= 0,12 m

Bir tank devre d olmas durumunda

Q = 0,571 m/sn

337

h= [0,571 / (1,80 x 3,7)]2/3= 0,19 m

k sava kret kotu = 1 088,73 0,19 = 1 088,54 m
Savak knda 0,17 m d yaplarak;
Tankn 1. gz maksimum su kotu = 1 088,54 0,17 = 1 088,37 m
3.3) Ynlendirme Perdeleri Yk Kayb
Tank iinde 2 adet ynlendirme perdesi bulunacaktr. Her bir perdenin oluturduu
boluk alan; A= 1,5 m

ki tank almas durumunda

Q / 2 = 0,571 / 2 = 0,29 m/sn

= 0,29 / 1,5 = 0,19 m/sn

= 0,19 / (0,62 x 19,62) 0,01 m

Bir tank devre d olmas durumunda

Q

= 0,571 m/sn

= 0,571 / 1,5 = 0,38 m/sn

maxh = 0,38 / (0,62 x 19,62) = 0,02 m

Tankn 2. gz max. su kotu = 1 088,37 0,02 = 1 088,35 m
3.4) k Sava
Savak su ykleri:

ki tank almas durumunda

Q / 2 = 0,571 / 2 = 0,29 m/sn

= 3,7 m (Savak boyu)

= [0,29 / (1,80 x 3,7)]2/3= 0,12 m

Bir tank devre d olmas durumunda

Q

= 0,571 m/sn

hmax

= [0,571 / (1,80 x 3,7)]2/3= 0,19 m

k sava kret kotu= 1 088,35 0,19 = 1 088,16 m

Savak knda 0,31 m d yaplarak
k kanal maksimum su kotu= 1 088,16 0,31 = 1 087,85 m

338

3.5) k Kanalndan Toplama Kanalna Gei Kayb

Her tankn k kanalndan toplama kanalna gei giri kanalnda olduu gibi
1,00 x 1,00 m ebatlarndaki boluklardan yaplacaktr.

ki tank almas durumunda;

h= 0,01 m

Bir tank devre d olmas durumunda;

maxh= 0,05 m

Toplama kanal maksimum su kotu;

1 087,85 0,05 = 1 087,80 m olacaktr.
4) Ozon Temas Tank k Hzl Kartrma Tank Aras Yk Kayplar
a) Srekli Kayplar
Q= 0,571 m/sn
800 mm .B.,

L5m

V = 1,14 m/sn

J = 0,00164 m/m

h =J x L = 0,01 m
b) Yersel Kayplar

Ozon Temas Tank knda Boruya Giri (Ani Daralma) Kayb (k= 0,50)
h= (0,5 x 1,14) / 19,62= 0,03 m

Hzl Kartrma Tank Kanal Girii (Ani Genileme) Kayb (k= 1,0)
h= (1,0 x 1,14) / 19,62= 0,07 m

Toplam Yersel Kayp

h= 0,03 + 0,07 = 0,10 m

c) Toplam Yk Kayb
H= 0,01+ 0,10= 0,11 m
Hzl Kartrma Tank Giri Kanal Maksimum Su Kotu;
1 087,80 0,11 = 1 087,69 m olacaktr.
5) Hzl Yava Kartrma Durultucu Yk Kayplar
5.1) Hzl Kartrc Girii
Hz kartrcya giri 1000 x 1000 mm penstoklar vastas ile gerekletirilecektir.

ki nite almas durumunda;

Q

= 0,571 / 2 = 0,29 m/sn

339

= 0,29 / 1,0 = 0,29 m/sn

Hmax = 0,29 / (0,62 x 19,62) = 0,01 m

1 nitenin devre d kalmas durumunda;

Q

= 0,57 / 1 = 0,57 m/sn

= 0,57 / 1,0 = 0,57 m/sn

Hmax = 0,57 / (0,62 x 19,62) = 0,04 m

Kapaklardan geen su her bir tankta bulunan 2,0 x 0,5 m ebadndaki batk savaktan geerek
hzl kartrcya ular.

ki tank almas durumunda;

Q/2

= 0,571 / 2 = 0,29 m/sn

= 2 x 0,5 = 1,0 m2

= 0,29 / 1,0 = 0,29 m/sn

Hmax = 0,29 / (0,62 x 19,62) = 0,01 m

1 tankn dere d kalmas durumunda;

Q

= 0,571 / 1 = 0,57 m/sn

= 0,57 / 1,0 = 0,57 m/sn

Hmax = 0,57 / (0,62 x 19,62) = 0,04 m

Hz kartrc yapsnda Maksimum Su Kotu : 1 087,69 0,04 - 0,04 = 1 087,61 m
5.2) Hzl Kartrc k Savak Su Ykleri
Q= 0,571 m/sn
Savak boyu; L= 2,0 m
nite says; 2 Adet
Savak ykleri;
2 nite devrede iken
hmax= [0,571 / (1,80 x 4,0)]2/3 = 0,19 m
1 nite devre d iken
hmax= [0,571 / (1,80 x 2,0)]2/3 = 0,30 m
Savak kret kotu= 1 087,61 0,30 = 1 087,31 m
Savak knda 0,24 m d yaplarak;
Giri kanal maksimum su kotu= 1 087,31 0,24 = 1 087,07 m olacaktr.

340

5.3) Yava Kartrma Giri Kanal Yava Kartrma Tank Aras Yk Kayb
Yava kartrma giri kanalndan her bir yava kartrma tankna 800 x 800 mm
ebadndaki penstoklar vastasyla gei yaplacaktr.

4 nite almas durumunda

Q1

= 0,571 / 4 = 0,14 m3/sn (1 nite debisi)

= 0,14 / 0,64=0,22 m/sn

= 0,222 / (0,622 x 19.62) 0,01 m

1 nite devre d kalmas durumunda

Q1

= 0,571 / 3 = 0,19 m3/sn

= 0,19 / 0,64=0,30 m/sn

= 0,302 / (0,622 x 19,62) = 0,01 m

Yava Kartrma tank maksimum su kotu = 1 087,07 0,01 = 1 087,06 m

5.4) Yava Kartrma Tank k Savaklar
Yava kartrma tanknda bulunan savaklardan alnan su durultucu giri yapsna
iletilecektir.
Q1 = 0,571 m3/sn
L = 5 m (Toplam Savak Boyu)

4 Tankn almas durumunda

Q = 0,571 / 4 = 0,143 m3/sn
h = [0,143 /(1,80 x 5)]2 / 3 0,06 m

1 Tankn devre d kalmas durumunda

Q = 0,571 / 3 = 0,19 m3/sn
h = [0,19 /(1,80 x 5)]2 / 3 0,08 m
Savak kret kotu = 1 087,06 0,08 = 1 086,98 m
Savak knda 18 cm d yaplacaktr.
Yava kartrc k yaps su kotu: 1 086,98- 0,18 = 1086,80 m

5.5) Durultucu Giri Yaps Kayplar

Yava kartrma tankndan savaklanarak k yapsna gelen su durultucu giriine
ulaarak burada 800 x 800 mm ebadndaki penstoklar vastasyla her bir tankn iki tarafnda
bulunan giri kanalndaki 150 mm apndaki 40 adet PVC borudan geerek durultucuya
girecektir.

341

Kapaklardan geerken yk kayb 1 cm hesaplanmtr.

Durultucu giri kanalnda maksimum su kotu = 1086,79 m
= 0,571 m3/sn

4 nite almas durumunda

= (0,571 / 4) = 0,143 m3/sn

AT

= 40 x 3,14 x (0,15)2 / 4 = 0,71 m2

= 0,143 / 0,71 = 0,20 m/sn < 0.30 m/sn

= 0,202 / (0,622 x 19,62) 0,01 m

1 nite devre d kalmas durumunda

= (0,571 / 3)=0,19 m3/sn

= 0,19 / 0,71 = 0,27 m/sn < 0.30 m/sn

= 0,272 / (0,622 x 19,62) 0,01 m

Durultucu maksimum su kotu = 1 086,80 0,02 = 1 086,78 m olacaktr.

5.6) Durultucu Kayplar
Durultucudan kan su 300 mm apnda PVC borularla toplanp, k kanalna
verilecektir.
a) Borudaki Orifis Kayplar (1 Tank devre d iken)
Qmax = 0,571 / (3x5) = 0,038 m3/sn
Boru says 5 adet

(1 adet durultucuda)

Boru ap = 300 mm
Orifis Says = 120 adet
Orifis ap = 30 mm (Kesit alan, A = 0,0007 m2)
Orifis bana debi = 0,035 / 120 =0,0003 m3/sn
AT

= 120 x 0,0007 = 0,084 m2

= 0,038 (m3/sn) / 0,084 (m2) = 0,45 m/sn

= V2 / (C x 2g);

= 0,452 / (0,622 x 19,62) = 0,03 m

C = 0,62

b) Su Toplama Borusu Hesab

Boru sonunda kritik kesitte su derinlii;

dc = q 2 /(b 2 xg )

1/ 3

= 0,038 2 /(0,30 2 x 9,81)

342

1/ 3

dc 0,12 m
Boru eimsiz denecektir. (Z = 0)
Boru balangcnda su derinlii;
Do

= 1,732 x dc = 1,732 x 0,12 = 0,21 m

Toplam kayplar

= ho + do = 0,03 + 0,21 = 0,24 m

Boru Taban Kotu

= 1 086,78 0,24 = 1 086,54 m

300 PVC borudan ana toplama kanalna geite 0,10 m d kabul edilerek;
Toplama (k) kanal maksimum su kotu = 1 086,54 0,10 = 1 086,44 m
Filtre giri kanal maksimum su kotu

= 1 086,44 m

6) Hzl Kum Filtre Kayplar

6.1) Filtre Giri Kanal
Durultucu k kanalndan dorudan filtre giri kanalna gelen su her bir giriinde
bulunan 600 x 600 mm ebadndaki penstoklardan geerek yaklam kanalna akacaktr.
Q

= 0,554 m3/sn

Filtre says

= 6 adet (2si bakmda)

Q1

= 0,554 / 4 = 0,139 m3/sn

Gei boluk ebad

= 0,6 x 0,6 = 0,36 m2

Gei hz

= 0,139 / 0,36 = 0,39 m/sn

= V2 / (C2x2 g) : C = 0,62

= 0,392 / (0,622 x 19,62) 0,02 m

Her bir filtre yaklam kanal maksimum su kotu : 1 086,44-0,02 = 1 086,42 m

Yaklam kanalndan filtrelere nce her bir filtrede 2 adet 1,0 x 0,6 m ebadndaki
deliklerden, daha sonra toplam 20 m uzunluundaki balant kanalnda bulunan 40 adet 100
mm apnda PVC borulardan geerek filtrelere ulaacaktr.
Q1
= 0,139 m3/sn
AT

= 40 x 3,14 x (0,10)2/4 = 0,314 m2

= 0,139 / 0,314 = 0,44 m/sn

= 0,442 / (0,622 x 19.62) 0,03 m

Yaklam kanal filtre aras 4 cm d kabul edilerek,

1 086,42 0,04 = 1 086,38 m
6.2) Filtre Kanal (Geri Ykama Suyu k Kanal)
Filtre geri ykama srasnda geri ykama suyu her bir filtrenin ortasnda bulunan kanala
dklecek ve oradan 700 x 700 mm penstoklar vastasyla filtre geri ykama suyu tutma tankna
ulatrlacaktr.
343

Q = 1 560 m3 / sa = 0,433 m3/sn

Savak boyu; L = 2 x 10 = 20 m
Savak su yk;
h = [0,433 /(1,80x 20)]2 / 3 0,05 m
Savak kret kotu filtre kum seviyesinin 40 cm zerinde planlanacaktr.
6.3) Filtre Yk Kayb
a) Kum yatanda yk kayb :
Efektif dane ap (d) : 0,80 mm
Porozite

(f) : 0,40

Kinematik visk. (v) : 1,31x10-6 m2/sn

Karmen Kozeny denklemine gre :

(v) (1 f ) 2 V
H
= 180 x x
x
3
2
L
g f
( Sd )
ekil faktr (S)

: 1,0

Kum yatak kalnl : 1,00 m

Filtredeki kum yatak kalnl 1,00 m olmas ve filtre yata malzemesinin temiz olmas
esas alnarak yk kayplar hesaplanmtr.
4 nitenin almas, 2 nitenin bakma alnmas ile filtredeki oluan maksimum su hz
8,32 m/sa:
V = 8,32 m/sa = 0,0023 m/sn
1,31x10 6 (1 0,4) 2

H
0,0023
= 180 x
x
x

3
3 2
1,00
9,81 0,4
(1x 0,80 x10 )

H = 0,49 m
b) 1.akl yatanda yk kayb :

H =

1,067
1 L V2
xC D x x x

4 d g

ekil faktr

: 1,0

Yatak kalnl

: 0,10 m

akl boyutu

: 3,6 x 10-3 m

344

Filtrasyon hz

: 0,0023 m/sn

Kinematik visk. (v) : 1,31x10-6 m2/sn

Drag katsays ; CD

CD =

24
3
x
+ 0,34
Re
Re

( 1 < Re < 104 iin )

CD =

24
Re

( Re < 1 iin )

Re =

Vxd 0,0023 x 3,6 x10 3

= 6,32
=
v
1,31x10 6

CD =

24
3
+ 0,34 = 5,33
x
6,32
6,32

H =

1,067
1
0,10
(0,0023) 2
x5,33 x x
x
1
4 3,6 x10 3
9,81

Re > 1

= 2,13 x 10-5 m

Hb = 0,0 m kabul edilebilir.

c) 2. akl Yatanda Yk Kayb :
Sfra yakn yk kayplar 10 cm kalnlndaki 2. akl yata iin de elde edilir.
Hc = 0,0 m kabul edilebilir.
d) Filtre tabannda yk kayb :
Bir filtredeki nozul says : 3 072 adet
Bir nozuldaki yark alan : 4,23x10-4 m2
Buna gre toplam yark alan :
A = 3 072 x 4,23x10-4 = 1,30 m2
Yarklardaki hz :
Q = (47 916 m3/gn / 4) = 11 979 m3/gn= 0,139 m3/sn
V=

Q 0,139
=
= 0,12 m/sn
A 1,13

Yk kayb :
H = 0,60

V2
0,12 2
= 0,60 x
= 5 x 10 4
19,62
2g

345

H = 0,0 m kabul edilebilir.

e) alma srasnda filtre kumunun 0,40 m derinlie kadar kirlenmesi

durumunda meydana gelecek maksimum yk kayb;

Su ykseklii

: H= 1,00 m

Kum kalnl

: L= 1,00 m

akl kalnl

: L1= 0,20 m

Toplam kalnlk

: Lt= 2,20 m

Temiz filtre yk kayb

: h= 0,49 m

tan = (1,71 1,20) / 1,2 = 0,425

x= 0,80 * tan = 0,80 x 0,51 = 0,34 m
Meydana gelecek maksimum yk kayb;
Hmax= 2,20 0,41 = 1,86 m olacaktr.
Buna gre filtre alrken meydana gelebilecek maksimum yk kaybna ulaldnda
filtre devreden karlarak ykamaya alnmaldr.
Filtre knda maksimum su kotu;
1 086,38 1,86 = 1 084,52 m olacaktr.

346

6.4) Filtre k Borular

a) Srekli Kayplar

500 mm B

L 3,0 m

Q = 0,554 / 4 = 0,139 m3/sn

V = 0,71 m/sn
J = 0,0012
h = J x L = 0,0036 m ihmal edildi

350 mm .B.,

L 3,0 m

Q = 0,139 m/sn
V = 1,45 m/sn
J = 0,00671 m/m
h = J x L = 0,02 m

800 mm .B.,

L= 45 m

Q= 0,554 m/sn
Vmax= 1,1 m/sn
J= 0,00155 m/m
J x L = 0,07 m

Toplam Srekli Kayp

J x L = 0,02 + 0,07 = 0,09 m
b) Yersel Kayplar

Filtre Tabanndan 600 mm Boruya Giri (Ani Daralma) Kayb (k= 0,5)
Q = 0,139 m3/s
V = 0,49 m/sn
h = (0,5 x 0,49) / 19,62 = 0,01 m

T Paras (350/600) kayb (k=1,45)

Q = 0,139 m3/s
V = 1,45 m/s
h = (1,45 X 1,452)/19,62 = 0,16 m

Demontaj Paras (350 mm) Kayb (k= 0,05)

h = (0,05 x 1,45) / 19,62 = 0,01 m

Oransal Kelebek Vana (350 mm) Kayb (k= 3,91)

h = (3,91 x 1,45) / 19,62 = 0,42 m

347

T Paras (350 / 800) Kayb (k= 1,45)

h = (1,45 x 1,45) / 19,62 = 0,16 m

Debimetre (800 mm) Kayb (k= 0,10)

Q = 0,504 m/sn,

V= 1,1 m/sn

h = (0,10 x 1,1) / 19,62 = 0,01 m

Demontaj Paras (800) Kayb (k= 0.05)

h = (0,05 x 1,1) / 19,62 0,01 m

Kelebek Vana (800) Kayb (k= 0,30)

h = (0,30 x 1,1) / 19,62 0,02 m

Geri Ykama Suyu Emme Haznesine Giri (ani genileme) Kayp (k= 1,0)

h = (1,0 x 1,1) / 19,62 = 0,06 m

Toplam Yersel Kayp

h = 0,01 + 0,16 + 0,01 + 0,42 + 0,16 + 0,01 + 0,01 + 0,02 + 0,06 = 0,86 m
c) Toplam Boru Yk Kayb
H = 0,09 + 0,86 = 0,95 m
Filtre k haznesi (Geri ykama suyu emme haznesi)
Maksimum su kotu; 1 084,59 0,95 = 1 083,64 m olacaktr.
7) Filtre k Haznesi Klor Temas Tank Aras Yk Kayplar
Filtrelenmi su k haznesinden 800 mm elik boru ile klor temas tank datm
kanalna iletilecektir.
a) Srekli Kayplar
Q= 0,541 m/sn
800 mm .B., L 18 m
V= 1,08m/sn, J= 0,0015 m/m
h = J x L = 0,03 m
b) Yersel Kayplar
Kayp Katsaylar

Boruya giri (Ani daralma)

k = 0,50

900 Dirsek (3 adet)

k = 0,90

Hazneye Giri (Ani Genileme)

k = 1,00

k = 2,40

Toplam
h= (2,4 x 1,08) / 19,62= 0,15 m

348

c) Klor Temas Tank datm yapsndan her bir klor temas tankna 1000 x 1000 mm
kapaklar vastasyla gei yaplacaktr.
Gei boluk ebad

: 1,00 x 1,00 m

= 0,541 m3/sn

= (0,541 m3/sn) / 1,00 m2 = 0,54 m/sn

= V2 / (C2 x 2 g) : C = 0,62

= 0,542/(0,622 x 19,62) 0,04 m

d) Toplam Yk Kayb
H= 0,03 + 0,15 + 0,04 m = 0,22 m 0,25 m
Klor Temas Tank Maksimum Su Kotu;
1 083,64 0,25 = 1 083,39 m
8) Klor Temas Tank Temizsu Tank Yk Kayplar
Klor temas tankna gelen su artma perdeleri arasndan geerek k savaklarna
ulaacaktr. Perdeler arasndaki ak hzlar ok kk olmas sebebiyle tank iinde yk kayb
olumayacaktr. k savaklarnda meydana gelecek su ykleri aadaki gibi hesaplanmtr.
Q= 0,541 m/sn
L= 4,00 m

(Bir tank savak boyu)

ki tank almas durumunda;

h = [0,541 / (1,80 x 2 x 4,00)]2/3 = 0,11 m

Bir tank devre d olmas durumunda;

h= [0,541 / (1,80 x 4,00)]2/3 = 0,18 m
Savak kret kotu= 1083,39 0,18 = 1 083,21 m
Savak knda 0,16 m d yaplarak;
Temizsu tank maksimum su kotu= 1 083,21 0,16 = 1 083,05 m olacaktr.
9) amur Hidrolik Hesab
Durultuculardan 250 mm hatla kan amurlu su amur younlatrcya
ulatrlacaktr.
a) Srekli kayplar
250 mm GB ; L = 70 m ; Q = 263 m3/gn
Her tanktan gnde yaklak 1 saat amur alnaca kabul edilerek
349

Q = 263/4 = 66 m3/saat = 18 lt/sn ~ 20 lt/sn

V = 0,41 m/sn
J = 0,001
H = J x L = 0,07 m
b) Yersel Kayplar

k Kayb (k=0,5)
Q = 0,20 m3/sn
V = 0,41 m/sn
h = (0,5 x 0,412) / 19,62 = 0,01 m

T Paras (150/ 250) kayb (k=1,45)

Q = 0,20 m3/sn
V = 0,41 m/sn
h = (1,45 x 0,412) / 19,62 = 0,01 m

900 Dirsek kayb (k=0,3), 5 adet

Q = 0,20 m3/sn
V = 0,41 m/sn
h = 5 x (0,3 x 0,412) / 19,62 = 0,02 m

T Paras (250/ 250) kayb (k=1,45)

Q = 0,20 m3/sn
V = 0,41 m/sn
h = (1,45 x 0,412)/19,62 = 0,01 m

Kelebek Vana Kayb (k=0,3)

Q = 0,20 m3/sn
V = 0,41 m/sn
h = (0,3 x0,412) / 19,62 0,01 m

Giri Kayb (k = 1,0)

Q = 0,20 m3/sn
V = 0,41 m/sn
h = (1,0x0,412) /19,62 = 0,01 m

Toplam Yersel Kayp

h = 0,01 + 0,01 + 0,02 + 0,01 + 0,01 + 0,01 + 0,07 m
c) Toplam Yk Kayb
h = 0,07 + 0,07 = 0,14 m

350

Blm 1.1.3.2, (5.5) de hesaplanan Durultucu Su Kotu = 1 086,78 m dir. Buna gre
amur younlatc giriinde piyezometre kotu 1 086,64 m olacaktr. amur younlatrc giri
kotu 1 084,85 m alndndan amurlu su emniyetli ekilde akacaktr.

amur Younlatrc Belt Filtre aras debi Q = 149 m3/gn ve belt filtrenin gnde 10
saat alaca gz nne alnrsa, belt filtre kapasitesi Q = 15 m3/sa olacaktr. Belt
filtre binasna cazibe ile gelecek amur, buradan monotip pompalar vastasyla belt
filtreye baslacaktr.

10) Takn Hesaplar

a) Havalandrma Tank Takn
Havalandrma tank su kotu

: 1089,00 m

Havalandrma tank savak kotu

: 1089,15 m

Havalandrma tank savak st su kotu hesab :

h= [Q / (1,80 x L)]2/3
Q= 0,541 m/sn,
Toplam savak boyu;

L = 3,20 m

h= [0,541 / (1,80 x 3,20)]2/3 = 0,21 m

Havalandrma tank savak st su kotu

= 1089,15 + 0,21 =1089,36 m

b) n Ozonlama Tank Takn

n ozonlama tank su kotu

: 1088,80 m

n ozonlama tank savak kotu

: 1088,90 m

n ozonlama tank savak st su kotu hesab :

h= [Q / (1,80 x L)]2/3
Q= 0,571 m/sn,
Toplam savak boyu;

L = 2,60 m
2/3

h= [0,571 / (1,80 x 2,60)] = 0,25 m

n ozonlama tank savak st su kotu

= 1088,90 + 0,25 =1089,15 m

c) Hzl Kartrc Tank Takn

Hzl kartrc tank su kotu

: 1087,69 m

Hzl kartrc tank savak kotu

: 1087,84 m

Hzl kartrc tank savak st su kotu hesab :

h= [Q / (1,80 x L)]2/3
Q= 0,571 m/sn,

351

Toplam savak boyu;

L = 1,60 m

h= [0,571 / (1,80 x 1,60)]2/3= 0,34 m

Hzl kartrc tank savak st su kotu

= 1087,84 + 0,34 =1088,18 m

d) Klor Temas Tank Takn

Klor temas tank su kotu

: 1083,39 m

Klor temas tank savak kotu

: 1083,49 m

Klor temas tank savak st su kotu hesab :

h= [Q / (1,80 x L)]2/3
Q= 0,541 m/sn,
Toplam savak boyu;

L = 3,00 m

h= [0,541 / (1,80 x 3,00)]2/3= 0,22 m

Klor temas tank savak st su kotu = 1083,49 + 0,22 =1083,71 m

352

353

15.5. mesuyu Kaynakl Hastalklardan Korunmak in Su dareleri / Belediyeler

Tarafndan Alnacak Tedbirler
1. mesuyu temin edilen su kaynaklarnn kirlenmeye kar korunmas

Kirletici kaynaklarn srekli kontrol ve denetimi

Atksu dearjlarnn nlenmesi

2. Su alma yaplarnn kirlenme riski az olan noktalarda seilmesi ve bakm

3. sale hatlarnda onarm yapldktan sonra hattn tahliye vanalarnn alarak ykanmas
4. Artma tesisi k suyu kalitesinin srekli izlenmesi
5. Kirlenme ve hastalk riskinin yksek olduu zamanlarda dezenfeksiyon dozajnn arttrlmas
6. mesuyu ebekelerinin daima atksu kanallarnda en az 0.50 metre yukarda olacak ekilde
denmesi
7. mesuyu ebekelerinin yenilenerek kayp ve kaaklarn azaltlmas
8. ebekeye srekli su vererek imesuyu borularnn daima basnl almalarnn (20 m 80 m su basnc) temin edilmesi
9. ebekenin en u noktasnda bile 0.5 mg/l civarnda bakiye klorun var olduunun tahkik
edilmesi.
10. ebekelerde tamir ve bakm yapldktan sonra hatlarn mutlaka klorlu su ile ykanmas ve
suyun bilahare kullanma arz edilmesi.
11. Binalardaki depolarn periyodik bakmlarnn yaplarak temiz tutulmas (harici sularn
girmesinin nlenmesi, rsubatn temizlenmesi ve depolarn dezenfekte edilmesi)
12. ebeke haznelerinin ve terfi merkezlerinin periyodik bakmlarnn yaplmas
13. Basitte olsa bir su analizi laboratuar kurulmas buna imkan yoksa su tahlillerinin
donanml laboratuarlarda yaptrlmas
14. Kayna ve gvenilirlii belli olmayan sularn kullanlmamas
15. Su kalitesi konusunda halkn dzenli olarak bilgilendirilmesi.
16. mesuyu hattnn CBS sistemine ilenmesi.
15.6. mesuyu Tesislerinde Salk Konusunda Alnacak Tedbirler
Halk saln korumak maksad ile imesuyu tesislerinde, suyun balang noktasndan
tketime verilene kadar geecek sre iinde alnmas gereken tedbirler ve ileri adm adm u
ekilde sralayabiliriz.
Kaptajlar:
Kaptajlar, pnar kaptajlar, kuyular, nehir kaptajlar (Reglatrler), Baraj ve gller (su
alma yaplar) isimlendirilmektedir.

354

Pnar kaptajlarnda, kaptajn kapal ve kilitli olmasna, iine hibir ekilde hayvan ve
bcek girmeyecek ekilde dizayn edilmesine, havalandrma borularnn sineklikle techiz
edilmesine, kaptaj sahasnn asgari 50 metrelik bir koruma blgesi oluturulmasna, koruma
blgesine insan ve hayvanlarn girmemesi iin himaye iti ile evrilerek kapsnn kilitli
tutulmasna, yakn evrede zirai faaliyetlerde ila ve suni gbre kullandrlmamasna dikkat
edilmeli, ve periyodik olarak kaptajlar kontrol edilerek gerekli bakm ve temizliklerinin
yaplmas gerekmektedir.
sale Hatlar:
Yerleim yerlerine su tayan isale hatlarnn periyodik olarak bakm ve onarmlarnn
yaplmas, zaman zaman tahliye vanalarn amak suretiyle birikmi olan rsubatn
temizlenmesi gerekir. Hat zerinde bulunan maslak odalarnn mutlaka muhafazal ve kapakl,
kilitli yaplmas, havalandrma bacalarna sineklik teli ile techiz edilmelidir. Maslak odasndaki
su harici tesirlerden korunmas gerekir. Hibir ekilde insan ve hayvanlarn suyla temasna
imkan vermeyecek tedbirlerin alnmas gerekmektedir. Maslak odalarnn periyodik olarak
temizliklerinin yaplmas gerekmektedir.
Artma Tesisleri:
mesuyu standardn salamayan sularn iyiletirilmesi ve sala zararsz hale
getirilmesi iin artm ilemine tabi tutulmas zarureti bulunmaktadr. Artma tesislerinin
iletilmesinde hijyenik tedbirlerin alnmas, artlmakta olan suyun hibir ekilde kirletilmemesi
gerekmektedir. Artmaya giren suyun n dezenfeksiyonunun ve artma ilemi tamamlandktan
sonra ebekeye vermeden nce ise son dezenfeksiyon ilemlerinin yaplmas gerekmektedir.
k suyu kalitesi srekli kontrol edilmelidir. Artma tesislerinin bakm ve temizlii son
derece nemlidir. Artma tesislerinde hibir ekilde suyun harici tesirlerle kirletilmesine
sebebiyet verilmemelidir.
Su Hazneleri:
ehir ebekesini besleyen su haznelerinin harici tesirlerden korunmu olacak ekilde
yaplmal, periyodik olarak bakm ve temizlii yaplmal, havalandrma borular sinekliklerle
techiz edilmeli, kap ve pencereler srekli kapal tutulmal, pencereleride sinekliklerle techiz
edilmelidir. Zaman zaman pencerelerde biriken tortu ve rsubat temizlenmeli, hazneler
ykanarak dezenfekte edilmelidir.
ebeke:
mesuyu ebekelerinin srekli bakm ve onarm yaplmal, her tamirattan sonra
devreye alnacak ksmn dezenfeksiyonu yaplmal, mmkn ise ebeke srekli dolu (basn
altnda) tutulmak suretiyle ebekeye zeminden kirli sularn girmesi nlenmelidir. ebekede
patlak, atlak var ise zaman geirmeden derhal mdahale edilerek gerekli tamirat yaplmaldr.
ebeke suyu harici tesirlerden korunmaldr.
ebekenin dk kotlarna tahliye vanas konulmal, zaman zaman bu tahliye vanalar
almak suretiyle borularda biriken rsubat ve tortu atlmaldr.
ebeke tamiratlarnda ve abone balantlarnda hijyenik kurallara uyulmaldr.

355

Dezenfeksiyon:
Dezenfeksiyon suda bulunan bakteri ve mikroplarn imhas iin kullanmdan nce
mutlaka dezenfekte edilmelidir.
Dezenfekte ilemi, klor, ozon, ltraviyole nlar gibi dezenfektanlarla yaplmaldr.
Dezenfektan olarak insan ve hayvan salna zarar vermeyecek maddeler kullanlmaldr.
Suyun direk kaptajdan ebekeye verilmesi halinde dezenfeksiyon ilemi kaptajlarda
yaplmaldr. Bu ilem direkt ve endirekt klorlama cihazlar ile yaplmaldr. Suyun kaptajdan
tketiciye ulaana kadar geecek srede harici kirlenmelere kar tedbir olarak bakiye klor
kalmas iin dezenfektan olarak klor kullanlmaldr.
mesuyunun ebekeye depo veya artma tesisinden verilmesi hallerinde dezenfeksiyon
ilemi depo veya artma tesisinde yaplmaldr.
Dezenfeksiyon ilemi ebekenin en u noktasnda 0,5 mg/l bakiye klor kalacak ekil ve
miktarda imesuyu klorlanmaldr. ok uzun ebekelerde bunun salanamamas durumunda
ebekenin uygun noktalarna ara klorlama nitelerinin yerletirilmesi gerekmektedir.
Her halkarda ve hibir ekilde dezenfekte edilmeden tketiciye imesuyu
verilmemelidir.

356

EKLER

357

EK A
PERYODK CETVEL

358

EK - B
mesuyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan
Yzeysel Sularn Kalitesine Dair Ynetmelik
(79/869/AB ile deiik 75/440/AB)
BRNC BLM
Ama, Kapsam, Dayanak ve Tanmlar
Ama
Madde 1 Bu Ynetmeliin amac, ime suyu temini amacyla kullanlan ya da
kullanlmas planlanan yzeysel sular ile ilgili esaslar, kalite kriterlerini ve bu sularn
imesuyu amal kullanlabilmesi iin uygulanmas gereken artma tiplerini belirlemektir.
Kapsam
Madde 2 Bu Ynetmelik, ime suyu temini amacyla kullanlan ya da kullanlmas
planlanan yzeysel sularn karakteristik zelliklerini, suyun dahil olduu kategoriye gre
uygulanacak artma tiplerini ve bu sularda izlenmesi gerekli parametreler iin referans lm
metotlar, rnek alma ve analiz sklklarn kapsar.
Dayanak
Madde 3 Bu Ynetmelik, 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayl evre Kanununun 1 ve 8 inci
maddeleri ile 1/5/2003 tarihli ve 4856 sayl evre ve Orman Bakanl Tekilat ve Grevleri
Hakknda Kanunun 9 uncu maddesine dayanlarak hazrlanmtr.
Tanmlar
Madde 4 Bu Ynetmelikte geen;
Ac su: 1500 mg/l ile 5000 mg/l arasnda toplam znm kat madde ierii ile tatl su
ile tuzlu su kategorisi arasnda yer alan sular,
Bakanlk: evre ve Orman Bakanln,
Doal zenginleme: Bir su ktlesinin, insan mdahalesi olmakszn, toprakta bulunan
baz maddeleri almasn,
Doruluk: ncelenen parametrenin gerek deeri ile elde edilen deneysel ortalama deer
arasndaki fark,
me ve kullanma suyu: nsanlarn gnlk faaliyetlerinde ime, ykanma, temizlik ve bu
gibi ihtiyalar iin kullandklar, zellikleri 17/2/2005 tarihli ve 25730 sayl Resm
Gazetede yaymlanan nsani Tketim Amal Sular Hakknda Ynetmelik ile belirlenmi olan,
bir toplu su temini sistemi araclyla ok sayda tketicinin ortak kullanmna sunulan sular,
dare: a) 2872 sayl evre Kanununun 1 ve 8 inci maddesi ve 4856 sayl evre ve
Orman Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanunun 9 uncu maddesinin (k) ve (l)
bentleri uyarnca, su kaynaklar iin koruma ve kullanma planlarnn yaplmas, kta ii su
kaynaklar ile toprak kaynaklarnn havza baznda btncl ynetiminin salanmas iin gerekli
almalarn yaplmas, su kaynaklarnn kalite snflarnn belirlenmesi, su kalitesinin
ykseltilmesi ve en uygun kullanmlarnn salanmas almalarnn yaplmasnda Bakanl,
b) Nfusu yzbinden fazla olan yerler iin, 18/12/1953 tarihli ve 6200 sayl Devlet Su
leri Umum Mdrl Tekilat ve Vazifeleri Hakknda Kanun ve 3/7/1968 tarihli ve 1053
sayl Ankara, stanbul ve Nfusu Yzbinden Yukar Olan ehirlerde me, Kullanma ve
Endstri Suyu Temini Hakknda Kanun gereince Devlet Su leri Genel Mdrln,
c) 20/11/1981 tarihli ve 2560 sayl stanbul Su ve Kanalizasyon daresi Genel
Mdrl Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanunun 2 nci maddesinin (a) bendi gereince su
ve kanalizasyon ileri genel mdrlklerini,
d) 10/7/2004 tarihli ve 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununun 7 nci maddesinin
(r) bendi ve geici 2 nci maddesi gereince verilen yetkiler dorultusunda bykehir belediye
bakanlklarn,
e) Nfusu yzbinden az olan yerler iin, 13/6/1945 tarihli ve 4759 sayl ller Bankas
Kanunu gereince ller Bankas Genel Mdrln,
f) 3/7/2005 tarih ve 5393 sayl Belediye Kanununun verdii yetkiler dorultusunda ehir
belediye bakanlklarn,
359

g) Ky statsne giren yerlerde, 24/6/2004 tarihli ve 5302 sayl l zel daresi

Kanununun 6 nc maddesinin (b) bendi gereince il zel idaresini,
Hassasiyet: Tek bir rnek zerinde, ayn metot kullanlarak yaplan lmlerin % 95
inin yer ald aral,
Klavuz deer: me ve kullanma amacyla kullanlan ve/veya kullanlmas planlanan
yzeysel sularn (A1), (A2), (A3) kategorileri iin ayr ayr belirlenmi olan uyulmas tavsiye
edilen deerleri,
rnekleme noktas: Yzeysel suyun artma tesisine gnderilmesinden nce rnek alnan
yeri,
Referans lm metodu: Bu Ynetmeliin Ek-I inde saylan parametrelerin her birinin
deerinin belirlenmesi iin Ek-II de belirlenmi lm prensipleri,
Tespit snr: ncelenen parametrenin tespit edilmesi mmkn olan minimum deerini,
Zorunlu deer: me ve kullanma amacyla kullanlan ve/veya kullanlmas planlanan
yzeysel sularn (A1), (A2), (A3) kategorileri iin ayr ayr belirlenmi olan maksimum
msaade edilebilen deerleri,
ifade eder.
KNC BLM
Genel Hkmler ve Uygulamaya likin Hususlar
Kalite standartlar ve uygun artma metotlar
Madde 5 me ve kullanma amacyla kullanlan veya kullanlmas planlanan
yzeysel sular; bu Ynetmeliin Ek-I inde yer alan fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik
zellikleri belirlenmi 46 parametre iin verilen zorunlu ve klavuz snr deerlere gre
farkl kategoriye ayrlm ve her kategori iin artma tipleri belirlenmitir.
Kategori A1: Basit fiziksel artma ve dezenfeksiyon ile iilebilir sular,
Kategori A2: Fiziksel artma, kimyasal artma ve dezenfeksiyon ile iilebilir sular,
Kategori A3: Youn fiziksel ve kimyasal artma, ileri artma ve dezenfeksiyon ile
iilebilir sular ifade eder.
me ve kullanma amacyla kullanlan veya kullanlmas planlanan yzeysel sularn;
kategorilere gre verilmi olan artma proseslerinden geirildikten sonra nihai olarak 17/2/2005
tarihli ve 25730 sayl Resm Gazetede yaymlanan nsani Tketim Amal Sular Hakknda
Ynetmelik ile belirlenmi olan ime ve kullanma suyu standartlarn salamas esastr.
Bu Ynetmelik hkmleri; yeralt suyu, ac su ve su tayan formasyonlar besleyen
sulara uygulanmaz.
Genel ykmllkler
Madde 6 Bu Ynetmeliin Ek-I inde yer alan kalite parametreleri ve standartlar, EkII sinde yer alan referans lm metotlar, tespit snr deerleri, hassasiyet deerleri ve
doruluk deerleri gz nnde bulundurularak kategorileri belirlenmi olan ve imesuyu temini
amacyla kullanlan ya da kullanlmas planlanan yzeysel sularn ilgili idarece, belirlenmi
kategorilere gre bu Ynetmeliin 5 inci maddesinde belirtildii ekilde artlmas zorunludur.
Bu Ynetmelik uyarnca alnan nlemlerin uygulanmasnda, dorudan ya da dolayl
olarak yzeysel sularn mevcut kalitesinde bozulmaya yol alamaz.
me ve kullanma amacyla kullanlan veya kullanlmas planlanan yzeysel sularn
korunmas amacyla 31/12/2004 tarihli ve 25687 sayl Resm Gazetede yaymlanan Su Kirlii
Kontrol Ynetmeliinin 16 nc maddesinde belirtilen ime ve kullanma suyu temin edilen
ktaii yzeysel sularla ilgili kirletme yasaklarna ve ayn Ynetmeliin 17, 18, 19 ve 20 nci
maddelerinde ime ve kullanma sularnn koruma alanlar ile ilgili belirtilen esaslara ve
yasaklara uyulur.
Kalite standartlar ile ilgili esaslar
Madde 7 Mahallin en byk mlki amiri, her bir bireysel rnek alma noktasnda ya
da btn rnekleme noktalarnda Ek-I de verilen btn parametreler iin (A1), (A2) ve (A3)
kategorilerinin zorunlu deerlerinden daha esnek olmamak zere yzeysel suya
uygulanabilecek deerleri gerektiinde belirler ve Bakanln uygun grn alarak bu
Ynetmelikte belirtilenlerden daha kstlayc nlemler alabilir. Bu deerler, imesuyu
360

amacyla kullanlan veya kullanlmas planlanan yzeysel suyun birden fazla idare tarafndan
kullanlmas halinde Bakanln koordinasyonunda bu illerin ilgili idarelerinin katlm ile
oluturulacak olan komisyonca belirlenir.
Bakanlk, Ek-I de yer alan tabloda karsnda herhangi bir deer gsterilmeyen
parametrelerin deerlerini, ayn tabloda verilen ve yzeysel suyun fiziksel, kimyasal ve
mikrobiyolojik zelliklerini tanmlayan parametre listesini ve parametrelerin saysal
deerlerini, artma metotlarna ilikin teknik ve bilimsel bilginin gelimesi ya da ime suyu
standartlarnn deitirilmesi halinde gzden geirir ve gerekirse yeniden dzenler.
lgili idare, Ek-I in (K) stunlarndaki deerleri klavuz deer olarak kabul eder.
Kategorilerin belirlenmesi ile ilgili esaslar
Madde 8 me ve kullanma amacyla kullanlan veya kullanlmas planlanan yzeysel
sularn kategorileri aadaki esaslar dikkate alnarak belirlenir:
a) me ve kullanma amacyla kullanlan veya kullanlmas planlanan yzeysel sudan
ayn rnekleme noktasndan dzenli aralklarla rnek alnmas durumunda, alnan rneklerin %
95 inin her bir parametre iin bu Ynetmeliin Ek- I inin (Z) stunlarnda verilen deerleri
salamas ve salamayan % 5 lik ksm iin;
1) Scaklk, pH, znm oksijen ve mikrobiyolojik parametrelerin haricinde kalan
parametre deerlerinin % 50 den fazla sapma gstermemesi,
2) Kamu salna ynelik tehlike oluturacak bir sonu yaratmamas,
3) statistiksel olarak uygun aralklarla alnan ardk su rneklerinin ilgili parametrik
deerlerden sapmamas,
durumunda suyun ilgili snfa ait olduu kabul edilir.
b) Dier durumlarda ise alnan rneklerin % 90 nn her bir parametre iin bu
Ynetmeliin Ek-I inin (Z) stunlarnda verilen deerleri salamas ve salamayan % 10 luk
ksm iin yukardaki koullar tamas art ile ilgili snfa ait olduu kabul edilir.
c) Bu maddenin (a) bendinde belirtilen yzdelerin hesaplanmasnda bariz analiz hatalar
sonucu ortaya kan sonular ile sel gibi doal afetler ya da anormal hava artlar sonucu
llen yksek deerler dikkate alnmaz.
Ynetmeliin uygulanmas ile ilgili hususlar
Madde 9 Bu Ynetmeliin uygulanmasnda;
a) dare, imesuyu amacyla kullanlan veya kullanlmas planlanan yzeysel sularn bu
Ynetmeliin 6 ve 7 nci maddeleri ile belirlenen deerlere ve esaslara uymasn salamak
amacyla btn gerekli nlemleri alr.
b) lgili idare, imesuyu amacyla kullanlan veya kullanlmas planlanan yzeysel
sularn, zellikle (A3) kategorisinde yer alan yzeysel sularn iyiletirilmesini salamak iin
zaman izelgesi dahil sistematik bir imesuyu havzas koruma plan hazrlar.
mesuyu havzas koruma plan ierisinde yer alan zaman izelgesi evrenin ve zellikle
su evresinin kalitesinin iyiletirilmesi dorultusunda, lkenin eitli blgelerinde mevcut olan
ya da ortaya kabilecek olan ekonomik ve teknik glkler dikkate alnarak hazrlanr.
c) (A3) kategorisi iin verilmi olan zorunlu snr deerleri aan, fiziksel, kimyasal ve
mikrobiyolojik kirlilik ieren sularn imesuyu olarak kullanm tercih edilmez. Ancak bu sular
istisnai durumlarda suyun kalite zelliklerini imesuyu iin uygun kalite standartlar dzeyine
ykseltecek uygun ilemlerden geirilerek imesuyu temininde kullanlabilir.
NC BLM
rnekleme ve lm le lgili Esaslar
Referans lm metotlar, rnek alma ve analiz sklklar
Madde 10 Bu Ynetmeliin, Ek-I inde (Z) ve/veya (K) deerleri belirlenmi olan 46
parametre iin Ek-II de belirlenen referans lm metotlar ve rnek alma ve analiz sklklar
kullanlr. Analizlerde, Ek-II de her bir parametre iin belirlenmi olan lm metotlarnn
tespit snrlar, hassasiyet deerleri ve doruluk deerlerine uyulur.
Her bir parametre iin minimum yllk rnek alma ve analiz sklklar Ek-III de
belirlenmitir.

361

Referans lm metotlar, rnek alma ve analiz sklklar ile ilgili esaslar

Madde 11 rneklerin imesuyu amal kullanlan veya kullanlmas planlanan
yzeysel suyun zelliklerini tam olarak yanstmas gerekir. Bunun iin;
a) rnek almann mmkn olduu kadar yla yaylmas ve bylece suyun kalitesini tam
olarak yanstmas,
b) mesuyu amacyla kullanlan veya kullanlmas planlanan yzeysel sudan alnan
rneklerin, yzeysel suyun artma tesisine gnderilmek zere alnd noktadaki suyun
kalitesini temsil etmesi,
c) rnek alma iin kullanlan kaplarn, bir veya daha fazla parametrenin analizi iin bir
rnein korunmasnda kullanlan maddelerin veya metotlarn, rneklerin tanmas,
bekletilmesi ve analiz iin hazrlanmasnn analiz sonularnda nemli deiikliklere yol aacak
ekilde olmamas ve analizlerin llen parametrenin deerini etkilemeyecek en ksa srede
yaplmas,
d) lgili idarenin, her bir rnek alma noktasnda parametre baznda rnek alma ve analiz
sklklarn Ek- III dikkate alarak belirlemesi,
e) rnek alma ve analiz sklklarnn Ek-III de verilen yllk minimum sklklarndan daha
az olmamas,
esastr.
lgili idarenin ime suyu temini amal kullanlan veya kullanlmas planlanan yzeysel
sular zerinde yapt aratrmalar sonucu, baz parametreler iin elde edilen deerlerin bu
Ynetmeliin Ek-I inde yer alan deerlerden iyi olduunun tespiti halinde, ilgili idare bu
sulardaki o parametreler iin rnek alma ve analiz skln mahallin en byk mlki amirinin
uygun grn alarak azaltabilir. Mahallin en byk mlki amiri bu durumu Bakanla
bildirir.
lgili idarenin ime suyu temini amal kullanlan veya kullanlmas planlanan yzeysel
suda baz parametreler iin rnek alma ve analiz sklklarn azaltmas halinde, suda hibir
kirlenme ve suyun kalitesinin bozulma riski yoksa ve su kalite bakmndan bu Ynetmeliin
Ek-I inde (A1) stununda verilen snr deerlerden dkse, ilgili idare mahallin en byk
mlki amirinin uygun grn alarak bu sular iin dzenli analizlerin gerekli olmadna karar
verebilir. me suyu temini amal kullanlan veya kullanlmas planlanan yzeysel suda baz
parametreler iin dzenli analizlerin gerekli olmadna karar verildii durumda mahallin en
byk mlki amiri Bakanla bu durumu bildirir.
rneklerin analizleri, akredite olmu ve/veya Bakanlktan yeterlilik belgesi alm
laboratuarlarda yaplr.

DRDNC BLM
stisnalar, zleme ve Raporlama

stisnalar
Madde 12 Bu Ynetmelik hkmleri;
a) Sel ya da dier doal afetler durumunda,
b) Ek-I deki belli parametrelerin, istisnai meteorolojik ya da corafi artlar nedeniyle ()
(istisnai iklimsel yada corafik artlar) olarak iaretlenmesi durumunda,
c) Yzeysel suyun belli maddelerle doal olarak zenginlemeye uramas nedeniyle, Ek-I
deki tabloda (A1), (A2) ve (A3) kategorileri iin belirlenen snr deerleri amas halinde,
d) S gller ya da durgun yzey sularnn imesuyu kayna olarak kullanmnn sz
konusu olmas halinde, Ek-I de yldz (*) iaretiyle belirlenmi parametreler iin,
ilgili idarece askya alnabilir.
(d) bendinde yer alan muafiyet yalnzca derinlii yirmi metreyi gemeyen, su deiimi
bir yldan daha yava olan ya da su gvdesine atk su boaltm olmayan gllere uygulanr.
Hibir durumda yukarda ifade edilen istisnalar kamu salnn korunmas artlarn
engelleyemez.

362

zleme ve raporlama
Madde 13 lgili idare, bu Ynetmeliin hkmleri gereince ime ve kullanma
amacyla kullanlan veya kullanlmas planlanan yzeysel sular izler. Bu Ynetmeliin 5 inci
maddesine gre hkm altnda yer alan yzeysel sularn kategorilerini ve bu sulara uygulanan
ve/veya uygulanmas planlanan artma tiplerini belirler ve mahallin en byk mlki amirine
bildirir. Mahallin en byk mlki amiri izleme sonularna gre belirlenen kategoriler ile
mevcut ve/veya planlanan artma tiplerini gzden geirir ve sonular Bakanla bildirir.
Bu Ynetmeliin 9 uncu maddesinin (b) bendi gereince hazrlanacak olan imesuyu
havza koruma planlarnda, suyun corafik yeri (konumu), iyiletirilen parametreler ve yerine
getirilen kalite kriterleri hakknda bilgilerin yer almas esastr.
Bu Ynetmeliin 9 uncu maddesinin (c) bendi gereince ilgili idare, yetki snrlar
ierisinde yer alan ve (A3) kategorisi iin verilmi olan zorunlu snr deerleri aan, fiziksel,
kimyasal ve mikrobiyolojik kirlilik ieren yzeysel sular, uygun kalite standartlar dzeyine
ykseltecek uygun ilemlerden geirerek ime ve kullanma suyu olarak kullanacak ise, bu ime
ve kullanma suyunun temin edilecei alana ilikin imesuyu havza koruma plann dikkate
alarak, suyun iilebilecek kaliteye getirilmesi iin gerekli olan artma prosesinin mevcut olmas
halinde ve/veya yeni bir artma prosesinin kurulmas halinde bu konuyla ilgili kaytlar tutar ve
Bakanla bildirir. Bu kaytlarn suyun corafik yeri (konumu), iyiletirilen parametreler ve
kullanlan artma proseslerini iermesi esastr.
Bu Ynetmeliin 12 nci maddesi gereince, istisnai bir durumun ortaya kmas
durumunda, yaplacak olan bilgilendirmenin; suyun corafik yerini ve adn, ilgili parametreleri
ve bu durumun (azaltmann) srekliliini, balang ve biti tarihlerini iermesi esastr.
lgili idare, Bakanln talebi halinde Ek-I de yer alan parametrelerin analizinde
kullanlan analiz metotlar ve analiz sklklar hakknda Bakanla bilgi verir. Bakanlk, dzenli
aralklarla bu ekilde toplad bilgilere dayal olarak bir rapor hazrlar.
Geici Madde 1 Bu Ynetmeliin Ek-1 inde yer alan kalite standartlarnn
izlenmesine 1/1/2007 tarihinde,
kategorilerin ve mevcut artma tesislerinin bu
Ynetmelie uygunluunun belirlenmesine 1/1/2009 tarihinde, mevcut artma tesisi tipi uygun
olmayan idarelerce artma tesisinde yaplacak olan revizyonlara ve yeni artma tesislerinin
inaasna 1/1/2011 tarihinde balanr.
Geici Madde 2 lgili idare, bu Ynetmeliin 9 uncu maddesinin (b) bendinde
belirtilen zellikle A3 kategorisinde yer alan yzeysel sularn iyiletirilmesi ile ilgili faaliyetleri
kapsayan sistematik bir imesuyu havza koruma plann bu Ynetmeliin yrrle girdii
tarihten itibaren alt yl ierisinde hazrlar ve mahallin en byk mlki amiri kanalyla
Bakanla sunar.
Geici Madde 3 lgili idare, bu Ynetmeliin 9 uncu maddesinin (c) bendine gre
toplayaca verilerin kaytlarn bu Ynetmeliin yrrle girdii tarihten itibaren sekiz yl
ierisinde hazrlar ve mahallin en byk mlki amiri kanalyla Bakanla sunar.
Yrrlk
Madde 14 Bu Ynetmelik yaym tarihinde yrrle girer.
Yrtme
Madde 15 Bu Ynetmelik hkmlerini evre ve Orman Bakan yrtr.

363

KATEGORLERE GRE KALTE STANDARTLARI

Parametreler
A1
A1
K
Z
1
PH
6,5- 8,5
2
Renk (basit filtrasyondan mg/l Pt
10
20 ()
sonra)
skalas
3
Toplam askda kat madde mg/l SS
25
4
Scaklk
C
22
25 ()
5
letkenlik
20 Cde
1000
s/cm
6
Koku
(25 Cde
3
seyrelme
faktr)
7*
Nitratlar
mg/l NO3
25
50 ()
1
8
Floridler (Florr)
mg/l F
0,7-1
1,5
9
Toplam ayrtrlabilir
mg/l CI
organik klor
10* znm demir
mg/l Fe
0,1
0,3
11* Mangan
mg/l Mn
0,05
12
Bakr
mg/l Cu
0,02 0,05 ()
13
inko
mg/l Zn
0,5
3
14
Bor
mg/l B
1
15
Berilyum
mg/l Be
16
Kobalt
mg/l Co
17
Nikel
mg/l Ni
18
Vanadyum
mg/l V
19
Arsenik
mg/l As
0,01
0,05
20
Kadmiyum
mg/l Cd
0,001 0,005
21
Toplam krom
mg/l Cr
0,05
22
Kurun
mg/l Pb
0,05
23
Selenyum
mg/l Se
0,01
24
Cva
mg/l Hg
0,0005 0,001
25
Baryum
mg/l Ba
0,1
26
Siyanr
mg/l Cn
0,05
27
Slfat
mg/l SO4
150
250
28
Klorr
mg/l CI
200
mg/l
29
Surfaktanlar (Metilen
0,2
(laurilslfat)
mavisi ile reaksiyona
giren)
1
30* Fosfatlar
mg/l P2 O5
0,4
31
Fenoller (Fenol indeksi)
mg/l C6
0,001
Para nitroanilin
H5OH
4 aminoantipirin
znm yada emlsifiye mg/l
32
0,05
olmu hidrokarbonlar
(petrol eteri ile
1

EK- I
A2
K
5,5-9
50

22
1000

A2
Z
100 ()
25 ()

10

A3
Z

22
1000

25 ()

20
50 ()

0,7-1,7

1
0,1
0,05
1
1

0,001

0,0005

150
200
0,2

0,7
0,001

50 ()
0,7-1,7

0,05
0,005
0,05
0,05
0,01
0,001
1
0,05
250 ()

1
1
1
1
1

0,05
0,001

0,1
0,005
0,05
0,05
0,01
0,0005 0,001
1
0,05
150
250 ()
200
0,5

0,005

0,7
0,01

0,1

0,2

0,5

Verilen bu deerler yllk ortalama scaklk iin belirlenen en yksek limit deerlerdir. (st ve alt)

364

A3
K
5,5-9

33
34
35*
36*
37*

38

39
40
41
42

43
44
45
46

ayrtrldktan sonra)
Polisiklik aromatik
hidrokarbonlar
Toplam Pestisit
(Parathion,BHC,dieldrin)
Kimyasal oksijen ihtiyac
(COD)
znm oksijen
doygunluk oran
Biyokimyasal oksijen
ihtiyac(BOD5)
(Nitrifikasyonsuz 20Cde)
Kjeldahl metodu ile
azot(Kjeldahl Azotu)
(NO3 hari)
Amonyak
Kloroformla
ayrtrlabilen maddeler
Toplam organik karbon
Floklasyon ve
membran(5)
filtrasyonundan sonra
geriye kalan organik
karbon TOC
Toplam koliformlar 37
Cde
Fekal koliformlar
Fekal streptokok
Salmonella

mg/l

0,0002

0,0002

0,001

mg/l

0,001

0,0025

0,005

mg/l O2

30

% O2

>70

>50

>30

mg/l O2

<3

<5

<7

mg/l N

0,05
0,1

1
0,2

/100 ml

50

5.000

50.000

/100 ml
/100 ml
5.000 ml

20
20
Yok

2.000
1.000
Yok

20.000
10.000

mg/l NH4
mg/l SEC

1,5

2
0,5

mg/l C
mg/l C

Z = zorunlu
K = klavuz
= istisnai iklimsel yada corafik artlar
* Baknz Madde 12 nin (d) bendi

365

4()

EK- II
Ek I de yer alan parametrelerin K ve Z deerleri ile ilgili Referans lm Metotlar
(A)

(B)

(C)

(D)

(E)

Hassasiyet Doruluk

(F)

(G)

Referans lm Metodu

Kap olarak
nerilen
materyaller

Parametreler

Tespit
Snr

pH

0.1

0.2

-Elektrometri
rnek n ileme tabi
tutulmakszn rnek alma
annda llen gerek deer

Renk (mgPt/l)

% 10

% 20

-Cam lifli membran yoluyla

filtrasyon
-Platin-Kobalt Skalas
kullanlarak fotometrik metot

Toplam askda kat

madde(mg/l)

%5

%10

-0.45 m membran filtre ile

filtreleme(szme)-105 oC de
kurutma ve tartma,
-Santrifj(en azndan 5 dk.da
2800den 3200 g
hzlandrarak)- 105 oCde
kurutma ve tartma,

Scaklk oC

0.5

%5

% 10

20 oC de
letkenlik(s/cm)
Koku(25 oCde
seyreltme faktr)
Nitratlar (mg/l NO3)

% 10

% 20

-Molekler absorpsiyon
spektrofotometrisi

Floridler (mg/l F)

0.05

% 10

% 20

-Eer gerekiyorsa
damtmadan sonra molekler
absorpsiyon
spektrofotometrisi
-yon seici elektrot

Toplam
Ayrtrlabilir
Organik Klor(mg/l
Cl)
znm
demir(mg/lFe)

0.02

% 10

% 20

-Memran Filtre yoluyla

filtrelemeden sonra (0.45

10

366

-Termometre
rnek n ileme tabi
tutulmakszn rnek alma
annda llen gerek deer
- Elektrometri
-Ardarda seyreltme yoluyla

Cam

m) atomik absorpsiyon
spektrofotometrisi
-0.45 m Memran Filtre
yoluyla filtrelemeden sonra
molekler absorpsiyon
spektrofotometrisi

11

12

13

Mangan (mg/l Mn)

Bakr(mg/l Cu) (10)

inko(mg/l Zn) (10)

0.01(2)

% 10

% 20

-Atomik absorpsiyon
spektrofotometrisi

0.02(3)

% 10

% 20

-Atomik absorpsiyon
spektrofotometrisi
-Molekler absorpsiyon
spektrofotometrisi

0.005

% 10

% 20

-Atomik absorpsiyon
spektrofotometrisi
-Polarografi

0.02(4)

% 10

% 20

-Atomik absorpsiyon
spektrofotometrisi
-Molekler absorpsiyon
spektrofotometrisi
-Polarografi

0.01(2)

% 10

% 20

-Atomik absorpsiyon
spektrofotometrisi

0.02

% 10

% 20

-Atomik absorpsiyon
spektrofotometrisi
-Molekler absorpsiyon
spektrofotometrisi

0.1

% 10

% 20

-Molekler absorpsiyon
spektrofotometrisi
-Atomik absorpsiyon
spektrofotometrisi

% 20

% 20

14

Bor(mg/l B) (10)

15

Berilyum(mg/l Be)

16

Kobalt(mg/l Co)

17

Nikel (mg/l Ni)

18

Vanadyum(mg/l V)

19

Arsenik(mg/l As) (10) 0.002(2)

367

-Atomik absorpsiyon
spektrofotometrisi

nemli
miktarlarda
bor
iermeyen
materyaller

0.01(5)

20

Kadmiyum(mg/l Cd)
(10)

0.0002

-Atomik absorpsiyon
spektrofotometrisi
-Molekler absorpsiyon
spektrofotometrisi
% 30

% 30

0.001(5)

-Atomik absorpsiyon
spektrofotometrisi
-Polarografi

21

Toplam krom(mg/l
Cr) (10)

0.01

% 20

% 30

-Atomik absorpsiyon
spektrofotometrisi
-Molekler absorpsiyon
spektrofotometrisi

22

Kurun(mg/l Pb) (10)

0.01

% 20

% 30

-Atomik absorpsiyon
spektrofotometrisi
-Polarografi

23

Selenyum(mg/l Se)
(10)

0.005

24

Cva(mg/l Hg) (10)

0.0001
0.0002(5)

% 30

% 30

-Alevsiz atomik absorpsiyon

spektrofotometrisi(souk
buharlatrma)

25

Baryum(mg/l Ba) (10)

0.02

% 15

% 30

-Atomik absorpsiyon
spektrofotometrisi

26

Siyanr(mg/l Cn)

0.01

% 20

% 30

-Molekler absorpsiyon
spektrofotometrisi

27

Slfat(mg/l SO4)

10

% 10

% 10

-Gravimetrik Analiz
-EDTA Kompleksimetri
-Molekler absorpsiyon
spektrofotometrisi

28

Klorid(mg/l CI)

10

% 10

% 10

-Titrasyon(Mohr Metodu)
-Molekler absorpsiyon
spektrofotometrisi

29

Surfaktanlar (Metil
mavi ile reaksiyona
giren)( mg/l
(laurilslfat)
Fosfatlar(mg/l P2O5)

0.05

% 20

0.02

% 10

% 20

-Molekler absorpsiyon
spektrofotometrisi

0.0005

0.0005

0.0005

-Molekler absorpsiyon
spektrofotometrisi 4
aminoantipyrine metodu

30

31

Fenoller (fenol
indeksi) Para
nitranilin 4

-Atomik absorpsiyon
spektrofotometrisi

-Molekler absorpsiyon
spektrofotometrisi

368

Cam

32

33

aminoantiprin
0.001(6)
(mg/l C6 H5OH)
znm yada
0.01
emlsifiye
hidrokarbonlar (petrol
eteri ile
0.04(3)
ayrtrldktan sonra)
(mg/l)

% 30

% 50

-Paranitraline metodu

% 20

% 30

-Karbon tetraklorit ile

ekstraksiyondan sonra kzl
tesi(infrared) spektrometri
-Petrol eteri ile
ekstraksiyondan sonra
gravimetri

Cam

Polisiklik aromatik
0.00004
hidrokarbonlar (mg/l)
(10)

% 50

% 50

-nce tabaka kromotografisi

ile ayrtrmadan sonra UV
de floresans lm
Ayn konsantrasyondaki alt
kontrol maddesinin karm
ile orantl olarak mukayeseli
lm(8)

Cam yada
alminyum

34

Toplam
Pestisit(Parathion,
BHC,dieldrin)(mg/l)
(10)

0.0001

%50

% 50

-Uygun solventler ve
saflatrma yoluyla
ekstraksiyondan sonra gaz
yada sv kromotografisi
Karmn iindekilerin
belirlenmesi
Nicel Analiz(9)

35

Kimyasal oksijen
ihtiyac (COD) (mg/l
O2)
znm oksijen
doygunluk oran
(% O2)

15

% 20

% 20

-Potasyumdikromat Metodu

% 10

% 10

-Winkler Metodu

37

Biyokimyasal oksijen
ihtiyac (BOD5)
(nitrifikasyonsuz 20
Cde)
(mg/l O2)

1,5

-Tamamen karanlk ortamda

bir nitrifikasyon
inhibitrnn ilavesiyle, 20
o
C 1 5 gn inkbasyondan
(bekleme) nce ve sonra
belirlenmesi

38

Kjeldahl metodu ile

azot (NO3 hari)
(mg/l N)

0,3

0,5

0,5

-Molekler absorpsiyon
spektrofotometrisi veya
titrasyon yoluyla
amonyumun tanmlanmas ve
Kjeldahl metodu ile
damtma, mineralletirme

39

Amonyak(mg/l NH4)

0.01(2)
0.1(3)

0.03(2)
% 10(3)

40

Kloroformla
ayrtrlabilen

(11)

36

-Elektrokimyasal metot

0.03(2) -Molekler absorpsiyon

% 20(3) spektrofotometrisi

369

-Saflatrlm kloroformla
ntr pH deerinde

Cam yada
alminyum

Cam

Cam

maddeler(mg/l SEC)

41
42

43

Toplam organik
karbon(mg/l oC)
Floklasyon ve
membran (5)
filtrasyonundan sonra
geriye kalan organik
karbon TOC
Toplam koliformlar
37 Cde(/100 ml)

ekstraksiyon, oda
scaklnda buharlatrma,
keltinin tartlmas ,

-Uygun bir kat ortamda

Sterilize
(rnein Tergitol laktoz
Edilmi Cam
aar,Endo aar ,% 0.4 teepol
sv besiyer) filtrasyonla(2)
yada filtrasyon(7) yaplmadan
37 oC de kltr ve koloni
saym
rneklerin mutlaka
sulandrlmas, yada uygun
olan yerlerde, 10 ila 100
koloni ierecek ekilde
konsantre edilmesi gereklidir.
Eer gerekirse gazifikasyonla
belirleme.
-En azndan tpte
seyreltme ile yaplan akkan
maddelerin fermantasyonlu
seyreltme metodu.
Pozitif kan tplerin
dorulayc alt kltre
yeniden ekimi
En muhtemel sayya (MPN)
gre saym yaplmas.
nkbasyon scakl:
37 oC 1 oC

5(2)
500(7)

5(2)
500(7)

44

Fekal
koliformlar(/100 ml)

-Uygun bir kat ortamda

Sterilize
(rnein Tergitol laktoz
Edilmi Cam
aar,Endo aar ,% 0.4 teepol
sv besiyer)
filtrasyonla(2),yada filtrasyon
yaplmadan (7), 44 oC de
kltr ve koloni saym
rneklerin mutlaka
sulandrlmas, yada uygun
olan yerlerde, 10 ila 100
koloni ierecek ekilde
konsantre edilmesi gereklidir.
Eer gerekirse gazifikasyonla
belirleme.

2(2)
200(7)

370

-En azndan tpte

seyreltme ile yaplan
akkan maddelerin
fermantasyonlu seyreltme
metodu.
Pozitif kan tplerin
dorulayc alt kltre
yeniden ekimi
MPNye (En muhtemel say)
gre saym yaplmas.
nkbasyon scakl: 44 oC
0.5 oC
-Uygun bir kat ortamda
Sterilize
(sodyum azide gibi)
Edilmi Cam
filtrasyonla(2) yada filtrasyon
yaplmadan(7), 37 oC de
kltr ve koloni saym
rneklerin mutlaka
sulandrlmas, yada uygun
olan yerlerde, 10 ila 100
koloni ierecek ekilde
konsantre edilmesi gereklidir.
Eer gerekirse gazifikasyonla
belirleme.
-Sodyum azide broth iinde
en azndan ayr tpte
ayr seyreltme ile yaplan
sulandrma metodu. MPNye
(En muhtemel say) gre
saym yaplmas.

2(2)
200(7)

45

Fekal streptokok(/100
ml)

2(2)
200(7)

2(2)
200(7)

46

Salmonella (12)

1/5000
ml

-Filtrasyon yoluyla
konsantrasyon
(uygun filtre veya membran)
-Bir n-zenginletirilmi
kltre alama.Yeniden
zenginletirme ve izole
edilmi jele transfer,
belirleme

1/1000
ml

Sterilize
Edilmi Cam

Plastik veya aa gibi yzen materyallerin sudan uzaklatrlmas iin elekten geirilmesinden sonra su
temin edilen noktadan alnan yzeysel su rneklerinin analizi ve lm,
(2)
A1 Kategorisindeki sular iin, K deeri,
(3)
A2 ve A3 Kategorisindeki sular iin,
(4)
A3 Kategorisindeki sular iin,
(5)
A1, A 2 ve A3 Kategorisindeki sular iin Z deeri,
(6)
A2 Kategorisindeki sular iin ve A3 kategorisindeki sular iin Z deeri,
(7)
A2 ve A3 Kategorisindeki sular iin, K deeri,
(8)
Ayn konsantrasyonda maddenin karm dnlmelidir: fluoranthene;3,4 benzofluoranthene;
11,12 benzofluoranthene;3,4 benzopyrene;1,12benzoperylene;indano/1,2,3-/cd/pyrene,
(1)

371

Ayn konsantrasyonda maddenin karm dnlmelidir: parathion, hekzaklorosiklohekzan,

dieldrin,
(10)
rneklerin zel bir artma gerektirecek kadar ok askda kat madde iermesi gibi istisnai bir
durumda, E stununda yer alan doruluk deerleri alabilir ve bu deer hedef deer olarak belirlenir. Bu
rnekler analiz metodunun tayin edilebilecei en yksek konsantrasyonu ierecek biimde ilemden
geirilir.
(11)
Kesin bir metot belirlenmemitir.
(12)
5000 ml de bulunmamal (A1,K) ve 1000 ml de bulunmamal (A2,K).
(9)

EK -III

TABLO 1: Parametre Snflamas

I
1
2
3
4
5
6
7
28
30
35
36
37
39

Parametreler
PH
Renklenme
Toplam askda kat
madde
Scaklk
letkenlik
Koku
Nitratlar
Kloridler
Fosfatlar
Kimyasal Oksijen
htiyac(COD)
zlm oksijen
doygunluk oran
Biyokimyasal Oksijen
htiyac(BOD5)
Amonyum

II

III

Parametreler
zlm Demir
Manganez
Bakr
inko
Slfat
Surfaktanlar
Fenoller
Kjeldahl Metodu ile
Azot
43 Toplam Koliform
44 Fekal Koliform
10
11
12
13
27
29
31
38

8
14
19
20
21
22
23
24
25
26
32

33
34
40
45
46

372

Parametreler
Floridler
Bor
Arsenik
Kadmiyum
Toplam Krom
Kurun
Selenyum
Civa
Baryum
Siyanid
zlm veya
emlsifiye
hidrokarbonlar
Polisiklikaromatik
hidrokarbonlar
Toplam Pestisitler
Kloroform ile ekstrakte
edilebilen maddeler
Fekal Streptokok
Salmonella

TABLO 2:Ynetmelikte yer alan her bir parametre iin minimum yllk analiz ve rnek alma
sklklar
Nfus Aral

A1
II

I
10.000
> 10.000- 30.000
> 30.000- 100.000
> 100.000

*
1
2
3

*
1
1
2

III

A2
II

*
*
*
*

*
2
4
8

*
1
2
4

III
*
*
1
1

A3
II

I
2
3
6
12

1
1
2
4

III
*(1)
1
1
1

(*) lgili idare tarafndan tanmlanacak olan sklklar

(1)mesuyu elde etmek amacyla kullanlan yzeysel sulardan A3 kategorisinde yer alan, 10.000
nfusa imesuyu salayan sularn en az bu kategorideki (III)yllk sklklar salamas tavsiye edilir.

373

EK - C
15 Eyll 2006 CUMA

Resm Gazete

Say : 26290

YNETMELK
Salk Bakanlndan:
NSAN TKETM AMALI SULAR HAKKINDA YNETMELKTE
DEKLK YAPILMASINA DAR YNETMELK
MADDE 1 17/2/2005 tarihli ve 25730 sayl Resm Gazetede yaymlanan nsani
Tketim Amal Sular Hakknda Ynetmeliin 49 uncu maddesi balyla birlikte
aadaki ekilde deitirilmitir.
Dzenleme yetkisi
MADDE 49 Bakanlk bu Ynetmeliin uygulanmasn salamak zere her trl alt
dzenlemeyi yapmaya yetkilidir.
Bu Ynetmelikte Bakanlka yaplmas ngrlen i ve ilemlerle ilgili yetkiler
Mdrlklere devredilebilir.
MADDE 2 Bu Ynetmelik yaym tarihinde yrrle girer.
MADDE 3 Bu Ynetmelik hkmlerini Salk Bakan yrtr.
Ynetmelik
Salk Bakanlndan:
nsani Tketim Amal Sular Hakknda Ynetmelik
BRNC KISIM
Genel Hkmler
BRNC BLM
Ama, Kapsam, Dayanak ve Tanmlar
Ama
Madde 1 Bu Ynetmeliin amac, insani tketim amal sularn teknik ve hijyenik artlara
uygunluu ile sularn kalite standartlarnn salanmas, kaynak sular ve ime sularnn istihsali,
ambalajlanmas, etiketlenmesi, sat, denetlenmesi ile ilgili usul ve esaslar dzenlemektir.
Kapsam
Madde 2 Bu Ynetmelik, kaynak sular, ime sular ve ime-kullanma sular ile ilgili hkmleri
kapsar. Ancak, doal mineralli sular, kaplca ve imece sular ile tbbi amal sular kapsamaz.
stisnalar
Madde 3 Bu Ynetmelik hkmleri;
a) Yetkili mercilerce suyun kalitesinin dorudan ya da dolayl olarak tketici saln
etkilemediinin tespit edildii durumlarda kullanlan sulara,
b) Gnlk ortalama 10 m3 den az su salayan veya 50 den az kii tarafndan kullanlabilecek
mstakil su kaynandan temin edilen suya, bu suyun ticari ya da kamusal faaliyet iin temin edilmesi
hali hari,
uygulanmaz.
Bu maddenin (b) bendinde belirtilen istisnai hallerde, suyun herhangi bir ekilde kirlenmesi
sonucunda veya suyun nitelii nedeniyle oluabilecek olumsuz etkiler hakknda tketici nfus haberdar
edilerek insan salnn korunmasn salayacak tavsiyelerde bulunulur ve gerekli nlemler alnr.

374

Dayanak
Madde 4 Bu Ynetmelik, 24/4/1930 tarihli ve 1593 sayl Umumi Hfzsshha Kanununun 235
ve 242 nci maddeleri, 27/5/2004 tarihli ve 5179 sayl Gdalarn retimi, Tketimi ve Denetlenmesine
Dair Kanun Hkmnde Kararnamenin Deitirilerek Kabul Hakknda Kanunun 26 nc maddesi,
13/12/1983 tarihli ve 181 sayl Salk Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde
Kararnamenin 43 nc maddesine dayanlarak,
Ayrca, Avrupa Birliine ye lkelerce esas alnan nsani Kullanm Amal Sularn Kalitesine Dair
98/83/EC sayl Konsey Direktifi, Doal Mineralli Sularn kartlmas ve Pazarlanmasna likin ye
Devletlerin Kanunlarnn Uyumlatrlmas Hakkndaki 15/7/1980 tarihli ve 80/777/EEC sayl Konsey
Direktifi ile Doal Mineralli Sular in Konsantrasyon Limitleri ve Etiketleme Bilgileri Hakknda Liste
Oluturulmas ve Doal Mineralli Sularn ve Kaynak Sularnn Ozonla Zenginletirilmi Hava ile leme
Tabi Tutulmasnn artlarn Belirleyen 16/5/2003 tarihli ve 2003/40/EC sayl Konsey Direktifine paralel
olarak,
hazrlanmtr.
Tanmlar
Madde 5 Bu Ynetmelikte geen:
a) Bakanlk: Salk Bakanln,
b) Komisyon: Avrupa Birlii Komisyonunu,
c) Mstearlk: Babakanlk D Ticaret Mstearln,
d) Mdrlk: l Salk Mdrln,
e) nsani Tketim Amal Su: Orijinal haliyle ya da ilendikten sonra, datm a, tanker, ie veya
kaplar ile tketime sunulan ime, piirme, gda hazrlama ya da dier evsel amalar iin kullanlan btn
sular ile suyun kalitesinin, gda maddesinin nihai halinin sala uygunluunu etkilemeyecei durumlar
haricinde
insani tketim amal rnlerin veya gda maddelerinin imalatnda, ilenmesinde,
saklanmasnda veya pazarlanmasnda kullanlan btn sular,
f) Kaynak Suyu: Jeolojik koullar uygun jeolojik birimlerin iinde doal olarak oluan, bir veya
daha fazla k noktasndan yer yzne kendiliinden kan veya teknik usullerle kartlan ve bu
Ynetmeliin 36 nc maddesinde izin verilenler dnda her hangi bir ileme tabi tutulmakszn Ek-1' deki
nitelikleri tayan, etiketleme gerekliliklerini karlayan ve sat amac ile ambalajlanarak piyasaya arz
edilen yer alt sularn,
g) me Suyu: Jeolojik koullar uygun jeolojik birimlerin iinde doal olarak oluan, bir k
noktasndan srekli akan veya teknik usullerle karlan ve Bakanlka uygun grlen dezenfeksiyon,
filtrasyon, ktrme, saflatrma ve benzeri ilemler uygulanabilen ve parametre deerlerinin eksiltilmesi
veya arttrlmas suretiyle Ek-1deki parametre deerleri elde edilen, etiketleme gerekliliklerini karlayan
ve sat amac ile ambalajlanarak piyasaya arz edilen yer alt sularn,
h) me-Kullanma Suyu: Genel olarak ime, yemek yapma, temizlik ve dier evsel amalar ile,
gda maddelerinin ve dier insani tketim amal rnlerin hazrlanmas, ilenmesi, saklanmas ve
pazarlanmas amacyla kullanlan, orjinine baklmakszn, orijinal haliyle ya da artlm olarak ister
kaynandan isterse datm andan temin edilen ve Ek-1' deki parametre deerlerini salayan ve ticari
amal sata arz edilmeyen sular,
) D ebeke Sistemi: nsani tketime ynelik sular kullanclara ulatrmak amac ile i ebeke
datm sistemine kadar olan borular, balantlar, aletlerden oluan datm an,
i) ebeke Sistemi: nsani tketime ynelik sular kullanclara ulatrmak amac ile d ebeke
sistemi ile musluklar arasnda kurulmu olan ve ilgili ulusal yasa uyarnca su tedarikisinin yetkisi ve
sorumluluu altnda olmayan borular, balantlar ve aletlerden oluan bina ii datm sistemini,
j) Kurul: Kaynak sular ve ime sularn incelemek zere her ilde Salk Mdrnn teklifi ve
Valiliin onay ile oluturulan inceleme kurulunu,
k) Tesis zni: Kaynak suyu ve ime suyu iletmelerinin inas iin bu Ynetmelik uyarnca verilen
izni,
l) letme zni: Kaynak suyu ve ime suyu iletmelerine bu Ynetmelik uyarnca verilen iletme
belgesini,

375

m) Otomatik Makine: mlahanede yer alan, ykama, doldurma ve kapaklama ilemlerini el

demeden otomatik olarak yapan makineyi,
n) Otomatik Sistem: letmede retimi yaplan ambalajn temizlenmesi, dolum ve kapaklama
ilemlerini el demeden otomatik olarak uyum iinde yapan sistemi,
o) Geri Dnl Kap: Kaynak suyu ve ime suyu dolumunda bir defadan fazla kullanlan ve su ile
etkileim yapmayan cam, metal, krom-nikel, polikarbonat ve benzeri kaplar,
) Geri Dnsz Kap: Su dolumunda bir defadan fazla kullanlmayacak pet, cam, metal, kromnikel ve benzeri kaplar,
p) Kurul n Raporu: bu Ynetmelikte belirtilen usul ve esaslar dorultusunda suyun kayna, k
noktas ve tesis yeri ile ilgili olarak Kurulca hazrlanan kaynak veya ime sular hakknda ilk raporu,
r) Kurul Son Raporu: Tesis izni aamasnda sunulan projelere ve bu Ynetmelik esaslarna gre su
tesisinin tamamnn ina edilip tamamlandna dair Kurul tarafndan hazrlanan kaynak veya ime sular
hakknda son raporu,
s) ye lke: Avrupa Birlii yesi olan lkeleri,
) nc lkeler: Avrupa Birlii yesi olmayan lkeleri,
ifade eder.
KNC BLM
Genel Esaslar, Kalite Standartlar ve Ynetmelie Uyum izelgesi
Genel Esaslar
Madde 6 Sularn, sala uygun ve temiz olmas zorunludur.
Bu Ynetmeliin asgari artlar bakmndan sular;
a) nsan salna potansiyel bir tehlike oluturan miktar ve younlukta maddeler, mikroorganizmalar ve parazitler iermiyorsa,
b) Ek-1de yer alan artlara ve bu Ynetmeliin 7, 8, 10, 11 ve 13 nc maddelerine uyuyor ise,
sala uygun ve temiz kabul edilir.
Bu Ynetmeliin uygulanmas srasnda insan saln korumak amacyla alnan nlemler, bu
Ynetmelikte belirtilen sularn fiziksel, kimyasal, radyoaktif ve mikrobiyolojik parametre deerlerinin
almasna, suyun kalite standartlarnn dna klmasna veya sularn kirlenmesinde herhangi bir arta
neden olmamaldr.
Kalite Standartlar
Madde 7 Suyun kalite standartlar Ek-1' de belirlenen parametre deerlerini ierir.
Ek-1 (c) ve (d)de belirlenen parametre deerleri, suyun izlenmesi ve dzeltici nlemler ile
kullanm snrlamalarna ilikin 11 inci maddede belirtilen ykmllklerin yerine getirilmesi amacyla
kullanlr.
nsan salnn korunmasnn gerektirdii hallerde Ek-1de yer almayan parametreler de ilave
edilebilir. lave edilecek parametreler, en azndan suyun mikro organizmalardan, parazitlerden ve insan
salna potansiyel bir tehlike oluturan miktarlarda herhangi bir maddeden yoksun olmasn
salamaldr.
Kalite Standartlarnn Aranaca Noktalar
Madde 8 7 nci maddede yer alan parametreler;
a) Suyun bir ebeke aracl ile temin edilmesi halinde, bina ya da bir kuruluta, suyun insani
tketim iin kullanlmak zere musluklardan aktld,
b) Suyun tankerden alnmas halinde, tankerden alnd,
c) Suyun satlmak zere ielere ya da ambalajlara doldurulmas halinde, ielere ya da ambalajlara
doldurulduu,
d) Suyun gda retiminde kullanlmas halinde, suyun retimde kullanld,
noktalarda aranr.

376

Suyun, toplu kullanma sunulduu tesisler ve kurulular dndaki noktalarda kalite standartlarna
uymadnn tespit edilmesi ve bu durumun, i ebeke sisteminden ya da bakm veya onarmdan
kaynaklandnn belirlenmesi durumunda, bu Ynetmelik hkmlerine uyulmu kabul edilir.
ebeke araclyla temin edilen sular iin bu maddenin ikinci fkrasnda belirtilen durumun geerli
olmas halinde, yetkili merciler, mlkiyet sahiplerince alnabilecek mmkn olan her tr dzeltici nlem
hakknda mlkiyet sahiplerine tavsiyelerde bulunma da dahil olmak zere, parametrik deerlere
uyumsuzluk riskini azaltacak veya ortadan kaldracak her tr nlemi alr. Bunlarn dnda suyun
kullanma almasndan nceki yapsnn ve zelliinin deitirilmesi yoluyla, kullanma aldktan
sonraki parametrik deerlerle uyumsuzluk riskinin azaltlmasn ya da ortadan kaldrlmasn temin eden
uygun ileme teknikleri gibi dier nlemler de yetkili mercilerce alnr ve ilgili nfusa gerekli
tavsiyelerde bulunarak, taraflarnca alnmas gereken ilave tedbirler hakknda bilgi verilir.
Ynetmelik Hkmlerine Uyum in Zaman izelgesi
Madde 9 Sularn kalitesinin bu Ynetmelie uymas iin gerekli nlemler, bu Ynetmeliin
yrrle giri tarihinden itibaren yl iinde alnr.
Ancak;
a) Mmkn olan hallerde, dezenfeksiyondan dn vermemek kaydyla Bromat iin Ek-1 (b)de
belirtilen parametre deerinden daha dk bir deer elde etmek hedeflenir. 8 inci maddenin (a), (b) ve
(d) bentlerinde atfta bulunulan sular iin, bromatla ilgili Ek-1 (b)de belirtilen parametrik deere bu
Ynetmeliin yrrle girdii tarihten itibaren en ge be yl iinde ulalmas salanr. Bu sular iin,
bromatn parametrik deeri bu Ynetmeliin yrrle girdii tarihten itibaren ilk yl iin 25 g/L
olarak uygulanr.
b) 8 inci maddenin (a), (b) ve (d) bentlerinde atfta bulunulan sular iin Kurunla ilgili Ek-1 (b)de
belirtilen parametrik deere bu Ynetmeliin yrrle girdii tarihten itibaren en ge onbe yl
ierisinde uyulmas salanr. Bu sular iin, kurunun parametrik deeri bu Ynetmeliin yrrle girdii
tarihten itibaren ilk sekiz yl iin 25 g/L olarak uygulanr.
Kurun parametresi iin belirtilen deerlere uyum salamak amac ile verilen sre boyunca insani
tketim amal sularn kurun miktarn mmkn olduu kadar azaltmak iin btn tedbirlerin alnmas
salanr.
Bu deere uyumun salanmasna ynelik nlemlerin alnmas srasnda, Bakanlk insani tketim
amal sularda kurun miktarnn en yksek olduu yerlere ncelik vermelidir.
c) Mmkn olan hallerde, dezenfeksiyondan dn vermemek kaydyla trihalometanlar iin Ek-1
(b)de belirtilen parametre deerinden daha dk bir deer elde etmek hedeflenir. 8 inci maddenin (a),
(b) ve (d) bentlerinde atfta bulunulan sular iin, trihalometanlarla ilgili Ek-1 (b)de belirtilen parametrik
deere bu Ynetmeliin yrrle girdii tarihten itibaren en ge on yl iinde ulalmas salanr.
Toplam trihalometanlar iin parametrik deer bu Ynetmeliin yrrle girdii tarihten itibaren ilk
sekiz yl iin 150 g/Ldir.
KNC KISIM
me-Kullanma Sular
BRNC BLM
me-Kullanma Sularna Ait Hkmler
zleme, Dezenfeksiyon ve Analiz zellikleri
Madde 10 Tketime sunulan ime-kullanma sular Ek-2 Tablo B1de belirtilen sklklarda
denetleme izlemesi ve kontrol izlemesine tabi tutulur. Ek-2 Tablo B1de belirtilen asgari artlara uygun
izleme programlar hazrlanr. Numune alma noktalar, Ek-2deki gereklilikleri karlayacak ekilde
yetkili mercilerce belirlenir. Numuneler, yl boyu tketilen suyun kalitesini yanstacak ekilde alnr.
Ancak sularn, Ek-1 (a) ve (b)' de belirtilen parametre deerleri ile, 7 nci maddenin ikinci fkras uyarnca
belirlenen parametre deerlerine uyumsuzluunun tespit edilmesi halinde, kirliliin boyutlarnn ve

377

dzeltici nlemlerin etkinliinin tespiti amacyla, 11 inci madde uyarnca izleme program dnda ilave
denetleme izlemesi talep edilebilir.
Denetleme izlemesinin amac; Ynetmelik Ek-1 (a) ve (b)' deki btn parametrik deerlere uyulup
uyulmadn belirlemek iin gerekli verileri temin etmektir. Sular EK -1 (a) ve (b)de belirtilen
parametreler ile 7 nci maddenin ikinci fkras uyarnca belirlenen btn parametreler denetleme
izlemesine tabi tutulur. Bakanlk gerekli grd taktirde Ek-1 (c) ve (d) de yer alan parametreleri de
denetleme izlemesine dahil edebilir.
Kontrol izlemesinin amac, ime-kullanma suyunun Ek-2 Tablo Ada saylan parametrelerin Ek1de yer alan deerlerine uyup uymadn belirlemek amacyla, suyun organoleptik ve mikrobiyolojik
kalitesi ve ayn zamanda ime suyu artmnn yaplmas durumunda, bu artmn (zellikle
dezenfeksiyon) etkili olup olmad hakknda dzenli bilgi salamaktr.
me-kullanma sularna dezenfeksiyon gerekmesi halinde, dezenfeksiyonun etkinlii dorulanr.
Yan rnlerden kaynaklanan kirlenmenin nlenmesi iin; dezenfeksiyondan taviz verilmeksizin
dezenfeksiyon dozu dk tutulur ve gerekli btn tedbirler alnr.
me-kullanma sularnn dezenfeksiyonunda klor kullanlmas halinde u noktalardan alnan
numunelerde serbest bakiye klor miktar en fazla 0.5 mg/L olmaldr.
me-kullanma sularndan numune alma noktalar 8 inci maddede belirtilen noktalardr. Bu
noktalardan alnacak numunelerde ve analizlerde, analizi yaplacak parametreler ile numune alma ve
analiz skl Ek-2 Tablo B 1 e gre belirlenir.
Parametrelerin analiz zellikleri iin Ek-3te belirtilen artlara uyulur.
Ek-3 (1) de belirtilen metotlardan farkl bir metot kullanlmas durumunda, sonular Ek-3 (1) de
belirlenen metotlarla elde edilenler kadar gvenilir olmaldr. Sz konusu metot ve edeerlii hakknda
Bakanln bilgilendirilmesi ve onay gerekir. Bu madde uyarnca farkl metot kullanlmas halinde
Komisyona bilgi verilir.
Ek-3 (2) veya (3)de yer alan parametreler iin sz konusu blmlerde belirlenen gerekliliklere
uymak artyla herhangi bir metot kullanlabilir. Ek-3 (2)de yer alan parametrelerin analizi iin
kullanlan analiz metotlarnn performans karakteristikleri bu blmde yer alan performans
karakteristiklerine uymaldr.
me-kullanma sularnn bu Ynetmelikte yer almayan parametreler ynnden kirlenmesinin ve bu
kirlenmenin insan salna potansiyel bir tehlike oluturmasnn muhtemel olmas halinde, bu
Ynetmelikte bulunmayan maddeler ve mikroorganizmalar iin ayr izleme yaplr, izleme sonularna
gre gerekli tedbirler alnr.
Dzeltici nlemler ve Kullanm Snrlamalar
Madde 11 Bu Ynetmeliin Ek-1 (a) ve (b) de belirlenen parametre deerleri ile 7 nci
maddenin ikinci fkras uyarnca belirlenen parametre deerlerinin herhangi bir ihlali durumunda, bu
ihlalin nedenlerini belirlemek amacyla gerekli incelemeler yaplr.
ebekeden salanan sular, bu Ynetmeliin 3 nc maddesindeki ykmllklere uymak iin
alnan tedbirlere ramen, bu Ynetmeliin Ek-1 (a) ve (b)' deki belirtilen parametre deerleri ile 7 nci
maddenin ikinci fkras uyarnca belirlenen parametre deerlerine uymuyorsa ve bu sulardaki uyumsuzluk
i ebeke sisteminden, bakm veya onarmdan kaynaklanyorsa, yetkili merciler, suyun kalitesinin
iyiletirilmesi iin dzeltici nlemleri en ksa srede alr ve ilgili parametrik deerin ne derecede ald
veya uyumsuzluun insan salna ne derecede bir tehdit oluturduu gibi hususlar dikkate alarak
zorlayc tedbirlere ncelik verir.
Herhangi bir parametre deerinin ihlali durumunda, gerekli grlrse sular, izleme program
dnda ilave denetleme izlemesine tabi tutulabilir, herhangi bir parametre ihlali olmasa dahi insan sal
iin potansiyel tehlike oluturan ime-kullanma suyunun kullanm yasaklanabilir ya da snrlanabilir
veya insan saln korumak iin gerekli dier nlemler alnr. Hangi nlemlerin alnacana, imekullanma sularnn kullanmnn snrlanmasnn veya temininin durdurulmasnn insan sal asndan
neden olaca riskler de dikkate alnarak karar verilir. Byle bir durumda tketiciler bilgilendirilerek
gerekli uyarlar yaplr. Yetkili mercilerce alnan nlemler hakknda rehberler hazrlanabilir.

378

Denetleme izlemelerinde Ek-1 (c) ve (d)de yer alan parametre deerlerinin ya da artlarnn ihlali
halinde, bu ihlalin insan sal iin herhangi bir risk oluturup oluturmayaca deerlendirilir. nsan
saln korumak amacyla gerekli olmas halinde su kalitesini iyiletirmek iin gerekli dzeltici
nlemler alnr.
Dzeltici nlemlerin alnmasn gerektiren ihlalin ciddi boyutlarda olmas durumunda tketiciler
bilgilendirilir.
Muafiyetler
Madde 12 Hi bir muafiyetin insan salna ynelik potansiyel bir tehlike oluturmamas
esastr. Ancak blgede ime-kullanma suyu tedarikinin srdrlebilecei baka makul yollarn
bulunmamas halinde, Ek-1 (b)de ya da 7 nci maddenin ikinci fkrasna uygun olarak belirlenen
parametre deerlerinden, yetkili mercice, belirlenecek bir maksimum deere kadar muafiyet verilebilir.
Muafiyetler ksa sreli olur ve maksimum yl geemez. Bu srenin sonuna doru yeterli ilerleme
salanp salanmadn belirlemek iin bir deerlendirme yaplr. kinci bir muafiyet verilmesi halinde,
buna ilikin deerlendirme sonular ikinci muafiyet verilmesinin btn gerekeleriyle birlikte
Komisyona gnderilir. kinci muafiyetin sresi yl aamaz. Ancak, istisnai hallerde Komisyondan
yl amayan nc bir muafiyet dnemi talep edilebilir.
Verilen herhangi bir muafiyette aada yer alan hususlar belirtilir;
a) Muafiyetin gerekeleri,
b) Parametrenin ad, nceki izleme sonular ve muafiyette izin verilebilecek maksimum deer,
c) Corafi blge, temin edilen gnlk su miktar, ilgili nfus ve herhangi bir gda retim faaliyetinin
etkilenip etkilenmeyecei,
d) Gerekli olan yerlerde artrlm izleme skl ieren uygun bir izleme plan,
e) Gerekli dzeltici faaliyetlerin plannn bir zeti, alma zaman izelgesi, gider tahmini ve
gzden geirmeye ilikin dzenlemeler,
f) Talep edilen muafiyet sresi.
Eer parametre deerinin ihlalinin nemsiz olduu deerlendirilir ve 11 inci maddenin ikinci
fkrasna uygun olarak alnan dzeltici tedbirler, sorunun 30 gn iinde zlmesi iin yeterli ise ikinci
fkrada listelenen artlar uygulanmaz. Bu durumda, yalnzca ilgili parametre iin izin verilebilecek
maksimum deer ve sorunun zm iin izin verilecek sre belirlenir.
Eer herhangi bir su tedariki iin bir parametre deerinin ihlali geen 12 aylk sre iinde toplam 30
gn amsa bir nceki fkraya bavurulamaz.
Bu maddede belirtilen muafiyetlere bavurulmas halinde, ilgili nfus bilgilendirilir. Ayrca,
gerektiinde, muafiyetin zel risk oluturabilecei nfus gruplarna tavsiyede bulunulur. Bu
ykmllkler, aksine karar verilmedike, bu maddenin nc fkrasnda tarif edilen durumlarda
uygulanmaz.
nc fkraya uygun olarak verilen muafiyetler hari olmak zere, gnde ortalama 1000 m3
aan miktarda su tedarik eden ya da 5.000den fazla insann yararland mstakil bir su kaynana ilikin
herhangi bir muafiyet konusunda Komisyon, ikinci fkrada belirlenen bilgiler dahil, iki ay iinde
bilgilendirilir.
Bu madde ielerde ya da kaplarda sata sunulan kaynak sular ile ime sularna uygulanmaz.
Artma, Ekipman ve Materyallerin Kalitesinin Gvenceye Alnmas
Madde 13 me-kullanma sularnn hazrlanmas, datm ve yeni yaplacak tesisatta kullanlan
madde veya materyallerden kaynaklanan kirliliin, kullanm iin gerekli olan younluktan daha yksek
olmamas ve dorudan ya da dolayl olarak, insan salna ynelik bir risk oluturmamas iin gerekli
btn nlemler alnr. Suyun tketime sunulduu noktaya kadar her aamada su ile temas eden veya
etmesi muhtemel olan btn yzeyler ile yine su ile temas edecek ekilde kullanlacak alet ve cihazlar,
suyun niteliini bozmayacak ve sala zarar vermeyecek zelliklere haiz malzemeden yaplr.
Bilgilendirme ve Rapor Etme
Madde 14 Yetkili mercilerce ime-kullanma sularna ilikin olarak tketicilere yeterli ve gncel
bilgiler salanr ve bu dorultuda Bakanlk bilgilendirilir.

379

Sularn kalitesi hakknda, tketicileri bilgilendirmek iin ylda bir rapor yaynlanr. Rapor, en
azndan gnde ortalama 1000 m3 aan ya da 5000den fazla kiiye hizmet eden btn mstakil su
kaynaklaryla ilgili bilgileri ierir. Rapor takvim yln kapsar ve bu dnemin sonundan itibaren bir
takvim yl iinde yaynlanr. Bu raporlar yaynlanmasndan itibaren iki ay iinde Komisyona gnderilir.
Raporlarn hazrlanmasnda, 3 nc maddenin birinci fkrasnn (b) bendi, 7 nci maddenin ikinci ve
nc fkras, 10 uncu maddenin birinci fkras, 11 inci madde, 12 nci maddenin beinci fkras ile altnc
fkras ve 15 inci maddenin birinci fkrasnda yer alan hkmler dikkate alnr.
Ayrca, hazrlanan raporla birlikte, 11 inci maddenin birinci fkras ile nc fkras ve 9 uncu
maddenin (c) bendine uygun olarak alnan ya da alnacak nlemler hakknda rapor hazrlanr ve
Komisyon a sunulur.
Ynetmelik Hkmlerine Uymak iin Zaman izelgesiyle ilgili stisnai Haller
Madde 15 9 uncu madde hkmlerine uymak iin zaman izelgesiyle ilgili olarak, istisnai
hallerde ve corafi olarak tanmlanm alanlarda, Komisyona 9 uncu maddede yer alan sreden daha uzun
bir sre tannmas iin zel bir talepte bulunulabilir. Bu ilave sre yl aamaz ve srenin sonuna doru
bir gzden geirme yaplr ve sonucu Komisyona iletilir. Komisyondan bu gzden geirmeye dayal
olarak yla kadar uzayan ikinci bir ilave sre talep edilebilir. Bu hkm ielerde ya da kaplarda sata
sunulan sulara uygulanmaz.
Gerekeleri bildirilen byle bir talep, karlalan glkleri belirleyecek ve en azndan 12 nci
maddenin ikinci fkrasnda ngrlen btn bilgileri ierecektir.
Yetkili merci bu maddeyi uyguladnda talepten etkilenecek nfusun, talebin sonucu hakknda
uygun bir yolla hemen bilgilendirilmesini ve gerekli olan hallerde, bu talebin zel bir risk oluturabilecei
zel nfus gruplarna uyarlarda bulunulmasn salar.
NC KISIM
Kaynak Sular ve me Sular
BRNC BLM
Kaynak Sular ve me Sularnn zne Balanmas ile lgili Hkmler
zinsiz Kaynak Sular ve me Sularnn Sat Yasa
Madde 16 zinsiz kaynak sular ve ime sularnn sat yasa ile ilgili hkmler aada
belirtilmitir:
a) Bu Ynetmelikte belirtilen tanm ve niteliklere uygun olsa dahi, bu Ynetmelik hkmlerine
gre izin alnmam kaynak ve ime sularnn pazara arz, sat ve tketime sunulmas yasaktr.
b) Dere, gl, nehir gibi yzeysel sularn sat yasaktr.
c) Kaynak sular ve ime sularnda ayn kaynak birden fazla gerek veya tzel kiilerce
kullanlamaz.
d) zinli sularn, iletme ruhsatnda yer alan ticari isminden farkl bir isim altnda sat yasaktr.
Ancak, Bakanln zel izni ile izinli sulardan nc lkelere ihracat amac ile kendi adna veya baka
firma adna farkl bir ticari isim ile dolum yaplabilir. Bu madde uyarnca dolum yapacak reticilerin Ek6 da yer alan form dorultusunda Bakanla bildirimde bulunarak izin almas zorunludur.
e) Bu Ynetmelie gre izne balanm olan kaynak ve ime sular, tketim yerlerine nakil ve
tketim yerindeki depolama iinde kullanlacak tat, tank ve depolarn Bakanlka hijyenik artlara sahip
olmas ve bu ngrlen usul ve esaslar erevesinde ayrca izin alnmas kayd ile toplu olarak yemek ve
sair gda maddesi hazrlamak veya istihdam ettii elemanlarn ya da hizmet sunduu kiilerin su ihtiyacn
karlamak veya endstride herhangi bir maddenin retiminde kullanmak iin Ek-1' de nitelikleri
belirtilen kaynak veya ime sularn tercih eden kurulu ve iletmelerden gnde 500 litreden fazla ihtiyac
olanlara bu sular temin edilebilir. Bu sular bakalarna satlamaz.
f) Belediye mcavir alan dnda olup fenni su ebekesi bulunmayan veya shhi ime-kullanma
suyu yeterli olmayan, toplu yaanlan ve gnde 500 litreden fazla zaruri su ihtiyac bulunan yerlerdeki

380

kiilerin su ihtiyacnn karlanmas iin, bu fkrann (e) bendi uyarnca su temin edilebilir . Bu sular
bakalarna satlamaz.
zin Alma Mecburiyeti
Madde 17 Bu Ynetmelikte belirtilen esaslara uygun kaynak ve ime sularn iletmek
isteyenler, Bakanlktan tesis ve iletme izni almak zorundadr.
Bu Ynetmelie gre verilen izin, yrrlkteki mevzuat uyarnca dier kurululardan izin alma
zorunluluunu ortadan kaldrmaz.
lk Bavuru, nceleme ve Analiz
Madde 18 Bu Ynetmelikte belirtilen kaynak ve ime sularn iletmek isteyen gerek veya
tzel kiiler, kaynakta veya k noktasnda hibir ilem yapmadan, kaynan veya k noktasnn yerini
tereddtlere meydan vermeyecek ekilde belirleyen plan veya kroki ile birlikte Valilie mracaat ederler.
Bavurunun Mdrle intikali zerine; sularn kayna veya k noktas, mdrlk elamanlar
kontrolnde numune alnacak ekle getirtilir. Kurul, kayna veya k noktas ve tesis yerini mahallinde
tetkik eder. Yaplan tetkikler sonucunda, kaynan veya k noktasnn tanmna uygunluunun tespit
edilmesi halinde, salk tekilat, kaynandan tekniine uygun olarak gerekli numuneleri alr; debi ve
scaklk gibi mahallinde yaplmas gereken lmleri yapar, kaptajn yeri ve kaynan veya k
noktasnn etrafnda braklacak koruma alan mesafesi ve gerekli olan dier hususlara da yer verilerek
n raporu detayl ekilde hazrlar.
Alnan numuneler, tercihen akredite olmu ve analitik kontrol sistemine sahip, denetim yetkileri
yetkili kurulularca onaylanm bamsz kii veya kurumlarca belirli aralklarla denetlenen laboratuvarlar
arasndan, Bakanlka yetki verilecek laboratuvarlarda analiz ettirilir.
Tesis izni ve iletme izni iin yaptrlan analizler ile Kurul yelerinin yolluklarnn yrrlkteki
mevzuata uygun olarak denmesinden su iletmecisi sorumludur.
Kurul
Madde 19 Kurul; l salk mdrnn veya grevlendirecei mdr yardmcsnn
bakanlnda aadaki yelerden tekil edilir:
a) Gda ve evre kontrol ube mdr,
b) Kimya mhendisi veya kimyager veya gda mhendisi veya biyolog,
c) Jeoloji mhendisi veya hidro-jeoloji mhendisi,
d) Makine mhendisi,
e) naat mhendisi,
f) Tbbi teknolog veya salk memuru veya evre salk teknisyeni,
g) lgili imar mdrln temsilen bir yetkili.
Tesis izni aamasnda Kurul, bu maddenin birinci fkrasnn (a), (c), (e), (f) ve (g) bentlerinde
saylan gruplara dahil yelerden her bir gruptan en az bir yenin katlm ile mahallinde toplanr.
letme izni aamasnda ise, bu maddenin birinci fkrasnn (a), (b), (d), (e) ve (f) bentlerinde saylan
gruplara dahil yelerden her bir gruptan en az bir yenin katlm ile mahallinde toplanr.
Gerekli grlr ise, dier ilgili teknik elemanlar da kurula dahil edilir. Ayrca, Kurula konusunda
uzman ilgili sivil toplum rgt temsilcisi gzlemci olarak katlabilir. Sz konusu temsilcinin Kurula
katlm zorunlu deildir.
Kurul yelerinin grleri arasnda ihtilaf domas halinde Bakanlk konu ile ilgili uzmann
grn dikkate alabilir veya yeniden Kurul oluturabilir.
Projelerin Hazrlanmas
Madde 20 Kurulun olumlu n raporundan sonra iletmeye ait suyun k noktas ve kayna,
kaptaj ve koruma blgesi, isale hatt, toplama odas, depo, imlahane ve dier sosyal tesislere ait
nitelerin projeleri iletmeci tarafndan aada belirtilen leklerde yetkili mhendislere hazrlattrlr.
a) 1/100 veya 1/1000 lekli koruma blgesini gsterecek biimde kaynak yeri plan koteleri,
b) 1/20 - 1/50 lekli kaptaj projesi,
c) Kaynan veya k noktasnn balantlarn, toplama odasn ve maslak gibi niteleri de
gsteren 1/200 -1/2000 lekli isale plan ve profili,
d) Kanalizasyon bulunmayan yerlerde 1/20 - 1/50 lekli fosseptik projesi ve aklama raporu,
381

e) Depo kullanlacak ise 1/50-1/100 lekli depo projesi,

f) 1/50-1/500 lekli imlahane projesi, (Uygulanacak prosese bal olarak, iletmede imal edilmesi
gereken dnsz ambalajlar iin imal yeri ile kirli ve dolu kap bekletme yeri, ykama, doldurma ve
kapaklama yeri ve dier ilgili niteleri birlikte gsterir.)
g) Makine yerleimi ile i akmn gsterir ema ve aklama raporu,
h) Sosyal tesis ile dier yardmc niteleri gsterir 1/50-1/500 lekli proje,
) Btn niteler ile kaynak koruma alann da gsterecek ekilde hazrlanm genel vaziyet plan.
Dosya Tanzimi
Madde 21 Tesis izni iin nsha olarak tanzim edilecek olan dosyada aada belirtilen bilgi
ve belgeler bulunur;
a) Dileke,
b) 20 nci maddede belirtilen projeler,
c) Suyun kaynandan veya kaynaklarndan, k noktas veya noktalarndan alnacak numunelerin
Ek-1de yer alan parametrelere ait tam analiz raporlar,
d) Su ile ilgili Kurul n raporu,
e) Ek-4de yer alan Tesis znine Esas Deerlendirme Formu,
f) Valiliin Uygun grn belirtir Olur,
g) Suyun imla ekli ile ilgili aklama raporu,
h) Hidrojeolojik inceleme raporu,
) Suyun bulunduu arazinin, Kurulca belirlenen koruma alann da kapsayacak ekilde tapusu, yer
baka gerek veya tzel kiiye ait ise noter onayl anlama rnei, hisseli tapularda dier hissedarlarn
noter onayl muvafakat veya ilgili mahkemeden alnacak karar,
i) Suya uygulanacak retim proseslerine ilikin bilgi ve belgeler,
j) Teknik usullerle yer altndan kartlan ve k noktas kuyu olan ime sularnda Devlet Su
leri Genel Mdrlnden alnacak me Amal Yer Alt Suyu Kullanm Belgesi,
k)Teknik usullerle yer altndan kartlan ime sularnn ilgili mevzuatna uygun olarak l zel
daresinden kiralandna dair szleme,
l) sale hattnda kullanlacak malzemelere ait bilgi ve belgeler,
m) Var ise ilgili mevzuat dorultusunda alnm dier kurululara ait gr yazlar.
Hazrlanan dosyalar mdrlke incelenir ve uygun grlmesi halinde onaylanr. Mdrlke
incelenerek uygun grlen ve onaylanan, dosya bilgilerine dayanlarak dzenlenen Ek-4 formu, Valilik
Oluru, Kurul Raporu ve analiz raporlar Bakanla gnderilir. Dosyalardan bir nshas mdrlkte, birisi
salk ocanda ve dieri de iletmecide muhafaza edilir.
Tesis zni
Madde 22 Bakanla intikal eden bilgi ve belgeler tetkik edilir ve gerektiinde mahallinde
incelemede bulunulur. Uygun grlmesi halinde iletmeye tesis izni verildii bir yaz ile Valilie
bildirilir. Mdrlke onaylanan dosyalarn bir nshas mdrlkte, dier nshas da iletmecide
muhafaza edilir.
Su sahipleri veya iletmecileri, Bakanlktan tesis izni almadan ina ettikleri yaplardan dolay hak
talep edemezler.
Verilen tesis izni yl iin geerlidir. Tesisin bu sre iinde ina edilememesi ve iletme sahibinin
Bakanlktan ek sre talebinde bulunmas halinde, bu sre Bakanlka en fazla iki yl uzatlabilir.
letme zni
Madde 23 Tesis izni alanlar, uygun grlen projeleri ve bu Ynetmelikte istenilen hususlar tam
olarak yerine getirmek suretiyle btn tesisleri ina ederek tamamladktan sonra, bir dileke ile Valilie
bavurarak iletme izni talebinde bulunurlar.
Kurulca, tesislerin mahallinde incelenmesi sonucu, bu Ynetmelik hkmlerine ve projelerine
uygunluunun anlalmas halinde, ruhsata esas olmak zere suyun tketime sunulaca en son nokta olan
nihai dolum yerinden su rnekleri alnarak Ek-1' de yer alan tm parametreler ynnden analizleri
yaptrlr. Sularn etiket bilgisinde de bu analiz sonular esas alnr.

382

Kurul son raporu, suyun tam analiz raporlar, Valilik Oluru, firma imzas ve kaesini tayan adet
etiket rnei Ek- 5 de yer alan Kaynak ve me Sular in letme znine Esas Deerlendirme Formu
Bakanla gnderilir.
Gerektiinde tesisin mahallinde incelenmesi ve dosyann tetkikine mteakiben Bakanlka iletme
izni verilir.
Tesis izni alnmadan ina edilmi tesislerin projelerine uygun olmas halinde; Ek- 4 ve Ek 5 de
yer alan formlara gre l Salk Mdrlklerince bir deerlendirmede bulunulur ve herhangi bir
olumsuzluk yok ise gerekli bilgi ve belgeler Bakanla gnderilir. Bakanlka uygun grlmesi halinde
tesis izni ile iletme izni ayn anda verilir.
KNC BLM
Tesislere Ait Hkmler

Kaynak Koruma Alan

Madde 24 Kaynak koruma alan, Kurul tarafndan kaynan yer ald jeolojik formasyon,
toporafik ve hidrojeolojik artlar gz nne alnarak tayin edilir.
Koruma alan ile ilgili hususlar projesinde gsterilir ve gerekesi ayrntl olarak Kurul n
raporunda belirtilir.
Koruma alanna insan, hayvan, sel ve dier sularn girmesi nlenerek her trl kirlenmeye kar
tedbirler alnr. Bu blgede suyun niteliini etkileyecek faaliyetlere izin verilmez.
Kaptaj
Madde 25 Teknik usullerle kartlmayp yeryzne kendiliinden kan sularn kaptaja
alnmas arttr. Kaptaj, suyun k noktasndan salkl ekilde alnarak isaleye hazr duruma getirilip,
her trl kirlenmeye mani olacak ve dardan iine hibir ey szmayacak tarzda ina edilir. Kaptaj, suyun
k noktasna gelecek ekilde yaplr.
Kaptaj, camdan veya suyun niteliini bozmayacak malzemeden yaplm alr kapanr ekilde
ayrlm, biri sularn topland oda ve dieri manevra odas olmak zere iki blmden oluur.
Kaptajn manevra odasnda, suyun isalesi, su kaynan tamamen ortaya karacak ekilde tahliyesi,
numune alnmas, debisinin llmesi ve manevra odasna dklecek sularn boaltlmas iin gerekli
tertibat yer alr. Ayrca, her iki blmn birlikte veya ayr ayr havalandrlmas iin, suyun dardan
kirlenmesini nleyecek ekilde gerekli tertibat yaplr. Bu zellikler, toplama odas ile benzeri yaplarda
da gz nnde bulundurulur ve bu gibi nitelerin tahliye ularna uygun tertibat konur.
Ayr kaptajda toplanan ayn nitelikteki sular iin tek manevra odas yaplabilir.
sale
Madde 26 Suyu depoya aktmak iin kurulan isale hatt, suyun fiziksel ve kimyasal niteliklerini
bozmayacak bir maddeden yaplr.
sale projesi, isale hatt borusunda daima basnl su bulunacak ekilde tanzim edilir.
Su kaptajdan depoya, gerekli shhi ve teknik tedbirler alnarak cazibe ile aktlr. Toporafik
bakmdan buna imkan olmayan hallerde, suyun zelliklerini bozmayacak nitelikte pompa kullanlarak ve
su terfi edilerek isale salanabilir.
Depo
Madde 27 Depo, aada belirtilen zellikleri tar;
a) Depo i yzeyleri fayans veya suyun niteliini bozmayacak bir madde ile kaplanacak, en az iki
gz oda ile bir manevra odasndan oluur.
b) Depo gzlerinin iine giriler manevra odasndan veya manevraya msaade eden vana
gruplarndan yaplr ve depo iine sabit merdiven konmaz.
c) Depoya giren ve kan sudan numune almak ve giren suyun debisini lmek iin gerekli tertibat
bulunur.
d) Depo, herhangi bir bina ile bitiik yaplmaz ve ats bulunmaz. Ancak, gerekli durumlarda
imlahane ile bitiik olabilir.

383

e) Depo gzlerinin havalandrlmasnn salanmas ve dardan su ve baka maddelerin girmesinin

nlenmesi iin uygun bir havalandrma bacas bulunur.
f) Depoya su girii yapan, imlahaneye veren ve tahliyede kullanlan borular, depo iinde, su ile
temas etmeyecek ekilde dzenlenir.
g) Depo manevra odasnda, depo gzlerine giren ve kan borular ve bunlarn birbiri ile olan
balantlar bir emada gsterilir ve bu ema manevra odasnn grlebilir bir yerine aslr.
h) Ayrca sularn niteliklerini deitirmeyecek paslanmaz elik ve benzeri maddeler ile yaplm
depolar ile su ile temas eden yzeylerin epoksi gibi maddelerle kapl elik tanklar da kullanlabilir.
mlahane
Madde 28 mlahane aadaki blmleri kapsar:
a) Dnl cam ve izin verilen dier kaplara dolum yapmak iin,
1) Bo kaplarn depoland blm,
2) Doldurulmu kaplarn depoland blm.
b) letmede retilen dnsz kaplara dolum iin;
1) Hammaddelerin depoland blm,
2) Doldurulmu kaplarn depoland blm.
mlahane taban, kir tutmayan ykanabilir bir malzeme ile denir ve her blm tabannda
kanalizasyona, kanalizasyon bulunmayan yerlerde septik ukurlara bal, sifonlu, zgaral tertibat bulunur.
Btn blmlerin tabanlar, sularn abuk ve kolay akabilecei ekilde sifon tertibatna doru eimli olur.
Yaplacak septik ukurlar, hela ukurlarndan ayr olup, sularn kirlenmesine neden olmayacak
ekilde ve 19/3/1971 tarihli ve 13783 sayl Resm Gazetede yaymlanan Lam Mecras naas
Mmkn Olmayan Yerlerde Yaplacak ukurlara Ait Ynetmelie uygun olarak ayr bir yerde yaplr.
mlahane duvarlarnn i yzeyleri tabandan itibaren en az iki metre ykseklikte fayans gibi kolay
temizlenebilir shhi malzeme ile denir.
mlahane iindeki blme duvarlar ise fayans kapl duvar olabilecei gibi, paslanmaz elik veya
camdan yaplabilir. Bu blmelerin asgari iki metre ykseklikte olmas arttr.
mlahane, gndz alabilecek ekilde ina edilmi ve yeterli byklkte pencere ile donatlm
olarak, daima temiz bulundurulur. Temizlik, shhi ve teknik usullerle yaplr.
mlahane iinde bulundurulan her trl ara ve gereler kolay temizlenebilir maddeden yaplm
olacaktr. Temizlik iin kullanlan p kab ve dier temizlik malzemesi suyu kirletmeyecek bir yerde
bulundurulur. Genel temizlik, alma saatleri dnda yaplr. almann devaml olduu hallerde ise
alma durdurularak yaplr.
mlahaneye her trl haere ve kemiricilerin girmesini nleyecek shhi ve fenni tedbirler alnr.
Tesiste, gerektiinde tekniine ve usulne uygun olarak yetkili personel tarafndan ilal mcadele
yaplr. lalamada yetkili makamlarca izne balanm rnler kullanlr ve bunlar imlahanede
bulundurulamaz.
mlahanede, personelin ahsi temizliini yapmas, kap, kapak ve benzeri malzemelerin zel
blmleri dnda depolanmas, kedi, kpek, kmes hayvanlar ile benzerlerinin beslenmesi ve
bulundurulmas yasaktr. Sosyal tesislere ait kaplar dorudan imlahaneye alamaz.
Ayn imlahanede, ayn dolum hatt ve makinesi kullanlarak ilgili kurumundan izin alnmas art ile
dier su ve sulu ieceklerin dolumu yaplabilir.
Sosyal Tesisler
Madde 29 Tesiste, alanlarn sosyal ihtiyalarn karlamak zere, yemekhane, soyunmagiyinme ve dinlenme yeri, du, tuvalet, lavabo, gerektiinde yatakhane gibi sosyal tesisler ihtiyaca cevap
verecek zellik ve sayda uygun shhi niteliklerde yaplr.
Su ile Temas Eden Yzeyler
Madde 30 k noktasndan doluma kadar su ile temas eden veya etmesi muhtemel olan btn
yzeyler ile yine su ile temas edecek ekilde kullanlacak alet ve cihazlar, suyun niteliini bozmayacak ve
sala zarar vermeyecek zellikleri haiz malzemeden yaplr.

384

NC BLM
Kaplar, Kapaklar ve Etiketler
Kaplar
Madde 31 Suyun dolumunda kullanlacak kaplar ilgili Bakanln iznine tabidir. Bu kaplar,
suyun niteliini deitirmeyecek ve su ile etkilemeyecek, izin alnm bir maddeden yaplr.
Ambalajda cam dndaki malzemeden yaplm kaplarn kullanlmas halinde, bu kaplarn salk
asndan sakncal olmadna, kullanm ve retimine ilikin bilgi ve belgeler ilgili Bakanla ibraz
edilerek izne balanr.
Suyun dolumunda kullanlan kaplar, geri dnl ve geri dnsz olmak zere iki ayr grupta
deerlendirilir:
a) Geri dnl kaplar: En az 55-70 C scaklktaki su ve uygun temizlik maddesi ile tam otomatik
olarak el demeden ykanabilecek ve ayrca kullanm ve ykama sonucu herhangi bir deformasyona
uramayacak nitelikte olur. Bu kaplarn dedektr ve benzeri sistemle niteliinin deimediinin kontrol
edilmesi gerekir.
Geri dnl polikarbonat damacanalarda suyun ad ve/veya irket ismi ve/veya tescilli amblemi
veya logosu kabartma eklinde kap zerine yazlr ve bu kaplara farkl su dolumu yaplamaz. Geri
dnl kaplarda tutma yerleri kabn i hacmine dahil olmamaldr.
b) Geri dnsz kaplar: Su dolumunda, cam ve metal dnda malzemeden yaplm kaplarn
kullanlmas halinde, bu kaplar imlahanenin ilgili blmlerinde otomatik olarak hammaddeden ve
preformdan hareketle imal edilir. Kaplar dolumdan nce basnl su ve hava ile temizlenir, el demeden
otomatik sistemle doluma alnr.
Suyun dolumunda cam, polietilen (PET) ve polivinilklorr (PVC) gibi geri dnsz kaplarn
dnda alminyum folyodan otomatik olarak retilen geri dnsz ambalajlarda kullanlabilir.
Kapaklar
Madde 32 Su kaplarnda kullanlacak kapaklar iin ilgili Bakanlktan izin alnmas ve bu
kapaklarn aadaki zelliklere sahip olmas arttr.
a) Kapaklar su ile etkilemeyen ve insan salna zarar vermeyen plastik veya metalden yaplr ve
imlahanede bulunan otomatik kapaklama makinesinde, yrtlmadan veya bozulmadan almayacak ekilde
kapatlr.
b) Sularn bardak eklindeki kaplara dolumunda, yaptrc kullanlmakszn bardak azn
tamamen kapatacak ekilde, tekniine uygun kapaklar kullanlr. Bu kapaklarda, kolay alabilmesi iin
ama uzants bulunur. Kapaklar, imlahanede hijyenik artlarda muhafaza edilir.
Kullanlm veya bozulmu kapaklarn kullanlmas yasaktr.
Kaplarn Ykanmas, Doldurulmas ve Kapaklanmas
Madde 33 Kaplarn ykanmas, doldurulmas ve kapaklanmas el demeden otomatik makine
veya otomatik sistemle yaplr. Geri dnl kaplar her seferinde dolumdan nce ykanr. Otomatik
ykama nitelerinde ykama ilemi, uygun teknoloji ve malzeme ile yaplr.
Ykama suyunda kullanlan rnn aktivitesinin devamll salanr.
Temizlikte Bakanlktan izinli rnler kullanlr. lem dosyasnda temizleyici ile ilgili bilgiler yer
alr.
Tesisteki ykama suyu hijyenik ykamaya imkan vermeyecek derecede kirlendiinde deitirilir.
Dolum yerinde dolum yaplan ve kaplarn ykanmasnda kullanlan su dnda baka su
bulundurmak yasaktr.
Etiket Bilgileri
Madde 34 Sularn etiketinde; suyun ad, cinsi, imla edildii yerin adresi, Bakanlka verilen
iznin tarih ve says, Bakanln uygun grd uyarlar, ayrma ilemi gibi Bakanln izni ile suya
uygulanan ilemler ve suyun sahip olduu parametreler yer alr. mal ve son kullanma tarihi ile parti ve
seri numaras etiket zerine yazlabilecei gibi kap veya kapak zerine grnr bir ekilde yazlr.
Kaynak sularnn ticari tanmlamas, kaynan ismini veya kaynan bulunduu yerin ismini
yanstmyorsa, kaynan ismi veya kaynan bulunduu yerin ismi, bu ticari tanmlama iin kullanlan
puntonun bir buuk kat byklnde puntoyla yazlr. Suyun cinsi, adnn hemen altnda okunabilecek

385

ekilde yazlr ve bu yaz sembollerle kapatlamaz. Etiket zerinde yer almas gerekli grlen bilgiler,
frnlanm veya kabartma veya bask eklinde olabilecei gibi kat etiket eklinde de olabilir.
Kat etiketin, suyun tketiciye ulancaya kadar ambalaj zerinde kalmasn salayc, bozulmasn
ve dmesini nleyici her trl tedbir iletmeci tarafndan alnr. Suyun ad mutlaka kapak zerine de
yazlr.
Kap, kapak ve etiketlerde tketiciyi yanltc bilgi ve sembollere yer verilemez. Tketicinin
yanltlmas ve aldatlmasn nlemek, rn gvenliini salamak iin; ileticilerce polikarbonat
damacana gibi kaplarda, kap ve kapak zerine gelecek ve hava ve su szdrmayacak ekilde shiring
uygulanr. Shiring zerine okunacak ekilde suyun ad ve cinsi yazlr.
Etiketlerin dzenlenmesinde;
a) Etiket zemini Ek-1 cde yer alan gsterge parametrelerini kapsayacak ekilde doal kaynak
sularnda mavi ve tonlar; ime sularnda kahverengi ve tonlar olacak ekilde; tamamen tarif edilen
renkte olabilecei gibi;
b) Etiketin alt ve st kenarlarna su cinsine uyan, yukarda belirtilen renklerde bantlar konulmak
sureti ile, etiketin dier yerlerinde istenilen renkler kullanlabilir. Bu bende uyan etiketlerde u ller
uygulanr:
1) 8 litre ve zeri ambalajlarda asgari 1.5 cm. bant genilii uygulanr ve bandn iine suyun cinsi
en az 18 punto ile yazlr.
2) 1 litre hari olmak zere 1 ile 8 litre aras ambalajlarda asgari 1 cm. bant genilii uygulanr ve
bandn iine suyun cinsi en az 14 punto ile yazlr.
3) 1 litre ve altndaki ambalajlarda asgari 0.5 cm. bant genilii uygulanr ve suyun cinsi en az 12
punto ile yazlr. Hazrlanan etiketler iletme ruhsat aamasnda Bakanlka onaylanr.
Etiket zemini zerinde, gsterge parametrelerinde yer alan kimyasal parametreler okunabilecek
ekilde yer alr.
nc lkelere ihracat amac ile dolumu yaplan sularn etiket dzenlemelerinde bu Ynetmelikte
geen hkmler uygulanmaz.
me sularnda suyun fiziksel ve kimyasal niteliklerini deitirici ters osmoz, filtrasyon ve benzeri
ilemler ile kaynak sularnda ozonla zenginletirilmi hava kullanlarak ayrtrma ilemi yaplmas
halinde etiket zerinde belirtilmesi zorunludur.
kram maksadyla kullanlmak zere belirli kii veya kurulular adna retim yaplan hallerde
yukardaki fkralarda belirtilen bilgilere ek olarak, adna retim yaplan kiinin veya kuruluun logosuna,
adna veya unvanna etiket zerinde yer verilebilir. Bu rnler, retimi yaptran kii veya kurulularca
bakalarna satlamaz. Bu tr retimler, adna retim yaplacak kiinin veya kuruluun ad veya unvan,
etiket rnei ve retim miktar da belirtilerek her retim partisinden nce Bakanla bildirilir.
DRDNC BLM
Kaynak Sular ve me Sularyla lgili eitli Hkmler
Mesul Mdr
Madde 35 Su tesislerinde, devaml olarak mesul mdr bulundurulmas zorunludur. Mesul
mdre ait bilgi ve belgeler salk mdrlne yazl olarak bildirilir. Mdrlke uygun grlrse
mesul mdr belgesi dzenlenir.
Mesul mdr, salk, gda, biyoloji, kimya veya evre alannda eitim alm lisans ve n lisans
mezunlarndan olur.
Mesul mdr grevlendirilmesi iletmecinin sorumluluunu ortadan kaldrmaz.
Dezenfeksiyon, Ayrtrma ve Filtrasyon
Madde 36 Kaynak sularnn yer yzne kt ve kullanma arz edildii noktada mikrobiyolojik
adan temiz olmas esastr. Kaynak sularna kendisine karakteristik zellik veren nemli elementlere
ilikin suyun kaynandaki niteliini deitirmemek kaydyla uygulanan, muhtemelen oksijenlemeyi
takiben demir ve kkrt gibi kalc olmayan elementlerin filtrasyon ve boaltma yoluyla ayrtrlmas,
ozonla zenginletirilmi hava kullanlarak demir, mangan, kkrt ve arseniin ayrtrlmas ve tamamen

386

fiziksel yollarla serbest karbondioksidin ksmen veya tamamen ayrtrlmas ilemleri ile kaynak
suyunun kimyasal ve mikrobiyolojik niteliklerini deitirmeyecek tarzda suda asl kalan zlmemi
partiklleri uzaklatrmaya ynelik filtrasyon ilemleri dnda herhangi bir ilem uygulanmamas esastr.
Kaynak sularnda dezenfeksiyona ynelik herhangi bir ilem yaplamaz Ancak sava, deprem ve sel gibi
doal afetlerde Bakanln zel izni ve uygun grecei usul ve teknikler ile dier ilemlere tabi tutulabilir.
Ayrma ileminde ozonla zenginletirilmi havann kullanlmas halinde;
a) Bakanlk nceden bilgilendirilir,
b) Ayrm ileminde ayrm ileminin etkinliinin salanmas, zararl etkilerinin nlenmesi ve suyun
fiziksel ve kimyasal bileimlerinin deimemesi esas alnr,
c) Ayrma ileminden nce kaynak suyu, bu Ynetmeliin 6 nc maddesinin (a) bendinde belirtilen
mikrobiyolojik kriterleri salamaldr. Ozonla zenginletirilmi hava kullanm ile ileme tabi tutulmu
kaynak sularnn kontrol izlemesine ozon, bromat ve bromoform da dahil edilir ve ilem sonucundaki
kalntlar iin maksimum limit deeri ozon iin 50 mg/L, bromat iin 3.0 mg/L, ve bromoform iin ise 1.0
mg/L, olarak belirlenir .
me sularnda dezenfeksiyon, ktrme, filtrasyon gibi hazrlama ilemleri uygulanabilir. Bu
sulara ayrca deiyonizasyon, ters osmoz, elektrodiyaliz ve benzeri ilemler uygulanr.
me sularnda dezenfeksiyon; ozonlama, ultraviole ve benzeri metotlar ile yaplabilir.
Personele Ait Kyafet ve Salk Kontrolleri
Madde 37 mlahanede alan personel, uygun i elbisesi ve balk giymek, dolum
makinelerinin banda duranlar az ve burunlarna maske takmak zorundadrlar.
yerinde alan personelin temizliine dikkat edilir. 1593 sayl Umumi Hfzsshha Kanunu'nun
126 nc maddesi gereince alanlarn salk kontrolleri ve portr muayeneleri yaplarak salk
karnelerine ilenir. Bu ilemden iveren ve mesul mdr sorumludur.
letmeci Tarafndan Yaptrlacak Analizler
Madde 38 letmeciler, kaynak ve ime sularnn denetim ve kontrol izlemeleri iin Mdrlk
tarafndan alnacak su numunelerinin analizlerini 18 inci maddede belirtilen laboratuvarlarda yaptrmak
ve alacaklar raporlar her yl iin ayr dosyalarda saklamak ve analiz sonularn Mdrlk kanalyla
Bakanla bildirmek zorundadr.
letmede Bulundurulacak Belgeler
Madde 39 letmede Bakanlka verilen iletme izni belgesi, mesul mdre ait fotorafl ve
valilike onayl belge, yapraklar numaralanm ve sonu salk mdrlnce onaylanm denetleme
defteri, iilere ait salk karneleri ve portr muayenesi raporlar ile 38 inci maddeye gre iletmeci
tarafndan yaptrlm analizlerin sonu raporlar bulundurulur. Ayrca, sularn nc lkelere ihracat
amacyla 16 nc madde uyarnca Bakanlktan izin alnmsa, alnan izin belgesi de iletmede
bulundurulur.
znin Geerlilii, zin Belgesinin Kaybolmas veya Tahrip Olmas
Madde 40 zin, kimin adna ve hangi su iin alnm ise o gerek veya tzel kii ve su iin
geerlidir. zin belgesinde belirtilen hususlar esas olup; bu hususlardan herhangi birinin deimesi veya
iletme izni belgesinin kaybolmas, okunamayacak ve yanl anlamalara sebep olacak ekilde bozulmas
halinde, su sahibi veya iletmecisince bir dileke ile valilie mracaat edilir. Dilekeye deiiklik ile ilgili
belge ve bilgiler veya kayp ilan verilmi gazete veya bozulan izin belgesinin asl ilave edilir.
Mracaat zerine mdrlke gerekli inceleme yaplr ve tesiste iznin verildii artlarda bir
deiiklik olmadnn tespit edilmesi halinde; mdrlke hazrlanacak rapor, valiliin konuya ilikin
uygun gr ile birlikte Bakanla intikal ettirilir. Bakanlka yaplacak inceleme sonucu sz konusu
talebin uygun grlmesi halinde, gerekli dzeltme yaplr veya eski tarih ve say ile yeniden izin belgesi
tanzim edilir ve gerekli aklama yaplarak onaylanr.
zin verme srasndaki mevcut artlarn kaybettii 46 nc madde uyarnca tespit edilen iletmeler ile
ruhsatlandrma srecinin herhangi bir aamasnda sahte ve yanltc belge ibraz ettii tespit edilen
iletmecilerin adlarna dzenlenen izinler iptal edilir. Ayrca yaplan denetimlerde faaliyet gstermedii

387

tespit edilen ve tespit tarihinden itibaren bir yl iinde faaliyete gemeyen tesislerin iletmecilerinin
adlarna dzenlenen izinler iptal edilir.
Tesiste Yaplacak lave veya Deiiklik
Madde 41 Yeni kaynak ilave edilmek veya tesiste fiziksel yapy deitirecek ekilde tadilat
veya ilave yaplmak istenmesi halinde, 22 ve 23 nc maddeler dorultusunda Bakanlktan izin alnmas
arttr.
Yeni kaynak ilave edilmesi suretiyle suyun izninde belirtilen niteliinin deimesi halinde, mevcut
izin iptal edilerek yeni tarih ve say ile izin belgesi tanzim edilir.
thal ve hra zni
Madde 42 Bu Ynetmelikte belirtilen hkm ve artlara uygun olan kaynak ve ime sularnn
ithalinde ve ihracnda, bu konulardaki dzenlemelere gre hareket edilir. Ancak, bu Ynetmelik
hkmlerine uymayan kaynak ve ime sularnn ithaline, yurtiinde satna ve tketime sunulmasna izin
verilmez.
Bu Ynetmeliin 16 nc maddesi gerei birden fazla ticari isim ile ayn kaynaktan su dolumu
yaplmamas esastr. Ancak, Bakanln zel izni ile izinli sulardan nc lkelere ihracat amac ile
kendi adna veya baka firma adna farkl bir ticari isim ile dolum yaplabilir. Bu madde uyarnca dolum
yapacak reticilerin Ek-6 da yer alan form dorultusunda Bakanla bildirimde bulunarak izin almas
zorunludur.
sim Karklnn nlenmesi
Madde 43 Kaynak ve ime sularnn kontrollerinde herhangi bir karkla meydan vermemek
ve tketicinin yanlmasn veya aldatlmasn nlemek iin; ayr iletmelerden elde edilen kaynak ve ime
sularna ayn isim altnda sat izni verilmemesi esastr. Ancak ayn iletmeci tarafndan ayr yerlerde
retilen kaynak ve ime sularna tek bir ticari isim ile sat izni talep edilirse etiket zerinde suyun
ismine, retildii yerin veya kaynan ismini yanstan bir ticari tanmlama eklenmesi veya 34 nc madde
uyarnca kaynan isminin veya kartld yerin isminin, suyun ticari tanmlamasnn en az bir buuk kat
byklnde yazlmas art ile izin verilebilir.
sim karklnn nlenmesi iin suyun adyla ilgili olarak marka tescil belgesi, marka tescil
belgesi yok ise Trk Patent Enstits Bakanlna mracaatna dair belgenin noter onayl suretinin
iletme izni aamasnda ibraz gerekir.
Tesislerin Dezenfeksiyonu
Madde 44 Su tesislerinin genel hijyen kaidelerine uymas esas olup, gerekli dezenfeksiyonun
iletmecilerce Bakanlktan izinli dezenfektanlar kullanlarak yaptrlmas zorunludur. Gerekli grlrse
mahalli salk tekilatnn gzetiminde tesisler dezenfekte ettirilir.
Ambalaj Atklar
Madde 45 Su dolumunda kullanlan kap ve kapaklarn atklar bamsz bir nitede muhafaza
edilir.
Plastik ve benzeri dnsz kaplara dolum yaplan iletmelerde, kullanlm kaplarn
bulundurulmas ve depolanmas yasaktr.
Her ne amala olursa olsun, imlahanede kullanlm kapak bulundurulamaz.
Denetim ve zleme
Madde 46 Kaynak ve ime sularna ait tesisler senede bir defa Bakanlka, er aylk
periyotlarla da Mdrlke denetlenir. Bakanlka yaplan denetimler sonucu eksiklikleri tespit edilen
tesislere eksikliklerinin giderilmesi iin en az onbe gn sre verilir. Bu sre sonunda gerekli artlar
salamayan tesisler hakknda yasal ilem yaplr. Tketime sunulan kaynak ve ime sular ise denetim
izlemesine, kontrol izlemesine ve piyasa kontrolne tabi tutulur.
Numuneler, nihai dolum yerinden alnr. Ancak herhangi bir kontaminasyonun olmas durumunda
dolum yerinin dndaki noktalardan da gerekli nlemler aldrlarak numuneler alnabilir.
Piyasaya arz edilen sularn tp, otogaz, petrol ve petrol rnleri ile bir arada datm ve sat
yaplamaz.

388

letmeciler, yllk retim miktarlarn, takip eden yln ilk aynda l Salk Mdrlkleri kanalyla
Bakanla bildirmek zorundadr. Sularn denetim izlemeleri ile kontrol izlemeleri bu bildirimler
dorultusunda Bakanlka Ek-2 Tablo B2 uyarnca programlanr.
Denetleme izlemesinin amac; bu Ynetmeliin Ek-1 (a) ve (b)' deki btn parametrik deerlere
uyulup uyulmadn belirlemek iin gerekli verileri temin etmektir. Sular Ek -1 (a) ve (b) de belirtilen
parametreler ile 7 nci maddenin ikinci fkras uyarnca belirlenen btn parametreler denetleme
izlemesine tabi tutulur. Bakanlk gerekli grd taktirde Ek-1 (c) ve (d) de yer alan parametreleri de
denetleme izlemesine dahil edebilir.
Denetleme izlemesi iin belirlenen program dorultusunda mdrlk tarafndan numune alnarak
analizleri yaplmak zere 18 inci maddede belirtilen laboratuvarlara gnderilir. Analiz cretlerinin
denmesi 38 inci madde gerei iletmecinin sorumluundadr.
Kontrol izlemesinin amac; kaynak sular ve ime sularnn Ek-2 Tablo Ada saylan parametrelerin
Ek- 1de yer alan deerlerine uyup uymadn belirlemek amacyla, suyun organoleptik ve
mikrobiyolojik kalitesi ve ayn zamanda ime sularnda dezenfeksiyon yaplmas durumunda, bu
dezenfeksiyonun etkili olup olmad hakknda dzenli bilgi salamaktr. Bakanlka hazrlanan program
gerei kontrol izlemelerinde Mdrlkce suyun nihai tketime sunulaca dolum yerinden numune
alnarak Ek-2 Tablo Ada yer alan parametreler iin analizler yaptrlarak analiz sonular Bakanla
bildirilir.
Kontrol izlemesi iin belirlenen program dorultusunda Mdrlk tarafndan numune alnarak
analizleri yaplmak zere 18 inci maddede belirtilen laboratuvarlara gnderilir. Analiz cretlerinin
denmesi 38 inci madde gerei iletmecinin sorumluundadr.
Numuneler, yl boyu tketilen suyun kalitesini yanstacak ekilde alnr. Ancak sularn, Ek-1 (a) ve
(b)de belirtilen parametre deerleri ile 7 nci maddenin ikinci fkras uyarnca belirlenen parametre
deerlerine uyumsuzluunun tespit edilmesi halinde, kirliliin boyutlarnn ve dzeltici nlemlerin
etkinliinin tespiti amacyla, 11 inci madde uyarnca izleme program dnda ilave denetleme izlemesi
talep edilebilir. Bu madde gerei uygun kmayan sular 48 inci madde uyarnca takibe alnr.
Kaynak sularnn ve ime sularnn bu Ynetmelikte yer almayan parametreler ynnden
kirlenmesinin ve bu kirlenmenin insan salna potansiyel bir tehlike oluturmasnn muhtemel olmas
halinde, bu Ynetmelikte bulunmayan maddeler ve mikroorganizmalar iin ayr izleme yaplr; izleme
sonularna gre gerekli tedbirler alnr.
Lzumu halinde, piyasaya sunulan kaynak sular ve ime sularndan numuneler alnarak gerekli
grlen parametreler asndan Ek-1de yer alan parametrik deerlere gre piyasa kontrol yaplr.
me sularnda dezenfeksiyon yaplmas halinde, dezenfeksiyonun etkinlii dorulanr. Yan
rnlerden kaynaklanan kirlenmenin nlenmesi iin; dezenfeksiyondan taviz verilmeksizin dezenfeksiyon
dozu dk tutulur ve gerekli btn tedbirler alnr.
Parametrelerin analiz zellikleri iin Ek-3te belirtilen artlara uyulur.
Ek-3 (1)de belirtilen metotlardan farkl bir metot kullanlmas durumunda, sonular Ek-3 (1)de
belirlenen metotlarla elde edilenler kadar gvenilir olmaldr; sz konusu metot ve edeerlii hakknda
Bakanln bilgilendirilmesi ve onay gerekir. Bu madde uyarnca farkl metot kullanlmas halinde
Komisyona bilgi verilir.
Ek-3 (2) veya (3)de yer alan parametreler iin sz konusu blmlerde belirlenen gerekliliklere
uymak artyla herhangi bir metot kullanlabilir. Ek- 3 (2)de yer alan parametrelerin analizi iin
kullanlan analiz metotlarnn performans karakteristikleri bu blmde yer alan performans
karakteristiklerine uymaldr.
Her ne suretle olursa olsun, belirli bir isim altnda ruhsat alm bir suya baka bir su veya nitelii
dndaki sular kattklar tespit edilenlerin izinleri geri alnr.
Laboratuvar
Madde 47 Kaynak suyu ve ime suyu tesislerinde dolumu yaplan suyun gnlk analizini
yapmak amacyla, su analizi yapabilen laboratuvar teknisyeni veya laboratuvar konusunda eitim alm
n lisans veya lisans dzeyinde bir teknik elamann sorumluunda total jerm, koliform, F. koliform, E.
coli, nitrat, nitrit, amonyak ve pH parametreleri ynnden analizleri yaplacak bir laboratuvar

389

bulunmaldr. letmeciler kaynak sular ve ime sularna ait analiz raporlarn her parti iin dosyalarda
saklamakla mkelleftir. retilen parti miktar iletmeciler tarafndan kayt altna alnr.
Bu laboratuvarda gnlk analizleri kaydetmek zere mdrlke mhrlenmi ve onaylanm bir
defter bulundurulur.
Yaplan denetimlerde bu defter incelenir ve ruhsata esas analiz sonular ile gnlk analiz sonular
karlatrlr.
Uygun kmayan Sularn Takibi
Madde 48 Denetim izlemelerinde Ek-1 (a) ve (b)de yer alan parametre deerleri ya da
artlarnn ihlali halinde dzeltici nlemlerin iletmecilerce alnmas derhal salanr.
Ek-1 (c) de yer alan parametreler ile Ek-1 (d)de yer alan " toplam gsterge dozu" ve "trityum"
parametrelerinin deerlerinin ya da artlarnn ihlali halinde, bu ihlalin insan sal iin herhangi bir risk
oluturup oluturmayaca deerlendirilir. nsan saln korumak amacyla gerekli olmas halinde su
kalitesini iyiletirmek iin gerekli dzeltici nlemlerin iletmecilerce alnmas salanr.
Denetim ve kontrol izlemelerinde sularn 18 inci maddede belirtilen laboratuvarlarda yaplan
analizlerinde bu Ynetmelikte ngrlen parametrelerdeki snrlarn dna kldnn grlmesi halinde,
iletme uyarlr. Bir hafta iinde tekrar su numunesi alnr; bu numunenin analizinde de aykrlk
bulunmas halinde tesisin faaliyeti uygun kncaya kadar durdurulur ve gerekli tedbirler aldrlr. Alnan
tedbirler sonunda tekrar alnan numunenin bu Ynetmelie uygun olmas halinde retime izin verilir ve
bir ay sre ile haftalk izlemeye alnr. Drt defa yaplan denetim ve analiz sonularnn bu Ynetmelie
uygun olmas halinde, normal izleme periyoduna dnlr.
Bu Ynetmelik uyarnca ruhsat verilmi sularn kimyasal, fiziksel veya mikrobiyolojik niteliklerini
kesinlikle ve srekli olarak kaybettii, 18 inci maddede belirtilen laboratuvarlarn raporu ile tevsik
edildiinde, verilen izin geri alnr ve tesis kapatlr.
Tesis sahipleri, aykrlk tespit edilen ayn seri numaral sularn toplatp salk tekilatnn
denetiminde imha etmekle ykmldr.
DRDNC KISIM
Dzenleme Yetkisi, Meyyideler ve Son Hkmler
Dzenleme Yetkisi
Madde 49 Bu Ynetmelik hkmlerinin uygulanmasna ynelik olarak bilimsel gelime ve
almalar da dikkate alnarak Bakanlka dier alt dzenlemeler yaplabilir.
Meyyideler
Madde 50 Bu Ynetmelik hkmlerine aykr hareket eden ime-kullanma suyu temin edicileri,
kaynak suyu ve ime suyu iletmeleri ile sahip ve mesul mdrleri hakknda; 5179 sayl Gdalarn
retimi, Tketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hkmnde Kararnamenin Deitirilerek Kabul
Hakknda Kanun, 1593 sayl Umumi Hfzsshha Kanunu ile 4703 sayl rnlere likin Teknik
Mevzuatn Hazrlanmas ve Uygulanmasna Dair Kanun ve dier ilgili mevzuat ile ngrlen
meyyideler uygulanr.
Yrrlkten Kaldrlan Mevzuat
Madde 51 18 /10/1997 tarihli ve 23144 sayl Resm Gazetede yaymlanan ilebilir Nitelikteki
Sularn stihsali, Ambalajlanmas, Sat ve Denetlenmesi Hakknda Ynetmelik yrrlkten
kaldrlmtr.
Geici Madde 1 18/10/1997 tarihli ve 23144 sayl Resm Gazetede yaymlanan ilebilir
Nitelikteki Sularn stihsali, Ambalajlanmas, Sat ve Denetlenmesi Hakknda Ynetmelik hkmleri
dorultusunda doal kaynak sularna ve ime sularna verilen fason dolum izinleri bu Ynetmeliin
yrrle girdii tarihten itibaren 1 yl sonra iptal edilmi saylr.
Geici Madde 2 nsani Kullanm Amal Sularn Kalitesine Dair 98/83/EC sayl Konsey
Direktifi ile Doal Mineralli Sular in Konsantrasyon Limitleri ve Etiketleme Bilgileri Hakknda Liste
Oluturulmas ve Doal Mineralli Sularn ve Kaynak Sularnn Ozonla Zenginletirilmi Hava le leme
Tabi Tutulmasnn artlarn Belirleyen 16/05/2003 tarihli ve 2003/40/EC Sayl Konsey Direktifine

390

paralel olarak uyumlatrlmas yaplan parametreler iin uyum sresi 31/12/ 2006 tarihine kadar
uzatlmtr.
Geici Madde 3 18/10/1997 tarihli ve 23144 sayl Resm Gazetede yaymlanan ilebilir
Nitelikteki Sularn stihsali, Ambalajlanmas, Sat ve Denetlenmesi Hakknda Ynetmelik hkmleri
dorultusunda izin verilen kaynak, ime, ilenmi ime ve ilenmi kaynak suyu iletmecileri, izinlerini
31/12/2007 tarihine kadar uyumlatrmak zorundadr.
Yrrlk
Madde 52 Bu Ynetmelik yaym tarihinde yrrle girer.
Yrtme
Madde 53 Bu Ynetmelik hkmlerini Salk Bakan yrtr.
Ek -1
Parametreler ve Parametrik Deerler
a) Mikrobiyolojik parametreler
me-Kullanma Sular iin:
Parametre
Escherichia Coli ( E. Coli )
Enterokok
Koliform bakteri

Parametrik deer say/100 ml

0/100 ml
0/100 ml
0/100 ml

me Sular iin (mlahanede):

Parametre
Escherichia Coli ( E. Coli )
Enterokok
Koliform bakteri
P. aeruginosa
Fekal koliform bakteri
Salmonella
Clostridium Perfiringens
Patojen Staphylococlar
22 Cde koloni says
37 Cde koloni says
Parazitler
Dier mikroskobik canllar

Parametrik deer say/ ml

0/250 ml
0/250 ml
0/250 ml
0/250 ml
0/250ml
0/100ml
0/50ml
0/100ml
100/ml
20/ml
0/100ml
0/100ml

Kaynak Sular iin:

Parametre
Escherichia Coli ( E. Coli )
Enterokok
Koliform bakteri
P. aeruginosa
Fekal koliform bakteri
Patojen Mikroorganizmalar
Anaerob sporlu slfat redkte eden bakteriler
Patojen Staphylococlar
Kaynaktan alnan numunede maksimum :

Parametrik deer say/ ml

0/250 ml
0/250 ml
0/250 ml
0/250 ml
0/250ml
0/100ml
0/50ml
0/100ml

22 Cde 72 saatte agar-agar veya agar-jelatin

karmnda koloni says
20/ml

391

37 Cde 24 saatte agar-agar karmnda 5/ml

koloni says
Ambalajlanm sularda ambalajlandktan sonra
maksimum:
(Numune,
Ambalajlanmay
takiben 12 saat ierisinde alnmak ve bu sre
ierisinde 4oC 1 oC de saklanm olmak
kaydyla) :
22 Cde 72 saatte agar-agar veya agar-jelatin 100/ml
karmnda koloni says
37 Cde 24 saatte agar-agar karmnda 20/ml
koloni says
Parazitler
0/100ml
Dier Mikroskobik Canllar
0/100ml

b) Kimyasal Parametreler
Parametre
Akrilamid
Antimon
Arsenik
Benzen
Benzo (a) piren
Bor
Bromat

Kadmiyum
Krom
Bakr
Siyanr
1,2-dikloretan
Epikloridin
Florr
Kurun

Cva
Nikel
Nitrat
Nitrit

Parametrik deer
0.1
5.0
10
1.0
0,010
1
10 (ime-kullanma
sular iin 31
Aralk 2007 ylna
kadar 25 g/L
olarak uygulanr)
5,0
50
2
50
3,0
0,10
1,5
10 (ime-kullanma
sular iin 31
Aralk 2012
tarihine kadar
25 g/L olarak
uygulanr)
1,0
20
50
0,50

392

Birim
g/L
g/L
g/L
g/L
g/L
mg/L
g/L

g/L
g/L
mg/L
g/L
g/L
g/L
mg/L
g/L

g/L
g/L
mg/L
mg/L

Notlar
Not-1

Not 2

Not 3

Not 1
Not 3 ve 4

Not 3
Not 5
Not 5

Pestisitler
Toplam pestisitler
Polisiklik
hidrokarbonlar

g/L
g/L
g/L

0,10
0,50
aromatik 0,10

Not 6 ve 7
Not 6 ve 8
Belli bileiklerin
konsantrasyon toplam; Not
9

Selenyum
Tetrakloreten ve trikloreten

10
10

g/L
g/L

Trihalometanlar-toplam

100
(ime-kullanma
sular iin 31
Aralk 2012
tarihine kadar
150 g/L olarak
uygulanr)
0,50

g/L

Belli parametrelerin
konsantrasyon toplam
Belli bileiklerin
konsantrasyon toplam; Not
10

g/L

Not 1

Vinil Klorr

Not 1: Bu parametrik deer; suyla temas eden polimerden kaynaklanan sudaki monomer kalnt
konsantrasyonunu ifade eder.
Not 2: 9 uncu maddenin (a) bendinde belirtildii zere, mmkn olan hallerde, dezenfeksiyondan dn
vermemek kaydyla Bromat iin Ek-1 (b) blmnde belirtilen parametre deerinden daha dk bir
deer elde etmek hedeflenir. 8 inci maddenin (a), (b) ve (d) bentlerinde atfta bulunulan sular iin,
belirtilen parametrik deere bu Ynetmeliin yrrle girdii tarihten itibaren en ge on yl iinde
ulalmas salanr. Bromat iin bu direktifin yrrle girmesinden itibaren ilk yllk dnem iin
parametrik deer 25 g/Ldir.
Not 3: Bu deer yeterli rnekleme metoduyla musluktan alnan insani tketim amal sularndan alnacak
su numunelerine ve yine tketici tarafndan iilen, haftalk ortalama deeri temsil eden insani tketim
amal sulardan alnacak su numunelerine uygulanr. rnekleme ve izleme metotlar, 10 uncu maddenin
drdnc fkrasna uyumlu bir biimde uygulanr. Bakanlk, bu parametrelere ilikin, insan sal
zerinde olumsuz etkiye neden olabilecek olan izleme ve analiz sonular deerlerinin en st dzeye
ulat dnemleri dikkate alr.
Not 4: 9 uncu maddenin (b) bendinde belirtildii zere; 8 inci maddenin (a), (b) ve (d) bentlerinde atfta
bulunulan sular iin Kurunla ilgili Ek-1 (b) blmnde belirtilen parametrik deere bu Ynetmeliin
yrrle girdii tarihten itibaren en ge 15 yl ierisinde uyulmas salanr. Bu sular iin, kurunun
parametrik deeri bu Ynetmeliin yrrle girdii tarihten itibaren ilk 8 yllk sre iin 25 g/L olarak
uygulanr.
Kurun parametresi iin belirtilen deerlere uyum salamak amac ile verilen sre boyunca insani
tketim amal sularn kurun miktarn mmkn olduu kadar azaltmak iin btn tedbirlerin alnmas
salanr.
Bu deere uyumun salanmasna ynelik nlemlerin alnmas srasnda, Bakanlk iilebilir
nitelikteki sularda kurun miktarnn en yksek olduu yerlere ncelik vermelidirler.
Not 5: Bakanlk, kullanlm su artma ileminde (nitrat)/50 + (nitrit)/3 1 formln esas alr ve nitrat
(NO3) ve nitrit (NO2) miktarlar iin mg/L birimi kullanlr. Nitritler iin de 0,10 mg/L deerine uyulur.
Not 6: Pestisitler;
Organik insektisitler (bcek ldrcler),
Organik herbisitler (bitki ldrcler),
Organik fungusitler (mantar ldrcler),
Organik nematositler (solucan,kurt ldrcler),
Organik acarisitler,
Organik algisitler (yosun ldrcler),
Organik rodentisitler (kemirici ldrcler),

393

Organik slimisitler (balk, salg ldrcler) ile,

bunlarla balantl rnleri (dierlerinin yan sra, byme kontrol edicileri) ve bunlarn ilgili
metabolitlerini, paralanma yada reaksiyon rnlerini ifade eder.
Sz konusu pestisitlerden suyun iinde olmas muhtemel pestisitler izlenir.
Not 7: Parametrik deer her bir pestisit iin uygulanr. Aldrin, dieldrin, heptaklor ve heptaklor epoksit iin
parametrik deer 0,030 g/Ldir.
Not 8: Toplam pestisitler izleme sreci iinde tespit edilen ve saylan her bir pestisitin toplamn ifade
eder.
Not 9: Belirtilen bileikler unlardr:
Benzo (b) floranten,
Benzo (k) floranten,
Benzo (ghi) perilen,
ndeno (1,2,3- cd) piren.
Not 10 : Belirtilen bileikler unlardr: kloroform, bromoform, dibromoklorametan, bromodiklorometan.
9 uncu maddenin (c) bendinde belirtildii zere, mmkn olan hallerde, dezenfeksiyondan dn
vermemek kaydyla trihalometanlar iin Ek-1 (b)de belirtilen parametre deerinden daha dk bir deer
elde etmek hedeflenir. 8 inci maddenin (a), (b) ve (d) bentlerinde atfta bulunulan sular iin,
trihalometanlarla ilgili Ek-1 (b)de belirtilen parametrik deere bu Ynetmeliin yrrle girdii tarihten
itibaren en ge on yl iinde ulalmas salanr. Toplam trihalometanlar iin parametrik, deer bu
Ynetmeliin yrrle girdii tarihten itibaren ilk 8 yllk sre iin 150 g/Ldr.
c) Gsterge parametreleri
Parametre
Alminyum
Amonyum
Klorr
C. perfringens (sporlular
dahil)
Renk

Parametrik Deer
200
0,50
250
0

Birim
g/L
mg/L
mg/L
say/100 ml

Notlar

Not 1
Not 2

Tketicilerce kabul edilebilir ve

herhangi bir anormal deiim
yok
letkenlik
2500
20 Cde S / Not 1
cm
PH
pH birimleri
Notlar 1 ve
6,5 ve 9,5
3
Demir
200
g/L
Mangan
50
g/L
Koku
Tketicilerce kabul edilebilir ve
herhangi bir anormal deiim
yok
Oksitlenebilirlik
5,0
mg/L O2
Not 4
Slfat
250
mg/L
Not 1
Sodyum
200
mg/L
Tat
Tketicilerce kabul edilebilir ve
herhangi bir anormal deiim
yok
22 Cde koloni saym
Anormal deiim yok
Koliform bakteri
0
Say/100 ml
Not 5
Toplam Organik Karbon Anormal deiim yok
Not 6
(TOC)
394

Bulanklk

d) Radyoaktivite
Parametre
Trityum
Toplam gsterge dozu
Alfa yaynlayclar
Beta yaynlayclar

Tketicilerce kabul edilebilir ve

herhangi bir anormal deiim
yok
Parametrik deer
100
0,10
0.1
1

Birim
Bq/L
mSv/yl
Bq/L
Bq/L

Not 7

Notlar
Notlar 8 ve 10
Notlar 9 ve 10

Not 1 : Su andrc olmamaldr.

Not 2 : Suyun yzeyden alnmamas yada yzey suyundan etkilenmemesi halinde bu parametrenin
llmesi gerekmez. Suyun parametrik deere uymamas halinde, Bakanln mutlaka tedarik edilen suyu
patojen mikro organizmalar, rnein cryptosporidium, bulunmasndan kaynaklanan insan salna
ynelik potansiyel bir tehlike olmadn belirlemek iin aratrlmas gerekir.
Not 3 : ielere yada kaplara konulan sular iin minimum pH deeri 4.5 olarak belirlenebilir.
Not 4 :TOC parametresinin analiz edilmesi halinde bu parametrenin llmesi gerekli deildir.
Not 5 : ielere yada kaplara konulan su iin birim say/250 mldir.
Not 6 : Gnde 10 000 m3ten az su verilmesinde bu parametrenin llmesine gerek yoktur.
Not 7:Yzeysel suyun artlmas durumunda Bakanlk, artmndan sonra sudaki bulankln 1.0 NTU
(Nephelometrik bulanklk niteleri) deerini amamasna dikkat eder.
Not 8: zleme aralklar daha sonra Ek-2de belirlenir.
Not 9:Trityum, potasyum 40, radon ve radonun bozunmasndan oluan rnler hari; izleme frekanslar,
izleme metotlar ve izleme noktalar iin en doru yerler daha sonra Ek-2de belirlenecektir.
Not 10:
1- zleme frekanslar hakknda Not 8de ngrlen teklifler ve Ek-2de yer alacak olan ve Not 9da
belirtilen izleme frekanslar, izleme metotlar ve izleme noktalar iin en uygun yerler, Birliin bu
konudaki dzenlemeleri dikkate alnarak belirlenecektir.
2- Bakanlk dier izlemelere dayal olarak, toplam gsterge dozu olarak hesaplanan trityum dzeylerinin
parametrik deerin ok altnda olduunu belirlemesi halinde, ime-kullanma suyunu toplam gsterge
dozunu belirlemek iin trityum yada radyoaktivite asndan izlemeyebilir. Byle bir durumda bu
kararnn gerekelerini, dier izlemelerden elde edilen sonularla birlikte, Komisyona bildirir.
Ek-2
zleme
Tablo A
Analizi Yaplacak Parametreler
1) Kontrol iin izleme
Kontrol izlemesinin amac; insani kullanm amal suyun bu Ynetmelikte belirlenen ilgili
parametrik deerlere uyup uymadn belirlemek amacyla, tketime verilen suyun organoleptik ve
mikrobiyolojik kalitesi ve ayn zamanda ime suyu artmnn yaplmas durumunda, bu artmn
(zellikle dezenfeksiyon) etkili olup olmad hakknda dzenli bilgi salamaktr.
Kontrol izlemesinde aadaki parametrelerin mutlaka dikkate alnmas gereklidir. Bakanlk bu listeye
uygun grd dier parametreleri de ekleyebilir.

395

me-Kullanma Sular me Sular

Renk
Renk
Bulanklk
Bulanklk

Kaynak Sular
Renk
Bulanklk

Koku

Koku

Koku

Tat
letkenlik

Tat
letkenlik

Tat
letkenlik

Notlar

Hidrojen
iyon Hidrojen
iyon Hidrojen
iyon
konsantrasyonu( pH ) konsantrasyonu( pH ) konsantrasyonu( pH )
Nitrit

Not 3

Amonyum
Aliminyum

Amonyum
Aliminyum

Amonyum

Demir
Clostridium
perfringens (Sporlar
dahil) (Not 2)
Escherichia coli (E.
Coli)

Demir
Clostridium
perfringens (Sporlar
dahil) (Not 2)
Escherichia coli (E.
Coli)

Not 1
Clostridium
Not 2
perfringens (Sporlar
dahil) (Not 2)
Escherichia coli (E.
Coli)

Koliform bakteri

Koliform bakteri
Pseudomonas
aeruginosa (Not 4)

Koliform bakteri
Pseudomonas
aeruginosa (Not 4)

Not 1

Not 4

22 Cde ve 37 Cde 22 Cde ve 37 Cde

koloni says (Not 4) koloni says (Not 4)
Kaynak sularnda, demir, kkrt, mangan ve arseniin ozonla zenginletirilmi hava kullanlarak
ayrtrlmas halinde, bu Ynetmeliin 42 nci maddesi dorultusunda ozon, bromat ve bromoform
parametrelerine de baklr.
Not 1: Yalnzca artmda kullanldnda gereklidir. Dier tm durumlarda, parametreler denetleme
izlemesine dahil edilir.
Not 2: Suyun sadece yzey suyundan alnmas yada yzey suyundan etkilenmesi halinde gereklidir.
Dier tm durumlarda, parametreler denetleme izlemesine dahil edilir.
Not 3: Dezenfeksiyon yntemi olarak kloraminasyon kullanldnda gereklidir. Dier tm durumlarda,
parametreler denetleme izlemesine dahil edilir.
Not 4: Suyun sadece iede yada kapta sata sunulmas halinde gereklidir.
2. Denetleme zlemesi: Denetleme izlemesinin amac; bu Ynetmelikteki btn parametrik
deerlere uyulup uyulmadn belirlemek iin gerekli verileri temin etmektir. Sular Ek-1 (d)de ki 8, 9 ve
10 uncu notlara tabi olan radyoaktivite ile ilgili parametreler ve herhangi bir parametrenin belirli bir sre
boyunca, parametrik deerinin ihlaline yol aacak miktarlarda bulunmayacan yetkili otoritelerce
belirlendii parametreler dnda, Ek-1 de belirtilen parametreler ile 7 inci maddenin ikinci fkras
uyarnca belirlenen btn parametreler iin denetleme izlemesine tabi tutulur.

396

Tablo B1
Bir datm ebekesinden yada bir tankerden salanan yada gda retiminde kullanlan mekullanma amal su iin minimum numune alma ve analiz skl
Bir su ebekesi blgesi iinde Her yl iin kontrol izlemesi
her gn datlan yada says
retilen suyun miktar
(Notlar 3, 4 ve 5)
(Notlar 1 ve 2) m3
2
100
4
>100
1 000
4
>1000
10 000
Bu sayya ilave her 1000
m3/gn iin 3 kontrol izlemesi
ilave edilecektir.
31
>10000
100 000
Bu sayya art her 1000
m3/gn
iin 3 kontrol
izlemesi daha ilave dilecektir.
301
>100000
Bu sayya art her 1000
m3/gn
iin 3 kontrol
izlemesi daha ilave dilecektir.

Her yl iin
izlemesi says
(Notlar 3 ve 5)

denetleme

1
1
1
Bu sayya ilave her 3300
m3/gn iin 3 denetim
izlemesi ilave edilecektir
3
Bu sayya ilave her 10000
m3/gn iin 1 denetim
izlemesi ilave edilecektir
10
Bu sayya her 25 000 m3/gn
iin 3 denetim izlemesi daha
ilave edilecektir.

Not 1: Bir su ebekesi blgesi ime-kullanma suyunun bir ya da daha fazla kaynaktan geldii ve iindeki
su kalitesinin yaklak olarak ayn olduu corafi blgedir.
Not 2: Miktarlar bir takvim yl zerinden ortalama olarak hesaplanr. Bakanlk minimum skl, 200
L/gn/kii olarak varsaymak kaydyla, su miktar yerine bir su ebekesi blgesindeki nfusun saysn
kullanarak belirleyebilir.
Not 3: Aralkl olarak ksa dnem su verilmesi halinde tankerlerle datlan suyun izleme skl Bakanlk
tarafndan kararlatrlr.
Not 4: Ek-1 de yer alan parametreler iin, Bakanlk tabloda belirtilen numunelerin saysn aadaki
hususlara gre gzden geirilebilir.
(a) En azndan birbirini izleyen iki yl boyunca alnan numunelerden elde edilen sonu deerleri
deimez ve Ek-1de belirtilen limitlerden belirgin biimde daha iyi ise,
(b) Suyun kalitesinin bozulmasna neden olacak olas bir faktr yoksa
azaltabilir.
Tabloda belirtilen numune saysnn % 50sinden az olamaz.
Not 5: Numunelerin says zaman ve yer bakmndan mmkn olduu kadar eit olmaldr.
Tablo B2
Sat amacyla ambalajlanan sularn minimum numune alma ve analiz sklklar
Her bir gn iin sata Her yl iin kontrol izlemesi Her yl iin
sunulmak zere iede yada says
izlemesi says
kapta retilen suyun miktar
(Hacimler, takvim ylna
gre alnm ortalamalar
eklinde hesaplanr) m3
1
1
10

397

denetleme

>10

60

>60

12

12
1
Bu sayya art her 5 m3/gn Bu sayya art her 100
iin1 kontrol izlemesi daha m3/gn iin 1 denetleme
ilave edilir.
izlemesi daha ilave edilir.

Ek-3
Parametrelerin Analiz zellikleri
Bakanlk numunelerin analizinde akredite olmu ve analitik kontrol sistemine sahip, denetim yetkileri
yetkili kurulularca onaylanm bamsz kii veya kurumlarca belirli aralklarla denetlenen laboratuvarlar
arasndan, Bakanlka yetki verilecek laboratuvarlar tercih eder.
1) Analiz Metotlarnn Belirlenecei Parametreler
Aada belirtilen mikrobiyolojik parametrelere, yine aada belirtilen analiz metodu
uygulanabilecei gibi 9 uncu maddenin beinci fkrasndaki hkmlere uyulmas kaydyla alternatif
metotlarda da kullanlabilir.
Koliform bakteri ve E. coli (E.coli) (ISO 9308-1)
Enterokok (ISO 7899-2)
P. aeruginosa (pr EN ISO 12780)
Total jerm saym 22 Cde koloni saym (pr EN ISO 6222)
Total jerm saym 37 Cde koloni saym (pr EN ISO 6222)
C. perfringens (sporlar dahil)
Analizi yaplacak su, membran filtrasyona tabi tutularak m-CP agara ekimi yaplr ve 44 1 Cde
21 3 saatlik anaerobik ortamda inkbasyona tabi tutulur. nkbasyon sonras 20-30 saniye sresince
amonyum hidroksit buharna tutularak pembe ya da krmzya dnen opak sar koloniler saylr.
m-CP agarn bileiminde aada yer alan maddeler bulunur.
Triptoz
Maya ektresi
Sakkaroz
L-sistin hidroklorr
MgSO4.7 H2O
Brom kresol purple
Agar
Distile su

30 g
20 g
5g
1g
0,1 g
40 mg
15 g
1 000 ml

zlerek hazrlanan kimyasal maddelerin pHs 7.6a ayarlanr, otoklavda 121 Cde 15 dakika
steril edilir ve orta scakla gelince aadaki maddeler ilave edilir.
D-siloserin
400 mg
Polimiksin B slfat
25 mg
Indoksil--D-glukosit
60 mg
lave edilmeden nce 8 ml steril suda zlr
Filtre- steril edilmi %0,5 fenolfitalein difosfat solsyonu 20 ml
Filtre- steril edilmi % 4,5 FeCI3.6 H2O
2 ml

398

2) Performans Karakteristiklerinin Belirlendii Parametreler

Aadaki parametreler iin, kullanlan analiz metodunun belirli performans karakteristikleri en
azndan parametrik deere e konsantrasyonlar doru, hassas ve belirlenen tespit limiti dahilinde
llebilmelidir. Kullanlan analiz metodunun hassasiyeti ne olursa olsun sonu en azndan Ek-1 (b) ve
(c) de ki deerlendirilen parametre deerleri iin ayn desimal saysn kullanarak ifade etmelidir.
Parametreler

Parametrik
deerin
doruluk
yzdesi
(Not 1)

Parametrik
deerin
hassasiyet
yzdesi
(Not 2)

Parametrik
deerin
deteksiyon
limiti
(Not 3)

Akrilamid

artlar

Notlar

rn
belirleme ile
kontrol
edilecektir.

Alminyum
Amonyum
Antimon
Arsenik
Benzoprin
Benzen
Bor
Bromat
Kadmiyum
Klorr
Krom
letkenlik
Bakr
Siyanr
1,2 dikloretan
Epikloridin

10
10
25
10
25
25
10
25
10
10
10
10
10
10
25

10
10
25
10
25
25
10
25
10
10
10
10
10
10
25

10
10
25
10
25
25
10
25
10
10
10
10
10
10
10

Florr
Demir
Kurun
Mangan
Cva
Nikel
Nitrat
Nitrit
Oksitlenebilirlik
Pestisidler
Polisiklik
Aromatik
Hidrokarbonlar
Selenyum
Sodyum
Slfat

10
10
10
10
20
10
10
10
25
25
25

10
10
10
10
10
10
10
10
25
25
25

10
10
10
10
20
10
10
10
10
25
25

10
10
10

10
10
10

10
10
10

Not 4
rn
belirleme ile
kontrol
edilecektir.

399

Not 5
Not 6
Not 7

Tetraklor eten
25
Trikloreten
25
Trihalometanlar- 25
toplam
Vinil klorr

25
25
25

10
10
10

Not 8
Not 8
Not 7
rn
belirleme ile
kontrol
edilecektir.

Analiz metodu iin kullanlacak hidrojen iyon konsantrasyonu iin belirlenmi performans
karakteristikleri, parametre deeri 0.2 pHya eit dorulukta ve 0.2 pH hassasiyete eit konsantrasyonlar
lebilmelidir.
Not 1 (*): Doruluk sistematik hatay ve ok sayda tekrarlanan lmlerin ana deeri ve gerek deeri
arasndaki fark ifade eder.
Not 2 (*): Hassasiyet rast gele hatay ve genellikle (grup iinde ve gruplar arasnda) ortalama etrafnda
dalan sonularn standart sapmasn ifade eder.
(*) Bu terimler daha ayrntl olarak ISO 5725te tanmlanmtr.
Not 3: Tespit limiti; dk parametre konsantrasyonu ieren doal bir numunenin grup iinde standart
sapmasnn katn yada Sabit numuneden grup iinde kez rolatif standart sapmay ifade eder.
Not 4: Metot btn siyanr biimlerini belirlemelidir.
Not5: Oksitlendirme permanganat kullanan asit artlar altnda 100 oCde 10 dakika iin
gerekletirilmelidir.
Not 6: Performans karakterleri her bir pestisit iin ayr uygulanr.
Not 7: Performans karakteristikleri Ek-1deki parametre deerin % 25i olarak belirlenmi her bir
maddeye uygulanr.
Not 8: Performans karakteristikleri Ek-1deki parametre deerin % 50i olarak belirlenmi her bir
maddeye uygulanr.
3) Analiz Metodunun Belirlenmedii Parametreler
Renk
Koku
Tat
Toplam organik karbon
Bulanklk (Not 1)
Not 1: Analiz metodunda kullanlacak artlm yzey suyunun bulankln izlemek iin belirlenmi
performans karakteristikleri, en azndan, parametre deerini %25 dorulukta, % 25 hassasiyetle ve % 25
tespit limitine eit younlukta llebilmelidir.
Ek-4

li:
Suyun Ad:
Suyun Sahibi:
Debisi:
Tesis Adresi:

Kaynak Sular ve me Sular in Tesis znine Esas Deerlendirme Formu

Tarih:
Kaynak/k Noktas Says:
Kaynak/k Noktas Adresi:
Suyun leticisi:
mla ekilleri:

400

Sra
No Bilgi, Belge
Uygun
1 Su ile lgili l nceleme Kurulu n Raporu
1/100 - 1/1000 lekli koruma blgesini gsterecek biimde kaynak yeri plan
2 koteleri
3 1/20 lekli kaptaj projesi,
Kaynan balantlarn, toplama odasn ve maslak gibi nitelerini de gsteren
4 1/200 - 1/2000 lekli isale plan ve profili,
5 sale hatt iin kullanlacak malzemelere ait bilgi ve belgeler
Kanalizasyon bulunmayan yerlerde 1/20 lekli fosseptik projesi ve aklama
6 raporu,
7 Depo kullanlacak ise 1/50 lekli depo projesi,
1/50 - 1/500 lekli imlahane projesi (Uygulanacak prosese bal olarak,
iletmede imal edilmesi gereken dnsz ambalajlar iin imal yeri ile kirli ve
dolu kap bekletme yeri, ykama, doldurma ve kapaklama yeri ve dier ilgili
8 niteleri birlikte gsterir.)
9 Makine yerleimi ile i akmn gsterir ema,
10 Sosyal tesis ile dier yardmc niteleri gsterir 1/50 lekli proje,
Btn niteler ile kaynak koruma alann da gsterecek ekilde hazrlanm genel
11 vaziyet plan,
Suyun kayna veya kaynaklarndan, k noktas veya noktalarndan alnacak
12 numunelerin Ek-1 de yer alan parametrelere ait tam analiz raporlar
13 Suyun tam analiz raporlar mevzuata uygun mu? (Evet / Hayr)
14 u Suyun imla ekli ile ilgili aklama raporu,
15 Hidrojeolojik inceleme raporu,
16 Alnmsa ilgili kurulularn grlerine dair belgeler
Suyun bulunduu arazinin, Kurulca belirlenen koruma alann da kapsayacak
ekilde tapusu, yer baka gerek veya tzel kiiye ait ise noter onayl anlama
rnei, hisseli tapularda dier hissedarlarn noter onayl muvafakat veya ilgili
17 mahkemeden alnacak karar,
18 Suya uygulanacak retim proseslerine ilikin bilgi ve belgeler,
19 Valiliin Uygun Grne ait Olur
Yeraltndan kendiliinden kmayp, teknik usullerle yer altndan kartlan ve
ticari amalarla kullanlan sularda Devlet Su leri Genel Mdrlnden
20 alnacak me Amal Yer Alt Suyu Kullanm Belgesi
Yeraltndan kendiliinden kmayp, teknik usullerle yer altndan kartlan ve
ticari amalarla kullanlan sularda ilgili mevzuatna uygun olarak il zel
21 idaresinden kiralandna dair szleme
22 Var ise ilgili mevzuat dorultusunda alnm dier izinlere ait belgeler
l nceleme Kurulu n Raporu, Suyun tam analiz raporlar, Valilik Oluru'nun birer nshas
Bakanlmza gnderilecek. Dier bilgi ve belgeler, Salk Mdrlnde kalacaktr.
Formdaki tm bilgiler Mdrlmzde muhafaza edilen dosyada mevcuttur.
Tesislerin dosyalar Bakanlmzn denetimlerinde Bakanlk denetim heyetine istenildiinde
sunulacaktr.

401

 Tesis iznine esas bilgi ve belgelerin eksiksiz, tam ve uygun olduu, bu Ynetmeliin ilgili tm
hkmlerine uyulduu ve gerekli tedbirlerin alnd yaplan inceleme ve tetkiklerde grlm olup; tesis
izni verilmesi tarafmzca uygun grlmtr.
Teknik Eleman

Teknik Eleman

Gda ve evre Kontrol ube Mdr

Mdr Yrd.

lgili

Salk

l Salk Mdr
Mhr

Ek-5
Kaynak Sular ve me Sular in letme znine Esas Deerlendirme Formu
li:
Suyun Ad:
Suyun Sahibi:
Suyun leticisi:
Tesisin Adresi:

Tarih:
Kaynak/k Noktas Adresi:
Kaynak/k Noktas Says:
Debisi:
mla ekilleri:

Sra No Bilgi, Belge

Uygun
1 mlahaneden alnan su rneklerinin kimyasal analiz raporu var m?
mlahaneden alnan su rneklerinin kimyasal analiz raporu mevzuata
2 uygun mu? (Evet/Hayr)
3 mlahaneden alnan su rneklerinin mikrobiyolojik analiz raporu var m?
mlahaneden alnan su rneklerinin mikrobiyolojik analiz raporu mevzuata
4 uygun mu? (Evet/Hayr)
Kullanlacak kap ve kapaklara ait ilgili Bakanlktan izinli bir retici ile yaplan
5 hizmet szlemesi rnei veya hizmet almna ait fatura rnei,
Kullanlacak kap ve kapaklara ait ilgili Bakanlktan alnm izin belgelerinin
6 sureti(var/yok)
7 Analiz raporlar mevzuata uygun mu? (Evet/Hayr)
8 nceleme Kurulu Raporu
9 Valilik Uygun Gr
10
11

Etiket rnekleri ( Son Analiz Sonularn eren)

Marka Tescil Belgesi yoksa Trk Patent Enstitsne Bavuru Belgesi

l nceleme Kurulu Raporu, Suyun tam analiz raporlar, Valilik Oluru, Etiket rneinin birer
nshas Bakanlmza gnderilecek. Dier bilgi ve belgeler, Salk Mdrlnde kalacaktr.
Formdaki tm bilgiler Mdrlmzde muhafaza edilen dosyada mevcuttur.

402

 Tesislerin dosyalar Bakanlmzn denetimlerinde Bakanlk denetim heyetine istenildiinde

sunulacaktr.
Tesiste bu Ynetmeliin ilgili tm hkmlerine uyulduu ve gerekli tedbirlerin alnd yaplan
inceleme ve tetkiklerde grlm olup; iletme izni verilmesi tarafmzca uygun grlmtr.
Teknik Eleman

Teknik Eleman

Gda ve evre Kontrol ube Mdr

Mdr Yrd.

lgili

Salk

l Salk Mdr
Mhr

Ek- 6
Kaynak Sularnda ve me Sularnda nc lkelere hracat Amac ile Kendi Adna Veya Baka
Firma Adna Farkl Bir Ticari sim ile Dolum Bildirim Formu

li:

hra edilecek suyun imla ekli

Suyun Ad:

Tarih:

Suyun Sahibi:

Kaynak Says:

Suyun leticisi:
Suyun Adresi:
Ruhsatl Suyun mla ekli:

Debisi:
Dolum Yaplacak sim:
Suyun hra Edilecei lke:

Sra No Bilgi, Belge

Uygun
Dolum yaptracak firma ile yapan firma arasnda yaplm Dolum
1 Szlemesinin asl veya noter tasdikli sureti
2 evre Sal Deerlendirme Raporu
3 Valilik Oluru
4

Etiket rnei
evre Sal Deerlendirme Raporu, Valilik Oluru, Etiket rneinin birer nshas
Bakanlmza gnderilecek.Dier bilgi ve belgeler, Salk Mdrlnde kalacaktr.
zin verilen irket, ruhsat sahibi irketse szlemeye gerek yoktur.
Formdaki tm bilgiler Mdrlmzde muhafaza edilen dosyada mevcuttur.
403

 Tesislerin dosyalar Bakanlmzn denetimlerinde Bakanlk denetim heyetine istenildiinde

sunulacaktr.
Tesiste bu Ynetmeliin ilgili tm hkmlerine uyulduu ve gerekli tedbirlerin alnd yaplan
inceleme ve tetkiklerde grlm olup; nc lkelere ihracat amac ile kendi adna veya baka firma
adna farkl bir ticari isim ile dolum izni verilmesi tarafmzca uygun grlmtr.
Teknik Eleman

Teknik Eleman

Gda ve evre Kontrol ube Mdr

Mdr Yrd.

lgili
l Salk Mdr
Mhr

404

Salk

KAYNAKLAR

(1) AlLayla, M.A., Ahmad, S., Middlebrooks, E.J. Water Supply Engineering Design Ann Arbor
Science, Michigan, 1978.
(2) AWWA Water Treatment Plant Design, American Water Works Association, Inc, New York, N.Y.,
1969.
(3) Cleasby, J.L., Saati, A., Ives, K.J., me Suyu Tasfiyesinde Filtrasyon T naat Fakltesi
Matbaas, stanbul, 1979.
(4) Culp, R.L., Culp G.L., Advanced Wastevater Treatment Litton Educational Publishing, Inc.,
London, 1971.
(5) Degrmont Water Treatment Handbook Stephen Austin and Sons Ltd., Caxton Hill, Hertfort, 1973.
(6) Ero1u, V., ztrk, .., Su Tasfiyesinde Biriktirmenin Faydalar ve Mikroorganizma Giderilme
Verimi zerine Tesiri .T.. Dergisi. Cilt 40, S: 36, stanbul 1982.
(7) Fair, G.M., Geyer, J.C. (Tercme Y.Muslu) Su Getirme ve Kullanlm Sular Uzaklatrma
Esaslar, Bayndr Katlk, stanbul 1980.
(8) Glhan, M., Aksoan, 5., Sularn Artlmas Cilt 1, 2,3, PMA Plastik n. Malzemeleri A..
yayn, stanbul, 1970.
(9) Hammer, M.J. Water and Wastewater Technology John Wiley and Sons, Inc., New York, 1977.

(10) Hedberg, T., Flocculation, Sedimentation and Filtration, Chalmers Uniyersity of Technology,
Gteborg (Sweden), 1976.
(11) Hoover, C.P., Water Supply and Treatment, National Lime Association, Washington, D.C., 1946.

(12) Huisman, L., Sedimentation and Flotation, Mechanical FiltrationDelft University of Technology,
Delft., 1973.
(13) Huisman, L., Rapid Filtration Delft University of Technology, Delft, 1973
(14) Huisman, L., Slow Sand Filtration Delft University of Technology, Delft, 1970.
(15) Kor, N., Sularn Tasfiyesi .T.. naat Fakltesi stanbul, 1974.
(16) Masschelein, W.J., Unit Operations Vol.1 ve Vol.2, International Institute for Hydraulic and
Environmental Engineering, Delft (The Netherlands), 1977.
(17) Mo1t, E.L., (Tercme Vahap Balman), me Suyu Artlmasnda Birim lemler ller Bankas
Genel Mdrl Matbaas Ankara, 1978.

405

(18) Morris, J.C., Modern Chemical Methods Vol. 1,2,3, Institute for Hydraulic and Environmental
Engineering, Delft, 1980.
(19) Muslu, Y., Su Temini ve evre Sal 1. Cilt. T Matbaas, stanbul, 1984.
(20) Ppel, H.J., Aeration and Gas Transfer Delft University of Technology, Delft 1974.
(21) Sanks, R.L., Water Treatmeut Plant Design Ann Arbor Science Publisher Inc., Michigan 1978.
(22) engil, .A., Su Tasfiyesinde Alunit le Phtlatrma zerine Bir Aratrma (Doktora Tezi), .T..
Sakarya Mhendislik Fakltesi Matbaas, Adapazar, 1982.
(23) Velicangil, S., Koruyucu ve Sosyal Tp, Filiz Kitabevi, Beyazt, Istanbul, 1980.
(24) DS Faaliyet Raporu, Ankara, 2006
(25) SK Faaliyet Raporu, stanbul, 1998

406

Su Tasfiyesi
INDEX
A
Sayfa Numaras
14, 245,246
3
4
4, 71, 139-142
19, 26, 29, 210, 211
25, 26
68
70
79, 81
89
203, 215, 216, 222

Index Kelimeler
Agresif
Arsenik
Amonyum
Adsorbisiyon
Alg
Azot
Alminyum Slfat, Alum
Aktif Silike
Akalinite
Acceleratr
Aktif Karbon
B

Sayfa Numaras
4
11, 79, 218, 219
10, 18, 19, 20, 22

Index Kelimeler
Baryum
Bulanklk
Biriktirme
C

Sayfa Numaras
3

Index Kelimeler
Civa

Sayfa Numaras
10, 101, 133
1, 2

Index Kelimeler
ktrme
ocuk Felci
D

Sayfa Numaras
11, 222, 228
10, 200, 209
31
68
76
4, 6

Index Kelimeler
Demir ve Manganez
Dezenfeksiyon
Damlatmal Filitreler
Demir Slfat
Dinamik Visikosite
Dnya Salk Tekilat

407

E
Sayfa Numaras
4

Index Kelimeler
E.Koli
F

Sayfa Numaras
4
10, 134, 199
68
68

Index Kelimeler
Florr
Filitrasyon
Ferik Klorat
Ferik Slfat
G

Sayfa Numaras
143

Index Kelimeler
Garman Kozenyi
H

Sayfa Numaras
6
10 58, 59, 73, 79
30, 57, 203 69
31
70, 73,76, 83, 84, 85, 86, 87

Index Kelimeler
Hepatitis
Hzl Kartrma
Havalandrma
Hidrojen
Hz Gradyan
I

Sayfa Numaras
11, 223, 227, 240, 258

Index Kelimeler
yon Deitirme
K

Sayfa Numaras
1
3
3
3
3
26, 212
30, 236
214
212
68, 78
70
70
201, 205, 206, 210, 226

Index Kelimeler
Kolera
Kalsiyum
Krom
Kurun
Klorr
Krlma Noktas, Klorlanmas
Karbon Dioksit
Ksa Devreler
Kloriame
Kire
Kil
Kalsit
Klor

408

L
Sayfa Numaras
250, 253, 254

Index Kelimeler
Langelier
M

Sayfa Numaras
20
31
31, 34

Index Kelimeler
Mikroorganizma
Metan
Mekanik Havalandrclar
N

Sayfa Numaras
4
26
26

Index Kelimeler
Nitrat
Nitrosomonas
Nitrobakter
O

Sayfa Numaras
30
207, 208, 214

Index Kelimeler
Oksijen
Ozon
R

Sayfa Numaras
4
10

Index Kelimeler
Radyoaktif
Renk
P

Sayfa Numaras
214
70
31

Index Kelimeler
Potasyum Permanganat
Poli Elektrolitler
Paskartcoler
S

Sayfa Numaras
145
229, 233, 239
68
114
114, 256

Index Kelimeler
Sabri Ergn
Sertlik
SodyumAlminant
Stabilite
Stabilizasyon

409

T
Sayfa Numaras
2, 215
250, 253
11, 18, 19, 20, 22

Index Kelimeler
Tifo
Tillmass
Tat ve Koku
V

Sayfa Numaras
66

Index Kelimeler
Viskosite
Y

Sayfa Numaras
10, 58, 72
17, 229, 239

Index Kelimeler
Yumaklatrma
Yumuatma

410